Fitofarmacija je nauna disciplina koja prouava zatitu bilja,

a prvenstveno hemijska sredstava za zatitu bilja (pesticide).

Fiton biljka
Farmakon - lijek, otrov, arobno sredstvo
Pesticidi
(lat. pestis = zaraza, boletina, kuga i cedere = ubiti)
zajedniki naziv za sva hemijska jedinjenja, organskog,
neorganskog i prirodnog porjekla, koja se primenjuju u
poljoprivredi, umarstvu, veterinarstvu, prehrambenoj industriji
i komunalnoj higijeni radi suzbijanja fitopatogenih organizama,
insekata, grinja, nematoda, pueva, ptica, korovskih biljaka i
drugih biolokih agenasa.
Fitofarmacija prouava:
oblike proizvodnje pesticida,
fiziko hemijska svojstva pesticida, kao i pesticidnih i
nepesticidnih komponenti koje ulaze u sastav preparata
za zatitu bilja;
nain i mehanizam djelovanja insekticida na insekte,
fungicida na mikroorganizme, herbicida na korove, a
pesticida uopte na gajene biljke, ovjeka, ivotinje;
kompatibilnost pesticida;
ponaanje i razgradnju pesticida u zemljistu, vodi,
vazduhu i gajenim biljkama;
poslednje rokove primene pesticida,
maksimalno dozvoljene koliine pesticida u
poljoprivrednim kulturama, ivotnim namimicama, djeijoj
hrani, stonoj hrani, pijaoj vodi, vodi za navodnjavanje,
povrinskim vodama vodotokova, vazduhu radnih
prostorija atmosferskom vazduhu, zemljitu;
radne karence za Ijude, karence za klanje stoke,
fitotoksinost;
uticaj pesticida na biocenozu.
S obzirom na to da se pesticidi najvie koriste u poljoprivredi
(90%), a samo 9% u umarstvu, vodoprivredi, stoarstvu i
veterini i 1% u komunalnoj higijeni oni se nazivaju sredstva za
zatitu bilja.
Prema zakonu o sredstvima zatiti bilja
Sredstva za zatitu bilja su aktivne materije i preparati koji
sadre jednu ili vie aktivnih materija date u obliku u kojem se
isporuuju krajnjem korisniku, namijenjeni za:
1

 zatitu bilja ili biljnih proizvoda od svih tetnih

organizama ili za sprjeavanje dejstva takvih organizama
osim ako takve materije ili preparati nijesu drugaije
definisani ovim zakonom;
vrenje uticaja na ivotne procese bilja, osim ishrane (npr.
regulisanje rasta);
uvanje biljnih proizvoda, u mjeri u kojoj takve materije ili
preparati nisu predmet propisa kojima se ureuju
konzervansi;
unitavanje nepoeljnog bilja; ili
unitavanje djelova bilja ili sprjeavanje nepoeljnog
rasta bilja.
Aktivne materije su materije ili mikro-organizmi, ukljuujui
viruse, koje imaju opte ili posebno dejstvo:
- protiv tetnih organizama ili
- na bilje, biljne djelove ili biljne proizvode;
Preparati su smjee ili rastvori sastavljeni od dviju ili vie
materija od kojih je najmanje jedna aktivna materija, a
namijenjeni su za upotrebu kao sredstva za zatitu bilja;
Potronja pesticida u svijetu (milioni $) - 2003. godina

Globalna potronja pesticida u svijetu po regionima 2003. godina

Korienje fungicida u Evropi

Korienje herbicida u Evropi

Korienje insekticida u Evropi

Porast broja stanovnika u svijetu.

Godina

Porast miliona
Broj
Prosjean
stanovnika u
stanovnika godinji prirataj
vremenskom periodu
u milionima
u milionima
u godinama

1630.
400
3
170
1800.
900
7
70
1900.
1600
10
50
1940.
2000
40
13
1950.
2400
50
10
1960.
2900
60
8
1970.
3500
100
5
2000.
6500
Potrebe za poveanjem hrane su oko 35% godinje.
"Sada u svijetu ima vie gladnih ljudi nego u bilo kojem
dosadanjem periodu svijetske istorije, a njihov broj se
stalno uveava" (FAO, 2004).
tete od tetoina, bolesti i korova u razliitim geografskim
oblastima (%)
Geografska oblast
tetone bolesti korovi Ukupno
Sjeverna i Centralna
Amerika
Juna Amerika
Evropa
Afrika
Azija
Okeanija

9.4
10.0
5.1
13.0
20.7
7.0

11.3
15.2
13.1
12.9
11.3
12.6

8.0
7.8
6.87
15.7
11.3
8.3

28.7
33.0
25.0
41.6
43.3
27.9

U itavom svjetu smatra se da oko 67 000 vrsta tetnih

organizama napada gajene biljke. Od tog broja oko 900 vrsta
pripada insektima i grinjama, 50 000 vrsta patogenim
mikroorganizmima i oko 8 000 vrsta korovskim biljkama
(1995).
Svjetski gubici prinosa razliitih kultura od tetocina,
bolesti i korova u % od vrjednosti potencijalnog prinosa
Od
Od
Od
Kultura
Ukupno
tetocina bolesti
korova
Penica
5,0
9,1
9,8
23,9
Kukuruz
12,4
9,4
13,0
34,8
Pirina
26,7
8,9
10,8
46,4
Proso
9,6
10,6
17,8
38,0
Krompir
6,5
21,8
4,0
32,3
erna repa
8,3
10,4
5,8
24,5
Povre
8,7
10,1
8,9
27,7
Voe
7,8
12,6
3,0
23,4
Citrusi
8,3
9,5
3,8
21,6
Vinova loza
3,2
23,4
10,1
36,7
U poveanju prinosa i proizvodnje hrane znaajnu ulogu ima:
- Genetika i selekcija
- Mineralna ishrana
- Zatita biljaka od prouzrokovaa biljnih bolesti,
tetoina i korova.
INJENICE O PESTICIDIMA KOJE BI TREBALI ZNATI
Znaaj primjene pesticida ogleda se u sljedeim o stavkama:
1. Zatita
Pesticidi su irok termin koji obuhvata sve hemijske supstance
koje se koriste za zatitu biljaka, ivotinja i javnog zdravlja od
insekata, bolesti, korova, i drugih tetnih organizama.
Fungicidi, herbicidi, insekticidi, regulatori rasta, rodenticidi,
akaricidi i dr. spadaju u kategoriju pesticida ili sredstava za
zatitu bilja.
2. Javno zdravlje
Pesticidi uvaju javno zdravlje suzbijajui ili eliminiui
prouzrokovae bolesti i posljedice nastale od njih. Oni smanjuju
bolesti koje se prenose insektima kao to su malarija, Lajmska
bolest, virus zapadnog Nila, zika virus i dr.
3. Potroai
Bezbjednost pesticida za potroae i ivotnu sredinu se zasniva
na rigoroznim testovima odreenim za dobro definisane svrhe.
4. Poljoprivredni proizvoai
Pesticidi poljoprivrednim proizvoaima omoguavaju
poveanje prinosa imeu 20-50% i predstavljaju vano i
5

neophodno sredstvo za odrivu proizvodnju visokokvalitetne

hrane za ovjeka i hrane za ishranu stoke.
5. Produktivnost
Pesticidi su osnova za postizanje visokih ekonomskih dobiti u
modernoj poljoprivrednoj proizvodnji. U odsustvu pesticida ,
visokokvalitetno sjeme ili sadni materijal, ubrivo i sistemi za
navodnjavanje ne mogu dovesti do oekivanog prinosa.
6. ivotna sredina
Pesticidi omoguavaju poljoprivrednim proizvoaima
poveanje prinosa uz manju primjenu mehanizacije odnosno
obrade zemljita. Ovo utie na stabilizovanje postojeih
zemljinih resursa, smanjenja erozije i sl. Koriste se i u
suzbijanju invanzivnih vrsta korova.
7. Sigurnost
Istraivanje, razvoj i registracija pesticida kota izmeu US$150
to 200 milliona. Samo jedana od 20 000 hemikalija izie iz
laboratorija i nae se na polju gdje je koristi poljoprivredni
proizvoa. Pesticidi spadaju spadaju u najrigoroznije
regulisane hemikalije na svijetu i registracioni proces osigurava
da se njihova bezbjednost redovno postie na bazi najnovijih
naunih dostignua.
8. Bolja ishrana i poveanje proizvodnje hrane
Pesticidi osiguravaju da korisnici imaju pristup hrani koja je
zdravstveno ispravna, koja sadri sve neophodne hranljive
materije i koje je mnogo lake doi nego u prolosti. Utiu na
smanjenje neuhranjenosti i gladi.
PREDNOSTI PRIMJENE PESTICIDA
Pravilna i pravovremena primjena, kao i odgovarajui izbor
preparata, obezbjeuju:
- sigurnu zatitu od tetnih organizama,
- visoke prinose,
- zdrav usev,
- visok kvalitativni sastav,
- optimalnu nutritivnu vrijednost poljoprivrednih proizvoda i
ivotnih namimica,
- utedu u radnoj snazi pri obradi zemljita i kulture, bolju
ouvanost tokom skladitenja.
NEELJENE POSLJEDICE PRIMJENE PESTICIDA !!!
Iako se pesticidi ne primenjuju u velikim koliinama (u
poreenju s mineralnim ubrivima ili gorivima), kao zagaivai
ivotne sredine oni zauzimaju posebno mijesto. Svuda su
prisutni, a mnogi od njih su visoko perzistentni (imaju
6

sposobnost zadravanja u zemljitu i ivotnoj sredini), imaju

sposobnost nagomilavanja posebno u masnom tkivu ljudi i
ivotinja, a lancem ishrane ove koliine se potenciraju.
Neeljene posljedice su:
kod biljaka:
Prisustvo ostataka pesticida, fitotoksinost (sposobnost
izazivanja oteenja, usporenog rasta ili uginua biljaka),
promene sastava biljaka (sadraja mineralnih i hranljivih
materija, ulja, belanevina, eterinih ulja, vitamina, nitrata),
promjene zastupljenosti pojedinih korova, otpomost korova
prema herbicidima, mikroorganizama prema fungicidima,
tetnih insekata prema insekticidima (pojava rezistentnosti);
kod ivotinja:
Prisustvo ostataka pesticida u masnom tkivu i organima,
poviena smrtnost izvesne divljai, smanjena otpomost prema
bolestima, skraenje ivotnog ciklusa, smanjena oplodna
sposobnost (fertilnost), snienje (redukcija) brojnosti pojedinih
vrsta u tretiranom podruju, izmjena ponaanja, promjena
rasta, pojava sekundamih tetoina i drugo;
u hrani:
Prisustvo ostataka pesticida, naroito u ivotnim namimicama
ivotinjskog porijekla, izmjena kvalitativnog i kvantitativnog
sastava, izmjena organoleptickih svojstava (boja, izgled, miris,
ukus);
u vodi:
Zagadenost povrinskih i podzemnih voda pesticidima i
njihovim razgradnim proizvodima; izmena boje, mirisa, ukusa,
pojava zamuenosti, izmena kiselosti i drugih biolokih i
hemijskih pokazatelja ispravnosti i kvaliteta vode; pomor ribe,
snienje sadraja kiseonika i drugo;
u zemljitu:
Prisustvo ostataka pesticida zaostalih od prethodnih godina,
koji mogu da izazovu snienje prinosa naredne kulture
(herbicidi) ili nagomilavanje ostataka u gajenim kulturama,
naroito u korjenastokrtolastom povru (insekticidi);
kod oveka: Prisustvo ostataka pesticida u masnom tkivu,
organima i krvi; izluivanje pesticida majinim mlekom;
smanjena otpomost prema bolestima; pojave alergija,
nepovoljni efekti na reprodukcione sposobnosti, nepovoljni
efekti na fiziki i psihiki razvoj novoroenadi majki izloenih
djelovanju pesticida; uticaj na ponaanje, neuroloke i psihike
smetnje; bolesti bubrega, jetre i krvotvomih organa, naroito
7

su izrazeni prilikom profesionalne izlozenosti (ekspozicije)

osoba koje direktno rade s pesticidima u proizvodnji, prometu,
prodaji, primeni u polju i skladitima; indirektno i u manjoj
mjeri (intenzitetu) je izloeno cjelokupno stanovnistvo preko
hrane koja sadri ostatke pesticida, pijui vodu i pia i udiui
vazduh zagaen ostacima pesticida.
Pored svega navedenog, broj aktivnih materija i
preparata u svetu i kod nas raste, a razlozi su
viestruki:
Agronomski - da se rijee problemi koji do sada nisu bili
savladani.
Pojava novih i/ili rezistentnih tetoina, glodara,
mikroorganizama ili korova.
Zahtev za specificnim delovanjem ili veom selektivnou,
uz ciljanu otrovnost i ouvanost predatora i korisnih
organizama.
Potrebe zamjene profilaktickih za kurativna sredstva
(prvenstveno fungicida) da bi se izbjegli nepotrebni izdaci
uestalih tretiranja i ouvala ivotna sredina.
Toksikoloki zahtjevi - zamjena visoko otrovnih, sporo
razgradivih (prvenstveno insekticida) za manje otrovna, koja se
bre razgrauju i ne nagomilavaju u tkivima i organima.
Genotoksikoloki zahtevi - primenjivani pesticidi ne bi smeli
biti mutageni, teratogeni, karcinogeni, niti imati negativan
uticaj na reprodukciju.
Ekotoksikoloki zahtevi - da pesticidi ne pokazuju
nepovoljne efekte ili otrovnost za neciljane organizme (ribe,
pele i druge korisne insekte, divlja, korisnu mikrofloru);
biogenost zemljita i ivotnu sredinu uopte.
ISTORIJA RAZVOJA PESTICIDA
Pesticidi nisu savremeni izum, imaju dugu istoriju u suzbijanju
tetoina i bolesti u poljoprivredi. Sumerci su 2500 p.n.e.
koristili jedinjenja sumpora za suzbijanje insekata.
U predbiblisko doba Kinezi i Egipani su koristili insekticide
formulisane iz biljaka i ulja za
tretiranje sjemena i
uskladitenih itarica. Kinezi su takoe koristili razliite
prirodne organske supstance u cilju zatite od insekata, mieva
i ptica, dok su neorganska jedinjenja arsena koriena u
suzbijanju ljudskih vai.
Grki i Rimski pisci Aristotel, Homer i Kato opisivali su vrste
fumigacije, korienje ulja za tretitanje i sumpornih masti koje
su koristili poljoprvrevnici, a Plinije preporuuje upotrebu
arsena kao insekticida.
8

Kinezi su 300-ih godina p.n.e. koristili prirodne neprijatelje u

suzbijanju insekata. Oni su upotreblavali mrave na citrusima da
bi smanjili populaciju tetnih insekata.
U prvom vijeku nove ere Plinije stariji govori o suzbijanju
bolesti penice. On preporuuje potapanje sjemena penice u
maslininu kominu.
Nekoliko razvojnih ciklusa u zatiti od insekata zabiljeeno je u
srednjem vijeku (od kraja Rimskog Carstva pa do 1000.
godine). 1101. godine Kinezi su otkrili upotrebu sapuna u
suzbijanju insekata.
Meutim, prirodni pesticidi nisu se primjenjivali sve do
poljoprivredne revolucije u XVII i XVIII vijeku u Evropi. U ovom
periodu korieni su ekstrakti duvana (nikotin) i drugih biljaka.
Ovo je praeno otkriem arsenika (kraj 17. vijeka), merkur
oksida tokom ranih godina 18. vijeka koji se koristio u zatiti
drveta i fungicidnih osobina bakarnog sulfata poetkom 19.
vijeka (1807) koji se poeo koristiti za suzbijanje glavnice
penice (Tilletia tritici).
Razvojem poljoprivrede tokom 18. vijeka utvren je znaaj
sume temperatura u opisivanju fenologije insekata. Ovo je
imalo znaaja u predvianju pojave insekata i njihovog
suzbijanja.
U 18. i 19. vijeku za suzbijanje korova preporuivan je otpadak
iz topionica, a 1896. god. u Francuskoj, Njemakoj i Americi
otkriveno je dejstvo sulfata bakra na dikotiledone korove. U
Francuskoj (ampanj) je sluajno otkriveno da Bordovska orba
unitava korovsku vrstu Avena silvatica (divlji ovas) ali ne i
penicu sa kojom je bila pomjeana. Godine 1897. poela je
upotreba sumporne kiseline i sulfatnog gvoa u zatiti strnih
ita
od
korova.
Sredinom 19. vijeka otkriveni su rotenon (1895. god.) iz korjena
tropskih biljke Derris i piretrini iz cijetova biljke Hrizantemum, a
oni su praeni brzim razvojem i upotrebom neorganskih
jedinjenja,
naroito
arsena.
Parisko zeleno (bakar arsenite) prvi put je upotrebljeno 1867, i
kao takav se upotrebljava u prvom dijelu 20. vijeka.
Bordovska orba (bakarni sulfat i kre) je otkrivena 1882.
god. i pokazala je efikasnost prema plamenjai. Ovo dejstvo je
sluajno otkriveno jer je vinogradar u Francuskoj tretirao lozu
koja se nalazila blizu puta sa ciljem da je zatiti od krae i
primjetio je da ta loza nema ovog oboljenja. Nedugo zatim
utvreno je da je efikasna i u suzbijanju plamenjae krompira.
Poetkom 20. vijeka poelo se sa primjenom arsenit natrijuma i
kuhinjske soli za odstranjivanje korova iz kanala i tako je poela
praksa soljenja zemljita da bi se sprijeilo irenje korova.
9

U prvom dijelu XX vijeka uvean je broj derivata arsena,

cianida. Vei dio je iroko upotrebljavan za suzbijanje bolesti i
tetoina.
Kalcijum arsenit je zamjenio Parisko zeleno, i imao je iroku
primjenu u ovom periodu. On je izazvao prilinu javnu
zabrinutost zbog rezidua koje su se nalazile u vou i povru.
1932 patentiran je DNOC (dinitroortokrezol) koji je imao
primjenu u strnim itima kao herbicid. Pored ovog svojstva
imao je veoma jako fungicidno i insekticidno djelovanje.
Zbog ove toksinosti i rezidua tokom 30-ih godina XX vijeka
poelo se sa erom sintetikih organskih proizvoda. Prije svega
insekticida DDT (dihlor-difenil-trihloretan) koga je otkrio Paul
Muller 1939 i koji je za ovo otkrie dobio Nobelovu nagradu.
Prvi put je proizveden 1943, u poetku bio je dragocijen u
preventivi irenja tifusa i u suzbijanju komarca malariara.
Muller je dobio nobelovu nagradu za medicinu 1948. god. za
dobrobit koju je DDT uinio ovjeanstvu tokom II svijetsog
rata. Kada je utvreno da ovaj organohlorni insekticid perzistira
i bioakumulira u ivotnoj sredini, okarakterisan je kao opti
zagaiva ivotne sredine. Zabrana primjene u poljoprivredi je
uvedena 1972. godine uz ogranienu primjenu u drugim
oblastima.
- Jedinjenje sintetizovano 1873. god. u Njemakoj ali nisu
otkrivena njegova insekticidna svojstva.
- Tokom drugog svjetskog rata korien je za suzbijanje
ektoparazita ljudi - ljudske vai koje prenose tifus pjegavac
- za suzbijanje komarca malariara (Anopheles vrste)
- Veoma perzistentan pesticid. Bioloki poluvijek razgradnje je
2,8 godina, a za 95% potrebno je 30 godina.
- ivotinje: reproduktivna toksinost, rak, imuni i reproduktivni
sistem
- Ljudi: rak, defekti kod roenja, problem plodnosti, poveana
osjetljivost na bolesti i ak smanjenje inteligencije
- Najugroeniji su fetus i bebe kada su izloene kroz placentu,
majino mlijeko i druge
Smatralo se da nije toksian prema ljudima i ivotinjama.
Koristio se protiv niza najznaajnijih tetoina u poljoprivredi,
umarstvu, skladine tetoine, komunalnoj higijeni.
Naslovi iz novina o ponovnom uvodenju DDT-a u
upotrebu u zemljama Afrike (problem sa malariom u
Africi)

10

Period znaajnijeg razvoja fungicida poeo je 1934. godine i

trajao je oko 30ak godina. Ovaj period je poeo otkriem
organskih sintetikih fungicida. Najprije su otkriveni
ditiokarbamati.
U Americi je 1944. god. je pronaen hormonski preparat 2,4-D,
a u Engleskoj MCPA. Prvi formulisani herbicid je napravljen
1945. god. na bazi 2,4-D koji je primjenjivan u strnim itima.
Novo razdoblje u razvoju fungicida poelo je 1966. godine kada
su otkriveni organski fungicidi koji imaju specifino dejstvo, koji
mogu da se apsorbuju u biljku gdje se translocira u sve djelove
i koji mogu da zatite biljku od ve nastale infekcije. Ovi su
nazvani
sistemini
fungicidi.
(karboksin, oksikarboksin, benomil i dr., zatim antibiotici).

INTEGRALNA ZATITA BILJA

11

Integralna zatita predstavlja sistem zatite bilja koji

podrazumeva korienje svih raspoloivih mjera suzbijanja
prouzrokovaa bolesti, tetoina i korova (agrotehnike,
bioloke i hemijske mjere.) u cilju spreavanja porasta njihove
brojnosti preko granice kod koje dolazi do ekonomski znaajnih
teta.
Prema zakonu o sredstvima za zatitu bilja integralna zatita
bilja
je
racionalna
upotreba
kombinacije
biolokih,
biotehnolokih, hemijskih i drugih mjera za uzgoj bilja, pri
emu se upotreba sredstava za zatitu bilja (SZZB) ograniava
na odreeni minimum neophodan za odravanje populacije
tetnih organizama na nivou ispod onog koji bi izazvao
ekonomski neprihvatljivu tetu ili gubitak (Zakon o sredstvima
za zatitu bilja, "Sl. list Crne Gore", br. 51/08 od 22.08.2008,
40/11 od 08.08.2011, 18/14 od 11.04.2014.
U integralna zatita bilja se maksimalno koriste sve
agrotehnike, higijenske, bioloke i druge nepesticidne mjere u
cilju zatite usjeva i zasada, a tretiranje SZZB se sprovodi tek
nakon to napad tetnih organizama pree prag tetnosti za
dati organizam. Integralna zatita bilja podrazumijeva stalno
praenje usjeva i zasada, po propisanoj proceduri, te donoenje
odluke tek nakon uvida u konkretno stanje.
Integralnu zatitu bilja, u praktinom smislu, ini niz radnji i
mjera povezanih u jednu cjelinu koje imaju za cilj da obezbijede
stabilnu prizvodnju kvalitetnih poljoprivrednih proizvoda.
Neke od mjera koje se sprovode u integralnoj zatiti
bilja:
1. Dobar plodored.
2. Racionalno odravanje zemljita.
3. Izbalansirano ubrenje i navodnjavanje.
4. Pogodan izbor vrsta i sorti sjemenskog i sadnog materijala,
kako u agroekolokom, tako i u markentikom smislu.
5. Uzgoj otpornih sorti i hibrida.
6. Upotreba iskljuivo zdravog, deklarisanog i sertifikovanog
sjemenskog i sadnog materijala, garantovane sortne istoe i
odnosa sorata/podloga.
7. Detaljna i pravovremena priprema parcele za sjetvu ili
sadnju.
8. Redovno, sistematsko i struno praenje pojave tetoina,
prouzrokovaa bolesti i korova. Takav odgovarajui program
ukljuuje posmatranje na terenu, kao i primjenu dostupnih
12

slubenih stunih upozorenja, sistema prognoze i ranog

dijagnostikovanja, gdje je primjenjivo, kao i koritenje strunih
savjeta od strane profesionalno kvalifikovane savjetodavne
slube.
9. Tretiranju, dakle, treba da prethodi praenje prisustva i
utvrivanje stanja brojnosti u odnosu na prag tetnosti, za
odreeni tetni organizam u odreenoj fenofazi gajene biljke.
10. Pri odabiru terapije obavezno treba dati prednost odrivim
biolokim, fizikim i drugim nehemijskim metodama u odnosu
na hemijske metode, ukoliko daju zadovoljavajue rezultate u
suzbijanju tetnih organizama.
11. Neophodno je odravati upotrebu SZZB i drugih oblika
zatite na na najmanjem potrebnom nivou, npr. smanjenjem
doze, smanjenom uestalou primjene ili djeliminom
primjenom, pri tom vodei rauna da je nivo rizika u vegetaciji
prihvatljiv i ne poveava rizik za razvoj otpornosti na populacije
tetnih organizama.
12. Obavezno praenje efikasnosti primijenjenih mjera zatite
bilja na osnovu evidencije o upotrebi SZZB i praenja tetnih
organizama.
13. Primjena selektivnih SZZB manje otrovnih za ljude, domae
ivotinje, korisnu entomofaunu i divlja.
14. Primjenu SZZB vriti iskljuivo atestiranim, ispravnim,
podeenim prskalicama u normiranoj dozi, strogo pazei na
karencu i maksimalan broj tretiranja godinje.
15. Izbor i rotaciju SZZB vriti na bazi preporuka za borbu
protiv rezistentnosti. Osnovne postavke za sprjeavanje ili
odlaganje pojave rezistetnosti tetnih organizama na FFS su:
Sistemina ili lokalsistemina SZZB se koriste uvijek prije
pojave bolesti;
Sisteminim SZZB se OBAVEZNO moraju dodati druga SZZB
sa VIEPOZICIONIM (multi-site) mehanizmom djelovanja;
Preporuuje se izbor SZZB koji imaju, od strane
proizvoaa, ve kombinovanu aktivnu materiju;
Sistemici se koriste samo u fazi intenzivnog rasta gajenih
biljaka;
Sistemike po mogunosti koristiti najvie 2-4 puta u sezoni;
Strogo potovati maksimalni broj tretiranja propisan
upustvom za upotrebu;
SZZB u programu zatite treba mijenjati, ali uvijek sa
drugim mehanizmom djelovanja i

13

 Sistemini fungicidi i insekticidi koji se koriste u proizvodnji

rasada za zalijevanje biljaka, ne mogu se ponovo koristiti u
toku vegetacije, ako bi tim tretmanom preli maksimalan
broj tretiranja u toku godine.
16. Korienje savremenih tehnolokih dostignua u aplikaciji
SZZB, to za cilj ima da smanji zanoenje (drift) radnog
rastvora SZZB i da obezbijedi ravnomjernu raspodjelu sredstva
i da minimilizira izloenost radnika SZZB.
17. Redovna, pouzdana i nepristrasna kontrola cjelokupne
proizvodnje.
Hemijske mjere suzbijanja tetnih organizama u poljoprivredi
jo uvijek predstavljaju najznaajniji nain zatite biljaka. SZZB
treba primjenjivati u integrisanom jedinstvu sa ostalim
terapijskim i preventivnim mjerama, kao to su fizike,
agrotehnike, administrativne i bioloke mjere borbe. Pri tome
treba napomenuti da PROGNOZA i DIJAGNOZA pojave
tetoina, prouzrokovaa bolesti i preovlaujuih korovskih
vrsta, kao i HIGIJENA usjeva i zasada imaju ogroman znaaj u
zatiti bilja.
Izbor SZZB zavisi od mnogih faktora, te ga je neophodno vriti
uz konsultacije sa poljoprivrednim strunjacima, strunjacima
iz poljoprivrednih apoteka i uz praenje prognozno-izvjetajne
slube. Izbor SZZB zavisi od:
vrste tetnog organizma, te ivotnog stadija u kojem se
nalazi;
vrste gajene biljke i njene fenofaze, te starosti zasada
voaka;
efikasnosti SZZB i spektra djelovanja SZZB;
mehanizma djelovanja SZZB;
naina eksploatacije gajene biljke (sjemenski i merkantilni
usjev);
vremena berbe ili etve gajene biljke s obzirom na
karencu SZZB;
trenutnog stanja klimatolokih elemenata, a prije svega
koliine padavina i temperature;
karakteristika zemljita (struktura, pH, sadraj humusa);
stanja ponude SZZB na tritu;
pojeve rezistentnosti odreenih tetnih organizama na
SZZB;
strukture biljaka u plodoredu, tj. kulture koja slijedi i
prethodno korienih SZZB;

14

 mogunosti mijeanja sa drugim FFS koje bi u istom

trenutku trebalo primjeniti;
mogunosti ulaska u parcelu zbog vlanosti zemljita,
kada tretman planiranim SZZB moe izostati;
trenutne raspoloivosti ureaja za aplikaciju i
blizine vodenih povrina.
Izbor SZZB je sa strunog stanovita veoma zahtijevan, stoga
je uslov za adekvatan izbor SZZB stalno praenje strune i
naune literature od strane poljoprivrednog strunjaka, a prije
svega radova vezanih za ispitivanje efikasnosti pesticida.
Integralna zatita predstavlja sistem zatite bilja koji
podrazumeva korienje svih raspoloivih mjera suzbijanja
tetoina, prouzrokovaa bolesti i korova (agrotehnike,
bioloke i hemijske mjere.) u cilju spreavanja porasta njihove
brojnosti preko granice kod koje dolazi do ekonomski znaajnih
teta.

KLASIFIKACIJA PESTICIDA
Klasifikacija pesticida prema biolokoj aktivnosti:
1. Insekticidi (insecta-insekti) - hemijska sredstva koja se
primenjuju za suzbijanje tetnih insekata i vektora
prenosioca prouzrokovaa bolesti biljaka, insekata, ptica,
ljudi;
2. Akaricidi - hemijska sredstva koja se primjenjuju za
suzbijanje tetnih grinja (Acarina) i onih koji parazitiraju
ivotinje;
3. Nematocidi- hemijska sredstva koja se primenjuju za
suzbijanje tetnih nematoda (valjkastih glista) (Nematoda);
4. Rodenticidi - hemijska sredstva koja se primenjuju za
suzbijanje glodara (Rodentia), kao tetoina ili vektora
(prenosioca) bolesti ivotinja i ljudi.
5. Limacidi (moluscidi), sredstva namenjena za suzbijanje
tetnih pueva.
6. Puevi bez ljuture - puevi golai-Limax i sa ljusturomHelix, te akvatine i amfibijske vrste pueva znaajne za
humanu i veterinarsku medicinu)
7. Korvicidi ili avicidi - sredstva namenjena za suzbijanje
tetnih ptica (Corvus-vrana, Aves-ptice)

15

8. Fungicidi - sredstva za suzbijanje fitopatogenih i saprofitnih

gljiva,
prouzrokovaa
oboljenja
gajenih
biljaka
ili
uskladitenih biljnih proizvoda
9. Baktericidi - sredstva za suzbijanje prouzrokovaa
bakterijskih oboljenja gajenih biljaka,
10. Herbicidi - sredstva koja se primenjuju za suzbijanje ili
unitavanje korova, zeljastih i drvenastih korova, parazitnih
cvjetnica i drugih biljaka, koje rastu na neeljenim
mjestima.
11. Fiziotropi ili regulatori rasta biljaka - utiu na
metabolizam gajenih biljaka ubrzavanjem, usporavanjem ili
modifikovanjem pojedinih fiziolokih procesa (stimulatori,
inhibitori, retardanti)
Sprjeavanje klijanja crnog luka u skladitima
Zaustavlja porast zaperaka kod duvana
12. Atraktanti - sredstva koja privlae izvesne tetoine, te
se primenjuju za primamljivanje odredenih organizama, na
primjer, za odlaganje jaja, ishranu ili privlaenje suprotnog
pola, radi suzbijanja tetnih vrsta insekata (feromoni)
13. Repelenti ili repulzivna sredstva - sredstva koja
odbijaju izvjesne tetoine (insekte, ptice, glodare), te se
primenjuju za zatitu Ijudi, stoke ili biljnih proizvoda od
njihovog napada,
14. Antibiotici proizvodi metabolizma ivih organizama, ili
proizvodi sinteza, koji djeluju antagonistiki na neke
mikroorganizme, prouzrokovae oboljenja biljaka, ivotinja
ili Ijudi.
Insekticidi prema podruju primjene mogu da se podjele
na:
poljoprivredne,
veterinarske (za suzbijanje ektoparazita - spoljnih insekata,
koji parazitiraju ivotinje)
u komunalnoj higijeni insekticidi za suzbijanje insekata
vektora humanih oboljenja
skladine insekticide.
Poljoprivredni insekticidi zatim mogu da se podjele
prema nainu primjene:
insekticidi za folijarnu primjenu - koji mogu da se usvoje
putem nadzemnih djelova biljke.
zemljini insekticidi - koji se usvajaju posredstvom
korjenovog sistema.

16

Prema nainu unoenja u organizam insekticid moe

biti:
kontaktni - koji djeluje na mjestu dodira odnosno, kontakta
s insektom ili biljkom (piretroidi, organofosfati ne svi ,
zimska ulja i dr.)
utrobni ili digestivni - insekticidi koji nakon dospjevanja u
probavne organe (insekta, ivotinje ili oveka) manifestuju
svoje djelovanje.
gasoviti, inhalacioni ili fumigantni - insekticid koji
deluje svojom gasovitom fazom nakon udisanja. To su
visokootrovna jedinjenja (metilbromid, cijanovodonik, fosforvodonik), visoko isparljiva i rad s ovim sredstvima je
naroito opasan u ljetnjem periodu i zatvorenom prostoru.
sistemini insekticid - (a takoe i sistemini fungicid ili
herbicid) ima sposobnost prodora u kutikulu insekta,
odnosno da se usvoji i translocira floemom ili ksilemom, te
primenjen folijamo nalazie se u korenu, a primenjen i
usvojen putem podzemnih djelova biljke nalazie se u
nadzemnim delovima. Ovi sistemini pesticidi nakon
translokacije mogu biti prisutni u originalnom, ishodnom
obliku ili se metaboliu, a metaboliti su iste toksinosti ili
toksiniji od ishodne supstance (insekticidi iz grupe
demetona, aldikarba; fungicid benomil, herbicidi triazini i
hlorfenoksi karbonske kiseline).
Veliki broj novih pesticida posjeduje polivalentnost, tj.
djelovanje je na insekte istovremeno i digestivno i kontaktno, a
u nekim sluajevima ak i inhalaciono.
Izvjesne podjele imaju za osnovu razvojni stadijum
tetoine, te se insekticidi grupiu na:
ovicide (za suzbijanje insekata u stadijumu jaja),
larvicide (insekti za suzbijanje insekata u stadijumu
larvi)
adulticidi (za suzbijanje tetoina u stadijumu imaga).
Pojedine kategorije pesticida dobile su nazive prema
grupama tetoina ili parazita za ije suzbijanje se
primjenjuju.
meu insekticidima:
aficide - sredstva namjenjena za suzbijanje lisnih vai,
formicidi - (sredstva za suzbijanje mrava)

17

Pojedine kategorije pesticida dobile su

grupama tetoina ili parazita za ije
primjenjuju.
meu rodenticidima:
raticidi
(sredstva
namjenjena
pacova /Rattus),
muricidi
(sredstva
namjenjena
mieva /Muridae),

nazive prema
suzbijanje se
za

suzbijanje

za

suzbijanje

Pojedine kategorije pesticida dobile su nazive prema

grupama tetoina ili parazita za ije suzbijanje se
primenjuju.
meu fungicidima:
Tileticidi (koji se primjenjuju za suzbijanje gljiva,
prouzrokovaa glavnice - Tilletia spp. strnih ita),
Venturicidi fungicidi koji se primjenjuju za suzbijanje
gljiva prouzrokovaa aave krastavosti jabuka i kruaka
(Venturia spp.), itd.
Botricidi fungicidi koji se primjenjuju za suzbijanje gljiva
prouzrokovaa trulei (Botrytis sp.)
Herbicidi se djele:
a. prema vremenu upotrebe:
- primjena prije sjetve, ili sadnje,
- poslije sjetve (sadnje), a prije nicanja korova
- i poslije nicanja korova, poslije presaivanja ili poslije
razreivanja gajene biljke.
b. prema nainu usvajanja:
- herbicidi koji se usvajaju korjenovim sistemom iz
tretiranog zemljita (zemljini herbicidi),
- i herbicidi koji djeluju na nadzemne djelove (folijarni
herbicidi);
c. prema nainu djelovanja:
- na kontaktne,
- translokacione
- rezidualne (perzistentne);
d. prema selektivnosti:
- neselektivne ili totalne
- i selektivne (za kukuruz, za penicu i dr);
e. prema perzistentnosti
- lako razgradive,
- umjereno stabilne
- i izrazito stabilne u zemljitu.

18

19