Professional Documents
Culture Documents
Emo - Elektri̇k Tesi̇sleri̇ Genel Tekni̇k Şartnamesi̇ PDF
Emo - Elektri̇k Tesi̇sleri̇ Genel Tekni̇k Şartnamesi̇ PDF
1954
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
ANKARA
2012
ISBN:978-605-01-0254-3
EMO YAYIN NO:TY/2011/2
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
VE
UYGULAMA ESASLARI
11.11.2011
NSZ
Kamu kurumu niteliinde bir meslek kuruluu olan Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii (TMMOB) Elektrik
Mhendisleri Odas (EMO), gnn gereklerine, koullarna ve olanaklarna uygun olarak meslein ye toplum ve
lke yararlarna gre uygulanmas ve gelitirlmesi iin gerekli abalar gstermek , uzmanlk alannda lke karlarna
uygun politikalar reterek bunlar savunmak, kamuoyu oluturmak, ilgilileri uyarmak, resmi makamlar ve teki
ilgili kurulularla ibirlii yapmak, nerilerde ve giriimlerde bulunmak, gerektiinde alma alanna ilikin olarak
kanuni yollara bavurmak amalar ile kurulmutur.
lkemizde elektrik tesislerinin yaplmasna dair ynetmeliklerin, gnmz teknolojik gelimeleri yannda ok geride
kalmas nedeniyle 6235 sayl yasadan gelen grevi gerei EMO mevcut ynetmeliklerin uluslar aras standartlara
uygun olarak gncellenmesi almalarn yrtmektedir.
Bu dokman Elektrik Mhendisleri Odasnn yaklak 10 yllk bir almasnn rndr. almalarn sunulduu
ilgili bakanlklarn bu taslak almalar deerlendirmesi hedeflenmesine ramen aradan geen 6 yl iinde en ufak bir
alma yaplmam olmas, hatta bir deerlendirme komisyonu dahi kurulmam olmas znt vericidir.
Elektrik Mhendisleri Odas, meslein ye toplum ve lke yararlarna gre uygulanmas ve gelitirilmesi iin gerekli
abalar gstermek amacyla yapt bu teknik almalar EMO artnamesi olarak yaynlama karar alarak, hem
yllarca bu almalarn iinde yer alan hocalarmzn, kamu kurum ve kurulularnda grevli meslektalarmzn ve
konusunda uzman yelerimizin emeklerinin zayii etmemek hem de uluslar aras standartlara uygun olarak hazrlanm
olan dokmandan projeci ve mteahhit olarak alan yelerimiz ile ileride meslektamz olacak rencilerin
faydalanmas ve meslein geliimine katk salamas amalanmtr.
Avrupa Birlii standartlar ile lkemiz koullarna uygun olarak gncellenen Elektrik Tesisleri Ynetmelii Tasla
almas Elektrik Mhendisleri Odas stanbul ubesinde kurulan komisyon marifeti ile 2005 yl haziran aynda
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna sunulmutur. Ynetmelik taslann amac elektrik tesisat, elektriksel koruma
ve denetleme ile ilgili teknik konulardaki maddelerin Avrupa Birlii EN ortak standardna uygun hale getirilmesi
ile ilgili olup elektrik tesislerinin ilk kez devreye alma aamasnda yaplmas gereken denetlemeler ile tesis alrken
yaplacak periyodik denetlemeler ynetmeliin en nemli ksmlardr.
Konu ile ilgili standartlar temin ve tercme edilmi, lkemiz koullarna uygun olarak dzenlenmi ve 3,5 yl sren
uzun ve zahmetli bir alma sonucu taslak oluturulmu ve bakanla sunulmutur. almalara niversitelerden
akademisyenler, kamu kurum ve kurulularnda yllarca kontrolluk ve iletme mdrl yapm yelerimiz de
katlmlardr. Bakanlk ise yllar boyu almay incelememi, herhangi bir inceleme komisyonu dahi oluturmamtr.
erik incelense elektriksel gvenlik ve korumaya dair tamamen teknik bir ynetmelik olduu, u anda yrrlkte
bulunan ynetmeliin idari maddelerinin mevcut ekli ile yeni taslaa aktarld grlecektir.
Tasla Elektrik Mhendisleri Odas tarafndan hazrlanan, 03/12/2003 tarih ve 25305 sayl Resmi Gazetede
yaynlanarak yrrle giren Elektrik Tesisleri Hazrlama Ynetmelii gnmz koullarnda proje yaplmasnn
yolunu amakla birlikte yrrlkte bulunan bu ynetmelie uygun proje yapabilmek iin gene uluslar aras
ynetmeliklere uygun olarak yaplan almann deerlendirilmesi arttr. Bu balamda proje yapma ynetmelii
uluslar aras standarda uygun olmasna ramen tesisin yaplmasna dair ynetmeliin eski ve elikilerle dolu olmas
nedeniyle, uluslararas standartlardan yararlanlarak oluturulan metin meslektalarmzn faydalanmas iin EMO
artnamesi olarak yaynlanmtr.
Bayndrlk Bakanl Yap leri Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesinin gncellenmesi de Elektrik Mhendisleri
Odas stanbul ubesindeki Ynetmelikler Komisyonunun almalar arasndadr. Olduka geni katlml
oluturulan komisyonda retici firma temsilcileri ve mteahhit firmalar yannda, niversitelerden akademisyenler,
kamu kurum ve kurulularnda yllarca kontrolluk ve iletme mdrl yapm yelerimiz ile konusunda uzman
yelerimizin mdahil olduu 150 kiilik bir komisyonun yapt bu deerli alma Bayndrlk Bakanlna
sunulmasna ramen maalesef dikkate alnmamtr.
Kamu tarafndan yaynlanan artnamelerin ulusal veya uluslar aras kabul grm standartlara uygun tarafsz kurallar
koymas gerekir. rnein ESE tipi olarak snflandrlabilecek paratonerler Avrupa Birlii ortak standardnda (EN) ve
dolaysyla Trk Standartlarnda (TSE) bulunmamaktadr. Ancak Bayndrlk Bakanlnn yaymlad artnamenin
ilk maddelerinde tm malzemelerin TSEli olmas kural haline getirilmiken byk bir elikiyle TSEsi olmayan
malzeme art olarak konulmutur.
Uluslar aras EN 62305 standardna uygun Yldrmdan Korunma Ynetmelii, Elektrik Mhendisleri Odas Bursa
ubesi tarafndan oluturulan niversitelerden akademisyenler, konusunda uzman yelerimizin katld komisyon
marifeti ile uzun erimli bir alma ile oluturulmutur. lke kaynaklarnn doru kullanlmas ekseninde ulusal
ve uluslar aras yldrmdan korunma sisteminin yelerimizin kullanmna sunulmas amacyla bu dokman
yaymlanmtr. Bu almada da tm ulusal ve uluslar aras mevzuat taranm ulusal ve uluslar aras standartlar
dnda herhangi bir kural yaynlanmamtr.
artnamenin hazrlanmasnda emei geen tm meslektalarmza teekkr eder, bu dokmann lkemizdeki elektrik
mhendislii almalarnn geliimine katk salamasn dileriz.
BRNC BLM 5
GENEL ESASLAR1 5
1- Ama 5
2- Kapsam 5
3-Dayanak 5
4- Tanmlar 5
5- Birim fiyatla ilgili hususlar 6
6- Skm bedelleri 7
7- hzarat 7
8- l birimleri ve lme esaslar 7
9- Projeler 8
10- malat ve montaj detaylar 9
11- Standartlar 9
12- Herhangi bir malzemenin yerine kullanlacak malzemeler 9
13- alan sistemlerin kapatlmas, durdurulmas ve balama msaadesi 9
14- Temizleme ve ayarlar 10
15- Denemeler 10
16- almalarn koordine edilmesi 10
17- Ulalabilme 10
18- D duvarlardaki aklklar 10
19- zin ve ruhsatnameler 11
20- Kanun, tzk ve ynetmelikler 11
21- Sistemlerin ve cihazlarn bakm, onarm ve temizliklerinin yaplmas 11
21.1- Geici kabulden nce 11
21.2- Geici kabul ile kesin kabul arasnda 11
21.3- Cihaz plakalar 12
21.4- Datm tablolar 12
21.5- Tantma, iletme ve bakm el kitab 12
KNC BLM 14
ASANSRLER 133
45- Asansr Tesisat 133
45.1-Kapsam 133
45.2- Asansr snflar: 133
45.3- Genel kurallar 133
45.4- Asansr boluu (kuyu-kuyu alt ve st boluu) 136
45.5- Makina ve makara daireleri 137
45.6- Durak kaplar 137
45.7- Kabin 137
45.8- Kabin kaplar 137
45.9- Ask tertibat, halat arln dengeleme ve ar hza kar koruma 138
45.10- Klavuz raylar, tamponlar ve snr gvenlik kesicileri 138
45.11- Tahrik sistemi 138
45.12- Elektrik tesisat ve aksam 138
45.13- Elektrik arzalarna kar korunma, kumandalar, ncelikler 138
45.14- Uyar levhalar, iaretlemeler ve iletme talimatlar 138
45.15- Son kontrol, deneyler ve tutulacak kaytlar 139
45.16- Asansr planlar ve hesaplar 139
45.17- Asansr tesisatnn kabul 139
45.18 lgili Standartlar: 139
ALTINCI BLM 142
TABLO A.2 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 382
TABLO A.3 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 383
TABLO A.4 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 384
TABLO A.5 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 385
TABLO A.6 TABLO A.1 DEKI C TESISAT YNTEMINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 386
TABLO A.7 TABLO A.1 DEKI C TESISAT YNTEMINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 387
TABLO A.8 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
388
TABLO A.9 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
389
TABLO A.10 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
PVC YALITIM BAKIR ILETKEN 390
TABLO A.11 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
PVC YALITIM ALUMINYUM ILETKEN 391
TABLO A.12 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
392
TABLO A.13 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
393
TABLO A.16 TOPRAIN TERMIK DIRENCININ 2,5 K-M/W DEN FARKLI OLDUU YERLERDE GML
KANAL IINDEKI KABLOLARDA D YNTEMI IIN AKIM TAIMA KAPASITELERINE UYGULANACAK
DZELTME FAKTRLERI. 395
TABLO A.17 BIRDEN FAZLA DEVRE YA DA BIRDEN FAZLA OK DAMARLI KABLO GRUPLARI IIN
TABLOLAR 396
TABLO A.18 DORUDAN TOPRAKTA GML BIR DEVREDEN FAZLA KABLOLAR IIN ZAYIFLATMA
FAKTRLERI 397
TABLO A.19 TOPRAA GML KANAL IINDE BIR DEVREDEN FAZLA KABLOLAR IIN ZAYIFLATMA
FAKTRLERI 398
EK B 404
EK D 413
EK E 415
GIRI 415
FORM 4 427
EK F 429
EK G 432
EKLLER 432
EK C 556
EK-D 559
EK G 580
EK H 584
EK I 588
EK J 591
EK L 593
EK M 594
EK N 613
EK O 617
EK R 622
EK S 625
AMA
Bu Genel Teknik artnamenin ve Uygulama esaslarnn amac, elektrik tesisatnn,
yrrlkteki Trk Standartlar ve bunlarn yetersiz kald durumlarda EN ve HD
Standartlarna gre projelendirilmesinden devreye alnmasna kadar btn aamalardaki
teknik zelliklerin, malzeme temininin, kurulmasnn ve iletilmesinin teknik artlarnn
belirlenmesidir.
KAPSAM
Bu Genel Teknik artname, zel ve tzel kiiler ile kamu kurulularna ait mevcut ve
yeni yaplacak tm binalarda ve enerji datm tesislerinde uygulanr.
artname Yap Tesisat ve Elektrik Datm Tesisleri (D tesisat) olmak zere
iki ayr blmden olumakta olup, her blmn alt blmlerinde o ksmla ilgili standartlar
verilmitir.
Yap ii enerji tesislerinin dzenlenmesi, montaj ve uygulama esaslar hakknda bu
artnamede konu edilmeyen hususlar iin Avrupa standartlarndan aktarlarak hazrlanan
Elektrik Tesisler Ynetmelii Tasla artnamenin tamamlaycs olarak, btnl
bozulmadan, eklenmitir.
Bu Ynetmelik Tasla TS HD 60385 grubu standartlar esas almakta ve ana konular
olarak:
- Binalarda g belirleme esaslarn
- Hatlarn akm tama kapasiteleri ve kesit seimi esaslarn
- Hatlarn korunmas esaslarn
- Hatlarn tesisinde ve korunmasnda zel durumlar
- Gerilim dm hesaplarnda yeni uygulamalar
- Yangndan korunma konusunda tedbirleri
- Yedek g kaynaklar hakknda bilgileri
- Aadaki zel mahallerde genel esaslara ek olarak alnacak nlemleri
a) Banyolar
b) Saunalar
c) Yzme havuzlar
d) antiyeler
2
DAYANAK
Bu Genel Teknik artname 6235 sayl Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu
hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr.
4
BRNC BLM
GENEL ESASLAR1
1- Ama
Balk blmnde verildii gibi bina elektrik i tesisatnn, yrrlkteki Trk Standartlar ve
bunlarn yetersiz kald durumlarda EN ve HD Standartlarna gre projelendirilmesinden devreye
alnmasna kadar btn aamalardaki teknik zelliklerin, malzeme temininin, kurulmasnn ve
iletilmesinin teknik artlarnn belirlenmesidir.
2- Kapsam
Bu Genel Teknik artname, zel ve tzel kiiler ile kamu kurulularna ait yeni yaplacak tm
binalarda elektrik tesisatnda kullanlacak malzeme ve mamuln zellikleri, temini, montaj ile ilgili
teknik artlar kapsar. Mevcut binalarn elektrik i tesisatnda yaplacak deiiklik ve onarmlarda da bu
Genel Teknik artname geerlidir.
3-Dayanak
Bu Genel Teknik artname 6235 sayl Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu
hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr.
4- Tanmlar
4.2- Standardizasyon: Belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda salamak zere btn
ilgili taraflarn yardm ve ibirlii ile belirli kurallar koyma ve bu kurallar uygulama ilemini,
4.3- Standart: Standardizasyon almas sonucu ortaya kan belge, dokman veya eseri,
4.6.- CE iareti: CE iareti, zerine ilitirildii mamuln insan, hayvan ve evre asndan salkl
ve gvenli olduunu gsteren Avrupa Birliinin Yeni Yaklam Direktiflerine uygunluk iareti
olduunu,
4.8- TS EN ISO 9001: Bu standart, bir kuruluun mteri taleplerini, sistemin iyiletirilmesini ve
mteriye yrrlkteki mevzuat artlarna uyulduu gvencesinin verilmesi iin proseslerde dhil olmak
zere sistemin verimli uygulanmas yoluyla mteri memnuniyetinin artrlmas amacna yneldii
yerlerde kalite ynetim sistemini,
4.9- Yaklak maliyet: hale yaplmadan nce iverence her trl fiyat aratrmas yaplarak katma
deer vergisi hari olmak zere hesaplanan ve dayanaklar ile birlikte bir hesap cetvelinde gsterilen ve
ihale sonulanncaya kadar gizlilii korunan sz konusu iin ngrlen bedelini,
Elektrik Mhendisleri Odas
6
4.10-Proje mellifi: lgili yasalar ve ynelmeliklere gre elektrik i tesis projesini hazrlama
yetkisine sahip gerek kiiyi,
4.11-Yklenici: Elektrik i tesisini verilen projesine gre iverene kar sorumlu olarak, imal ve
ina eden gerek veya tzel kiiyi ya da birden fazla gerek veya tzel kiinin aralarnda yaptklar
anlama ile oluturulan grubu,
4.12-veren: lgili tesisin yapmna ait hizmet ihalesini yapan, kamu, kurum ve kurulular veya
tesis sahibi (sahipleri) ya da sahibinin (sahiplerinin) hukuki temsilcisini,
ifade eder.
5.1- Tesisat ileri birim fiyatlar esas itibariyle iki unsurdan oluur.
5.3- Malzeme iyeri bedeli; Birim fiyat tarifinde fiyata dhil olduu bildirilen malzemenin
iyerinde ihzar edilmi durumda, yklenici kr ve genel giderler dhil bedeli olup hesaplama ekli
aadaki gibidir.
5.4.1- Montaj iin gerekli insan ve makine iilii (sigorta dhil) ile teknik artnamede belirtilen,
temizleyip iletmeye hazrlama, ayarlama, deneme, eitim v.b hizmetler,
5.4.2- yeri tamalar, fire, sigorta,
5.4.3- Montaj iin gerekli sarf malzemesi (kullanma yerindeki fiyat),
5.4.4- Yklenici kr ve genel masraflar,
toplamdr.
5.5.1- Malzeme, birim fiyat tarifine uygun olarak tek veya ok kalemden oluabilir. Ykleme,
boaltma, nakliye ve sigorta bedelleri birim fiyata dahildir.. Malzemenin imal edildii yerde yaplacak
imalat kontrol ve denetimlerinin yaplmas iin gerekli masraflar da malzemenin satn alma bedeline
dhildir.
5.5.2- verence onanm projelerin dnda yklenici tarafndan bir yanlln dzeltilmesi, bir
eksikliin tamamlanmas veya daha ekonomik bulunarak iverene teklif edilecek deiiklikler iin
hazrlanacak tadilat projelerinin ve teknik artnamede belirtilen montaj detaylarnn, imalat projelerinin,
gerekli balama emalarnn, tantma, iletme ve bakm el kitabnn hazrlanmas iin gerekli masraflara
Elektrik Mhendisleri Odas
7
ve teknik artnamede belirtilmi olup, birim fiyat tariflerinde yer almam olan sorumluluk ve
ykmllklere karlk ykleniciye hibir ilave deme yaplmayacaktr. Bu saylan harcamalar
yklenicinin genel masraflar ierisinde kabul edilmitir.
6- Skm bedelleri
6.1- Her eit cihaz, armatr, boru v.b.tesisat malzemesi ve imalatn beherinin skm bedeli
olarak, birim fiyat veya gtr bedel esasna gre bunlar iin belirtilmi olan yaklak maliyete gre
szleme esaslar dhilinde bedeli denecektir.
6.2- Skm esnasnda meydana gelecek hasar, zarar v.b.sorumluluk ve ykmllkler ykleniciye
aittir.
6.3- Skm bedeli, sklme iin gerekli iilik, makine, malzeme ve sklenlerin, kontrolun
gsterecei yerde istifi iin antiye ii nakliye ve koruyucu bakm bedelleriyle yklenici kr ve genel
masraflarn ihtiva etmektedir.
7- hzarat
7.1- hzarat denmesi ngrlen herhangi bir birim fiyat tarifinde fiyata dhil olan btn malzeme
ve mamuller (montaj malzemesi hari) imal edildii yerde yaplmas gerekli muayene ve denemelerin
yaplm olduu belgelenmise; monte edilmesine mani bir hasar veya kusuru yoksa ve antiye
ierisinde kontrolun uygun bulaca bir yerde ve durumda depolanmsa ihzarat bedelini hak etmi
kabul edilecektir. mal edildii yerde yaplmas gerekli muayene ve denemelerin yaplm olduu, TSE
garanti damgasn tamas veya kalite belgesini haiz olduunun belgelenmesi veya imalat kontrolunun
yapldna dair kontrol kartn tamasyla belirtilmi olacaktr.
7.2- in yaklak maliyetinde bulunmayan bir malzeme veya mamul yeni fiyat zapt yaplmadan
ve yeni imalat oluru alnmadan ihzar edilmeyecektir. Edilmi ise ihzarat bedeli denmeyecektir.
7.3- in yaklak maliyetinde bulunan bir malzeme veya mamuln, mahal ve metraj listelerindeki
miktarndan fazlas ihzar edilmeyecektir. Onanl projesine gre gerekecek fazla miktar, projeye uygun
mukayeseli keif onandktan sonra ihzar edilecek ve bundan sonra ihzarat bedeli denecektir.
8.1- Montajl birim fiyatn tanmlanmasnda ve llmesinde esas alnan l birimi, montaj
bedelinin ve skm bedelinin llmesinde de esas alnacaktr.
8.2.1- stenilen hizmeti yerine getirmek iin kullanlan bir ana mamul veya malzemeden; bir ana
mamul ve aksesuarlarndan veya birbirini tamamlayan birka ana mamulden mteekkil donatm
eleman veya elemanlarnn veya hizmetlerinin adet olarak tanmlanmalar ve llmeleri
fiyatlandrmada esas alnmtr. Bir (adet) in ierisinde bulunmas gereken donatm elemannn veya
elemanlarnn zellikleri ve adetleri birim fiyat tarifinde aklanmtr.
8.2.2- Montaj iin gerekecek malzeme veya imalat (bunlar birim fiyat tarifinde malzeme olarak
saylmamtr) montaj bedeline dhildirler.
Elektrik Mhendisleri Odas
8
8.3.1- Baz birim fiyat tarifinde belirtilen malzeme, mamul veya hizmetlerin boylar ile
tanmlanmalar ve llmeleri fiyatlandrmada esas alnmtr.
8.3.2- hzar edilmi malzeme veya mamuln llmesinde fire dnlmez. verence kabul
edilen fire birim fiyata ve montaj bedeline dhil edilmitir. hzar edilmi malzeme veya mamul boyu
monte edildiinde bir miktar azalrsa da bu eksilen miktar montaj bedelinde hesaba katlan fire ile
karlanm olur.
8.4.1- Baz birim fiyat tariflerinde belirtilen malzeme mamul veya hizmetlerin alanlar ile
tanmlanmalar ve llmeleri fiyatlandrmada esas alnmtr.
8.4.2- malatn projesine uygun olarak mamul halde monte edilmi durumlarda lm deimez.
Onanl imalat projesindeki alan lmde esas alnr.
8.4.3- Tel kafes gibi mamullerin iten ie hava gei alan (tel alanlar dlmez) lme esas
alnr.
8.5.1- Tanmlama ve llmede Kg. olarak arlk esas alnmtr. Arlklar tartlarak ve fiziksel
metotla hesaplanarak bulunacak, bunlardan iveren lehine olan kabul edilecektir.
9- Projeler
9.1- verence verilen projeler genel olarak tatbik edilecek muhtelif sistemlerin genel
yerletirmelerini ve tip detaylarn ihtiva edecektir. Bu projelerde iverenin yazl veya szl muvafakat
alnmadan hibir deiiklik yaplmayacaktr.
9.2- artname eki olarak verilen tip detaylara tatbikatta aynen uyulacaktr.
9.3- Yklenici, projeleri tetkik ederek gerek kanun, tzk ve ynetmelikler ve mahalli usul ve
kaideler ynnden, gerek mecburi veya istee bal uygulamal standartlar ynnden, gerek imalat ve
montaj teknii ynnden ve gerekse tesis veya iletme ekonomisi ynlerinden zorunlu veya faydal
bulaca btn tadilat ana hatlaryla bir neri raporuyla iverene yazyla bildirecek, iveren bu raporu
tamamen veya ksmen veya deitirilerek uygun grd takdirde deiiklik projelerini hazrlayarak
iverene onanmak zere verecektir. Tetkikin yetersizlii nedeniyle doacak sorumluluk ykleniciye ait
olacak ve meydana gelecek hasar yklenici tarafndan karlanacaktr.
9.4- Yklenici her eit projenin hazrlanmasnda Elektrik tesisleri Proje Hazrlama
Ynetmeliine, evre ve ehircilik Bakanl Elektrik Mhendislii proje dzenleme esaslarna,
Elektrik Enerji Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmelii esaslarna, Elektrik Tesisat Ynetmeliine ve
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelike uymak zorundadr.
9.5- veren gerekirse bir iin projesini szlemesinde belirtmek suretiyle ykleniciye yaptrabilir.
Bu takdirde bu i iin gsterilen bedel yaklak maliyetin iinde olduundan ayrca bir proje bedeli
denmez.
Elektrik Mhendisleri Odas
9
9.6- Szlemesinde belirtmek suretiyle iin elektrik tesisat projelerinin iveren tarafndan
verilmesi halinde bu durum yaklak maliyetin hesabnda dikkate alnacaktr.
10.1- Projelere, detaylara, birim fiyat tariflerine ve teknik artnamelere ilaveten yklenici aada
aklanan hususlar yerine getirecektir:
10.1.2- malat projeleri; (uygulama projeleri) imalatnn ll, lekli teknik resimlerini, imalata
ait prospektsleri ihtiva edecektir. Bunlarn ierisinde; ana llerini balca elemanlarn ve bunlarn
birlemelerini gsteren tarif edici literatr ve karakteristikleri mevcut olacaktr.
10.1.3- Yklenici tarafndan verilecek yerletirme ve montaj detaylar belirli hacimde borular,
cihazlar ve yap elemanlarn, bunlarn balant ekillerini, aralarndaki aklklar planda ve kolon
emasnda (kesitte) yeterli aklkta gsteren teknik resimleri ihtiva edecektir. Montaj detaylar iverenin
verdii ana projelerin teferruatl olarak aklanmas iin kontrolluka talep edilebilir. Normal olarak
montaj detaylar hatlarn toplu olarak bulunduu noktalarda istenecektir.
10.1.4- Yklenici, herhangi bir cihazn montajna balanmadan evvel imalat projelerini iverene
vermi ve bunlar iverence onanm olacaktr.
11- Standartlar
11.1- Baz malzemeler veya zellikleri, ulusal veya uluslararas deiik standartlara atf yaplarak
tarif edilmilerdir. Bunlar ncelikle Trk Standartlar, daha sonra EN, HD, IEC standartlardr.
11.2- Bu artnamede ve birim fiyat tariflerinde belirtilmemi olsa dahi, yrrle girmi Trk
Standart bulunan malzemeler, denemeler, imalat usulleri ve benzeri hususlar, ilgili olduu standartlara
uygun olacaktr.
12.3- Baz malzeme ve mamullerin kalite belgesini haiz olmas veya TSE garanti damgasn
tamas artyla tesiste kullanlabilecei birim fiyat tariflerinde belirtilmi, ayrca bunlarn listesi bu
hususta aklayc bilgilerle birlikte artnameye eklenmi olacaktr.
13.1- Ksmi bir sistemin montaj veya dier alan bir sisteme balanmas iin, alan bir
(elektrik, buhar, pis su v.b.) sistemin durdurulmas gerekiyorsa bu husus gerekli kapatlma sresi de
belirtilmek artyla en az be gn evvelden iverene yazl bildirilecek ve balantnn yaplabilecei
hususunda iverenden yazl msaade alnacaktr.
14.1- Btn cihazlar iletmeye devredilmeden evvel tamamen temizlenmi olacaktr. Boyanm,
kaplanm veya parlatlm yzeyler hasar grmse eski durumuna getirilecek ve btn donanm kabul
edilebilecek durumda olacaktr. Sistemler her trl ayarlar yaplm, proje ve artnamelerde belirtilmi
olan fonksiyonlarn tam olarak yerine getirir vaziyette teslim edilecektir.
15- Denemeler
15.1- Btn tehizat, artnamenin ilgili ksmlarnda belirtilmi olan denemelere tabi tutulmu
olacaktr. Denemeler iin gerekli tm cihaz, malzeme ve hizmetler (elektrik, su, gaz, yakt, iilik v.b.)
szlemede aksi belirtilmemise yklenici tarafndan temin edilecek ve bunlar iin hibir ilave deme
yaplmayacaktr.
15.2- Denemelerin yaplaca gn daha nce yazyla iverene bildirilecek ve denemede kimlerin
bulunaca iverence tayin edilecektir.
15.3- Denemelerde ortaya kacak btn hatalar, derhal yklenici tarafndan tamir edilecek, arzal
paralar deitirilecek ve deneme kontrol heyetinin kabul edecei hale gelinceye kadar tekrar edilecek,
iverence bunlar iin hibir ilave deme yaplmayacaktr.
15.4- Denemede bir hasar meydana gelirse derhal yklenici tarafndan tamir edilecek, hasar gren
para veya cihaz deitirilecek ve kontrol heyetinin beenecei hale getirilecektir.
15.5- Denemeler heyetin, ilgili mevzuat hkmlerinin yerine getirilmesi ile snrl kalmak artyla,
tam kanaat sahibi olmasna kadar devam edecektir. Deneme sresi hibir ekilde her ksm iin o ksmn
denemesinde belirtilmi olan sreden ksa olmayacaktr.
16.1- Betonarme inaatn, blmelerin, duvarlarn yaplmas hususlar ihalenin dier artnamelerine
gre yaplacaktr. Ancak, yklenici bu ksmlarn yapm srasnda tesisat donanm iin gerekecek kablo
ve boru geilerini, pencereleri ve aklklar gerekli noktalarda eksiksiz hazrlatmak zorundadr.
17- Ulalabilme
17.1- Btn tesisat ileri, iletme bakm ve tamir iin kolaylkla ulalabilecek yerlere monte
edilecektir. Bunun iin gerekirse projelerde ufak dzeltme yaplabilecektir. Fakat bunlar iin yaplacak
deiiklik projeleri onanmadka yap denetisi veya kontrolluka yazl talimat verilmedike projelerde
hibir ekilde deiiklik yaplmayacaktr.
18.1- icab d duvarlarda alacak delik, kapak v.b. aklklardan bilhassa zemin seviyesinde ve
daha aada olanlar en iyi tapa v.b. ile kapatlm ve evreleri ilgili mevzuatta belirtildii gibi en iyi
Elektrik Mhendisleri Odas
11
ekilde kalafatlanm, ieri su szdrmaz durumda bulundurulacaktr. Saanak, sel ve su basmas gibi
ihtimaller iin gerekli tedbir alnmsa zerinde allmakta olan ksmlarda sorumluluk ykleniciye ait
olmak zere bu husus aranmayabilir. Ancak iin sonunda yklenicinin sorumlu olduu aklklar
devaml kalc ekilde su geirmez ve kalafatl olacaktr.
19.1- Yklenici gerek belediyeler, gerekse dier kurululardan alnacak izin veya ruhsatnameler
iin gerekli demeleri, denemeleri, almalar ve ilemleri yapmak ve ii devam ettirmek zorundadr.
Su, telefon, elektrik v.b. hizmetlerin balanmas iin yaplacak tetkik ve denemeleri tamamlayarak
gerekli masraflar ilgili kurum ve kurululara iveren adna deyecektir.
19.2- Yklenici bu deneme, muayene ve kontrollarn iyi netice verdiini ve istein kabul
edildiini belirtir belgeleri muhafaza edecek ve iin tesliminde kabul heyetine teslim edecektir. Tantma,
letme ve Bakm El Kitabna bunlarn fotokopileri konacaktr.
21.1.1- Yklenici, geici kabule kadar monte ettii btn tesisat malzeme ve cihazlarn bakmn
yapmakla mkelleftir. Btn cihaz ve malzemeler nakliye, depolama, montaj ve iin bitimine kadar
monte edilmi olarak bulunduklar yerlerde koruyucu bakmlar yaplm olarak muhafaza edilecektir.
Karlalacak doal afetler, kazalar, kabuln gecikmesi, iklim artlarnn kt olmas v.b. ihtimaller de
dikkate alnarak yklenici tarafndan gereken titizlik gsterilecektir. veren iin seyrine ve yklenicinin
tutumuna gre iyerinde yaplan imalat iveren namna hakedi bedeline uygun olarak sigorta
ettirmesini talep edebilecektir. Bu sigorta masraf yklenicinin genel masraflarna dhil olduundan
ilave bir bedel denmeyecektir.
21.2.1- Telefon santrali, yangn ihbar santrali, asansr, elektrojen grubu v.b. gibi imalat iin,
geici kabulden evvel imalat firma ile yklenici, aylk periyodik bakm szlemesi yapacak ve
szlemenin bir suretini verene verecektir. Szleme sresi kesin kabul ile sona erecektir. Bunun iin
yklenici iverenden ayrca bir cret istemeyecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
12
21.2.2- Geici kabul raporu dzenleme tarihinden itibaren en ge 15 gn iinde iveren tesisat
iletecek personeli tayin edecektir. Yklenici de bu personele ekip kurulduktan itibaren szlemesinde
baka bir sre belirtilmedii takdirde 18 gn mddetle tesisat tantacak, iletme bakm ve onarmn
retecektir. Bunun iin ykleniciye herhangi bir nam altnda hibir bedel denmeyecektir.
21.3.1- Her bir cihaz kartlamaz ve silinemez eklinde prin, alminyum gibi korozyona
dayankl bir plaka zerine kaznarak yazl isim ve nemli zelliklerini belirtir birer plaka ile
donatlacaktr. Plakalarda aada belirtilen bilgiler bulunacaktr.
21.3.2- Btn otomatik kontrol cihazlar zerinde veya bitiiinde monte edilecek bir plakada
hangi cihaz kontrol ettii 21.3.1 (a-e) de aklanan bilgiye ilaveten belirtilmi olacaktr. Gerekirse
cihazlar numaralanacak ematik kontrol diyagram tablosu zerinde gerekli aklama yaplacaktr.
21.4.1- Datm tablolar binann o ksmna ait btn sigorta ve alterleri ihtiva edecektir.
21.4.2- Her bir sigorta ve alterin tablo numaras, etiket numaras, bulunduu yer ve yapt
hizmet bu tabloda belirtilmi olacaktr
21.5.1- Yklenici 5 nsha ciltlenmi olarak tantma, iletme ve bakm el kitab hazrlayacak ve
iverene teslim edecektir. Bu el kitab aadaki bilgileri ihtiva edecektir:
21.5.1.1- Her bir sistemin basit tarifi, bakm ve iletme esaslarnn izah,
21.5.1.3- Her bir sigorta veya alterin yapaca vazifeyi, yerini ve plaka numarasn belirtir
tablolar,
21.5.1.6- Her cihaz iin en yakn mahalli satn alma, bakm, tamir ve yedek para servisinin firma
ad, adresi ve telefon numaras,
Elektrik Mhendisleri Odas
13
21.5.1.7- Kontrol diyagramnda, elektrik tesisat donatm emasnda ve projesinde mevcut her bir
tehizat elemann tarif eden, ileyiini aklayan katalog veya literatr,
21.5.1.8- Projelerde, mevcut dier cihazlara ait elektrik motorlarnn yardmc rle, uzaktan
kumanda, kilitleme, koruyucu rle gibi tehizatn gsteren, monte edildii ekliyle hazrlanm elektrik
detay resimlerini ve emalar,
21.5.1.9- Yklenici, icabeden bilginin tamam olup olmad hususunda kontrol tekilatnn
grn de alarak, en son durumuyla hazrlad el kitabnn fihristini hazrlayp iverene onaylanmak
zere yazyla verecektir. Onaylanm fihristin bir kopyas kitapta bulunacaktr.
21.5.1.10- Btn el kitabnn ierii, geici kabulden drt hafta evvel iverene teslim edilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
14
KNC BLM
22- Kapsam
22.1- Yaplarn ya da yap kmelerinin iinde doru akmlarda 600 V, alternatif akmlarda faz-faz
aras 1000 V. a kadar (1000V dahil) olan gerilimle kurulan her trl kuvvetli akm tesislerini kapsar.
23- Tablolar
Bu artnamede tablolar,
Ana tablo ve Byk Gl Datm tablolar,
Datm (tal ) tablolar,
Etan Datm tablolar,
Saya tablolar,
Dier tablolar,
olarak snflandrlmtr.
Yere oturan ve panolardan oluan tablolar, ana tablo ve byk gl datm tablosu olarak
dnlmtr. Bina gcnn kk olmas halinde ana tablo duvara monte edilebilir.
Datm tablolar yzey bykl 0.5 m2ye kadar olan ve duvara monte edilen tablolardr. Kat
datmlarnda veya kk bir mekanik tesisat hacmndaki birka motorun beslenmesinde
kullanlabilirler.
Etan datm tablolar birbirine eklenen nitelerden oluur. zellikler ilgili maddelerde
verilmitir.
Saya tablolar, enerji sat ile ilgili olduundan ana tablodan ayr olacak ve ilgili maddelerdeki
zellikleri tayacaktr.
Dier tablolar yukarda sralanan maksatlar dnda kullanlacak tablolar kapsar. zellikleri, tesis
maksadna uygun olarak, dier tablolarda aranan zellikleri tamaldr.
Tablolarda bulunacak her trl anahtarlar, sigortalar, l aletleri, sayalar, rleler ve balant
elemanlar TS standartlarna, bu standartn bulunmamas halinde sra ile EN, HD, IEC standartlarna
uygun olacaktr.
23.1.1- Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar en az 2 mm. kalnlkta, dzgn yzeyli DKP
sactan yaplacaktr.
23.1.2- Kk gl binalarda, ana tablonun duvar tipi olduu hallerde tablonun zellikleri
datm tablosu zelliklerinde olacaktr.
23.1.3- Tablodaki pano saysnn tespitinde, kolon ve besleme hatlarnn says, k, kuvvet, yedek
akm, yaplacak ilave olaslklar da gz nnde tutulacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
15
23.1.4- Panolarda, genilik en az 500 mm, toplam ykseklik 1800 mm, derinlik iindeki donanm
boyutlarna uygun olarak en az 350 mm. olacaktr. Panonun alttan 400 mmlik ksm bo braklacaktr.
23.1.5- Panolarn kenarlar bklecek ve cvatalarla birbirine balanacaktr. Panolar 40 veya 50 lik
kebentten veya glendirilmi sa profilden mamul, kuvvetli bir iskelete tespit edilecektir. Demir
aksam bir kat slyen, iki kat mat tabanca boyas veya frn boyas ile boyanacaktr.
23.1.6- Deme zerine konacak tablolar ve ana tablo 10 cm ykseklikte sval beton kaide
zerinde tespit edilecek, alttan girili tertipde tablonun alt yz hari dier btn yzleri kapal, n
yz menteeli alabilir, dolap tipi olacaktr.
23.1.7- stten girili tablolarda alt yzde kapal olacak, stten kablo girileri rakorlarla
salanacaktr.
23.1.8- Tablo iine yabanc cisimlerin, zellikle fare ve benzeri haerenin girmesi kesinlikle
nlenmi olacaktr.
23.1.9- Alttan girili tablolarn, demeye alm kablo kanal ile birletii yerde tablo alt blm
fare girilerini nlemek iin yeterli ekilde kapatlacaktr.
23.1.11- Tablo kapaklar gen anahtar veya benzeri anahtarla alabilecektir. Tablo
yksekliinin1mden fazla olduu durumlarda, alan kapak alt-st ve yan noktadan ispanyolet tipi
srglerle (evrak dolaplarnda olduu gibi) sabitlenecektir. Kapak menteeleri gizli metal tip olacaktr.
23.1.13- Kapak kenarlar ve varsa kapak zerindeki pencere kenarlar ie doru 1 cm bklerek
glendirilecektir.
23.1.14- Tablolarda gerilim tayan plak ksmlar rastgele dokunmaya kar muhafaza altna
alnacaktr. 42 volttan yksek nominal gerilimde; yaltm maddesi ile rtlm olmayan btn ksmlar,
ykseklikleri 180 cmden az olduu takdirde rastgele dokunmay engelleyecek sactan veya sya
dayankl yaltkan v.b. malzeme ile yaplm blmlerle, emniyet altna alnacaktr. Bu husus iin iletken
ksmlarn lak ile boyanmas veya emaye edilmesi, muhafaza tertibat olarak kabul edilmez. Tablonun
nnde kapaklar dik alm durumda iken, en az 70cm. lik bo bir geit yeri braklacaktr. Tablonun
yerine yerletirilmesinde, kapaklarn kapal durumdan yana doru 110 derece alabilmesine imkn
salanacaktr.
23.1.15- Tablonun btn demir ksmnn kendi aralarnda ve epotansiyel bara ile kusursuz olarak
balantsn ve bu balantnn devamn temin iin zel tertibat alnacaktr. Tablo kapaklarnn gvde ile
elektriksel balantsnn iyiletirilmesi iin ok telli bklebilir iletkenlerle ek nlem alnacaktr.
Epotansiyel bara ve koruma iletkenleri, topraklama iletkeni kesitleri ve topraklama ile ilgili dier
hususlarda 21.08.2001 tarih ve 24500 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii hkmlerine uyulacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
16
23.1.16- Panolar arasnda baralarn gei noktalar, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks
v.b. gibi) ayrc levhalar konarak kapatlacaktr. Her bir pano ayr kapakl olacak; yanndakilerle
arasnda ak gei bulunmayacaktr.
23.1.17- Tablo iinde bakr epotansiyel bara ve ayrca tablodan yaltlm bir ntr baras tesis
edilecektir.
23.1.18- 100 amperden byk alter ve sigorta balantlar, kesin olarak baralar ile yaplacaktr.
Tablo iinde bulunan yaltlm iletkenler zel kroeler vastasiyle muntazam bir sra haline getirilip
gvdeye balanacaktr.
23.1.19- Her alterin veya sigortann altna beslenilen yeri gsteren etiketler konacaktr. Tablo
iindeki kablo ularna geldii veya gittii yerle ilgili etiket konacaktr.
23.1.20- Tablo kapaklar zerinde bulunabilecek iaret lambalar, kumanda butonlar veya
kumanda anahtarlarnn elektrik balant hatlar grup haline getirilip forma verildikten sonra kapaa
tespit edilecek ve kapaa monte edilmi sra klemenslerde son bulacaktr. Bu hatlarn gvdeden gelen
karlklar ise gvde zerinde bir grup sra klemensde bitecektir. Kapak ve gvdedeki klemensler
arasna ok telli iletkenlerle bklgen balant yaplacaktr.
23.1.21- Ana tabloda kullanlacak baralarda fazlar siyah-kahverengi-gri, ntr ak mavi, toprak
yeil bantl sar renkli olarak boyanacaktr.
23.1.22- l aletleriyle alter, sinyal lambas vs. nin seiminde bunlarn ekil birliine ve sa
panolara uygun tipte olmalarna dikkat edilecektir.
23.1.23- Bakl sigortalar arasna, sigorta kaidesinin balant ularn kavrayacak ve sigorta
tutamaklarn aacak llerde, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks v.b. gibi) ayrc levhalar
konarak sigorta ve kaidesinde oluacak arklarn yandaki faza atlamas nlenecektir. Sigorta eksenleri
arasnda 9 cmden fazla aklk varsa bu ekranlara gerek kalmaz.
23.1.24- Transformatr istasyonlarndaki A.G. ana tablolarnn ve ksa devre akm 10 kAi geen
yerlerde tesis edilecek tablolarn ksa devre tip deneyi sertifikas bulunacaktr.
23.1.25- Ana tablonun balant emas, yaz punto ykseklii 15 mmden kk olmamak zere
izilip st plastik kaplanarak erevelenecek, ana tablo dairesine aslacaktr
23.1.26- Pano kapaklar i yzeyinde pano ilgili emelarnn konabilecei, satan mamul cep
bulunacaktr.
23.2.1- Datm tablolar, sva st veya gmme olarak monte edilecektir. Datm tablolarnn
boyutlar iverenin tasdik edecei projeye uygun olacaktr.
23.2.3- Tablolar 0,5 m2 ye kadar en az 1,5 mm kalnlkta, dzgn yzeyli DKP sactan
yaplacaktr. Tablolarn kenarlar bklecek ve arka yzeyleri, tablo iindeki arl tayabilecek
ekilde, sa profillerle takviye edilecektir. Demir aksam bir kat slyen, iki kat mat tabanca boyas veya
frn boyas ile boyanacaktr.
23.2.4- 0.3 m2den byk tablolarda kapak, burulmalara kar i taraftan sa profille takviye
edilecektir. Ayrca kapak kenarlar ie doru 1 cm kvrlarak glendirilmelidir.
23.2.5- Tablolar, kapaklar kapal durumdan itibaren yana doru 110 derece alabilecek ekilde
yerletirilmelidir. Lambri arkasnda kalan tablolarn nndeki lambri kapa tablo kenarlarndan en az
5er cm daha byk olmal ve tablo kapann tam almasna engel olmamaldr. Kapak menteeleri
gizli tip olacaktr.
23.2.6- stten girili tablolarda hatlarn kt noktalarda oluan boluklarn kapatlmas iin zel
dzenleme yaplacaktr. Bu blmlerin tahta, kad vb. malzeme ile tkanmas yasaktr.
23.2.7- 60 Ae kadar akm eken tablolarda fazlar iin bara kullanlmasna gerek yoktur. 60
A.den fazla akm eken tablolarda, balantlar kablolarla alterden altere veya sigortadan sigortaya
yaplmayp bakr baralar vastasiyle ayr ayr yaplacaktr. Baralar Madde 23.1.21 de verilen renklerle
iaretlenecektir. Fazlar barasz yaplm olsa bile bakr lamadan imal edilmi, ntr ve epotansiyel bara
(koruma iletkenlerinin topland bara) bulunacaktr. Otomatik sigortalarn faz giri tarafnda, bu
sigortalara mahsus tarak eklinde bara kullanlmas zorunludur.
23.2.8- Datm tablolarnda linye hatlar, yanmayan malzemeden yaltkanl, uygun nitelikte
klemensler vastasiyle tabloya tutturulacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya balanacaktr.
Tabloya giren kolonlarnn faz iletkenleri sabit klemenslere ve ntr iletkenleri bakr baraya
balanacaktr. Datm tablolar zerinde koruma hatlarnn topland topraklama baras bulunacak,
topraklama balants, bulunduu yerdeki tesisata uygun olarak yaplacaktr.
23.2.9- Gerilim altndaki ksmlara rastgele dokunmay nlemek iin, bu gibi ksmlar yanmaz
malzemeden mamul, karlabilir kapaklarla rtlecektir. Bu i kapaklarn zerinde, sigortalarn
dardan mdahale edilecek ksmlarnn gemesi iin alan pencere evrelerine yaltkan malzemeden
azlk geirilecektir.
23.2.10- Datm tablolarnda d kapak zerinde iaret lambas kullanlyor ise balant,
yukardaki madde 23.1.20 ye uygun olacak ve tablo i kapann bu gibi iletkenleri zedelemesi nlenmi
olacaktr.
23.2.11- Byk tesislerde her datm tablosunun tam yk altnda ektii akmn fazlara gre
dengelenmesi yaplacak, bu durum besleme hattndan pens ampermetrelerle veya ana tablodaki mevcut
ampermetrelerin yardm ile kontrol edilecektir.
23.2.12- Tozlu yerlerde kullanlacak sva st datm tablolarnda btn giriler rakorlarla
yaplacak ve tablo kapann bast sabit yzeyde toz giriini nleyen conta dzeni bulunacaktr. Bu tip
imalat etan tablo snfndan deerlendirilmez.
23.2.13- Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren madeni veya plastik etiketler
bulunacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
18
23.2.14- Tablo kapa i yzeyinde tablo balant emasnn konmas iin satan mamul cep
yaplacaktr.
23.3.1- Tesisatn rutubete, toza ve mekanik darbelere kar korunmas gereken mahallerde tablolar,
birbirine eklenecek tipte, ek yerlerinde ve kapaklarnda conta bulunan etan kutulardan yaplacaktr.
Malzeme olarak dkm aluminyum, polikarbonat ve benzerleri kullanlabilir.
23.3.2- 16mm2 den daha byk kesitte balantlar bakr baralar vastas ile yaplacaktr.
23.3.3- Sigortalar kapak aldktan sonra, anahtar ve alterler ise kapak kapal iken
altrlabilecek ekilde dzenlenecektir.
23.4.2- Tablolarn mekanik yaps, ana tablo ve datm tablolar iin istenen artlar aynen
salayacaktr.
23.4.4- Tablo enerji veren kurulua ve tketicilere ait iki ayr blmden oluacaktr.
23.4.5- Enerji veren kurulua ait blm, kofreden itibaren sayalarn balant ularn (ular dhil)
kapsayan blm olup, kolaylkla alamaz ekilde kapatlm ve ana gvdeye tespit noktalarnda
mhrleme imkan salayacak yapda olacaktr.
23.4.6- Sayalarn kolayca okunabilmesi iin mhrl blm sayacn gsterge ksmn
kapatmamaldr. Tketiciye ait blmler, sigorta deiimini salamak maksad ile alr kapakl
olacaktr.
Yukarda snflanan maksatlar dndaki iler iin tesis edilen tablolarn zellikleri, kullanm
amacna uygun bir ekilde, 23.1 23.4 maddelerinde verilen zelliklere eit olacaktr.
(*)Avrupa standartlarnda RCD (Resudial Current Device) olarak geen ve TSE tarafndan da
artk akm anahtar olarak isimlendirilen (TS EN 61008-2-1/A1, TS EN 61009-1, TS EN 61543/A12) bu
cihaz piyasada hatal ekilde kaak akm alteri olarak anlmaktadr.
Elektrik Mhendisleri Odas
19
24.1- Genel
Burada sz edilmeyen hususlar iin, sras ile TSE, EN, HD,, IEC, standartlarnn hkmleri esas
kabul edilecektir.
24.2- zel artnamede aksi belirtilmedike sva altndaki btn tesisat TS veya uluslararas
standartlara uygun PVC borularla yaplacaktr.
24.3- Sva altndaki ini borular dik veya yatay olarak denecektir. Buatlarn priz veya anahtar
hizasnda bulunmasna dikkat edilecektir. Dilatasyon yerlerinde boru geitleri, borularn serbeste
oynayabilmesi iin manonlu olacak ve mekanik etkilere kar dayankl bir boru ile muhafaza altna
alnacaktr.
24.4- Tozlu veya yangn tehlikesi gsteren yerlerde tesisat, antigron cinsi kablolar yerine
galvanizli gaz borusu iinde plastik izoleli iletkenlerle etan olarak yaplabilecektir.
24.5- Datm tablolarnn merkezi zeminden, 170 cm ykseklikte olacaktr. Bu mesafe kontrol
mhendisinin izniyle deitirilebilecektir.
24.7- letkenler, sva altnda yaplacak tesisatn boru denmesi ve sva ii tamamlandktan ve
birinci badana tamamen kuruduktan sonra ekilecektir. Bir binada faz iletkenleri L1-gri, L2-siyah, L3-
kahverengi, N-ntr iletkeni ak mavi, PE-koruma iletkeni (toprak) yeil bantl-sar renk olacaktr.
Btn aydnlatma sortilerinin k noktalarna, armatrlerle balantlarn temine yarayan birer lstr
klemens konacaktr.
24.8- Buatlar zeminden en az 220 cm ykseklikte olacak ve ayn oda veya koridorda bulunan
buatlarn ayn seviyede olmalarna dikkat edilecektir. Tesisat tamamlandktan sonra sva dna tam
veya ukurda kalm yahut arpk konmu bir buat grlrse masraf yklenicisine ait olmak zere
dzelttirilecektir. Asma tavanl mahallerde buatlar asma tavan hizasnn altnda bulunacaktr.
24.9- PVC borular, sva altnda olmak zere boruya kadar yanyana denebilecektir. ten
fazla borularn denmesinde, borular er er gruplara ayrlacak ve her bir grubun arasnda en az 4
cmlik bir mesafe bulunacaktr. Yanyana dizilmesi zorunlu olan hallerde borular rabitz teliyle
rtlecektir.
24.10- Akm kapasitesi bakmndan bir fazla beslenmesi mmkn olmayan ok zel aydnlatma
sistemlerinde (avize v.s. gibi) fazl sortiler kullanlabilir.
24.11- Lamba sortileri iin en az 1,5 mm2 lik, priz sortileri, priz linyeleri ve lamba linyeleri iin en
az 2,5 mm2 lik kesitte PVC yaltml iletkenler kullanlacaktr
24.12- Besleme hatlarnda nr iletkeni kesiti, faz iletkeni kesitine eit olacaktr.
24.13- Priz devreleri k devrelerinden ayr olacaktr. Ancak, zorunlu durumlarda ve tablolarn her
birinde sadece bir priz bulunmas halinde aydnlatma devresine en ok bir priz, gerektiinde priz
devresine bir lamba balanabilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
20
24.14- Sorti anahtarlar zeminden 110 cm, aplikler zeminden 190 cm ykseklie konacak ve ayn
odada birka anahtar, sndrme dmesi bulunduu takdirde hepsi ayn seviyeye monte edilecektir.
Prizler normal olarak yerden 40 cm. ykseklie konacaktr. Telefon, TV ve arma dmeleri prizlerle
bir araya geldikleri takdirde ayn seviyede yanyana monte edilecektir. Gerek anahtar ve gerekse priz
ykseklikleri kontrol mhendisinin izni ile deitirilebilecektir.
24.15- Yan yana bulunan anahtar, sndrme dmesi, priz, telefon prizi, arma butonu vs.
kombine kasalar dhilinde yaplabilecektir.
24.16- Kare buat kapaklar paslanmaz sa veya PVC olacak, drt vida ile buata tespit edilecek ve
her bir yan 0,5 cm kutudan taacak lde olacaktr. Zayf ve kuvvetli akm tesislerinde kullanlan
buatlar yerden en az 220 cm ykseklikte olacaktr.
24.17- TSE standartlarna uygun PVC buatlar kullanlabilecek, bir buata en ok drt boru ile
balant yaplabilecektir. Bu say aldnda kare buat veya ek kutusu konulacaktr. Buatlarn iindeki
kablo balantlarnda yaltkan klemensler kullanlacaktr. Buatlarn satan olmas halinde sa kalnl
en az 0,35 mm olacaktr.
24.18- Klemeslerin akm tayan ksmlarnn buat kapaklarna dokunmasn nlemek iin metal
gvdeli buatlarn iine buat lsnde prespant kadlar konulacaktr.
24.19- Asma tavan iindeki tesisat NVV tip iletkenlerle boru kullanlmadan yaplr. Fluoresan
lamba armatrlerinin ii, aada verilen artlarla, buat olarak kullanlabilir.
24.20- Aluminyum ve ahap asma tavanlarda NVV tipi iletkenle yaplan hatlar betona veya ahapa
kroelenmelidir. Al asma tavanlarda, hatlar tavan yaps itibariyle dardan grlemiyorsa NVV tipi
iletkenler serbest braklabilir.
24.21- Mecbur kalnmadka lambadan lambaya gei yaplmayacaktr. Tavana gelen ksmlara
hi bir surette buat konulmayacaktr. Yalnz baz dekoratif dncelerle normalin stnde sorti
kullanlmas gerektii hallerde veya binann mimari ekli gerei buat konacak stun, kiri veya duvar
bulunmad hallerde, sorti ularna kolayca ulaabilecek tipte lstr klemensler koymak artyla
lambadan lambaya gei olabilecektir. Gerilim dmnn uygun olmas artyla bir sigorta devresine
dokuzdan fazla k sorti balanmas mmkn olabilecektir. Bant eklinde dzenlenmi fluoresan
armatrlerin gvde ii, sya dayankl yanmaz tip klemenslerle buat olarak kullanlabilir. Ancak bu ara
balantlar iin paralel sorti bedeli denmez.
24.22.2- Sistemde bulunan tm kablolar NVV tipi olacak, montaj takiben kodlandrlacaktr.
24.22.3 - Gerektii durumlarda metal dkm kare buatlar deme altna tesis edilebilir. Buatlara
giri klar rakorlarla yaplacak; buatlar beton demeye tespit edilecektir.
24.22.4- Grup halinde giden kablolara form verilip plastik kablo balar ile balanacaktr.
24.23.1- Gvenlik hatlar ait olduklar datm tablolarna kadar devam edecek ve tablonun
topraklama barasna balanacaktr. Faz hatt kesitinin 16 mm2ye kadar olduu yerlerde koruma hatt
kesiti, faz iletkeni kesitine eit olacaktr. Dier durumlarda hat kesitleri Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmeliine uygun olacaktr. 63 A ve daha byk sigortalarla korunan faz hatlarna ait
koruma hatlar iin snma hesabna gre kesit seilmesi tavsiye edilir.
24.23.2- Enerji veren kuruludan alak gerilimle enerji alan binalarda toprak hatas akmlarna
kar Artk Akm Anahtar kullanlmas zorunludur. Tesisatta, kofreden itibaren Artk Akm Anahtar ile
korunmam ksm kalmayacaktr. Tesisatn normal, yaltm ve toprak kapasitesi akmlar (kaak
akmlar) dikkate alnarak tketiciye en yakn Artk Akm anahtar 30 mA eik deerli olmaldr.
24.24.- Rutubetli, ak hava veya korozyona sebebiyet veren yerlerde tesisat, etan ve yeralt
kablosu cinsi malzeme ile yaplacaktr. Etan hatlarn denmesinde duvardan mesafeli bakalit kroeler
kullanlacaktr. Kroe ve btn tespit vidalar galvanizli veya paslanmaz madenden olacaktr. Rutubetli
olmayan yerlerde tesisat zel galvanizli kroelerle yaplabilecek; etan kablolar duvar geitlerinde,
borular iine alnacak ve bu borulara etan kablolara has lastikli azlklar taklacaktr. Kroeler
arasndaki mesafe 30 cm. yi gemeyecektir. Yan yana dizilen birok etan cinsi kablolarn kroeleri
mterek bir paslanmaz metal konsol zerinden tespit edilecektir. Tesisatta kullanlacak btn kolon,
ana hat ve besleme hatlar imalat boyuna uygun ve tek para olacaktr, hi bir surette para para
ksmlar eklenerek kullanlmayacaktr.
24.25- Etan kablolarn datm tablolarna, armatrlere veya herhangi bir cihaza girileri, toz ve
nem giriini nleyen zellikteki malzeme ile yaltlacaktr. Etan buatlarda gvenlik hatlarnn tespiti
galvanizli veya paslanmaz madenden civatalar ile yaplacak, buatlarn ak azlar vidal tkalarla
kapatlacak, kablolarn denmesi srasnda kavislerin kablo apnn alt katndan daha kk yar apta
bir dn yaplmamasna dikkat edilecektir.
24.26- Etan sortilere konulacak anahtar, armatr, priz ve bu gibi tesisatta kullanlacak btn
malzemeler rutubetli yerler iin imal edilmi cinsten etan olacaktr. Prizler etan kapakl cinsten
olacaktr.
24.27- Etan armatrlerin zellikleri aada armatrler bal altnda verilmitir. Deiiklikler
kontrol mhendisinin izni ile belirlenecektir. Gvenlik hatlarnn tespiti iin kaideler zerinde galvanizli
veya paslanmaz madenden vidalar bulunacaktr.
24.29.1- Hat sistemleri, hasar verici etkilere kar, hatlardan yaylan sdan etkilenmeyecek ekilde
dzenlenen bir klfla korunmadka, hatlar iin zararl olabilecek s, duman veya gaz reten tesisatlarn
yaknna tesis edilmeyecektir.
24.29.2- Hat sisteminin youma olabilecek tesisatlarn (su, buhar veya gaz, vb. tesisatlar)
altndan getii yerlerde, hat sisteminin zararl etkilerden korunmas iin nlem alnacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
22
24.29.3- Elektrik tesisatlarnn elektriksel olmayan tesisatlarn yaknna tesis edildii yerlerde,
bunlar, dier tesisatlara uygulanmas ngrlen ilemlerin elektrik tesisatlarnda hasara sebep
olmayaca veya elektrik tesisatlarnda ngrlen ilemlerin dier tesisatlarda hasara sebep olmayaca
biimde dzenlenmelidir.
Bu maksatla tesisatlar arasnda uygun bir aralk braklmas veya mekanik veya sl engel kullanlmas
yeterlidir.
24.29.4- Kablolar, asansrlerin kendi kumanda hatlar ve kuyu aydnlatma hatlar hari, hibir
zaman bir asansr kuyusuna denmeyecektir.
24.30.1- Alak gerilim enerji hatlar ile iletiim, sinyalizasyon, zil, kontrol ve alarm tesisatlarna
ait devreler, her bir kablonun mevcut en yksek gerilim iin yaltlmas veya aadaki yntemlerden
birinin uygulanmas hari, ayn hat sistemine dhil edilmeyecektir:
- ok damarl bir kablonun her damar kabloda mevcut en yksek gerilim iin yaltlmtr.
- Kablolar kendi sistem gerilimine gre yaltlm ve kapal veya kapakl kablo kanal
sisteminin ayr blmesine tesis edilmitir.
- Ayr bir boru sistemi kullanlmtr.
24.30.2- Yangn alarm ve merkezi yedek besleme kaynandan beslenen acil durum aydnlatma ve
ynlendirme devreleri, dier kablolardan ve birbirlerinden ayrlacaktr. letiim devreleri, veri hatlar ve
benzerleri iin elektrostatik ve elektromagnetik parazitlere zel dikkat gsterilmelidir. Bu maksatla her
sistem iin kendi artnamesinde bildirilen iletken tipleri kullanlacak ve bu hatlar ile enerji hatlar
arasnda en az 5 cm ara bulunacaktr.
25.1.1- Projesinde kablo tayc ve kanallar ile tesisi ngrlen kablolarn, yatayda veya dikeyde,
kapal veya ak, sac veya PVC, delikli veya deliksiz, tavanda, duvarda veya deme altnda, tanmas
ilerini kapsar.
25.1.2- Sistem
Kablo tayc ve kanallar ile kablo tanabilmesi iin aada belirtilen blmlerden, projesinde
gerekli grlenler, miktarlarna gre tespit edilerek bir sistem tesis edilecektir.
a- Kablo merdivenleri,
b- Kablo tayclar ve kanallar,
c- Tavan ve duvar destek elemanlar,
d- Tavan ve duvar konsollar,
e- Yatay- dikey dn ve balant paralar,
f- Redksiyon ve birletirme paralar,
g- Deme alt kanal, buat, dirsek, ekleme paralar,
h- Deme alt prizi, kaidesi, kutusu, kasas vb. gibi dier paralar.
Elektrik Mhendisleri Odas
23
25.1.3.1- Kablo merdivenleri, bata kablo bacalarndaki dikey kablo klar olmak zere projelerde
kablo merdiveni olarak belirtilen yerlerde kullanlacaktr.
25.1.3.3- Kablo merdiveni imalatnda kullanlan malzeme, delme, bkme, kesme ve kaynak
ilemlerinden sonra kabloya zarar verilmemesi iin yzey temizlii yaplarak scak daldrma ile
galvaniz kaplanacaktr.
25.1.3.4- Merdivenlerin birbirlerine eklenmelerinde, paslanmaz malzeme ile kapl civata, pul,
rondela vb. malzeme kullanlacaktr.
25.1.3.5- Kablolarn merdivene tespiti iin, kontrolluun istei ve onayna gre paslanmaz
malzeme ile kapl metal kroeler ve plastik kablo balar kullanlacaktr.
25.1.3.7- Kablo merdiven basamaklar 1.5 mm sactan imal edilecek ve her 1 metrede en az 3 adet
olacaktr.
25.1.4.1- Kablo tayclar, projesinde belirtilen yerlerde, kablolarn yatay dalm iin delikli
sactan yaplm kablo tayclar kullanlacaktr.
25.1.4.2- Kablo tayclar iine denecek zayf akm tesisat kablolar, mutlaka ayr bir blme
iinde veya ayr kablo taycs iinde bulunacaktr. Kablolar, taycya en fazla 50 cm aralklarla
plastik kablo ba ile tespit edilecektir.
25.1.4.4- Kablo tayclar, imalatta yaplan sac delme, bkme ilemlerinden sonra tamamen
temizlenip kesitler galvaniz kaplanacaktr.
25.1.5.1- Deme alt kanal sistemi; deme kaplamasnn yeterli ykseklikte olduu yerlerde
kullanlacaktr. Deme alt kanal, deme buat ve priz kutusu olmak zere niteden oluacak,
Elektrik Mhendisleri Odas
24
25.1.5.2- Deme alt kanal, enerji, veri iletiim ve dier balant hatlar iin gzl, ara
blmeler alt gvdeye punta kaynak ile tespit edilmi olacaktr.
25.1.5.3- Deme alt kanal iindeki ara blclerin ykseklikleri, kanaln bel vermesini
engelliyecek ekilde olacak ve st ksm ile arada boluk kalmayacaktr.
25.1.5.4- Deme alt kanal boylar standart olacak ve kanal eklemelerinde deme kanal mufu
kullanlacaktr.
25.1.5.5- Deme alt kanallarn kesilmemelerine dikkat edilecek, ancak kesilmesi gerekli olan
yerlerde kesme ileminden sonra kesilen yer galvaniz boya ile boyanacaktr.
25.1.6.6- Deme alt kanallarn, aaya veya yukarya dnmesi gereken yerlerde, zel ke
elemanlar kullanlacak ve ke elemanlar aynen deme kanal prensiplerinde olacaktr.
25.1.5.8- Tm deme buatlar arasnda her bir gz iin ayr ayr klavuz teli braklacak, buatlar
arasnda iletken ekilmesi gerektiinde klavuz telinin ucuna iletkenle beraber ikinci bir klavuz teli
balanarak ekilecektir. Bu suretle buatlar arasnda kalan deme kanallar iinde devaml bir klavuz
telinin kalmas salanm olacaktr.
25.1.6.1- Deme alt kanalnn yn deitirdii, telefon prizlerinin bulunduu yerler, enerji prizi,
data prizi k istenen yerlerde, 1,5 mm kalnlnda galvanizli sactan imal edilmi, deme kanal buat
kullanlacak ve buatn drt yznde, kanal balant dzeni bulunacaktr. Bylece kanaln buatn iine
girmemesi salanrken; buat iine har, sva vb. dolmasna yol aan, kanaln kapatmad, aklklar
kalmayacaktr.
25.1.6.2- Buat zerinde montaj koruma kapa olacak, montaj bitiminde bu kapak karlarak
gerekli olan k kapa monte edilecektir. Bu suretle montaj srasnda buat iine pislik dolmamas
salanm olacaktr.
25.1.6.3- Buat alt tabannda ve st rt plakas kelerinde, ykseklik ayar vidalar bulunacak ve
bu sayede hem montaj srasnda hemde montaj sonras iilik hatalarna kar buat st kapann deme
st seviyesi ile ayn dzleme getirilebilmesi iin tedbir alnm olacaktr.
25.1.6.4- Buat iinde deiik trde kablolarn (telefon, data, enerji) birbirlerine temasn nlemek
iin eitli tipte bariyer paralar kullanlacak ve deme kanal buatnn tm paralar galvanizli sactan
imal edilecektir.
25.1.7.1- eitli priz kombinasyonlar ieren deme prizleri, projesindeki verilere gre tesis
edilecektir. Normal olarak bir kutuda 3 enerji prizi, 2 telefon prizi ve 1 veri prizi bulunmaldr.
25.1.7.2- Prizler yanmaz, deforme olmaz malzemeden maml zel kasalar iine tespit edilecek ve
kasalar deme priz kutusu zerindeki delikli yuvalarna balanacaktr.
25.1.7.3- Priz kutusu gvdesi yanmaz ve deforme olmaz malzemeden mamul olacak ve zerinde
menteeli kapak bulunacaktr. Kapak, stnde gezinmeye dayankl, yeterince kaln galvaniz kapl sac
paradan imal edilecek ve ayrca, hareketli kapak zerinde, kapan almas ve fi kablolarnn
rahatlkla kabilmesi iin hareketli para bulunacaktr. Kapak st yzeyi deme kaplamas ile ayn
malzemeden kaplanmaya uygun olmaldr.
25.1.7.5- Normal enerji prizi ile kesintisiz enerji prizleri farkl olacak, kesintisiz enerji prizlerine
dier cihazlarn filerinin taklmamas iin ilave konstrksyon yaplacak, priz kutusu, tm aksesuarlar
her trl ilave ve deiiklie cevap verebilecek yapda olacaktr. Priz kutular, fi ve prizler kapan
kapanmasna mani olmayacak derinlik ve genilikte, kablo giri ve klarnda karklk yaratmayacak
ekilde tasarlanm olacaktr. Kablolarn dar alnmasnda kullanlan hareketli st para, ierideki
prizlere bal 3 fi kablosu ve 2 veri iletiim kablosu geii iin yeterli boyutta olacaktr.
25.2.1- Kanallar, iverenin seecei tipte dayankl plastik malzemeden, renk seenei ve
birletirme aksesuarlarna sahip olacak, iverenin belirlemesi halinde kuvvetli ve zayf akm iin blmeli
veya ayr ayr denebilecektir. Kanal malzemesi alev almaz zellie sahip; yand zaman ortama
yayd zehirli gaz insan salna zarar vermeyecek dzeyde, olacaktr.
25.2.2- eitli tiplerde enerji prizi ve veri iletiim prizlerinin montaj iin zel buat kutular,
dn, T ek, dirsek, vb. her nevi aksesuarlar bulunan kanallar seilecek ve kullanlacaktr.
25.2.5- Kanallar, her trl geli, balant, giri, ke noktalarnda, kablolarn akta kalmasna ve
dardan mdahale edilmesine engel olacak ekilde, gerekli balant elemanlarna (fittings) sahip
olacaktr.
25.2.6- Kablo kanallarnn montajnda, kanal zerinde deformasyon, esneme ve fiziksel akla
neden olunmayacak, kanal kapaklar ve balant elemanlar, uygun bir yntem ile skca tespit
edilecektir.
25.2.7- Kanal kapa, kablo ekleme veya karma iin alp kapatldnda, mekanik zayflamaya
yer vermeyecek bir yapya sahip olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
26
25.2.9- PVC kanallarn, zorunluluk gerektirmesi halinde iverence uygun grlen yerlerde,
bunlarn yerine kablolar daha iyi koruma altna alacak ekilde baka altyap malzemeleri
kullanlabilecektir.
25.3.1- Baral kanal sistemi TS EN 60439-2 standart hkmlerine uygun olarak tesis edilecektir.
25.3.2- Baral kanal sisteminin montaj, imalatsnn talimatna uygun olarak yaplacaktr.
25.3.3- Sistemin dinamik ksa devre kuvvetlerine dayanm en byk ksa devre akmna gre
kontrol edilecektir.
26- Alak gerilim ebekesi iin Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesine baknz.
27.1- Projede iaret edilen yerlere projede yazl g ve cinste, zellikleri aadaki maddelere
uygun armatr konacaktr.
27.2- evre aydnlatmas, demir boru veya alminyum dkm direkler zerinde harici tip
armatrler ierisinde bulunan lambalarla yaplacaktr. Direkler, lamba cinsleri ve armatrlerin ekilleri,
projesinde belirtilen zellikte olacaktr. Direkler, beton temeller iine konacak veya beton temel
yerletirilmi saplamalara balanacaktr. Zeminden aadaki ksmda kablo giri menfezi ve st
ksmnda klemens ve sigorta yuvas bulunacak ve bu yuva anahtarl bir kapak ile kapanacaktr. Direk bir
kat slyen ve kontrolluka beenilecek iki kat yal boya ile boyanacaktr.
27.3- evre aydnlatmasnda en kt artlardaki lambaya kadar olan gerilim dm; besleme
bamsz olarak yerletirilen bir trafo postasna ait tablodan yaplyorsa, %5i, binalardan herhangi
birine ait tablodan yaplyorsa % 1,5u gemeyecektir.
27.4- D aydnlatmada direkten diree geilerde yeralt kablo buat kullanlmayacak, direk
gvdelerindeki klemenslere kadar giri k eklinde balant yaplacaktr.
28.1.1-Armatrler normal kullanmda gvenle alacak, kii ve evresi iin hibir tehlike
oluturmayacak ekilde tasarlanm olmaldr. Genel olarak armatrlerin standartlara uygunluu IEC EN
60598-1 standartnda verilen btn deneylerin yaplmas ile kontrol edilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
27
28.1.2- Aydnlatma armatrleri, en az 0.5 mm kalnlnda DKP satan zel profilli, gvde srt
ksmlarna ilave bklmlerle mukavemet kazandrlm, lambalardan veya balastlardan oluan sy ve
kullanld ortamdaki scak havay armatr dna transfer edecek ekilde biimlendirilmi zel hava
kanallar bulunan kasal, zel ereveli, abuk ve kolay montaj ve mdahale imkan veren montaj
paralar bulunan, simetrik yarasa kanad eklinde k dalm salayan yapda, aydnlatlacak mahalde
aydnlatma hesaplarnn sonularna uygun biim ve sayda olacaktr.
28.1.4- Armatr verimi % 70 den az olmayacaktr. veren gerektiinde verim deerine ilikin
testleri muteber bir kurum laboratuvarnda yaptrarak bu deeri alaca belgeyle ispat etmesini
imalatdan isteyebilecektir.
28.1.7- Btn armatrler projelerde gsterilen tip ve gteki lambalar tayabilecek byklkte
olacaktr.
28.2.2- Armatrlerin elektriksel balants iin sya dayankl klemens, tayaca lamba gcne
uygun tip porselen gvdeli duy, yerine gre rozas bulunacaktr. Dier zellikler aada her tip iin
ayrca belirlenmitir.
Tip B 1 ile ayn zelliklerde, yalnz srgl tutuculu, DKP sadan gvdesi iki kat boyal
armatr.
Tip J 4, gmme noktasal k armatur (aynal lamba ile): Tip J 3 ile ayn, yalnz aynal
lamba ile olan tip.
Tip SSI, spor salonu enkandesan veya balastsz cva buharl lambal armatr:
40 - 60 cm apnda emaye veya eloksal kaplamal alminyumdan iine konacak gteki
lambalar alabilecek derinlikte reflektrl havalandrma tertibatl, E 27 veya E 40 porselen
duylu, n yzde d darbelere dayankl petekli veya tel kafesli armatr
porselen klemensi bulunacaktr. Lamba duyu ile ebeke klemensi arasndaki balant
iletkeni sya dayankl tip olacaktr. Dk gerilim transformatr lamba gcne
uygun ve sald snn tavan iinde tehlike yaratmamas iin, yeterli souma yzeyine
sahip bir mahfaza iinde bulunmas arttr.
28.3.1- Fluoresan aydnlatma armatrleri, fluoresan ampullere paralel ve dik olarak uzanan ift
parabolik, % 99 saflk derecesinde anodize aluminyum reflektrl olacaktr (Tek paraboliklerde
fluoresan ampullere dik ekilde yaklak 6-10 cm aralklarla yerletirilmi anodize aluminyum lamelli).
28.3.2- Fluoresan ampullere paralel ve dik olarak uzanan reflektrlerin aralarnda kalan kare veya
dikdrtgen gzlerin says, o armatrn kamama kontrolu ile ilgilidir. Daha fazla sayda gz olmas
armatrn kamama kontrolunun daha iyi olduu anlamna gelmektedir. Ancak baz tip armatrlerde bu
gzlerin says armatr derinlii arttrlmak artyla azaltlabilir. Dolaysyla kamama kontrolunun
nemli olduu mahallerde kullanlacak armatrler iin, reflektr derinlikleri ayn olan armatrler
arasnda gz says fazla olan armatrler tercih edilecektir .
28.3.3- Fluoresan armatrler IP 20 koruma snfl, iverenin beenecei renkte zel frn boyal,
boya kalnl ISO 2808e gre minimum yzey rtme derecesi 50 5, veya poliester esasl, TSE
belgeli balant kablolu, balast ve starterli olacaktr.
28.3.4- Fluoresan armatrde kullanlan duy, balast, starter duyu, klemens, kablo vb. paralarn CE
sertifikasna sahip olmalar tercih sebebi olacaktr.
lambalar, TSE belgeli balastl ve starterli, yanmayan malzemeden kilitli tip duylu, TSE
belgeli balant kablolar ile komple armatr.
darbelere, aleve dayankl cam elyaf takviyeli PC (polikarbonat) gvdeli, montaj iin
paslanmaz elikten zel montaj aparat bulunan, IP 65 koruma snfl armatr.
28.5.1-Ta yn ve al asma tavan iin gmme veya sva st olarak imal edilirler.
28.5.2-Gvde en az 0,7 mm kalnlnda DKP satan zel profilli, 9-1 1 cm derinlik, lamba cinsi ve
adedine gre genilik ve uzunlukta, zel profil verilerek imal edilir. Srt ksmlarna ilave bklmlerle
mukavemet kazandrlm olmaldr.
28.5.7-Armatr, IP 20 koruma snfl, iverenin beenecei renkte zel frn boyal olacak, armatr
verimi % 70'den az olmayacaktr.
28.5.8-Armatr i donanmnda yanmayan malzemeden kilitli tip soketler, TSE belgeli balastlar ve
starterler ile TSE belgeli yksek sya dayankl balant iletkenleri kullanlacaktr.
28.6.3-Saf eloksal alminyumdan parabolik reflektr, abuk ve kolay mdahale imkan veren
montaj ayaklar bulunacaktr.
28.6.5-Soketleri yanmayan malzemeden kilitli tip, balastlar ve starteri, yksek sya dayankl
balant iletkenleri TSE belgeli olacaktr.
28.7.2- Armatr gvdesi alminyum alam malzemeden enjeksiyon teknii ile retilmi olacaktr.
Reflektr, cam kapak, duy, elektriksel elemanlar tayan plaka gibi temel paralarn hepsi sklp
taklabilir zellikte olacaktr.
28.7.3- Armatrn koruma snf IP 65 olacaktr. Bu koruma snf salamak iin, alt cam ile
gvde arasndaki conta uluslararas standartlara uygun, sya dayankl, uzun mrl olacaktr.
28.7.4- Elektriksel elemanlar blmnde bulunan balast, ateleyici ve kondansatr modler bir
sistem oluturacak ekilde kolayca karlabilir bir plaka zerine monte edilmi olacaktr. Gerek lamba
gerekse elektriksel elemanlar modlnn deiimi herhangi bir alet kullanmadan yaplabilecektir.
28.7.6- 42-60 mm apndaki boru girilerine uygun alminyum dkm direk montaj modl
bulunacaktr. Montaj mdlnn, iki adet allen cvata yardm ile diree montaj salanacaktr. Bu
montaj modl, armatrn direk st ve konsola montaj salayanak ekilde yaplm olacaktr.
28.7.8- Tek para alminyum reflektr, %99,9 saflkta aluminyum ile vakum metalize kaplama
yaplm olacaktr.
28.7.9- Yksek yanstclk zelliine ve kamamaya kar ilenmi yzeye sahip reflektr, faset
reflektr, hem k dalm ve kamama kontrolu bakmndan en iyi sonucu verebilecek, hem de en
yksek verimi salayacak ekilde tasarmlanm olacaktr.
28.7.10- Reflektr, armatrn deiik geometriye sahip yollara uyarlanabilmesi iin ayarlanabilir
olacak ve bu ayar herhangi bir alet kullanmadan kolayca yaplabilecektir.
28.7.11- Saydam armatr kapa, dz veya bombeli olabilecektir. Kapak, bombeli olmas halinde
zamanla UV nlar nedeniyle sararmayan akrilik malzemeden, dz olmas halinde de sertletirilmi
gvenlik camndan yaplacaktr.
28.7.12- Armatr, kamama kontrolu bakmndan ilgili uluslararas standartlar salayacaktr. I80
<= 30 cd/1000 lm, I90 <= 10 cd/1000 lm ve maksimum k iddeti dorultusunun deyle yapt a (
as) < 65 olacaktr.
28.7.13- Armatrde kullanlan balast, duy, starter duyu, klemens, vb. paralar TSE veya CE
sertifikasna sahip olacaktr.
aklk/ykseklik oran daha byk olan, km bana enerji ynnden daha az enerji harcamas ile daha
iyi aydnlatma performans salayan) armatrlerin kullanlmas tercih edilecektir.
28.7.15- Armatrler TS 8700 EN 60598 2 3 standartna gre imal ve test edilmi olacaktr.
Trkiyede retilen armatrlerin uluslar aras muteber test laboratuarlarnda yaplan uygunluk test
sertifika ve raporlar ibraz edilecektir.
28.7.16- Armatrn yurt dnda retilmesi halinde, retildii lkenin standart belgesine ve ayrca
CE belgesine de sahip olmas aranacaktr.
28.8- Projektrler
28.8.1- Projektrler, aydnlatma hesaplar ile belirlenecek gte yksek basnl sodyum ve civa
buharl, halojen, tp biimi metal halide lamba ile kullanlacaktr. In gerektii ekilde
ynlendirilebilmesine ve k kirliliine mahal vermeyecek nitelikte k dalmna sahip asimetrik
reflektrl projektrlerin kullanlmasna dikkat edilecektir. Pojektrlerin kullanm parametreleri
EN13201 e gre hazrlanm aydnlatma hesaplarna gre belirlenecektir.
28.8.2- Projektr gvdesi alminyum enjeksiyon olacaktr. Projektrn elektriksel yaltm snf I
olacaktr.
28.8.4- Ayr balast kullanlan 1000 W ve zeri gteki projektrlerde, ateleyici projektrn
yannda olmaldr. 1000 Wn zerinde gce sahip projektrlerin kapa aldnda enerjiyi Ayran
bir mekanizma olmaldr ve bu mekanizmann ayrma zellii, gz ile takip edilebilir olmaldr.
28.8.6- Projektr montaj iin kullanlan ankraj eleman scak daldrma galvaniz lamadan imal
edilmi olacaktr.
28.8.7- Projektr zerinde bulunan tm harici montaj paralar paslanmaz elikten ve zerindeki
tm contalar silikon malzemeden yaplacaktr.
28.8.10- Armatrde kullanlan balast, duy, starter duyu, klemens, vb. paralar CE sertifikasna
sahip olacaktr.
28.8.11- Projektrler EN 60598-1; TS 8702 EN 60598 2 5 standartna gre imal ve test edilmi
olacaktr.
Gvdesi ile n cam erevesi enjeksiyon alminyum dkmden yaplm ve frn boya ile
boyanm, reflektr ithal eloksal yaplm saf alminyum levhadan yaplm, n cam
temperlenmi ve en az 250 C veya, l oklara ve darbelere kar dayankl olarak imal edilmi;
toz ve yamura kar korumal (IP 54), cam ve gvde aras yksek sya dayankl silikon conta ile
korunmu projektr. Projektrn gvde altna montaj edilmi sya dayankl plastik enjeksiyon
balant kutusu bulunacaktr.
Dekoratif amal asma tavan armatrleri ile benzer imalat zelliklerinde, ayrca effaf, opal
veya prizmatik akrilik lensli veya temperli caml, tek veya ift parabolik alminyum reflektrl,
elektronik balastl, IP65 koruma derecesine sahip, d erevesindeki tm cvatalar paslanmaz
elik, sa aksam fosfat banyosundan geirilip epoksi polyester boya ile kaplanm, halojensiz ve
yksek sya dayankl iletkenlerle i balantlar yaplm, bakm kolayl lens ve cam gvdeye
askl kalacak ekilde salanm ve tm paralarnn toprak irtibat salanm aydnlatma armatr
Elektrik Mhendisleri Odas
37
ATH- lxl8 W
ATH- 2xl8 W
ATH- 4xl8 W
ATH- lx36 W
ATH- 2x36 W
c- Balastlardan oluacak snn dar atlmas iin uygun dzenee sahip olacaktr.
d- Ama kapama anahtar bulunacak toprak hatl balant iin yeteri uzunlukta 3x l.5
mm2 TTR tip halojensiz kablo ile beslenecektir.
b- Gvde ve yar saydam kapak hava szdrmaz ekilde imal edilmi olacaktr.
l x 18 W. floresan lambal
2 x 1 8 W. floresan lambal
4x 18 W. floresan lambal
29.2.6- niteler, aksine bir talep olmad takdirde standart olarak beher yatakba iin 1800mm
uzunluunda imal edilecek ve seime bal olarak aada listelenen elektrik ve mekanik tesisat ve
malzemelerini kapsamas mmkn olacaktr.
a- nitede medikal gaz tesisat, ilgili Mekanik Tesisat artnamesine gre olacaktr.
b- st blmeye monte edilmi genel (indirekt) aydnlatma lambas, 1 adet,
c- Alt blmeye monte edilmi okuma/vizite lambas, 1 adet,
d- Alt kapaa monte edilmi toprakl priz, 3 adet,
e- Alt kapaa monte edilmi hemire arma butonu, 1 adet,
f- Alt kapaa monte edilmi hemire ar ikaz lambas, 1 adet,
g- Alt kapaa monte edilmi hemire odada ikaz lambas, 1 adet,
h- Alt kapaa monte edilmi telefon prizi, 1 adet,
- Alt kapaa monte edilmi vizite lambas anahtar, 1 adet,
j- Alt kapaa monte edilmi indirekt aydnlatma lambas anahtar, 1 adet,
k- verence istenilmesi halinde hasta el seti, butonlu (Genel aydnlatma, okuma lambas,
hemire arma),
l- Alt kapaa monte edilmi el seti, multipin soketi ve kr yuva, (Hasta el setinin iverence
istenilmesi halinde) 1 adet,
29.2.7- nite ierisinde kullanlan starter, balast, kondansatr, lamba duyu ve bunlarn montaj
ayaklar, topraklama tesisat, kablo gruplar, klemensler ve rlelerin hepsinin malzeme ve iilii 1.
kalite olacaktr. Kablo gruplar kablo kanallar ierisine alnacak, balant klemensleri bir klemens ray
zerinde bir araya toplanacak, alt ve st blmeler aras zayf akm/kuvvetli akm kablo geileri spiral
veya makaron ierisinden geirilerek akta braklmayacaktr. Fluoresan lambalarn arkalarna
gerektiinde k aksn kuvvetlendirecek ekilde reflektrler yerletirilebilir olacaktr. Medikal gaz
k prizleri gazn cinsine gre farkl ve her birinin abone fileri bir dierine taklamaz zellikte
olacaktr. Aydnlatma lambalar genel aydnlatma iin 36 W, okuma ve vizite 18 W fluoresan lamba
olacak ve elektronik balast kullanlacaktr.
29.2.8- Hasta yatakba niteleri projesinde gsterilen sayda birli, ikili, l ve yan kapaklar
mevcut olacak ve bu kapaklar istenilen renkte elektrostatik boya ilemine tabi tutulacaktr.
29.2.9- Hasta yatakba niteleri TSEK belgesini haiz olmaldr.
29.3.1- Ameliyathane, youn bakm nitesi ve dier hasta odalarnda bulunabilecek hayat destek
cihazlarn beslemek zere IT sistem oluturmak iin TS IEC 60364-7-710 ve IEC 61558-2-215
standartlarn salayan, topraktan yaltlm bir dzen oluturulacaktr.
29.3.2- IT sistemi salamak zere gc 10 kVAy gememek zere bir fazl 230/230 V veya
fazl 400/400 V, birinci (primer) ve ikinci (sekonder) taraf birbirinden yaltlm ve ayrca ikinci taraf
topraktan yaltlm transformatr kullanlacaktr.
29.3.3- Transformatrn k tarafnn normal iletme gerilimi ve frekans altnda llen topraa
ve klfna kar kaak akm 0,5 mAden kk olacaktr.
30- Kompanzasyon
30.1- Binalarn ebekeden ektii reaktif gcn EPDK tarafndan belirlenen snrlar iinde
kalmasn temin iin proje mellefinin seimine bal olarak tekil veya merkezi kompanzasyon tesisat
yaplacaktr. (Floresan aydnlatma kompanzasyonunda tekil kompanzasyon yntemi kullanlamaz.)
30.2- Bina ana giriine balanmak zere projesinde gsterilen say ve gte kondansatr grubu
tesis edilecektir. Kondansatr gruplar ayr bir panoda toplanacaktr. Kondansatrler bir ve fazl
olarak iki grup halinde tesis edilecektir.
30.3- Reaktif gcn llmesi her fazdan ayr ayr yaplacaktr. Reaktif g kontrol rlesi
fazdan gelecek bilgilere gre bir fazl veya fazl kondansatr gruplarna kumanda edebilecek
karakteristikte olacaktr.
30.4- Devreye alnacak her bir grup kondansatr ayr sigorta ve kontaktr zerinden beslenecektir.
Tm kompanzasyon grubu iin genel bir anahtar ve sigorta takm bulunmaldr.
30.5- Kullanlacak kontaktrler kondansatrlerin devreye girip kmasnda oluan akm ve gerilim
darbelerine dayankl olacaktr.
30.6- Kondansatr gruplarna ait sigortalar, ebeke geriliminin yksek olduu durumlardaki giri
akm darbelerine kar yava tip olmaldr.
30.7- Reaktif g kontrol rlesi, faz srasn kontrol edebilmeli ve ebeke geriliminin %10dan
daha fazla artmas halinde kondansatrlerin korunmas iin sistemi devre d brakma zelliine sahip
olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
41
NC BLM
Zayf Akm Elektrik Tesisat
31.1- Bina iinde hizmetlileri armak maksad ile yaplacak tesisat olup hastahanelerde kurulan
hemire ar sistemlerini kapsamaz.
31.2- Tesisat, PVC boru ierisinde plastik izoleli, en az 0,75 mm2 lik iletkenlerle sva alt olarak
yaplacaktr.
31.4- Vzltlar, sesleri hafif olacak ekilde hizmet personelinin bulunduu yere veya koridora
konulacaktr.
31.5- arma lamba gloplar, effaf, yarm yuvarlak, d aplar yaklak 100 mm. olacaktr.
Gloplarn iinde 24 V, 5 Wlk bir ampul bulunacaktr. Transformatrden en uzakta bulunan arma ve
pilot lambalarnda gerilim dm % 10u gemeyecektir.
31.6- Her bir ksm iin en yaknda bulunan datm tablosu iinde 230/24 V ve en az 50 Wlk bir
transformatr konulacak, bamsz sigortalar ile giri ve k emniyet altna alnacak, rastgele
dokunmalara kar korunmal olacaktr.
31.7- Sndrme dmeleri, drt ke veya yuvarlak, sva altna uygun olacaktr. Sndrme
dmesi, arma yaplan hacmn kapsnn al ynnn ters istikametindeki duvara ve kap kenarna
yakn yere konulacaktr. Zorunlu hallerde lleri ayn olmak kayd ile duvarn d yzeyinde, kapnn
uygun tarafna konulabilecektir.
31.8- arma butonlar masa zerine veya ayakla baslacak ekilde dzenlenebilir. Bu durumda,
yeter uzunlukta bir TTR kablo ucuna arma butonu, kablonun dier ucuna ise bir erkek fi taklacaktr.
arma tesisat priz ile (arma prizi) son bulacak ve fi, prize taklarak balant salanacaktr.
31.9- arma butonlar veya arma prizleri, prizler ile yan yana bulunduklarnda ayn seviyede,
aydnlatma sortileri anahtarlarn yannda bulunduu takdirde anahtarlar ile ayn seviyede, kendi bana
kullanld takdirde yerden 80 cm ykseklikte olacaktr.
31.10- Vzlt, arma butonlarna basld srece ses verecek, butona basmaya devam
edilmedii srece susacaktr. arma lambas, sndrme dmesine baslncaya kadar yanacaktr.
31.11- Ayn hacimde birden fazla kl veya numaratrl arma butonu bulunduu takdirde,
birincisi normal, dierleri paralel arma sortisi olarak anlacaktr.
31.12- Numaratr tablosuna ait zil sortisi tesisat, kl sinyal tesisatnda belirtilen esaslara gre
yaplacaktr. Numaratr ve zil, hizmet personelinin bulunduu mekna monte edilecektir.
31.13- Pilot lambalar, ara blmelerden dolay koridorun bir ucundan teki ucuna kadar grnmesi
mmkn olmayan yerlere konulacak ve bu blmdeki lambalarla birlikte yanacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
42
31.14- Megul (girilmez) uyar, tesisat (M) tipi armatr ile bir arma sortisinden oluacaktr.
32.1- Konutlarda kap zili iin yaplacak tesisat olup, karlkl konuma tesisini kapsamaz.
32.2- Kap zili tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mm2 lik iletkenlerle sva
alt olarak yaplacaktr. Tesisat bamsz bir sigortaya bal 230/4-8-12 voltluk bir transformatr ile
beslenecektir. Apartmanlarda, d kap zil butonlar dey veya yatay zil panelleri zerinde toplanacak,
panel zerindeki butonlarda isim yazlacak blm bulunacak ve effaf muhafazal olacaktr. Paneller, d
ortam artlarna dayankl malzemeden ve etan olacaktr.
32.3- Kap otomatii tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mm2 lik iletkenlerle
sva alt olarak yaplacaktr. Tesisat, kap zilinde mevcut 230/4-8-12 voltluk tranformatrden
beslenecektir. Transformatr, rastgele dokunmaya kar korunmal olacaktr.
33.2.1- Hemire ar sistemi, ar program, acil ar program olmak zere iki deiik
program kapsayacaktr.
33.2.2- Sistem, hemire istasyonundaki hemire konsolu, oda kontrol niteleri, kap st
lambalar, oda giriindeki ar silme nitesi, ar el seti ve acil ar butonu ile WC/banyo acil ar
butonundan oluacaktr.
- Oda iinde bulunan tm elemanlarn (ar nitesi, ar silme nitesi, WC butonu.) topland
nitedir. Oda ii fonksiyonlar gerekletirmek iin kullanlacaktr. Direkt olarak hemire ar
konsoluna balanacaktr.
- Oda kontrol nitesi ar el setinden ve WC/banyo ar butonundan gelen bilgileri oda baznda
adresleyip hemire konsoluna gnderebilecek, ar silme nitesinden bilgi aktarabilecek, oda kaps
stndeki krmz ve yeil ikaz lambalar ile irtibatl olacak ve 24V DA ile beslenecektir.
Acil ar butonu yatakba nitesi zerine, hemire tarafndan grlebilir ekilde ve her hasta iin
ayr ayr monte edilecek, dier anahtarlar ile karmamas iin farkl ekil veya renkte
(zerinde krmz renkli hemire silueti bulunmas gibi) olacaktr.
.
Elektrik Mhendisleri Odas
43
- Oda girilerinde duvarda hemirenin elinin kolayca eriebilecei veya dirsekle tetikleyebilecei
bir yere monte edilecektir. Odadaki dier anahtarlar ile karmamas iin farkl bir ekil ve renkte
(zerinde yeil renkli hemire sileti bulunmas gibi) ve hemire nitesi hasta ba nitesi zerine
entegre edilmi ekilde olacaktr.
33.2.3.4- ar el seti
2.5 m. kablolu, hemire ar/silme nitesine balanabilecek tipte, soketli, PVC malzemeden
yaplm basmal olarak aktif hale gelebilen zel butonu ile beraber olacaktr. (Opsiyon olarak, ar el
seti zerinde yatakba okuma lambasn yakmak iin bir buton bulunacaktr.) Yatakba lambalar iin
butonun kumanda edecei elektronik bir devre bulunacaktr.
- ar butonu, Su geirmez tipte olacak, duvarda hastann kolayca ulaabilecei bir yere monte
edilecektir.
- WC/banyodaki dier anahtarlar ile karmamas iin farkl ekil ve renkte (zerinde krmz
renkli membran etiket ve hemire sileti gibi) olacaktr.
Hasta oda kaps st krmz ve yeil ikaz lambalar, koridordan her iki ynden de bakldnda
ak bir ekilde grlebilecek tipte ve ampuller 24 V DA olacaktr.
33.2.5.- Hemire konsolu, hemire istasyonunda yer alacak, sistem kontrol ve koordinasyonunu
salayacak ve zerinde her hasta odas iin;
33.2.5.4- Bir adet ana devre alteri ve sesli ikaz alarm devre kesicisi bulunacaktr.
33.2.5.5- Temizleme kolayl asndan konsol butonlar membranl tipte olacak ve ikaz lambalar
bu membrann arkasna monte edilmi olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
44
33.2.5.6- Konsol kablo balantlar paduit konnektr veya soketli tipte olacak ve 24 V DA ile
alacaktr.
33.2.5.7- Sistemde normal artlarda yani herhangi bir ar mevcut deil iken, ana cereyan
lambas haricinde tm lambalar snk durumda bulunacaktr.
33.2.5.8- Sisteme bal oda says ile orantl olarak gc belirlenmi 24 V DA besleme kayna
ve merkez konsolu besleme iin gerekli g nitesi konsol yaknnda bir yere konacak ekilde duvar
panosu eklinde temin edilecektir. Bu pano iindeki tm balantlar ray tipi klemenslerle yaplm ve
tm etiketlenmi olacaktr.
33.2.5.9- arya, arnn tipine ve verilen cevaba gre sistem ikaz klarnn durumlar
aadaki ar programlarna ilikin maddelerde akland ekilde deimelidir:
33.2.6- ar program
33.2.6.1- Hasta el seti veya yatakba nitesi zerindeki butona basarak ary
balatabilmelidir.
33.2.6.2- ar sinyali; hasta kaps ile ar silme nitesi zerinde ve hemire istasyonunda
bulunan ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolundaki krmz lambalarn yava ekilde yanp snmesi
veya srekli ekilde yanmas ile verilecek ve sesli alarm da almaya balayacaktr.
33.2.6.3- Hemire hasta odasna girdiinde Hemire odada butonuna bastnda, ary
cevaplandrm olacaktr. Hemire odada durumunda; oda kaps ve ar silme nitesi zerinde ve
ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolunda bulunan krmz lambalar snp, yeil klar srekli yanar
duruma geecektir.
33.2.6.4- Hemire odadan ayrlmadan nce Hemire odada anahtarna tekrar basldnda
odadan sisteme verilmi olan ve odada hemire bulunduunu belirten sinyal iptal edilmi olacaktr.
33.2.7.1- Hemire yatakba nitesi zerindeki butona basarak Acil ary bildirecektir. Hasta,
WC/banyoda bulunan butona basarak ya da ipi ekerek WC/banyo acil arsn balatabilecektir.
33.2.7.2- Verilen Acil ar sinyali ile hasta oda kaps ile ar silme nitesi zerindeki ve
hemire istasyonunda bulunan merkezi kontrol konsolundaki krmz ve yeil lambalar yanp snmeye
ve sesli alarm da almaya balayacaktr.
33.2.7.3- Hemire istasyonunda bulunan hemire kontrol konsolunda ilgili odaya ait butona
baslnca Acil ar alnd cevabn verecek ve bu durumda, sesli alarm kesilmeyecektir. Acil durum
sinyali ancak hasta odasndan iptal edilebilecektir.
33.2.7.4- Hasta odasna doktor veya ikinci bir hemire girdiinde Acil ar iptal butonuna
bastnda acil ary cevaplandrm olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
45
33.2.7.5- Acil ar iptal butonuna baslarak sisteme hemirenin odada olduu bildirilince; oda
kaps ile ar silme nitesi zerinde ve ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolunda bulunan krmz
lambalar snp, yeil lambalar srekli yanar duruma geecektir.
33.2.7.6- Hemire odadan ayrlmadan nce Hemire odada anahtarna tekrar basarak odadan
sisteme verilmi olan ve odada bir hemire bulunduunu belirten sinyali iptal edecektir.
Mikroilemci kontroll, tek bana veya dier hemire ar konsollaryla network olarak
alabilen, maksimum 64 ar nitesi kapasitesi olan, odalarla veri haberlemesi yapabilen ayrca sesli
olarak da haberleebilen, interkom zellii bulunan, hemire ar fonksiyonlar yannda tm bilgileri
zaman baznda basl olarak verebilme ve PCye aktarabilme zelliklerine sahip, hemire takip zellii
bulunan konsoldur. ar/Silme nitesi, WC acil ar butonu, hemire silme butonunu adresleyecek
zellikte ve kap st lambalarla irtibat halinde olacaktr. Tm oda niteleri hemire ar konsolunda
ayr adres olarak grnecektir. Hemire konsolu ile ar/silme niteleri arasnda ift tarafl konuma
yaplabilecektir.. Hemire bankosu ayn anda en az drt ary yatak numaras ve ar ncelii olarak
LCD gstergede gsterebilecektir. LCD gstergeli, 12/24 V DA beslemeli, ses amplifikatr olan, oda
balantlar iin yeterli sayda giri k bulunan tipte olacaktr. Hemire ar konsolu sistemde
bulunan niteleri srekli olarak denetleyebilecektir. Sistemin network zelliinin olmas sebebiyle bir
hemire istasyonu baka bir istasyonun kontroln gerekirse zerine alabilecektir.
Mikroilemci kontroll olacak, oda ierisinde bulunan ar nitesi, silme nitesi, WC/Banyo
butonu vs.. adresleyip hemire konsoluna gnderecektir. Oda adresleme nitesi koridor lambalar ile
irtibat halinde olmaldr. arsilme nitesi adres, yatak numaras, ar tipi ve ncelii gibi bilgileri
hemire ar istasyonuna gnderebiliyorsa bu modln kullanlmasna gerek yoktur.
stenildii takdirde hasta yatak ba nitelerine monte edilebilir tipte olacak, zerinde hemire
ar el setinin giriine uygun soket bulunacak, silme butonu ve acil durum butonu bulunacak, hastann
hemire konsolu ve hemire konsolununda hasta ile sesli (audio) iletiim kurmasn salayan aktif
hoparlr ve mikrofona sahip, sva-alt ve uygun kasalar kullanlarak sva-st montajna da uyabilen
polikarbonat malzemeden yaplm kabini ile birlikte olacaktr.
33.3.5- ar El Seti
2.5 m. kablolu hemire arsilme nitesine balanabilecek tipte, soketli, PVC malzemeden
yaplm basmal olarak aktif hale gelebilen zel butonu ile beraber olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
46
Nemli yerde kullanma uygun olan butonda ar ileminin gerekletirilebilmesi iin butondan
sarkan rgl sicim ve ucunda ekme halkas bulunacaktr. Butonlar manuel olarak kendi zerinden
silinebilecek ve zerinde krmz durum LEDi bulunacaktr.
Hasta oda kaplar zerinde bulunan 12/24 V DA besleme gerilimi ile alan krmz, yeil, sar ve
beyaz renkte datma zellii yksek yar saydam lamba olacaktr. Hasta odalarnda mavi kod
(code blue) butonu uyguland takdirde kullanlacaktr. Koridordan her iki ynden de bakldnda ak
bir ekilde grnebilecek tipte gen prizma yapda tasarlanm olmaldr.
Hasta odalar kaplar zerinde bulunan 12/24 V DA besleme gerilimi ile alan krmz ve yeil
renkte, datma zellii yksek yar saydam lamba olacaktr. Koridordan her iki ynden de
bakldnda ak bir ekilde grnebilecek tipte gen prizma yapda tasarlanm olmaldr.
Genel hacim tuvaletlerinin ya da sadece acil ar butonlarnn olmas gereken kapal hacimlerin
zerinde bulunan 12/24 V DA besleme gerilimi ile alan krmz renkte, datma zellii yksek
yar saydam lamba olacaktr. Koridordan her iki ynden de bakldnda ak bir ekilde grnebilecek
tipte gen prizma yapda tasarlanm olmaldr.
Hemire ar konsollaryla network olarak alabilen, arsilme nitesi, WC/Banyo acil durum
butonlarnn durumunu gsterebilecek yapda zerinde yksek k k durum LEDi ve personel uyar
vzlts bulunan n yz membranl ve su geirmez yapda mahfazas olacaktr.
Tekrarlama panelleri 10, 20 veya 40 elemann atanmasna sahip deiik kapasitelerde olacaktr.
Tekrarlayc paneller hemire ar istasyonlaryla veri haberlemesi yaptklar bir network ana
balanabilecektir. Bu paneller 12/24 V DA olarak alacaktr.
Mavi kod ekibinin mdahalesinin gerekli olduu, ok acil, hayati nem tayan arlar iin
kullanlacak olan butondur. Mavi kod butonu odalarda ar/silme nitesi zerinde istenirse
bulunabilecektir. Binann gerekli grlen mahallerine mavi kod butonu uygulamas yapld takdirde
bu butonlar adresleme modlleri vastasyla adreslenip ilgili hemire bankosu ile
irtibatlandrlacaklardr.
Adresleme modl sistem zerindeki genel hacimlerde bulunan eitli acil durum ar
butonlarn, koridor lambalarn, vzltlar ve eitli aktivasyon rlelerini adresleyerek sisteme dhil
etmek iin kullanlacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
47
Bu raporlamada; yaplan tm arlar, arlara ortalama cevap verme sresi, toplam odada kalma
sresi, ortalama her odada kalma sresi gibi hastane ynetimini yakndan ilgilendiren konular
grnecektir.
34.1-Kapsam
Bina ii telefon tesisat (ankastre), bina ana giri terminal kutusundan itibaren aboneye ait
cihazlarn telefon ebekesine balantsn kapsamaktadr. Telefon ebekesi ile bina ana giri terminal
kutusu arasnda yaplacak inaat ynnden yaplacak balant tesisat da (ek odas / menhol, bzler )
bina telefon tesisatnn paras saylr. Bina terminal kutusu ile kat terminal kutusu arasndaki kablo iin
servis salayc firmann standartlarna uyulacaktr.
34.2- Tanmlar:
Bina ii telefon tesisat (Ankastre): Bina ana giri terminal kutusundan itibaren abonelere ait
cihazlarn telefon ebekesine balantsn salayan tesisattr.
Kat telefon terminali: Kattaki telefon prizinden gelen hatlarla bina ana giri terminalinden gelen
hatlarn irtibatlandrld terminaldir. Bulunduu kata hizmet eder.
Ara telefon terminali: htiya olmas durumunda, katlardaki telefon prizinden veya kat
terminallerinden gelen hatlarla bina ana giri terminalinden gelen hatlarn irtibatlandrld terminaldir.
Bina ana giri terminali: Servis salayc irket ebekesi ile bina ana hat tesisatnn
irtibatlandrld terminaldir.
Ana hat tesisat: Kat veya ara telefon terminalleri ile bina ana giri terminali arasndaki irtibat
salayan tesisattr.
Ara terminal kutusu: Birden fazla kata hizmet eden kapakl terminal kutusudur.
Kat terminal kutusu: Kat telefon terminallerinin monte edildii kapakl kutudur.
Bina ana giri terminal kutusu: Bina ana giri terminalinin monte edildii kapakl kutudur. Bu
kutular yeterli korumay salayacak DKP sa veya sya dayankl polikarbonat bir malzemeden
yaplacaktr.
Terminal bloku: Telefon kablolarnn kat, ara ve bina ana giri terminal kutularnda irtibatlarnn
dzenli bir biimde yaplabilmesi iin kullanlan balant elemandr.
Elektrik Mhendisleri Odas
48
34.3- Standartlar
34.3.1- Kullanlacak malzemeler TSE standartna uygun olacaktr. Terminal bloklar sktrmal
tipte (quick connect) olacaktr. Servis salayc irket tarafndan kullanlan veya uygun grlen terminal
blou kullanlacaktr. Vidal balant elemanlar kullanlmayacaktr.
34.4.1. Tesisat, telefon prizlerinden kat veya ara telefon terminallerine kadar PVC boru veya zel
kanal iinden en az 0,5 mm. apnda bakr iletkenli, HDPE yaltml, PVC klfl, Tablo34-2deki
elektriksel zelliklere uygun bina ii telefon kablosu ekilmek suretiyle yaplacaktr.
34.4.2. Telefon prizinden kat veya ara telefon terminaline kadar olan kablolar tek para (eksiz)
olarak ekilecek ve ular terminale balanacaktr.
34.5.1. Tesisatta, kat veya ara telefon terminalinden bina ana giri terminaline kadar PVC boru
veya zel kanal iinden en az 0.5 mm apnda bakr iletkenli, HDPE yaltml, PVC klfl Tablo-2deki
elektriksel zelliklere uygun bina ii telefon kablosu kullanlacaktr. Kullanlacak malzemeler TSE
standartna uygun olacaktr.
34.5.2. Kablolar her kat veya ara telefon terminalinden bina ana giri terminaline kadar tek para
olarak ekilecek ve ular terminale irtibatlandrlacaktr.
34.6.1.1. Kat ve ara terminal kutular, gerektii takdirde konulacak olup, yeterli korumay
salayabilecek DKP sa veya sya dayankl polikarbonat bir malzemeden yaplacaktr. Kablolar
sonlandrmak iin artnamede belirtilen ve projesine uygun telefon irtibatn karlayacak terminal blou
kullanlacak ve bu terminal bloklar kutu iine yerletirilecektir.
Terminal kutularna gelen ve kutudan kan hatlar iin ayrayr ve kablolarn ift saysna uygun
klemens takmlar yerletirilecek, gelen ve giden hatlar arasndaki balant atlama telleri ile yaplacaktr.
34.6.1.2. Kat ve ara terminal kutular, katlarda almaya uygun yerlerde, nemden ve kuvvetli
akm tesisatndan uzakta yaplacaktr.
34.6.1.3. Kat ve ara terminal kutular zorunlu olarak nemli yerlere tesis edilecek ise nem
szdrmayacak ekilde sva st etanj malzeme kullanlacaktr.
34.6.2.1. Bina ana giri terminal kutular, yeterli korumay salayabilecek DKP sa veya sya
dayankl polikarbon bir malzemeden yaplacaktr. artnamede belirtilen ve projesine uygun kapasitede
telefon irtibatn karlayacak terminal blou kullanlacak ve bu terminal blou kutu iine monte
edilecektir.
34.6.2.2. Bina ana giri terminal kutularnda kullanlacak terminal bloklar artnameye ve
projesine uygun kapasitede olacaktr.
34.6.2.3- Bina ana giri terminal kutularna konacak bina ana giri terminal says ile servis
salayc irket giri terminal says eit olacak ve terminal minimum olarak belirlenen kablo ift
saysndan az olmayacaktr. Ayn kutu iinde olmak kaydyla servis salayc irket giri terminalleri ve
bina ana giri terminalleri ayr ayr gruplandrlacaktr.
34.6.2.4. Bina ana giri terminal kutusu, ok katl binalarda her an giri ve k mmkn olan
nemsiz, aydnlk, kuvvetli akm tesisatndan uzakta bina iinde bir duvara tesis edilecektir.
34.6.2.5. Bina ana giri terminal kutusu tek kutu olacak ekilde monte edilecektir. Kutu gmme
tipte ve kilit dzenine sahip olacaktr. Kutuda topraklama irtibat yeri olacak ve kablo giri yeri iin
kullanlmayanlar kapal tutulabilen uygun delikleri olacaktr.
34.6.2.6. Bina ana giri kutularnn iinde abone balantlarn gsteren ema bulundurulacaktr.
34.7.1. Binalarda d haberleme ebekesine irtibat salamak iin, bina ana giri terminal
kutusunun bulunduu yerden bina dna kadar, telefon priz says 200e kadar olan binalarda 50 mmlik
iki adet boru ile k yaplacaktr. Boru zeminden 40 cm derinlie ve usulne uygun olarak
denecektir.
Ayrca, dier d haberleme hizmetleri (Kablo TV vb.) iin gerektii takdirde ilave boru
konulabilecektir.
34.7.2. Bina kablo girii ile n cephe parsel snr arasndaki mesafe 5mden fazla ise bina giriine
ebatlar en az 60x80 cm olan tali ek odas yaplacak ve bu ek odasndan tretuvara kadar usulne uygun
olarak 100 mm apl boru denecektir.
34.7.3. Bina kablo girii ile n cephe parsel snr arasndaki mesafe 5mden az ise bina ana giri
terminal kutusundan tretuvara kadar iki adet 50mmlik boru denecektir.
34.7.4. Bina tretuvara bitiik ise, bina ana giri terminal kutusundan tretuvara kadar iki adet
50mmlik boru denecektir.
34.7.5. Birden fazla giri olan binada bir tane bina ana giri terminal kutusu olacaktr.
elektrolitik bakr topraklama teli bulunan kabloya eklenmesi, bu ekilde topraklamann bina iindeki
telefon prizlerine kadar iletilmesinin salanmas gerekmektedir.
34.9.1.1. Proje hazrlanrken, meskenlerde en az iki adet telefon sortisi konulacaktr. Kat veya ara
telefon terminalleri ile bina ana giri telefon terminalleri arasna ekilecek kablo ift adedi en az daire
says x 2 olarak hesaplanacaktr. yerleri olarak yaplacak binalarda her i yerine en az telefon
sortisi konulacaktr. Kat telefon terminalleri ile bina ana giri telefon terminalleri arasna ekilecek
kablo ift adedi en az, iyeri says x 3 olarak hesaplanacaktr.
34.9.1.2. Her sorti kat veya ara telefon terminallerine tek para olarak irtibatlandrlacaktr.
34.9.1.3. Kat veya ara terminal kutular kablo bacas bulunan binalarda bu baca iine; aksi halde
merdiven sahanlklarna konulacaktr. Kutular zeminden takriben 1.5 m - 2 m. arasnda bir ykseklikte
tesis edilecektir.
34.9.1.4. Her kat veya ara terminal kutusundan bina ana giri terminaline kadar madde
34.9.1.1deki en az ift adedine uygun kablo, tek para olarak ekilecektir. Bina ii telefon tesisatlar
kablo bacas bulunan binalarda, baca iinde enerji hatlarndan uzak bir blmdeki kablo merdivenine
tutturularak; kablo bacas olmayan binalara ise merdiven boluundan sva alt olarak ekilecek olup,
kaak grmelere meydan vermemek iin bir daireden baka daireye geecek ekilde tesisat
yaplmayacaktr.
34.9.1.5. Bina ana giri terminal kutusundan itibaren her daireye ayr boru denmek kaydyla ara
ve kat terminal kutular konmakszn bina ana giri terminal kutusuna balant yaplabilecektir.
34.9.1.6. Her bir katta 10 adetten fazla telefon sortisi varsa kat terminal kutusu kullanlmas
zorunludur.
34.9.1.7. Bitiik dzendeki dubleks ve tripleks binalarda, bina ana giri terminal kutusu, her blok
iin bir kutu olacak ekilde zeminden 1.5 ila 2 m. ykseklikte uygun bir yere konulacaktr.
34.9.1.8. Her bir bina ana giri terminal kutusundan Servis salayc irket ebekesine kadar
artnamenin 34.7. maddesindeki koullara uygun olarak boru tesis edilecektir.
34.9.1.10. Tesisatta kullanlacak boru aplar, ekilen kablolarn d apnn en az iki kat
olacaktr.
34.9.1.11. Tesisatta kullanlacak kablo ve terminalin tesisatta alr durumdaki yaltm direnci
100 k dan az olmayacaktr. Terminallerden llen diyafoni zayflamas 772 khz ve 65 dB den
byk olacak ayrca tesisatn topraklamas bina topraklama sistemine balanacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
51
34.9.1.12. Bina ii telefon tesisat kuvvetli akm tesisatndan etkilenmeyecek ekilde yaplacaktr.
Ayrca bina ii telefon kablolarnn getii borulardan zil, merdiven otomatii vb. hatlar
geirilmeyecektir.
Her katn krokisi veya mimari projesi zerinde aadaki hususlar belirtilecektir.
34.9.2.4.Bina ana giri terminal kutusunun Servis salayc irket ebekesine irtibatlandrlaca
borunun gzergh.
34.9.2.5. Ana hat tesisatnda kullanlan kablolarn gzergh, uzunluklar, cins ve ift saylar.
34.9.3.1. Projede kullanlacak iaretler Elektrik Tesisleri Ynetmeliine uygun olacak, bunlarn
dnda kullanlan zel iaretler bir liste halinde dosyada bulunacaktr.
34.9.3.4. Her paftann alt kesine binann durum plan izilecek, ilgili ksmlar taranacak, antet
zerinde bina ve proje hazrlayanlarla ilgili yeterli bilgiler olacaktr.
34.10.1-Tanm:
Site: Lojman sahas, yap kooperatifi ve askeri alan gibi etraf evrili veya bamsz grnm arz
eden sanayi siteleri, zel konut siteleri ve alan iersinde kamuya ait arazi ve emlak bulunmayan ve yol
gemeyen toplu konut alanlardr.
Bu tr alanlarda site ynetim birimi iinde bir zayf akm odas oluturulur. Bu odada tesis
edilecek Telekom ve site MDF grubundan her bir ev ya da bloklara ayr ayr kablolar ekilir.
34.10.2-Kablolama:
Projede site bamsz evlerden oluuyorsa her bir ev iin en az 5 adet telefon olacak ekilde
dzenlenir.
Kullanlacak kablolar Servis salayc irketin Ses Frekans Haberleme Kablolar Teknik
artnamesini salamaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
52
35.1- Kapsam
35.1.1- Bu alt blm, teknik artnamelere ve projelere uygun komple alr durumda
konvansiyonel yangn alglama ve uyar sistemi iin gerekli tm malzeme ve ekipman temini ile montaj
ve testleri yaplm olarak, her trl teknik alet ve servis i ve ilemlerini kapsar.
Standartlar:
Kalite Onaylar:
Sistemde kullanlacak tm panel, dedektr, yangn uyar butonlar, sesli ve kl uyar cihazlarnn
TS EN 54e uygunluu akredite bir kurulu tarafndan belgelendirilmi olacaktr.
35.2.1- Yangn alglama ve uyar sistemi genel olarak konvansiyonel yangn alglama ve uyar
kontrol paneli, konvansiyonel optik duman, sabit s, s art, optik duman ve scaklk, n tipi duman,
alev dedektrleri, konvansiyonel dhili ve harici tip yangn uyar butonlar, dhili ve harici tip sesli ve
kl uyar cihazlar ile birlikte alan bir sistemdir.
35.2.2- Sistemdeki kontrol paneli ile dedektrler ve butonlar arasndaki tesisat (kullanlacak
sistemin retici firmas tarafndan nerilen kesitler dikkate alnmak artyla), en az uygun 2x0.80+0.80
JY(st)Y veya 2x0.80 JYY tipi yangn kablolaryla sva altnda, rutubetli yerlerde etan malzeme ile sva
stnden yaplacaktr. Kullanlacak kablolar Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmeliinin
ilgili maddelerine uygun olacaktr.
35.2.3- Tekrarlayc panel balants yaplacak ise, tekrarlayc panel ile kontrol paneli arasndaki
tesisat, sva altnda, rutubetli yerlerde etan malzeme ile sva stnden yaplacaktr. Kullanlacak
kablolar Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmeliinin ilgili maddelerine uygun olacaktr.
35.2.4- Yangn alarm sisteminin beslenmesi, sadece yangn alarm sistemini besleyen bir otomatik
sigorta zerinden ve binada mevcut olmas halinde yedek generatr ya da kesintisiz g kayna
zerinden yaplacaktr.
35.2.6- Tekrarlayc paneller, kontrol panelinin tesis edildii mahallerde personelin bulunamad
zamanlarda veya istenilmesi halinde ikinci veya daha ok mahallerde tesis edilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
54
35.2.9- Sesli ve kl uyar cihazlarnn hatlar sva altndan boru ierisinden yaplacaktr.
Rutubetli yerlerde tesisat, etan malzeme ile sva stnden yaplacaktr.
35.2.11- Yangn alarm sisteminin, dedektrler veya butonlardan gelen sinyalin trne gre panelin
n yznde ve dedektrlerin zerinde bulunan kl gstergeler yardmyla kullancy
bilgilendirecektir.
35.4.1- Konvansiyonel yangn alglama ve uyar kontrol paneli, konvansiyonel optik duman,
iyonizasyon duman, sabit s, s art hz, optik duman ve n tipi duman dedektrleri, konvansiyonel
dhili ve harici tip yangn uyar butonlar, dhili ve harici tip sesli ve kl alarm cihazlarnn
balantsna uygun olacaktr.
35.4.3- Her bir yangn blgesine en fazla 20 adet konvansiyonel dedektr, snrsz sayda yangn
uyar butonu balanabilecektir.
35.4.4- Yangn alglama ve uyar kontrol panelinde, standart olarak en az 1 adet hat kopuk ve ksa
devre arza denetimi yaplan sesli alarm k ve itfaiyeye ya da uzaktaki bir yangn mcadele
merkezine ya da bir gzlem istasyonuna sinyalizasyon iin alarm ve arza klar bulunacaktr.
35.4.5- Konvansiyonel yangn alglama ve uyar kontrol paneli, alglama ve alarm cihazlarna
giden tm hatlar ak devre, ksa devre, toprak kaa ve hat zerinde bulunan cihazlarn yerinden
sklmesi gibi arzalara kar srekli olarak denetim altnda tutulacaktr.
35.4.6- Yangn uyar kontrol paneli, genel yangn alarm ve arza lambasna, her yangn blgesi
iin ayr alarm ve arza lambalarna sahip olacak ve lokal sesli uyar cihaz bulunacaktr.
35.4.7- Ana beslemenin kesilmesi durumunda, yangn alarm sistemi alglama fonksiyonlarn en az
24 saat yerine getirebilecek ve bu srenin sonunda tm alarm verme, kontrol ve haberleme
fonksiyonlarn en az 30 dakika sre ile yerine getirebilecek ekilde tam kapal, szdrmaz tip, bakm
gerektirmeyen akmlatrler ile donatlacaktr.
35.5.1- Yangn alarm sisteminde, alma gnleri, mesai saatleri dnda ve tatil gnlerinde
tesisteki yangn kontroln yapabilmek iin ikinci bir mahalde ya da daha baka mahallere de
tekrarlayc panel tesis edilecektir.
35.5.3- Alarm ve hata durumunda tekrarlayc panel gvenlik grevlilerini sesli olarak uyaracaktr.
35.7.2- Konvansiyonel optik duman dedektr, k sama prensibiyle alan bir fotoelektrik
duman hcresine sahip olacaktr.
35.8.1- Konvansiyonel kombine scaklk dedektr, sya duyarl eleman vastasyla scakl
alglayarak kontrol paneline haber verecektir.
35.8.2- Konvansiyonel sabit scaklk s dedektr TS EN 54-5 e uygun olacak ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.9.1- Sabit scaklk s dedektrnde olduu gibi ortam scakl belirli bir deere ulatnda
uyar verdii gibi ortamdaki scakln art hz belirli bir deeri atnda da uyar verecektir.
35.10.1- Duman ve sabit scaklk s dedektrne ayn mahalde ihtiya olmas halinde
kullanlacaktr.
35.10.2- TS EN 54-7 ve TS EN 54-5 e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici
firma rn olacaktr.
35.11.1- Alglama yaplacak mekna n verme ve alma prensibi ile alacak Konvansiyonel n
Tipi Duman Dedektr kullanlacaktr. TS EN 54-12 ye gre retilmi olacaktr.
35.11.4- Alc ve verici camlar ile yanstc yzeylerinin kirlenmesi durumunu hata olarak verecek
bu durumlar kesinlikle alarm olarak deerlendirmeyecektir.
35.11.5- Inn tamamen ya da byk bir ksmnn bir cisim tarafndan kesilmesi durumunu hata
olarak raporlayacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
57
35.12.1- ok hzl ve/veya hassas duman alglamasnn yaplmasnn gerekli olduu yerlerde aktif
hava emili ok hassas duman dedektr kullanlmaldr.
35.12.2- Dedektr, Filtre, Aspiratr ve Rle devresi bir muhafaza ierisinde bulunacaktr.
Aspiratr sayesinde korunan hacimden ekilen hava basit bir PVC boru ebekesini geerek sisteme
ulaacaktr. Gelen havadan alnan rnek ilk olarak iki kademeli filtrede szlecek ve daha sonra
alglama hcresine geecektir.
35.12.3- Cihazn alglama amal en az drt adet boru giri yeri olacaktr. Toplam boru ebekesinin
uzunluu en fazla 200 metre, bir borunun uzunluu ise en fazla 100 metre olmaldr.
35.12.4- Opsiyonel olarak her bir dedektre entegre ve/veya remote, gsterge / kontrol niteleri
ilave edilebilecek ve sistem modler yapda olacaktr. Sistem dedektre entegre veya el ile tanabilir bir
programlama nitesi yada PC ile programlanacaktr. Sistem, drt duman alarm eik seviyesi, gecikme
sreleri, hava ak, dedektr, besleme, filtre ve network arzalarnn ayr ayr ikaz, en az yedi
programlanabilir rle k gibi zelliklerin programlanmasna izin verecektir.
35.12.6- Her bir boru iin ayr ak sensr ierecek ve hava ak arzas durumunda, arzaya sebep
olan boru tespit edilebilecektir.
35.12.7- Alglama hcresindeki lazer kaynann optik yzeylerinin kirlenmesini nlemek iin iki
kez filtre edilmi temiz havann byk bir blm ile lazer kayna nnde temiz hava perdesi
oluturacaktr.
35.12.8- Filtre iki kademeli, deitirilmesi kolay kartu tipi olacaktr. Filtrede kirlilik seviyesi
sistem tarafndan izlenebilir olacaktr.
35.12.9- Sistemi devreye alma esnasnda kullanlmak zere en uygun alarm eik seviyelerinin
tespiti iin otomatik renme ve kalibrasyon modunda (Otomatik renme) altrlma zelliine sahip
olacaktr. Bylelikle cihaz, alglama yapt yer ile ilgili en uygun eik seviyelerini tespit edebilecektir.
35.12.10- Aspiratr zel amal tasarlanm pervaneli hava pompasndan oluacaktr. Toplam 200
metre uzunlukta rnekleme borusundan yksek ak hzlarnda ve yksek basn altnda en utaki
delikten 120snden daha ksa srede alglama yapacak kapasitede olacaktr.
35.12.11- Dedektr, Dedektr arzas, Hava ak arzas, Filtre arzas, Sistem arzas, Besleme
arzas gibi arza durumlarn bildirebilecektir.
35.12.12- Cihaz silinemeyen olay hafzasna sahip olacaktr. Duman seviyeleri, alarm durumlar,
operatr aktiviteleri ve arza durumlarn hafzasnda saklayacaktr. Her bir olay iin tarih ve saat bilgisi
Elektrik Mhendisleri Odas
58
kayt edilecektir. Her bir dedektr en az 10.000 olay hafzasnda tutabilecek kapasitede olacak ve bunun
iin gsterge/kontrol nitesine ihtiyac olmayacaktr
35.12.13- Tm cihazlar RS485 network hatt zerinden birbirleri ile haberleme zelliine sahip
olacaklardr. Network 127 cihazn (dedektrler, gsterge/kontrol niteleri ve programlama niteleri)
balantsn destekleyecektir. Network Class A tipi olacak ve hatta oluabilecek ksa devre ve ak
devre arzalarnda almasn srdrecektir. Network zerindeki dedektrlerin kontrol ve
konfigrasyonunun, PC tabanl programlama niteleri ile yaplmasna uygun olacaktr.
35.12.14- rnekleme Borular 20-25mm i apl ve apaksz olacaktr. Ayrca ana boru
ebekesine balanabilir i ap 10mm olan klcal borularn her birini 1.5m mesafeye kadar
destekleyecektir.
35.12.15- Aktif hava emili ok hassas duman dedektr EN 54e uygun ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.13.1- Kablo tipi scaklk dedektr iki ayr iletken arasnda sya duyarl yaltm malzemesinden
oluacaktr. Kablo tipi scaklk dedektrnn uygulamaya gre seilebilecek farkl scaklk
seviyelerinde devreye giren modelleri bulunacaktr.
35.13.2- letkenler ve scaklk duyarl izolasyon malzemesinin dnda bulunan koruyucu klf
endstriyel ortamlarda bulunabilecek nemli ve korozif ortamlara dayankl olacaktr.
35.13.3- Kablo tipi dedektrler I.S. snf arabirimlerle birlikte patlayc ve yanc malzemelerin
bulunduu ortamlarda tesis edilebilecektir.
35.13.5- Dedektrlerin baland kontrol modlleri ile koruma yaplacak mahal arasnda standart
iki telli iletken kablolar ile ara balantya uygun olacak istenirse dedektrn baland hatta
konvansiyonel baka devre elemanlar da balanabilecektir.
35.13.6- ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.14.2- zerinde bulunan LED sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.
35.15.1- Doalgaz ve LPG gibi hidrokarbon esasl tm patlayc gazlar alglayacak ve alarm
sinyali verecektir.
35.15.2- zerinde bulunan led sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.
35.16.1- Sistemde, Yangn ihbar butonlar elle alacak ve sva st ve sva alt tesise uygun
olacaktr. Yangn ihbar butonlar, zerlerindeki plastik film kapl cam krlarak ve/veya cam krldktan
sonra butona basldnda aktive edecek ve cam krldnda insan eline zarar vermeyecektir.
35.16.2- zerinde YANGIN yazs yazacak ve nereye baslmas gerektiini belirten Cam Kr
ve Dmeye Bas yazlar Trke ve cam zerinde bulunacaktr.
35.16.3- Konvansiyonel dhili yangn uyar butonu, bir test anahtar vastasyla camlar krlmadan
da denenebilir olacaktr.
35.16.4- Konvansiyonel dhili yangn uyar butonu, TS EN 54-11e uygun ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.17.1- Sistemde, harici tip yangn ihbar butonlar elle alacak ve sva st ve sva alt tesise
uygun olacaktr. Yangn ihbar butonlar, zerlerindeki plastik film kapl cam krlarak ve/veya cam
krldktan sonra butona basldnda aktive edecek ve cam krldnda insan eline zarar vermeyecektir.
35.17.2- zerinde YANGIN yazs yazl olacak ve nereye baslmas gerektiini belirten Cam
Kr ve Dmeye Bas yazlar Trke ve cam zerinde bulunacaktr.
35.17.3- Konvansiyonel harici yangn uyar butonu, bir test anahtar vastasyla camlar krlmadan
da denenebilir olacaktr.
35.17.5- Konvansiyonel harici yangn uyar butonu, TS EN 54-11e uygun ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.18.1- Dhili elektronik yangn uyar sireni, TS EN 54-3 ye uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
61
35.19.1- Dhili elektronik yangn uyar flarnn gvdesi salam, sya dayankl, minimum fla
enerjisi 2,5 Joule veya minimum k iddeti15 cd iddetinde k darbeleri oluturacak ve fla frekans 1
Hz k kaynakl olacaktr.
35.19.2- Dhili elektronik yangn uyar flar, ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici
firma mamul olacaktr.
35.20.1- Dhili elektronik yangn uyar flarl sirenin fla enerjisi 2,5 Joule veya minimum k
iddeti 15 cd iddetinde k darbeleri oluturacak ve fla frekans 1 Hz k kaynakl olacaktr.
35.20.2- Dhili elektronik yangn uyar flarl sirenin siren ksm TS EN 54-3 ye uygun
olacaktr.
35.21.2- Harici elektronik yangn uyar sireni, TS EN 54-3 e uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.22.1- Harici elektronik yangn uyar flarl sirenin fla enerjisi 2,5 Joule veya minimum k
iddeti 15 cd iddetinde k darbeleri oluturacak ve fla frekans 1 Hz k kaynakl olacaktr
35.22.2- Harici elektronik yangn uyar flarl sirenin siren ksm, TS EN 54-3e uygun ve ISO
9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.23.1- Yangn alarm dedektrlerinin alglama yapmasyla paralel uyar lambas kndan gelen
sinyalle alacaktr.
35.23.2- Paralel uyar lambas ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma rn
olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
62
36.1- Kapsam
36.1.1- Bu alt blm, teknik artnamelere ve projelere uygun komple alr durumda bir analog
adresli yangn alglama ve uyar sistemi iin gerekli tm malzeme ve ekipman temini ile montaj ve
testleri yaplm olarak, her trl teknik alet ve servis i ve ilemlerini kapsar.
Standartlar:
Kalite Onaylar:
36.2.1- Yangn alarm sisteminde, kontrol paneli ile dedektrler, butonlar ve saha kontrol modlleri
arasnda veri iletiimi olacak panel her bir saha elemann kendine ait adresinden tanyacaktr. Panel
dedektrlerden gelen ve dedektrlerin lmekte olduklar deerleri ileyecek bu verilerin tarihsel
geliimine gre kararn oluturacaktr. Yangn karar durumunda modller vastas ile programlanm
senaryolar erevesinde kontrol ve uyar ilerini gerekletirecektir. Tesisat retici talimatlarna uygun
iletkenlerle sva altndan ve i tesisat ynetmeliine uygun olarak yaplacaktr.
36.2.2- Yangn alarm sisteminin beslemesi, sadece yangn alarm sistemini besleyen bir otomatik
sigorta zerinden ve eer binada mevcut ise jeneratr ya da kesintisiz g kayna gibi bir ikincil
besleme kaynandan yaplacaktr.
36.2.6- Sistem, kendisine bal saha kontrol modlleri ile yaplmak istenen baz kontrolleri
gerekletirebilecektir. Analog adresli dedektrler, adresli butonlar ve saha kontrol modlleri
sebep/sonu mantna dayal olarak programlanabilir ve sistem iletiim protokol bu programa uyumlu
olarak alabilir olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
63
36.2.7- Sistem, gerektiinde binada bulunan sndrme sistemlerini, kontrol modlleri ile
izleyebilecek ve istenen tepkiyi verebilecektir.
36.2.8- Sistemde olabilecek ksa devre sorunlarnn, sistemin tmnn devre d kalmasn
nleyecek ksa devre izolatrleri yardmyla nne geilebilecek ve ksa devre sorunu kolay bir ekilde
tespit edilebilecektir.
36.4.1- Analog adresli Yangn kontrol paneli, analog adreslenebilir duman, scaklk, n tipi
duman, adreslenebilir dhili ve harici tip yangn uyar butonlar, saha kontrol modlleri, ksa devre
izolatrleri, dhili ve harici sesli ve kl alarm cihazlarnn balantsna uygun olacaktr.
36.4.2- Panelin bir evrimine en az 120 normal adres balanabilecek ve dedektr, buton ve saha
kontrol modllerine birer adres verilebilecektir.
36.4.3- evrimde bulunan cihazlar (dedektrler, butonlar, saha kontrol modlleri), kesinlikle
birbirlerinden etkilenmeyecek, birinin arzalanmas veya sklmesinden dier cihazlarn almas
etkilenmeyecektir.
36.4.4- Sistemin kapasitesi, ihtiya kadar olabilecek ve evrimler arasnda fiziksel bir ba
bulunmasna gerek olmayacaktr. Cihazlarn senaryo gerei cihazn bulunduu evrim dndaki
evrimlerdeki cihazlar da kontrol edebilecektir.
36.4.5- Yangn kontrol paneli kendi bana alabildii gibi gerekli olduu durumlarda
haberleme portu sayesinde ayn marka baka analog adresli yangn alarm panelleri ile yerel a
oluturabilecektir. Ayrca sistemin ayn anda birden fazla yerden izlenebilmesi iin tekrarlama paneli
balanabilecektir.
36.4.6- Panel, tamamen mikroilemci kontroll olacak ve dhili veya harici donanmnda
olabilecek her trl hatay ekrannda gsterebilir olacaktr. Yangn kontrol panelinde genel yangn alarm
ve arza lambas ile en az 80 karakterli aydnlatlm alfa nmerik gsterge ve yerel sesli uyar cihaz
bulunacak ve panel zerinden istenildii zaman, istenilen cihazn o andaki izole veya izole deil
durumunu, hangi mantksal blgede olduunu, cihaza atanm mahal ismi ile beraber grlebilir
olacaktr.
36.4.7- Panele gerektiinde yazc taklabilecek ve sistemin saati, verilmi olan uyarlarn
zamannn tam olarak ne zaman verildiini tespit etmek asndan, gerek zamanl olacak ve sistemin
ak dhil tm enerjisi kesilse bile silinmeyecektir.
36.4.9- Panel her dedektr srekli olarak kirlenme dzeyi iin kontrol edecek ve kirlenme tespit
edildiinde uyar verecektir.
36.4.10- Alglama ve alarm cihazlarna giden tm kablolar, uzak kontrol ve denetim merkezlerine
iletiim maksadyla kullanlan tm hatlar kopukluk, ksa devre ve toprak kaa gibi arzalara kar
srekli olarak denetim altnda tutulacaktr.
36.4.13- zel ifre sayesinde ilgili personelin dnda programa gereksiz mdahalelerin
yaplmasna engel olunacaktr.
36.4.15- Ana beslemenin kesilmesi durumunda yangn alarm sistemi, alglama fonksiyonlarn en
az 24 saat yerine getirebilecek ve bu srenin sonunda tm alarm verme, kontrol ve haberleme
fonksiyonlarn en az 30 dakika sre ile yerine getirebilecek ekilde tam kapal, szdrmaz tip, bakm
gerektirmeyen akmlatrler ile tehiz edilecektir. Panelin topraklanmas Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmeliine uygun olacaktr.
36.4.16- Panelin yardmc g kayna klarnda DA besleme hatt sonuna hat sonu rlesi
konulacak ve uygun bir adresli modl kullanlarak bu rlenin durumu yangn panelinden izlenebilir hale
getirilecektir. Bylece DA besleme hatt da denetim altna alnm olacaktr.
36.4.17- Panel TS EN 54-2 ve TS EN 54-4e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip,
retici firma mamul olacaktr.
36.5.1- alma gnleri, mesai saatleri dnda ve tatil gnlerinde tesisteki yangn kontroln
yapabilmek iin gvenlik grevlilerinin bulunduu odaya veya uygun baka bir mahale tekrarlayc
panel monte edilebilecektir.
36.5.2- Tekrarlayc panel, ana Yangn kontrol paneli zerindeki tm gsterge ve kontrol
butonlarna sahip olacak, sistemle ilgili tm alarm ve arza durumlarn izleyebilecek ve programlama
dnda tm sistem kontrolleri yaplabilecektir.
36.6.1.3- Analog adresli dedektrler, sistemdeki Yangn kontrol panelinin iletiim protokolne
uyumlu olacak ve panel ile dedektrler arasndaki iletiim kesinlikle elektriksel evre kirliliinden
etkilenmeyecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
66
36.6.1.4- Analog adresli dedektrlerin adreslenmesi, herhangi bir konum anahtar ile, yazlm yolu
ile veya el tipi dedektr programlama cihaz ile yaplabilecektir.
36.6.1.6- Dedektr hatal montaj ve ters balant nedeni ile zarar grmeyecektir.
36.7.1- Analog adresli optik duman dedektr lt duman seviyelerini kontrol paneline
yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de evrim kablosu zerinden
kontrol paneline gnderecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog duman seviyesi bilgilerini
ileyen ve kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol
paneline gndermeleri gerekli olmayacaktr.
36.7.2- Analog adresli optik duman dedektr TS EN 54-7 e uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.8.1- Analog adresli sabit scaklk dedektr, ortamdaki scaklk deiimine hzl bir biimde
cevap verecek ekilde tasarlanm olacaktr.
36.8.2- Analog adresli sabit scaklk dedektr lt scaklk seviyelerini kontrol paneline
yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de evrim kablosu zerinden
kontrol paneline gnderilecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog scaklk bilgilerini ileyen ve
kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol paneline
gndermeleri gerekli olmayacaktr.
36.8.3- Analog adresli sabit scaklk dedektr TS EN 54-5e uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.9.1- Analog adresli scaklk art hz dedektr, ortamdaki scaklk deiimine hzl bir
biimde cevap verecek ekilde tasarlanm olacaktr.
36.9.2- Analog adresli scaklk art hz dedektr lt scaklk seviyelerini kontrol paneline
yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de evrim kablosu zerinden
kontrol paneline gnderilecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog scaklk bilgilerini ileyen ve
kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol paneline
gndermeleri gerekli olmayacaktr.
36.9.3- Analog adresli scaklk art hz dedektr TS EN 54-5e uygun ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
67
36.10.1- Analog adresli kombine optik duman ve scaklk dedektr lt duman ve scaklk
seviyelerini kontrol paneline yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de
evrim kablosu zerinden kontrol paneline gnderilecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim
karakteristikleri gibi parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek duman ve scaklk
bilgilerini ileyen ve kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog
bilgileri kontrol paneline gndermeleri gerekli olmayacaktr.
36.10.2- Analog adresli kombine optik duman ve scaklk dedektr, TS EN 54-5 ve TS EN 54-7
ye uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.12.1- Adresli yangn alarm butonu mikroilemci kontroll olacak, sistemde elle altrlan bir
uyar eleman olarak alacak ve sva st ile sva alt montaja uygun olacaktr.
36.12.2- Adresli Yangn ihbar butonlar elle alacak ve sva st ve sva alt tesise uygun
olacaktr. Yangn ihbar butonlar, zerlerindeki plastik film kapl cam krlarak ve/veya cam krldktan
sonra butona basldnda aktive edecek ve cam krldnda insan eline zarar vermeyecektir.
36.12.4- Adresli yangn ihbar butonu bir test anahtar vastasyla camlar krlmadan da test
edilebilecektir.
36.12.5- Adresli yangn ihbar butonu TS EN54-11e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine
sahip, retici firma mamul olacaktr.
36.13.1.1- Ksa devre izolatr modlleri saha cihazlarna entegre veya ayr cihaz eklinde olabilir.
36.13.1.2- Analog adresli Yangn kontrol panelinin evrimine balanacak veya saha cihazlarna
entegre olan ksa devre izolatrleri, hatta bulunan dedektr, buton ve modllerin arasna her yangn
blgesi geiinde veya en fazla 32 adresli cihazda bir balanarak bir ksa devre durumunda evrimin
tamamen devre d kalmasn nleyecektir.
36.13.1.3- Ksa devre durumunda, izolatr kendiliinden aktif duruma geecektir. zolatr ayr
cihaz eklinde ise kl gsterge yardmyla izolatrn durumu izlenebilecektir. Ayrca, ksa devre
durumu analog adresli panelden de izlenebilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
68
36.13.1.4- Ksa devre izolatr modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma
mamul olacaktr.
36.13.2.1- Adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak blge denetim modl
konvansiyonel bir yangn blgesinin sisteme balanmas iin kullanlacak, blge denetim modl
mikroilemci kontroll olacak ve konvansiyonel blge devresinde hem ksa devre hem de ak devreler
iin arza denetimi yaplacaktr.
36.13.2.2- Modln zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge
bulunacak ve modlle birlikte montaj kutusu ve gerekli besleme salanacaktr.
36.13.2.3- Adresli blge denetim modl, TS EN 54-4e uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.13.3.1- Analog adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak kontrol modl sesli ve
kl alarm cihazlarn altrmak iin kullanlacak ve mikroilemci kontroll olacaktr.
36.13.3.2- klar srekli veya kesikli alacak ekilde programlanabilecek, sesli ve kl alarm
devrelerinde ak devre ve ksa devre arzalarna kar srekli denetim altnda tutulacak ve modln
zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge bulunacaktr.
36.13.3.3- Modlle birlikte montaj kutusu, eer gerekli ise 24 V DA denetlenebilir besleme
nitesi, arj nitesi ve akler verilecektir. Duruma gre bir besleme nitesi birden fazla kontrol modl
besleyebilecektir.
36.13.3.4- Adresli sesli ve kl alarm kontrol modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip
retici firma mamul olacaktr.
36.13.4.1- Adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak rle modl, bir yangn
durumunda kontrol edilmesi gereken cihazlarn aktivasyonu iin kullanlacak ve mikroilemci kontroll
olacaktr.
36.13.4.2- Gerilimsiz, tek kutuplu kontaklar ile hem normalde ak hem de normalde kapal
almaya uygun olacaktr.
36.13.4.3- Adresli role modl, giri cihazlarnn herhangi bir kombinezonu ile aktive edilebilecek
ve modln zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge bulunacaktr.
36.13.4.4- Adresli role modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul
olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
69
36.13.5.1- Adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak kontak izleme modl sprinkler
sistemi, alarm girileri, genel amal yangn cihazlar, kontrol anahtarlar ve dier gvenlik cihazlarnn
konumlarn izlemek iin kullanlacak ve mikroilemci kontroll olacaktr.
36.13.5.3- Adresli kontak izleme modlnn zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn
gsteren kl bir gsterge bulunacaktr.
36.13.5.4- Adresli kontak izleme modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma
mamul olacaktr.
35.18,.maddesi geerlidir.
36.20.1- Sistemde ayrca besleme ihtiyac olan cihazlarn beslenmesi iin yardmc g kaynaklar
kullanlacaktr. Yardmc g kaynaklar, alglama elemanlarn beslemek amal kullanlacaksa
sknette en az 24 saat; uyar cihazlarn (siren, flar vb.) beslemek amal kullanlacaksa alarm
durumunda en az 30 dakika tm fonksiyonlarn yerine getirebilecek ekilde tam kapal, szdrmaz tip,
bakm gerektirmeyen akmlatrler ile tehiz edilecektir.
36.20.2 Yardmc g kayna klarnda DA besleme hatt sonuna hat sonu rlesi konulacak ve
uygun bir adresli modl kullanlarak bu rlenin durumu yangn panelinden izlenebilir hale getirilecektir.
Bylece DA besleme hatt da denetim altna alnm olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
70
36.20.3- Yardmc g kayna TS EN54-4e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip
retici firma mamul olacaktr.
36.21.1- Doalgaz ve LPG gibi hidrokarbon esasl tm patlayc gazlar alglayacak ve alarm
sinyali verecektir.
36.21.2- zerinde bulunan led sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.
36.21.5- Adresli patlayc gaz dedektr TS EN 50194 standart sertifikasna ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.22.2- zerinde bulunan LED sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.
36.22.6- Adresli karbonmonoksit gaz dedektr, TS EN 50291 standart sertifikasna ve ISO 9001
kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
71
37.1.1- Normal aydnlatma sisteminin yangn, deprem, sabotaj, su baskn, elektrik arzas gibi
nedenlerle devre d kalmas sonucu, bina karanlkta kaldnda, zerindeki yaz veya grafik
gsterimlerle k noktalarn veya gzergahlarn gstermek ve k noktalar ulam gzergahlarn
aydnlatmak amacyla kullanlacak olan acil durum aydnlatma ve ynlendirme niteleri, aadaki
artlar yerine getireceklerdir.
37.1.3- Acil durum aydnlatma ve ynlendirme niteleri TS 8710 -TS EN 60598-2-22 standartna
uygun ve TSE, CE belgeli olacaktr.
37.1.4- Floresan lambal acil durum aydnlatma ve ynlendirme nitelerinin iinde bulunan
kontrol niteleri TS EN 61347-2-7 standartna uygun ve TSE, CE belgeli olacaktr.
37.1.8- Cihazlarn etiketleri, sva st modellerde montaj srasnda, sva alt modellerde lamba
deitirilirken grlebilir durumda olacak, etiket hem su hem de petrol eteri ile 15 saniye sre ile
silindiinde okunabilir durumda kalacaktr.
37.1.9- Kesintide yanan modellerde lamba, ebeke gerilimi varken snk olacak, ebeke gerilimi
kesildiinde en ge 1 saniye iinde devreye girecektir. Srekli yanan modellerde lamba, ebeke gerilimi
varken yanacak, ebeke gerilimi kesildiinde yanmaya devam edecektir.
37.1.10- Srekli yanan floresan lambal modellerde filamanlar iin n stma devresi olacaktr.
37.1.11- Acil durumda lambann akden yanma sresi en az 1 saat olmak zere, projede belirtilen
sre kadar olacaktr.
.
37.1.12- Acil durum sresi sonunda gerilimi azalan akmlatr iin ar dearj koruma devresi
bulunacaktr.
37.1.13- Cihazn zerinde aknn arj edildiini gsteren krmz veya yeil renkli bir arj
gstergesi bulunacaktr.
37.1.14- Floresan lambal nitelerde en az 4 yl mrl yksek scakla dayankl arj edilebilir
kuru tip nikel-kadmiyum veya nikel-metal-hidrit tipte ak bulunacaktr. Elektronik devre ile ak
arasndaki balant, servise imkan salayacak ekilde geme konnektrl ve konnektrn ters
taklmasn nleyen zellikte olacaktr. Halojen spotlu cihazlarda ise en az 4 yl mrl 12 Volt kapal
tip bakm gerektirmeyen kurun asit ak(ler) bulunacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
72
37.1.15- Cihaz 70C anormal artlarda 1 saat ebeke geriliminde altktan sonra beyan alma
sresinin en az yars kadar acil modda alacak ekilde tasarlanm olmal fakat buna karlk normal
alma artlarnda bataryann 5mm evresindeki ortam hava scakl 50yi amamaldr.
37.1.16- Cihazlar, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan onaylanm garanti belgeli
olacaktr.
37.1.17- 2 metre geniliine kadar olan ka yollarnda, ka yolunun merkez hatt boyunca,
deme seviyesi zerinde, herhangi bir noktada acil aydnlatma seviyesi en az 1 Lux olacak ekilde
armatr yerleimi yaplacaktr.
37.1.19- Elektrik kesildiinde kapatlarak devreden karlmas gereken cihazlar, enerji datm,
retim ve endstriyel proses kontrol odalar veya kazan, kimyasal banyo, hareketli makine, elektrik
kesildiinde derhal durmayan bir konveyr vb. riskli ve tehlikeli alanlarda ve kasa dairesi gibi nem arz
eden mahallerde acil aydnlatma seviyesi 15 Luxten az olmamak zere normal aydnlatma seviyesinin
%10u olacaktr.
37.1.20- Yangn dolab, yangn sndrme tp, yangn alarm butonu, ilktardm malzemeleri,
gvenlik iaretleri vb. nesnelerin bulunduu alanlar yatay dzlemde en fazla 2 metre uzaklkta bulunan
bir acil aydnlatma cihaz ile aydnlatlacaktr.
37.1.21- Acil aydnlatma cihazlar 2-4.5 metre, acil ynlendirme cihazlar ise 2-2.5 metre
ykseklikler arasna taklmaldr.
37.1.22- Cihazlarn ebeke balantlar herhangibir anahtardan gemeden yaplmal ve ebeke faz
ayn blgede bulunan normal aydnlatma armatrler ile ayn faz olmaldr.
37.2.1.4- Cihazn gvdesi ile effaf kapa polikarbonat malzemeden mamul olacaktr.
37.2.2.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 18 W veya 36 W, dz veya kompak floresan lamba
olacaktr.
37.2.2.3- Cihaz tavana veya duvara monte edilebilecek zellikte olacak ve yksek tavanl
mekanlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.
37.2.3.2- Cihaz yatay ve dey ynde ayarlanabilir tek veya ift spotlu, elde tanabilir veya
duvara monte edilebilir zellikte olacaktr.
37.2.3.3- Cihaz 12 Volt, 20 W (veya 35 W veya 50 W) ine ayakl halojen lambal olacaktr.
37.2.3.4- ebeke gerilimi varken lamba(lar) snk olacak, ebeke gerilimi kesildiinde lambalar
derhal devreye girecektir.
37.2.3.5- Cihazda kapal tip bakm gerektirmeyen kurun asit ak(ler) bulunacaktr.
37.2.3.6- Acil durum sresi sonunda gerilimi azalan akmlatr iin dk gerilim ve ar dearj
koruma devresi bulunacaktr.
37.2.3.8- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.2.3.9- Seyyar kullanlacak cihazlar iin, tama srasnda lambalarn gereksiz yanmamas iin
lamba ama/kapama anahtarlar bulunacaktr.
37.2.3.10- nitenin ebeke balants iin en az 150 cm boyunda toprakl kablolu fi bulunacaktr.
37.2.3.11- niteler, frn boyal DKP sacdan mamul olup, koruma snf IP 50 olacaktr.
37.2.3.12- nite iinde bulunan ak, tama srasnda saa sola hareket ederek devrelere zarar
vermemesi iin kutu iinde, salam bir yere sabitlenmi olacaktr.
37.2.4.3- Tek yzl ve ift yzl olmak zere iki deiik tipte hem tavana hem de duvara monte
edilebilecek zellikte ve yksek mekanlarda zincir veya tij ile aslabilir zellikte olacaktr.
37.2.4.4- Cihaz, elik sacdan veya aluminyumdan mamul toz boyal olup, koruma snf IP 50
olacaktr.
37.2.4.5- nitelerde kullanlan yar geirgen pleksiglas panel, tek yzl ve ift yzl modellerde
tek para olacak ve niteye yan kapaklarla sabitlenecektir.
37.2.4.6- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.2.5- Dhili asma tavan tipi 8 W dekoratif acil durum aydnlatma niteleri:
37.2.5.4- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr
37.3.1.4- Cihazn gvdesi ile opak kapa polikarbonat malzemeden mamul olacaktr.
37.3.2.3- Cihaz tavana ve duvara sva st montajna uygun tek (veya ift) yzl olacaktr.
37.3.2.4- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.3.3.3- Cihaz tavana veya duvara monte edilebilecek zellikte olacak ve yksek tavanl
meknlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.
37.3.3.4- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.3.3.5- Cihazn monte edildii yerde alt ksmn aydnlatlmas iin cihazn altnda aydnlatma
pencereler bulunacaktr.
37.3.4.3- Cihaz tavana veya duvara monte edilebilecek zellikte olacak ve yksek tavanl
mekanlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.
37.3.5- Dhili asma tavan tipi kenardan aydnlatmal 8 W dekoratif acil durum ynlendirme
nitesi:
37.3.5.4- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.3.5.5- Ynlendirme iin aaya doru sarkan effaf levhann kalnl minimum 8 mm olacak,
ynlendirme iareti pleksiglasn her iki yzeyine serigrafi baskl olacaktr. Levha zerindeki
ynlendirme iareti 24 m mesafeden grlebilecek ekilde 12 cm yksekliinde yeil zemin zerine
beyaz koan adam, ok ve kap grafik iareti olacaktr.
37.3.6- Dhili tip kenardan aydnlatmal byk iaretli 8 W dekoratif acil durum ynlendirme
nitesi:
37.3.6.3- Cihaz tavana veya duvara monte edilebilecek zellikte olacak ve yksek tavanl
meknlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.
37.3.6.4- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.3.6.5- Ynlendirme iin aaya doru sarkan effaf levhann kalnl minimum 8 mm olacak,
ynlendirme iareti pleksiglasn her iki yzeyine serigrafi baskl olacaktr. Levha zerindeki
ynlendirme iareti 32 m mesafeden grlebilecek ekilde 16 cm yksekliinde yeil zemin zerine
beyaz koan adam, ok ve kap grafik iareti olacaktr.
37.4.1.2- Cihaz armatre gelen anahtar ncesi (anahtarlanmam) ayn faz ile srekli olarak
beslenecektir. Aknn bal ve arj edilmekte olduunu gsteren LED, dardan grnecek ekilde
armatre monte edilecektir.
37.4.1.3- Kablo balantlar iin hzl montaja uygun geme tip klemensler olacaktr.
37.4.2.1- nite, genel zellikler ve acil durum dntrme niteleri genel zellikler blmlerinde
ilgili artlara uygun olacaktr.
37.4.2.2- Acil durum aydnlatma dntrme nitesi, elektronik modl ve yksek scakla
dayankl arj edilebilir kuru tip nikel-kadmiyum ak paketinden oluacaktr.
37.4.2.3- nitenin k aks 36 Wa kadar lambalar iin normal deerinin %15den, 65 Wa kadar
lambalar iin normal deerinin %10den daha az olmayacaktr.
37.4.2.4- nite, hem elektronik balast hem de sac balast ile almaya uyumlu olacaktr.
37.4.3.1- nite, genel zellikler ve acil durum dntrme niteleri genel zellikler blmlerinde
ilgili artlara uygun olacaktr.
37.4.3.2- Acil durum aydnlatma dntrme nitesi, elektronik modl ve 12 V kapal tip bakm
gerektirmeyen kurun asit ak(ler) bulunacaktr.
37.4.3.3- nite, 50 Wa kadar 12 V halojen lambalarla uyumlu bir ekilde alacak ve balast
lmen faktr %100 olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
77
37.4.3.4- nite hem elektronik hem de sac transformatr ile almaya uyumlu olacaktr.
37.4.3.5- Elektronik modl ile ak arasndaki balant servise imkan salayacak ekilde geme
papulu olacak, balant kablolar ters balant ihtimaline karlk polaritelerine gre iki ayr renkte
olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
78
38.1- Kapsam
Seslendirme ve anons yaplmas gerekli grlp hoparlr konulan meknlarda; acil veya genel
amal anons iletimi, seminer veya konferans amal toplantlarda seslendirme, genel amal fon mzii
yaynlanmas, sistemini kapsar.
38.2- Sistem
38.2.1- Hoparlr konulan yerlere seslendirme, mzik yayn ve anons yaplabilmesi iin, aada
belirtilen nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler, saylarna gre tespit edilerek
sistem tesis edilecektir.
38.2.1.1- Kaynak cihazlar (Teyp ve/veya Radyo ve/veya CD alar ve/veya MPG3 alar)
38.2.1.2- Preamplifikatrler,
38.2.1.5- G Amplifikatrleri,
38.2.1.8- Ses Kontrol Panelleri (Blgesel Ayar Panelleri ve/veya Kanal Seme Panelleri),
38.2.1.9- Kablolar.
38.3.2- Projesinde gsterilen yerde ve zellikleri bu artnamede belirtilen hoparlrler, ana merkez
ile balantl tesis edilecek olup, projesine gre oluturulmu sistemin yine bu artnamede belirtilen her
trl fonksiyonu iler vaziyette teslim edilecektir.
38.3.3- Ana merkez yerinden veya merkezden kontrol edilebilen mzik yayn yapabilecektir.
38.3.4- Sistemde kullanlan fonksiyonlarn tmne yetecek kadar kaynak ve mikrofon girii
bulunacaktr.
38.3.5- Projesinde belirtilen hoparlr tesisatna gre belirlenen amplifikatr veya dier cihazlar
yeterli deil ise, bu yetersizlii ve olmas gereken deerleri gerekeleriyle birlikte yklenici, iverene bir
rapor ile bildirmek zorundadr.
Elektrik Mhendisleri Odas
79
38.3.6- Devreye alnacak genel yayn ve anons sistemi 24 saat aralksz olarak hizmet verebilecek
zellikte olacaktr.
38.3.7- Sistemi oluturan merkezi nitede bulunacak cihazlar, cihaz dolab iinde muhafaza
edilecektir.
38.3.8- Sistem ile ilgili seim evraknda, sistem, cihaz ve niteler hakknda Trke tamamlayc
bilgiler ve kataloglar yklenici tarafndan hazrlanp iverene verilecek olup, sistemin alma prensibi
de aklanacaktr. Eer bu artname haricinde farkl hususlar var ise, gerekeli olarak bildirirlcektir.
38.3.9- Mzik yayn srasnda, anons yaplmas halinde mzik yayn kesilecek ve anons
bitiminde otomatik olarak devreye girecektir.
38.4.1- Aada zellikleri belirtilen mzik kaynaklar, projesinde belirtildii tip ve sayda
kullanlacaktr.
38.4.2- Stereo kasetalar teyp: Seslendirme sisteminde giri kaynaklarndan biri olarak
kullanlacak olan teyp, standart kasetleri alabilecek zellikte, yar profesyonel olarak seilmeli, kafa
yaps sert metalden, uzun mrl, ayrca ift kasetalardan oluacak teyp'in her iki kasetalarnda
sonsuz konumu (oto reverse) zellii olacaktr. Bu ift kaset birbirleri ile kombine alacak, birbirlerine
gei modlar olacak ve 2 Kanall - 4 izli tipte, tek yn-ift yn, sonsuz konumlu alma zelliinde,
her kanal iin ayr 1 adet DA motor, 1 adet silme kafas ile 1 adet alma ve kayt kafas bulunan,
standartlara uygun teyp hznda, sinyal grlt oran yksek, 230V AA %10, 50Hz besleme gerilimi
zelliklerine sahip olacaktr.
38.4.3- Stereo radyo: Seslendirme sisteminde bir kanaln kayna olarak kullanlacak zellikte
stereo radyo, 530 - 1600 KHz orta dalga (AM), 88 -108 MHz FM frekans ayar sahal tuner, 230VAA
%10, 50Hz besleme gerilimi zelliklerine sahip olacak ve mzik preamplifikatrne soketler vastasyla
balanacaktr.
38.4.4- Stereo Cd player: Yksek performansl filtreye, yksek disk stabilasyonuna ve her disk
iin program kontrolne, iverence belirlenecek sayda disk alabilecek, disklerin alnmas iin
programlanabilme, rastgele ya da sral alma gibi zellikleri haiz stereo CD player, mzik
preamplifikatrlerine soketler vastasyla balanacaktr.
38.4.5- Stereo MPG3 player: Cihaz zerinde bulunan CD-ROM src, LCD ekran, ilgili kontrol
butonlar ile CD zerindeki MPG3 dosyalarn okuyarak, istenilen MPG3 dosyasn srekli veya
dnml almaya uygun bir yapda ve cihaz dolabna balants uygun olacaktr.
38.5.2- Yangn Alarm Modl: Modln kullanm amac yangn veya felaket annda, seslendirme
sistemi ile yol gsterici ve panii nleyici yayn yapmaktr. Bu modl, otomatik ve manuel olmak zere
iki ekilde alabilmelidir. Manuel almada modl zerinde bulunan anahtar yada buton ile modl ve
sistemde bulunan dier cihazlar acil anons konumuna geerek, seilen blgelerde mzik yaynlar
kesilecek ve acil anons yayn otomatik olarak devreye girecektir. Modl otomatik alma durumunda
ise yangn ihbar santralndan alaca sinyal ile modl devreye girmeli ve manuel kumanda konumunda
anlatlan btn ilemler yerine getirmelidir.(ok kanall yaynlarda her kanalda alarm verilecek ve
seviye ayarl yerlerde en st seviyeden alarm verilecektir.)
38.5.3- Anons Kontrol Modl: Blgesel anons yaynnn yaplaca sistemlerde, modl iinde
bulunan elektronik rleler ile blgelere yaplan anons ya da mzik yaynnn kontrol iin
kullanlacaktr. Cihaz, tamamen elektronik aktif yapya sahip olmal, audio iaretler kesinlikle giri ve
klarda bozulmaya uramayacak ekilde tasarlanmaldr.
38.5.4- Kayt Modl: Projesinde ngrlmesi durumunda istendii zaman kayt yaplarak,
blgelere yaynlayabilecek anonslarn saysal ortamda saklanmas iin kullanlacaktr. Modl zerinde
kayt iin bir mikrofon bulunacak ya da bilgisayardan dosya aktarmna imkan salayacaktr.
38.6.1- Sistemin anons ve mzik yayn iin kullanlacak olan preamplifikatrlerin mzik ve/veya
anons amal olmalarna gre yeterli miktarda girii bulunmaldr.
38.6.2- Preamplifikatrlerde ses seviyeleri ve ayarlar yaplabilecek, ak-kapal anahtar ile uyar
bulunacaktr.
38.6.3- Preamplifikatrlerde veya mikrofon ksmnda ding dong zellii bulunacak ve besleme
gerilimi 230VAA %10, 50Hz olacaktr.
38.7.1- Merkezi santralde kullanlacak mikrofonlar, masa st ve yksek kaliteli, dinamik veya
kondenser zellikli anons mikrofonlar olacaktr. Sistemde birden fazla anons nitesi kullanld
takdirde, istendiinde bunlara ncelik atamas yaplabilecektir.
38.7.2- Anons mikrofonu, masa st kullanma uygun tipte olacak, projesinde gsterilen yerde
kullanlacak, ankastre balant paneli ve nceden merkeze ekilmi kablo yardm ile merkez anons
nitesine giri yaplacaktr.
38.7.3- Mikrofon nitesi ile cihazlar arasnda blendajl mikrofon ve bununla kombine kumanda
hatlarn ihtiva eden zel kablosu, iverenin belirleyecei uzunlukta, nite ile beraber verilecektir.
38.7.4- Anons iin anons butonuna basldktan sonra mzik yayn kesilecek ve ding dong sinyali
devreye girecektir. Mikrofon nitesi zerinde bulunan LED/LEDler anons esnasnda srekli bir ekilde
yanacak ve anonsun blge/blgelerde devrede olduunu gsterecektir. Bir anons blgesine bir operatr
anons yaparken, dier anons nitelerinde o anons blgesinin aktif olduunu gsteren LED/LEDler
bulunacaktr. Anons yaynnn blgelere, seilerek kombinasyonlarla verilecei gibi tmne birden de
verilmesi (Genel Anons) mmkn olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
81
38.8- G Amplifikatr
38.8.1- Sistemdeki hoparlrleri besleyecek olan g amplifikatrleri elektronik olarak ksa devre,
ar yk ve snmaya kar koruma devrelerine sahip ve zerinde ak/kapal anahtar ile uyar klar
olacaktr.
38.8.2- Sistemde kullanlacak amplifikatrler geni frekans aralna, yksek oranda sinyal grlt
oranna sahip, 230VAA %10, 50Hz besleme gerilimi ile alr, sistemdeki hoparlrleri besleyecek
ekilde k gcne sahip ve cihaz dolabna montaja uygun zellikte olacaktr.
38.9.1- Cihaz dolab, sistemi oluturan merkezi nite, g amplifikatrleri, ses kaynaklarnn
(radyo, teyp, CD, MPG3) ve dier cihazlarn yerletirilmesine uygun olarak tasarlanm, 19"
standartnda ve teknie uygun olacaktr.
38.9.3- Modllerin sisteme balanmas, zel fonksiyonlarna gre uygun fi ve prizler ile, giri-
k ve besleme irtibatlar cihaz dolabnn zerinde bulunan konnektrler ile ve kapal kablo kanallar
(tercihen metal kablo kanal) ierisinde yaplacaktr.
38.9.4- Cihaz dolab en az 1,5 mm DKP sacdan imal edilecek ve bir kat astar ve elektrostatik boya
ile boyanacaktr.
38.9.5- Dolap ierisinde yeterli seviyede havalandrmay salamak zere hava panjurlar
bulunacak, gerekli grlmesi halinde s kontroll olarak alan fan motorlar konulacaktr.
38.9.6- Cihaz dolabnn altnda tekerlekler bulunacak ve rahata hareket ettirilebilir olacaktr.
38.10.1- Blgesel Ayar Panelleri: Yayn yaplan ortamdaki mzik kanalnn belirlenmesi ve
hoparlrlerin ses seviyelerini ayarlamak iin projesine uygun olarak, gerekli kapasitede blgesel ayar
niteleri tesis edilecektir. Blgesel ayar panelleri ile tek bir hoparlre veya grup hoparlrlerine kumanda
yaplabilecektir. Grup ayar panelinin ses seviyesi ayar 12 deiik pozisyonda yapilabilecek zellikte
olacak ve 1. kademe Kapal eklinde yaplacaktr. Kademeli olarak yaplacak ses ayar sonsuz tur
prensibine uygun olarak imal edilecektir. Blgesel ayar panelleri ksk veya kapal dahi olsa anons
geldiinde, ses seviyesi merkezin belirledii seviyede olacaktr.
38.10.2 Kanal Seme Panelleri: Projesinde ngrlmesi durumunda, ok kanall mzik yayn
sistemlerinde, mahallinden kanal seimi iin blgesel ayar panelleri ile birlikte kullanlacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
82
38.11- Hoparlrler
38.11.3- Hoparlrler harici-dhili, sva alt-sva st, tavan-duvar, sabit-seyyar, kolon, basnl vb.
gibi tiplerde ve projesine gre imal edilmi olacaktr.
38.11.5- Hoparlr aksam PVC, sac veya alminyum olacak ve hoparlrler mahaldeki dier
malzemeler ile uyumlu olacaktr. Hoparlrlerin gvdeleri arpmalara kar dayankl olacaktr.
38.11.6- Projesinde istenilen glere uygun olarak, tek ve daha ok sayda hoparlr ihtiva eden
metal bir kutudan oluan kolon tipi hoparlrlerin ynn saa-sola veya aa-yukar doru
ayarlayabilecek ekilde bir dzenek bulunacaktr.
38.11.7- Horn tipi hoparlrler minimum 500-5000Hz (3dB) , dier hoparlrler ise minimum
200Hz-16000Hz (3dB) aralnda alma frekansna haiz olmaldr.
38.12- Kablolar
38.12.1- Seslendirme sisteminde kullanlacak kablolarn damar says, kesiti, tipi ve gerilimi
projesinde belirtilen zellikleri ve standartlar karlayacak ve tm hoparlr kablolar, tm oklu
kablolar ve tm mikrofon kablolar amalarna uygun olarak tasarlanm, projesinde belirtilen
mesafelerde bozulma olmadan ve istenen kalitede ses verecek tipte, esnek kaplamaya sahip, manevra
kabiliyeti bulunan, montaj kolayl salayacak ekilde olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
83
39.1- Kapsam
39.1.1- Karasal TV, kablolu TV, uydu, merkezi video ve karasal radyo yaynlarnn, TV-Radyo
prizlerine istenilen kalitede ulatrlmas sistemini kapsar.
39.2- Sistem
39.2.1- TV-Radyo prizi konulan yerlere TV, radyo ve video yayn yaplabilmesi iin, aada
belirtilen nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler; saylarna gre tespit edilerek
sistem tesis edilecektir.
39.2.1.2- Merkezi yayn nitesi (alc, ifre zc, modlatr, grnt, ses, VCD, uydu alc
cihaz, optik dntrcler, kaydedici ve saklayc vb. gibi),
39.2.1.7- Prizler,
39.2.1.8- Konnektrler.
39.3.1- TV datm ebekesi, merkezi yayn nitesinde ilem uygulanm TV programlarnn, FM-
VHF-UHF- L (87-862 MHz veya 872150 MHz) bandnda TV prizlerine istenilen kalitede
ulamas salanacak ekilde projelendirilecek ve uygulanacaktr.
39.3.3- Datm ebekesinde ayrlan kollar var ise, kollar birbirini etkilemeyecek ekilde
yaltlacaktr.
39.3.4- Datm kuvvetlendiricilerinin, iletilen sinyalin zelliklerini (FM, AM-PAL B/G, QAM
16, 64, 128, 256, QPSK v.b.) dikkate alarak ilgili standartlara uygun olarak yaplm performans
hesaplarnn proje zerinde gsterilen deerleri imalattan sonra lme ile dorulanacaktr.
39.3.6- Merkezi yayn nitesinde ilem uygulanm kanallarn birletirilmi k, tek bir kablo
haline geldikten sonra sistemdeki tm yaynlar TV-Radyo prizlerine aadaki deerler ile ulamaldr.
39.3.8- Sistemin salkl alabilmesi, montajn ve servisin kolayca yaplabilmesi asndan kablo
balantlarnda uygun zellikte konnektr ve balant elemanlar kullanlacaktr.
39.3.10- ebekede kullanlan her trl datc ve blclerin ak kalan ular 75 terminaller
ile kapatlacaktr.
39.3.11- stenmesi durumunda merkeze 1 adet geni bandl 88-108 MHz FM anteni ve
amplifikatr taklarak prizlere FM yaynn tanmas da yaplacaktr.
39.3.12- Uydu ve karasal yaynlarn Merkezi yayn nitesine alnarak ilenmesi iin bu amala
retilmi sinyal ileme cihazlar kullanlacaktr. Son kullanc iin retilmi (ev tipi cihazlar) ekipmanlar
kabul edilmeyecektir.
39.3.13- Datm merkezi iin gerekli olan cihazlar 220 -230 V AA, 50 Hz besleme gerilimine
uygun olacaktr.
39.3.14- Tm cihazlar 19 standartnda dolap iine monte edilecek tipte olacak, dolap termostat
kontroll fan ile soutulacaktr.
39.3.15- Sistemin merkezi modler olacak ve her kanal birbirini etkilemeden servis iin sklp
taklabilecektir. Merkez cihazlar fonksiyonlar (giri-k kanal, filtre devreleri vb. gibi) kontrol
edilebilir ve programlanabilir olacak, seilen uydu kanallar gerekli grld anda programlanarak
deitirilebilecektir.
39.3.16- Dolap iine monte edilecek tm cihazlar kzaklar zerine monte edilecek, bakm srasnda
kolayca kzaktan alnabilecek ve cihazlardan yaplan ayarlar kolay kontrol edilebilen tipte olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
85
39.3.17- Her bir kanal yayn iin gerekli olan cihazlarn RF k seviyesi saysal olarak
ayarlanabilecek, IF filtreler dar ve geni band olarak programlanabilecek ve resim kalitesine gre uygun
olan band genilii seilebilir olacaktr.
39.3.18- Kullanlacak analog yaynlarn ileride saysal yayna gemesi istenildiinde uygun
modlatrn kullanlmas ile sadece alclar ilave edildiinde sistem alabilir olacaktr.
39.3.21- Yayn merkezini tekil eden cihazlar en son teknolojiye uygun retilmi, tek yan band
alan cihazlardan olacaktr.
39.3.22- Uydu alc cihazlarn giri frekanslar 950-2150 MHz aralnda olacaktr. Uydu alclar
3,7-4,2 GHz (C band) ve 10,7-12,75 GHz (Q band) yaynlarn da almaya uygun olacaktr.
39.3.23- Uydu alc cihaz; zerinden, IF giri frekans, video polaritesi, IF band genilii, ses
band genilii, ses tayc frekans, dekoder seimi, mono/stereo/dual ses seimi, giri ve k frekans
ayarlamalar yaplabilir olacaktr. Bu cihazn zerinde AV klar bulunacaktr.
39.3.24- Uydu alc cihazlarndan veya dier kaynaklardan gelen AV sinyalleri merkezi yayn
nitesindeki modlatrler ile istenilen k kanalna modle edilecektir. Modlatrn RF k kanal ve
k seviyesi modlatrn kendi zerinden veya bal olduu merkezi ilemci zerinden ayarlanabilir
olmaldr.
39.4.1.1- Projesinde ana hatlar var ise, bu hatlarda kullanlacak olup, dk grltl, yksek k
seviyeli, otomatik kazan kontrol modll profesyonel tip olacaktr.
39.4.1.2- Sistemde kullanlacak olan ana hat ykselteleri, deiiklik yaplmasna gerek olmadan
Ulusal kablolu TV ebekesine balanabilecek ekilde, ileri ynde 87-862 MHz, geri ynde 4-65 MHz
datm yapabilecek zellikte ve ihtiyalara gre uygun modl taklmasna imkan tanyacaktr.
39.4.1.4- Projesindeki kanal says da gz nne alnarak, k sinyal seviyesi ayarlanabilir tipte
olacaktr.
39.4.1.5- Ana hatta kullanlacak ykseltelerin hattan beslenecek tipte olmas halinde kablo
balantlarnda besleme artlarna uygun zellikte konnektrler kullanlacak, hattan beslenmeyenlerde
ise, kabloya uygun konnektrler kullanlacak ve besleme gerilimi de 220-230V AA, 50 Hz olacaktr.
39.4.1.6- Ykselteler, tm elektromanyetik etkilere kar ekranl, su geirmez, metal bir haznenin
iinde ve modler yapda olacaktr.
39.4.2.1- Datm ykselteleri, beslenecek priz says ile mesafeye ve projesindeki kanal saysna
uygun seviyede k salayacak zellikte olacaktr.
39.4.2.2- Datm ykselteleri 220-230V AA-50 Hz besleme geriliminde, iletim ynnde 87-
862 MHz, geri dn ynnde 4-65 MHz datm yapabilecek zellikte olacaktr.
39.4.2.5- Merkezi yayn nitesi kullanlmakszn yaplan apartman tipi ortak anten sistemi
ykseltelerinde 2 adet UHF, 1 adet VHF ve 1 adet FM anten girii olacaktr.
39.5- Antenler
Sistemi atmosferik dearjlardan (yldrmdan) korumak iin dardan gelen tm anten kablolarnn
ekranlar sistem giriinden nce dorudan bina epotansiyel barasna balanmaldr. Kabololarn i
iletkenleri ise gene sistem giriinden nce parafudrlar (surge arrester) zerinden bina epotansiyel
barasna balanmaldr.
39.5.1.1- Sistemde tesis edilecek uydu antenler alminyum svama tip ve tek para parabol veya
bask ofset tip olacak, ok paral anten kullanlmas durumunda yksek verimli ve oksitlenmeye kar
boyal olacaktr.
39.5.1.2- Antenlerde her anten iin uygun olan LNB kullanlacak ve gerekli olan yerlerde conta ile
koruma bantlar bulunacaktr.
39.5.2.1- UHF antenlerin frekans aral 470862 MHz (2169 nolu kanallar) olacaktr.
39.5.2.2- Anteni oluturan elemanlarn says projesine ve bulunduu blgenin zelliine gre
seilecektir.
39.5.3.1- VHF antenlerin frekans aral 174-230 MHz (5-12 no.lu kanallar) olacaktr.
39.5.3.3- Anteni oluturan elemanlarn says projesine ve bulunduu blgenin zelliine gre
seilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
87
39.6.1- Datc (tap-off) ve blcler (splitter), projesine gre sistemin dalmna uygun olarak
seilecek, izolasyon deerleri ve konnektr balantlar ebekede kullanlacak kablolara uyumlu
olacaktr.
39.6.4- Datc ve blclerin herhangi bir ucundaki arza dier ular etkilemeyecektir.
39.6.5- Btn datc ve blcler projenin alma frekansn geirecek zellikte olacaktr.
39.7- Prizler
39.7.2- Prizlerin projeye uygun, TV - Radyo; TV-SAT veya TV-SAT-Radyo iin ayr k ular
bulunacaktr.
39.7.3- Prizler, radyo ucundan 88108 MHz, TV ucundan 4-65 MHz ve 87-862 MHz ve SAT
ucundan 950-2150 MHz frekanslar geirecek zellikte olacaktr.
39.7.4- Sistemde kullanlacak TV-radyo prizleri, profesyonel tip ve metal muhafazal olacaktr.
39.8- Kablolar
39.8.1- Dhili ve harici kablolardaki iletkenler, saf bakr veya kapl bakr olacaktr.
39.8.2- Dhili ve harici koaksiyal kablolar dk kaypl ve yalanmaya kar dayankl olmaldr.
Bunun iin fiziksel kprtmeli kablolar kullanlacaktr. Ekranlanmas yksek olmaldr. Bu nedenle ift
folyolu kablo tercih edilmelidir
39.9- Konnektrler
39.10.2- Cihaz dolabnn nnde caml ve kilitlenebilir bir kapak bulunacak, modler cihazlar
cihaz dolabndaki zel raylar zerine monte edilecek, sabitlenecek ve bakm srasnda kolay sklebilir
olacaktr.
39.10.3- Modllerin sisteme balanmas, zel fonksiyonlarna gre uygun fi ve prizler ile giri-
k ve besleme irtibatlar konnektrler ile yaplacak ve kablolar da kapal kablo kanallar (tercihen
metal kablo kanal) ierisinde muhafaza edilecektir.
39.10.4- Cihaz dolab en az 1,5 mm DKP sacdan imal edilecek ve bir kat astar, iki kat frn boya
ile boyanacaktr.
39.10.5- Dolap ierisinde yeterli seviyede havalandrmay salamak zere hava panjurlar
bulunacak, gerekli grlmesi halinde, s ykseldiinde otomatik ve sessiz alan termostat kontroll
fan motorlar konulacaktr.
39.10.7- Dolap ierisindeki cihazlar ile bunlara ait ayar butonu ve gstergeler, birbirlerini
engellemeyecek ve kolay ulalabilir ekilde yerletirilecektir.
39.10.8- Sistemin kontrol iin dolap ierisinde bir test TV soketi bulunacaktr.
39.10.9- Cihaz dolabnn bulunaca yer; zellikle klimatize edilmi, tozdan ve rutubetten
arndrlm bir oda olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
89
40.1-Kapsam
Binada, d kapdan daireye ar yaplmas ve daire ile d kap arasnda sesli grme yaplmas
ve d kap otomatiinin ubeden almasnn kontrol sistemini kapsar. Grme sadece sesli
olabilecei gibi dairenin kapy grebilecei ekilde grntl de olabilir. Binada kapc varsa ilave
olarak kapdan kapcnn zilinin aldrlmas ve kapc ile d kapnn grebilmesi de sisteme dahil
edilir. Bu durumda daireler de ube zerinden kapcy arayabilirler. Ayrca istee bal olarak daire
ierisinden merdiven otomatiini yakma gibi konfora ynelik ilave zellikler de eklenebilir.
40.2-Kapsam D
D kap ile konuma sistemi, kap otomatii, merdiven otomatii, daire n zil butonlar ve zil
transformatrn iermez. Ancak kap ve merdiven otomatiini kontrol edebilir.
40.3-Tanmlar
40.3.1- Ana Sistem Santrali: Sistemin beslemesini salayan ve kontrol devrelerini de ieren sistem
elemandr. Sistem zilli ise zil devreleri, merdiven otomatii kontrol isteniyorsa kontrol devrelerini,
kapcl sistemlerde ise kapc ile konuma kartlarn vs. ierir.
40.3.2- ube: Dairenin kap ve kapc ile grmesini salayan nitedir. Grntl veya
grntsz diafon ya da telefon olabilir. Ayrca ofislerde merkez ile gren nitelere de ube denilir.
40.3.3- Diafon: Bas konu brak dinle esasna gre alan ubelerdir. Grntl veya grntsz
olabilir.
40.3.4- Kap telefonu: Ahizeli sistem esasna gre alan ubelerdir. Grntl veya grntsz
olabilir.
40.3.5- ift zil zellii: Zile daire nnden mi yoksa d kapdan m basldnn alan melodiye
gre anlalmasn salayan zelliktir.
40.3.6- Gizlilik: Bir ubeden kap paneli ile grlrken dier ubelerin dinleyememesi, hatt
kesememesi ve sistem grntl ise grnty alamamasdr.
40.3.7- Kap seme zellii: ki giri kaps olan binalarda hangi kapdan zile baslm ise sistem
bunu alglayarak o kapdaki ziyaretinin ses ve grntsn ilgili daireye aktarr. Daire kap otomatiini
atrmak istese sistem ilgili kapy otomatik olarak seer ve hangi kapdan zil paneline baslmsa o
kapy aar.
40.3.8- Kapcy arama ve kapc ile grme: ube zerinden kapc aranarak konuulabilir.
Kapc ubesi zil panelinden arandnda herhangi bir kap telefonu gibi alr.
40.3.9- Merdiven otomatiini altrma: Daire ierisinden merdiven boluuna kmadan ube
zerindeki bir dme yardm ile merdiven otomatiklerinin yaklabilmesi fonksiyonudur. Daire
ierisinden kmadan nce yakmak, i zile basldnda kap drbnnden geleni rahat grmek ya
Elektrik Mhendisleri Odas
90
da d kap aldnda ziyaretinin merdiven otomatii butonunu aramamas iin yukardan merdiven
otomatiini yakma amalar iin kullanlabilir.
40.3.10- Merdiven otomatii blcs: Merdiven otomatiinin ube zerinden yaklmas istenen
durumlarda tm dairelerin nndeki merdiven klar yerine binann sadece ilgili dairenin dahil olduu
bir blmn yakmaya yarayan elemandr.
40.3.11- Fotosel devresi: zerine den n iddetine gre diren deeri deien bir fotosel ve
kontrol nitesinden oluur. Zil paneli isim etiketlerinin altnda bulunan lambalarn srekli deil de
sadece geceleri yanmasn salar. Bu ekilde hem enerji tasarrufu yaplm olur, hep de lambalarn daha
uzun sre kullanlabilmesi salanr.
40.3.12- Zil paneli: D kapdan daire zillerini aldrmak ve dairedeki ubelerle grmekte
kullanlan nitedir. Grntl sistemlerde kamera bu nite zerinde bulunur.
40.4-Sistem
Binada kap ile daire ve varsa kapc arasnda dahili konuma yaplabilmesi iin, aada belirtilen
nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler saylarna gre tespit edilerek sistem
oluturulacaktr.
40.4.2- Dairedeki ube(ler) (grntl veya grntsz diafon ve telefon) ve bro tipi ubeler
40.4.4- Kablolar
40.5-Genel zellikler
40.5.3-Bina tipi sistemlerde, ift zil zellii olacak ve daire d kapdan ayr, daire kapsndan ayr
alan zil ile uyarlacaktr.
40.5.4-Zil zamanl ve elektronik melodili olacak, zil butonuna bir kez basldnda melodi belirli
sre devam edecektir.
40.5.8- Site yerlekesi sz konusu olduunda binalarda kullanlan sistem, santral revizyonu veya
deiiklii ile daha sonra tesis edilebilecek merkezi bir gvenlik noktasndan sesli ve grntl iletiim
kurulmasna olanak salayacak alt yapda olmaldr.
40.5.9- Kurulacak sistem ister grntl ister grntsz olsun, binadaki kablolarn ekilecei
santral-ubeler aras, santral-panel aras ve santral-kapc aras boru aplar en az 18 m apnda plastik
boru olacaktr.
40.5.10- Konutlarda kapal daireler olabileceinden, tesis edilen sistemlerde arzalara kolay
mdahale edilebilmesi iin ubeler arasna ekilen hatlar ubelere girdi-kt eklinde tesis edilmemeli;
katlarda herkese ak mahallere konacak ek kutularnda T ek yaplarak ubeye kol vermelidir. Bu tip
uygulamada ek kutularnda, iletken klf renklerine uygun renkte klemenslerle balant imkan
salanmaldr.
40.5.11- Diafon sistemleri iin santral ile zil paneli arasndaki konuma kablosu ekranl olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
92
41.1- Giri
41.1.1- Bilgisayar data prizi konulan mekanlardaki bilgisayarlarn bilgi ilem merkezine
balantsn, bilgi ilem merkezine bal olmayan dier bilgisayarlarn ulusal ya da uluslararas internet
ve data servis salayclarna balantsn, projesinde ngrlm ise telefon, yangn ihbar, TV vb. gibi
birimlerin kendi santrallaryla ve anons merkezi ile balantsn, salayabilmek iin yerel alan ann
(LAN) oluturulmas sistemini kapsar.
41.1.2- Tanmlar
a) Fiber Optik kablo: Merkezi bilgi ilem odasnda yer alan ana anahtar (switch) ile kenar
anahtarlarnn (switchlerinin) birbirlerine balantlarnn yaplmas amacyla kullanlan
kablo.
b) Fiber Optik ara kutusu (patch panel): Fiber optik kablolarn sonlandrlmasnn
yaplaca, 19 cihaz dolaplarna monte edilebilen kutular.
d) Fiber optik kuyruk (pigtail): Fiber optik kablonun cam kayna (fzyon) yntemi ile
sonlandrlmas durumunda kullanlan, bir ucu bo, dier ucu fabrikasyon olarak konektr ile
sonlandrlm olan, 0.9 mm toplam kesitteki fiber kablo.
f) Kaset: Fiber ek koruyucularn yerletirildii, fiber optik ara kutusu iersinde yer alan
donanm.
g) Fiber optik ara (patch) kablo: Fiber optik ara kutusunda sonlandrlan kablonun,
anahtara (switche) balantsnn yapld, 2 fiber damarl, her iki taraftaki ular fiber optik
konnektrle sonlandrlm olan balant eleman.
h) Fiber optik adaptr: Fiber optik ara kutularnn n yzne taklan, fiber optik kablo ile,
kabloyu anahtara (switch) balayan ara kablolarn irtibatn salayan balant eleman. Fiber
optik adaptrler, fiber optik ara kutusunun n yzne taklr ve ara kutusunun i tarafna
gelen ksmna, fiber kablodan gelen konektrler, d ksmndaki karlna ise fiber ara
kablo taklr.
i) Bakr kablo: 19 cihaz dolabna monte edilmi olan bakr ara kutusu ile data prizleri
arasnda balant amacyla kullanlan, kat (tek damarl) iletkenli, 4 iftli kablo.
j) Bakr ara kutusu: 19 cihaz dolablarna monte edilebilen, data prizinden gelen kat
bakr kablonun sonlandrlarak, her iki ucu RJ45 erkek konektrle sonlandrlm esnek
iletkenli ara kablo yardmyla anahtara (switche) balantsnn yaplmasna imkan veren
balant eleman.
Elektrik Mhendisleri Odas
93
k) Data prizi: 19 cihaz dolablarnda yer alan bakr ara kutusularndan gelen kat bakr
kablonun sonlandrlarak, her iki ucu RJ45 erkek konektrle sonlandrlm esnek iletkenli
ara kablo yardmyla kullanc bilgisayarlarna balantsnn yaplmasna imkan veren
balant eleman.
l) RJ45 erkek konektr: 8 pinli; ara kutusu, data prizi, anahtar (switch) ve
bilgisayarlardaki dii RJ45 girileri ile uyumlu, 8 telli esnek iletkenli bakr kablonun ucuna
fabrikasyon olarak taklan balant eleman.
m) Bakr ara (patch) kablo: Her iki ucu RJ45 erkek konektrle fabrikasyon sonlandrlm,
esnek (ok telli) bakr iletkenli, ara kutusu-anahtar veya data prizi bilgisayar aras balant
yaplmas esnasnda kullanlan balant eleman.
n) Cihaz dolab: 19 genilikte, yerel alan a oluturulmas iin kullanlan fiber optik ve
bakr ara kutusular ile anahtar (switch) ve dier 19 genilikteki elemanlarn topland,
temperli cam kapakl, nden ve arkadan eriilmesi mmkn, kilitlenebilir tipte cihaz
dolabdr.
o) Anahtar (switch): Yerel alan a kapsamnda yer alan bilgisayarlarn hem birbirleriyle
hzl ve etkili ses, veri ve grnt haberlemeleri, hem de Ulusal ya da uluslararas internet
ve data servis salayclar vastasyla, ayn yerel alan anda yer almayan bilgisayarlar ve
benzeri cihazlar ile ses, veri ve grnt alverii yapmalarna imkan veren cihazdr.
41.2.1- Data prizi konulan yerlere veri, ses ve grnt iletiimi yaplabilmesi iin, aada
belirtilen nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler saylarna gre tespit edilerek
sistem oluturulacaktr.
41.2.2- Proje dhilinde kurulacak bilgisayar a altyaps, yksek hzl multimedya uygulamalarn
gelecekte de destekleyecek, kolay ynetilebilir, kalc olacaktr. Bu nedenle, kurulacak yerel alan a
(LAN) ile ilgili olarak, bakr kablolama sistemi EIA/TIA-568.B.2-1 Kategori 6, fiber optik kablolama
sistemi EIA/TIA-568.B.3 standartlarna uygun olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
94
41.2.3- Kurulacak olan yerel alan anda, her kullanc esnek iletkenli, iki ucu fabrikasyon
sonlandrlm ara kablo ile kendisine ait data prizine balanacaktr.
41.2.4- Her kullancya ait data prizinden, cihaz dolabnda bulunan ara kutusuna balant tek para
olarak, kat bakr iletkenli, 4 iftli kablo ile yaplacaktr. Kullanc prizi ile ara kutusu arasndaki mesafe
en fazla 90 metre olacaktr; projelendirme esnasnda cihaz dolab veya cihaz dolablarnn yerletirilmesi
bu husus dikkate alnarak yaplacaktr.
41.2.5- Kullanlan bakr kablolar, cihaz dolablarnda bakr ara kutusunda ve kullanc tarafnda
data prizlerinde sonlandrlacaktr.
41.2.6- Kullanclarn yer deiiklii, cihaz dolabnda aktarma (ara kablolarn yer deitirmeleri)
ile kolaylkla salanabilecektir
41.2.7- Zaman iersinde kullanc saysndaki olas art gznnde bulundurularak, sistemde
ihtiya duyulan kullanc saysnn en az %20si kadar fazla sayda RJ-45 uyumlu ara kutusu kaps
olacaktr.
41.2.8- Cihaz dolablarnda, anahtar ile ara kutusu aras balant esnek iletkenli, iki ucu
fabrikasyon sonlandrlm ara kablo ile yaplacaktr.
41.2.9- Kullanclardan, cihaz dolablarndaki anahtarlara kadar kullanlan bakr kablo ve ara
kablolarn toplam uzunluu 100 metreyi kesinlikle gemeyecektir, projelendirme esnasnda cihaz dolab
veya cihaz dolablarnn yerletirilmesi bu husus dikkate alnarak yaplacaktr.
41.2.11- Yapsal kablolama iin birden fazla anahtar (switch) kullanlmas durumunda, ana
anahtar (backbone switch) kullanlmasna uygun olacak ve bu anahtar ile dier kenar anahtarlar (switch)
arasndaki balant fiber optik kablo kullanlarak yaplacaktr.
41.2.12- Fiber optik kablolar, cihaz dolablarnda fiber optik ara kutularnda sonlandrlacaklardr.
41.2.13- Fiber sonlandrma ilemi, ara kutusu iersinde, her bir fiber damarna bir adet SC
konnektrn epoksi ile yaptrma veya epoksi olmadan mekanik sonlandrma yoluyla direkt konnektre
veya fzyon olarak, fabrikasyon olarak bir ucu bo, dier ucu SC sonlandrlm 1 veya 2 metre
uzunlukta kuyruklarn her bir fiber damarna eklenmesiyle gerekletirilmelidir.
41.2.14- Fiber optik ara kutularndan, kullanlacak anahtar (switch)lara yaplacak balantlar,
fabrikasyon olarak her iki ucu sonlandrlm, ara kablolar ile yaplacaktr. Seilecek olan ara kablo,
fiber optik kabloda kullanlan fiber ile ayn zellikte olmal, sonlandrlan bir ucu SC tipi konektrlerle,
dier ucu ise kullanlacak olan anahtar (switch)in fiber optik kapsna uygun konektrle sonlandrlm
olmaldr.
41.2.15- Cihaz dolablarnda fiber optik kablolarn, fiber optik ara kutularndan anahtarlara
balantlar iin fiber optik ara kablolar kullanlmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
95
41.2.16- UPS sistemlerinden gelen kablolar, bilgisayarlarn bulunduu alanlarda UPS prizleriyle
sonlandrlacaktr.
41.2.17- UPS e bal priz linyelerinde her bir data prizi kullancs iin en az 3 adet UPS prizi
(monitr, kasa, yazc) olacaktr. Tm prizlerin dalm (UPS, data) odann fiziki durumu, kullanm
amac ve oturma plan dikkate alnarak yaplacaktr.
41.2.18- Kullanlacak UPS prizleri sadece bilgisayar filerinin balanabilmesine imkan verecek
ekilde ve normal prizlerden farkl renkte olacaktr. UPS prizlerinde normal filerin taklmasn
engelleyecek bacaklar bulunacaktr.
41.2.21- zel teknik artnamesinde belirtilmemi ise bilgisayar sisteminin tmn besleyecek
gte ve en az 10 dakika sreli kesintisiz g kayna kullanlacaktr. Yapnn onayl projesinde genel
amal kesintisiz g kayna bulunmad takdirde, sadece bilgisayar sistemini besleyecek kapasitede
kesintisiz g kayna olacak ve sistem odas haricinde baka bir odaya konulacaktr.
41.2.22- Sistem odas ve kesintisiz g kaynann bulunduu odalara, yangn ihbar santraline
uyar veren dedektrler konulacaktr.
41.2.23- Sistem odasnda her server iin ayr ayr olmak zere (er) 3er adet UPS prizi olacaktr.
Prizler datm tablosundan, bamsz hatlarla beslenecektir.
41.2.24- Kablolama yapldktan sonra, kurulan sistemin dzgn altn gsteren aadaki
testler yaplarak hem CD ortamnda hem de yazl olarak ilgili proje sahibi kurum yetkilisine teslim
edilecektir. Bu testler:
41.2.24.1 Bakr kablolama sistemi iin ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarnn ngrd test
(kablo, jack, ara kutusu, ara kablolar dhil).
41.2.25- Uygulama yaplacak sahann artlar gz nnde bulundurularak, gerek fiber optik,
gerekse bakr kablolarn serilecekleri gzergahlar boyunca mutlaka kablo tavas veya kablo kanal
kullanlacaktr ve kablolarn fiziksel d etkilere kar korunmas salanmaldr.
41.2.26- Zayf akm ve kuvvetli akm tesisat birbirinden ayr gzergahlarda ekilmeli, data
kablolarnn kuvvetli kablolarndan elektromanyetik olarak etkilenmemesi salanmaldr..
41.3 rn Esaslar
41.3.1.1- Fiber optik kablolar, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartna uygun olacaktr.
41.3.1.2- Fiber optik kablolar halojensiz, zehirli gaz karmayan (Low Smoke Zero Halogen-
LSZH) zellikte olmas gerekmektedir.
41.3.1.3- Kablo iersinde kullanlacak fiber damarlar, 10 Gigabit uygulamalar da 600 metre
mesafeye kadar destekleyen Multimode 50 mikron OM3 tipinde olmaldr. ayet tek para olarak
ekilecek kablonun mesafesi 600 metre zerinde ise, Single Mode (9 mikron) fiberler tercih edilmelidir.
41.3.1.4- Fiber optik kablo sonlandrmas, mekanik olarak yaplyor ise, olabilecek zayflama
kayplarn en aza indirmek iin dzgn ve iyi cilalanm olacaktr.
41.3.1.5- Fiber optik kablo sonlandrmas fzyon yntemi ile yaplyor ise, ek noktasn korumak
iin, ek koruyucu ve kaset kullanlarak gerekli tedbirler alnmaldr.
41.3.1.6- Fiber optik kablonun damar says sisteme uygun miktarda olmal ve tm damarlar ayn
panelde sonlandrlacaktr.
41.3.2.1- Tm fiber optik kablolar 19 standartnda cihaz dolabna monte edilen, SC adaptr
taklmasna uygun fiber ara kutularnda sonlandrlacaktr.
41.3.2.2- Fiber optik ara kutusu zerinde yeterli sayda sonlandrma iin adaptr taklabilecektir.
41.3.2.3- Fiber optik ara kutusu zerinde, fiber ularnn tanmlanmas iin uygun etiketleme alan
bulunacaktr ve etiketleme dzenli ve kalc olacak bir ekilde yaplacaktr.
41.3.2.4- Fiber optik ara kutularnda, aktif cihaza balant yaplmayan yedek ya da bota olan
kaplar mutlaka adaptrler ile veya kap kapaklaryla kapatlarak toz girii nlenmelidir.
41.3.2.5- Fiber optik kablolarn mekanik arlklarn tayacak tutucular ara kutusu iersinde
bulunacaktr.
41.3.2.6- Gerek fzyon gerekse mekanik sonlandrma iin ara kutusu iersinde uygun alan
bulunmaldr.
41.3.3- Fiber optik sonlandrma aparatlar (konnektr, adaptr, kuyruk, ara kablo).
41.3.3.1 - Tm fiber optik sonlandrma aparatlar ISO/IEC 11801 ve 11802 standartna uygun
zellikte olmaldr.
41.3.3.2 Fiber optik konektrler ve adaptrler, SC tipte ve kullanlan fiber ile ayn zellikte
olmaldr.
41.3.3.3 Fiber optik kuyruklar, bir ucu bo, dier ucu fabrikasyon olarak SC konektr ile
sonlandrlm 1 veya 2 metre uzunlukta 0.9 mm apta, kullanlan fiber kablo damarlar ile ayn zellikte
olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
97
41.3.3.4 Fiber optik ara kablolar, 2.1 mm veya 3.0 mm d apta, fermuar eklinde birletirilmi
iki adet istenilen uzunluktaki fiber kablonun bir ucuna 2 adet SC konektr, dier ucuna da anahtar
(switch) fiber optik kapsna uygun konnektrle fabrikasyon olarak sonlandrlm olmaldr.
41.3.3.5- Fiber optik kablo sonlandrmas, mekanik olarak yaplyor ise, olabilecek zayflama
kayplarn en aza indirmek iin dzgn ve iyi cilalanm olacaktr.
41.3.3.6- Fiber optik kablo sonlandrmas fzyon yntemi ile yaplyor ise, ek noktasn korumak
iin, ek koruyucu ve kaset kullanlarak gerekli tedbirler alnmaldr.
41.3.4.1- Kullanlacak olan bakr kablolarn, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun
Kategori 6 UTP, halojensiz, zehirli gaz karmayan (Low Smoke Zero Halogen- LSZH) zellikte olmas
gerekmektedir.
41.3.4.2- Kabloda kullanlacak iletken kesiti 23 AWG (0.57 mm), kat (tek damarl) bakr iletken
olmal, iftler arasnda sinyal etkileimini en aza indirmek iin kabloda seperatr kullanlmaldr.
41.3.4.3- Kategori 6 UTP LSZH kablonun ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,
uluslararas bamsz test kurulularnca (ETL, UL gibi) onaylanm olmal ve retim tesisi bu test
kurulularnn gzetimi ve 3 veya 6 ayda bir denetimi altnda olmaldr.
41.3.5.1- Kullanlacak olan bakr ara kutular, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun,
Kategori 6 UTP zellikte olmaldr.
41.3.5.2- Kategori 6 UTP ara kutusunun ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,
uluslararas bamsz test kurulularnca (ETL, UL gibi) onaylanm olmal ve retim tesisi bu test
kurulularnn gzetimi ve 3 veya 6 ayda bir denetimi altnda olmaldr.
41.3.5.3- Ara kutular projesine uygun olarak, tm kaplar, prizlerde kullanlan RJ45 jaklar
kullanlarak veya 4,6 ya da 8li bloklar halinde PCB bloklar kullanlarak, RJ45 kapl olarak imal
edilmi olacaktr.
41.3.5.4- Bakr ara kutusu zerinde, her bir kapnn tanmlanmas iin uygun etiketleme alan
bulunacaktr ve etiketleme dzenli ve kalc olacak bir ekilde yaplacaktr.
41.3.6.1- Kullanlacak olan bakr data prizleri, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun,
Kategori 6 UTP zellikte olmaldr.
41.3.6.2- Kategori 6 UTP data prizinin ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,
uluslararas bamsz test kurulularnca (ETL, UL gibi) onaylanm olmal ve retim tesisi bu test
kurulularnn gzetimi ve 3 veya 6 ayda bir denetimi altnda olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
98
41.3.6.4- Prizler, mekanik arpmalara meydan vermeyecek ekilde duvarlara, yerden en az 40 cm.
ykseklikte ve UPS prizi ile birlikte odann fiziki durumu, kullanm amac ve oturma plan dikkate
alnarak yaplacaktr. Deme alt prizi sistemi kullanlyor ise kendi zel artlarna gre tesis edilir.
41.3.7.1- Ara kutusu ile anahtar arasndaki ve data prizi ile bilgisayarlar arasndaki balantlar, iki
ucunda RJ-45 balant ucu bulunan, esnek (ok telli) bakr iletken ile imal edilmi ve fabrikada
sonlandrlm Kategori 6 UTP LSZH ara kablolar ile yaplacaktr.
41.3.7.2- Kategori 6 UTP ara kablonun ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,
uluslararas bamsz test kurulularnca (ETL, UL gibi) onaylanm olmal ve retim tesisi bu test
kurulularnn gzetimi ve 3 veya 6 ayda bir denetimi altnda olmaldr.
41.3.8.1- Cihaz, tek aside ihtiya duyulan adet ve lde kap destekleyebilecek, ihtiya duyulan
adet ve lde ethernet balanty salayabilecek kapasitede olacaktr.
41.3.8.2- Cihazlar 19 dolaba monte edilebilmeli, monte edilebilmesi iin gerekli ekipman ve
paralar, cihazla birlikte gelmelidir.
41.3.8.3- Yapsal kablolama iin birden fazla anahtar (switch) kullanlmas durumunda, ana
anahtar (backbone switch) kullanlmasna uygun olacak ve bu anahtar ile dier kenar anahtarlar (switch)
arasndaki balant fiber optik kablo kullanlarak yaplacaktr.
41.3.8.6- Teklif edilen anahtar L2/L3/L4 OSI katmanlarna gre protokol alanlarn anlayabilmeli
ve alanlarn kombinasyonuna gre kural tanmlanarak, trafik nceliklendirmesi yapabilmeldir.
41.3.8.7- Cihazlar, birden fazla cihazn bir arada kullanlmasna (ynlama) uygun yapda
olacaktr.
41.3.8.8- Cihaz, terminal veya modem ile ynetilebilecek, istatistiki bilgiler, alarmlar ve dier
bilgiler sorgulanabilecektir. Cihaz yada ynlama (birden fazla sayda cihazn birletirilerek tek cihaz
gibi ynetilebilmesi) zerinde oluan problemleri (ynlama yesi bir cihazn, cihaz portunun
arzalanmas, veya network zerinde tanmlanan dier gvenlik tehlikelerini) sistem yneticisine SMS
veya e-mail ile bildirebilmelidir.
41.3.8.9- Cihazn zerinde en son ve en gelikin zelliklere sahip yazlm olmaldr ve
gerektiinde gncellenebilmelidir.
41.3.8.10- Cihazn tm kaplar MDI/MDIX desteine sahip olacaktr.
41.3.8.11- Cihazlarn anahtarlama kapasitesi (Switching Fabric) zerindeki tm kaplar dolu
olduunda dahi bloke olmayacak (Non-Blocking) ekilde dizayn edilmi olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
99
41.3.9.1- Cihaz dolablar, 19 standartna uygun genilikte ve ara kutusu ile aktif cihazlar
barndracak tipte olacaktr.
41.3.9.4- Sistem odas haricindeki cihaz dolablar, 19 standadna uygun genilikte, duvara monte
edilebilir tipte, nden ve yandan kolay eriilebilir olacaktr.
41.3.9.5- Tm cihaz dolablarnn ierisinde yeterli seviyede havalandrmay salamak zere hava
panjurlar bulunacak, gerekli grlmesi halinde sessiz ve s ykseldiinde otomatik olarak alan fan
motorlar konulacaktr.
41.3.9.6- Tm cihaz dolablarnn ierisine, aktif cihazlara yetecek kadar UPS priz grubu
konulacaktr.
41.3.9.7- Cihaz dolablar gerektiinde yan yana eklenebilir ve her iki yan yzeyi sklebilir tipte
olacaktr.
42.1- kapsam
Kullanlacak tm cihazlar; gnde yirmidrt saat ve ylda 365 gn sre ile alacak zellikte
olmaldr.
42.3- Sistem
Kamera mahfazalar,
Kamera montaj ayaklar,
Kablolar,
Konnektr ve balant elemanlar,
Cihaz racklar,
- Kullanlacak kameralar 1, , 1/3 veya tpe edeer CCD sensre sahip, yksek
znrlkl en az 520 TV satr ve gelimi saysal sinyal ilemci kullanan tam otomatik
siyah beyaz kamera olacaktr.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii olmaldr.
- Kamera farkl elektronik shutter modlarn destekleyecektir.
- Kullanlacak kameralar 1/3 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensre
sahip, yksek znrlkl 380 TV satr ve gelimi saysal sinyal ilemci kullanan tam
otomatik renkli kamera olacaktr.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir
- Kamera backlight kompanzasyon zellii ak / kapal seilebilmelidir.
- Kamera aadaki elektronik shutter modlarn destekleyecektir.
- Kullanlacak kameralar 1/3 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl
renkli modda 480 TV satr yksek znrle sahip ve yksek performansl kameralar
olacaktr. Kamera DSP resim ileme teknolojisine ve stn hassasiyetve sahip olacaktr.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii ak/kapal seilebilmelidir.
- Kamera farkl shutter modlarn destekleyecektir.
- Kullanlacak kameralar 1/2 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl,
renkli modda 480 TV satr yksek znrle sahip ve yksek performansl kameralar
olacaktr. Kamera dinamik k araln arttran Wide Dynamic teknolojisine sahip
olacaktr. Bu sayede yksek ve dk k koullarnda, sis ve puslu ortamlarda resim
detaylarnn yakalanmas salanacaktr.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii ak / kapal seilebilmelidir.
- Kamera farkl elektronik shutter modlarn destekleyecektir.
- Kullanlacak kameralar 1/3 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl,
yksek performansl kameralar olacaktr. Kamera dinamik k araln yksek seviyede
arttran Wide Dynamic teknolojisine sahip olacaktr. Bu sayede yksek ve dk k
koullarnda, sis ve puslu ortamlarda resim detaylarnn yakalanmas salanacaktr.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir.
- Kamera, dk k koullarnda otomatik olarak gece moduna geecektir.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii farkl olarak seilebilmelidir.
- Kamera, hareket eden objelerin yakalanabilmesi iin hzl shuter modlarn desteklemelidir.
- Kullanlacak kameralar 1/3 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl,
yksek znrle sahip ve yksek performansl kameralar olacaktr.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir.
- Kamera, dk k koullarnda otomatik olarak gece moduna geecektir.
- Kamera backlight kompanzasyon zellii farkl olarak seilebilmelidir.
- Kamera, hareket eden objelerin yakalanabilmesi iin hzl shuter modlarn desteklemelidir.
- Kullanlacak kameralar 1/2 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl,
yksek znrle sahip ve yksek performansl kameralar olacaktr. Kamera dinamik
k araln arttran wide Dynamic teknolojisine sahip olacaktr. Bu sayede yksek ve
dk k koullarnda, sis ve puslu ortamlarda resim detaylarnn yakalanmas
salanacaktr.
- Kamera besleme gerilimi 24V AA olacak ve dk seviyede g ekecektir.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
104
- Kamera 1/4 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensrl olmaldr.
- Cihazn sinyal sistemi PAL standartlarnda almaldr.
- Cihazn resim eleman en az 752(H)X582(V) olmaldr.
- Cihazda BLC (Back Light Compensation) zellii olmaldr.
- Cihaz odaklamayu otomatik, manuel yapabilmeli ve otomatik modda hassasiyet dk ya
da yksek olarak seilebilmelidir.
- Cihazda farkl blgeler iin maskeleme zellii bulunmaldr
- Cihazn yatay znrl renkli konumda en az 460 TV izgisi olmaldr.
- Video sinyal grlt oran en az 48db olmaldr.
- Video sinyal k 1.0 Vpp, 75 olmaldr.
- Cihazn mercei en az 18x optik ve en az 10x saysal zoom yapabilmelidir.
- Cihaz yatayda 360 derece, dikeyde 90 derece dnebilme zellii olmaldr.
- Cihazda farkl programlanabilen tur zellikleri olmaldr.
- Cihazn farkl preset noktalar olmaldr.
- 15-17 Siyah Beyaz yksek znrlkl monitrler aadaki zelliklere sahip olacaktr.
- Monitrler rack kabin uygulamalarna uygun olmaldr
- Tm kontrollar monitrn n yznde olacak ve kolaylkla eriilebilir olacaktr.
- 19-21 Siyah Beyaz yksek znrlkl monitrler aadaki zelliklere sahip olacaktr.
- Monitrler rack kabin uygulamalarna uygun olmaldr
- Tm kontrollar monitrn n yznde ve kolaylkla eriilebilir olacaktr.
- Monitr,endstriyel yksek performansl 1024 x 768 piksel TFT aktif matriks, LCD tip
renkli CCTV video monitr olacaktr.
- Monitr parlaklk deeri en az 250 cd/m olacaktr.
- Video girilerinde PAL ve NTSC yi destekleyecektir.
- Monitr, masa st veya duvara montajl kullanlabilecek ekilde dizaynedilmi olmaldr.
Monitrn duvar montaj veya standart 19 rack montaj kullanm iin besleme ve aya
kolayca karlabilir olmaldr.
- Monitr,endstriyel yksek performansl 1280 x 1024 piksel TFT aktif matriks, LCD tip
renkli CCTV video monitr olacaktr.
- Monitr parlaklk deeri en az 400 cd/m2 olacaktr.
- Monitr, 100-240 V AA geni bir gerilim aralnda besleme giriine sahip olacak, 230 V
AA, 50Hz ebeke ile beslenebilecektir.
- Video girilerinde PAL ve NTSC yi destekleyecektir.
- Monitr, masa st veya duvara montajl kullanlabilecek ekilde dizaynedilmi olmaldr.
Monitrn duvar montaj veya standart 19 rack montaj kullanm iin besleme ve aya
kolayca karlabilir olmaldr.
42.11- Mercekler
- Tm mercekler, Aspherical Hzl tip DC Drive veya video drive zellikli olmaldr.
- Tm mercekler kullanlacak yerin gr asna gre seilebilmelidir.
- Merceklerin Ik geirgenlik katsays (F STOP) F: 1 ya da daha dk olmaldr.
- Harici tip kameralar zel bir mahfaza iine yerletirilecek ve kamerann her trl iklim
koullarndan zarar grmemesi salanacaktr.
- Istc ve termostat : Mahfaza ierisindeki snn belli deerin altna dmesini nleyecektir.
- Gnelik : Dorudan gelen gne nlarn nleyecektir.
- Scak hava koullarnda kamerann iini soutmak iin fan tertibat olabilmelidir.
- Kamera mahfazalarnn ayaklar montaj yerine uygun olarak beraberce teklif edilecektir.
- Mahfazalar IP 66 standartnda olmal, paslanmaya kar dayankl malzemeden imal
edilmi olmal ve bu zellik belgelenmelidir.
- Dhili tip kameralar zel bir mahfaza iine yerletirilecek ve kamerann ortam artlarndan
olumsuz etkilenmemesi salanacaktr.
- Istc ve termostat: Ortam artlarnn gerektirmesi halinde mahfazada stc ve termostat
yer almaldr.
- Kamera mahfazalarnn ayaklar montaj yerine uygun olarak beraberce teklif edilecektir.
1. Saysal kayt cihaz, CCTV sistemleri iin retilmi profesyonel ve tek bir kasa iinde
olan cihaz olmaldr. Cihazlar endstriyel tip olmaldr. PCler zerinde alan ve kart
takmak suretiyle oluturulan sistemler SAYISAL kayt cihaz olarak kabul
edilmeyecektir.
2. Cihaz en az 50 resim/saniye hzna sahip olmaldr.
3. Cihazn hareket alglama zellii olmaldr.
4. Cihaz ayn anda canl grnt izleme, kayt yapma ve kayt izleme imkan veren triplex
zellikli olmaldr.
5. Cihaz zerinde yeteri kadar kamera girii bulunmal ve bu ihtiya bir veya birden fazla
kayt cihaz ile karlanabilmelidir.
6. Cihaz zerindeki CD veya DVD yazcya veya yer alacak USB portu sayesinde dier
cihazlara yedekleme yapabilmelidir.
7. Cihaz network ortamnda almaya uygun olmaldr.
8. Grntler cihazn Hard Diskine sktrlm olarak kayt edilmelidir. Her kamera iin
ayr ayr kayt hz seilebilmelidir. Kayt ilemi her kamera iin zamana veya harekete
duyarl bir ekilde olmaldr.
9. Cihaz LAN ortamnda internet Explorer yada kendi softwaredan izlenebilmeli, kontrol
edilebilmelidir.
10. Cihaza ayn anda networkden farkl kullanclar balanabilmelidir.
11. Kamera grntleri istenen kullanclara alabilir veya yasaklanabilir olmaldr.
12. Belirlenen sre iin n alarm ve gecikmeli alarm kayd yapabilmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
108
13. Cihaz zerinde kamera giri says kadar alarm girii ve yeterli sayda alarm k
olmaldr.
14. Cihaza Speed dome kamera yada Pan/tilt/zoom kontrol yapabilen joystickli klavye
taklabilmelidir.
15. alma gerilimi 100-240 V AA olmaldr.
16. nite zerinde 10/100 ethernet kart standart olarak bulunmal, cihaz yerel a zerine
kaytl grntleri aktarmaktan baka kullancnn talebine bal olarak yerel a
zerindeki yetkili bilgisayar tarafndan ayarlar yaplabilmeli ve ynetilebilmelidir.
17. Olay, srekli kayt seenekleri olmaldr.
18. Kameralar aras senkronizasyon ozellii bulunmaldr. Ayn anda ayn tarh ve saate ait
tm kamera grntleri tek bir arama pencerisinden arlabilmelidir.
19. Akll arama zellii ile daha nce tanmlanmam bile olsa harekete duyarl, video
sinyali kesintisi, ani k iddeti deiimi iin arama yaptrlabilmeli, bylece tarih saat
bilmeden tm kayt grntleri zerinde arama yaplabilmelidir.
20. Sistem kayt kapasitesi minimum 250 GB olmaldr. lerde istenirse bu kapasite
arttrlabilmelidir.
Saysal kayt cihazlarnn kanal saylarna gre kamera giri ve monitr k saylar aada
verilmitir.
Giri ve klar kamera giri kart ve monitr k kart ilave edilerek genileyebilen cihazlardr.
Videomatriks seicilerin birden fazla noktadan kontrol edilebilmesi iin gerekli ka sahip
nitelerdir.
42.17- Klavyeler
42.18- Konnektrler
42.19- Kablolar
Sinyalin tanaca mesafeye baml olarak multimode veya single mode fiber optic kablo
kullanlcaktr. Dntrclerin multimode veya singlemode kabloya uygun klar olmaldr.
Bir tarafndan koaksiyel kablo girili dier tarafndan fiber optik kablo k olan fiber optik
video vericler (fiber optic video transmitter) ile bir tarafndan fiber optik girili dier tarafndan
koaksiyel kablo k olan fiber optic alclar (fiber optic video receiver)
zellikle hareketli dome kameralar ve/veya zoom mercekli kameralar iin kullanlacaktr.
Bu dntrclerin iki girii olacak ve bu girilerden birisi koaksiyel kablo girii dieri ise
kontrol sinyali giri olacaktr. Dntrcnn dier ucundan ise iki ayr fiber optik k
olacaktr. (fiber optic video & data transmitter) Alc tarafnda ise bir tarafnda 2 adet fiber optik
girii (video ve data) dier ucunda ise hem koaksiyel kablo k hem de data kontrol k
olacaktr. (fiber optic video & data receiver)
Uzak klavye balantsnda kullanlacaktr. Dntrcnn bir tarafnda data girii olacak
dier tarafnda fiber optic k olacaktr. (Fiber optic data transmitter). Alc taraf ise bir
tarafndan fiber optic girili dier tarafndan data kl olacaktr. (fiber optic data receiver)
42.21- Rack
DRDNC BLM
TELEFON SANTRALLARI
43.1- Kapsam
43.1.1- Elektronik tip tam otomatik telefon santrallar ile ilgili bu blm, yeni ina edilecek, salk
tesisleri, hkmet konaklar, okullar, iyerleri, oteller ve benzeri binalarda veya onarm yaplacak
mevcut binalarda tesis edilecek, onayl projede belirtilen kapasitedeki telefon santralnn her nevi iilik,
malzeme dhil iler halde teslimini kapsar.
43.1.2.1- Santral reticisi firmann ISO 9001 standartlarnda retim yaptna dair belge, teklif
edilen rn iinse TSE imalat, kalite, hizmet yeterlik belgeleri ile, Sanayi ve Ticaret Bakanl imalata
yeterlilik belgeleri bulunacaktr. Yabanc reticiler / thal rnler iin 99/5/EEC direktiflerine
uyumluluk deklarasyonu verilecektir.
43.2- Sistem
43.2.1- Telefon santral sistemi g kayna, 20 d hat iin 1 takm operatr konsolu ve meguliyet
panosu ile 4 kanal robot operatr ve sesli mesaj sistemi, dhili ar sistemi, ar kayt raporlama ve
cretlendirme yazlm birimi ile kuru tip bakmsz ak gurubundan oluacaktr.
43.3.1- Bu teknik artname, tamamen yar iletken (solid state) devre elemanlarndan olumu,
merkezi ilemci (CPU) kontroll, yetkisiz kiilerin mdahale etmelerini nleyecek ekilde kilitli
muhafazal, dolapl ve slotlu modler mimari yapda, elektronik tip tam otomatik telefon santral
sisteminin teknik zelliklerini kapsamaktadr.
43.3.2- Malzemeler yeni ve kullanlmam olacaktr. zerinde ekil bozukluu, izik, atlak, krk,
pas, vb. olmayacaktr. D etkenlere kar dayankl ekilde imal edilmi, metal ksmlar ise koruyucu
boya ile boyanm olacaktr.
43.3.3- Sistemin ayn abone hattna, Servis salayc irket onayl DP veya DTMF telefon
cihazlar balanabilecektir. DTMF (frekans tonlu arama zellii olan) telefonlar, sistemin tm
zelliklerinden yararlanabilecektir.
43.3.4- Harici aramalarda aktarmann hatal yaplmas veya gereklememesi durumunda harici
balant kesilmeden operatre balanabilecektir.
43.3.5- Harici ve dhili abonelere, bekletme esnasnda mzik dinletme imkan bulunacak,
istenildiinde sisteme harici bir mzik kayna (radyo, teyp vs.) balanabilecektir.
43.3.6- Sistem, esneklii asndan abone ve harici hat kartlarnn kabin iindeki yerleri sabit
olmayacak ve gerektiinde yerleri deitirilebilir olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
112
43.3.7- Sisteme en az 10 (on) adet bamsz operatr konsolu veya zel telefon seti
balanabilecektir.
43.3.9- Sistemin dhili ve harici hat devreleri ani ar gerilimlere kar korumal olacaktr.
43.3.10- Sistem, 0C ile +45C evre scakl snrlar iinde ve %10 - %80 bal nemde
alabilecektir.
43.3.11- Santrale ait sistem ynetim, ar kayt program, operatr konsolu, zel setler vb.
rnlerde kullanlan yazlmlarn kullanm dili Trke olacaktr.
43.4.1- Sistemdeki dhili aboneler, sistem yetkilisince girilecek program ile dhili, ehirii,
ehirleraras, milletleraras ve Servis salayc irket aboneleriyle grmeye yetkili / yetkisiz veya
sadece ortak hafzadan aramaya yetkili abone olarak belirlenebilecektir.
43.4.2- Yetkili abonelerce aranmakta olan Servis salayc irket abonesinin megul olmas
halinde, nceden belirlenen ksa kodun tulanmas ile numarann tekrar geri aranmas salanacaktr.
43.4.3- Beni takip et (follow me) zellii; aboneye gelen arlar abone tarafndan
programlabelirlenen baka bir aboneye ynlendirilebilecektir.
43.4.5- Herhangi bir dhili aboneye gelen ar, ksa kod ve alan abonenin numaras tulanarak
baka bir abone telefonundan alnabilecektir.
43.4.6- Sistemdeki, abone ve harici hat devrelerinin sinyallemesi (servis salayc irket tipi),
12kHz cretlendirme frekanslarn seebilen zellie sahip olacaktr.
43.4.7- Programla grup zellii verildiinde, grup ierisinden bir aboneye ar geldiinde grup
ierisindeki baka bir abone tarafndan sadece tek tua basarak veya ksa kodla gelen ar
yakalanabilecektir.
43.5.2- Operatr konsolu olmadan da sistem alabilmelidir. Bu durumda her harici hat iin gelen
arlar karlayacak bir abone tanmlanabilecektir. Ayrca gelen arlar, gece servisi olarak alan bir
veya daha fazla aboneye ynlendirilebilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
113
43.5.3- Mikro telefon kullanlmadnda, konsol zerinden arlara cevap verilebilecektir. Hands-
free sistemin dier ilevleri yaplabilecektir. Bu ilem iin ilave bir beslemeye (pil, adaptr, vb.) ihtiya
olmayacaktr.
43.5.4- Operatr konsolunda, ar trlerine gre uyar gstergeleri ile arza gstergeleri
bulunacaktr.
43.5.5- Operatr, arayan ve aranan abonelerle ayr ayr grebilecektir. Operatrn yapt
konuma dierince duyulmayacaktr.
43.5.6- Operatr, harici aboneyi, dhili aboneye balant yaptnda, dhili abone tarafndan cevap
verilmediinde belirli bir sre sonra ar geri dnecektir.
43.6.1- Telefon santralinin ierisinde, her 16 d hat iin 1 (bir) adet srgl modler yapda,
mevcut olan donanm ile ayn anda harici hattan gelen 4 (drt) arya nceden kaydedilmi bir mesaj
ile karlama anonsu yaparken 4 (drt) arya da mesaj braklabilmesi veya dhili abonenin numaras
tulattrlarak dhili aboneye direkt ulamas ve mesaj brakmasn sesli operatr olarak salayabilecek
yapda olacaktr.
43.6.2- Sistemde karlama anonsunun kayt sresi en az 3 dakika olacak ve okunan anonsun sona
ermesi beklenmeden tulama yapmak mmkn olacaktr.
43.6.3- Sistemde arayanlarn bir rn veya hizmetle ilgili bilgileri tulama yaparak alabilmelerini
salayan Bilgi Hatt oluturulabilecektir.
43.6.4- Gelen arlara dinletilmek zere kaydedilecek karlama mesaj, zel bir program ile
sisteme bal herhangi bir abone telefonundan kaydedilebilecek ve kaydedilen mesajlar
deitirilebilecektir. Ayrca profesyonel / stdyo ortamnda kaydedilmi anonslar sisteme saysal
formatta yklenebilecektir.
43.6.5- Sistemde her dhili abone iin megul, otomatik arama devrede, yanl numara tuladnz,
aradnz abone cevap vermiyor, eksik numara tuladnz, mesajnz braknz eklinde sesli mesajlar
arayan kiiye dinlettirilebilecektir.
43.6.6- Sisteme kaytl olmayan yanl numara tulandnda veya harici aboneye yanl tulama
yaptn sesli olarak bildirebilecek, tekrar numara tulama ve operatre dnme imkn tannacaktr.
43.6.7- Sistemde harici aboneden, bir dhili abone arandnda, aranan abone megul veya yerinde
olmad durumlarda arayan kii sesli olarak mesajn braklabilecek ve abone pasif olduunda belirli
aralklarla telefonunu aldrarak veya farkl bir evir sesi ile mesaj olduu bildirilebilecektir.
43.6.8- Abone posta kutusunu arayarak mesajlarn dinleyebilecek, silebilecek, ayrca kendi kiisel
karlama anonsunu kaydedebilecektir.
43.6.9- Yeni bir mesaj olan abone ahizeyi kaldrdnda farkl bir evir tonu duyacak veya sistem
aboneye sesli ve Trke olarak "mesajnz var" uyars verecektir.
Abonelere belirli klar iin ifre ile k salanmas
Elektrik Mhendisleri Odas
114
43.7.1- Santral-Bilgisayar veri iletiim program, iverence belirlenen lisansl iletim sistemi
ortamnda telefon santrali zerinden dhili abonelerin d hat ile yaptklar ar kayt bilgilerinin
transfer edildii yazlm ve buna ait donanm dhil, bilgisayar ve printeri hari verilecektir.
43.7.2- Dhili abonelerin d hat ile yaptklar grmelerin tm veya belli bir ksm
listelenebilecek ve istenildiinde yazcdan dkm alnabilecektir.
43.7.4- Yetkisiz kiilerin program kullanmasn nlemek iin ifre ile giri salanacak ve
istenildiinde bu ifre deitirilebilecektir. ar kayt sisteminde aadaki bilgiler printerden
alnabilecektir.
43.7.7- Sistemde filtreler oluturulabilecek, istenildiinde bir aboneye ait grme ve belirli abone
guruplar iin toplu olarak grme bilgileri haftalk, aylk, yllk olarak, ayrca harici abonelerin
grmelerine ait tm bilgiler raporlar halinde alnabilecektir.
43.7.8- Yetkisiz abone telefonundan yetkili bir abone grme yapmak istediinde, kendi ifresini
girerek grme yapabilecek ve grme bilgileri ar kayt dkmnden kendi abonesinden grme
yapm gibi deerlendirilip cretlendirilebilecektir.
43.8.1- Teknik artname cevaplar ile ekinde sunulacak dokmanlar orijinal olacak, her sayfas
imzalanacak, zerinde silinti, kaznt ve tahrifat yaplmayacaktr.
43.8.2- Teklif edilen malzemeye ait kesin deerler yazlacak ve gerekli aklamalar yaplarak
orijinal dokmanlarla belgelenecektir.
43.8.3- Satc, teklif ettii rnleri yurt ii ve yurt dndaki kullanclar ile ilgili olarak referans
listesi verecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
115
43.9- Garanti
43.9.1- Satn alnacak malzemeler, yklenici tarafndan her trl iilik ve malzeme ynnden
kesin kabul tarihinden balayarak en az yirmi drt (24) ay sre ile garanti edilecektir.
43.9.2- Garanti sresi ierisinde kullanc hatas veya olumsuz evre koullar olmakszn meydana
gelebilecek her trl arza ve eksiklik en ge 5 (be) i gn iinde masraflar ykleniciye ait olmak
zere giderilecektir. Bu sre ierisinde arzas giderilemeyen malzemeler yenisi ile deitirilecektir.
43.9.3- Satc szleme tarihinden itibaren 10 yl sre ile yedek para temin edeceini garanti
edecektir.
Saysal telefon santrali ile ilgili olarak farkl bir gre de aada maddeler altnda yer verilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
116
44.1- Kapsam
44.1.1- Bu Teknik artname, son teknoloji rn (ISDN, IP, DECT zellikli) saysal telefon
santrali ile setlerin zelliklerinin belirlenmesi ve bina ii telefon tesisatna balanmas ilerini kapsar.
44.2.2- Santraln retildii tesisler, ISO 9001 Kalite Belgesine sahip olacak ve istekli bu belgeyi
iverene sunacaktr.
44.2.3- Teklif edilen rn iin TSE imalat, kalite, hizmet yeterlik belgeleri ile Sanayi ve Ticaret
Bakanl imalata yeterlilik belgeleri bulunacaktr. Yabanc reticiler / thal rnler iin 99/5/EEC
direktiflerine uyumluluk deklarasyonu verilecektir.
44.2.4- Teklif edilen santral, yeni ve kullanlmam olacak; zerinde ekil bozukluu, izik, atlak,
krk, pas, vb. olmayacaktr. Son model ve son srm olmayan santral teklif edilmeyecektir. Santralde
var olan zelliklerin kullanm iin lisans creti gerekiyor ise, hangi zelliklerin lisansa tabi olduu
belirtilecek, verilen lisanslarn retici firma garantisinde olduu yazl olarak teyid edilecektir.
44.2.5- Santraln almasna ve kullancya ait tm zellikleri yazlm ile deitirilebilir olacaktr.
44.2.6- Santral tamamen yar iletken (solid-state) devre elemanlarndan retilmi olacaktr.
44.2.8- stekli, retici firmadan veya retici firmann Trkiye de yetkili distribtrnden ald,
santraln sat ve montajn yapma yetkisini haiz olduunu gsteren belgeyi iverene sunacaktr.
44.3.1- Teklif edilecek sistemler, retici firmann en son srm rn olacaktr. Sistem, teknolojik
gelimeleri takip edebilir ve sistem srm yenilenebilir olacaktr.
44.3.2- Santral, ilgili blmlerde verilen standart deerlere uygun olarak Euro ISDN, son teknoloji
rn IP (Internet Protokol) ve DECT (Kablosuz Telefon Sistemi) zelliklerine sahip, tam otomatik bir
yapda olacaktr. Call Center, CTI ve uzaktan bakm zelliklerini destekleyecektir.
44.3.3- Santraller, dnda ve iinde bir soutma sistemi, fleyici vb. cihazlarn bulunmasn
gerektirmeyecek ve +5 C ile +40 C scaklk aralnda ve %5-%80 bal nem koullarnda alacak
ekilde tasarlanm olacaktr.
44.3.4- Sistemde tm metal aksam paslanmaya ve korozyona kar korunmu, teklif edilen sistem
ve sistem malzemeleri en son tasarm ve yapda olacaktr. Sistem kasas veya dolab, modler raflar ve
g kaynaklar sistem ile ayn marka ve orijinal olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
117
44.3.5- Sistemde modern, az g harcayan yar iletken elemanlar kullanlm, kendinden soutmal
ve hi bir ekilde fan vs. gibi nitelerle soutulmam olacaktr.
44.3.6- Telefon Santral/Santralleri, Trk Telekom Santralna, bu artnamede yer alan kapasitede
analog ve/veya DID/DOD zellikli saysal ISDN PRA (PRI) hatlar ile balanacaktr. Sz konusu hatlar
Euro ISDN standartnda olacaktr.
44.3.8- Teklif edilen telefon santralinin analog ve saysal dhili ve harici hatlarnn toplam,
santralin port saysdr. Sz konusu port says hesaplanrken, santral zerinde yer alan kartlarn
kapasiteleri dikkate alnacaktr. Saysal harici hatlar istendiinde, her bir PRA hatt 30 ve her bir BRA
hatt 2 port olarak kabul edilecektir.
44.3.9- Teklif edilen santralin port says 240 portu getii takdirde, kapasite artrm imkn
olacaktr.
44.3.10- Kapasite artrm istenen santrallerde, santralin kapasitesi analog harici hat, analog dhili
hat, saysal dhili hat ve saysal harici hat (PRA, BRA) balantlarnn her birinde ayr ayr ve toplam
portta da geerli olmak zere % 50 kapasite artrm imkn olacaktr. Artrm kapasitesine kart, kabinet
ve modl ilavesi ile ulalacak olup sistemin ilemci, bellek gibi sistem nitelerinde deiim ya da
deiiklik yaplmayacaktr.
44.3.11- Santral, ITU-T nerisinde belirtildii ekilde ISDN 2B+D 2 bilgi kanal (ses ve Data) + 1
iaretleme kanal Basic Rate Access ve 30B+D 30 bilgi kanal (ses ve Data) + 1 iaretleme kanal
Primary Rate Access tayc servislerine uygun anahtarlama yapabilecektir.
44.3.12- Telefon santrali, kontrol nitesi ilemci, bellek veya anahtarlama ilevlerini yerine getiren
birimlerden oluacaktr. Kapasite artrm istenen santrallerde, sistem zerinde ana ilemci nitesi ile
birlikte yedek ilemci nitesi bulunacaktr. Ana ilemcinin bir arza nedeniyle devre d kalmas
durumunda yedek ilemci nitesi otomatik olarak devreye girecek, bu esnada yaplmakta olan
grmelerde herhangi bir kesinti olmayacaktr.
44.3.14- Harici arama yetkisi bulunan telefonlarn, alma saatleri dnda, yetkisiz kiilerce
kullanlmasn engellemek amacyla sistem gece servisine geirilebilecektir. Gece servisine gei
belirlenen saatte otomatik olarak gerekletirilecektir.
44.3.15- Sistem, esneklii asndan abone ve harici hat kartlarnn kabin iindeki yerleri sabit
olmayacak ve gerektiinde yerleri deitirilebilir olacaktr.
44.3.16- Kabinler ierisinde dk ve yksek gerilim ile ilgili uyar etiketleri bulunacaktr.
Darbeli ve DTMF (frekans tonlu arama zellii) sinyallemeli analog telefon cihazlar,
ki telli saysal telefon cihazlar,
ISDN BRA (BRI) harici hat arayz (Euro ISDN ve Q.Sig),
ISDN PRA (PRI) harici hat arayz (Euro ISDN ve Q.Sig),
IP tabanl haberleme iin 10/100 Mbps ethernet arayz,
Trk Telekom Santralleri,
Dier telefon santralleri (PABX),
ISDN tabanl saysal (2 kanall) dhili abone arayz,
IP aboneler ve devreler,
2 ve 4 telli srekli ve darbeli arayzleri,
Dhili tanabilir el tipi telefon cihaz sistem (DECT standart) arayzleri,
Faks cihazlar (Grup III ve IV) arayz,
Veri aboneleri ve devreleri,
Mesaj sistemi,
cretlendirme sistemi,
ar cihaz sistem arayzleri,
44.3.19- Bilgisayar santrale RS232C veya LAN (Ethernet) zerinden balanabilecektir. Sistem
zerinde bu balantlar iin uygun donanm bulunacak ve harici bir cihaz kullanlmayacaktr. Santral
zerinde bakm iletme faaliyetleri ifre ile yaplacak, programlama yetkileri kategorilere ayrlabilecek
ve her bir kategoride yaplabilecek programlama ilemleri belirlenebilir olacaktr.
44.3.20- Tm sistemlerde standart olarak en az 1 adet ethernet ve 2 adet RS 232 portu olmaldr.
Bu portlara cretlendirme ve bakm terminalleri, modem, vs. taklabilir olacaktr.
44.3.22- Santraldeki abone ve sistem bilgileri, santral ierisinde yer alan kalc bir bellek
ortamnda saklanacak ve gerektii durumlarda sistemi otomatik olarak ykleyecektir. Sz konusu
yedekleme nitesi santraln iinde ve entegre olacak, bakm iletme bilgisayar ya da ayr bir bilgisayar
nitesi bu amala kullanlmayacaktr. Saklanan bilgiler zerinde istenen deiiklikler yaplabilecek ve
santrale yeni haliyle yklenebilecektir.
44.3.23- Santral, bnyesinde oluan arzalar otomatik olarak tespit edebilecek ve bir alarm ile
otomatik olarak uyarlacaktr.
44.3.24- Bakm iletme bilgisayarndaki alarm kaytlarnda, alarmlarn olu zamanlar, sebepleri
ve yeri grlebilecektir.
44.3.26- Beklemeye alnan dhili ve harici arlara, sistem tarafndan mzik dinletilmesi
amacyla ayrca CD player verilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
119
44.3.27- Santrale ait sistem ynetim, ar kayt program, operatr konsolu, zel setler vb.
rnlerde kullanlan yazlmlarn kullanm dili Trke olacaktr.
44.4.1- Abone balantlar ve harici hat eriimleri, iverenin istei dorultusunda aadaki yetki
eitlerine gre programlanabilecektir. Kt niyetli kiilerin kullanmn engellemek amacyla, gece
servisi ile normal mesai konumlarnda, abone yetkileri farkl olarak programlanabilecektir.
44.4.2- Telefon santralinin hafzasna, aboneler tarafnca ska aranan servis salayc numaralar
kaydedilebilecektir. Kaydedilen numaralar, yetki verilen aboneler tarafndan ksa kodlar ile
aranabilecektir. Sistem hafzasna 1.000 adede kadar servis salayc numaras kaydedilebilecektir.
Ayrca, yetki verilen aboneler, kendilerinin ska aradklar harici hat numaralarn ahsi ksa kod olarak
kullanabilecektir.
44.4.3- Yetki konumlarna bal olarak, yetkili abone dier abonelerin grmelerine bir ton
gndererek girebilecektir.
44.4.4- Yetki konumlarna bal olarak, bir abone megul sesi ald dier bir abonenin
grmesine, yalnzca arad abone tarafndan duyulabilecek bir ton gnderebilecek, bu ton sonra
aranan abone telefonunu kapattktan sonra otomatik olarak arayan aboneye balanacaktr.
44.4.5- Harici arama yapmak isteyen ancak, tm harici hatlar megul bulan abone, bir kod girerek
boalan harici hattn, santral tarafndan telefonuna aktarlmasn salayabilecektir.
44.4.6- Dier telefon santralleri ile jonksiyon balants yapld takdirde, megul bulunan
jonksiyon hatlar ile meguliyeti biter bitmez balant kurulabilecektir.
44.4.7- Abone, kendi telefonundan belli bir kodu girerek, gelecek olan arlarn tmn veya
megul olduu durumlarda veya cevap verememe durumunda ynlendirilecei aboneyi belirleyecektir.
Yukardaki ynlendirme zellikleri abonece belli bir kod girilerek iptal edilebilecek ve aboneler
telefonlarn ynlendirdikleri pozisyonda iken, baka bir noktaya ynlendirme yapabileceklerdir.
44.5.1- nceden tanmlanm gruba dhil olan herhangi bir abone, o gruptan bir aboneye gelen
ary, sadece ilgili fonksiyon kodunun girilmesi (abone numara girmeden) ile cevaplayabilecektir.
44.5.2- Ayn grup ierisinde yer almayan aboneler bile kendisine gelen ary, alan abone
numaras ve kod yardm ile birbirlerinin arlarn toplayabilecektir.
44.5.3- - Harici arama yetkisi verilen abone telefonlarna ifre tahsis edilebilecek ve kt niyetli
kiilerin, yetkili telefonlar kullanmas bu yolla engellenebilecektir. Telefonun bandan ayrlan abone
Elektrik Mhendisleri Odas
120
telefonuna girecei bir kod ile harici klara telefonunu kapayacaktr. Bu yetki kodu ile yetkisiz
telefonlardan kendi telefonun yetki snfna ait tm zellikleri kullanlabilecektir. ifreler aboneler
tarafndan deitirilebilecektir.
44.5.4- Harici telefon grmelerinin masraflar, daha nce proje kodlar ile belirlenmi hesaplara
kaydedilebilecektir. Bylece bu hesaplarda herhangi bir projenin kendi masraf yeri oluturulabilecektir.
44.5.5- Sistemde tanmlanm telefonlarn ahizesini kaldrr kaldrmaz, nceden programlanm bir
aboneyi, herhangi bir tulama yapmakszn otomatik aramas mmkn olacaktr.
44.5.6- Abone ahizeyi kaldrp, belirli bir sre numara evirmezse, otomatik olarak nceden
programlanm aboneye eriim imkn olacaktr. Bu zellik, program yoluyla istenen her aboneye
verilebilir ve gecikme sresi ayarlanabilir olacaktr.
44.5.7- Aboneler, dhili ve hariciden arayanlar ile konferans balatabilecektir. Santralde min. 6
adet 3' l konferans yapma imkn bulunacaktr. Konferanstan ayrlmak isteyen abone, telefonunu
kapatarak konferanstan kabilecek, dier aboneler konferansa devam etmek istiyorlarsa, konumalarn
srdrebilecek ya da baka bir kiiyi konferansa katabilecektir. Santralde ayrca min. 6' l konferans
yapma imkn da olmaldr.
44.5.8- Santralde, ekonomik yn seme (LCR) zellii bulunacak, bakm iletme terminalinden
LCR tablolar oluturulabilecektir.
44.5.9- Aboneler, yetkileri dnda bir zellik uygulamaya altklarnda ya da harici arama
yapmaya altklarnda, bir ton veya sesli olarak uyarlacaktr.
44.5.10- Tanmlanm abonelerin oluturaca gruba verilen bir numara arandnda, arnn
gruptaki bir abonenin telefonunda almas, o abone amyorsa veya megulse arnn bir sonraki
aboneye gemesi salanacaktr.
44.5.12- Santraln saysal aboneleri arasnda paralel abone grubu tanmlanabilecek, bu durumda
gruba bir ar geldiinde, grup yelerinin ilgili tuu ayn anda alacak ve gelen ar, grup ierisindeki
bir abone tarafndan sadece tua basarak yantlanabilir olacaktr.
44.5.13- Saysal setlerin programlanabilir tularna, bakm iletme terminalinden veya abonenin
kendisi tarafndan saysal set ve menleri zerinden abone numaralar tanmlanabilecek ve tulardan
ilgili abonenin meguliyeti takip edilebilecektir. Sz konusu tua basarak dhili abone dorudan
aranabilecek ya da bu aboneye gelen ar alnabilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
121
44.6.1- Sistem konfigrasyonunda bulunan her bir 20 analog harici hat ve her saysal harici hat
(PRA) iin 1 er adet operatris konsolu ve kulaklk seti verilecektir. (rnein; Sistem 1 saysal harici hat
(PRA) ve 16 analog harici hatl olarak isteniyorsa 2 adet operatris konsolu, sistem 1 saysal harici hat
(PRI) ve 24 analog harici hatl olarak isteniyorsa 3 adet operatris konsolu teklif edilecektir.)
44.6.2- Operatr konsollar, santrale 2 ya da 4 tel abone kablosu ile balanacak ve 0,5 mm2 dhili
abone kablosu zerinden en az 500 metre uzaklkta alabilecektir.
44.6.3- Konsolda arayan ve aranan abonenin numaras, bekleyen ar says, saat ve santralde
oluan arza durumunun grlebilecei ekran ya da gstergeler grubu olacaktr.
44.6.6- Operatr, araya girdii grmelerde, balanmak istedii aboneyi karsna alarak,
dierinin zlmesini salayabilecektir.
44.6.7- Operatr, aranan abonenin megul olmas halinde, arayan aktarabilecek ve belirli bir sre
ierisinde abonenin meguliyeti bitmezse aktarlan kii operatre geri dnecektir.
44.6.8- Hariten arayan kii birden fazla kii ile grme yapmak istiyorsa, seri ar zellii
kullanlabilecek, aktarlan kii, dhili abone ile grmesi bitince operatre geri dnecek ve operatr
dier abonelere balant yapabilecektir.
44.6.9- Operatr, bo olan harici hatt otomatik olarak seebilecek, herhangi bir harici hatta eriim
kodunu evirerek eriebilecektir.
44.6.10- Operatr, bir harici hat numarasn arayp, herhangi bir dhili aboneye transfer
edebilecektir.
44.6.11- Operatr tarafndan, dhile transfer edilen bir harici hat, cevap verilmedii takdirde,
belirli bir sre sonra tekrar operatr veya robot operatr ve mesaj kayt sistemine dnecektir.
44.6.12- Operatr, konsol zerinden bir tua basarak kendini geici olarak devre dna
karabilecek, bu ilemden sonra, sz konusu konsola ar gnderilmeyecek ve gelen arlar dier
konsollara datlacaktr.
44.7.1.1- Santralle beraber, bu artnamenin kapasite blmnde belirtilen miktarda saysal telefon
seti verilecektir. Teklif edilen saysal setler, santralle ayn marka olacaktr. Telefon santral sisteminin
nihai kapasitesinde abonelerinin tm saysal abone olabilecektir.
44.7.2.1- Telefon setleri, santrale standart 2 (iki) tel ile balanacak olup, . Telefon, 0,5 mm. kablo
zerinden santral 500 metre uzaklkta alabilir olacak ve daha fazla tel ile balant salayan telefonlar
teklif edilmeyecektir.
44.7.2.2- Telefon cihaz, 2B+D hznda haberleme yapacaktr. Telefona taklabilecek opsiyonel
veri adaptr ile iki tel zerinden ayn anda hem ses hem de veri iletiimi yaplabilecektir. Bu amala,
santral ile abone arasnda ilave kablo ihtiyac olmayacaktr.
44.7.2.5- Ekran zerinde, arayan dhili abonenin numaras ve ismi, ISDN hatlarndan gelen
arlarda arayann numaras, saat ve tarih grlebilecektir. stendiinde, ar sresi veya cret bilgisi
ekran zerinden grlecektir.
44.7.2.6- Cihazn, ahizesiz grme (hands free) zellii olacaktr. Telefon ahizesi kaldrlmadan
grme yaplabilecektir. Bu esnada kar taraf abonenin sesini, abone de kar tarafn sesini duyacaktr.
44.7.2.8- Cihazda sessiz (mute) ilevi bulunacaktr. Grme yaparken, bir tua basarak saysal
abonenin sesinin kar tarafa gitmesi engellenecek, fakat kar tarafn sesi duyulabilecektir. Tekrar sz
konusu tua basldnda, saysal abone ve kar taraf grmesine devam edebilecektir.
44.7.2.9- Saysal telefon seti ok hatl (multi-line) zelliinde olacaktr. Grme yaplrken, gelen
ikinci ar, arayan dhili abonenin numaras ve ismi ekrandan grlebilecektir. kinci ar ikinci hat
tuuna basarak yantlanacak, bu srada ilk ar otomatik olarak beklemeye alnacaktr. Hat says,
istendii takdirde programlama ile arttrlabilecektir.
44.7.2.10- Telefonun alma sesi, alma karakteri ve ahizeye gelen sesin sinyal seviyesi
azaltlabilecek ya da arttrlabilecektir.
44.7.2.11- Saysal set zerinden, sistemin hafzasnda kaytl ve tm dhili abonelerin numarasnn
yer ald rehbere ulalabilecektir. stenen dhili abone, isimle aranabilecek, ayrca, harici numaralarda
rehbere kaydedilerek arama yaplabilecektir. Rehber kapasitesi 1000 adet isim / numara kaydn
tutabilecektir.
abonenin numarasn, ismini ya da ISDN hatlardan gelen arlarda arayann numarasn ve arama
yaplan zaman grebilecektir.
44.7.2.13- Saysal set zerinde, mesaj tuu tanmlanabilecektir. Aboneye, dhilden ya da hariten
braklan mesaj olduunda, mesaj tuu yanp snerek aboneyi uyaracaktr. Abone mesaj tuuna basarak,
kendisine braklan mesajlar, ifresini girdikten sonra dinleyebilecektir.
44.7.3.1- Telefon setleri, santrale standart 2 (iki) tel ile balanacaktr. Telefon, 0,5 mm kablo
zerinden santrale 500 metre uzaklkta alabilecek ve daha fazla tel ile balant salayan telefonlar
teklif edilmeyecektir.
44.7.3.5- Ekran zerinde, arayan dhili abonenin numaras ve ismi, ISDN hatlarndan gelen
arlarda arayann numaras, saat, tarih bilgileri grlecektir. stendiinde, ar sresi veya cret
bilgisi ekran zerinden grlecektir.
44.7.3.6- Cihazda, ahizesiz grme (hands free) zellii olacaktr. Telefon ahizesi kaldrlmadan
grme yaplabilecektir. Bu esnada, kar taraf abonenin sesini, abone de kar tarafn sesini duyacaktr.
44.7.3.8- Cihazda sessiz (mute) ilevi bulunacaktr. Grme yaparken, bir tua basarak saysal
abonenin sesinin kar tarafa gitmesi engellenecek, fakat kar tarafn sesi duyulabilecektir. Tekrar sz
konusu tua basldnda, saysal abone ve kar taraf grmesine devam edebilecektir.
44.7.3.9- Saysal telefon seti, ok hatl (multi-line) zelliinde olacaktr. Grme yaplrken,
gelen ikinci ar ekrandan grlebilecektir. Arayan dhili abonenin numaras ve ismi ekrandan
grlebilecek, ikinci ar, ikinci hat tuuna basarak yantlanacak, bu srada, ilk ar otomatik olarak
beklemeye alnacak ve hat says, istendii takdirde programlama ile arttrlabilecektir.
44.7.3.10- Telefonun alma sesi ve ahizeye gelen sesin sinyal seviyesi azaltlabilecek ya da
arttrlabilecektir.
44.7.3.11- Saysal set zerinde, mesaj tuu tanmlanabilecektir. Aboneye, dhilden ya da hariten
braklan mesaj olduunda, mesaj tuu yanp snerek aboneyi uyaracaktr. Abone, mesaj tuuna basarak,
kendisine braklan mesajlar, ifresini girdikten sonra dinleyebilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
124
44.8.1- Telefon santrali ile istenen analog telefon setleri, servis salayc irket onay belgesini haiz
olacak ve analog telefon istenmesi halinde, sz konusu belge teklifle birlikte verilecektir.
44.8.2- Analog telefon setleri frekans tonlu arama (DTMF) zelliini destekleyecektir.
44.9.2- DECT sistemi, santralle ayn bakm iletim bilgisayarndan ynetilecek ve santralle
uyumlu DECT rnleri iin servis salayc irket onay belgesi verilecektir.
44.9.3- Baz istasyonlar, hcresel kaplama alan oluturacaklar ve birbirleri arasnda kesintisiz
telefon grmesine msaade edeceklerdir. Kapsama alan, ak alanda 300 metre, kapal alanda 50
metre olacaktr.
44.9.4- Baz istasyonlarnda serbest dolam (roaming) ve kesintisiz grme (handover) zellii
olacaktr.
44.9.5- DECT aboneleri, santraln hem DECT, hem de dier abonelerinden gelen arlarda,
arayan numara gsterimi (CLIP), aranan numara (COLP), arayan isim gsterimi (COLP), aranan isim
gsterimi (CONP), isimle arama, mesaj brakma, roaming (dolam) zelliklerini kullanabilecektir.
44.9.7- DECT terminalleri, ihtiya halinde 4 adet ebekeye kayt olabilecek, ebekeler otomatik ya
da manuel olarak seilebilecek ve ebekeler arasnda ncelik tanmlanabilecektir.
44.9.8- DECT terminalleri, en az 2 satr ve toplam 24 karakterlik ekrana sahip olacak, cihazlar en
az 10 saat konuma ve 100 saat bekleme kapasiteli pil ile tehiz edilecektir.
44.9.9- DECT telefonlarna gelen arlar, saysal telefon seti zerindeki bir tua basarak
yantlanabilecektir.
44.9.10- DECT telefonunda titreim, alarm, handsfree ve mute zelliklerinin olmas tercih sebebi
olacaktr.
44.10.5- Cihaz DiffServ, ToS, IP Precedence veya IEEE 802.1d QoS standartlarndan en az birini
destekleyecektir.
44.10.6- Cihazn zerinde iki portlu bir ethernet switch bulunacak, masa stne gelen tek IP ucu
ile hem IP telefon hem de bilgisayar balanabilecektir.
44.10.9- Telefon ahizesi kaldrlmadan, dorudan dhili veya harici arama yaplabilecektir.
44.10.12- Telefonun alma sesi ve ahizeye gelen sinyal seviyesi azaltlabilecek veya
artrlabilecektir.
44.11.3- IP uygulamalar iin, ethernet anahtar (LAN switch), ynlendirici (router), vs. santral
ierisinde yer alan bir kart ile sisteme balanacaktr.
44.11.4- IP uygulamalar iin, harici bir cihaza gereksinim olmayacak, santralle irtibat iin
herhangi bir abone ya da harici hat gerekmeyecektir.
44.11.7- IP Trunk uygulamalarnda, IP Trunk yapan kartlar kendi aralarnda srekli olarak
haberleerek data ebekesindeki gecikmeyi (Delay), gecikmedeki deiimi (Jitter) ve paket kayplarn
(Pocket loss) hesaplayacaklardr. Gecikme, gecikmedeki deiim ya da paket kayplar belirlenen
deerlerin zerine kmas durumda, sistem LCR/ARS tablosuna bakarak yeni kurulacak arlar
otomatik olarak alternatif ebeke zerinden ynlendirecektir.
44.11.9- Genileme kabiliyeti istenen sistemlerde, yeni donanm ana sistemi destekleyen modller
halinde olmaldr.
44.11.10- stenilmesi durumda IP raf zerine ilemci kart ve harddisk (yedekli) veya flash disk
taklabilmelidir. Bu kart merkez sistemde bulunan kart ile ayn olmal, IP ebekede ya da IP trunk
kartnda bir arza olumas durumunda devreye girerek ses haberlemesinin devamn salamaldr. Buna
ek olarak merkezdeki ilemci kartnda bir arza olumas durumunda dahi IP raftaki kart tm sistemin
call control ilemlerini yapabilmelidir.
44.11.11- IP abone kartlar N:1 yedekli alabilmelidir. Kart arzas durumunda yedek kart
devreye girerek ses trafiinin devamn salamaldr.
44.12.1- Santral, servis salayc irket hatlarna otomatik olarak cevap veren ve numaras DTMF
olarak tulanan, dhili aboneye operatr aracl olmakszn aktarma yapabilen, dhili ve harici
aramalarda abone megul ya da yerinde olmadnda aboneye ait mesajlar kayt yaplabilen robot
operatr ve mesaj kayt sistemini ierecektir.
44.12.2- Robot operatr ve mesaj kayt (sesli posta) sistemi santraldeki her 24 analog harici hat
iin 4 kanal kapasitesinde olacaktr. (rnek; sistem 16 analog harici hatl olarak istenirse 4 kanall,
sistem, 28 analog harici hatl olarak isteniyor ise 8 kanall, robot operatr ve mesaj kayt sistemi)
44.12.5- Kiisel bilgilerin gvenlii iin, sistem ifre korumal olacak ve aboneler ifresini
girdikten sonra mesajlarn dinleyebilecektir.
44.12.6- Sistemde mesaj kayt zellii ve yetki verilmi abonelerin posta kutusu olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
127
44.12.7- Santralde aboneye gelen arlar belirli bir sre iinde yantlanmazsa, otomatik olarak
posta kutusuna ynlenecektir.
44.12.8- Abone isterse, telefonuna gelen arlar dorudan posta kutusuna ynlendirebilecektir.
44.12.9- Aboneler, birbirlerine sesli mesaj gnderebilecek ve mesaj kutularndaki mesaj baka bir
aboneye ynlendirebilecektir.
44.12.10- Saysal setlerle kullanmda, sz konusu setlere mesaj tuu tanmlanabilecek ve mesaj
brakldnda bu mesaj tuu snerek aboneyi uyaracaktr. Abone, mesaj tuuna basmak suretiyle robot
operatr ve mesaj kayt sistemine ulaabilecektir. Analog setlerde ise, belirli aralklarla ksa ziller
gndererek, farkl evir sesi vererek veya sesli olarak (Trke) uyarmak suretiyle abonenin bekleyen
mesaj olduu bildirilecektir.
44.12.11- Sesli posta kutusuna eriildiinde, sistem, aboneye sesli olarak yapabileceklerini
menler halinde okuyacak ve ilgili fonksiyonun seilmesiyle, abone ilemlerini yapacaktr.
44.12.13- Santrallerde birden fazla karlama mesaj seimi olacak, abone yerinden ayrlrken;
istedii karlama mesajn aktif edebilecektir. Aboneye, normal zamanlarda, izinde ve grevli iken,
kullanabilecei ayn posta kutusuna ait farkl karlama mesajlar sistemde bulunacak, karlama mesaj,
abone telefonundan kaydedilebilecek ve istenildii zaman deitirilebilecektir.
44.12.14- Santrallerde teklif edilen robot operatr ve mesaj kayt sistemi, donanm ve yazlm
ilavesi ile birleik mesaj sistemi (unified messaging) zellii kazanabilecek ve bu sayede ses ve faks
mesajlarna, e-mail program zerinden eriilecektir.
44.13.5- Abone numaras, aranan numara, grme tipi (dhili-harici), grme balang ve biti
zamanlar, grme sresi, tarih, saat bilgileri uygun saklama alanna kaydedilecek ve rapor halinde
alnabilecektir. Ayrca santral grme bilgileri data ebekesi zerinden gnderilebilecek ve bu bilgiler
yerel alan a (LAN) zerindeki bir PC den de alnabilecektir.
44.14.1- Santral harici ve dhili hat kartlarn test edebilecek, test esnasnda bulunan
olumsuzluklar, operatr konsoluna, bakm iletme terminaline ve tevsii istenen santrallerde kl ya da
sesli uyar cihazna raporlanabilecektir. Test etme ilemi, otomatik olarak sistem tarafndan
yaplabilecektir.
44.14.2- Sisteme yeni program ve parametre girilebilecek, var olan program ve parametreler de
deitirilebilecektir. Bu ilemler, RS232C zerinden bal PC, uzaktan modem ve ethernet ve veri
ebekesi (WAN) zerinden yaplabilecektir. Programlama srasnda santral normal almasna devam
edecektir.
44.14.3- Firmalar, uzaktan bakm ilemleri iin bir modem teslim edecektir. Modem ile santrale
bal bir TT (Trk Telekom) hatt zerinden santrale ulalabilecek, balant kurulduktan sonra, uzak
utaki bakm eleman santrale program, parametre girii yapabilecektir. Bakm srasnda, santral
aboneleri telefonla grme yapmaya devam edebilecek ve haberlemede kesinti olmayacaktr. stendii
takdirde, modem ile mdahale snrlar belirlenebilecek ve baz ilemlerin uzaktan yaplabilmesi
engellenebilecektir.
44.14.4- Sistemin tamamen enerjisiz kalmas durumunda, santralde sabit bir bellekte saklanan
sistem ve abone program parametrelerinde herhangi bir kayp olmayacak, enerjinin geri gelmesi
durumunda, hi bir mdahaleye gerek kalmadan sistem, normal alma konumuna dnecektir. Ykleme
srasnda, sistemde tespit edilen arzalarla ilgili uyarlar iin cihazlar teklife dhil olacaktr.
44.15.2- Redresr nitesi ile beraber enerji kesintisi durumunda, sistemi en az 8 saat besleyecek
bakmsz tip kuru ak grubu dhil olacaktr.
44.15.3- G kayna, ehir ebekesi gerilimindeki (230 V AA) +/- %20 deiimlerden
etkilenmeyecek yapda olacaktr.
44.15.4- Telefon santral sisteminin alma anma gerilimi 48 V DA olacaktr. Sistem 44 V DA ile
54 V DA gerilim blgesinde alabilecektir.
44.16.1- Telefon santral ve bina kablolama tesisatnn balantlar iin ana datm ats (MDF)
santralle birlikte verilecektir.
44.16.2- Verilecek ana datm ats (MDF) iki blmden (santral ve bina taraf) oluacaktr.
44.16.3- Ana Datm atsnn santral taraf, santraln kapasitesinde ve ebeke taraf ise santral
kapasitesinin %50 fazlasnda kesmeli tip regletler ihtiva edecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
129
44.16.4 Kapasite artrm istenen santrallerde, Ana Datm atsnn santral taraf, santraln tevsii
kapasitesinde ve ebeke taraf ise santral tevsi kapasitesinin %50 fazlasnda kesmeli tip regletler ihtiva
edecektir.
44.16.5- Analog servis salayc irket hatlar parafudur ile koruma altna alnm olacaktr.
44.17.1- Santraln montaj mahalline sevkiyat, montaj ve teslimi cretsiz olarak firma tarafndan
yaplacaktr. Santral, sevkiyat esnasnda hasar grmesini nleyecek ekilde ambalajlanacak, sevk ve
montaj srasnda doabilecek hasarlardan ve bunlarn giderilmesinden yklenici sorumlu olacaktr.
44.17.2- Satn alnacak telefon santralnn ve ana datm atsnn montaj sresi teklifte
belirtilecektir.
44.17.4- Sistemin iletilmesinde alacak 1 (bir) kiiye, hardware, software, arza bulma, bakm,
operatr cihaznn kullanlmas, yetkilendirme ve santral zelliklerinin kullanlmasna ynelik sistem
zerinde ve montaj mahallinde eitim verilecektir.
44.18.2- Satclar, kurulum sresinden itibaren en az 10 (on) yl boyunca, creti karlnda yedek
para, aksesuar ve sarf malzemesi temin etmeyi, santral bakm ve onarm yapmay ve yaptrmay
taahht edeceklerdir. Yklenici ile istenildii takdirde yaplacak bir bakm-onarm szlemesi gereince,
belirli zaman aralklaryla servis hizmetlerinin yerine getirilmesi istenebilecektir.
44.19.1- Teklif edilen santrale ait teknik artnamede, tm zellik ve nitelikleri belirlenen santrale
ait orijinal dokmanlardan veya suretlerinden bir takm istekli tarafndan verilecektir.
44.19.3- Teklif edilen santral ithal ise, firmann retici firmadan ya da retici firmann yetkili
kld distribtrden ald yetki belgeleri verilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
130
44.19.4- Santral iin teknik servis verebilecek yeterli alt yapya (teknik personel ve servis nitesi)
sahip olduu, retici firma tarafndan belgelenen sertifikalar sunulacaktr.
44.19.5- Santraln, yurtii ve yurtd referans listesi verilecektir. (Referans listesinde bulunan
santraller, istenen santralle ayn zellikte olacaktr.)
44.20.1- Santraln yedek para ve aksesuarlarnn, dzenek ve tertibatnn ve santral oluturan her
trl donanm malzemelerinin montaj ve dzenlenmesi ile firmann yetkili elemanlar tarafndan test
prosedrne ve kullanm amacna uygun olarak altrlmalarndan sonra, oluturulacak komisyon
tarafndan, teknik artnameye gre kontrol ve muayeneleri yaplacak, ayrca, imalat ve malzeme
hatalarndan yoksun olmas, krk-atlak-deforme olmam halde bulunmas, fiziksel olarak kontrol
edilecektir.
44.20.3- Santraln montaj, test, kontrol ve muayenelerinde gerekli tm ara-gere, sarf malzemesi
giderleri ile kullanlacak personel, yklenici tarafndan cretsiz karlanacaktr.
44.20.4- Kontrol ve muayene esnasnda, montaj ve imalat hatalar sebebiyle, meydana gelebilecek
kaza ve hasarlardan yklenici sorumlu olacaktr. Eksik ve hatal sevk edildii tespit edilen cihaz,
tehizat, yedek para ve sarf malzemeleri, yklenici tarafndan gerek malzemesi ile ek bir cret talep
edilmeksizin deitirilecektir.
44.20.5- Herhangi bir uyumsuzluk durumunda yklenici, uyumsuzluu dzeltmek zorunda olacak
ve dzeltilmesi imkansz ise, santral reddedilecektir.
44.21.1- Telefon santralinin kapasitesi zel artnamesinde aadaki ekilde belirtilmi olacaktr.
44.21.2- DECT sistemi (kablosuz telefon sistemi) Miktarlar zel artnamede bildirilecektir.
TS EN 50136-1-4 Uyar sistemleri - uyar iletim sistemleri ve cihazlar -blm 1-4: Kamuya ak
telefon an kullanan sesli haberleme sistemlerinde aranan zellikler
TS EN 50136-2-3 Uyar sistemleri -uyar iletim sistemleri ve cihazlar -Blm 2-3: Kamuya ak
telefon an kullanan saysal haberleme sistemlerinde aranan zellikler
TS EN 300210-5 V1.2.4 Tmleik hizmetler saysal ebekesi (ISDN) - cretsiz telefon (FPH)
tamamlayc hizmeti - Saysal abone iaretleme sistemi No.1 (DSS1) protokol - Blm 5: ebeke iin
deney dzenei yaps ve deney amalar (TSS ve TP) iin gerekli zellikler
TS EN 300267-1 V 1.2.2 Tmleik saysal ebeke hizmetleri - Telefon 7KHz, grntl telefon,
seslendirilmi resimli konferans tele hizmetleri - saysal abone iaretleme sistemi iin 1 nolu protokol
blm 1: proforma zellikler iin protokol uygulama onay beyan
TS EN 300267-2 V 1.2.2 Tmleik saysal ebeke hizmetleri (ISDN) - 7KHz grntl telefon,
seslendirilmi resimli telefon hizmetleri - Saysal abone iaretleme sistemi iin 1 nolu protokol Blm 2:
Protokol uygulama uygunluk beyan ( PICS) - Performans zellikleri
Alclar; Blm 2: R ve TTE Direktifinin Madde 3.2'sine Gre Temel artlar Kapsayan
Uyumlatrlm EN Standart
TS EN 300210-4 V 1.2.3 Tmleik servis saysal a (ISDN) Kablosuz telefon tamamlayc servis
- Saysal abone sinyalleme sistemi No: 1:(DSS1) protokol - Blm 4: Ayrlm test (ATS) birimi ve
ksmi protokol uygulamas test iin fazla bilgi a iin (PIXIT) proforma artname
TS EN 50360 nsanlarn Maruz Kald Elektromanyetik Alanlara (300 MHz-3 GHz) likin
Temel Snrlamalar le Seyyar Telefonlarn Uygunluunu Gsteren rn Standart
Elektrik Mhendisleri Odas
133
BENC BLM
ASANSRLER
45.1-Kapsam
45.1.2- Bu artname, yeni ina edilecek konut, iyeri, otel, salk tesisleri, hkmet konaklar gibi
benzeri binalar ile mimari ve statik artlarn elverdii mevcut binalarda tesis edilecek elektrikle alan
mekanik tahrikli (hidrolik ve tahrik kasnakl) asansrlerin her nevi iilik, malzeme temini ve deneme
ilerinin yaplmasn kapsar.
45.2.2- Snf II: Esas olarak insan tamak iin tasarmlanan, ancak gerektiinde yk de tanabilen
asansrler.
Not: Bu asansrler, Snf I, Snf III ve Snf VI asansrlerinden esas olarak kabin i donanm
bakmndan farkldr.
45.2.3- Snf III: Hastaneler ve bakm evleri dhil salk-bakm amalar iin tasarmlanm
asansrler.
45.2.4- Snf IV: Esas olarak yklerin, genellikle ahslar refakatinde tanmas iin tasarmlanm
asansrler.
45.2.5- Snf V: Yapm ekli itibariyle, iine insanlarn giremeyecei servis asansrleridir.
45.2.6- Snf VI : zellikle youn trafii olan binalar iin tasarmlanm asansrler, rnein hzlar
2,5 m/s ve daha fazla olan asansrler.
45.3.1- Tarifler
45.3.1.2- Asansr firmas: Ykleniciye kar sorumlu olan ve binann szleme kapsamnda
yalnzca asansr tesisini temin ve monte eden kii veya kurulutur.
Not: Binada yalnzca asansr tesis edilecek veya kapsaml asansr tamiri yaplacak ise yklenici
ve asansr firmas ayn kii veya kurulutur.
45.3.2- Asansr tesisatnn yapmnda, kabin anma ykleri, tanan insan saylar, kabin anma
hzlar, kabin alanlar ve asansr boluklarna ait ller mecburi standart olarak yrrlkte bulunan TS
8237 ISO 4190-1, TS 8238 ISO 4190-2, TS 8239, TS 10922, EN 81-1, TS EN 81-2, TS EN 81-3
standartlar uygun olacak ve 95/16/AT Asansr Ynetmeliine uygun monte edilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
134
45.3.3.7- Tekliflerde teslim sresi, asansrde kullanlacak malzemelerin cinsi ve menei aka
belirtilerek gerekli teknik prospektsler, yukardaki belgelerle birlikte ilgili iverenin seimine
sunulacaktr.
45.3.4- Yklenicinin asansr firmas olmas halinde i ihale ile verildiinden bakaca teklif
istenilmesine gerek yoktur. Ancak bu durumda firmann Madde 45.3.3de belirtilen belgelerinin olmas
art aranacaktr.
45.3.6- Asansr firmasnn seiminin yaplmasndan sonra, montaj yerine uygun asansr imalat
projeleri, asansr firmas tarafndan hazrlanarak ilgili iverenin onayna sunulacaktr. Proje tasdik
ettirilmeden hibir ekilde imalat ve montaj yaplmayacaktr.
45.3.8- Kabin i yzeyi ile kat ve kabin kaplarnn satine paslanmaz elik kaplamas, hijyenik
artlarn salanmas bakmndan snf III asansrleri (hasta asansrleri) iin zorunlu olup, dier
asansrler iin kaplama malzemesi, iverenin zel Teknik artnamesindeki seimlerine uygun
olacaktr.
45.3.9- Snf IV ve Snf V hari, tm asansrlerde kabin ve kat kaplar tam otomatik olarak tesis
edilecektir. Ancak, eski binalardaki asansrlerin yenilenmesi durumunda, kuyu llerinin yeterli
olmad hallerde, kat kaplar yarm otomatik olabilir.
45.3.10- Snf IV yk asansrlerinde tam otomatik kabin kaps mecburi olup, kat kaplarnn tam
otomatik olarak yaplmas, iverenin istei ile olacaktr.
45.3.11- veren, kat ve kabin kap kaplamalarnn boyal veya paslanmaz elik olmas, ana tahrik
eklinin ift hzl veya kademesiz hz kontrol niteli veya hidrolik tip olarak tesis edilmesi, 1m/sn den
daha hzl asansr tesis edilmesi gibi zellikleri zel artnamede belirtecektir.
45.3.13- Konut d binalara yaplacak asansrlerin adet, kapasite, hz vb. seimleri, mimari proje
ve etd safhasnda trafik analiz hesaplar yaplarak belirlenecektir.
45.3.14- Kamu binalarnda, (konutlar dnda) seilecek olan asansrlerin tama kapasitesi en az
630 kg ve en az bir asansorn kap genilii, engellilerin kullanm iin minimum 900 mm olacaktr
45.3.15- Tesis edilecek olan her asansre, CE iareti ilitirilecek olup, retici tarafndan AT
uygunluk belgesi dzenlenecektir.
45.3.16- Yeni yaplacak olan salk tesislerinde, seilecek olan snf III asansrlerinin tama
kapasitesi en az 1275 kg olacaktr. Yatak kapasitesi 200'den fazla olan salk tesislerindeki snf III
asansrlerden en az bir adedi TS 8237 ISO 4190-1 de belirtildii gibi, zellikle hasta yataklarndaki
hastalarn tbbi yardm cihazlar ile birlikte tanmas iin, 2500 kg tama kapasiteli olarak yaplacaktr.
45.3.17- Garanti sresi 2 yl olup asansrn geici kabulu ile birlikte balar. Bu srenin
balangcndan itibaren 12 aylk sre ile asansr firmas periyodik aylk bakm ve kontrollerini yapmak
zorundadr. Szleme gerei asansr firmas bu sre iinde yapaca bakm bedelini ana szleme
bedeline eklemitir. Dolays ile bakm iin bu dnemde ayrca bir cret talep etmeyecektir.
Yukarda bildirilen 12 aylk sre sonundan garanti sresi bitimine kadar geen sre iinde asansr
tesisinin bakm asansr monte eden firma tarafndan bedeli mukabili yaplacaktr. Bakm creti,
asansr kapasitesi, hz, kap adedi, seyir mesafesi gibi byklkler baz alnarak, benzer tesislere ayr
firmann verdii bakm cretlerine ve asansr meslek kurulularnn ilan ettii bakm cretleri dikkate
alnarak tesbit olunacaktr.
Garanti sresi iinde, garanti kapsamna girmesi nedeni ile deitirilen paralar iin, asansr
firmas hibir bedel talep etmeyecektir. Garanti sresi bitiminden sonra en az on yl mddetle sistemde
kullanlacak olan yedek paralar asansr firmas creti karlnda temin etmekle ykmldr.
Garanti sresi sonrasnda ilgili kullanc, usulne uygun ekilde asansrler iin periyodik bakm
szlemesi yapacaktr.
45.3.18- Asansr firmas, kurmu olduu sistemin montaj projelerini, elektrik emalarn ve
iletme bakm talimatlarn ( asansr teknik dosyas) iverene verecektir.
verenin istemesi halinde, iverenin asansr ile ilgili teknik elemann, gerek montaj srasnda
gerekse, montaj sonrasnda cretsiz olarak eitecek ve gerekli seminerleri verecektir.
45.3.19- Salk tesislerine yaplacak olan snf III asansrlerinde, durak says ne olursa olsun
mutlaka; katta duru hassasiyeti 5 mm; kalk, duru ve dolays ile tm seyrin darbesizliini
salayacak tahrik ekli ve katta duru hassasiyetinin dzeltilmesi iin kat seviyeleme tertibat (Re-
leveling) bulunacaktr.
45.3.20- Kamu hizmet binalarnda 3 durak dhil olmak zere daha fazla durak sayl asansrlerde
toplamal kumanda donanm kullanlacaktr. Ayn holde ve ayn katlara hizmet veren asansrler grup
kumandal olacaktr. Ancak, lojman vb. binalarda tercihen 5 duraktan fazla durak sayl asansrlerde
toplamal kumanda donanm kullanlacaktr.
45.3.21- Otomatik generatr bulunmayan kamu binalarna tesis edilecek olan asansrlerde
mutlaka acil kurtarma tertibat (enerji kesilmesinde asansr kabinini otomatik olarak en yakn kata
getiren ve kaplar otomatik olarak aan tahliye sistemi) bulunacaktr. Bunun dndaki kamu binalarnda
Elektrik Mhendisleri Odas
136
tesisin nem ve zelliine gre, gerekesi belirtilmek art ile otomatik jeneratr bulunsa bile acil
kurtarma sistemi tesis edilebilir.
45.3.22- Snf IV ve Snf V hari, tm asansrlerde en az 24 ayr noktadan etkili n perdesi (boy
fotosel tertibat) kullanlacaktr.
45.3.24- Yangn uyar sistemi bulunan kamu binalarna tesis edilecek olan asansrlerde, yangn
ihbar halinde belirlenen tahliye katna dn sistemi bulunacaktr. Asansr otomatik olarak ana duraa
doru hareketlenecek ve bu esnada arlar dikkate almayacaktr. Asansr kumanda tablosuna kadar
getirilecek olan yangn uyar sistemi tesisat, yangn uyar sistemini gerekletirecek olan firma
tarafndan yaplacaktr.
45.3.25- Mutfak, amarhane ve zel teknik artnamede belirtilen meknlarda kullanlacak olan
snf V asansrlerinin kap ve kabinleri, sterilizasyon iin satine paslanmaz elik olarak yaplacaktr.
45.4.1- Asansr kuyusu ve duvarlar, kuyu dibi ve kuyu tavan TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartnda belirtilen ilgili hkmlere uygun olacaktr.
45.4.2- Asansr kuyusu, tercihen perde betondan yaplm olacaktr. Toz olumamas iin, perde
beton plastik boya ile boyanacaktr.
45.4.3- Asansr kuyusunun tula duvar vb. malzemeden yaplm olmas halinde asansr raylar
kesinlikle tula duvarlara tespit edilmeyecektir. Bu durumda asansr raylarnn arkasna yeterli
mukavemette elik profil veya putreller konulacak ve raylar bu elik profil veya putrellere
balanacaktr. Bu putreller veya profiller mukavemet hesab yaplarak yklenici tarafndan temin ve
tesis edilecektir.
45.4.4- Bir kuyuda birden fazla asansr bulunmas halinde, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartnda belirtilen hkmlere uygun olarak, blmeler yklenici tarafndan imal edilmi olacaktr.
45.5.1- Makina ve makara dairesi, tercihen kuyunun stnde, ncelikli olarak TS 10922 EN 81-1
ve TS EN 81-2 olmak zere standartlarnda belirtilen artlara ve llere gre, toza kar korunmu,
havalandrlm ve aydnlatlm olacaktr.
45.5.2- Makine dairelerinde her asansr iin bamsz bir enerji besleme hatt, aydnlatma hatt ve
datm panosu bulunacaktr. Bu panoda, btn gerilim altndaki iletkenleri kesecek TS 10922 EN 81-1
madde 13.4 e uygun bir ana alter, her faz iin ayr bir sigorta, asansr kuyusu ve makine dairesinin
aydnlatma sigortalar, faz koruma rlesi, artk akm anahtar (RCD) , koruma iletkeni, priz vb.
elemanlar bulunacak ve yklenici tarafndan imal edilecektir.
45.5.3- Makina ve makara dairesi aydnlatma tesisat bir veya birden fazla sabit olarak tesis
edilmi aydnlatma armatrleri ile yeterli ekilde TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartnda
belirtilen artlara uygun olarak yklenici tarafndan imal edilecektir.
45.5.5- Makina ve makara dairelerinin girileri TS 10922 EN 81-1 madde 6.2 ye uygun olarak
yklenici tarafndan imal edilecektir.
45.6.1- Asansr durak kaplar, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 ile TS. 8237 ISO 4190-1, TS
8238 ISO 4190-2, TS 8239 standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olacaktr.
45.6.2- Asansr kaplarnn mesnetlenebilecei perde, kiri, kolon vb. malzeme, kaplarn
mesnetlenme mesafesinin uzanda ise veya yok ise, kat kaplar, putrel veya profil vb. malzemeler ile
balanacaktr. Bu profil vb. malzemeler yklenici tarafndan temin ve tesis edilmi olacaktr.
45.7- Kabin
45.7.1- Asansr kabini, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 ile TS. 8237 ISO 4190-1, TS8238 ISO
4190-2, TS 8239 standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olacaktr.
45.7.2- Asansr kabin lleri tercihen TS 8237 ISO 4190-1, TS 8238 ISO 4190-2, TS 8239
standartlarna uygun olacaktr. Asansr boluunun elverili olmamas halinde, kabin alan lleri, TS
10922 EN 81-1 ve TS EN 81- 2 standartnda belirtilen maksimum ve minimum alan deerlerine gre
belirlenir.
45.8.1- Asansr kabin kaplar, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 ile TS. 8237 ISO 4190-1, TS
8238 ISO 4190-2, TS 8239 standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
138
45.9.1- Asansrn ask tertibat, halatlar, makaralar, denge zincirleri, gvenlik tertibatlar,
frenleme dzenekleri, hz reglatr TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarnda belirtilen
hkmlere uygun olacaktr.
45.9.2- Asansr kabin anma hznn 0,63 m/s 'yi amas durumunda ani frenlemeli kabin gvenlik
tertibat kullanlmayacaktr. Ancak, ani frenlemeli, tampon etkili gvenlik tertibat kullanlabilecektir
(Tampon etkili gvenlik tertibat: Ani etkili gvenlik tertibat + kabin karkas ile kabin altna konan,
stroku hesaplanm tampondan meydana gelmi sistemin toplamdr) . Kabin anma hznn 1.0 m/s 'yi
amas durumunda ise, mutlaka kaymal gvenlik tertibat kullanlacaktr.
45.10.1- Asansrn klavuz raylar, tamponlar, snr gvenlik kesicileri TS 10922 EN 81-1 ve TS
EN 81- 2 standartlarnda belirtilen hkmlere uygun olarak hesaplanacaktr.
45.10.2- Asansrlerde kabin ve kar arln klavuzlanmas iin mutlaka ray kullanlacaktr.
Kullanlacak olan raylar T eklinde ve asansr iin zel olarak imal edilmi olacaktr.
45.13.1- Asansrn elektrik arzalarna kar korunmas, elektrik gvenlik sistemleri, gvenlik
kontaklar, gvenlik devreleri, kumanda sistemleri, butonyer ve gstergeleri, durdurma ve alarm
dzenekleri, yk kontrol sistem aksamlar TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarnda belirtilen
hkmlere uygun olacaktr.
45.13.3- Kamu binalarna tesis edilecek olan asansrlerde kullanlacak olan yk kontrol sistemleri
gerekli hassasln salanmas iin, elektronik tipte olacaktr.
45.14.1- Kabin ii, kabin st, kat kaplar, kuyu, makine ve makara daireleri vb. yerlere TS 10922
EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarnda belirtilen artlara gre etiketleme yaplacak olup, ilgili levhalar
ile bakm ve iletme talimatnameleri asansr firmas tarafndan temin edilerek taklacaktr.
45.15.1- Tesis edilecek olan asansrlerin iletmeye almadan nce ve asansr firmas tarafndan
yaplacak son kontrollar, deneyler ve bunlarn kaytlar, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartlarnda belirtilen artlara uygun olacaktr. Bu dkmanlar asansr teknik dosyasnda
bulunacaktr.
45.16.1.2- Makine dairesi ve varsa makara dairesi plan ve kesitleri. (lek: 1/10-1/25),
45.17.1- Kabulde asansr tesisatnn btn ksmlarnn artnameye, tasdikli plan, hesap ve
resimlere gre yaplm olup olmad kontrol edilecektir.
45.17.2- Btn gvenlik sistemleri, kap kilitleri, msaade edilen maksimum ykleme ile gvenlik
tertibatnn almas, snr alterleri ile fren sisteminin almas zellikle test edilecektir.
45.17.3- Asansre ait elektrik tesisatnn yaltm direnci, makine ve kat kaplarnn topraklanmas
ve bu artnamede bahsedilmeyen hususlarn tesis ve kontrolu, Elektrik Tesisler Ynetmelii, Elektrik
Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii ve yrrlkteki TSE standartlarna uygun olarak yaplacaktr.
TS 8238 ISO 4190-2 Asansrler - Yerletirme ile ilgili boyutlar Blm 2: Snf IV asansrler
TS 8239 Asansrler- Otomatik Kapl- Yerletirilmesi le lgili Boyutlar- Snf 5- Servis
Asansrleri
TS EN 13015 +A1/2009 Asansr ve yryen merdivenlerin bakm Bakm talimatlar iin
kurallar
TS EN 627 Asansrlerin, Yryen Merdivenlerin ve Yryen Yolcu Bantlarnn Verilerinin
Kaydedilmesi ve zlenmesi Kurallar
TS EN 50214 Kablolar-Asansrler in Bklgen Kablolar
TS 12255 Yetkili Tamir ve Bakm Servisleri- Asansrler, Yryen Merdivenler, Yryen Yolcu
Bantlar- Genel Kurallar
TS EN ISO 10535 zrllerin tanmas iin asansrler- zellikler ve deney metodlar
TS 10922 EN 81-1+A3/2010 Asansrler- Yapm ve Montaj in Gvenlik Kurallar- Blm 1:
Elektrikli Asansrler EN81-1/A1- Asansrler-Yapm montaj ve gvenlik kurallar.
TS EN 81-2 Asansrler- Yapm ve Montaj in Gvenlik Kurallar- Blm 2: Hidrolik Asansrler
TS EN 81-3+A1/2009 Asansrler- Yapm ve Montaj in Gvenlik Kurallar- Blm 3: Elektrikli
ve Hidrolik Servis Asansrleri
TS EN 12385-5 elik tel halatlar Gvenlik Blm 5: Asansrler iin halatlar
TS EN 81-70 Asansrler- Yapm ve Montaj in Gvenlik Kurallar- Yolcu ve Yk Asansrleri
iin zel Uygulamalar Blm 70
TS EN 81-28 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar Yolcu ve yk asansrleri -
Blm 28: Yolcu ve yk asansrlerinde uzaktan alrm
TS EN 81-58 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar - Muayene ve deneyler
Blm 5
TS EN 81-72 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar - Yolcu ve yk asansrleri iin
zel uygulamalar Blm 72: tfaiyeci asansrleri 58: Kat kaplar iin yangna kar dayankllk
deneyi
TS EN 81-71+A1/2007 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar: Yolcu ve yk
asansrleri iin zel uygulamalar Blm 71: Kastl tahribata kar dayankl asansrler
TS EN 81-73/2006 Asansrler Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar- Yolcu ve yk
asansrleri iin zel uygulamalar Blm 73: Yangn annda asansrlerin davran
TS EN 81-80 Asansrler - Yapm ve montaj iin gvenlik kurallar-Mevcut asansrler-Blm 80:
Mevcut yolcu ve yk asansrlerinin gvenliini gelitirme kurallar
Elektrik Mhendisleri Odas
141
ALTINCI BLM
YEDEK G KAYNAKLARI
46.1- Kapsam
Bu blm, yapnn tasdikli projesinde belirlenen deiken ykler altnda srekli g (prime g)
kapasiteli, dizel motorlu; buna akuple 400/230 volt, 50 Hzlik, kendinden uyar sistemli ve otomatik
gerilim reglatrl alternatr ve donanm ile kumanda panosu, otomatik transfer sistemi, soutma
sistemi, hava giri ve k sistemleri ile otomatik devreye girme tertibatl jeneratr grubunun (g
birimi KVA), komple kullanma hazr durumda tesis edilmesi iin gerekli tm malzeme, iilik, tesis,
tehizat, iyerine nakli, montaj ve iler halde temin edilmesi ve bu artnamede belirtilen gerekli dier
aksesuarlar kapsar.
46.2- Standartlar
46.2.1- Tesis edilecek elektrojen gruplar ve bunlar meydana getiren unsurlar, gerek btnsel
(komple set olarak), gerekse unsurlar olarak TSE, TS ISO veya EN, HD, IEC uluslararas standartlarna
gre imal edilmi olacaktr.
46.3.2- Montaj yaplacak tm cihaz ve malzemeler son 2 yln retimi, yeni ve kullanlmam
olacaktr.
46.3.3- Kumanda panosu, alternatr zerine montajl olmayacak, ase zerinde veya yer tipi
olacaktr. Bu pano ile elektrojen grubu arasnda ekilecek kumanda kablolar iki tarafl konnektrl
olacak, enerji kablolar ise, pabulu olarak irtibatlandrlacaktr. Sz konusu kablolar, TSE damgasna
sahip olacaktr. Sinyalizasyon kablosu ok damarl ve fleksbil olacaktr.
46.3.4- l ve bakm elemannn elle eriebilecei her yer gerilim kaaklarna kar topraklanm
olacak ve hayati tehlike arz eden gerilimler iin resim, iaret ve yazlarla uyar ihbarlar bulunacaktr.
46.3.5- Bu artname ile ayn anda tedarik edilen birden fazla Dizel elektrojen grubu marka, model
ve tip olarak birbirinin ayns olacaktr.
46.3.6- Motor ve generatrn akuplaj fabrikada yaplm olacaktr. Tama maksatlar ile
paralanan makinalarda, yerine montajdan sonra yaplan akuplajn doruluu zel olarak kontrol
edilmelidir.
46.3.7- zel teknik artnamesinde paralel alma istenmesi halinde, kusursuz bir paralel alma
salanacaktr. Paralel alma esnasnda ve sabit yklerde, l aletleri ibrelerinde, fiziksel titreim
meydana gelmeyecektir. Ykn jeneratr gleri ile orantl datlmas iin makinalarn dnme says
Elektrik Mhendisleri Odas
143
46.3.8- Gruplarn paralel almas durumunda, kta gzn fark edebilecei titreimler meydana
gelmeyecektir.
46.4.1- Tesis edilecek grubun gc, zel artnamesinde "prime ve standby" da net gc kW ve
kVA cinsinden bildirilmitir.
46.4.2- Firma, dizel motorlara ait, her trl bilgiyi ieren kullanma talimatlarn teklifi ile birlikte
verecektir. Bu bilgiler, makinalara ait el kitaplar, motor markas, modeli, gc, silindir says, hava
emi tipi, ap/strok (mm olarak), motorun boyutlar uzunluk, genilik ve ykseklii (mm olarak),
arl (kg), motor devri (devir/dk), "prime ve standby" da kWve kVA olarak "brt" ve "net " gc,
silindir hacmi, yakt sistemi, yakt tketimi, egzos sistemi, soutma sistemi, yalama sistemi ve elektrik
sistemi gibi bir motorun tanmlanp anlalmasna yardmc olacak her trl bilgiyi ierecektir.
46.5.1- Motorlar, 4 zamanl, 10-300 kVA aras mekanik veya elektronik, 300 kVAdan byk
gruplar elektronik dnme says reglatrl, turbo arjl veya doal emili, srekli alma devri 1500
d/dak olacaktr. (10-36 kVA arasndaki dizel motorlarn srekli alma devri, 3000 d/dak olabilir.)
46.5.2- Dizel motoru, 12 saatlik bir alma periyodunun ve herhangi bir saatinde bir saat sre ile
nominal gcnn %10 daha fazlas bir gc verebilecek ve performansnda herhangi bir dme
olmayacaktr. Ancak, istenilen jeneratr gcnn, jeneratrn tesis edilecei yerdeki rakma gre dizel
motordaki g dmleri de gznne alnarak hesaplanmas sonunda, verecei net gcn, istenen
gcn altnda kalmas durumunda, teklif uygun grlmeyecektir.
46.5.3- Normal alma artlarnda; silindir gmlekleri, pistonlar, piston kollar ana ve kol
yataklar ile eksantrik mili yataklarnn mr 10.000 alma saati veya daha fazla olacaktr.
46.5.4- Dizel motorlar, ya basnc, hararet, radyatr su seviyesi gibi hayati hususlarn denetimine
imkan veren gstergelere ve alglayclara sahip olacak, bunlardan iletilen arza ve ihbarlar tm alma
konumlarnda otomatik kumanda panosu ile elektronik kontrol ve transfer paneli zerindeki gsterge ve
ihbar nitelerine ulatrlp, kl, sesli alarmlarn verdirilmesi salanacaktr.
46.5.5- Dizel motorlarn souk havalarda, rahatlkla alp yk altna girebilmeleri iin, soutma
donanmlarna, yeterli glerde elektrikli n stclar taklacaktr.
46.5.6- Elektrojen grubunda, evre scaklna bal olarak, dizel motorunu normal alma
scaklnda tutacak ekilde stacak krom nikel borulu kaliteli stclar kullanlacaktr.
46.5.7- Motorun ilk hareketi mar motoru ile elektrikli olup, ak ve elektrik donanm DA 12 veya
24 Volt olacaktr.
46.5.8- Motorun soutma sistemi hava veya su ile soutmal olacak, +40C ile -10C arasndaki
evre scaklklarnda yeterli ekilde soutmay temin edebilecektir. Hava scaklnn bu snr deerler
dnda olmas halinde ek tedbirler yklenici tarafndan alnacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
144
46.5.9- Hava filtresi deitirilebilir ve dizel motor imalats firmann uygun grd kat
elemanl tip eklinde olacaktr.
46.5.11- Motor, kesikli ve srekli g iin ISO 3046 standartna gre seilmi olacaktr.
46.5.13- Dizel motorda yalama ya ve soutma suyu pompalar mevcut olacak, ya filtresi
eleman, mazot filtresi eleman ve hava filtresi elemanlar deiebilir tip olacaktr.
46.5.14- Yakt deposu, standart olarak 8 saat almaya yeterli olacak, depo zerinde gsterge,
dolum ve boaltma vanas mevcut olacaktr. in zelliine gre gerek duyulduunda, zel teknik
artnamede belirtilmek suretiyle iveren, ikinci bir yakt deposu isteyebilecektir.
46.5.16- Motorun almas iin gerekli donanm dizel motoru ile birlikte verilecektir.
46.5.17- Dizel motorla birlikte verilecek arj dinamosunun DA k gerilimi, mar motoru
besleme gerilimine eit olacaktr. arj dinamosunun ular elektronik kumanda panosuna kadar
gtrlerek, arj redresr k ularnn da bulunduu bir klemenste son bulacaktr. Akmlatrlerin
beslemesi, redresr veya arj dinamosundan otomatik olarak yaplacaktr.
46.5.18- Teklif edilen dizel motorlar, en az 1 yl sre ile elektrojen gruplar zerinde denenmi
olacak ve bu husus belgelenecektir.
46.5.19- Sistemi beslemek iin, uygun say ve kapasitede, az bakml veya bakmsz tip ak,
balant kablolar ile birlikte verilecektir.
46.5.20- Otomatik devreye girme tertibatl elektrojen grubu besleyecei tesisin zelliklerinin
belirledii sre iinde devreye girecektir. Ancak bu sre ilk yol vermede 15 syi geemez.
46.6.1- Motorun srekli net faydal gc; motorun almas iin gerekli ateleme tertibat, mazot
pompas, soutma suyu pompas, vantilatr v.s gibi yardmc techizat iin sarfedilen g karldktan
sonra, motorun verdii net gtr.
46.6.2- Net faydal gce dhil olmayan devrelere ait g, teklif ekinde ayrca belirtilecektir.
46.7.1- Motorun yakt tketimi, 1/4, 1/2, 3/4, ve 4/4 yklerde g/kWh cinsinden belirtilecek, yakt
tketimi ayn g iin daha dk olan motorlar tercih edilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
145
46.7.2- malat firma tarafndan, tam ykteki yakt tketiminin +%5 tolerans ile salanaca
taahht edilecek, taahht edilen deerler almayacaktr.
46.7.3- Motor nominal devir ve srekli net faydal tam gle alrken yalama ya tketimi,
yakt tketimini %0,5ini amayacaktr. Teklifte, yalama sistemi hakknda da bilgi verilecektir.
46.8- Reglasyon
46.8.1- Motorun dnme says reglatr, alternatr motora akuple edilmi durumda iken,
motorun tek admda alabilecei ykn ani olarak deimesi halinde devir says;
Geici olarak % 10
Kalc olarak % 2'yi gemeyecektir.
46.8.2- Normal alma scaklnda olan motorun, deimeyen ykte veya bota almas halinde
devir says deiimi %0,5i amayacaktr.
46.8.3- Bu artnamede kesin olarak belirtilmedii takdirde, dizel elektrojen gruplar paralel
almayacaktr. Grubun paralel almasnn istenmesi halinde, motor dnme says reglatr
elektronik tip olacaktr.
46.9.1- Alternatr k gerilimi 400/231 volt, frekans 50Hz, g faktr 0,80-1,00 arasnda, bota
almada gerilim harmonii TDH %3den kk olacaktr.
46.9.2- Aksi belirtilmedike alternatr evre artlar bakmndan -10C ila +40C scaklkta, bal
nem %85, alma ykseklii 0-1000 m. ortamnda tam ykte almaya elverili olacaktr.
46.9.3- Alternatr gerilimi, aadaki artlarda kalc olarak nominal gerilimin, (+/-) %1inden
fazla deimeyecektir. Gerilim toparlanma zaman TS ISO 8528-3 madde 8.9 ve madde 13.5e gre 1,5
sden kk olacaktr. Yk artma ve azalma durumlarnda geici gerilim sapmas madde 13.3 ve 13.4e
gre %18i amamaldr.
46.9.5- Alternatrler, srekli gcne gre 12 saat arayla bir saat sre ile %10 ar ykle
yklendiinde, hibir ekilde elektriksel ve mekaniksel bozulma meydana gelmeyecektir.
46.9.6- Fazlarn ksa devre olmas halinde ksa devre akm, minimum 500 milisaniye sre ile
nominal akmn en fazla 3 kat olacak fakat, sarglarda ve dier devre elemanlarnda (kumanda panosu
dhil) herhangi bir hasar veya kavrulma meydana gelmeyecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
146
46.9.7- Dizel motorunda istenmeyen hzn, nominal hzn %50 fazlasna ulamas halinde,
alternatr sarglarnda ve rulmannda kayma veya mekaniki herhangi bir hasar meydana gelmeyecektir.
46.9.8- Alternatrn verimi, teklifte Cos =1-0,80 iin 4/4, 3/4 ve 2/4 yklerde ayr ayr
belirtilecektir.
46.9.9- Alternatrn gerilimi, cihaza monte edilmi bir potansiyometre veya (pulse) darbe butonu
ile %5 snrlar iinde elle ayarlanabilecektir.
46.9.11- Alternatr TS EN 60034-1 ,TS ISO 8528 standartlarna gre retilmi frasz tip
uyarma makinasna sahip olacak, elektronik gerilim regltr 50 C ortam scaklnda alabilme
yeteneinde olacaktr.
46.9.13- Dizel elektrojen gruplar retici firmann ISO9001 kalite ynetimi belgesi bulunmas
zorunludur.
Bu belge teklifle birlikte verilecektir.
46.9.14- Alternatr kucunda, ar yklenme ve ksa devre korumas iin uygun akmda termik
manetik anahtarla donatlm olacaktr. 500 kVAdan byk gruplarn transfer sisteminde motorlu
alter kullanldndan, ayrca koruma anahtarna gerek yoktur. Anahtarn kesme kapasitesi madde
46.9.6da verilen akma gre seilecektir. Anahtarn ama sresi 20 msye kadar ise balang ksa devre
akmna gre seim yaplacaktr.
Anahtar IEC 60947 standartna uygun olacaktr.
Alternatr, gvde ksa devrelerine kar TS ISO 8528-4 madde 7.2.7 uyarnca, korunmu olacaktr.
Paralel alan gruplarda ters g korumas yaplmas TS ISO 8528-4 madde 7.2.4 uyarnca,
arttr.
46.10.1- Kumanda panosu, grup asesi zerinde montajl veya yer tipi pano eklinde frn boya ile
boyanm olacaktr. Pano mekanik bakmndan, zerine monte edilen cihazlar rahatlkla tayabilecek
kapakl ve kilitli olarak imal edilecektir. Pano lleri, teklifle birlikte verilecektir. Panolarn dier
zellikleri bu artnamenin II. Blm madde 23 de belirtilen zellikleri de tayacaktr.
46.10.3- Gruplarn panolar, grup asesi zerine veya ayr bir yerde monte edilebilir. Ancak
generatr zerine konmayacaktr. Panolarda aadaki cihazlar bulunacaktr.
3 adet ampermetre,
1 adet voltmetre,
1 adet voltmetre komtatr (7 pozisyonlu)
1 adet frekansmetre,
Elektrik Mhendisleri Odas
147
2 adet kontaktr veya motorlu alter(transfer sistemi iin) Madde 46.10.5e uygun
1 adet alma zaman saati,
1 adet dizel motor scaklk gstergesi,
1 adet motor dizel ya basn gstergesi,
1 adet manuel altrma anahtar veya butonu,
1adet manuel durdurma anahtar veya butonu,
1 adet termostatik kontrollu ceket suyu stc sigortas,
1 adet tampon arj redresr,
1 adet 3 faz ebeke kontrol sistemi,
1 adet dk gerilim nitesi,
1 adet acil durdurma anahtar veya butonu,
1 adet alarm silme (reset) butonu,
1 adet sesli uyar durdurma butonu,
Yeterli sayda tablo ii ve n aydnlatma lambalar,
1 adet otomatik devreye girme nitesi (programlanm micro prossrl olup, dk
ya basncnda, dizel motor devir ykselmesinde, yksek soutma suyu scaklnda,
dizel motor start almadnda, alternatr k vermediinde, dizel motor otomatik
stop eder ve kl ikaz verir).
46.10.5- Otomatik transfer sistemi 500 kVA ya kadar (500 kVA Dhil) kontaktrl, 500
kVAdan daha yksek gce sahip gruplarda, motorlu alterli olacaktr. Transfer sistemindeki alter ve
AC 3 snf kontaktrler, IEC 60947 standartna uygun seilecektir. stekli, teklifinde kullanaca tm
elektrik malzemelerinin orijinal teknik prospektslerini verecektir.
46.10.7- Enerji kablosu iin gerekli balant klemensleri veya bakr baralar olacaktr.
46.10.8- Btn kablolar, uluslararas renk veya rakamlara gre kodlanm ve emalara da ilenmi
olacaktr.
46.10.9- Kontrol ve zayf akm devrelerindeki nitelerle d balantlar ve niteler aras balantlar
konnektrlerle yaplacaktr. Kontrolluka beenilmeyen konnektrler ve malzemeler, yklenici
tarafndan deitirilecektir.
46.10.10- zel artnamesinde paralel altrlmas ngrlen gruplar iin 1 takm senkronizasyon
tablosu (ift voltmetre, ift frekansmetre, sfr voltmetresi {tercihen senkronoskop}ve balant seim
anahtar) dzenlenecektir.
46.11.1- Otomatik alma sistemi grubun, tam otomatik almay salamas iin gerekli
kablolama, rleler, kontaktrler, otomatik transfer alteri, mikro ilemci veya mikrocontroller ihtiva
eden programlanabilir, digital elektronik devreler gibi her trl cihazlar kapsayacaktr. Otomatik
alma ekli yle olacaktr: ebeke gerilimi ayarlanm snrlar dhilinde iken, ebeke kontaktr
(alteri) kapatlacak (on) ve sistem ebekeden beslenecektir. ebeke geriliminin madde 46.11.4 de
verilen deerler den fazla deimesi halinde, ebeke kontaktr (alter) alacak (off) ve jeneratr
altrlacaktr. Madde 46.5.20 de verilen sre iinde jeneratr hazr olacak ve jeneratr hazr bilgisi ile
jeneratr alteri kapatlacaktr (on). ebeke gerilimi normale gelene kadar sistem jeneratrden
beslenecek, ebeke tekrar normale dndnde, ebekenin kararl bir ekilde var olduu ayarlanabilir bir
sre (3 dk) izlenip daha sonra jeneratr kontaktr alacak (off), ebeke kontaktr ise, kapatlp (on)
yk ebekeden beslenecektir. Jeneratr hemen durdurulmayacak, soutma iin ayarlanabilir bir sre (3
dk)altktan sonra stop edilecektir.
Jeneratr ilk yol vermede yol almazsa aklerin toparlanmas iin ayarlanabilir bir sre beklenecek
ve yol verme ilemi tekrarlanacaktr. Bu ilem 3 kereden fazla baarl olmazsa makina arza durumuna
geecektir.
46.11.2- Elektriksel kumandada, kontrol ve tasarm ekli mikroilemci ihtiva eden tasarmlar
tercih edilecektir.
46.11.4- Aadaki durumlardan birinin meydana gelmesi halinde grup, otomatik olarak devreye
girerek, yk zerine alacaktr.
a), b), d) de tarif edilen snr deerlerin el ile deitirilmesi imkn olacaktr.
46.11.5- Otomatik, elle veya test konumlarndan birinde altrma halinde, ilk kalkta motor ya
basnc 0(sfr) olduundan, bu srada yalanc alarm verilmemesi iin, gerekli her trl tedbir alnacaktr.
46.11.7- Kumanda panosu zerinde ayrca, acil alarm sistemi ile birlikte mantar bal ve
kilitlemeli ACL DURDURMA BUTONU bulunacaktr.
46.11.8- Acil durdurmada motor stop ederken alternatr kontaktrnn enerjisi de kesilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
149
46.12.1- Grubun almasn salamak ve kumanda panosu zerinde mevcut devrelerin her trl
besleme gerilimlerini karlamak amac ile gruplarla birlikte verilecek az bakml veya bakmsz tip ak
bataryasn arj etmek zere, kumanda panosu ierisinde bir adet ak arj nitesi verilecektir.
46.12.4 - arj nitesi k ve arj alternatr k ile ak besleme kablosu, kontrol tablosu
zerinde, bir klemens dizisinde toplanacaktr. ebeke mevcut iken akler arj redresr zerinden,
jeneratr devrede iken akler arj alternatr zerinden arj edilecektir.
46.13- Montaj
46.13.1- Dizel elektrojen gruplarnn montaj, imalat firmann temel, boru donanm ve egzoz
borusu planlarna ve kontrol panosu balant emalarna gre yaplacaktr. Temel planlar i yerindeki
zemin gerilmesine gre tanzim edilecektir. i yaptran messesenin yazl msaadesi alnmak suretiyle,
montaj plannda deiiklik yaplmas mmkndr.
46.13.2- Betonarme kaide, jeneratr grubunun hassas cihazlara yakn veya yanna konulmas ve
binalarn bodrum katlarna monte edilmesi durumunda yaplacaktr. Betonarme deme zerine
oturtulan gruplarn oluturaca titreimlerin yutulmas iin grup asesi altna lastik takoz, yay vb.
titreim yutucu donanm yerletirilecektir. Grubun konaca demenin grup alma ykn
kaldrabilecei yetkili inaat mhendisi tarafndan dorulanmaldr.
46.13.3- Jeneratr iin beton temel kaidesi yaplacak ise, jeneratr firmasnca verilecek projeye
gre olacaktr. Projesinde dizel temel kitle betonu dklmeden nce, temel tabanna, elenmi ve
ykanm, 10 cm ykseklikte kum denecek ve bunun zerine de 5 cm kalnlkta mantar titreim yaltm
levhalar konduktan sonra jeneratr temel kitlesi dklecektir. Kitlenin etrafna, temelden 30 cm daha
derine indirilmi ve jeneratr temel kitlesinden 10 cm aralkta beton blok (dolu briket) duvar yaplacak
ve duvarla kitle aras 5 cm kalnlkta mantar levhalarla doldurulacaktr. Dolgu st seviyesi, zemin
seviyesine kadar gelmeli, st sa kapakla kapatlmaldr. Deme kenarlar 40x40x4 mm kebentle
takviye edilecek, sa kapan oturaca kademe bulunacaktr. Beton kaidede de sa kapan oturmas
iin tedbir alnacaktr. Kanal kapaklar zemin ile ayn seviyede olacaktr. Titreim yaltm levhalar ve
dolgu malzemesi olarak mazot etkisi ile yumuayp eriyen malzeme kullanlmayacaktr.
46.13.6- Makina grubuna gelen kablolar ve borular kendi zel kanallar iine yerletirilecektir.
Kablo ve boru kanallar en az 30x30 cm, duvar kalnlklar 10 cmden az olmayacaktr. Btn kanallar,
baklaval sala rtlecek, salarn oturaca kanal kenarlar 40x40x4 mm kebentlerle takviye
edilecektir. Kanal kapaklar zemin ile ayn seviyede olacaktr. Yatay zemin zerinde hibir boru ve
kablo bulunmayacaktr.
46.13.7- Alternatr gvdesi Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun bir ekilde
en az 25 mm kesitinde elektrolit bakr iletken ile bina topraklanmasna balanacaktr. Yldz noktas
topraklanmas da Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun olacaktr.
46.13.8- Her trl malzemenin i yerine nakli, temel hafriyat, beton, kalp, kablo kanallar, kanal
kebentleri ve baklaval salar, topraklama tertibat ve artnamede belirtilmedii halde, montaj ve
kabul iin gerekli dier mteferrik malzeme ve iiliklerle, geici kabul hazrlanrken, motora konulacak
yalama ya, soutma radyatr olan makinalarda antifriz, geici ve kesin kabullerde sarfolunacak
asgari miktarda yakt ve ya yklenici tarafndan karlanacaktr.
46.13.9- Montajda, grup ile kontrol panosu arasndaki kablolar, yaplan hesap sonucunda gruptan
ekilecek maksimum akm tayacak kesite uygun olacak ve montaj yapan firma tarafndan temin
edilecektir. Kontrol panosu ile otomatik transfer tertibat ve ebeke arasndaki kablo ise, mesafeye ve
akm tama kapasitesine gre yklenici firma tarafndan temin edilerek, montaj firmas tarafndan
balants yaplacaktr.
46.14- Eitim
46.14.2- Eitim, teorik ve uygulamal olmak zere iki aamal olacaktr. Uygulamal eitim iin,
gerekli her trl l aleti avadanlk vs. firmaca temin edilecektir.
46.14.3- Eitim srasnda her trl koruyucu tedbirler firmaca alnacak, yaralanma veya lmle
sonulanabilecek herhangi bir kazaya meydan vermemek iin, firmaya ait kalifiye personel, gerekli
tedbirleri alacaktr.
46.15.1- Verilecek olan teknik dokmantasyon, montaj yaplan techizatn bakm ve iletmesini en
iyi ekilde srdrmeye ve bunlardan en st dzeyde yararlanmaya ynelik olacaktr. Montaj, bakm ve
iletme ile ilgili teknik dokmanlarn, kabul heyetince yeterli bulunmamas halinde, yklenici istenen
dokmantasyonu hazrlamak ve iverene teslim etmekle ykmldr.
46.15.1- Elektrojen grubuna ait el kitab, yerleim ve devre emalar bizzat montaj yaplan gruba
ait bilgileri ierecektir.
46.18.1- Grubun imaltsnda yaplan bota, yar ykte, tam ykte ve %10 ar ykte, altrma
testleri ve dier fabrika testleri ile sahada kabul ncesi yaplabilen kontrollarn kabul heyetince olumlu
Elektrik Mhendisleri Odas
153
bulunmas neticesinde yklenici gerekli tm (son durum) projelerini ve dokmanlar salayarak ilgili
elektrik idaresinden alma ruhsatn alacaktr.
46.19- Garanti
46.19.1- Yklenici, jeneratr grubunun alr halde tesliminden (geici kabulden) itibaren 2(iki)
yl veya (1000) alma saati sre ile, imalat ve malzeme hatalarndan doabilecek arzalara kar garanti
verecek, bu sre iinde bedelsiz bakmn(malzeme+iilik), ayrca 10 yl sresince bedeli karl
yedek para teminini salayacan taahht edecektir.
46.19.2- Garanti hkmleri ierisinde temin edilecek malzeme, imalatta kullanlan orijinal
malzemenin ayns olacaktr.
46.19.3- Grubu reten firmann uluslararas ISO 9000 serisi kalite belgesine sahip olmas kesin
kouldur. Ayrca, imalat firmann TSEK veya TSE kalite uygunluk, TSE imalata yeterlilik ile Sanayi
ve Ticaret Bakanl sat sonras hizmetleri yeterlilik belgelerine sahip olmas gerekmektedir.
46.20.1- Her bir grupla birlikte, grup zerinde bulunan miktar kadar (adet veya takm) birer adet
ya, yakt, hava filtreleri ile bir takm(V) kay verilecektir.
TS IEC 60364-5-551 / 2001 Binalarda elektrik tesisat Blm 5: Elektrikli donanmn seilmesi
ve montaj Grup 55: Dier donanm Ksm 551: Alak gerilimli jeneratr gruplar
TS ISO 8528-1 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar - Blm 1: Uygulama, beyan deerleri ve performans
TS ISO 8528-2 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar - Blm 2: Motorlar
TS ISO 8528-3 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 3: Jeneratr gruplar iin alternatif akm jeneratrleri
TS ISO 8528-4 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 4: Kontrol tertibat ve balama donanm
TS ISO 8528-5 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 5: Jeneratr gruplar
TS ISO 8528-6 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 6: Deney metotlar
TS ISO 8528-7 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 7: Tasarm ve artname iin teknik bildirimler
TS ISO 8528-8 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar Blm 8: Dk g jeneratr gruplar zellikler ve deneyler
TS EN 88528-11 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar Blm 11: Dner kesintisiz g sistemleri - Performans kurallar ve deney metotlar
TS 3205 60034-1 / 2005 Bir Fazl Endksiyon Motorlar
Elektrik Mhendisleri Odas
154
YEDNC BLM
YILDIRIMDAN KORUNMA (YILDIRIMLIK) TESSLER
47.1- Kapsam
Bu blm, patlayc, kolay yanc ve zor sndrlen maddelerin ( kibrit, petrol, alkol, LPG gibi )
imali ve istifinde kullanlan depo ve binalar, tiyatrolar, ibadethaneler, okullar, sergi, kongre ve kapal
spor salonlar, spor alanlar, hapishaneler, fabrikalar, su tevzi merkezleri, byk ticarethaneler, bankalar,
klalar, depolar, silolar, oteller, ihanlar, istasyon binalar, adliye binalar, hkmet konaklar, mzeler,
ktphaneler, kreler ve ocuk yuvalar, renci yurtlar, toplu konut siteleri, hastaneler ve benzeri
binalarda yldrmdan korunmak amacyla tesis edilecek d ve i yldrmlk sistemlerini kapsar.
Yldrmdan korunma sistemi, bir hacmin yldrm etkilerine kar korunmasnda kullanlan sistemdir.
Bu sistemde d (madde 47.3) ve i (madde 47.4) yldrmdan korunma sistemlerinin (YKS) her ikisi de
bulunur.
Yldrmdan korunma sistemlerinin tasarm, tesis, iletme ve bakm almalarnda IEC 62305
serisi, TS EN 50164 serisi standartlarna, Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmeliin 64.
maddesi ve ilgili dokmanlara uyulmas zorunludur.
Yldrmdan korunma tesisleri, TS EN 62305-1 standartnda belirlenen esaslara gre (YKS Snf
I, YKS Snf II, YKS Snf III ve YKS Snf IV) snflandrlacak, TS EN 62305-2 standartna gre
hazrlanacak yldrm risk raporu sonucunda, IEC 62305-3 standartna gre projelendirilerek tesis
edilecek ve bakm yaplacaktr. YKS iin TS EN 62305-4 standartna uyulacaktr.
Tablo-47.1: YKS Snflarna karlk gelen kre yaraplar, kafes aralklar ve koruma alarnn
maksimum deerleri
Elektrik Mhendisleri Odas
155
I 20 5x5 ekil-47.1e
Bkz.
II 30 10x10
III 45 15x15
IV 60 20x20
Alminyum, galvanizli elik veya bakrdan mamul kafes iletkenleri, at malzemesi ile korozyon
riski dikkate alnarak seilecektir. Bunlarn en kk kesitleri indirme iletkenleri iin verilen deerlere
uygun olacaktr. Byk boyutlu atlarn iletken kesime noktalarnda, iletkenlerin scaklk etkisi ile boy
farkllamasn tolere edecek balant dzenekleri kullanlacaktr. Kafes iin kullanlacak iletkenler,
Tablo-47.2ye gre belirlenen aralklarla, TS EN 50164-1e uygun paslanmaz zellikte kroelerle yapya
denecektir.
Kafes uygulanan atdaki ykseklikler (baca, klima kondansr, uydu anten v.b.) ya kafesin bu
ksmlarda devam salanacak veya bu ksmlarn zerinde atya paralel yatay gerili iletkenler veya
uzun ubuklar ile koruma altna alnacaktr. Ayn zamanda bu ksmlarn iletken paralar yldrmdan
korunma sistemi ile e potansiyelde olacaktr.
Kafes uygulamasnda, yldrm temas noktasn, Franklin ubuklar vastas ile yanc at
yzeylerinden uzaklatrmak gereklidir. letken balant noktalar, korozyona kar korunmaldr.
Balantlar iin cvatal ek kullanlacaksa malzeme TS 50164 serisi standartlara, uygun olmaldr.
Metal atlar kafes olarak kullanlacaksa metal at kaplama kalnlklar Tablo-47.3e uygun
olacak, aksi durumda, ek kafes oluturulacaktr. ki metal aras izole atlarda, metal kalnl olarak,
izole kpk malzemenin bir yzndeki metal kalnl dikkate alnacaktr. Bu atlarda, yaltm
bozmadan epotansiyel balama salanacaktr.
ndirme iletkenleri, yapnn iletken blmleri ile epotansiyel balama salanacak ekilde, en ksa
yoldan, yldrm akmn birden fazla paralel kolla topraklama sistemine iletecek ekilde olmaldr.
ndirme iletkenleri Tablo 47.4de belirtilen aralklarla ekilmeli, minimum kesitleri ise Tablo-
47.5e uygun olmaldr. ni iletkenleri bklme ekilleri ve dier detayl bilgiler IEC 62305-3te
verilmitir.
ndirme iletkenleri zemine yakn, koruyucu boru ile test klemensi arasnda yakn bir noktada,
paslanmaz zellikte numaral etiketle iaretlenmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
157
ndirme iletkenlerinin yap malzemesi ile korozyon ilikisi incelenmeli, iletkenleri tutturmak iin
kullanlan kroeler, TS 50164 serisi standartlara uygun olmaldr. at yaltmnn bozulmasnn
istenilmedii mahallerde plastik malzemeler de kullanlabilir.
ni iletkeni zemin dzeyine indii yerde; 2,5 m'lik ksm toprak stnde, 0,5 m'lik ksm toprak
altnda kalacak biimde d mekanik etkilere kar korunacaktr. Koruyucu boru 1'' apnda 3 m
boyunda galvaniz boru olacaktr. Koruyucu boru, iletken ile korozyon yapabilecek zellikte olursa,
iletken ve koruyucu boru birbirinden yaltlacak ancak, epotansiyel balama kesinlikle salanacaktr.
Bunun iin koruyucu borunun st ksmnda koruyucu ile iletken irtibatlandrlacaktr.
Doal indirme iletkenleri hari her bir ini iletkeni bir test noktas olarak kabul edilerek ini
iletkenleri ve topraklamadan gelen iletkenler, lm esnasnda birbirinden ayrlabilecek bir test (lme)
klemensi ile birletirilecektir. Test klemensi d ortam koullarna kar dayankl olacak ve koruyucu
borunun 200-300 mm zerine konulacaktr.
stenilmesi halinde test (lme) klemensinin zerine Yldrm Darbe Sayc konulabilir.
I 10
II 10
III 15
IV 20
Tablo-47.5/a Yakalama ucu ubuklar, yakalama iletkenleri ve indirme iletkenleri iin malzeme,
minimum iletken kesitleri ve konfigrasyonlar
Minimum
Malzeme Konfigrasyon kesitler Yorumlar (10)
(mm2)
Dolu erit 50(8) 2 mm min .kalnlk
Bakr Som yuvarlak(7) 50(8) 8 mm ap
rgl 50(8) Her bir rgnn ap min 1,7 mm
Som yuvarlak(3,4) 200(8) 16 mm ap
Kalay kapl bakr(1) Dolu erit 50(8) 2 mm min. kalnlk
Som yuvarlak(7) 50(8) 8 mm ap
rgl 50(8) Her bir rgnn ap min 1,7 mm
Alminyum Dolu erit 70 3 mm min. kalnlk
Som yuvarlak 50(8) 8 mm ap
rgl 50(8) Her bir rgnn ap min 1,7 mm
Alminyum alam Dolu erit 50(8) 2,5 mm min. kalnlk
Som yuvarlak 50 8 mm ap
rgl 50(8) Her bir rgnn ap min 1,7 mm
Som yuvarlak(3) 200(8) 16 mm ap
Scak daldrma Dolu erit 50(8) 2,5 mm min. kalnlk
Elektrik Mhendisleri Odas
158
Bakr 5
I - IV Alminyum 8
elik 16
Yakalama ucu sistemi ve indirme iletkeni sistemi, yldrm akm yolunun korunan yap ile temas
etmeyecek biimde konumland bir YKS dir. (Yap yaknnda bulunan yeterince yksek metal direkle
d YKS kurulmas gibi.)
Binaya ve epotansiyel balama sistemine sadece toprak dzeyinde balanan YKS ler yaltlm
YKS ler olarak tanmlanr.
Korunacak yapdan yaltlm YKS ler Madde 47.4.1deki ayrma aralklarna sadk kalnarak
yapnn iletken blmleri ile balantlarnn yalnzca toprak dzeyinde yaplmas koulu ile yaltkan
malzemeden (tula,ahap vb.) yaplm yaplara da uygulanr.
Yakalama ucu sistemi ve indirme iletkeni sisteminin, yldrm akm yolunun korunan yap ile
temas edecek biimde konumland bir YKS dir.
Not: n gerilmeli beton kullanlan yaplarda beton iindeki gerilmi demir donat YKS bileeni
olarak kullanlmaz.
iv) Aadaki koullar salayan giydirme cephe elemanlar, profil raylar ve metal
yzeylerin mesnetleri:
Elektrik Mhendisleri Odas
160
elik yapnn iskeleti veya beton iindeki demir donat indirme iletkeni olarak kullanlyorsa,
yatay halka iletkenleri gereksizdir.
Dzgn datlm ok sayda iletken, tek uzun iletken yannda tercih edilmelidir.
ekil- 47.2 - YKS snfna gre her bir elektrodun minimum l1 uzunluu
Minimum boyutlar
letken Kaplama/D klf
Topaklayc
Malzeme ap Kesit Kalnl Tekil Ortalama
eidi 2
(mm) (mm ) k (mm) deerler deerler
(m) (m)
erit2) 90 3 63 70
Profil
(levhalar 90 3 63 70
dhil)
Boru 25 2 47 55
Scak Derin
daldrma topraklayclar
16 63 70
galvaniz iin yuvarlak
ubuk
Yzeysel
topraklayclar
10 50
iin yuvarlak
elik tel
Yzeysel
Kurun 1) topraklayclar
8 1000
klfl iin yuvarlak
tel
Derin
Svanm
topraklayclar
bakr 15 2000
iin yuvarlak
klfl
ubuk
Elektroliti Derin
k bakr topraklayclar
14,2 90 100
kaplamal iin yuvarlak
ubuk
erit 50 2
Yzeysel
topraklayclar 25 3)
plak iin yuvarlak
tel
Bakr
rgl iletken 1,8* 25
Boru 20 2
Kalayl rgl iletken 1,8* 25 1 5
Galvanizli erit 50 2 20 40
1)
Kurun rgl iletken 1,8* 25 1000
Elektrik Mhendisleri Odas
163
Anten
Ana Pano
Kalorifer borular Gaz borular
Banyo,du Yldrmlk
Temel Topraklama
ekil 47-3
Epotansiyel balama ilemi, korunan hacim iinde yangn ve patlama tehlikesini ve yaam
tehlikesini azaltmak iin alnan ok nemli bir tedbirdir.
Epotansiyel balama, potansiyel dengeleme iletkenlerinin ve Darbe koruma dzenlerinin
YKSye, yapnn metal iskeletine, metal tesisata, d iletken blmlere ve korunan hacim iindeki
Elektrik Mhendisleri Odas
164
elektrik ve haberleme tesisatna balanmas ile elde edilir.(Bkz. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii)
Bir YKS tesis edildiinde, korunan hacim dndaki metal aksam etkilenebilir. D metal aksamn
epotansiyel kuaklanmas da gerekli olabilir. Bir d YKS tesis edilmediinde, ancak korunan hacime
giren hizmet tesisleri zerine yldrmn etkilerinden korunmak isteniliyorsa, epotansiyel balama
salanmaldr.
Her bir binada ya da tesiste ana koruma iletkeni, ana topraklama iletkeni, ana topraklama balant
ucu ve d iletken blmler ( gaz, su gibi bina iindeki besleme sistemlerinin metal borular, yapsal
takviyeli betonun ana metal demirleri, elik iskeletli yap, merkezi stma ve klima sistemleri, rayl
sistem topra, iletiim sistemi topraklamas, anten tesisat iin topraklama iletkeni, DKDlerin
topraklama iletkenleri, cihazlar iin fonksiyon topraklamas, yldrmlk sistemi topraklamas vb.) ana e
potansiyel kuaklama barasna balanmaldr.
Epotansiyel balamann temin edilemedii yerlerde, IEC 62305-3 de tanmlanan artlara
uyulmaldr.
Epotansiyel balamann temin edilemedii yerlerde tehlikeli kvlcmlardan kanlmas iin
Yldrmdan Korunma Sistemi ile metal tesisatlar arasnda ve hatlar ile d iletken blmler arasnda s
ayrma uzakl, d gvenlik uzaklndan byk olmaldr. s d
Tablo-47.7 ki deerleri
YKS Snf ki
I 0,08
II 0,06
III ve IV 0,04
Tablo-47.8 kc deerleri
ni says kc
1 1
2 1.0,5
4 ve daha fazla 1.1/n
Tablo-47.9 km deerleri
Malzeme km
Hava 1
Beton, Tula 0.5
Not: Ardarda bir ka yaltm malzemesi kullanldnda, en kk
km deeri dikkate alnmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
165
ekil 47.3 Binaya dardan gelen hatlarn ana epotansiyel baraya balanmas
ekil 47.4 - Epotansiyel balantl bir yapda yldrm akmnn genel dalm emas
Elektrik Mhendisleri Odas
166
47.4.3.1- D blgeler
YKB 0 Blgesi: Bu blge iki blmden olumaktadr;
YKB 2.n Blgesi: Bu blge YKB 1 Blgesi iinde oluturulmu olup zel ekranlama
(ferromanyetik malzeme ile yzeyin kafes eklinde veya tamamen kaplanmas) yldrmn
elektromanyetik alan etkisini azaltabilir.
Aklamalar:
1- Yap
2- Yakalama ucu sistemi
3- ndirme iletkenleri sistemi
4- Topraklama sistemi
5- Oda
Elektrik Mhendisleri Odas
167
Ar gerilim
kategorisi IV III II I
Darbe gerilim
seviyesi kV 6 4 2.5 1.5
B C
D
B C D
PE
EPOTANSYEL BARA
YKS denetim ve muayene periyot aralklar aadaki etkenlere gre daha ksa aralklarla
yaplabilir:
Bir YKS, bunlara ilave olarak, korunan yapda deiiklik veya tamirat yapldktan sonra veya
YKSye bilinen her bir yldrm dmesinden sonra denetlenmelidir.
llen direncin, tasarmda varsaylm olan direnten byk farkllklar gstermesi durumunda ve
zellikle de, diren denetimler srasnda srekli ykseliyorsa topraklama tesisatnn iyiletirilmesi gerekir.
a-) Sreklilik testi, zellikle YKSnin yapm ve gzle denetim srasnda ulalamayan
ksmlarnn srekliliklerinin tespiti
Bu kapsamda tm iletken ve balantlarn gzle muayenesi ve elektriksel sreklilii
kontrol edilir.
47.5.2- Bakm
Bakmn gereklemesi ve YKSnin denetiminin yaplmas iin denetim ve bakm koordine
edilmelidir.
Denetim ve bakm programlar YKS tasarmcs ve/veya tesisats tarafndan yazl olarak yap
sahibine teslim edilmelidir.
YKSnin mekanik ve elektriksel karakteristikleri, YKSnin tm mr boyunca artnamelerin
tasarm kriterine uymak zorundadr.
Bina zerinde veya donanm zerinde deiiklik yaplrsa veya binann kulanm amac
deitirilirse, YKSnin de deitirilmesi gerekli olabilir.
SEKZNC BLM
KESNTSZ G KAYNAI (UPS)
48-Statik UPS
48.1.1- Normalde; kritik ykler invertr tarafndan devaml beslenecektir. Redresr/ak arj
sistemi ebekeden g ekecek ve invertre DA g temin edecektir. Ayn anda da aky arjda
tutacaktr.
48.1.2- Acil durumda; ebeke gerilimi kesildiinde kritik ykler invertrden beslenecek, invertr
ise herhangi bir alter ap kapamas olmakszn aklerden beslenecektir. ebeke gerilimi kesilmesinde
veya yeniden gelmesinde, kritik yklerin beslenmesinde hibir kesinti olmayacaktr.
48.1.3- arj durumunda; ebeke gerilimi tekrar geldiinde redresr/arj grubu invertr tekrar
beslemeye ve aky tekrar arj etmeye balayacaktr. Bu ilemler tamamen otomatik olacak ve kritik
yklerin beslenmesinde herhangi bir kesintiye neden olmayacaktr.
48.1.4.1- Gerilim : 231/400 V AA %20. Girii bir fazl cihazlar iin tek faz deeri
dikkate alnr.
48.1.6- Sistem verimi: Sistemin girii ve k arasndaki genel verimi statik alter devre d iken,
tam ykte % 85ten fazla olacaktr.
48.1.7- Havalandrma; KGKnn normal evre artlarnda almasn salamak zere gerektii
hallerde cebri havalandrma olana salanacaktr. Havalandrma fanlar KGK kabinleri iine, kritik
Elektrik Mhendisleri Odas
173
cihazlara hava sirklasyonunu kolayca salayacak ekilde monte edilecektir. Fan motorlar kapal bilyal
olacaktr. Btn hava girileri koruyucu muhafaza kafesli olacaktr.
k gc 30 kVAdan byk KGKlarda btn hava girileri standart filtreli ve metal muhafaza
kafesli olacak ve bu filtreler kolayca deitirilebilecektir. Fan motorlar yedekli ve herhangi bir fan
motoru arzasnda dierleri soutmaya yeterli olacaktr.
48.1.8- Redresr/arj grubu; redresr/arj grubu, aknn gaz kartmakszn arj srasnda
nominal invertr k ykn salayacak kapasitede olacaktr.
48.1.9- Redresr/arj grubu, ebeke gerilim ve frekans verilen snrlar iinde kald srece, ak
grubunu ve invertr beslemeye devam edecektir:
48.1.12- nvertr
48.1.12.1- nvertr, statik olacak ve ak zerinden (aknn tam doludan ve boalma durumuna
kadar) istenilen kalitede AA k gcn verebilecek kapasitede olacaktr.
48.1.12.2-nvertr k gerilim ile frekans toleranslar aada belirtilen deerlerde olacaktr:
- Gerilim: 230 V %1, D grubu donanmlarda 3x230 V %1. nvertr k gerilimi el ile
nominal deerin %5 snrlar iinde el ile ayarlanabilmelidir.
- Frekans: ebek gerilimi yok iken akden beslenme halinde: 50 Hz %0.1; A grubu donanm
iin %0,5 deerlerini gemeyecektir.
48.1.12.3- nverter k gerilimindeki harmonik distorsiyon %100 lineer ykte %4, lineer
olmayan ykte %5ten fazla olmayacaktr.
48.1.12.4- nvertr tam yk akmnn %125ine 15 dk., %150sine 1 dk. sre ile dzenli bir
gerilim vererek dayanabilecek, bu snrlar aldnda invertr, yk by-passa geirecektir.
48.1.13- EMI koruma; bilgisayar sistemleriyle buna benzer dier elektronik sistemlerin
etkilenmemesi veya bu sistemlerin KGKn etkilememesi bakmndan elektromanyetik tesirleri
minimuma indirecek nlemler alnacaktr.
48.1.14- Elektriksel koruma; KGK sistemi, dk gerilim, ar akm ve yksek gerilim ile gerilim
ve akm darbelerinden korunmak iin TS EN50091-1e gre gerekli nlemlere sahip olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
174
48.1.15- Radio frekans bastrma; teklif edilen kesintisiz g kayna radio frekanslarn bastrmak
iin TS EN50091-2 standartna gre tasarlanm olacaktr.
48.1.16- Topraklama
48.1.16.1- KGK k ntr baras, KGK metal aksamndan yaltlm olacaktr. Metal aksam ve
bina topraklamas birletirilerek binann mterek topraklama noktasna balanacaktr.
48.1.17- G trafolar, yksek verimli olarak boyutlandrlacak ve imal edilecektir. Yaltm tipi,
KGKnn normal alma artna gre hesap edilen scakln 30C zeri bir nominal scaklk deerine
sahip olacaktr.
48.1.18- Kesintisiz g kaynann ebekeden ekecei harmanik akm miktar, Enerji Piyasas
Denetleme Kurulu tarafndan yaynlanan Elektrik piyasas datm sisteminde sunulan elektrik
enerjisinin tedarik sreklilii, ticari ve teknik kalitesi hakknda ynetmelik Madde 12 bent de
bildirilen IEEE std 519-1992 artlarna uygun olacaktr.
48.1.19- Teklif edilen sistemin reticisi ISO 9001 belgesine sahip olacaktr.
48.1.21- Teklif veren istekliler, teknik artnamenin btn maddelerine bire bir olumlu ya da
olumsuz cevap verecekler, ayrca verilen cevaplar dorulayan imalat firma kataloglarn tekliflerine
ekleyeceklerdir. stenen teknik zellikler katalogda yer almyorsa, bu deerler ayrca belirtilecektir.
Teknik zelliklere karlk sadece "uygun" cevab yeterli saylmayacaktr.
48.1.22- stekliler, Trkiye'de teklif edilen marka ile ilgili referans listesini teklifleri ile birlikte
vereceklerdir.
48.1.23- Yklenici, sistemde kesin kabulden itibaren 1 yl sreyle imalat ve malzeme hatalarndan
meydana gelebilecek btn arzalar bedelsiz olarak giderecek ve gerektiinde ak veya cihaz tamamen
deitirecektir.
48.1.25- retici/thalat firmann Trkiye genelinde TSE Hizmet Yeterlik Belgesine sahip, yeterli
sayda servis merkezi olacaktr.
48.1.26- Kesintisiz g kaynan teklif eden istekli retici firma deilse, Trkiye Yetkili
Temsilcilik Belgesi veya Yetkili Satc Belgesi teklifle birlikte verilecektir.
48.1.29- Sistemi kullanacak kurum teknik personelinin eitimi retici firma veya yetkili satc
firma elemanlarnca montaj aamasnda cretsiz yaplacaktr.
48.1.31- Yklenici tarafndan, fabrikada yaplan son testlere ait test raporlar geici kabulden nce
iverene teslim edilecektir.
48.2.1- Bu blm, girii 1 fazl, k 1 fazl; 0.7,1,2,3 kVA glerindeki kesintisiz g kayna
sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar
48.2.2- Grlt seviyesi; normal alma artlarnda KGK tarafndan oluan grlt, KGKdan
1m. uzakta 50 dBi gemeyecektir.
48.2.3- Enerji giri ve k; kablo giri ve klar kabinin arkasnda bulunan fi ve prizlerle
yaplacaktr.
48.2.4- Kontrol paneli; cihaz, n panelinde bulunan butonlarla altrlp devre d braklacak,
cihazn zerindeki kontrol panelinde, LEDlerle ebeke durumu, ar yk durumu gsterilecektir.
48.3.1- Bu blm, girii 1 fazl, k 1 fazl; 6,10,15 kVA glerindeki kesintisiz g kayna
sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.
48.3.2.1- 1 adet redresr (arj cihaz), invertr, statik by-pass ve manuel by-pass alteri,
48.3.3- Grlt seviyesi; normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda ve 55 dBi gemeyecektir.
48.3.4- Panolar; KGK sistemleri tek panodan ibaret olacaktr. Besleme srelerini uzatmak iin
KGK ile ayn renkte ak kabinleri kullanlmasna elverili olacaktr.
48.3.5- Kontrol Paneli; cihazn zerindeki kontrol panelinde LEDlerle ebeke durumu, ar yk,
yksek scaklk, statik alter devrede durumlar gsterilmeli ayrca dijital gsterge ile giri ve k
gerilim ve akmlar okunabilmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
176
48.3.6- Statik alter, KGKnn btnleyicisi olacaktr. Statik alter yksek bir transfer cihaz olup
kesilemez yklerin dier bir g kayna ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda
harekete geen bir by-pass devre kesici alterle paralel olarak tesis edilecektir.
48.3.6.1- Statik alterin alma ekli: invertrn mantk devreleri ar yk limitlerinin aldn,
KGKdaki bir arzay veya limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde
statik alter faaliyete geecektir.
48.3.6.2- Kesintisiz g kaynann arza durumunda veya bakm durumunda yk manuel olarak
ebekeye aktarmak iin KGK ile btnleik olarak manuel by-pass alteri bulunmaldr.
48.3.7- Teklif edilecek tm kesintisiz g kaynaklar, bal olduklar bilgisayar sistemi ile tam
uyumlu bir ekilde alacak ve enerji retiminin bitmesine yakn bir srede, bilgisayar donanm
tarafndan aktif kullanclara mesaj iletilmesini salayc her trl donanm ve yazlm zelliklerine
sahip olacaktr.
48.3.8- Teklif edilecek sistemle birlikte verilecek yazlm sistemine bal aknn alma durumu
ve sresi hakknda bilgi verilecektir.
48.3.9- Teklif edilecek KGK'lar, network alar ile haberleecek, ayn anda birden fazla sunucuyu
kontrol edebilecektir.
48.4.1- Bu blm, girii 3 fazl, k 1 fazl; 6, 10, 15, 20, 30, 40 kVA glerindeki kesintisiz g
kayna sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.
48. 4.2.1- 1 adet redresr, (arj cihaz), invertr, statik by-pass ve manuel by-pass alteri,
48.4.4- Grlt seviyesi, normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda 55 dBi gemeyecektir.
48.4.5- Panolar, KGK sistemlerinde tek panodan ibaret olacaktr. Besleme srelerini uzatmak iin
KGK ile ayn renkte ak kabinleri kullanlmasna elverili olacaktr.
48.4.6- Kontrol Paneli; cihazn zerindeki kontrol panelinde LEDlerle ebeke durumu, ar yk,
yksek scaklk, statik alter devrede durumlar gsterilmeli ayrca dijital gsterge ile giri ve k gerilim
ve akmlar okunabilmelidir.
48.4.9- Statik alter KGKnn btnleyicisi olacaktr. Statik alter yksek bir transfer cihaz olup
kesilemez yklerin dier bir g kayna ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda
harekete geen bir by-pass devre kesici alterle paralel olarak tesis edilecektir.
48.4.10- Aada belirtilen artlarda bir kilitleme devresi, by-passa yk aktarlmasna mani
olacaktr:
48.4.10.1- By-pass devresinde dk veya ar gerilim olduu zaman,
48.4.10.2- By-pass senkron d olduu zaman,
48.4.10.3- By-pass geriliminde invertre nazaran %10 fark olduu zaman,
48.4.11- Statik alterin alma ekli; invertrn mantk devreleri, ar yk limitlerinin aldn,
KGKdaki bir arzay veya limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde
statik alter devreye girmi olacaktr.
48.4.12- Kesintisiz g kayna arza durumunda veya bakm durumunda iken yk manuel olarak
ebekeye aktarmak iin KGK ile birlikte manuel by-pass alteri bulunacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
178
48.4.13- Teklif edilecek tm kesintisiz g kaynaklar, bal olduklar bilgisayar sistemi ile tam
uyumlu bir ekilde alacak ve enerji retiminin bitmesine yakn bir srede, bilgisayar donanm
tarafndan aktif kullanclara mesaj iletilmesini salayc her trl donanm ve yazlm zelliklerini
salayacaktr.
48.4.14- KGK, sistemle birlikte verilecek yazlm sistemine bal aknn alma durumu ve
sresi hakknda bilgi verecektir.
48.4.15- Teklif edilecek KGK'lar, network alar ile haberleecek, ayn anda birden fazla
sunucuyu kontrol edebilecektir.
48.5.1- Bu blm, girii ve k 3 fazl; 10, 15, 20, 30, 45, 60, 80, 100, 120, 160, 200, 250, 300,
400, 500, 600, 700 kVA glerindeki kesintisiz g kayna sistemlerinin statik invertr, redresr/arjrj
grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.
48.5.2- By-pass durumunda; KGK bakm istendiinde veya tamir durumunda kritik ykler kesinti
olmakszn dier bir kaynaa by-pass edilecektir. By-passa gei elle olabilecek veya arza halinde
otomatik olacaktr. Ykn by-passtan invertre tekrar transferi ise KGKnn dier kaynak ile otomatik
senkronizasyonu ile olacaktr. Bu srada invertr ykleri alacak ve dier kaynakla balant kesilecektir.
48.5.3- Bakm iin yalnz ak grubunun devre d braklmas aklerin bir devre kesici vastasyla
redresr/arj grubu ve invertrden ayrlmas ile olacaktr. Bu durumda KGK (ak grubu olmakszn
gerekletirmesi gereken) fonksiyonunu yapacak ve bu artnamede belirtilen performans kriterlerini
salayacaktr.
48.5.7- Grlt seviyesi, normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda 65 dBi gemeyecektir.
48.5.8- Panolar, KGK serbest dikili ve kanatl elik iskeletten oluan metal sa panolar iinde
bulunacaktr. Kablo girileri, balantlar kabin altndan yaplacaktr.
48.5.9.1- Cihazn zerindeki kontrol panelinde neler olduu ayrntl olarak aklanacaktr.
48.5.9.2- Cihaz zerinde dijital display bulunacaktr. Digital display zerinde KGK ile ilgili
aadaki deerler okunacaktr:
48.5.9.3- Redresr ve ak arj modl ile ilgili olarak
- Alarmlar,
- gerilim,
- Toplam DA akm,
- Ak akm,
- KGK giri akmlar,
48.5.9.4- nvertr modl ile ilgili olarak
- Alarmlar,
- Faz ntr aras gerilim deeri,
- Frekans,
- Ar scaklk durumu,
48.5.9.5- Yk/statik anahtar
- Alarmlar,
- Faz akmlar,
- Frekans,
- Faz bana yk yzdesi,
- nvertrn toplam besleme sresi,
- Ykn statik bypass zerinden toplam beslenme sresi,
Elektrik Mhendisleri Odas
180
48.5.10- Redresr arj grubu faz kontrollu, statik tip ve sabit gerilim/sabit akm kontrollu olacak, 6
(pulse) darbe prensibine gre alacaktr. veren harmoniklerin etkin olduu yerlerde 12 pulse prensibi
isteyebilir.
48.5.11- Akm limiti, redresr/arj grubu tam yk akmnn %150sini verebilecek kapasitede
olacak, bunun stndeki akm deerlerini snrlayacaktr. Ar yk durumu kalktnda redresr/arj
grubu herhangi bir performans dkl ve para arzas gstermeden normale dnecektir.
Redresr/arj grubu, ebeke veya yedek dizel jeneratr gerilimi tekrar geldiinde gerilimin dzgnle
kavumasn temin etmek maksad ile 10 saniye bekledikten sonra tam yke geecektir.
48.5.12- nvertr
48.5.12.1- nvertr, statik ve ak zerinden (aknn tam doludan boalma durumuna kadar)
istenilen kalitede AA k gcn verebilecek kapasitede ve kesin olarak IGBT teknolojisiyle
donatlm olacaktr.
48.5.12.2- Statik durumda invertr k gerilimi, % 100 dengesiz yklenmede %3, toleranslar
iinde olacaktr:
48.5.13- Sistem zerinden bilgisayar ile iletiimi salayan software KGK ile birlikte (iverenin
istemesi durumunda) verilecektir. Bilgisayar zerinden izlenecek programdan en az ebeke ve ak
durumu gzlenebilecektir. Ayrca reticinin salad imkanlar belirtilecektir.
48.5.15.1- Statik alter ve manuel by-pass KGKin bir btnleyicisi olacaktr. Kontrol nitesi,
invertr mantk devrelerinin sinyallerini ve alarm durumlarn hisseden ve buna gre kesintisiz yk
transferini salayan otomatik transfer devrelerini ierecektir.
48.5.15.2- Statik alter, yksek bir transfer cihaz olup kesilemez yklerin dier bir g kayna
ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda harekete geen bir by-pass devre kesici
alterle paralel olarak tesis edilecektir.
48.5.15.3- By-pass devre kesici alter bakm maksad ile statik anahtar ve KGK ksmlarn
elektriksel olarak izole edecektir. By-pass alter statik alter, komut ald anda kapanacaktr.
48.5.15.4- Statik alter ve by-pass nitesi ve dier elektronik kontrol niteleri cihazn ana blokuna
entegre olacaktr.
48.5.16.1- nvertrn mantk devreleri, ar yk limitlerinin aldn, KGKdaki bir arzay veya
limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde statik ve/veya by-pass alter
kumanda alacaktr.
48.5.16.2- Kontrol paneli zerinde bulunacak bir seici anahtarla otomatik veya el ile olarak
yk transfer durumu belirlenecektir. Seici anahtar otomatik durumda ise, arza hali kalktnda yk
otomatik olarak tekrar invertr zerine aktarlacaktr.
48.5.16.3- Seici anahtar el konumda ise ve kumanda panosunda yk aktarmann mmkn olduu
belirtiliyorsa, yk el ile invertr zerine aktarlabilecektir.
48.5.16.4- Aada belirtilen artlarda bir kilitleme devresi, by-passa yk aktarlmasna mani
olacaktr:
- By-pass devresinde dk veya ar gerilim olduu zaman,
- By-pass senkron d olduu zaman,
- By-pass geriliminde invertre nazaran %10 fark olduu zaman,
48.5.17- Teklif edilecek kesintisiz g kayna, paralel/redunt sisteme gre altrlabilir ve teklif
edilecek, KGK'lar daha sonradan g arttrldnda 4 adede kadar paralel balanma zelliine sahip
olacaktr.
DOKUZUNCU BLM
KAPI GR KONTROL SSTEMLER
49.1- Kapsam
Toplu insan alan binalarda, insanlarn giri ve klarnn kontrol ve kayt altna alnmas ve
gvenlik zonlarnn belirlenmesi amacyla kurulan sistemi kapsar.
49.2.1- Tm kaplar, arza durumunda alabilir olacak, yangn durumunda yangn paneli
tarafndan kilitleri alacaktr.
49.2.2- Kartl gei sistemi ile kapal devre televizyon sistemi entegre alabilir olacak, hatal bir
kart kullanmnda, bal kamera grnts otomatik olarak spot monitrne gelecektir.
49.2.3- Tm kartlarn zerine resim ve kimlik bilgileri girilebilir olacak, bu kartlar hazrlama
(PhotoID Sistemi) ana sistemin bir paras olacaktr.
49.3- Sistem
49.4.3- Santraln kullanm ve genileme kapasitesi ve giri-k noktalar iveren tarafndan tespit
edilecektir.
49.4.4- Kart okuyucusu says sadece yazlm deitirilmesiyle genileyebilir olacak, kart okuyucu
kapasitesi iveren tarafndan tespit edilecektir.
49.4.11- Zaman programna gre otomatik kaplar kilitli veya kilitsiz duruma otomatik olarak
getirilebilecektir.
49.4.13- Kapdan kartn okutarak geen kiilerin resimleri operatr ekrannda annda grlecektir.
(iverence istenmesi halinde).
49.4.14- Acil durumlarda, bina ierisindeki personeli belirleyen otomatik rapor retebilir olacaktr.
49.5.1.1- Kartl gei kontrol panelleri (KGKP), mikro ilemci kontroll ve modler yapda, kart
kullanc bilgileri ile olay bilgileri arasnda dinamik hafza denetimi olacak ve hertrl kart okuyucu
formatn destekleyecektir.
49.5.1.2- Merkezi bilgisayar, devre dnda da olsa, paneller kendi balarna alabilecek, tekrar
devreye girdiinde, hafzadaki tm olay ve alarm bilgileri zaman formatlaryla beraber, merkez
bilgisayara gnderilecektir.
49.5.1.3- Herhangi bir enerji kesilmesinde, en az iverence belirlenen sre (saat), programlar ve
kart okuyucu bilgilerini hafzasnda tutulacaktr.
49.5.1.4- Kolay bir ekilde gncelletirilmesi iin iletim sistemi karlabilir disk de (Flash )
saklanacaktr.
49.6.1- Kartl gei panelleri, kart okuyucular ve kap tutucularnn beslemelerini salamak iin
bir besleme paneli bulunacak ve en az;
Elektrik Mhendisleri Odas
184
49.9.1- Manyetik kontak, mknats ve kontakolmak zere iki paradan oluacaktr. Mknats kap
zerinde, kontak ise kap kasasnda, karlkl gelecek ekilde monte edilecektir.
49.10.1- Kaplarn ieriden alabilmesi iin, yerine gre sva st veya sva alt kap ama butonu
kullanlacaktr.
ONUNCU BLM
SAAT SSTEMLER
50.1 Kapsam
Projesinde belirtilen mahallere hizmet verebilmek iin aada belirtilen zelliklerde ve artlarda
Merkezi Saat Sistemi temin ve tesis edilecektir.
50.2 Sistem
Ana merkezi saat nitesi, tali saat niteleri, montaj elemanlar ve kablo tesisatndan oluacaktr.
retici firma; tesis ettii saat sistemlerine ait referans listesini teklifi ile birlikte verecektir. (Tesis
ettii sistemlerin marka, model ve kapasiteleri ile tesis edildii yerler belirtilecektir. )
Tm Merkezi Saat nitesi tamamen elektronik ve senkronize alan 2 adet quartz ana saat nitesi
ve hat modllerinden oluacaktr. Merkezi saat nitesinin, uluslararas belli merkezlerden yaynlanan
radyo dalgalarn alarak alabilmesi salanacaktr. Herhangi bir arza durumunda master (I.ana) saatten
slave (II. yedek) saate otomatik gei salanacaktr. (GPS tercih nedeni olacaktr.)
Sistem, ana saat nitesinden gnderilen sinyaller ile senkron alabilecek yapya sahip olacaktr.
Sistem, yaz ve k dnemi ileri-geri saat ayarlamasn merkezden yapabilecek nitelie, Ana Saat
nitesi; hem Analog hem de dijital saat nitelerine sinyal gnderme zelliine sahip olacaktr.
b) k gerilimi : 24 V DA/220 V AA
Sistemde, kadranl akrep-yelkovan gstergeli Analog tali ve dnya saat niteleri ile LCD/LED
gsterge modll dijital Saat niteleri kullanlacaktr.
Sistemde; dakika sinyali impuls ile alan tali saat niteleri tek veya ift yzl, kare veya
yuvarlak tiplerde olacaktr. Tali saat nitelerinin d aplan iverenin isteine ve projesinde belirtilen
llerde olacaktr.
Analog tali saat nitelerinin d erevesi eloksall alminyum olacak, nitenin ii beyaz kadran
zerine siyah dakika ve saat taksimat le akrep-yelkovan niteleri bulunacaktr. Her saat nitesi
zerinde koruma amacyla standartlara uygun plastik veya cam kaplama bulunacaktr.
Dakika sinyal impuls ile alan, zerinde SAAT+DAKKA+TARH bilgilerini tayan LCD veya
LED modll digital tek yzl veya ift yzl tali saat niteleri tesis edilecektir.
50.5 Kablolar
50.6 Montaj
Yklenici, malzemelerin nakliyesi, montaj , test ve ayarlarnn yaplmas iin gerekli btn alet ve
cihazlar iin yapm esnasnda antiye mahallinde bulunduracaktr.
50.7 Dokmantasyon
Firma, sisteme ait iletme, bakm ve onarm kitaplarndan Trke yazl 2 takm verecektir. Trke
dokmanlar arza arama talimatlarn da kapsayacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
Elektrik Mhendisleri Odas
188
TASLAK
21 NSAN 2005
Elektrik Mhendisleri Odas
Elektrik Mhendisleri Odas
189
BLM 1
54) Elektrik arpmas : nsanlarn veya dier canllarn vcudundan elektrik akm
gemesi sonucunda oluan patofizyolojik etkidir.
55) Elektrik donanm : Makine, transformatr, cihazlar, lme aletleri, koruma
dzeni, hat sistemi malzemeleri, aydnlatma armatrleri ve gereleri aksesuarlar
gibi elektrik enerjisinin retimi, dntrlmesi, tanmas, datlmas veya
tketimi amac ile kullanlan btn birimlerdir.
56) Elektrik iletme aralar : Tm olarak ya da ayr blmler halinde elektrik
enerjisinin retimini, iletilmesini, datlmasn ve kullanlmasn salayan
aralardr.
57) Elektrik tesisat : Belirli bir zel istei veya istekleri gerekletirmek iin
kullanlan ve birbirleriyle uyumlu almak zere dzenlenmi elektrik donanm
topluluudur.
58) Elektrikli tbb donanmlar :
Tbb gzetim altndaki hastay izleyen veya tehis, tedavi etmek amal ve zel bir
elektrik beslemesine birden fazla balants olmayan ve:
- Hasta ile fiziksel veya elektriksel olarak temas eden ve/veya
- Hastaya enerji veren ya da hastadan enerji alan ve/veya
- Hastaya veya hastadan bir enerji transferini alglayan,
elektrikli donanmlar.
Elektrik Mhendisleri Odas
194
Not : Elektrikli donanm, donanmn normal kullanmn salamak zere;
imalat tarafndan tanmlanan aksesuarlar da ierir.
59) Elektriksel olarak bamsz topraklama elektrotlar : Birbirlerine gre, birinden
geen en byk akm, brlerinin potansiyelini nemli lde etkilemeyecek bir
uzakla yerletirilen topraklama elektrotlardr.
60) Enerji odas : ok sayda bamsz blm bulunan binalarda sayalarn toplu
halde bulunaca ve sayalar tayan tablonun yerletirilecei letmenin
kontroluna ak odadr.
61) Engel : stem d dorudan dokunmay nleyen, ancak bilinli bir ekilde oluan
dorudan dokunmay nlemeyen blmdr.
62) Elence mahalli : Halkn elenmesi iin hazrlanan adr, ardak, sergilik, tezgah.
63) Elektrik Tesisats: Madde 5e baknz.
64) Eriilebilen bina boluu :Yapnn veya bir binann blmleri iindeki sadece
belirli noktalardan eriilebilir boluktur. rnein; blme duvar iindeki boluklar,
ykseltilmi demeler, asma tavanlar, at boluklar, kap kasalar, baz tip
pencere ereveleri vb.
65) Eriilemeyen bina boluu : Bir binann yaps veya bina blmleri ierisinde
eriilmeye uygun olmayan boluklardr.
66) Epotansiyel blge : erisindeki aktaki iletken blmler ve yabanc iletken
blmler, yaklak ayn potansiyelde dengelenmi bir blgedir. Bu sayede, hata
durumlarnda, ayn zamanda ulalabilen aktaki ve yabanc iletken blmler
arasndaki potansiyel fark, elektrik arpmasna sebep olmaz.
67) Faz iletkeni (L1, L2, L3) : Ntr iletkeni (N), koruma iletkeni (PE) veya PEN
iletkeni dnda, elektrik enerjisinin tanmas iin kullanlan bir a.a. sistemi
iletkenidir.
68) Fi : Bklgen bir kabloya balanmas ngrlen kontak ubuklar bulunan ve priz
veya konnektre balanabilen bir aygttr.
69) Fonksiyonel anahtarlama : Normal alma amalar ile bir tesisatn tamamn
veya bir blmn devreye almak veya devreden karmak veya besleme
kaynan deitirmek iin yaplan bir ilemdir.
70) Fonksiyonel ok dk gerilim (FELV) : SELV veya PELV artlarn salamak
iin gerekli olan koruma nlemlerinin tamamnn uygulanmad, ok dk
gerilim sistemidir.
71) Fuar : Bina, oda, geici bir yap gibi uygun bir yerde mallarn gsterilmesi ve/veya
satlmas iin yaplan dzenlemedir.
72) Gaz tesisat borusu : Doal gaz Bina giri kutusu ile gazla alan cihazlarn giri
noktasna kadar olan, btn balant elemanlar ve valfleri ieren gaz tesisat
borusudur.
73) Geici besleme tablosu : Bir elektrik donanmndan gvenli bir ekilde geici
olarak elektrik almak amacyla kullanlan cihazlar ieren bir tablodur.
74) Geici yap elektrik tesisat : Geici yap ile birlikte sklp taklabilir elektrik
tesisatdr.
75) Geici yap : Hareketli tanabilir paralar olan, bina iinde veya dnda bulunan
sklp taklabilir yapdr.
76) Gere : Bir aydnlatma armatr veya bamsz bir motor dnda, elektrik enerjisi
kullanan cihazlarn bir parasdr. (Donanm blmdr.)
77) Gerilim bantlar :
i) Bant I
- Gerilimin deeri ile belirlenen artlar altnda elektrik arpmalarna kar
koruma salanan tesisatlar,
- Gerilimin iletme nedenleri ile snrlandrld tesisatlar (rnein, iletiim,
sinyalizasyon, zil, kontrol ve alarm tesisatlar).
- ok dk gerilim (ELV) normalde, bant I ierisindedir.
ii) Bant II
Elektrik Mhendisleri Odas
195
- Evde kullanlan ve en ok da ticari ve endstriyel kullanmlar iin
salanan gerilimleri ierir. Alak gerilim normalde, bant II ierisindedir.
- Bant II gerilimleri, 1000 V a.a. etkin deerini veya 1500 V d.a deerlerini
aamaz.
78) Gerilimli blm : Normal kullanmda enerjilenmesi amalanan, ntr iletkeni dahil
ancak PEN iletkeni hari, bir iletken veya iletken blmdr.
79) Gvde : letme aralarnn her an dokunulabilen, aktif olmayan iletken
blmleridir. Bu blmler bir hata durumunda gerilim altna girebilirler.
78) Grup 0 : Hasta ile temasta olan uygulama paralarnn kullanlmasnn
amalanmad tbb yer.
79) Grup 1 : Hasta ile temasta olan uygulama paralarnn,
- Dtan (haricen),
- Grup 2 alanlarn dnda, vcudun herhangi bir blmne sokulmak suretiyle,
kullanlmasnn amaland tbb yer.
80) Grup 2 : Kalple ilgili ilemler gibi, ameliyathaneler ve hayati nem tayan
tedaviler gibi uygulamalarda kullanlan elektrik beslemesinin kesintisinin yaam
tehlikesi dourabilecei, hasta ile temasta bulunan donanmlarn kullanlmasnn
amaland tbb yer.
Not : Kalple ilgili ilem; elektriksel bir iletkenin hastann kalbinin iine
yerletirildii ya da hastann vcudunun dnda eriilebilen iletkenler gibi, kalp ile
temasta olan bir ilemdir. Bu amala, elektriksel iletken, kardiak pacing elektrodu
veya interkardiak ECG elektrotlar, veya iletken bir sv ile dolu yaltkan tpler gibi
yaltkan teller ierir.
81) Gvenlik sistemi : Bir tehlike halinde gerekli koruma ve/veya ilgili mahallin
boaltlmasn salamak zere uyar yapan, elektrik sistemidir.
82) Hareketi snrlayc iletken alan (Dar iletken alan) : Metal veya iletkenle evrili
blmlerden oluan, ierisinde bir kiinin vcudunun baz ksmlar ile
dokunabilecei iletken blmler bulunan ve bu dokunmay nlemenin snrl
olduu alandr.
83) Hasta : Tbb ya da di sal aratrmas yaplan veya tedavi uygulanan canldr.
(insan veya hayvan)
Not : Kozmetik amalar iin tedavi olan kii, bu standart kapsamnda bulunan
yerlerde hasta olarak kabul edilir.
84) Hasta evresi : Sistemin herhangi bir blm ile hasta arasnda veya hasta ve
sistemin herhangi bir blmne dokunan dier kiiler arasnda herhangi bir
blmde oluabilecek bilerek veya bilmeyerek temasn olduu yer. (Ek- G ekil
9da gsterilmitir.)
Not : Hastann konumu nceden belirlenmise; bu madde uygulanr,
belirlenmemise; her trl olabilecek hasta konumu gz nne alnmaldr.
85) Hat sistemi : letken, kablo, busbar veya baralar ile bunlarn korunmasn salayan
blmler ve gerektiinde, iletken mahfazalarndan oluan bir sistemdir.
86) Hata : Normal olmayan veya istenmeyen bir yol olumas sonucunda akm akan bir
devre durumudur. Bir yaltm hatas veya yaltmn kprlenmesi sonucu oluur.
Genel olarak hata durumunda, gerilim altndaki iletkenler arasnda veya gerilim
altndaki iletkenler ile aktaki veya yabanc iletken blmler arasnda empedansn
ihmal edilecek kadar ok kk olaca gz nnde bulundurulmaldr.
87) Hata akm evrimi : Hatann balad noktadan itibaren aadakilerden oluur:
- Devrenin koruma iletkeni,
- Tketicinin topraklama balant ucu,
- TN sistemler iin, metalik dn yolu,
- TT ve IT sistemler iin, toprak dn yolu,
- evrim zerinde varsa transformatrn toprakl ntr noktas,
- Transformatr sargs,
- Transformatrden hata noktasna kadar faz iletkeni.
Elektrik Mhendisleri Odas
196
88) letkenin akm tama kapasitesi : Belirli artlarda bir iletkenden,
srekli scakl belirtilen deeri amadan geebilecek en byk akmdr.
89) Kablo birletiricisi : Uzatma iin iki Bklgen kablonun birletirilmesinde veya
ayrlmasnda kullanlan, bir konnektr ile bir fi ieren aratr.
90) Kablo bacas : Dey ynde topluca giden ok sayda kablonun denmesi iin
braklm bina boluudur. Kablo bacas iine kablo merdiveni yerletirilir.
91) Kablo galerisi : nsanlarn btn uzunluunca serbeste gemesine izin veren,
kablolarn ekleri ve/veya dier elemanlar iin tayc yaplar bulunan bir
koridordur.
92) Kablo kanal : Toprak veya zemin zerinde veya iinde, ak, havalandrlm veya
kapal ekilde yaplm boyutlar kiilerin girmesine izin vermeyen ancak hat
tesisatnn yaplmas srasnda veya yaplmasndan sonra uzunluu boyunca
borularn ve/veya kablolarn geirilmesine izin veren yapdr. Bir kablo kanal, bina
yapsnn bir blmnden de oluabilir .
93) Kablo konsolu : Aralkl olarak yerletirilen, sadece bir ucundan tespit edilen,
kablolarn zerinde durduu yatay kablo taycsdr.
94) Kablo merdiveni : Boyuna ana tama elemanlarna sabit olarak tespit edilmi
enine tayc elemanlar bulunan bir kablo taycsdr.
95) Kablo tepsisi (tavas) : Srekli bir taban ve ykseltilmi kenarlar bulunan
kapaksz kablo taycsdr. Kablo tepsisi delikli, deliksiz veya tel zgara olabilir.
96) Kaak akm : letme aralarnn gerilim altndaki blmlerinin yaltmlar iinden
veya zerinden, normal artlarda topraa akan akmdr.
97) Kapakl kablo kanal : Kablolar tamamen evrelemek ve dier elektrik
donanmlarn tamak zere ngrlen, bir taban ve kartlabilir bir kapa
bulunan kapal mahfazadr.
98) Kapal kablo kanal : Yer altna veya bir yap ierisine yerletirilecek biimde ve
bir veya daha fazla kablo alacak ekilde tasarlanm, kapaksz iine girilemeyen
kapal kablo yoludur.
99) Kapal kablo yolu : Boru veya kapakl kablo kanal dnda, kablolarn korunmas
iin tasarlanan metal veya yaltkan malzemeden yaplm mahfazadr.
100) Karavan : Gezilerde kullanlan ierisinde yatmaya uygun, karayolu aralarnn
kullanm ve yaps ile ilgili artlar karlayacak ekilde tasarlanm, bir ekici ile
ekilen aratr (ayrca Motor karavan tanmna baknz).
101) Karavan konaklama yeri : Yatya uygun tek bir aracn veya hareketli evin, toprak
zerinde yerletirilebilecei iaretlenmi bir alandr.
102) Karavan konaklama yeri elektrik besleme donanm : Yatya uygun bir aratan,
sabit d g besleme noktasna balant kurmay veya balant ayrmay salayan
ve kablolardan oluan bir donanmdr.
103) Karavan park : ki veya daha fazla karavann konaklayabildii yerlerdir.
104) Ksa devre akm : Normal iletme artlarnda potansiyelleri farkl olan gerilim
altndaki iletkenler arasnda ihmal edilebilir empedansl bir hata sonucu meydana
gelen akmdr.
105) Konnektr : Dii kontaklar olan ve beslemeden uzakta, birletirmesi dnlen
Bklgen bir kablonun sonunda yer alan bir kablo birletiricisinin parasdr.
106) Korkuluk : Btn normal erime dorultularnda dorudan dokunmaya kar
korumay salayan blmdr.
107) Koruma iletkeni akm : Normal alma koullar altnda bir koruma iletkeninden
akan elektrik akmdr.
108) Koruma iletkeni : Elektrik arpmasna kar belli koruma nlemlerinde ngrlen
ve aadaki blmlerden herhangi birine elektriksel olarak balanmas amalanan
iletkendir.
- Aktaki iletken blmler,
- Yabanc iletken blmler,
- Ana topraklama baras, balant ucu ve klemensi,
Elektrik Mhendisleri Odas
197
- Topraklama elektrotlar,
- Besleme kaynann topraklanm noktas veya yapay ntr noktas.
109) Kroeler : Bir kablo veya bir boruyu mekanik olarak tutan ve aralkl olarak
yerletirilen tayclardr.
110) Linye hatt : (Baknz: Son devre)
111) Mahfaza : Donanmn belli d etkilere ve btn ynlerde dorudan dokunmaya
kar korunmasn salayan blmdr.
112) Mekanik bakm : Cihazlarn, tesisatn ve makinelerin elektriksel olmayan
paralarnn ve lambalarn deitirilmesi, yenilenmesi veya temizlenmesidir.
113) Mobilya : Evlerde, ticaret ve endstride kullanlan, hareketli veya hareket
edemeyen eyadr. rnein masa, iskemle, alma tezgah, dolap ve yataklar.
114) Motor karavan : Karayolu aralarnn yaps ve kullanm ile ilgili artlar
karlayacak ekilde tasarlanm, gezi iin kullanlan, kendi imkanlaryla
yrtlebilen barnmaya uygun aralardr. Sabit veya demonte ekilde kullanlabilir
(ayrca karavann tanmna baknz).
115) Nokta (bir hat sistemi ierisinde devre sonu) : Elektrik kullanan cihazlarn
balants iin tasarlanm, sabit hat sisteminin sonudur.
116) Ntr iletkeni : Bir sistemin ntr noktasna balanm olan ve elektrik enerjisinin
tanmasna katkda bulunabilen bir iletkendir. Bu ynetmelikte aksi
belirtilmedike, bu terim IT veya d.a. sistemlerindeki orta iletkeni de ifade eder.
117) Ortam scakl : Donanmn kullanlaca yerdeki havann veya dier bir ortamn
scakldr.
118) PEN iletkeni : Koruma iletkeni ve ntr iletkeninin grevlerini birletiren
topraklanm iletkendir.
119) Potansiyel dengeleme iletkeni : Donanmn aktaki iletken blmlerini ana
topraklama barasna veya balant ucuna balayan bir koruma iletkenidir.
120) Priz : Sabit bir devreye balanabilmek iin, dardan taklacak bir fie dii
kontaklar salayacak ekilde tasarlanm bir cihazdr. Aydnlatma armatrleri iin
ray sistemi, bir priz sistemi olarak kabul edilmez.
121) Sabit donanm : Bir mesnet zerine tutturulmu veya tama kolu bulunmayan ve
arl 18 kg aan donanmdr.
122) Sauna scak blm : erisindeki hava servisteyken stlan, bal nem oran
sadece su stcnn zerine dkldnde ksa bir sre iin ykselen, normalde
dk oranda olan, bir oda veya yerleimdir.
123) Sergi mahalli (sergilik) : Gsterme, pazarlama ve elence vb. iin kullanlan alan
veya geici yapdr.
Elektrik Mhendisleri Odas
198
1,2,3,4, = letkenler
1 = Koruma iletkeni
2 = Ana potansiyel dengeleme iletkeni
3 = Topraklama iletkeni
4 = Tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni (gereken
yerlerde)
B = Ana topraklama baras, balant ucu veya klemensi
M = Aktaki iletken blm
C = Yabanc iletken blm
P = Ana metalik su borusu (yabanc iletken blm)
T = Topraklama elektrotu (TT ve IT sistemler)
E = Dier topraklama (TN sistemler)
ekil 2. Topraklama ve koruma terimlerinin ematik gsterimi.
124) Snf I donanm : Elektrik arpmalarna kar sadece temel yaltm ile
yetinilmeyerek, tesisatn sabit ekilen hatt ierisindeki bir koruma iletkenine,
aktaki iletken blmlerin balantsn da ieren bir donanmdr.
125) Snf II donanm : Elektrik arpmalarna kar sadece temel yaltm ile
yetinilmeyerek, ilave yaltm nlemleri alnm ancak ierisindeki donanmn
aktaki metal blmlerle bir koruma iletkeni ile balant zorunluluu olmayan ve
tesisatn sabit ekilen hatt zerinde gvenlik nlemleri alnmam olan
donanmlardr.
126) Snf III donanm : SELVe gre elektrik arpmalarna kar koruma salanan ve
SELVde belirtilenden daha yksek gerilim deerleri olumayan donanmlardr.
127) Sradan kii : Elektrik konusunda bilgisi olmayan kiidir.
128) Sralamal Anahtar : Tm kutuplarnn kontaklarn ayn anda veya belirli bir
Elektrik Mhendisleri Odas
199
srada kapayacak veya aacak ekilde dzenlenmi bir anahtardr.
129) Sralamal devre-kesici : Kontaklarnn alma sras birbirine belirli bir dzende
balanm tm kutuplar ayn anda veya belirli bir srada kesecek ekilde
dzenlenmi bir devre kesicidir.
130) Sigorta buonu : Sigorta cihaznn, iinden geen akmn deeri yeterli bir sre
iin verilen deeri atnda eriyen bir eleman bulunduran ksmdr. Genelde ierisi
ark sndrc bir ortam ve buon balant ularna irtibatlandrlm bir veya
paralel bal birka erime elemanndan oluan bir cihazdr.
131) Sigorta tayc (Sigorta altl, gvdesi, kapak) : Bir sigortann buonunu
tamak iin tasarlanm ksmdr.
132) Sigorta : zel tasarmna ve dzenlenmi paralarna gre, sigorta taycs ve
sigorta buonundan oluan cihazdr.
133) Sistem : Bir elektrik datm sistemi, elektrik besleme kayna ve tesisattan oluur.
Bu ynetmelikte besleme kaynann ve tesisattaki cihazlarn aktaki iletken
blmlerin toprak ile ilikisi aadaki ekilde tanmlanmaktadr:
ENERJ KAYNAI
L1
L2
L3
PEN
BRLETRLM
KORUMA VE NTR
LETKEN
TKETC
TESSATLARI
TESSAT
NDEK
DONANIM
- TN-C sistem : Tesisat boyunca, ntr ve koruma fonksiyonlar, tek bir iletkene
balanm olan sistemdir, (ekil 3e baknz).
Sistem boyunca ntr ve koruyucu fonksiyonlar, tek bir iletkenle salanmtr.
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri PEN iletkenine balanmtr.
TN-C dzenlemesinde, e merkezli (konsantrik) topraklanm iletkenin
kullanlmas durumunda, ilgili kurum veya kurululardan zel izin alnmaldr.
- TN-S sistem : Tesisat boyunca, ayr ntr ve koruma iletkenlerine sahip olan
sistemdir, (ekil 4ye baknz).
Elektrik Mhendisleri Odas
200
ENERJ KAYNAI
L1
L2
L3
PE
KORUMA
LETKEN
TKETC
TESSATLARI
TESSAT
NDEK
DONANIM
Sistem boyunca, ayr ntr ve koruma iletkenleri mevcuttur. Ntr (N) iletkeni
yaltlm olarak ekilir.
Koruma iletkeni (PE), tesisat besleme kablosunun metal klf kullanlarak veya ayr
bir iletken ile salanr.
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri, tesisatn ana topraklama baras (ucu,
klemensi) vastas ile bu koruma iletkenine balanmtr.
- TN-C-S sistem : Tesisatn bir blm iinde, ntr ve koruma fonksiyonlar tek
bir iletkene balanm olan sistemdir, (ekil 5e baknz).
ENERJ KAYNAI
L1
L2
L3
PEN
TKETC BRLETRLM
KORUMA VE
TESSATLARI
NTR
LETKEN
N PE N PE
TESSAT
NDEK
DONANIM
ENERJ KAYNAI
L1
L2
L3
TKETC
TESSATLARI
TESSAT TESSAT
TOPRAK TOPRAK
ELEKTRODU ELEKTRODU
TESSAT
NDEK
DONANIM
SSTEM TOPRAKLAMA NOKTASI
LETME TOPRAKLAMASI AIKTAK LETKEN BLMLER AIKTAK LETKEN BLMLER
GVDE GVDE
ekil 6. TT sistem.
ENERJ KAYNAI
L1
L2
L3
TOPRAKLAMA
TKETC
EMPEDANSI
TESSATLARI
TESSAT TESSAT
TOPRAK TOPRAK
ELEKTRODU ELEKTRODU
TESSAT
NDEK
DONANIM
SSTEM TOPRAKLAMA NOKTASI
LETME TOPRAKLAMASI AIKTAK LETKEN BLMLER AIKTAK LETKEN BLMLER
GVDE GVDE
ekil 7. IT sistem.
134) Son devre : Elektrik enerjisi tketen cihazlar veya prizleri enerji kaynana
balayan hatlardr. (Linye ve sortiler de son devre tanmna girerler.)
- Linye Hatt : Datm tablosundan son aydnlatma aygt (armatr) ya da
prizin baland kutuya (buat) kadar olan hatlardr.
135) Sorti Hatt : Linye hatt ile aydnlatma aygt ya da priz arasndaki balant hattdr.
YAPI
BALANTI
KUTUSU
M
TKETM ARALARI
EBEKE
4b-
Yukardaki maddede bulunmayan tanmlar iin ilgili ynetmeliklerin ve standartlarn
tanmlar geerlidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
205
BLM 2
Madde 5- Ksaltmalar
Bu Ynetmelikte geen;
Bakanlk:Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanln,
Kurulu / letme: Trkiye Elektrik Datm A.. Genel Mdrln, Bal Ortaklk,
Messese Mdrlklerini ve Koordinatrlkler ile 3096 ve 4628 sayl Kanunlara gre
kurulmu veya kurulacak olan datm irketleri veya perakende sat irketlerini,
Elektrik Tesisats veya Tesisat: Elektrik i tesis yapm iini stlenen ve ilgili
idarelere kar yrrlkteki kanunlara, ynetmeliklere, imar planna, ruhsat ve eki
projelerine, Trk Standardlarna, teknik artnamelere, i gvenlii ile ilgili tze, ilgili
dier tm mevzuat hkmlerine, fen, sanat ve salk kurallarna uygun olarak
tamamlanmasndan, tesisatn salamlndan, niteliklerinden, usulsz ve teknie aykr
yaplmasndan doacak zararlardan sorumlu olan elektrik yksek mhendisi, elektrik
veya elektrik-elektronik mhendisi ya da elektrikle ilgili fen adamlarn,
Proje Mellifi: lgili kanunlar ve ynetmeliklere gre elektrik i tesis projesini
yrrlkte bulunan Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmeliine uygun olarak
hazrlama yetkisine sahip gerek kiiyi,
Denetim Kuruluu :
- Tesis sahibi tarafndan tercih edilen ve 4708 sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun
kapsamndaki yaplar denetlemekle grevli olan yap denetim kurulularn,
- Bu Kanun kapsamnda bulunan iller iinde ancak kapsam dndaki yaplar ile
yasada belirlenen pilot iller dnda kalan yaplarda teknik uygulama sorumluluu
(Fenni mesuliyeti) stlenen ve Elektrik Mhendisleri Odasndan Elektrik Serbest
Mavir Mhendis belgesi alm olan Elektrik Mhendisi veya Elektrik-Elektronik
Mhendisini,
ifade eder.
Ancak tesisi yapm iini stlenen kii ile tesisat denetleyen denetim kuruluu ayn kii
olamaz.
Madde 18 - Enerji Odas, Kablo Bacas(Kablo aft), Datm Tablolar, A.G. Saya ve
Saya Altlklar, Kompanzasyon Tesisleri
18a
Saya, yap balant kutusu (kofre) ve besleme hatt koruma elemanlar,binalarn zemin
katnda veya birinci bodrum katnda, ortak mahallere konulacaktr. Baheli binalarda,
iftlik evlerinde; bahe giri kaps veya bina sahanlnda korunakl olacak ekilde
yerletirilecektir.
Ortak giri mahalli uygun olmayan binalarda (bamsz blm says sekizi geen
konutlar, i merkezleri, ar, hastahane, okul vb.) enerji odas ve kablo bacas tesis
edilecektir.
Saya, kofre ve enerji odasnn yeri, letmenin onay alnmak kaydyla deitirilebilir.
Elektrik i tesislerinde kullanlacak sayalar yrrlkte bulunan mevzuat hkmlerine
uygun olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
209
18b-
Enerji odas ve kablo bacas (kablo aft) Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama
Ynetmelii hkmleri dorultusunda tesis edilecektir.
Sac tablolar iin n yz alan 0,30 m2 ye kadar (0,30 m2 dahil) en az 1 mm, 1,5 m2 ye
kadar (1,5 m2 dahil) en az 1,5 mm, 1,5 m2 den byk olanlar iin en az 2 mm kalnlkta
dzgn yzeyli DKP sa kullanlacaktr.
18c-
Sayalarn hangi durumlarda enerji odas iine koyulaca Elektrik Tesisleri Proje
Hazrlama Ynetmeliinin 10c-11 inci maddesi hkmleri dorultusunda enerji veren
yetkili letme tarafndan belirlenir.
18d-
Bu Ynetmelik kapsamnda bulunan elektrik i tesislerine ait kompanzasyon tesisleri,
Elektrik Projelerinin Hazrlanmas ve Elektrik Tesislerinin Gerekletirilmesi Srecinde
G Faktrnn yiletirilmesi le lgili Tebli hkmleri dorultusunda tesis edilecek,
ancak bu Ynetmelik hkmleri dorultusunda denetlenerek veya muayene edilerek
uygun bulunmas halinde tesis enerjilenecektir.
18e-
Reaktif tarife uygulanmayan mterilerin elektrik i tesislerinde kullanlacak dearj
(boalmal) lambalar ile ezamanl gc 9 kW geen yeni yaplardaki ortak kullanm
amal kazan dairesi, klima ve hidrofor tesislerinde kullanlan motorlarda g faktrnn,
ilgili mevzuatta ngrlen deerine karlmas iin, en azndan ykle birlikte devreye
girip kan kondansatr veya benzeri tesis edilecektir.
29c - Gvenlik sistemleri iin acil durum besleme kayna veya kaynaklar
Gvenlik sistemleri iin belirlenecek bir besleme kayna:
(i) Beslemenin karakteristikleri,
(ii) Gvenlik kayna ile beslenecek devreler,
hakkndaki bilgilere gre seilecektir.
BLM 4
Madde 31 - Montaj
31a- Montaj iyi iilikle yaplacak ve uygun malzemeler kullanlacaktr.
31b- Madde 30a uygunluu belirlenen elektrik donanmnn karakteristikleri montaj
srasnda zayflatlmayacaktr.
31c- letkenler, Madde 66 ve 67 ye uygun olacak ekilde tanmlanacaktr.
31d- Her bir elektriksel ek ve balant, tesisatn iletkenliine, yaltmna, mekanik dayankllk
ve korumasna uygun olacaktr.
31e- Elektrik donanm, tasarmland scaklk almayacak ekilde tesis edilecektir.
31f- Yksek scaklklara veya elektrik arklarna neden olabilecek elektrik donanm
alevlenebilir malzemenin tutuma riskini en aza indirebilecek ekilde yerletirilecek ve
korunacaktr.
Elektrik donanmnn, insan veya dier canllarn yaralanmalarna sebep olabilecek
scakla sahip bulunan aktaki bir parasna dokunma ile oluabilecek bir kazay
engelleyecek yerleim veya koruma salanacaktr.
218
BLM 5
219
220
221
BLM 6
Gvenlik nlemleri
Madde 41-
41a- Genel
Her tesisat btn olarak veya ksmen, bu blmdeki koruma nlemleri ve bunlarn
uygulamalar ile uyumlu olacaktr.
Listelenmi koruma nlemlerinin sras, koruma nlemlerinin nem sras ile ilgili deildir.
41b- Elektrik arpma tehlikesi yksek olan yer ve tesisatlar iin koruma nlemleri:
Vcut direncinin azl sebebi ile veya kii yksek potansiyelde iken toprak potansiyeline
dokunmak suretiyle, elektrik arpma tehlikesinin ykseldii herhangi bir tesisat veya tesisat
ksmlarna; Blm 16nn ilgili koullar ve ynetmeliin dier ksmlarnda bulunan
koullar da uygulanacaktr.
41c-
Her tesisatta veya tesisatn eitli paralarnda:
- Elektrik arpmasna,
- Isl etkilere,
- Ar akma,
- Ar gerilime,
- Dk gerilime,
- Elektrik tesisatndan veya elektrikli cihaz ve makinalardan kaynaklanacak tehlikelere,
kar bu ynetmelikte ngrlen koruma nlemleri alnacaktr.
41d-
Ayn tesisat ya da tesisat blmnde alnan eitli koruyucu tedbirler arasnda zararl etkiler
meydana gelmeyecek ekilde nlemler alnacaktr.
41e-
Aksi belirtilmedike burada verilen nlemler, normal kuru ortam artlarnda (bir insann
allagelmi normal vcut direncine sahip olduu ve toprak potansiyeliyle dorudan
temasnn olmadnn kabul edildii artlar) uygulanr. zel alanlar iin ynetmeliin bu
alanlar iin ayrca ngrd nlemler de uygulanr.
222
(ii) Besleme (Enerji) kayna Madde 42-b-2de belirtilen emniyetli kaynaklardan biri
olacaktr.
(iii) Madde 42-b-3 ile Madde 42-b-11 arasndaki tm maddelerinin artlar
gerekletirilmesi zorunludur.
223
8- Eer bir ok dk gerilim sisteminin aktaki iletken blm baka bir sistemin aktaki
iletken blmne tesadfen ya da kastl olarak dokunabilecek ise sistem SELV olarak kabul
edilmeyecektir ve Madde 42-cye gre dier koruyucu nlemler uygulanacaktr.
9- Bir SELV sisteminin anma gerilimi 25 V a.a. ya da dalgacksz 60 V d.a. deerlerini aarsa,
dorudan dokunmaya kar aada belirtilen koruma yntemlerinden bir ya da bir ka
uygulanacaktr.
(i) IP2X ya da IPXXB koruma seviyesini salayan bir korkuluk ya da mahfaza,
(Madde 43-c ),
(ii) 60 s iin 500 V a.a. tip deneyi gerilimine dayanacak yaltm (Madde 43-b).
Eer anma gerilimi 25 V a.a. ya da 60 V d.a. deerlerini amyorsa (i) ve (ii) maddelerinde
tanmlanan koruma yntemlerine gerek yoktur.
Not: Bu maddede kullanlan dalgacksz terimi; sinus biimindeki gerilim iin dalgack
deeri % 10 etkin deeri amayan; 120 V dalgacksz d.a. anma geriliminde 140 V
maksimum tepe deerini amayan; 60 V dalgacksz d.a. anma geriliminde 70 V maksimum
tepe deerini amayan gerilim anlamndadr.
10- Bir SELV sistemindeki prizler dier sistemlerde kullanlan prizlerle boyut olarak benzer
olmayacak ve koruyucu iletken kontana sahip olmayacaktr. Baka sistemlerin fileri bu
prizlere uymayacak, SELV sistemi fileri de baka sistem prizlerine taklamayacaktr.
11- Koruyucu iletken konta olan aydnlatma armatr montaj elemanlar, SELV sistemi iine
tesis edilmeyecektir.
224
225
aklktan daha byk aklklarn haricinde, en azndan IP2X veya IPXXB koruma
seviyesini salayacak mahfazalar iinde veya korkuluklarn arkasnda olmaldr. Bunun iin
aadaki kurallar uygulanacaktr.
(i) nsanlarn veya canllarn istemeden gerilim altndaki blmlere dokunmasn
nleyecek uygun nlemler.
(ii) Bir insann gerilim altnda bulunan blme herhangi bir boluktan dokunabilmesinin
nlenmesi ve bu blme kesinlikle dokunulmamas gerektiinin farknda olmas
kolayca salanacaktr. (Madde 43-c-3ye baknz.)
3- Bir korkuluk veya mahfazada IP2X veya IPXXB artlarndan daha byk bir akla izin
veren Madde 43-c-2 dnda bir durum ve bu parann alma artlar sebebiyle Madde 43-
c-2nin genel hatlaryla uyumluluunun salanamaz olduu durumda; TS ile uyumlu
donanm veya aksesuarn sadece bir parasna uygulanacaktr; rnein TS EN 61184 veya
dier uygun bir standartla uyumlu bir lamba duyu gibi. Her ne kadar bu ayrcalkl durum
uygulansa da bu aklk, parann uygun almas ve deitirilmesi iin gerekli artla
uyumlu olacak lde kk olmaldr.
4- Korkuluk ya da mahfazann kolayca eriilebilen st yzeyleri en azndan IP4X koruma
seviyesine sahip olacaktr.
5- Her korkuluk ve mahfaza bulunduu yerde emniyetli bir ekilde balanacak ve bilinen
normal iletme koullarnda gerekli korumay ve gerilimli blmlerden uygun uzaklkta
bulunmasn salayacak kararlla ve dayanklla sahip olacaktr.
6- Korkuluun kaldrlmas veya mahfazann almas veya mahfazann bir parasnn
kaldrlmas gerektiinde aadaki gereksinimlerin bir ya da daha fazlasnn
gerekletirilmesi yeterli olacaktr.
(i) Mahfaza ve korkuluun kaldrlmas veya almas sadece bir anahtar veya alet ile
mmkn olacaktr.
(ii) Korkuluk ya da mahfazann kaldrlmas veya almas bunlar tarafndan korunan
besleme kaynann kesilmesi ile mmkn olacaktr. Beslemenin tekrar balanmas,
sadece korkuluk veya mahfazann yerine konmas veya kapatlmasndan sonra
mmkn olacaktr.
(iii) Gerilim altnda bulunan blme dokunmay nlemek iin bir ara korkuluk
kullanlmas durumunda, byle bir korkuluk en azndan IP2X veya IPXXB koruma
seviyesini salayacak ve bir anahtar veya alet yardmyla kaldrlacaktr.
Bu madde
- Tavan rozansna,
- Kordon ekmeli anahtara,
- TS EN 61184e uygun bayonet duya,
- TS EN 60238e uygun Edison duya,
uygulanmayacaktr.
226
227
(ii) Snf II donanm veya edeer yaltm ile koruma (Madde 44-c ),
(iii) letken olmayan blgeler ile koruma (Madde 44-d),
(iv) Toprak balants olmayan potansiyel dengeleme ile koruma (Madde 44-e),
(v) Elektriksel ayrma ile koruma (Madde 44-f).
228
TN sistem
8- Tesisatn aktaki her iletken blm koruma iletkeni yardmyla tesisatn ana topraklama
balant ucuna balanacaktr ve bu balant ucu Madde 83-a-2, Madde83-a-5e gre besleme
kaynann toprakl noktasna uygun bir ekilde irtibatlandrlacaktr.
9- Aadaki koruma cihazlarndan bir ya da daha fazlas kullanlacaktr.
(i) Ar akm koruma cihaz
(ii) Artk akm anahtar
Bir TN-C-S sistemde artk akm anahtar bulunuyorsa, artk akm anahtar ile yk arasnda
PEN iletkeni kullanlmayacaktr. Koruyucu iletkenin PEN iletkenine balants artk akm
anahtarnn kaynak tarafnda yaplacaktr.
10- Tesisatn herhangi bir yerinde bulunan bir faz iletkeni ile koruma iletkeni veya aktaki
iletken blm arasnda, hata noktasnda ihmal edilebilir bir empedans deeri ile bir hata
meydana geldiinde; korunan devrenin koruma cihaz ve toprak hata evrim empedans,
belirtilen uygun bir sre iinde beslemenin otomatik kesilmesini salyorlarsa Madde 44-b-
6da belirtilen kuraln saland kabul edilir.
Bu kural aadaki koul gerekletiinde yerine getirilmi olur.
Z s < Uo / I a
Burada;
Zs : toprak hata evrim empedans,
Ia : Uo anma geriliminin bir fonksiyonu olarak Tablo1de belirtilen sre iinde ya da Madde
44-b-16da belirtilen artlar altnda 5 syi gemeyecek sre iinde koruyucu cihazn
otomatik olarak amasn salayacak akm,
Uo : topraa gre anma gerilimini gstermektedir.
Elektrik Mhendisleri Odas
229
TABLO 1
TN sistemleri iin en byk ama sreleri
120 0.8
230 0.4
277 0.4
400 0.2
400den byk 0.1
Not :
1. (230%10V) tolerans aralnda bulunan gerilim seviyeleri iin anma gerilimine uygun
ama sresi geerlidir.
2. Gerilimin ara deerleri iin tabloda bir sonraki en yksek gerilim deeri kullanlr.
3. TS 83 (IEC 60038)de belirtilen tolerans band iindeki gerilimler iin, anma gerilimine
uygun ama sresi uygulanr.
11- Tablo 1deki en byk ama sreleri priz besleme devrelerine ve kullanm srasnda
tekerlekli tanabilir donanma veya elde tanan donanma uygulanmaldr.
Bu kural, elde tanan cihazlarn beslemesinde kullanlmas nlenmi olan prizler ve buna
bal filerle beslenen, sabit cihazlar iin uygulanmayacaktr.
12- TN sistem bir tesisatta, toprak arzas evrim empedansnn ve 44-b-14 ile 44-b-17
arasndaki maddeler ve 44-b-10 maddesinde belirtilen devre koruma iletkeni empedansnn
snr deerleri, ilgili donanmn aktaki iletken blmleri ve elektriksel olmayan yabanc
iletken blmler toprakl epotansiyel blge iinde bulunuyor ise uygulanabilir. (Madde 44-
b-4 'e de baknz)
Madde 44-b-10'da tanmlanan kesme srelerinin, ar akm koruma cihaz kullanlarak elde
edilemedii yerlerde, Madde 44-b-6 uygulanacaktr.
13- Bir donanmn topraklanm epotansiyel blge dnda olmas ve donanmn d iletken
blmlerinin bulunmas durumunda, toprak hatas evrim empedans, Tablo 1'de belirtilen
sre iinde kesilme meydana gelecek ekilde olmaldr.
14 - Madde 44-b-11in koullarnn karlanmas iin sigorta kullanlmas halinde 230V anma
gerilimi iin 0,4 slik ama sresi ile ilgili olarak toprak hata evrim empedansnn (Zs)
maksimum deerleri Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 10 da
belirtilmitir.
44-b-10 maddesine gre Ia deerinin belirlenmesi Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii izelge 10a gre yaplmaldr.
15- Madde 44-b-11 koullarnn karlanmas iin devre kesicinin kullanlmas halinde, toprak
hata evrim empedansnn (Zs) maksimum deeri Madde 44-b-10da verilen forml ile
belirlenecektir. Alternatif olarak 230V ama gerilim deeri ve 0,4s ama sresi iin Elektrik
Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 10 da belirtilen deerler hesaplama yerine
kullanlabilir.
Not :letkenler normal iletme scaklklarnda iken tabloda verilen evrim empedans deerleri
almamaldr. Devreye alma deneyleri srasnda iletkenler farkl scaklklarda iseler lm
uygun bir ekilde alma scaklna uyarlanacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
230
16- Datm devrelerinde 5syi amayan allagelmi ayrma sresine izin verilir.
17- Eer koruma artk akm anahtar tarafndan yaplyorsa aadaki art gerekletirilecektir.
Zs x In 50V
TT Sistem
19- Tek bir koruma cihaz ile korunacak aktaki her iletken blm, ortak bir toprak elektrotuna
ana topraklama balant ucu yoluyla balanacaktr. Birden fazla koruyucu cihaz seri bal
ise bu art, her bir koruma cihaz ile korunan aktaki iletken blmlere ayr ayr uygulanr.
Ntr noktas veya yoksa her bir generatr veya transformatr merkezinin bir faz iletkeni
topraklanacaktr.
20- Aadaki koruyucu cihaz tiplerinden bir ya da bir ka tercihen ilki kullanlacaktr.
(i) Artk akm koruma cihaz
(ii) Ar akm koruma cihaz
21- TT sistemlerinde, dolayl dokunmaya kar koruma iin, ar akm koruma cihazlarnn tek
bana kullanmna, sadece Rann Madde 44-b-22deki koulu salamas durumunda izin
verilir.
22- TT sistemde her devre iin aadaki art gerekletirilecektir.
Ra x Ia 50V
Ra: Toprak elektrotu ve aktaki iletken blme bal koruma iletkenlerin direnlerinin
toplamn,
Ia: Koruma cihaznn 5 s iinde otomatik amasn salayan akm gsterir.
Koruma cihaznn bir artk akm anahtar olmas halinde Ia, In beyan kaak akm
deerine eittir. Ayrca madde 83,b,6 gerekletirilecektir.
Seicilik amac ile, Gecikmeli tip artk akm koruma cihazlar (Baknz TS EN 61008-1/IEC
61008-1, TS EN 61009-1/IEC 61009-1), genel tip artk akm koruma cihazlar ile seri bal
olarak kullanlabilir. Gecikmeli tip artk akm koruma dzeni ile ayrmann salanmas iin,
datm devrelerinde 1 syi amayan alma sresine izin verilebilir.
Koruma dzeninin bir ar akm cihaz olmas durumunda, bu cihaz, ya
- Ters zaman karakteristikli bir dzen olmal ve Ia, 5 s iinde otomatik almay
salayan akm olmaldr, veya
- Ani ama karakteristikli bir cihaz olmal ve Ia, ani tetiklemeye sebep olan en kk
akm olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
231
Not : Madde 44-b-22nin artlar tamamen salanamazsa, Madde 44-b-30 ve Madde 44-b-31e
uygun tamamlayc potansiyel dengeleme yaplmaldr.
23- Bir TT sisteminin parasn oluturan bir tesisatta, artk akm cihazyla korunmam priz
devresi braklmayacaktr, (Madde44-b-22ye baknz).
IT sistem
24- Gerilim altndaki iletkenlerin hi biri topraa dorudan balanmayacaktr. Topraa
balantnn gerektii yerlerde bu yksek deerli bir empedans (en az 15 k) zerinden
yaplacaktr. Bylece aktaki iletken blme veya topraa olacak tek hata durumunda, hata
akm elektrik arpma riskini ortaya karmayacak kadar kk olacaktr. Eer topraa
yksek deerli empedans zerinden balant ntr noktasnda ya da yapay yldz noktasnda
yaplyorsa ilgili toprak hata evrim empedans bu koulu salayacaktr.
Not : Ar gerilimi ya da gerilim dalgalanmalarn azaltmann gerektii yerlerde, topraklamay bir
empedans zerinden yapmak arttr, bunun karakteristikleri tesisatn gereksinimlerine uygun
olacaktr.
25- Aktaki bir iletken blme ya da topraa kar tek hata durumunda devrenin amas Madde
44-b-24n koullar yerine getirildii taktirde mecburi deildir. Fakat iki hata durumunda
faz aras ksa devre riskine kar tedbirler alnmaldr. Aadaki cihazlarn bir tanesi ya da
her ikisi birden kullanlacaktr.
(i) Ar akm koruma cihaz,
(ii) Artk akm koruma cihaz.
26- Aktaki her iletken blm topraklanmaldr, bylece her devre iin aadaki art
gerekletirilecektir.
Ra x Id 50V
Ra: Toprak elektrotu ve aktaki iletken blme bal koruyucu iletkenlerin direnlerinin
toplam,
Id : Faz iletkenleri ile aktaki iletken bir blm arasndaki ihmal edilebilir empedans
olumas sonucunda (ksa devre) ilk hata akm deeridir. Id deeri koruma iletken akmlar
ve elektrik tesisatnn toplam topraklama empedansn dikkate alr.
27- Beslemenin kesilmemesi maksad ile IT sistemin kullanld yerlerde, bir yaltm izleme
cihaz gerilim altnda bulunan blmden aktaki iletken blme veya topraa oluacak ilk
hatay belirlemek iin kullanlacaktr. Bu cihaz sesli ve/veya kl uyar vermelidir. Her iki
uyar eklinin de bulunmas halinde ses kesilebilmeli ancak kl uyar hata srdke devam
etmelidir.
Not : lk hata en ksa srede giderilmelidir.
28- lk hatann olumasndan sonra, ikinci hata durumunda beslemenin kesilmesi artlar, tm
aktaki iletken blmlerin koruyucu iletken ile birbirlerine balanm olmalarna (ortak
olarak topraklam) ya da gruplar halinde veya ayr topraklanm olmalarna baldr.
(i) Aktaki iletken blmlerin ortak olarak toprakland yerlerde, Madde 44-b-29a gre
TN sistem koullar uygulanacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
232
(ii) Aktaki iletken blmlerin gruplar halinde ya da ayr ayr toprakland yerlerde TT
sistemlerde olduu gibi koruma artlar Madde 44-b-22ye uyacaktr.
IT sistemde dolayl dokunmaya kar korumann artk akm cihaz ile yapld durumlarda,
her son devre ayr ayr korunacaktr.
29- Ntr hattnn olmad yerlerde aadaki artlar yerine getirilecektir. (3 faz, 3 iletkenli
datm)
3.U o
ZS
2I a
Veya ntr hattnn olduu yerde (3 faz, 4 iletkenli datm ve tek faz datm)
Uo
Z S'
2I a
Burada,
Zs: Faz iletkenleri ve devrenin koruma iletkenlerinden oluan toprak hata evriminin
empedansn,
Zs: Ntr iletkenleri ve devrenin koruma iletkenlerinden oluan toprak hata evriminin
empedansn,
Ia: Devreyi Tablo 2de ( Madde 44-b-11e baknz. ) belirtilen t sresi iinde veya dier tm
devreler iin geerli olan 5 s iinde beslemeden ayran akm gsterir, (Madde 44-b-16
ya baknz.).
Uo : Faz-ntr aras a.a. anma gerilimi,
U : Fazlar aras a.a. anma gerilimi,
dir.
TABLO 2
IT sistemlerde en byk ama sreleri
(kinci hata)
233
31- Potansiyel dengelemenin etkinlii yeterli deilse yabanc iletken blmler ve ayn anda
eriilebilen aktaki iletken blmler arasndaki (R) direnci aadaki art
gerekletirecektir.
R 50/Ia
Burada;
Ia: koruyucu cihazn faaliyet akm olup;
- Artk akm anahtar iin, beyan artk faaliyet akm In dir
- Ar akm cihaz iin devreyi 5 s iinde aan minimum akmdr.
3- Madde 44-c-2nin (i) bendinde tanmlanan donanmn montaj, donanmn korumaya ilikin
karakteristiklerini bozmayacak ekilde yaplacaktr. Snf II donanm, temel yaltml
tesisatn gerilim altndaki blmleri ve donanmn aktaki metal blmleri arasnda tek
yaltm olmayacak ekilde tesis edilecektir.
4- Bu nlem iin salanan mahfaza korunan ekipmann almasn olumsuz ynde
etkilemeyecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
234
235
236
237
238
3- Yetkili kiiler veya yardmc elemanlar iin ayrlan alanlar, uygun uyar iaretleri ile ak ve
grnr bir ekilde belirlenecektir.
239
240
46c-
Sabit donanmdan ark veya yksek scaklkta paracklarn yaylabilecei yerlerde,aada
belirtilen montaj metotlarndan bir veya birka uygulanacaktr:
(i) Elektrik arkna dayankl malzemelerden oluan mahfaza.
(ii) Is yaylmndan dolay zararl etkilere yol aan malzemelere kar elektrik arkna
dayankl malzeme ile koruma.
(iii) Is yaylmlarndan dolay zararl etkilere yol aan malzemelere uygun gvenli
mesafede montaj.
46d-
Gerilim altndaki iletkenlerin her u balants ve ekleri Madde 74-e ye gre seilen bir
mahfaza iinde yaplacaktr.
46e-
Bir mahaldeki elektrik donanmnn iinde, toplam 25 litreden daha fazla yanc sv
bulunmas durumunda; yanc svnn ve yanma mahsullerinin yaylmasna kar nlemler
alnacaktr. Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik hkmleri de geerlidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
241
46f-
Isy odaklayan ve younlatran sabit cihazlar, sabit nesneler veya binann elemanlar
zerinde tehlikeli scaklk oluturmayacak yeterli mesafede bulunacaktr.
46g-
Mahfazalarda kullanlacak malzemeler, ilgili rn standartlarnn sya ve yangna
dayankllkla ilgili koullarna uyacaktr. rn standartlarnn bulunmad durumlarda,
mahfazay oluturan malzemeler normal iletmede elektrik donanm tarafndan
oluturulacak en yksek scaklk derecesine dayanacaktr.
TABLO 3
El ulama uzakl iindeki cihazlarn eriebilir blmlerinin, normal yk artlar
altndaki scaklk snrlar
242
Ar akmn Madde 54e uygun olarak snrlandrld yerlerin dnda gerilim altndaki
tm iletkenler, ar yk akm (Madde 51) ve hata akm olmas durumunda (Madde 52)
beslemenin otomatik kesilmesini salayan bir ya da daha fazla cihaz ile bu maddeye uygun
olarak korunacaktr.
49b-
Ar yk akmna ve hata akmna kar koruma Madde 53 uygun olarak koordine
edilecektir.
49c-
Ar yke kar koruma cihaz; kablo kesitinde, tesisat trnde, kablo ya da iletken tipinde
veya evresel artlarda olabilecek deiiklik nedeniyle, tesisata ait iletkenlerin akm tama
kapasitesi deerinde azalmann meydana geldii yere yerletirilecektir. Madde 49-dde
bahsedilen yerleimlerin kabul edildii yerlerde bu art uygulanmaz, ve Madde 49-f nin
uyguland durumda hibir ar yk koruma cihaznn bulunmas gerekmez.
49d-
Akm tama kapasitesi deerinin azald noktayla koruma cihaznn bulunduu yer
arasndaki gzergh blmnn, elektrik kullanan cihazlarn balants iin hi bir dall
devre veya priz iermemesi ve
(i) Hata akmna kar, Madde 52 belirtilen artlara uyumlu olarak korunmas veya
(ii) Madde 52-d-2' nin artlarn salanmas,
koullarndan birini salamas artyla; iletkeni ar yke kar koruyacak bir cihaz, iletken
gzergah boyunca herhangi bir yere yerletirilebilir.
Bu ynetmelik, anormal yangn riski veya patlama tehlikesi gsteren blgelerde bulunan
tesisatlara ve zel artlarn veya tavsiyelerin uyguland yerlere uygulanmayacaktr.
(Madde 62'ye baknz.)
49e-
Beklenmedik devre kesintisinin tehlike yaratabilecei yerlerde, elektrik kullanan cihazlar
besleyen devreler iin ar yke kar koruma cihazlarnn kaldrlmasna izin verilmektedir.
Bu gibi durumlara ait rnekler unlardr :
(i) Dner makinalarn uyarma devreleri,
(ii) Kaldrma mknatslarnn besleme devreleri,
(iii) Akm transformatrlerinin sekonder devreleri,
(iv) Yangn sndrme cihazlarn besleyen devreler.
Bu gibi durumlarda, ar yk alarm konulmaldr.
49f-
Ar yk koruma cihazlarnn bulundurulmas, gerekmeyen durumlar unlardr:
(i) Akm tama kapasitesi deerinde azalmann meydana geldii yerdeki noktann yk
tarafnda bulunan iletken eer bu noktann besleme tarafnda yer alan koruma
cihazyla ar yke kar etkili biimde korunuyorsa, bu iletken iin,
(ii) Yk ya da besleme karakteristikleri nedeniyle, ar yk akmn tama olaslnn
bulunmad iletken iin,
(iii) letmenin, tesisatn balangcna bir devre kesici tesis ettii ve tesisatn balangc
ile ana datm noktas arasndaki tesisat blmnde koruma saladnn kabul
edildii durumlarda tesisatn balang noktas iin,
dir.
Elektrik Mhendisleri Odas
243
244
I2 1,45 x Iz
Burada
Ib : Devrenin tasarm akm;
Iz : Kablonun veya yaltlm iletkenin srekli akm tama kapasitesi;
In : Koruma cihaznn nominal akm;
I2 : Koruma cihaznn allagelmi sre iinde etkili bir ekilde almasn salayan
akmdr.
Not : Ayarlanabilir koruma cihazlarnda In akm, seilen ayar deeridir.
Koruma cihaznn allagelmi sre iinde etkili bir ekilde almasn salayan I2 akm
retim standartlarnda verilmitir veya reticiden temin edilir.
Not : Bu blme gre yaplan koruma belirli durumlarda (rnein I2den kk srekli ar
akmlarda) tam bir korumay salamaz. Bu sebeple kk ar yklerin sk sk
olumayaca farzedilerek devre dzenlenmelidir.
2- Koruma cihazlar,
- Devre kesici, ya da artk akm ve ar akm korumal (RCBO) bir devre kesici,
- Sigorta ile kombine edilmi devre kesici,
- gG karakteristikli sigorta,
olabilir
245
k 2 .S 2
t
I2
t : saniye olarak sre,
S : mm2 olarak iletken anma kesit alan,
I : amper olarak hata akm deeridir. Alternatif akm etkin deeri ile ifade edilmitir ve
devre empedanslarnn akm snrlama etkisi ile hesaplanr.
k : iletken malzemenin ohmik direncini, scaklk katsaysn ve s kapasitesini hesaba
katan, ilk ve son scakla ilikin bir katsaydr As /mm2. Tablo 4de baz ana
malzemeler iin k katsays verilmitir.
Daha iyi bir doruluk istendii takdirde, hesaplama TS HD 384.5.543 ve Ek Ada verilen
ynteme uygun olarak gerekletirilebilir.
lk scaklk derecesinin tabloda verilen deerlerden daha kk olmas halinde, rnein
dikkate alnan iletkenin normal iletme srasnda akm tama kapasitesinden daha dk bir
akm tamasi ngrldnde, k iin baka deerler kullanlabilir. Tablo 4de
belirtilenlerden baka malzemeler iin, k deerleri uygun bir yntem ile hesaplanmal ve
burada kullanlacak scaklk deerleri kablo imalatsnn tavsiyelerine uygun olarak
belirlenmelidir.
Akmn simetrik olmamasnn nemli olduu ok ksa sreler (0,1 sden az) iin kablonun
kS deeri, akm snrlama cihaz imalatsnn belirtecei, cihazdan geecek enerji (It)
deerinden byk olmaldr.
Topraklama hatlar ve koruma hatlar iin Elektrik Tesislerinde Topraklamalar ynetmelii
izelge 5de verilen k deerleri kullanlacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
246
4- Artk akm anahtar PEN iletkeni ieren bir devrede kullanlmayacaktr. Ntr iletkeni (N)
artk akm anahtarndan geirilecek, koruma iletkeni (PE) artk akm anahtarna
balanmayacaktr.
52e - Bina dnda kullanlan tanabilir cihazlarn beslemeleri
Aadaki iki madde, elektrik arpmas riskinin vcut direncindeki azalmayla veya toprak
potansiyeliyle temasn artt tesisat ve blgeler iin ilave zel hususlar art komaktadr.
1- Bina dnda kullanlacak tanabilir donanm besleyecek 32 A veya altnda beyan
deerine sahip bir priz, Madde 43-f-2 (ii)'de tanmlanan karakteristiklere sahip bir artk akm
anahtar vastasyla, dorudan dokunma tehlikesini azaltmak zere ek korumayla
donatlacaktr.
Bu madde, aadaki belirtilen koruma nlemlerinden biri veya daha fazlasn ieren bir
devreden beslenen bir prize uygulanmaz :
(i) SELV vastasyla koruma. (Madde 42-b'ye baknz.)
(ii) Elektriksel ayrma yoluyla koruma. (Madde 44-f ve 44-f-2'ye baknz.)
(iii) Azaltlm alak gerilim sistemleri ve otomatik kesme yoluyla koruma.
2- Madde 52-e-1de (i)den, (iii)ye kadar tanmlanan bir veya daha fazla koruma tedbirinin
burada bahsedilen ilgili ynetmelik maddeleri ile uyumlu bir ekilde uyguland durumlar
dnda; darda kullanlabilir tanabilir cihazlar besleyen, 32 A veya daha az bir akm
tama kapasitesine sahip bklgen kablo veya kordon vastasyla balanm olan bir devre,
Elektrik Mhendisleri Odas
247
Madde 43-f-2 (ii)' de tanmlanan karakteristiklere sahip bir artk akm anahtar vastasyla,
dorudan dokunma riskini azaltmak zere ek korumayla donatlacaktr.
52f - Hata akm koruma cihazlarnn kaldrlma artlar
Hata akmna kar koruma cihaz, Madde 52-d-2'nin (ii) ve (iii) artlarn salad iin hata
akmna kar korunmayan iletkenlerde, aadaki hallerde kaldrlabilir.
(i) Bir generatr, transformatr, dorultucu veya bataryay kumanda panosuyla balayan
bir iletken iin.
(ii) Kesintinin tehlike yaratabilecei bir l devresinde, rnein akm trafosunun
sekonder devresi iin.
(iii) Devrenin beklenmedik almasnn, hata akm artndan daha byk tehlike
yaratabilecei yerdeki donanm besleyen devrede.
(iv) letmenin bir hata akm cihaz temin ettii ve bu cihazn balangla ana datm
noktas (hata akm korumas iin bu noktadan sonraki tesisatn korumasnn
saland yerdeki tesisata ait) arasndaki tesisat ksmlarnn korumasn saladn
kabul ettii yerdeki tesisatn balangcnda. (letmenin izin vermesi kaydyla).
52g - Paralel iletkenlerin hata akm korumas
Paralel iletkenlerden birinde en olumsuz durumda bir hata meydana gelmesi halinde bu
cihazn alma karakteristikleri, cihazn etkili bir ekilde almasn salyorsa, hata akm
etkilerine kar, paralel iletkenler tek bir koruyucu cihazla korunabilir. Paralel iletkenler
aras hata akmlarnn paylam hesaba katlmaldr. Bir hata, paralel iletkenin her iki
ucundan da beslenebilir.
Eer tek bir koruma cihaznn almas etkili deilse, aadaki nlemlerden bir ya da bir
ka alnacaktr :
(i) Herhangi bir paralel iletkende hata riskini minimuma indirecek ekilde, rnein
mekanik hasara kar koruma yoluyla kablo ekimi yaplr ve iletkenler yanc
malzeme yaknna yerletirilmez veya
(ii) ki paralel iletken iin, her bir paralel iletkenin besleme ucuna bir hata akm koruma
cihaz tesis edilir veya
(iii) kiden fazla iletken iin, her bir paralel iletkenin besleme ve yk ularna hata akm
koruma cihazlar tesis edilir.
248
3- Ntr iletkeni olmayan bir IT sisteminde, eer her devrede bir artk akm koruma cihaz
mevcutsa, ar yk koruma cihaz faz iletkenlerinin birinden kaldrlabilir.
TABLO 4
Hata akm etkilerinin hesaplanmas ve ortak malzemeler iin k deerleri
Bu veriler 5 saniyeye kadar olan kesintiler iin geerlidir.
Daha uzun sreler iin kablo imalatsna bavurunuz.
Elektrik Mhendisleri Odas
249
Madde 55- Atmosfer kaynakl veya anahtarlama nedeniyle ortaya kan ar gerilimlere
kar koruma
250
Madde 55, elektrik tesislerinin, enerji datm sistemi tarafndan tanan atmosfer kaynakl
geici ar gerilimlere, ve tesisatn iindeki donanmn anahtarlanmasndan doan ar
gerilimlere kar korunmasna ait esaslar belirler.
Tesisattaki cihazlarn; beyan darbe dayanm gerilimleri, Tablo 5de belirtilen gerekli darbe
dayanm geriliminden dk olmayacak ekilde seilecektir. eitli darbe dayanma gerilimi
kategorilerine sahip donanm rnekleri Tablo 6da verilmitir.
Datm ebekesinin alak gerilim hatlarna veya elektrik tesisatna dorudan den
yldrmlar hesaba katlmamtr (d etki koullar AQ3).
Yldrmlk tesisi temel topraklama sistemine ve ar gerilime kar koruma cihazlarnn
topraklamalar potansiyel dengelemesine balanmaldr.
5- Madde 55-b-3deki artlara gre, atmosfer kaynakl ar gerilimlere kar koruma, bina
tesisatnda:
- Kategori IIyi amayan bir koruma seviyesine sahip bir darbe gerilimine kar koruma
cihaz ile, ya da
- Ar gerilimleri en azndan eit oranda azaltan dier yntemler,
kullanlarak yaplacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
251
TABLO 5
Gerekli en kk darbe dayanm gerilimi
Tesisatn
En kk darbe dayanm gerilimi kV
nominal gerilimi
V
Katagori IV Katagori III Katagori II Katagori I
(ok yksek darbe (Yksek darbe (Normal darbe (Dk darbe
gerilimli cihaz) gerilimli cihaz) gerilimli cihaz) gerilimli cihaz)
230/240 6 4 2,5 1,5
277/480
400/690 8 6 4 2,5
1000 Deerler proje mhendisi tarafndan belirlenecektir, ya da bilgi
yetersizliinde 400/690 V iin verilen deerler seilebilir.
TABLO 6
eitli darbe kategorisindeki donanmlara rnekler
Kategori rnek
I Geici ar gerilimlere kar korumann donanm dnda, ya sabit
tesisatta veya sabit tesisat ile donanm arasna balanmas ngrlen
hali. Donanm rnekleri geici ar gerilimleri snrlama nlemi alnan
devrelere balanmalar ngrlen ev gereleri, tanabilir aletler ve
benzeri ykler gibi cihazdr.
II Sabit elektrik tesisatna balanmas ngrlen, koruma dzenleri
donanmn iinde veya zerinde olan ev gereleri, tanabilir aletler ve
benzeri ykler gibi donanmdr.
III Sabit elektrik tesisatnn bir paras olan cihazlarla, yksek derecede her
an kullanlabilir olmas beklenen dier cihazlar; rnein datm
panolar, kesiciler, hat sistemleri, endstride kullanlan cihazlar, sabit
motorlar gibi tesisata sabit ekilde bal cihazlar.
IV Elektrik l cihazlar, primer ar akm cihaz, dalgallk kontrol nitesi
gibi, ana datm panosundan nceki elektrik tesisinin bulunduu yerin
balangcnda veya yakn evresinde kullanlacak cihazlar.
252
56b-
Tketici aralarn, ya da tesisin dier herhangi bir parasnn gerilimdeki bir dmeden
dolay zarar grmesi ve bu zararn tehlike yaratacann tespiti halinde, aadakilerden biri
yaplacaktr:
(i) ngrlen tehlikeye kar uygun nlemler alnacaktr.
(ii) Tesisatn iletme ve bakmndan sorumlu kii, ya da kuruma danlmak zere,
ngrlen zararn kabul edilebilir olduu dorulanacaktr.
56c-
Koruma cihaz tarafndan korunan donanmn almas ksa sreli bir gerilim dmnden,
ya da gerilim kesintisinden etkilenmiyorsa, dk gerilim koruma cihaznn almas uygun
bir ekilde geciktirilebilir.
56d-
Bir kontaktrn amas, ya da tekrar kapamasndaki herhangi bir gecikme, bir kontrol
cihaz ya da bir koruma cihaz ile gerekleecek ani kesmeyi engellemeyecektir.
56e-
Bir dk gerilim koruma cihaznn karakteristikleri, ilgili Trk Standartnda belirtildii
zere, bu koruma cihaz tarafndan korunan donanmn yolalma ve kullanlma artlarna
uygun olacaktr.
56f-
Koruma cihaznn tekrar kapanmasnn tehlike yaratabilecei durumlarda, tekrar kapama
otomatik olmayacaktr.
253
ksmlarndan bamsz olarak yaplmasnn gerektii yerlerde tesisatn dier blm iin;
ilave olarak byle bir dzen uygulanacaktr. Bu madde, tesisat balangcyla tketicinin ana
anahtarlama dzeni arasndaki ksa balantlara uygulanmaz.
57d-
Ykn beslemesi ntr dahil anahtarlanacaksa (ap kapamak), ayrma ilemini salamak
zere, her bir tesisin balangcna olabildiince yakn bir sralamal ana anahtar, veya
sralamal devre kesici temin edilecektir.
Aternatif akm sistemleri iin Madde 57-f uygulanacaktr. Doru akm sistemleri iin tm
kutuplar ayrlacaktr.
Bir tesisat birden fazla kaynak tarafndan besleniyorsa, her bir besleme kayna iin bir ana
anahtar kullanlmal ve bu ana anahtarlardan herhangi birini altrmak isteyen kiileri,
tesiste ayrma ilemini yapabilmek iin bu gibi anahtarlarn tamamnn almas gerektii
hususunda uyaracak srekli bir uyar levhas sabit ve devaml kalacak konumda
bulunacaktr. Alternatif olarak, uygun bir kilitleme sistemi de kullanlacaktr.
57e-
Madde 57-g ile belirtilenler dnda, ne bir ayrc (yk ayrcs), ne de bir anahtar, bir
koruma iletkenini, ya da bir PEN iletkenini kesmeyecektir.
57f-
Birletirilmi koruma ve ntr iletkeni ( PEN ) ayrlmayacak veya anahtarlanmayacaktr.
Ntr iletkeninin gvenilir olarak toprak potansiyelinde olduu TN-S veya TN-C-S
sistemlerinde ntr iletkeninin ayrlmas, ya da anahtarlanmas gerekmez. Kuvvetli Akm
Tesisleri Ynetmeliine uygun olarak yaplm beslemeler iin, besleme kaynandan gelen
ntr iletkeninin (PEN veya N) topraa, dorudan veya uygun bir kk diren zerinden
balanm olduu dikkate alnmaldr.
57g-
Birden fazla enerji kaynandan beslenen bir tesisatta, enerji kaynaklarndan birinin
topraklamasnn, dier kaynaklarn topraklamalarndan bamsz olmas gereken ve herhangi
bir anda birden fazla topraklamann yaplamamasnn garanti edilmesini gerektiren
durumlarda, ntr noktas ile topraklama dzeni arasna bir anahtar balanabilir. Bu
anahtarn, ilgili kaynan ntr iletkenini ona ait faz iletkenleriyle ayn zamanda kesmek ve
balamak iin dzenlenmi tipte bir anahtar olmas gereklidir.
57h-
Ntr iletkeni ayrma noktas bir ek yeri eklinde tesis edilmi ve eriilebilir bir konumda ise,
sadece alet kullanlarak ayrlabilmeli, mekanik olarak salam olmal ve elektriin
srekliliini gvenilir olarak temin edebilmelidir.
254
Bir donanm veya mahfaza biriminin tek bir cihaz tarafndan ayrlamayacak gerilim
altndaki blmlerinin bulunmas durumunda, bunlara ulam gereklemeden nce btn bu
ilgili devrelerin ayrlmasn salayan bir kilitleme dzeni kullanlmamsa, herhangi bir
kimseyi gerilim altndaki blmlere ulamadan ilgili ayrclar amas gerektii hususunda
uyarmak amal bir sabit uyar levhas uygun bir konumda yerletirilecektir.
58d-
Tehlikenin nlenmesi gereken durumlarda, kapasitif ya da endktif elektrik enerjisinin
dearj iin gerekli dzenler tesis edilecektir.
58e-
Ayrma ilemi iin kullanlan her bir cihaz, ayrd tesis veya devrenin belirlenmesi iin,
konumu ile veya dayankl bir iaretleme yntemi ile ak ekilde belirtilecektir.
59c-
Elektrik Mhendisleri Odas
255
Anahtarlama dzeni, bu bakm iini yapan herhangi birinin srekli olarak kontrol altnda
deil ise, donanmn mekanik bakm srasnda dikkatsizlikle ya da kastsz olarak tekrar
altrlmasn nlemek zere uyarlarn yaplabilecei uygun nlemler alnacaktr.
(i) Alak gerilim deerini aan bir gerilimde alan bina dnda bulunan elektrik
tesisatlar ve
Elektrik Mhendisleri Odas
256
(ii) Alak gerilim deerini aan bir gerilimde alan bina iindeki dearj lambal
aydnlatma tesisatlar.
Bu ynetmeliin amacna uygun olarak, st kapal bir market, pasaj veya alveri merkezi
bir bina d tesisat olarak gz nnde tutulmaktadr. Sergiler iin kullanlan bir binadaki
geici tesisat, bina d bir tesisat olarak deerlendirilmeyecektir.
Bu art, anma deeri 100 W' gemeyen ve kolay eriilebilen bir prizden beslenen tanabilir
bir dearj lambal aydnlatma armatrne veya bir iaret levhasna uygulanmaz.
60i-
Tek bir yapda Madde 60-h'n kapsad her d tesisat, tek bir itfaiyeci anahtaryla, uygun
yerlerden kumanda edilecektir. Benzer ekilde, tek bir yapda Madde 60-h 'nin kapsad her
i tesisat, d tesisatta kullanlandan bamsz tek bir itfaiyeci anahtaryla kumanda
edilecektir.
60j-
Madde 60-h ile uyumlu olarak temin edilen her bir itfaiyeci anahtar aadaki (i) den (iv)'e
kadarki maddelerin tm ilgili artlaryla ve yerel yangn idaresinin her artyla uyumlu
olacaktr:
(i) Bina d bir tesisat iin, anahtar bina dnda ve ilgili cihazlarn bitiiinde bulunacak,
ya da alternatif olarak anahtarn durumunu gsteren bir iaret levhas cihazlarn
bitiiine yerletirilecek ve bir levha da anahtarn, onun kolayca ayrt edilebilecei
kadar yaknna konulacaktr.
(ii) Bina iindeki tesisat iin, anahtar binann ana giriinde veya yerel yangn idaresince
kabul edilen bir baka yerde bulunacaktr.
(iii) Anahtar, itfaiyecilerin kolayca eriebilecei gze arpan bir yere yerletirilecek olup,
yerel itfaiye idaresince kabul edilen durumlar haricinde; anahtar ykseklii, anahtarn
merkezinden 2,75 m mesafeyi amayacak ekilde yerletirilecektir.
(iv) Herhangi bir binaya birden fazla anahtar tesis edildiinde, her anahtar kontrol etmekte
olduu tesisat ya da tesisat blmn belirleyecek ekilde belirgin bir biimde
iaretlenecektir.
4- Bu amacn zel olarak hari tutulduu d.a. kullanm dnda, 16Aden byk olmayan bir
fi-priz ilevsel anahtarlama iin kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
257
258
BLM 7
5- Bu gibi alanlardan geen ancak o mahalli beslemeyen bir hat sistemi aadaki artlara
uygun olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
259
(i) Ynetmelik Madde 62-b-3 veya Madde 62-b-4' n artlarn yerine getirecektir,
(ii) Hat sisteminin alev iletme karakteristiklerini zayflatmayan bir mahfaza iine
konulmadka; bu alan iinde ek yeri bulunmayacaktr.
6- Mineral yaltkanl kablolar ve busbar kanal sistemi dnda, hat sistemleri toprak hatalarna
kar aadaki ekillerde korunacaktr :
(i) TN ve TT sistemlerinde, Madde 79-b-4 uyarnca beyan artk akm (In) 300 mA'i
amayan artk akm cihazlar vastasyla ;
(ii) IT sistemlerinde, grsel ve iitsel sinyaller ieren yaltm izleme cihazlar vastasyla.
Devrenin mmkn olduu kadar abuk el ile kesilmesini salamak zere uygun
denetleme yaplmas gereklidir. kinci bir hata durumunda, ar akm koruma
cihaznn kesilme sresi 5 s'yi amayacaktr.
7- PEN iletkeni kullanlmayacaktr. Sz konusu alanlardan geen hat sistemlerine bu madde
uygulanmaz.
8- Her devre, kilitlenebilir bir ayrc veya kilitlenebilir devre kesicisi vastasyla btn gerilim
altndaki besleme iletkenlerinden ayrlma imkanna sahip olacaktr.
Eer iletme artlar izin verirse, bir devreler grubunun ortak bir dzen vastasyla
ayrlmasnn yaplmas iin gerekli nlemler alnacaktr.
9- Akta, plak ve gerilim altnda iletkenler kullanlmayacaktr.
10- Bklgen kablo ve kordonlar,
(i) Ar artlara dayankl tipte, anma gerilimi 450/750 V' dan az olmayacak deerde
veya
(ii) Mekanik hasara kar uygun biimde korunmu,
yapda olacaklardr.
11- Otomatik veya uzaktan kumandal olan ya da srekli olarak denetlenmeyen motorlar, ar
scakla kar, el ile balang konumuna getirme dzenli bir koruma cihazyla
korunacaktr. Yldz - gen yol vericili motorlar, hem yldz hem de gen balant
durumlar iin ar scakla kar korunacaklardr.
12- Toz ve fiber gibi maddelerin varl sebebiyle yangn tehlikelerinin olabilecei yerlerde,
sadece TS EN 60598-2-24'e uyumlu olarak yzey scaklkl snrlandrlm armatrler
kullanlacaktr.
13- malat tarafndan baka bir tavsiyede bulunulmadka, spot aydnlatma armatrleri ve
projektrler, yanc maddelerden aadaki minimum aklklarla tesis edileceklerdir :
(i) 100 W'a kadar anma deer - 0,5 m.
(ii) 100 W' tan 300 W'a kadarki anma deer - 0,8 m.
(iii) 300 W' tan 500 W'a kadarki anma deer - 1,0 m.
14- Aydnlatma armatr, iindeki lambalarn armatrden dmesini nleyecek tipte olacaktr.
15- Istma elemanlarn ieren stma ve havalandrma sistemlerinin tesis edildii yerlerde,
havann toz veya fiber ierii ve havann scakl bir yangn tehlikesi oluturmayacaktr.
Madde 48-a ile uyumlu scaklk snrlama cihazlarnda el ile balang konumuna getirme
dzeni ( manuel reset) bulunacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
260
16- Elektrikli stma cihazlar sabitlenecektir. Bir stma cihaznn yanc maddeler yaknna
monte edildii yerde, yanc maddelerin tutumasn nlemek zere korkuluklar
konulacaktr.
17- Is depolama cihazlar, yanc toz ve/veya fiberlerin tutumasn s depolama hcresi
vastasyla nleyen tipte olacaktr. (Kzgn ya tanklar ... gibi)
18- Istc ve diren gibi donanmlarn mahfazalar, aadakilerden daha yksek yzey
scaklklarna ulamayacaktr :
(i) Normal koullar altnda 90 oC ve
(ii) Hata koullar altnda 115 oC.
261
BLM 8
64b-
Trk Standart ya da dier standartlarn kapsam dnda donanm kullanlrsa veya bu
donanm standart kapsam dnda kullanlrsa; tasarmc ya da tesisle ilgili sorumlu
mhendis cihazlarn ynetmelik maddelerinde belirtilen gvenlik kurallaryla uyumlu
olduunu onaylayacaktr.
65b - Akm
Donanm oluturan her bir birim iin akm,
(i) Kapasitif ve endktif etkiler gz nne alnarak tasarm akm (Ib) ve
(ii) Normal olmayan koullarda belli srelerde geen akm, ilgili koruma cihaznn
karakteristikleri ile snrlanacaktr.
Anahtarlama cihazlar, koruma cihazlar, yardmc malzemeler ve dier tipteki cihazlar;
donanmn imalats, donanmnn bu gibi artlara uygun olduunu onaylamadka, normal
iletme scakl 700 C amas ngrlen iletkenler ile balanamaz.
65c - Frekans
Donanmn karakteristiine frekansn etkisi varsa; donanmn beyan frekans, ilgili besleme
devresinin anma (nominal) frekansyla uyumlu olacaktr.
65d - G
Donanmn g karakteristiklerine gre seilen donanmn her bir paras, donanmdan
istenen fonksiyona uygun olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
262
65e - Uyumluluk
Donanmn her bir birimi, ne kendinde ne de dier donanmda zararl etkiler oluturmayacak
ve anahtarlama ilemlerini de ieren normal iletmede, besleme kaynana zarar vermeyecek
ekilde seilecek ve montaj yaplacaktr.
65f - D etkiler
1- Donanmn her bir birimi, kullanlaca yerleime uygun tasarlanmal veya tesisatn
yaplnda Blm 13deki deney kurallarn da ieren karlalmas muhtemel artlar
dikkate alnmaldr.
ayet donanm yaps nedeniyle fiziksel yerleiminden dolay d etkilere kar uygun
karakteristiklere sahip deilse; donanmn montajna uygun ek koruma salanmaldr. Bu
ekilde yaplan koruma, donanmn almasn olumsuz etkilemeyecektir.
2- Farkl d etkilerin ayn zamanda meydana geldii yerlerde, korumann derecesinin
salanmas farkl etkiler gz nne alnarak yaplmaldr.
65g - Eriim
Donanmn her bir birimindeki ( Madde 74de eriilemez olarak kabul edilen kablo ek
yerleri hari) balantya ulam; bakm, denetim ve iletmesini kolaylkla salayacak ekilde
dzenlenecektir. Bu gibi dzenlemeler, donanmn bir mahfaza veya kapal blme iine
monte edilmesi ile bozulmayacaktr.
66b - Borular
1- Elektrik borusunu, baka bir tesisata ait bir boru hattndan ya da herhangi bir tesisattan
ayrt etmek gereken yerlerde, temel tanmlama rengi olarak turuncu kullanlmaldr.
66c - letkenler
1- Yaltlm iletken ve kablolarn damarlar
(i) Boya ile ve/veya
(ii) Harf ve/veya rakam ile iaretlenecektir.
2- Kablo ve yaltlm iletkenlerin her damar ularda ve tercihen boyunca iaretlenmelidir.
3- Tablolarn baralar ve iletkenleri Tablo 7 deki renk tanmlarna uyacaktr.
4- Ntr iletkeni yahut orta iletkenin iaretlenmesinde mavi renk kullanlacaktr.
5- Sar ve yeil renk kombinasyonu sadece koruma iletkenlerinin tannmas iin ayrlmtr,
baka bir ama iin kullanlmayacaktr. Bu kombinasyonda renklerden biri yzeyin en az
Elektrik Mhendisleri Odas
263
10- Harf yahut numara ile iaretleme tek iletkenlere ve grup halindeki iletkenlere uygulanr.
aretleme ak ve dayankl olmaldr. Harf ve rakamlar yaltm klf rengi ile kontrastl
olmaldr. Karkl nlemek iin 6 ve 9 rakamlarnn alt izilmelidir.
11- Koruma iletkenlerinin iaretlenmesinde harf ve rakam kullanlamaz.
12- Kullanlacak alfanmerik sistem Tablo 7de verilmitir.
13- letkenler numara sistemi ile iaretlendiinde (0 rakkam) ntr hatt yahut orta iletken iin
ayrlmtr.
264
DKKAT
Bu tesisatta eski ve yeni iletken klf renkleri kark
olarak bulunmaktadr. Tamir, deiiklik vb. ilemler
srasnda btn iletkenlerin doru balandna
dikkat ediniz.
66f -
Korunan devrede kolayca ayrt edilebilecek bir ekilde koruma cihaz kullanlacak ve
iaretlenecektir.
66h -
Aralarnda (U0) faz-ntr gerilimi 230 voltu aan anma geriliminin bulunduu ve byle bir
gerilimin normal olarak kullanlmad yerlerde; donanmn her bir blmnn veya
mahfazasnn gerilim altndaki ulalabilecek tm blmlerin girilerinde giriten nce
mevcut maksimum gerilimin aka grlebilecei bir uyar bulunacaktr.
Ayrlm olsalar da bir kii tarafndan ayn anda eriilebilen, aralarnda 230 voltu aan anma
gerilimi bulunan balant ular veya dier sabit blmler ayr mahfazalara veya donanm
blmlerine yerletirildiinde; bu gibi gerilim altndaki ulalabilecek tm blmlerin
girilerinde giriten nce mevcut maksimum gerilimin aka grlebilecei bir uyar
bulunacaktr.
Farkl anma(nominal) gerilimleri bulunan anahtarlama dzenleri ve gerilim altnda bulunan
sabit ksmlarn, gerilim altndaki ulalabilecek btn ksmlar mevcut gerilimi gsterecek
ekilde iaretlenecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
265
66i -
Madde 58-cye gre dayankl bir malzeme ile yaplan uyar notu, btn gerilim altnda
bulunan blmler tek bir cihaz ile ayrlamyorsa, her ayrc iin ayr yerletirilmelidir. Her
ayrcnn yeri karkla meydan vermeyecek ekilde iaretlenecektir.
TABLO 7
Yaltlm iletkenler ve kablolar iin renk tanmlar
Damar Damarn
Says fonksiyonu Damarn renk veya renkleri
1 Faz Kahverengi (1)*
Ntr Mavi
Koruma Sar - yeil
2 Faz Kahverengi*
Ntr Mavi (2)
Notlar :
1- Gri, siyah olabilir. Sar, yeil, sar/yeil, mavi hari.
2- Mavi damar ntr iletken iermeyen devrede ntrden farkl
fonksiyonlar iin kullanlr, bu durumda onun fonksiyonu tesisat
esnasnda uygun olarak tanmlanabilir, mavi damarn koruma
iletkeni olarak kullanlmamas salanmaldr. Eer mavi damar
baka bir fonksiyon iin kullanlrsa, L1, L2, L3 veya dier
kodlar uygun olan yerde kullanlacaktr.
3- Yeil-sar damar bulunmayan damarl bklgen kabloda veya
bklgen kordonlarda, faz iletkeni olarak kahverengi damar veya
siyah damar kullanlabilir.
(*) Kauuk kablolarda kahverengi yerine siyah kullanlacaktr.
266
NEML
Bu tesis periyodik olarak, Elektrik Tesisleri Ynetmeliine
gre denetlenecek, deneyleri yaplacak ve sonular belgelenecektir.
Son denetleme tarihi .........................
Bir sonraki denetleme tarihi .....................
67b -
Artk akm cihazlarnn bulunduu tesislerde tesisin en gze arpan yerine bir uyar
yerletirilecektir. Bu uyar silinemez nitelikte, karakterlerle yazlacak, aadaki boyuttan
daha kk olmayacak ve aynen aada yazld gibi olacaktr.
NEML
Bu tesis ya da paras, toprak hatas meydana geldiinde
beslemeyi otomatik olarak devre d brakan cihazlar ile
korunmaktadr. T ya da Test butonuna baslarak ayda
bir denemesi gerekletirilecektir.
Cihaz butona basldnda beslemeyi devre d brakacak ve
daha sonra besleme tekrar devreye alnabilecektir. ayet cihaz
butona basldnda beslemeyi devre d brakmyorsa, yetkili
kiiye bavurun.
(Cihazn giri k ular ksa devre edilemez.)
67c -
9 cm x 2 cm boyutunda metal plaka zerinde silinmez zellikte karakterlerle Elektrik
Koruma Balants, Skmeyiniz kelimeleri bulunan bir etiket, srekli grlebilir bir
konumda ve
(i) Her topraklama iletkeninin topraklaycya olan balant noktas ve
(ii) Her potansiyel dengeleme iletkeninin aktaki iletken blmlere olan balant noktas
ve
(iii) Ana potansiyel dengeleme barasndan ana tabloya balant noktas,
yaknnda tespit edilecektir.
67d -
Madde 44-eye gre toprak balants olmayan potansiyel dengeleme ile koruma ya da
Madde 44-f ye gre elektriksel ayrma ile koruma kurallarnn uyguland yerlerde, tehlike
uyar notu silinemez nitelikte, karakterlerle yazlacak, aadaki boyuttan daha kk
olmayacak ve aynen aada yazld gibi olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
267
NEML
Bu yerdeki elektrik tesisat ile birleen koruma ve potansiyel
dengeleme iletkenleri TOPRAA BALANMAMALIDIR.
2- Farkl tipte akmlar ya da farkl gerilimler olan donanm genel bir yerde toplanmsa
(tablolar, balant kutular, kumanda tablolar gibi), her bir tip akma ya da her bir gerilime
ait donanm ayr tutulmal ve gerekli ise ortak zararl etkilerden kanlmas iin etkin olarak
blmlendirme yaplarak ayrlmaldr.
268
Not: Alak gerilimde kullanlan her trl yaltlm iletkenler ve kablolar Trk
Standartlarna veya harmonize standartlara uygun olacaktr.
269
TABLO 8
Hat Sistemlerinin Seilmesi
zolatrler
zerine
kablo kanal merdiveni, teli
sistemi
Boru
Dorudan Kablo Kablo
(ok gzl
Tespitsiz kroeli Kanal Tavas,
kanal,
Deme ii Kablo
kanal) konsollar
plak letkenler - - - - - - + -
(Gerilim altndaki)
Tek-Yaltml - - + + + - + -
letkenler
Klfl ok + + + + + + 0 +
kablolar d a ma r l
(Zrhl
ve
madeni 0 + + + + + 0 +
yaltml Tek
olanlar d a ma r l
dahil)
+ izin verilir.
- izin verilmez.
0 U y g u l a n a m a z v e y a p r a t i k t e n o r ma l o l a r a k k u l l a n l ma z .
Elektrik Mhendisleri Odas
270
TABLO 9
Hat Sistemlerinin Montaj
Y e r l e i m D u r u mu T e s i s a t Y n t e mi
Tespitsiz Tespitli Boru Donanml Kablo Kablo Ask
zolatrler
zerine
kablo kanal Kanal me r d i v e n i , teli
s i s t e mi Kablo
(ok gzl Tavas,
kanal, Kablo
D e me i i konsollar
kanal)
Bina boluklarna 40,46, 0 15,16 - 43 30,31,32, - -
15,16 41,42 33, 34
Kapal kablo 56 56 54,55 0 44,45 30,31,32, - -
kanalnda 33, 34
T o p r a a g m l 72,73 0 70,71 - 0 - -
Yap elemanlar 57,58 3 1,2, 50,51,52,53 44,45 0 - -
iine 59,60
y e r l e t i r i l mi
S v a s t mo n t a j - 20,21, 4,5 6,7,8,9, 6,7,8,9 30,31,32, 36 -
22, 23 12,1314 33, 34
Havada asl - - 0 10,11 - 30,31,32, 36 35
33, 34
Su iinde 80 80 0 - 0 0 - -
H e r b i r k u t u d a k i n u m a r a l a r T a b l o 1 0 d a k i r e f e r a n s n u ma r a l a r n g s t e r i r .
- zin verilmez.
0 U y g u l a n a m a z v e y a p r a t i k t e n o r ma l o l a r a k k u l l a n l a ma z .
Elektrik Mhendisleri Odas
271
TABLO 10
Tesisat Yntemleri (rnekler)
Madde
No Tesisat Yntemi Aklama Akm tama kapasitesini
bulmak iin kullanlan
referans tesisat yntemi
(Ek-Aya baknz.)
Oda
Oda
Oda
272
10 11
12
ekil verilmi (kalplanm) malzeme iinde
denen, yaltlm iletkenler veya tek damarl A1
kablo (b)
13 14
20
Tek damarl veya ok damarl kablolar :
- Ahap duvar zerinde veya duvara kablo C
apnn 0,3 katndan daha az aralk ile
tespit edilmi veya sabitletirilmi.
21
- Dorudan ahap tavan altna tespit edilen C ile birlikte Tablo A.17nin
3nc maddesi
22
- Tavana belli bir mesafe braklarak tespit
edilen
nceleme aamasndadr.
a) Ek-Adaki B1 ve B2 tesisat yntemleri iin verilen deerler tek devre iindir. Kapakl kablo kanal iinde birden fazla
devre varsa, Tablo A.17de verilen grup azaltma faktr bir i korkuluk veya blmelerin bulunmas gz ard edilerek
uygulanr.
b) Konstrksiyonun malzemesi ve muhtemel hava boluklar sebebi ile mahfazann sl geirgenlii dk kabul edilir.
Konstrksiyon 6 veya 7 numaral tesisat yntemlerine edeer ise, B1 referans yntemi kullanlabilir.
c) Konstrksiyonun malzemesi ve muhtemel hava boluklar sebebi ile mahfazann sl geirgenlii dk kabul edilir.
Konstrksiyon 6, 7, 8 veya 9 numaral tesisat yntemlerine edeer ise, B1veya B2 referans yntemleri kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
273
Tablo 10 un devam
E ve F ile birlikte,
33 Duvardan kablo apnn 0,3 katndan daha fazla Tablo A.17 sra 4 veya 5
uzaklkta veya yntem G (a,b)
a) Baz uygulamalarda zel maddelerin kullanlmas daha uygun olabilir, rnek olarak A. 20 ve A. 21
(Baknz Ek-A madde A.4-b)
b) Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr. Dey blmn en st ksmnda ortam
scakl olduka artabilir.Bu husus inceleme aamasndadr.
c) De =ok damarl kablonun d ap
- adet tek damarl kablo gen biimli dzenlenmi ise kablo d apnn 2,2 katdr, veya
- adet tek damarl kablo yan yana dzenlenmi ise kablo d apnn 3 katdr.
Elektrik Mhendisleri Odas
274
V20 De ise B1
V20 De ise B1
a) V = Kagir boluk veya kanaln en kk boyutu veya ap veya drt ke kanaln, ykseltilmi deme veya tavan boluunun dey
derinliidir.
b ) De = ok damarl kablonun d ap,
- adet tek damarl kablo gen biimli dzenlenmi ise kablo d apnn 2,2 katdr , veya
- adet tek damarl kablo yan yana dzenlenmi ise kablo d apnn 3 katdr.
c) DE = Borunun d ap veya kablo kanalnn dey derinliidir.
d) Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr. Dey blmn en st ksmnda ortam
scakl olduka artabilir. Bu husus inceleme aamasndadr.
Elektrik Mhendisleri Odas
275
53
Gml kapakl kablo kanalnda ok damarl
kablo B2
a) DE = Borunun d ap
V = Kanaln i derinlii
Kanaln derinlii geniliinden daha nemlidir.
b) Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr.
Dey blmn en st ksmnda ortam scakl olduka artabilir. Bu husus inceleme aamasndadr.
c) Yntem 55e gre denen ok damarl kablolar iin, referans yntem B2 kullanlr.
d) Tavsiye edilen bu tesisat yntemleri, sadece giriin yetkili personel ile snrlandrld, bylece dkntlerin (p, atk...vb)
birikmesinden doan akm geirme kapasitesinin azalmas ve yangn tehlikesinin nlenebildii alanlarda kullanlr.
e) letken kesitleri 16mm2 den byk olmayan kablolarda, akm geirme kapasitesi daha yksek olabilir.
f) Kagir duvarn sl z direnci 2K.m/Wdan byk deildir.
Elektrik Mhendisleri Odas
276
Not: Dorudan gml kablolarn bu maddesi, toprak sl zdirencinin 2,5 K.m/W dolaylarnda ise uygundur.
Daha dk toprak sl direnleri iin, dorudan gmlen kablolarn akm geirme kapasitesi, kanal iindeki kablolara
gre fark edilecek kadar yksektir.
(a) Kagir duvarn sl z direnci 2K.m/Wdan byk deildir.
277
2- Kablolarn ve hatlarn yardmc elemanlar dahil, hat sistemi elemanlar sadece ilgili rn
artlarnda belirtilen veya imalat tarafndan verilen snrlar iindeki scaklklarda tesis
edilecektir.
70b - D s kaynaklar
D kaynaklarn s etkisinden kanmak iin, hat sistemlerinin korunmasnda aadaki
yntemlerden biri veya edeer etkili bir yntem kullanlacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
278
279
280
1- Orta iddette (AH2) veya yksek iddette (AH3) titreime maruz kalan donanmn
konstrksiyonuna tespit edilen veya bu konstrksiyona balanacak hat sistemleri, zellikle
kablolar ve kablo balantlar, bu gibi artlara uygun olacaktr.
Not 1: Titreimli cihazlarn balantlarna zel dikkat gsterilmelidir. Esnek hat sistemleri
gibi yerel nlemler kabul edilebilir.
Not 2 :Titreimin olduu yerlerde lehimli ek yaplmayacaktr.
2- Aydnlatma armatrleri gibi asl donanmlarn sabit tesisat, bklgen damarl kablo ile
balanmaldr. Titreimin ve hareketin beklenmedii yerlerde, bklgen olmayan damarl
kablo kullanlabilir.
70h - Dier mekanik zorlamalar (AJ)
1- Hat sistemleri; kurulmalar, iletilmeleri veya bakmlar srasnda yaltlm iletkenlerin ve
kablolarn klflarnda, yaltmlarnda ve balant ucu dzenlerinde hasar meydana
gelmeyecek biimde seilecek ve monte edilecektir.
2- Gml boru ve kablo kanallar bo olarak monte edilecek, ilerine iletken ekimi, kanal
veya boru montaj tamamen bittikten ve zeri tamamen kapandktan sonra yaplacaktr.
3- letkenlerin ve kablolarn hasara uramamas iin hat sisteminin her bir dn yarap,
kablo d apnn 12-15 kat deerde olacaktr.
4- Montaj metodu sebebi ile iletkenlerin ve kablolarn srekli sabitlenmedii yerlerde,
iletkenlerin ve kablolarn kendi arlklar ile hasara uramamalar iin uygun dzenlerle ve
uygun aralklarla destekleme yaplacaktr.
5- Hat sistemi zerinde devaml bir ekme zorlanmas uygulanyorsa (rnek olarak dey
hatlarda kendi arl ile), iletkenler ve kablolar kendi arl ile hasara uramayacak
biimde, uygun tipte, uygun kesit alannda seilecek ve uygun montaj metodu
uygulanacaktr.
6- letkenlerin veya kablolarn bir ortam iine itilmesi veya dar ekilmesi eklinde almas
ngrlen hat sistemlerinde, bu ileme izin veren yeterli gei dzenleri bulunacaktr.
7- Demeye gmlen hat sistemleri, demenin kullanmndan meydana gelecek hasarlara
kar yeteri kadar korunacaktr.
8- Duvarlara sabit olarak tespit edilen ve gmlen hat sistemleri, yatay veya dey veya oda
kenarlarna paralel ekilecektir.Yap elemanlarna gizlenen ancak tespit edilmeyen hat
sistemleri, pratikteki en ksa yolu takip edebilir.
9- Esnek hat sistemleri, iletkenler ve balantlar zerine ar ekme zorlamas gelmesinden
kanlacak biimde tesis edilecektir.
70i - Bitki rts ve/veya bahe bitkileri (AK)
Tecrbe ile bilinen veya olas artlarn bir tehlike meydana getirdii yerlerde (AK2) hat
sistemleri, kabul edilmesi gereken zel koruyucu tedbirlere gre seilecektir.
Not : Bu gibi bitkilerin zararlarnn giderilmesini salayan bir tesisat metodu gerekli
olabilir, (Madde 77ye baknz ).
70j - Kk hayvanlar (AL)
Tecrbe ile bilinen veya olas artlarn bir tehlike meydana getirdii yerlerde (AL2) hat
sistemleri zel koruyucu tedbirlere gre seilecektir. rnek olarak;
- Hat sisteminin mekanik zellikleri ile veya
Elektrik Mhendisleri Odas
281
TABLO 11
Yaltkanlar in En Yksek alma Scaklklar
282
0
C
Polivinil klrr PVC 70 iletkende
apraz bal poliletilen (XLPE) ve etilen propilen 90 iletkende (Not: b)
kauuk (EPR)
Mineral (PVC kapl veya plak, dokunmaya ak) 70 Klfda
Mineral (plak, dokunmaya ak deil ve 105 Klfda (Not: b,c)
yanabilir malzeme ile temasta deil)
Not : (a) IEC 60502 (1983) ve IEC 60702 (1981)'deki tablolar baz alnarak
dzenlenmitir. Ek A 'daki cetvellerde verilen akm tama kapasiteleri,
bu tablodaki izin verilen en yksek iletken scaklklarna gre
hazrlanmtr.
Not : (b) Bir iletken 70 C'yi aan bir scaklkta alyorsa, iletkene bal
donanmn balant yerindeki sonu scakla uygunluu dorulanmaldr.
Not : (c) Mineral yaltkanl kablolar iin, kablonun ve balant ularnn scaklk
deerlerine, evre artlarna ve d etkilere bal olarak daha yksek
alma scaklklarna izin verilebilir.
283
Farkl en yksek alma scaklklar bulunan kablo veya iletken gruplarnda, gruptaki tm
kablo veya yaltml iletkenlerin akm geirme kapasitesi iin, uygun grup azaltma faktr
ile birlikte, grup iindeki izin verilen alma scaklklarndan en kk deerli kablonun
scaklk faktr esas alnmaldr.
Eer kablo veya yaltlm iletken bilinen iletme artlar sebebi ile tayabilecei akmn
%30undan fazla yklenmiyor ise grup d kabul edilebilir.
284
285
ok fazl devrelerde her bir faz iletkeninin kesit alan, bakrda 16 mm2den veya
aluminyumda 25 mm2den byk ise ve aadaki artlarn hepsi mevcutsa, ntr iletkeninin
kesit alan faz iletkenlerinden daha kk olabilir:
- Normal artlarda ntr iletkeninde, varsa harmonikleri ile birlikte beklenen en byk
akm, ntr iletkeninin akm tama kapasitesinden byk olmayacaktr.
Not: Normal alma artlarnda devreden geen yk, fazlar arasnda pratik olarak eit
datlm olacaktr.
- Ntr iletkeni ar akmlara kar Madde 52-h-4, Madde 52-h-5 ve Madde 52-h-6daki
kurallara gre korunacaktr.
- Ntr iletkeni en az 16 mm2 bakr veya 25 mm2 alminyum olacaktr.
286
73b -
Yksek (inrush) akmlarna sahip donanm ve motorlarn yol verme sresi dikkate
alnacaktr. Darbe gerilim dm % 10 olarak kabul edilebilir.
Kendi transformatr bulunmayan tketicilerde, dorudan yol verilecek en byk ksa devre
asenkron motor gc, ky ve benzeri yerlerde 7,5 kW; alak gerilim ebekesi hava hatt olan
kasaba ve ehirlerde 15 kW; alak gerilim ebekesi yeralt kablosu olan kasaba ve ehirlerde
30 kW dr. Ancak motorun gc transformatrn gcnn %10 'unu aamaz.
Motorun yol almas esnasnda %10dan fazla gerilim dalgalanmasnn meydana
gelmediinin hesap yolu ile gsterilmesi halinde yukardaki arta uyulmayabilir.
73c
Gerilimdeki geici rejimler ve olaan d iletmeden ortaya kan gerilim deiiklikleri gibi
geici durumlar dikkate alnmayabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
287
73d -
Gerilim dm hesaplarnda aada verilen yntem uygulanacaktr.
Yukarda fazl ykler iin verilen forml sadece dengeli hal iin geerlidir.
288
289
3- Klfl olarak imal edilmi olmakla birlikte klf karlm kablolar ile klfsz kablolar;
borularn, kapal kanallarn veya kapakl kanallarn son noktalarnda; Madde 74-e-2
artlarna uygun olarak mahfaza iine alnacaktr.
290
5- Kolon, kiri gibi yk tayan bina elemanlarnn delinmeden sonra btnlnn gvende
olmasnn ilgili inaat mhendisinin dorulamas dnda, hi bir hat sistemi yk tamas
ngrlen bina yap elemann delip gememelidir. (TS 7748 -ISO 834)
6- Madde 75-b-1 ve Madde 75-b-3 'e gre kullanlan btn szdrmazlk dzenlemeleri
aadaki kurallara ve Madde 75-b-7 'deki kurallara uyacaktr.
- Szdrmazlk dzenlemeleri, temasta olduklar hat sisteminin malzemesi ile uyumlu
olmaldr.
- Szdrmazlk dzenlemeleri, szdrmazlk kalitesi azalmadan hat sisteminin sl
hareketine izin vermelidir.
- Szdrmazlk dzenlemelerinin mekanik kararll, hat sisteminin desteklerinde
yangndan doan hasar srasnda ortaya kabilecek zorlamalara dayanmaya yeterli
olmaldr.
Bu madde artlar,
- Kablo tutucular veya kablo montaj elemanlar szdrmazlk dzenlerinden 750 mmye
kadar uzaklkta tesis edilmi ve szdrmaz noktann yangn tarafnda olan tespit
elemanlarnn yangn nedeniyle kmesinden doan mekanik yklere dayanabilirlerse,
- veya szdrmazlk sisteminin kendisinin tasarm yeterli destek salarsa,
yerine gelmitir.
7- Yukardaki Madde 75-b-1 veya Madde 75-b-2 'yi salamas ngrlen szdrmazlk
dzenleri, birlikte kullanldklar hat sistemi ile ayn derecede d etkilere dayankl olacak
ve ek olarak aadaki kurallarn hepsini karlayacaktr:
- Yanma rnlerine, delinen yap elemanlar ile ayn lde direnme zelliine sahip
olacaktr.
- Tesis edildikleri yap eleman iin belirtilen derecede su szmasna kar koruma
salayacaktr.
- Szdrmazlk malzemesinin montajnn tamamlanmasndan sonra neme dayankl
zellikte olmas durumu hari, szdrmazlk malzemesi ve hat sistemi, sistem boyunca
yryebilen damlayan suya veya dier herhangi bir ekilde szdrmazlk malzemesi
zerinde toplanan suya kar korunmu olacaktr.
8- Szdrmazlk dzenlemelerinin, sz konusu rn iin, IEC tip deneyleriyle ilikilendirilmi
montaj talimatlaryla uygunluunun dorulanmas salanacaktr.
Byle bir dorulama denetiminden sonra ek deneye gerek yoktur.
291
292
Madde 77- Devamll salayc koruma ve temizlik ile ilgili seim ve montaj
77a - Bakm ilemini uygulayabilecek kii veya kiilerin bilgi ve tecrbesi, tesisatn zelliklerine
uygun olacaktr.
77b - Bakm iin herhangi bir koruma nleminin kaldrlmas gereken yerlerde, bu koruma
nleminin balangta ngrlen koruma derecesi dmeden tekrar yerine konulabilmesine
dikkat edilecektir.
77c - Hat sisteminin btn blmlerine bakm iin gerekebilecek gvenli ve yeterli erime iin
nlem alnacaktr.
Not : Baz yerleimlerde bu hususun merdiven, kedi yolu vb. gibi devaml erime dzenleri
ile salanmas gerekebilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
293
BLM 9
Balama Tesisleri
(Koruma, ayrma ve anahtarlama iin)
294
5- Koruma hatt olmayan bir devrede artk akm anahtarnn kullanlmas, cihazn beyan artk
akm (In) 30 mAy amasa bile, dolayl dokunmaya kar yeterli koruma olarak kabul
edilmeyecektir.
6- alma gerilimi bir yardmc kaynaktan salanan ve yardmc kaynan arzas halinde
otomatik olarak almayan bir artk akm cihaz, ancak yardmc kaynan arzas
durumunda bile dolayl dokunmaya kar korumann baka yollardan salanmas halinde
kullanlacaktr.
7- Artk akm anahtar, dier cihazlardan kaynaklanan manyetik alanlardan etkilenmeyecek
ekilde yerletirilecektir.
8- Dolayl dokunmaya kar koruma iin bir artk akm anahtarnn bir ar akma kar koruma
cihaz ile, fakat ondan ayr olarak kullanld durumda; artk akm anahtarnn, yk tarafnda
bir hata meydana gelirse, maruz kalabilecei termik ve mekanik etkilere dayanabilecei
dorulanacaktr.
9- Dolayl dokunmaya kar koruma veya dier bir ekilde tehlikeyi nlemek zere
Ynetmeliin artlarna uyum iin, iki veya ikiden ok artk akm cihaznn seri baland
ve tehlikeyi nlemek iin bunlarn almasnda seicilik gerekli olduunda, cihazlarn
karakteristiklerinin seicilie uygun olmas salanacaktr.
10- Artk akm cihaznn, yetkili bir kii veya bir yardmc eleman dndaki bir kii tarafndan
altrlabilecei durumlarda cihaz, bir anahtar veya alet kullanarak kastl bir hareket
olmakszn, cihazn beyan artk faaliyet akmnn (In) veya zaman geciktirme
mekanizmasnn ayar veya kalibrasyonunu deitirmek veya ayarlamak mmkn olmayacak
ekilde tasarlanacak veya monte edilecektir.
295
Ib devrenin tasarm akm, yani normal iletme artlarnda tanmas amalanan akm
(ekilecei dnlen hesap akm )
Iz ilgili belirli tesisat artlar gz nne alnarak (grup faktrleri, scaklk vb.)kablonun
srekli akm tama kapasitesi
In ar akma kar koruma cihaznn nominal akm (Ayarlanabilir koruma cihazlarnda
In in anlam ayar deeridir.)
I2 Ar yke kar koruma cihaznn allagelmi sreye bal olarak etkin almasn
salayan akm.
Elektrik Mhendisleri Odas
296
297
298
299
BLM 10
300
83b - Topraklayclar
1- Aadaki topraklayclar, Ynetmeliklerce kabul edilen tiplerdir:
(i) Topraklama ubuklar veya borular,
(ii) Topraklama eritleri veya telleri,
(iii) Temellere gml yeraltndaki metal yap blmleri,
(iv) Betonarme yapnn topraa gml olan kaynakl donats (n gerilmeli beton hari),
(v) Madde 83-b-5in geersiz klmad durumlarda, kablolarn kurun klflar ve dier
metal kaplamalar,
(vi) Yeraltndaki dier uygun metal blmler.
2- Topraklaycnn tipi ve gmme derinlii, topran kurumas veya donmasnn topraklayc
yaylma direncini gerekli deerin zerine karmayacak ekilde olacaktr.
3- Topraklaycnn tasarm ve yaps, hasara kar dayankll salayacak ve korozyon nedeni
ile topraklayc yaylma direncindeki muhtemel artlar dikkate alnacaktr.
4- Gaz, su veya dier tesisatn metal blmleri bir koruma topraklama elektrodu olarak
kullanlmayacaktr. Bu kural, Madde 44-bde istendii gibi bu metal blmlerin potansiyel
dengelemesinin yaplmasn engellemez.
5- Bir kablonun kurun klfnn veya dier metal kaplamalarnn topraklayc olarak
kullanlmas,
(i) Korozyon nedeni ile ar bozulmay nleyecek yeterli nlemler alnmas,
(ii) Klf veya kaplamann toprak ile etkili bir ekilde temasta olmas,
(iii) Kablo sahibinin onaynn alnmas,
(iv) Kabloya yaplmas nerilen ve onun topraklama elektrodu olarak uygunluunu
etkileyebilecek bir deiiklik hakknda elektrik tesisatnn sahibini uyaracak
dzenlemeler mevcut olmas,
artlarnn tmnn salanmas halinde mmkndr.
6- Artk akm anahtar ile koruma yaplan TT sistemlerde binadaki topraklaycnn yaylma
direnci ( RA ) aadaki iki artta verilen diren deerinin ikisinden de kk olacaktr.
IN : Artk akm anahtarnn beyan artk akm (A) olmak zere,
- RA< 200
- RA< 50V/2IN
83c - Topraklama iletkenleri
1- Her topraklama iletkeni Madde 84e uygun olacak ve PME (oklu koruma topraklamas)
kurallarnn geerli olduu durumlarda, Madde 87-a-1in bir ana potansiyel dengeleme
iletkeninin kesit alanna ait artlar salayacaktr. Buna ek olarak, topraa gml olduu
yerlerde topraklama iletkeninin kesit alan Tablo 13de belirtilen deerden daha az
olmayacaktr. Bir bant veya erit iletkende, iletken kalnl mekanik hasara ve korozyona
dayanacak ekilde olacaktr .
Elektrik Mhendisleri Odas
301
TABLO 13
Topraa denmi topraklama iletkenlerinin minimum kesitleri
Mekanik hasara kar Mekanik hasara kar
korumal korumasz
Bir klfla Madde 84-ada 16 mm2 bakr
korozyona ngrld gibi 16 mm2 kaplanm elik
kar korumal (galvaniz veya paslanmaz)
Korozyona kar 25 mm2 bakr 25 mm2 bakr
korumasz 50 mm2 elik 50 mm2 elik
2- Bir topraklama iletkeninin bir topraklaycya veya dier topraklama elemanlarna balants
salam, elektriksel ve mekaniksel ynden yeterli olacak, ve Madde 67-ce uygun olarak
etiketlenecektir. Balant, korozyona kar uygun ekilde korunacaktr.
83d - Ana topraklama balant ular veya baralar
1- Her tesisatta, aada saylanlar topraklama iletkenine balamak iin bir ana topraklama
balant ucu tesis edilecektir:
(i) Koruma iletkenleri,
(ii) Ana potansiyel dengeleme iletkenleri,
(iii) Fonksiyonel topraklama iletkenleri (gerekiyorsa), (Fonksiyonel topraklamalar iin
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine baknz.)
(iv) Yldrmdan koruma sistemi kuaklama iletkeni (varsa).
2- Topraklama dzenlerinin direncinin llme imkann yaratmak ve topraklama iletkeninin
ayrlmasn kolaylatrmak iin gerekli elemanlar (imkanlar) salanacaktr. Bu elemanlar ana
topraklama balant ucu veya baras ile uygun ekilde kombine edilebilir. Ek varsa, bunlar
ancak bir alet vastas ile ayrlabilecek, mekanik ynden salam olacak ve elektriksel
devamlln korunmasn salayacaktr.
302
koruma iletkeni kesit alan, eer mekanik hasara kar koruma salanmsa 2,5 mm2 bakr
edeerinden ve eer mekanik koruma salanmamsa 4 mm2 bakr edeer kesitinden az
olmayacaktr, (Madde 84-c-1e de baknz).
Topraa gml bir koruma iletkeni iin, topraklama iletkenlerine ait Madde 83-c-1 de
geerli olacaktr. Bir potansiyel dengeleme iletkeninin kesit alan Madde 87ye uygun
olacaktr.
2- Bir koruma iletkeni eitli devreler iin ortak olarak kullanldnda, koruma iletkeninin
kesit alan:
(i) eitli devrelerin her birinde karlalan hata akmnn en olumsuz deeri ve hata
sresi deerleri iin Madde 84-a-3e gre hesaplanacaktr.
(ii) Devredeki en byk faz iletkeninin kesit alanna kar gelecek ekilde Madde 84-a-4e
gre seilecektir.
3- Hesapland durumlarda kesit alan, aadaki forml ile tayin edilen deerden kk
olmayacaktr.
I 2 .t
S
k
Burada;
S letkenin mm2 olarak anma (nominal) kesit alandr.
I Hata akm. (a.a. iin etkin deer) Devre empedanslarnn akm snrlama etkisi ve
koruma cihaznn snrlama kapasitesi (I2t) gerektii ekilde hesaba katlarak, ilgili
koruma cihazndan akabilecek olan en byk hata akmnn amper cinsinden deeri.
Ar akmn sonucu olarak, scaklk artnn devre iletkenlerinin direnci zerindeki
etkisi gz nne alnacaktr. (Madde 44-b-7ye baknz)
t Koruma cihaznn hata akmna (A) karlk gelen ama sresi (s),
k letken malzemesinin z direncini, scaklk katsaysn ve s kapasitesini, ve ayn
zamanda ilgili balang ve son scaklklar hesaba alan bir katsay (A2s)1/2/ mm2.
eitli tesisatlarda kullanlan koruma iletkenleri iin k deerleri, Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii izelgeler 5-6-7den alnacaktr.
Forml uygulandnda standart d bir kesit kt durumlarda, en yakn daha byk
standart kesit alanna sahip bir iletken kullanlacaktr.
4- Bir koruma iletkenin minimum kesit alannn Madde 84-a-3e gre hesaplanmasnn
istenmedii durumlarda, kesit alan Tablo 14e gre tayin edilebilir.
Tablo 14n uygulanmas standart d bir kesit verdiinde, en yakn daha byk standart
kesit alanna sahip bir iletken kullanlacaktr.
84b - Koruma iletkeni tipleri
1- Koruma iletkeni olarak esnek ve bklebilir borular seilmeyecektir. Bir gaz borusu veya
bir ya borusu koruma iletkeni olamaz.
2- Koruma iletkeni aadakilerin bir veya birkandan oluabilir:
(i) Tek damarl bir kablo,
(ii) Bir kablonun bir iletkeni,
(iii) Yaltlm gerilim altndaki iletkenler ile ortak bir mahfaza iindeki yaltlm veya
plak bir iletken,
Elektrik Mhendisleri Odas
303
TABLO 14
lgili faz iletkeninin kesit alanna gre koruma iletkeninin minimum kesit alan
S 16 S k1.S/ k2
16 S 35 16 k1.16/ k2
S/2 k1.S/ k2.2
S 35
burada:
k1 letkenlere ve yaltm malzemelerine gre Tablo 4den seilen, faz iletkeni iin k
deeri.
k2 Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelgeler 5- 6-7ye uygun ekilde
seilen, koruma iletkeni iin k deeri.
3- Madde 84-b-2 (i) ila (iv)nde belirtilen tiplerdeki ve kesit alan 10 mm2 veya daha az olan
bir koruma iletkeni bakr malzemeden olacaktr.
4- Bir elektrik anahtarlama ve kontrol tablosunun metal mahfazas veya metal taycs, veya
bara sisteminin metal mahfazas koruma iletkeni olarak kullanldnda, aada belirtilen
kural yerine getirecektir:
(i) Elektriksel sreklilik mekanik, kimyasal veya elektro-kimyasal bozulmaya kar
korunacak ekilde yap veya uygun balant yolu ile salanacaktr ve
(ii) Kesit alan Madde 84-ann uygulanmasndan elde edilen deere en azndan eit
olacaktr, veya TS EN 60439-1e gre deney ile dorulanacaktr ve
(iii) nceden belirlenmi her enerji alma noktas, dier koruma iletkenlerinin
balanmasna izin verecektir.
5- Bir kablonun klf (plak veya yaltlm) dahil metal kaplamas, zellikle mineral yaltml
bir kablonun klf, metal kapal veya kapakl kablo kanallar, eer Madde 84-b-4 n (i) ve
(ii)deki her iki kuraln da karlyor ise, ilgili devre iin bir koruma iletkeni olarak
kullanlabilir.
6- Madde 84-b-1 ile yasaklanan durum dnda, bir yabanc iletken blm
Elektrik Mhendisleri Odas
304
305
2- lgili tesisatn bir ksmnn artk akm anahtar ile beslenmemesi kayd ile,
(i) Sabit bir tesis iin, bklmeyen (hareketlilii olmayan) bir kablonun, kesit alan bakr
iin 10 mm2den ve alminyum iin 16 mm2den az olmayan bir iletkeni,
(ii) lgili Trk Standardna uyan ve Madde 86-b-3 den Madde 86-b-8e kadar olan
hkmlere gre seilip monte edilmi konsantrik(NYCY gibi) bir kabloda, kablonun
kesit alan 4 mm2den az olmayan d iletkeni,
PEN iletkeni olarak hizmet verebilir.
3- Konsantrik bir kablonun d iletkeni birden fazla devre iin ortak olmayacaktr. Bu art, bir
son devrenin iindeki eitli noktalara hizmet verecek ift damarl veya ok damarl bir
kablonun kullanlmasn engellemez.
4- Konsantrik bir kablonun d iletkeninin (200 Clik bir scaklkta llm) iletkenlii:
(i) Tek damarl bir kablo iin, i iletkenin iletkenliinden daha az olmayacaktr.
(ii) ok fazl veya ok kutuplu bir devredeki ok damarl bir kablo iin, bir i
iletkeninkinden (faz iletkeni) daha az olmayacaktr.
(iii) Bir son devrenin iindeki eitli noktalara hizmet veren veya i iletkenleri paralel
balanm ok damarl bir kablo iin, paralel bal i iletkenlerininkinden (faz iletkeni)
daha az olmayacaktr.
5- Konsantrik bir kablonun d iletkenindeki her ekte ve bir balant ucunda, ekin devamll,
bir ilave iletkenle ve zel kelepelerle salanacak ve ekin zeri kaplanacaktr. lave iletkenin
iletkenlii, 86-b-4te d iletken iin belirtilenden daha az olmayacaktr.
6- Konsantrik bir kablonun d iletkenine hi bir ayrma veya anahtarlama cihaz
taklmayacaktr.
7- zel standartna gre imal edilmi kablolar hari, her kablodaki PEN iletkeni, maruz
kalabilecei en yksek gerilime uygun ekilde yaltlacak veya bir yaltm kaplamasna sahip
olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
306
8- Eer ntr ve koruma fonksiyonlar tesisatn herhangi bir noktasndan sonra ayr iletkenler ile
salanyorsa, bu iletkenler o noktann ilerisinde tekrar balanmayacaklardr. Ayrlma
noktasnda, koruma ve ntr iletkenleri iin ayr balant ular veya baralar salanacaktr.
PEN iletkeni, koruma iletkeni ve ntr iletkeni iin ayrlm olan balant ularna veya
baralara balanacaktr. Balant kprsn (PE-N kprs) iletkenlii, Madde 86-b-4te
belirtilenden daha az olmayacaktr.
307
BLM 11
Dier Cihazlar
88b - Genel
1- Uyarm ve komtasyon arac, enerji retim biriminin kullanm amacna uygun olacak ve
dier besleme kaynaklarnn emniyeti ve gereken fonksiyonunu yerine getirmesi enerji
retim birimi tarafndan engellenmeyecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
308
2- Beklenen (hesapla bulunan) ksa devre akm ve beklenen (hesapla bulunan) toprak hata
akm dier kaynaklardan veya kombinasyonlardan bamsz olarak alan her bir besleme
kayna veya kaynaklar kombinasyonu iin tayin edilecektir. Tesisatn bnyesinde bal
olan enerji retim biriminin beklenen ksa devre deeri, elektrik ebekesinin koruma
cihaznn ksa devre deerinden fazla olmayacaktr.
3- Enerji retim biriminin elektrik ebekesine bal olmayan bir tesisata elektrik temin etmek
ya da elektrik ebekesine bir alternatif olarak enerji beslemek amacyla kullanlmas halinde,
enerji retim biriminin kapasitesi ve iletme zellikleri; herhangi bir ykn balanmas ya
da ayrlmasndan sonra, gerilimin ya da frekansn istenilen iletim aralndan sapmas
neticesinde donanmda tehlike meydana gelmeyecek veya hasar ortaya kmayacak ekilde
olacaktr. Enerji retim biriminin kapasitesinin almas halinde, tesisin ilgili blmlerinin
otomatik olarak ayrlmasn salayacak dzenler temin edilecektir.
88c - Birden fazla kaynaktan beslenen ok dk gerilim sistemleri
1- Bir SELV veya PELV sisteminin birden fazla kaynaktan beslendii durumlarda, her kaynak
iin 42-b-2 maddesi uygulanacaktr. Kaynaklardan biri ya da birkann topraklanmas
halinde, PELV sistemlerine ait 44-h-1 maddesi uygulanacaktr.
Kaynaklardan biri ya da birkann Madde 42-b-1 ila Madde 42-b-4 (dahil) kurallarn
salamamas halinde, sistem bir FELV sistemi olarak ilem grecek ve Madde 42-c kurallar
uygulanacaktr.
2- Besleme kaynaklarndan biri ya da birkann kaybndan sonra ok dk gerilim sisteminin
beslenmeye devam edilmesi gerektiinde, dier kaynaklardan veya kombinasyonlardan
bamsz olarak alabilen her besleme kayna veya besleme kaynaklar kombinasyonu
ok dk gerilim sisteminin amalanan ykn besleyebilecek kabiliyette olacaktr. ok
dk gerilim kaynan besleyen alak gerilimin kayb durumunda bunun dier ok dk
gerilim tehizatnda tehlikeye veya hasara yol amamasn salayacak tedbirler alnacaktr.
88d - Dolayl dokunmaya kar korunma
1- Dier kaynaklardan veya kaynaklarn kombinasyonlardan bamsz olarak alabilen her
besleme kayna veya besleme kaynaklar kombinasyonu ile ilgili olarak tesisatta dolayl
dokunmaya kar gerekli nlemler alnacaktr.
Beslemenin otomatik olarak kesilmesi yoluyla koruma
2- 88-d-3, 88-d-4 veya 88-d-6 maddelerinde belirtilen deiiklikler haricinde, elektriin
otomatik olarak kesilmesi yoluyla koruma, 44-b maddesine gre uygulanacaktr.
Enerji retim biriminin elektrik ebekesine alternatif oluturduu tesisatlar iin ek kurallar
(yedek sistem).
3- Elektriin otomatik olarak kesilmesi yoluyla korumada, generatrn bir TN sistemine
alternatif olarak alt durumlarda, alak gerilim datm ebekesi sisteminin toprakl
noktasna yaplan balantya gvenilmeyerek ayr bir topraklama elektrodu salanacaktr.
Ayrca TT sistemde Madde 44-b-10 artlar geerli olacaktr.
Statik evirici ieren tesisatlarn ek kurallar
4- Madde 44-bde ngrlen otomatik kesme artlarnn, tesisatn statik eviricinin yk
tarafndaki blmleri iin salanamamas halinde, 44-b-30 ve 44-b-31 maddelerine gre, sz
konusu tarafta e potansiyel dengeleme yaplacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
309
50 V
R
I
Burada:
I : statik evirici tarafndan tek bana en az 5 saniye sreyle beslenebilen maksimum amper
cinsinden hata akmdr.
Bir statik eviricinin bir genel elektrik ebekesine paralel olarak almas amalandnda,
88-g maddesi uygulanmaldr.
5- Koruma cihazlarnn doru ekilde almas, bir statik evirici veya filtrelerin varl ile
retilen doru akm nedeniyle bozulmamas iin gerekli nlemler alnacak veya donanm
buna gre seilecektir.
Enerji retim biriminin tesisata sabit ekilde balanmad durumlarda otomatik kesme
yoluyla korumann ek kurallar
6- Tanabilir enerji retim birimlerinin ve geici olarak ya da ksa sreli kullanm amalanan
tanabilir enerji retim birimlerinin tesisata sabit ekilde bal olmamas halinde:
(i) Donanmn ayr paralar arasnda, bir kordon veya kablonun Tablo 14e uygun bir
paras, koruma iletkenleri olarak kullanlacaktr. Tm koruma iletkenleri Madde 82 ila
Madde 87ye uygun olacaktr.
(ii) TN, TT ve IT sistemlerinde anma artk faaliyet akm (In) 30 mAden byk olmayan
bir artk akm anahtar 44-b maddesinin otomatik kesme artna uygun olarak tesis
edilecektir.
antiye tesisat iin Madde 113e baknz..
88e - Ar akma kar koruma
1- Enerji retim biriminin ar akm l cihazlar (akm trafosu, diren gibi), generatr
terminallerine mmkn olduunca yakn olacaktr.
2- Enerji retim biriminin bir elektrik ebekesi ile paralel almasnn amaland ya da iki
veya daha fazla generatr biriminin paralel alabilecei durumlarda, harmonik sirklasyon
akmlar iletkenlerin sl deeri almayacak ekilde snrlandrlacaktr.
Harmonik sirklasyon akmlarnn etkileri aadaki uygulamalardan biri veya birkann
uygulanmas ile snrlanacaktr:
(i) Kompanze edilmi sarglar olan enerji retim biriminin seimi,
(ii) Generatrlerin yldz noktalarna bal olmak zere uygun bir empedansn temini,
(iii) Devreyi kesen, ancak dolayl dokunmaya kar korumann her zaman iin salanmas
amacyla, birbirleriyle kilitli devre kesicilerin temini,
(iv) Filtre donanmnn temini,
(v) Dier uygun yntemler.
Elektrik Mhendisleri Odas
310
88f - Enerji retim biriminin, elektrik ebekesine alternatif olarak besleme salad
tesisatlar iin ek kurallar (yedek sistemler)
1- Enerji retim biriminin elektrik ebekesi ile paralel almamas iin Madde 58in ayrma ile
ilgili kurallarna uygun nlemler alnacaktr.
(i) letme mekanizmalar veya transfer iin kullanlan anahtarlama cihazlarnn kontrol
devreleri arasnda bir elektriksel, mekanik veya elektromekanik balant,
(ii) Tek transfer anahtar ile yaplan (elle) anahtarl kilitleme sistemi,
(iii) pozisyonlu 1-0-2 tipi transfer iin kullanlan anahtar,
(iv) Birbirleriyle uygun ekilde kilitli otomatik transfer anahtarlama cihaz,
(v) Edeer alma emniyeti salayan dier aralar,
uygun nlemler olarak kabul edilebilir.
2- TN-S sistemde ntr yaltlmam ise ve bir artk akm anahtar kullanlyorsa, herhangi bir
paralel ntr toprak yolunun varl nedeniyle, yanl almas nlenecek ekilde
yerletirilecektir.
88g - Enerji retim biriminin elektrik ebekesi ile paralel alabilecei durumlarda
tesisatlar iin ek kurallar
1- Elektrik ebekesi ile paralel alacak bir enerji retim biriminin seimi ve kullanmnda;
g faktr, gerilim deiiklikleri, harmonik bozukluklar, dengesizlik, yol verme,
senkronizasyon veya gerilim dalgalanmalar etkileri asndan ebekede ve dier tesisatlarda
olumsuz etki meydana gelmemesi iin dikkat edilecektir. zel kurallar iin ilgili iletmeye
danlacaktr. Paralel almann gerekli olduu durumlarda, frekans, faz ve gerilimin ele
alnd otomatik senkronizasyon sisteminin kullanlmas tercih edilir.
2- ebekenin besledii enerjinin kesilmesi ya da ebeke balant ularndaki gerilim veya
frekans deerlerinin normal besleme iin belirtilen deerlerden sapmas halinde, generatrn
ebekeden ayrlmasn salayan koruma dzeni temin edilecektir.
Koruma tipi ve hassasiyeti ile iletme sreleri elektrik ebekesinin koruma ekline baldr
ve letmenin onayna tabidir.
3- Elektrik ebekesinin gerilim ve frekans 88-g-2 maddesinin gerektirdii alma limitlerinin
dndaysa enerji retim biriminin elektrik ebekesine balanmasn nleyen dzenler
kullanlacaktr.
4- Enerji retim biriminin elektrik ebekesinden ayrlmasn salayan dzenler kullanlacaktr.
Bu ayrma dzenleri letme tarafndan her zaman iin eriilebilir durumda olacaktr.
5- Enerji retim biriminin elektrik ebekesine alternatif olarak alabilecei durumlarda,
tesisat 88-f maddesine uygun olacaktr.
311
89b -
Her elektrik motorunda, ar yklenmeye kar koruma tertibatn ieren kontrol cihazlar
temin edilecektir. Bu kural bir btn olarak ilgili Trk Standardna uygun olan elektrikli
cihazlar iinde yer alan bir motora uygulanmaz.
89c -
Her motorda, ksa bir duraklama sonrasnda motorun almasnn byk tehlike oluturmas
ihtimalinin bulunduu durumlarda, motorun otomatik olarak yeniden almasn nleyecek
bir dzen bulunacaktr. Bu artlar, motorun beklenmedik ekilde yeniden almasnn
yarataca tehlikeye kar baka uygun tedbirlerin alnmas halinde, bir otomatik kontrol
tertibat tarafndan motorun aralkl olarak altrlmas iin bir dzenein yaplmasn
engellemez.
89d -
Bir motorun ters akmla frenlenmesini salayan bir dzen varsa ve bu ters dn tehlikeye
neden olacaksa, frenleme sonunda motorun tersine dnmesini nleyecek nlemler
alnacaktr.
89e -
Emniyetin, bir motorun devir ynne bal olmas durumunda, (rnein fazlardan birinin
kesilmesi hali ) ters ynde almaya imkan vermeyen nlemler alnacaktr.
312
TABLO 15
Lamba duylarnda ar akma kar koruma
Devreyi ar akmdan
Lamba duyu tipi koruyan koruma dzenin
maksimum deeri
.............................................................. (A)
...................................
Sngl (TS EN 61184) B15 6
B22 16
2- Akkor filamanl lambalara ait duylar 250 voltun zerindeki gerilimlerle alan devrelere
taklmayacaktr.
3- B15 ve B22 tipi sngl (bayonet) duylar TS EN 61184 standartna uygun olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
313
314
315
4- 91-e maddesinde belirtilen tipte bir stc ya da kazan baland taktirde; tesisat kuran kii
devrenin, stc ya da kazan ile tesisatn balangc arasndaki herhangi bir ksmndaki ntr
iletkenine bal bir tek kutuplu devre anahtar, devre kesici veya sigorta takl olmadn
dorulayacaktr.
91f - Istma iletkenleri ve kablolar
1- Bir stma kablosunun yangn tehlikesi arz eden bir malzemenin iinden ya da yaknndan
gemesi gerektiinde, kablo ilgili standartta belirtilen P tutuma zelliine sahip malzeme
ile kaplanacak ve gerek montaj gerekse kullanm srasnda nceden kestirilebilir mekanik
zararlardan uygun ekilde korunacaktr.
2- Dorudan toprak, beton, imento yzey veya yol ve bina inasnda kullanlan dier
malzemeler iine denmesi amalanan bir stc kablo:
(i) Denmesi srasnda mevcut olmas beklenen artlar altnda mekanik hasarlara kar
dayankl ve
(ii) Normal alma artlarnda nemin ve/veya korozyonun yol at hasarlara kar
dayankl malzemeden yaplm olacaktr.
3- Dorudan topraa, yola ya da bina konstrksiyonu iine denen bir stc kablo, stmas
amalanan nesnenin iine tamamen gml olmal ve kendisinde ya da gml olduu
nesne iinde normal artlarda beklenen bir hareketi yapmas halinde zarar grmeyecek
ekilde denmeli ve her adan imalatnn talimatlarna ve tavsiyelerine uyulmaldr.
4- letme koullarnda deme stc kablolarn yk, iletken scaklklar Tablo 16da
belirtilen deerleri amayacak ekilde snrlanacaktr.
91g - Yzey stclar
Cihazlarn sistem tasarm, tesis ve deneyleri standarta uygun olacaktr.
316
.TABLO 16
Demeden stma kablolar iin maksimum iletken alma scakl
letkenin maksimum
alma scakl
0
Kablo Tipi C
Genel amal PVC yaltml iletken 70
Emaye st polychlorophene kapl, onun st PVC kapl 70
Emaye iletken, st PVC (tamamen) 70
Emaye iletken, st PVC,onun stnde kurun alaml
E kaplama (zrh) 70
letken zerinde sya dayankl PVC 85
letken st naylon, onun st sya dayankl PVC 85
letken st sentetik kauuk veya edeer elastomerik yaltm 85
letkenin stnde mineral yaltm, hepsinin stnde bakr
kaplama (sheath) zrh *
letken stnde silikonlu cam yn klf 180
317
BLM 12
93b -
Yangn artlarnda almas gereken gvenlik sisteminin tm donanm iin ya inaat ya da
tesis yoluyla yeterli bir sre yangna kar dayankllk salayan bir koruma dzeni
salanacaktr.
93c -
lk hatada, otomatik kesme olmakszn, dolayl dokunmaya kar koruyucu tedbir alnmas
tercih edilir. IT sisteminde, ilk hatann sesli ve grsel olarak uyarlmas iin kesintisiz
yaltm izleme dzenei temin edilecektir.
93d -
Cihazlar periyodik muayene, deney ve bakm almalarna imkan verecek ekilde
dzenlenecektir.
318
94f -
Kaynan yeri, kaynaktan kan egzoz gazlarnn, dumann veya buharn insanlarn
bulunduu alanlara zararl olacak lde szmamas iin, gerekli ve yeterli ekilde
havalandrlacaktr.
Madde 98- Paralel alabilen besleme kaynaklarna sahip gvenlik sistemleri ile ilgili zel
kurallar.
Elektrik Mhendisleri Odas
319
98a -
Tesisatn iki kaynaktan ayr ayr ya da her iki kaynak tarafndan paralel olarak besleniyor
olmas halinde, Ynetmeliin ksa devreye ve elektrik arpmasna kar korunma ile ilgili
kurallar yerine getirilecektir.
98b -
Gerekli durumlarda, kaynaklarn ntr noktalar arasndaki balantlarda akm
sirklasyonunu, zellikle nc harmoniklerin veya katlarnn sirklasyonunu snrlamak
iin gerekli nlemler alnacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
320
BLM 13
lk Denetleme ve Deneyler
Madde 99- Genel
99a -
Her elektrik tesisat, montaj srasnda ve iin bitiminde devreye girmeden nce; bu
ynetmeliin kurallarna uygunluu ynnden dorulamann salanmas iin, denetlenecek
ve deneyleri yaplacaktr.
Herhangi bir mal ya da can kayb tehlikesini ve montaj yaplan cihazlarn zarar grmesini
engellemek amacyla denetleme ve deney esnasnda gereken nlemler alnacaktr.
99b -
Tesisat, Madde 34, 35 ve 36 ile belirlenen genel karakteristiklerin (zelliklerin)
deerlendirme sonularn, Madde 66-gin gerektirdii bilgilerle birlikte, denetim
kuruluuna teslim edecektir.
99c -
Denetleme ve deneyler denetim kuruluu tarafndan yaplr.
321
- SELV,
- Enerji boalm snrlandrlmas,
(b) Dorudan dokunmaya kar koruma (Yaplabildiinde mesafelerin lm
dahil), yani:
- Yaltm ile koruma,
- Korkuluk ya da mahfaza ile koruma,
- Engellerle koruma,
- Erime blgesi dna yerletirme ile koruma,
- PELV ile koruma.
(c) Dolayl dokunmaya kar koruma:
- Toprakl potansiyel dengeleme ve beslemenin otomatik kesilmesi,
- Topraklanm iletkenin olmas,
- Koruma iletkenlerinin olmas,
- Ana potansiyel dengeleme iletkenlerinin mevcut olmas,
- Tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenlerinin olmas,
- Birletirilmi koruma ve fonksiyon amal topraklama dzenlemelerinin
mevcut olmas,
- Snf II ekipman ya da edeer yaltm,
- letken olmayan mahal (Yaplabildiinde mesafe lm dahil),
- Koruma iletkenlerinin bulunmay,
- Topraklanmam yerel potansiyel dengeleme,
- Topraklanmam potansiyel dengeleme iletkenlerinin olmas,
- Elektriksel ayrma,
(ix) Karlkl zarar verici etkinin nlenmesi,
(x) Ayrma anahtarlama cihazlar iin uygun cihazlarn varl ve doru yerleimi,
(xi) Dk gerilime kar koruma cihazlarnn olmas,
(xii) Koruma ve izleme cihazlarn seimi ve ayar (Dolayl dokunmaya ve/veya ar
akma kar koruma salamak iin),
(xiii) Koruma cihazlarnn, anahtarlarn ve balant ularnn etiketlenmesi,
(xiv) D etkilere kar uygun koruma nlemlerinin alnmas ve cihazlarn seilmesi,
(xv) Donanm ve anahtarlama cihazlarna ulalabilirlik,
(xvi) Tehlike uyarlar ve dier uyar iaretlerinin olmas,
(xvii) Diyagramlarn (emalarn), bilgilerin ve benzeri bilginin olmas,
(xviii) Montaj yntemleri,
dir.
Madde 101- Denemeler
101a - Genel
Bu maddede belirtilen deneyler gerekletirilecek ve sonular ilgili kriterler ile
karlatrlacaktr. Deneylerde kullanlacak l aletleri akredite edilmi kurulular
tarafndan kalibre edilmi olacaktr.
Madde 101-b ile Madde 101-h arasnda belirtilen deneyler tesise enerji verilmeden nce
gerekletirilecektir.
Herhangi bir deneyin baarszla uramas halinde, bu deney ve bu deneyle ilgili bundan
nceki tm deneylerin belirlenen hatadan etkilenebilecei varsaylarak, hata giderildikten
sonra ilgili deneyler tekrar edileceklerdir.
Elektrik Mhendisleri Odas
322
TABLO 17
Minimum yaltm direnci deerleri
Devre anma gerilimi Test gerilimi d.a. Minimum yaltm direnci
(V) (M)
323
324
101h -
Bir kutup deneyi yaplarak,
(i) Her sigorta ve her tek kutuplu kontrol ve koruma cihaznn sadece faz iletkenine bal
olduu,
(ii) TS EN 60238e uygun E14 ve E27 lamba duylar hari olmak zere, sngl lamba
duylarnda ve Edison vidal lamba duylarnda; d ya da vidal kontaklarn ntr
iletkenine bal olduu,
(iii) Prizlerde ve benzeri cihazlarda (konnektr) kablo balantlarnn doru yapld,
dorulanacaktr.
101i - Topraklayc yaylma direnci
Tesisatn topraklaycsnn yaylma direnci llecektir.
101j - Toprak hatas evrim empedans
Toprak hatas evrim empedans bilgisini gerektiren koruma nlemleri kullanlmas halinde,
ilgili empedans llecektir ya da alternatif bir yntemle belirlenecektir.
101k - Beklenen hata akm
Beklenen ksa devre akm ve olas toprak hatas akm llecek, hesaplanacak ya da baka
bir yntemle tespit edilecektir, bu ilem besleme kaynanda ve tesisatn dier ilgili
noktalarnda gerekletirilecektir.
101l - Fonksiyon deneyi
1- Dolayl dokunmaya kar koruma ya da dorudan dokunmaya kar ilave koruma bir artk
akm anahtar tarafndan salanyorsa, bu cihazn etkinlii uygun bir hata durumu yaratlarak
deneyle dorulanacaktr ve bu deney artk akm anahtar zerindeki deney dzeninden
bamsz olarak gerekletirilecektir.
2- Anahtarlama ve kontrol dzenlerini, srcleri, elektriksel kilitlemeleri, kumanda
devrelerini ieren tablolar; Ynetmeliin kurallarna uygun ekilde monte edildiklerini,
ayarlandklarn ve yerletirildiklerini gsteren bir fonksiyon deneyine tabi tutulacaklardr.
Elektrik Mhendisleri Odas
325
TABLO 18
Koruma dzenlerinin denetimi ile ilgili zet tablo
A Denetim Ynetimi ve
No Koruma letkenli Koruma Dzenleri Denetim Konusu Aygtlar
Koruma iletkeninin gzle ve elle Topraa kar gerilimin
1 Koruma letkenli Koruma denetlenmesi
Dzenlerinin Tmnde llmesi,
Koruma iletkenleri ile faz iletkenleri
birbiriyle kartrlmamas Faz denetimi
Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin Yaltkanlk direncinin
birbiriyle kartrlmamas llmesi,
Koruma iletkeninin srekli olarak omik
deeri dk bir diren zerinden Diren lme yntemi
balanmas
Koruma topraklamas direnci: Topraklama direncinin
2 TT- sistem
Rt 50V/Ia llmesi
1-Toprak temas akmnn, devresini Burada Ia ar akm koruma aygt (Elek.Tes.Topraklamalar
topraktan tamamlamas zerinde ayarlanan ama akmdr. Ynetmeliine baknz)
letken devresinin direnci
2-Toprak temas akmnn, devresini Devre direncinin llmesi
RA (UL /Ia)
metal su borusu ebekesi zerinden
Burada UL=50V zin verilen en byk
tamamlamas.
dokunma gerilimi
Ia:Ama akm
326
TABLO 18 (devam)
B
No Koruma iletkeni olmayan koruma Denetim konusu Denetim yntemi ve aygtlar
dzenleri
Koruma iletkeni olmayan koruma Gzle ve elle denetleme
1 dzenlerinin tm
Gerilimin 50V olup olmadn anlamak Gerilimin llmesi
2 Kk gerilim
iin lme yaplmas
Akm devresinde toprak temasnn olup Topraa kar yaltkanlk
olmadn anlamak iin lme yaplmas direncinin llmesi (Deney
gerilimi en az 250 V)
Akm devresinin daha yksek gerilimli Daha yksek gerilimli
tesisler ile yaltmnn kontrolu. tesislere kar yaltkanlk
direncinin llmesi (Deney
gerilimi daha tesisisin anma
gerilimine uygun olacak )
Sekonder gerilimin 250 V olup
3 Koruyucu Ayrma
olmadn anlamak iin lme yaplmas.
Ayrma transformatrn primer ve
sekonder devrelerinin birbirinden
yaltmnn kontrolu.
Sekonder devrede toprak temas olup Topraa kar yaltkanlk
olmadn anlamak iin lme yaplmas direncinin llmesi
4 Koruyucu Yaltma
Yaltkanlk direncinin llmesi Yaltkanln llmesi
zerinde Durulan Yerin Yaltlmas
327
BLM 14
328
104c -
Ynetmeliin yrrle girdii tarihte mevcut olan tesislerdeki ilk periyodik denetleme,
binann elektrik balantsnn yapld tarihten itibaren aada belirtilen sreler iinde
yaplacaktr.
Denetlemeler;
0-5 yl (5 yl dahil) arasndaki konut binalarda 8 yl iinde,
6-10 yl (10 yl dahil) arasndaki konut binalarda 6 yl iinde,
11-15 yl (15 yl dahil) arasndaki konut binalarda 4 yl iinde,
15 yl st konutlar ile konut dndaki dier tm tesislerin ilk periyodik
denetimleri 2 yl
ierisinde yaplacaktr.
104d
Tesisatlarn periyodik denetlenmeleri letme tarafndan takip edilir. Periyodik Denetleme
Raporunun bir nushas letmeye teslim edilir. Madde 104-bde verilen srelerin almas
halinde tesisin elektrii kesilir.
104e
letme, kendi imkanlar ile, istedii zaman denetleme yapma hakkna sahiptir.
Elektrik Mhendisleri Odas
329
BLM 15
Belgelendirme ve Raporlama
330
106d -
Denetleme ya da deney esnasnda ortaya kan ve Belge kapsamndaki kusur ve eksikler,
giderilmesi amacyla belgenin dzenlenmesinden nce iverene bildirilecektir.
331
BLM 16
332
(c) Sklmeyen bir du kafas olan ve teknesi olmayan bir du iin, du kafasndan
0,60 m yaraptaki dzlem(ler)
dir.
Blge 2 snrlar
(i) Blge 1in dndaki dey dzlem(ler) ve Blge 1in 0,60 m dndaki paralel
dey dzlem(ler) ve
(ii) Zemin ve zeminin 2,25 m yukarsndaki yatay dzlem dir.
Ek olarak, tavan yksekliinin, zeminden 2,25 m at yerlerde, Blge 1in zerinde
tavana kadar olan boluk veya zeminden 3,00 m yukarsndaki bir ykseklikten hangisi
dkse blge 2ye dahildir.
Blge 3 snrlar
(i) Blge 2nin dndaki dey dzlem(ler) ve Blge 2nin 2,4 m dndaki paralel dey
dzlem(ler) ve
(ii) Zemin ve zeminin 2,25 m yukarsndaki yatay dzlemler.
Ek olarak, tavan yksekliinin, zeminden 2,25 m stndeki yerlerde, Blge 2nin zerinde
tavana kadar olan boluk veya zeminden 3,00 m yukarsnda bir ykseklikten hangisi
dkse Blge 3e dahildir.
110b - Elektrik arpmasna Kar Koruma
PELV veya SELV kullanldnda, anma gerilimi ne olursa olsun, dorudan dokunmaya
kar koruma aadaki ekilde dzenlenecektir.
(i) korkuluk ve mahfazalarn koruma snf en az IP 2X veya IP XXByi salamaldr
veya
(ii) Yaltm, etkin deeri 500 V a.a. olan bir tip test gerilimine bir dakika iin dayanacak
zellikte olmaldr.
110c - Tamamlayc Potansiyel Dengeleme Balants
1- 1, 2 ve 3 Blgelerinde bulunan snf I ve snf II cihazlarn koruma iletkeni terminalleri ile
bu blgelerde bulunan ve aada belirtilen,
(i) Metal boru tesisatlar ve metal atk su borular, (su, gaz vb.)
(ii) Metal merkezi stma borular ve havalandrma sistemleri,
(iii) Binann kolayca ulalabilen metal yap blmleri, (metal kap tabanlar, pencere
ereveleri ve buna benzer blmler; binann herhangi bir metal yaps ile balantl
olmad takdirde yabanc iletken blm olarak kabul edilmeyecektir.)
Metal kvet ve metal du tekneleri,gibi yabanc iletken blmlerin balantsn salamak
iin Madde 87-bye gre yerel ek potansiyel dengeleme balants yaplacaktr.
Tamamlayc potansiyel dengeleme balants ilgili alana yakn olmaldr.
2- Du odalar ve banyolar dndaki alanlarda (rnein yatak odas) bulunan du kabinleri iin
110-c-1 maddesi Blge 3te uygulanmaz.
Elektrik Mhendisleri Odas
333
3- Yerel tamamlayc epotansiyel kuaklama, Blge 1, 2, 3 deki btn yabanc iletken ksmlar,
bu blgede bulunan btn gerilim altna girme riski bulunan iletken blmlerle
birletirecektir.
110d - Elektrik arpmasna Kar Koruma nlemlerin Uygulanmas
1- Blge 0da yalnzca; 12V etkin deer a.a. veya 30V dalgacksz d.a. gerilimini gemeyecek
SELV korumaya izin verilir. Gvenli besleme kayna 0, 1 ve 2 Blgelerinin dnda tesis
edilir.
2- Engelle koruma nlemlerine (Madde 43-d) ve eriilemez yere yerletirilerek yaplan koruma
nlemlerine (Madde 43-e) msaade edilmez
3- letken olmayan alanlar (Madde 44-d) ve toprak balants olmayan potansiyel dengeleme
ile koruma nlemlerine msaade edilmez.
Donanmn Seimi ve Montaj
110e - Genel Kurallar, D Etkiler
Elektrikli cihazlar en az aada belirtilen koruma snfna sahip olacaklardr.
(i) Blge 0 iinde:
IPX7 veya eer ekipman IP korumal deilse.
(ii) Blge 1 ve 2 iinde:
IPX4 veya eer cihazlar IP korumal deilse.
Genel kullanmdaki banyo veya dularda temizlik amacyla su pskrtlmesi durumlarnda,
IPX5, veya eer ekipman IP korumal deilse.
Dulardan direkt olarak pskrtmenin olmad durumlarda TS EN 60742, Blm 2, Ksm
1e gre elektrikli tra makinesi besleme nitelerinin montajnn yapld Blge 2 iinde, bu
kural uygulanmaz.
(iii) Blge 3 iinde;
Genel kullanmdaki dular veya banyolarda, temizlik amacyla su pskrtlmesi
durumlarnda,
IPX5 veya eer ekipman IP korumal deilse.
110f - Hat Sistemleri
1- Aada belirtilen kurallar sva st ekilen hat sistemlerine ve duvarlara 50 mmyi
gemeyen derinlikte gml hat sistemlerine ve 70-f-6 maddesi ile uyumlu olmayan
durumlarda uygulanr.
2- Blge 0 iin;
Hat sistemleri, bu blgede bulunan sabit elektrikli cihazlarn beslemeleriyle snrl
kalacaktr.
Blge 1 iin;
Hat sistemleri, Blge 0 ve 1 iinde bulunan sabit elektrikli cihazlarn beslemeleriyle snrl
kalacaktr.
Blge 2 iin;
Elektrik Mhendisleri Odas
334
335
b) Besleme devresi Madde 43-f ye uygun, beyan artk akm (In) 30 mAi gemeyen
artk akm cihazlaryla korunmusa,
(iv) SELV elektrikli cihazlar.
3- Aadakiler, 42-b ve 110-b maddelerine uygun SELV ile beslenen sabit elektrikli cihazlara
uygulanmaz:
Aadaki sabit elektrikli cihazlar, Blge 2 artlarna uygun olduklar takdirde bu blgeye
monte edilebilir:
(i) Su stcs,
(ii) Du pompas,
(iii) lgili standartlara uygun lamba, fan, stc cihaz veya kvet nitesi,
(iv) Yanlzca Blge 2ye montaj uygun olduu takdirde dier elektrikli cihazlar,
(v) SELV elektrikli cihazlar.
Blge 3te, sabit elektrikli cihazlar dndaki dier elektrikli cihazlar Madde 43-f ye uygun
olarak beyan artk akm akm (In ) 30mAi gemeyen artk akm cihazlaryla korunacaktr.
4- Madde 110-cye gre uygun yerel tamamlayc potansiyel dengeleme balantl metal
topraklama a veya topraklanm metal rt ile evrilmi olan, hacmlar stmak maksad
ile herhangi blgede yere gml elektrikli stc niteler monte edilebilir.
336
Blge 2 Blge 1i evreleyen dikey yzey ile buna paralel Blge 1i 1,5 m dtan
evreleyen dzlem ve insanlarn bulunduu tahmin edilen zemin veya yzeyler ve bu yzey
veya zeminlerden 2,5 m yksekteki yatay dzlemi kapsar.
Ss havuzlarnda Blge 2 yoktur.
Gvenlik in Koruma
111c - Elektrik arpmasna Kar Koruma
1- Anma gerilimi gz nnde bulundurulmakszn SELVin kullanld yerlerde dorudan
dokunmaya kar koruma aadaki ekilde salanr:
(i) En az IPXXB koruma derecelerine dayanan mahfazalar veya bariyerler.
(ii) 500 V a.a. etkin deer, tip deneyi gerilimine 60 saniye sre ile dayanabilen yaltm.
2- Yerel tamamlayc potansiyel dengeleme yaplarak, 0, 1 ve 2 blgelerindeki tm aktaki
iletken blmlerin, bu blgelerdeki yabanc iletken blmlerle balants salanacaktr.
Bu kural SELV devrelerinden beslenen cihazlara uygulanmaz.
Eer sert zeminde metal bir a varsa, bu yerel tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenleri
ile balanacaktr.
Not : Koruma iletkeni ile balant donanm iinde veya datm tablosu iinde salanabilir.
111d - Elektrik arpmasna Kar Uygulanan Koruma nlemleri
0 ve 1 blgeleri
1- 0 ve 1 blgelerinde, elektrik arpmalarna kar yanlzca etkin deeri 12 V a.a. olan veya 30
V d.a. nominal gerilimi amayan (Uo), (Madde 42-bye gre) SELV koruma nlemi
uygulanr; SELV besleme kaynaklar 0, 1 ve 2 Blgelerinin dna monte edilir.
2- Sadece kiiler 0 blgesi iinde deil iken, altrlmalar amalanan havuzlarn iinde
kullanlan donanm aadaki gibi korunan devrelerden biriyle beslenmelidir:
(i) SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 , 1 ve 2 blgeleri dna tesis edilir. SELV
kaynann besleme devresi, beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm
koruma dzeni ile korunmusa, SELV besleme kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir
veya,
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik olarak kesilmesi ile. Beyan artk akm In, 30
mAi amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(ii) Elektriksel ayrma ile. Elektriksel ayrma kayna 0, 1 ve 2 blgeleri dnda tesis edilir
ve akm eken donanmn sadece bir blmn besler. Elektriksel ayrma kaynann
besleme devresi, beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm koruma
dzeni ile korunmusa, elektriksel ayrma kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir.
Bunun gibi donanmlar beslenen devrelerin prizleri ve bu donanmlarn kontrol
dzenlerinde, bu donanmn sadece yzme havuzunda insanlar bulunmazken
kullanlabileceine dair dikkati eken bir uyar yazs bulunmaldr.
Ss havuzlarnn 0 ve 1 blgeleri
3- 0 ve 1 blgelerinde aadaki koruma tedbirlerinden bir veya birka kullanlmaldr:
(i) SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 ve 1 blgelerinin dna tesis edilir veya,
Elektrik Mhendisleri Odas
337
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik kesilmesi ile. Beyan artk akm In, 30 mAi
amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(iii) Elektriksel ayrma ile.Elektriksel ayrma kayna 0 ve 1 blgeleri dnda tesis edilir ve
akm eken donanmn sadece bir blmn besler.
2 blgesi
4- Aadaki koruma tedbirlerinden biri veya birka kullanlmaldr:
(i) SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 , 1 ve 2 blgeleri dna tesis edilir. SELV
kaynann besleme devresi, beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm
koruma dzeni ile korunmusa, SELV besleme kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir
veya,
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik kesilmesi. Beyan akm In, 30 mAi
amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(iii) Elektriksel ayrma. Elektriksel ayrma kayna 0 blgesi, 1 blgesi ve 2 blgesi dnda
tesis edilir ve akm eken donanmn sadece bir blmn besler. Elektriksel ayrma
kaynann besleme devresi, beyan akm In, 30 mAi amayan bir artk akm koruma
dzeni ile korunmusa, elektriksel ayrma kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir.
Not : Ss havuzlarnda 2 blgesi yoktur.
5- Aadaki koruma nlemleri hibir blgede geerli deildir:
(i) Engellerle koruma (Madde 43-d),
(ii) Erime uzakl dna yerletirerek koruma (Madde 43-e),
(iii) letken olmayan alanlar ile koruma (Madde 44-d),
(iv) Topraklanmam yerel potansiyel dengeleme ile koruma (Madde 44-e).
Donanm Seimi ve Montaj
111e - Mafhazalarn Koruma Dereceleri
Cihazlar en az aada belirtilen koruma derecelerine sahip olacaktr.
(i) Blge 0da - IPX8
(ii) Blge 1de - IPX5
IPX4 (temizleme iin su pskrtmesi kullanlmayan yzme havuzlar
iin)
(iii) Blge 2de - IPX2 (Bina iinde bulunan havuzlar iin)
IPX4 (Bina dnda bulunan havuzlar iin)
IPX5 (Temizleme iin su pskrtmesi kullanlan yzme
havuzlarnda)
111f - Hat Sistemleri
Aadaki kurallar sva st kablolama sistemlerine ve duvar, tavan veya zeminde yzeyden
5 cmyi amayan derinlie gmlm kablolama sistemlerine uygulanr.
1- 0, 1 ve 2 Blgelerinde, hat sistemlerinin eriilebilir metal klflar olamayactr. Yzeyden
giden kablolar iin metal boru veya metal kanal veya akta metal kablo klf veya akta
topraklama veya balant iletkeni kullanlmaz.
Hat sistemlerinin eriilemeyen metal rtleri ve metal klflar tamamlayc koruyucu e
potansiyel kuaklamaya balanmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
338
339
3- 1 ve 2 Blgelerinde zemine gml elektrik stc nitesi varsa bunlarn yerel tamamlayc
potansiyel dengeleme dzenlerine bal metal klflar olacak veya Madde 111-c-2de
belirtilen ekilde, potansiyel dengeleme dzenine bal metal a ile rtleceklerdir. Bunlarn
besleme devreleri ayrca beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm anahtar ile
korunacaktr.
Su alt aydnlatma armatrleri EN 60598-2-18in artlarn salayacaktr.
Su geirmez lumbozlarn arkasna konan arkadan mdahaleli armatrlerin metal ksmlar
hibir ekilde lumbozlarn metal ksmlar ile temas etme imkan olmayacak ekilde monte
edilecektir.
111i - Ss havuzlarnn elektrik donanm
Ss havuzlarnn 0 ve 1 blgelerindeki elektrikli aletlere yalnzca bir aletle sklebilen bir
zgara veya cam korkuluk kaldrlmadan eriilemeyecektir.
Armatrler, yerine sabit olarak tesbit edilmeli ve EN 60598-2-18 uygun olmaldr.
Elektrikli tulumbalar EN 60335-2-41 artlarn salamaldr.
111j - Yzme havuzlarnn ve dier havuzlarn 1 blgesinde bulunan elektrik donanmlarnn
tesisi iin zel kurallar
1- Anma gerilimi 12 Volt a.a. veya 30 Volt d.a.y amayan, SELV dndaki, alak gerilimle
beslenen yzme havuzlar ve dier havuzlarda kullanm iin tasarmlanan sabitlenmi
donanmlara (rnek olarak filtre grubu, pskrtme tertibat) aadaki kurallarn tamamna
uyulmas kayd ile 1 blgesinde izin verilir:
Bu donanm, orta iddetli (AG2) mekanik darbelere kar koruma salayan ve en azndan
snf II veya e deeri bir yaltml yaltkan bir mahfaza iine alnmaldr.
Not : Bu madde donanmn snflandrlmasndan bamsz uygulanr. Snf I donanmlar
koruma hattna balanacaktr.
Bu donanm sadece, bir anahtar veya aletle alabilen bir zgara (veya bir kap) aracl ile
eriilebilir olmaldr. Izgarann (veya kapnn) almas btn gerilimli iletkenlerin devresini
kesmelidir. Besleme kablosu ve ana devre kesme dzeni snf II korumay veya edeer
yaltm salayacak biimde tesis edilmelidir.
(i) Izgara veya kap ald zaman donanmn salad koruma dzeyi en az IPXXB
olacaktr.
(iv) Bu donanmn besleme devresi aadaki biimde korunmaldr:
- Anma gerilimi 25 Volt a.a. veya 60 Volt d.a.y amayan SELV ile. SELV besleme
kayna 0, 1 ve 2 blgeleri dnda tesis edilir veya,
- Beyan artk akm In, 30 mAi amayan artk akm koruma dzeni (Madde 43-f-
2) ile veya,
- Elektriksel ayrma ile (Madde 43-f). Elektriksel ayrma kayna 0 blgesi, 1 blgesi
ve 2 blgesi dnda tesis edilir.
2- Aydnlatma armatrlerinin 1 blgesi dna yerletirilmesi mmkn olmayan kk yzme
havuzlarnda, armatrlerin 1 blgesine konulmasna, 0 blgesi snrndan itibaren insan
kolunun erime mesafesi dna (1,25 m uzaklkta) tesis edilmi ise ve aadaki gibi
korunuyorlarsa, izin verilir:
(i) SELV ile. SELV besleme kayna 0 ve 1 blgeleri dna tesis edilir veya,
Elektrik Mhendisleri Odas
340
(ii) Beyan artk akm In, 30 mAyi amayan bir artk akm koruma dzeni (Madde 42-b)
ile veya,
(iii) Elektriksel ayrma (Madde44-f) ile. Elektriksel ayrma kayna 0 ve 1 blgeleri dna
tesis edilir.
Ek olarak, aydnlatma armatrlerinde snf II veya edeer yaltm ve orta iddetli (AG2)
mekanik darbelere kar koruma salayan bir mahfaza bulunmaldr.
Tablo 19
Havuzlarn gvenlik blgelerinde uygulanacak koruyucu nlemler
Koruyucu nlem
Blge1
SELV iin en byk Elektriksel Beslemenin Referans Koruma
gerilim 2 ayrmada otomatik snf 3)
donanm says kesilmesi
A 2) 12 V a.a veya 30 V d.a. zin verilmez zin verilmez 111-d-1 IPX(
Blge 0
B 50 V a.a veya 120 V d.a 1 A.A.A 30 mA 111-d-3
2)
C 50 V a.a veya 120 V d.a 1 111-d-1
A 2) 12 V a.a veya 30 V d.a. zin verilmez zin verilmez 111-d-1 IPX5/4
Blge 1 B 50 V a.a veya 120 V d.a 1 A.A.A 30 mA 111-d-3
E 25 V a.a veya 60 V d.a 1 111-g-2
e
Blge 2 A 50 V a.a veya 120 V d.a 1 111-d-4 IPX2/4/5
B 4) 111-b
e 1
a.a veya 120 V d.a A.A.A 30 mA 111-g-2
A Genel
B Sadece ss havuzlar iin
C Kiiler 0 blgesi dnda iken havuzlarn iinde kullanlan donanm besleyen devreler
D Prizler ve anahtarlar
E Kk yzme havuzlarndaki prizler ve anahtarlar
341
342
343
1- Baka bir sistem mevcut ise IT sistemi kullanlmayacaktr. Kullanld takdirde, yaltm
izleme sistemi tesis edilecektir. Tanabilir jeneratrlerin kullanlmas halinde yaltm izleme
sisteminden vazgeilebilir.
2- Dolayl dokunmaya kar topraklanm potansiyel dengeleme ve beslemenin otomatik
kesilmesi eklinde bir korunma salanm ise Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmeliinde izin verilen en byk dokunma gerilimi UL = 50 V yerine UL = 25 V
alnacak ve
Madde 44.b.17 ZS.In 25 V
Madde 44.b.22 Ra.Ia 25 V
Madde 44.b.26 Ra.Id 25 V
eklinde kullanlacaktr.
TN sistem ama sresi iin Tablo 20 ve IT sistem ikinci hata ama sresi iin Tablo 21
geerlidir.
Tablo 20
antiyeler ve tarmsal alanlar iin TN sistemde en
byk ama sreleri
U0 (V) t (saniye)
120 0.35
230-277 0.20
400,480 0.05
580* 0.02
Tablo 21
antiyeler ve tarmsal alanlarda kullanlan IT sistemde
ikinci hata hali iin en byk ama sreleri
344
3- 32 Ae kadar (32 A dahil) prizler ve sabit ekilde tesis edilmi el aletleri, ya beyan artk
akm 30 mAi gemeyen artk akm koruma cihazlar ile korunacak, ya SELV sistemi ile
beslenecek, ya da her priz ve el aleti ayr yaltm trafosu veya yaltm trafosunun ayr
sekonder devrelerinden beslenecektir.
Not 1: Elektriksel ayrmann uyguland hallerde elektriksel ayrmann artlarna zen
gsterilecektir.
Donanmn Seimi ve Montaj
113d - Genel
1- antiye ve skm alanlarnda elektriin datmnda kullanlan tm sabit tesisat ve cihazlar
en az IP44 koruma snfndan olacaktr. naat antiyesi tablolar koruma snf TS EN
60439a uygun olacaktr. Dier cihazlarn koruma snf, d etkilere uygun olacaktr.
2- Madde 113-d-1 kapsam dndaki cihazlar, d etkilere uygun koruma snfna sahip
olacaklardr.
113 e -Hat Sistemleri
Zararl etkilerden kanmak iin kablolar inaat alan iindeki ara ve yrme yollarndan
gemeyecektir. Eer geirilecekse mekanik zarar ve etkilere kar zel koruma nlemleri
salanacaktr.
Hatlar, gerilmeye kar zel olarak boyutlandrlmamlarsa, u noktalarnda gerilme
olumayacak ekilde dzenlenecektir.
113f - Ayrma ve Anahtarlama Cihazlar
1- Her tesisatn banda ana anahtar ve balca koruma cihazlarndan oluan bir dzen
bulunacaktr.
2- naat alanndaki her besleme ve datm tablosuna gelen kablolarda, besleme giriini
ayrmak ve anahtarlamak iin gerekli cihazlar kullanlacaktr.
3- Tm cihazlarn besleme tarafnda, tehlikeyi nlemek iin tm gerilim altndaki iletkenleri
besleme tarafndan ayracak bir acil anahtarlama cihaz konulacaktr.
4- Beslemeyi ayracak acil anahtarlama cihaz devre d pozisyonda gvenlii salayacak
yapda olacaktr.( Madde 60-b ye baknz.) (rnein devre kesildikten sonra asma kilit
taklabilir tip veya kilitli mahfaza iinde olacaktr.)
5- Elektrikli cihazlar besleyen her devre aadaki cihazlar ieren ekilde datm ablosundan
beslenecektir.
(i) Ar akm koruma cihazlar,
(ii) Dolayl dokunmaya kar koruma yapan cihazlar,
(iii) Gerekiyor ise prizler.
6- Yedek ve acil durum (gvenlik) beslemeleri, farkl beslemeler arasnda birbirine balanmay
nleyecek ekilde dzenlenecektir.
113g - Fi ve Prizler
1- Her bir priz 113-d-1 maddesine uygun tablonun bir paras olarak deerlendirilecektir.
2- Her bir fi ve priz TS EN 60309-02ye uygun olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
345
346
347
deerinde bir tip deneyi gerilimine 60 saniye sre ile dayanabilecek yaltkan
ile,salanacaktr.
115c - Dorudan dokunmaya kar koruma
Aada belirtilen aralar kullanlarak koruma yaplmasna izin verilmez.
Engeller (Madde 43-d)
Erime uzakl dna yerletirerek koruma (Madde 43-e)
115d - Dolayl dokunmaya kar koruma
1- Dolayl dokunmaya kar koruma aada belirtilenlerden biri ile salanacaktr.
SELV (Madde 115-b) veya tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni (Madde 44-b-30 ve
44-b-31) kullanlmas ile gerekletirilen otomatik ayrma. (Madde 44-b-2den Madde 44-b-
29a kadar ve Madde 44-b) Bu durumda, tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni, ilgili
alann iletken ksmlarna ve sabit cihazlarn aktaki iletken blmlerine balanacaktr veya,
Her bir sekonder sargya yalnz bir priz veya sadece bir cihaz balanacak ekilde ayrma
transformatr ile elektriksel ayrma yaplmas (Madde 44-f)veya, Uygun IP derecesine
(Madde 65-f ye baknz) sahip snf II cihazlarn kullanlmas halinde devre ayrca
karakteristikleri Madde 43-f-2de belirtilmi artk akm anahtar ile korunacaktr.
2- Seyyar lambalar besleyen devre veya prizler SELV yardmyla korunacaktr. (Madde 115-b
ve Madde 115-d-1 (i) )
3- lme ve kontrol cihazlar gibi, belirli cihazlar iin fonksiyon topraklamas gerekiyorsa,
btn cihazlarn aktaki iletken blmleri ve btn yabanc iletken blmler arasnda
yaplacak potansiyel dengelemesi fonksiyon topraklamas ile balanacaktr.
4- El aletini besleyen devre veya priz devresi SELV sistemi ile (Madde 115-b ve 115-d-1 (i))
korunacak veya elektriksel ayrma (Madde 115-d-1 (iv) uygulanacaktr.
5- Sabit cihazlar iin gerekletirilen bir besleme devresi Madde 115-d-1de listelenmi
bulunan yntemlerden biri ile korunacaktr.
6- Madde 42-b-2 (iii) de belirtilenler dndaki her gvenlik ve ayrma kayna (SELV yaltm
trafosu) Madde 115-d-1 kurallarna uygun olarak, dar alan iindeki bir sabit tesisatn paras
olmadka, bu alann dna tesis edilecektir.
Madde 116- Koruma iletkeninden normal artlarda byk akmlar geen cihazlarn
tesisatlarndaki topraklama kurallar
116a - Kapsam
Bu maddenin kurallar,
- Normal kullanmda son devre ile elektrikli cihaz arasnda kalan tesisat ksmndaki
koruma iletkeninden geen akm 3,5 mAi aan hat sistemlerinde,
- Koruma iletkeni toplam akmnn normal kullanmda 10 mAi at devrelerde,
geerlidir.
Koruma iletkeninden geen akmlarn byk olduu cihazlara rnek aadakiler olabilir:
TS EN 70950a uyumlu, iletiim teknolojisi cihazlar,
Radyo frekans bastrc filtreli endstriyel ve haberleme cihazlar,
Elektrik Mhendisleri Odas
348
349
350
351
Birden fazla bamsz tesisat var ise, her bir bamsz sistem ayr bir balant cihazndan
beslenecek ve bunlar Madde 76-a-1e gre ayr tutulacaktr.
117f - Hat Sistemleri
1- lgili Trk Standartlarna uygun, alev iletmeyen aadaki hat sistemleri kullanlacaktr.
(i) Metal olmayan borular ierisinden yaltlm tek damarl bklgen iletkenler,
(ii) Metal olmayan borular ierisinden, en az 7 telli olmak zere, bkml yaltlm
iletkenler,
(iii) Ekranl bklgen kablolar.
Alev ileten hat sistemleri kullanlmayacaktr.
2- Her bir iletkenin kesiti en az 2,5 mm2 olacaktr.
3- 84-c-2 maddesinin 6 mm2 snr burada geersiz olup tm iletkenler yaltlm olacaktr.
4- Alak gerilim sistemine ait kablolar, ok dk gerilim sistemleri kablolarndan, iki sistem
arasnda fiziksel kontak tehlikesi olmayacak ekilde ve uygulamada mmkn olabilecei
kadar ayrk ekilde denecektir.
5- Esnek olmayan borularn iinde ekilenler dnda, tm kablolar ve bklgen borular en az
deyde 0,4 m, yatayda 0,25 m aralklar ile tespit edilecektir.
6- Gaz tplerinin depoland hacimlerde elektrikli cihazlar bulunmayacaktr.
7- Tm hat sistemleri titreime maruz kalacandan, hat sistemleri mekanik hasarlara kar
uygun yerleim veya ilave nlemler ile korunacaktr. Metal blmlerin iinden ekilen
hatlarda, yerine skca montajl, uygun rakor veya kablo gei elemanlar kullanlacaktr.
Keskin ular veya andrc blmlere kar her trl nlem alnm olacaktr.
Anahtarlama ve Kontrol Dzeni
117g - Giriler
1- Karavan veya motorlu karavanlar ihtiyac bir fazl 16Ae kadar ise TS EN 60309-2ye
uygun fi-prizler ile iki kutup ve toprak kontakl olacak ekilde yaplacaktr. Eer karavan
veya motorlu karavan ihtiyac bir fazl 16 Ai geiyor ise elektrik girii iin fi-priz eklinde
balant yaplamaz.
2- Elektrik giri ucu,
Yer seviyesinin en fazla 1,8 m stnde ve kolaylkla ulalabilir mahalde ve karavann d
tarafnda uygun kapakl bir mahfaza ierisinde, monte edilecektir.
3- Uzun mrl bir malzemeden retilen ve tesisatn mr boyunca okunabilir kalacak bir
duyuru elektrik giriinin yaknlarna kolaylkla okunabilecek bir yere monte edilecek ve bu
duyuruda silinmez, kolay okunur yaz karakterleri ile aadaki bilgiler yer alacaktr:
Karavan veya motorlu karavann tasarland anma gerilimi ve frekans,
Karavan veya motorlu karavann beyan akm.
4- Her bir karavan veya motorlu karavann ierisinde kullanma hazr uygun bir yerde tesis
edilmi ve tm gerilim altndaki iletkenleri ayracak bir ana ayrma cihaz konulacaktr.
Tesisat sadece bir son devreden oluuyor ise, Madde 117-dye gre konulmu ar akm
koruma cihaz ayrc cihaz olarak kabul edilebilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
352
Karavan veya motorlu karavann ana ayrma cihaznn yaknna uzun mrl malzemeden
yaplm ve silinmez, kolay okunur yaz karakterleri ile yazlm aadaki metni ieren bir
duyuru sabit olarak monte edilecektir:
BALANTI YAPILIRKEN:
1. Karavan ebeke beslemesine balamadan nce:
a. Kampn kurulduu mahallin balant noktasnda mevcut elektrik beslemesinin
karavan elektrik tesisatna ve cihazlarna uygun olduunu,
b. Karavan ana ayrma anahtarnn devre d (0-OFF) konumda olduunu kontrol
ediniz.
2. Karavann enerji giriindeki prizin kapan an ve beslemenin bklgen kablolu fiini
takn.
3. Kamp besleme noktasndaki prizin kapan an ve besleme kablosunun fiini takn.
AIRI ISINMADAN DOLAYI HASARI NLEMEK N KARAVAN BESLEME
KABLO RULOSUNUN AILMI OLMASINA DKKAT EDN.
4. Karavann ana ayrma anahtarn (1-ON) konumuna getirin.
5. Eer varsa, karavan ierisindeki artk akm cihazlarnn alp almadn test
butonuna basarak kontrol edin.
PHELENMENZ HALNDE VEYA TM YUKARIDAKLER YAPTIKTAN SONRA
KARAVANDA ENERJ YOKSA VEYA ENERJ GELDKTEN SONRA KESLM SE
KARAVAN PARK LETMESNE VEYA LETMEC TEMSLCSNE VEYA
YETKL ELEKTRKYE BAVURUNUZ.
BALANTIYI KESERKEN:
6. Karavann ana ayrma anahtarn (0-OFF) konumuna getirin, kablonun her iki ucunu
prizlerden karn.
PERYODK DENETM
En fazla her ylda bir veya bu tr aralarn beklenen kilometresinden fazla kilometre
yaplm ise daha sk aralklarla karavann elektrik tesisat ve besleme kablosu yrrlkteki
ynetmeliklere ve standardlara gre denenmeli ve deney sonular raporlanmaldr.
117h - Aksesuarlar
1- Hibir aksesuarn dokunulabilen iletken ksmlar olmayacaktr.
2- Ayr ayrma trafosunun sarglarndan beslenenler dnda tm alak gerilim prizleri koruma
iletkeni kontaklar ile donatlacaktr.
3- Alak gerilim iin kullanlan prizler, ok dk gerilim iin kullanlan filerle uyumlu
olmayacaktr. Dk gerilimden beslenen tm prizlerin zerinde gze arpan ekilde
gerilimi yazlm olacak ve alak gerilim fiinin taklmasn engelleyen yapda olacaktr.
4- Rutubete maruz kalacak yerde veya ekilde montaj yaplm bir aksesuar mevcut ise bu
aksesuarn koruma snf IP55den az olmayacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
353
5- Devreye fi-prizle bal olanlar dndaki tm cihazlar yanlarna yahut zerine monte
edilmi bir anahtar ile kontrol edilecektir.
6- Karavan veya motorlu karavan ierisindeki her bir aydnlatma armatr karavan veya
motorlu karavann tercihen konstrksiyonuna veya kaportasna dorudan monte edilmi
olacaktr. Karavan veya motorlu karavanda tijli tip armatrn monte edilmi olmas halinde,
ara hareket halinde iken armatrn hasar grmemesini salayacak tedbirler alnm
olmaldr. Tijli armatrlerin sarktlmas iin kullanlan aksesuarlar, aslacak ktle ile
uyumlu olmaldr.
7- ift gerilim ile almas dnlen aydnlatma armatrleri:
(i) Her bir gerilim iin farkl duy ile donatlm olacak ve
(ii) Her bir duyun yannda lamba gerilim ve gc aka ve kmayacak ekilde belirtilmi
olacak ve
(iii) Her iki lambann da ayn anda yanmas halinde bir hasar olmayacak ekilde tasarlanp
imal edilmi olacak ve
(iv) Alak gerilim (A.G.) ve ok dk gerilim devreleri arasnda yeterli ayrma salanacak
ekilde tasarlanm ve klemensleri yerletirilmi olacak ve
(v) Lambalarn farkl gerilimin duyuna monte edilmesini engelleyecek nlemler alnm
olacaktr.
8- Karavan veya motorlu karavann karavan parkndaki priz noktasna balants,
(i) TS EN 60309-2ye uygun bir fi ve
(ii) 25m (+/- 2m) uzunluunda HO7RN-F veya HO5VV-F veya edeeri kodlu, koruma
iletkeni ieren ve Tablo 22de belirtilen kesitte bklgen kablo ve
(iii) TS EN 60309-2ye uygun ve 117-g-1 maddesine gre tesis edilmi enerji giri eleman
ile uyumlu bir konnektr,
ile olacaktr.
Tablo 22
Karavan balantsnda kullanlan kablo veya bklgen
kordonlarn kesitleri
Beyan Akm (A) Kesit Alan (mm2)
16 2,5
25 4
32 6
63 16
100 35
ok Dk Gerilim Tesisat
9- Karavann ok dk gerilim ile alan her bir blm Madde 42-bnin kurallar ile uyumlu
olacaktr.
ok dk gerilim doru akm kaynaklar iin standart gerilimler 12 V, 24 V ve 48 V dur.
Ayrcalkl durumlarda ok dk gerilimli alternatif akmn gerekli olmas halinde 12 V, 24
V, 42 V ve 48 V standart gerilimlere msaade edilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
354
355
Prizin en alt noktas yerden 0,80 il 1,50 m arasnda bir ykseklie monte edilecektir.
En az 16 A beyan akmna sahip olacaktr.
Her bir karavan konaklama yeri iin en az bir priz tesis edilmi olacaktr.
3- Her bir priz ayr bir ar akm koruma cihaz ile korunacaktr.
4- Prizler tek tek veya ten fazla olmamak kaydyla gruplar halinde TS EN 61008-1 veya TS
EN 61009-1e uygun ve Madde 43-f deki zelliklere sahip artk akm cihazlar ile
korunacak ve koruma iletkeni ntre balanmayp ayrca topraklanacaktr.
letmenin oklu topraklamal ebekesinden beslenen her bir prizin koruma iletkeni 44-b-19
dan 4-b-22 ye kadar olan maddelere uygun olacak ve bir topraklama elektroduna
balanacaktr.
5- Gruplanm priz klar ayn faza bal olacaktr.
Madde 119 Tbb Yerler
119a - Genel
Bu maddenin zel kurallar hastalarn ve tbb personelin gvenliini salamak iin tbb
yerlerdeki elektrik tesisatlarna uygulanr. Bu kurallar esas olarak, hastaneleri, zel
klinikleri, tbb uygulama yerlerini, di sal uygulama yerlerini, salk merkezlerini ve
iyerlerindeki tbb odalar ilgilendirir.
Not 1: Bu tip yerlerde deiiklik olursa, bu madde artlarna uygun olarak, mevcut elektrik
tesisatn deitirmek gerekebilir. Mevcut tesisatta kalple ilgili ilemlerin sz konusu olduu
durumlarda zel dikkat gereklidir.
Not 2: Bu madde veteriner kliniklerinde de kullanlabilir.
119b - Genel karakteristiklerin deerlendirilmesi
Bir tbb yerin snflandrlmas, ilgili dier ynetmeliklerle uyumlu olarak; tbb personel,
ilgili salk organizasyonu veya alanlarn gvenliinden sorumlu olan gruplarla
anlamaya varlarak yaplr. Tbb bir yerin snfnn belirlenmesi iin, tbb personelin o
alanda uygulanacak tbb ilemleri belirlemesi gerekir. Amalanan kullanma bal olarak,
alanlar iin uygun snflandrlmaya karar verilir. (Tbb yerlerin farkl amalar iin
kullanm sz konusu ise, risk ynetimince gerekli grlrse daha st gruplar kullanlabilir.)
Not 1: Bir tbb yerin snflandrlmas, tbb uygulama (hasta ile temasta bulunan) blmleri
ve hasta arasndaki temasn tipi ve ayrca yerin kullanm amacna baldr ( Ek F).
Not 2: Elektrikli tbb donanmlar iin tbb uygulama (hasta ile temasta bulunan) blmleri
zel standartlarda tanmlanmtr.
Amalar, beslemeler ve yap
1- Sistem topraklama tipleri
Ana datm tablosunun yk tarafndaki (kndaki) tbb yerler ve tbb binalarda TN-C
sisteminin kullanlmasna izin verilmez.
2- G beslemesi
Elektrik Mhendisleri Odas
356
Genel
Tbb yerlerdeki datm sistemi; ana datm ebekesinden, nemli ykleri besleyen (IEC
60364-5-55, Madde 556 ) gvenlik (acil durum) besleme kaynana otomatik transferi
kolaylatracak ekilde tasarlanmal ve tesis edilmelidir.
Gvenlik iin koruma
119c - Elektrik arpmasna kar koruma
1- SELV ve PELV
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde SELV ve/veya PELV devreleri kullanlrsa, akm kullanan
donanmlara uygulanan nominal gerilim 25 V etkin deer a.a. ya da 60 V dalgacksz d.a
amamaldr. Madde 43-bye gre gerilim altnda bulunan blmlerin yaltlarak korunmas
ve Madde 43-cye gre bariyerler veya mahfazalarla korunmas gereklidir.
Grup 2 tbb yerlerde, donanmlarn akta kalan iletken blmleri (rnein ameliyathane,
aydnlatma armatrleri) epotansiyel topraklama iletkenine balanacaktr.
2- Dorudan dokunmaya kar koruma
(i) Engeller ile korumaya izin verilmez.
(ii) Eriilemeyen bir yere koyarak korumaya izin verilmez.
Sadece gerilim altnda bulunan blmlerin yaltlarak korunmas veya bariyerler ve
mahfazalarla ile korunmasna izin verilir.
Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
3- Beslemenin otomatik kesilmesi
Grup 1 ve grup 2 tbb yerlerde, aadakiler uygulanacaktr:
- IT, TN ve TT sistemler iin, dokunma gerilimi UL = 25 Vu amamaldr.(UL 25 V );
- TN ve IT sistemler iin, Tablo 20 ve Tablo 21de verilen deerler tbb yerler iin de
uygulanacaktr.
Not : Ar yk veya ksa-devre durumlar olutuunda, beslemenin kesilmesi, yeterli
gvenlik seviyesini salamak iin genel prosedr kurallar iinde bulunan farkl tasarm
yntemleri ile yaplabilir.
4- TN sistemler
32 Ae kadar olan Grup 1 odalarnn son devrelerinde, maksimum artk faaliyet akm 30
mA olan artk akm donanmlar kullanlabilir( ek koruma).
Grup 2 tbb yerlerde, artk faaliyet akmnn beyan deeri 30 mAi amayan artk akm
koruma donanmlaryla beslemenin otomatik olarak kesilmesiyle koruma sadece aadaki
devrelerde kullanlabilir:
- Ameliyathane masalarnn beslemesi iin olan devreler,
- X n niteleri iin devreler.
Not : Bu kural esas olarak Grup 2 odalarna getirilen tanabilir X n nitelerine
uygulanabilir.
- Beyan gc 5 kVAdan fazla olan donanmlar iin devreler,
- Kritik olmayan elektrik donanmlar ( yaam destekleyici olmayan ) iin devreler.
Elektrik Mhendisleri Odas
357
Ayn devreye bal olan bu gibi donanmn ezamanl almalar durumunda artk akm
anahtarlarnn istenmeyen amalara neden olmamasna dikkat edilmelidir.
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, bu alt madde tarafndan talep edilen artk akm anahtarlar,
olabilecek hata akma bal olarak tip A veya tip B seilecektir.
Not : TN-S sistemlerinde, gerilim altndaki btn iletkenlerin yaltm seviyesinin izlenmesi
tavsiye edilir.
5- TT sistemler
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, TN sistemlerin Madde 119-c-4 deki kurallar uygulanr ve
her durumda artk akm anahtarlar kullanlmaldr.
6- Tbb IT sistem
Grup 2 tbb yerlerde, yaam destei iin kullanlmas amalanan elektrikli tbb donanm ve
sistemleri besleyen devreler, cerrahi uygulamalarda ve hasta evresinde yerletirilmi
dier elektrikli donanm (119-c-4 maddesinde listelenen donanmlar hari) iin tbb IT
sistem kullanlacaktr.
Ayn ileve hizmet eden her bir oda grubu iin, en az ayr bir tbb IT sistem gereklidir.
Tbb IT sistem bir yaltm izleme donanm ile donatlmal ve IEC 61557-8 ile uyumlu
olarak aadaki zel kurallar salamaldr:
- a.a. i empedans en az 100 k olmaldr;
- Deney gerilimi 25 V d.a.dan daha byk olmamaldr;
- Sisteme verilen akm, hata durumunda bile 1 mA tepe deerinden daha byk olamaz;
- Yaltm direnci en az 50 kun altna dtnde uyar alnmaldr. Bir adet deney
donanm salanmaldr.
Not :Toprak ya da kablo balantlarnda kopukluk olduu zaman uyar gereklidir.
Her tbb IT sistem iin, aadaki paralar da ieren sesli ve grsel alarm sistemi tbb
personelin srekli olarak izleyebilecei (duyulabilir ve grlebilir) uygun bir yere
yerletirilmelidir:
- Normal iletmeyi gstermek zere yeil renkli sinyal lambas olmaldr.
- Yaltm direnci iin ayarlanan minimum deere ulaldnda yanan sar renkli sinyal
lambas. Bu sinyal lambas nn iptal edilmesi veya balantsnn ayrlmas
mmkn olmayacaktr.
- Yaltm direnci iin ayarlanan minimum deere ulaldnda sesleri duyulabilir alarm.
Bu duyulabilir alarm susturulabilir olmaldr.
- Hatann giderilmesinden sonra ve normal iletmeye geri dnldnde sar renkli
sinyal lambas snmelidir.
Bir donanm sadece bu donanm iin ayrlm tek bir IT transformatrden besleniyorsa, ilave
edilen ikinci bir donanm iin yaltm izleme donanm konulmayabilir.
Tbb IT transformatr iin ar yk ve yksek scakln izlenmesi gereklidir.
7- Tamamlayc epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme)
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, tamamlayc epotansiyel kuaklama (epotansiyel
kuaklama (potansiyel dengeleme)) iletkeni tesis edilmelidir ve hasta evresinde
yerletirilmi olan aadaki blmler arasndaki potansiyel farkn dengelemek amacyla bu
Elektrik Mhendisleri Odas
358
359
4- Patlama riski
Elektrik donanmlar (rnein prizler ve anahtarlar), alevlenebilir gazlarn tutuma riskini en
aza indirmek iin herhangi bir tbb gaz kndan yatay olarak (merkezden merkeze) en az
0,2 m uzaklkta montaj yaplacaktr.
Not : 1 Elektrikli tbb donanmlarn yanc gaz ve buhar ile birlikte kullanlmas iin gerekli
kurallar IEC 60601-1de bulunmaktadr.
Not : 2 Tehlikeli durumlarn oluabilecei durumlarda (rnein yanc gaz ve buharn
olmas), zel nlemler gereklidir.
Not : 3 Statik elektriin olumasnn nlenmesi nerilir.
5- emalar, belgeleme ve iletme talimatlar
Elektrik tesisatnn, zellikle gvenlik sistemleri ile ilgili olan planlar, hat emalar ve
bunlardaki deiiklikler, iletme ve bakm talimatlar ilgili blmn duvarna aslacaktr.
lgili dokmanlar :
- Normal g beslemesinin datm sistemini ve gvenlik beslemeleri iin olan g
beslemesini tek hat emas eklinde gsteren blok emalar. Bu emalar bina iindeki
alt datm tablolarnn yerlerine ait alt bilgileri de iermelidir.
- Anahtarlama ve kontrol dzenlerini gsteren ana ve alt datm tablolar ve datm
tablolarnn tek hat emas .
- Kontrol donanmlarnn emalar.
- Gvenlik hizmetleri (acil durum) besleme kaynaklarnn ve akmlatrlerin iletme,
denetim, deney ve bakm ile ilgili talimatlar.
- Gvenlik hizmetlerinin g besleme kaynaklarna srekli bal ykleri gsteren liste.
- Devreye almadan nce tamamlanmas gereken ve btn deneylerin ve denetimlerin
kaytlarn ieren bir kayt defteri.
6- Hat sistemleri
Grup 2 tbb yerlerdeki tm hat sistemi, bu yerlerde kullanlan donanm ve balant
elemanlaryla uyumlu olmaldr.
Anahtarlama ve kontrol dzeni
7- Grup 2 tbb yerlerde hat sisteminin korunmas
Her son devre iin ksa devre ve ar yk akmna kar ar akm korumas gereklidir.
Tbb IT sistemine ait transformatrn giri ve k tarafndaki besleme devrelerinde, ar
yk akm korumasna izin verilmez. Ksa devre korumas iin sigortalar kullanlabilir.
119f - Dier donanmlar
1- Aydnlatma devreleri
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, aydnlatma armatrlerinin bazlar en az iki devre
vastasyla en az iki farkl besleme kaynandan beslenmelidir. Bu iki devreden birisi
gvenlik hizmeti besleme kaynana balanmaldr.
Ka yollarndaki, yedek aydnlatma armatrleri, belirli aralklarla gvenlik hizmeti
beslemesine balanmaldr, (Madde 119-g).
2- Tbb IT sistemdeki grup 2 tbb yerler iin priz devreleri
Elektrik Mhendisleri Odas
360
Hastann tedavi edildii yerlerin her birinde, rnein yatak balar gibi, priz klarnn
dzenlenmesi aadaki ekilde olmaldr:
- Ya priz klarn besleyen minimum iki ayr devre tesis edilmeli; ya da
- Her priz k ayr ayr ar akma kar korunmaldr.
Ayn tbb yerdeki devreler baka bir sistemden (TN-S ya da TT sistemler) besleniyorsa,
tbb IT sistemine balanan priz klar,
- Dier sistemlerdeki kullanmdan farkl bir yapda olmal veya
- Ak ve kalc bir ekilde iaretlenmelidir.
119g - Gvenlik hizmetleri
Kaynaklar
Gvenlik hizmetlerinin snflandrlmas Tablo 23 de verilmitir.
Grup 1 ve Grup 2nin gvenlik g besleme kaynaklar ile ilgili genel kurallar
Tbb yerlerde, normal g besleme kaynann arzalanmas durumunda, gerekli olan
gvenlik beslemeleri iin g kayna; Madde 119-g-5, Madde119-g-6 ve Madde 119-h-
7de belirtilen donanm belirtilen zaman sresinde ve nceden belirlenen transfer sresi
iinde beslemelidir.
2-. Ana datm tablosundaki gerilim, besleme hattnn bir ya da birka iletkeninde anma
geriliminin %10undan daha fazla derse, gvenlik besleme g kayna beslemeyi
otomatik olarak zerine almaldr.
Besleme transferi, ebeke taraf devre kesicilerinin otomatik geri kapamalarn stlenmek
zere (ksa sreli kesintiler), geciktirici ile donatlmaldr.
Tablo 23
Tbb yerler iin gerekli gvenlik hizmetlerinin snflandrlmas
361
Not :Gvenlik hizmetleri besleme g kayna ile ana datm tablosu arasndaki balantlar
salayan devre, gvenlik devresi olarak dikkate alnmaldr.
4- Gvenlik besleme g kaynandan beslenen prizler, dier prizlerden ayrt edilebilecek
ekilde olmaldr.
362
363
120b - D etkiler
D etkiler yerel iklim koullarna baldr. Genel olarak aadaki snflar tavsiye edilir.
- Ortam scakl AA2 ve AA4 (-400 C ila +400 C)
- Rutubet AB2 ve AB4 (bal nem %5 ila %100)
- Su en az AD3 (pskrme)
- Yabanc cisimler en az AE2 (kk paralar)
Dier d etkilerin snflar yerel koullara tabidir.
Not : Dier d etkiler; korozif malzemeler, mekanik darbeler, gne nlar yerine gre
dikkate alnmaldr.
1- Elektrikli donanmn btn gerilim altndaki ksmlar yaltm, veya engeller, ya da
mahfazalarla dorudan dokunmaya kar korunmu olacaktr.
Sadece yetkili kii yahut talimat verilmi kiilerin eriebilecei yerler dna konan
dolaplarn kaplar kilitli olacaktr.
2,5 m den daha alak yerlerdeki kaplar kilitli olacaktr. lave olarak ayrca kap ald zaman
dorudan dokunmaya kar IP2X yada IPXXB koruma dzeyinde bir koruma salayan
donanm yahut dzenleme, veya yaltm ya da engel korumas veya mahfaza salanacaktr.
2,8 m den daha alak seviyede konmu aydnlatma armatrlerinde aydnlatma kaynana
ancak bir alet yardm ile alan bir engel veya mahfazann kaldrlmasndan sonra
eriilebilecektir.
2- Yaltlm mahalle ve topraklamasz epotansiyel balama ile yaplan koruma yntemleri
kullanlamaz.
3- D aydnlatma tesisatnn bir paras olmayan ancak yaknnda bulunan parmaklklar, itler
gibi metal yaplarn topraklama ucuna balanmas gerekmez.
Elektrik Mhendisleri Odas
364
Tesisatn besleme noktasnda tek bir artk akm anahtar kullanlmas, herhangi bir armatrde
oluacak hatada btn tesisat keseceinden, kullanclar iin emniyet riski dourur. Yeteri
kadar kk toprak direnleri elde edilmesi ok zor olduundan aydnlatma armatrleri
gruplar halinde artk akm anahtarlarna balanmaldr.
Telefon kkleri, otobs duraklar, tantm panolar, ehir haritalar vb. aydnlatlmasnda
kullanlan aygtlar insanlarn emniyeti asndan daha nemli olduundan bunlar alma
akm 30 mAi amayan artk akm anahtarlar ile korunmaldr. Bylece dorudan
dokunmaya kar da tamamlayc koruma salanm olur.
4- Snf II donanm veya edeeri kullanlmas halinde koruma hattna ve aydnlatma
kolonunun iletken ksmlarnn koruma iin topraklanmasna gerek yoktur.
Not : Eer hat sistemi ve metal ksmlar, aydnlatma kolonunun iletken ksmlarndan
yaltm malzemesi kullanlarak ayrlmsa snf II donanm artlarnn saland kabul edilir.
120c - Donanm seimi
1- Elektrikli aygtlar yapsal olarak veya tesis ekli itibariyle en az IP33 koruma snfndan
olacaktr.
Not : Baz durumlarda, iletme veya temizleme artlar daha yksek dereceden koruma
isteyebilir.
ehir blgelerinde 2,5 m den daha yksek seviyede monte edilen armatrlerde, kirlenme
ihmal edilebilirse IP23 dzeyinde koruma yeterli olur.
2- Kanallara konan d aydnlatma kablolarn dier kablolardan ayrt etmek iin, kullanlacak
iaret bantlar veya tulalar uygun renk kodunda olacaktr.
3- Gerilim dm hesaplar, lambalarn yol alma akmlar dikkate alnarak yaplacaktr.
Madde 121- Fuar, gsteri ve sergi mahalleri, sirkler, lunaparklar
121a - Genel
Bu maddenin kurallar fuar, sirk, lunapark ve dier gsteri ve sergi mahallerindeki geici
elektrik tesisatna uygulanr.
Aksi belirtilmedike bu madde, ilgili ayr standartlar bulunan sergiler iin kullanlmaz.
121b - Besleme
1- Nominal besleme gerilimi 230/400 V a.a. gemeyecektir.
2- Geici elektrik tesisatnn yapld yerlerde d etkiler mekanik zorlamalar ve su dur.
121c - Gvenlik iin koruma
1- Topraklama sisteminin TN olduu yerlerde tesisat TN-S eklinde olacaktr.
2- Dolayl dokunmaya kar beslemenin kesilmesi ynteminin uyguland ve hayvanlarn
muhafaza edildii yerlerde en byk dokunma gerilimi UL= 25 V a.a. veya 60 V d.a. ve
devrenin en byk kesilme sresi Tablo 20de belirtildii gibi olacaktr.
Bu artlar hayvanlarn muhafaza edildii yerlere bal yabanc iletken blmler iinde
geerlidir.
3- Hayvanlar iin kullanlan alanlarda tamamlayc epotansiyel kuaklama, ayn zamanda
eriilebilen btn iletken blmleri ve yabanc iletken blmleri ve tesisatn koruyucu
iletkenini birletirecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
365
366
Vitrinler ve tabelalar mekanik dayanm yksek, yeteri kadar sya dayankl malzemeden
yaplacak, elektrik yaltm ve havalandrmas bulunacak ve sergilenen malzemenin s
retiminden yanabilirlii dikkate alnacak ekilde boyutlandrlacaktr.
Youn ekildeki elektrikli aygtlardan, aydnlatma armatrleri yahut lambalardan
kaynaklanan ar scaklk etkisinde bulunan sergi mahalleri (sergilikler) yeterli
havalandrma artlar salanmadan tesis edilmeyecektir. yi havalandrlm tavanlar yanmaz
malzemeden yaplmaldr.
121g - Elektrik gerelerinin seimi ve montaj iin genel kurallar
Kontrol ve koruma dzenleri, sradan kiilerin (BA1) kullanm iin dnlenler hari,
anahtar veya aletle alabilen kapal dolaplara konacaktr.
1- ELV transformatrleri ve eviricileri aadaki bilgileri tayacak ekilde
etiketlendirilecektir.
- Sekonder devredeki elle kurmal koruma cihazlar hakknda detayl bilgi
- k gc
2- Hatlar
Mekanik hasar beklenen yerlerde zrhl kablolar yahut mekanik hasara kar korunmu
kablolar kullanlacaktr.
letkenler en az 1,5 mm2 kesitte bakr olacaktr.
Yerde dolaan (uzatma kablosu) bklgen yaltlm iletkenler 2 mden uzun olmayacaktr.
125 Aden az akm tayan geici datm kablolar ok damarl olacaktr.
3- Hat tipleri
Yangn alarm sistemi bulunmayan bina; fuar ve benzeri maksatlarla kullanlyorsa hatlar,
- Alev iletmeyen ve duman younluu az olan tip olmal, ya da
- Yangn gvenlii salayan ve en az IP4X koruma seviyesinde metal veya metal
olmayan boru veya kanal iine yerletirilmelidir.
4- Kablolarda gerekmedike ek yaplmayacaktr. Gerektiinde ek iin kablo birletiricisi
kullanlacak ya da ek, IP4X veya IPXXD koruma snfndan mahfazalar iinde yaplacaktr.
U noktalara gerilme kuvvetleri gelmesi halinde balantlarn mekanik tespit noktalar
olmaldr.
5- Ayrma iin kullanlan anahtarlar btn fazlar ve ntr hattn kesecektir.
6- Her sergilik, geici yap, elence mahalli kendisine ait ve kolayca eriilebilen ayrma ve ar
akm koruma cihazna sahip olacaktr.
7- Armatrler
Armatrler bulunduklar yere skca balanacaktr.
Armatrler, kendi besleme hatlarna aslmayacaktr.
Deme seviyesinden 2,5 m ykseklie kadar monte edilmi armatrler veya rastgele
dokunulabilecek armatrler malzemenin tutumas yahut insanlarn yaralanmas tehlikesini
nlemek iin skca tespit edilecek ve korunacaktr.
Sabit k kaynana eriim bir engel veya mahfazann bir alet ile kaldrlmasndan sonra
mmkn olabilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
367
8- Duylar
Kablo ve duyun birbirine uygun olmas ve duy kabloya balandktan sonra sklemez
olmas durumu hari, yaltm delen duylar kullanlmayacaktr.
9- Elektrik dearj lambalarnn tesisi
Sergi mahallerinde 230/400 Vdan daha yksek gerilim kullanan lamba ve kl tpl tabela
tesisatlar aadaki kurallara uyacaktr.
- Lamba ve tabela el erime uzakl dna monte edilecek veya insanlarn yaralanma
tehlikesine kar korunmu olacaktr.
- Lamba veya tabelann arkasndaki kaplama malzemesi ate almaz olacaktr.
- 230/400 V a.adan yksek gerilimde alan kumanda elemanlar ate almaz malzeme
zerine monte edilebilir.
10- Gvenlik anahtarlama gereleri
230/400 Vdan daha yksek gerilim kullanan lamba ve kl tpl tabela tesisatlar yahut
sergiler ayr emniyet anahtar ile kontrol edilen ayr devrelerden beslenecektir.
Anahtarlar kolayca grlecek ve eriilecek ekilde yerletirilecek ayrca iaretlenecektir.
11- Elektrik motorlar
Elektrik motorundan tehlike douyor ise motor kontrol dzeni ile uyumlu bir ayrma
dzenine sahip olmaldr.
368
TN sistemde btn iletken blmler Madde 84e uygun olarak, koruyucu iletken vastas ile
generatre balanr.
Ntr iletkeni yahut generatrn yldz noktas generatrn gvdesine balanr.
Not : Bu art IT sistemde uygulanamaz.
15- At galerilerindeki aydnlatma aygtlar ani hasarlara kar uygun ekilde korunmu
olacaktr.
16- Tanabilir projektrler, armatrne eriilemez ekilde monte edilecektir. Besleme hatlar
bklgen kablolar olacak ve mekanik zararlara kar korunacaktr.
17- Aydnlatma armatrleri ve projektrler, herhangi bir malzemede s younlamas veya
odaklanmas sebebi ile tutumaya yol amayacak ekilde tespit edilecek ve korunma altna
alnacaktr.
121h - Denetleme
Bu madde kapsamna giren mahallerdeki elektrik tesisat blm 13e gre mahallin her
kuruluundan sonra yerinde denetlenir.
Madde 122- Mobilyalar
122a - Genel
Bu maddenin kurallar zerine elektrik tesisat uygulanm mobilyalara uygulanr.
zerlerine aydnlatma armatrleri, prizler, anahtarlar konmu yataklar, dolaplar, masalar ve
dkkanlarn caml tezgahlar bu blmde ele alnan mobilyaya rneklerdir.
Bu maddenin kurallar binann tesisatna srekli bal olan ve fabrikada imal edilip fi priz
sistemi ile sabit tesisata balanan mobilyalar da kapsar.
Mobilyann elektrikli donanm tek faz 230 V ile beslenecek ve toplam ektii akm 16 Ai
amayacaktr.
zel olarak mobilyaya monte edilmek zere imal edilmi ve kendi satndartlarna uygun
cihazlar, rnein radyolar, televizyon alclar, soutucular ve laboratuvar tablolar bu
maddenin artlar dndadr.
122b - Donanm seimi
Mobilyada kullanlacak elektrik donanm ve paralar evre artlar, zel mekanik
zorlanmalar ve yangn tehlikesi dikkate alnarak seilir ve tesis edilir.
1- Binann sabit tesisat ile mobilya tesisatnn birletirilmesi sabit balant ile veya fi priz ile
yaplabilir.
2- Hatlarn seimi
Mobilyalar elektrik tesisatna balayan hatlar:
- Eer sabit balant yaplyor ise bklmez kablo,
- Kauuk yaltml bklgen kablo veya kordon yahut
- Eer fi priz sistemi ile balanyor ise PVC yaltml bklgen kablo veya kordon
olacaktr.
Mobilya iinde hareket etkisine maruz kalan her hangi bir hat bklgen kablo ya da kordon
olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
369
3- letken kesitleri
letkenler en az 1,5 mm2 bakr iletken olacaktr.
Boyu 10 myi gememek ve priz beslememek kayd ile iletken kesiti 0,75 mm2 olabilir.
4- Hatlarn denmesi
Kablo ve kordonlar hasara kar uygun ekilde korunmu olmaldr. Hatlar mobilyaya
salam ekilde balanacak yahut kablo kanalna, boruya, ya da mobilyann imali srasnda
hazrlanm bir kanala yerletirilecektir.
5- Aksesuarlar IEC 670e uyan buat (duvar kutular) artlarna uyacaktr.
- Yksek mekanik dayanm,
- Aksesuarlarda mobilyaya tespit edilebilme,
- IEC 695-2-1/1 e gre termik diren,
- Kat yabanc cisimlere kar IP3X koruma snf,
zellikleri aranacaktr.
6- Aydnlatma armatrleri ve dier cihazlar Madde 122-b-7ye gre seilip monte edilecektir.
7- Armatr klfnda veya dier cihazlarda scaklk
- Normal artlarda 900 C ve
- Hata halinde 1150 C amamaldr.
Bundan baka imalatnn armatrn tespit konumu ve kolay tutuan ksmlara olan emniyet
mesafesi hakknda verdii talimatlara uyulacaktr.
8- Armatrn yapl, daha yksek gl bir lambann takln nlemiyorsa, izin verilen en
byk lamba gc mobilyadaki aydnlatma armatrnn stne veya altna iaretlenmelidir.
9- Kapal bir alanda elektrikli cihazlar s retimine yol ayor ise, alan kapsna konan bir
anahtarla kap kapal iken cihazlarn devre d olmas salanacaktr.
Madde 123- Hareket edebilen ara tipi birimler veya tanabilir birimler
123a - Genel
Bu maddenin artlar, hareket edebilen ara tipi birimlere veya tanabilen birimlere
uygulanr.
Burada birim terimi iinde elektrik tesisat bulunan ara ve/veya arala ekilir yahut
tanabilir yaplar iin kullanlmtr. Birimler ayn zamanda bir ase zerine konmu
konteyner ya da kabinleri de kapsar. rnek olarak salk servisleri, yayn, tantm, itfaiye
aralar, atlyeler gsterilebilir.
Bu maddenin artlar
- Elektrik retim birimlerine,
- Marinalar ve yatlara,
- Hareketli makinalara,
- Karavanlara,
- Elektrikli aralarn tahrik donanmlarna,
uygulanmaz.
123b - Besleme
1- Her hangi bir birim iinde TN-C sistem uygulanmayacaktr.
2- Besleme iin aadaki yntemler kullanlabilir.
(i) Kk gerilim generatr ile (ekil 10 ve 11)
Elektrik Mhendisleri Odas
370
(ii) Koruma nlemlerinin alnd sabit bir tesisata balanmak suretiyle (ekil 12 ve 13)
(iii) Sabit tesisattan basit ayrma salayarak (ekil 14, 15 ve 16)
(iv) Sabit tesisattan ayrma salayarak (ekil 17)
Not 1: (i),(ii),(iii) hallerinde toprak elektrodu kullanlabilir.
Not 2: ekil 14de koruma maksad iin toprak elektrodu gerekli olabilir.
Birim, (I),(ii),(iii),(iv) de verilen ekillerde veya (i) eklinin dierleri ile bir araya getirilmesi
suretiyle beslenebilir.
Birim yukardaki drt ynteme gre yahut (i) ynteminin dierleri ile birletirilmesi
eklinde beslenebilir.
3- Erime uzakl dna yerletirme yntemi kabul edilmez.
4- SELV, PELV, ayrma korumas uygulanan cihazlara ait prizler hari, birim dndaki
cihazlar besleyen prizler alma akm 30 mAi amayan artk akm anahtarlar ile ilave
olarak korunacaklardr.
5- Beslemenin otomatik kesilmesi ile koruma
(i) Madde 122-b-2 (i) ye gre yaplan beslemede yalnz TN ve IT sistemlerine izin verilir
ve dolayl dokunmaya kar beslemenin otomatik kesilmesi yntemi ve
- TN sistemde Madde 122-c-5
- IT sistemde Madde 122-c-6
uygulanr.
(ii) Madde 122-b-2 (ii) ye gre yaplan besleme halinde yalnzca TN ve TT sistemlere izin
verilir. Beslemenin otomatik kesilmesi beyan akm 30 mAi gemeyen artk akm
anahtarlar ile salanr. Bu yntem iletken olmayan bir kaporta iinde (ekil 13)
toprak balants olmayan epotansiyel kuaklama bulunan birimlerde uygulanmaz.
(iii) Madde 122-b-2 (i) den (iv)e kadar btn hallerde besleme kayna ile beslemenin
otomatik kesilmesini salayan cihazlar arasnda kalan donanm snf II donanm olacak
veya edeer yaltma sahip olacaktr.
6- Ana epotansiyel kuaklama
Birimin eriilebilen iletken ksmlar, ase, kaporta vb. ana epotansiyel kuaklamaya ve
birim iindeki TT, IT yahut TN sistemin koruma hattna balanacaktr.
Ana epotansiyel kuaklama iletkeni ince ok telli iletken olacaktr.
7- Madde 122-b-2 (i) veya (iii) gre beslenmi, iletken kaportal birimde TN sistem
uygulandnda kaporta ntr noktasna balanacaktr. Ntr yoksa bir faz hattna
balanacaktr.(ekil 10, 11 ve 16ya baknz.)
TN sistem uygulandnda, iletken kaporta yoksa birim iindeki iletken ksmlar koruma
iletkeni ile ntr noktasna, eer ntr noktas yoksa bir faz iletkenine balanacaktr.
8- IT sistemde iletken ksmlarn iletken kaportaya balanmas zorunludur.
letken kaporta yoksa bu gibi paralar bir koruma hatt ile birbirine balanr.
IT sistem aadaki ekilde beslenir:
(i) Yaltm kontrol cihaz ile birlikte yaltm transformatr veya kk gerilim
generatr ile.
(ii) Aadaki artlar salayan basit bir ayrma transformatr ile;
Elektrik Mhendisleri Odas
371
- Toprak elektrodu olsun veya olmasn, kaporta ile faz iletkenleri arasnda
oluabilecek ilk hata halinde devreyi kesen bir yaltm kontrol cihaz varsa (ekil
15baknz),
- Ayrma transformatrnde oluacak bir hataya kar toprak elektrodu ve artk
akm anahtar tesis edilmi ise (ekil 14e baknz).Birim dnda kullanlan her
donanm, faaliyet akm 30 mAi amayan ayr bir artk akm anahta ile
korunacaktr.
9- Madde 122-b-2 (i) veya (iii) ye gre besleme yaplan hallerde bir gerilimli hattn gvdeye
balanmas halinde bu hattn zerinde ar akm koruma cihazlar bulunmayacaktr.
123c - Donanm seimi
1- Birimdeki besleme sisteminin tipini ak bir ifade ile gsteren bir levha kullanclarn
grebilecei bir yere aslacaktr.
2- Birimi kaynaa balayan hat en az 2,5 mm2 kesitte bakr iletken olacaktr.
Balant hatt, bklgen ok telli, ar art kablosu tipinden iletkenlerle yaplacak ve kablo
klf birim gvdesine skca tespit edilecektir. Kablo birime yaltkan rakorlarla girecektir.
3- Birim ii balantlarda
- PVC yaltml tek damarl iletken veya boru iinde yaltlm iletkenler kullanlr.
- Eer keskin kenarlar yada srtnme gibi mekanik hasara kar koruyucu nlemler
alnm ise PVC yaltkan klfl iletkenler kullanlr.
Bu madde artlar haberleme teknii cihazlarna uygulanmaz.
4- Fi ve prizler TSye uygun olacaktr.
Birimi besleme tesisatna balayan balant elemanlar IEC 60309-2 artlarn salayacak ve
- Fiin yaltkan malzemeden mahfazas olacaktr.
- Darda tesis edilmi fi ve prizler IP44den dk olmayan koruma snfndan
olacaktr.
- Aygtlarn girileri ve mahfazalar en az IP55 koruma snfndan olacaktr.
- Fi ksm birim zerinde olacaktr.
5- Birim dnda bulunan prizler en az IP54 koruma snfndan olacaktr.
Madde 124- Marinalar ve kk zel gezi tekneleri
124a - Kapsam
1- Bu maddenin kurallar
- Marinalarda kk zel gezi teknelerine balant salanan elektrik tesisatna,
- Ky enerji sistemlerinden beslenen kk zel gezi teknelerindeki tesisata uygulanr.
Not : Bu gibi tesisat korozyon tehlikesi, yapnn hareket etmesi, mekanik hasarlar ve
toprakla vcut arasndaki dokunma direncinin azalmas ile artan elektrik arpmas
tehlikesi ile belirginleir.
Burada yalnzca kk zel gezi teknelerinde elektrik arpmas tehlikesi ile ilgili gerekler
bildirilmi olup tesisatn dier yaps hakknda ilgili standartlara baklmaldr.
2- Kk zel gezi tekneleri bu ynetmelikte, spor ve elence iin kullanlan, boyu 20 myi ve
deplasman hacm 15 m3 gemeyen tekneleri tarif etmektedir. Aadaki bmlerde kk
zel gezi tekneleri yalnzca gezi teknesi olarak anlmtr.
3- Marina birden ok gezi teknesinin balad veya demirledii rhtm, mendirek, iskele yahut
yzer dubalardr.
Elektrik Mhendisleri Odas
372
124b - Genel
Gezi teknelerindeki tesisat ve bununla ilgili olarak marinalardaki tesisat ve donanmlar
elektrik arpmas, yangn ve patlama tehlikesini azaltacak ekilde seilecek ve monte
edilecektir.
1-Gerilim
Gezi teknelerinde kullanlacak besleme gerilimi tek faz, 230 V u amayacaktr.
2-D etkiler
Gezi teknelerindeki donanm, IP55 koruma snfndan olacak; veya baka yollardan edeer
koruma salanacaktr.
124c - Dorudan dokunmaya kar, eriim uzakl dna koymak veya engellerle koruma
yntemleri uygulanmayacaktr.
1- Dolayl dokunmaya kar marinalarda TN sistem kullanm
TN sistem uygulandnda yalnzca TN-S sistem kullanlacaktr. Kyda yaltm
transformatr bulunmamas halinde artk akm anahtar tesis edilecektir.
2- Gezi teknelerinde tamamlayc kuaklama
Gezi teknesinin eriilebilen metal ksmlar tamamlayc epotansiyel kuaklama iletkeni ile
birletirilecek ve koruma iletkenine balanacaktr.
Kuaklama iletkeni en az 4 mm2 kesitte bklgen bakr iletken olacaktr.
Bu art dorudan dokunmaya kar temel yaltm olan metal ksmlara uygulanmaz.
3- Dolayl dokunmaya kar, iletken olmayan alanlarla koruma yntemi uygulanmaz.
4- Elektriksel ayrma ynteminin uygulanmas iin IEC 742ye uygun yaltm transformatrleri
kullanlr.
Not : Teknede bulunan ayrma transformatr ile artk akm anahtarlarnn balantl
kullanm iin ekil 20 ve 21e baknz.
5- Yaltm transformatrleri
(i) Kyya balantda sahil yaltm transformatr kullanlmas.(ekil 19)
Yaltm transformatrnn sekonder tarafna yalnzca bir adet gezi teknesi
balanacaktr. Gezi teknesine ait epotansiyel kuaklama sahildeki koruma hattna
balanmayacaktr.
Yaltm transformatrne bal olan aadaki ksmlar etkili bir ekilde kuaklama
iletkenine balanacaktr
- Prizlerin koruma kontaklar,
- Donanmn metal blmleri,
- Teknenin su ile temasda olan metal paralar. Eer yap sreklilii salamyor
ise birden fazla noktada balant yaplacaktr.
Not : Yukardaki art yaltkan malzeme zerindeki metal ksmlara veya dier metal
ksmlardan yaltlm metal paralara uygulanmaz.
(ii) Gezi teknesinedeki yaltm transformatr ile sahildeki besleme sistemine balant ve
kuaklama. (ekil 20)
Gezi teknesindeki kuaklama ile sahildeki besleme sistemi koruma hatt ile balant
yaplmayacaktr. Yaltm transformatrne bal olan aadaki ksmlar etkili bir
ekilde kuaklama iletkenine balanacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
373
374
5- Her priz grubu faaliyet akm 30 mAden byk olmayan artk akm anahtar ile (ekil 18)
yahut her priz bir yaltm transformatr ile (ekil 19) yahut yaltm transformatr ve artk
akm anahtarndan oluan bir dzenleme ile korunacaktr. (ekiller 20 ve 21)
6- Her priz, nominal akm en ok 16 A olan ar akm koruma donanm ile ayr ayr
donatlacaktr. Besleme karakteristiklerine bal olarak ift kutuplu kesme dzeni istenebilir.
124f - Gezi teknesine balantlar
1- Balant dzeni,
Koruma iletkenine bal bir konta bulunan fi veIEC 65 de verilen artlara uygun
damarl bir kablodan. (Gezi teknesine srekli bal olabilir veya bir konnektr ile
balanr.)meydana gelir.
2- Balant kablosu boyu 25 myi amayacak ve zerinde ekler bulunmayacaktr.
3- Tekneye balant bir cihaz veya konnektr ile yapldnda, bunlar Madde 124-e-3e uygun
olmal ve kolayca eriilebilecek bir yere konmaldr. Balant kablosunun teknede
balanaca yer; kablonun, teknenin hareketi ile hasarlanmayacak, tellere, zincirlere ve dier
hareketli paralara srtnerek anmayacak ekilde seilmelidir.
Sahildeki besleme sisteminden tekne sistemine veya tersine geilerde, sistemlerin paralel
balanma imkan olmayacaktr.
Madde 125 letiim tesisleri ve dier tesisler
125a
letiim tesislerine ait hatlarn ekimi ve denmesi bu ynetmelik hkmlerine gre yaplr.
Dier hususlar iin aadaki maddelerde bildirilen ynetmelik, standart ve artnamelere
uyulur.
125b
Bina ii telefon tesisleri Trk Telekom A.. tarafndan hazrlanan ve onaylanan Bina i
Telefon Tesisat (Ankastre ) artnamesi ne uygun olacaktr.
125c
Yangn ihbar ve alarm tesisleri Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik
artlarna uygun olacatr.
125d
Dier tesisler TS, EN, IEC standartlarnn ilgili hkmlerine uygun olacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
375
BLM 17
Son Hkmler
376
EK A
AKIM TAIMA KAPASTELER
A.1 Giri
Ama, iletkene ve yaltkana, normal alma artlar esnasndaki belli periyotlarda ekilen
akmn s etkileri gz nnde bulundurularak tatminkr bir alma mr salanmasdr.
lave olarak kablo kesitlerinin seimini etkileyen, elektrik arpmasna kar nlemler s
etkisine kar korunma, ar akma kar koruma, gerilim dm ve cihazlarn kablo
balant klemenslerindeki s snrlandrlmalar gibi, dier faktrler de bulunmaktadr.
Bu ek nominal gerilimi 1 kV a.a. veya 1,5 kV d.a. amayan yaltlm iletkenler ve zrhsz
kablolar iin kullanlacaktr. Bu ek tek fazl zrhl kablolar iin uygulanmaz.
Not 1: Zrhl tek fazl kablolarn kullanlmas halinde kabul edilebilir bir zayflatma
faktrne ihtiya vardr. Kablo firmasna danlmaldr. Zrhsz tek fazl kablolarn metal
kanallarda denmesi halinde ayn yntem uygulanmaldr.
Not 2: A.2 den A.13 e kadar olan tablolar, IEC 60228 deki diren deerleri ile IEC 60502
deki boyutlar kullanlarak IEC 60287 de verilen metotlara gre retilen zrhsz kablolara
uygundur. Kablo yapsndaki olas deiimler(rnein iletkenin ekli) ve retim toleranslar,
her iletken tipi iin akm tama kapasitelerinde ve boyutlarda kk sapmalar dourur.
Verilen akm tama kapasiteleri, bu olas sapmalar dikkate alacak ekilde seilmi olup
deerlerin iletken kesitleri zerine tanmas ile krksz, yumuak gidili bir eri elde edilir.
Not 3: 25 mm2 veya daha byk kesitli ok damarl kablolarda daire veya sektr kesitli
iletkene izin verilir. Listelenen deerler sektr kesitli iletkenlerin boyutlarndan alnmtr.
A.2 evre scakl
a- Bu ekte verilen akm tama kapasiteleri aadaki evre scaklklarna gre dzenlenmitir.
- Havada, deme ekline baklmakszn yaltlm iletkenler ve kablolar: 300 C;
- Topraa direkt gmlm veya toprakta kanal iindeki kablolar: 200 C.
b- Yaltlm iletkenin veya kablonun dendii yerdeki evre scakl, referans evre
scaklndan fark ederse A.14 ve A.15 de verilen dzeltme faktrleri A.2 den A.13 e kadar
olan tablolarda verilen akm deerlerine uygulanr. Toprak scaklnn ylda birka hafta 250
C at yerlerde, topraa direkt gmlm kablolar iin zayflatma faktr
kullanlmasna ihtiya yoktur.
c- Tablo A.14 ve A.15 de verilen faktrler, gne n veya dier kzltesi nlar sebebi ile
meydana gelecek artmlar dikkate almaz. Bu eit nlarn etkisindeki yaltlm iletkenler
ve kablolar iin akm tama kapasiteleri IEC 60287de belirlenen metotlarla bulunur.
A.3 Topran termik direnci
Bu ekte topraktaki kablolar iin listelenen akm tama kapasiteleri, 2,5 K.m/W toprak
termik direnci iin verilmitir. Bu deer, btn dnyay kapsayacak ekilde, corafi yerin ve
toprak direncinin belirli olmad hallerde, nlem almak iin zorunlu kabul edilmitir.
Etkili toprak direncinin 2,5 K.m/W deerinden yksek olduu yerlerde, akm tama
kapasitesinde uygun bir azaltma yaplmaldr ya da kablo etrafndaki toprak daha uygun bir
malzeme ile deitirilmelidir. Bu durumlarla genellikle ok kuru toprak artlarnda
Elektrik Mhendisleri Odas
377
karlalr. Toprak termik direnlerinin 2,5 K.m/W deerinden farkl deerleri iin dzeltme
faktrleri Tablo A.15 de verilmitir.
Not: Bu ekte topraktaki kablolar iin verilen akm tama kapasiteleri, yalnzca bina iinde
veya evresindeki kablolar iindir. Dier tesisler iin IEC 60287 de verilen metotlar
kullanlmal ya da bu deerler kablo imalatsndan alnmaldr.
A.4 Yaltlm iletken veya kablo gruplar
a- Tablo A.1 de bildirilen A-D tipi tesis ekilleri.
A.2 den A.7 ye kadar olan tablolarda verilen akm tama kapasiteleri, aadaki sayda
iletkenden meydana gelen tek devreler iin geerlidir.
- ki yaltlm iletken veya iki tek damarl kablo yahut bir adet iki damarl kablo;
- yaltlm iletken veya tek damarl kablo yahut bir adet damarl kablo.
Ayn grupta daha fazla yaltlm iletken veya kablo tesis edilmesi halinde tablolar A.17,
A.18,A.19 da bildirilen zayflatma faktrleri uygulanacaktr.
Not: Grup zayflatma faktr, btn gerilim tayan iletkenlerin % 100 ykle uzun sre
alaca esasna gre hesaplanmtr. Tesisin iletme artlarna gre ykn % 100 den az
olduu hallerde, grup zayflatma katsays daha byk olabilir.
b- Tablo A. 1 de bildirilen E ve F tipi tesis ekilleri.
A.8 den A.13e kadar olan tablolarda referans tesisat yntemleri ile ilgili akm tama
kapasiteleri verilmitir.
Kablo raflar ve benzer dzenekler zerindeki tek devre ve grup tesisatlar iin A.8 den
A.13e kadar olan tablolarda ak hava artlar iin bildirilen kapasiteler, A.20 ve A.21 de
bulunan tesis ve grup faktrleri ile arplarak kullanlr.
A.4-a ve A.4-b iin notlar:
Not 1: Grup zayflatma faktrleri iletken byklkleri, kablo tipleri ve tesisat artlar
dikkate alnarak ortalama bir deer olarak hesaplanmtr. Her tablonun altndaki notlara
dikkat edilmelidir. Baz durumlarda daha hassas hesaplar istenebilir.
Not 2: Grup zayflatma faktrleri, grubun benzer, e ykl yaltlm iletkenler veya
kablolardan olutuu esasna gre hesaplanmtr. Grubun eitli byklkte kablo veya
yaltlm iletkenden olumas halinde kk olanlarn ykne dikkat edilmelidir.
A. 5 Farkl kesitleri olan gruplar
Listelenen grup zayflatma faktrleri, grubun benzer, e ykl yaltlm iletkenler veya
kablolardan olumas haline uygulanabilir. Farkl kesitte e ykl yaltlm iletkenden yahut
kablodan oluan gruplar iin zayflatma faktrnn hesaplanmas, gruptaki toplam adede ve
kesitlerin karmna dayanr. Byle faktrler listelenemezler; fakat her grup iin
hesaplanmaldr. Bu tip faktrlerin hesaplanmas bu ynetmeliin kapsam dndadr.
Not: Bir gruptaki iletkenlerin kesitleri, birbirini takip eden kesitten daha fazla kesite
yaylyor ise, farkl kesitlerden oluan grup olarak kabul edilir. Gruptaki iletkenlerin kesitleri
birbirini takip eden kesitten daha fazla kesit tamyor ve btn kablolarn akm tama
kapasiteleri ayn en byk izin verilen iletken scaklna gre belirlenmise, e kablolar
grubu olarak ilem grr.
Elektrik Mhendisleri Odas
378
379
Kablo, termik direnci 2,5 K.m/W olan toprakla direkt temas halinde olan ve 0,7 m derinlie
gmlm plastik, toprak malzeme veya metal kanallara ekilmitir.
Referans yntem E, F ve G: Tablo 10 sra 32 ve 33 (serbest havada tek veya ok damarl
kablo)
Kablo, toplam s yaynm engellenmeyecek ekilde tespit edilmitir. Gne nlarndan
veya dier kaynaklardan doan snma dikkate alnacaktr. Tabii hava sirklasyonunun
engellenmediine dikkat edilecektir. Pratik olarak kablo ile ilgili yzey arasnda, ok
damarl kablolar iin kablo d apnn 0,3 kadar yahut tek damarl kablolarn d ap
kadar bir aralk bulunmas, serbest hava artlar iin geerli olan akm tama kapasitelerinin
kullanmna izin verir.
b- Dier yntemler
Deme zerindeki veya tavan altndaki kablolar: Bu durum referans yntem C ye
benzer. Ancak tavandaki kablo iin, tabii konveksiyondaki azalma sebebi ile kapasite duvar
veya deme deerlerinden biraz daha az olacaktr.
Kablo tavas: Kablo tespitini kolaylatrmak iin muntazam delikler alm kablo tavas.
Delikli kablo tavasndaki kablolarn kapasiteleri, tava tabannn %30unu kaplayan delikleri
olan tavalarda elde edilen deney sonularndan bulunmutur. Delikler tava tabannn
%30dan azn kaplarsa, kablo tavas deliksiz kabul edilir. Bu referans yntem C nin
benzeridir.
Kablo merdiveni: Bu yap, kablolar etrafnda hava akna minimum diren gsterir. Yani
kablolarn altndaki metal iskelet, kenarlar arasnda kalan alannn %10undan az yer kaplar.
Destekler ve asklar: Kabloyu boyunca aralklarla tutan ve kablo etrafnda tamamyla
serbest hava akna msaade eden kablo tespit dzenleridir.
Not 1: Listelenen akm tama kapasiteleri ve tesisat metotlar genel olarak sabit elektrik
tesisatnda kullanlr. Listelenmi kapasiteler % 100 yk faktrl, srekli alma, doru
akm yahut 50-60 Hz frekansl alternatif akm iindir.
Not 2: Tablo A.1 tesisat referans yntemlerine gre, listelenmi akm tama kapasitelerinin
referans verildii ayrntl tablodur.
Not 3: Bilgisayar destekli tesisat dzenleme yntemlerin kullanlmasna uyum salamak
iin A.2 den A.13e kadar olan tablolardaki akm tama kapasiteleri, basit bir forml ile
iletken kesiti ile ilikilendirilebilir. Bu forml ve ilgili katsaylar IEC 60364-5-52 Ek C de
verilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
380
Tablo A.1 Tesisat deme yntemlerine gre kullanlacak akm tama kapasiteleri listesi
Grup
PVC yaltm XLPE/EPR Mineral Ortam
yaltm zayflama
yaltm scaklk
faktr faktr
Damar says
2 3 2 3 1,2 ve 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9
381
382
Tablo A.2 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
PVC yaltml iki adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 70 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta
1 2 3 4 5 6 7
Bakr
1,5 14,5 14 17,5 16,5 19,5 22
2,5 19,5 18,5 24 23 27 29
4 26 25 32 30 36 38
6 34 32 41 38 46 47
10 46 43 57 52 63 63
16 61 57 76 69 85 81
25 80 75 101 90 112 104
35 99 92 125 111 138 125
50 119 110 151 133 168 148
70 151 139 192 168 213 183
95 182 167 232 201 258 216
120 210 192 269 232 299 246
150 240 219 - - 344 278
185 273 248 - - 392 312
240 321 291 - - 461 361
300 367 334 - - 530 408
Aluminyum
2,5 15 14,5 18,5 17,5 21 22
4 20 19,5 25 24 28 29
6 26 25 32 30 36 36
10 36 33 44 41 49 48
16 48 44 60 54 66 62
25 63 58 79 71 83 80
35 77 71 97 86 103 96
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
383
Tablo A.3 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
XLPE yada EPR yaltml iki adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 90 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta
1 2 3 4 5 6 7
Bakr
1,5 19 18,5 23 22 24 26
2,5 26 25 31 30 33 34
4 35 33 42 40 45 44
6 45 42 54 51 58 56
10 61 57 75 69 80 73
16 81 76 100 91 107 95
25 106 99 133 119 136 121
35 131 121 164 146 171 146
50 158 145 198 175 209 173
70 200 183 253 221 269 213
95 241 220 306 265 328 252
120 278 253 354 305 382 287
150 318 290 - - 441 324
1S5 362 329 - - 506 363
240 424 386 - - 599 419
300 486 442 - - 693 474
Aluminyum
2,5 20 19,5 25 23 26 26
4 27 26 33 31 35 34
6 35 33 43 40 45 42
10 48 45 59 54 62 56
16 64 60 79 72 84 73
25 84 78 105 94 101 93
35 103 96 130 115 126 112
50 125 115 157 138 154 132
70 158 145 200 175 198 163
95 191 175 242 210 241 193
120 220 201 281 242 280 220
150 253 230 - - 324 249
185 288 262 - - 371 279
240 338 307 - - 439 322
300 387 352 - - 508 364
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
384
Tablo A.4 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
PVC yaltml adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 70 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta
1 2 3 4 5 6 7
Bakr
1,5 13,5 13 15,5 15 17,5 18
2,5 18 17,5 21 20 24 24
4 24 23 28 27 32 31
6 31 29 36 34 41 39
10 42 39 50 46 57 52
16 56 52 68 62 76 67
25 73 68 89 80 96 86
35 89 83 110 99 119 103
50 108 99 134 118 144 122
70 136 125 171 149 184 151
95 164 150 207 179 223 179
120 188 172 239 206 259 203
150 216 196 - - 299 230
185 245 223 - - 341 258
240 286 261 - - 403 297
300 328 298 - - 464 336
Aluminyum
2,5 14 13,5 16,5 15,5 18,5 16,5
4 16,5 17,5 22 21 25 24
6 24 23 28 27 32 30
10 32 31 39 36 44 40
16 43 41 53 48 59 52
25 57 53 70 62 73 66
35 70 65 86 77 90 80
50 84 78 104 92 110 94
70 107 98 133 116 140 117
95 129 118 161 139 170 138
120 149 135 186 160 197 157
150 170 155 - - 227 178
185 194 176 _ - 259 200
240 227 207 - - 305 230
300 261 237 - - 351 260
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
385
Tablo A.5 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
XLPE yada EPR yaltml adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 90 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta
1 2 3 4 5 6 7
Bakr
1,5 17 16.5 20 19,5 22 22
2,5 23 22 28 26 30 29
4 31 30 37 35 40 37
6 40 38 48 44 52 46
10 54 51 66 60 71 61
16 73 68 88 80 96 79
25 95 89 117 105 119 101
35 117 109 144 128 147 122
50 141 130 175 154 179 144
70 179 164 222 194 229 178
95 216 197 269 233 278 211
120 249 227 312 268 322 240
150 285 259 - - 371 271
185 324 295 - - 424 304
240 380 346 - - 500 351
300 435 396 - - 576 396
Aluminyum
2,5 19 16 22 21 24 22
4 25 24 29 28 32 29
6 32 31 38 35 41 36
10 44 41 52 48 57 47
16 58 55 71 64 76 61
25 76 71 93 84 90 78
35 94 87 116 103 112 94
50 113 104 140 124 136 112
70 142 131 179 156 174 138
95 171 157 217 188 211 164
120 197 180 251 216 245 186
150 226 206 - - 283 210
185 256 233 - - 323 236
240 300 273 - - 382 272
300 344 313 - - 440 308
2
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
386
Tablo A.6 Tablo A.1 deki C tesisat yntemine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm / Bakr iletken ve klf
Dokunmaya kar PVC klfl ya da plak (Bak. not 2)
Metal klf scakl: 70 C/ Ortam scakl: 30 C
1 2 3 4
500 V
1,5 23 19 21
2,5 31 26 29
4 40 35 38
750 V
1,5 25 21 23
2,5 34 28 31
4 45 37 41
6 57 48 52
10 77 65 70
16 102 86 92
25 133 112 120
35 163 137 147
50 202 169 181
70 247 207 221
95 296 249 264
120 340 286 303
150 388 327 346
165 440 371 392
240 514 434 457
387
Tablo A.7 Tablo A.1 deki C tesisat yntemine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf plak kablo dokunmaya uygun konumda deil ve
yanc malzeme ile temasta deil
Metal klf scakl: 105 C/ Ortam scakl: 30 0C
1 2 3 4
500 V
1,5 28 24 27
2,5 38 33 36
4 51 44 47
750 V
1,5 31 26 30
2,5 42 35 .41
4 55 47 53
6 70 59 67
10 96 81 91
16 127 107 119
25 166 140 154
35 203 171 187
50 251 212 230
70 307 260 280
95 369 312 334
120 424 359 383
150 485 410 435
185 550 465 492
240 643 544 572
388
Tablo A.8 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf / Dokunmaya kar PVC klfl ya da plak (Bak. not 2)
Metal klf scakl: 70 C/ Ortam scakl: 30 0C
1 2 3 4 5 6
500 V
1,6' 25 21 23 26 29
2,5 33 28 31 34 39
4 44 37 41 45 51
750 V
1,5 26 22 26 28 32
2,5 36 30 34 37 43
4 47 40 45 49 56
6 60 51 57 62 71
10 82 69 77 84 95
16 109 92 102 110 125
25 142 120 132 142 162
35 174 147 161 173 197
50 215 182 198 213 242
70 264 223 241 259 294
95 317 267 289 309 351
120 364 308 331 353 402
150 416 352 377 400 454
185 472 399 426 446 507
240 552 466 496 497 565
389
Tablo A.9 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf /Dokunmaya kar plak (Bak. not 2)
Metal klf scakl: 105 C/ Ortam scakl: 30 0C
1 2 3 4 5 6
500 V
1,5 31 26 29 33 37
2,5 41 35 39 43 49
4 54 46 51 56 64
750 V
1,5 33 28 32 35 40
2,5 45 38 43 47 54
4 60 50 56 61 70
6 76 64 71 78 89
10 104 87 96 105 120
16 137 115 127 137 157
25 179 150 164 178 204
35 220 184 200 216 248
50 272 228 247 266 304
70 333 279 300 323 370
95 400 335 359 385 441
120 460 385 411 441 505
150 526 441 469 498 565
165 596 500 530 557 629
240 6S7 584 617 624 704
390
Tablo A.10 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
PVC yaltm Bakr iletken
letken scakl: 70 C /Ortam scakl: 30 C
1,5 22 18,5 - - - - -
2,5 30 25 - - - - -
4 40 34 - - - . -
6 51 43 - - - - -
10 70 60 - - - - -
16 94 80 - - - - -
25 119 101 131 110 114 146 130
35 148 126 162 137 143 181 162
50 180 153 196 167 174 219 197
70 232 196 251 216 225 281 254
95 282 238 304 264 275 341 311
120 328 276 352 308 321 396 362
150 379 319 406 356 372 456 419
185 434 364 463 409 427 521 480
240 514 430 546 485 507 615 569
300 593 497 629 561 587 709 659
400 - - 754 656 689 852 795
500 - - 868 749 789 982 920
630 - - 1 005 855 905 1 138 1 070
NOT: 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
391
Tablo A.11 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
PVC yaltm Aluminyum iletken
letken scakl: 70 C /Ortam scakl: 30 C
1 2 3 4 5 6 7 8
2,5 23 19,5 - - - - -
4 31 26 - - - - -
6 39 33 _ - - - -
10 54 46 - - - - -
16 73 61 - - - - -
25 89 78 98 84 87 112 99
35 111 96 122 105 109 139 124
50 135 117 149 128 133 169 152
70 173 150 192 166 173 217 196
95 210 183 235 203 212 265 241
120 244 212 273 237 247 308 282
150 282 245 316 274 287 356 327
185 322 280 363 315 330 407 376
240 380 330 430 375 392 482 447
300 439 381 497 434 455 557 519
400 - - 600 526 552 671 629
500 - - 694 610 640 775 730
630 - - 808 711 746 900 852
2
NOT: 16mm dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de
kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
392
Tablo A.12 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
XLPE yahut EPR yaltm Bakr iletken
letken scakl: 90 C /Ortam scakl: 30 C
NOT: 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
393
Tablo A.13 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
XLPE yahut EPR yaltm Aluminyum iletken
letken scakl: 90 C /Ortam scakl: 30 C
NOT: 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de kullanlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
394
395
Tablo A.16 Topran termik direncinin 2,5 K-m/W den farkl olduu yerlerde gml
kanal iindeki kablolarda D yntemi iin akm tama kapasitelerine uygulanacak dzeltme
faktrleri.
396
Tablo A.17 Birden fazla devre ya da birden fazla ok damarl kablo gruplar iin Tablolar
A. 2 - A.13 de verilen akm tama kapasiteleri ile kullanlacak zayflatma faktrleri.
2 Duvar, deme yahut 1,00 0,85 0,79 0,75 0,73 0,72 0,72 0,71 0,70 A.2 - A.7
deliksiz rafta tek tabaka Yntem C
3 Ahap tavan altnda tespit 0,95 0,81 0,72 0,68 0,66 0,64 0,63 0,62 0,61 9 devre ya da ok
edilmi tek tabaka damarl kablodan
4 Delikli, dey yahut yatay 1,00 0,88 0,82 0,77 0,75 0,73 0,73 0,72 0,72 sonras iin A.8 - A.13
kablo rafnda tek tabaka zayflatma yoktur. Yntem
E ve F
5 Kablo merdiveninde tespit 1, 00 0,87 0,82 0,80 0,80 0,79 0,79 0,78 0,78
edilmi tek tabaka
NOT 1: Bu faktrler e ykl niform kablo gruplarna uygulanr.
NOT 2: Kablo aralklarnda yatay uzaklklar kablo apnn iki katnda fazla olmas halinde zayflatma faktr uygulanmaz.
NOT 3: Ayn faktrler:
- ki veya adet tek damarl kablo gruplarna,
- ok damarl kablolara
Uygulanabilir.
NOT 4: Eer bir sistem iki ve damarl kablolara sahipse, kablo says devre says olarak alnr, bulunan faktr iki damarl ve damarl kablo
kapasitelerine ayr ayr uygulanr.
NOT 5: Eer birgrup n adet tek damarl kablodan oluuyor ise ya iki damar ykl n/2 devre ya da damar ykl n/3 devre olarak kabul edilir.
NOT 6: Deerler, tablolar A.2 - A.13 deki tesisatlar, iletken tip ve byklklerinin ortalamas olup; doruluk 5 % in iindedir..
NOT 7: Yukardaki tabloda bulunmayan baz tesisat yntemleri ve dier yntemler iin, zel haller iin hesaplanm faktrler kullanlabilir. Baknz,
tablolar A.20 - A.21.
Elektrik Mhendisleri Odas
397
Tablo A.18 Dorudan toprakta gml bir devreden fazla kablolar iin zayflatma
faktrleri
Tablolar A.2 - A.5 de D tesisat yntemi iin tek damarl yahut ok damarl kablolarn
akm tama kapasiteleri ile kullanlacaktr.
a
Tek damarl kablolar
NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir. Bu deerler Tablolar A.2
- A.5deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla birlikte, ortalama
alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC 60287-
2-1 de verilen metodlar kullanlabilir).
Elektrik Mhendisleri Odas
398
Tablo A.19 Topraa gml kanal iinde bir devreden fazla kablolar iin zayflatma
faktrleri
Tablolar A.2 - A.5 de D tesisat yntemi iin
A) Tek gzl kanalda ok damarl kablolar
Kablo says Gzler aras aklk (a)1
Gzler 0,25 m 0,5 m 1,0 m
bitiik
2 0,85 0,90 0.95 0,95
3 0,75 0,85 0,90 0,95
4 0,70 0,80 0,85 0,90
5 0,65 0,80 0,85 0,90
6 0,60 0,80 0,80 0,90
1
ok damarl kablolar
NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir.
Bu deerler Tablolar A.2 - A.5 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla
birlikte, ortalama alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC
60287-2-1 de verilen metotlar kullanlabilir).
NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir.
Bu deerler Tablolar A.2 - A.5 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla
birlikte, ortalama alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC
60287-2-1 de verilen metotlar kullanlabilir).
Elektrik Mhendisleri Odas
399
31
Dey,delikli raflar
Not 4
1 1,00 0,91 0,89 0,88 0,87 -
2 1,00 0,91 0,88 0,87 0,85 -
NOT 1: Verilen deerler Tablo A.8 - A.13 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Deerlerdeki dalma
NOT 2: Tek tabaka kablo gruplar iin verilen deerler ok tabakal birbirine temas eden kablolara uygulanmaz. Bu eit
tesisatlardaki faktrler daha kk olup; uygun bir metodla hesaplanmaldr.
NOT 3: Verilen deerler 300 mm dey raf aral ve duvarla raf arasnda en az 20 mm boluk braklm konum iindir.
Daha kk aralklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 4: Verilen deerler srt srta konmu raflar aras yatay 225 mm aklk ve duvarla raf arasnda 20 mm boluk
braklm konum iindir. Daha kk aklklarda faktrler kltlmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
400
NOT 2: Tek tabaka kablolar veya gen konumdaki gruplar iin verilen deerler ok tabakal birbirine temas eden
kablolara uygulanmaz. Bu eit tesisatlardaki faktrler daha kk olup; uygun bir metotla hesaplanmaldr.
NOT 3: Verilen deerler 300 mm raf aral iindir. Daha kk aralklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 4: Verilen deerler srt srta konmu raflar aras yatay 225 mm aklk ve duvarla raf arasnda 20 mm boluk
braklm konum iindir. Daha kk aklklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 5: Bu tabloda, faz bana birden fazla kablonun paralel baland durumlarda her fazlk takm bir devre
olarak kabul edilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
401
NOT : Her tesisat yntemi iin yukardaki deerlerin uygulanabilirlii iin tablolar B.2 B.3 e bavurulmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
402
403
3 Tavan altna tespit edilmi tek 0,95 0,80 0,70 0,70 0,65 0,60 - - -
tabaka
Delikli yatay rafda tek
4 tabaka veya dey raflar 1,00 0,90 0,80 0,75 0,75 0,70 - - -
Kablo merdiveninde,
5 Konsol v.b. tek tabaka 1,00 0,85 0,80 0,60 0,80 0,80 - - -
Elektrik Mhendisleri Odas
404
EK B
B.1 Tarifler :
a- Datm noktas: Elektrik enerjisinin bir hattan gelip kollara ayrld nokta bu ekte
datm noktas olarak anlmtr. Ana tablolar, datm tablolar, yap balant kutular,
konutlarn tablolar ve son devreler zerindeki buatlar datm noktalardr.
b- Gelen hat: Datm noktasnn besleme tarafndaki hattr.
c- k hatlar: Datm noktasndan kan kollardr.
d- Ezamanllk katsays: Gelen hattan ekilen gcn, k hatlarndan ekilen en byk
glerin toplamna orandr.
e- k hatt en byk gc: Datm noktasndan kan kollarn toplam gcdr.
f- Gelen hat en byk gc: Datm noktasnn besleme tarafndaki ezamanl gtr.
g : Ezamanllk katsays,
Pg : Gelen hat en byk gc,
Pi : k hatt en byk gc,
n : k hatt says,
olmak zere ezamanllk katsays
Pg
g
n
Pi
1
eklinde bulunur. Diversite ise 1/g olarak tarif edilmektedir.
Bir ebekede hatlardan ekebilecek en byk gc belirlemek iin, aadaki ekil B1de
gsterildii zere i tesisatn eitli noktalarndaki ezamanllk katsaylarnn belirlenmesi
gereklidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
405
Pti gleri tablodan kan hatlarn bireysel en byk glerinin toplamn gstermektedir.
Pii gleri gelen hatlardan ekilen en byk gc gstermektedir.
gi Ezamanllk katsaysdr.
Pt3 Pt2 Pt1
Pk
P11 1
P2 T1
P3 T2 Pk
P1
2
T3
P13 g1
P2
g2
P23 Pt1=Pk1+Pk2+P
Pt2=P11+P12+P1 K3
g3 3 P11=g1.Pt1
P3=g3.P3 P21=g2.Pt2
ekil B1
ekil B1in bir binann tesislerine ve beslenmesine uygulanmas halinde T1, daire tablosunu
T2, binann saya tablosunu ve T3 de bu blgeyi besleyen transformatrn ana tablosunu
temsil ettii sylenebilir. Her bir tablo iin kabul edilebilir ezamanllk katsaylar aada
verilmitir.
B.3
406
407
rnek 6 katl ve bir katnda 3 daire (konut) bulunan bir apartmann asansr 4,5 kW ve
hidroforu 2,5 kW gdedir. Beher konutta (daire) bulunan ykler aada verilmitir.
Toplam 11390 W
Datm noktas: Daire tablosu
kan hat en byk gc: 11390 W
Ezamanllk katsays: g = 0,30
408
409
EK C
GERLM DM HESABI
16 mm2 kesite kadar iletkenler iin reaktans deeri dikkate alnmaz.16 mm2 ve daha byk
kesitler iin kablo reticilerinin bildirdii deerler kullanlr.
Hesaplarda Tablo C1-C3 de iletkenler iin verilen ohmik diren ve reaktans deerleri de
kullanlabilir.
Hesaplarda basitlik salanmas asndan 1+(Xh/Rh).tan eklinde belirlenmi bir k
katsays kullanlarak ve ykn akm yerine gc alnarak yaplan hesaplarda bal gerilim
dm
eklinde hesaplanr. Burada k katsays 16 mm2 kesite kadar 1 alnacak, 16 mm2 ve daha
byk kesitler iin yukardaki ekilde hesaplanacaktr. Kullanclara kolaylk salamak
bakmndan Tablo C.1-C.3 de ykn g katsays, kesit ve faz iletkenlerinin dzenlenme
ekline gre hesaplanm k deerleri verilmitir.
Dengesiz yk durumunda ntr hattndaki gerilim dm de dikkate alnacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
410
0
R (/km) 20 C 12.10 7.41 4.61 3.08 1.83 1.15 0.727 0.524 0.387 0.268 0.193 0.153 0.124 0.0991 0.0754
D.A.
0
R ( /km) 70 C 14.5 8.87 5.52 3.69 2.19 1.38 0.870 0.627 0.463 0.321 0.231 0.183 0.148 0.1190 0.9020
D.A.
0
R ( /km) 70 C 14.5 8.87 5.52 3.69 2.19 1.38 0.870 0.627 0.463 0.321 0.232 0.184 0.150 0.1200 0.0926
A.A.
L (mH/km) 0.366 0.34 0.339 0.321 0.301 0.285 0.274 0.261 0.263 0.254 0.253 0.25 0.247 0.248 0.245
X ( /km)
0.090 0.086 0.082 0.083 0.080 0.079 0.079 0.078 0.078 0.077
2
S mm 1.5 2.5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240
G katsays
(Cos )
1.00 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000
0.95 1.021 1.033 1.043 1.059 1.082 1.113 1.140 1.170 1.213 1.273
0.90 1.031 1.048 1.063 1.086 1.120 1.166 1.207 1.251 1.314 1.403
0.85 1.040 1.061 1.081 1.111 1.154 1.212 1.265 1.321 1.402 1.515
0.80 1.049 1.074 1.098 1.134 1.186 1.257 1.320 1.388 1.487 1.623
0.75 1.057 1.087 1.115 1.157 1.219 1.302 1.376 1.456 1.573 1.733
0.70 1.066 1.101 1.133 1.182 1.254 1.350 1.435 1.528 1.662 1.848
0.65 1.076 1.116 1.153 1.209 1.291 1.401 1.499 1.605 1.759 1.972
0.60 1.087 1.132 1.174 1.238 1.331 1.457 1.569 1.690 1.866 2.108
0.55 1.099 1.150 1.199 1.271 1.377 1.520 1.648 1.786 1.986 2.262
0.50 1.112 1.171 1.227 1.309 1.431 1.593 1.739 1.896 2.125 2.440
0.45 1.129 1.196 1.260 1.354 1.493 1.680 1.847 2.027 2.288 2.650
0.40 1.149 1.227 1.300 1.409 1.570 1.785 1.978 2.185 2.488 2.905
0.35 1.174 1.265 1.350 1.478 1.665 1.917 2.142 2.385 2.738 3.225
0.30 1.206 1.315 1.416 1.567 1.790 2.089 2.357 2.645 3.065 3.643
0.25 1.251 1.383 1.506 1.691 1.963 2.327 2.653 3.004 3.515 4.219
0.20 1.318 1.485 1.641 1.874 2.218 2.678 3.091 3.534 4.181 5.072
0.15 1.428 1.652 1.862 2.176 2.638 3.258 3.813 4.410 5.279 6.479
0.10 1.646 1.984 2.301 2.776 3.473 4.409 5.247 6.147 7.460 9.270
0.05 2.296 2.976 3.612 4.565 5.966 7.843 9.526 11.333 13.969 17.603
411
0
R ( /km) 20 C D.A. 1.150 0.727 0.524 0.387 0.268 0.193 0.153 0.124 0.0991 0.0754
0
R ( /km) 70 C D.A. 1.380 0.870 0.627 0.463 0.321 0.231 0.183 0.148 0.1190 0.9020
0
R ( /km) 70 C A.A. 1.380 0.870 0.627 0.463 0.321 0.232 0.184 0.150 0.1200 0.0926
L (mH/km) 0.535 0.514 0.497 0.489 0.473 0.466 0.458 0.454 0.451 0.445
X ( /km) 0.168 0.161 0.156 0.154 0.149 0.146 0.144 0.143 0.142 0.140
2
S mm 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240
G katsays (Cos )
1.00 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000
0.95 1.040 1.061 1.082 1.109 1.152 1.207 1.257 1.313 1.388 1.496
0.90 1.059 1.090 1.121 1.161 1.224 1.306 1.379 1.461 1.572 1.731
0.85 1.075 1.115 1.154 1.206 1.287 1.391 1.485 1.589 1.732 1.936
0.80 1.091 1.139 1.187 1.249 1.347 1.473 1.586 1.713 1.886 2.132
0.75 1.107 1.164 1.220 1.293 1.408 1.557 1.690 1.839 2.041 2.331
0.70 1.124 1.189 1.254 1.339 1.472 1.644 1.798 1.970 2.205 2.540
0.65 1.142 1.217 1.291 1.388 1.541 1.738 1.914 2.112 2.380 2.765
0.60 1.162 1.247 1.332 1.442 1.617 1.841 2.043 2.268 2.574 3.013
0.55 1.185 1.282 1.378 1.504 1.703 1.958 2.187 2.444 2.793 3.292
0.50 1.211 1.321 1.431 1.575 1.802 2.093 2.354 2.647 3.045 3.615
0.45 1.242 1.368 1.494 1.658 1.919 2.252 2.552 2.887 3.343 3.996
0.40 1.279 1.425 1.571 1.760 2.061 2.446 2.792 3.179 3.705 4.459
0.35 1.326 1.497 1.666 1.888 2.239 2.689 3.093 3.545 4.160 5.041
0.30 1.387 1.590 1.792 2.055 2.472 3.007 3.487 4.024 4.754 5.801
0.25 1.472 1.719 1.964 2.285 2.793 3.444 4.029 4.683 5.573 6.847
0.20 1.597 1.909 2.220 2.625 3.268 4.091 4.831 5.658 6.784 8.396
0.15 1.803 2.223 2.641 3.187 4.051 5.159 6.154 7.267 8.782 10.951
0.10 2.212 2.847 3.478 4.301 5.606 7.279 8.781 10.461 12.748 16.022
0.05 3.433 4.707 5.974 7.628 10.247 13.605 16.620 19.993 24.585 31.157
412
0
R ( /km) 20 C D.A. 1.150 0.727 0.524 0.387 0.268 0.193 0.153 0.124 0.0991 0.0754
0
R ( /km) 70 C D.A. 1.380 0.870 0.627 0.463 0.321 0.231 0.183 0.148 0.1190 0.9020
0
R ( /km) 70 C A.A. 1.380 0.870 0.627 0.463 0.321 0.232 0.184 0.150 0.1210 0.0930
L (mH/km) 0.371 0.35 0.333 0.325 0.309 0.302 0.294 0.29 0.287 0.281
X ( /km) 0.117 0.110 0.105 0.102 0.097 0.095 0.092 0.091 0.090 0.088
2
S mm 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240
G katsays (Cos )
1.00 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000
0.95 1.028 1.042 1.055 1.072 1.099 1.134 1.165 1.200 1.245 1.312
0.90 1.041 1.061 1.081 1.107 1.146 1.198 1.243 1.294 1.361 1.460
0.85 1.052 1.078 1.103 1.137 1.187 1.253 1.311 1.376 1.462 1.588
0.80 1.063 1.095 1.125 1.165 1.227 1.307 1.376 1.456 1.559 1.712
0.75 1.074 1.111 1.147 1.194 1.267 1.361 1.443 1.536 1.657 1.837
0.70 1.086 1.129 1.170 1.225 1.309 1.417 1.512 1.620 1.760 1.968
0.65 1.099 1.148 1.195 1.258 1.354 1.478 1.587 1.710 1.871 2.110
0.60 1.113 1.169 1.222 1.294 1.403 1.545 1.669 1.810 1.994 2.266
0.55 1.128 1.192 1.253 1.335 1.459 1.621 1.762 1.922 2.132 2.441
0.50 1.146 1.219 1.289 1.382 1.524 1.708 1.869 2.052 2.291 2.644
0.45 1.168 1.251 1.331 1.438 1.600 1.812 1.996 2.205 2.479 2.884
0.40 1.194 1.290 1.382 1.505 1.693 1.937 2.150 2.392 2.707 3.175
0.35 1.226 1.338 1.447 1.590 1.809 2.095 2.343 2.626 2.994 3.541
0.30 1.269 1.402 1.531 1.701 1.962 2.300 2.596 2.931 3.369 4.018
0.25 1.327 1.489 1.646 1.854 2.171 2.584 2.944 3.352 3.886 4.676
0.20 1.414 1.619 1.817 2.080 2.482 3.003 3.459 3.976 4.650 5.650
0.15 1.557 1.833 2.100 2.454 2.993 3.695 4.309 5.003 5.911 7.257
0.10 1.840 2.258 2.660 3.194 4.009 5.069 5.995 7.043 8.414 10.445
0.05 2.687 3.525 4.333 5.405 7.041 9.169 11.027 13.132 15.884 19.961
413
EK D
Drt ve be damarl kablolarda drt damardan da akm gemesi halinde harmonik akmlar iin
zayflatma faktrleri.
Burada dengeli fazl sistemlerde ntrden akm gemesi hali ele alnmtr. Bu eit akmlar ntr
hattndaki toplamlar sfr olmayan harmonikler tayan faz akmlarndan kaynaklanr. Ntrde
sfrlanmayan en nemli harmonik her zaman nc harmoniktir. Ntr hattndan geen nc
harmonik akmnn miktar, temel frekansl faz akmn aabilir. Byle durumlarda ntr akmnn
kablonun akm tama kapasitesi zerinde kayda deer etkisi vardr.
Tablo D.1 de verilen deerler drt ve be iletkenli kablolarda ntr iletkeninin faz iletkeni ile ayn
kesit ve malzemeden olmas hali iin dzenlenmitir. Zayflatma faktrleri nc harmonik esas
alnarak hazrlanmtr. Eer belirli ekilde, rnein % 10 dan daha fazla 9.,15. v.b. harmonikler
varsa dk zayflatma faktrleri alnmaldr. Fazlar arasnda % 50 den fazla dengesizlik olmas
halinde de daha dk zayflatma faktrleri uygulanabilir.
Ntr hatt akmnn faz akmlarndan byk olduu durumlarda kablo kesiti ntr akmna gre
seilir.
Kablo kesitinin ntr akmna gre belirlendii ve ntr akmnn faz akmlarndan ok fazla byk
olmad hallerde, faz akmlar iin listelerdeki akm tama kapasitelerinin azaltlmas zorunludur.
Kablo kesitinin ntr akmna gre belirlendii ve ntr akmnn, faz akmlarndan % 135den daha
fazla olduu hallerde, faz iletkenleri tam olarak yklenemeyeceklerdir.
Bu durumda ntr ve faz hatlarnda retilen s birbirini dengeleyeceinden faz iletkenlerine
zayflatma faktr uygulanmasna gerek yoktur.
TABLO D.1
Drt ve be damarl kablolarda harmonik akmlar iin zayflatma faktrleri
rnek:
Tesis ekli, C metoduna gre duvar zerine tutturulmu, fazl, PVC yaltml, drt damarl bir
kablonun 39 A tad farzedilsin.
Eer devrede harmonik yoksa Tablo A.4e gre akm tama kapasitesi 41 A olan 6 mm2lik kablo
yeterlidir.
Eer % 20 nc harmonik varsa 0,86 zayflatma faktr uygulamas ile yk akm 39 / 0,86 =
45 Ae ykseltilir. Bu yk iin 10 mm2lik kablo gerekir.
Elektrik Mhendisleri Odas
414
Eer % 40 nc harmonik varsa kablo seimi ntr akmna gre yaplacaktr. Ntr akm 39 x
0,4 x 3 = 46,8 A ve 0,86 zayflatma faktr ile 46,8 / 0,86 = 54,4 A bulunur. Bu yk iin 10 mm2
kesit uygundur.
Eer % 50 nc harmonik varsa, seim yine ntr akmna gre yaplacaktr.
39 x 0,5 x 3 = 58,5 A Bu durumda faktr 1 ve kesit 16 mm2 olacaktr.
Btn bu kablo seim yntemleri akm tama kapasitesine gre verilmitir. Gerilim dm ve
dier hususlar dikkate alnmamtr.
Elektrik Mhendisleri Odas
415
EK E
416
TESSAT ADRES
TASARIM
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatnn tasarm ilerinin sorumlusu olarak tasarm aamasnda gerekli zen ve
emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin yrrlkteki Elektrik Tesisleri Ynetmeliine uygun olarak,
bilgim dahilinde projelendirildiini KABUL EDERM.
mza ykmllnn boyutu bu belgenin konusuna ilikin olarak yukarda belirtilen i ile snrlandrlmtr.
YAPIM
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatnn yapm ilerinin sorumlusu olarak yapm aamasnda gerekli zen ve
emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin, bilgim dahilinde gerekletirildiini TEYD EDERM.
mza ykmllnn boyutu bu belgenin konusuna ilikin olarak yukarda belirtilen i ile snrlandrlmtr.
Tesisatn YAPIMI iin: (Not 3)
mza: Tarih: Ad, Soyad : Yklenici :
DENETLEME VE DENEME
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatn denetleme ve deneme ilerinden sorumlu olan ben, denetleme ve deneyler
aamasnda gerekli zen ve emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin yrrlkteki Elektrik Tesisleri
Ynetmeliine uygun olarak, bilgim dahilinde gerekletirildiini KABUL EDERM.
mza ykmllnn boyutu bu belgenin konusuna ilikin olarak yukarda belirtilen i ile snrlandrlmtr.
Sonraki DENETLEME
Bu tesisatn ....... yl/aydan daha ksa bir zaman nce denetlenmesi ve denenmesi nerilir. (Not 4 ve 7)
Elektrik Mhendisleri Odas
417
Tasarmc
sim: Firma/Kurulu:
Adres:
Posta kodu: Tel No:
Yapmc
sim: Firma/Kurulu:
Adres: Posta kodu: Tel No:
Denetleyici
sim: Firma/Kurulu:
Adres: Posta kodu: Tel No:
TT 3 faz, 3 tel
Artk akm anahtar beyan akm In=.. mA, ve ama sresi ...... ms (In de) (eer varsa ana devre kesicisi
olarak kullanlamaz.)
LSTELER :liikteki listeler bu belgenin bir parasdr ve bu belge sadece iliikteki listelere birlikte geerlidir.
...........ad. Denetleme listeleri ve ............ad. Deneme sonular listeleri ektedir. (Eklenen listelerin adedini giriniz)
(1) ubuk(lar), erit vb.
Elektrik Mhendisleri Odas
418
1. Elektrik Tesisat Belgesi yeni bir tesisat iin sadece yeni tesisatlarn balang belgesi olarak ya
da mevcut bir tesisata yeni devrelerin eklenmesi ya da ilaveler yaplmasna ilikin deiiklikler
iin kullanlabilir.
Periyodik Denetleme Raporu gerektiren hallerde, periyodik denetlemeler iin kullanlamaz.
Yeni devrelerin giriini kapsamayan bir deiiklik ya da ilave iin, Elektrik Tesisat Kk
ler Belgesi kullanlabilir.
Belgenin asl iverene, bir kopyas letmeye verilecek ve bir kopyasda ii yapan kiide
kalacaktr.
2. Bu belge sadece Denetleme listesi ve Deney Sonular Listesi ile geerli olacaktr.
3. Kullanlan imzalar, tasarm, yap ve denetleme ve deneme grevlerini yerine getiren irketler
tarafndan yetkilendirilmi kimselere aittir. Birden fazla ilem cinsini gerekletirmeye yetkili
bir kii, gerekli yerlerin her birini ayr ayr imzalayacaktr. Ancak tesisat yapan ve denetleyen
kii ayn kii olamaz.
Tasarm iini yapan kii ilgili belgeyi dzenleyip, projesi ile birlikte iverene teslim eder.
4. lk periyodik denetlemeden nce tavsiye edilen zaman aral ilave edilmelidir.
5. Deney Sonular Listelerinin her birinin sayfalar, tm sayfalarla beraber
numaralandrlmaldr.
6. Kaydedilen maksimum olas hata akm, ya ksa devre akmndan ya da toprakl hata akm-
ndan daha byk olmaldr.
7. Bir sonraki denetleme iin teklif edilen tarih, tesisatn mr boyunca makul olarak beklenen
sklk ve kalitedeki bakm da gz nnde bulundururak belirlenmelidir.
419
1. Kk Elektrik leri sertifikas, yeni bir tesisat karakteri tamayan bir tesisatta yaplan
ilave ve deiiklikler iin dzenlenir. rnek olarak, mevcut bir tesisata bir priz eklenmesi
veya bir armatr ilavesi, bir aydnlatma anahtarnn yerinin deitirilmesi, gsterilebilir. Bu
belge armatr deiikliklerinde kullanlr ama datm tablosu deiimi ve benzerleri iin
uygun deildir.
2. Dolayl dokunmaya kar koruma metotlar aka belirtilecektir. rnein toprakl
epotansiyel balant ve sigorta/otomatik anahtar/artk akm anahtar kullanlarak devrenin
otomatik olarak kesilmesi gibi.
3. Eer tesisatta, etkili topraklama artlar yahut yeterli ana epotansiyel kuaklama iletkeni
eksiklikleri varsa bunlar aka belirtilmelidir.
4. Malsahibi, olumsuzluklar konusunda yazl olarak uyarlmaldr.
5. Kk ilere de Ynetmeliin ngrd denemeler uygulanr. rnek olarak bir priz
ilavesinde:
a- Priz topraklama ucunun ana topraklama ucu ile balantsnn kontrolu,
b- lave devrenin yaltm direncinin kontrolu,
c- Toprak hatas halinde izin verilen ama srelerinin almadnn kontrolu,
d- Priz kontaklarnn doru balandnn kontrolu,
e- Artk akm anahtarlarnn alr halde olduunun kontrolu.
420
421
Abone bilgileri:
Ad:....
Adresi:...
Raporun istenme gerekesi:
Snrlamalar:..
Beyan:
Deneyen ve Denetleyen:
sim : mza :
Oda sicil no : : .. nvan :
Adres :.. Tarih :
.
Elektrik Mhendisleri Odas
422
Form 3/2
BESLEME KARAKTERSTKLER VE TOPRAKLAMA DZENLEMELER (kutular iaretleyin ve detaylar girin)
Topraklama Sistemi Faz letkenlerin says ve tipi Besleme kayna karakteristikleri Ana kesici
(1)
TN-C AC: DC: Nominal gerilim , U/Uo V Karakteristikleri
(1)
TN-S 1 faz, 2 tel 2 kutup Nominal frekans, f Hz Tip:
TN-C-S 1 faz, 3 tel 3 kutup Hata Akm Olasl, IF(1) A Nominal akm : A
TT 2 faz, 3 tel Dier D evrim empedans ZE
IT 3 faz, 3 tel
3 faz, 4 tel (Not: 1 aratrma ya da lm ile)
BELGEYE LKN TESSAT ZELLKLER
dur. .. ..
423
DENETLEME LSTES
Elektrik arpmasna Kar Koruma Karlkl Zararl Etkilerin nlenmesi
Yntemleri
(a) Elektriksel olmayan tesisatlara yaklama
(a) Dorudan ve dolayl dokunmaya kar birlikte ve dier etkilerin kontrol
koruma: (b) Bant I ve bant II devrelerinin ayrlmas
veya bant II yaltm kullanlmas
(i) SELV (not 1) (c) Gvenlik devrelerinin ayrlmas
(ii) Enerji boalmasnn snrlandrlmas Tanmlama
(b) Dorudan dokunmaya kar koruma: (not 2) (a) emalar, talimatlar, devre izimleri ve ksa
bilgiler
(i) Gerilim altndaki blmlerin yaltlmas (b) Tehlike iaretleri ve dier uyar iaretleri
(ii) Korkuluk veya mahfazalar ile koruma (c) Koruma cihazlarnn, anahtarlarnn ve
terminallerinin etiketlenmesi
(iii) Engeller ile koruma (not 3)
(iv) Erime uzakl dna yerletirme (not 4)
Kablo ve iletkenler
(v) PELV
(a) Kablo yollarnn uygunluu ve mekanik
(vi) Artk akm cihazlar ile yaplan ilave koruma koruma
(b) letkenlerin balanmas
(c) Dolayl dokunmaya kar koruma
(c) Tesisat yntemleri
(i) Topraklanm potansiyel dengeleme ve (d) letkenlerin, akm tama kapasitesi ve
beslemenin otomatik kesilmesi kapsamnda: gerilim dmne gre seimi
(e) Yangn korkuluu, uygun kilitleme ve
Topraklama iletkeninin kontrol scaklk etkisine kar koruma
Koruma iletkeni devresinin kontrol Genel
Ana potansiyel dengeleme iletkeninin kontrol
Ek potansiyel dengeleme iletkeninin kontrol (a) Ayrma ve anahtarlama iin kullanlan
cihazlarn doru yerletirilmesinin kontrol
Birleik koruma ve ilevsel maksatl
topraklama dzenlemesinin kontrol (b) Pano ve dier donanmlara giriin
uygunluu
Dier besleme kaynaklar iin uygulanabilir
dzenlemelerin yeterlilii (c) zel tesisatlarn ve yerletirmelerin
belirli gvenlik mesafesinin kontrol
Artk akm cihazlarnn kontrol
(d) Tek kutuplu koruma ve anahtarlama
(ii) Snf II donanm veya edeer yaltkan
cihazlarnn yalnzca faz iletkenine
kullanm ile koruma (not 5)
balanmasnn kontrol
(iii) letken olmayan blgeler ile koruma: (not 6)
(e) Aksesuar ve donanmlarn doru
Koruma iletkeninin bulunmamasnn kontrol
balanmas
(iv) Toprak balants olmayan potansiyel
(f ) Dk gerilim koruma cihazlar kontrol
dengeleme ile koruma: (not 7)
Toprak balants olmayan potansiyel (g) Dolayl dokunmaya kar koruma
ve/veya ar akm koruma ve izleme
dengeleme iletkeninin kontrol cihazlarnn seimi ve ayarnn kontrol
(h) D etkilere uygun donanmn ve gvenlik
mesafesinin seilmesi
(v) Elektriksel ayrma ile koruma (not 8) ( ) Uygun ilevsel anahtarlama cihazlarnn
seilmesi
in aklanmas :
Devrenin Ksa devre kesme Hat Devamllk Yaltm Kutuplar Toprak evrim Fonksiyon Aklamalar
Aklanmas kapasitesi ...kA (Not 6) iletkenleri direnci empedans deneyleri
Tip Kategori Faz Koruma R1+R2 R2 Faz-Faz Faz-Toprak ZS Zsmax AAA Dier
In Ia sresi
A A mm2 mm2 M M ms
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
425
426
427
Form 4
Elektrik Tesisatsnn: (RKET VEYA ORTAKLII)
Ad, Soyad: ELEKTRK BALANTI Seri No :
Oda Sicil No: Bavuru No :
letme Kayt No: BLDRM Abone No :
E BALAMA
Tesis Sahibinin: Mterinin: Yapnn / naatn:
Ad ve Soyad:.. Ad ve Soyad:.. Pafta: ..............................
Mahalle :.. Mahalle :.. Ada:..
Cadde:..Sokak:. Cadde:..Sokak:. Parsel:...
No :.. Daire No: :.. No :.. Daire No: :.. Ruhsat tarihi:.
le:. l:. le:. l:. Ruhsat No:
Yeni tesisat aada gsterilmitir.
Aydnlatma + Priz
Lamba Gc Priz Gc Varsa Dier Gler
Kurulu Gc
Alak Gerilim Kompanzasyon Tesisi ..kVAr (sabit) kVAr (oto.) .. kVAr (toplam)
DNCELER :
...................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
Yukarda ada, parsel ve ak adresi belirtilen yapnn elektrik i tesisatnn yapmna ...../......./20...... tarihinde balanacaktr.
428
Form 5
Elektrik Tesisatsnn: (RKET VEYA ORTAKLII) Seri No :
Ad, Soyad: ELEKTRK BALANTI BLDRM Bavuru No :
Oda Sicil No:
BTM Abone No :
letme Kayt No:
Tesis Sahibinin: Mterinin: Yapnn/naatn:
Ad ve Soyad:.. Ad ve Soyad:.. Pafta: ..............................
Mahalle :.. Mahalle :.. Ada:..
Cadde:..Sokak:. Cadde:..Sokak:. Parsel:...
No :.. Daire No: :.. No :.. Daire No: :.. Ruhsat tarihi:.
le:. l:. le:. l:. Ruhsat No:
Yeni tesisat aada gsterilmitir.
Aydnlatma+priz
Lamba Gc Priz Gc eitli Gler
Kurulu gc
Alak Gerilim Kompanzasyon Tesisi ..kVAr (sabit) kVAr (oto.) .. kVAr (toplam)
G lavesi durumunda yeni eklenen tesisat aada gsterilmitir.
Priz Lamba Elektrik Motorlar Toplam G
Adet Watt Adet Watt Adet Cinsi Watt Adet Cinsi Watt
Eski G
Yeni G
Mterinin l ve Saya Sistemi Bilgileri
1 - Sayacn Aktif Reaktif (End) Reaktif (Kap) 2 - l Trafosunun Akm trf. Gerilim Trf.
Akm evirme Oran
Gerilimi Snf
Snf Markas
Cinsi Seri No (A Faz)
Markas Seri No (B Faz)
Seri No: Seri No (C Faz)
Tipi Tipi
Bal.Endeksi Gc (VA)
mal Tarihi 3 Sayacn bulunduu yer
mp-Dev/kWh a) Enerji Odasnda
Hane Says b) giri Merdiven Boluunda
arpan c) Darda Kap Yannda
Faz/Tel adedi d) Dier (Bamsz blm ierisinde vb.)
Denetim Kuruluu tarafndan elektrik i Yap kurulu gc : Yukarda adresi yazl ve ekte plan
tesisleri denetlenmitir. Yap ezamanl gc : verilen elektrik i tesisat
..../...../20. . Mterinin Enerji Ald Yer Bilgileri tarafmdan yaplmtr.
Denetim Kuruluu Trafo Ad: .. ..../...../20. .
Elektrik Mhendisi Trafo No:..Trafo Gc:
Kae/ mza Fider / Kol No: Direk No: Tesisatnn imzas : Kae/mza
En Yakn Abone No:.
Tesis sahibinin ad soyad ve mzas: Bu tesisat ebekeye balanabilir.
...../..../20... letme Mhendisi
letme Grevlisi ...../..../200..
Kae/mza : Kae/mza
Tarafmca temin edilen ve yukarda zellikleri belirtilen elektrik sayac / sayalar iletme yetkililerince kontrol edilerek mhrl vaziyette teslim
edilmitir. ../../ 20..
Abonenin imzas:
//200 Saya montr
Kartoteks kaytlarna ilenmitir.
Kae/mza
Elektrik Mhendisleri Odas
429
EK F
Tbb yerlerin gruplarnn kesin olarak tanmlanm bir listesi genel olarak uygulanabilir nitelikte
deildir. Aadaki rnek liste sadece bir rehber olarak verilmitir.
Tablo F.1
rneklerin listesi
Grup Snf
Tbb Yerler 0 1 2 0,5 s >0,5s 15s
1. Masaj odas x x x
2. Yatakhaneler x
3. Doum odas x x (a) x
4. ECG, EEG,EHG odas x x
5. Endoskopik odas x(b) x(b)
6. Muayene veya tedavi odas x x
7. roloji odas x(b) x(b)
8. Nkleer tp hari, Radyolojik x x
muayene ve terapi odas
9. Hidroterapi odas x x
10. Fizyoterapi odas x x
11. Anestezi odas x x(a) x
12. Ameliyathane x x(a) x
13. Ameliyata hazrlk odas x x x(a) x
14. Al odas x x x(a) x
15. Aylma odas x x x(a) x
16. Kalp katerizasyon odas x x(a) x
17. Youn bakm odas x x(a) x
18. Anjiyografik muyane odas x x(a) x
19. Hemodiyaliz odas x x
20. Magnetik rezonans x x
grntleme (MRI) odas
21. Nkleer tp x x
22. Prematre bebek odas x x(a) x
(a) 0,5 s yada daha ksa srede g beslemesine ihtiya olan aydnlatma ve yaam
destekleyici elektrikli tbb cihazlar
(b) Bir ameliyathane olmayan
Elektrik Mhendisleri Odas
430
Tablo F.1de listelenen terimlerin aklamalar
1. Masaj odas
2. Genel kou (yatakhaneler)
Hastalarn hastanede veya dier bir tp kurumunda kaldklar sre boyunca
yerletirildikleri ve tbben kullanlan oda veya odalar grubu.
3. Doum odas
Doumun gerekletii oda.
4. Elektrokardiyografi odas (EKG), Elektroensefalografi odas (EEG),
Elektrohisterografi odas (EHG)
5. Endoskopi Odas
Doal veya yapay deliklerden girilerek organlarn muayenesi iin yaplan endoskopi
metotlarnn uygulanmas iin ayrlm oda.
Endoskopik metotlara rnekler,gerekirse anestezi altnda uygulanan bronoskopik,
laringoskopik, sistoskopik, gastroskopik ve benzeri metotlardr.
6. Muayene veya tedavi odas
7. roloji odas (ameliyathane deil)
Rntgen donanm, endoskopik tehizat ve yksek frekansl ameliyat tehizat gibi
tbb elektrikli donanmlar kullanarak rogenital sistem zerinde yaplan tehis veya
tedavi ilemlerinin yapld oda.
8. Radyolojik tehis odas (Radyolojik tehis ve tedavi odas)
Radyolojik tehis odas.
Radyografi veya floroskopi imkanlar kullanlarak veya radyoaktif izotoplar
kullanlarak vcudun i yapsn grntlemek iin iyonize radyasyon kullanmna
veya dier tehis amalarna ayrlm oda.
Tedavi odas.
Tedavi iin iyonize radyasyon kullanm tasarlanm oda.
9. Hidroterapi odas (Suyla tedavi odas)
Hastalarn hidroterapik yntemlerle tedavi edildikleri oda. Bu tip yntemlere rnek
olarak unlar verilebilir: Su, tuzlu su, amur, balk, kil, buhar, kum, gazl su, gazl
tuzlu su, soluma tedavisi, suda elektro-tedavi (katkl veya katksz), syla masaj
tedavi ve suda syla tedavi (katkl veya katksz).
Genel kullanm iin olan yzme havuzlar ve normal banyolar suyla tedavi odalar
olarak dikkate alnmaz.
10. Fizyoterapi odas (fizik tedavi odas)
Hastalarn fizik tedavi yntemleri ile iyiletirildikleri oda.
11. Anestezi odas
Genel soluma yntemiyle uygulanan anestezinin verildii tbb oda.
Not : Anestezi odas rnein unlar da ierir: Ameliyathane, ameliyata hazrlk odas,
Al odas ve tedavi odas.
12. Ameliyathane
Cerrahi operasyonlarn gerekletirildii oda.
13. Ameliyata hazrlk odas
Hastalarn rnein anestezi verilerek ameliyata hazrlandklar oda.
14. Al odas
Anestezi halen etkisini srdrrken al veya benzerlerinin uyguland oda.
Not : Byle bir oda ameliyathane grubuna aittir ve genellikle alan olarak ona
baldr.
15. Aylma odas
Gzlem altnda olan hastann anestezinin etkisinden kurtulduu oda.
Elektrik Mhendisleri Odas
431
Not : Byle bir oda genellikle ameliyathane grubuna ok yakndr ama onun
bir paras olmas kural deildir.
16. Kalp kateterizasyon odas
Kateter kullanlarak kalp muayenesi veya tedavisinin yapld oda. Uygulanan
ilemlere rnek olarak kalbin hemodinamiklerinin hareket potansiyelinin llmesi,
kan rnei alnmas, kart ajanlarn enjekte edilmesi veya uyarclarn uygulanmas
verilebilir.
17. Youn bakm odas
Yatan hastalarn ameliyattan bamsz olarak tbb elektrikli donanmlarla izlendii
oda. Gerektiinde vcut hareketleri uyarlabilir.
18. Anjiyografik muayene odas
Kontrast ortamda, atardamar veya toplardamarlarn, vs. grntlenmesi iin ayrlm
oda.
19. Hemodiyaliz odas
Bir tp kurumunda, hastalarn kanlarnn temizlenmesi iin elektrikli tbb donanmlara
baland oda
20. Manyetik Rezonans Grntleme (MRI)
21. Nkleer Tp
22. Prematre bebek odas
Elektrik Mhendisleri Odas
432
EK G
EKLLER
BLGE 1 BLGE 1
BLGE 2 BLGE 3 BLGE 2 BLGE 3
BLGE 0 BLGE 0
0.6 m 2.4 m 0.6 m 2.4 m
0.6 m
BANYO KVET
0.6 m 2.4 m
2,25 m
BLGE 1
BLGE 2 BLGE 3
BLGE 0
BLGE 2 BLGE 3
BLGE 0 BLGE 0 BLGE 2 BLGE 3
BLGE 1 BLGE 1
0.6 m 2.4 m
0.6 m 2.4 m
0.6 m
DU TEKNES
0.6 m 2.4 m
2,25 m
BLGE 1
BLGE 2 BLGE 3
BLGE 0
EKL 1
Elektrik Mhendisleri Odas
433
DU BALII DU BALII
BLGE 1 BLGE 1
0.6 m 0.6 m
BLGE 2 BLGE 3 BLGE 2 BLGE 3
2.4 m 2.4 m
2,25 m
SABT BLME DUVARI
0,60 m
EKL 2
Elektrik Mhendisleri Odas
434
1,5 m 1,5 m
2,5 m
Blge 0
Blge 0 Blge 0
Blge 0
1,5 m 2,0 m 2,0 m 1,5 m
2,5 m h
435
Boyutlar metredir.
r1 = 2 1,5 Blge 2
r 2 = r1 - S1 - S2
r 3 = 3,5
r 4 = r3 - S1 - S2 r3 Blge 1
r1 2,0
r 5 = r3 - S3 - S4
r2
r4 Blge 0
S1
r1
r1
S3
r3
S4
S2 r5
EKL 5 2,5 m ykseklie kadar sabit blmeli havuzlar iin blge boyut rnekleri ( plan grn)
Boyutlar metredir.
r1 = 2 1,5 Blge 2
r 2 = r1 - a
r 3 = r 2 - S2
r 4 = 3,5 r4 Blge 1
r1 2,0
r 5 = r4 - a r2
r 6 = r5 -S2 r5 a
r 7 = r4 - b
r 8 = r 7 - s4 r3
Blge 0
S1
r1
r1
S3 b
r4
S4
S2 r8 r7
EKL 6 Sabit blmeli havuzlar iin blge boyut rnekleri ( plan grn)
Elektrik Mhendisleri Odas
436
4 0,3 m 4
1
3
0,5 m
b
2 0,5 m
0,5 m
0,5 m
PLAN
b : Balant kutusu
437
2.5m
1.5m 1.5m
1.5m
438
ekil 10
ekil 11
Elektrik Mhendisleri Odas
439
440
ekil 12
ekil 13
Elektrik Mhendisleri Odas
441
442
ekil 14
ekil 15 ekil 16
Elektrik Mhendisleri Odas
443
444
ekil 17
445
Elektrik Mhendisleri Odas
446
Elektrik Mhendisleri Odas
447
BLM 1 - GENEL
1- Bu artname 36 kV ya da daha kk gerilimli elektrik tesislerinde kullanlacak olan
donanmlarla, bunlarn kurgularna (montajlarna) ilikin teknik konular kapsar.
2- Bu artnamede anlan btn aygtlar ve gereler ile bunlarn kurgusu ilgili tzk,
ynetmelik ve TSE standartlarna uygun olacaktr Bunlarda belirtilmeyen konularda,
tannan yabanc uluslararas ynetmelik ve standartlar uygulanr.
3- Bu artname szlemenin ya da onayl projenin ekidir.
4- Bu artnamede gerilimin etkin deeri 1.000 volt ya da 1.000 volt'un altnda olan tesisler
alak gerilim (A.G.) tesisi, gerilimin etkin deeri 1.000 volt'un zerinde olan tesisler
yksek gerilim (Y.G.) tesisi olarak adlandrlmtr.
BLM 2 - DREKLER
A - DEMR DREKLER
1- Profiller: Projesinde gsterilen boyutlarda, kopma gerilmesi 37 kg/mm2 'den az olmayan,
dz ve pastan arndrlm, ular dzgn kesilmi ve apaklar alnm yeni profiller
kullanlacaktr.
2- Yapm: Direk elemanlar projesine gre birbirine kaynak ya da cvata ile balanacak
bu balantlarda yapm resimleri uygulanacaktr. Cvata ile yaplan balantlarda somunlar
gevemeye kar gvenlik altna alnacak; delikler pres ya da matkapla alacaktr. El
zmbas ya da kaynakla delik almayacak ve delik kenarlar apakl olmayacaktr.
Direk yapmnda oksijen kayna kullanlamaz.
3- Temeller: Direkler projesine uygun olarak 200 dozlu beton temel iine
oturtulacaktr.
Temellerin dayankl bir zeminde bulunmasna dikkat edilecek, rk ya da kaygan
zeminlere zorunlu olmadka direk dikilmeyecektir. Zorunlu durumlarda yklenici
tarafndan zel temel hesab ve projesi hazrlanarak onaylatlacak ve direk dikimine
bundan sonra balanacaktr.
Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacak, geri
kalan ise yerleim blgelerinde ilgililerin gsterecei yerlere tanacaktr. Bozulmu yol
ve kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki blgelerde ise toprak gze
arpmayacak biimde datlacaktr.
4- D Etkenlere Kar Koruma: Direk d etkenlere kar aadaki yntemlerden biri
ile korunacaktr.
4.1- Boyama: Direk tel fra ile temizlendikten sonra bir kat slyen ya da buna edeer bir
madde ile ve iki kat yal boya ile boyanacaktr. kinci kat boya birinciye gre daha koyu
renkte olacak ve direk dikildikten sonra yaplacaktr. Direin temel iinde kalan dipten
bir metrelik blm boyanmayacaktr.
4.2- Galvanizleme: Bu yntem uygulanrken galvanizlenen paralardaki cvata
deliklerinin kapanmamasna, paralarn ucunda inkonun damlalar halinde donmamasna
dikkat edilecektir. Damlalar olumusa, bunlar krlmadan ee ile temizlenecektir.
Direkler ya da direk elemanlar bir tek ilemde galvanizlenecektir. Cvata, somun ve teki
paralar da galvanizli olacaktr.
5- Yamurluk Betonu: Temel betonu topraktan 10 cm yukarda ve projesinde gsterilen
nitelikte ve eimde olacak, kalpla yaplacak ve zeri 300 dozlu betonla (perdahlanarak)
aplanacaktr.
6- Tolerans: Direk boyutlarnda yapm tolerans % 2'yi gemeyecektir.
7- Numaralandrma: Btn direkler ablon kullanlarak projesine uygun ekilde yal
boya ya da salam olarak baka biimde numaralandrlacaktr.
Numaralarn bykl 5 cm' den kk olmayacak ve zeminden 2,5 - 3 m ykseklikte
bulunacaktr.
8- Dikilme:
8.1- Zorunlu olmadka direkler, projede gsterilen yerlere dikilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
449
8.2- Ayn doru zerinde bulunmas gereken btn direkler ayn dorultuda dikilecektir.
8.3- Genel olarak ke direkleri ile son ve durdurucu direklerin kuvvetli ekseninin, bileke
kuvvet dorultusunda olmasna dikkat edilecek, bu eksenden sapma olduunda gerekli
dorulma hesab verilecektir. Direkler dey olarak dikilecektir.
9- lm Tehlikesi Levhas: Btn Y.G. direklerinin zerinde "lm Tehlikesi" yazsn
tayan en az 16x28 cm boyutunda emaye ya da frnlanm boyal kabartma satan
yaplm tehlike levhas bulunacaktr. lm tehlikesi levhalar trmanma engelinin 50-
100 cm yukarsna, rzgarla sallanmayacak biimde en az iki cvata ile saptanacaktr.
10- Trmanma Engeli: Btn direklerde projesinde belirtildii biimde trmanma engeli
bulunacak ve bunlar yerden en az 4m ykseklikte taklacaktr.
B - BETON DREKLER
1- zellikler: Dayanm hesaplar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca onaylanm ve
tip deneyleri yaplm beton direkler kullanlacaktr. Beton direklerin d yzeyleri
dzgn ve przsz bir grnte olmal, yzeyler zerinde apaklar bulunmamaldr. En
kesitteki daire ve dikdrtgen gibi belirli biimlerden olan sapmalar, o kesitteki
apn ya da boyutun %1'ini gememelidir. Ykleme, boaltma, tama ve dikme
srasnda krlan ya da izin verilen snr aan atlaklar bulunan direkler kullanlamaz.
Y.G. direklerinde direin tepesinde ve altnda temelin st yznden 20 cm yukarda
topraklama cvatalar bulunacaktr. Yalnzca bir tane topraklama cvatas kullanlyorsa, bu
cvatann boyutu M 16'dan kk olmayacaktr.
2- Temeller:
2.1- Beton direkler iin projeden gsterilen biimdeki ve boyuttaki temel yaplacaktr.
Direkler yerine temelleri bozulmadan oturtulacak ve dikme srasnda herhangi bir
zedelenmeye kar gerekli her trl nlem alnacaktr.
2.2- Temellerin dayankl bir zeminde bulunmasna dikkat edilecek, rk ya da kaygan
zemine zorunlu olmadka direk dikilmeyecektir. Zorunlu durumlarda yklenici
tarafndan zel temel hesab ve projesi hazrlanarak onaylatlacak ve direk dikimine
bundan sonra balanacaktr.
2.3- Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacaktr. Geri
kalan ise yerleim blgelerinde ilgililerin gsterecei yere tanacaktr. Bozulmu yol ve
kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki blgelerde ise toprak gze
arpmayacak biimde datlacaktr.
3- Traverslerin ve Konsollarn Tespiti ve Topraklanmas:
3.1- Beton travers, direin traverse geen blm keski ile entiklenerek, ekseni direk eksenine
dik olacak biiminde monte edilecek ve 400 dozlu betonla dondurulacaktr. Yksek
gerilimde kullanlan beton direklerin traversleri direin topraklama dzenine
balanacaktr.
3.2- Beton Konsollarn diree balanmasnda, direin tepe apna uygun kelepe ya da
kelepeler kullanlacaktr. Geme tipindeki beton konsollarn diree balanmasnda
(A)'daki ilemler uygulanacaktr.
3.3- Demir travers ve konsollarn diree balanmasnda (B)' nin birinci tmcesindeki gibi
davranlr.
4- Tolerans: Direk tam boyu aada gsterilen deerlere uygun olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
450
Direk tam boyu (H) ve tolerans salt deeri (dH) ile gsterilirse;
4- Temeller:
4.1- Direklerin dayankl bir zemine dikilmesine dikkat edilecek, rk ya da kayabilen
zemine direk dikilmeyecektir.
4.2- Direkler projesinde belirtilen derinlie dikilecek ve ukur kesiti en ok 60 cm apnda
daire
biiminde olacaktr. Direin temeli krma ta ile sktrlarak tm ile doldurulacaktr.
4.3- Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacak, kalan
ise yerleim blgesinde ilgililerin gsterecei yerlere tanacaktr. Bozulmu yol ve
kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki yerlere ise toprak gze
batmayacak ekilde datlacaktr.
5- Tama ve Yma: Direkler, depo yerinden i yerine kadar dzgn bir ekilde tanacak,
amur ve bataklk olmayan bir yere altlarna takoz konarak ylacaktr. Direklerin bel
vermeden istenildii kadar kalabilmesi iin gerekli nlemler alnacaktr.
6- Dikilme:
6.1- Zorunlu olmadka direkler projesinde gsterilen yerlere dikilecektir.
6.2- Ayn doru zerinde bulunmas gereken btn direkler ayn dorultuda dikilecektir.
7- Ke, Son ve Datm Direkleri: Kede ya da hat sonunda ift direkler kullanldnda,
ift direin kuvvetli ekseni, ke direinde hattn aortay dorultusunda, son direkte ise
hat dorultusunda olacak biimde dikilecektir. ift direkli datm noktalarna, bu ift
direin kuvvetli ekseni dorultusuna bakldnda ift direk tek olarak grlmelidir.
8- ift Direklerin Dzenlenmesi: ift direklerde st saplama direk tepesinden 25 cm
altta, alt saplama ise direk tabanndan 75 cm yukarya gelecek biimde taklacak, teki
saplamalar ise bu iki saplama arasnda kalan blme eit aralklarla taklacaktr.
Saplamalarn her iki ucuna 50x50x4 mm boyunda satan yaplm rondela konularak
sklacaktr. Rondelalar diree tam temas salamak iin direk yan apnda kvrlmaldr.
Boyu 9 -12 m arasnda olan ift direklerde en az 5 adet M 16- M 22lik saplamalar
kullanlarak birletirme yaplacaktr.
9- Lente: Ke ayrm direkleriyle son direklerde lente yaplmas gerektiinde, lente ke ve
ayrm direklerinde bileke kuvvetinin, son direkte ise hattn kar ynne gelecek biimde
konulacaktr. Lenteler, gerilimlere kars izolatrle yaltlacaktr.
Ayn direk iin birden fazla lente kullanlabilir. Lenteler trafikten zarar grmeyecek ekilde
dzenlenmelidir.
10- Numaralandrma: Btn direklere zeminden 2,5 - 3 m ykseklikte 160x80 mm
boyunda satan yaplm numara levhalar ivi ile aklacaktr.
11- lm Tehlikesi Levhalar: Btn Y.G. direklerinde, zerinde "lm Tehlikesi" yazs
ve lm iareti tayan, en az 16x28 cm boyutunda, emaye ya da kabartma frnlanm
boyal satan yaplm tehlike levhalar bulunacaktr. "lm Tehlikesi" levhas, numara
levhasnn 50 cm zerine en az iki galvanizli ivi ile tespit edilecektir.
BLM 3- LETKENLER VE KABLOLAR
A - IPLAK LETKENLER:
1- ZELLKLER: Tesiste projesine uygun kesitlerde ve TSE standartlarna gre
yaplm elektrolitik bakr, alminyum vb. iletkenler kullanlacaktr. letkenlerde ku
gz, atlak, ezik, apak gibi hatalar bulunmayacaktr.
2- letkenlerin ekilmesi:
2.1- Bakr iletkenler travers zerine tutturulan tahta takozlar ya da makaralar zerinden
ekilecek, bylece zedelenmeleri nlenecek, yerde srkleniyorsa zarar grmemeleri iin
gerekli nlemler alnacaktr.
2.2- Alminyum iletkenler yumuak olmalar ve kimyasal zellikleri nedeni ile kolayca
bozulabileceklerinden, bunlarn kullanlmasnda aadaki baz zel nemler
Elektrik Mhendisleri Odas
452
alnmaldr.
2.2.1- Herhangi bir zedelenmeyi olabildiince azaltmak iin alminyum iletkenler it, ta ya da
benzeri sivri ulu cisimler zerinde srklenerek ekilmemelidir. Bunun nlenemedii
durumlarda iletkenlerin altna ot, dal, tahta, vb. konularak iletkenlerin zedelenmesine
engel olunmaldr.
2.2.2- letkenler her zaman sorunsuz alan alminyum ya da tahta makaralar zerinde
ekilmeli, hibir zaman traversler zerinden srklenerek ekilmemelidir.
2.2.3- letkenler yeni gbrelenmi tarlalar zerinde srklenerek ekilmemelidir.
2.2.4- Alminyum iletkenler bakr ya da bakr tozuna kesinlikle temas ettirilmemeli, daha nce
bakr iin kullanlm takmlar ve izolatrler kullanlacak ise bunlar bakr tozundan iyice
temizlenmelidir.
3- letkenlerin mesnet izolatrlerine balanmas:
3.1- Durdurucu ve son direkler ile datm direklerinde iletkenler izolatrlere durdurucu ba
ile balanmaldr.
3.1.1- Durdurucu direk izolatrleri aras: Datm direklerinde iki yndeki mesnet izolatrleri
aras, hat kesitinin 25 mm' den byk olduu bakr iletkenlerde ayn kesitteki som bakr
tel ile 25 mm2 ve daha kk kesitteki hat iletkenlerinde ise bir st kesitteki som bakr
tel ile kprlenmelidir.
3.1.2-Kprleme ROSE ve LILY tipi alminyum iletkenlerde bir st kesitteki, dier
iletkenlerde ise ayn kesitteki som, rgl alminyum ya da elik-alminyum tel ve
branman klemensleri ile yaplmaldr.
Not: letken kesitinin iki tarafta farkl olduu durumlarda kprleme teli, byk kesitli
iletkene gre boyutlandrlmaldr. Atlamalar dik ve keli olmayacak iletken
bollandrlp oval olarak atlama klemensi ile balanacaktr.
3.2- Alminyum ve elik-alminyum iletkenler durdurucu ba ile izolatrlere balandnda,
iletkenin izolatre gelen blm 1x10 mm2 kesitindeki koruyucu alminyum bantla
sarlmaldr.
3.3- Tayc ve kede tayc direklerde iletkenler, izolatrlere tayc ba ile balanmal
ve dz hatlarda iletkenler izolatrlerin diree bakan yanna yerletirilmelidir. A yapan
hatlarda ise izolatrler ann iinde kalacak biimde dzenlenmelidir.
3.4- Tayc ve kede tayc direklere ba teli olarak:
3.4.1-Bakr iletkenlerde: 25 mm2 kesite kadar 4 mm2, 25 - 70 mm2 kesite kadar ise 6 mm2
kesitlerde yar sert ekilmi bakr teli kullanlacaktr.
3.4.2- Alminyum elik-alminyum iletkenlerde: ROSE, LILY, IRIS, SWAN ve
SWALLOW tipi iletkenler iin 3,58 mm apnda; PANSY, POPY ve SPARROW tipi
iletkenler iin 4,25 mm apnda; ASTER, PHLOX, RAVEN ve PIGEON tipi iletkenler
iin ise 5,65 mm apnda yumuak alminyum tel kullanlacaktr.
3.5- letkenler izolatrlere aadaki ekillerde gsterildii gibi balanacaktr: (ekil 1 ve
ekil 2)
Bakr iletkenlerde durdurucu ya da nihayet ba yaplmsa iki klemens kullanlacaktr.
Alminyum iletkenlerde genellikle tek klemens yeterlidir. Ancak zorunlu durumlarda iki
klemens kullanlabilir.
4- Ek ve Balantlar:
4.1- Ek ve balantlar bakr ya da pirin klemenslerle, alminyum ve elik-alminyum
Elektrik Mhendisleri Odas
453
5- eitli Hkmler:
5.1- Hat geei (gzergh) zerinde, iletkenlere dokunabilecek aa dallar budanacaktr.
5.2- letkenlerin duvarlara ve atlara uzakl Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri
Ynetmenlii"ne uygun olacaktr.
5.3- Ntr iletkeni, faz iletkenlerinin hepsinin en altnda olacak biimde yerletirilecektir. Ntr
iletkenleri iin, renkli izolatr kullanlacak, renkli izolatr yoksa izolatr demiri ya da
izolatrn saptanan blm siyah boya ile boyanarak ntr hatt belirtilecektir.
B - YERALTI KABLOLARI:
1- Yapl: Kablo iletkenleri TSE standartlarna uygun olacaktr.
Kablolarn yk akmnn yrrlkteki ynetmelikler, TSE standartlar ya da yapm
kataloglarndaki deerlere uygun olduklar dorulanacaktr.
2- Geek (Gzergh) Saptamas: Kablo geei olarak olabildiince yap, kanalizasyon, su
ve hava gaz borular ile haberleme kablolarnn bulunmad yerler seilecek ve
kablolarn;
Haberleme kablolarna en az uzakl 50 cm
Kanalizasyon, su ve havagaz borularna uzakl en az 50 cm
Yap duvarlarna ve teki tesislere uzakl en az 70 cm
olacaktr.
Kablo geei olarak, arsalarda zerinde yrnlen yerler, sokak ve caddeler ile yaya
kaldrmlar seilmelidir. Kablolarn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl
etkilerden olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr.
3- Kablolarn Yap iinde demeleri: Yeralt kablolar yap iinde beton kanallara,
duvara ya da tavana denebilir.
3.1- Kablolarn beton kanallar iine denmesi: Yksek gerilim kablolarn beton kanal
ierisine denmesi durumunda kanal derinlii [n:kablo says, d:kablo ap (cm) ise
d=(2n+1) olacaktr. Kanal genilii 30 cm' den az, 100 cm' den fazla olmayacaktr.
Kanaln st kenar 40x40x10'luk ke demiri ile salamlatrlacak ve st baklaval sac
ile kapatlacaktr. Ke demirinin zerine lama demiri ile kapak kalnlnda bir dzen
(zvana) yaplarak kapak bunun ierisine oturulacaktr. Kapan st yz deme ile
ayn dzeyde olacaktr.
Ak kablo kanallarnn st beton kapaklarla da kapatlabilir. Kablolar kesinlikle beton
Elektrik Mhendisleri Odas
455
iine denmemelidir.
Denecek kablo says ok fazla olduunda kablolar kanal yanlarna yaplacak raflar
zerinde ekil 3'de gsterildii gibi yerletirilir.
Baklaval sa
40x40x10 kebent
30 100 cm
3.2- Kablolarn duvara dey olarak denmesi: kablolar duvara yerletirilen takozlara
kroelerle saptanr. Kroeler arasndaki aklk en fazla 80 cm olmaldr.
Duvar
Konsol 30x30x3
Plastik kablo ba
Kablo
elik kroe
3.3-1. Kablolarn duvara yatay olarak denmesi: Kablolar duvara tesis edilen dayanaklar
zerine oturtulur. Dayanaklar arasndaki aklklar en fazla 40 cm olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
456
Sktrlm toprak
aret band
h
YG de beton blok
AG de tula
Kablo
10 cm
40 cm
60+ nx10 cm
Sktrlm toprak
aret band
h
Beton blok
10 cm Kablolar
7cm 7cm
n : ilave kablo says
40 + nx10 cm
Toprak kanal iine denemeyen durumlarda deme tarz iin Trk Standartlar
Enstits TS HD 384.5.52 S1 Nisan 2001 no' lu standartta verilen tablolarn
kullanlmas da uygundur.
5.6- Alak gerilim ve yksek gerilim kablolarnn ayn kanal iine yan yana denmesi
durumunda, kablolar arasna, klcna ve uzun taraf kanal ynnde olmak zere, tula
denecek; ya da Y.G. kablosu alta denecek ve araya enine olarak tula konulacaktr.
(ekil 9)
60+ nx10 cm 60 cm
Sktrlm toprak
Sktrlm aret eridi
toprak
h Tula
aret eridi h A.G. kablosu
Beton blok Beton blok
6- Kablo geileri: Kablolar kpr zerinden, yol, sokak, demiryolu, cadde haberleme
kablosu, su, doal gaz borusu altndan geirildiklerinde koruncak ( mahfaza ) iine
alnacaktr. Bu koruncaklar font boru, beton buz ya da profil demirinden olabilir.
Koruncak borudan ise; ap kablonunkinden 1,5 kat, bz ise 2 kat byk olacaktr.
Cadde geilerinde yedek boru ya da bz braklacaktr.
Kablolar demiryollar ve ar aralarn getii yollardan 1,5 m derinliinde eklinde
beton bzler veya mahfaza borular iine denecektir
Kaldrm
7- Hattn tek damarl kablolar ile yaplmas halinde her faza ait kablolar ayn bir
borudan birlikte geirilecektir.
9- Kablo Bklme Yarap: Dnler, kablolarn yay biiminde bklmesi suretiyle
gerekletirilecektir. Kablo bklme (dn) yaraplar reticisi tarafndan verilen
deerden daha kk olmayacaktr. Kablo reticisi tarafndan bklme yaraplarna
ilikin bir deer tanmlanmad durumlarda aadaki izelgede verilen deerler
kullanlacaktr.
10- Souk Hava Durumu: 00 C' nin altndaki hava scaklklarnda hi bir ekilde kablo
denmeyecektir. Byle durumlarda denmesi zorunlu ise kablo, scakl 25 C' nin
stnde olan bir odada en az 24 saat bekletildikten sonra denecektir. Kablolar stma
amac ile atee yaklatrlmamaldr.
11- Kablo Balantlar (Ekleri): Kablolar birbirlerine ek kutularnda (muf) balanmaldr.
Ek yerleri mekanik olarak zorlanmamal, iine su ve nem szmas nlenmeli ve iyi bir
elektriksel iletkenlik salanmaldr.
Kablo ek yerlerinde 2 m' lik S biiminde bir fazlalk braklmaldr.
12- Kablo Yerlerinin iaretlenmesi: kablo geeinde ek yerlerine (Y.G. Kablosu eki);
demiryolu, cadde ve ose gei yerlerine (Y.G Kablosu) iareti bulunacaktr. aretler, sa
zerine kabartma yaz ile yazlacak ve levhalar erevelenerek yerlerine salam olarak
tesis edilecektir.
13.4- Kablo balndan kan iletkenlerin yapnn i tesisine balanmasnda kablo pabucu
kullanlacaktr.
13.5- Tek damarl kablolarn tutturulmasnda kullanlan kroe ve kelepe gibi paralar ile bu
kablolarn ek kutular manyetik olmayan gerelerden yaplacaktr.
13.6- Kablonun elik zrh ve koruyucu kurun klf, kablo balarnda ve ek yerlerinde
topraklanacak ya da topraklanm, blmlere balanacaktr.
13.7- Hemen kullanlmayacak ya da ek yaplmayacaksa, kesilen kablonun ular kurun ya da
protolinle kapatlacaktr.
Ayn faz iin birden fazla tek damarl kablo ekilecekse her faz bir gurup olarak
ekilmeyecek her faza ait kablo bir demet haline getirilerek ekilecek dizi ekli aada
belirtildii gibi olacaktr.
R S T T S R R S T
1- Tesislerde projesine ve tesis standartlarna uygun mesnet, dolu ubuk ve zincir tipi
porselen ya da cam veya silikon izolatrler kullanlacaktr.
2- Krk, atlak ve yapm hatas olan izolatrler kullanlmayacaktr.
3- veren gerekli grdnde izolatrlerin elektrik ve mekanik deneylerinin yaplmasn ve
deney raporlarn isteyebilir.
4- Mesnet izolatrleri traverse izolatr demiri ile tutturulacak, aa direkli A.G. hatlarnda
travers kullanlmadnda deve boyunu izolatr demiri kullanlacaktr.
5- zolatr demirinin traverse tutturulan blm, travers kesitinin tmne geecek biimde
olacak, traverse alttan somunlu balanacak ve somunun gevememesi iin gerekli nlem
alnacaktr.
(Noktalama ya da ikinci somun) Traversle cvata somunu arasna rondela konulacaktr.
6- Demiri nceden taklm, izolatrlerle vidal tip izolatrlerin dndaki, izolatrler
demirlerine dey eksenleri birbirlerine akacak biimde, portland imentosu ve ince
elenmi kumdan yaplm, 500 dozlu imento harc kullanlarak saptanacaktr.
Bu har Y.G. izolatrlerinde izolatr alt eteinin iindeki srsz olan dzeye kadar, etek ii
tamamen srl ise izolatr demiri yuvasnn 3 cm altna kadar doldurulacaktr Bu amala
kkrt kullanlmayacaktr.
7- zolatr demirleri resimlere uygun, galvanizli elikten ve hat gerilmesine dayanacak
nitelikte olacaktr.
8- A.G. hatlarnda izolatr aa diree deveboynu (izolatr demiri) ile saptanmyorsa demir
ya da aa travers kullanlmaldr.
Alak gerilimde beton ya da demir direk kullanlmsa, izolatrler bunlarn traverslerine
pin tipi izolatr demiri ile monte edilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
461
BLM 5- PARAFUDRLAR
D
331520 --------- = 50 ve 100 Yass ubuklar iin
L2
B
383000 ---------- = 50 ve 100 Daire kesitli ubuklar iin
L2
Burada:
L: Baralarn iki mesnet noktas arasndaki akln (cm)
D: Yass ubuun kalnln (cm)
B: Daire kesiti barann apn (cm)
gstermektedir.
BLM 7- TOPRAKLAMALAR
BLM 8- TRANSFORMATRLER
A-G TRANSFORMATRLER
1- Yapm: G transformatr ve donats TSE standartlarna ya da tannan yabanc
standartlara uygun olacaktr.
2- Gerilim Ayan: Yksek gerilim tarafnda bota 28500 V ile 36000 V arasnda beher
kademe 1500 V olmak zere en az 5 kademeli gerilim ayar yaplabilmelidir.
3- Balant Biimi: Ayrca belirtilmemise sarg balants ykseltici transformatrlerde
gen-yldz, alaltc transformatrlerde ise 160 kVA' ya kadar yldz-zigzag, 160
kVA' dan byk glerde ise gen - yldz biiminde olacaktr.
4- Topraklama: Transformatrn yldz noktas, projesinde belirtildii biimde
Elektrik Mhendisleri Odas
464
topraklanacaktr.
5- Donat: Transformatr zerinde en az, aadaki donat (tehizat) bulunacaktr.
5.1- Buchholz: Anma gc 400 kVA' dan byk yal transformatrler iin kullanlmaldr.
5.2- Termometre: yap iinde kullanlan yal ve kuru tip transformatrlerde termometreler
0 C ile 120 C arasnda gstergeli, ak havada kullanlanlarda ise -20 C ile +120 C
arasnda gstergeli olacaktr.
5.3- Tekerlekler: Tekerlekler iki dorultuda da hareket edecek biimde olmaldr. Deprem
riski olan blgelerde trafolarn zerinde tekerlekler takozlanacak ve transformatr elik
halatlarla sabitlenecektir.
5.4- Ya genleme Kab: Yal tip transformatrlerde yan genlemesi baka biimde
karlanmyorsa, bulunmaldr.
5.5- Ya dzeyi gstergesi.
5.6- Ya boaltma musluu.
5.7- zellikle nemli yerlerde kullanlan transformatrlerde silikajel vb. gibi nem alc
dzenlerin bulundurulmas uygun olur.
5.8- Bakm ve iletim Ynergesi: Transformatrlerle birlikte, Trke olarak en az iki tane
iletme ve bakm ynergesi verilecektir.
5.9- aret Plakas: Transformatr zerinde uygun bir yere yapmcs tarafndan aadaki
bilgileri tayan bir iaret plakas konulacaktr.
- Yapmcnn ad, seri numaras, tipi, varsa TSE numaras, kalite belgesi numaras,
- Sarg gerilimleri,
- Faz says, frekans,
- Gc (kVA),
- Balant biimi,
- Gerilim ayar,
- Sarg akmlar,
- Bal ksa devre gerilimi
- Bo ve dolu arl
Not: Hermetik tip ve kuru tip transformatrlerde yukardaki donatlardan bazlar
bulunmayabilir.
6- Transformatr postalarnn yerletirilmesinde Elektrik Kuvvetli akm Tesisleri
Ynetmelii hkmlerine uyulacaktr.
7- Bina tipi transformatr postas
7.1- Transformatrn primer ve sekonder buinglerine yaplacak balantlar esnek tip
olacaktr.
8- Direk Tipi Transformatr Postas
8.1- Tanm: Direk tipi transformatr postas, direk zerindeki transformatr ile bir datm
tablosundan ve gerekli donatdan oluur. Datm tablosu yerden eriilebilir bir
ykseklie ya da beton bir taban zerine yerletirilmelidir. Transformatr, zerinde
bulunan bir platforma sabitlenmelidir.
8.2- 400 kVA' dan byk gler iin direk tipi transformatr kullanlmayacaktr.
8.3- Transformatr direi zerinde ayrc yoksa ve mesnet izolatr ile transformatr
Elektrik Mhendisleri Odas
465
yksek gerilim izolatrleri arasndaki balant iletkenin uzunluu 2 m' den fazla ise bu
akln uygun bir yerine iletkeni saptamak iin ayr bir mesnet izolatr monte
edilecektir.
8.4- Direk tipi transformatr postalarnda yrrlkteki ynetmenliklere uygun olarak koruma
topraklamas yaplmaldr. Bunun iin direin st blm ve topraklayc arasnda ilgili
ynetmenlie gre boyutlandrlm galvanizli elik eritten ayr bir koruma topraklama
iletkeni ekilmeli, direk ve topraklamas gerekli tesis aralar (transformatr gvdesi,
ayrc, parafudrlar, transformatr platformu, izolatr demirleri, traversler, pano vb.)
gerekli kesitteki topraklama iletkenleri ile bu erit iletkene balanmaldr.
zerinde ayrc bulunan direklerde de koruma topraklamas bu ekilde yaplmaldr.
8.5- Alak gerilim iletme topraklamas i!e koruma topraklamas arasnda en az 20 m aklk
bulunacaktr. Bu koul yaltkan iletken kullanlarak ya da direk transformatrnn
yaknnda alak gerilim direkleri bulunuyorsa, iletme topraklamas ilk alak gerilim
direinde yaplarak, yerine getirilir.
B-L TRANSFORMATRLER
1- Genel: Koruma ve l aletlerinin devrelere balanmasnda kullanlan akm ve gerilim
l transformatrleri aadaki ortak zellikleri tayacaktr.
1.1- Srekli alma: Akm transformatrleri anma akmnn, gerilim transformatrleri
anma
geriliminin 1.2 katnda srekli olarak alabilecek ve bunlarn scakl evre
scakln 600 C' dan fazla amayacaktr.
1.2- Tip: l transformatrleri kuru, az yal ya da yal tipte olabilir.
1.3- Akm transformatrleri TS 620 / EN 60044-1, endktif tip gerilim transformatrleri TS
718 / EN 60044-2, dier zel amal akm/gerilim transformatrleri ise ilgili TS-EN
60044 serisi standartlara uygun olarak yaplm olacaktr.
2- Akm Transformatrleri:
2.1- Doruluk (hata) snf:
l aygtlar iin kullanlan akm transformatrlerinde faturalandrma iin kullanlan
saya akm transformatrlerinin doruluk snf en ok Cl. 0,5 dier akm l
transformatrlerinin doruluk snf ise en ok Cl. 1 olacaktr.
Koruma akm l transformatrlerinde doruluk snf 5P olacaktr.
2.2- Sekonder Devre Empedans (Z) (): 0,2 0,4 0,6 1,2 1,8 2,4 3,6
Akm transformatr gc (I=5A) (S) (VA) 5 10 15 30 45 60 90
Akm transformatr gc (I=1A) (S) (VA) 0,2 0,4 0,6 1,2 1,8 2,4 3,6
2.3- evirme Oran: Akm Transformatrlerinde evirme oran, aadaki izelgedeki
gsterilen deerlere uygun olacaktr
Sekonder akm (A) 1 ya da 5
Primer Akm (A) 10 15 20 25 30 40 50 60 75 80
100 120 150 250 300 400 500 600 750 800
1000 1500 2000 3000
2.4- Is ve Dinamik Dayankll: Akm transformatrlerinin iaret plakalar zerinde sl
(Ith)ve dinamik dayankllk (Idyn) (kA) olarak verilecektir.
Elektrik Mhendisleri Odas
466
Primer Gerilim (kV): Y.G. primer gerilim seviyesi ile ayn olacaktr.
3.4- Faz Says: Tek faz gerilimi iin bir fazl gerilim trafosu, faz gerilimi iin ise adet
bir fazl gerilim transformatrleri kullanlacaktr.
3.5- Transformatrn Korunmas: Transformatrn primer ve sekonder devrelerine sigorta
konulacak ve sekonder ulardan birisi topraklanacaktr.
3.6- aret Plakas: Gerilim transformatrnn uygun bir yerine yapmc tarafndan asgari
aadaki bilgileri tayan bir iaret plakas konulacaktr.
-Yapmcnn ad, seri numaras, varsa TSE numaras ve kalite belge numaras,
- En byk iletme gerilimi [Vrms]
- 1dk. sreli ebeke frekansl dayanm gerilimi [Vrms]
- Darbe dayanm gerilimi [Vtepe]
- evirme oran (Vpirimer / Vsekonder),
- Nominal G (balanabilecek maksimum yke ait g [VA]),
- Frekans [Hz]
- Doruluk snf (Cl),
Not: Saya devrelerini besleyecek akm ve gerilim transformatrlerinin nominal g ve
hata snf tespitinde enerji veren kuruluun artlarna uyulacaktr.
2.4- aret Plakas: Aygt zerinde uygun bir yere aadaki bilgileri tayan bir iaret
plakas konulacaktr.
- Yapmcnn ad. seri numaras, tipi, varsa TSE numaras. kalite belgesi numaras,
- Anma akm (A),
- Anma gerilimi (kV),
- Ama gc (MVA),
- En byk ama akm (kA),
-Anma frekans (Hz)
2.5- Genel Koullar: Kontaklar titreim yapmayacak biimde birbirine iyice oturmu
olacaktr.
3- Yk Ayrclar:
3.1- Tanm: Yk ayrcs, yk altnda manevra yapmaya elverili ark sndrme zelii
bulunan, fazl devre acsdr. Yerine gre yk altnda ama yapabilen bir ayrc ile
buna seri bal yksek gerilim g sigortasndan oluabilir.
3.2- Kullanma Yeri: G ayrclar ebekenin ksa devre kesme gc elverili olan
yerlerinde
anma gerilimi 36 kV'u anma gc 1000 kVA' y gemeyen transformatr postalarnda
kullanlr.
3.3- Anma Akm: Ark sndrme zellii bulunan yk ayrclar iin 630 A dir.
3.4- G Anahtar: G anahtar yk altnda alp kapanabilecek ve ksa devre akmlarn
kesebilecek ve ksa devre zerine kapama yapabilecek kapasitede olacaktr.
3.5- eitli Hkmler:
3.5.1- Anahtar ve Sigortalar: Bunlar yapmc tarafndan bir arada monte edilmi olarak
verilecek ve anahtar besleme tarafnda bulunacak biiminde dzenlenmi olacaktr.
3.5.2- Topraklama: Anahtar ve sigortalarn gvdeleri topraklanacaktr.
3.6- Yedekler: Yedeklerle birlikte alt tane sigorta buonu verilecektir.
4- Adi (Basit)Ayrclar:
4.1- Adi Ayrclar; fazl olarak ve her bak birlikte alp kapanabilecek, hcre iinde
kullanlan ayrclarda ise ayrca dardan manevray salamak zere bir kumanda kolu
bulunacaktr.
4.2- Ayrclar en byk ksa devre akmlarnn oluturaca sl ve mekanik zorlamalara
dayankl olacaktr.
4.3- Gvde topraklanacaktr.
4.4- Ayrcnn anma akm ve ksa devre akm proje hesaplarna gre seilecektir.
4.5- letme topraklamalar iin anma akm 200 A olan baya ayrc kullanlacaktr.
5- Topraklamal Ayrclar: Basit ayrc niteliinde olacak ve ayrca topraklama
baklar bulunacaktr. Toprak ayrcs ile hat ayrcs baklan arasnda mekanik
kilitleme dzeni bulunacaktr.
6- Yaltkan Manevra ubuu: Bu ubuklar en az 1,5 m uzunlukta olacak ve hcrelerde her
trl manevray yapmaya elverili olacaktr. Bu ubuun elle tutulabilecek blm bir
siperle snrlandrlacak ve blmn boyu 80 cm' den az olmayacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
469
7- Yaltkan Pense:
7.1- Yaltkan pensenin uzunluu en az 120 cm ve deney gerilimi 150 kV olacaktr.
7.2- Yaltkan pensenin elle tutulan blm ya da blmleri birer siperle snrlandracak ve
tutmak uzunluu en az 50 cm olacaktr.
8- Yksek Gerilim Sigortas
8.1- Yap dndaki tesislerde kullanlacak Y.G. sigortalarnn buonlar porselen vb. gibi
ierisine su ve nem girmesini nleyecek maddelerden yaplmaldr.
8.2- Sigorta buonlar zerinde kesinlikle anma deerlerini gsteren bir etiket bulunmaldr.
8.3- Sigorta buonu gerilim altnda kolayca ve tehlikesizce deitirilebilmelidir.
8.4- Sigortann metal gvdesi topraklanmaldr.
4.5- Her tel kafes kap bklgen (fleksibl) iletkenlerle korunma topraklanmasna
balanacaktr.
B - Metal mahfazal hcreler:
1- Metal mahfazal hcreler IEC 62271-200 e gre imal edilmi ve tip testlerinden gemi
olacaktr.
2.1.17- Tablo iinde bakr epotansiyel bara ve ayrca tablodan yaltlm bir ntr baras tesis
edilecektir.
2.1.18- 100 amperden byk alter ve sigorta balantlar, kesin olarak baralar ile yaplacaktr.
Tablo iinde bulunan yaltlm iletkenler zel kroeler vastasyla muntazam bir sra
haline getirilip gvdeye balanacaktr.
2.1.19- Her alterin veya sigortann altna beslenilen yeri gsteren etiketler konacaktr. Tablo
iindeki kablo ularna geldii veya gittii yerle ilgili etiket konacaktr.
2.1.20- Tablo kapaklar zerinde bulunabilecek iaret lambalar, kumanda butonlar veya
kumanda anahtarlarnn elektrik balant hatlar grup haline getirilip forma verildikten
sonra kapaa tespit edilecek ve kapaa monte edilmi sra klemenslerde son
bulacaktr. Bu hatlarn gvdeden gelen karlklar ise gvde zerinde bir grup sra
klemensde bitecektir. Kapak ve gvdedeki klemensler arasna ok telli iletkenlerle
bklgen balant yaplacaktr.
2.1.21- Ana tabloda kullanlacak baralarda fazlar siyah-kahverengi-gri, ntr ak mavi, toprak
yeil bantl sar renkli olarak boyanacaktr.
2.1.22- l aletleriyle alter, sinyal lambas vb. nin seiminde bunlarn ekil birliine ve sa
panolara uygun tipte olmalarna dikkat edilecektir.
2.1.23- Bakl sigortalar arasna, sigorta kaidesinin balant ularn kavrayacak ve sigorta
tutamaklarn aacak llerde, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks v.b.
gibi) ayrc levhalar konarak sigorta ve kaidesinde oluacak arklarn yandaki faza
atlamas nlenecektir. ki grup sigorta arasnda 9 cm den fazla aklk varsa bu
ekranlara gerek kalmaz.
2.1.24- Transformatr istasyonlarndaki A.G. ana tablolarnn ve ksa devre akm 10 kA i
geen yerlerde tesis edilecek tablolarn ksa devre tip deneyi sertifikas bulunacaktr.
2.1.25- Ana tablonun balant emas, yaz punto ykseklii 15 mm den kk olmamak
zere izilip st plastik kaplanarak erevelenecek, ana tablo dairesine aslacaktr
2.1.26- Pano kapaklar i yzeyinde pano ilgili emalarnn konabilecei, satan mamul cep
bulunacaktr.
2.2- Datm (Tal) tablolar
2.2.1- Datm tablolar, sva st veya gmme olarak monte edilecektir. Datm tablolarnn
boyutlar idarenin tasdik edecei projeye uygun olacaktr.
2.2.2- Tablolar tayacaklar donanmn boyutlarna ve arlklarna gre boyutlandrlrlar. 0,5
m2ye kadar tablolar duvara sva alt olarak konabilir.
2.2.3-Tablolar 0,5 m2 ye kadar en az 1 mm kalnlkta, dzgn yzeyli DKP sacdan
yaplacaktr. Tablolarn kenarlar bklecek ve arka yzeyleri, tablo iindeki arl
tayabilecek ekilde, sa profillerle takviye edilecektir. Demir aksam bir kat slyen, iki
kat mat tabanca boyas veya frn boyas ile boyanacaktr.
2.2.4-0.3 m2den byk tablolarda kapak, burulmalara kar i taraftan sa profille takviye
edilecektir. Ayrca kapak kenarlar ie doru 1 cm kvrlarak glendirilmelidir.
2.2.5-Tablolar, kapaklar kapal durumdan itibaren yana doru 110 derece alabilecek ekilde
yerletirilmelidir. Tablolarn nnde tablo kapann tam almasna engel olacak yap
blmleri bulunmamaldr. Kapak menteeleri gizli tip olacaktr.
2.2.6-stten girili tablolarda hatlarn kt noktalarda oluan boluklarn kapatlmas iin
zel dzenleme yaplacaktr. Bu blmlerin tahta, kat vb. malzeme ile tkanmas
yasaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
473
2.2.7-60 A e kadar akm eken tablolarda fazlar iin bara kullanlmasna gerek yoktur. 60
A.den fazla akm eken tablolarda, balantlar kablolarla alterden altere veya
sigortadan sigortaya yaplmayp bakr baralar vastas ile ayr ayr yaplacaktr. Baralar
Madde 2.1.21 de verilen renklerle iaretlenecektir. Fazlar barasz yaplm olsa bile
bakr lamadan imal edilmi, ntr ve epotansiyel bara (koruma iletkenlerinin topland
bara) bulunacaktr. Otomatik sigortalarn faz giri tarafnda, bu sigortalara mahsus tarak
eklinde bara kullanlmas zorunludur.
2.2.8- Datm tablolarnda hatlar, yanmayan malzemeden yaltkanl, uygun nitelikte
klemensler vastas ile tabloya tutturulacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya
balanacaktr. Tabloya giri kolonlarnn faz iletkenleri sabit klemenslere ve ntr
iletkenleri bakr baraya balanacaktr. Datm tablolar zerinde koruma hatlarnn
topland topraklama baras bulunacak, topraklama balants, bulunduu yerdeki
tesisata uygun olarak yaplacaktr.
2.2.9-Gerilim altndaki ksmlara rasgele dokunmay nlemek iin, bu gibi ksmlar yanmaz
malzemeden mamul, karlabilir kapaklarla rtlecektir. Bu i kapaklarn zerinde,
sigortalarn dardan mdahale edilecek ksmlarnn gemesi iin alan pencere
evrelerine yaltkan malzemeden azlk geirilecektir.
2.2.10-Datm tablolarnda d kapak zerinde iaret lambas kullanlyor ise balant,
yukardaki madde 2.1.20 ye uygun olacak ve tablo i kapann bu gibi iletkenleri
zedelemesi nlenmi olacaktr.
2.2.11-Byk tesislerde her datm tablosunun tam yk altnda ektii akmn fazlara gre
dengelenmesi yaplacak, besleme hattndan pens ampermetrelerle veya ana tablodaki
mevcut ampermetrelerin yardm ile kontrol edilecektir.
2.2.12-Tozlu yelerde kullanlacak sva st datm tablolarnda btn giriler rakorlarla
yaplacak ve tablo kapann bast sabit yzeyde toz giriini nleyen conta dzeni
bulunacaktr. Bu tip imalat etan tablo snfndan deerlendirilmez.
2.2.13-Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren madeni veya plastik etiketler
bulunacaktr.
2.2.14-Tablo kapa i yzeyinde tablo balant emasnn konmas iin satan mamul cep
yaplacaktr.
2.3- Etan Datm tablolar
2.3.1-Tesisatn rutubete, toza ve mekanik darbelere kar korunmas gereken mahallerde
tablolar, birbirine eklenecek tipte, ek yerlerinde ve kapaklarnda conta bulunan etan
kutulardan yaplacaktr. Malzeme olarak dkm alminyum, polikarbonat ve benzerleri
kullanlabilir.
2.3.2-16mm2 den daha byk kesitte balantlar bakr baralar vastas ile yaplacaktr.
2.3.3-Sigortalar kapak aldktan sonra, anahtar ve alterler ise kapak kapal iken
altrlabilecek ekilde tasarlanacaktr.
2.3.4-Datm tablolar iin bildirilen dier hususlara da uyulacaktr.
2.4- Saya tablolar
2.4.1-Tablolar en az 1,5 mm kalnlkta DKP sacdan veya cam elyaf takviyeli polyesterden
(CTP) imal edilecektir.
2.4.2-Tablolarn mekanik yaps, ana tablo ve datm tablolar iin istenen artlar aynen
salayacaktr.
2.4.3-Tablo, saya/sayalar, giri sigortas, k sigortas/sigortalar, ihtiyaca gre akm l
Elektrik Mhendisleri Odas
474
transformatrlerini ve bina iin tesis edilen artk akm anahtarn tayacak byklkte
olacaktr.
2.4.4-Tablo enerji veren kurulua ve tketicilere ait iki ayr blmden oluacaktr.
2.4.5-Enerji veren kurulua ait blm, kofre den itibaren sayalarn balant ularn (ular
dahil ) kapsayan blm olup, kolaylkla alamaz ekilde kapatlm ve ana gvdeye
tespit noktalarnda mhrleme imkan salayacak yapda olacaktr.
2.4.6-Sayalarn kolayca okunabilmesi iin mhrl blm sayacn gsterge ksmn effaf
polikarbonat ile kapatlacaktr. Tketiciye ait blmler, sigorta deiimini salamak
maksad ile alr kapakl olacaktr.
2.5- ekmeceli Tip Tablolar: Birimler halinde ayrlabilirler. Her birimde gerekli lme ve
kumanda aygtlar bulunacak ve gzlere yerletirilecektir. Bu gzler bir kilit dzeninin
almasndan sonra ekilerek tablodan karlabilecektir. Bu gzlerdeki aygtlara
elektrik akmnn giri ve k gzler arkasna yerletirilmi ve yalnzca yksz
durumda (ayrc gibi) alabilen yuval-kontaklar aracl ile yaplacaktr. Gzler
ve yuvalar her tabloda ayn boyutta olacak ve gerektiinde birinin yerine tekisi
taklabilecek ya da yedei ile deitirilebilecektir. Btn gzler yanlar ve arkas sac ile
kapl ve gerekli boyutta demir iskeleti bir koruncak (muhafaza) iine alnacak ve tablo
zemin zerinde kendisi iin yaplan 10 cm yksekliindeki beton taban zerine
yerletirilecektir. Gzlerin boyutlar, zerine konulacak aygtlara uygun byklkte
olacak, sac koruncann derinlii, kablo balantlarnn, toplayc ubuklar ve balant
yuvalarn yerletirmeye olanak verecek biimde en az 25 cm olacaktr.
Gzler arkasndaki yuvalar, gz zemininden 50 cm ykseklikte sa ve soldan 50 mm
uzaklkta ve birbirinden alma gerilimine gre ve en az 20 mm aralkla yatay olarak
yerletirilecek ntr ve topraklama balantlar iin ayr bir blm bulunacaktr. Yuvalarn
ve gz iindeki balantlarn kesitleri
alma akmlarn tayabilecek boyutta seilmelidir. Btn demir blmler bir kat
koruyucu boya, iki kat kl rengi donuk frnlanm tabanca boyas ile boyanacaktr.
Gzlerin n yznde her aygt iin bozulmaz gerelerden yaplm etiketler bulunacaktr.
3- Akmlatrler:
3.1- Kesicilerin ve ayrclarn bulunduu mahallerde bunlarn motorlarnn altrlmas,
ama ve kapama ilemleri ile rlelerin DC kumanda geriliminin temini iin akmlatr
gruplar tesis edilecektir.
3.2- Akmlatrler bakmsz, szdrmaz tip olacak, elik karkasl raf veya dolap iine
yerletirilecektir. Dolap iinde akmlatrlerden yaylan sy dar atmak zere yeterli
hava akm salayan pencere tipi aklklar bulunacaktr. Bu aklklar bcek v.b. kat
paralarn girmesini engelleyecek biimde tel kafes, delikli kapak v.b. ekilde korunmu
olacaktr.
3.3- Akmlatr grubunun k gerilimi kullanm yerindeki kesici bobinleri ve motorlarn
ihtiyacna uygun olarak 24V, 48 V veya 110 V doru gerilim olacaktr.
4- Ak arj grubu:
4.1- arj cihaz metal bir kabin iinde olacak ve duvara dayal olarak yere monte edilecektir.
D balantlar kabin altndan yaplacaktr.
4.2- arj cihaz normal arj (tampon arj), Hzl arj yapabilme zelliine sahip olmaldr.
4.3- Giri geriliminin %94 ile % 106 s arasnda normal arj devam edecektir.
4.4- k akm nominal akmn %110 nunda snrlanacaktr.
Elektrik Mhendisleri Odas
475
BRNC BLM
Ama ve Kapsam
Dayanak
Uygulama
Tanmlar
1) Yere yldrm boalmas: Bulutla yer arasnda bir veya daha fazla darbeden oluan
atmosfer kaynakl elektrik boalmasdr.
2) Aa boalma: Buluttan yere doru bir nc boalmann balatt elektrik
boalmasdr.
3) Yukarya boalma: Topraklanm bir yapdan buluta doru yukar ynde bir nc
boalmann balatt elektrik boalmasdr.
4) Yldrm darbesi: Bir yldrm boalmasnn iindeki tekil boalmadr.
5) Ksa darbe: Srt yar deer sresi 2 msden daha kk olan yldrm akm darbesidir
(Ek - A).
6) Uzun darbe: 2 ms -1000 ms sreli akm darbesidir (Ek - A).
7) oklu darbeler: Yaklak 50 ms zaman aralkl, ortalama 3-4 darbeden oluan
yldrm boalmasdr.
8) arpma noktas: Yldrm darbesinin temas ettii noktadr.
9) Yldrm akm (i): arpma noktasndan geen akmdr.
10) Yldrm akmnn tepe deeri (I): Yldrm akmnn en byk deeridir.
11) Ksa darbe akm cephesinin ortalama diklii: Akmn t2 t1 zaman aralnda
ortalama eimidir (Ek-A).
12) Ksa darbe akmnn anma balang noktas (O1): Darbe akmnn tepe deerinin
%10 ve %90n birletiren dorunun zaman eksenini kestii noktadr. Bu nokta akmn tepe
deerinin %10una ulat andan 0,1.T1 kadar nceki noktadr (Ek-A).
13) Ksa darbe akmnn cephe sresi (T1): Darbe tepe deerinin %10 ve %90
deerlerine kar den zamanlar arasndaki srenin 1,25 katdr. (Ek-A).
14) Ksa darbe akmnn srt yar deer sresi (T2): Darbe akmnn anma balang
noktas O1 ile akmn tepe deerinin yarsna indii zaman arasndaki sredir. (Ek-A).
15) Boalma sresi (T): arpma noktasnda yldrm akmnn akt sredir.
16) Uzun darbe akmn sresi (Tuzun): Uzun darbe akmnn tepe deerinin %10undan
yksek kald sredir (Ek-A).
17) Boalma yk (Qboalma): Yldrm akmnn zamana gre integralidir.
18) Ksa darbe yk (Qksa): Ksa darbe yldrm akmnn zamana gre integralidir.
19) Uzun darbe yk (Quzun): Uzun darbe yldrm akmnn zamana gre integralidir.
20) zgl enerji (W/R): Yldrm akmnn karesinin zamana gre integralidir.
21) Ksa darbe akmnn zgl enerjisi: Ksa darbe yldrm akmnn karesinin zamana
gre integralidir.
22) Korunacak nesne: Yldrmn etkilerine kar korunmas amalanan yap veya
hizmet tesisatdr.
23) Korunacak yap: Yldrmn etkilerine kar korunmas gereken yapdr.
24) Korunacak hizmet tesisat: Yldrmn etkilerine kar korunmas gereken yapya
bal hizmet (elektrik besleme hatt, doal gaz, su, iletiim hatlar vb.) tesisatdr.
25) Nesne yaknna yldrm dmesi: Korunacak bir nesnenin tehlikeli ar gerilimler
meydana getirecek kadar yaknna yldrm dmesidir.
26) Elektrik sistemi: Alak gerilim elektrik tesisatdr.
27) Elektronik sistem: letiim cihazlar, bilgisayar, l ve kontrol sistemleri, radyo
sistemleri, g elektronii tesisleri gibi duyarl elektronik bileenlerin kullanld sistemdir.
28) sistemler: Bir yap iindeki elektrikli ve elektronik sistemlerdir.
29) Fiziksel hasar: Yldrmn mekanik, sl, kimyasal ve patlama etkilerinden dolay bir
yapya (veya iindekilere) veya bir hizmet tesisatna verilen hasardr.
Elektrik Mhendisleri Odas
482
53) D iletken blmler: Boru ebekeleri, kablo klflar, metal kanallar, vb. yldrm
akmnn bir blmnn geebilecei, korunan yapya giren veya kan metal blmlerdir.
54) Yldrm e potansiyel kuaklamas (potansiyel dengeleme): Yldrm akmnn yol
aaca potansiyel farklarn azaltmak iin, ayr metal paralarn dorudan iletkenlerle veya
darbe koruma dzenleri zerinden YKSye balanmasdr.
55) Ekranlama iletkeni: Bir hizmet tesisatna yldrmdan dolay gelecek fiziksel hasar
azaltmak iin kullanlan metal iletkendir.
56) Yldrmn elektromanyetik etkilerinden korunma sistemi (YEKS): Yldrmn
elektromanyetik etkilerine kar elektrik ve elektronik sistemlerin korunmas iin kullanlan
dzendir.
57) Manyetik ekran: Elektrik ve elektronik sistemlerin arzalarn azaltmak iin,
korunacak nesneyi veya onun bir parasn kuatan zgara biimli veya srekli kapal metal
ekrandr.
58) Darbe koruma dzeni (Parafudr) (DKD): Geici ar gerilimleri snrlandran ve
darbe akmlarnn ynn deitiren (deiken direnler, diyotlar, filtreler, eklatrler vb.
ieren) dzendir. Bu eleman, en az bir adet dorusal olmayan bileen ierir.
59) Topraklama empedans: Ayn anda olumayan topraklama gerilimi ile topraklama
akm tepe deerleri arasndaki orandr. Bu topraklama sisteminin etkinliinin
gsterilmesinde kullanlr.
60) Balama eleman: D YKSnin iletkenlerini birbirlerine veya metal tesisatlara
balanmas iin kullanlan paralardr (TS EN 50164 serisine baknz).
61) Sabitleme eleman: D YKSnin YKS elemanlarn korunacak yapya tutturmak
amacyla kullanlan paralardr.
62) Metal tesisat: Korunacak yapdaki metal borular, merdivenler, asansr raylar,
havalandrma, stma ve klima kanallar ve birbirlerine bal elik donat gibi yldrm akm
iin bir yol oluturabilen metal ksmlardr.
63) Kuaklama baras: Metal tesisatlar, d iletken blmler, elektrik ve iletiim hatlar
ve dier kablolarn bir YKSye balanmasn salayan metal baradr.
64) Kuaklama iletkeni: YKSnin ayr iletken blmlerini birbirine balayan iletkendir.
65) Kuaklama ebekesi: Yapya ve i sistemlere ilikin btn iletkenlerin (gerilimli
iletkenler hari) oluturduu kafes ile toprak sonlandrma sisteminin birbirine baland
ebekedir.
66) Birbirine bal elik donat: Beton iinde elektriksel srekliliin saland kabul
edilen elik iskelettir.
67) Deney ek yeri: YKS bileenlerinin, elektriksel deneye tabi tutulmas ve lmenin
yaplmasn kolaylatrmak iin tasarlanm ek yeridir.
68) Yldrmdan korunma tasarmcs: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan
tehlikeli yksek gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB
EMO tarafndan yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir.
69) Yldrmdan korunma tesisats: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan
tehlikeli yksek gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB
EMO tarafndan yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir. YKS
tasarmcs ile YKS tesisats fonksiyonlar ayn kii tarafndan yerine getirilebilir.
70) Denetleyici: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan tehlikeli yksek
gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB EMO tarafndan
yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir. Ancak denetleyici sz
konusu yapnn tasarmcs ve tesisats olamaz.
Elektrik Mhendisleri Odas
484
3) Idarbe akmna uygun DKD: Idarbe tepe deerli 10/350 slik darbe akmna dayanan
DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, Idarbe tepe deerleri IEC 61643-1de Snf Ie ilikin deney
ilemlerinde tanmlanmtr.
4) In akmna uygun DKD: In tepe deerli 8/20 slik endklenen darbe akmna
dayanan DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, In tepe deerleri IEC 61643-1de Snf IIye ilikin deney
ilemlerinde tanmlanmtr.
5) Birleik dalgaya uygun DKD: Isc tepe deerli 8/20 slik endklenen darbe akmna
dayanan DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, uygun birleik dalga deneyi, 2 luk birleik dalga retecinin
1,2/50 slik ak devre gerilimi Uoc ve 8/20 slik ksa devre akm Isc IEC 61643-1de Snf
IIIe ilikin deney ilemlerinde tanmlanmtr.
6) Gerilim anahtarlamal tip DKD: Darbe olmadnda yksek empedans, darbe
geldiinde aniden dk empedansa sahip olan DKDdir.
Not 1: Gerilim anahtarlama elemanlarna ilikin yaygn rnekler; atlama aralklar
(eklatrler), gaz boalmal lambalar, tristrler (silikon kontroll dorultucular) ve
triyaklardr.
Not 2: Bir gerilim anahtarlama eleman, sreksiz gerilim/akm karakteristiine sahiptir.
7) Gerilim snrlamal tip DKD: Darbe olmadnda yksek empedans, darbe geldiinde
dzgn ve srekli azalan empedansa sahip olan DKDdir.
Not 1: Dorusal olmayan elemanlarna ilikin yaygn rnekler; deiken direnler
(varistrler) ve bastrc diyotlar iermektedir.
Not 2: Bir gerilim snrlama eleman, srekli gerilim/akm karakteristiine sahiptir.
8) Birleik tip DKD: Gerilim anahtarlamal ve gerilim snrlamal tipindeki bileenleri
birlikte bulunduran ve uygulanan gerilime bal olarak gerilim anahtarlama, gerilim snrlama
veya her iki davran birden gsterebilen DKDdir.
9) DKD korumas: Elektrik ve elektronik sistemlerin arzalarn azaltmak iin seilmi
uyumlu bir DKD takm ilevidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
486
KNC BLM
Genel Kurallar
Madde 5
a) Yldrmn yapda meydana getirdii hasarlar:
Bir yapy etkileyen yldrm yapya, iindeki insanlara ve eyalara zarar verebilir.
Hasarlar ve arzalar yapnn evresine yaylabilir. Bu yaylmann boyutu yapnn ve
yldrmn zelliklerine baldr.
c) Kayp tipleri:
Her hasar farkl kayplarn olumasna yol aabilir.
Burada yaplarda aadaki kayp tipleri gz nne alnmtr:
- L1: Can kayb,
- L2: Kamu hizmetlerinin kayb,
- L3: Kltrel mirasn kayb,
- L4: Ekonomik deerlerin kayb.
izelge 1 Yldrm dme noktalarna gre bir yapdaki hasar kaynaklar, hasar
tipleri ve kayp tipleri
izelge 2 Yldrm dme noktalarna gre hizmet tesisatnda meydana gelen hasarlar
ve kayplar
eitli tipteki hasarlardan kaynaklanan kayp tipleri ve bunlara karlk gelen riskler
ekil 1de gsterilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
489
1)
Yalnzca yaplar iin
2)
sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn tehlikeye sokabilecei hastaneler veya
dier yaplar iin.
3)
Sadece hayvan telefi olabilecek yerler iin.
ekil 1- eitli tipteki hasarlardan kaynaklanan kayp tipleri ve bunlara karlk gelen
riskler
Madde 6
a) Yldrmdan korunma ihtiyac:
Korunmas gereken bir nesnenin L1, L2 ve L3 sosyal deer kayplarn azaltmak zere
yldrmdan korunma ihtiyac deerlendirilmelidir.
Bir nesne iin yldrmdan korunmaya ihtiya olup olmadn deerlendirmek iin
Blm 3de verilen prosedrlere uygun olarak risk deerlendirmesi yaplmaldr. Madde
5.cde belirtilen kayp tiplerine karlk gelen aadaki riskler gz nne alnmaldr:
- R1: Can kayb riski,
- R2: Kamu hizmetlerinin kayb riski,
- R3: Kltrel mirasn kayb riski.
R (R1, R2 veya R3) riski katlanlabilir risk dzeyinden (RT) daha bykse yldrmdan
korunma gereklidir. Bu durumda R riskini katlanlabilir risk (RT) dzeyine indirmek iin (R
RT) korunma nlemleri alnmaldr
Korunmas gereken nesnede birden fazla tip kayp meydana gelebilir ise R RT
kouluyla her tip kayp iin (L1, L2 ve L3) karlanmaldr.
Korunma nlemleri
Madde 7-
Korunma nlemleri hasar tipine gre riski azaltacak ekilde seilebilir.
a) Dokunma ve adm gerilimlerinden dolay canllarn zarar grmesini azaltmak
iin alnacak korunma nlemleri:
i) Aktaki iletken ksmlarn yeterince yaltlmas,
ii) A eklindeki topraklama sistemi ile e potansiyelleme yaplmas,
iii) Fiziksel kstlamalar ve uyar levhalar.
iv) Yapnn iindeki ve dndaki zeminin yzey direncinin arttrlmas.
Madde 8-
Yaplar ve hizmet tesisatlar iin ideal korunma salamann yolu korunmas gereken
nesneyi topraklanm ve mkemmel derecede iletken, yeterli kalnlkta bir srekli rtnn
iine almak ve rtnn giri noktasnda yapya bal hizmet tesisatlar iin gerekli balanty
yapmaktr. Uygulamada byle mkemmel bir korunma salamak ekonomik deildir. rtnn
srekli olmamas ve/veya yeterli kalnlkta olmamas yldrm akmnn rty delmesine yol
aarak fiziksel hasar ve lm tehlikesi ile i sistemlerin ve hizmet tesisatlarnn ve buna bal
sistemlerin arzalanmasna neden olur. Yldrm hasarlarn ve kayplar azaltmak iin koruma
dzeyine uygun yldrmdan korunma sistemi tasarlamak gereklidir.
Farkl YKDler iin yldrm akm genliinin en kk deerleri, dorudan boalma ile
eriilemeyen YKB 0B yldrmdan korunma blgesini tanmlayan yuvarlanan kre yarapn
(Ek-A) hesaplamakta kullanlr (Madde 8.b ile ekil 2 ve ekil 3). Yldrm akmnn en
kk deerleri ile yuvarlanan kre yaraplar izelge 4de verilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
492
c) Yaplarn korunmas
1) Fiziksel hasar ve lm tehlikesini azaltmak iin korunma:
Korunacak yap YKB 0B veya daha yksek (YKB 1, YKB 2 vb.) bir korunma
blgesinde olmaldr. Bu YKS ile salanr. Bir YKS i ve d yldrmdan korunma
sistemlerinden oluur (ekil 2).
D YKSnin fonksiyonlar unlardr:
Elektrik Mhendisleri Odas
494
NC BLM
RSK YNETM
Madde 9
Genel:
Yldrmdan dolay meydana gelebilecek can, mal ve hizmet kaybn azaltmak iin
korunma nlemlerine gerek olup olmad ve korunma dzeyi risk deerlendirmesi
ile saptanmaldr.
Risk, bir yapda veya hizmet tesisatnda yldrmdan dolay meydana gelebilecek
ortalama yllk kayp olarak tanmlanr ve aadakilere baldr:
- Yapy ve hizmet tesisatn etkileyen yllk yldrm dmesi says,
- Etkileyen yldrm dmelerinden birinin hasar yapma olasl,
- Dolayl hasarn ortalama tutar.
Yapy etkileyen yldrmlar; yapya, yapnn yaknna, hizmet tesisatlarna ve hizmet
tesisatlarnn yaknna den yldrmlar olarak gruplara ayrlabilir.
Yldrmlar, fiziksel hasarlara, can kaybna ve i sistemlerin arzalanmalarna ek olarak
tesislerde dolayl olarak anahtarlama ar gerilimlerinin olumasna da neden olabilirler (Ek-
K).
Yapy ve hizmet tesisatn etkileyen yldrm dme says, yapnn ve hizmet
tesisatnn boyutlarna ve zelliklerine, evresel zelliklerine ve bulunduu blgedeki
yldrm dme younluuna baldr.
Yldrm hasarnn oluma olasl; yapnn, hizmet tesisatnn ve yldrm akmnn
zelliklerine ve uygulanan korunma nlemlerinin trne ve etkinliine baldr. Dolayl
hasarn ortalama yllk miktar; yldrm dmesi sonucu oluacak dolayl etkilere ve hasarn
byklne baldr. Korunma nlemlerinin zelliklerine bal olarak hasar olasl ve
hasar miktar azalr. YKSnin tesisi zorunlu ise veya riske girilmek istenmiyorsa, risk
deerlendirmesinin sonucuna baklmakszn uygulama yaplr.
zet olarak bu blmn amac; risk hesabn aklamak ve katlanlabilir riskin st snr
belirlendikten sonra, riskin katlanlabilir dzeye veya bunun altna drlebilmesi iin
uygun korunma nlemlerinin seilmesini salamaktr.
b) Hasarlar ve kayplar
Hasar kaynaklar ve hasar ve kayp trleri ile ilgili bilgiler kinci Blmde verilmitir.
Kayp L2
L3 L4
L1 Kamu
Kltrel Ekonomik
Hasar Can kayb hizmeti
miras kayb deer kayb
kayb
D1
RS - - RS1)
Canllarn zarar grmesi
D2
RF RF RF RF
Fiziksel hasar
D3
Elektrik ve elektronik RO2) RO - RO
sistemlerin arzalanmas
1)
Sadece hayvan telefi olabilecek yerler iin.
2)
Sadece patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn
tehlikeye sokabilecei hastaneler ve dier yerler iin.
7) Bir hizmet tesisatnn yaknna den yldrmdan dolay hizmet tesisat iin risk
bileenleri
R'Z: Omik kuplajdan oluan ar gerilimlerden dolay, hatlarn ve bal cihazlarn
arzalanmasyla ilgili risk bileenidir. L'2 ve L'4 tipi kayp olabilir.
8) Bir hizmet tesisatnn bal olduu yapya den yldrmdan dolay hizmet tesisat
iin risk bileenleridir.
R'B: Hizmet hattndan akan yldrm akmnn mekanik ve sl etkilerinden dolay
fiziksel hasarlarla ilgili risk bileenidir. L'2 ve L'4 tipi kayp olabilir.
R'C: Omik kuplajdan oluan ar gerilimlerden dolay, bal cihazlarn arzalanmasyla
ilgili risk bileenidir. L'2 ve L'4 tipi kayp olabilir.
izelge 6- Bir yapda sz konusu olabilecek her tr kayp iin risk bileenleri
Hasar Yapya yldrm Yapnn yaknna Yapya bal bir Yapya bal bir
kayna dmesi yldrm dmesi hizmet tesisatna hizmet tesisatnn
S1 S2 yldrm dmesi yaknna yldrm
S3 dmesi
S4
Risk RA RB RC RM RU RV RW RZ
bileeni
Her tr
kayp riski
R1 * * *1) *1) * * *1) *1)
R2 * * * * * *
R3 * *
R4 *2) * * * *2) * * *
1)
Yalnzca patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn tehlikeye
sokabilecei hastaneler gibi yerler iin.
2)
Yalnzca hayvan telefi olabilecek yerler iin.
izelge 7- Bir hizmet tesisatnda sz konusu olabilecek her tr kayp iin risk bileenleri
Hizmet tesisatnn
Hizmet tesisatna Yapya yldrm
yaknna yldrm
Hasar kayna yldrm dmesi dmesi
dmesi
S3 S1
S4
Risk bileeni R'V R'W R'Z R'B R'C
Her tr kayp riski
R'2 * * * * *
R'4 * * * * *
Korunma nlemleri
Toplama alan X X X X X X X X
Yzey zemin zdirenci X
Deme zdirenci X
Fiziksel kstlamalar, X X
yaltm, uyar iaretleri,
topraklama e potansiyel
kuaklamas
YKS X1) X X2) X2) X3) X3)
Koordine edilmi DKD X X X X
korumas
Hacimsel ekran X X
D hatlarn ekranlanmas X X X X
Gzergh nlemleri X X
Kuaklama a X
Yangn nlemleri X X
Yangn duyarll X X
zel tehlikeler X X
Darbe dayanm gerilimi X X X X X X
1)
ndirme iletkenleri arasnda 10 m veya daha az aralk bulunan YKSlerde veya fiziksel
kstlamalarn uyguland yerlerde; dokunma ve adm gerilimlerinden dolay canllarn zarar
grme riski ihmal edilebilir.
2)
Yalnzca kafes biimli d YKS iin.
3)
E potansiyel kuaklamadan dolay.
Risk ynetimi
Madde 10-
a) Temel admlar:
Risk ynetiminde aadaki yol izlenmelidir:
Elektrik Mhendisleri Odas
501
Madde 11-
a) Temel denklem
Madde 9da aklanan her risk bileeni (RA, RB, RC, RM, RU, RV, RW, RZ) aadaki genel
denklemle ifade edilebilir:
RX = NX . PX . LX
Burada:
NX: Yllk tehlikeli olay says (Ek - F),
PX: Yapnn hasarlanma olasl (Ek - G),
LX: Kayp (Ek - H).
Tehlikeli olay says (NX); yldrm dme younluuna (Ng), korunan yapnn,
evresinin ve topran zelliklerine baldr. Yapnn hasarlanma olasl (PX); yldrm
dme younluuna (Ng), korunan yapnn fiziksel zelliklerine ve salanan korunma
nlemlerine baldr. Kayplar (LX) ise, yapnn kullanm ekline, iinde bulunan insanlara,
kamuya verilen hizmet trne, hasardan etkilenen mallarn deerine ve uygulanan korunma
nlemlerine baldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
505
izelge 12- Farkl kaynaklarn neden olduu farkl hasar tiplerine gre yaplar iin risk
bileenlerinin hesab
Hasar kayna S1 S2 S3 S4
Yapya yldrm Yapnn yaknna Yapya giren Hizmet Hasar tipine gre
dmesi yldrm dmesi hizmet tesisatna tesisatnn risk
Hasar yldrm dmesi yaknna yldrm
dmesi
D1 RA = ND PA RU = (NL + NDa) RS = RA + RU
Canllarn zarar ra Lt PU ru Lt
grmesi
D2 RB = ND PB rp RV = (NL + NDa) RF = RB + RV
Fiziksel hasar hz rf Lf PV rp hz
rf Lf
D3 RC = ND PC RM = NM PM RW = (NL + NDa) RZ = (NI NL) RO = RC + RM +
Elektrik ve Lo Lo PW Lo PZ Lo RW + RZ
elektronik
sistemlerin
arzalanmas
Hasar kaynana RD = RA + RB + RI = RM + RU + RV + RW + RZ
gre ortaya kan RC
risk
Yap blmlere (ZS) ayrlm ise; her risk bileeni her blge (ZS) iin
deerlendirilmelidir. Toplam risk (R), yapy meydana getiren blmlerin (ZS) risk
bileenlerinin toplamdr.
Kayp tutarlar (LX) ile ilgili parametreler Ek-Hye gre deerlendirilmelidir. Yapnn
kullanmna gre, blge iin Ek-Hye gre hesaplanan ortalama deerler kullanlabilir.
Blmde dier parametrelerden herhangi birisi iin birden fazla deer varsa (PC ve PM hari),
en yksek risk deerine gtren parametre deeri kullanlmaldr. Bir yapy tek bir blm
olarak tanmlamak pahal korunma nlemlerine yol aar, nk her nlem yapnn tamamna
yaylmak zorundadr.
2) R4 riski
Ekonomik riski (R4) azaltmak iin korunma nlemlerinin ekonomik uygunluunu
irdelemek yararldr. R4 riskinin hesaplanmas gereken nesneler aadakilerden seilir:
Yapnn tamam,
Yapnn bir blm,
tesis,
tesisin bir blm,
Bir donanm,
Yapnn iindekiler.
Bir blmdeki kaybn maliyeti Ek-Lye gre deerlendirilmelidir. Yapdaki toplam
kaybn maliyeti btn blmlerdeki kayp maliyetinin toplamdr.
Madde 12-
Temel denklem:
Madde 9da aklanan her risk bileeni (R'V, R'W, R'Z, R'B ve R'C) aadaki genel
denklemle ifade edilebilir:
R'X = NX P'X L'X
Burada:
NX: Yllk tehlikeli olay says (Ek-F),
P'X: Hizmet tesisatnn hasarlanma olasl (Ek - G),
L'X: Kayp (Ek-J).
izelge 14- Farkl kaynaklarn neden olduu farkl hasar tiplerine gre yaplar iin risk
bileenleri
Hasar kayna S3 S4 S1
Hizmet tesisatna Hizmet tesisatnn Yapya yldrm Hasar tipine gre
yldrm dmesi yaknna yldrm dmesi risk
dmesi
Hasar tipi
D2 R'V = NL P'V L'V R'B = ND P'B L'B RF = R'V + R'B
Fiziksel hasar
D3 R'W = NL P'W L'W R'Z = (NI - NL) P'Z R'C = ND P'C L'C RO = R'Z + R'W + R'C
Elektrik ve elektronik L'Z
sistemlerin arzalanmas
Hasar kaynana gre risk RD = R'V + R'W RI = R'Z + R'B + R'C
Hizmet tesisat blmlere (SS) ayrlm ise; hizmet tesisatnn R'V, R'W ve R'Z risk
bileenleri her blmnn ilgili risk bileenlerinin toplam olarak hesaplanmaldr. Hizmet
tesisatnn R'B ve R'C risk bileenleri, her blmnn ilgili risk bileenlerinin toplam olarak
hesaplanmaldr. Hizmet tesisatnn toplam riski (R); R'B, R'C, R'V, R'W ve R'Z risk
bileenlerinin toplamdr.
DRDNC BLM
Madde 13
a) YKS snf:
YKSnin zellikleri, korunacak yapnn zellikleri ve gz nne alnan yldrmdan
korunma dzeyi (YKD) ile belirlenir. YKDlere karlk gelen drt YKS snf tanmlanr
(izelge 15).
b) YKSnin tasarm
Teknik ve ekonomik olarak en uygun YKS tasarm binann inaat ile birlikte yaplr.
Yap tasarmnda yapnn metal blmleri YKS blmleri olarak kullanlmaldr. Mevcut
yaplar iin snf tasarmnda ve YKSnin yerinin seiminde, mevcut duruma ilikin
kstlamalar hesaba katlmaldr. YKSnin tasarm ve proje esaslar Ek - Tye uygun olarak
hazrlanmaldr.
Yeni yaplarn elik elemanlar arasndaki balantlar, YKS tasarmcs veya montaj yapan
kii tarafndan yapnn inaat mhendisi ile birlikte allarak belirlenmelidir.
Betonarme yaplarda (prefabrik, n gerilmeli donatl yaplar dhil) donat ubuklarnn
elektriksel sreklilii, en st blm ile toprak seviyesi arasnda elektriksel diren llerek
belirlenmelidir. Bu amala uygun bir deney dzenei kullanlarak llen toplam elektriksel
diren, 0,2 dan daha byk olmamaldr. Bu deerin elde edilememesi veya bu deneyin
yaplmasnn pratik olmamas durumunda, elik donat, Madde 14.c.5te belirtildii gibi
doal bir indirme iletkeni olarak kullanlmamaldr. Bu durumda indirme iletkenleri tesis
edilmelidir. Prefabrik betonarme yaplarda, elik ubuklarn elektriksel sreklilii, komu
tekil beton birimler arasnda salanmaldr (Ek - T).
Madde 14
a) Genel:
1) D YKSnin uygulanmas:
D YKS, yap yan yzeyleri de dhil, yapya dorudan yldrm boalmalarn
yakalayarak, yldrm akmn topraa iletmeyi amalar. D YKS, yldrm akmn yangna
yol aabilecek kvlcm atlamas ve patlamalar gibi sl ve mekanik hasar oluturmadan
toprak iinde datmay da amalar.
2) D YKSnin seimi:
Pek ok durumda, d YKS korunacak yapya tutturulabilir.
Yanabilen kaplamaya sahip yaplar, yanabilen duvarlara sahip yaplar, patlama ve
yangn riski altndaki alanlar gibi yerlerde arpma noktasndaki sl ve patlama etkilerinin
veya yldrm akmn tayan iletkenler zerindeki etkilerin yapya veya iindekilere hasar
verecei gz nne alnarak, ayrlm bir d YKS tesis edilmelidir (Ek T).
3) Doal bileenlerin kullanm:
Yapnn iindeki veya zerindeki deiiklik yaplmayacak iletken malzemeden
(rnein, birbirlerine bal elik ubuklar, yapnn metal iskeleti, vb.) yaplan doal
bileenler, YKSnin blmleri olarak kullanlabilir.
Konumlandrma:
Bir yapya monte edilen yakalama ucu bileenleri, aadaki metotlardan birine
veya birden fazlasna uygun olarak kelere, maruz kalma noktalarna ve
kenarlarna (zellikle binann dndaki yksek yerlere) yerletirilmelidir.
- Koruyucu a yntemi,
- Yuvarlanan kre yntemi,
- Kafes yntemi.
Koruyucu a yntemi, izelge-16da belirtilen yakalama ucu ykseklik snrlar iinde
basit biimli binalar iin uygundur. Yuvarlanan kre yntemi, btn durumlarda
uygulanabilir. Kafes yntemi, dz yzeylerin korunmasna uygundur. Her YKS snf iin
Elektrik Mhendisleri Odas
513
koruma as, yuvarlanan kre yaraplar ve kafes boyutlar ile ilgili deerler, izelge-16da
verilmitir.
izelge 16 YKS snfna gre yuvarlanan kre yaraplar, kafes boyutlar ve koruma
asnn en byk deerleri
Korunma yntemi
YKS snf Yuvarlanan kre yarap, r Kafes boyutlar, w Koruma as
m m
I 20 55
Aadaki ekle
II 30 10 10
baklmaldr
III 45 15 15
IV 60 20 20
Not 1: ile iaretli deerlerin tesinde geerli deildir. Bu durumda sadece yuvarlanan
kre ve kafes yntemi uygulanr.
Not 2: H, korunmas gereken alann referans dzlemi stnde yakalama ucu
yksekliidir.
Not 3: 2 mnin altndaki H deerleri iin a deimemektedir.
3) Yapl:
Korunacak yapdan ayrlmam bir YKSye ilikin yakalama ular, aada belirtildii
ekilde monte edilebilir:
- atnn yanmayan malzemeden yaplmas durumunda, yakalama ucu iletkenleri at
yzeyi zerinde yerletirilebilir.
- atnn kolayca yanabilir malzemeden yaplm olmas durumunda, yakalama ucu
iletkenleri ile malzeme arasndaki uzaklkla ilgili gerekli zen gsterilmelidir. elik
ubuklarn kullanlmad sazla kapl atlarda, 0,15 mlik bir uzaklk yeterlidir. Dier
yanabilir malzemeler iin en az 0,10 mlik bir uzakln yeterli olduu kabul edilmektedir.
- Korunacak yapnn kolayca yanabilen blmleri, d YKSnin bileenleri ile dorudan
temas halinde olmamal ve bir yldrm arpmas ile delinebilen metalden yaplm ince at
malzemesinin dorudan altnda bulunmamaldr.
- Ahaptan yaplm ok ince plakalar gibi daha az yanabilen ince at malzemesi ayrca
gz nne alnmaldr.
Not: Dz bir at zerinde su birikebilme ihtimalinin olmas durumunda, yakalama
ular en byk muhtemel su seviyesinin stne monte edilmelidir.
4) Doal bileenler:
Bir yapnn aada belirtilen blmleri, doal yakalama ucu bileenleri olarak kabul
edilmelidir.
i) Korunacak yapy rten metal levhalar aadaki koullar salamaldr:
- Levhalarn deiik blmleri arasndaki elektriksel srekliliin salanmas (rnein
sert lehimle lehimleme, kaynak yapma, sktrma, diki yapma, vidalama veya cvatalama
suretiyle),
- Levha malzemesinin delinmesini nlemek veya altnda bulunan kolayca yanabilen
malzemelerin tutumasn gz nne almak nemli olmadnda, metal levha kalnlnn,
izelge 17de verilen t deerinden daha kk olmamas,
- Delinmeye kar nlemler almak veya scak nokta problemlerini gz nnde
bulundurmak gerekli ise, metal levhann kalnlnn, izelge 17de verilen t deerinden daha
kk olmamas,
- Metal levhalarn yaltkan malzeme ile kaplanmamas.
ii) Metal olmayan atlarn altndaki payandalar, kiriler, elik kafesler gibi metal
bileenler,
iii) YKS yakalama ucu bileenleri iin belirtilenlerinkinden daha kk olmayan
kesitlere sahip sslemeler, trabzanlar, borular, parapet kaplamalar gibi metal blmler,
iv) izelge 20ye uygun kalnlklara ve kesitlere sahip malzemeden yaplmalar
kouluyla, atda bulunan borular ve tanklar,
Elektrik Mhendisleri Odas
515
izelge 18- YKS snfna uygun indirme iletkenleri arasnda ve kuaklama iletkenleri
arasndaki uzaklklar
ndirme iletkeni, mmkn olmas durumunda, yapnn her bir ak kenarna tesis
edilmelidir.
4) Yapl:
ndirme iletkenleri, topraa en ksa ve dorudan yol salayacak ekilde dz ve dey
olarak tesis edilmelidir. Kvrmlar oluturmasna izin verilmemeli, ancak bunun mmkn
olamad yerlerde, iletken zerinde iki nokta arasnda llen s uzakl ve bu noktalar
arasnda iletkenin l uzunluu (ekil - 7) Madde 15.cye uygun olmaldr.
ndirme iletkenleri, yaltkan malzeme ile kaplanm olsalar dahi, yamur oluklarnn
iine monte edilmemelidir. Oluklardaki nemin etkileri, indirme iletkenin ar paslanmasna
yol aar. ndirme iletkenlerinin, indirme iletkenleri ile kaplar ve pencereler arasnda Madde
15.cye uygun bir ayrma uzakl olacak ekilde yerletirilmesi nerilir.
Korunacak yapdan ayrlmam indirme iletkenleri, aadaki gibi tesis edilebilir:
- Duvarn yanmaz malzemeden yaplm olmas durumunda, indirme iletkenleri duvarn
yzeyine veya iine yerletirilebilir,
- Duvarn kolay yanabilen malzemeden yaplm olmas durumunda, indirme
iletkenleri, yldrm akmnn akmasndan dolay bu iletkenlerdeki scaklk artnn duvar
malzemesi iin tehlikeli olmamas kouluyla, duvar yzeyi zerine yerletirilebilir,
- Duvarn kolay yanabilen malzemeden yaplm olmas ve indirme iletkenindeki
scaklk artnn tehlikeli olmas durumunda, indirme iletkenleri, duvarla bu iletkenler
arasndaki uzaklk daima 0,1 mden byk olacak ekilde yerletirilmelidir. Montaj balant
elemanlar duvarla temas edebilir.
letkenlerden yanabilen bir malzemeye olan uzaklndan emin olunamad
durumlarda, iletkenlerin kesiti 100 mm2den daha az olmamaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
517
5) Doal bileenler:
Yapnn aada belirtilen blmleri, doal indirme iletkenleri olarak gz nne
alnmaldr:
i) Aadaki koullar salayan metal tesisatlar.
- Madde 14.e.2ye gre eitli blmler arasndaki elektriksel srekliliin salanm
olmas,
- Boyutlarn, en azndan YKS indirme iletkenleri iin izelge 20de belirtilenlere eit
olmas.
Flan balantlarndaki contann metalik olmamas veya flan kenarlarnn baka uygun
bir ekilde balanmamas durumunda, kolayca yanabilen veya patlayc karmlar tayan
boru sistemi indirme iletkeni doal bileeni olarak gz nne alnmamaldr.
ii) Betonarme yapnn elektriksel sreklilii salanm metal iskeleti (Ek- T).
iii) Yapnn birbiri ile balantl elik iskeleti,
elik yaplardaki metal iskeletin veya birbirine bal elik donatnn indirme iletkeni
olarak kullanlmas durumunda, kuaklama iletkenlerine gerek yoktur.
iv) Aadaki koullar salayan yap d cephesinde kullanlan elemanlar, profil raylar
ve d cephelerin metal alt paralar.
- Bunlara ilikin boyutlarn indirme iletkenleri iin istenenlere uygun olmas (Madde
14.f.2) ve metal levhalar veya metal borular iin kalnlklarnn 0,5 mmden daha az
olmamas,
- Dey yndeki elektriksel srekliliin Madde 14.e.2de belirtilen kurallar salamas.
Daha fazla bilgi iin Ek-Tye baklmaldr.
6) Deney ek yerleri:
Doal indirme iletkenleri dnda her indirme iletkeni zerinde lme amal bir deney
ek yeri bulunmaldr. Normalde kapal (ksa devre) olan ek yerleri l iin bir alet yardm
ile alabilmelidir.
ii) B tipi dzenleme: Bu dzenleme tipi, korunacak yapnn dnda bir halka
iletkenden (toplam uzunluunun en az % 80i toprakla temas halinde) veya bir yap temel
topraklama elektrotundan meydana gelmektedir. Bu gibi topraklama elektrotlar ayrca a
biiminde olabilir.
Halka topraklama elektrotu (veya temel topraklama elektrotu) iin halka topraklama
elektrotu (veya temel topraklama elektrotu) tarafndan evrelenen alann ortalama yarap re,
l1 deerinden daha kk olmamaldr.
re l 1
Burada;
l1, YKS snf I, II, III, ve IV gre ekil 8de gsterilmitir.
stenen l1 deerinin uygun re deerinden daha byk olmas durumunda, aadaki
formllerde verilen her birisi lr (yatay) ve lv (dey) uzunluklarna sahip yatay veya dey
(veya eik) elektrotlar eklenmelidir:
lr = l1 - re ve lv = (l1 - re) / 2
En az iki olmas kouluyla, elektrot saysnn indirme iletkeni saysndan daha az
olmamas nerilir.
Ek elektrotlar, indirme iletkenlerinin baland noktalarda halka topraklama
elektrotuna, mmkn olduunca eit uzaklklarda balanmaldr.
e) Bileenler:
Bir YKSye ilikin bileenler, yldrm akmnn elektromanyetik etkilerine ve oluan
gerilmelere dayanabilmelidir. Bir YKSnin bileenleri, izelge-19da verilen malzemelerden
veya edeer mekanik, elektrik ve kimyasal (korozyon) zelliklerde dier malzemelerden
imal edilmelidir. Sabitleme iin metal olmayan malzemeden yaplan bileenler, kullanlabilir.
Kullanm Korozyon
Aadakiler
Malzeme Aadakiler ile ile galvanik
Ak havada Toprakta Betonda Diren deeri
artar kuplajla tahrip
olabilir.
Slfr bileikleri
Som Som
Som ou ortamda iyi
Bakr rgl rgl -
rgl Organik
Kaplamal Kaplamal
malzemeler
Scak Som Havada, betonda ve
Som Yksek klorr
galvanizli Som rgl yumuak toprakta Bakr
rgl ierii
elik kabul edilebilir
Som Som
Paslanmaz Som ou ortamda iyi Yksek klorr
rgl rgl -
elik rgl ierii
Konsantrasyonlar
Som
Alminyum Uygun deil Uygun deil dk slfr ve klorr Alkali zeltileri Bakr
rgl
ieren ortamlarda iyi
Yksek Bakr
Som Som konsantrasyonlu
Kurun Uygun deil Asitli topraklar
Kaplamal Kaplamal slfatlar ieren Paslanmaz
ortamlarda iyi elik
Not 1- Bu izelgedekiler yol gsterme amaldr. zel durumlarda, korozyona daha fazla dikkat etmek gereklidir (Ek - T).
Not 2- rgl iletkenler, som iletkenlere gre korozyona daha fazla duyarldr. rgl iletkenler, toprak/betona girdii ve
kt yerlerde ayrca duyarldr. rgl galvanizli eliin toprak iinde tercih edilmeme sebebi budur.
Not 3- Galvanizli elik, killi toprak veya nemli toprakta paslanabilir.
Not 4- Beton iindeki galvanizli elik, betonun tam dnda eliin muhtemel korozyona uramasndan dolay, toprak iinde
uzatlmamaldr.
Not 5- Beton iindeki elik donat ile temas eden galvanizli elik, zel durumlarda, betona hasar verebilir.
Not 6- Toprak iinde kurun kullanlmas, evre sorunlar nedeniyle genellikle yasaklanm veya kstlanmtr.
Elektrik Mhendisleri Odas
520
f) Malzeme ve boyutlar
1) Malzemeler: Malzemeler ve bunlara ilikin boyutlar, korunacak yapnn veya
YKSnin korozyona urama olasl gz nnde bulundurularak seilmelidir.
2) Boyutlar: Yakalama ucu iletkenleri, yakalama ucu ubuklar ve indirme
iletkenlerinin malzeme, biim ve en kk kesit alanlar izelge 20de verilmitir.
Topraklama elektrotlarnn biim ve boyutlar izelge 21te verilmitir.
ap 8 mm
Som yuvarlak 3) 50 En kk kalnlk 2 mm
Som erit 3) 50
Som yuvarlak 15 Et kalnl en az 2mm
Boru 20 Kalnlk en az 2 mm
elik Galvanizli som yuvarlak 1), 2)
Galvanizli boru 1), 2) 16 8) ap 10 mm
Galvanizli som erit 1) 25 Et kalnl en az 2 mm
Bakr kapl som yuvarlak 4) 90 Kalnlk en az 3 mm
14 Radyal en az 250 m
plak som yuvarlak 5) % 99.9 bakr ierikli bakr
plak veya galvanizli som kaplama
erit 5), 6) ap 10 mm
Galvanizli rgl 5), 6)
75 Kalnlk en az 3 mm
Galvanizli apraz profil 1) 70 Her telin en kk ap 1,7 mm
50 50 3
Madde 15-
a) Genel
YKS, d YKSden veya yapnn dier iletken blmlerinden akan yldrm
akmndan dolay korunacak yap iinde tehlikeli kvlcmlarn ortaya kmasn nlemelidir.
Tehlikeli kvlcmlar, d YKS ile aada belirtilen dier bileenler arasnda ortaya kabilir:
- Metal tesisatlar,
- sistemler,
- D iletken blmler ve yapya balanm hatlar.
2) Metal tesisatlar iin yldrm e potansiyel kuaklamas: Ayrlm bir d YKS olmas
durumunda, yldrm e potansiyel kuaklamas sadece toprak seviyesinde yaplmaldr.
Ayrlmam bir d YKS durumunda, yldrm e potansiyel kuaklamas aadaki
yerlerde tesis edilmelidir:
i) Bodrum katnda veya toprak seviyesinde: Kuaklama iletkenleri, muayene iin
kolayca eriilmesine izin verecek ekilde yaplm ve tesis edilmi bir kuaklama barasna
balanmaldr. Kuaklama baras, topraklama sistemine balanmaldr. Byk yaplar iin
(tipik olarak 20 mden daha uzun), birbirlerine balanmalar kouluyla, birden fazla
kuaklama baras kullanlabilir,
ii) Yaltm kurallarnn yerine getirilemedii yerlerde (Madde 15.c),
Yldrm e potansiyel kuaklamasn salayan balantlar, mmkn olduunca
dorudan ve dz olarak yaplmaldr.
Not: Yldrm e potansiyel kuaklamasnn yapnn iletken blmlerinde tesis edilmesi
durumunda, yldrm akmnn bir blm bu yap iinden akabilir ve bu etki gz nnde
bulundurulmaldr.
Farkl kuaklama baralarn balayan balant iletkenleri ile topraklama sistemine,
baralar balayan iletkenlerin kesitlerine ilikin en kk deerler, izelge 22de verilmitir.
metal tesisatlar kuaklama baralarna balayan balant iletkenlerinin kesitlerine
ilikin en kk deerler izelge 23de verilmitir.
izelge 22- Farkl kuaklama baralarn birbirine veya toprak sonlandrma sistemine
balayan iletkenlerin en kk kesitleri
PE veya PEN iletkenleri, dorudan veya bir DKD zerinden kuaklama barasna
balanmaldr.
Hatlarn ekranl olmas veya bir metal boru iinde bulunmas durumunda, bu ekranlar
ve borular kuaklanmaldr. Bu ekranlarn veya borularn SC kesitinin Ek - Pye gre
deerlendirilen SCmin en kk deerinden daha byk olmas kouluyla, iletkenler iin
yldrm e potansiyel kuaklamasna gerek yoktur.
Kablo ekranlarnn veya borularn yldrm e potansiyel kuaklamas, bunlarn yapya
girdii noktaya yakn yerde yaplmaldr.
Kuaklama iletkenleri ve DKDler, Madde 15.b.3te belirtilen zelliklerle ayn
olmaldr.
Yapya giren hatlara bal i sistemlerin darbelere kar korunmasnn gerekli olmas
durumunda, Madde 21deki kurallara uygun bir DKD korumas gereklidir.
Not: E potansiyel kuaklamann gerekli olmas, buna karn YKSnin gerekli olmamas
durumunda, alak gerilim elektrik tesisatnn topraklama sistemi bu amala kullanlabilir.
YKSnin gerekli olmad koullarla ilgili bilgiler Blm 3de verilmitir
Burada;
YKS snf ki
I 0,08
II 0,06
III ve IV 0,04
Malzeme km
Hava 1
Beton, tula 0,5
Elektrik Mhendisleri Odas
525
Madde 16
a) Muayenelerin uygulanmas
Gzden geirmenin (muayenenin) amac, aadaki durumlarn denetlenmesidir:
-YKSnin bu ynetmelie uygun olup olmad,
-YKSnin btn bileenlerinin iyi durumda olduu ve tasarm kriterlerini yerine getirme
zelliine sahip olduu ve korozyon olmad.
-Yapya sonradan eklenen hizmet tesisatlarnn ve yaplarn YKSye birletirilip
birletirilmedii.
b) Muayenelerin sras
Muayeneler, Madde 16.aya uygun olarak aadaki gibi yaplmaldr:
- Yapnn inas srasnda topraklama elektrotlarn kontrol etmek iin,
- YKSnin tesisinden sonra projesine uygun olup olmadn kontrol etmek iin,
- Korunacak yapnn zelliklerine bal olarak tespit edilen (periyodik) aralklarda
aadaki hususlar kontrol etmek iin (Ek T):
Yakalama ucu elemanlarnn, iletkenler ve balantlardaki bozukluk ve
korozyonu,
Topraklama elektrotlarnn korozyonu,
Yakalama ucu sistemi iin topraklama direnci deeri,
Balantlarn, e potansiyel kuaklamann ve tespit elemanlarnn durumu.
- Onarm/deiiklik veya yapya yldrm dmesinden sonra.
c) Bakm
Bakmlarn dzenli yaplmas, bir YKSnin gvenli almas iin nemlidir. Yap
sahibine, gzlemlenen btn arzalar/hatalar hakknda bilgi verilmeli ve gecikme olmakszn
onarlmaldr.
Madde 17
Dokunma gerilimlerine kar koruma nlemleri:
zel durumlarda, bir YKS yukarda belirtilen kurallara uygun tasarlanm ve
yaplm olsa bile, yap dnda, YKSnin indirme iletkenlerinin yaknnda hayati
tehlike olabilir. Tehlike, aadaki koullardan birinin salanmas durumunda,
azaltlabilir:
- Kiilerin yaklama olaslnn veya yap dnda bulunma srelerinin ve indirme
iletkenlerine yakn olmalarnn ok dk olmas,
- Doal indirme iletkeni sistemlerinin, elektriksel sreklilii salamas bakmndan,
yapnn youn metal iskeletine ilikin baz kolonlardan veya yapdaki birbirine balanm
elie ilikin baz stunlarndan meydana gelmi olmas,
Elektrik Mhendisleri Odas
526
BENC BLM
Madde 18)
Yldrm elektromanyetik darbeleri i sistemlere zarar verebilir. Bu nedenle, i sistemler
iin koruma nlemleri alnmaldr.
Koruma nlemleri, yldrmdan korunma blgesi (YKB) kavramna uygun olarak alnr.
Bu kavrama gre korunmas gereken sistemlerin bulunduu hacim eitli YKBlere blnr.
Bu blgeler, teorik olarak, elektromanyetik darbe dzeyi ile korunacak i sistemlerin darbe
dayanma dzeylerinin uyumlu olduu hacimlerdir (ekil 9). ie olan bu blgelerin
elektromanyetik darbe dzeyleri dtan ie azalr. Her YKB snrnda alnacak korunma
nlemleri tanmlanmtr (ekil 10).
Not: Burada, bir yapnn i YKBlere blnmesi ile ilgili bir rnek gsterilmitir.
Yapya giren btn metal hizmet tesisatlar, YKB 1e ilikin snrda kuaklama baralaryla
birletirilmitir. Ayrca, YKB 2ye giren (rnein, bilgisayar odas) iletken hizmet tesisatlar
YKB 2ye ilikin snrda kuaklama baralaryla birletirilmitir.
ekil 10a Hacimsel ekranlama ve DKD kullanarak yaplan YEKS - letim yoluyla
yaylan darbelere (U2 << U0 ve I2 << I0) ve ma yoluyla yaylan manyetik alanlara kar (H2
<< H0) korunmu cihazlar.
ekil 10b YKB 1 blgesi ekranlanan ve YKB 1 giriinde DKD korumas yaplan
YEKS letim yoluyla yaylan darbelere (U1 < U0 ve I1 < I0) ve ma yoluyla yaylan
manyetik alanlara kar (H1 < H0) korunmu cihazlar.
ekil 10c YKB 1 giriinde DKD korumas yaplan ve i hatlar ekranlanan YEKS
letim yoluyla yaylan darbelere (U2 < U0 ve I2 < I0) ve ma yoluyla yaylan manyetik
alanlara kar (H2 < H0) korunmu cihazlar.
Elektrik Mhendisleri Odas
529
ekil 10d Yalnzca DKD korumas ile yaplan YEKS letim yoluyla yaylan
darbelere kar (U2 << U0 ve I1 << I0) korunmu, ancak ma yoluyla yaylan manyetik
alanlara kar (H0) korunmam cihazlar.
a) YEKS tasarm
YEKS, darbelere ve elektromanyetik alanlara kar donanm korumak iin tasarlanr.
Aada aklananlarla ilgili olarak ekil 10da rnekler verilmitir:
- Hacimsel ekranlama ve DKD ile alnan koruma nlemleri: Bu nlemler, ma yoluyla
yaylan manyetik alanlara ve iletim yoluyla yaylan darbelere kar koruma salayacaktr
(ekil 10a). Kaskat bal hacimsel ekranlar ve DKDler, manyetik alanlardan ve darbelerden
zarar grme dzeyini azaltabilir.
- YKB 1in hacimsel ekrann ve YKB 1in giriindeki DKDyi kullanan YEKS, ma
yoluyla yaylan manyetik alana ve iletim yoluyla yaylan darbelere kar cihazlar koruyabilir
(ekil 10b).
Elektrik Mhendisleri Odas
530
zel durumlarda bir YKB baka bir YKB ile geniletilebilir ve kullanlacak DKD says
azaltlabilir (ekil 12).
Elektrik Mhendisleri Odas
532
Topraklama ve kuaklama
Madde 19
Uygun topraklama ve kuaklama, aadakilerle birletirilen komple bir topraklama
sistemine dayanmaktadr (ekil 13)
- Yldrm akmn topraa datan toprak sonlandrma sistemi,
- Potansiyel farklarn en dk seviyeye indiren ve manyetik alan azaltan kuaklama
ebekesi.
Not: izilen balantlarn tm, kuaklanm yap metal elemanlar veya kuaklama
balantlardr. Bunlardan bazlar, ayrca yldrm yakalamaya, yldrm akmn iletmeye ve
topraa datmaya yardmc olabilir.
Yap etrafndaki veya temelde beton iindeki halka topraklama elektrodu (temel
topraklayc), yapnn altndaki ve etrafndaki a eklindeki topraklayc (tipik olarak 5 m
aralkl gzleri olan a) ile birletirilmelidir. Bu durum, toprak sonlandrma sisteminin
performansn byk lde arttrr. Birbirine bal bir a oluturulmas ve en az her 5 mde
bir toprak sonlandrma sistemine balanm olmas durumunda, temel betonu iindeki elik
donatlar topraklama iin uygundur. ekil 14de a eklinde toprak sonlandrma sistemine bir
rnek verilmitir.
b) Kuaklama ebekesi:
YKB blgelerinde donanmlar arasndaki tehlikeli potansiyel farklarn nlemek
iin dk empedansl kuaklama ebekesine ihtiya vardr. Kuaklama ebekesi
ayrca manyetik alan da azaltr (Ek-U)
Elektrik Mhendisleri Odas
535
1 Elektrikli donanm
2 elik kiri
3 D cephedeki metal kaplama
4 Kuaklama ek yeri
5 Elektrikli veya elektronik donanm
6 Kuaklama baras
7 Betondaki elik donat
8 Temel topraklama elektrodu
9 Farkl hizmet tesisatlar iin ortak giri yeri
Kuaklama ebekesi
Kuaklama iletkeni
Donanm
Kuaklama noktas
ERP Topraklama noktas
Ss Yldz noktas ile birleik yldz balant
Mm Kafesle birleik kafes balant
Kuaklama ebekesi
Kuaklama iletkeni
Donanm
Kuaklama noktas
ERP Topraklama noktas
Ss Yldz noktas ile birleik yldz balant
Mm Kafesle birleik kafes balant
Ms Yldz noktas ile birleik kafes biimli balant
b) Kuaklama baralar:
Kuaklama baralar aadakileri birbirine balamak iin tesis edilmelidir:
- Bir YKBye giren btn iletken hizmet tesisatlar (dorudan veya uygun DKDler
kullanlarak),
- PE, koruma iletkeni,
- sistemlere ilikin metal bileenler (rnein dolaplar, mahfazalar, raflar),
- Binann evresi ve iinde YKBye ilikin manyetik ekranlar.
Kesit
Kuaklama bileeni Malzeme
mm2
Kuaklama baralar (bakr veya galvanizli elik) Cu, Fe 50
Cu 14
Kuaklama baralarndan topraklama sistemine veya dier
Al 22
kuaklama baralarna balanty salayan iletkenler
Fe 50
Cu 5
metal tesisatlardan kuaklama baralarna balanty salayan
Al 8
iletkenler
Fe 16
Snf I 5
DKD iin balant iletkenleri Snf II Cu 3
Snf III 1
Madde 20)
Manyetik ekranlama, ite endklenen darbelerin genlikleri de dhil olmak zere
elektromanyetik alan azaltr. hatlarn uygun bir gzergh takip etmesi, ayrca ite
endklenen darbelerin genliklerini azaltabilir. Her iki nlem, i sistemlerde kalc arzalarn
azaltlmasnda da etkili olmaktadr.
a) Hacimsel ekranlama:
Hacimsel ekranlar, btn yapy, yapnn bir blmn, bir tek oday veya donanm
mahfazasn kapsayabilen korunan blgeleri tanmlar. Bunlar, kafes eklinde veya srekli
metal ekranlar olabilir veya yapya ilikin doal bileenlerden meydana gelebilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
540
Hacimsel ekranlar, donanmn baz paralar yerine yapnn bir blgesini korumak iin
daha pratik ve yararl ise nerilir. Hacimsel ekranlar, yeni bir yapnn veya yeni bir i
sistemin ilk planlama aamasnda yaplmaldr.
b) hatlarn ekranlanmas:
Ekranlama, korunacak sistemdeki iletken balantlara ve donanma snrlama getirebilir.
Kablolarn metal ekranlar, kapal metal kablo kanallar ve donanma ilikin metal mahfaza
bu ama iin kullanlr.
d) D hatlarn ekranlanmas:
Yapya giren d hatlarn ekranlanmas, bu kablolar kablo ekranlar, kapal metal kablo
kanallar ve betonun elik donatlar ile birbirlerine bal beton kablo kanallar iine
koymakla salanr. D hatlarn ekranlanmas yararldr, ancak d hatlar genellikle YKS
tasarmcsnn sorumluunda deildir.
Madde 21)
sistemlerin darbelerden korunmas, DKDlerden oluan sistematik bir yaklam
gerektirebilir. DKDlerin koordinasyonundaki temel yaklam (Ek - Y), elektrik ve elektronik
sistemler iin de ayndr. Ancak, elektronik sistemler ve bunlarn trlerindeki (analog veya
saysal, d.a. veya a.a., alak veya yksek frekans) eitlilikten dolay DKD koruma
sisteminin seimi ve tesisine ynelik kurallar, sadece elektrik sistemlerinin korunmasna
ynelik DKDlerin seimine uygulananlara gre farkldr.
Birden fazla YKBli (YKB 1, YKB 2 ve daha yksek) yldrmdan korunma blgeleri
kavramn kullanan bir YEKSde, DKD/DKDler her YKBnin hat giriine yerletirilmelidir
(ekil 10). Sadece YKB 1i kullanan YEKSde, DKD en azndan YKB 1in hat giriine
Elektrik Mhendisleri Odas
541
yerletirilmelidir. Korunmakta olan donanm ile DKD arasndaki uzakln byk olmas
durumunda (Ek - Z), her iki durumda da ek DKDlere ihtiya duyulabilir.
DKDlere ilikin deneyler aadaki standartlara uygun olmaldr:
- Elektrik sistemleri iin IEC 61643-1,
- letiim sistemleri iin IEC 61643-21.
DKD korumasnn seim ve tesisi aadaki standartlara uygun olmaldr:
- Elektrik sistemlerini korumak iin IEC 61643-12,
- letiim sistemlerini korumak iin IEC 61643-22.
DKD korumasnn seimi ve tesisi hakknda baz temel bilgiler Ek Zde verilmitir.
Bir yapda farkl noktalarda, DKDlerin boyutlandrlmas amacyla yldrm tarafndan
oluturulan darbe gerilim genliklerine ilikin bilgiler, Ek Ede verilmitir.
YEKSin Ynetimi
Madde 22)
Dk maliyetli ve etkin koruma sistemleri oluturmak iin, i sistemlerle ilgili koruma
sisteminin tasarm, binann tasarm aamasnda ve inaattan nce yaplmaldr. Bu durum,
yapnn doal bileenlerinin kullanlmasnn optimize edilmesine ve balant iletkenleri
dzeni ile donanmn yeri iin en uygun olann seilmesine izin vermektedir.
Mevcut yaplara yeni sistemler konulduunda, YEKSin maliyeti genellikle yeni
yaplardaki maliyetten daha yksektir. Bununla birlikte, uygun YKB seimi ile ve mevcut
tesisatlarn kullanlmas veya bunlarn iyiletirilmesi ile yatrm maliyetini en aza indirmek
olasdr.
Uygun bir koruma, ancak aadaki hususlarn yerine getirilmesi ile salanabilir:
- Koullarn, yldrmdan korunma uzman tarafndan tanmlanmas,
- Binann yapm sorumlusu ve YEKSden sorumlu uzmanlar (rnein inaat ve elektrik
mhendisleri) arasnda iyi bir koordinasyon salanmas,
- Madde 22 adaki ynetim plannn izlenmesi.
YEKS, gzden geirilmeli ve bakm yaplmaldr. Binada ve koruma nlemlerindeki
ilgili deiikliklerden sonra risk yeniden deerlendirilmelidir.
ALTINCI BLM
Madde 23-
a) Gzden geirme (Muayeneler)
1) Gzden geirmenin kapsam:
YKSnin gzden geirilmesi, yldrmdan koruma denetleyicisi tarafndan yaplmaldr.
Gzden geirecek kii, tasarm ltleri, tasarm aklamas ve teknik izimler gibi
YKSye ilikin gerekli bilgileri ieren YKS tasarm raporuna sahip olmaldr. YKSyi gzden
geirecek kii, ayrca YKS gzden geirme ve bakm raporlarna da sahip olmaldr.
Btn YKSler, aadaki durumlarda gzden geirilmelidir:
- YKSnin tesisi srasnda, zellikle yap iine gmlen ve bir daha eriilemeyecek olan
bileenlerin tesis edilmesi srasnda,
- YKS tesisatnn tamamlanmasndan sonra,
- izelge 29a gre dzenli bir ekilde,
- Korunan yapda nemli deiiklik ve onarm yaplmas veya YKS zerinden bir
yldrm boalmas durumlarnda.
Kritik ortam koullarnda bulunan sistemler (rnein, rzgar hz yksek olan yrelerde
esnek kuaklama eritleri gibi yksek mekanik zorlamalara maruz kalan YKS blmleri, boru
hatlar zerindeki DKDler ve kablolarn bina dnda kuaklanmas vb.) her yl tam kontrole
tabi tutulmaldr.
ou yerde ve zellikle mevsimsel scaklk ve yamur deiimlerinin fazla olduu
yrelerde toprak zdirencindeki deiim, farkl hava koullarnda zdirencin derinlikle
deiimi llerek gz nne alnmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
544
Her tekil topraklama elektrodunun topraklama direnci, indirme iletkeni ile topraklama
elektrodu arasndaki deney ek yeri ak durumdayken llmelidir (ayrlm lme).
Toprak sonlandrma sisteminin topraklama direncinin 10 u amas durumunda,
elektrodun ekil 8e uygunluu kontrol edilmelidir.
Topraklama direncinin deerinde nemli bir artn olmas durumunda, artla ilgili
nedeni belirlemek amacyla aratrma yaplmal ve durumu iyiletirmek iin nlemler
alnmaldr.
Kayalk zemindeki topraklama elektrotlar iin Madde T.3.4.3.5teki kurallar
izlenmelidir. 10 kural bu durum iin uygulanmaz.
ii) Btn iletkenlerin, kuaklarn ve ek yerlerinin veya bunlara ilikin llen elektriksel
srekliliin gzle kontrolne ilikin sonular.
Toprak sonlandrma sisteminin bu kurallara uygun olmamas veya bilgi eksiklii
nedeniyle kurallarn kontrol edilmesinin mmkn olmamas durumunda, toprak sonlandrma
sistemi ek topraklama elektrotlar veya yeni bir toprak sonlandrma sistemi tesis edilerek
iyiletirilmelidir.
2.5) Gzden geirme raporu: YKSnin gzden geirilmesini kolaylatrmak iin YKS
gzden geirme klavuzlar hazrlanmaldr. Bu klavuzlar, YKS tesis yntemi, YKS
bileenlerinin tipi ve durumu, deney yntemleri ve elde edilen deney verilerinin uygun
kaydedilmesi gibi btn nemli konular belgelenecek ekilde, yoklama srasnda
denetleyiciye yol gstermek amacyla yeterli bilgiyi iermelidir.
Denetleyici, YKS tasarm raporu ve nceden derlenmi YKS bakm ve gzden geirme
raporlar ile birlikte bulunmas gereken bir YKS gzden geirme raporu dzenlemelidir.
YKS gzden geirme raporu aadaki bilgileri iermelidir:
- Yakalama ucu iletkenleri ve dier yakalama ucu bileenlerinin genel durumlar,
- Genel korozyon dzeyi ve korozyondan koruma durumu,
- YKS iletkenleri ve bileenlerinin tutturulma gvenlii,
- Toprak sonlandrma sistemine ilikin topraklama direnci lmeleri,
- Bu ynetmelikte belirtilen kurallardan herhangi bir sapma,
- Yaplan deneylerin sonular,
- YKSdeki btn deiiklikler ve genileme ile yapdaki deiikliklere ilikin
belgeleme. Ek olarak, YKS yapmna ilikin izimler ve YKS tasarmna ynelik aklama
yeniden incelenmelidir.
b) Bakm:
YKSnin bozulmadn ve tasarland ekilde ilevini yerine getirdiini dorulamak
iin dzenli olarak bakm yaplmaldr. YKSnin tasarm, izelge 29a uygun olarak gerekli
bakm ve yoklama evrimini kapsamaldr.
1) Genel aklamalar:
YKS bileenleri, korozyon, hava koullarna bal hasarlar, mekanik hasarlar ve
yldrm arpmalarndan kaynaklanan hasarlar nedeniyle zamanla zelliklerini yitirebilirler.
Gzden geirme ve bakm programlar, bir yetkili, YKS tasarmcs veya YKS
tesisats tarafndan yapnn sahibi ile birlikte belirlenmelidir.
Bakm ilerini gerekletirmek ve YKSye ilikin kontrolleri yapmak iin, gzden
geirme ve bakm programlar uyumlu olarak yrtlmelidir.
Korozyona kar zel nlemler alnm ve bu ynetmelikte belirtilen kurallara ek olarak,
bileenleri yldrm hasarna ve iklim koullarna kar uygun olarak boyutlandrlm olsa
bile, YKSnin bakm nemlidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
546
2) Bakm ilemi:
Btn YKSler iin periyodik bakm programlar hazrlanmaldr.
Bakm ilemlerinin skl aadaki hususlara baldr:
- klim ve ortamla ilgili bozulmalar,
- Yldrm hasarna maruz kalma,
- Yapnn koruma dzeyi.
YKS bakm ilemleri, her YKS iin hazrlanmal ve yap iin btn bakm programnn
bir blmn oluturmaldr.
Bakm program, en son sonularn ncekilerle karlatrlmasn mmkn klmak ve
belli bakm ilemlerinin dzenli olarak izlenmesini salamak iin bir kontrol listesi olarak
kullanlacak rutin kalemleri kapsamaldr.
Bakm program aadaki konularla ilgili hkmler iermelidir:
- Btn YKS iletkenleri ve sistem bileenlerinin durumu,
- YKS tesisatnn elektriksel srekliliinin durumu,
- Toprak sonlandrma sisteminin topraklama direncinin llmesi,
- DKDlerin durumu,
- Bileenlerin ve iletkenlerin yeniden skca tespit edilmesi,
- Binaya veya tesisatlara yaplan ekler veya deiikliklerden sonra YKS etkinliinin
azalmadnn dorulamas.
3) Bakm belgeleri:
Bakm ilemlerinin tm, tm kaytlarda yer almal ve kaytlar yaplan veya istenen
dzeltme almalarn iermelidir.
Bakm ilemine ilikin kaytlar, YKS bileenlerinin ve tesisatnn deerlendirilmesinde
bir ara olmaldr.
YKS bakmna ilikin kaytlar, bakm programlarnn gncelletirilmesi de dhil olmak
zere bakm ilemlerinin yeniden incelenmesine esas tekil edecek ekilde hizmet etmelidir.
YKS bakm kaytlar, YKS tasarm ve YKS gzden geirme raporlar ile birlikte
saklanmaldr.
Madde 24-
a) YEKSin gzden geirilmesi:
Gzden geirme, teknik belgelerin kontrol, gzle kontrol ve lmeleri kapsar.
Gzden geirmenin amac, aadakileri dorulamaktr:
- YEKSin tasarmna uygunluu,
- YEKSin kendine ilikin tasarm fonksiyonunu yerine getirdii,
- Alnan ek koruma nlemlerinin YEKSle uyumunun saland.
Gzden geirme;
- YEKSin tesisi srasnda,
- YEKSin tesisinden sonra,
- Dzenli (periyodik) olarak,
Elektrik Mhendisleri Odas
547
b) Bakm:
Gzden geirmeden sonra, grlen btn kusurlar gecikmeksizin dzeltilmelidir.
Gerekli olmas durumunda, teknik rapor srekli olarak gncellenmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
548
YEDNC BLM
SON HKMLER
Yrrlk
Madde 25-
Bu ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer.
Yrtme
Madde 26
Bu ynetmelik hkmlerini, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Elektrik
Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu yrtr.
549
Ek A
Burada:
Tuzun Sre
Quzun Uzun darbe yk
Darbelerin ayrm iin dier zellikler, kutbiyet (pozitif veya negatif) ve boalma
srasndaki konumlarndan (birinci, sonraki, bindirilmi) gelir. Aaya boalmalar iin ekil
A.3te, yukarya boalmalar iin ekil A.4te olas akm dalga ekilleri gsterilmitir.
Yukarya boalmalardaki ek bileen, birinci uzun darbedir. Bu uzun darbe, yaklak on
adede kadar bindirilmi ksa darbeler ile birlikte olabilir veya olmayabilir. Fakat yukarya
boalmalarn btn ksa darbe parametreleri aaya boalmalarnkinden daha kktr.
Yukarya boalmalarn daha yksek uzun darbe yk henz dorulanmamtr. Bundan
dolay, yukarya boalmalarn yldrm akm parametrelerinin aaya boalmalar iin verilen
en byk deerlerin kapsamnda olduu deerlendirilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
550
551
552
553
Yuvarlanan kre yarapnn (r) verilen bir deeri iin en kk tepe deerine (I)
karlk gelenden daha yksek tepe deerine sahip btn boalmalarn doal veya zel
yakalama ular ile yakalanaca varsaylabilir. Bundan dolay, izelge A.5teki 1A ve 3
Elektrik Mhendisleri Odas
554
erilerinden negatif ve pozitif ilk darbelerin tepe deerlerinin olasl, yakalama olasl
olarak varsaylmtr. Kutbiyet oran %10 pozitif ve %90 negatif boalmalar olarak gz nne
alnrsa toplam yakalama olasl hesaplanabilir (izelge 5).
Ek B
Elektrik Mhendisleri Odas
555
Birinci ksa darbe 10/350 s ve sonraki ksa darbeler 0,25/100 s iin akm dalga
ekilleri aadaki gibi tanmlanabilir:
I t / 1
10
i . . exp(t / 2 )
k 1 t / 1 10
Burada:
Farkl YKDler iin birinci ksa darbe ve sonraki ksa darbelerin akm dalga ekilleri
iin izelge B.1de verilen parametreler geerlidir. Dalga ekilleri ekil B.1, ekil B.2, ekil
B.3 ekil B.4te verilmitir.
556
557
Uzun darbe; I ortalama akm ve Tuzun sresi ile izelge 5e gre dikdrtgen bir dalga
ekli ile tanmlanabilir.
Yldrm akmnn genlii ekil B.5teki erilerden belirlenebilir.
558
Ek C
Deneysel amal yldrm akmlarnn benzetimi
C.1 Genel:
Bir nesneye yldrm dmesi durumunda yldrm akm nesne iinde dalr. Tekil
korunma nlemleri bileenleri deneyden geirilirken bu durum her bileen iin uygun deney
parametreleri seilerek gz nne alnmaldr. Bu amala bir sistem analizi yaplmaldr.
C.2 Birinci ksa darbenin zgl enerjisinin ve uzun darbenin yknn benzetimi:
Deney parametreleri izelge C.1 ve izelge C.2de verilmi, ekil C.1de bir rnek
darbe reteci gsterilmitir. Bu rete birinci ksa darbenin zgl enerjisini uzun darbenin
yk ile birleik olarak benzetimi iin kullanlabilir.
Deneyler; mekanik btnlk, olumsuz snma etkilerinden ve erime etkilerinden
korunma durumunu deerlendirmek iin yaplabilir.
Birinci ksa darbenin benzetimine ilikin deney parametreleri izelge C.1de verilmitir.
Bu parametreler; T2 deeri 350 s civarnda olan ve stel olarak azalan darbe akmndan elde
edilir.
Uzun darbe benzetimine ilikin deney parametreleri izelge C.2de verilmitir.
Deney malzemesine ve beklenen hasar olaylarna bal olarak birinci ksa darbe veya
uzun darbe deneyleri tek tek veya birinci ksa darbeden hemen sonra uzun darbe ile birlikte
yaplabilir. Ark eritme deneyleri her iki kutbiyette yaplmaldr.
ekil C.1 - Birinci ksa darbe zgl enerjisinin ve uzun darbe yknn benzetimi iin
rnek bir darbe reteci
YKD Tolerans
Deney parametreleri
I II III-IV %
Tepe deer, I [kA] 200 150 100 10
Yk, Qs [C] 100 75 50 20
zgl enerji, W/R [MJ/] 10 5,6 2,5 35
YKD Tolerans
Deney parametreleri
I II III-IV %
Yk, Quzun [C] 200 150 100 20
Sre, T [s] 0,5 0,5 0,5 10
Elektrik Mhendisleri Odas
559
YKD Tolerans
Deney parametreleri
I II III-IV %
Birinci ksa darbe
i [kA] 200 150 100 10
t [s] 10 10 10 20
Sonraki ksa darbe
i [kA] 50 37,5 25 10
t [s] 0,25 0,25 0,25 20
560
ekil C.3 Birinci ksa akm darbesinin cephe dikliinin benzetimi iin rnek darbe
reteci
ekil C.4 Sonraki ksa akm darbelerinin cephe dikliinin benzetimi iin rnek darbe
reteci
Elektrik Mhendisleri Odas
561
Ek-D
D.1 Genel:
Bu ekte yldrmn etkilerinin laboratuarda benzetimi iin kullanlan temel parametreler
verilmitir. Bu blm, yldrm akmnn tamamna veya nemli bir blmne maruz kalan
tm YKS bileenlerini kapsar ve her bileenle ilgili koullar ve deneyleri belirleyen
standardlarla birlikte kullanlr.
izelge D.1 Farkl YKS bileenleri ve farkl YKDler iin yldrm parametreleri
Quzun
Balanma YKD T
C
noktasnda
Yakalama ucu erozyon (ince I
200 <1s
metal levhalar II
150 (tek darbe iin
gibi) III-
100 Quzun uygulanr)
IV
W/R
YKD T
kJ/
Drdnc Blme gre
Omik snma I boyutlandrma deneyi
10000 W/R adiyabatik
II gereksiz klar
5600 olarak
Yakalama ucu III-
2500 uygulanmaldr
ve indirme IV
iletkenleri I W/R
YKD
kA kJ/
Mekanik etkiler I 200 10000
II 150 5600
III-IV 100 2500
I W/R
YKD T
kA kJ/
Birleik etkiler
Balant < 2 ms (I ve
(sl, mekanik ve I 200 10000
bileenleri W/R tek
ark) II 150 5600
darbede
III-IV 100 2500
uygulanr)
Quzun
YKD T Boyutlar genellikle
Balanma C
mekanik/ kimyasal
Topraklama noktasnda I 200 < 1 s (Quzun zellikler (korozyon gibi)
erozyon II 150 tek darbe de belirler
III-IV 100 uygulanr)
Elektrik Mhendisleri Odas
562
Burada;
D.4.1.1 Omik snma: Omik snma yldrm akmnn nemli bir blmn tayan
btn YKS bileenlerinde meydana gelir. En kk iletken kesitleri yangn tehlikesi
Elektrik Mhendisleri Odas
563
Bir yldrm boalmasnda ortaya kan snn yaylmas iin yeterli sre yoktur. Bundan
dolay bu olgu adiyabatik olarak ele alnmaldr.
Malzeme
Byklk
Alminyum Yumuak elik Bakr Paslanmaz elik*
0 [.m] 29 109 120 109 17,8 109 0,7 106
[1/oK] 4,0 103 6,5 103 3,92 103 0,8 103
[kg/m3] 2700 7700 8920 8 103
s [C] ** 658 1530 1080 1500
Cs [J/kg] 397 103 272 103 209 103
Cw [J/kgoK] 908 469 385 500
* Manyetik olmayan.
** s [C] erime scakldr
izelge D.3 W/Rye bal olarak farkl kesitlerdeki iletkenlerin scaklk artlar
Malzeme
Alminyum Yumuak elik Bakr Paslanmaz elik*
Kesit
W/R W/R W/R W/R
mm2
MJ/ MJ/ MJ/ MJ/
2,5 5,6 10 2,5 5,6 10 2,5 5,6 10 2,5 5,6 10
4
10 564 169 542
16 146 454 1120 56 143 309
25 52 132 283 211 913 22 51 98 940
50 12 28 52 37 96 211 5 12 22 190 460 940
100 3 7 12 9 20 37 1 3 5 45 100 190
Elektrik Mhendisleri Odas
564
* Manyetik olmayan.
Yldrm, srt yar deer sresi birka 100 s olan ksa sreli ve yksek genlikli bir
darbedir. Bu koullar altnda deri etkisi de gz nne alnmaldr. Ancak uygulamada,
malzeme zellikleri ve iletken kesitleri deri etkisinden kaynaklanan scaklk artn nemsiz
klar. Isnma byk lde yldrmn ilk darbesi ile ilgilidir.
Burada ele alnan akm aral iinde ua,c yaklak sabit olduu iin ark enerjisini byk
lde yldrm akmnn yk (Q) belirler.
Anot veya katot gerilim dm ua,c birka 10 V civarndadr.
Basitletirilmi bir yaklamla ark enerjisinin tamamnn metali eritmek iin kullanld
varsaylr. Bu varsaym sonucu aadaki denklemde erimi hacim iin normalinden yksek
bir hacim hesaplanr.
u a ,c Q 1
V
C w ( s u ) cs
Burada;
D.4.2 Mekanik etkiler: Yldrm akmnn meydana getirdii mekanik etkiler akmn
genliine, sresine ve etkilenen mekanik yapnn elastik zelliklerine baldr. Mekanik
etkiler YKS bileenleri arasndaki srtnme kuvvetine de baldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
565
D.4.2.1 Manyetik etkileim: Akm tayan iki iletken arasnda veya ke veya dng
oluturan akm tayan tek bir iletkende manyetik kuvvetler oluur. Bu elektrodinamik
kuvvetlerin genlii yldrm akmnn genliine ve devrenin geometrisine baldr. Ayrca,
mekanik etkiler akmn dalga ekline, sresine ve tesisin geometrik ekline de baldr.
D.4.2.1.1 Elektrodinamik kuvvetler: ekil D.1de gsterildii gibi l uzunluunda ve
aralarnda d akl bulunan paralel iki iletkenden akan i akmnn oluturaca
elektrodinamik kuvvet aadaki denklemden yaklak olarak hesaplanabilir:
0 l l
F (t ) i 2 (t ) 2.10 7 i 2 (t )
2 d d
Burada:
Bir YKSde 90 derece a yapan simetrik keler ska bulunur. ekil D.2de grld
zere ke yaknna bir kelepe konulmutur. Bu dzenin gerilme diyagram ekil D.3te
verilmitir. Yatay iletken zerindeki eksenel kuvvet, iletkeni kelepenin dna ekmeye
alr. Yatay iletken zerindeki kuvvetin saysal deeri, 100 kA akm tepe deeri ve 0,5 m
dikey iletken uzunluu iin ekil D.4te gsterilmitir.
566
ekil D.4 ekil D.2deki yatay iletken boyunca birim uzunluk iin kuvvet dalm
567
D.4.2.2 Akustik ok dalgas hasar: Arktan akan yldrm akm akustik bir ok dalgas
oluturur. okun iddeti akmn tepe deerine ve ykselme eimine baldr.
Akustik ok dalgasndan dolay YKSnin metal paralar zerinde meydana gelen hasar
nemsizdir, fakat evredeki malzemeler zerinde hasar oluturabilir.
D.4.2.3 Birleik etkiler: Uygulamada sl ve mekanik etkiler ayn anda oluur. ubuk,
kelepe gibi bileen malzemelerinin snmas, malzemeleri yumuatacak kadar yksekse daha
fazla hasar oluabilir. Ar snma durumunda iletken patlayarak eriyebilir ve etraftaki
yaplara zarar verebilir. Metalin kesiti, yeterince bykse sadece mekanik zorlanmann
kontrol edilmesi yeterlidir.
D.4.3 Kvlcmlanma: Kvlcmlanma daha ok yanc ortamlar iin nemli olup, ou
kez YKS bileenleri iin tehlike kayna deildir.
Isl ve gerilim kvlcmlanmas olmak zere iki tr kvlcmlanma oluabilir. Isl
kvlcmlanma, iki iletken arasndaki bir ekten ok yksek bir akm geerken oluur.
Dokunma yzeyi basnc dk olan eklerde, kvlcm ekin iinde ve kenarlara yakn oluur.
Bunun nedeni yksek akm younluu ve yetersiz dokunma yzeyi basncdr. Isl
kvlcmlanmann iddeti zgl enerjiye baldr ve bundan dolay yldrmn en kritik aamas
birinci dn darbesidir. Gerilim kvlcmlanmas, sarg eklindeki yollar arasnda, aradaki
yaltkann delinme geriliminin almas halinde de oluur. ndklenen gerilim, z endktans
ile yldrm akmnn dikliinin arpmyla orantldr. Bundan dolay gerilim kvlcmlanmas
iin en kritik yldrm bileeni sonraki negatif darbedir.
D.5 YKS bileenleri, bunlarla ilgili problemler ve deney parametreleri: Yldrmdan
korunma sistemleri, farkl bileenlerden yaplmtr ve bunlarn her biri sistem iinde belirli
bir fonksiyona sahiptir. Bunlarn performansn kontrol etmek iin laboratuar deneyleri
hazrlanrken bileenlerin zelliklerine ve bunlarn maruz kald belirli gerilmelere dikkat
etmek gerekir.
D.5.1 Yakalama ucu: Madde D.5.2de akland zere, fakat yldrm den bir
yakalama ucu iletkeninden yldrm akmnn yksek bir blmnn geecei gz nne alnarak
yakalama ucu sistemleri zerindeki etkiler hem mekanik hem de sl etkilerden oluur. Baz
durumlarda, den yldrm akm, zellikle ince metal at kaplamalar gibi doal YKS
bileenlerinde, delinme veya ar alt yzey scaklk art meydana getiren ark erozyonuna neden
olur.
Ark erozyon etkileri iin uzun sreli akmn yk ve sresi gz nne alnmaldr.
Yk, ark kaynandaki enerji giriini belirler. Bu etki iin uzun sreli darbeler ok
iddetlidir, ksa sreli darbeler ise ihmal edilebilir.
Akm sresinin malzemeye s transferinde nemli rol vardr. Deneylerde uygulanan
darbe akmn sresi, 0,5-1 s mertebesinde olmaldr.
568
D.5.2.2 Mekanik etkiler: Madde D.4.2.1de akland gibi yldrm akmn tayan
iletkenler arasnda mekanik etkileimler meydana gelir. Bu etkileimi yaratan kuvvetler,
iletkenlerden akan akmlarn arpmyla (veya tek bir bklm iletken varsa akmn
karesiyle) ve iletkenler arasndaki uzakln tersi ile orantldr.
Grlebilir bir etki, iletkenin dng oluturmas veya bklmesi durumunda oluur. Bu
tr bir iletken, yldrm akm getiinde dngy geniletmeye, keyi dzeltmeye ve
darya doru geniletmeye alan bir mekanik kuvvete maruz kalr. Bu kuvvetin genlii
akm genliinin karesi ile orantldr. Akm genliinin karesi ile orantl olan elektrodinamik
kuvvetle, YKSnin mekanik yapsnn elastik zelliklerine bal olan ve ona karlk gelen
gerilme arasnda ak bir ayrm yaplmaldr. Doal frekanslar dk olan YKS yaplarnda
YKS yaps iinde oluan gerilme elektrodinamik kuvvetten ok kktr. Bu durumda, kesiti
bu ynetmelie uygun olan ve dik a ile bklm bir iletkenin mekanik davrann kontrol
etmek iin laboratuar deneyi yapmaya gerek yoktur.
zellikle yumuak malzemeler gibi laboratuar deneyi gerektiren durumlarda aadaki
konular gz nne alnmaldr. lk dn darbesinin parametresi gz nne alnmaldr:
darbe sresi, darbe akmnn zgl enerjisi ve rijit sistemler iin akmn genlii.
Darbe akmnn sresi, YKS yapsnn yer deitirmesi eklindeki mekanik tepkisini
belirler.
- Darbe akmnn sresi; YKS yapsnn doal mekanik titreim sresinden ok ksa ise
(yldrm darbeleri ile gerilmeye maruz kalan YKS yaplar iin normal durum) sistemin
ktlesi ve esneklii nemli lde yer deitirmesine engel olur ve bununla ilgili mekanik
gerilme akm darbesinin zgl enerjisine baldr. Darbe akmnn tepe deerinin etkisi
snrldr.
- Darbe akmnn sresi; YKS yapsnn doal mekanik titreim sresine yakn veya
ondan uzun ise sistemin yer deitirmesi uygulanan gerilmenin dalga ekline kar daha
duyarldr. Bu durumda deneyin tekrarlanarak akm darbesinin tepe deeri ile zgl
enerjisinin tekrar retilmesi gerekir.
Darbe akmnn zgl enerjisi, YKS yapsnda elastik ve plastik ekil bozulmaya yol
aan gerilmeyi belirler. Gz nne alnmas gereken saysal deerler ilk darbeyle ilgili
olanlardr.
Darbe akmnn en byk deerleri, rijit sistemler iin yksek doal titreim
frekanslarna sahip YKS yapsnn en byk yer deitirme miktarn belirler. Gz nne
alnmas gereken saysal deerler ilk darbeyle ilgili olanlardr.
569
Balant dik a yapacak ekilde ise gerilmenin ana etkileri iletkenleri dzeltmeye
alan mekanik kuvvetler ve balant salayan bileen ile balanty ayrmaya alan
iletkenler arasndaki srtnme kuvvetleriyle ilintilidir. Farkl paralarn dokunma
noktalarnda ark olumas olasdr. Ayrca, kk temas yzeylerinde, akmn
younlamasndan kaynaklanan snma etkisi de nemlidir.
Laboratuar deneyleri bir etkiyi dierinden ayrmann zor olduunu (karmak bir ortak
etkileim olmas nedeniyle) gstermitir. Mekanik dayankllk temas noktasndaki erimeden
etkilenir. Balant bileenlerinin paralar arasndaki birbirine gre hareketler ark olumasna
ve buna bal iddetli s retilmesine yol aar.
Geerli bir modelin olmamas durumunda; laboratuar deneyleri, mmkn olduu kadar
yldrm akmnn parametrelerini yaklak olarak en kritik durumda temsil edecek ekilde
yaplmaldr. Baka bir deyile yldrm akmnn yaklak parametreleri tek bir elektrik deneyi
yoluyla uygulanmaldr.
Bu durumda parametre ele alnmaldr; darbe akmnn tepe deeri, zgl enerjisi ve
sresi.
Darbe akmnn en byk deerleri en byk kuvveti belirler veya elektrodinamik
ekme kuvvetleri srtnme kuvvetlerinden byk olursa, YKS yapsnn en byk yer
deitirme miktarn belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye ilikin
olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Akm darbesinin zgl enerjisi, akmn kk alanlarda younlat dokunma
yzeylerindeki snmay belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye ilikin
olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Darbe akmnn sresi, srtnme kuvvetleri aldktan sonra yapnn yer deitirmesini
belirler ve malzemedeki s transferi konusunda nemli bir rol oynar.
D.6.1 Atlama aralkl DKDler: Yldrmn atlama aralklarna etkisi iki trldr:
- Atlama aral elektrotlarnn snma, erime ve buharlama ile erozyona uramas,
- Boalmann yol at mekanik zorlanma.
Bu etkileri ayr ayr deerlendirmek ok zordur, nk her ikisi de ana yldrm akm
parametrelerine karmak ilikilerle baldr.
Atlama aralklar iin laboratuar deneyleri yldrm akmnn parametrelerini en kritik
durumda mmkn olduu kadar yaklak olarak temsil edecek ekilde yaplmaldr. Baka bir
deyile yldrm akmnn yaklak parametreleri tek bir elektrik deneyi yoluyla
uygulanmaldr.
Bu durumda be parametre ele alnmaldr; darbe akmnn tepe deeri, yk, sresi,
zgl enerjisi ve ykselme hz.
Elektrik Mhendisleri Odas
570
Akm tepe deeri dalgann iddetini belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk
darbeye ilikin olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Yk, arktaki enerji giriini tayin eder. Arktaki enerji balant noktasndaki elektrot
malzemesinin bir ksmn str, eritir ve belki de buharlatrr. Gz nne alnacak saysal
deerler yldrm boalmasnn tamamna ilikin olanlardr. Ancak, birok durumda elektrik
ebekesinin tipine bal olarak (TN, TT veya IT) uzun sreli akmn yk ihmal edilebilir.
Darbe akmnn sresi, elektrot ktlesine s transferini ve bundan kaynaklanan erimenin
ilerlemesini belirler.
Akm darbesinin zgl enerjisi arkn kendi (z) manyetik basksn ve elektrot yzeyi ile
ark arasndaki arayzde oluan elektrot plazma jetlerinin (nemli miktarda ergimi metal
pskrtebilir) fiziksel durumunu belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye
ilikin olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
571
Ek-E
Burada;
572
Not: Bu denklemde damar ile ekran arasndaki ortak endktansn yldrm akmna etkisi
gz nne alnmamtr.
573
Ekranl hatlar iin izelge E.2de verilen ar akm deerleri 0,5 ile arplmaldr.
Not: Ekran direncinin btn paralel hizmet tesisat iletkenlerinin direncine yaklak
olarak eit olduu varsaylmtr.
E.3.1 Ekransz bir YKB 1 iindeki darbeler: Ekransz (rnein kafes genilii 5
mden byk bir d YKS ile korunan) bir YKB 1 iinde manyetik endksiyondan dolay
olduka yksek darbeler oluabilir. YKDye gre beklenen ar akmlar izelge E.2de
verilmitir.
E.3.2 Ekranl YKBler iindeki darbeler: Etkin bir hacimsel ekranlamaya sahip
YKBlerde (kafes genilii 5 mden kk olmaldr) manyetik endksiyonla oluan darbeler
olduka zayftr. Bu darbelerin akmlar Madde E.3.1de verilenlerden ok daha dktr.
YKB 2 iinde hem YKB 1in hem de YKB 2nin hacimsel ekranlamasndan (kaskad
ekranlamadan) dolay darbeler daha da dktr.
574
Ek F
F.1 Genel:
Yldrmdan kaynaklanan yllk ortalama tehlikeli olay says (N), yldrmdan korunacak
nesnenin bulunduu yerdeki frtnalara ve nesnenin fiziksel zelliklerine baldr. N says
genellikle, yldrm dme younluu (Ng) ile nesnenin edeer toplama alan arplp
nesnenin fiziksel zelliklerine gre deien dzeltme faktrleri ile arplarak hesaplanr. Ng
ylda km2 bana den ortalama yldrm saysdr. Ng iin bir harita yoksa lman blgelerde
aadaki denklemle tahmin yaplabilir:
N g 0,04.Td1, 25 0,1Td yldrm / (ylkm2)
Burada Td bir yldaki frtnal gn saysdr. Bu deer lkelerin frtnal gn saysn
veren haritalardan ve bu haritaya gre dzenlenmi izelgelerden alnabilir. lkemiz ehir
merkezleri iin Td deerleri izelge F.1de, frtnal gn saysn veren bir harita ise ekil
F.1de verilmitir.
575
F.2 Yapya ve yapya bal bir hatta yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama
yllk tehlikeli olay saysnn (NDa) deerlendirilmesi
F.2.1 Toplama alannn (Ad) belirlenmesi: Dz arazide tek bana bulunan yaplar iin
toplama alan (Ad) zemin yzeyi ile yapnn st ksmlarndan geen (ve dokunan) ve etrafnda
dnen 1/3 eimli dz bir izginin kesiiminin meydana getirdii alan olarak tanmlanr. Ad
deeri grafik veya matematiksel yoldan belirlenebilir.
576
Ad = L W + 6 H (L + W) + 9 H2
Burada L, W ve H metre cinsindendir (ekil F.2).
Not: Daha doru bir deerlendirme; yapnn yksekliini, yapy evreleyen 3H
uzaklktaki nesneleri ve zemini gz nne alarak yaplabilir.
F.2.1.1 Karmak biimli yap: Yapda yksek at kntlar (rnein ekil F.3) gibi
karmak ekiller varsa Adyi hesaplamak iin grafik yntem kullanlmaldr. nk en byk
(Admax) veya en kk (Admin) deerlerin kullanlmas halinde fark ok byk olabilir (izelge
F.2). Yksek at kntsyla ilgili toplama alan Ad' olmak zere, toplama alannn yaklak
deeri; Admin ile Ad' alanlarndan byk olandr. Hp at kntsnn ykseklii olmak zere,
Ad' aadaki denklemle hesaplanabilir:
Ad' = 9 Hp2
Yap
Yap Yap knt ykseklii
Boyutlar Grafik yntem
(en byk boyutlar) (en kk boyutlar) Hp
m
LWH ekil A.2 70 30 40 70 30 25 40
2 Admin = 34770 Ad' = 45240
m Ad = 47700 Admax = 71316
ekil F.4 ekil F.4
Elektrik Mhendisleri Odas
577
F.2.1.2 Bir binann paras olan yaplar: Hesaplama yaplacak yap (S), sadece bir
binann (B) paras ise, aadaki koullara uyulmas kaydyla Ad nin belirlenmesinde yapnn
(S) boyutlar kullanlabilir (ekil F.5):
- Yap (S) binann (B) ayr bir dey paras olmaldr,
- Binann (B) patlama riski olmamaldr,
- Yap (S) ile binann (B) dier blmleri arasnda, yangnn yaylmamas iin, yangna
dayankll 120 dakika (REI 120) olan duvarlar veya buna edeer korunma nlemleri
alnmaldr. (REI tanm iin ABnin 1994/28/02 tarihli ilgili belgesine baknz)
- Ortak hatlar zerinden ar gerilimin yaylmas, bu hatlarn yapya giri noktasnda
konulan DKDler veya buna edeer dier korunma nlemleri ile nlenir.
Bu koullar salanamyorsa binann tamamnn boyutlar kullanlmaldr.
578
ekil F.4 ekil F.3te gsterilen yapnn toplama alann belirlemek iin kullanlan farkl
yntemler
F.2.2 Yapnn konumu: Yapnn konumu evresindeki nesnelere gre bir yerleim
faktr (Cd) ile gz nne alnr (izelge F.3).
Yerleim durumu Cd
Nesnenin etrafnda daha yksek nesneler veya aalar olmas 0,25
Nesnenin etrafnda ayn ykseklikte veya daha alak nesneler veya aalar olmas 0,5
Tekil durumdaki nesne: etrafta nesne olmamas 1
Tepe stnde tekil yap 2
579
DKD
ekil F.5 Toplama alan (Ad) hesab iin gz nne alnacak yap
F.2.4 Bitiik yap iin tehlikeli olay says (NDa) (hattn a ucu) : Hat bal yapnn hat
balant noktasna (a ucu) den yldrmlardan dolay ortalama yllk tehlikeli olay says NDa
(Madde 11'e ve ekil 6ya baknz) aadaki denklemle hesaplanabilir:
NDa = Ng Ad/a Cd/a Ct 10-6
Burada,
izelge F.4 Hizmet tesisatnn zelliklerine gre toplama alanlar (Al ve Ai)
580
Lc Hizmet tesisat blmnn yap ile birinci dm noktas (saha datm dolab)
arasndaki uzunluu [m]. En byk uzunluk olarak 1000 m alnmaldr. Lc
deeri bilinmiyorsa 1000 m alnmaldr,
Ha Hizmet tesisatnn a ucuna bal yapnn ykseklii [m]
Hb Hizmet tesisatnn b ucuna bal yapnn ykseklii [m]
Hizmet tesisatnn gml olduu yerdeki toprak zdirenci [m]. En byk
deer olarak 500 m alnmaldr. bilinmiyorsa 500 m alnmaldr
Hesaplamalarda;
- A eklindeki topraklama sistemi varsa kablolar iin Al = Ai = 0 alnabilir.
- Korunan yapnn hizmet tesisatnn b ucuna bal olduu varsaylr.
Transformatr Ct
ki sargl transformatrl hizmet tesisat 0,2
Sadece hizmet tesisat 1
evre Ce
Yksek binal ehir merkezleri1) 0
ehir merkezleri2) 0,1
Banliyler3) 0,5
Krsal kesim 1
1)
Binalarn ykseklii 20 mden fazla.
2)
Binalar
3)
Binalarn ykseklii 10 mden az.
Not: Hizmet tesisatnn toplama alan (Ai); (Lc) uzunluu ile hizmet tesisatnn yaknna
den yldrmlarn 1,5 kVtan fazla endklenen ar gerilimlere neden olduu (Di)
uzaklnn iki kat ile arpmna eittir (ekil F.6).
Elektrik Mhendisleri Odas
581
582
Ek G
Korunma nlemi PA
Korunma nlemi yok 1
Yaltml (rnein en az 3 mm kalnlkl XLPE) aktaki indirme
10-2
iletkenlerinin kullanlmas
Zeminde e potansiyelleme (potansiyel dengelemesi) yaplmas 10-2
Uyar iaretleri kullanlmas 10-1
Birden fazla korunma nlemleri alnm ise edeer PA deeri, bileen olaslklarnn
arpmna eittir (Daha fazla bilgi iin Blm 4 Madde 16.a ve Madde 16.bye baknz).
Yap elik donatsnn indirme iletkeni olarak kullanlmas veya fiziksel kstlamalarn
olmas durumunda PA olasl ihmal edilebilir.
G.2 Yapya den yldrmlarn fiziksel hasara neden olma olasl (PB):
PB olasl YKDye bal olarak izelge G.2de verilmitir.
YKD PDKD
DKD korunmas yok 1
III IV 0,03
II 0,02
I 0,01
Elektrik Mhendisleri Odas
583
Not 1: DKD korunmas sadece YKS ile korunan veya doal YKS olarak alan srekli
metal veya elik donatl betona sahip olan ve Blm 4n kuaklama ve topraklama
koullarnn yerine getirildii yaplarda etkilidir.
Not 2: Yldrmdan korunmu kablolardan oluan d hatlara bal olan ekranlanm i
sistemler veya iletkenleri; yldrmdan korunmu kablo kanallar, metal borular veya metal
tpler iinde olan sistemler iin DKD korunmasna ihtiya duyulmayabilir.
Not 3: YKD I iin tanmlanan koullara gre daha iyi korunma zelliklerine sahip DKD
salanmas durumunda (daha yksek akma dayanma zellii, daha dk korunma dzeyi
gibi) daha kk PDKD deerleri (0,005 0,001) alnabilir.
KMS PMS
0,4 1
0,15 0,9
0,07 0,5
0,035 0,1
0,021 0,01
0,016 0,005
0,015 0,003
0,014 0,001
0,013 0,0001
Blm 5in kurallarna uygun DKD korunmas saland zaman PM deeri PDKD deeri
ile PMS deerinden kk olanna eit olur. Dayankllk veya dayanma gerilimi bakmndan
ilgili standartlara uygun olmayan cihazlara sahip i sistemler iin PMS = 1 deeri kabul
edilmelidir.
KMS faktrnn deeri aadaki denklemle bulunur:
KMS = KS1 KS2 KS3 KS4
KS1 Yapnn, YKSnin veya YKB 0/1 snrndaki dier ekranlarn ekranlama etkinliini gz nne alan bir faktr,
KS2 Yapnn iinde YKB X/Y (X > 0, Y > 1) snrndaki ekranlama etkinliini gz nne alan bir faktr,
KS3 sistem iindeki iletkenlerin zelliklerini gz nne alan bir faktr (izelge G.5),
KS4 Korunan sistemin darbe dayanma gerilimini gz nne alan bir faktr.
YKBnin iinde ekrann snrndan itibaren en az kafes genilii (w) kadar gvenlik
uzaklnda, YKS veya kafes biimli hacimsel ekranlarn KS1 ve KS2 faktrleri aadaki gibi
alnabilir:
KS1 = KS2 = 0,12 w
Burada w, metre olarak, kafes biimli hacimsel ekranlarn veya kafes tipi YKS indirme
iletkenlerinin kafes genilii veya yapnn metal stunlar arasndaki uzaklk veya doal YKS
olarak alan elik donatlar arasndaki aklktr.
Kalnl 0,1 mm - 0,5 mm arasnda olan srekli metal ekranlar iin: KS1 = KS2 = 10-4 -
-5
10
Not 1: Blm 5e uygun kuaklama a salanmsa KS1 ve KS2 deerleri yarya
drlebilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
584
Her iki uta e potansiyel kuana bal olan srekli metal borular iinden geen
iletkenler iin KS3 deeri 0,1 ile arplr.
KS4 faktr aadaki gibi hesaplanr:
KS4 = 1,5 / Uw
Burada Uw korunan sistemin kV cinsinden darbe dayanm gerilimidir.
sistemde farkl darbe dayanm gerilimine sahip cihazlar varsa en dk darbe
dayanm gerilimine karlk gelen KS4 faktr seilmelidir.
G.5 Hizmet tesisatna den yldrmlarn canllarn zarar grmesine neden olma
olasl (PU):
Dokunma gerilimlerinden dolay, canllarn zarar grmesi olasl (PU), hizmet
tesisatnn ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal i sistemlerin darbe dayanm
gerilimlerine ve hizmet tesisatnn giriinde alnan korunma nlemlerine (fiziksel kstlamalar,
uyar iaretleri, vb) ve DKDye baldr.
Blm 4e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmamsa; PUnun
deeri PLD ye eittir. PLD ise bal hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay i
sistemlerin arzalanma olasldr. PLD deerleri izelge G.6da verilmitir.
Blm 4e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmsa; PUnun
deeri PDKD ve PLD deerlerinden kk olanna eittir.
Not: PUyu azaltmak iin Blm 5e uygun DKD korunmas gerekli deildir. Blm 4e
uygun DKD yeterlidir.
izelge G.6 Kablo ekranlama direncine (RS) ve donanmn darbe dayanm gerilimine
(UW) bal olarak PLD olaslk deerleri
UW 5 < RS 20 1 < RS 5 RS 1
kV /km /km /km
1,5 1 0,8 0,4
2,5 0,95 0,6 0,2
4 0,9 0,3 0,04
6 0,8 0,1 0,02
585
Fiziksel kstlamalar, uyar iaretleri gibi korunma nlemleri alnrsa PU deeri izelge
G.1de verilen PA deeri ile arplarak daha da azaltlr.
G.6 Hizmet tesisatna den yldrmlarn fiziksel hasara neden olma olasl (PV):
PV olasl hizmet tesisat ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal i sistemlerin
darbe dayanma gerilimlerine ve kullanlan DKDye baldr.
Blm 4e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmamsa; PV
deeri, PLDye eittir. PLD ise bal hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay i
sistemlerin arzalanmas olasl olup izelge G.6da verilmitir.
Blm 5e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmsa; PV deeri,
PDKD ve PLD deerlerinden kk olanna eittir. PV deerini azaltmak iin DKD korumas
gerekli deildir. Blm 4e uygun DKD yeterlidir.
izelge G.7 Kablo ekranlama direncine (RS) ve donanmn darbe dayanm gerilimine
(UW) bal olarak PLI deerleri
586
Ek H
Burada,
izelge H.1de np, nt ve tp deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlarda Lt, Lf ve Lo ortalama deerleri verilmitir.
Yap tipi Lf
Hastane, otel, kamu binalar 10-1
Sanayi, ticari, okul binalar 510-2
Elence yerleri, ibadethaneler, mzeler 2 10-2
Dierleri 10-2
Yap tipi Lo
Patlama riski olan yaplar 10-1
Hastaneler 10-3
Can kayb yapnn zelliklerine de baldr. Bunlar arttrma (hz) ve azaltma (rf, rp, ra, ru)
ynnde etki eden faktrlerle gz nne alnr:
LA = ra Lt
LU = ru Lt
Elektrik Mhendisleri Odas
587
LB = LV = rp hz rf Lf
LC = LM = LW = LZ = LO
Burada;
ra Toprak tipine bal olarak can kaybn azaltma faktr (izelge H.2),
ru Baslan yerin tipine bal olarak can kaybn azaltma faktr (izelge H.2),
rp Yangna bal olarak alnan nlemlere ilikin fiziksel hasardan kaynaklanan kayplar azaltma faktr (izelge H.3),
rf Yapnn yangn riskine bal olarak fiziksel hasardan kaynaklanan kayplar azaltma faktr (izelge H.4),
hz zel bir tehlike olmasna bal olarak can kaybn arttrma faktr (izelge H.5),
izelge H.2 Topraa ve baslan yerin yzeyine bal olarak ra, ru deerleri
Dokunma direnci
Yzey tipi ra ve ru
k1)
Tarmsal, beton 1 10-2
Mermer, seramik 1-10 10-3
akl, duvardan duvara hal, hal 10-100 10-4
Asfalt, muamba, ahap 100 10-5
1)
Deerler 500 N kuvvetle sktrlan 400 cm2 elektrot ile yeterince uzak bir nokta arasnda llmtr.
izelge H.3 Yangn sonularn azaltmaya ynelik nlemlere bal olarak rp deerleri
nlem rp
nlem yok 1
Aadaki nlemlerden biri: Yangn sndrcler, elle altrlan sabit yangn sndrme tesisleri, elle altrlan
0,5
yangn alarm tesisleri, hidrantlar, yangna kar korunmal blmeler, korunmal ka yollar.
Elle altrlan sabit yangn sndrme tesisleri veya otomatik yangn alarm tesisleri1) 0,2
1)
Sadece ar gerilimlere ve dier hasarlara kar korunmusa ve itfaiye 10 dakikadan daha ksa bir srede geliyorsa.
Birden fazla nlem alnmsa rp iin ilgili deerlerin en k olarak alnr. Patlama
riski olan yaplarda rp = 1 alnr.
Yangn riski rf
Patlama 1
Yksek 10-1
Normal 10-2
Dk 10-3
Yok 0
Not 1: Patlama riski olan yaplar ve iinde patlayc madde karmlar bulunan yaplar
iin, daha detayl rf hesab gerekebilir.
Not 2: Yanc maddelerden yaplm olan yaplar, ats yanc maddelerden yaplm
olan yaplar veya zgl yangn yk 800 MJ/m2den yksek olan yaplar, yangn riski yksek
olan yaplar olarak alnabilir.
Not 3: zgl yangn yk 800 MJ/m2 ile 400 MJ/m2 arasnda olan yaplar yangn riski
normal olan yaplar olarak alnabilir.
Not 4: zgl yangn yk 400 MJ/m2den az olan yaplar ve iinde yanc maddelerin
ok seyrek olarak bulunduu yaplar yangn riski dk olan yaplar olarak alnabilir.
Not 5: zgl yangn yk, bir yapda bulunan toplam yanc madde miktar enerjisinin
yapnn toplam yzey alanna orandr.
Elektrik Mhendisleri Odas
588
izelge H.6da, np, nt ve t deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlar iin Lf ve Lo ortalama deerleri verilmitir.
Hizmet tipi Lf Lo
Gaz, su 10-1 10-2
TV, iletiim, elektrik 10-2 10-3
LB = LV = rp rf Lf
LC = LM = LW = LZ = LO
rp ve rf deerleri srasyla izelge H.3 ve izelge H.4te verilmitir.
Burada;
c Olas yap kaybnn ortalama deeri (rnein olas mal kayplarnn sigorta deeri),
ct Yapnn toplam deeri (yapda bulunan sigortalanm btn mallarn deeri).
c ve ct deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin ortalama
deer olarak Lf = 10-1 alnr.
Kltrel mirasn kayb, yapnn zelliklerinden ve rp azaltma faktrnden etkilenir:
LB = LV = rp rf Lf
rp ve rf deerleri srasyla izelge H.3 ve izelge H.4te verilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
589
c ve ct deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin Lt, Lf ve
Lo deerleri izelge H.7de verilmitir.
Yap tipi Lt
Btn tipler (bina iinde) 10-4
Btn tipler (bina dnda) 10-2
Yap tipi Lf
Hastane, sanayi, mze, tarmsal yerler 0,5
Otel, okul, bro, ibadethane, elence yeri, ticari bina 0,2
Dier 0,1
Yap tipi Lo
Patlama riski olan yaplar 10-1
Hastane, sanayi, bro, otel, ticari bina 10-2
Mze, tarmsal yerler, okul, ibadethane, elence yeri 10-3
Dier 10-4
590
Ek I
I.1.1 Yapya bal bir hatta den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'B ve P'C:
P'B ve P'C olaslklar Ia arza akmna baldr. Ia hattn zelliklerine, yapya giren
hizmet tesisat saysna ve alnan korunma nlemlerine baldr. Ekransz hatlar iin Ia = 0
alnmaldr. Ekranl hatlar iin:
Hat Kd
Ekran toprakla temasta ise 1
Ekran toprakla temasta deil ise 0,4
Hat Kp
Korunma nlemi yok 1
Ek ekranlama iletkenleri tek iletkenli1) 0,6
Ek ekranlama iletkenleri iki iletkenli1) 0,4
Yldrmdan korunmu kablo kanal 0,1
Yldrmdan korunmu kablo 0,02
Ek ekranlama iletkenleri elik boru 0,01
1)
Ekranlama iletkeni kablonun yaklak 30 cm yukarsna denir. ki ekranlama
iletkeni kablo eksenine gre simetrik olarak kablonun yaklak 30 cm yukarsna
denir.
izelge I.3 Kablo tipine bal olarak UW darbe dayanma gerilimi deerleri
Un UW
Kablo tipi
kV kV
letiim - kat yaltml - 1,5
letiim - PVC, PE yaltml - 5
Elektrik 1 15
Elektrik 3 45
Elektrik 6 60
Elektrik 10 75
Elektrik 15 95
Elektrik 20 125
Elektrik Mhendisleri Odas
591
izelge I.4 Cihaz tipine bal olarak UW darbe dayanm gerilimi deerleri
UW
Cihaz tipi
kV
Elektronik 1,5
Elektrikli kullanc cihaz (Un < 1 kV) 2,5
Elektrikli ebeke cihaz (Un < 1 kV) 6
Arza akmna (Ia) bal olarak P'B ve P'C deerleri izelge I.5te verilmitir.
Uygun DKDler kullanlm ise; P'B ve P'C deerlerinin PDKDye eit olduu varsaylr
(izelge G.3).
izelge I.5 - Arza akmna (Ia) bal olarak P'B, P'C, P'V ve P'W deerleri
Ia
P'B , P'C , P'V , P'W
kA
0 1
3 0,99
5 0,95
10 0,9
20 0,8
30 0,6
40 0,4
50 0,3
60 0,2
80 0,1
100 0,05
150 0,02
200 0,01
300 0,005
400 0,002
600 0,001
I.1.2 Bir hatta den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'V ve P'W:
P'V ve P'W olaslklar, Ia arza akmna baldr. Ia hattn zelliklerine ve alnan korunma
nlemlerine baldr. Ekransz hatlar iin Ia = 0 alnmaldr. Ekranl hatlar iin Ia aadaki
denklemle gre hesaplanmaldr:
letiim hatlarnda P'V hesabnda Ia arza akmnn en byk deerleri aadaki gibi
alnr:
Ia = 40 kA kurun ekranl kablolar,
Ia = 20 kA alminyum ekranl kablolar.
Ia arza akmna bal olarak P'V ve P'W deerleri izelge I.5te verilmitir.
I.1.3 Bir hattn yaknna den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'Z:
P'Z olasl hattn zelliklerine ve alnan korunma nlemlerine baldr. Uygun
DKDler kullanlmamsa P'Z deeri PLI deerine eittir. PLI deerleri izelge G.7de
Elektrik Mhendisleri Odas
592
verilmitir. Blm 5e uygun DKDler kullanlmsa P'Z deeri, PDKD (izelge G.3) ile PLI
deerlerinden kk olanna eittir.
Elektrik Mhendisleri Odas
593
Ek J
izelge J.1de np, nt ve t deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlar iin L'f ve L'o iin ortalama deerleri verilmitir.
c ve ct deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin ve btn
hizmet tipleri iin L'f ve L'o deerleri aadaki gibidir.
L'f = 10-1 ve L'o = 10-3
Ekonomik deer kayb hizmet tesisatnn zelliklerine aadaki gibi baldr:
L'B = L'V = L'f
L'C = L'W = L'Z = L'o
Elektrik Mhendisleri Odas
594
Ek K
Anahtarlama ar gerilimleri
595
Ek L
Burada;
Korunma nlemleri olmasna ramen, ortaya kan (artk) kayp maliyeti (CRL) ise
aadaki denklemle hesaplanabilir:
CRL = (R'A + R'U) CA + (R'B + R'V) (CA + CB + CS + CC) + (R'C + R'M + R'W + R'Z)
CS
Burada;
R'A ve R'U Korunma nlemleri varken hayvanlarn kayb ile ilgili risk
bileeni,
R'B ve R'V Korunma nlemleri varken fiziksel hasarla ilgili risk bileeni,
R'C, R'M, R'W, R'Z Korunma nlemleri varken elektrikli ve elektronik sistemlerin
arzalanmas ile ilgili risk bileenidir.
Burada;
596
Ek M
Bu ekte, bu ynetmelikteki kurallara uygun olarak yaplar iin risk hesabna ilikin
rnekler verilmitir. Bunun iin bir tekil ev, bir ticari bina, bir hastane ve bir apartman dairesi
rnek olarak seilmitir. Btn tesislerde ve sistemlerde bulunan zel durumlarn ele alnmas
amalanmamtr. Bu rneklerin amac:
- Riskin nasl hesaplandn ve korunma ihtiyacnn nasl belirlendiini,
- Farkl risk bileenlerinin toplam riske katksn,
- Bu risklerin azaltlmas iin farkl korunma nlemlerinin etkisini,
- Maliyetlerine gre farkl korunma nlemlerinden uygun yntemin seimini
gstermektir.
Bu rnekte can kayb riski (R1) (Madde 9.d ve izelge 6ya gre R1 bileenleri)
belirlenecek, katlanlabilir risk RT = 10-5 (Madde 10.e ve izelge 10a gre) ile
karlatrlacak ve riski azaltacak korunma nlemleri seilecektir.
597
izelge M.2- sistemlerin ve bunlarn bal olduu giren hatlarn verileri ve zellikleri
598
Deerin
Alann Denklem/izelge Deer
Toplama alan denklemi alnd
sembol referans m2
izelge
Madde F.2.1 deki Yapya:
Ad M.1 2,58 103
denklem Ad = [Lb Wb + 6Hb (Lb + Wb) + (3Hb)2]
Elektrik hattna:
AI(P) izelge F.4 M.1 M.2 2,2 104
AI(P) = (Lc - 3Hb)
Elektrik hattnn yaknna:
Ai(P) izelge F.4 M.2 5,6 105
Ai(P) = 25 Lc
letiim hattna:
AI(T) izelge F.4 M.1 M.2 3,5 104
AI(T) = 6Hc (Lc - 3Hb)
letiim hatt yaknna:
Ai(T) izelge F.4 M.2 106
Ai(T) = 1000 Lc
599
RS = RA + RU = RU 0
RF = RB + RV 2,39 10-5
RO = RM + RC + RW = 0
Burada;
Bu durum, yapnn ana riskinin yapya bal hatlara den yldrmdan dolay fiziksel
hasardan kaynaklandn gstermektedir.
Deer 10-5
Risk bileenleri
Durum a Durum b
RA 0 0
RB 0,103 0,0206
RU 0 0
RV 0,0263 0,0263
RU 0 0
RV 0,0423 0,0423
Toplam 0,1716 0,0892
600
601
tehlike altnda olan insan says ile yapda bulunan toplam insan says gz nne alnarak
aadaki azaltmalar yaplmtr:
- Lt = 10-2 binann dnda,
- Lt = 10-4 binann iinde,
- Lf = 10-2.
602
Deer
Sembol
(1/yl)
ND 1,1 10-1
NL(elektrik) 1,81 10-2
Ni(elektrik) 8 10-1
NL(iletiim) 5,9 10-2
Ni(iletiim) 1,581
603
Z1 Z2 Z3 Z4 Z5
Sembol Yap
Giri alan Bahe Ariv Brolar Bilgisayar merkezi
RA 0,002 0 0,002
RB 2,21 0,177 0,016 2,403
RU(elektrik) 0 0 0 0
RV(elektrik) 0,362 0,029 0,002 0,393
RU(iletiim) 0 0 0 0
RV(iletiim) 1,18 0,094 0,008 1,282
Toplam 0,002 0 3,752 0,3 0,026 4,08
Z1 Z2 Z3 Z4 Z5
Sembol Yap
Giri alan Bahe Ariv Brolar Bilgisayar merkezi
RD 0,002 0 2,21 0,177 0,016 2,405
RI 0 0 1,542 0,123 0,01 1,673
Toplam 0,002 0 3,752 0,3 0,026 4,08
RS 0,002 0 0 0 0 0,002
RF 0 0 3,752 0,3 0,026 4,312
RO 0 0 0 0 0 0
Toplam 0,002 0 3,752 0,3 0,026 4,08
Burada;
RD = RA + RB + RC
RI = RM + RU + RV + RW + RZ
RS = RA + RU
RF = RB + RV
RO = RM + RC + RW
Burada;
Bu durum gstermektedir ki, yap iin ana risk; Z3 blgesinde yapya veya bal olduu
hatlara den yldrmdan dolay fiziksel hasardan kaynaklanmaktadr. Z3 blgesindeki yangn
riski (fiziksel hasar) toplam riskin %92sidir.
604
a) Blm 4e uygun Snf IVe ilikin YKS tesis edilerek RB bileeninin drlmesi.
Bu YKS kafes biimli hacimsel ekranlamann zelliklerine sahip deildir. izelge M.8, M.9
ve M.10daki parametreler aadaki gibi deiir:
- PB = 0,2
- PU = PV = 0,03 (giren hatta balanan DKDden dolay).
b) Arive (blge Z3) otomatik yangn sndrme (veya) alglama sisteminin tesis
edilmesi, bylece bu blgede RB ve RV bileenlerinin drlmesi; binaya giri noktasnda
hem elektrik hem iletiim hatlarna YKD IV tipi DKD taklmas. izelge M.9, M.10 ve
M.13teki parametreler aadaki gibi deiir:
rp = 0,2 (sadece blge Z3 iin),
PU = PV = 0,03 (giren hatlardaki DKDden dolay).
Her blge iin risk deerleri izelge H.20de verilmitir.
izelge M.20- Seilen zme gre R1 risk bileenlerinin bileimi (deerler 10-5)
Sembol Z1 Z2 Z3 Z4 Z5 Toplam
zm a 0,002 0 0,488 0,039 0,003 0,532
zm b 0,002 0 0,451 0,18 0,0158 0,649
M.3 Hastane:
Bu rnek bir youn bakm nitesi de olan bir hastaneyi iermektedir.
Bu tip tesis iin can kayb (L1) ve ekonomik deer kayb (L4) sz konusudur. Korunma
ihtiyacnn ve korunma nlemlerinin ekonomikliinin deerlendirilmesi gereklidir. Bundan
dolay R1 ve R4 riskleri deerlendirilecektir.
605
606
607
Sembol Z1 Z2 Z3 Z4
RA X
RB X X X
RC X X
RM X X
RU(elektrik) X X X
RV(elektrik) X X X
RW(elektrik) X X
RZ(elektrik) X X
RU(iletiim) X X X
RV(iletiim) X X X
RW(iletiim) X X
RZ(iletiim) X X
608
Olaslk Z1 Z2 Z3 Z4
PA 1 -
PB - 1
PC(elektrik) - 1
PC(iletiim) - 1
PC - 1
PM(elektrik) - 0,75
PM(iletiim) - 0,009
PM - 0,752
PU(elektrik) - 0,2
PV(elektrik) - 0,2
PW(elektrik) - 0,2
PZ(elektrik) - 0,008
PU(iletiim) - 0,8
PV(iletiim) - 0,8
PW(iletiim) - 0,8
PZ(iletiim) - 0,04
izelge M.31- Risk R1 Korunmam yap blgelerine gre risk bileenlerinin deerleri
(deerler 10-5)
Sembol Z1 Z2 Z3 Z4 Yap
RA 0,009 0,009
RB 42,7 0,157 0,022 42,88
RC 8,98 8,98 17,96
RM 85,2 85,2 170,4
RU(elektrik) 0 0 0 0
RV(elektrik) 0,25 0 0 0,26
RW(elektrik) 0,053 0,053 0,106
RZ(elektrik) 0,055 0,055 0,110
RU(iletiim) 0 0 0 0
RV(iletiim) 7,05 0,026 0,004 7,080
RW(iletiim) 1,48 1,48 2,96
RZ(iletiim) 0,825 0,825 1,650
Toplam 0,009 50 96,8 96,62 243,4
609
Sembol Z1 Z2 Z3 Z4 Yap
RD 0,009 42,7 9,14 9,02 60,87
RI 0 7,3 87,66 87,6 182,56
Toplam 0,009 50 96,8 96,62 243,4
RS 0,009 0 0 0 0,009
RF 0 50 0,2 0,026 50,22
RO 0 0 96,6 96,6 193,2
Toplam 0,009 50 96,8 96,62 243,4
Burada;
RD = RA + RB + RC
RI = RM + RU + RV + RW + RZ
RS = RA + RU
RF = RB + RV
RO = RM + RC + RW
Burada;
Yap iin ana risk, Z3 ve Z4 blgelerinde yapnn yaknna den yldrmdan dolay i
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanmaktadr.
R1 riskini aadakiler etkiler:
- Z3 ve Z4 blgelerinde yapnn yaknna den yldrmdan dolay i sistemlerin
arzalanmas (toplam riske gre RM = %57 ve RC = %6),
- Z2 blgesinde fiziksel hasar (toplam riske gre RB = %27 ve RV = %4).
RB deerini azaltmak iin aadakiler yaplabilir:
- Binann tamamna Madde 13-Madde 17ye uygun YKS tesis edilmesi
- Z2 blgesinde yangn hasarn azaltacak korunma nlemlerinin alnmas (yangn
sndrcler, yangn alglama sistemi gibi).
RC ve RV deerleri i g ve iletiim hatlarna Madde 18-Madde 22ye uygun DKD
taklarak azaltlabilir.
Z3 ve Z4 blgelerinde RM deeri aadaki nlemlerle drlebilir:
- elektrik ve iletiim sistemlerine Madde 18-Madde 22ye uygun DKD taklmas,
- Z3 ve Z4 blgelerinde Madde 18-Madde 22ye uygun kafes biimli hacimsel ekranlama
yaplmas.
Korunma nlemleri iin aadaki zmler benimsenebilir:
a) Birinci zm:
- Binann YKS Ie gre korunmas,
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (1,5x) DKD taklmas (PDKD = 0,005),
- Z2 blgesinde otomatik yangn alglama sistemi kurulmas,
- Z3 ve Z4 blgelerinde kafes biimli ekran (w = 0,5 m) yaplmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25teki parametreler deiir ve izelge
M.33teki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z2
blgesi iin deiir (rp = 0,2).
Elektrik Mhendisleri Odas
610
Olaslk Z1 Z2 Z3 Z4
PA 1 -
PB - 0,02
PC (elektrik) - 0,005
PC(iletiim) - 0,005
PC - 0,00199
PM(elektrik) - 0,0001
PM(iletiim) - 0,0001
PM - 0,0002
PU(elektrik) - 0,005
PV(elektrik) - 0,005
PW(elektrik) - 0,005
PZ(elektrik) - 0,005
PU(iletiim) - 0,005
PV(iletiim) - 0,005
PW(iletiim) 0,005
PZ(iletiim) 0,005
b) kinci zm
- Binann YKS Ie gre korunmas,
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (3x) DKD taklmas (PDKD = 0,001),
- Z2 blgesinde otomatik yangn alglama sistemi kurulmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25deki parametreler deiir ve izelge
M.34deki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z2
blgesi iin deiir (rp = 0,5).
Olaslk Z1 Z2 Z3 Z4
PA 1 -
PB - 0,02
PC (elektrik) - 0,001
PC(iletiim) - 0,001
PC - 0,002
PM(elektrik) - 0,001
PM(iletiim) - 0,001
PM - 0,002
PU(elektrik) - 0,001
PV(elektrik) - 0,001
PW(elektrik) - 0,001
PZ(elektrik) - 0,001
PU(iletiim) - 0,001
PV(iletiim) - 0,001
PW(iletiim) - 0,001
PZ(iletiim) - 0,001
c) nc zm
- Binann YKS Ie gre korunmas,
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (2x) DKD taklmas (PDKD = 0,002),
- Z2 blgesinde otomatik yangn alglama sistemi salanmas,
- Z3 ve Z4 blgelerinde kafes ekran (w = 0,1 m) salanmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25deki parametreler deiir ve izelge
M.35deki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z2
blgesi iin deiir (rp = 0,2).
Elektrik Mhendisleri Odas
611
izelge M.35- Risk R1 - Seilen c zmne gre korunmu yap iin olaslk deerleri
(P)
Olaslk Z1 Z2 Z3 Z4
PA 1
PB - 0,02
PC (elektrik) - 0,002
PC(iletiim) - 0,002
PC - 0,004
PM(elektrik) - 0,0001
PM(iletiim) - 0,0001
PM - 0,0002
PU(elektrik) - 0,002
PV(elektrik) - 0,002
PW(elektrik) - 0,002
PZ(elektrik) - 0,002
PU(iletiim) - 0,002
PV(iletiim) - 0,002
PW(iletiim) 0,002
PZ(iletiim) 0,002
Seilen zme gre her blge iin risk deerleri izelge M.36da verilmitir.
izelge M.36- Seilen zme gre R1 risk bileenlerinin bileimi (deerler 10-5)
Sembol Z1 Z2 Z3 Z4 Toplam
zm a 0,009 0,181 0,263 0,261 0,714
zm b 0,009 0,173 0,277 0,274 0,733
zm c 0,009 0,175 0,121 0,118 0,423
Korunma nlemleriyle ilgili olarak faiz, amortisman ve bakm skl iin varsaylan
deerler izelge M.38de verilmitir.
612
izelge M.39- Risk R4 Korunmam yap iin blgelere gre risk bileenleri deerleri
(deerler 10-5)
Sembol Z2 Z3 Z4
RB 44,9 4,49 4,49
RC(elektrik) 89,8 89,8 89,8
RC(iletiim) 89,8 89,8 89,8
RM(elektrik) 849 849 849
RM(iletiim) 10,2 10,2 10,2
RV(elektrik) 0,27 0,027 0,027
RW(elektrik) 0,53 0,53 0,53
RZ(elektrik) 0,55 0,55 0,55
RV(iletiim) 7,42 0,74 0,74
RW(iletiim) 14,8 14,8 14,8
RZ(iletiim) 8,25 8,25 8,25
izelge M.41- Korunma nlemlerinin maliyeti (CP) ve yllk maliyeti (CPM) (deerler $)
613
Yllk tasarruf:
S = CL- (CRL + CPM)
zm a 84186
zm b 89248
zm c 84078
M.4 Apartmanlar:
nceki rnekte olduu gibi, yldrm dme younluu Ng = 4 1/(km2.yl) olan bir
blgedeki bir apartman iin R1 riski hesaplanacaktr.
izelge 6ya gre RB, RU ve RV riskleri deerlendirilecektir.
Bina tekil durumdadr; komu bina yoktur.
Giren hizmet tesisat hatlar unlardr:
- Elektrik hatt,
- letiim hatt.
Yap zellikleri izelge M.43te verilmitir.
sistemlerin ve bunlarla ilgili giren hatlarn zellikleri elektrik sistemi iin izelge
M.45de, iletiim hatt iin izelge M.46da verilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
614
izelge M.47- Binann yksekliine ve yangn riskine gre alnacak korunma nlemleri
615
Ek N
N.1 Genel:
ncelenecek hizmet tesisat metal iletken kullanan bir iletiim hattdr. Bu tip hatt kamu
hizmeti kayb (L2) ve ekonomik deer kayb (L4) etkileyebilir. Bundan dolay bunlara
karlk gelen R'2 ve R'4 risklerini deerlendirmek gereklidir. Ancak, ebeke iletmecisinin
talebi zerine sadece R'2 riski deerlendirilecektir.
616
S1 blmnn ekran her iki uta topraa (yani anahtarlama binas (Tb) iindeki
kuaklama barasnda ve gei noktasndaki (T1/2)) baldr. Topraklama direnci 10 lar
mertebesindedir.
Hattn zellikleri S1 blm iin izelge N.1de, S2 blm iin izelge N.2de
verilmitir.
Deer
Parametre
(1/yl)
NDa 0,0873
NDb 0,0129
NL(S1) 0,0235
NI(S1) 0,617
NL(S2) 0,0522
NI(S2) 1,6
617
izelge N.5 Risk R'2 Hattn S blmleri ile ilgili risk bileenleri
Parametre S1 S2
R'B(a) - x
R'B(b) X -
R'C(a) - x
R'C(b) X -
R'V X x
R'W X x
R'Z X x
Risk bileenlerini deerlendirmek iin gerekli arza akmlar ve olaslklar izelge
N.6da verilmitir.
izelge N.6 - Risk R'2 Korunmam hat iin arza akmlar ve olaslklar (P')
Parametre S1 S2
Ia(B,C) (kA) > 600(1) 0(2)
Ia(V) (kA) 40(3) 0(2)
Ia(W) (kA) 125(4) 0(2)
P'B(a)(Ia(B)) - 1(5)
P'B(b)(Ia(B)) 0,001(5) -
P'C(a)(Ia(C)) - 1(5)
P'C(b)(Ia(C)) 0,001(5) -
P'V(Ia(V)) 0,4 1
P'W(Ia(W)) 0,035 1
P'Z(Ta) (Ta gei noktasndaki donanm iin,
0,5(8) 1(8)
UW = 1,5 kV) (6)
P'Z(Tb) (Tb gei noktasndaki donanm iin,
0,02(7) 1(8)
UW = 1,5 kV) (6)
P'Z(T1/2) (Gml kablonun yaltm
0,5(9) 1(8)
delinmesi iin, UW = 1,5 kV) (6)
(1)
Ia = 25 n
(9)
izelge G.7de nc stundaki ilgili deerler uygulanr.
izelge N.7 - Risk R'2 Korunmam hat iin blmlere gre risk bileenleri deerleri
(deerler 10-3)
Sembol S1 S2 Hat
R'B(a)(1) - 0,261 0,261
R'B(b)(1) 0 - 0
R'C(a)(2) - 0,0873 0,0873
R'C(b)(2) 0 - 0
R'V 0,0282 0,1566 0,1848
R'W 0,0008 0,0522 0,053
R' = R'B(a) + R'B(b) + R'C(a) + R'C(b) + R'V + R'W 0,5861
R'Z(Ta)(5) 0,2967 1,5478 1,845
R'Z(Tb)(6) 0,0119 1,5478 1,59
R'Z(T1/2)(7) 0,2967 1,5478 1,845
R2(Ta) = R' + R'Z(Ta) 2,4311
R2(Tb) = R' + R'Z(Tb) 2,1761
R2(T1/2) = R' + R'Z(T1/2) 2,4311
(1)
R'B = ND P'B L'f
(2)
R'C =
L'o
(5)
R'Z(Ta) = (NI NL) P'Z(Ta) L'o
(6)
R'Z(Tb) = (NI NL) P'Z(Tb) L'o
(7)
R'Z(T1/2) = (NI NL) P'Z(T1/2) L'o
Elektrik Mhendisleri Odas
618
R'2 riskinin deeri 3,508 . 10-3 olup; katlanlabilir risk RT = 10-3 deerinden byktr,
bunun iin hattn yldrma kar korunmas gereklidir.
izelge N.7de Blm S2de R'Z risk bileeninden dolay R'2 riskinin Ta, Tb ve T1/2
noktalarnda katlanlabilir riski atn gstermektedir. Bundan dolay bu risk bileeninin
azaltlmas gereklidir. Hat tesis edilmi olduu iin, (dolaysyla ekransz bir blm yerine
ekranl bir blm kullanmak gibi nlemler alnamaz) korunma nlemi olarak uygun DKDler
kullanlmaldr.
R2 riskinin katlanlabilir riskin altna drlmesi iin YKD IIIe uygun (rnein PDKD
= 0,03) DKDlerin seilmesi yeterlidir (izelge G.3).
Ta ve T1/2 gei noktalarnda DKD montaj;
- P'Z(Ta) ve PZ(T1/2) olaslklarn PDKDye drr.
- P'V ve P'W olaslklarn etkilemez (Madde I.1.2),
- S2 blmne ilikin olan P'B ve P'C olaslklarn etkilemez, nk havai hattr (Madde
I.1.1),
- S1 blmne ilikin olan P'B ve P'C olaslklarn etkilemez, nk PDKD 'den kktr
(Madde I.1.1).
izelge N.8 Risk R'2 -Korunmu hat iin olaslk deerleri (P')
Parametre S1 S2
P'B(a)(Ia(B)) - 1
P'B(b)(Ia(B)) 0,001 -
P'C(a)(Ia(C)) - 1
P'C(b)(Ia(C)) 0,001 -
P'V(Ia(V)) 0,4 1
P'W(Ia(W)) 0,035 1
P'Z(Ta) (Ta gei noktasndaki donanm iin, UW = 1,5 kV) 0,03 0,03
P'Z(Tb) (Tb gei noktasndaki donanm iin, UW = 1,5 kV) 0,02 -
P'Z(T1/2) (Gml kablonun yaltm delinmesi iin, UW = 1,5 kV) 0,03 0,03
Ayrca, Madde 4 b.11deki tanm ve Madde F.4e gre T1/2 gei noktasna DKD monte
edilmesi ile T1/2 noktas Tb iin bir dm haline gelir ve hattn S2 blm artk R'Z(Tb) risk
bileenine katk yapmaz.
Korunmu hat iin olaslk deerleri (P') izelge N.8de verilmitir.
Korunmu hat iin risk bileenlerinin deerleri izelge N.9da verilmitir. Burada, R'2
riskinin katlanlabilir riskten kk olduu grlmektedir. Dolaysyla, hat yldrma kar
korunmu durumdadr.
izelge N.9- Risk R'2 T1/2 ve Ta gei noktalarna taklan DKDlerle (PDKD = 0,03)
korunmu hat iin risk bileenlerinin deerleri (deerler 10-3)
Parametre S1 S2 Hat
R'B(a) - 0,261 0,261
R'B(b) 0 - 0
R'C(a) - 0,0873 0,0873
R'C(b) 0 - 0
R'V 0,0282 0,1566 0,1848
R'W 0,0008 0,0522 0,053
R' = R'B(a) + R'B(b) + R'C(a) + R'C(b) + R'V + R'W 0,5861
R'Z(Ta) 0,0178 0,0553 0,0731
R'Z(Tb) 0,0119 - 0,0119
R'Z(T1/2) 0,0178 0,0553 0,0731
R2(Ta) = R' + R'Z(Tb) 0,6592
R2(Tb) = R' + R'Z(Ta) 0,598
R2(T1/2) = R' + R'Z(T1/2) 0,6592
Elektrik Mhendisleri Odas
619
Ek O
Burada:
620
621
ekil O.4 Koruyucu a yntemi veya yuvarlanan kre yntemine gre bir kafes
oluturacak ekilde birletirilmi, yapdan ayrlm tellerle korunan hacim
Not: H = h
ekil O.5 Kafes yntemi veya koruyucu a yntemine gre bir kafes oluturacak
ekilde birletirilmi, yapdan ayrlmam tellerle korunan hacim
H=h
Elektrik Mhendisleri Odas
622
ekil O.6 Yuvarlanan kre yntemine gre yakalama ucu sisteminin tasarm
623
Ek P
Bir kablonun aktif iletken blmleri ile ekran arasndaki ar gerilimler, ekranla tanan
yldrm akmndan dolay tehlikeli kvlcmlara neden olabilir. Ar gerilimler, malzemeye,
ekran boyutlarna, kablonun uzunluk ve konumuna baldr.
Tehlikeli kvlcmlar nlemek iin en kk ekran kesiti (Scmin)nin mm2 cinsinden
deeri aadaki denklemle bulunur:
I f c106
Sc min
Uw
[mm2]
Burada;
izelge P.1 Ekrann durumuna gre gz nne alnmas gereken kablo uzunluu
Ekrann durumu Lc
zdirenci [m] olan toprakla
Lc 8
temas halinde
Topraktan yaltlm veya Yap ile ekrann en yakn topraklama noktas
havada olmas halinde arasndaki uzaklk
Not: Yldrm akmnn hattn ekran veya iletkenleri boyunca akmas durumunda, hattn
yaltkan iin kabul edilemez bir scaklk artnn meydana gelip gelmedii aratrlmaldr.
Ayrntl bilgi iin Blm 5e baklmaldr.
Akm snrlar aada verilmitir:
- Ekranl kablolar iin, If = 8 Sc ve
- Ekranl olmayan kablolar iin, If = 8 n' S'c'
Burada;
624
Ek R
Yldrm akmnn indirme iletkenleri arasndaki blnme katsays kc, izelge R.1de
belirtildii gibi indirme iletkenlerinin toplam says nye ve bunlarn konumlarna, halka
iletkenlerinin birbirlerine balanmasna, yakalama ucu sisteminin tipine ve toprak
sonlandrma sisteminin tipine baldr.
izelge R.1, her bir elektrotun topraklama direncinin ayn deerde olmas kouluyla, A
tipi topraklama dzenlemesi ile btn B tipi topraklama dzenlemeleri iin uygulanr.
hc
kc
2h c
Not: H = h
ekil R.1 Koruma telli yakalama ucu sistemi ve B tipi bir toprak sonlandrma sistemi
durumunda kc katsaysnn deerleri
Elektrik Mhendisleri Odas
625
1
kc 0,1 0,2 (c / h)1 / 3
2n
ekil R.2 Kafes tipi yakalama sistemi ve B tipi toprak sonlandrma sistemi olmas
durumunda kc katsaysnn deerleri
Elektrik Mhendisleri Odas
626
ki ki ki
d a sa kc1I a d b sb kc 2 I b d c sc kc 3 I c
km km km
ki ki ki
d e se kc 4 I e d f sf (kc1I f kc 2 h2 ) d g sg (kc 2 I g kc 3h3 kc 4 h4 )
km km km
ki ki ki
d a sa kc1I a d b sb kc 2 I b d c sc kc 3 I c
km km km
ki ki ki
d e se kc 4 I e d f sf (kc1I f kc 2 h2 ) d g sg (kc 2 I g kc 3h3 kc 4 h4 )
km km km
1 c
kc 0,1 0,2 x3
2n h
1
kc 2 0,1
n
1
k c3 0,01
n
1
kc 4
n
1
k cm k c 4
n
Burada:
ekil R.3 Kafes tipi yakalama ucu sistemi, her seviyede indirme iletkenlerinin halka
eklinde balanmas ve B tipi toprak sonlandrma sistemi olmas durumunda, ayrma
uzaklnn hesaplanmas ile ilgili rnekler
Elektrik Mhendisleri Odas
627
Ek S
S.1 Genel:
Bu Ekte, patlama riski olan yaplarda kullanlan yldrmdan korunma sistemlerinin
tasarm, yapm, geniletilmesi ve zerlerinde deiiklik yaplmasna ynelik ek bilgiler
verilmektedir.
Patlama riski bulunan yaplar iin yldrmdan korunma sisteminin Blm 3e uygun
olarak yaplan risk deerlendirmesi sonucu olarak, en az Snf II YKS seilmelidir. Uzman bir
yetkili tarafndan teknik olarak dorulanmas kouluyla, yldrm olaylarnn sk olmadnn
ve/veya yap iinde bulunanlarn duyarsz olduunun garanti edilmesi durumunda, koruma
dzeyi III olan YKS seilmesine izin verilebilir.
S.2.1 Ayrma atlama aral: Elektriksel olarak iletken tesisat ksmlarn yaltmak
amacyla kullanlan atlama araldr. Bir yldrm boalmasnda tesisat ksmlar, bu atlama
aralndaki elektriksel boalma sonucu, geici bir sre iletken olarak balanr.
S.2.2 Kat patlayc malzemeler: Birincil veya genel amac patlama fonksiyonunu
yerine getiren kat kimyasal bileik, karm veya elemandr.
S.2.3 Blge 0: inde, hava ile gaz, buhar veya sis biimindeki alev alabilen maddelerin
karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn srekli veya uzun bir sre iin veya ska
bulunduu yerdir.
S.2.4 Blge 1: inde, hava ile gaz, buhar veya sis biimindeki alev alabilen maddelerin
karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn normal iletme srasnda ara sra ortaya
kt yerdir.
S.2.5 Blge 2: inde, hava ile gaz, buhar veya sis biimindeki alev alabilen maddelerin
karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn normal iletmede olmad, ancak
olduunda sadece ksa bir sre iin devam ettii yerdir.
Not 1: Bu tanmdaki devam ettii ifadesi, alev alabilen atmosferin var olaca toplam
sre anlamnda kullanlmtr. Bu sre, normal olarak tahliye sresi ile tahliye sona erdikten
sonra alev alabilen atmosferin dalmas iin geen srenin toplamndan meydana
gelmektedir.
Not 2: Ortaya kma skl ile ilgili belirtiler ve sre, zel sanayiler veya uygulamalara
dair kodlardan elde edilebilir.
S.2.6 Blge 20: inde, havada yanabilen toz bulutu biimindeki patlayc bir atmosferin
srekli veya uzun bir sre iin veya ska bulunduu yerdir.
S.2.7 Blge 21: inde, havada yanabilen toz bulutu biimindeki patlayc bir atmosferin
normal iletme srasnda, ara sra meydana geldii yerdir.
Elektrik Mhendisleri Odas
628
S.2.8 Blge 22: inde, havada yanabilen toz bulutu biimindeki patlayc bir atmosferin
normal iletme srasnda meydana gelmedii, ancak meydana geldiinde ise, sadece ksa bir
sre iin devam ettii yerdir.
S.3.4 E potansiyel kuaklama: YKS bileenleri ile Madde 15.bye gre btn iletken
tesisatlardaki bileenlerde dhil olmak zere, dier iletken tesisatlar arasndaki yldrm e
potansiyel kuaklamasnn, tehlikeli alanlar ile kat patlayc malzemelerin bulunabildii
blgeleri kapsayacak ekilde aadaki belirtilen yerlerde yaplmaldr:
- Toprak seviyesinde,
- letken blmler arasndaki uzakln, kc = 1 kabul edilerek hesaplanan s ayrma
uzaklndan daha kk olduu yerlerde.
Not: Tehlikeli ksmi boalmalardan dolay ayrma uzaklklar sadece patlayc
karmlarn bulunmad yerlerde gz nnde bulundurulabilir. Ortamn tutumasna bir
kvlcmn neden olabildii bu yerlerde, Blge 0 ve Blge 20 olarak adlandrlan tehlikeli
alanlar iinde, i kvlcm atlamasn nlemek iin ek e potansiyel kuaklama gereklidir.
629
ekilde doal bir yakalama ucu sistemi olduu kabul edilebilir. Madde 14.ddeki topraklama
kurallar, bu gibi yaplar iin de uygulanr.
DKDler, patlayc maddelerin bulunduu btn yerlerde YKSnin bir blm olarak
kullanlmaldr. Uygun olmas durumunda, DKDler kat patlayc malzemenin bulunduu
yerlerin dna yerletirilmelidir. Patlamalara maruz kalan veya patlayc toz bulunan yerlere
yerletirilen DKDler, patlamaya dayankl (exproof) tipte olmal veya patlamaya dayankl
mahfazalar iinde bulunmaldr.
S.5.2 Blge 2 ve Blge 22yi ieren yaplar: Blge 2 ve Blge 22 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, ek koruma nlemlerinin alnmasna gerek duyulmayabilir. izelge
17deki kurallara uygun kalnlktaki metalden yaplm tesisler iin (rnein, Blge 2 ve
Blge 22yi ieren alanlara sahip d kolonlar, konteynrlar) yakalama ucu elemanlar ve
indirme iletkenleri gerekli deildir; metal yap Madde 14e gre topraklanmaldr.
S.5.3 Blge 1 ve Blge 21i ieren yaplar: Blge 1 ve Blge 21 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, aadaki eklerle birlikte Blge 2 ve Blge 22ye ilikin kurallar
uygulanr:
- Boru hatlarnda yaltkan paralarn mevcut olmas durumunda, iletmeci, koruyucu
nlemleri belirlemelidir. rnein, kvlcm atlama aralklar yaltlarak boalmalarn hasar
nlenir ve patlamaya kar koruma salanr,
- Atlama aralklar ve yaltm paralar, patlama tehlikesi olan blgenin dnda
taklmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
630
S.5.4 Blge 0 ve Blge 20yi ieren yaplar: Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, uygulanabildiinde bu maddede verilen nerilere ek olarak,
Madde S.5.3teki kurallar uygulanr.
Yldrmdan koruma sistemi ile tesisatlar/yaplar/donanmlar arasndaki yldrm e
potansiyel kuaklamasn oluturan balantlar, sistem iletmecisi ile anlama salanarak
yaplmaldr. Atlama aralklar kullanlarak gerekletirilen yldrm e potansiyel
kuaklamalar, sistem iletmecisi ile anlama salanmadan yaplmaz. Bu gibi elemanlar, tesis
edildikleri ortam iin uygun olmaldr.
Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan alanlara dtaki tesisler iin aadaki eklerle
birlikte Blge 1, Blge 2, Blge 21 ve Blge 22ye ilikin kurallar uygulanr.
- Alevlenebilir svlar ieren tanklarn iindeki elektrik cihazlar, bu kullanm iin uygun
olmaldr. Yldrmdan korunmaya ynelik nlemler, yapm tipine uygun olarak alnmaldr,
- inde Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan alanlarn olduu kapal elik
konteynrlar, muhtemel yldrm arpma noktalarnda, en az 5 mmlik et kalnlna sahip
olmaldr. Et kalnlklarnn daha ince olmas halinde, yakalama ucu elemanlar
yerletirilmelidir.
631
arasna, merdiven ile tankn tepesi arasna ve merdiven ile yzen tavan arasna
uygulanmaldr. Yzen tavanl tanklara kayan bir merdivenin tutturulmam olmas
durumunda, bir veya birden fazla (tankn byklne bal olarak) 35 mm geniliinde
esnek balant iletkeni veya edeeri tank kabuu ile yzen tavan arasna uygulanmaldr.
Balant iletkenleri, at drenajn izlemeli veya ieri dnk dngler meydana getirmeyecek
biimde dzenlenmelidir. Yzen tavanl tanklarnn zerine, tavann evresi etrafnda yaklak
1,5 m aralklarla yzen tavan ile tank kabuu arasnda oklu nt balantlar yaplmaldr.
Malzeme seimi, rn ve/veya ortam koullarna gre yaplr. Yldrm boalmalar ile oluan
darbe akmlar iin yzen tavan ile tank kabuu arasnda yeterli iletkenlie sahip balanty
salayan alternatif dzenlere yalnzca, deneylerle ispatlanmas ve balantnn gvenilirliini
salayan ilemlerin kullanlmas durumunda izin verilir.
S.5.5.3 Boru sistemleri: retim tesisleri dndaki toprak zerinde bulunan metal boru
sistemleri, her 30 mde bir olmak zere topraklama sistemine balanmal veya bir yzey
topraklama elektrodu veya bir topraklama ubuu ile topraklanmaldr.
Alev alabilen svlarn tanmasnda kullanlan uzun boru hatlar iin aadakiler
uygulanr:
- Pompalama ksmlar, datm (branman) ksmlar ve benzer hizmet tesisatlar, metal
klfl borular dahil btn yol verme (ynlendirme) boru sistemi, en az 50 mm2 kesit alanna
sahip iletken hatlarla kprlenmelidir,
- Kprlemede kullanlan iletken hatlar, pabulara zel olarak kaynaklanmal veya
ynlendirme borularnn flanlarna, skca vidalanmaldr. Yaltkan paralar, kvlcm atlama
aralklaryla kprlenmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
632
Ek T
T.1 Genel:
Bu Ekte, bu Ynetmelie uygun bir YKSnin fiziksel tasarm, yapm, bakm ve
muayenesi iin yol gsterici bilgiler verilmektedir. Bu Ekte verilen rnekler, koruma
salayan bir yntemi aklamaktadr. Baka yntemler de ayn derecede geerli olabilir.
633
T.2.2.2 Gr alverii
T.2.2.2.1 Genel bilgiler: Yeni bir yapnn tasarm ve yapm aamalarnda, YKS
tasarmcs, YKS tesisats ve yapdaki tesisatlardan veya yapnn kullanmna dair
dzenlemelerden sorumlu btn dier kiiler (rnein, yap sahibi, mimar, inaat yklenicisi)
dzenli olarak gr alveriinde bulunmaldr.
Etkin bir YKS tasarm, ekil T.1de verilen i ak diyagram kullanlarak
gerekletirilmelidir.
Mevcut bir yapda kullanlmas amalanan bir YKSnin tasarm ve yapm safhalarnda,
yapdan, yapnn kullanmndan, tesisatlardan ve hizmet tesisatlarndan sorumlu kiilerle,
mmkn olabildiince, gr alveriinde bulunmaldr.
Yapnn sahibi, yapy ina eden yklenici veya grevlendirilmi temsilcisi arasnda
gr alverii toplantlar dzenlenmi olabilir. Mevcut yaplar iin, gerekli grlmesi
halinde, zerinde deiiklikler yaplmas gereken izimler, YKS tesisats tarafndan YKS
tasarmcsna verilmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
634
635
636
637
T.2.2.4.2 kntl blme sahip yaplar: kntl bir yapnn altnda ayakta duran bir
kiinin kntl duvardan geen indirme iletkenlerinden akan yldrm akm iin alternatif bir
yol oluturma olasln azaltmak iin gerek d uzakl, m cinsinden, aadaki koulu
yerine getirmelidir:
d > 2,5 + s
Burada; s Madde 15.cye uygun olarak hesaplanan m cinsinden ayrma uzakldr.
2,5 deeri, kolunu yukar dik olarak kaldrdnda bir insann parmaklarnn ularna
kadar olan ykseklii temsil etmektedir (ekil T.3)
Elektrik Mhendisleri Odas
638
c
0,33 0,50 1,00 2,00
h
639
c
h 0,33 0,50 1,00 2,00
ekil T.2 at srt zerinde yakalama ucu sistemi bulunan eimli bir at ve B tipi
topraklama sistemi durumunda kc katsaysnn deerleri
Elektrik Mhendisleri Odas
640
Not: Elini yukar kaldrm bir insann ykseklii 2,5 m olacak biimde alnmtr.
ekil 7de gsterildii gibi bir iletkendeki dng yksek deerde endktif gerilim
dmleri meydana getirebilir. Bu endktif gerilim dmleri, yapnn duvarlarndan geen
ve hasar oluturan bir yldrm boalmasna neden olabilir.
Madde 15.cdeki koullar yerine getirilmedii taktirde, ekil 7de gsterilen bu
koullarla ilgili ieri dnk yldrm iletkeni dnglerine ilikin noktalarda yap boyunca
doru bir gzergah iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr.
641
642
Kuaklama iletkenleri, kuaklama noktasndan akan yldrm akm ile orantl boyutlara
sahip olmaldr (izelge 22 ve izelge 23)
Burada:
1 Elektrik g donanm 6 Kuaklama baras
2 elik kiri 7 Betondaki elik donat (kafes iletkenler ile
3 Yzeye ilikin metal kaplama st ste bindirilmi)
4 Kuaklama ek yeri 8 Temel topraklama elektrodu
5 Elektrik veya elektronik donanm 9 Farkl hizmet tesisatlar iin ortak giri
643
1 Donat ubuklar
2 En az 30 mm uzunluundaki kaynak dikii
ekil T.5 Betonarme yaplarda elik donat ubuklarnn kaynakla balanmas (izin
verilmesi durumunda)
ekil T.6a Bir dairesel kesitli iletkenin bir elik donat ubuuna balanmas
ekil T.6b Bir som erit iletkenin bir elik donat ubuuna balanmas
Elektrik Mhendisleri Odas
644
1 Donat ubuu
2 Dairesel kesitli iletken
3 Vida
4 erit iletken
ekil T.6 Donat ubuklar ve iletkenler arasnda balantlar salamak amacyla
kullanlan balama elemanlarna ilikin rnek
*
elik kuaklama iletkeni, elik donat ubuklarna kaynak veya sktrma
elemanlaryla birok noktada balanr.
Not: ekil T.7cde gsterilen yap, iyi bir mhendislik uygulamasna gre genel olarak
kabul edilen bir zm deildir.
ekil T.7 Beton duvar iindeki elik donatya yaplan balant noktalarna ilikin
rnek
645
Betonda galvanizli eliin kullanlmasna, inaat yapan yklenici tarafndan bazen izin
verilmez. Bu durum yanl anlamadan kaynaklanmaktadr. elik donat, betonun korozyona
kar yksek koruma potansiyeline sahip olmas nedeniyle betonla pasif hale getirilir.
Betonda olaan przl donat ubuklarna ek olarak en az 8 mm apnda yuvarlak elik
ubuklarn kullanlmas nerilir.
T.2.3.5 Korozyon: Donat kuaklama iletkenlerinin bir beton duvar iinden karlmas
durumunda, kimyasal korozyona kar koruma iin zen gsterilmelidir. Korozyona kar en
basit koruma nlemi, betondan k noktalarnda, beton iinde en az 50 mm ve beton dnda
en az 50 mm olacak ekilde, silikon kauuk kaplanmas veya zift dklmesidir (ekil T.7c).
Bakr kuaklama iletkenlerinin beton duvar iinden karlmas durumunda, som bir
iletken, zel bir kuaklama noktas, PVC kaplamalar veya yaltlm tellerin kullanlmas
durumunda, korozyon riski bulunmamaktadr (ekil T.7b). izelge 20 ve izelge 21e uygun
paslanmaz elik kuaklama iletkenleri iin, korozyon nleme nlemlerinin alnmasna gerek
yoktur.
ok ar atmosfer koullarnda, betondan kan kuaklama iletkenlerinin paslanmaz
elikten yaplmas nerilir.
Not: Betondaki elik donatlarla balantl beton dndaki galvanizli elik, baz
koullarda betona hasar verebilir.
Dkm tipi somunlarn veya yumuak elik paralarn kullanlmas durumunda, bunlar
binann dnda korozyona kar korunmaldr. Yzeyinde koruma ilemi yaplm somunla
elektriksel iletkenlii salamak iin trtll kilitleme rondellar kullanlmaldr (ekil T.7a).
Korozyona kar ile ilgili daha fazla bilgi iin Madde T.3.6.2.2.2ye baklmaldr.
646
647
Burada:
ekil T.8a elik betonarme bir yap zerinde doal indirme iletken sistemi olarak
metalden yaplm cephe kaplamasnn kullanlmas
Elektrik Mhendisleri Odas
648
Burada:
1 Dey ereve
2 Duvara sabitleme eleman
3 Balayclar
4 Yatay ereve
ekil T.8 - Doal indirme iletken sistemi olarak metal cephe kaplamas kullanlmas ve
cephe kaplama desteklerinin balants
649
Burada:
1 Cephe plaka dilimi ile metal erit pencere arasndaki balant ek yeri
2 Metal cephe plakas
3 Yatay metal erit
4 Dey metal erit
5 Pencere
ekil T.9 Srekli erit pencerelerin metal cephe kaplamas ile balants
elik yaplarn indirme iletkeni olarak kullanlmas durumunda, her elik kolon, TS EN
50164 serisine uygun olarak zel kuaklama noktalaryla ekil T.8e gre beton temeldeki
elik donat ubuklarna balanmaldr.
Not: Elektromanyetik ekranlama amalar bakmndan yap duvarlarndaki elik
donatnn kullanlmasna ilikin daha fazla bilgi iin Blm 5e baklmaldr.
Hol ve benzeri byk ve alak binalar iin, at sadece bina evresinde deil ayn
zamanda iteki kolonlarla da desteklenmelidir. indirme iletkenlerini oluturan kolonlarn
iletken ksmlar, tepede yakalama ucu sistemine, demede epotansiyel kuaklama sistemine
balanmaldr. Elektromanyetik giriimdeki artma, bu gibi i indirme iletkenlerinin yaknnda
meydana gelir.
elik donatl yaplarda genellikle cvatal ek yerleriyle balanan elik at kirileri
kullanlr. Cvatalarn mekanik mukavemeti elde etmek amacyla istenen kuvvetle sklmas
kouluyla, btn cvatal elik blmlerin, elektriksel olarak birbirlerine baland kabul
edilebilir. nce boya tabakalar, ilk yldrm boalma akm ile delinir ve bylece iletken bir
kpr oluturulur.
Cvata balarnn, cvata somunlarnn ve rondellarn oturma yzeyini plak hale
getirerek elektrik balants daha iyi bir duruma getirilebilir. Yapsal montajn
tamamlanmasndan sonra yaklak 50 mm uzunluunda bir kaynak dikii yaplmas ile daha
ileri seviyede iyileme salanabilir.
D duvarlarn iinde/stnde ok sayda iletken blmlere sahip mevcut yaplarda, bu
iletken blmlerin indirme iletkenleri olarak kullanlmas iin sreklilii salanmaldr. Bu
teknik ayrca, yldrmn elektromanyetik darbesine kar koruma isteklerine ek olarak mimari
tasarmn kltrel ynleri ilgili isteklerin de yerine getirilmesi gerektiinde nerilir.
Birbirlerine bal e potansiyellii salayan baralar ayrca olmaldr. E potansiyellii
salayan her bara, d duvarlarn veya atnn iindeki iletken blmlere balanmaldr. Bu
durum, toprak seviyesinde ve takip eden her deme seviyesindeki yatay donat baralaryla
bile salanabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
650
Mmkn olmas durumunda, deme veya duvar iindeki elik donatya balant
yapmak iin bir balant noktas salanmaldr. Balant, en az adet elik donat ubuuna
yaplmaldr.
Byk yaplarda, e potansiyellii salayan bara, bir halka iletken olarak i grr. Bu
gibi durumlarda elik donat baralarna yaplacak balant noktalar her 10 mde bir olmaldr.
Temelle ilgili aklanabilen nlemler dnda, yapya ilikin donatnn YKSye balanmas
iin zel nlemlerin alnmasna gerek yoktur.
651
ortamdaki deiiklikler izlenir. Ancak, temel topraklama sisteminin birincil zellii iyi e
potansiyellik salamak olup, topraklama direnci ikinci derecede nemlidir.
Burada:
652
Balant noktalar, prefabrike beton blm iinde srekli bir elik donat ubuunun bir
kuaklama eklem yerinden bir sonraki eklem yerine geecek ekilde yerletirilmelidir.
Bir prefabrike betonarme blm iindeki srekli elik donat ubuklarnn
dzenlenmesinin standart elik donat ubuklar ile yaplamamas durumunda, ek bir iletken
yerletirilmeli ve mevcut elik donatya tutturulmaldr.
Genellikle, ekil T.11de gsterildii gibi, plaka eklindeki prefabrike betonarme
blmn her kesinde bir balant noktas ve bir kuaklama iletkeninin bulunmas gereklidir.
Burada:
653
Burada:
1 Genleme aral
2 Kaynakl ek yeri
3 Girinti
4 Esnek kuaklama iletkeni
A Donatl beton blm 1
B Donatl beton blm 2
ekil T.11b Bir yapda iki betonarme blm arasndaki genleme araln kprleyen
esnek kuaklama yaps
654
T.3.1.3 Tehlikeli kvlcm atlamas: YKS ile metal elektrik ve iletiim tesisatlar
arasndaki tehlikeli kvlcm atlamas u ekilde nlenebilir:
- Ayrlm bir YKSde, yaltm veya Madde 15.cye uygun ayrma yaplarak,
- Ayrlmam bir YKSde, Madde 15.bye gre e potansiyel kuaklama veya yaltm ya
da Madde 15.cye uygun ayrma yaplarak.
655
- Koruyucu a yntemi,
- Yuvarlanan kre yntemi,
- Kafes yntemi.
Konumlandrma yntemi YKS tasarmcs tarafndan aadaki hususlara gre seilir:
- Koruyucu a yntemi, basit yaplar veya byk yaplardaki kk blmler iin
uygundur. Bu yntem, YKSnin seilen koruma dzeyi ile ilgili yuvarlanan kre yarapndan
daha yksek yaplar iin uygun deildir.
- Yuvarlanan kre yntemi, karmak biimli yaplar iin uygundur.
- Kafes yntemi, genel amal olup, genellikle dz yzeylerin korunmas iin uygundur.
Yaplarn deiik blmleri iin kullanlan yakalama ucu tasarm yntemi ve YKS
tasarm yntemleri, tasarm projesinde aka belirtilmelidir.
Burada:
ekil T.12 - izelge 16ya gre farkl ykseklikler iin koruyucu a yntemine gre
yakalama ucu tasarm
656
Burada:
657
ekil T.14a ki direk ieren dey bir ekil T.14b - ki direk ieren dzleme dik
dzlem zerindeki izdm bir dey dzlem zerindeki izdm
ekil T.14 Yatay telle birbirlerine balanm iki ayrlm yakalama ucu direkleri
kullanan ayrlm d YKS
Burada:
1 Yakalama ubuu
2 Korunan yap
3 Referans dzlem
izelge 16ya uygun koruma as
658
Burada:
1 Yakalama ubuu
2 Korunan yap
3 Referans dzlem
izelge 16ya uygun koruma as
Not: Btn yap, yakalama ucu ubuklarnn koruma hacmi iinde olmaldr
ekil T.15 Ayrlmam bir YKSnin yakalama ubuklaryla tasarmna ilikin rnek
Burada:
ekil T.16a letken ieren bir dzleme dik dey dzlem zerindeki izdm
Elektrik Mhendisleri Odas
659
Burada:
ekil T.16 Ayrlmam YKSnin koruyucu a yntemine gre yatay bir tel ile tasarm
rnei
ekil T.17a Yuvarlanan kre ynteminin kullanld eimli bir yzey zerindeki
direk tarafndan korunan hacim (ht > r)
Elektrik Mhendisleri Odas
660
ekil T.17 Eimli yzey zerindeki yakalama ucu veya direkler tarafndan korunan
hacim
661
Not: Yakalama ucu iletkenleri, yuvarlanan kreye dokunan btn noktalar ve blmler
zerine tesis edilir. Yuvarlanan krenin yarap, Madde 14.b.2ye uygun olarak yapya ilikin
en alak blm hari, seilen koruma dzeyine baldr.
ekil T.18a Yuvarlanan kre yntemine gre YKS yakalama ucunun tasarm
Burada:
662
ekil T.18 Yuvarlanan kre yntemi, koruyucu a yntemi ve kafes yntemine gre
yakalama ularnn tasarm
Yapda korunmam hibir blmn kalmamas iin yuvarlanan kre yntemi yapnn
her ynden izimine uygulanmaldr. Bir YKS iletkeni tarafndan meydana getirilen koruma
hacmi, yuvarlanan krenin iletkene dokunmas ve yapya uygulanmas durumunda, bu
krenin giremedii hacimdir.
ekil T.18; kafes yntemi, yuvarlanan kre yntemi ve koruyucu a yntemine gre
yakalama ularnn yerleimini ve korumay gstermektedir.
Burada:
Not: Yan yzeyler Madde 14.b.2 ve Madde O.2ye gre yldrmdan korunmaldr.
ekil T.19 Karmak biimli bir yap zerindeki YKS yakalama ucu iletkenlerinin
tasarm
ekil T.20deki yatay referans dzlemi zerine yerletirilen iki paralel yatay YKS
yakalama ucu iletkenleri iin, iletkenler arasndaki hacim iinde iletkenlerin bulunduu
seviyenin altnda yuvarlanan krenin girme derinlii p, aadaki formlden hesaplanabilir:
p r r 2 (d / 2) 2
1/ 2
Girme derinlii p, ht den korunacak cisimlerin yksekliinin karlmas ile elde edilen
deerden daha kk olmaldr (ekil T.20deki motor).
ekil T.20de gsterilen rnek, veya drt adet yakalama ucu ubuklar iin de
geerlidir. rnein, drt adet dey ubuk ayn h uygulama yksekliine sahip karenin
kelerine yerletirilir. Bu durumda, ekil T.20deki d, drt adet ubuun oluturduu karenin
kegenlerine karlk gelir.
Yuvarlanan kre yarapnn r [m], yldrm akmnn I [kA] tepe deeri ile ilikisi
r 10I 0,65 bants ile verilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
663
Burada:
1 Yatay teller
2 Referans dzlemi
3 ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu ile korunan hacim
ht Yakalama ucu ubuklarnn referans dzleminden ykseklii
p Yuvarlanan krenin girme derinlii
h izelge 16ya uygun yakalama ucunun ykseklii
r Yuvarlanan kre yarap
d ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu arasndaki uzaklk
Not: Yakalama ular arasndaki hacim iinde bulunan cisimleri korumak iin
yuvarlanan kreye ilikin girme derinlii p, ht den korunacak cisimlerin en byk
yksekliinin karlmas ile elde edilen deerden daha kk olmaldr.
ekil T.20 ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu ile
korunan hacim (r > ht)
Elektrik Mhendisleri Odas
664
665
A Deney ek yeri
Elektrik Mhendisleri Odas
666
Not: Btn boyutlar, izelge 15 ve izelge 16ya gre seilen koruma dzeyine uygun
olmaldr.
ekil T.22c Sundurma atlar zerindeki YKS rnei
ekil T.22d Eimli atl, 20 mden daha yksek olmayan binalar iin yakalama ucu
ve gzle grlmeyen iletkenler
ekil T.22 Kafes yntemine gre yaplan ayrlmam YKS yakalama ucu tasarm
rnei
T.3.2.3 Yksek binalarn yan yzeylerine boalmalara kar yakalama ular:
120 mden daha yksek binalarda, yan yzeylerin en stteki % 20lik ksm yakalama
ucu sistemleri ile donatlmaldr.
Not: Binann st blmndeki duvarn dnda hassas blmlerin (rnein, elektronik
donanm) mevcut olmas durumunda, bunlar yatay sslemeler, kafes iletkenler veya edeeri
gibi zel yakalama ucu nlemleri ile korunmaldr.
T.3.2.4 Yapm
T.3.2.4.1 Genel bilgiler:
letken kesitinin izelge 20ye ve TS EN 50164 standardlarna uygun olmas
durumunda, bir iletken iin izin verilen en byk scaklk almaz.
Yanabilen malzemeden yaplan at veya duvar, aadaki nlemlerden biri veya birka
kullanlarak, YKS iletkenlerinin snmasna neden olan yldrm akmnn tehlikeli etkisinden
korunmaldr:
- Kesit artrlarak iletken scaklnn azaltlmas,
- letkenlerle at kaplamas arasndaki uzakln artrlmas (Madde 14.b.3),
- letkenlerle alev alabilen malzeme arasna s koruyucu bir tabakann sokulmas.
Not: Aratrmalar, ucu kt olan yakalama ucu ubuklarnn kullanlmasnn avantajl
olduunu gstermitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
667
at srt olan kk evlerde ve benzeri yaplarda, at iletkeni atnn srt zerine tesis
edilmelidir. Yapnn, tamamen at srtna yerletirilen iletkenle oluturulan koruma alan
iinde olmas durumunda, en az iki indirme iletkeni, yapnn karlkl keleri ile gen
oluturan at kenarlar zerinden indirilmelidir.
Not: Yapnn evresi boyunca llen iki indirme iletkeni arasndaki uzaklk, izelge
18de verilen deerleri amamaldr.
at kenarndaki oluklarn Madde 14.b.4e uygun olmas durumunda, bunlar doal
iletkenler olarak kullanlabilir.
at zerindeki indirme iletkenlerinin ve eimli ats olan bir yapdaki indirme
iletkenlerinin dzenlenmesine ilikin rnekler ekil T.23.a-b-cde gsterilmitir.
ekil T.23 a Eimli bir at srt zerine ekil 23b Koruyucu a yntemine gre bir
yakalama ucu iletkeni ile at indirme bacann korunmas
iletkeninin montaj
Elektrik Mhendisleri Odas
668
ekil T.23 c Olua bal indirme iletkeninin montaj ekil T.23 d Bir indirme iletkenine deney ek yerinin
montaj ve metal yamur borusuna kuaklama
Uygun boyutlara ilikin rnekler:
a 1m
b 0,15 m (zorunlu deildir)
c 1m
d Olabildiince kenara yakn
e 0,2 m
f 0,3 m
g 1m
h 0,05 m
i 0,3 m
j 1,5 m
k 0,5 m
izelge16ya uygun koruma as
ekil T.23 Kiremitle kapl eimli atlarda YKS ayrntlarna ilikin baz rnekler
Uzun yaplarda, izelge 18e uygun ek iletkenler at srtna monte edilen yakalama ucu
iletkenlerine balanmaldr.
Geni tavan kntlar olan binalarda, at srtndaki iletken, srtn sonuna kadar
uzatlmaldr. atnn gen biimindeki kenarlarnda, at srtndaki iletkenden indirme
iletkenine bir iletken balanmaldr.
Mmkn olduu kadar, yakalama ucu iletkenleri, balama iletkenleri ve indirme
iletkenleri dz bir yol izleyecek ekilde tesis edilmelidir. letken olmayan atlarda, iletken,
at kiremitlerinin altna veya zerine yerletirilebilir. Kiremitlerin altna yaplan montajn
basit ve daha az korozyon riski olmasna karn, iletken dorudan bir boalmay
yakaladnda kiremitlerin hasar grme riskini azaltmak zere iletkenin kiremitlerin stne
(yeterli sabitleme yntemlerinin mevcut olmas durumunda) yerletirilmesi daha iyidir.
Kiremitler zerine iletkenin monte edilmesi, ayrca gzden geirilmesini de kolaylatrr.
Dz atl yaplarda, evre iletkenleri, atnn d kenarlarna mmkn olduunca yakn
tesis edilmelidir.
at yzeyinde izelge 16da belirtilen kafes byklnn almas durumunda, ek
yakalama ucu iletkenleri tesis edilmelidir.
Dz bir at zerindeki balant elemanlar ile ilgili yapm ayrntlarna ilikin bir rnek
ekil T.24te verilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
669
Burada:
Not: at parapeti zerindeki metal kaplama, bir yakalama ucu iletkeni olarak kullanlr
ve YKSnin doal indirme iletkeni olarak kullanlan elik putrele balanr.
ekil T.24 Bina ats zerinde doal bileenleri kullanan YKSnin montaj
ekil T.25te, ahap veya tula gibi yaltkan malzemeden yaplan dz atl yap
zerindeki d YKS grlmektedir. at tespit elemanlar, korunacak hacmin iindedir.
Yksek yaplarda, btn indirme iletkenlerine bal bir halka iletken, yapnn d cephesine
tesis edilmelidir. Bu halka iletkenler arasndaki uzaklklar, izelge 18de verilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
670
1 Yakalama ubuu
2 Yatay yakalama ucu iletkeni
3 ndirme iletkeni
4 T tipi ek
5 apraz tip ek yeri
6 Deney ek yeri
7 B tipi topraklama dzenlemesi, halka topraklama elektrodu
8 Halka kuaklama iletkeni
9 Sabitleme eleman bulunan dz at
10 YKSnin e potansiyellii salayan bara balants iin sonlandrma
11 A tipi topraklama dzenlemesi
671
Burada:
1 Yakalama ubuu
2 Yatay yakalama ucu iletkeni
3 ndirme iletkeni
4 T tipi ek yeri
5 apraz tip ek yeri
6 elik donat ubuklarna balant (Madde T.2.3.3 ve Madde T.2.3.6)
7 Deney ek yeri
8 B tipi topraklama dzenlemesi, halka topraklama elektrodu
9 Sabitleme eleman bulunan dz at
10 T tipi ek yeri, korozyona dayankl
Elektrik Mhendisleri Odas
672
Not: Yapnn elik donats Madde 13.cye uygun olmaldr. YKSye ilikin btn
boyutlar, seilen koruma dzeyine uygun olmaldr.
ekil T.27 Doal bileenler olarak d duvarlardaki elik donaty kullanan betonarme
yap zerine d YKSnin tesisi
Burada:
ekil T.28 Otopark atlar zerinde kullanlan byk bal yakalama ucuna ilikin
rnek
673
Yapnn ats zerindeki su geirmez tabakada geici mekanik hasar olumasnn kabul
edilebilir olmas durumunda, atdaki dz alan rten yakalama ucu kafesi yerine, Madde
14.b.3e uygun betondaki elik donat ubuklarndan oluan doal yakalama ucu iletkenleri
kullanlabilir. YKS yakalama ucu iletkenlerinin beton at zerine dorudan tespit edilmesi
dier bir seenektir.
Genellikle, beton at elik donatsna yldrm dmesi su geirmez tabakada hasar
meydana getirmektedir. Daha sonra yamur suyu, elik donat ubuklarnda hasar oluturacak
korozyona neden olur. Korozyondan dolay betonun mekanik dayanmnda azalma olmasna
izin verilmemesi durumunda, elik betonarmeye dorudan yldrm boalmalarn nleyen
yakalama ucu sistemi tesis edilmeli ve tercihan elik donatya kuaklanmaldr.
D duvarlarn mekanik korumas iin yaplan metal kaplama, eriyen metal vastasyla
yangn tutuma riskinin olmamas durumunda, Madde 14.b.4e uygun yakalama ucu
sisteminin doal bileenleri olarak kullanlabilir.
Burada:
1 Koruma konisi
2 Metal at sabitleme eleman
3 Yatay yakalama ucu iletkeni
4 Elektrik g hatt, tercihan iletken bir ekran mahfaza iine alnm
5 Elektrik donanm
s Madde 15.cye gre ayrma uzakl
Koruma as, izelge 16ya baklmaldr
ekil T.29 Yakalama ucu sistemlerine kuaklanmam elektrik tesisatna sahip metal
at balant elemann korunmas amacyla kullanlan yakalama ubuu
Burada:
Elektrik Mhendisleri Odas
674
675
T.3.2.4.2.4 letken tesisatlar olmakszn gml veya atdan dar kan sabitleme
elemanlarnn korunmas: Metal, gml at sabitleme elemanlar veya atdan dar kan
sabitleme elemanlarnn korunmas amacyla kullanlan yakalama ucu ubuklar, korunacak
sabitleme elemanlarnn tamamen yakalama ubuuna ilikin yuvarlanan kre hacmi iinde
bulunmasn veya izelge 16ya uygun olarak tamamen koruma asnn meydana getirdii
koni iinde olmasn salayacak ykseklikte olmaldr. Yakalama ubuklar ile at sabitleme
elemanlar arasndaki ayrma uzakl, Madde 15.cde verilen uzaklklara uygun olmaldr.
ekil T.29da, koruyucu a ynteminin kullanld yakalama ubuklar tarafndan at
sabitleme elemanlarnn korunmasna ilikin bir rnek gsterilmitir. Koruma asna ilikin
deer, izelge 16da verilen YKS koruma dzeyine uygun olmaldr.
Yakalama ucu ubuklar ile korunmayan metal at sabitleme elemanlarnn, bu
elemanlara ilikin boyutlarn aada verilen deerleri amamas durumunda, ek olarak
korunmasna gerek yoktur:
- at seviyesi zerindeki ykseklik 0,3 m,
- styap toplam alan 1,0 m2
- styap uzunluu 2,0 m
Yakalama ubuklar tarafndan korunan hacim iinde olmayan ve yakalama ucu
sistemiyle oluturulan yzey zerinde 0,5 mden daha fazla knt yapmayan iletken olmayan
at sabitleme elemanlarnn, yakalama ular ile ek olarak korunmas gerekmez.
Gml olarak monte edilen at sabitleme elemanlar ile bina iine doru ynlendirilen
elektrik iletkenleri veya metal borular gibi iletken tesisatlar, yldrm akmnn nemli bir
ksmn binann iine doru iletir. Byle iletken balantlarn bulunduu yerde, knt yapan
sabitleme elemanlar yakalama ucu sistemleri tarafndan korunmaldr. Korumann bir
yakalama ucu sistemiyle mmkn olmamas veya ekonomik olmamas durumunda, belirtilen
ayrma uzaklnn en az iki katna karlk gelen uzunluklara sahip yaltlm blmler,
iletken tesisatlara monte edilebilir (rnein basnl hava borular).
Yaltkan malzemeden yaplan bacalar, yakalama ucu sisteminin koruma hacmi iinde
bulunmamalar durumunda, yakalama ubuklar veya yakalama halkalaryla korunmaldr.
Baca zerindeki yakalama ubuu, btn bacann ubuun koruma hacmi iinde kalmasn
salayacak uzunlukta olmaldr.
Bacann yakalama ucu sistemine ilikin koruma hacmi iinde olmamas durumunda,
baca i yzeyinin uzunluu ksmi boalma (korona) akmn, yamur yamadnda bile,
iletmeye yeterli bir iletkenlii salayacak ekilde kurumla kapl olmas gereinden dolay,
iletken olmayan bir bacaya yldrm dmesi mmkndr.
ekil T.23b, bir tula baca zerindeki yakalama ubuunun yapmn gstermektedir.
Gml metal at sabitleme elemanlar, Madde 15.cye uygun ayrma uzaklnn elde
edilememesi durumunda, yakalama ucu sistemine kuaklanmaldr.
676
elik yaplar zerindeki at sabitleme elemanlar, ayrca yakalama ucu sistemine ilikin
koruma hacmi iinde bulunmaldr. Bu durumda, yakalama ucu iletkenleri sadece yakalama
ucu sistemine kuaklanmamal, mmkn olmas durumunda, ayrca dorudan elik yapya
kuaklanmaldr. Yapya kuaklandnda, ayrma uzaklna uygunluk salanmas gerekmez.
at sabitleme elemanlar ile ilgili kurallar, yldrm dme olaslnn olduu, dier bir
ifadeyle yuvarlanan krenin dedii dey yzeyler zerinde tesis edilen sabitleme
elemanlarna da uygulanmaldr.
ekil T.29 ve ekil T.31de, elektrik tesisatlarn mahfaza iine alan iletken ve yaltkan
malzemeden yaplan at sabitleme elemanlarn koruyan yakalama ucu yaplarna ilikin
rnekler yer almaktadr. ekil T.31, sadece s ayrma uzaklnn salanamad durumda
uygundur.
Not: Mahfaza iine alnm elektrik donanm, yakalama ucu sistemine ve Madde
T.3.2.4.2.6ya uygun olarak yldrm akmna dayanan metal kablo ekran zerinden
yapnn iletken elemanlarna kuaklanmtr.
ekil T.31 Yakalama ucu sistemine bal dorudan yldrm boalmasna kar
korunan metal at sabitleme elemanlar
T.3.2.4.2.6 Korunacak hacimden knt yapan elektrik tesisat: atdaki anten direkleri,
koruma hacmi iinde kalmal veya ayr bir d YKS ile koruma altna alnmaldr. Bunun
mmkn olmamas durumunda; anten direi, yakalama ucu sistemine kuaklanmaldr. Daha
sonra yap ierisine girebilecek ksmi yldrm akmlarna kar yap iinde koruma
yaplmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
677
Anten kablosu, tercihan btn hizmet tesisatlar iin ortak olan giriten veya YKS
kuaklama barasna yakn bir yerden yapya girmelidir. Anten kablosu ekran, at
seviyesindeki yakalama ucu sistemine ve ana kuaklama barasna kuaklanmaldr (ekil
T.32).
1 Metal direk
2 at srt (mahya) zerindeki yatay yakalama ucu iletkeni
3 at indirme iletkeni ile metal anten direi arasndaki ek yeri
4 Anten kablosu
5 Ana kuaklama baras; anten ekran kuaklama barasna balanmtr.
6 Deney ek yeri
7 TV
8 Anten kablosu ve elektrik g kablosunun gzergah
9 Elektrik g kablosu
10 Toprak sonlandrma sistemi
11 DKDli ana elektrik g datm kutusu
12 Temel topraklama elektrodu
13 YKS iletkeni
l Ayrma uzakl
Koruma as
Not: Kk yaplarda Madde 14.c.3e uygun iki indirme iletkeni yeterli olabilir.
ekil T.32 Yakalama ubuu olarak TV anten direinin kullanld bir evin yldrma
kar korunmasna ilikin yapm rnei
678
Burada:
1 Yuvarlanan kre
2 Yakalama ubuu
3 Elektrik donanm
4 ndirme iletkeni
5 Metal kap
r Yuvarlanan kre yarap, izelge 16
s Madde 15.cye uygun ayrma uzakl
679
0,5 mden kaln toprak tabakal yeraltndaki yaplar iin gerekli nlemlerin alnmas
inceleme aamasndadr. imdilik 0,5 mye kadar olan toprak tabakalar iin kullanlan
nlemlerin aynsnn kullanlmas nerilir.
inde patlayc malzemelerin bulunduu yeraltndaki yaplarda ek bir YKSnin
kullanlmas gereklidir. Bu ekildeki ek bir YKS, yap zerinde ayrlm bir YKS olabilir. Her
iki koruma nlemine ilikin topraklama sistemleri birbirlerine balanmaldr.
Metal depolar gibi at yzeyi zerinde bulunan iletken blmler, genellikle bina iinde
tesis edilmi donanma doal olarak balanr. Yldrm akmnn tamamnn bina iinden
iletilmesini nlemek iin YKS ile yakalama ucu kafesine ilikin bu gibi doal bileenlerin
arasnda iyi bir balant yaplmas gereklidir.
ekil T.34te, iletken at sabitleme elemanlarnn yakalama ucu iletkenlerine
kuaklanmasna dair ayrntlar gsteren bir rnek verilmitir.
Metal depolar ve betondaki elik donat ubuklar gibi at yzeyi zerinde bulunan
iletken blmler, yakalama ucu sistemine kuaklanmaldr.
at stndeki iletken blme dorudan yldrm dmesinin tehlikeli olmas
durumunda, iletken blm yakalama ucu sistemine ilikin koruma hacmi iine tesis
edilmelidir.
hmal edilebilir seviyede yangn riski bulunan yaplarn cephelerindeki iletken
kaplamalar ve edeer blmler, Madde 14.b.5e uygun olarak yaplmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
680
Burada:
1 Yakalama ucu iletkeni sabitleme eleman
2 Metal boru
3 Yatay yakalama ucu iletkeni
4 Beton iindeki elik donat
Not 1: elik boru, Madde 14.b.5 ve izelge 20ye; kuaklama iletkeni izelge 20ye ve
elik donat Madde 13.cye uygun olmaldr. at kuaklamas yapnn su yaltmn
bozmamaldr.
Not 2: Bu zel durumda kuaklama betonarme yapnn elik donatsna yaplmaldr.
ekil T.34 Doal yakalama ubuunun yakalama ucu iletkenine balanmas
ekil T.35te, cephe kaplama levhalarnn doal indirme iletkeni olarak kullanlmasnn
kabul edilebildii uygulamalarda, metal cephe kaplama levhalar arasndaki iletken
kprlemeye ilikin bir rnek gsterilmitir. Kprlemeyle ilgili iki yntem verilmitir. Bu
yntemlerden birisi, esnek metal eritle kprleme, dier yntem ise kendiliinden di aan
vidalarla kprlemedir. Esnek metal eritle kprleme yntemi, sadece levhalarn doal
yldrm iletkeni olarak kullanld uygulamalarda geerlidir. Kendiliinden di aan
vidalarla kprleme yntemi ise sadece ekranlama amalar iin uygundur (yldrmn
elektromanyetik darbesine kar koruma).
ekil T.35a Esnek metal eritle kprleme ekil T.35b Kendinden di aan vidayla kprleme
681
gerektiinde uygun olmaktadr. Desteklerin yaltm, Madde 15.cye uygun olarak ayrma
uzaklndan hesaplanan gerilim iin yeterli olmaldr.
T.3.3.4 Yapm
T.3.3.4.1 Genel bilgiler: D indirme iletkenleri, yakalama ucu sistemi ile toprak
sonlandrma sistemi arasna tesis edilmelidir. Doal bileenlerin mevcut olduu yerlerde, bu
bileenler indirme iletkeni olarak kullanlabilir.
izelge 18e gre indirme iletken akl esas alnarak hesaplanan, indirme iletkenleri
ile i tesisatlar arasndaki ayrma uzaklnn ok byk olmas durumunda, istenen ayrma
uzakln elde etmek amacyla indirme iletkenlerinin says artrlmaldr.
Yakalama ucu sistemleri, indirme iletken sistemleri ve toprak sonlandrma sistemleri
yldrm akm iin mmkn olan en ksa yolu meydana getirecek ekilde birbirleri ile uyumlu
hale getirilmelidir.
ndirme iletkenleri, yakalama ucu sistemi ebekesinin eklem yerlerine balanmal ve
toprak sonlandrma sistemi ebekesinin eklem yerlerine dik olarak ynlendirilmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
682
Burada:
Not: ndirme iletkenleri arasndaki uzaklk, Madde 14.b, Madde 14.c ve izelge 18e
uygun olmaldr.
ekil T.36 Farkl seviyelere sahip atl bir yapda d YKS'nin uygulamas
Youn srekli iletken blmleri olmayan yaplarda, yldrm akm sadece YKSnin
indirme iletken sistemi iinden akar. Bu nedenle indirme iletkenlerinin geometrisi, yapnn i
tarafndaki elektromanyetik alanlar belirler (ekil T.37).
683
ekil T.37e
YKSye ilikin doal bileenler, rnein oluklar
YKS iletkenleri
Deney ek yeri
Ek yeri
Not: ndirme iletkenleri ile kafes bykl arasndaki uzaklk, seilen yldrmdan
korunma dzeyine uygun olmaldr (izelge 16 ve izelge 18).
ekil T.37 YKS iletkenlerinin geometrisine ilikin rnekler
684
Burada:
1 Elektrik donanm
2 Elektrik iletkenleri
3 YKS iletkenleri
4 DKDli ana elektrik g datm kutusu
5 Deney ek yeri
6 Toprak sonlandrma sistemi
7 Elektrik g kablosu
8 Temel topraklama elektrodu
s Madde 15.cye gre ayrma uzakl
l s ayrma uzaklnn hesab iin kullanlan uzunluk
Not: rnekte, bir binann at boluundaki elektrik enerjisi veya baka iletken
tesisatlardan dolay ortaya kan problemler gsterilmitir.
ekil T 38 Sadece iki indirme iletkeni ve temel toprak elektrodu kullanan YKS yaps
elik iskeletler veya elik ve beton iskelet veya elik betonarme kullanlarak yaplan
ok yksek apartman binalar ve zellikle endstriyel ve idari yaplar gibi byk yaplarda,
iletken yap bileenleri, doal indirme iletkenleri olarak kullanlabilir.
Bu gibi yaplarda YKSye ilikin toplam empedans olduka dktr ve bunlar i
tesisatlar iin ok etkili yldrmdan koruma salar. ndirme iletkenleri olarak iletken duvar
yzeylerini kullanmak avantajldr. Bu gibi iletken duvar yzeyleri, Madde 14.c.5e gre
balanm ve ara balantlar yaplm olmas kouluyla, betonarme duvarlar, metal levha
cephe yzeyleri ve prefabrike beton elemanlarn cepheleri olabilir.
ekil T.4te, birbirlerine balanm elik gibi doal YKS bileenleri kullanan YKSnin
uygun yapmna ilikin ayrntl aklama verilmitir.
Yapsal elikleri ieren doal bileenlerin kullanlmas, yakalama ucu sistemi ile toprak
sonlandrma sistemi arasndaki gerilim dmn ve yap iinde yldrm akmnn neden
olduu elektromanyetik giriimi azaltr.
Yakalama ucu sisteminin yap kompleksi iindeki kolonlarn iletken blmlerine ve
toprak seviyesindeki e potansiyel kuaklamaya balanmas durumunda, yldrm akmnn bir
ksm bu indirme iletkenleri boyunca akar. Bu ksmi yldrm akmndan dolay meydana
gelen manyetik alan, komu donanm etkilediinden i YKS ile elektrik ve elektronik
tesisatlarn tasarmnda gz nne alnmas gereklidir. Akm dalga biiminin yldrm akm
Elektrik Mhendisleri Odas
685
darbe biimini izledii var saylarak, bu ksmi akmlarn genlikleri, yapnn boyutlarna ve
kolonlarn saysna baldr.
Yakalama ucu sisteminin iteki kolonlardan yaltlm olmas durumunda, yaltmn
delinmemesi kouluyla, akm bina kompleksi iindeki kolonlar iinden akmaz. Yaltmn
nceden kestirilmeyen bir noktada delinmesi durumunda, belirli bir kolon veya kolonlar
grubu iinden daha fazla miktarda akm geebilir. Akmn diklii, delinmeden dolay
meydana gelen dalga sresindeki azalma nedeniyle artabilir ve komu donanm, yapdaki
YKSlere kolonlarn kontroll bir ekilde kuakland durumdakinden daha fazla miktarda
etkilenir.
ekil T.10da, endstriyel amalar iin kullanlan byk bir elik betonarme yapdaki i
iletkenlerin yapmna ilikin bir rnek verilmitir. teki kolonlarn yanndaki elektromanyetik
ortam i YKSnin planlanmasnda gz nne alnmaldr.
686
687
Not 1: ekil T.39dde detay verilmi ek yeri, bir yapnn i ve d duvarlara veya yap
dnda toprakta bulunan bir deney kutusu iine tesis edilmelidir.
Elektrik Mhendisleri Odas
688
Not 2: evrim direnci lmelerini mmkn klmak iin, baz balant iletkenlerinin
gerekli ksmlar yaltkan klfa sahip olmaldr.
T.3.4.2.2 B tipi dzenleme: B tipi toprak sonlandrma sistemi, kafes biimli yakalama
ucu sistemleri ile birden fazla indirme iletkeni olan YKS iin tercih edilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
689
Bu tip dzenleme, toplam uzunluunun en az % 80i topraa temas eden bina dnda
bir halka topraklama elektrodu veya temel topraklama elektrodundan oluur.
plak kayalar iin, sadece B tipi topraklama dzenlemesi nerilir.
T.3.4.3 Yapl
T.3.4.3.1 Genel: Toprak sonlandrma sistemleri aadaki grevleri yerine getirmelidir:
- Yldrm akmn topraa iletmesi,
- ndirme iletkenleri arasnda e potansiyel kuaklama yapmas,
- letken bina duvarlar yaknnda potansiyel kontrol yapmas.
Temel topraklama elektrotlar ve B tipi halka topraklama elektrotlar, btn bu grevleri
yerine getirmelidir. A tipi radyal topraklama elektrotlar veya derine akl dey topraklama
elektrotlar, e potansiyel kuaklama ve potansiyel kontrol ile ilgili grevleri yerine
getirmez.
Birbirlerine balanm elik donatlar temel topraklama elektrotlar olarak
kullanlmaldr. Bunlar, ok dk topraklama direnci gsterir ve mkemmel e potansiyel
referans oluturur. Bu mmkn olmad taktirde, bir toprak sonlandrma sistemi, tercihan B
tipi halka topraklama elektrodu, yap etrafna tesis edilmelidir.
T.3.4.3.2 Temel topraklama elektrotlar: Madde 14.d.4e uygun bir temel topraklama
elektrodu, toprak altnda kalan yapya ilikin temelde tesis edilen iletkenleri iermektedir. Ek
topraklama elektrotlarnn uzunluu, ekil 8deki eriler kullanlarak belirlenir.
Temel topraklama elektrotlar, beton iine tesis edilir. Betonun uygun yaplm olmas
ve temel topraklama elektrodunu en az 50 mmye kadar rtmesi durumunda, temel
topraklama elektrotlar korozyona kar nemli lde korunur. Beton elik donat ubuklar,
toprakta bulunan bakr iletkenlerde olduu gibi ayn galvanik potansiyel genlik deeri
meydana getirir. Bu durum, betonarme yaplarda kullanlan toprak sonlandrma sistemlerinin
tasarlanmas iin iyi bir mhendislik zm sunar (Madde T.2.3).
Topraklama elektrotlar olarak kullanlan metaller, izelge 23de listesi verilen
malzemelere uygun olmal ve toprakta korozyonla ilgili davran gz nne alnmaldr. Yol
gsterici baz bilgiler Madde 14.fde verilmitir. zellikleri bilinmeyen topraklar iin, benzer
kimyasal zellikler salanmas koulu ile komu yaplardaki toprak sonlandrma sistemleri ile
ilgili deneyimlerden yararlanlr. Topraklama elektrot ukurlar, topraklama elektrotlar ile
dorudan temas eden kl tozu, kmr paralar veya bina molozu ile kesinlikle
doldurulmamaldr.
Galvanik akmlar nedeniyle elektro kimyasal korozyondan kaynaklanan ek problemler
ortaya kar. Betondaki elik, yaklak olarak topraktaki bakra ilikin elektro kimyasal
serideki ile ayn galvanik potansiyele sahiptir. Bu nedenle, beton iindeki bir elik, toprak
iindeki dier bir elie balandnda yaklak 1 Vluk galvanik gerilim, bir korozyon
akmna neden olur.
Toprak iindeki her elektrot, beton iindeki elie bakr veya paslanmaz elik iletkenler
ile balanmaldr.
Temel evresi boyunca temel iine izelge 23e uygun iletkenler veya galvanizli elik
erit tesis edilmeli ve yldrm indirme iletkeni deney ek yerlerine ait belirtilen balant ucu
noktalarna balanacak ekilde ular dar karlmaldr.
ndirme iletkenlerine balanan iletkenlerin dar k gzergah, tula yap zerinde,
sva iinde veya duvar iinde gerekletirilebilir. Duvar iine monte edilmi elik balant
ular, normal olarak temel ile tula duvar arasnda kullanlan asfaltla doyurulmu kada
nfuz edebilir. Bu noktada nem engelinin delinmesi genellikle problem oluturmaz.
Bodrum katlarnda nemi azaltmak iin ou kez yap temelinin altna yerletirilen suya
kar yaltkan malzeme uygun elektriksel yaltm salamaldr. Topraklama elektrodu, alt
Elektrik Mhendisleri Odas
690
betondaki temel altna tesis edilmelidir. Toprak sonlandrma sisteminin tasarm iin ina
yklenicisi ile anlama salanmaldr.
Topraktaki su seviyesinin yksek olduu yerlerde, yapnn temeli yeralt suyundan izole
edilmelidir. Su geirmez bir szdrmazlk tabakas, temelin dtaki yzeyine uygulanmaldr.
Bu tabaka ayrca elektriksel yaltm salar. Bu gibi su geirmez bir temelin
gerekletirilmesindeki genel uygulama, temel ukurunun dibine yaklak 10 cm ila 15 cm
kalnlkta temiz bir beton tabakann dklmesidir. Bu tabaka zerine yaltm uygulanr ve
sonra esas beton temel dklr.
10 myi amayan kafes byklne sahip ebekeden meydana gelen bir temel
topraklama elektrodu, temel ukurunun dibindeki temiz beton tabaka iine tesis edilmelidir.
izelge 23e uygun bir iletken, temeldeki elik donatdan oluan kafes biimli toprak
sonlandrmay, halka topraklama elektrotlarn ve d indirme iletkenlerini nem engeline
balamaldr. zin verilmesi durumunda, basn altnda su geirmez geit izolatrleri yaltmn
iinden gemek amacyla kullanlabilir.
letkenin yaltm tabakas iinden gemesine binann mteahhidi tarafndan izin
verilmemesi durumunda, balantlar yap dndaki toprak sonlandrmaya yaplmaldr.
ekil T.40ta, nem engelinin delinmesini nlemek iin su geirmez hale getirilen
temellere sahip yap zerindeki temel topraklama elektrotlarnn nasl tesis edildiine dair
ayr rnek gsterilmektedir.
Yaltlm temele sahip yaplardaki toprak sonlandrmaya ilikin uygun bir balant iin
eitli zmler ayrca aklanmtr.
ekil T.40a ve ekil T.40bde, yaltmda hasar meydana gelmeyecek ekilde, yaltma
dardan balantlar gsterilmitir. ekil T.40cde ise, yaltmdan gecen bir geit izolatr
gsterilmitir.
ekil T.40a Zift yaltmn altnda elik ekil T.40b Ksmen toprak iinden geen
donatsz beton tabaka iinde temel toprak sonlandrma iletkeni bulunan
topraklama elektrodu bulunan yaltlm temel yaltlm temel
Elektrik Mhendisleri Odas
691
ekil T.40c Temel topraklama elektrodunu, zift yaltkan tabakadan geen kuaklama
barasna balayan iletken
Burada
1 ndirme iletkeni
2 Deney ek yeri
3 YKSye kuaklama iletkeni
4 Betonun elik donatsz tabakas
5 YKSye ilikin balant iletkeni
6 Temel topraklama elektrodu
7 Zift yaltm, su szdrmaz yaltkan tabaka
8 elik donat ile deney ek yeri arasndaki balant iletkeni
9 Betondaki elik donat
10 Su szdrmaz zift tabakasnn delinmesi
Not: Yapnn inaatndan sorumlu olan kiiden izin alnmas gereklidir.
ekil T.40 Farkl temel tasarm olan yaplar iin temel topraklama halka yapm
Burada:
Not 1: Srekli bir tel iletken, ksa klavuz ubuklaryla topraa sokulur. Topraklama
elektrot iletkeninin elektriksel srekliliinin salanmasnn avantaj byktr. Bu teknik
kullanldnda, topraklama elektrot iletkenlerine ek yerleri konmaz.
Not 2: stteki en ksa klavuz ubuu karlabilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
692
ekil T.41a Dey iletken tipinde elektrodu olan A tipi topraklama dzenlemesine
ilikin rnek
Burada
ekil T.41b Dey ubuk tipinde elektrodu olan A tipi topraklama dzenlemesi
ekil T.41 A tipi topraklama dzenlemesine ilikin iki farkl dey elektroda rnekler
Dey elektrotlarn farkl tipleri de vardr. Bir YKSnin hizmet mr sresince
elektrodun btn uzunluu boyunca kalc bir iletken balant salamas esastr.
Tesis srasnda topraklama direncini dzenli olarak lmek avantajldr. Topraklama
diren deerindeki azalma durduunda sokma ilemine ara verilebilir. Bu durumda, daha
uygun yerlere ek elektrotlar yerletirilebilir.
Topraklama elektrodu, topraktaki mevcut kablolardan ve metal borulardan yeterli
ayrma uzaklnda olmaldr ve sokma srasnda amalanan konumundan farkl
konumlandrlan topraklama elektrodu ile ilgili gerekli dzenleme yaplmasna izin
verilmelidir. Ayrma uzakl, elektriksel darbe dayanm ile topraklama direncine ve elektrot
akmna baldr.
A tipi dzenlemede, dey topraklama elektrotlar ok daha ekonomik olup, yatay
elektrotlara gre daha kararl topraklama direnci salar.
Baz durumlarda, topraklama elektrotlarn yapnn iinde (rnein bodrum veya
mahzen iinde) tesis etmek gerekebilir.
Not: Madde 17ye uygun e potansiyellii salamaya ynelik nlemleri alarak adm
gerilimlerini kontrol etmek iin zel nlem alnmaldr.
Yzeye yakn yerde diren deerinde tehlikeli bir artn olmas durumunda (rnein
kuruma yoluyla), genel olarak uzunluu daha byk olan ve derine sokulan topraklama
elektrotlarnn kullanlmas gereklidir.
Radyal topraklama elektrotlar, 0,5 m veya daha fazla bir derinlie tesis edilmelidir.
Daha derindeki bir elektrot, k mevsiminde dk scaklklarn meydana geldii lkelerde,
topraklama elektrodunun donmu toprak (ar dk iletkenlik gsteren) iinde
bulunmadn garanti eder. Daha derindeki topraklama elektrotlarnn dier bir faydas da
toprak yzeyindeki potansiyel farklarnn azalmasn salar ve bylece meydana gelen daha
dk adm gerilimleri sayesinde toprak yzeyinde yaayan canllara kar daha az tehlike
oluturur. Dey elektrotlar, mevsimsel kararl topraklama direncini elde etmek iin tercih
edilmektedir.
Elektrik Mhendisleri Odas
693
T.3.4.3.4 Tip B Halka topraklama elektrotlar: elik donatl temeli olmayan tula
veya ahap gibi yaltm malzemesinin kullanld yaplarda, Madde 14.d.2.2ye uygun B tipi
toprak sonlandrma kullanlmaldr.
Edeer topraklama direncini azaltmak iin, gerekli olmas durumunda, dey
topraklama elektrotlar veya Madde 14.d.2.2ye uygun radyal topraklama elektrotlar
ekleyerek B tipi topraklama dzenlemesi gelitirilebilir. ekil 8de, topraklama elektrotlarna
ilikin en kk uzunluklar verilmitir.
Madde 14.d.3te belirtildii gibi, B tipi topraklama elektrodu iin aklk ve derinlik,
yap yaknnda bulunan kiilerin korunmas iin normal toprak koullarnda optimal
deerlerdir. K mevsiminde scaklklarn dk olduu lkelerde, topraklama elektrotlarna
ilikin uygun derinlik gz nne alnmaldr.
B tipi topraklama elektrotlar ayrca, eitli indirme iletkenlerinin topraklama
direncindeki deimeler nedeniyle yldrm akmlarnn eit olmayan biimde dalmnn
sonucu olarak farkl potansiyeller oluturmasndan dolay, toprak seviyesinde indirme
iletkenleri arasnda potansiyel dengeleme fonksiyonunu yerine getirir. Farkl potansiyeller,
halka topraklama elektrotlar zerinde dengeleme akmlarnn akmasna neden olur. Bylece
potansiyeldeki en byk ykselme azalr ve yap iindeki halka topraklama elektroduna bal
e potansiyel kuaklama sistemleri, yaklak olarak ayn potansiyele getirilmi olur.
Sahipleri farkl olan yaplarn birbirine yakn olarak ina edilmeleri durumunda, yapy
tam olarak evreleyecek bir halka topraklama elektrodunu tesis etmek genellikle mmkn
deildir. Bu durumda, iletken halkann ksmen B tipi bir elektrot olarak, ksmen temel topra
olarak ve ksmen de e potansiyel kuaklama iletkeni olarak davranmas nedeniyle, toprak
sonlandrma sisteminin verimlilii biraz azalr.
Korunacak yapya yakn alanda ok fazla sayda insann ska toplanmas durumunda,
bu gibi alanlar iin daha fazla potansiyel kontrol yaplmaldr. Daha fazla halka topraklama
elektrodu, birinciden balayarak takip eden halka iletkenler arasnda yaklak 3 mlik
uzaklklar olacak ekilde tesis edilmelidir. Yapdan uzaklatka halka elektrotlar, yzey
altna daha derine tesis edilmelidir (rnein, halka elektrotlarnn yapdan 4 m uzakta 1 m
derinlie, yapdan 7 m uzakta 1,5 m derinlie ve yapdan 10 m uzakta 2 m derinlie
gmlmesi). Bu halka topraklama elektrotlar, yatay (radyal) iletkenlerle ilk halka iletkene
balanmaldr.
Yapya yakn alann kalnl 50 mm olan iletkenlii dk asfalt tabaka ile kaplanm
olmas durumunda, bu alan kullanan insanlar iin yeterince koruma salanmaldr.
694
Yapnn bir yola yakn olmas durumunda, mmkn olduu taktirde, bir halka
topraklama elektrodu yolun altna denmelidir. Ancak, bunun sz konusu yol kesiminin
btn uzunluu boyunca mmkn olmamas durumunda, bu tr bir e potansiyel kontrol
(tipik olarak A tipi dzenleme) en azndan indirme iletkenleri yaknnda yaplmaldr.
Baz zel durumlarda potansiyel kontrol iin, yap giriinin yaknnda fazladan ksmi bir
halka eklenmesi veya toprak yzey tabakasnn zdirencinin yapay olarak artrlmas
seeneklerinden hangisinin tercih edileceine karar verilmelidir.
695
Burada:
ekil T.42 Bir tesise ilikin kafes biimli toprak sonlandrma sistemi
ekil T.42de, kablo kanallar da dahil, yldrmdan korunan ilgili yaplar arasndaki
kafes biimli topraklama elektrot ebekesine ilikin tasarm grlmektedir. Bu tasarm
sayesinde, binalar arasnda dk empedans oluacak ve yldrmn elektromanyetik darbesi
bakmndan nemli koruma avantajlar elde edilecektir.
T.3.5 Bileenler:
YKS bileenleri, yldrm akmnn elektromanyetik etkilerine ve hasar olumakszn
ngrlebilen kazara meydana gelen zorlamalara dayanmaldr. Bu husus, TS EN 50164
serisine uygun olarak baaryla deneyden geirilmi bileenler seilerek salanabilir.
Btn bileenler TS EN 50164 serisine uygun olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
696
697
698
699
bir uzunluk iin korozyona kar korunmaldr. Bakr veya paslanmaz elik iletkenlerde byle
bir koruma gerekmez.
Topraktaki iletkenler arasnda ek yerleri iin kullanlan malzemeler, toprak sonlandrma
iletkenlerininki ile ayn korozyon davranna sahip olmaldr. Sktrlarak yaplan
balantya, ek yeri yapldktan sonra etkili korozyondan korunma salanm olmas durumlar
hari, genellikle izin verilmez.
Uygulamadan elde edilen deneyimler unlar gstermektedir:
- Topraklama elektrodu olarak alminyum kullanlmamaldr,
- Kurun klfl elik iletkenler, topraklama elektrotlar olarak kullanm iin uygun
deildir,
- Kurun klfl bakr iletkenler, ne beton iinde ne de yksek kalsiyum ieren toprak
iinde kullanlmamaldr.
T.3.6.2.2.2 Betondaki metaller: Betona elik veya galvanizli eliin gmlmesi, her
yerde ayn olan alkali ortamdan dolay metalin doal potansiyelinde bir kararlla neden olur.
Ek olarak, betonda her yerde ayn olup, 200 m veya daha byk olan bal olarak yksek z
dirence sahiptir.
Bunun sonucu olarak, betondaki bara donatlar, aktakilere gre (bunlar, dardan daha
ok katodik elektrot malzemelerine balanm olsalar dahi), korozyona kar nemli lde
daha dayankldr.
elik donatnn indirme iletkenleri olarak kullanlmas, yakalama ular iin eriim
noktalarnn mahfaza iine (rnein, yeteri kalnlkta epoksi reine macunu ile) alnmas
kouluyla, nemli korozyon problemleri ortaya karmaz.
Temel topraklama elektrotlar olarak galvanizli elik eritler, beton iine tesis edilebilir
ve dorudan elik donat ubuklarna balanabilir. Beton iindeki bakr ve paslanmaz elik
ayrca kabul edilir ve elik donatya dorudan balanabilir.
Beton iindeki eliin doal potansiyelinden dolay, beton dnda ek topraklama
elektrotlar bakrdan veya paslanmaz elikten yaplmaldr.
elik fiber donatl betonarmelerde, elik topraklama elektrotlarnn kullanlmasna izin
verilmez. Bunun nedeni, inaat sreci srasnda elik elektrodun sktrlabilmesi (rnein,
kullanlan makinalarla) ve topraa temas etmesidir. Byle bir durumda, elik ciddi korozyon
riskleri ile kar karya kalr. Bakr ve paslanmaz elik, elik fiber donatl betonlardaki
topraklama elektrotlar iin uygun malzemelerdir.
700
ekil T.43a s < d iin hesaplanan ayrma uzakl ekil T.43b - s > d iin
hesaplanan ayrma uzakl
Burada
1 Metal boru
2 E potansiyel kuaklama
d ndirme iletkeni ile bina iindeki metal tesisat arasndaki uzaklk
l s ayrma uzakln deerlendirmede kullanlan referans uzunluk
s Madde 15.cye gre ayrma uzakl
Not: ndirme iletkeni ile i tesisatlar arasndaki uzakln hesaplanan ayrma uzaklnn
zerinde art gstermemesi durumunda, kuaklama en uzak noktada yaplmaldr (ekil
T.43b).
ekil T.43 YKS ile metal tesisatlar arasndaki ayrma uzaklna ilikin rnekler
Elektrik Mhendisleri Odas
701
Burada:
1 Metal radyatr/stc
2 Tula veya ahap duvar
3 Istc
4 E potansiyel kuaklama baras
5 Toprak sonlandrma sistemi
6 Toprak sonlandrma sistemine veya indirme iletkenine balant
7 En kt durum
d Gerek uzaklk
l s ayrma uzakln deerlendirmede kullanlan referans uzunluk
ekil T.44 Madde 15.cye uygun olarak s ayrma uzaklnn hesab iin en kt
durumda l referans uzakl
Bina bileenlerinin (rnein, betondaki elik donat) doal indirme iletkenleri olarak
kullanld yaplarda, referans nokta doal indirme iletkenleri iin balant noktas olmaldr.
letken iermeyen yzeylere sahip yaplar (ahap veya tuladan yaplanlar gibi) iin,
Madde 15.cye gre s ayrma uzaklnn hesaplanmasnda, en elverisiz yldrm arpma
noktasndan iteki tesisatn e potansiyel kuaklama sisteminin indirme iletkenine ve toprak
sonlandrma sistemine baland noktaya kadar olan yldrmdan koruma iletkenleri boyunca
toplam uzaklk l kullanlmaldr.
Sz konusu olan tesisatn btn uzunluu boyunca s ayrma uzaklndan daha byk
bir uzakln salanmasnn mmkn olmamas durumunda, tesisatn YKSye kuaklanmas,
referans kuaklama noktasndan en uzak noktada ayrca yaplmaldr (ekil T.43b). Bu
nedenle, elektriksel iletkenler ayrma uzakl kurallarna (Madde 15.c) uygun olarak yeni bir
gzergahtan geirilmeli veya bunlar, referans kuaklama noktasndan en uzak noktadaki
YKSye kuaklanan iletken siper iinde mahfazaya alnmaldr.
Tesisatlarn YKSye kuaklanmasnn referans nokta ile en uzak noktada yaplmas
durumunda, ayrma uzakl tesisata ilikin yol boyunca yerine getirilir.
Aadaki noktalar genel olarak kritiktir ve zel nem verilmesi gerekmektedir:
- Byk yaplarda, YKS iletkenleri ile metal tesisatlar arasndaki ayrma uzakl,
genellikle dzenlenemeyecek kadar genitir. Bu durum, YKSnin bu metal tesisatlara ek
Elektrik Mhendisleri Odas
702
olarak kuaklanmasn gerektirmektedir. Bunun sonucu olarak, yldrm akmnn bir ksm bu
metal tesisatlar zerinden yapnn toprak sonlandrma sistemine akar.
- Bu ksmi akmlarn bir sonucu olarak meydana gelen elektromanyetik giriim, yap
tesisatlarnn planlamasnda ve Madde 18-Madde 22ye gre yap iindeki yldrmdan
korunan elektromanyetik blgelerin tasarmnda gz nne alnmaldr.
Bununla birlikte, ksmi akmlarn bir sonucu olarak meydana gelen elektromanyetik
giriim, bu noktadaki elektrik kvlcmnn neden olduu giriimden nemli lde daha azdr.
atlarda, YKS ile elektrik tesisatlar arasndaki uzakln, genellikle, Madde 15.cde
verilen s ayrma uzaklndan daha ksa olaca var saylmaktadr. Byle bir durumda,
YKSyi veya elektrik iletkenini farkl bir yere tesis etmek iin teebbste bulunulmaldr.
Yapdaki yakalama ucu iletkenlerine olan ayrma uzakln karlamayan elektrik
devrelerinin yeni bir gzergahtan geirilmesi amacyla elektrik tesisatlarndan sorumlu kii ile
anlamaya varlmaldr.
Elektrik tesisatlar yeni bir gzergahtan geirilemedii taktirde, YKSye kuaklama
Madde 15.cye uygun olarak yaplmaldr.
Baz binalarda, istenildii gibi ayrma uzaklklarn salamak mmkn deildir. Binann
i yaps, belirli metal blmlere ve elektrik iletkenlerine balant yaplmasn nlemektedir.
Bu durum, binann sahibine bildirilmelidir.
703
Kuaklama baralar, toprak sonlandrma sistemine veya ksa iletkenleri olan yatay halka
iletkenlerine balanacak ekilde yerletirilmelidir.
Kuaklama baras, tercihan toprak seviyesine yakn bir d duvarn i tarafnda, ana
alak gerilim datm panosuna yakn ve halka topraklama elektrodu, temel topraklama
elektrodu ve uygulanabildii taktirde, birbirlerine bal elik donat gibi doal topraklama
elektroduna yakn olacak ekilde tesis edilir.
Sonradan ykseltilmi binalarda, birbirlerine balanm olmalar kouluyla, birden fazla
kuaklama baras kullanlabilir. ok uzun balantlar, byk akm ve gerilimlerin
endklenmesine neden olan byk evrimler oluturabilir. Bu etkileri en aza indirmek iin,
iletkenlerin kafes biiminde balanmasnda, Madde 18-Madde 22ye uygun yap ve
topraklama sistemi gz nne alnmaldr.
Madde 13.cye uygun donatl beton yaplarda, elik donat e potansiyel kuaklama
amacyla kullanlabilir. Bu durumda, T.2.3te aklanan kaynakl veya cvatal balant ek
Elektrik Mhendisleri Odas
704
yerlerine ilikin ek kafes biimli ebeke, kuaklama baralarnn kaynakl iletkenler zerinden
baland duvarlarn iine tesis edilmelidir.
Kuaklama iletkeni veya kuaklama balaycs ile ilgili en kk kesitler, izelge 22 ve
izelge 23te verilmitir. Asansr raylar, vinler, metal zeminler, borular ve elektrik hizmet
tesisatlar gibi nemli bykle sahip btn iletken blmler, toprak seviyesinde ve Madde
15.cye uygun ayrma uzaklnn salanamamas durumunda dier seviyelerde ksa bir
kuaklama iletkeniyle en yakn kuaklama barasna balanmaldr. Kuaklama baralar ve
dier kuaklama blmleri, beklenilen yldrm akmlarna dayanmaldr.
elik donatl duvarlar olan yaplarda, toplam yldrm akmnn ok az bir ksmnn
kuaklama blmleri zerinden akaca tahmin edilmektedir.
ekil T.46, ekil T.47 ve ekil T.48de, d hizmet tesisatlarnn ok noktadan girdii
yaplarda kuaklama dzenlemeleri gsterilmitir.
ekil T.46 Kuaklama baralarnn birbirlerine balanmas iin bir halka elektrot
kullanlan d iletken blmlerin ok noktadan girdii yapdaki kuaklama dzenlemesine
ilikin rnek
Elektrik Mhendisleri Odas
705
ekil T.47 - Kuaklama baralarnn birbirlerine balanmas iin bir i halka iletken
kullanlan d iletken blmlerin ve elektrik g veya iletiim hattnn ok noktadan girdii
durumdaki kuaklama dzenlemesine ilikin rnek
706
Binaya giren hizmet tesisatlarnn ekranl olmamas durumunda, ksmi yldrm akm
aktif iletkenler zerinden akacaktr. Bu durumda, yldrm akmn iletme zelliklerine sahip
DKDler, giri noktasnda yerletirilmelidir. PE veya PEN iletkenleri, dorudan kuaklama
barasna balanmaldr.
D iletken blmlerin, elektrik g ve iletiim hatlarnn farkl yerlerden yapya girme
zorunluluunun olmas ve bu nedenle tesis edilmesi gereken birden fazla kuaklama barasna
ihtiya duyulmas halinde, kuaklama baralar mmkn olduunca yakn olarak toprak
sonlandrma sistemine, bir baka ifadeyle halka topraklama elektroduna, yapnn elik
donatsna ve uygulanabilmesi durumunda, yapnn temel topraklama elektroduna
balanmaldr.
A tipi topraklama dzenlemesinin YKSnin bir blm olarak kullanlmas durumunda,
kuaklama baralar ayr ayr topraklama elektrotlarna balanmal ve ek olarak bunlar, i
halka iletkenler veya ksmi halka biiminde olan bir i iletkenle birbirlerine balanmaldr.
Toprak yzeyinin stndeki d hizmet tesisatlarna ilikin giriler iin, kuaklama
baralar YKS indirme iletkenlerine kuaklanan d duvarn i veya d tarafndaki yatay halka
iletkene ve uygulanabilmesi durumunda, yapnn elik donatsna balanmaldr.
Halka iletken, elik donatya ve yapnn dier metal elemanlarna, izelge 18de
belirtildii gibi indirme iletkenleri arasndaki uzakln dzenli bir ekilde eit aralklarla
blnen ksmlarna balanmaldr.
Esas olarak bilgisayar merkezleri, iletiim binalar ile yldrmn elektromanyetik
darbesinin endksiyon etkisinin dk seviyede olmasnn istendii dier yaplarda, halka
iletken donatya her 5 mde bir balanmaldr.
Byk iletiim veya bilgisayar tesislerinin bulunduu ve EMU taleplerinin yksek
olduu betonarme binalarn d hizmet tesisatlarnn kuaklanmasnda, yapnn elik
donatsna veya dier metalik elemanlara oklu balantlar olan bir iletken levha
kullanlmaldr.
707
Ek U
708
Binaya veya zemine yakn bir yere yldrm dmesinden dolay bir YKB iinde
meydana gelen manyetik alan, sadece YKBnin hacimsel ekranlanmas ile azaltlabilir.
Elektronik sistemler iinde endklenen darbeler, hacimsel ekranlama veya hat gzergahn
belirleme ve ekranlama veya her iki yntemin birleimi ile en dk seviyeye indirilebilir.
ekil U.1de, YKB 0, YKB 1 ve YKB 2 yldrmdan korunma blgelerinin gsterildii
yapya yldrm boalmas durumu iin YEKSe ilikin bir rnek verilmitir. Korunmas
gereken elektronik sistem YKB 2 iine tesis edilir.
Elektronik sistemlerde zarara neden olan birincil elektromanyetik kaynak, I0 yldrm
akm ve H0 manyetik alandr. Ksmi yldrm akmlar, yapya gelen hizmet tesisatlar
zerinde akar. Manyetik alanlarda dahil olmak zere bu akmlar, ayn dalga biimine sahiptir.
Burada tipik olarak 10/350 s dalga biimine sahip If ilk darbesi ve 0,25/100 s dalga
biimine sahip IS ardk darbeleri gz nne alnmaldr. If ilk darbe akm Hf manyetik
alann ve ardk gelen Is darbeleri ise Hs manyetik alanlarn meydana getirmektedir.
Manyetik endksiyon etkileri, esas olarak manyetik alann cephesindeki hzl ykselme
srasnda ortaya kar. ekil U.2de grld gibi, Hfnin cephesi, Hf/max tepe deerine Tp/f =
10 sde erien 25 kHzlik snml bir salnmla karakterize edilebilir. Benzer ekilde Hsin
cephesi, Hs/max tepe deerine Tp/s = 0,25 sde erien 1 MHzlik snml bir salnmla
karakterize edilebilir. Bu frekanslardaki snml manyetik alan salnmlar, deney amalar
iin IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-4-10da tanmlanmtr.
I0 ve H0 ile tanmlanan zayflatlmam yldrm etkileri, YKB arayzlerinde manyetik
ekranlar ve DKDler tesis edilerek, zarar gren sistemin dayanm dzeyine kadar
drlebilir. ekil U.1de gsterildii gibi, zarar gren sistem etrafndaki H2 manyetik
alanna ve iletilen I2 yldrm akm ile U2 gerilimine dayanmaldr.
I1in I2 ve U1in U2 dzeyine drlmesi, Ek - Ynin konusudur. H0n yeterince kk
H2 deerine kadar drlmesi aada verilmitir.
Kafes biimli hacimsel ekranlar olmas durumunda, YKBler iindeki manyetik
alanlarn (H1, H2) dalga biimlerinin dardaki manyetik alann (H0) dalga biimi ile ayn
olduu kabul edilir.
ekil U.2de grlen snml salnml dalga biimleri, IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-
4-10da tanmlanan deneye uygundur ve Hf ilk darbe ve Hs ardk darbelerinin manyetik
alann ykselmesi ile meydana gelen manyetik alanlara kar donanmn dayanm dzeyini
belirlemek iin kullanlabilir.
U.4 te belirtilen endklenmi gerilmler donmn dayanm dzeyinin altnda olmaldr.
709
ekil U.2a 10/350 slik ilk darbe manyetik alan cephesinin 8/20 slik darbe (25 kHz
snml salnm) ile benzetimi
ekil U.2b 0,25/100 slik ardk darbe manyetik alan cephesinin 0,2/0,5 slik darbe
(1 MHzlik snml salnmlar) ile benzetimi
Not 1: Tp tepe deer sresi ile T1 cephe sresi tanmlar birbirinden farkl olmasna
ramen, burada bunlarn saysal deerlerinin eit olarak alnmas uygun bir yaklamdr.
Not 2: En byk deerlerinin oran Hf/max/Hs/max = 4/1dir.
710
oluturur. Etkin ekranlama yapabilmek iin kafes geniliinin 5 mden daha kk olmas
gerekir.
Not 1: YKB 1in, kafes genilikleri 5 mden byk uzaklklara sahip Blm 4e uygun
normal bir d YKS tarafndan meydana getirilmesi durumunda, bu ekranlama etkisi ihmal
edilebilir. Aksi taktirde, yapdaki pek ok elik desteklerle yaplan byk elik ereve,
nemli lde ekranlama etkisi salar.
Not 2: Birbirini izleyen iteki YKBlerde ekranlama ilemi, hacimsel ekranlama
nlemlerini benimsemek, kapal metal ekmeceler veya dolaplar kullanmak veya donanmn
metal mahfazas kullanlarak gerekletirilebilir.
ekil U.3te uygulamada betondaki metal donatlarn ve erevelerin (metal kaplar ve
muhtemelen ekranl pencerelere ilikin) bir oda veya binayla ilgili byk bir hacim ekran
meydana getirmek iin nasl kullanlabildii gsterilmitir.
ekil U.3 Metal donat ve erevelerin oluturduu byk hacimli bir ekran
Elektronik sistemler, YKBnin ekranlarndan itibaren gvenli bir uzaklkta yer alan
gvenli hacim iine yerletirilmelidir (ekil U.4). Bunun nedeni, ekranda akan ksmi
Elektrik Mhendisleri Odas
711
yldrm akmlar nedeniyle (zellikle YKB 1 iin), meydana gelen yksek manyetik alanlarn
bal olarak ekrana yakn yerlerde olmasdr.
Not: Vs hacmi, YKB ne ilikin ekrandan ds/1 veya ds/2 uzaklnda tutulur.
ekil U.4 Bir i YKB n iindeki elektrik ve elektronik sistemler iin hacim
712
iinden (rnein, U biimli tesisat borular veya donanml metal kablo kanallar) gemesi
yararldr (ayrca IEC 61000-5-2ye baklmaldr).
Kablolar, manyetik alanlarn YKB ekrannda yksek deerde olmasndan dolay, bir
YKBnin (zellikle YKB 1) siperine yakn tesis edilirken zellikle dikkat edilmelidir.
Ayr yaplar arasna denen kablolarn korunmasna ihtiya duyulduunda, bunlar
kablo kanallar iinden geirilmelidir. Bu kanallar, her iki ucunda ayr yaplara ilikin
kuaklama baralarna kuaklanmaldr. Kablo ekranlarnn (her iki ucunda kuaklanm)
muhtemel ksmi yldrm akmn tayabilme olanana sahip olmas durumunda, ek metal
kablo kanallarnn kullanlmasna gerek yoktur.
Tesisat tarafndan oluturulan dnglerde endklenen gerilimler ve akmlar, elektronik
sistemlerde ortak modlu darbeler meydana getirir. Endklenen bu akmlar ve gerilimlerin
hesaplanmas, Madde U.4te aklanmtr.
ekil U.6da byk bir ofis binasna ilikin rnek verilmitir:
- Ekranlama, YKB 1 iin elik donat ve metal d cepheler, YKB 2de hassas elektronik
sistemler iin kullanlan ekranl mahfazalarla elde edilir. Dar kafes biimli kuaklama
sisteminin tesisine olanak salayabilmek iin, her odada birka kuaklama balant ular
salanmaldr.
- 35 kVluk bir g beslemesini mahfaza iine almak iin YKB 0, YKB 1in iinde
geniletilmitir. Bunun nedeni, hemen giriteki yksek gerilim g taraf zerine DKDlerin
tesis edilmesinin bu zel durum iin mmkn olmamasdr.
ekil U.5b Hacimsel ekranlamayla iteki bir YKBnin iindeki manyetik alann
azaltlmas
Elektrik Mhendisleri Odas
713
Burada
1 Metal mahfaza iindeki eleman 4 Endksiyon dngs
2 Elektrik hatt 5 D hacimsel ekranlama
3 letiim hatt 6 Hattn metal ekran
714
E potansiyel kuaklama
O DKD
715
k H io w1
YKB 1 iinde H1
dw dr
Not: dw ve dr uzaklklar, gz nne alnan nokta iin belirlenir.
H
YKB 2 iinde H2 1
SF 2 / 20
10
Not: dw ve dr uzaklklar, YKB 2nin snr iin belirlenir.
ekil U.7 Dorudan bir yldrm boalmas durumunda manyetik alan deerlerinin
hesaplanmas
dr Gz nne alnan nokta ile ekranl YKB 1in ats arasndaki en ksa uzaklk [m]
dw Gz nne alnan nokta ile ekranl YKB 1in duvar arasndaki, en ksa uzaklk [m]
io YKB 0Adaki yldrm akm [A],
1
kH Biim katsays, (1/m), tipik olarak k H 0,01
m
w YKB 1in kafes biimli ekrana ilikin kafes geniliidir [m]
Bu formlden elde edilen sonu, YKB 1deki manyetik alann en byk deeridir
(aadaki Not gz nne alnarak):
k H i f / max w
- lk darbenin neden olduu: H1 / f / max (A/m)
dw dr
Elektrik Mhendisleri Odas
716
k H is / max w
- Ardk darbelerin neden olduu: H1 / s / max (A/m)
dw dr
if/max Koruma dzeyine uygun ilk darbe akmnn en byk deeri [A],
is/max Koruma dzeyine uygun ardk darbelere ilikin akmlarn en byk deeri [A].
Not: Bu alan, kafes biimli kuaklama ann Madde 14.bye uygun olarak tesis
edilmesi durumunda iki kat azalr.
Bu manyetik alan deerleri, sadece ekrandan itibaren ds/1 gvenlik uzaklndaki kafes
biimli bir ekran iindeki bir vs gvenlik hacmi iin geerlidir (ekil U.4).
ds/1 = w (m)
rnekler
izelge U.1de verilen boyutlara sahip adet bakr kafes biimli ekran (ortalama kafes
genilii w = 2 m olan) bir rnek olarak gz nne alnr (ekil U.10). Bu, ds/1 = 2 m gvenlik
uzaklnda tanmlanan Vs gvenlik hacmini meydana getirmektedir. Vs iinde geerli H1/max
ile ilgili deerler, i0/max = 100 kA iin hesaplanm ve izelge U.1de gsterilmitir. atya
olan uzaklk, yksekliin yarsdr: dr = H / 2. Duvara olan uzaklk uzunluun yarsdr: dw =
L / 2 merkez veya dw = ds/1 (duvara olan en kt durum)
U.3.1.2 Yap yaknna yldrm dmesi durumunda YKB 1in kafes biimli
hacimsel ekran:
Yap yaknna yldrm dmesi durumu ekil U.8de gsterilmitir. YKB 1in ekranl
hacmi civarna gelen manyetik alan yaklak olarak bir dzlemsel dalga olarak alnabilir.
Bir dzlemsel dalga iin kafes biimli hacimsel ekranlara ilikin SF ekranlama faktr,
izelge U.2de verilmitir.
izelge U.2 - Bir dzlemsel dalga iin kafes biimli hacimsel ekranlara ilikin manyetik
zayflama
SF [dB]
Malzeme
(Not 1 ve Not 2)
25 kHz (ilk darbe iin) 1 MHz (ardk darbeler iin)
20 log (8,5/w)
Bakr veya alminyum 20 log (8,5/w)
717
Ekransz H 0 i0 /(2sa )
1 / 20
YKB 1 iinde H1 H 0 / 10 SF
2 / 20
YKB 2 iinde H 2 H1 / 10 SF
ekil U.8 Yap yaknna yldrm dmesi durumunda manyetik alann hesaplanmas
Buradan YKB 0daki manyetik alann en byk deeri ile ilgili olarak aadakiler elde
edilir:
- lk darbenin neden olduu: H 0 / f / max i f / max / 2. .sa [A/m]
- Ardk darbelerin neden olduu: H 0 / s / max is / max / 2. .sa [A/m]
Burada;
if/max Seilen koruma dzeyine uygun ilk darbe yldrm akmnn en byk deeri [A]
is/max Seilen koruma dzeyine uygun ardk darbelere ilikin yldrm akmlarnn en
byk deeri [A].
YKB 1 iinde H0n H1e drlmesi, izelge U.2de verilen SF deerleri kullanlarak
aadaki formlden elde edilebilir:
H1/ max H 0 / max / 10 SF / 20 [A/m]
Burada;
718
Yap yaknna yldrm dmesi durumunda kafes biimli ekranlar iinde manyetik alan
iddetinin hesaplanmas ile ilgili ek bilgi iin Madde U.3.3e baklmaldr.
rnekler:
Yap yaknna yldrm dmesi durumunda, YKB 1 iindeki H1/max manyetik alan
iddeti; i0/max yldrm akmna, YKB 1e ilikin ekrann SF ekranlama faktrne ve yldrm
kanal ile YKB 1in merkezi arasndaki sa uzaklna baldr (ekil U.8)
i0/max yldrm akm, seilen YKDye baldr. SF ekranlama faktr (izelge U.2), esas
olarak kafes biimli ekrann kafes geniliinin bir fonksiyonudur. sa uzakl ise
aadakilerden biriyle elde edilir:
- Yap yaknndaki bir nesneye yldrm dmesi durumu iin, bu nesne (rnein bir
direk) ile YKD 1in merkezi arasnda verilen bir uzaklk veya
- YKD 1e yakn topraa yldrm dmesi durumu iin, YKD 1in merkezi ile yldrm
kanal arasndaki en kk uzaklktr.
Bylece, en yakn sa uzakl ile en yksek i0/max yldrm akmnn birlikte olma olasl
en kt durumu oluturur. ekil U.9da grld gibi, bu en kk sa uzakl, yapnn
(YKB 1) H yksekliinin ve L uzunluunun (ayrca W geniliinin) ve elektro geometrik
modelden tanmlanan i0/max a karlk gelen yuvarlanan krenin r yarapnn (izelge U.3) bir
fonksiyonudur (Madde U.4).
719
izelge U.3 En byk yldrm akmna karlk gelen yuvarlanan kre yarap
En byk yldrm
Yuvarlanan kre yarap
Koruma akm
r
dzeyi i0/max
[m]
[kA]
I 200 313
II 150 260
III - IV 100 200
izelge U.4 SF = 12,6 dBye karlk gelen i0/max = 100 kA ve w = 2 m iin rnekler
U.3.1.3 YKB 2 ve daha byk blgeler iin kafes biimli hacimsel ekranlar:
YKB 2 ve daha byk blgelere ilikin kafes biimli ekranlarda, nemli lde ksmi
yldrm akmlar akmayacaktr. Bu nedenle, ilk yaklam olarak,
YKBn+1 iinde Hnnin Hn+1 e drlmesi, yakna yldrm dmesi ile ilgili olarak
Madde U.3.1.2de verildii ekilde, aadaki formlden hesaplanabilir:
Hn+1 = Hn /10SF/20 [A/m]
Burada;
SF izelge U.2den elde edilen ekranlama
faktr [dB]
Hn YKB n iindeki manyetik alan iddeti
[A/m]
- YKB 1in kafes biimli ekranna dorudan yldrm dmesi durumunda, dw ve dr,
YKB 2 ekran ile duvar ve srasyla at arasndaki uzaklklar olduundan, Madde U.3.1.1 ve
ekil U.7bye baklmaldr,
- YKB 1 yaknna yldrm dmesi durumunda, Madde U.3.1.2 ve ekil U.8e
baklmaldr.
Bu manyetik alan deerleri, sadece Madde U.3.1.2de tanmland ekilde ekrandan
itibaren ds/2 gvenlik uzakl olan kafes biimli siper iindeki Vs gvenlik hacmi iin
geerlidir (ekil U.4).
Elektrik Mhendisleri Odas
720
Hesaplamada, btn dier ubuklar ve benzetimi yaplan yldrm akm kanal da dahil
kafes biimli ekran iindeki her ubuun manyetik alanla kuplaj yapt kabul edilir ve
zgarada yldrm akm dalmn hesaplamak iin bir denklemler takmnn elde edilmesi
sonucunu dourur. Bu akm dalmndan hareket edilerek, ekran iindeki manyetik alan
iddeti elde edilir. ubuklarn direnci ihmal edilmitir. Bu nedenle, kafes biimli ekrandaki
akm dalm ve manyetik alan iddeti frekanstan bamszdr. Ayrca, geici rejim etkilerini
nlemek iin kapasitif kuplaj ihmal edilmitir.
Tip 1 ekran durumu iin (ekil U.10), baz sonular ekil U.11 ve ekil U.12de
verilmitir.
Her durumda en byk yldrm akm i0/max = 100 kA olarak kabul edilmitir. Her iki
ekildeki H1/max, alana ilikin H x , H y ve H z bileenlerinden aadaki forml kullanlarak elde
edilen bir noktadaki en byk manyetik alan iddetidir.
H 1 / max H x2 H y2 H z2
Elektrik Mhendisleri Odas
721
ekil U.11 Kafes biimli ekran, Tip 1 iinde H1/max manyetik alan iddeti
ekil U.12 Kafes biimli ekran, Tip 1 iinde H1/max manyetik alan iddeti
722
ekil U.11de ekran hacmi iinde bulunan dier izgiler boyunca yatay eksen ile
kesimelerin ve H1/max manyetik alan iddetine ilikin bileenlerin iaretlerinde deime
olabilecei gzlenmelidir. Bu nedenle Madde U.3.1.1de verilen formller, kafes biimli
ekran iindeki gerek ve daha karmak olan manyetik alan dalmnn birinci mertebeden
yaklak bir halidir.
Burada:
U Yaklak 10 kV
C Yaklak 10 nF
ekil U.13 Ekranlanm bir yap iindeki manyetik alan iddetini belirlemek iin
deney dzenei
Elektrik Mhendisleri Odas
723
ekil U.14 Hatlarn meydana getirdii bir dng iindeki gerilimler ve akmlar
724
U.4.2 Yap yaknna bir yldrm dmesi halinde YKB 1 iindeki durum:
YKB 1in Vs hacmi iindeki H1 manyetik alann dzgn olduu kabul edilmitir (Madde
U.3.1.2)
Uoc ak devre gerilimi aadaki bantdan elde edilir:
U oc 0 .b.l.dH 1 / dt
Aada belirtilen tepe deer Uoc/max T1 cephe sresi srasnda oluur:
U oc / max 0 .b.l.H1/ max / T1
0 4 10-7 [Vs/Am = H/m]
b Dng genilii [m]
H1 YKB 1 iindeki zamana baml manyetik alan iddeti
[A/m]
H1/m YKB 1 iindeki manyetik alan iddetinin en byk deeri
ax [A/m]
l Dng uzunluu [m]
T1 Yldrm akm darbesinin cephe sresi ile zde olan,
manyetik alan darbesinin n sresi [s]
725
H1/f/max lk darbeden dolay YKB 1 iinde oluan manyetik alan iddetinin en byk
deeri [A/m],
H1/s/max Ardk darbelerden dolay YKB 1 iinde oluan manyetik alan iddetinin en
byk deeri [A/m].
726
Ek V
Madde Soru
1 Ta, tula, ahap, betonarme, elik kafes yaplar, metal cephe kaplamas?
2 Tek bir yap veya genileme ek yerleri ile birbirlerine bal bloklar?
3 Dz ve alak veya yksek yaplar (yaplarn boyutlar)?
4 Yap boyunca elektriksel olarak balanan elik donatlar?
5 Metal at malzemelerinin cinsi, tipi ve kalitesi?
6 Kuaklanan metal cephe kaplamalar?
7 Kuaklanan pencere ereveleri?
8 Pencere byklkleri?
9 D YKS ile donatlan yap?
10 YKS tipi ve kalitesi?
11 Zemin malzemesi (kayalk, toprak)?
12 Yakn yaplarn ykseklii, uzakl ve topraklamas?
Not - Ayrntl bilgi iin Blm 3e baklmaldr.
Madde Soru
1 Yapya giren hizmet tesisatlarnn tipi (yeralt hatt veya hava hatt)?
2 Anten tipleri (antenler veya dier d elemanlar)?
3 G besleme tipi (yksek gerilim, alak gerilim, hava hatt veya yeralt kablo hatt)?
4 Hat gzergah (Kablo kanallarnn says ve yeri)?
5 Kablo kanallarnn kullanm?
6 Yap iinde bamsz olan elektronik donanm var m?
7 Dier yaplara giden metal iletkenler?
Not: Ayrntl bilgi iin Blm 3e baklmaldr.
Madde Soru
1 Elektronik sistemlerin birbirlerine balant tipi (ekranl veya ekransz ok damarl kablolar, e eksenli kablolar,
analog ve/veya saysal, dengeli veya dengesiz fiber optik kablolar) (Not 1)?
2 Belirtilen elektronik sistemin dayanm dzeyi? (Not 1 ve Not 2)
Not 1: Ayrntl bilgi iin Blm 3e baklmaldr.
Not 2: Ayrntl bilgi iin ITU-T K.21, IEC 61000-4-5, IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-4-10a baklmaldr.
izelge V.4 Korunma kavram ile ilgili gz nne alnmas gereken dier sorular
Madde Soru
1 TN (TN-S veya TN-C), TT veya IT balants?
2 Elektronik donanmn yeri? (Ayrntl bilgi iin Ek - Uya baklmaldr)
3 Kuaklama ebekesi olan elektronik sistemin fonksiyonel topraklama iletkenlerinin birbirlerine balants?
Elektrik Mhendisleri Odas
727
izelge V.1, izelge V.2, izelge V.3 ve izelge V.4te verilen kontrol listeleri, mevcut
yaplar ve bu yaplardaki tesisatlara ilikin istenen verileri toplamak amacyla kullanlmaldr.
Bu veriler esas alnarak, korunma ile ilgili ihtiyac belirlemek ve bylece, kullanlacak en
ekonomik koruma nlemlerini tantmak amacyla Blm 3e uygun bir risk deerlendirmesi
yaplmaldr.
Not: Elektromanyetik giriime (EMG) kar korunma ile ilgili daha fazla bilgi iin IEC
60364-4-44e baklmaldr.
728
Burada
V.2.1.6 Kuaklama:
Frekanslar birka MHze kadar olan yldrm akmlar iin e potansiyel kuaklamada,
5 mlik kafes geniliine sahip kafes biimli dk empedansl kuaklama ebekesi
Elektrik Mhendisleri Odas
729
gerekmektedir. Bir YKBye giren btn hizmet tesisatlar, dorudan veya uygun bir DKD
zerinden YKBnin snrna mmkn olduunca yakn olacak ekilde kuaklanmaldr.
Mevcut yaplarda, bu koullarn salanamamas durumunda, dier uygun koruma nlemleri
alnmaldr.
730
ekil V.2a Yapya hatlarn giriinde YKS ve DKDleri kullanan ekranlanmam YKB
1 (rnein, sistemlerin artrlm gerilime dayanm seviyeleri iin veya yap iindeki kk
dngler iin)
ekil V.2b Ekranl iletiim hatlar ve elektrik hatlarnda DKDler kullanan yeni
elektronik sistemler iin korumal ekranlanmam YKB 1
Elektrik Mhendisleri Odas
731
ekil V.2c Yeni elektronik sistemler iin ekranlanmam YKB 1 ve byk ekranl
YKB2
ekil V.2d Yeni elektronik sistemler iin ekranlanmam YKB 1 ve iki yerel YKB 2
732
733
kanal boyunca, kanal zerindeki eklerin elektriksel iletkenliini arttrmak iin ok sayda
vida veya erit kullanlarak kablo kanallarnn empedans drlebilir (IEC 61000-5-2).
Hat gzergah belirleme ve ekranlama tekniklerine ilikin rnekler ekil V.3 ve V.4te
verilmitir.
Not: Genel alanlar (elektronik sistemler iin zel olarak belirlenmeyen) iinde bulunan
iletiim hatlar ile elektronik donanm arasndaki uzakln 10 mden daha byk olmas
durumunda, uygun galvanik yaltm kaplarna sahip (rnein, optik balayclar, iaret
giriimini nleyici transformatrler veya yaltmn kuvvetlendirilmesi) dengeli iletiim
hatlarnn kullanlmas nerilir. Ayrca, eksenli kablolarn kullanlmas avantajl olabilir.
Burada:
Not: Kk dng alanndan dolay, kablo ekran ile metal levha arasnda endklenen
gerilim kktr.
ekil V.3 Metal bir levhaya yakn ekranl kablolar kullanlarak dng alannn
azaltlmas
734
Burada:
ekil V.4 lave ekranlama amacyla kullanlan metal levhaya ilikin rnek
735
konumu, vb.) ve yaplar zerinde darda konumlandrlan dier elektrik, elektronik veya
radyo donanm, direkler ve proses kaplar.
Burada:
1 Yakalama ucu
2 elik anten direi
3 Parmaklklar - korkuluklar
4 Birbirlerine balanm donatlar
5 YKB 0Bden gelen hat giriinde DKD kullanlmas gereklidir.
6 YKB 1den gelen hat iin (direk iindeki) girite DKDler kullanlmasna
gerek olmayabilir.
r Yuvarlanan kre yarap
736
kablodan alc veya vericiye akan ar geici rejim akmlarn nlemek iin, besleme
kablolarna balanacak DKDlere ihtiya duyulmaktadr. Bir d YKSnin mevcut olmas
durumunda, anten destekleri bu YKSye kuaklanmaldr.
1 Proses kab
2 Metal merdiven
3 Metal Borular
Not: A, B, C kablo tavasnn konumlandrlmas iin iyi seeneklerdir.
ekil V.7 Bir direk zerindeki hatlarn ideal konumlar (elik direin kesiti)
Elektrik Mhendisleri Odas
737
738
Ek Y
DKD koordinasyonu
Y.1 Genel:
Ayn devrede iki veya ikiden fazla ard arda DKDlerin kullanlmas durumunda, bu
DKDler enerji sourma yeteneklerine gre enerjiyi aralarnda paylaacak ekilde koordine
edilmelidir. Etkili koordinasyon iin, her bir DKDnin zellii (imalat tarafndan
yaymland gibi) baland noktadaki riske ve korunacak donanmn zelliklerine uygun
olmaldr.
Birincil yldrm tehlikesini; ilk ksa darbe, ardk ksa darbeler ve uzun darbe yldrm
akm bileenleri oluturmaktadr. DKDlerin knn koordinasyonunda, enerji paylam
gz nne alndnda, ilk darbe en baskn faktrdr (yk ve genlik bakmndan). Ardk ksa
darbeler, zgl enerjinin daha dk deerlerine, ancak daha yksek akm dikliine sahiptir.
Uzun darbe ise, koordinasyon amalar bakmndan gz nne alnmasna gerek duyulmayan
ek bir zorlama faktrdr.
Not 1: DKDlerin ilk ksa darbe tehlikesi iin belirtilmesi durumunda, ardk ksa
darbeler, ek sorunlara neden olmaz. Endktanslarn kuplaj nleyici (dekuplaj) elemanlar
olarak kullanlmas durumunda, daha yksek akm diklii DKDler arasndaki koordinasyonu
kolaylatrr.
Farkl YKDlerle ilgili toplam yldrm akmna ilikin parametreler, izelge 1de
listelenmitir. Ancak, tek bir DKD, bu yldrm akmnn belirli bir yzdesi ile zorlanr.
Dolaysyla, bir ebeke analiz yazlm ile bilgisayar benzetimi yaplarak veya Ek-Ede
belirtilen yaklaklk hesaplama ile akm dalmnn belirlenmesi gerekir.
Not 2: Analiz amalar iin kullanlan ksa darbelere ilikin analitik fonksiyonlar, Ek-
Bde verilmitir.
Dorudan bir yldrm boalmasna ilikin ilk ksa darbe akm, 10/350 slik bir dalga
biimi kullanlarak benzetim yaplabilir. Sistem iindeki ksm yldrm akmlar veya
endklenen akmlar, yldrm akm ile alak gerilim tesisat arasndaki etkileimlerden dolay
farkl dalga biimlerine sahip olabilirler. Bu nedenle, koordinasyon amalar bakmndan
aadaki darbe deney akmlar gz nne alnr:
I10/350 10/350 slik dalga biimli deney akm: Bu akm, zellikle DKDlerin enerji
koordinasyonu iin kullanlr. Elektrik hatlar zerinde kullanlmas amalanan DKD iin bu
dalga biimi, Ipeak tepe deer ve Q yk aktarm ile tanmlanan Snf I deneyinde kullanlr
(IEC 61643-1).
I8/20 8/20 slik dalga biimli deney akm: Elektrik hatlar zerinde kullanlmas
amalanan DKD iin bu dalga biimi Snf II deneyinde kullanlr (IEC 61643-1).
ICWG Birleik dalga retecinin k akm (IEC 61000-4-5): Dalga biimi, yke baldr
(ak devre gerilimi 1,2/50 s ve ksa devre akm 8/20 s). Bu k akm, Snf III
deneyinde kullanlr (IEC 61643-1).
IRAMP 0,1 kA/slik akm diklii olan deney akm: Bu akm, yldrm akm ile dk
gerilim tesisat arasndaki etkileimlerden dolay en kk diklie sahip sistem iindeki ksm
yldrm akmlarnn benzetimini yapmak iin tanmlanr. Bu akm, zellikle ardk
DKDlerin kuplajn nlenmesini denemek amacyla kullanlr.
ekil C.1de, yldrmdan korunma blgeleri kavramna uygun elektrik datm
sistemlerinde DKDlerin uygulanmasna ilikin bir rnek gsterilmitir. DKDler, ard arda
balanr ve balandklar noktadaki kurallara uygun olarak seilir.
Elektrik Mhendisleri Odas
739
ekil Y.1 - Elektrik datm sistemlerinde DKD uygulanmas ile ilgili rnek
740
741
Bir DKDde farkl aamalar arasnda kuplaj nleme eleman olarak endktanslarn
kullanlmas, dalga biiminin akm diklii dk olduunda (rnein, 0,1 kA/s), ok fazla
etkili olmamaktadr. letiim hatlar zerinde kullanlmas n grlen DKDlerde, kuplaj
nleme elemanlar olarak direnler (veya tellerin doal direnleri) kullanlarak koordinasyon
daha iyi elde edilebilir.
Gerilim snrlamal tipteki iki DKDnin koordine edilmesi durumunda, her ikisi de ayr
ayr darbe akm ve enerji iin uygun boyutlarda olmaldr. Sz konusu akm dalgasnn
sresi, arpma akmnnki kadar uzun olmaldr. ekil Y.4a ve ekil Y.4bde, 10/350 slik
bir darbe durumunda, iki gerilim snrlamal tipteki DKDler arasnda enerji koordinasyonuna
ilikin bir rnek verilmitir.
Elektrik Mhendisleri Odas
742
ekil Y.3b MOV 1 ile MOV 2 arasndaki enerji koordinasyona ilikin prensipler
Not: rnekten de grlebildii gibi, sadece MOVa ilikin referans gerilim (Uref) bilgisi,
koordinasyon iin yeterli deildir.
ekil Y.4b 10/350 slik darbe iin MOV 1 ve MOV 2nin akm/gerilim zerileri
Elektrik Mhendisleri Odas
743
ekil Y.5 Gerilim anahtarlamal tipteki atlama aral ile gerilim snrlamal tipteki
MOVun koordinasyonu
Atlama aralnn atelenmesi, MOVun ular arasndaki Ures artk gerilimi ile kuplaj
nleme elemannn ularndaki UDE dinamik gerilimlerinin toplamdr. U1 gerilimi, UAtlama
dinamik atlama aral ar gerilimini aar amaz, atlama aral atelenir ve koordinasyon
salanr. Bu durum sadece aadakilere baldr:
- MOVa ilikin zeriler,
- Gelen darbe akmnn diklii ve genlii,
- Kuplaj nleme eleman (endktans veya diren).
Kuplaj nleme eleman olarak bir endktans kullanldnda, akm darbesinin ykselme
sresi ve tepe deeri gz nne alnmaldr. Daha byk di/dt diklii, kuplaj nlemek iin
daha kk endktans gerektirir. Iimp akmna uygun DKDler (Snf I olarak denenen) ile IN
akmna uygun DKDlerin (Snf II olarak denenen) koordine edilmesi gerektiinde 0,1
kA/slik en kk akm dikliine sahip bir yldrm akm kullanlmaldr (Madde C.1). Bu
DKDler arasndaki koordinasyon, hem 10/350 slik yldrm akm ve hem de 0,1 kA/slik
en kk akm dikliine sahip yldrm akm iin salanmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
744
ekil Y.6a - 10/350 slik bir darbe iin atlama aral ve MOVa ilikin akm ve
gerilim (DKD 1 atelenmemi)
ekil Y.6b - 10/350 slik bir darbe iin atlama aral ve MOVa ilikin akm ve
gerilim (DKD 1 atelenmi)
ekil Y.6 Gerilim anahtarlamal tipteki atlama aral ve gerilim snrlamal tipteki
MOVa ilikin rnek
Gerilim koulu U1 U 2 U DE U 2 L . di / dt
SGnin atelenmesi U1 U Atlama
Elektrik Mhendisleri Odas
745
Koordinasyon koulu: MOVa ilikin Wmax dayanm enerjisi almadan nce SGnin
atelenmesi
10/350 slik darbe iin enerji koordinasyonu 0,1 kA/slik darbe diklii iin enerji
koordinasyonu
ekil Y.7 - 10/350 s ve 0,1 kA/slik darbeler iin kuplaj nleme elemannn
endktansnn belirlenmesi
746
alma gerilimi karakteristiinden dolay, atlama gerilimi, atlama aral geriliminin daha
uzun olan sresi ile azalr (bu sre, MOVa ilikin Wmax dayanm enerjisinden elde edilir).
Dolaysyla, UAtlama atlama gerilimi, MOVdan akan akmn ykseldii srede, 500 V/sde
hemen hemen d.a. alma gerilimine dt kabul edilmelidir.
Son olarak, LDE kuplaj nleme endktans iin daha yksek deere sahip LDE-10/350 s ve
LDE-0,1kA/S endktanslar uygulanmaldr. rnekler iin ekil Y.8 ve ekil Y.9a baklmaldr.
Not: Alak gerilim elektrik sisteminde bir kuplaj nleme elemann belirlemede en kt
durum, DKD 2de ksa devre meydana gelmesi (U2 = 0) ve dolaysyla, istenen UDE
geriliminin en yksek deere erimesidir. DKD 2 gerilim snrlamal tipten ise, ularnda U2 >
0 olan bir artk gerilim kalr. Bu gerilim istenen UDE gerilimini nemli lde azaltmaktadr.
Bu artk gerilim, en azndan elektrik besleme ebekesinin tepe geriliminden daha yksektir
(rnein, a.a. anma gerilimi 220 V ise gerilimin tepe deeri 2 . 220 = 325 V olur). DKD
2deki artk gerilim gz nne alnarak, uygun boyuttaki kuplaj nleme elemanlarnn
kullanlmasna izin verilir. Aksi taktirde, bunlar ar byklkte olabilirler.
ekil Y.8b LDE = 8 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 10/350 slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanmam (atlama aral atelenmemi)
Elektrik Mhendisleri Odas
747
ekil Y.8c - LDE = 10 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 10/350 slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanm (atlama aral atelenmi)
ekil Y.8 - 10/350 slik darbe iin atlama aral ve MOV ile ilgili rnek
ekil Y.9a 0,1 kA/ slik darbe diklii iin koordinasyon devresi
ekil Y.9b LDE = 10 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 0,1 kA/ slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanmam
ekil Y.9c LDE = 12 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 0,1 kA/ slik darbe
diklii iin enerji koordinasyonu salanm
ekil Y.9 - 0,1 kA/ slik darbe iin kvlcm atlama aral ve MOV ile ilgili rnek
Elektrik Mhendisleri Odas
748
Y.3.1 Tr I:
Btn DKDler, srekli gerilim/akm karakteristiklerine (rnein MOVlar veya
bastrc diyotlar) ve ayn artk gerilimlere sahiptir. DKDlerin ve korunacak donanmn
koordinasyonu, normal olarak bunlar arasndaki hatlarn empedanslar ile elde edilir (ekil
Y.10)
Y.3.2 Tr II:
Btn DKDler (rnein MOVlar veya bastrc diyotlar), srekli gerilim/akm
zerilerine sahiptir. URES artk gerilimi, DKD 1den DKD 3e kademeli olarak artar (ekil
Y.11). Bu, elektrik besleme sistemleri iin bir koordinasyon trdr.
Not: Bu trde, korunmas gereken donanm iindeki koruma bileeninin (DKD 4) artk
geriliminin nceden dorudan balanm DKDnin (DKD 3) artk geriliminden daha yksek
olmasn gerektirir.
Elektrik Mhendisleri Odas
749
Y.3.3 Tr III:
DKD 1 (rnein atlama aralklar) srekli olmayan gerilim/akm zerisine sahiptir.
Bunun dndaki DKDler (rnein MOVlar veya bastrc diyotlar) ise srekli gerilim/akm
zerisine sahiptir (ekil Y.12). Bu trn zellii, 10/350 slik akm darbesi srt yar deer
sresinin DKD 1in anahtarlama davran sayesinde azaltlmasdr. Bu sonraki DKDlerin
ykn hafifletir.
Y.3.4 Tr IV:
ki kapl DKDler, seri empedanslar veya szgelerle birbirine bal iten kaskat
DKDlerden oluur (ekil Y.13). Bu i koordinasyon sayesinde DKDlerin kna veya
donanma en az enerji aktarm salanr. Bu DKDler, uygun olduu taktirde, Tr I, Tr II
veya Tr IIIe uygun olarak sistemdeki dier DKDlerle tam olmaldr.
Elektrik Mhendisleri Odas
750
751
752
Ek Z
753
Burada:
ekil Z.1 - Gerilimli iletken ile kuaklama baras arasndaki darbe gerilimi
754
- Darbe akmn topraa yneltmek iin en yakn yer (rnein yapdaki bir hattn giri
noktasna mmkn olduunca yakn yer).
Gz nne alnmas gereken ilk lt: Bir DKD gelen hattn giri noktasna ne kadar
yaknsa, bu DKD tarafndan korunan yap iindeki donanm miktar o kadar fazla olur
(ekonomik olarak avantajl). Sonra ikinci lt kontrol edilmelidir. Bir DKD korunmakta olan
donanma ne kadar yaknsa, bu DKDnin koruma etkinlii daha fazla olur (teknik olarak
avantajl).
l pi U w U P / f / h [m]
Elektrik Mhendisleri Odas
755
Burada;
1) Hattn yapya giriinde (YKB 1in snrnda, rnein ana panoda) DKD 1 tesis edilir.
2) Korunacak i sisteme ilikin Uw darbe dayanm gerilimi belirlenir.
3) Etkili koruma dzeyinin Up/f Uw olmasn salamak iin DKD 1e ilikin Up1 gerilim
koruma dzeyi seilir.
4) lP0/1 ve lPi/1 koruma dzeyleri iin istenenler kontrol edilir (Madde Z.2.3 ve Madde
Z.2.4).
3) ve 4)teki koullar yerine getirildii taktirde, donanm, DKD 1 tarafndan korunmu
olur. Aksi taktirde, DKD 2 (DKD 2lere) ihtiya vardr.
5) Donanma daha yakn olacak ekilde (YKB 2nin snrnda, rnein tali datm panosu
veya prizde) DKD 2 (Madde Z.1.2) tesis edilir ve DKD 1 girii ile enerji koordine edilir
(Madde Z.2.5).
6) Etkili koruma dzeyinin Up/f Uw olmasn salamak iin DKD 2ye ilikin Up2 gerilim
koruma dzeyi seilir.
7) lP0/2 ve lPi/2 koruma uzaklklar iin koullar kontrol edilir (Madde Z.2.3 ve Madde
Z.2.4).
6) ve 7)deki koullar yerine getirildii taktirde, donanm DKD 1 ve DKD 2 tarafndan
korunmu olur. Aksi taktirde, donanma yakn (rnein SA tesisat noktasnda) ek DKD
3e (DKD 3lere) ve DKD 1 ve DKD 2 girileri ile enerjinin koordine edilmesine ihtiya
vardr (Madde Z.2.5)
Elektrik Mhendisleri Odas
756
TMMOB
1954
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
1954
ISBN:978-605-01-0254-3
EMO YAYIN NO:TY/2011/2