ISBN 9944-100-29-8

STANBUL BYKEHR BELEDYES

SANAT VE MESLEK ETM KURSLARI
(SMEK) YAYINLARI
Bran Kitaplar Serisi

Editr: Muhammet ALTINTA

Yayna Hazrlk: SMEK Yayn Editrl
Mizanpaj: Kahraman SARI - Melih SERGEK
Kapak: Melih SERGEK
Tashih: Dilek CAN, Hatice GZLEMEC
Bask: Yldzlar Matbaaclk

(Bu kitap stanbul Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitimi Kurslar (SMEK)nn bir kltr hizmeti olup cretsizdir.
Kitabn metin, grsel malzeme v.b. her trl yasal sorumluluu yazarlarna aittir. )

TEMEL UD ETM

Ersin ERSAVA - brahim KARAROLU

TEMEL UD ETM

BAKANDAN...
Mzik insanolunun gnl telinden kan gzelliklerin,

kemene, piyano, gitar, kaval, balama gibi branlar

yaadmz hayata renk katan ll ve ahenkli tnlardr.

bulunmaktadr. Mzik eitimlerimiz stanbullular tarafndan

Gemiimizde Hikmete dair fen diye adlandrlan musiki

youn ilgi grmektedir.

akln ve kalbin birlikteliiyle ortaya kmtr.

Sanat alanndaki yaynlar ile de adndan baaryla sz
Kkl medeniyet narmzn dallarndan biri de phesiz

ettiren SMEK, bran kitaplarna bir yenisini daha ekleyerek,

Trk musikisidir. Atalarmz saz ve szn ehemmiyetini bildikleri

Temel Ud Eitimi kitabn kursiyerlerin ve ilgililerin beenisine

iin sanatlara her zaman deer vermiler eitli imkanlar

sunmutur. Udun tarihesinden, teknik zelliklerine, makam

sunmulardr.

bilgisinden saz eserlerine kadar geni bir yelpaze iinde ele

alnan kitap, ok titiz bir almann rn olarak ellerimizde
durmaktadr.

Medeniyetimizin bakenti stanbul, dier sanatlarda olduu

gibi klasik Trk mziine de nemli icraclar ve bestekarlar
yetitirmi mnbit bir ehirdir. Her semtinde bir bestekrn

Bu deerli yaptn bizlere ulamasn salayan, kitapta

izlerini grmek bizim iin gurur vesilesidir. Tarihin bize ykledii

emei geen herkesin ellerine salk diyorum ve bu baarl

bu mesuliyet ise her semte musikimizi gtrmek ve gelecek

almalarndan dolay kendilerini tebrik ediyorum

kuaklara maziden gelen bu ho sady aktarmaktr.

Btn stanbullulara musikinin esiz gzellikteki ahengine
benzer bir yaam dileklerimle.

stanbul Bykehir Belediyesi olarak SMEK vastasyla

stanbullulara cretsiz olarak sunduumuz sanat ve meslek
eitimleri ierisinde mzik eitimleri nemli yer tutmaktadr.
2 yllk eitim veren Mzik htisas Merkezlerinin yan sra pek
ok kurs merkezimizde ud, kanun, ney, keman, tambur, klasik

TEMEL UD ETM

ok insan anlayamaz eski mskmizden,

Ve ondan anlamayan, bir ey anlamaz bizden!..
Yahy Keml Beyatl

TEMEL UD ETM

NDEKLER
1. BLM / UD HAKKINDA

Uak ark ................................................................................................ 56

Ud Saz Hakknda .....................................................................................11

Hseyni Makam .................................................................................... 58

Ud'un Teknik Yaps ve zellikleri ................................................... 13

Hseyni Saz Semaisi.............................................................................. 61

Ud'un Akort eitleri ............................................................................ 17

Hseyni Yrk Semai ........................................................................... 63

Mzrap ........................................................................................................ 17

Hseyni ark............................................................................................ 65

Ud Metodlar .............................................................................................18

Mahur Makam ........................................................................................ 67

Udiler ........................................................................................................... 18

Mahur Perev .......................................................................................... 70

Sazmz Bugnlere Tayan Mehur Udilerimiz .........................19

Mahur Saz Semaisi ................................................................................. 72

Yaayan Mehur Baz Udiler .............................................................. 22

Mahur ark............................................................................................... 74

2. BLM / TUTU ve PARMAK EGZERSZLER

Segh Makam ........................................................................................ 75

Tutu ve Parmak Egzersizleri............................................................. 23

Segh Perevi ........................................................................................... 78

Tutu Poziyonlar .................................................................................... 24

Segh Yrk Semai ............................................................................... 80

Ak Tellerde almalar ...................................................................... 25

Segh ark................................................................................................ 82

Ak Tellerde Uzatmal (Noktal) Nota almalar ................... 27

Acemairan Makam ............................................................................ 84

Ak Tellerde leme (Triole) almalar .................................... 28

Acemairan Perev ................................................................................ 87

Ak Tellerde Es (Durma) almalar .............................................. 29

Acemairan Saz Semaisi...................................................................... 89

Kolonlar ve Sesler................................................................................... 30

Acemairan ark .................................................................................. 91

Parmak Kombinasyon almalar................................................... 31

Hicaz Ailesi Makamlar ......................................................................... 92

Makam almalar................................................................................. 33

Hicaz Hmyun Makam ..................................................................... 92

Buselik Makam ...................................................................................... 33

Hicaz Makam ......................................................................................... 92

Buselik Perevi......................................................................................... 39

Hicaz Uzzl Makam............................................................................... 93

Buselik Yrk Semai............................................................................. 40

Zirgleli Hicaz Makam.......................................................................... 93

Buselik ark ............................................................................................. 41

Hicaz Humayun Perevi ....................................................................... 97

Rast Makam ........................................................................................... 42

Hicaz Yrk Semai .............................................................................. 100

Rast Perevi .............................................................................................. 47

Hicaz ark............................................................................................... 102

Rast Saz Semaisi ..................................................................................... 48

Nihavend Makam .............................................................................. 103

Rast Yrk Semai................................................................................... 50

Mini Mini Bir Nihavend Perevi....................................................... 108

Rast ark ................................................................................................... 51

Nihavend Saz Semaisi ........................................................................ 109

Uak Makam ........................................................................................ 52

Nihavend Yrk Semai...................................................................... 113

Uak Perevi ........................................................................................... 55

Nihavend ark ...................................................................................... 116

TEMEL UD ETM

Krdili-Hicazkr Makam .................................................................. 117

a. Deerini Kendinden nce Gelen Notadan Alma ekli. 169

Krdili-Hicazkr Perevi..................................................................... 121

b. Deerini Kendinden Sonra Gelen Notadan Alma ekli 169

Krdili-Hicazkr Saz Semaisi............................................................ 124

2. Grupetto ( Nota).......................................................................... 170

Krdili-Hicazkr Perevi..................................................................... 126

3. Tril.......................................................................................................... 170

Krdili-Hicazkr ark...........................................................................128

4.Legato almalar ............................................................................ 171

Hicazkr Makam ................................................................................ 129

A. kc Legato.................................................................................. 171

Hicazkr Perev..................................................................................... 133

Hicazkr Saz Semaisi .......................................................................... 134

a. lk Nota Ak Telde Olursa .................................................... 171

Hicazkr Nak Beste .......................................................................... 136

b. lk Nota Kapal Telde Olursa ................................................ 171

Hicazkr ark..........................................................................................138

B. nici Legato...................................................................................... 172

Hzzam Makam ................................................................................. 139

5. Ajelite Egzersizleri ........................................................................... 173

Hzzam Perevi .................................................................................... 142

A. Hzlanma Teknikleri................................................................... 173

Hzzam Saz Semaisi.............................................................................145

B. Pozisyonlarda Hzl Gei.......................................................... 174

Hzzam ark ......................................................................................... 148

Karcar Makam ................................................................................. 149

6. Pozisyon Deiimi almalar .................................................. 175

Karcar Makam Perevi................................................................... 152

A. arpmasz Pozisyon Deiimi ................................................ 175

Karcar Saz Makam .......................................................................... 153

B. apmal Pozisyon Deiimleri ................................................ 176

Karcar Keke.................................................................................. 155

C. ki Telde 3'l, 6'l ve 10'lu Pozisyon Deiimleri ............. 177

Karcar ark ......................................................................................... 156

4. BLM / KK ALBM

Muhayyer Makam .............................................................................. 157

Hseyni Oyun Havas ......................................................................... 179

Muhayyer Perevi ................................................................................ 161

ehnaz Longa......................................................................................... 180

Muhayyer Saz Semaisi....................................................................... 163

Muhayyer ark ................................................................................... 165

Nihavend Longa.................................................................................... 182

3. BLM / SSLEME TEKNKLER

argah Sirto ............................................................................................ 184

Ssleme Teknikleri.............................................................................. 166

Sultani-Yegh Sirto.............................................................................. 185

1 arpma .................................................................................................167

Rast Saz Eseri......................................................................................... 187

1.A. Tek Nota.......................................................................................... 167

Nikriz Longa............................................................................................ 189

a. Deerini Kendinden nce Gelen Notadan Alma ekli. 167

Hicaz Mandra ....................................................................................... 190

Ayn Ses Arasnda arpma Egzersizi .................................... 168

nici ve kc ki Ses Arasnda arpma Egzersizi ............. 168
b. Deerini Kendinden Sonra Gelen Notadan Alma ekli 169

Yazarlar Hakknda .............................................................................. 192

1.B. ki Nota (ift arpma) ................................................................. 169

Kaynaka .............................................................................................. 192

TEMEL UD ETM

NSZ
Trk mziinin en eski sazlarndan biri olan ud, gerek

ve geleneksel sazlarmzn gen kuaklarca benimsenmesi

halk mziinde gerekse klasik Trk mziinde yaygn bir

iin byk fedakrlklar gstermektedir. Son yllarda alan

ekilde kullanlmaktadr. Udun ses itibariyle kulaa ho gelen

Mzik htisas Merkezlerinde ve birok kurs merkezinde

yzlerce renci ud sazna ilgi gstermektedir.

bir tnsnn olmas ve Trk mzii perde sisteminin en ince

ayrntlarn verebilen teknik yaps bu yaygnlkta etkili

Bizler ud eitiminde hocalarmzdan aldmz

olmutur.

akademik birikimi rencilerimize aktarrken bilgimizi bir

disiplin ierisinde vermenin gayreti ierisindeyiz. Elinizdeki

Osmanl mparatorluu dneminde bilhassa stanbulda

alma btn kurs merkezlerinde ortak mfredatn

sazendelerin itibar grmesi, saray ve konak evrelerince

uygulanmas ve e zamanl retim iin bir zorunluluk haline

himaye edilmesi dier sazlarmz gibi udun da hak ettii yere

gelmiti.

kavumasn salamtr. 19. yzylda zellikle hanmlarn ilgi

almamzn yaynlanmas iin bize imkn tanyan

gsterdii bu saz 20. yzylda Peygamber torunu olan erif

ve kltr deerlerimize sahip kan bata Bykehir Belediye

Muhiddin Targan ile dnyaya almtr. Gnmzde Trk

Bakanmz Sn. Kadir Topba olmak zere tm SMEK

udilerin icras en ileri seviyesine ulam, uluslar aras

yneticilerine kranlarmz arz ederiz.

konserlere katlan sanatlarmzn says epeyce artmtr.

Ersin ERSAVA - brahim KARAROLU

stanbul Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitimi

Kurslar (SMEK), Trk mzii eitimine ciddiyetle yaklamakta

SMEK Ud Usta reticileri

TEMEL UD ETM

TAVSYELER
salam olmaya balamas gerekmektedir. Bunun iin solfej

Bu kitaptaki konularn ve egzersizlerin daha iyi

alglanp salkl sonular elde edilebilmesi iin birka

derslerinizi iyi takip edin.

detaydan bahsetmemiz gerekir.

Btn egzersizleri metronom ile yapmanz tavsiye
ncelikle unu belirtmek isteriz ki bu kitap bir ud

ederiz. Hocanzn belirledii gnlk periodik almalar

metodu kitab deildir. Sadece temel ud eitimi giri

devaml ve dzenli bir ekilde ayn saatlerde uygulamanz

kitabdr. Konularn alt balklarnn ve egzersizlerin

gereklidir.

detaylarnn minimum dzeyde olmasnn sebebi budur.

Egzersizlerinizi alrken sabrl olmaya gayret edin.

Hocanzn eitimi ve bilgileri dorultusunda bu kitab

Acele edip bir an nce almaya almayn. Yeteneinizi

takip etmenizi neririz.

ancak dzenli bir alma ile pekitireceinizi asla

unutmayn.

Egzersizlerinizi mmkn olduu srece

ezberleyerek alnz. Temel egzersizlerinizi her zaman

Udunuzun her zaman doru akortlu olmas lazmdr.

almalsnz. Sa ve sol elinizi gzlem altnda tutarak

Tellerinizi 3 ila 6 ayda bir yenisi ile deitirmelisiniz.

doru tutu ve vurulara dikkat ediniz.

Tellerinizin uzun srede kullanmanz iin, her alnzdan

cra tekniklerinin sonunda tavr ve slup edinme

sonra muhakkak kuru bir bezle klavyenin zerinden siliniz.

konusunda kitabmzda ad geen udilerin ses kaytlarn

dinleyin. Notaya alnm taksim rneklerini inceleyin.

Son olarak diyeceimiz udunuzu ok iyi bir ekilde

muhafaza etmenizdir. Nemli ve kuru yerlerden, ani hava

Kitabn sonlarna doru taksim konusuna da

deiimlerinden, kalorifer ve soba yanlarndan udunuzu

deinilecei iin imdiden solfej ve nazariyat eitiminizin

uzak tutmalsnz.

TEMEL UD ETM

1. BLM

UD HAKKINDA

10

TEMEL UD ETM
UD SAZI HAKKINDA
Duygu ve dncelerin seslerle ifade edilmesi

Yukarda bahsettiimiz ve birok destanda da yer

sanat olan musiki; insanoluna dier sanatlara nazaran

alan Kopuz, Trklerin bilinen en eski ve yaygn sazdr. Bu

daha kolay ve abuk tesir etmesi sebebiyle nemlidir.

sazn parmakla, yayla ve mzrapla alnan eitleri vardr.

Malzemesi bata insan sesi olmak zere eitli alglar

Dede Korkut Hikyelerinde hemen her kahramann elin-

olan bu sanat, gemiten bugne toplumlarn hafzalarn-

den dmeyen kola kopuz, sap kol boyunca uzayan

da yaattklar kltrel zenginliin de aktarm arac

kopuz demektir. Trk kopuzunun daha sonra, Trklerle

olmutur.

ayn corafyada yaayan baka milletlerin musikisinde de

kullanld grlmtr1.

Mzik, henz anne karnndayken d dnyadan

Yine

algladmz seslerle bize hayat boyu elik eder. yleki

baz

aratrmalarda

bugnk

Dou

dilimizdeki doumdan lme musiki ifadesi mziin

Trkistana bal Turfan blgesinde yaplan kazlarda ele

ehemmiyetini ifade eder. Kltrmzde doduumuz

geen Uygur minyatrlerinde bir orkestra tekilatna rast-

anda gzel bir kraatla okunan Ezan- erif ten vefatmz-

land; bunlarn iinde de harp-eng biiminde bir saz,

uda benzeyen bir kopuz ve azla alnan sazlarn

da okunan Mevlid-i erife kadar insan hayat musiki ile

grld2 anlatlmaktadr.

geer. Anne kucanda bizleri uyutan ninniler, dnlerde

nee verip elendiren oyun havalar, kna gecelerinde

Gemiten beri Trk dnyasnn her kesinde

gelinleri alatan atlar milli hissiyatn mzikle ifadesidir.

karmza kan ve srtnda sazyla diyar diyar dolaan

bah-ozan-ak tipinin, nereden geldiini grmek

Hayatmzn her safhasnda karmza kan

bakmndan tarihi veriler bize k tutmaktadr. Dede

musikiyi anlamak ve tarif etmek iin ilk alardan beri

Korkutdan Kroluna, Karacolandan Veysele kadar bu

filozoflar bu kavram hakknda dnm ve yazmlardr.

silsile saz ve szn sihrine, tesir gcne, arifane bir hik-

Dnyada mziin geliimi medeniyet seviyesiyle doru

meti de katarak milli musikimizi vcuda getirmilerdir.

orantl olmutur. Milletler medeniyetler kurduka sanat

anlaylarnda da tekml olmutur.

Trkler Osmanl dneminde henz Balkanlara

gemeden kopuz bu corafyaya gitmiti. Macarlar

Tarih sahnesine Orta Asyada giren Trkler, dnem

5.

yyda Hun mparatoru Atillann ordusuyla gelen kopuzla

dnem Gk Tanr, amanizm ve Maniheizm inanlarn

tant ve kobza adn verdi 3. ranllar barbat adn

benimsediler. Dini ayinlerinde kopuz eliinde iirlerin

verirken Araplar el-oud ve mizher dediler. avvad ve

belirli bir ritmle ve makamla okunduuna kaynaklarda

barbat-zen ise kaynaklarda kopuz alan kii anlamnda

rastlamaktayz. Trklerin milli ls olan hece ls de

kullanlmtr4. Anadoluya gelen kopuz ise zamanla ses

ritmin ve ahengin salanmasnda en nemli unsur olmu-

taksimatn yitirmeden bugnk perdeli balama halini

tur. in kaynaklarndan Hun Trklerinin savaa giderken

ald. 18. asra kadar kopuzun Anadoluda yaygn olduunu

dahi ellerinde davul ve kopuz gibi aletler tadklarn

renmekteyiz.

renmekteyiz.
Farkl corafyalarda farkl isimler alan bu saz
Eski Trklerde dini trenleri, aman, Kam ya da

medeniyetin ilerlemesi ile elbette deiikliklere uraya-

Baks ad verilen ve air-hekim-byc vasflar olan

cak ve kendini yenileyecekti. Kopuz ailesinden ortaya

ruhni kimseler ynetirdi. Bunlar yada denilen bir tala

kan ud 7. y zylda Horasandan Badata almaya

yamur yadrrlar ve lleri anma, Gk Tanrya kurban

1.
2.
3.
4.

verme trenlerini idare ederlerdi. Okuyacaklar iir ve

manzumeleri ise pipa ve kopuz gibi aletlerle makaml
bir ekilde ve irticlen terennm ederlerdi.
11

Ahmet Caferolu, Trk Kopuzu, lk Mecmuas, s.45, s.48, Ankara 1936

inasi Tekin, Uygurlarda Musiki, Hayat Tarih Mecmuas, s.8, s.75, stanbul1965
Cinuen Tanrkorur, Biraz da Mzik, s.178, stanbul
Ayhan Sar, Geleneksel Trk Sanat Mzii alglar, s.9, 1985

TEMEL UD ETM
Araplara

Allah Hz. Ademi yarattktan

gemitir . Sarsabr veya d

sonra ruha onun vcuduna girmeyi

gelen

Trklerden
5

aac

(aloexyion

emreder,

agallocum)

bylece

Ademin

nabz

manasna gelen el-oud ismini

harekete geer. Yaratlan ilk insann

veren Araplar bu saz benimsedil-

nabznn atlar eit olduu iin, vcu

er. Batllar ise 11 ve 13. yzyllar-

dunda ritm ve ses vardr, yani Adem sese

da Hal seferleri srasnda udla

sahiptir ve bu Allah ululamak iin kul-

tantlar. Arapa el (harf-i tarif)

lanlr. Ademin olu itin de sesi

ifadesi Trklerce kullanlmam

gzeldir. Dier olu Kabilin olu Lme

ve ud denilmitir. Bat dillerine ise

de musikiyle ilgilenir ve udu icad eder.

ksmen

gemitir.

Ancak bu icad, ok ac bir olayn sonu-

Franszlar luth, Almanlar laute,

cudur: Lme ok uzun yllar yaar. 50

talyanlar liuto, spanyollar ise

kars ve 100 cariyesi vardr, fakat

deierek

alaud demilerdir. Trkede de

genliinde hi ocuu olmaz. lmne

kullanlan

yapmcs

yakn, Sala ve Bem adl iki kzyla bir olu

anlamndaki ltiye kelimesi de

olur, ancak olu be yana gelince lr.

ve

saz

Lame, olunu kaybettiinden dolay ok

yine ayn kelimeden tremitir.

zlr ve Ademin cennetten kovulduu

Oryantalist

sradaki

kaynaklarda

kaynakl olduu belirtilse de,

yakn

biimde

gzya dker. Daha sonra, ok sevdii

ud saznn en eski eklinin Arap

6

alamasna

Farabinin Udu

olunun cesedini her zaman grebilmek

iin bir aaca asar ve bazen karsna

udun kopuz ailesinden geldii

kanaati birok aratrmacnn ortak grdr. Bu yanl-

geerek acsn belli eder, tekrar tekrar alar. Aata ok

gnn sebebi muhtemelen sazn Arapa bir kelimeyle

uzun sre kalan cesedin rmesi zerine Lame, cesedin

adlandrlm olmasdr.

asl olduu dal keser, ondan olunun eklini andran bir

alg yapar, yani ilk udu meydana getirir, zerine at kllar

Eski toplumlarda aacn ilenmesi ve baka tabiat

gerer ve ald zamanlarda srekli alar. Bir gn, uddan

rnleriyle birletirilmesiyle ilk ilkel sazlar ortaya kmt.

kan seslere dayanamayarak lr. Lameten sonra udun

Medeniyet ilerledike ise sanatta ve sanat ara gere-

ekli de deiir ve son biimini alr 7.

lerinde de incelik ve hassasiyet artmtr. Kopuz ailesi de

genileyerek farkl ihtiyalar karlayacak enstrmanlar

Kimi kaynaklarda udu Farabinin8 icad ettii belir-

ortaya koymutur. Mzrapl (tezeneli) sazlar, ekil itibariyle

tilmitir, ancak Farabinin yaad dnemin ok

iki ksma ayrlmtr:

ncesinde minyatr ve kabartmalarda ud ve benzeri alglarn bulunmas bu iddiay rtmektedir. Farabinin

Kk gvdeli ve uzun sapl sazlar: Tanbur vb.

mucid olarak alglanmasnn esas sebebi uda hakim bir

mzisyen olmas ve uda getirdii akord sistemidir9.

Byk gvdeli ve ksa sapl sazlar: Ud vb.

Dneminde ud hakknda en kapsaml bilgiyi verenlerden

biri olan Farabi, o dneme kadar 4 telli bir saz olan uda 5.

Tanbur ve ud, kopuzun geniletilmi halidir.

teli eklemitir.

Zamanla gerek teknede gerekse dier paralarnda incelik ve zerafet artm, ses kalitesi nem kazanmtr.

5. Cinuen Tanrkorur, age, s.178

6. Daniel Franke - Eckhard Neubauer, Beschreibung Der Exponate, Frankfurt 2000
7. Murat Bardak, Maragal Abdlkadir, s.116-117, stanbul 1986
8. Sheyl nver, Farabinin Udu, Musiki Ansiklopedisi, s.10 sy.3 stanbul 1947
9. Ethem Ruhi Ungr, Farabinin Musiki Yn (Uluslararas bn Trk, Harezmi,
Farabi, Beyruni, bn Sina Sempozyum Bildirileri), s.61-105, Ankara 1990

Udun kim tarafndan icad edildii daima kafalarda

soru iareti brakmtr. Udla ilgili eski bir efsaneyi
Maragal Abdlkadir (1360-1435) bize naklediyor:
12

TEMEL UD ETM
Ud hakknda Farabiden sonra teferruatl bilgiyi

ki kk monte ivileri karlarak kalptan alnr ve bu

byk slam filozofu bn Sn (980/1037) da bulmaktayz.

defa dilimlerin ibkey yzeyi, ember ve filetolarn uzun

bn Sn, Kitabu'-ifa adl mehur eserinin bir ksmnda

birleme hatt boyunca kaln kat veya extrafor

dnemin sazlarndan bahsederken ounlukla teden

yaptrlarak kuvvetlendirilir.

10

beri kullanlan en mehur enstrman uddur. diyerek

Tekne bitip kalptan ktktan sonra, sivri utaki

udun akordu ve ses aralklar gibi teknik bilgileri ekiller

dip takozunun aksi ucunda, teknenin geni ba tarafna

izerek izah etmektedir.

iten yapk, 12-14 cm genilik, 7-9 cm ykseklik ve 8-10

10. yzylda hvan- Safa risalelerinde musiki alet-

cm kalnlndaki bir 'ba takozu' grlr ki, amac tek-

lerinden bahsedilirken bunlarn en gzel olannn ud

nenin geni alt ucunu, sivrilerek gelen dilim ve filetolary-

olduu belirtilir. Udun nasl yapld, telleri, akordu

la birlikte daha iyi koruyabilmektir. Teknenin kalptan

hakknda bilgi verir. Udun 4 telli olduundan bahsedil-

karlmasndan sonraki ilk i; ba taraftaki simetri

erek bu tellerin kalndan inceye (bam, misles, mesna, zir)

ekseninin zerine 'ayna' ad verilen, tekneye yakn renk

adlar da zikredilir11.

ve malzemeden 10-15 x 5-6 cm x 3-4 mm lsnde (dz

veya trtll ular 0.5 mmye drlm) yarm daire bir
parann yaptrlmasdr. Kapak takldktan ok sonra

Osmanl sahasnda 17. yzyla kadar birok kay-

tekne ile birlikte cilalanacak olan bu parann grevi, git-

nakta ve minyatrlerde uda raslanrken bu asrdan

gide incelerek uta birleen az-ok farkl boylardaki dilim

itibaren yerini tanbura brakt grlr12. Hatta 18. yzyl

ve filetolarn birleme pisliini kapatmaktr. Kalptan k-

Trk Mzii adl denemesinde dnemin sazlarndan da

tnda henz kapaksz, sapsz ve burguluksuz olan ud'un

bahseden Charles Fonton, tanbur, ney, miskal ve rebab

teknesi, eline hi ud almam insanlar artacak ekilde,

gibi sazlardan bahsederken uddan hi bahsetmemitir13.

300 ila 600 gram arasndadr (dilim aacnn zgl arl

Ancak 19. yzyln ortalarnda udun stanbulda tekrar

ve dilimlerin saysna gre). Bu arada belirtelim ki udun

yaygnlatn biliyoruz14.

dilimleri ne kadar oksa (23-27), tekne yuvarla o kadar

iyi salanr, dolaysyla sazn kalitesi o nispette artar. Sesin

Ud'un Teknik Yaps ve zellikleri :

yansmas k gibi olduu iin, ses dalgalarnn arpp geri

(kafeslerden dar) dnd i yzeyin krksz ve

Udun teknik zellikleri ve yapl hakknda

przsz olmas ok nemlidir.

gnmze kadar en kapsaml bilgiyi rahmetli hocamz

Cinuen Tanrkorur vermektedir:

Yaklak 36x47 cm lsndeki armud formlu

tekneden sonra, sra sapn taklmasna gelir. 19 veya 19.5

Ud'un teknesi; gemi karinasn andran, enine ve

cm boy, ince taraf 36 il 40, geni taraf 56 il 58 mm

boyuna yaptrlm 4-5 cm kalnlndaki paralardan

genilik, yine ince ucunda 13, geni ucunda 26 mm kaln-

oluan bir kalp zerine, 70 cm boy, 2 ila 4 cm en ve 3 mm

lkta bir kesik silindirik koni formunda olan grgen sap,

kalnlktaki dilim (yaprak veya ember)lerin, ounlukla

tekneye, bunun sivri ucuna konmu 'dip takozu' denilen

aralarna -hem estetik, hem salamlk amal- kontrast

eliptik koni araclyla ve dip takozundaki dii, sapn

renkli tek veya ift filetolar konularak ilenmesiyle mey-

geni ucundaki erkek olan bir krlang kuyruu detay ile

dana getirilir. Gnmzde baz yapmclarn, paralar

tesbt edilir. Bu tr birlemenin amac, gerili tellerin ekim

tekne kavisine uygun boluksuz olarak yaptrlm veya

gcyle sapn 'ne gelip' telleri ykseltmesinin (dolaysyla

yine ayn formda yekpare alminyum olarak kullandklar

icry zorlatrmasnn) nlenmesidir. Ud almak niyetinde

kalplar zerine, ortada geni, ularda sivri ve ilem orta

olan okuyucularmza ikinci nemli tavsiyemiz, sapn

eksenden balad iin hep tek sayda evirdikleri dilimler, genellikle maun, ceviz, paduk, vengi, nadiren de kele-

10.
11.
12.
13.
14.

bek, erik veya zeytin aacndandr. nceden stlarak

kalbn eimli profili kabaca verilen dilimler t ve ince
kat yardmyla kalba ekildikten sonra, belirli yerlerde13

bn Sina, Musiki, (ev. Ahmet H. Turabi), s.108-134, stanbul 2004

Yaln etinkaya, hvan- Safada Mzik Dncesi, s.109, stanbul 1995
Ayhan Sar, age, s.20
Charles Fonton, 18. Yzylda Trk Mzii (ev. Cem Behar), stanbul 1987
Ayhan Sar, age, s.23

TEMEL UD ETM
gvdeyle birletii (teknik adyla 'tiz nev') noktasnda

fileto denen ss-fonksiyon elemanyla kapatlr.

telle sap arasndaki mesafeyi 3 mmden fazla olan udlara

yaklamamalardr. Bu mesafenin 4 il 5 mm arasnda

imdi sra, ltyelerin (klavye), sertliiyle nl

olduu udlara 'sap atm' denir ve tamiri g ve mas-

abanoz aacndan yaplan 36-37 cm boy (iki paral) ve 2-

rafldr. Yapc ve icrclarn sapa yakn telden kan-

5 mm kalnlndaki 'tu'un (Fran. touche) taklmasndadr.

malarnn sebebi, alnrken czlama (veya rpma)

Ud perdelii gelenekte sapla gsn birletii yere kadar

gerekesidir ki, aslnda bu konu yapm deil, alma

yaplr, geni olan alt ucu, gs oyularak yerletirilen

teknii ile ilgilidir.

abanoz aacndan kalp motifli (ve tabi filetolu) bir

parayla bitirilirdi (bugn dahi ucuz olmas bakmndan

Ud'un sapnn parmaklarn gezinecei stteki dz

udlarn byk ksm byle yaplyor). Unutulmamal ki

ksm, geni n ksmndaki kalnl 2, dar arka ucundaki

tek, ikili veya l ak-koyu renkli filetolar, zarif ve asl

kalnl 4-5 mm olan, abanoz aacndan sssz-desensiz

Trk udunun yegne ss unsurudur. Teknesi-sap-burgu-

bir klavye ile (tu veya perdelik); avu iine oturacak

luu sedef ve fildii kaba kakmalarla doldurulmu, aa

arkadaki bask yuvarlak ksm ise, tekne aacndan kapla-

oyma kafesine yazlar yazlm bol ssl udlar am ve

ma ve filetolarla kaplanr. Sapn tekneyle birletii yuvar-

Kahire ii olup bizim ud'larmzdan 2-3 misli daha ardr.

lak alt ksmna, tekne kuyruuna doru incelerek gelen

Sazn sade (bu yzden de hafif) olmasn terch eden Trk

dilim ve filetolarn, birleme yerindeki pisliini kapatmak

ltiyelerin yapt ud'larda tekne-sap-mzraplk bu sebeple

iin de, sap yuvarlan sard iin 'bilezik' ad verilen,

ssszdr. ada udlarn bir de 'uzun klavyeli' olan

tekne aacndan 3 mm genilik - 0.5 mm kalnlkta bir

vardr ki ud virtozu erif Muhiddin Targan'n (1892-1967),

kaplama yaptrlr. Baz yapclarn at nal gibi kaln ve

piyanodan sonra nc saz olan viyolonselin tuundan

kaba yapt, oysa ne kadar ince olursa o kadar zarif olan

mlhem olarak balatt bir uygulamadr ve bugn

bileziin cils en sonda tekne ile birlikte yaplacaktr.

pahal ud'larda olduka yaygndr. Kalp motifli bitirme

paras yerine paralel genilemeyle byk kafese kadar

Sapn taklmasndan sonra sra, gs (veya

uzatlan klavyenin amac, kafese kadarki 'ileri' pozisyon-

kapan) tekneye kapatlmasna gelir. Ud'un en nemli

larda gs parmak temasyla sarlatrmadan, daha net

paras olan kapak; kabaca 20 x 50 cm x 3 mm lsn-

ses almaktr.

deki budaksz akam (ladin) aacndan kesilip uzunlamasna simetrik olarak ve 1-3 mm geniliindeki ok

Ud'un burguluk denen eleman, 4 cmden, 1.7

dzgn elyafnn geni olanlar ortaya, ince olanlar

cme ok estetik bir sinsoidle inen, 36-38 mmden 22-24

kenarlara gelecek ekilde yaptrlm bir elemandr.

mmye daralan iki yana 5 mm kalnlnda hlamur

Tesviye sonunda 36 x 48 cm'lik armud formuna ve 1.7-

aacndan yaplp, yanaklar ve arkas teknenin aacyla

2.2 mm kalnla getirilen kapan zerinde, biri byk

kaplanan (bylece yanak kalnl 7 mmye kan) U kesitli

(8.5-9 cm apnda), ikisi kk (4.2-4.4 cm apnda), tek-

bir paradr. Yanaklarnda burgu ad verilen kulaklar iin

nenin i cidarna arpan seslerin geldikleri ayla darya

zel havya ile stte 6, altta be hafife konik delik alm,

kmasn kolaylatracak 'kafes' adl delik bulunur. Bu

yanak profilleri alt ve stten ayn veya kontrast renkte

deliklerde etrafndaki 2-3 eritli sade fileto oyuklar

filetolarla sslenmitir. Yanaklarn st kenarna konan

izildikten sonra, nce fileto oyuklar 0.5 mm olarak kesi-

filetolar, stten baklnca yana ince gstersin diye yarm

ci pergelle alr, sonra da kafes delikleri delinir. Kapan

parabolik pahl yaplr. Burguluun tepe ucu, kalitesiz

altnda ise, ustadan ustaya az farkla deien mesafe ve

udlarda olduu gibi kt ve gdk deil, keman sapndaki

kalnlklarda 7 adet balkon vardr. Ladin aacndan (sular

salyangoza mudil gaga ad verilen yuvarlak ve oyuklu

uzunlamasna kesilmi) 5-7 mm taban ve 3 il 13 mm

(tekne aacndan) ufak bir parayla nihayetlendirilir.

yksekliindeki (kare veya dikdrtgen kesitli ularndan

Burguluk ve filetolar gibi, gagann form ve iiliindeki

tekneye yapacak) yatk veya gibi, tellerin gse verdii

estetik dahi udun kalitesi hakknda fikir veren unsurlardr.

(geriliyken 85 kg/cmlik) yk teknenin yan duvarlarna

Burguluk sapa, bir tr krlang kuyruu detay ve

aktarmaktr. Gsle teknenin yatk L profilli birlemesi

yaklak 40-42 derecelik bir ayla tesbt edilir.

14

TEMEL UD ETM
Bu iler yaplrken, ince zmparas yaplm olan gs,
kirlenmemesi iin ktla kaplanmtr. Artk sra cildadr.
nceki safhalarda sistreyle temizlenip muntazam
hle getirilmi olan tekne, sap ve burguluk, son olarak
eitli kalnlklarda zmparalarla defalarca ilem grerek
iyice przsz hle getirilir. ok aamal gomalak (veya

Gvde - Tekne

sellozik) cil-zmpara-tekrar cil ilemlerinden sonra

tekne kurumaya braklr. Abanoz klavye zerine de mat
ve uucu bir cil ekildikten sonra, bir yn kuma
parasyla ovularak parlatlr (prensip olarak klavyeye cila
srlmez, aacn kendi mat parlaklyla yetinilir). Ud'un
gs de, en son tel taklmasndan nce zmparalanp
temizlenir, ancak cillanmayp tabi renk ve elyfyla
braklr.

Kapak - Gs

Tekne cils kuruduktan sonra sra, en nemli

paralardan biri olan, grgen aacndan 2.5 cm en, 14 cm
boy ve 1 cm ykseklikte, uzun siperlikli apka kesitindeki 11 delikli byk eikin, kapak dibinden 8.5 il 11 cm
ieriye, zerine arlklar konarak yaptrlmasna gelir.
Pest tellerin kalnl sebebiyle, kapak zerinde tel yksekliklerinin farkl olmamas iin, delikler -inceden kalna
doru ktka- kapaa biraz daha yakn ekilde delinir;

Klavye - Sap

yine ayn sebeple, atlan dmler tel boylarn farkl hle

getirmemesi iin, eik kapak dibine tam paralel deil, st
ucu kapak dibine 1 mm daha yakn olarak yaptrlr.
Masif byk bir eleman olan eiin (boncuk tutkalla)
yaptrlmasndan doan tutkal akntlar nce scak sulu
temiz bezle, sonra da gse zarar vermeyecek ekilde
ok ince (mes. 400 no.) zmparayla temizlenir. Kk eik
(veya kemik) ad verilen, 36-40 mm boy, 3 mm kalnlk ve
5-6 mm ykseklikteki, st geriye doru hafife yuvar-

Burguluk

latlm fildii para ise, krlang ulu burgulukla

klavyenin birletii L profilli akla oturtulur (tellerin
basp geecei bir kpr niteliinde olduu -gerektiinde
sklmesi de gerekebilecei- iin fazla kuvvetli yaptrlmaz). ok muntazam hazrlanm bir ablonla tel yerleri
kemiin zerinde belirlendikten sonra, bei ift, biri tek
11 tel iin minik oluklar alr. lk taklmada ve sonraki
akortlamalarda tellerin kopmamas iin, hem ileri-geri
Teller

srtlen kullanlm tellerle oluklar belirginletirilir, hem

de kuru sabun tatbikiyle iyice kaygan hle getirilir.
15

TEMEL UD ETM
Ud'un says 11 olan burgular abanoz, pelesenk,

diye muhatabnn sorularn pek bir ey aklamadan

vengi, paduk veya grgenden, stte 7, altta 5 mm apn-

geitirdiydi. Bu sahne, udun ses zellikleri ile ilgili saysz

da, akort iin tutulup dndrlecek yuvarlak ba ksmlar

denemelerimin srd yllar boyunca hi zihnimden

parmaklarn rahata oturaca kulak memesi profilinde

silinmedi, hl da taptaze ve canl duruyor. Rahmetli Hadi

ibkey (2 x 2,4 cm), burguluun yanaklarndaki hafife

Ustann Hesap ii bu hesap! derken ne demek istediini

konik yuvalarna giren konik gvde ksmlar ise -bataki

sonralar anladm. Acaba neyi hesaplamak gerekiyordu?

15

Gemiimizin musiki aleti yapmnn incelikleri ile ilgili,

en bykten utaki en ke- 4,5 il 2,5 cm boydadr .

tarihleememi bir katmanndan iin zne dair ok

Ud yapm tpk dier enstrmanlarn imalat gibi

nemli bir ipucu; belki de pek ok mtecessis

gizemli bir meslek olarak kabul edilmitir. Eski ustalar bil-

ziyaretisinin Hadi Ustadan iittii bu birka cmlede

gilerini kolay kolay anlatmaz, srlarn lnceye dek sak-

gizliydi.

larlarm. Gen ustalar ise eski udlarn kapaklarn aarak

llerini ve kullanlan malzemeleri taklit ederek iyi

Sesin mahiyetinin ve mzik seslerinin frekans

netice almaya alrlarm. Gnmzdeyse ud imalat

hesaplamalarnn ok eski tarihlerden beri bilinmekte

mkemmel bir ses kalitesine ulamtr. lkemizde son

olduu kimsenin mehul deildir. 569475 yllar

dnemde

Dou,

arasnda yaam olan Pythagorasn tam beli zincirleri,

Yunanistan ve ABD gibi lkelere ihracat yapmaktadrlar.

Pythagoras dizilerini ve kendi adyla anlan koma araln

yetimi

baarl

ltyeler,

Orta

phesiz bunda teknik olanaklarn gelimesinin etkisi

tespit etmi olduu hepimizce malumdur. Ses fizii ile

vardr. Artk Trk saz yapmclar eski kalplar taklit

tanmam, 1984 ylnda ud yapmaya baladktan sonra

etmek yerine fizik ve matematik kaidelerini kullanarak

oldu. lk yaptm udlarn seslerinin istediim gibi olma-

ses kalitesini tesadfe brakmak istememektedirler.

mas bende d krklndan ok, byk bir merak ve

Baarl ltyelerimizden Faruk Trnz Balkon Akortlama

renme istei domasna yol at. Bir sene boyunca hi

Yntemi sayesinde ud yapmn yle anlatmakta:

yeni ud yapmadm. O yllarda, Trkiyede konu ile ilgili

16

kitap bulmak mmkn deildi. Bugn artk internet

sayesinde, Bat dillerinde yazlm ve ltyelerin iine

nl Kemene yapmcs Baron (18341900) m-

yarayacak bilgilerin bulunabilecei yzlerce kitap ve

terilerine nasl ses istorsun bakalim? diye sorarm. nl

makaleye ulamak ok kolay.

Manol (18451915) beenmedii bir ud karsa onu

krarm. Onnik Usta Onnik Garifyan - Kkner

1985 knda konu ile ilikilendirebileceim bilgiler

(19001965) srlarn kimse anlamasn diye atlyesinde

ieren, edinebildiim tek eser olan, Tde okutulan

birileri varken almazm.

Mekanik Titreimler ders kitabnda, kirilerle ilgili

den-

klemlere ve kiri zati frekansn veren formllere rast-

Bir kiisel anm bu tanmlamac yaklamn ve

ladm. Bylece, balkon frekanslarnn hangi parametreler-

rivayetlerle daralan ufkumuzun hi deilse bizzat lutiyeler

le ilikili olduunu anlamamla balayan uzun bir

tarafndan biraz alm olduunu anlamama yardmc

servene daldm. nmde yepyeni bir ufuk belirmiti.

olmutur. 1977 ylnda Hadi ustaya bir ud siparii

Saysz denemeler yaptm. Yaklak on yl kadar sren

verdiim gnlerde Cerrahpaadaki dkknna sk sk

teorik ve deneysel almalarmn beni getirdii noktada

gider olmutum. Bir gn o zamana kadar kafam hep kur-

artk, denemelerimde deitirdiim parametreleri hem

calam olan bir konunun getii bir sohbete tank oldum.

sonular bakmndan istatistik olarak deerlendirme

Bir amatr ud yapmcs Hadi Ustann azndan laf

imkn bulacak kadar ok veriye sahip olmutum; hem

almaya alyordu. Konu, nasl oluyordu da yaplan her

de artk kullandm yntemi, onu formle edebilecek

udun sesi farkl oluyordu sorusunun etrafnda dolayor-

kadar gelitirmitim. Balkon Akortlama Yntemi olarak

du. Hadi Usta, Bu i hesap iidir. yle grld kadar

adlandrdm teknii, zel olarak yazlm bir program,

basit deil bu. Benim ustamn ustas Manol bunlar ta

lnceye kadar kimseye retmemi. lm deinde

15. Cinuen Tanrkorur, age, s.179-187

16. http://www.oudmaster.com/php/index.php??newlang=turkish

arm kalfalarn yanna, balkonlarn yerini gstermi.

16

TEMEL UD ETM
bir sonometre, bir elektronik akort cihaz ve birka ileme

apnda naylondur. Dier teller ise bakr-nikel-gm

aletini gerekli kld iin, yurtdnda verdiim konfer-

alaml ok ince sarg ile kaplanm ipekten imal

anslarda bir sistem olarak tantmak zere The Brace

edilmektedir. Cinuen Tanrkorur srasyla 0.55, 0.65, 1008,

Tuning System olarak adlandrdm.

1014, 1023 ve 1441 numaral telleri kullanmtr.

Ud'un Akort eitleri :

1997 ylnda tamir iin bana getirilen 1901 yapm

bir Manol udunun tamamen harap vaziyetteki ses

Udun farkl akort sistemleri vardr.:

tablasnn zerinde baz denemeler yaptm. zel bir lastik

1) Geleneksel 5 telli udda (inceden kalna); sol-rela-mi-re;

ekiik ile belli noktalarna ve balkon tabir edilen diren

talarna vurarak kan sesleri (frekans) tespit edip, bunlar Balkon Akortlama Ynteminin formllerine uygu-

2) ada 6 telli udda (ayn srayla): sol-re-la-mi-rela (Targan bu kaln Lay alaca paraya gre bazen kaln
Sol olarak da kullanmtr);

layp tablann ve balkonlarn frekans dalm emasn

karttm. Grdm ki, Manol Usta balkonlar geliigzel
biimde yapmam. Size daha ilgin bir saptamam da

3) Bacanosun yapt deiiklik; sol-re-la-mi-si-fa

aklamak istiyorum: Balkon talarnn hi birinde onlarn

diyez;

ses tablasna yaptrldktan sonra ilenmi olduunu

gsteren bir ize rastlayamadm. Manol Usta, balkonlarn

4) Cinuen Tanrkorur'un kendi akort sisteminde

llendirilmesini ve onlara belli bir ekil verme ilemini,

sol-re-la-mi-si-en kaln mi.

bu talar daha ses tablasndaki yerlerine yaptrmadan

nce yapm. Bunu anlaynca, Manol Ustann frekanslar

Bu akort eitlerini Cinuen Tanrkorur yazmtr.

ile ilgili bilgilere sahip olduu ve ses tablasn yaparken

Gnmzde yaygn olan sistem ise Bacanosun akor-

balkon talarn belli frekanslara akortlad sonucuna

dudur. Ancak birok icrac alaca esere gre bam

vardm. Hlbuki bugn ud yapan hemen herkes, e yk-

telinin akordunda deiiklik yapmaktadr.

seklikte ve ende dikdrtgen kesitli talar hazrlayp

Mzrap:

tutkallayarak bir bask tablas yardmyla bunlar ses tahtasna hep birlikte yaptrmaktadrlar. Bu teknik zaman

Eskiden gen ve erkek kartal kanadndan yaplan

kazandrmakta, ama balkonlar gereken frekanslara

mzrap mekanik bir ses verdii iin yerini bugn esnek ve

getirmemize olanak vermemektedir. Manol Usta her-

dayankl plastik malzemeler almtr. Gemite balama

halde maddenin zaman boyutu ile talarn birim

tezenesi olan kiraz kabuunun da ud mzrab olarak kul-

zamandaki titreim says balamnda ilgilenmi; ada

lanld bilinmektedir.

meslektalar kadar zamandan tasarrufu dnmemi!

Plastikten imal edilen, hafife incelen ular
parabolik olarak yuvarlatlp kee ile parlatlan mzraplara

Yllardr zerinde altm, sazn muhtelif

maazalarda ulamak mmkndr. Bunun yan sra anta

paralarnn zati frekanslarnn, sazn sesindeki grlk, tn

saplarndan uygun ekil verilerek sfr zmpara ile kendi-

gibi zellikleri belirleyen temel parametreler olduuna

niz de imal edebilirsiniz. cracnn zevkine gre sert ya da

dair tespitlerimin, Manol Ustann ynteminin bu yal

yumuak mzrap tercih edilebilir. erif Muhiddin Targann

tan ile teyit edildiini grmek beni ok heyecan-

orta sertlikte esnek mzrap kulland, Bacanosun ise sert

landrd.

mzrap kulland bilinmektedir. Cinuen Tanrkorur ise

mzrabn sertliinden ziyade tutu ekli zerinde durur,

Udun en nemli tamamlaycs ise tellerdir.

doru tutuun sazn icrasnda ok nemli olduunu belir-

Sazmza uygun tel takmamz halinde iyi ses neticesi

tir 17.

almamz mmkndr. Gnmzde yaygn olarak ithal

edilen lavta telleri yaygndr. Tel kalnlklarnda tercih

17. bkz. s.24 Kitabmzda doru mzrap ve ud tutu ekilleri fotoraflarla

gsterilmitir.

edilen ise en alt tel 0.55-0.70, ikinci tel (re) 0.65-0.80 mm

17

TEMEL UD ETM
Ud Metodlar:

derece hzl ve evik bir mzrap tekniine sahip olan

Targan ne yazk ki lkemizde renci yetitirmemitir.
Elimize ulaan metodu ve cd kaytlar ise karlmayacak

Trk musikisi eitiminde sistemli metodlarn ve

bir frsattr.

notann kullanm ok eski deildir. Asrlardan beri

sanatkar, hocasndan mek ettii eseri daha sonra kendi

Cinuen Tanrkorur, Targann al tekniini ben-

talebesine aktarr. Bunun Trk mziinin kendine zg

zellikle

imsememitir. Ona gre udun virtiz Yorgo Bacanostur.

gnmzde kullandmz bat nota sistemine uymayan

Bize gre Bacanosun bilhassa taksimleri, Trk mziinin

Trk mziinin bu sknts bal bana bir tartma

ve udun zenginliini gstermesi bakmndan ok fay-

konusu olmutur.

daldr. Mzrap vurularn eie yakn atan Bacanos ok

yapsndan

kaynakland

bir

gerektir.

sratli mzrap kullanrken falsosuz almay baarabilmitir. Bacanosun taksimlerinin notalar ve analizi

Ancak bilinen ilk matbu saz metodu Ali Salhi

Glin Yahya

Beyin (1878?-1945) Ud Metodudur. 1910 ylnda

21

tarafndan neredilmitir.

neredilen kitap Hocasz Ud renmek Usul baln

Ud icrasnda Cinuen Tanrkorur slubu ise hi
phesiz ok nemlidir. Tanbur tekniini udda uygulamtr. Onun icrasnda sa elden ok sol elle yapt
vibratolar dikkati eker. Srat ve mzrap eviklii yerine
sol eliyle klavye zerinde verdii nanslarla birok udiyi
etkilemitir. Ayrca sazna ylesine hakimdir ki taksim ve
doalamalar sazn farkl perdelerine yapt grmelerle icra edebilmitir. Klasik formlarn (kr- ntk, ar
semi,yrk semi, ark, perev, saz semi) hepsinde
besteleri de bulunan Cinuen Tanrkorur22 (1938-2000)
ayn zamanda tarih, edebiyat ve dile hakim bir mzik
adamyd.

tar18.
lkemizde Kadri enalar, Mutlu Torun, Onur
Akdou, erif Muhiddin Targan, Cinuen Tanrkorur ve
Glin Yahya gibi isimler kymetli birikimlerini metod
halinde neretmilerdir.
Udler:
Trkede ud alan kii anlamna gelen ud
kelimesinin yan sra nadir de olsa avvad dendiine raslamaktayz. Aratrmac Ayhan Sar birok kaynak tarayarak 15. yzyldan 20. yzyla kadar bilinen udilerin isimlerini tespit etmitir. Konuya merak olanlar bu almay
inceleyebilirler.19

Gnmz ud icras ise son derece ilerlemitir.

Mutlu Torun, Bayram Cokuner, Osman Nuri zpekel,
Sedat Oytun, Samim Karaca, Serhan Aytan, Mnir Nurettin
Beken, Mehmet Bitmez, Yurdal Tokcan, Necati elik gibi

Biz burada belli bal isimleri zikredeceiz. Ayrca

gnmzn ok deerli icraclarndan bahsedeceiz. yi
bir icrac olmann ilk art bu virtzleri dinlemekten
geer. Frsat bulduka eski kaytlar dinlemekte fayda
vardr.

udilerin kaytlarnn mutlaka dinlenmesi gerekir.

Gnmz saz icraclnda Tanburi Cemil Beyin
tesirini grmekteyiz. craya getirdii mkemmeliyet
hemen btn sazlar etkiledii gibi udileri de etkilemitir.

Nevres Bey, ekerci Cemil bey, Msrl brahim

Efendi, Udi Afet, Fahri Kopuz, Udi Neet Bey, Sedat ztoprak, erif Muhittin Targan, Cahit Gzkan, Cevdet
Kozanolu, erif li, Yorgo Bacanos, Zeki Duygulu, Kadri
enalar, Selahaddin Erkse, ekip Ayhan zk, Hsn
Coar, Cinuen Tanrkorur, Rd Eri gibi isimler balca
udilerimizdir 20.

Bilhassa taksim ve saz eserlerindeki icra zenginlii asla

gz ard edilmemeli sk sk dinlenmelidir.
Mehmet Yaln YILMAZ
. . Dil Merkezi Trke Birim Yneticisi

18. Cem Behar, Zaman-Mekn-Mzik, s.104, stanbul 1993

19. Ayhan Sar, age, s.34-35
20. Resimlerini temin edebildiimiz udilerimiz iin bkz. s.19-22
21. Yorgo Bacanosun Ud Taksimleri, Kltr Bakanl Yay., Ankara 2002
22. bkz. Merakls iin Cinuen Tanrkorurun kitaplar: Biraz da Mzik (2001),
Mzik Kimliimiz zerine Dnceler (1998), Osmanl Dnemi Trk Musikisi (2003)

Farkl icra teknikleri sebebiyle udiler arasnda

ekoller olumutur. erif Muhiddin Targan iyi bir Bat
mzii eitimi almas sebebiyle mzrap teknii bakmndan geleneksel icradan farkllk gstermektedir. Son
18

TEMEL UD ETM

SAZIMIZI BUGNLERE TAIYAN MEHUR UDLERMZ*

Nevres Bey

Msrl brahim

Fahri KOPUZ

(1873 - 1937)

(1872 - 1933)

(1882 - 1968)

Udi Hafz ekerci Cemil Bey

(1867 - 1928)

Udi Afet

(1850 - 1922)

Udi Neet Bey

*Fotoraflar: Mehmet Gntekin arivi

19

(? - 1930)

TEMEL UD ETM

Sedat ZTOPRAK

(1890 - 1947)

erif Muhiddin TARGAN

(1892 - 1962)

Cevdet KOZANOLU

(1896 - 1986)

erif L

(1899 - 1956)

Yogos BACANOS

(1900 - 1977)

Zeki DUYGULU

(1907 - 1973)

20

TEMEL UD ETM

Cahit GZKAN

(1911 - 1999)

Kadir ENALAR

(1912 - 1989)

Selahattin ERKSE

(1929 - ......)

ekip Ayhan ZIIK

(1932 - 1981)

Hsn COAR

Cinuen TANRIKORUR

21

(1938 - 2000)

TEMEL UD ETM

YAAYAN BAZI MEHUR UDLER

Yurdal TOKCAN

(1966 - ....... )

Serhan AYTAN

(1962 - ....... )

22

TEMEL UD ETM

2. BLM

TUTU ve PARMAK
EGZERSZLER

23

TEMEL UD ETM
Tutu Pozisyonlar
Udun doru tutu tekniklerinin fotoraflarn dikkatle inceleyerek
taklid ediniz. Saznz yanl tutarak, eitime balarsanz ileride
telafisi mmkn olmayan sonularla karlaabilirsiniz.

24

TEMEL UD ETM
Ak Tellerde almalar

25

TEMEL UD ETM
8

10

11

12

13

14

15

26

TEMEL UD ETM

16

17

Ak Tellerde Uzatmal (Noktal) Nota almalar

(.) iareti nne gelen notay yar deeri kadar uzatr. cra esnasnda mzrap sras olarak nokta iaretli nota stten,
noktadan sonraki nota alttan vurulur.

27

TEMEL UD ETM
Ak Tellerde leme (Triole) almalar
Triole yani leme almalarnda st-alt-st ve st-st-alt olmak zere 2 farkl vuru teknii vardr. zellikle ikinci
tr vurular aadaki egzersizlerde grlecei zere farkl teller zerinde baslan notalarn icrasnda kullanlr.

28

TEMEL UD ETM
Ak Tellerde Es (Durma) almalar
Es yani sus iaretleri adndanda anlalaca zere susulacak yerleri belirtici iaretlerdir. aretin kullanld notann
deeri kadar susulur. Es iaretinden sonra gelen notalarn mzrap vuruluu l ierisindeki vuru sralamasn bozmadan
devam eder.

29

TEMEL UD ETM
Kolonlar ve Sesler
Aadaki emada, udda, elin konumuna gre, ilk iki pozisyonda basabilecei sesler gsterilmitir. Kartrlmamas iin,
yalnzca natrel (bemol ve diyezle deitirilmemi) seslerin ad verilmi, dierlerinin sadece yeri iaret edilmitir.

Yan kolonlar

Tututa alt
Kk eik
1. TEL

SOL

2. TEL

RE

3. TEL

LA

4. TEL

5. TEL
6. TEL

DO

LA

SOL

FA

DO

RE

FA

SOL

LA

DO

RE

FA#

SOL

LA

B
Tututa st

S
I

M
S

B
II

S
III

B
IV

Ana Kolonlar

ki Aralklar ve Deitirme aretleri

Klasik Bat mzii nazariyatnda bir tam sesin aral (yani do-re aras) iki yarma blnmtr. Klasik Trk musikisinde
ise 9 eit paraya blnmlerdir. Her bir parasna da koma ad verilmitir.
Deitirme iaretleri ise Bemol ve diyez diye adlandrlr. nne konulduu notay grevi kadar Bemol kalnlatrr,
diyez inceletir. Bekar iareti deitirilmi notay eski haline dntrr.

Ad

Koma Deeri

Sembol

KOMA

BAKIYYE

K.MCENNEP

B.MCENNEP

TANN

ARTIK KL

12-13

30

Diyezi

Bemol

-----------

--------------

TEMEL UD ETM
Parmak Kombinasyon almalar

31

TEMEL UD ETM

10

11

12

13

Not: 11,12,13 nolu egzersizler nev teli zerinde alnacaktr.

Dier tellerde ablon olarak ayn egzersiz yaplabilir.

32

TEMEL UD ETM
Makam almalar
Buselik Makam
Dura

= Dgah Perdesi

Gls

= Hseyni Perdesi

Seyri

= nici kcdr

Yedeni

= Nim Zirgle Perdesi

Donanm

= Hibir deitirme iareti kullanlmaz

Dizisi

= Dgahta Buselik 5'lisine Hseynide Krdi 4'lsnn ilavesiyle meydana gelir.

Genileme= Buselik makam simetrik olarak geniler. Yani karardaki dgahta buselik simetrik olarak muhayyerde buselik
olarak karmza kar.
Seyri = Genellikle Rast perdesi zerinde arghla balanr. Dgh perdesinde yedenli kaldktan sonra gl belirtilir. Gl
olan Hseyn perdesi zerindeki Krd Hicaz ve Uak 4'lleri gsterilerek yarm karar yaplr. Nevda Hicaz ve arghta
Nikriz enileriyle asma kallar gsterilir. Buselik makam dizisine dnlr ve yedenli tam karar yaplr.

33

TEMEL UD ETM

34

TEMEL UD ETM

10

11

12

35

TEMEL UD ETM

13

14

15

16

36

TEMEL UD ETM

17

18

19

20

37

TEMEL UD ETM

21

22

38

TEMEL UD ETM
Buselik Perevi
Usl: Muhammes

Beste: Nikolaki Kemeneci

1.Hane

39

TEMEL UD ETM
Buselik Yrk Semai
Usl: Yrk Semi

Beste: Hammmi-zade smail Dede Efendi

40

TEMEL UD ETM
Buselik ark
Usl: Trk Aksa

Beste : akir Aa

41

TEMEL UD ETM
Rast Makam
Dura

= Rast Perdesi

Gls

= Neva Perdesi

Seyri

= kcdr

Yedeni

= Irak Perdesi

Donanm

= Segah ve Evi Fa perdeleri

Dizisi

= Rast perdesinde Rast 5'lisine Neva perdesinde Rast 4'lsnn eklenmesiyle olusur.

Genilemesi= Rast makam simetrik olarak genilemektedir. Kararda ki Yerinde rast 5lisi simetrik olarak gerdaniye de
rast 5lisi olarak kullanlr.
Seyri = Rast perdesinde balanlr. Rast 5'lisinin ve Yeghtaki Rast 4'lsnn seslerinde dolatktan sonra Neva perdesinde
yarm karar yaplr. Nevadaki Rast 4'ls ve daha az olarak Gerdaniye zerindeki Rast 5'lisinin inici namelerde Evi
perdesi yerine Acem perdesi kullanlr. Bu durumda Neva zerindeki Rast esnisi Buselik esnisine dnr. Rast 5'lisine
Nevada Buselik 4'ls eklenmesiyle oluan dizi Acemli Rast adn alr. Seyir esnasnda Rast'ta Rast, Segahta Segah, Dgahta
Uakli asma kallar yaplr. Yeden kullanlarak karara gidilir.

42

TEMEL UD ETM

43

TEMEL UD ETM
6

44

TEMEL UD ETM

10

11

12

13

45

TEMEL UD ETM

14

15

16

17

46

TEMEL UD ETM
Rast Perevi
Usl: Dyek

Beste: Kemani Tatyos

47

TEMEL UD ETM
Rast Saz Semaisi
Usl: Aksak Semi

Beste: Benli Hasan Aa

48

TEMEL UD ETM

49

TEMEL UD ETM
Rast Yrk Semaisi
Usl: Yrk Semi

Gelse O h Meclise Nz Tegfl Eylese

50

Beste: Hfz Post

TEMEL UD ETM
Rast ark
Usl: Semi

Yine Bir Gl Nihl Aldu Bu Gnlm

Yine bir gl nihl ald bu gnlm

Sim-ten honca fem bi bedel ol gzel
Atein ruhleri yakt bu gnlm
Pr ed pr cef pek kk pek gzel

Grmedim kimsede byle bir dilrb

Byle ka byle gz byle el byle yz
Akn barn zmeye gz szer
El aman pek yaman her zaman ol gzel

51

Beste: Dede Efendi

TEMEL UD ETM
Uak Makam

Yedeni

= Rast Perdesi

Dura

= Dgah Perdesi

Donanm

= Segah perdesi (Si )

Gls

= Neva Perdesi

Dizisi

= Dgah perdesi zerindeki Uak 4'lsne

Seyri

= kc

Neva perdesinde Buselik 5'lisinin eklenmesi ile oluur.

Genilemesi = Uak makam dizisi genellikle peste doru

seslerinde gezinildikten sonra, Neva perdesinde yarm

yegahta rast 5lisi olarak geniler.

karar yaplr. Daha sonra Neva perdesi zerindeki Buselik

Seyri

enisi gsterilir. argahta argahl, Segahta Segahl, Yerinde

= kc bir makam olduundan durak

perdesi veya civarndan seyre balanlr. Genelde genileme

Uak ve Rastta Rastl asma kallar gsterilir.Ana dizinin

blgesinde olan Yegah'ta Rast 5'lisini gsterir. Karar 4'ls

dolalarak Yerinde Uak enisiyle karar verilir.

52

TEMEL UD ETM

18

19

20

53

TEMEL UD ETM
21

22

54

TEMEL UD ETM
Uak Perevi
Usl: Devri Kebir

Mzik: Kemni Takyos Efendi

55

TEMEL UD ETM
Uak ark
Usl: Curcuna

Cn Rakibi Handn Edersin

56

Beste: Griftzen Asm Bey

TEMEL UD ETM

Cn rakibi handn edersin

Ben bi-nevy giryan edersin
Bignelerle nsiyyet etme
Bana cihn zindn edersin

57

TEMEL UD ETM
Hseyni Makam
Dura

= Dgah Perdesi.

Gls

= Hseyni Perdesi.

Seyri

= nici kcdr

Yedeni

= Rast Perdesi.

Donanm

= Segah ve Evi Perdeleri.

Dizisi

= Dgahta Hseyni 5'lisine Hseyni'de Uak 4'lsnn eklenmesiyle oluur.

( )

Genilemesi = Hseyni makam tiz tarafta 2 farkl ekilde geniler. Gl yani Hseyni perdesindeki uak 4lsn, dizi
oluturmaya allarak muhayyerde buselik 5lisi olarak, yada yerindeki Hseyni 4lsn simetrik olarak muhayyerde
hseyni 4ls eklinde geniler.
Seyri

= Gl veya civarnda seyre balar. Diziyi oluturan 4'l ve 5'lilerde dolalarak Hseyni'de yarm karar

yaplr.Dgahta-Hseyni, argahta-Cargah, Muhayyerde-Hseyni ve Buselik, Hseynide-Krdi yapldktan sonra tekrar

diziye dnlp tam karar yaplr. ou zaman geleneksel olarak kullanlan sesler yaknl itibariyle karcar makamna
da geki yaplr. zellikle de Dgah Hseyni ve Hseyni Muhayyer perde atlamalar skca kullanlr.

58

TEMEL UD ETM

4 0

59

TEMEL UD ETM

60

TEMEL UD ETM
Hseyni Saz Semaisi
Usl: Aksak Semai

Beste: Lavtac Andon

61

TEMEL UD ETM

62

TEMEL UD ETM
Hseyni Yrk Semai
Usl: Yrk Semai

Senden Bilirim Yok Bana Bir Fide Ey Gl

63

Beste: Tanbri Ali Efendi

Gfte:
Nevres-i Cedid

TEMEL UD ETM

Senden bilirim yok bana bir fide ey gl

Ellerde o zevk etti ben atelere yandm

Gl yan eller srnz atlasa blbl

ektim o kadar cevr- cefsn kim usandm

Etsem de abestir sitem-i hre tehamml

Derlerdi kabul etmez idim imdi inandm

Gl yan eller srnz atlasa blbl

Gl yan eller srnr atlasa blbl

64

TEMEL UD ETM
Hseyni ark
Usl: Aksak

Ezelden Ainnm Ben Ezelden Hem-Zebnmsn

65

Beste: erif li
Gfte: Mehmet Akif Ersoy

TEMEL UD ETM

Ezelden inanm ben ezelden hem zebnmsn

Berber ahde balandk ne olsam yr-i cnmsn
Ne olsan zerrenim kalbimde hla arpar esrrn
Gel ey cnan gel ey cn kalmasn ferdya didrn

66

TEMEL UD ETM
Mahur Makam
Dura

= Rast perdesi

Gl

= Mhur makam inici bir makam olmas sebebiyle 1. derece gl perdesi gerdaniye perdesi, 2. derece

gl perdesi neva perdesidir.

Seyri

= nicidir.

Yeden

= Gevet perdesidir.

Donanm

= 5 koma diyezli fa yani mhur perdesi kullanlr.

Dizisi

= Arel Ezgi sistemine gre rgh makamnn eddi olarak kabul edildiinden Rastta argah 4lsne, nevada

argah 5lisinin eklenmesiyle oluur.

Genilemesi = nici makam olduundan dolay Mhur makam tiz durak stnde geniler. Yani gerdaniye zerinde
argahl olarak genileme yapar.
Seyir

= Tiz durak Gerdaniye evresinden balanlr. Bu perdede yarm kal yaplarak neva perdesine inilir ve

burada yarm kal yaplr. Daha sonra Hseyni perdesinde buselikli ve argah perdesinde argahl kalnarak yine durakta
yani rastta argah enisi kullanarak bitirilir.

67

TEMEL UD ETM
1

0 4 2 0

3 2 0 3

68

TEMEL UD ETM

69

TEMEL UD ETM
Mahur Perev
Usl: Dyek

Beste: Gazi Girayhan

70

TEMEL UD ETM

71

TEMEL UD ETM
Mahur Saz Semaisi
Usl: Aksak Semi

Refik Talat Alpman

72

TEMEL UD ETM
5

73

TEMEL UD ETM
Mahur ark
Usl: Yrk Aksak

u Gzele Bir Bakn

u gzele bir bakm bak nur sayor

Dnp dnp bakyor ahu gibi kayor
Skldka havadan sinesini ayor
Dnp dnp bakyor ahu gibi kayor

Beste: emsettin Ziya Bey

Tavr tarz dilruba anl anl bir peri

Srnyor ardnca zlf kadar mteri
Dkldke ruyine srma san telleri
Srnyor ardnca zlf kadar mteri

74

TEMEL UD ETM
Segh Makam

5lisine evi te hicaz 4lsnn eklenmesiyle oluumaktadr.

Dura= Segh perdesidir.

Bazen kararda eksik segh 5lisi de kullanlmaktadr. Hal

Gl= Nev perdesidir.

byle olunca nev zerinde ki uak enisi dizi eklinde

Seyri= kcdr.

uzatlarak gerdaniye zerinde bir buselik 5lisi ilave edilir.

Yeden= 4 koma diyezli la yani krdi perdesidir.

Sonu olarak segh makam dizisi Yerinde segh 5lisine

Donanm= Koma bemolu si (segh) ve mi (dik hisar)

evide hicaz 4lsnn, nevda uak makam dizisi ve

perdeleri yazlr.

dolaysyla yerinde eksik segh 5lisinin birlemeleriyle

Dizisi= Eski tabirlerde Segh makam dizisi yerinde segh

olumaktadr.

Genileme

= Segh makam kc bir makam olduundan dolay, pest tarafa yerinde uakl ve yerinde rastl ekilde

geniler.
Seyir

= Durak perdesi veya civarndan balanlr. Dizi seslerinde gezinildikten sonra Nev perdesinde yarm karar

yapar. Gerekli asma kallar yapldktan sonra yedenli olarak karar perdesi yani segah perdesinde bitirilir.

75

TEMEL UD ETM

76

TEMEL UD ETM
3

77

TEMEL UD ETM
Segh Perevi
Usl: Devr-i Kebir

Beste: Neyzen Yusuf Paa

78

TEMEL UD ETM

79

TEMEL UD ETM
Segh Yrk Semi
Usl: Yrk Semi

Etti O Gzel Ahde Vef Mjdeler Olsun

80

Beste: Ebu-Bekir Aa

TEMEL UD ETM

81

TEMEL UD ETM
Segh ark
Usl: Curcuna

Olmaz la Sine-i Sad-Prame

82

Beste: Hac Arif Bey

Gfte: Namk Kemal

TEMEL UD ETM

Olmaz ila sine-i sad preme

re bulunmaz bilirim yreme
Baksa tabbn- cihan reme
are bulunmaz bilirim yreme
Kast ediyor tr-i mjen cnma
Gzleri en son girecek kanma
erh edemem hlimi cnnma
re bulunmaz bilirim yreme

83

TEMEL UD ETM
Acemairn Makam
Dura

= Acem airn perdesidir.

Gls

= nici bir makam olduundan 1. derece gl acem perdesidir, 2. derece gl ise argh perdesidir.

Seyri

= nicidir.

Yeden

= Hseyni airn perdesidir.

Donanm

= Krdi perdesi yazlr.

Dizisi

= argahta argh 4lsne acem airnda bir argh 5lisinin ilave edilmesiyle oluur.

Genileme

= Tiz tarafta simetrik olarak tiz durak acemde argh 5lisi, pest tarafta ise yine simetrik olarak kaba arghta

argah 5lisi kullanlr.

Seyir

= Acem perdesi veya civarndan seyre girilir. Tiz durak acemde yarm kal yaplr. Daha sonra ikinci derece

gl olan argah perdesinde de yarm kal yaplr. Daha sonra nev perdesinde buselik dizili asma kal yaplr. Geleneksel
eserlere bakldnda muhakkak sab makamnda da kallar yapld grlmektedir.

84

TEMEL UD ETM
1

85

TEMEL UD ETM
5

86

TEMEL UD ETM
Acemairan Perev
Usl: Devr-i Kebir

Beste: Neyzen Salih Dede

87

TEMEL UD ETM

88

TEMEL UD ETM
Acemairan Saz Semaisi
Usl: Aksak Semai

Beste: Msrl brahim Efendi

89

TEMEL UD ETM
1

90

TEMEL UD ETM
Acemairan ark
Usl: Ar Aksak

Bir Haber Ver Ey Sab Noldu Glistnm Benim

Bir haber ver ey sab noldu glistanm benim

Kimler ile salnr serv-i hrmnm benim
Blbl-i mtknn aladn yr iidip
Hrler ile mi alr verd-i handnm benim

91

Beste: Bimen en

TEMEL UD ETM
Hicaz Ailesi Makamlar
Hicaz Makam
Dura

= Dgah Perdesi

Gls

= Neva Perdesi

Seyri

= nici kcdr.

Yedeni

= Rast Perdesi

Donanm

= Dik Krdi, Nim Hicaz ve Evi perdeleri yazlr.

Dizisi

= Dgahta Hicaz 4'lsne, Nevada Rast 5'lisinin eklenmesiyle Oluur.

Genilemesi = Durak altnda peste doru yeghta rast 5isi ile genilemektedir. Bylelikle yeghta bir rast makam dizisi
ortaya kmaktadr.
Seyir

= Durak veya gl civarnda seyre balar. Nevda Rast'l yarm karar yapar. Dier Hicaz ailesi makamlarna

asma kallarla geki yaplr.

Rastta Nikriz ve Yegahta Rast enileri yapldktan sonra karar verilir.
Hicaz Hmayn Makam
Dura

= Dgah Perdesi

Gls

= Neva Perdesi

Seyri

= kc-Inici,Bazen kc

Yedeni

= Rast Perdesi

Donanm

= Dik Krdi ve Nim Hicaz perdeleri yazlr.

Dizisi

= Dgah perdesi zerindeki Hicaz 4'lsne Neva perdesinde Buselik 5'lisinin eklenmesi ile oluur.

92

TEMEL UD ETM
Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer

zerinde Nikrizli asma kal yaplr. Nim Hicaz ve Dik Krdi

perdesinde hicaz 4ls ile geniler. Ayrca nev

perdesinde

perdesindeki buselik enisi nevda nihavent makam

Nevada Rast, Hseynide Uak kullanrak Hicaz ailesi

dizisi eklinde uzatlrak muhayyerde krdi 4ls eklinde

makamlarna geki de yaplabilir. Hicaz Humayun

de genileme arz edilir.

Makamnda Niaburlu Kal, dier Hicazlardan ayran

Seyir

= Durak veya gl civarndan seyre

zelliktir. Genileme blgesi gsterildikten sonra Dgah

balanlr. Nevada Buselikli yarm karar yaplr. Rast perdesi

perdesi zerinde Hicaz 4'ls ile karara gidilir.

asma

kal

yaplr.

Hicaz Uzzl Makam

Dura

= Dgah Perdesi

Gl

= Hseyni Perdesi

Seyri

= nici-kcdr.

Yedeni

= Rast Perdesidir.

Donanm

= Dik Krdi, Nim Hicaz ve Evi perdeleri yazlr.

Dizisi

= Dgahta Hicaz 5'lisine, Hseynide Uak 4'lsyle oluur.

Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer

Zirgleli Hicaz Makam :

perdesinde hicaz 5lisi ile geniler. Ayn zamanda bu

Dura

= Dgah Perdesi

genileme ile Hseyni perdesinde bir karcar makam

Gl

= Hseyni perdesi

dizisi ortaya kar.

Seyri

= nici- kcdr.

Seyri

Yedeni

= Nim Zirgle Perdesidir.

oluturan tm enilerde gezindikten sonra Hseynide

Donanm

= Dik Krdi, Nim Hicaz, Nim Sehnaz ve Dik

yarm karar yapar. Rastla Nikrizli, Nim Hicaz ve Dik Krdi

Acem perdeleri yazlr.

de asma kallar yapar,dier Hicazlara geki yapar. Nevada

Dizisi

Rastl ve Buselikli kal yapar, Dgahta Hicazl karar verir.

4'lsnn ekienmesiyle oluur.

= Seyre Hseyni civarnda balar. Diziyi

93

= Dgahta Hicaz 5'lisine Hseynide Hicaz

TEMEL UD ETM

Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer

Seyri

perdesinde hicaz 5lisi ile geniler Ayrca Hseyni zerindeki

Hseynide Uakl, Nevada Rastl ve Buselikli, ve Acem

hicaz 4lsn hicaz humyun dizisi eklinde uzatlr.

Airanda Hicaz gsterir. Dik Krdi ve Nim Hicazda enisiz

Bylece muhayyerde buselikli bir genileme de sz konusu

kallar gsterir. Rastta Nikrizli kal yaplr. Dizinin tmnde

olur.

dolalr ve Dgahta Hicazl karar verilir.

94

= Gl veya civarnda seyre baslanr.

TEMEL UD ETM
4

95

TEMEL UD ETM

10

96

TEMEL UD ETM
Hicaz Hmayn Perevi
Usl: enber

Beste: Veli Dede

97

TEMEL UD ETM

98

TEMEL UD ETM

99

TEMEL UD ETM
Hicaz Yrk Semi
Usl: Yrk Semi

Nideyim Sahn- emen Seyrini Cananm Yok

100

Beste: Hac Sadullah Aa

TEMEL UD ETM

Ah nideyim sahn- emen seyrini cnnm yok

Ah bir yanmca salnr serv-i hrmnm yok
Yr kurbann olam yr dost hayrnn olam dost
Yel lel li ye le l l l l
mrm ye le l li te rel li ye
Le l l l l mrm ye l l
Ah bir yanmca salnr serv-i hrmnm yok

101

TEMEL UD ETM
Hicaz ark
Usl: Semi

Ey Bt-i Nev-eda Olmuam Mptela

102

Beste : Dede Efendi

Gfte : Enderuni Vasf

TEMEL UD ETM
Nihavend Makam
Dura

= Rast perdesidir.

Gls

= Nev perdesidir.

Seyri

= nici kcdr.

Yeden

= Irak perdesidir.

Donanm

= Krdi ve Nim hisar perdeleri yazlr.

Dizisi

= Buselik makamnn rast perdesi zerindeki eddidir.

Yani rastta buselik 5isine, nevada krdi 4l snn eklenmesiyle oluur.

Genileme

= Tiz durakta ve durak altnda genilemeler gstermektedir. Tizdeki genileme nevdaki krdi 4ls

makam dizisi eklinde uzatlmak istenirse gerdaniyede buselikli bir genilemeye ihtiya vardr. ayet durak altnda ise
nev zerindeki hicaz enisi hicaz humyun makam dizisi eklinde aaya doru uzatlr. Bylece yeghta simetrik
bir genileme olmu olur. rnekte iki genilemeyi de ayn anda grmekteyiz.
Seyir

= Gl veya evresinden seyre girilir. Gl zerinde yarm kal yaplr. argahta buselikli ve hicazl ve

akabinde krdi zerinde nikrizli kallar yaplr. Dizinin genilemi alanlarn da gsterip, tekrar rastta buselikli kalla
tam karara gidilir.

103

TEMEL UD ETM

104

TEMEL UD ETM

105

TEMEL UD ETM

10

11

106

TEMEL UD ETM
12

13

14

15

107

TEMEL UD ETM
Mini Mini Bir Nihvend Perevi
Usl: Hafif

Beste: Hseyin Saadettin Arel

108

TEMEL UD ETM
Nihvend Saz Semisi
Usl: Aksak Semi

Beste: Mesud Cemil Bey

109

TEMEL UD ETM

110

TEMEL UD ETM

111

TEMEL UD ETM

112

TEMEL UD ETM
Nihvend Yrk Semi
Usl: Yrk Semi

Beste: Mnir Nureddin Seluk

Gfte: Fuzuli

113

TEMEL UD ETM

114

TEMEL UD ETM

Ruhsrna ayhetme nigh ettiimi

Gz ya dkp nle v ah ettiimi
Ey Padieh-i hsn terahhum adr
Affeyle ki bilmiem gnah ettiimi
Yel lel li yel lel li yel lel li ye le l
ye le lel li Ten nen ni ten nen ni ten nen ni
te ne na na te ne dil li

115

TEMEL UD ETM
Nihvend ark
Usl: Yrk Semi

Vcud kliminin Sultan Sensin

Vcd ikliminin sultn sensin

Efendim derdimin dermn sensin
Bu cism-i n-tvnn cn sensin
Efendim derdimin dermn sensin

116

Beste: Hac Arif Bey

TEMEL UD ETM
KRDL-HCAZKR MAKAMI
Durak

= Rast perdesidir.

Gl

= 1. derece gl gerdaniye perdesi, 2. derece gl nev perdesidir.

Seyri

= nicidir.

Dizisi

= Krdi makamnn rast perdesi zerindeki eddidir. Yani Rast perdesi stnde krdi 5lisinde nevda

krdi 4lsnn ilavesiyle oluur.

Yeden

= Acem airn perdesidir.

Donanm

= Krdi, Nim hisar ve ehnaz perdeleri yazlr.

Genilemesi = K.hicazkar makam inici makam olduun tiz tarafta yani gerdaniyede hicazl veya buselikli olarak
genilemektedir.
Seyir

= Tiz durak gerdaniye ve evresinden seyre girilir. Dizinin o blgedeki sesleri dolatktan sonra gerdaniye

zerinde yarm kal yaplr. Daha sonra 2. derece nev zerinde de yarm kal yaplr. Daha sonra dier seslerde gezinilerek
en son duraa gidilir ve rastta krdili bitirilir.

117

TEMEL UD ETM
1

118

TEMEL UD ETM
6

119

TEMEL UD ETM

120

TEMEL UD ETM
Krdli hicazkr Perevi
Usl: Muhammes

Beste: Tanbri Cemil Bey

121

TEMEL UD ETM

122

TEMEL UD ETM

123

TEMEL UD ETM
Krdli hicazkr Saz Semisi
Usl: Aksak Semi

Beste: Kemani Tatyos Efendi

124

TEMEL UD ETM
1

125

TEMEL UD ETM
Krdli hicazkr Perevi
Usl: Aksak

Gidelim Gksuya Bir Alem-i Ab Eyleyelim

126

Beste : Lavtac Hristo

Gfte : Yahya Kemal Beyatl

TEMEL UD ETM

Gidelim Gksuya bir lem-i b eyleyelim

Ol kadehkr gzeli yr olarak peyleyelim
Bize bu tlimiz olmad yr neyleyelim
Ol kadehkr gzeli vr olarak peyleyelim

127

TEMEL UD ETM
Krdli-hicazkr ark
Usl: Aksak

Muntazsr Terifine Hazr Kayk

128

Beste : Hac Arif Bey

TEMEL UD ETM
Hicazkar Makam
Dura

= Rast perdesidir.

Gls

= 1. derece gl gerdaniye perdesidir. 2. derece gl ise nev perdesidir.

Seyri

= nicidir.

Yedeni

= Irak perdesidir.

Dizisi

= Zirgleli hicaz makamnn rast perdesi zerindeki eddidir. Yani Rastta hicaz 5lisine nevda bir hicaz

4lsnn ilavesiyle olumaktadr.

Donanm

= Krdi, hicaz, hisar ve ehnaz perdeleri yazlr.

Genilemesi = Simetrik olarak gerdaniye perdesi zerindeki hicaz 5lisi ile buselik genilemektedir.
Seyir

= Tiz duraktan seyre girilir. Sesleri dolatktan sonra gerdaniyede yarm kal yaplr. Daha sonra

nevda

yarm kal yaplr. Bilumum seslerde dolalarak en nihayetinde rastta krd ekliyle braktk.

129

TEMEL UD ETM
1

130

TEMEL UD ETM
5

131

TEMEL UD ETM

10

132

TEMEL UD ETM
Hicazkr Perev
Usl: Muhammes

Beste: Tanburi Cemil Bey

133

TEMEL UD ETM
Hicazkr Saz Semisi
Usl: Aksak Semi

Beste: Tanburi Cemil Bey

134

TEMEL UD ETM

135

TEMEL UD ETM
Hicazkr Nak Beste
Usl: Lenk Fahte

Hicr-i Lebinde Yrin Bir Dil Oldu ki O du N-ho

136

Beste: Zekai Dede

Gfte: Yahya Nazm Efendi

TEMEL UD ETM

Hicr-i behinde yrin bir dil ki oldu n-ho

Cem sunsa gnln etmez cm- cihn-num ho
Her rzu o eb gnlder cnnmn hayli
Gitmez ise efendim benden yana hava ho

137

TEMEL UD ETM
Hicazkr ark
Usl: Dyek

Gl Dalnda ten Blbln Olsam

138

Beste: Neveser Kkde

TEMEL UD ETM
HZZAM MAKAMI
Dura

= Segh perdesidir.

Gls

= Neva perdesidir.

Seyri

= nici kcdr.

Yeden

= Krdi perdesidir.

Dizisi

= ie gemi iki farkl dizide mtevellit ortak bir diziye sahiptir; yerinde segah 5lisine evite hicaz

4lsnn eklenmesiyle oluan Arel sistemine gre hzzam makam dizisi ile Nevda kurulu hicaz humyun dizilerinin
birlemesi dahilinde ortaya kan bir diziye sahiptir hzzam makam.

Donanm

(2)
(1)

(4)
(3)

= Segh, Hisar ve Evi perdeleri yazlr.

Genilemesi = Hzzam makam yaps gerei tiz taraflarda genilemeye ihtiya duymamtr. Pest taraflarda dgha
doru karcar makam, rasta doru ise B.suzinak makam eklinde genileme kaydetmitir.
Seyir

= Hzzam 5lisinden seyre girilir. Dizi sesleri dolalarak nev perdesi zerinde hicazl yarm kal yaplr.

Daha sonra tiz durakta, evite, argahta, dgahta asma kallar yaplarak segah perdesinde yedenli olarak hzzaml
karar verilir.

139

TEMEL UD ETM

140

TEMEL UD ETM

141

TEMEL UD ETM
Hzzm Perevi
Usl: Devr-i Kebir

Beste: Tanburi Osman Bey

142

TEMEL UD ETM

143

TEMEL UD ETM

144

TEMEL UD ETM
Hzzm Saz Semaisi
Usl: Aksak Semai

Beste: Udi Nevres Bey

145

TEMEL UD ETM

146

TEMEL UD ETM

147

TEMEL UD ETM
Hzzam ark
Usl: Aksak

Bilirim Daha Sen Pek Kceksin

148

Beste: Bimen en

TEMEL UD ETM
KARCIAR MAKAMI
Dura

= Dgh perdesidir.

Gls

= Nev perdesidir.

Seyri

= nici kcdr.

Yedeni

= Rast perdesidir.

Dizisi

= Yerinde uak 4lsne nevda hicaz 5lisinin eklenmesiyle oluur.

Donanm

= Segh, Hisar ve Evi perdeleri yazlr.

Genilemesi = Nev zerindeki hicaz enisi, hicaz uzzal makam eklinde uzatlr. zellikle de tiz segh inici namelerde
farkl olduundan nev zerinde ortalama bir hicaz ailesi makam dizileri kmaktadr.
Seyir

= Nev perdesi veya civarndan seyre girilir. Bu perdede yarm kal yaplr. eitli perdelerde asma kallar

gsterildikten sonra durak perdesinde karara gidilir.

149

TEMEL UD ETM
1

150

TEMEL UD ETM

151

TEMEL UD ETM
Karcar Perevi
Usl: ifte Dyek

Beste: Tatyos Efendi

152

TEMEL UD ETM
Karcar Saz Semisi
Usl: Aksak Semi

Mzik: Kemeneci Nikolak

153

TEMEL UD ETM
1

154

TEMEL UD ETM
Karcar Keke
Usl: Aksak

Benliyi Aldm Kaakdan

155

Beste: smail Dede Efendi

TEMEL UD ETM
Karcar ark
Usl: Yrk Aksak

Bu K Hanm stanbula Tanda

Beste: smet Aa

Bu k hanm stanbula tan da

Bu baharda gnller glen ola

Elenelim zevk edelim kalpaklar banda

amlcada Kksuda elenelim kol kola

Gzeller var on on drt yanda

Kadehimiz gh boala gh dola

Elenelim zevk edelim kalpaklar banda

Elenelim zevk edelim kalpaklar banda

156

TEMEL UD ETM
MUHAYYER MAKAMI
Dura

= Dgah perdesidir.

Gls

= 1. derecede Muhayyer 2.derecede Hseyni perdesidir

Seyri

Yedeni

= Rast perdesidir.

Donanm

= Segah ve Evi perdeleri yazlr.

Dizisi

= Dghta Hseyni 5lisine Hseynide Uak 4lsnn eklenmesiyle oluur.

nicidir.

Genilemesi = Simetrik bir genilemeye sahiptir. Tiz durak muhayyerde Hseynili geniler. Bazende Hseyni zerindeki
uak 4ls dizi eklinde uzatlarak yine muhayyerde bu sefer buselikli bir genileme sz konusu olur.
Seyir

= nici bir makam olduu iin tiz durak muhayyerden veya civarnda seyre balanlr. Muhayyerde buselikli

ve Hseynili kallar yaplr. Gl Hseyni perdesinde yarm kararl kal yaptktan sonra nevada rastl, Hseynide
uakl, yerinde seghl kallar yaparak dghta tam karar yapar.

157

TEMEL UD ETM
1

158

TEMEL UD ETM

159

TEMEL UD ETM
7

160

TEMEL UD ETM
Muhayyer Perevi
Usl: Devr-i Kebir

Mzik: Tamburi Cemil Bey

161

TEMEL UD ETM

162

TEMEL UD ETM
Muhayyer Saz Semisi
Usl: Aksak Semi

Mzik: Tamburi Cemil Bey

163

TEMEL UD ETM

164

TEMEL UD ETM
Muhayyer ark
Usl: Aksak

ltimas Etmee Yare Varnz

ltimas etmee yre varnz

Kula kul oldum aman kurtarnz
Etsin zd beni yr yalvarnz
Kula kul oldum aman kurtarnz

165

Beste : Hac Arif Bey

TEMEL UD ETM

3. BLM

SSLEME TEKNKLER

166

TEMEL UD ETM
SSLEME TEKNKLER
1.ARPMA
Mzik sslemelerinin en bata gelenlerindendir. l

zamann kulland iin kuvvetli zamana denk gelir.

iserisinde kk kk notalar eklinde yazlr. Zamansal

Bylece APOJYATR denilen bir durum ortaya kar.

olarak klasik bat mziine gre Trk musikisinde arpma

1.A) TEK NOTA: Kk yazlan tek notalardr.

notalar, kendisinden nce gelen notann zamansal deerini

ounlukla eimli izgili ve 8lik derecede nota deerinde

kullanp zayf zamana denk gelirler. Bat mziinde bunun

yazlr.

tersi sz konusudur. Kendisinden sonra gelen notann

a)Deerini kendinden nce gelen notadan alma ekli

g
1

Bu arpmalar alt mzrapla vurulur. Ve mmkn olduu srece abuk hzla yaplmas gerekmektedir.

167

TEMEL UD ETM
AYNI SES ARASINDA ARPMA EGZERSZ
Bu egzersizde rprizlerin ok yaplmasna ve temiz ses kartlmasna dikkat edilmesi gerekmektedir.

NC VE IKICI K SES ARASINDA ARPMA EGZERSZLER

Bu egzersizlerinde ayn ekilde allmas gerekmektedir.

NC K SES ARASINDA

IKICI K SES ARASINDA

168

TEMEL UD ETM
b) Deerini kendinden sonra gelen notadan alma ekli

Hzl ve temiz yapmak gerekmektedir. Bu arpma notalar kuvvetli zamana denk geldii iin st mzrapla vurulur.

1.B) K NOTA (FT ARPMA)

Kk yazlm ift notalardan ibarettir. Mzrapla st-alt eklinde vurulur.
a) Deerlerini kendilerinden nce gelen notadan alma ekli

b) Deerlerini kendilerinden sonra gelen notadan alma ekli

169

TEMEL UD ETM
2. GRUPETTO ( NOTA)
yada drt kk notayla yazlr. Kendinden nce gelen notann zamanndan alr. Musikimizde lvta ve tanbur
mzrab eklinde bilinir. Mzrap vuruluu alt-st-alt eklidedir. Bazen st-alt-st de tercih edilebilir.

3. TRL
zerine konulan notay bir sonraki notayla ardarda hzl ve eit deerlerle tekrarlamak demektir. areti tr eklindedir.
Mzrap vurulu ekli st-alt eklinde btn notalara vurulur veya ilk notaya vurulup geri kalanlar mzrapsz bal
ekilde icra edilir.

170

TEMEL UD ETM
4. LEGATO ALIMALARI
Bal notalar anlamna gelmektedir. Bir nceki sese legato yaplacak nota mzrapsz sadece parmak basks ile yaplr.
kc ve inici legatolarn icra ekilleri biraz farkllk gsterir.
A) IKICI LEGATO
a) LK NOTA AIK TELDE OLURSA: Ak teldeki ilk nota mzrapla vurulduktan sonra legato notas parmakla
serte basarak kartlr. Legato yapacak parma klavyeden fazla uzaklamamas gerekmektedir.

b) LK NOTA KAPALI TELDE OLURSA: Mzrap vurulu ekli bir nceki konu ile ayndr.

171

TEMEL UD ETM
B) NC LEGATO
lk nota mzrap vurulduktan sonra legato notas parmakla teli aaya ekerek kartlr.

2 1

2
1

4 1

3 2

6
4

4 3

4 3

3 2

2
*

*
4 2

4 2

*
1

4 1

*
2

*
4

4 1

*
4

*
3

2 1 2

4 3
*

172

3
*

TEMEL UD ETM
5. AJELTE EGZERSZLER
Bu tekniklerde ama sratli almlarda notalarn doru, temiz ve anlalr ekilde duyulmasdr.
A) HIZLANMA TEKNKLER
1

173

TEMEL UD ETM
B) POZSYONLARDA HIZLI GE

2 1

174

TEMEL UD ETM
6.POZSYON DEM ALIMALARI
A) ARPMASIZ POZSYON DEM
1

175

TEMEL UD ETM
B) ARPMALI POZSYON DEMLER
1

176

TEMEL UD ETM
C) ki telde 3l, 6l ve 10lu pozisyon deiimleri.
LLERLE POZSYON DEM
1

ALTILILARLA POZSYON DEM

1

ONLULARLA POZSYON DEM

177

TEMEL UD ETM

4. BLM

KK ALBM

178

TEMEL UD ETM
Hseyni Oyun Havas
Usl: Nim Sofyan

een Kz

179

Beste : Tanburi Cemil Bey

TEMEL UD ETM
ehnaz Longa
Usl: Sofyan

Beste: Santuri Ethem Efendi

180

TEMEL UD ETM

181

TEMEL UD ETM
Nihavend Longa
Usl: Nim Sofyan

Mzik: Kevser Hanm

182

TEMEL UD ETM

183

TEMEL UD ETM
argah Sirto
Usl: Msemmen

184

TEMEL UD ETM
Sultani-Yegh Sirto
Usl: Nim Sofyan

Beste : Refik Fersan

185

TEMEL UD ETM

186

TEMEL UD ETM
Rast Saz Eseri
Usl: Yrk Semi

(Ondrtl)

187

Beste : Refik Fersan

TEMEL UD ETM

188

TEMEL UD ETM
Nikriz Longa
Usl: Nim Sofyan

Beste : Tanburi Cemil Bey

189

TEMEL UD ETM
Hicaz Mandra
Usl: Devri-i Turan

Beste : Tanburi Cemil Bey

190

TEMEL UD ETM

191

TEMEL UD ETM

YAZARLAR HAKKINDA

Ersin ERSAVA
1978 senesinde stanbul'da dodu. lkokul tahsilinden sonra 1990da T Trk Musikisi Devlet Konservatuarna girdi.
Ortaokul, lise ve niversite eitimini burada tamamlayarak 2002 senesinde mezun oldu. renimi srasnda bata Udi
Serhan Aytan olmak zere Erol Sayan, Aleddin Yavaa, etin Krk ve ehnaz Uurel gibi birok deerli hocalardan
istifade etti. 2002 ylndan itibaren SMEK ats altnda ud usta reticisi olarak grev ald. 2005 ylnda Relaxation Music
With Turkish Instruments serisinde yer alan ilk solo albm niteliindeki Sabah albm kt.

brahim KARAROLU
1981 ylnda stanbulda dodu. Eyp Musiki Cemiyetinde mzik eitimine balad. SMEKte 1997 1998 yllar arasnda
Yurdal Tokcann rencisi oldu. Serhan Aytan ve Mehmet Emin Bitmezden ders ald. T Trk Mzii Devlet Konservatuar
temel bilimler blmnden mezun oldu. SMEKte iki yldr ud usta reticisi olarak grev yapyor.

KAYNAKA
1. Torun, Mutlu., 1993, Ud Metodu-Gelenekle Gelecee- alar Yaynlar, STANBUL
2. zkan, smail Hakk., 2006, ztuna, Ylmaz., 1990, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi, Kltr Bakanl, ANKARA
4. Targan, erif Muhiddin., 1995, Ud metodu, Gkhan Matbaas, STANBUL
5. Aytan, Serhan., K.B Devlet Korosu Sanats, Ud Dersleri Notlar.
6. Gazimihal, Mahmud Ragp., 1960, Msiki Szl, STANBUL

192