Professional Documents
Culture Documents
CU TO V TNH CHT
54
+ Lc tng tc gia cc ht (bao gm mnh, tnh nh hng ca cc mi
lin kt gia cc ht).
+ iu kin bn ngoi (nhit , p sut,...), i khi cng nh hng n cu
trc ca tinh th.
4.1.2. Cc h tinh th
Mng li tinh th c th coi nh c cu to bi nhng hnh hp m nh l
cc cu t ng nht (nguyn t, phn t, ion).
55
Sau y l cc mng Brave:
Tam t n t T gic
Lp phng Lc gic
4.2.Tinh th ion
4.2.1. Lin kt ha hc trong tinh th ion
a. Khi qut m hnh ion v s hnh thnh tinh th ion
* M hnh ion c hnh thnh trn c s
- Tinh th ca cc cht m nt mng ca chng c hnh thnh bi nhng cation v
anion hnh cu vi mt bn knh xc nh.
- Lc tng tc gia cc ion trn nt mng l lc ht tnh in khng nh hng.
* S hnh thnh tinh th ion
Trong nhng tinh th ion, cc nguyn t bin thnh cc ion dng hay m xen
ln nhau, v s c kt ny c c l do s ht tnh in gy nn. Khi cc nt li
56
l do cc ion dng hoc m ln lt chim gi, cc ion ny lin kt vi nhau bng
lin kt ion.
V lin kt ion l loi lin kt bn khng nh hng, khng bo ho, nn mng
li ion c c im:
+ C bn cao, cng cao.
+ Tun theo nguyn l sp xp c kht nht.
+ Tnh dn in, dn nhit km.
V d:
Trong mng tinh th ion NaCl c s phi tr bng 6. mng c s c dng hnh
lp phng. Cc ion Na+ nm tm v trung im cc cnh hnh lp phng, cc ion
Cl- nh v im gia cc mt hnh lp phng.
Nu xem cc ion cc nt mng nh nhng qu cu tip xc vi nhau th i
vi mi ion ta s tm thy mt bn knh xc nh v khng i, khi ta chuyn t trng
thi cht ny sang hp cht khc.
Cc cation c bn knh nh hn bn knh ca nguyn t kim loi tng ng.
Cc cation ni chung c bn knh ion nh hn so vi cc anion.
Cc gi tr ca bn knh theo angstrom (A0):
57
Cng thc gn ng xc nh nng lng mng li theo Kapustinxki:
z c .z a . v
U ml = 1071,5. [kJ/mol]
rc + ra
zc, za - s in tch ca cation v anion.
rc, ra bn knh ca cation v anion tnh ta A0.
v - s ion trong n v cng thc.
Vi CaCl2 th v = 3.
4.2.2. Cu trc ca tinh th ion
Do tnh khng nh hng ca lc ht tnh in gia cc ion trong tinh th ion,
nn cu trc tinh th ion v cn bn l do s tng quan gia bn knh cation v anion
quyt nh.
V d: Trong tinh th NaCl
58
Bng 4. Nhit nng chy cc tinh th ion (0C)
Cation
Anion
Li+ Na+
F- 848 995
I- 449 662
S2- - 1180
O2- 1570 -
2 220 283
Nhit nng chy cao, cho thy cc hp cht ion c nng lng ln.
59
Bng 5. Nhit dung c th ca mt s kim loi thng thng
Nhit dung ring Nhit dung ring
Kim loi ca kim loi - cp Kim loi ca kim loi - cp
o
(kJ/kg K) (kcal/kg C) (kJ/kg K) (kcal/kgoC)
60
- Trong tinh th kim loi, s nguyn t v cng ln, nn s AO cng v cng
ln. V vy, s t hp cc AO ny cng cho mt s v cng ln cc MO, v nh th
hiu cc mc nng lng s v cng nh. Khi s phn b mc nng lng gn nh
lin tc v tp hp cc mc nng lng nm st nhau c gi l di nng lng.
- Khi hiu nng lng gia cc mc phn lin kt thp nht v cc mc lin kt
cao nht cng nh trn nguyn t trong tinh th kim loi th s xy ra s xen ph cc
di nng lng.
V d:
61
Hnh 27. Mt s dng cu trc tinh th trng thi c bn
Li Be
3 2
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
3 1,2 1,2 2,3 3 3 - 1,3 1,2 1,2 1 2
Rb Sr Y Zr Nb Mo Te Ru Rh Pd Ag Cd
3 1 2 2,3 3 2,3 2 1,2 1 1 1 2
Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg
3 3 1,2 2,3 3 3 2 1,2 1 1 1 -
62
d chuyn ln cc MO t do v t c s di chuyn electron theo phng ca in
trng ngoi. l nguyn nhn ca tnh dn in ca kim loi.
- Kim loi c in tr nh, in tr kim loi l h qu s khuch tn ca electron khi
gp ion dao ng.
- Kh nng bin dng ca kim loi cho php nhng nguyn t chim v tr mi m
khng lm t lin kt. Cng do nguyn nhn ny m kim loi in hnh c nhit
nng chy thp.
4.4. Tinh th nguyn t
4.4.1. Lin kt ha hc trong tinh th nguyn t
Trong tinh th nguyn t, cc cu t l nhng nguyn t, lin kt vi nhau bng
lin kt cng ha tr. V vy tinh th nguyn t cn c gi l tinh th cng ha tr.
V d: kim cng, than ch, Sn, Ge, BN, GaAs,...
S phi tr ca nguyn t trong tinh th nguyn t thng c gi tr t 1 8.
i vi n cht trng thi tinh th, s phi tr thng bng 8 tr s th t ca nhm
nguyn t . iu ny c gii thch bi quy tc bt t. Khi , h in t thun li
v mt nng lng.
Bng 7. Ch s ph tr ca mt s nguyn t
F Be F Be F
F F
Be F Be F
63
4.4.2. Cu trc mng li kim cng
Tinh th kim cng c cu trc t din. Cc nguyn t cacbon nm tm v
nh ca t din u lin kt vi nhau bng lin kt cng ho tr. Khong cch C C
bng 1,54A0, khong cch ny bng khong cch C C ca hidrocacbon no. Cu trc
ny c lp li trong ton b tinh th kim cng. V mi nguyn t cacbon lin kt
vi 4 nguyn t cacbon gn nht nn kim cng c rt nhiu tnh cht ring.
64
Vng ha tr: L vng c nng lng thp nht theo thang nng lng, l vng
m in t b lin kt mnh vi nguyn t v khng linh ng.
Vng dn: Vng c mc nng lng cao nht, l vng m in t s linh ng
(nh cc in t t do) v in t vng ny s l in t dn, c ngha l cht s c
kh nng dn in khi c in t tn ti trn vng dn. Tnh dn in tng khi mt
in t trn vng dn tng.
Vng cm (hay min cm): L vng nm gia vng ha tr v vng dn, khng
c mc nng lng no v do in t khng th tn ti trn vng cm.
i vi tinh th cng ha tr (chng hn tinh th kim cng), cc di nng
lng ng vi MO lin kt v di phn lin kt (di dn in) nm cch bit nhau (bi
gi tr ). Vi cht bn dn hay cht cch in th di ha tr hon ton bo ha
electron, trong khi di dn in hon ton cn trng (theo gin trn).
Khi electron chuyn t vng MO ln vng MO*, th trong di dn in mi
chuyn ng t do di tc dng ca in trng ngoi.
Khc vi kim loi, cc tinh th cng ho tr do c c min cm, nn s dch
chuyn electron ln cc MO* i hi phi tiu tn mt nng lng nht nh l .
V vy, mt cht s l cht cch in, khi min cm qu rng k c khi c s
tng tc ca nng lng in, in t. Lc ny cc electron khng th chuyn ng
ln min dn.
Trong thc t, iu kin thng, mt cht c coi l cht cch in, khi
rng ca min cm c gi tr vo khong 3eV. Vi cht bn dn th rng ca
min cm nh hn.
Bng 8. rng ca min cm ca mt s nguyn t
T bng trn ta thy, kim cng l cht cch in, cc tinh th trn l cht
bn dn.
65
4.5.2. Cu trc ca tinh th phn t
Nhng tinh th ca cc kh tr l nhng tinh th phn t n gin nht v mt
cu trc. V phn t ca kh tr l phn t n nguyn t, nn cu t ca tinh th l
nguyn t hnh cu. Lc tng tc y ch l lc khuch tn khng nh hng.
Nhng tinh th phn t thng gp nht l tinh th ca cc hp cht hu c.
Do c s tham gia ca lin kt cu ni hiro nn nc c cu trc t din.
Cu trc ny c xp ln ngha l c t khi nh. V vy OoC, nc nh hn
nc.
66
Cht rn v nh hnh khng c nhit nng chy xc nh. Khi nhit tng,
tnh linh ng ca cc ht tng theo v cht rn v nh hnh chuyn sang trng thi
lng. Sut trong qu trnh nng chy, nhit lun thay i.
Trong nhng iu kin khc nhau, khi chuyn t trng thi nng chy sang
trng thi rn, nhiu n cht nh Se, S, P, cng nh nhiu hp cht nh, (c bit l
cc oxit SiO2, GeO2, As2O3,) c th tn ti dng tinh th hay dng v nh hnh.
Chng hn nh cao su, thy tinh.
Do nhiu hiu ng khc nhau, s kt tinh c th b cn tr v khi lm lnh di
nhit kt tinh, cht nng chy chuyn thnh cht lng qu lnh.
i vi nhiu cht trong iu kin qu lnh, ti mt khong nhit qu lnh,
ti mt khong nhit xc nh, nht tng nhanh dn n s ngng hon ton ca
chuyn ng tnh tin v ta c trng thi thy tinh. V mt cu trc, khi to thnh thy
tinh, cc t din [SiO4]4- trong pha lng khng chuyn v dng trt t, m tn ti trong
cht rn mt cch khng trt t, hay v dnh hnh.
Thy tinh l mt cht rn v nh hnh ng nht, c gc silict (SiO2), thng
c pha trn thm cc tp cht c tnh cht theo mun. Thy tinh thun SiO2
(cn gi l thy tinh thch anh). C hai hp cht thng thng hay c b sung vo
ct trong cng ngh nu thy tinh nhm gim nhit nng chy ca n xung khong
1.000 C. Mt trong s l s a (cacbonat natri Na2CO3), hay b tt (tc cacbonat
kali K2CO3). Thy tinh c s dng rng ri trong xy ng, lm cha (chai, l,
cc, chn, ly, tch, v.v) hay vt liu trang tr.
4.6.2. Tinh th lng
Tinh th lng l cc cht lng hu c c trt t cu trc. Tinh th lng chim v
tr trung gian gia cht lng v cht rn. Do tng tc c bit, gia cc phn t cu
to tinh th lng c sp xp theo trt t nht nh, th hin tnh d hng nh tinh th,
nhng chng li c linh ng nh cht lng.
Mt s tinh th lng (trung gian gia tinh th v v nh hnh), ngay c thy
tinh cng th hin tnh d hng nhng d hng gin on ch c cht kt tinh.
Mt s hp cht hu c c th tn ti trng thi tinh th lng. Khi nng chy,
cc cht ny tr thnh tr thnh mt cht lng c. Khi tip tc un nng, th ti mt
nhit nht nh, cht lng ny tr nn trong sut v ng thi cng tr nn ng
hng v tnh chit quang.
mng li tinh th, cc phn t ca cc hp cht trn nh hng song song
vi nhau. Khi nng chy, chng c kh nng chuyn ng t do, tuy nhin khi vn
tn ti nhng gm hng triu phn t m trong vn cn s nh hng song song
ca cc phn t. S tng tc gia nh sng v cc khu vc vi mt s phn b c
trt t v gy nn hin tng chit quang kp.
Chuyn ng tnh tin tng cng vi s tng ca nhit v ti nhit nht
nh, trt t trong cc phn t b ph v. Ti nhit ny, hp cht trn chuyn t
trng thi tinh th lng sang trng thi ng hng bnh thng.
iu kin cn thit ca vic xut hin trng thi tinh th lng l phn t ca hp
cht phi c mt dng thch hp (mch di) v phi c mt momen lng cc vnh cu
67
hay momen cm ng. Vi iu kin ny, cc phn t mi c kh nng tng tc vi
cc phn t bn cnh v dn n s nh hng song song ca chng.
68
Sc cng b mt ca cht lng ph thuc vo nng lng tng tc gia cc
phn t (hoc cc nguyn t) ca cht.
Khi un nng cht lng, lc tng tc gia cc tiu phn ca n yu i, v sc
cng b mt gim xung. nhit no , sc cng b mt bng khng, gi l nhit
ti hn.
Cht lng c khuynh hng lm gim sc cng b mt bng cch gim din
tch b mt, l nguyn nhn lm cht lng d to thnh nhng git khi cu c
ng knh khc nhau v cc git d nhp li thnh git ln.
Thi gian di ch cht lng l cng tiu th vn chuyn cht lng theo
ng ng ph thuc vo nht cht lng.
nht l tnh cht cc lp cht lng cn li s chuyn ng ca lp ny i
vi lp kia, l thng s i din cho ma st trong ca dng chy.
F = .S .
A
F l lc cn thit lm chuyn dch lp cht lng ny so vi lp cht lng kia.
S : l din tch tip xc gia hai lp cht lng.
: l hiu s tc hai lp.
A : l khong cch hai lp.
: L nht, ph thuc vo bn cht ca cc cht, khi tng nhit nht cc cht
lng u gim.
Th nguyn ca nht: khi lng/ di thi gian, trong h CGSE n
tng ng g/cm.s. n v ny gi l poaz (P) v bng lc ma st trn 1cm2, nu
nhng lp cch nhau 1cm c tc chuyn ng khc nhau 1cm/s.
nht ca cht lng khc nhau kh nhiu. Khi tng nhit , nht ca cht
lng gim, iu ny c lin quan n s gim lc tng tc gia cc tiu phn. V d,
gim ca nc khi un nng t 0 n 900C gim 5 ln.
Thng thng nhit si ca cc cht lng tng khi phn t khi ca chng
tng, v lc ny lc tng tc tng do cng tnh ca lc khuch tn.
S tng phn cc ca cc phn t dn n s tng lc nh hng v do
cng dn n s tng nhit si.
i vi cc hirocacbon c lin kt i, nhit si tng cng vi s tng ca
h lin hp, v trong trng hp ny kh nng phn cc ha tng v do lm tng lc
lin kt gia cc phn t.
69
Cc Polime thng phn nhnh gm cc phn t rt di, di ca chng vt
qu dy ca chng hng chc nghn ln.
C 2 loi cu trc polime: dng vin v dng b.
Cu trc polime dng vin: khi to thnh t cc monome, chng d b nt ra
theo ng ranh gii phn cch gia cc vin v d b ph v. Nu cc vin xp cht
hn, khi ranh gii gia chng b xi mn, th vt liu polime tr nn trong sut v bn.
Nh vy vi cu trc dng vin, nht ca dung dch cht polime rt nh.
Vi cu trc dng b: cc mch phn t ln t hp vi nhau, thu c nhng
tp hp thng, l nhng b phn t ln. iu ny xy ra l do cc phn t ln ring
r khng th co trn li thnh vin.
4.7.2. Tnh cht v ng dng.
a. Tnh cht
Vt liu polime rt ph bin trong thc t, do nhiu nguyn nhn:
- S a dng v cc tnh cht ca vt liu polime: rn v mm, n hi, do, nh,...
- Tng i d ch to thnh sn phm.
- Tng i r v d kim nguyn liu (than, du m, kh).
- Bn i vi tc dng ha hc - bn vi s n mn.
C 3 loi bin dng tn ti vt liu polime:
- Bin dng n hi,
- Bin dng n tnh cao.
- Bin dng chy.
Khi c tc ng bn ngoi ln polime th cu trc ca n c xy dng li dn
dn - c gi l s hi phc. S bin dng n hi c lin quan n s bin i gc
ha tr gia cc nguyn t trong mch polime. S bin dng chy gy ra bi s chuyn
dch cc phn t ln i vi nhau, lc ny cc polime s th hin nh cht lng.
b. ng dng
* S ho tan polime
Polime a nc: polime c cu trc mch thng c th tan hoc trng mnh
trong nc. Thuc loi ny c cc nhm c cc cha cc nguyn t O v N trong
thnh phn phn t, cc nguyn t ny to lin kt vi hidro.
lm dung mi cho cc loi polime, ngi ta s dng cc hidrocacbon:
benzen, xng, axeton, ru,...iu ny c gii thch do nhng phn t nh ca dung
mi i vo polime v gy nn qu trnh trng ln ca polime trong dung mi.
Mt s polime c nht cao v c tnh dnh cao, l do trong dung dch polime
cha cc phn t ln v tng tc mnh. Kh nng kt dnh cng cao khi tng nng
ca polime trong dung dch v khi h nhit . Dung dch polime thuc loi ny l h
v sn.
* Nu chy polime
Polime khi nu chy tn ti 2 dng: hp cht do nng v hp cht cng nng.
70
Polime do nng khi un nng b mm ra v nng chy, cn khi lm lnh chng
ha cng. Thuc kiu ny c polietylen, polistirol, capron,...chng gm nhng phn t
ln hoc phn nhnh, cc phn t ny khi un nng chng khng b khu li thnh
cu trc li.
Polime cng nng khi un nng s khng nng chy v khng ha tan, do xy
ra phn ng gia cc polime ca chng to thnh cu trc dng li. Thuc kiu ny
c nha phenolfomanehit, nha ny l c s ca bakelit, cacbolit. T chng ngi ta
ch to cc sn phm cng v bn nh: thn my in thoi, v dng c in,...
* S ha do cc vt liu
iu kin tinh khit cc polime khng c tnh n hi cao, tuy nhin c th
to polime cng c kh nng bin dng n hi cao bng cch thm vo chng nhng
cht thp phn t no y c kh nng lm tng ng thi tnh do ca vt liu. Cht
thp phn t nh th gi l cht do ha.
Cht do ha s dng c tnh c trng: nht cao, t bay hi.
Mc ch ch yu cht thp phn t khi a vo polime l h nhit thy tinh
ha ca polime, bin chng mm hn v m rng vng bin dng n tnh cao m
polime c s dng.
Chng hn: nhit thng, polivinyclorua l polime rt cng, c nhit
thu tinh ha +750C. Thm thm dibutylftalat c th h nhit thy tinh ha i
1000C v thu c vt liu c tnh mm v tnh n hi khc nhau.
* S si bt ca polime
Cc cht do xp hp thnh mt nhm cht do c bit, l nhng vt liu
tng i mi. N c s dng ch to cc toa lm lnh, cc thit b lm lnh, cc
phao tiu,...N c iu ch bng cch cho nha tng hp vo bt c, bt ny rn
li di dng t ong cha cc l nh, hoc bng cch thi kh vo cht do c
lm mm.
Trong k thut xy dng, ngi ta s dng ch yu cc cht do r t ong.
to chng, ngi ta p mt s lp giy i dng t ong. Sau tm ln bng nhng
cht nha nhn to ri bt mt u hoc c hai u bng cht do bn chc hn.
* n cc polime.
h gi thnh polime, ngi ta thm vo chng cht n: m hng, cao lanh,
mt ca,...cht n lm thay i tnh cht polime: lm gim t trng, lm tng bn.
* Cu tng ha cc polime.
Nhm mc ch l c nh cc phn t ln vi nhau nh hnh thnh cc lin kt
ha hc gia chng v chuyn thnh cht do. Qu trnh ny tin hnh khng cn cht
ph gia, nh qu trnh a ngng t gia nhng nhm chc t do ca cc phn t ln
cn. Qu trnh nh th gi l s ha cng.
V d: S lu ha cao su.
- CH = CH - - CH - CH -
+S8 Sn Sn
- CH = CH - - CH - CH -
71
* Gii thiu mt s hp cht cao phn t.
- Polietylen (PE): c dng lm cht do trong k thut in, bao b, dng dn
dng,...
- Higt density polietylen (HDPE): c iu ch t nha PE c cho thm cht chng
oxy ho, cht n nh v cht mu cn thit. c im quan trng l loi nha ny rt
do, bn ha cao.
- Polistyren: c dng lm vt liu cch in, sn xut mt s dng c quang hc,
dng c vn phng,...
- Polivinylclorua (PVC): c dng lm vt liu cch in, ng nc, vi che ma,...
- Polivinylaxetat: c kh nng kt dnh tt vo thy tinh, kim loi, g,... nn c dng
ch to sn v keo dn.
- Polimetylmetacrylat: c tnh chu nhit, chu va chm v bn c hc cao (chu
c 700 kg/cm2), nn c dng lm knh kh v.
- Polibutadien: c dng lm cao su nhn to.
- Poliamit: c dng ko t dt vi may mc. c bit dng may o cu ha.
- Poliphenolfomandehit:
+ Nu dng xc tc H+, ly d phenol, to ra novolac: c dng to sn,
vecni.
OH OH OH
CH2 [ CH2 ]
n
CH2OH CH2OH
CO NH CH2OH
72
Cu hi v bi tp
1. Hy nu cu trc v tnh cht ca tinh th? ngha ca t bo s ng? Cc mng
li Brave?
2. Hy nu cu trc v tnh cht ca tinh th nguyn t. Cho v d. Gii thch v sao
kim cng, than ch, than hot tnh u c cu to bi s lin kt ca cacbon, nhng
kim cng li c cng ln nht?
3. Hy nu cu trc v tnh cht ca tinh th phn t? Cho v d.
4. Hy nu cu trc v tnh cht ca tinh th ion? Cho v d. Khi nim v ch s phi
tr. ngha ca n trong vic gii thch bn cht ca lin kt trong tinh th.
5. Hy nu cu trc v tnh cht ca tinh th kim loi? Cho v d.
6. ng dng m hnh di nng lng gii thch mt s tnh cht vt l ca kim
loi.
7. Phn tch cc kiu mng tinh th ca kim loi so snh xc nh tnh cng v tnh
do ca kim loi. Gii thch ng dng ca n trong cng ngh vt liu kim loi.
8. So snh s khc nhau gia cht rn v nh hnh v cht rn tinh th?
9. Khi nim tinh th lng v trng thi lng? ngha ca sc cng b mt v nht.
10. Hy nu mt s ng dng thc t ca hp cht cao phn t (polime)?
73