miasto

miasto

Katarzyna Winiarczyk | Muzeum Historyczne

Miasta Krakowa

Miaam wraenie, e przenosz si do Krakowa. To dowiadczenie skania

mnie do dzi do zadawania pyta oto, czym jest lub wczym zawiera si Krakw
oraz gdzie Krakw ma swoje granice?
Pragn w niniejszym tekcie opowiedzie o szczeglnym i moe nieoczywistym przejawie niematerialnego dziedzictwa Krakowa, jakim jest jego czas.
Opisz zagadnienie poznawania czasu miejskiego ze szczeglnym naciskiem na
badanie dwikw isygnaw czasu.

Czyme wic jest czas (miejski)?

Opis bada fenomenu czasu
miejskiego wMuzeum
Historycznym Miasta Krakowa
Dlaczego akurat czas miejski? od dziecicej fascynacji do misji muzealnika
W moim rodzinnym domu najbardziej popularnym medium byo radio. Suchalimy zwaszcza Programu Pierwszego Polskiego Radia. Do dzi pamitam
odgosy: krztania si mojej mamy po kuchni, bulgoczcej wgarnku zupy oraz
szczeglne dwiki pynce zradia sygna czasu, bicie dzwonu ihejna mariacki
codziennie punkt dwunasta.
Wtamtej chwili wszystko jakby stawao wmiejscu, koncentrujc si na tym
jednym rytuale rytuale czasu1. Towarzyszyy mu inadal towarzysz pewne charakterystyczne odgosy po specyficznych pikniciach nastpuj: zgrzyt cigna, bicie dzwonu, stukot krokw hejnalisty, skrzypnicie okienka, szelest wiatru,
skrzyde gobi iwkocu melodia hejnau

Czas miejski czas Krakowa

Prowadzc badania, posuguj si wasn definicj czasu miejskiego, ktry rozumiem jako czas codziennego ycia miasta ijego mieszkacw, odmierzany przez
zegary umieszczone wprzestrzeni publicznej oraz inne, wane dla danej spoecznoci, sygnay czasowe.
Sam czas miejski narodzi si w redniowiecznym miecie na przeomie
XIII iXIV stulecia2. Jego widocznym przejawem stay si instalowane na wieach
mechaniczne zegary. Wiea zegarowa urosa wkrtce do rangi symbolu miejskiej niezalenoci. Ukuo si nawet powiedzenie y pod jednym dzwonem
[zegarowym], oznaczajce przynaleno do tej samej spoecznoci, utosamianie si zni, podleganie tym samym prawom3. Mona pokusi si ostwierdzenie,
e czas wraz ze swoimi przejawami by elementem integrujcym oraz organizujcym dan spoeczno. Jak napisa Jan Jakub Drecik miejskie powietrze nie
tylko czynio wolnym, ale take punktualnym4.
A do lat 80. XIX stulecia prawie kade miasto miao swj czas, oparty na
wsprzdnych geograficznych imiejscowym poudniu sonecznym. Wprzypadku Krakowa by to czas tzw. miejscowy krakowski redni czas soneczny, wyznaczany przez poudnik 20E przebiegajcy przez miasto. Pod koniec XIX wieku,
wraz z postpujcym na caym wiecie procesem ujednolicania czasu (wymg

Patrz: Le Goff Jacques, Czas Kocioa iczas kupca, tum. Bohdan Chwedeczuk [w:] Czas wkulturze, red. Andrzej Zajczkowski, Warszawa 1987, s. 331-356; idem, Od czasu redniowiecznego do
czasu nowoytnego [w:] ibidem, s. 357-374.
2

Ten wystpujcy ju wredniowiecznych rdach termin prawny (sub una campana) wszed
zczasem do potocznego jzyka. Por. http://scriptores.pl/elexicon/singleView.html?what=CAMPANA#haslo_pelny [dostp 30.07.206].
3

Drecik Jan Jakub, Zegar wielki na wiey wyszej Kocioa Mariackiego, jego dzieje iznaczenie,
Rocznik Krakowski 1999-2000, t. 65-66, s. 53.
4

76

Por. Kordylewski Leszek, Krakowski radiowy sygna czasu, ycie Literackie 1987, nr 8 (1822), s. 9.

Miejska audiosfera

Miejska audiosfera

77

miasto

miasto

ujednolicenia czasu wduym stopniu pojawi si wraz zrozwojem kolei oraz telegrafu itelefonu) wadze Krakowa zarzdziy wprowadzenie strefy czasu rodkowoeuropejskiego, co nastpio 6 grudnia 1891 roku5.

zamiatania ulic, trzepania dywanw, handlu, targw, anawet kpieli wWile10.

Drugi przykad dotyczy niszczenia przejaww czasu jako symboli niezalenoci
danej spoecznoci. Zdarzao si, e siy okupujce Krakw zakazyway odgrywania melodii hejnau. Tak byo m.in. wokresie Wiosny Ludw ipodczas II wojny
wiatowej11. Ostatnio natomiast dyskusj ikontrowersje, wzbudzio ograniczenie

Codzienne ycie miasta wedug wyej opisanych czasw (miejscowego

istrefowego) odmierzay publiczne zegary wieowe oraz dwa bardzo szczeglne
sygnay czasu. Do zegarw publicznych, inaczej miejskich, naleay: zegar zwiey
Mariackiej, zegar zwiey Ratuszowej Rynku Gwnego oraz, od chwili wczenia
do Krakowa6, zegar zbyego ratusza na Kazimierzu7. Poczwszy od XIX stulecia
ich bieg regulowany by wedug tzw. znaku poudnia wysyanego zObserwatorium Astronomicznego UJ wstron wiey Mariackiej. Znak ten, sygnalizowany gestem, na przeomie XIX iXX stulecia przybra form tzw. sygnau czasu,
ktry telefonicznie, anastpnie radiowo przekazywano na hejnalic, informujc,
e nadchodzi godzina dwunasta. Po odebraniu tego sygnau hejnalista uderza
wdzwony zegarowe iodgrywa hejna. W1928 roku melodia hejnau zagocia na
oglnopolskiej antenie radiowej itak jest po dzie dzisiejszy. To wanie hejna
z wiey Mariackiej jest elementem identyfikujcym Krakw8. Dla samych jego
mieszkacw jest melodi, ktra wytwarza przestrze bezpieczn, oswojon
miejsce, wodrnieniu od nie-miejsca przestrzeni niepewnej, niezbadanej,
niezidentyfikowanej9.
O tym, jak wielkie znaczenie dla tosamoci danej spoecznoci ma czas
ijego dwikowe przejawy, mog wiadczy prby ich zawaszczania, niszczenia
lub ograniczania. Posu si tutaj trzema skrajnie rnymi przykadami. Wprzeanalizowanych przeze mnie rozporzdzeniach Stoecznego Krlewskiego Miasta Krakowa zprzeomu XIX iXX wieku sporo przepisw dotyczy organizowania ycia mieszkacw wedug okrelonych godzin. Wyznaczano m.in. godziny
5

Idem, Czas miejscowy krakowski [w:] Encyklopedia Krakowa, WarszawaKrakw 2000, s. 137.

Kazimierz by osobnym miastem ustanowionym na mocy przywileju lokacyjnego krla Kazimierza

Wielkiego w1335 roku. Status ten utraci uchwa Sejmu Wielkiego w1791 roku. Od tamtej pory
jest jedn zdzielnic Krakowa. Por. Bogusaw Krasnowolski, Kazimierz [w:] Encyklopedia Krakowa,
op. cit., s. 400-403.
6

Na te wanie czasomierze wskazuj przebadane przeze mnie rda archiwalne, m.in. Kontrakt
pomidzy Sebastianem Glichellim aMagistratem na nakrcanie zegarw miejskich, Archiwum
Narodowe wKrakowie, Kr 6697 (Zegary miejskie, naprawa iczyszczenie 1855-1918), s. 587-590.
7

Gut Dorota, Dwiki miasta. Ohejnale krakowskim iinnych krakowskich melodiach [w:] Klejnoty
isekrety Krakowa, red. Ra Godula, Krakw 1994, s. 137.

Czaja Dariusz, Nie-miejsca. Przyblienia, rewizje [w:] Inne przestrzenie, inne miejsca: mapy iterytoria, red. Dariusz Czaja, Woowiec 2013, s. 7-26.
9

78

Miejska audiosfera

hejnau do jego pierwszego odegrania wpoudniowej audycji Programu Pierwszego Polskiego Radia12.
Czas amiejska fonosfera zmysy idwiki
Czowiek posiada tzw. zmys czasu wiadomo jego upywu13. W poznanie
czasu zaangaowane s wszystkie znich, cho przede wszystkim wzrok isuch.
Nie naley jednak zapomnie o tzw. doznaniach kinestetycznych, towarzyszcych wchodzeniu po schodach na partie zegarowe wie, odczuciach podmuchw
wiatru, chodu, wilgoci itp. Towarzyszyy one i nadal towarzysz osobom penicym tzw. krakowsk sub czasu oraz tym, ktrzy t sub badaj ipoznaj.
Podczas zaj prowadzonych wMuzeum Historycznym Miasta Krakowa (dalej
MHK) staramy si, aby ich uczestnicy dowiadczyli historii wszystkimi zmysami. Zgodnie zmetod Herodota, jestemy wmiejscach, ktre badamy, azarazem
odczuwamy osobicie.
Jak pisze Dorota Gut: Dwiki nie suyy jedynie do sygnalizowania niejednorodnoci przestrzeni, rwnie druga podstawowa kategoria kultury czas
bya przez nie okrelana14. Wpejzau dwikowym Krakowa wyrni mona trzy gwne zwizane z czasem miejskim dwiki (historyczne oraz obecne
do dzi): bicie dzwonw zegarowych, radiowy sygna czasu i hejna mariacki.

10
Winiarczyk Katarzyna, Rozwaania wok krakowskiego czasu miejskiego na przeomie XIX iXX
stulecia [w:] Ozegarach izegarkach wdawnej Polsce, red. Katarzyna Kluczwajd, Toru 2014, s. 78-79.
11

Dobrzycki Jerzy, Hejna krakowski, Krakw 1983, s. 55.

Stao si to w2012 roku. Hejna wpenym czterokrotnym odegraniu mia opnia przekazywanie
poudniowego serwisu informacyjnego. Por. Mazurek Maria, Hejna zKrakowa skrcony! Transmisja wradiu wokrojonej wersji, http://krakow.naszemiasto.pl/artykul/hejnal-z-krakowa-skroconytransmisja-w-radiu-w-okrojonej,1543729,art,t,id,tm.html [dostp 30.07.2016]. Wroku 2016 peny
hejna powrci na anten radiow.

12

Whitrow Gerard James, Czas wdziejach: pogldy na czas od prehistorii po dzie dzisiejszy, tum.
Bolesaw Orowski, Warszawa 1988, s. 19.

13

14

Gut Dorota, Dwiki miasta..., op. cit., s. 139.

Miejska audiosfera

79

miasto

miasto

Miejsca ich powstawania oraz emitowania naniesione na map miasta maj zapocztkowa powstanie dwikowej mapy Krakowa.
Zegary miejskie iich dzwony materia idwik
Mechaniczne czasomierze z wie Mariackiej i Ratuszowej zakoczyy ju swj
bieg15. Pomimo tego, e ostatnie lady tarczy zegarowej na hejnalicy moemy
oglda ju tylko na zachowanych fotografiach zprzeomu XIX iXX stulecia16, to
niematerialnym wiadectwem istnienia czasomierza jest odgos dzwonu zegarowego z1530 roku. Wten wanie dzwon uderza straak hejnalista, zanim odegra
hejna17. Jest to interesujcy przykad, e to, co niematerialne, moe wiadczy
oistnieniu przepadej materii.
Zodwrotn sytuacj mamy do czynienia na wiey Ratuszowej, oddziale
naszego Muzeum. Wpartii zegarowej wiey wroku 2013, zokazji Nocy Muzew,
zainstalowana zostaa wystawa planszowa Czas w miecie miasto w czasie,
obecna tam do dzi. Eksponujemy na niej mot dzwonu zegarowego z niszej
wiey kocioa Mariackiego18. Odtworzenie dwiku cymbau wydaje si ju dzi
niemoliwe pozostaa wanie materia wpostaci eliwnych fragmentw zegarowego dzwonu19.

Nagrywanie odgosw zegara mechanicznego zwiey byego ratusza na

Trzecim wymienianym przez rda i jedynym zachowanym zegarem publicznym jest pochodzcy z XVII stulecia mechaniczny zegar wieowy byego
kazimierskiego ratusza20. Mimo koniecznych napraw iwymiany zuytych czci,

fot. Katarzyna Winiarczyk 2013.

Budynek byego ratusza stanowi obecnie siedzib Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli
wKrakowie.

inskrypcj mwic, e zegar stanowi ozdob miasta i jest poytkiem dla jego
obywateli. W roku 1970, z inicjatywy opiekuna zegara Ludwika Ostrogi, ogoszony zosta konkurs na melodi, ktr wybija miaby zainstalowany na wiey
karylion. Spord licznych propozycji wybrano melodi piosenki Pynie Wisa,
pynie, ktr kazimierski kurant wygrywa do dzi.
Wzwizku ze wspomnian wystaw, MHK zwrcio si do Muzeum Etnograficznego zprob owspprac wcelu nagrania dwikw opisanego wyej
czasomierza. Nagranie to miao posuy do celw dokumentacyjnych (jedyny
zachowany do czasw wspczesnych czasomierz miejski) oraz edukacyjnych
(zostao uyte na wiey Ratuszowej podczas oprowadzania po wystawie). Zaleao
nam zarwno na dokumentacji odgosw samego mechanizmu, jak iodgosw
pracy zegarmistrza Jana Ostrogi (wchodzenie po schodach, sapanie, rczne
nakrcanie zegara). Efekty naszej wsplnej pracy wykorzystujemy po dzie dzisiejszy podczas zaj dotyczcych tematyki czasu miejskiego, wtym m.in. krakowskiego zegarmistrzostwa. Co istotne, nagrane dwiki potwierdzaj to, co

Miejska audiosfera

Miejska audiosfera

wci ten sam mechanizm odmierza i podaje do wiadomoci upywajcy czas.

Na kazimierskim dzwonie zegarowym mona odczyta dat 1620 oraz acisk
Histori czasomierza zwiey Mariackiej zob.: Drecik Jan Jakub, Zegar wielki, op. cit., s. 39-62.
Na temat pierwszego czasomierza zwiey Ratuszowej: Baewska Elbieta, Kilka uwag opierwszym
zegarze mechanicznym zwiey Ratusza krakowskiego, Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum
Historycznego Miasta Krakowa 1997, nr 25, s. 51-60.

15

Wzasobie fotograficznym MHK znajduje si m.in. zbir fotografii Ignacego Kriegera, na ktrych
mona dopatrzy si otworw po tarczach zegarowych. Podczas zaj wykorzystujemy fotografi
onumerze inwentarzowym MHK-1777/K.

16

17

Drecik Jan Jakub, Zegar wielki, op. cit., s. 39.

18

Mot ze zbiorw MHK onumerze inwentarzowym MHK 820/II.

Whemie samej wiey Ratuszowej wisi stary imilczcy obecnie dzwon. Jego historia wymaga
zgbienia.

19

20

80

Kazimierzu (obecnie Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli wKrakowie),

81

miasto

miasto

przekazuj rda pisane, odnoszce si do trudu pracy zegarmistrza miejskiego,

zwizanej zczstym wchodzeniem na wiee wcelu nakrcania zegarw. Wydaje
si, e wtym fachu iwtej tradycji niewiele si zmienio.

dziury wmiejscu zamontowania klucza telegraficznego wblacie szafki. Okazao

si jednak, e nadal obecni s wiadkowie tej historycznej ju praktyki. Udao
nam si nawiza wspprac zPiotrem Pieczar ze Stacji Naukowo-Badawczej
Zakadu Klimatologii UJ wOgrodzie Botanicznym idoktorem Janem Mietelskim,
emerytowanym pracownikiem Obserwatorium Astronomicznego UJ. Opieramy
si na ich relacjach, popartych rdami fotograficznymi i pisanymi. Wzbiorach
MHK oraz Muzeum UJ zachoway si take regulatory astronomiczne zbyego
Obserwatorium Astronomicznego UJ27.

Krakowski radiowy sygna czasu (19461984) gest idwik

Od 1928 roku sygna czasu wysyany by do radia z Obserwatorium Astronomicznego wWarszawie. Ulego ono jednak zniszczeniu podczas II wojny wiatowej. Wzwizku zt strat wroku 1946 astronomowie zKrakowa podjli si
nadawania sygnaw czasu poprzez codziennie poczenia telefonicznie z Rozgoni Polskiego Radia wKrakowie21. Wszake publiczna suba polegajca na
nadawaniu sygnaw czasu nie bya wKrakowie niczym nowym22.
Syszane w radiu charakterystyczne piknicia byy de facto kocowym
efektem caego rytuau: dyurny penicy sub czasu23 wskupieniu wsuchiwa
si wmelodi chronometrw. Wykonujc wahajce ruchy rk, niczym dyrygent,
wczuwaa si wrytm upywajcych sekund, aby odpowiednio nacisn klucz telegraficzny inada sygnay: 24 dugie przerwa 5 krtkich24. Ostatni taki sygna
zosta nadany zKrakowa 1 kwietnia 1984 roku.
Przez wiele lat to wanie sygna zKrakowa towarzyszy radiosuchaczom.
Tu przed godzin dwunast pojawiaa si zapowied: Mwi Krakw. Zblia si
godzina dwunasta. Za chwil Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagielloskiego poda czas zdokadnoci do p sekundy. Po sygnale czasu ihejnale
z wiey Mariackiej poczymy si z Warszaw25. Uznalimy wic za stosowne
udokumentowa histori krakowskiego sygnau.
W tzw. pokoju zegarowym Collegium niadeckiego26 przy ul. Kopernika
27 w Krakowie, w miejscu wysyania sygnau czasu, pozostay tylko wymowne
Zajdler Ludwik, 50 lat sygnaw czasu wPolskim Radiu, http://www.urania.edu.pl/urania/
u10_1978-a3.html#p2 [dostp 30.06.2016].

21

Pierwszy sygna czasu, tzw. znak poudnia, zosta wysany za pomoc chorgwi zdachu obserwatorium astronomicznego UJ wstron hejnalicy w1838 roku; zob. Karlinski Franciszek Ignacy, Rys
dziejw Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 1864, s. 52.

22

23

Byli to przede wszystkim astronomowie, ale take pracownicy Zakadu Klimatologii UJ.

24

Kordylewski Leszek, Krakowski radiowy sygna, op. cit., s. 9.

25

Ibidem.

Hejna mariacki marka miasta idwik

Hejna krakowski to, jak napisa Jerzy Dobrzycki, muzyczny symbol igodo miasta28. Depozytariusze tej tradycji, czyli straacy-hejnalici, peni potrjn sub
czasu: zapobieganie niebezpieczestwom (wypatrywanie klsk, gwnie poaru),
dotyczc wydarze religijnych (odgrywanie melodii religijnych ipieni okolicznociowych) oraz wieck (podawanie dokadnego czasu co godzin przez ca dob).
WMuzeum zjednej strony zajmujemy si histori samego hejnau oraz jego
legendy, azdrugiej prbujemy zbada dzieje znaczenia tej melodii dla Krakowa.
W ofercie edukacyjnej oddziau MHK Podziemia Rynku posiadamy lekcj
muzealn przeznaczon dla dzieci zklas I-IV szkoy podstawowej Pogromcy legend, czyli midzy wymysem aprawd. Weryfikacja elementw historycznych
Taborska Magorzata, Regulatory wzbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagielloskiego wKrakowie
[w:] Dawne inowsze zegary wPolsce, red. Katarzyna Kluczwajd, Toru 2009, s. 73-77.

27

Jest to dawny budynek Obserwatorium Astronomicznego UJ, obecnie siedziba Instytutu Botaniki,
Muzeum Ogrodu Botanicznego oraz Stacji Naukowo-Badawczej Zakadu Klimatologii UJ.

26

82

Oprcz pracy ocharakterze dokumentacyjnym organizujemy take spacery

edukacyjne do budynku Collegium niadeckiego. Uczestnicy zaj maj moliwo zwiedzenia miejsca, skd wysyany by sygna. Spotykaj si rwnie ze
wiadkiem historii, najczciej synem Piotra Pieczary, Grzegorzem, ktry wdziecistwie przypatrywa si tacie penicemu sub czasu. Bardzo czsto efektem
takich spotka jest refleksja, jak wiele treci kryje si za tym bardzo krtkim radiowym sygnaem. Poniewa w 2018 roku minie 180 rocznica nadania po raz
pierwszy znaku poudnia zdachu Obserwatorium Astronomicznego UJ, pragniemy zorganizowa specjalne wydarzenie muzealne w celu dalszej popularyzacji
tej troch zapomnianej krakowskiej praktyki. By moe sygna czasu zKrakowa,
cho na chwil, powrci na anten radiow

Miejska audiosfera

28

Dobrzycki Jerzy, Hejna, op. cit., s. 18.

Miejska audiosfera

83

miasto

miasto

wkrakowskich legendach. Podczas zaj uczestnicy zapoznaj si zkrakowskimi legendami istaraj si odpowiedzie na pytanie, co jest ziarenkiem prawdy
wkadej zopowieci29. Przybliamy m.in. legend onajedzie tatarskim i hejnale mariackim, wyjaniajc kady zjej elementw, poczwszy od samego sowa
hejna30, askoczywszy na przyblieniu okolicznoci powstania samej legendy31.
Pomaga nam wtym pochodzcy ze zbiorw MHK cenny artefakt wpostaci trbki
hejnalistw krakowskich zprzeomu XIX iXX wieku32 oraz fragment ekspozycji wPodziemiach Rynku dotyczcy krakowskiej osady przedlokacyjnej inajazdu
tatarskiego z1241 roku. Na koniec lekcji dosownie wychodzimy spod ziemi na
pyt Rynku Gwnego, aby spojrze na hejnalic i, jeeli akurat wybija pena godzina, usysze melodi hejnau.
Opisanie fundamentalnej roli hejnau w budowaniu tosamoci Krakowa
przerasta ramy niniejszego tekstu. Truizmem wydaje si stwierdzenie, e jest on
jednym znajbardziej rozpoznawalnych symboli grodu Kraka. Tradycja odgrywania tej melodii zawiera wsobie zarwno elementy odnoszce si do sfery sacrum
przyjo si mwi otzw. misterium zotej trbki33, jak isfery profanum melodia hejnau wykorzystywana jest do promocji miasta.
Istotne wydaje si pytanie, kiedy hejna sta si turystyczn wizytwk
Krakowa? Od wiekw by symbolem miasta ipolskoci wogle, ale kiedy uyto
go wsposb bardziej utylitarny do przycignicia turystw? Najprawdopodobniej by to okres midzywojenny. Co ciekawe, sama legenda ohejnale po raz
pierwszy rozgos zyskaa dopiero wlatach dwudziestych minionego stulecia ito

Zajcia Pogromcy legend wPodziemiach Rynku prezentacja trbki

hejnalistw krakowskich, fot. Justyna Kutrzeba 2015.

nie wPolsce, awStanach Zjednoczonych34. Wlad za legend, trbka hejnalistw krakowskich, ktr uywamy dzi podczas zaj, objedaa USA jako artefakt promujcy Krakw35. Istotnym momentem dla uczynienia zhejnau swoistej
wizytwki miasta stay si Dni Krakowa wroku 1936. By to festiwal majcy na
celu wypromowanie miasta na stolic polskiego ruchu turystycznego36. To zoka-

29

http://www.mhk.pl/oddzialy/podziemia-rynku/oferta-edukacyjna-11 [dostp 30.06.2016].

Sowo to pochodzi zjzyka wgierskiego ioznacza wit, jutrzenk, poranek. Dawniej hejna oznacza pie porann, trbion obrzasku na pobudk; zob. Dobrzycki Jerzy, Hejna, op. cit., s. 30.

30

Jako ciekawostk mona poda fakt, e olegendzie ohejnale mariackim milcz rda a do lat
20.XX wieku. Po raz pierwszy zapisana zostaa wksice Erica P. Kellyego The Trumpeter of Cracow, wydanej wNowym Jorku w1928 roku. Wwersji zwymienionej ksiki gosi ona ookrutnym
najedzie tatarskim na Krakw wiosn 1241 roku. Po nocy kataklizmu zawita poranek, aznim
pora odegrania hejnau. Wierny zoonej przysidze, trbacz kocioa NMP nie ulk si otaczajcej
wie hordy barbarzycw izagra hejna na cze swojej Ojczyzny oraz Matki Boej. Nie dane mu
jednak byo dokoczy melodii, gdy tatarska strzaa przeszya mu pier. Wraz zdymem z podpalonej wiey dusza modzieca uleciaa do nieba. Na pamitk bohaterskiej mierci trbacza melodia
hejnau urywa si do dzi. Por. Zinkow Julian, Krakowskie podania, legendy izwyczaje, Krakw 2007,
s. 102-112.

31

84

zji pierwszych Dni Krakowa hejnalica doczekaa si iluminacji, awielojzyczny

plakat zwizerunkiem trbacza zaprasza do przybycia na krakowski festiwal37. Co
ciekawe, konkurs na logo festiwalu wygra wizerunek lajkonika38. M.in. oDniach
Krakowa, w tym o wykorzystaniu krakowskich tradycji do promocji miasta

34

Za spraw ksiki Erica P. Kellyego (przyp. 31), patrz: Dobrzycki Jerzy, Hejna, op. cit., s. 70.

35

Ibidem.

Kamiska-Chodurska Ewa, Dzieje obchodw Dni Krakowa [w:] Krakw midzywojenny. Materiay sesji naukowej zokazji Dni Krakowa w roku 1985, red. Jan. M. Maecki, Krakw 1988, s. 127.

36

32

Onumerze inwentarzowym 385/III.

37

Winiarczyk Katarzyna, Przepis na Krakw Jerzego Dobrzyckiego, Krakw 2014, s. 38-38, 43.

33

Roek Micha, Krakw mistyczny, Krakw 1991, s. 39.

38

Ibidem, s. 40.

Miejska audiosfera

Miejska audiosfera

85

miasto

miasto

opowiadaa zorganizowana przez MHK wroku 2014 wystawa czasowa Przepis

na Krakw Jerzego Dobrzyckiego39.

wKrakowie. Na kazimierskiej wiey Jan Ostroga wprowadzi uczestnikw spaceru wwiat zegarw wieowych oraz melodii ich dzwonw, wtym karylionu42.

Obecnie hejna mariacki to formalnie zastrzeony dwikowy znak towarowy. Jego uycie wymaga pozwolenia ze strony Kancelarii Prezydenta Miasta Krakowa40. W ostatnich latach interesujcym pomysem na wykorzystanie hejnau

Czas na czas! podsumowanie

do promocji Krakowa przy uyciu nowych technologii bya aplikacja na telefon

pod nazw graj hejna. Po jej zainstalowaniu mona byo zatrbi wgonik
swojego telefonu, by wydoby zniego t charakterystyczn melodi41.
By sobie czas spacer Trzy wiee
Opisane powyej dziaania zaowocoway projektem, do ktrego MHK zostao
zaproszone przez Maopolski Instytut Kultury. 18 kwietnia 2015 roku, wMidzynarodowy Dzie Ochrony Zabytkw, odby si spacer zatytuowany Trzy wiee.
Byo to take wydarzenie zapowiadajce XVII edycj Maopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Trasa spaceru prowadzia przez miejsca zwizane zdystrybucj czasu wKrakowie dawne Obserwatorium Astronomiczne UJ oraz tytuowe
trzy wiee Mariack, Ratuszow ikazimiersk. Spacer zainaugurowa zakoczony powodzeniem eksperyment polegajcy na nadaniu chorgwi sygnau
czasu zdachu byego Obserwatorium Astronomicznego UJ wstron hejnalicy.
Sukcesem zakoczyo si take zdobycie wie. Na wiey Mariackiej odbyo si
spotkanie z hejnalist. Uczestnicy spaceru mieli niecodzienn okazj nie tylko
usyszenia, ale izobaczenia jak odgrywany jest hejna. Ogldali te specyficzny
mikrofon-tub, przez ktry hejna transmitowany jest do radia. Na wiey Ratuszowej odbyo si zwiedzanie wystawy Czas miejski miasto wczasie. Nastpnie
uczestnicy spaceru podyli wkierunku Kazimierza, z dwoma przystankami: aby
obejrze zegary zbudynku Poczty Gwnej isiedziby Miejskiej Stray Poarnej

Jerzy Dobrzycki (1900-1972), historyk sztuki, znawca ipopularyzator krakowskich tradycji,

organizator m.in. pierwszych Dni Krakowa w1936 roku oraz konkursu na najpikniejsze szopki
krakowskie w1937 roku, pierwszy dyrektor usamodzielnionego MHK (wlatach 1946-1964). Por.
Biekowski Wiesaw, Jerzy Dobrzycki (22.IX.1900-18.IX.1972) [Nekrolog], Rocznik Krakowski
1974, t. 45, s.127-130.

39

Informacja uzyskana wtrakcie rozmowy zMagdalen Doks-Tverberg, kierowniczk Referatu

Zarzdzania Mark Krakw oraz Realizacji Przedsiwzi Promocyjnych.

Dowiadczenie wyniesione ze wszystkich opisanych dziaa pozwala stwierdzi,

e fenomen czasu miejskiego wypenia znamiona pozwalajce zaliczy go do
niematerialnego dziedzictwa Krakowa. Co wicej, zainteresowanie, zjakim spotykaj si poruszajce ten temat zajcia, umoliwia wysunicie wniosku, i krakowianie buduj swoj tosamo take opierajc si na dwikach isygnaach
czasu swego miasta, zt najbardziej charakterystyczn melodi, czyli hejnaem.
Wypeniajc misj MHK oraz realizujc postawione sobie wnaszej strategii cele,
od pocztku ibez koca stawiamy na ksztatowanie wiadomoci tego, czym
jest iwczym zawiera si Krakw. As to take dwiki isygnay czasu.
Bibliografia

Biekowski Wiesaw, Jerzy Dobrzycki (22.IX.1900-18.IX.1972) [Nekrolog],

Rocznik Krakowski 1974, t. 45, s.127-130.
Baewska Elbieta, Kilka uwag opierwszym zegarze mechanicznym
zwiey Ratusza krakowskiego, Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum
Historycznego Miasta Krakowa 1997, nr 25, s. 51-60.
Czaja Dariusz, Nie-miejsca. Przyblienia, rewizje [w:] Inne przestrzenie, inne
miejsca: mapy iterytoria, red. Dariusz Czaja, Woowiec 2013, s. 7-26.
Dobrzycki Jerzy, Hejna krakowski, Krakw 1983.
Drecik Jan Jakub, Czas miejscowy krakowski [w:] Encyklopedia Krakowa,
WarszawaKrakw 2000, s. 137.
Drecik Jan Jakub, Zegar wielki na wiey wyszej Kocioa Mariackiego, jego
dzieje iznaczenie, Rocznik Krakowski 1999-2000, t. 65-66, s. 39-62.
Drecik Jan Jakub, Zegary [w:] Encyklopedia Krakowa, WarszawaKrakw
2000, s. 1090.

40

41

86

http://krakow.pl/start/41910,artykul,graj_hejnal___play_the_bugle_call.html [dostp 30.06.2016].

Kasprzycka Paulina, Spacer Trzy Wiee. Relacja, http://dnidziedzictwa.pl/newsy/spacer-trzy-wieze-relacja/[dostp 30.06.2016].

Miejska audiosfera

Miejska audiosfera

42

87

miasto

Gut Dorota, Dwiki miasta. Ohejnale krakowskim iinnych krakowskich

melodiach [w:] Klejnoty isekrety Krakowa, red. Ra Godula, Krakw 1994,
s.137-149.
Kamiska-Chodurska Ewa, Dzieje obchodw Dni Krakowa [w:] Krakw
midzywojenny. Materiay sesji naukowej zokazji Dni Krakowa w roku 1984,
red. Jan M. Maecki, Krakw 1988, s. 121-128.
Karliski Franciszek Ignacy, Rys dziejw Obserwatorium Astronomicznego
Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 1864.
KasprzyckaPaulina,SpacerTrzyWiee.Relacja,http://dnidziedzictwa.pl/
newsy/spacer-trzy-wieze-relacja/
Kordylewski Leszek, Krakowski radiowy sygna czasu, ycie Literackie 1987,
nr 8 (1822), s. 9.
Krasnowolski Bogusaw, Kazimierz [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa
Krakw 2000, s. 400-403.
Le Goff Jacques, Czas Koscioa iczas kupca, tum. Bohdan Chwedeczuk [w:]
Czas wkulturze, red. Andrzej Zajczkowski, Warszawa 1987, s. 331-356.
Le Goff Jacques, Od czasu redniowiecznego do czasu nowoytnego, tum.
Bohdan Chwedeczuk [w:] Czas wkulturze, red. Andrzej Zajczkowski,
Warszawa 1987, s. 357-374.
Mazurek Maria, Hejna zKrakowa skrcony! Transmisja wradiu wokrojonej
wersji,http://krakow.naszemiasto.pl/artykul/hejnal-z-krakowa-skroconytransmisja-w-radiu-w-okrojonej,1543729,art,t,id,tm.html
Roek Micha, Krakw mistyczny, Krakw 1991.
Taborska Magorzata, Regulatory wzbiorach Muzeum Uniwersytetu
Jagielloskiego wKrakowie [w:] Dawne inowsze zegary wPolsce, red.
Katarzyna Kluczwajd, Toru 2009, s. 73-77.
Whitrow Gerard James, Czas wdziejach, tum. Bolesaw Orowski,
Warszawa1988.
Winiarczyk Katarzyna, Przepis na Krakw Jerzego Dobrzyckiego, Krakw 2014.
Winiarczyk Katarzyna, Rozwaania wok krakowskiego czasu miejskiego na
przeomie XIX iXX stulecia [w:] Ozegarach izegarkach wdawnej Polsce, red.
Katarzyna Kluczwajd, Toru 2014, s. 78-79.
Zajdler Ludwik, 50 lat sygnaw czasu wPolskim Radiu, http://www.urania.
edu.pl/urania/u10_1978-a3.html#p2
Zinkow Julian, Krakowskie podania, legendy izwyczaje, Krakw 2007.

88

Miejska audiosfera

miasto

rda internetowe

http://www.mhk.pl/oddzialy/podziemia-rynku/oferta-edukacyjna-11
http://krakow.pl/start/41910,artykul,graj_hejnal___play_the_bugle_call.html
http://scriptores.pl/elexicon/singleView.html?what=CAMPANA#haslo_pelny