Architektura, sztuka i osiągnięcia techniczne Rzymian

Wprowadzenie
Przeczytaj
Schemat
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Gajusz Pliniusz do Cesarza Trajana, list 41, cyt. za: Korespondencja Pliniusza
Młodszego z Cesarzem Trajanem. Tekst i tłumaczenie, tłum. A. Dębiński, M. Jońca, I. Leraczyk,
A. Łuka, Lublin 2017, s. 269.
Źródło: Antologia Palatyńska 9.662, tłum. A. Wypustek.
Cytat za: Jerzy Wielowiejski, Na drogach i szlakach Rzymian, Warszawa 1984, s. 50-51.
Źródło: Fragment postanowień w Budzie, [w:] Jerzy Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej,
Kraków 2017, s. 354.
Źródło: Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga X, red. J.
Mrukówna, Warszawa 1981, s. 135–187.
Źródło: Rocznik kujawski 1202–1376, t. 3, red. A. Bielowski, Lwów 1878.
Źródło: Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, t. 2, Kraków 1926.
Źródło: Jacek S. Matuszewski, Przywileje i polityka podatkowa Ludwika Węgierskiego w
Polsce, oprac. wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1983, s. 243.
Źródło: Jan z Küküllo, Kronika (XIV wiek), [w:] Jan Dąbrowski, Utwierdzenie państwa
polskiego , oprac. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, Kraków 1923, s. 21.
Źródło: Jan Długosz, Roczniki, s. 187.
Źródło: Janko z Czarnkowa, Ludwik Węgierski, [w:] Andrzej Wyrobisz, Poczet królów i książąt
polskich, Warszawa 1978, s. 268.
Źródło: Janko z Czarnkowa, Ludwik Węgierski, [w:] Andrzej Wyrobisz, Poczet królów i książąt
polskich, Warszawa 1978, s. 262–263.
Źródło: Kronika Jana z Czarnkowa, oprac. M. D. Kowalski, tłum. J. Żerbiłło, Kraków 2012, s.
80–81.
Źródło: Przywilej w Koszycach z 1374 r. (fragmenty).
 Architektura, sztuka i osiągnięcia techniczne Rzymian

Zdjęcie Koloseum wybudowanego w I w. n.e., z lewej strony łuk triumfalny Konstantyna Wielkiego (306–
337). Amfiteatry i łuki triumfalne należą do najbardziej rozpoznawalnych rzymskich budowli.
Źródło: Wolfgang Pehlemann, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zasługi Rzymian na polu architektury, sztuki i techniki trwale zapisały się w pamięci
historycznej Europejczyków. Kojarzymy amfiteatr Flawiuszów (znany bardziej pod nazwą
Koloseum), Panteon czy łuki triumfalne, których nowożytne odpowiedniki zdobią wiele
współczesnych miast. Znane są świetne rzymskie drogi, imponujące cyrki, termy, bazyliki,
świątynie oraz budowle użytkowe: mosty i arkady akweduktów. W dziedzinie sztuki
Rzymianie specjalizowali się w mozaikach, a rzeźbiarze wykonywali doskonałe kopie
greckich mistrzów i stawiali monumentalne pomniki cesarskie, jak np. kolosalny posąg
Nerona. Ośrodek architektonicznych innowacji stanowił Rzym, a rozwiązania
wypracowane w stolicy były wdrażane w całym imperium.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Scharakteryzujesz najsłynniejsze rzymskie budowle i wkład Rzymian w rozwój

techniki.
Opiszesz topografię Rzymu w IV w. n.e.
Zinterpretujesz płaskorzeźbę z pancerza cesarza Augusta.
Przeczytaj

Sztuka rzymska. Rzeźba

Początki rzymskiej sztuki rzeźbiarskiej przypadły na VI w. p.n.e. i były inspirowane rzeźbą
etruską. Najdawniejsze przykłady znamy wyłącznie z dzieł literackich: wiemy, że w Rzymie
powstawały posągi z brązu przedstawiające bogów i królów rzymskich. W czasie wielkich
podbojów III–II w. p.n.e. do Rzymu zaczęły napływać jako łupy rzeźby greckich mistrzów,
które na dużą skalę kopiowano i zwyczaj ten utrzymał się aż do III w. n.e. Dziś wiele
z greckich rzeźb znamy właśnie dzięki rzymskim kopiom.

Pod wpływem sztuki greckiej rozpowszechniły się brązowa i kamienna rzeźba portretowa
(m.in. wizerunki Mariusza, Cezara, Cycerona). Charakterystycznym zjawiskiem dla portretu
rzymskiego okresu schyłku republiki był weryzm, czyli przedstawienia starszych mężczyzn
z podkreśleniem fizycznych cech podeszłego wieku (zmarszczki, zapadnięte policzki,
bruzdy wokół ust). W czasach cesarstwa rzeźba zaczęła służyć propagandzie. August
odszedł od realizmu na rzecz idealizacji i kazał ukazywać siebie jako młodego mężczyznę
o harmonijnej budowie ciała i twarzy. Jedni władcy szli za tą konwencją (jak Trajan czy
Hadrian), inni powracali do realizmu, przechodzącego czasem w naturalizm (jak Neron czy
Karakalla). Pod koniec IV i w V w. n.e. nastąpił przewrót w sztuce rzeźbiarskiej: postaci stały
się schematyczne i zanikły wszelkie przejawy indywidualizmu.


Popiersie bliżej nieznanego arystokraty rzymskiego z I w. n.e., które kiedyś uważano za
portret Marka Porcjusza Katona Starszego. Przykład weryzmu w sztuce rzymskiej.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Sztuki plastyczne
Najstarsze obrazy rzymskie znamy wyłącznie z przekazów literackich. W III–II w. p.n.e.
służyły one uświetnianiu pochodów triumfalnych wodzów rzymskich: przedstawiały sceny
z wojen, np. oblężenie Kartaginy lub śmierć Mitrydatesa. U schyłku republiki
rozpowszechniona była praktyka dekorowania domów malowidłami naściennymi, która
utrzymała się w czasach cesarstwa. Jej najsłynniejsze przykłady pochodzą z Pompejów.
W okresie cesarstwa rozwinęła się także mozaika. Z początku dekorowano nią podłogi,
później również ściany, a u schyłku cesarstwa stała się ona ważnym medium dla
propagandy cesarskiej.

Odrębną kwestię stanowią portrety fajumskie, które powstawały w Egipcie między I a IV w.
n.e. Były wykonywane na płótnie lub deskach i umieszczane na mumii. Niektóre
zachwycają do dziś.


Portret chłopca z kolekcji portretów fajumskich (liczącej ok. 700 obrazów); można go
obejrzeć w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Urbanistyka i architektura
Największy rozkwit architektura rzymska przeżywała w czasach pryncypatu. Całe
imperium stało się wówczas placem budowy: powstawały nowe miasta, a stare
przebudowywano. W stolicy cesarze podjęli się uporządkowania chaotycznej zabudowy
miasta, które było zbyt gęsto zaludnione (liczyło 1 mln mieszkańców). Rzym, z brudnymi
wąskimi uliczkami i niewielką liczbą obiektów architektury monumentalnej (jak na stolicę
świata), nie dorównywał pięknem i komfortem życia dużym greckim miastom, takim jak
choćby Aleksandria.

Na prowincji miasta zyskały charakterystyczne rozplanowanie: miały kształt prostokąta

o regularnej siatce ulic przecinających się pod kątem prostym. Układ ten tworzył
szachownicę kwartałów mieszkalnych zwanych insulami. Centrum życia wszystkich
rzymskich miast stanowiło forum, niedaleko którego budowano kurię, bazyliki i świątynie.
Do dyspozycji mieszkańców oddawano amfiteatry, cyrki, termy, gimnazjony i portyki. Na
cześć wielkich zwycięstw wojskowych cesarzowie wznosili także łuki triumfalne
i imponujące kolumny, a dla siebie pałace cesarskie i inne rezydencje. Poza miastem
rozwijała się architektura tzw. willi, które służyły jako ośrodki gospodarki albo rezydencje.

Ilustracja przedstawia rekonstrukcję willi Hadriana w Tiburze w Kampanii, rezydencji cesarskiej zbudowanej
w latach 118–134. Składała się ona z wielu luźno połączonych budynków i pomieszczeń. Centrum stanowił
pałac z dwiema bibliotekami i Teatrem Morskim umieszczonym na sztucznej wyspie oraz Złotym Pałacem. Na
terenie willi znajdowały się także baseny, portyki, łaźnie, galeria posągów greckich mistrzów (w tym rzymskie
kopie). Z jakimi późniejszymi budowlami pałacowymi kojarzy ci się willa Hadriana?
Źródło: Guilhem06, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 1.0.

Osiągnięcia techniczne
Do najbardziej znanych osiągnięć technicznych Rzymian należą:

Drogi – słusznie cieszące się dobrą sławą z powodu swojej trwałości (niektóre do dziś
są używane), a zawdzięczały ją specjalnej konstrukcji. Proces budowy rzymskiej drogi
w okresie cesarstwa Jerzy Wielowiejski opisuje następująco:

“
Po wytyczeniu kierunku drogi wyznaczano jej szerokość poprzez
wykopanie dwóch rowków. Następnie usuwano grunt do głębokości
od kilkudziesięciu centymetrów aż do metra, a nawet więcej, zależnie
od struktury podłoża; im było ono miększe, tym więcej ziemi należało
wykopać. Na dno koryta sypano piasek do wysokości około 20–30
cm, który ubijano i pokrywano cienką warstwą zaprawy. Na niej
kładziono jedną lub kilka warstw płaskich kamieni, przy czym każdą
z nich zalewano zaprawą lub rozwodnioną gliną. Tak powstała stabilna
warstwa dolna grubości od 20 do 50 cm zwała się statumen; miała ona
obramowanie złożone z większych kamieni lub kamiennych
krawężników. Kolejna warstwa zwana rudus, o miąższości od 20 do 30
cm, zawierała tłuczony kamień lub cegłę; ubijano je okutymi żelazem
drewnianymi ubijakami i zalewano zaprawą złożoną z trzech części
zmielonej cegły oraz jednej wapna. Następną warstwę grubości do 50
cm stanowił nucleus – beton złożony z zaprawy cementowej
wymieszanej z drobnymi kamieniami, żwirem, gliną i piaskiem. Górna
warstwa (summum dorsum, summa crusta) składała się
z gruboziarnistego żwiru […] albo wielobocznych kamieni […]. Po jej
sprofilowaniu dla uzyskania spływu wody i wyrównaniu układano
pavimentum, czyli nawierzchnię z kamiennych płyt grubości od kilku
do kilkunastu centymetrów, a miejsca między nimi zalewano zaprawą
[…]. Ogólna grubość drogi wynosiła od około 1 do 1,4 m.
Cytat za: Jerzy Wielowiejski, Na drogach i szlakach Rzymian, Warszawa 1984, s. 50-51.
Oczywiście nie wszystkie drogi w imperium były budowane przy takim nakładzie sił, ale tylko te najważniejsze.
Na zdjęciu Via Appia, bardzo znana rzymska droga, która jest używana, jak widać na zdjęciu, do dziś. Szeroka
na 4,1 m, została tak nazwana od imienia cenzora Appiusza Klaudiusza Caecusa. Poza murami Rzymu wzdłuż
drogi ciągnęły się mauzolea arystokracji rzymskiej i nagrobki mniej bogatych Rzymian.
Źródło: MM, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Akwedukty – wodociągi doprowadzające duktami wodę do miast z odległych źródeł.

Do dziś powszechnie kojarzą się z arkadami, z których niektóre zachowały się do
naszych czasów. Starożytny Rzym wyposażony był w kanalizację i toalety publiczne.
W IV w. wodociągi doprowadzające wodę do Rzymu miały ok. 600 km długości
i w ciągu doby dostarczały 1,5 mln m3 wody.

Na zdjęciu arkady akweduktu Pont du Gard, wybudowane na południu dzisiejszej Francji. Jest to jeden
z najbardziej znanych akweduktów. Pochodzi z I w. p.n.e.
Źródło: Benh LIEU SONG, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Mosty. Rzymianie opanowali ich budowę do perfekcji. Do najsłynniejszych należy most

w Trewirze, stanowiący dziś ważny zabytek miasta. Badacze ustalili, że podczas jego
budowy wydobyto ok. 6500 m3 ziemi, zużyto 6245 kg drewna, 1100 kg gliny, 11 706 kg
kamienia, 22 500 kg żelaza i tyle samo ołowiu. Budowa zajęła co najmniej 18 tys. dni
roboczych: 100 mężczyzn przy wykorzystaniu technik i sprzętu dostępnego
w starożytności budowałoby ten most przez mniej więcej pół roku. Na zdjęciu poniżej
most w Trewirze po rekonstrukcji.
Źródło: Johnny Chicago, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Beton, czyli mieszanka potłuczonego kamienia wulkanicznego, wapna palonego

i piasku. Przed wynalezieniem betonu budowle publiczne stawiano z ciężkiego
kamienia, który uniemożliwiał zastosowanie kopuł. Przewaga betonu nad kamieniem
polegała nie tylko na tym, że był on lżejszy, ale też można go było z większą łatwością
formować, poza tym był tańszy i równie co kamień wytrzymały. Dzięki betonowi
Rzymianie mogli budować sklepienia o imponującej rozpiętości. Osiągnięciem Rzymian
jest kopuła.

Najpiękniejszą kopułę można dziś podziwiać w słynnym Panteonie. Na zdjęciu kopuła z oculusem i kasetonami,
czyli kwadratowymi wgłębieniami, które ją zdobią i czynią lżejszą.
Źródło: Mohammad Reza Domiri Ganji, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Słownik
akwedukt

(z łac. aquaeductus – wodociąg, od aqua – woda, ductus – prowadzenie, od ducere –

wodzić, prowadzić) wodociąg, który wykorzystując siłę ciążenia, zaopatrywał miasto
w wodę z górskich źródeł. Budowano wodociągi podziemne i nadziemne; te drugie
zachowały się do dzisiaj w różnych częściach Europy. Liczący pół miliona Rzym w II w.
zaopatrywało w wodę 11 akweduktów, których łączna długość wynosiła ok. 400 km;
trwałość rzymskich konstrukcji potwierdza fakt, że do tej pory działa kilka akweduktów,
które wybudowali starożytni

amfiteatr

(łac. amphitheatrum z gr. amphitheatron – dosł. okrągły teatr, od amphi – wokół +

theatron – widownia) w Rzymie budowla przeznaczona do walk gladiatorów i walk
z dzikimi zwierzętami

bazylika

(łac. basilica z gr. basilike – r.ż. od basilikos – królewski, basileus – król) hala przeznaczona
do celów publicznych, najczęściej transakcji handlowych i procesów sądowych

cyrk

(z łac. circus – koło, okrąg) budowla z trybunami, w której odbywały się wyścigi
rydwanów na arenie w kształcie wydłużonego prostokąta

forum

w starożytnym Rzymie: plac w mieście, na którym odbywały się zebrania ludowe, targi
i sądy; ośrodek życia handlowego i politycznego

gimnazjon

w starożytności: kompleks przeznaczony do ćwiczeń fizycznych i zawodów, ale także

kąpieli, rekreacji i nauki

insula

(łac., wyspa) wielopiętrowy dom czynszowy dla średniozamożnej i ubogiej ludności

(odpowiednik naszej kamienicy); im wyższe piętro, tym mniejsze izby mieszkalne i ubożsi
mieszkańcy; odmienną formą zamieszkania były domy (łac. domus) zajęte przez jedną
zamożną rodzinę

kuria
 (łac. curia) rada miejska zarządzająca miastem; wstęp do niej mieli w pierwszej kolejności
bogaci i dobrze urodzeni, najczęściej właściciele ziemscy, choć z czasem zaczęto
dopuszczać także najzamożniejszych kupców

portyk

(wł. portico, z łac. porticus – hala, kolumnada, od porta – brama) część budynku z rzędem
lub rzędami kolumn wspierająca dach

pryncypat

(łac. principatus) forma ustrojowa cesarstwa między 27 p.n.e. a 284 n.e., wedle której
cesarz występował jako pierwszy (princeps) wśród senatorów i obywateli, skupiając
w ręku pełną władzę przy zachowaniu  republikańskich pozorów

termy

bezpłatne łaźnie publiczne, w których mieszkańcy nie tylko dbali o higienę, ale mogli
również zaznać relaksu i odpoczynku; ich budowa rozpowszechniła się w I w. p.n.e.
Cesarze rzymscy wznosili duże kompleksy, takie jak termy Karakalli; rozwijało się w nich
także życie intelektualne i artystyczne, a do codziennych zwyczajów należały dyskusje
polityków, występy poetów i oratorów

willa

(łac. villa) pierwotnie w odróżnieniu od domów, insuli i chat wiejskich stanowiła majątek
ziemski z zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi; w okresie późnej republiki
willa wykształciła się jako reprezentacyjny dom dla arystokracji rzymskiej, bogato
zdobiony, wyposażony w ogród; wille budowano zarówno w miastach, jak i na wsi

Słowa kluczowe
Panteon, Koloseum, willa, insula, amfiteatr, akwedukt, termy, Circus Maximus, starożytność,
starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk

Bibliografia
M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, tłum. N. Radomski, Poznań 2016.

M. Jaczynowska, M. Pawlak, Starożytny Rzym, Warszawa 2011.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.

C. Wells, Cesarstwo rzymskie, tłum. T. Duliński, Warszawa 2005.

J. Wielowiejski, Na drogach i szlakach Rzymian, Warszawa 1984.

A. Wypustek, Imperium szamba, ścieku i wychodka, Warszawa 2018.

P. Zanker, August i potęga obrazów, tłum. L. Olszewski, Poznań 1999.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność , Warszawa 2010.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.

Schemat

Polecenie 1

Rozpoznaj i opisz charakterystyczne rzymskie budowle, które widać na makiecie Rzymu w IV

w., ale nie ma o nich mowy w opisie schematu.

Twoja odpowiedź

12

7 6
5
4
3
2 1 11

10
8

9
Źródło: Jean-Pierre Dalbéra, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Polecenie 2

Odwołując się do budowli ukazanych na schemacie, opisz formy spędzania czasu wolnego
w Rzymie IV w.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Rozstrzygnij, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Rzymianie nie rozwinęli mozaiki.  
Do największych pomników w Rzymie należał kolos
 
Hadriana.

Amfiteatr Antoninów to inaczej Koloseum.  

Największe termy w Rzymie wybudował Karakalla.  
Weryzm był rozpowszechniony u schyłku republiki.  
Wszystkie posągi cesarskie były idealizowane.  
Najpiękniejsze freski rzymskie zachowały się w Pompejach.  
Insule były zamieszkiwane przez najbogatszych Rzymian.  
 Ćwiczenie 2 輸

Przyporządkuj definicję do terminu.

cyrk, amfiteatr, akwedukt, forum, kuria, bazylika

Definicja Termin

cyrk

amfiteatr

akwedukt

forum

kuria

bazylika

Wszystkie definicje pochodzą z Internetowej Encyklopedii PWN.

Ćwiczenie 3 醙

Przyporządkuj nazwy budowli na makiecie Rzymu z IV w.

Forum Romanum, Świątynia Jowisza Kapitolińskiego, Forum Trajana, Świątynia Klaudiusza,

Panteon, Circus Maximus, Wielka Szkoła, Termy Karakalli, Koloseum

................. .................

.................
.................
................. .................
................. .................

.................
Ćwiczenie 4 醙

Ilustracja przedstawia fragment tzw. Tabula Peu ngeriana, XIII-wiecznej kopii mapy powstałej
w IV w. Rozstrzygnij, czy fragment poniższej mapy może ilustrować słynne powiedzenie
„Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. Uzasadnij odpowiedź, podając dwa argumenty.

Źródło: Konrad Miller, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ćwiczenie 5 醙

Wyjaśnij, która budowla, zrealizowana przez Aga asza, sprawiła, że miasto stało się piękniejsze,
niż było. Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do poniższego tekstu.

“
Dawniej stanowiłam miejsce o odstręczającym wyglądzie, całkiem
poprzedzielane [na przegrody] glinianymi murami, [miejsce], gdzie
cudzoziemcy, miejscowi i wieśniacy z brzucha z grzmotem wyrzucali
ekskrementy. Jednak Ojciec Miasta, Aga asz, zupełnie mnie odmienił,
z najpośledniejszej świetną mnie czyniąc.

Źródło: Antologia Palatyńska 9.662, tłum. A. Wypustek.

Ćwiczenie 6 難

Przyporządkuj poniższe zabytki do odpowiedniej epoki.


Ilustracja 1.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rzeźba schyłku republiki 2

Rzeźba okresu cesarstwa idealistyczna 3

Rzeźba okresu cesarstwa realistyczna 4

Rzeźba schyłku cesarstwa 1

Ćwiczenie 7 難

Poniżej list Pliniusza Młodszego, namiestnika Bitynii i Pontu, do cesarza Trajana (98–117). Na
podstawie lektury oceń prawdziwość stwierdzeń w tabeli. Następnie zaznacz na czerwono
zdania listu, w których Pliniusz używa środków retorycznych, aby skłonić cesarza do
pozytywnej odpowiedzi.

czerwony

Kiedy rozmyślam nad ogromem Twojego szczęścia i mądrości, najstosowniejsze wydaje mi się
ukazać ci dzieła nie mniej godne Twojej nieśmiertelności, co chwały i odznaczające się w
równym stopniu pięknem i użytecznością.
W granicach Nikomedii znajduje się rozległe jezioro, po którym marmur, owoce, drewno i
budulec, przy niskim nakładzie kosztów i pracy, spławia się statkami do drogi publicznej, skąd
przy sporym wysiłku i jeszcze większych kosztach przewozi się nad morze.
To przedsięwzięcie wymagające pracy wielu rąk, a tych nie brakuje, bo po wsiach jest wielu
ludzi, a w miastach jeszcze więcej i należy się spodziewać, że wszyscy z ochotą przystąpią do
dzieła tak pożytecznego dla ogółu.
Pozostaje jedynie, byś, o ile tak zadecydujesz, przysłał tu hydrotechnika lub architekta […].
Odkryłem w tym miejscu kanał wydrążony przez króla [pana tych ziem przed Rzymianami], ale
nieukończony, więc nie wiadomo, czy miał być to kanał odpływowy dla wód z okolicznych pól
czy kanał łączący jezioro z rzeką.
Nie wiadomo również, czy prace przerwano na skutek śmierci władcy czy też zwątpiono w
powodzenie przedsięwzięcia.
Fakt ten, daruj mą nadgorliwość, bo to ku Twej chwale, rozpala we mnie pragnienie tego, by
Tobie udało się to, czego królowie jedynie próbowali.
Źródło: Gajusz Pliniusz do Cesarza Trajana, list 41, cyt. za: Korespondencja Pliniusza Młodszego z Cesarzem Trajanem. Tekst i
tłumaczenie, tłum. A. Dębiński, M. Jońca, I. Leraczyk, A. Łuka, Lublin 2017, s. 269.
Ćwiczenie 8

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Namiestnik prowincji samodzielnie podejmował decyzje
 
o budowie kanału.
Do obowiązków namiestnika należało dbanie o dobry stan
 
dróg.
Budowę finansował cesarz.  
Namiestnik miał prawo powołać ludność lokalną do robót
 
budowlanych.

Pomysł inwestycji budowlanej przedstawiał namiestnikowi

 
cesarz.

Sukces przedsięwzięcia budowlanego zawsze przypisywano

 
cesarzowi.
Ćwiczenie 9 難

W 20 r. p.n.e. król Partów Fraates, chcąc uniknąć wojny z Rzymem (August zgromadził wielkie
siły na granicy rzymsko-partyjskiej), zdecydował się zwrócić Augustowi orły legionowe, które
w 53 r. p.n.e. utracił w bitwie pod Carrhae Marek Licyniusz Krassus. Orły legionowe stanowiły
symbol legionów rzymskich, a ich utrata była uznawana za wielką hańbę. Poniżej rzeźba Augusta
(tzw. August z Prima Porta, obecnie w Muzeach Watykańskich), która odnosi się do tych
wydarzeń. Na podstawie analizy przedstawienia ukazanego na pancerzu cesarza zaproponuj
interpretację tej płaskorzeźby, wydobywając jej propagandowy charakter.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Identyfikacja postaci z płaskorzeźby:

1. Celeus, bóg nieba.
2. Aurora, bogini brzasku i Luna, bogini księżyca.
3. Personifikacja podbitych przez Rzym ludów.
4. Diana, bogini łowów.
5. Ceres, bogini ziemi i urodzaju.
6. Apollo, bóg słońca.
7. Personifikacja ludów zależnych od Rzymu, lecz niepodbitych.
8. Sol, bóg słońca, na swojej kwadrydze.
9. Sfinksy.
Dla nauczyciela

Autor: Joanna Kalinowska

Przedmiot: Historia 2022, Historia

Temat: Architektura, sztuka i osiągnięcia techniczne Rzymian

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:
3) charakteryzuje wierzenia religijne starożytnych Rzymian;
6) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Rzymian.
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:
6) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Rzymian i ich wkład w kulturę europejską.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wymienia przykłady sztuki rzymskiej, także użytkowej;

charakteryzuje najsłynniejsze rzymskie budowle;
omawia wkład Rzymian w rozwój techniki;
wyjaśnia, w jaki sposób budowane były rzymskie miasta;
tłumaczy znaczenie takich pojęć jak: amfiteatr, bazylika, kuria, cyrk, akwedukt, termy,
willa.

Strategie nauczania:
 konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Architektura, sztuka i osiągnięcia techniczne Rzymian”. Prosi uczestników
zajęć o zapoznanie się z treścią sekcji „Przeczytaj” i wykonanie ćwiczenia 1 i 2 w sekcji
„Sprawdź się”.
2. Chętni lub wybrani uczniowie przygotowują prezentacje na podstawie informacji
zawartych w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel rozdziela zagadnienia, poszczególne osoby
powinny się skupić na wybranej części tematu: 1. sztuce rzymskiej, 2. architekturze
rzymskiej, 3. osiągnięciach technicznych Rzymian.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat lekcji, nawiązując do zagadnień

opisanych w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel za pomocą dostępnego w panelu użytkownika
raportu weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji, m.in. sprawdza, kto wykonał
zadane ćwiczenie. Może wyświetlić odpowiedzi uczniów na tablicy interaktywnej.
Prosi wybranego ucznia o uzasadnienie swojego rozwiązania.

Faza realizacyjna:
 1. Prezentacje uczniów. Część właściwa lekcji zaczyna się od prezentacji efektów pracy
w domu wybranych uczniów. Pozostali uczniowie zadają pytania prezentującym oraz
uzupełniają informacje.
2. Praca z multimedium („Schemat interaktywny”). Wybrana osoba czyta polecenie 1:
„Rozpoznaj i opisz charakterystyczne rzymskie budowle, które widać na makiecie
Rzymu w IV w., ale nie ma o nich mowy w opisie makiety” z sekcji „Schemat
interaktywny”. Po zapoznaniu się z materiałem uczniowie dzielą się na cztero- lub
pięcioosobowe grupy i opracowują odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie
przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje
propozycję odpowiedzi – np. mury miejskie, mosty, akwedukty, łuki triumfalne,
a pozostali uczniowie się do niej ustosunkowują. Nauczyciel w razie potrzeby
uzupełnia informacje.
3. W podobny sposób uczniowie wykonują polecenie 2: bazują na schemacie
interaktywnym i zaprezentowanych budowlach, opisują formy spędzania czasu
wolnego w Rzymie IV w. Wybrany uczeń udziela odpowiedzi, pozostali uczniowie mogą
dopowiadać ważne, a pominięte informacje.
4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują w grupach ćwiczenia 3, 4 i 5:
analizują ilustracje i tekst źródłowy, następnie wylosowana grupa prezentuje swoje
rozwiązania. Pozostałe grupy komentują i uzupełniają informacje.
5. Ćwiczenie 6, jako ostatnie, uczniowie wykonują indywidualnie. Ponownie nauczyciel
udostępnia uczestnikom zajęć przez platformę edukacyjną jego treść. Nauczyciel
sprawdza przez platformę udzielone odpowiedzi. Następnie zachęca uczniów do
uzasadniania swoich wyborów podczas dyskusji w parach.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”.

W kontekście ich realizacji następuje omówienie ewentualnych problemów
z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych

odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, tłum. N. Radomski, Poznań 2016.

M. Jaczynowska, M. Pawlak, Starożytny Rzym, Warszawa 2011.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.

C. Wells, Cesarstwo rzymskie, tłum. T. Duliński, Warszawa 2005.

J. Wielowiejski, Na drogach i szlakach Rzymian, Warszawa 1984.

A. Wypustek, Imperium szamba, ścieku i wychodka, Warszawa 2018.

P. Zanker, August i potęga obrazów, tłum. L. Olszewski, Poznań 1999.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność , Warszawa 2010.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie na podstawie sekcji „Schemat” przygotowują prezentację multimedialną

będącą podsumowaniem lekcji.