M. Sait Türkhan, Doğu Akdeniz'de İngiliz Ticareti İskenderun-Londra Hattında İngiliz Ticaret Filosu (1704-1706)

Avrasya ncelemeleri Dergisi (AVD), IV/1 (2015), 27-60
DOU AKDENZDE NGLZ TCARET:

SKENDERUN-LONDRA HATTINDA NGLZ TCARET
FLOSU (1704-1706)
M. Sait TRKHAN
z
18. yzylda ngilterenin Haleb-Londra hattnda gerekletirilen Dou Akdeniz ticareti
skenderundaki, ngiliz liman temsilcisi tarafndan organize edilmitir. Liman temsilcisi,
limandaki ngiliz gemilerinin ykleme ve boaltma ileri, skenderun-Haleb arasnda karlkl mal
transferi ve limandaki alt ngiliz deposunun idaresi bata olmak zere ticari organizasyonun tm
aamalarndan sorumlu idi. Temsilci ayrca, gemiye yklenen mallarn gemi kaptanna teslimini
belgelendiren konimentolar (bill of lading) dzenleyerek bu belgeleri ve gemi manifestolarnn
birer kopyasn da Haleb konsolosluu ile Londraya gndermekle ykmlyd. Bu makalede;
1704-1706 yllar arasndaki skenderun limanndan mal ykleyerek Londraya be sefer
gerekletiren drt ngiliz gemisi iin dzenlenen ve muhtemelen ngilterenin skenderun liman
temsilcisi Walter More tarafndan muhafaza edilmi konimento kaytlar esas alnarak, yaklak
iki yllk bir dnem iin skenderun limanndan Londraya yaplan ngiliz ithalat zerine bir
inceleme yaplmtr. ngiliz Milli Arivinde (The National Archives), SP (State Papers)
kolleksiyonunda 110/171 numaral defterde topluca ciltlenmi olarak muhafaza edilen 269 adet
konimento bu almann ana kaynan tekil etmektedir. Konimentolarn her biri mal gnderen
tccar adna ayr ayr dzenlenmitir. Bu kaytlardan 1704-1706 yllar arasnda ngiliz tccarlar
tarafndan skenderun limanndan Londraya ithal edilen emtia tr ve toplam emtia miktar tespit
edilmitir.
Anahtar Kelimeler: Levant Kumpanyas, Konimento, Haleb, skenderun, ngiliz ticaret
filosu.
Abstract
British Trade in the Eastern Mediterranean:
British Mercantile Fleet between Scanderoon-London Line (1704-1706)
In the 18th century, British Levant commercial activities on Aleppo-London were organized
by Scanderoon factor marine. Factor marines were responsible for all stages of the commercial
organization primarily managing six English warehouses belonging to the Levant Company in the
port and activities of uploading and unloading English ships on the port, transferring goods mutually
between Scanderoon and Aleppo. The factor marine was also responsible for sending the copy of
ship manifestos and other documents relating the trade to the Aleppo consulate and London. In this
paper, there will be an examination of English import activities between 1704-1706 years from
Dr. stanbul niversitesi, e-mail: saitmehmet@gmail.com.
27
Dou Akdenizde ngiliz Ticareti: skenderun-Londra Hattnda ngiliz Ticaret Filosu (1704-1706)
Scanderoon to London, according to the bills of loading records, which were probably kept by
Scanderoon factor marine Walter More, belonging to four British ships which had completed five
passages for about two years. The primary sources of this study are the 269 bills of loadings which
have been kept at The National Archives SP (State Papers) division at number 110/171 and each
bill is arranged separately for each merchant. Based on these records, according to the variety of
commodities and total quantity of import from Scanderoon to London has been studied for the years
between 1704 and 1706.
Keyword: Levant Company, Bill of Loading, Aleppo, Scanderoon, Ottoman- British
Mercantile Fleet.
GR
Osmanllar bulunduklar corafyada zamanla genileyen siyasi snrlar
dolaysyla Akdeniz, Karadeniz ve Kzldeniz bata olmak zere ok geni bir blgedeki
deniz ve kara yollar gzergahlarnda gerekletirilen uluslararas ticaret zerinde nemli
bir aktr olmulardr. 14. yzyldan itibaren Ceneviz ve Venedik bata olmak zere
Akdeniz devletlerine verilen ahidnameler ile Bizans devrinde sre gelen uluslararas
ticaret, Osmanllar tarafndan da devam ettirilmi; 16. yzylda nce Fransaya sonra
ngiltereye, 17. yzyl balarnda da Hollandaya verilen ahidname ile Avrupal ticaret
gemilerinin Osmanl limanlarnda serbeste ticaret yapmasna imkan tannmtr1. Sz
konusu bu ticaretin net bir biimde anlalmas iin mallar, tccarlar, blgesel emtia ak
ve ak hacmi ile blgeler ve tccarlar aras iliki alar gibi farkl konularn
incelenmesinde gmrk kaytlar, liman kaytlar ve tccarlarn ahsi arivleri daha da
nem kazanmaktadr2. te yandan, Osmanl gmrk kaytlarnn sayca az olmas ve
belirli bir dnemi kapsayacak ekilde seri halinde bulunmamas, ticaret tarihi
Ahidnameler hakknda bkz. Halil nalck, mtiyzt (The Otoman Empire), Encyclopedia of
Islam, vol. III, E. J. Brill, Leiden 1986, s. 1179-1189; Mbahat S. Ktkolu, Ahidname (Trk
Tarihi), DA, c. I, stanbul 1988, s. 536-540.
2 Bu konular farkl ynleriyle inceleyen eitli aratrmalar yaplmtr W. Heyd, Yakn Dou
Ticaret Tarihi, (ev. Enver Ziya Karal), Ankara 1975; Alfred C., Wood, Levant Kumpanyas
Tarihi, (ev. idem Erkal pek), Ankara 2013; M. Epstein, The Early History of Levant
Company, London 1908; Abdul-Karim Mahmud Gharaybeh, English Traders in Syria 17441791, University of London School of Oriental and African Studies, Unpublished PhD.
Thesis, London 1950; Ina S. Russel, The Later History of the Levant Company 1753-1825, The
Victoria University of Manchester Unpublished PhD. Thesis, 1935; Ralph Davis, Aleppo and
Devonshire Square English Traders in the Levant in the 18th Century, Glasgow 1967; Paul
Cernovodeanu, Englands Trade Policy in the Levant and her Exchange of Goods with the
Romanian Countries Under the Latter Stuarts (1660-1714), (trans. Mary Lazarescu), Bucharest
1972; Paul Masson, Histoire du Commerce Franais dans le Levant au XVIIe sicle, Paris 1896.
28
aratrmalar bakmndan byk bir eksiklik tekil etmektedir3 ve bu eksiklik blgesel

olarak gmrklerdeki emtia akn ve uluslararas ticaret hacmine dair byk resmi
grmemize engel olmaktadr4. Babakanlk Osmanl Arivinde bulunan, farkl blge ve
tarihlere ait baz gmrk defterleri zerine baz aratrmaclar tarafndan almalar
yaplmtr5. Ticaret tarihi bakmndan bir dier nemli kaynak gurubunu, farkl
gerekelerle tutulan gemi gei kaytlar oluturmaktadr. Osmanl arivinde bu tr gemi
kaytlarnn en nemli yeknunu zn-i Sefne Defterleri oluturmaktadr. Rusya, nce
1739 Belgrad Antlamas artlar uyarnca Osmanl gemilerini kullanmak suretiyle ticaret
yapmaya balam, daha sonra da 1774 Kk Kaynarca antlamas ile Karadenizde
gemi bulundurma, ticaret yapma ve boazlardan gemi geirme hakkn elde etmitir6. Bu
tarihten itibaren Rusya ve daha sonra dier devletlerin ticaret gemilerinin resmi gei izin
ve kaytlar tutulmaya balanmtr. Bu kaytlar sayesinde geminin ve kaptann ad, hangi
limandan mal ykledii ve nereye mal gtrd, emtiann cinsi ve miktar gibi bilgilere
sahip olmaktayz7. Benzer ekilde Dimyat eriyye sicilleri iinde bulunan 1760-1798
yllarna ait manifesto kaytlar da, Fransz ticaret gemilerinin Dimyattan, bata stanbul
Edhem Eldem, Osmanl arivlerinde ticaret tarihine dair ayrntl rapor ve deerlendirme trnden
belgeler ile gmrk kaytlar gibi istatistiki veri kaynaklarnn bulunmamasn Bat ve Osmanlarn
ticarete yaklam farkllklarndan ve Osmanllarn meseleye sadece fiskalist zaviyeden bakmalar
ile aklar. Edhem Eldem, Kapitlasyonlar ve Bat Ticareti, Trkiye Tarihi 1603-1839 Ge
Osmanl mparatorluu, c. III (edt. Suraiya Faroqhi), (ev. Fethi Aytuna), stanbul 2011, s. 344346.
4 Bu resmi grmeye ynelik olarak elde mevcut malikane kaytlarndan kantitatif bir inceleme
denemesi iin bkz. Mehmet Gen, 18. Yzyla Ait Osmanl Mal Verilerinin ktisad Faaliyetlerin
Gstergesi Olarak Kullanlabilirlii zerinde Bir alma, Osmanl mparatorluunda Devlet
ve Ekonomi, stanbul 2013, s. 143-183.
5 Mbahat S. Ktkolu Osmanl Gmrk Kaytlar, Osmanl Aratrmalar, c. I, stanbul 1980,
s. 219-234. Bu defterler ile ilgili bir deerlendirme ve mevcut defterlerin bir listesinin de verildii
son bir alma iin bkz. Linda T. Darling, Ottoman Customs Registers (Gmrk Defterleri) as
Sources for Global Exchange and Interaction, Review of Middle East Studies, vol. IL/1 (February
2015), s. 3-22. Liman gmrkleri zerine yaplan baz rnek almalar iin ayrca bkz. Halil
nalck, Sources and Studies on the Ottoman Black Sea: The Customs Register of Caffa 14871490, (haz. Gnl Alpay Tekin, inasi Tekin), Cambridge 1995; Cahit Telci, Hicri 1135 (M. 1723)
Tarihli Kuadas Gmrk Defteri, Tarih ncelemeleri Dergisi, c. XII/1, (zmir 1997), s. 135-154;
Zbeyde Gne Yac, H. 1015/1016 (M. 1606/1607) Tarihli stanbul Gmrk Defteri, History
Studies, vol. V/2, (March 2013), s. 507-537.
6 Rusyann Karadenizde ticarete balamas hakknda bkz. dris Bostan, Rusyann Karadenizde
Ticarete Balamas ve Osmanl mparatorluu, Beylikten mparatorlua Osmanl Denizcilii,
stanbul 2006, s. 285-324.
7 zn-i sefine defterleri hakknda ayrntl bilgi iin bkz. dris Bostan, zn-i Sefine Defterleri ve
Karadenizde Rusya ile Ticaret Yapan Devlet-i Aliyye Tccarlar, 1780-1846, Beylikten
mparatorlua Osmanl Denizcilii, stanbul 2006, s. 325-347.
29
olmak zere dier Osmanl limanlarna yaplan tamaclk faaliyetleri hakknda bilgi
vermektedir. Bu kaytlardan geminin tr ve kaptann ad, Dimyattan hangi limana mal
tamakta olduu, mal kar limanda teslim alacak olan tccarn ad, toplam mal miktar,
belgeyi dzenleyen katibin ad, ykleme tarihi gibi bilgilere ulamak mmkn
olmaktadr8.
Dimyat belgelerine benzer bir dier kaynak gurubu ise ngiliz arivinde bulunan
ve bu makalenin esas kaynan oluturan gemi ykleme belgeleridir. 18. yzyl balarna
ait bu belgeler zerinden skenderun liman ile Londra liman arasnda emtia tayan
ngiliz gemilerinin ticari faaliyetleri ve tadklar mal eitliliine dair bir deerlendirme
yapmak mmkn olmaktadr. Bu deerlendirmeye gemeden nce Osmanl-ngiliz ticari
ilikilerinin balangc ve bu ticarette skenderun limannn nemi hakknda bilgi vermek
yerinde olacaktr.
Haleb ve skenderunda lk ngiliz Tccarlar
1580 ylnda, Osmanl padiah III. Murad tarafndan ngiltereye verilen
ahidname ile resmen balayan Osmanl-ngiliz diplomatik ve ticari ilikileri9,
ahidnamenin 1583 ylnda uygulamaya girmesi ile de fiili olarak uygulanmaya
balanmtr. Bu ahidname uyarnca ngilizler kendi bayraklar altnda Osmanl
limanlarnda serbeste ticaret yapma, Osmanl bakentinde bir eli ile liman ve ehirlerde
konsoloslar ve ticari misyonlar bulundurma hakkn elde etmilerdir10. Dou
Akdenizdeki nemli ticaret merkezlerinin birisi olan Halebde 16. yzyl ortalarndan
itibaren Avrupal devletlerin tccar ve konsoloslarnn yerlemeye balad
grlmektedir. Zira Haleb, Hindistan meneli emtia ile zellikle ran meneli ve yakn
Bu kaytlar konu ile ilgili tamamlayc baka Fransz ariv belgeleri ile bir makalede
deerlendirilmitir. Bkz. Daniel Crecelius - Hamza Abd Al-Aziz Badr, French Ships and their
Cargoes Sailing between Damiette and Ottoman Ports 1777-1781, Journal of the Economic and
Social History of the Orient, vol. XXXVII/3 (1994), s. 251-286.
9 Osmanl ngiliz ticari ilikilerinin balang devirleri hakknda bkz. Akdes Nimet Kurat, Trkngiliz Mnasebetlerinin Balangc ve Geliimi 1553-1610, Ankara 1953; Susan A. Skilliter,
William Harborne and the Trade with Turkey 1578-1582: A Documentary Study of the First
Anglo-Ottoman Relations, London 1977; Mbahat S. Ktkolu, Balta Limanna Giden Yol
Osmanl-ngiliz ktisadi Mnasebetleri (1580-1850), Ankara 2013.
10 1580 Ahidnamesinin ncesindeki ilk ilikiler ve ahidname sreci iin bkz. Skilliter, William
Harborne and the Trade with Turkey 1578-1582 ...
30
blgelerde retilen ipein ulat nemli merkezlerden biriydi ve Avrupal tccarlar

zellikle bu mallara kar ilgiliydiler. 1545te amdan Trablusama tanan Venedik
konsolosluu, 1548de Halebe tand11. ngilizler ise ilk konsolosluu 1583 ylnda
Trablusamda atlar ve 1586da bu konsolosluu Halebe tadlar12. Halebin liman
olarak ilk dnemlerde Trablusam liman kullanlmtr. Fakat Trablusamda airetler
aras sorunlarn artmas, Trablusam-Haleb aras mesafenin uzakl, yol gvenliini
tehdit eden airetlerin varl ve zellikle blgede ynetime hakim olan Seyfoullarnn
Osmanl merkezi idaresi dnda mstemen tccara ynelik olumsuz uygulamalar gibi
nedenlerle 1562den itibaren Avrupal tccarlar faaliyetlerini skenderun limanna
kaydrmaya balamlardr. ngiliz tccarlar da 1593 ylndan itibaren faaliyetlerini
skenderun limanna kaydrmaya balamlar ve 1596 ylnda da Haleb konsolosluuna
bal alan skenderun konsolos vekillii almtr. Ayn tarihlerde Fransz tccarlarn
da skenderun limanna gemek iin frsat kolladklar anlalmaktadr. 1594te
Fransann Trablusam konsolosu Jean Reynier, skenderun limann ziyaret ederek
Fransz ticaretini bu limana aktarmak iin araylara girimitir13.
Srekli ya almasna bal olarak nemli havas ve bataklk olan kimi blmlerine
karn Halebe yaknl skenderunun tercih edilmesindeki en nemli etkenlerden
biridir. Limann fiziki zellikleri nispeten uygun artlara sahip olmasndan baka, limann
Haleb valilerinin idari sorumluluk blgesinde olmas ve skenderunda Trablusamdaki
gibi henz bir Osmanl gmrk idaresinin teekkl etmemi olmas tm mstemen
tccarlar tarafndan avantaj olarak deerlendirilmi olmaldr. Avrupallarn bu tercihleri
karsnda Osmanllar ilk nceleri skenderunun uluslararas liman olarak kullanmna
kar kmlarsa da 1593te burada bir gmrk idaresi kurulmasna karar vermilerdir.
Trablusamdaki Seyfoullarnn engelleme abalarna karn 1612den itibaren
skenderun, Avrupal tccarlarn depolar ve liman temsilcilikleri ile ana ticaret liman
11
Bruce Masters, Halep: Osmanl mparatorluunun Kervan Kenti, Dou ile Bat Arasnda
Osmanl Kenti: Haleb, zmir ve stanbul, (haz. Edhem Eldem, Daniel Goffman, Bruce Masters),
(ev. Sermet Yaln), stanbul 2000, s. 29.
12 Masters, Halep: Osmanl mparatorluunun Kervan Kenti, s. 30; Bruce Masters, Halep,
DA, c. XV, stanbul 1997, s. 245.
13 P. R. Harris, The Letter Book of William Clarke Merchant in Allepo, 1598-1602, University
of London Unpublished MA. Thesis, London 1953, s. 51-52.
31
haline geldi14. 1624te skenderunda gmrk idaresinin etkin bir biimde iledii
grlmektedir15. Osmanl idaresi, skenderunda etkin bir idari sistem kurmak ve limann
gvenliini salamak iin 17. yzyl balarnda eitli tedbirler alm ve Nasuh Paa
liman kontrol altna almak zere bir kale inasna girimi ise de, bu giriimler akim
kalmtr16. 17. yzylda Halebe, 18. yzylda ise Belen kazasna bal bir kadlk
merkezi olan skenderun 17. yzyln ortalarndan itibaren 19. yzyl balarna kadar
uluslararas ticarete merkezlik eden etkin bir liman olmutur.
Levant Kumpanyas, Konsoloslar ve Liman Temsilcileri
Osmanl topraklarnda ngiliz ticaret organizasyonu, Londra merkezli ngiliz
Levant Kumpanyas tarafndan organize edilmekteydi17. Osmanllar tarafndan verilen
ahidname sonrasnda 11 Eyll 1581 tarihinde kurulan Turkey Companyye ngiltere
Kraliesi tarafndan, Osmanl topraklarndaki ticari faaliyetlerinde tekel imtiyaz
verilmi, irket ynetimi de bu imtiyaz karlnda eli ve konsoloslarn maalar ile bata
pahal ve masrafl hediyeler olmak zere tm diplomatik masraflarn karlanmasn kabul
etmitir. 1591de Venice Company ile birleerek Levant Company adn alan irketin
tekel imtiyaz yenilenmi ve tccarlar yannda eli ve konsoloslar, Osmanl
topraklarndaki faaliyetlerini kapan tarihi olan 1825 ylna kadar srdrmtr. Bylece
diplomatik yetkileri haiz ngiliz eli ve konsoloslarn ticari organizasyonda da etkinlikleri
19. yzyla kadar devam etmitir18.
Konsoloslarn asl grevleri, bulunduklar blgelerdeki ngiliz ticaretinin dzenli
bir ekilde ileyiini organize etmek olmu ve bunun iin dzenli olarak Londra merkezli
14
Masters, Halep: Osmanl mparatorluunun Kervan Kenti, s. 33.

1624-1628 yllarna gmrk kaytlarna dayal bir inceleme iin bkz., J. Kaldy-Nagy, Names of
Merchandises in a Mediterranean Turkish Customs Register, Acta Orientalia Academiae
Scientiarum Hungaricae, vol. XVIII, (1965,) Budapest, s. 299-304.
16 Evliya elebi, Seyahatname, III. Kitap, (haz.: Seyit Ali Kahraman-Ycel Dal,), stanbul 1999,
s. 31.
17 ngilterede uluslararas ticarette irket organizasyonlar iin bkz. Robert Brenner, Merchants
and Revolution Commercial Change, Political Conflict, and Londons Overseas Traders
1550-1653, Verso pub., London-New York 2003.
18 Levant kumpanyasnn tarihi iin bkz. Wood, Levant Kumpanyas; M. Epstein, The Early
History of Levant Company; Gwilym Prichard Ambrose, The Levant Company Mainly from
1640-1753, Oxford Univeristy Unpublished PhD. Thesis, Oxford 1935; Clarence Matterson,
English Trade in the Levant 1693-1753, Harward University Unpublished PhD. Thesis, 1936.
15
32
Levant Company ile yazmalar gerekletirmilerdir. Levant Companyye bal

tccarlar
arasndan
seilen
ngiliz
konsoloslar,
grev
alanlarndaki
ticaret
merkezlerindeki tccar, dier konsolosluk memurlar, konsolos vekilleri ve liman

temsilcileri gibi yetkililerin amiri sfatyla ngiliz ticaret ann tamamndan
sorumluydular. ngiliz kraliyeti tarafndan verilmi olan imtiyaz ve Osmanl ahidnamesi
irkete, Osmanl topraklarnda ngiliz vatandalarnn karlarn koruma ve kollama
yetkisi vermekteydi. Bunun dnda ticaret merkezlerinde ve limanlarda ticaretin
organizasyonu, tccarlarn ticari ve mali adan denetlenmesi, iflas ve lm gibi
durumlarda mallarnn koruma altna alnmas, ngilizler arasndaki davalarn grlmesi,
Osmanl yerel idarecileri ile ilikilerin yrtlmesi gibi srelerden de konsoloslar
sorumluydular. Konsoloslarn yetkileri konsolosluk meclisinde alnan kararlar ile
uygulamaya konulmaktayd. Konsolosluk bnyesinde grevli memurlardan kanlarya,
hazinedar ile Halebdeki ngiliz acente ve tccarlarn katlm ile oluan bu meclis,
konsolosluun temel karar alma organ olarak grev yapmaktayd19.
1586dan itibaren konsolosluk merkezi olan Halebde ikamet eden ngiliz
konsolosunun sorumluluk alan tm Suriye blgesi ile Kbrs adasndan olumaktayd.
Ayrca skenderun, Akka, Sayda, Beyrut, Trablusam, Lazkiye ve 1722 ylna kadar
Kbrs adasndaki Tuzla (Larnaka) limannda bulunan konsolos vekilleri ve liman
temsilcileri de Haleb konsolosuna bal olarak grev yapmlardr. Larnaka konsolos
vekillii 1722 ylndan sonra bamsz bir konsolosluk haline gelmekle20 birlikte, ticari
anlamda Haleb ve skenderun bata olmak zere dier Suriye limanlar ile srekli
balantl kalmtr.
skenderun liman, 18. yzyl boyunca Haleb konsolosunun grev blgesinde
ngiliz ticaret filosunun ana ticaret liman olarak kullanlrken, ad geen dier Dou
Akdeniz limanlar mal temin edilen daha kk, ara limanlar olarak kalmlardr.
Trablusam, Lazkiye, Beyrut ve Sayda gibi bu ara limanlarda bulunan mallar ykleyen
ngiliz gemileri ounlukla tekrar skenderuna geri dnmekte ve buradan Londraya
19
Haleb konsolosluunun idari ileyii ve ticari organizasyondaki yetki ve sorumluluklar iin bkz.
M. Sait Trkhan, 18. Yzylda Dou Akdenizde Ticaret ve Haleb, stanbul niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2014, s. 185-222.
20 Wood, Levant Kumpanyas, s. 123.
33
hareket etmektelerdi. 17. ve 18. yzyln yksek kr hadlerine karn ticaretin gerilemeye
balamas ve yksek irket maliyetleri dikkate alndnda gerekmedike blgede birden
fazla liman aktif olarak kullanmak ve byk depolar ina etmek ticarete ek maliyetler
getirecei iin Levant Company tarafndan krl bulunmam olmaldr.
Haleb konsolosuna bal tm limanlardaki ticari organizasyon ise konsolos vekili
tarafndan salanmaktayd. Diplomatik olarak konsolos vekili (vice konsolos), ticari
anlamda ise liman temsilcisi (factor marine) olarak anlan bu kimseler, Levant Company
adna ticaretin organizasyonunu yrtmekteydiler. Msr ve Suriye blgesinde ana ticaret
merkezleri olan Kahire ve Haleb i kara ehirleri olmalar nedeniyle bunlarn liman
blgesini oluturan iskelelerdeki liman temsilcilii grevi daha nemli hale gelmitir.
Haleb-skenderun ve Kahire-skenderiye balants ticari organizasyon iin nem arz
etmektedir. te yandan stanbul, zmir, Selanik gibi ayn zamanda konsolosluk merkezi
de olan liman ehirlerinde ise liman temsilciliine gerek duyulmamtr. Bu balamda
skenderun limannn 17. yzyldan itibaren ngiliz ticaretinin ana liman haline gelii ile
skenderun liman temsilcilii de daha nemli bir konuma ykselmitir. skenderun liman
temsilcisi, Haleb konsolosluk meclisinin nerisi ile Londradaki Levant Company
merkezi idaresi tarafndan atanmaktayd. Liman temsilcisinin grevi ise limandan
gerekleecek tm ngiliz ithalat ve ihracatn, gemi ykleme-boaltma ve mallarn
Halebe gnderilmesi ilemlerini organize etmek ve limandaki alt ngiliz deposunun
alma dzenini salamakt. Limana gelen bir geminin manifestosu liman temsilcisi
tarafndan hzlca, ounlukla ayn gn Halebe ulatrlmaktayd. Halebe ulaan bu
manifesto, konsolosluk meclisinde deerlendirilirdi. Ardndan, liman temsilcisine
geminin mallarn teslim almasna ynelik, gemi kaptanna da mallar liman temsilcisine
teslim etmesine ynelik birer emir yazlrd. Bylece Halebdeki tccarlarn gelen mal
miktarna gre piyasada daha net bir pozisyon almalar salanmaktayd. Bundan sonra
liman temsilcisi geminin boaltlp mallarn skenderunda sahile yakn bir konumda
bulunan ngiliz depolarnda saklanmasn organize ederdi. Daha sonra ise, mallarn
kervanlarn durumuna gre peyderpey ve acentelerin talepleri dorultusunda Halebe
gnderilmesini gerekletirirdi. Halebden limana getirilen mallarn da, acente ve
tccarlarn talepleri dorultusunda gemiye yklenmesi veya hazrda bir gemi yok ise
depoda muhafaza edilmesi, gemiye ykleme sonrasnda konimentonun teslim alnmas
34
ve gerekli yerlere ulatrlmas, gemi manifestolarnn birer kopyasnn alnp Haleb ve

Londraya gnderilmesi gibi ilemlerin tamamndan da liman temsilcisi sorumluydu.
skenderun Limannda ngiliz Ticaret Gemileri
ngilizcede Bill of Lading olarak ifade edilen konimento belgeleri, maln
gemiye yklenmesi sonrasnda gemi kaptan tarafndan dzenlenen ve kaptann mal
teslim ve emanetine aldn gsteren belgelerdir.
Fotoraf 1. skenderunda Dzenlenmi bir Konimento (bill of lading) rnei
Kaynak: SP, 110/71, s. 13 (29 Mart/9 Nisan 1705).
Bir konimentoda srasyla; mal gemiye teslim eden liman temsilcisinin ve mal
gnderen tccarn adlar, mal gnderen tccarn bulunduu yani maln temin edildii
ehir, geminin ve kaptann ad, yklemenin yapld liman, maln indirilecei liman,
maln cinsi ve brt arl, mal teslim alacak olan tccarn veya vekilinin ad ile
konimentonun ka nsha olarak dzenlendii yazlr ve belgenin sonuna dzenlenme
yeri ve tarih yazlarak kaptan tarafndan imzalanrd. Bu saylan zelliklerinden de
anlalaca zere bu belge ile kaptan, teslim ald mal, yolda ngilterenin
dmanlarndan gelebilecek saldrlar ve olas deniz kazalar gibi istisnai durumlar
dnda salam ve emin bir ekilde alcsna teslim etmeyi taahht etmi olmaktayd. Bu
35
istisnai durumlarda mal kaybndan ve zararlardan kaptan sorumlu tutulmazd.

Konimento belgeleri genellikle drt kopya olarak dzenlenirdi. Bu kopyalardan ikisini
gemi kaptan alr, birini varta mal sahibine teslim eder, dieri ise kendisinde kalrd.
nc nsha liman temsilcisi tarafndan maln yklendii gemiden nce alc tccara
ulaacak ekilde denizden veya karadan posta yoluyla kar limana gnderilirdi.
Drdnc nsha da liman temsilcisinde muhafaza olunurdu.21
Bu incelemenin ana kaynan oluturan konimento kopyalar ngiliz Ulusal
Arivinde (The National Archives), SP (State Papers) tasnifinde 110/71 numarada
kaytldr. 1704-1706 yllarna ait 269 adet konimentoda, toplam 381 birim mal kayd
bulunmaktadr. Muhtemelen skenderundaki ngiliz liman temsilcisi Walter Moreda
kalan kopyalardan oluan bu belge koleksiyonu; Londra, Livorno ve Venedike emtia
gtren toplam sekiz gemiye aittir. Bu gemilerden be tanesi ngiliz bandral olup, drt
tanesi (Mediterranean, Drayton, Massareen, Leghorn) Londraya mal tamtr. Beinci
ngiliz gemisi (Sun) ise skenderundan Livornoya emtia tamtr. Bu makalede drt
ngiliz gemisinin skenderun-Londra arasnda gerekletirdii be sefere ait konimento
kaytlarndaki veriler deerlendirilmitir. Gnderilen emtiann tamam Haleb ve
Trablusam piyasalarndan ngiliz acentelerce temin edilmitir. Londraya mal gnderen
acente says toplam 33tr ve bunlarn 32si Halebde 1i de Trablusamda
bulunmaktadr. Halebdeki acenteler gerek bireysel olarak gerekse birbirleriyle ortaklaa
mal temin edip Londradaki patron tccarlara gndermilerdir.
Geriye kalan 4 gemiden; Kaptan Pietro Mazzaro idaresindeki Santa Justina isimli
gemi Venedik bandraldr ve skenderundan ngiliz tccarlar adna yklenen 18 balya
ipek ve az miktardaki ila rnn Venedike gtrmektedir. Kaptan Peter Bracquinie
idaresindeki St. Bernardo gemisi de Venedik bandraldr22, gemi skenderundan ngiliz
21
J. R. M'Culloch, A Dictionary Practical, Theorical, and Illustorical Commerce and

Commercial Navigation, London 1869, s. 152.
22 Haleb konsolosu 4 Temmuz 1704 tarihli Londraya irket merkezine gnderdii mektubunda,
birka gn nce skenderuna gelen Venedik bandral St. Bernardo gemisinin limannda ngiliz
himayesine girdii haberini vermekteydi. The National Archives, State Papers (SP), 110/23, s.
45, Halep'ten Londraya Levant irketi merkezine, (23 Haziran 1704/4 Temmuz 1704). Nitekim 18.
yzyl balarnda Haleb blgesinde Venedik ve Hollanda konsolosu bulunmad zamanlarda bu
devletlerin tccar ve gemileri ngiliz himayesinde faaliyetlerini srdrmlerdir. Trkhan, 18.
Yzylda Dou Akdenizde Ticaret ve Haleb, s. 192-193. skenderundaki Franszlar Ekim
1705te skenderun limannda bulunan ngiliz himayesindeki Venedik bandral St. Bernardo
36
tccarlar adna az miktardaki eitli mallar Venedike tamaktadr. Saint Stephen isimli
gemi ise Fransz bandral olmaldr, zira geminin kaptannn ad James de Goives French
olarak belirtilmitir. Halebdeki ngiliz acenteler tarafndan temin edilen 7 balya ipek,
skenderundan Livornodaki23 acentelere teslim edilmek zere Saint Stephen gemisine
yklenmitir. ngiliz bandral Sun ise, skenderundan ngiliz tccarlar adna 45 balya
pamuk iplii ve 11 balya ipek ile bir miktar balmumu ve iviti Livornoya tamtr.
Saylan bu 4 geminin Akdeniz iinde Venedik ve Livorno limanlar ile Osmanl
limanlar arasnda nakliye yaptklar anlalmaktadr. Bu gemilerin skenderundan
ykledikleri mal miktar da Londraya gidenlere nispetle olduka azdr ve bu durum
sadece skenderundan deil dier yakn limanlardan da mal yklediklerini
dndrmektedir. Nitekim Londradan Bat Akdenize mal tayan ngiliz gemicilerinin
Bat Akdenizden Londraya mal tamak iin navlun bulamadklar zamanlarda Dou
Akdenize doru gelerek Akdeniz iinde ky tamacl veya Dou Akdeniz
limanlarndan Livornoya mal tama ii yaptklar bilinmektedir. ngiliz tccarlar da kimi
zaman tam olarak bir gemiyi doldurmayacak miktardaki mallarn bu gemiler ile
Livornodaki depolarna aktarmaktaydlar24. Dolaysyla yukarda ad geen Sun gemisini
de bu ekilde Akdeniz iinde mal tayan ngiliz bandral bir gemi olduu
anlalmaktadr. Bu alma sadece skenderun-Londra arasndaki tamacln
incelenmesi hedeflendii iin Akdeniz iinde mal tanan dier drt gemiye ait veriler bu
almaya dahil edilmemitir.
gemisine ynelik himaye iddiasnda bulunmulardr. Venediklilerin bunu reddetmeleri zerine

gemiye ate amlar ve iki Venedikliyi yaralamlardr. Bu saldr karsnda Venedikliler
ngilterenin skenderun liman temsilcisine snarak kurtulabilmilerdir. SP, 110/23, s. 129-129v,
Halebden stanbula eli Robert Suttona (8 Ekim 1705/19 Ekim 1705). (Dipnotlarda SP
belgelerinde parantez iinde verilen ilk tarih belgenin Julian takvime gre yazlm olan orijinal
tarihidir. kinci tarih ise bugn de geerli olan Gregorian takvimdeki karldr. Gregorian ile
Julian arasnda 11 gnlk fark vardr.)
23 Tarafsz bir liman olan Livorno zellikle sava dnemlerinde mal transferi iin zellikle tercih
edilen bir limand. ranl Ermeni tccarlar, Yahudi tccarlarn ve ngiliz tccarlarn Livornodaki
acentelerine srekli ipek gnderdikleri bilinmektedir. Culfal Ermenilerin Akdenizdeki faaliyetleri
iin bkz. Sebouh Aslanian, The Salt in a Merchant's Letter: The Culture of Julfan Correspondence
in the Indian Ocean and the Mediterranean, Journal of World History, vol. XIX/2 (Jun., 2008),
s. 127-188;
24 Davis, Allepo and Devonshire Square, s. 177-180.
37
Tablo 1. 1704-1706 Yllarnda skenderundan Londraya Mal Tayan ngiliz Bandral

Gemiler
Gemi
Kaptan
skenderundan
Yklenen Mal miktar
Ayrl Tarihi
Mediterranean
John Bacon
16 Eyll 1704ten sonra
44.964 lb. (20 ton 395 kg.)
Drayton
James Peacock
8 Mays 1705
149.456 lb. (67 ton 792 kg.).
Massareen
Peter Tedder
26 Mays 1705ten
154.530 lb. (70 ton 093 kg.)
sonra
Leghorn
Mediterranean
James
14 Temmuz 1705ten
Winstanley
sonra
John Bacon
23 ubat 1706dan
114.600 lb. (51 ton 981 kg.).
12.457 lb. (5 ton 650 kg.)
sonra
Kaynak: SP. 110/71.
Yukardaki tabloda ayrntlar verilen ngiliz bandral drt gemi ise 1704-1706
yllar arasnda Londraya toplam 5 sefer gerekletirmilerdir. Bu gemilerden
Mediterranean, 1704 ve 1706 ylnda olmak zere iki sefer gerekletirmitir. almada
takip edilen metod ksaca yledir: Konimentolardaki gemiye yklenen her birim mal
temel alnarak veriler bilgisayar ortamna aktarlmtr. Elde edilen veri listesi her bir
gemiye gre snflandrlarak, her bir gemiye yklenen toplam mal miktarlar ve oranlar
tespit edilmitir. Yklenen mallarn brt arlk birimleri konimentolarda 18. yzylda
ngilterede kullanlan ve 112 lb.ye eit olan cwt. (long hunderenweight) olarak
verilmitir. Ancak bu miktarlarn hemen hemen tamam daha alt birimler olan quarter
(qr.) ve libre (lb.) gibi arlklar da iermektedir25. Bu durum arlklarn alt alta
toplanmasn zorlatrmaktadr. Bu sebeple cwt. cinsinden arlklar en alt birim olan ve
16 onsa eit olan lb.ye evrilmi ve arlklarn tamam lb. ve ton olarak tablolara
25
rnein konimentolarda bir balya ipek ortalama 2 cwt olarak llmtr. Ancak tekli
hesaplamalarda balyalarn hemen hemen tamam, 2.01.27, 2.01.18 gibi hatta 3.01.01 gibi ksuratl
arlkta olduu grlmektedir. Bkz. SP, 110/71, muhtelif yerler. 1 cwt=112 libre; 1 quarter=28
libreye eittir.
38
yanstlmtr. Ayrca baz arlklarn Halebde sklkla kullanlan rotello olarak

kaydedildiine rastlanmaktadr. Rotello cinsinden veriler de lb.ye evrilerek l birlii
salanmtr26. Ad geen drt ngiliz gemisinin gerekletirdii be seferdeki emtia
dalmlar u ekildedir.
1-Mediterranean Gemisi 1704
Kaptan John Bacon idaresindeki Mediterranean gemisi, skenderun limanndan
Londraya 1704 Eyll ve 1706 ubat aylarnda toplam iki sefer yapmtr.
Eyll 1704teki ilk seferde, gemiye yklenen ngiliz mallarnn toplam miktar
44.964 lb. (20 ton 395 kg.)dr. Bu miktar, dier gemiye nazaran olduka dk bir
miktardr. Bu durum gz nne alndnda geminin mal yklemek zere Akdenizde
baka bir limana daha urama ihtimali glenmektedir. Ancak buna dair herhangi bir
bulgu imdilik tespit edilmemitir. Bir dier ihtimal ise bu geminin dierlerine nazaran
ykleme kapasitesinin daha az oluudur. Nitekim aada da grlecei zere gemiye
1706 ylndaki seferinde sadece 12.457 lb. (5 ton 650 kg.) mal yklenmitir. 1704
ylndaki seferinde skenderundan yklenen maln tamam Halebdeki ngiliz acenteler
tarafndan temin edilip Londraya gnderilmitir. Gemiye yklenen emtia dalm u
ekildedir.
Grafik 1. Mediterranean Gemisi Emtia Dalm
Pamuk plii
7,9%
pek
2,6%
Tiftik
2,2%
Kitre
0,6%
Ravent
0,4%
Odun
Kmr
86,4%
26
1 Rotello=4 lb. + 12 oz, yani 2.154 gr.dr; bkz. Davis, Aleppo and Devonshire Square, s. 33
39
Tablo 2. Mediterranean Gemisi Emtia Dalm

Emtia
Miktar (lb.)
Oran %
Odun Kmr
38.826
% 86,4
Pamuk plii
3.557
% 7,9
pek
1.151
% 2,6
Tiftik
1.011
% 2,2
Kitre
256
% 0,6
Ravent
163
% 0,4
Toplam
44.964
% 100
Gemiye yklenen mallarn iinde en yksek miktar % 86,4 (38.826 lb.) ile odun
kmr oluturmaktadr. Odun kmrn % 7,9 (3.557 lb.) ile pamuk iplii, % 3 (1.151
lb.) ile ipek ve % 2 (1011 lb.) ile tiftik takip etmektedir. Kitre ve ravent gibi ila rnleri
ise toplamda % 1den az miktardadr.
2-Drayton Gemisi
Kaptan James Peacock idaresindeki Drayton, 6 Ocak 1705 tarihinde skenderun
limanna ynl kuma, karanfil ve karabiber getirmitir27. Haleb konsolosu George
Brandonun 6 Mart 1705 tarihli mektubuna gre; geminin zengin bir kargo yk ile 20
gn iinde skenderundan ayrlmas beklenmektedir28. Ancak anlalan geminin ykleme
ilemleri planlanan zamanda tamamlanamamtr ve 1705 Mart sonu itibariyle bir miktar
ipein de yklenmesi ile 1705 Nisan ortalarnda harekete hazr olaca skenderun liman
temsilcisi Walter More tarafndan Halebe bildirilmitir29.
Ancak Tolondan rana giden Fransz elilik heyetini tayan Fransz
donanmasna ait 54 toplu bir gemi ile birlikte bir Fransz ticaret filosu 10 Nisan 1705
27
SP, 110/23, 85v, Haleb konsolosu George Brandondan zmir'e Richard Kemble'ye 19 ubat
1705; SP, 110/23, 85v, Haleb konsolosu George Brandondan Galataya John Heftermana, 19
ubat 1705; SP, 110/23, 86v, Haleb konsolosu George Brandondan Galataya Samuell
Barnardistona, 20 ubat 1705/3 Mart 1705.
28 SP, 110/23, 86v, Haleb konsolosu George Brandondan Livornoya Gould, Dorman ve
Harrimana, 23 ubat 1705/6 Mart 1705.
29 SP, 110/24, s. 23v, skenderundan Walter Moredan Haleb'e Harvey, Rawstorn, Maynardeye,
(13 Mart 1705/24 Mart 1705).
40
tarihinde skenderuna gelmitir30. Fransz filosunun skenderuna gelii, Drayton ve

Massareen ile o srada Kbrsta bulunan Leghorn gemilerinin gvenlik amacyla
bulunduklar limanlarda kalmalar ve kesinlikle yerlerini terk etmemeleri ynnde bir
karar alnmasna neden olmutur31. Zira spanyol veraset savann devam ettii bu tarihte
gemilerin ak denizde Fransz donanmasna ait bir gemi ile karlamalarndan endie
edilmektedir. Ertelemeden bir ay sonra, ancak 8 Mays 1705 cuma gn akam Drayton
skenderun limanndan ayrlabilmitir32.
Konimento kaytlarna gre, Draytona skenderun liman temsilcisi tarafndan 26
Mart - 7 Mays 1705 tarihleri arasnda ykleme yaplmtr. Trablusamdaki ngiliz
acente John Carew tarafndan gnderilen bir balya ipek hari, gemiye yklenen mallarn
tamam Halebdeki ngiliz acenteler tarafn temin edilmitir. skenderundan yklenen
mal miktar toplam 149.456 lb.dir (67 ton 792 kg.).
Grafik 2. Drayton Gemisi Emtia Dalm
Tiftik
21,5%
Kazaya
7,1%
Sahtiyan
3,3%
Ravent
1,4%
pek
29,8%
Grograin plii
1,4%
Antepfst
0,5%
Pamuk plii
35,0%
30 SP, 110/23, s. 96, Haleb konsolosu George Brandondan Trablusama John Carewe, (30 Mart
1705/10 Nisan 1705).
31 SP, 110/23, s. 96, Haleb konsolosu George Brandondan Trablusama John Carewe, (30 Mart
1705/10 Nisan 1705); SP, 110/23, s. 96v, Haleb konsolosu George Brandondan Kbrsa Kaptan
James Winstanleye (8 Nisan 1705/19 Nisan 1705); SP, 110/23, s. 97, Haleb konsolosu George
Brandondan Kbrsa Konsolos Samuell Turnera, (8 Nisan 1705/19 Nisan 1705).
32 SP, 110/24, 31, skenderun'dan Halebe Sherman ve Lethieulliere, (29 Nisan 1705/10 Mays
1705).
41
Tablo 3. Drayton Gemisi Emtia Dalm

Emtia
Miktar (lb.)
Oran %
Pamuk plii
52.383
% 35,0
pek
44.504
% 29,8
Tiftik
32.086
% 21,5
Kazaya
10.606
% 7,1
Sahtiyan
4.919
% 3,3
Ravent
2.100
% 1,4
Grograin iplii
2.088
% 1,4
Antepfst
770
% 0,5
Toplam
149.456
% 100
Gemiye yklenen mallarn % 35ini (52.383 lb.) pamuk iplii oluturmaktadr.

Pamuk ipliini % 29,8 ile (44.504 lb.) ipek ve % 21,5 ile (32.086 lb.) tiftik izlemektedir.
Ayrca % 3,1 orannda (4.919 lb.) sahtiyan ile % 1,4 orannda (2.088 lb.) grograin iplii
de gemiye yklenen mallar arasndadr. Bunlardan baka kazaya, ravent, gibi bitkisel
ilalar ve % 1den daha az miktardaki antepfst Londraya ihra edilen emtiay
oluturmaktadr.
Drayton Londraya ulaamamtr. Geminin skenderundan kndan bir sre
sonra, Temmuz 1705 balarnda, Malta yaknlarnda Fransz korsanlarnn eline getii
haberi Haleb konsolosuna ulamtr33. spanya veraset savalarnn34 devam ettii bu
33
Haziran sonunda Trablusama gelmi olan bir Fransz gemisinin verdii haberlerde korsanlarn
eline den geminin bir ngiliz gemisi olduu belirtilmiken, (SP, 110/23, 111-111v, Belen
yaylasndan zmire Richard Kembleye, (26 Haziran 1705/7 Temmuz 1705), Drayton kaptan
James Peacockun Maltadan Temmuz 1705te, o srada Belende bulunan ngiliz konsolosuna
gnderdii mektupla korsanlarn eline geen geminin Drayton olduu kesin olarak anlalmtr.
SP, 110/23, 117v, Belen yaylasndan stanbul'a Jasper Abbott'a, (24 Temmuz 1705/4 Austos
1705); SP, 110/23, 118, Belen yaylasndan stanbul'a Charles Phillips'e, (24 Temmuz 1705/4
Austos 1705).
34 ngiltere, spanya veraset savalar sonundaki 1713 Utrecht Antlamas ile ngiltere Akdenizde
Cebelitark ve Minorka adasn alarak konumu glendirmitir. Amerikada ise baz nemli
smrge topraklar ile birlikte kle ticaretini tekeline almtr. 1707de salad ada birlii ile
birlikte artk Birleik Krallk olarak dnya ticaretinde ve diplomaside daha etkin hale gelecektir.
Bkz. Norman Davies, Avrupa Tarihi, (ev. Burcu man, Elif Topugil, Kudret Emirolu, Suat
Kaya), mge Kitabevi, Ankara 2006, s. 672-673.
42
dnemde, Fransz korsanlarn ngiliz ticaret filosuna zaman zaman bu ekilde zarar
verdikleri anlalmaktadr. Zira Draytondan nce de, Delawall isimli bir baka ngiliz
tccar gemisinin de bir Fransz korsan gemisi tarafndan Man denizi kylarnda St. Malo
yaknlarnda ele geirildii haberi skenderuna ulamt35. Woodun tespitleri bu
kayplara ramen ngiliz Levant ticaretinin byk bir deer kaybna uramad
ynndedir36. Aksine 1702-1706 arasnda tm denizlerde Fransa-ngiltere savanda
Franszlar 100 kadar korsan gemisi ve 1400 ticaret gemisi kaybetmiler, buna karlk
ngilizlerin ticaret gemisi kayb 800 kadardr37.
3-Massareen Gemisi
Kaptan Peter Tedder idaresindeki Massareen, Londradan ykledii 400 balya
kadar ynl kuma, bir miktar kt kalitede demir ve Brezilya kerestesi ile nce
Kbrsa38, 22 ubat 1705 gn skenderun limanna gelmitir39. Gemiye skenderunda
mal yklenme ilemi 1705 Nisan aynda balanm ve Mays ay sonlarnda
tamamlanmtr. skenderun liman temsilcisi, 15 Mays 1705te Halebdeki ngiliz
acentelere geminin 7 ila 10 gn iinde harekete hazr olaca bildirilmekteydi40. 25 Mays
1705te ise geminin bir veya iki gn iinde demir almasnn beklendii bildirilmitir41.
Nitekim Massareene ait konimentolarn 18 Nisan 26 Mays 1705 tarihleri arasnda
35
SP, 110/24, s. 18v, skenderundan Walter Moredan Halebe George Brandona, (4 ubat
1705/15 ubat 1705). Belgede Dellawaln hangi tarihte korsanlar tarafndan ele geirildii
belirtilmemektedir. SP, 110/23, 82v, Halebden Gambroon'da bulunan William Lee, James Rawlins
ve Edward Dennis'e (9 ubat 1705/20 ubat 1705). Daha byk bir kayba rnek olarak, 1693
ylndaki Hollanda-ngiliz ortak ticaret filosunun Franszlar tarafndan imhas hakknda bkz. Wood,
Levant Kumpanyas, s. 152-153.
36 Wood, Levant Kumpanyas, s. 162-163.
37 enay zdemir, Osmanl Sularnda Yabanc Devletlerin Korsanl Karsnda Osmanl
Devletinin Tarafszlk Konumu, Ankara niversitesi Dil Tarih Corafya Fakltesi Tarih
Blm Tarih Aratrmalar Dergisi, c. XXIII/36, (Ankara 2004), s. 192.
38 SP, 110/23, s. 86v-87, Halebden zmir'e Richard Kemble'ye (23 ubat 1705/6 Mart 1705).
39 SP, 110/24, s. 21, skenderundan Walter Moredan Halebe Thomas Whately, (20 ubat/3 Mart
1705); SP, 110/24, s. 21-21v, skenderundan Walter Moredan Halebe George Brandona, (23
ubat/5 Mart 1705).
40 SP, 110/24, s. 23v, skenderundan Walter Moredan Haleb'e Snelling ve Birde, (4 Mays
1705/15 Mays 1705); SP, 110/24, s. 23v, skenderundan Walter Moredan Haleb'e Robert
Marriotta, (4 Mays 1705/15 Mays 1705); SP, 110/24, s. 34, skenderundan Walter Moredan
Haleb'e Maudsley ve Foleye, (4 Mays 1705/15 Mays 1705); SP, 110/24, s. 34, skenderundan
Walter Moredan Haleb'e Thomas Jolliffeye, (4 Mays 1705/15 Mays 1705).
41 SP, 110/24, s. 34, skenderundan Walter Moredan Haleb'e George Brandona, (14 Mays
1705/25 Mays 1705).
43
dzenlenmi42 olmasna baklarak geminin 26 Mays 1705 tarihinden hemen sonra

skenderun limanndan demir ald sylenebilir. Gemiye yklenen mallarn tamam,
Trablusamdan ngiliz acente John Carew tarafndan gnderilen toplam balya ipek
hari, Halebdeki ngiliz acenteler tarafndan gnderilen mallardr.
Gemiye yklenen mal miktar toplam 154.530 lb. (70 ton 093 kg.)dr.
Grafik 3. Massareen Gemisi Emtia Dalm
Kitre
pek
0,7%
40,2%
Ravent
1,4%
Kazaya
2,2%
Grograin plii
5,7%
Sahtiyan
7,1%
Odun Kmr
18,2%
Tiftik
11,4%
Pamuk plii
13,1%
Tablo 4. Massareen Gemisi Emtia Dalm
Emtia
Miktar (lb.)
Oran %
pek
62.093
% 40,2
Odun Kmr
28.096
% 18,2
Pamuk plii
20.267
% 13,1
Tiftik
17.666
% 11,4
Sahtiyan
10.917
% 7,1
Grograin plii
8.800
% 5,7
Kazaya
3.429
% 2,2
42
SP, 1107/71, s. 31-56.
44
Ravent
2.220
% 1,4
Kitre
1.042
% 0,7
Toplam
154.530
% 100
Gemiye yklenen mallarn % 40,2sini (62.093 lb.) ile ipek oluturmaktadr.

pekten sonra % 18,2 ile (28.096 lb.) odun kmr, % 13,1 orannda (20.267 lb.) pamuk
iplii, % 11,4 orannda (17.666 lb.) tiftik, % 7,1 orannda (10.917 lb.) sahtiyan ve % 5,7
orannda (8.800 lb.) grograin iplii gemiye yklenen emtiay oluturmaktadr. Bunlardan
baka kazaya ve ravent gibi ila rnleri ile kitrenin toplam oran % 4,3tr.
4-Leghorn Gemisi
Kaptan James Winstanley idaresindeki Leghorn, Massareen ve zmire mal
tayan dier ngiliz gemilerinin de katlm ile oluturulan bir konvoy ile Londradan
Aralk 1704 sonlarnda yola km olmaldr43. Geminin 1704 Mart veya en ge Nisan
aynda skenderuna geldii tahmin edilebilir44. Ancak gemiye 1705 Mays ortasna kadar
mal yklenmesi yaplamad anlalmaktadr. Bu gecikmenin sebebi geminin cvadra
direinin krlm olmasdr45. Cvadra direinin tamirine kadar mal ykleme ilemleri
ertelenmi olmaldr. skenderun liman temsilcisi Walter Moreun Halebdeki acentelere
yazd 15 Mays 1705 tarihli bir dizi mektuptan, Leghorn gemisine yklemenin 16 Mays
1705te balanacan bildirmitir46. Yklemenin tamamlanmas Temmuz ay ortalarna
kadar srmtr. Haleb konsolosunun Belen yaylasndan Haziran aynda Londra ve
43
2 Mart 1705 tarihli bir mektuba gre, Leghorn ve Mazareen gemilerinin 12 Aralk 1704 itibariyle
Londradan hareket etmek iin hazr olduklar haberi Halebe Mart aynda ulamtr. (SP, 110/23,
85v, Halebden zmir'de bulunan Richard Kemble'ye 19 ubat 1705/2 Mart 1705).
44 6 Mart 1705te Mazareen gemisinin Kbrsa geldii Leghornun da ok ksa bir zaman iinde
gelmesinin beklendii haberi gelmitir. (SP, 110/23, 86v, Halebden Livornoya Gould, Dorman
ve Harrimana, 23 ubat 1705/6 Mart 1705).
45 Direin ne zaman ve hangi nedenle krld tespit edilememekle birlikte direin krk olduunun
belirtildii yazmann tarihinin 12 Mart 1705 tarihli oluu direin yolda veya skenderuna
geldikten hemen sonra krldn dndrmektedir. SP, 110/23, 87v, Halebden skenderuna
Kaptan Peter Teddere (1 Mart 1705/12 Mart 1705).
46 SP, 110/24, s. 23v, skenderundan Walter Moredan, Haleb'e Robert Marriotta, (4 Mays/15
Mays 1705); SP, 110/24, s. 33v, skenderundan Walter Moredan Haleb'e, Snelling ve Birde (4
Mays/15 Mays 1705); SP, 110/24, s. 34, skenderundan Haleb'e, Edwin Rawstorna 4 Mays/15
Mays 1705; SP, 110/24, s. 34, skenderundan Haleb'e, Maudsley ve Foleya 4 Mays/15 Mays
1705.
45
Halebe yazd mektuplara gre Leghorn, 21 Haziran 1705 itibariyle skenderun

limanndan harekete hazr vaziyettedir47. Ancak bu tarihten sonra da yklemeye devam
edilmitir. Son konimentonun 14 Temmuz 1705 tarihinde48 dzenlenmi olmas gz
nne alndnda gemiye yklemenin bu tarihe kadar devam ettii ve geminin en erken
bu tarihten sonra skenderundan ayrldn anlalmaktadr.
Leghorna yklenen mallarn tamam, Trablusamdaki ngiliz acente John Carew
tarafndan gnderilen bir balya ipek hari, Halebdeki ngiliz acenteler tarafn temin
edilmitir. Gemiye yklenen mal miktar toplam 114.600 lb.dir (51 ton 981 kg.).
Grafik 4. Leghorn Gemisi Emtia Dalm
Tiftik
9,0%
Pamuk plii
24,0%
Odun Kmr
5,0%
Ku zm
4,3%
Kitre
3,6%
Sahtiyan
3,2%
Ravent
1,3%
Kazaya
1,2%
ivit
0,5%
Grograin plii
0,4%
pek
47,5%
avr
0,1%
47
SP, 110/23, s. 106, Belen yaylasndan Londraya Phillips Jacksona, (10 Haziran 1705/21
Haziran 1705).
48 SP, 110/71, s. 83, (4 Temmuz 17005/14 Temmuz 1705).
46
Tablo 5. Leghorn Gemisi Emtia Dalm

Emtia
Miktar (lb.)
Oran %
pek
54.465
% 47,5
Pamuk plii
27.485
% 24
Tiftik
10.289
%9
Odun Kmr
5.685
%5
Ku zm
4.887
% 4,3
Kitre
4.154
% 3,6
Sahtiyan
3.616
% 3,2
Ravent
1.475
% 1,3
Kazaya
1.375
% 1,2
ivit
623
% 0,5
Grograin plii
427
% 0,4
avr
119
% 0,1
Toplam
114.600
% 100
Gemiye yklenen mallarn yarya yakn ksmn % 47,5 ile (54.465 lb.) ipek
oluturmaktadr. pekten baka % 24 orannda (27.485 lb.) pamuk iplii, % 9 orannda
(10.289 lb.) tiftik, % 5 orannda (4.887 lb.) odun kmr, % 4,3 orannda (4.887 lb.) ku
zm, % 3,2 orannda (3.616 lb.) sahtiyan gemiye yklenen emtiadr. Ayrca az
miktarlarda, ivit, grograin iplii ve kitre ile ravent, kazaya ve avrdan oluan eitli
ila rnlerinde de Leghorna yklenen emtiadr.
5-Mediterranean Gemisi, 1706
Kaptan John Bacon idaresindeki Mediterranean, ikinci skenderun seferini 1706
ylnda gerekletirmitir. Gemiye ait konimento kaytlarnn tamam 23 ubat 1706
tarihlidir ve geminin bu tarihten bir sre sonra skenderundan ayrld tahmin edilebilir.
Gemiye yklenen toplam mal miktar 12.457 lb. (5 ton 650 kg.). Mallarn tamam
Halebdeki ngiliz acenteler adna skenderunda Londraya gnderilmek zere gemiye
yklenmitir. 1704 ylnda olduu gibi 1706 ylndaki seferde de Mediterranean dier
47
gemilere nazaran daha az mal yklendii grlmektedir. Bu durum geminin tonaj olarak
dierlerinden daha kk olduunu dndrmektedir.
Grafik 5. Mediterranean Gemisi Emtia Dalm
Kazaya
10,0%
Tfitik
49,2%
la rnleri
2,7%
Ravent
2,8%
pek
35,3%
Tablo 6. Mediterranean Gemisi Emtia Dalm

Emtia
Miktar (lb.)
Oran %
Tiftik
6.132
% 49,2
pek
4.398
% 35,3
Kazaya
1.248
% 10
Ravent
347
% 2,8
la rnleri
332
% 2,7
Toplam
12.457
% 100
Gemiye yklenen mal miktar gibi mal eidi de azdr. Emtiann % 49,2sini
(6.132 lb.) tiftik oluturmaktadr. Tiftikten baka, % 35,3 orannda (4.398 lb.) ipek ve
toplamda % 16 orannda (1.927 lb.) ila rnleri toplam emtiay oluturmaktadr.
48
Tablo 7. Be ngiliz Gemisi ile skenderundan Londraya hra Edilen Toplam Mal
Dalm (1704-1706)
Emtia
lb.
Ton
pek
166.611
75,573
% 35,00
Pamuk plii
103.692
47,033
% 21,78
Odun Kmr
72.607
32,933
% 15,25
Tiftik
67.184
30,474
% 14,11
la rnleri
23.414
10,62
% 4,92
Sahtiyan
19.452
8,823
% 4,09
Grograin plii
11.315
5,132
% 2,38
Kitre
5.452
2,472
% 1,15
Ku zm
4.887
2,216
% 1,03
Antepfst
770
0,349
% 0,16
ivit
623
0,282
% 0,13
Toplam
476.007
215,917
% 100
Drt ngiliz gemisi ile gerekleen toplam be seferde skenderundan Londraya

tanan emtia iinde en yksek miktar ipek oluturmaktadr. ngilizlerin en fazla rabet
gsterdikleri Levant rn olan ipek 17. ve 18. yzyllarda ngilizlerin ve dier Avrupal
devlet tccarlarnn Levant piyasasndan ithal ettikleri mallarn banda gelmektedir.
ngilterede gelimekte olan ipek endstrisinin talebi bu ihracatn gerisindeki en nemli
etkendir49. skenderun limanndan Londraya 1704-1706 arasnda toplam 166.611 lb.
(toplam ihracatn %35i) ipek ihra edilmitir. Bu ipein menei aka belirtilmemi
olmakla birlikte byk oranda ran meneli olduu tahmin edilebilir. Ancak 18. yzyl
balarndan itibaren kalite olarak ran ipei ile yaramamakla birlikte Suriye blgesinde
retilen ipein de ngiltereye ihra edilmeye baland grlmektedir. pekten sonra en
fazla ihra edilen rn ise 103.692 lb. ile (toplam ihracatn %21,78i) pamuk ipliidir.
1704-1706 yllarna ait skenderun liman ihracat rakamlar iinde en fazla ihra edilen
49 ngilterede ipek endstrisi ile ilgili olarak bzk. Gerald B. Hertz, The English Silk Industry in
the Eighteenth Century, The English Historical Review, vol. XIV/96 (Oct., 1909), s. 710-727.
49
mal olarak nc srada 72.607 lb. ile (% 15,25) odun kmr gelmektedir. Konimento
kaytlarnda sadece ash (oul: ashes) olarak zikredilen maln odun kmr/kl
olduu anlalmaktadr50. Londra gmrnn 1703 ve 1705 ylna ait kaytlarnda da,
tm Osmanl limanlarndan Londraya ithal edilen rnler arasnda sadece weed ashese
rastlanmaktadr51 ki bu da st aacndan elde edilen kldr52. Farkl blgelerde farkl
aalardan ve bitkilerden elde edilen, kalya ta, odun kmr ve kl53 zellikle yksek
sodyum ve potasyum ierikleri nedeniyle modern kimyasal teknikler gelimeden nce
Avrupada ve Osmanllar tarafndan gherile, barut54, cam ve sabun55 imalat ile boyama
50
18. yzyl balarnda zmirde ngiliz konsolosluunda ticari acente ve hazinedar (SP, 105/116,
Londradan zmir Konsolosu William Sherrarda, 19 Aralk 1711/30 Aralk 1711) olarak grev
yapan ve ngilizler iin bir Trke gramer kitab hazrlayan Thomas Vaughan, kitabn sonuna
ekledii kk Trke-ngilizce szlkte kl kelimesine karlk olarak ashes kelimesini
vermektedir. Bkz. Thomas Vaughan, A Grammar of the Turkish Language, London 1709, s. 98.
51 Londra liman gmrk kaytlarnda 1705 yl iin Osmanl limanlarndan Londraya ngiliz
gemileri ile 1703 ylnda toplam 3.731 cwt. (=417.938 lb.); 1705 ylnda da toplam 369 cwt.
(=41.328 lb.) weed ashes ithal edilmitir. Bkz. The National Archives, Ledgers of Imports and
Exports (CUST), 3/8, (1703), s. 23, CUST, 3/9, (1705) s. 20.
52
Weed ash, Nancy Cox, Karin Dannehl, Dictionary of Traded Goods and Commodities 15501820, Originally published by University of Wolverhampton, Wolverhampton 2007,
http://www.british-history.ac.uk/no-series/traded-goods-dictionary/1550-1820/weavers-loomwest-indian-pickle#h2-0002, (eriim tarihi: 23 Aralk 2015).
53 Ashes, Nancy Cox, Karin Dannehl, Dictionary of Traded Goods and Commodities 15501820, Originally published by University of Wolverhampton, Wolverhampton 2007,
http://www.british-history.ac.uk/no-series/traded-goods-dictionary/1550-1820/asafoetidaasunosds#h2-0010, (eriim tarihi: 23 Aralk 2015).; Wood ash, Nancy Cox, Karin Dannehl,
Dictionary of Traded Goods and Commodities 1550-1820, Originally published by University
of Wolverhampton, Wolverhampton 2007, http://www.british-history.ac.uk/no-series/tradedgoods-dictionary/1550-1820/wood-ash-wort-trough#h2-0001, (eriim tarihi: 23 Aralk 2015).
54 Osmanllarda gherile ve barut imalatnda odun kmr ve kl kullanm hakknda bzk. Yunus
nce, Krhneden Baruthneye Karaman Eyaletinde Gherile retimi (18- 19. Yzyllarda),
Osmanl Bilimi Aratrmalar, XIII/1 (stanbul 2011), s. 13-14; Osmanl baruthanelerinde
kullanlan farkl kmr trleri iin bkz.: Gabor Agoston, Barut, Top ve Tfek, Osmanl
mparatorluunun Askeri Gc ve Silah Sanayisi, (ev.: Tanju Akad), Kitap yay. stanbul
2006, s. 143-144; ayrca, Zafer Glen, Osmanl Devletinde Baruthane-i Amire (XVIII. yzyl),
TTK yay., Ankara 2006, s. 142-144. Selanik baruthanesinde asma kmr kullanm hakknda bkz.
Mustafa Altunbay, Osmanl Dneminde Bir Maden letmesinin Tarihi Sreci: Sidrekapsi,
stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal Baslmam Doktora
Tezi, stanbul 2010, s. 179-181. Avrupada odun kmrnn gherile imalatnda kullanm iin
bzk. Georgius Agricola, De Re Metallica, (translated from the latin edition 1556 by Herbert Clark
Hoover-Lou Henry Hoover), Dover Publications, New York 1950, s. 561-564.; James Massey, A
Treaties on Saltpetre, Memories of the Literary and Philosophical Society of Manchester, vol.
I, London 1785, s. 184-223.
55 Erken tarihlerden itibaren bitkisel kaynakl kllerin sabun imalatnda kullanmn hakknda bkz.
John A. Hunt, A Short History of Soap, The Pharmaceutical Journal, (December 1999),
http://www.pharmaceutical-journal.com/opinion/comment/a-short-history-ofsoap/20066753.article, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2015); Nancy Cox, Karin Dannehl, Soap ashes,
50
sanayiinde56 kullanlmtr. Odun kl ayrca eker retimi ve tpta da kullanlmtr57.

skenderundan ihra edilen emtia iinde drdnc srada tiftik bulunmaktadr. 17. ve 18.
yzyllarda Osmanl topraklarndan nemli miktarda tiftik ve tiftik iplii ngiltereye
ihra edilmitir. zellikle Ankara tiftii gerek ilenmemi vaziyette, gerekse sof ad
verilen kuma tr olarak ngilterede olduka reva bulmu ve tekstil sanayiinde farkl
rnlerin imalatnda kullanlmtr58. skenderundan ithal edilen tiftik ise blgesel tiftik
meneli olmaldr. 1704-1706 arasnda skenderundan Londraya gerekleen ngiliz
ihracatnda toplam 67.184 lb. tiftik (% 14,11) ile drdnc srada gelmektedir. Tiftik
yannda, ipek-tiftik, veya ipek-sof karm bir iplik eidi olan grograin iplii59 ise toplam
11.315 lb. (% 2,38)lik bir paya sahiptir.
Konimentolara cordivant olarak kaydedilen rn, ayakkab ve eldiven
imalatnda kullanlan ve genellikle kei ve olak derisinden elde edilen sahtiyan60
cinsinden bir deridir61. Cordivant tr deri Arap hakimiyeti devrinde spanyann Kurtuba
ehrinde retildii ve buradan Avrupaya yayld iin Kurtubaya nispetle bu ekilde
Dictionary of Traded Goods and Commodities 1550-1820, Originally published by University

of Wolverhampton, Wolverhampton 2007, http://www.british-history.ac.uk/no-series/tradedgoods-dictionary/1550-1820/soap-ashes-soy#h2-0001, (eriim tarihi: 23 Aralk 2015); Nancy Cox,
Karin Dannehl, Kelp ashes, Dictionary of Traded Goods and Commodities 1550-1820,
Originally published by University of Wolverhampton, Wolverhampton 2007, http://www.britishhistory.ac.uk/no-series/traded-goods-dictionary/1550-1820/kelp-ash-kitchen-stuff#h2-0001,
(eriim tarihi: 23 Aralk 2015);
56 The Whole Art of Dying, London 1705.
57 A New and Complete Dictionary of Arts and Science, vol. 1, London 1763, s. 202-203.
58 18. yzylda Osmanl-ngiliz tiftik ve tiftik rnleri ticareti hakknda ayrntl bilgi iin bkz.
Glay Webb Yldrmak, XVIII. Yzylda Osmanl-ngiliz Tiftik Ticareti, TTK yay., Ankara
2011.
59 Grograin iplii ve bu iplikten elde edilen kuma tr kimi zaman Grogram eklinde de ifade
edilmitir. bkz. J. W. Redhouse, A Lexicon English and Turkish, Constantinople 1861, s. 377;
George s. Cole, A Complete Dictionary of Dry Goods and History of Silk, Cotton, Linen, Wool
and other Fibrous Substances Including a Full Explanation of the Modern Processes of
Spinning, Dyeing and Weaving, with an Appendix Containing a Treatise on Window
Trimming, German Words and Phrases, with their English Pronunciation and Signification,
Together with Various Useful Tables, Chicago 1892, s. 170-171.
60 Redhouse bu kelimeyi cordovan olarak zikretmektedir, Redhouse, A Lexicon English and
Turkish, s. 180.
61 The Art of Tanning and of Currying Leather with the Processes for Dying Leather Red and
Yellow, as Practised in Turkey Collected from the French of Monsieur De Le Lande and
Other, Dublin 1773, s. 25; Cordivant, Dictionary of Traded Goods and Commodities, 15501820, Originally published by University of Wolverhampton, Wolverhampton, 2007:
(http://www.british-history.ac.uk/report.aspx?compid=58728&strquery=cordovan), (Eriim tarihi:
Ekim 2015).
51
adlandrlmtr62. 17. yzyl ortalarndan itibaren cordivantn ngilterede olduka

revata olduu anlalmaktadr. 1660lardan sonra Osmanl devleti ve Hindistandan
nemli miktarlarda ithal edilmeye balanmtr63. 16. yzylda Osmanl gmrklerinden
ihrac yasak olan deri zerindeki bu yasan zamanla ortadan kalkt ve 17. yzyldan
itibaren Avrupaya ihra edilmeye baland grlmektedir64. Ayn tarihlerde cordivant
tr derinin ngilterede olduka reva bulmas bu derinin nemli bir ksmnn Osmanl
meneli olduuna iaret etmektedir. 18. yzyln ikinci yarsnda da stanbul
gmrnden farkl deri trlerinin ihra edildii grlmektedir65. skenderun limanndan
1704-1706 yllar arasnda ngiliz gemileri ile toplam 19.087 lb. (toplam ihracatn %
4,09u) ve ilaveten 1214 adet cordivant deri Londraya ithal edilmitir.
Saylan bu emtia dnda kazaya, ravent, avr gibi ila maksatl kullanlan
bitkisel rnler, bir eit zamk olarak kullanlan kitre66, antepfst ve ku zm gibi
rnlerin de ihra edilen emtia arasnda bulunmaktadr.
Sonu olarak, spanya veraset savalarnn devam ettii 1703-1713 aras dnem
Akdenizde ngiliz ticari gemicilii iin skntl bir dnem olmakla birlikte ngiliz ticareti
ok byk bir gerileme kaydetmemi67, bata ipek olmak zere pamuk iplii, tiftik gibi
62
Thomas B. Irving, Kurtuba, DA., c. XXVI, Ankara 2002, s. 452.

Cordivant, Dictionary of Traded Goods and Commodities, 1550-1820, Originally published
by
University
of
Wolverhampton,
Wolverhampton,
2007:
(http://www.britishhistory.ac.uk/report.aspx?compid=58728&strquery=cordovan), (Eriim tarihi: Ekim 2015).
64 Zeki Arkan, Osmanl mparatorluunda hrac Yasak Mallar (Memnu Meta) Prof. Dr. Bekir
Ktkolu'na Armaan, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Aratrma Merkezi yay.,
stanbul 1991, s. 293-294.
65 Saim ar Kocakaplan, stanbul Gmr (1750-1800): Tekilat ve Ticaret, Marmara
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits ktisat Anabilim Dal ktisat Tarihi Bilim Dal
Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2014, s. 213.
66 Konimento kaytlarnda gum dragant olarak, Londra gmrk kaytlarnda da gum tragagant
kaydedilmi olan bu bitkisel rn, Trkede geven veya ejder dikeni denilen al tr bir bitkiden
elde edilen zamk/reine olup, bu reine Trkede titre veya kitre/kesire eklinde ifade edilmitir.
Bu zamk ila olarak kullanld gibi kat ve pamuk imalatnda da kullanlmtr. Bkz. emseddin
Sami, Kamus- Trk, Dersaadet 1317, s. 379; Arif Bilgin, Osmanllarda la Yapmnda
Kullanlan Tbb Bitkiler, Osmanllarda Salk, c. 1, (ed. C. Ylmaz N. Ylmaz), Biofarma yay.,
stanbul 2006, s. 257-263; Malachy Postlethwayt, Marbled Paper, Universal Dictionary of
Trade and Commerce, vol 1, London 1774. Bu bitki anzerut olarak da adlandrlmtr. Ahmet
Acduman, Ayal air ve Hekim abn ifnin Eseri Tedbrl-Mevldda Makrosefali ve
Hidrosefali zerine, Trk Nroir Dergisi, c. XXV/1, (Ankara 2015), s. 11; Uur Demlikolu,
18. Yzyln lk Yarsnda Osmanl Devletinin ark Hududundaki Kalelere Gnderdii Doal ve
Kimyasal lalar, Turkish Studies, vol. X/1, (Winter 2015), s. 301.
67 Wood, Levant Kumpanyas, s. 162-163.
63
52
Levanttan ihra edilen temel rnlerin ihracatna devam edilmitir. zellikle Fransz
korsanlarn Akdeniz iinde ve Atlantik kylarnda ngiliz gemilerine ynelik faaliyetleri
sonucu yaanan kimi gemi kayplarna ramen, ngiliz ticaret filosu zellikle Bat
Akdenizde ngiliz donanmasnn refakatinde faaliyetlerini srdrmtr68. Akdenizdeki
ngiliz gemicilii, 1713 Utrecht Anlamas ile ngilterenin Cebelitarka ve Minorkaya
hakim oluu sonrasnda byk bir rahatlama dnemine girmitir. Bu yllar Levant ticareti
iin umutlarn yeniden canlanmas olarak alglanm ise de 1720lerdeki Osmanl-ran
savalar bata ipek olmak zere Halebe ulaan ran mallarnn kesintiye uramasna
neden olmu ve Haleb-skenderun hattnda yrtlen ngiliz ticareti bu tarihten itibaren
giderek daha da zayflamaya balamtr.
68 Fransz korsanlar ile ngiliz ticaret filosunun Akdeniz iindeki ekimesi iin bkz. Wood, Levant
Kumpanyas, s. 153-154.
53
Grafik 6. Be ngiliz Gemisi ile skenderundan Londraya Gerekletirilen Toplam hracat Emtia Dalm (1704-1706)
180.000
160.000
140.000
120.000
lb.
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
lb.
Ton
%
Antepfst
ivit
770
0,349
0,16%
623
0,282
0,13%
Grograin
plii
11.315
5,132
2,38%
la rnleri
pek
Kitre
Ku zm
23.414
10,62
4,92%
166.611
75,573
35,00%
5.452
2,472
1,15%
4.887
2,216
1,03%
54
Odun
Kmr
72.607
32,933
15,25%
Pamuk plii
Sahtiyan
Tiftik
103.692
47,033
21,78%
19.452
8,823
4,09%
67.184
30,474
14,11%
BBLYOGRAFYA
Ariv Belgeleri
The National Archives (Londra)
CUST, 3/8, (1703).
CUST, 3/9, (1705).
SP, 105/116.
SP, 110/23.
SP, 110/24.
SP, 110/71.
Kitap ve Makaleler
A New and Complete Dictionary of Arts and Science, vol. 1, London 1763.
ACIDUMAN, Ahmet, Ayal air ve Hekim abn ifnin Eseri TedbrlMevldda Makrosefali ve Hidrosefali zerine, Trk Nroir Dergisi, c.
XXV/1, (Ankara, 2015), s. 9-15.
AGOSTON, Gabor, Barut, Top ve Tfek, Osmanl mparatorluunun Askeri
gc ve Silah Sanayisi, (ev.: Tanju Akad), Kitap yay. stanbul 2006.
AGRICOLA, Georgius, De Re Metallica, (translated from the latin edition 1556
by Herbert Clark Hoover-Lou Henry Hoover), Dover Publications, New York
1950.
ALTUNBAY, Mustafa, Osmanl Dneminde Bir Maden letmesinin Tarihi
Sreci: Sidrekapsi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih
Anabilim Dal Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2010.
AMBROSE, Gwilym Prichard, The Levant Company Mainly from 1640-1753,
Oxford Univeristy Unpublished PhD. Thesis, Oxford 1935.
ARIKAN, Zeki, Osmanl mparatorluunda hrac Yasak Mallar (Memnu
Meta) Prof. Dr. Bekir Ktkolu'na Armaan, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Tarih Aratrma Merkezi yay., stanbul 1991, s. 293-294.
ASLANIAN, Sebouh, The Salt in a Merchant's Letter: The Culture of Julfan
Correspondence in the Indian Ocean and the Mediterranean, Journal of World
History, vol. XIX/2, (Jun., 2008), s. 127-188.
55
BLGN, Arif, Osmanllarda la Yapmnda Kullanlan Tbb Bitkiler,

Osmanllarda Salk, c. 1, (edt. Cokun Ylmaz - Necdet Ylmaz), Biofarma yay.,
stanbul 2006, s. 257-263.
BOSTAN, dris, zn-i Sefine Defterleri ve Karadenizde Rusya ile Ticaret Yapan
Devlet-i Aliyye Tccarlar, 1780-1846, Beylikten mparatorlua Osmanl
Denizcilii, stanbul 2006, s. 325-347.
BOSTAN, dris, Rusyann Karadenizde Ticarete Balamas ve Osmanl
mparatorluu, Beylikten mparatorlua Osmanl Denizcilii, stanbul 2006,
s. 285-324.
BRENNER, Robert, Merchants and Revolution Commercial Change, Political
Conflict, and Londons Overseas Traders 1550-1653, Verso pub., London-New
York 2003.
CERNOVODEANU, Paul, Englands Trade Policy in the Levant and her
Exchange of Goods with the Romanian Countries Under the Latter Stuarts
(1660-1714), (trans. Mary Lazarescu), Bucharest 1972.
COLE, George S., A Complete Dictionary of Dry Goods and History of Silk,
Cotton, Linen, Wool and other Fibrous Substances Including a Full
Explanation of the Modern Processes of Spinning, Dyeing and Weaving, with
an Appendix Containing a Treatise on Window Trimming, German Words
and Phrases, with their English Pronunciation and Signification, Together
with Various Useful Tables, Chicago 1892.
COX, Nancy DANNEHL, Karin, Dictionary of Traded Goods and

Commodities,
1550-1820,
Originally
published
by
University
of
Wolverhampton, Wolverhampton 2007, http://www.british-history.ac.uk/noseries/traded-goods-dictionary/1550-1820, (eriim tarihi: 23 Aralk 2015).

CRECELIUS, Daniel BADR, Hamza Abd Al-Aziz, French Ships and their
Cargoes Sailing between Damiette and Ottoman Ports 1777-1781, Journal of the
Economic and Social History of the Orient, vol. XXXVII/3 (1994), s. 251-286.
DARLING, Linda T., Ottoman Customs Registers (Gmrk Defterleri) as
Sources for Global Exchange and Interaction, Review of Middle East Studies,
vol. IL/1, (February 2015), s. 3-22.
56
DAVIES, Norman, Avrupa Tarihi, (ev. Burcu man, Elif Topugil, Kudret
Emirolu, Suat Kaya), Ankara 2006.
DAVIS, Ralph, Aleppo and Devonshire Square English Traders in the Levant
in the 18th Century, Glasgow 1967.
DEMLKOLU, Uur, 18. Yzyln lk Yarsnda Osmanl Devletinin ark
Hududundaki Kalelere Gnderdii Doal ve Kimyasal lalar, Turkish Studies,
vol. X/1, (Winter 2015), s. 297-310.
ELDEM, Edhem, Kapitlasyonlar ve Bat Ticareti, Trkiye Tarihi 1603-1839
Ge Osmanl mparatorluu, c. III (edt. Suraiya Faroqhi), (ev. Fethi Aytuna),
stanbul 2011, s. 341-396.
EPSTEIN, M., The Early History of Levant Company, London 1908.
Evliya elebi, Seyahatname, III. Kitap, (haz.: Seyit Ali Kahraman-Ycel Dal,),
YKY yay., stanbul 1999.
GEN, Mehmet, 18. Yzyla Ait Osmanl Mal Verilerinin ktisad Faaliyetlerin
Gstergesi
Olarak
Kullanlabilirlii
zerinde
Bir
alma,
Osmanl
mparatorluunda Devlet ve Ekonomi, stanbul 2013, s. 143-183.

GHARAYBEH, Abdul-Karim Mahmud, English Traders in Syria 1744-1791,
University of London School of Oriental and African Studies, Unpublished
PhD. Thesis, London 1950.
GLEN, Zafer, Osmanl Devletinde Baruthane-i Amire (XVIII. Yzyl),
Ankara 2006.
HARRS, P. R., The Letter Book of William Clarke Merchant in Allepo, 15981602, University of London Unpublished MA. Thesis, London 1953.
HERTZ, Gerald B., The English Silk Industry in the Eighteenth Century, The
English Historical Review, vol.XIV/96 (Oct., 1909), s. 710-727.
HEYD W., Yakn Dou Ticaret Tarihi, (ev. Enver Ziya Karal), Ankara 1975.
HUNT, John A., A Short History of Soap, The Pharmaceutical Journal,
(December 1999), http://www.pharmaceutical-journal.com/opinion/comment/ashort-history-of-soap/20066753.article, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2015)
IRVING, Thomas B., Kurtuba, DA., c. XXVI, Ankara, 2002, s. 451-453.
57
NALCIK, Halil, mtiyzt (The Otoman Empire), Encyclopedia of Islam, vol.

III, E. J. Brill, Leiden 1986, s. 1179-1189.
NALCIK, Halil, Sources and Studies on the Ottoman Black Sea: The
Customs Register of Caffa 1487-1490, (haz. Gnl Alpay Tekin, inasi Tekin),
Cambridge 1995.
NCE, Yunus, Krhneden Baruthneye Karaman Eyaletinde Gherile retimi
(18- 19. Yzyllarda), Osmanl Bilimi Aratrmalar, XIII/1 (stanbul, 2011), s.
11-30.
J. R. M'Culloch, A Dictionary Practical, Theorical, and Illustorical Commerce
and Commercial Navigation, London 1869, s. 152.
KALDY-NAGY, J., Names of Merchandises in a Mediterranean Turkish
Customs Register, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, vol.
XVIII, Budapest 1965, s. 299-304.
KOCAKAPLAN, Saim ar, stanbul Gmr (1750-1800): Tekilat ve
Ticaret, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits ktisat Anabilim
Dal ktisat Tarihi Bilim Dal Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2014.
KURAT, Akdes Nimet, Trk-ngiliz Mnasebetlerinin Balangc ve Geliimi
1553-1610, Ankara, 1953.
KTKOLU, Mbahat S., Ahidname (Trk Tarihi), DA, c. I, stanbul 1988,
s. 536-540.
KTKOLU, Mbahat S., Balta Limanna Giden Yol Osmanl-ngiliz
ktisadi Mnasebetleri (1580-1850), Ankara 2013.
KTKOLU,
Mbahat
S.,
Osmanl
Gmrk
Kaytlar,
Osmanl
Aratrmalar, c. I, stanbul 1980, s. 219-234.

MASSEY, James, A Treaties on Saltpetre, Memories of the Literary and
Philosophical Society of Manchester, vol. I, London 1785, s. 184-223.
MASSON, Paul, Histoire du Commerce Franais dans le Levant au XVIIe
sicle, Paris, 1896.
MASTERS, Bruce, Halep: Osmanl mparatorluunun Kervan Kenti, Dou ile
Bat Arasnda Osmanl Kenti: Haleb, zmir ve stanbul, (haz. Edhem Eldem,
Daniel Goffman, Bruce Masters), (ev. Sermet Yaln), stanbul 2000, s. 19-87.
58
MASTERS, Bruce, Halep, DA, c. XV, stanbul, 1997, s. 244-247.

MATTERSON, Clarence, English Trade in the Levant 1693-1753, Harward
University Unpublished PhD. Thesis, 1936.
ZDEMR, enay, Osmanl Sularnda Yabanc Devletlerin Korsanl
Karsnda Osmanl Devletinin Tarafszlk Konumu, Ankara niversitesi Dil
Tarih Corafya Fakltesi Tarih Blm Tarih Aratrmalar Dergisi, c.
XXIII/36, (Ankara 2004), s. 189-203.
POSTLETHWAYT, Malachy, Marbled Paper, Universal Dictionary of Trade
and Commerce, vol 1, London, 1774.
REDHOUSE, J. W., A Lexicon English and Turkish, Constantinople 1861.
RUSSEL, Ina S. , The Later History of the Levant Company 1753-1825, The
Victoria University of Manchester Unpublished PhD. Thesis, 1935.
SKILLITER, Susan A., William Harborne and the Trade with Turkey 15781582: A Documentary Study of the First Anglo-Ottoman Relations, London
1977.
emseddin Sami, Kamus- Trk, Dersaadet, 1317, s. 379.
TELC, Cahit, Hicri 1135 (M. 1723) Tarihli Kuadas Gmrk Defteri, Tarih
ncelemeleri Dergisi, c. XII/1, (zmir 1997), s. 135-154.
The Art of Tanning and of Currying Leather with the Processes for Dying
Leather Red and Yellow, as Practised in Turkey Collected from the French
of Monsieur De Le Lande and Other, Dublin, 1773, s. 25.
The Whole Art of Dying, London 1705.
TRKHAN, M. Sait, 18. Yzylda Dou Akdenizde Ticaret ve Haleb,
stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal
Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2014.
VAUGHAN, Thomas, A Grammar of the Turkish Language, London 1709.
WEBB YILDIRMAK, Glay, XVIII. Yzylda Osmanl-ngiliz Tiftik Ticareti,
TTK yay., Ankara 2011.
WOOD, Alfred C. , Levant Kumpanyas Tarihi, (ev. idem Erkal pek),
Ankara 2013.
59
YACI, Zbeyde Gne, H. 1015/1016 (M. 1606/1607) Tarihli stanbul Gmrk

Defteri, History Studies, vol. V/2, (March 2013), s. 507-537.
60

M. Sait Türkhan, Doğu Akdeniz'de İngiliz Ticareti İskenderun-Londra Hattında İngiliz Ticaret Filosu (1704-1706)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

M. Sait Türkhan, Doğu Akdeniz'de İngiliz Ticareti İskenderun-Londra Hattında İngiliz Ticaret Filosu (1704-1706)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Avrasya ncelemeleri Dergisi (AVD), IV/1 (2015), 27-60

DOU AKDENZDE NGLZ TCARET:

Dr. stanbul niversitesi, e-mail: saitmehmet@gmail.com.

aratrmalar bakmndan byk bir eksiklik tekil etmektedir3 ve bu eksiklik blgesel

blgelerde retilen ipein ulat nemli merkezlerden biriydi ve Avrupal tccarlar

Masters, Halep: Osmanl mparatorluunun Kervan Kenti, s. 33.

Levant Company ile yazmalar gerekletirmilerdir. Levant Companyye bal

merkezlerindeki tccar, dier konsolosluk memurlar, konsolos vekilleri ve liman

ve gerekli yerlere ulatrlmas, gemi manifestolarnn birer kopyasnn alnp Haleb ve

Kaynak: SP, 110/71, s. 13 (29 Mart/9 Nisan 1705).

istisnai durumlarda mal kaybndan ve zararlardan kaptan sorumlu tutulmazd.

J. R. M'Culloch, A Dictionary Practical, Theorical, and Illustorical Commerce and

gemisine ynelik himaye iddiasnda bulunmulardr. Venediklilerin bunu reddetmeleri zerine

Tablo 1. 1704-1706 Yllarnda skenderundan Londraya Mal Tayan ngiliz Bandral

Yklenen Mal miktar

16 Eyll 1704ten sonra

44.964 lb. (20 ton 395 kg.)

149.456 lb. (67 ton 792 kg.).

154.530 lb. (70 ton 093 kg.)

114.600 lb. (51 ton 981 kg.).

12.457 lb. (5 ton 650 kg.)

yanstlmtr. Ayrca baz arlklarn Halebde sklkla kullanlan rotello olarak

Tablo 2. Mediterranean Gemisi Emtia Dalm

tarihinde skenderuna gelmitir30. Fransz filosunun skenderuna gelii, Drayton ve

Tablo 3. Drayton Gemisi Emtia Dalm

Gemiye yklenen mallarn % 35ini (52.383 lb.) pamuk iplii oluturmaktadr.

dzenlenmi42 olmasna baklarak geminin 26 Mays 1705 tarihinden hemen sonra

SP, 1107/71, s. 31-56.

Gemiye yklenen mallarn % 40,2sini (62.093 lb.) ile ipek oluturmaktadr.

Halebe yazd mektuplara gre Leghorn, 21 Haziran 1705 itibariyle skenderun

Tablo 5. Leghorn Gemisi Emtia Dalm

Tablo 6. Mediterranean Gemisi Emtia Dalm

Drt ngiliz gemisi ile gerekleen toplam be seferde skenderundan Londraya

sanayiinde56 kullanlmtr. Odun kl ayrca eker retimi ve tpta da kullanlmtr57.

Dictionary of Traded Goods and Commodities 1550-1820, Originally published by University

adlandrlmtr62. 17. yzyl ortalarndan itibaren cordivantn ngilterede olduka

Thomas B. Irving, Kurtuba, DA., c. XXVI, Ankara 2002, s. 452.

BLGN, Arif, Osmanllarda la Yapmnda Kullanlan Tbb Bitkiler,

COX, Nancy DANNEHL, Karin, Dictionary of Traded Goods and

Wolverhampton, Wolverhampton 2007, http://www.british-history.ac.uk/noseries/traded-goods-dictionary/1550-1820, (eriim tarihi: 23 Aralk 2015).

mparatorluunda Devlet ve Ekonomi, stanbul 2013, s. 143-183.

NALCIK, Halil, mtiyzt (The Otoman Empire), Encyclopedia of Islam, vol.

Aratrmalar, c. I, stanbul 1980, s. 219-234.

MASTERS, Bruce, Halep, DA, c. XV, stanbul, 1997, s. 244-247.

YACI, Zbeyde Gne, H. 1015/1016 (M. 1606/1607) Tarihli stanbul Gmrk

You might also like