Professional Documents
Culture Documents
SEÇME SINAVI
EĞİTİM BİLİMLERİ
DERS NOTLARI
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ •
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ
ÖĞRETİM İLKE VE
ÖĞRETİM İ YÖNTEMLERİ
PROGRAM GELİŞTİRME
İŞİ
• ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
• REHBERLİK
Gelişim
Psikolojisİ
1
Eğitim psikolojisi (gelişim+öğrenme). yaşantılarından bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle
geçirdiği biyolojik bir değişmedir. Öğrenme olmaksızın
• Eğitim ortamlarını etkili biçimde düzenlemeyi
kalıtsal olarak belirlenmiş büyüme örüntüsüne göre
amaçlar
doğal olarak gelişme demektir. En güzel örneği;
• Uygulamalı bir bilim dalıdır
döllenmiş yumurtanın ana rahminde dokuz ay on gün
• Psikolojinin bulgularını eğitim ortamlarında
gibi sabit bir sürede düzenli bir sıra izleyerek gelişmesi
kullanır. ve fetüsün doğuma hazır hale gelmesidir.
L ii 1 1
4
SON ÇOCUKLUK
8. Özellikle ergenler günümüzde çok fazla internet
BEBEKLİK
İLKÇOCUKLUK
ERİNLİK
GENÇLİK
kullanmakta, internette sohbet etmekte (chat) ve cep
telefonu kullanmaktadır.
A) Olgunlaşma
B) Büyüme GELIŞİMİN İLKELERİ
C) Tarihsel zaman
D) Kritik dönem • Gelişim kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür.
E) Hazırbulunuşluk • Gelişim süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir
• Gelişim nöbetleşe devam eder.
• Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur.
• Gelişim genelden özele doğrudur.
9. Tek yumurta ikizi olarak doğan çocuklardan biri • Gelişimde kritik dönemler vardır.
doğum sırasında diğeri de geçirdiği bir kaza sonucu
iki yaşında işitme yeteneklerini kaybederler ve • Gelişim bir bütündür.
konuşmayı da öğrenemezler. Her ikisi de dokuz • Gelişimde bireysel farklıklılar vardır.
yaşına geldiklerinde ameliyat olurlar ve işitme
yeteneklerine kavuşarak, konuşmayı da öğrenirler.
Ancak ikizlerden doğum sırasında işitme kaybına
uğrayan, iki yaşında işitme kaybına uğrayana oranla 10. Ahmet top oynarken önceleri elleri kolları, göğsü
konuşmayı daha güç öğrenir ve konuşma becerisi yardımıyla topu tutarken, kasları geliştikçe yalmzca
açısından geride kalır. elleri ile topu tutabilmedir.
Aşağıdakilerden hangisi doğum sırasında işitme Bu durum gelişimin hangi ilkesiyte açıklanır?
kaybına uğrayan çocuğun, konuşmayı (2004 KPSS-2)
öğrenmesine rağmen, iki yaşında işitme kaybına
uğrayan karde-şine oranta geri kalmasını A) Gelişimde bireysel farklar vardır.
açıklar? (2003 KPSS-82)
B) Gelişim bir bütündür,
A) Konuşma becerisi açısından genetik olarak C) Gelişimde kritik dönemler vardır
belirlenmiş bireysel farklar vardır D) Gelişim genelden özele doğrudur.
B) Gelişim süresince bazı becerilerin
kazanılması açısından kritik dönemler vardır bir
ile kalıtımın etkilerinin
C) Yaş ilerledikçe dil öğrenme de güçleşir E) Gelişim, çevre
ürünüdür.
D) Dil öğrenme becerisi büyük ölçüde biyolojik
olgunlaşma düzeyine bağlıdır
GELİŞİM GÖREVLERİ MODELİ (HAVİGHURST)
E) İnsanlar kendilerini konuşmayı öğrenmeyi
yetenekli kılan bir yapı ile doğarlar Robert Havighurst 1948 yılında gelişimsel görevler
üzerinde yoğunlaşan insan gelişimi konusunda bir
kuram ortaya çıkarmıştır.
Gelişim Psikolojisl
• Kritik dönem kavramından hareketle bu modeli duyu organları, kas ve sinir sistemleri koordineli olarak
geliştirmiştir. çalışırlar.
Fiziksel Gelişim Dönemleri:
• Bireylerin gelişiminin dönemler halinde gerçekleştiği A. Doğum öncesi fiziksel gelişim
ve her dönemin gelişim görevleri olduğunu B. Bebeklik Dönemi fıziksel gelişim (0-2 )
belirtmektedir. C. İlk Çocukluk Dönemi fiziksel gelişim (2-6 )
D. Okul Döneminde fiziksel gelişim (6-12 )
• O dönemde yerine getirilmeyen görevler mutsuzluğa E. Ergenlik Döneminde fıziksel gelişim (12-18)
yol açar.
Bunları kısaca ele alırsak;
• örnek: 2 yaş civarında konuşmayı öğrenemeyen
çocuk sonraki dönemlerde konuşma güçlüğü çeker. A. Doğum öncesi fiziksel gelişim
Okul öncesi dönem gelişim görevleri Bireyin hayatı anne ve babadan gelen 23 çift
kromozomun anne karnındaki yumurtada birleşmesiyle
• Yürümeyi ve koşmayı öğrenme başlar.
• Öz bakım becerilerini geliştirme
• El göz koordinasyonu sağlama Zigot: Döllenmiş yumurtaya zigot adı verilir. Genetik
• Cinsiyet farklarını öğrenme yapısı 23 anneden 23 babadan olmak üzere toplam 46
• Model alma (aile) sosyal ilişkiler kurma. kromozomdan oluşur.
• Toplumsal kuralları öğrenmeye başlama
DölüfcDöllenmeden sonraki (zigot) ilk 1-2 haftalık
Okul dönemi gelişim görevleri döneme denir.
• El göz koordinasyonunu sağlama ince motor kas Embriyo: 3-8 hafta arasındaki döneme denir. Embriyo
gelişimini sağlama. gelişerek vücut organlarını meydana getirecek
• Yeni ve değişik oyunlar öğrenme tabakalar meydana getirmeye başlar. Bunlar;
• Yaşıtlarıyla olan ilişkilerini zenginleştirme
• Okul programına uyma ( okuma yazma öğrenme) • Ekdoderm: En dıştaki tabakadır. Duyu organları,
• Sorumluluk alma sinir sistemi, dış deri, saç, tırnak ve dişlerin bir kısmı
oluşur.
Ergenlikte gelişim görevleri
• Mezoderm: Orta tabakadır. Kas, iskelet sistemleri ile
• Duyusal bağımsızlık kazanma salgı ve dolaşım sistemleri meydana gelir.
• Karşı cinsleriyle ilişkiler geliştirme
• Toplumsal sorumluk alma • Endoderm: İç tabakadır. Sindirim, solunum,
• Meslek seçimi karaciğer, akciğer gibi önemli organlar meydana
• Aile kavramına ilgi gösterme evlilik gelir.
• Bağımsız bir birey olarak hareket edebilme
Fetüs: 3. aydan itibaren başlar. Bu dönemde;
Otozom: vücut kromozomlarıdır. 22 çifttir Genozom: • Duyulann Gelişimi: Yeni doğan bebeğin işîtme
Cinsiyet kromozomlardır. 1 çifttir. Genotip : Anne duyusu oldukça gelişmîştir Tanıdık ve yabancı
babadan kalıtım yoluyla geçen yapılan ifade eder sesleri ayırt edebilir. Özellikle annesinin sesini iyi
Fenotip: Genetik yapının çevrenin etkisiyle oluşan tanır. Altı aya kadar renkleri ve şekîlleri ayırt
dışandan gözlenebilen şeklidir. Dış görünüştür edebilirfer. Bebeklerin koklama ve tat alma
Androjeni: Bireyin kendi cinsiyetini reddetmeden duyulan da çok getişmiştir. Farklı tat ve kokulan
erkek ve dişi özelliklerini potansiyeüer ölçüsünde ayırt edebilirier. Dokunma duyusu en geiişmiş
taşımasıdır. duyudur Bu duyuyu çevresini tanımada da
kullanır
• Yumurta ve speımde 23'er kromozom bulunur
Bunlar birfeşince zigotu oluşturur 46 kromozom C. İlk Çocukluk Dönemi fiziksel gelîşim (2-6 yaş)
meydana gelir
• Bedensel Gelişim: Bedensel gelîşim bebeklik
• Her kromozom içinde yaklaşık 20.000 gen bulunur dönemine göre daha yavaştır Sinîr sîstemî
geüşiminî büyük ölçûde tamamlar. Beş yaşına
• Kişinin tüm genetik özelliklennın kodlandığı DNA !ar kadar beyin ağıriığı yetişkinin % 90 ına ulaşır Kalp
bu genlerde bulunur atış hızı ilköğretime başlayınca yetişkine ulaşır
• Genler baskın ve çekinik olmak üzere iki çeşittir • Psiko-motor Gelişîm: Bu dönemde çocukfann
etkinlık seviyeleri çok yüksektir Uzun süre bir
• Down sendromu genetîk bir bozukluktur Bireyde yerde oturamazlar Kaba motor hareketi sağlayan
fiziksel ve zihinsel bozukluklar görülür kaslannı daha sık kullanıriar Çocuğun hareket
sayısı ve hareketlennin niteliğînde artma göztenir
• Erkeğin cinsîyet kromozomları XY düzenîndedir. Dönemin sonlanna doğru iki tekeriekli bisiklete
binebilirler Yazma çîzme gibi küçük kas
• Kadının cinsiyet kromozomları her zaman XX becerilerinde acemilik göztenîr
düzenindedir.
• Duyulann Geüşimi: Çocuğun görme duyusu.
• DNA, GEN, KROMOZOM, ZİGOT, DÖLÜT, büyük puntolu kitapian incelemeye daha mûsaîttir.
EMBRİYO, FETÜS şeklinde bir geiışım sırası Çünkü göz geiişimi diğer duyulara göre daha geç
işlemektedir. tamamlanır. Bunun nedeni ise karmaşık ve
spesifik bir yapıya sahip olmasıdır.
B. Bebeklik Dönemi Fiziksel Gelişim (0-2 yaş)
• Bedensel Gelişim: Doğum öncesi gelişimden O. Okul Döneminde Fîziksel Gelişim (6-12 yaş)
sonra fiziksel gelişimin en hızlı olduğu dönemdir.
Bebek bir yaşında doğumdaki boyunun yaklaşık • Bedensel Gdişim: bedensel gelişim bir önceki
yarısı kadar uzar. Altı ayiık bebek doğum döneme göre daha yavaştır Dokuz yaşına kadar
ağırlığının iki katına ulaşır Bebeğin kalp atışs erkek çocuklar kızlara göre daha uzun ve
yetişkinin yaklaşık iki katı kadardır. Çocuk yaklaşık ağırdıriar Kız çocuklann 10-15yaş aras: boy ve
12-30 aylar arasında altını ıslatmamayı öğrenir ağıriıklan yaşıtı olan erkekleri geçer Fakat
Süt dişieri 5-8 aylarda çıkmaya başlar ve yakiaşık ericekîer daha harekeîli ve fîziksei etkînükiere
olarak 2,5 yaşlarında tamamlanır. Kız bebekfer yoğun îigî duyariar Sinır sistemi geüşimi
boy ve ağırlık olarak erkeklere göre daha yavaş îamamfansr Kalp atış hızı yetişkine çok yakındır. îç
gelişirter. Bebeğin sinir sistemi gelişim îlkelerine salgı bezieri bu dönemde oldukça önemlidir Troid
uygun olarak merkezden uçlara, içten dışa doğru bezî yeterince salgı öretmese bedenseS ve zîhînsei
gelişir. gelişim yavaşlar Gırîlağın iki yanındakî bu bez
yeterii salgıyı sağlayamazsa çocuk edügenL îembeî
• Psiko-motor Gelişim: Bebek doğduğunda ve sindirim güçlüğü çeker
vücudunu kontrol edecek güçte değildir. Bebekte
bu dönemde refleksif ve denetimsiz vücuî • Psiko-motor Geiişim: küçök kas becenleo geiişir
hareketleri gözlenir. Beş ayiık bebek başının Bu sayede güzel sanaîlar müzik ve el işâerine îlgi
kontrolünü sağlayabilir Bebek yedî aylık olunca duyariar
kendi başına oturabilir. Sekizind ayda destekfe
ayakta durabilir. Onun ayda emekler ve on birind E. Ergenlik Döneminde fiziksel geiişim (12-18
yaş)
Gelişim Psikolojisİ
• Bedensel gelişim: Ergenliğin ilk dönemine buluğ Öğrenciferin enerjilerini olumlu olarak
(erinlik) dönemi denir. Bu dönemde yoğun kullanabilecekleri spor, müzik gibi etkinliklere
fizyolojik ve hormonal değişim yaşanır. Kızlar 11- yönlendirilmelidir.
12, erkekler ise 13-15 yaşları arasında buluğa
ererler. Bu dönemde cinsiyet salgı bezleriaktif hale
gelerek cinsiyet hormonu üretir. Vücudun tüm 11. İki yaşındaki bir çocuk salıncakta yardımsız
organları değişiklikten etkilenir. Erkelerde ses sallanmak istemekte, kendisini tutmaya çalışan
tonu, kızlarda ise adet görme bu dönemin annesinin ellerini itmektedir.
belirtileridir. Hızlı fizyolojik değişme vücut Çocuğun bu davranışı hangi gelişimsel özellik ile
yapısında büyük farklılıklara neden olur. El, ayak açıklanır? (2001 KPSS-4)
ve beden gelişir. Kızlarda yağ dokusu, erkeklerde
A) Yatkınhk
ise kas dokusu fazlalaşır.
B) Özerklik
• Psiko-motor Gelişim: ergenlik dönemindeki
C) Üretkenlik
yoğun fizyolojik değişim devinimsel becerilerde
acemilik gözlenmesine neden olur. Daha sonra D) Özdeşim
zihin ve kas koordinasyonu gelişerek bu E) Merak
uyumsuzluk ortadan kalkar. Ergenliğin son
döneminde vücut koordinasyonu yetişkinlik
düzeyine ulaşır. Ergenlik dönemi fiziksel gelişimin
(0-2) yaş döneminden sonra en yoğun olduğu
dönemdir. Ergenin kısa zaman diliminde geçirdîği 12. Bir öğretmen, sınıf arkadaşlarına göre uzun boylu ve
fiziksel değişim ve gelişim bazı sorunları da kilolu otan bir 7sınıf öğrencisini, "Dev adam, gel
beraberinde getirir. buraya" diye çağırmaktadır
Buna göre üniversite üçüncü sınıfta olan A) Uzun sürse de ayakkabısını kendisi
İbrahim'in karşı cinsle duygusal ilişkiler kur- bağlayıncaya kadar çocuğa yardım etmeden
makta başarılı ve kendi cinsinden sosyal beklemek
arkadaşlıkları olduğu da düşünüldüğünde
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? (2002 B) Çocuğun yiyeceği et. tavuk gibi besinleri
KPSS-71) önceden çatal ve bıçakla küçük parçalara
ayırmak
A) Androjen cinsel rol kimliğine sahiptir
C) Çocuğun davranışlarına hiç sınır koymayıp
B) Erkek cinsel rol kimliği gelişmemiştir
yanlışlarından öğrenmesine fırsat vermek
C) Homoseksüel eğilimlere sahiptir
D) Çocuğu olabildiğince sınırlayarak kazalardan
D) Kadın cinsel rol kimliği gelişmiştir
korumak
E) Kefıdini kontrol edemeyen bir yapıdadır
E) Çocuğun her işini başkasına yaptırmak
15. Aşağıdakilerden hangisi ergenlik dönemine
erken giren bireyler için söylenemez? (2002 19. Aşağıdakilerden hangisi kişi üzerinde arkadaş
KPSS-72) gruplarının etkisinin ve baskısının en fazia
olduğu dönemdir? (2003 KPSS-79)
A) Arkadaşları tarafından lider olarak kabul edilirler
A) Ortaöğretim
B) Zeka düzeyleri yaşıtlarında daha yüksektir
B) Yükseköğretim
C) Sosyal gelişim düzeyleri yaşıtlarından farklılaşır
C) Temel öğretim
D) Cinsel rol kimliklerini kazanmaya başlarlar
D) İlköğretim
E) Kimhk gelişimi ile ilgili karmaşalar başlar
E) Okulöncesi
16. Aşağıdakilerden hangisi ergenlik döneminde,
hızlı bedensel değişikliklerin etkisiyle ortaya
çıkabilecek durumlardan değildir?(2002 KPSS- 20. Aşağıdaki ifadelerden hangisi ergenlik
77) dönemindeki gelişim özellikleri ile ilgili olarak
yanlış bir açıklamadır? (2003 KPSS-90)
A) Gençlerin ayna önünde geçirdikleri zamanın A) Ergenlerin meslek seçimine yönelik olarak bilgi
artması toplamaya başlanan bir dönemdir
B) Dış görünüşlerinin iyi olmadığına ilişkin kaygılar B) Ergenler bu dönemde model alarak özdeşim
oluşması kurabilecekleri kişiler aralar
C) Bedensel değişımin sakarlıklara neden olması C) Ergenler bu dönemde sosyal rollerdeki cinsiyete
bağlı farklılaşmaları öğrenirler
D) Reddedilme korkusuyla sosyal etkınliklerden
kaçınma D) Ergenler bu dönemde kimlik geliştirme çabaları
sırasında karmaşa yaşarlar
E) Kendine özgü bir değerler ve kav ramlar
sistemi oluşturma E) Ergenler bu dönemde her konuda ailelerinin
dediklerini yapmaya çalışırlar
17. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde ergenlik
döneminin hemen başında çıkan özelliklerden
biri yeralmaz? (2004 KPSS-11)
Piaget'e göre insanlar doğuştan iki temel zihinsel Dengeleme: Örgütleme işleminin uzantısıdır.
eğilimle dünyaya gelirler. Örgütleme, uyum sağlama Bütünlüğün dengeli ve tutarlı olmasını ifade eder.
(özümleme, uyma) ve dengeleme Beynimizdeki şemalar sürekli dengeleme eğilimindedir.
Zihin yeni bilgilerden dolayı her zaman dengede
• Örgütleme(Organizasyon): Süreçleri sistemli ve durmaz. Yeni bilgiler sürekli dengeyi bozar. Zihinsel
tutarlı halde koordine etme ve fıkir ile eylemleri sürece aşırı yüklenme sonucu kafanın karışması buna
birleştirme çabasıdır. örnektir.
• Uyum Sağlama (Adaptasyon) Çevreye uyma
yeteneğidir. Bireyin çevresiyle etkileşerek çevreye Piaget'e göre zihinsel gelişim DENGE-DENGESİZLİK-
ve çevresindeki değişmelere uyum sağlamasıdır. YENİDEN DENGE süreci olarak tanımlanır. Çocuk için
İki aşamalıdır; Özümleme ve uyma (Düzenleme) yeni olan şeyler bilişsel dengeyi bozar. Daha sonra
özümleme ve uyum süreçleri ile denge yeniden
• Özümleme: Var olan şemalarla açıklamaya kurulur. Bireylerin dünyayı tanıma, anlama çabası yeni
çalışma sürecidir. Karşılaşılan yeni obje, fikir, olayı şemalar oluşturma, özümleme, uyma ve organize etme
daha önceden kendisinde var olan bilişsel yapının şeklinde devam eder.
içine almasına denir. Örnek; Çocuğun ilk defa
gördüğü koyuna "köpek" demesi özümlemedir. Örnek: Kuşlarla ilgili şeması olan çocuk konuşan
papağan gördüğünde "bu ne?" diye soracaktır. Kuş
• Uyma (düzenleme): Var olan şemalar yeterli olduğunu öğrendiğine kuşlar şemasında "konuşan
değilse uymaya çalışılır. Mevcut yapıyı (şemayı) kuşlar da var " diyerek oluşan dengesizlik durumu
yeni durumlara, objelere, olaylara göre yeniden dengeye kavuşacaktır.
biçimlendirme, şekillendirme sürecine düzenleme
denir. Piaget'e göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen Faktörler
21. Zihinsei gelişim bağlamında "kritik dönem" nasıl 24. Bilişsel gelişimin son aşaması Piaget'ye göre
açıklanır? (2001 KPSS-2) hangi dönemde tamamlanır? (2002 KPSS-74)
B) Çocuk kimliğinden yetişkin kimliğine geçilen D) Ergenliğin sonu yetişkinliğin ilk yılları
dönem E) Yaşlılık dönemi
Sosyal Öğrenme Yaklaşımı Bu yaklaşıma göre dil, 5. İlk Gramer Süreci (24-60 Aylar)
ana babanın model olması, çocuğun taklit etmesi ve
düzeltici geribildirim vermesi biçiminde gelişir. • Cümleler ve gramer kuralları hızla öğrenilir
• Kelime haznesi genişler
Psiko-linguistik Kuram (Chomsky) Davranışçı ve • Kurallı ve grameri uygun cümleler gelişir.
sosyal öğrenme kuramlarına eleştiri getirmiştir. Onlara
Gelişim Psikolojisİ
13
Dil gelişimi ile ilgili notlar; AHLAK GELİŞİMİ
• Yabancı araştırmalar, ilköğretim I. Sınıfta 20-24 bin
kelime, 5. sınıfa doğru bu sayının 50 bine çıktığını Ahlak Haklılık arayışıdır. Toplumsal kurallara uyma
belirtmektedir. sürecidir.
• 6 yaş çocuğunun dil bilgisi yönünden kısa tümceleri
doğru kurabilme yeteneğini kazandığı yaştır. 6- 10 Çocukların Ahlak gelişimlerini anlamada kuralları nasıl
yaşları arası tümceler gittikçe uzun olmaya başlar. yorumladıkları önemlidir. Piaget ve Kohlberg Ahlak
• Çocuğun konuşmasının içeriği onun yalnızca zekası gelişimini incelemişlerdir. Bu bölümde onların
ile değil aynı zamanda toplumsallaşmışfık düzeyi ile görüşlerine yer verilecektir.
de ilgilidir.
• Dil gelişimi aile, çevre, sosyo-ekonomik faktörlerden Piaget'nin Ahlak Gelişim Kuramı
etkilenir.
• Kız çocuklar erkeklere göre erken konuşmaya Ahlak gelişiminin bilişsel gelişimle paralel seyrettiğini
başlarlar belirtmiştir.
• Oyun dil gelişimini olum etkiler Ahlak gelişimi ile ilgili olarak çocukların oyunlarını
• Yetişkinler dil gelişiminde olumlu örnek olmalıdırlar gözlemiştir. Ahlak gelişiminin temel olarak iki dönemde
• Konuşmayı öğrenme döneminde birden fazla dil incelendiğini belirtmiştir. Bunlar
kullanılmamalıdır.
• Çocuklarla bebeksi değil normal konuşulmalıdır. A. Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi (6-12 Yaş)
Çocukların konuşmalarını geliştirmeleri için fırsatlar
oluşturulmalıdır. • Çocuk kuralların değişmezliğine inanır
Bir çocuk annesinden su isterken "Anne su" diyor. • Kurallara uymayanın cezalandırılması gerektiğini
düşünür. Kurallara uymayanlara ceza otomatik
olarak verilmelidir.
33. Dil gelişimi açısından çocuğun bu sözü aşağıda- • Otoriteye kayıtsız uyma söz konusudur
kiierden hangisine örnektir? (2001 KPSS-7) • Davranışın gerisindeki neden dikkate alınmaz
• Davranışın temelinde ödüle ulaşmak veya cezadan
A) Duyu organlarıyla alınan bilgıyi nesnelerin
zihinsel tasarımlarına dönüştürme (kavram kaçmak yatar
getişimi) • 2 yaşın altında kural kavramı yoktur. Henüz
gelişmemiştir.
B) Özne, yüklem, bağlaç, ek vb Öğelerin • Okul öncesi dönemde kural kavrarm olmadığından
bazılarını kullanmadan konuşma (telgrafik
konuşma) ahlak da yoktur.
3. Evre İyi Çocuk Eğilimi (Kişiler arası uyum) 6. Evre Evrensel Ahlak İlkeleri
• İyi davranış, başkalarını memnun eden, onlara
yardımcı olan yada onlar tarafından takdir edilen • Bu en yüksek devrede doğru ve yanlış, sosyal
davranıştır düzenin yasa ve kurallarıyla değil, kişinin kendi
• Güven, sadakat, saygı, karşılıklı ilişkilerin vicdanıyla ve kendi geliştirdiği ahlak ilkeleriyle
devamhlığı ve minnettarlık önemlidir tanımlanır.
• Başkalarının görüşü önemli • Bu ilkeler somut ahlak kuralları olmayıp genel soyut
• Çevresinden onay almak ve takdir edilmek ister ilkelerdir.
• Temel güdü grup tarafından kabul edilmektir • Bunlar, evrensel adalet ilkelerini, insan haklarını ve
• Somut işlemler dönemidir. insana saygıyı içerebilirler.
• Başkalarını mutlu etmek önemlidir • Tüm insanlar eşittir düşüncesi hakimdir
• İnsan hakları evrensel değerleri temel ölçüttür.
4. Evre Kanun ve Düzen Eğilimi • Hak, adalet, özgürlük kavramları çerçevesinde doğru
ve yanlışı bireyler belirler
Temel güdü toplumsal düzen korunmalıdır • Ahlak ilkelerini kendisi seçip oluşturur
• Başkalarını memnun edecek davranışlarda Kohlberg'e göre yetişkinlerin çoğu geleneksel
bulunmak değil, yerleşmiş kurallar ve sosyal düzeydedir. Gelenek sonrası düzeye çok az sayıda kişi
düzeni korumaktır. ulaşır.
• Kurulu sosyal düzen eleştirilmeden kabul edilir.
• Kurallar varsa herkes uymak zorundadır Kohlberg ahlak dönemlerini saptayabilmek için
• Kanuna ve düzene uyma eğilimi baskındır deneklerine hikayeler vererek, her hikaye hakkında
• Kurallar sorgulanmaz çeşitli sorular sormuştur. Bu hikayelerden bir örnek
• Birçok yetişkin bu dönemde kalır verirsek
1. ENGELLENME 1. BASTIRMA
Herhangi bir davranışın içsel ya da çevresel bir Bilinç altına itme olarak da isimlendirilen bastırma
nedenle bloke edilmesidir. Örneğin ağır hasta bir mekanizmasında kişi Acı, üzüntü ve kaygı veren
yakınınıza yetişmek için otobüs terminaline duygu, düşünce ve yaşantıların bilinçten itilmesidir.
gidiyorsunuz ve bilet bulamıyorsunuz. Engellenme
sonucu insanların gösterdiği en önemli tepki Bilinç altına itilen ya da bastırılan bu dürtü ve
saldırganlıktır. Bunun dışında, öfke ve kızgınlık, yaşantılar çeşitli şekillerde davranışlarımızı etkilemeye
çevreden kaçma, aşırı duyarlılık, aşırı bağımlılık, devam ederler. Freud'a göre hiçbir dürtü tam bir başarı
bencilce tutumlar, yılgınlık, bezginlik gibi davranışlar ile bastırılamaz. Bunlar, düşler ya da dil
gözlenebilir. sürçmelerindeki sembolik anlatımlarda olduğu gibi
zaman zaman tekrar bilince çıkabilir.
2. ÇATIŞMA
Bir yaşantının bilinçli olarak örtbas edilmesine
Çatışma, Organizmada birbirine ters düşen iki supresyon, Bir yaşantmın tamamen bilinçsiz olarak
güdünün rekabeti durumudur. Çatışmayı üç grupta baskı alınması durumuna ise represyon denir.
inceleyebiliriz: Bu güdüler birbirine zıt ayrı yönlere
çekerek birbirleriyle savaşırlar. Örnek, kafeye Örnek, çıkarcı ve bencil olan birinin böyle
arkadaşlarla buluşmaya gitmek (Eğlenme ihtiyacı) ile davranmamayı istememesi nedeniyle unutması.
Kütüphaneye gidip ders çahşmak (gelişme ihtiyacı) bizi
aynı anda iki ayrı yöne çekerler. 2. MANTIĞA BÜRÜME (Bahane bulma)
Rasyonelleştirme
A. Yanaşma-yanaşma: İki ya da daha çok olumlu
değerli amaç nesnesi yan yana bulunduğunda ve Belirli bir durumda kişi için kabul edilmesi güç ve kaygı
kişi bunlardan birini seçmek zorunda kaldığında yaratıcı olan bir açıklamayı gösterme yerine acı ve
ortaya çıkar. Ayakkabıcı dükkanında çok kaygı vermeyecek bir neden ya da açıklamayı ileri
beğendiğimiz iki ayakkabıdan birini seçmek sürme eğilimidir.
zorunda kaldığımızda yaşadığımız çatışma Genellikle toplumsal baskı ve beklentilerin yarattığı
türüdür. çatışma durumlarında kullanılan ve mantıklı bahaneler
bulma olarak adlandırılabilecek bu mekanizma kişi
B. Kaçınma-kaçınma: İki ya da daha çok olumsuz tarafından çoğu zaman sözlü olarak ifadelendirilir.
durum ya da nesne karşısında kalmaktır (yukarı Örneğin komşunun çocuklarının okuldaki başarısını
tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal) kıskanan kadının kendi çocuklarında görmediği bu
Sevmediğimiz, istemediğimiz iki durumdan birini özelliğin yarattığı eksiklik duygusunu "ne de olsa
seçmek durumunda kaldığımızda yaşadığımız herşey okumak değildir, dünyada okumaktan daha
çatışmadır. Sınava çalışmak istemeyen öğrencinin önemli şeylerde var" demesi. Aynı şekilde "kedi
aynı zamanda sınıfta da kalmak istememesi ulaşamadığı ciğere pis der" sözü bu mekanizmaya iyi
durumunda yaşadığı çatışmadır. bir örnektir.
Yansıtma mekanizmasında kişi, kendi içinde yadsıdığı Bir dürtünün ya da duygunun asıl nesnesinden başka
bir dürtüyü (ki bu toplumca onaylanmayan bir dürtüdür) bir nesneye yöneltilmesidir. Çatışmaya ve bunaltıya
başkalarında görür ya da başkalarının bu dürtüyü neden olabilecek ve benlikçe kabul edilmeyen bir dürtü
kendisinde gördüğünü sanır. İçinde öfke ve kin asıl yöneleceği nesne yerine başka bir nesneye
duyguları olan bir kişi, "bana kızıyorlar benden nefret yönelerek çatışma ve bunaltı bir derece azaltılabilir ya
ediyorlar" diye düşünebilir. Burada hem yadsıma da önlenebilir Davranışı yönlendiren dürtü ya da neden
(bende kızma yok), hem de yansıtma (onlarda var) aynı kaldığı halde hedef değişebilir. Yer değiştirmedeki
düzeneği işlemektedir. güdü çoğunlukla kişinin açıkça gösteremediği
saldırganlıktır. (Patrona kızıp acısını evdekilerden
Başkalarına düşmanlık duyguları besleyen biri bu çıkarma).Yeni doğan kardeşinin ailede tüm ilgiyi
duygulann kendisinde yarattığı suçluluk duygusundan topladığını gözleyen çocuk, duyduğu kıskançlık ve
kurtulmak için karşısındaki kişileri kendisine kötülük husumeti, cezalandırılacağı korkusuyla doğrudan
yapmakla suçlamasıdır kardeşine değil, kendi oyuncaklarına yönelterek onları
kırıp tahrip edebilir.
5. ÖDÜNLEME (Compensation)
9. KARŞIT TEPKİ KURMA (Reaction-Formation)
Kişinin herhangi bir eksikliğini, yetersrzliğîni bir başka
alanda başarı sağlayarak kapatması çabasıdır. Kişi, kendi içindeki bilinçdışı dürtü ve eğilimlerin tam
Örneğin yakışıklı olmayan birinin işinde başarılı olarak karşıtı tepkiler vererek de benliğini savunabilir.
yükselmesi ve böylece beğeni toplaması. Okulda Örneğin, içindeki kin, nefret ve kabalık eğifimlörine
başarısız olan bir çocuğun ştmanklık yaparak ilgi karşı kişi, aşırı derecede kibar ve nazik; pislik ve kirlîlik
çekmeye çalışması. eğilimlerine karşı anormal derecede titiz ve temiziik
Geçirdiği çocuk felci yüzünden sakat kalan bir kişinin düşkünü olabilir. Benlikçe kabul edilmeyen birçok dürtü
yoğun çalışmaları sonucu olimpiyat yüzme şampiyonu ve gereksinimler aşırı baskıcı, bağnaz, ahlakçı bir
olarak hareket yetersizliğini ödünlemiştir. tutumla bastırılmaya çalışılabilir. Kardeşini kıskanan
çocuğun aşırı derecede iyi bir abla ya da ağabey
6. YÜCELTME (Sublimation) olmaya çalışması.
Çocukta ilk benlik duygularının temeli bu dönemde Çocuklukta gelişen, kendisinin denetimindeki bu
atılır. Bu donemin ilerlemesi ile çocukta emekleme, özerklik duygusu, ileri dönemlerde adaletli yaşamı,
Gelişim Psikolojisİ
21
yasalara saygıyı, kurumlara güvenin oluşmasına zemin Bu dönemde cinsel organların uyarılabilmesi
hazırlayacaktır. görülmektedir. Bu değişim ile birlikte, uyarılma sonucu
Kısaca kazanılması gereken özellik kendi kendini ayıplanma, cezalandırılma korkusu başlamakta,
kontrol etme yeterliğidir. cezalandırılma sonucunda çocuğun kendi cinsel
organının kesileceği ya da tahrip edileceği şeklinde
3. Evre: Girişkenlik/Suçluluk (3-7 Yaş) korkuları başlayabilmektedir.
Freud'un fallik-oedipal dönem olarak adlandırdığı Vücut daha bir gelişmekte, buna düşünsel gelişim de
dönemdir. 3 yaş ile 7 yaş arası dönemi kapsamaktadır. eklenmektedir. Gelişen çocuk kendi işlevlerinde daha
Bu dönemdeki çocuklar yetişkinlere özgü bazı etkin olup, inisiyatif kullanmaya başlar. Karşılaştığı
faaliyetleri yapabilmeyi isterler. Ancak, ebeveynler başarısızlıkları tolere edebilmeye, olmazsa kendine
tarafından konulan aşırı sınırlamalar çocuğun başka hedefler belirlemeye çalışır. Sorumluluklar
girişkenliğini engeller ve suçluluk hissetmesine neden üstlenmeye, ufak planlar yapmaya başlar. Bir önceki
olur. Çocuğun iskelet-kas sistemi üzerine hakimiyetinin donemde varolan özerklik, artık daha bir amaca
artışı ve dil becerilerinin gelişimi ile dış dünyanın keşfı yönelik, daha mantıklı ve uyumludur.
ve orada rol almak şeklinde üstünlük-büyüklük
düşünceleri başlar. Çocukta aşırı bir merak, cinsel Bu dönemde sergilenen düşünsel ve vücutsal çaba
organlarla ilgili yoğun düşünceler, başkaları ile rekabet sonucu sağlananlar ve elde edilen hazzın çevrece
ve çevredekilere fiziksel olarak zarar verme görülür. yoğun eleştirisi, suçluluk duygularına yol açmaktadır.
Çocuğun cinselliğe olan giderek artan merakı grup içi Annenin bir numarası olma amacı ve bu uğurda
cinsel oyuntara, kendi ya da yaşıtlarımn cinsel sergilenen tavırlar, kıskançlık, suçluluk duyguları ve
organlarına dokunma davranışlarına yol açar. Eğer aile kaygıya neden olabilir. İleri dönemde, çocuğun kendi
bu davramşları aşırı bir şekilde bastırıp, korkutarak içinde ana-babanın kendine koyduğu yasaklar ve
öntemeye çalışırsa, ileri dönemde cinsel alanda uygulanan eleştirileri mumla aratan bir denetleme
sorunlu ve baskılanmış bireyler oluşur. kurumu - baskın bir süper ego gelişebilir. Bu dönem
uygun bir şekilde yaşanırsa, çocuk sınırlarını
Yaşıtlan ile oynayarak, onlarla nasıf ilişki kurabileceğini bilerek, çevresiyle uyumlu bir şekilde görevler
öğrenir. Eğer bu dönemde saldırgan dürtülerine hakim üstlenir, eşya ve amaca uygun nesneleri kullanarak,
olabilmesi, uygun bir şekilde sağlamrsa çocukta mutluluk ve başarı duygusunu daha çok tadar.
inisiyatif kullanabilme yetisi ve tutku sahibi olma özelliği
gelişir. Çok güçlü bir süper ego gelişimine neden Bu dönemde amaçlı olma, etkinliğini başlatabilme
olarak, ileride ya hep ya hiç tarzında düşünme, yeteneğini geliştirmelidir.
çevresindekileri kendi ahlak kalıpları içine girmeye
zorlama şekfinde davranışlara yol açabilir. Bu dönem 4. Evre Başarılı olma/Aşağılık duygusu (Okut
başarılı bir şekilde aşılırsa sorumluluk, kişisel disiplin Dönemi)
özellikleri gelişir.
Freud'un latent dönem olarak adlandırdığı dönemdir. 7
Bu dönemde yasaklanmış dürtülerin baskılanması ile yaş ile 11 yaş arası dönemi kapsamaktadır. Okul çağı
kişide suç ve kaygı duyguları oluşur. Bu gelişen taslak dönemidir. Yeni beceriler kazanarak, yeterli ve üretken
ileride ahlak kavramını oluşturacaktır.Bu dönemde olmayı öğrenirler. Başarısızlık durumunda ise aşağılık
çocuk, duygusuna kapılır ve hiçbir şey yapmazlar. Bu
dönemde çocuk cinsel açıdan bir durgunluk dönemine
• oedipus (erkek çocuğun anneye yönelmesi) girerken, yaşıtları ile ilişkileri artarak, yeni şeyler
• elektra (kız çocuğun babaya yönelmesi) öğrenme ve bir şeyler üretmenin hazzını yaşamaya
başlar. Kendini örnek aldığı kişilerle özdeşleştirerek,
kompleksleri denen karşıt cins ebeveyne yakınlaşıp, çeşitli alanlarda roller üstlendiği şeklinde düşlemler
kendi cinsinden olan ebeveyni rakip gibi görme kurar. Eğer çocuk bu dönem öncesini ve bu dönemi
şeklindeki gelişimsel düşüncelerden kurtulup, kendi başarılı bir şekilde geçememiş ise aşağılık ve
insiyatifini ortaya koyarak, kendinde geüşen ahlak yetersizlik duyguları geliştirir.
kuralları ve yaşam prensipleri çerçevesinde daha az
çatışmalar ve suçluluk duyguları hissederek yaşamayı Bir şeyier yaparak, başladığı işi bitirmenin keyfine
öğrenir. varmaya başlar. Bir işi planlama, işbirliği yapma,
Bu dönem başarılı bir şekilde yaşanamaz ise, suç ve öğrenme ve işi başarma özel bir öneme sahiptir.
girişim arasındaki çatışma ileri dönemde yaygın Kendinden yaşça büyük ya da daha deneyimlileri
anksiyete bozukluğu, konversiyon bozukluğu da denen izleyerek araç-gereç kullanmayı öğrenir, el ve vücut
somatoform dissosiyasyonlara, fobik bozukluklara ve becerisi geliştirir. Çocukta alet kullanma üretme çabası
psikosomatik bozukluklara yol açabilecektir. gözlenir.
22 Gelişim
Psikolojisİ
Bu yaş grubunda çocuğun anlayışlı, sabırlı, ilgili ana seçimleri yeğleme sonucunda psikotik türde ya da
baba, öğretmen, patron, iş ve okul arkadaşları ile suça yönelik davranışlara neden olmaktadır.
karşılaşamaması ya da onlar arasında zayıf-uygunsuz
bir noktada bulunmaları halinde, yetersizlik ya da Birey kendisini yetersiz hissedebilir. Kendilerini güçlü
aşağılık duyguları gelişir. görebilmek için bir takım özellikleri ön plana çıkararak,
önemli kişilere benzemeye, onların tarzlarını edinmeye
Çocuğa ayrım uygulanması, aşağılanması ya da aşırı başlarlar. Bu evrede cinsel kimlik sorunları
koruyucu tavırlarda bulunulması, çocuğun kendisiyle başlayabilmektedir. Kişiler kimlik krizlerini aşabilmek
aynı cinsiyetteki ebeveyn ile kendini uygunsuz bir için, ortak kimlik sunan bir takım çeşitli alt grup ya da
şekilde karşılaştırması gibi durumlarda aşağılık ve çetelere girebilmekte ya da yerel kahramanları örnek
yetersizlik hissi gelişebilir. Kendisine göre üst alabilmektedirler.
konumdaki kişileri örnek alamayıp, yanlış kişileri örnek İlk gençlik aşkları yaşanmaya başlar. Ancak bu aşklar
alabilirler. Oku! ya da mesleğe hazırlık dönemi ilk daha masum ve kendini arayışın bir uzantısı olarak
olarak ailede başlar. kısa sürelidir. Karşı cinsle arkadaşlıkta sevgi ağır
basar. Henüz yeterli olgunluğa kavuşmamış olan kişilik
Eğer büyüyen çocuk hayatını, hedeflerini, düşlemlerini yapısı, ilişkilerinde de iniş-çıkışlar, ayrılıklar ile kendini
sadece iş üzerine yoğunlaştıracak olursa, kendi gösterir.
duygusal ya da ruhsal gelişimini kısıtlayabilir.
Bu dönemde kendinden farklı yapıda, düşüncede,
Bu dönemde diğer kişilerle birlikte ortak bir şeyler alışkanlıklarda olanları kabul etmeme, dışlama hatta
yapma, başkalarının varlığında ya da denetiminde onlara karşı saldırı içine girebilmektedirler. Benzer
görev alma başladığından işbölümü, diğerlerinden düşünce yapısmdakilerle bir araya gelerek kuvvetli
farklı olarak sahip olduğu özelliklerin verdiği haz görünmeye ve ortak bir kimlik oluşturmaya
duyguları yaşanmaya başlar. çalışabilirler. Bu gruplarda suç işleme, alkol-madde
kullanımı gibi davranışlar belirebilir.
Bu dönemde zihinsel, sosyal ve fıziksel becerilerde
yeterlilik duygusunu kazanmalıdır. Birey yaşıtları ya da çevresindekilerce onaylanma,
saygı duyulma gereksinimini bu şekilde
5. Evre Kimlik Kazanma/Rol Kargaşası (11-18 yaş sağlayabilmektedir.
ergenlik)
Bu dönemde ergenler "ben kimim?" sorusuna cevap Bu dönemde birey kendinin en iyisini (olumlu ya da
arayarak cinsel, politik ve mesleki kimliklerini olumsuz anlamda) araştırıp bularak gelecekteki
oluşturmaya çalışır. Buna karşın olumsuzluk erişkinliğin dünyasına adım atmak için yer bulmaya
durumunda hangi rolleri gerçekleştirecekleri çalışır. Bu aşama ana-babalık ya da eş olmak yolunda
konusunda karmaşa yaşarlar. Özdeşim dönemidir. Bir kendisini ruhsal ve sosyal olarak hazırlamada önemli
kimlik geliştirme bu evrenin asıl amacıdır. Sağlıklı bir bir basamaktır.
kimlik hisşinin temelinde, daha önceki evrelerin başarılı
bir şekilde yaşanması yatmaktadır. Uygun kişilerin Olumlu kimlik geliştirme belirtileri:
örnek alınması bu süreci kolaylaştırmaktadır. Bu • Kendimle mutluyum
evrede ahlaki değerlerde değişim gözlenebilmekte, • Karşı cinsle iyi anlaşırım
ancak sonrasında her alanda olduğu gibi burada da • Ailem beni sever
taşlar yerine oturmaktadır. • Bana bir şey olmaz kendime bakabilirim
Olumsuz kimlik geliştirme belirtileri:
Daha önceki inanç, düşünce ve alışkanlıklar • Kimse benden hoşlanmıyor
sorgulanmaya başlar. Vücutsal büyüme ve cinsel
gelişim gözlenir. Çevrelerince nasıl görülüp, Gencin kimük geliştirmesine neden olan etmenler:
değerlendirildikleri ve hangi mesleğe daha uygun • Düşünce sistemindeki değişiklikler
oldukları şeklinde düşünceleri bulunmaktadır. • Cinsel rolierdeki yenilik ve değişiklikler
• Meslek seçimi
Daha önce yaşanılan evden ve ebeveynlerinden • Ana baba tutumları
ayrılıp, kendi ayakları üzerinde durarak hayatını • Otoriteyle olan ilişkiler (öğretmen vb.)
yaşamak bu dönemdeki önemli bir hedeftir. Aileden
ayrılamamak ve uzamış bağımlılık davranışları 6. Evre: Yakınlık/Yalnızlık (18-21 yaş genç
oluşabilir. Bu dönemde kişide rol kargaşası oluşması yetişkinlik)
önemli bir sorundur. Kişide cinsel, sosya!, mesleki vb.
alanlarda kendini bir yere ait hissedememe, çevreden Bu dönemdeki genç yetişkinler sevgi dostluğu
uzaklaşıp tek başına yaşama ya da uygun olmayan paylaşabilecekleri birilerini aralar (eş seçimi) bunu
Gelişim Psikolojisİ
23
başaramadıklarında düş kırıklığına uğrama korkusuyla İletişim kurmak bu gibi durumda sadece obsesif bir
insanlardan uzaklaşırlar. Eğer kimlik krizi çözülmüşse yakınlık anlamındadır, gerçek bir dostluk değildir. Bu
cinsel yaşantı, arkadaşlık ilişkileri ve tüm sosyal kişiler evlenip, çocuk sahibi olabilmelerine karşın gene
iletişimler kişi için korkutucu olmaktan uzaktır. Bu de herkese uzaktırlar. Sanki kendileri çocuktur ve
aşamaya gelene dek elde edilen kimlik başkalarının kendileri ile ilişki halindedirler. Bu dönemde alkol ve
kimlikleriyle daha çok bir araya gelmeye, kaynaşmaya bağımlılık yapıcı madde kullanımına rastlanmaktadır.
başlar. Dost ve eş ilişkileri ile bazen taviz vererek,
bazen karşılıklı özveri alışverişleri ile ilişkilerini 8. Evre Benlik Bütünlüğü/Umutsuzluk (Yaşlılık)
sürdürebilme alışkanlığı kazanılır.
65 yaş üzeri yaşlılık dönemini kapsamaktadır. Birey,
Bu devredeki temel hedef bir başkası ile yakın iletişim yaşamını anlamlı hale getirmeye çalışmakta veya
kurulmasıdır. Başarılı ve düzenli bir evlilik ya da aile amacına ulaşamadığı için umutsuzluğa kapılmaktadır.
ilişki yapısı yakınlık kurma kapasitesine Bu dönemde kişi bütünlük (hayat dolu dolu ve üretken
bağlıdır.Birlikteliğin kurulup, sürdürülebilmesi, bu bir şekilde yaşanmıştır, yaşanan hayattan tatmin
aşamada bazı kişilerin sahip olup, kendini olunmuştur) ya da umutsuzluk (hayatın anlamı yoktur
diğerlerinden ayrı kılan özellik ve yeteneklerin, kişilik ve boş geçmiştir hissi vardır) arasında bir çatışma
yapısının kısaca benliğin kaybı korkusuna yol yaşar. Bütünlüğü yaşayan kişi bilgedir. Hayattaki yeri
açtığından bunlardan kaçınma gözlenebilir. Bu da ve rolünü kabul etmiştir, kendisi ile barışıktır. Kendi
yalnız kalma duygusu ve kendi çevresine yüksek yolunu kendisi çizmiştir ve sonuçlarından kendisi
duvarlar örerek, korku, kuşku, risk alamama, birisini sorumludur. Kişi artık geri dönemeyecek ya da geçmişi
sevememe ve kendi kendinin kurdu olmasına yol açar. değiştiremeyecek bir aşamadadır.
Yakın ilişki kurmamak, çevresindekileri kendisi için Bu döneme dek olan basamakları uygun bir şekilde,
zararlı ya da tehdit edici görerek kendinden uzak çok zedelenmeden ve büyük hatalar yapıp çevresini
tutmaya, bu amaçla kendi güvenlik çemberini çok dar yıkmadan çıkmışsa bir rahatlık ve olgunluk içindedir.
tutarak, insanları bu alana sokmamak, kendinden öyle Etrafına güven duygusu ve olumlu diğer duyguları
ya da böyle uzaklaştırarak, gerekirse bu amaçla yansıtır. Hayatını eksi ve artıları ile kabul etmiştir,
onlarla mücadele etme davranışlarına yol açmaktadır. pişmanlık duyguları taşımaz. Hayata keşke tekrar
Bu durumda, bu aşamada çok kesin olarak bilinen- başlayıp, olanları düzeltsem ya da farklı yaşasam
tanıdık ile bilinmeyen-yabancı arasına bir hat çekilip, şeklinde yaklaşmaz. Geçmişini "Yapabileceklerimin en
kısır bir ortam içine sürüklenilebilir. Benzerleriyle bile doğru ve iyisini yaptım" şeklinde değerlendirerek,
savaşmaya dayanan ilişkiler yaşanabilir. huzur içindedir.
KİŞİSEL-İÇSEL ZEKA: İnsanın kendi duygularını, Bireyin, karşısındaki kişinin belli bir durumda ne
duygusal tepki derecesini, düşünme sürecini tanıma, düşündüğünü ve ne hissettiğini anlama gücüne sahip
kendini değerlendirebilme ve kendisiyie ilgili hedefler olmasıdır. Yani birey karşısındakinin hal ve
oluşturabilme becerisidir. hareketlerini, his ve düşüncelerini kavrayabilmesidir.
1. Özbilinç
YARARLANILAN KAYNAKLAR
(Kendi duygularının Farkında Olma)
1. Özkatp, Enver (Ed.). Davranış Bilimlerine Giriş, T.C.
Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1027. Eskişehir, 1998
Bireylerin kendilerini tanıması ile ilgilidir. Bireyler daha
oluşma aşamasındaki duyguların farkına varır ve o 2. Yeşüyaprak, Binnur. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi.
Pegem A yayıncılık, Ankara, 2004
duyguları tanımaya çalışır. Duygularını tanımladıktan
sonra kendi potansiyellerinin farkına varır. Kendi 3. Selçuk, Ziya. Gelişim ve Öğrenme. Nobel Yayın Dağıtım,
kendine "ben neleri yapabilirim? Neleri yapamam?" Ankara, 2000
sorularına cevap arar. 4. Bacanlı, H. Gelişim ve Öğrenme. Nobe! Yayın Dağıtım,
Ankara, 2002
2. Duyguları İdare Edebilme
5. Baymur, F. Genel Psikoloji. Remzi Kitabevi, Istanbul, 1994
(Sıkıntı verici Duygularla baş etme)
6. Erden, M. Akman, Y. Eğitim Psikolojisi. Arkadaş Yayınevi,
Bireyler olumsuz bir olay ve olumsuz olayın sonucunda İstanbul, 1995
yoğun bir duygulanım yaşıyorsa kendi kendilerini 7 Senemoğlu, N Gelişim Öğrenme ve Öğretim Gazi
sakinleştirebilmelidirler. Yani bireyler kendilerini en Kitabevi, Ankara, 2003
olmsuz bir olayda bile yatıştırmasını bilmelidirler. Aynı 8. Hakan, A. (Ed.). Eğitim Psikolojisi. T.C. Anadolu
zamanda yoğun kaygı ve karamsarlıklardan kendilerini Üniversitesi Yayınları No: 185, Ankara, 1987
soyutlayabilmeliler ve olumsuz bir deneyim sonrası
9. Kaya, Z. (Ed.). Öğretmen Adayları için KPSS Öğreti,
kendi kendilerini toparlayacak gücü kendilerinde Pegem A Yayıncılık, 2004
bulabilmelidirler. Bununla birlikte bireyler her türlü
alınganlıktan rahat bir şekilde kurtulabilirler. 10. Oktaylar, H. C. (Ed). Öğretmen Adayları için KPSS. Yargı
Yayınevi, Ankara, 2004
11. Tan, Ş. (Ed.
3. Kendini Harekete Geçirme Ankara 2004
(Kendini Başarıya Doğru Güdüleme ) Eğitim Bilimleri KPSS. Empati yayınevi,
• Sürekli eleştirilen çocuk kınama ve ayıplamayı • İnsanlarda içgüdü yoktur, içgüdüsel davranış
öğrenir. vardır. Örnek; Annelik
• Alay edilip aşağılanmışsa sıkılıp utanmayı öğrenir. A. Geçici davranışlar: Alkol, ilaç, hastalık ve
yorgunluk sonucu ortaya çıkan davranışlardır.
• Aile içinde dostluk ve arkadaşlık görmüşse, mutlu Öğrenme sonucu kazanılan davranışlar değildir.
olmayı öğrenir.
B. Sonradan kazanılan davranışlar: İstendik ve
Davranış: Organizmanın hertürlü etkinliğidir. Diğer bir istenmedik davranışlardır. Öğrenilmiş
deyişle organizmanın dışarıdan gözlenebilen ya da davranışlardır. Bu davranışlar tecrübe ve eğitim
kendisince hissediiebilen tepki ve hareketlerinîn öğretim yoluyla olmak üzere iki türlü kazanılır.
tümüne denir.
Eğitim: Bireylerde kendi yaşantıiarı yoluyla istendik İstendik Davramşlar: Formal ve informal ortamlarda
davranışlar meydana getirme sürecidir. Eğitim- kazanılan davranışlardır. Okullarda kazanılan
Öğrenme iüşkisi; akademik bilgilerin tamamı, evde ve çevrede kazanıian
• Eğitim davranışlarda istendik yönde değişiklikler toplumsal roller vb.
oluşturur.
İstenmedik Davranışlar: Forma! ve informal
• Her ikisinde yaşantı yoluyla değişiklikler oluşur. ortamlarda kazanılan davranışlardır. Bu davranışlar
• Eğitim, öğrenmelerin istendik davranışların ailede ve sokakta kazanılabilir. Kopya çekme, hırsızlık
toplamıdır. gibi davranışlar örnek verilebilir.
E) Araba kullanmayla ilgili yaşantılarınız arttıkça Güdüler bizi harekete geçiren güçlerdir. Yani davranışı
daha az hata yapmaya başlayacaksınız. bir amaca doğru başlatan ve sürdüren bir iç şarttır.
Güdüler organizma içindeki ihtiyaçlardan doğar ve bu
ihtiyaçların giderilmesi için organizmayı harekete
ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER geçirir. Organizmanın öğrenmeye güdülenmiş olması
bireyin öğrenmesini kolaylaştırır.
A. Öğrenenle ile ilgili faktörler
Öğrenmede güdüler üç nedenle önemlidir;
S Türe özgü hazır oluş
1. Güdü, davranışı oluşturan en önemli
öğrenecek olan organizmanın istenüen davranışı koşuldur. Örnek: aç olmayan organizmaya et
göstermek için gerekli biyolojik donanıma sahip olması gösterilse de salya salgılamaz.
demektir. Organizma bu donamımdan yoksun
olduğunda öğrenemez. Örneğin; İnsan uçmayı 2. Güdü, pekiştirme için de gereklidir. Yani
öğrenemez ancak kuşlar uçabilir. davranışın sürdürülmesini-tekrarını sağlar.
s Olgunlaşma 3.
Güdü, davranış değişikliğini de denetler. Yani
• Organların kendilerinden beklenen görevleri davranışın şu ya da bu yönde olmasını
yapabilecek duruma gelmesi durumudur. Diğer bir sağlar. Böylece organizmanın istenen
deyişle Organizmanın temelindeki potansiyel tepkide bulunabilme artar.
güçlerin göreve hazır bir duruma ulaşmasıdır.
Güdüler genellikle içse! veya dışsal uyarıcılar
Organizma türe özgü hazır oluş durumunda olsa bile tarafından uyarılmaktadır. Güdünün uyandırılması
olgunlaşma olmadan öğrenemez. Olgunlaşma yaş ve sonucunda organizma bu güdüyü doyurmak için
zeka açılarından ele alınmaktadır. harekete geçmektedir.
■/ Kavramsal Gruplandırma
İyi organize edilmiş gruplar halindeki bilgiler kolay 54. Aşağıdakilerden hangisi, bir öğretmenin velilere
öğrenilir. Ünite ve konular iyi bir şekilde gruplanarak çocukların çalışma koşullarıyla ilgili verebileceği
verilmelidir. Kavramsal gruplandırma birçok bilgi veya önerilerden en doğru olanıdır? (2002 KPSS-99)
kavramın öğrenilmesi durumunda çok etkilidir. Bu
A) Çocuklarınızın çalışırken istediği biçimde ve
durumda öğrenme malzemeleri birtakım grupla halinde odada olmasına izin veriniz, bu onların
bütünleştirilmelidir. Bütünleştirmede öğrenilecek özgürlüğünü arttırır.
malzeme basamaklar haline getirilmelidir. Kavramlar
gruplara, gruplar alt gruplara ayrılabiliyorsa öğrenilmesi B) Hareketsizlik onların fiziksel gelişimini olumsuz
etkileyebilir, çalışırken sürekli oturmaları
kolaylaşır. engellenmelidir
Aşağıda kavramsal gruplandırmaya örnek verilmiştir. C) Okuldaki başarılarının artması için evde mutlaka
(Bacanlı, 2000) sınıfa benzer bir ortamda çalışmaları
sağlanmalıdır
Mineraller
D) öğrencilerin hepsinde aynı düzeyde ilerleme
\
olması gerektiğinden, evde ödevlerin
\ yetiştirilmesine yardım edilmelidir
I 1
çocukların ödevlerini masa başında yapmalarına
dikkat edilmelidir
\ 1 \ I J
Değerl Değersiz Yaygm Nadjr Alaşım
55. Özel eğitim görmekte olan zihinsel engelli bir
çocuğun öğretmeni, onun dersteki doğru
davranışlarını bisküvi vererek ödüllendirmektedir.
52. Çalışma ortamınızı düzenlerken ışık ve ısının uygun çocuğun annesi bisküviyi almak için daha çok
olmasına, bir masa ve sandalyede çalışmasına özen çalışacağını düşünerek, onu okula kahvaltı etmeden
gösteriniz. götürmüştür.
Lise öğrencilerine yönelik böyle bir önerinin Yukarıdaki durumda öğrenmeyi olumsuz
temel dayanağı aşağıdakilerden hangisidir? etkileyen temel etken aşağıdakilerden
(2001 KPSS-73) hangisinde açıklanmaktadır? (2002 KPSS-108)
B) Öğrenme hızının öğrenciden örenciye göre B) Çocuk sürekli aynı ödülü almaktan sıkılmıştır
değişebilmesi
C) Çocuk annesinin kendisini, artık sevmediğini
C) Öğrenme için öncelikle genel bir uyarılmışlık düşünmüştür
durumunun gerekli olması
D) Çocuğun davranışını etkileyen diğer faktörler
D) Ders çalışmanın planla çaba gerektiren bir uğraş ihmal edilmiştir
olması
E) Öğrenme etkinlikleri çocuğun gerçek-
E) Öğrencinin evde kendi kendine çalışabileceği leştirebileceklerinin üstündedir
bir yere ihtiyacın olması
32 öğrenme Psikolojisl
56. Bir üniversitesinin psikoloji bölümünde öğrenme 59. Aşağıdaktlerden hangisi ilköğretim
psikolojisi alanında yapılan bir deneyde; köpeklere birincisıtıtfa başlayan bir öğrencinin. Öğretim
ve kedilere kutuya küçük toplan atmaları öğretilmeye yılının ilk aylarında iyi bir başarı gösterip,
çalışılmıştır. Köpekler topları ağızları ile kutuya ilerleyen aylarda başarısının düşmesinin
atmayı kısa sürede öğrenmişlerdir. Ancak çok sayıda nedenlerinden değildir? (2003 KPSS-56)
deneme yapılmasına rağmen kedilerin bu davranışı
öğrenemedikleri görülmüştür; kediler topları ön A) Öğrenme yaklaşımının ancak ilk aylarda
ayakları tutmuş ve ön ayakları ile toplarla verilen
oynamışlardır. konular için yeterli olması
Aşağıdakilerden hangisi köpeklerle kediler A) öğrenme isteğinin ilk aylarda daha fazla
arasındaki Topu kutuya atmayı öğrenme olması
açısından gözlenen bu farkı en doğru biçimde
açıklamaktadır? (2003 KPSS-50) B) Öğrenme yeteneğinin azalması
B) Bazı öğrenmelerin bilinçli bir çaba göstermeden C) Suat, ikisine de aynı ölçüde çalıştığı ,
gerçekleşmesi halde,
Ingilizce sınavında Matematik
C) Türkçe pop müzik şarkılarının çok hareketli sınavından
olması daha başarılı olmuştur.
D) Yetişkinlikteki öğrenmenin çok hızlı bir biçimde D) Hatice, ders aralarında bahçeye çıkmak
gerçekleşmesi yerina
sınıfta oturmayı tercih etmektedir
E) Türkçe pop şarkılarının çok popüler kişiler
tarafından söylenmesi E) Metin, sabah erken saatlerde
çalıştığında
okuduklarını daha kolay anlayabilmektedir.
Öğrenme
Psikolojisİ
33
ÖĞRENME KURAMLARI 3. İnsan doğduğunda zihni boş bir levha gibidir.
Tüm öğrenme durumlarını açıklayan tek bir kuram 4. Öğrenmeler ölçülebilir ve gözlenebilir olaylar
yoktur. Farklı öğrenme durumları için farklı kuramlar üzerinde odaklanarak incelenebilir.
geliştirilmiştir. Belli başlı öğrenme kuramları aşağıdaki
gibidir; 5. Duygu, düşünce, güdü gibi özellikler gözlenip
ölçülemediği için bilimsel olarak araştırılamaz
A. DAVRANIŞÇI KURAMLAR: Öğrenmenin nasıl ancak uyarıcılar ve tepkiler araştırılabilir.
gerçekleştiğine odaklanırlar, sonuç odaklıdırlar.
1. Klasik koşullanma (Pavlovv) 6. Öğrenme uyarıcı ve tepki arasındaki ilişki
2. Bitişik kuramlar (Vvatson.Guthrie) çerçevesinde incelenebilir.
3. Bağ kuramı (Thorndike)
4. Edimsel koşullanma (skinner) 7. Klasik, operant ve gözlem yoluyla olmak üzere üç
temel öğrenme süreci vardır.
B. BİÜŞSEL AĞIRLIKLI - DAVRANIŞÇI KURAMLAR:
Süreç odaklıdıriar. 8. Öğrenme çevresel uyarıcılar tarafından
1. işaret öğrenme (Tolman) şartlanmayı içermektedir. Dolayısıyla öğrenme
2. Sosyal öğrenme (Bandura) organizmanın kontrol edilmesi anlamındadır.
Deneysel, bilimsel bir yaklaşımdır. Etkisi 1960 lara • Uyarıcı: Organizmayı harekete geçiren iç ve dış
kadar sürmüştür. Öğrenme uyarıcı-tepki ilişkisi içinde uyarıcılar
açıklanır. Insan davranışlarının gözlenebilir hale
getirilmesi üzerinde çalışmışlardır. Kurucusu • Tepki: Uyarıcının organizmada meydana getirdiği
VVatson'dur. Öğrenmeyi gözlenebilen, ölçülebilen fizyolojik ve psikolojik değişmeler
uyarıcı ve tepkilere indirgemiştir. Thomdike, Pavlov,
VVatson Skinner önde gelen temsilcilerindendir. • Davranışçı yaklaşımın üzerinde durduğu konu
bireyin ne düşündüğü değil ne yaptığıdır.
Davranışçı yaklaşımın temel sayıltıları;
A) öğrenme yaşantılar sonucu ortaya çıkar öğrenilmiş davranışa temel olan doğal uyarıcı
B) öğrenme varlığı ancak gözlenilen davranışlarla bulunabiliyorsa o zaman davranışın klasik koşullanma
anlaşılabilen içsel bir süreçtir yöntemiyle öğrenildiği söylenebilir. Klasik koşullanma
bir "tepkisel şartlanmadır". Yani yeni bir uyarıcının
C) Hatırlanamayan bir şey öğrenilmemiş tepki oluşturma gücünü kazanmasıdır.
dernektir
D) Öğrenilen bazı bilgiler unutulabilir Örnek, kediye toptan korkmayı öğretebiliriz, ayıların tef
çalındığında oynamaları da aynı şekilde bir
E) Her davranış değişimi öğrenme sonucunda öğrenmedir.
olmamaktadır
Matematik öğretmenini seven çocuk matematik dersini
KLASİK KOŞULLANMA sever. Beyaz kediden korkan çocuk pamuktan da
(TEPKİSEL ŞARTLANMA) korkar. Genç kız arkadaşının hoşlandığı müzikten
Klasik koşullanma; başlangıçta nötr olan uyarıcıya hoşlanır.
organizmanın tepki vermeyi öğrenmesidir. Klasik
koşullanma yolu ile öğrenmeyi Pavlov açıklamıştır. Klasik şartlanma ile insanlarda:
Köpeklerin yiyecek vermeden salya salgılamaları • Korkular hızla şartlanabilir
dikkatini çekmiştir. Oysa bu durum yiyecek verildikten • Şartlanma için duygular kullanılabilir
sonra oluşmalıdır. Köpekler Pavlov'un ayak seslerini • Reflekslerden yararlanılabilir
duyunca salya salgılamaya başlamışlardır. Pavlov
(1849-1936) bu durumu deneysel ortamda ayrıntılı
oiarak incelemiştir. Öğrenilmiş davranışa temel olan doğal uyarıcı
bulunabiüyorsa o zaman davranışın klasik koşullanma
Klasik koşullanmanın 3 temel kuralı vardır; 1-Koşulsuz yöntemiyle öğrenildiği söylenebilir. Klasik koşullanma
uyarıcı doğal bir uyarıcı olmalıdır (et). bir "tepkisel şartlanmadır". Yani yeni bir uyarıcının
tepki oluşturma gücünü kazanmasıdır.
2-Koşulsuz uyarıcı ile koşulsuz tepki arasında doğal bir
bağ olmalıdır.
KLASİK KOŞULLANMANIN TEMEL KAVRAMLARI
3-Uyarıcı tepkiden hemen önce verilmelidir.
Bitişiklik
Tepki Yok
Nötr Uyarıcı Bu koşullanma türünde koşullu ve koşulsuz uyarıcıların
(Zil)
verilme zamanları birbirine yakın olması önemlidir.
Koşulsuz Uyarıcı Koşulsuz Tepki Koşullu ve koşutsuz uyarıcıların arka arkaya verümesi
(Yiyecek) (Salya) olayı bitişiklik olarak adlandınlmaktadır. 3-5 sn.
Koşulsuz Uyarıcı Koşullu Koşulsuz Tepki
(Yiyecek) Uyarıcı (Salya) Pekiştirme
(Zil)
Koşullu tepki
Koşullanmanın gerçekleşmesi için önemli bir başka ilke
Koşullu Uyarıcı (Salya) ise pekiştirmedir. Klasik koşullanma deneyinde
(Zil) pekiştirme, koşulsuz uyarıcının meydana getirdiği
etkidir. Koşulsuz uyarıcı pekiştireç görevi görmektedir.
Koşulsuz uyaran
Doğal olarak organizmanın tepkide bulunacağı
uyarandır. Yiyecek, içecek, acı, şok, limon suyu,
iğnenin acısı vb.
Öğrenme
Psikolojisl
35
Pavlov koşulsuz tepkiyi salyayı meydana getiren Örneğin deneğin farklı tonlardaki sesi ayırt ederek
koşulsuz uyarıcıya birincil pekiştireç, koşullu tepkiyi orijinal ses dışındaki seslerde koşullu tepkiyi (salya)
(salya) meydana getiren koşullu uyarıcıya da ikincil göstermediği gözlenmiştir.
pekiştireçadını vermektedir.
Öğrenilmiş Çaresizlik
Sönme
Organizma ne kadar çaba harcarsa harcasın
Koşullanmadan bir süre sonra pekiştireç verilmezse durumunu değiştiremeyeceğini öğrenmesidir Bu
koşullu uyarana koşullu tepkinin verilmemesidir. durumda pasif kalmakta ve pasifliğini tüm istenmeyen
Koşullu uyarıcının, koşullu tepkiyi oluşturmaması durumlara genellemektedir. Belirtileri; pasiflik, korku,
durumudur. depresyon ve sonucu kabullenmeye istekliliktir.
A) Olumsuz pekiştirme
B) Koşullu tepki
C) Koşulsuz tepki
69. Her hafta düzenli olarak devam ettiği derste, öğretim D) Koşulsuz uyarıcı
elemanının derse devama önem vermediğini gören E) Genelleme
öğrenci bir süre sonra o derse devam etmemeye
başlamıştır.
A) Model alma
B) öğrenmenin genellenmesi
74. 18 yaşındaki ablası ile aralarında her anlaşmazlık C) Koşullu uyarıcı
çıktığında "Seni anneme söyleyeceğim" diyen 7 D) Ayırt etmeyi öğrenme
yaşındaki Ali, ablasının artık durumdan sıkılıp, E) Olumsuz aktarma
birkaç kez üst üste "Istiyorsan git söyle" demesi
üzerine bu davranışını göstermemeye başlar. Ablası 77. Oynayacağı tiyatro oyununa hazırlanan oyuncu
üniversite sınavını kazanıp başka bir şehirde makyaj yaparken makyaj fırçasını görüne batırmış
yaşamaya başlar, üç ay sonra ablası tatil için eve ve gözü fena halde yaşarmıştır. Ertesi gün fırçayı
döndüğünde. AIı ablası ile aralarmda çıkan her eline alır almaz gözünün tekrar yaşardığını fark
anlaşmazlıkta yine "Seni anneme söyleyeceğim" etmiştir.
demeye başlar.
Bu durumu aşağıdakilerden hangisi açıklar?
Ali'nin, ablası üç aylık bir ayrılıktan sonra eve (2004 KPSS-22)
geri döndüğünde, yine "Seni anneme söylerim"
demeye başlaması, aşağıdakilerden hangisine A) Tepkisel Koşullanma
örnektir? (2003 KPSS-75) B) Uyarıcı genellemesi
C) Algısal değişmezlik
A) Duyarsızlaşma
D) Ayırt etmeyi öğrenme
B) Olumsuz aktarma
E) Olumsuz koşullanma
C) Kendiliğinden geri gelme
D) Olumlu pekiştirme
E) Karşıt tepki oluşturma
75. Bir çocuk evde kardeşlen ile oyun oynarken, 78. Diz kapağımızın altındaki belirti bir noktaya
kardeşlerinin oynadığı oyuncağı istediğinde vurulduğunda ayağımız sıçrar: bir ıslık sesi böyle bir
tepki ortaya çıkarmaz. Ancak, bir ıslık sesi duyar ve
ağlayarak annesinin yanına gitmekte ve annesi hemen arkasından diz kapağımızın altındaki bir
kardeşlerinin elinden oyuncağı alıp kendisine noktaya darbe alırsak, bu olay defalarca
vermektedir. Çocuk anaokuluna başladığında tekrarlandığı takdirde ıslık sesi kendi başına ayak
arkadaşlarının oynadığı bir oyuncağı istediği zaman sıçratma tepkisini ortaya çıkartmaya başlar.
ağlayarak öğretmeninin yanma gider. Ancak
Yukarıda verilen tepkisel koşullanma örneğine
öğretmeni arkadaşlarının elinden oyuncağı alıp ona
ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
vermediği için zamanla bu davranışı yapmamaya (2004 KPSS-23)
başlar.
A) Islık sesi koşulsuz uyancı, diz kapağının
Çocuğun zamanla bu davranışı yapmaması altına vurulan darbe koşullu tepkidir. ,
aşağıdakilerden hangisine örnektir? (2003 KPSS-
B) Diz kapağının altına vurulan darbe koşullu
76) uyarıcı, bu dar beye verilen tepki koşulsuz
tepkidir.
A) Kendiliğinden geri gelme
B) Unutma C) Islık sesi koşullu uyarıcı, bu sese verilen
tepki koşullu tepkidir.
C) Sönme
D) Pekiştirme D) Diz kapağının altına vurulan darbe koşulsuz
E) Sistematik duyarsızlaştırma uyarıcı, bu darbeye verilen tepki koşullu
tepkidir.
B)Koşuls
uz D)
Ayırt
edici
E) Pekiştirici
dolaştığı için 83. Sinema alanında hareketi yaptığında
öğretmeni Aslı'yı uzman film kendisine yiyecek
azarlamış ve Aslı
80. Tepkisel koşullama hemen sırasına eleştirmeni bir verileceğini
ilkelerine göre, oturmuştur bu konuşması sonunda Öğrenmiştir. Daha
olumlu duygusal yaşantıdan sonra övgüler almıştır. Bu sonra, köpeğin bu
tepki uyandıran bir Aslı öğretmenini övgüierden sonra her davranışı ön ayağını
sınıfın kapısında konuda görüş belirtir uzattığında yiyecek
uyarıcıyla görür görmez hemen
eşleştirilen bir nötr sırasına oturmaya olmuştur. verilmeyerek
uyarıcı, bir süre başlamıştır.
Bu hangisiyle
sonra tek başına aynı
Ash'nın durum
olumlu tepkiyi
davranışında aşağıd söndürülmüş ve
uyandırır. 84.
görülen bu köpek, sahibi ıslık
akiler
değişme, çaldığında artık bu
Aşağıdaki aşağıdakilerden den
açıkla davranışı yapmaz
durumların hangisinin
sonucudur? (2004 nabilir hale gelmiştir.
hangisinde, bu
KPSS-35) ? Ancak, oradan bir
ilkeden
(2004 süre geçtikten sonra
yararlanılmaya A) Geriye doğru
KPSS- sahibi ıslık
çalışılmaktadır?
ket vurma 37) çaldığında köpeğin
(2004 KPSS-25)
B) Ceza tekrar ön
A) Genelleme ayaklarından birini
A) Kepek C) İç görü
şampuanı C) Koşulsuz uzatarak tokalaşma
reklamında, kazanma hareketi yapmaya
tepkileme
saçların D) Tepkisel 85. başladığı
B) Koşullu uyarım
şampuanın gözlenmiştir.
kullanılmasından koşullama D) Olumsuz
öncesi ve sonraki E) Sosyal davranış
durumun E) Köpeğin ıslık
gösterilmesi öğrenme sesini
Sön
mey duyduğunda
B) Yeni üretilen bir
otomobilin e tekrar ön
tanıtımının güzel dire ayaklarından
mankenlere nç birini uzatmaya
yaptırılması başlaması
Aşağıdaki aşağıdakilerden
C) Deterjan
reklamında ev özdeyişlerden hangisiyle
hanımı hangisi, koşullama açıklanabilir?
rolündeki yoluyla (2004KPSS-41)
oyuncuların yer Öğrenmede
alması
gözlenen "uyarıcı A) Tepki
D) Yaşam genellemesi" genellemesi
sigortası olgusunu B) Ayırıma varma
reklamında çağrıştırmaktadır? C) Kendiliğinden
sigorta geri gelme
yaptırmanın (2004 KPSS-38)
yararlarının . D) Ayırt etmeyi
anlatılması A) Sütten ağzı öğrenme
yanan yoğurdu E) Olumlu aktarma
E) Emniyet kemeri ,:
kullanmayı üfleyerek yer.
özendirmek için, B) Denize düşen
emniyet kemeri yılana sarılır.
takan ve C) Göz
takmayan
sürücülerin görmeyince gönül
kaza katlanır
sonrasındaki D) Yumuşak atın
durumlarının çiftesi pek olur.
gösterilmesi
E) Fazla naz âşık
usandırır.
• Atı eğere alıştırmak için, atın üstüne eğer Ceza yerinde kullanıldığında etkilidir. İstenmeyen
yerleştirilir. Kişi biner ve at eğeri atmaktan davranışa zıt bir davranış olması önemlidir.
vazgeçinceye kadar koşturulur. Uyulmayacak emirler yada yerine getirilmeyecek
nasihatler verilmemelidir. Örneğin derste arkadaşı ile
• Tavuk yiyen köpeğin boynuna ölü tavuk asılır. konuşan bir çocuğa kızıp bağırmak yerine bir soru
sormak ve ya tahtada bir problem çözmek daha etkili
• Kibrit yakarak tehlike saçan bir çocuğu anne bir olacaktır. Çünkü öğrenmenin kızması gürültüyü
sürü kibrit vererek bıkıncaya kadar yakmasını azaltmayacak artıracaktır.
ister.
42 öğrenme
Psikolojisl
86. Bir baba sigara içmeye özen en çocuğunun önüne saldırmış aralıklardan kaçmaya çalışmıştır. En
sigaraları koyarak, sigaradan bıktınncaya kadar sonunda tesadüfen pedal basmış ve dışarı çıkmayı
sigara dumanı içine çekmesini sağlamıştır. başarmıştır. Daha sonraki denemelerde hayvan
saldırma davranışını bırakarak pedala basarak dışarı
Bu durumda baba, aşağıdaki öğrenme ku- çıkmıştır. Kedi burada deneme yanılma yolu ile
ramcılarından hangisinin görüşlerini uygu- kafesten çıkmayı öğrenmiştir.
lamaktadır? (2002 KPSS-104)
Öğrenme Küçük Adımlarla Oluşur
A) Guthrie
B) Thorndike öğrenme, büyük atlamalardan çok, küçük sistemli
C) Ausubel adımlarla meydana gelir. Problem çözme süresi,
D) Bruner ardışık denemelerin sonucunda yavaş yavaş
E) Skinner kısaldığından öğrenme birden bire iç görüsel bir
şekilde değil, yavaş yavaş oluşur. Throndike'a göre
öğrenme doğrudandır ve düşünme veya usa vurma
ARAÇSAL KOŞULLANMA (Thorndike) yoluyla yönlendirilemez. Ona göre öğrenmede
BAĞLAŞIMCILIK deneme yanılma yoluyla doğrudan seçme ve bağlama
vardır.
Thorndike'ın kuramı Bağ kuramı, bağlantı ya da çağrım Thordike öğrenmeyi açıklarken, Pavlov'un gittiği yoldan
yoluyla öğrenme olarak da bilinir. gitmiştir. Thomdike, bir uyarıcı karşısında oluşan
Bu kuram, iki uyarıcının aynı anda tekrar tekrar ortaya davranışın gelecekteki davranışları etkilediğini
çıkmasıyla iki uyarıcının bağlantılı duruma gelmesi ve söylemiştir. Kedi ve köpekler üzerinde yaptığı
birinin diğerini hatırlatması temeline dayanır. araştırmaların sonunda kendisine ait olan öğrenme
Bağlaşımcılık yasalarını ve bunların içinde en önemtileri olan "etki"
yasasmı ortaya koymuştur.
Thorndike çağrışımı, duygusal uyarıcılar ile harekete
geçiriciler arasında kurulan bir bağ olarak görmektedir. Thorndike'nin Öğrenme Kuramının Temel Yasaları;
Bu nedenle onun kuramı bağlaşımcılık olarak 1. Hazır bulunuşluluk
adlandırılmaktadır. İlgilendiği konu sadece uyarıcı 2. Etki (Araçsal Koşullanma)
koşullar ve davranış eğilimleri değil, aym zamanda 3. Tekrar (Alıştırma)
uyarıcı ve tepkiyi bir arada tutan şeyin ne olduğudur.
Thorndike, uyarıcı ve tepkinin sinirsel bir bağla 1- Hazır bulunuşluluk yasası
bağlandığına ifade etmiştir. Organizmada davranış eğiliminin mevcut olduğu
durumlarda ancak öğrenmeye yönelik davranıştan söz
Seçme Ve Bağlama edilir.
a) Bir kişi, etkinlik göstermeye hazır ise, etkinliği
Thomdike'a göre öğrenmenin en temel formu deneme- yapmasına izin verilmesi ona mutluluk verir.
yanılma öğrenmesidir. İnsan ya da hayvan olsun,
öğrenme durumunda olan organizma, belli bir b) Bir kişi etkinlik göstermeye hazır olduğu halde,
problemlerie karşılaştığında kendisi amaca etkinliğin yaptırılmaması, bireyde kızgınlık yaratır.
götürmeyen başarısız tepkileri eler. Haz ile
sonuçlanan, başarıya götüren tepkiler kalıcı hale gelir. c) Bir kişi etkinliği yapmaya hazır olmadığı halde
öğrenici olan organizma, kafesten kaçma, bir yiyeceğe yapmaya zorlanırsa kızgınlık duyar.Çocuk, düzgün
ulaşma, para kazanma gibi çeşitli amaçlara ulaşmak yazı yazmaya hazır ve buna izin verilirse, yazmaktan
zorunda olduğu problemli bir durumla karşılaştırılır. haz duyar. Çocuk, kalem tutmaya hazır, fakat eline
Organizma amaca ulaşmak için değişik davranışlar kalem almasına izin verilmezse, çocukta kızgınlık
yapar. Bunlardan bazıları amacına ulaştırır, bazıları yaratır. Çocuk, düzgün yazı yazmaya zorlanırsa
ulaştırmaz. Öğrenen organizma aynı problemle kızgınlık duyar.
karşılaştığında amaca ulaştıran tepkileri seçer.
Thorndike bu duruma daha sonra seçme ve bağlama 2- Etki yasası (Araçsal Koşullanma)
adını vermiştir.
Öğrenme psikolojisine getirdiği en önemli katkı, "etki
Bu durumu yaptığı deneyle açıklamıştır; Kediyi bir kanunu" dur. Araçsat koşullanma adı verilen etki
kafese koymuştur. Kedi kafesten dışarıya çıkmaya kanununa göre tepki sonuçları tarafından kontrol edilir.
çalışacaktır. Ancak dışarı çıkabilmesi için bir pedala
basması yada bir zinciri çekmesi gerekmektedir. ilk Eğer bir davranış o çevrede bir doyuma ulaşıyorsa
denemelerde hayvan epeyce bir çaba harcamış ancak aynı ortamda o davranışın oluşma olasılığı
başarılı olamamıştır. Kafesin içindeki her şeye artmaktadır. Sonuç olarak gelecekte bir davranışm
Öğrenme
Psikolojisl
43
olup olmayacağının şu anki davranışlara bağlı olduğu Doğru tepkiler hemen pekiştirilmeli, yanlışlar tekrar
söylenebilir. edilmeden düzeltilmelidir. Bu nedenle öğrenciye
geribildirim (dönüt) verebilmek için düzenli olarak
Eğer uyarıcının yol açtığı tepkinin sonucu haz verici ise sınav yapmak gerekmektedir.
uyarıcı ve tepki arasındaki bağ güçlenir, uyarıcının yol
açtığı tepkinin sonucu rahatsız edici ise uyarıcı ve tepki Thorndike'ın sisteminde ceza yoktur. Çünkü ceza,
arasındaki bağ zayıflar. Diğer bir deyîşle, etki uyarıcı ile tepki arasındaki bağı zayıflatmaz.
pekiştirilirse uyarıcı tepki arasındaki bağ güçlenir.
Tepki cezalandırılırsa uyarıcı ve tepki arasındaki bağ Öğretme-öğrenme ortamının gerçek yaşamın bir
zayıflar. temsilcisi olmasına özen gösterilmelidir. Thomdike'ın
"benzer öğeler transfer teorisi"ne göre iki durum
■ Thorndike'in etki kanunu, yani davranışın, arasındaki ortak öğeler ne kadar çok olursa, transfer o
sonuçları tarafından şekillendirildiği ilkesi, kadar yüksek olur. Öğretme- öğrenme ortamında
Skinner'in edimsel koşullanma teorisinin öğretmen değil, öğrenci etkin olmalı; yaparak
temellerini oluşturmuştur. yaşayarak öğrenmelidir. Öğrenci öğretmenin
anlattıkları ile değil kendi kendine yaptığı çağrışımlarla
3- Tekrar yasası öğrenmelidir.
Tekrar ederek öğreniniz; tekrar etmediğimizde
unuturuz.
Uyarıcı ve tepki arasındaki bağ kullanıldıkça güçlenir.
Buna kullanma yasası denir.
87. Hiç yapmadığı bir yemeği ilk kez yapacak bir
Uyarıcı ve tepki arasındaki bağ kullanılmadıkça zayıflar bayanın bu yemeği deneme-yanılma yoluyla
Buna kullanmama yasası denir. yaptığını aşağıdakilerden hangisiyle
anlayabiliriz? (2002 KPSS-93)
Kısaca tekrar kanuna göre yaparak öğrenir,
yapmayarak unuturuz. A) Arkadaşının yemeği hazırlarken yaptıklarını
hatırlayarak uygulamaya çalışması
Thorndike'ın Eğitime İlişkin Görüşleri B) Televizyon programından yemeğin tarifini
izlemesi ve uygulaması
Öğretimin düzenlenmesine, öğrenciye kazandırılacak
hedef davranışları belirleyerek başlamalıdır. Eğitim C) Yemek kitabındaki açıklamalara uyarak yemeği
hazırlaması
bilimsel bir nitelik taşımalıdır. Bunun için çıktıların
nesnel olarak gözlenebilir, ölçülebilir özellikler D) Annesinin tarifini alarak, kendi malzemeleriyle
taşımalıdır. Bu özeilikler öğrendye kazandırılacak pişirmesi
davranışlardır. Bu nedenle öncelikle hedef ve
davranışlar belirlenmelidir. E) Sadece pişmiş şeklini gördüğü yemeği, elindeki
malzemelerle yapmaya çalışması
A) Tepkisel koşullama
B) Sınama yanılma
C) Sosyal öğrenme
D) Genelleme
E) Model alma
Öğrenme Psikolojisl
45
EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA Davranış sonucunda organizmanın hoşuna giden bir
(Skinner) durum ortaya çıkar. Örneğin yeni aldığınız bir kazağı
Skinner; Davranışlarımızın büyük bir çoğunluğu içinde giydiğiniz zaman arkadaşlarınız "Kazağın çok güzel,
bulunduğumuz çevresel koşulları değiştirebilen sana çok yakışmış" derse, o kazağı giyme davranışınız
davranışlardır. Bunlar tepkiden farklıdır. Tepkiden farklı devam eder. Davranışın sonucunda organizmanın
olduğu için bu davranışlara edimsel (operant) adını hoşuna gitmeyen bir durum ortaya çıkarsa. Yeni
vermiştir. kazağınızı giydiğiniz gün değer verdiğiniz bir
Ders çalışmak, işe gitmek, konuşmak, okumak, arkadaşınız size yakışmadığını söylerse, o kazağı artık
yazmak, problem çözmek, çevremizde sevilen biri giymek istemezsiniz.
olmaya çalışmak gibi yaşamımızı sürdürürken
gerçekleştirdiğimiz davranışların büyük bir bölümü Skinner operant koşullanmayı klasik koşullanmadan
edimseldir. farklı olarak T-U şeklinde formüle etmiştir.
Skinner, kendisinin geliştirmiş olduğu skinner kutusu ile
bilinmekte aynı zamanda programlı öğretimin Tepki (davranış
kurucusudur. öğretme makinaları kavramından
bahsetmiştir. Tesadüfen keşfedilir, fare manivelaya tesadüfen basar,
Organizmanın günlük davranış repertuarında bulunan ardından pekiştireç alır.
bir davranışın pekiştirilmesi ve böylelikle aynı
davranışın yeniden ortaya çıkmasının ya da ceza ile Klasik koşullanma ile operant koşullanma arasındaki
ortaya çıkmamasının sağlanmasıdır. farklar aşağıda verilmiştir;
1. Olumlu Pekiştireçler
a. Birincil olumlu pekiştireçler
b. ikincil olumlu pekiştireçler
2. Olumsuz Pekiştireçler
a. Birincil olumsuz pekiştireçler
b. Ikincil olumsuz pekiştireçler
Olumlu Öğren 4
Pekiştir me
eç
Psikolo 7
jisİ
Ortama
konuldu
ğunda
davranış
ın
yapılma
sıklığını
artıran
uyarıcıla
rdır
Birincil Olumlu Pekiştireç II. Tür Ceza
Organizmayı doğal olarak pekişiren ve organizmanın İstenmeyen davranışın ardından ortamdan hoş olan bir
yaşaması ile ilgili olan pekiştireçlerdir. Doğuştandır. uyaranın çekilmesidir. Ceza verildiğinde;
örnek: Yiyecek, su, güvende hissetme • Ortama olumsuz bir uyaran gelir
X
sabırla beklemek,
Ç
kullanırk
• İstenmeyen davranışı görmezlikten gelip, istenen
OLUMLU OLUMSUZ en
PFKİSTİRFP. PEKİSTİRECL davranış görüldüğünde hemen pekiştirmek,
dikkat
dilecek
• Sönme meydana getirmek.
noktalar;
RfRİN 1 İKİNCİI 1 RİRİN | İKİNC.İI
• Olumlu istendik davranışa verilmelidir
A) Tuba ve Tekin küsme davranışını göstermeye D) Düzenli ödev yapan tüm öğrencileri sınıf önünde
devam ederler ödüllendirmek
B) Okula ve öğretmene alıştıkça davranış E) Öğrenciye düzenli ödev yapan sevdiği bir
kendiliğinden ortadan kalkar arkadaşı ile birlikte çalışmasını önermek
A) Koşulsuz
105. Bir öğretmen kendisi ders anlatırken, öğrencilerin, B) Koşullu
kendiaralarında konuşmasının istenmeyen bir C) Nötr
davranış olduğunu belirttiği ve her defasında uyarıda D) Genelleme
butunduğu halde, fısıldaşmaların öğrenciler arasmda E) Ayırt etme
gittikçe yaygınlaştığını görmüştür.
1O8.Öğrencisine ödev yapma alışkanlığı kazandırmak
Aşağıdakilerden hangisi bu durumun nedenlerini isteyen bir ilköğretim öğretmeni, öğrencisine ödevim
açıklar? (2002 KPSS-107) yaptığı için her gün ödül vermiştir. öğretmen bir
hafta sonunda öğrencisinin düzenli ödev yapma
A) Öğrenciler dersten sıkıldığı için fısıldaşmaların alışkanlığı kazandığını düşünerek ödül vermeyi
artması kesmiştir. Ancak öğretmen öğrencinin yavaş yavaş
B) Istenen davranışın öğrenci gelişimine uygun ödev yapmaktan vazgeçtiğini gözlemiştir.
olması
Aşağıdakilerden hangisi öğrencinin ödev
C) istenmeyen davranış için verilen tepkinin yapmaktan vazgeçmesinin nedenidir? (2003
caydırıcı olmaması KPSS-64)
D) Öğrencilerin öğretmenin dikkatini çekmek için
çabalaması A) Bazı davranışların alışkanlık haline gelmesi için
çok uzun süre pekiştirilmesi gerekir
E) istenmeyen davranışın sürekli vurgulanarak
pekiştirilmiş olması B) Öğretmen yeterli miktarda pekiştireç
kullanmamıştır
D) Öğrenciyi kendini iyi hissettiği konularda Yukarıdaki örnekte babanın hangi davranışı
konuşması için güdülemek üzerinde ne tür bir pekiştirme olmuştur? (2003
KPSS-72)
E) öğrenci söz almak islediğinde ona söz vermek
A) Evde sınav kağıdı okuma davranışı olumlu
pekişmiştir
110. Çocuğuna tuvalet eğitimi veren bir anne, B) Oğluna sesiz kaldığında birlikte çocuk
bahçesine gitmeyi vaat etme davranışı olumsuz
çocuğunun kendi başına tuvalete her gidişinin
pekişmiştirğlunun sesiz kalması için onu
ardından onu çikolata ile Ödüllendirmektedir. azarlaması davranışı olumlu pekişmiş, tir
Annenin çocuğuna verdiği çikolatanın yerine
getirdiği işlev nedir? (2003 KPSS-69) C) Oğlunun yaptığı gürültüden rahatsız olma
davranışı olumsuz pekişmiştir
A) İpucu D) Oğlu ile yumuşak bir ses tonu ile konuşma
B) davranışı olumlu pekişmiştir
C
)
D
111. Aşağıdakilerden hangisi bir ilköğretim ikinci sınıf 113. Bilgen, gürültü yaparak çevresini rahatsız
öğretmeninin; öğrencilerinin yazı yazmaktan etmektedir. Babası bunu engellemek için masallar
hoşlanmayıp resim yapmayı tercih etmeleri okumak tadır. Ancak Bilgen'in gürültü yapmasında
durumunda, onların, yazı yazma alıştırması artış olduğu görülmüştür.
yapmalarını sağlamak için uygulayacağı en
uygun yöntemdir? (2003 KPSS-70) Bilgen'in, gürültü yapma davranışının artma
nedenine ilişkin aşağıdakilerden hangisi
A) öğrencilere güzel yazı yazmanın önemini doğrudur? (2004 KPSS-27)
açıklamak ve resimleri evde yapmalarını
söylemek A) Çocuğun gürültü yapma davranışı babası
tarafından pekiştirilmektedir.
B) öğrencilere, yazı yazma alıştırmasını B) Çocuğa gürültü yapmasının neden yanlış
tamamlayanların resim yapabileceklerini olduğu anlatılmamaktadır.
söylemek
C) Çocuğun gürültü yapma davranışına olumsuz
pekiştiren verilmektedir.
C) öğrencilerin yazı yazma alıştırmalarını daha
istekli biçimde yapacakları düşüncesiyle önce D) Çocuk gürültü yaptığı için cezalandırılması
resim yapmalarına izin vermek gerekirken cezalandırılmamaktadır.
PEKİŞTİRME TARİFELERİ
Sürekli Pekiştirme
Her doğru davranış pekiştiriür. Davranış çabuk yerleşir,
Çabuk kaybolur. Premack ilkesi (Büyükannenin Kuralları)
Araştırmalar çocuklarrn özellikle safdırgan davranışları 128. Sınıfta parmak kaldırmadan söz alan
daha çok taklit ettiklerini göstermektedir. Bu nedenle öğrencilerini bu alışkanlıktan vazgeçirmek
çocuklann izledikleri filmler dikkatle seçilmeli, isteyen bir öğretmenin izleyebileceği en uygun
çocuklara kötü model oluşturacak filmler yol aşağrdakilerden hangisidir? (2001 KPSS-79)
gösterilmemeüdir.
A) Parmak kaldırarak söz alınması gerektiği
Öğretmen en çok model alınan kişilerden biridir. Bu kuralını hatırlatma
nedenle öğretmenin sınıfta ve sınıf dışında öğrencilere B) Parmak kaldırmadan söz alan öğrencileri
çok iyi bir model oluşturması gerekir. uyarma
Öğrencilerde istendik davranışlar oluşturmak için, C) Parmak kaldırmadan söz alan öğrencileri derse
alamayacağını söyleme
doğru davranan öğrenciler pekiştirilerek, bu
öğrencilerin diğer öğrencüer tarafından model alınması D) Parmak kaldırmadan söz alan öğrencilere ceza
sağlanmalıdır. vermek
Sınıf disiplinini sağlamada, el becerilerinin
öğretilmesinde bu teoriden yararlanılmahdır. Burada E) Parmak kaldırarak söz isteyen öğrencilere söz
verme, diğerlerini görmezlikten gelme
öğrencilerin geiişimsel hazır o!ma durumlanna da
dikkat etmelidir.
129. ilköğretim altıncı sınıftaki bir öğrenci kitaplarını
Model alma yoluyla kazanılan ürünler;
çantada taşımak yerine çok sevdiği üniversite
1. Yeni bilişse! (problem çözme, etkili okuma) ve
öğrencisi olan bir ablası gibi kucaklayarak taşımaya
psikomotor beceriler öğrenilebilir
başlamıştır.
131. İki kız kardeşten küçük olan Serpil sürekli olarak D) Bir genç, saçlarını hayran olduğu bir pop
ablasını model almakta ve onun davranışlarını yaldızının saçlarına benzer şekilde kestirir.
taklit etmektedir. Ancak ablasının çok aşırı
E) Bir arkadaşmın gitar çaldığı için popüler
makyaj yapması sonucu cilt sorunları yaşadığını olduğuna tanık olan bir genç, gitar dersi
gözlemlemesi nedeni ile makyaj yapmamaktadır. almaya başlar.
Aşağıdakilerden hangisi Serpil'in makyaj
yapmamasının nedenidir? (2003 KPSS-73)
5. Zihinsel olaylar araştırmanın odağıdır. Birey belli bir zaman ve yerde öğrendiği bilgiyi,
istediği yer ve zamanda uygulama yetisine
6. Birey öğrenme sürecine aktif olarak katılır. sahiptir. Bu durum bireyin öğrenilen bilgileri belli
bir yerde depolama kapasitesine sahip olduğunu
7. Öğrenme gözlenemeyen bazı zihinsel göstermektedir.
bağlantılarm oluşmasmı da içerebifir
GESTALT YAKLAŞIM
8. Bilgi örgütlenir. (VVertheimer, Koffka, Köhler)
9. Öğrenme daha önce öğrenilenle yeni öğrenileni Öncelikle algılama ve problem çözme süreçleriyle
ilişkilendirme sürecidir. ilgilenmişlerdir. Öğrenme ile ilgili görüşleri, algılama ile
ilgili çalışmalarına dayanmaktadır. Onlara göre algısal
Bilişsel yaklaşımlar insanın dünyayı anlamada örgütleme yasaları öğrenmeyi açıklamaya yardım
kullandığı zihinse! süreçleri incelerler. Bilişsel etmektedir. Gestalt kuramcılara göre algı, bir
yaklaşıma göre öğrenme; zihinsel yapıdaki örgütlemedir.
değişmedir. Önemli olan zihinde ne olup bittiğidir. Gestalt: Almanca'da şekil form parçaların toplamı
değil entegre olmuş bütün gibi anlamları vardır. Birey
Bilişsel yaklaşım içinde temel olarak gestalt yaklaşım bütünü parçalarına ayrıştırarak değil, bütünlük içinde
ve bilgiyi işleme kuramı incelenecektir. algılar. Geştaltçılara göre organizma dünyayı bütün
olarak algılar. Örneğin bir elemanın rengi, kokusu tadı
Davranışçı öğrenme yaklaşımı ile bilişsel öğrenme ve şekli algılanır. Gestaltçılara göre ise elma bir bütün
yaklaşımları arasındaki temel farklılıkiar olarak algılanır. Diğer özellikleri daha sonraki algılarla
tanınır. Kuram öncüleri alman VVertheimer Köhler,
1. Davranışçılar, davranışa neden o!an ve davranışı Koffka ve Kurt Lewin (Alan Kuramı)'dir.
takip eden uyarıcıları incelerken; bilişsel
kuramcılar, uyarıcının birey tarafından Öğrenme: Kişinin karşılaştığı birdurumu algılaması ve
algılanmasından itibaren bireyde meydana gelen yorumundaki değişmedir,
içsel süreçler ve öğrenmeye etki eden bireysel
özellikler ile ilgilenmişlerdir. Gestalt Kurama Göre "Algılama"
2. Davranışçı yaklaşıma göre davranış öğrenilir. Gestalt yaklaşıma göre algı bir örgütlemedir. Algısal
Bilişsel yaklaşıma göre ise bilgi öğrenilir. Bilgide Örgütleme yasalarından en önemlileri; şekil-zemin,
meydana gelen değişme davranışa yansır. yakınlık, benzerlik, tamamlama, basitlik'tir. VVertheimer
Davranışçı yaklaşımda öğrenme ve hafıza ayrımı birçok algı yasası ortaya koymuş ama diğer
yoktur. Yalnızca öğrenme vardır. kuramcılarla birlikte bunları daha genel ortak bir
yasada toplamaya çalışmışlar ve buna "Pragnanz"
3. Davranışçı yaklaşımda pekiştireç davranışı adını vermişlerdir. Pragnanz yasası, algılama,
kuvvetlendirir ve dıştan verilen pekiştireçler öğrenme ve bellekle ilgili çalışmalarda yol gösterici bir
öğrenmede önemli rol oynar. Bilişsel kuramcılara ilke olmuştur.
göre dıştan verilen pekiştireçler öğrenen için,
60 öğrenme
Psikolojisl
Pragnanz: Denge durumu yasasıdır. Organizmanın iyi
biçim, iyi şekil iyi bütün olma eğilimidir. örnek:
• Birbirine yakın ve benzer uyarıcılar birlikte
algılanır. 6. Basitlik Yasası
Diğer unsurlar eşit olduğu taktirde, birey basit, düzenli
• Algıda eksik olduğu hissedilen parçaları bir şekilde organize edilmiş fıgürleri algılama
bütünleştirme eğilimi vardır. eğilimindedir. Bu yasa, algılamanın simetrik, düzenli,
düzgün olan iyi bir biçime, şekile, bütüne doğru
• Aynı yönde giden çizgiler, parçalar devamlı (ilişkili)
olarak algılanır. Örnek:
o
• Basit parçalar daha kolay algılanır. olduğunu göstermektedir.
Algısal Örgütleme Yasaları Yukarıdaki şekilde öncelikle elips ve kare algılanmakta
ikisi arasındaki yarım ay ise algılanmamaktadır.
1. Şekil-zemin ilişkisi
Şekil o anda öğrenilen şeydir. Dikkat ettiğimiz Algısal Değişmezler
uyarandır. Zemin ise uyaranların bulunduğu ortamdır. Bir objenin değişik koşullar altında aynı biçimde
Bir sınıfta sınıf ortamı zemin, öğretmenin sesi şekildir. görülmesine, algılanmasına'algısal değişmezlik denir.
Zil çaldığında zil sesine dikkat eden öğrenciler için Örneğin kapı değişik durumlarda farklı görülmesine
öğretmenin sesi o andan itibaren zemin olmuştur. rağmen biz kapıyı hangi açıda olursa olsun aynı kapı
olarak algılarız.
2. Yakınlık yasası
Organizma bir alandaki öğeleri, nesneleri birbirlerine İÇGÖRÜSEL ÖĞRENME VE PROBLEM ÇÖZME
olan yakınlıklarına göre gruplandırarak algılama
eğilimindedir. Gestalt yaklaşımın öğrenme türleri
örnek:............
Yukandaki noktalar üçlü gruplar halinde İç görüsel öğrenmenin temel özellikleri,
algılanmaktadır. Müzikteki ritm algılaması, zaman
içinde birbirine değişik yakınlıklarda bulunan 1. ön çözümden çözüme geçiş ani ve tamdır.
vuruşlara dayaîıdır. Okyanus-gemi, okul-öğrenci
vb. 2. İç görü yoluyla edinilen çözüme dayalı
performans genellilikle pürüzsüz ve hatasızdır.
3. Benzerlik Yasası
Şekil, renk, doku, cinsiyet gibi pek çok özellik 3. İç görü yoluyla kazanılan problem çözümü uzun
bakımından birbirine benzer maddeler birlikte süre hatırlanır.
gruplanarak algılanma eğilimindedir.
Örnek:... OOO OOO 4. İç görü yoluyla kazanılan bir ilke, diğer
Yukarıdaki şekiller renk ve şekil benzerliği problemlerin çözümüne kolaylıkla uygulanabilir.
nedeniyle gruplanarak algılanmaktadırlar.
Kalabahk bir yerde konuştuğumuz kişinin ses 5. Zeki olanlar iç görüsel çözüme daha kısa sürede
tonlarının benzerliği nedeniyle onu diğerlerinden ulaşırlar
ayırt edebilir ve konuşmaya devam edebiliriz.
Köhler'in maymunlar üzerinde yapmış olduğu
4. Tamamlama Yasası araştırma içgörüsel öğrenmeye örnektir. Gestalt
Organizma, tamamlanmamış etkinlikleri, şekilleri, yaklaşıma göre problem çözmede böyle bir
sesleri tamamlayarak algılama eğilimindedir. Böylece deney düzeni, hayvanın problemi ve problemin
gestalt'a ulaşmaktadır. çözümü için gerekli olan bütün ögeleri göfmesini
sağlamaktır.
örnek:
Davranışçıların deneylerinde organizma labirenti
Bu örnekte kesik çizgiler halinde verilen çizgiler çözümfemek için gerekli bütün ögeleri
kare olarak algılanmaktadır. görmemekte, aktif olarak deneme yanılmalardan
sonra çözüme ulaşmaktadır. Gestalt yaklaşımda
5. Devamlılık Yasası i se çö zü me a ni de n ve zi hi ns el ol ar ak
Aynı yönde giden noktalar, çizgiler vb birimler birlikte ulaşmaktadır.
gruplanarak algılanma eğilimindedir.
Thorndike'ın ifade ettiği gibi deneme yanılma
yaparak küçük adımlarla çözüme yaklaşmaz,
Öğrenme
Psikolojisİ
61
uygun çözümü aniden ve zihinsel olarak bulduktan geliştirtmelidir. Öğretmen öğrenciye rehberlik etmeli
sonra harekete geçmektedir. Gestalt yaklaşıma çözümleri öğrenci kendisi bulmalıdır.
göre problem ya çözülür ya da çözülmez.
Tekrarlar bu kuramda öğrenme için önemlidir. Ne
URETICI DUŞUNME kadar çok problem çözülürse iç görüsel problem
çözme ve üretici düşünme de o kadar iyi gelişir.
VVertheimer, gestalt psikolojinin ilkelerini eğitime Öğrenmede öğrenilen bilginini yeni durumlara ve
uygulamıştır. İçgörüsel öğrenmeyi okullarda problemlere transfer edilmesi önemlidir . bu nedenle
uygulamaya çalışmıştır. öğrencilere ev ödevleri verilmelidir.
İki tür problem çözmeden bahsetmiştir. Öğretmen önceden işlenen ve öğrenilen konular
• A Türü Çözümler: Gestalt ilkelerine hakkında yeni derslerde öğrencilerin hatırlamasını
dayalıdır, orjinaldir, içgörüseldir. Kısaca, sağlayarak, yeni öğrenmelerinin daha hızlı
problemin doğasını temel yapısını gerçekleşmesini sağlamalıdır.
anlamayı gerektirir. Çözüm birey
tarafından bulunur, kolayca 134. "Kavrama, bir seri ayn uyaranlara ayrı tepkilerin
genellenebilir, ve uzun süre hatırlanır. sonucu değil, bütünlük içindefci duruma bileşik
• B Türü Çözümler: Anlamadan bir tepkidir." görüşünü, aşağıdaki öğrenme
ezberlemeye dönüktür. Öğrenci, olguları, yaklaşımlarından hangisi vurgutamaktadır?
kuralları, olayları anlamadan ezberler. (2002 KPSS-84)
Böyle bir öğrenme katıdır, kolayca
unutulur. Sadece sınırlı durumlarda A) Bilgi-işiem modeü
uygulanabilir. B) Sosyal öğrenme
C) Edimsel koşullanma
Gestalt yaklaşımın öğrenme ilkeleri; D) Gestalt öğrenme
a. însanlar gördüklerini bir bütün olarak algılar E) Klasik koşullanma
b. Bir nesnenin ya da parçanın algılanışı onun diğer 135. Içi seker dolu olan bir kutuyu açmaya çahşan bir
parçalarla otan ilişkisine bağlıdır. küçük çocuk, bir süre hiçbir davranışta bulunmadan
kutuyu inceledikten sonra ansızın, kutunun üst
c. İnsanlar çevrelerini bir düzen içinde görürler. Eşya kısmında bir düğme olduğunu ve bu düğmeye
ya da olaylar tek başlarına değil organize edilmiş basıldığında kutunun açıldığını fark etmiştir.
bir bütünlük içinde anlam kazanırlar.
Küçük çocuğun düğme ile kutu arasındaki
Öğrencinin her şeyi yeniden keşfetmesine (buluş) ilişkiyi fark edip kendisini sonuca ulaştıracak
gerek yoktur. Öğrenci yeni bilgileri kendi varolan bilgi çözümü buiması, aşağıdaki problem çözme
sisteminin içine yerleştirerek öğrenir. türlerinden hangisine örnektir? (2003 KPSS-54)
A) Tümevarım yoluyla
Gestalt yaklaşıma göre Eğitimde göz önünde B) Tümdengelim yoluyla
bulundurulması gerekenler C) Hazır modellerler
D) Deneme-yanılma yoluyla
Kurama göre, birey bütünü anlamlı parçalarına göre E) Kavrama yoluyla
ayrıştırarak değil, anlamlı örgütlenmiş bütünler halinde
algılar. Bu nedenle algıda basitlik, bezerlik, yalınlık 136. Turgut aldığı model uçağın parçalarını tek tek
devamlılık, şekil zemin ilişkileri önemlidir. Dersin incelemiş, bunların nastl, hangi sırayla bir araya
başında dersin temel çerçevesi öğrenciye verilmelidir. getirilmesi gerektiğini beürlemiş ve uçağı
Öğrenci böylece konular arasındaki ilişkileri kavraya yapmıştır. Turgufun bu davranışı aşağıda-
bilecektir. Üniteler bilinenden bilinmeyene doğru kilerden hangisine örnektir? (2004 KPSS-17)
aşamalandırılmalıdır.
A) Kavrama yoluyla öğrenme
Eğitimci eğitim ortamını öğrencinin ihtiyaçlarına göre B) Sınama yanılma yoluyla öğrenme
düzenlemelidir. Burada öğrencinin psikolojik ihtiyaçları C) Gözlem yoluyla öğrenme
göz önüne alınmalıdır. Öğrencinin üretici düşünmesini D) Edimsel koşullama
sağlamak için problemin doğasını anlamalı, ilkeleri E) Örtük (gizil) Öğrenme
öğrenmelidir. Körü körüne ezbere yapılmamalıdır. İç
görüsel problem çözme ve üretici düşünme
62 öğrenme
Psikolojisl
BİLGİYİ İŞLEME KURAMI Bilgi işlem kuramına göre öğrenmenin riasıl
gerçekleştiği iki boyutta incelenmiştir.
Bireyin bilgiyi toplama, örgütleme, depolama ve
hatırlamasıyla ilgilenirler. A. BİLGİ DEPOLARI (BELLEK TÜRLERİ)
B. BİLİŞSEL SÜREÇLER
öğrenme süreci bilgisayarm işleyişine benzetilmiştir.
Birey öğrenme sürecinde aktiftir. Geçmiş yaşantı ve A. BİLGİ DEPOLARI (BELLEK TÜRLERİ)
birikimler (öğrenme) önemlidir. Beklentiler
Bilgiyi işleme kuramına göre üç tür bellek vardır.
öğrenmede önemli bir etkendir.
Bunlar;
Aynı sınıfta iki öğrenci ders dinliyor. Dersin sonunda 1. Duyusal kayıt,
öğretmenin sorduğu soruları biri doğru olarak
2. Kısa süreli bellek,
yanıtlarken, diğeri yanıtlayamıyor. Bu iki öğrenciye
öğretmen tarafından sunulan uyarıcılar aynı olmasına 3. Uzun süreli bellek.
rağmen, niçin biri diğerinden daha iyi öğrenmiştir? Duyusal Kayıt
1. Bilgiyi kısa süre için de o!sa depolamaktır. UZUN SÜRELİ BELLEK TÜRLERİ
b. Bilgiyi korumak için tekrar edilir, Kişisel yaşantılarla ilgili bölümdür. Belirli birzaman, yer
ve olaylarla ilgilidir. Örneğin; yemekte yediklerimiz,
c. Tekrar edilerek, kodlanarak ya da uzun özel bir günde giydiğimiz giysi, yaptığımız gezi anısal
süreli bellekteki bilgilerle ilişkilendirilerek beilektedir. Yaşamımızda başimizdan geçen tüm
bilgi işlenir. olaylar, şakalar, dedikodular anısal bellekte tutulur
Uyarıcı saldırısı altında kalan birey birçok işlerde Anılar güç sarf edilmeden öğrenilir. Fakat anıların
otomatik hale gelerek problemlerini kolaylıkla çözebilir. birbirine karışma eğilimi vardır. Bu nedenle, bilgiyi geri
Otomatiklikle bireyler hızlı, güç harcamadan, özerk, getirmede zorluk çekilir. Ancak, önemli ve travmatik
tutarlı, uygun ve özgür olarak bir işi yerine getirirken, olaylar ayrıntılı hatırlanır. Bunun yanı sıra olağan ve
çalışan belleğin bir başka durumla çalışmasına izin sürekli yinelenen olayların anımsanması zordur, çünkü
verirler. Yürürken konuşma ve dinleme gibi. yeni olaylar öncekini bozabilir.
Matematikte temel işlemler, sözcük dağarcığı, yabancı
dil bilgisi diğer görevlerin uygun olarak yerine 2. Anlamsal bellek (Semantik Hafıza)
gelmesini sağlarlar. Otomatik işlemler uzun süreli Dünyayla ilgili genel kültür bilgilerinin saklandığı
bellekten gelir. Eğer otomatiklik başarılı değilse hafızadır. örnek; semantik sözcüğünün anlamını
öğrenciler problem çözme ya da yazma gibi karmaşık bilmek.
işlemleri yerine getirirken yetersiz kalırlar ve daha fazla
bilişsel güç harcarlar. Uzun süreli belleğin kurallar, genellemeler, kavramlar,
problem çözme becerileri gibi genel bilgilerin yer aldığı
bölümdür. anlamsal bellekte sözel ve görsel kodların
64 öğrenme Psikolojisi girer. Büyük, yoğun, yeni ve beklenen bir
birlikte ağ gibi birbirine bağlanarak bilginin uyaran daha çok dikkati çeker. Örnek;
depolandığını belirtir. Birçok psikolog da bilginin hem Galatasaray maçının sonucuna gibi bir
görsel hem de sözel olarak kodlanmasının habere dikkat etmek.
anımsamayı kolaylaştırdığını kabul etmektedir. Algı
• Anahtar sözcük; Tanıdık olmayan bilgi tanıdık Hatırlama ve unutma ile ilgilidir. Öğrenme
kelimelere benzetilir. Örnek; Niyagara- Ne malzemesinin niteliğinden çok, önceki ya da sonraki
yaygara, Penisilin- Beni silin. Burada yapılan işlem öğrenmenin diğerini unutturmasıdır. Yani etkisi
tanımadık kelimeye karşılık tanıdık bir anahtar geçmişe de dönüktür.
kelime kullanmaktır.
Aşağıda açıklanacağı gibi ileriye ket vurma ile negatif
transfer aynı anlama geliyor gibi görünse de biri
A. Sözel semboller: Öğrenilecek bilginin kendi
unutma diğeri öğrenmeyle ilgilidir.
içinde bir anlam oluşturmadır. Baş harfler ve
Geriye Ket Vurma
kafiye oluşturma olarak iki gruptur.
Yeni öğrenilenlerin önceki öğrenilenleri unutturmasına
denir. Örnek;Yeni yazı öğrenenin eski yazıyı unutması
• Baş harfler: Bilkauyansende
İleriye Ket Vurma
Bilgiyi işleme kuramındaki öğrenme modeli, 1. Yabancı ve farklı uyarıcılar dikkat çekicidir.
bilgisayarın çalışmasına benzetilmektedir.
1. Çok yalın ve karmaşık uyarıcılardan çok, orta
Bilgiyi işleme kuramına göre öğrenme, bireyin sahip derecede karmaşık uyarıcılar daha dikkat
olduğu bazı yapılar ve bu yapılarla bağlantılı süreçler çekicidir.
sonucunda gerçekleşir.
2. öğrenilmiş ipuçları dikkat çeker.
Bu modele göre öğrenmeyi etkileyen temel yapılar;
duyusal kayıt, kısa ve uzun süreli belleklerdir. 4. Bireyin beklenti ve ihtiyaçlan dikkati etkiler.
öğrenmeyi etkileyen belli başlı süreçler ise tanıma, Kısa süreli bellek, duyusal kayda geten bilgilerin
algı ve dikkat, bilgiyi kodlama, örgütleme, depolama ve davranışa dönüşmesini ya da uzun süreli belleğe
hatırlamadır. kodlanmasını sağlar. Bu belleğin kapasitesi oldukça
sınırlıdır. Kısa süreli belleğin bilgiyi koruma süresi ise
Bilgiyi işleme sürecinin ilk aşaması duyusal kayıüır. yaklaşık 20 saniyedir.
Bu aşamada çevredeki uyarıcı, duyu organları yoluyla
sinirleri uyarır. Bu sırada uyarıcının izi yaklaşık bir Kısa süreli bellek sürekli çalışır. Bu özelliğinden dolayı
saniye duyuya kayıt olur. Bu süreç duyusal kayıt kısa süreli bellek, çalışan bellek olarak da adlandırılır.
olarak adlandırılmaktadır. Tüm duyu organlarının,
organik bir bozukluk olmadığı durumlarda, duyusal Kısa süreli belleğe gelen bilgilerin uzun süreli belleğe
kayıt yapma yeteneği vardır depolanması genellikle iki süreçle sağlanmaktadır.
Bunlar tekrar ve gruplandırmadır.
Duyusal kayda gelen bilgiler çok kısa zamanda,
yaklaşık bir saniye içinde silinir. Bu nedenle duyusal Koruyucu tekrarda bilgiler hiçbir değişikliğe
kayıt, anlık bellek olarak da isimlendirilir. Duyulara uğratılmadan, aynı biçimde tekrar edilerek hem kısa
kaydolan bilgilerin hangilerinin kısa süreli belleğe süreli bellekte korunabilir, hem de uzun süreli belleğe
transfer olacağını tanıma ve dikkat süreçleri belirler. işlenebilir. Düzenleyici tekrarda ise, yeni bilgi eski
Tanıma, yeni gelen uyarıcıların özelliklerinin uzun bilgilerle ilişkilendirilerek tekrarlanır. Bu yolla yeni gelen
süreli bellekteki bilgilerle karşılaştırılması eylemidir. bilgiler birey için anlamlı hale gelir.
Algı: Duyu organlarına gelen uyarımların anlamlı hale
getirilmesi sürecine algı denir. insanlar, duyu Uzun süreli bellek, yeni gelen bilgilerin eskilerle
organlarına gelen uyarımlara anlam vermek için, onları örgütlenerek saklandığı yerdir. Uzun süreli belleğin
örgütlerler. Her bireyin aldığı uyarımlan örgütleme kapasite sınırları belli değildir. Bilgilerin burada kalma
biçimi farklıdır. Bu nedenle iki kişi aynı uyarıcıya süresi de çok uzundur. Kısa süreli bellekte etkin olan
baksalar da farklı şeyler görebilirler. Algıyı Etkileyen bilgiler, uzun süreli bellekte edilgen biçimde durur. Bu
Faktörler nedenle kısa süreli bellekteki bilgiler anında
1. Birey çevresindeki obje, olay ve fıkirleri anlamlı hatırlanırken, uzun süreli bellekteki bilgilerin
bir bütün haline getirmeye çalışır. Bu nedenle hatırlanması için belli bir süre geçmesi gerekmektedir.
örgütlü olmayan uyarıcılann hatırlanması ve Uzun süreli bellekteki bilgilerin hatırlanma süresi,
anlaşılması güçtür. bilginin belleğe depolanma biçimine göre değişir. iyi
örgütlenmiş bilgiler çabuk hatırlanırken, diğerleri daha
uzun zamanda hatırlanır.
Öğrenme Psikolojisl
69
Uzun süreli belleğe depolanan bilgilerin türü ve Öğretmenin bu sözü aşağıdaki görüşlerden
örgüt leniş biçimine göre üç t ürlü bellek hangisinin benimsediğini gösterir? (2001 KPSS-
tanımlanmaktadır: 81)
Anlamsal bellek bilginin anlamlı hale gelmesini sağlar. A) Kalıcı bir öğrenme için düzenli çalışılması
Bu bellekte birbiriyle ilintili bilgiler bir araya gelerek gerektiği
önermeler ağını oluşturur. Kavramlar ve ilkelerle ilgili B) Sınavlara son günlerde çalışan öğrenci çok zeki
şemalar bu bellekte yer alır. ise yüksek puan alabileceği
Anısal bellek ise, yaşadığımız olayların depolandığı C) Dere ilgisiz olan öğrencilerin mutlaka başarısız
olacağı
yerdir. Insanlar katıldıkları bir düğünle ilgili her türlü
ayrıntıyı bir bütün olarak hatırlarlar. Bu tür bilgilerin D) Öğrencinin bir daha asla bu başarıyı
saklandığı yer anısal bellek olarak tanımlanmaktadır. gösteremeyeceği
Anısal bellek anlamlı belleğe göre daha güçlüdür.
E) Her ders için farklı bir çalışma tekniğinin
Bilgilerin kodlanması için de fazla bir çabaya ihtiyaç kullanılabileceği
yoktur.
142. Dört aylık bir bebeğin sesli ve renkli bir
oyuncağa gülmesi ve kollarını açması, bir süre
145. Aşağıdakilerden hangisi, öğrenilen malzemenin
sonra ise bu oyuncağa eskisi gibi heyecan
hatırda tutulmasını zorlaştırır? (2001 KPSS-101)
belirtileri göstermemsi aşağıdaki süreçlerden
hangisi ile açıklanabilir? (2001 KPSS-14)
A) Anlamlı olması
B) Sık kullanılması
A) Alışkanlık kazanma
C) Karmaşık olması
B) Bireyselleştirme
D) İlgi çekici olması
C) Özümseme
E) Birden çok duyuya hitap etmesi
D) Duyarlık kazanma
E) Aigı azalması
143. Bir lise öğrencisi, kimya dersinden sürekli olarak
146. İlköğretimin 4. sınıfında görev yapan bir öğretmen,
beklendiğinin çok altında not almaktadır. öğrenci
sınıftaki birkaç öğrencinin dikkatlerini
öğretmenine kesinlikle doğru yaptığını
yoğunlaştırmada güçlük çektiklerini gözlemiştir.
yinelemektedir.
Bilişsel psikoloji ilkelerine göre, aşağıdakilerden
Öğretmenin bu öğrenciye yapabileceği en uygun
hangisi öğretmenin bu öğrenciler için
yardım aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS-
uygulayabileceği yardım stratejilerinden biri
80)
değildir? (2001 KPSS-102)
A) Bundan sonraki sınavlarda daha dikkatli olması
gerektiğini hatırlamak
A)
B) Sınav sorularını sınıftaki öğrencilerle Dikkat dağılmasını önlemek için fiziksel çevrede
incelemesini istemek düzenlemeler yapmak
D) Diğer öğrencilerin de beklentilerinin altında not C) Derste öğrenilmesi gereken önemli bilgileri daha
aldığını söyleyerek öğrenciyi rahatlatması açık bir biçimde vurgulamak
Beyin iki yarım küreden meydana gelmiştir. Her yarım 3. Beyin kendisine ulaşan vehlere anlam yüklemeye çalıştr
küre de 2 lob'dan oluşur. Bunlar;
4. Anlam yükleme örüntüleme yotuyla olur. (Örgütleme,
sıniflandırma)
1. Frontal Lob (alın lobu): Alnımızın arka bölümüdür.
Konuşma merkezidir. Duyuları birleştirip, 5. Duygular örüntülemede önemli rol oynar
bütünleştirme görevini üstlenir. 6. Beyin parçaları ve bütünü aynı anda algılar. Sol beyin
parça bilgileri, sağ beyin bütün bilgileri organize eder.
2. Temporal lob (Şakak lobu): Şakaklar hizasındadır. Her iki beyin her etkinlikte yer alır.
İşitmeyi sağlar. 7. Öğrenme hem doğrudan odaklanılan hem de yan
uyancılardan algılanan bilgileri içerir.Dikkat etkilidir.
3. Parietal lob (Çeper lob): Duyu ve hareket
8. Öğrenme kasıtlı ve kasıtsız süreçlerden oluşur
merkezidir.
9. İki tür bellek vardır;
4. Oksipital lob (Ense lobu): Görme ve ışık
a. Uzamsal bellek: Günlük yaşantılarla ilgilenir.
merkezidir.
b. Ezberleyerek öğrenme: Olgu ve becenlerle
Beynin görevleri ilgilenir.
Beyin zekanın, bilincin, algının, iradenin merkezidir.
10. Olgular ve beceriler uzaysal bellekte depolandığında
Ayrıca istemli ve istemsiz motor hareketlerin daha iyi öğrenilir.
yapılmasını sağlar. Konuşma ve düşünme gibi karışık
olayları idare eder. Duyu organlarından gelen 11. Öğrenme zihni zorlayan etkinliklerle artar, tehditle
uyarıcıları anlamlaştırır ve duygu haline getirir. kilitlenir
12. Hiçbir beyin diğerine benzemez
Sağ Beyin
Bu yaklaşıma göre en iyi öğrenme gerçek problemleri
Vücudun sol yanını kontrol eder. Sözcükler, mantık ,
çözerek gerçekleşir. Öğrencilerin etkin katılımı şarttır.
sayılar, ardışıklık, matematik, analiz, üsteleme,
72 öğrenme Psikolojisl
Yapılandırmacı yaklaşımda olduğu gibi öğrenciler
yaparak yaşayarak öğrenirler. insancıl yaklaşımı ilk ortaya atan kişi maslov'dur.
Eğitimle ilgili olarak daha çok Rogers'ın düşünceleri
Değerlendirme çok önemlidir. Değerlendirme beynin yaygınlaşmıştır.
ihtiyaç duyduğu dönütü sağlar.
Rogers'a göre insan doğuştan iyidir. Olumlu bir
potansiyele sahiptir. İnsan yaşamı boyunca kendini
İNSANCIL (HÜMANİST) KURAMLAR gerçekleştirmeye yönelik etkinliklerde bulunması
gerekir. Rogers'ın önemli kavramları;
Öğrenmenin nasıl olduğunun değil, neyin nasıl bir
ortamda öğrenilmesi gerektiğinin üzerinde durur. Bu Benlik
kuramda insani değerler öğretilmeli ve bu, öğrenciye Bir kimsenin öz varlığı, kişiliği, onu kendisi yapan
saygı gösteren, değer verilen ortamlarda öğretilmelidir. şeydir.
• Organizma yaşadığı ve algıladığı şekliyle bir alana 9. Grup etkinliklerine, oyunlara, rol oynamaya yer
"fenomenolojik alana" tepkide bulunur. Aynı verilir.
öğretmeni bazı öğrencilerin sevip, diğerlerinin
sevmemesi gibi İnsancıl sınıf yaklaşımları
• Organizmanın temel bir hedefi ve amacı vardır. 1. Deger açıklama yaklaşımı: Öğrencilerin
Yaşayan organizmayı gerçekleştirmek, değerlerinin farkına varmalarını sağlamaktır. Her
sürdürmek, geliştirmek. düşünceye saygı göstermek esastır. Öğretmen
belli değerleri öğrencilere kabul ettirmeye
Kendini Gerçekleştirme çalışmaz. Öğretmen kolaylaştırıcıdır. 1970'lerde
Rogers'ın önemli kavramlarmdan biridir. Tam işlevli kişi popülerlik kazanmıştır.
anlamına gelir. Kişin potansiyellerini ortaya çıkarması b-Öğretmenlerin sınıfta yapabilecekleri etkinlikler
demektir. Yeterlik ve olgunluğu artırmaya yönelik bir ve ders programları geliştirilmiştir.
yöneliş sürecidir. c-Amaç öğrencilerin değerlerinin farkına
varmalarını sağlamaktır.
• Davranışı anlamanm en iyi noktası bireyin iç d-öğrenciye saygı göstermek esastır.
referans noktasıdır. Yani kişinin dünyayı nasıl e-Öğretmen kolaylaştırıcı rolündedir.
gördüğünü hatta nasıl algılayıp yorumladığını
dikkate almak gerekir. 2. Öğretmen stilleri yaklaşımı : Öğrencilerin öğrenme
stilleri belirlenir. Okul, öğrencilerin öğrenme
• Çevreyle etkileşimin bir sonucu olarak benlik stillerine uygun ortamlar sağlamaya çalışır.
yapısı oluşur. Bireysel çalışma olanakları sağlanır. Değer ve
ilgiler belirlenir, yaratıcılık ve katılım vurgulanır.
Benlik
Çevreyle etkileşim sonucunda kişinin geliştirdiği ben
algıları ve bu algılara bağlı değerlerdir. Bu algılar 3. İşbirliğine dayalı öğrenme: Öğrencilerin grup
doğrudan ya da dolaylı yaşantılar sonucunda gelişir. içinde ancak yarışmacı değil işbiriikçi bir ortamda
öğrenmelerini öngörmektedir.
• Organizmanm benimsediği davranış biçimlerinin
çoğu benlik kavramıyla tutarlıdır. Öğrenciler ortak bir amaca ulaşmak için birükte
çalışırlar. Birlikte çalışmanın esası, birilerinden
• Eğitim anlayışı öğrenci merkezlidir. daha iyi olmak değil birileriyle daha iyi yapmaktır.
İnsancıl yaklaşımm ilkeleri Yüz yüze bir yöntemdir. Teme! kazanç işbirliği ve
grupla çalışma becerilerinin kazanılmasıdır. Bu
1. Eğitimde benlik duygusu ve bireysel kimliğin gruplara genellikle "bilgi/öğrenme çemberleri adı
gelişimi önemlidir. verilir. 4-6 kişilik gruplar oluşturulur. Gruplar
birbirleriyle yarışırlar. Bireysel sorumluluğa önem
2. Bireyin gelişimi için etkili insan ilişkileri, dürüst verilir.
kişiler arası iletişim, yapıcı çatışma çözümleri gibi
konular yapılmalı ve öğretilmelidir. Geleneksel Eğitim Anlayışının İlkeleri:
• Yalnızca akademik başarı için mücadele eder.
3. Geleneksel yaklaşımla bağdaştırılabilecek ve
onun içinde uygulanabilecek biryaklaşımdır. • Bireysel kimliği öne çıkarmaz.
• Öğrencilerin biricikliği önemli değildir.
4. öğrencilerin bireysel kimlikleri ön plana çıkartılır. • Açık ve içten iletişim önemli değildir.
5. Açık ve içten iletişim kurulur.
• Değerlerin açıklığa kavuşturulması önemli değildir.
6. Bireysel değerler kabul edilir ve geliştirilir. • Benlik duygusu ve duyguların geliştirilmesi önemli
değildir.
7. Benlik duygusu ve duyguların geliştirilmesine
önem verilir. însancıl yaklaşımla öğrenmede sınıfta uygulanacak
önemli noktalar:
74 öğrenme
Psikolojisl
• Içerikten çok öğrenme yöntemi ve etkinlikleri, sınıf Dürtü
ortamıdır. İçten gelen gerilimdir. Fizyolojik ya da psikolojik olabilir.
• Dış dünyanın ne olduğu değil bireyin ne anlam
yüklediği (olguya karşı anlam) İtki (tepi)
• Dış dünyaya verilen tepki değil, ne hissettiği Bir iş yapmak, harekete geçmek için duyulan ve bireyin
(tepkiye karşı duygu) engelleyemeyeceği kadar güçlü isteğe verilen isimdir.
• Birey toplum adına yok olmamalı (topluma karşı
birey) öğrenmenin gerçekleşmesi için öğrencilerin
• Varolan durumu sürekli geliştirmek önemli, güdülenmiş olmaları gerekir. öğrenciye zorla bir şey
korumak değil (korumaya karşı değişme) öğretmek zordur.
• öğrencinin uyması değil özgür olması (uymaya
karşı özgürlük) Güdülerin döngüsel olma özelliği vardır.
• Edilgen öğrenme değil etkin öğrenme A. ihtiyacın hissedilmesi
• Başkalarının düşüncelerini almaya karşı kişisel B. Ihtiyacı gidermeye yönelik davranış
gelişim C. Ihtiyacın giderilmesi (rahatlama)
• Kabul etmeye karşı araştırma
• Statükoya karşı değişim Güdüler nasıl kazanılmaktadır?
• Neden bazı öğrenciler notlarım etkilemeyeceğini Maslovv'a göre o anda en çok ihtiyaç duyulan güdü en
bildikleri halde bazı etkiniiklerle ilgilenirler. baskın olandır. Bir ait düzeydeki ihtiyaç giderilince, bir
üst düzeydeki ihtiyacı giderici güdü önem
• Bazı öğrenciler neden derslerin önemsiz yerleriyle kazanacaktır.
ilgilenirler
Maslow, güdüleri birincil ve ikincil güdüler olmak
• Neden öğrenciler olumsuz geribildirim almayı, hiç üzere ikiye ayırmaktadır.
geribildirim almamaya tercih ederler.
Birincil güdüler
Güdülenmeyi etkileyen kişisel etkenler; (Doğuştan gelen güdüler): Organizmanın yaşamını
sürdürmesi rçin gerekli olan ve doğuştan getirilen
Güdülenme biliş, davranışlar, çevre ve diğer kişisel güdülerdir. Organizmanın açlık.susuzluk gibi hayati
etkenlerin etkifeşimi sonucunda ortaya çıkmaktadır. ihtiyaçlarından kaynaklanır ve fizyolojik dürtüler olarak
Kişisel etkenler; adlandırılır.
a- Uyarılma (genel uyarılmışlık hali)
b- İhtiyaçlar (Soyut, somut, basit ya da karmaşık İkincil güdüler
Olabilir) c- inançlar d- Amaçlar Edinilen/kazanılan güdüler): Yaşamsal önemi olmayan
(Derslerle ilgili amaçları) ama organizmayı davranışa yönlendiren durumlardır.
Bireyin daha çok sosyal çevrede edindiği güdülerdir.
Maslovv Örnek; başarı güdüsü.
Öğretmenlerin sınıf içinde sorun yaratan tutum ve Öğretim Stratejisi: Dersin amaçlanna yön veren
davranışları; oldukça genel bir çerçevedir. öğretim yaklaşımı olarak
• Öğrencilerin her birini ayrı bir birey olarak da ifade edilebilir. Öğretim sürecine her boyutta yön
algılamama verir.
Hedefler ile ilgili olarak en uygun Strateji, Yöntem ve E) Başkalarına bir şeyler öğretme isteği duyma
Teknik Demirel 1 tarafından aşağıdaki tabloda
verilmiştir.
HEDEF
BİLİŞSEL STRATEJİ YÖNTEM TEKNİK
ALAN
155. Bir öğretmen, öğretme, öğrenme ortamındaki
Gösteri uygulamalarını sürekli sorgulamakta ve bu
BİLGİ SUNUŞ ANLATMA Beyin uygulamalarla sonuçları arasındaki iiişkileri kendi
fırtınası amaçları açısından değerlendirmektedir.
GÖSTERİP Benzetim
UYGULAMA
YAPTIRMA Drama
ANALİZ
ARAŞTIRMA PROBLEM Rol Yapma
SENTEZ
ÇÖZME İkili ve Grup
DEĞERLENDİRME
PROJE çalışması
Eğitim psikolojisi
A İletişim kurma
) Mesleki yerlilik Alan
B bilgisi Eğitim
) felsefesi
9
80 öğretim llke ve Yöntemleri
156. Aşağıdakilerden hangisinin öğrencîlerin ruh 158.Fondaki müzik eşliğinde şiir okuması hangi
sağlığını olumsuz yönde etkilemesi beklenemez? amaca hizmet eder?
(2001 KPSS-52)
A) öğrencilerin A) Doğru davramşları pekiştirme
alınmaması ilgi ve beklentilerinin dikkate B) Uygun bir ortam yaratma
C) Yeni davranışları düzeltme
B) Pasif ve sessiz bir sınıf topluluğunun D) Sınıfta disiplin sağtama
oluşturulması
E) öğrenme eksikliklerini belirleme
C) öğrenicilerin bağımlı davranmaya özendirilmesi
A) Dikkat çekme
B) Öğrenmeler arasında ilişki kurma
C) Hedeften haberdar etme
D) Davranışı ödüllendirme
E) öğrenmeleri kontrol etme
(157-158 soruları aşağıdaki bilgilere göre yanıtlayın.)
Yukarıda verilen dört değişken için dikkat edilmesi Tam Öğrenme Modelinin Uygulanması . .
gereken noktalar.
1. ipuçları gelişim düzeyine uygun olmalıdır. 1. Ünite ya da konunun hedef-davranışlarını ve
2. Öğrencinin bilişsel giriş davranışlarına uygun öğrenme içeriğini ayrıntılı olarak belirleyiniz.
olmalıdır.
3. öğrencinin Duyuşsal giriş özelliklerine uygun 2. Konuyu öğretmeye başlamadan daha önceki
olmalıdır. konularda önkoşul öğrenme ve davranışların
4. Öğrencinin içinde yaşadığı sosyo-kültürel neler olduğunu belirleyiniz. Ör: Matematikte iki
özelliklere uygun olmalıdır. bilinmeyenli denklemler konusu işlenecektir.
5. öğrencinin Fiziksel sosyal ruh sağlığına uygun öğretmen dersten önce bu konunun önkoşulu
olmalıdır. olarak bir bilinmeyenli denklemler konusunu
6. öğrencinin istenilen davranışı yapmasına uygun gözden geçirmiştir.
olmalıdır.
3. öğrencilerin önkoşul öğrenmelere ne derece
Katılma: Öğrenciye verilen ip uçları ile öğrencinin açık sahip olduğunu belirleyiniz. Dersin başında
yada gizli olarak öğrenme birimiyle ilgilenmesi, bu öğretmen öğrencilere bir bilinmeyenli
ilgisini istenen davranışı ortaya koyana kadar denklemlerle ilgili sorular yöneltmiş ve
sürdürmesidir. değerlendirme yapmıştır.
Katılma öğretim hizmeti niteliğinin bir göstergesidir. 4. öğrencilerin önkoşul öğrenmelerindeki yetersizliği
ya da öğrenme eksikliğini tamamlaymız. Yapılan
Öğretim Ilke ve Yöntemleh
83
değerlendirmelerde öğrencilerin yaklaşık üçte 163.Öğrenilecek davranışların arasında sıkı bir
birinin bir bilinmeyenli denklemle ilgili uygulama aşamalılığı varolduğu (sonra öğrenilenlerin ön
düzeyinde problemleri çözemediği görülmüştür. öğrenmelere dayandığı) bir derste öğrencilerin
Bu sonuç üzerine öğretmen ilave soru ve örnek öğrenme sürecine aktif katılımlarını sağlamak
problem çözümleriyle bir bilinmeyenli denklemler için öncelikle aşağıdakilerden hangisi
konusunun tam olarak öğrenilmesini sağlamıştır. yapılmalıdır? (2004 KPSS-77)
7. En az %70'lik tam öğrenme ölçütüne göre 164. Derse giriş yapan öğretmenin yapması gereken
öğrencilerin düzeylerini değerlendiriniz. en önemli giriş etkinliklerinden biri de
Öğrencilerin derse karşı ilgilerini üst düzeye
8. Tam öğrenme sîandardına ulaşamayan çıkarmaktır. Öğretmenin bu etkinliği yerine
öğrencilerin öğrenme eksikliklerini tamamlamak getirmesinin temel amacı aşağıdakilerden
için ilave öğretim etkinlikleri planlayınız. Tekrar hangisidir? (2003 KPSS-2)
konuyu anlatma, örnek sayısını artırma, takım
çalışmaları ya da ödev çalışmaları yaptırmız. A) Öğrencilerin dikkatini üzerine Çekmek
öğretmen veya öğretici tarafından birebir öğretim B) Sınıf içi ileticimi en üst düzeye çıkarmak
yapılabilir. Verilen ek süre içinde, öncekilerden
farklı bir yöntemle öğretim yapılabilir. Programlı C) İçerik hakkında gerekli bilgiyi vermek
öğretimin olanaklarından faydalanılarak öğretim
etkinlikleri düzenlenebilir. En son dersteki öğretim D) Öğrencilerin derse karşı güdülenmelerini
^ sağlamak
etkinliklerinin tekrarı yapılabilir.
E) Öğrencileri hedeften haberdar etmek
9. Tekrar izlemeye yönelik değerlendirme yaparak
tam öğrenme standardmın gerçekleşip 165. Aşağıdakilerden hangisi Tam Öğrenme
gerçekleşmediğini kontrol ediniz. yaklaşımında öğretim hizmetinin niteliğini artıran
öğelerden biri değildir? (2003 KPSS-14)
10. Beklenen düzeye ulaşılmışsa ikinci konu
bölümüne ya da üniteye geçiniz. A) Pekiştireç C) Dönüt-Düzeltme
B) Katılım D) İpucu
162. Bir öğretim hizmeti, sınıftaki öğrencilerin E) Hazırbulunuşluk
hazırbulunuşiuk düzeylerine uygun olursa ve onlara
ihtiyaçları kadar zaman tanınırsa sınıftaki tüm
öğrencilerin öğretimin hedefleri doğrultusundaki 166. Aşağıdakilerden hangisi tam öğrenme sürecinde
öğrenme düzeyleri birbirine yakınlaşır ve böylelikle kullanılan tamamlayıcı öğrenme faaliyetlerinden
sınıfın başarı düzeyi yükselir. biri değildir? (2002 KPSS-26)
B) öğrenciye, beklenen davranışı öğretmek için 5. Işbirliğine dayalı olarak oluşturulmuş takımlardaki
yapacağı hazırlıkları açıklama tüm üyeler takımın öğrenme ve başarısından
sorumludurlar. Her bir üyenin grup üretimine
C) öğrenciye, gösterdiği davranışın doğru olup
katkısı, başarısı veya başarısızlığı takım ve
/ olmadığını, varsa eksik ve yanlışlarını bildirme
takımın içerisindeki tüm bireyler tarafından
D) Öğrenciyi bekleyen davranışı göstermeye istekli paylaşılmaktadır.
hale getirmek için girişimlerde bulunma
6. işbirliği içindeki gruplarda öğrencilerin amaçları
E) Öğrencinin, kazandırılacak davranışla ilgili ön
bilgilerden eksik olup olmadığını kontrol etme her üyenin öğrenmesini en üst düzeye çıkarmak
ve üyeler arasında iyi çalışma ilişkilerini korumak-
tır.
168. Öğrenme birimlerini küçük ünitelere ayırarak bir
birim öğrenilmeden diğer birime geçmeye olanak 7. Işbirliği yaparak çalışan gruplarda sosyal ve kişiler
sağlamayan uygun ortam sağladığında her arası ilişkilerdeki beceriler ve beraber çalışmanın
bireyin öğrenebileceğini savunan öğrenme gereği öğrencilere doğrudan öğretilmektedir.
yaklaşımı aşağıdakilerden hangisidir? (2001
KPSS-64) 8. İşbirliğine dayalı öğretim yöntemlerinin uygu-
landığı gruplarda öğretmen gözlem yaparak
A) Programlı öğrenme grupta işbirliği içerisinde çalışırken ortaya çıkan
B) Proje temelli öğretim problemleri analiz eder ve her gruba görevlerini ne
C) Yapısalcılık şekilde yerine getirmeleri konusunda rehber olur.
D) Davranışçılık
E) Tam öğrenme 9. İşbirliğine dayalı olarak oluşturulmuş gruplarda
öğretmenin esas rolü, gruplardaki işbirliği ve
İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRETİM verimin artması için takımların oluşturulmasından,
takım ürünlerinin değerlendirilmesine kadar ki tüm
Vygotsky tarafmdan geliştirilmiştir. işbirliğine dayah aşamaların planlanmasını içermektedir.
öğretimin en önemli özelliği öğrencilerin ortak bir
amaç doğrultusunda küçük gruplar (takımlar) 10. Gruptaki öğrencilerin birbiriyle rekabeti yoktur.
halinde birbirinin öğrenmesine yardım ederek
çalışmalarıdır işbirliğine dayalı öğretimde, takım- işbirliğine dayalı öğretim öyle düzenlenir ki, gruptaki
ların araştırma veya tartışmaların yapıldığı her üye kendi grubundaki diğer arkadaşlan
konularla ilgili olarak veriler toplaması, bireysel başarmadan kendisinin de başaramayacağını bilir ve
olarak yapılan çalışmaların birleştirilerek grup diğer arkadaşlarının da başarılı olması için elinden
üretimine katkısının sağlanması ve elde edilen gelen gayreti sarf eder. Sonunda elde edilen başarı
sonuçların birlikte tartışılarak yorumlanıp ürün gruptaki tek-tek tüm üyelerin katkısıyla oluşmuş grubun
halinde ortaya çıkarılması söz konusudur. ve gruptaki bireylerin başarısıdır. işbirliği gruplarında
bireyin amaçlarına ulaşması diğer arkadaşlannın da
İşbirliğine Dayalı Öğretimin Özellikleri kendi amaçlarına ulaşmasını destekleyicidir.
Öğrencilerde empati kurma yeteneği geliştirir.
1. Işbirliği yaparak çalışmaları beklenen gruplarda
üyeler arasında olumlu dayanışma vardır ikili çalışmaya uygundur. Kümeler oluşturulduktan
sonra beyin fırtınası yoluyla kümenin adı belirlenir. ilk
2. işbirliği içerisinde olan gruplarda üyelerin kendi turda herkes isim söyleme hakkına sahiptir. ikinci turda
üzerlerine aldıkları ve bireysel olarak yüklendikleri oylamaya geçilir. En çok oyu alıncaya kadar seçim
sorumlulukları vardır. yapılarak oylamaya devam edilir ve küme adı belirlenir.
Kümeye amblem yapılır. Kümenin amblemini
3. işbirliğine dayalı öğretim yönteminin esaslarına öğrenciler yakalarına takarlar. Küme elemanlarınca
göre oluşturulmuş takımlarda takım üyeleri kümeye ait bir "küme cıngılı" oluşturulur. Bütün
yetenek, cinsiyet, başarı ve kişisel özellikleri etkinliklerde amaç öğrencilerde küme birliğinj
açısından heterojen olarak belirlenirler. oluşturmak, öğrencileri kaynaştırmak, "Biz" ruhunu
kazandırmak ve kümenin başarısı için çalışma
anlayışını kazandırmaktır.
öğretim İlke ve Yöntemleri
85
Kubaşık öğrenme kümeleri öğrenme kümeleri ÇOKLU ZEKA KURAMI (Gardner)
oluşturulduktan sonra bütün kümelere aynı konu verilir.
Konunun alt kümeleri küme elamanları tarafından Gardner tarafından ortaya konmuştur. İnsanın tek bir
demokratik bir yöntemle ve ilgileri göz önüne alınarak zeka türüne değil bir çok farklı zeka türüne sahip
paylaştırılır. Daha sonra kümelerin en iyi şekilde olduğunu ileri sürmektedir. Bu kuramın temelinde
hazırlanması için süre verilir. Öğrenciler konuları biyplojik ve kültürel etkenler olduğu savunulur. Çoklu
hazırlarken belli zamanlarda bir araya gelerek görüş zeka kuramına göre insanda sekiz ayrı zeka türü
alışverişinde bulunurlar, alt konulan birbirlerine vardır. Her bireyin zeka düzeyi özerk güçler yada
aktarırlar, birbirlerine yardımcı olurlar. Sonunda konuyu yetenekler tarafından oluştuğunu ileri sürmektedir. Bu
birleştirerek zamanı gelince sınıfta konu anlatılır. sekiz zeka türü:
Öğrenciler birbirlerine sorular sorarlar, eksik noktalar
tamamlanır.Kalan eksiklikler öğretmen tarafından Sözel- Dilsel Zeka; Kelimelerle düşünme ve ifade
tamamlanır. etme, dildeki kompleks anlamları değerlendirme,
kelimelerdeki anlamları ve düzeni kavrayabilme, şiir
169. İşbirliğine dayalı öğretim yöntemleri yoğun okuma, mizah, hikaye anlatma, gramer bilgisi, mecazi
olarak kullanıldığında aşağıdakilerden en çok anlatım, benzetme, soyut ve simgesel düşünme,
hangisi gelişir? (2004 KPSS-69) kavram oluşturma ve yazma gibi karmaşık olayları
içeren dili üretme ve etkili kullanma becerisidir.
A) Sözlü ve yazılı iletişim becerisi
B) Analitik düşünme Mantıksal-Matematiksel Zeka; Sayılarla düşünme,
C) Düzenli çalışma alışkanlığı hesaplama, sonuç çıkarma, mantıksal ilişkiler kurma,
p) Işbölümü ve dayanışma hipotezler üretme, problem çözme, eleştirel düşünme,
E) Yaratıcı düşünme sayılar, geometrik şekiller gibi soyut semboilerle
tanışma, bilginin parçaları arasındaki ilişkiler kurma
becerisidir.
170. İşbirlikli grup çalışmalarında karşılaşılan en Görsel Ve Uzamsal Zeka: üç boyutfu bir nesnenin
önemli güçlüklerin başında grupların şekil ve görüntüsünü görmeden zihinde canlandırma
oluşturulması gelmektedir. Öğretmenlerin ayrıntıları görebilme söz konusudur. Resimler, imgeler,
gruptarı oluştururken aşağıdakilerden hangisini şekiller ve çizgilerle düşünme, üç boyutlu nesnşleri
öncelikli olarak dikkate alması gerekmektedir? algılama ve muhakeme etme becerisidir. Bedensel-
(2003 KPSS-17) Kinestetik Zeka: Hareketlerle, jest ve mimiklerle
kendini ifade etme, beyin ve vücut koordinasyonunu
A) Gruplar oluşturulurken öğrencilere etkili bir biçimde kullanabilme becerisidir.
bırakrlmalıdır
B) Gruplar öğretmen tarafından oluşturulmalıdır Müziksel - Ritmik Zeka: Sesler, notalar, ritimlerle
düşünme, faklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ritimler
C) Heterojen bir grup yapısı oluşturulmaya özen üretme becerisidir.Ritmik ve tonal kavramları tanıma ve
1
gösterilmelidir
kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine
D) Birbiriyle çalışmak isteyen öğrenciler bir karşı duyarlılık kapasitelerini içerir.
araya getirilmelidir
Kişiler Arası - Sosyal Zeka: Grup içerisinde işbirlikçi
E) Gruplar cinsiyetlere göre oluşturulmalıdır çalışma, sözel ve sözsüz iletişim kurma, insanların
duygu, düşünce ve davranışlarını anlama, paylaşma,
ifade edebilme, yorumlama ve insanları ikna edebilme
becerisidir.
171. İşbirliğine dayalı öğrenme sürecinde öğretmen, Kişisel-İçsel Zeka: İnsanın kendi duygularını,
tek tek öğrencilerin ürünü yerine' grubun duygusal tepki derecesini, düşünme sürecini tanıma,
ürününü dikkate alması öğrenme i sürecinde kendini değerlendirebüme ve kendisiyle ilgili hedefler
nasıl bir etki yaratır? (2002 KPSS-22) oluşturabilme becerisidir.
A) öğrenmelerin kısa sürede gerçekleşmesi Doğacı - Varoluşçu Zeka: Doğadaki tüm canlıları
B) öğrencilerin kendi sorumluluklarını düşünmeleri tanıma, araştırma ve canlıların yaratılışları üzerine
C) Grupta çalışmaya katılım ve ilginin azalması düşünme becerisidir.
D) Grup üyeleri arasında dayanışmanın artması
E) öğrenciler arası etkileşimin azalması
86 öğretim llke ve
Yöntemleh
172. Çoklu zeka kuramına göre üç boyutlu düşünme, 176. Bir okulda, okulun değişik yerlerinde şu merkezler
harita ve şemaları okuma hangi zeka türünün (köşeler) kurulmuştur; güzel sanatlar merkezi, iş-
özellikleri arasındadır? (2002 KPSS-6) teknik merkezi, bilgi işlem merkezi, bilimsel
araştırma merkezi, gösteri merkezi, dinleme
A) Sözel zeka merkezi, kütüphane, müzik odası, spor salonu,
B) Doğa zekası yüzme havuzu
Ç) Uzamsal zeka
D) Sosyal zeka Bu düzenlemeler aşağıdaki öğretme öğrenme
E) Mantıksal-matematiksel zeka yaklaşımlarından özellikle hangisinin
uygulanması için gereklidir? (2001 KPSS-106)
A) Bireysel hız
B) Etkin katılım
Ç) Küçük adımlar Öğretim aşamasında öğretmen öğrencilerin konu
D) Anmda düzeltme hakkında ne bildiklerini ortaya çıkarır. öğrencilerin
E) Başarı ne bildiğini anlayabilmek amacıyla onların etkinlikler
yapmasını sağlar. Öğrencilerin konu hakkında ne
bilmek istediklerini de cevabını bilmeyi istedikleri
soruları düşünmelerini ve sormalarını ister.
177.Öğrencilerin, öğretmenin rehberliğinde islenen Öğrencilerin sahip olabileceği kavram yanılgılarını
konuyla ilgili örnekleri inceledikleri, açtklamalar araştırıp ortaya çıkararak öğrenmenin zayıf bir
yaptıkları, gerekli ipucu ve dönütler yardımıyla temel üzerine yapılanmamasını sağlar.
doğruyu bulmaya çalıştıkları öğrenme yaklaşımı
aşağıdakilerden hangisidir? (2003 KPSS-21)
Yapılandırmacı yaklaşıma göre öğrenmenin
A) Buluş yolu stratejisi
gerçekleşmesi için öğrenme süreci aşağıdaki
B) Sunuş yolu stratejisi
basamakları içerir;
C) Programlandırılmış öğretim
D) işbirliğine dayalı öğretim
E) Yapılandırınacı öğretim
Merak uyandırma ve planlama
Araştırma_ve
keşfetme
178. Sınıfta öğrencilere bilgiler kolaylıkla öğrenilebilecei^ ve derinleştirme
basamaklara bölünür ve öğrencilerin bunları
basitten karmaşığa öğrenmeleri sağlanır.
Paylaşma ve yaşantıya uygulama
Kavram haritalan değişik biçimlerde kullanılmaktadır; Anlamlı öğrenmeyi sağlayabilmek için, öğretimin
s Olaylar zinciri düzenlenmesi sırasında bazı koşulların yerine
v Balık kılçığı getirilmesi gerekir.
s örümcek ağı
s Kümeleme • Öğrenciye sunulan materyallerin onun için anlamlı
s Döngü olması sağlanmalıdır. Öğrenci kendi ihtiyaçlarını
s Karşılasştırma karşılayan, kendi işine yarayacağını düşündüğü
s Hikaye formu bilgileri anlamlı bulur.
90 öğretim ilke ve
Yöntemleh
• öğrenci, öğrenilecek materyalle ilgili ön bilgilere 3.ön koşul öğrenmelerin hatırlanmasını sağlama
sahip olmalıdır. Yeni gelen bilgiler bireyin önceden 4.Uyarıcı materyali sunma (yeni öğrenmelerle ilgili)
sahip olduğu bilişsel yapılarla ilişkilendirilerek ö.öğrenme rehberi sağlama
anlamlı hale gelir. Bilgi örgütlenir. Aksi takdirde ö.Performansı ortaya çıkarma (öğrencinin davranışı
öğrenci ezberleme yolunu seçecektir. göstermesini sağlama)
7.Dönüt sağlama
• öğrencinin anlamlı öğrenmeye niyetli olması 8.Performansı değerlendirme
gerekir. 9.Hatırlama ve transferi güçlendirme
Öğretmen;
s Bütün öğrencilerin anlayabileceği bir dil 182. Herhangi bir konu ile ilgili ön öğrenmenin yeterli
kullanmalıdır. olmadığı ve konunun yeni öğrenilmeye başlandığı
s öğrencileri hedeften haberdar etmelidir. durumlarda sunuş yokuyla öğretim, öğrenmeyi daha
s öğretimi ses tonu, jest ve mimiklerle etkili olarak sağlamaktadır. öğretmenler sunuş
desteklemelidir. s Dersi önemli yoluyla öğretimi kullanırken, fıkirleri en somut
konuları toparlayarak yollarla, öğrencinin çok sayıda duyu organını
bitirmelidir. harekete geçirecek biçimde sunmaları
gerekmektedir.
Örgütleyici Bilgiler
Sunuş yoluyla öğretim modelinde en önemli Öğretme öğrenme durumlarında kavram
kavramlardan biri örgütleyicilerdir. örgütleyiciler, haritalarını en cok kullanıldıaı kuram,
öğrencilerin yeni gelen bilgiler ile hali hazırda sahip aşağıdakilerden hangisidir? (2004 KPSS-78)
oldukları bilgiler arasında köprü kurmalarını sağlayan
bilgilerdir. örgütleyicilerin, öğrenilecek bilginin A) Buluş yoluyla öğrenme
sunulmasından önce verilmesi gerekir. B) Tanı öğrenme
C) Yapılandırmacılık (constructivism)
Örgütleyiciler, sunulacak malzemenin özelliğine D) Anlamlı öğrenme
göre ikiye ayrılır. E) Çoklu zekâ kuramı
Açıklayıcı Örgütleyiciler: Bunlar, bireyin daha önce
hiç karşılaşmadığı bir konu hakkında ön bilgi 183.Sunuş yolu stratejisinde öğretmenin temel
edinmesini sağlayan örgütleyicilerdir. görevi nedir? (2003 KPSS-18)
Karşılaştırıcı Örgütleyiciler: Öğrencinin yeni gelen
bilgileri daha önceki bilgilerle karşılaştırmasını A) Öğrenciler araştırma ve incelemeye
sağlayan örgütleyicilerdir. Bu örgütleyiciler yeni sevketmek
öğrenilecek materyal göreli olarak bilindik ise ve ön B) Sorunların çözümünde öğrencilere rehberlik
bilgiler ile ilişkili ise kullanılır j etmek
D) Sunuşunu ses tonu değişiklikleri, jest ve • Evlemsel dönemde . bilgiler doğrudan doğruya
mimiklerle destekleme nesnelerle ilişki kurularak kazanılır. Bu dönemde
çocuk, duyu organlarının tümünü kullanarak,
E) Sunuşunu, önemli kısımları toplayarak bitirme
yaşayarak öğrenir.
Sunuş ve buluş yoluyla öğretimin yapılacağı derslerin Ali: (Ali çizer) öğretmenim çizdim.
planlanma aşamaları birbirine benzemekle beraber
uygulama aşaması tamamen farklılık gösterir. Sunuş
yoluyla öğretimde tanımlamalar, ilkeler öğretmen
Öğretim İlke ve Yöntemleri
93
Öğretmen: Bu paralel kenarı dikdörtgene çevirebilir 191. Bu örnek için aşağıdaki önerilerden hangisine
misin? Nasıl çevirebiliriz? (bir süre bekler) Evet Hülya uyulması durumunda öğretimin etkisi en aza
sen cevap verebilir misin?
iner?
Hülya: Sol taraftaki üçgeni sağ tarafa taşırız
A) Her sorunun sınıftaki gönüllü öğrenciler
tarafından ayrı ayrı yanıtlaması istenir
2. Anlarnlı bir şekilde öğrenilen bilgi anlamsız 8. Pekiştirilen davranışların görülme sıklığı
şekilde öğrenilen bilgiden daha kahcıdır. Bu artmaktadır. Davranışçı açıdan bakıldığında
nedenle öğrenciye verilecek oîan materyalin, davranışîar sonuçlan tarafından kontro! edilir
bilginin temel çerçevesini görmesine, yapıian bir davranış memnuniyet verici ise
özümsemesine ve ayırt etmesine, bilgiyi yeniden yapılmaya devam eder sonuç olumsuz ise
örgütleyip genelleye bilmesine imkan vermelidir. yapılma sıklığı azalacaktır. Thorndike'ın etki
kanunu.
3. Öğrencilere sunulan bilginin somut olmasına
önem verilmedir. öğrenciler kendilerine sunulan 9. Bilişsel yaklaşıma göre ise dönüt oldukça
bilgileri ne kadar somutlaştırabilirlerse o kadar iyi önemlidir. Organizmanın sahip olduğu bijgiyi
öğreneceklerdir. Bu nedenle öğrenciye sunulacak korumasına yeniden yapılandırmasına, kullandığı
bilgi, çeşit materyallerle desteklenmelidir. yürütücü biliş stratejisini yeniden
yapılandırmasma yardımcı olur.
4. öğrencinin öğrenmesi gereken ünite yada konu
kapsamı birbirini destekleyici şekilde mantıklı bir 10. Transfer ve genellemeler oldukça önemlidir. Bu
bütün oluşturacak şekilde düzenlenmeli ve nedenle öğrencilerin transfere ve genellemeler
organize edilmiş olmalıdır. yapabilecekleri etkinlikler düzenlenmelidir.
B) Öğrenci merkezli bir sınıf ortamının B) Farklı yöntem ve tekniklere yer vermek
oluşturulması
C) Sınıf içindeki etkilerimi en üst düzeye
C) Verilen bilginin öğrenci için anlamlı olması çıkartmak
D) öğretmenin bilgi aktarıcılık rolünün artması D) Her öğrenciye uygun içerik düzenlemek
E) Etkinlikler sonucu daha kalıcı izli yaşantıların E) Ders süresini öğrencilerin ihtiyacma göre
oluşması düzenlemek
10. Öğretmen ve idareciler için .zor ama başta öğrenci ^ Dinleyiciler oldukça pasiftir
olmak üzere hepsi için zevklidir.
s Dinleyiciler söylenenleri koşulsuz kabul etmek
214. Öğretim yöntem ve teknikleri belirlenirken durumundadır. Üst düzey zihinsel zihinsel
aşağıdakilerden hangisi diğerlerine oranla daha öğrenmelerin gerçekleştirilmesi güçtür
arka planda yer almaktadır? (2003 KPSS-24)
s Uzun ve sık konuşma biçimi kolayca sıkıcı hale
A) Sınıf ortamının fiziksel yapısı gelebilir
B) Okulun gerekli araç-gereç donanımı
C) Kazandırılması planlanan hedef ve s Sözel iletişime dayanması nedeniyle somut ve
davranışlar nesnelere dayalı bilgileri öğretmek için ek
D) Ders konusunun özellikleri açıklamalara gerek vardır. 3
E) Okul yönetiminin istekleri
t
Anlatma Yönteminin Uygulanmasında Dikkat
215. Aşağıdakilerden hangisi öğretmenlik mesleğinin Edilecek Hususlar
yeterliliğine katkısı en az olandır? (2002 KPSS-8)
A) Okul ve smıftaki davranışlar s Konular basit, kısa ve öz ifadelerle sunulmahdır.
B) Meslektaşlarla ilişkiler
C) öğrencilerle iletişim s Süre iyi ayarlanmalıdır.
D) Okul aile işbirliğine katkı
E) özel yaşamdaki tercihler s Beden dili, ses tonu etkili kullanılmalıdır.
Bir konu yada problem ile ilgili olarak öğrencileri Sınıf mevcudunun küçük gruplara bölünemeyecek
düşünmeye yöneltmek, anlaşılmast güç konuları kadar az olduğu 7-10 öğrencinin bulunduğu
açıklamak ve verilen bilgileri irdelemek amacıyla durumlarda kullanılır. Sınıfın tamamı tartışmaya katılır.
kullanılan bir yöntemdir. Buluş yoluyla öğretim Tartışmayı bir lider yönetir. Tartışmaya katılanlar
stratejisinde ve daha çok kavrama düzeyindeki birbirlerini görecek şekilde otururlar. Belirli bir zaman
davranışların kazandırılmasında kullanılır. 2 içinde önceden belirlenmiş konu ile ilgili tartışma
yapılır. 3
Bu yöntemde soru sorma, konu üzerinde düşünme,
dinleme, kendini ifade etme, aynı konuda farklı 2. Küçük Grup Tartışması (Vızıltı Grupları)
görüşlerin olabileceğini anlama ve öğrenilenlerin
içselleştirilmesi gibi yararları vardır. Tartışmalara daha fazla katılımı sağlamak amacıyla,
büyük grupların küçük gruplara bölünmesiyle
oluşturulur. Bunun için bütün grup elemanlarının sayısı
da dikkate alınarak Grup22, Grup44, Grup6Ç gibi
216. Aşağıdakilerden hangisi tartışma yönteminin en planlamalar yapılır. örneğin Grup66'nın anlamı, sınıf
önemli ve belirgin yararıdır? (2003 KPSS-29) 6'şar kişiden oluşan gruplara bölünecek ve her grup
konuyu 6 dk. fısıltı ile (düşük bir sesle) aralarında
A) öğrencilere konuşma alışkanlığını tartışacak demektir. Sonuçta sınıftaki tüm gruplar konu
kazandırmak
ile ilgili görüşlerini açıklarlar. Bütün gruplar aynı konuyu
A) Düşünme becerilerinin gelişimini sağlamak tartıştıkları gibi, her grup bir konunun alt boyutlarını da
inceleyebilir.
B) Demokratik yaşama alışkanlığı kazandırmak
3. Panel
C) Dinleme becerisi kazandırmak
Bir konunun çeşitli boyutlarının her bir konuşmacı
E) Yeni fikirlerin üretilmesine olanak tanımak tarafından açıklandığı 3-5 kişiden oluşan gruplara
öğretim llke ve Yöntemleri
103
panel denir. Gruptan bir kişi lider olur. Grup, izleyici diğeri cevap grubudur. Bunun belirlenmesinde isteğe
grubun görebileceği ve duyabileceği bir konumda, bağlılık ya da kura çekme yöntemi uygulanabilir. Her iki
ortada lider olacak biçimde oturur. Lider bir açış grup ayrıca kendi içinde 3-4-5 ya da 6'şar kişilik
konuşması yapar, konuyu duyurur ve konuşmacıları gruplara ayrılır. Tartışılacak konu sınıfa duyurulur.
tanıtır. Konuşmacılara sıra ile söz verir. Sorulacak Soru grubu soracağı sorulan, cevap grubu da
soruların önceden konuşmacılara brldirilmesi yararlı muhtemel/sorulabileceğini düşündüğü soruların
olur. Konuşmacılar ya konunun uzmanıdır, ya da cevaplarını hazırlar. Bu çalışma için sınıf içinde
önceden hazırlıklı olarak panele katılırlar. Çünkü gruplara 10-15 dk. bir süre verilir. Süre tamamlanınca,
panelde konuşmacıların yazılı bir metine bağlı olarak soru grubu hazırladığı sorulan sorar, cevap grubu da
konuşmaları pek uygun değildir. Ancak küçük notlar bunlar cevaplar. Eğer cevap verilmezse soru grubu
alabilirler. Lider zaman zaman ilave sorular sorup, kendi sorusunu cevaplayabilir. Hatta bu anda bir
açıklamalar yapabilir. Konuşmaların değişiklikle soru soran grup cevap veren, cevap veren
tamamlanmasından sonra izleyenlerin sorulan alınır. grup da soru soran konumuna geçirilebilir. Öğretmen
Sorular direkt konuşmacılara yöneltilebileceği gibi, yanıltıcı ve konu dışı soru sorulmasını ve hep aynı
lidere verilip, onun ilgili konuşmacıya iletmesi biçiminde kişilerin soru sormasını ve cevap vermesini
de organize edilebilir. Son aşamada lider bir sonuç engellemelidir.4
konuşması yapar.3
s -öğrencinin problem çözme sürecinde türlü Proje Temelli Öğrenme Yönteminin Özellikleri2 --■. s
alternatifleri geliştirerek, bilimsel yöntemi ve Proje tasarısmı öğretmen ve öğrenci birlikte yapar. s
problem çözme aşamalarını kullanarak Proje temelli öğrenmede tek çözüm yoktur. Birden
öğrenmesinin sağlanmasıdır. fazla çözüm yolu üzerinde çalışılır. S Konular
derinlemesine öğrenilir. s Öğrenciler bireyse! ve
s -Buluş yoluyla öğretim stratejisinde uygulama grup haünde çalışır ve
düzeyindeki hedef alantarının kazandırılmasında işbiriiği, sorumluluk, paylaşma gibi özellikler
etkilidir. gelişir. s Araştırma, sorgulama, yaratıcılık,
problem çözme
gibi üst düzey zihinsel beceriler kullanılır. s
220. Aşağıdakilerden hangisinin temel özelliği Süreç ve ürün birlikte değerlendirilir. s Öğrenciyi
bireylerde üst düzey düşünme becerilerinin hayata hazırlar. öğrencinin
gelişimini sağlamaktır? (2003 KPSS-26) bağımsızlığını kazanmasını, ekip halinde çalı-
şabilmesini ve problem çözme yeteneklerini
A. Problem çözme geliştirir.
B. İşbirliğine dayalı çalısına
C. Laboratuvar çalışmaları 222. Öğrencilere ilgi ve yetenekleri doğrultusunda
D. Demostrasyon araştırma ve bireysel projeler üzerinde çalışma
E. Inceleme-araştırma olanakları sunulmalıdır.
Özellikleri
225. ve 226. soruları aşağıdaki bilgilere göre
yanıtlayınız. (2001 KPSS-50-51) S öğrenci merkezlidir s Yaparak yaşayarak
Bir öğretmen vatandaşlık dersinde "İnsan Haklarını öğrenmeyi esas alır s Bağımsız çalışma alışkanlığı
Engelleyen Etmenler" konusunu işlerken sınıfı 4 ya da
kazandırır s öğrenci kendi hızında ilerler S
5'erli gruplara ayırmış ve bu etmenlerden birini
inceleyerek bu sorunların çözümü için öneriler getirmesini öğrencilerin kendi öğrenme yollarını kullanmasına
istemiştir.
imkan verir6
Gruplara, seçtikleri etmenleri ve çözüm önerilerini
anlatırken sergi, drama, gazete, pano vb. Hazırlama
Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler
yoluna gidebileceklerini söylemiş; çalışmaları hem
bireysel hem de grubun ortak çalışmalarına bakarak
S Amaç ve konu iyi belirlenmelidir.
değerlendirebileceğini belirtmiştir.
s Çalışma planı oluşturulmalıdır
E) Öğrencinin söz hakkını kısıtlaması Drama yönteminden birçok derste yararlanılır. Örneğin:
Tarih dersinde ilkçağ konusu işlenirken öğrenciler
kendi aralarında grup oluşturur. Giyim, mekan, insan
ilişkileri, üretim gibi konularda hazırlanarak sınıfta bunu
236. Öğretim süreçlerinde, öğrencilerin bir konu oynayabilirler ve sonuçta konuyu tartışırlar.
üzerinde düşüncesini ve düşüncelerini ifade
etmesini sağlamada, iyi anlaşılmayan noktaları Drama da yer alan Öğrenciler bir anlamda olayın bir
açığa çıkarmada, düzeltmesi için fırsatlar parçası olurlar. Drama onlara rolünü oynadıkları
yarat mada ve pekiştirme işlememde kişiliklerle konuşma olanağı sağlar Drama bireysel
kullanılabilecek en uygun yöntem ve teknik, deneyimlerin gelişmesine katkı sağlar. Öğrenciler
aşağıdakilerden hangisidir? (2004 KPSS-83) duygularını, davranışlarım, fikirlerini ve ilişkilerini
geliştirirler.
A) Anlatma
B) Problem çözme Dramanın genel olarak iki türü vardır. Bunlar doğal
C) Soru-yanıt drama ve biçimsel dramadır. 3
D) Tartışma
E) Bireysel çalışma Doğal dramada oyuncular kendilerini diledikleri gibi
ifade ederler. Amaç bireylere serbest konuşma
alışkanlığı kazandırmak, onların duygu ve
düşüncelerini kendi sözcükleriyle istedikleri gibi
110 Öğretim İlke ve Yöntemleh
açıklama yapmalarına imkan sağlamaktadır. 3 mevcut problemin çözümü konusunda görüşler
Kendilerini geliştirirler, araç gereç gerektirmez. üretmeleri istenilmektedir. Böylece birey giydiği
şapkanın gerektirdiği biçimde düşünce üretmeye
Bicimsel drama daha çok yetişkin bireylere yöneliktir. çalıştığı için, düşüncenin sadeleştirilmesi
Bunda oyunlar daha ciddi ve planlıdır. Oynanacak gerçekleştirilebilmektedir. Uygulama sırasında
oyun ya da hikaye, oyuncular tarafından paylaşılmış, şapkalar değiştirilerek, istenildiği anda başka bir
provası yapılmıştır. Her iki drama türünün pek çok düşünme biçimine geçiş mümkün olabilmektedir.
çeşidi vardır. Bunlar arasında serbest oyunlar, Teknik, altı farklı renkte şapka ve bunlara yüklenen
hikayeleri sahneleme, resimlerle hikaye sahneleme, anlama göre görüş oluşturma esasına dayanmaktadır. 3
radyo ve TV haber ve yayınlarını taklit etme ve gölge Şapkaların renkleri ve özellikleri aşağıdaki gibidir;
oyunları doğal dramaya örnek olabilir. Kuklalar,
pandomim ve diğer bazı oyunlar da biçimsel dramaya Beyaz Şapka: Tarafsız
örnek verebilir.3 Kırmızı Şapka: Duygusal, kişisel
Dramanın, biçimsel drama türü olarak kabul Siyah Şapka: Kötümser
ediiebilecek bir biçimi de yaratıcı dramadır: Yaraîıcı Sarı Şapka: İyimser
dramayı genel hatları ile inceîemekte yarar vardır. Yeşi! Şapka: Yenilikçi, üretken
Mavi Şapka: Serinkanlı, analizci
Yaratıcı Drama
Yaratıcı drama, bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor 8. Mikro öğretim
becerileri kazandırmada etkili olabilen, önceden öğretmen eğitimde kullanılan ve az sayıdaki
hazırlanmış bir metin olmadan rol alanların kendi öğrencinin grup çalışmalarıyla gerçekleştirdiği.-. bir
yaratıcılık özelliklerini kullanarak oluşturdukları rolleri tekniktir. Dersler kısa tutulur. Her öğrenci konusunu
sundukları bir Öğretim yöntemidir. 3 sunar, sunu video, teyp vb. kayda alınır. Dersten sonra
sunu birlikte izlenir ve tartışılır ve değerlendirilir. 2 Yüz
yüze eğitimin gerçekleştirildiği sınıf içi uygulamaları
s Rol oynama ile drama arasındaki fark; Rol kapsayan bir tekniktir. 6
oynamada birey, başka birinin kimliğine bürünerek
dünyaya başkasının penceresinden bakmaya 239.
çalışır. Drama da ise bireyde gelecekte veya • Hizmet öncesi öğretmen eğitiminde kullanılır.
başka ortamlarda karşılaşabileceği durumlara
muhtemel çözüm yollarını oynayarak hazırlıklı • öğrenci sayısının az olması önemlidir.
olmayı içerir. • Dersler 515 dk. tutularak oluşan süreç içinde
kaydedilir.
6. Benzetim
öğrencilerin bir konuyu gerçekmiş gibi ele alarak • Kaydedilen süreç sınıf içinde izlenerek tartışılır.
üzerinde çalışma yaptıkları bir tekniktir. Gerçek ortam
• öğretim becerileri gözlem ve dönütlere göre
ve araçlar kullanılarak yapılması tehlikeli ve pahalı olan tekrarlanır böylelikle bu beceriler geliştirilmeye
durumlarda başvurulması gereken bir yöntemdir. çalışılır.
Gerçek durumlar model yada sanal ortamda
(bilgisayar) yaratılabilir. Uçak eğitimi, kadavra üzerinde Yukarıda özellikleri sıralanan öğretme öğrenme
ameliyat vb. Bu teknikte bilgisayardan sıkça yönteminin ya da tekniğinin adı nedir? (2004)
yararlanılır. Öğrenme düzeyi oldukça yüksektir. Yavaş
öğrenen öğrenciler için faydalıdır. A) Münazara
B) Programlı öğretim
238. Âşağıdaki yöntem ve teknikler dikkate alındığında C) Bireyselleştirilmiş öğretim
hangisinde öğretmen etkinliği diğerierine oranla D) Mikro eğitim
daha baskındır? (2003 KPSS-28) E) Görüşme
s Ödev, öğrencinin gelişim düzeyine uygun ve 6. Tan, Şeref. KPSS Eğitim Bilimleri Ankara: Empati
normal süre için verilmelidir.2 Yayınevi, 2004
5. Görüşme
Öğrenme konusuyla ilgili bilgileri uzman kişilerden
alarak sınıf ortamında aktarmaya dayalı bir tekniktir.
Uzrnan kişi sınıf ortamına getirilebilir veya görüşme
ziyaret etme şeklinde gerçekleştirilir. Uzman kişinin
açıklamaları ve bilgileri konuyu yaşayan birisi olması
sebebiyle daha gerçekçi ve etkileyici olabilir. 2
8. Demirel Modeli
İÇERİĞI ^ A. İhtiyaç saptama, analizi-değerlendirilmesi
DÜZENLEME B. Hedeflerin belirlenmesi, uzak, genel, özel,
Işlemleri
taksonomik sınıflama
Havır
Tekrar
C. Içerik seçimi, düzenlenmesi
Belirleme
D. öğrenme ortamının düzenlenmesi, çoklu
ortamların seçilmesi
NOT; Dönüte özellikle yer verilmiştir.
E. Programın denenmesi, sonucun
Bitir
değerlendirilmesi, Alan testinin uygulanması
4. Süreç Yaklaşımı Modeli
F. Bir yıl uygulamadan sonra tekrar veya gene!
Stenhouse tarafmdan ortaya konan ve daha çok
uygulama
öğretmenlerin ders planı yapmalarındaki
yaklaşımlardan yola çıkılarak geliştirilen modeldir.
PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİ
Model dört aşamadan oluşmaktadır. 1
A. Genel Amaçlar
Program geliştirme işlemi bir süreçtir. Bu süreç
B. Içerik Bağlam
sırasıyla yapılması gereken bazı işlemleri içerir.
C. öğrenme Durumlan
Bunlar,1
D. Değerlendirme
A. Program Geliştirmenin Planlanması
Program
Geliştirme 119
6. Program Tasarısı Hazırlama öğretmenler ve alandan üniversite öğretim
C. Programın Denenmesi elemanları s Dilbilim uzmanı
D. Programın Değerlendirme
Program Danışma Grubu
A. PROGRAM GELİŞTİRMENİN PLANLANMASI Program çalışma grubuna danışma yapacak
uzmanlardan oluşur. Gerektiğinde katılması
Planlama kendi içinde yedi alt basamaklardan gerekenlerdir. Bunlar;
oluşmaktadır. s Eğitim Psikologu
1. Çalışma gruplarınm oluşturulması s Eğitim Sosyologu
2. Program geliştirme çalışma planı s Eğitim Felsefecisi
3. Ihtiyaç saptama s Eğitim Ekonomisti
4. Hedefyazma s Eğitim Denetçisi
5. Içerik analizi yapma s Eğitim Teknoloğu
6. Eğitim durumlan hazırlama s İletişim Uzmanı
7. Sınama durumları
2. Program Geliştirme Çalışma Planı
1. Çalışma Gruplarının oluşturulması Program geliştirme sürecinde hangi işlemlerin, ne
zaman ve ne kadar sürede gerçekleştirileceğini belir-
Program geliştirme birçok kişinin işbirliği içinde leyerek birzaman takvimi hazırlanır. 6
çalışmasmı gerektiren bir işlemdir. Bu belirlemeler
ışığı altında çalışma gruplarını üç grupta toplayabiliriz. 3. İhtiyaç Saptama
Bunlar;3 Program geliştirme sürecine ihtiyaç saptama çalış-
I. GRUP: Program karar ve koordinasyon grubu malarıyla başlanır. 63
II. GRUP: Program çalışma grubu ? Toplumun beklentileri ve ihtiyaçları nelerdir?
III. GRUP: Program danışma üyeleri grubu ? Bireyin ihtiyaçları nelerdir?
? Konu alanı ile ilgili ihtiyaçları nelerdir?
Program Karar ve Koordinasyon Grubu
> Hangi alanlarda program geliştirme 4. Hedef Yazma
çalışmalannın yapılacağına karar verilir. Hedef yazma ilkelerine uygun olarak ifade edilir. 6
> Ülkede başat olan eğitim felsefesinin bu Hedefler gözlenebilir ya da ölçülebilir öarenci
programlara yansıtılması sağlanır. davranışları olarak ifade edilir. 6
> Hazırianan programları kabul yada değiştirmede
karar organı olarak görev yapar. 5. İçerik Analizi Yapma
> Tüm program geliştirme çalışmalarında Somuttan soyuta, basitten karmaşığa, bilinenden bi-
koordinasyonu sağlar. linmeyene, Doğrusal programlama, sarmal
> Grupta Bulunan Üyeler şunlardır; programlama, modüler programlama, piramitsel
V Milli eğitim Bakanlığı temsilcileri. s Program programlama, çekirdek programlama, proje merkezli
geliştirme alan uzmanı(üniversiteji>' s öğretmen programlama 6 Daha sonra öğrenme konuları ve hedef
örgütlerinin temsilcileri S Konu alanı alanları arasındaki ilişkiyi kurmak amacıyla belirtke
uzmanları ve temsilcileri^ •/ Veli temsilcileri. s tablosu yapma
Öğrenci temsilcisi 6. Eğitim Durumlarını Hazırlama
Ülkemizdeki tüm eğitim çalışmaları, her düzeyde öğretim stratejileri, yöntem-teknikler, zaman, süre,
eğitim programlarının hazırlanması ve geliştirilmesi öğretim hizmetleri, araç-gereç
MEB sorumluluğu altında yürütülmektedir. Bu nedenle
program hazırlamada en yetkili organ MEB ve buna 7. Sınama Durumları
bağlı olan Talim Terbiye Kurulu'dur. Program Çalışma a. izleme Testi Yada Performans Testi
Grubu Programın hazırlanması, uygulanması,
değerlendirilmesi, ve geliştirilmesi aşamalarında b. Hazırlama: Her ünite için öğrenme
sürekli görev yapan bir gruptur. eksikliklerini belirlemek amacıyla sınama
durumları oluşturma 6
Grupta bulunan üyeler;
•/ Program geliştirme uzmanıj \ c. Düzey belirleme Testi Hazırlama:
s Eğitimde ölçme ve değerlendirme uzmanı Birkaç ünite sonunda (ara sınav) ya da
•/ Konu alanı uzmanları (Alt ve üst sınıf dönem sonunda (yıl sonu sınavı9 öğrenci
düzeylerinden, yakın ders alanlarından^ ^" öğrenme ve başarı düzeyini belirlemek
için sınama durumları oluşturma 6
120 Program
Geliştirme
8. Programı Deneme -Düzeltme ve Sonuçları 249. Aşağıdaki kurumlardan hangisi ilk ve orta
Raporlaştırma öğretim okullarında okutulan dersler ve bu
Programın piJot okullarda bir yıl süreyle dersler ile ilgili program, kaynak kitap ve ders
uygulanması, uygulama sonuçlarına göre saatleri konusunda yetkili en üst kuruldur?
düzeltmelerin yapılması 6 (2001 KPSS-86)
Eğitim hedeflerini belirlemede Uzak ve Genel 256. Aşağıdaki seçeneklerden hangisinde program
hedeflerin dışında dört kaynak vardır; geliştirmenin öğeleri doğru olarak verilmiştir?
1. Toplumsal gerçek: (2003 KPSS-109)
a. içinde yaşadığı toplumun bireye
sağladığı olanaklar
A) Öğretmen - öğrenci - veli
b. Toplumun sosyal, kültürel ve B) Hedef - içerik - eğitim durumları - sınama
ekonomik özellikleri durumları
c. Toplumun insan gücü ihtiyacı C) içerik - öğretme faaliyetleri - değerlendirme
D) Okul yönetimi -veli - öğretmen -öğrenci
d. Bireyler ile toplumun beklentilerinin
E) Hedefler - yöntemler - teknikler
uygunluğu
2. Konu alanı
257. Bir eğitim programını oluşturan 89 temel
3. Bireyin özellikleri (Kişilik, ilgi, tutum vb)
öğelerde bulunması gereken özelliklerle ilgili
4. Doğa doğru ifade aşağıdakilerin hangisinde veril-
Eğitim hedeflerinin belirlenmesinde; toplumsal, felsefı, miştir? (2004 KPSS-89)
ekonomik, psikolojik ölçütler göz önüne alınmalıdır.
Hedefler bu ölçütler açısmdan incelendikten sonra A) Hedeflerde, içinde bulunulan zaman ve
koşullarla ilgili kesin bilgiler yer almalıdır.
kesinleştirilmelidir.
B) Hedefleri gerçekleştirebilecek kapsam
253. Eğitimde hedeflerin belirlenmesi aşamasında, belirlenmelidir.
aşağıdakilerden hangisinin dikkate alınması
C) Eğitim durumları, "ne öğretelim?" 1 sorusuna
zorunlu degildir? (2001 KPSS-35)
yanıt aramalıdır.
A) Toplumun ihtiyaçlarının D) ölçme değerlendirme etkinlikleri sadece
B) Konu-alan ilişkilerinin bilişsel hedeflerin kazanılma düzeyini
belirlemelidir.
C) Bireyin ihtiyaçlarının
D) Eğitim ekonomisi bulgularının E) Temel öğeler birbirinden bağımsız
E) Toplumun eğitim felsefesinin işlemelidir.
254. Aşağıdakilerden hangisi eğitim programının 258. Eğitim hedeflerînin kaynaklarından toplumsal
boyutlarından biri değildir? (2002 KPSS-1) boyuta ilişkin yapılacak araştırmalarda,
aşağıdakilerden hangisine yer verilmesi
gerekmez? (2004 KPSS-92)
A) Hedef ve davranış
B) Konular A) Içinde yaşadığı toplumun bireye sağladığı
olanaklar
C) Eğitim durumlan
D) Toplum ihtiyaçları B) Toplumun sosyokültüre! ve ekonomik
özellikleri
E) Değerlendirme
C) Toplumdaki bireylerin kendini
gerçekleştirme düzeyleri
dûzenleme / değiştirme /
öteleme / ulama
UYGULAMA Bilgiyi kullanma Yapma / Çalıştırma / ilişki
A) öğrenilen ilkeleri yeni karşılaşılan bir II. Araba kullanmak için vücudunu hazır hale
durumda kullanma getiriş
B) Tamamlanmış bir ürünün işlem III. Çevre kirli/iğinin çözümüne yönelik orijinal
basamaklarını söyleme fikirler üretebilme
D) Yeni ve özgün bir ürün tasarlama Yukarıda verilen hedef örneklerinden hangileri
bilişsel alana yönelik yazılmıştır? (2003 KPSS-
E) Tamamladığı ürünü verilen ölçütlerle
112)
karşılaştırma
II. İngilizce dersi temel dil becerileriyle ilgili • Yeterliğe Dayalı Amaç Yazma Yaklaşımı:
öğrendiklerini yeni durumlarda Program sonunda öğrencilerin hangi standartta
kullanabilme. ne yapabileceğini belirtir. Örneğin; Hesap
makinesi ile üç ondalıklı 25 sayı verildiğinde
III. Hayat Bilgisi dersinde toplumsal yaşam
kurallarının gerekliliğine inanış. (koşullar) bütün sayıların 1 dakika içinde hatasız
olarak (standart), sabit bir sayı ile çarparak
IV. Beden eğilimi dersi üç adım atlama ile sonucu yazabilme (davranış)
ilgili öğrendiklerini hatasız olarak yerine
getirebilme.
• Modüler Amaç Yazma Yaklaşımı: Aşamalık
özelliği göstermeyen, bağımsız üniteler yada
Yukarıda verilen hedef örnekleri dikkate
modüller için kullanılır. örnekir
almdığında hangi seçenekte hedef örnekleri
Ders: Türkçe
taksonomlk açıdan doğru olarak
Amaç: Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
eşleştrrilmiştir? (2003 KPSS-112)
A) Kavrama, Bilgi, Uygulama, Değer verme. • llk öğretim Türkçe Programında yer
Beceri haline getirme alan genel ve özel amaçların nitelik ve
önemini kavrayabilecek,
B) Değer verme, Bilgi, Analiz, Sentez,
Kavrama • ilköğretim okullarındaki; Türkçe Programmın
özet amaçlarını sıralayabilecek.
C) Bilgi, Kavrama, Uygulama, Analiz, Sentez
• Amaçları davranışa dönüştürmenin ve
D) Amiliz, Bilgi, Kavrama, Değer verme, öğrencilere kazandırmanın gereğini
Uygulama kavrayabilmek,
6. Sorgulama Merkezli Programlama Yaklaşımı 269. Aşağıdakilerden hangisi bir ders için hazırlanan
Baştan içerik belli değildir. İçerik düzenlemesi ve hedeflerle konular arasındaki ilişkiyi
öğrencilerin ihtiyaçları ve sorularına göre oluşturulur. gösteren belirtke tablosunun en önemli
Bu yaklaşım öğrencilerin sorularına ve faydasıdır? (2002 KPSS-30)
gereksinimlerine yanıt verme gerekliliğini benimseyen
felsefi görüşe göre dayanır. Özellikle ilkokul A) Dersin kapsamını nitel ve nicel olarak özetleme
düzeyinde öğrenci sorulan çok değerli bir öğrenme
B) Eğitim etkinliklerine ipuçları vermesi
yaşantısı oluşturabilir. Eğitim düzeyi yükseldikçe
daha sınırlı ve özel uzmanlık alanlarına ilişkin C) öğretim planlarına temel oluşturması
sorulara göre programların içerikleri düzenlenir.
D) Dersin özel hedeflerinin önem derecesine
Belirtke Tablosu (Hedef-İçerik Tablosu) 2 işaret etmesi
A) öğrenci düzeyine uygun soyutlukta, yalın ve Kısaca söylemek gerekirse öğrenme-öğretme süreci;
anlaşılır bir anlatım dilinin olması
B) Öğrencilerin ilgili olsun olmasın her davranışını B) Bayramın ya da kurtuluş gününün tarihi
pekiştirme
C) Bu günlerin ve konuların derslerle ilişkisi
C) öğrencileri, hedeflenen davranışları öğrenme
çabası göstermeye özendirme D) öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyleri
278. Öğrencilerin dikkatini işlenecek konu üzerinde 282. Aşağıdakilerden hangisi öğrenme-öğretme
toplama dersin hangi bölümünün başlıca sürecinde öğrencilerle etkili bir iletişim
amacıdır? (2001 KPSS-94) kurmada iletinin en temel özelliğidir? (2002
KPSS-11)
A) Derse hazırlanma
B) Plan yapma A) Beden diliyle iletilmesi
C) Geçiş bölümleri B) Göz temasıyla desteklenmesi
D) Giriş bölümü C) Dolaylı olarak iletilmesi
E) Gözden geçirme D) Sözel olarak iletilmesi
E) Açık, net ve anlaşılır olması
132 Program Geliştirme
283. Bir derste kullanılacak araç seçiminde 287. Bir ders planının esnek ve işlevsel olmasının en
aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmaz? (2002 önemli yararı aşağıdakilerden hangisidir? (2002
KPSS-13) KPSS-4)
2
Öğretmen Adayları İçin Konu Anlatımlı KPSS Ankara: Pegem A
Yayınlan 2004
3
Demirel, Özcan. Eğitimde Program Geliştirme. Ankara, Pegem A
yayıncılık 2004
302. Program geliştirme çalışmalarında "hazırlanan
programın ve öğretim materyalinin işe
4
Şener, Emine, Tezi
koşulmasından sonra hangi aşama
gelmektedir? (2003 KPSS-111)
5
Sönmez.Veysel. Öğretmen El Kitabı. Ankara, Anı Yayıncılık, 1999
Eğitimle ilgili olarak uygulanan programlarda çeşitli Bağıl Ölçüt: Önceden belli olmayan gruba bağlı
kararlar veritmesi gerekmektedir. Bunlar; olarak ortaya çıkan, gruba göre değişen kritere denir.
-Öğrenci başarısı örnek; "Bu dersten başarılı sayılmak için grubun
-öğrenci akışı ortalaması ya da ortalamanın üstünde puan almak
-yerleştirme gerekir" ifadesinde kullanılan ölçüt bağıl ölçüttür.
-sistemden çıkarma gibi olabilir.
• Ölçme kuralı ile ölçüt arasındaki fark; ölçme
Eğitimde gerek başarı gerekse başka alanlardaki kuralının ölçme için, ölçütün ise değerlendirme
alınan kararlarının hatadan mümkün olduğunca arınık için belirlenmiş olmalarıdır.
olması gerekir.
Ölçme türleri:
Temel kavramlar 1- Doğrudan ölçme
2- Dolaylı ölçme
Ölçme: Bir niteliğin (değişkenin) gözlenip, gözlem
sonucunun sayı veya sembollerle gösterilmesidir. Doğrudan ölçme; Kullanılan ölçme aracıyla ölçülen
özelliğin birbirine benzemesi durumunda yapılan
-Hava sıcaklığı 25 derece -120 km ölçmeye denir. Uzunluk ve ağırlıkların ölçülmesi
hızla gidiyordu -Ahmet daha başarılıdır doğrudan ölçmedir. Metre ile odanın boyunun
-Bu dağ daha yüksektir -Sınıfta 25 ölçülmesi. Sınıftaki öğrencilerin sayısı vb.
öğrenci vardır -Hastanın tansiyonu 6-
12'dir Bunların hepsi birer ölçmedir. Dolaylı ölçme; Ölçülecek değişkenin dolaysız bir
şekilde gözlenemediği durumlarda o değişkenin
Ölçmenin üç aşaması vardır göstergesi olduğu düşünülen başka bir değişkenle
1- ölçülecek bir niteliğin olması, ölçülmesine denir. Eğitimde başarının ölçülmesi ile
2- Niteliğin gözlenebilmesi, ilgili yapılan ölçümler dolaylı ölçmedir. Yaylı kanfarla
3- Amaca uygun sayı ve sembollerle gösterilmesi ağırlığı ölçmek, yetenek testleri vb.
Nitelik: Ölçmeye konu olan özelliktir. I. Ölçme araçları iki grupta incelenir;
Ölçme Kurah: ölçme işini yaparken niteliğin hangi 1- Standart olanlar: (m, kg, standart testler) herkes
miktarına ne değerverileceğinin belirlenmesidir. Yazılı tarafından kabul edilmiş, stadardize edilmiş
yoklama yapan bir öğretmenin "4. soruya tam olarak ölçme araçlarıdır.
142 ölçme ve Değerlendirme
2- Standart olmayanlar: (adım, karış, öğretmen • Bir ölçme sonucundaki hata miktarı o ölçme
yapısı testler) Kişiden kişiye değişiklik gösteren işleminde kullanılan birimin yarısı kadardır. Birim
belli bir standardı olmayan ölçme araçlarıdır. ne kadar küçülürse hata miktarı o kadar azalır.
III. Ölçmede Hata türleri IV. Değerlendirme: ölçme sonuçlarının bir ölçütle
karşılaştırılarak karar verilmesi, yorum
1. Sabit hata: Bir ölçmeden diğerine miktarı yapılmasıdır. Ölçme sonuçlarna bir anlam
değişmeyen hatalara denir. Hata miktarı her yüklemektir.
ölçmede aynıdır. örnek; bir cetvel yanlışlıkla 0-30
cm yerine 1-30 cm olarak bölmelenmiş olsun. Bu V. Öğrencinin bir sınavdan 70 puan alması bir
durumda araç 1 cm kısadır. Ölçmeyi yapan kişi ölçmedir. Öğrencinin geçip geçmeyeceğine
karar vermek değerlendirmedir. Bununa karar
ölçme Değerlendirme
verebilmek için bir ölçüte ihtiyaç vardır.
Özelliğin miktarını Miktarın yeterli olup
gösterir olmadığı ile ilgilidir Özellik - Ölçme kuralı - Ölçüm - Ölçüt - Değeriendiıme
Değerlendirmenin alt Ölçmeyi de içine alır
başlığıdır Değerlendirme kullanılan ölçüte bağlı olarak;
Değerlendirmeden ölçmeden sonra gelir 1- Mutlak değerlendirme
öncedir 2- Bağıl değerlendirme
Daha çok gözleme Daha çok karşılaştırma, olmak üzere ikiye ayrılır.
dayanır yorum ve yargıya dayanır
Daha objektiftir Daha çok kişisel kanılara Ölçmede sıfır noktası
dayanır 1- Doğal sıfır: Ölçülen özelliğin 0 (sıfır) noktasmda
her ölçmede 1 cm kısa ölçecektir. öğretmen sınavda yokluğu anlamına geldiği durumda kullanılan sıfır
100 puanlık soru sorar. 20 puanlık soruyu kimse gerçek sıfırdır. Örnek; "şu anda sınıftaki öğrenci
cevaplandıramamış. Bu durumda öğretmen 80 sayısı sıfırdır." Dediğimizde o anda öğrencinin
üzerinden bir değerlendirme yapmış olacaktır. yokluğu anlamına gelmektedir.
2. Sistematik hata: Ölçülen büyüklüğe, ölçmeyi 2- Tammlanmış sıfır: Ölçülecek özelliğin 0 (sıfır)
yapan kişiye ve ölçme koşullarına bağlı olarak noktasında yokluğu anlamına gelmediği durumda
değişen ölçümden ölçüme belli oranda artan ya kullanılan sıfıra denir. Bazı durumlarda pratik
da azalan hatalara denir. Yanlış bölmelenmiş bir amaçlar için uzmanlar tarafından ölçülen özelliğin
cetvelle birkaç defa ölçme yapıldığında aynı belü bir durumu ya da miktarında sıfır noktası
hatayı ölçme sayısı kadar tekrarlamış oluyoruz. kullanılmaktadır. Örnek: sınavda boş kağıt veren
Yani hatalı ölçme aracıyla birden çok ölçme ya da kopya çekerken yakalanan öğrenciye sıfır
yapılırsa bu sistematik hatadır. aynı şekilde bir verildiğinde verilen sıfır öğrencinin o konu ile ilgili
öğretmen yazılı yoklama cevaplarını puanlarken olarak hiçbir bilgisinin olmadığı anlamına
kız öğrencilere erkeklerden daha fazla puan gelmemektedir. Termometre için de aynı şey
verirse, öğrencinin cinsiyetine bağlı bir sistematik geçerlidir. Sıfır (0) derecede ısı yok demek
hata yapmış olur değildir.
3. Tesadüfi (rasgele) hata : Genellikle kaynakları iyi Ölçek: Nesnelere verilen sayıların anlamlarını,
bilinmeyen, ölçme sonuçlarına gelişigüzel karışan nesnelere sayılar vermede uyulmasf gereken kuralları
Kuralsız olarak artan ya da azalan hatalara denir. ve kısaltmaları belirtmek için kullanılan kavramdır.
Bizim asıl üzerinde durmamız gereken budur. Diğer bir anlamı da ölçme araçları üzerindeki
ölçmeyi yapan kişi dikkatsiz bir şekilde ölçüm bölmeleri ya da belli bir başlangıç noktasından
yapmışsa, tesadüfi hata ortaya çıkar. Ölçme itibaren değişmez bir birimle bölmelenmiş ölçme
sonuçlarının gerçek değerinden büyük veya aracını ifade eder.
küçük olduğunu bilemeyiz.
ölçmede kullanılan ölçek ya da birimlerin 4 çeşidi
Sonuç; vardır:
144 Ölçme ve
Değerlendirme
1. Sınıflama (Adlandırma) ölçekleri hatasız ve ölçütün uygun olmasına bağlıdır. Bu
2. Sıralama ölçekleri nedenle ölçme araçlarında bazı özelliklerin aranması
3. Eşit aralıklı ölçekler gerekmektedir.
4. Oranlı ölçekler 1. Güvenirlik,
2. Geçerlik
Bazı ölçümlere bütün matematiksel işlemler 3. Kullanışlılık
yapılabilirken bazılarına yapılamaz. Eğitim ve
psikolojideki ölçmelerde en çok kullanılan ölçekler GÜVENİRLİK
sıralama ve eşit aralıklı ölçeklerdir. Sınıflama ve oranlı
ölçekler çok ender kuüanılır. Güvenirlik; Ölçme aracının ölçtüğü özelliği ne derece
hatalardan arınık olarak ölçtüğüdür. ölçme aracının
1. Sınıflama (Adlandırma) ölçekleri: Nesneleri ölçtüğü özelliği ne derce duyarlı ve tutarlı (kararlı)
belli yönlerinden benzeyip benzemediklerine göre ölçtüğünü iie ilgilidir.
sınıflandırmadır. Nesnelerin farklılık ve Duyarlık; ölçme aracının ölçülen özelliği
benzerlileri belirlenir. Bu tür ölçeklerde sınıflar gerçek değerine en yakın biçimde yansıtma biçimine
oluşturulduğu için bu sınıfa giren tüm elemanlar denir. Buradaki duyarlık ölçme aracının hassas
eşit kabul edilirler. Aynı sınıfa giren elemanlar ölçmesidir.
aynı sembolle ifade eldirler. Örnek: kız, erkek, Tutarlılık; Tekrarlanan ölçümlerde sonuçların
boyu uzun olanlar, boyu kısa olanlar. Sonuç birbirine uymasıdır. Ölçme aracmın kararlı bir yapıya
olarak bu tür ölçeklerdeki değişkenlere ilişkin sahip ve grubun ölçülen özelliğinin de değişmediği
frekanslar dışında sayısal veri yoktur. Dolayısıyla sonucuna varılır.
frekanslara dayalı analizler dışında işlem örneğin; bir öğretmenin üç öğrenciye
yapılamaz. laboratuarda bir metal çubuğun boyunu ölçtürdüğünü
düşünelim. Üç öğrenci aynı çubuğu beşer defa
2. Sıralama ölçekleri: Nesneleri belli özelliğe sahip ölçerek şu sonuçlan bulmuş olsunlar;
oma miktarı bakımından sıraya dizme işlemidir.
Sıralar sayı ile veya sıfatla ifade edilebilir. 1. Öğrenci 2. Öğrenci 3. Öğrenci
Örnek;ÖğrenciIeri boy sırasına, aldıkları nota 12,2 cm 12,5 cm 120,1 mm
göre, pekiyi-iyi-orta-geçer gibi. Dikkat edilirse 12,1 cm 12,0 cm 120,2 mm
öğrencinin grup içindeki yeri hakkında bilgi verir. 12,2 cm 12,3 cm 120,3 mm
Elde edilen sayısal sonuçlarla ilgili olarak ortanca 12,3 cm 12,1 cm 120,2 mm
ve yüzdelik belirlenir. 12,2 cm 12,6 cm 120,2 mm
ölçme ve değerlendirmede verilen kararların Buna göre 1. öğrencinin ortalaması 12,2 cm, 2.
doğruluğu ve yerindeliği, kararın dayandığı ölçümlerin öğrencinin ortalaması 12,3 cm' dir. ölçmelerin
ölçme ve Değerlendirme
145
ortalaması gerçek değer olarak kabul edilirse o halde Eğer iki ölçme arasında uzun bir zaman geçmişse ve
ölçmelerin ortalamadan farkları hata sayılır. Bu güvenirük katsayısı yüksek bulunmuşsa testin kararlı
durumda en az hata yapan öğrenci 3. öğrencidir. O olduğu (testte ölçülen özelliklerin) ve bu yargının
halde buradaki hata nasıl bir hatadır? Bu sorunun doğruiuğu oranında ölçülen özelliğin değişmediği
yanıtı tesadüfı hatadır.. İşte ölçmelerin güvenirliği söylenebilir.
burada söz konusudur. Daha öncede belirtildiği gibi
bir ölçme sonucu, içindeki tesadüfi hataların azlığı Bunu bir örnekle açıklarsak; 1. ölçüme (X), 2. ölçüme
oranında güvenilir sayılır. (Y) diyelim. Şimdi bu X ve Y ölçümler arasındaki
tutarlılığı ölçersek yani iki uygulamadan elde edilen
Birölçme aracının güvenirliğini etkileyen başlıca puanlar arasındaki güvenirlik katsayısını (r) bulmaya
hata kaynakları: çalışırsak; bunun için Pearson çarpım moment
korelasyon katsayısı formülünü (rxy) kullanabiliriz.
1. ölçmeyi yapan kişiden kaynaklanan hatalar;
Ölçmecinin yanlı davranması, puanlama N X Y IXY
yaparken dikkatsiz olması. Sevdiği öğrencilere 1 10 10 20
fazla puan, sevmediği öğrencilere az puan 2 8 10 18
vermesi, 3 10 8 18
2. ölçme aracından kaynaklanan hatalar; Açık 4 9 8 17
seçik, anlaşılır sorular olmaması, ölçme aracının 5 9 7 16
düzensiz hazırlanmış olması, yazıların
6 7 6 13
7 3 5 8
okunamaması. 8 4 2 6
3. öiçmenin yapıldığı ortamdan kaynaklanan 9 4 2 6
hatalar; Sınavın yapıldığı ortamın sınav için 10 1 4 5
uygun olmaması. Isı, ışık, gürültü vb.
4. ölçülen kişiden kaynaklanan hatalar; Öğrencinin IX = 65 IY 62 Z XY = 127
sınav için güdülenmemesi, ilgisizüği, isteksizliği, =
yorgun ya da hasta olması.
5. ölçme aracının özelliğinden kaynaklanan hatalar; (I*)
yazılı sınavyerine sözlü sınavın kullanılması.
rxy =
Bir ölçme aracının ölçmek istediği özelliği başka Özellikle eğitimde kullanılan başlıca geçerlik
özelliklerle karıştırmadan ölçebilme derecesidir. Bir türleri şöyledir;
anlamda testin uygunluğudur. 1. Kapsam geçerliği
2. Yordama geçerliği
Bir ölçme aracının veya yönteminin onunla 3. Yapı geçerliği
ölçülmek istenen değişkeni ölçüp ölçmediği; 4. Görünüş geçerliği
ölçebiliyorsa, onu başka değişkenlerden ne derece
arınık olarak ölçtüğüdür. (Turgut.1993) 1. Kapsam geçerliği: Ölçme araç ve
yöntemlerinin kapsamlarına ve içeriklerine bakılarak
Ölçme araç ve yöntemlerinin nitelikleri varılan geçerlik yargılarına kapsam geçerliği denir. Bir
arasında en önemlisi geçerliktir. Geçerlik, ölçme bütün olarak testin ve testteki her bir maddenin
aracının amaca hizmet etme derecesidir. Bir ölçme amaca ne derece hizmet ettiğidir. Bir testin kapsam
aracının geçerli olabilmesi için onun sadece ölçmek geçerliği;
için düzönlendiği özelliği ölçmesi, yani onu başka
özelliklerle kanştırmadan ölçmesi gerekir. A. O testteki toplam maddelerin ölçülecek
davranışları ve konu içeriğini ömekleme
Eğitimde kullanılan araç ve yöntemlerle ölçülmek derecesine,
istenen değişkenler bireylerin yeteneği, başarısı gibi B. Testteki sorulan soruların ilgili davranışları
deyimlerle tanımlanmaya çalışılan değişkenlerdir. ölçmede uygun olup olmadığına bağlıdir.
Aracın veya yöntemin ölçülmek istenen değişkenin
ölçüsü olabüecek bir puan vermesi, bu ölçüyü başka Kapsam geçerliğinden söz edebilmemiz için bu iki
değişkenlerle karıştırmaması beklenir. Bir araç veya koşulun yerine gelmesi gerekir. bunun için belirtke
yöntem, bu niteliği sağlayabileceği derecede geçerli tablosuna uygun ölçüm yapılmalıdır. Böylece
puanlar verir. Bir testin geçerliği bir derece ölçülmesi gereken kritik özellik dışarıda kalmamalıdır.
sorunudur. Bir test hepten geçerli veya hepten
geçersiz olmaktan öte daha çok veya daha az geçerli Öğrenci başarısmı ölçmede kullanılan başarı
olabilir. testlerinin geçerliğini bulmada kullanılan en uygun
yöntem kapsam geçeıiiğidir. Bunun için en uygun yol
Örn; bir "okuduğunu anlama testi" okuduğunu uzman görüşlerine başvurmaktır.
anlama yeteneğini ölçmede yüksek bir geçerliğe
sahip olabilir. Fakat aynı test matematikte "problem Kapsam geçerliliğinde testi oluşturan maddelerin
çözme yeteneğini" ölçmede geçerliğe sahip değildir. (gerçekte) ölçülen davranışlar evrenini temsil etme
Eğitimde çok kullanılan yazılı sınavlar, sözlü sınavlar, düzeyi hakkında bir karara varma işlemidir. Bir ölçme
kısa cevap gerektiren testler ve çoktan seçmeli aracının hem konu ve davranış boyutuna bakılarak
testler gibi araç ve yöntemler çoğu zaman bir derste hem de test maddelerinin ölçülmek istenen
o dersin programına uygun olarak geliştirilmesi hedef davranışları ölçmede uygun olup olmadığına
alınan davranışları ölçmek için uygulanır. Söz konusu bakilarak karar verilen bir geçerlilik yargısıdır.
davranışlara (bilgi, beceri, tutum, duyuşsal
davranışlar vb.) hedef davranışlar denir. O halde bir
148 Ölçme ve Değerlendirme
Bir ölçme aracı belirtke tablosundaki hedef geldikten sonra iki puan grubu arasındaki
davranışlar yerine yazım güzelliği, kişilik gibi ölçme korelasyona bakılır. Elde edilen korelasyon
amacının dışında olan davranışları ölçüyorsa ve değeri giriş sınavında kullanılan testin girilen
buna dayalı değerlendirme yapılmışsa o testin okuldaki başarıyı yordama derecesi olarak kabul
geçerliği düşüktür. edilir. öğrencilerin giriş testi puanları yordayıcı,
öğrencilerin başarıları ise ölçüttür.
Kapsam geçerliği iki biçimde ölçülebilir;
2. Uygunluk geçerliği (mevcut hal geçerliği): Bu
1. Mantıksal yol: Konu alanı uzmanlarının durumda geçerliği aranılan testin ölçütü olan
görüşlerinin alınması yöntemidir. Hazırlanan puanları beklemeye gerek yoktur. Puanlar
ölçme aracı uzmanlara gösterilerek ölçülecek elimizde hazır durumdadır. Örneğin bir
konu alanını yeterince temsil edrp etmediğinin dershanenin KPSS sınavından birkaç gün önce
sorulmasıdır. yaptıkları deneme sınavı testi puanları ile ölçüt
olan KPSS sınavı puanları zaman bakımmdan
2. istatistiksel yol: Aynı alanda daha önce hemen hemen aynı zamana denk gelmektedir.
geliştirilmiş, aynı davranışları ölçen ve geçerliği
yüksek bir test ile yeni hazırladığımız iki testin 3. Yapı geçerliği: ölçme işleminin teorik bir
aynı gruba uygulayıp öğrencilerin bu testlerden yapıyı (özelliği) ölçüp ölçmediğinin belirlenmesidir.
elde ettikleri puanları arasındaki korelasyona Buna ilişkin bir geçerlik seviyesi aramaktır. Birbiri ile
bakma yöntemidir. ilgili olduğu düşünülen belli öğelerin yada öğeler
arasındaki ilişkilerin oluşturduğu bir örüntüye yapı
2. Ölçüt (Yordama, Uygunluk) geçerliği: denir.
Yordama: İstatistiksel teknikler kullanılarak ve Bu bir ölçüde bilimsel kuram geliştirme süreciyle
bilinenlerden yaralanılarak bilinmeyen durumlar aynıdır. Psikolojide yapı sözcüğü atılganlık,
hakkında yapılan geleceğe yönelik tahminlerde güvensizlik, içe dönüklük, dışa dönüklük, zeka gibi
bulunma işlemidir. Birtahmin işidir. tanımlanabilir belli kişilik özellikleri için kullanılır.
Eğitimde ölçmeye çalışılan bazı özellik yada
Testten elde edilen puanlarla testin yordamak değişkenler birer kuramsal yapıdır. Bu özeliiklerin
için düzenlendiği değişkenin doğrudan ölçüsü olan ölçülmesi için araç geliştirmede izlenen yol, önce söz
ve daha sonra elde edilen ölçüt arasındaki konusu özellik yada özellikleri belirlemek yani yapıyı
korelasyon da yordama geçerliğidir. Korelasyon tanımlamak, sonra da tanımlanmış yapıdan
katsayısının büyüklüğü yüksek yordama geçerliğine sınanabilir denenceler çıkarmak ve çıkarılan
işarettir. denenceleri sınamak için deneysel ve istatistiksel
çalışmalar yapmaktır.
Eğitimde bir öğrencinin ya da grubun
gelecekteki başarı durumunun nasıl olacağını tahmin Yapı geçerliği çalışmasında ölçmeye çalıştığımız
etmek için kullanılır. Örneğin; ÖYS sınavları, özelliği nasıl tanımladıysak testin de bize bu tanıma
uygulanan testlerden elde edilen puanlar, adayların uygun veri sağlamasını bekleriz. Çoğu zaman yapı
üniversitedeki ve gelecekteki başarılarının geçerliği için faktör analizi tekniği ile kanıt aranır.
yordayıcısı olarak kullanılmaktadır. Bu amaçla
kullanılan testlerin amaca hizmet etme derecesi yani Eğitimde ölçülmek istenen özellikleri ölçmeye
yordama geçerliğinin olması gerekmektedir. yarayan testlerin geliştirilmesinde önce zekanın yada
kritik düşünmenin ne olduğunun tanımı yapılır. Daha
Ölçüt geçerliğinin hangi anlamda tanımlandığı sonra bu soyutlanmış yapılardan ölçülebilir
kriter ya da ölçülen değişkene ait ölçümlerin elde davranışlar çıkarılır. Daha sonra bu davranışları
edilme zamanları arasındaki farka bağlı olarak iki ölçecek test maddeleri geliştirilir. Kişinin verdiği
grupta incelenebilir; cevaplara bakarak o kişi hakkında yorumda
bulunulur. Yorumun geçerliği buraya kadar oian
1. Yordama geçerliği: Yordama geçerliği aranan test aşamaların geçerliliğine bağlıdır.
uygulanır, o testin yordayacağı özellik ya da puan
elde ediünceye kadar beklenir. Bir okulun giriş 4. Görünüş geçerliği: Birtestin gerçekten
sınavında kullanılan testin o okuldaki başanyı ne ölçtüğüyle değil, onun ne ölçüyor göründüğü ile
yordama derecesine bakmak istediğimizde testi ilgilidir. Bir testin görünüş geçerliği, o testin ölçmek
uyguladıktan sonra o öğrencilerin o okulda ders istediği şeyi ölçüyor görünmesidir. Görünüş geçerliği
notları ortalamalarını beklememiz gerekmektedir. olan birtest kapağında ne yazılıysa onu ölçüyor
Söz konusu puanlar görünür. Örneğin; kapağında "Fizik testi" yazılı olan
Ölçme ve Değerlendirme
149
bir testin içinde fizikle ilgili sorular varsa söz konusu
testin geçerliği vardır denilir. Bunun için konu alanı ölçme araç ve yöntemlerinin kullanışlılığı hakkında bir
uzmanlarının görüşü yeterlidir. yargıya varırken göz önünde bulundurulması gereken
noktalar şöyledir;
Geçerliği Artırıcı Önlemler
1. Ölçme yöntemi: Bir testte kullanılan yöntem 1. Ekonomi; Araç ve yöntem maliyet yönünden
(yazlı, yoklama, sözlü yoklama, testler) öğrencinin ekonomik olmalı, öğretmene, öğrenciye, yöneticiye
alacağı puanı (hata miktarını) etkileyebilir. ağır mali yük getirmemelidir.
2. İstenmeyen özelliklerin ölçülmesî: Her soru, o
araçla ölçülmek istenen davranışlardan en az bir 2. Hazırlama süresi; Her araç ve yöntem bir
tanesini yoklamalı, başka özellikleri ölçmemelidir. hazırlık gerektirir. Testlerde bu süre daha uzun, yazılı
Örneğin; matematik bilgisini ölçerken yazı güzelliği, yoklamada daha kısadır. Hazırlama süresi kısa olan
tertip düzen gibi özelliklerin ölçülmesi geçerliği bir sınav tercih edilmelidir. Yalnız kalabalık gruplarda
düşürür. yazılı yoklamaların cevaplarının puanlanması zorluğu
da göz önünde bulundurulmalıdır.
3. Ölçülecek özelliği tam olarak ölçen sorular: 3. Uygulama süresi; Bir yöntemin kullanılışlığı,
Her soru, o soruyla ölçülmek istenen bilgi ve verdiği puanın önemine oranla, uygulamada
becerilere sahip öğrencilerin tereddütsüz doğru gerektirdiği zaman azaldıkça artar.
cevaplandırılabileceği ve bu bilgi, beceri ve
yeteneklere sahip olmayanların doğru 4. Hazırlayıcı ve uygulayıcıların nitelikleri; Bir
cevaplandırılamayacağı nitelikte olmalıdır. aracın uygulanması ne kadar özel beceriler
gerektirirse, kullanışlığı da o oranda sınırlanır.
4. Kapsamlı ve dengeli dağılım: Sınav belli bir
sürede okutulan konular ve o konulara dayanılarak 5. Cevapların Nitelikleri; Öğrenciler cevaplama
geliştirilmesi beklenen bilgi, beceri ve yetenekler yönergesini kolayca anlayabilir ve cevaplarını kolayca
bakımından hem kapsayıcı hem de dengeli ohnalıdır. kaydedebilirlerse, o araç kullanışlıdır.
5. Güvenirlik: Herhangi bir puanın geçerliği için ön 6. Uygulama kolaylıkları; Testlerde sayfa düzeni,
şart, onun güvenirliğidir. Güvenirlikten yoksun bir baskı mükemmelliği, cevap kağıdmm düzeni, yazılı
puan sadece tesadüfı hataları gösterir. Hatada geçerli yoklamada soruların yazılı verilmesi gibi konular
ölçü olamaz. Her ölçme sonucu güvenirliği oranında uygulama kolaylığı o araçlann kullanılışlığını artırır.
geçerîik kazanır. Fakat güvenirliğin sağlanmış olması
geçerliğinde mutlaka sağlanacağı anlamına gelmez. 7. Puanlama kolaylıkları; Testlerde cevap
kağıdının ayrı olması, iyi düzenlenmesi, cevapların
6. Sınavın güçlük derecesi: Sınavın ve ölçme optik okuyucu ile puanlanabilmesi, puanlama
araçlarının güçlüğü de geçerliğe etki eder. Güçlük anahtarının olması kullanılışlığı artırır.
derecesi o sınavdan elde edilecek puanların
kullanılacağı amaca göre ayarlanmalıdır. 8. Puanları yorumlama kolaylıkları; Bir araç
yorumlamaya yardımcı, yorumlamayı kolaylaştırıcı ve
7. Aynı sınavların her yıl kullanılması, kopya, sınav yorumda hatayı azaltıcı araçlarla beslenirse daha
süresinin yetersizliğinden boş bırakma, soruları kullanışlı olur.
sınavdan önce açıklama, derslerde sınav sorularının
çözülmesi, öğrencilerin çeşitli nedenlerle sınavı yanda SINAVPLANI
bırakması, gürültü, hastalık gibi nedenlerle sağlıklı bir
cevaplandırmanın yapılmayışı gibi etkenler güvenirliği Öğretmenlerin bir sınav öncesinde uyması
ve geçerliği düşürür. gereken kuralları içeren sınav planı aşağıdaki
konuları kapsamalıdır;
8. Hedeflere uygun soru hazırlamak, etkili bir sınav
planı geçerliği artırır. 1. Sınavın amacının belirlenmesi; Sınavlar çeşitli
amaçlar için yapılmaktadır. Öğrenci başarısını
Kullanışlılık (öğrenme düzeylerini) belirleme, seçme yapma,
Araç ve yöntemin uygulanabileceği eğitim seviyesi, tanıma ve yerleştirmeye yönelik, öğrenme
uygulama süresi, ölçmeden istediği beceriler, maliyet eksikliklerini belirleme amaçlarına yönelik sınavlar
ve ekonomi gibi etkenlerin o araç ve yöntemin yapılmaktadır.
kullanılmasına etkileri kullanışlılık olarak ifade
edilmektedir. Kullanışlığı artıran önlemler güvenirliği 2. Ölçülecek davranışların belirlenmesi:
ve geçerliği de dolaylı olarak artırır. Öğrencilerin hangi davranışlarının ölçüleceği
150 ölçme ve Değerlendirme
belirlenmelidir. Fizik dersi için Fizik ile ilgili Birey ya da bireyler hakkında bilgi toplama
davranışlar ölçülmelidir. yolları, test dışı teknikler ve testler olmak üzere
başlıca iki türlüdür.
3. Belirtke tablosunu hazırlama: Belirtke tablosu
seçilecek soruların evreni yeterince temsil edip 1. Test dışı teknikler;
etmedikleri, öğrencilerde geliştirmeyi
amaçladığımız hedef davranışların sınav 1. Gözlem: Bireyi gerçek yaşamda gözlemek
kapsamına alınıp alınmadığı, bu hedef (Vaka kayıtları, kontrol listeleri, dereceleme
davranışlara ilişkin kritik (olmazsa olmaz) ölçekleri)
davranışların göz önüne alınıp alınmadığı
konularında öğretmene bilgi sağlar. II. Soruşturma: Bireyi tanıyanların bireyi
anlatmasını istemek (Biyografi)
4. Soru sayısının belirlenmesi: Kaç soru
sorulacağının tespit edilmesi aşamasıdır. Soru III. Otobiyografi: Bireyin kendisini anlatmasını
sayısını belirlemede dikkate alınması gereken istemek
noktalar vardır; Sınav süresi, soru tipi, soruların
güçlük derecesi, smavın amacı. 2. Testler, Bireyi yeri ve zamanı önceden belli
5. Soru tipini belirleme: Soru tipinin test durumları içine sokmak
belirlenmesinde hedef davranışlar (bilişsel,
duyuşsal, psikomotor) ve konunun özelliği dikkate Test: Bireylerin belli özelliklerini ölçmek için
alınmalıdır. düzenlenen ve onu alan herkes için aynı olan sorular
ya da işlerden oluşan bir ölçme aracıdır.
6. Sınavın güçlük derecesini belirleme: Öğrenme
düzeyi ve başarının ölçülmesinde sorular orta A. Tipik davranış testleri
güçlükte olmalıdır. Sınav ne çok zor ne çok kolay a. Kişilik testleri
olmalıdır. Bunun için sınava giren öğrencilerin b. İlgi ölçekleri
sayısı soruyu doğru cevap verenlerin sayısına c. Tutum ölçekleri
bölünerek bulunur. Sonuç (0.50) civarında B. Maksimum yeterlik testleri
olmalıdır. Güçlük düzeyi (0.00) ile (1.00) arasında a. Yetenek testleri
değişir. i. Genel yetenek testleri
ii. Özel yetenek testleri
7. Sınavın süresini belirleme: Birçok değişken göz b. Başarı testleri
önüne alınmalıdır. Smavın amacı, soru sayısı, i. Standart testler
sınavın zorluk düzeyi, soru tipi ve sınava giren en ii. Öğretmen yapımı testler
zayıf öğrencinin durumu göz önüne alınmalıdır.
9. Puanlamanın nasıl olacağını belirleme: Her 2. Standart Testler: Bir grup uzman tarafından
sorunun önem derecesine göre puan ağırlığının standart koşullarda ve normlara göre hazırlanmış
belirlenmesi, puanlama hatalarının nasıl ve kitapçık haline getirilmiş testlere denir. Örnek;
önleneceği ile ilgili konuları içerir. ÖSS, Anadolu Lisesi Sınavlar, dershaneîerin
geliştirdiği sınavlar. Bu tür testler güvenirliği ve
geçerliği istatistiki yöntemlerle belirlenip uygulanır
VII. ve objektif sonuçlar verir.
VIII.
IX. TEST VE TEST GELİŞTİRME SÜRECİ
3. Kağıt Kalem Testleri: Sınava giren öğrencilerin
basılı durumdaki sorulann cevaplarını yazılı
olarak ifade ettiği testlerdir. Yazlı yokîama buna
ömektir. Bu tür testlerin geçerliği, güvenirliği
düşük testlerdir.
Ölçme ve
Değerlendirme 151
4. Seçmeli Testler: Öğrencinin verilen bir grup XI. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SÜRECİNDE
seçenekten doğru olanı seçtiği ve işaretlediği YENİ YAKLAŞIMLAR
testlerdir. Bu tür testler geçerliği ve güvenirliği ve
objektifliği yüksek olan testlerdir. Son yıllarda eğitim bilimlerinde meydana gelen hızlı
gelişmelerin sonucunda eğitimde ölçme ve
5. Hız Testi: Belirli bir süre içerisinde öğrencinin kaç değerlendirme sürecini yakından etkileyen aşağıdaki
doğru cevabı verebileceğinin ölçüldüğü testlerdir. yenilikler ortaya çıkmıştır.
Bu tür testlerde hiçbir öğrenci soruların tamamını
cevaplayamaz. • Öğrenme-öğretme sürecinde öğrenme'nin yeri
ve önemi giderek ön plana çıkmaktadır. Buna
6. Güç Testi: Öğrenciye yeterli zaman verilerek belli göre öğrenci bilginin pasif alıcısı değil, bilginin
güçlük düzeyine sahip sorular sorularak aktif düzenleyicisi ve davranışa
performansının ölçüldüğü testlerdir. Örneğin 50 dönüştürücüsüdür. Bilginin doğasına ilişkin
maddelik çoktan seçmeli başarı testi bir güç tartışmalar, bilginin öğrenci tarafından zihinde
testidir. yapılandırılan bir değer olduğu sonucuna
ulaşmıştır.
7. Objektif Testler: Puanlamasının, puanlayıcıya
göre değişmediği, puanlayıcının görüş ve • Okullarımızda hala uygulanmakta olan, bireylere
duygulannm puanlamayı etkilemediği testlerdir. hazır alıp bilgilerin aktarıldığı öğretim modelleri ve
Örnek; Çoktan seçmeli ve D-Y testleri buna bağlı ölçme uygulamaları ile 21. yüzyıl bilgi
toplumu bireyinin, bilgiyi üreten problem çözme
8. Subjektîf Testler: Puanlamasının, puanlamacıya gücü yüksek, iletişim becerilerine sahip ekip
göre değiştiği, puanlayıcının görüş ve halinde çalışabilen, ikinci bir dili kullanabilme gibi
duygularının puanlamaya etkilediği testlerdir. özelliklerini öğrencilere öğrencilere kazandırmak
örnek; Sözlü yoklama, yazılı yoklama mümkün görülmemektedir. Bu nedenle öğretim
stratejileri ve yöntemleri ile ölçme yaklaşımları da
X. ÖĞRENCİNİN ÖZELLİKLERİNİ değişmektedir.
DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMLARI
• Bütün bu gelişmelerin sonucunda öğrencilerdeki
1. Psikometrikyaklaşım: Öğrencinin özelliklere bilgi düzeyini ölçmeyi amaçlayan standart
sahip olma dereceleri sayılarla ifade edilir, testlerin yerini, öğrencinin bilgiye ulaştığı ve
yapılandırılmış (standart) testler kullanılır, gerçekçi koşullarda uygulamaya çalıştığı
değerlendirme objektiftir. Bilme, kavrama, performans testleri almaya başlamıştır.
uygulama, analiz, sentez gibi bilişsel becerilerin Öğrencinin yeterliliğini ölçmeye çalışan ve
ölçülmesinde kullanılır. Sonuçağırlıklıdır. alternatif ölçme uygulaması olarak kabul edilen
Portfolyo (öğrenci gelişim dosyası) uygulamaları
2. İzlenimci yaklaşım: Öğrencilerin özelliklere da günümüzde en önemli öğretim ve ölçme
sahip olma dereceleri belirlenerek ifade edilir. Kötü, uygulaması olarak kabul edilmektedir.
orta, iyi, çok iyi gibi. Yarı yapılandırılmış (gözlem
gibi) ölçme araçları kullanılır. Değerlendirme Portfolyo Değerlendirme: Öğrencinin öğrenme
subjektiftir. Üst düzey zihinsel becerilerin (sentez, sürecindeki performansının ve başarısının
değerlendirme) ölçülmesinde kullanılır. Süreç kaydedildiği, öğrencinin yıl içerisinde yaptığı tüm ödev
ağırlıklıdır. ve çalışmalarının ömeklerinin bulunduğu böylece
gelişiminin izlendiği bir değerlendirme biçimidir.
3. Uzlaştırıcı (Eklektik) yaklaşım: Klasik ölçme
değerlendirme yaklaşımlarına alternatif olarak Eğitim-öğretim sürecinde portfolyoların
geliştirilmiştir. Bu yaklaşım hem üst düzey zihinsel kullanılma amacı ve teme! ilkeleri
becerilerin ölçülmesi hem de hem de bunların
objektif olarak puanlanmasını sağlayan çağdaş bir ? Öğrencilerin gelişim sürecini izlemek
ölçme yaklaşımı olarak görülmektedir. Öğrencilerin
yıl içerisinde gerçekleştirdiği etkinliklere göre ? Öğrencileri ilgili alanları ve yetenekleri
ölçüldüğü Portfolyo (öğrenci gelişim dosyası) açısından tanımak, öğrencinin etkinlikte
bulunmalarını sağlamak
uygulamaları bu yaklaşımın en önemli tekniğidir.
? Öğrencinin öğretim programı dışındaki
faaliyetlerini de kapsayan çok yönlü gelişimi
hakkında bilgi vermek
152 ölçme ve Değerlendirme
? öğrenciyi öğrenme sürecinde aktif kılmak ve sayılarla değil, bir metin, bir cümle ya da bir
özgüvenini artırmak paragrafla açıklanmaktadır.
4. Puanlayıcı, okuduğu kağıdın kime ait olduğunu 2. Sınavı yapan kişi ile sınava tabi tutulan kişi
bilmemelidir. arasında karşılıklı ve devamlı bir etkileşim
vardır. Bu etkileşim sınavın niteliklerini etkiler.
5. Yazı güzelliğinin veya okunaksızlığının, ifade
düzgünlüğünün vb. yanıltıcı etkilerin hatalara 3. Sözlü sınavlarda bir defada ancak bir tek
sebep olduğu bilinmelidir. cevaplayıcı dinlenebilir. Bu nedenle, sözlü
sınavların bireysel olarak uygulanması
6. özellikle anahtarla puanlama yapılmayan zorunludur. Sınav bireysel olarak uygulandığı
durumlarda iyi bir kağıttan sonra okunan orta bir zaman bir sınıf kalabalığındaki gruplarda bile,
kağıt zayıf görünür. Bunun terside olabilir. Bunu uygulama çok zaman alır.
önlemek için kağıtlar değişik sıra ile iki defa
okunmalıdır. 4. Sınav bireysel olarak uygulandığından ve sınavı
tamamlamış bireylerle henüz sınava alınmamış
7. Mümkünse sınav kağıdı birden fazla puanlayıcı bireyleri birbirinden ayrı tutmak zor olduğundan
tarafından okunmalıdır (puanlama güvenirliği) her bireye ayrı sorular sorma zorunluluğu doğar.
Yazılı yoklamalarda dikkat edilecek noktalar 5. Sorular, genellikle sözlü sorulur. Böyle olunca
cevaplayıcının soruları tekrar gözden geçirme
1. lyi bir sınav planı yapılmahdır imkanı kalmaz. Gerçekte bu sınav türünün
esasında soruların yazılı verilmesini
2. Uzun cevap gerektiren az sayıdaki sorular engelleyecek bir neden yoktur. Fakat soruların
yerine (geçerliği ve güvenirliği düşürdüğü için) sözlü sorulması gelenekselleşmiştir.
kısa cevaplı çok sayıda soru kullanılmalıdır
6. Cevaplama çoğu zaman üzerinde iyice
3. Sorular açık, net ve anlaşılır olmalıdır. düşünülüp tasarlanmadan yapılır. Bunun nedeni,
sınavın cevaplayıcı ile sınavı yapan kişilerin yüz
4. Seçimlik soru mümkün olduğu kadar yüze karşılıklı konuşmalarına olanak veren bir
sorulmamalıdır. Bu durumda öğrenci önemli yapıda yapılmasıdır. istenirse, sözlü sınavlarda
davranışları ölçen sorular üzerinde durmayı da cevaplayıcılara düşünme zamanı, hatta
tercih etmekte ve sorular arasındaki puan eşitliği cevaplarını tasarlayabilmeleri için kağıt bile
olumsuz etkilenmektedir. verilebilir.
C. Sözlü sınavda ayırtman, bir cevabın Kısa cevaplı test maddeleri yapı bakımından şöyle
açıklanmasını, genişletilmesini, cevapta ileri gruplanır;
sürülen bir düşüncenin gerçeklerle
savunulmasını isteyebilir. Daha tam bir 1. Soru yapısından madde,
cevap almış olur.
2. Eksik cümle yapısında madde,
D. Yazılı sınavlarda görüien kopya, cevabı
gereksiz şişirme ve başka yana çekme Soru yapısına örnek; Bir ölçme aracının, ölçmek
olayları sözlü sınavlarda kolayca önlenebilir. istediğimiz özelliği başka özelliklerle karıştırılmadan
ölçülmesine ne denir?.....................
E. Sözlü sınav öğretmen ve öğrenci arasında
karşılıklı etkileşim yarattığı için sınav Eksik cümle yapısına örnek; Bir ölçme aracının
tecrübeleriyle öğrenmeye daha fazla imkan tesadüfi hatalardan arınık derecesi o aracın
verir. ....................ile ilgilidir.
F. Sözfü sınav sırasında öğrencinin yazılı Kısa cevap Gerektiren Testlerin Özellikleri
smavlarda ölçülemeyen genel görünüş, 1. Cevaplayıcı, cevapları düşünüp bulmak ve
sözlü ifade yeteneği, konuşma etkililiği vb. yazmak zorundadır. Bu yapıdaki test maddeleri
gibi kişisel nitelikleri de gözlenip ölçülebilir. cevapîayıcınm sorulan bilgiyi hatırlama veya
bulma yeteneğini yoklar.
Sonuç olarak;
2. Cevaplayıcı, istediği cevabı verme
? Uygulaması çok zaman alır bağımsızlığına sahiptir. Bu özelliği ile kısa cevap
? Farklı soruların hazırlanması gerekmektedir gerektiren testler, yazılı yoklamalara yaklaşır.
? Her sorunun güçlük düzeyi farklı olabilir Kısa olmakla birlikte her cevap, nihayet,
? Öğretmenin yaklaşımından, soruların güçlük cevaplayıcının düşünebileceği ve doğru bildiği
düzeyinden ve sınavın yapıldığı ortamdan cevaptır.
(öğrencilerin huzurunda) kaynaklanan
nedenlerden dolayı psikolojik faktörler yeterli 3. Cevaplar kısadır. Bu özelîiği ile seçmeli testlere
olabilir yaklaşır. Cevabı kompoze etme külfeti hemen
? Puanlama güvenirliği düşüktür. hemen önemsiz dereceye iner.
? öğrencilerin kişilik özellikleri puanı etkiler
? Sözlü ifade yeteneği, etkili konuşabilme gibi 4. Puanlama işlemi nispeten kolaydır. Puanlama
özellikler öğretmeni etkileyebilir. objektifliği yüksektir.
? Puanlara hata karıştığı için geçerlik ve
güvenirliği düşüktür. 5. Kısa cevap gerektiren testlerin hazırlanması,
diğer yapılardaki testlere göre daha kolaydır.
156 Ölçme ve
Değerlendirme
Testin Düzenlenmesi Doğru-Yanlış Testlerinin Özellikleri
1. Hazırlanması ve cevaplanması kolaydır
Testin başında bir yönerge bulunması zorunludur. 2. Puanlaması kolay ve objektiftir
Yönergede; cevaplama süresi, cevaplama sırasında 3. Şans başarısı yüksektir. Bu oran % 50 'dir.
öğrencilerin sorularının cevaplandırılmayacağı,
puanlama yöntemi gibi genel açıklamaların yanında, Doğru-Yanlış Testlerinde şans başarısını ortadan
cevaplamanın nasıl yapılacağı, cevapların kaldırmada üç yol bulunur;
kaydedileceği de belirtilmelidir.
1. Cümle yanlış ise yanlış kısımların altını
Her testte maddeler kullanışlı, bir sayfa düzeninde çizdirmek
verilmelidir. Bu düzenlemede, okuma ve algılama 2. Cümle yanlış ise yanlış kısımlarını çizerek
kolaylığı, cevapları kaydetme kolaylığı, puanlama doğruyu yazmalarını istemek
kolaylığı, okuma ve çoğaltmada ekonomi gibi ölçütler 3. Düzeltme formülünü kullanarak (bir yanlış
dikkate alınır. cevap, bir doğruyu götürür)
Puanlama
( ) Bir dik üçgenin alanı dik kenar uzunlukları ? Bilgi, kavrama, uygulama, analiz ve kısmen de
çarpımının yarısına eşittir. olsa değerlendirme düzeyindeki davranışlan
ölçmede etkilidir.
( ) Bir eşkenar dörtgenin alanı, köşegenlerinin
çarpımına eşittir. ? Yapılacak sınavın sonuçları öğrenci için çok
önemli kararları gerektiriyorsa kullanılır. (bunun
nedeni geçerliğin, güvenirliğin ve puanlama
B u yapıdaki test ler, eğit imde t estlerin güvenirliğinin yüksek olmasıdır)
kullanılmaya başladığı yıllarda çok tutuluyordu.
Sonraları teknik özellikleri daha üstün maddelerin ? Sınavla geniş öğrenme konuları ölçmek
bulunmasıyla, doğru-yanlış testleri daha seyrek isteniyorsa kullanılır. Yani çok sayıda soru
kullanılıroldu. sorularak kapsam geçerliği sağlanır.
ölçme ve Değerlendirme
157
Çoktan seçmeli testlerin özelliklerî: Doğru Cevap: Madde yazarını doğru cevap olarak
belirttiği seçenektir.
1. Doğru cevap verilerek bulunması istenmektedir. Test Formu: Bir test maddesinin cevaplama
yönergesi de dahil olmak üzere, yazıldığı zaman
2. Çok sayıda soru kullanılarak ve farklı hedef aldığı şekildir.
alanlarına ilişkin ölçme yapılabilir.
Çeldiriciler: Bir maddenin doğru yada en doğru en
3. Geçerliği ve güvenirliği en yüksek sınav türüdür. doğru cevabı dışında kalan seçeneklere denir. Diğer
bir deyişle anahtara göre yanlış seçeneklerdir.
4. Hazırlanması uzun zaman alır, puanlaması az
zaman alır. Madde Takımı: Bir paragraf, bir şekil, tablo, grafık gibi
ortak bir materyal üzerinde temellenmiş olan iki yada
5. Hazırlanması ve test maddelerinin ifadesi daha çok maddedir.
uzmanlık gerektirir.
Seçmeli Testlerin Başlıca Çeşitleri
6. Şans başarısı vardır. Konuyu hiç bilmeyen
öğrenci sırf şansla cevabı bulabilir. Bu durumda Seçmeli testlerde kullanılan maddelerin, yapı
şans faktörünü ortadan kaldırmak için düzeltme bakımından birbirinden farklı bir çok çeşidi vardır. Bu
formülü kullanılır. Düzeltme formülünün bölümde madde yapısının belirgin özelliklerini esas
uygulanması için geçerli olan kural şudur; alan bir sınıflamaya gidilmiştir. Böylece doğru cevaba,
madde köküne ve maddelerin gruplanışına göre
"Seçenek sayısı -1 yanlış bir doğruyu götürür" meydana getirilen üç sınıf aşağıda tartışılmaktadır.
Bunları şöyle gruplandırabiliriz.
• Seçenekler öğrenci seviyesine uygun olarak
befirlenir. Çoktan seçmeli Test Maddelerinin Başlıca
Çeşitleri
• İlköğretim 1.2.3.4. smıflar için 3 seçenek,
5.6.7.8. smıflar için 4 seçenek, daha üst 1) Doğru Cevaba Göre Sınıflama
seviyeleri için 5 seçenekli sorular kullanılır.
a) Doğru cevabı kesin ve biricik olan maddeler,
• Elde edilen puanlar üzerinde istatistiki işlemler b) Anahtarlanmış, cevabı en doğru olan
ve madde analizi yapılabilir. maddeler,
c) Anahtarlanmış, cevapları birden fazla olan
maddeler,
Bir çoktan seçmeli test maddesi aşağıdaki d) Bileşik cevap gerektiren maddeler,
bölümlerden oluşur; e) Doğru cevabı gizli maddeler.
1. Test formu
2. Madde takımı
3. Test maddesi 2) Madde Köküne Göre Smıflama
4. Madde kökü
5. Seçenekler a) Kökü soru kipinde olan maddeler,
6. Çeldiriciler b) Kökü eksik cümle olan maddeler,
7. Doğru cevap c) Kökü olumsuz maddeler
Test Maddesi: Bir testte, bağımsız olarak kendi 3) Maddelerin gruplanışına göre sınıflama
başına puanlanabilen en küçük birimdir.
a) Ortak köklü maddeler,
Madde Kökü: Madde ile ne sorulduğunu ifade veya b) Ortak seçenekü maddeler.
ima eden ve sorunun çözümü için gerekli bilgileri
veren kısımdır.
EŞLEŞTİRMELİ TESTLERİ
Seçenekler (Şıklar): Madde kökündeki soruya olası
doğru cevap olarak verilen ifadelerdir. Test maddeleri iki sütun halinde sıralanır. Sol tarafta
ifadeler, sağ tarafta cevaplar bulunur. Öğrenci,
ifadelerle cevapları eşleştirmelidir.
158 Ölçme ve Değerlendirme
Ifadelerin başına cevaplardaki harfleri getirerek veya özellikteki gruba uygulanır. Süre, anlaşılırlık gibi
bazen çizgilerle birleştirerek de yapılmaktadır. noktalara dikkat edilir.
İfadeler biraz uzun cümlelerle yazılabilir, ama 7. Deneme uygulaması, madde analizi ve madde
cevaplar kısa olmalıdır. seçimi. Deneme uygulamasından sonra herhengi
bir soruya verilen doğru ya da yanlış cevaplar ile
Cevaplar ifadelerden biraz fazla olmalıdır, yoksa boş bırakılma durumuna göre testin madde
sondaki cevaplar kendiliğinden ortaya çıkar. istatistikleri yapılır. Madde analizi sonuçlarına
uygun olan sorular belirlenir. Gerekli düzeltmeier
Eşleştirmeli soru mümkün olduğunca aynı konuda yapılır. Zayıf maddeler çıkartılır.
sorulardan oluşmalıdır.
8. Teste son şeklinin verilmesi
Madde kökleri ile seçeneklerinin uzunlukları ve
anlatım biçimleri benzer olmalıdır.
2001 KMS SINAVINDA ÇIKAN SORULAR A) Soruların güçlük düzeyinin yüksek olması
B) Cevaplama süresinin kısa olması
304. Aşağıdaki testlerden hangisinin temel amacı, C) Sorularda yoruma açık ifadeler kullanılması
dersteki öğretme eksikliklerini belirleyerek D) Puanların bir puanlayıcıdan diğerine değişmesi
bunların giderilmesine olanak sağlamaktadır? E) Soruların bilen ve bilmeyeni ayırıcı nitelikte
olması
A) Tanıma ve yerleştirme testleri
B) Kişilik testleri
C) Zeka testleri
D) izleme testleri
E) Başarı testleri 308. Bir öğretmen sınav sorularına verilen yanıtları dört
beş gün arayla iki kez puanlamış; bu iki
puanlamadan elde ettiği sonuçları karşılaştırarak
aralarındaki tutarlılığa bakmıştır.
305. Sınav planının ilk aşamasında aşağıdakilerden
hangisi belirlenir? Öğretmen bu çabasıyla aşağıdakilerden hangisini
belirlemeye çalışmaktadır?
A) Soru türü
B) Sınav kapsamı A) Puanlama güvenirliğini
C) Soru yazma B) Soruların doğruluğunu
D) Sınavın amacı C) Soruların güçlük derecesini
E) öğrenme hedefleri D) Puanlama anahtarının tutarlılığını
E) Sınavın geçerliliğini
306. Bir okulda aynı dersi veren iki öğretmenin, aynı
konularda yaptıkları sınavlardaki soru sayıları ve
yanıtları planlama biçimleri şöyledir:
A) Puanlayıcı güvenirliğini
B) Testin objektifliğini
C) Sınavın kullanışlılığını
D) Testin kapsam geçerliliğini
E) Soruların ayırt etme gücünü
160 Ölçme ve
Değerlendirme
311. Bir Türkçe öğretmeni öğrencilerin yazı yazarken 314. Bir öğretmen çoktan seçmeli bir test için soru
yazım kurallarına ne derece uyduklarını saptamak yazarken; öğrencilerin sıklıkla düştükleri hataları
istemektedir. çeldirici olarak kullanmaktadır.
A) Bir sınavda başarılı sayılabilmek için gerekli A) Amaca uygun nitelikli bir ölçütten
olan en küçük puanının belirlenmesi yararlanılması
B) Bir yazılı yoklamadaki cevaplar için puanlama B) Niteliksel gözlem sonuçlarına daha büyük bir
anahtarının hazırlanması ağırlık verilmesi
C) Sözlü yoklamada bir öğrencinin verdiği C) Ağırlıklandırmada, araçların güvenirliğin dikkate
cevapların doğruluk derecesinin bir puanla alınması
belirtilmesi
D) Ağırlıklandırmada. araçların geçerliğinin dikkate
D) Sınıfın bir sınavdaki başarı ortalamasının alınması
bulunması
E) Karar vermede kullanılacak ölçülün eldeki
E) Öğrencinin bir dersten başarılı sayılıp ölçme sonuçları cinsinden ifade edilmesi
sayılmayacağına karar verilmesi
319. Aşağıdaki özeliklerden hangisi dolaylı yoldan 322. Seçme sınavı testinin kullanılması
ölçülebilir? aşağıdakilerden hangisinde zorunludur?
r \
v
davranış düzeylerinin hangisine ulaştığını gösterir?
X
A) A) Kavrama /
X = 60 Y = 80 = 40
B) B) Uygulama s =7 s =9 s= 15
C) C) Analiz
D) D) Sentez
E) E) Değerlendirme
X = 60 X = 60
s=6
D)IV E)V
326. Duyuşsal alan hedefleri içerisinde yer alan 329. Aşağıdaki ifadelerden hangisi ölçme aracı veya
davranış aşağıdakilerden hangisidir? yönteminin objektif olduğunu gösterir?
C) Sınav kağıtlarının birden fazla puanlayıcı D) Sınıf ortalamasının üstünde puan alan
tarafından puanlanarak puanlann ortalamasının öğrencileri başarılı saymak
alınması
E) Final sınavında 65 puanın altında kalan
D) Cevapların aynı puanlayıcı tarafından, sıraları öğrencileri başarısız saymak
değiştirilerek ikinci kez puanlaması ve puanlar
arasında fark varsa bir daha puanlama
yapılması
332. Sınıflama ölçeğinden elde edilen veriler için en A) 2. Test yönergesinin hazırlanması
uygun istatistik aşağıdakilerden hangisidir? 5. Cevaplama süresinin saptanması
A) I, II, III
B) II, I, III
C) III, II, I
D) II, III, I
E) I, III, II
A) I ve II
B) Yalnız II
C) II ve III
D) Yalnız III
E) I ve III
342. Aşağıdakilerden hangisi test
düşüren faktörlerden biri değildir? geçerliğini
A) Kullanışlılığı
B) Güvenirliği
C) Geçerliği
D) Objektifliği
E) Tutarlılığı
ölçme ve Değerlendirme
165
344. TANIMLAR KAVRAMLAR 347. 4. madde için aşağıda verilenlerin hangisi en
doğru seçenektir?
A) Ranj
B) Aritmetik A) Kolay ve ayırt edici bir maddedir.
C) Varyans
D)Mod B) Genel olarak orta güçlükte bir maddedir.
E) Medyan
C) Başarısız öğrencilerin doğru cevapladığı bir
F) Standart maddedir.
III. Dağılımının maksimum ve minimum değerleri 348. Aşağıdakilerden hangisi eğitim sürecinde
arasındaki fark portfolyo kullanmamn yararlarından biri
değildir?
IV. Dağılımda frekansı en çok olan değer
A) Öğrencilerin zaman içerisindeki gelişimlerinin
Yukarıda verilen tanımlar ile istatistiksel birkaydını sağlar.
kavramlar arasında bir eşleme yapıldığında
B) Öğrencilerin kendi öğrenmelerini
doğru eşlemenin yapıldığı seçenek
değerlendirmelerine olanak tanır.
aşağıdakilerden hangisidir?
C) Özgün olarak öğrencilerin yetenek ve
A) başanlannı yansıtır.
I=C E) I=F
II=E M=B
III=A III=C
IV=D IV=D
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Ûlçme
Değerlendirme
A)l, III II,IV III, IV
B) I, II
C)ll, III
346. Yukarıdaki maddelerden hangisinin mutlaka D) II, IV
testten çıkarılması gerekir? I, III, IV
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
166 Ölçme ve Değerlendirme
349. Bir ölçme işleminde elde edilen ölçülerden biri 80,
47. VE 48. SORULARI AŞAĞIDAKİ BİLGİLERE
diğeri 40'tır. GÖRE CEVAPLAYINIZ
• Becerilerin çeşitliliği bakımından öğrencinin ne Farklı dersler için hazırlanan ve soru sayılan
derece yeterli olduğunun ölçülmesini ve analizini aşağıdaki tabloda parantez içinde verilen beş test bir
sağlar. gruba uygulanmış ve ham puanlar üzerinden elde
edilen
• özellikle eksiklikleri teşhis etme, tekrar öğretme,
yanlışları düzeltme yönünden önemlidir. aritmetik ortalamalar, (X) tabloda gösterilmiştir.
A) Performans testi
B) Gözlem formu
C) Görüşme formu 363. Sınıfın hangi testteki mutlak başarı düzeyi en
D) Portfolyo yüksektir?
E) Standart test
361. A) B) Matematik C) Fizik
Biyoloji E) Tarih
D) Kimya
Frekans
A) B) Matematik C) Fizik
5 30 55 60 Puan Biyoloji E) Tarih
Yukarıda verilen dağılımın modu kaçtır?
D) Kimya
A)10 B)28 C)30 D)55 E)60
362. Aşağıdakilerden hangisi medde analizi ile elde
edilecek bilgilerden yararlanılarak elde edilemez?
368. Aşağıdakilerden hangisi İlköğretim öğrencilerine Bireye toplumda açık gelişme olanakları, farklı
yönelik rehberlik hizmetleri için "olmazsa olmaz" eğitim ve meslek seçenekleri sosyal gelişime
bir gereklilik değildir? (2003 KPSS- 92) yardımcı olacak olanak ve fırsatlar hakkında
bilgi vermek yine rehberliğin amaç ve işlevleri
A) Velilerle işbirliği yapmak içinde yer alır. Bu hizmetler, "bilgi verme,
yöneltme, yerleştirme" hizmetlerinin kapsamına
B) Gelişimsel rehberliğe ağırlık vermek
girer. Ayrıca öğrenciye yeni başladığı kurumu ve
C) Grup rehberliğine öncelik vermek çevresini tanıtma ve onun bu yeni ortama
alışmasına yönelik yardım etkinlikleri
A) Meslekler hakkında olumlu tutumlar "oryantasyon, (duruma alıştırma)" hizmetlerini
kazandırmak
oluşturur.
E) Hizmetin profesyoneller tarafından yerine
getirilmesine ağırlık vermek Sonuç; Bireyin kimlik bütünlüğünü kazanması, ,
meslek seçimi, özel yeteneklerinin gelişimi,
sanat, spor, kültür faaliyetlerine katılması ve
ergenlik gibi önemli bir kritik evrenin sağlıklı bir
şekilde atlatılması için rehberliğe ihtiyaç vardır.
369. İlköğretim öğrencisinin sosyalleşerek başarılı bir Bu nedenle eğitim alanında rehberlik hizmetleri
kişilik geliştirebilmesinde ağırlıklı bir öneme ilk olarak orta öğretim kurumlannda başlamıştır.
sahip olan kişi kimdir? (2004 KPSS-117 )
4. Yüksek Öğretimde Rehberlik:
A) Rehber öğretmen
B) Sınıf öğretmeni Yüksek öğretimdeki öğrencilerin ergenlik
C) Müdür döneminin sonlarında olmaları, onlara sunulacak
D) Müdür Baş Yardımcısı rehberlik hizmetlerini farkhlaştırmaktadır.
E) Eğitsel Kol öğretmeni Yüksek öğretimdeki öğrenciler, ev ve aile
3. Orta Öğretimde Rehberlik: ortamından ayrılmakta, kendi başına karar
verme ve bunların sorumluluğunu yüklenme
Rehberlik hizmetlerine en çok ihtiyaç duyulan durumundadır. Barınma, beslenme, akademik
dönemdir. Orta öğretim, 15-18 yaş grubunu
180 Rehberli
k
başarı, kız-erkek ve arkadaş ilişkileri, flört ve seçimler yapmasını sağlamak son derece
aile kurma, mali destek, sağlık gibi birçok önemlidir.
sorunu halletme, kişilik bütünlüğü ve kimlik
kazanma, kendini, seçtiği bir meslek için 3. Ayarlayıcı rehberlik
hazırlama gibi sorunlara en uygun çözümü
bulmak durumundadır. Toplumun sorunları ile Eğitim planlayıcı ve programlayıcılanna yönelik
daha yakından ilgilenmektedirler. verilen ve bireysel farklılıklara uygun programlar
geliştirmeleri konusunda yol göstermektir.
Örf, adet, değerler, inançlar, tavırlar,
davranışlar üzerinde daha bilinçli bir şekilde Çağdaş eğitim anlayışı bireysel farklılıklara uygun
kafa yormaktadır. Kimliğini bulmaya programlar geliştirmeyi gerekli kıldığından, eğitim
çalışmaktadır. anlayışının değişmesiyle birlikte rehberliğin
ayarlayıcı yönünün önemi de artmıştır.
Yukarıda bahsedilen konulara çözüm bulmak
görevi gencin kendisine aittir. Rehberlik ise 4. Önleyici rehberlik
gence bu konuda gereken desteği vermelidir.
Problem ortaya çıkmadan problem olabilecek
Sonuç; Bu yaş dönemi öğrencileri daha çok durumları tahmin etmek ve onları durdurmaya
kişisel rehberlik hizmetleri ve psikolojik danışma çalışmaktır. "Neler problem olabilir?" sorusuna
hizmetleri isterler. Yurt, burs ve yeni şehre ya cevap bulmak önemlidir. Öğrencilerin gelişim
da okula uyum sağlamak için de rehberliğe özellikleri çok iyi belirlenmeli, müdahale stratejileri
ihtiyaç vardır. ve eğitim programları geliştirilmelidir. Örnek;
batıdaki ergen hamileliği problemini önlemeye
C. Verilen Hizmetin İşlevine Göre Rehberlik yönelik cinsel eğitim programı, madde bağımlılığını
önlemek için çalışmalar, bedenle ilgili meydana
1. Uyum sağlayıcı rehberlik gelecek değişim-gelişimlere öğrencileri hazırlamak
2. Yöneltici rehberlik için yapılan çalışmalar.
3. Ayarlayıcı rehberlik
4. Önleyici rehberlik 5. Geliştirici rehberlik
5. Tamamlayıcı rehberlik
6. Geliştirici rehberlik Gelişimsel rehberlik anlayışının ortaya çıkışıyla
rehberliğin geliştirici işlevi de önem
kazanmıştır. Bu görüşe göre bir önceki gelişim
1. Uyum sağlayıcı rehberlik dönemini başarıyla geçenlerin bir sonraki
gelişim dönemini başarıyla atlatacaklandır. Okul
Okullarda uyum sorunu gösteren öğrencilere rehberlik programlarında öğrencilerin gelişim
yardım eden etkinlikleri kapsar. Uyum sorunu dönemleri dikkate alınarak bedensel, zihinsel,
gösteren öğrenciye; bireysel veya grupla duygusal ve psiko-sosyal yönlerden sağlıklı bir
psikolojik danışma yardımı vehlebilir. Uyum sağlayıcı biçimde gelişmelerini sağlayacak etkinliklere yer
rehberlikte amaç uyum sorunu gösteren bireyin verilmesidir. Yani eğitim programlarının
yaşadığı problemlerin nedenini ortaya koymak ve gelişimsel rehberlik anlayışına uygun olarak
çözüm yolları bulmasına yardımcı olmaktır. düzenlenmesi üzerinde durur.
Okullarda en çok karşılaşılan sorunlardan biri
uyumsuzluklardır. 6. Tamamlayıcı Rehberlik
Öğrencilerin "kişisel-sosyal" gelişim ihtiyaçlarını İnsanın olduğu her yerde fıziksel sağlığa olduğu
karşılamak ve böylece onların kişisel gelişim ve kadar psikolojik sağlığa da destek olmak gerektiği
uyumlarına yardımcı olmak amacıyla yürütülen anlayışının yaygınlaşmasıyla birlikte rehberlik
rehberlik hizmetlerine denir. Bireyin çocukluktan hizmetleri diğer kurumlarda da yerini almaya
yetişkinliğe eğitimin çeşitli kademelerinde bağlamıştır.
"kendini ve başkalarını anlaması ve kabul
etmesi, günlük yaşam becerilerini kazanması, Sağlık kurumlannda rehberlik hizmetlerinin koruyucu
aile ve toplum olgusunu kavrayarak bu mh sağlığı işlevini üstlenmektedir. Huzurevleri ve
ortamlarda sağlıklı ilişkiler geliştirebilmesi" gibi Çocuk Esirgeme Kurumu gibi sosyal yardım kurum-
alanlarda yeterlik kazanması, kişisel ve sosyal lannda ve bazı sanayi kuruluşlarında bireylerin uyum
gelişimini sağlıklı sürdürebilmesi için verilen sorunlarının çözümüne yardımcı olmak amacıyla
rehberlik hizmetleridir. rehberlik hizmetlerine yer verilmeye başlanmıştır.
A) Öğrenciyi merkeze alan eğitim anlayışı İzleme çalışmaları, hem öğrencinin değişim ve
B) Programı merkeze alan eğitim anlayışı gelişimini takip etmek amacıyla, hem de
C) Bilinçaltı sunulan rehberlik çalışmalarının etkililiğini
D) Mantık dışı düşünceler öğrenmede ihtiyaç duyulan bilgileri sağlar.
E) Kişiliğin aşırı uçlarını birleştirme
Örneğin bir okuldaki 9. sınıf öğrencilerine alan
6. Grup rehberliği hizmetleri seçiminde rehberlik hizmeti sunduğumuzu
düşünelim. Alanlarını seçen bu öğrencilerin
Grup rehberliği hizmetleri 10-15 kişilik gruplarla yerleştikleri alanların kendilerine uygun olup
ya da sınıftaki tüm öğrencilerle yürütülen olmadığını, verdikleri kararların isabettiliğini ve
hizmetlerdir. Bu tür çalışmalarda daha çok alanlannda başarılı ve mutlu olup olmadıklarmı
öğrencilerin kendileriyle ilgili veya olgusal izleme çalışmalarıyla takip edilmesi gerekir.
konularda (karar verme, meslekleri tanıma, sosyal
ilişkiler, etkili ders çalışma gibi) bilgilenmelerini
sağlayarak gelişimlerine yardımcı olmak
hedeflenir. 377. Mezunların sonraki yıllarda öğrenime devam
edip etmediklerine, ettilerse başarı durumlarına;
7. Yöneltme ve yerleştirme hizmetleri etmedilerse iş durumlarına, ilişkin bilgileri
toplayarak ilgililere duyurmak, rehberlik
Öğrenciyi tanıma hizmetlerinden öğrenci servisinin hangi faaliyetleri kapsamında yer alır?
hakkında elde edilen bilgiler ışığında onun (2001 KPSS-97)
yönelebileceği okullar veya programların neler A)
olduğunu bilmesi ve kendisi için en uygun B) Konsültasyon
olanını seçmesi sürecinde sunulan hizmetler C Bilgi toplama
yöneltme ve yerleştirme hizmetleri olarak ) Alıştırma Bilgi
adlandınlmaktadır. D verme İzleme
)
Öğrencilerin okuldaki bir programa veya bir üst
eğitim kurumuna yöneltilip yerleşmesine yardım
edilebildiği gibi bir mesleğe veya bir işe 378. Aşağıdakilerden hangisi okullarımızda gözlenen
yöneltilip yerleştirilmesi de bu hizmetler içinde en yaygın rehberlik hizmetlerindendîr? (2003
yer alır. KPSS- 93)
Öğretmen insan ilişkilerinin temeline alınması 380. Aşağıda öğretmen davranışlarından hangisi
gereken, öğrencilerin güven duygularını olumsuz vönde
> Saygı (koşulsuz kabul) etkiler? (2001 KPSS-74)
> İçtenlik (dürüstlük ve içtenlik)
> Empati A) Yanlış öğrenci cevaplarına hoşgörüsüz
davranmak
Gibi çok önemli ilkeleri sınıf koşullarında B) Sınıf içinde gerginlik yaratmaktan kaçınmak
uygulanmasına önem vermelidir. C) İlkeli ve kararlı davranmak
D) öğrencilerin kişiliğine saydı göstermek
Bireyin Uyumuna Yönelik Problem Alaniarı E) öğrenciler arasında ayrım yapmamak
B) öğretmenin olayları değerlendirirken kendini A) Annene karşı olan duygularını, onu kırmadan
ifade etmeye çalışmalısın
öğrencinin yerine koyabilmesi
B) Annenin davranışlarını doğru değerlendirip
C) öğretmenin sınıf içinde her zaman içten ve. değerlendirmediğini tekrar düşünmelisin
dürüst davranması
D) öğretmenin tüm öğrencilerine eşit ölçüde değer C) Annenle ilgili yaşantılarını, bütün olarak ele alıp
etraflıca değerlendirmelisin
ve önem vermesi
E) Bu tip hatalı davranışları yapanların kötü D) Zaten birçok insan ilk girişte ehliyet sınavında
çocuklar olduğunu, kendisinin de onlardan başarı sağlayamıyor
biri olduğunu söylemek
E) Sınav komisyonu çok titiz bir değerlendirme
yaptı, düşük not verdi
Rehberli 191
k
395. Aşağıdakilerden hangisi boşanmış anne - 399. Aşağıdakilerden hangisi bağımlı kişilik özelliği
babaların, çocuklarının bu duruma uyumu için geliştirmiş bireylerde gözlenebilecek bir
yapmaları gerekenlerden değildir? (2002 KPSS- davranış biçimidir? (2003 KPSS- 97)
66)
A) Her sorunun tek bir çözüm yolu olabileceği
A) Çocuğa karşı davranışlarının tutarlı olmasına düşüncesinden hareket çimek
çalışmak B) Bir sorunla başa çıkmada farklı seçeneklerden
B) Çocuklarıyla hemen her gün görüşmeye devam yararlanmak
etmek C) Problemlerin çözümünde, probleme neden olan
etmenleri ortadan kaldırmaya çalışmak
C) Çocuklarına olan sevgilerinin azalmadığını D) Sorunlarıyla haşa çıkınken deneyimli bireylerin
göstermek
tavsiyelerine göre davranmak
D) Ortaya çıkacak sorunları anlayışla karşılayarak E) Bir sorun ile karşılaştığında, sorunu görmezden
çözmek gelmeye yönelmek
A) Engelleme A) Davranışçı
B) Fikir uyuşmazlığı B) Psikoanalitik
C) Bağımlılık C) inşa ne ı-varoluşçu
D) Eklektik
D) Uyum davranışları
E) Bilimsel
E) Mutsuzluk
398. Aşağıdakilerden hangisi öğrencilere yönelik 401. Aşağıdakilerden hangisi, içtenlik ve dürüstlük
kişisel rehberlik hizmetleriyle yakından ilişkili bir ilkesiyle uyuşmayan bir öğretmen davranışıdır?
yardımdır? (2003 KPSS- 94) (2003 KPSS-104)
C) Stres kaynaklarını ortadan kaldırmak için 412. Bir öğretmenin, okul başarısı düşük bir
çevreyi harekete geçirmek öğrenciyle etkileşimi sırasında aşağıdakilerden
hangisini yapmaması gerekîr? (2001 KPSS-90)
D) Bedensel tepkileri kontrol ederek stresi
azaltmaya çalışmak
A) Sabırlı olması
E) Bedensel tepkilerle bilişsel davranışları B) Gayret göstermeye teşvik etmesi
değiştirmeye çalışmak C) Başarılarını takdir etmesi
D) Hoşgörülü olması
EĞİTSEL REHBERLİK E) Yanlışlarını cezalandırması
C) Verimli sonucun aralıklı bir çalışma ile Meslek ve iş sahibi olmanın temelinde bazı
olanaklı olabileceğini dikkate almak psiko-sosyal etmenler yatar;
• Gizil güçleri geliştirme >■.
D) Çalışma planında eğlenme ve dinlenmeye • Psikolojik doyum
yeterince zaman ayırmak
• Sosyal gereksinim
E) Çalışma ortamını her türden uyarıcıya açık
tutacak biçimde düzenlemek Meslek seçerken verdiğimiz karar, bizim ileride
iş bulup bulamayacağımızı ya da iş yaşamında
mutlu ve başanlı olup olamayacağımızı belirler.
2. Meslekleri keşfetme ve araştırma Meslek seçiminin bir anda gerçekleşen bir olay
olmadığını belirtmiştir. Çocukluktan ergenliğe,
Bu dönem ortaokul yılları olan 12-15 yaşlarını genç yetişkinliğe kadar uzanan bir gelişim
kapsar. Çocuk bu dönemde kişilerin ve sürecini kapsadığını, meslek seçimi için bireyin
mesleklerin ortak olan yönlerini ve farklı gelişim sürecinin izlenmesi ve çeşitli aşamalarda
nitelikleri üzerinde daha çok bilgi sahibi olmaya, ya rd ı m e d i lm e s i g e re k t iğ i g ö rü ş ü n e
yeni yönleri keşfetmeye anlamaya başlar. dayanmaktadır.
Meslekleri keşfetme, inceleme ve araştırma
dönemi bir bakıma çoğumuz için ömür boyu Bu kuram üç temel unsuru vurgular;
sürer. • Meslek seçimi bir süreçtir
• Bu süreç büyük ölçüde geri
3. Karar verme dönülmezdir
• "seçim" süreci daima bir uzlaşmayı
Gencin lise yıllarını, 15-18 yaşlannı kapsayan içerir
bu dönemde, birey artık kendisi ve meslekler
hakkında oluşturduğu algılara dayanarak,
bilgileri değerlendirerek, eşleştirmeye, birbirine Mesleki gelişim dönemlerini 3 dönemde
uydurmaya ve geleceğe ilişkin idealler incelemiştir;
oluşturmaya başlar. Bu ideal ve düşünceier
başlangıçta geçici olabilir ancak giderek daha ö.Fantezi seçim dönemi (5-11 yaş); Birey bu
açık ve temel bir plan yapmaya başlar. Genç dönemde hayalinde canlandırdığı bazı
böylece mesleki karannı oluşturur. meslekleri bilinçsizce seçer
196 Rehberli
k
e.Geçici seçim dönemi (11-17 yaş); Birey bu p.Koruma evresi (45-64 yaş): Mesleği ile ilgili
dönemde meslek seçiminde sık sık karar var olan benliğini korur.
değiştirir. f. Gerçekçi dönem (17 yaş ve
üzeri); Birey bu q.Çöküş evresi (65 ve üstü): Emeklilik, yaş
dönemde ne olmak istiyorsa o mesleği ilerlemesiyle yeni bir benlik kazanır.
seçer.
Roe'nun Kuramı:
Holland'ın Kişilik Kuramı Roe'ya göre meslekler psikolojik ihtiyaçları
karşılamak üzere seçilir. Maslov'un ihtiyaçlar
Bireylerin 6 kişilik tipinden birine sahip hiyerarşisini esas almıştır. Ona göre hayatın ilk
olduklarını ileri sürmüştür; yıllarında yaşanan doyum ve hayal kırıklıkları
ilerideki meslek seçimini etkilemektedir.
g.Gerçekçi Tip: Objeler, nesnelerle,
makinalarla uğraşmayı severler. Tamirci, 418. Meslek seçimine ilişkin aşağıdaki yargılardan
makine mühendisi vb hangisi doğrudur? (2001 KPSS- 69)
h.Araştırıa Tip: Zihinsel etkinliklere ağırlık A) Her birey çaba gösterirse her mesleğin
verirler. Araştırmacı, sorgulayıcıdırlar. Bilim gerekliliklerini yerine getirebilir
adamları B) İyi bir meslek, kişiye yüksek mevki ve kazanç
sağlayan meslektir
i. Sanatçı Tip: Heyecanlı, coşkulu, yaratıcıdır. C) Birey, ilk girdiği mesleğe yaşam boyu
Sanatsal düşünceler ağır basar. Yazar, çalışmalıdır
ressam, dekoratör D) Her birleyin başarılı olabileceği en az bir meslek
vardır.
j. Sosyal Tip: İnsanlarla iletişlmi güçlüdür. E) Bireyler mesleklerini olabildiğince erken yaşlarda
Psikologlar, öğretmenler, halkta ilişkiler belirlemelidirler
uzmanı k.Girişimci Tip: Kendine güvenen
sorumluluk
alan kişilerdir. Satıcı, pazarlamacı, yönetici,
avukat
419. Orta öğretim öncesi öğrencinin meslek
seçmesine yardım etmek isteyen rehber
I. Geleneksel Tip: Dikkatli, titiz, esnek
öğretmen öncelikle bireyin hangi özelliğini
olmayan, sayılar ve not tutma etkinliklerle
ortaya çıkarmalıdır? (2002 KPSS- 51)
uğraşmaktan hoşlanan kişilerdir. Veznedar,
sekreter A) Yetenekleri ^
B) İhtiyaçları
Süper'in Benlik Kuramı C) İnançları
D) Beklentileri
Meslek seçiminin belli bir gelişim dönemi içinde E) Tutumları
birey ile çevrenin etkileşimi sonucu oluşan
benlik tasanmının sonucu olduğunu ileri
sü rmüştür. Meslek se çimini 5 evrede 420. Aşağıdakilerden hangisi mesleki rehberlikle ilgili
incelemiştir; olmayan bir rehberlik uygulamasıdır? (2003
KPSS-107)
m . B ü yü m e e vr e s i ( 0 - 1 4 ya ş) : H a ya l A) Öğrencilere gidebilecekleri üst okulları
dönemidir. Özdeşleşme sonucu gelişir. tanıtmak
n.Araştırma (Keşfetme) evresi (14-24 yaş B) Öğrencinin kendisini her yönü ile
arası): Meslek düşüncelerinde önce geçici tanıyabilmesine yardım etmek
denemeler yapılır. Daha sonra geçiş
C) Öğrencilere ilgi ve yetenek testleri
basamağı ve sınama ve izleme basamağı uygulamak
gelir.
o.Yerleşme evresi (25-44 yaş): Mesleği D) Öğrencilerde kentlilerine uygun kararlar
netleşmiştir. Sosyal yaşamı düzenlidir. verebilmek yeterliği geliştirmek
REHBERLİK HİZMETLERİNİN
ÖRGÜLENMESİ Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl
Danışma Komisyonu
Rehberlik hizmetlerinin örgütlenmesi;
1. Merkezi düzeyde, a. İlde Rehberlik ve Psikolojik Danışma
2. İl düzeyinde, Hizmetlerinden sorumlu Milli Eğitim Müdür
3. Okul düzeyinde Yardımcısı
b. İlçelerdeki şube Müdürleri
Olmak üzere 3 kademelidir. c. Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Müdürü/müdürleri
A. Merkezde örgütlenme d. Rehberlik ve Araştırma merkezinin /
Ülkemizde eğitim hizmetlerinin en üst kuruluşu merkezlerinin Rehberlik ve Psikolojik
Milli Eğitim Bakanlığıdır. Bakanlık bünyesinde Danışma Hizmetleri Bölüm Başkanlan
yer alan; Talim ve Terbiye Dairesi, İlköğretim, e. İlköğretim ve Orta öğretim kurumlarından
Ortaöğretim, Mesleki ve Teknik Öğretim, Özel seçilen birer okul müdürü, metropol illerde
Eğitim ve Rehberlik Dairesi okullarda yapılan metropolü oluşturan ilçelerden birer^ okul
rehberlik hizmetlerini bakanlık düzeyinde müdürü
destekleyen kuruluşlardır. f. Değişik türden eğitim öğretim
kurumlanndaki rehberlik ve psikolojik
Milli Eğitim Bakanlığına bağlı olan "Özel danışma servislerinde çalışan en az üç
Eğitim, Rehberlik ve Danışma Hizmetleri psikolojik danışmandan oluşur.
Genel Müdürlüğü" 30.04.1992 gün ve 3797
sayılı yasa ile kurulmuştur. Bu Komisyonun Görevleri;
Bugünkü uygulamada okul müdürü okulunda • Okul rehberlik hizmetleri bürosunca hazırlanan
rehberlik çalışmalarını organize edilmesi ve yıllık rehberlik planını inceler ve uygulanması için
yürütülmesinden sorumludur. gerekli tedbirleri alır.
424. Kendisine başvuran bir öğrencide, ciddi 425. Sınıf öğretmeninin rehber uzmanlara yardım
psikolojik sorunların belirtisi olabilecek amacıyla aşağıdaki davranışlardan hangisini
davranışlar gören bir psikolojik danışma ve gerçekleştirilmesi en uygun olur? (2001 KPSS-
rehberlik uzmanının izlemesi gereken en sağlıklı 72)
yol aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS-117)
A) öğrencilerin test ve diğer ölçme araçlarını
A) ûğrenciye psikolojik testle uygulayarak teşhis uygulamak
koymaya çalışmak
A) öğrencilerin toplu dosyalarını tutmak
B) Veliyle iletişime geçerek durumun bir uzman
tarafından incelenmesini sağlamak B) öğrencilerin, ilgi ve yeteneklerine uygun olan
eğitsel okullarda görev almalarını sağlamak
C) öğretmenleriyle konuşarak öğrenciye gerekli
hoşgörüyü göstermelerini istemek B) öğrencilere meslekleri tanıtıcı bilgiler vermek
D) Uygun bir tedavi planı geliştirerek uygulamak E) Sınıf ortamında sorun yaşayan öğrencilere
çözüm yolları önermek
E) öğrencinin arkadaşlarından, öğrenci hakkında
bilgi toplamak
426. Sınıf içinde bir problemle karşılaşan öğretmenin
Sınıf Rehber Öğretmeninin Görevleri yapması gereken l|k____{§ aşağıdakilerden
hangisidir? (2001 KPSS-92)
• Rehberlik hizmetleri bürosunca verilen yıllık
çalışma planı çerçevesinde kendi sınıfı İçin yıllık A) Rehberlik servisine göndermek
bir çalışma planı hazırlar. B) Problemi, belirtileriyle saptamak
C) Çözüm yollarını araştırmak
• Rehberlik saatlerinde sınıfa girer D) Okul idaresine haber vermek
E) Öğrenci velisini çağırmak
• Sorumlu olduğu sınıfla ilgili çalışmalarda,
işbirliği yaptığı rehber öğretmene her türlü
yardımda bulunur. (örnek, gelişim dosyasının
tutulması)
• Rehber öğretmenle işbirliği yaparak, seçmeli B) Okulda rehberlik kuruiunun yanı sıra okul
danışma kurulu da olmalıdır
ders. bölüm, okul, iş ve meslek seçimlerinde
öğrencilere yardım eder. C) Rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinden sadece
psikolojik danışman sorumludur
• Öğrencilerin eğitici kol çalışmalarına etkin bir
şekilde katılmalarını sağlar Rehber öğretmenlerle D) Rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde
öğretmenlere düşen bazı görevler vardır
işbirliği yaparak öğrenciyi tanımak için gerekli
bilgileri toplamak için form, fiş, gözlem kartları, E) Rehberlik kurulunda öğrencilere de yer
anket, test ve benzerlerini uygular, kendisinin verilmelidir
Rehberli 201
k
428. "öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin belirlenerek 432. Öğrencilerin derse karşı ilgilerinin
uygun okul programlarına yönlendirilmesi" değeriendirilmesi, aşağıdaki rehbeıiik
hizmetinin en üst düzeyindeki sorumlusu görevlilerinden hangisine daha uygun düşer?
aşağıdakilerden hangisidir? (2002 KPSS-49 ) (2003 KPSS-103)
• Kuder İlgi Alanları Tercihi Envanteri Tutumlar dolaylı olarak ölçülen özellikler
• Akademik Benlik Kavramı Ölçeği (Yetenek ve olduğundan ölçülmesi güçtür. Tutum ölçekleri
ilgiyi ölçer. İlköğretim 8. sınıfta kullanılması de konunun uzmanı kişiler tarafından
uygundur) geliştirilmeli, uygulanmalı ve değerlendirilmelidir.
• Kendini Değerlendirme Envanteri (Lise I. Sınıf
düzeyinde Yetenek, ilgi ve değerleri ölçer 5. Başarı testleri
• Strong Meslekî İlgi testi
• Bildemer (Bilgisayar destekü meslek tercih Öğretimin, bir başka deyişle öğrenilenlerin
programı) ölçülmesi amacıyla belirli bilgi düzeyleri için yine
belirli ünite ya da ders alanlarında hazırlanmış
Kişinin sevdiği, ilgi duyduğu ve sevmediği nesne testlerdir.
ve etkinlikleri tanımak için uygulanan,
çoğunlukla da akademik ve mesleki eğilimleri Başarı testleri psikolojik danışma ve rehberlikte
saptamaya yarayan testlere ilgi testleri (ilgi psikolojik testlere oranla daha az kullanılan
envanterleri) denir Kişinin bir alanda başarılı araçlardır
olması o işin gerektirdiği yeteneklere sahip olması
yanında işe ilgi duymasmı da gerektirir. TEST DIŞI TEKNİKLER
2. Kimdir-Bu
Grup içjndeki sosyal ilişkilerin ortaya çıkarılması
amacıyla kullanılan sosyometrik bir tekniktir.
Kimdir-bu tekniğinde bireylere olumlu ve
olumsuz davranış ifadelerinden oluşan bir
liste verilir ve bireyden her davranışın yanma
grupta bu davranışı kimin gösterdiğini
düşünüyorsa o kişinin adını yazması istenir. Kişi
ifadelerin yanma kendi ismini de yazabilir. Her
davranışın yanma birden çok isim yazılabileceği
gibi kişiler birden çok davranışın yanına da
yazılabilir. Kimdir-bu tekniğinde, olumlu ve
olumsuz davranışlar düz ifade veya soru
cümlesi şeklinde olabilir. Örneğin listedeki
ifadelerden biri "Başkalarıyla iyi geçinir." veya
"Başkalarıyla iyi geçinen kimdir?" olarak
düzenlenebilir.
3. Sosyodrama
Sosyodrama bir grup bireyin yaşadıklar, ortak
bir sosyal soruna ilişkin rolleri paylaşarak
uzman kişinin yönetiminde oynamalar,
tekniğidir. Sosyodramada bireyler kendilerini
değil sosyal sorunla ilgili olarak bir başkasının
rolünü oynarlar. Psikodramada birey kendisini
oynarken sosyodramada bir başkasını
canlandırmaktadır.