OSMANLI ARV KAYNAKLARINA GRE DMTSANANIN DEMOGRAFK YAPISI Yrd. Do. Dr.

Levent KAYAPINAR Osmanl Dnemi Mora tarihine ait Osmanl arivlerinde pek ok kaynak bulunmaktadr. Ancak bu kaynaklarn byk bir ounluu byk yerleim birimleri ya da siyasi ve ekonomik olaylara ilikindir. Kasaba veya ky leinde bir yerin Osmanl dnemindeki tarihini ise ok zel istisnai bir kaynak olmad taktirde yalnzca Tapu Tahrir defterleri denilen kaynaklardan renebiliriz. Fakat bu kaynak grubu pek ok problemi de iermektedir. Yaz dili Osmanlca olan bu belgeleri okumak aratrmaclar iin hi de kolay deildir. nk Osmanlcada sesliler harf olarak gsterilmemekte sadece sessizler harf olarak yazlmaktadr. Genelde tevki yada siyakat denilen noktasz yaz tr kullanlmtr. Bu durumun yaratt zorluk zellikle zel isimlerin ve yer adlarnn okunmasnda kendini iyice hissettirir. Dimitsana tarihini bir makale dzeyinde de olsa binlerce kilometre uzaktan yazma giriiminde bulunan bu satrlarn yazarnn bu zel isimlerin okunmasnda hata yapmamas da mmkn deildir. Ancak makalenin internette yaynlanacak olmas ona cesaret vermektedir. nk makalede soyadlar geen kiiler ve yerel tarihi daha iyi bilen ahslar sayesinde, bu sesli harflerin yazlmamasndan kaynaklanan okuma hatalarn makalenin internette yaynland sre ierisinde dzeltilebileceini ummaktadr. Sadece Dimitsanann deil, Morada yer alan herhangi bir yerleim biriminin tarihinin yazlmasnda kanlmaz olarak kullanlmas gereken bu tahrir defterlerinin Moraya ait olanlarnn bir listesinin makalenin ilk blmnde verilmesi bundan sonra da yaplabilecek aratrmalar iin yararl grlmtr. Makalenin ikinci blmnde ise bir tahrir defteri nedir, neleri iermektedir, zellikleri nedir gibi sorulara cevap bulabilmek iin Moraya ait ilk tahrir defterinin zellikleri anlatlmtr. nc blmde ise Dimitsanann 1461-1574 yllar arasnda tarihi geliimi anlatlmtr. Ekler ksmnda ise kullanlan Osmanl tahrir defterlerinden Dimistanaya ait olanlarnn bazsnn transkripsiyonu verildikten sonra okuyucular bu belgelerin fotokopisini bulacaktr. 1- Osmanl Dneminde Dimitsanann ve Mora tarihinin kaynaklar olarak Tapu Tahrir Defterleri Moraya ait Osmanl Tahrir Defterleri 1) TT 10, Fatih Devri (1461), Maliye, Mora vilayetine bal liva, nahiye, ky gibi idari birimlerin adlarn ve buralarda yaayan nfusun isimlerini ve elde edikleri gelirlerinden dedikleri vergileri ayrntl olarak gsteren mufassal tahrir defteri. 2) TT 80, I. Selim Devri (1512-1520), Maliye, Mora Vilayetindeki kazalarn, nfusunu, ve haslatn (vergi gelirlerini) timar sahiplerini, kalalar muhafzlarna (kalelerde asker olarak grev yapanlara) ait timarlar, Venedikde kalan Anabolu (Naulion) kalasnn hududunu ve Morada alnan ipek (vergisi) rusumu kanununu da havi (ieren) mufassal (ayrntl) tahrir defteri. 3) TT 114, H. 929 (1522)-938, Kanuni Sultan Sleyman, Askeriye, Moradaki kalalar mustahfzlarna (kaleyi koruyan askerlere) ait timarlarn icmal (sadece timar sahiplerin ve

Abant zzet Baysal niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, Yenia Tarihi Anabilim Dal Bakan, Bolu/Trkiye, e-mail: kayapinarlevent@yahoo.com

yerleim birimlerinin isimlerinin yazld ancak burada yaayan nfusun adlarnn yazlmayarak sadece toplam nfusun ve gelirin rakam olarak verildii ksaltlm zet) defteri. 4) TT 367, Kanuni Devri (1520-1566), Dahiliye, Karlili ( ), Trhala, Eriboz, Mora, Rodos, kodra, Dukakin, Ohri, Elbasan (son drt liva gnmzde Arnavutlukta) livalar tahrir defteri. 5) TT 390, Kanuni Devri (1520-1566) Mora livasnn Balyabadra (Palaia Patra), Moton, Koron, Kalavrita, Korintos, Arhos (Argos), Hlumi (), Karitena, Mizistra (Mistra), Arkadya kazalarnda tmarlara havi icmal defteri. 6) TT 446, Kanuni Devri (1520-1566), Maliye, Mora livasnn Korintos, Anapoli, Arhos, Karitena, Arkadya kazalarnda bulunan kylerin nfus ve haslatyla kalelerinin timarlarn ve tehizatn havi mufassal defter. 7) TT 509, H.979 (1571), II. Selim Dnemi (1566-1574) Mora livasnn Balyabadra, Hlumi, Moton, Kalavrita, Korintos, Anapoli, Karitena, Arhos, Arkadya kazalarndaki tmarlarn icmal defteri. 8) TT 560, II. Selim Dnemi (1566-1574), Maliye, Evkaf, Askeriye, Mora livasnn Karitena, Arhos, Mizistra, Arkadya, Kalamata, Muton, Koron, kazalar nfus ve haslatn ve kalelerin mustahfzanlarnn timarlaryla kale tehizatn ve Karitena, Arkadya, Koron beldelerinin evkafna havi mufassal defter 9) TT 565, II. Selim Dnemi (1566-1574), Timar, Morada Mizistra livasnn Mizistra, Monemvasia, Koron, Kalamata kazalarnda bulunan ve kalalar mustahfzanlarna ait timarlarn icmal defteri. 10) TT 605, H. 991 (1583), III. Murat (1574-1595), Maliye, Evkaf, Mora livasnn Korintos, Tripolis, Arhos, Anabolu, Karitena nahiyeleri ve kylerinin nfus ve haslat ile timarlarn ve Karitena evkaf ve kalelerini gsteren mufassal defter. 11) TT 607, H. 991 (1583), III. Murat (1574-1595), Maliye, Askeriye, Mora livas kanunnamesiyle livaya mlhak kazalarn nfus ve haslatyla kalalarn tehizatna ve evkafna havi. 12) TT 712, H. 1022 (1613), I. Ahmet (1603-1617), Maliye, Evkaf, Askeriye, Mora livasnn Balyabadra, Hlumi, Kalavrita, Arkadya, Andrusa, Muton kazalar kylerinin nfus ve haslatn havi mufassal defter suretidir. 13) TT 714, H. 1022 (1613), I. Ahmet (1603-1617), Maliye, Evkaf, Mora livasnn Korintos, Tripolis, Arhos, Anapoli, Karitena kazalarnn nfus ve haslatlaryla haslar ve Karitenadaki evkaf beyan eden mufassal tahrir defteri. 14) TT 715, H. 1022 (1613), I. Ahmet (1603-1617), Maliye, Evkaf, Mizistira, livasnda ve kalelerinde mustahfzanlara ait timarlarn ve evkafn mufassal tahrir defteri. 15) TT 777, H. 1052 (1642), Sultan brahim (1640-1648), Askeriye, Morada vaki Arkadya, Anavarin, Muton ve sair kalelerdeki barutu, kundak (tfek yapmcs) , kirei, kiremiti, doanc, mustahfzan ve topuyanlar ile mevcud cephanelerin yoklamasna havi.

16) TT 796, H. 1076 (1665), IV. Mehmet, (1648-1687), Maliye, Mora livasndaki Korintos (Grdus) nahiyesinin Mora tahrir defterine sadk olarak yazlm tahriri. 17) TT 797, H. 1079 (1668), IV. Mehmet (1648-1687), Askeriye, Cezair (Adalar) aklamndan (kaleminden-dairesinden) Mora, Mizistra, nebaht, Eriboz, Sla?, Kocaeli livalarndaki timar sahiplerinden Kandiye (Girit) muhasarasnda (kuatmasnda) bulunduklarn beyan edenlerle Anadolu mensuhat (timarlar ibdal edilenlere) timarlarna havi. 18) TT 876, H. 1127 (1715), III. Ahmet (1703-1730), Maliye, Morada Tripolis kazasnn nfus ve haslatyla slam, zimmi (Osmanl tebas gayr-imslimler), ve Venedikli mstemenlere (ecnebi tebasnda olanlara) ait emlak ve araziye havi mufassal defter. 19) TT 878, H. 1127 (1715), III. Ahmet (1703-1730), Maliye, Morada vaki Manya kazasnn Pasova, Kilef, Zarnata nahiyeleri kurasnda slam, reaya ve Venedikli tasarrufunda bulunan mezari (mezralar) iftlikata (iftlikleri) mbeyyin (beyan eden) mufassal defter. 20) TT 879, H. 1128 (1715), III. Ahmet (1703-1730), Maliye, Mizistra sancanda Kalamata, Leondar, Andrusa kazalarnn nfus ve emlak ve haslatn mbeyyin (beyan eder). 21) TT 880, H. 1128 (1715), III. Ahmet (1703-1730), Maliye, Morada Arkadya, Anavarin-i Atik (Eski), Anavarin-i Cedid (Yeni) kazalar kylerindeki ve Moradaki kalalarn nfus ve haslatn mbeyyin ve Venedik emlakna mbeyyin mufassal tahrir defteri. 22) TT 881, H. 1128/1129 (1716), III. Ahmet (1703-1730), Timar, Morada serasker Osman Paa tarafndan tevcih (verilen) olunan timarlara havi. 23) TT 882, H. 1128 (1716), III. Ahmet (1703-1730), Maliye, Mora livasnn tahrir-i emlak defteri (mlklerinin (arazi ve dier gayr-i menkul) yazld defter). 24) TT 883, H. 1128 (1716), III. Ahmet (1703-1730), Maliye, Benefe (Monemvasia), Mizistra kazalarnda on altar karye ile drt bab (adet) manastrn defteri. 25) TT 884, H. 1128 (1716), III. Ahmet (1703-1730), Maliye, Teshiri (Zapt edilmesi) myesser (kolay) olan Mora adasndaki emlak ve araziye mbeyyin. 26) TT 890, H. 1131 (1718), III. Ahmet (1703-1730), Timar, Askeriye, Mora livasndaki kalalar mustahfzanlarna, Mora muhafzlar Mustafa ve Ahmet Paalar tarafndan tevcih olunan timarlara havi. 27) TT 894, H. 1138 (1725), III. Ahmet (1703-1730), Askeri, Morada Anapolu, Plamude, Kastel-i bahri (Deniz kalesi) ve sair kalalar muhafzlaryla erbab- timarnn (tmar sahiplerini) gsteren defter 28) TT 1046, Tarihsiz, Maliye, Morada Balyabadra kazasnn havi olduu kylerin nfus ve haslatn mbeyyin mufassal tahrir defteri paras.

Ayrca Mizistra adna ve Korintosa ait bir tahrir defteri de bulunmaktadr Bu defterlerin numaralar yledir. Mizistra: 603, 677, 731, Korintos 944 Aslnda Tapu tahrir defteri olup ancak arivde maliye katolounda yer alan Moraya ait defterler ise stanbul Babakanlk Osmanl Arivleri, Maliyeden Mdevver Defterler ad altnda yle numaralandrlmtr MAD 561 MAD 5354 MAD 7217 Morann 1715 ylnda ikinci kez alnmasndan sonra tutulan son tahrir defterleri ise Ankara Tapu ve Kadastro Genel Mdrl Kuyud- Kadim Arivindedir ve aadaki numaralar ile kaydedilmitir. TT 15/509, 1715 tarihli (III. Ahmet 1703-1730) Mora Mufassal Defteri cilt 1 TT 24/510, 1715 tarihli (III. Ahmet 1703-1730) Mora Mufassal Defteri cilt 2 TT 25(1)/511, 1715 tarihli (III. Ahmet 1703-1730) Mora cmal Defteri TT 71, H. 1129 (1716) (III. Ahmet 1703-1730), Mora (Kanunname) 2- Moraya Ait lk Tahrir Defterin zellikleri ve Tarihlendirilmesi Bilgi toplumuna ulaan amzn insan dnya ile olan iletiimini salkl bir ekilde srdrebilmek amacyla zamannn byke bir dilimini her gn ihtiya duyduu bilgiye ulaabilmek iin harcyor. Bu da zaman daha deerli klyor ve insanlar, ilgi duyulan konunun ana erevesini izdii kadar spesifik nanslar da gsteren, ksa ama zl veriler sunmay baaran istatistiksel bilgilere ynelmeye itiyor. Okuyucunun bu youn talebi son yllarda tarih ilmi iin de geerli. Bundan dolay tm dnyada son zamanlarda bilim adamlar tarafndan yaplan tarih aratrmalarnda istatistiksel bilgiler youn olarak kullanlmaya allyor. Ancak tarihin her a sahip olduu kaynaklardan dolay istatistiksel bilgileri kullanmada ayn oranda ansl deil. rnein eskia, ortaa ve yenia dnemlerinde alan tarihiler yakn ve modern dnem tarihi zerinde alan meslektalarna gre daha az ansllar. Bir de elimize ulaan istatistiksel kaynaklarn az olmas Dnya tarihinin istatistik ncesi dnemin merkezinde bulunmasna neden oluyor. Ancak bu durumun tek istisnasnn da Trklere ait kaynaklar olduunu vurgulanyor.1 statistiksel olarak istisna diye nitelendirilen Trk kaynaklar ortaan son dnemi ve yenia iin Osmanl tahrir defterleridir. Bu defterlerde fethedilen yeni blgelerde Osmanl tara tekilatnn nasl uygulandn, halkn demografik yapsn ve onomastiini, blgenin toponomisini ve iktisadi tarihini renmemiz mmkn olmaktadr. 2
V. Panayotopulos, 13-18 , Atina 1985, s. 18. 2 Gnmze ulaan en eski Osmanl tahrir defteri ve bunlarn nasl tutulduuna dair daha fazla bilgi iin bk. H. nalck, Hicr 835 Tarihli Sret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1954,s.XI-XXXVI. Ayrca tahrir defterlerinin istifade eden bilim adamlarnn karlatklar problemler iin bk. K.iek, Osmanl Tahrir Defterlerinin Kullanmnda Grlen Baz Problemler ve Metod Araylar Trk Dnyas Aratrmalar, 97, 1995, s. 93-111.
1

Osmanl ncesi Bizans dneminde de Osmanl tahrir sistemine benzeyen ve X. yzyldan itibaren uygulanan, kiilerin mal ve mlklerini kaydederek onlar vergilendiren ve her otuz ylda bir tekrarlanan yeniden yazm manasna gelen anagrafi () sistemi vard. Ancak Bizans mparatorluk arivlerinin tamamen yok olmasndan dolay, biz bu sistemi sadece elimize ulaabilen ok az saydaki kayt rneklerinden renebiliyoruz.3 Ancak Bizans mparatorluunda anagrafi tr ok nemli bilgiler ieren ve zerinde yaayanlarla birlikte topran tasarruf hakknn devlet tarafndan kiilere ve kiliselere devredildii kaytlarn tutulduu praktikalar () da vard. Bu kaytlar anagrafi kaytlarna nazaran ok daha fazla sayda gnmze kadar ulamtr.4 Fakat bu kaytlar ne ierik asndan, Osmanl tahrir defterleri kadar kapsaml ne de sayca tahrir defterleri kadar oktur. Osmanl mparatorluu snrlar iinde kalan pek ok blge gibi Mora yarmadasnda da tahrir defterleri tutulmutur. 1460 ylnda Mora Despotluuna son verildikten sonra yaplan tahrirlerin pek ou gnmze kadar ulamtr. almamzn konusunu ise Mora iin tutulan ilk tahrir defterleri oluturacaktr. Bu defterler u anda iki ayr arivde bulunmaktadr. Defterlerden ilki Bulgaristanda Sofya Kirill ve Metodiy Milli Ktphanesinde 1/14662 5 numarada bulunmaktadr. Dier defter ise stanbulda Babakanlk Osmanl Arivi, Tapu Tahrir 106 no ile kaytldr. Sofya Kirill ve Metodiy Milli Ktphanesi 1/14662 numaral defterin 48 yapra 98 sayfas vardr.7 Bir, iki, , on iki, on , yirmi, krk, krk bir, altm be, seksen iki, seksen numaral sayfalar botur. Genelde bu bo sayfalar bir dirlikten dierine geilirken verilmitir. Defter bandan ve sonundan eksiktir.8 Defterin 35 cm boyu ve 14 cm eni vardr.9 Sayfalarn
V. Panayotopulos, 13-18 , Atina 1985, s. 29; N. Svoronos, Recherches sur le cadastre byzantin et la fiscalit aux XIe et XIIe siecles: le cadastre de Thebes Bulletin de Correspondance Hellnique, 83, 1959, s. 63-67; Thiriet, La Romanie vnitienne au moyen ge. Le dveloppement et lexploitation du domaine colonial vnitien (XIIe XVe siecles), Paris 1959.s. 266-267; 4 Praktikalar kullanarak yaplan almalar iin bk. D.Jacoby, Phnomenes de dmographie rurale a Byzance aux XIIIe, XIVe et XVe siecles Etudes Rurales, 5-6, 1962, s. 161-186; N.K.Kondov, Demographische Notizen ber die Landbevlkerung aus dem Gebiet des unteren Strymon in der ersten Halfte des XIV. Jahrhunderts Etudes Balkanigues, 2-3, 1965, s. 261-272; A.Laiou-Thomadakis, Peasant Society in the Late Byzantine Empire. A Social and Demographic Study, Princeton 1977; Praktikalarn dier yazm sistemlerindeki defterlerle benzerlikleri iin bk. K.iek, Osmanllardan nce Akdeniz Dnyasnda Yaplan Tahrirler Hakknda Baz Gzlemler Osmanl Tarih Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 6, 1995, s. 64-68. Ayrca Bizans praktikalar ile Osmanl tahrir defterlerinin karlatrlmas ile yaplan bir alma iin bk. H.Lowry, The Island of Limnos: a case study on the continuity of Byzantine forms under Ottoman Rule Continuity and Change in late Byzantine and Early Ottoman Society Birmingham 1986, s. 235-261. 5 Bundan sonra bu defter ksaca Kirill ve Metodiy 1/14662 olarak anlacaktr. 6 Bundan sonra bu defter ksaca Babakanlk Osmanl Arivi, TT 10 olarak anlacaktr. 7 Sofyada bulunan Moraya ait bu defterden bilim dnyasn ilk defa haberdar eden B. Cvetkova olmutur. Bk. B. Cvetkova, Novye dannye o hristiyanah-spahiyah na balkanskom poluostrove v period turetskovo gospodstva (Trk daresi Zamannda Balkan Yarmadasnda Hristiyan Sipahiler Hakknda Yeni Veriler)Vizantijskij Vremennik, 13 (1958), s. 184-197. 8 Sadece bu defteri kullanarak ilk defa aratrma yapanlar iin bk.P. Asenova-R. Stoykov, T. Katsori, Oikonymes et anthroponymes du Ploponnese vers la moiti du XVe siecle Actes du XVe Congres International des Sciences Onomatiques, (Sofya 1972), I, Sofia 1974, s. 69-72; Ayn ekip daha sonra tm defteri inceleyerek Bulgarca ve ksa bir Franszca zet ile birlikte kitap niteliinde bir makale yaynlamtr. Bk. P. Asenova-R. Stoykov, T. Katsori, Selini, lini i familni imena ot severozapaden Pelopones prez sredata na XV vek, Godinik na Sofiyskiya Universitet, LXVIII, Sofya 1977, s. 213-296.
3

pek ou tamamen yada yar sararm durumdadr. Mrekkep baz yerlerde silinmi, ancak metin okunmayacak kadar zarar grmemitir. Defterin filigran makas eklindedir.10 Defterin yaz tr XV. yzylda tahrir defterlerinin hemen hemen tamamnda kullanlan tevki hattdr.11 Defterin katibi Yunan, Arnavut ve Trk yer ve kii adlarnn fonetik yapsn maharetle gstermeyi baarmtr. Bununla birlikte yabanc kkenli kelimelerin Trke telaffuzuna bal olarak baz deimeler olmutur. Sesiz harflerin birleimini kolaylatran sesli harfler kullanlm; Stefanos yerine stefanos12 yazlmtr. Slav ve Arnavut yer isimlerinde sklkla kullanlan itsa- son ekini ise a, e, ca, ce- olarak ; Kalandritsa yerine Kalandria yazlmtr13. Yumuak ve sert sessizlerde bir birleri ile zaman zaman yer deitirmekte; Palya Patra yerine Balya Badra yazlmaktadr.14 V harfi ile balayan kelimelerin ilk harfi bazen U harfine dnmekte; Vlaho yerine Ulaho yazlmaktadr.15 Ayrca Balkanlardaki16 bir ok yerde grld gibi disel sessizler olan ve Trkede yer almayan ancak Arnavuta ve Yunanca kelimelerde youn olarak kullanlan th ve dh harfleri peltek se ve zel harfleri ile gsterilmitir. rnein Dhiahos Vartholemos ( ) yerine Ziakos Varsolemos yazlmaktadr.17 Btn bu veriler bize katibin Trkenin yan sra, Arnavuta ve Yunanca da bildiini dndryor. Moraya ait Babakanlk Osmanl Arivi, Tapu Tahrir 10 numarada kaytl ikinci defterin 36 cm boyu 13,5 cm eni 18 ve 2,5 cm de kalnl vardr. Defter 96 yaprak ve 192 sayfadan olumaktadr. Defterin otuzsekiz, otuzdokuz, altmyedi, yzkrkbir, yzelli, yzdoksanikinci sayfalar botur. Defter siyah mukavval oval iek desenli yeni bir cilde sahiptir. Cild kapann ii iek desenli ebru ile ssldr. lk sayfadan nce sonradan eklenmi mavi bir karton vardr. Defter deiik zamanlarda iki kez arivciler tarafndan modern rakamlarla numaralandrlmtr. Alt izili olmayan rakamlar ilk verilen numaralardr. Alt izili olan rakamlar ise en son verilen defterin sayfa numarasdr.19 Defterin baz sayfalar rutubetten zarar grmtr ve baz yerler okunamaz durumdadr. ki defter ilk bakta ayn defterin paralar gibi gzkmektedir. Ancak iki defter zerinde birbirlerinden habersiz alan ilk aratrmaclar, defterlerin ayn defterin iki ayr paras olduunu fark edememilerdir.

P. Asenova-R. Stoykov, T. Katsori, Selini, lini i familni imena ot severozapaden Pelopones prez sredata na XV vek, Godinik na Sofiyskiya Universitet, LXVIII, Sofya 1977, s. 213. 10 P. Asenova-R. Stoykov, T. Katsori, Selini, lini i familni imena ot severozapaden Pelopones prez sredata na XV vek, Godinik na Sofiyskiya Universitet, LXVIII, Sofya 1977, s. 214. 11 H. nalck, Hicr 835 Tarihli Sret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1954, XII; Tevki hattnn genel zellikleri iin bk. M. Yazr, Eski Yazlar Okuma Anahtar, Ankara 1983, s. 120-122. 12 Kirill ve Metodiy 1/14662, s 50=vrk.24b. 13 Kirill ve Metodiy 1/14662, s 4=vrk.1b. 14 Kirill ve Metodiy 1/14662, s 86=vrk.42b. 15 Kirill ve Metodiy 1/14662, s 71=vrk.35a. 16 H. nalck, Hicr 835 Tarihli Sret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1954, XIII. 17 Kirill ve Metodiy 1/14662, s. 28=vrk.13b. 18 . Bu defteri ilk defa youn olarak kullanlmas ve bilim dnyasna tantlmas N. BeldiceanuI. Beldiceanu-Steinherr, Recherches sur la More (1461-1512) SdostForschungen, c.XXXIX 1980, s. 17-74 makalesi ile olmutur. Bu makalede sayfa 19da defterin ebatlarn 37/14,5 cm olarak verilir. 19 lk sayfadan nce mavi kartonda yle bir not dlmtr. Defter sahifeleri 9.1.1990 da yeniden dzenlenmitir. Alt izili rakamlar yeni numaralardr Tezimizde TT 10 nolu defterle ilgili dipnot verirken yeni sayfa numaralarn esas aldk.

Sofya ve stanbulda bulunan defterlerin ayn defterin iki paras olabileceini ilk defa I. Alexandrapulos iddia etmitir.20 Ancak bu iddiasn temelde Cvetkovann makalesine ekledii deftere ait fotokopilerin stanbuldaki deftere benzediine dayandryor. Yani defterin yazsna balyor. Halbuki 15. yzylda tutulan btn tahrir defterleri tevki hatt ile tutulmutur. Yeterince kant gsterememesine ramen I. Aleksandropulos iddiasnda hakl kmtr. Bu iki defterin ayn defterin paralar olabileceini ise herhangi bir kant gstermeden Beldiceanular da 1986 ylnda yazdklar bir makalede sylemilerdir.21 Kanaatimize gre defterlerin ayn olabileceine en byk kant filigranlardr. TT 10 nolu defterin filigran makas eklindedir. Makasn boyu 7 cm, eni ise3 cmdir.22 Filigrann ekli ve ebatlarndan dolay defterin kad ya 1459-1460 Floransa meneli ya da 1457 Napoli kaynakl olabilir.23 Defterin yazs tevkidir ve Sofya Metodiy ve Kiril Ktphanesinde bulunan 1/14662 nolu defterin btn imla zelliklerini tamaktadr. Tpk o defterde olduu gibi itsa eki ca, ce, a, e eki ile24, Stamati yerine stamati,25 Palya Patra yerine Balya Badra26, Vlaho yerine Ulaho27 yazlmaktadr. Btn bunlardan dolay Sofya Kiril ve Metodiy Ktphanesinde bulunan 1/14662 nolu defter ile Babakanlk Osmanl Arivi TT 10 nolu defter ayn defterin iki paras olduu kanaatindeyiz. Sofyadaki defter 35x14 cm, stanbuldaki defter ise 36x13.5cm ebatlarndadr. Boyda bir ve ende yarm santimi gemeyen aradaki fark ise paralanan defterin daha sonra tekrar ciltlenmesinden kaynaklanmaktadr. TT 10 nolu defterin cildinin yeni olmas da defterin sonradan ciltlendiinin bir kantdr. Ayrca iki defterin de makas filigranl olmas bu dncemizi kuvvetlendirmektedir. En son ve kesin bir kant olarak ise Nikefor Kavasilay gsterebiliriz. Nikefor Kavasila nefs-i Hulumide oturmakta ve bir mahalleye kendi adn vermektedir. Biz bu zat Babakanlk Osmanl Arivi TT10 nolu defteri 76. sayfasnda Mahalle-i Nikefor Kavasila, Nikefor el-mezkur kayd ile gryoruz. Ayn zat Sofya Kirill ve Metodiy 1/14662 nolu defterde sayfa 49=varak 24ada timar- Nikefor Kavasila, kend eer ifadesi ile buluyoruz. Yani Nikefor Kavasila nefs-i Hulumide yaamakta ve kendisi sefere katlmak grevi ile bir timar tasarruf etmektedir. Bu da Sofya ve stanbuldaki defterlerin ayn olduunun kantdr. 2.1- Defterin Tarihlendirilmesi Defterin ilk sayfas elimize ulamadndan, bu tahririn hangi il yazcs ve katip tarafndan yapldn bilmiyoruz. Ayn ekilde bir tarih de yoktur. Ancak defterdeki baz bilgilere dayanarak yaklak bir tarihe ulamamz mmkn olabilmektedir.
.H. Aleksandropoulou, (1460-1463), (2-4 . 1977), Atina 1978, s. 399. 21 N. Beldiceanu-. Beldiceanu-Steinherr, Corinthe et sa rgion en 1461 daprs le registre TT10, Sdost-Forschungen, c. XLX (1986), s.37. 22 C. M. Briquet, Les Filigranes Dictionnaire Historique des Marques du Papier des Leur Apparition Vers 1282 Jusquen 1600, c. II, Leipzig 1923, s. 237, no 3685; Bu eser 1968de cilt numaralar deitirilerek tekrar yaynlanmtr. Bk. C. M. Briquet, Les Filigranes Dictionnaire Historique des Marques du Papier des Leur Apparition Vers 1282 Jusquen 1600, c. I, Amsterdam 1968, s.237 ve c. III, 1968 Amsterdam 1968, no. 3685 (1459/60). 23 Makas eklinde ve 7x3 cm ebatlarnda filigranl katlar 1465 Lucquesde, 1469 ylnda Roma ve Venedikde, 1472 Venedikde, 1470-72de de Romada retilmitir. Ancak TT 10 nolu defterde kullanlan kat 1463 ylndan sonra retilmi olamaz. 24 Babakanlk Osmanl Arivi, TT 10, s. 40. 25 Babakanlk Osmanl Arivi, TT 10, s. 121. 26 Babakanlk Osmanl Arivi, TT 10, s. 142. 27 Babakanlk Osmanl Arivi, TT 10, s. 172.
20

Morann ilk idarecisi olarak Turhan Bey olu mer Beyi gryoruz. Turhan Bey, Morann fethi ile grevlendirilmi bir Osmanl aknc beyi idi28 ve Tesalyann idarecisi idi.29 Moray ok iyi tanyordu.30 mer Bey de babas ile birlikte ilk nce Tiva ve Atika blgesine aknlar dzenlemitir.31 Daha sonra ise mer Beyin babasnn grevini devrald anlalyor. mer Beyi 1455 ylnda 317.065 akelik geliri ile Trhala sancakbeyi olarak gryoruz.32 Osmanl kaytlar 1458 ylnda Atinann alnmas srasnda mer Beyi Morann idarecisi olarak zikrederler.33 1458 ylnda Osmanl Devleti ile Mora despotlar arasnda yaplan anlamaya kar Moral yerel idareciler ve Arnavutlar isyan etmi ve Osmanl Sultan II. Mehmet Moraya tekrar sefer dzenlemek zorunda kalmtr. Bizans kaynaklarna gre bu isyana Mora idarecisi mer de katlm ve grevine bundan dolay son verilmitir.34 merden sonra Mora idarecisinin kim olduu sorusunun cevabn Chalkokondylesin daha sonra bir anlamazlktan dolay isyan eden Tesalya eparh mer ile savat ve ok uzun zaman gemeden vasileos (sultan) meri grevden azlederek idareyi Gelibolu eparh Zaganosa verdi cmlelerinde buluyoruz.35 Ancak Zaganos Paann 1460 ylndaki Mora seferi srasnda Sandamirinin alnmas srasnda fkhn kurallarna uymayarak halka ar sert davranmasndan dolay II. Mehmet tarafndan grevden alnm ve yerine Hamza atanmtr.36 Fakat Hamzann da teslim olan bir ehri talan etmesi yznden II. Mehmet onu da grevden alarak tekrar Zaganosu Mora idarecisi olarak atamtr.37 Kaynaklarda 1463 ylna gelinceye kadar Elvan olu Sinan Beyden baka birini Mora idarecisi olarak gremiyoruz.
Fr. Giese, Die Altosmanische Chronik des Askpasazade, Leipzig 1929, s. 115-116; N. Atsz, Osmanl Tarihleri, I, stanbul 1949, s. 180-181.Bir gn Sultan Murad Han Gazi eyidr: Turhan karun (arun) gelsn der, vardlar, Turhan kardlar. Geldi. Sultan Murat Han Gazi eyidr: Turhan bu Germe hisar ki Morann azdr. An ne suretle almak gerek bana haber ver dedi.....Ve Turhan Beyi sanca ile nce gnderdiler. Onun in ki ol Germe taraf onun ucuydu. 29 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, ne.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 95. Tesalya ephar Turhan, Vasileosa gnderilen haberleri alp Moraya sefer dzenledi. 30 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, ne.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 118. Sonra ordusunu ikiye blerek, Tesalyann beyi ve Trkler arasnda Moray en iyi bilen, Turhan askerlerin bir ksm ile birlikte bin kadar yenieri vererek Morann ortasna gnderdi. 31 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, ne.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 92. Turhann olu mer Tesalya ordusunu alarak Tivaya ve Atikaya sefer dzenledi, talan edip ok ganimet toplayarak akn etti. 32 Babakanlk Osmanl Arivi, Maliyeden Mdevver 10 nolu defter, vrk. 1b. 33 bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. . Turan, Ankara 1954, vrk. 126; bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. . Turan, Ankara 1957, s. 124. Mezbr makamda leker-i mansr rm idb tururken, Turhan-ol mer beden ki mamre-i Moranun vlisiydi, berd-i sad irdi, mezkr krenn mehr ehirlilerinden Asine didikleri kalanun ki hkemy-i kudemy-i Yunanun mekndr, fethi haberin virdi. 34 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, ne.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 214. Bu isyana birileri merin katldn syledi. Daha sonra haber sratle vasileosa (sultana) ulat; O, merin Moradaki idaresine son vererek yerine gemek zere idareci gnderdi. 35 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, ne.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 226. 36 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, ne.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 235. Vasileos (sultan) anlamalara uydu ve esir alarak oradan ayrld ve Aigionda ordugah kurdu. Orada Tesalya ve Mora eparh Hamzay brakt. Sandamerion baarszlndan dolay Zaganosu grevden azletmi ve onu (Hamza) tayin etmi idi. 37 Bunlar renen vasileos (sultan), Hamzay grevden azletti ve hemen Zaganos, Tesalya ve Mora eparh ve arhontu tayin edildi. L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, ne.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 236.
28

Moraya ait en eski defterde Mora sancakbeyi olarak Elvan olu Sinan Bey kaydedilmektedir.38 Sinan Bey hakknda batl kaynaklarda her hangi bir bilgiye rastlamyoruz. Fakat Osmanl kaynaklar Elvan olu Sinan Bey hakknda bize bilgi sunmaktadr. Bu kaynaklarn banda Akpaazade, Neri, Tursun Bey ve bn Kemal gelmektedir. Akpaazade tarihinde 1460 ylndaki Moradaki olaylar anlatlrken Mahmut dahi bu tarafta yrd Germe hisarna yakn vard. Ol zamanda Morann sancakbeyi Elvan be olu Sinan Be idiifadesi ile Sinan Beyin ad geer.39 Neride Akpaazadenin ifadelerini tekrarlayarak 1460 Mora seferi esnasnda Mahmut paa dahi Germe hisarna yakn varcak, ol zamanda Mora sanca bei Elvan Beyolu Sinan Bey idi demektedir.40 bn-i Kemalde 1460 ylnda Moraya yaplan sefer esnasnda Sinan Beyden Elvan Bey-ol Sinn bein ki Mora Sanca ana virilmidieklinde bahsedilmektedir.41 Bu Osmanl kronii 1460 ylndaki II. Mehmetin Mora seferini anlatrken Mora sancak beyinin Elvan olu Sinan Bey olduu konusunda hemfikirdirler. Tursun Bey tarihinde 1463 ylndaki Osmanl-Venedik sava srasnda Sinan Beyin Mora sancak beyi olduu Elvan Be-ol Sinn Be-ki sanca- Mora anun taht- yedinde idiifadesi ile teyit edilmektedir.42 Ayrca bn Kemal de 1463 ylndaki Osmanl-Venedik savanda Mora sancak beyi Sinan Beyin gsterdii faaliyetleri teferruat ile anlatmaktadr. Burada Sinan Beyin soyu hakknda da bilgi verilmektedir. Buna gre Sinan Beyin atas, Sultan elebi Mehmetin anigir basdr ve ii gc gaza olan gngrm birisi idi.43 Bu kaytn dnda da Sinan Beyin soyu hakknda herhangi bir bilgiye sahip deiliz. Osmanl kroniklerinden anlalaca gibi 1460 ylnda Morann Osmanl egemenliine gemesinden sonra 1463 ylna kadar Mora sancakbeyi Elvan olu Sinan Beydir Defterin 1463 ylnn yazndan nce yazlm olmas gerekmektedir. nk 1463 ylnda 16 yl srecek olan Osmanl-Venedik sava balayacaktr.44 Oysaki defterimizde Osmanl ve Venedik ilikilerinin iyi olduuna dair kaytlar vardr. rnein Arkadiya nahiyesinde bulunan bir dalyan iin u kayt mevcuttur: Talyan 1, 360 (ake), minha hisse-i hassa-i ruba 90, hisse-i Venedik-270, evvelden 3 hissesini Venedik tasarruf ede gelmi.45 Yani bu dalyann gelirinin drtte biri Osmanllar tarafndan kullanlrken, eskiden burann sahibi olan Venediklilerin haklar korunarak drtte lk geliri Venedike braklmaktadr. Venediklilerle ilikilerinin iyi olduuna dair dier bir kaytta ise Mezraa-i Palaa ki aslnda Frenk elinde imi. Ama mezkr kylnn zarureti olduu in anlara ekinlik virildi.46 Bundan dolay defter 1460 ylnn sonu ile 1463 yl arasndaki bir tarihte tutulmu olmaldr.

Babakanlk Osmanl Arivi, TT 10, s. 40. Fr. Giese, Die Altosmanische Chronik des Askpasazade, Leipzig 1929, s. 144;N. Atsz, Osmanl Tarihleri, I, stanbul 1949, s. 200-201. 40 Mehmet Neri, Kitb- Cihan-nm, yay. F. R. Unat-M. A. Kymen, c. 2, Ankara 1987, s. 734-735. 41 bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. . Turan, Ankara 1954, vrk. 166; bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. . Turan, Ankara 1957, s. 162. 42 Tursun Bey, Trh-i Ebl-Feth, Haz. M. Tulum, stanbul 1977, s. 131; Tursun Beg, The History of Mehmed the Conqueror, yay. H. nalck-R. Murphey, Chicago 1978, s. 113b. 43 bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. . Turan, Ankara 1954, vrk. 256258; bn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. . Turan, Ankara 1957, s. 246247. 44 S. Tansel, Osmanl Kaynaklarna Gre Fatih Sultan Mehmedin Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, Ankara 1953, s. 197. 45 Babakanlk Osmanl Arivi, TT 10, s. 94. 46 Babakanlk Osmanl Arivi, TT 10, s. 180.
39

38

Defteri tarihlendirmekte bize yardmc olan dier bir kayt ise Zeamet-i Sandamiri, zaimmi, brahim veled-i sa Bey bin Pavlo Kurdik ifadesidir.47 Burada ifade edilen Pavlo Kurtiki ve olu sa Beyin Arnavutlukta bir blgeye adn verdiklerini ve byk bir blgeyi tasarruf ettiklerini biliyoruz.48 sa Beyin Morada grlen olu brahimin yan sra Yusuf adnda bir olu daha vardr. ki karde Hicri 859=Miladi 1454-55 ylnda Tesalyada Kesri blgesinde byk bir timar tasarruf etmekte ve 42.399 akelik gelir elde etmektedirler.49 Morada ise 1460-1463 yllar arasnda bir tarihte sa Beyin olu brahim tek bana Sandomiri ehrini ve nahiyesini bnyesinde barndran bir zeamete sahiptir ve 22.952 akelik geliri vardr. Kurtik ailesinin Arnavutlukta balayp Moraya kadar uzanan dirlikleri bize defterin konusunda bir fikir verdii kadar Arnavutlarn Moraya gelirken izledii gzergah da izmektedir. Bu defter genelde dier Osmanl tahrir sisteminin zelliklerini tamakla birlikte kendine has baz zelliklere sahiptir. Bu zellikleri yle sralayabiliriz. Defter Morann Osmanl topraklarna katld 1460 ylndan sonra tutulmu olmasndan dolay Moraya ait ilk tahrir defteridir. Dolaysyla Mora despotluunun son yllarna ait durumu saptamaktadr. Henz Osmanl tara sistemi tamamen yerlememitir. Ancak sistemi yretecek idari kurumlarn ve grevlilerin tayinleri yaplmtr. Henz idari ve askeri grevlilerin dnda Mslman halk Moraya iskan edilmemitir. Dolaysyla reayann tm gayr-i mslimdir. Bundan dolay halk tahrir yaplrken dini zelliklerine gre deil, etnik zelliklerine gre kayda geirilmitir. Morada youn olarak iki etnik unsura rastlanmaktadr. Bunlar Rumlar ve Arnavutlardr. 2.2- 1461-1574 Yllar Arasnda Dimitsanann Tarihi 1461-1574 yllar arasnda Dimitsanann tarihi Osmanl tahrir defterine dayanlarak incelenecektir. Bu defterler, Osmanl Babakanlk Arivinde muhafaza edilen TT 10, TT 446, TT 560 nolu defterlerdir. lk defter 1461 ylnda II. Mehmet dneminde tutulurken ikinci defter 1520-1566 yllar arasnda hkm srm olan Kanuni Sultan Sleyman dneminde kaleme alnmtr. Son defter ise, 1566-1574 yllarnda hkm srm olan II. Selim dnemine aittir. Osmanllar, Dimitsanay Mora Despotluundan bir ky olarak devralmlardr. 1461 ylnda tutulan ilk defter adeta Bizans tan Osmanlya geiin saptand durumu gstermektedir. 1461 ylnda Dimitsana Mora mirlivas Elvanolu Sinan Beyin hassna bal bir ky olarak Osmanl idari sistemine balanmtr. Moradaki ilk idari sistem on yedi nahiyeden oluan ve ayn ad tayan bir livadan ibarettir. Bu nahiyeler Vostia, Hlumi, Vumero, Kirevukor, Arkadiya, Leondar, Korintos, Balya Badra (Paleia Patra), Kalavrita, Minhalu, Bezenik, Kalandria, Sandomiri, Grebena, Aya lya, Gardiko ve Mistradr. Dimitsana ise Leondar nahiyesine bal bir ky olarak kaydedilmitir. 1461 ylnda Dimitsanada 142 hane, 31 mcerred (yetikin bekar) ve 13 bive (dul) bulunmaktadr. Osmanl tarihinde hane tabiri genelde bir ift kzn srp (topran verimliliine gre 40-120 dnm arasnda deiebilir) bir ailenin geimine yeterli olan toprak ve onun zerinde genelde be kiiden olutuu farz edilen aileyi kapsamaktadr. Dolaysyla Dimitsanada 142 hanede 710 kiinin yaad kabul edilebilir. Bununla birlikte topra olan,
Kirill ve Metodiy 1/14662, s. 14=vrk. 6b. H. nalck, Hicr 835 Tarihli Sret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1954, s. 85. Vilayet-i Pavlo Kurtik, timar- sa Bey, veled-i Pavlo Kurtik. 49 Babakanlk Osmanl Arivi, Maliyeden Mdevver 10 nolu defter, vrk 212a Timar- brahim ve Yusuf evlad- sa Bey veled-i Pavlo Kurtik, mterek tasarruf edb, ikisi bile eerler.
48 47

ancak evli olmayan yetikin erkekler ise, hane kavramnn dnda mcerred ad altnda birey olarak kaydedilmilerdir. Daha nce bir hanenin paras olan, fakat kocas ldnden dolay dul kalan ve toprak sahibi olan kadnlar ise bive ad altnda kaydedilmilerdir. Dolaysyla 1461 ylnda Dimitsanann nfusunun 31 mcerred ve 13 bive ile birlikte toplam 754 kii olduunu syleyebiliriz. Bu rakamn bir ky iin hem dneminde hem de blgesinde ok olduu sylenebilir. rnein Dimitsanann evresinde yer alan Kokkora 9 haneden oluurken Struza ise 16 hanelik bir kydr. Buradan karlacak olan sonu, Dimitsanann kasaba olmaya hazr bir nfusa sahip blgesinin merkezi durumunda byk bir ky olduudur. Dimitsanada 1461 ylnda yaayan 142 hanenin bazlarnn birbirleriyle akraba olduu ve gerek manada Dimitsanada 79 ailenin yaadn syleyebiliriz50. Bu aileler liste halinde alfabetik sraya gre aada gsterilmitir.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Andropulo Armongavli Atanas Ayopulo Benato Bezarmo Diminoyanni Frakla Gavra Gavrilopulo Hartofilka Hlorilopulo lyapulo stanila stefanopulo stroniklo 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. avro vlasi Kaa Kakoliri Kalavuni Kalos Karayanni Karkala Kariteno Kartopulos Karvavo Karveki Katahornos Kavrari Kavras Kervavos 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. Kolokianiti Kondoro Kondostavla Kondoyanni Kordora Kroki Kuura Kukli Kuli Laskari Lastara Likoveniotsa Lonbardopulo Malaviti Malosalis 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. Malsia Mandila Manes Manopulo Mavriki Kukli? Megalioti Miratis Muso Musto Nikola Nomikiri Nomiko Notara Papaandropulo Pavlota Peraski 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. Pertonotari Pirpoti Planidoro Plastara Platendro Raniyari Revandai Senizora Seridina Serino Simioni Tomopulo Vuara Yanako Zirona Zirvo

1461 ylnda kyn papaz olan Dimitris, Adropulo ailesinin bir mensubu olup babasnn da eskiden ayn meslei icra ettii ismin banda kullanlan papa sfatndan anlalmaktadr. Ayrca bu ailenin ekonomik durumunun iyi olduu ve Dimitsana kynde bir deirmene sahip olduklar ve ylda elli ake bu deirmen iin vergi verdikleri kaydedilmitir. Ky halkndan Kordora, Papaadropulo, Manes, Kartopulos ve Laskari ailesinin de kyn zenginleri arasnda yer aldn syleyebiliriz. nk her birinin Dimitsanada birer deirmeni vardr ve her bir aile bu deirmen mlk iin ellier ake yllk vergi vermektedirler. Bunlar arasnda Laskari lm olmasna ramen deirmen dul ei tarafndan iletilmektedir. Bir ky iin alt tane deirmenin olmas nfusu 142 hanenin zerinde dahi olsa ok gibi gzkebilir. Ancak Dimitsanada daha sonraki yzylda kaydedilmi bir resm-i bac- bazar51 yani Pazar kurulmasndan alnan vergi dediini gryoruz. Bu vergi genelde evresindeki yerleim birimlerine merkez durumundaki yerlerde kurulan pazarlardan alnr. Bu Dimitsanann evre kyler iin Pazar kurulan bir yer olduu gibi evre kylerin hububatlarnn da ilenip una evrildii deirmene sahip olduunu gstermektedir. Kydeki aileler arasnda Nomikos, Kervavos, Gavrilopulos, Kokoliris ve Notoras ailelerinin say bakmndan dier ailelerden daha byk olduu birden fazla hane kartrak deftere kaydedildiini gryoruz. Sadece bu aileler deil, kydeki btn haneler ve biveler ispene vergisi ad altnda kendi adlarna ve iledikleri topraa bal olarak devlet adna Mora livasna has ad altnda sahip olan Elvanolu Sinan Beye vergi demektedirler. Genel olarak bu vergi miktar 1461 ylnda Morada Arnavut hane ve mcerredler iin 20 ake iken Rum hane ve mcerredlerden 25 ake alnmaktadr. Bunun sebebi Arnavutlarn genelde 50 hanenin
50 51

TT 10, s. 121-123. TT 446, s. 358; TT 560, s. 28

ou zaman 20 hanenin altnda bereketsiz kk da kylerinde yayor olmasdr. Buna karlk Rumlar ise ya sahil eritlerinde yada ticaret faaliyetlerinin de yapld byk bereketli i kesimlerde kylerde yayor olmasdr. Bununla birlikte toprak sahibi bivelerden Arnavut ve Rum olup olmadklarna baklmakszn btn bivelerden 6 ake alnmaktadr. 1461 ylnda Dimitsanada kyn Rum olduuna dair herhangi bir ibare dlmemesine ramen Rum kylerine uygulanan ispene miktar uygulanmtr yani 142 hane ve 31 mcerred 25er akeden ispene vergisi demilerdir. Toplam 10447 ake vergi geliri deyen Dimitsana halk 4521 ake ispene vergisi demilerdir. Dimitsanann dedii vergi geliri iindeki ispenenin oran %43tr. Bu oran en byk gelir kaynann kendine yetebilecek kadar bir ift kzn srd topra ileyen aile olduunu ortaya koymaktadr. nk bu dnemde kas gcne dayal ziraat adeta gnmzde traktr gcne benzemektedir. Dolaysyla insan ekilebilir bol arazi iin kymetli bir ekonomik deerdir. Bu durum sadece Dimitsana iin deil, hatta Osmanl mparatorluunun dier blgeleri iin de geerli olduunu syleyebiliriz. Dimitsana kynn 1461 ylnda dedii dier vergiler ise, r-i bagat ad altnda zm balarndan, r-i hnta ad altnda budaydan r-i air ad altnda arpadan, r-i keten ad altnda ketenden, r-i koz ad altnda cevizden, r-i meyve ad altnda meyveden, resm-i hanazr ad altnda domuzdan ve resm-i hamr ad altnda araptan alnd gzkmektedir.52 Bunlar arasnda budaydan alnan 3500 akelik vergiden Dimitsanada yetitirilen en fazla rnn buday olduu anlalmaktadr. Bu rn tm vergi demesinin %33,5ini oluturmaktadr. Dimistanada dikkat eken dier bir rn ise 200 akelik keten ile 150 akelik arap vergisidir. zellikle arap vergisinin meyhane olan ve erhleemeye yz tutan yerlerde younlat bilinmektedir. 1461 ylnda 142 hane, 31 mcerred ve 13 biveden oluan Dimitsana kynn Kanuni Sultan Sleyman dnemine (1520-1566) gelindiinde yani yaklak bir asr sonra nfusunun 350 haneye53, mcerredinin de 97ye ktn gryoruz yani Dimianann nfusu 754 kiiden 1847 kiiye kmtr. Bir asrlk dnemde kye 1093 kii ilave olunmutur. Bir baka deyile Dimitsanann nfusu yz yl iinde %150 art gstermitir. Buna karlk topraa bal kii bana denen 25 akelik ispene vergisinin miktarnda deiiklik olmam ve 447 vergi mkellefi 11175 ake ispene vergisi demitir. Bununla birlikte ispenenin Dimitsanann dedii vergi geliri iindek oran %48e kmtr. Buday ve arpa Dimitsanada en ok yetitirilen rndr. Bu rnler daha nceki defterde hnta ve air adlar altnda alnmaktayken bu dnemde gendm ve cev adlar altnda alnmaktadr. Ancak 1461 ylndan farkl olarak baka hububat trleri de grlmektedir. Budayn kilesine on ake deer biilmitir. Kile imparatorluun farkl blgelerinde deiiklik gstermekle birlikte standart olarak stanbul kilesi kabul edilmektedir. Bir stanbul kilesi 24,215 kgdr54. Dimitsanallar kilesi on akeden 300 kile karl 3000 ake vergi demektedirler. Osmanl vergi sisteminde r ad altnda alnan bu vergi nakit karl ayni vergidir. Osmanllar bu dnemde rnn 1/8ini yada 1/10unu vergi olarak almaktadrlar. Bundan dolay da Arapa onda bir manasna gelen r kelimesini kullanmaktadrlar. Biz burada en kt ihtimali yani sekizde birini vergi oran olarak kabul edersek bu Dimitsanada ylda 2400 kile budayn yetitii manasna gelir. Bunun da kilogram karl yaklak 58000 kg yani 58 ton buday demektir. Bu dnemde Dimitsanada darnn da yetitirilmeye balandn ve vergi alndn gryoruz. Ayrca hayvanclkta kullanlan ottan giyah ad altnda ve hayvan yemi olarak da kullanlan yulaftan alef ad altnda vergi alnmaktadr. arap iin hazrlanan zm suyundan ire ad altnda vergi alnmaktadr. irenin lei ise merdedir. Medrenin kilogram karl ise 10kgdr. Bir medre 20 akedir ve Dimitsanada elli medre iin 1000 ake vergi
TT 10, s. 123. Tt446, s.356 54 An Economic and Social History of the Otoman Empire, 1300-1914, ed. by H. nalck D. Quataert, Cambridge 1994, s. 990.
53 52

denmektedir. Asiyab ad altnda geen deirmenlerin says ise altdan ona kmtr. Bir yl tam olarak alan bu deirmenlerden altm ake vergi alnmaktadr. Ayrca bu un deirmenlerinin yanna drt adet de kebe ad altnda kuma ileyen asiyablar (atlyeler) vardr. Kebe deirmenlerinden ylda kanun gerei on be ake vergi alnmaktadr. Hayvanclk rnlerine ise kvvare ad altnda arclk ilave edilmitir. Daha nce grlemeyen bir rn de harir ad altnda ipekten alnan vergidir. l birimi lidredir. Bir lidre 133 dirhemdir. 1 dirhemin de yaklak 3 gram olduu bilinmektedir. Yani 1 lidre yaklak 400 gramdr. Dimitsanada bir lidre ipein deeri 60 akedir. Ylda yaklak 24 kilograma yakn ipek retilmektedir. Kanuni dnemine ait 446 nolu tapu tahrir defterinde Dimitsanaya ait grdmz nemli bir zellik ise, burada bir baruthanenin kurulmu olmasdr.55 Dimitsanann baz sakinleri Muton, Anabolu, Patra ve Karitena kalelerine barut retmektedirler. Bunlardan Dimo Lobrila, Yorgi Gavra, Manol Gavra, Yorgi Anigto, Panayoto Lobera, Yoti Mitroti Gavra adl Dimitsana sakinleri Muton kalesine 26ar vukiye barut vermektedirler. Vukiye okka manasna gelip bir okka yaklak 1,3 kgdr yani 26 vukiye yaklak 33 kilogram gelmektedir. Bu hizmetin karl olarak olaanst durumlarda alnan vergilerden ve ispeneden bu kiiler muaftrlar. Ayn ekilde Yani Filipo, Dimo Karkala, Nikola Dimoyanni, Yanni Plastro, Divra Pano, Kavalari birader, Yanni Karkala, Yani Lombardopulo, Yanni stefanopulo, Tetoki Vuara, stemati Lombardopulo adl ahslar da yine Muton kalesine barut vermektedirler. Nikola Palasira, stemati Palasira, stemati Kasa, stemati Moskito, Aleksandro Gavra, Dimo Birmo adl Dimitsana sakinleri ise Anabolu kalesi iin 25er vukiyye barut vermektedirler. Yani Birmo, Dii Lubara, Mihal Eflako, Yanni Nikola Sergopulo, Yorgi Yanni Sergopulo adl Dimitsana sakinleri de on beer vukiye barutu Patra kalesine vermektedirler. Todoro stefanopulo, Mihal Vuara, Aleksandro velede (Mihal Vuarann olu) adl ahslar ise Patraya bal yeni yaplan kaleye on beer vukiyye barut vermektedirler. Nikola Nikefor, Nikola Kutulo, Nikola Karkala, Doti Karkala, Moni Kaiya, Yorgi Karkala, Todoro Karkala, Aleksandro Gavra adl Dimitsanallar Patra kalesine 26ar vukiyye barut verirken Kumono Simioni, Yorgi stanapulo, Yanni Lumi, Dorzi Lombarkopulo adl kiiler ise Karitena kalasna yllk olarak onikier vukiye barut teslim etmektedirler. Yanni Gavriyanopulo, Andoniko Gavra dier barut retip kaleye teslim eden Dimitsanallar gibi padiah emriyle yardmc askeri manasnda msellem ad altnda kayd edilmiler, ispeneden ve her trl olaanst vergiden muaf tutulmulardr. Moraya ait bu makalede kullanacamz son defterimiz 1566-1574 yllar arasn kapsayan II. Selim dnemine aittir. Bu dnemde Dimitsanann dedii vergi Kanuni dneminde 23300 ake iken II. Selim dneminde 35500 akeye kmtr.56 Buna karlk hane saysnda bir gerileme sz konusudur. Hristiyan olarak 168 hane ve 137 mcerred kaydedilmitir. Bu nfus azalmasndaki sebeplerden birisi Dimitsanada barut retimi iin baz sakinlerin msellem ad altnda yardmc askeri snfa dahil edilmeleri ve ispene deyen ky halk nfusundan dlmeleridir. Bu durumu ad geen kiilerin babalar da msellem olup kendileri de her yl Karitena kalesine barut verirler eklinde yazlan ifadelerden anlamaktayz. Ayrca nedenini bilemediimiz bir sebeple ok ksa bir dnemde nfus miktarnda azalma sz konusudur. Bunun nedeni 1571 yl iinde Akdeniz dnyasnda yaanan Kbrsn fethi ve nebaht deniz savalaryla ilgisi olabilir. Fakat bunu kantlayacak herhangi bir kanta u ana kadar ulaabilmi deiliz. Ancak bu dnemde Dimitsanann kentsel olarak bydn gsteren bir gelimeye de rastlyoruz. Bu gelime Dimitsana ky iinde iki tane mahallenin ortaya kmasdr. Bu mahalleler Zatuna ve Paleohor adlarn tamaktadrlar. lk mahallede 15 hane ve 2 mcerred
55 56

TT 446, s. 356-357 TT 560, s. 27.

yaarken, ikincisinde ise 33 hane ve 5 mcerred yaamaktadr. Kalanlar ise Dimitsanann merkezinde kaydedilmitir. Dimitsanada daha nce rastlamadmz dier bir zellik ise ilk defa olarak Dimitsanada Mslman sakinlerin grlmesidir. Saylar sadece 3 olan bu Mslmanlar Hzr bin (olu) Mustafa, Ahmet bin Abdullah, Yusuf bin Abdullah isimlerini tamaktadrlar. Bu Mslman kiiden ikisinin genelde Osmanl kayt sistemi geleneine uygun olarak sonradan Mslman olan kiilerin baba adlarna verilen Abdullah isminin kullanlmas onlarn Dimitsanann eski sakinleri olduu fikrini uyandrmaktadr. Dier bir zellik ise, bu Mslmann ift ad altnda kendilerine ait topraklarnn olmasdr. Bu durum yine daha nce grmediimiz bir ekilde says bir de olsa bir gayr-i mslimin batina ad altnda Mslmanlar gibi toprak sahibi olmasdr. Dimitsanann bu dnemde barutcu aileri ise Muton kalesi iin Arsubata, tilipoti, Manes, Plastan, Gavra; Karitena kalesi iin Manes; Anabolu kalesi iin Mavra, Androni Moreni Ardiye, Vuara; Patra kalesi iin Sergopulo, Anbari, stroniklo, Kondoyannidir. Dimitsanann 1461-1574 yllar arasndaki gelir ve nfus art tablosu Gayr-i Mslim Hane Mcerred Bive Batina Mahalle Mslim Hane Hasl 10447 Aka 23300 Aka Yl: 1461 142 31 13 Yl: 1520-66 350 97 Yl: 1566-74 168 137 1 Zatuna Paliohor 3 35500 Aka

Yukardaki tablodan da anlalaca gibi yaklak yz yllk bir srete Dimitsanann nfusu 1461 ylndan 1574 ylna kadar bir geliim gstermektedir. Bu geliim vergi gelirlerindeki artta kendini daha net olarak hissettirmektedir. Vergi geliri, yaklak buuk kat art gstermitir. Bu artn 16 yzylda Akdeniz dnyasnda grlen genel nfus ve ekonomik gelimeye bal olduu kadar sadece Moraya deil tm imparatorluk topraklarna hakim olan Pax Ottomana ile de ilgili olduu anlalmaktadr.

Ekler A Dimitsna ile lgili Belgelerin Transkripsiyonu TT 10 Varak 157/121 Karye-i Dimiana, hassa-i mirliva 1- Papa Dimitri Papa Andropulo, Yorgi biraderi o, Mavriki Papa Andropulo, Yorgi biraderi o, Nikola Kervavos?; 2- Yorgi birader-i o, Tetoki birader-i o, Pavlos Kervavos, Nikola Revandaia, Teodoris Revandaia; 3- Yanni birader-i o, Manol Peraski, stimati Kalokianiti, Yorgi Kondoro, Yanni veled-i o;

4- .., Dimitri birader-i o, Yorgi veled-i o, Tetoki avro, Teodoris Kavras; 5- Yani lyapulo, Nikola veled-i o, Petro lyapulo, Manol Benato, Teodoris veled-i o; 6- Manol Plastara, stimad birader-i o, Yorgi Plastara, Yorgi Benato, Mihal Nomiko; 7- Mavriki Kukli, Nikola Kaura, Hristofora veled-i o, Dimitri stefanopulo, Manol birader-i o; 8- Tetoki Vuara, Mihal Kavra, Kosta birader-i o, Anaginos Nomikos, Nikifor Nomiko; 9- Yorgi Andropulo, Vasil Malaviti, Kondostavla Manes, Yani Manes, Tetoki veled-i o; 10- Petros Benato, Yanni Vuara, Manol Pertonotari, Tetoki Nomiko, Anagnosti Frakla; 11- Yanni Kondoyanni, Petros Karvavos, Teodoris Karkala, Yanni birader-i o, Mihal Notara; 12- Manol veled-i o, Vasil Senizora, Nikola birader-i o, Teodoris Nomikos, Manol Katahornos; Varak 122 Tetimme-i karye-i Dimiana, el-mezkur. 1- ., ., Tetoki birader-i o, Dimitri ..pulo, Manol ..; 2- , Nikola birader-i o, , Mihal Karayanni, .; 3- Nikola birader-i o, Kosta Gavrilopulo, Yorgi Gavrilopulo, Yorgi Musto, Teodoris veled-i Musto; 4- Dimitri Tomopulo, Tetoki veled-i o, Petro veled-i o, Vasil Kavrari, .; 5- Yanni Kariteno, Vasil Gavrilopulo, Aleksi Gavrilopulo, Vasil Gavrilopulo, Mihal Gavrilopulo; 6- Dimitri Gavilopulo, Yanni Muso, Nikola Platendro, Yanni Kakoliri, Teodoris Kaas; 7- Mihal Malosalis, Nikola Kroki, stimadi Zirvo, Aleksi stroniklo, Teodoris ..; 8- Yorgi Armongavli, Papas Zirvo, Teodoris veled-i o, Anagnos Serino, Leo Zirvo; 9- Teodoris Simioni, Yorgi Simioni, Yanni birader-o, Yanni Simioni, Yanni Raniyari; 10- Teodoris Atanas, Yanni veled-i o, Leo Megalioti, Nikola Gavrilopulo, . Pirpoti;

11- Yorgi stanila, Dimitri vlasi, Yorgi vlasi, Dimitri Lonbardopulo, Nikola Gavra; 12- Manol veled-i o, Yorgi veled-i o, Yanni veled-i o, Teodoro stefanopulo, Tetoki birader-i o; 13- Mihal Lanbardopulo, Mihal Diminoyanni, Tetoki Kalavuni, Diakomi Mandila, Mihal Kakoliri; 14- Pavlo Megalipoti, Mihal Atanas, Sani Armongavli, Teodoris Megalioti, Yanni Kalos; 15- Dimitri Dimoyanni, Leo hi-i o, Teodoris Kartopulos, Manol hi-i o, Yanni hi-i o; 16- Androniko Dimoyanni, Nikola Notara, Nikola Karvavo, Yorgi Kukli, Yorgi Nikola Mcerredan 17- Manopulo, Nikola ., Yanni Papaandropulo mcerred, Andria Ayopulo mcerred, Sani Lastara mcerred; 18- Yanni Kavra, mcerred, Mihal Nomiko mcerred, Leo Manes mcerred, stimati Yanako mcerred, Yorgi Vuara mcerred; Varak 123 Tetimme-i karye-i Dimiana, el-mezbur, hassa-i mirliva 1- . Katahornos mcerred, Olos Pavlota mcerred, Tetoki Armogavli mcerred, Tetoki Kaa mcerred, Mihal Miradis mcerred; 2- Pavlos Kakoliri mcerred, Yorgi Kariteno mcerred, salmo Hlorilopulo mcerred, Nikola Gavrilopulo mcerrred, Yani ..pulo mcerred; 3- Kosta Kuli mcerred, Mihal Planidoro mcerred, Leo Kokoliri mcerred, Nikola Malosalis mcerred, Teodoris Karveki mcerred; 4- Dimitri stroniklo mcerred, Yorgi Simioni mcerred, Tetoki Simioni mcerred, Yorgi Megalipoti mcerred, Nikola Armongavli mcerred; 5- Mihal Pirpoti mcered, Sevani Pirpoti mcerred, Dimitri Kondoyanni mcerred, Bive-i Yanni Karkala, Bive-i Hartofilka; 6- Bive-i strato Bezarmo, Bive-i Tomayiri Laskari, Bive-i Likoveniotsa, Bive-i Zirona, Bive-i Seridina; 7- Bive Manita, Bive-i Nomikiri Tetoko, Bive-i Dimitri Nomiko, Bive-i Manol Nomiko, Bive-i Teodoro Malsia 8- Bive-i Kavas Pertonotari;

Hane 142 Mcerred 31 Bive 13 Hasl An ispene r-i bagat r-i hnta r-i air r-i koz r-i meyva Resm-i hanazr Resm-i hamr r-i ketan 10447 4521 1120 3500 548 82 15 4 150 200 asiyab 1 resm asiyab 1, resm asiyab 1, resm asiyab 1, resm asiyab 1, resm asiyab 1, resm 50 50 50 50 50 50

Mlk-i Papa Dimitri Papa Andropulo der karye-i mezkur, Mlk-i Yorgi Kordoro, der karye-i mezkur, Mlk-i Tani Papaandropulo, der karye-i mezkur, Mlk-i Kondostavla Manes, der karye-i mezkur, Mlk-i Bive-i Tomayiri Laskari, der karye-i mezkur, Mlk-i Todoris Kartopulos, der karye-i mezkur,

TT 446 Varak 353 Karye-i Dimiana, tabi-i Karitena Hane 350 Mcerred 97 Mselleman Barutgah- karye-i Dimiana Dimo Lobrila, Yorgi Gavra, Manol Gavra, Yorgi Anigto, Panayoto Lobera, Yoti Mitroti Gavra Mezkurlar Muton kalesine yirmialtar vukiye barut- siyah vermekle cizyeden ve ispeneden ve avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellem olmak iin emr-i hmayun verilmeyin defter-i cedide kayd olundular. Yani Filipo, Dimo Karkala, Nikola Dimoyanni, Yanni Plastro, Divra Pano, Kavalari birader, Yanni Karkala, Yani Lombardopulo, Yanni stefanopulo, Tetoki Vuara, stemati Lombardopulo Mezkurlar Muton kalesine yirmialtar vukiye barut- siyah vermekle cizyeden ve ispeneden avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellem kayd olundular. Nikola Palasira, stemati Palasira, stemati Kasa, stemati Moskito, Aleksandro Gavra, Dimo Birmo Mezkurlar Anabolu kalesina yirmibeer vukiye barut- siyah vermekle cizyeden ve ispeneden ve avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellem olmak iin emr-i hmayun verilmein defter-i cedide kayd olundular. Yani Birmo, Dii Lubara, Mihal Eflako, Yanni Nikola Sergopulo, Yorgi Yanni Sergopulo Mezkurlar Balyabadra kalesina onbeeri vukiye barut- siyah vermekle cizyeden ve ispeneden ve avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellem kayd olundular. Todoro stefanopulo, Mihal Vuara, Aleksandro velede Mezkurlar Balyabadra kalesna tabi Burgaz- cedide onbeer vukiye barut- siyah vermekle ispeneden ve avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellem kayd olundular. Ellerinde olan emr-i erif zere. Nikola Nikefor, Nikola Kutulo, Nikola Karkala, Doti Karkala, Moni Kaiya, Yorgi Karkala, Todoro Karkala, Aleksandro Gavra Mezkurlar Balyabadra kalesna yirmialtar vukiye barut- siyah vermekle cizyeden ve ispeneden ve avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellem kayd olundular. Ellerinde olan emr-i erif zere. Kumono Simioni, Yorgi stanapulo, Yanni Lumi, Dorzi Lombarkopulo

Karitena kalasna sal be sal onikier vukiye barut- siyah virmein artyla cizye ve ispene ve tekalif-i mezburuden msellem olduuna ellirinde emr-i hmayun . Msellem kayd olundular. Yanni Gavriyanopulo, Andoniko Gavra Mezkur zimmiler Hasl 23300 spene 11175 Resm-i giyah 1300 Gendm, keyl 300 kymet 3000 Cev keyl 100, kymet 600 Cavdar 100 kymet 600 Erzen keyl 50 kymet 300 Alef keyl 30 kymet 130 r-i ceviz keyl 10 kymet 100 ira medre 50 kymet 1000 Resm-i kar 50 r-i pirinkok 50 Ketan ve kendir 25 kymet 100 Asiyab bab 10 kymet 600 Asiyab- kebe, bab 4 kymet 60 Harir lidre 6 kymet 360 Resm-i kvvare 18 Resm-i hanazr 205 Resm-i meyhane 110 Resm-i otlak70 Resm-i meyve 30 Niyabet ve resm-i arusi 290 Mahsul-i ayr fi sene 180 Mahsul-i bac ve bazar 120 Mahsul-i cayr, karye-i Ore 340 Resm-i dnm ba timar- mselleman bab 15 kymet 60 Resm-i kurutmalk 1300 Resm-i bostan 700

TT 560 Sayfa 25 Karye-i Dimiana Mslim 3 Hane 120 Mcerred 127 Batina 1 Mselleman- kale-i Muton Yanni, Nikola velde, Todori Arsubata, tilipoti Mihal Manes, Yorgi biradere, Yanni stemati Plastan, Nikola velede, Nikola Dimoyanni Gavra, .velede Mezkurun zimmilerin ellerinde padiahmz eaze allahu ensarehu hazretlerinden hkm-i erifleri vardr ki Muton kalesine sal ve sal yz vukiye barut- siyah verb ispeneden ve avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellem olalar. Mselleman- kale-i Karitena Yorgi Nikola Manes, Lumi Manes, Mezkurun zimmiler babalar msellem olub kendler .. her birisi sal be sal Karitena kalasna yirmi vukiye barut- siayah verr. spene ve avarz divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellemlerdir. Mselleman- kale-i Anabolu Lukomozona? Manol Mavra, Androni biradere, Nikola Moreni Ardiye, Kostadin Yanni Vuara Mezkurun zimmiler Anabolu kalasna sal be sal her biri onar vukiye barut- iyah verub ispeneden ve avarz- divaniyeden muaf ve msellemlerdir. Mahalle-i Zatuna Hane 15 Mcerred 2 Mselleman- kale-i Balya Barda Yanni Nikola Sergopulo, Yorgi Yanni Nikola Sergopulo, Kiryano Yanni Anbari, Nikola Panayoto stroniklo, Yorgi biradere, Yanni Kondoyanni Mezkurun zimmiler Balya Barda kalasna yz yirmi be vukiye barut- siyah verub ispeneden ve avarz- divaniyeden ve tekalif-i rfiyeden muaf ve msellemlerdir. Mahalle-i Paliohor Hane 33 Mcerred 5 Yekun Hane-i Mslim 3, ift 3 Hane 168

Mcerred 137 Batina 1 Hasl 35500 Resm-i ift 66 spene 5100 Resm-i giyah 673 Gendm keyl 633 kymet 6330 Cev keyl 388 buuk kymet 2331 Cavdar keyl 347 kymet 2082 Erzen keyl 131 kymet 786 Alef keyl 22 kymet 88 Cevz keyl 10 buuk kymet 155 ire medre 133 kymet 3990 r-i pirinkok 135 r-i Keten ve kendir 65 kymet 260 Asiyab bab 9 fi 60 resm 540 Asiyab bab 5 fi 15 resm 275 Resm-i kar 269 r-i 15 bucuk kymet 930 Resm-i kvvare 221 Resm-i hanazr 222 Resm-i 280 Niyabet ve resm-i arus 910 Mahsul-i ayr kymet 70 Resm-i otlak 113 Resm-i kurutmalk 672 Resm-i bostan 336 Mahsul-i bac- bazar resm 300 B- Orijinal Belgelerin Fotokopisi 1- TT 10, s. 121 2- TT 10, s. 122-123 3- TT 446, s. 356-357