Ergul - Seriye Siciline Gore Adana'nin Sosyo-Ekonomik Tarihi PDF

T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TARH (YENA TARH)
ANABLM DALI
53 NOLU ERYYE SCLNE GRE

ADANANIN
SOSYO-EKONOMK TARH
Yksek Lisans Tezi
Hatice Ergl
Ankara-2006
T.C.
ANKARA NVERSTES
TARH (YENA TARH)
ANABLM DALI

ADANANIN
SOSYO-EKONOMK TARH
Yksek Lisans Tezi
Hatice Ergl
Tez Danman
Yrd. Do. Dr. Eftal kr Batmaz
Ankara-2006
T.C.
ANKARA NVERSTES
TARH (YENA TARH)
ANABLM DALI

ADANANIN
SOSYO-EKONOMK TARH
Yksek Lisans Tezi
Tez Danman : Yrd. Do. Dr. Eftal kr Batmaz
Tez Jrisi yeleri:

Ad ve Soyad
mzas
.......................................................
.................................
....................................................................
.........................................
....................................................................
.........................................
....................................................................
.........................................
....................................................................
.........................................
....................................................................
.........................................
Tez Snav Tarihi ..................................
NDEKLER
NSZ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
TABLO LSTES... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
iii
GRAFK LSTES... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
iii
KISALTMALAR... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
iv
GR
A- ADANA TARH HAKKINDA ALIMALAR ... ... ... ... ... ... ... ...
B- ERYYE SCLLER HAKKINDA GENEL BLG ve ADANA
ERYYE SCLLER... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
C- KAYNAKLARIN DEERLENDRLMES ve TEZN
EREVES... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1-31
1
3
1- Merkezden Gelen Belgeler... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
2- Mahallinde Tutulan Belgeler... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
BRNC BLM
32-41
MEKAN ORGANZASYONU
A- ADANA EYALET... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
32
B- ADANA EYALETNN SANCAKLARI... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
C- ADANA EYALETNN KAZALARI... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
D- KONAR GERLER VE YERLEK HAYAT... ... ... ... ... ... ... ...
38
KNC BLM
ADANA EHR VE EHR HAYATI
42-75
A- YNETM... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
42
1- Adana Valileri ve Mtesellimleri... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
42
2- Adana Ayanlar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
49
3- Voyvodalar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
52
4- Vali ve Kad likileri ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
B- NFUS YAPISI VE MAHALLELER... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
55
1- Adana ehir Merkezinde Nfus Yaps... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
56
2- Mslim ve Gayrimslim Nfus... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62
C- ehirde Sosyal Hayat... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
68
1- Ev... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
68
2- Aile... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
70
3- ehir Hayat... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
73
NC BLM
76-104
EKONOMK HAYAT
A- VERGLER... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
78
B- EHRDE EKONOMK HAYAT... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
88
1- Narhlar... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
88
2- Ticaret Hanlar... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
93
C- MUKTAALAR... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
95
D- VAKIFLAR VE VAKIF ORGANZASYONU... ... ... ... ... ... ... ... ...
100
SONU... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
105-106
BBLYOGRAFYA... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 107-117
53 NOLU ADANA ERYYE SCL TRANSKRPSYONU... ... ... ... 118-267
ZET... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
268
ABSTRACT... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
270-271
NSZ
Osmanl arivlerinde yer alan belge koleksiyonlarna bal olarak XVI. yzyl
Osmanl Tarihi ile ilgili pek ok alma yaplm olmasna ramen, daha sonraki
yzyllar iin bu say olduka azalm grnmektedir. Tapu Tahrir Defterleri ehir
tarihi zerine yaplan almalar iin nemli bir kaynak oluturduundan, XVI.
yzyl ehir tarihi zerine birok yksek lisans ve doktora almas yaplmtr.
XVII. yzyl ve sonras iin eriyye sicilleri nemli bir ariv belgesi olduu halde,
bu belgelerdeki bilgilerin dank olmas alma gl dourmu, bu yzden de
XVII. ve XVIII. yzyl iin daha az sayda alma yaplmtr.
Bu almada, Adanann XIX. yzyl eitli alardan aklanmaya
allmtr. zellikle klasik dnemde yaplm olan tespitler esas alnarak,
Adanann bu dnemde nasl bir manzara izdiinin, geirdii deiikliklerin ve
bunlarn yansmalarnn tespitine gayret edilmitir. Dier yandan Adanann zellikle
ehir hayat ve ekonomik hayatna dair kesitler ortaya konulmaya allmtr.
Tez almamz, nce XVI. yzylda zeyir Sancann Sosyo-Ekonomik
Durumu konusunda balad. Daha sonra bu konunun Erzurumda Atatrk
niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Tarih Blmnden Abdulkadir Gl tarafndan
Yksek Lisans Tezi olarak ele alnd ortaya kt. Bu alma ierisinde bizim ele
aldmz 193 numaral zeyir Mufassal Tahriri Defteri de deerlendirilmi
olduundan tez konumuzu deitirme mecburiyeti dodu. Doum yerimiz olmas ve
yer isimleri vs. konusunda bilgi sahibi olmamz bakmndan Adana eriyye
Sicillerine dayal bir alma yapmaya karar verdik.
i
Adanaya ait 150 sicil defteri ierisinden zerinde alma yaplmam olan
53 numaral sicili setik. Bu seimde, defterde yer alan belgelerin XVIII. yzyl sonu
ve XIX. yzyl balarn iermesi ve Tanzimat ncesi bir gei dnemini yanstmas
etkili oldu.
Tez almamza nce defterde yer alan btn belgelerin transkripsiyonu ile
baladk. Daha sonra btn belgelerin belge trlerini, tarihlerini ve konu zetlerini
gsteren bir tablo hazrladk. Belgelerde yer alan bilgilere dayal olarak tezin
iskeletini oluturduk.
Birinci blmde, Adana eyaleti, sancak ve kazalar hakknda bilgi verildi.
kinci ve nc blmlerde sosyal ve ekonomik yap belgelere dayal olarak
irdelendi.
Bu almam srasnda grlerinden istifade ettiim Sayn Hocam Prof. Dr.
zer Ergene ve Do. Dr. Ylmaz Kurta, daha nceki tez almam srasnda
danmanm olan Sayn Yrd. Do. Dr. A.Latif Armaana ve tezin btn
aamalarnda bana her bakmdan yardmc olan Danmanm Sayn Yrd. Do. Dr.
Eftal . Batmaza, Milli Ktphane yetkililerine, izin konusunda gerekli kolayl
gsteren Tapu ve Kadastro Genel Mdrl Ariv Dairesi Bakanl yetkililerine
ve metnin kontrolnde yardmn esirgemeyen Nurullah lere teekkr etmeyi bir
bor bilirim.
Hatice Ergl
Ankara 2006
ii
TABLO LSTES
No
Balk
Sayfa
Tablo 1
: Dnemlerine Gre Adana eriyye Sicilleri
Tablo 2
Tablo 3
: Belge Trlerine Gre Belgelerin Dalm ve Yzdeleri
10
Tablo 4
: Ferman Listesi
12
Tablo 5
: Berat Listesi
16
Tablo 6
: Buyuruldu Listesi
17
Tablo 7
: Temessk Listesi
19
Tablo 8
: Tahvil Listesi
20
Tablo 9
: lm Listesi
22
Tablo 10
: Trlerine Gre Hccetler
24
Tablo 11
: Vakf Belgeleri
25
Tablo 12
: Mrasele Listesi
27
Tablo 13
: Tereke Listesi
29
Tablo 14
: Salnmelere Gre Adanann dari Taksimat
35
Tablo 15
: 1525, 1536 ve 1572 Tahrirlerine Gre Nfusun Dalm ve

Yzdeleri
39
Tablo 16
: Adanann Mahalleleri
59
Tablo 17
: Mahallelerin Avarz-hane Listesi (1823)
65
Tablo 18
: 1821 Tarihli Fermana Gre Dnemin Altn ve Gm Rayici
77
Tablo 19
: Gelir durumuna gre Hristiyanlarn Saylar ve Oranlar
81
Tablo 20
: Cizye Oranndaki Art
82
Tablo 21
: Tespiti Yaplabilen Esnaf Gruplar
90
Tablo 22
: 1695 Senesi Malikane Satlarnda Adana Muktaalarn Satn

Alan Kiiler
98
Trlerine Gre Belgelerin Listesi
GRAFK LSTES
No
Balk
Sayfa
Grafik 1
: Belge Trleri
10
Grafik 2
: Kaynana Gre Belgeler
11
Grafik 3
: Hristiyan Says ve Ekonomik Durumu
81
iii
KISALTMALAR
AS.
: Adana eriyye Sicilleri
Bkz.
: Baknz
Bs.
: Basm
c.
: Cilt
ev.
: eviren
DA
: Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi
DTCF
: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi
DTCFD
: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi
ED.
: Evkaf Defteri
Haz.
: Hazrlayan
: Milli Eitim Bakanl slam Ansiklopedisi
EF
: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
OTAM
: Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi
OTDTS
: Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl
S.
: Say
s.
: Sayfa
TD.
: Tapu Tahrir Defteri
TTK.
: Trk Tarih Kurumu
v.
: varak
vd.
: ve devam.
Yay.
: Yaynlar
yy.
: yzyl
iv
GR
almamzda XVIII. yy. sonlarndan XIX. yy. balarna kadar Adana

ehrinin sosyal ve ekonomik tarihi konu alnmtr.
XVIII. yzylda Osmanl Devleti ekil itibariyle klasik dnem zelliklerini
gsterse bile, mana olarak yeni bir srecin ve dnemin balangcndadr. Bu yeni
dnem XIX. yy. balarndan itibaren etkisini hissettiren batllama srecininin ilk
tohumlarnn atld bir dnemdir.
Bu almann, Osmanl Devletinin yeniden yaplanma (reorganizasyon)
ierisine girdii bu dnemden XIX. yzyla geii ve yansmalarn dar kapsaml da
olsa- grmek asndan faydal olacan mit ediyoruz.
A- ADANA TARH HAKKINDA ALIMALAR
Son yllarda yaplan tarih aratrmalarna baktmz zaman, gerek kent
tarihilii gerekse blge tarihilii ad altnda yaplan almalarda deiik
niversitelerde pek ok yksek lisans ve doktora tezlerinin yaptrldn gryoruz.
zellikle 1980li ve 1990l yllarda yaplan bu tezler, genellikle tahrir defterlerine
veya eriyye sicillerine dayal olarak ele alnm ve ou belge ya da defterlerin
transkripsiyonlarndan ileriye gidememitir. Ayrca mevcut bilgilerin herhangi bir
sorgulamaya tabi tutulmadan, belirli bir ablon zerine oturtularak yazya
aktarldn gryoruz1.
Btn bunlarla birlikte ayn serilerle ok baarl almalar ortaya
konulmutur. Bir sre sonra, tahrir defterleri arlkl olan bu almalarda dnemin
dier belge koleksiyonlarnn da kullanlarak, bilgilerin sorgulanmaya balandn

grmekteyiz 2.
ukurova blgesi ile ilgili ilk bilimsel alma sayabileceimiz makale 1963
ylnda Faruk Smer tarafndan gerekletirilmitir3. Adana eski belediye
bakanlarndan Kasm Enerin almalar ariv kaynaklarndan ok seyahatnamelere
ve mahalli kaynaklara dayal almalardr4. Adana mimari yaplar hakknda Naci
Kum nemli makaleler yaynlam5; Nusret am da doktora tezi hazrlamtr6.
1985 yllarndan sonra, Ylmaz Kurtun Yksek Lisans ve Doktora tezlerinde
Adana zerine altn grmekteyiz7. Adana vakflar konusunda ise, Mustafa
Alkan 2004 ylnda bir doktora tezi hazrlamtr8. Ayrca son yllarda Yap Kredi
Yaynlarndan olduka gzel bir alma yaynlanmtr9.
Bu tr almalara ynelik yaplan eletiriler iin Bkz. Hlya Ta, XVII. Yzylda Ankara, Ankara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Doktora Tezi, Ankara 2004, s. 3.
2
Bahaeddin Yediyldz, Ordu Kazas Sosyal Tarihi (1455-1613), Kltr ve Turizm Bakanl Yay.,
Ankara 1985; Feridun Emecen, XVI. Asrda Manisa Kazas, TTK Yay., Ankara 1989; Gknur
Gebakan, XVI. Yzylda Malatya Kazas (1516-1560), Malatya Belediyesi Kltr Yay., No:6,
Malatya 2002; Mehmet z, XV-XVI Yzyllarda Canik Sanca, TTK Yay., Ankara 1999; Zeki
Arkan, XV-XVI. Yzyllarda Hamit Sanca, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yay., No: 52, zmir
1988.
3
Faruk Smer, "ukur-ova Tarihine Dair Aratrmalar (Fetihten XVI. Yzyln kinci Yarsna
Kadar)", DTCF Tarih Aratrmalar Dergisi (TAD), I/1 (1963), s.1-113.
4
Kasm Ener, Adana Tarihine Dair Aratrmalar, Adana 1967; Kasm Ener, Ramazan Oullar
Trkmen Beylii Tarihi, stanbul 1979; Kasm Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasna (ukurova'ya) Bir
Bak, 7.Bs., stanbul 1986.
5
Naci Kum, "slm ve Osmanl Trkleri Devrinde Misis, Antlar-Kitabeler", Anadolu Aratrmalar ,
I (1955), s. 97-108; Naci Kum, "Ramazanoullar Tarihi ve Adana ehrindeki Eserleri", Grler,
Say: 35 (1941), s. 6-8 ve 22-23; Naci Kum, "Ramazanoullar Trbesi", Grler Adana Halkevi
Dergisi, Say: 33 (1941), s.15-18; Naci Kum, "Ulucami Kap Kubbesindeki Ylan ekilleri
Mnasebetiyle Ylan ve Ejderha Timsallerinin Mana ve Mefhumu", Grler, Say: 34 (1941), s. 813.
6
Nusret am, Ramazanoullar Mimar Eserleri, niversitesi lhiyat Fakltesi, Baslmam Doktora
Tezi, Ankara 1979.
7
Ylmaz Kurt, Adana Mufassal Tahrir Defteri (980 H.-1572 M.), Gazi niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1985; Ylmaz Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi,
Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, Ankara 1992.
8
Mustafa Alkan, Adanann Btncl Tarihi erevesinde Adana Sanca Vakflarnn AnaliziTsoktar Veri Tabanna Dayal Bir Aratrma-, Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
Baslmam Doktora Tezi, Ankara 2004.
9
Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugne Adana: Kpr Ba, Haz., Do. Dr. Erman Artun- M.Sabri Koz,
Yap Kredi Yay., stanbul 2000.
Son yllarda, zellikle de 1990l yllarda sicillere ve salnamelere dayal

olarak yaplan dier mnferit almalarn ise daha ziyade yksek lisans seviyesinde
kaldn grmekteyiz10.
B- ERYYE SCLLER HAKKINDA GENEL BLG ve ADANA
ERYYE SCLLER
Mahkemelerde kadlarn verdikleri kararlarn veya tuttuklar zabtlarn sicile
kaydedilmesi adeti, sadece Osmanl Devletine has bir usul deildir. Hz.Muhammed
zamanndan itibaren nemli adli kararlarn yazya geirildii, Osmanl Devletinin
selefi olan Seluklularn eriyye sicilleri tuttuklar yaplan aratrmalar ile
ispatlanmtr11. Ortaa slam dnyasnda byk ehirlerin kadlklar belirli ailelere
mnhasr olduundan, bunlarn, dzenli sicillere sahip olduu bilinmekle beraber bu
genel bir kural deildi. Bazen grevinden ayrlan kadlarn sicillerini beraberinde
gtrdkleri de grlmekteydi. Bu nedenle sz konusu dnem sicillerinin hibirinin
gnmze kadar gelmedii grlmektedir12.
Osmanl imparatorluunda Kanuni Sultan Sleyman dnemine kadar,
grevden ayrlan kadlarn sicillerini yanlarnda gtrmeleri adeti devam etmi,
10
Ahmet Kk, 10 Numaral Adana eriye Sicil Defteri (1241/1825-1260/1844), nn niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Malatya 1996; M. Zahit Yldrm, 30
Numaral Adana eriye Sicil Defteri 1115/1703-1171/1757, nn niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Malatya 1996; Feyzi Kaplan, 6 Numaral Adana eriye
Sicili (H.1203/M.1788-H.1204/M.1789), nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam
Yksek Lisans Tezi, Malatya 1996; Talip Atmaca, 129 Nolu (H.1143-1145 M. 1730-1732) Adana
eriye Sicili, nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Malatya
1996; Mahmut Karatepe, 135 Nolu Adana eriye Sicil Defteri Transkripsiyonu ve Katalogu
(H.1266/1267-M.1859/1860), nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek
Lisans Tezi, Malatya 2000; Halil brahim Kaplan, Salnmelere Gre Adana (1880-1900), Sleyman
Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Isparta 2001;
F.Duygu Saban (Oral), XVI. Yzylda Adana Kentinin Fiziksel Yaps, ukurova niversitesi Fen
Bilimleri Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, Adana 1996.
11
Akgndz, eriyye Sicilleri I, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yay., stanbul 1988, s. 62.
12
Fuat Kprl, Anadolu Seluklular Tarihinin Yerli Kaynaklar, Belleten, VII/27 (1943), s. 409.
Kanuni Sultan Sleymann emriyle buna yasak getirilmi13 ve bylece defterlerin

yerinde kalmas salanmtr. Bundan sonra grevi sona eren kadnn sicil
defterlerini bizzat kendisi veya emini vastasyla halefi olan kadya teslim etme esas
getirilmitir14.
Kadlar, er ve hkm muamelata gre kendilerine verilen beratlardaki
vazifeleri yerine getirip, genel olarak Hanefi Mezhebi zerine hkm verirlerdi.
Nikah, miras taksimi, yetimin muhafazas, vasi tayin ve azli, vasiyetlerin ve
vakflarn hkmlerine riayet edilmesinin nezareti, crm cinayet ve dier btn
davalar kadlar tarafndan grlrd15. Kad genel olarak, meden ve ceza denilen
davalara bakard. Ancak grevinin er nitelii kadnn bir takm idar grevleri de
yrtmesini ve denetlemesini gerektirirdi. Bu bakmdan cami, medrese gibi vakf
kurumlarnn ynetim ve denetiminden, ehir idaresi ve asayi ilerine kadar birok
alanda onu sorumlu olarak grmek mmkndr16.
XVIII. yy. ortalarna doru kadlar normal olarak grevlerine devam
ederlerken, bu tarihten sonra, kadlk kurumu da bozulmu ve birok kazada kad
yerine naibler (kad vekilleri) grev yapar olmulardr.
Kad, naib tayin ederken genellikle o mahallin alimlerinden olanlar seerdi.
Bu kiiler de o yrenin medreselerinden icazet alm kimseler olurdu17.
Osmanl Devletinde durumalar halka ak olarak yaplmaktayd. Ayrca
mahkemede, eriyye sicillerinde uhdl-hl ksmnda belirtilen ahitler
bulunuyordu ki bu durum, adaletin gvenilirlii bakmndan nemli bir gstergeydi18.
13
Kprl, Anadolu Seluklular Tarihinin Yerli Kaynaklar, s. 410

Akgndz, eriyye Sicilleri I, s. 18
15
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devletinin lmiye Tekilat, Ankara 1988, s. 108-109
16
lber Ortayl, Osmanl Kadsnn Tara Ynetimindeki Rol zerine, Amme daresi Dergisi, c.
IX, s.1, Ankara, s. 96.
14
eriyye sicillerinde; kadlar tarafndan kaleme alnan hccet, ilam,

mrasele, tereke vb. kaytlar ile merkezden gnderilen ve kadlar tarafndan sicile
kaydedilen fermanlar, tayin beratlar, buyuruldular ve dier hkm eitleri
bulunur19.
Gerek tarihimiz ve gerekse milli kltrmz asndan byk nemi bulunan
bu sicillerin katalog almalar konusunda yayn yapanlar; Ahmet Akgndz20,
Osman Ersoy21, Mcteba lgrel22 ve Yusuf Halaoludur23.
Adanaya ait eriyye Sicillerinin tamam Milli Ktphanede bulunmaktadr.
Tablodan da grlecei zere younluk 77 adet sicil ve % 51lik gibi bir oranla
XVIII. yzylda bulunmaktadr. Bunu, 60 adet sicil ve % 40lk bir orana sahip olan
XIX. yy. takip etmektedir. XX. yzylda 12 sicilin varlna karn XVII. yzylda
sadece bir sicil gze arpmaktadr.
Tablo 1: Dnemlerine Gre Adana eriyye Sicilleri
XVII. yy.
17
XVIII. yy. XIX. yy. XX. yy.
Toplam
Adedi
77
60
12
150
0,6
51,3
40,0
8,0
100
Ortayl, Osmanl Kadsnn Tara Ynetimindeki Rol zerine, s. 98

Mustafa Akda, Trkiyenin ktisadi ve ctimai Tarihi, c. 2, stanbul 1995, s. 73.
19
Akgndz, eriyye Sicilleri I, s. 20; Rifat zdemir, XIX. Yzyln lk Yarsnda Ankara, Kltr
Bakanl Yay., Ankara 1986, s. 1718.
20
Akgndz, eriyye Sicilleri I, s. 83 vd.
21
Osman Ersoy, eriyye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doru, DTCFD, c.XXI, S. 3-4, Ankara
1963, s. 33 vd.
22
Mcteb lgrel, eriyye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doru, Tarih Dergisi, S. 28-29, stanbul
1975, s. 123-166.
23
Yusuf Halaolu, eriyye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doru, (Adana eriyye Sicilleri), Tarih
Dergisi, S. 30, stanbul 1976, s. 99-108.
18
C-
KAYNAKLARIN
DEERLENDRLMES
VE
TEZN
EREVES
Biz de, Adanann sosyal, ekonomik ve demografik durumuna ilikin bu
almamzda ana kaynak olarak eriyye sicillerini kullandk. 1752 ila 1822 yllar
arasn kapsayan almamzda, yeri geldike konuyu daha iyi aklayabilmek iin,
tahrir defterleri ve salnme almalarn da gz nnde bulundurduk.
Teze kaynaklk eden 53 Nolu Adana eriyye Sicilinin tamam 70 sayfadan
olumaktadr. erisinde bulunan ve bo olan 3 sayfas numaralandrmaya dahil
edilmemitir. Defterdeki sayfa numaralar 1980 sonras dzenlenmesi srasnda Milli
Ktphane tarafndan ve bugn kullandmz rakamlarla verilmitir. Defterimizde
kullanlan yaz, talik krmas ad verilen yaz eididir.
Tablo 2de grlecei zere, incelediimiz Adana eriyye sicil defterinde,
her ne kadar 127 belge grnyorsa da 124 belge kaytldr. Bu durumun
numaralandrmada yaplan yanllktan kaynakland anlalmaktadr. yle ki,
bazen belge devam ettii halde yeni bir numara verildii gibi24, bazen de farkl
belgeler tek bir numara altnda gsterilmitir25. Bu tr hatalara daha ziyade ferman,
berat ve vakfiye gibi uzun olan belge trlerinde rastlamaktayz.
Defterde, alma srasnda karlatmz dier bir sorun, sayfa sonlarnda
kesilen belgelerde devamnn gelmedii, dier sayfada yeni bir belgenin balad26,
bazen de sayfa banda, ba ksm defterde olmayan bir belgenin yazlm
24
AS. 53: 49, 50, 51, 52, 80, 81, 104, 105, 116, 117, 118, 119, 120, 121.
AS. 53: 12/A, 12/B, 91/A, 91/B, 125/A, 125/B.
26
AS. 53: 17/B, 19, 34.
25
olduudur27. Bu tr yanllklarn, defterin ciltlenmesi srasnda olutuunu

dnmekteyiz.
Defterimizdeki dier bir problem de, sayfalarn nem, gve yenii vs. gibi d
etkenlerle ar derecede ypranm olmasdr. Defterlerin Adana Mzesinde
bulunduu srada iyi korunmad ve nemden ar zarar grd anlalmaktadr.
Nemden zarar gren ksmlar sayfalarn st ve kenar ksmlardr. zellikle baz
sayfalarn st ksmlar tamamen tahrip olmu durumdadr. Biz belge yaynnda bu
ksmlar iaret ettik.
27
AS. 53: 17/A, 35, 37.
Tablo 2: Trlerine Gre Belgelerin Listesi

Sra Belge
No
No
Belge Tr
Tarihi
Sra
No
Belge
No
Belge Tr
1-2
Arapa giri
34
33
ilm (veraset)
mrasele
35
34
ilm (veraset)
mrasele
36
35
ilm (muarazadan men)
berat (atama)
37
36
tereke
ferman
38
37
39
38
40
39
hccet (sulh hcceti)
hatt- hmayun (emr-i

erif)
temessk (bor)
mrasele
41
40
avarz hane defteri
10
mrasele
42
41
hccet (sulh hcceti)
10
11
temessk (kasr- yed)
43
42
hccet (sulh hcceti)
11
12/A
tahvil
44
43
hccet (sat )
12
12/B
tezkire (cizye)
45
44
iptal edilmi belge
13
13
tahvil
46
45
mektub
14
14
tahvil
47
46
temessk (tesellm)
15
15
tahvil
48
47
vakf mfredat defteri
16
16
hccet (Devir)
49
48
vakf gelirleri
17
17-A emr-i erif
50
49
vakf temessk
18
17-B
emr-i erif
51
50-51
vakf temessk
19
18
ferman (adalet
derman)
52
52
vakf temessk
20
19
emr-i erif
53
53
temessk (bor)
21
20
vakfiye
54
54
ilm (arazi)
22
21
vakfiye
55
55
hccet (sulh hcceti)
23
22
vakfiye
56
56
tereke
24
23
berat (imamet)
57
57
hccet (sulh hcceti)
25
24
ilm (alacak davas)
58
58
tereke
26
25
ferman
59
59
Arapa metin
27
26
buyuruldu
60
60
tereke
28
27
tahvil
61
61
tereke
29
28
ferman
62
62
tereke
30
29
ferman
63
63
mrasele
31
30
vasiyetname
64
64
tereke
32
31
eksik belge
65
65
33
32
ilm (veraset)
66
66
hccet(muarazadan men
hcceti)
hccet (sat )
Tarihi
Sra Belge
No
No
Belge Tr
Belge
Tarihi
Sra Belge
No
No
Belge Tr
67
67
tereke
97
97
ferman
68
68
vakfiye
98
98
berat (atama)
69
69
tereke
99
99
ferman
70
70
hccet (nezr)
100
100
berat (atama)
71
71
tereke
101
101
salyane defteri
72
72
tevzi' defteri
102
102
salyane defteri
73
73
tevzi' defteri
103
103
ilm (muarazadan
men)
74
74
tereke
104
104105
ferman
75
75
tereke
105
106
tahvil
76
76
ilm (veraset)
106
107
buyuruldu (iltizam)
77
77
hccet (sat )
107
108
ferman
78
78
hccet (vekaleten
sulh)
108
109/A arz
79
79
hccet (vesayet)
109
109/B tutanak, tespit defteri
80
80-81 berat (cizye)
110
110
tereke
81
82
vasale kayd
111
111
tereke
82
83
tahvil
112
112
ferman
113
113114
narh defteri
114
115
ferman
83
84
tahvil
84
85
85
86
86
87
tereke
116
87
88
mrasele
117
88
89
ilm (hibeden rcu)
118
122
hccet (sulh hcceti)
89
90
tereke
119
123
ferman
90
91/A
hccet (vesayet)
120
124
ferman
91
91-B
temessk (ahz
kabz)
121
125A
ferman
92
92
salyane defteri
122
125-B tahvil
93
93
tereke
123
126
ferman
94
94
emr-i erif
124
127
berat (atama)
ilm (muarazadan
men)
ilm (muarazadan
men)
115
116117
118119
120121
ferman
ferman
ferman
Belge
Tarihi
Defterimizdeki
bu
belgelerin
trlerine
gre
dalm
Tablo
3te
grlmektedir. 24 adet belgeden oluan ferman suretlerinin % 19,3lk bir oranla en

yaygn belge trn oluturduunu grmekteyiz. 18 belgeden oluan tereke kaytlar
belge tr bakmndan %14,5 ile ikinci srada yer almaktadr. nc srada ise,
%11,2lik pay ve 14 belge ile hccetler yer almaktadr. Arz, tezkire, mektup, narh
kaytlar ve vasiyetname ise en az paya sahip belge trleridir.
Tablo 3: Belge Trlerine Gre Belgelerin Dalm ve Yzdeleri
Belge tr
Aded
Ferman
24
Berat
Belge tr
Aded
19,3 Arz
0,8
4,8
Tezkire
0,8
Buyuruldu
1,6
Tereke
18
14,5
Mektup
0,8
Mrasele
5,6
Tahvil
7,2
Salyane kayd
3,2
Hccet
14
11,2 Narh kayd
0,8
lm
13
10,4 Tevzi kayd
1,6
Temessk
4,8
Vasiyetname
0,8
Vakfiye
4,8
Dierleri
6,4
Toplam
124
100
Grafik 1: Belge Trleri
ferman
19,3%
dierleri
44,6%
hccet
11,2%
ilam
10,4%
tereke
14,5%
Defterde yer alan belgeleri, merkezden gelenler ve mahallinde tutulanlar

olarak deerlendirdiimizde ise, yle bir sonu karmza kmaktadr:
Grafik 2: Kaynana Gre Belgeler
merkezden
gelen belgeler
27%
mahallinde
tutulan
belgeler
73%
Merkezden gelen 33 adet belge toplam 124 belgenin % 27sini

oluturmaktadr. Az nce de ifade ettiimiz gibi, bunlarn byk bir ksmn dnemin siyasal gelimeleri nda- ran ve Rusya ile yaplan savalarn Adanaya
yansmalarn gsteren ferman suretleri oluturmaktadr. Mahallinde tutulan 90 adet
belgenin ise defterin %73n oluturduunu grmekteyiz.
53 Nolu Adana eriyye Sicilindeki belgeleri trlerine gre incelediimiz
zaman konunun daha iyi anlalacan mit ediyoruz.
1)
Merkezden Gelen Belgeler
a. Fermanlar
Ferman, Emr-i Ali, Emr-i erif, Hatt- Hmayun suretleri her ne
kadar farkl isimlerde iseler de, padiah adna gnderilen emirlerdir. Bu bakmdan
biz bunlar Ferman bal altnda toplamay uygun bulduk. Beratlar da padiahn
atama emirleri olduu halde, saylarnn fazlal ve konu bakmndan farkllk arz
ettii iin bunlar ayr balk altnda incelenmitir.
Ferman, genel olarak Dvan- Hmayun ve Paa kapsndaki dvnlarda alnan
kararlara uygun olarak yazlan ve zerinde tura bulunan padiah emirlerine verilen
addr28.
53 numaral eriyye sicilimizde 19 adet ferman, 4 adet emr-i erif, 1 adet
hatt- hmayun olmak zere toplam 24 adet padiah emri tespit edilmektedir. 24
fermandan 8 tanesi 1808-1809, 1 tanesi 1812, 15 tanesi de 1821-1822 tarihlerini
tamaktadr.
Tablo 4: Ferman Listesi
Belge
No
Tr
Konusu
25
Ferman
Adana eyaletinin idare ve asker tertibi yetkisinin

21 aban 1223
Cabbarzade Mir Sleyman'a verildiine dair.
29
Ferman
28
Ferman
18
Ferman
(adalet
ferman)
17-B
Emr-i erif
Ferman
17-A
Emr-i erif
19
28
1223 senesi imdad- seferiyyesinden Adana

eyaletine den 33 bin kuruun Adana'ya bal
il kazalarndan da toplanmas hakknda.
1223 senesi 4 C.Ahir 12223 gn clus-
hmayun olduu ve Mustafa Paann sadrazam
atandna dair.
Anadolu ve Rumeli tarafndan sekban
toplanlmas uygulamasnn sona ermesiyle
doan otorite boluunda, herkesin adaletli
davranmasna dair.
Adana Ayan Ahmedin borlarn gsteren
eksik emr-i erif.
Rusyaya sava almas zerine Anadolunun
orta kolundan toplanan askerlerin brail, smail
ve Yerg taraflarna gnderilmelerine dair.
Hicri Tarihi
Miladi
Tarihi
1808, Ekim
12
Evast- Receb
1223
1808, Eyll
1-10
Evail-i C. Ahir
1223
1808,
Temmuz 25Austos 4
Evahir-i evval 1809, Aralk

1223
8-18
1223
1809, Mart
Evail-i R. Ula
1224
1809, Nisan
16-26
Devlete ait bir alacan bu i iin tayin olunan

kii ve dier grevlileri yardmyla eksiksiz
toplanarak stanbula gnderilmesi hakknda.
20 Zilkade
1223
1809, Ocak
7
Hatt-
hmayun
Fatma Sultann doumu iin 7 gn enlik

yaplmasna dair.
Evahir-i
Zilhicce 1223
1809, ubat
5-15
Emr-i erif
1214 ve 1215 senelerine mahsuben Msr seferi

iin Adana sancandan tertip olunan 54.754,5
kuruun tahsili hakknda.
1226
1812, ubat
Mbahat S. Ktkolu, Osmanl Belgelerinin Dili(Diplomatik), Kubbealt Akademisi Kltr ve

Sanat Vakf Yay., stanbul 1994, s. 99.
120121
Ferman
Rumeli iin toplanan askerlerden gerek firar

edenler gerekse grevlerini yapmayanlarn
yakalanarak cezalandrlmalarna dair.
Ferman
Antepte nakibleraf kaymakam Mehmedin

uygunsuz davranlarnn Mara ve Rakka valisi
vezir Mehmed Celaleddin Paann bildirmesiyle
srldnn bildirilmesi, ancak yerine
getirilmemesi; ardndan da eyhlislam ve
mftnn iaretleri ile Adanaya srlmesi ile
ilgili.
Mihali voyvodas Alinin uygunsuz ve
kanunsuz davranlarndan dolay Adanaya
srlmesiyle ilgili.
eitli cinslerde altnlarn fazla olarak alnp
verilmemesi ve tek elde toplanmasnn
nlenmesi konusunda ferman
ran cephesinin hareketlenmesi zerine Adana
eyaletinden bin dolaynda askerin toplanarak
Badata sevk edilmesi konusunda.
Tuna sahillerinde ina olunan kale iin 31
senesine mahsuben toplanacak olan mebladan,
Bozdoan airetine ait olan ksmnn derhal
toplanmasna dair.
35 ve 36 senelerine mahsuben toplanan Adana
sancandaki muktaa gelirlerinin bir an nce
hazineye teslimi hakknda.
Bursa sakinlerinden olup Adanaya srlen
Bursa silahrlerinden Dervi'in; Bursaya ayak
basmamak zere affedildiini bildiren ferman.
Gerek Adana kalasnda paslanan gerekse
reayadan devirilecek tfenk, kl vb. silahlarn
pastan arndrlarak kalelerine teslimine dair.
112
108
118119
Ferman
Ferman
Ferman
124
Ferman
115
116117
Ferman
99
Ferman
94
Emr-i erif
96
Ferman
104105
Ferman
97
Ferman
Ferman
126
125-A
Ferman
Ferman
123
Adana sanca kazalarndan Erzurum tarafna

2.000 bin svarinin gnderilmesi hakknda.
ark ordusu iin toplanmas istenen 2.000
neferin bir an nce toplanarak gnderilmesi
konusunda.
Mentee sanca mtesellimi Mehmed Eminin
azledilerek Adanaya srlmesine dair.
Diyarbakr serdar Seyfizade Serzaari merin
Badat tarafna gitmek zere iken asker arasna
nifak sokarak karkla yol amasnn
grlmesi zerine Adanaya srldne dair.
Adanaya srlen Mihali voyvodas Alinin
affedildiine dair.
Ktahya sakinlerinden nce Mehmedin
herkesin iine karmasndan dolay Adanaya
srlmesine dair.
Evahir-i
Zilhicce 1236.
1821, Ekim
17-27
Evail-i Safer
1237
1821, Ekim
27-Kasm 5
Evail-i
Muharrem
1237
1821, Eyll
28-Ekim 7
Evail-i R.
Evvel 1237
1821, Kasm
26-Aralk 5
Evail-i R.
Evvel 1237
1821, Kasm
26-Aralk 5
14 Zilkade
1236
1822,
Austos 12
10 Zilkade
1236
1822,
Austos 8
Evail-i Receb
1237
1822, Mart
25-Nisan 4
9 C. Ahir 1237
1822, Mart
4
Evahir-i Receb
1237
1822, Nisan
13-23
Evail-i aban
1237
1822, Nisan
13-23
Evahir-i R.
Ahir 1237
1822, Ocak
14-24
Evahir-i C. ula
1237
1822, ubat
13
Evail-i C. Ahir
1237
1822, ubat
23-Mart 4
Evast- C. ula
1237
1822, ubat
4-13
1224 H./1809 M. tarihli ferman29, Osmanl-Rus sava srasnda Anadolunun

Orta kolundan toplanan askerlerin brail, smail ve Yerg kalelerine gnderilmesi
hakkndadr.
25 Numaral ve H.1223/ M.1808 tarihli ferman, Adana eyaletinin idare ve
asker tertibi yetkisinin Cabbarzade Mir Sleyman'a verildiine dairdir30.
28 Nolu belge olarak kaytl ferman, 1223 H./1808 M. tarihinde II.
Mahmudun clusu ile ilgilidir. Ayn tarihli bir dier ferman da, 1808-1809 OsmanlRus sava zerine Padiahn imdad- seferiyye buyruudur31.
1821-1822 yllarna ait olan 15 fermandan 5 tanesi srgn ferman, 2 tanesi
srgnden afv ferman, 2 tanesi Osmanl-Rus sava, 3 tanesi Osmanl-ran sava,
bir tanesi sekban toplanmasnn sona erdirilmesi ve bir tanesi ise altn rayici ile
ilgilidir.
Sz konusu 14 fermandan 7 adedinin srgnle ilgili olmas dikkat
ekmektedir. eriyye sicillerine dayal olarak 1951 ylnda aatay Uluay
tarafndan gerekletirilen almada belirttii gibi srgn konusunda o tarihe kadar
detayl bir aratrma yaplmad gibi32 bu tarihten sonra da bildiimiz kadaryla
yaplmamtr.
Osmanl Devletinde bilinen en nemli ve en korkun srgn yeri Sudandaki
Fizan
blgesidir.
Burann
ar
havas
ve
uzakl
sebebiyle
gnderilen
mahkumlardan pek ou geri dnemediinden Fizana srgne gnderilmek lme

gnderilmekle e anlaml alglanm ve bu durum arklara kadar yansmtr. yle
29
AS. 53: 6.
Cabbarzade Mir Sleyman, 1215/ 1800 tarihinden beri Adana blgesini nfuz sahasna dahil etmi,
Adana Valisi Hseyin Paa ve Mara Valisi smail Paann isyankar tavrlar zerine kendisinden
yardm istenmiti. Bkz. Ylmaz Kurt, Menemencioullar le lgili Ariv Belgeleri I, Belgeler, XXI25(2001), s. 97- 98.
31
AS. 53: 29.
32
M. aatay Uluay, Srgnler, Belleten, XV/60 (1951), s. 509.
30
anlalyor ki Adana da, o dnemde ar havas ve stma salgnlar sebebiyle bir

srgn yeri olarak deerlendirilmekteydi.
Sz konusu bu srgn fermanlar ierisinde, Adanaya srgne gnderilen ilk
kii, Mihali Voyvodas Alidir33. Antep Nakibleraf kaymakam Mehmed de,
uygunsuz davranlarda bulunduu gerekesiyle Adanaya srgn edilenler
arasndadr34. nc srgn ferman, Mentee Sancandan Mehmed Eminin
stanky Ceziresi erzak ve asker tertibi ve irsalinde grlen kusurlarndan dolay
Adanaya srgn ile ilgilidir35. Diyarbakr Serdar Seyfizade Serzaari mer de,
Badat tarafna gitmek zereyken asker arasna nifak sokarak karkla yol amas
nedeniyle Adanaya srgn edilmitir36. Son srgn ferman, Ktahyadan Sar olu
nce Mehmedin iltizamclk ile herkesin iine karmas ve bundan dolay Adanaya
srgn ile ilgilidir37.
Dier
bir
ferman
da,
Adanaya
srgn
olarak
gnderilen
Bursa
silahorlarndan Derviin artl aff ile ilgilidir38.

b. Beratlar
Berat, Arapa asll bir kelime olup yazl kat demektir. Bir ad da nian
olan berat Osmanl diplomatiinde Padiah tarafndan bir memuriyete tayin, bir
gelirden tahsis, bir eyin kullanlma hakk, bir imtiyaz veya muafiyetin verildiini
gsteren ve padiahn turasn tayan belgedir39.
33
Ancak daha sonra gnderilen C. Ahir 1237 tarihli ferman bu kiinin aff ile ilgilidir. AS. 53:
125/A.
34
AS. 53: 112.
35
AS. 53: 97.
36
AS. 53: 125/A.
37
AS. 53: 123.
38
AS. 53: 99
39
Ktkolu, Osmanl Belgelerinin Dili, s. 124.
Tablo 5: Berat Listesi

Belge
No
80-81
5
Tr
Cizye
berat
eyhlik
berat
23
mamet
berat
100
Feraet
berat
98
127
Muhzrbalk
berat
eyhlik
berat
Konusu
Hicri Tarihi
Miladi
Tarihi
Cizye berat.
13 C.Ahir 1165 1752, Mart 29
Cullahan esnaf zerine Ali'nin eyh atandna

dair.
Tarsus Kapsnda bulunan Savc zade Hac
Mustafa Aa Camiine es-Seyyid Mehmed Halife
bin es-Seyyid Abdullahn imam olarak
atanmasna dair.
Adanada Neccaran Mahallesinden Ali Efendinin
yaptrd mescide es-Seyyid Hasan Halife bin
Mehmedin farra atandna dair.
4 Muharrem
1224
1809, ubat
19
20 Safer 1224
1809, Nisan 6
11 aban 1236
1821, Mays
13
1237 abanndan itibaren Kozcu zade Seyyid

5 aban 1237
Yusufun muhzrba atanmasyla ilgili.
1822, Nisan
27
Kefgeren esnaf zerine es-Seyyid el-Hcc

7 aban 1237
Mehmedin eyh atandna dair.
1822, Nisan
29
ncelediimiz 53 numaral Adana eriyye Sicil Defterinde tablodan da

grlecei zere 6 adet berat kaytldr. Bunlardan biri 1165 tarihli cizye beratdr.
Bu belgede dikkatimizi eken, daha sonra da aklanaca zere, XVI. yzyldan
itibaren gayrimslim nfusunda yaanan ok byk arttr40.
Geri kalan 5 berattan 2si esnaf eyhi, 1 tanesi muhzrba, 1 tanesi mescide
ferra ve 1 tanesi de imam atamas ile ilgilidir.
c. Buyuruldular
Trke buyurmak mastarndan yaplm bir isim olan buyuruldu, Osmanl
Diplomatiinde sadrazam, vezir, defterdar, kazasker, Kaptanpaa, beylerbeyi gibi
yksek
rtbeli
vazifelilerin,
kendilerinden
gnderdikleri emirler iin kullanlan bir terimdir41.
40
41
AS. 53: 80, 81.

aa
mevkilerde
bulunanlara
Tablo 6: Buyuruldu Listesi

Belge
No
26
107
Konusu
Adana eyaletinin idare ve mtesellimlii verilen
Cabbarzade Mir Sleymann, Ahmed Bey'i Adana
mtesellimi olarak atamasna ilikin.
Silahran- hassadan brahim Edhem Aa ketebesi
Mehmed Srr Efendi ve ser nakka Seyyid Mustafa Aa
ve Seyyid Musa Aann Adana muktaasndaki haslat
kalemlerini bildiren buyuruldu.
Hicri Tarihi
Miladi
Tarihi
19 Ramazan
1223
1808, Kasm
8
15 Muharrem
1237
1821, Ekim
14
ncelediimiz Adana sicilinde 2 adet buyuruldu bulunmaktadr. 26 numara ile

kaytl olan buyuruldu Dergah- ali kapucubalarndan Ahmed Bey'in 1808 tarihinde
Adana mtesellimi olarak atanmasna ilikindir. 1821 tarihli dier iki buyuruldudan
biri, silahran- hassadan brahim Edhem Aa ketebesi Mehmed Srr Efendi ve
ser-nakka Seyyid Mustafa Aa ve Seyyid Musa Aann Adana muktaasndaki
haslat kalemlerini bildiren buyuruldudur42.
d. Mektub
Mektub Arapa asll kknden meful vezninde bir kelime olup,
lgat manas yazlm demektir. Diplomatik bakmdan ise iki belde, iki memleket
arasndaki ahslarca i, tebrik, taziye, arz- muhabbet gibi vesilelerle birbirine
gnderilen yazlara mektub denir.
Defterimizde bulunan tek mektub, 1812 tarihinden itibaren, eski Adana
mfts Hrriyetzade es-Seyyid Ahmed Efendinin yerine es-Seyyid Mehmed Emin
Efendinin mft olarak atandna dair eyhlislm mektubudur43.
42
43
AS. 53: 107.

AS. 53: 45.
2)
Mahallinde Tutulan Belgeler
a. Arz
Bir bye sunma, takdim, resmi bir evrakn padiaha sunulmas manalarn
tayan arz kelimesi, Osmanl diplomatiinde de hemen hemen ayn manaya
gelmektedir. Genelde resmi grevlilerin bir konu hakknda bilgi vermek veya dilekte
bulunmak zere sunduklar resmi mahiyetteki belgeler arz adn alrlar44.
Esasda arz ile arzuhal eanlaml gibi kullanlmakla birlikte gerek sunan
ahslar, gerekse belge ekli itibariyle aralarnda baz farklar vardr. Arz, genellikle
devlet grevlilerinin resm; arzuhal ise reaya ve asker snfn ahs dilekeleridir45.
Defterimizde bulunan tek arz kayd, daha nce gnderilen emr-i erif
gereince, gerek Adana kalasnda paslanarak ie yaramayan ve gerekse reayadan
devirilen tfenk, kl vb. silahlarn pasdan temizlenerek kale dizdar Mehmed
Aaya teslim edildiini bildiren arzdr46.
b. Tezkire
Tezkire, Arapa zikr kknden gelmekte olup, kelime manas tezekkre
vesile olan ey demektir. Diplomatik olarak ise, ayn beldedeki resmi daireler veya
ahslar arasndaki haberlemeleri temin eden belgeler iin kullanlr47.
Defterimizde bulunan tek tezkire, 1809 senesinde Adana cizye ve cibayeti
uhdesine verilen Kk Hasan Aann stanbulda olmasndan dolay, bu grevin
es-Seyyid Halil Aaya iltizama verilmesine dair tezkiredir48.
44

46
AS. 53: 109/A.
47
45
c. Temesskler
Kelimenin lgat manas tutunma, yapma, sarlmadr. Diplomatik
bakmdan temessk, bir borcun denmesinin kabul edilmesi, bir eyin teslim
alndnn gsterilmesi gibi hususlarda kar tarafa verilen bir nevi senettir. Bunun
iin ok eitli konularda temesskler verilmitir. Baz hallerde temessk karl
tahvil de kullanlmtr49.
Tablo 7: Temessk Listesi
Belge
No
11
53
46
91-B
Tr
Konusu
Ramazanolu
Evkafndan
Adanada
Elemezolu Han'nn Hasan Paa ve karnda
Kasr- yed
Seyyid Mehmed Beyefendinin kasr- yed
temessk
eylemeleri zerine 1223 senesi iin Seyyid
Ahmedin olu Ali Beyefendi'ye verildiine
dair.
Kerimli aireti boy beyisi ve sair ihtiyarlarnn
Bor
Hasan Paa ve Kapcbalardan Ahmed Beye
temessk
verdikleri 1224 tarihli bor temesskdr.
1227 senesinde eyh Garibzade Ahmed Raid
Bor
Efendinin alacandan Kastamonulu Alemdar
temessk
Ali Aaya polie ve havale eyleyip mtevelli
Ali Beyin verdii bor temesskdr.
Bb- Tarsus Mahallesinden Kepeki shakn,
Teselm
satn ald evi ortaklardan Molla Haydara 470
temessk
kurua sattna dair.
Adana sanca anam bedelini toplamaya
temessk
memur ukadar Mehmed Nurinin 1237
(ahz kabz) senesine mahsuben 7.500 kuruu topladn
bildiren tezkire.
Hicri Tarihi
Miladi
Tarihi
15 aban
1223
1808, Ekim 6
13 R.Ula
1224
1809, Nisan
28
5 C.Ahir
1226
1811,
Haziran 26
1226
1811, ubat
23 R.ahir
1237
1822, Ocak
17
Kati sat srasnda dzenlenen belgelere hccet dendii halde, sattan sonra
dzenlenen belgelere temessk denildii ve bunlarda hccetin klasik formundan
uzaklald da grlmektedir. Kepeki shak Zeki, Bab- Tarsus Mahallesinde
bulunan evlerini Gz Beenin olu Molla Haydara daha nce satm ve bunun
istei zerine kendisine vakt-i hacette kullanlmak zere mhrl temessk
vermiti. Hccetlerde belgeye giri formunda davac, daval ve ardndan dava konusu
48
AS. 53: 12/B.
akland halde burada belgeye konu ile girilmi, temessk veren kiinin ismi
uhddan nce ayr olarak belirtilmitir. ahitler de uhdl-hal deil, sadece uhd
olarak kaydedilmilerdir50.
Dier 4 temesskten en eski tarihlisi Adana ve Yreir Kads el-Hcc
Mehmed Sadullah Efendiye aittir51. En ge tarih olan 1822 tarihini tayan temessk
ise, Adana Sanca anam bedelini toplamaya memur ukadar Mehmed Nurinin
temesskdr52. Dier ikisi ise bor temesskdr.
d. Tahviller
Osmanl maliyesinde bir gelirin Ruzname defterlerine kaydedilmesi iin
muhasebe, cizye ve mevkuft kalemlerinden verilen tezkirelere tahvil denirdi53.
Tahvil tezkireleri an tahvil szyle balar, altnda muktaaya tasarruf eden ahsn
ismi, vazifesi ve gelir kayna gibi bilgiler bulunurdu.
ncelediimiz 53 numaral Adana sicilinde tespit ettiimiz 9 adet tahvilden 2
tanesi 1752, 5 tanesi 1808-1809 ve 2 tanesi de 1821 tarihlidir.
1821 tarihini tayan tahvillerden birisi Mehmed Celaleddin Paann Adana
valilii zamannda verdii 15bin kuruun alnmasyla, dieri de ayn yln cizye
cibayetinin es-Seyyid Mehmed Emin Aaya havale edildiine dairdir54.
Tablo 8: Tahvil Listesi
Belge
No
84
49
Konusu
Hicri Tarihi
Miladi Tarihi
Adana muktaas nsf smn hissesinin Adana

sakinlerinden Dellal zade Hallac Mehmed
28 aban 1165
Efendinin olmas nedeniyle hissesinin hazineye
teslim olunmasn bildiren tahvil.
1752, Temmuz
10

AS. 53: 46.
51
AS. 53: 11.
52
AS. 53: 91/B.
53
54
AS. 53: 125/B, 106.
50
83
13
14
15
12/A
27
106
125-B
Adana Eyaleti Narlca mezraasnn nsf hisesi

Hasan Aann uhdesinde olup, 1165 senesi
muktaa gelirinin teslimine dair.
Yreir ve Saramdaki baz muktaalarn
mutasarrf olan Hseyinin 1223 senesine
gelinceye kadarki iltizam bedelini Adana
mtesellimi Kapucuba Ahmed Beyden tamamen
teslim aldna dair tahvili.
Halep hass muktaalarndan baz mezraalarn
mutasarrf olan Hseyinin 1223 senesine kadarki
iltizam bedellerini Kara Hseyinzade Hseyin
Aadan tamamen teslim aldna dair tahvili.
Adana mtesellimi Kapucuba Ahmed Bey'in,
stanbulda bulunan kapu kethdas Hasan
Efendiye olan borcunun 20.025 kuruunu
dediine dair mbair tayin olunan Hafz
Mustafa'nn verdii tahvil.
1224 senesi Adana eyaleti cizye ve cibayetinin
Kk Hasan Aaya verildiine dair.
Vezir Mehmed Hakk Paann Adana Eyaletinden
alaca olan 33.000 kuru seferiyye akesinden;
5.000 kuruunu Serukadaran Ahmed'in teslim
aldna dair tahvili.
1237 senesi Muharrem bandan cizye cibayeti,
Adana Alay beyisi es-Seyyid Mehmed Emin
Aaya ihale olunduuna dair.
Mehmed Celaleddin Paann, Adana valilii
zamannda ita ettii 15bin kuruun alnmasyla
ilgili tahvil.
Selh-i aban
1165
1752, Temmuz
12
19 Ramazan
1223
1808, Kasm 8
19 Ramazan
1223
1808, Kasm 8
8 Zilhicce 1223 1809, Ocak 25
1224
1809, ubat
17 Muharrem
1224
1809, Mart 4
Muharrem 1237 1821, Eyll 28

gurre-i
Rebilahir
1237.
1821, Aralk 26
1809 tarihli tahvilden biri mbair Hafz Mustafann tahvilidir55. Dieri de

seferiyye akesinden sancak sehmi olan 16,500 kurua mahsuben 5.000 kuruunu
teslim aldna dair Ser-ukadaran Ahmetin tahvilidir56. 1821 tarihli ve 106 numara
ile kaytl bir dier tahvil de, cizye cibayetinin Adana Alay beyisi es-Seyyid Mehmet
Emin Aaya ihale olunduuna dairdir.
e. lm
Arapa ilm kknden gelen ilmn kelime manas, bildirme anlatma
demektir. Hukuk terimi olarak ise ilm, bir davann mahkemece nasl bir hkme
balandn gsteren belgeyi ifade eder. Ancak, Osmanl Diplomatiinde kadlarn
55
AS. 53: 15.

AS. 53: 27. Ad geen ukadar Ahmedin Vezirin Kapu kethdas Hseyin Aa'nn baukadar
olduu grlmektedir. Bkz. AS. 53: 29.
56
er mahkemeye intikal eden bir davann kararnn tasdikini temin maksadyla

eyhlislmla; veya herhangi bir konuda bilgi vermek zere st makamlara
yazdklar resmi yazlar iin de ilm tabiri kullanlmtr. Bu tr ilmlar arz
mahiyetindedir. Defterimizdeki ilmlar, mahkeme kararlarn ihtiva etmektedir.
Defterimizde 13 adet ilm bulunmaktadr. Bunlarda en eski tarihli olan 1156
tarihlidir. 4 tane 1165-1166, 5 tane 1174, 1 tane 1224, 1 tane 1237 ve 1 tane de sonu
eksik olduu iin tarihlendirilemeyen ilm vardr. Bu durumda hccetlerde olduu
gibi ilamlarda da 1165-1174 yllar aras younluk kazanmaktadr.
Tablo 9: lm Listesi
Belg
e No
24
76
85
89
86
54
Tr
Konusu
Takan Mahallesinden Karabaolu isimli

lm
zimminin, lm olan Aroton ve kars
(alacak davas) Maryem'den alaca olduu iddiasyla at
davada haksz bulunduuna dair ilam.
Kayalba Mahallesinden Mehmed bin merin,
Paa Nebi Mahallesinden Kerime bint-i mer
ilm (veraset) aleyhine at davada; Kerimenin einin lm
olan babas ile kendi babasnn karde olduklarn
ispat etmesi zerine varis olduu ortaya kmtr.
Halep muhassll kaleminden Adana civarnda
bulunan Arab taifesi raiyyet rsumlarn tahsildar
memur ukadar Hseyin Aa ve kardei Osman
ilm
ibn Abdullahn, Eski Hamam Mahallesi
(muarazadan
sakinlerinden es-Seyyid Musa Bee aleyhinde
men)
at davada; es-Seyyid Musa Beenin yenieri
olmas sebebiyle vergiden muaf olduunu bildiren
ilam.
Hanekurbu Mahallesi sakinlerinden Elif binti
Mahmudun byk olu mer Bee ibn Mustafa
ilm (hibeden
aleyhine at davada; kendisine bakmas artyla
rcu)
hibe ettii evi, artlara uymamasndan dolay
tekrar kendisine verilmitir.
Zmmiyen Mahallesine mlhak Hammalolu
Mahallesi skkanndan ve Yenieri Serdengeti
ilm
aalarndan el-Hcc Ali Aa bin Abdullahn,
(muarazadan Kodalan olu olarak tannan Menk veled
men)
Asvazedor zimmi aleyhine at yaylaa giderken
verdii emanet sandk davasnda; davadan men
edildiine dair ilam.
narl Mahallesinden es-Seyyid Mehmed bin
Habibin ayn mahalleden Ahmed bin brahim
ilm (arazi)
aleyhine at alacak davasnda; yaplan keif
sonucu 12 sene nce ald ev yeri ve arsaya kapu
amasnn nlenmesi konusunda ilam.
Hicri Tarihi
Miladi
Tarihi
Gurre-i C.
Ahir 1224
1712,
Temmuz 6
Evast-
Zilhicce 1156
1744,
Ocak 25ubat 4
2 Safer 1166
1751,
Aralk 21
1752,
Evail-i evval
Austos
1165.
10-20
10 Zilhicce
1165.
1752,
Ekim 18
Gurre-i C. ula 1752,

1165
Nisan 16
32
33
38
35
37
103
34
Harapbae Mahallesi sakinlerinden Seyyid

Abdllatif bin Seyyid Abdnnebi bin Mehmed'in
ilm (veraset)
Molla Hseyin bin Mehmed'e kar at veraset
davasnda hakl bulunduuna dair ilamdr.
es-Seyyid Mehmed bin Mehmed bin brahimin,
Yakn kynden Alemdar Hseyin Beenin varisi
ilm (veraset)
olduunun anlalmasyla terekenin kendisine
teslimine dair ilam.
Seyyid Ali isimli kimsenin Hac Mehmede
Canib-i ehr nahiyesinde Hurmal mezrasnda
bulunan arazisinden bir mikdar yerinin hakk-
ilm
tasarrufunu 100 kuru karlnda sattn, ama
(muarazadan
alclarn 100 dnm daha fazla yer srdklerini
men)
iddia etmi ve davacnn daha nce at davada
sulh olduu iin davasn reddine dair verilen
ilamdr.
Raziye Hatunun at davada, Eski Hamam
Mahallesi sakinlerinden Seymadet veled Kavar
ilm
isimli zimminin 30 sene nce keser ile ehadet
(muarazadan
parman kestiini iddia ederek at davada;
men)
dinlenen ahitler sulh yaplarak davann dtn
bildirmeleriyle verilen ilamdr.
Savczade Mahallesinden Hac Bekir isimli kimse
aleyhine alan davada; vefat eden Kocas esSeyyid brahimin kardei erif Ali bin Hac Bekir
isimli kimsenin ayn mahalleden bulunan bir adet
ilm
alt kat ev ve mtemilatn mvekkile Aye
(muarazadan Hatunun altn ile alp bina ve tamir eyledii,
men)
mlk sahibinin Aye Hatun olduunu ikrar ederek
ld halde, kardei es-Seyyid brahim
elebinin bunu kabul etmemesi zerine alan
davada Aye Hatunun hakl bulunduuna dair
ilmdr.
Asitane-i aliyye sakinlerinden Seyyid Mehmed ve
Hseyin ve Sadullahn Seyyid Abdlkadir
ilm
araclyla Hac Salih aleyhinde at davada;
(muarazadan
daha nce Tarsus mahkemesinden grlen alacak
men)
davasnda verilen ilm mucebince davallarn
ekilmesine karar verilmitir.
ukur Mescid Mahallesi sakinlerinden es-Seyyid
Abdullah bin es-Seyyid Hac Hamzann, esilm (veraset) Seyyid Ahmed bin es-Seyyid Mehmede kar
at davada; Seyyid Ahmed elebinin buna
mdahalesinin nlenmesine dair (sonu kayp)
Evail-i R.
Ahir 1174
1760,
Kasm 1019
6 R. Ahir
1174
1760,
Kasm 15
19 Ramazan
1174
1761,
Nisan 24
7 Receb 1174
1761,
ubat 12
Evail-i Receb
1174
1761,
ubat 615
23 R.ula 1237
1821,
Aralk 18
lmlardan en fazla dikkat eken, 1224 tarihini tayan ve 24 numara ile

kaytl olandr. ki gayrimslim arasndaki alacak davasn ve bu durumun tand
eri mahkemede bir tarafn haksz bulunduunu grmekteyiz.
Gayrimslimlerle ilgili iki ilam daha bulunmakla birlikte, bunlar mslimgayrimslim arasnda gemektedir.
f. Hccet
Arapa asll bir kelime olan hccet; delil, vesika, sened manalarna gelir.
Osmanl diplomatiinde ise eri mahkemeler tarafndan verilen, fakat ilamdan
farkl olarak, hkm ihtiva etmeyen; sadece kad huzurunda iki tarafn anlamaya
vardklarna dair kadnn tasdikini ihtiva eden bir belgedir. Hccetler, ok eitli
hususlarn tespiti iin tertip edilmi olup kadlar tarafndan tanzim edilen bir nevi
noterlik belgeleri olarak kabul edilebilirler.
Buna ramen defterimizde hccet deyiminin 65 nolu belgede de olduu zere
ilm ile eanlaml olarak kullanld da grlmektedir.
Hccetler defterin en eski tarihli belgelerini tekil etmektedir. En eski tarihli
hccet 1752, en yeni olan ise 1821 tarihini tamaktadr. Bu durumda 70 yla ait
hccetler ayn deftere kayt edilmi olmaktadr. Bu durum belki de ciltleme srasnda
oluan bir durumdur. 70 ylda en az 30 kad deimi olabilir. Buna ramen bu kadar
farkl yllara ait hccetin ayn defterde yer almas konusu zerinde durmak
gerekmektedir.
Tablo 10: Trlerine Gre Hccetler
Hccet tr
Belge
adedi
Sulh hcceti
Vekaleten sulh hcceti
Belge numaras
Tarihleri
39, 41, 42, 55, 57, 1174, 1174, 1174,

122
1165, 1165, 1237.
78
1165
Sat hcceti
43, 66, 77
1165, 1165, 1174
Vesayet hcceti
79
1165
Nezr hcceti
70
1165
Devir hcceti
16
1224
Muarazadan men hcceti
65
1165
Tablodan da grlecei zere, defterimizde toplam 14 adet hccet

bulunmaktadr Bunlar; ou sulh hcceti olmak zere, vekaleten sulh hcceti, sat
hcceti, vesayet hcceti, nezr hcceti, devir hcceti ve muarazadan men hccetidir.
Sz konusu hccetlerin byk ounluu 1165 ylna aittir (8 hccet), 4 tane

1174, 1 tane 1224, 1 tane 1237 ylna ait hccet vardr. Buna gre defterde arlk
1165-1174 yllarna ait grnmektedir.
g. Vakfiyeler
Arapa asll bir kelime olan vakf, durdurmak, alkoymak manalarna
gelmektedir. Terime olarak vakf, bir kimsenin, Allaha yakn olmak gayesiyle
menkul veya gayr- menkul mal veya mlkn dini ve sosyal bir gaye iin tahsis
etmesidir. Vakfiye ise, vakf edilen eyin vasflar ve vakf edilme artlarn ihtiva
eden ve kad tarafndan tasdik edilen bir belgedir57.
Tablo 11: Vakf Belgeleri
Belge
No
Tr
Konusu
20
vakfiye
Adana ahalisinden olub stanbulda sakin eyh

Garib zade Ahmed Reid Efendinin vakfiyesi.
21
vakfiye
Mestanzde Mahallesi
Fatmann vakfiyesi.
22
vakfiye
47
vakf
mfredat
defteri
48
vakf
gelirleri
Aca Mescid Mahallesinden Zaim es-Seyyid

Ahmedin olu Veliyyddin ve kardelerinin
Medine-i Mnevvere Evkaf kaimmakam es-Seyyid
el-Hacc Mehmed Efendi aleyhine atklar alacak
davasn kaybettiklerine dair belge.
Adanada bulunan Ramazanolu Piri Mehmed Paa
Vakfna evladiyet ve merutiyet zere ber vech-i
mnsafa mtevell olan Mehmed Necib Bey adna
kaimmakam olan Mderris zade Abdrrezzak
Efendi ve es-Seyyid Ali Bey mahkeme huzurunda
vakf muhasebesinde alanlarla birlikte stanbulda
bulunan ortak mtevelli Mehmed Necib Beye
verilmek zere hazrlatt 1225 senesine ait defter.
Ramazanolu Evkafnn 1225 senesine ait gelirleri.
57
skinlerinden Ali kz
Hicri
Tarihi
Miladi
Tarihi
Gurre-i
Muharrem
1224
19 Safer
1224
1809 ubat
16
1809 Nisan
5
3 R. Ahir
1224
1809 Mays
18
5 C. Ahir
1226
1811
Haziran 26
5 C. Ahir
1226
1811
Haziran 26
495051-52
vakf
temessk
68
vakfiye
1221 ila 1224 senelerinde vakf gelirlerinden

Adanada bulunan mtevelli es-Seyyid Ali Bey
zimmetine geen mebladr.
Ayrca; 1224 ila 1224 senelerinde vakf
gelirlerinden Adanada bulunan mtevelli esSeyyid Ali Bey tarafndan vakf hademesi iin
yaplan harcamalar gsteren temessk.
Su Gedii Mahallesinden Fatma Hatunun
vakfiyesi
5 C. Ahir
1226
1811
Haziran 26
7 Receb
1165
1752 Mays
21
Sicilimizde vakflarla ilgili 7 adet belge bulunmaktadr. Bir tanesi 1752 ve

3er tanesi de 1809 ve 1811 tarihlerine aittir. Bunlardan en dikkat ekeni
Ramazanolu Piri Mehmed Paa Vakfna ait vakfn gelir ve gider kalemlerini
gsteren mfredat defterleridir58. Vakfiyelerden , evladlk vakflara rnek olarak
gsterilebilir59.
h. Narh
Narh, bir mal veya hizmet iin, ilgili resmi makamlarn tespit ettii fiyattr.
Gnmzde ancak, et, ekmek, eker gibi belirli baz tketim mallarna narh konduu
halde, Osmanl idaresinde her trl mal ve hizmet narha tabi idi60. Narhn
belirlenmesi ise kadnn belli bal grevlerindendi.
ncelediimiz 53 numaral Adana eriyye sicilinde tek narh kayd 1821
tarihine aittir. Ancak, daha nce de sylediimiz gibi numaralandrmada yaplan
yanllktan dolay iki belge gibi grnmektedir61. Bu belgeden XIX. yy. balarnda
olduka
canl
bir
esnaf
tekilatnn
bulunduunu
sylemek
mmkndr.
Defterimizde eitli esnaf gruplarna verilen narh saylrken ilk nce Habbazan yani
frnclar esnaf ile Kassab esnaf zikredilmitir. Bu da bir anlamda halkn narh
58
AS. 53: 47, 48, 49, 50, 51, 52.

AS. 53: 20, 21, 68.
60
Mbahat S. Ktkolu, Osmanllarda Narh Messesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun
Kitabevi, stanbul 1983, s. 3.
61
AS. 53: 113, 114.
59
konusunda en ok ekmek ve et fiyatlaryla ilgili olduu eklinde yorumlanabilir. Bu

iki esnaf grubunun dnda kadayflar, demirciler, sarralar vs. gibi 24 ayr esnaf
grubu ve bunlarn mal ve hizmetlerine ait verilen narhlar kaydedilmitir.
Narh defterlerinde, bazen, bir ayakkabnn ka gn giyilecei, erken yrtlrsa
ne gibi cerime alnaca vs. gibi ayrntlar yer ald halde, defterimizde yer alan narh
kaytlarnda cerime konusuna deinilmemitir.
i. Mrsele
Mrsele; Arapa haberlemek, mektuplamak demektir. Kazaskerlerin
kadlara ve kadlarn naiblere gnderdikleri tayin ve yetkilerini bildiren yazlara
mrasele denilir. Kazasker mraselelerine zel olarak Kazasker Buyruu da
denilirdi. Kadlar tarafndan bir husus hakknda yazlan resmi katlara da mrsele
denilirdi62.
Tablo 12: Mrasele Listesi
Belge
No
Konusu
Hicri Tarih
Miladi
Tarih
88
Adana kazas niyabetinin 1165 senesi evvalinden balayarak 10 aban

smail Efendiye verildiini gsteren mrasele
1165
1223 senesi asker kassamlna Adana ve Yreir kads elGurre-i

1808,
Hacc Mehmed Sadullah Efendinin tayin olunduuna dair
Receb 1223. Austos 23
Anadolu kazaskeri es-Seyyid Mehmed Nureddinin mraselesi
1223 senesi Adana ve Yreir kadlna el-Hacc Mehmed Rebilevvel

Sadullah Efendininyeniden atandna dair mrasele.
1237.
10
Adana maa Yreir kazas naibliine 1223 senesi iin esGurre-i

1822, Mart
Seyyid Hasan Efendinin tayin olunduuna dair Adana ve
Receb 1223. 25
Yreir kads el-Hacc Mehmed Sadullah Efendinin mraselesi
1223 senesi Adana ve Yreir kadlna el-Hacc Mehmed

Gurre-i
1822, Mart
Sadullah Efendinin tayin olunduuna dair Anadolu kazaskeri
Receb 1237. 25
es-Seyyid Mehmed Nureddinin mraselesi
62
1752,
Haziran 22
1821,
Aralk
M. Zeki Pakaln, Mrasele, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, II, Milli Eitim
Basmevi, stanbul 1983, s. 621.
95
Adana maa Yreir kazas kadlk vazifesinin 1237 senesi

Gurre-i
1822, Mart
Recebincen itibaren Kad el-Hcc Hasan'n kendi tarafndan
Receb 1237. 25
Mevlana es-Seyyid Ahmet Efendiyi atadn gsteren
63
Arzn ekirge haaratnn hububat ve pamuk tarlalarna zarar

vermesi zerine bunlarn zararlarnn ortadan kaldrlmas iin verilen mrasele.
Defterimizde bulunan 7 mrasele kaydndan bir tanesi tarihsiz, birer tanesi

1752 ve 1808, 4 tanesi 1821-1822 tarihini tamaktadr. Bu mraseleler, kassamlk,
naiblik ve kadlk vazifelerine atama konularn iermektedir.
Mraseleye zde benzememekle birlikte, belgede ibu mrasele deyimi
geen en ilgin belge, 63 numara ile kaytl bulunan ve arzn ekirge haaratnn
hububat ve pamuk tarlalarna verdikleri zararn nne geilmesi amacyla verilmi
olan tarihsiz bir mrseledir.
j. Vasiyetname
Vasiyetnme, bir kimsenin salnda iken hazrlatt, ld zaman
mallarnn kimlere ve ne suretle verileceini gstermek zere kad huzurunda tescil
edilen krarn gsteren belgedir. Osmanl diplomatiinde vasiyetnme tr belgeler
fazlaca grlmez. Bu bakmdan burada yer alan ve gayet edebi bir slubla ve adal
bir dille kaleme alnm olan Salih Paa Vasiyetnamesi diplomatika bilimi asndan
ve ina sanat bakmndan nemlidir. Defterimizde bulunan tek vasiyetname, Salih
Paann 1822 tarihini tayan 27.660 kuru tutarndaki mallarnn kime ve ne ekilde
kalacan gsteren vasiyetnamesidir63.
63
AS. 53: 30.
k. Tereke
lnn brakt mal yerinde kullanlr bir tabirdir. Bunun yerine
muhalleft deyimi de kullanlr. Terekede unlar vardr64: 1. lnn tehiz ve
tekfini, 2. lnn borlar, 3. Vasiyeti, 4. Veresenin hakk.
Tablo 13: Tereke Listesi
Belge
No
Konusu
Hicri
Tarih
Miladi
Tarih
7 Receb
1174.
1761,
ubat 12
Evail-i
R.Evvel
1165
13 C.Ahir
1165
1752,
Ocak 28ubat 7
1752,
Nisan 28
C.Ahir
1165
1752,
Nisan
18 C.Ahir
1165
9 Receb
1165
2 C.Ahir
1165
Receb
1165
15 Receb
1165
11 C.Ahir
1237
3 R. ula
1237
1752,
Mays 4
1752,
Mays 23
1752,
Nisan 17
1752,
Mays
1752,
Mays 29
1822,
Mart 5
1821,
Kasm 30
315
5 C. Ahir
1165
1752,
Nisan 20
310
20 C. Ahir
1165
1752,
Mays 5
35,5
7 aban
1165
106,5
10 aban
1165.
27,5
2
Muharrem
1166
Yekun
36
Hoca Vezir Mahallesi sakinlerinden olup Bab- Tarsus

arsnda
bulunan
Semerci
Sleymann
dkkanndaki mevcut eyas defteridir.
58
Adanada Paa Nebi Mahallesi sakinlerinden Kassam

mam Kulu demekle anlan Arif Mustafann terekesi.
1.342
60
61
64
67
69
71
74
93
110
56
62
75
87
90
64
Su Gedii Mahallesi sakinlerinden brahim bin

Yusufun terekesi.
Eski Hamam Mahallesi sakinlerinden Mmine binti
Hasan adndaki kt halleri grlen kadnn boularak
lmesiyle beytl-mala teslim edilen terekesi.
Kayalba Mahallesi sakinlerinden Raziye binti Halilin
terekesidir.
Adanann Su Gedii Mahallesi sakinlerinden Kahraman
Ahmed Bee bin brahimin terekesi.
Debbaan Mahallesinden el-Hcc
mer bin
Abdlgani'nin terekesi.
Hanekurbu Mahallesinden Mehmed bin Molla lyasn
terekesi.
Kayalba Mahallesinden Hseyin Bee bin el-Hcc
Hasann terekesi.
Bab- Tarsus Mahallesi sakinlerinden Bykl olu
Mustafa Aann terekesi.
Ali Dede Mahallesinden Eskiciler eyhi Ali bin
Mehmedin terekesi.
Aslnda Seydiehir kazasndan olup, Adanaya ticaret
yapmak iin gelmi olan Alinin beytl-mala teslim
olunan terekesi.
Aslnda Antepten olup, Adanada Azmime Hannda
misafir olarak bulunduu srada vefat eden Hasan Bee
bin Abdullahn beytl-mala teslim olunan terekesi.
Aslnda Antepten olup, Adana arsnda Helvac
dkkannda misafir iken vefat eden Mehmed bin
Alinin beytl-mala teslim olunan terekesi.
Adana arusunda Cedid Han arsasnda misafir iken
vefat eden Ali bin Abdullahn beytl-mala teslim
olunan terekesi.
Adana arsnda Sipah Pazarnda vefat eden
Kayserili Sarra Usta Sleymann terekesi.
Pakaln, Tereke, ODTS, III, s. 460.
416
280
117,5
1211
2.458
153,5
1.040,5
2.309,5
1.424
1752,
Haziran
20
1752,
Haziran
23
1752,
Kasm 9
91/A
111
Amasya Taabad sakinlerinden olup hac dnnde

Kurdkula denilen yerde vefat eden Alemdar Hac
Hasan Aann terekesi.
stanbulda Odaba ars sakinlerinden ve Adana
valisi brahim Hilmi Paann hizmetinde olan Enderun
avularndan avu Dervi Mehmedin terekesi.
2747,5
13 R.
Evvel
1237
1821
Aralk 8
597
27 Safer
1237
1821,
Kasm 23
Sicilimizde 18 adet tereke gze arpmaktadr. Bunlardan 7 tanesi Adanada

misafir olarak bulunduu srada vefat eden kiilere aittir. Dier 11 tanesinin de
Adanada ikamet ederken vefat eden kiilere ait olduunu gryoruz. 13 tanesi 1752,
1 tanesi 1761 ve 4 tanesi de 1821-1822 tarihlerini tamaktadr.
l.
Tevzi Defteri
XVII. yzyldan sonra merkez devletin zor duruma dmesi, artan sava
masraflar, halka bir takm ek vergilerin yklenmesini gerekli klmaktayd. Bu
vergiler bazen nakit olarak belirlendii gibi bazen de mal ve hizmet olarak
istenebilmekteydi. te bu tr vergilerin ve hizmetlerin halka dalmn gstermek
zere tutulan defterlere Tevzi Defteri denilmekteydi.
ncelediimiz sicilde bulunan iki tevzi defteri de 1752 ylna aittir.
Bunlardan ilki, mdad- Seferiyyenin ikinci taksiti ve dier masraflarn Nefs-i Adana,
Yreir, Canib-i ehr, Karaisal ve Dndarl nahiyelerine dalm gstermektedir65.
Dier defterde ise, bu dalmda Nefs-i Adanaya den miktarn mahallelere
dalmn gryoruz66.
m. Salyane Defteri
Salyane deyimi, Tanzimattan nce bir ksm memurlara ve grevlilere
senelik olarak verilen cret (vazife) anlamnda kullanlmaktayd. Osmanl dneminde
bilinen salyaneli eyaletler dnda salyane kelimesinin vergi anlamnda da
65
AS. 53: 72.
kullanld bilinmektedir67. Bizim belgemizde de salyane, ylda iki defa alnan ve

belli ekilde halka ve esnafa ykletilen vergi anlamnda kullanlm grnmektedir.
Osmanl Devletinde, cizye ve resm-i ift gibi baz vergiler iki taksit halinde
Nevruz- Sultande ( Mart aynda) ve son gz aynn evvelinde yani Ruz- Kasmda
alnmaktayd68.
ncelediimiz defterde iki salyane defteri bulunmaktadr. Bunlardan biri Ruz-
Kasm dieri de Ruz- Hazer itibariyle hazrlanm defterlerdir69.
66
AS. 53: 73.

Pakaln. Salyane, OTDTS, III, s. 111-112.
68
1572 tarihli Adana Sanca Kanunnamesi, Bkz. Ylmaz Kurt, ukurova Tarihinin Kaynaklar III,
1572 Tarihli Adana Sanca Mufassal Tahrir Defteri, TTK Yay., Ankara 2005, s. 5.
69
AS. 53: 92, 101.
67
BRNC BLM
MEKAN ORGANZASYONU
ukurova blgesine 1071den sonra gelen Trkler XII. yzylda Hal

Seferleri sonucunda blgeden ekilmek zorunda kaldlar. kinci Trk yerleimi XIII.
yzylda
Mool
saldrlarndan
kaarak
Suriyeye
snan
Trkmenlerce
gerekletirildi. Antakya ve Gazze arasnda yaayan bu Trkmenleri, Memluk

Sultan Baybars ukurovann fethine ynlendirdi70. 1360 ylnda Adana ve Tarsus,
1375 ylnda Sis(=Kozan) Memluk ynetimindeki Trkmenlerin eline geti ve
ukurovann fethi tamamland. Ramazanoullar ve Dulkadiroullar beylikleri yar
bamsz bir idare ile Osmanl dnemine kadar varlklarn srdrdler.
Ramazanoullar, Yavuz Sultan Selimin Msr Seferi srasnda kendi
rzalaryla Osmanllara balandlar(1516). Osmanl ynetimini kendi istekleri ile
kabul ettikleri iin de, bu blgenin ynetimi Yurtluk ve Ocaklk olarak kendilerine
brakld71.
A- ADANA EYALET
Osmanl Devletinin idar taksimat bakmndan en byk nitesi eyaletlerdir.
Osmanl lkesi beylerbeylik, eyalet veya vilayet olarak adlandrlan byk idar
nitelere ayrlm ve bu niteler de sancak veya livalara blnmtr72.
Osmanllar tarafndan atanan ilk sancakbeyi olan Mahmud Beyin, 1517
Ridaniye Savanda ehit olmas zerine, sancakbeyliine Ramazanoullarndan
70
Smer, ukur-ova Tarihi, s. 8; Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 12.

Smer, ukur-ova Tarihi, s. 56; Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 19.
72
Halil nalck, Eyalet, DA, c. 2, s. 740.
71
Kubad Bey getirildi. Ancak bir sre sonra, Piri Beyin abalar sonucu grevden
alnarak Rumeliye srgne gnderildi ve ynetim Piri Beye brakld. Piri Bey,
daha sonra am ve Halep Beylerbeyliinde bulunarak Paa nvan ald ve
Kanuninin saltanat boyunca Adanada sancakbeylii grevinde bulundu. Daha
sonra oullar ve torunlar sancakbeyi olarak grev yapt. Pir Mansur Beyin,
1608de kendi istei ile grevden ayrlmas zerine Adana, merkezden gnderilen
valilerce idare edilen sradan bir Osmanl sanca haline geldi.
1516 ylnda Osmanl topraklarna katlan ukurova blgesi, yurtluk ve
ocaklk olarak verilmesine ramen, 1518 ylnda nfus ve arazi saymna tabi
tutulmu ve Adana, Tarsus ve Sis sancaklar bir defter halinde kaydedilmitir.
lk zamanlarda Vilayet-i ukurabad ve Vilayet-i Arab ierisinde yer alan Adana,
daha sonra Halep eyaletine balanarak bu durumunu 1608 yllarna kadar korudu.
Mercidabk Savann ardndan Halepin ele geirilmesi zerine Arab
vilayetinin merkezi olan Halep, beylerbeylik merkezi oldu. Bu vilayetin sancaklar
ise; Halep, Hama, Ayntab, Trablus, Malatya, Humus, Tarsus, Divrii, Birecik,
Darende, Kht ve Gerger, Rum-kale, Behisni, Sis ve amdr73.
Adana, 1526 ylna gelinceye kadar, Vilayet-i Adana veya Vilayet-i
ukurbd adlaryla bir eyalet olup, Adana, zeyr, Tarsus ve Sis sancaklarn
kapsamaktayd. Bu bakmdan Msr Seferinin sonunda Baykarann yazd gibi 3
eyalet deil, 4 eyalet imparatorlua katlm olmaktadr74.
Daha sonra gneyde am, ayr bir eyalet olarak tekilatlandrlmtr. Bundan
sonra Halepe dahil sancaklar unlardr: Halep, Hama ve Humus, Trablus, Ayntab,
Birecik maa Rum-kale, Adana, zeyr, Tarsus, Sis75.
73
Tuncer Baykara, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri I, Ankara 1988, s. 88.

Kurt, ukurova Tarihinin Kaynaklar III, s. XLIII-XLIV.
75
Baykara, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri, s. 88.
74
Pir Mansur Beyin 1608 tarihinde grevden ayrlmasndan sonra Adana

eyaleti tekil olunmutur76. Bu dnemde Adana eyaletinin sancaklar Sis, Tarsus,
Karata ve Silifke idi.
B- ADANA EYALETNN SANCAKLARI
Adanada XVI. yzylda oluan bu idar yap yzyllarca srmtr. 16321641 yllarnda ise Adana Eyaletinin Tarsus ve Sis sancaklarndan mteekkil olduu
grlmektedir77. Baykara, Adanay 1653 ylnda tekrar Halep eyaletine bal bir
sancak olarak gstermektedir. 1717-1730 yllar arasn ihtiva eden sancak tevcih
defterinde, Adana eyaletinin sancaklar; Paa Sanca (Adana), Tarsus, Sis, il,
Alaiye olarak gsterilmektedir. el ve Alaiye mutasarrflar hakknda bilgi verildii
halde, Tarsus ve Sis sancaklar bo braklmtr78.
Adana sancanda, XVI. yzylda oluan bu idar yap aa yukar Tanzimat
Devrine kadar srmtr. Hurufat kaytlarna (1690-1703) gre, Canib-i ehr, HaclBurakl, Karakla ve Misis nahiyeleri katlmt79.
1831 tarihli Osmanl Devletinin Eylet ve Sancak Mlk Taksimatnda
Adana Sanca eski snrlarn korumutur.
76
Kurt, ukurova Tarihinin Kaynaklar III, s. XLIV; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, c.
III/2, 5. Bask, TTK. Yay., Ankara 1995, s. 290.
77
Metin Kunt, Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasnda Osmanl meras ve l daresi, Boazii
niversitesi Yay., stanbul 1978, s. 190.
78
Bu ariv kaynanda Adana eyaleti Seyyid Mehmed Paaya mukarrer klnmt. Daha sonra
Hamiszade Ebubekir Paaya, ayn yl Dergah- Ali Kapcbalarndan olup Trkmen voyvodal
grevinde bulunan Ali Paaya Rumeli Beylerbeylii payesiyle verilmitir. Bu kaynaktan 1717-1730
yllar arasnda Adanada valilik ve alaybeylii yapan kiilerin isimlerini takip edebilmekteyiz.
Fehameddin Baar, Osmanl Eyalet Tevcihat (1717-1730), TTK Yay., Ankara 1997, s. 89-91, 216219. Ayrca Bkz.; Orhan Kl, 18. Yzyln lk Yarsnda Osmanl Devletinin dari Taksimat-Eyalet
ve Sancak Tevcihat, Elaz 1997, s. 59.
79
Alkan, Adana Vakflarnn Analizi, 30.
Tablo 14: Salnmelere Gre Adanann dar Taksimat

Salnmelerine Gre Adanann dar Taksimat
1273 (1856-1857)80
Kaza
Sancaklar
says
Adana
Tarsus
zeyr
62
Beylan(Belan)
Kars- Mara
1284 (1867)81
Kaza
Sancaklar
says
Adana
Kozan
-il
Payas
12
1326 (1908)82
Kaza
Sancaklar
says
Adana
Mersin
Cebel-i Bereket 20
Kozan
-il
Baykarann verilerine gre hazrladmz tablodan grld zere,

Adanann idar taksimat ksa dnemler ierisinde bile sancak ve zellikle de kaza
baznda byk deiim gstermitir.
Defterimizden yola karak Adanann nhiyelerine baktmz zaman u
sonulara ulaabilmekteyiz:
a- Sicilimizdeki 1761 tarihli bir ilm belgesi83 ile 1822 tarihli bir salyne
kaydnda84 Canib-i ehr olarak geen nhiyeden gerek XVI. yy. kaytlarnda gerekse
1857 salnmesinde hi bahsedilmemektedir. Muhtemelen, Adanann merkezine
Nefs-i Adana dendii gibi evresi de bir nahiye itibar edilip Canib-i ehr
denmitir.
b- Karaisalu nhiyesi, XVIII. yy. sonlarnda il taraflarndan gelen
Menemencioullar aireti tarafndan iskan edilmeye balanmtr. Nitekim 1857 yl
kaytlarnda Karaisalu Kaimmakaml ve Airet-i Menemenci nhiyesi olarak
80
Baykara, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri, s. 241-242.

82
Baykara, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri, s. 137; Musa adrc, 1918 ylnda Adana
vilayetinin sancaklarn Adana, Kozan, Cebel-i Bereket ve Mersin olarak gstermektedir. Bkz.; Musa
adrc, Tanzimattan Cumhuriyete lke Ynetimi, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye
Ansiklopedisi, c. I, letiim Yay., stanbul, tarihsiz, s. 229. Baykarann verdii bilgilerde, Mersin ve
elin iki ayr sancak olarak gsterilmesi bir yanllk ihtimalini akla getirmektedir.
83
AS. 53: 38.
81
gemektedir85. Sicilimizde ise, 1822 tarihli salyane kaydnda86 Karaisalu fukarasna

yaplan bir padiah ihsan sebebiyle, yine ayn tarihli bir ferman kaydnda da87,
Karaisalu muktaas sebebiyle bahsi gemektedir.
c- Dndarlu nhiyesi, Dndarl muktaas sebebiyle gemekte olup88, XVI.
yzyldan itibaren varln srdren nhiyelerden birisidir.
d- XVI. yy. kaytlarnda yer almayan ancak 1690l yllarda grlen89
Karakla nhiyesine 1760 tarihli bir veraset ilmnda rastlamaktayz90. Karakla
nahiyesi, 1857 yl devlet salnmesinde de, Adana sancann nhiyelerden birisi
olarak grlmektedir91.
e- Sicilimizde, XVI yzylda geen ve sancan ithal-ihra liman olan Ayas
iskelesinden hi sz edilmemektedir.
C- ADANA EYALETNN KAZALARI
Kaza, en genel anlamyla kadlk blgesi demektir. Ticar ve kltrel
stnl ile evrenin merkezi olmu bir kasaba veya ehir ile, byle bir topluluk
merkezini evrelemi kylerin tekil ettii idar bir birliktir92. Kaza merkezinin ba
olan kad, umumiyetle kaza merkezi olan ehirde otururdu. Kendileri bulunmadklar
zaman yerlerine geici sre iin naib tayin edebilmekteydiler. Ayrca, nahiye
merkezlerindeki hukuk ilemleri takip etmek amacyla da buralara srekli statde
naibler gnderirlerdi.
84
AS. 53: 92.

Baykara, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri, s. 241-242.
86
AS. 53: 101.
87
AS. 53: 116-117.
88
AS. 53: 17/B.
89
Alkan, Adana Vakflarnn Analizi, s. 30.
90
AS. 53: 32.
91
92
Mehmet Ali nal, Osmanl Devletinde Merkezi Otorite ve Tara Tekilat, Osmanl, c. 6, Yeni
Trkiye Yay., s. 118.
85
Gebe cemaatlerden oluan sancaklarda kad da halkla beraber konup

gmekte olduundan bu tr kadlara yrk kadlar denilmektedir. Halkn byk
blmnn konar-ger olarak yaad Adana Eyaletinde, gerek imdiye kadar
yaplm almalarda gerekse sicilimizde yrk kadlarnn varln gsterir
herhangi bir bilgi ya da belge bulunmamaktadr.
XVI. yzylda Adana Sanca Adana, Karaisal maa Hacl, Berendi,
Ayas ve Knk olmak zere 5 kazadan olumaktayd93. TD.114 (1572)de yer
alan 1729 tarihli bir ilmhaber kaimesinde ukurova ve Kurtkula ve Knk ve
Berendi kazlarnn ad gemektedir94. XVI. yy. balarnda ortaya kan ve 1671
ylnda buradan geen Evliya elebinin ayrntl bilgi verdii Knk kazas95, XVII.
yzyldaki Celali hareketiyle olduka zarar grm olmal ki sonraki dnemlerde
karmza kmamaktadr96.
Hurufat kaytlar XVI. yzylda oluan bu idar yapnn aa yukar Tanzimat
devrine kadar srdn gstermektedir. 1690-1703 yllarna ait bir hurufat
defterinde Adana, Yreir, Ayas maa Berendi, Karaisal, Misis ve Saram kazalar
gemektedir97.
ncelediimiz 53 numaral Adana eriyye sicilinde, Mays 1752 tarihli bir
tevzi kaydnda ise, ad geen bu kazlardan sadece Adana, Adana maa Yreir
ve Kara salu kazalar zikredilmektedir98.
93
1525 (TD. 450) ve 1530 (TD. 969) tahrir verilerine gre. Bkz. Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 37.
Kurt, ukurova Tarihinin Kaynaklar III, s. XLV.
95
Evliya elebi, Evliya elebi Seyahatnamesi, Hazrlayanlar: Ycel Dal-Seyit Ali KahramanRobert Dankoff, 9. Kitap, Yap Kredi Yay., stanbul 2005, s. 172.
96
Smer, ukur-ova Tarihine Dair Aratrmalar, s. 31.
97
98
AS. 53: 88, 72.
94
D- KONAR GERLER VE YERLEK HAYAT

ukurova ve Mara dolaylar, XVI. yzylda youn bir konar-ger Trkmen
nfus ile doluydu. Anadolunun pek ok yerinde airet tekilatnn bozularak konargerler topraa yerletikleri halde, bu blgede XVI. yy. boyunca konar-gerlik
devam etti. Ancak bu, uzun mesafeli konar-gerlik olmayp, hayvancla bal
olarak yaylak ve klak arasnda gidip-gelme eklinde gereklemekteydi. Bu konargerler, hayvanclkla uramalarna ramen, belirli mezraalar dzenli olarak ekip
bimekteydiler. Nitekim, XVI. yy. Tapu Tahrir Defterleri sonularna baktmz
zaman tarm gelirlerinin hayvanclk gelirlerinden ok daha fazla olduunu
grmekteyiz99.
Adana ikliminin lman olmas, Mara ve Kayseri dolaylarndan pek ok
cemaatin k geirmek zere ukurovaya gelmesine sebep olmaktayd. Yz
binlerce kkba hayvan ve bunlarn bakclar k boyunca ukurovada kalmakta
ve resm-i duhan, resm-i ttn, resm-i klak, resm-i otlak gibi bir takm
vergiler demekteydiler. Ancak bu cemaatler gidi-geli srasnda yerli halkn
ekinlerine zarar verebilmekteydi. Bu gibi sebeplerle yerleik halk, dz ovada kyler
kurup yerlemek yerine da srtlarn tercih etmekte ve zorda kaldklarnda dalara
snmaktaydlar. 1691 ylnda devlet, bu konar-gerleri zorunlu iskana tabi tutmak,
vergi ve asker toplamak istediyse de bunda baarl olamad100.
Dier taraftan bu konar-ger airetler, Suriye ve Anadolu arasndaki ticaret
kervanlarna ve hac kafilelerine de saldryorlard. Aslnda Osmanl Devletinin, bu
blgeyi, 1608 ylna kadar, Ramazanoullarna Yurtluk ve Ocaklk olarak
99
Kurt, ukurova Tarihinin Kaynaklar III, s. XCVII, CIV. 1572 ylnda resm-i ganem 67180 aka,
resm-i maz 54975 aka, resm-i camus 28768 aka olmak zere toplam hayvanclkla ilgili vergiler
200.000 akay bulmamaktayd. Oysa sancan toplam geliri 5.525.387 aka olarak hesaplanmt.
vermesinin de gerek sebebi buydu. Gayet iyi ata binen ve silah kullanan bu insanlar
kontrol altnda tutmak olduka g olduundan, devlet, bunlara sz geirebilecek
kendi ilerinden bir beyin ynetime getirilmesinde fayda grmt.
Kurtun verilerine gre hazrlanan aadaki tabloda da grld zere101,
1572ye gelindiinde ehir ve kasaba ile kylerde yaayan nfus gittike dmekte,
toplam nfusun sadece %14.5ini oluturmaktadr. Konar-ger hayat yaayan
Trkmen nfusun ise Anadoludaki genel oluumun aksine olarak- gittike
ykseldiini ve toplam nfusun %85.3 gibi olduka nemli bir ksmn
oluturduunu grmekteyiz (Tablo 15).
Tablo 15: 1525, 1536 ve 1572 Tahrirlerine Gre Nfusun Dalm Yzdeleri
Tahrir yl
ehirler %
Kyler %
Cemaatler %
1525
8.43
11.8
79.6
1536
9.27
8.6
82.0
1572
7.4
7.1
85.3
XVII. yzylda balayan ve XVIII. yzylda da devam eden airetleri iskan

teebbs102, alnan btn tedbirlere ramen Adanada pek baarl olamamt.
Konar-ger hayat yaamaya alm olan Trkmenleri yerleik hayata geirmek
amacyla, 1865 ylnda Dervi Paa komutasnda Frka- Islahiyye ordusu
100
Cengiz Orhonlu, Osmanl mparatorluunda Airetleri skn Teebbs (1691-1696), EF Yay.,

stanbul 1963, s. 114.
101
Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 78.
102
iskan gerektiren balca sebepler unlardr: 1. Uzun savalar sebebiyle meydana gelen iktisadi
buhranlar (vergilerin artrlmas, yeni vergilerin ihdas), 2. eitli i karklklarn (isyanlar, ekyalk
hareketleri) ortaya kard durum, 3. Devlete yeni gelir kaynaklar ihdas etmek iin harap ve bo
yerlerin ziraata almas meselesi, 4. Yaplan savalar sebebiyle hudut blgelerinden ie doru olan
insan akn. 5. konar-ger airetlerin yaylak ve klaklarna giderken yerleik ahalinin ekinlerine zarar
vermeleri. Genel olarak XVII. yzylda balayan ve devlet idaresinin bozulmas sonucu ortaya kan
konar-gerlerin ekavete balamalar, onlarn yerletirilmelerini zorunlu klmt. Bkz. Yusuf
Halaolu, XVIII. Yzylda Osmanl mparatorluunun skan Siyaseti ve Airetlerin Yerletirilmesi,
TTK. Yay., Ankara 1988, s. 28-42. Dier taraftan Adanann hac yolu zerinde bulunmas da bu
airetlerin iskannda nemli bir rol oynamtr..
gnderilerek blgedeki konar-gerler zorunlu iskana tabi tutuldu103. Osmaniye,

Islahiye ve Hassa gibi yerleim merkezleri bu ekilde kurulmutur104.
XVIII. yy. ortalarnda bu airet boy beylerinin devletle masaya oturup bir tr
sened-i ittifak hazrladklarn, bazen de devlete nezir yoluyla balandklarn
grmekteyiz105.
ukurovann byk airetlerinden olan Aca Koyunlu aireti boy beyisi
Mustafa Bey ve airet ileri gelenleri 1752de Adana Valisi Ahmed Paann
konanda toplanan mahkemede, airetlerinden herhangi bir kimse, kanuna ve
nizama aykr harekette bulunursa, bunun bulunup devlete teslim edileceine kefil
olmulardr. Buna karlk vali eski sularn affetmi, yeni bir olay ortaya karsa
eski nezirlerine ek olarak Matbah- Amireye ylda 50.000 kuru vereceklerine dair
sz alm ve bunu sicile geirtmiti. Belgeyi alan kiinin boy beyi Mustafa Bey
olmasn, bu kiinin bu belgeyi gstererek airet halkn uyarmak amacn gtt
eklinde yorumlayabiliriz.
Bu belgenin tanzimi srasnda, devlete ait gelirleri toplamakla ykml
Hseyin Aann da mahkemede hazr bulunduunu grmekteyiz. Gerek konunun
valinin meclisine tanmas gerekse uhudl-hal arasnda eski Adana kads,
nakibl-eraf kaymakam, Adana serdar hasekisi gibi nemli kiilerin de bulunmas
konuya verilen nemin bir gstergesi olarak kabul edilebilir.
Airetlerin, g ve etkileri XIX. yzylda da srmtr. rnein, Adana-am
yolunda gvenliin salanmas hususunda btn airetlerin boy beylerinin bir senet
imzaladklarn106; yollarda kayp olan bir nesne olursa buldurulmasna yardm
103

Ahmet Cevdet Paa, Tezkir 21-39, Yaynlayan: Cavid Baysun, TTK Yay., Ankara 1986, Tezkire
No: 28.
105
AS. 53: 70.
106
Kurt, Menemencioullar le lgili Ariv Belgeleri, s. 90.
104
etmek konusunda kefil olduklarn grmekteyiz. Adana-am yolunda gvenlii

salayacaklard. Bunu temin iin de Payas yresi derebeylerinden Msdk Bey
hapisten karlacakt. nk, boy beylerine gre, blgede gvenlii salayacak kii
Odur107.
Sonu olarak, Adanada youn bir ekilde yaayan konar-ger nfus,
blgede her zaman etkin bir konumda yer almt. Adanaya Yurtluk ve Ocaklk
statsnn verilmesinde etkili olan konar-gerler, XVII. yzyldan itibaren yaplan
btn iskan teebbslerine ramen yerleik hayata gememiti. Bu konar-gerlerin,
XIX. yzyla gelindiinde devletle szleme yapacak bir duruma gelmi olmalar,
blgede ne kadar nemli bir g unsuru oluturduklarnn da gstergesidir.
107
Kurt, Menemencioullar le lgili Ariv Belgeleri, s.113.
KNC BLM
ADANA EHR VE EHR HAYATI
A- YNETM
1- Adana Valileri ve Mtesellimleri
Osmanl Devletinin klasik dnemde tara ynetimi, asker-idar ve adl-idar
yap ierisinde ilemekteydi.
Asker-idar birimlerin banda yrtme kuvvetini temsil eden bey
(beylerbeyi, sancakbeyi veya dier zaimler) unvanl bir ynetici bulunmaktayd. Bu
yapnn en kk birimini dirlik olutururken daha sonra tmar nahiyesi, sancak ve
eyalet gelmekteydi. Bunun yannda ayn alanlarda kaza denilen ve banda yarg
gcn temsil eden kadlarn bulunduu adl-idar birimler vard108. Kazalar, asker
yapnn yannda ayn topraklar zerinde kurulmu, ticar ve kltrel stnl
salayarak evresinin merkezi olmu bir kasaba ve ehir ile bunu evrelemi olan
kylerden oluuyordu.
Klasik dnemde eyaletin banda bulunan grevli, beylerbeyi adn alrken
grev alan da beylerbeyilik olarak ifade edilmekteydi. Ancak XVI. yzyldan
itibaren beylerbeyilik grev alanna vilayet, grevliye de vali ad verilmeye
balanmtr. lk nceleri eyaletlere ynetici olarak, mirmiran rtbesini haiz olanlar
arasndan tayin yaplrd109. XVII. yzyln ilk yarsndan itibaren ise vezirlerin says
artm, mirmiranlk derecesindeki eyaletlerde vezirler grevlendirilmeye ve
108
zer Ergen, XVIII. Yzylda Osmanl Tara Ynetiminin Mali Nitelikleri, Journal Of Turkish
Studies / Trklk Bilgisi Aratrmalar, 10 (1986), s. 87.
beylerbeyilerin bir ou mirmiran menzilesine inerek kendilerine birer sancak

verilmeye balanmt. Mekan Organizasyonu Blmnde akladmz zere,
1608da kurulmu olan Adana eyaletine bal Tarsus, zeyr, Kars- Mara
(=Kadirli), Sis (=Kozan) gibi sancaklar ayr kazalar tekil ettikleri iin bunlarla ilgili
idari bilgiler Adana eriyye sicilinde yer almamaktadr. Dolaysyla, bu
sancaklardaki sancakbeylerinin vezir rtbesini tayp tamadklar konusunda
belgemize dayanarak bir ey sylemek mmkn deildir. Adana valilerinin Tarsusa
atadklar mtesellimlerin Bey unvann tadklarna bakacak olursak, bunlarn
sancakbeyi statsnde olduklar, beylerbeyi veya vezir rtbesinde kimsenin
atanmadn syleyebiliriz.
Sicilimizdeki kaytlara gre, Adanada grev yapan valilerin tamam vezir
statsndeki kiilerdir. Kaza merkezine gnderilen fermanlarda geen ... Adana
vlsi vezrim brahim Hilmi Paa... gibi ifadelerde bu durum ak bir ekilde
grlmektedir. Defterde tespiti yaplabilen be validen ilki Ahmed Paadr110. 1738
ylnda vezirlikle sadaret kaymakam, 1740da da sadrazam olmutur. Bir sre sonra
azledilip, Rakka, Halep, Diyarbakr, Badat ve Msr valiliklerinden sonra Nisan
1750de Adana valisi olmu Haziran 1752ye kadar bu grevde kalmtr111.
kincisi, Behram Paadr. Behram Paann ne zaman vali olarak atandna
dair bir belge bulunmamaktadr. Ancak isminin getii iki belgeden112 Adana valilii
grevinde bulunduunu renmekteyiz.
nc vali olan el-Hcc Mehmed Hakk Paann ismi, 1808 tarihli bir
ferman kaydnda113 ... Adana vlsi ve bil-istikll Bahr- Sefid Boaz ser askeri...
109
Talat Mmtaz Yaman, Osmanl mparatorluu Tekilatnda Mtesellimlik Meselesine Dair, Trk
Hukuk Tarihi Dergisi, c. I, Ankara 1944, s. 79-80.
110
AS. 53: 56, 57, 61.
111
Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmani Osmanl nlleri, c. 1, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul 1996. s.
220-221.
vezrim el-Hacc Mehmed Hakk Paa... eklinde; 1809 tarihli tahvil kaydnda114 da
...1223 senesine mahsben Sabkan eylet-i Adana vlsi vezr-i ruen-zamir
devletl el-Hacc Mehmed Hakk Paa ... eklinde gemektedir.
Belgemizde tespit edebildiimiz drdnc vali ise, Mehmed Celaleddin
Paadr. smine ilk olarak, 1821 tarihli bir tahvil kaydnda115 ... devletl Mehmed
Celaleddin Paa Efendimizin mukaddemen Adana vllii hengmnda ... eklinde
rastlamaktayz. Kendisi Bozok ayan Cabbarzade Sleyman Beyin olu olup,
babas sayesinde 1805de vezirlik verilmitir. Sivas, Halep, Erzurum ve Adana
vilayetlerinde belirli sreler valilik yaptktan sonra 1820/1821de vezirlii
kaldrlm; ayn yl geri verilerek bir sre Erzurumda bulunmu ve Mara valisi
olmutur116. Sicill-i Osmanide Mara valilii 1827 olarak gsterilmekte ise de, 1821
tarihli bir ferman kaydnda117, hlen Mara ve ilhken Rakka vlsi eklinde
karmza kmaktadr. yle anlalyor ki, kendisine Adana valiliinden ksa bir sre
sonra Mara valilii verilmitir.
smini tespit ettiimiz beinci ve son vali, brahim Hilmi Paadr.
Seyfiyyeden olan brahim Hilmi, bostanclk, turnaclk ve yenieri aal gibi
grevlerden sonra 1806 ylnda vezir rtbesiyle sadrazam oldu118. Toplam sekiz
belgede ismine rastlamaktayz119. Belgelerden anladmza gre -sadrazamlk yapm
bir kimseye Adana vilayetinin gelirlerinin yetmeyecei dnlm olmal kikendisine zeyr ve Belan sancaklar mutasarrfl da verilmitir120. Paann bu
112
AS. 53: 17/B, 19.

AS. 53: 29.
114
AS. 53: 27.
115
AS. 53: 125/B.
116
Sreyya, Sicill-i Osmani, c. 2, s. 389.
117
AS. 53: 112.
118
Sreyya, Sicill-i Osmani, c. 3, s. 766.
119
AS. 53: 94, 96, 104, 105, 116, 120, 124, 125/B.
120
...Adana vlsi ve ilhken zeyir ve Belan sancaklar mutasarrf vezrim brahim Hilmi Paa...
AS. 53: 124, 96.
113
sancaklara gitmediini, buralara birer mtesellim gndererek gelirlerini toplattn

tahmin etmek hi de zor deildir. Adana vilayetine, brahim Hilmi Paa gibi
sadrazamlk yapm bir kimsenin yollanmas, Belan ile zeyir sancaklarnn
mutasarrflnn verilmesi, Fransann Suriye politikasna kar bir nlem olarak da
yorumlanabilir. Bu tarihte yaplan bir idar dalm haritasnda Belan ve zeyir
sancaklar Adana vilayetine bal gzkmektedir. Bu tespit, zellikle snr vilayetleri
iin ou zaman geerli olmu, vilayete bal sancaklar srekli deiiklikler
gstermitir. Ancak Adana vilayeti daha ok Tarsus, Sis, Kars- Mara yani dou
ynndeki sancaklarla irtibatlandrlmtr. Belgelerimizin gsterdii kadaryla
brahim Hilmi Paa, 10 Zilkade 1236/ 10 Austos 1821 ile Evahir-i Zilhicce 1237/
15-25 Nisan 1822 tarihleri arasnda en az 8 ay Adana valilii yapmtr.
Osmanl Devletinin taradaki nemli ehl-i rf grevlilerinden biri de
mtesellimlerdir. Mtesellimlik, XVI. yzyln sonlarndan Tanzimat Dnemine
kadar Osmanl mparatorluunda mevcudiyetini devam ettirmi olan bir
messesedir121.
Beylerbeyi veya valiler, grev blgelerine gitmedikleri ya da sava vs. gibi
bir sebepten dolay gidemedikleri zaman yerlerine mtesellim ad verilen bir vekil
tayin ederlerdi122. Bunlar, sancan hem mali hem de idar ilerini yrtrler; karlk
olarak da gelirin bir ksmn kendilerine alrlard123. Mtesellim tayin edilirken, bu
ahsn halk ve sanca koruyabilecek ve valilere ait vergileri toplayabilecek
dirayette bir kii olmas zerinde nemle durulmaktayd124. Bu husus, sicilimizdeki
121
Ycel zkaya, XVIII. Yzylda Mtesellimlik Messesesi, DTCFD, c. XXVIII, S. 3-4, (1970),
s. 369.
122
zkaya, XVIII. Yzylda Mtesellimlik..., s. 370.
123
Musa adrc, II. Mahmut Dneminde Mtesellimlik Kurumu, DTCFD, c. XXVIII, S. 3-4
(1970), s. 287.
124
zkaya, XVIII. Yzylda Mtesellimlik Messesesi, s. 372.
bir ferman kaydnda125 ...vllere mahss olan seferiyye ve hazeriyye ve

mtesellimlik ehriyyesi askeriyye masrafna tahssen muayyen olan caize ve avid
ve hdmet-i mbiriyye ve harc- fermnn ed artyla... eklinde ak bir
biimde ifade edilmektedir.
Mtesellimler, XVI. yzylda beylerbeyi, vali, sancakbeyi gibi grevlilerin
yerlerine ulancaya kadar onlara vekillik ederlerdi. Dolaysyla grev zamanlar,
vekillik yaptklar grevlilerin geli sreleriyle balantlyd ve bu sre ok uzun
olmazd. Ancak mtesellimler, XVII. yzyldan itibaren bu grevi, ksa bir zaman
iin deil de daha uzun bir sreyle ifa etmeye balamlardr126. Bu dnemden
itibaren, grev srelerinin uzamasyla birlikte yetkileri da genilemeye balad. Artk,
grevleri vekillii aarak grev yerlerine gelmeyen asl ehl-i rf mensubunun yerine,
tevcih
edilen
blgenin
-idar-asker
organizasyon
gereince-
tm
ilerin
sorumluluunu zerlerine almlardr. Mtesellimler, XVIII. yzyldan itibaren, vali

ya da sancakbeyinin geici vekili olmaktan ziyade daimi bir grnt sergileyerek,
taradaki ehl-i rf grubundan nemli bir grevli olarak karmza kmaktadr.
Mtesellimler, vali buyuruldusu ile tayin edilir ve devlet de bunu onaylard.
Ancak,
1810
ylnda
Tarsus
sancana
mtesellim
olarak
tayin
edilen
Menemenciolu Hac Habib Bey gibi Adanaya mtesellim tayin edilen

Hasanpaazade Ahmed Bey de Cabbarzadenin buyuruldusu ile greve balamt127.
XVIII. yy. boyunca tayin edilen mtesellimlerin hemen hemen hepsi yerli
hanedanlara mensup kiilerdi. ounun daha nce rtbe ve grevlere haiz
olmadklar bilinmektedir. XVIII. yzyln ikinci yarsnda, az sayda da olsa, baz
mutasarrflara da mtesellimlik verildiini grmekteyiz. XIX. yzylda ise dergah-
125
126
AS. 53: 25.

Yaman, Mtesellimlik Meselesine Dair, s. 79.
ali ve mutasarrf vb. rtbelere haiz kimselerin mtesellim olarak atandklarn da

bilmekteyiz128. rnein Cabbarzade Mir Sleyman Bozok mutasarrf, Dergah-
Mualla Kapucubas unvann tayan nemli hanedanlardan birisidir. Bu unvan
yannda, kendisine Adana mtesellimlii de verilmitir. Ancak, kendisinin Adanada
bizzat mtesellimlik yapmamas nedeniyle, Adana ayanndan ve ayn zamanda
Dergah- Mualla Kapucubalarndan Ahmedi mtesellim olarak atamtr129. Bu
tayinlerin sebebi, Cabbarzadelerin, bu blgede otorite kurabilecek, devletin ilerini
yrtebilecek Anadolunun en byk ve kuvvetli hanedanlarndan biri olmasndan
ileri gelmektedir. Cabbarzadenin kendi yerine tayin ettii Ahmed Bey ise, Adana
ayanlarndan mehur Hasanpaazalerden Ahmed Beydir. Bylece Anadoluda
ortaya kan ve kinci Padiah mesabesinde grlen Cabbarzade130 veya dier
ismiyle aparzade Sleyman Bey, Akdeniz blgesindeki bir baka ayanla i birlii
yapmakta ve onu ukurovadan tfenki askeri yazmak131 ve dolaysyla
ukurovay ynetmekle grevlendirmektedir. Cabbarzade Sleyman Bey, Adanaya
Hasanpaazade Ahmed Beyi mtesellim tayin ettii gibi Tarsusa da Sadk Aa
isimli bir adamn mtesellim tayin etmiti132.
127
Menemenciolu Ahmed Bey, Menemencioullar Tarihi, Haz., Ylmaz Kurt, Aka Yay., Ankara
1997, s. 36.
128
zkaya, XVIII. Yzylda Mtesellimlik Messesesi, s. 373.
129
AS. 53: 26.
130
Ahmet Bey, Menemencioullar Tarihi, s. XVII. 1798 ylnda Bozok (Yozgat) mutasarrf bulunan
Cabbarzade Sleyman Beyin Ahmed Beyi mtesellim atamasyla ukurovada yeni bir ayan ailesi
orta km, 1810 ylnda Ahmed Bey vefat edince yerine kardei Mehmed Bey Adana mtesellimi
atanmt. Mehmed Bey Menemencioullarndan Hamide Hatunla evli idi. Bkz.: Ayn eser s. XX ve
s. 18.
131
... eylet-i mezkrun idre ve mtesellimlii b- fermn- cell-an uhdemize ihle ve tefvz
buyurulub tarafmzdan dahi bir mtesellim nasb lbd ve muktezi olduuna mebni bundan akdem
mteselliminiz olan Dergh- Ali Kapucubalarndan kdvetl-emcid vel-ayn sadetl Ahmed
Bey -zde mecduhu- yine mtesellim nasb ve tayn olunmala imdi gerekdir ki bundan sonra dahi
mr-i mm ileyhi mteselliminiz bilb er ve kanuna muvfk vki olan umr ve hussunuzu ann
rey ve marifetiyle ryet ve rzsndan hric hareketden tevakk ve mbadet eyledik... Bkz.: AS.
53: 26.
132
Ahmet Bey, Menemencioullar Tarihi, s. XX.
Gerek XVIII. yzyln ilk gerekse ikinci yarsnda mtesellim tayinleri ile
ilgili olarak umumiyetle grlen, o yerin yerli hanedanndan kudretli ve herkese
sevilen saylan kiilerinin mtesellim olmasdr
Az nce de ifade ettiimiz gibi genel olarak, Adana Eyaleti vezir rtbesini
tayan valilerce idare edilmitir. Bilindii zere, vezirlerin kapu halk denilen
kalabalk maiyetleri vard. Vezir ve mirmirandan valilerle idare olunan yerlerin
gelirleri azald dnemlerde mtesellimlerle idare edildiklerine dair arivlerimizde
kaytlar mevcuttur. Bunun sebebi, bir rivayete gre, ktlk, doal afetler gibi
olaand durumlardr. Babakanlk Arivindeki bir hkmde, mtesellimin atanma
sebebi ktlk olarak gsterilmektedir: ekirge hcumu ve tuyan vukuu neticesi
olarak Adana vilayetinde ktlk hkm srd ve ahalisi perian olmakla
varidatnn vzera ve mirmirandan valileri idareye kifayet edemeyecei cihetle
mtesellim marifetiyle idare edilmek zere Adanann el mutasarrf Osman
Paaya ihalesine dair hkm133. Sicilimizde geen bir mrasele kaydnda134 da,
arzn ekirge haaratnn hububat ve pamuk tarlalarna zarar vererek ktla sebep
olduu ve imha edilmesi gerektii ifade edilmektedir.
Yine ayn dnemlerde Adana Valisi Hseyin Paa ile Mara Valisi smail
Paann cezalandrlacan, ortaya kacak karkln da Cabbarzade (=aparzade)
Sleyman Bey tarafndan engelleneceinin dnldn renmekteyiz135. Bundan
sonra -bir sre de olsa- Menemencioullar beyleri mtesellim olarak ynetimde
bulunmulard. yle ki, Beylanl Mustafa Paa, Adana valiliine atanp136 50-60
133
Pakaln, Mtesellim, c. II, s. 639.

AS. 53: 63.
135
Kurt, Menemencioullar le lgili Ariv Belgeleri, s. 88.
136
Sicill-i Osmanide Yeniehir, Varna ve zmit muhafzlklar ile Haleb, Konya, Bosna vb.
valiliklerden bahsediliyorsa da, Adana valilii yaptna dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadr.
Bkz. Sreyya, Sicill-i Osmani, c. 4, s. 1186.
134
kiilik maiyetiyle debdebesiz bir ekilde Adanaya geldiinde hi kimse yeni bir vali
geldiinin farkna bile varmamtr137.
Daha sonraki dnemlerde Adanada, mtesellimlerin, gelecek olan valileri
engellediklerini ve ynetimi ele geirme giriimlerinde bulunduklarn grmekteyiz.
1829 ylnda Adanaya vali olarak atanm olan Esad Paa, Ulukla ve Bereketl
Madenine kadar gelmi fakat daha ileri gitmeye cesaret edemeyerek Nideye
ekilmiti. nk, Adanada Hasanpaaolu, Tarsusta ise Kelaazade btn
ynetimi ele geirmi durumdayd. Bu srada, Hasanpaazedenin tertip ve tevikiyle
yeni bir giriimin balatldn grmekteyiz: Adana halk, birka seneden beri ortaya
kan karklklar sebebiyle perian olup bundan sonra vali idaresine tahammlleri
olmadn138, dolaysyla yeni vali istemediklerini eitli ekillerde st makamlara
iletmektedirler. Adana eski mtesellimlerinden smail Aa, Esad Paann Adanaya
gelmesini engellemek iin elinden geleni yapmaktadr. stanbulun en hassas olduu
noktalardan biri Mekkeye gidecek hac adaylarnn gvenlii, dieri ise
karklk ve fitne kmasdr139. Her ne kadar Adana mtesellimi bu sebepleri ileri
srse de, asl sebebi yeni valinin gelmesiyle keyfi ynetiminin bitecei korkusudur.
2- Adana Ayanlar
Osmanllarda, XVI. ve XVII. yzyllarda ayan kelimesi eraf anlamnda
kullanlyor ve bununla yrenin ileri gelen kimseleri kastediliyordu.140. Baz
belgelerde bu kimseler iin ayn- vilyet dendii gibi, memleketin yze gelen
nemli kimseleri anlamnda vcuh- memleket de denilmekteydi.
137
Ahmet Bey, Menemencioullar Tarihi, s. XXI.

Musa adrcnn verdii bilgilere gre Kars, Mara ve Adana fakir eyaletlerdi. Tek bana gelirleri
bir valiyi geindirecek kadar deildi. Bundan tr XVIII. yzyldan sonlarndan itibaren mutasarrfla
ynetilmilerdir. Bkz. Musa adrc, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik
Yaplar, TTK Yay., Ankara 1991, s. 13.
139
Kurt, Menemencioullar le lgili Ariv Belgeleri, s. 92-93.
138
XVI. yzyln son eyreinde uzun sre devam eden Osmanl-Avusturya

savalar hemen ayn yllarda bazen e zamanl olarak sren Osmanl-ran savalar
yznden, devlet, Anadolu ile ilgilenememi ve Anadolu Celali ekyas denilen
gruhun elinde ezilmiti. 1605 yllarna kadar devam eden bu karklk, Kuyucu
Murad Paann azimli almalaryla kontrol altna alnm, ama devlet, byk
yaralar almt. syan eden bir sancakbeyi veya asi reisini cezalandrmaktan aciz
kalan devlet bunlara sancakbeyilik veya valilik gibi grevler vererek devlet
hizmetine alyordu. Bu dnemde Tavil Hseyin, Karaka Ahmed Paa, Canpoladolu
gibi irili ufakl 50 kadar asi derebeyi tremiti.
Celali karklklar srasnda kyl halk iftini ubuunu brakp cann ve
namusunu kurtarmak derdine dmt. Timarl sipahi, sefere cebel gtrmek bir
yana kendi masraflarn bile karamaz oldu. Timarlara yeterli talip olmaynca veya
sefere emedii iin sipahisinin elinden alnnca bu ekilde mahlul kalan zeamet ve
timarlar hass- hmayuna alnd. Devlet hazineye alnan bu dirliklerin iletilmesini
artan nakit ihtiyacn da salamak amacyla muktaaya vermeye balad.
Muktaalar alan kimseler genelde stanbulda oturan devlet grevlileri veya
zenginlerdi. Bunlar buralarn iletilmesini voyvoda ad verilen kendi adamlarna
braktlar veya iltizam ad altnda bir bakasna sattlar. Bir iletmeyi belirli bir sre
iin satn alan ve kendilerine mltezim denilen bu kiiler halk ve gelir kaynan
soymaktan ekinmediler. te bu mltezimler zamanla sadece mali bir iletmeci deil
ayn zamanda devlet adna emirler veren idareci snfna dahil oldular.
Devlet zor artlar altnda bulunduundan bunlarla ibirlii yapmak zorunda
kald. Devletin otoritesinin halka ulatrlmasnda, vergilerin zamannda toplanmas
ve hazineye teslim edilmesinde, huzur ve asayiin salanmasnda devlet srekli
140
Ycel zkaya, Osmanl mparatorluunda Ayanlk, TTK Yay., Ankara 1994, s. 7.
olarak bu ileri gelen kiilerin ayan- vilayetin yardmna ihtiya duydu ve daha
sonra da bunlarn statsn resmen tanmak zorunda kald.
XVIII. yy. sonlarnda doru, Babalinin taradaki gcnn giderek azalmas
ve bir ayan ailesinin kendi blgesinde devaml olarak yneticilik yapmas sonunda
adeta bir hanedan hviyeti tayan byk aileler ortaya kt. Merkez otorite
boluunu dolduran ayan, eraf, hanedan ve derebeyi aileleri memleketin bir ok
yerinde varlk ve stnlklerini kabul ettirmilerdi141.
Yukarda ok genel izgilerle tarihesini ortaya koymaya altmz ayanlk
rgt XVII. yzyln sonlarnda kuruldu, XVIII. yzylda geliti, zellikle XVIII
yzyln ikinci yarsnda lkenin her yerinde grldkten sonra zamanla
kuruluundaki ama ve ileyi dzenini kaybetti142.
XVIII. yzyln ikinci yarsnda ayanlk peinde koanlarn says olduka
fazladr. Ayanlk iddiasnda olanlar mhim ilerin geri kalmasna da sebep
oluyorlard. Nidede Mft Numan Efendi, Adanada Karslolu Hac Bey ayanlk
peinde koan ahslardand143. yle ki, ayanlk mcadeleleri zaman zaman kanl
atmalara dnt. Bu atmalarn giderek yaygnlamas zerine 1786da
ayanla son verilerek yerine ehir kethdal getirildi. Ancak 1787 ylnda balayan
Rus harbinde sefer hazrlklarnda grlen aksaklklar zerine durumun dzeltilmesi
iin 1790 ylnda ayanlk yeniden ihdas edilmitir. Bylece bilhassa Anadolu ve
Rumelide ayanlk mcadeleleri yeniden alevlendi144.
141
zcan Mert, Ayan, DA, c. IV, stanbul 1991, s. 196.

zkaya, Ayanlk, s. 303.
143
Adana sakinlerinden olan bu ahs nce zorbalk yollarna bavurmutu. Tarsusun ileri geleleri,
esnaf ve halk bunun zulmnden yaknmaktaydlar. Tarsus halk teden beri ekyal adet edinen
Hac Beyden ok korkmaktayd. Hac Bey, Adana Valisine kar km, isyan ederek yamalar
yapm, pek ok ekyay evresinde toplamt. Tarsustaki yedi ky basp ky halklarnn sahip
olduu eya ve hayvanlar yamalamt. Devlet bu aile ile uzun sre uramak zorunda kalmt. Bkz.
144
Mert, Ayan, 197.
142
XIX. yy. ortalarnda kaleme alnan ve bir eski ayann hatrat niteliindeki
Menemencioullar Tarihinde ayanlk uygulamas hakknda nemli bilgiler
bulunmaktadr: Yozgad ayan aparzade (=Cabbarzade) Sleyman Bey ol vaktin
derebeyi usulnce ikinci padiah mesabesinde ve Anadolunun ok yerleri kendisine
itaat ve ser-fru halinde olduu sralarda Adanada Hasan Paa oullarnn dahi
evail-i halleri olarak Ahmed Bey Adana mtesellimi imi145.
Yaynlanan fermanlarda vali, sancakbeyi, kad ve naibler yannda vilayet
ayanlarna da hitap edildiini ve onlardan da yardm istendiinini grmekteyiz. Bu
da bize, ayanlarn sancak idaresinde ne kadar nemli bir yere sahip olduklarn
gstermektedir.
3- Voyvodalar
Valiler veya mtesellimler tarafndan sancaklara veya kazalara vekil sfatyla
tayin edilen kiilere voyvoda denilmekteydi. Daha sonra vali ve mutasarrflara
verilen baz gelir kaynaklarnn da voyvoda gnderilerek ynetildii grlmektedir.
Tmar sisteminin XVII. yzyldan itibaren gittike bozulmas, iltizam ve muktaa
usulnn yaygnlamas, ayrca bu dnemde devletin para sknts ekmesi geliri
fazla kk blgelerin dorudan doruya hazineye balanarak ynetilmesine yol
am ve bylece voyvodalk kurumunun nemi artmtr146. Yani bir sancak has
olarak verilmi ise idaresi voyvodala evrilir ve has sahibi voyvoda tayin ederdi.
Haslar sarayn ileri gelen kimselerine, zellikle Padiahn yakn akrabalarna
verilmektedir147.
145
Ahmed Bey, Menemencioullar Tarihi, s. 18

adrc, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentleri, s. 29.
147
146
Voyvodalar, kendilerine verilen sancaktan kk gelir blgesinin hem

yneticileri hem de hazine gelirlerini toplayan tahsildar idiler. Kent veya kasabann
gvenliini salamak, istendiinde asker toplayp sefere katlmakla ykml idiler.
XIX. yy. ortalarnda kaleme alnan Menemencioullar Tarihinde voyvodalk
uygulamas hakknda da nemli bilgilerin bulunduunu grmekteyiz. Nideye bal
olan caeddin kazasn (bugnk Ulukla) ol vaktin usul zere iltizam edb
Buurcu Mehmed Aa nam kimesneyi voyvoda nasb ve irsal ve Karaisal kazasn
dahi azam- ricl-i devlet-i aliyyeden mehr Yusuf Agh Efendi merhmun
maliknesi olmala beher sene mrn ileyh tarafna iltizam edb ol vakit usul-i
devlet dahi malikne olan kazlarn umr- mlkiyye ve maliyesi mutasarrflarna
aid ve muhavvel olmala bir taraftan dahl taarruz olunmaz imi148.
Voyvodalar genellikle mali ilere bakan kiiler olarak tanmlanmaktaysa da
bunlarn yetkilerinin sadece mal konularla snrl olmayp idar bakmdan da tam
yetki ile hareket ettikleri anlalmaktadr. Gbb ve Bowenin Beylerbeyleri ve
sancakbeyleri tarafndan sancaklara tayin edilen ve sancakbeyi vekili durumundaki
kimselere mtesellim, kazalara tayin edilenlere de voyvoda denilmektedir
eklindeki gr Abdurrahman eref ve Mustafa Nuri Paadan mlhem olduu
anlalmaktadr. Meselenin asl udur: Mtesellimler eyaletin gerek valisi tarafndan
buyuruldu ile tayin olunmaktadr. Beylerbeyleri ve sancakbeyleri has olmayan
kazalarna voyvoda tayin edemezlerdi. Yalnz nahiyelere vergi toplamak iin
voyvoda yollamaktaydlar149.
148
149
Ahmed Bey, Menemencioullar Tarihi, s. 12.

Sicilimizde voyvodalarla ilgili olarak geni bir malumat bulunmuyor. Ancak

emr-i eriflerde150 vali, ayan, kad ve naibler ile birlikte airet ve kabile voyvodalarna
da hitab edildii grlmektedir. Ayrca daha nce de ifade ettiimiz bir nezr
hccetinde151 airet mensuplarnn, voyvoda ve mir-i airetlerin szlerinden
kmamalar tenbih olunmaktadr. Ancak burada sz edilen airet voyvodas
teriminin airet kethdalar deyiminden daha geni bir anlamda kullanldn
dnebiliriz. Belgelerde hitap srasndaki dzeni de gz nnde bulundurursak,
ynetici snfn en alt ksmna voyvodalarn da alnm olduunu syleyebiliriz.
4- Vali ve Kad likileri
Bir valinin grevine balayabilmesi ancak onun atama belgesinin (berat) kad
tarafndan incelenmesi ve deftere geirilmesi ile mmkn olabilmekteydi. Heyde
gre ehirde bulunan kadlar Osmanl protokol gereinde ncelik hakkna sahip
olan beylerbeyi ve sancakbeyine itaat etmek zorundaydlar. Teorik adan ehl-i er
kendisine tannan haklar korumasn bilmitir. Ebussuud Efendinin bir fetvasndan
bunu anlyoruz: Bir sancakbeyi, davasn kendisine deil de kadya gtren birisini
yakalatarak krbalatmtr. Padiah beratyla greve balayan kadlar hukuk
otoritelerini Sultandan alrlar ve onunla yazmak yetkisine sahip olurlard.
Reayann mera tarafndan bask altnda tutulmasna engel olmak, er ve rf kanun
hkmlerinin meraya kar korunmas onlarn balca grevlerinden saylyordu152.
Klasik dnemde sancakbeyi veya beylerbeyine kar Sultandan ald
otoritesini ve yarg bamszln korumu olan kadlar, XVII. yzyldan itibaren
merann karsnda tutunamayarak etkinliklerini byk lde kaybetmilerdi.
150
AS. 53: 17/A, 19; ...Adana vlsi vezrim Behram Paa ... ve dergh- muallm kapucu
balarndan Adana ayn Mir Ahmed ... ve Adana kads ve sir Adana sancanda vki kazlarn
kadlar ve nibleri -zde fazluhum- ve ... aair ve kabail voyvodalar ve beyleri....
151
AS. 53: 70.
Beylerbeyleri daha sonraki ismiyle eyalet valileri, valilik konanda tertipledikleri

meclislerde idar ve hukuk nitelii olan nemli davalar bizzat zme ulatrmaya
balamlard. Bu meclislere eyalet kads da katlmakta ise de, meclisin toplanmas
ve bakanlk grevi valinin elinde olduu iin vali byk bir otorite salam
olmaktayd.
Sicilimizde Acakoyunlu airetinin nezre balanmas davasnda vali
konanda toplanan byle bir er-idar meclisin karar aldn ve Acakoyunlu
airetini 50 bin kuru nezre baladn daha nce konar-gerler konusunu
incelerken dile getirmitik153.
XVIII. yzyldaki bu uygulamaya XIX. yy. balarnda da rastlamaktayz.
Adana Valisi brahim Hilmi Paann saraynda kurulmu olan mecliste bir alacak
davas grlm ve davaclarn ekilmesine karar verilmitir154. Burada da, meclise
bakanlk edenin kad deil vali olduunu grmekteyiz.
Sonu olarak XIX. yy. balarnda valilerin otoritesinin kadlar glgede
braktn ve nemli davalara vllerin divannda bakldn syleyebiliriz.
B- NFUS YAPISI VE MAHALLELER
Mahalleler nemli ilevleri olan ehir kesimlerindendir. Osmanl ehrinde
mahalle, birbirini tanyan, bir lde birbirlerinin davranlarndan sorumlu, sosyal
dayanma iinde olan kiilerin oluturmu olduu topluluun yaad yerdir. Bir
dier tanmyla ayn mescitte ibadet eden cemaatin aileleriyle birlikte yerletikleri
ehir kesimleridir155.
152
Feda amil Ark, Osmanllarda Kadlk Messesesi, OTAM, S. 8, Ankara 1997, s. 40.
AS. 53: 70.
154
AS. 53: 103.
155
zer Ergen, Osmanl ehrindeki Mahallenin lev ve Nitelikleri zerine, Osmanl
Aratrmalar, IV (1984), s. 69.
153
Baz aratrmaclar, slam ehrinin en nemli zellii olarak, eitli dinsel ve

etnik gruplara gre blge ve semtlere ayrlm olmasn gsterirler. Bu gzlem, bir
lde Osmanl ehirleri iin de dorudur. Osmanl ehirlerinde de genellikle
mslman olmayanlar ayr mahallelerde bir arada oturuyorlard. Bu ekilde bir
ayrlma inan ve gelenek birliine sahip kiilerin yan yana yaamalarnn daha rahat
oluuna ve Osmanl ncesi merkezi otoritenin zayf halinin yerlemeye etkisi olarak
aklanmaktadr156. Osmanl Devletinin geneli iin yaplan bu deerlendirmenin
Adana iin de doru olduu anlalyor. ncelediimiz dnemin Adanasnda,
mslman olmayan gruplar genel olarak ayr mahallelerde oturmalarna ramen,
birbirleriyle rahat iliki kurabildikleri ve bazen de mslmanlarla ayn mahallelerde
kark bir ekilde yaadklar grlr157.
Bundan baka, baz meslek mensuplar da kendi mesleklerinin adlaryla
anlan mahallelerde topluca yaamlardr. Debbalarn, neccarlarn ve sarraclarn
kendi adlar ile anlan mahalleleri oluu gibi. Bunun sebebi, ehir sakinlerinin
birbirleri ile daha rahat iliki kurabilmeleri olmaldr.
1- Adana ehir Merkezinde Nfus Yaps
XVI. yy. belgelerine baktmzda, Trkmen airetleri ve yerleim
blgelerinin isimlerinden Mslman unsurun byk bir blmn Trklerin
oluturduunu grmekteyiz. Dier Mslman etnik gruplar ierisinde de Krt158 ve
Arap159 unsurlarna rastlanmaktadr. Ancak bunlarn says konusunda kesin bir ey
sylemek mmkn grnmemektedir. Ayrca, Osmanl belgelerinde geen Ekrd
156
zer Ergen, XVI. Yzylda Ankara ve Konya, Ankara Enstits Vakf Yay., Ankara 1995, s. 145.
Bab- Tarsus, Eski Hamam, Ali Dede gibi mslmanlarn youn olarak yaadklar mahallelerde
gayrimslim nfusun, ayn ekilde Zimmiyan Mahallesinde de mslmanlarn yaadklarn
grmekteyiz. Bkz. AS. 53: 78, 86.
158
AS. 53: 123, 124.
159
AS. 53: 85.
157
deyiminin, her zaman etnik anlamda Krtler manasnda kullanlmad, konar-ger

veya yrk anlamn tadn da belirtmemiz gerekir160.
eriyye sicil kaytlarnn tetkik edilmesi neticesinde, zimmilerin etnik olarak
dalm u ekilde bir tabloyu karmza karmaktadr: ncelikli arlk
Ermenilerde olmak zere, Yahudi ve Rumlar.
Defterimizde 1752 ylna ait tevzi kaydnda161 46 mahalle, 1822 ylna ait
salyane kaydnda162 ise 52 mahalle ismi kaytldr.
Btn Osmanl ehirlerinde olduu gibi Adanada da eitli etnik ve dinsel
gruplarn ayr mahallelerde oturduklarn gryoruz. Ancak zimmi mahallelerinin
varl, doal olarak inan ve gelenek birliine sahip kiilerin yan yana
yaamalarnn daha rahat oluuna ve merkezi otoritenin zayf bulunduu Osmanl
ncesi dnemlerin koullarnn yerlemeye yapt etkilere balanabilir163.
XVI. yzylda tek mahalle halinde yazlan Ermeni topluluu 1752 ylnda
Zimmiyan ve Baeciyan olmak zere iki mahalleye blnd sanlmaktadr. Bu
sonuca XVI. yy. kaytlarnda geen bahe sahiplerinin ounun Ermeni olmasndan
ulamaktayz164.
XVIII. ve XIX. yy. Adanasnda, mslman olmayanlarn ayr ayr oturduu
mahallelerin bulunmasna ramen, tahmin edilenin aksine gayrimslim nfusun
kendilerini tamamyla tecrit etmemi olduklar, Adanallarn bir btn olarak rahat
bir iliki iinde yaadklar anlalmaktadr165.
160
Bu konuda geni bilgi iin bkz.: Yusuf Halaolu, Osmanl Belgelerine Gre Trk-Etrk, KrdEkrd Kelimeleri zerine Bir Deerlendirme, Belleten, LX/ 227 (1996), s. 139-146.
161
AS. 53: 73.
162
AS. 53: 102.
163
zer Ergen, Osmanl ehrindeki Mahallenin lev ve Nitelikleri zerine, s. 71.
164
165
AS. 53: 35, 86.
Defterimizde gayrimslimlerin yaadklarn tespit ettiimiz Mslman

mahalleler unlardr: Hammalolu (Hammaliye) Mahallesi, Ali Dede Mahallesi, Eski
Hamam Mahallesi, Takan Mahallesi. .F.Teber, bu mahallelere Bab- Tarsus,
Kansafzde ve Yortan mahallelerini de eklemitir166.
Ayn ekilde, Mslmanlar da gayrimslimlerden kendilerini tamamen tecrit
etmemiler, onlarn youn olarak yaadklar mahallelerde dahi yerleme
gstermilerdir. 1752 tarihli bir hccet kaydnda167 Medne-i Adana mahalltndan
Zimmyam Mahallesi skknndan ... Kalpakl olu demekle arf zam Mustafa bin
Hasan... gemektedir. Zeamet tasarruf eden bir kiinin bu mahallede oturuyor
olmas burasnn zengin mahallelerinden birisi olduunu dndrmektedir. 1752
tarihli dier bir belgede de168, Medne-i Adana mahalltndan Zimmyn
Mahallesine mlhak Hammlolu Mahallesi skinlerinden ve Yenieri Serdengedi
aalarndan el-Hcc Ali Aa bin Abdullah nm kimesne ... mahalle-i mezbre
mtemekkinlerinden hmiln- hzes-sifr Kodalan olu demekle rif Mank veled-i
Asvazedor veled-i Bedros nm zimmler muvcehesinde... gemektedir. Bu da bizim
tezimizi dorulamaktadr.
166
mer Faruk Teber, Adana eriyye Sicillerine Gre 1150- 1160/ 1737-1747 Yllar Arasnda
Adanann Sosyo-Ekonomik Yaps, Ankara 1996, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Baslmam Yksek Lisans Tezi., s. 30-33.
167
AS. 53: 78.
168
AS. 53: 86.
Tablo 16: Adanann Mahalleleri

Sra
No
1
2
3
4
1822169
1752170
1737-1747171
1572172
Mahalle Ad
Mahalle Ad
Mahalle Ad
Mahalle Ad
Aa Mehmed
Aca Mescid
Ali Dede
Bb- Tarsus
Bakr Snd
Aa Mehmed
Aca Mescid
Ali Dede
Bb- Tarsus
Baeciyn
-
Aa Mehmed
Aca Mescid
Ali Dede
Bb- Tarsus
Aca Mescid
Bb- Tarsus
-
6
7
Baytimur
Bucak
-
Baytimur
-
Baytimur
Cmi-i Cedd
Cmi-i Cedd
Cmi-i Cedd
Baytimur
Burnukara Mescidi
Cami-i Atik
Cmi-i Cedd-i Halil
Bey
9
10
11
12
13
rak
narlu
ukur Mescid
Debbn
Dervi Fakih
narl
ukur Mescid
Debbn
Dervi Fakih
narl
ukur Mescid
Debbn
Durmu Fakih(?)
Dervi Paazde
Dervi Paazde
elebiolu
14
15
16
17
Emirler
Eski aru
Eski Hamam
Hac Fakih
Emirl
Eski Hamam
Hac Fakih
Emirler
Eski aru
Eski Hamam
Hac Fakih
18
Hac Hamid
el-Hacc Hamid
Hac Hamid
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Hamam Kurbu
Hammliye
Han Kurbu
Hanedn
Harapbae
Halhal
Hzr lyas
Hoca- Vezr
Hurmal
Hamam Kurbu
Hammalolu
Han Kurbu
Hanedn
Harapbae
Halhal
Hoca- Vezir
-
28
29
30
31
Kansafzde
Kantaran
Kara Soku
Kassb Bekir
Kansafzde
Kantarn
Kara Soku
Kassb Bekir
Han Kurbu
Harapbae
Halhal
Hzr lyas
ukur Mescid
Tabakhane
Mescid-i Dervi Ali
(?)
Emirli
Hac Fakiholu
Yukar
Mahalle(=Hamid
Hac)
-
ki Kilise
Kafafzde
Kantarn
Kara Soku
Kassb Bekir
sa Hacolu Mescidi
Kad Mescidi
Kantarolu
Kara Sofu
-
1572 tahririnden itibaren 1822 ylnda da varln devam ettiren Adanann ekirdek mahalleleri sar
renkte gsterilmitir.
169
AS. 53: 102.
170
AS. 53: 73.
171
Teber, 1737-1747 Yllar Arasnda Adanann Sosyo-Ekonomik Yaps, 65-67.
172
Sra
No
32
33
34
35
1822
1752
1737-1747
1572
Mahalle Ad
Mahalle Ad
Mahalle Ad
Mahalle Ad
Kayalba
Kuru Kpr
Mermerli
Mestanzde
Kayalba
Kuru Kpr
Mermerli
Mestanzde
Kayalba
Kuru Kpr
Mermerli
36
Neccrn
Neccrn
Neccrn
37
38
Paa Nebi
Sal Hamid
-
Paa Nebi
Sal Hamid
-
Paa Nebi
Sal Hamid
39
Sar Yakub
Sar Yakub
Sar Yakub
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
Sarrcn
Savczde
Sipsili
Soku Baesi
Su Gedii
abniye
eyh Mustafa
eyhzde
Takan
Tekye Kurbu
Yarba
Yortan
Sarrcn
Savczde
Soku Baesi
Su Gedii
eyh Mustafa
eyhzde
Takan
Tekye Kurbu
Yar Ba
Yortan
52
Zimmiyn Tekye
Zimmiyn
Sucuzade
iliolu
Soku Bae
Su Gedii
Kayalba
Mescid-i
Hac
brahim
Mescid-i
Ramazan
Aa
Neccr
Ky
(=Neccrn)
Sal Ahmed
Sadd
Mescid-i
Cedid-i
Veled-i Sar Yakub
Su Gedii
-
eyhzde
Tekye
Yar Ba
Yortan
Youk Ali
Zimmiyn
Tepeba
Yortan
Zaviye-i Yara Dede
Taife-i Ermeniyn
1572 tahririnde getii halde 1752 ve 1822de isimlerine rastlamadmz

mahalleler alfabetik olarak unlardr: Burnukara Mescidi (1536-1572), Cami-i Atik
(1525-1572), sahacolu Mescidi (1525-1572), Kad Mescidi (1525-1572), Mescid-i
Hac brahim (1572), Mescid-i Dervi Ali (1572), Mescid-i Ramazan Aa (15471572), Sadd (1536-1572), Tepeba (1547-1572), Zaviye-i Yara Dede (1525-1572).
ehir geniledike yeni alan semtlerdeki bir mescit veya bir hamamn ad
yeni kurulan mahallenin ismi olarak verilmekteydi. Bazen eski isim unutulmakta ve
mahalle artk bu yeni mescit veya hamamn adyla anlabilmekteydi. Buna ramen,
1525 tahririnden balayarak 1572 ylna kadar be ayr tahrirde yer alan Cami-i Atik
yani bugnk Ya Cami Mahallesinin ayn ekilde Kad Mescidi ve sahacolu

Mescidi ve Zaviye-i Yara Dede Mahallelerinin ortadan kalktn dnmek ok
zordur. yle sanyoruz ki, bu mahalleler yeni kurulan mahallelere katlarak isim
deitirmilerdir.
1572 tahririnde yer alan 1752 ve 1822 kaytlarnda da isimlerine aynen
rastladmz Adanann ekirdek mahalleleri ise unlardr: Aca Mescid, Bab-
Tarsus, Baytimur, Cami-i Cedid, ukur Mescid, Debbaan, Emirli, Hac Fakih,
Hac Hamid, Kantaran (Kantarolu), Kara Soku (Kara Sofu), Kayalba, Neccaran
(Neccar Ky), Sal Hamid (Sal Ahmed ?), Sar Yakub, Su Gedii (Selim Bey
Mescidi), Yortan ve Zimmiyan mahalleleri.
1572 ylnda 28 olan mahalle says 28 yeni mahallenin eklenmesi ve 10
mahallenin isminin kaybolmasyla 46ya ykselmitir.
Sadece 1752 kaydnda bulunan daha nce ve sonra ad gemeyen iki mahalle
Baeciyan ve Dervi Paazde mahalleleridir.
1737-1747 yllarndaki kaytlar ihtiva eden Adana eriyye Sicillerine dayal
bir baka yksek lisans tezinde Sipsili, iliolu olarak, Hammalolu, elebiolu
olarak; Savczade ise Sucuzade Mahallesi olarak okunmutur. ki Kilise eklinde
okunan mahalle isminin de, nceki ve daha sonraki tarihlerde gememesi sebebiyle
yanl okunduunu dnmekteyiz173. zellikle Kksaat civarnda bugn de
yaayan Savczade Camii etrafndaki mahallenin Sucuzade olarak okunmu olmas
dikkat ekmektedir.
1572 tahririnden sonra ortaya kan 1752 ve 1822 yllarnda yaayan 26
mahalle unlardr: Aa Mehmed, Ali Dede, narl, Dervi Fakih, Eski Hamam,
Hamam Kurbu, Hammaliye, Han Kurbu, Hanedan, Harapbae, Halhal, Hoca-i
Vezir (bugnk Koca Vezir), Kansafzde, Kassb Bekir, Kuru Kpr, Mermerli,
Mestanzde, Paa Nebi, Sarracn, Savczde, Soku Baesi, eyhzde, eyh
Mustafa, Takan, Tekye Kurbu ve Yarba.
1752den sonra Adanann evresinde yeni oluan 8 mahalle grmekteyiz.
Bunlar; Bakr Snd, Bucak, rak, Eski aru, Hzr lyas, Hurmal, Sipsili ve
abaniye mahalleleridir.
1752 tarihli tevzi kaydnda mahallelere ngrlen vergi deerleri dikkate
alndnda174;
gayrimslimlerin
meskun
olduu
Baeciyan
ve
Zimmiyan
mahalleleri ehrin en byk mahalleleridir.

Mslman mahallelerinden en bykleri; Mermerli, Hamam Kurbu ve Kuru
Kpr gibi sonradan ortaya km olan mahallelerdir. Bunlar Neccaran ve Bab-
Tarsus gibi eski mahalleler takip etmektedir. En kk mahalleler ise; eyhzade,
Dervi Paazade, Savczade ve Harapbae gibi zaten yeni kurulmu olan
mahallelerdir.
2- Mslim ve Gayrimslim Nfus
ncelediimiz dnemde nfus ve arazi tahriri yaplmad iin, Adana
ehrinin toplam nfusunu tespit etmemize yardm edecek en nemli veri, eitli
resm-i tekalif, resm-i avarz, resm-i salyane vb. vergilerin toplanmasnda esas kabul
edilen defterlerdeki avarz-hane saylar ile cizyelerin toplanmasnda esas kabul
edilen cizye evrak saylardr175.
Avarz gelirlerinde esas hane olmakla beraber, avarz-hanesi hakiki
haneden farkl bir mana ifade eder. Buradaki hane deyiminden ne anlaldna bir
173
Teber, 1737-1747 Yllar Arasnda Adanann Sosyo-Ekonomik Yaps, s. 65-67.

AS. 53: 73.
175
AS. 53: 40, 72, 73, 80-81, 101, 102, 106,
174
bakmamz gerekir. Avarz-hanesinin tespitinde kabul edilen esas l ne idi? Ka

hakiki hane ve vergi mkellefi bir avarz-hanesi kabul ediliyordu?
1525 tarihli Adana Mufassal Tahrir Defterinde avarz-hane deyiminin
hane deyiminden ok farkl ekilde kullanldn grmekteyiz. Defter verilerinden
yaplan tespite gre, Adanada 8.810 hane olmasna ramen, defterin ilk sayfasnda
verilen listede Adana ve nahiyelerinin toplam 11.185 avarz-hanesine sahip olduu
aklanmaktadr176. Bu durum hane deyimi ile avarz-hane tabiri arasndaki
mnasebetin ak olmadn iddia eden Nejat Gyne hak verdirmektedir177.
Mevcut bilgilerimize gre, bir avarz-hanesi iinde bazen 3, bazen 5, bazen 10 ve
bazen de 15 hakiki hane bulunabildii178 ortak kabul gren bir fikir olmasna ramen
1525 tarihinde Adanada avarz-hanesinin normal haneden daha fazla olmasnn
sebebini aklamak bizce mmkn olmamaktadr.
Avarz-hanesi, tek ailenin oturduu bir menzil (ev) anlamna gelmeyip,
emlaki bulunan, arazi tasarruf eden kiilerin belirli bir nispete gre tanzim edilmi,
bekar ve evli, belli bir erkekler grubunu ifade eden, says beldeden beldeye deien
hakiki bir hane olmayp, itibari bir hane yani deiken saydaki hane grubunu ifade
etmektedir.
ncelediimiz Adana eriyye Sicilinde yer alan 1752 tarihli bir tevzi
kaydnda179
mahallelere
ngrlen
vergi
miktarlar
verilmi,
avarz-hanesi
kaydedilmemitir. Dier taraftan defterimizde tarihsiz ve ba taraf eksik bir hane

listesi180 bulunmaktadr. Bu hangi nedenle deftere kaydedildii konusunda kesin bir
fikre sahip deiliz. Listede 43 hanenin bulunmas ve Tarsus Kapusunda oda, Bab-
176
Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 166; TD. 450 (1525), s. 1.

Nejat Gyn, Hane, DA, c. 15, stanbul 1997, s. 552.
178
mer Lutfi Barkan, "Avarz", A, c. 2, stanbul 1979, s. 15.
179
AS. 53: 72, 73.
180
AS. 53: 40.
177
Tarsusda Balcolu Dkkan gibi kaytl hanelerinin olmas sebebiyle Bab-

Tarsus Mahallesi Avarz-hane Listesi olduunu dnmekteyiz. nk, 1823 tarihli
bir kaytta ad geen mahallenin 61 avarz-hanesine sahip olduu grlmektedir.
Eer yorumumuz doruysa hane saysndaki bu art mahallenin zaman iindeki
bymesiyle balayabiliriz.
Dolaysyla, tahmini nfus iin bize yardmc olabilecek tek belge, Adana
ehir merkezindeki avarz-hane saylarnn verildii 1823 tarihli bir salyane
kayddr181. Aadaki tablodan da (Tablo: 17) grld gibi, ehir merkezinde yer
alan 52 mahallede toplam 1384 avarz-hanesi bulunmaktadr.
Bu konunun daha iyi anlalabilmesi iin gerek-hane ile bir evde ka
nfusun bulunduu konusunun daha iyi bilinmesi gerekmektedir. Beldeden beldeye
deien avarz-hane says acaba incelediimiz dnemde ka gerek-haneden
oluuyordu?
Sicilimize, bir avarz-hanenin ka gerek-haneden olutuu konusunda
herhangi bir bilgi yansmamtr. Sahillioluna gre182; Avarz ad altnda toplanan
vergide ise 4-5 gerek hane bir avarz-hanesi saylrd. Bunlar avarz-hanelerine
datlan vergiyi kendi aralarnda paylaarak derlerdi. Biz de katsay olarak 5
rakamn aldk. mer Ltfi Barkan, hane karl olarak 5 katsaysn esas
olarak alm ve bu say bir ok aratrmac tarafndan kabul edilerek kullanlmtr.
Biz de bu 5 saysn esas kabul ederek kullanacaz.
Buna gre Adana ehir merkezindeki avarz hanelerine gre (1.384 avarz
hane x 5= 6.920 gerek hane eder, 6.920 x 5: 34.600 kii eder), 34.600 kiilik
tahmini nfusu bulmu oluruz.
181
182
AS. 53: 101, 102.

Halil Sahilliolu Avarz, DA, S. 4, stanbul 1991, s. 109.
Tablo 17: Mahallelerin Avarz-hane Listesi (1823)

Mahallenin Ad
Eski Hamam
Hane
Says
103
Guru
Mahallenin Ad
Hane
Says
Guru
7.640 Bakr Snd
21
1.421
Neccrn
74
5.560 eyhzde
21
1.368
Han Kurbu
69
4.604 Hzr lyas
20
1.871
Kara Soku
65
5.397 Cmi-i Cedd
19
1.074
Bb- Tarsus
61
4.489 Soku Baesi
19
965
Kuru Kpr
54
3.474 Baytimur
17
1.626
Ali Dede
52
3.231 Hammliye
16
1.297
Sar Yakub
49
3.630 rak
16
1.213
Kassab Bekir
42
2.861 Mermerli
16
906
Paa Nebi
39
2.675 Bucak
15
1.139
narlu
38
2.452 Savczde
15
964
Dervi Fakih
35
2.575 Mestanzde
14
842
Yortan
35
1.913 Sipsili
13
869
ukur Mescid
34
2.213 Kantaran
12
999
Aa Mehmed
34
2.056 Halhal
10
768
Aca Mescid
31
2.217 Su Gedii
616
Zimmiyn Tekye
31
2.149 Hoca- Vezr
548
Sal Hamid
27
1.942 Debbn
461
Hurmal
27
1.767 Emirler
399
Sarrcn
26
1.849 Hanedn
513
Harapbae
25
1.496 Eski aru
438
Kayalba
24
1.850 abniye
280
Hamam Kurbu
23
1.345 Hac Fakih
286
eyh Mustafa
23
1.343 Kansafzde
253
Takan
22
1.648 Yarba
160
Hac Hamid
21
1.463 Tekye Kurbu
186
1.384
95.301
TOPLAM
1831 yl nfus saym sonularna gre Adana ehir merkezinin erkek nfusu
4.050 Mslim, 2.215 Ermeni ve 236 Ortodoks Hristiyan,Yahudi olmak zere toplam
6.501 kii idi183. Bu gerek-haneyi 5 katsays ile arptmz zaman 32.505 buluruz
ki, bu sonu bizim avarz-hane hesabyla bulduumuz tahmine olduka yakndr.
ncelediimiz dnemin nfus artn deerlendirirken dikkatimizi eken en
nemli nokta, gayrimslim nfusta XVI. yzyla oranla belirgin bir ekilde grlen
arttr. ukurovada XVI. yzylda gayrimslimler daha ok ehir merkezlerinde ve
kalelerde yaamaktayd. 1572 yl tahrir verilerine gre Adana sancandaki 21.110
yetikin erkek nfus ierisinde sadece 441i yani toplam nfusun %2si
gayrimslimdi184. Bir zamanlar Kilikya Ermeni Krallnn merkezi olan Adanada
gayrimslim nfusun beklenmeyen bir ekilde az olmas bilhassa fetih hareketleri
yznden mhim bir ksmnn baka yerlere g etmesiyle izah edilebilir185. Burada
bir ksm gayrimslim halkn slam dinini semi bulunduunu da belirtmek
gerekir186. Sonu olarak XVI. yzylda Adana nfusunun %98i Trk ve
Mslmandr.
Defterimizde gayrimslim nfus ierisinde Hristiyan, Yahudi ve Ermine-i
Acem (ran Ermenileri) gibi dini topluluklar grmekteyiz. 1747 tarihli cizye
beratnda Adana, Sis, el ve Tarsus sancaklarnda 4.500187; 1752 tarihli bir cizye
beratnda188 Adana, Tarsus, el sancaklarnda 4.525; 1821 ylna ait bir tahvil
kaydnda da189 4.754 adet cizye evrakndan bahsedilmektedir. Cizye evrak ierisinde
sadece Adana ehir merkezini gsteren bir bilgi olmad iin, Adana ehir
merkezinin nfusunu avarz-hane tahmini sonularmzla karlatrma imkanmz
bulunmamaktadr.
183
Kemal H. Karpat; Osmanl Nfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal zellikleri,Tarih Vakf

Yurt Yay., stanbul 2003, s. 153.
184
Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 106. Tablo XLVII ve XLVIII.
185
Smer, "ukur-ova Tarihine Dair Aratrmalar", s. 22.
186
Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 79-80.
187
Teber, 1737-1747 Yllar Arasnda Adanann Sosyo-Ekonomik Yaps, s. 98.
188
AS. 53: 80-81.
Bu belgeden de grld zere; 1747 ylndan 1821 ylna kadar 74 yllk

bir zaman diliminde gayrimslim nfus %5.6 orannda, XVI. yzyla gre ise % 181
orannda bir art yaanmtr. Gayrimslim nfusun, Mslim nfusa oranla nasl bu
kadar ok artt konusunda kesin bir belge ya da bilgiye sahip deiliz. Ancak bu
durum bize, sistemli bir gmen yerletirme ihtimalini kuvvetle dndrmektedir190.
1831 ylnda yaplan nfus saymna gre Adana Eyaletinde, 240 ingene191
ile 2.727 Ermeni nfus yaamaktayd. Saymda Yahudi nfusa ise rastlanlmad
grlmektedir192. Yaklak olarak, bir bu kadar da kadn nfusun olduu kabul
edilirse, 1830 yl Adana Eyaletinde 5.934 kii gayrimslim nfusa ulalr.
Cuinet, 1891 ylnda yaynlad kitabnda, Adana vilayetinde 158.000
Mslmana karlk eitli mezheplerde 173.389 Hristiyan ve 72.050 inanc
bilinmeyen insan olduunu iddia etmektedir. Bu rakamlar % cinsinden ifade edersek
toplam nfusun % 42,9u Hristiyandr. Adana Vilayeti, XVI. yzyldaki Adana
sancana nazaran daha geni bir alan kaplamasna ramen nfus tablosu
Sis(=Kozan) dnda fazla deiiklik gstermemektedir. Sisde XVI. yzylda
%16,9a kan bu oran, Tarsusta %1,9da kalmaktadr. Sonu olarak gayrimslim
oran %5i bile bulmamaktadr. Bu durumda Cuinetin rakamlarn doru kabul
189
AS. 53: 106.

Tahrir Defterlerindeki bilgilere gre Adanada yaayan gayrimslim halk Ermenilerden
olumaktadr. Ancak XVI. yzyldan sonra Ermeniler ve Rumlar Anadoluda geni apta
kolonizasyon hareketlerinde bulunmulardr. Ermeniler olduka kalabalk bir ekilde yaadklar dou
blgelerinden Orta Anadoluya, Marmara ve ukurova blgelerine gelerek yerlemilerdir. Bkz.:
Smer, ukur-ova Tarihine Dair Aratrmalar, s. 20-23. Defterimizde geen Eramine-i Acem yani
ran Ermenileri deyimini de Ermeni nfusun daha ok g yoluyla bu oranda art salayabildiini
rahatlkla ifade edebiliriz.
191
Karpatn eserinde Mslman ve Hristiyan ingeneler toplam olarak tek kalemde verilmi olup,
saylarnn ortalama olarak ayn olduu ifade edilmektedir. Biz de, buna dayanarak verilen 481
rakamn 2ye bldk. Bkz. Karpat, Osmanl Nfusu, s. 153-154.
192
Karpat, Osmanl Nfusu, s. 153.
190
edersek XVI. yzylda %5i bulmayan gayrimslim nfusun %42ye nasl ykselmi
olduunu da aklamak gerekir193.
Ermeni Sissouann 1899 ylnda yaynlad kitabnda ortaya att rakamlara
gre de, Adana ve evresinde 2990, Hain (=Saimbeyli) ve evresinde 1500-2000
olmak zere toplam olarak 7800 Ermeni ailesi bulunmaktadr194. Bizdeki verilere
gre, bu verilen rakamlar Ermenilerin nfuslarn fazla gstermek abalarnn bir
sonucu olarak deerlendirilebilir.
C- EHRDE SOSYAL HAYAT
1- Ev:
XVIII. yzylda blge insannn iinde yaad meskenlerin niteliklerini,
sicilimizde mtemilatlar ak bir ekilde verilmi olan 8 adet belgenin195 nda
ele alacaz. Sicilimizde evin d grnm ve lm verilmediinden ev fiyatlar
belirlenirken evlerin mtemilatlar ve fiyatlar dikkate alnmtr. Gayrimenkullarn
satlar kuru zerinden yaplmtr.
Seyahatnamelerden rendiimiz kadaryla genellikle bahe ilerindeki
Adana evlerinin byk bir ksmnn kerpiten yapldn ve toprak daml olduunu
biliyoruz. Ancak i ssleme ve ileri hakknda herhangi bir malumata sahip deiliz196.
Blgeye yaplan seyahatler, XIX. yy. balarnda ehrin tamamen geriye gittiini
gstermektedir. ehrin bu gerilemesinde, zirai ve ekonomik knt ile birlikte
emniyetsizliin de byk bir rol oynadn dnebiliriz197.
193
Adana, Sis ve Tarsusdaki 41.105 toplam nfus ierisinde gayrimslimlerin says sadece
1.690dr. Bkz. Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 80, 81.
194
Niyazi Ramazanolu, La Province d'Adana Aperu Historique Ethnographique et Statistique,
Constantinople 1920, s. 59-60.
195
AS. 53: 20, 21, 43, 46, 66, 68, 75, 93.
196
Evliya elebi Seyahatnamesi, s. 168.
197
Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasna Bir Bak, s. 190 vd.
Sicilimizdeki bilgiler nda, Adana evlerinin genel olarak ift katl

olduklarn syleyebiliriz. ift katl bu Adana evleri oda, sofa, rtme ve havludan
oluan basit bir plana sahiptir. ounlukla da iki odal bir yapdadr. Sofalar, i ve
d sofa olarak yaplmtr. Ortalama mevsim scaklklarn yksek olmas ve nemin
fazlaca hissedildii blge olmas sebebiyle, Adanalnn gnlk ilerin dndaki
vaktini geirdii, oturup sohbet ettii bu blm evlerin vazgeilmez mekanlarndan
birisi olarak halen blgede varln srdrmektedir. Bu blmlerin dnda, refah
dzeyi biraz daha ykseldike bir taraftan kat ve oda saysnn arttn dier taraftan
da su kuyusu, meyveli ve meyvesiz aalar eviren havlu gibi ksmlarn eklendiini
grmekteyiz.
Evlerin fiyatlarnda mtemilatlarn etkisi ak bir ekilde grlmektedir.
Ancak bulunduklar mahallelerin de etkisi gzden kamamaldr. 1752 ylnda 350
kurua satlan Paa Nebi Mahallesindeki, tek katl iki odal ev ve mtemilatnn
daha o tarihlerde 350 kurua satlmas biraz da bulunduu semt ile ilgili olmaldr198.
ehri en eski mahallelerinden birisi olan ve bugn de ehrin i merkezine yakn
bulunan Bab- Tarsus Mahallesindeki evin199 1822 ylnda 700 kurua satlmas yine
merkezi bir semtte bulunmas ile aklanabilir. Bab- Tarsus Mahallesinde 1811
ylnda satlan bir baka ev de, 2 katl olup 470 kurua satlmt200. Buna karlk
Yarba Mahallesinde bir odal tek katl ev rtmesi ve bir miktar havlusuyla birlikte
1752 ylnda ancak 76 kurua alc bulabilmiti201.
198
AS. 53: 75.

AS. 53: 93.
200
AS. 53: 46.
201
AS. 53: 66.
199
2- Aile:
Geleneksel Osmanl ailesi ile ilgili bugne kadar yaplm olan almalarda
sunulan somut bilgilerin yan sra gndelik yaamlarna, belki daha soyut anlamda
dnce ve inanlarna dair baz ipular da bulmak mmkn olabilmektedir202. Biz
burada, daha nce yaplm olan almalarn203 sunduu bu bilgileri, her ne kadar
snrl da olsa belgelerimizden yola karak test etme imkan bulmu olacaz.
Aile zerinde yaplacak bir inceleme, hemen hemen sadece kad sicillerindeki
ve yer yer de tereke defterlerindeki kaytlara dayanmak zorundadr.
Terekeler, len kiinin braktklar tanr ve tanmaz mallarn varisleri
arasnda bltrmek isteiyle kad nne gidildiinde derlenen kaytlardr. len
kiinin mal varln gstermesi bakmndan nemlidirler. Zira bu kaytlara
dayanarak, tutulduklar dneme ilikin eitli deerlendirmeler yaplabilir204.
ncelediimiz dnemin Adanasndan sicilimize yansyan tereke says ok
fazla olmamakla birlikte, en azndan dneme ait bir fikir edinmemize yardmc
olacan dnyoruz. Toplam 18 terekenin 7 tanesi, aslen Adana dndan olup
misafir olarak veya ticaret iin Adanada bulunduklar srada vefat eden kiilere
aittir. Bunlardan sadece hac dnnde vefat eden Alemdar Hac Hasan Aann
terekesi 2.745 kuru olup, dierleri 597 kuru ile 27 kuru arasnda deimektedir.
Dier 11 tereke ise, Adana ahalisinden kiilere aittir. Bunlar, Adanaya
dardan gelenlere gre biraz daha zengin grnmektedir. Ancak, bu zenginlik bir
202
Ta, XVII. Yzylda Ankara, s. 263.

lber Ortayl, Osmanl Toplumunda Aile, Pan Yay., stanbul 2001.
204
zer Ergen, XVIII. Yzyln Balarnda Edirnenin Demografik Durumu Hakknda Baz
Bilgiler, IX. Trk Tarih Kongresi, c. III, TTK. Yay., Ankara 1989, s. 1415. Terekeler balca
ksmda tutulmulardr: Birinci ksm; terekeyi brakan kiinin hviyeti ve veresesinin tespit edildii
ksmdr. kinci ksm; lye ait btn mallarn kuru hesabyla kymetlendirilerek tespitinin yapld
ksmdr. nc ksm ise; yekunda tespit olunan terekenin btn zerinden yaplan taksime aittir.
Bkz.: Halil nalck, "15. Asr Trkiye ktisadi ve timai Tarihi Kaynaklar", Osmanl mparatorluu
Toplum ve Ekonomi, Eren Yay., 2. Bs., stanbul 1996, s. 189.
203
ayan veya bir vezir ailesinin servetinden ok uzaktr. lerinde en zengin olan 2.458
kuru ile el-Hcc mer bin Abglgani ve 2.309 kuru ile Bykl olu Mustafa
Aadr. Adanalnn terekeleri, genelde 1.424 kuru ile 280 kuru arasnda deien
byklkteki terekelerdir.
Varlkl olan bu aileler ile ekonomik ynden zayf olan ailelerin evleri,
terekeleri
ve
kullandklar
eyalar
arasnda
byk
farkllklar
olduunu
grlmektedir. Oturduklar evleri gz nne aldmzda, en pahal olan evlerin ayn

zamanda zengin olan kiilerin evleri olduu grlr. Fiyatn tespit ettiimiz dier ev
fiyatlar ise, tereke yekununa bal olarak 400 kuru ile 40 kuru arasnda
deimektedir.
Geleneksel Osmanl ailesinin niceliksel olarak byklne bakarsak, e
saylar hakknda slamn verdii izne bal olarak mevcut olan kanaatin aksine, ok
eliliin yaygn olmadn, toplumun byk bir ksmnda tek eliliin geerli
olduunu syleyebiliriz. Adanada sicile yansyan evliliklerde, 8 adet tek eli evlilie
karn sadece bir 1 adet 2 eli evlilik grlmektedir. Denilebilir ki, Anadolunun pek
ok yerinde olduu gibi205 Adanada da tek elilik yaygndr.
Yaplan eitli aratrmalarn da gsterdii zere, ok elilik Osmanl
toplumunda, zellikle sradan insanlarn hayatnda ender grlen olgulardandr. Tek
eliliin yaygn olduu Adanada, ailelerin genelde 3 ocua sahip olduunu
grmekteyiz. Bunun yannda hi ocuu olmayan 3 aile olduu gibi, bir ailenin 3 ve
2 ailenin de 4 ocua sahip olduklar grlr.
205
Anadolunun dier blgelerinde de tek eliliin tek eliliin yaygn olduu grlmektedir. Ankara
zerine yaplan bir alma iin bkz.: Ta, XVII. Yzylda Ankara, s. 263; Kastamonu, ankr ve
Tosya zerine yaplan bir inceleme iin bkz.: Ahmet Kankal, 17 ve 18. Yzyllarda Kuzey-Bat
Anadoluda Sosyal Hayat (eriyye Sicillerine Gre), Tarih ncelemeleri Dergisi, XV, zmir 2000, s.
56.
ekirdek aile olarak nitelendirebileceimiz Osmanl ailesinde, muhtemelen

doum oran bu kadar dk deildi. Bunda, dnemin salk koullar ve yaam
standartlar en nemli etkenlerden birisidir206. Ayrca nfus zerinde nemli etkileri
olan ktlk, salgn hastalk ve doal afetler gibi faktrleri de gz ard etmemek
gerekir. XIX. yy. Adanasn gren seyyahlarn hemen hepsi, ehrin bakmsz ve
temizlikten uzak olmasn, eitli sebeplerle ortaya kan salgn hastalklar, yaanan
ktlklar207 dile getirmilerdir. Btn bunlara ek olarak, i ve d karklklarda
kaybolan erkek nfus faktrn de gz ard etmemek gerekir.
Sicilimize
yansyan
nikah
akdi,
boanma
gibi
resmi
ilemlere
rastlanmamaktadr. Buna ramen rf ve adetlere gre yaplan nikah merasimlerinde

tayin edilen mehr, mahkeme tarafndan da resmi saylmakta ve terekelere
yansmaktadr.
Bilindii zere, Osmanl ailesinde miras dini llere gre (feraiz) taksim
edilirdi. Mslman ailede kz ocua verilen hisse erkek evlada verilenin yars
kadard. Buna karlk annenin hissesi de daha azdr208. rnein, Debbaan
Mahallesinden el-Hcc merin lmnden sonra terekesinden kalan 2365 kuruun
taksiminde erkek ocuuna 1380 kuru verilirken zevcesine 295 kuru ve kz
ocuuna 690 kuru verilmitir209.
206
Yaplan baz aratrmalarda ekonomik faktrlerin tek elilik ya da ok elilikte herhangi bir ekilde
etkili olmad, nesli devam ettirilme arzusu ok elilikteki en nemli etken olarak gsterilmekte ise
de, bizce ekonomik vb. nedenler de bu konuda etkilidir. Bkz.: Teber, 1737-1747 Yllar Arasnda
Adanann Sosyo-Ekonomik Yaps, s. 46.
207
L. de Labord, Adanann, ilk grnte insana byk bir ehir hissini verdiini ancak kasabaya
girince alak ve perian evler, amurlu sokaklar ve resmi binalarn olmay ile insann derhal fikrini
deitirdiini; bunun yannda blgede mthi bir veba salgnnn hkm srdn belirtmektedir.
Ayn hususta Teksier, Adanann dier Trk ehirlerinden daha geri olduu kanaatindedir.
L.D.Russegger de, buras perian bir haldedir ve ilgi ekici bir eyi yoktur eklinde anlatmaktadr.
Daha geni bilgi iin bkz.: Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasna Bir Bak, s. 190-198.
208
Ortayl, Osmanl Toplumunda Aile, s. 83
209
AS. 53: 69.
Mehr, terekede ncelii olan alacaklar arasndadr. Dier varisler buna mani
olamazlar ve terekenin taksimi de ancak mehr miktar ktktan sonra mmkndr210.
Nitekim, Adana Valisi Ahmed Paann ukadarlarndan olan Krt Bekirin
lmnden sonra borlarnn terekesinden fazla olduu anlalm ve ilk olarak da
zevcesi Fatma Hatunun mehrinin ayrld grlmtr211.
3- ehir Hayat:
Su, toplumda yaayanlarn belirli kurallara uymamalar, toplumun genel
ahlak ve dzenine uygun davranlarda bulunmamalar sonucu oluan bir sosyal
olgudur. ncelediimiz dnemde bu trden su saylabilecek olaylara rastlamadk.
Kad sicillerine yansyan olaylar elbette ki, sradan gndelik yaantyla ilgisi
olmayan olaanst durumlarla ilgilidir. Bu tr olaylardan her ne kadar byk
lekli bir genelleme yapmak mmkn deilse de yine de, halkn rf ve adetlerini,
genel beklentilerini yanstmas bakmndan nemlidir.
Adanada geen ilgin olaylardan birisi, Kurukpr Mahallesi sakinelerinden
Hseyin kz Fatmann bana gelmiti. Fatmann iddiasna gre, mahkemede
tarihinden iki yl nce, ehrin salyanesini toplamakla grevli Mehmed olu
Sleyman, salyane istemek iin kapsna geldiinde Fatma bu olaydan ok korkmu
ve ocuunu drmt. Daha sonra ou olayda olduu gibi, arabulucu kiiler
devreye girmi ve bedel-i sulh mukabilinde Fatma davasndan vazgemitir212.
Bir baka ilgin olay da, yine 1751 yl ierisinde Adana kprs yaknnda
dzenlenen bir cirit oyunu srasnda ortaya kmt. Cirit oyununa katlanlardan Ali
isimli birisinin att cirit, seyirciler arasnda bulunan Ali olu Mansurun diinin
210
Ortayl, Osmanl Toplumunda Aile, s. 67.

AS. 53: 57.
212
AS. 53: 41.
211
krlmasna sebep olmutu. Yine araclar devreye girerek bir yeil bini ve bir kl
hediye edilmi ve taraflar bartrlmt213.
Aslen Malatyann Darende kasabas sakinlerinden olup, Adanada misafir
olarak bulunan Ebubekir olu Mehmedin bir gznn kr olmasna sebep olan
kazada, atn sahipleri olan kiiler Masarac es-Seyyid Mahmud bin Musa ve orta
Toros veled-i Hacer isimli bir Ermenidir. Bu olay ayn ekilde sulh bedeli karnda
zlm olmakla birlikte bizim iin daha ilgin olan Seyyid sfat tayan ve
Peygamber slalesinden olduunu iddia eden bir kiinin bir gayrimslimle ortaklk
kurmakta saknca grmeyiidir. Burada u sonucu karabiliriz: 1908 ylna gelinceye
kadar mslim ve gayrimslim halk arasnda ticaret ortaklna da dayanan bir dostluk
olduu ve sicillere yansyan bir dmanlk grlmeyiidir. Yaylaya giden Adana
halknn kymetli eyalarn ehirde kalan gayrimslimlere teslim etmesi de buna ayr
bir rnek olarak gsterilebilir.
Adana yazn ok scak olduundan bata zenginler olmak zere halk civarda
bulunan yaylalara karlar ve Haziran ayndan Eyll aynn bana kadar yaylada
kalrlard. Yayla mevsiminde gerek nakit paralar gerekse altn, gm vb. kymetli
eyalarn korunmas bir problem olurdu. Genelde yaylada gvenlikli, salam evler
olmadndan kymetli eyalarn yaylaya gtrmek istemezler, ehirde kalan
gayrimslimlere emanete brakrlard. Bu eyalar Adana kalesi ierisinde ve
bedestende sandklar iinde gayrimslimler tarafndan saklanlr ve bundan dolay da
yle anlalyor ki belirli bir cret alnrd. Bu ekilde bir gayrimslime teslim edilen
7.500 kuruluk kymetli eya ve mcevherat dava konusu olmu, sonunda davay
aan el-Hcc Ali haksz bulunmutu214.
213
214
AS. 53: 42.

AS. 53: 86.
Sicilimize yansyan adam ldrme, adam yaralama, dem-i diyet davalar

bulunmamaktadr. Asayile ile ilgili ilgin bir olay Eski Hamam Mahallesinde
gereklemitir. Bilindii zere, mahalle ahalisinin, kendilerini rahatsz eden, ahlak
ve namus d davranlarda bulunan kimseleri, mahalleden kartmak haklar
vardr215. Bir kadn hakknda dedikodu balaynca, evvela konu-komu tarafndan
ikazlar yaplr, olmazsa geceleri evi talanr, kapsna katran srlr216, boynuz
taklrd217. Fuhu yapt iddia veya tespit edilen kadnlarn genellikle, mahalle
halknn istei zerine baka mahalleye srld ve mallarnn msadere edildii
bilinmektedir. Eer orada da ayn hale devam ederse ya srlr ya da ldrlrd218.
Sicilimizde, Eski Hamam Mahallesi sakinelerinden Hasan kz Mminenin kt
halleri grlmesine ramen ne mahalleden kovulmu ne de mallar msadere
edilmiti219. Belgemize, mirass olmadan lmesi ve terekesinin beytl-mala teslimi
sebebiyle yansmtr. lm sebebi ak olmamakla birlikte maruken kelimesinin
kullanlmas kadnn boularak ldrlm olmas ihtimalini akla getirmektedir.
Tereke dkmnde ise, eyalar, dier terekelerde olduu gibi tek tek yazlmam
menzil dernunda olan eya bah olarak yuvarlanmtr. Ayrca, sicillerde
kadnlardan bahsedilirken isme hatun sfat eklenmesine ramen, burada
Mminenin isminden sonra avret kelimesinin kullanlmas ilgintir.
215
Ergen, Ankara ve Konya, s. 148.

Katran almak, bir kiiyi ktlemek, dile drmek, kendisine hakaret etmek iin kapsn siyaha
boyamak adetidir. Bkz. Ergen, Ankara ve Konya, s. 222 n150
217
.Uluay, Srgnler, s. 526.
218
.Uluay, Srgnler, s. 526.
219
AS. 53: 61.
216
NC BLM
EKONOMK HAYAT
Osmanl ekonomisinin incelediimiz dnemdeki durumunu daha iyi

anlayabilmek iin, para sisteminin bilinmesi gerekmektedir. Osmanlnn temel hesap
birimi ve en nde gelen deme arac gm ake idi.
Osmanl mparatorluundaki iktisad ve mal koullarn XVI. yzyln
sonlarna doru hzla bozulduu, istikrar ve genilemenin yerini durgunluk ve
bunalmn ald iktisat tarihiler tarafndan kabul gren bir grtr220. 1580lerden
1640lara kadarki dnem, parasal adan olaanst alkantl gemi, sk sk
bavurulan tailer ve parann deerindeki byk dalgalanmalar piyasalarda akenin
terk edilmesine ve Avrupal sikkelerin daha fazla kullanlmasna yol amt. Bu
durum,
Balkanlar
ve
Anadoludaki
tm
darphanelerin
kapatlmasyla
sonulanmtr221. Para dzeninin zl ve Osmanl piyasalarna tmyle yabanc

sikkelerin kullanlmas, siyasal ve simgesel olarak da olumsuz bir tablo yaratyordu.
XVII. yzyln ikinci yarsnda devlet yeni bir para birimi oluturmak iin birka kez
giriimde bulunmu, ancak bunlar savalarn ve mali glklerin srmesi nedeniyle
baarszlkla sonulanmt222.
1715-16 tarihinde gerekleen para reformundan sonra 1720lere gelindiinde
yeni yelpaze biimlenmi; kuru, zolota ve 20 prelik sikke orta ve byk lekli
alverilerde, 1,5 ve 10 prelik sikkeler ise gnlk kk ilemlerde kullanlr
220
evket Pamuk, Osmanl mparatorluunda Parann Tarihi, 3. Bs., Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul
2003, s. 143.
221
Pamuk, Parann Tarihi, s. 164.
222
Pamuk, Parann Tarihi, s. 174.
olmutu. 1 pre ayn dnemde 3 aka deerindeydi223. Bu hesaba gre 1 Osmanl

kuruu= 40 pre= 120 aka idi224.
1770lerden 1840lara kadar sk sk yaanan savalar ve giriilen reformlar
nedeniyle maliye byk boyutlara varan bte aklar ile kar karya kald.
1820lerde en yksek noktaya ulaan bte aklar karsnda, alnan tedbirlerin
yetersiz kald zamanlarda, taie bavurmak zorunda kald225. Osmanl tarihinin en
hzl taileri II. Mahmut dneminde (1808-1839) yaplmtr.
H.1237/ M. 1821 tarihli fermanda226 eitli altn cinslerinin resmi rayici ilan
olunmakta ve buna uyulmas konusunda halk uyarlmaktadr. Ancak halk, devletin
istedii para deiim iine yanamamaktadr. Belgede bu kiiler, her ne kadar
ihtikarc olarak tanmlansalar da, daha nce de ayn ekilde, bir eit
develasyon saylabilecek bu tr uygulamalarda byk para kayplarna
uramlardr. imdi de, sz konusu uygulamann sonunu grmek istemekte,
dolaysyla da ellerindeki altn devlete teslim etmekten kanmaktadrlar. Fermandan
yle bir tablo karmza kmaktadr227:
Tablo 18: 1821 Tarihli Fermana Gre Dnemin Altn ve Gm Rayici
Cinsi
stanbul altn
Fndk altn
Msr altn
Cezayir, Tunus, Trablusgarp altnlar
Rumi
Nsf
Rub
Fndk rubiyesi
223
Rayic Deeri
Kuru
Pre
8
11
7
12
25
12,5
6
10
3
Pamuk, s. 176
Pamuk, s. 178.
225
Pamuk, s. 204.
226
AS. 53: 118-119.
227
Ayrca 1238 senesi iin bkz.: Ekrem Kolerkl, Osmanl mparatorluunda Para, Ankara 1958, s.
122.
224
stanbul rubiyesi
Yaldz altn
Macar altn
Kramise altn
Beyaz akadan cihadiye
Atik ve cedid ikilik
Avarz
Kuru
Rub
15
15
14
5
2
6
100
10
30
40
10
XIX. yzyla gelindiinde, ake denilen tarihi gm sikkenin iyice

deerini kaybettiini ve yerine kuru denilen sikkenin ana para durumuna geldiini
grmekteyiz. Dier para ve altnlar kurua gre ayarlanmakta, her trl demeler
kuru, pre ake228 dzeni iinde yaplmaktayd. Bu dnemde bir kuru 40 pre
zerinden ilem grmektedir. Sicilimizde cizye toplanmas konusunda geen aka
ifadesinden akann da tedavlde olduunu renmekteyiz. Ancak sicilimize, bir
kuruun ka aka zerinden ilem grdne dair bir bilgi yansmamtr. Ayn
dnemi inceleyen zdemir, bu dnemde bir kuruun rayicini 120 ake olarak tespit
etmitir229.
A- VERGLER
Osmanl mparatorluunda halk, iki kurala gre vergilendirilmekteydi:
Bunlardan ilki, kaynan dinden alan, slami inan ve esaslara gre alnan Rsum-
eriyye (Tekalif-i eriyye)dir. Bu gruba r, cizye, hara gibi vergiler girer.
Dieri ise Rsum- rfiyye (Tekalif-i rfiyye) dediimiz, hkmet tarafndan
gerekli grldke yine er kurallara bal kalnarak eitli adlar altnda alnan
resm-i ift, resm-i bennak, resm-i mcerres gibi raiyyet vergileri ile miktar nceden
bilinmeyen crm cinayet, resm-i arus gibi vergilerdir.
228
AS. 53: 80, 81.
Burada er bir vergi olan cizye vergisinin incelediimiz dnemdeki

durumunu sicilimize dayanarak aklamaya alacaz.
Bilindii zere, Mslman bir devletin egemenliini kabul etmi ve o
devletin vatanda olan gayrimslimler ba vergisi tabir edilen er bir vergi
derlerdi. Osmanl kaynaklarnda harac ve cizye isimleriyle e anlaml gibi
kullanlrd. Cizye ve harac arasndaki anlam fark ortaya konulmak istenilirse, arazi
vergisine cizyetl-arz, ba vergisine de haracr-ruus denilirdi230. Ba vergisi
uzun sre bir altn lira karl aka olarak alnmt. Gayrimslim reaya ba
vergisini dedikten sonra ayrca mslmanlarn resm-i iftine karlk olmak zere
bir de ispene vergisi derdi.
spene rf bir ba vergisidir. XVIII. asrda dahi ispene rsum-
rfiyyeden saylmakta idi. O tarihlerde eriata aykr bir vergi addedilerek baz
yerlerde kaldrlmtr. Cizyeden baka ayrca ispene ad altnda ikinci bir ba
vergisi alnmas bidat saylyordu. Fakat bir ksm Osmanl hukukular ispeneyi
ift resmine kyas ederek onu da eriletirmeye gayret etmilerdir231. Ancak
Adanada XVI. yzyldan balayarak ispene vergisi grlmemektedir.
Osmanl mparatorluu vilayet kanunnamelerine gre, bir zimmi reayadan
cizye resmi alnabilmek iin; evinden, bandan ve evi iindeki eyasndan baka
koyun, kei, hububat gibi mahsullerinden yz aka tutarnda mal olmas arttr,
yz akaya gc yetmeyenlerden hibir ey alnmaz232.
229
Rfat zdemir, XIX. Yzyln lk Yarsnda Ankara, s. 247

smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilt, 3. Bs., Ankara 1988, s.
320-321.
231
Halil nalck, "Osmanllarda Raiyyet Rsmu", Osmanl mparatorluu Toplum ve Ekonomi, Eren
Yay., 2. Bs., stanbul 1996, s. 57.
232
Neet aatay, "Osmanl mparatorluu'nda Rey'dan Alnan Vergi ve Resimler", DTCFD, V/5
(1947), s. 494.
230
XVI. yzylda ukurovada cizyenin 48 ila 60 aka arasnda alndn

grmekteyiz. O dnemin altn rayici de yaklak 50-60 aka civarnda olduuna gre,
alnan cizyenin bir altn lira tutarnda olduu, ancak zaman zaman devletin bunu az
bularak cizyenin er llere karlmasn istediini Adana kanunnamelerinden
renmekteyiz233.
Cizyenin kiiye getirilen bir vergi olmas yolundaki er hkme karn, XVII.
yzyln sonuna dek hane bana gre toplanmas esas alnmt. stelik bu dneme
kadar btn gayrimslim reayadan eit oranda cizye alnd halde, XVII. yzyldan
sonra gayrimslim halkn gelir durumuna gre zengin olanlar al (en zengin), orta
halli olanlar evsat, fakir olan i-g sahipleri ise edn olarak grupta
topland234. Aslnda bu uygulama Hanefi Mezhebi mamlarndan mam Ebu Yusufun
grne uygundu. Bir dinar olan cizye miktar daha sonra asgari had olarak kabul
edilmi, rayici gm olan memleketlerde dinarn muadili olan 12 dirhem esas
alnm, durumu daha iyi olanlar 24 dirhem, zenginler ise 48 dirhem demilerdi235.
Aadaki tablodan da grlecei zere, farkl zamanlara ait olmasna ramen
Hristiyanlarn cizye snfndaki oranlarnn sabit kalmas olduka ilgintir. 1752
ve 1821 yllarnda al Hristiyanlarn % 9unu kapsamaktadr. Bu evsat iin % 76;
edn iin % 15 idi. Bu oranlar, XVIII. yy. boyunca ve XIX. yy. balarnda
Rumelindeki Hristiyan nfus oranlarna da benzerlik gstermektedir236.
233

Boris Christoff Nedkoff , "Osmanl mparatorluunda Cizye", ev. inasi Altunda, Belleten, VIII/
32 (1944), s. 610-611. Cizye vergisi, lkenin her yerinde eit lde alnmadndan ve parann deeri
srekli olarak dp durduundan, yer yer verilen fetvalar uyarnca, bu cizye vergileri arttrlrd. En
sonunda Kprlzade Fazl Mustafa Paann sadrazaml srasnda cizye ilemlerinin
dzenlenmesine giriildi. Daha geni bilgi iin bkz. Mustafa Nuri Paa, Netyic l-Vukt Kurumlar
ve rgtleriyle Osmanl Tarihi, Sadeletiren: Neet aatay, c. III-IV, TTK. Yay., Ankara 1980, s.
132-133.
235
C. H. Becker, "Cizye", A, III, stanbul 1977, s. 200.
236
Rumelinde ise durum yledir: Al iin % 7,5 ila % 8, evsat iin % 65 ila %68 ve edn iin de %
24 ila % 27,5. Daha geni bilgi iin bkz.: Karpat, Osmanl Nfusu, s. 61.
234
Grafik 3: Hristiyan Says ve Ekonomik Durumu

4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
a'l
evsat
edn
1752 Yl
402
3420
683
1821 Yl
444
3598
712
Tablo 19: Gelir durumuna gre Hristiyanlarn Saylar ve Oranlar

Gelir
Durumu
1752 Yl
Say
1821 Yl
Say
402
444
Evsat
3.420
76
3.598
76
Edn
683
15
712
15
Toplam
4.505
100
4.754
100
Adanada 1752 ylnda aldan 11 kuru ve evsatdan 5,5 kuru edndan 2,5
kuru 1 rub alnd grlmektedir. Tabloya baktmz zaman, bu oran 1804
ylndaki mparatorluktaki uygulama ile aa yukar ayndr. Oranlarn XIX.
yzyln hemen banda ykselmeye baladn ve ilk 30 ylnda giderek
bydn grmekteyiz. Oranlar ortalama %20 orannda artrlmtr. Bunun
temelinde hi kukusuz ekonomik sebepler yatmaktadr.
Tablo 20: Cizye oranndaki art237

Servet Kategorisi ve Vergi Miktarlar (kuru olarak)
Yl
evsat
edn
1752
11
5,5
2,5+1rub
1804
12
1816
16
1824
24
12
1827
36
18
1829
48
24
12
1834
60
30
15
XIX. yy. ile birlikte iktidarda olduu sre iinde bu oran birka kez
ykseltmi olan II. Mahmut, bunu parann deer kaybetmesi nedeniyle yaptn ve
verginin reel olarak sabit kaldn iddia etmiti238. Sultan II. Mahmutun cizye
gelirini, 1826 ylnda yenieriliin kaldrlmasndan sonra Osmanl asker tekilatnn
esas olan modern bir ordunun masraflarn karlamak zere kullanmay dnd
bilinmektedir239.
Ba vergisinin gerek miktarn ve grece etkisini ancak her snftan vergi
ykmlsnn yllk gelirini ve mal varln bildiimiz takdirde kesin olarak ortaya
koyabiliriz. Toplumsal sonucunun belirlenmesi asndan bu gerekten de nemlidir.
Bu adan Bulgaristanda yaplm olan bir almann sonular olduka anlamldr.
Bu alma Bulgar kyllerinin 1870li yllardaki ekonomik durumuyla ilgilidir; yine
de, 1830lu yllardaki durumun, daha elverisiz olduu kabul edilmekle birlikte
yaklak 40 yl sonrakinden ok da farkl olmad sylenebilir. Buna gre yoksul bir
237
Karpat, Osmanl Nfusu, s. 59. Tabloya 1752 yl rakamlar sicilimizdeki verilere gre eklenmitir.
239
238
kylnn yllk geliri 700 kuru civarndayd; orta bir kylnnki 700 ila 2000 kuru;
zengin bir iftininki ise 2000 ila 3750 kurutu240.
Adanada, zenginden 11 kuru, orta halli kylden 5,5 kuru ve yoksuldan ise
2,5 kuru 1 rub alnd gz nnde bulundurulursa; bu noktada, bu snftaki
Hristiyanlarn
toplam
yllk
gelirlerini
dedikleri
vergi
miktarlar
ile
karlatrdmzda, parann deerindeki deiime karn dedikleri vergi miktarnn

hayli dk olduunu gryoruz.
Bununla birlikte XVI. yzyla kadar maliyede yaplan kkl deiikliklere
kadar cizye, imparatorluun pek ok yerinde tek ve sabit bir rakam zerinden
alnmt. 1526larda uygulanan cizye miktar ise 50 Halebi aka yani 20 Osmanl
akas idi. Bu dnemlerde bir altnn 60-70 aka olduu dnlrse, cizye
miktarnn olduka dk olduu grlr. Ancak miktarn ne zaman ve nasl dt
bilinmemektedir. 1536 ylnda ise cizye ok az bulunarak Halep akas yerine
Osmanl akas zerinden hem de 60 Osmanl akas olarak alnmas
istenilmektedir241. 1583te Adana, Safed, am gibi Memluklardan alnm olan
blgelerde cizye miktar 80 aka civarndayd242. Altnn rayici dnldnde
bunun normal olduu grlr.
Osmanl Devletinin ilk dnemlerinde cizyeden muaf tutulmu belirli gruplar
vard. Prensip olarak cizye muafiyeti hazinenin veya beytl-mal- msliminin bir
kayb olarak deerlendiriliyordu. 1691 fermannda er kaideler erevesinde cizye
mkellefi olanlarn kii bana vergi vermeleri gerektii belirtilerek maktu sistem ve
240
L. Berov ve Nikolai Todorova gre 30 dnme kadar topra olan kyller yoksul; 31 ila 100
dnm topra olanlar vasat (orta); 101 ila 150 dnm topra olanlar varsl saylyordu. Dnm
bana ortalama gelir de 24 kuru olarak hesaplanmt. Daha geni bilgi iin bkz.: Karpat, Osmanl
Nfusu, s. 61.
241
Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 169-170.
242
Halil nalck, Cizye, DA, c. 8, stanbul 1993, s. 47.
muafiyetler yrrlkten kaldrlmt243. 1752 tarihinde Adanada da, rahip, patrik,

kasis ve tercman vs. ayrm yaplmadan gc kuvveti yerinde, herhangi bir sakatl
olmayan btn ehl-i zimmet istisnasz vergiye tabi tutulmutur. Sadece kadn, ocuk
ve yallar ile herhangi bir sakatl olanlar vergiden muaf tutulmulardr.
Cizye deyenlerin iki ayr ykmll vard. Bunlar, vergi toplayclarnn
maiet veya maa ad verilen kendi masraflarn karlamaktan ve merkezdeki
cizye kalemine resm-i kitabet harcn demekten ibaretti244. 1694de karlan bir
fermanla btn bunlarn hazine adna toplanmas kararlatrlmtr. Nitekim ele
incelediimiz dnemde bunun haricinde hibir talepte bulunulmamas gerektii ifade
edilmektedir. Ayn ekilde kadlar ve naipler de mal sevdasyla kanuna aykr olarak
fazla almaya devam ederek zulmederler ise haklarndan gelinecei ifade
edilmektedir.
Az nce de ifade ettiimiz zere halk, Rsum- eriyye ve Rsum-
rfiyye ad altnda iki ekilde vergiye tabi tutulmaktayd. Bu iki genel vergi
dnda, balangta ancak sefer iin gerek duyulduunda alnan, sonralar devaml
hale gelen Tekalif-i Divaniyye veya Avarz- Divaniyye de denilen bir vergi
daha vardr. Miktar her yl fermanlarla saptanan ve ehir-ky fark gzetilmeksizin
btn halktan alnan bu vergi kapsamna; imdad- seferiye, imdad- hazeriye, iane-i
cihadiye, avarz ve nzl akesi, kreki neferi, zahire bedeli vb. girer. Sancak
giderleri ylda iki taksitle salyane olarak halktan alnyordu. tevzi defterleri
denilen defterlere dkm yaplan bu giderlerin kent yaamnda nemi bykt245.
Tevzi defteri, Ruz- Hzr ve Ruz- Kasm olmak zere senede iki defa
tanzim olunurdu. Bazen olaanst hallerde tevziat yapld da olurdu. Buna da
243
nalck, Cizye, s. 47.

nalck, Cizye, s. 47.
245
adrc, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentleri, s. 105-106.
244
Aralk Tevzii denilirdi246. Ruz- Hzr Osmanl takviminde Mart ayna, Ruz-
Kasm ise son gz ayna yani Kasm ayna denilmekteydi.
Eyalet ve sancak merkezi olan kentlerde yneticilere denen imdad-
hazeriye, imdad- seferiye, hkmet merkezinden herhangi bir grevle gelip kentte
kalan ya da geip giden mbair, ulak gibi kamu grevlileri iin yaplan harcamalar,
ayaklanmalar bastrmak, ekyay kovmak amacyla yapmak zorunda olduklar
masraflar gibi cretler alt ayda bir toplanarak belirli kurallar erevesinde kent
merkezi ve evresindeki kasaba ile kylerden vergi olarak toplanmakta idi. ehir
kethdas, ayan, mtesellim, esnaf dernekleri temsilcileri, ileri gelen birka kii ile
kad ve mahkeme grevlileri bir araya gelerek alt ayda bir bu giderleri kayda
geiriyorlard. Sicile, giderin kimler tarafndan yapld ve ne kadar olduu ayr ayr
yazlarak toplanyordu.genel gider toplamna harc- imza, kalemiye, kad
bedeli gibi giderler de eklendikten sonra kent merkezindeki halka, esnaf gruplarna
ve kasabalarla kylere bltrlyordu.bu tutanan bir sureti incelenerek
onaylanmak zere stanbula gnderilmekte idi. Onay alndktan sonra gereken
yaplyordu. Bu ilemin btn Tevzi Defteri bazen de Salyane Defteri diye
adlandrlyordu247.
Sicilimizde 1751 senesi ve 1821 senesi salyane defterleri yansmtr.
1751 senesinde 6 aylk gider 9.586 kuru olarak grlmektedir. Bu mebla
iinde halkn demekle ykml olduu esas vergi kalemi olan imdad- seferiyenin
ikinci taksiti 3.375 kurutur. Bu da, toplam miktarn %35lik dilimini tekil
etmektedir. Geri kalan %65lik dilim ise; harc- mahkeme, kethda creti, buyuruldu
getiren mbair creti, tahsildar creti, konak ve saray kiralar gibi harcamalardan
246
247
Pakaln, Tevzi Defteri, OTDTS, c. III, s. 485.

olumaktadr. Burada stanbuldan vergi toplamak zere gelen grevlilere yaplan

masraflarn vergi miktarnn neredeyse iki katna ulam olmas, Osmanl idar
sisteminin bir zayfl olarak deerlendirilebilir. Bir baka ifade ile, vergi
toplanmas srasnda halkn ne kadar smrldnn bir gstergesi olarak alnabilir.
Grafik 4: 1751 Senesi Salyanesinin Adana Nahiye ve Kazalarna Dalm
3%
7%
Nefs-i Adana
8%
Kaza-i Yreir
Nahiye-i Canib'-ehr
17%
65%
Kaza-i Kara salu

Nahiye-i Dndarl
Grafikten de grld zere; toplam masrafn %65ini yani 6.226 kuruunu

Nefs-i Adana karlamaktadr. 45 mahalleye tevzi edilen meblan (1.485 kuru)
1/5ini gayrimslimlerin youn olarak yaad Baeciyan ve Zimmiyan
Mahalleleri karlamaktadr. kinci srada yer alan Yreir kazasnn hissesi %17dir.
Daha sonra Canib-ehr ve Dndarl nahiyeleri gelmektedir. Kara salu kazas ise
en kk birim olup masrafn %3n demekle ykmldr.
15 Aralk 1821248 ve 25 Mart 1822de249 ehrin 6 aylk giderleri mahkemede
kayda geirilip dalm yaplmt. Bursa gibi baz kentlerde aydan aya saptanarak
kayda geiriliyor, alt ayda bir genel dkm yaplarak gnderiliyordu. Adanada bu
ilem alt ayda bir yaplmaktayd. Adanann 1822 ylnn ilk alt aynda 134.844
kuru, ikinci alt aynda ise 164.631 kuru olmak zere, 1821-1822 dnemi toplam
248
249
AS. 53: 92, 20 R.Evvel 1237 tarihli Ruz- Kasm salyane salyane defteri.
AS. 53: 101-102, Gurre-i Receb 1237 tarihli Ruz- Hzr salyane defteri.
yllk gider 299.475 kurutur. Bu miktar dier Anadolu kentleri ile kyaslarsak250,
Bursada 1821-1822 dnemi yllk sancak gideri 582.772 kuruu bulmaktadr. Bu
rakam, Adanann iki katna yakndr. Diyarbakr ve Kayseri gibi dier ehirlerin alt
aylk giderleri de yine Adanadan yksektir
Salyane olarak adlandrlan bu vergiler olduka geni tutulmutur: 15bin keyl
slamboli hnta bedeli ve bunu kabza memur kapucuba bedeli, bedel-i anam,
ferman sureti, buyuruldu vb. emirler ile haber getiren tatarlar, menzil giderleri, svari
bedelleri, Melemenci airet sehmi, harc- defter, ayrca kent merkezinde grevli
tahsildarlar, ehir kethdas, mahkeme grevlileri... Btn bunlarn yannda imdad-
hazeriye, nzl akesi, cret-i menzil gibi vergiler de tevzi defterine eklenerek
toplanmtr. 1751 tarihli salyane kaydndaki 3.375 olan imdad- hazeriyenin ikinci
taksiti 1821 ylna gelindiinde deiiklie uramam, gerek ilk gerekse ikinci
taksiti yine 3.375 olarak alnmtr. Aradan geen 70 senelik bir zaman diliminde
katlanan gidere karlk imdad- hazeriye taksitinin deimemi olmas olduka
ilgintir.
Yllk gider arasnda en dikkat ekici nokta, nemli bir ksmn devletin resmi
grevlileri iin yaplan harcamalar oluturmaktadr. Ayrca bu giderlerin de hayli
kabark olduu grlmektedir.
Toplam verginin kent ve evresine bltrlmesinde kaide-i belde denilen
geleneksel yntem izlenmekteydi. Mesela; Sivas, Diyarbakr ve Bursa gibi kentlerde
kent payn esnaflar dyordu251. Adanada ise durum farkldr: rnein, Ruz- Hzr
salyane defterinde 164.631 toplam gider u ekilde datlmt: Hanata 10.000,
Karata 1.500, Melemenci aireti 7.500, maa deve bedeli baheler sehmi 10.101, maa
250
251

adrc, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentleri, s. 164.
deve bedeli Yreir ve Canib-i ehr 40.295 ve maa deve bedeli mahallat 95.235.
Ayrca kent payna den 95.301 kuru Adanada mevcut 52 mahalledeki 1.384
haneye bltrlp, her mahalledeki hane says ve deyecekleri miktar ayr ayr
belirlenerek deftere geirilmi bulunmaktadr. Grld gibi, her haneye 68 kuru
vergi dyordu.
B- EHRDE EKONOMK HAYAT
1- Narhlar
Osmanllar halkn refahnn salanmas hususunda narha byk nem
vermilerdir. Kanuni Devrinin nl sadrazamlarndan ayn zamanda tarihi olan
Ltfi Paa Asafname isimli eserinde narhn, devletin mhim ilerinde olduu,
vezirlerin narhla ciddi bir ekilde ilgilenmeleri gerektii zerinde durmutur. Bunun
ilk art ise, muhtesiplik vazifesi verilecek kimselerin tecrbeli drst ve dindar
kimselerden seilmesidir. Yavuz Sultan Selim, saltanatnda Yenierilere arda
satlandan bir aka noksanna et satlmas teklifinde bulunan sadrazama padiahn
cmle narh birdir. Eer yenieri ve eer sair nas, yle ki narhn hilaf zuhur ede
seni katlederim cevabn verdiini yazmaktadr252.
Narh tespitiyle vazifelendirilen kad, bu ii tek bana yapmazd. Yeni fiyat
tespit edilmesi kararlatrlan mallarn aid olduklar esnafn eyh, kethda, yiitba,
ehl-i vukuf (ehl-i hibre), daha sonra nizam ustalar ve bi-garaz mslimin narh
tespiti srasnda hazr bulunurlard. Ayrca narh verilecek maln cinsine gre baz
kimseler de bu toplantya davet edilirdi253.
Bilindii zere narh tayini, mevsimlere bal olarak yaplabildii gibi, esnafn
herhangi bir sebeple narh az bularak mracaat veya kadlka fiyat ayarlamasna
252
Ktkolu, Narh Defteri, s. 4-5.
ihtiya duyulmas halinde de yaplabilirdi254. Sicilimizdeki narh tespit kaydnda, 26

esnaf kaytldr. Adanada dier esnaf gruplarnn niin narh kaydnda yer almad
konusunda sicilimizde bir bilgi bulunmamaktadr.
Osmanl ehrinin ekonomik hayatn anlayabilmek iin, esnaf tekilat ile
birlikte bilinmesi gereken bir husus da, devletin sanat ve ticaret hayatn dzenleyici
rol ve grevidir. Bu grev muhtesib denilen bir grevli tarafndan yerine
getirilmitir255.
Osmanl ehirciliinin, beled mevzuatn uygulayan bir grevli olarak
muhtesip, ya dorudan doruya veya bil-vasta otorite ve yetkisini kaddan alrd.
Muhtesip, ehrin adl organizasyonunun ba olan kadnn nemli yardmclarndan
biri olmakla birlikte, vazifesi ile ilgili konularda ahit, delil ve ispat aramakszn
hkm verebildii iin baz konularda kaddan daha stn ve geni bir yetkiye sahip
demektir256.
Adanann gelimi bir esnaf tekilatna sahip olduu, her trl hizmetin
yerine getirildii bilinmektedir. Sicilimize sadece bir ksm yansm olmasna
ramen, ehrin ihtiyalar ve ticaret yapmak iin evre illerden Adanaya gelen
tccarlar gz nne alndnda zengin bir esnaf tekilatna sahip olduunu
syleyebiliriz. Hemen hemen hepsinin retimlerinin, ehir ii ve evresinin
ihtiyalar ile snrl olduunu tahmin etmekteyiz.
ehirde bir sanat kolunun mensuplar, belli sayda bir grup tekil ederek
faaliyette bulunmaktadrlar. lerinden biri herhangi bir sebeple ayrlsa veya lse,
yerine gelecek kimsenin tayini belli kurallara ve bilinen bir dzene gre
253
Ktkolu, Narh Defteri, s. 13-14. ; Ark, Osmanllarda Kadlk Messesesi, s. 40.

Daha geni bilgi iin bkz.: Ktkolu, Narh Defteri, s. 9-12.
255
Ergen, XVI. Yzylda Ankara ve Konya, s. 103.
256
Ziya Kazc, Osmanllarda htisab, Osmanl, c. III, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s. 115.
254
olmaktadr257. Her loncann banda bir eyh, bir kethda , bir yiitba bulunmakta
ve bunlar o meslek grubu ustalarnn oybirlii ile seilmekte, seim ilemi kad
siciline kaydedilmek suretiyle tamamlanmaktadr258.
Sicilimizden hareketle Adana ehrinde tespit ettiimiz meslek dal 36dr.
Sicilimize yansyan Adanadaki esnaflar aadaki tabloda grlmektedir.
Tablo 21: Tespiti Yaplabilen Esnaf Gruplar
Narh Tespiti Yaplan Esnaflar
Dierleri
Bakkaln
Gazzzn
Mumcu
Attr
Bastacyn
Habbzn
Mytabn
Berberler
Boyacyn
Hallcn
Nalbandn
Cullhan
ulcyn
Hamamclar
Sakacyn
Hafff
Debbn
Helvacyn.
Sarracn
Ibrk
Demirciyn
Kadayfcyn
Semerciyan
Kahveci
Dinki ve
Kassbn
Deirmenciyan
Uncular
Kalayc
Duhanclar
Kef-gern
Yalcyn
Kuyumcu
Eskiciyn
Leblebiciyn
Ma'sarac
Sarrf
Sicillerde, narhlara geen maddelerin eit veya cinslerinin tayininde, zaruret

n planda yer ald gibi rf, adet ve iklim gibi faktrler tayin edici rol oynarlar.
Sicilimizde zaruri ihtiya maddelerinden ekmek ve et ilk srada yer almaktadr.
Osmanl toplumunda zaruri ihtiya maddelerinden ekmek esnaf- habbzn
adyla kaydedilmitir. O dnem Adana ehrinde muhtemelen ekmek hemen her evde
piirilmekte olup, ekmeki esnafnn tek kalite ekmek rettiini grmekteyiz. Ancak
budayn al hnta eklinde fiyatnn da verilmi olmas, retilen bu ekmein
257
258
Ergen, Ankara ve Konya, s. 90.

AS. 53: 5, 124.
kaliteli olduu gstermektedir. Yaklak 30 yllk bir zaman fark olmasna ramen
Sivasta da ekmek az bir dirhem farkyla ayn fiyattan satlmaktayd259.
Temel ihtiya maddelerinden bir dieri olan et de esnaf- kassbn olarak
kaytldr. Bilindii zere Adana yresi, hayvan yetitiricilii asndan nemli bir
merkez olup, et yre halknn yiyecekleri arasnda yaygn olarak yer almaktadr.
Sicilimizde koyun eti, kei eti, sr eti olarak ayr ayr verilmemi, tek kalemde
lahm olarak kaydedilmitir. Adanada 1572 ylnda yaklak olarak 166.694 ba
kei, 134.360 ba koyun beslendii gz nne alnrsa260 buradaki lahmdan kastn,
koyun etinden ok kei etinin olduu ileri srlebilir.
Sicilimizde ayrntl bir ekilde verilmi esnaflardan birisi demircilerdir. Bir
tarm beldesi olmas sebebiyle demirden imal edilmi tarm ara ve gerelerinin halk
iin nemli idi. Bu ihtiya demircilii de blgede geerli bir meslek haline getirmiti.
Bunun doal sonucu olarak da sicilde demirden mamul rnlere narh verilirken
balta, bel, nacak ve kazma eitleri ile birlikte tek tek fiyatlandrlmtr. Bunlarn
iinde byk ktk kazmas ile iki azl baltann en yksek fiyata sahip olduu
grlmektedir.
Muytaban esnaf iin de sicilimizde ayrntl bilgi verilmitir. Et iin verilen
narh belirtirken sylediimiz gibi XVI. yzylda kei daha fazla beslenmekteydi.
Buna bal olarak da kei klndan eitli eyalar dokuyan muytablar daha sonraki
adyla mutaflar nemli bir meslek grubu oluturmaktayd. Bu yzden de kldan
dokunan ve buday, arpa vb. saklanan uvallar, pamuk kozalarnn sakland harar
denilen byk uvallar, hayvan koum takmlar olarak kullanlan polar, yular, semer
al; ayrca torba, ilte, adr gibi malzemeler tek tek narha tabi tutulmutur.
259
mer Demirel, XIX. yy. Osmanl ehir Ekonomisi (Sivas), Osmanl, c. III, Yeni Trkiye Yay.,
Ankara 1999, s. 512.
260
Kurt, ukurova Tarihinin Kaynaklar III, s. XCIV.
Muytablar yannda ulcuyan esnaf da ehirde varln gsteren dier bir meslek
koludur.
Konar-ger ekonomisine bal olarak hayvancln yaygn olduu blgede
her trl deri ileyen debbalara da narh konulmas bir gereklilik haline gelmiti.
Adanann mahallelerinden birisin de Debbahane Mahallesi olmas debbaln
blgede ne kadar nemli olduunun bir gstergesi olarak kabul edilebilir.
Hayvancla bal olarak birbirine paralel bir ekilde gelime gsteren
meslek kollarndan ilki, at takmlar, araba koumlaryla deriden ve meinden
muhtelif eya yapan sarralardr. ehirdeki Sarracan Mahallesinin varl bu meslek
grubunun nemini gstermektedir. Ayrca semerciler ve nalbandlar da blge i,in
nemli meslek kollarndandr. Bu meslek kollarna konulan narhn ayr ayr veriliyor
olmas, blgedeki en nemli uralardan biri olan hayvancln ne kadar nemli
olduunu gstermektedir.
Dokuma sanayi iin gerekli olan boyahaneler XVI. yzylda kylere kadar
yaygnlamt. Adanada yllk geliri 35000 aka olan boyahane Halep, Bursa,
Edirne ve Diyarbakr ayarnda byk bir boyahane olmamakla birlikte yine de
yrede nemli bir dokuma sanayinin varlna iaretti. XVIII. yzylda sicilimize
yansyan ekliyle boyac esnaf iin Adana kads ayrntl saylabilecek bir narh
listesi vermitir. Burada dikkatimizi eken ey, XVI. yzylda olmayan ipek retimi
ile ilgilenen gazzazan esnafnn sicilimizde yer alm olmasdr. yle anlalyor ki,
XVI. yzylda ran Savalar sonucunda ran ipeine yasak gelmesi ba ve bahelik
bir yer olan Adana evresinde ipek bcekiliinin gelimesine yol amt.
Sicilimizde dikkatimizi eken bir dier meslek kolu da ehrin su ihtiyacn
temin eden ve II. Mahmut Dneminden sonra sebilci adn alan sakalardr. Bu meslek
kolunda narh koyulurken, ark sakas olup olmamas ile mahallenin yaknlk ve
uzakl gz nne alnmtr.
2- Ticaret Hanlar
Adanann, hem Suriyeden balayp Adana zerinden Glek Boaz yoluyla
Toroslar
aarak
Anadoluya
geen
ve
stanbula
ulaan
kuzey-gney
dorultusundaki kervan yolu hem de hac yolu zerinde olmas nemini daha da
arttrmtr. Bu gzergah zerinde gerek Anadolu Seluklular ve Beylikler ve
gerekse Osmanllar zamannda ticari faaliyetlerin gvenlik altna alnmas, ordularn
savaa giderken dinlenebilmesi ve blgeler aras haberlemenin salanabilmesi iin
kervansaraylar yaptrlmtr261.
Ramazanoullarnn idaresinde blgede yeni yollar, sanat eserleri ve
toplumun ihtiyalarna gre biimlenmi sosyal yaplar gerekletirilmitir.
Ramazanoullar tarafndan kurulan vakflar ticari faaliyetleri canlandrd gibi ehir
dokusuna farkl bir hareketlilik getirmitir. Adanada XVI. yzylda en byk ar,
Ramazanolu Vakfna ait nl 8 Kapl ar idi. Bu ar ierisinde 186 bakkal ve
attar dkkan, 14 frn ve 4 kapan yer almaktayd262. ehirde ehabettin Han,
Glpaa Han, Kantarolu Han, Yeni Han gibi hanlar bulunduunu yine XVI. yy.
vakf kaytlarndan anlamaktayz263.
Sicilimize yansyan yaplara baktmz zaman bunlarn byk bir ksmnn
ehir merkezinde ve Ramazanolu Evkafna ait olduunu vakfn mfredat
261
zlem zmen, Adanann Tarihsel Yap Dokusu: Kervansaraylar, Hanlar, Camiler, Efsaneden
Tarihe, Tarihten Bugne Adana: Kpr Ba, Haz., Do. Dr. Erman Artun- M.Sabri Koz, Yap Kredi
Yay., stanbul 2000, s. 214.
262
Kurt, Ramazanoullar ars, Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugne Adana: Kpr Ba, Haz.,
Do. Dr. Erman Artun- M.Sabri Koz, Yap Kredi Yay., stanbul 2000, s. 579.
263
defterinden anlyoruz. Bu yaplarn ierisinde; Mahmud Paa Han264, aru Han265,

Elemezolu Han266, Yal Hamam267, aru Hamam268 (=Piri Paa Hamam), Cedid
Han269, Yeni Han270 ve Acem Hann271 grmekteyiz. Ayrca Savczade
Mahallesindeki Ciridci Han272, Adana arsndaki Sipah Bazar273 ehirdeki ticaretin
dier eleridir. Bu hanlardan Yeni Han, Bakrclar ars olarak bilinen 8 Kapl
Vakf arsnn yaknnda, avluya alan byk bir kapdan girilen 2 katl bir han
olup tarihi bir miras olarak ayakta kalabilmitir. Defterimizde geen tarihi
hamamlardan Yal Hamam ve Piri Paa tarafndan yaptrlm olan ar Hamam
hanlarn ve ticaret merkezinin bulunduu tarihi Adana ehrinin dokusu ierisinde
bugn de hamam olarak hizmet vermektedir.
Vakf kaytlarna gre XIX. yzylda Adana merkezde 28 han bulunmaktayd.
Hanlardan 8i XVI. yzylda, 4 XVII. yzylda, 15i XVIII. yzylda ve 4 ise
XIX. yzylda vakfedilmitir. Bu hanlardan Mahmut Paa Han, Adana mutasarrf
Suhte Mahmut Paa tarafndan haclarn Adanada konaklamalar amacyla yaplm
hayr bir eserdir274.
Adanada, gerek han vb. yaplarn kmsenmeyecek llerde olmasndan
gerekse ticaret yapmak iin Adanada bulunan tccarlarn varlndan blgede
gelimi bir ticaret hayat olduuna ulamaktayz. rnein; Antepten ticaret iin
blgeye gelmi olan Hasan Bee, Azmime Hannda275; Kayseriden gelen Sarrac
264
AS. 53: 48.

AS. 53: 48, 49, 50, 51.
266
AS. 53: 11, 49.
267
AS. 53: 49.
268
AS. 53: 48, 49, 50, 51.
269
AS. 53: 49, 50.
270
AS. 53: 101.
271
AS. 53: 48, 101.
272
AS. 53: 37.
273
AS. 53: 90.
274
Alkan, Adana Vakflarnn Analizi, s. 156-157.
275
AS. 53: 62.
265
Usta Sleyman, Sipah Bazarnda276 ve Ali bin Abdullah da Cedid Handa lmler277,
varisleri olmamasndan dolay terekeleri sicile gemiti.
C- MUKTAALAR
Osmanl mali sistemi, ayaklarn merkezi hazine, tmar alanlar ve padiah
hazinesinin oluturduu bir sacaya zerine oturtulmutu. Sistemin iyi alabilmesi
iin ise bu e arasnda hassas bir denge oluturulmu ve gerektii anlarda kk
oynamalar yaplarak, fakat bu ayarlamalarda elerden hi biri dierleri aleyhine tam
olarak glendirilmeyerek sistem dengede yaatlmt278.
Osmanl Devletinin klasik mali sistem ve dengesi, eitli sarsnt ve
ypranmalara ramen XVII. yzyln ikinci yarsna dek ayakta kalabildi. Fakat
1645te balayan Girit savayla birlikte, savalarn nitelii asndan yepyeni bir
dneme girildi: Artk uzun ve masrafl savalar dnemi balamt. Bu savalarla
birlikte Osmanl mali sistemindeki aksaklk da belirgin biimde su yzne kmaya
balad279.
Daha XVIII. yzyla girerken Osmanl merkezi hazinesinin nakit sknts had
safhaya gelmi ve bte iin yeni kaynaklar arama almalar balamt. Bu amala,
merkez hkmet giderleri arasnda en byk kalemi oluturmakta olan merkez ordu
ve brokrasiye mensup bir ksm ulufeliye maalarn devlete brakmalar
karlnda, baz muktaalar yllk vergilerini hazineye demeye devam etmek
zere kayd- hayat artyla iltizama vermeye balad280.
276
AS. 53: 90.

AS. 53: 87.
278
Yavuz Cezar, Osmanl Maliyesinde Bunalm ve Deiim Dnemi (XVIII. Yzyldan Tanzimata
Mali Tarih), Alan Yay., stanbul 1986, s. 28.
279
Cezar, Osmanl Maliyesinde Bunalm ve Deiim Dnemi, s. 32.
280
Eftal kr Batmaz, XVIII. Yzyldaki Mali Uygulamalarn Osmanl Tara Ynetimi zerindeki
Etkileri Hakknda Bir Aratrma, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora
Tezi, Ankara 1995, s. 105.
277
Genel anlamda malikne sistemi, muktaa ad verilen ve Hazine-i Amireye

bal gelir kaynaklarnn mr boyu tasarruf etme yetkisiyle zel kiilere
satlmasdr281. Sistemin gayesi, sk sk deien mltezimlerin mmkn olduu kadar
fazla kar salamak uruna tahrip ettii vergi kaynan ihya ve idame etmek zere
deimez bir mltezimin tasarrufuna balamakt282.
Uygulamaya konulduu andan itibaren malikane usul yaygnlk kazand ve
merkez hazinenin denetimi altnda olan eitli muktaalar malikane muktaa
statsne evrilerek zel ahslara satld283.
Malikne olarak sata karlan muktaalarn yllk net krlarnn deerleri
zerinde ak artrma ile alnan muaccele (pein sat bedeli), hazinenin yeni gelir
kaynayd284. Malikne sahibi, satn ald muktaann sat tarihinde devlete temin
etmekte olduu (ve hazine defterlerinde mal ad altnda kaytl bulunan) yllk
nakd vergiyi ve bu verginin miktarnn %5 ila 20si arasnda deien kalem vs.
harlarn her sene taksitle aksatmadan demeyi taahht ediyordu285.
Maliknecilere deruhte ettikleri muktaay diledikleri kimseye satma,
devretme veya feragat hakk tannmt. Malikane sahibi ldnde malikane mahlul
olarak adlandrlrd. Malikane sisteminde en ok karlalan problemlerden biri,
mahlul kalan malikanelerin devlete bildirilmeyerek, bakalarnca iletilmeye devam
edilmesidir. Devlet ciddi gelir kayplarna yol aan bu durumu nlemek iin,
malikane uygulamasnn balad tarihten yaklak 3 sene sonra (1698) tarada
281
Cezar, Osmanl Maliyesinde Bunalm ve Deiim Dnemi, s. 33.

Mehmet Gen, Osmanl Maliyesinde Malikne Sistemi, Osmanl mparatorluunda Devlet ve
Ekonomi, stanbul 2003, s. 105.
283
Batmaz, XVIII. Yzyldaki Mali Uygulamalarn Osmanl Tara Ynetimi zerindeki Etkileri, s.
110.
284
Mehmet Beirli, Tokat Voyvodal, Belleten, LXIX/254 (2005), s. 166.
285
Gen, Osmanl Maliyesinde Malikne Sistemi, s. 108.
282
malikane satlarnn yapld am, Tokat, Adana, Halep, Antep ve Malatya

taraflarna birer nazr tayin etmiti286.
Baz nfuzlu ahslar, bir muktaa mezata karlmadan dk miktarda bir
muaccele ile malikaneyi alabilmekteydi. am, Halep, Malatya, Tokat, Adana ve
Antep blgelerindeki muktaalar iin nazr arz bulunmadan ve tekrar Divanda
mzayedeye karlmadan berat verilmemesi emredilmekteydi287.
Malikne uygulamas orijinal haliyle XVIII. yzyln nc eyreine kadar
devam etti. 1768-1774 Osmanl Rus Savann getirdii mali yk ve savan
sonunda tazminat deme mecburiyeti devleti yeni gelir kaynaklar aramaya sevk etti.
I. Abdlhamitin clusunda berat yenileme ilemleri nedeniyle muktaa brolarna,
muktaalarn muhasebe grlmeyen yllarnn ve mltezimlerin zimmetlerin
karlmas iin ferman karld. Fakat buralardan gerekli finansman salanamaynca
malikne sisteminin baz unsurlar deitirilerek eshm sistemine geildi288.
1695de muktaalarn malikne olarak satna karar verilmesinden sonra
malikne
uygulamasnn
ilk
balad
blgelerin
banda
Adana
Eyaleti
gelmektedir289.
286
Erol zvar, Osmanl Maliyesinde Malikne Uygulamas, Kitabevi Yay., stanbul 2003, s. 23-24.
Baki akr, Osmanl Muktaa Sistemi (XVI-XVIII. Yzyl), Kitabevi Yay., stanbul 2003, s. 154155.
288
zvar, Osmanl Maliyesinde Malikne Uygulamas, s. 25-26.
289
Baki akr, 1695 ylndan sonra Adanada malikane usulnn giderek yaygnlatn ve bir sre
sonra eyaletin tm muktaalarnn Adana valisi tarafndan iltizama alndn ifade etmekle brlikte
sresi konusunda bir ey belirtmemektedir. Daha geni bilgi iin bkz.: akr, Osmanl Muktaa
Sistemi, s. 128.
287
Tablo 22: 1695 Senesi Malikane Satlarnda Adana Muktaalarn Satn Alan
Kiiler290
Sra
No
Kaza / Nahiye
Muktaa
Malikaneciler
Yreir
Mezraalar
Defterhane-i Amire Emini el-Hcc Mehmed
Yreir
Kyler
Cazizezade Mustafa
Adana
Mezraalar
Rumeli Beylerbeyi payesi alan avuba elHcc Mustafa
Eskikilise
Mezraa
Badefterdar Halil
Karaisalu
Mezraa
Bamuhasebe akirdi Mehmed Osman
Yreir
2 Mezraa
Rumeli Beylerbeyi payesi alan avuba elHcc Mustafann olu smail
Adana
Rsum- ayr
Seyyid Kahya
Silvanl
2 Mezraa
Ahmed
Yreir
Kyler
Mehmed
10
Adana
Ky
Seyyid Abdullah
11
Adana
Tahmis-i Kahve
Badefterdar Halil
12
Yreir
Mezraa
Defterhane-i Amire Katibi Hasan Halife ve

el-Hcc Mehmed
13
Saram
Kyler
Abbas, el-Hcc Hsam, Ali ve Sbhanverdi
14
Yreir
Kyler
Yusuf
15
Saram
Ky
Seyyid Ahmed (ulemadan), Ali bin Hseyin

ve Mehmed
16
Derzi Viran
(Yreir)
Mezraa
Mderris Resul ve Kale Kethdas Mehmed
17
Dndarl
Mezraa
Seyyid el-Hcc Mehmed mteveffa Divrii

Beyi Mehmed Paaya tabi
18
Yrkn-
Bozdoan (il)
Airet
Silifkeli Mehmed
Adana eyaletinde ky ve mezralarn dnda, rsum- ayr, tahmis-i

kahve ve rsum- airet gibi baz vergiler de malikane olarak verilmitir. Bununla
birlikte muktaalarn ounluu ky ve mezralardan olumaktayd. Tablodan da
grlecei zere Adanada 1695 senesinde 18 malikane sat olmutur.
290
Veriler Erol zvarn Osmanl Maliyesinde Malikne Uygulamas, s. 210-228den alnmtr.
Malikanecilerin kimliklerine baktmz zaman, 7 malikaneyi Badefterdar, Rumeli

Beylerbeyi payeli avuba, Defterhane emini ve katibi gibi devlet grevlileri, 2
muktaay ilmiye snfndan kiiler ve 4 muktaay Seyyid unvann tayan
kiiler satn almt. Dier muktaa sahiplerinin ise kimlikleri belirtilmemitir.
Daha sonraki yllarda, Adanadaki baz muktaalarnn Halep Hass
Mlhakatna bal olduu grlmektedir. rnein, Adanann Yreir kla, Kk
Eflak mezras, ehrikar muktaasnn baz mezraalar, Ueri mezras gibi
muktaalar Hseyinin tasarrufu altndadr. Hseyin, burann gelirlerini Adana
mtesellimi Ahmed Beyden mhrl tahvil ile teslim almaktadr291.
Bu iki muktaa iltizam bedellerinin alndna dair verilen tahvil dnda 6
adet de malikne sat yansmtr. Bunlar:
1) Adet-i Anam ve Nahiye-i Dndarl muktaas
2) Narlca mezraas muktaas
3) (silik) ve sr ve bargir naharcl muktaas
4) Grca ve mezraa-i Kk Kend mezraalar
5) Br Kk mezraas
6) Mahsulat- Baat- Cebel-i Kozan.
Grld zere, malikane satlar ierisinde ky ve mezraalar dnda
Adet-i Anam ve Nahiye-i Dndarl, Mahsulat- Baat- Cebel-i Kozan ile
(silik) ve sr ve bargir naharcl gibi vergiler de malikaneye konu olmutur.
Maliknecilerin kimliklerine baktmz zaman, sadece (silik) ve sr ve bargir
naharcl muktaas stanbuldan devlet grevlileri tarafndan mterek olarak
alnmtr. Dierleri ise halktan baz kimselerce satn alnmtr. Blge halkndan
olan malikanecilerden birisi, Adana ayanl grevinde bulunan Mir Ahmed Beydir.
Ancak bu kii satn ald Adet-i Anam ve Dndarl muktaasnn, 1798-1804

senesine ait olan 26.190 kuru malndan 9.643 kuruunu; 1805-1807 senesi malndan
da 10.564 kuruunu birka defa emr-i erif gnderilmi olmasna ramen halen
gndermemiti.
Bunun
zerine
stanbuldan
zel
grevli
olarak
Hassa
Silahrlerinden Seyyid Hseyin gnderilmek zorunda kalnmt292. Bir baka

belgede de yine tahsil olunamayan muktaa alacaklarnn tahsili iin Dergah- Ali
Kapucubalarndan Mir brahimin mbair olarak gnderildiini grmekteyiz293.
Gerek malikne uygulamasnn balad 1695 ylndan sonra gerekse
incelediimiz
dnemde
malikneciler
ierisinde
gayrimslim
kiilere
rastlanmamaktadr. Malikanecilerin kimliklerine bakldnda ise, byk ounluun

asker ve ilmiye snfndan devlet grevlileri olduu anlalmaktadr. Bu asker
snftan kimselerden bir ksm daha sonra stanbula dnemeyerek burada yerlemi
ve ehrin eraf ve ayanndan olmutur. rnein; Musabalzadeler, yenieri soyundan
olup Adanaya grevli olarak gelen bir ailedir. Sonra ayan ve eraftan olarak burada
yerlemilerdir. Adanadaki konaklar halen sivil mze olarak kullanlmaktadr.
D- VAKIFLAR VE VAKIF ORGANZASYONU
Osmanl Devleti, ynetimi altna giren blgelerde, ksa srede resmi
varlnn gstergesi olan kurumlar yerletirdikten sonra, zamanla toplum ve
devletin el ele bir takm sosyal kurulular, yaplar ve hizmetleri oluturduu
grlr. Osmanl toplumu tarafndan da epeyce desteklenen bu sosyal kurum ve
hizmetlerin banda vakf kurulular gelir294.
291
Bkz. AS. 53: 13, 14. 19 Ramazan 1223 tarihli tahviller.

AS. 53: 17/B.
293
AS. 53: 116.
294
Alpay Bizbirlik, Osmanl Toplumunda Vakflarn Sosyo-Ekonomik Boyutlar ve Buna Dair
rnekler, Osmanl, c. 5, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s. 56.
292
Vakf, en geni anlamyla, bir mal Allah rzas iin insanlarn yararna tahsis
etmektir295. Gelirlerin tahsis ekillerine gre vakflar hayr vakf, aile vakf (ehl, ad
veya evladlk) ve yar-ailev vakf olmak zere kategoriye ayrlmtr. Bunlardan
hayr vakf, vakfn gelirinin tamamnn dorudan hayr amaca tahsis edilmesidir. Aile
vakf, vakfn gelirinin tamamnn hayr amaca ulamadan vkfn ailesi veya nc
ahslarn tasarrufuna tahsis edilmesidir. Yar ailev vakf ise, vakfn gelirinin vkfn
ailesi veya tasarruf sahibi nc ahslar ile hayrt messesesi arasnda
paylalmasdr. Bu vakflardan son ikisinin gelirlerinin tamamen hayr amaca
ynelmesi ancak vkfn ailesi veya tasarruf sahibi nc kiilerin neslinin
tkenmesinden (=inkrazil-nesl) sonradr296.
Bunun yannda, devlete yaplan mal msaderelerini nleme, miras
konusunda
istendii
gibi
davranma
zgrl
salama,
mallarn
yakn
akrabalarndan daha ok ocuklarndan birine yad birkana vakfetme, malnn miras

yoluyla paralanmasn nleyip btnln koruma dnceleri gibi nedenlerle
sonralar, evlatlk vakflar da geni uygulama alan bulmaya balamtr297. Evlatlk
vakflara ait vakfiyelerde, bu ama ak bir ekilde ifade edilmektedir. nk, bu
gibi vakflarda vakfn geliri ancak uzak bir istikbalde, ekseriya evlat mnkariz
olduktan sonra, bir hayrl maksada vaat ve tahsis edilmi bulunmaktadr298. Bylece
vakf damgas ile damgalanan mlkler, paralanarak klmekten ve zellikle de
msadereden kurtarlm olmaktadr.
295
mam- zam Ebu Hanifeye gre vakfn tarifi: Vakfl-ayn al mlkil-vkf vet-tasadduk bilmenfadr. Bkz.: Halis Eref, Klliyat- erh-i Kanun- Arazi, Dersaadet 1315, s. 98.
296
Alkan, Adana Vakflarnn Analizi, s. 26-27.
297
Neet aatay, slamda Vakf Kurumunun Miras Hukukuna Etkisi, Makaleler-ncelemeler,
Seluk niversitesi Yay., No:2, Konya 1983, s. 190.
298
mer Ltfi Barkan, eri Miras Hukuku ve Evlatlk Vakflar, Trkiyede Toprak Meselesi,
Gzlem Yay., Kasm 1980, s. 213.
Fakat, aileler, msadere korkusundan ziyade mlkn istenildii ekilde

tasarrufunu mmkn klan bir vasiyetname halini almasndan dolay mlklerini vakf
haline dntrmekteydiler. stisnasz her birinde art- vakflarn, mevcut miras
hukukunu herhangi bir suretle tahdit ve tadil etmi olduu grlmektedir. Bu ekilde
vkf, mirasdan mal karmakta ve maln lmnden sonra da eriatn tayin ettii
miras kaideleri haricinde ve kendi istedii ekilde idare etmek arzusunu ortaya
koymaktadr. Bu tr vakflarda hayr maksad, uzak bir istikbale aid bir vaat ve
gnn birinde gelirin hayr maksadna tahsisi imkanndan ibaret kalmaktadr299.
Mesela; Sar Yakub Mahallesinden Fatma Hatun, bir bb fevkn ve tahtn
beyt ile mtemilatn; hayatta olduu srece kendisi, lmnden sonra zevci
Seyyid Molla Hseyinin olu Mehmed ile kz mmglsm mtereken, onlardan
sonra evldlar ve evld- evld- evldlar mutasarrf ve mtevelli olmak; neslin
kesilmesinden sonra da Cafer Paa mam yevmi bir aka ile mtevelli olmas ve
gelirin vakfn tamir masraflar ile hatib, imam, mezzin ve dier grevlilere sarf
olunmas artyla vakfediyor300.
Dier bir kaytta da, Su Gedii Mahallesinden Fatma Hatunun, bir bb
tahtn beyt ve bir rtme ve bir mikdr havluyu mtemil menzilini Mezzin Molla
Mehmed ibn Ahmed mtevell ve kendisi hayatta olduka skine olmak; kendisinin
lmnden sonra da, ayn mahalleden eyh Muslu Efendi ve evld- evld- evldlar
mutasarrf olmas; nesilleri kesilirse de Selim Beyin yaptrd mescid-i erfde her
kim imam olur ise sakin ve mutasarrf olmas artyla vakfettiini gryoruz301.
Vezirlere ve byk komutanlara ait, temlik yoluyla kurulan ve genellikle
Rumelide
299
karlalan
byk
vakflarn
Adana
blgesinde
mer Ltfi Barkan, eri Miras Hukuku ve Evlatlk Vakflar, s. 213-214.

AS. 53: 21.
301
AS. 53: 61.
300
bulunmadn
grmekteyiz. Blgede grlen en byk vakf olan Ramazanoullar Vakfnn ise

tamamen ayr bir yeri bulunmaktadr302.
Adanada kurulan vakflar incelendiinde, en fazla vakf kuruluunun XVI.
yzylda Ramazanoullar dneminde olduu grlr. XVI. yzylda Adana ehir
merkezindeki vakflarn birinci tr kk vakflar olup, bunlarn ounluunu ise
mescit vakflar oluturmakta303, ikinci tr ise, Ramazanolu vakflardr. Adanann
ynetimini 1608 ylna kadar elinde bulunduran Ramazanoullar beyleri, bu
yetkilerinden aldklar gle Ramazanolu Vakflarn bir Seltin Vakf byklne
ulatrmlardr. Ramazanoullar vakfnn kurucular srasyla Halil Bey, Mahmud
Bey, Selim Bey ve Piri Paadr.
Vakflar Blge Mdrl ariv kaytlarna gre Adana vakflar dnem
olarak yle sralanmaktadr304:
XVI. yzyl: Ramazanzade, Hasan Kethda, Kemeralt, Cuma Fakih, Tuz Han
XVII. yzyl: Mestanzade, amlzade
XVIII. yzyl: Abdrrezzak Antaki, Fatma Hatun binti Halil, Emirolu, Musabal,
Bykl Ramazan, Bozzade erife, Molla skender.
XIX. yzyl iin baktmzda ise, Seyyid shak Efendi ve Mirza elebi Evkaf
yansmtr. Bu vakflarn da byk boyutlu olmadklarn dnmekteyiz.
ehirdeki vakf eserlerden oluan dokuya bakldnda, Ramazanolu ailesine
ait eserlerin kent btnndeki arl ak olarak grlmektedir. Vakf kaytlarna
302
Ylmaz Kurt, M. Akif Erdoru, ukurova Tarihinin Kaynaklar IV, Adana Evkaf Defteri, TTK
Yay., Ankara 2000, s. XIII.
303
Ramazan Aa Mescidi Vakf, Burnukkara Osman Mescidi vakf, Kara Sofu Mescidi Vakf, Sal
Ahmed Mescidi Vakf, Tarsus Kaps Mescidi Vakf gibi... Bkz.: Kurt, Erdoru, ukurova Tarihinin
Kaynaklar IV, s. XLIV-LIV.
304
Saban, XVI. Yzylda Adana Kentinin Fiziksel Yaps, s. 22-23.
gre Adanada bulunan 750 vakf dkkandan 304 Ramazanoullar Vakfna ait
olup, XVI. yzylda vakfedilmiti305.
XIX. yzyl Adanasnn ekonomik hayatna yn veren en nemli vakf olan
Ramazanolu Piri Paa Vakfnn, yllk 8.584 kuru gibi hi de kmsenmeyecek
bir gelire sahip olduunu mfredat defterinden renmekteyiz306. Vakfn mallar
arasnda; Cami-i Cedid(=Ulu Camii), Han- Atik(=Ya Camii), Cami-i Yaylak-
Kzlda, aru Han, Acem Han, Mahmud Paa Han, Cedid Han, baz mezraalar
ve ad verilmeyen hanlar, hamamlar, saraylar, deirmenler vb. vardr. Piri Paa
vakfiyelerinin tamam incelendiinde, 351 kalem vakf mlk ve 300 sofann kaytl
olduu grlmektedir307.
305

AS. 53: 47-53.
307
Vakflar Genel Mdrl kaytlarna gre Piri Paa vakfiyelerinde; 2 cami, 2 medrese, 1 imaret, 5
hamam, 292 dkkan, 3 konak, 1 susam yahanesi, 9 su dolab, 1 eme, 31 arsa, 4 han, 13 bahe vb.
351 kalem vakf mlk ve 300 sofa kayd bulunmaktadr. Bkz.: Saban, XVI. Yzylda Adana Kentinin
Fiziksel Yaps, s. 23.
306
SONU
Yaptmz almada, Adanann XVIII. yy. sonlar ile XIX. yy. balarndaki
panoramasn ortaya koymaya altk.
1516 ylnda Osmanl hakimiyetine geen Adana, konar-ger nfusun youn
olduu bir blgedir. XVII. yzylda balayan ve XVIII. yzylda da devam eden
airetleri iskan teebbs, alnan btn tedbirlere ramen bu blgede baaryla
sonulanmamtr. Blgedeki konar-ger yaant, XIX. yzyl ortalarna kadar
devam etmi, 1865te gnderilen Dervi Paa komutasndaki Frka-i Islahiye
ordusu ile zorunlu olarak iskana gemilerdir.
Osmanl Devletinin 1608 ylna kadar bu blgeyi yurtluk ve ocaklk
olarak vermesinde, bu konar-ger yapnn etkili olduunu sylemek mmkndr.
XVII. yzyldan itibaren Anadoluda ortaya kan Celali karklklar sonrasnda
merkezi otoritenin zayflamasyla Adanada da ayanlk mcadeleleri balam, bu
mcadelelerde konar-ger nfus olduka etkin bir rol oynamtr.
1608den itibaren, her ne kadar merkezden gnderilen valilerce idare
edilmeye balanm olsa da, zaman zaman mtesellimlerin idaresinde kaldn
grmekteyiz. Mtesellimlii elde etmek isteyen yerli eraf ve ayanlar arasnda byk
mcadeleler yaanmtr. Hatta, blgedeki mtesellim ve ayanlarn gelecek olan
valileri engelledikleri grlmtr.
Klasik dnemde belli srelerle iltizama verilen muktaalarn, XVI. yzyln
ikinci yarsndan itibaren balayan mali bunalm sonucunda iltizama verili
ekillerinde ve srelerinde bir takm deiimler yaanmtr. Osmanl Devletinin
klasik mali yaps btn sarsnt ve ypranmalara ramen XVII. yzyln ikinci
yarsna kadar genel yapsn koruyabilmi, ancak 1695 ylnda malikne usulne
geilmitir. Uygulamann ilk balad blgelerden biri olan Adanada, ky ve

mezraalar dnda, bir takm vergiler de malikneye konu olmutur. Muktaalar
zerlerine alan mltezimlerin kimliklerine baktmzda ise, devlet grevlileri
yannda ilmiye snfndan kiilerine ve ayanlarn ilk srada yer aldn grmekteyiz.
Dikkatimizi eken bir dier konu da Teklif-i Divaniyenin toplanmas
eklidir. Sancak harcamalarnn kaydedildii Salyne ya da Tevzi Defterleri
incelendiinde, vergiye asl konu olan imdadiye vergileri gibi kalemler karldnda
karmza ilgin bir tablo kmaktadr: rnein, Adanann 1751de 6 aylk gideri
olan 9.586 kuru iinde imdad- seferiyye taksiti sadece 3.3.75tir. Geri kalan
%65lik dilimde, stanbuldan gelen grevliler iin yaplan harcamalardr. Halk, asl
ykml olduu verginin neredeyse katn demeye zorunlu tutulmaktadr.
Dnemin ekonomik artlar ile deerlendirildiinde, halkn ne kadar zor durumda
braklm olduu daha iyi anlalr.
Adana ehri, demografik adan deerlendirildiinde nfusun byk bir
ksmnn, Trk ve Mslmanlardan olutuu grlr. Gayrimslim nfus ierisinde
ise Ermeniler ounluu oluturmaktadr. Her ne kadar ayr mahallerlerde otursalar
da mslim ve gayrimslimlerin iyi ilikiler kurduklar grlmektedir. yle ki,
Zimmiyan Mahallesinde mahallesinde Trk nfusa, Trklerin yaadklar Ali Dede,
Eski Hamam gibi Mahallelerde de gayrimslim nfusa rastlanlmaktadr. Adanada
aile yapsna baktmzda, tek eliliin yaygn olduunu, ortalama 3 ocua sahip
olduklarn ve iki katl evlerde oturduklarn syleyebiliriz.
BBLYOGRAFYA
A- Ariv Kaynaklar
I- Milli Ktphane Arivi, Ankara
53 Numaral Adana eriyye Sicili
II- Tapu ve Kadastro Genel Mdrl Kuyud- Kadime Arivi, Ankara
TD. 114 (1572) Adana Mufassal Tahrir Defteri
ED. 538 Adana Evkaf Defteri
B- Aratrma ve ncelemeler
AKDA, Mustafa, Trkiyenin ktisadi ve ctimai Tarihi, c. I- II, Cem Yay., stanbul
1995.
AKGNDZ, Ahmet, eriyye Sicilleri I, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yay.,
stanbul 1988.
AKYZ, Jlide, Ankarann Btncl Tarihi erevesinde XVIII. Yzylda Ankara
(eriye Sicillerinin Saysal ve Muhteva Analizi Denemesi), Ankara
niversitesi Baslmam Doktora Tezi, Ankara 2003.
ALKAN, Mustafa, Adanann Btncl Tarihi erevesinde Adana Sanca
Vakflarnn Analizi -Tsoktar Veri Tabanna Dayal Bir Aratrma-, Gazi
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, Ankara 2004.
ARIK, Feda amil, Osmanllarda Kadlk Messesesi, OTAM, S.8, Ankara 1997,
s.1-72.
ARIKAN, Zeki, XV-XVI. Yzyllarda Hamit Sanca, Ege niversitesi Edebiyat

Fakltesi Yay., No: 52, zmir 1988.
ATMACA, Talip, 129 Nolu (H.1143-1145 M. 1730-1732) Adana eriye Sicili,
nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi,
Malatya 1996.
BARKAN, mer Ltfi, "Avarz", A, c. II, stanbul 1979, s. 13-19.
BARKAN, mer Ltfi, eri Miras Hukuku ve Evlatlk Vakflar, Trkiyede
Toprak Meselesi, Gzlem Yay., Kasm 1980, s. 209-247.
BAAR, Fehameddin, Osmanl Eyalet Tevcihat (1717-1730), TTK Yay., Ankara
1997.
BATMAZ, Eftal kr, XVIII. Yzyldaki Mali Uygulamalarn Osmanl Tara
Ynetimi zerindeki Etkileri Hakknda Bir Aratrma, Ankara niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, Ankara 1995.
BATMAZ, Eftal kr, ltizam Sisteminin XVIII. Yzyldaki Boyutlar, Osmanl,
c. III, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s. 250-257.
BAYKARA, Tuncer, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri I, Ankara 1988.
BECKER, C. H., "Cizye", A, c. III, stanbul 1977, s. 199-201.
BERL, Mehmet, Tokat Voyvodal, Belleten, LXIX/254 (2005), s. 161-215.
BZBRLK, Alpay, Osmanl Toplumunda Vakflarn Sosyo-Ekonomik Boyutlar
ve Buna Dair rnekler, Osmanl, c. 5, Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s. 5662.
CEZAR, Yavuz, Osmanl Maliyesinde Bunalm ve Deiim Dnemi (XVIII.

Yzyldan Tanzimata Mali Tarih), Alan Yay., stanbul 1986.
ADIRCI, Musa, II. Mahmut Dneminde Mtesellimlik Kurumu, DTCFD, c.
XXVIII, S. 3-4 (1970), s. 287-296.
ADIRCI, Musa, Tanzimattan Cumhuriyete lke Ynetimi, Tanzimattan
Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, c. 1, letiim Yay., stanbul, tarihsiz, s.
210-230.
ADIRCI, Musa, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik
Yaplar, TTK Yay., Ankara 1991.
AATAY, Neet, "Osmanl mparatorluu'nda Rey'dan Alnan Vergi ve
Resimler", DTCFD, V/5 (1947), s. 483-511.
ULUAY, M. aatay, Srgnler, Belleten, XV/60 (1951), s. 507-592.
AKIR, Baki, Osmanl Muktaa Sistemi (XVI-XVIII. Yzyl), Kitabevi Yay.,
stanbul 2003.
AM, Nusret, Ramazanoullar Mimar Eserleri, niversitesi lhiyat Fakltesi
Baslmam Doktora Tezi, Ankara 1979.
DEMREL, mer, XIX. yy. Osmanl ehir Ekonomisi (Sivas), Osmanl, c. III,
Yeni Trkiye Yay., Ankara 1999, s. 504-521.
Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugne Adana: Kpr Ba, Haz., Do.Dr. Erman
Artun-M. Sabri Koz, Yap Kredi Yay., stanbul 2000.
EMECEN, Feridun, XVI. Asrda Manisa Kazas, TTK Yay., Ankara 1989.
ENER, Kasm, Adana Tarihine Dair Aratrmalar, Adana 1967.
ENER, Kasm, Ramazan Oullar Trkmen Beylii Tarihi, stanbul 1979.

ENER, Kasm, Tarih Boyunca Adana Ovasna (ukurova'ya) Bir Bak, 7.Bs.,
stanbul 1986.
ERGEN, zer, Osmanl ehrindeki Mahallenin lev ve Nitelikleri zerine,
Osmanl Aratrmalar, IV (1984), s. 69-78.
ERGEN, zer, XVIII. Yzylda Osmanl Tara Ynetiminin Mali Nitelikleri,
Journal Of Turkish Studies / Trklk Bilgisi Aratrmalar, 10 (1986), s. 87-96.
ERGEN, zer, XVIII. Yzyln Balarnda Edirnenin Demografik Durumu
Hakknda Baz Bilgiler, IX. Trk Tarih Kongresi, c. III, TTK. Yay., Ankara
1989, s. 1415-1424.
ERGEN, zer, XVI. Yzylda Ankara ve Konya, Ankara Enstits Vakf Yay.,
Ankara 1995.
ERSOY, Osman, eriyye Sicillerinin Toplu Katalouna Doru, DTCFD, c.XXI,
S. 3-4, Ankara 1963, s. 33-65.
EREF, Halis, Klliyat- erh-i Kanun- Arazi, stanbul 1315.
EVLYA ELEB, Evliya elebi Seyahatnamesi, Hazrlayanlar: Ycel Dal-Seyit
Ali Kahraman,-Robert Dankoff, 9. Kitap, Yap Kredi Yay., stanbul 2005.
GEN, Mehmet, Osmanl mparatorluunda Devlet ve Ekonomi, stanbul 2003.
GEN,
Mehmet,
Osmanl
Maliyesinde
Malikne
Sistemi,
Osmanl
mparatorluunda Devlet ve Ekonomi, stanbul 2003, s. 99-152.

GEBAKAN, Gknur, XVI. Yzylda Malatya Kazas (1516-1560), Malatya
Belediyesi Kltr Yay., No: 6, Malatya 2002.
GYN, Nejat, Hane, DA, c. XV, stanbul 1997, s. 552-553.

HALAOLU, Yusuf, eriyye Sicillerinin Toplu Katalouna Doru, (Adana
eriyye Sicilleri), Tarih Dergisi, S. 30, stanbul 1976, s. 99-108.
HALAOLU, Yusuf, XVIII. Yzylda Osmanl mparatorluunun skn Siyaseti
ve Airetlerin Yerletirilmesi, TTK Yay, Ankara 1988.
HALAOLU, Yusuf, Osmanl Belgelerine Gre Trk-Etrk, Krd-Ekrd
Kelimeleri zerine Bir Deerlendirme, Belleten, LX/ 227 (1996), s. 139-146.
LGREL, Mcteb, eriyye Sicillerinin Toplu Katalouna Doru, Tarih
Dergisi, S. 28-29, stanbul 1975, s. 123-166.
NALCIK, Halil, "15. Asr Trkiye ktisadi ve timai Tarihi Kaynaklar", Osmanl
mparatorluu Toplum ve Ekonomi, Eren Yay., 2. Bs., stanbul 1996, s. 187201.
NALCIK, Halil, "Osmanllarda Raiyyet Rsmu", Osmanl mparatorluu Toplum
ve Ekonomi, Eren Yay., 2. Bs., stanbul 1996, s. 31-66.
NALCIK, Halil, Cizye, DA, c. VIII, stanbul 1993, s. 45-48.
NALCIK, Halil, Eyalet, DA, c. II, s. 740-743.
KANKAL, Ahmet, 17 ve 18. Yzyllarda Kuzey-Bat Anadoluda Sosyal Hayat
(eriyye Sicillerine Gre), Tarih ncelemeleri Dergisi, XV, zmir 2000, s. 3174.
KAPLAN, Feyzi, 6 Numaral Adana eriye Sicili (H.1203/M.1788-H.1204/
M.1789), nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek
Lisans Tezi, Malatya 1996.
KAPLAN, Halil brahim, Salnmelere Gre Adana (1880-1900), Sleyman Demirel

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, Isparta
2001.
KARAL, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, VI, TTK Yay., Ankara 1983.
KARAL, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, V, 6. Bs., TTK Yay., Ankara 1994.
KARATEPE, Mahmut, 135 Nolu Adana eriye Sicil Defteri Transkripsiyonu ve
Katalou (H.1266/1267-M.1859/1860), nn niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, Malatya 2000.
KARPAT, Kemal H.; Osmanl Nfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal
zellikleri, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul 2003.
KAZICI, Ziya, Osmanllarda htisb Messesesi (Ekonomik, Dini ve Sosyal Hayat,
stanbul 1987.
KAZICI, Ziya, Osmanllarda htisab, Osmanl, c. III, Yeni Trkiye Yay., Ankara
1999, s.113-122.
KILI, Orhan, XVIII. Yzyln lk Yarsnda Osmanl Devletinin dari TaksimatEyalet ve Sancak Tevcihat, Elaz 1997.
KOLERKILI, Ekrem, Osmanl mparatorluunda Para, Ankara 1958.
KPRL Fuad, Anadolu Seluklular Tarihinin Yerli Kaynaklar, Belleten,
VII/27 (1943), s. 379-522.
KUM, Naci, "Ramazanoullar Tarihi ve Adana ehrindeki Eserleri", Grler
Adana Halkevi Dergisi, S. 35 (1941), s. 6-8 ve 22-23.
KUM, Naci, "Ramazanoullar Trbesi", Grler Adana Halkevi Dergisi, S. 33

(1941), s.15-18.
KUM, Naci, "Ulucami Kap Kubbesindeki Ylan ekilleri Mnasebetiyle Ylan ve
Ejderha Timsallerinin Mana ve Mefhumu", Grler Adana Halkevi Dergisi, S.
34 (1941), s. 8-13.
KUM, Naci, "slm ve Osmanl Trkleri Devrinde Misis, Antlar-Kitabeler",
Anadolu Aratrmalar , I (1955), s. 97-108.
KUNT, Metin, Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasnda Osmanl meras ve l
daresi, Boazii niversitesi Yay., stanbul 1978.
KURT, Ylmaz, Adana Mufassal Tahrir Defteri (980 H.-1572 M.), Gazi niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1985.
KURT, Ylmaz, XVI. Yzyl Adana Tarihi, Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Baslmam Doktora Tezi, Ankara 1992.
KURT, Ramazanoullar ars, Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugne Adana:
Kpr Ba, Haz., Do.Dr. Erman Artun-M. Sabri Koz, Yap Kredi Yay.,
stanbul 2000, s. 572-581.
KURT, Ylmaz, Menemencioullar le lgili Ariv Belgeleri I, Belgeler, XXI-25
(2000), TTK Yay., s. 85-187.
KURT, Ylmaz, ERDORU M. Akif, ukurova Tarihinin Kaynaklar IV, Adana
Evkaf Defteri, TTK Yay., Ankara 2000.
KURT, Ylmaz, ukurova Tarihinin Kaynaklar III, 1572 Tarihli Adana Sanca
Mufassal Tahrir Defteri, Ankara 2005.
KK, Ahmet, 10 Numaral Adana eriye Sicil Defteri (1241/1825-1260/1844),

nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi,
Malatya 1996.
KTKOLU, Mbahat S., Osmanllarda Narh Messesesi ve 1640 Tarihli Narh
Defteri, Enderun Kitabevi, stanbul 1983.
KTKOLU, Mbahat S., Osmanl Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbealt
Akademisi Kltr ve Sanat Vakf Yay., stanbul 1994.
MENEMENCOLU AHMED BEY, Menemencioullar Tarihi, Haz., Ylmaz Kurt,
Aka Yay., Ankara 1997.
MERT, zcan, Ayan, DA, c. IV, stanbul 1991, s. 195-198.
MUSTAFA NUR PAA, Netyic l-Vukt Kurumlar ve rgtleriyle Osmanl
Tarihi, Sadeletiren: Neet aatay, c. III-IV, TTK. Yay., Ankara 1980.
NEDKOFF, Boris Christoff, "Osmanl mparatorluunda Cizye", ev., inasi
Altunda, Belleten, VIII/ 32 (1944), s. 599-652.
ORHONLU, Cengiz, Osmanl mparatorluunda Airetleri skn Teebbs (16911696), EF Yay., stanbul 1963, s. 114.
ORTAYLI, lber, Osmanl Toplumunda Aile, Pan Yay., stanbul 2001.
Z, Mehmet, XV-XVI Yzyllarda Canik Sanca, TTK Yay., Ankara 1999.
ZDEMR, Rifat, XIX. Yzyln lk Yarsnda Ankara, Kltr Bak Yay., Ankara
1986.
ZKAYA, Ycel, XVIII. Yzylda Mtesellimlik Messesesi, DTCFD, c.
XXVIII, S. 3-4 (1970), s. 369-390.
ZKAYA, Ycel, Osmanl mparatorluunda Ayanlk, TTK Yay., Ankara 1994.

ZMEN, zlem, Adanann Tarihsel Yap Dokusu: Kervansaraylar, Hanlar,
Camiler, Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugne Adana: Kpr Ba, Haz.,
Do.Dr. Erman Artun-M. Sabri Koz, Yap Kredi Yay., stanbul 2000, s. 203233.
ZTRK, Mustafa, 1616 Tarihli Haleb Avarz-Hane Defteri, OTAM, S. 8 (1997),
s. 249-293.
ZVAR, Erol, Osmanl Maliyesinde Malikne Uygulamas, Kitabevi Yay., stanbul
2003.
PAKALIN, M. Zeki, Mrasele, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, II,
3. Bs., Milli Eitim Basmevi, stanbul 1983, s. 621.
PAKALIN, M. Zeki, Mtesellim, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl,
II, 3. Bs., Milli Eitim Basmevi, stanbul 1983, s. 639.
PAKALIN, M. Zeki, Salyane, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, II,
3. Bs., Milli Eitim Basmevi, stanbul 1983, s. 111-112.
PAKALIN, M. Zeki, Tereke, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, II, 3.
Bs., Milli Eitim Basmevi, stanbul 1983, s. 460.
PAKALIN, M. Zeki, Tevzi Defteri, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri
Szl, II, 3. Bs., Milli Eitim Basmevi, stanbul 1983, s. 485.
PAMUK, evket, Osmanl mparatorluunda Parann Tarihi, 3. Bs., Tarih Vakf
Yurt Yay., stanbul 2003.
RAMAZANOLU,
Niyazi,
La
Province
d'Adana
Ethnographique et Statistique, Constantinople 1920.
Aperu
Historique
SABAN (ORAL), F.Duygu, XVI. Yzylda Adana Kentinin Fiziksel Yaps, ukurova
niversitesi Fen Bilimleri Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, Adana
1996.
SAHLLOLU, Halil Avarz, DA, c. IV, stanbul 1991, s. 108-109.
SMER, Faruk, "ukurova Tarihine Dair Aratrmalar (Fetihden XVI. Yzyln
kinci Yarsna Kadar)", DTCF Tarih Aratrmalar Dergisi, I/1 (1963), s.1113.
SREYYA, Mehmed, Sicill-i Osmani Osmanl nlleri, c. 1-6, Tarih Vakf Yurt
Yay., stanbul 1996.
TA, Hlya, XVII. Yzylda Ankara, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Baslmam Doktora Tezi, Ankara 2004.,
TEBER, mer Faruk, Adana eriyye Sicillerine Gre 1150- 1160/ 1737-1747
Yllar Arasnda Adanann Sosyo-Ekonomik Yaps, Ankara 1996, Ankara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi.
ULUAY, M. aatay, Srgnler, Belleten, XV/60 (1951), s. 507-592.
UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Devletinin lmiye Tekilat, Ankara 1988.
UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilt, 3.
Bs., Ankara 1988.
UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Tarihi, c. III/2, 5. Bask, TTK. Yay.,
Ankara 1995.
NAL, Mehmet Ali, Osmanl Devletinde Merkezi Otorite ve Tara Tekilat,
Osmanl, c. 6, Yeni Trkiye Yay., s.111-122.
YAMAN, Talat Mmtaz, Osmanl mparatorluu Tekilatnda Mtesellimlik

Meselesine Dair, Trk Hukuk Tarihi Dergisi, c. I, Ankara 1944, s. 75-105.
YEDYILDIZ, Bahaeddin, Ordu Kazas Sosyal Tarihi (1455-1613), Kltr ve
Turizm Bakanl Yay., Ankara 1985.
YILDIRIM, M. Zahit, 30 Numaral Adana eriye Sicil Defteri 1115/17031171/1757, nn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek
Lisans Tezi, Malatya 1996.
53 NOLU ADANA ERYE SCL

TRANSKRPSYONU
1-2.
Hvel-mun vel-fetth.
Kabza-i emr-i kelm- kadm Bismil-llahirr-rahmnir-rahm ve bihi nestan.
Allahmme ihdin sivet-tark ve ecale len et-tevfki hayra refki inneke bilicbeti cedru ve bil-inyeti hakki.
M seyasturu fihi minel-vakyii-eriyye vel-hucecil-meriyye kad vakaa f
ezmenil-abdil-mznibil-fakr il inyetihi vhibs-sade es-Seyyid Hasan elmvell hilfetuhu razakahul-hsn vez-ziyde synehu Allahu Tel anil-hati
vez-zileli ve hamhu fil-hkmi anil-haleli el-mvell hilfetuhu bi-medneti Adana
min kbeli Hazret-i men lehl-emri ve ivze f zlike aleyhi y Hlkul-kevneyni
vefkani f kllil-umri bi-hrmeti Muhammedi aleyhis-salati ves-selm hurrire ve
kuyyide fil-yevmil-hmisi selse ve rn min ehr-i Recebil-ferdi lisene selse ve
rn ve mieteyn ve elf. F Hicretin men lehl-izz ves-sadetu ve-erafu.
F Rebil-evvel lisene selse ve rn ve mieteyn ve elf.
3.
Adana ve Yreir mutasarrf Abdullah gyet-i ehr-i tden iki ay tevktiyle308 ref
ve ber muvakkati olduu Kdasker-i esbak rznmesinde mukayyed erf- kuzt kirm zevil-ihtirmdan sezvr- inyet ehryr ve yeste-i refet-tcdr
Mevln el-Hcc Mehmed Sadullah dalerine ber tevch-i esbak ibk olunub sene-i
mezbre Recebl-ferdi gurresinden mddet-i rfiyye-i kmile mutasarrf olmak
ricsna badel-arz saddakahu buyuruldu.
Tbku aslhul-mahtm
Hafdzde Mehmed Sadk el-mvell hilfetuhu bi-mahkeme-i Ahi elebi bdril-hilfetil-aliyye nemekahu el-fakr ileyhi izz nuhu
Gufire lehum.
4.
zzet-meb erat-nisb eraf- kuzt- kirm- zevil-ihtirm Mevln el-Hcc

Mehmed Sadullah Efendi kam-yb
Badet-tahiyyatil-vfiye inh olunur ki:
Adana maa Yreir mutasarrf Abdullah ibu sene-i selse ve rn ve mieteyn
ve elf Rebil-l gyetinden ay tevktiyle ref ve ber muvakkati olduun
Kdasker-i esbak rznmesinde mukayyed sezvr- inyet-ehryr ve yeste-i
refet-tcdr olmala ber tevch-i esbak sana ibk olunmudur
Gerekdir ki sene-i mezbre Recebl-ferdi gurresinden kaz-i mezbra mddet-i
rfiyye-i kmile mutasarrf olub beynel-ahl icr-y ahkm- er-i l eylemede
say- ceml eyleyesin. Ves-selm.
El-fakr es-Seyyid Mehmed Nureddin, el-Kd, be-asker-i Anadolu.
Tbku aslhul-mmz el-mahtm
Hafdzde Mehmed Sadk el-mvell hilfetuhu bi-mahkeme-i Ahi elebi bdril-hilfetil-aliyye nemekahu el-fakr ileyhi izz nuhu
Gufire lehum.
5.
Medne-i Adanada vki Cullhn esnfnn zerlerine eyhi olan es-Seyyid elHcc Mustafa bil-veled fevt olub yeri hl ve hdmet-i lzmesi mahll olmala
yerine erbb- istihkakdan ibu rfi-i tevk-i ref-an- Hakn Ali zde salhu-
308
tevkt: bir eyin vakt ve saatini tayin etme.
her vechile lhk ve mahall ve mstahak olman mehat- mezkre mteveff-y

mezbrun mahllnden tevch olunub yedine mceddeden bert- erf-i linm
verilmek bbnda nibi Mevln es-Seyyid Hasan zde ilmuhuarz etmein
mcebince merkma tevch ve sadaka edb bu bert- hmyn- sadet-makrnu
verdm ve buyurdum ki:
Badel-yevm merkm Ali zde salhu- varub zikr olunan esnfn zerlerine
mteveff-y mezbrun yerine eyhi olub hdmet-i lzmesin mer ve medd
kldkdan sonra bundan akdem ne vechile mutasarrf ola gelmiler ise merkm dahi
ol vechile mutasarrf olub devm- mr devletimn duya mdvemet gstere. Ol
bbda taraf- herden bir vechile dahl ve taarruz klmayalar. yle bilb almet-i
erfe itimd klalar. Tahrren fil-yevmir-rbi min ehri Muharremil-harm lisene erbaa ve rin ve mieteyn ve elf.
Konstantiniyye.
6.(satr sonlarnda, ciltlemeden dolay okunamayan kelimeler var)
ftiharl-emcid vel-ekrim cmil-mehmid vel-mekrim el-muhtassu bimezdi inyetil-melikid-dyim dergh- muallm kapucubalarndan olub bu defa
Anadolunun Orta Kolu .... (satr sonu) src nasb ve tayn olunan kethd-y
bevvbn-i hilfet-cim vekli Mir Ahmed akir dme mecdhu- ve kdvetlemcid vel-ayn oca- mirem Turnaclarndan olub src-i mm ileyhin
maiyyetine memr klnan (bo) zde mecduhu- tevk-i ref-i hmyn vsl
olcak malm ola ki:
Mukaddemce Moskov keferesinin zhir ve malm olan hl ve harektna binen
kefere-i mesfrenin keyd309 mazarratlarndan memlik-i hnemin muhfaza ve
muhresesi (satr sonu) zmnnda brail ve smail (ve) Yerg tarafna ve Tuna
309
keyd: hile
Boyuna Anadolunun Orta Kolunda vki kazlardan b-evmir-i aliyye serdengedi

bayraklar ve bin-nefs ve babularyla malml-mikdr askir-i sire tertb ve
ihrc hussu tenbh ve tekid olunmuidi. Ancak hin-i dn devlet ve mhemmin-i
mlk millet olan Moskov keferesi iln- harb ile Israbozuyu ve Yerg
kalasnn d hendeini zabt ve kala-i merkmu muhsara ile mevcd olan askir-i
ehl-i slm ve ahl ve skkn dern- kalada mtehassn olduklar hlen Silistre
vlsi ve bil-istikll Tuna seraskeri dstr- mkerrem mr-i mufahham nizmllem vezrim Hsrev Mehmed Paa edme Allhu Tal icllehu- tarafndan bu
defa der saadetime tevrd eden tahrratdan .... (satr sonu) ve inh olunmu olub
bu sretde Moskov keferesi zerine sefer-i nusret-eserim
derkr ve bu sefer
mareke310-i sbkaya bir vechile kys kabl .... (satr sonu) mstan-i tarf ve
ikr olduuna mebn Mslman olan ve kelime-i tevhidi zikr ile mmet-i
Muhammeddenim diyen ve nmus dn-i mbn gayretini .... (satr sonu) bundan sonra
durub oturacak vaktler olmayub sagr kebr ve by ged herkes elinden gelen
vs makdrunu icr ve gnl-ber .... (satr sonu) ve ittifk ve ittihad- kulb ile
alel-umm ad zerine hcm olunarak nuss- ktia-i furkaniyye311 ve ehds-i
erfe-i nebeviyye ile farz ...... (satr sonu) olan gaz ve cihd f etmek ve cmle
mmet-i Muhammede mtehattim-i uhde-i diynet olmakdan n mukaddem
fermnm olan serdengedi bayraklar ve bin-nefs ve babular marifetleriyle
tertb klnan askirden mad eli erien ve gc yetien klca kdir olan kffe-i
mminn ve muvahhidn birka gn zarfnda tahrk ve ihrc ve hemn semt ve
mnsibine gre smail ve brail ve Yerg ve sir Tuna havlsine gaz ve cihda
sevk ve ir olunmak zere bir gn mukaddem mahss emr-i linm sdr ve tatar
310
311
mareke: sava
ktia-i furkaniyye: kesin delil
ile itre tisyr olunmu ise de bunlar aceleten ve msraaten eridirilmesi

zmnnda hademe-i devlet-i aliyyemden mcerrebl-etvr ve krgzr ve sdk .....
(satr sonu) beddr birinin src olarak memr ve tayn klnmas lzm geldii
zhir ve sen ki kapucu ba-i mm ileyhsin senin evsf- mezkre ile ittisfn ve bu
makle husstn ber vefk-i matlb ryet tesviyesine liykat ve iktidrn malm
ve bhir olduundan Anadolunun Orta Koluna ...... (satr sonu) nasb ve tayn
klnmak hussuna irde-i aliyyem taalluk edb ber vech-i muharrer serdengedi ve
yenieri nefer .... (satr sonu) tahrk ve ihrcndan maiyyetinde istihdm in
Turnac-i mm ileyh dahi oca- mirem sana terfk olunmala memriyetini mil
ibu emr-i erfim sdr ve yedine ita olunmudur. mdi dmanmz kaviyy ve
imdiye dek millet .... (satr sonu) islmiyyeye etdii hakret-i diniyyeye
mtehammil olmad bedh olub m hz bu dn gavgasnda cem ehl-i mn
mterek olmala ifhen sana vki olan vesy ve tenbht- hnem muktezs ve
memrnun iktizs zere muaccelen bu tarafdan harekt
ve .... (satr sonu)
tlibinin Orta Koluna tevecch ve azmet ile rhrsnn da olanlara bin-nefs ve

yemin yesrna bu tarafdan mukaddem ve krgzr ademler tayniyle her bir
kazda vakt hl ve keyfiyeti herkese iln ve ifhm ve bu emr-i ehemmi-i dne312
kemliyle ikdm ederek mukaddem matlb olan serdengedi ve yenieri nefertn
Turnac-i mm ileyh marifetiyle ve mretteb olan sir askeri dahi marifetinle
derhl tahrk ve ihrc ve ...... (satr sonu) ve mnsibine gre gre mahall-i
mezkreye sevk ve isr ve bundan mada eli tutar ve gc yeter klca kadir bilcmle ehl-i slam Estaz billah harrdil-mminine alel-ktl nass- erfi zere fi
sebilillah gazya ve fariza-i cihd icrya sevk ve ir ile muktez-y gayret
hamiyyet ve icr-y levazm krgzr ve sadkate bedel-i vs ve makderet eylemek
312
emr-i ehemmi-i dn: dinin nemli ileri
ehass- metlib-i dvernem id bir ehemm-i dinde tama meyl rabet ve irtikb
kusr ve betet ider isen dnyada nice gazb- hnemden sana hals ....(satr sonu)
ve mutasavver olamayaca yle dursun vehmet-i her ve birisini dahi mhade
ideceinize bhe olmad malmun oldukda ber vech-i merh amel ve hareket ve
gayret ve hilfndan begyet ittik ve mbadet eyleyesin ve senki Turnaci-i mm
ileyhsin sen dahi mcib-i emr-i erfim ve src kapucubas mm ileyhin rey
irdesi zere amel ve hareket ile bil-cmle serdengedi ve yenieri dilverlerini
semt-i gazya sevk ve sl ederek icr-y levzm- memriyet ve sadkate mezd-i
say gayret .......(silik) hazer ve mcnebet eylemek bbnda fermn- linm
sdr olmudur.
Buyurdum ki vusl buldukda bu bbda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr
olan fermn- vcibl-imtislimin mazmn- itat-makrnuyla hilfndan begyet
teh ve mcnebet eyleyesin, yle bilesin almet-i erfe itimd klasn. Tahrren
fi evaili ehri Rebiil-l sene erbaa ve rn ve mieteyn ve elf.
Bi- makam Konstantiniyyetil-mahrse.
7.(belgenin ba ksmnda kesiklik var)
........ etmekle Anadolunun Orta Kolu yemn ve yesryla nihyetine varnca vki
mahalde kl ve ..... yedi gn donanma-y hmyn ve meserret-makrn zmnnda
emr-i erf sreti.
Dstrn- mkerremn mrn-i mefahhamn nizml-lem mdebbirlumril-cumhr bil-fikris-skb mtemmimu mehmil-enm bir-reyis-sib
mmehhidu bnyanid-devle vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll elmahffn- bi-sunf avtfl-melikil-al Anadolunun Orta Kolu yemn
yesryla nihyetine varnca vki vzer-y izm ve meril-kirm ve kuzt ve
nvvb ve sir ayn ve zbitn zde kadruhumtevk-i ref-i hmyn vsl
olcak malm ola ki;
Cenb- nesak313-sz krgn- halk ve tesviye ve tertb-ferm-y etvr ve cd ve
terbiye celle nehu- ve bihter-i brhne hazretlerinin irde-i aliyye ve inyt-
cellesiyle seltin-i izm- nusfet-ayin ve havkn-i kirm- adlet-karnin ziver-efzy evrenk-i hilfet ve pirye-bah- erke314-i saltanat olmalar bis-i emn asayi-i
bild ibd ve ve sle-i indif- er-i rr- erbb- bag fest olduuna olduuna
binen padiahn- madelet-ninn zuhr- nesl-i nesil-i zhirleri ve bek-y
zrriyet-sade-i hceste-meserleri zbta-i hilfiyye-i mecma-i nizm- lem ve
rbta-i kutsiyye-i cr-y umrunu adem ve biraz vakirden ber dtmn- muallerkn- l-i Osmaniyyenin slle-i sellesi karn-i akhede?-i tehr olmakdan n
taht- l-baht- Osman zere cls- hmyn- ahanem vki olaldanberi ufk-
efrz- saltanat- seniyyemden bir kevkeb-i firz-tervin315 tul ve irtifna mme-i
lemiyn mterakkb ve nigern iken [smme ine nhu halkan hir] matlandan
nr- ibd- snhan sti ve ahter-i mevhibe-i samedn tli olub ibu bin ikiyz
yirmi senesi mh- Zil-hicceti-erfesinin on sekizinci mbrek cuma gn
kbil-i marbde gonce-i nev-kfte-i hadka-i ikbl bahtiyr ve semere-i ecere-i
ravza-i icll bahtdr?316 mazhar- eltf- Rabb-i yezdn Fatma Sultan -aleyhi-n
ammereh Allahu Tel i hirid-devrn cilve-rz-i mihr cd zb-efz-y kehvreuhd olmakdan n bil-cmle skinn-i makarr- hilfetim mesrr ve dumn ve
ine Allahu Tel karben nejd- dvernemden nice ehzdegnn [yehibu lmen
ye insen ve yehibu limen yeu ez-zkr] mefdnca kadem-nihde-i uhd
olmalarna fl- hayr addyla mevhibe-i Rabbaniyeye mterakkb ve nigern olmalar
313
nesak: dzenleyici
erke: taht
315
bir kevkeb-i firz-tervin: klar firuze gibi farlayan bir yldzn
314
hasebiyle bu inyet-i azme ve nimet-i cesmenin ed-y kr in makarr-

hkmet-i hidvnem olan mahruse-i stanbulda id-i erf misill yedi gn top
endahtyla icr-y rsm- dman ve meserret olunmakla ibu beret-i cellenin
aktr- memlik-i mahruseme evmir-i aliyyem neri ile kffe-i ibadullahn hisseyb- srr klnmas lzme-i tahds-i nimet-i Br olmakdan n tebr-i vildet-i
duhter-i sad-ahter-i mel-menkabetim zmnnda mahssen ibu ibu emr-i erfim
sdr ve dergh- muallam kapucubalarndan iftihrl-emcid vel-ekrim Mir
Ahmed Arif dme mecduhu- ile tisyr olunmudur. mdi ol bkre317-i hadka-i
saltanat- seniyyemin imtidd- mr devletimin meyih ve ulem ve ruhbn ve
suleh ve sir bendegn- Hda ile mescid ve mebidde ed-y levzm- du ve
takdm-i mersim-i hamd sen ve der-sadetimde olduu misill yedi gn husn
ve klda top enlikleriyle an ve kh- salatanat- seniyyem f klnarak izhr-
meserret-i dmniye mbderet olunub ancak bu vesileyle rey ve bery ve
fukar ve zuafya zerreti taadd ve tecvze iret-i ruhsatdan begyet hazer ve
mcnebet olunmak bbnda fermn- linm sdr olmudur
olan fermn- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn- itat-makrnuyla
amel ve hareket ve hilfndan teh ve mbadet eyleyesiz. yle bilesiz almet-i
erfe itimd klasz. Tahrren fi evhiri ehri Zil-hiccet-erfe sene selse ve rn
ve mieteyn ve elf.
Bi-makm Konstantiniyyetil-mahrse.
8.
Kerimli Areti boy beyisi ve sir ihtiyrlarnn Hasan Paazade ser-bevvbn-i

dergh- l devletl Ahmed Bey Hazretlerine verdikleri deyn temesskdr.
316
semere-i ecere-i ravza-i icll bahtdr: bahtllk ve ycelik baesinin aacnn meyvesi
Bis-i tastr budur ki:

bu 1224 senesi mh- Rebilevvelin 21inci gn 61 gn vadesiyle devletl
veliyyn-niam Mir Ahmed Bey Efendimizin haznesine onbin guru li asl nsf
bebin guru eder lzml-ed deynimizdir. nae Allhu Tal vademiz hullnde
mebla- mezkr hazne-i veliyyn-niamye teslm olundukda yedinde olan
temesskmz akk oluna. Tahrren fi 13 Rebil-ula sene 1224.
El-hakr Veli, kethd-y Vandili-i m.
El-hakr Bekir, kethd-y .-i m.
El-hakr Abdullah, kethd-y Kesk-i m.
El-hakr Mustafa, kethd-y Sar Halifezde-i m.
El-hakr Seyyid Musa, Kerimzde, mr-i aret-i Kerimli, hlen.
9.
zzet-meb erat-nisb eraf- kuzt- kirm- zevil-ihtirm Adana maa

Yreir kads Mevln el-Hcc Mehmed Sadullah Efendi kam-yb
bu sene-i selse ve rn ve mieteyn ve elf Recebl-ferdi gurresinde kaz-i
mezbrun umr- ksmet-i askeriyesi cenbnza ihle ve tefvz olunmudur.
Gerekdir ki vka olan muhalleft- mevt-y askeriyesi tahrr ve terkm ve beynelverese bil-farizati-eriiyye tevzi ve taksm eyleyesin. Vesselm.
El-fakr es-Seyyid Mehmed Nureddin, el-kd, Askir-i Anadolu.
10.
zzet-meb eriat-nisb Mevln eref-i kuzt es-Seyyid Hasan efendi kam-yb

Ber vech-i mansb mutasarrf olduum Adana maa Yreir kazsnn umr-
niybet ahkm- eriyyesi ibu sene-i selse ve rn ve mieteyn ve elf Receblferdi gurresinden cenbnza ihle ve tefvz olunmudur. Gerekdir ki kaz-i mezbru
gurre-i merkmdan bin-niybe mutasarrf olub beynel-ahl icr-y ahkm- l
317
bkre: mevsiminde evvel yetimi meyve.
vka olan mevt-y askeriye muhalleftn dahi tahrr ve terkm ve beynel-verese

bil-farizati-eriiyye tevzi ve taksm eyleyb cadde-i er-i kadmden ser-m
inhirfa cevz gstermeyesiz. Vesselm.
El-fakr el-Hcc Mehmed Sadullah, el-kad-i be-kaz-i Adana maa Yreir.
11.
Vech-i tahrr-i hurf budur ki:

Kimmakm olduumuz merhm Ramazanolu Evkfndan Adana dernunda
vki Elemezolu Han demekle marf han bundan akdem Hasan Paazde
inyetl Seyyid Ahmed Beyefendi ve karnda Seyyid Mehmed Beyefendi
hzertnn b-temessk taht- crelerinde iken huzrlarmzda kendiler hsn-i rz
ve ihtiyrlaryla ibu bist-temessk mm ileyh Seyyid Ahmed Beyefendi
hazretlerinin mahdum- mkerremleri sadetl Ali Beyefendi hazretlerine feragat ve
kasr- yed eyleyb ve yedlerinde olan atk temessk-i evkf mm ileyhe teslm
eyledikde han- mezbru frigan- mm ileyhmnn kasr- yedinden 1223 senesi
abn- erfin nsfndan senesi hitmna dein defter-i evkf mukayyedi vech
zere mm ileyh Ali Beyefendi hazretlerine cr olunub ve mm ileyh dahi vech-i
merh zere isticr ve badel-kabl han- mezbru zabt in ibu mamln bih
memhr temessk tahrr ve yed-i mm ileyh hazretlerine it olundu. Gerekdir ki
keyfe m ye ve yahtaru ileyh han- mezbru mm ileyhin zabt ve tasarrufuna
tarafmzdan ve herden ferd kimesne mni ve mzhim olmaya. Hn-i hcetde ibrz
ve ihticc oluna. Vesselm.
El-Hakr el-fakr Mehmed, Kara Ali Efendizde, kimmakm- vakf- mezbr,
hlen.
El-Hakr el-fakr Abdrrezzak, Mderriszde, kimmakm- vakf- mezbr,
hlen.
12/A318.
bu 1224 senesine mahsben eylet-i Adana cizye ve cibyeti Kk Hasan Aa

uhdesine ihle olub aa-y mm ileyh asitne-i aliyyede olduuna binen
tarafndan etb Hasan Aa marifetiyle huzr- erde kd olunan evrk- edd319.
444
al
3598 evsat bundan noksan 16 evrkdr.
712 edn ve bundan zuhur eden noksan 8 evrkdr.
4754 yalnz drt bin yediyz elli drt evrkdr.
12/B.
Vech-i tahrr-i hurf budur ki,

Adana kazsnn muhzrbal b-bert- erf-i lin zerime olmala ibu
1224 senesi mh- Muharreml-Harmnn gurresinden bir sene tammna dein
zabt etmek zere iltizmna tlib ve rgb olan kdvetl-emcid vel-ayn sadetl
es-Seyyid Halil Aa zde mecduhu-ya sene-i sabk zere der uhde ve iltizm
olunub ve bedel-i iltizm yedinden tammen ve kmilen ahz kabz edb zabt rabt
in yedine ibu temessk ketb tahrr olunub yedine ita olundu. Gerekdir ki aa-y
mm ileyh zabt ve rabt edb muhzrn ve sirn zerilerine muhzrba ve zabit
eyleyb umrlarna mracaat ve mahslatn ihf etmeyb aa-y mm ileyh dahi
tarh-i temesskden bir sene tammna dein zabt rabt edb tarafmzdan ve taraf-
herden efrd aferdeden bir ferd mni ve mzhim ve murz olmayalar.
Tahrren fit-tarhil-mezbr.
Bende el-Hcc Sleyman.
13.
bu 1223 senesi b-bert- lin mutasarrf olduum hasebiyle Haleb hss

muktaas mlhaktndan Adanann Yreir klann 16 senesinden 23 senesine
318
Bu belgenin 12/A ve 12/B eklinde numaralandrlmas tarafmzdan verilmitir. Sicilde tek bir
gelince
bedel-i
iltizmyla
Saram
tarafnda
olan
muktaa-i
mezkrun
mezraalarndan Kk Aflak demekle marf mezraann 22 senesinden 23 senesi

bedel-i
iltizmlar
ve
yine
Saram
tarafnda
ehrikar
muktaamzn
mezraalarndan rub hissem kezalik 2 senelik Karaisalu tarafnda olan Ueri

mezraasnn 15 senesinden 23 senesi gelinceye kadar bedel-i iltizmat- muktaat
ceman 6.600 guru Adana mtesellimi Ser-bevvbn-i Dergh- l devletl Ahmed
Bey Efendi yedinden tammen ve kmilen ahz kabz eyledim mr-i mmileyh
yedinde olan muktaa- mezkr bedel-i iltizmndan bir para ve bir habbe alacam
kalmad ecilden li-eclis-sened ibu memhr tahvl verilmidir. Hin-i hcetde ibrz
oluna. Vesselm. Fi 19 Ramazan sene 23.
El-fakr Hseyin, mutasarrf- muktaa-i mezbre.
14.
bu 1223 senesine mahsben b-bert- erf-i lin mutasarrf olduum Haleb

hss muktaas mlhaktndan mezraa-i Kara n ve l Ald ve Mimol ve Beikta
ve ehrikar muktaasnn mezraalarndan briim ve Bakrhan ve Ayarlu
mezraalarndan rub hissemin bedel-i iltizmlar Haleb hss mezraasnn15
senesinden 23 senesine gelince ve ehrikar mezraasnn 12 senesinden 23 senesine
gelince ceman mezraa-i mezkrlarnn bedel-i iltizmlar olan 5.900 guruu Kara
Hseyinzde sadetl Hseyin Aa yedinden tammen ve kmilen ahz kabz
eyledim muktaa-i mezkrun bedel-i iltizmndan aa-y mm ileyh yedinde bir
para ve bir habbe alacam kalmad ecilden ibu memhr tahvl verilmidir. Hn-i
hcetde ibrz oluna. Vesselm. Fi 19 Ramazan sene 23.
El-fakr Hseyin, mutasarrf- muktaa-i mezbre.
belge olarak deerlendirilerek tek numara verilmitir.

319
evrk- edd: sk balanm evrak.
15.
Bis-i tahvl- hurf oldur ki

1223 senesi Zilhiccesinin sekizinci gn tarhiyle halen Adana mtesellimi Serbevvbn-i Dergh- l devletl Ahmed Bey efendimizin der sadetde Kapu
kethds devletl Hasan Efendi efendimize deyn-i kllsi olub mberetimiz
hasebiyle gelb mr-i mrn ileyh yedinden 20.025 guru aldm ve aldm mir
yedine ibu tahvl verilmidir. Vakt-i hcetde ibrz oluna.
Hafz Mustafa, mbir-i mezbr
16.
Sbkan vekl- fukar ve serdr- Adana huzr- erde mezn- bil-ift fazletl
es-Seyyid Mehmed Emin Efendi mahzarnda bi-tavihi krr ve itirf edb
muaccele ve meccele ile mutasarrf olduum es-Seyyid shak Efendi Evkfnda
olan hakk- tasarrufumu kendi hsn-i rz ve ihtiyrm ile ibu mm ileyh efendi
hazretlerinin olu Es-seyyid Ali efendiye fera ve kasr- yed
eyledim dedikde
efendi-i mm ileyh tarafndan bil-vekle fera- mezkru vech-i muharrer kabl

eyledii ibu mahalle kayd ve erh verildi. Vesselm. Fi 3 Muharreml-harm sene
1224.
17/A320.
Ne vechle ve ne tark ile olur ise olsun cb ve iktiz edenlerin tahsline dikkat
etmek lzm- mhimmtndan olmala blda mezkr olduu zere hisse-i
bedeliyye say- ed eylemilerden mtlebe olmayarak bi-eyyi hlin cb ve iktiz
edenlerden marifet-i er ve marifetinle tahsl ve mbir-i merkma teslmen der
sadetime irsl ve teslm emrine say gayret ve senden memul olan kargzar ve
cmle levazmna mnafi ol makle ilm ve tahrrat irsliyle imrar- vaktden teh
ve mcnebet eyleyesin ve siz ki ayn ve kuzt ve nvvb ve mr-i aret-i voyvoda

ve sir mm ileyhimsiz mebla- mezbru cb ve iktiz edenlerden marifet-i er
ve cmle marifetle bi-eyyi vechin kne321 tammen ve kmilen tahsl ve mbir-i
merkma teslmen der sadetime irsl ve hazne-i mire teslme mezd-i ihtimm
dikkat eyleyesiz ve sen ki mbir-i merkmsun sen dahi mcib-i emr-i erfimle
amel ve mebla- mezbru tahsl ve hazne-i mireye teslme say gayret eylemek
bbnda fermn- linm sdr olmudur. Buyurdum ki hkm-i erfimle vardkta bu
bbda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr olan ibu emr-i erf-i cell-an-
vcib-i ittib ve lzml-imtislimin mazmn- mnfi zere mil olasz yle
bilesiz almet-i erfe itimd klasz . El-yevml-rin Zilkade li-sene selse ve rin
ve mieteyn ve elf.
Konstantiniyyetil-mahrse.
17/B.(yarm belge, devam yok)
Dstr- mkerrem mr-i mufahham nizml-lem mdebbirl-umril-cumhur

bil-fikris-sakb
mtemmimu
mehmil-enm
bir-reyis-sib
mmehhidu
bnyanid-devlet vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll el-mahffu bisunf avtfl-melikil-al hlen Adana vlsi vezrim Behram Paa -edme Allhu
Tal icllehuve iftihrl-emcid vel-ekrim cmil-mehmid vel-mekrim elmuhtassu bi-mezdi inyetil-melikid-dim dergh- muallm kapucubalarndan
Adana ayn Mir Ahmed -dme mecdhu- ve kdvetl-kuzt vel-hkkm
medinl-fezil vel-kelm Mevln Adana kads -zde fazluhu- ve kdvetlemcid
320
vel-ayn
huss-
tiyyz-zikre
mbir
tayn
olunan
hassa
Bu belge dier belgenin devam sanlarak belge numaras ve rilmemitir. Ancak ayn belge
olmad grldnden bu ekilde bir numaralandrma yoluna gidilmitir.
321
bi-eyyi vechin kne: hangi ekilde olursa olsun
silahrlerinden Seyyid Hseyin -zde mecduhu- tevk-i ref-i hmyn vsl olcak
malm ola ki:
Sen ki ayn- mm ileyhsin zaman- zabt322 Mart ibtidsndan olub senevi maa
tefvt 7.043 guru 6 aka Halebi323 ile ber vech-i mlikne uhdende olan adet-i
anm ve nhiye-i Dndarlu muktaasnn tevchi tarhi olan 1213 senesinden 19
senesini gyetine gelince gayr- ez havlt 7 senede iktiz eden 26.190 buuk guru
15 aka zimmetinde terkm edb mebla- mezbrun ber vech-i tekml tarafndan
tahsl ve ve hazne-i mireme teslm olunmas iktiz eder iken tesehhl-i maslahat ve
tahff-i zimmet irdesiyle ber vech-i muharrer deynin olan mebla- mezbrdan
6.547 buuk guru 12 aka an hzne havlesi in tevakkuf birle mad hazne-i
mireme tesellm iktiz eden 19.643 gurudan mukaddem iki defada gnderdiin
10.000 guru fr-nihde olundukdan sonra kusur 9.643 guru alub? bk kald ve
bundan mad 20 ve 22 seneleri emvlinden dahi iktiz eden 14.086 guru 26 aka
zimmet-i miriye giren? gerek sabk mcebince 3.521 buuk guru havle an hzne
in fr-nihde olundukda 10.564 buuk guru 26 akann tedrk ve irsline
mbderet eylemek bbnda ibu sene-i mbreke evsat- Cemziyel-evhirinde
emr- erfim sdr olunmuiken mebla- mezbrdan il hzel-n bir aka vrd
etmemele sen (ki) hademe-i devlet-i aliyyemden olub ashb- birn iktidrdan
iken ber vech-i muharrer zimmet-i mezkrenin malml-mikdr an hzne tertb-i
msaade-i seniyyem hakknda zuhra getrlm ve birka defa o evmir-i erfe
gnderilmi iken senin bu derece ...... hareketin emr-i mstagrib ve senden meml
olan ............
322
Metinde zabt kelimesi z harfi ile yazlmtr.

1526 ylndan itibaren ukurova blgesinde Halebi aka kaldrlmt. Sadece burada geen ve
baka bir yerde grediimiz Halebi aka deyimiyle ne kastedildiini tam olarak anlayamadk.
323
18.
Dstrn- mkerrimn mrn-i mufahhamn nizml-lem mdebbirlumril-cumhr bil-fikris-skb mtemmimu mehmil-enm bir-reyis-sib
mmehhidu bnynid-devle vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll elmahffn bi-sunf avtf el-melikil-al Anadolunun Ortakolunda vki vzer-y
izm -edme Allhu Tal icllehum- vel-aziml-meril-kirm ve efhimlkberail-fihm zl-kadri vel-ihtirm ashbl-izzi vel-ihtim el-muhtassun bimezdi inyetil-melikil-al mirmirn- kirm -dme ikblehum- ve kad-i kuztilMslimn evl-i vltil-muvahhidn ....(silik) vel-yakn rfiu alam-erat
ved-dn vris enbiy vel-mrseln el-muhtassun bi-mezdi inyetil-melikil-mun
mevl-i fihm -zde fezilhum- ve mefhirl-kuzt vel-hkkm medinlfezil vel-kelm kuzt ve nvvb -zde fazluhum- ve mefhirl-emcid vel-ayn
Hnednn ve ayn ve serdrn ve vch- memleket ve bil-cmle i erleri ve sz
shibleri -zde mecduhum- tevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki:
Bundan akdem Rumili ve Anadolu taraflarndan hanednn marifetleriyle tahrri
irde
olunan
sekban
maddesi
mcib-i
ihtill
olduundan
derhl
taraf-
hmynumdan fesh olunmu olduu hussu mukaddemce evmir-i aliyyem neriyle

cmleye iln ve ir olunmu ise dahi bu madde in hanednn- mm ileyhim ve
sir hi ferd hakknda bir gne s-i niyet ve irde olmad ve herkes memr
olduklar meslih-i devlet-i aliyyemi kem hvel-matlb tesviye ve ryet ve zr-i
idrelerinde olan fukar ve zuafnn himyet synetleriyle taraf- hmynum
in cmleden isticlb- duavt- hayriyyeye bezl-i makderet eylemeleri ehass
metlib-i dvernem id zhir ve ikr olmala ilmen ve tekden ibu emr-i
erfim sdr ve sadr- azamm tatarlarndan kdvetl-emsil vel-akrn Salih -zde
kadruhu- ile irsl olunmudur. mdi vzer-y mr ve mirmirn ve Mevln ve
hanednn ve aynn ve serdrn ve sir mm ileyhimsiz keyfiyyet malmunuz

oldukda herkes mutmainnl-kalb324 olub mazmn- emr irde-i hnemi sagr
kebr ve by ged herkese tekrren iln ve iat zt- evket-simt-
cihndrneme ve veda-i cenb- hlkl-bery olan acz- memleket ve fukar-y
raiyyet her hlde himyet synetleriyle istihsl-i esbb- asyi ve istirhatleri
emrine mertebe-i isticlb mehsin-i tevchat- mlknede bil-ittifk ihtimm
dikkat ve hilfndan begyet ittik ve mbadet eylemeniz bbnda fermn-
linm sdr olmudur.
olan fermn- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn- itat-makrnuyla
amel ve hareket ve hilfndan hazer mcnebet eyleyesiz. yle bilesiz almet-i
erfe itimd klasz. Tahrren fi evhiri ehri evvalil-mkerrem li-sene selse ve
rin ve mieteyn ve elf.
19.(yarm belge, sonu yok)
Dstr- mkerrem mr-i mufahham nizml-lem mdebbirl-umril-cumhur

bil-fikris-sakb
mtemmimu
mehmil-enm
bir-reyis-saib
mmehhidu
bnyanid-devle vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll el-mahff- bi-sunf

avtf el-melikil-al hlen Adana vlsi vezrim Behram Paa -edme Allhu
Tal icllehuve iftihrl-emcid vel-ekrim cmil-mehmid vel-mekrim elmuhtassu bi-mezdi inyetil-melikid-dim dergh- muallm kapucu balarndan
Adana ayn Mir Ahmed -dme mecduhuve mefhirl-kuzt vel-hkkm
medinl-fezil vel-kelm Adana kads ve sir Adana sancanda vki
kazlarn kadlar ve nibleri -zde fazluhum- ve mefhirl-emcid vel-ayn aair
324
mutmainnl-kalb: ikna olmu kalb
ve kabail voyvodalar ve beyleri ve bu hussa mbir tayn olunan hssam

silahrlerinden es-Seyyid Hseyin -zde mecduhuve mefhirl-emsil vel- akrn
ayn ve zbitn ve vch- memleket ve i erleri -zde kadruhumtevk-i ref-i
hmyn vsl olcak malm ola ki:
214 ve 15 senelerine mahsben Msr seferiyn Adana sancandan tertb olunub
badehu birle kat olunan dakik ve ar bedellerinden gayr- ez havlt ve teslmat
bk kalan 54.754 buuk guruun cb ve iktiz edenlerden tahsln emr-i erfim
sdr ve irsl olunmala mebla- mezbrun tahsli emrine dikkat olunmas
lzmeden iken bu ana dein bir akas vrd etmediinden gayr el-hlet hzihi der
sadetime vrid olan ilmn zamr-i kavlinde? mebla- mezbr air ve kabil
zerinde olub kazen mezbrdan tahsl olaca tahrr ve inh olunmu mebla-
mezbr emvl-i miriye tahtna idhl olunmu olduuna mebni beher hl zehir
.......(silik) miriyye-i mezkrenin ..... (silik) memleket olan Adana mahkemesinden
mihrc325 tevzi pusulas mcebince .... ve ne mikdr hisse ihrc ve tevz olunmu ise
cb eden bedeliyyesi dahi ol vechile yerl yerinden tahsl olunmak iktiz etmekle
sen ki vezr-i mrn ileyhsin mebla- mezbrun hissesini ed edenlerden matlb
olmaya cb ve iktiz edenlerden marifet-i er ve marifetin ve mbir-i merkm
marifeti ve cmle marifetiyle tammen ve kmilen tahsl ve mbir-i merkma
teslmen der sadetime irsl ve mezd-i ihtimm ve dikkat eylemek fermnm
olman tekiden ve isticali havi ibu emr-i erfim sdr ve mbir-i merkm ile
irsl olunmudur. mdi vuslnde ber vech-i muharrer mebla- mezbr emvl-i
miriye tahtna idhli ve hazne-i mirem defterlerinde liv-i mezbr kazlar
ahllerine zimmet kayd olunmu olub sen dahi el-yevm liv-i mezbrun vlsi
bulunman hasebiyle bu makle ahval-i mriyyenin .........
20.
Medne-i Adana ahlsinden olub hlen asitne-i aliyyede skin eyh Garibzde
Ahmed Reid Efendi tarafndan krr- tiz-zikri takrre vekl-i mseccel-i erisi
Sakazde Tatar Mustafa nm kimesne huzr- erde yle krr- tmm ve takrr-i
kelm eyledi ki:
Mvekkilim merkm efendi medne-i merkme mahalltndan Hamam Kurbu
mahallesinde vki beynel-ahl vel-ceyeran malmetl-hudd fevkn ve tahtn
mlk menzilini yeeni smaile 200 gurua bey ve yine bir bb tahtn mlk
menzilini dahi yeeni Hadice Hatuna 100 gurua bey eyledikden sonra semen-i
meb-i merkma mteryan- merkmna benim ile igze326 edb Sleymann
menzilinden yevmi 2 aka ve Hadice Hatunun menzilinden yevmi 1 aka vakf ve
beher sene mctemi olan guruu dahi fukarya sadaka ve it in mtevell nasb ve
tayn eyledii yeeni ibu bisl-kitb Molla Salih ibn Mehmed Efendi nm
kimesneye ed ve teslm olunmak in bil-vekle merkmnlara inh ve ihbr
eylediimizde merkmnlar dahi semen-i mebi kabl ve temesskleri blsna erh
ve tastr ve beher sene 6 guru Sleyman ve 3 guru Hadice mtevell-i merkma
edya taahhd eylediler dedikde hfzen lil-makl hzetil-veska bit-taleb ketb
olundu. Hurrire fi gurre-i Muharremil-Harm li-sene erbaa ve rin ve mieteyn ve
elf.
uhudl-hl:
Yedi Aylkzde mam Efendi
Mtevell-i mahalle-i Batuk Sl
Mcella?
Kassab Ruhluolu
Berberler eyhi Sleyman
Halife Sleyman
ve gayruhum.
325
326
mihrc: kan, km
igze: gayzdan. Kin, dmanlk.
21.
Tahmd-i Rabbl-alemin vassalet vesselamu al Muhammed el-mebs libeynil-haram vel-kelal emm bad
bu kitb- shhat-nisabn tahrr ve imla ve tastr ve insna bis ve bd oldur
ki:
Medne-i Adana mahalltndan Mestanzde Mahallesi skinelerinden Fatma binti
Ali nm Hatun vaktaki327 bu dnyann fensn ve dr- ukbnn beksn fehm edb
ed-dnya mezraatl-ahiret hadis-i erfinin musaddaknca dr- hirete lzm olacak
tohm- hayrat ve hasent mezr ve sadkat- cryeye r etdiyse tarafndan vakf-
tizz-zikri takrre vekl eyledii ser ktib Gen mamzde Ali Efendi ve mahdumu
Mehmed Efendi ehdetleriyle vekleti vech-i er zere sbit ve zhir olan medne-i
mnevvere -nevvereh Allhu Teala il yevmil-hire- mtevellsi fazletl esSeyyid el-Hcc Mehmed Efendi ibn eyh Osman Efendi hazretleri meclis-i er-i
erf-i enver ve mahfil-i din-i mnif-i ezherde vakf- til-beyna li-eclit-tescil ve liemril-itmm vet-tekmil mtevell nasb olunan ser muhzrn es-Seyyid Halil Aa
ibn es-Seyyid Selman Bey mahzarnda bil-vekle krr- sahh-i er ve itirf-
sarih-i mer edb vakf- t sdruna dein mvekkilem vkfe-i merkmenin silk-i
mlk-i sarf- sahhasnda mnselik ve mnsecim olan mahalle-i mezkrede vki
kbleten Hzrzde menzili ve arken bazen tark-i hss ve bazen Aye Hatun menzili
ve imlen Kapucuolu menzili ve garben Sar Yakub Mahallesinde olan vakf
menzil ile mahdd bir bb fevkn ve tahtn beyt ve bir sofa ve ecr- msmire ve
gayr- msmire ve kenf ve bir mikdr havluyu mtemil menzilini bi-cmletittevbi vel-levahk ve kffetl-menfi vel-mrafk hasbeten lil-llahil-hamd ve
327
vaktaki: zaman geldiinde
tliben li-marzatihi Rabbl-ahad vakf- sahh-i mebbed ve habs- sarih-i muhalled

ile vakf ve habs edb u vechile art ve tayn ve tasrh eyledi ki:
Mdme mvekkilem mezbre haytda olduka menzil-i mahdd- mezkrede
skine ve mtevelliye ve mutasarrfe ola vaktaki savb- Rahmnde nida-i hitb-
ircii reside-i samias328 ola merhm zevci Seyyid Molla Hseyinin olu Mehmed
ile kz mmglsm alel-itirk mtevell ve mutasarrf olalar. Ahd- hmda biri
veft ederse heri mstakillen mtevell ve mutasarrf ola ve badehu vefatihm
evldlar ve evld- evld- evldlar batnen bade batnin ve karnen bade karnin
zkran kne ve insen329 ales-seviye mtevell ve mutasarrf olalar ve badelinkrz neuz billahi Tal an kahrl-feyyz330 Cafer Paa imam yevmi bir aka
vazfe ile mtevell olub vakf-i mezbrun badet-tamr vet-termm fazla gallesini
cmi-i erfin hatbine ve imamna ve mezzinine ve sir hddmna sarf olunub
ruhumu hayr ile yad edeler deyu frian ani-evgl331 menzil-i mahdd- mezkru
vakfiyet zere mtevell-i mm ileyhe teslm ol dahi sir evkf mtevellleri gibi
kabz ve teslm eyledi dedikden sonra vekl-i mm ileyhe ide-i kelm edb vakf-
akar mam- Azam ve hmam- bedr-i efhm hazretleri indinde sahh lkin gayr-
lzm olub mvekkilem in rca mes-i eri olman vakf- mezkrdan rc ve
kem fil-evvel mlkne istirdd etmek bil-vekle murdmdr dedikde mtevell-i
mm ileyh dahi cevbnda geri hal minvl-i muharer zeredir lakin immeynilhmmeyn hazerat imdi erflerinde shhat ve lzmdan mfrekt etmemele
anlarn rey-i erfleri zere vakfiyetine hkm taleb ederim deyu mterfin332
olduklarnda bl-y kitb tezyn ve tevh eden hkim-i esya Allahu nime
328
nida-i hitb- ircii reside-i samias: Allhn dn emrine

zkran kne ve insen: ister erkek isterse kadn olsun
330
an kahrl-feyyz: Allahn kahrndan
331
frian ani-evgl: meguliyetten kurtularak
332
mterfin: mahkemeye ktklarnda
329
hazretleri dahi tarafeynin delillerine nazar ve metan lil-hayr olmakdan hazer edb
immeynl-hmmeyn Hazarettnn kavl-i erfleri zere menzil-i mahdd-
mezkrun evvelen vakfiyetine ve saniyen shhat ve lzmuna hkm-i muhkem-i er
ve kaz-i crm-i mer etmein m vakaa bit-taleb ketb olundu. Cer zlike ve icra
el-vkf al el-hayyil kerm. Hurrire fil-yevmit-tsi vel-aer min ehri Saferilhayr li-sene erbaa ve rn ve
mieteyn ve elf f hicreti men lehl-izz ves-
saadeti-eref333.
uhudl-Hl:
Hac Mrteza Efendizde es-Seyyid Abdullah Efendi
Hzrzde es-Seyyid Mahmud Aa
Ktib Kulolu Molla Mehmed
Arablolu es-Seyyid Ali Efendi
Ve birderi Molla smail
Kalav Nalbendzde es-Seyyid Monla Mustafa Efendi
Ve gayruhum.
22.
Medne-i Adana mahalltndan Aca Mescid Mahallesi skknndan Veliyyddin

bin Zaim es-Seyyid Ahmed nm kimesne kendi tarafndan asleten ve sir
karndalar taraflarndan vekleten meclis-i er-i erf-i hatr-i lzmt-tevkrde
medne-i mnevvere -errefeh Allhu Tal il yevmil-hire- evkf kimmakm
i bu bis hzel-kitb es-Seyyid el-Hacc Mehmed Efendi mahzarnda yle dav
ve takrr-i kelm eyledi ki:
bu efendi-i mm ileyhin kimmakm olduu evkf- mezkre mlhaktndan
Baeh-i Adana zokandan Mirza elebi zokanda vki beynel-ahl
malumetl-hudd vel-ceyran Sefer avu Vakf demekle marf 25 dnm
mikdr bir kta bae harabe mrif olduuna mebni tarh-i kitbdan 31 sene
mukaddem bae-i vakf- mezkre maktuan beher sene onar guru cre vermek
zere mceddeden bin ve byut ihdas ve ecr gars edb evld- evlda murasarrf
333
f hicreti men lehl-izz ves-saadeti-eref: azizlik ve eref sahibi. Hicret-i Nebeviyye.
olmak artyla 1193 tarhinde evkf- mezkra kimmakm olan Mustafa ve Ali nm
kimesnelerden bir kta temessk ahz ve il veftihi mutasarrf olmala end seneden
ber efendi-i mm ileyh bizlerin bae-i vakf- mezkru zabtlarmza mmnaat
eder sul olunub takrri tahrr olunub mcib-i erisi murdmdr dedikde gbbessul kimmakm- mm ileyh efendi dahi cevbnda ibu mezkr vakf- erfe
1202 tarhinde kimmakm olmuidim. Mdde-i mezbrun babas mteveff-y
merkm zaim Ahmed bizim vaktimizden mutasarrf olmadndan baka mukaddem
dahi bae-i vakf- erfe vech-i mezkr zere mutasarrf olduu malmum deildir
deyu iddi edicek mdde-i merkmdan ber vech-i muharrer mddeasna mutbk
beyyine taleb olundukda badel-imhl vel-istimhli-eri ityan- beyyine izhar-
acz etmeleriyle mdde-i merkm bil-beyyine b-vech-i eri murazadan men ve
def birle m hvel-vki bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmis-slis min ehri
Rebiil-hiri li-sene erbaa ve rin ve mieteyn ve elf.
uhd'l-hl:
Hlen mezn- bil-ift fazletl es-Seyyid Mehmed Emin Efendi
Kara Ali Efendizde fazletl es-Seyyid Mehmed Efendi
Ktib-i mukayyed es-Seyyid Selman Hulusi Efendi Mahdu
Ktib-i Mahkeme Kulzde Mehmed Efendi
Ser muhzrn es-Seyyid Halil Aa
ve gayruhum minel-hzrn
23.
Medne-i Adanada Tarsus Kapusunda vki Savczde Hac Mustafa Aa bin

eyledii cmi-i erfde vazfe-i muayyene ile imam olan Mirzde Hac Mehmed
nm kimesne 25 seneden mtecviz tahsl zeylinde diyar- here gidb Rumili
cnibinde teehhl334 ve tavattun edb bu tarafa gelmeleri muhl kablinden olmala
hdmet-i lzmesi hl ve muattal olub cemat-i Mslimn perkende ve perian
olduunu mahallinde meclis-i erde cemat-i Mslimnden cemm-i gafir ve cem-i
kesr mevsukl-kelm kimesneler haber vermeleriyle immet-i mezkre mezbr
Hac Mehmedin zerinden ref olunub yerine erbb- istihkkdan ibu rfi-i tevk-i
ref-n- Hkan es-Seyyid Mehmed Halife bin es-Seyyid Abdullah her vech335
ile lyk ve mstahak olman immet-i mezkre mezbrun refinden tevch olunub
yedine mceddeden bert- erf-i l-nm verilmek bbnda nibi Mevln esSeyyid Hasan zde ilmuhuarz etmein mcebince merkma tevch ve sadaka edb
bu bert- hmyn- sadet-makrnu verdim ve buyurdum ki badel-yevm
merkm es-Seyyid Mehmed Halife bin es-Seyyid Abdullah varub zikr olunan cmi-i
erfde ref olunan mezbr Hac Mehmedin yerine imam olub hdmet-i lzmesin
mer ve medd kldkdan sonra vazfe-i muayyenesiyle mutasarrf olub vkfn
ruhu ve devm- mr devletim iin duya mdvemet gstere ol bbda ref olunan
mezbr tarafndan ve taraf- herden bir vechile dahl taarruz klmayalar. yle
bilb almet-i erfe itimd klalar. Tahrren el-yevml-rin min ehri Saferil-hayr
li-sene erbaa ve rin ve mieteyn ve elf.
Konstantiniyyetil-mahrse
24.
Medne-i Adanada vki Takan Mahallesinden Karabaolu nm zimm

meclis-i er-i erf-i hatr-i lzmt-tevkrde yine mahalle-i mezbrda mrd olan
Aroton nm zimmde 13 sene mukaddem ahz- atmz olub 211 senesinde ehli
Maryem nm Nasraniyye ile mezbr zimm 200 gurua temessk verdiler hlen
zimmetlerinde bk hakkm taleb ederim diyu dav itdikde mezbr Maryem
temessk verdiini krr lkin kocam raz olmayub nin benden habersiz temessk
verdin benim ol mikdr deynim yokdur diyi takrr eyledi ve bir mddetden sonra
mezbr zevcim zimm mrd olmadan evvel hzr- bil-meclis olub ricl-i Mslimn
334
teehhl: sonraya kalma, geri kalma

Katib vech kelimesinin sonunda bulunan he harfini sylendii gibi yazdndan yazya
geirmemitir.
335
ve zimmler huzrunda devr-i eri olundu. Yalnz kocama haner devr olundu benim
evvel ve her deynim kalmad deyi def itdkde beyyineye havle olunub ricl-i
Mslimnden Seyyid Hasan bin Resul ve Masar veled-i Murada nm zimm ed-i
ehdet edb bizler bu hussa ahidleriz mezbr Aroton zimm mrd olmadan evvel
hzr- bil-meclis oldular bizler dahi meclisde hzr idik mukaddem olan alacana
devr-i eriyle o dd tekrar mrd olan Aroton zimmye 70 guru bir kile hntaya
haner devr olundu ve mezbr Karabaolu kabl eyledi mezbr Maryem nm
Nasraniyyede bir para hakk kalmad ve zimmetini ibr eyledi diyi ed-i ehdet
etmeleriyle mezbr Karabaolu zimm murazadan men ve def birle m hvelvki bit-taleb ketb olundu. Hurrire fi gurre-i ehr-i Cemaziyel-hir li-sene erbaa
ve rn ve mieteyn ve elf.
uhd'l-hl:
Tiryaki Bey emzde Molla Mustafa
Mahsur Mehmed
Batuk Bee
ve gayruhum minel-hzrn
25.(belgenin ba ypranm olduundan okunamamaktadr)
ftiharl-emcid vel-ekrim cmil-mehmid vel-mekrim
el-muhtassu bi-
mezdi inyetil-melikid-dyim.
Mirahur- evvel pyesi olan Cabbarzde Mir Sleyman dme mecduhu- tevk-i
ref-i hmyn vsl olcak malum ola ki ittifk- r ile verilen karr ve ol bbda
eref-rz-i snh olan irde-i ktia-i cihndrnem muktezs zere kvm- din
devletim in tfenki askeri tertbi zmnnda uhde-i sadkatine ihle olunan
mahalde Adana eyleti dahi dhil olman vllere mahss olan seferiyye ve
hazeriyye ve mtesellimlik ehriyyesi askeriyye masrafna tahssen muayyen olan
caize ve avid336 ve hdmet-i mbiriyye ve harc- fermnn ed artyla zikr
336
avid: aidat, gelir, irad
olunan Adana eyletin idre ve asker tertbi sana ihle ve tefviz olunmala ilmin
(bo) tayn olunmudur buyurdum ki hatt- hmyn- inyet-makrnumla sdr
olan fermn- celll-kadrim mcebince zikr olunan Adana eyletine ber vech-i
merh sen mutasarrf olub idresi ve asker tahrri husslarnda himyet ve synet
raiyyet bbnda ve def ve ref-i taaddiyt ve mezlimde ve sir fermnm olan
hdemt- aliyyemin ed ve temiyyet ve tekmlinde bezl-i iktidr ve say- bumr337 eyleyb min bad fukar-y raiyyet ve skkn- vilyet ve kuttn-
memleket bir vechile zulm taaddi vuka gelmemesine itina ve dikkat ve el-hsl
memriyyet ve istikllini mbeyyin sdr eden dier emr-i linm zere amel ve
hareket eyleyesin yle bilesin almet-i erfe itimd klasn. Tahrren fil-yevmilhd vel-rin min abnil-muazzam li-sene selse ve rin ve mieteyn ve elf.
26.
erayi-ir Adana eyletinde vki kazlarn kadlar fazletl efendiler zdet

feziluhum- ve kdvetl-ulemil-mtebahhirn mezun- bil-ift diynetl efendiler
zde takvhu- ve mefhirl-emsil vel-akrn ayn ve zbitn ve kimmakm
nakibl-eraf izzetl aalar zdet mekdiruhum- ve sir i erleri ve erbb- shan
ve umum ahlileri bades-selm inh olunur ki ba-hatt- hmyn- evket-makrn
Adana eyletinden mceddeden Tfenki askeri tahrrine memriyetimiz olarak
vllere mahss olan seferiyye ve hazeriyye ve mtesellimlik ehriyyesi asker
masrafna tahsisen muayyen olan cize ve avid ve hdmet-i mbiriyye ve harc-
fermn tarafmzdan verilmek artyla eylet-i mezkrun idre ve mtesellimlii bfermn- cell-an uhdemize ihle ve tefvz buyurulub tarafmzdan dahi bir
mtesellim nasb lbd ve muktezi olduuna mebni bundan akdem mteselliminiz
337
say- b-umr: ok almak
olan Dergh- Ali Kapucubalarndan kdvetl-emcid vel-ayn sadetl Ahmed

Bey -zde mecduhu- yine mtesellim nasb ve tayn olunmala imdi gerekdir ki
bundan sonra dahi mr-i mm ileyhi mteselliminiz bilb er ve kanuna muvfk
vki olan umr ve hussunuzu ann rey ve marifetiyle ryet ve rzsndan hric
hareketden tevakk ve mbadet eyledik. Ber mantuk- emr-i l umr-
mtesellimlii ve asker mesrfna tahsis klnan seferiyye ve hazeriyye ve idat-
sireyi zabt ve rabt etdirb bil-ittifk fukar ve zuf ve sekene-i memleketin
asayi-i hl ve emn istirahatlerini mcib hlat esbbnn istihsline ihtimm ve
dikkat ve mezd-i say srat eylemeniz bbnda ibu buyuruldu tahrr ve yed-i
mm ileyhe it olunmudur nallhu Tal vuslnde gerekdir ki vech-i merh
zere huss- mezkra dikkat ve mcib-i buyurulduyla amel ve hareket ve hilfndan
begyet tehi ve mcnebet eyleyesiz.
Fi 19 N. sene 1223.
PENE (el-hakr Sleyman, Paye-i mirahur evvel, voyvoda-i Yeni l.)338
27.
Bis-i tastr-i tahvl budur ki

bu 1223 senesine mahsben Sabkan eylet-i Adana vezr-i ruen-zamir devletl
el-Hacc Mehmed Hakk Paa Efendimizin eylet-i merkmeden 33bin guru
seferiyye akesinin tahsline ba-fermn- l memriyetimiz hasebiyle Adana
sancann sehmi olan 16.500 gurudan olarak alel-hesb yalnz 5bin guru vezr-i
mrn ileyh efendimize ed ve teslm etmek zere ahz ve kabz eylediimi mir
li-eclis-sened ibu tahvl tahrr ve vekl-i fukar yedine it olundu. Vakt-i hcetde
ibrz ve ihticc oluna. Vesselm. Hurrire fi 17 Muharreml-harm sene 1224.
MZA (Ahmed, ser ukadran, kethd-y ...)
338
25 numaradaki fermanda atanm olan Cabbarzade Mir Sleyman.
28.
ftihrl-emcid vel-ekrim cmil-mehmid vel-mekrim el-muhtassu bimezdi inyetil-melikid-dayim dergh- muallm kapucubalarndan Adana
mtesellimi Ahmed Bey dme mecduhuve mefhirl-kuzt vel-hkkm
medinl-fezil vel-kelm Adana eyletinde vki kazlarn kuzt ve nvvb
zde fazluhum- ve mefhirl-emsil vel-akrn ayn ve zbitn ve vch-
memleket zde kadruhumtevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki:
bu 1223 senesi ehr-i Cemadiyel-uhrsnn 4nc mbrek hmis gn bil-rs
vel-intikal vel-istihkak taht- l-baht- Osmn zere cls- hmyn-
meyamin339-makrn- hnem vki olub mhr-i sadret-i uzm ve hatem-i veklet-i
kbr ordu-y hmynum ser askeri olan dstrl-ekrem mr-i efham340
nizml-lem nzmu menzmil-mem Mustafa Paa edme Allhu Tal
icllehu- vezaif-i bit-teyid iktidra ve ikbla istikll-i tmm ve ruhsat- kmile-i
ml-kelm ile it ve tefvz olunmudur ve hutbe-i menbir341 nm- nm-i
hmynuma krat olunmak ve sefer-i memrlarndan her bir memr
memriyetini bi-tbkhi icr eylemek ve sir memrin ve hademe dahi yerl
yerinde memriyet-i lzme ve hdmet-i mukteziyyelerini ibk etmek in cls-
hmyn- hayriyyet-makrnumu iat ve iln siyaknda ibu emr-i celll-kadrim
sdr ve al cenhil-isticl hcegn- divn- hmynumdan ve mektb defteri
hulefsndan kdvetl-emcid vel-ayn Rif zde mecduhu- ile itre ve tisyr
olunmudur. mdi sagr kebr
ve vaz erfden din devletime hdmet
memlm olub hilf- hareket iden hakknda nedmet mukarrer id ve kimesne
339
meyamin: meymenetden cem. Uur, kutluluk

efham: daha veya pek byk
341
menbir: minberden cem.
340
bildim bilmedm demeyb rz-y lh ve rz-y hnemi tahsle msraatdan342

gayr vaz hareket ile nect343 bulamayaca zhir olmala ana gre amel ve hareket
ve cls- hmynumu iln- iat344 ve her hlde tahsl-i rz-y padihnem
dikkat ve vedia-i cenab- Rabb-i izzet olan fukar-y raiyyet ve skkn- memleketi
kemliyle himyet ve synetleriyle taraf- hmynum in isticlb- duavt-
gayriyyeye sarf- vs kudret eyleminiz bbnda fermn- linm sdr olmudur.
Buyurdum ki:
Vusl buldukda bu bbda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr olan fermn-
vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn- itaat-makrnuyla amel hareket
ve hilfndan hazer mcnebet eyleyesiz yle bilesiz almet-i erfe itimd
klasz. Tahiren f evili ehri Cemadiyel-uhr li-sene selse ve rin ve mieteyn ve
elf.
29.(sayfa sonu kesik olduundan bu ksmlar okunamamtr)
Mcebince sadrazam mektbu dahi vrdu kayd od.

Mefhirl-kuzt vel-hkkm madenl-fezil vel-kelm il sancanda vki
kazlarn kuzt ve nvvb zde fazluhum- ve mefhirl-emsil vel-akrn ayn-
vilyet zde kadruhumtevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki hlen
Adana vlsi ve bi-istikll Bahr- Sefid Boaz ser askeri dstr- mkerrem mr-
mufahham nizml-lem vezrim el-Hacc Mehmed Hakk Paa edme Allhu
Tal icllehu- seferber olmak mlbesesiyle mesrf- seferiyyesine avk345 ve
medr zmnnda eylet-i Adanada vki kazlardan vl in seferler vukunda
tertb ve tayn klnan 33.000 guru imdd- seferiyyenin 1223 senesine mahsben
342
msraatdan: srat ve sratle teebbs.

nect: halas, kurtulma, selamet
344
iln- iat: yayma, yu etdirme
343
res sene gurre-i Muharrem itibr olunarak kazlar ahllerine rt- seferiyye
mcebince defaten tevz ve tahsl ve ser asker-i mrn ileyh tarafndan kabzna
memra ed ve teslm olunmak in bundan akdemce eeri emr-i erfim sdr
olub ancak eylet-i merkma dhilinde kin il sancanda vki kazlardan vl
in mretteb olan imdd- seferiyyenin tahsli siz ki Mevln ve sir mm
ileyhimsiz size hitben emr-i linmn sdruna mtevakkf id beynyla
sabklarda olduu vechile krsi346-i eylet olan Adana mahkemesinden mahrec
mmz pusula mcebince liv-i mezbrda vki kazlardan vl in muayyen olan
seferiyyenin sene-i merkma mahsben rt- seferiyye mcebince kazlar
ahllerine defaten tevzi ve tahsl ve ser asker-i mrn ileyh tarafndan kabzna
memra ed ve teslm olunmak in emr-i erfim sdrunu mrn ileyhin kapu
kethds ba-takrr istida etmekle vech-i merh zere amel ve hareket olunmak
fermnm olman imdi sbklarda olduu vechile krsi-i eylet olan Adana
mahkemesinden mahrec memhr ve mmz pusula mcebince liv-i mezbrdan vl
in muayyen olan imdd- seferiyyenin sene-i merkma mahsben rt- seferiyye
mcebince kazlar ahllerine defaten tevzi ve tahsl ve ser asker-i mrn ileyh
tarafndan kabzna memra ed ve teslm olunmak matlb- kati-i mlknem
olduu ve mkerrer ve mikdr- muayyenden ziyde aka tahsl olunduuna katan
rz-y aliyyem olmad siz ki Mevln ve sir mm ileyhimsiz malmunuz
oldukda ber vech-i merh amel ve harekete dikkat ve hlt vaz tecvzden be-gyet
teh ve mcnebet eylemeniz bbnda fermn- linm sdr olmudur. Buyurdum
ki (bo) vusl buldukda bu bbda vech-i merh zere eref-yfte-i vrd olan
fermn- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn- itat-makrnuyla amel
345
346
avk: engel olma, mani olma.

krsi: taht
ve hareket ve hilfndan mbadet eyleyesiz almet-i erfe itimd klasz. Tahrren

fi evast ehri Recebil-ferd li-sene selse ve rin ve mieteyn ve elf.
Bi-makam Konstantiniyyetil-mahrse.
Ber mceb-i emr-i erf sadrazam mektbu dahi vrdu kayd od.
Vezr-i mrn ileyh efendimizin kapu kethds Hafz .
Dergh- l Hseyin Aann baukadr .
bu emr-i erf vusl ve il .
ve Adanadan dahi 5.000 guru .
bu mahalle erh verildi ....
30.
Mteveff Salih Paa Hazretlerinin vasiyetnmesi sretidir.

Ezi bil-llahi mine-eytanir-racim bismil-llahirr-rahmanir-rahim el-hamd
lil-llahi Rabbil-lemin ves-salt ves-selm al Reslne Muhammedin ve al
alihi ve sahbihi ecmain.
Havtr- erbb- fehm izn ve zamyir-i ashb- ilmuhu ve irfnehu haf ve
setr deildir ki cerh i bern-i muht-i fen ve zerre-i ber habb ve ry- zemin-i
seylb- bel ile her dem harb olub tk- zer-enddu h ile dyim kebd ve fere-i
anberl-ved ek-dde-i gam-nk ile muzmahill-vcd dnya-y dn bir virne ve
glen-i cihn bir efsne bl- bel ve ikbli lyk- nimetin akbeti gam ve
dirheminin nihayeti hem izrnda nr ve glzrnda zr derkrdr her gnci bir mr
ile hem ag ve her gl nice hr ile d-a-d cevrlerinin itb ...(silik) mr
mzekker ve bahr ve hazn b-karr-i eyym musibetdir dehr-i bir kahrn eddnya mezraatl-ahire fehvs zere iddihr- zahre zhire eylemekden gayr
niam- fhiresi olmayub akbet bu ribt- b-bek-y vahet-eserden (kezrde vhid
hatemn kurd?) ve tiresince ferden ferd azimet-i rh- hevl-nk arsa-i maher emr-
i mukarrer olmakla ol rh- pr-hatr dervilerinin eynel-makarrda aml-i slihadan

zge yar hemdem deil emri-i bim kesebet rehn-i sadukasna vedia klnan
hasentdan baka .....? ve mahrem bulunmayaca vil-i vazhtl-medll ile
brhendir pes akl nesn ve fehm-i gayr sakme lzm ve mstahakdr ki celle
himmetini usbh? imline sarf ile niam- maliyeyi vch- hayrta ve kuvvet-i
bedeniyyeyi tt ve ibdete hasr kasr edb tahsil-i hayat- ebediyi ve tekmil-i
saadet-i ser-mediye eylemeye yle olsa her mmin-i muvahhide akl banda var ve
lezzet-i zindegnden henz anidr iken tehniyye-zr rz- mud? in aml-
hayriyyeye say etmek elzem ve halince vasiyet etmek dahi hasbe-er ehemm
olmakla bu abd- gmrh ve muhtac- mafiretul-llah u vech ile vasiyet ederim ki
tarih-i vildetim 1178 senesi olubament bil-llahi ve meliketihi ve ktnihi ve
reslhi vel-yevmil-ahire ve bil-kaderi hayrihi ve errihi minel-llahi Tel velbasu badel-mevt Hakkun ve innes-saati atiyyeten l reybe fih ve in yebasu men
fil-kubr mutekadt b-ekk gmn ve mnm ve ehed en l lahe illallah ve
ehed enne abdh ve Resulh kelime-i hayt-efzs vird-i zibnm olarak infizy itikd- enfs madde-i hayat ile her ne vakit ..... ..... cihan- fen ve zim-i dr-
bek olur isem zr-i vasiyyetnamemde alel-infird tafsl olunduu zere muayyen
ve gayr muayyen vasiyyetimi tenfz ve icr eylemek in byk hallem Mahbube
Kadn vasiyye-i muhtre nasb ve tayin ve atb malmdan ifrz ile 21.500 guru keff-i
kifyet ve yed-i emnetine teslm olunmudur. Hakk- Acizanemde ltf ve merhamet
ve bezl-i efkat buyurmayarak vech-i vech-i er zere yerl yerine ed ve
mstakakkna tevz ve it oluna ve men ire ehu ve el-msellem ve fakade
ianehu Allahu nevl mafiret-itimllerinden hisse-mend olmala rabet eden
mmin karndalarmdan dahi ric olunur ki tenfz-i vasiyyetim hususunda
muavenet ve himmet buyuralar vallahil-muvaffak vel-mrid.
10 senelik salt- fitem347 in verilr, bir senelik salvat vaktiyye

Kefret-i savmm348 in azat olunmak zere alnacak kul bahs nefer,beher
Yine kefaret-i savmm in 600 nefer fukarya nsf sa349 bahs olmak zere verilen
nefer beher 600, kefaret 20, guru
Kefaret-i yemnim in azad olunacak bir nefer kul bahs, guru
Beher vakt in nsf sa bahs her ne ise vaktiyle hesb olunub verile tahminen,
fi sene guru 1404, sinn 20, guru
Yine kefaret-i yeminim in 10 fakri kisvelendirilir ve tekrar 100 nefer fakre nsf
sa buday bahs verile, nefer 10, kisve-bah guru
buday-bah
nefer 100
Eds lzm olan zektm ed olunmu ise de ihtiyaten iktizsna gre
fukarya verile, guru
Kalm sadaka-i fitr ve nzr ve kurbanm in verile,
sadaka-i ftr guru
nzrt guru
kurban guru
500 aded fidye-i savmm in 500 nefer fukarya verile, guru
Hukuk- ibd in emnetul-llah olmak zere iktizsna gre fukarya verile,
guru
Mddet-i mrm hesb olunub 12 senesi sabvet350 hkmne ihrc ve bila devr
salt- fitem in verilecek muayyen fidye mddeti dahi ifrz olunduktan
sonra bk mrm yine bali olur ise her vakt in nsf sa olarak devr birle
salt- fitem ve kalm zekat ve kurban ve fitre ve nzr ve enmeyb hukuk-
ibad in 3-5 yz devr ederek fukarya verile, guru
Rubiyye kymet
Fi guru,
Ceman yekn guru
2160
1000
390
500
14040
700
65
765
2000
70
70
70
210
325
7.270.
1.000
11.064
2.5
27.660
Blda muharrer olduu zere benim bu vasiyetnme-i aciznemi tenfzine ve

icrya say ve himmet eden mmin karndalarm Hak Tal hazretleri dnya ve
hiretde mesrr ve memnn eyleye min. Bi hrmeti Seyyidil-mrselin. Fi 5 N sene
1237
El fakr el-hakr el-muhtac il Rabbihil-kdir el-Hacc Salih sadr- l, hlen.
Hurrire hzihil-vasiyetnme bi-usri ve bi-marifetihi Mftizde es-Seyyid mer
Hulusi el-mvell bi-hilfeti bi-medne-i Adana nemekahl-fakr ileyhi azze anuh.
Gufire lehuma. MHR
31.(Belge ba ve sonlar ypranm olduundan okunmamtr)
347
salt- fitem: kazya kalan namazlar

savm: oru
349
sa: inik, 1000 dirhemin yars
350
sabvet: ocukluk
348
32.
Medne-i Adanada Harab Bae Mahallesi skknndan ibu rfil-kitb

Seyyid Abdllatif bin Seyyid Abdnnnebi bin Mehmed nm kimesne meclis-i er-i
hatr-i lzmt-tevkrde Kassab Bekir Mahallesi skinelerinden Hadice binti Ali
Bee nm hatunun vekli msecceli ve hlen zevci Molla Hseyin bin Mehmed nm
kimesne mahzarnda bil-verse zerine dav ve takrr-i kelm eder ki:
Bundan akdem Aca Mescid Mahallesi skinelerinden iken mteveffiye olan
Fatma binti Hzr bin el-Hacc Halil nm hatunun dedesi el-Hacc Halil benim dedem
mezkr Mehmed ile li-ebeveyn karndalar olub babalar ismi Receb ve maskat-
resleri351 Karakla nhiyesinden olmala min cihetil-nesebiyye benim ammizdem
olub verseti hasren bana isbet eyledikde ibu merkm Molla Hseyin mvekkilesi
ve zevcesi mezbre Hadice Hatun min cihetil-zevil-irham352 vrisi olmak hasebiyle
ta ki mtevefft- mezbru bana teslme mmnaat eder sul olunub takrri tahrr ve
kasr- yedine tenbh olunmak murdmdr dedikde
Gbbes-sual ve akabl-inkr mdde-i merkmdan ber vech-i muharrer
davsn mbeyyin beyyine taleb olundukda udl- ahrr- ricl-i Mslimnden esSeyyid Hseyin bin Murtaza ve Seyyid Nasuh bin Hamza nm kimesneler li ecliehde meclis-i era hzrn olub gbbel-istihd fil-hakika mdde-i merkmun
dedesi mezkr Mehmed ile mteveffiye olan Fatma binti Hzr nm hatunun dedesi
mezkr el-Hacc Halil li-ebeveyn karndalar olub babalar ismi Receb ve maskat-
resleri Karakla nhiyesinden olmala min cihetil-usubetil-nesebiyye mtevefft-
mezbre Fatma Hatunun ammizdesi olub verseti hasren vris olub mezbreye
intikl eder bizler bu hussa bu vech zere ammizde olduuna her birimiz ahidleriz
ve ehdet dahi ederiz deyu ed ve ehdet-i eriyye eylediklerinde badet-tadil
351
maskat- resleri: tevelld edilen, dnyaya gelinen yer, vatan,
vet-tezkiye ehdetleri makble olman ber mceb-i ehdetihm merkm Seyyid

Abdllatif ammizde olduu eran sbit ve zhir olmala merkm Molla Hseyin b
vech murazadan men birle hzel-veska bit-taleb ketb olundu. Hurrire f evili
ehri Rebilhir li-sene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhd'l-hl: 353
.......
Abdlkadir Bee ...
.......
33.(Belge ba ve satr sonlar ypranm olduundan okunamamtr)
...(belge ba) Es-Seyyid Mehmed bin Mehmed bin brahim nm kimesne meclis-i
er-i hatr-i lzmt-tevkrde ...(satr sonu) bila vris-i marf fevt olan 8.000
terekesini ahz kabza emin-i beytl-ml nasb ve tayn ...(satr sonu) mahzarnda
zerine dava ve takrr-i kelm edb tarh-i kitbdan 10 gn mukaddem fevt olan
...(satr sonu) nm mteveffnn dedesi mersm Hseyin benim dedem
mezkr brahim ile li-ebeveyn karndalar olub babalar ismi Abdullah ve ...(satr
sonu) maskat- resleri Yank nm karyeden olmala mteveff-y merkm Alemdar
Hseyin Bee usubetin-nesebiyye cihetinden benim ammizdem olub verseti
hasren ...(satr sonu) edb benden ahakk vris-i heri yoiken ibu aa-y mm
ileyh tereke-i mteveff-y merkmu zabt ve teslmden imtina eder sual olunub
takrri tahrr, tenbh-i eri olmak murdmdr dedikde gbbes-sul ve akabl-inkr
mdde-i merkm Seyyid Mehmedden davasn mbeyyin beyyine taleb
olundukda udl-i ahrr- ricl-i Mslimnden olub atk Serdengeti aalarndan
ayn- belde el-Hacc Battal Mehmed Aa ibn Mehmed ve taife-i nisvandan Fatma
binti Yusuf ve Havva binti ...(satr sonu) Hatunlar li-ecli-ehde meclis-i era
hzrn olub badel-istihd fil-hakika ibu mdde-i merkm es-Seyyid
Mehmedin dedesi mezkr brahim ibn Alemdar Hseyin Bee ibn Yusuf nm
352
min cihetil-zevil-irham: ana tarafndan akraba
mtevaffann dedesi mezkr Hseyin ile li-ebeveyn karndalar olub babalar ismi
Abdullah ve dedeleri ismi yine Abdullah ve maskat- resleri Yank nm karyeden
olmala bu vechile min cihetil-usubetl-nesebiyye ammizdesi hasren vrisi olub ve
mdde-i mezbr isbet bundan gayr vris-i heri olduu malmumuz deildir
bizler bu hussa bu vech zere ahidleriz ehdet dahi ederiz deyu herbirleri ed-y
ehdet-i eriyye eylediklerinde badet-tadil vet-tezkiye ehdetleri hayyz-
kablde vki olman ber mceb-i ehdet mdde-i merkm es-Seyyid Mehmed
fevt olan Alemdar Hseyin Beenin vrisi ve ammzdesi olduu eran sbit ve
zhir olmala tereke-i mteveff-y mezbr vris-i merkma def ve teslme aa-y
mm ileyhe tenbh birle ma vakaa bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmis-sdis
min Rebilhir li-sene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Haseki Cuburzde el-Hacc Mehmed Aa
Es-Seyyid Hseyin Aa, ser turnay
Kalayizde Mehmed Aa
Abdullah Bee
Aazde es-Seyyid Yusuf Efendi, ktib-i mahkeme
Ve gayruhum minell-hzrn.
34.(Eksik belge, sonu yok)
Medne-i Adanada ukur Mescid Mahallesi skknndan ibu hfzl-kitb esSeyyid Abdullah bin es-Seyyid Hac Hamza nm kimesne meclis-i er-i hatr-i
lzmt-terfde yine mahalle-i merkme skknndan es-Seyyid Ahmed bin esSeyyid Mehmed nm kimesne mahzarnda bil-asle dav ve takrr-i kelm edb
tarh-i kitbdan ay mukaddem veft eden pederim Emir Hamzaolu demekle
hret-yb olan es-Seyyid Hac Hamza (bin) Seyyid Hamza nm mteveff hl-i
haytnda ve keml-i shhatinde benim vlidem Kara Meryem nm hatun cariyesi
olmala firndan hsl benim in sulb evldin deyu kirren ve miraren354 krr ve
353
354
Sayfa sonuna gelen bu ksmlar ypranm olduundan okunamamaktadr.

kirren ve miraren: tekrar tekrar, biddefaat
itirf ve davet edb bu vechile musrren fevt olmuiken ibu ammizdem merkm
Seyyid Ahmed elebi bana mdhale ve taarruzdan hl olmamala sul olunub
takrri tahrr ve murazas men olunmak murdmdr dedikde gbbes-sual ve
akabl-inkr mdde-i merkmdan her biri mddeasn mbeyyin beyyine taleb
olundukda udl-i ahrr- ricl ve ayn- beldeden olub bir vechile kendilerden kizb
mutasavver olmayan ulem-i kirm zevil-ihtirmdan eyhzde es-Seyyid Sadi
Efendi ve hatb es-Seyyid Mustafa Efendi ve Karslzde el-Hcc Hseyin Efendi ve
Ebubekir Efendi ve kimmakm nakibl-erf Aynsafzde es-Seyyid Osman Aa
ve ser Turnay es-Seyyid Hseyin Aa ve Mehmed Aa ve Haseki mtekaidi elHacc Mehmed Aa ve Hac Abdurrahman Aa ve Kalayizde Mehmed Aa ve
Abdullah Bee ve Alemdar Seyyid Hac Musa Aa ve sair mazbutl-esm ve
mahsurl-ehas 200 neferden mtecaviz mevsukl-kelm cemm-i gafir ve cem-i
kesr kimesneler meclis-i erde ...... merkm Seyyid Hac Hamza hl-i haytnda ve
keml-i akl-i shhatinde bizim huzrumuzda ibu mdde-i merkm ........
35. (Belge ba ve sonlar ypranm olduundan okunamamtr)
...(belge ba) Vekleti Abdurrahman bin Nebi ...(satr sonu) hkm-i er-i lhk
olan (silik) Mehmed Bee bin Mustafa nm kimesne meclis-i er-i ...(satr sonu)
Eski Hamam Mahallesi mtemekkinlerinden hmils-sifr Seymadet veled-i Kavar
nm zimm muvcehesinde zerine bil-vekle dav ve takrr-i kelm (edb) tarh-i
kitbdan 30 sene mukaddem mvekkilem Raziye Hatunun sol elinin ehdet
parmana keser tabir olunur alet-i carha ile darb edb bil-klliye parma mnkati
olmala sual olunub takrri tahrr ve mcib-i erisi icr olunmak bil-vekle
murdmdr dedikde:
Gbbes-sual ibu mesfr Seymadet cevbnda tarh-i kitbdan 4 sene mukaddem
muhzr- Mslimnden mdde-i merkmun mvekkilesi Raziye hatun benden
parmak davs eyledikde beynimize mslimn-i muslihn tavassut edb bir mushaf-
erf ve bir top am alacas ve nakd 2 guru zerine in-i akd- sulh eylediklerinde
mezbre Raziye Hatun dahi sulh- mezbru kabl edb ve bedel-i sulh olan mushaf-
erf ve alaca ve 2 guruu benden ahz kabz edb benim zimmetimi huss-
mezkrda ibr-i amm ile ibr ve skt- hakk eyledi deyu defle mukbele edicek
gbbel-istintk vel-inkr ibu dfi-i mesfrdan ber vech-i muharrer beyyine taleb
olundukda udl-i ahrr-i ricl-i Mslimnden Hasan bin Hseyin ve Seyyid Nuh bin
Hseyin nm kimesneler li ecli-ehde meclis-i era hzrn olub istihd
olundukda fil-hakika tarh-i kitbdan 4 sene mukaddem mdde-i merkmun
mvekkilesi Raziye Hatun mesfr Seymadet zimmetinden bir mushaf- erf ve bir
top am alaca ve nakd 2 guru bizim huzrumuzda mezbre Raziye Hatun ahz
kabz edb parmak davsndan zimmetini ibr-i amm ile ibr ve skt- hakk eyledi
bizler bu hussa bu vech zere ahidleriz ve ehdet dahi ederiz deyu her birleri ed-i
ehdet-i eriyye eylediklerinde badet-tadil vet-tezkiye ehdetleri makble
olman mcebince mdde-i mezbr Mehmed Bee b-vech-i er murazadan
men birle hzel-veska bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmis-sbi ehr-i
Recebl-ferd li-sene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Abdullah Efendi, ktib
El-Hacc Osman Efendi, ktib
Halebgirzde el-Hacc Mehmed Aa
Fahrl-ayn Ser Turnay Mehmed Aa.
36.
Medne-i Adanada Hoca Vezr Mahallesi skknndan olub Bb- Tarsus

Skunda vki es-Seyyid Abdullah Efendi ve karnda es-Seyyid Mustafa Efendi ile
mderrisn-i kirmdan fazletl Halil Efendinin alel-itirk vakf dkknlarnda
skin ve msteciri olub dyn- kesresi sebebiyle tarh-i tahrrden 4 ay mukaddem
firr ve gybet eden Semerci Sleyman nm kimesnenin dkkn- mezkrda mevcd

olan eyas defteridir ki ber vech-i t zikr olunur. Hurrire fi 7 Receb sene 1174.
Khne semer
Kam terazi
Tahta aded
Sagr p-tahta
Dernunda sagr demir ie
Semer aalar bah
37. (Satr sonlar okunamamaktadr)
aded
aded
aded
aded
aded
guru
3
1
3
1
1
2,5
Medne-i Adanada Savczde ...(satr sonu) ryete vekl olub vekletini zat-
...(satr sonu) ehdetleri ile sbit ve sbuta vekleti hkm-i er lhk ...(satr sonu)
TopHneci Hseyin Bee nm kimesne meclis-i er-i hatr-i lzmt-tevkrde
...(satr sonu) Hac Bekir nm kimesne mahzarnda zerine bil-vekle dava ve
takrr-i kelm edb tarh-i kitbdan ...(satr sonu) sene mukaddem vefat eden
mvekkilemin zevc-i evveli ibu merkm es-Seyyid brahimin karnda erf Ali
bin Hac Bekir nm kimesne hl- haytnda mahalle-i mezbrda vki kbleten
Ciridci Han ve arken Battal Aa menzili imlen tark-i hass taraf- lay ibu
merkm es-Seyyid brahim elebi menzili ile mahdd havlu kapusu mterek olan
bir bb tahtn beyt ve alt ......? ve bir matbah ve kapuya muttasl kk mlk
menzili in zevce-i metrke-i menkhesi benim mvekkilem Aye Hatunun altunu
ve akasn alub bin ve tamr eyledim menzil-i mezkrda benim alka ve medhalim
yokdur zevcem Aye hatunun deyu krr ve itirf edb musrren fevt olmu iken
ibu karnda es-Seyyid brahim elebi krrn makbl etmeyb menzil-i mezbru
dahi mirasa idhl murd eder huss- mezbru istift eyledikde yedime ita
buyurulan bir kta fetv-y erfe nazar olub mcebince mezbr sened brahimin
kasr- yedine tenbh olunmak bil-vekle murdmdr dedikde:
Gbbes-sul ve akibl-inkr mdde-i vekl-i merkmdan davsn mbeyyin
beyyine taleb olundukda udl- ahrr- ricl-i Mslimnden Bilecek demekle marf
Ali bin Mehmed ve dier Mehmed bin Mustafa nm kimesneler li ecli-ehde

meclis-i era hzrn olub gbbe-istihd fil-hakika tarh-i kitbdan 4 sene
mukaddem vefat eden erf Ali bin Hac Bekir nm kimesne hl- haytnda mahallei merkmda vki ledel-ahl malmetl-hudd malmumuz olan mlk menzil
in zevcem Aye hatunun mlkdr yedinden aldm altun ve akasyla bin ve
tamr eyledim benim alka ve medhalim yokdur deyu bizim huzrumuzda krr ve
itirf eyledi. Bizler bu hussa bu vech zere ahidleriz ve ehdet dahi ederiz deyu
her birleri ed-i ehdet-i eriyye eylediklerinde badet-tadl vet-tezkiye
ehdetleri makble olman ber mceb-i ehdethma fetv-y erfe menzil-i
mahdd- mezkr mddei-i mezbrun mvekkilesi Aye Hatunun mlk olub
merkm Seyyid brahim nm kimesnenin b-vech murazadan men ve kasr- yedine
tenbh birle ma vakaa bit-taleb ketb olundu. Hurrire fi evaili ehri Recebil-ferd lisene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Es-Seyyid Hseyin Aa, ser Turnay
Es-Seyyid Hac Mehmed Aa, Haseki Sadrzde
akmakzde Danyal Bee
........ Hac Mehmed Efendi
Hac Osman Efendi
Ser muhzrn
Hddm- sire
38. (Belgenin ba ksm ypranm olduundan okunamamtr)
..... Kimesne meclis-i er-i hatr-i lzmt-tevkrde

..... bisl-kitb Hseyin ve Hasan ibn-i Hac Mehmed nmn
..... takrr-i kelm edb tarh-i kitbdan alt sene mukaddem
..... Sipahi demekle marf Hac Mehmede Cnib-i ehr nhiyesinde Hurmal
mezraasnda vki arzimden olub kbleten eyf ve gl ve maa Barl hendei
arken Leblebici Ali ve Krd Mehmed Bee yerleri imlen tark-i amm garben
Kaan olan viran ve ky ve bazen Boynueriolu yeri ile mahdd bir mikdr yerimi
100 guru mukbelesinde b-marifet-i shibl-arz hakk- tasarrufunu fergat ve

tefvz ol dahi tefevvz ve kabl eyledikden sonra mteveff-y mezbr dahi kanat
etmeyb ittislinde olan arzimden 100 dnm yerimi dahi fuzl zabt eyledi. Sul
olunub takrrleri tahrr ve ziydeden keff-i yedlerine tenbh-i er olmak murdmdr
dedikde gbbes-sul merkman cevblarnda mdde-i mezbr Seyyid Alinin
minvl-i muharrer zere arzi-i mahdd- mezkru b-marifet-i shib-i arz tefvz ve
tefevvz krr ve lkin bundan akdem birka defa dahi mdde-i mezbr babam
mteveff-y mezbru dav edb beynlerine muslihn tavassut ile bir cild mushaf-
erf ve 3 guru mukbelesinde arazi-i mahdd- mezkr davsndan babam
mteveff-y mezbrun zimmetini mme dev muhsebt ve mutlebtdan min
kllil-vch ibr-i amm ile ibr ve skt- hakk eyledi deyu defle mukbele idicek
gbbel-istintak mdde-i mezbr Seyyid Ali dahi bi-tavihi krr ve itirf etmekle
mcebince mdde-i mezbr Seyyid Ali b-vech murazadan men birle ma vakaa
bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmit-tasi aer min ehri Ramazanil-mbrek
li-sene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Ahmed ibn Abdullah
Ali bin abn
Fahrl-ayn Yiitba Ba Mehmed Aa
Es-Seyyid brahim Efendi ibn Mustafa
Fahrl-mderrisin el-Hacc Hseyin Efendi, Mercanzde
mer bin Abdlgaffar
Muslu Bee ibn Abdullah
Karpuz Ahmed bin Ali
Seyyid Aliir ibn-i Seyyanizde
Ylan Velizde Seyyid Ali ve Veli bin Abdullah
Ve gayruhum
39.(Belge ba ve satr sonlar ypranm oldupundan kunamamtr)
........
Huss- tl-beyn .....
ltims olunman kbel-i er-i .....
Mevln Ktib el-Hacc Osman Efendi .....

mrete varub zeyl-i veskada muharrerl-esm .....
Hlen Adana eyletine mutasarrf Zulkadr- l sadetl Ahmed Paa .....
Kethdl hdmetinde olub badehu tard355 tebd356 eyledii Durmu demekle
marf .....
Ali Efendi nm kimesne meclis-i makd- mezkrda paa-y mm ileyh
hazretlerinin tarafndan krr- tizz-zikri tasdke vekl-i msecceli357 olub silahdr
olan rfi hzel-kitb Mehmed Aa ibn Ahmed nm kimesne muvcehesinde krr tmm ve takrr-i kelm edb ibu 1174 senesi Muharreminin 15inci gnnden tarhi kitb sene-i merkme Ramazan- erfinin vasatna gelinceye dein bu eyym-
madde358 zarfnda mrn ileyh hazretlerinin kethdl hdmetinde olduu
hasebiyle mansubu tayyrtndan? olmak zere ahz ve itamn bu hilalde hesb
ryet olundukda paa-y mrn ileyh hazretlerinin hazneleri aidtndan matlb
olan bin guru ki nsfn bana inam ve ihsn buyurub ve nsf- heri olan 1.500
guruu ben dahi haznelerine ref ve teslm etmek zere beynimizi in-i akd- sulh
eylediklerinde badel-kabl bedel-i sulh olan mebla- mezbr 1.500 guruu
tammen ve kmilen def ve teslm eylediimde ibu vekl-i merkm dahi bil-vekle
ahz kabz edb benim zimmetimi mme-i deav ve kaffe-i eyman muhsemtdan
min kllil-vch ibr-i tahlis-i zimmet eylediler deyu krr ve itiraf eylediinde
mukrr- merkmun ber vech-i muharrer cr olan kelimt- merhunu el-mukrr
lehl-merkm vichen tasdk ve ifhen tahkk eylediin Mevln-y mm ileyh
mahallinde ketb tahrr ve ir- erle meclis-i era gelb al vukiha inh ve
355
tard: tebid, ihrc

tebd: def etme, uzaklatrma
357
mseccel: mukayyed, mahkeme defterine kayd olunmu
358
madde: sayl, saylm, muayyen
356
takrr etmein hzel-veska bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmil-rin min

ehri Ramazanil-mbreke li-sene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Seyyid el-Hacc Mehmed Aa
Haseki Ebecizde Ahmed Aa
Hac Ali Aa, Haseki
Ba odaba Mehmed Aa
Es-Seyyid mer Efendi, Arz- Rum
Ba Aa Mehmed bin nce Mehmed Aa
40.
Hne-i (silik)zde, m.
Hne-i Kurd Ali Efendi, m.
Hne-i Aziz Aa, m.
Hne-i Adin, m.
Hne-i Ali Kad, m.
Hne-i Fellaholu, m.
Hne-i Yazc, m.
Hne-i Tutlu, m.
Hne-i Balcolu, m.
Hne-i Fellaholu, m.
Hne-i Abdlgaffarolu, m.
Hne-i Durmu Aa, m.
Hne-i Sunullaholu, m.
Hne-i (silik) , m.
Hne-i (silik) , m.
Hne-i Kr Mehmed, m.
Hne-i Hseyin Efendi, m.
Hne-i eyh olan
Hne-i Aazde, m.
Hne-i Efeler, m.
Hne-i Borzde, m.
Hne-i Sar (silik) Efendi
Hne-i Hac Ahmedolu, m.
Hne-i Tuzsuz, m.
Hne-i Osman avu, m.
Hne-i Kel Halim, m.
Hne-i Hac Yunus, m.
Hne-i Ezsiz Veli, m.
Hne-i Tarsus Kapusunda oda, m.
Hne-i Kenanolu, m.
Hne-i Bab- Tarsusda Balcolu Dkkn, m.
Hne-i Habergiran, m.
Hne-i Sarclu, m.
Hne-i Sagr Krt Bayramolu, m.
Hne-i Perem, m.
Hne-i Seferolu, m.
Hne-i Harpeti, m.
Hne-i Sleyman avu, m.
Hne-i Basmac, m.
Hne-i Sadullah Bee, m.
Hne-i abn Bee, m.
Hne-i Sefer avu, m.
Hne-i Yamanl Efendi
Yekn
Guru
50
25
100
120
50
70
100
60
170
(silik)
100
70
50
30
50
30
200
80
70
45
80
20
20
30
80
30
40
50
20
40
15
30
30
15
50
60
50
60
20
15
50
20
60
5.550
Yalnz bebin beyz elli gurudur.

41.
Medne-i Adanada Kuru Kpr Mahallesi skinelerinden olub zt tarf-i eri ile
muarrife Fatma binti Hseyin nm hatun meclis-i er-i hatr-i lzmt-tevkrde
yine mahalle-i merkma skknndan olub ahli-i mahalle-i mezkre taraflarndan
teklf ve sir umr ve husslarn ryete b-hccet-i eriyye veklleri olan ibu
rfil-kitb Sleyman bin Mehmed nm kimesne muvcehesinde bi-taviha krr ve
itirf edb tarh-i kitbdan 2 sene mukaddem mahalle-i merkmeye isbet eden
teklfi beynel-ahl tevzi eyledii esnada hisseme isbet eden slyne taleb ve ahz
etmek in havle ile menzilim kapusuna gelb esna-i mutlebelerinde havfmdan
n mtebeyyin li-halkihi bir cenn-i meyyit ilka ve skt etmiidim359. Beynimizde
mnazaat- kesre ve muhsemt- edde vki olub mcib-i ersin icr ve dava
esnasnda beynimize muslihn- Mslimn tavassut edb huss- mezkrdan
beynimizi in-i akd- sulh eylediklerinde her birlerimiz sulh- mezbru kabl ve
bedel-i musaleha meclis-i sulhde yedinde ahz kabz edb beynimizde cereyan eden
mme-i dev ve kaffe-i eyman- muhsemtdan min kllil-vch mezkr
Sleymann zimmeti ibr-y tmm ve skt- hakk eyledim, skata mteallka fi ma
bad benden dav ve niz sdr ve zuhr eder ise indel-hkkmil-kirm mesma
ve makble olmasun dedikde mukrre-i mezbrenin ber vech-i muharrer krr-
merhasn lil-mukrrun leh el-merkme vichen tasdk ve ifhen tahkk etmein
hzel-veska bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmis-sbi vel-rin min ehri
Cemaziyel-hir li-sene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Ebubekir, vekl-i fukar
Emlikolu Ahmed Bee
Hac Osman Efendi, ktib
359
korkudan l dk yapmak.
Ser muhzrn
Ve gayruhum
42.(Satr sonlar ypranm olduundan okunamamtr)
Medne-i Adanada vki...(satr sonu) Mahallesi skinlerinden Mansur bin Ali

nm kimesne meclis-i er-i erf-i hatr-i lzmt-tevkrde ver-y cisrde Ser
Turnay es-Seyyid Hseyin Aa baesinde skine rfiu hzel-kitb Ali bin Receb
nm kimesne muvcehesinde bil-ihle krr- tmm ve takrr-i kelm edb tarh-i
kitbdan ...(satr sonu) sene mukaddem ver-y cisrde cirid seyrin eder iken ibu
mezbr Ali sehven att cirid tabr olunan aac alel-gafle benim azma rast gelb
bir st diim meksren ihrc olmuidi. Bundan akdem dav sadedinde olduumda
beynimize muslihn Mslimn tavassut edb bir yeil ...(satr sonu) bini ve bir kl
zerine beynimizi in-i akd- sulh etdiklerinde an inkr sulh sahh olduuna binen
her birimiz sulh-i mezbru kabl ve bedel-i sulh-i mezbru meclis-i sulhde yedinden
ahz kabz edb huss- mezbra mteallk beynimizde cereyan eden di
davsndan mezbr Alinin zimmetini ibr-i amm rfil-hsm ile ibr ve skt-
hak eyledim fm bad mezbrla dav ve nizm yokdur dedikde merkmun ber
vech-i muharrer cr olan krr- merhu el-mukrr lehl-merkm vichen tasdk
ve ifhen tahkk etmein hzell-veska bit-taleb ketb olundu. Hurrire fi gurre-i
Recebil-ferd li-sene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhudlhl:
Es-Seyyid Osman Bee
El-Hacc Yusuf
Abdurrahman bin Muhyi
El-Hacc Mehmed Tellizde
Ser Turnay es-Seyyid Hseyin Aa
Bekir Bee bin Mehmed
Seyyid Mahmud Aa
Mustafa Bee
43.
Medne-i Adanada Kayalba Mahallesi skknndan Ibrk es-Seyyid Halil

elebi ibn Ali nm kimesne meclis-i er-i hatr-i lzmt-tevkrde mahalle-i
merkme skinlerinden bis hzel-kitb el-Hacc Mehmed bin Mahmud
nm
kimesne muvcehesinde bit-tavis-sf krr- tmm ve takrr-i kelm edb akd-i t

sdruna dein silk-i mlk-i sahhimde mnselik ve taht- tasarrufumda olan
mahalle-i merkmede vki kbleten tark-i hss ve arken Tccar Mustafa Bee
menzili ve iki taraf dahi medrese ile mahdd fevkn ve tahtn beyt ve kenif ve
havluyu mtemil mlk menzilimi bi-cmletit-tevbi vel-levhk ve kffetnnfi vel-mrfk tarafeynden icb ve kabl hv rt- mfside-i mbtileden r
bey-i bt- sahh-i er ve el-yevm semen-i misli360 150 gurua ibu mter-i
merkm el-Hacc Mehmede bey teslm ve temlk eylediimde ol dahi ber vech-i
muharrer itira ve kabl ve tesellm ve temellk eyledikden sonra semen-i bey olan
mebla- mezbru mter-i merkm yedinden tammen ve kmilen ahz kabz
eyledim menzil-i mahdd- mezkr fi m bad mter-i merkmun mlk-i mters
ve hakk- sarfdr keyfe m ye ve yahtaru mlkiyet zere mutasarrf benim vechen
minel-vch ve sebebin minel-esbb menzil-i mezkrda alka ve medhalim
kalmad dedikde mukrr- merkmun ber vech-i muharrer cr olan kelimt-
merhunu lil-mukrr lehl-merkm vichen tasdk ve ifhen tahkk etmein
hzell-veska bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmis-sdis min ehri Recebilferd li-sene erbaa ve sebn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Dier imam es-Seyyid Mehmed Efendi
mam- mahalle, Mehmed Efendi
Ceyrancoluzde Molla Mehmed
Haffafzde es-Seyyid brahim Aa
Ammizde Mehmed Aa
Osman Beeolu Mustafa
Hasan Bee ibn Yusuf
Hac Hseyin
Kara Fakiholu Molla Ahmed
Ve gayruhum
44. (zeri izilerek ibtal yazlm olduundan okunmamtr)
360
semen: deer- kymet. Semen-i misl: piyasa deeri.
45.
Azimet-meb medne-i Adanada skin Hrriyetzde es-Seyyid Ahmed Efendi

huzruna bades-selm inh olunur ki, medne-i mezbrede bundan akdem mezun
bil-ift olan es-Seyyid Mehmed Emin Efendi hacr361 olunub ve senin ehliyet ve
istihkkn ba-arz ihbr olunduuna binen yerine ibu 1226 senesi Zil-hiccetierfesinin 25inci gnnden medne-i mezbrede iftya tarafmzdan sana izn
verilmidir. Gerekdir ki istift olundukda .............................? ile ift edb
ktb-i mutebereden362 hin-i nakl-i sarh ve imzlarnda medne-i Adana mfts
olduunu tasrih eyleyesin. Vesselm.
46.
1226 senesinde Bb- Tarsus Mahallesinde vki bundan akdem mtefeff

Gzbeenin olu Molla Mustafann taht- tasarrufunda iken fevt olub hissesi olan
bir bb fevkn ve iki bb tahtn beyt ve nsf odas guremlarna363 ber vech-i eri
intikal eyledikden sonra cmle gurem marifetleriyle ve marifet-i erle gurem-i
mezbrlardan itir eylediim menzil-i mezbrlar ki kbleten Aye Hatun eviyle ve
bazen Bayram evi arken Krtolu Yusuf evi poyrazen tark-i mm ve garben
mmglsm Hoca evi ibu hudd- erbaa ile mahdd ve mmtaz menzil-i
mezkreyi hsn-i rz ve ihtiyrm ile tlibi olan mtereki Gzbeenin olu Molla
Haydara 470 gurua bey-i bt- sahh-i er ile bey ve teslm ve mezkr dahi kabz
ve kabl edb min bad menzil-i mezkrelerde asla ve kata alka ve medhalim
kalmayub ve icbet eden mebla- mezkru merkm yedinden tammen ve kmilen
ahz kabz eyledim ki bundan byle ol menzil-i mezkreleri keyfe m ye ve
yahtaru mutasarrf olub gerekdir ki zabt ve tasarrufuna tarafmzdan ve herden bir
361
hacr: Bunama veya ar sefahet gibi sebeplerle bir kimsenin yasal haklarn kullanma yetkisini
elinden alp mahkeme kararyla bir bakasna vermek.
174
ferd mzhim olmayub merkmun mlk-i mtersdr deyu ibu yedine mhrl
temesskm it olunmudur. Vakt-i hcetde ibrz oluna deyu tahrr olunur.
Vesselm.
Bende, shak Kepeki Zeki
uhd:
Ktib efendi
Gz Bykzde Ali Aa
Ve Barnlzde brahim Efendi
Ve Dayzde brahim Efendi
Vcuduzde Molla Efendi
Ve karnda Ahmed Efendi
Mekteb Ali Efendi
mamzde Hseyin Efendi
ehr kethdszde Hseyin Efendi
Karaman Hafz
Ve Karczde Mehmed Aa
Ve Bilal Aa
Ve Yankcrolu Ahmed elebi
Ve gayruhum
47.
Hlen medne-i Adanada kin Ramazanolu Piri Mehmed Paa veled-i Halil
Bey nm shibl-hayrn evkfna evldiyyet ve mertiyyet zere ber vech-i
mnsafa mtevell olan Mehmed Necib Bey ve es-Seyyid Ali Bey b-bert- erf-i
lin mutasarrflar olub lkin Mehmed Necib Bey sitane-i aliyye skinlerinden
olub tarafndan umr- vakf ryete kimmakm nasb eyledii Mderriszde
Abdrrezzak Efendi ve kttb- vakfdan rd ktibi es-Seyyid Ebubekir Efendi ve
mevcib ktibi es-Seyyid Mehmed Efendi ve masraf ktibi es-Seyyid Abdullah
Efendi ve muhsebe ktibi es-Seyyid el-Hacc Ali Efendi ve nzr- meremmet Hasan
Aa ve cb-i evkf es-Seyyid brahim ve es-Seyyid Ali ve cb-i sk es-Seyyid Ali
ve sir hademe-i vakf- mezbr b-cemihim huzr- era hzrn olduklar hlde
mtevell-i mm ileyh es-Seyyid Ali Bey yle takrr-i kelm eder ki, 1225 senesine
362
363
ktb-i mutebere: saygn fetva kitaplar.

guremlarna: garimden cem. Alacakl,
175
mahsben mrrz-zikr vakf- mezbrdan Cmi-i cedd ve Cmi-i atk ve cmi-i

Yayla- Kzl Da ve merta byt ve seray ve vakf- mezbr ve hnt ve
hammmt ve lamlar tamr ve termmt ve psbn364- ska, revgan ve ema ve
em-i asel ber mceb-i rt- vakf sene-i mezbra mahsben mesrfat ve rdt-
vakf al vukihi hesb ryet ve asitne-i aliyyede erkim Mehmed Necib Beye
muhsebesi defterin irsl etmek murdmdr dedikde ber vech-i merh sene-i
mezbra mahsben vakf- mezbrun rdat ve mesrft ve mevcibt ve tamrt ve
termmt mtevell-i mm ileyh es-Seyyid Ali Bey ve kimmakm- mm ileyh
es-Seyyid Abdrrezzak Efendi ve sir hademe-i vakf marifetleri ve marifetimiz ile
huzr- erde yegn yegn hesb ryet ve mtevell-i mm ileyh Mehmed Necib
Bey tarafna irsl olunan vakfn mfredt defteridir ki ber vech-i t zikr olunur.
Hurrire fil-yevmil-hamis min ehri Cemaziyel-hiri li-sene sitte ve rin ve
mieteyn ve elf.
48.
Skda vki mecm dekkn icrt
aru han cr
aru hamam cr
Akkuyu Dlek mezraasnn bedel-i iltizm
Beristal mezraasnn bedel-i iltizm
ncirkaya mezaas
Mahallt- cedd ve atk arazisinden crt
Mahmud Paa Hannn arzndan cret
Acem Hanndan cr- arz
Asiyab- Hasan Paazde Mustafa Bey, der kasaba-i Misis-i cr
Defa asiyab- Hac Halilzde, der kasaba-i Misis-i cr
Yekn
Yalnz sekizbin beyz seksen drt gurudur.
Guru
4.541
1.000
100
600
400
50
200
50
33
80
80
8.584
49.
21 ve 22 ve 23 ve 24 seneleri rdt- vakfdan mtevell-i mm ileyh es-Seyyid Ali Bey zimmetine
geen mebla beyn olunur.
Guru
24 senesinin mahallt- cedd ve atk crt bedel-i iltizmndan
mtevell-i mm ileyh es-Seyyid Ali Beye geen
200
23 senesinin mahallt- cedd ve atk crt bedel-i iltizmndan
364
psbn: gece bekisi, nigehban
176
defa mtevell-i mm ileyh es-Seyyid Ali Beye geen

24 senesine mahsben ncirkaya mezraasnn bedel-i iltizmndan
mr-i mm ileyhe geen
24 senesine mahsben aru Hamam crndan mr-i mm ileyhe geen
24 senesine mahsben Han- Cedd crndan mr-i mm ileyhe geen
22 ve 23 ve 24 senelerine mahsben aru Hanndan mr-i mm ileyhe geen
23 senesine mahsben Han- Cedd crndan mr-i mm ileyhe geen
23 senesine mahsben Yal Hamamndan mr-i mm ileyh es-Seyyid
Ali Beye geen
22 ve 23 ve 24 senelerine mahsben Elemez Hanndan mr-i mm ileyhe
geen
24 senesine mahsben Yal Hamamndan mr-i mm ileyhe geen
24 senesine mahsben Beristal mezraasnn bedel-i iltizmndan
mr-i mm ileyhe geen
Yekn
Yalnz bin beyz be buuk gurudur
175
40
146
50
100
250
100
169,5
200
120
1505,5
50.
Sinin-i mezbrne mahsben mtevell-i mm ileyhe teslm olan mebliin yerl

yerince sarf olan mahal beyn olunur.
aru Hanna sarf olan mesrf
aru Hamamnn klhanna dolabna olan mesrf
Han- Cedde olan mesrf
Cmi-i ceddin ebvbna ve pencerelerine ve pencere takmna
tahta ve ekser ve stdiyye ve kapu perdesine olan mesrf
Cmi-i atka hasr-bah ve musluklarna ve kuyuya olan mesrf
Cmilere kandil bahya verilen
Cmilere ve aruya revgan bahya verilen
Cmilere ema ve Ramazanlarda em-i asel bahya verilen
Guru
500
177,5
200
122,5
180
50
360
210
51.
Lamlara olan mesrfat
Cmi medresesine merta menzilin zerine aa ve stdiyye ve
ameleye verilen
Vakf saraynn duvarlarna ve kkn zerine ve kapusunun
dolayna aa ve stdiyye ve amelesine verilen
Muharrem ve Receb kalemlerinde aru crt tahsl olunurken
tamiyye365 olan mesrf
aru hannn crt marifet-i erle tahsl ve hkim efendiye resm-i d
Asitne-i aliyyede eyh Garibzde Ahmed Reid Efendiye dyn-
vakf in irsl olunan
Asitne-i aliyyede Sarraf Nursuz zimmye olan dyn- vakf in
aprasl damad Hasan Efendinin ukadr Hasan Aaya verilen
Bedestan- cmi hatbi vazfesinden 23 ve 24 seneleri gzete366
vazfesine verilen
Mahalltdan cr olan ...... kal367 ve tathrine368 olan mesrf
Defa nzrna ve torba ve krk ve sir mesrf
365
Guru
500
86,5
191,5
140
74
1.400
273
42
61,5
35
tamiyye: baz zviye vb. mevkufede fukar ve dervilere yemek karmak zere mahss varidat.
gzete: geme, gei, geen
367
kal: skme, ekip karma, yerinden oynatma
368
tathr: temizleme
366
177
Mtevell es-Seyyid Ali Beye geen

Mtevell Mehmed Necib Bey tarafndan kimmakm es-Seyyid
Abdrrezzak Efendiye geen
Yekn
Yalnz bebin ikiyz on alt buuk gurudur
151
151
5216,5
52.
Hademe-i cmi-i erf-i cedde min cihetil-mecm
Hademe-i cmi-i erf-i atka min cihetil-mecm
Dnimend-i medrese-i Piri Mehmed Paa
Dnimend-i medrese-i Halil Paa369
Mderrisn-i kirm- zevil-ihtirm
Ecz-hn
Air-hn ve Yasin-hn ve hls-hn
Dnimend fi Dril-hads
Vazfe-i kttb izme ve mest ve pabu
Sir hdemt- mteferrika ve erbb- vezif
Hkim Efendiye
Du-gyn370 ve rvend
Yeenzde Ali Efendi
Yeenzde Mustafa Efendi ve Ahmed Efendi ve hemreleri vazfe-i
du-gy ve evldan
Aye Hanm binti Mehmed Sadk Bey vazfe-i du-gy ve zevid-hr371
Davud Beyzdeler ve areti ve kerme-i merkme
Kmile Hatun
Aye Hatun binti Ali Bey
Hayriye Hanm
Aliyyn Hadice Hatun
Mehmed Bey bin Ali
Bedestan Hatbine
Asitne-i aliyyede ve Balkesrde olan evldn ve mrtezika-i mteferrika
du-gyn vazfeleri
Hademe-i vakf an aslin alnu geldii vech zere fi sene ikrmiyye ve
cblere izme ve mest pabu bah
Cemn yekn
Yalnz altbin yirmi dokuz buuk gurudur
Guru
406
281,5
150
169
544,5
100
138
83
295
1143,5
100
250
422
237
151,5
306
90
90
90
45
81
21
1005
200
6.029,5
Hurrire hza ed-defter el-marifeti

es-Seyyid Hasan el-mvell-hilfetihi bi-medne-i Adana nemekahu el-fakr .
53.
1227 senesi Muharreminde eyh Garibzde Ahmed Reid Efendinin alacandan Kastamon Alemdar
Ali Aaya polie ve havle eyleyb mtevell-i mm ileyh Ali Beyin verdii guru
1.000
Mahall-i here nakl olunmudur.
369
Halil Paa Medresesi Ulu Cami karsndaki Halil Bey Medresesidir. Halil Bey 1510 ylnda lm
ve hi paa olmamtr.
370
du-gyn: duc
371
zevid-hr: lzmsuz, hakr
178
54.
Huss- til-beynn mahallinde ketb ve fasl- hasm372 in bil-iltims kbel-i

er-i enverden Mevln Ktib Mehmed Efendi irsl olunub ol dahi medne-i
Adanada vki narl Mahallesi skinlerinden rfi hzel-kitb es-Seyyid
Mehmed bin Habib nm kimsenin menziline varub akd olunan meclis-i er-i
kavmde ve yine mahalle-i mezbr ahlsinden Ahmed bin brahim nm kimesne
mahzarnda zerine dav ve takrr-i kelm eder ki:
Tarh-i kitbdan 12 sene akdem plakolu Ali Beeden itir eylediim ev yeri
kbleten Sarracolu menzili ve arken Mehmed Bee menzili ve imlen rtekolu
menzili ve garben Seyyid Mahmud menzili ile mahdd tlen 20 ve arzen 16 zir
arsa bundan akdem Ramazanolu kimmakm- mtevellsi olan Ali Beyden
yedime ita olunan memhr fergat temesskm olub beher sene cnib-i vakfa cr-
zemin ed ederken imdi mezbr Ahmed yerimin zerine fuzl kapu aub yerimden
beni men eder sul olunub takrr ve kasr- yedine tenbh olunmak matlbumdur,
dedikde:
Gbbes-sul mezbr Ahmed cevbnda an aslin kapum her yerden idi lkin 20
sene bu tarafdan ilerim ve bu sene vakf mtevellsinden temesskm var deyu def
sadedinde olmala mdde-i mezbr Seyyid Mehmedden davsna mutbk
beyyine taleb olundukda udl- ahrr- ricl-i Mslimnden Abdnnebi bin Murad ve
Mehmed Bee bin brahim nm kimesneler li-ecli-ehde meclis-i era hzrn
olub istihd olundukda fil-hakka ibu mdde-i mezbr Seyyid Mehmedin
plakolu Ali Beeden itir eylediim arsa kbleten Sarracolu hnesi ve arken
Mehmed hnesi ve imlen rtekolu hnesi ve garben Seyyid Mehmed hnesi
hudd- erbaa ile mahdd tlen 20 ve arzen 16 zira arsa bundan akdem plakolu
179
Ali Beeden itir edb izn-i mtevell ile cnib-i vakfa cr- zemn Seyyid
Mehmed ed eder bizler bu hussa bu minvl zere ahidleriz ve ehdet dahi ederiz
deyu her birleri ed-i ehdet-i eriyye eylediklerinde gbbe riayet rtl-kabl
ehdetleri hayyz- kablde vki oldukdan sonra yine mceddeden arsa-i mezbrun
zerine cnib-i vakfdan mimr tayn olub arsa-i mezbre tlen 20 ve arzen 16 zira
olub ber minvl-i muharrer ziyde olmadndan mad mdde-i mezbr Seyyid
Mehmed hlen Adanada mezn- bil-ift olan Ali Efendiden bir kta fetv-y
erf ibrz edb:
Dernunda Zeyd bir vakf arsa mtevell-i vakfdan u kadar cr- zemine istcr
edb Zeyd tasarruf murd etdikde civrnda olan Amr ve mutad- kadm bbn
sedd edb birka sene Zeydin istcr eyledii arsadan etmekle Zeydi tasarrufdan
mene kdir olur mu? Cevb- b-savb ibr-i mm olmaz deyu buyurulman ber
mceb-i fetv-y erf mezbr Seyyid Mehmedin kem fil-evvel temessk
dhilinde olan arsa-i mezkrda mutasarrf olub ve mezbr Ahmedin arsa-i mezkrda
alka ve medhali olmadn mm ileyh Mehmed Efendi ile maan bas Molla
Mehmed gelb al vukihi meclis-i era ihbr edb m hvel-vki bit-taleb ketb
tahrr olundu. Hurrire fi gurre-i Cemaziyel-l li-sene hamse ve sittn ve miete ve
elf.
uhd'l-hl:
Molla brahim bin Ali Efendi
Molla Mehmed bin Osman
Ktib Abdullah Efendi, Hseyin Efendi
Mehmed Bee ibn Hseyin
Ali bin Ali
Yusuf bin Abdullah
Ve gayruhum
372
fasl- hasm: mahkemede hasmn bitmesi
180
55.
Fil-asl Darende kasabas skinlerinden olub msfereten medne-i Adanada

skin Mehmed ibn Ebubekir nm kimesne meclis-i er-i hatr-i lzmt-tevkrde
yine medne-i mezbre mahalltndan Ali Dede Mahallesi skinlerinden bislkitb Masarac es-Seyyid Mahmud bin Musa ve erki Toros veled-i Hacer nm
kimesneler muvcehelerinde ve zeylde mastr Mslimn mahzarlarnda bit-tavissaf takrr-i kelm ve tabir-i anil-merm edb yevm-i tarhden 6 ay mukaddem hsn
rzm ile kendi ticretim in 6 aylk cretim yalnz 12 gurua olmak zere ibu
mezbrn es-Seyyid Mahmud ve erki Toros nm kimesnelerin masaralarnda(?)
bargir srmek in ve sir hizmet-i lzmna ryet in amele durub masara
bargirini sevk in det zere bk ile bargire darb eylediimde bargir dahi alelgafle373 ense374 ayayla sol kamn zerinde darb ve cerh edb tesrinden n sol
gzm amel-mnde375 olmala kazen lahiye mahmlen376 ibu mezbrn es-Seyyid
Mahmud ve erki Toros nm kimesnelerden vechen minel-vch dav ve niz
edemed ber vcib-i fetv-y erf malm olmala badehu hza vech-i merh
zere olub min indillhi zuhr eden dav-y mezkremden mezbrn es-Seyyid
Mahmud ve erki Toros nm kimesnelerin zimmetlerin ibr-i mm ktin-niz ile
ibr ve skt eyledim deyu takrri hfzen lil-makall377 ma hvel-vki bit-taleb ketb
olundu. Hurrire fil-yevmil-hamis vel-rin min Cemziyel-l li-sene hamse ve
sittn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Hac Mustafa Bey, Hac Mehmed
Hamza Bey ibn-i mezbr
Ktib Osman Efendi
373
alel-gafle: gaflet zere, kendinde olmayarak

Metinde ense eklinde yazlmtr. Arka aya kastedilmi olabilir.
375
amel-mnde: iten kalm, ktrm
376
mahmlen: haml ve isnad olunarak
377
lil-makall: syleme, sz, kelm
374
181
Ktib Abdullah Efendi

Es-Seyyid brahim
Barutu Hac Ahmed
Barutu Seyyid Mustafa
Usta Yusuf
Ali bin Mehmed
Elvanolu Ali
Sleyman bin Hasan
Hac Mehmed
hsab Ali
Kumruolu Hasan Bee
Ve gayruhum
56.
Medne-i Adanada Hallcolu Hannda ticret vechi zere msfere olan

Seydiehir kazsndan olub han- mezkra Ali bin (bo) fevt olmala zhirde vris-i
marf ve marfesi olmayub terikesi beytl-ml- Mslimne id ve rci olmala
hlen eylet-i Adana vlsi devletl inyetl vezr-i ren-zamr sadr- esbak el-Hacc
Ahmed Paa hazretleri tarafndan beytl-ml- Mslimn kabza memr Matarac
balar hdmetinde olan Osman Aa marifet ve marifet-i erle mteveff-y
mezbrun cemi muhalleft sk- sultnde rabet-i ns inktndan sonra fruht
olub sarf- beytl-ml in teslm olunan defteridir ki ber vech-i t zikr olunur. Fi 5
min Cemaziyel-hir li-sene hamse ve sittn ve miete ve elf.
Mteveff-y mezbrun zerinde mevcd aka
Siyah yamurluk
Pitov 1
Siyah tfenk
Don
Gmlek
Maroken(?) siyah
Penbe batman
Yekn
Yalnz drt yz yedi gurudur.
Minh el-ihrct
Techz ve tekfn
Resm-i d
Ktibiyye ve hddmiyye
Hdmet-i beytl-ml
Hammliyye ve kantariyye
Han- mezkrda skin olduu ev ve kirs
Muhzriyye
Nzryye
Sahhl-bk, . el-beytl-ml
Guru
30
1
1
1
1
1
250
3
2
2
8
362
407
15
40
10
10
1
10
3
5
315
182
57.
Bil-fil Malatya sancanda vki zl karye skinelerinden Fatma binti Molla

brahim nm hatun tarafndan zikr-i c meberreti(?) taleb ve davya ahz kabz
edb tarafna sle vekli edb vekleti zat- merkme(y)i bi-marifet-i erle limn
olan yine karye-i mezkr ahlsinden Nevruzolu brahim bin Hasan ve Veli
Ahmedolu mer nm kimesneler ehdetleriyle sbit ve sbt- vekletine hkm-i
er lhk olan mezbr Fatma Hatunun li-evebeyn karnda Osman bin Molla
brahim nm kimesne meclis-i er-i hatr-i lzmt-tevkrde b-eylet Adana vlsi
sadr- esbak vezr-i mkerrem ve mufahham devletl inyetl el-Hacc Ahmed Paa
yessere Allhu m yurdu ve m yehazretlerinin hdmet-i aliyyelerinde ser
ukadr ibu rfil-kitb Ali Aa mahzarnda bil-vekle krr ve itirf eder ki:
Bundan akdem dyn terekesinden ezd378 olduu hlde fevt olan vezr-i mrn
ileyh hazretlerinin ukadrlarndan Krt Bekir nm mteveffnn mvekkilem
merkme Fatma Hatun zevce-i menkhe-i metrkesi olmala badel-veft mevcd
olan mecm terekesi tahrr ve marifet-i erle ashb- dyna taksm olunduu
hnde defter-i Kassm ntk olduu zere mvekkilemin mehr-i meccelesi in 50
guru ifrz379 olunub ibu ser ukadr merkm Ali Aaya ber vech-i emnet ref ve
teslm olunmudu. El-hlet hzihi mvekkilem merkm Fatma benim li-ebeveyn
kz karndam olmala tarafndan ahz kabz eyledim zimmetinde bir aka ve bir
habbe kalmad dedikde mukrr- vekl-i merkmun ber minvl-i muharrer krr-
merhu el-mukrrun leh el-merkm Ali Aa vichen ve ifhen tasdk380 etmein
hzel-veska bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmil-ir min Cemaziyel-hir lisene hamse ve sittn ve miete ve elf.
378
379
ezd: daha fazla, daha ziyade.

ifrz: tefrik, ayrmak
183
uhd'l-hl:
ehri Mehmed Aa
neci Ali Aa
Molla Efendi
Kk Osman Aa
ukadr Hac Mahmud Aa
Kahveci brahim Aa
Kayseriyeli mer Aa
Ve gayruhum
58.
Medne-i Adanada Paa Nebi Mahallesi skknndan iken bundan akdem vefat
eden Kassm mam Kulu demekle marf Arif Mustafa ibn Ali nm mteveffnn
vrisi zevce-i menkhe-i metrkesi Aye binti Bekta ve Hadice binti (bo) ve
sulbiye-i kebre kz Huriye ve ammizdeleri Ali ve Mehmed ve Bektaa mnhasra
olduu lede-eril-enver zhir ve mtehakkk oldukdan sonra tereke-i mteveffy mezbrdur ki ber vech-i t zikr olunur. Hurrire f evili ehri Rebilevvel li-sene
hamse ve sittn ve miete ve elf
Mahalle-i mezkrede vki malmetl-hudd
ift kz
Ksrak doru
Kyde . Mevcd hnta, kile
ar, kile
Mevcd koza, kantar
Kassab dkknnda baka sermaye
Der zimmet-i Halil hnta-bah
Cedd kilim
Seccade
Hale381
Khne kilim
perdesi
Khne Khve krk
Krmz Ni
Alaca entari
Kermesu ve kaftan
Defa alaca kaftan
Mai alvar
Destar382
Beyaz alvar
Hama kua
Defa cedd kilim
Hatanorlu? Yorgan
1
1
8
10
5
5
1
2
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
1
380
Metinde yanllkla olsa gerek tahkk eklinde yazlmtr.

hale: kk hal.
382
destar: sark
381
184
Guru
400
20
30
64
35
130
316
8
25
3
8
3
3
3
10
3
3
3
1,5
3
1
8
5
6
Tfenk
Kl
Mnakka yasdk
Mnakka yorgan kymet
Kutnu dek
Mile dek
Yk perdesi
Eyer takm
Kebr yorgan
Hamam leeni
Leene maa brk
Gm
Sini
Ibrk
Sini aya
fener
Leen 1
Leence
Kebr leen
Kulplu tas
Tencere maa kapak
Lenger383
Sahan
Tencere maa kapak
Kebr leen
Leene
Kebr leen
Lenger kapak
tas
Kahve br ve lt- kahve
Halie
Kilim
Destar
Yorgan
Dek
Makad
Kee
Yasdk
Sahan
lenger
Hoab tas
Tencere
maa kapak
Gm
Para?
lenger
layha?
Dakk Kile
Bulgur Kile
Buday al Kile
Nohud klek
Mercimek klek
batman
uval
Soan batman
Khne Kilim
383
2
1
2
1
1
2
1
1
1
2
1
1
3
6
6
1
1
1
2
3
1
1
1
4
3
1
1
4
1
1
2
1
1
1
1
1
1
2
1
2
2
1,5
7
1
1
lenger: bakrdan ve kenarlar enli sahan veya ni
185
5
3
4
3
5
1
2
12
5
4
5
2
3
1,5
2
1,5
2
5
1
5
6
5
2
2
2
5
2,5
3
5
10
1,5
10
10
10
1,5
3
1,5
2
2
2
2
1,5
8
8
4
1
1
1,5
7
1
2
Mevcd altun
Alt- ift
Tecemmlat384- hne
Yekn
Yalnz bin yz krk iki gurudur.
Minhl-ihrct
Resm-i ksmet
Nzryye
Ktibiyye ukadriye ihzriye
Yekn
Sahhl-bk
Hisse-i zevce-i Aye
Hisse-i zevce-i Hadice
Hisse-i ibn-i amm385 Ali
Hisse-i ibn-i amm Mehmed
Hisse-i ibn-i amm Bekta
17
47
5
10
1.342
50
5
10
70
1.272
79,5
79,5
185,5
185,5
185,5
59.
Bismil-llahirr-rahmnir-rahm
(Arapa metin)
60.
Su Gedii Mahallesi skknndan iken bundan akdem fevt olan brahim bin
Yusufun verseti zevce-i menkhe-i metrkesi Fatma binti Haim ile sulbi kebr
oullar Abdurrahman ve Abdullah ve sagre kz Emineye mnhasra olduu eran
zhir ve nmyn olmala tereke-i mteveff-y mezbrdur ki ber vech-i t zikr
olunur. Hurrire fil-yevmis-slis aer min ehri Cemaziyel-hir sene 165.
eyh Murad karyesinde ift kz
Mezr hntakile
Defa ar kile
Penbe mezr bahs
Alt- ift
ift
Kr at
Dkknda mevcd sabun batman
Nakd aka
Tecemmlt- dkkn
Mai uka kabl mstamel nafa krk
Mstamel ni uka
Mstamel afar
Mstamel alaca entari
Khne kuak
Kavuk
Sark
384
385
4
15
15
10
1
1
1
1
1
1
tecemmlat: ss, ziynet

amm: ammi, emmi, amca. Elif ile mm anne anlamndadr.
186
Guru
60
112,5
52,5
10
10
52
20
18
5
5
8
6
5
2
1
1,5
.. aded
Evn-i nhasiyye kyye
Yatak esvab
Khne kilim
Mevcd hnta
Dakik batman
Abdest br
Meklt- Hne
Tecemmlt- Hne
Yekn
Minhl-ihrct
Techz ve tekfn
Resm-i ksmet
Nzryye
Hddmiye
hzriyye
Yekn
Yalnz krk alt gurudur
Sahhl-bk
Yalnz yz yetmi gurudur.
Hisse-i zevce-i mezbre Fatma
Hisse-i ibnl-mezbr Abdurrahman
Hisse-i ibnl-mezbr Abdullah
Hisse-i bintl-mezbre Emine
40
20
1
20
5
2,5
4
2,5
1
5
5
416
2
2
10
1
29
10
2
1,5
1,5
46
370
rub
46
129,5
129,5
64
61.
Defter oldur ki
Medne-i Adanada Eski Hamam Mahallesi skinelerinden iken bundan akdem
meclis-i erde s-i hl tevtren cemm-i gafr al tariki-ehde haber verdikleri
mark386- mteveffiye Mmine binti Hasan nm avretin muhalleft ve menzilini
hlen eylet-i Adana vlsi vezr-i saf-nazr devletl inyetl sadr- esbak el-Hcc
Ahmed Paa hazretleri marfe-i mezbre Mmine avretin muhalleft ve menzilini
taraf- beytl-ml in zabt edb ve taraf- llerinden beytl-ml kabzna memr
Mataracbalar Osman Aa mezbr Mmine avretin emvl ve siresini sk-
Sultnde fruht olunub taraf- beytl-ml in zabt olunan eys defteridir ki zikr
olunur. Fi Cemaziyel-hir sene 165.
Guru
130
150
280
Menzil dernunda olan eya bahs

Mahalle-i mezbrede malmetl-hudd bahs
Yekn
386
mark: suda boulmu
187
Minhl-ihrct
Resm-i d
Nzriyye
Ktibiyye
ukadr
Muhzriyye
Sahhl-bk
Mebla- mezbr ikiyz seksen387 guru taraf- beytl-ml in aa-y mm ileyhe teslm.
38
3
2,5
4
4
228,5
62.
An aslin Ayntabdan olub medne-i Adanada Azmime Han demekle marf

handa msfereten fevt olan Hasan Bee ibn Abdullah nm mteveffnn zhirde
vris-i marf ve marfesi olmayub hlen eylet-i Adana vlsi vezr-i saf-nazr
devletl inyetl sadr- esbak el-Hacc Ahmed Paa -yessere Allhu ma yridu lim
ye hazretleri tarafndan beytl-ml kabzna memr Mataracba Osman Aa
marifet ve marifet-i erle mteveff-y mezbrun han- mezkrede odas dernunda
muhalleft sk- Sultnde frht olunub taraf- beytl-ml- Mslimn in aa-y
mm ileyh Mataracba Osman Aaya teslm olunan defteridir ki ber vech-i t zikr
olunur. Hurrire fil-yevmil-rin min ehri Cemaziyel-hir li-sene hamse ve sittn ve
miete ve elf.
Para
Mteveff-y mezbrun odas dernunda harar ve uval ve
ya ve mum ya bahs
Der zimmet-i Halebli Hac Sleyman
Der zimmet-i Adanal Kurd Veliolu Hac Ali Aa
Der zimmet-i eri Veli znikli
Der zimmet-i Ereli Molla Mehmed
Yekn
Minhl-ihrct
Techz ve tekfn ber mceb-i vasiyyet
Resm-i d
Nzryye
Ktibiyye
ukadriyye muhziriyye
Han- mezkrede olduu Kara Yusufa meclis-i erde
Tellliye ve dkkniye/kallaliye
Deyn-i msbet Ayntabl Hasan Bee bin smail bi-ehdeti Hac
Sleyman bin brahim
Emin-i beytl-ml
Yekn
Sahhl-bk, bi-yedi beytl-ml
387
30
18
Guru
93
33
8
18
157,5
310
8
40
3
3
5
7
2
76
6
144
160
Toplam tereke miktar 280 guru olup, masraflar ktnda kalan miktar da 228,5 guru olarak
belirtilmesine raman, yanllkla toplam miktar yazlmtr.
188
63.
Haarat- arzn ekirge tabir olunur hayvanat b cemihim imh olunsun.

bdullhn kendi nefsleri ve ehl-i yllerinin taayyleri in zer388 eyledikleri
hubbt ve penbe tarlalarna su-i kasd edb ekl eylediklerinden mad ekb ve
saub kll isrf ile kaht gal389 zuhruna sebeb olacanz taraf- er-i resl-i
Kibriy bendelerden teekk390 ve mazarratlarn indif391 bbnda mrsele iltims
etmeleriyle terkm ve irsl olundu. Vuslnde Allhu Tal hazretlerinin emr-i
erfine
ve
resul
hazret-i
Muhammedinil-Mustafann
eriat-
kaviyye-i
mutahharasna itat ve inkydnz var ise musallat olduunuz tarlalar brakub rzk-
maksmunuzu zerrt- lemden392 taleb eyleyesiz ve ill hlikl-ey olan Cenb-
Kibriynn kahr celline havle olunursunuz. Gerekdir ki cmleniz mcib-i
mrsele ile mil olasz. Vesselm.
64.
Oldur ki medne-i Adanada Kayalba Mahallesi skknndan iken bundan

akdem mteveffiye olan Raziye binti Halil nm mteveffiyenin verseti li ebeveyn
kz karnda Cennet nm Hatuna mnhasra olduu lede-er-i erf
zhir
oldukdan sonra terike-i mezbrdur ki ber vech-i t zikr olunur. Hurrire fil-yevmissmin vel-aer min ehri Cemaziyel-hir li-sene hamse ve sittn ve miete ve elf.
Mahall-i mezbrda bir bb tahtn beyt
Sim kuak
Sim kpe ift
Sim burma
Hurde kebr ileen
Hurde brk
Hurde helke
Tencere
1
1
3
3
388
zer: ekmek
kaht gal: ktlk
390
teekk: ikayet
391
indif: def etmek
392
zerrt- lemden: alemdeki zerrelerden
389
189
Kymet Guru
80
3
3
10
1
kymet para 30
1,5
3
Hurde ileen
Sahan maa lenger
Khne mstamel yorgan
Gm
Hereni393
Khne mstamel dek
Khne kilim
Khne yasdk
Penbe batman
Khne hal
Khne gmlek maa don
Khne uval maa hrdavat
Tas
Harar
Sim dme
uha
Tecemmlt- hne
Yekn
Minhl-ihrct
Techz ve tekfn
Resm-i ksmet
Nzryye
Ktibiyye
uhadra
hzriyye
Yekn
Sahhl-bk
1
1
3
1
1
1
1
2
1
1
3
kymet para 30
1
kymet para 30
1
30
30
1
4
para
1
1
11
para
para
30
1
1
10
30
1
1,5
2
117,5
para
10
para
30
30
4
1
1
3
--78,5
65.
Emirler Mahallesinden Osman Beenin olu Molla Alinin hcceti.

Medne-i Adana mahalltndan Kuru Kpr Mahallesi skinelerinden smihan binti
Hasan nm Hatun tarafndan dav-y tiz-zikri ryete vekli olub vekleti Mehmed
ibn Abdullah ve Ahmed ibn Abdullah nm kimesneler ehdetleriyle sbit ve sbt-
vekletine hkm-i er lhk olan hlen zevci htiyar Bee demekle arf Hseyin
Bee bin Mustafa nm kimesne meclis-i er-i erf-i Ahmed ve mahfil-i dn-i
mnf-i Muhammed medne-i mezbr mahalltndan Emirler Mahallesi skknndan
hfz- hzel-kitb Mirza elebi evkfna b-bert- lin mtevell olan evld-
vkfdan Molla Ali bin Osman Bee zerine yle dav ve takrr-i kelm eder ki:
bu Mirza elebi Evkfna mvekkilem ve zevce-i menkhem smihan Hatun
evld- vkfdan olmala mvekkilem in hisse taleb ederim sul olunub takrri
393
hereni: bakrdan byk kap, kazn
190
tahrr ve alverilmek matlbumdur dedikde gbbes-sul ibu merkm Ali Bee

cevbnda mezbr Hseyin Beenin mvekkilesi smihan Hatun evld- vkfdan
olduu malmum deildir deyu bil-klliye inkr ibu mdde-i mezbr Hseyin
Beeden davsna mutbk beyyine taleb olundukda badel-imhli-er ityn-
beyyineden keml-i acz ile cize olub meymenete394 tlib olmala al vefkil-mesl
half- billahil-liyyil-al395 eyledikden sonra mdde-i mezbr Hseyin Bee ve
mvekkilesi smihan Hatunun davs lav ve kizb-i sarh olduu inde-er zhir
ve nmyn olmala mezbran Hseyin Bee ve smihan Hatun b-vech-i er
murazadan men birle m hvel-vki bit-taleb ketb olundu. Hurrire f evili
ehri Cemaziyelhir li-sene hamse ve sittn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Fahrl-ulem es-Seyyid Mustafa el-Hatb-i cmi-i atk.
Gazzz Usta Ali elebi
Hafz Abdlcell Efendi
Molla Sleyman birdere.
Es-Seyyid Ahmed bin Osman
Es-Seyyid Mehmed bin Hasan Efendi
Molla Hasan birdere
Osman Efendi, ktib
Ser muhzrn Ahmed Bee
Ramazan Bee
Mehmed Aa ibn brahim Yeenzde
Molla Mehmed Bee ibn Hac Yusuf Efendi
Ve gayruhum
66.
Yeenzde Mehmed Aann itira eyledii evin hccetidir.

Medne-i Adana mahalltndan Yarba Mahallesi skinelerinden zt tarf-i
eriyye ile marfe Cennet binti Halil nm hatun tarafndan bey-i tiz-zikri
krra al nehci-er vekl-i msecceli olan mam Seyyid Mehmed Efendi bin
Halil nm kimesne meclis-i er-i erf-i lzmt-terfde ibu bisl-kitb
394
meymenet: mutluluk, bereket, kutluluk, sadet. Ancak burada yemin anlamnda kullanlmtr.
Yeminden meymenet
395
half- billahil-liyyil-al: Allha yemin etdikden sonra (half: yemin)
191
Kayalba Mahallesi skininden iken Yeenzde demekle arf Seyyid Mehmed

Aa ile Ahmed Aa muvcehesinde ve zeyl-i erfede muharrerl-esm-i
Mslimn mahzarnda bil-vekle yle krr- tmm ve takrr-i kelm eyledi ki:
ibu tarh-i kitbda mahalle-i mezbrda vki mvekkilemin kz karnda
Raziye binti Halil nm Hatundan kendye rs- erle mntakil olub silk-i mlk-i
sarf- sahhasndan mnselik kbleten mescid-i erf ve arken merkm Mehmed
Aa odas ve imlen tark-i amm ve garben yine tark-i amm ile mahdd mmtaz
bir bb tahtn beyt ve bir rtme ve bir mikdr havlu mtemil mlk-i mevrs olan
menzilini bi-cmletit-tevbi vel-levahk ve kaffetl-menfi vel-merfk
rt- mfside-i mubtileden ri tarafeynden cb- kabl havi menzil-i mahdd-
mezkru merkm Seyyid Mehmed Aaya semen-i misli olan 76 gurua bey-i bat sahha-i eriyye ile bey ve teslm ve temellk edb merkm dahi minvl-i
muharrer zere itir ve kabl ve tesellm ve temellk edb semen-i mebla-
mezbr 76 guru mter-i merkm Seyyid Mehmed Aaya mvekkilem mezbr
Cennet Hatun meclis-i beyde def ve teslm edb oldahi ahz kabz eyleyb
semen-i bey-i mebla mezbrdan mter-i merkm zimmetinde bir aka ve bir
habbe alacam kalmayub menzil-i mahdd- mezkrda mvekkilem Cennet
Hatunun alka medhali yokdur mlk-i mtersdr, keyfe m ye ve yahtaru
mlkiyet zere mutasarrf olsun dedikden sonra mter-i merkm Seyyid
Mehmed Aadan mukrr- mezbr vekl Seyyid Mehmed Efendinin krr-
merhunu vichen tasdk ve ifhen b-tahkk edicek hzel-makal hzellveskati-eriyye m vakaa bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmis-sani
vel-rin min Cemaziyel-hir li-sene hamse ve sittn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
192
Hasan Bee bin Yusuf

mer Kadzde Seyyid mer Aa
Avczde Ahmed Aa
Muhyizde Mehmed Aa
Hafffzde brahim Aa
Avczde Sleyman Bee
Seyyid Mustafa bin Halil
Ahmed Bee bin Mehmed Efendi
Seyyid Osman ibn Halil
Ve gayruhum.
67.
Oldur ki
Medne-i Adanada Su Gedii Mahallesi skinlerinden iken bundan akdem vefat
eden Kahraman Ahmed Bee bin brahim nm mteveffnn zhirde ancak zevce-i
menkhe-i metrkesi Fatma binti Hasan nm hatun ile taraf- beytl-ml-
Mslimnden eran inhisar zhir ve mtehakkk oldukdan sonra hlen eylet-i
Adana vlsi devletl inyetl sadr- esbak el-Hacc Ahmed Paa hazretleri tarafndan
beytl-ml kabzna memr Matarac balar olan Osman Aa marifet ve marifet-i
erle mteveff-y mezbrun menzili dernunda emvl ve eyas mfredtdr. Ber
vech-i t zikr olundu. Hurrire fi 9 min Recebil-ferd sene 1165.
Kymet Guru
60
30
40
guru
222
guru
84
guru
439
guru
194
140
1.211
Mahall-i mezbrda beyt

Yaylakda olan
Defa mahall-i mezbrda
Nakd aka
Eya bah
ncir akas
Defa incir akas
kszolundan
Ceman yekn
Minhl-ihrct
Mehr-i msbet zevce-i Fatma
Techz ve tekfn, ber mceb-i vasiyyet
Resm-i ksmet kadaskeriyye
Dyn- mteferrika sbite
Nzriyye
Ktibiyye
hzriyye
Matarac ba Osman Aaya
Hammliye tellliye dkkniyye
300
25
35
65
3
5
3
10
6
193
Yeknl-ihrct
Sahhl-bk
Hisse-i zevce Fatma Hatun
Beytl-ml
Yalnz altyz drt guru aa-y mm ileyhe teslmdir.
357396
854
350
604
68.
Su Gedii Mahallesinde Fatma Hatunun vakfiyyesi.

Elhamdu lil-llahil-vkf al klli hlin lemul-gaybi ve-ehdetil-kebrilmtel ves-salti ves-selmi al seyyidin Muhammedi-l-mebs li-beynilharmi vel-helli ve ala lhi ve ashbihi hayrul- ashabi ve hayrul-l ve bad.
bu kitb- shhat-nisbn tahrr ve insna bis () bd budur ki medne-i
Adana mahalltndan Su Gedii Mahallesi skinelerinden shibetl-hayrt velhasent ve raiyyetl-sadakt vel-meberrt Fatma binti Hasan nm hatun tarafndan
vakfun il Allahu Tel ber vech-i cal krr ve vekli olduu ztl-mezbreyi bamarifet-i eriyye rifn olan Molla Mehmed bin Ali Bee ve Molla Mustafa bin
Mustafa nm kimesneler ehdetleriyle sbitl-veklesi Uurluolu demekle marf
Mehmed Aa bin Mehmed nm kimesne meclis-i er-i erf-i Ahmed ve mahfil-i
din-i mnf-i Muhammedde vakf- til-beynda li-eclit-tescil ve li-emril-itmm
vet-tekml mtevell nasb ve tayn eyledii Mezzin Molla Mehmed ibn Ahmed
nm kimesne mahzarnda krr- tmm ve takrr-i kelm edb vakf- t sdruna
dein mvekkilem mezbre Fatma Hatunun silk-i mlk-i srfnda mnselik olub
mahalle-i mezbrede vki kbleten eyh Muslu Efendi menzili ve garben tark-i hss
ve arken Soku Bae Mahallesi snuru ve imlen Topal es-Seyyid Mehmed elebi
menzili ile mahdd bir bb tahtn beyt ve bir rtme ve bir mikdr havluyu mtemil
menzilini vakf- sahh-i mebbed ve habs- sarih-i muhalled ile hasbeten lil-llhi
396
Hesaplar tutmuyor. 300 aka mehr, 65 aka dyn olduu halde yekn ihract 357 yazlm.! Ayn
ekilde 604 ve 350 toplandnda 854 deil 954 yapar.
194
Tal ve tliben li-marzatihi vakf ve habs edb yle art ve tayn ve tasrh
eylemidir ki
m dme mvekkilem kendi lbis-i libs haytda olduka menzil-i mahdd-
mezkrede skine ve mutasarrfa ola ve bade vefatiha mahalle-i mezbr ahlsinden
eyh Muslu Efendi ve evld- evld- evld al tertbil-rs vel-hacb(?) skin ve
mutasarrf ve mtevell ola ve badel-inkrz mm ileyh eyh Muslu Efendinin
zevce-i menkhesi erfe ibneti mer nm hatun mutasarrfe ve mtevellye ola ve
bade veftiha merkm Muslu Efendinin ammizdesi es-Seyyid Mustafa Efendi ibn
Sleyman ve evld- evld- evld al tertbil-rs vel-hacb(?) skin ve mutasarrf ve
mtevell ola ve badel-inkrz neuzu bil-llh an akharil-feyyz mahalle-i
mezbrede vki Selim Bey397 bin ve ihy (eyledii) mescid-i erfde her kim imam
olur ise skin ve mutasarrf olub ruhumu hayr du ile yd eyleyeler deyu frian
ani-evgl menzil-i mahdd- mezkru mtevell-i merkma teslm ol dahi
vakfiyet zere kabz ve tesellm398 ve mtevelllerin evkfda tasarruflar gibi tasarruf
eyle dedikde gbbet-tasdk vekl-i merkm kelmn semt-i rca atf edb vakf-
akr Hazret-i mam Azam mezhebi hafrlerinde(?) cizdir lkin gayr- lzm
olmala vakf- mezbrdan mvekkilem in rca mes- er399 olmala vakf
mezbrdan rc ve kem fil-evvel mvekkilemin mlkne istirdd hkm taleb
ederim dedikde gbbel-istintk mtevell-i merkm dahi kendye lzm ve mahalle
mlim cevb- b-savba zim olub geri vakfiyet Hazret-i mam- Azam hmam efhamm katnda lzmdan r ise imameynl-hmameyn hazretleri katnda shhat-
397
Ramazanoullar beylerinden olup Su Gedii Mahallesinde yaptrd Mescid sebebiyle mahalle

1516dan nce Selim Bey Mescidi Mahallesi olarak anlmaktayd. Bkz. Faruk Smer, ukurova
Tarihi, s. 55; Ylmaz Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Baslmam Doktora Tezi, Ankara 1992, s. 49.
398
Ancak metinde teslim eklinde yazlmtr.
399
mes- er: eri izin.
195
lzmdan mufrekat etmemele sahh ve lzm olmala anlarn kavl-i erfleri zere
vakf- mezkrun shhatine hkm taleb ederim deyu hkim-i hsim-i mevki sadr-
kitb tuba lehu ve hsn-meb- efendi hazretleri huzrunda ser-imn400 ve fasl-
sulha tliban olduklarnda hkim-i hsim-i mm ileyh hazretleri dahi cnibinden
delline nazar mennan lil-hayr olmakdan401 hazer ve mcnebet edb imameynilhmameyn hazretlerinin kavl-i erfleri zere menzil-i mahdd- mezkrun evvelen
vakfiyetine ve saniyen rt ve kuydunun shhat ve lzmuna hkm-i muhkem-i
er ve kaz-i mbrem402 edb min bad vakf- mezbr sahh ve lzm olur nakz ve
nakzine bi-hl-i muhl femen beddelehu badem semiahu fe innem ismuhu alellezine ybeddilunehu innel-llhe semun alm ve ecril-vkf alel-hayyl-kerm.
Cer zalike hurrire fil-yevmis-sdis min ehri Recebil-ferd li-sene hamse ve sittn
ve mie ve elf.
uhdl-hl:
Kebezde es-Seyyid Ali elebi ibn Ahmed
Molla Mustafa bin Hafz Musa Efendi
Kefger stad Ali bin Mustafa
sal Ali Bee bin Allhverdi
Arpac Ali Bee
Musa Bal, mer Aa
eyhzde elebi
Osman Efendi, ktib
Mehmed Efendi, elan be-mahalle-i Yarba
Es-Seyyid Hseyin, ser muhzrn
Ahmed, ser-nak(?)
69.
Debbaan Mahallesinde mteveff merhm Hac merin defteridir.

Oldur ki
Medne-i Adana mahalltndan Debbaan Mahallesi skknndan iken bundan
akdem vefat eden el-Hacc mer bin Abdlgani nm mteveffnn verseti zevce-i
400
ser-imn: iyice inceleme

mennan lil-hayr olmakdan: hayr men eden biri olmaktan
402
kaz-i mbrem: salam yarg
401
196
menkhe-i metrkesi Rukiye binti Mehmed nm hatun ile sulbi sagr olu Nuh ve
sulbiye-i kebre kz Ayeye mnhasra olduu lede-er-i erf zhir ve
mtehakkk oldukdan sonra tereke-i mteveff-y mezbrdur ki ber vech-i t zikr
olunur. Hurrire fil-yevmis-sn min ehri Cemaziyel-hir li-sene hamse ve sittn ve
miete ve elf.
Ferhad zimmde
Mennan elebide
Halil brahimde
Kem Velide
Felatak Osman ve Yusufda
alk Kr Hseyin
am Bayad Emir Alide
Cayrazolu Mehmedde
Ksa Bozolunda
Karkolu Yusuf Beyde
Veli Yusufda
Attarolu Serkizde
Sar Veliolu Ali elebide
Garar Aliolu Veli Hasanda
Hkime Hatunda koza bahs?
Defa kee bahs
Defa kee bahs
Torunolu brahimde
Aka Koyunluolu Veli Hasanda
Kr Halil yeeni Tavilde
am Bayad Koyuncu Veli Hasanda
nebol Hasan Aada
Arab Abdullah elebide
Uru Kzlda
Uzunolu Mustafada
Bozdoan Abdlazizde
Kuyumcu Maralolunda
Bayasl Hac merde
mam Hasan Efendide
Kara Osmanda
Musa Aada
Kara Mahmudda
Yeenolu gesi Alide
Deirmenci Kr zimmde
Kseolu Ebubekirde
Emeli Hac Mehmedde
Perem imam smail Beede
Kr Molla Alide
Kaba Yunusda
Kalayc Halil Bee
Kr merde
Kilimciolu zimmde
Deli Ahmed orta mer elebide
Balcanolu Molla Ahmedde
rub
rub
197
1
1
Guru
585,5
13
15
34
15
33
10
2
17
14
3
1
47
54
12,5
30
3,5
2
7
12,5
5,5
12,5
12,5
12,5
26
7,5
52
13
48
2,5
21
4,5
5
30
5
12,5
12,5
10
10
2
4
30
8
6
5
Tangarolu Ahmedde
Kassab Hac merde
Mekil zimmde
Krt Hac Yusufda
Ortak Ali Beede
Ortak Sleymanda
Khne Niksar naca krk
Cedd krk
Khne ni uka
Khne afar
Dolama
maa entari
Sim bak
maa sath
Cedd sark
Simli kl
Khne krk
Khne entari
maa gmlek
Don
Yorgan
Ve dek ve yasdk
Kemer kuak
Kavuk
maa sark
Mstamel hal
Mstamel kilim
Seccde
Kr idi bargir
Merkeb
kz
Mezru hnta kile
ar kile
Gemi Sura karyesinde ift takm
Mezru nohud klek
Alt- ift
Eyer maa lt
Kzlda yaylada menzil
Toklu koyun
amdan
Kahve batman
Koza kantar
Buday kile
Kee aded
Zili ve kilim
Meklat- hne
Evn-i nhasiyye kyye
eto
Pekir
Tecemmlt- Hne
Yekn
Minhl-ihrct
Techz ve tekfn
Resm-i ksmet
Nzriyye
ukadriye
Ktibiyye
rub
rub
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
2
2
1
1
1
1
4
6
3
1
2
1
1
4
2
3
11
40
1
1
3
3
100
300
5
5
95
32
15
6
5
4
9
12
6
25
1
3,5
1
15
1
3
10
6
5
3
35
10
60
60
24
60
4
2
7
30
68
1,5
3
100
16
6
4
5
40
1
1
10
2.458
50
62,5
5
8
1
198
Muhzriyye
Yeknl-ihrct
Sahhl-bk
Yalnz iki bin yz altm be buuk gurudur.
Hisse-i zevce-i mezbre
para
Hisse-i ibnl-mezbr
mebla 5
para
Hisse-i bintl-mezbre
mebla 2,5 para
3
132,5
2.365,5
32
10
5
295
1.380
690
70.
Aca Koyunlu Cematinin nezr403 hcceti

Hlen medne-i Adanada vki vllere mahss olan saraya varub bu fakr hlen
htta-i404 Adanada ziynet-efz-y erke-i icll-i sadr- esbak vezr-i madelet-hisl405
devletl inyetl el-Hcc Ahmed Paa yessere Allhu yrdu lim yehazretlerinin huzr- sfnelerinde akd olunan meclis-i er-i kavmde medne-i
merkme civrnda skin haremeyn-i muhteremeyn aklmndan olub Aca Koyunlu
areti ihtiyrlarndan meclis-i makd- mezkreye ihzr- er-i l klnan Halil
Kethd ve Kara Fakih ve Yamalkl ve Kara Ahmed ve Mustafa ve Mftzde
Molla Ali ve Hac Fakiholu Hseyin ve Hac smailolu Sar ve Kseolu Mehmed
ve Varlolu Mustafa ve Kulolu Yusuf ve Yamurolu Ahmed ve Hac Osmanolu
Mustafa ve Abdalolu Veli ve Mehmed ve Kel brahim ve Muhyiddin ve el-Hacc
Ebubekir ve Kara Mehmed nmn kimesneler ile maluml-esm ve mahsrlehs kimesneler mr-i aretlerinden ibu rfil-kitb el-Hacc Mustafa Bey ve ibu
sl- meymenet-istimlde eref-bre ve sir emvl-i mr tahsline memr zahrlebh Hseyin Aa hzr olduklar hlde vezr-i mrn ileyh hazretleri rey-y
mezkrna sizler in evglda olunduunuz crmnz nedr bilr misiz? deyu
hitb ve emr buyurduklarnda anlar dahi cevblarnda crmmz bligan m bela406
olduu bil-cmle malmumuz mukarrir ve muterifiz lkin amden407 ve sehven
403
nezr: adama, nzur

htta: memleket, lke
405
vezr-i madelet-hisl: yetenekleri adaletli olan
406
bligan m bela: fazlasyla, ziydesiyle
407
amden: isteyerek
404
199
zuhr eden crm hatmza kalem-i afv merhametleri kede buyurula deyu
ummen meclis-i makd- mezkrede istid-y inyet eylediklerinde es-sgru
yebk vel-kibru yaf, misdknca408 merkmnlarn vki olan hatlar afv
buyurulub ancak bundan byle voyvoda ve mr-i aretlerinin reylerinden hric vaz
hareketde bulunmayub herbr itat ve inkyd zere olub ml- mrlerini vakt
zamnyla mr-i aretleri marifetiyle kabzna memra ed ve teslm ve katan
semm-i409 cemiyyet ve tark-i err () fesda slik olmayub yaylak ve klaklarnda
mr-i aretleri ile konub ve gb ve eer aretleri riclinden biri yahud ikisi
her kim olur ise olsun voyvoda ve mr-i aretlerinin szlerinden hric ve hilf- er-i
erf vaz hareketleri zuhr eder ise alel-ittifk ahz ve mr-i aretlerine ve
voyvodalarna teslm ve crmne gre tedb gmlna410 herbirleriniz rz ve
mteahhid olur musunuz denildikde merkmnlar eer bu rtun hilf bizlerden
fim bad zuhr ve sdr eder ise evvelki nezrimizin zerine hsn-i rz ve
ihtiyrmz ile matbah- mireye 50 bin guru zamm ve nezrimiz olsun her ne ki emr
buyuruldu ise cmlemiz rz ve mteahhidleriz deyu bit-tavis-saf ver-rz l bilkerh411 herbirleri meclis-i makd- mezkrede krr ve itirf edb bu krrlar
hccet-i eriyye olsun dediklerinde mukrrn- merkmnlarn ber minvl-i merh
krr- merhalar mahallinde zabt olunub hfzen lil-makall hazel-veska al m
hvel-hakka bit-taleb ketb olunub yed-i tlibe it olundu. Hurrire fi evhiri ehr-i
Cemaziyel-lli-sene hamse ve sittn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Fahrl-ulem-i sbk es-Seyyid Halil Efendi, el-mvell, be-Adana
Umdetl-ulem Hseyin Efendi, Mercanzde
Fahrl-ulemil-kirm es-Seyyid Sadi Efendi eyhzde
408
es-sgru yebk vel-kibru yaf, misdknca: kkler alar, bykler affeder sz gereince.
semm: zehir, au
410
gmlna: kulak bkme, tedb, terbiye
411
ver-rz l bil-kerh: irenme ve isteksizlik olmakszn
409
200
Umdetl-rifin es-Seyyid Mustafa Efendi, el-Hatb

Fahrl-emsl es-Seyyid Hseyin Bey , kim-makm- nakbl-eraf, be-Adana.
Zahrl-ebh es-Seyyid Osman Aa, Mustafazde
Fahrl-akrn el-Hcc Mustafa Aa, Salibzde
Umdetl-ebh es-Seyyid Hseyin Aa, Haseki-i serdr- Adana
Fahrl-ebh smail Bey, Gazizde
smail Bey, idemzde
Bil-cmle aavt ve Alemdrn
Hddm- mahkeme ve gayruhum
71.
Oldur ki
Medne-i Adanada Hne Kurbu Mahallesi skknndan iken bundan akdem vefat
eden Mehmed bin Molla lyas nm mteveffnn verseti zevce-i menkhe-i
metrkesi Emine binti Hamza ile sulbi sagr olu sa ve sulbi sagr olu Abdrrezzak
ve sulbiyye sagre kz mmglsm nm sagrlere mnhasra olduu lede-er-i
erf zhir ve mtehakkk oldukdan sonra tereke-i mteveff-y mezbrdur ki ber
vech-i t zikr olunur. Hurrire fi Receb sene 1165.
nek
Tencere
Sahan
Lenger
Tas
Yorgan
Yasdk maa minder
Seccde
Mstamel ul
Khne uval
Buday mvellid
Kazma
Tecemmlat- Hne
Ceman yekn guru
Minhl-ihrct
Techz ve tekfn
Resm-i d
Muhzriyye
Sahhl-bk
Hisse-i zevce Emine
Hisse-i ibn sa
Hisse-i ibn Abdrrezzak
Hisse-i bint mmglsm
1
1
1
1
1
3
3
Kymet Guru
130
13
1,5
kymet para 20
kymet para 20
kymet para 30
kymet para 20
kymet para 30
kymet para 20
1
3
kymet para 20
para
10
153,3
10
4,5
201
para
rub
30
1
para
30
138
14,5
49,5
49,5
24
72.
Defter oldur ki
bu 1165 senesine mahsb hlen eylet-i Adana vlsi sadr- esbak vezr-i
ecaat-semr devletl inyetl el-Hcc Ahmed Paa hazretlerine b fermn- l
tahassus klnan imdd- seferiyyenin taksit-i snsi olan 3.375 guru ile harc 250
guru ve sadetl kethd-y muhterem hazretlerine 250 guru ve buyuruldu getren
mbir aaya hdmet 250 guru ve slyne zerine tahsldar olan el-Hcc Mehmed
Aaya hdmet 150 guru bi-hesbil-iktiz 65 senesine mahsb verilecek konaklarn
icrtndan vilyet in isticr olunan kafesli harem kirs 50 guru ve saray ile
mahkeme in defa verilecek cr 200 guru ve sadetl kethd bey hazretletrinin
skin olduu konak cresi 100 guru ve 64 senesi in konak- mezkr in
mahallesine verilen 40 guru ve masraf- efendi ile vekl-i harc ve atk tfenkiba
skin olduklar konak cresi 75 guru ve Mehmed Beyin skin olduu konak cresi
50 guru ve akalolunun konann cresi 25 guru ve Msrl brahim Aann
konann kirs 35 guru ve saray kapusunda ikinci ukadrn skin olduu konak
25 guru ve derzi bann skin olduu konak 25 guru ve Karacazde Bey konann
cresi 25 guru, Harem kethds Hseyin aann skin olduu konak cresi 25
guru ve inyetl efendimizin adrlar vaz olunan oda kirs 20 guru ve bundan
akdem sadetl kethd bey hazretlerine hric ez defter verilen 150 guru ve
mceddeden saraya olan mesrf- mteferrika 160 buuk guru Tarabiolu
zimmnin atk alacandan alel-hesb 65 guru ve ehr vekllerine cret 200 guru
ve bundan olan menzil slynesinden kaz ve mahalltda kesr kalan 1.075 buuk
guru ve 65 senesini ml- menzilinin taksit-i snsinden mahsb olmak zere Adana
menzilcisine verilecek 2.000 guru ve harc- defter-i imz 700 guru ve hddm-
mahkeme 150 guru ve devletl efendimizin haremi in mceddeden su kenarnda
202
yaplacak taht ve hlye412 in bi-hasebil-iktiz 100 guru ve geen slynede defter

idhl olmayan Neccrn Mahallesinin bekyas 30 guru Bb- Tarsus Mahallesinin
30 guru min cihetil-mecm 9.586 gurua bali olmala bil-cmle ulem ve suleh
ve ayn ve erf ve ahl marifeti ve marifet-i erle olunan tevzi defteridir ki ber
vech-i t zikr olunur. Hurrire fi evast ehri Recebil-ferd li-sene hamse ve sittn ve
mie ve elf.
Nefs-i Adana
Kaz-i Yreir
Nhiye-i Cnib-ehr
Kaz-i Kara salu
Nhiye-i Dndarlu
Yekn
6.226
1.600
800
260
700
9.586
73.
Vech-i merh zere blda zikr olunan nefs-i Adana mahalltna cmle marifeti
ve marifet-i erle ber vech-i tadil olunan tevzi defteridir ki zikr olunur.
Mahalle
Neccrn
Kuru Kpr
Bb- Tarsus
Han Kurbu
Aa Mehmed
Yar Ba
narl
Kayalba
ukur Mescid
Harab Bae
Sarrcn
Sal Hamid
el-Hacc Hamid
Hac Fakih
Dervi Fakih
Aca Mescid
Emirl
Cmi-i Cedd
Debbn
Halhal413
Baytimur
Mestanzde
Su Gedii
Sar Yakub
Yortan
Paa Nebi
Guru
255
236
255
179
134
134
135
135
150
35
55
105
73
73
90
90
97
90
70
46
46
88
95
100
126
70
412
hlye: ss, ziynet.

Burada ulha olarak grnyorsa da, 79uncu belgeye dayanlarak bu ekilde okunmutur. Ayn
yla ait belgeler olmasndan dolay da tevzi defterine uyulmutur.
413
203
Ali Dede
Kara Sofu(/Soku)
Kantaran
Eski Hamam
Takan
Hanedn
Mermerli
Hamam Kurbu
Hoca- Vezir414
Kansafzde
Tekye Kurbu
Savczde
Dervi Paazde
Soku Baesi
eyh Mustafa
Kassb Bekir
eyhzde
Zimmiyn
Baeciyn415
Yekn
73
140
80
320
110
96
340
330
46
40
40
30
30
195
(silik)
130
15
535
950
6.326
74.
Oldur ki
Medne-i Adana mahalltndan Kayalba Mahallesi skinlerinden iken bundan
akdem bi-emril-llhi Tal vefat eden Hseyin Bee bin el-Hcc Hasan nm
mteveffnn verseti zevce-i menkhe-i metrkesi Zeyneb ile sulbi sagr oullar
Ebubekir ve Ahmed ve Veli nm sagrlere mnhasr olduu lede-er zhir ve
nmyn oldukdan sonra tereke-i mteveff-y mezbr tahrr ve beynel-verese al
m faraza Allhu tevzi ve taksm olunan defterdir ki ber vech-i t zikr olunur. Fi 15
Receb sene 165.
Sim kl
Sim vezn
Silah
Defa lezk vezn
briim
Sim haner
Defa siyah haner
Cedd krmz uka ni
Khne yeil dolama
Kermesud? mstamel kaftan
Mstamel kutn kaftan
2
1
2
1
1
1
1
1
1
1
414
Guru
8
10
5
1,5
2
33
17
5
7
6
imdiki Koca Vezir Mahallesi

XVI. yyda tek mahalle halinde yazlan Ermeni topluluunun burada iki mahalleye blnd
sanlmaktadr. Bu sonuca XVI.yy kaytlarnda geen bae sahiplerinin ounun Ermeni olmasndan
(Bkz. Ylmaz Kurt, XVI. Yzyl Adana Tarihi, s. 133) ulaabilmekteyiz.
415
204
Khne kemer bend kuak

Khne kemer kuak
Khne sark
Khne ibriim kuak
Mstamel uka cebe
Hoab kak
.. sakal tara
tesbih
Beyaz gmlek ve don
Khne fes ve terlik
Khne zenne gmlek ve don
Mnakka sini ortas
Mnakka yasdk
Khne alaca entari
Mai uka balk
Silecek
Mnakka sark ortas
Khne sark
Mai uka haarat gmlei1
maa minder
Mstamel turuncu dolama
Mnakka yeil makrama416
Khne mai ali ni
Sim siyah merli haner
Mee?
Defa tesbih
........ krk
Beyaz Rum alvar
Mstamel ali kuak
Abdest makrama
Mai uka alvar
Cedd kutn entari
Cedd am alaca entari
Mnakka boha
Cedd beyaz sare ve entari
Khne beyaz sare
Ukur
. Esvab
Kala kapusunda mlk dkkn
Bir kat yatak
Mstamel kilim
Khne kilim
Zili deme
Mstamel seccde
Heybe
Zrh
Getrme tahta
At Narbandi
Meklt
Helvac dkknnda kutnu
P-tahta
plik batman
en kk
Helvac
Tecemmlt- dkkn
Tecemmlt- hne
416
1
1
2
1
1
1
1
1
8
1
10
1,5
5
3
6
1
1
8
5
para
30
1
2
2
1
1
1
2
3
5
3
5
2
5,5
5
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
para
10
12
2
6
3
8
80
6
5
5
2
1
50
120
10
16
6
2
2
1
1
1
1
1
4
3
para
makrama: bir eit bez.
205
20
11
4
1
20
5
3
4
3
120
10
15
Evn-i nhasiyye kyye

20
An nakd
Ba defter Gen Alide
Mehmed Bee ile alel-itirk dkkndan
Yekn
Yalnz bin krk be buuk gurudur.
Minhl-ihrct
Resm-i ksmet
Ktibiyye
ukadriye
hzriyye
Hddmiyye
Sahhl-bk
Yalnz dokuz yz doksan sekiz guru buuk paradr.
Hisse-i el-zevce el-mezbr Zeyneb
Hisse-i el-mezbr Ebubekir
mebla 1
Hisse-i el-mezbr Veli
mebla 1
20
266
3,5
15
1040,5
para
30
rub
28
4
3
4
4
998,5
para
para
para
5
33
33
124
252
252
75.
Defter oldur ki
Ayntabdan medne-i Adana arusunda Helvac dkknnda bil-msfere skin
iken bundan akdem veft eden Mehmed bin Ali nm mteveffnn zhirde vris-i
marfesi olmayub beytl-mle rci (ve) id olmala taraf- beytl-ml-
Mslimne eran inhisr zhir ve mtehakkk oldukdan sonra hlen eylet-i Adana
vlsi devletl inyetl sadr- esbak el-Hcc Ahmed Paa hazretleri tarafndan
beytl-ml kabzna memr Mataracbalar olan Osman Aa marifet ve marifet-i
erle mteveff-y mezbrun eys zimmet-i mfredtdr ki ber vech-i t zikr
olunur. Hurrire fis-sbi min ehri abn li-sene hamse ve sittn ve miete ve elf.
Cedd seccade
Cedd zili
Dek
Teraz
Kazgan sagr
Lenger maa sahan
Sini
Tas
leen
Tas
Tas
maa tencere
tabak
Mstamel zili
2
2
1
2
1
1
1
1
1
1
6
1
1
1
1
206
Kymet Guru
4,5
5
1
3
3,5
2
1
3
1
1
3
2
1
Hurda
Defa hurda
Yekn
Yalnz otuz be buuk gurudur.
Ber mceb-i vasiyet Hseyin Aa mezbr mahalde kendi haytda iken marifetiyle
.
Minhl-ihrct
Techz ve tekfn
Resm-i ksmet-i d
rub
1
Nazriye
ukadriye
Ktibiyye
hzariye
Yekn
Yalnz krk bir gurudur.
Sahhl-bk
Yalnz beytlml in teslm olunan onbe gurudur.
Aa-y mm ileyh.
3
3
35,5
in
6,5
6
1
1
2
1
41
15
76.
El-emr kem zukire fihi nemekahu el-fakr ileyhi izze anhu.

El-Hcc brahim el-Kz bi-medne-i Adana, ufiye anh.
Medne-i Adana mahalltndan Kayalba Mahallesi skknndan rfiu hzelkitb Mehmed bin mer nm kimesne meclis-i er-i erf-i enverde yine medne-i
mezbre mahalltndan Paa Nebi Mahallesi skinelerinden olub zt tarf-i eriyye
ile muarrefe olan Kerime binti mer nm hatun mahzarnda zerine yle dav ve
takrr-i kelm edb ibu merkme Kerime Hatunun zevci olub bundan akdem
cerhan ve katlen fevt olan zmre sipahilerinden Molla Veli bin Ahmed nm
kimesnenin babas merkm Ahmed ile benim babam mer li-ebeveyn karndalar
olub babalar ismi Hac Halil ve dedeleri ismi Hac Veli ve maskat- resleri Tarsus
kasabasdr ol vechile ammizdem olub verseti ibu mezbre Kerime ile min
cihetil-usbetin-nesebiyye in bana mnhasra iken maktl- mezbr Molla
Velinin metrktndan benim hisse-i rsiyye-i eriyyemi edda taallul eder sul
olunub takrr ve tahrr ve edsna tenbh olunmak murdmdr dedikde:
gbbes-sul mezbre Kerime Hatun mdde-i mezbr Mehmedin vris olduun
bil-klliye inkr edicek mdde-i mezbr Mehmedden davsna mutbk beyyine
207
taleb olundukda udl- ahrr- ricl-i Mslimnden Avczde Mehmed Efendi ibn
Mustafa ve mam es-Seyyid Mehmed Halife bin Seyyid Halil nm kimesneler liecli-ehde meclis-i era hzrn oldukda gbbel-istihd fil-vki ibu mdde-i
mezbr Mehmedin babas mer ile maktul-i mezbr Molla Velinin babas Ahmed
li-ebeveyn karndalar olub babalar ismi Hac Halil ve dedeleri ismi Veli ve maskat resleri Tarsus kasabasdr verseti min cihetil-usbetin-nesebiyye ancak buna
mnhasradr deyu her birleri ed-i ehdet-i eriyye eylediklerinde gbbe riye(?)
eritl-kabl ehdetleri makble ve mesma olman ber mceb-i ehdetihma
mdde-i mezbr Mehmed maktl-i mezbrun hasran(?) vrisi olduu sbit ve zhir
olman hisse-i rsiyye-i eriyyesin mteveff-y mezbr metrktndan olmak zere
ed ve teslme mezbre Kerimeye badet-tenbhi-eri m vakaa bit-taleb ketb
olundu. Hurrire fi evast Zilhicce li-sene sitte ve hamsin ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Es-Seyyid Mustafa Efendi, el-Hatb
Hseyin Efendi, Mercanzde
Mehmed Efendi, ktib
Hac Hamza, Karacazde
77.
Medne-i Adana mahalltndan Ali Dede Mahallesi skinelerinden zt tarf-i

eriyye ile muarrefe olan Aye binti Halil nm hatun tarafndan bey-i tiz-zikri
krra vekli olub vekletini Seyyid Mahmud bin Musa ve Hac Ali bin (bo) nm
kimesneler ehdetleriyle sbit olan hlen zevci Sarrac Usta Yusuf bin Musa nm
kimesne meclis-i er-i lzmt-terfde ibu bisl-kitb ebn-i siphiyndan
Mirza Bey demekle marf Osman Bey bin Abdullah nm kimesne mahzarnda yle
krr- tmm ve takrr-i kelm eyledi ki:
Mvekkilem mezbre Aye Hatunun Paa Nebi Mahallesinde vki silk-i mlk-i
srf- sahhasnda mnselik olub kbleten Kadirolu Hasan Bee ve arken Halil Bee
208
mlkleri ve imlen ve garben tark-i amm ile mahdd iki bb tahtn beyt ve bir
rtme ve bir yan sofalar ve yine bir bb tahtn ve br-i m ve kenif ve bir mikdr
havluyu mtemil mlk menzilini bil-cmletit-tevbi vel-levhk ve kffetilmenfi vel-merfk rt- mbtala-i mfsideden r bey-i bt- sahh-i er ile
merkm Osman Beye ryicl-vakt semen-i misli olan 350 gurua bey ve teslm ve
temlk edb ol dahi minvl-i muharrer zere itir ve kabl ve tesellm ve temellk
eyledikden sonra semen-i meb mebla- mezbr 350 guru mvekkilem def ve
teslm ve mvekkilem dahi meclis-i beyde mter-i merkm yedinden bit-tamm
vel-keml ahz kabz edb menzil-i mahdd semeninden mter-i merkm
zimmetinde bir aka ve bir habbe hakkm kalmayub f m bad menzil-i mahdd-
mezkrda mvekkilemin vechen minel-vch sebebin minel-esbb alka ve
medhalim olmayub mter-i merkmun mlk-i mtersdr keyfe m ye ve
yahtaru mutasarrf olsun dedikde mter-i merkm Osman Bey dahi vekl-i
mezbrun krr- merhu vechen tasdk ve ifhen tahkk edicek li-eclil-istihkm
hzel-veska bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmis-slis vel-rin min ehri
Receb li-sene hamse ve sittn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Ali Bey bin Mehmed
Halil Bee bin sa
Ali Aa, Ayarkazde
Olu Ahmed Efendi
smail Bee bin Ali
Kumruolu Hasan Bee
Seyyid Mustafa Barutcu
Payasl Ahmed Efendi
Alemdar Hac Mahmud Aa
mam eyh Mustafa Efendi
eyh el-Hcc Hasan Efendi
78.
Medne-i Adana mahalltndan Zimmyam Mahallesi skknndan ibu rfi

hzel-kitb Kalpaklolu demekle arf zam Mustafa bin Hasan nm kimesne
209
meclis-i er-i hatr-i lzmt-tevkrde medne-i Diyarbekirde vki Balkl

Mahallesi skknndan olub hlen Yreir kazsnda Kayalar nm karye
ziratilerinden Mustafa bin Mustafa nm kimesne mahzarnda zerine yle dav
ve takrr-i kelm ve tabr-i anil-merm eyledi ki:
bu mezbr Mustafa bu sene-i mbrekede karye-i mezkrede ift ortam olub
ol vechile zimmetinde 70 guru cihet-i karz- erden hakkm olub karye-i
mezkrede vki tasarruf mlkm olan tarlama ilk417 eyledii alel-itirk
bezrimde418 hasl hnta ve ar mahsltm idrke419 karb olmala kends hasta ve
all olub harekt sekenta420 kudreti olmayub mahsltmn itlft izat421
olaca zhir ve nmyn olman yerine bir mil nasb ve tayn etmee kbel-i er-i
enverden tenbh olunmak murdmdr dedikde:
gbbes-sul mezbr Mustafa cevbnda mdde-i merkmun ber vech-i
muharrer takrr-i merhas zere ift orta olub ve zimmetinde 70 guru hakk
olduunu badet-tasdk vel-krr meclis-i makdda hzr ibu Murad nm kimesne
li-ebeveyn karndam olmala hissemi bey ve zimmetimde olan alacan havle
ederim deyu cevb eyledikde el-mukrrun lehm el-merkmn mezbrun cevbn
kable mteahhid olmalaryla mezbr Mustafa bin Mustafa meclis-i makdda
Hasan avuzde Seyyid Mehmed Aa ve Salendiolu Seyyid Ahmed elebi
mahzarnda karnda mezbr Murad bin Mustafaya karye-i mezkrede mezr hnta
ve ar ve penbe hissesini 100 gurua bey-i bat- sahha ile bey ve teslme taslt422
edb mezbr Murad dahi itir ve kabl eyledikden sonra semen-i mebla-
417
ilk: brakma, atma

bezr: szlk sebze ve iek tohumu olarak gemekte ise de, yrede tohumluk buday, arpa iin
kullanlmaktadr.
419
idrk: kemle erme, mevsimine yetime.
420
sekent: durma,duru, harekat
421
itlft izat: mahv ve telef olma, helak
418
210
mezbrdan zimmetinde mstekrr423 olan 70 guruu deynine merkm Mustafa bin

Hasana havle edb merkm Mustafa dahi havleyi badel-makbl bk kalan 30
guruu badehu edya mteahhid oldukda ahadihm424 herin takrrini vichen
tasdk ve ifhen tahkk etmeleriyle hfzen lil-makl hzel-veska ketb tahrr
olundu. Hurrire fil-yevmis-slis aere min ehri Receb li-sene hamse ve sittn ve
miete ve elf.
uhd'l-hl:
Seyyid brahim, muhzr
Ahmed Aa, ser muhzrn
79.
Medne-i Adana mahalltndan Halhal Mahallesi skknndan bundan akdem

esn-y tark-i hacc- erfde zim ve ryk olan Bozzade mam demekle ehr ktib
Mehmed Efendi ibn Ahmedin sulb sagr olu Mehmed ve sagre kz Hadicenin
b-hccet-i eriyye vasiyye-i mansbeleri olan vlideleri ibu hfzl-kitb Emine
binti Sleyman nm hatun meclis-i er-i erf-i Ahmed ve mahfil-i dn-i mnf-i
Muhammedde yle takrr-i kelm ve tabr-i anil-merm eyledi ki:
bu hccet-i eriyye ile vasiyyeleri olduum sadr olum Mehmed ve sadriyye
kzm Hadice nm sagrelerin nafaka ve kisve-bahya vakt-i rd seddlarna dein
eedd ihtiyc ile ihtiyclar olmala babalar mteveff-y merkmdan rs- erle
iktiz eden ve isbet eden emvl-i mevrselerinden sagrn- mezbran takrrlkifye nafaka ve kisve-bah farz ve takdr olunmak matlbumdur dedikde hkim-i
mevki sadr- kitb tuba lehu ve hsn-meab- efendi hazretleri sagrn- mezbrnn
babalar mteveff-y merkmdan mntakil emvl-i mevrselerinden zeyl-i sahifede
muharrerl-esm Mslimn tahmnleriyle sagrn- mezbrnn her birine tarh-i
422
taslt: musallat etme, satadrma

mstekrr: sbit, birlemi, karar bulmu.
424
ahadihm: ikisinden her biri anlamnda.
423
211
mezkrda vakt-i rd seddlarna dein beher yevm 10ar sa para nafaka ve kisvebah farz ve takdr edb mebla- mefrz- mezkru harc ve sarf ve hn-i zarretde
istidneye425 ve ledez-zafer malna ve men lehl-merc zerlerine rca vasiyye-i
merkmeye izn vermeleriyle hzihil-veska ketb ve tahrr ve yed-i tlibine vaz ve
it olundu. Hurrire fil-yevmil-hamis min ehri Saferil-hayr li-sene hamse ve sittn
ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Osman Efendi, ktib
mam Mehmed Efendi, ktib
Ahmed Aa, ser muhzrn
Es-Seyyid Hseyin bin dris.
80.
Cizye bert
Ba hatm-i kebr devletl Abdurrahman Paa
Memlik-i mahrsemde vki ehl-i zimmetden Yehd ve Nasarnn eran
reslarna mefrziyye olan cizyeleri beytl-ml- Mslimnin usl-i emvl-i
merasndan olub mezheb-i Hanefiye zere al ve evsat ve edn itibriyle cibyet
lzm gelmekle 1166 senesi cizyesinin cibyet-i sbk misill sene-i sbkadan bir ay
mukaddem ibu 1165 senesi abn- erf gurresinden mberet olunmak zere
hatt- hmyn- evket-makrnum sdr olman 1166 senesine mahsb olmak
zere Adana ve Tarsus ve il sancaklarnda ve tevbii kazlarnda skin ve
mtemekkin ve mrr () ubr eden ehl-i zimmet kefere ve Yehud ve Ermine-i
Acem tifelerinin eran zerlerine eds lzm gelen 1166 senesi cizyeleri ibu
1165 senesi abn- erfin gurresinden cibyet eylemek zere ve 402 al ve 3420
evsat ve 683 edn
425
426
evrk ki esnf- selse itibriyle ceman 4525426 evrk ile
istidne: geri istemek

Hesaplama sonucunda bu rakam 4505 kmaktadr.
212
cizyedr- sabk Kethdzde ibu rfi-i tevk-i ref-n- Hakan kdvetlemcid vel-ayn el-Hcc Mehmed zde mecduhu-ya sbk misill emneten
tefvz olunub ibu bert- lin- madelet-gyt verdim ve buyurdum ki:
Cizyedr- mm ileyh varub 1165 senesi abn- erfi gurresinde hkiml-vakt
muvcehesinde mr mhr ile memhr cizye evrkn boasnn mhrlerin kat ve
evrkda olan mhr ile tatbk olundukdan sonra bir keseye vaz ve vilyet kads
mhrleyb der sadetime irsl ve kalem-i mezbra tbi her belde ve karyede skin
ve mevcd yerl ve yabanc ve mrr () ubr eden ehl-i zimmet kefere ve Yehd ve
Ermine-i Acem tifeleri emir ve murhk hkmne dhil olub eran cizyeye
mstahak olan gulmlar gerei gibi takayyud ve ihtimm ile tefahhus olunub bir
ferdi hric ve kadsz kalmamak artyla vech-i meru zere ahlsi beyninde
esnf- selsenin kang snfndan add ve itibr olunur ise hatt- hmyn- evketmakrnum ile verilen nizm- cedd mcebince mukayyed mutemilinden(?) edn
itibriyle bir zer-i mahbb ve vasatl-hl olanlarndan evsat itibriyle 2 zer-i
mahbb ve zhirl-gn-mesr olanlarndan al itibriyle 4 zer-i mahbb alunub
ve zer-i mahbb tedrknde acz usreti427 olanlarndan zer-i mahbb hesb zere
aldan 11 guru ve evsatdan 5,5 guru edn 2,5 guru 1 rub olmak zere ecns-
nkddan ne gne aka getrrler ise hlisl-ayr ve tmml-vezn olanlarn ryic
olduu vezn zere mrr- cedd stanbul altunu 440ar akaya ve zer-i mahbb ile
zincirli Msr altunu 330ar akaya ve turay altun 315 akaya ve tural sa parann
her krk428(?) adedin 1 guru hesbyla alnub cizyeleri bu vechile cibyet ve tahsl ve
rt- mukarrer-i mezkra keml-i ihtimm ve itidl zere mrt429 olunub haddi
tecvz ve taadd ile sebeb-i sadkat ve tark-i istikmetden udl edenlerin eran
427
428
usret: zor, glk

metinde eklinde yazlmtr.
213
mstahak olduklar cezlar tertb oluna ve ehl-i zimmet keferenin her birine mrden
mhr ile memhr ekliyle birer kad verilb tahamml-i cizyeye tevz eyledii
evrkn alsndan 12 ve evsatndan 9 ve ednsndan 6 para mukayyede ve bundan
mad her bir varakdan 1er para dahi cizye muhsebesi ve ktiblerine cret-i
kitbet tayn olunmala mcemmi olan asl- ml- cizye hn-i muhsebede
deynlerine mahsb olunmak ve memlik-i mahrsemde vki evkf karyelerinde
skin ehl-i zimmetde seltn-i izm430 ve vzer kethdm mrmrn ve sirlerinin
havss ve ocaklklarna ve voyvodalklarna dhil ve baz esbba binen defterden
ifrz ve makt olanlar gerek rhib ve patrik ve kasis431 ve bir tark ile ellerine bert
alub tercmanlk ve mufiyet iddisyla olanlar bil-cmle ref olunmala mdme
ki iktisbda ve amele kdir olub iktisbda mni olur zamanda ve ...... ve kl
veyahud ekser fiyet-i marz432 olmaklu gibi arz- sahhas olmaya ve sir ehl-i
zimmetde istisn olmayub cmlesinden vech-i er zere tahamml ve istihkklarna
gre yed-i vhidden esnf- selse itibriyle cizyeleri cibyet ve cizyeye mstahakk
olmayan sab ve zhirl-gn olmayub pir fn ve amel-mnde olub bir vechile
kr kisbe iktidr olmayanlardan hilf- er-i erf cizye taleb olunmaya ve ehl-i
zimmetden ibtid .. ve defatdan ed-y cizyeye kudreti olmayanlardan
madsndan ml- cizyeyi drt taksit ile cem ve tahsl eyleyb cizyedrlar dahi
taksit rtu zere vakt zamnyla cizye hizmet-i teslm eyleyeler ve ml- cizye
snneten ve ictihden433 icbet eden vridt- eriyyeden ehl-i zimmet skt434-
cizye(ye) mstelzim 30(?) aded zerden skini iken . ile mstahak olduklar
429
mrt: gzetme, bakma, sayma

metinde eklinde yazlmtr.
431
kasis: Kei, rahip, piskopos.
432
fiyet-i marz: hastalktan kurtulmak
433
snneten ve ictihden: snnete ve ictihada uygun olarak.
434
skt: inme, dme
430
214
cizyelerin vermek in zr-i irdet(?) itir veyahud bir tark ile ..... veyahud alya
mstahak iken evsat ve evsata
81.
mstahak iken edn cizyesin vermei tasdk eder olur ise cizye-i eriyyelerinden
imtin eyledikleri in ol maklelerin rakabiyesi zerine mazrb olan cizyeleri
aldkdan sonra eran eedd-i ikb435 ile cb eden cezlar tertb oluna ve ehl-i
vilyetden baz z-kudret kimesnelerin ba ve bae ve iftlik ve deirmen ve
mandralarndan oban ve ner436 olan nmyla ve sir bahne ile ehl-i zimmeti
istishb ve cizyelerin verdrmeyb bu gne harekete cesret eyleyenler bis-i
hazeln ile olur ve ukbt- edd ile muteb437 olacaklarn mukarrer ve muhakkak
bilb selmet-i hlleri in keml-i intibh zere hareket eyleyeler ve cizyedrlar
birbirlerinin mukyeselerine dhil olmayan rey bir hile ile ifte evrk gnderb
tevz olunduu eran sbit oldukda verdii kadlarnn kendye red ve akas bittamm tahsl ve asl cizyedrna teslm ve tahammllerine gre evrklarn
mukyesesine dhil olan cizyedr tarafndan verdirilr vechile taalll ve muhlefet
etdirilmeye ve baz rey skin olduu kasaba ve karyesinde mnim438 ve
mtemevvil439 al veya veyahud evsata mtehammil iken ve al ve evsat cizyesin
vermemek in civarlarnda vki her kaz cizyedrlarnda hle ile edn ve evsat
yahud edn kad alub miriye gadr eylemek ihtimlleri olursa ol asllarn olmamas
tenbh ve mlk ve aher(?) ve emlkine nazar olub esnf- selsenin kang snfndan
add ve itibr olur ise vech-i er zere istihkklarna gre evrklar verilb bu
bahne ile rey fukarsna gadr ve tecvz olunmaya ve her bir ehl-i zimmetin
435
eedd-i ikb: en edid cezalandrma

ner: erkek
437
muteb: paylama, cezalandrma
438
mnim: yedirip iiren
436
215
tahammllerine gre cizyeleri cedd olmak muktez iken baz mahallt ve kurnn
kocabalar kend cizyelerin tahkk in topdan evrk alub reyya istihkklarna
gre tevz olunmayub ml her ne ise beynlerinde hesb ve hilf- er-i erf alesseviyye tevz olunduu misma- hmynuma ilk olmala bu bidad- kerih440 dahi
men olunub her bir ehl-i zimmetin tahammlerine gre cizyedrlarndan ekli ile
evrklar verilb cizyeleri cedd oluna hsl- kelm hilf- erf istikmet ile harekete
ve hilf- rt- bert- lin rey fukarsndan teeff-i muayyende ve zahre
ktibine ve sarrfiyye ve kolcu akas nmyla bir habbe taleb eylemeyeler ve kezlik
kuzt ve nvvb dahi harc- mehkim nmyla reydan ve umml- cizyeden kall
ve kesr min bad bir nesne taleb eylemeyeler yle ki kzlar ve cizyedrlar celb-i
ml sevdsyla reyya zulm taadd etdirirler ise srren ve alniyyen tehabbs441
nakz442 olunub izdiyd aldklar zhir olur ise kayd bend ile asitne-i sadetime
ihzr ve eran muhkeme haklarndan gelnr ana gre ibu bert- linm
rtuna mrat olunub kadlar ve voyvodalar ve kur zbitleri ve sir skkn-
vilyet bil-ittifak cizye-i cedd hussundan cizyedrlar inet ve muhlefet ederi
olur ise haklarndan gelinmek zere ism ve resimleriyle der sadetime arz ve ilm
eyleyeler ve her bir neferin mahallesiyle ve firar olanlar karyesiyle mrr u ubr
edenleri ismi ve resmiyle alel-esm defter-i cizye muhsebesi kalemine teslm
eylemek zere der-i devletime getreler ve cizyedrlar memr olduu kaz ve
nevhye tevzi eyledii evrk min bad kolcular mhrlemeyb ve eklsiz kadlar
vermeyb hn-i iktizda itibh oldukda tatbk olunduu mutbk olmak in cizye
kalemine hfz olunan mhrlerle mhrleyeler ve ibu bert- linmda tayn ve
439
mtemevvil: zengin, servet sahibi.

kerh: irkin. (mekruh)
441
tehabbs: habs olma
442
nakz: istemek
440
216
tasrh? olunan urt ve kuydun tenfzi ve icrsna her birleri gerei gibi ihtimm
eyleyb hilfyla vaz hareketden bu bbda ihtirz ve ictinb eyleyeler yle bileler
almet-i erfe itimd klalar. Tahrren el-yevms-slisi aere Cemaziyelhir li-sene
hamse ve sittn ve miete ve elf.
82.
Adana ve Haleb cniblerinde vki kadlara ve kethdyeri ve serdr ve ayn-

vilyet (ve) i erlerine hitben sdr olan emr-i lin ibu 1162443 senesine mahsb
ml- mevcibleri memen444 ve mahfz yerlerde bekledb kifyet mikdr adamlar
koub mutemedn aleyh msellah adamlar koub gerei gibi hzf- hrset etdirmek
sdr olan emr-i ldir. bu mahalle kayd olundu. Hurrire fi 12 min Ramazan sene
165.
83.
Vech-i merh zere

Adana eyletine tabi Narlca mezraasnn nsf hissesi Hasan Aann uhdesinde
olub ibu 1165 senesine mahsben ml- muktaa ......(?) yalnz 55 guru ve
kalemdahi(?) iktiz eden 11 guru tammen ve kmilen mm ileyh Hasan Aa
yedinden cizyedr- mm ileyh Molla Hasan ..... mebla(?) teslim-i hazne ve resmi
bulunub lehu eclil-..... sened ibu tahvl verildi. Selh-i . Sene 165.
MHR ( vl-i Adana)..
Muktaa-i Mlazi, tabi-i eylet-i Adana.
Kymet Guru
580
213,5
nsf- smn hisse Dellalzde Hallc Mehmed Efendi
362,5
443
Her ne kadar metinde 1062 yazyorsa da, belgenin tarihinden dolay yz yldan fazla bir zaman
ncesine atfta bulunmas imkansz grnmektedir. Dorusu 1162 olmal.
444
memen: gvenilir
217
Kalemiyye guru
73,5
84.
Vech-i merh zere

Eylet-i Adana muktaas nsf- smn hissesi Adana skknndan Dellalzde
Hallc Mehmed Efendinin olub hissesine isbet eden 362,5 guru ml ve kezlik
hissesine den iki ......(?) kalemiyyeden smn 3,5 guru 1165 senesine mahsb
mm ileyh el-Hcc Mehmed Efendi yediyle ukadr- veli-niamm Molla Hasan
mberetiyle tammen ve kmilen teslm-i hazne-i vel-niamm olmala lehu
eclil- sened ibu vusl verildi. Sene-i merkma mahsb ml- muktaa ve
kalemiyye tammen teslm-i hazne olunmala herden mdhale ve taarruz
olunmaya. F 28 sene 1165.
MHR ( vl-i Adana)..
85.
Delll Musa Bee Bey

Haleb muhassll aklmndan Adana civrnda mutavattn Arb tifesi rsm-
raiyyetleri tahsline memr ukadr Hseyin Aa ve karnda Osman ibn
Abdullah nm kimesneler meclis-i er-i hatr-i lzmt-tevkrde ibu rfil-veska
Eski Hamam Mahallesi skknndan es-Seyyid Musa Bee bin Musa Bee nm
kimesne mahzarnda zerine yle dav ve takrr-i kelm eyledi ki i bu sene-i
mbrekede tahsline mm ileyh tarafndan b-tezkire-i Dvn memr olduum
Arb tifesinden ibu merkm es-Seyyid Musa Bee Kabeyn(?) cemati
reysndan olmala ibu 1165 senesine mahsb olmak zere zerine eds lzm
gelen 5 gru ml- mukayyedini taleb eylediimde dahi imtina eder sul olunub
takrri tahrr ve mceb-i erisi icr olunmak murdmdr dedikde gbbes-sul
merkm es-Seyyid Musa Bee cevbnda cemat-i mezbreden olmadmdan gayr
218
eb an ceddin sefere eer yenieri olduum hasebiyle mddet-i mrde resm-i raiyyet
nmyla bir aka verdiim yokdur deyu defle mukbele ve mazmnu takrr-i
merhasna muvfk bir kta emr-i l ibrz etmein ref-i merhasna muvfk
beyyine taleb olundukda yenieriyn zmresinden cemm-i gafr ve cem-i kesr
mevskl-kelm kimesnelerden Seyyid Musa eb an ceddin yenieri zmresinden
olub zuhr eden sefer-i hmynlarda mevcd bezl-i vcd edegelmidir ve resm-i
raiyyet verdii yokdur deyu tark-ehde haber vermeleriyle mddeyn-
mezbrnn merkm Musa Beeden resm-i raiyyet talebiyle b-vech murazadan
men birle m vakaa bit-taleb ketb olundu. Hurrire fil-yevmis-sani min ehri
Saferil-hayr li-sene sitte ve sittn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
El-Hcc Ahmed ibn Mehmed
Seyyid Hasan bin Molla Mehmed
Ali Bee bin Hac Ebubekir
Osman Bee bin mer
Sleyman bin Mahmud
Ali bin Mehmed
Ve gayruhum
86.
Medne-i Adana mahalltndan Zimmyn Mahallesine mlhak Hammlolu

Mahallesi skinlerinden ve Yenieri Serdengedi aalarndan el-Hcc Ali Aa bin
Abdullah nm kimesne hlen eylet-i Adana vlsi olan sadr- esbak vezr Aristo
rtbesi devletl inyetl el-Hcc Ahmed Paa yessere Allhu m yurdu ve m
yehazretlerinin savb- mrnelerinden tayn buyurulan Baavu Mehmed Aa
mberetiyle ihzr- er klnan mahalle-i mezbre mtemekkinlerinden hmiln-
hzes-sifr Kodalanolu demekle rif Mank veled-i Asvazedor veled-i Bedros nm
zimmler muvcehesinde yle dav ve bast- mdde edb beher sene eyym-
Temmuzda ahl-i Adana medne-i merkme Adana hsn dernunda ve bedestan
tabr olunan mahalle sandklarn vaz edegelmeleriyle ibu sene bundan akdem ben
219
dahi yaylaa hzr ve mde olduum hlde bi-nefsihi mlik olduum 4.500
guruluk zincirli ve zer-i mahbb ve 1.162 guruluk yaldz altunu ve 670 guruluk
fndk tabir olunur stanbul altunu ve yine 550 guruluk zer-i mahbb ve dennr445-i
sire 500 guru kymetl bir ift altun burma bilezik ve 118 guru kymetl bir ift
minekr kuak ve bir mikdr Hind ve am paralar tuhfe446 kumadan min hayslmecmu 7.500 guruluk ber vech-i muharrer ecns- nkd ve dennr ve eya-y
mahdeyi kise ile memhren bir sandk dernunda vaz ve kilidleyb tarh-i
kitbdan 4 ay akdem ibu sefrn Mank ve Asvazedor ve diyar- am- erf ticret
vechi zere mrh ve zim olan mersm Mankn karnda gayib-i anil-beled
Tanil nm zimmlerin bedestan dernunda vki dolablar dernunda bi-tarkilemne vaz edb badehu yaylakdan avdet(?) . dolab- mezkrdan sandk-
mezbru ref ve menzile varub sandk- mezkra nazar eylediimde kufl447 mektb
ve dernu zikr olunan der-muaddede(?) kiseden hl ve teh olub bir sene zhir
olmamala ben dahi hliyan htta448-i Adanada . efz-y sadret olan vezr-i
mrn ileyh esbaallahu aleyh-hazretlerinin pgh- penhlarna ifde-i hl edb
gib-i mesfr Tanilin bu esnda zim-i ticret olmasndan zannm galib olmala
mesfr Asvazedor bir nice eyym habs-i meknda cevr azar- tehdd olunub ol
vechile mebli-i mezbr borcum ve deynim olsun deyu krr etmekle krr-
mezkresine binen hlen 7.500 guruu mersmndan taleb ederim sul olunub
tahrr ve takrr ve mceb-i ersi icr olunmak matlbumdur dedikde gbbes-sul
mesfrn Mank ve Asvazedor dahi cevblarnda fil-vki tarh-i mezkrda ibu
mddei-i mezbr Ali bir sanduunu skin olduumuz dolaba bi-tarkil-bed vel-
445
dennr: dinardan cem.

tuhfe: armaan
447
kufl: kilid
448
htta: memleket, yer
446
220
emne vaz edb ve zikr olunan sanduun dernunda ne olduunu hl midir teh
midir bizlerin katan malmumuz deildir ve merkm Ali Aann olu olub cem
umr ve hussunu meznen ve murahhasan ryet eden ibu hzr- bil-meclis elHcc smail nm b-emredin449 dahi baka sanduu olmala gh-be-gh sanduuna
nesne idhl ve ihrc edb ann bu vechile feth ve seddinden450 mad mezbr Ali
Aann sanduuna vechen minel-vch nazarmz taalluk etmeyb bizlerin haber
ve ghmz yoiken bizleri ahbes mevzide nice eyym habs ve inkl ile takayyud
ve gece ve gndzde cezmz tedd ve kendi adamlarna ekser mefsilimizi451
urkumuz keke ile birbirinden tefrk etdirmekle hlen iki kolum amel ve
hareketden kalub amel-mnde admn-nef452 olmudur bu gne madmr-rz
olub tahamml-i beerden hric ukbet-i edd ve mihnet-i kesireye adem-i
tahamml ve ......(?) n ol mikdr aka borcum ve deynimiz olsun deyu cevb
edicek eya ve metrkun ayn zuhr etmedike mesfrlarn bil-kerh vel-cez krr-
merhalar eran muteber olmad ktbi fkhiyye-i mutebertda mastr ()
mukayyed olduu mutazammn rsmtn yedlerine bir kta fetv-y erfeleri dahi
olmala mdde-i mezbr el-Hcc Ali Aadan evvela ol mikdr dennr-i mevsf-
mezkru sanduuna vaz ve sanduu zimmyn- mesfrnn yedlerine ibda ve
teslm eylediklerine ve sniyen mersmlarn srkata ve ahzlarna beyyine-i dil taleb
olundukda nice eyym havl453-i mhille imhl olunub454 vefk-i er zere beyyine
itynna kdir olmayub aczi izhr edb ve mesfr Asvazedora ol vechile ibtl-i az
ve derece-i helke resde olmak misill ikrh- muteber ve kerh ve cez ile iddia
449
b-emred: daha by ve sakal kmam, gen.

sebd eklinde yazlmsa da, anlam btnlnde alp kapanmasndan anlamnda bu ekilde
okunmutur.
451
mefsil: mafsaldan cem. Eklem yerleri
452
nef: yarar, kar
453
havl:h, kuvvet
450
221
eyledii eynn ayn ve eseri katan zhirde olmayub ve davsna mutbk beyyine
srka itynndan acz iktizs zere zimmiyn- mesfrnn maduriyetleri ledeer mtehakkk olmala mdde-i mezbr el-Hcc Ali mersmnlarn Mank ve
Asvazedora b-vech-i er gadr cevr ve taarruzdan badel-meni-er m
vakaa bit-taleb ketb iml olundu. Hurrire fil-yevmil-air min ehri Zilhicce lisene hamse ve sittn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Fahrl-ulemil-kirm es-Seyyid Halil Efendi, be-Adana, sbkan
Fahrl-meyih es-Seyyid Sadi Efendi, eyhzde
Fahrl-ayn Ebubekir Bey, Gazizde
Umdetl-ayn es-Seyyid Mehmed Aa, Bozzde
Fahrl-ebh es-Seyyid Hseyin Bey, Dervi paazde
Fahrl-ebh es-Seyyid Hseyin Aa, serdr- Adana
Fahrl-ebh Davud Aa, serdengedi ba
Fahrl-ebh el-Hcc Mustafa Aa, Cuburzde
Umdetl-ayn es-Seyyid Osman Aa, Gazanferzde
Umdetl-ayn Mehmed Aa, Yiitba
Ve gayruhum minel-hzrn
87.
Defter oldur ki
Hlen eylet-i Adana arusunda Cedd Han demekle arf han odasnda455
msfereten skin iken bundan akdem veft eden Ali bin Abdullah nm
mteveffnn zhirde vris-i marfesi olmamala taraf- beytl-mla rci ve aid
olmala hlen eylet-i Adana vlsi devletl inyetl sadr- esbak el-Hcc Ahmed
Paa hazretleri taraf- bhir-ereflerinden beytl-ml kabzna memr Matarac
balarndan olan Osman Aa marifet ve marifet-i erle sk- Sultnde frht
olan eynn mfredtdr ki ber vech-i t zikr olunur. Hurrire fil-yevmil-ir min
ehri abn li-sene hamsin ve sittn ve miete ve elf.
Kymet
Devletl inyetl efendimizin vekl-harc
aaya verilen harar ift
454
455
13
havl-i mhille imhl olunub: belli bir zaman kadar mhlet vermek
Metinde eklinde yazlmtr.
222
Guru
20
Defa aa-y mm ileyh
300
.
Siyah kebe
Fruht olan .
Pitov
Balmumu
Evn-i nhsiyye
.
Hac Abdurrahman Aaya izme-bahs
Revgan- sde
Ceman yekn
Minhl-ihrct
Techz ve tekfn
Resm-i ksmet-i d
Nzryye
ukadriyye
Ktibiyye
hzriyye
Dellliye ve ktibiyye
Oda kirs
Hastal hlinde olan mesrf
Matarac Osman Aaya
Yeknl-ihrct
Yalnz krk alt buuk gurudur.
Sahhl-bk
Yalnz beytl-ml- Mslimn in Matarac ba aaya altm guru teslmdir.
10
1
35
1
5
1
2
1,5
28
20
1
106,5
3,5
6
2
1,5
2
2
2
10
9
5
46,5
60
88.
Azamet-meb erat-nisb smail Efendi km-yb

Gbbet-tahiyye inh olunur ki:
Hlen mutasarrf olduumuz Adana kazs niybeti ibu 1165 senesi evval-i
erfi gurresinden ber vech-i emnet size tefvz ve sipari olundu. Gerekdir ki
beynel-ahl icr-y ahkm- er-i Nebevde ihtimm eyleyb vki olan mevt-y
askeriyye mlhaktn dahi tahrr ve tevzi-i taksm-i beynel-veresede synet-i
ermil456 ve eytmlara mecd-i say ihtimm eyleyesin. Vesselm. Hurrire fittarhil-merkm.
el-Fakr Mrahizde Mehmed Hamdi, el-kad, be-medne-i Adana
89.
Medne-i Adanada Hne Kurbu Mahallesi skinelerinden olub zt tarf-i

eriyye ile muarrefe ibu rfiatl-veska Elif binti Mahmud nm hatun hlen
223
eylet-i Adana vlsi sadr- esbak vezr-i asfnazr devletl inyetl el-Hcc Ahmed
Paa yessere Allhu m yurdu ve m yehazretlerinin kbel-i llerinden tayn
buyurulan ukadr mberetiyle ihzr- er-i l klnan kebr olu mer Bee ibn
Mustafa nm kimesne mahzarnda zerine bil-ihle yle dav ve takrr-i kelm
eder ki:
Mahalle-i mezbrede vki kbleten Musluolu menzili arken Ark Sipahi
Mehmed Bey menzili imlen Musulluolu menzili ve taraf- rabii Mehmed menzili
ile mahdd olan mlk menzilimi bundan akdem ibu sadr- kebr olu mer Beeye
beni lnceye dein infk ve ilbs etmek artyla hbe ve teslm etmiidim. Menzili mahdd- mezkru zabt edb beni redd eder. Ben dahi bu artla olan hbenin adem-i
shhatine binen rcu edb menzil-i mahdd-i mezkru taleb ederim sul olunub
takrri tahrr ve kasr- yedine tenbh olunmak bil-asale matlbemdir dedikde;
Gbbes-sul mezbr mer Bee menzil-i mahdd- mezkru mevhben zabt
eylediin krr ve lkin bu rt beynimizde mnakid457 olmad deyu badel-inkr
mevhibe458-i mezbreden davsna mutbk beyyine taleb olundukda li-ecli-ehde
ikme eyledii brahim bin Ali ve dier brahim bin Hzr nm kimesneler
ehdetleriyle rt- mezbr meclis-i erde sbit ve zhir olmala al mceb-i
ehdetihm huss- mezbru hlen Adanada mezn- bil-ift ve mevsfl-fetv
olan fazletl Halil Efendiden istift olundukda:
Hind menzilini olu Amra lnceye dek infk ve ilbs edersen senin olsun
deyub hbe ve teslm eylese hlen Hind bu artla olan hbenin butlnna459 binen
menzil-i mezkru Amrdan almaa kdir olur vallahu alem olur deyu ktb-i
456
synet-i ermil: dullar korumak

mnakid: iki taraf arasnda resmen kabl olmu, muahede, musaleha.
458
Mevhibe: Hibe yapan kadn.
459
butln: iptal etmek
457
224
fkhiyye-i mutebertdan fetev-y hulsada talikl-hbe bi-art btl inne zekere

bi-kelimeti an ...... .. (Arapa metin var, 3 satr okunamyor) ile ift ve
imz buyurman ber mceb-i fetv-y erf ehdethm rt- mezbr ile hbenin
adem-i shhate ve butlnna binen menzil-i mahdd- mezkru mddeyye-i
mezbre Elif Hatuna teslme tenbh birle m vakaa bit-taleb ketb olundu. Hurrire f
evili ehri evvalil-mkerrem li-sene hamse ve sittn ve miete ve elf.
uhd'l-hl:
Fahrl-ulem Hseyin Efendi, Mercanzde
El-Hcc Mustafa Efendi, Burhanlzde brahim
Es-Seyyid Mehmed Hasan avuzde Muhzr Mehmed
ulkazde brahim bin Ali
Ve brahim bin Hzr Abdurrahman
Ve gayruhum.
90.
Defaten oldur ki
Hlen eylet-i Adana vlsi vezr-i asfnazr devletl inyetl Mustafa Paa
yessere Allhu yridu m yea- hazretlerinin tarafndan beytl-ml kabza memr
Matarac el-Hcc Hasan Aa mberetiyle kbel-i erden irsl olunan Abdullah
Efendi ile medne-i Adana Skunda Siph bazarndan bil-vris-i marf fevt olan
Kayseriyeli Sarrc Usta Sleyman bin (bo) nm kimesnenin dkkn- mezkrede
dernu iinde olan eyas sk- Sultniyede mbir-i merkm marifetiyle fruht
olunub taraf- beytl-ml in mm ileyh aaya teslm olunan defteridir ki ber
vech-i t (zikr olunur.) Hurrire fi 2 min Muharreml-harm sene 1166.
Mteveff-y mezbrun dkkn ve dernunda olan sarac eyas bahs
Yalnz yirmi yedi buuk gurudur.
Minhl-ihrct
Techz ve tekfn
Deyn-i msebbet bi-ehdeti Ali Bee bin Ebubekir ve Ahmed bin Mustafa ehdetleriyle
sbit ve Drri Hseyin Aaya verilen
Resm-i ksmet-i d
Ktibiyye
Beytl-ml ukadriye (ve) hddmiye
Dellliye ve dkkniyye
Sahhl-bk
225
Guru
27,5
3,5
14
2
1
1
1,5
4,5
Yalnz drt buuk guru aa-y merkm el-Hcc Hseyin Aaya teslm olundu. Sahh
91/A.
Fil-asl Amasya sancanda Ta Abad kazsna tabi Tanba karyesi skknndan

iken bundan akdem tark-i Hacc- erfden avdetinde Kurd Kula nm mahallde biemril-llhi tal vefat eden Alemdar Hac Hasan Aann zhirde vris-i marf ve
marfesi mevcd olmayub hlen vl-i vl-nin eylet-i Adana devletl inyetl
brahim Hilmi Paa Paa yessere Allhu m yrdu ve m yehazretlerinin taraf-
devletlerinden emin beytl-mli kabzna memr Ali Aa marifeti ve marifet-i
erle mteveff-y merkmun bil-cmle terekesi tahrr oldukdan sonra Belan
Kasabasna460 duhlnde hl-i haytda karye-i mezbr skknndan ibu bis-i
memhr defter enitesi Hac mer Aa bin mer nm kimesne mahallinde terekesini
vrisine teslm etmek zere vas-i muhtr nasb ve tayn eylediini beytl-mlci
mm ileyh muvcehesinde yine karye-i mezbre skknndan Hac Ali bin
Abdlkadir ve el-Hcc Hasan bin Mehmed nmn kimesnelerin ehdetleriyle sbit
olub mcebince mteveff-y merkmun eyas vas-i merkma teslm olunmala
tahrr olunan eyasnn defteridir ki ber vech-i t zikr olunur. Hurrire fi 13 min RA.
sene 37.
Hama kua
emseli krmz uka al kaput
Yaldzl
iekli Acem al
Mstamel mandall krmz uka ni
Mstamel ayyl mandall krmz uka ni
Mstamel uka mandall cbbe
Mstamel harra
Gur aac ber vech-i tahmin dirhem
Ham gur aac tesbih
Kalem Bey tesbih
Acemkr turuncu ar al
Hind destr
Kebr sar
Krmz iekli am alacas
Kemayar deme
460
4
1
1
1
1
1
5
2
1
3
11
1
1
Bugn Hataya bal Belen buca.
226
Guru
120
350
100
30
60
50
25
15
3
10
250
45
60
55
yerzin tesbih
1
mstamel destr
1
Mstamel iekli entari maa khne evre
uka alvar
Khne krk
Khne kubr ..... temr maa vezn
Khne seccade mara gmlei
Sim alafl pala
1
Enam- erf, Mevlid-i erf, ilmihl, Delail-i hayrat maa sim kab
Rubiyye
50
Fndk
3
slamboli
1
Mahmudiye ......
1
ceman
Yirmi altlk rubiyyesi
1
Yaldz
1
Mecd(?)
41
ceman
Bargir res
1
Esb res maa eer takm
1
Yekn
Yalnz iki bin yedi yz krk yedi gurudur.
Minhl-ihrct
Resm-i ksmet- d
Resm-i beytl-ml
Nzriyye, ktibiyye, ukadriye, ihzriyye, kaydiyye
30
Vas yediyle dyn- mteferrikasna
Sahhl-bk
Yalnz iki bin yz otuz bir buuk guru vasi-i merkma teslm olunmudur.
25
20
100
30
5
5
200
50
232
657,5
100
150
2.747,5
guru
137
137
7
2.331,5
91/B.
Der liv-i bedel-i anm
7.500
Yedibin beyz gurudur. Sahh

Es-Seyyid Ahmed, el-mvell hilfetihi bi medne-i Adana, nemekahu el-fakr
ileyhi, izz nuhu
Gufire lehu.
Vech-i tahrr-i hurf budur ki
bu 1237 senesine mahsben Adana sancandan b-fermn- l tahsline
memr olduum anm bedeliyyesi olarak sene-i mezkra mahsben liv-i mezkre
ahllerinden yalnz yedi bin beyz guru ahz kabz eylediimi mir ibu tezkire
tahrr ve iml ve ahl-i merkma ihle olunmudur. Vakt-i hcetde ibrz eyleyeler.
Fi 23 R (Rebilhir) sene 37.
Mehmed Nuri, ukadr, ser-Kassab- hassa, hve.
227
92.
bu 1237 senesi Rebil-evvelinin 20 gnnde Rz- kasm itibriyle hlen

eylet-i Adana vlsi vezr-i stde-tedbr461 devletl merhametl brahim Hilmi Paa
yessere Allhu m yridu ve m yehazretlerinin inzimm- rey-i mrleri ve
marifet-i er ve cmle vch- ahl marifetleriyle tevzii iktiz eden slynenin
defteridir. Ber vech-i t zikr olunur. Hurrire fit-tarhil-mezbr.
Guru
36 senesi mahslnden olmak zere matlb- cihandr buyurulan 15bin kiyel-i
slambol hnta beher kile 2er gurudan bedeli
Huss- mezkrun kabzna memr kapucuba Aaya hdmet-i mbiriyye guru
10.000, mm ileyhden babu Hac Mahmud in alnan guru 15.000 ceman
37 senesine mahsben ba emr-i l matlb- tcdri buyurulan bedel-i anm
guru 7500, hdmet-i mbiriyesi guru 1.000 ceman
37 senesi Saferl-hayr gurresinden Receb-i erfi gyetine kadar 6 aylk cret-i
menzil tfenki ve kln esnfnn matlblar guru 280, saray tamrat mesrf guru
Bodan metsna matlb buyurulan askir emriyle gelen tatara guru 600 ceman
30.000
25.000
8.500
12.500
13.380
121.880
Defa isticali hv vrd eden tatara guru 500, Selim Paa hazretleri tarafndan gelen tatara guru
250 altun emriyle gelen ukadra guru 25, ceman
775
Defa asker in gelen tatara guru 250, mrn ileyhin asker-i mezkr in gelen
Endern avuuna guru 150, der sadetden mefrt istilm hv gelen tatara
guru 750 ceman
1.150
Defa asker in Selim Paa tarafndan gelen tatar aasna guru 1000 gurudan
baka guru 250, menziller in istilm havi gelen tatara guru 750 ceman
1.000
Hccc emriyle mersl tatara guru 750, Acemler in gelen tatara guru 750,
defa asker in isticli havi gelen tatara guru 750 ceman
2.250
127.055
Mukaddemce menziller nizmin vrd eden tatara guru 750, hmil-i evmir-i
mansb aaya guru 8750, Tarsus babuuna guru 1000, kul emriyle gelen ocak
avuuna guru 100 ceman
Defa ocak avuuna guru 1000, imdd- hazeriyyenin taksit-i ls guru 3375,
hdmet-i mbiriyesi guru 500 ceman
Ber mutd- kadm verilmekde olan vlt- izm hazertna kudmiyye462
Hkim efendiye harc- defter guru 5.000, kethdya guru 600, Ktib Mehmed
Efendiye guru 250, Ktib Hac Ali Efendiye iki nefer ktibiyye guru 250,
muhzriyye guru 150, hddmiye guru 100, mukaddem asker emri getren
ukadr aaya guru 2.000
Mtesellimlik getren ba ukadr aaya guru 1.500, veliyyn-niam
efendimiz terfinde mekkrin olan z-kudret bir defa dahi kapucu ba aaya
hdmet in olan z-kudret hkim efendiye harc- defter verilmeyb bu defa anlar in
harc- defter vaz olunan guru 5.000 ceman
461
10.600
4.875
55.000
6.350
8.750
212.630
stde: nm, medh ve sena olunmu.

kudmiyye: Bir byk ztn seferden dnnde takdm edilen hediye. Yukardaki liste incelenirse
halkn nasl soyulduu ve verilen vergilerin nasl avularn ve dier grevlilerin cebine gittii
grlecektir.
462
228
Kethd Bey Efendiye guru 7.500, ktib-i divn efendiye guru 5.000, saray
tanzmine memr endern mehterbaya guru 2.000, gavvs463 bann baeleri
tahrri hdmet guru 1.000, ceman
Haftn464 Aasnn memleket tahrri hdmet guru 1.500, Dndar Efendiye tahsliye
guru 1.000, mesrf- sire b-beyn- defter-i mfredt, ez cnib-i veliyyn-niam
guru 20.000 ceman
El-yevm burada olan Selim Paa tatarna guru 150, mrn ileyhin sofrac bana
guru 350 ceman
Rakka vlsi devletl Celal Paa hazretlerinin Adana vllii hengmnda Adanada
matlb buyurduklar ba-hccet-i eriyye matlbuna mahsben bu defa
vaz- slyne olan guru
bu mebli-i mezkre in devletl Necib Efendi hazretlerinin tarafndan kabzna
memr vrd eden ba ukadrlar Mehmed Aaya hdmet guru 2.500,
Celal Paa hazretlerinin brn aasna hdmet guru 500 ceman
Babu Hac Mahmudun 80 nefer svri bedelini tlkna mebni tekrar b-emr-i l
matlb buyurulan 80 nefer svri-i mezbre ile Kara Kayaldan tenzl olan 10 nefer
ceman 90 nefer svri bedeli
bu menzilci Mustafann vilyetde olacana mahsben vaz- defter olan guru 500,
vekl-i fukarnn ibu tarhe gelinceye kadar eyledii masrafdan teslmat-
badel-ihrc matlbu guru 1.589 ceman
Vekl-i fukarnn mbyaac aa in sarf eyledii guru 1464, Belanl avulara
guru 150 ve avular emni Hac Ali Aaya guru 100
36 senesi evvlnden 37 senesi Rebilevvel hirine kadar Yreir nhiyesi ehriyyesi
guru 300, Cnib-i ehr Nhiyesi ehriyyesi guru 120 ceman hkim efendiye
Sakabalara taraf- vilyetden verilen 20 deve kirs guru 300, cret-i vekl-i fukar
guru 200, cret-i subalara guru 300 ceman
Yezdekolunun matlbu guru 2.327
Ba emr-i veliyyn-niam ve marifet-i er ve cmle marifetleriyle ber mceb-i
sicill-i kaz ve nevh ve aretler sihm ve fr-nihde465
Baeler ve hefkere(?) ve komular siham sihm
Karata sihm
Hnt sihm
15.500
22.500
500
15.000
3.000
45.000
314.130
2.089
1.714
420
800
2.327
321.480
88.636
232.844
12.000
220.844
1.500
211.344
12.000
207344
Yreir iftleri ve komular Cnib-i ehr iftleri ve komular sihmlar fr-nihde

80.000
127.344
Blda 45bin guru menzilcinin alacandan mukaddem z-kudret akasndan
Yezdekolu yediyle alacana mahsben teslm olan
5.000
122.344
37 senesi ml- cizyeden hazne-i veliyyn-niamden teslm olan guru 2500 ceman
fr-nihde olan esnfatn 28.076 guru matlbatlarna mahsben bu defa verilen
bu yz yirmi yedibin yz krk drt guru mahallta tevzi olmudur ceman
Taralara fr-nihde olan 88.000 bin bu kadar gurudan hric olarak tisyr olunub
sonradan zuhr eden Melemenci areti bahs 7.500 guru ml- fukar olduu bu
463
gavvs: dalg
haftn: kaftan
465
fr-nihde: tard olunmu, aa ekilmi.
464
229
5.000
127.344
mahalle kayd ve erh verilmidir.

Aret-i Melemenci.
7500
93.
Medne-i Adana mahalltndan Bb- Tarsus Mahallesi skknndan iken bundan

akdem vefat eden Byklolu Mustafa Aa nm mteveffnn verseti zevce-i
menkhe-i metrkesi Cennet binti Ali nm hatun ile sulbiye-i kebre kz Ayeye ve
sulb sagr olu Mehmede ve sulbiye-i sagretn kzlar dier Aye ve Emine nmn
kimesnelere mnhasra olduu lede-eril-enver zhir ve nmyn oldukdan sonra
mteveff-y mezbrun bil-cmle metrkt tahrr vel-verese bil-farizati-eriyye
tevzi ve taksm defteridir ki ber vech-i t zikr olunur. Hurrire fil-yevmil-hd
vel-aer min ehri Cemaziyelhir li-sene seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
Khne yzl dek
Ve khne mile yzl yorgan
Ve khne yasdk
Ve ceddi mile yzl mkad?
Khne gem ve balk
Mstamel yk perdesi kilim
Defa khne Zili? Kilim
Khne uka alvar
Khne uka ni
Ve khn uka abdestlik cbbesi
Khne Trablus kua
Sim sagr haner
Kehve takm ve maa sinisi
Khne nhas mnkall
Evn-i nhas kyye
Nhas leen brk
Tecemmlt- Hne
Nakd- atk yzlk
Defa belik
Defa atk ......
Defa tek guru
Defa fndk rubiyesi
slambol rubiyesi
Defa Msr rubiyesi
Defa fndk altunu
slambol zer-i mahbbu
Defa Msr nsfiyesi
Defa atk yzlk
Efkf- para?
ki buuk yanda bir res ala tay
Der zimmet-i racolu Hseyin
Der zimmet-i Mehmed
3
5
11
2
1
1
1
1
1
1
1
1
20
18
34
1
51
17
2
5
7
2
3
230
fi
Kymet Guru
25
30
30
20
2
15
6
6
10
10
3
20
8
8
2,5
50
10
20
45
170
2
1
153
42,5
4,5
55
56
7
7,5
52,5
190
20
100
Der zimmet-i Karczde Mehmed Aa466

Der zimmet-i Musa Balzde
Der zimmet-i Ktib-i mahkeme Kulzde Mehmed Efendi
Der zimmet-i Nakcer Maryem zimmye
Ber vech-i emnet mahkemede olan gm, 1
Mahalle-i mezbrede kin malmetl-hudd beynel-ahli vel-ceyran iki bb fevkn
ve bir bb tahtn byutu mtemil menzil kymeti
Ceman yekn
Minhl-ihrct
Techz ve tekfnine mesrf
Resm-i ksmet-i d
Nzryye ukadriye ihzriye ktibiyye
Zevce-i menkhe-i merkme Aye hatunun mehr-i msemms
Mteveff-y mezbrun sulb kebre kz Ayenin vlidesi Zeliha nm mteveffiyenin
merhm Mustafa Aaya der zimmet mehr-i msemms Acem zimmye olan
deyn-i msbet
Ketencir zimmye deyn-i msbet
Kker Mustafaya deyn-i msbet
Sahhl-bk
Yalnz bin beyz otuz alt gurudur.
Hisse-i zevce-i mezbre Cennet Hatun
Hisse-i Mehmed, sagr-i merkm
para
24
Hisse-i Aye, sulbiye-i kebre-i mezbre
para
32
Hisse-i Aye, sulbiye-i sagre-i mezbre
para
32
Hisse-i Emine, sulbiye-i sagre-i mezbre
para
32
212
125
62,5
21
10
700
2309,5
121
57,5
34,5
200
37,5
10
62,5
1536
192
537
268
268
268
Es-Seyyid Ahmed, el-mvell hilfetihi bi medne-i Adana, nemekahu el-fakr

ileyhi, izz nuhu
Gufire lehu.
94.
Dstr- mkerrem mr-i mufahham nizml-lem mdebbiru umril-cumhur

bil-fikris-skb
mtemmimu
mehmil-enm
bir-reyis-sib
mmehhidu
bnyanid-devlet vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll el-mahffu bisunf avtfl-melikil-al Adana vlsi vezrim
brahim Hilmi Paa edme
Allhu Tal icllehuve kdvetn-nvvbil-mteerrin Adana ve Tarsus

nibleri zde ilmuhuma ve kdvets-skt467 vel-mstahfzn- Adana ve Tarsus
kalalarnn dizdrlar zde hfzuhuma- tevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm
ola ki
466
Karcoullar ve Musabalzadeler hakknda epeyce kayt var. Musabalzadeler bugn de

varlklarn srdren Adana erafndan olup konaklar mze olarak kullanlmakta ve vakflar
yaamaktadr.
231
Sen ki vezr-i mrn ileyhsin der sadetime varid olan tahrratn mefhmunda
Adana kalas dernunda r-y hkda kalm ve bir ie yaramaz mlhazasyla bu
vakte kadar tedrk olunmu olan 14 aded tfenk ve Kse Msri 13 aded seyf ve
dier 17 haytiyan468 kln bundan byle istimle kabiliyetleri olmak hasebiyle
paslarn sildrb ve tfenklere seng ve akmak ve klnlara kaytan glf469 tanzm
ve Adana reysndan 78 aded tfenk ve 1 aded seyf ve 7 tek pitov ve 30 mikdr
temr hadan(?) olarak bak devirlb bunlar dahi tamr ve pasdan ar olarak
cmlesi marifet-i erle kala-i merkmeye vaz ve hfz etdirilmi olduunu ve
Tarsus reysndan mtesellimin marifeti ve marifet-i erle 37 aded tfenk ve 2
aded pitov ve 3 bak ve 2 aded barut kapa devirilb bunlar ile kala-i
merkmede kadmden mevcd olan 12 aded tfengin kundak ve akmaklar tamr ve
pasdan ari olarak Tarsus kalasna vaz etdirlb mikdrlarn mbeyyin 2 kta
memhr ve mmz defterleri takdm olunmu idn ve zikr olunan defterler
kalemine kayd ile esliha-i mezkrenin pasdan ari olmalaryn aralk aralk vl
marifetiyle paklanmasn havi emr-i erfim sdr hussunu bir kta kimende
tahrr ve inh ve zehir-i mezkre ile Adana ve Tarsus niblerinin verdikleri iki
kta ilmlarn bas470 isra471 eyledii ecilden mel-i tahrrt ve emsline nazaran
keyfiyet ve iktizs sul olundukda Rumili ve Anadoluda kin baz mahaller
reysnn yedlerinde bulunan eslihalar devirilmesi zmnndan b-irde-i aliyyem
divn- hmynum tarafndan evmir-i erfem verilmi olduu kuyddan mstebn
olmala bu sretde zikr olunan Adana ve Tarsus kalalarna vaz olunan esliha dahi
emsli mcebince kalateyn-i merkmeteyne rd kayd olunarak ifde-i hli
467
skt: emniyet, itimd

haytiyan: tel sretinde olan
469
glf: kn, klf, muhfaza
470
bas: gnderme
468
232
mutazammn472 emr-i erfim sdr ment- rey-i linm id Ba muhsebeden

derkenr ve b-takrr ledel-arz mcebince tanzmine irde-i aliyyem taalluk edb ol
bbda esliha-i mezkre kalateyn-i mezkreteyne rd kayd olunmu olmala ifde-i
hli mir ibu emr-i celll-kadrim sdr ve (bo) ile irsl olunmudur.
mdi vuslnde keyfiyet irde-i aliyyem mantuk- emr-i erfimden malmun
oldukda mceb ve muktezs zere amel ve harekete bezl-i cell-i himmet eyleyesin
ve sen ki nibler ve dizdr- mm ileyhimsiz siz dahi mceb-i emr-i erfimle amel
ve hareket eylemeniz bbnda fermn- linm sdr olmudur buyurdum ki hkm-i
erfimle vardkda bu bbda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr olan ibu emr-i
erf-i cell-an- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn- mnifi birle
mil olasz yle bilesiz almet-i erfe itimd klasz. Tahrren fil-yevmit-tasi
ehr-i Cemaziyelhir li-sene seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
95.
zzet-meb eriat-nisb erf- kuzt- kirmdan Mevln es-Seyyid Ahmed

Efendi km-yb
Gbbet-tahiyyatil-vfiye inh olunur ki
Ber vech-i mansb mutasarrf olduum Adana maa Yreir kazsnn umr-
ahkm- eriyyesi i bu sene seba selsn ve mieteyn ve elf mh- Recebl-ferdi
gurresinden zabt etmek zere tarafmzdan cenab- erfe ihle ve sipari olunmudur
gerekdir ki kaz- merkmu gurre-i mh- mezbreden zabt edb beynel-ahl icry ahkm- er-i l eyleyb vuk-yfte olan mevt-y askeriyenin muhalleftn
471
472
isra: (sirayetden, isra) yrtme,

mutazammn: iine alan, amil, havi
233
dahi tahrr ve terkm ve beynel-verese al faraza Allhu Tal tevz ve taksm edb
cadde-i er-i erf-i Ahmed ser-i m inhirfa cevz gstermeyesin. Vesselm
El-fakr el-Hcc Hasan el-kad bi-kazil-mezbr
96.

bil-fikris-skb
mtemmimu
mehmil-enm
bir-reyis-sib
mmehhidu
bnyanid-devle vel-ikbl meyyidu erkns-sade vel-icll el-mahffu bisunf avtfl-melikil-al hlen Adana vlsi ve ilhaken zeyir ve Belan
sancaklar mutasarrf vezrim brahim Hilmi Paa edme Allhu Tal icllehuve mefhirl-kuzt vel-hkkm madenl-fezil vel-kirm Adana nibiyle liv-i
mezbrda vki kazlarn kuzt ve nvvb -zde fazluhum- ve mefhirl-emsil
vel-akrn ayn ve zbitn ve vch- ahl ve bil-cmle i erleri zde kadruhumtevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola:
Adana sancann kazlarndan Badad metsna mretteb olan 1.500 nefer
svriden Tarsus sanca hissesi olan 580 neferi mukaddema ihrc ve irsl olunmu
ve nefs-i Adanadan dahi irsl olunan 180 neferden fakat 100 neferi savb
memrlarna gnderilmi ve mad 80 nefer ile kazlardan tertb olunan 300 nefer
asker dahi Halil nm kimesne babuluuyla mh- Receb-i erfenin 5inci gn
Adanadan ihrc ve tisyr klnm olub kusuru liv-i mezbr dhilinde kin ayire
atlm ise de henz karlamad ve bunlar dahi kazlara tahsl klnsa fukar-y
raiyyet tb-ver473 olmayaca keyfiyetden bahisle kusur kalan askerin afv ve ademi afv ment-474 emr irde-i seniyyem id sen ki vezr-i mrn ileyhsin bu
473
tb-ver: kudreti yeten, muktedir

ment: bal, asl. Devletin istedii askeri gnderemiyorlar, buna halkn gcnn yetemeyecei,
zulm olaca bildiriliyor. Ancak, yeni bir emirle ark canibi iin yeniden asker almaya kalklyor. Bu
tr belgeler devlet otoritesinin nasl zayfladn gstermektedir.
474
234
defa tarafndan derbr475- evket-karar- mlkneme tevrd eden tahrratda derc

ve tastr ve bu maddeye dair bir kta ilm dahi takdm ve tesyr klnm ve liv-i
mezbrun dhilinde olan ayirden Adana ayn Haydarolu brahim zde
kadruhu- babuluuyla hlen Erzurum vlsi ve bil-istikll ark cnibi ser askeri
sadr- esbak dstr- mkerrem ve muazzam, mr-i mufahham ve muhterem,
nizm-l-lem vezrim Mehmed Emin Rauf Paa edme Allhu Tal icllehumaiyyetin dahi tahrren 2 bin nefer svri asker tertb olunmu olmakdan n
ark cnibi nev tertbi olan sabkz-zikr asker bir neferi noksan ve n-tvan476
olmayarak tammen ve seran eridirilmek artyla Badad metas tertbinden kusur
kalan askerin afv hussuna msade-i seniyyem erzn klnm olman ilmen ve
tekiden i bu emr-i celll-kadrim sdr ve hkm-i erfim ile irsl olunmudur.
mdi Badad mets tertbinden kusur kalan askerin afv tecvz olunur mevddan
deil iken mcerred ark cnibi tertbi olan sabkl-beyn 2 bin nefer svrinin
tammen ve kmilen ve serian ve cilen eridirilmesi irdesiyle karn-i msade-i
hnem olunduu ve bu asker dahi noksan gnderilmek veyahud ihrc ve irslinden
tehir betet477 vuka gelmek ihtimli olur ise cesret edenler beher hl eedd-i
tedb cez olacaklarnda itibh478 olmad malmun oldukda keyfiyeti iktiz
edenlere ifde ve tefhm ederek her hlde if-y levzm kr-ins ve ryete bezl-i
vs u kudret ve hilf vaz tecvzden gyetl-gye ve mbadet eyleyesin ve sen
ki kuzt ve nvvb ve sir mm ileyhsiz mazmn- emr-i mnfim sizin dahi
meczmunuz479 olarak mceb ve muktezs zere amel hareket bil-ittifk keml-i
ihtimm dikkat ve hilfnda ziyde teh ve mcnebet eylemeniz bbnda fermn475
derbr: dergh,
n-tvan: gsz, kuvvetsiz,
477
betet: arlk, ar davranma, yavalk
478
itibh: bhe etme, ekk
476
235
linm sdr olmudur buyurdum ki vusl buldukda bu bbda vech-i merh zere
eref-yfte-i sdr olan fermnm ve vcibl-ittib ve lzml-imtisl mazmnyla
amel ve hareket eyleyesiz yle bilesiz almet-i erfe itimd klasz. Tahrren fi
evhiri ehr-i Receb sene seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
Konstantiniyye.
97.
Kdvetn-nvvbil-mteerrin Mula ve Adana nibleri zde ilmuhumatevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki Mentee sanca mtesellimi
Mehmed Emin nm kimesne liv-i mezbrdan stanky ceziresine mretteb olan
zehir ve askirin tertb ve irslinde kusur ve rehvet ile hilf- rz harekete cret
etmekde olduu hlen stanky ceziresi muhfz sadr- esbak dstr- mkerrem ve
muazzam mr-i mufahham ve muhterem nizm-l-lem vezrim Hilmi brahim
Paa edme Allhu Tal icllehu- tarafndan bu defa derbr- evket-karar-
mlkneme tahrr ve ir ve buna dair bir kta ilm dahi takdm ve tisyr klnm
ve mtesellim-i mm ileyhin uygunsuz evz ve etvr sir baz taraflardan dahi
ihbr olunarak icr-y tedbiyle emslinin terhbi lzm gelmi olmakdan n
mehbet-rz480-i sdr olan hatt- hmyn- celdet-makrnum mcebince mm
ileyh mtesellimlikden azl ile li-eclit-tedb avu mberetiyle Adanaya nefy481
tarb482 olunmas fermnm olman imdi sen ki
Mula nibi mm ileyhsin vusl-i emr-i erfimle mm ileyhi mbir tayn
olunan divn- hmynum avularndan kdvetl-emsil vel-akrn Mehmed
avu zde kadruhu-ya terfkan nefy ve irsle msraat eyleyesin ve sen ki Adana
479
meczm: kati karar verilmi, muhakkak

mehbet-rz: an ve icll ve heybet shibi; dken, aktan, saan:::: heybet saan
481
nefy: tarib, tabid, tard, srgn
482
tarb: birini memleketden karma, gtrme, tard
480
236
nibi mm ileyhsin vuslnde mm ileyhi ol tarafda menfiyyen483 meks ikmet

etdirb bil-fermn tlkndan mcnebet ve hatve-i vahide mahall-i here
salverilmesi lzm gelr ise mesul ve mutab olacan bilb ana gre amel ve
hareket ve vusln avu- merkm ile der sadetime ilma mbderet eylemek
bbnda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr olan fermn- vcibl-ittib ve
lzml-imtislimin mazmn- itat-makrnuyla amel ve hareket ve hilfndan
tevakk484 mbadet eyleyesiz yle bilesiz almet-i erfe itimd klasz. Tahrren
fi evhiri ehr-i Rebilhir sene seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
98.
bu 237 senesi abn- erfin 5inci Cuma
gn medne-i Adana
muhzrbalna kendi hsn-i rz ve ihtiyryla huzr- erde iddia olunan

devnin ref-i mahslnden bir aka mtlebe etmeyb eran fasl olunub tahsli
iktiz eden devden hkiml-vakt olan efendi badet-tahsl ber vech-i kann-
kadm ahz eyledii resm her ka guru ahz eder ise ahz olunan resmin guru bana
birer para shib-i davdan ahz etmek zere tlibi olan Kozcuzde Seyyid Yusuf nm
kimesne bil-cmle vch- belde marifeti ve marifet-i erle medne-i mezbre
mahkemesine muhzrba nasb olunmudur gerekdir ki ber vech-i mukbele
merkmun muhzrbala mezbrun mutasarrf kayd od.
99.
Kdvetn-nvvbil-mteerriin Adana nibi Mevln (bo) zde ilmuhutevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki silahrlerden Bursa
skinlerinden dervi nm kimesne hilf- rz hareketi inh olunduuna binen
483
484
menfiyyen: srgn olarak, nefy sretiyle

tevakk: saknma, ekinme
237
bundan akdemce celdet-rz-i sdr olan fermn- muhabbet-unvan- mlknem lieclit-tedb Adanaya nefy ve tarb olunmu ise de merkm menfsnda485 ve vlide
ve yl evld vatannda sefil ve sergerdn486 olduklarndan bahisle afv ve tlkna
msade-i merhim-i sadet-i hdvnem b-dir ve erzn klnmas ve yl
evld- mezbrlar bu defa derbr- evket-karar- mlkneme bir kta arzuhl
takdmiyle niyaz ve istid ve ol vechile merhameten Bursaya ayak basmamak zere
kayd- nefyden tlk hussunu Hdavendigar ve Kocaili sancaklar murasarrf olub
Bykderede ikmet zere olan dstr- mkerrem mr-i mufahham nizmllem vezrim brahim Paa edme Allhu Tal icllehu- tarafndan ifde ve inh
olunmala merkmun Bursaya ayak basmamak artyla afv ve tlk olunmas
fermnm olman imdi rt- mezkre ile merkmun hakknda afv ve merhamet-i
seniyyem b-dir ve sezavar klnd sen ki nib-i mm ileyhsin malmun
oldukda art- tlkn merkmun g- huna487 gerei gibi telkn ve tefhm ederek
kayd- nefyden tahls ve tahliye-i sebline mbderet eylemek bbnda fermn-
linm sdr olmudur.
Buyurdum ki hkm-i erfimle vusl buldukda bu bbda vech-i merh zere
eref-yfte-i sdr olan fermn- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn-
itat-makrnuyla amel ve hareket ve hilfndan hazer ve mcnebet eyleyesin yle
bilesiz almet-i erfe itimd klasz. Tahrren f evili ehri Recebil-ferd sene
seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
485
menf: nefy mahalli

sergerdn: ba dnen, sersem
487
g- h: akl kula, dikkat, dikkatle dinleme
486
238
100.
Medne-i Adana mahalltndan Neccrn Mahallesinde vki ashb- hayrttan Ali

Efendi nm shibl-hayrn bin eyledii mescid-i erfte farr olmayub nasb ve
tayn olunmak lzm ve mhim olmala erbb- istiddn488 ibu rfi-i tevk-i
ref-n- Hakan es-Seyyid Hasan Halife bin Mehmed her vechile lyk ve mahal
mstahak olman ferrlk- mezkre ber vech-i hasb489 tevch olunub yedine
mceddeden bert- erf-i linm verilmek bbnda nibi Mevln es-Seyyid
Mehmed Rfat zde ilmuhuarz etmein kimesne zerinde olmad Anadolu
muhsebesi ve aklm- sire ve nin- hmyndan baded-derkenr mcebince
merkma tevch ve sadaka edb bu bert- hmyn- sadet-makrnu verdim ve
buyurdum ki badel-yevm merkm es-Seyyid Hasan Halife bin Mehmed varub zikr
olunan mescid-i erfte ferr olub hdmet-i lzmesin meri ve medd kldktan
sonra ber vech-i hasb mutasarrf olub vkfn hayrt ve devm- mr ve devletim
in duya mdvemet gstere ol bbda taraf- herden (bir)
ferd mni ve
mzhim ve murz olmayub asla dahl taarruz klmayalar yle bilb almet-i
erfe itimd klalar. Tahrren el-yevml-hd aere min ehri abnil-muazzam
li-sene sitte ve selsn ve mieteyn ve elf.
101.
bu 1237 senesi mh- Receb-i erfin gurresinde Rz- Hzr itibriyle hlen
eylet-i Adana vlsi devletl merhametl Hilmi brahim Paa yessere Allhu ma
yridu ve ma yea- hazretlerinin inzimam- rey-i mrleri ve marifet-i er ve
488
489
istidd: kabiliyet
ber vech-i hasb: karlksz,meccanen
239
cmle vch- ahl marifetleriyle tevzii iktiz eden slynenin defteridir. Gurre-i
N sene 237.
Guru
bu 37 senesine mahsben imdd- hazeriyyesinin taksit-i sanisi 3375 guru hdmet-i
mbiriyesi 500 guru ceman
bu 37 senesi abn- erfi gurresinden 38 Muharremi gayetine kadar alt aylk
cret-i menzil
Menzil-i mezbra merbt 300 kile ar bahs beher kile fi 10 ceman
Umr- belde in ve hademe-i devlet-i aliyyeye hdmet-i mbiriye ve sir verilen
ez cnib-i hazret-i veliyn-niam vrd eden defter mcebi zere
Rz- Kasm slynesi tarhinden ibu Rz- Hzr slynesi gelinceye kadar esnfatn
b-tezkire matlblar
Kassablarn ayda(?) daire-i veliyyn-niamye verdikleri lahm kyye
hazne-i mrn ileyhden bahs gayr ez it kyye bana altar para taraf ve
vilyetden verilen.
Esnfatn Rz- Kasm slynesinde hesblar ryet olundukda matlblar hasbel-iktiz
vaz- defter-i slyne olmayub bu defa vaz olunan
Vilyet ml diyerek vilyetde olan alacana mahsben Dayzde brahim Aann
bundan akdem mahkemeden Hac Kadura verdii sekizyz guruluk demir mamzde
Ahmed Kadri Efendinin olmala efendi-i mm ileyh imdi demir-i mezbr bahs olarak
eds iktiz eden ....
ehir Hac Aasnn ba defter-i mfredt mesrf matlbu
Devletl veliyyn-niam efendimiz hazretlerine
Kethd Bey hazretlerine
Ktib-i divn efendi hazretlerine
Tahsliyye
Hkim efendiye harc- imz
37 senesi Rebilhirin ibtidsndan Ramazan- erfi gayetine kadar 6 aylk Yreir
ehriyesi guru 300 ve cnib-i ehr-i ehriyyesi guru 120 ceman
Nzryye guru 250 hddmiyye guru 100 ceman
Ktib Mehmed Efendiye ve Hac Ali Efendiye kalemiyye guru 300 Fazlullah
Efendiye ve Kulzdeye guru 200 ceman
cret-i vekl-i fukar guru 150 subalara cret guru 200 ceman
avulara emnine guru 100 dier nefer Bertl avulara guru 150 ceman
3875
40000
3000
40418
8907
67850
10178
23076
129454
800
2500
30000
2250
1250
1000
167254
2500
320
350
500
350
250
171.624
Devletl veliyyn-niam efendimizin Kara salu fukarsna inam buyurduu guru 300
ve Kreki areti fukarsna inam buyurduklar
Adana muktaasnn miriyyesi tahsline gelen (bo) Aaya hdmet guru 1000 kaldrm
ve ... ve tamrin vrd eden tatara ceman
Alel-hesb konak kirs olarak Yeenzde Ali Efendiye guru 250 ve Veli Aazdelere
guru 250 ve Musa Balzdeye guru 200 ve Hadicezde Abdullah efendiye guru 200
Ayalzdeye guru 100 ceman
Mderris Sabanczdenin Acem hanndan merutas olub fi sene 43 senelik matlbu
guru 145 han- mezbrun Ramazanolu evkfna verilen cr zemini guru 37 ceman
5.000
2.250
1000
166
179.040
Ber mutad- kadm kaz ve ayir ve nevh hisseleri olarak yekn slyneden hamsn fr-nihde
olundukda
71.600
107.440
Rz- Kasm slynesinden nefs-i Adana ve kur ve baelerden kesr bk
42.668
hatak? esnfnn matlbu guru 203 yz kile hnta bahs fi 20 guru 2000 ve Yeni Handa
drt bb oda kirlar terzi ba ve kreki ba ve bazergn balarn guru 100 ceman
3.203
Ba fermn- l Adanadan mretteb ....... nefs-i Adana ve kurlarna isbet eden 30 deve
240
bedeli fi 1 guru 325 haseki Aaya beher deveye hzmet fi 1 guru 50 ceman
guru 1500 hkim efendiye ceman guru 350
Cmle marifetiyle mrr ubr eden msfir in vekl-i fukarya verilecek rz merre
mesrf alel-hesb
Hnta fr-nihde
Karata sehmi fr-nihde
Melemenci areti sehmi fr-nihde
Maa deve bedeli baeler sehmi fr-nihde
Maa deve bedeli Yreir ve cnib-i ehr ve komu sehimleri fr-nihde
Maa deve bedeli mahallta tevzi olunan fr-nihde
102.
Mahallt guru
4.604 Han Kurbu
461 Debbn
2.675 Paa Nebi
2.056 Aa Mehmed
399 Emirler
10.195
2452 narlu
768 Halhal
1626 Baytimur
842 Mestanzde
5.397 Kara Soku
21.280
1849 Sarrcn
286 Hac Fakih
964 Savczde
1913 Yortan
2213 ukur Mescid
28.505
2217 Aca Mescid
1297 Hammliye
1345 Hamam Kurbu
1421 Bakr Snd
999 Kantaran
35.784
906 Mermerli
1139 Bucak
2149 Zimmiyn Tekye
1850 Kayalba
4489 Bb- Tarsus
46.317
186 Tekye Kurbu
438 Eski aru
1496 Harab Bae
1343 eyh Mustafa
253 Kansafzde
50.033
869 Sipsili
1648 Takan
Hnt
69
9
39
34
9
160
38
10
17
14
65
304
26
6
15
35
34
420
31
16
23
21
12
523
16
15
31
24
61
670
3
7
25
23
5
733
13
22
241
11.600
720
164.631
10.000
154.631
1.500
153.131
7.500
145.631
10.101
135.530
40.295
95.235
95.235
000000
1213 rak
2575 Dervi Fakih
1767 Hurmal
58.105
1368 eyhzde
2861 Kassab Bekir
160 Yarba
5560 Neccrn
3474 Kuru Kpr
71.528
7640 Eski Hamam
1942 Sal Hamid
513 Hanedn
280 abniye
1074 Cmi-i Cedd
82.977
1463 Hac Hamid
1871 Hzr lyas
616 Su Gedii
3231 Ali Dede
3630 Sar Yakub
93.788
965 Soku Baesi
548 Hoca- Vezr
95.301
103.
16
35
27
846
21
42
4
74
54
1041
103
27
8
7
19
1205
21
20
9
52
49
1356
19
9
1384
Ba sahh vezr-i felatun-tedbr brahim Hilmi Paa hazretleri

Ber mceb-i hccet-i er amel olunmak deyu buyuruldu. Fi 11 Receb sene 237
Hlen eylet-i Adanada saye-endz ve icll-i adl refet ...... hamiyyet olan
vezr-i felatun-tedbr devletl inyetl brahim Hilmi Paa yessere Allhu m
yridu ve m yehazretlerinin makarr490- iyneleri olan saray- l ve huzr-
smlerinde akd olunan meclis-i erde asitne-i aliyye skknndan Seyyid Mehmed
ve Hseyin ve Sadullah nm kimesnelerin taraflarndan huss- til-beyn ryet
in ba-hccet-i eriyye veklleri Seyyid Abdlkadir nm kimesne ile her hussa
memr silahr-i hassadan Seyyid Abdlkadir Aa mberetiyle sdr eden emr-i
l mcebince mrn ileyh hazretlerinin taraf- llerinden mbir taayyunu491
ihzr olunan Kattanl ihtiyr ibu bisl-kitb Hac Salih muvcehesinde zerine
yle dav ve takrr-i kelm edb gayib-i anil-belde Sleyman Kethd ile 230
490
makarr: karargah, oturulan yer, ikmetgah, mesken
242
senesinden ber dokuz bin guru zimmetlerinde mvekkilelerimin alacak haklar

olub bid-defat taleb ve almak murd eylediklerinde b-vech-i er vermekde
taallul ve muhalefet birle ibtl-i hakk ve gadr- klli sevdasnda olmalaryla sul
olunub takrr(i) tahrr ve mebla- mezbr tahsl ve bil-vekle yedime teslm
olunmas murdmdr dedikde merkm Hac Salihden sul ve istintk olundukda
cevbnda;
sefne kymeti olarak mebla- mezbru bizlerden bundan akdem defaatiyle
Tarsus mahkemesinde dav ve terfu-i er ve fasl olunmu olub eren bizlerden
nesne lzm gelmediine binen yedimize it olunan iki kta ilm- eriyyeye
nazar olunsun deyb ilm- eriyyeleri ibrz eyledikden sonra mdde-i merkm
ilm- eriyyelerin tarhinden bir mah sonra tarhiyle mverrah huss- mezbru
musleha olunduklarn mbeyyin bir kta hccet-i eriyye ibrz etmekle
mdden aleyden hccet-i mezbru ve musleha hussunu inkr ve defle
mukbele edicek mddeiyyn yedinde musleha in olan hccetin mazmnunu
beyyineye havle olunub badel-imhl vel-istimhli-er ityn- beyyineden
aczini izhr etmi olub hccet-i mezbr makbl olmad zhir olman bir defa
erle grlb fasl ve hkm olunan davnn tekrar istiml ciz deil ise de
imtislen li-emril-l terfu-i er olunduklarnda mdden aleyhin yedinde olan
ilm- eriyye ve fetev-y erfe mcebince eran lzm geldii defan lil-makl
hzel-veska bit-taleb ketb olundu. Tahrren fil-yevmis-slis vel-rin min ehri
Rebil-ula sene seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
uhudl-hl:
Ktib es-Seyyid el-Hcc Ali Efendi
Ganizde Mehmed Efendi
Es-Seyyid Fazlullah Efendi
Ve Muhzrba
491
taayyun: tahsis olunma, ortaya kma
243
Ve gayruhum
104.

bil-fikris-sakb
mtemmimu
mehmil-enm
bir-reyis-saib
mmehhidu
bnyanid-devlet vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll el-mahffu bisunf avtful-melikil-al Adana vlsi ve ilhaken zeyir ve Belan sancaklar
mutasarrf vezrim brahim Hilmi Paa edme Allhu Tal icllehuve
iftihhirl-emcid vel-ekrim cmil-mehmid vel-mekrim el-muhtassu bimezdi inyetil-melikid-dim dergh- muaallm kapucu balarndan olup zikr-i
t askeri tahrk ve ihrc ve tammen savb- memra sl etmek zere bundan
akdemce der sadetimden mahss mbir klnan Abdullah Bey dme mecduhuve mefhirl-kuzt vel-hkkm madenl-fezil vel-kelm Adana sancann havi
olduu kazlarn kuzt ve nvvb -zde fazluhum- ve mefhirl-emsil vel-akrn
ayn ve zbitn ve vch- ahl ve vch- ahl ve bil-cmle i erleri zde
kadruhumtevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki
Adana sancann havi olduu kazlardan ve liv-i mezbr dhilinde olan
ayirden ark ordusuyn 2bin nefer gzde askeri tertb ve Adana ayn kdvetlemsil vel-akrn Haydarolu brahim zde kadruhu- babuluuyla tammen ve
serian ihrc tesrb492 klnmak bbnda kapucu ba-i mm ileyh yediyle baka ve
sonra tekid ve isticali mutazammn baka evmir-i celle-i mlknem sdr ve
tisyr ve tertbt- seferiyyeden muf ve gayr- muf ve havss ve evkf cmlesi
mstebn493 tutulmak nizmndan olduuna binen bu maddede madenlere
merbtiyyet ve mufiyet iddisnda olanlara itibr olunmayarak asker-i merkmun
vakt zamanyla eridirilmesi hussu tevch ve ir olunmu olub muktez-y emr
492
tesrb: sevk etme, yollama
244
irde-i padihnem zere asker-i merkmun imdiye kadar kmilen karld

haberi meml iken el hlet hzihi Rz- Hazer gelb askerden henz bir eser zuhr
etmemi ve hlbuki ranlu tedrkatn grerek taraf taraf ayaklanub memlik-i
mahrse-i ehriyrneme mteheyy-i494 hcum id tahkk klnm olub
maazallhu Tal tife-i merkmenin derbr- islmiyyeye musallat ve taaddsi
vuka geldikden sonra gnderilecek asker bir hdmete yaramayub il ve memleketler
harb ve talan ve bir takm mmet-i Muhammed evld yliyle kzlba ellerinde
talan ve asker ihrc etdirilinceye kadar birbirini mteakiben isticalleriyle menziller
dahi perian olacandan gayr tertb olunan askirin mesrfn kazlar b-hde
ekmi ve gidecek asker dahi o kadar mahalle abes495 olarak sefer etmi olacaklar
zhir ve .... hsn-i tedbr ve resi mevsim gzrn496 etmeksizin kazlardan mretteb
ve matlb olan asker ne mikdr ise beher hl 3-5 gn zarfnda tammen karlub
Erzuruma eridirilmesine ment id bedh ve bhir olub yle ki bu tertb ve
tertbat- sire makyes497 olmayarak bir tarafdan varan askiri hlen Erzurum vlsi
ve meadin-i hmynum emini ve bil-istikll ark cnibi ser askeri sadr- esbak ve
dstr- mkerrem ve muazzam mr-i mufahham ve muhterem nizml-lem
vezrim Mehmed Emin Rauf Paa edme Allahu Tal icllehu- ne kadar
indrd noksan olduu srette bu kabaht yeniden babuun ise ann cezasn
tertb etmek ve eer kt mahallin vch ve zbitn irtikb- hyanet eyledii
tebeyyn ve tahkk eder ise bila-aman haklarndan gelinmesiyn keyfiyeti der
sadetime bildirmek zere bu defa ser asker-i mrn ileyhe yazlm olmala siz
ki vezr-i mar ve kuzt ve nvvb ve sir mm ileyhsiz siz dahi mazmn- emr-i
493
mstebn: zhir, meydanda olan

mteheyy: hazrlanma, amade, niyet edb tedrkat grm
495
abes: beyhde ve bo amel, sama
496
gzrn: geme, gei
494
245
celll-kadrimi gzelce mtalaa ve vehmet-i akbeti teffekkr ve mlhaza ederek

ve babu- mm ileyh dahi bu dakika tefhim ve esna-y rahda ve mahallinde firr
etmeyecek vecihle kefil ve nizma rabt eyleyerek zikr olunan 2 bin nefer svriyi
gayet gzde ve mstesn olmak zere ne yapar iseniz yapup 3-5 nihayet 10 gn
zarfnda tammen ihrc ve mm ileyh babuluuyla bir an akdem ve bir lahza
mukaddem ser asker-i mrn ileyh maiyyetine sevk ile irsl bila-tehir? ikdm ve
gayret eylemek fermnm olman sahife- pir-y sdr olan hatt- hmyn- evketmakrnum mcebince isticalen ve istisraan ibu emr-i mnifim dahi sdr ve al
tacl sadrazam tatarlarndan kdvetl-emsil vel-akrn Ali zde kadruhu- ile
itre498 tisyr olunmudur.
105.499
mdi liv-i mezbrdan ve dhilinde olan ayirden mretteb olan 2 bin nefer
svri askerin ne vechile olur ise olsun 3-5 nihayet 10 gn iinde ihrc ve irsli kat
irde-i seniyye-i cihndrnem id ve hilfna cesret edenler in selamet hl
bad-i anil-ihtimm olduu malmunuz oldukda ana gre davranb icr-y emr
irde-i tcdrneme itb ve srat ve hilf vaz hlat vukuyla mbtel-y
nedmet ve vehmet olmakdan ziyde teh ve mcnebet eyleyesiz ve sen ki
mbir-i kapucu ba-i mm ileyhsin muktez-y memuriyetini icr ve asker-i
merkmu bir an evvel kardub Erzuruma sl ile lzme-i krgzr ve sadkati
ibkya dmen dermiyn- gayret ve kusr ve rehvetden ve asker-i merkmu
tammca ser asker-i mm ileyhe sl ve teslm etmedike der sadetime avdetden
be-gyet hazer ve mbadet eylemek bbnda fermn- linm sdr olmudur
buyurdum ki vusl buldukda bu bbda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr olan
497
498
makyes: kyas edilebilir

itre: serian gnderme, yollama, tayyar etme, irsl
246
fermnm ve vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn- itaat-makrnuyla

amel ve hareket ve hilfndan hazer ve mcnebet eyleyesiz yle bilesiz almet-i
erfe itimd klasz. Tahrren f evili ehri abnil-muazzam sene seba ve
selsn ve mieteyn ve elf.
.....el-kelm
Nemekahu el-fakrileyhi izz nuhu
Es-Seyyid Ahmed el-mvell hlen be medne-i Adana.
(MHR)
106.
bu 1237 senesi Muharreml-harmn gurresinde cizye cibyeti eylet-i Adana

cizye cibyeti hlen vl vl-nin devletl inyetl merhametl brahim Hilmi Paa
efendimiz hazretlerinin uhde-i mrlerine b emr-i l ihle ve tevfz buyurulub ve
taraf- devletlerinden hlen Adana alaybeyisi necbetl500 es-Seyyid Mehmed Emin
Aaya b-buyuruldu ihle buyurulub huzr- erde boa-i mezbr fekk501 kde
olunduu kayd od.
Evrk
444
ala
3.598 evsat
712
edn
4.754
107.
Medne-i Adana nibi fazletl efendi

Der aliyye skinesinden ve silahr-i hassadan mefhirl-emcid vel-ayn
izzetl brahim Edhem Aa kalemiyesi ketebesinden Mehmed Srr Efendi ve Ser
499
Ayr bir numara verilmi olmasna ramen, 104nc belgenin devam niteliindedir.
247
nakka Seyyid Mustafa Aa ve Seyyid Musa Aa zde mecduhuma- bundan akdem

uhdelerine tevch ve bu bert- lin ve ber vech-i itirk ve mlikne mutasarrf
olduklar medne-i Adanada zaman- zabtlar Mart ibtidsndan olan ber mceb-i
tasrih sret-i bert- mlikne medne-i mezbrun tark-i erbaasnda ray olunan
(silik) ve sr ve bargir naharcl502 muktaasndan haftada birer para ve mliknei merkme merbttndan sret-i defter-i hakani zebh503 olunan olunan srdan 2
para ve camusdan 4 para ve koyun ve keiden nsf Osmani ve yine mlikne-i
merkme merbttndan olub mm ileyhin taraf- mekrim-i eref-i hazret-i sadaretpehnide sunduklar arzuhlleri zerine kaleminden ihrc olunan askerin derkenr
mcebince medne-i merkmede Nehr-i Seyhun zerinden mrr eden sal ve
davlumbaz ve tahta ve kereste ve sal zerinde bulunan hatabdan504 ve deirmenlerden
hasl olan rsmtn mm ileyhim tarafndan kabza memr olan silahrn-
hssadan izzetl Abdlkadir Aa zde mecduhu- ber vech-i tahrr haslat-
muktaay tarafndan adamlar tayniyle tahsl edb kimesne tarafndan taarruz ve
mdhale olunmamas sen ki mevln-y mm ileyhsin malmun oldukda haslat-
mezkrun aa-y mm ileyh tarafndan tahsli in kimesne tarafndan muhlefet
olunmamas esbbn istihsle mezd-i say himmet eylemeniz bbnda ber
muktez-y rt- iltizm divn- Adanadan ibu buyuruldu tahrr ve sdr ve aa-y
mm ileyh yedine ita olunmudur. Gerekdir ki vech-i merh zere ber mceb-i
buyuruldu amel ve hareket ve hilfndan hazer ve mcnebet eyleyesiz deyu
buyuruldu. Fi 15 Muharrem sene 237.
500
necbet: soyluluk.
fekk: mhrn bozmak, amak.
502
nahar: sr.
503
zebh: boazlamak, kesmek, mezbaha vergisi.
504
hatab: odun
501
248
108.
Kdvetn-nvvbil-mteerrin Mihali ve Adana niblerizde ilmuhumatevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki:
Mihali voyvodas Ali nm kimesne Mihali skinlerinden mteveff Hac
Mustafann veresesinden habse ilk505 ile cebren ahz eyledii temessk verese-i
mezbreye istirdad hussu irde olunmu ve keyfiyet sadrazam cnibinden dahi
yazlm ise de yine adem-i mtvaat506 birle mehzu olan temessk ita
etmeyerek ol vechile hilf- rz harekete ibtidr eylemi olduu sen ki Mihali nibi
mm ileyhsin bu defa tarafndan ba-ilm inh klnm olmakdan n merkmun
li-eclit-tedb avu mberetiyle adna nefy icl olunmas fermnm olman
imdi vusl-i emr-i erfimde merkmu marifetinle ahz ve mbir tayn olunan
divn- hmyn avularndan Osman avu zde kadruhu-ya terfkan Adanaya
nefy ve irsl msraat507 eyleyesin ve sen ki Adana nibi mm ileyhsin vuslnde
merkmu ol tarafda menfiyyen meks ikmet etdirdb b-fermn etrafa mcveze
ve hatve-i vahide mahall-i here salverilmesi lzm gelrse mesul ve mutab
olacan bilb ana gre muhfazas emrine takayyud ve dikkat ve vusln mbiri
avu- merkm ile derbr evket-karar- mlkneme ilma msarat eylemek
bbnda fermn- linm sdr olmudur buyurdum ki hkm-i erfimle vusl
buldukda bu bbda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr olan fermn- vciblittib ve lzml-imtislimin mazmn- itat-makrnuyla amel ve hareket eyleyesiz
yle bilesiz almet-i erfe itimd klasz. Tahrren f evili ehri Muharremlharm sene seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
505
506
ilk: koyma, atma

mtvaat: ugunluk, muvafakat, birbirini tutar durumda olma.
249
109/A.
Der-i devlet-mekne arz- d-i kemne budur ki:

Adana kalas dernunda olan hka beraber kalm olarak kln ve tfenklerin
pasdan r olmasn hlen eylet-i Adanada sye-endz icll olan vezr-i advv-i
tedbr devletl bbehetl veliyyn-niam Hilmi brahim Paa yessere Allhu m
yrdu m ye hazretleri murd buyurmu olduklarndan inzimm- rey-i hidvleri
ve marifet-i er zere mmz defter mcebince tfenk ve gerek seyf bu defa
pasdan r olarak tfenklerin kundaklar ve akmak talar ve kllarn glflar
cedden tanzm olunub kala-i mezbr dizdr Mehmed Aa kullarna teslm
olunduu der-i devlet-medr- hsrevnye arz ilm olundu. Bk emr hazret-i men
lehl-emrindir. Tahrren fil-yevmis-sabi vel-rin min ehri Saferil-hayr sene
seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
109/B.
Adana kalas dernunda olarak hka beraber kalm olan tfenk ve klnlarn ne
cinsde olduu b-marifet-i er ve habercisi marifetiyle zhir ve ihrc olunmala
tahrr olunan defteridir ki zikr olunur. Hurrire fi 27 S. sene 37.
Tokmak kundaklu kara gver demiri (silik) tfenk
14
Kse Msr ak demir kln gulmlaryla tecdden tanzm olunan defa kln
13
Oluklu haytiyn kln gulmlaryla tecdd olunan kln
17
Hurrire
Baded-defter bi-marifet-i er
Nemekahu el-fakr ileyhi izz nuhu
es-Seyyid Ahmed el-mvell hilfetihi be-medne-i Adana, gufire lehu.
507
msraat: sratle teebbs
250
110.
Medne-i Adana mahalltndan Ali Dede Mahallesi skinlerinden iken bundan

akdem vefat eden Eskiciler eyhi Ali bin Mehmed nm mteveffnn verseti zevcei menkhe-i metrkesi Fatma nm hatun ile sulb kebr oullar Mehmed ve Osman
ve sagr Hseyin ve mer nmn kimesnelere mnhasra olduu lede-eril-enver
zhir ve nmyn oldukdan sonra mteveff-y mezbrun defteridir ki ber vech-i t
zikr olunur. Hurrire fil-yevmis-slis min ehri Rebiil-ula sene seba ve selsn ve
mieteyn ve elf.
Mahalle-i mezbrda kin mlk menzil
Sahtiyn menn
17
Evn-i nhasiyye kyye
30
Khne kuak
1
Khne entari
3
Khne dek
Khne sark
Mstamel kilim
2
Khne seccde
uka cebe
Bulgur klek
5
Koza Haleb menn
19
Merkeb
1
iid Kattan
100
Kahve takm
Bakr mangal
Hnta klek
15
Tecemmlt- Hne
Tecemmlt- dkkn
Der zimem-i Kara Cennetolu
Gk Velide
olakolunda
Nasr merde
Vanl Mustafa
Borlu Hac Alide
Tutma Alide
eneli Krt Mustafada
Yekn
Yalnz bin drtyz yrmidrt gurudur.
Minhl-ihrct
Ber mutad- resm-i d
para
Kalemiyye, emniyye, ihzriyye hddmiye, dyn- mteferrikne para
Sahhl-bk
Yalnz bin yz altm drt gurudur.
251
Kymet Guru
550
144
150
15
13
15
5
19
5
30
5
47,5
66
10
12
15
25
10
40
10
25
15
124
15
6
17,5
36
1424
24
16
35
24
1364
111.
Hlen eylet-i Adana vlsi devletl inyetl brahim Hilmi Paa hazretlerinin
hdmet-i devletlerinde olan asitne-i aliyyede Odaba508 arusu skknndan
Endern ba avularndan avu Dervi Mehmed fevt olub mrn ileyh
efendimizin inzimm- rey-i mrileri ve marifet-i erle terekesi tahrr ve sk-
Sultnde bey-i min ezyedd ile fruht ve esmnn der aliyyede mteveff-i
merkmun vrislerine intikl etmek zere hazne-i mrn ileyh hazretlerinin
haznesine verilen eynn defteridir ki ber vech-i t zikr olunur. Hurrire fi 27 S.
sene 37.
Mstamel mein heybe
Mstamel destar
Mstamel basma mile? entari
Mstamel uka cebe
Mstamel kilim
Mstamel yeil yorgan
Khne kilim
Mstamel melah509
ngilizkari basma mile? entarilik
Ballama khne nafa krk
Mstamel brmck gmlek bez gmlek
2
seravil510 khne
2
Khne uka cebe
Mstamel destar
3
Mai uka ... alvar
Mstamel Acem kua
2
kl kemer
1
Mstamel evre
1
cedd ipekli evre
1
Pitov ift
1
Hurda para bez
Mstamel ipekli ukur maa khne makrama
Mstamel topak? Su tas
1
....... maa kubr511 khne hne kisesi
Khne gecelik kavk maa enfiye kutusu khne fes
Fincan kutusu
1
fincan Ktahiyye
3
Mstamel kavk maa kalb
Krmz cedd uka /silik)
bk maa yapma imme
Pabu maa mest ve telii
508
Kymet Guru
7
52
16
32
30
6
4,5
11
13
20
27
8
8
20
8
7
55
3
4
130
3
2,5
6
9
4
7,5
Metinde eklinde yazlmtr.

melah: alt st bir, kol yerine yukarki iki ucunda yarklar olan bir stlk, araplara mahss
510
seravil: i donu, alvar.
511
kubr: mezardan cem.
509
252
Aa tesbih
2
Saat bahs
75
Mushaf- erf hediyesi
40
Msr eer maa khne krmz kee maa balk mstamel ipekli sine-bend bahs
94
Mhr ta
3
Nukdu
522
Yekn
597
Beyz doksan yedi gurudur.
Minh el-ihrct
Resm-i ksmet-i d
10
Nzryye, ktibiyye, kaydiyye
5
Tellaliye, dkkniyye
10
Sahhl-bk
572
Beyz yetmi iki guru emin-i beytl-ml marifetiyle hazne-i veliyyn-niamiye teslm olunduu
ibu mahalle erh verildi.
Hurrire
Baded-defter bi-marifet-i er
Nemekahu el-fakr es-Seyyid ileyhi izz nuhu
es-Seyyid Ahmed el-mvell hilfetihi be-medne-i Adana, gufire lehu.
112.
Kdvetn-nvvbil-mteerrin Ayntab ve Adana niblerizde ilmuhumtevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki Ayntabda nakibl-eraf
kimmakm sabk Mehmed nm kimesne kendi hlinde olmayub inhilal-i irze-i
nizm- memleketi mcib ve insilb- r(?) ve emniyyet-i fukar-y raiyyeti
mstevcib harekt- n-hemvre ibtidr ve ol vechile hilf- rz-y hmynum
evzaa ictisr zere olduu hlen Mara ve ilhken Rakka vlsi dstr- mkerrem
mr-i mufahham nizml-lem vezrim Mehmed Celaleddin Paa edme Allahu
Tal icllehu- tarafndan mukaddemce derbr- evket-karar- mlkneme tahrr
ve ir olunmu olduuna512 binen merkmun li-eclit-tedb? Adanaya nefy
icls bbnda hatt- hmyn- mehbet-makrn- hidvnemle b-iret eyhlislm emr-i celll-kadrim sdr ve mahss divn- hmynum avuu tayn ve
tisyr olunmu ise de ol vakt menfsna gnderilmeyb hasbel-cb tedkk ile
mbiri avu- merkm der sadetime ihle klnm olub ancak merkm ...........
253
olmad bu defa bil-fil eyhlislam ve mftil-enm olan Beincizde alemlulemil-mtebahhirn
efdall-fuzelil-mteverriin
Mevln
es-Seyyid
Abdlvehhab -edme Allhu tal fezilehu- iret etmeleriyle iretleri mcebince

merkmun avu mberetiyle nefy ve icls fermnm olman imdi sen ki Ayntab
nibi mm ileyhsin vusl-i emr-i erfimde merkmu ahz ve bu defa mbir
tayn olunan divn- hmyn avularndan Ahmed avu zde kadruhu- terfkan
Adanaya nefy ve irsle msraat eyleyesin ve sen ki nib-i mm ileyhsin
vuslnde merkmu ol tarafda menfiyyen meks ve ikmet etdirb bila fermn
talkndan? mcnebet ve hatve-i vhide mahall-i here salverilmesi lzm gelr ise
mesl ve mutab olacan bilb ana gre muhfazas emrine takayyud ve dikkat ve
vusln mbiri avu- merkmla derbr- evket-karar- mlkneme ilma
mbderet eylemek bbnda fermn- linm sdr olmudur.
Buyurdum ki hkm-i erfimle vusl buldukda bu bbda vech-i merh zere
eref-yfte-i sdr olan fermn- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn-
itat-makrnuyla amel ve hareket ve hilfndan teh ve mcnebet eyleyesiz yle
bilesiz almet-i erfe itimd klasz. Tahrren f evili ehri Saferil-hayr sene seba
ve selsn ve mieteyn ve elf.
113.
Hlen eylet-i Adana vlsi devletl merhametl brahim Hilmi Paa yessere
Allhuma yridu ve ma yea- hazretlerinin buyuruldu-y rey-i mrileri cmle
vch- belde marifetleri ve marifet-i erle zeyl-i defterde muharrerl-esm
512
Metinde olub ve olduuna kelimeleri yanyana yazlmtr. Metin akndan olub kelimesinin
fazladan yazld anlalmaktadr.
254
esnfta verilen narh ve nizm il maallhu Tal dstrl-amel tutulmak zere

tahrr olunan defteridir ki ber vech-i t zikr olunur. Hurrire fi 15 RA sene 237.
Esnf- Habbzn
Nn- azz
Rayic-i vakt al hnta kile
Esnf- Kassbn
kyye 1
vukiyye 1
para 8
guru 20
Lahm
Esnf- Helvacyn.
kyye 1
para
30
zm helvas
Esnf- Bastacyn(?)
kyye 1
para
48
Turun
Tatlu limon
Kam
Evsat
Edn
sfanah513
Lahana als
dane 4
dane 3
dane 2
dane 3
dane 4
batman 1
dane 1
Evsat
Edns
para
para
para
para
para
para
para
para
para
1
1
1
1
1
8
6
4
2
Peynir
Siyah pekmez
Esnf- Uncular
dirhem 100
kyye 1
para
para
10
20
Dakik
Be hesb- hnta
Esnf- Duhanclar
batman 1
kile 1
para 24
guru 20
Al duhan
Esnf- Leblebiciyn
dirhem 50
para
Al toklama leblebi
dirhem 100
Evsat
Edn
kile 1
para
Esnf- Bakkaln(?)
Be hesb- nohud
Esnf- Nalbandn
Drt ayak cedd nal
513
8
6
4
guru 10
para
sfatah: spanak kabilinden nebatat
255
100
Mum
Esnf- Kadayfcyn
kyye 1
para
100
i kadayf
Ya bal yanndan pimi kadayf
Esnf- Eskiciyn
kyye 1
kyye 1
para
para
14
80
Al kz gnl tutma izmesi

Al camus gnl tutma izmesi
ift
1
ift
1
Evsat
Edn
ift
1
Evsat
Edn
guru 7
guru 11
9
7
guru 7,5
6
4,5
ift
Evsat
Edn
ift
ift
Evsat
ift
Al siyah gnl postal

Esnf- Kef-gern514
Al krmz izme
Mein astarl serpce izme
Al krmz yemeni
Al krmz yemeni
Evsat
Mein astarl toback(?)
Krmz kolamana meinli izme
i kseleli byk pabu
Zenne pabuu
Evsat
nce belli zenne izmesi
Dz taban zenne izmesi
Kker tabanl elii mest ve pabu
Kayseriyye sahtiyn olmak zere
Esnf- Dinki515 ve Deirmenciyan
Bulgur dmesi
Buday dmesi
Bulgur tmesi
Dakik ve semt tahan
Esnf- Mytabn516
Al torba
Evsat
Al koza garar
ift
ift
ift
ift
1
1
1
1
ift
ift
1
1
guru 8
6
5,5
para 70
para 120
100
para 100
80
para 60
para 110
para 120
para 70
60
para 160
para 150
ift
guru 8
klek
klek
klek
klek
1
1
1
1
para
para
para
para
1
1
1
3
12
4
6
para
ift
514
55
45
guru 15
kef-ger: kundurac
dink: [denk, dik] (dinkene) 1) Tahln kabuunu yumuatmaya ve ayrmaya yarayan deirmen
(Kadirli, Adana). Bkz. Derleme Szl, c. IV, TDK Yay., Ankara 1993, s. 1507.
516
mytabn: kl dokuyan
515
256
Semer al
Merkeb polar
Yazohane iltesi
Zibil iltesi
Al yular
Evsat
Mdevvereli yanpir(?)
ift
ift
ift
1
1
guru
para
guru
guru
para
para
5
10
6,5
4,5
35
25
55
Esnf- Yalcyn
Yal
Kebr sini tabh
Evsat
Edn
Esnf- Boyacyn
dirhem 44
para
para
4
10
7
5
para
para
para
60
30
12
6
12
45
Gz has dme
dane? 1
Elvan dme
dane 2
Harc dme
dane 3
Gz nefert
dirhem 1
Gz kabut ve ni elvanyla irazesi arun 1
Ve sir elbise olub irze
arun 1
Elvan- kaytan
dirhem 1
Celebkr kaytan, dirhem
Elvanyla krmz Halebkr ertek kaytan tob
Elvanyla kaytan, tob
slamboli ertek kaytan, tob
pekli dane kaytan, tob
Dane kaytan, tob
plik saak, dirhem
Esnf- Sakacyn
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
1
1
1
14
10
10
14
13
34
25
20
50
35
7
Mahalle-i bade
Mahalle-i evsata
Mahalle-i karbe
Ark sakas mahalle-i bade
para
para
para
para
10
7
5
3
Yeil destar
erbet
Beyaz enber boya, bir bkmesi
erbet
Bir arun bez mi ivid boyas
Yz yirmi dirhem iplik mi ivid boyas
114.517
para
Esnf- Gazzzn518
517
518
gazzz: ipeki
257
Karbe
Esnf- Hallcn
para
para
para
4
12
guru
guru
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
para
6,5
5
160
280
220
150
110
220
160
190
130
100
110
80
150
Tark
Demr kula
Burun
Ala ktk kazmas iki azl
Bel az kula
ki azl balta
Nacak
Kazma demirlisi
ylenilmesi
Kazma ylei
Balta ylei
Bel az burunu
Bel az ylei
Esnf- Hamamclar
para
para
30
para
para
para
para
para
60
70
Para
Para
para
Para
200
130
160
100
16
18
1
10
80
5
Nisvndan
Esnf- Sarracn
para
Al kazkon
Al tar
Kaba kolan
pare postuyla cedd eer
para
para
para
para
12
60
80
17,5
Cedd penbe
Eski penbe
Esnf- Debbn
dirhem 120
batman 1
Al krmz sahtiyn
Evsat
Edn
Al sahtiyn
Evsat
Al sar sahtiyn
Evsat
Al sr kselesi
Evsat
Al sahtiyn
Evsat
Edn
Al mein
Kl batman
Esnf- Demirciyn
Evsat
kymet 1
258
Teelti519
kyr
Tuval
Bkme al zahm
Yedekli paldn
Ksa
Esnf- Semerciyan
para
para
para
para
para
Al meinli semer cedd

kyr
Al cedd palan
evsat
edn bargir palan
Ka aac520
Palan kyr
Esnf- ulcyn
6
2
40
200
120
10
guru 12
4
guru 5,5
4
3
para 70
para 120
Bez ile 12
Sekiz ileden bez stadiyesi
On ileden bez stadiyesi
Astar ve malaz stadiyesi
guru
guru
guru
guru
2,5
1,5
2
1,5
115.

bil-fikris-skb
mtemmimu
mehmil-enm
bir-reyis-saib
mmehhidu
bnyanid-devle vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll el-mahffu bi-sunf

avtfl-melikil-al Adana vlsi vezrim brahim Hilmi Paa edme Allhu
Tal icllehuve kdvetl-kuzt vel-hkkm madenl-fazl vel-kelm mevln
Adana kads zde fazluhu- tevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki
Sen ki vezrim mrn ileyhsin selefin vezrim Hseyin Paa edme Allhu
Tal icllehu- tarafndan varid olan tahrrat mefhmunda Tuna sevhilinde in
olunan kl- hakaniyyem ebniyyesiyn 31 senesine mahsben Tcirli aretinden
mretteb 3.750 guru ve Karalar Ceridi aretinden 1.500 guru ve Bozdoan
aretinden mretteb mebliden gayr- ez teslm 15.000 guruun tahslleri bbnda
sdr olan emr-i erfim vsl olub ancak zikr olunan Tacirli ve Karalar Ceridi areti
519
teelti: Atn eerinin altna konan ince kebe.
259
her ne kadar lafzen Adana eyleti dhilinde iseler de Mara toprandan skin
olduklarndan tahsli mteassir521 olub Mara Vlsi vezrim Mehmed Celaleddin
Paa edme Allhu Tal icllehu- tarafndan tahsl olunmas bbnda mrn
ileyhe hitben emr-i erfim sdr olunmasn ve Bozdoan aretinden nakden aka
tahsli mmkn olmayub hayvnt ..... ecilden 71 gn mrrunda mebla- mezbrun
nakden irsline ikdm ve gayret edeceini selefin mrn ileyh kta kimesinde
ve Adana kads iki kta ilmnda tahrr ve inh etdikleri ecilden kuyda ledelmrcaat sene-i merkmeye mahsben ayir-i mezkrdan tertb olunan
bedeliyyenin zimmet-i sahha id kuyddan mstebn olmala bu sretde ber
mceb-i inh Tcirli ve Karalar Ceridi aretinden mretteb mebliin tahsliyn
Mara vlsi mrn ileyhe hitben baka ve Bozdoan aretinden mretteb
bedeliyeden ez gayr- teslm 15.000 guruun inhs zere serian tahsl ve irsl
eylemesiyn sana hitben baka emr-i erfim sdr ment- rey-i linm id
Ba muhsebeden derkenr ve ba-takrr ledel-arz mcebince emr-i erfim sdr
hussuna irde-i aliyyem taalluk edb ol bbda zikr olunan Tacirli ve Karalar Ceridi
aretlerinden mretteb ol mikdr guru- bedeliyye akalarnn tahsliyn Mara
vlsi mrn ileyhe hitben dier emr-i erfim sdr olunmala ber minvl-i
muharrer Bozdoan areti bedeliyesinin tahsliyn sana dahi ibu emr-i linm
sdr ve dergh- muallm kapucubalarndan iftihrl-emcid vel-ekrim Mir
brahim dme mecduhu- mbereti ile irsl olunmudur.
mdi vuslnde keyfiyet irde-i aliyyem mantuk- emr-i erfimden malmun
oldukda slifz-zikr Bozdoan aretinden mretteb bedeliyyeden ez gayr- teslm
kusur kalan 15.000 guru inzimm- rey marifetin ve marifet-i erle bi-eyyi
520
521
ka aac: Semerin n ksmnda bulunan aa ksm.

mteassir: zor, g, zahmetli
260
hlin522 tammen ve seran tahsl ve bir sat evvel der sadetime irsl ve ve haznei mireme teslm etdirilmesi hussuna bezl-i cell-i himmet eyleyesin ve sen ki kad-
mm ileyhsin sen dahi mcib-i emr-i erfime amel ve hareket eylemek bbnda
fermn- linm sdr olmudur.
Buyurdum ki (bo) hkm-i erfimle vardkda bu bbda vech-i merh zere
eref-yfte-i sdr olan ibu emr-i cell-an- vcibl-ittib ve lzmlimtislimin mazmn- mnfi zere amel eyleyesiz. yle bilesiz almet-i erfe
itimd klasz. Tahrren fil-yevmir-rbi aer ehr-i Zilkade li-sene sitte ve selsn
ve mieteyn ve elf.
116.

bil-fikris-skb mtemmimu mehmil-enm bir-reyis-saib meyyidu erknissade vel-icll el-mahffu bi-sunf avtfl-melikil-al Adana vlsi vezrim
brahim Paa edme Allhu Tal icllehuve mefhirl-kuzt vel-hkkm
medinl-fezil vel-kelm Adana sancanda vki kazlarnn kadlar ve
nibleri zde fazluhum- ve bu hussa mbir tayn olunan dergh- muallm
kapucubalarndan iftihrl-emcid vel-ekrim Mir brahim dme
mecduhu-
tevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki:

1235 ve 36 senelerine mahsben mahalli skinlerinden malml-esm baz
kesnn523 ber vech-i itirk mlikne uhdelerinde olan Adana sancanda vki
Grca ve mezraa-i Kk Kend tabi-i Kara salu ve mezraa-i Br Kk ve
Mahslt- Bat- Cebel-i Kozan muktaalarnn maa harc- vezne taksit ve
522
523
bi-eyyi hlin: her halde, her nasl olsa, (eyyi: her kang)
kesn: kimesneler, herkes, her kim olursa.
261
irsliye akalar olan ceman 4053,5 guru i bu sene-i mbreke evsat- abnnda
divn-
meyyidl-erkn-
mlknem
umm
kapum
kullarna
tevzii
musmmem524 olan ksteyn mevcibine tertb olunup tahslin bundan akdemce

sret ve emr-i erfim sdr ve tisyr olunmu ise de ilel-n525 bir haber ve eseri
zuhr etmedii kuyddan mstebn ve mevcibi tertbi mrettebat- sireye kys ile
tehri kabl eder makleden olmayacana binen mbir tayni ile tahsli
hussuna irde-i aliyyem taalluk etmekle senki vezrim mrn ileyhsin irde-i
emr-i erfime mevzen irsl olunan sret-i defter ntk olduu zere mebla-
mezbr vusl-i emr-i erfime kadar tahsl ve yola ihrc olunmam ise badel-yevm
dakika-i vahide tehri tecvz olunmayarak mukaddem ve
117.526
bu defa sdr olan emr-i erfim ve sret-i defter mceblerince inzimm- rey ve
marifetin ve marifet-i erle al eyyi hlin tammen ve serian muktaat-
mezbre mutasarrflarndan tahsl ve der sadetime irsl ve hazne-i mireme teslmi
hussuna bezl-i cell-i himmet eylemek bbnda fermnm olman tekiden ve
isticalen bu defa dahi i bu emr-i linm sdr ve mbir-i mm ileyh ile irsl
olunmudur. mdi vuslnde mevcib tertbi mrettebt- sireye kys ile tehri
kabl eder mevddan olunmayacana binen al eyyi hlin tahsline irde-i
aliyyem taalluk eyledii mantuk- emr-i erfimden malmun oldukda blda tahrr
ve ayn klnd zere mebla- mezbr imdiye kadar tahsl ve yola ihrc
olunmam ise mukaddem ve bu defa sdr olan evmir-i erfim mcebince
inzimm- rey ve marifetin ve marifet-i erle al eyyi hlin tammen ve seran
524
Musmmem: kati karar verilmi

ilel-n: imdiye kadar
526
525
262
muktaat- mezbre mutasarrflarndan tahsl ve mbir-i mm ileyhe tevdian527

der sadetime irsl ve hazne-i mireme teslmi hussuna sarf- kll-i miknet528
eyleyesin ve sen ki mbir-i mm ileyhsin i bu emr-i erfimle ber mceb-i sret-i
defter tahsline memr olduun ol mikdr guru taksit ve irsliye akalarn marifeti er ve vezr-i mrn ileyhin inzimam- rey ve marifeti ve marifet ve
mberetinle muktaat mutasarrflarndan tahsl ve bil-istihsb aceleten getrp
hazne-i mireme teslmine sen dahi ihtimm ve dikkat ve hilf- rz ve mugyir-i
memriyetinden hareket ile imrr- vakitten529 ve mebla- mezbru tahsl etmedike
avdet etmekden hazer ve mcnebet eyleyesin ve siz ki kuzt ve nvvb- mm
ileyhimsiz siz dahi mcib-i (hkm-i) erfimle amel ve hareket eylemeniz bbnda
Buyurdum ki (bo) hkm-i erfimle vardkda bu bbda vech-i merh zere
eref-yfte-i sdr olan ibu emr-i cell-an- vcibl-ittib ve lzmlimtislimin mazmn- mnifi birle amel eyleyesiz. yle bilesiz almet-i erfe
itimd klasz. Tahrren fil-yevmil-air Zilkade li-sene sitte ve selsn ve mieteyn
ve elf.
118.
Dstrn- mkerremn mrn- mufahhamn nizml-lem mdebbiru

umril-cumhr bil-fikris-skb mtemmimu mehmil-enm bir-reyis-sib
mmehhidu bnyanid-devle vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll elmahffu bi-sunf avtfl-melikil-al Anadolunun sa kolu yemn ve yesryla
nihyetine varnca vki vzer-y izm-edme Allhu Tal icllehum- ve emirl527
528
tevdian: emnet ve teslm ederek, brakarak

miknet: kudret, kuvvet, iktidar
263
merail-kirm efhiml-kberil-fihm zevil-kadr vel-icllehu shibl-izzi

vel-ihtiam el-muhtassn bi-mezdi inyetil-melikil-al mrmrn- kirm dme
ikblhum ve akz kuztil-Mslimn ve evl vltil-muvahhidin madenl-fazl
vel-yakn ......... ......... ........... el-muhtassn bi-mezdi inyetil-melikil-mun
mevl-i fihm -zdet feziluhum- ve mefhirl-kuzt vel-hkkm madenl-fazl
vel-kelm yakn kuzt ve nvvb -zde fazluhum- ve mefhirl-emsil vel-akrn
mslimn? ve ...... ve ayn ve gmrkcler? ve sir zbitn ve vch- ahl ve bilcmle i erleri zde kadruhumtevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki:
Eyd-i nsda530 mtedvil olan ecns- altun ve nkd- sirenin fiyat-
mukarreresinden ziydeye alnb verilmemesi zmnnda mukaddem ve muahhar
Anadolu ve Rumiliye bid-defat evmir-i aliyyem sdr ve tisyr olunmu ve ahd-
karbde huss- mezkr her tarafa iryla fi ma bad slambol altunu sekiz ve fndk
altunu onbir ve Msr altunu yedi gurua ve Cezayir ve Tunus ve Trablus altunlar
oniki gurua ve Rum 25 ve nsf 12 buuk gurua ve rubu 6 gurua 10 paraya ve
fndk rubiyyesi 3 gurua ve slambol rubiyyesi 100 paraya ve Yaldz altunu 15
guru 10 paraya ve Macar altunu 15 gurua ve Kramise altunu 14 guru 30 paraya ve
beyaz akadan cihdiyye 5 gurua ve atk ve cedd ikilik 2 gurua ve guru 40ar
paraya ve rubu fiyat- asliyyesi zere 10 paraya ve Avarz cinsinden mad nev
ziyde alt buuk gurua ve Avarz alt gurua cr olub kesret-i tedvl cihetiyle
mukaddem 104 guru fiyat takdr olunan .....(?) tabr olunur nev-i kesr esbbna
......... ayar olub ayn- zhir olduuna binen cins- mezkr klliyen ahz ita
olmayarak ellerinde ve baz eytm sandklarnda bulunanlar fiyatyla darbhne-i
miremden tebdl olunmas hussu tekd ve tehdd klnm ise de erbb- ihtikr bu
529
530
imrr- vakit: vakit geirmek

eyd-i ns: insanlarn ellerinde (eyd: yedden cem. ns: insanlar)
264
kr- mehrhdan fergat ve keff-i yedd etmeyerek el hlet hzihi ecns- altun ve
nkd fiyat- mukarreresinden ziydeye alnb verilmedii aka mbdelesini baka
kr ittihz eden tamakrn bulduklar ecns- altunu drmekde ve bazlar daha
ziydeye kar hlyasyla ellerinde bulunan nkdu ketm
ve ihf eylemekde
olmalar hasebiyle bu keyfiyet der aliyyeme tevrd edicek emvl-i mrye ve polie
vechile gelecek akann giriftr- akde tehir
119.531
olunmasn mcib ve mesalih-i mhimmenin tatlinin mstevcib olduundan

baka tahslat btn btn ufak paraya mnhasr olarak iinden noksan zuhruna
mebn mazarrat mstelzim id beynyla fiyat hussuna aled-devm dikkat ve
nezret olunarak bundan sonra ecns- altun ve nkdu rayic-i mukarreresinden
ziydeye temlden men ile menfi-i nizm ziydeye verirler ise marifet-i erle
tedb ve gml532 klnmak bbnda siz ki vezr-i mr ve mirmiran ve mevln ve
kuzt ve nvvb ve sir mm ileyhimsiz hepinize ve sir lzm gelen mahallere
evmir-i erfem sdrn ricl-i devlet-i aliyyemde hlen darbhne-i mirem nazr
iftihrl-emcid vel-ekbir Yusuf dme mecduhu- ba-takrr ifde etmekle vech-i
merh zere amel ve hareket ve hilfndan begyet hazer ve mcnebet olunmak
fermnm olman tekden ve tehdden ibu emr-i erfim sdr ve hcegn- divn-
hmynumdan ve sadr- azamn kethds ktibi hulefs mtehayyznndan
kdvetl-emcid vel-ayn Hafz Mehmed Emin zde mecduhu- mberetiyle
tisyr olunmudur.
imdi fi m bad bu misill ecns- altun ve nkd blda olunan fiyat-
mukarreresinden ziydeye alnb verilmemesi ve .......(?) men olunan altun klliyen
531
532
Ayr bir numara verilmi olmasna ramen, 118inci belgenin devam niteliindedir.
ml kelimesi iki defa yazlmtr.
265
yed-i vahidden men olunmas ve yine ve gelmeyb bu emr-i memnua533 cesret eder
olursa o maklelerin marifetiniz ve marifet-i er-i erfinle tedb ve gml klmas
irde-i katiyye-i aliyyem muktezsndan id ve bundan sonra hilf- hareket
vuku lzm gelr ise bu maddede imz534 ve rehveti zhir olanlar dahi tahkk ile
haklarndan gelinecei malm- diryet-meknzunuz(?) oldukda ana gre sl emr
irde-i hnemle nizm- mezkrun devm ve istkrrna mezd-i himmet ve dikkat
ve hilf vaz hareket vuku tecvzden gayetl-gaye teh ve mbadet?...
eylemeniz bbnda fermn- linm sdr olmudur. Buyurdum ki (bo) hkm-i
erfimle vusl buldukda bu bbda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr olan
fermn- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn- itat-makrnuyla amel
ve eyleyesiz yle bilesiz almet-i erfe itimd klasz. Tahrren evail-i ehr-i
Rebilevvel li-sene seba ve selsn mieteyn ve elf.
Konstantitniyyetil-mahrse.
120.

bil-fikris-sakb
mtemmimu
mehmil-enm
bir-reyis-saib
mmehhidu
bnyanid-devlet vel-ikbl meyyidu erknis-sade vel-icll el-mahffu bisunf- avtful-melikl-al Adana vlsi vezrim brahim Hilmi Paa edme
Allhu Tal icllehuve mefhirl-kuzt vel-hkkm medinl-fezil velkelm Adana sancanda vki kazlarnn kuzt ve nvvb zde fazluhum- ve
mefhirl-emsil vel-akrn ve ayn ve zbitn ve vch- ahl ve bil-cmle i
erlerizde kadruhumtevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki
533
534
memnua: men olunmu

imz: gz yumma
266
Anadolu cnibinden Rumiliye mretteb olan askirin ekseri yollarda ve baz

kendiler dahi f-y memriyet etmeksizin mahallerinden pey-der-pey firr etmekde
olduklar tahkk birle bil-cmle turk ve mebirin sedd ve bendiyle ol makle
firrlerin salverilmemesi bbnda memerrde535 olan hkkm ve zbitna baka ve
rast geldikleri kagunlar cebren ideye istishb536 eylemeleriyn esn-y rhda
bulunan vzer ve sir memrlara baka evmir-i celle-i mlknem sdr ve
tisyr klnm ise de yine bir takm b-din ve b-hamiyyet birer takrib firra rhyb537 olmalaryla mlhazadan gayr- bad ve bu firr maddesi ne derecede muzrr
ve vahm
bir keyfiyyet olduu ve men ve defi resine baklmak ehemm-i
umrdan id zhir ve bedd olub o maklelerin firrlar firr- aniz-zahf538

kabilinden olarak siyseten tedbleri meru olmakdan n fm bad mretteb olan
askirden her kangs mahall-i memriyetinden kaub vilyetne gelrse sirlerine
ibret olmak zere tedb-i edd ile tedb ve terhb klnmalar hussuna irde-i
seniyye-i mlknem taallukla keyfiyet bu defa iktiz eden mahallerin hkkm ve
zbitnna mahss fermnlar ner ve tesyriyle tavsiye ve tahrr olmu olub kald ki
bu vakt evkt- sire makyes olmadn cem memrlar hlen anlamayub
maslahat gevek tutmaktadrlar maa hza bu mmet-i Muhammed zt- melsimt-mlkneme emnet olmak mlbesesiyle Rz- cezda mesl olmamak ve
gadr ve bahneye mahall kalmamak in evmir-i aliyyem dikkat ve er-i erfe
mutbk olan mazmnuna itat ile icr etmeyenlerin vebli bi-nevibilerine Hd
almdir o maklelere tertb-i cezdan gayr mumele etmeyeceimi mbeyyin hatt-
535
memerr: geecek yer, yol

istishb: yanna alma, beraber gtrme,
537
rh-yb: yol bulan, frsat bulabilen.
538
zahf: ylan gibi haaratn karn zerinde srnerek yrmesi, emeklemek
536
267
hmyn- mehbet-makrn- mlknem sahife-i pr-y539 sdr olmala siz ki

vezr-i mr ve kuzt ve nvvb ve sir mm ileyhimsiz siz dahi ana gre bu
hussa bil-ittifk kemliyle dikkat ederek zr-i hkmetinizde kin kazlardan
iktiz eden mahallere ihrc
121.540
olunmu olan askir-i mrettebeden firren vilyetlerine gelenler olur ise o

maklelerin derhl tedb-i edd ile tedb ve terhb olunmas hussuna ihtimm ve
mbderet ve bu keyfiyet eyir-i slmiyyeye mugyir ve u vakitde devlet-i
aliyyeme be-gyet muzrr olarak er-i erfin dahi hilf ve min kllil-vch rz-y
meymin-i iktiz-y ehriyrneme mnf541 olmak mlbesesiyle bu maddede
imz ve rehvet ve htra ve gnle riyet bir vechile ciz olmayub mtecsir
olanlar tahkk klnarak eedd-i ukbt ile haklarndan gelineceinden bhe
olmadn bilb bu hlde icr-y emr irde-i aliyyem sarf- kudret ve hilfn
tecvzden ziyde teh ve mcnebet eylemeniz fermnm olman mahssan i bu
emr-i celll-kadrin sdr ve sadrazam tatarlarndan kdvetl-emsil vel-akrn
Feyzullah zde kadruhu- ile tisyr olunmudur.
mdi huss- mezkre aled-devm takayyud ve ihtimm birle zr-i hkmetinizde
olan mahaller askirinden firren memleketlerine gelenler olur ise o maklelerin
muktez-y er-i mutahhara zere beher hl tedbat- edde ile icr-y tedblerine
mbderet ve ikdm eylemeniz kati matlb- cihndrnem id ve bu bbda
evvela edn derece imz ve rehvet sizin hakknzda dahi mceb-i vehmet ve
nedmet olaca malmunuz oldukda vech-i merh amel ve harekete ve ittik-y
emr irde-i hidivnemle icr-y muktez-y krins ve sadkat ve emn ve
539
540
pr: donatc, tezyin eden.

Ayr bir numara verilmi olmasna ramen, 120inci belgenin devam niteliindedir.
268
dermeyn- gayret ve mugyiri vazdan gyetl-gye ittik ve mbadet eylemeniz

bbnda fermn- linm sdr olmudur.
Buyurdum ki (bo) hkm-i erfimle vusl buldukda bu bbda vech-i merh
zere eref-yfte-i sdr olan fermn- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin
mazmn- itat-makrnuyla amel ve hareket ve hilfndan gyetl-gye teh ve
mcnebet eyleyesiz, yle bilesiz, almet-i erfe itimd klasz. Tahrren evhiri
ehri Zilhicceti-erfe li-sene sitte ve selsn mieteyn ve elf.
122.
Medne-i Adana skknndan Hseyin ve Halo nm kimesneler meclis-i era

gelb Sarracn Mahallesi skknndan ibu bisl-kitb Karsl Alemdar Mahmud
Aa muvcehesinde yle takrr-i kelm ederler ki Yreir nhiyesine tbi Korkmaz
karyesinde vki itirken iftisi olduumuz ibu Alemdar Mahmud Aaya bdefter dynumuz olub ift-i mezbrun mahslnden koza ve knc ve hnta ve ar
ve soan her birerlerimiz hisselerimizi dynumuza mahsben teslm ve hlen bahs
kat olunmayub hesbmz grlmediine binen defterlerimize nazar olunub hesb kitbmz ryet olunmak542 murdlarmzdr dediklerinde tarafeynin defterlerine
nazar olunub Mahmud Aann teslmat ve ortaklarnn makbzt defterleri
muvcehelerinde... birbirlerine tatbk olunub dern- defterde tahrr olunan slyne
mnzaalar al vechit-tadl tansif543 Temmuz tutmas cretleri Mahmud Aann
zerine olmak zere ortaklarnn verdikleri mahslatn ryic-i vakt zere bahs kat
ve dynlarna mahsb oldukda ortaklarnn 107 buuk guru zimmetleri zuhrunda
541
mnf: mugayir, muhalif

Metinde olunub ve olunmak kelimeleri yanyana yazlmtr. Metin akndan olunub
kelimesinin fazladan yazld anlalmaktadr.
543
tansif: yar yarya
542
269
Mahmud Aa eltf- ammesinden544 107 buuk guruu bah eyleyb her birerleri
mme-i davdan herin zimmetini ibr-i mm ve rfil-hsm545 ile ibr
eylediklerinde f m bad kang tarafnda bu hussa mteallk davdan ve niz
sdr eder ise inde-er itibr olunmamak rtuyla ortak- merkmn aalar
Mahmud Aadan kat- alka ve ibr-i amm ile tarafeynin ibr olunduklar ecilden
Mahmud Aaya ibu hccet-i eriyye tahrr ve bit-taleb yedine it olundu.
Tahrren fi gurre-i Cemaziyel-hir li-sene seba ve selsn mieteyn ve elf.
hdl-hl:
Ser ktib Abdlgani Efendizde
Ktib Kad Ali Efendi
Ktib Fazlullah Efendi
Beirzde Mehmed Efendi
Hac Hseyin
Demirci Musa
.... Ali
Tfenki Hseyin
Ve gayruhum
123.
Kdvetn-nvvbil-mteerrin Adana nibi Mevln (bo)zde ilmuhu- ve

kdvetl-emcid vel-ayn Ktahiye mtesellimi (bo) zde mecduhu- tevk-i
ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki
Ktahiyye skknndan Sar Mahmudolu nce Mehmed nm kimesne baz
iltizmclk ile ket gzr ederek imdi Ktahiyyede unun bunun maslahatna
karub ahli-i beldeye taaddsinden baka ......... bari olacak vl ve hkim
umrlarna dahi mdhaleden hl olmad tahkk klnub bu maklelerin tedb ve
terbiyeleri lzmeden olmakdan n akl bana gelinceye dein merkmun li eclittedb avu mberetiyle ahza ve mbir tayn olunan divn- hmynum
avularndan kdvetl-emsil vel-akrn Hac Hseyin avu zde kadruhu-ya
teslmen Adanaya nefy irsle msraat eyleyesin ve senki nib-i mm
544
eltf- amme: genel ltuflarndan
270
ileyhimsin vuslnde merkmu ol tarafda menfiyyen meks ve ikmet etdirdb bilfermn tlkndan mcnebet ve hatve-i vhide mahall-i here salverilmesi lzm
gelr ise mesl ve mutab olacan bilb ana gre muhfazas esbbn istihsle
dikkat ve vusln mbiri avu- merkm ile der sadetime ilma mbderet
eylemek bbnda fermn- linm sdr olmudur.
mazmn- itat-makrnuyla amel ve hareket eyleyesiz almet-i erfe itimd
klasz. Tahrren fi evst ehri Cemaziyel-l sene seba ve selsn ve mieteyn ve
elf.
124.
Dstr- mkerrem nizml-lem mdebbiru umril-cumhur bil-fikris-sakb

mtemmimu mehmil-enm bir-reyis-saib mmehhidu bnyanid-devle vel-ikbl
meyyidu erknis-sade vel-icll el-mahffu bi-sunf- avtful-melikl-al
Adana vlsi ve ilhken zeyir ve Belan sancaklar mutasarrf vezrim brahim
Hilmi Paa edme Allhu Tal icllehuve kdvetl-ulemil-mtehakkkn
Adana nibiyle Adana mfts zde ilmuhuma- ve mefhirl-emsil vel-akrn
ayn ve zbitn ve vch- ahl ve bil-cmle i erleri zde kadruhumtevk-i
ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki
Cmleye beyndan mstani olduu zere ranlu bil mcib nakz- ahd eden546
ehzde Abbas klliyetl Acem askeriyle Erzuruma end sat mahalle kadar
gelmi ve bir takm Acm- bed-fercm dahi Badad tarafndan Sleymaniye
545
546
hsm: hsumetleri kaldran.

nakz- ahd etmek: anlamay bozmak
271
tarafna tahatt ve tecavz eylemi olduuna mebni taraf- saltanat- seniyyemden

dahi lzm gelen tedbirin icrsna teebbs olunacak Erzurum ve Badad taraflarna
memrn ve askir tertb olunmu ise de el hlet hzihi Erzurum tarafnda iddet-i
ita zuhruyla ranlu ger ricat ederek ol taraf maslahat Badada nisbetle
nevumm547 hafifletb Badad taraf sehl olmak mlbesesiyle el-yevm ehzde
Mehmed Ali Mirza leker-i kzlba ile var kuvvetini Kerkk ve Badad taraflarna
sarf etmekde ....(sayfa katlanm) Badad taraf kemliyle skm id bu defa
bil-ihbar tahkk-kerde-i hnem olub ehr-i Badad hatt- Irakiyyenin kilidi
mesbesinde olarak teden ber ranlunun mutamma548 nazarlar olduundan
maazallah ol tarafta uygunsuzluk zuhr eder ise berlere dahi tecvz ile bunca
mmet-i Muhammed ve nisvn ve sbyn, kzlba ayaklar altnda kalaca
beyndan mstani ve bu cihetle tife-i merkmenin hudd- hakaniye hakknda
merkuz- hynet-semrleri olan mkerrer ve mekidetlerinin indif zmnnda asker
cihetiyle Badad tarafna imdd ve iane olunmak rtbe-i vcbda549 id zhir ve
bedhi olmakdan n bu defa Adana eyletinin havi olduu kazlardan ve ol tarafda
Gavur da ve sir Ekrd ve ayirden 1.000 nefer asker tertb ve Adana
skinlerinden olub bu defa kendye hssam silahrl ihsn olunan kdvetlemcid vel-ayn Karaca brahim zde mecduhu- babuluuyla Badada sevk ve
tesrb olunmas hussuna irde-i seniyye-i mlknem taallukuyla ol bbda hatt-
hmyn- evket-makrn- mlknem sahife-i sdr olmu ve babu- mm
ileyhin memriyetini havi baka ve tadil .....(satr sonu silik) rtuna riyet
olunarak her kaznn hl ve tahammlne gre verecekleri askerin mikdrlar
tasrihiyle lzm gelenlere hitben baka baka emr-i erfim gnderilmi ve nefs-i
547
548
nevumm: gya, sanki, bir dereceye kadar.

mutamma: tamahkar
272
Adana hissesine dahi (bo) nefer asker isbet etmi olmala siz ki vezr-i mr ve
nib ve mft ve sir mm ileyhimsiz vusl-i emr-i erfimde sret-i emr irde-i
hnemi gzelce mlhaza ve end ve encm- kr etrafyla tefekkr ve derp
birle zikr olunan 1.000 nefer askerden nefs-i Adana hissesi olan slifz-zikr ol
mikdr asker ile dier evmir-i erfem mceblerince eylet-i merkmenin havi
olduu kazlar ve Gavur da ve sir ekrad ve ayir hisselerini derhl yerl
yerinden ihrc ve cmlesini gzde ve tuvnen550 ve tml-esliha olmak zere
silahr-i mm ileyh babuluuyla hlen bil-istishab Badad vlsi dstr-
mkerrem mr-i mufahham nizml-lem vezrim Davud Paa edme Allhu
Tal icllehu- maiyyetine sevk ve irsle bil-ittifk ikdm ve gayret ve asker-i
mezkrun seran ihrc olunduklarn derbr- evket-kararma tahrr ve iret ve
hilfndan begyet tevakk ve mbadet eylemeniz fermnm olman tenbhen ve
ikdmen mahss ibu emr-i celll-kadrim sdr ve ber vech-i tacl (bo) ile tisyr
olunmudur.
mdi bu vakt evkt- sireye ve bu maslahat mevdd- uhrya bir vechile kyas
kabl etmeyb devlet-i aliyyem gayretin ekenlere ibrz- gayret ve sadkat edecek
gnler olmala bu emrim vard gibi dakika-i vhide imrr- vakti tecvz etmeyerek
ne yapar iseniz yapup slifz-zikr mretteb olan 1.000 nefer askerden gerek nefs-i
Adana hissesine isbet eden ol mikdr askeri ve gerek slifl-beyn evmir-i
erfem mceblerince dier kazlar ve Gvur da ve sir Ekrd ve ayir hisselerini
bir an akdem ihrc tammen ve kmilen cmlesini gzde ve muten olmak zere
silahr-i mm ileyh babuluuyla marn ileyh maiyyetine irsle kemliyle
549
550
rtbe-i vcb: gerekli rtbeden

tuvnen: g, kuvvet
273
ikdm ve say- ml-kelm551 eylemeniz kati-i matlb- hnem id ve bu emr-i

ehmmde kusur ve rehvet ve teenn betet552 sonra mcib-i vehmet nedmet
olaca malmunuz oldukda ana gre amel ve harekete infz- emr irde-i
hidivnemle ibrz- hsn-i hdmet ve sadkate bil-ittihd ve vufr- ikdm gayret
ve hilf vaz hlet vukunu tecvzden ittik ve mbadet eylemeniz bbnda
olan fermn- vcibl-ittib ve lzml-imtislimin mazmn- itat-makrnu ile
amel ve hareket ve hilfndan begyet teh mcnebet eyleyesiz . yle bilesiz
almet-i erfe itimd klasz. Tahrren fi evil-i Rebil-evvel li-sene seba ve
125/A.
Kdvetn-nvvbil-mteerrin Adana nibi Mevln (bo) zde ilmuhutevk-i ref-i hmyn vsl olcak malm ola ki Mihali voyvodas Ali nm
kimesnenin hilf- rz hareketi inh olunduuna binen bundan akdemce celdetrz-i sdr olan fermn- mehbet-unvanm mcebince Adanaya nefy ve icl
olunmu ise de fm bad hilf- rz hareketde bulunmamak artyla yl evldna
merhameten afv ve tlk olunmas fermnm olman imdi merkmun art-
merkmu zere afv ve tlkna msade-i seniyyem erzn klnd sen ki nib-i
mm ileyhsin malmun oldukda kayd- nefyden tahlis ve tahliye-i sebiline
mbderet eylemek bbnda fermn- linm sdr olmudur.
551
552
ml-kelm: sz gtrmez, pek ziyde ve mkemmel

betet: tembellik
274

mazmn- itat-makrnuyla amel ve hareket eyleyesin almet-i erfe itimd
klasn. Tahrren fi evaili Cemziyelhir sene seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
125/B.
Devletl Celal Paa efendimizin matlbtndan verilen onbe bin guruun

tahvlidr.
Bis-i tahvl oldur ki
Devletl Mehmed Celaleddin Paa efendimizin mukaddemen Adana vllii
hengmnda umr- memlekete sarfin cihet-i arz ba-hccet-i eriyye it etmi
olduu yetmi be bin guru matlbtnn tahsline ve b-emr-i l kabzna dahi
memriyetim hasebiyle mrn ileyh efendimizin kapu kethdlar devletl Muhib
Efendi hazretlerinin tarafndan kabza memr olduum matlbat- mezkreden hlen
vl-i vl-nin eylet-i Adana vlsi devletl brahim Hilmi Paa Efendimizin
inzimm- rey-i mrileri ve marifet-i erle onbe bin guru ahz olunub hissesi
mir ibu tahvl tahrr ve huzr- erde memleket tarafna ita olundu. Gerekdir ki
vakt-i hcetde ibrz oluna. Vesselm.
Mehmed Srr ......, fi gurre-i R.sene 1237.
126.
Kdvetl-kuzt vel-hkkm madenl-fezil vel-kelm zikr-i t mnifinin

bulunduu mahallin kads ile Adana nibi (bo) -zde fazluhuma- tevk-i ref-i
hmyn vsl olcak malm ola ki:
275
Diyarbekir serdr sabkan Seyfizde Serzaar553 mer nm ahs Badad tarafna

memren bayrak kdyla azimet etmek zere olan yenieri nefert beynine tefrika
ve ihtill ilk ve ol vechile umr- mhimmenin tehr ve tatline ictir554 ederek
medin-i hmynum tarafna karar ile hilf- rz harekta ictisr olduu bu defa
derbr- evket-karar- mlkneme bil-ilm ...... inh ve ir olunmu olub bu
maklelerin icr ve tedbleri ile mislinin terhbi lzmeden olmakdan n celdetrz-i sdr olan hatt- hmyn- mehbet-makrn- hnem mcebince, merkm
merin bulunduu ocakdan ahz ve mbir marifetiyle Adanaya nefy icll
olunmas fermnm olman imdi sen ki bulunduu mahallerin kads mm ileyhsin
vusl-i emr-i mnifimde merkmu marifetinle ahz ve oca- miremden mbir
tayn olunan kdvetl-emsil vel-akrn Ahmed avu zde kadruhu-ya terfken
Adanaya nefy ve irsle msraat eyleyesin ve sen ki Adana nibi mm ileyhsin
vuslnde merkmu ol tarafda menfiyyen meks ve ikmet etdirb bila-fermn
tlkndan mcnebet ve hatve-i vhide mahall-i here salverilmesi lzm gelr ise
mesl ve muteb olacan bilb ana gre muhfazas hussuna takayyd ve dikkat
ve vusl mbiri avu- merkm ile derbr- evket-kararma ilma mbderet
eylemek bbnda fermn- linm sdr olmudur buyurdum ki (bo) vusl
buldukda bu bbda vech-i merh zere eref-yfte-i sdr olan fermn- vciblittib ve lzml-imtislimin mazmn- itat-makrnu ile amel ve hareket ve
hilfdan hazer ve mcnebet eyleyesiz. yle bilesiz almet-i erfe itimd klasz.
Tahrren fi evhiri Cemaziyel-l sene seba ve selsn ve mieteyn ve elf.
553
554
Serzaar: Zaarcba, sarayn av kpeklerinden sorumlu birimin ba, samsoncuba.

ictir: cretlenme, cesretlenme
276
127.
Medne-i Adanada vaki Kefgern esnfnn bert- lin eyhi olan es-Seyyid
Mustafa fevt olub yeri hl ve hdmet-i lzmesi mahll olmala yerine erbb-
istihkakdan esnfn muhtar ibu rfi-i tevk-i ref-an- Hakn es-Seyyid elHcc Mehmed zde salhu- her vechile lyk ve mahall ve mstahak olman
mehat- mezkre mteveff-y mezbrun mahllnden tevch olunub yedine bert-
erf-i linm verilmek bbnda nibi Mevln es-Seyyid Ahmed zde ilmuhuarz etmein arz mcebince merkma tevch ve sadaka edb bert- hmyn-
sadet-makrnu verdm ve buyurdum ki:
Badel-yevm merkm es-Seyyid el-Hcc Mehmed zde salhu- varub kaz-i
merkmda Kefgern esnfnn mteveff-y mezbrun yerine eyhi olub hdmet-i
lzmesin meri ve medd kldkdan sonra bundan akdem ne vechile mutasarrf ola
gelmiler ise merkm dahi ol vechile mutasarrf olub devm- mr devletimn
duya mdvemet gstere. Ol bbda taraf- herden ferd mni ve mzhim ve
murz olman asla dahl ve taarruz klmayasz. yle bilb almet-i erfe itimd
klasz. Tahrren fil-yevmis-sabi min ehri abnil-muazzam li-sene seba ve
Konstantiniyye.
277
ZET
Adana 1608 ylna kadar Halep Eyaletine bal yurtluk ve ocaklk statsnde
bir sancak iken, bu tarihten sonra stanbuldan gnderilen valilerce ynetilen bir
Osmanl Eyaleti olmutur. Ancak, Adanann konar-ger airetlere dayanan toplum
yaps 1865lere kadar deimediinden, valiler yannda ou zaman da
mtesellimler tarafndan ynetilmitir. Mtesellimlii elde etmek isteyen yerli eraf
ve ayanlar arasnda zaman zaman byk mcadeleler yaanmtr.
Adana ehir merkezinde 1823 ylnda 52 mahalle ve 1.384 avarz-hanesi
bulunmakta idi. 1831 nfus saymnda, ehir merkezinin toplam erkek nfusu 6.501
kiidir. ehir merkezinde, 1831de 2.451 olan ve ounluunu Ermenilerin
oluturduu gayrimslimler, sicilimize gre -1823 ylnda-, Zimmiyan Mahallesi
dnda Hammalolu, Ali Dede, Takan ve Eski Hamam gibi mahallelerde de
Mslman nfusla kark olarak yaamakta idiler.
ehirdeki esnaf tekilatna baktmzda, tarm ve hayvancla dayanan
ukurova ekonomisinin doal bir gerei olarak, demircilik, sarralk, semercilik gibi
meslek gruplarnn ne getiini grmekteyiz. Adanann, uluslararas ticaret yolu
zerinde bulunmas ticari faaliyetleri etkilemi, ehirde hanlar ve yollarda
kervansaraylar yaplmtr.
1695de malikne uygulamasnn ilk balad blgelerden birisi de Adana
Eyaletidir. Malikanecilerin kimliklerine bakldnda ise, byk ounluun askeri
ve ilmiye snfndan devlet grevlileri olduu anlalmaktadr.
Salyane tevzi kaytlarna baktmzda, pek ok devlet grevlisinin halktan
toplanan paradan eitli isimler altnda haksz kazan saladklarn grmekteyiz.
278
SUMMARY
While Adana had been a Sanjak (subdivision of a province) with its status as
a country estate or a household dependent on Aleppo Province until 1608, it became
an Ottoman Province governed by the governors appointed by Istanbul Government
from that date on. But, since Adanas social structure made of nomadic tribes has not
changed until 1865, it has usually been governed by the tax collectors beside the
governors. Severe conflicts were experienced among the local notables or chief men
to gain a tax collectors status.
In 1823, the town had 52 living quarters and 1,384 extraordinary tax paying
households. During 1831 census, total male population of the town was 6,501. The
non-Muslims, mostly Armenians, who had a population of 2,451 in 1831, according
to our registry, in 1823 were living at living quarters of Hammalolu, Ali Dede,
Takan, and Eski Hamam outside of Zimmiyan Quarter as mixed with Muslims.
If we examine tradesmens organization, we will see that the craftsmen
groups such as blacksmiths, leather goods makers, packsaddle makers, were naturally
most important professions due to the ukurova (Low Plain) economy which
depended on farming and animal husbandry. Adanas position on an international
trade route influenced trade activities, and commercial buildings were built in the
town and caravansarays were built on roads.
In 1695, Adana was one of the regions where country estates were establihed.
If we examine the identities of the estate owners, we will see that most of them were
government officials of military or the ulama classes.
279
If we examine the registry of yearly expenses, we will see that a lot of

government officials illegally profited under various titles from the money collected
from the people.
280

Ergul - Seriye Siciline Gore Adana'nin Sosyo-Ekonomik Tarihi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ergul - Seriye Siciline Gore Adana'nin Sosyo-Ekonomik Tarihi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

53 NOLU ERYYE SCLNE GRE

Yksek Lisans Tezi

53 NOLU ERYYE SCLNE GRE

Yksek Lisans Tezi

53 NOLU ERYYE SCLNE GRE

Tez Danman : Yrd. Do. Dr. Eftal kr Batmaz

Tez Jrisi yeleri:

Tez Snav Tarihi ..................................

: Dnemlerine Gre Adana eriyye Sicilleri

: Belge Trlerine Gre Belgelerin Dalm ve Yzdeleri

: Trlerine Gre Hccetler

: Salnmelere Gre Adanann dari Taksimat

: 1525, 1536 ve 1572 Tahrirlerine Gre Nfusun Dalm ve

: Mahallelerin Avarz-hane Listesi (1823)

: 1821 Tarihli Fermana Gre Dnemin Altn ve Gm Rayici

: Gelir durumuna gre Hristiyanlarn Saylar ve Oranlar

: Cizye Oranndaki Art

: Tespiti Yaplabilen Esnaf Gruplar

: 1695 Senesi Malikane Satlarnda Adana Muktaalarn Satn

Trlerine Gre Belgelerin Listesi

: Kaynana Gre Belgeler

: Hristiyan Says ve Ekonomik Durumu

: Adana eriyye Sicilleri

: Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi

: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi

: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi

: Milli Eitim Bakanl slam Ansiklopedisi

: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi

: Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi

: Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl

: Tapu Tahrir Defteri

: Trk Tarih Kurumu

almamzda XVIII. yy. sonlarndan XIX. yy. balarna kadar Adana

dier belge koleksiyonlarnn da kullanlarak, bilgilerin sorgulanmaya balandn

Son yllarda, zellikle de 1990l yllarda sicillere ve salnamelere dayal

Ahmet Kk, 10 Numaral Adana eriye Sicil Defteri (1241/1825-1260/1844), nn niversitesi

Kanuni Sultan Sleymann emriyle buna yasak getirilmi13 ve bylece defterlerin

Kprl, Anadolu Seluklular Tarihinin Yerli Kaynaklar, s. 410

eriyye sicillerinde; kadlar tarafndan kaleme alnan hccet, ilam,

XVIII. yy. XIX. yy. XX. yy.

Ortayl, Osmanl Kadsnn Tara Ynetimindeki Rol zerine, s. 98

olduudur27. Bu tr yanllklarn, defterin ciltlenmesi srasnda olutuunu

AS. 53: 17/A, 35, 37.

Tablo 2: Trlerine Gre Belgelerin Listesi

ilm (muarazadan men)

ilm (muarazadan men)

ilm (muarazadan men)

hccet (sulh hcceti)

hatt- hmayun (emr-i

avarz hane defteri

hccet (sulh hcceti)

temessk (kasr- yed)

hccet (sulh hcceti)

iptal edilmi belge

vakf mfredat defteri

17-A emr-i erif

hccet (sulh hcceti)

hccet (sulh hcceti)

ilm (alacak davas)

109/B tutanak, tespit defteri

80-81 berat (cizye)

ilm (hibeden rcu)