Proljecni i jesenji

mrazevi. Mjere
zastite

12/01/16

25.03.2014

Uvod
Nepovoljne vremenske pojave su one koje
nanose stetu poljoprivrednoj proizvodjni.
To su prije svega prolecni I jesenji mrazevi, susa,
grad I mnoge nepovoljne pojave koje se
javljaju u toku prezimljavanja (mirovanja)
biljaka. Medju najnepovoljnijim vremenskim
uslovima jesu prolecni I jesenji mrazevi.

12/01/16

25.03.2014

Prolecni I jesenji mrazevi

Pod pojmom mraz podrazumijeva se pad
temperature vazduha ispod 0 stepeni C. U umjerenim
geografskim sirinama mraz je normalna pojava u
hladnom dijelu godine.
Pored zimskih mrazeva, koji predstavljaju nepovoljnu
pojavu samo ako su temperature veoma niske, a biljke
nisu zasticene snijeznim pokrivacem, mrazevi se
javljaju I na pocetku I na kraju zimskog perioda, kada
mogu biti veoma stetni, u zavisnosti od njihovog
inteziteta trajanja I faze razvica biljaka.

12/01/16

25.03.2014

Mrazevi koji se javljaju na pocetak hladnog

dijela godine zovu se jesenji ili rani jesenji
mrazevi, a mrazevi na kraju hladnig perioda
godine zovu se prolecni ili kasni (pozni)
prolecni mrazevi.
Za nase krajeve mnogo su opasniji pozni
prolecni mrazevi, koji nanose utoliko vise stete
ukoliko se javljaju kasnije, kada je vegetacija
biljaka vec pocela.

12/01/16

25.03.2014

Jesenji mrazevi nanose kod nas manje stete, jer

je u jesen najveci broj jednogodisnjih kultura
vec zavrsio svoje razvice, a ozimi I usjevi,
visegodisnje trave, vocke I vinova loza se
pripremaju za zimsko mirovanje.
Prolecni I jesenji mrazevi mogu se podijeliti
na 3 tipa:

12/01/16

25.03.2014

- Advektivni
- Radiacioni
- Advektivno-radiacioni

12/01/16

25.03.2014

Advektivni mrazevi

Ovi mrazevi nastaju usled prodora hladnih

vazdusnih masa s negativnom temperaturom,
obicno se javljaju pocetkom proleca I na kraju
jeseni, traju po nekoliko dana. Zahvataju
veliku teritoriju I malo zavise od lokalnih
uslova. Usled pojave ovih mrazeva nastaje pad
temperature vazduha u prizemnom sloju
vazduha, tako da su razlike izmedju
temperature vazduha I na visini 2m I na
povrsini zemljista neznatne.
12/01/16

25.03.2014

Radiacioni mrazevi
Nastaju usled intezivnog hladjenja zemljine
povrsine u toku noci.
Oni su uglavnom lokalna, mikroklimatska
pojava I njihov intezitet zavisi prvenstveno od
oblika reljefa, zatim od stanja zemljine
povrsine, vlaznosti vazduha I zamljista I
drugih lokalnih uslova. Pri radiacionim
mrazevima u prizemnom sloju vazduha nastaje
inverzija temperature.

12/01/16

25.03.2014

Tako da je temperatura vazduha u

meteroloskom zaklonu visa nego na povrsini
zeljme prosjecno za 2.5-3 stepena C, mada
moze biti I mnogo vise. Ovi mrazevi pocinju
nocu a zavrsavaju se po izlasku sunca. Obicno
ne traju od 5-6 sati a ponekad 8-12 sati.

12/01/16

25.03.2014

Advektivno-radiacioni mrazevi

Obrazuju se usled prodora hladnog vazduha I

hladjenja zemljine povrsine u toku vedre noci,
usled 2 fizicka procesa:
Advekcije
Radiacije

12/01/16

25.03.2014

10

Kasni prolecni I rani jesenji mrazevi najcesce

su advektivno-radiacionog tipa I javljaju se pri
relatvno visokim, srednjim dnevnim
temperaturama vazduha. Posto oni mnogo
zavise od karaktera aktivne povrsine (vlaznosti
I boje zemljista, postojanja biljnog pokrivaca I
dr.), cak I na ravnom terenu, a narocito na
terenu sa izrazenim reljefom.
12/01/16

25.03.2014

11

Desi se I da se pojavi na povrsini zemlje a da

se minimalna temperatura, u meteroloskom
zaklonu ne spusti ispod 0 stepeni C. Ovaj tip
mrazeva javlja se u drugoj polovini noci I traje
obicno 3-4 sata. Njihov intezitet zavisi od
lokalnih uslova. Posto osetljivost biljaka zavisi
od vrste, sorte I faze razvica, tesko je odrediti
takve granicne vrijednosti temperature koje bi
ujedno dale I sliku stepena ostecenja za svaku
biljku pojedinacno.
12/01/16

25.03.2014

12

Medjutim, kada se uzme u obzir velicina

ostecenja vecine poljprivrednih kultura u
umjerenim sirinama, prolecni mrazevi se po
intezitetu mogu podijeliti na:
Slabe mrazeve, s temperaturom vazduha od
-0,1 stepen C do 2 stepena C.
Umjerene mrazeve, s temp. od -2,1 do -4
stepena C
Jake mrazeve, s temp. ispod -4 stepena C
12/01/16

25.03.2014

13

Ova podjela je izvrsena na osnovu toga sto u

prolece pri temp. od -2 do -4 stepena C,
nastaju djelimicna ostecenja cvjetova I listova
vecine biljaka, dok na temp. ispod -4 stepena
C dolazi do potpunog izmrazavnja biljaka.

12/01/16

25.03.2014

14

Uticaj lokalnih uslova na pojavu

mrazeva

Pri advektivnim mrazevima, pracenim vjetrom

I oblacnoscu, uticaj lokalnih faktora je mnogo
manji nego pri radiacionim I advektivnoradiacionim mrazevima. Od svih lokalnih
faktora najveci uticaj ima oblik reljefa, jer on
uslovljava proticanje I oticanje hladnog
vazduha. Opasnost od mrazeva je najveca u
konkavnim terenima kotlinama, dolinama, pa
cak I u manjim udoljenjima.
12/01/16

25.03.2014

15

Razlog tome je sto se nocu dno kotline ili neko

drugo doljenje najbrze hladi. Istovemeno se
halde I padine, a hladan vazduh, kao
specificno tezi, spusta se ka dnu utoliko brze
ukoliko je nagib strmniji. Na taj nacin se na
dnu kotline ili drugog udoljenja stvara tzv
hladno jezero vazduha.

12/01/16

25.03.2014

16

Kada hladan vazduh na svom putu naidje na

neku prepreku on biva zadrzan te povecava
opasnodt od mraza na tom mjestu., a kada
dostigne tu prepreku preliva se preko nje I
krece se dalje. Prepreke mogu da budu:
zemljani nasip, prevoj terena, grupa drveca,
ziva ograda kao I cvrste prepreke (zgrade,
zidovi)
12/01/16

25.03.2014

17

Jezera hladnog vazduha mogu se stavrati na

ravnicarskom, ali blago zatalasanom terenu. U
plitkim dolinama sakuplja se haladan vazduh
koji moze prisutnim biljkama naskoditi, u
zavisnosti od njihove osetljivosti I faze
razvica.

12/01/16

25.03.2014

18

Osim oblika terena uslovi koji narocito

pogoduju pojavi mraza jesu vedra I tiha noc.
Vjetar ukoliko se pojavi dovodi do
turbulentnog mijesanja, nizih , hladnih I visih,
toplotnih slojeva, sto povecava temp. u
prizemnom sloju vazduha I povecava pojavu
prizemnog mraza, na to principu je zasnovana
metoda zastite od mraza.
12/01/16

25.03.2014

19

Suv vazduh takodje povecava mogucnost

pojave radiacionog mraza.
Na pojavu mraza u prizemnom sloju zemljista
utciu I fizicke osobine zemljista, prije svega
njegova toplotna provodljivost, ona zavisi od
vrste I stanja zemljista. (objasniti)

12/01/16

25.03.2014

20

Osetljivost poljoprivrednih kultura

na proljecne I jesenje mrazeve

Stepen ostecenja poljoprivrednih kulutra

mrazom zavisi od vremena pojave mraza,
njegovog inteziteta I trajanja, kao I od vrste I
sorte, faze razvica I opsteg stanja biljaka. Posto
je prolece period kada pocinje intezivno
razvice biljaka, pojava mraza u to vrijeme
predstavlja veliku opasnost za pojedine
poljoprivredne kulture, a narocito za vocke I
vinovu lozu, koje su tada znatno osetljivije na
mraz nego tokom zime.
12/01/16

25.03.2014

21

Kod vocaka su u prolece najotporniji jos ne

otvoreni cvjetovi, tj. Cvjetni pupoljci, dok su
otvoreni cvjetovi vec osetljiiji, a najvecu
osetljivost pokazuju mladi, tek zametnuti
plodovi. Sam cvijet je najosetljiviji na mraz
pred potpuno otvaranje rascvetavanje, kao I
u vrijeme kada opadaju cvjtni listici I zamece
se plod.
12/01/16

25.03.2014

22

Posto je cvetanje vecine vocaka postepeno, pri

slabijem mrazu svi cvjetovi odjednom, izuzev ako je
temp. toliko niska da istovremeno izmrznu I cvjetni
pupoljak I otvoren cvijet I zametnuti plod. Pored
inteziteta stepen ostecenja vocakazavisi I od trajanja I
ucestalosti mraza. Pojava mraza u toku samo jedne
noci u periodu cvetanja moze da dovede do samo
proredjivanja cvjetova, ali ako se onijave cesce I ako
su jaceg inteziteta moze dodji do potpunog unistenja
cvjetova, a kao posledica toga I do izostanka prinosa
u toj godini.
12/01/16

25.03.2014

23

Vinova loza je takodje veoma osetljiva u

pocetku vegetacije. Najosetljiviji su mladi
lastari narocito porasta od 4-5cm, dok su kraci
ili duzi nesto otporniji. Rani jesenji mrazevi
mogu ostetiti rdne pupoljke, dovesti do ranijeg
gubljenja lisca, zbog cega se smanjuje
nagomilavanje zaliha secera u visegodisnjim
djelovima cokota I pogorsavaju ulovi za
prezimljavanje vinove loze.
12/01/16

25.03.2014

24

Jesenji mrazevi, osim vinove loze, mogu naneti

stete I plodovima vocaka, ako ostanu duze na
drvetu, kao I povrcu. Pored toga jesenji
mrazevi inteziteta -2 do -3 stepena C su veoma
stetni za kukuruz, a mnoge se sorte I hibridi
unistavaju I pri slabim mrazevima. Mraz od -3
ste. C izaziva gubitak klijavosti u kolipovima
nedozrelog vlaznog zrna pa se ono ne moze
koristiti za sjeme a pri cuvanju se przo kvari.
12/01/16

25.03.2014

25

Ozimni usjevi, isto kao I predhdni, pokazuju u

prolece vecu osetljivost na niske temp. Nego
tokom zime. Jare kulture su takodje veoma
osetljive na mrazeve a najosetljivije su
pojedine vrste povrca. V.n. stepanom podijelio
je sve poljoprivredne kulture u 5 ekoloskih
grupa u odosu na njihovu osetljivost prema
mrazevima.
12/01/16

25.03.2014

26

A) Najoporniji- koje podnose kratkotrajne

mrazeve jacine -7 do -10 step.C u pocetnim
fazama razvica.
B) otporne koje podnose mrazeve javine -5
do -8
C) srednje otporne od -3 do -4
D) slabo otporne od -2 do -3
E) neotporne koje mogu da ostete vec slabi
mrazevi inteziteta od -5 do -1.5 step. C
12/01/16

25.03.2014

27

Generativni organi su mnogo osetljiviji prema niskim

temp. I ostecuju ih vec slabi, kratkotrajni mrazevi od
-1 do -2 step.C
Dok uginuce cvjetova nastaje pri temp. -3 do -4 stp. C
Zrna osnovanih zrnastih kultura u fazama mlecne
zrelosti ostecuju mrazevi od -2 do -4 step.C
U fazi vostane zrelosti otpornost se naglo povecava
prema niskim temp. a najveca je u zrelim fazama.

12/01/16

25.03.2014

28

Metode borbe protiv mrazeva

Za sprecavanje stetnog uticaja prolecnih I

jesenjih mrazeva postoji niz metoda koje su se
koristile vjekovima. Sve ove metode temelje
se na tri principa:
- konverzovanje toplote
- dodavanje toplote
- mesanje vazduha

12/01/16

25.03.2014

29

Konzerviranje toplote

Metode zastite od mraza koje se temelje na

principu konzerviranja postojece toplote imaju
za cilj da se u prizemnom sloju vazduha, u
kkome se nalaze biljke osetljive na mrazeve,
zadrzi tokom toci sto je moguce vise toplote
koja zemljiste izracuje. Tu spadaju sledece
metode zastite:

12/01/16

25.03.2014

30

Pokrivanje biljaka
Zamagljivanje
Zadimljavanje
Prskanje

12/01/16

25.03.2014

31

Pokrivanje biljaka

Ova metoda se koristi najvise za zastitu

povrtarstih kultura I cvijeca, ali I za vocnjake I
vinovu lozu. Materijal koji se koristi moze se
podijeliti u 3 grupe:
Otpadni materijal na poljoprivrednim
gazdinstvima
Industriski proizvodi
Hemiski proizvodi
12/01/16

25.03.2014

32

Zamagljivanje
Stvaranje vjestacke magle je takodje jedan od nacina
da smanji gubitak toplote izracivanjem, a time smanji
opasnost od pojave mrazeva.
Za stvaranje vjestacke magle mogu se koristiti razna
hemiska sredstva u cvrstom ili tecnom stanju.
Hemiska sredstva spajaju se sa vodenom parom u
vazduhu I na taj nacin stvaraju gustu maglu, koja se
pri mirnom vremenu postepeno sleze I dosta dugo
odrzava toplotu iznad podrucija.

12/01/16

25.03.2014

33

Prskanje

Prskanje je najmladja metoda za zastitu, koja

je nastala u ovom stoljecu. Sprovodjenje ove
mjere zahtjeva dovoljno vode, odgovarajuci
uredjaj za prskanje I dobru drenazu zemljista.
Pri prskanju biljka korisit latentnu toplotu
fuzije, koja se oslobadja kada se voda hladi I
smrzava I tako nadoknadjuje toplotu koja je
izgubljena izracivanjem zemljista.
12/01/16

25.03.2014

34

Ako je cvjetni pupoljak ili neki drugi organ

biljke pokriven tankim slojem vode, toplota
koja se oslobadja prelaskom vode u led
dovoljna je da sprijeci pad temperature te
biljke ispod 0 stepeni. Sa prskanjem treba
poceti kada temp. vlaznog termometra padne
na 0 stepeni C I nastaviti, bez prekida, sve dok
se temp. vazduha ne povisi znatno iznad 0
stepeni C. Prekid prskanja makar nekoliko
minuta moglo bi unistiti biljku.
12/01/16

25.03.2014

35

Dodavnje toplote

Zagrijvanje prizemnog sloja vazduha je jedan

od najsigurnih nacina zastite biljaka od
mrazeva. On se najvise primenjuje u
vinogradarstvu, vocarstvui na plantazama
citrusa. Ovim nacinom moze se povisiti temp.
vazduha I do 2-5 stepena C, sto zavisi od broja
peci I vrste goriva. Efekat zagrijavanja ne
zavisi mnogo od oblika terena, te zato moze se
uspjesno pimenjivati na ravnicarskim I na
brdovitim terenima.
12/01/16

25.03.2014

36

Za zagriavanje se upotrebljuje razne vrste

goriva koja dobro zagrevaju, bez mnogo dima
I cadji I daju dosta toplote. Od tecnih goriva
koristi se stronafta, petrolej I razne vrste ulja
koja se dobijaju pri prciscavanju nafte.
Od cvrstih goriva mogu se koristiti drveni, mrki I
kameni ugalj.

12/01/16

25.03.2014

37

Za vrijeme vedre I tihe noci dolazi do pojave

inverzije temperature . Prilikom zagrejavanja nastaje
konvektivna cirkulacija, odnosno topao vazduh se
uzdize, a na njegovo mjesto dolazi hladniji. Do
povecanja temperature dolazi jos I usled provodjena I
zracenja toplote peci ka okolnom vazduhu.
Valja naglasiti da se bolji efekat postize sa vecim
brojem pravilno rasporedjenih manih peci nego sa
manjim bojem vecih peci.

12/01/16

25.03.2014

38

Velike peci stvaraju jaku struju toplotnog

vazduha, koji se brzo penje kroz inverzioni
sloj prouzrokujuci efekat dimnjaka .
Probirajuci gornju granicu inverzije, topli
vazduh odlazi u atmosferu dok hladniji se
stvara na njegovom mjestu.

12/01/16

25.03.2014

39

Mijesanja vazduha

Vjetar smanjuje mogucnost pojave mrazeva,

jer usled mijesanja hladnih I toplih slojeva
vazduha dolazi do opsteg povisenja
temperature u prizemnom sloju vazduha. Taj
princip iskoriscen je za sprecavanje pojave
mrazeva, vjestackim mijesanjem vazduha
pomocu uredjaja wind-masina I helikoptera.

12/01/16

25.03.2014

40

Indirektne metode

Ove metode preduzimaju se znatno prije

neposredne opasnosti od mraza. Pod njim se
ne podrazujieva direktna borba protiv mraza,
vec sprecavanje ili smanjenje stete od mraza.

12/01/16

25.03.2014

41

U ove metode spadaju izbor lokacije za

odredjene vrste biljaka. Pri tome za biljke
osetljive na mraz treba izabrati one polozaje
gdje ne postoji opasnost od radiacionih
mrazeva ili je ona minimalna, dok se biljke
otpornije na mraz mogu gajiti I na mjestima
gdje postoji vjerovatnoca pojave slabih I
umjerenih mrazeva.
12/01/16

25.03.2014

42

U indirektne metode spada ipravilna obrada

zemljista. U vrijeme opasnosti od mrazeva
zemljiste se ne smije obradjivati, jer se iznad
takvog zemljista stvara vise hladnog vazduha
nego iznad neobradjenog. Zbog toga se u to
vrijeme ne smije ni korov u vocnjacima I
vinogradima.

12/01/16

25.03.2014

43

THE END

Vasi predavaci: - Darko Adamovic

- Semir Gutic
12/01/16

25.03.2014

44