You are on page 1of 4

KAXUMBIKUA.

Escritura del audio Kaxumbekua de Nan Adelaida en P'urhpecha:


Irhtecha, tatcha, nancha, sapcha ka iminduks enga kurhjchaxaka, kaxmbikuesti
juchri iritecharu jangngarhini juchrhi tat krhatichani, juchrhi majkuechani jambri
unani ka jimjku irhitaru anpu ka jangngariani jurhmutichani ka terhnchitichani ka
jorhnpirichani ka tatechani kaxmbikua no xni arhjtsipikuesti, utarsndi kerhatichani
unani kaxmbintani ka is exrhani saprhatichani ka is jmani uaaka kaxmbintani,
utarsndi jntspini engats nan arhijka marhuntspeni pauni ka ma jurhini ma
kuirhpu enga no jntspiaaka jandijku pakraaka, no nem pambiaati, no jmati
nemni isku unjkumani uandjpeni, uandjpekua, no meinpekuesti kirhi kaukua
ntsinpingaaka, marhutperhini is jauaka, nitmakuarhinchari jauaka,no kauni.
Ekrhi kaukua intsingaaka, norhi tsorhtsmaaka, orhtakuari ssikua kurhjtakuari
chti Tat Padrhinuini.

Uarhtini exni, ka nchikuarhini eska trhekua mntku is jauaaka, no xpini, as jma


uarhtini atni ka imindu amb kendaaka, smu ma uannantspeni mntku is eska
ssikua kurhtaspeaaka, kurheajpeakari engats nan arhjka Marhojpeni.

Tumina, akua ka rhatakua jingni jimbokarhi tu utarhinchpeaaka, mintsta skarhi


patskuarhixampka, tatechani kurhjchani jimbokats tsm mtitika ka imjts
pikurheratiti ka jakjkukuni kerhatichani jimbkaksni chti ss amb arhni jaka,.

Minta eska amb enga kerhaticha ngaajka, sapchaks imani amb jorhnguariti.
Engarhi tu xepeaaka, sapchajtujks xepeaaka, enga amb uarhjperakua jauaka,
mntku is ktsikua urha, as mentku andamuku euka.

No sndi jorhnguarini enga no orhta ptakuarhiaaka o gurhukukuariaaka.Putpari!


engats nan arhjka putrheskua.

Putrhi! Engirhi amb intsikuarhingaaka jimboka im arhkuersndi eskarhi


jiapaintaska.
Engarhi terhunchini jarhajka, kuirhipuecha jurhmuaaka ka kuirhpuecha ntaati.
Kjtsikuani pikuaaka uandajpeni jmani, tirhini jmani ka tixourhu nitmani jmani ka
tixo inchmani jmani, ka kerhikuaru niarhani jmani ka nan engamanga kuirhts o
engats nan arhjka xungnda kuirhkatsni jatskungani jauaka.

Ekani nan niarhaaka, uandjperhakaari, no kaxmbikuesti indntspeni engani


angpentspini pimarhini jauaaka ka notki kaxmbikuesti ekari eintspekuarheaaka, no
mitakata Nori jmaak'a piani t'irhkuani ma pirhikua jimboka uandangati eska no
uksnga eska atarhakuechani pamarhatachiuaaka, tinguxurhikuari karhi arhtskuni
jauaka ka tinguixurhitini Dios meimuni arhjpentaaka.

Jimjkani karhi tembuchani o tembungani jauaka, as jma tambochpeni, terhemaspeni,


uandantspeni,arh- arhi jmani, imni chkuanderhani, arhnchpeni, tspjkurhani,
jarhjpeni,xipjchani, tsptatspeni,inchspeni,mantspeni,xikuaspeni,
xipjpeni,atjpeni,isku tondokuarhini,inchkuspini ka unikua sni ambtarhu no mni
jmani.
Phurh jimb krhi jamakuarhini. Ekarhi jurhmbikua i, Purh kaximbikua jingoni
Maruata!, no mni jmaaka Phorhe jimbni krhi jmakuarhini. Ekarhi jurhimbikua i
irhitani kaxmbikua jingoni marhuata!....

Ka unikua jas jmberhi upirhinga rhakuarini.

Pmbini jmani ka jarhoajpini jmani, ka imjku enga uarhjka ka kuinchikuechani ka


tioxo marhukuntspini ka irhitani jarhajperakuaru ka marhutaru nan enga juch no
miantani jak is

ACHA KUERHAJPIRI EXENI JAUE,DIOS MEIAMU JE


USTI KA UANDANTASTIA: NANA ADELAIDA HUERTA SOLIS.
KARASTI;TATA MATEO MORALES. SIUINANI ANAPU.
AKAMBARHU IRHIETA..ENERU KUTS..2010.
Nan Adelaida Huerta Solis nos cuenta en idioma P'urhpecha lo que significa ser,
comportarse como y llegar a ser un Kaxumbeti y lo que es la Kaxumbekua en nuestras
comunidades y pueblos.

La Seora Adelaida Huerta Sols, es originaria de la comunidad de Santo Toms del


Minicipio de Chilchota, Michoacn, Mxico. Santo Tomas est localizado en la Caada de
los 11 pueblos, una de las cuatro regiones de la Cultura P'urhpecha en la entidad.

Les dejo otro reproductor de este mismo audio, por si tienen problemas de escuchar
automticamente este audio P'urhpecha:

Traduccion de kaxumbikua, y que significa: Honestidad, Honradez, Humildad y la


Obediencia.
Traduccion al espaol del video kaxumbikua de la seora: Nan Adelaida Huerta Solis.

Kaxmbekua.
Pueblos, seores, seoras, nios y todos los que me escuchan. La Kaxumbikua en nuestros
pueblos, el respeto a nuestros mayores, comenzando por y con nuestra familia, a todos los
del pueblo y respetar a nuestras autoridades y cargueros, a los maestros y a los Curas!

La Kaxumbikua, no solo es el aconsejar, se necesita comenzar con la obediencia con los


mayores y as mostrarles a los nios, porque solo as podremos ser honestos (Kaxumbetis).

Se necesita servir o como se dice: ser serviciales. Maana y algn da cuando una persona
no sea servicial, se quedar solo, nadie le acompaar.

No se debe andar sin hablar y saludar a las personas, el hablar y por el saludo no se paga.

Cuando te regalen vino, vas a tomar por compromiso, porque eres el carguero No te
emborraches! Cuando te den un trago, no lo tomes de un sorbo, primeramente pdele
permiso a tu padrino.

Ve por tu esposa, trabaja y procura que siempre haya comida, no ser flojo, no andes
golpeando a tu mujer y arrmale todas las cosas.

No pases sin pedir permiso delante de la gente, siempre pide permiso.

Escucha, con lo que dicen de lo de La ayuda Mutua (Jarhajperata); el ayudar con el


dinero, la comida y con el qu hacer; porque t tambin lo necesitars un da, recuerda que
eso lo estas guardando.

El escuchar a tus padres porque ellos conocen y sienten. Cree a los mayores porque te estn
aconsejando por tu bien. Recuerda lo que tus mayores hicieron, los nios aprendern
aquello! Si t eres flojo, los nios sern flojos!

Cuando haya peleas, t sal por abajo, y no quieras o trates de ganar la pelea. No te puedes
ensear, si primero te topas o si te pegan!
Besa, cuando dicen que tienes que besar las cosas; besa cuando te regalan algo porque eso
quiere decir que te gust.

Cuando seas carguero, la gente es la que manda y la gente es la que hace la fiesta.

Qutate el sombrero cuando hables y cuando comas y cuando pases y/o entres al templo y
cuando vayas a un gran evento o en donde haya humo o incienso de copal o trementina.

Si llegas a algn lugar: habla, saluda. No es honesto (Kaxmbeti) el llegar tarde donde te
esperan y no es humildad (Kaxmbeti) cuando ya te comprometiste en llegar.

Yo traigas y uses comida comprada en las fiestas o compromisos, porque dirn que t no
quieres que te toquen o ensucien los trastes.

Hncate cuando te estn aconsejando, he hincado es que tienes que dar las gracias en el
mismo lugar cuando te ests casando.

No te burles, rerte de otros, hablar mal, ver mal, ser mentiroso, echar a perder, divorciarte,
robarte a ti mismo, matar, violar, meterse en casa ajena, accionar o mover, embrujar, robar,
golpear, ser traicionero, hacerte tonto, engaar a tu esposo o esposa, meterse sin permiso
y muchas otras cosas!...

No te hagas un gran conocedor o sabio por todo lo que has aprendido. Si ya eres un
profesionista, acta recto con la honradez Purhpecha, hazte valer Nunca te creas mucho,
si ya eres un profesionista, entonces sirve a tu pueblo con honradez y honestidad
(kaxmbeti).

Tienes que estar en todo lo que puedas cooperar (Jahojpeni), servir, el acompaar, el
ayudar cuando se muere o cuando se tienen fiestas y ayudar en el templo y en el pueblo y
en otras cosas en las que no me acuerdo por ahora!..........

QUE DIOS LOS EST CUIDANDO!


GRACIAS! (QUE DIOS SE LOS PAGUE).

TRADUCTOR: Tat Mateo Morales Gonzales.

You might also like