MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr.

Hseyin BULGURCU
142

BLM-5
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER

5.1 GR
Havalandrma tesisat tasarlanrken, doru debi ve basnta seilmi bir havalandrma santralinden,
havalandrma kanal sistemiyle datlan artlandrlm hava, datm kontrol sistem elemanlar kullanlarak;
mahallerden istenilen debi, hz, at ynlendirmesi ve at mesafesine ulatrlr.

Ayrca havalandrma tesisatnn imalat, montaj ve i tesliminde hava datm kontrol elemanlar kullanlarak hava
szdrmazlk testleri, hava debisinin ayarlanmas ve hava kanal sisteminin debi ile basn dengeleme ileri yaplr.

5.2 MENFEZLER
Bir havalandrma sisteminin en son unsurudur ve mahal iinde bulunmaktadr. Menfezlerden genel olarak
beklenenler unlardr:
1. Gerekli hava debisini vermesi
2. Havann mahal iinde yaylmasn salamak
3. Rahatsz edici hava akmlar oluturmamas
4. Havay dorudan toplayc menfezlere gndermemesi
5. Grlt oluturmamas
6. Mimari tasarmn uygun olmas

Menfezler havann ak ynne gre u ekilde snflandrlabilir:

Datc ve Toplayc Menfezler: Genellikle artlanm havay mahal iine veren veya mahalden emen
menfezlerdir. Datc ve toplayc menfezlerin temel tipleri unlardr:

ift Sra Kanatl Datc Menfez: Havalandrma sistemlerinde, fleme menfezi olarak kullanlr. Kanat alar
ayarlanabilir. Duvar zerinde, yatay atlar iin tasarlanmtr. Kanala dorudan monte edilebilir. Paralel kanatl
veya zt kanatl damperlerle kullanlabilir (ekil-5.1a).

Tek Sra Kanatl Toplayc Menfez: Genellikle mahal havasn veya mahal havasnn ok kirli, ok scak bir
blmn mahalden emen menfezlerdir. Kanat alar ayarlanabilir. Kanala dorudan monte edilebilir. Paralel
kanatl veya zt kanatl damperlerle kullanlabilir (ekil-5.1b).

Kare Petek Menfez: Havalandrma sistemlerinde, emi menfezi olarak kullanlr. 12x12 mm ince petek lameller
sayesinde net emi alan fazladr, dolaysyla basn kayplar azdr. Zt kanatl damperlerle kullanlabilir (ekil-
5.1c).

Perfore Menfez: Altgen deliklere sahip menfezler olup, emme ve fleme kanallarnda kullanlabilir. Standart
olarak 22 mm-32 mm ereveli ve erevesiz olarak imal edilir (ekil-5.1d).

Menteeli Kare Menfezler: Menteeli kare petek menfezler; alpan tavan uygulamalarnda hem serbest emi
menfezi, hem de kontrol kapa olarak kullanlrlar. Gizli tavan fan-coil uygulamalarnda ska kullanlmaktadr.

Transfer (Kap) Menfezi: Kaplarda, emi menfezi olarak kullanlr. Negatif basn istenen mahallerde, emilen
havann, kaplardan alnmasna olanak salar (rnein tuvaletler, karantina odalar). Ayrca pozitif basn istenen
mahallerde, flenen havann, flenen havann, kaplardan atlmasna olanak salar (ekil-5.1e).

Yuvarlak Kanal Menfezi: Spiral kenetli hava kanal uygulamalarnda emi ve fleme menfezi olarak kullanlr.
Ynlendirici kanatlar menfez n yznden el ile ayarlanr ((ekil-5.1f).

Lif Tutucu Menfezler: zellikle ameliyathanelerde, alt emi menfezi olarak kullanlr. Hijyenik ortamlarda
kullanldndan dolay paslanmaz malzemeden yaplrlar.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
143

Fan-Coil Emi ve Mdahale Kapak Menfezi: Fan-coil nitelerinde emi menfezi olarak kullanlr. Herhangi bir
arza durumunda mdahale kolayl salar. Filtresi mevcuttur (ekil-5.1g).

ok Ynl Menfez: Yksek tavanl ortamlarda havay drt ayr yne datan sabit al menfezlerdir. 3,8 m
yksekliinden balayan ve daha yksek meknlarda kullanlr (ekil-5.1h).

Lineer Menfez: nce ve uzun menfez tiplerine verilen isimdir. zellikle fan-coil stlerinde, bilgisayar odalarndaki
ykseltilmi tabanlarda, konferans salonu, bekleme salonu gibi geni mahallerde havalandrma menfezi olarak,
yzme havuzu kenarlarnda zgara olarak ve daha birok amala kullanlrlar. Lineer grnm istenen ortamlar
iin birok elemann birlemesiyle metrelerce uzunlukta menfez elde edilebilmektedir (ekil-5.1i).

a) ift sra kanatl datc menfez b) Tek sra kanatl toplayc menfez c) Kare petek menfez

d) Perfore (petek) menfez e) Transfer (kap) menfezi f) Yuvarlak kanal menfezi

g) Fan-coil emi ve mdahale kapak h) ok ynl menfez i) Lineer menfez

menfezi
ekil-5.1 Menfez eitleri

5.3 DFZRLER (ANEMOSTAT)

Besleme havasn farl ynlerde ve dzlemlerde datan hava k elemanlarna difzr denir. Aadaki ekilde
snflandrlabilir:

Alminyum Kare Tavan Difzrleri: Teknik zellikleri bakmndan haddelenmi alminyum profilden imal edilir.
1, 2, 3 ve 4 ynl, kare veya dikdrtgen yaplabilir. Dampersiz ve zt alr damperli yaplr. Standart imalat, doal
renkte eloksalldr. stendiinde analog renklendirme, sellozik veya sentetik frn boya yaplmaktadr (ekil-5.2a).
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
144

a) Kare tavan difzrleri b) Yuvarlak tavan difzr c) ok ynl difzrler

d) Trblansl difzrler e) Dekoratif difzrler f) Girdapl (swirl) difzrler

g) Gemici difzr h) Deplasmanl difzrler i) Uzun at mesafeli difzrler

j) Jet nozullar k) Slot difzrler l) Deme girdap (swirl) difzr

m) Panel difzr n) DSW21 Difzr o) Lineer difzr

ekil-5.2 Difzr (anemostat) eitleri
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
145

Yuvarlak Tavan Difzrleri: Yuvarlak tavan difzrleri ok miktarda hava flemeye elverilidir. Havann en iyi
ekilde yaylmasn salar. Hava k sesi ve direnci dier tiplere nazaran daha azdr (ekil-5.2b).

ok Ynl Difzrler: Hem konfor hem de endstriyel alanlarda uygulamaya msaittir (ekil-5.2c).

Trblansl Difzrler: Sabit kanatl trblansl difzrler kanat yaplarndan dolay soutma uygulamalarnda
kullanlrlar. Tavan yksekliinin 2,6 - 4 m arasnda olduu meknlar iin uygundurlar. Ayrca hava debisinin
%100den %25e drld durumlar iin idealdirler. Ayarlanabilir kanatl trblansl difzrler ise, fabrikalar,
havalimanlar, tiyatrolar, bankalar, konser salonlar, konferans salonlar gibi ok yksek tavan uygulamalarnn
olduu yerlerle tavan yksekliinin 4 mden fazla olduu toplant salonlar tavan uygulamalarnda artlandrlm
havann alt noktalara ulamas iin kullanlrlar ve havaya burgu hareketi vererek ortamn homojen olarak
stlmas ve soutulmasn salarlar. Kanat hareketi elle veya servomotorla yaplmaktadr. alma scaklk
aral -10C ile + 15C arasnda olup, rn sabit ve %100den %40a kadar deien hacimsel debiler iin
uygundur (ekil-5.3d).

Girdapl (Swirl) Difzrler: Taze havann mahal havas ile sratli bir ekilde karmasn salamak iin fleme
ve toplama kanallarnda kullanlr (ekil-5.2f).

Gemici Difzrleri: Genellikle gemilerde tercih edildiinden bu adla anlrlar (ekil-5.2g).

Deplasmanl Difzrler: Yksek derecede zararl at olan fabrikalarda hava koullandrlmas bu zararl
maddelerin kullanlan blgeden uzaklatrlmas iin kullanlr. Yksek Is yklemelerin ve hafif kirlenmenin
olduu, toz ve fiber paracklarnn darya atlmas gereken durumlarda kullanlr (ekil-5.2h).

Jet Nozullar: Klima tesisatlarnda fleme kanallarnda kullanlmak zere, jet difzrler byk hacimli meknlarda
havalandrma ileminin tavan difzrleri yaplmas mmkn olmayan veya pratik olmad durumlarda uygun
zmler sunmaktadr. Uzun at mesafelerini (maksimum 25 m) yakalayabilmek ve homojen bir dalm
salayabilmek iin flenen hava scakl ile ortam scakl arasndaki farka bal olarak havann ynlendirilmesi
gerekir. Yaz aylarnda flenen souk havann insanlarn zerine direkt olarak ynlendirilmemesi ve dalmn
daha iyi olmas iin jet difzr yukar ynlendirilir. K aylarnda ise flenen scak havann daha aalara
dalabilmesi iin ynlendirme aaya doru yaplr. Jet nozullar, yataydan +30 ve -30 her dorultuda
ynlendirilebilmektedir (ekil-5.2j).

Jet nozullar mkemmel tasarm ve aerodinamik yaps ile yksek hava debilerinde bile olduka dk ses
seviyesine sahiptir. Bu zellii sayesinde sessizliin ok nemli olduu konser salonlar, tiyatrolar, mzeler gibi
byk ve ykseklii fazla olan meknlarda dahi rahatlkla kullanlabilmektedir.

Lineer Difzrler: Ynlendirici kanatlarla, dey veya yatay hava ak salanabilir. Hava miktarnn ayar, hava
akn dorultan damperle yaplamaktadr. ok blmeli difzrlerde, her blm ayr olarak ayar edilebilir.
stenildiinde; yan kapaklar ile (montajl veya ayr) bir de plenum kutusu ile verilmelidir (ekil-5.2o).

5.4 HAVA BESLEME TERMLER

Havalandrma tekniinde kullanlan menfez ve difzrler iin baz nemli terimler vardr:
At Uzakl (Difzyon yarap): Hava jetinin ortalama hznn belirli bir Vu hzna kadar dt
nokta ile menfez arasndaki yatay uzunluktur (ekil-5.3).

Dme: Belirli bir at uzaklnda, jet merkezi ile menfez yatay ekseni arasndaki dey uzaklktr
(Scak hava jetinde: Ykselme).
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
146

ekil-5.3 Menfezin hava at uzakl ve dmesi

k Hz: Jetin menfezden kndaki hava hzdr.

U Hz: Jetin ucundaki hava hz (Vu=0,15.1,0 m/s)

Zarf: Jetin belirli bir hza karlk gelen d yz (ekil-5.4).

ekil-5.4 Hava dalmndaki d zarf

Yaylma: Belirli bir u hznda jet geniliidir (ekil-5.5).

ekil-5.5 Hava jetindeki yaylma

Serbest Jet: Herhangi bir engelle karlamayan jet (ekil-5.6).

Birincil Hava: hacme girite, jeti oluturulan artlandrlm hava (ekil-5.6).

kincil Hava: Jet ile srklenen (endklenen) ortam havas (ekil-5.6).

ekil-5.6 Serbest jet, birincil hava ve ikincil hava

Tavan Etkili Jet: Tavana ok yakn ilerleyen ve tavandan etkilenen jet (ekil-5.7)
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
147

ekil-5.7 Tavan etkili jet

Ortam Havas: Yaanlan blge iindeki hava (ekil-5.8).

Ortam Havas Hz: nsanl blge iindeki ortalama hava hzdr (Vr).

Yaanlan Blge: Demeden 1,70 m (veya 1,80 m) ykseklie kadar kan, duvarlara 15 cmye kadar
yaklaan, ortam iinde insanlarn bulunduu ksmdr (ekil-5.8).

ekil-5.8 Ortam havas, yaanlan blge

Rahatsz Edici Hava Akm (Draft): Ortam havas iinde oluan, insanlar rahatsz edecek kadar
yksek hzda hava akm. Bu hz, hava scaklna bal olarak 0,20 ile 0,30 m/s arasnda deiir.

Durgun Blge: Ortam iinde hava hznn sfr veya sfra yakn olduu blge

Scaklk Fark (dT): Birincil havann, ortama giriteki scakl ile ortam scakl arasndaki fark

Kenar Oran: Dikdrtgen menfezlerde uzun kenar ile ksa kenarn uzunluklarnn oran.

Menfez Brt Alan: Menfezin d kenarlarnn evreledii tm yzeyin alan

Menfez Net Alan: Menfezin hava gei yzeyinin (veya kesitinin) alan

Koanda Etkisi: Tavan, duvar veya deme gibi dz bir yzeye ok yakn yerletirilmi bir menfezden,
bu yzeye paralel dorultuda verilen hava jeti, menfez kndan sonra yzeye yapr ve tekrar
ayrlncaya kadar bir sre yol alr. Pratikte daha ok, yksek kotlara yerletirilen duvar menfezlerinden ve
tavan ykayclarndan kan hava jetlerinde karlalan bu fiziksel olaya Koanda etkisi denir. Baz
menfez tipleri iin koanda etkisi nemlidir (ekil-5.9).
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
148

ekil-5.9 Koanda etkisi

5.5 GELENEKSEL ODA HAVA DFZYON MODELLER

yi tasarlanm bir oda hava difzyon emas artlandrlm bir odaya verildiinde, oda sakinleri iin hibir
rahatszlk salamaz. Geleneksel bir difzyon dzenlemesiyle, yaanlan blge zerine birincil hava verildiinde
oda havas veya ikincil hava ile karr. Bu ilem sonunda balangta besleme ve oda havas arasndaki scaklk
ve hz farklar, besleme havas jetini yaanlan blgeye ulatrr, scaklk ve hz oda artlarna ular.

Hava terminal cihaznn yerleimi, tipi ve boyutu; besleme jeti ve oluan oda havasnn davranlarn dorudan
etkileyecektir. Tam iklimlendirme emalarnda besleme havasnn stma veya soutma evrimi iin kullanm da
jet yrngesini ve oda hava hareket modelini deitirecektir.

TABLO-5.1 Menfez yerine bal olarak oluacak hava hareketi

MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
149

5.6 TEMEL MENFEZ VE DFZR PERFORMANS VERLER

5.6.1 At Mesafesi
Hava besleme difzrleri ve menfezleri iin veriler; genellikle at mesafesi veya zel bir jet terminal hznn
difzyon yarapna baldr. Kabul edilebilir bir terminal hz, hava terminal cihaznn tipine, artlandrlan alann
zel gereksinimlerine ve oda sakinlerine bal olarak deiir. Kritik uygulamalar iin en byk jet terminal hz
0,25 m/s olabilirken endstriyel stma sistemlerinde jet hzlar 1 m/s kadar hzlara kabilir.

5.6.2 Hava Besleme Difzrleri

Dairesel, lineer ve kare tavan difzrleri etkin ve ngrlebilir oda hava dalm salarlar. Bu difzrler iin; jet
at, jet terminal hz ve yaam blgesindeki oda hava hz arasnda gl bir iliki mevcuttur. Bylelikle veriler
difzyonun maksimum ve minimum ap ile ifade edilir ki bu da uygun ve emniyetli bir seim teknii salar.
Bir difzr tarafndan kapsanan en kk alandaki minimum difzyon ap, yaam blgesinde 0,25 m/s
ortalama hava hz salar.
Bir difzr tarafndan kapsanan en byk alandaki maksimum difzyon ap, yaam blgesinde 0,1 m/s
ortalama hava hz salar.
Veriler, odann tavanna ve 2,7 m difzrn montaj ykseklii iin verilmitir; her metre ilave montaj
ykseklii iin bir metre ekleyin.

5.6.3 Hava Besleme Menfezleri

Menfezler genelde tavana monte edilen difzrlerin hava hareket modelinden daha az ngrlebilir ve daha az
verimlidir. Buna ek olarak jet terminal hz, at mesafesi ve oda hava hareketi arasndaki iliki zayftr. Bu nedenle
veriler, belirli bir terminal hz iin at mesafesinin bir formu olarak temsil edilir. Yaam blgesine giren
maksimum jet hzn ve bylelikle kanlmas gereken konforsuzluklar belirlemek mmkndr.

5.6.4 Egzoz Hava Terminal Cihazlar

Seim genellikle maksimum grlt seviyesine veya basn kaybna gre yaplr. Birok uygulamalarda bir egzoz
menfezi hava hareketini kendisinden sadece 0,5 m civarnda etkilenir.

5.6.5 Grlt Seviyeleri

Tablo ve nomograflardaki veriler aadaki formlardan biri eklinde gsterilir:
dBA Seviyesi: Tahmin edilen maksimum grlt kriteri (dBA) dk ses gc zerine temellenmitir.
Lw dBA: Maksimum dBA ses g seviyesi
Lw NR: Maksimum NR ses g seviyesi

Kritik projeler iin kapsaml akustik analiz gerekebilir. retici firmalarn akustik el kitaplarn kullanarak birok
menfez ve difzrn oktav band ses seviyelerini hesaplamak mmkndr.

5.7 VER DZELTME FAKTRLER

5.7.1 Istma ve Soutma Scaklk Farklar (t)

Son test verileri (besleme ve oda hava scaklklar eittir) izotermal hava koullar iin sunulmutur. Bireysel
tablolar ve grafikleri, uygulanabilir stma veya soutma farklar iin dzeltme faktrleri ierir.

5.7.2 Terminal Hz (Vt)

At hzlar gereken en uygun terminal hzna uygun olarak dzeltilmelidir. Ticari projeler iin menfezler, genelde
0,25-0,5 m/s hzlar iin seilirken tavana monte edilen difzrler zel uygulamaya bal olarak 0,25-1 m/s jet
terminal hzlarnda seilirler.

5.7.3 Jet Dalm

Besleme havas olabildiince geni bir yaynmla ortama verilerek srklenme iyiletirilmelidir ve bunun
sonucunda daha kk hava terminal cihazlar seilmelidir. At mesafesi iin gerekken dzeltme katsaylar her
bir rn iin ayr nomograflar ve tablolar halinde verilmitir.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
150

5.8 TAVAN TP HAVA TERMNAL CHAZLARININ SEM

Menfez ve difzrlerin tipi ve yeri ounlukla mimari ve dier gereksinimler dikkate alnarak yaplr. ayet byle
yaplrsa performans verileri, seim sonularnn uygun olup olmadn belirlemek iin kullanlr. Eer bamszca
bir seim yaplacaksa aadaki seim verileri en uygun hava terminal cihaznn belirlenmesi iin kullanlabilir.

Genelde bir terminal cihaznn boyutlandrmas at mesafesine gre yaplr fakat her aamada akustik seviyesini
veya basn kayb deerlerinin uygunluunu dikkate almak gereklidir.

Gerekli olan menfez veya difzr tipine karar verildikten sonra, seim iin toplam hava debisi ve oda boyutu gibi
seim iin gerekli bilgiler ile birlikte, hava terminal cihaz lekli izimleri de yararl olacaktr.

5.8.1 Lineer Yarkl (Slot) Difzrler

Bu difzrler tavandan dz bir tavan yzeyi boyunca bir ya da iki ynde yatay difzyon salamak iin
ayarlanabilir. Jetin oda havasn srkledii gibi, dey dzlemde geniler ve yaam blgesine ani olarak girmesi
nlenmelidir. Aadaki tabloyu kullanarak, tavan yksekliine gre maksimum at miktar belirlenir:

TABLO-5.2 Lineer yarkl (slot) difzr iin tavan yksekliine bal maksimum at mesafesi

ok sayda lineer yarkl difzr dzenlemesinde tavan yzeyi, maksimum at mesafesine gre uygun
ekilde blnr.
Difzr ksmnn gerek uygulanabilir boyutu belirlenir.
Birim difzr debisini bulmak iin toplam hava debisini gerek difzr boyuna blerek hesaplaynz.
Maksimum at mesafesi ve difzr birim hava debisi bilgileri yardmyla seim diyagram zerinde iki
adet izgi izilir; biri minimum fleme yarapnn ve dieri maksimum fleme yarapnn zerinden
geer. Bu mmkn olan bir seim bandn ortaya karr.
En uygun seim iin genellikle ekonomi (en az sayda difzr) ile konfor (belirli bir uygulama iin ideal
oda havasn salayacak ekilde maksimum difzr kullanm) arasnda bir denge kurulmaldr.
Optimum seimde, tek yuva difzrn altna derse, gerektiinde aktif uzunluk daha sonra azaltlabilir.
Optimum seim sekiz yuvadan daha byk olduu takdirde, byle bir slot difzr dzenlemesi pratik
deildir ve daha fazla bilgi iin retici firma aranmaldr.

ekil-5.10 Yarkl (slot) difzrden yatay eksende minimum ve maksimum at mesafeleri

5.8.2 Dairesel, Kare ve Dikdrtgen Difzrler

Dairesel difzrler bir dairesel hava dalm salarken kare ve dikdrtgen cihazlar tavan etkisine bal olarak 4,
3, 2 veya 1 ynl hava ak seilebilir. 4 ynl veya dairesel ynl seimden hangisi yaplrsa yaplsn hava
aknda en yksek verim elde edilir.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
151

Aadaki tabloyu kullanarak tavan yksekliine bal olarak maksimum at mesafesi veya fleme yarap
belirlenir. Bu, hava jetinin yatay planda genileyerek dorudan yaam blgesine girmesini engeller.

TABLO-5.3 Dairesel, kare ve dikdrtgen difzrler iin tavan yksekliine bal maksimum at mesafesi

lekli bir tavan plan kullanarak maksimum at mesafesi salamak iin alan iki kere uygun karelere
blnr. Her bir alann merkezindeki bir daire veya kare difzr, imdi toplam hava akmndan kendi
orann kullanmak iin seilebilir.
Tablo ve grafikleri kullanarak tatminkr at parametresini veren difzr boyutlar belirlenir. En ekonomik
seim gerekli at mesafesine ok yakn minimum fleme yarapn salayacaktr.
Ancak en optimum seim, muhtemelen en ekonomik seim ile oda hava hareketini en konforlu salayan
seimi buluturacaktr.
ayet maksimum fleme yarapn gereken at boyundan daha kk difzr karlyorsa, odada
yetersiz hava ak ve yksek seviyede durgunluk ortaya kacaktr. Alternatif bir terminal cihaz
dnlmelidir.
Benzer ekilde minimum fleme yarap gereken at boyundan daha byk difzrden salanyorsa
muhtemelen zel hava terminal cihaz uygun deildir.
Mmknse difzr seimleri tablolarda verilen snrlar iinde olmaldr; ok dk boaz hzlarna inilen
seimlerin yaplmas zayf hava difzyonuna neden olacaktr, rnek olarak stma evriminde yksek
seviyede durgunluk ve soutma evriminde hava akm ayrmalar oluacaktr.

ekil-5.11 Dairesel, kare ve dikdrtgen difzrlerin minimum ve maksimum at mesafeleri

5.9 DUVAR TP HAVA TERMNAL CHAZ SEM

5.9.1 Lineer Menfezler

Yksek seviyede bir yan duvara veya blmeye monte edilen srekli menfezler, lineer yarkl (slot) difzrlere
benzer bir ekilde ilem grr. Menfez tavan etkisinden yararlanmak iin monte edilirse; hava dmesi riski
minimize olduu gibi bu, her zaman soutma diferansiyeli iin faydaldr. Ba seviyesinde hava akmlarn
nlemek iin, tavan yksekliine gre en fazla at mesafesi aadaki tabloda gsterilen rakamlarla snrl
olmaldr:
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
152

TABLO-5.4 Lineer menfez iin tavan yksekliine bal maksimum at mesafesi

Gerekli at mesafesi yukarda gsterilen maksimum at aarsa, odann her iki yannda havann
flenmesi ya da bir alternatif terminal cihaz kullanmay dnn.
Toplam ak debisini, maksimum kullanlabilir aktif uzunlua blerek menfez kapasitesini hesaplayn.
Belirli bir uygulama iin en uygun terminal hz belirleme; yl boyunca alan lineer menfezlerde 0,3 - 0,4
m/s terminal hz tatmin edicidir.
Seim izelgelerini kullanarak, gerekli kapasite ve at mesafesine bal en uygun zgara yksekliini
belirlenir.
Tavan etkisini artrmak, havay tavan yzeyine doru havay ynlendirmek iin ynlendirme kanatlarn
kullanmn gz nnde bulundurun.

ekil-5.12 Tek ve ift ynl yatay dzlemdeki lineer menfezler iin at mesafeleri

5.9.2 Bireysel (zel) Menfezler

Duvar tip besleme menfezleri yatay dzlemde havay tavan etkisiyle veya olmadan yayma avantajna sahiptir.
Mmkn olduunca besleme havasn yaymak iin faydal alann kullanlmas at mesafesini drr ve daha
kk menfez ve daha kk kanala dolaysyla daha verimli bir difzyona neden olur.

Maksimum kullanlabilir at mesafesi tavan yksekliine bal olarak aadaki tabloda gsterilmitir.

TABLO-5.5 Bireysel (zel) menfezler iin tavan yksekliine bal maksimum at mesafeleri
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
153

Gerekli at mesafesi yukardaki tablodaki deeri aarsa alternatif bir dzenleme semelisiniz.
Uygun menfez yerleimi sein ve bireysel menfez debisini hesaplaynz.
At mesafesine bal olarak en uygun terminal hzn belirleyin; genellikle stma/soutma
uygulamalarnda duvar menfezleri iin bir jet terminal hz 0,25 ila 0,4 m/s olarak alnabilir.
Seim tablolarn ve grafiklerini kullanarak en uygun menfez boyutunu belirleyin.
Genilik ile ykseklik oran 2:1 ile 5:1 arasndaki menfezler kare menfezlere gre daha az fleme
problemleri oluturur, nk besleme hava jetinde dme problemi daha az ortaya kar.

ekil-5.13 Bireysel (zel) menfezler iin at mesafeleri

5.9.3 Serbest Jet Uygulamalar

nceki balklarda aklanan hususlar, hava jetinin tavana yakn olarak tahliye edildii, tavan etkisinin dikkate
alnd durumlardr. Terminal cihaz herhangi bir yzeyden uzaa monte edildiinde hz dm daha ani
gerekleir ve at mesafesi azalr. Seim tablolar ve grafiklere uygulanacak dzeltme faktrnn belirlenmesi
iin aadaki tabloyu kullann (Tablo-5.6).

TABLO-5.6 Farkl terminal cihazlar serbest jet uygulama mesafeleri

Yukarda verilen bilgiler genelletirilmitir ve dzeltmeler sadece bireysel rnler iin verilen zel bilgiler
olmadnda uygulanmaldr.

5.9.4 Dikey Projeksiyon

Yksek tavan (4 mden daha byk) uygulamalar iin yksek seviyede kullanlan menfez ve difzrler hassas
dikey projeksiyon emalarnn kullanm mantkl olabilir. Benzer emalar performans verileri ve ok baarl stma
ve havalandrma emalar iin olduka dikkatli seim teknikleri gerektirir. Tam bir iklimlendirme emas ile dikey
at profili olduka deiecektir nk kaldrma kuvvetleri jet hava akm zerin olduka gl bir etki oluturur.

Bu tr fabrikalar, depolar, spor salonlar ve genel amal salonlar gibi projeler iyi bir stma evrimi iin
tasarlanmtr. Yolcular genellikle yetikindir ve daha zel konfor koullarn gerektirir nk konser salonlar ve
resepsiyon alanlar, soutma evrimi iin tasarlanm olmaldr.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
154

ekil-5.14 Yatay ve deyde serbest jet at mesafeleri ekil-5.15 Istma ve soutma uygulamalarnda
dikey projeksiyonda menfez hava aklar

Menfez seimi ve yerleimi iin aadaki yol izlenebilir:

1. Her hacme flenecek hava miktar belirlenir.
2. Her hacme konulacak menfez says ve tipi belirlenir. Bunun iin gerekli hava miktar, at iin
kullanlacak mesafe, dme mesafesi, yapnn karakteristikleri ve mimari yaklam gibi faktrler gz
nnde tutulur.
3. Menfezler oda iinde havay mmkn olduunca homojen ve dzgn olarak databilecek bir biimde
yerletirilir.
4. retici kataloglarndan hava miktar, k hz, datm biimi ve ses dzeyi gibi performans bilgilerini
kontrol ederek uygun boyutta menfez seilir.

rnek: Bir ortamdaki hava debisi 5000 m3/h ve 10 adet datc menfez kullanlacaktr. Tavan ykseklii 3 m ve
kanat alar 45 olarak ayarlanmas halinde uygun menfez boyutlarn seiniz.

zm: Her bir menfezde 5000/10=500 m3/h hava debisi der. Tablo-5.7den buna en yakn deer 500 m3/h
debili, 1000 cm2lik bir menfez seilebilir.
At mesafesi: 3 m
Dme mesafesi: 1 m
Hava hz: 2,3 m/s
Basn kayb: 0,2 mmSS

rnek: Bir iyeri havalandrma sisteminde 25 adet ift sra fleyici menfez kullanlacaktr. Her bir menfez debisi
600 m3/h, tavan ykseklii 3,5 m olduuna gre uygun menfez kesitini ve dier zelliklerini bulunuz (Kanat ayar
alar 45 olarak kabul edilecektir).

zm:
Tablo-5.7den 1000 cm2 menfez seilirse:
At mesafesi: 3,4 m
Dme mesafesi: 1,2 m
Hava hz: 0,3 m/s
Statik basn kayb: 0,6 mmSS
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
155

TABLO-5.7 Datc menfez tablosu

MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
156

TABLO-5.7 Datc menfez tablosu (devam)

MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
157

TABLO-5.8 Toplayc menfez seim tablosu

ller Faydal Hava Hzlar m/s
Alan
mm cm 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 5 6 7
100x200 140 51 77 102 128 153 179 204 255 306 357
100x250 186 68 102 136 170 204 238 272 340 408 476
150x250 280 102 153 204 255 306 357 408 510 612 714
200x250 390 143 214 286 357 428 500 571 714 857 1000
100x300 242 88 133 146 221 265 309 354 442 530 619
150x300 344 126 189 252 315 377 440 503 629 755 881
200x300 484 177 265 354 442 530 619 707 884 1061 1238
300x300 763 279 418 558 697 836 976 1115 1394 1673 1950
150x350 400 146 219 292 366 439 512 585 731 877 1023
200x350 567 207 311 415 519 622 726 830 1037 1244 1452
200x400 660 241 362 483 604 724 845 966 1207 1448 1690
250x400 856 313 469 626 782 938 1095 1251 1564 1877 2190
300x400 1042 381 571 762 952 1142 1333 1523 1904 2285 2666
400x400 1432 524 785 1047 1309 1571 1833 2094 2618 3142 3665
200x450 774 272 408 544 680 816 952 1088 1360 1632 1900
300x450 1181 432 648 864 1080 1295 1511 1727 2159 2590 3023
450x450 1842 673 1010 1346 1683 2020 2356 2693 3366 4039 4712
150x350 605 221 332 442 553 633 774 884 1105 1326 1547
200x500 837 306 459 612 765 918 1071 1224 1530 1836 2142
300x500 1321 483 724 966 1207 1448 1690 1931 2414 2897 3380
150x600 726 265 398 530 663 796 928 1061 1326 1591 1856
300x600 1609 588 882 1176 1471 1765 2059 2353 2441 3529 4117
450x600 2493 911 1367 1822 2278 2374 3189 3645 4556 5467 6378
600x600 3389 1230 1856 2475 3094 3713 4332 4950 6188 7426 8663
200x750 1284 469 704 938 1173 1408 1642 1877 2346 2815 3284
300x750 1991 728 1091 1455 1819 2183 2547 2910 3638 4366 5093
450x750 3144 1149 1724 2298 2873 3448 4022 4597 5746 6895 8044
600x750 4270 1561 2341 3121 3902 4682 5462 6242 7803 9364 10924
300x900 2456 898 1346 1795 2244 2693 3142 3590 4488 5386 6283
450x900 3795 1387 2081 2774 3468 4162 4855 5549 6936 8323 9710
600x900 5163 1887 2831 3774 4718 5661 6605 7548 9435 13322 13209
750x900 5982 2186 3279 4372 5466 6559 7652 8745 10931 13117 15303
900x900 6800 2485 3728 4971 6214 7456 8699 9942 12427 14912 17398
600x1200 6921 2530 3794 5059 6324 7589 8854 10118 12648 15178 17707
750x1200 7740 2829 4243 5658 7072 8486 9901 11315 14144 16973 19802
900x1200 9805 3584 5375 7167 8959 10751 12543 14334 17918 21502 25085
1200x1200 12976 4743 7115 9486 11958 14229 16600 18972 23715 28458 33200
Not: Hava miktar m/h
Hz m/s 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 5 6 7
St.Basn Pa 1,0 2,3 3,7 6,0 8,5 11,2 14,7 22,2 30,0 40,0
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
158

TABLO-5.9 Kare difzr (anemostat) seim tablosu

Anma ls Hava hz [m/s] 1 2 3 4 5 6 7 8 9
A mm x B mm
150 310 Hava debisi m3/h 80 160 240 320 400 480 560 640 720
At mesafesi min. 0,5 1 1,5 2 2,3 2,7 3 3,5 4
maks.[m] 0,9 2 3 4 4,5 5 5,8 6,3 7
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 11 126
225 385 Hava debisi m3/h 195 390 585 780 975 1170 1365 1560 1755
At mesafesi min. 0,5 1 1,5 2,5 2,7 3 3,5 4,1 4,8
maks.[m] 0,9 0 2,3 3 5 5,2 5,8 6,7 7,2
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 11 126
300 460 Hava debisi m3/h 345 690 1035 1380 1725 2070 2415 2760 3105
At mesafesi min. 0,5 1,5 1,7 2,8 3 3,3 3,8 4,4 5,1
maks.[m] 1,2 2,8 3,5 5,6 5,8 6,2 7,4 8 10
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 11 126
375 535 Hava debisi m3/h 540 1080 1620 2160 2700 3240 3780 4320 4860
At mesafesi min. 0,8 1,5 2 3 3,3 3,6 4,1 4,7 5,4
maks.[m] 1,5 3 4,5 6 6,4 7 7,9 8,1 10,2
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 11 126
450 610 Hava debisi m3/h 760 1520 2280 3040 3800 4560 5320 6080 6840
At mesafesi min. 0,8 1,5 2,5 3,5 3,7 4 4,4 5 5,7
maks.[m] 1,5 3 5 7 7,3 7,8 8,6 9,9 10,2
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 11 126
525 685 Hava debisi m3/h 1050 2100 3150 4200 5250 6300 7350 8400 9450
At mesafesi min 0,8 1,7 2,7 3,8 4 4,3 4,7 5,3 6
maks.[m] 1,5 3,2 5,4 7,2 7,8 8,4 9,3 10,4 11,8
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 11 126
600 760 Hava debisi m3/h 1350 2700 4050 5400 6750 8100 9450 10800 12150
At mesafesi min. 1,1 1,8 3 3,8 4,3 4,6 5 5,6 6,3
maks.[m] 1,8 3,6 5,5 7,5 8,4 9 9,9 11 12,2
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 11 126
675 835 Hava debisi m3/h 1700 3400 5100 6800 8500 10200 11900 13600 15300
At mesafesi min. 1,1 2,1 3,3 4,1 4,6 4,9 5,3 5,9 6,6
(maks.[m] 1,8 3,9 6 7,8 8,8 9,5 10,2 11,7 13
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 11 126
750 910 Hava debisi m3/h 2030 4060 6090 8120 10150 12180 14210 16240 18270
At mesafesi min. 1,4 2,4 3,6 4,4 4,9 5,2 5,5 6,2 6,9
maks.[m] 2,2 4,6 7 8,2 9,6 10,2 10,8 12,2 13,6
Statik basn [Pa] 5 17 34 60 72 84 95 110 126

rnek: Bir ortamdaki hava debisi 6400 m3/h ve bu ortam iin 8 adet yuvarlak difzrkullanlacaktr. Difzr
boyutlarn seiniz?

zm: Bir difzr iin 6400/8=800 m3/h debi bulunur. Tablo-5.10dan 800 m3/h debi ile ereve ap 300 mm ve
at mesafesi 3,3 m, basn kayb 20 Pa olan difzr seilir.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
159

TABLO-5.10 Bir firmaya ait yuvarlak difzr seim tablosu

MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
160

TABLO-5.11 Bir firmaya ait detayl yuvarlak difzr seim tablosu (detayl seim)

rnek:
Boyutlar 16 m x 8 m, ykseklii 3,10 m olan bir odada konfor artnn salanmas iin gereken hava miktar
ihtiyac 3800 m3/htr. flenen hava ortam scaklndan 8C daha souk olup 4 adet difzr kullanlacaktr.
Konfor blgesinde hava hzlar 0,25 m/syi gemeyecektir. Ortam konforu temin edecek ekilde difzr yerleim
aralklarn hesaplaynz.

zm:
1. Difzr oda tavanndaki simetrik olarak yerletirilir.
2. Difzr bana den debi V=3800/4=950 m3/htir.
3. Konfor blgesine olan uzaklk; Minimum at mesafesi L=2,0+1,4=3,4 m, Maksimum at mesafesi;
L=4,0+1,4=5,4 m bulunur.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
161

4. Tablo-5.10daki seim tablosundan 950 m3/h debi ve 3,4 m minimum at mesafesi iin en uygun l
350 mm bulunur.
5. Ayn tablodan enterpolasyon yntemi ile; Basn kayb, P=14 Pa, Ses g seviyesi, S=35 dB (A)
bulunur.
6. Tablo-5.11deki detayl seim tablosundan 350 mm l ve 3,4 m at mesafesi ve t0=8C iin
TL=0,84 C scaklk fark bulunur.

ekil-5.16 rnekteki menfez seimi ve yerleimi

5.10 HAVALANDIRMA DAMPERLER

klim blgelerine veya iklimlendirilecek olan hacimlere pskrtlen hava debileri motorlu hava damperleri aracl
ile ayarlanr. Bu damperler denek olarak seilen bir hacim iine yerletirilen bir blge ya da ortam termostat
tarafndan denetim altnda tutulur. Hava damperleri elektrik motorlar veya pnmatik motorlar tarafndan
devitebilmekte, paralel veya kart dzenli kanatlardan oluturulabilmekte ya da pnmatik krkl kanatlar
kullanlmas durumunda bu elemanlarn iirilmesi iin basnl havadan yararlanlabilmektedir. Rijid metal kanatl
hava damperlerinin grltl olmak ve kapalya yakn konumlarda slk karmak gibi sakncalar vardr. te
yandan bu tip damperler tam kapama konumunda bile hava debisinin tm olarak kesilmesini salayamaz. Oysa
pnmatik krkl esnek hava damperleri uygun koullarda alr. alma srasnda grlt yaynm olmad
gibi damperden geen hava debisi miktarnn duyarl bir ekilde ayarlanabilmesi de olanakldr. Rijid metal kanatl
hava damperleri ancak dk hzlarda kullanlabildii halde pnmatik krkl esnek hava damperlerinin 10 m/s ile
15 m/s gibi hayli yksek bir hz aralnda kullanlabilmesi imkn vardr.

Havalandrma damperleri kullanm yerine gre aadaki gibi snflandrlr:

1. Hacim damperleri (ekil-5.17)
2. Oransal karm damperleri (ekil-5.18)
3. Yzey ve baypas damperleri (ekil-5.20)
4. Yangn ve duman damperleri

ekil-5.17 Tek Kanatl Hacim damperleri

MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
162

ekil-5.18 Kelebek Damperi ekil-5.19 ok kanatl damper

ekil-5.20 Yzey ve baypas damperleri ekil-5.21 Kaymal damper

Damperler ekillerine gre aadaki gibi snflandrlr:

5.10.1 Contal Dikdrtgen Hava Damperi

Klima santralleri, hava kanallar ve benzeri sistem ve nitelerde hava debi ve basn ayar iin kullanlrlar. Kanat
genilii 108 mm olup kanatlarn aerodinamik yaplar sayesinde hava akmna kar oluan diren minimuma
indirgenir. Kanatlar PVC malzemeden mamul dili mekanizmasyla zt ynl olarak tahrik edilir. Bu zellik debi
kontroln kolaylatrr. Kanatlarda bulunan contalar sayesinde maksimum szdrmazlk salanr. Ayrca debi
ayar metal kumanda kolu ile kol zerindeki AIK - KAPALI ve ara deerlerine gre yaplmaktadr.

rn standart olarak alminyum pres renginde imal edilmekte olup, istee bal olarak elektrostatik toz kaplama
veya alminyum eloksalla da kaplanabilmektedir.

5.10.2 Yuvarlak Hava Damperi

Yuvarlak hava kanallarnda debi ayarnn salanmas iin kullanlrlar. Debi ayar klape kolu zerindeki AIK -
KAPALI ve ara deerlerine gre yaplr. Esnek kanallarda kullanlmas iin damperin her iki tarafna kordon ekilir.
Kaplama olarak elektrostatik toz kaplama veya istee bal olarak dier tm renkler de boyanabilmektedir.

5.10.3 ris (Diyafram) Damper

Yuvarlak hava kanallarnda hava debisi ayarlanmas ve lm iin kullanlmaktadr. Azalan orifis yapsndan
dolay kanal kesit alannda dzgn bir hava debisi oluur. risin kapanmas homojen bir hava akm ile birlikte
dzgn bir hava debisi ayar oluturur. Damperlerde fark basncnn llmesi iin manometre balantlar
bulunmaktadr. Damperin lm hassasiyeti %5 olup alma scaklk aral -10C ile +80C arasndadr.
Ayrca hava kaaklarnn olmamas iin balantlar contalanmaldr.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
163

a) Dikdrtgen hava damperi b) Yuvarlak hava damperi c) ris damper

d) Mekanik sabit debi ayar damperi (CAV) e) Geri dnsz damper f) Yuvarlak geri dnsz damper

g) Deiken debi ayar cihaz (VAV) h) Kontrol kapa i) Mdahale kapa

j) Hava panjuru k) Kum tutucu panjur l) Akustik panjur

m) Dairesel panjur n) Plenum kutusu o) Fanl serpantin plenum kutusu

p) HEPA filtre kutusu r) Dikdrtgen kanal susturucu s) Yuvarlak kanal susturucu

ekil-5.22 Damperler, kapaklar, panjurlar ve plenum kutular
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
164

5.10.4 Mekanik Sabit Debi Ayar Damperi

Mekanik sabit debi ayar damperi bamsz bir ekilde ve ayn zamanda herhangi bir elektriksel gce bal
kalmadan debi kontrol yapmaktadr. Sistemdeki basn deiimine gre istenen hava debisini yayla alan
mekanizmasyla kendi kendine ayarlamaktadr. Mekanik sabit debi ayar damperleri, havalandrma sistemlerinde
meknlara istenilen taze hava ihtiyacnn sabit debide iletilmesinde veya egzoz edilmesinde kullanlrlar. Mekanik
olarak kendi kontroln kendisi yaparak alan sabit debi ayar cihazlardr. Herhangi bir servomotor
gerektirmeden 10% sapma orannda sabit debi kontrol temin etmek zere kullanlrlar. stenilen hava debisi, bir
alyen anahtar yardmyla cihaz zerinden kolaylkla deitirilebilir. Dairesel ve dikdrtgen kesitli olarak retilirler.
Mekanik olduu iin motorlu tiplere gre daha ekonomiktir. Minimum 50 Pa ile maksimum 1000 Pa basn
aralnda 2 ile 10 m/s hava hz aralnda kullanlmaktadr.

5.10.5 Geri Dnsz Damper

fleme ve emi kanallarnda, havann istenmeyen geri dnn engelleyici olarak kullanlr. Hava itme kuvveti
ile orantl olarak ak veya tam kapaldr. Kademeli ayar yaplmaz.

5.10.6 Yuvarlak Geri Dnsz Damper

Kasa galvanizli elik sacdan, kanatlar ise alminyumdan imal edilmektedir. Daha iyi bir szdrmazlk ve dk ses
seviyesi oluturmak iin conta kullanlr.

5.10.7 Deiken Debi Ayar Cihaz (VAV)

VAV terminal cihazlar tek kanalda yksek hzlarda deiken debi veya deiken ak oranl uygulamalar iin
tasarlanm olup hem fleme hem de emi iin kullanlabilirler. Bunlar iklimlendirme sistemlerinde herhangi bir
kontrol, dzenleme ve kapama grevleri iin kullanlabilirler. VAV cihazlar hava debisinin doru lm ve
kontrol iin tasarlanmtr. VAV uygulamalarnda odaya giren hava hacmi, soutma ykne bal olarak kontrol
edilir. Bylece enerji tketimi azaltlm olunur.

5.10.8 Kontrol Kapa

Havalandrma sistemi uygulamalarnda klima santralleri v.b. tm tesisatlarda bakm yaplmas gereken yerlerde
kolay mdahale edebilmek iin kullanlr. Kontrol kapaklar ereve zerindeki zel kilit mekanizmasyla alp
kapanrlar.

5.10.9 Mdahale Kapa

Havalandrma sistemi uygulamalarnda klima santrallerinde v.b. tm tesisatlarda bakm yaplmas gereken
yerlerde kolay mdahale edebilmek iin kullanlr. ereve iine yerletirilen t t mekanizma ile alp
kapanmaktadr.

5.10.10 Hava Panjuru

Banyo, tuvalet, depo, hangar, otopark gibi meknlarn havalandrlmas iin olduu gibi, scak hava
apareylerinden scak hava flenmesinde de kullanlmaktadrlar. Ayrca, havalandrma kanallarnda emi ve egzoz
amacyla kullanlmakta ve sistemi yamur ve yaprak gibi d ortam koullarna kar korumaktadrlar.

5.10.11 Kum Tutucu Panjur

Toz bakmndan youn olan ortamlarda hava kanal emi ve fleme hatlarnn ularnda yer alp n filtreleme
yaparak havalandrma sistemini korumak iin kullanlrlar. U profil kanat yapsna sahip olup, kanatlar kasa iine
dey dorultuda artmal olarak monte edilir.75-700 m boyutlarndaki paralar iin parack tutma verimi %30
ile %78 arasnda deimekteyken, 350-700 m boyutlarndaki paralar iin ise parack tutma verimi %70 ile
%97 arasnda deimektedir. ekmeceli tip kum tutucu panjurda havayla tanan toz partikllerinin oluan
santrifj kuvvetin etkisiyle kanatlara arpp havadan ayrlmas, tabandaki deliklerden rn altndaki ekmeceye
birikmesi ve bu ekmece vastasyla tahliye edilmesi eklinde almaktadr. Ayrca 20, 25, 30 ve 35 mmlik
flanlarla imalat mevcuttur. Dier taraftan, alttan boaltmal tip kum tutucu panjurda ise, havayla tanan toz
partikllerinin oluan santrifj kuvvetin etkisiyle kanatlara arpp havadan ayrlmas ve rnn altndaki
deliklerden tahliye olmasyla almaktadr.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
165

5.10.12 Akustik Panjur

Hava kanal emi ve egzoz hatlarnn ularnda kanal vastasyla aspiratr veya klima santralinden gelen ses
aktarmn azaltmak iin olduu gibi, i ve d ortam arasndaki ses aktarmn azaltmak iin de kullanlmaktadr.
Kanatlar 45 al olarak imal edilmekte ve kasaya belirlenen aralklarla monte edilmektedirler. Ayrca kanatlar ift
cidarl olup, iteki cidar anmaya kar dayankl 5 mm gzenekli perfore sacdan, d cidar galvanizli sacdan
imal edilmekte ve iki cidar arasna da akustik malzemesi olarak 50 kg/m3 younlukta 50 mm kalnlkta cam yn
konulmaktadr. Ayn zamanda havalandrma tesisatn yamur, ku v.b. gibi zararl etkenlerden korumaktadr.

5.10.13 Dairesel Panjur

Genellikle taze hava iin emi amacyla kullanlr.
Dorudan kanala oturan yuvarlak bir balants vardr.
Panjurun arka tarafna, sistemi sinek vb. gibi kk hayvanlardan korumak iin paslanmaz elikten bir tel
konulmaktadr.
Vida montajldr.

5.10.14 Plenum Kutusu

Yandan veya stten girili olarak imalat seenei mevcuttur. Klape iten veya dtan kumandal olarak imal
edilebilmektedir. Menfez veya kare tavan difzrne vidal veya klipsli montaja uygundur. Plenum kutusu tavana
tel veya rotla aslarak monte edilir.

5.10.15 Fanl Serpantin Plenum Kutusu

ve d yzey uygun kalnlkta kauuk malzeme ile izole edilir. Bu sayede s kayb ve ses nlenmi olur. fleme
havas iin yaltm kullanlrken, emi iin yaltm kullanlmaz. Gizli tavan tipi fanl serpantin ve kanall split klima
azlarna monte edilir.

5.10.16 HEPA Filtre Kutusu

HEPA filtre kutular, temiz oda, laboratuar, ameliyathane, hastane, kimya endstrisi, ila endstrisi, gda
endstrisi ve hijyenik havalandrma sistemlerinde son k noktasnda kullanlan HEPA filtrelerin szdrmaz
olarak monte edilmesi amacyla tasarlanmtr. Tamam kaynakl, ana gvdesi hijyenik ortam gerei szdrmaz
zelliktedir. Filtre montaj ve demontaj pratiktir. HEPA kutusu zerinde fark basn (filtre kirlilik) test klar
standart olarak bulunur. HEPA filtre takmlar 3 ana elemandan oluur: HEPA kutusu, HEPA filtresi ve difzr.
Kullanlan filtreler odada istenen zellie gre H10dan H14e kadar deiik snflarda olabilmektedir.

HEPA filtre kutular asma tavan montaj iin uygundur. zerinde bulunan asma delikleri yardmyla tavana rot
ubuklarla aslabilir. Ana datm kanalna esnek kanal ile balanabilir. Esnek kanal balants stten veya
yandan olabilir.

5.10.17 Dikdrtgen Kanal Susturucu

Klima ve havalandrma sistemlerinde meydana gelen sesin absorbe edilmesi iin kullanlrlar. Susturucuda
kullanlan kulis genilikleri 100 mm ve 200 mm olup iindeki dolgu malzemesi 2 adet 50 mm kalnlnda 50 kg/m 3
younluundaki bir yz cam tl kapl ta yndr. Kullanlan ta yn DIN 4102 standard A2 snfna uygun
yanmaz zellikte olup, rme ve rutubete kar dayankldr. Ta ynnn hava ile temas eden yzeyinin cam
tl ile kapl olmas 20 m/sye kadar olan yksek hava hzlarnda yzeyden partikl umasn engeller. Ayrca
susturucular flanl olarak imal edilmekte olup, kullanlan mastikli flanlar 20 mm, 25 mm, 30 mm, 35 mmlik olup;
20 ve 25 mmlik mastikli flanlarda montaj iin M8 cvata ve somunlar, 30 ve 35 mmlik mastikli flanlarda ise M10
cvata ve somunlar kullanlmaktadr.

5.10.18 Yuvarlak Kanal Susturucu

Klima ve havalandrma sistemlerinde birbirlerine hava kanallaryla bal mahaller arasnda hava kanallar
vastasyla olan ses iletimini nlemek iin kullanlrlar. Kullanm alanlar ise grme salonlar, ofisler, hastane
odalar, mzik odalar, muayenehaneler gibi meknlardr.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
166

5.11 YANGIN DAMPERLER

Yangn damperi bina otomasyonu nitelerinden biridir. Belirli bir scaklk annda dumann binann belirli bir ksm
ya da bir blmne yaylmasn engeller. Havalandrma sistemlerinde yangn blgesinin otomatik olarak yaltmn
salar.

Yangn damperleri; manyetik yangn kaplar, duman atma fanlar, duman damperleri, yangn kornalar, adresli-
adressiz yangn detektrleri, duman sensrleri, adresli-adressiz ihbar butonlar ve dier yangn alglama niteleri
ile birlikte yangn ihbar panellerinden ynetilirler. Yangn ihbar panelleri zerine balanan ekran sistemi ile
izlenebildikleri gibi yazlm kurulumlar da yaplr.

Yangndan koruma amac ile gelitirilen yntemler gemite ve gnmzde farkllklar gstermektedir. Gemite
ana strateji yangnn, yangn geirmez blmelerde hapsedilmesi eklindeydi. Bu amala standartlarnda yangna
en az 2 saat dayankl blme duvarlar, kaplar vs. gibi yap elemanlar ve havalandrma sisteminde de yangn
damperleri ngrlmekteydi. Gnmzde ise, yap teknii ve malzemeleri deitii gibi, yangndan koruma
yntemleri de deimektedir. Tamamen yamurlama (sprinkler) sistemleriyle donatlm yaplarda, blmelerin
yangn dayanm sreleri indirilmitir. Bu durumda yangn damperlerine gereksinim azalmtr. Buna karlk
duman kontrol yntemleri hzla gelimi, damperlerin ticari ve sanayi yangn gvenlik alannda nemi artmtr.

Yangn/duman damperleri ile ilgili standartlar arasnda; ISO 10294 Hava datm sistemleri yangn damperleri,
prEN 12101-8 Duman kontrol damperlerinin zellikleri, prEN 1366-2 Yangn damperleri dayanm testleri, NFPA
90A klimlendirme ve havalandrma sistemleri yapm standard, UL 555 Yangn damperleri, UL555S Duman
damperleri ve UL55C Tavan damperleri saylabilir. Yangn damperleri iin daha ok esas alnan standart UL
555dir. Bu standart kapsamndaki yangn damperleri tasarmnda, yangn ihbar ile birlikte klima ve havalandrma
sisteminin kapatld ve daha sonra kanallarda hava akm yokken yangn damperlerinin devreye girdii esas
alnr. UL 555S ise duman damperini esas alr ve bir szdrmazlk snf belirler. Daha sonraki gelimeler hem
duman ve hem de yangn damperi olarak kullanlabilecek kombine damperleri ortaya karmtr.

Yangn ve duman geiinin nlenmesi iin kullanlan damperler fonksiyonlarna, tasarm tiplerine, kullanm
yerlerine ve malzemelerine gre snflandrlr. Fonksiyonlarna gre;
a) yangn damperleri,
b) duman damperleri
c) yangn/duman damperleri,

Tasarm tiplerine gre;

perde tipi damperler,
tek kanatl damperler,
ok kanatl damperler,
ok blmeli damperler
dolgu tipi (intumscent) damperler ve

Kullanm yerlerine gre;

- tavan damperleri
- koridor damperleri
- duvar damperleri olarak snflandrlabilir.

5.11.1 Yangn Damperleri

Yangn damperleri, havalandrma kanallarnn yangn zonuna girdii durumlarda, alev iletimini nlemek zere
kullanlmaktadr. Yangn zonunun duvar, tavan veya demesinde aralklarn olduu durumlarda, alevlerin
yaylmasn nlemek amac ile tasarlanmlardr. Ayrca, duvar ve blmelerdeki havalandrma kanallarndaki
boluklarda kullanlr. Yangna dayankl bu damperlerin temel amac, stma, havalandrma ve iklimlendirme
(HVAC) sistemi kanallarnn duvarlardan ya da zeminden getikleri durumlarda, yangn blmesi oluturan duvar
ve zeminlerin bu blme zelliklerini korumalarn salamaktr. Yangn blmesinin snrlar boyunca uzanan
yangna dayankl kanallarn aksine, damperler bir yangn halinde duvar ya da zemin dzleminde kapanmak
zere yerletirilir.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
167

Yangn damperleri, statik ve dinamik yangn damperleri olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Statik sistemlerde
kullanlan yangn damperleri, isimlerinden de anlalaca zere, kanal sistemlerinde veya damper kapand
zaman herhangi bir hava akm olmayan aklklarda kullanlmaktadr. Statik sistemlerde kullanm amacyla
tasarlanan yangn damperleri, sadece bir yangn durumunda otomatik olarak kapanan statik HVAC sistemlerinde
kullanlr.

Dinamik sistemlerde kullanlan yangn damperleri, fan basncnn sadece bir yangn durumunda devrede olaca
durumlarda gereklidir ve hava hz ile sistem fan tarafndan retilen basn karsnda almamalar gereklidir.
Dinamik sistemlerde kullanm amac ile tasarlanan yangn damperleri, bir yangn esnasnda almaya devam
eden dinamik HVAC sistemlerinde kullanm amac tar ve statik sistemlerde de kullanlabilir.

Dinamik ve statik sistemlerde kullanlmak zere tasarlanan her iki yangn damperi de, genellikle 90 dakika veya
180 dakika bir yangn direncine sahip olacak ekilde retilir. Dinamik sistemlerde kullanlan yangn damperlerinde
de, damperin tasarlanm olduu azami hz ve statik basnc belirtilen bir hava akm lm mevcuttur.

5.11.2 Duman Damperleri

Duman damperleri, hava ve duman geiine diren salayacak ekilde tasarlanm olan kanal ve hava girilerine
monte edilmek amac ile kullanlr. Cihazlar, otomatik olarak almak zere tasarlanm olup, bir duman tetkik
sistemi ile kumanda edilir ve gerekli olan durumlarda, bir uzaktan kumanda istasyonundan da konumlar
deitirilebilir.

Duman kontrol damperleri duman tahliyesi iin ak konum ve blmlemeyi muhafaza etmek kapal konum olmak
zere genellikle iki emniyet konumu ihtiva eden tek ya da ok kanatkl damperlerdir. Doru pozisyonda
olmalarn temin eden bir kontrol sistemine baml olduklar iin sl tetikleme mekanizmalar ihtiva etmezler.

Duman bariyerlerine kanallarn girdii yerlerde veya tasarlanm bir duman kontrol sistemi kapsamndaki dier
yerlerde, duman damperleri gerekli olabilir. Duman bariyeri, duvar veya tavan tertibat gibi, yatay veya dey ve
daimi olan bir membrandr ve duman akn nlemek zere tasarlanm ve yaplmtr. Duman damperleri, bir
yangn durumunda fanlarn kapatld HVAC sistemlerinde ve ayrca, bir yangn durumunda almak zere
tasarlanm duman kontrol sistemlerinde kullanlabilir. Duman damperleri, hava hz ve basnc karsnda da
almak zere tasarlanmtr.

ekil-5.23 Prizmatik ve yuvarlak duman damperleri

UL tarafndan sertifikalar verilen duman damperleri, test artlar altnda damperde llen hava kaak seviyesini
belirten bir snflandrmaya sahiptir. Ayrca, damperin tasarlanm olduu azami hz ve statik basnc belirten bir
hava akm lm de mevcuttur. Duman damperlerini deerlendirmek zere kullanlan temel standart UL
555Sdr.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
168

TABLO-5.11 Duman damperinde sznt snfna gre farkl basnlarda hava sznt deerleri

5.11.3 Yangn ve Duman Damperleri

Yangn ve duman damperleri veya kombine yangn damperi olarak bilinen damperler, gerek yangn gerekse
duman bariyeri olarak belirlenmi yerlerde kullanlmak zere tasarlanmtr. Yangn ve duman damperleri, belirli
sre yangna dayankl olduklar gibi duman damperleri gibi sznt snf da belirlenir. Kombine damperleri gerek
Yangn Damperleri Standard UL 555 ve gerekse Duman Damperleri Standard UL 555Sye uygunluk gsterir.

Koridor Damperleri
Koridor damperleri, sadece spesifik koridor tavan konstrksiyonlarnda monte edilmek zere deerlendirilmi
yangn ve duman damperleri kombinasyonudur. Spesifik koridor tavan konstrksiyon ayrntlar, damperler ile
beraber temin edilen montaj talimatlarnda yer almaktadr. Koridor damperleri, hava kanallarnn dhili koridorlarn
tavanlarna girdii veya bu tavanlardaki yatay aklarda sona erdii yerlerde kullanlmak zere tasarlanmtr.

Tavan Damperleri
Tavan damperleri, yangna direnli deme tavan veya at-tavan tertibatlarnda snn geiini snrlamak zere
kullanlmaktadr. Tavan damperleri, sadece s bariyerleri olarak grev yapmak amac tad iin ve duman
bariyerleri olarak kullanmlarn tanmlamad iin, bu rnler duman geiini snrlamak iin kullanlmamaktadr.
Tavan damperleri, yangna direnli membran tavanlara giren hava menfezlerinde, bir s bariyeri olarak ilev
gstermek zere kullanlr.

Hava kanallar ihtiva eden ve her bir kanal knn zerinde menteeli kap tipi damperlerin kullanmn ngren
deme tavan veya at-tavan tasarmlarndan, menteeli kap tipi damperlerin yerine, tavan damperlerinin
kullanm dnlebilir. Tavan Damperleri iin UL 555C ile llen yangn performansnda, hava hareketinin, bir
yangnn balangcnda etkin olarak durdurulaca varsaym esas alnmaktadr.

Perde Yangn Damperleri

Katlanr perde yangn damperleri, damperin st ksmna katlanarak hava yolu iinde en fazla serbest alann
olumasna olanak tanyan, birbiri iine geen bir dizi kanatk eklinde imal edilirler. Kanatklar normalde 72C
4C scakla ayarlanm bir sl tetikleme mekanizmas vastas ile ak tutulurlar. Yangnn bir blgeden
dierine geiini nlemek amac ile bu kanatklar aa dmek ya da bir yay tarafndan harekete geirilmek
sureti ile hava yolunu kapatrlar.

Dolgulu Yangna Dayankl Damperler

Dolgulu yangn damperleri, yangnn bir blgeden dierine geiini nlemek amac ile scakla bal olarak yer
alan dolgu (intumescent) faaliyeti ile genileyerek hava yolunu kapatan komponentler ihtiva ederler. Dolgu
malzemeleri yangna kar salamlk asndan ana komponentleri tekil ederler. Aktivasyon scaklklar seilen
dolgu malzemesine gre deiir ve bu scaklklar genellikle 120-270 C arasndadr. Birtakm dolgulu damperler,
yangn ve scak duman hapsederken, duman sensrleri ile yangn alarm paneli vastas ile ara yz salama yolu
ile souk duman da hapsedebilecek bir elektromekanik aygt da ihtiva ederler.

ok Kanatl Yangn Damperleri

ok kanatl damperler bir ereve dhilinde bir dizi balantl ve kendi ekseni etrafnda dnen kanatklar ile imal
edilirler. Bu kanatklar ak konumlarndan normalde 72C 4C scakla ayarlanm bir termal tetikleme
mekanizmas vastas ile salnrlar. Kanatklar kendi eksenleri etrafnda dnerek/hareket ederek hava yolunu
kapatmak vastas ile yangnn geiine engel olurlar.
MENFEZ-DFZR VE DAMPERLER Do. Dr. Hseyin BULGURCU
169

ok blmeli Damperler
Kanal geniliinin mnferit bir damperin (ya da tek bir blmesinin) test edilmi boyutlarn at durumlarda,
imalatlar ok blmeli damperler kullanlr. Bunlar genellikle birimin i mahallinde kurulabilmesine olanak
tannmas amac ile bir eit balant contas ya da tiriz ile birlikte tedarik edilirler. Bu balantnn yapsal olmas
gerekmez. Montajclarn, zellikle de daha geni boyutlardaki ok blml birimlerde, ilave destek konusuna
nem vermeleri gerekir.

Tek kanatl Yangn Damperleri

Tek kanatl yangn damperleri bir ereve dhilinde kendi ekseni etrafnda dnen tek bir kanatk ile imal edilirler.
Bu kanatk ak konumundan normalde 72C 4C scakla ayarlanm bir sl tetikleme mekanizmas vastas
ile salnr. Kanatk kendi ekseni etrafnda dnerek/hareket ederek hava yolunu kapatmak vastas ile yangnn
geiine engel olur.

Tavan tipi Tek kanat tipi Perde tipi

ok blmeli Dolgulu tip

ekil-5.24 Yangn damperleri

5. BLM KAYNAKLARI
1. H. Bulgurcu, Havalandrma Sistemleri, Ders Sunumlar, Balkesir 2001.
2. M. Bilgili, E. imek, Y. Polat, A. Yaar, Havalandrma Sistemleri, Adana Meslek Yksekokulu Yaynlar
No:1 Adana 2005.
3. Ventilation Fundamentals, www.grainger.com/dayton
4. http://www.es-kon.com/urun/urun-goster/36/3/yuvarlak-anemostat/ (28.02.2014 tarihinde eriildi)
5. http://www.bskhavalandirma.com.tr/urunler/damperler-p20.html
6. Waterlo The Green Book, http://www.waterloo.co.uk/wp-content/uploads/2012/07/The-green-book-
technical.jpg (Eriim Tarihi 14 Mart 2014)
7. http://tr.wikipedia.org/wiki/Yang%C4%B1n_damperi
8. http://www.yangin.org/dosyalar/yangin_ve_duman_damperi_tipleri.pdf