Michael J.

Gelb

DNMENN
TAM
Z A M A N I!

ARION
Y A Y I N E V
 M i c h a e l J. G e lb

D n m e n in T a m Z a m a n
 M ic h a e l J. G e lb

Dnmenin
Tam Zaman
e v ire n
T ay lan B ilg i

YAYI NEV
 A R IO N YAYINEV

Kasm 2002 (1. Basm - stanbul)

Bu evirinin tm yayn haklan ARION YAYINEV Ltd. ti. ne aittir.

Mi<ael f. Gelb. 1995

Kitabn Orijinal Ad Thinklng for a Change

Yazar Michael J. Gelb
Yayna Hazrlayan Haluk enay
eviren Taylan Bilgi
Dizgi Burhan Maden
Bask Doyuran Matbaas
Cilt Yldz Mcellit

Adres : Binbirdirek Mah. Peykhane Sk.

Sipahi Han No: 29 Sultanahmet/st.

Yazma Adresi : PK: 395 34433-Sirkeci/stanbul-TR

Faks (0 212) 512 79 73

http://^^w.arionyay.com.tr

ISBN - 975-571-069-8
John Godolphin Bennett'in ans ve yaayan mirasna...
 N D E K L E R

Teekkr 9
nsz 11
Giri: Nehire Adm Atn... 15
-Kurumlar Belirleyicidir 16
- Hun Lideri Atilla Bir Gn... 20
- Beyin, ki Akl 22
- Deerlendirme 26

1.BLM:
Sinverjent Dnce, Akl Haritalama ve Sorun zme 31

1. SNVERJENT DNCE 33 |
- Uyumsuzluk ile Dans 35
- Yar Bo ve Yar Dolu: Sinverjent iyimserlik 41
- Sinverjent Beyin: Aklnz Banza Toplamak 43
- Dehann Modellenmesi 46
- Yaamnz Dengeleyin 61

2. AKIL HARTALAMA:
AKLIN KENDN RGTLEYEN DOASI 87
- Olumlu Bir Geribildirim Dngs Yaratn 88
- zetin tesinde 88
- Akl Haritalama: Gelimenin Akmlar 90
- Akl Haritalamann Unsurlar 95
- Akl Haritalama Hakknda En ok Sorulan
Yirmi Soru ve Yantlar 102
-Beyninizi Uyandrn! 140

3. SORUN MU VAR? SNVERJENT ZMLER 143

- Giri: Aklnz Bandayken 143
-Hazrlk: Tehlike! Etkisi 146
- retim: Gerek Dehalar retir 158
-Kuluka: zerinde Yatn 177
- Deerlendirme: Bal Tutmak 180
-Uygulama: yle Yapn , 185
-Baarnn En Byk Srr 188

2.BLM:
Liderlik in Sinverjent letiim ve Sunum 191

4. SNVERJENT LETM 193

- Dnmek Balant Kurmaktr: nsanlar Hakknda
ki nemli Gerek 194
- Herkes Kendi Tarznda Danseder 197
-Sonsuz Adml Dans 198
-Tarz Esneklii 200
- Sinverjent Dinleme Sanat 204
- Empati ve Etki Paradoksu 210
- Daha yi letiim in Akl Haritalama 213
- Byk letiimcilerin zellikleri 221

5. YKSEK PERFORMANSLI SUNUMLAR 237

- Sinverjent Konuun 237
- Mesajnz Hedefleyin 242
- Basit Olsun, Hatip! 246
- Sahneyi Hazrlayn 247
- Akl Haritalar Kullann 251
- Korkunuzla Dost Olun 256
- Konumadan nce Isnn ve Gerinin 258
- Ak Bir Beden Dili Gelitirin 262
- YGS Yaklam: Hepsini Bir Araya Getirin 272
- YGSin Gc 280

SONU: Aydnlanmadan Sonra, Biraz Daha amar 283

 T eekkr

Dnmenin Tam Zaman!nm fikir ve yntem leri; dnya

nn her yerinde burum lardaki olum lu deiim in yaratc ampi-
y o n lan tarafndan, gerek dnyada uyguland, snand ve rafine
letirildi. Bu alm ay destekleyen herkese minnettarm ; zel
likle de D elano Lew is, Jim D'Agostino, Marv Damsma, E d Bas-
sett, Bob Dahut, Dr. M adhu Jayawant, Doug Durand, Gerry
Kuttas, L inda Schultz, Jim M acarthur, Joanne Lesko, Dr. Tom
Jenkins, Sven ve Christer Salen, Chris M orris, P ierre Carlo Fal-
loti, Joseph R ende ve Bob C aldw ell'e teekkr ediyorum .
M odem M edici'lere, Ekselanslar Prens 2. H ans-Adam 'a,
Prens Phillipp ve Prenses Isabelle V on Und Zu Liechtenstein'e
ok zel teekkrler.
Aynca, bakalarna da m teekkirim : Parlak tem silcim Mu-
riel Nellis ve alanlar Jane Roberts ve K aren Gerwin'e, beni
M uriel'le tantrd iin C onnie Zwieg'e, brom daki ileri y
rtp yazmaya younlam am salayan Charlene Sm ith ve Kris-
ten Berry'e, sinverjent dncenin nem ini kavrayyla Peter
Guzzardi'ye; yorum lan, destekleri ve evkleri iin yaynevinde-
ki editrm Shaye A reheart ve yardm cs H eather Julius'a; tas
lak zerindeki nazik eletirileri iin Cathy Raines, Dr. M arvin
Hyett, Lana Israel, Dr. Barbara Bird ve Dr. Rudy Bauer'e; ruh
sal okum ay tantm aktaki yorulm azlyla Yanda North'a.
 Tony B uzan'a ok zel bir teekkr bor biliyorum; bu k i
tap senin dehan, enerjin ve dostluuna b ir vg. Nusa M aal
Gelb; gzel desenlerin, yaratc ibirliin ve tandm en byk
ltuf olan sevgin iin...
 NSZ

Oniki yam dayken, boyum pek ksayd. B ir cum a gecesi, ai

lem in bal olduu kk sinagogdaki toplant srasnda cem a
at, Y ahudiliin en kutsal duas olan Sh'm a'y okum ak iin ayaa
kalkt. O lduka rahatsz edici bir biim de, Bay Shaffer'in koluy
la gz hizasndaydm ; yzm n be-on santim tesinde, to p la
m a kam pndan kalm a, etine kaznm num aralar durm aktayd.
Titreyerek bam kaldrdm ve yzne baktm . Gzleri, ef
katli bir k sayor gibiydi. Cehennem den kurtulm u ve cenne
ti cisim letirm iti. .
Sava sonrasnn, zellikle de Y ahudi kkenli birok ocuu
gibi, Soykrm hi aklm dan km ad. Bylesi bir canavarlk n a
sl gerek olabilirdi? T ekrar etm esi nlenebilecek m iydi? Soyk-
rm 'n glgesinde yaam nasl anlam l olabilirdi?
ki yl sonra, Viktor Frankl'n nsann Anlam Aray'm o k u
dum. Avusturyal b ir psikiyatrist o lan F rankl, toplam a kam pna
kapatlm ve orada, dierleriyle birlikte, tahm in bile edilem eye
cek kadar alaltc koullar altnda yaam t. Frankl, neredeyse
m ucizevi bir biim de, onu tutsak edenlerin zgrln elinden
aldklarn, am a isel zgrlne dokunam adklarn kefetti.
B ylece, kiinin yaamn o isel zgrlk etrafnda rgtlem e
sine dayanan, logoterapi adnda bir psikoterapi sistem i yaratt.
Frankln alm as. bana um ut ve ilham verdi. A kl ve ruhun di
nam iini kavram a yolculuuna byle ktm .
Y ksek okula girdiim de, V ietnam Savana kar protesto
lar zirveye ulam ve rk ayrm cl sorunlar patlam t. P o li
sin, isyan benzeri b ir olay bastrm ak iin geldiini ve okul ko
ridorlarna sinen gzyaartc gaz kokusunu hatrlyorum . D n
ya, iki zt kam pa blnm gibiydi. Liberali ve m uhafazakary
la, her iki taraftaki insanlar da nadiren dnm ekteydi. O laylara
otom atik ve duygusal tepkiler gsteriyor, daha sonra ise konum
larn savunm ak iin akllarn kullanyorlard. B irok dnya so
rununun zm nn, insan aklnn doasn daha iyi kavram ak
ve dnyay nasl daha kesin, koulsuz ve dengeli bir tarzda g
rlebileceini kefetm ekte yattn dndm .
K olejde psikoloji alann setim ; ancak profesrlerim in aka
dem ik bilgisi ile davranlar arasnda rahatsz edici b ir uurum
kefettim . K ral plak grm ek gibi b ir eydi bu. Szsz iletiim
alannda "uluslararas uzm an" olarak lanse edilen bir profesr,
ders anlatrken srekli ellerini kvrp bkyordu; ben ise bu ara
da oturm u, "Bu sahnede bir yanllk var ama ne?" diye d
nyordum .
D aha iten bilgi kaynaklan bulm a um uduyla, "dediini ya
pan" retm enler aradm. u m ehur "gerek aray" iinde,
dnyay dolatm ve b ir dizi gelenekten ustalarla altm . Me-
ditasyon yaptm , oru tuttum ve dnyann byk dinlerinin bil
gece retilerine gm ldm .
Zam anla, kendi koullanm , tepkici alglam a ve dnm e
alkanlklarm a dair, ac veren am a giderek de zgrletiren b ir
kavray gelitirdim . Sk sk, srad algsal berraklk ve ruhsal
uyum dum m lar yayordum .
Y ine de, bu istisnai durum larn, istisnai koullara bal o l
duunu kefettim . G erek m eydan okum a; dan banda deil
piyasadayd. A raym a, ticari ve m esleki yaam daki pratik u y
gulam alara vurgu yaparak devam ettim.
1975'te, ngiltere'de alrken, akl haritalam ann yaratcs
Tony B uzan ile ibirliine gittim. B uzan ile birlikte, insan bey
ninin olaanst yeteneklerini nasl harekete geireceim ize da
ir gelien bir kavray zerine oturan, yeni bir rnesans vizyonu
nu paylayoruz. 1978'de, liderler iin be gnlk bir oturum
program olan Akl ve Beden Semineri'ni yarattk. Sonraki drt
yl boyunca, program pek ok gruba ileterek dnyay gezdik.
Bu gruplar arasnda b ir ngiliz bankas, bir sve deniz ticaret
irketi, Afrikal bir elik reticisi, Japon ve A vustralyal bilgisa
yar irketleri ve ABD'li okuluslu dev firm alar da bulunuyordu.
Bu deneyim ler; uluslararas apta bireyler ve kuram larn yz y
ze olduu tem el m eydan okum alara dair kavraylar salyordu.
Bu kavraylar, nerede genelin iyilii iin kullanabilirdim ?
1982'de A BD'ye dnerek, bakent W ashington'da Y ksek P er
form ansl renim M erkezi'ni kurdum . Dnm e, iletiim ve li
derlik yeteneklerine en ok ihtiya duyulan yerin buras olduu
nu ve olm aya devam ettiini hissediyordum .
O zam andan beri byk irketler, profesyonel veya kr am a
c gtm eyen kurulular, devlet kurum lan, kk iyerleri ve d i
erleriyle alyorum . alm am n byk b ir blm , kurum sal
kltrleri deitirm eye ve onlarn, iddetli deiim ler karsnda
daha esnek olm alarna yardm c olm aya ynelik uzun vadeli a
balara adanm durumda.
Bu deiimler, fizik, kim ya ve beyin aratrm alarndan tele
kom nikasyon, ulam ve bilgisayar bilim lerine kad ar hereyi
kapsayan b ir devrim le paralel ilerliyor; kresel b ir "paradigm a
kay"n ynlendiren ve onun tarafndan ynlendirilen evrim sel
gelim eler bunlar. Bu devinim i entropik, m ekanistik ikililik ve
ya sistem-ynelimli, kendini rgtleyen, organik bak alarndan
tanm layan ve onun toplum sal, kurum sal ve bireysel yaam ze
rindeki etkilerini ele alan pek ok ey yazld. Pek ok kii, de
iim rzgarlarnn b ir bora iddetinde estiinin farknda.
D nyann deien m odellerine dair sadece akadem ik bir kav
ray, pek ie yaram yor. Dnmenin Tam Zaman!, sizi,
dnyann yeni m odelleri hakknda teorik b ir kavrayn tesine
gtnn ek ve kendiniz, aileniz ve kurum unuz iin en yksek tut
kularnz gerekletirm ek iin, pratikte dorulanm aralar
kefetm enizi salam a isteim in b ir ifadesidir.
 - -
G R
N E H R E A D IM A T IN ...

Nehrin ak sreklidir ve su asla ayn deildir.

Kamo no Chome, Japon air (1153-1216)

kibinbeyz yl nce, Y unan filozof H eraklit sorm utu:

"Ayn nehirde iki kez ykanm ak m m kn m dr?" G nm zn
o heyecanl, tem polu deiim i, kuantum fizii kavray ile b ir
letiinde, "Ayn nehirde b ir kez ykanm ak m m kn m ?" diye
so rn a m a k elde deil.
Y irn ib e yl nce, psikolog ve hayalci Dr. A m baham M as-
low yle uyaryordu: "Yaam , olgulardaki, bilgi, teknikler ve
keiflerdeki art oram balam nda, h er zam ankinden ok daha
hzl ilerliyor. Srekli deien bir dnyada yaam a yetisine sa
hip farkl b ir t r insana ihtiyacm z var; hakknda daha nceden
hibir u y an alm ad durum lardaki deiim karsnda rahat ol
m ay renmi b ir insana. Bylesi insanlar yetitirebilen top
lum yaayacak, yetitirem eyen toplum lar ise lecektir."
Elinizdeki kitap, srekli deien dnyam zda rahat olm ay
dileyenler iin b ir klavuzdur. M aslow 'un tanm lad "farkl tr
insan" olm ak iin, fJjlgi a sorunlarn sanayi ana ait d
nme yetenekleriyle ele alamaYJi. G erekli dnm e ve ile ti
im y eteneklerini n asl elde edebiliriz peki? Dnmenin
Tam Zaman!"nda, bu m eydan okuyulara yant verm ek iin ge
reken pratik, beyin-tabanl stratejileri reneceksiniz.
B eyin hakknda bildiim iz eylerin byk blm n, son
on be yl iinde rendik. Bu aratrm alar, kiisel geliim ve
yksek perform ans iin potansiyelinizi uyandrabileceinize da
ir b ir kavray sunuyor. Bu sayfalarda okuyacanz yaklam ,
ok eitli ortam larda binlerce insanla birlikte yllar boyunca y a
anan deneyim lere dayanm aktadr. renecekleriniz, evde ve
iyerinde yaam kalitenizi gelitirm ek iin, hem en uygulayabi
leceiniz yeteneklerdir.

K U R U M L A R B E L R L E Y C D R
K apitalist toplum da, toplum sal to n u belirleyen ve eninde s o
nunda, egem en kltrn deerleri ve ruhsal yaam n etkileyen
ticarettir. G nm z dnyasnda toplum sal geliim, ticaret ve k u
rum sal gelim enin ilevlerinden birisidir. Liderlik gurusu W ar-
ren B ennis'in tavsiye ettii gibi: "Kurum , am zn tem el formu
olduu iin, ayn zam anda tem el biim lendiricidir... Toplum u
daha insancl ve ilevsel hatlarda yeniden tasarlam ak iin k u
ru m lan yeniden tasarlam alyz."
Ticari kurulular, rekabette srdrlebilir tem el avantajlar
nn insan potansiyeli olduunu gryor ve giderek daha youn
bir biim de, kendilerini yeniden tasarlam aktadrlar. Liderlik, bu
kitabn ana tem alarndan biridir. Liderlik hakknda yaygn yan
l anlaylardan bii, onun kurum larda sadece st dzey yneti
ciler iin geerli olduudur. O ysa gnlk yaamda; bilerek veya
bilm eyerek, iyi veya kt, dierlerine m ek olarak liderlik ya
parz. A na babalar, dostlar ve m eslektalar olarak, hepim iz li
derlik ile i ieyiz.
 'Dnmenin Zaman!', liderliin dnm e ve iletiim yete
neklerinin renilebilecei ve renilm esi gerektii varsaym
na dayanyor. V e bu liderlik, kiisel geliim ile balar. Daha do
yurucu b ir yaam , daha m utlu bir aile, daha salkl bir kurum
ve daha akl banda b ir toplum - bunlarn hepsi dnceniz,
edim leriniz ve cesaretinizle balar.
Bu yetenekleri edinm e iine, kuram larn yaps ve kltrn
deki devrim e gz gezdirerek balayalm . Ei grlm edik bir re
kabet; perakendecilerden lokantaclara, kim ya irketlerinden
bilgisayar irketlerine kadar herkesi, rekabeti bir fiyatta stn
m teri hizm eti ile kaliteli rnleri entegre etm eye zorluyor. Bu
m eydan okuyu karsnda kurum lar, byk bir hzla yeniden
yaplanyor, yeniden tasarlanyor ve yeniden kefediliyor. (Bkz.
Resim )

IgAUANfl.l

V 1i f MTERLER ^
 oum uzun altnda yetitii kurum sal yap, brokra
tik hiyerari vard. K lasik piram itte, yneticiler, birok
idareci katm annn zerinde, en tepede durm aktayd. da
recilerin altnda alanlar, yani kurum un n cephesi yer
alrd. E er m teriler, hesaba katlyorlarsa en altta olur
lard. Bu tip bir yap, alglanan istikrar ve denetim ihti
yalarn karlyordu. letiim yukardan aa ve olduk
a yavat.

Bu sistem uzun yllar boyunca iledi, am a iletiim ve

teknolojideki radikal gelim eler, keskin b ir deiim i te-
tikledi. Esas olarak istikrar ve denetim iin tasarlanm
kurum lar, yok olm a tehdidiyle kar karya kaldlar. Y a
am alar, daha akkan, yant verici b ir yapya dnm e
lerine balyd.

Y kselen deiim dalgasna tepki veren eitli ticari

dnce kurulularndaki ynetim gurulan, b ir araya ge
lip "Hey, dnya tersine dnd, m odelim izi deitirsek iyi
olur" dediler. V e piram it tersine dnd.

T ers piram itte, m teriler nce geliyordu. Kurum lar,

onlarn deien ihtiya ve isteklerini karlam ak iin var
d. K urum un grevini yerine getirm esinde daha byk bir
katlm ve yetki duygusunu yanstm ak zere, "alanlar"
yerine "ortaklar" denilm eye baland. dare katm anlar,
byk lde inceltildi. darecinin rol, ortaklarn m te
rilere hizm et verm e abasn desteklemekti. Yneticiler
ise yn ve esin verm ekteydiler. letiim, yantn hzna
zel vurgu yaplarak, iki ynl oldu.
 Ters piram it m odeli, brokratik hiyerariye kar
nem li bir ilerlem eyi tem sil ediyor, am a hl, kannak
dnyam z iin ok hantal ve m ekaniktir. O zam an yeni bir
m odele, B yk A m ip olarak adlandrlana bakalm .
 Byk A m ip m odelinde m teri m erkezde bulunur ve
etrafnda, lid er/o rtak lar, lid er/id areciler ve ynetici-
ler/vizyonerlerden oluan, geirgen ince zarlar vardr. O r
ganizm ann D N A 's veya genetik kodu, vizyonu ve deer
lerinden oluan ikili bir helezondur. B ilinen tanm yla
m eslekler yoktur; bunun yerine, bireysel yetenek setleri,
m isyon ynelim li grev kuvvetleri (ya da "yksek perfor
m ans ekipleri") olutururlar. G revler yerine getirildike,
grev kuvvetleri gelitirilir. Y aratc dnce, deerlen
dirm e ve sorum luluk, kurum boyunca datlr. letiim
ok ynl ve daha az resm idir; takm sinerjisine vurgu y a
par.

Kurum lar, hantal, m ekanik ve hiyerarik yaplardan daha iyi

yant veren, organik ve esnek form lara doru gelitike, edilgen
insan potansiyellerinin geliim ini hzlandrm aya giderek daha
ok ihtiya duyarlar.
tH m * n w k m m a m n x h h m n s w cw e m m k m x m m m m m m mm<

"Eer ie yaryorsa modas gemitir" sz,

Silikon V adisinde klielemitir.
UMU K 4UA66 * M U 6 * VVS&M A H U W d MUM V MAMA W MtU A S U tU M A 6U U U d UMU X MUM V UU6M

H U N L D E R A T L L A B R G N ...
Bu yeni vurgunun kantlar, h e r yerde bulunabilir. G irdiiniz
herhangi bir kitapda, kalite, m teri hizm eti, yetkilendirm e,
ekip alm as, yeniden tasarlam a, iletiim ve liderlik hakknda
kitaplarla dolu raflar greceksiniz. H un-lideri-A tilla-bir-gn-
kpekbalklanyla-yzm veya Zen-sam uray ynetim kitapla
rn grp rperm eniz de m m kn tabii!
B ir irket, okul, devlet kuruluu veya baka bir kurum da a
lyorsanz, yukardaki konulardan birine ayrlm toplantlara
katlm snzdr. im di de, m uhtem elen kendinize u sorular so-
ruyorsunuzdur:

D aha az insan ve daha kk bir bteyle, daha az zam an

da kaliteli i karrken, bir yandan da dengeli bir yaam a
nasl sahip olurum?
Yetkilendirm e yeni bir geici hevesten ibaret deil mi?
E n deerli kaynaklarm z insanlarsa, alanlarn drtte
biri neden kovuldu?
Nasl olur da gemite kim se kalite, hizmet, yetkilendir
m e, yaratclk ve liderlie odaklanm am olabilir?

B u program larn katlm clarnn kukucu olmas, anlalabi

lir. H erkesin kalite, yaratclk ve ekip alm asndan bahsettii
sem inerlere katlyor, kurum ii notlar alyor ve toplantlara gi
diyorlar. A rdndan, irketin hisseleri dtnde veya bte k
sldnda, kurum birden m aliyet denetim i takntsna kaplyor.
Eitim zaiyata dnyor, tketici yarlar u veriyor ve nem
li inisiyatifler, ksa vadeli dnce sunanda kurban ediliyor.
K urum lar, sk sk, insanlara deer veren ve yaratcl des
tekleyen "yeni bir kltr" vaad ediyor am a bu arada kilit idare
ciler, bu "yeni k lt rl savunur gibi yaparken eski alkanlkla
rn srdryor ve bylece phecilii tevik ediyorlar. K urum
lar eski alkanlklar deitirm eye (hiyerarik yaplardan daha
esnek yaplara gemeye) abalarken, gl engellerle k a rla
yorlar. ncelikle, o u m u zu n ald e itim in am ac, bizi,
brokraside veya m ontaj hattnda yerim izi alm aya hazrlam akt.
O kullar zgnlk ve bam sz dnceyi tevik eder gibi yapar
ken, dier yandan bizi, kurallara uym a ve otoritenin gereklilik
lerine hazr olm ak iin e ito ek ted ir. Dahas, hiyerarik b ir yap
da yetien ve onun iinde baar kazanan bireyler, anlalr bir
ekilde, onca abayla kazandklar denetim duygusundan vaz
gem eye gnlsz oluyorlar. Y ine de birok insan, daha hzl
yant veren ve esnek kurum sal form lara gem e ihtiyacn anla
yabiliyor. O ysa bu entelektel kavray, direktifler, eitim se
anslar ve "yukardan" gelen notlarla desteklense dahi, insanla
rn geii gerekletirm esi iin yeterli olamyor.
G ereken deiim lerin yaanmas iin ieri bakm al, dnyaya
hiyerarik bir perspektiften yant verm e alkanlklarm z sor
gulam alyz. K uram larm z dntrm eden nce, kendim izi
dntrm em iz gerek.

B E Y N , K A K IL
U lusal A kl S al E nstits'nden Dr. P aul M cLean, "l
beyin" denilen ve yaygn kabul gren bir beyin rgtlenm esi ile
ri srer. M odele gre beyin, aslnda bir beyin iinde beyindir.
B eynin doal rgtlenm esini anlam ak, hiyerarik akl dzenini
dntrm ek iin b ir anahtardr.
nsann sinirsel m ekanizm alar, tem elde, kertenkele' veya
tim sahlarda bulunan m ekanizm aya benzer. Ast-st tavrlarm z
ile, kendine ait alan tanm , savunm a, ritelizm ve l;slielemi
otom atik tep k ilerim izin kayna 4,. b u "srngen beyin"dir.
M cLean'a gre bu, "rutine ve ileri eski tarzda yapm aya zolece
uyum , kiisel g nlk riteller ve batl edim ler, hukuki ve dier
konularda team llere ita a t trensel kararlar ve her tr aldatma"
ile kendini da vurur. Fortune dergisi tarafndan sk sk "Am e
rika'nn en im renilen irketi" olarak vlen b ir kurum un st d
zey yneticisinin deyiiyle: "K ulaa tipik bir ign gibi geli
yor."

momm ooeem k x m m nm m c e om oot o cc w x x x m m m w w ecoom < w

Sk sk, "2000 Ylnda Mkemmellik ve Yetkilendirme" veya

"21. Yzylda Sper-Kaliteli Yksek Performans Ekipleri gibi
kocaman isim ler tayan irket konferanslarnda ana konuma
c olmam istenir. Ama eer bu irketler gerekten drst dav-
ransa ve konferanslarn gnlk davranlara dayanarak isim-
lendirselerdi, bu konferanslarn balklar "2000 Ylnda K
nz Koruyun" veya "21. Yzylda Bir Numaray Aryoruz" gibi
eyler olurdu.
m m 99w k w ww r, m m t m nn 9 mrnn *? w k w x m m ? w 9 tm m 9 m m 1 w w

Srngen beyin, elbette, yaam n pek ok tem el unsuru iin

gvenilir b ir klavuz sistem grevi grr. A ncak hzla deien
bir dnyayla ba edebilecek donanm a sahip deildir.

" l l beyin m odelinde b ir stteki dzey, yani lim bik veya

m em eli beyni, b ir kpek veya b ir atnkine benzer. Bu m em eli
beyni, duygusal varlm zn m erkezidir. Bilimc^fer; cinsel is
tek, fke, sevin, bunalm ve zevk duygularndan sorum lu olan
lim bik beyin alanlarn kefetm ilerdir. L im bik sistem , gelen
duyum sal veri iin b ir m erkezi devre istasyonu grevi de grr.^
B ir baka deyile, hangi bilgilerin, beynin en gelim i paras '
olan serebral kortekse gnderileceine karar verm e noktasnda
kilit rol oynar.
S E eb ral korteks; sol ve sa yarkreler ile, aralarndaki sinir
a olan corpus callosum 'dan oluur. Buras bilin, soyutlam a,
planlam a, analiz, sentez ve im gelem in alandr.. Serebral kor-
teksim izin evrim i, beyin aratrm acs Dr. R ichard R estak'n
ifadesiyle, "bir trn, kullanmay hl renem edii bir organ
la d o n a tld te k r n e ^ f oluturur. '
Serebral korteksin geliim i, kendim iz ve bakalarnn gerek
sinim leri iin plan yapm am z m m kn klar. Buras, zgecili
in koltuudur. M cLean, "Btn canllar dnm e yeteneine
sahip olan b ir canl yaratan doa, bylece, srngen-srngeni
ve kpek-kpei y u tar dnyasnda 180 derecelik bir dn m ey
dana getirm itir" diye yazar.

zgecilik, yazgm z ve kurtuluum uzdur. B una ram en, z

gece yaam aya ynelik abalarn ou; bastrlm srngen-
m em eli benliin denetim siz, bilinsiz refleksleri karsnda su
ya der. E n yce zlem lerim izi yanstan bir yaam snnek
iin; en tem el doam z bilm eli, kabul etm eli ve onunla uyum
iinde alm alyz. Cari Jung, benliim izin bu ynn "glge"
olarak niteler ve onu bastrm ak, grm ezden gelm ek veya kavra
yam am ann, sadece glgenin gcn artrm aya yarayacan
vurgular. Onun szleriyle; "H erkes bir glge tar ve bu glge
bireyin bilinli yaam nda ne kadar az cisim lem ise... o kadar
youndur. B ilinaltnda b ir budak olur ve en iyi niyetlerim izi
dahi arptabilir.
nyarglarm z, ast-st tavrlarm z ve basm akalp, otom a
tik tepkilerim izi kefettike, tercih zgrlm z de geniler.
"gdlerim iz"in olum lu yanna daha fazla eriim elde eder,
bylece sezgilerim iz ve iten gelen duygularm zn gvenilirli
ini pekitiririz.

l b eyin ve M aslo w 'u n ih tiy a la r h iy era risi

l b eyin m odeli M aslo w u n h iy e ra risi

Srngen/beyin sap A lt dzey: IjID'atta kalm aya

odaklanm a, gda, seks, gilj. vs.
M em eli/lim bik sistem O rta dzey: B u la n m a , birle
m e, efkat ve zsayg
nsan-neokorteks st dzey: Bilin, zgecilik, "or
marn g r m e f : toplum un uzun
vadeli kar, kendini gerekle
tirm e
 beynim iz; deiim e kar iki belirgin tutum sergiler. B un
lardan birine ata, srngen-m em eli eilim ler, dierine ise geli
en bilincim iz egem endir. ngrl felsefeci ve m atem atiki
J.G. Bennett, bunlara srayla psikostatik ve psikokinetik adn
verir.
Psikostatik akl, deiim i tehdit olarak gm r. Bilinm eyeni
reddeder ve belirsizlikten kanr. Bu akl, gem iin gelecei b e
lirlediine inanr ve kendi statkosunu gerekelendinnenin p e
indedir. M otivasyonu korkudur; yenilie, yaratc gerilim e ve
yeni dnce tarzlarna direnir.
A ltern atif olarak, psikokinetik akl, varoluun srekli dei
en doasn grr ve bu alglam ay, deim eyen bir tem el z
duygusuyla uzlatrr. Bu akl kaosu yaratc bir biim de kucak
lar, bugnn gelecei yarattn b ilir ve bilinm eyeni kabul eder.
K endini yanstr ve n e kadar naho olursa olsun, gerei arar.
P sikokinetik akl, deiim i b ir vaad olarak grr.
K orku-tabanl, hiyerariyle snrl, psikostatik eilim lerim izi
dntrp, kendim izi daha yaratc bir yaam a tarzna nasl
aacaz? Sylem ekle yapm ak arasndaki uurum a kpr ola
cak pratik dnm e ve iletiim yetenekleri nelerdir? D eiim ve
belirsizlik katlanarak artarken, dengem izi nasl bulacaz?

D E E R L E N D R M E

Dnmenin Tam ZamamVnm birinci blm nde, b u soru

lara yant verm eye balayacaz ve hiyerarik dnceyi dn
trm ek iin yeni b ir yaklam la tanacaksnz. Ben buna, sin
verjent dnce diyorum . fil.nverjent d n ce, y ak n sak ve
ra k s a k d n c e ta rz la rn n s in e rje tik bileim idir. Y aknsak
dnce odaklanm , analitik ve ayrntldr. Iraksak dnce ise
datk, okynl ve yaratcdr. insanlar genellikle birinden b i
rini tercih eder, am a imdi ik isin e birden ihtiyacm z var. Sin
verjent dnce yeteneklerini rendike; m antk ve imgelem,
saduyu ve sezginin yeni b ir sinerjisini yaratacaksnz. Orm an
ve aac btnletirerek, btn bir tabloyu grm e yeteneini ge
litireceksiniz. E n nemlisi, srekli deiim ve giderek artan
karm aklk karsnda, yaamnz nasl daha etkili bir biim de
yneteceinizi kefedeceksiniz. Sinverjent tavr, yksek perfor
m ans ve doyum yaratrken; tek boyutlu, gnnz-iyi-olsun
olum lu dncesi ile pikin karam sarlarn kukucu, ksr baa
rszlk form llerinin tuzaklarndan saknm anz salayacak![.
Bu ksm , beynin iki yarkresinin m odeli ile, bu m odelin sin-
verjent dnceyi gelitirm e ve daha dengeli bir yaam srm eyi
nasl etkileyeceine dair yeni bir bak as getiriyor.

OMMC 4 400004< X 400444 xW U 40404 0400644 4 W 4W X 44W U X M H 44 M

1980'lerde, Amerikan Ynetim Birlii, en baarl yneticilerin

"belirsizlie kar yksek toleranslar" ile ayrdedildii sonu
cuna varan bir aratrm a yaynlad. imdi ise, belirsizlie kar
"tolerans", yeterli deil. 21. yzyla girerken, deiimin hz,
belirsizliin kucaklanmasn ve ondan keyif alnmasn gerekti
riyor.
K444C 4 M4MW X <440H> X>044660W O MM > N4MM 4 X 44M40< X 444044 *

90000 OOCOttf X OCOOO X4C4009O 04000 O 9904000 4 0000< X <WW< X 400000 C>

Kafas kark olmayan, burada neler dndn

anlam yor demektir.

(Bir Fortune 500 irketinin tuvaletinden duvar yazs)

m m 4 m om x w w o>- x wwm o oooovk o oooom k x w w o oooomo 4 w nw x 400000
 kinci ksm , yani ''Akl H aritalam a: Akln Kendini rgtle
yen Doas'', btn beyninizi harekete geirip sinverjent dn
ceyi gelitirm eniz iin devrim ci nitelikte ve hem en uygulanabi
lir b ir yntem sunuyor. mgeler, renkler ve anahtar szckler
kullanan akl haritalam a, fikir retip rgtlem ek iin daha doal
bir yntem . H iy erartk dncenin snrlam alarn kaldrrken,
odaklanm a ve rgtlenm e yeteneinizi gelitiriyor. Akl harita
lama, yaam nzn hedeflerinden eitim seanslarna, sunum lar
dan akam partilerine kadar hereyi planlam anza yardm c ola
cak. O nu daha etkili toplantlar ynetm ek, raporlar, grev b ildi
rim leri ve hatta iir yazm ak, belleinizi glendirm ek ve yaa
m n tm alanlarnda yaratcl uyandrm ak iin kullanabilirsi
niz.

nc ksm , "Sorun mu Var? Sinverjent zmler", akl

nzn doal ritm lerini kullanarak, yaratc glerinizi daha fazla
nasl zgrletirebileceinizi gsteriyor. D ikkat-alt bilincinizin
engin gcn devirerek, en nem li sorunlarnzn zm lerinin
"ortaya km asn" nasl salayacanz reneceksiniz. Ve, ku
rum sal ve bireysel b eyin frtnalarna uygulayabileceiniz, ya
knsak ve raksak dnceyi kaynatrm ak iin yeni stratejiler
kefedeceksiniz.

K itabn ilk blm nde anlatlan strateji ve yetenekleri uygu

ladnzda, yaratc ngr ve fikirlerle tatnz greceksiniz.
A m a uygun iletiim ve sunum yetenekleri olm adan, birok fikir
geree dnem ez. kinci blm , deiim i yaratc bir biim de
ynetm ek iin gereken iletiim yeteneklerne eiliyor. nsanla
rn kaos dnem lerinde ektii gereksiz acnn byk b ir blm ;
eskim i etkisiz iletiim stratejilerinden kaynaklanr. B irok ku
rum ve ailede, yanl anlam a yaygn ve yksek derecede bula
cdr. A m a b ir are var.
 D rdnc ksm , "Sinverjent letiim'', aklnzn fikirleri n a
sl ilikilendirdiini gsteren bir altnnayla balyor. Bu basit
altrm a, gnlk iletiim in en yaygn yanl anlam a nedenini
aydnlatyor ve onu nasl altedeceinizi gsteriyor. Bu ksmda,
etkili iletiim in kalbinde yatan paradoksu tanyacaksnz: Her
birim iz esiziz ama hepimiz, esizliim izle grlme ve takdir
edilme isteim izle aynyz. Bu iki fikri aklda tutmak; sinverjent
dnce, dinlem e ve liderlik yeteneklerinize yeni bir boyut geti
recek. B u ksm ayn zamanda, bir iletiim arac olarak akl ha-
ritalam ann yararlarn ve en iyi lider ve iletiim cilerin anahtar
zelliklerini aklyor.

Beinci ksm , yani "Yksek Performansl Sunumlar", m esa

jnz dierlerine nasl ileteceinizi, unutulm az sunum lar yoluy
la etkinizi nasl azam iye karacanz gsteriyor. Hzl deiim
dnem lerinde g kurtlar sofrasndadr ve ilerlem e frsatlar,
ayaa kalkp ikna edici olabilenlere aittir. dnyasnda sunum
yetenei, uzun vadeli baarnn tem el b ir gstergesi ve ayn za
m anda, liderliin giderek deerlenen bir unsurudur. stelik, su
num sanatn gelitirm ek, sizi, dncenizi rafineletirip btn
letirm e konusunda eitecektir.
Son ksm, ''Aydnlanmadan Sonra, B iraz Daha amar",
bu kitaptan rendiklerinizi btnletirip rgtlem eniz iin bir
frsat. A zam i kiisel ve m esleki kar salam a ynndeki yeni
yeteneklerinizi kullanp bir eylem plan yaratm ak iin klavuzu
nuz olacak.
MOM X i W C 6 HMW >9 M M X H U X 06006 OCC MCMK K X MNM X MMtH MHMt

Eer insanlk dnyadaki mevcut krizi sa salim atlatacaksa,

bunun nedeni, bireylerin byk blmnn, kendilerine re
tildii gibi dnmemeleri olacaktr.
B uckm inster Fuller
A M U V V AMUA> V i- UMMA 4 MAMtf A M U U X ACAAd V U M A id MAM. A bVAlV A MfiW A MMM
 1. B L M :

S in v e rje n t D n c e ,
A k l H a r ita la m a

ve
S o ru n zm e
 K IS IM 1

S N V E R JE N T D N C E
wwt 9 nw n w? * www f m m m m 9 w s w m * m m r mvm 9 mm 9 mm 9 mm

Sinverjent szcnn unsurlar

B irlem ek (converge): "Tek bir noktada bir araya gelm e ei
limi gstermek"
U m klam ak (diverge): "Ortak bir noktadan farkl ynlere
gitmek"
E ikte olm ak (verge): "Baka bir eye gei veya dnm
srecinde olmak"
Sin (syn): "Birlikte, ayn zamanda, ... aralarla anlamna
gelen nek"
S in erji (synergy): "Birleik veya ibirlii halinde eylem veya
g"
Sinerjizm (synergism ): "Birlikte olduklarnda, bireysel etki
lerinin toplamndan daha byk bir etki yaratan farkl
etmenlerin ezamanl eylemi"
Sistem (system ): "Birlik veya organik bir btn oluturmak
zere ilikili veya balantl olan eylerin dzeninden
oluan grup"
(Btn tanmlai', H'ebsters Tam Sz/k'n ikinci basksndan alnmtr)
 lk insan toplum lannda dnm ek, esas olarak anim istik ve
"sa beyinli" idi. Yerli insanlar, dnyayla bir olarak yayorlar
d. H er aa, her hayvan, her bulut, kendi kutsal ruhuna sahipti.
E gem en, Doa A na'yd. nsan toplum lan gelitike, doayla bir
lik duygusu, yerini yava yava doay denetlem e ihtiyacna b
rakt. Analitik dnce egem en olm aya balad ve ataerkil top
lum lar, D oa Ana'y geri plana itti.
B ugn yeni b ir senteze intiyacm z var ve bu, bir doaya-ge-
ri-dnelim hareketi veya dargrl kaynak israfm zn devam
deil; teknoloji ve ruh, g ve zgecilik, ticaret ve insanln ye
ni b ir bileim i. B ireyler olarak baar ve doyum um uz ve b ir tr
olarak hayatta kalp gelim em iz, yeni bir dnce tarzn gerek
tiriyor. D nyaya bakm zn "ya yle, ya byle", "ya kazan ya
kaybet" ve "bize kar onlar" gibi yntem lerin tesine gem esi
art.

SYNVERGENCE

YAKLAM A UZAK LAM A

M PA RADO KS
G E N = D E M ^

SO N S U ZL U K BR LEK
 Y aknsak dnce odaklanm , analitik ve ayrntldr. ek
defterinizi dengede tutm ak, bir el yazm asn dizm ek veya bir
aac budam ak iin tem el yol odur. Iraksak dnce ise datk,
akkan ve yaratcdr. A nlk espri, beyin frtnas ve serbest a
rm n ana yolu da budur. Sinverjent dnce; yaknsak ve rak
sak dncenin sinerjetlkbileim idir. O; deiim , belirsizlik ve
paradoksla beslenm enin tem el yoludur.

U Y U M S U Z L U K L E DANS
Bu t r dnce, hep dehayla ilikilendirilm itir. B yk sa
natlar, bilim ciler ve ruhsal ustalar, egem en paradigm alardan
saparak, yaratc vizyonu m antk ve pratiklik ile birletirerek, in
sanl ileri tarlar. D ahiyi dnyay deitirm eye sevkeden ka
talizrler; eliki ve paradokstur. M ona Lisa'nn glm sem esi,
W atson ve Crik'in, DNA 'nn ifteh elezo n ik yapsn kefetm esi
ve sann "dm ann sev" buyruu, bunlarn hepsi, apak zt
lklarn alm asyla ortaya kmtr.
Y aratc bir yaam n lt; deiim , paradoks ve belirsizli
i kCaklamay renm ektir. air John Keats, kiinin yaratc ol
m ak iin, st dzeyde "olfu.suz kapasite" sergilem esi gerektii
ni sylem iti. K eats'in tanm na gre byle b ir insan "belirsizlik
ler, gizem ler ve kukular iindeyken, olgu ve m antn dnda,
alnganca bir sonuca varm ayan" insand.
Z tlan kucaklam a yetenei, varoluun zne dokunur. Gn
dzn geceyi takip etmesi gibi, sevin duym a yeteneim iz, hz
nn iinde doar. H epim iz, biricik ve zel b ir evrenin m erkezi
yiz am a ayn zam anda, tam am en nem siz kozm ik toz zerreleri
yiz. U zlatrm ak zorunda kaldm z kutuplardan hibiri, lm
ve yaam kadar yldrc deildir. Y aam a anlam potansiyelini
veren, lm n glgesidir. O yun yazan Eugene Ionesco'nun de
dii gibi, bazen kalc deere sahip olan tek ey, geici grnr.
 Deiim hzlandka belirsizlik katlanr ve kesinlik illzyon
larn korum ak daha da gleir. B irok insan, bir tr felli tep
ki gsterir. N e dnp ne yapm alar gerektiinin kendilerine
aklanm asn beklerler. Yeni bir i tanm , yeni b ir kim lik b ek
ler. D eiim in tem posu ise hzlanmayla devam edecektir. B ir
ok insan, ilerin yatm as um uduyla beklem ede. A m a yatm a
yacak.
MCMI K 0000 X W04W XO W 4 S00060C 4 UHMC X . X IMMM X M M M 4 MNM 4 44604M X 44M 44 X WWM

Tereddt rahatsz edicidir; kesinlik ise sama.

V oltaire
M 004 4 H00M( 4 W MMO# X 0 M 4 X 4 X40400 4 C4M0K 6004 X 6M46> X 00060 4 44000- 4 040004

21. y zy la g ire rk e n , u y u m su zlu k ile d an setm e, yani b elirsiz

lik ve p a r a d o k s a h k m e tm e yetenei, a r tk sad e ce d a h ile r ve
gizem cilerin u z m a n lk a la m o lam az. B elirsizliin k a r s n d a
g v en le d u rm a k , evde ve ite, g n l K v e rim lilik s ta n d a r d
m zn b ir para'S olm al.
B u duru; tm kutuplan ve elikisiyle, gerekle yzlem e
cesaretini gerektirir. F. Scott Fitzgerald'n b ir zam anlar dedii
gibi, "Birinci s n f b ir zekay snayan ey, aklda ayn anda iki
zt fikri tutm a ve yine de ilevli olm a yeteneini koruyabilm ek
tir." S inverjent dnr, ayn anda birok zt fikirler iftini ak
lnda tutar ve yine de, halinden m em nun bir biim de ilevlidir.
N obel dll fiziki Niels Bohr, u tam am layc dnceyle
k o nuy u daha iyi aydnlatyor:

ki tr gerek vardr:
kk gerek ve byk gerek.
K k b ir gerei grebilirsiniz,
nk onun ztt, yalandr.
A m a byk bir gerein ztt,
baka bir byk gerektir.
 Sinverjent dnrler, byk gereklerin arayna elik eden
kaygy kucaklarlar. B irok insan, ne zam an kaygl olduunu
bilm ez. Kaygya, ar konum a, sigaraya uzanm a veya hayal
kurm a gibi bir otom atik saknm a tryle tepki verirler. D eii
m in dev dalgalarnda srf yapm ak iin, ncelikle, ne zam an kay
gl olduum uzu renm eliyiz. K aygm zn bilincine vardka,
onu kabullenm eyi, yaam ay ve kendim izi, dnce ve eylem in
kstlayc basksndan zgrletirm eyi renebiliriz.

Bir eyi bilmek iin, tersini bilmelisiniz.

H enry M ooe

sel deiim ler yaratm a, eski alkanlklar, kayglar ve yp

ranm paradigm alarn kalntlarndan kurtulm a istei, sinver
je n t dncenin nkouludur. D eiim ynetim i, tpk zaman
ynetim i gibi, kendini ynetm ekle balar. G enellikle denetim i
m izin dnda olan k o ullar karsnda, nceliklerim izi yaama
ve tavrlarm z ynetm enin sorum luluunu almalyz. D eiim
le soukkanllkla yzlem ek iin, kendi iim izde deim eyen
bir eyler bulm am z gerekir. Bu isel alm a olmadan, deiim
ynetim ine dair teknik ve stratejiler, sg geiciliklerden teye
gidem ez.

Elbette, bu isel alm a kolay deil. Em il Sinclairin, H er-

m an H esse'in D em ian'nda haykrd gibi: " T e k istediim ,
gerek benliim e u y g u n b ir y aa m d . B u neden bylesine
z o r? " Y olculuk, bilincin n, derin yivli alkanlklarna tut
may art kouyor. Bu da, narsizm ve kendini m artm a tuzakla
rnn zerinden atlayan. acm asz bir sorgulama sreci gerekti
rir.
m m r w x tm m 9 m m 4 m m k m x m tm 9 w w Nwm eeom s w x w * k

insan, gerekten olduu ey olabilm ek iin btn gcyle a-

balam aldr.
M eister Eckhart
m m x Hoo* x c m > cccoc e ce ecccm ccccm x ccccc 0000e o 000000e o oooom x cooco* x 00000

Belki de deiim e egem en olm ak isteyenlerin nndeki en

byk sorun, belirsizlie ram en harekete gem e istei duym a-
makU,t. H atal olabileceim izin farkndayken bile, kendim izi h a
rekete adam alyz. Beyninizin, m ilyonlarca yllk evrim sreci
iinde, yaradln bilinen en gl renme ve sorun zme
arac olduunu kavradnzda, bu adanml elde etmek ko
laylaacaktr. Beyniniz, herhangi bir sper-bilgisayardan daha
karm ak, daha esnek ve daha gl. Beynin sinir devrelerinin,
dnyann btn telefon andan 1400 kat daha karm ak olduu
tahm in ediliyor.
Siz bu szckleri okurken, h er saniyede 30 m ilyar nron, 100
binden fazla kim yasal tepkim eyle parldyor. B eyninizin kurabi
lecei balantlar veya dnce kalplarnn says, btn evren
deki atom larn saysndan ok daha fazladr. Evrendeki atom sa
ysnn, en fazla 10.200 olduu tahm in ediliyor. M oskova ni
versitesin d en Prof. P yotr A nokhin'e gre, beyninizin balant
kurm a potansiyeli, en alakgnll tahm inle, 1 saysnn ardna
10.5 kilom etre uzunluunda, u okuduunuz harfler boyutlarn
da "O"lar dizerek ifade ediliyor.

A kln K atili K o rk u d u r
Peki, doutan gelen bu olaanst zelliin bana neler g e
liyor? G enellikle, k o rk u nedeniyle glgeleniyor; nesilden nesile
geen baarszlk veya m ahup olm a korkusu, bilinm eyen kor
kusuna dnyor.
 Bu kalp, genellikle okulun ilk birka ylnda iddetlenir.
Okul gnlerinizi dnn. Snfnzda, k endiniz veya b ir baka
snn, retm enin sorusu n /vantlam a konusunda ne kadar he
vesli olduu anlan hatrlayn: "Ltfen retm enim , ltfen, ben!"
G erekten zgn, y aratc, kendinizi ifade eden b ir yant verdi
iniz andaki heyecan anm sayn. retm en n e yant verm iti?
" Hayr, istediim yant bu deil." Snftan ykselen alayc kah-
k ahalan n ardndan, her ocuun aklnn iinde kk bir ses,
"Bunu b ir daha asla yapma" dem ekteydi.
B irok durum da, eitim zgnl, belirsizlikten keyif al
m ay veya kendini ifade etm eyi gelitirm ez. Bunun yerine, dl
lendirilen dnce yetenei, "doru yant", yani yetkili kii olan
retm enin yantn bulm aktr. Bu kalp niversite ve lisansst
eitim e kadar devam eder; zellikle de profesr, ders kitabn
yazan kiiyse.
stelik, snam a ve derecelendirm e yntem im iz; ksa vadeli,
yzeysel dnceye dair zararl bir kalp dayatr. Harvard ni-
versitesi'nde yaplan b ir aratrm a kapsam nda, final snavlarn
d a hep A alm olan iftiharlk m ezunlara, ayn sorular bir ay son
ra soruldu. Hepsi de baarsz oldular. Beyin aratrm acs L es-
lie Hart'n dedii gibi, "Final snavlar, gerekten final oluyor."
K o rk u y a d a y a n a n , o to ritey i m em n u n ed en , k u ra lla r izle
y en b ir eg tm y ak lam , to p lu m a m o n taj h att isileri ve b
r o k r a tla r k a z a n d rm o lab ilir., a m a in sa n la r, g n m z
d n y a s n a h a z rla m a k o n u s u n d a fazla b ir faydas o ld u u
sylenem ez.
Y a p a b ilirim /Y a p a m a m : P siko-Fiziksel, K e n d in i G e r e k
le tire n K e h a n e t
B aarszlk ve utanm a korkusuyla bym ek, inisiyatifi b o
an ve sinverjent dnm e yeteneini krelten bir dnce kalb
ina eder. Bu "yapam am " kalb; yaam n birok alannda k en
disini gsteren, psiko-fziksel olarak, kendini gerekletiren bir
kehanettir. K lasik b ir rnek, ark sylem ekle ilgili "yapa
mam" dr ve sk sk, aadaki senaryoda olduu gibi balar.
nc snfta koro gndr ve Johnny, arkadalaryla bir
lik te ark sylem ektedir. B irden retm eni B ayan Tracy, snf
susturur. "Birisi anahtara uygun sylem iyor. Johnny, sannn bu
sensin. ne k ve ark syle." K k drlen Johnny ark
syler; ncekinden daha da beterdir. Herkes gler.
Bu u tan cn stresi altnda, Johnny'nin ses tellerine n e olur? E l
b ette, bzlrler. Peki bu, sesinin kalitesine nasl etki eder?
O lum suz. Y apt solistlie gsterdii tepki nedir? "Ben ark
syleyem em " d e r ve yaam boyunca, sylem ez de. "Y apa
m am", kendini gerekletiren b ir k ehanet olm utur.
Bir dier y ay g n "yapam am ", "Ben resim yapam am , sanata
yatkn deilim " eklindedir: C lifton lkokulu'nda drdnc s
nfta, san a t dersindeyiz. B tn ocuklar, uak resim leri iziyor.
David'in izim i, olduka soyuttur. D ersin sonunda duvara aslan
resim ler arasnda D avid'inki yoktur. Suzy'nin kaderi daha da k
tdr. O nun izdii geleneksel olm ayan, kiisel ve zgn uak
tasviri, baka bir duvara aslm tr ve bir uan nasl olm ad
n gsterm ek iin rnek olarak kullanlm aktadr.
David ve Suzy, "Ben resim yapamam , sanata yatkn deilim"
diye karar verir. Y aam larnn geri kalan ksm nda resmi hi de
nem ezler bile.
B enzer karam sar, kendini gerekletiren kehanetler arasnda
unlar da var: K alabalk nnde konuam am , yaratc olam am ,
m atem atii becerem em , dans edemem, kilo veremem, yeterince
para kazanam am , kar cinsle iyi geinem em , m utlu olam am vb.
"Yapam am", kurumsal olarak "yapamayz"a dnr. Alt ve
st dzey yneticiler iin verdiim birok seminerde, katlm clar
 rendiklerinden heyecan duyuyor, am a onlar iyerinde uygu
lam aya ekiniyorlar. Bu tereddtn nedenini sorduum da, g e
nellikle, "Bunu yapam ayz, nk 'onlar' izin verm ezler" yant
n alyorum .
600 m ilyon dolarlk bir irketin ynetim ekibine vereceim
bir dizi sem iner ncesindeki m lakatlar srasnda, bu "onlar fe
nom eniyle youn bir biim de karlatm . Be hafta boyunca,
eitli- dzeylerdeki yneticilerin oluturduu, saylan bazen
70'e ulaan gruplar ynlendirdim . E n sonunda, Y netim Kuru
lu B akan ve btn st dzey yneticilerin de dahil olduu 580
yneticinin tam am , sem inerlere katlm oldu. ',O nlar", oraday-
d. H er oturum un banda, herkese, yannda oturan kiiye dnp,
yakasndaki karta Onlar" yazm asn istiyordum .
"Onlar", biziz.
Kurumsal ve bireysel olarak, yaratc iler, "yapabilirim" d i
ye dnen insanlar tarafndan kotarlr. V e "yapabilirim" tavr,
kiinin kendi yaamyla ilgili sorum luluk alm aya istekli olm as
ve dnce ve edim lerin, esas olarak koullardan deil, tercih
lerden kaynakland dncesiyle hareket etm esine dayanr.
"Y anabilirim " tavn. basanva gtren bir kendini gerekletiren
kehanettir. Beyninizin devasa potansiyelini kullanm a aar,
renm e ve yaratm a gcnz uyandrp odaklar.

Y A R I BO V E Y A R I D O L U :
S N V E R JE N T Y M S E R L K
T ab ii ki, herey yolunda gittii zam an olum lu bir duruu k o
ru m ak kolaydr. Asl snav, iler iyi gitm ediinde gelip atar.
B irey ler ve k u ru m la r iin, u z u n vadeli b a s a rn n en b y k
gsterg esi, sk n tla r k a r s n d a esnek o la b ilm e k tir. B aar
szlklarn genel bir ilerlem e balam nda deerlendiren birey ve
kurum larn, baarya doru yrm eye devam etm e olaslklar
ok daha fazladr. Psikolog K aren H om ey'in kefettii gibi, bir
ok insan, kendilerini yapm ak istedikleri eyi yapm aya adadk
lar zam an, ancak o zam an yaam da baarl olurlar. Shakespe-
are, "K ukular bizim hainlerim izdir; denem ekten korkm am z
salayarak, aslnda kazanabileceim iz iyilikleri kaybetm em ize
yol aarlar" dediinde bunu kastediyordu.
B asarn n anahtar inattr ve "yapabilirim" tutum u da, inadn
anahtardr. renilen lyim serlik'in y azan Dr. M artin Seligman,
tarz dncenin kendini gerekletirm e eilim inde
olduunu, nk inad k sa devreye urattn belirtir. Selig-
m an'n yirm i yldan uzun b ir zam ana yaylan aratrm asna gre
ktm serler, glkler karsnda pes etm eye eilimlidir, baar
bir sonraki kenin ardnda bekliyor olduunda bile. O nun deyi
m iyle ktm serler, M urphy K anunlan'na tabidirler ve "zaferin
azndan yenilgiyi ekip alm a" yeteneine sahiptirler.

S eligm an'n aratrm as, "yapabilirim" dnrlerinin evde,

ite ve sporda daha ivi perform ans gsterdiini de ortaya koyu
yor. yim serler, sk sk, doal yetenek testlerinin ngrlerini
aarlar. N ezle ve dier hastalklara kar stn bir direnleri var
dr; hastalk ve yaralanm alarda daha hzl iyileirler. V e ok da
ha fazla p ara kazanrlar.
Seligm an, ktm serlerin, gereklik hakkndaki deerlendir
m elerinin genel olarak daha doru olduunu da ortaya koydu.
K tm serler, iyim serlerin, henz btn olgular* grem em i in
sanlar olduunu varsayar. Gerekten de iyim serler, dnyaya
pem be gzlklerle bakyor g d rle rllfm e de Seligm an'n uzun
vadeli aniU afan, iyim serlikte ISfar etm enin, daha iyi sonular
verdiini gsterir.
A n cak b e n im gzlem ve deneyim im , en b aarl b ire y le rin
s in v e rje n t b ir b a k a sn a sa h ip o ld u k la rn g steriy o r:
B u n la r; k t m serin k av ray ve eletirel analizi ile, iyim serin
in ad , yaratcl ve " y a p a b ilirim " 'ta v rn b irle tire n le rd ir.

Dnyay, sinverjent iyim serlik balam nda, olabildiince

ak grm eyi hedefleyin.
Znrlu koullar ve baarszlk olasl ile kar karya kal-
dm zda, inad seerek baar elde edebilirsiniz.
evrenizdekiler yapam ayacanz dnd halde "yapa
bilirim " diye dnebilirsiniz.
Psiko-kinetik bir tutumu kucaklayabilirsiniz; byle bir y a
am, korku ve umutsuzluktan ok, cesaret ve sevgiden beslenir.
" "" 11

Sinverjent dnen kii, korkunun zddnn cesaret deil,

korku karsnda ilerlem eye devam etm e istei olduunu bilir.
Sinverjent dnrler, kaos sellerinin ortasnda olum lu b ir rota
tutturabilirler. "Yapabilirim " tutum u haan iin bir sram a tah
tasdr. A ncak deiim in hz arttka, belirsizlik de katlanr. E s
ki, hiyerarik ve tepkici dnyay rgtlem e biim leri, artk ye
terli deil. B elirsizliin girdapl okyanuslarnda ilerlem ek iin
yeni yetenekler kefetm eliyiz. Sinverjent iyim serlik, sadece bir
balang. P otansiyelim izin doas ve kapsam ile, onu uyand
ran tutum v e dnce yetenekleri hakknda renm eye devam
ederek ilerleyelim.

S N V E R JE N T B E Y N :
A K L IN IZ I B A IN IZ A T O P L A M A K
nsanlar sinv erjen t dnceyle tantrm ak iin en ok ku l
landm aralardan biri, serebral korteksin iki yarkresini
g steren m odeldir. B eyin yarkrelerindeki bilgi dalm ol
duka dikkat ekiciydi, am a genellikle yanl anlald ve yanl
uyguland. imdi bu anlay, ite ve evde yaam kalitenizi ge
litirm ek iin nasl uygulayabileceinizi dnerek, m odeli in
celeyip gncelletirelim .
Bu alandaki zgn alm ann byk bir blm , 1982 tp ve
fizyoloji N obeli'ni kazanan Prof. R oger Sperry'nin im zasn ta
r. alm asnn ilk yllarnda, Sperry ve m eslektalar, serebral
korteksin sol yarkresinin, genellikle yaknsak d&u ncevi ile
diini grd: M antk, dil, m atem atiksel ' m uhakem e, ayrntya
jHKKarstme} ardllk, dzen ve ana z. s a g yarkre ise, tmden-
gelm c dnceyi iliyordu: Rtrnler, renk v e ekiller, hayl
gTe, im gelem v r M inici -

sada ise raksak dnce.

 Birok birey, bu iki yoldan birinin hakim iyetine eilim li gi-
bidir. Eer "Daha fazla kanta ihtiyacm var, orijinal aratrm a
' belgeleri nerede?" ve "Sperry bu sonulara nasl ulat? gibi d
nyorsanz, m uhtem elen sol-beyniniz baskndr (Referans iin
K aynaka'ya baknz). Ama eer "ok iyi! Bu i bana ok do
ru geliyor gibi dnyorsanz, muEeTUdrfi sa-lkA nihiz'bas-
jcm(jr. - - '

. B enzer bir biim de, bu kitabn, bir doru yantlar listesi ve

puan sistem iyle birlikte bir test d e ierm esi gerektiini dn
yorsanz, m uhtem elen daha analitik bir dnce yapnz vardr.
Eer kendinizin ne olduunu zaten biliyorsanz ve bu nedenle
byle eyler pek hounuza gitm iyorsa, m uhtem elen daha nse-
zilisinizdir. V e bu kitab sayfa dzenine gre, birinci sayfadan
balayp belli bir dzen iinde okuyorsanz, dizinsel bir tipsiniz.
S perry'nin aratrm asnn ilk gnlerinden bu yana, iki
y an k re hakknda olaanst m iktarda aratrm a yapld. Artk,
sol yarkrenin sadakinin, sa y an k ren in ise soldakinin
birok ilevini yerine getirm e yeteneine sanp otaugu da
biliniyor L>ahas, sot-sag basknnc KlTT, sagM -hnr .sadece-
yzde 90', solaklarn ise yzde 60' iin geerli grnyor.
D ierlerinin basknlk sistem i ya tam ters, ya da belirsiz.
A ratrm aclar, Japonlar gibi piktografk yazm sistem ine sahip
olan halklarda farkl beyin basknl sistem leri de kefettiler.
K adnlar ve erkekler arasnda da nemli farklar bulunuyor.
Yarkreleri birbirine balayan sinir lifleri a olan corpus callo-
srnn, kadnlarda daha geli kindir. K adnlarn neden daha olc sez
gilerine dayand klarnn aklamas bu olabilir. Aratrmac Justi-
ne Sergeant, sol yarkrenin, grsel alanda daha kk olan ey
lerin ilennesinden sorum lu olduunu ileri sryor; birok m
hendisin kk yazm as gibi. Sa yarkre ise, resim ler gibi, gr
sel alanda daha byk olan eylerden sorumludur. Sa yarkre
nin sanatsal alglama ile balantlandrlmas bu yzden olabilir.
 Y ine de hl, iki yarkreyi tam olarak anlam deiliz. Bu
nedenle en iyisi, sol ve sa beyni, yaknsak ve raksak dnce
iin b irer eretilem e olarak grm ektir. Bizim iin nem li olan;
bu iki ta rz nerede yuvalanm veya basknlk balam nda hangi
sine eilimimiz olursa olsun, ilevliliim izin en st dzeyinin, iki
tarz kaynatrmakla gereklemesidir.

D E H A N IN M O D E L L E N M E S
Tony B uzan ve R aym ond K eene, r aan ok-satanlar Bu-
za n n D eha Kitab'nda, ilk kez, tarihin en b yk 100 dehas iin
nesnel bir derecelendirm e sistem i sunar. (Deha skalas sralam a
s, kitabn geri kalan boyunca ad geen dehalarn isim lerinden
sonra verilecektir.) B uzan ve Keene, bilim ve sanat dnyasnn
en byk beyinlerinin, m antk ve im gelem i kaynatranlar, yani
sinverjent d nrler ldn vurguluyorlar. ~..... =

O m ein, tarihin en byk dehalarndan biri olan A lbert Ein-

stein (B uzan-K eele skalasnda onuncu), evren anlaym zda
devrim yaratm tr. M atem atik ve bilim alanndaki yetenekleri-,
ay nca svire hkm eti patent ofisi tarafndan ie alnmas,
o n u n m antksal aklnn gcne iaret ediyor. Peki, Einstein'in
dier ilgi alanlar nelerdi? M zii, zellikle keman, aynca res
m i ve yelkenlileri seviyordu. A m a kendi ifadesiyle en nem li
ura, im gelem oyunlar oynam akt. Einstein, h er gnn belli
b ir dilim ini, "dnce deneyleri" yapm aya ayryordu.

M esleinin ilk dnem lerinde bir gn, ayrlk bir tepede y

rye km t. Gzlerini kapatt, gnein scakln hissetti ve
kendisini, bir gne nnn zerinde, evrene alrken hayal et
ti. A kl gzyle sonsuzlua u zand ve birden, yolculua kt
noktaya dndn tarkeaereKliIlldr:
F
t

Bir ynde sonsuza dek ilerleyip sonunda baladnz yere

dnm ek evren hakknda ne ifade edebilir? Elbette, evrenin
eim li olduunu. B u ve bunun gibi im gelem oyunlaryla, Eins-
tein, grelilik k u ram n sezdi. Evrendeki srayn, bakalar
nn da anlam as iin bilim diline evirecek disiplin, odaklanm a
ve m atem atik yeteneine de sahipti elbette.

E vren anlaym zda, Sir Isaac N ew ton'un (D eha K itab'na

gre altnc) yardm yla saladm z bir nceki devrim de du
rum neydi? New ton, genellikle, en byk m antksal akl, dzen
li evrenim izin "yaratcs" olarak grlr. (N ew tonun yerekim i
kuram n ortaya atm asndan nce evrenin nasl darm adank,
hereyin h er yerde uutuu b ir yer olarak dnldn hayal
edebiliyor m usunuz?)
ngiltere'deki eski sterlinin n yznde N ew ton souk, atk
suratl bir bilim ci olarak betim lenm iti; etrafnda kodlar, eitlik
ler ve bilim sel aralar vard. A m a New ton. byk b ir m antk ak
lna sahip olm asnn yan sra, ocuksu, akac ve m asum bir
hayalciydi. E n byk yaptlarndan bir olan O ptkln ilham
obasnda krlan bir camd. A k cam ndan ieri giren gne
, krk cam a vurdu ve prizm a etkisi yaratt. D uvarnda kk
b ir gkkua belirm iti. Hemen, bulabildii tm cam lar topla
d, hepsini k rd ve gnlne "O dam gkkuaklar ile doldur
dum " yazd.

New ton, k endi dnce srecini yle anlatyordu: "Dnva-

ya n asl grndm bilm iyorum , am a bana gre... kum salda
oynayan b ir ocuum ... k endi k endine oyalanan ve b ifepn d a
d a n lm ayan, daha yum uak b ir akl ta veya gzel bir deniz
k abuu bulan bir ocuk, Oysa byk gerek okyanusu, nm de,
kefedilm em i halde dunnakta."
 M etafizik hakknda yazdklar fizik hakkndakilerden daha
fazla olan N ew ton bir hayalci, bir gizem ciydi. ocuksu, m asum ,
disipnn Yf* nf1f>vianrngn zenli bir bilim ci. D engeE bir neyin.
irsin v erje n t dnr.

B enzen halkasnn yapsn kefeden August Kekule, bu

nem li kefini, m inesinin yanndaki sallanan koltukta rya
grrken yapm t. in iinde birka duble brandinin yardm
olup olm ad tartlsa da, dnde kendi kuyruunu kovalayan
bir ylan grd biliniyor. D aha sonra yle anlatyordu: "...
atom lar gzlerim in nnde hopluyordu... hepsi d e ylanm s de
vinim lerle kvrlp bklm ekteydi... ylanlardan biri kendi kuy
ruunu kavrad ve o form, gzlerim in nnde dnm eye bala
d." K ekule, uyandnda, atom ik ylanlarn, m olekler bulm a
cann kayp parasn oluturduunu anlam t.
K ek u le laboratuvarda saatlerce alm am olm asayd, m uh
tem elen asla byle b ir d grm eyecekti. V e bu im gelem sra
yn bilim diline evirm ek iin g erek en odaklan. inat ve tek
nik yetenek olm adan, bu d, anlam sz bir fantaziden teye gi
dem ezdi. K e k u le h e m bir hayalci, h e m de disiplinli bir bilim ciy
di. K raliyet A kadem isi'nde, b yk kefi iin sunulan payeleri
kabul ederken yapt konum ay, "H epim iz d grm eyi ren-
meli;;l_z" diyerek bitirm iti.

B ilim tarihini incelediim izde; hayalciyi baskn paradigm a

d an sapm aya ynelten bir d, bir hayal, bir kaza veya bir rast
lant olm akszn elde edilen nem li b ir keif veya byk bir ba
ar bulm ann olduka g olduunu grrz. Bilim dehalan
olarak adlandrdm z byk tarihsel kiilikler, im gelem lerinin
gsterdiini bovernek yerine, onu. bilim sel yntem bilgileriy
le kaynatran insanlardr.
 Sanatn bilimine ve bilimin sanatna aln. Hereyin, baka
hereyle balantl olduunu grm eyi ve hatrlamay renin.
Leonardo da Vinci

P ek i ya byk sanatlar? nsanlar, rnein ressam larn "ua

r" olduunu ve sa yankrenin snrlarnda gezindiini d
nr. K ukuculara gre, b ir ressam , gnlk tutacak kadar disipli
ne sahip olsayd, yle yazard: " l 1.45'te kalktm . fincan ko
yu espresso kahve itim. Zihni etkileyen m adde ektim . Boyay
tuvale satm . yice yaydm . ok iyi paraya sattm. G nn geri
kalannda keyfim e baktm ."

Oysa birok byk ressam n yaam larna baktm zda, ay

rntya b y k dikkat ve olaanst bir disiplin greceiz. Byk
sanatlar; yaratc edim e sahne hazrlayann, dzen ve disiplin
olduunu bilir. Caravaggio, C ezanne (49), Dali (37), Ducham p
(72), Klee, M ichelangelo (5), O'Keefe, Picasso (24), R afael
(85), R em brandt (96), Seurat ve Titian (91) gibi sanatlarn
dam gas, ayrntya zen ve youn analizdi. Baarl b ir sanat
n n optik, alg psikolojisi, geom etri ve kim yaya dair pratik bilgi
lere sahip olm as gerekir. Bu unsurlar, im gelem i gereklie d
ntrr.

ki yarkreye dair bilgilerle ilgili ba gsteren efsanelerden

biri', yaratclk blgesinin sa yankre olduudur . ysa b,
d o ln deil. Yaratclk, uyum iinde alan btn b ir beynin
ilevidir. O rganizasyon ve m antk olm azsa, yaratclk l *50-
ar.
 T m zam anlarn b ir num aral dehas, hem sanat, hem de bi
lim d e dnya ustas olan son kii, L eonardo da Vinci'ydi. Leonar-
do, m antk ve im gelem dengesinin am piyonu, bilim ve sanatn
evliliiydi. Bilim sel defterleri, suyun ak ve insan anatom isine
dair alm alar; k u ru teknik izim ler deil, harika, uyandrc,
anlam l san a t yaptlardr. R esim ve heykellerinin planlar, yk
sek bir disiplin ve ayrntya nem in izini tar.
D a Vinci, resim ile ilgili bilim sel incelem esi Trattato della
P ittu ra 'd a , rnein, sanatnn insan form unun gzelliini etki
li biim de ifade etm e yeteneinin, anatom i bilim inin derinden
incelenm esine dayal olduunu dile getirir. K em ik yaps ve kas
ilikilerinin ayrntl bir analizinden doan hayranlk olm azsa,
sanat aday "bir insan form una deil, b ir fndk ynna veya
kaslara deil de b ir tutam tu p a bakyorm uuz izlenim i veren,
tahtadan ve kaba plaklklar" dan baka bir ey izem eyecektir.
D a Vinci'nin, bedeninin h er iki tarafn dengeli kullanm a a
basnda epey ilerlem esi de ilgintir. H em sol, hem de sa eliyle
yazabiliyordu. Fiziksel ve psikolojik olarak ift taraflyd!
Sol beyin eilim i

ok erken yatan itibaren sorunlar blmek, dnyay paralamak

retilir bize. Aktr ki bu karmak grev ve konulan daha y
netilir klar. Ama biz buna gizli ve byk bir bedel deriz: Artk
hareketlerimizin sonularn gremiyoruzdur. D aha byk bir
btnle balantl olmak gibi zde var olan bir duyuyu yitiririz.
P eter Senge

Toplum um uz; dengeli b ir A ydnlanm a bireyi fikrini szde

benim ser, am a pratikte, "yarm akll" bir dnce yaygnl en
byk sorunum uzdur. Eitim im izin ilk birka ylna dnp baka
lm. Deerlendirildiiniz, y arglandrdnz ve notlandrdnz
 lk konu neydi? M uhtem elen okum a, yazm a ve aritmetik.
Bunlar; daha analitik, ardk, yaknsak bir dnce tarzna vur
gu yaparlar.
Okum a, yazm a ve aritm etikte hep pekiyi aldnzda, ebe
v e y n d in iz , retm enler ve yatlarnz tarafndan nasl deer
lendiriliyordunuz? "yi bir beyin." "Akll." "K olejlik ocuk."
Am a ya bunun yerine, m asanzda yaratc ritm ler atyor, bir
yandan cam dan dar bakarken dier yandan renkli, o k boyut
lu eyler izitiriyor veya m kem m el hayaller kuruyor olsayd-
1 nz? retm eninizin szlerine yaratc yorum lar getirm ekte snf
birincisi bir renci idiyseniz? M uhtem elen "renm e zuriu ",
"h ip erak tif', "problem ocuk" olarak mimlenmi tiniz.
Eitim im izin hvk bir blm : sol-bevin odakl, "yapa
m am " eilim i zerinde ykselir. P rofesr Sperry'nin dedii gibi:
'""Eitim ve genel olarak bilim sistem im iz, zekann szl olm a
yan biim ini ihm al etm e eilimi tar. Sonuta m odem toplum,
sa yarkreye kar ayrm clk yapar."
Sperry'nin 1973'te yazd bu szler, hl geerliliklerini k o
ruyor. Topluluunuzun eitim btesinde bir kesinti olduunda,
elenen kalem ler neler oluyor? G enellikle sanat, tiyatro, m zik,
fiziksel eitim ve yabanc dil. nsanlar genellikle "in tem elle
rine dnelim " diyorlar. A m a lt ne olursa olsun (ister tarihin
byk beyinlerinin aratrlm as, ister Sperry ve m eslektalar
nn bilim sel alm alar, isterse eski dost saduyu), iin temelle
ri, mantk ve imgelem yeteneklerinin uyum iinde retilm esi
dir.
B enzer bir biim de; ngiltere ve ABD'de, eitim e geleneksel
ve ilerici yaklam lar arasndaki atm aya tank oluyoruz. Ge
leneksel olan sol beyin yanls, ilerici yaklam ise fazla "sa"
tarafa yanam a eilimi gsteriyor. lerici eitim; an disiplin,
yksek baarszlk oranlar ve geleneksel eitsel yaklam larn
darlna tepki olarak, genellikle disiplini toptan ortadan kaldr
yor, ak snflan tevik ediyor ve izim , boyam a gibi toplum sal
yeteneklere odaklanyor. Sonu: fade gc yksek, duygulary
la bark, am a okuyup yazam ayan, hesap yapam ayan renci
ler.
Sa beyin taraftarlan, onun gcn rom antikletinneye ve
disiplin, m antk ve yaknsak dncenin nem ini km sem eye
eilim gsteriyor. Dr. Sperry'nin m eslektalarndan, Dr. Micha-
el G azzaniga'nn uyarsna kulak verm eliler: "Sol beyin - o ol
m adan evden km ayn!"
En verim li e gitim ciler . btnlkl bir beyin yaklam nn
nem ini anlayanlardr. B irok toplulukta h er yl, br irket veya
/bir egitim kurum u, bir tr yln retm eni dl verir. Yerel te
levizyon istasyonlar, genellikle treni yaynlarlar. G ze arpan
bir rnekte kamera, M assachusetts'teki Sal em kentinde, 17. yz
yl insanlar kyafetlerine brnm rencilerin arasnda gezi
niyordu. B irden retm enleri odaya, bir kaykayn zerinde, si
yah bir cppe ve bir cad klahyla giriverdi. renciler by
lenm i gibiydi.
Bir gazeteci rencilerle syleerek, Salem cad yarglam a
lar hakkndaki bilgilerini snad. T ek bir soruyu bile karm ad
lar, btn y antlan biliyorlard. K aykayc retm eni hakknda
ne dnd sorulan b ir ocuk, E n iyisi odur... Snfm z ne
e iinde, ve ondan ok ey reniyoruz" diyordu. A n a gazete
cinin b astn n as zerine ekledi: "E v et o ayn zam anda okulun
en sert retm enidir."
En verim li eitsel ortamlar; geleneksel ve ilerici yaklam la-
n n 'e n iyi ynlerini kayhaTiraTiHenlerdir. BlUilar c id d iy e tve
yum, sanat v e blui. clisTpTtTTve elenceyi, m antk ve im gele
mi birletirirler.
E
i

"S a d u y u n u n l m "
Sol-beyin dncesi; daha byk bir kapsam a dair alglam a
ve sezginin dengeleyici etkisi olm adan; zekay felce uratp sa
duyuyu arptr. Qnlk y a4amf|aki birok lkmtnn- r|f>npnjA
paralara dikkat gsterirken btn gzden karan si stem lerdip
B akent W as hngtoridaki D ulles H avaalan'nda bir yolculua
km ak zereyken, klasik b ir rnee tank olm utum . B enim de
dahil olduum otuz kiiyi orta term inale tayan, cafcafl am a
k o f bir ada sahip "seyyar salon bozuluverdi. eride kslp k a
lan insanlar (sigorta kurallar nedeniyle havaalan ynetim i, in
' sanlarn dar kp yrm esine izin verm iyor) uu vakitleri
yaklat iin hom urdanm aya balad. Bazlar srcye yalva
rarak,' havayolu irketine h aber verm esini ve on an n bitene k a
d ar uan bekletilm esini istiyordu. Y inni dakikalk bir gecik
m enin ardndan, "seyyar salon" term inale ulatnda, yolcularn
ou ua karm t. Yetkili kiiye gittiler. Adam , anzadan h a
berdar olm adklarn syledi. D ediine gre, "havayolu irketi
ile havaalan ynetim inin birbiriyle hibir ilgisi yoktu".
Sol-beyin dengesizlii, kam usal yaam n h e r ynn sarm
durum da. H ukuk sistem im iz, devlet kurum lan ve b irok irket;
ar kural denizlerinde bouluyor. D zen ve denetim saplants;
saduyu ve'doru deerlendirm eyi yok eden bir tr psikoz hali
ne gelm i. P h ilip H ow ard, Saduyunun lm'nde; balam ve
ilikiler an kavrayam am ann, orm an grem em enin neden ol
duu afallatc aptallk ve brokratik israf ykleri anlatr. y
le der Howard: "Rasyonalizm , yani hereyi nceden hesaplayp
m erkezi bir dzenleyici sistem iinde kesin olarak ortaya koy
m ann parlak d, bizi kr etm i. K esinlik takntm z var ve n e
redeyse hibir eyi grem iyoruz." A ynca, "hereyin balantl"
ve "deerlendirm e ve dengenin her zam an gerekli .olduunu" h a
trlam am z gerektiini vurgular.
 T ic a ri A kl
B ugn ticaret; insanlarn daha yaratc, gl ve uyum lu ol
m asn gerektiriyor. Y ine de personel alm ve terfi, hl byk
lde sol beyin niteliklerine eilim lidir. Tam B eyin iketi'nin
kurucusu ve "tam beyin" personel alm ve insan kaynaklan po
litikasn tevikte nc olan N ed H ennann, insanlarn ne lde
sa ya da sol beyin eilim li olduklarn belirlem ek iin bir test
gelitirm iti.
H erm ann, atelye alm alarnda, "ultra sol" ve "ultra sa"
kanlar alp onlara zel b ir grev v en n e siy le tannyordu. Bu g
revin sresi iki saatti. U ltra sol beyin grubu btn i'leri noktal
ve t'leri izgili, daktilo edilmi bir rapor ile, tam zam annda d
nerdi. R ap o r ok gzel organize edilm iti, ama ac verici lde
skcyd ve hi de esin verici deildi. Ultra-sa beyin grubu, n
ce grevin anlam na d air esasl bir felsefi tartm aya dalard. Ar
dndan, grup yeleri farkl zam anlarda, kat paralarna karala
dklar dank ve genelde faydasz fikirlerle dnerlerdi.
H ennann, ardndan iki grubu, bir klavuz liderliinde baka
bir grevde alm ak zere bir araya getiriyordu. Y eni grup,
dengeli, organize ve yaratc b ir rnle, zam annda geri dnerdi.
H erm ann'n alm asnn verdii ders olduka ak: D engeli be
yin ekipleri yaratm ak nem lidir.
A ncak b ireyler, sk sk beyin tarzlarna gre b ir araya gelm e
eilim indedirler. F in an s blm ndeki sol-beyin eilim liler,
k a h v e m akinasnn nnde toplanr, sa-beyin eilim li pazarla
m aclara b ak ar ve "Bu uuk hayalcilerin akl bulutlarda gezini
yor. B izim gibi iin zn anlam yorlar" diye dnrler. Bu
arada, sa-beyin eilim liler de su m akinasnn bana toplanm ,
sol-beyin eilim lileri szerek "Bu fasulye sayclarn akllar ne
kad ar s. Bizim gibi iin btnn gremiyorlar" diye dn
m ektedirler.
 Bireyler, i gdsel olarak benzer bir tuzaa sk sk der.
Sol-beyinliler, "zgnm , b en sol-beyinliyim . Y aratc veya h a
yalci olam am " diye dnrken, sa-beyinliler ise kendilerini
"Evet, sa-beyinliyim . T oplantlara zam annda katlm am m m
k n deil" diye program lam a hatasna derler.
B ireyler ve kurum lar, gnm z dnyasnda etkili bir rekabet
yrtebilm ek iin dengeyi salam ak zorundadr. M cG ill ni
versitesi Y netim Fakltesi'nden Prof. Henry M intzberg, en et
kili yneticilerin analitik girdiyi btnsel, sezgisel dnce ye
tenekleriyle birletirdiine iaret ediyor. M intzberg, baarl y
neticilerin "hesapl b ir kaos ortam nda elenm eye devam etme"
yeteneine sahip olduunu vurgulam aktadr.
El Paso'daki Teksas niversitesi'nden Prof. W eston A gor, ti
caret, hkm et ve akadem ide binlerce yneticiyi inceledi. "Sez
gisel Ynetim: Sol ve Sa Beyin Yeteneklerini Birletirmek" ad
l ders kitabnda, o da dengeli beynin nem ine dikkat eker.
A gor, en baarl kurum larn, m hendislik ile "hayal m hendis
liini" b ir araya getirenler olduunu syler.
Tam Beyin D ncesinin yaratcs, danm an Jacqueline
W onder, yzlerce yneticiyi teste tabi tuttuktan sonra, e n iyile
rinin, doal b ey in eilim i kalplarn aabilen, durum un gerek
tirdii iki tarzdan birini esnek bir biim de uygulayanlar olduu
nu bulgulad. W onder, en etkili liderlerin, rapor yazar veya veri
analiz ederken "sola kaym a", beyin frtnas veya bir asta dan
m anlk yaparken d e "saa kaym ay baardklarn vurguluyor.
1978'den bu yana, her dzeyden binlerce yneticiyle al
tm . Bazlar disiplinli, analitik, ciddi, kapsam l planlam aclard
ve iin zne odaklanm lard. D ierleri ise esnek, sezgili, aka
c, doalam acyd ve srece odaklanm lard. E n iyileri ise di
siplin ve esneklik, analiz ve sezgi, ciddiyet ve aka, planlam a ve
. doalam a, z ve sreci dengeleyenlerdi. Dengeli beyinler, sin
verjent dnrler. * .
 Eitim psikolou ve yaratclk uzman Prof. E.P. Torrance ve
dierlerinin alm alar, ksa ama youn bir eitim ile, bireyle
rin dengesiz dnce ve renme tarzlarn deitirebileceini
ak b ir biimde gsterm itir.
:: >r > >.>.>* m -x<.wv. : >x.v.w/ : m*x.k* v

L id e rle r ve Y n eticiler
R osabeth M oss Kanter, "Devler Dansetm eyi rendiinde:
1990'larda Stratejinin Glklerine Egemen Olmak" kitabnda,
kurum sal dnyann yurttalarnn yz yze geldii yaygn DIS-
SO N A N T sorunlar sralar:

S tratejik dn v e gelecee yatrm yap - am a rakam la

ra olum suz yansm asn.
G iriim ci ol ve risk al - am a baarsz olarak kurum a
zarar verme.
Y aptn h er eyi, daha iyi bir biim de yapm aya devam
e t - ve alanlarla iletiim , ekip alm alar ve yeni
projelerin balatlm asna daha ok zam an ayr.
inin h er ayrntsn bil - am a sorum luluu bakalarna
dat.
"V izyonlara" tutkulu bir biim de balan ve onlar h a
yata geirm eye adan - am a esnek, yant verici ve hzla
yn deitirm e yeteneine sahip ol.
ne atl, lider ol ve yn belirle - am a katlm c, dinle
yici ve yardm c ol.
tenlikle giriim cilik oyununa ve onun gerektirdii
uzun alm a saatlerine dal - ve salkl kal
Baar, baar, baar - ve canavar gibi ocuklar yetitir.
 Bir nemlendirici ve bir kurutucu aldm , ikisini ayn odaya koy
dum, altrdm ve kendi hallerine braktm.
M izah Steven W right

Bu elikileri uzlatrm ak kolay deil. Ayn anda lem lider,

hem ynetici olm am z isteniyor. Bu yetenekleri kaynatrm adan
nce, aralarndaki farklar netletirm ek gerek.
W ebster's szl, liderlii "nde veya ileride giderek yolu
' gsterm e yetenei; ynlendirm e kapasitesi" olarak tanm lyor.
Szlk, yneticiyi ise "olaylar tutum luluk ve ekonom i ile yr
ten kii; iyi bir ekonom ist; am acna ulam ak iin yntem bu l
m ak, planlam a yapm ak veya giriimde bulunm akta yetenekli
olan diye tanm lam .
H arvard O kulu'ndan Prof. John K otter v e dierleri, yne
tim ve liderlik arasndaki nem li ayrm vurgulam tr. Y neti
ciler esas olarak karm akl denetlem ek, perform ans gzle
m ek, sistem leri ynlendirm ek, bteleri planlam ak ve planlarn
uygulanm asn ynetmeye odaklanr. B aka b ir deyile, gele
neksel yneticinin tem el tarz yaknsaktr; istikrara ynelm itir.

L iderin tem el oda ise raksak ve deiim e yneliktir. Lider,

vizyonu tanm lam ak ve iletm ek ile grevlidir. letiim in belki de
en nemli arac ise, liderin ortaya koyduu rnektir. Liderler,
kurum u gelecee ynlendirm enin sorum luluunu tar.
P rofesr Kotter, sunum larndan birinde, st dzey ticari y
neticilerin liderlik/ynetim tarzlarna dair bir alm a gerekle
tirirken hazrlanm drt video kaset gsterm iti. K otter'in asis
tan renciler. bu lider/yneticilerin kilit konum lardaki dostla
r ile ayrntl syleiler yaptlar.
 lk kasetin konusu, E astem H avayollarnn eski bakan
Frank B onnan'd. Borm an, alanlarna hitap ediyordu. M esaj
nn z, irl<:etin yaad sorunlarn, kendisini dinleyen insanla
rn hatasndan kaynaklandyd. Kotter'in rencileri, B o n n an -
n dostlarna, onu bir lider m i, yoksa bir ynetici olarak m gr
dklerini sordular. Yant, "O b ir astronottur" oldu.
Sonraki kaset, People's Express H avayollannn eski bakan
D onald B urr'n yapt ilham verici bir konum ayd. Bu irketi
ksa srede ba dndrc yksekliklere tayan Burr, olaa
nst karizm atikti. K onum as, bir uyan toplants gibiydi. Y i
ne de, K otter'in rencilerinin kefettii gibi B urr, People's Ex-
p ress'te yaratt vizyon v e k ltre yle dalm t ki, lm cl b ir
hata yapt. evresindeki insanlar, ii fiilen ynetenleri dinlem e
m eye balad. O nlar da b ir bir istifa ettiler. Ardndan, A m erikan
ticaret tarihinin en dram atik iflaslarndan biri geldi.
nc kasetin konusu, dev bir iletm e olan A llied'in eski
bakan E dw ard Hennessy idi. Hennessy, tipik b ir kurum adam
gibi grnyordu; dm eleri ilikli, sk azl, ilham verm eyen.
Sunum una; say ve istatistiklere dair neredeyse O rw elyen bir
kayg hakim di. H ennessy, dengesiz yneticinin piri olarak su
nuldu; liderlik yetenei hem en hi yoktu. O nun grev sresi b o
yunca dev irket, hisse senedi sahiplerine pek az getiri salaya
rak, ok dk b ir oranda byd. T u h af ama H ennessy, Allied'-
den ayrldnda hisse opsiyonlar sayesinde bir servet edindi;
nk em eklilik haberi ile irketin hisseleri byk bir trm ana
gem iti.
Son kaset, ho b ir srpriz oldu. Bu, M ary K ay K ozm etik'in
kurucusu M ary Kay A she'in b ir konum asyd. Burr'unki gibi
canlandnc b ir nitelii vard, am a ayn zam anda daha alakg
nll b ir perspektif hissediliyordu. Bir dizi kadn M ary K ay'in
yanna geld i ve duygusal biim lerde, onlar iin yaratt frsat
iin teekkr ettiler.
 Kotter, ardndan, M ary K ay'in H arvard O kuluna davet
edilm esinin hikayesini anlatt. O sarn kabark salar, pem be
giysisi ve pem be Cadillac ile okula gelm iti. Y annda, bir grup
alm a arkada vard. Kotter, Mary K ay'in rencilerin sorula
rm ne byk bir zarafetle yantladn anlatt. B iraz zorlu bir
teknik soruyla karlatnda; sz bir alm a arkadana bra
kyor, o da izleyiciler arasndaki kukucular susturuveren ayrn
tl, derinlikli ve olduka etkileyici b ir yant veriyordu.
A sistanlar, M ary K ay'in arkadalarna, onun b ir ynetici mi,
yoksa b ir lider m i olduunu sordular. V erilen ilk yant, onun il
ham veren, olaanst b ir lider olduu ve insanlarn onun lider
liinde ellerinden geleni yapaca oldu. Am a biraz dndkten
sonra eklediler: M ary Kay'in etrafn m kem m el yneticilerle
kuatm olm as ve onlar etkili b ir biim de ynlendirm esi, onun
da byk b ir ynetici olduunu gsterm iyor m uydu? B unu asis
tan lar da onaylad.

B u hikayelerin gsterdii gibi, uzun vadeli baarnn anahta

r, liderlik ve ynetim yeteneklerini birletirm ekte. K otter'in
m odeli, kendiniz ve evrenizdekilerin bu dengenin neresinde ol
duunu grm ek iin m kem m el bir ara. .
L iderlik ve ynetim i dengelem ek, evde de ite olduu kadar
nem li. B ir ebeveyn olarak, kii hem lider, hem ynetici olm a
ldr. A ilenin "kltrn" ynlendirm eli, ocuklarm z iin b ir
olaslklar vizyonu yaratp gelitirm eli ve en nem lisi, bu vizyo
nu pratie geirerek rnek olm alyz. Elbette, ayn zam anda evi
ynetm eli, perform ans izlem eli ve bteye uygun davranm al
yz.
 L

1

L

1

Y N E T M

En etkili birey ve kurumlar, st sadaki M ary K a y

kadrannda yer alrlar.

Liderler, genelde obanlarla karlatnlr. oban nde olmal,

sy doru ynde, daha taze otlara doru ilerletmelidir. Ama
arka taraf kontrol .eden yoksa koyunlar allara taklabilir, hen
deklere debilir veya kurtlara yem olabilirler. Bir ynetici. ko-
yunlarn ardndan yryp onlan saym al, denetlemeli, ilerleyi
lerini gzlemelidir. Sadece ynetim im iz varsa, koyunlanm z tam
kadro ilerler, ama yanl bir ayra dalabilir, hatta bir yardan aa
debilirler. Sadece liderlerim iz varsa doru otlaa ulaabiliriz,
fakat dnp baktmzda arkamzda sadece koyun kabilir.
 Y azar Stephen Covey, yneticilerin ilevini, o nnanda yol
aan insanlarnkine benzetir. Lider, yksek bir aaca kp
"Yanl blge!" diye barandr. A m a sk sk, yneticinin tepki
si "Sessiz ol, ilerliyoruz!" eklinde olur.
nden ynlendirip, ayn zam anda srnn arkasn kollaya
cak, aaca tn n an p m anzarann btnn grecek ve ardndan
aa atlayp yolu aacak kadar esnek olm ann bir yolunu bul
m alyz.
W arren Bennis, ''Y neticiler ileri doru yapar, liderler ise
doru ii yapar der. D oru ii doru yapm ak iin, yaknsak ve
raksak perspektifleri srherjetik b ir b i M ^ a y natrm atyay
Sonraki blm de, bu kaynatrm ay gerekletirm ek iin, h e
m en hayata geirilebilir b ir yntem reneceksiniz. A m a nce,
yaam aya daha dengeli bir yaklam gelitirm e iini inceleyerek
hazrlk yapalm .
wwk } tmt? x m m t ww, * x t m v m * vkw t m m 3 w ? x otws ? rant w wm

Yolda ilerlerken bir sapaa rastlarsanz, daln.

Ano nim
2 fi 3 3S33SS3 E 5S55SK Z S ffiS S S S5S55SS E S 9 8 S S 9 SS515 S, B H T O E 3SSSSSS 9 SSS9SS5 5 SS5B99 8 ZSSSS5

Y A A M IN IZ I D E N G E L E Y N

B ireysel, eitsel ve kurum sal olarak, beynim izi dengeli, si-

nerjetik b ir biim de kullanm aya ihtiyacm z var. E er zam an
m zn m eydan okum alarndan besleneceksek, bu btnlk, te
mel becerinin yeni standard olm al. Elbette, dengeli beyin fik
rinin teorik kavray ile, dengeli yaam n gerek alkanlklar
arasnda hatr saylr bir uurum bulunuyor. D aha dengeli bir
beyin salam ak zere, kiisel evrim inizi hzlandrm ak iin un
lar yapabilirsiniz:
 B eyin m olalar verm ek,
B eyniH estekleyen b ir ortam yaratm ak
B ir d efte r veya gnlk tutm ak
R yalarnz yazm ak
Y alnzlk iin zam an yaratm ak
Farkl beyin eilim lerine sahip olanlar anlam ak
dealinizdeki hobiyle ilgilenm ek
M editasyon yapm ak
Psiko-fziksel salnz gelitirm ek
ki tarafnz birden kullanm aya alm ak
ocuklarnzn "iki tarafn da" tevik etm ek
C insiyeti klieleri am ak
B unlar srayla inceleyelim .
Beyin M o la la r V erm ek
B irok insan denge fikrini ekici bulur, am a gereklii teet
geerler nk "ok m egul"drler. D eiim in tem posu hzlan
dka, yaam larm zn tem posu da hzlanr. Doann, yavala
m anz gerektiine dair e n nem li m esaj herhalde lm dr, ama
sinirsel kntler, sk sk bu sondan bir nceki m esajlar olur
lar. Sinir krizi geiren bir tandnz var m ? Eer bir kurum da
alyorsanz, m uhtem elen vardr. V e gelecekte bakalarn da
tan m a olaslnz olduka yksek. A m a dikkatli okursanz, on
lardan biri olma ihtim alini b yk lde azaltacaksnz.

K lasik sinir krizleriyle sonulanan kalp, aadaki gibi ta

nm lanabilir:

Sam o k hrslyd ve b u yzden kahvalt yapm yor, ie gider

k en ald kahve ve rekle idare ediyordu - bylece daha ok i
yapm aktayd. yem eklerine bam lyd. G nn v e haftann so
nunda, eve srekli i gtrrd. H ibir zam an tam bir tatil y ap
m ad, hobilere de vakti yoktu. S rf i, i, i.
 Sam 'in kariyeri, olduka iyi ilerliyordu. On yl iinde birka
terfi ald ve iyi para kazanm aktayd. B ir gn, h er zam anki gibi
iyerine geldi, odasna girdi ve birden, sanki beyninin sa y a n
s, soldakine dnerek "O n yldr ovu sen yrtyorsun, B U
G N B EN M G N M !" deyiverdi. Sam dzenli dosyalarn
datt, renkli m rek k ep ielerini tavana frlatt ve bilgisayarn
cam dan aa atm ak zereyken, arkadalar onu durdurdu.
Sam, tedavi iin tarada gzel bir yere gnderildi. Burada
ila ierm eyen e n etkili terapiler; sanat ve m zik terapisi ile, ses
sizce oturup rzgarn aalara arpm asn dinlem ekti. Beyninin,
yllar boyunca a olan ksmlarn ay boyunca besledikten
sonra, Sam kendini daha iyi hissetm eye balad. A m a ie dn
d ilk gn yle dnd: Tam ay kardm . E n iyisi k ah
vem i m asam da ieyim , yem ei i yem ekleriyle idare edeyim ve
eve i gtreyim .
B irka hafta sonra, Sam 'in defterini drdler.
Bu hikaye, dram atik b ir sinir krizini anlatyor. B irok insan
ise, gnlk yaam larnda m ini-krizler geirm ekteler. Yoldaki
davranlarn onaylam adklar dier srclere, m antkszca ba
ryorlar. ten eve geliyor, durup dururken elerine, ocuklar
na, h atta evcil hayvanlarna patlyorlar.
Pek oum uz, gnlerim izin nem li bir blm n gdlen
m i, odaklanm b ir durum da, telefonda, bilgisayar banda ve
ya toplantlarda geiriyoruz. Sam 'in kaderinden saknm ak; mini-
krizleri asgariye indirm ek ve en etkili, en verim li bir biim de a
lm ak iin, m ola verm ek zorunludur.
B ildik banyo ve kahve m olalarnn yannda, beyin m olalar
iin zam an ayrn. G nde iki- kez; be-on dakikanz, yark
relerinizin dengesini salam ak iin kullann. Klasik m zik din
leyin, m editasyon veya gerilm e egzersizleri yapn, yaratc k ara
lam alar izin ya da hayal kurm a oyunlar oynayn.
 Veya darda bir yrye kn. e dndnzde tazelen
m i, orm an grm e yeteneinizi artrm , nceliklerinizi daha iyi
belirleyebilecek b ir durum da olduunuzu greceksiniz. Beyin
m olas verm ek, m etaforik olarak, yksek b ir aaca trm anm a ve
orm ann iinde doru yoldan gittiinizden em in olm a frsat sa
lar.
D ahas, bellek psikolojisi aratrm alar, dzenli m olalar ver
m enin belleinizi glendirdiini gsteriyor. B ir saat boyunca
alp ardndan on dakika m ola verirseniz, m oladan sonra, ze
rinde altnz eyi hatrlam a orannz daha yksek olacaktr.
B u olguya, anm sam a etkisi denir. M olalar srasnda, edindii
niz yeni bilgi bilinaltnda sindirilir, zm senr v e cn ger natrlar
l a kaynatrlr. U ygun zam anlarda verilen m olalar, "daha fetkTti
ve verim li bir renim ve daha retici bir alm a salar.
Belki de beyin m olalar verm ek istiyor, am a alm a ortam
nzn bylesi yaratc uygulam alar iin uygun olm adn d
nyorsunuz. yleyse, dengeli bevni destekleyecek bir ortam n
nasl yaratlacana bakalm.

B eyni B esleyen B ir O rta m Y a ra tn

E n iyi fikirlerinizi nerede yakalarsnz? Son on be yl bo
yunca, binlerce kiiye bu soruyu sordum. B irounun yant, en
iyi fikirlerin yatakta dinlenirken, ara srerken veya banyoda,
duta rahatlarken yakaland ynnde oldu. N eredeyse hi kim
se, "yeri" yantn vermedi.

Peki. iyerinde olm ayp da arata, yatakta veya banyoda olan

ne? G evem e. E letirilm e korkusundan az ade olm ak. yerinde,
en iy? fikirlerim izin oluturulm as ve uygulanm asn tevik eden
bir ortam nasl yaratabiliriz'?
B irok kum m sal ortam n m evcut dum m unu bir dnn.
 ou irket ve devlet binas, hastane, okul ve cezaevlerinin
tasanm larrdaki benzerlikleri fakettiniz mi? H epsinde genellik
le kbik yaplar, genelgeer b ir duvar rengi ve floresan lam balar
vardr. Bu "kbik bilin" olgusu, insanlarn en iyi donuk, tek tip,
dorusal ortam! arda alacaklar ve sade . bir ortam n younla-
jpaya. y ardmc olaca varsavuUim tem el alan "soTtiHV HCTli-
m i"nin b elirtilerinden biridir. " * - - -
\G n l k evrem izden edindiim iz duyum sal izlenim , beyni
m iz. iin b ir t r gda gibidir. K urum sal dnyada pek ok insan,
"uydrpk diyet"ten oluan duyum sal izlenim lerin sonucu olarak,
ruhsal yetersiz beslenm e ekerler.
N e tuhaftr ki h er yerde kurum lar; h er dzeyde daha fazla ve
acil yaratclk, yenilik ve inisiyatif iin arlar yapyorlar. N ot
lar gnderiliyor, heyecanl nutu k lar atlyor, iyi niyetli toplant
la r dzenleniyor am a deien bir ey yok.
H angi szcklerin sarfedildiinden bam sz olarak, yarat
clk ve yenilik, bir kurum un kltrnn paras olacaklarsa
eer, desteklenm elidir. B u destek; yaratc dnce ve politika
da uygun b ir eitim ile, yapsal deiiklikler gerektirir. B u dei
iklikler, dengeli beyni destekleyen talep edilen davranlar ve
ortam larn gelitirilm esini takviye eder
Kurum lar, yelerinden daha fazla yaratclk ve yenilik talep
ederken, istedikleri davranlar gerektiren ortam salam aldr
lar. Yaratcl ateleyen bir ortam yaratm ann anahtarlar ne
ler? Size, kendi deneyim lerinden derlediim birka arpc hika
ye anlataym.
1982'de, b ir tbbi ekipm an irketinin renim kaynaklan gru
bu, bir eitim problem inin zlm esinde yardm m istedi. Bu
grup, m terilerin, kannak tan testleri yapm ak zere gelitiril
mi bir m akinay kullanm alar ve bakm n yapm alar konusunda
eitilm esinden sorum luydu. Fazla m aliyet yaratm am ak iin, bu
m akina iin gereken eitim bir hafta iinde tam am lanm alyd.
Sorun, eitim in genellikle iki- hafta srmesiydi.
A lana ilk ziyaretim de, klas bir etkileim li eitim teknolojisi
grdm ve etkilendim . renciler, gelikin, bilgisayarl snflar
da eitim gryorlard ve g erek m akinalarla alabilm ekteydi
ler. F ak at renim ortam , standart kbik bilinci yanstyordu:
G enelgeer boyal duvarlar, floresan klar. E stetik salama y
nndeki te k aba, h er m akinann zerine aslan byk m akina
resim leriydi. renciler, sabahlan ve leden sonralan kahve
m olasna kyorlard.
renim kaynaklan ekibinin 39 yesi, dengeli beyin dn
ce yeteneklerini gerek yaam sorunlarna uyarlanm asna odak
landklarnda, eitim program gne indi. lk gn, eitm enler,
ign bounca klasik m zik aldlar. O ilk gnn ardndan,
rencilerinin, "gereksiz soru" sorm a orannn e n az yzde 50 d
tn bildirdiler. M ziin, rencinin geveyip odaklanm asna
yardm ettiini, m onotonluu krm ak iin "kafann kanm as"na
duyulan ihtiyac yok ettiini sylyorlard.
E itim laboratuvarnda bir dizi baka deiiklik de yaptlar:

M akina resim lerini kaldrp, yerine izlenim ci resim ler

koydular. '
F loresan lam balarn yerine n o n n al am pller taktlar.
Ortam, estetik olarak daha ho ve "canl" klm ak iin,
rencilerden taze iek getirm elerini istediler.
K ahve salonunu, "yaratc bir m ola odasna" dntr
dler. R esim karalam ak isteyenler iin renkli kalem ler
ve yaz tahtalar, oyuncaklar, ovanlar ve ovun toplan
koydular (Bu arada, egrm enlerin hepsi topla oynam a
y renm iti).
rencilerinin, her bir saatte l O dakika beyin m olas
verm esini tevik e ttile r------------------ ------ --------
 renim kaynaklan grubu, bu deiim lerin bir yl iinde ya
ratt etki hakknda kendi alm asn da gerekletirdi. Sonu:
V erim lilikte yzde 90 art.
B ir baka rnek. B ir grup m hendis iin "yaratc dnce"
program gerekletiriyordum . Program a tepkileri olum luydu,
am a m hendisler, rendiklerini iyerinde uygulayabilecekleri
n e pek em in deillerdi. O nlarn ifadesiyle: "Binam z dev bir kp
gibi... Baskc bir ortam var... M zik sz konusu bile olamaz...
R enkli kalem kullanrsanz ocuk m uam elesi grrsnz... G ev
ek grnrseniz kaytardnz dnrler..."
yerlerini ziyaret ettiim de, sorunlarn anlam tm. Ortam,
gerekten baskcyd. zm , bir konferans odasn alp onu
"ekip beyini odas"na dntrm ek oldu. nce, m obilyalar kal
drp y erin e rahat sandalyeler ve bir divan koydular. erisini ya
z tahtalar ve renkli kalem lerle doldurdular. Ardndan iek ve
canl bitkiler getirip, duvarlara ilham verici sanat yaptlar ast
lar. Bir m zik sistem i kurup, sevdikleri albm lerden bir kolek
siyon hazrladlar. En sonunda da, kapnn dndaki duvara bir
levha astlar: B EYN ODASI.
Bylece, iyerinde daha dengeli faaliyet yrtebilecek, bi
reysel ve ekip yaratcln tevik eden bir tarz m erulatrm
oldular.
yerinde denge ve yaratcl destekleyen bir kltr ina et
mek, olduka kan n ak bir itir. Kendi beyin odanz kurm ak
ise, doru ynde atlm basit ve som ut bir adm olacak. Siz de
b ir beyin odas oluturm ak istiyorsanz. u unsur ve kaynaklan
dikkate aln:
Qo.da. Bir konferans odas, hizm et odas. bodrum veya bo bir
ofisin iindeki tm standart dem e ve telefonlar kaldrn. O da
nn kapsna Y A R A T IC IL IK ODASI, BEYN ODA SI, D
NCE O DA SI gibi bir levha asn. , '
 Ik. E n iyisi doal ktr, pencereleri olan bir oda arayn.
S tanaart rioresan ldan Kaldrp* yerine UV radyasyon filtreli
floresanlar, halojen lam balar veyaj k k o r am pller yerletirin. '
Ses. Kaliteli bir m zik sistem i k u ru n . Beyin frtnalarnda ve
m olalarda klasik m zik aln. (C alifornia niversitesi nde yap-'
lan bir alm aya gte; denekler M ozart dinlerken teste tabi tu
tulduklarnda, IQ skorlar geici de olsa" hatr saylr dzeyde
ykseliyor.)
Estetik. D uvarlara ilham veren sanat yaptlan ve belki tav a
na b r seyyar yapt k o y u n . Y aptlar, arada srada deitirin.
Canl yeil bitkiler ve taze iekler yerletirin.
M obilya/Ekipm an. R ah at b ir divan, sandalyeler, ikin yer
m inderleri, h atta bir ham ak getirin! Bol bol ve m m knse byk'
6oy yaz tahtas ve bol bol renkli ve fosforlu kalem (su bazl.
toksik olm ayan' 'cinsinden) bulundurun. Y kseke bir yere kali
teli, sessiz b ir projektr ve duvar boyutlarnda yaz tahtalar yer-
fetrin. "
Feng Shui. Bu, odalar yin ve yang glerini dengelem ek
zere dem ek, aynalar, ekranlar, em eler ve m obilyalar ona
gre yerletirm ek iin kullanlan eski bir in sistem idir. Chase
M anhattan, Citibank, M organ G uaranty Trust gibi Batl irket
ler ve D ou'da saysz irket, "beyni besleyen ortamlar" yarat
m ak iin Feng Shui danm anlaryla alrlar. Sarah Rossbach'-
n Feng Shui le Tasarm kitabndan yararlanarak, bunu k en
di banza da yapabilirsiniz. (T uhaf gelebilir, am a gerekten ie
yanyor.)
. Hava. Pek ok i ortam havasz ve ya ok souk, ya ok s
caktr. B ir stc/vantilatr bulundurun. B ir nem lendirici, nem
alc veya hava tem izleyici (yeil bitki burada ie yaryor) gere
kebilir. Giizel kokularla denem eler yapn - potpuri, tts veya
belli yalar (rnein, uyanklk m nane. gevemek iin lavanta).
 Molalar. M ola srasnda kullanlabilecek oyuncak ve eitli
odunlar isteffSbilirsiniz. Kil kalplan ve toplar gibi. M editas-
yon/gevem e kasetleri d e denenebilir.
^ | | ,
B eyniniz... B EY N O D A SI'n yaratm ak iin en nem li un-
Str. A klnz ak tutun ve kendinizi srekli geliim e adayn. D a
ha akll alacaksnz!
m m o k o m n * 00090 o oootm o w k w x x s e m e o 3cm om m o tm t x 4oco

Psikologlar, d ortamm salad uyarnn niteliinin, yaa

mn ilk yllarnda beynin geliimi asndan ok nemli olduu
nu yllardr biliyor. Beyin aratrm acs Dr. Richard Restak,
"Sadece ilk birka a yd a deil yaam boyunca, beynin sinirsel
rgtlenmesi, d ortam tarafndan deitirilebilir" der. Evde
de beyninizi besleyen bir ortam yaratn. Duyularnz gzellie
a mak iin her frsat deerlendirin. alma odanz, kilerinizi
r veya bir yatak odasn, aile iin bir beyin odasna dntrn.
ocuklarnzn alma ortam larnn beyni besleyici olmasn
' sag tayn.
sa as m * assa s ssaaa s asa s ssaaa s saas s as s aeaa s aasaa s w s ssas

G n l k veya D efter T u tu n

Y aam n h er alanndan birok yaratc insan; fikir, deneyim ,

espri, kavray, t a s l ^ , iir, haber, alnt ve dlerini kaydedecek
fir gnlk veya defter tutar. A kp giden, bitm em i, h er eyin
kaydedilebilecei bir kisisel gnlk, akac bir ak fikirlilie, o
da k avraya gtrr. Size ilham veren eyleri kaydederken, o n
lar ayn zam anda aklnzn derinlerine kazm aktasnzdr. E n iyi
fikirlerinizi n o t alm ay unutm ayn. E n iyi fikirlerinizi yakalad
nz yerlerde bir Kaldffl-kt veya bir yazm arac bulundurun.
Bu sayede yi fikir retim iniz ve onlar yaam a geim:e olasl
nz artacaktr.
 D lerinizi kaydetm eyi de dnebilirsiniz. B ritish Colum-
bia U niversitesi'nde yaplan bir aratrm aya katlan renciler,
d grm e kurslarna yazldlar. D nem banda, ok sayda y a
ratclk testinden getikten sonra, te k bir dev aldlar: D leri
ni kaydetm ek ve ders srasnda onlar tartm ak. D nem sonun
da, rencilere yeni bir dizi yaratclk testi yapld. N otlan, yz
d e 25'ten fazla artmt.
Bohr, Coleridge, Dali, Descartes (93), Jung (63), Poe ve daha
pek ou, dehalarnn kayna olarak dleri gsterir. ada diki
m akinasnn mucidi Elias Howe, delii inenin ortasna deil ucu
na delm e fikrini, bir dte onu piirmekte olan yamyamlardan al
mt. Yamyamlarn mzraklarnn ucunda, kk delikler vard.
D lerinizi hatrlam ak zor deil:

U yum adan nce, kendinize "Bu geceki dlerim i h a

trlayacam " deyin.
U yandnzda, birka dakikalna "srklenme"
frsatn kannayn. G zleriniz kapal bir halde, d
paracklar bulm ak iin aklnz tarayn.

D nzn unsurlarnz gnlnze veya zel bir

d defterine kaydedin. Bunlarn hem en anlaml gel
m esini beklem eyin; sadece im geleri, grntleri,
anahtar szck veya cm leleri not aln. ^

D nz yorum lam ak istediinizde, dnyann en

b yk psikyatristiyle konuuyorm u gibi yapn; psi-
kiyatristiniz size srekli "Evet, peki bu d senn n
. n e anlam ifade ediyor?" diye sorsun.
 U vank olduunuz saatlerde, yalnzlk iin zam an yaratarak
beyninizi dengeleyebilirsiniz. B irok insan, en iyi fikirlerini
Kendileriyle babaa ken yakalar. Yalnzlk bize "aklm z PUT-
m iza toplam a' frsat venr. H er gn belli b ir sreliine, te k b a
na yrye kn. Y aam nz n e kadar hareketli olursa olsun,
ylda en az b ir kez, birka gnlne bu tem podan uzaklan.
Y alnz zam an geinmenin zihinsel ve ruhsal faydas, yln geri
kalannda etkili olacaktr.

F a rk l B eyin E ilim lerin e S ah ip O la n la r A nlayn

Yalnzlk iin zam an yaratm ak, sizden faikl beyinsel eilim
kalplarna sahip olanlara anlayla yaklam anz iin gereken
"psikolojik boluu da aacaktr. B ir sanat veya bir m uhase
beciyi yem ee karn. Bakalarm uuk, tuhaf, "inek" veya dar-
grl olarak grm ek yerine, dnyay sizden f rkl dnen b i
rinin .gzyle grmevi hedefleyin. Y aam m z, benzer zge
mileri olan ve benzer tarzda dnen insanlarla evrili bir hal
de geirm ek ok kolaydr. Bu rahatlatc da olabilir, am a yarat
clk ve gelim e asndan pek kam layc deildir. Y alnzlk
nem lidir, am a bakalaryla, tercihen farkl d nce tarhlar olan
insanlarla yaratc bir biim de al m ak da yle. A klnz aina
'olm adnz perspektiflere amak, sinverjent kaslarnz alt
rp form a sokm ak demektir.

d e alin iz d ek i H obiyle lgilenin

Daim a yapm ak veya, renmek isteyip de, hi "vakit" bula-
m admz neler var?
Bu soruyu binlerce kiiye sordum . En sk verilen yantlar y
le: bir enstrm an almak... yeni b ir dil renmek. .. dalmak, d e
nize almak veya paratle atlam ak... tenis veya golf oynamak...
izm eyi, resim veya heykel yapm ay renmek. .. bir piyeste oy
nam ak... b ir koroda ark sylem ek... iir ya da rom an yazmak...
dans, yoga veya dv sanatlar renmek..."
Hi kim senin yant "Keke nicel analiz iin daha ok vaktim
olsayd" eklinde olm ad. B irok "ideal hobi" anlatc, m acerac
veya sanatsal b ir faaliyettir. Bunlar, insanlarn gnlk yaam n
daki sol-beyin dengesizliini dengeler.
deal hobilerini gerekletirenler, daha m utlu ve daha baar
l olur. Joseph C am pbell'in szleriyle onlar, "muti u luklanniTz-"
ler". v e aile dn d a belli b ir ilgi alanna tutkuyla dalarak, y a
am larnn h e r alann zenginletiren b ir p erspektif genilii e l
de ederler.
Bir gem icilik irketinin bakan yardmcs, yllar boyunca ha
yalini kurduktan sonra., nihayet aikido adl dv sanatn yaama
geirm eye karar venniti. yle diyordu: "Yneticilik h a k n d a i
okulunda rendiim den ok daha fazlasn, dv sanatlar ile
rendim . E letiriye kar s a ^ ^ m a c tavr alm aktan vazgetim ve
dengemi koruyabileceim i, birok sorunlu durum un kendiliin
den zleceini rendim. Y netm eye alk olduum iin bir
acemi olm ak tam b ir oktu, am a yeni ilem ve teknolojilere hakim
olm aya alan astlarm anlayp desteklem ek konusunda ok fay
dasn grdm. G zlerim ald diyebilirim!"

G O OYN AYIN
Dou'nun eski oyunu Go, yzyllardr askeri ve ticari stratejistler
tarafndan eitim arac olarak kullanlyor. Go; sinverjent dn
ceyi salamak ve beyninizi dengelemek iin ilgin ve gzel bir
yol. Bir Go tahtas; 47.5x47.5 santimetre boyutlarnda bir zgara.
Oyuncular, srayla, uan daire biimli "talar" bu zgarann kesi
me noktalarna yerletiriyorlar (geleneksel olarak siyah talar ak
maktandan, beyazlar ise deniz kabuklarndan yaplyor). Bir ta
yerletirildiinde, bir daha hareket ettirilemiyor. Ama, rakibiniz
den daha ok ala evrelemek. Kurallar basit olduu iin, birka
dakikalk bilgilenmenin ardndan oynamaya balayabilirsiniz, ama
 oyunun karmakl ve estetiini kefetmeniz bir mr alabilir.
Go, tpk satran gibi bellek ve analitik yetenei gelitirir. Ama
olas model says snrsz olduu iin, usta adaylarm !/ezgisel d
ncenin derinliklerine doru iter. Goda ilerlemek, orman gr
mek ve ayrntya zel nem gstermeyi bir araya getirme yetene
i gerektirir; btn bir tahta zerindeki dzeni izlerken, dier yan
dan yakc taktik sorunlarla bouursunuz. Go'nun yanltmacas
udur ki; kazanmanz genellikle, nerede ve nasl ricat edeceinizi
bilmenize baldr.

Geleneksel Go tahtas
Tahtann stten grnm

B alam ak iin,
K aoru Iw am oto-
nun yazd A ce
m iler in Go'yu
okuyabilirsiniz.
 M e d ita sy o n Y ap n
M editasyon, b ey n inizi dengelem ek ve dnm m m kn
klan bi linc y akalam ak iin zellikle yararl bir ' tob ''dr.
1975'te, Dr. B em ard G lueck, m editasyon yapanlarn bey in dal
ga dizgilerinin, ild yankre arasnda artan b ir uyum a iaret etti
ini bulgulad. (jlueek'in vard sonu; m editasyonun, corpus
callosum araclyla daha gl bir iletiim 've btn peynir! da
ha iyi egdm n salad oldu. O tarihten bu yana, meditas-
yon pratiinin faydalarna dair ok sayda kant elde edildi. .
Dr. H erbert Benson, klasik eseri Gevem e Y antnda, eitli
m editasyon tarzlar ve bunlarn psikolojik-fizyolojik yararlarna
dair derinlikli b ir bilim sel alm a sunar. B enson, dzenli m edi
tasyon yapm ann, yksek kan basncm drdn ve gnlk
stresin etkilerine kar koyduunu bulgulam tr.
1O ila 20 dakika sren, basit am a etkili hir m editasyon tarz
var. Dikkati dahtmavc, sessiz bir ortam yaratr ve m ideniz do
lu"deil boa d aha yakn olduunda, olduka kolay. Rahat, dik
b ir konum da otu ru n . Y atarak da m editasyon yapm ak m m kn
dr, am a o zaman uykuya dalabilirsiniz.
M editasyonu yarglam ayan, kabullenen b ir tutum la ele aln.
nce gzlerinizi kapatn ve alglam anzla, bedeninizi tara
yn. D ikkatinizi ar ar ayaklarnza, ardndan bileklere, ba
caklara, dizlere, kalalara, bele, srta, karna, gse, omuzlara,
kollara, dirseklere, ellere, bileklere, parm aklara, yze. boyuna
ve baa ynlendirin. B edeninizin h er bir parasna ksa bir sre
liine odaklanrken, ondan hafife gevem esini isteyin. Bir ya
n t alm ak iin beklem eyin veya gevem eye alm ayn. Sadece,
ileri o lu ru n a brakp devam edin.
D aha sonra dikkatinizi nefes alp vennenize yneltin, am a
onu d e itin n ey e alm ayn. H avann burun deliklerinizden
ieri giriini, gvdenizi doldunnasn ve burun veya aznzdan
kn hissedin. Aklnz dinginletirm ek ve bu deneyim den
zevk alm ay kolaylatrm ak iin, h er nefes alnzda bir szck
veya cm leyi tekrarlayabilirsiniz; rnein k veya huzur. Her
nefes veriinizde, sessizce bu szc yineleyin.
Aklnz gezdirm eye hazrsnz. D ikkat datc dnceler,
banzn etrafnda uuan kular gibi - onlarn gezinm esini n-
leyem eyebilir, am a konm alarna engel olabilirsiniz. Aklnz ge
zinm eye baladnda, dikkatinizi yinelediiniz szce ve n e
fesinizin akna odaklayn. Serbest bir duru aln. M editasyon;
dikkatinizin doal ve aba gerektinneyen bir ilevidir.
hm x w w # m om ?w x*: x m c 9 x > m m 4 m m r, m k x m m

M editasyon bir am aca ulamak iin ara deildir.

O hem ara, hem amatr.
J. Krishnam urti
)H H K 4 X . X W MOCMC 4 D4M04C 4 WOW( X 4 0 W X 44M > X ) W X 4 W W ! X 4M M

P sik o -F izik sel S alnz G elitirin

Sala sinverjent yaklam , bedeni, akldan ayrlm as m m
k n olm ayan, zeki bir tam sistem olarak alglar. Bir paradoksla
balar. K endinizi olduunuz gibi kabul edin ve ayn anda geli-
tinney e aln.
Yeni b ir alan o lan psiko-nroim noloji alanndaki aratrm a
lara gre, davranlarm z, fizyolojim izi an be an etkiler. Psiko-
fiziksel salk eitim inize, u varsaym a dayanan olum lu bir ta
vr alarak balayn: Bedenim ; yalandka gelien, kendini r
gtleyen, kendi kendini iyiletiren bir sistem dir (Chopra, Dos-
sey, O rnish, Siegel ve p e k ok dier doktorun alm alar, bu
varsaym destekleyen kantlar sunuyor). Davranlarm z nasl
beden zerinde derin b ir etkiye sahipse, bedenim izin durum u da
akl zerinde derin b ir etkile sahiptir. Uyanklk, duyarllk, ken
dini iyi hissetm e ve ruhsal diren, uygun bir zindelik eitim in
den olumlu etkilenecektir.
 P siko-fziksel saln unsurlarn egzersiz, diyet, dinlenme.
bedensel alglam a ve duru olarak sralayabiliriz.
E g zersiz. B edenlerim iz, hareket iin tasarlanm tr. Komak,
dansetm ek, yzm ek, frlatm ak, yakalam ak, kaldrm ak ve geril
m ek, hep bu tasarm n doal ifadeleridir. ada yerleik yaam
tarzlar, kendini ifade etm e ve sal korum ann bu doal bii
m ini m m kn klm ak iin zel bir aba gsterm eyi art klyor.
D engeli bir egzersiz program , aerobik kapasite, g ve esnekli
i gelitirir.
- A erobik - A erobik kavram nn yaratcs Dr. K enneth Coo-
per; haftada kez, yirm i dakika boyunca sren orta dzey bir
egzersizin, b ed en ve akla byk fayda saladm bulgulam t.
A erobik (kelim e anlam ; oksijenle) egzersizi; kardiyovaskler
sistem inizi glendirir, beden ve beyninize kan ve dolaysyla
oksijen akn artm . Beyniniz, ortalam a olarak beden arl
nzn yzde 3 'nden az tutar, am a ayn bedenin kulland oksi
jenin yzde 30'unu alr. A erobik olarak zindeletike, oksijen i
leme kapasitenizi iki katna karrsnz.
Cooper; dzenli bir aerobik program n srdren kiilerin,
kardiyovaskler faydalarn yannda; uyanklk ve duygusal is
tikrar elde edilm esinde nem li yol katettiini, daha az bitkinlik
yaadn da kefetti. Dahas, dzenli aerobik, m etabolizm anz
uyararak, sindirim i ve kilo dzenlem esini pekitirir. Baarl bir
aerobik p rogram nn anahtar; hounuza giden bir aktivite ya da
aktiviteler bileim i gelitirm ektir.
- G - B aarl atletler, yksek perform ansn anahtarnn g
eitim inde olduunu bilir. A rlk alm ak, en iyiyi arayanlar
iin nem li. Bu; gereksiz ya yakarak, kas dzeni ve esneklii
salam ak iin etkili b ir yntem. A rlk alm ak, kasn yan s
ra balayc doku ve kem iin gcn de artrr. Fiziksel g ve
canl bir kas dengesi, odaklanm a ve ruhsal uyanklk kapasitesi
n i destekler.. D nya satran am piyonu G ary Kasparov; bu en
byk ruhsal sava iin koarak, boks yaparak v e arlk kald
rarak alyor. V cut gelitirm e efsanesi A rnold Schwarzeneg-
ger ise, etkili bir arlk eitiminin, esas olarak, bir grselletir
m e ve dikkat younlatrm a disiplini olduunu vurgular. B ir g
eitim i program na balam ak iin, iyi b ir ko veya eitim ci bu
larak, dzgn bir form gelitirm ek iin yardm n isteyin. Ve
unutm ayn; beyin olmazsa, kazanm da olmaz.
- Esneklik - Gerilm ek; dolam ve baklk sistem inize fay
da salarken, yaralanm alar nler ve hareketin keyfini azam iye
karr. A erobik ve g eitim inin ardndan, uyandnzda ve
gn boyunca arada srada, basit gerilm e egzersizleri yapn. yi
bir gerilm enin srr, acele etm em ek, btn dikkatinizi bu ilem e
verm ek v e uzun nefeslerle, kas gruplarnn uyum iinde, rahata
gevem esini salam aktr. Asla zplam ayn veya zorla gerilm e
yin. G erilm eye en gelim i yaklam salayan ise, hatya yoga'-
dr.
D iyet. D iyet hevesi gelip geicidir, am a zam ana dayankl
bir salkl beslenm e iin belli saduyu klavuzlar bulunuyor.
D engeli bir yaam iin, dengeli beslenm elisiniz. Taze, salkl
ve estetik olarak k ey if veren gdalar aln. Bol bol lif yiyin, gn
de en az sekiz bardak saf su iin ve eker, tuz, ya, krmz et,
kafein ve a'kol tketim inizi azaltn. En nem lisi, bedeninizi din
leyin ve ne yem ek istediinize byle karar verin. Eer kararsz
lk duyarsanz, sz konusu yem ei yedikten sonra kendinizi na
sl hissedeceinizi dnn. Y em ekten nce bir sre durun ve
alglam anz o ana ekin. Her lokm ann kokusu v e lezzetinin ta
dn karn. Ve her yem ekten zevk aln.
D inlenm e. T h ree M ile Adas, em obil ve C hallenger patla
m as gibi felaketlerin ortak bir noktas vard: Y orgun iiler, bu
ve benzer pek ok trajediyi nleyebilecek uygun kararlar vere
m eyecek kadar tkenm iti. Yirmidrt Saat Toplum u'nun yazar
Dr. M artin M oore-E de'e gre, yetersiz dinlenm e ve an al
m aya bal kazalar, kresel ekonom iye ylda 80 m ilyar dolardan
fazla zarar veriyor. K urum sal dnyada bitkinlik, b ir yaam tarz
haline geldi. S nflanm a yorgun olup olm adklarn sorduum da
bile, bana yant verem eyecek kadar bitkin oluyorlar. 14 saatlik
alna gnleri, istisna deil. Birou ar alm aktan arpk
bir gurur duyuyor; uzun alm a saatleri ve izinsiz geirdikleri
yllan anlatrken bbrleniyorlar. Siz de, kaliteli bir i ve yaam
uruna an alyorsanz, yeterli dinlenm e salam ak iin ken
dinizi disipline etm eniz zorunlu. Y llk izninizin keyfini sonuna
kadar karn. K endinizi dinlenm i ve din hissetm ek iin gere
ken uyku m iktarn saptayn ve bu dzene srekli uyun.
Tatil, dzenli uyku, beyin m olalar ve m editasyona ek olarak
(M editasyon, younlam dinlenm e gibidir. Aratrm alara gre,
yirm i dakikalk m editasyon, yaklak iki saatlik uykunun sala
d fizyolojik y aran salar.) g ekerlem eleri ile gnlk per-
fonnansnz artrabilirsiniz. G ekerlem eleri, aralarnda Na-
poleon, T hom as E dison (11), Salvador Dali (36), sanayiciler
John D. R ockefeller ve A rm and H am m er, bakanlar T eddy Ro-
osevelt, John K ennedy, R onald Reagan ve Bili Clinton gibi yk
sek perform ans uzm anlarnn uyanklk srndr. W inston Churc-
hill'in dedii gibi: "Doa, insan sabah sekizden geceyansm a dek
alsn diye yaratm ad; huzurlu bir dal, sadece yirmi dakika
srse bile, btn yaam sal gleri yenilem ek iin yeterlidir.
B edensel A lglam a ve Duru. Stresli olduunuzu nasl anlar
snz? Elbette, bedeniniz sizi bilgilendirir. Baz insanlar bunu
kk b ir boyun gerilim i veya gergin bir karndan anlar. Bazla
r iin ise, an cak stres balantl bir hastalk gerekir. Bedensel al
glam a, k endinin bilincinde olm a ve gerek zindeliin ilk adm
dr. B edensel duygulara duyarllk, gerek ihtiyalarnz bilmek
ve onlara yant verm ek iin gereken nem li bilgileri salar. Z en
ustalar, iyilik ve aydnlanm ann anahtarnn "aken yem ek, yor
gunken uyum ak olduunu retirler. Y ine de, yaam tem po
muz ve duyularm za ynelik dsal saldrnn iddeti, genellik
le, bedenim izin verdii ince m esajlar boar. D zenli egzersiz,
salkl bir diyet ve yeterli dinlenm e, daha duyarl ve kendinize
uyum lu olm anz iin zem in hazrlayacaktr.
Bedensel alglama, birok zindelik program ndaki eksik h al
k a olan duruu gelitirm enin de anahtardr. Duru, enerjinin be
dende dengeli dalm dr. Duru olm adan egzersiz, aslnda iyi
likten o k ktlk yapar. rnein, birden dveren koucular
ve buruuk arlk kaldrclar, felsefeci John D ew ey'in "telafi
edici uyum suzluklar dedii eyi m eydana getirerek, belli bir
sonu eld e etm ek iin btn bir sistem i arptrlar. Birok faali
yette duru ve yksek perform ansn anahtar, gevek younla
m a dediim iz sinverjent durum dur. Gevek younlam ay
renm enin en etkili yolu, 1896da Avustralyal aktr F. M. Ale-
xander (B uzan/K eene dehalar sralam asnda 66 num ara) tarafn
dan gelitirilen teknii renmek.
A lexander bir ey kefetm iti: N e zam an hareket etsek veya
konusak, oum uz, boyun kaslarm z ksaltp gerginletirir ve
bylece bam zn denge salam asn nleriz. Ortalam a b ir ba
4.5 ila 6.5 kilogram dr ve eer dengesini yitirirse, kaslm aya yol
aar. Bu kaslm a om urgaya bask yapar ve btn beden dzeni
ni yitirir. D zensiz duru, i organlara ar bask yapar, nefes al
m ay gletirir v e koordinasyonu engeller. A lexander, bu kasl
m a ve dzensizlik durum unun, daha hareket etme veya konu
ma dncesiyle birlikte baladn anlamt.
A lexander tekniinin dersleri, sizi, dncenizi deitirm e
ve bylece bu kaslm a seyrini yenm eye ynlendirir. Bu gereksiz
gerginlik alkanlndan kendinizi kurtardka, b t n faaliyet
lerinizde giderek zevk verici bir denge ve gevek younluk du
rum una ularsnz. A lexander alm as, sizi, akl ve bedenin
birbirinden ayrlam az doasna dair ince, derin bir kavraya g
t r r v e bylece, btnln farknda olm ak ve sinverjent d
nceye ulam ak iin deneysel bir ereve salar. Bu tekniin
eitim i, n itelikli b ir retm en gerektirir (K uzey Am erika Ale-
xan d er T eknii retm enleri D ernei ile, 1-800-473-0620 ze
rin d en ilikiye geebilirsiniz).

k i T a ra fn z B ird e n K u lla n m a y a aln

1980'de, T o n y B uzan ile birlikte, nl antropolog ve anato-
m ici Prof. R aym ond D art ile b ir sylei yapm tk. Ona, insan
geliim i alm alaryla geen hayat boyunca en nem li kefinin
n e olduunu sorduk. Sandalyesinden frlayarak haykrd: "Gidip
insanlara beyinlerini ve bedenlerini dengelem eleri gerektiini
anlatm alsnz! Gelecek, iki tarafn birden kullanan insanndr!"
ki taraf, yani sa ve solu kullanabilm ek, psiko-fziksel sa
lk ve yaam dengesi iin farkl bir yol sunuyor. El basknln
z tersin e evirip denem eler yaparak, bu zellii edinebilirsiniz.
N orm al k albn tam tersini uygulayarak, parm aklarnz kenetle
m ek, kollarnz ve bacaklarnz kapatm ak gibi hareketler yapn.
Y erken ve di fralarken "dier" elinizi kullann. Baskn olm a
yan gznz krpm ay deneyin. Jonglrlk renm eyi dene
yin; P rofesr D art, akl ve bedeni dengelem enin bir yntem i ola
rak, bunu zellikle neriyordu.
L eo nardo da V inci'nin yapt gibi, ayn anda iki elinizle bir
den, farkl ynlerde yazm aya aln. G eom etrik ekiller iz
m ek, alfabedeki harfleri v e adnz yazm ak gibi eyler deneyin.
S o lak larm y azan Jack Fincher, nl avukat Louis Nizer ta
rafndan uygulanan, m kem m el bir yaratc ift tarafllk rnei
anlatr. B u rnei, siz de kendi am acnz iin benim seyip taklit
edebilirsiniz.
 Bir salak olan Nizer, uzun zamandr, tamamen bilinsiz bir bi
imde, tank dinlerken sol eliyle jri yelerinin resimlerini yap
mak gibi amasz, ylesine bir alkanla sahipti. Dediine g
re bu karalamalar, ona, mterisinin kaderini belirleyecek olan
larn kiilik ve zellikleri hakknda artc ve faydal sezgiler
salyordu. Bu sezgiler Nizer'in sunum ve zetini ekillendirme
sinde yle etkili oldu ki, karalamalarnn bir dosyasn tuttu

Denem elerinizi, sra l nefes a lm a ile tam am layn. Eski yoga

bilgelii v e ada bilim sel kavray b ir araya getiren bir teknik
uygulayarak, beyin dengenizi salayabilirsiniz: Farkl burun de
likleriyle nefes almak.
A ratrm alara gre sol burun deliiyle nefes alm ak sa b eyi
ni, sa burun deliiyle nefes alm ak ise sol beyini uyaryor. Sol
dan saa geerek, b eyin yarkreleriniz arasnda uyum salars
nz. Dik b ir konum da oturun, gzlerinizi kap atn v e ie, ba ve
ya iaret parm anzla sa burun deliinize bask uygulayarak
balayn. B ylece saa hava akn durduracaksnz. Y ava ya
va sol burun deliinden n efes verin ve sonra, sadan nefes aln.
im di, sol burun deliinizi kapatn ve yavaa, sa taraftan n e
fe s verin. Solu kapal tutarak sadan nefes aln. A rdndan, sol
dan nefes verin, soldan nefes aln, sadan nefes v erin ve byle
devam edin. Bu sral nefes alm a tekniini gnde iki kez, er
dakikalna deneyin. N efesinizi zorlam aktan veya o nu tutm ak
tan kann. Az da olsa banz dnyor veya rahatsz oluyorsa
nz, durun. B irok insan, bu altrm ay sakinletirici ve enerji
verici bulur.

o cu k larn zn ki T a r a fn d a Tevik E d in
Bir N ew York bankas iin dzenlenen Y ksek Perform ans
renim M erkezi sem inerinin ikinci gnnde, bankann bakan
yardm clarndan biri yle dem iti: "Aptallk yapm m . ki o
cuum var; biri tpk benim gibi, m atem atik ve rakam larda ok
iyi, disiplinli ve odaklanm . D ier ocuum tam am en farkl;
gerek b ir hayalci o. Sanatsal yn ok gelim i, am a ok da
nk. G een gece, sa-beyin eilimli ocuum aleyhine ayrm c
lk yaptm n farkna vardm. O na daha ok ak davransaydm ,
bak asn kardei ve benle paylam aya tevik etseydim , hepi
m iz iin daha iyi olurdu!"
yerinde olduu gibi, evde d e dengeli beyinlere sahip ekipler
yaratm alyz. B irok ebeveyn, yarm akll nyarglann ocukla
rna da devreder. ocuklarnzn hem mantk, hem im gelem ye
teneklerini gelitirm esini destekleyin. ocuunuz sa beyin d
ncesini tercih ediyorsa, tarih derslerinin stesinden, gem iten
sahneler canlandrarak gelin. M atem atikte, teorem ve eitlikleri
canl renklerle yazmay deneyin. ocuunuz iin renk kodlu, re
sim lerle dolu b ir takvim yaparak program l yaam asn salayn.
ocuunuz sol beyin eilimliyse; sanat, tiyatro ve m zik gibi
alanlara zel vurgu yaparak daha dengeli olm asn salayn.

C insiyeti K lieleri A n
Sol beyin, genelde, geleneksel bir "eril" tarzla ilikilendirilir
- analitik, odaklanm ve yaknsak. Bu, evreyi etkilem e, ileri
halletm e, genel olarak yapm a ile ilgili tarzdr. D ier yandan sa
yarkre, geleneksel diil tarzyla balantldr - yeniliki, sezgi
sel, raksak. Bu, evreye duyarl olm ann, ileri oluruna brak
mann, genel olarak varolmann tarzdr. Btn olm ak iin, eril
ve diil ilkeleri birletinneliyiz.
D ou bilgelii, yin ve yang'n, yani varolm a ve yapm ann
dengesinin, aydnlanm a iin art olduunun uzun zamandr far
knda. B at'da da, bu bileim in nem i, aratnnalar yoluyla orta
ya km akta. Stanford niversitesi'nde r ac bir aratnna
gerekletiren psikologlar, en st dzey entelektel ilevin, e r
keklik ve kadnlk klieleriyle uyum suz olduunu ortaya kar
d. Dr. E.P. Torrance, cinsiyeti klielerin yaratcl dinginle-
diini bulgulad. Torrance'n kefine gre yaratclk; geleneksel
olarak kadna atfedilen duyarllk ile, genellikle erkeklerle ili-
kilendiren zerklik arasnda dengenin kurulm asn gerektiriyor
du.
E ril ve diil zellikleri b ir araya getiren sinvenjent yaklam ,
sadece bireysel yaratclk ve doyum un anahtar deil, ayn za
m anda toplum sal ve kltrel b ir gereklilik. Entelektel tarihi
Dr. Richard Tam as'n Bat Aklnn Tutkusu'nda dile getirdii gi
bi, Bat akl, esiz ve a ac b ir dnm n, "iki byk kutup
arasnda uzlam ann, ztlarn birliinin, m uzaffer ve ifal bar
nn" eiinde. Bu, "uzun zam andr baskn olan ama artk ya
banclaan erillik ile, uzu n zam andr bastrlan am a imdi ykse
lie geen diilik arasnda kutsal bir evlilik"tir.

P a s ta n z A ln ve Y iyin
S M W y W M (- X O MUOM 4 46640C * X OMM > XWK> MftMH 6 MMOM 4 W

iki tr insan vardr:

H ereyi iki gruba ayranlar ve ayrmayanlar.
Kenneth Boulding
m m sw m <mw. n x w kw ? m m m m 4 to s k k ? w w

Sinverjent dnce altrm alar yapn. K endinize ve dnya

ya, blm elere ayrlm, "ya o, ya da bu" tarznda bakm ann te
sine gein. Gnlk yaamn paradokslarn kucaklayn. Planla-
yc ve doalam ac olun. A nlam ile ilemi, ciddiyet ile oyunu
dengeleyin. Sezgi ve analiz, liderlik ve ynetim , sol beyin ve
sa beyin, erkek ve kadnn sinerjetik kaynam n arayn.
 1980'de, T ony Buzan ile birlikte, bir sem inere katlm ak ze
re Ingiltere'den N ew England'a uuyorduk. C m ert m terim iz,
bize birin ci sn f biletler alm t. G rkem li b ir yem ekten sonra,
uu grevlisi, bir tatl arabasyla dolaarak, yolculara ikolata
l pasta m, yoksa dondurm al pasta m istediklerini sorm aya
balad. Sra Tony'ye geldiinde glm sedi ve gz krparak,
"kisi de, ltfen" dedi. Grevli balangta afallad, am a sonra
glm sedi. "Elbette, efendim ."
G lenen bir ekonom iyi mi, yoksa srdrlebilir bir evreyi
m i tercih edersiniz?
Teknoloji geliim i ile m i ilgileniyorsunuz, yoksa insan kay
naklaryla m ?
Z engin ve b aan l m olm ak istersiniz, insanla hizm et et
m ek m i?
tkisi d e, ltfen.

S inverjent dnce, bilinli iyim serlik ve beyin dengelem e

altrm alaryla hazrlandnz. Artk, fikir retm e ve dzenlem e
ye yepyeni bir yaklam renm eye hazrsnz. Bu blm n
balarnda, M oskova niversitesinden Profesr Anoklin'den,
arm ve fikir retim i potansiyelinizin snrsz olduunu
renm itik. Ya bu potansiyeli ortaya karacak p ratik b ir yntem
v ar dersek? Bu yntem i; yeni arm ablonlarna serbeste
erim ek, onlar dzenlem ek ve kaydetm ek iin kullanabilecei
nizi sylesek?
Byle b ir yntem var. A d, akl haritalam a. S onraki blm
de, size, devasa yaratc arm gcnz ortaya karm a ve
sinverjent aklnz uyandrm ak iin akl haritalam ay nasl kulla
nacanz gstereceim .
 K IS IM 2

A K IL H A R T A L A M A :
A K L IN K E N D N R G T L E Y E N D O A S I

O kuduunuz so n kitab veya izlediiniz son sem ineri d

nn. Bu kitap veya sem iner hakknda bir rapor yazm anz gerek
tiini varsayn. Bilgiyi anmsamaya balayn. B unu yaparken,
aklnzn nasl ilediini gzlem leyin. Btn paragraflar- yeni
den kurarak, dzenli ekilleri gzlerinize sunarak m iliyor?
M uhtem elen hayr. O lasdr ki izlenim ler, anahtar szckler ve
im geler aklnzda uuuyor ve biri dieriyle birleiyor. A kl ha
ritalam a, bu doal dnm e srecini kat zerinde srdrm enin
yntem idir.
Akl haritalam a, balangta bir not alm a ve not tu tm a arac
olarak ortaya kt. Not almak, bir kitap, konferans, sem iner ve
ya bir toplantda olduu gibi, bakalarnn dncelerini kaydet
m eye odaklanr. Not tutm ak ise, kendi dncelerinizi olutur
mak, dzenlem ek ve birletirm ek, not alma yoluyla rendii
n iz dnceleri kendi dnce srecinize tam olarak katm ak
iindir.
Akl haritalam a, stratejik planlam a, sunum tasarm ve yap
m, akadem ik alm a ve yaratc problem zm gibi geni bir
uygulam a alanna sahiptir. A m a en byk deeri, sinverjent d
nceyi retm e gcnden gelir.
 Akl haritalam anm dayand varsaym , notlarm zn, dn
celerim izin ifadesi olm asdr. Dncelerim izi, aklm zn doal
ileviyle uyum iinde ifade edersek, daha iyi dnrz. Baka
bir deyile akl haritalam a, beyniniz ile notlarnz arasnda
olum lu b ir geribildirim dngs yaratr. A kl haritalam a ile; d
ncelerinizi, hem orm an, hem de aalan grmeyi kolaylat
ran, m antk ve im gelem i kaynatran bir tarzda ortaya koym ay
retir. Y aknsak ve raksak dncenin sinerjetik bir bileim i
ni tevik eder. T ek b ir kat paras zerine olaanst m iktar
da bilgi sdrm anz salayarak; fikirlerinizin ilikilerini, ba
lantlarn ve dzenlerini grm enize yardm c olur. D zenli akl
haritalam a pratii ile; iinize, ailenize, kendinize ve dnyanz
daha sinverjent, sistem li bir tarzda ele alm ay renirsiniz.
K ao tik am zda geliebilm ek iin; deiim seyirlerini kav
ram a, karm ak sistem lerin altnda yatan balantlar an grm e
yeteneim izi gelitirm eliyiz. Akl haritalam a; karm akl y
netm ek ve deiim kalplarn anlam anza yardm c olabilecek
basit b ir ilem . O, byk am ipe hakim olm ak iin bir ara.

Z E T N T E S N D E
Biroum uz, dncelerim izi ifade edip dzenlem eyi, zet
ler kararak rendik. Geleneksel zet, "roma rakam yla bir"
ile balar. Fikir I'in gelm esi iin gereinden ok beklediiniz ol
du m u?
B elki de, F ik ir I'i yirm i dakika kadar sonra elde ed iy o r ve
zetinizi, IIId'ye k ad a r indirdikten sonra, aslnda Illd'nin Ilb
olm as gerektiini gryorsunuz. zerine bir izgi ekip bir ok
kardnz. zetiniz karm aya balad. Ve hepim iz biliriz ki,
zetler tertipli olm al. B elki de bu karklk dikkatinizi datt
ve karalam aya, hayal grm eye falan baladnz. B astrlm sa
beyniniz, kendisini bu yollarla ifade etm eye alyor ama, kara
lam alar yznden zetiniz iyice dald. stelik, hayal kurduu
nuz iin kendinizi sulu hissediyorsunuz. Kadnz buruturup
batan baladnz.

zetlem e, hiyerarik bir akl dzeninin yansm asdr. F ikirle

ri resm i, dzenli bir tarzda sunm ak iin deerli b ir ara olm as
na ram en, sadece gerek dnme ii bittikten sonrafaydaldr.
zetlerle fikir retm eye alrsanz, sizi yavalattn ve d
nm e zgrlnz boduunu farkedeceksiniz. Fikirleri d a
ha oluturm adan dzenlem eye alm ak, dpedz m antkszlk
tr.
 stelik, zetlem e ve dier geleneksel not tutm a sistem leri,
beyninizin renk, boyut, sentez, ritm ve im ge kapasitesini dlar.
T ek renk ve tek biim d ay atan zet, m onotonluu garanti eder.
zet aklnzn sadece yarsn kullanr ve dier yansm boa h ar
cam ak, k o rk u n bir eydir.
A kl h aritalam a ile ilkel organizasyonun basksndan kurtula
caksnz. lkel organizasyon retim i engeller. A kl haritalam a
ise retim ve organizasyonu yaknsak ve raksa dengeleyerek
kavram sal glerinizi zgrletirir ve tam b ir ruhsal ifadeyi te
vik eder.

A K IL H A R T A L A M A : G E L M E N N A K IM L A R I
Akl haritalam ay renm eden nce, kkeni ve geliim ini ele
alalm. Akl haritalam a, m eslektam T ony B uzan tarafndan
balatld. 1975'ten bu yana, birlikte bu disiplini anlatrm ak ve
renilm esi iin yeni stratejiler gelitirm ekle urayoruz. K u
sursuz b ir ak l haritalam a, aada sralayacam z aratrm a ve
kavray akm larnn birlem esine dayanr:

Akl haritalama, not alma yeteneklerinin aratrmasn temel alr.

1960'lann sonunda, T ony Buzan, ngiltere'deki leri Okum a

K oleji'nde, hzl okw na ve alm a retiyordu. Bu arada,
renm e, bellek ve yaratc dnceyi pekitirm ek iin yntem ler
aratnnaktayd. eitli not alm a tarzlanm derinlem esine incele
yerek, rencileri iin en iyisinin hangisi olacan bulm ay he
defliyordu.
E x eter niversitesi'nden Prof. M ichael H ow e'un alm asn
dan yola karak, en iyi not alanlann iki belirgin nitelie sahip
olduu sonucuna ulat. B irincisi, anahtar szckler kullanm ak
taydlar. A nahtar szckler, yaratc ilikilendinne ve anmsama
kleleridir. Bilgi zenginidirler. B ir anahtar szck dnd
nzde, baka balantlar artrr.
rnein, Shakespeare alyorsanz, anahtar szcklerden
biri H am let olabilir. H am let'i dndnzde, ok sayda
ilikiler serisi yakalam anz m uhtem eldir: Prens, Danim arka,
Polonius ve Elsinore gibi. A nahtar olm ayan szcklere rnek
olarak ise; ve, veya verilebilir.
G ram er ve szdizim i b ir kez rendiim izde, aklm z otom a
tik olarak dncelerim izi "gram erletirir". Yani anahtar sz
ckleri birbirine balayan btn o veleri, veya'lar, hem 'leri
kaydetm ek p ek gerekli olmaz. A klnz bunu otom atik olarak ya
par. A nahtar olm ayan kelim eleri kaydetip ezberlem eye harca
n an zaman ve enerji, boa harcanm tr.
P rofesr H ow e'un dier nem li bulgusu, en iyi not alclarn,
notlarn ak ve okunm as kolay biim de yazdklaryd. B irok
renci kendi el yazsn bile okuyam az ve bu nedenle not alm a
abalan faydaszdr. Tony Buzan, en iyi no t alclarn, notlarn
tem ize ekm e-vurgulam a zahm etine katlandklarn da kefetti.
V urgulam ak, yani aldnz n o tu n zerinden geerek harfleri k a
lnlatrm ak, notlarn okunm asn kolaylatrm ann yan sra,
anahtar dnceyi, not alann aklna daha ak biim de nakeder.

A kl haritalama, bellek psikolojisine dayanr.

V urgulu anahtar szck notlar konusunu derinletiren Bu

zan, dikkatini, bellein psikolojisine yneltti. A nm sam ann iki
k ilit unsuru olan ilikilendirm e ve vurguya odakland. B eyin fr
tnas balam t: "Vurgulu anahtar szck notlarna nasl daha
fazla iliki ve vurgu getirebilirim ?"
 B uzan'n sorduu sorulan dnerek, siz de akl haritalama-
y "yeniden kefedebilirsiniz":
A nahtar szckler, fikirlerin balantsn gsterm ek zere.
nasl grafiksel olarak ilikilendirilebilir? Onlar ok ve dorular
la birbirine balayabilirsiniz. likiyi gsterm ek iin kodlar ve
ya renkler de kullanlabilir.
P ek i ya vurgu? Greli nem, nasl resm edilebilir ki? BO
Y U T, k a ln lk , B Y K veya kk harf, sim geler (#$!*) ve re
sim ler kullanabilirsi iz.
liki iin simge! r kullanm ak m m kn'm ? V urgu iin renk
kullanlabilir m i? El ette. D aha fazla iliki yaratan herey, daha
iyi vurgu yapm ak ii kullanlabilir; bunun tam tersi de geerlidir.

A kl haritalam a, alar ve doal sistem lerin kavray zerine

oturur.

B ir aacn yapsn dnn; o, m erkezi olan gvdesinden

h er yne uzan an b ir yaam adr. B yk bir ehir zerinde h e
likopter turu atn; birbiriyle balantl m erkez ve patikalardan,
yan yollar balayan ana dam arlardan oluan, yaylm bir yap
dr ehir. K resel telekom nikasyon sistem i ve gne sistem i
m iz de, b en zer balantlara sahip alardr. Doada iletiim in ya
ps, hiyerarik deildir ve kendini rgtler, alar ve sistem ler
araclyla iler. B u sistem lerle okum a, badatrm a ve yaratc
bir biim de alm a yetenei, esas olarak, zekann tanm dr.

Akl haritalama, beynin yaps ve ileyiinin kavranmasna baldr.

Beyin hcreleri, rmcek alar, aalar ve akl haritalar, a y
n doal dizgeyi ifade eder.
M X M M 00404 O H H M 4 MOtCM X 44440 X 4440 > 40044 O 0000044 4 0000004 X 44404 X >44444 >404444

Btn bilgi, akln kendi yapsnn damgasn tar.

Stephen Toulmin, beyin aratrm acs
>444444 O 4444444 4 4X4 X 444440 X >444444 4 >444444 4 0444444 4 4X 4 X 44444 X >404444 O >444044

Doal sistemlerin belki de en muhteemi, kafatasnzn iin

dedir. Beyin ilevinin temel yapsal birimi, nrondur. Milyarlarca
nronumuzdan her biri, nkleus ad verilen merkezden dallanr. Her
dal, veya dendrit ("aa anlamnda, dendron'dan tretilmitir),
dendritik omur ad verilen kk yumrularla kapldr. Dnd
mzde, elektrokimyasal bilgi, bu omurlar arasndaki kk boluk
tan zplar. Bu kavaa, sinaps denir. Dncemiz, devasa bir sinap-
tik dizgeler ann ilevidir. Akl haritas ise, beynin bu doal diz
gelerinin grafik ifadesinden baka bir ey deildir.
 Blm n bandaki egzersizin gsterdii gibi, akllarmz.
zet ve paragraflar boyunca doal b ir biim de ilem ez. En iyi
altklar an, yksek yeteneklerim izi, iki yarkrenin sinerjisi
ni yanstan b ir biim de kaynatrdm z andr. Akl haritalama;
aklm zn ilevlerinin sol b eyinli, yaknsak ynleri (m antk, dil.
m atem atiksel m uhakem e, ayrntya dikkat, ardllk, dzenlem e
ve analiz) ile, sa beyinli raksak unsurlar (boyutluluk, ritm,
renk, resim , sim geler, im gelem ve sentez) birletirir. Akl hari
talam a, daha nce karalam a ve hayal boyutuna havale edilm i
o lan bu sa beyin unsurlarn "kurtarr" ve onlar, dnce ve
problem zm em izin retici bir parasna dntrr.

Akl haritalama, aklnzn gerekte ne yapmak istediine dayanr.

B irok yaratc insan; dallanan, im ge zengini, anahtar szck

ynelim li bir n o t alm a tarz gelitirm itir. Giriim ci ve yazar Re-
bel H oliday, kendi k arar alm a srecini tanm larken, akl harita
lama tarz bir dnceyi de gzler nne serer: "nce tm see
neklerim i dnrm , asla yapm ayacaklarm bile. Sonra, bir
aacn altnda durduum u varsayar ve fikirleri, tm dallarn
sonlarna dek takip ederim. Oraya vardm da, nasl grnd
n grr ve kendim i nasl hissettiim e bakarm . B tn bir fi
kirler aacn grdkten sonra, zm apak ortadadr."
1980'lerin sonunda, Jim D'A gostino, geinm ek iin beton d
kyordu. B ugn, m ilyar dolarlk inaat devi L ehrer M cG ovem
B ovis'in bakan. lk kez bir akl haritalam a gsterisi grdn
de, "Bu benim beynim in alm a tarz. .. B en de kendi kendim e
h ep bunu yapm aya alrm !" diye hayknnt.
C harles D arw in (30), M ichelangelo (5), Leonardo da Vinci
(1) ve M ark T w ain gibi tarihin p ek ok byk aklnn not alma
tarz; am s. dallanan bir yap, pek ok yaratc karalam a, tas
lak ve anahtar szck arzeder. B uzan'n akl haritalamay yarat
m asndaki dehas; akln doal olarak yapm ak istedii eyi kay
natrm as ve ete kem ie brndrm esindedir.

A K IL H A R T A L A M A N IN U N S U R L A R I
A kl haritalam ann unsurlar; etkili not alm a, bellein doas,
doann gzlemlenmesi, insan beyninin yaps ve tasarmna dair
pratik bir kavray ve byk beyinlerin dnce kalplarnn ince
lenm esine dair sunduum uz bilgilerin birletirilm esine dayanr.
1. A kl h a rita n z a , sayfanzn m erkezine izdiiniz b
sim g e veya resim le b alayn.

Sayfann st yerine m erkezden balam ak, hiyerarik, "yu-

k an d an aa" dncenin kstlam alanndan k u rtan r ve aklnz,
360 derecelik bir ilikilendirm eye aar. R esim ve sim gelerin h a
trlanm as, szcklerden ok daha kolaydr; aynca konunuz ze
rinde yaratc b ir biim de dnm e yeteneinizi gelitirirler. i-
zim iniz, yaratc ilikilendinneleriniz iin bir s ilevi grecek
tir. R enoir veya Georgia O'Keefe olm asanz da, "beynin avantaj
lar "n elde edebilirsiniz.
 2. A n a h ta r s zc k le r k u lla n n .
SZCK
A nahtar szckler, yaratc ilikilendirm e
ve anm sam a kleleridir. H atrlanm alar;
cm le veya paragraflardan daha kolaydr.
A nahtar szckler, anlam feda etm eden, cm le veya paragraf
lardan daha hzl oluturulabilirler. Dahas, anahtar szck bul
m ak iin kendinizi eitm ek, m alzem enizin zne ulam a yete
neinizi gelitirir.
3. A n a h ta r s zc k leri, m erk e zi im g e
n iz d e n k a n d o ru la rla b alayn.
Szckleri dorularla (dallarla) ilikilen-
direrek, bir anahtar szcn dieriyle nasl
bal olduunu aka gstereceksiniz. A za
m i berrak lk iin, dorulan birletirin. ::w r

4. A n a h ta r s zc k lerin izi v u rg u lay n .

B ylece aldnz notlar okum ak, daha
kolay ve anm sanabilir olacaktr.
5. H e r s a tr d a b ir a n a h ta r szck olsun.
B unu yaparak, h er anahtar szck iin azam i yaratc balan
t saysn kefedebileceksiniz. Satr bana b ir anahtar szck
disiplini, e n u y g u n an ah tar szce odaklanm anz iin sizi ei
tir ve bylece, dncenizin kesinliini gelitirip karm aay as
gariye indirir. O daklanm ve esnek dnce, sinverjent gleri
nizi pekitirir.
6. S a trla rd a k i a n a h ta r s zckleri v u rg u la y n ve szc
n u z u n lu u n u , z e rin d e b u lu n d u u s a trla a y n y ap n .
B ylece, ilikilendinne netlii azam iye
ular ve sayfann verim li kullanm tevik
edilir. (B olua ihtiyacnz olacak, nk her
zam ankinden daha hzl fikir oluturacaks
n z!) A n a h ta r s zc k lerin izin satrlardan
"dm esine" izin verm eyin. B u grafik k o
pukluk, ilikilendinne akn sekteye u
ratr.
7. D a h a iyi ilik ilen d irm e ve v u rg u
iin re n k le r, re sim ler, b o y u t ve k o d la r k u lla n n .
nemli noktalan vurgulayn ve akl haritanzn farkl dallan
arasndaki ilikileri gsterin. rnein, ana noktalara renk kodla
m as, en nem li noktalara san, ikincil noktalar iin mavi...
M m kn olduunca, tercihen canl renklerin kullanld re
sim ve im geler uygulayn. B unlar yaratc ilikilendirm eyi k
krtr ve belleinizi byk lde gelitirir. Yldz, nlem , harf,
biim ler ve saylar gibi kodlar kullanarak, kavram lar arasndaki
ilikileri gsterebilir ve bunlar, haritanz daha iyi dzenlem e
nin aralar olarak deerlendirebilirsiniz.

Akl haritalamann unsurlarnn akl haritas

 U n s u rla r a l trm a k
Akl haritalam a, basittir. B alam ak iin fazla bir eye ihtiya
cnz y o k - beyniniz, b ir para kat, renkli kalem ler ve yeni bir
ey ren m e istei.
Bir akl haritas izm eyi deneyin. u ynergeyi takip edin:
1. B yk, bo b ir beyaz kat ve alt veya daha ok renkli
lem le balayn. D aha ok renk iin fosforlu kalem kullanabilir
siniz. E lbette, te k b ir kalem ve kk bir para kat da idare
eder.
K ibrit kutularnn arkasna, avucunuzun iine veya P ost-It
no tlara bile akl haritas izebilirsiniz, am a en iyisi byk bir k a
t kullanm aktr. Kat ne kadar byk olursa, ilikilerinizi ifa
de etm e zgrlnz de o kadar fazla olur. Kad nnze k o
yun. Y atay b ir konum landrm a, b t n anahtar szcklerinizi di
key yazm anz, dolaysyla okunm alarn kolaylatracaktr.
 2. Bu akl haritasnn konusu, diyelim ki, "Dengeli Bir Y
am Srm e" olsun.
A kl haritanza, kadn ortasna tem sili bir im ge izerek b a
layn. Bu im genin soyut, sem bolik veya som ut olm as nem li
deil; yeter ki size konunuzu hatrlatsn. O labildiince canl bir
izim olsun, tek ren k ten fazlasn kullann. K eyfini karn ve i-
zim inizin d oru olup olm am asna nem verm eyin.

Bu merkezi imge; bedenin, duygularn, beynin iki yarkresinin

ve ruhun bileimini tem sil ediyor.

3. im di, m erkezi im genizden yaylan dorular zerine ana

tar szckler yazn veya im geler izin. D orularn zerine yaz
m ay unutm ayn; doru bana bir anahtar szck veya resim.
D orulan da birbirine balayn.
 A nahtar szck form unda, fikir retm ek kolaydr. rnein,
dengeli b ir yaam zerinde dnrken, anahtar szcklerden
biri ALE olabilir. Bu da, SEVG, H TY A LA R , SO R U M LU
LU K L A R gibi dier anahtar szck ilikilerini tetikleyebilir.
B ir dier nem li dal, SA LIK olabilir ve o da, EGZERSZ,
D N LEN M E, D Y E T gibi ilikiler tetikleyecektir. D ier ana
dallar arasnda K A R Y ER, MAL D U R U M , M ANEV YAT,
T O PLU M , H O B LE R bulunabilir.
Sktnz hissederseniz, akl haritanzda herhangi bir
anahtar szc sein ve o szcn aklnza getirdii ilk eyi
h em en y azn - sam a ya da ilgisiz grnse de. likileriniz aksn,
h er szck "doru" olacak diye kayglanm ayn.

4. Serbest ilikilendirm e yoluyla yeterince m alzem e retti

nizi dndnzde, sonuca bir bakn: B tn fikirleriniz tek
bir sayfaya yayld. Akl haritanz incelerken, fikirlerinizi d
zenleyip badatrm anza yardm c olacak ilikiler greceksiniz.
H aritada yinelenen szckleri arayn. B unlar. m uhtem elen
nem li tem alara iaret etm ektedirler.
 5. Akl haritanzn ilgini paralarn oklar, kodlar ve renkler
le birbirine balayn. K onu d grnen unsurlar eleyin. H ari
tanzn sadece am acnz iin ihtiya duyduunuz fikirleri kapsa
yacak biim de "inceltin". Sonra, gerekiyorsa bu fikirleri srala
yn. Bunu, rakam lar vererek veya akl haritasn saat ynnde
yeniden izerek yapabilirsiniz.
A K IL H A R T A L A M A H A K K IN D A E N O K S O R U L A N
Y R M S O R U V E Y A N IT L A R

nsanlarn akl haritalam ayla ilgili en ok sorduu sorular

unlar:
S. F ik irle rim i re sim le rle ifade etm ek te zo rla n y o ru m . B u
g e r e k te n a r t m?
Y. E vet. R esim ler, anahtar szck ilikileriniz iin "bellek -
palan"drlar. Haber, Standing, N ickerson ve dierlerinin aratr
m alarna gre onlar, szcklerden ok daha kolay anm sanabi-
lir. Akl haritanz anm sam aya alrken, aklnza gelen ilk ey
ler, resim ler olacaktr.
R esim ler aynca, dnnzn yaratc yn iin bir "sra
m a tahtas" olarak, yaratclnz gelitirirler. Sanatsal deeri
n e bakm adan, "bir ocuk gibi" izin. B irok insan iin resim ve
sim geler izm ek, b ey n in onyllardr uykuda olan blm nn
uyandrlm asn gerektirir. P ek oum uz, sanatsal ynden cahi
liz. zel b ir yetenek gsterm ediyseniz, m uhtem elen son resim
dersini 10-11 yandayken alm tnz. D ier konulan da byle
ele aldmz dnebiliyor m usunuz? "zgnm , tarihte zel
b ir yetenek gsterem ediin iin, sana Ortaa'a kadar retece
iz!"

B ir nceki blm de, byk beyinleri gzden geirm em izin

ve Sperry'nin Nobel dll aratrm asn tartm am zn gsterdi
i zere, dncenin yaratc ve sanatsal ynleri, yksek perfor
m ans iin arttr. Bu nedenle, balangta acem ice ve tannm az
grnse de, akl haritalannza resim ve sim geler yerletirin. m
gelem iniz, oyunculuunuz ve belleiniz, yaptnz pratik l
snde geliecektir. Elbette, izim iniz de dzelecektir.
 S. Sim ge ve re sim le r k o n u su n d a b ira z y ard m c o lab ilir
m isiniz?
Y. lerleyen sayfalarda verdiim iz kolay sim ge ve resim leri
deneyin. H epsi de basit daireler, kareler, genler ve dorulara
dayanyor.
S. H e r s a trd a tek b ir szck a r t m ?
Y. stisnalar dnda, evet. Satr bana b ir szck, akl h ari
tanz berrak ve okunm as kolay klar. Satr bana bir szck di
siplini, en uygun anahtar szce odaklanm anz ynnde eitir
ve dncenizin keskinliini gelitirir. Ayn zam anda, h er bir
anahtar szck iin azami sayda iliki bulm anz iin sizi serbest
brakr ve bu da, dncenizin zgrln, geniliini ve ken-
diliindenliini artrr.
Bunlar her
izgiye bir
szck
 S. Y a a ln tla r, p a r a g r a f la r veya u zu n fo rm ller?
Y. stisnalar bunlar ite. A ynen kaydedilm esi gereken bir
alnt, szck grubu veya form l varsa, unu yapn: K adnzn
bir tarafnda b ir stun oluturun ve m alzem enizi bu stuna, akl
haritanzn ilgili parasyla bir doru kullanarak badatrarak,
yerletirin. Bu strateji, snavlara hazrlanan rencilere tandk
gelecektir.

Y. Evet. B alantsz dorular, balantsz dncelerin ayna

sdr. D orulan birletirerek, szckler arasndaki iliki patika
sn netletirir ve dncelerinizi daha balantl klarsnz.
S. B alan g tan itib a re n fark l re n k le r m i k u llan alm ,
y o k sa tem el fik irlerim izi te k re n k le y a z d k ta n s o n ra z e rin
den mi geelim ?
Y. B az insanlar, yeni dallar olutururken re n k de itirm e
yi te rc ih eder. F ark l ren k lerin, fikirleri daha serb est ve hzl
oluturm ak iin ilham verdiini grrler. B azlar ise bunun
kendilerini yav alatt n dnr. ok re n k li bir m erkezi im
ge oluturduktan sonra, fikir retm ek iin b ir tem el ren k ku l
lanr ve fa rk l ren k leri sonra, akl haritasn dzenleyip b irle
tirirken uygularlar. k i y ak lam da d en ey in ve sizin iin h a n
gisi iyiyse o n u sein.

SEMBOLLER anlamngini, ^ !? -n7 ve izmesi kolaydr

mmmmm r - ^ c Es = = = > ^

nce, baz temellerle balayn:

oo ). j : PA^ t 4 LJ =

+ S 9 o" t n c u z - O

Oklar izebilirsiniz...

q - O +m - > >
Olktrgenler, kareler, genler yapnzdr 1 biokur|
 bir ka grup kalabalk

Bu basitletirilmi sembolleri deneyin

G T ^ @ ^ A ?
kap tart Odak <
dans yOzme kyafetler bayrak
yu^rne

1 - t H & .J ) e '' l t V $S syl

ar1<
ada gOrOme 9Ondz gece telefon ynlme koma

im di elere d a h a da birletirelim

bak bir yldz

 S. Y a z la rn b aaa d u rm a s n nasl nleyebilirim ?
Y. Btn anahtar szcklerinizi dik ve okunmas kolay bir
halde tutm ak iin, gerektiinde al ve yuvarlak izgiler kullann.

S. K m elem e, r m ce k d iy a g ra m la r, fikir h a rita la m a ve

k a r a r a a lar gibi n o t a lm a sistem leri ile ak l h a rita la m a
a ra s n d a k i fa rk ne?
Y. Bu yntem lerin akl haritalam a ile ortak bir noktalan b u
lunuyor: H epsi de, dnce oluturup kaydetm ek iin kullan
lan, dorusal olm ayan yntem ler. A ncak akl haritalam a, beyni
nizin b t n yeteneklerini kullanm aya tevik eden tek yntem .
Akl haritalam a; dnm e srecinizin, beyninize dost bir biim
de not alp not tu tarak pekitirilebilecei varsaym na dayanr.
N otlarnz ile beyniniz arasnda olum lu b ir geribildirim dngs
yaratarak, b t n beynin kullanlm asn salar; sinverjent dn
ceyi ifade etm enizi kolaylatrm ak iin zel olarak tasarlanm
tr. D ier n o t alm a sistem lerinden farkl olarak, dnceye daha
kesin ve dzenli bir yaklam (satr bana tek szck, balan
tl dorular, rakam landm a, kodlam a gibi yollarla) zendirir ve
ayn zamanda, akln yaratc, sanatsal ynn (renk, im geler,
boyut, kod ve sim gelerle) harekete geirir.
 S. alm a m ta s la k fo rm d a s u n m a m g erek iy o r. Akl h a
rita la r dzen sizlem em e yol a a b ilir m i?
Y. Akl haritalam a ile, taslaklar kolayca ve hzla olutura
caksnz. Akl haritalar, ilk bakta dank grnebilir, am a d
ncenin daha iyi dzenlenm esini salar ve kolayca taslaklara
dntrlebilirler. Akl haritalam a, fikirlerinizi daha hzl ve
zgrce oluturup, onlar daha ok dzenleyici aracn (renkler,
saylar, kodlar) yardm yla dzenlem enizi salar. Bir taslaa ih
tiya duyduunuzda, akl haritanzn h er dalna bir rom a rakam ,
h e r anahtar szce b ir h arf k o d u verin, yeter.
S. Akl h a r ita m n asl tem iz, dzenli ve alm as ko lay b i
im d e tu ta b ilirim ?
Y. M erkezi im genizi sayfann ortasna izin ve boyutunu s
nrlandrn. S atr bana sadece tek szck kullann ve anahtar
szcklerin zerinden gein. izgilerin k noktasn biraz k a
ln izin ve harflerinizin ykseklii, kolay okunm alar iin, en az
0.6 santim olsun. Vurgu iin, baz harfleri daha da bytebilir
siniz. H er szck, zerinde bulunduu satrla ayn uzunlukta ol
sun. B ylece boluktan tasarruf eder ve balantlar daha ak
grebilirsiniz.
M m knse, b y k k a tlar kullann. B ylece sktrm aktan
kurtulursunuz, ay n ca byk dnm eniz tevik edilir. lk izi-
m iniz dzensiz grnyor diye kayglanm ayn. leri netletir
m ek iin ikinci, nc b ir izim yapabilirsiniz.
S. A k l h a rita m z n b itti in i nasl an layacaz?
Y. T eo rik olarak, bir akl haritas asla bitm ez. L eonardo da
V inci'nin vurgulad gibi: "Herey hereyle balantldr." Z a
man, enerji, istek, renkli kalem ve yeterince byk b ir kadnz
olsayd, btn bilginizi ve en sonunda btn insanln bilgisini
balantlandrm ay srdrebilirdiniz. Elbette, bir konum a plan
lyor veya bir toplant dzenliyorsanz, insanln btn bilgisini
dnecek zam annz olmaz. Sorunun en b asit yant, akl hari
tanzn, topladnz bilginin, sz konusu grevin am alaryla
uyutuu zam an bittiidir.
S. A p talca y a d a ilgisiz gelen bir d n cey i h a rita n n d
n d a m b ra k m a l?
Y. Bu durum da onu yazn ve srecin akm asna izin verin.
r aan fikirler, genellikle, balangta ilgisiz grnen ilikiler
le balar. Bir anahtar szck iin sonunda da ilgisiz geliyorsa,
akl haritanzn ikinci basksnda onu eleyebilirsiniz.
S. A kl h a rita m n a n a d a lla rn d a n e le r o lu p b itti in i sa p
ta m a k ta s o ru n y ay o ru m . B a n a y a rd m edebilir m isiniz?
Y. E vet. M erkezi im genizin konusunu en iyi zetleyen asga
ri anahtar szck saysn kefetm eyi hedefleyin. nce retken,
serbeste akan bir harita oluturun. A rdndan, bu kriteri kullana
rak ana dallarnz belirleyin. M alzem enizin belirgin m antksal
blm leri ile balayarak da, ana dallarnz saptayabifirsiniz. r
nein, b ir kitab akl haritalyorsanz, ana dallarnz, blm b a
lklar olacaktr. B ir konum a; "balang, orta, son" form lne
gre dallandnlabilir, veya yedi anahtar noktay kullanabilirsi
niz. Bir dier yaklam , klasik sorulan kullanm aktr: Kim , ne, ne
zaman, nerede, n ed en ve nasl?
nem li olan, "doru" kategori kaygnzn, dncelerinizin
akn engellem em esidir. K ategorileri kefetm enize yardmc
olan, bu aktr. B aka bir deyile, belli bir konuyla ilgili ilk akl
haritanz yaptnzda, neyin nereye gittiinden kayglanm ayn.
likilerinizin akm asna izin verin ve ardndan, haritanza bakp
en gl anahtar szckleri vurgulayn. Akl haritanzn ikinci
basksnda, bu anahtar szckleri, ana dallarnz yaparsnz.
S. Akl h a rita la m a y k iiselletirm ek, ken d i ta rz m geli
tirm e k istiy o ru m . Ne n erirsiniz?
 Y. A kl haritalam ann unsurlar, bireysel ifadeyi tevik et
m ek iin tasarlanm tr. B ahsettiim iz ana noktalarn her biri,
dnce yeteneinizi u zu n vadede azam iye karm ak iin dik
katle gelitirilip snand. E n azndan ilk alt hafta boyunca, u n
surlar ay n en sunulduu gibi uygulayn. Ardndan, onlar k ii
selletirm e deneylerine balayabilirsiniz.
0444441 X 4M M X )WMM UDMK 4 X X MM06 > KMMC 444440 4W X X 46H W X MWW

rn ek aln, zemseyin, yenileyin - caz yapm a, dv sanatlarn

da ustalam a ve akl harita/amada uzmanlamak iin tavsiyeler.
MOM i JMMM * 444440C 4 40M M X M M * 44044 * 44444 4 4444440 4 444444 X <404444 X 44444 44444 4 440444<

S. B eyin a r a tr m a la r n a d a ir u z u n sylevler v erm eden,

ak l h a rita la m a y b a k a la rn a n asl ta n ta b ilirim ?
Y. A kl haritalam ay bakalaryla paylam ann en iyi yolu,
kendi haritalarnzdan birini onlara gsterip ieriini aklam ak
tr. B eyinden, h atta "akl haritalam ad an bahsetm enize gerek
yok. D ncenizin akn gsterm ek iin, akl haritanz kulla
nn, yeter. S recin doal m ant, o n u kolayca eriilebilir klar.
D ikkatlerini yakaladktan sonra, unsurlar paylan ve onlar,
b ir proje, seyahat, konum a, ev ii veya gnlk bir plan akl ha-
ritalam alar iin ynlendirin. Ardndan, konuyla ilgili kitaplar
okum alarn, kasetleri dinlem elerini veya video kasetleri izlem e
lerini salayn. E n ideali ise, nitelikli bir eitm enden ders alm a
larn salam ak.
S. y e rin d e ak l h a r ita la r k u lla n m a k k o n u s u n d a k a y g
lym . n s a n la r, re n k li k alem lerle o y n a m a n n o cuka o ld u
u n u d n m ez m i?
Y. Bu, yaygn b ir ilk tepki. A m a ou insan, farkl b ir ey
grm enin aknln attktan sonra, ilerini daha kolay ve etki
li klacak hereyi kabul eder. nceki soruya verilen yanttaki
yaklam deneyin, kaygnz kalm ayacak.
 S. n s a n la r ak l h a rita la rn g erek ten k u lla n y o rla r m ?
Y. Akl haritalam a doru bir biim de retildiinde, insan
lar on u h em en benim ser ve hem profesyonel, hem kiisel ya
am larnda srekli uygular. Akl haritalam a, Fortune 500 srala
m asndaki irketlerin byk blm nde v e p ek ok birey ve k u
rum tarafndan, gndelik kullanlan vazgeilm ez bir araca d
nm tr. Y irm ibirinci yzyln okul ve irketlerinde, standart
alm a srecinin bir paras olacak.
S. P ek i y a ak l h a rita la m a y azlm lar?
Y. Son yllarda b ir dizi akl haritalam a yazlm gelitirildi.
G eleneksel kat-kalem yntem ine k yasla h l yava ve yete
rince esnek deiller, am a bilgisayarlar bir dizi avantaj sunuyor:
Dev b ir depolam a kapasitesi, kolay doldurm a, hzl dzenlem e
ve grece kusursuz oaltm a yetenei. Y aknda yaanacak h e
yecan verici yazlm gelim eleri arasnda; ekip halinde problem
zm iin olaanst frsatlar sunan online grup akl haritala-
m as, m erkezi ve dier im geler iin daha esnek grafikler ve pen-
pad teknolojisi bulunuyor. Bu, geleneksel akl haritalam a ile bil
gisayarn faydalarn birletirecek. Bir gn, b ey in ve bilgisaya
rn en st dzeyde sentezini salam ak iin, ses tanm a ve holog
ram teknolojisi ortaya kacak.
S. Akl h a rita la m a n n fa y d a la r n eler?
Y. A kl haritalam aya baladktan sonra, faydalarn daha iyi
anlayacaksnz. A kl haritalam a, beyninizin potansiyeline daha
kolay erim enizi salar. D aha az zam anda, daha hzl bir biim
de daha ok fikir retm enize olanak tanr. Serbest biim i ile (bir
dala s zc k eklem ek ve ardndan, baka b ir dala srayabilm ek)
yeni fikirler retm e ansnz artrr. B tn beyninizi harekete
geirir. B ir yandan hayal gc ve kendiliindenlii tevik eder
ken, dier yandan bir m antk silsilesi ve m alzem enizle ilgili ay
rntl bir dzen gelitirm enizi salar.
 Akl haritalam a ile, olaanst m iktarda bilgiyi, grece az
bir alanda ifade edebilirsiniz. B ir kat paras zerinde, konuy
la ilgili b t n notlarnz yer alr; fikirleriniz, aralarndaki ili k i
leri grm enizi salayan b ir biim de dzenlenm itir. Akl harita
lam a, daha nce tam am en bam sz grnen eyler arasndaki
balantlar grm enize yardm eder. K onununuzun hem ayrnt
larn, hem b t n n aka grebilirsiniz ve bu da, sinverjent
dnceyi tevik eder.
M alzem enizi anm sam ak da kolaylar. R enkler, im geler ve
anahtar szckler, yani akl haritalarnn tem el bileeni, b e
yin tarafndan cm lelerden ok d ah a kolay benim senir. yi y a
plm b ir akl haritasnn unutulm as, neredeyse olanakszdr!
A kl haritalam ann belki de en b y k avantaj; biricik, b irey
sel ifadenizi glendirerek, dnm eyi, alm ay ve problem
zmeyi zevkli bir hale getirm esidir.

Akl haritalam ann avantajlarna dair bir akl haritas

 S. Akl h a rita la m a , bizi nasl d a h a iyi d n m e k iin e
tiyor?
Y. A kl haritalam a, beyninizin btn doal unsurlannz k u l
lanm anz tevik eder. Dncelerinizi boyutlu, renkli, resim li,
anahtar, balantl ve akkan b ir biim de ifade ederek, dn
nzdeki bu unsurlar beslersiniz. N e kadar pratik yaparsanz,
b u unsurlar o kadar glenir. O nlar glendike, akl haritala-
m anz geliir ve unsurlar daha da beslenir. A kl haritalam a; bu
erdem li d ng araclyla, yaratc ve sinverjent dnce al
kanln gelitirir.
Akl haritalam a, dnm e ve problem zm e zgrlm z
kstlayan, nyargl fikirlerden kurtulm ak iin de faydaldr.
D nce yetenei nclerinden Edw ard de Bono, onun deyi
m iyle, dnceye hasm ane veya m nakaac yaklam m zdan
uzaklaan b ir evrim i savunur. Bu yaklam , dnceyi, nyarg-
lanm z savunm ak iin b ir ara olarak kullanm a eilim iyle ka-
rakterize olur. D e Bono, dnceye m nakaac yaklam n, O r
taa keileri tarafndan, sapknlar gzden drm ek am acyla
gelitirilen bir ara olduuna iaret eder. O, b u n u n yerine "ala
nn nce incelendii, ardndan n o t edildii, harita tarz b ir d
nce biim i" nerir: "Ardndan, olas rotalar gzlem lenir ve n i
hayet, b ir rota tercihi yaplr."

A kl haritalam a ile, de B ono'nun harita benzetm esini; dn

ceye geni, keifi ve daha nesnel bir yaklam tevik eden p ra
tik bir yntem e dntrrsnz.

nnm m m t k m m x m m * w o ; m t x m m * m m < <xrmx. n m

Once haritay izin.

Edward de Bono
* m m s- r m m 9 m m 9 < m m x x m m w m im 9 m im 9 w w n m m x ? m im
 A K IL H A R T A L A M A N IN U Y G U L A M A L A R I
A kl haritalam a, p e k ok zel, pratik ve hem en hayata gei
rilebilir kullanm alanlarna sahiptir. E n tannm ve gl uygu
lam alardan bazlarn inceleyelim .
Y a a m H a rita la m a : S in v e rje n t H e d e f B elirlem e
K u ru m sal dnyann ou yurtta, kariyerlerinin b ir nokta
snda, vizyon, grev ve deerle ilgili szler yazm ak iin gnler,
h atta h aftalar veya aylar harcar. A m a bu insanlarn p ek az, ay
n zam an ve enerjiyi kendi hedeflerini tanm lam akta kullanr.
P ak oum uz, n e istediim izi ayrntl bir biim de deerlendir
m eden yaam ay srdrrz. B ilinli tercihler yapm adm zda,
hedeflerim iz bakalar tarafndan (patronlar, ebeveynler, ret
m enler, siyasetiler, din adam lan, reklam lar ve m edya) veya
otom atik, srngen-m em eli program lanm am z sayesinde belir
lenir. E lb ette hepim iz, zam an zam an kariyerim izi, ilikilerim izi
ve m ali durum um um uz dnrz, am a b t n hedeflerim izi ve
bun larn birbiriyle nasl uyutuunu kapsam l b ir biim de p ek az
dnr, m uhtem elen hi dnm eyiz. D enildii gibi: "Nereye
gittiini bilm iyorsan, h er yol seni oraya gtrecektir."
K endine yardm ve kiisel geliim le ilgili birok kitap, ak
h ed efler belirlem enin nem ini vurgular. B unun nedeni bellidir:
H edeflerini kaydeden insanlar, kaydetm eyenlerden d ah a baar
l, m utlu ve zengindir. Y aam haritalam a, kiisel yaam hedefle
riniz ve deerlerinizi netletirip kaynatrm ann srecidir. Y a
am haritalam a ile, b t n h ed ef ve deerlerinizi b ir para ka
da sdrr, bylece birbirleriyle uyum larn deerlendirebilirsi
niz. T em el yaam hedeflerinizi im ge ve sim gelerle betim lem e
nize olan ak tanyan yaam haritalam a, gerekten ne istediinizi
grselletirm enizi salar.
K adnzn ortasna, sizi tem sil eden b ir resim izerek b a
layn. K im olduunuza dair duyum sadnz eyi antran b ir
logo veya sim ge oluturun. Bu m erkezi im geden yaylarak, ya
am nzn tem el alanlarnn her biri iin bir sim ge yaran; deer
ler, ama, aile, kariyer, m ali durum, m aneviyat, salk, hobiler,

toplum a hizm et, dostluklar, seyahat ve renm e gibi.

tr ^ >

Yaam haritas iin birka rnek merkezi imge.

A na resim lerinizin her birinden, her b ir dalla ilikili anahtar

szckler karn. Her dalla ilgili genel anahtar kavram lar z-
glleene dek, dallanm aya devam edin. rnein, mali durum
dalnzda gvenlik veya bolluk gibi anahtar szckler olabilir.
Bu anahtar szcklerin zel olarak ne anlam ifade ettiini ta
nm layana dek devam edin (rnein, n e kadar para gereksini
yorsunuz?). Bu rakam yazn.
B aka bir haritada, ihtiya duyduunuz paray yaratm ak iin
stratejileri inceleyebilirsiniz. Bir strateji gelitirirken, onu, ya
am haritanzda ifade edilen dier nceliklerle kontrol edin.
Y aam hedefleriniz ve deerlerinizi ifade ettikten sonra, ya
am haritanz evde veya broda, duvarnza asn. A rdndan u
sorulan dnn: H edeflerim ak m? nceliklerim , deerlerim
v e ynlendirici ilkelerim nelerdir? H edeflerim evresel m i (hep
si birbirine uyuyor ve birbirini destekliyor m u)? lkelerim v e de
erlerim , gerekten n em verdiim eylerle uyum lu m u? A yr
dm zam an ve para, m evcut alm a, iliki kurm a, renm e,
sevm e, rahatlam a v e btelendirm e tarzlanm , hedeflerim e ula
m am a yardm c oluyor m u? im deki en iyiyi ortaya karacak
faaliyet, insan ve m ekanlar neler? Y aam m n am ac ne? Kendi
doru yolum da m ilerliyorum ? Bu yolculuktan m em nun m u
yum ? Bu so ru lan dnrken, yaam haritanz rafine edip ge
litirebilirsiniz.

B irok insan, yaam hedeflerini, am a ve deerlerini k a p

sam l b ir biim de dnm ekten saknr, nk ideallerini yans
tan bir h ay at srm ekle ilgili kocam an bir "Y apam am "lan vardr.
B azlar bu k o n u y u grm ezden gelir, nk alkanlklarn de
itirm eleri gerekecektir. B azlar ise aa kesm ekle ylesine
m eguldr ki, orm an incelem eye zam an ayrmazlar.

ok p arlak bir rencim , L eah adl otuzlu yalarnda b ir k a

dn, F o rtu n e 100 iverenlerinin zirvesine doru hzla ykseliyor
du. Sadece yedi yl iinde, alt dzey yneticilikten genel m dr
le trm anm t. A m a bir sorun vard. Leah yaam haritasn
oluturduunda, kendini gerekletirem ediini farketti. lk o
cuu doum srasnda lm t ve birka yl sonra gzel bir o
lan dourm asna ram en, acsn, ite srekli baan ve onay el
d e etm e abasnda gm m t. Sk sk strese giriyor, kocas ve
k k o lu n a sinirli davranyordu. deal hobilerini yaayacak
zam an yoktu. G izliden gizliye, daha ok ocuk sahibi olm ay,
ailesini doya doya yaam ay ve gelitinneyi arzuluyordu.

Leah, yaam haritasnda ocuklaryla evrelenm iti, kocas

n n kariyerini destekliyordu ve m zik, egzersiz ve seyahat gibi
ilgileriyle, part-tim e danm anlk ve toplum hizm etini dengele
m ekteydi. Y aam haritas, byle bir hayat yaratm ak iin epey bir
birikim gerektiini de iaret ediyordu.
Yaam haritasn eve gtrerek kocasyla paylat ve o da,
Leah'n plann desteklem eye karar verdi. B irlikte alarak, ge
reken kaynaklar elde etm ek iin bir tasarruf ve yatrm strateji
si gelitirdiler. yl sonra Leah, ikiz kz sahibi oldu. ocukla
rn bytm ek iin, i dnyasn brakt. Kk bir danm anlk
m erkezi at ve bir gnll olarak, bebeklerini yitiren kadnlara
yardm etm eye balad. Part-tim e bir bebek bakcs tutacak ka
dar para biriktirm iti; bylece m zik dersleri almaya balad, bir
salk klubne ye oldu ve sk sk kocasyla seyahate kt. Y a
am n, ideallerini yanstacak biim de yeniden dzenledi, ok
daha m utlu b ir insan oldu ve kocasyla ilikileri canland. Leah'-
nn desteiyle, koca, m esleinin zirvesine ykseldi.
Leah, u anda, deerlerini yanstan, doyurucu ve dengeli bir
yaam sryor. H er zam ankinden daha o k alyor ama, stres
artk ona dokunam yor bile. Elbette, eer Leah, tutarszlklary
la yzlem e isteine, deim ek iin gereken cesaret ve kaynak
lara sahip olm asayd, bunlarn hibiri olm azd. Y aam haritala
m a, sadece kendini grm ek iin bir ayna oldu ve deiim iin bir
k atalizr ilevi grd.
L eah'nn farkettii gibi, gerek baar, deerlerinizi yanstan
bir yaam srm ektir. Bu uyum olmadnda; derin, iten ie k e
m iren bir gerilim , bireylerin yanl gittiine dair belirsiz bir
duygu hissedersiniz. Strese daha ak olursunuz. Stres, ada
yaam n saknlam az b ir yan rn. K im senin kaytsz kalam a
yaca kadar ok trafik, kirlilik ve bilgi var. A m a yaam nz,
gerek h e d e f ve deerlerinizden uzaklatnda, stres, acya d
nr. Strese kar baklk kazanm ann en iyi yolu, am a duy
gusudur.
 Elbette, kiinin en yksek idealleriyle m kem m el bir uyum
salam as, olduka zor. A zizlerin bile kt gnleri vardr. Yola,
kendin izi kabullenm e ve efkat ile balayn ve h er gn, am ala
rnza ulam a ve deerlerinizi yaam a yolunda kk adm lar at
m ay hedefleyin. E ski in deyiine gre, bin m illik yolculuk,
tek bir adm la balar.
H aftada birka kez, belki de b eyin m olalarnda, yaam hari
tanz dnm e alkanl edinin. Y aam haritanza dzenli ola
rak gz atmak, gerek rotanza odaklanm anz salayacaktr.
Yaam haritalam a, sinverjent bir perspektif yakalam anz tevik
eder; daha geni bir yaam vizyonu balam nda, belli hedeflere
ulam ak iin odanz glendirir.

Bu srecin ilham verdii bir tandm , yaam haritasnn

renkli fotokopisini kartp kltt ve onu, kiisel gnlk p lan
lam asnn ilk sayfasna yerletirdi. kinci sayfaya, deer ve h e
deflerini tem sil eden fotoraflar yerletirdi. nanm bir Hristi-
yand ve yannda san n bir resmini tayordu. Ailesine adan
mt ve ei ve ocuklarnn fotoraflarna deer veriyordu. K a
riy er h edefi ise, zerinde "Genel Bakan" yazan bir m asaya
otunn u resm iyle tem sil edilm iti. B olluktan holandrd ve ide
al hobisi olan yelkencilii tem sil etm ek iin; bir yatn yannda
ekilm i, banda k ap tan apkasyla bir fotorafn koydu. Her
sabah, gnlk planna bakarken, neye nem verdiini ve ne yap
m ak istediini grerek glm syor.
 Bir yaam haritasnn balangc...

Y a a m H a rita la m a : ncelik lerin izi Y aayn, Z am an n z

P la n lay n
Y aam haritanz, nceliklerinizi yaayp zam annz ynet
m ek iin bir klavuz olarak kullann. Y aam haritanz, nce be
yllk, ardndan bir yllk plan haritasna dntrn. H er hafta
nn balangcnda, haftalk plannzn akl haritasn kartn ve
ana yaam alanlarnz renklerle kodlayn. Bylece, yaam nce
liklerinizi dengelem e konusunda baar salam ak iin, annda
grsel besin elde edeceksiniz. H aftalk plannzn tam am ze
rinde dnn. Haftanz dengeli bir gkkua m , yoksa siyah-
beyaz b ir karalt m? likilerinizi gelitirmek, salnz, kiisel
v e ruhsal geliim iniz iin yeterince zam an planladnz m ? H ari
tanz incelerken, planladnz h er b ir faaliyetin, vizyon ve d e
erlerinizi gerekletirm enizi destekleyip desteklem ediini sor
gulayn. Sonra her gn, g n l k plannzn akl haritasn kar
tn.

Tony B uzann 1995 yllk plan akl haritas. Tony, merkezi im

ge olarak Yldz Gemisi Atlgan semi.
H aftalk p lannz g n l k planlara, gnlk planlarnz etkili
edim lere dntrm ek, farkl dzey ncelikler v e ncelikler ile
ivedilik ler arasnda a y n n yapm ay gerektirir. G e kaldnz bir
toplantya koarken, telefonunuz alar, faksnz ilerken, birisi
kapy alarken, aklnzda orm an tutm ak zordur. H erey ok
hzl g erekleiyor grnr; ncelikleri unutup, evrenizdeki en
acil unsurlara yant verm e tuzana dm ek kolaydr.
S r n g e n -m e m e li bey nim iz, evrem izdeki an i deiim le
re ncelik v erm ek zere p ro g ra m la n m tr. A m a gden,
u z u n v ad eli d n c e ise, yeni, ev rim lem ek te o la n ak lm zn
ilevidir. Bu ak l; s re k li ad a n m lk ve z o rla m a olm azsa,
k o lay ca k sa d evre y a p a r.
 G nlk yaam n en byk zam an hrsz, ivedi am a "kastl"
olm ayan faaliyetlere enerji yatrm aktr. B irok toplant, telefon
grm esi ve dier kesintiler, bu kategoriye girer. Elbette, pek
ok ivedi faaliyet, ayn zamanda nceliktir: Son tarihi yaklaan
nem li b ir sunum zerinde alm ak, bodrum unuzdaki bir szn
ty onarm ak veya kt b ir dn ardndan ocuunuzu hasta
neye gtrm ek.

X TL ^
L sr

ifls

Ama en byk nceliklerim izin birou, srngen-m em eli

alarm zillerini harekete geirm edikleri iin, syrlp giderler. st
alglam am z, ivedi olm ayan nceliklere zam an ayrm a ynnde
kullanm ak iin kendim izi eitm eliyiz: Planlam a toplantlar,
ilikileri gelitirm e ve eitim program lan gibi. Tuhaftr; p ek ok
acar ynetici, zam an ve stres ynetim i ile ilgili sem inerlere, ok
m egul ve stresli olduklarn syleyerek katlm az. vedi olm a
yan n celiklere uygun b ir zam an ayrmak, bizi kriz ynetim in
den kurtarr, aynca dengeli b ir yaam srm enin anahtarlarndan
biridir.
G nlk faaliyetlerinizi, ivedilik ve ncelik dengesini yans
tan b ir biim de planlayarak, gnlerinizi daha kolay ynetebilir
siniz. G nnz, Dr. Stephen Covey'in alm asndan alnan u
em a nda deerlendirin:

1. vedi ncelikler: Krizler, acil durum lar ve zam ana duyar

l projeler
2. vedi O lm ayan ncelikler: Planlam a, iliki gelitirm e, ya
ratc d m e , e itim v e kendini yenilem e
3. vedi A m a ncelik Olm ayanlar: T elefon grm eleri, to p
lantlar, raporlar ve dier kesintiler
4. N e vedi, N e ncelikli Olanlar: e yaram az elektronik
po stalan okum ak, m antkszca televizyon izlem ek ve dier vr
zvr

B iroum uz; 1, 3 v e 4 num aral karelerde ok fazla, 2 num a

ral kared e ise yetersiz zam an harcarz. A k ki verim li olm ak, 3
ve 4' asgariye indirip 1 ve 2'yi dengelem ekten geiyor.
H er gnn sonunda, gerekten ne yaptnza dair b ir akl h a
ritas karn. H aritay renkli karelerle kodlandrn (rnein, 1
iin san , 2 iin mavi, 3 iin turuncu ve 4 iin gri) ve gnn ba
nda kardnz "Yaplacaklar" akl haritanzla karlatrn.
B ir sonraki gnlk p lan akl haritanz karrken, buna gre h a
reket edin.
 H er gn deerlendirirken, zam an ynetim inin, esas olarak
kiisel ynetim olduunu unutm ayn. G revlerinizi ynetirken,
zam an alglam anz da ynetm eniz gerektiini bilin. vedi olay
larn sizi ynetm esine izin verirseniz, odanz yitirirsiniz ve
zam an yetersiz gelir. Durup nefes alm ay, tepkici bir ruh halin
den syrlm ay unutm azsanz, zam an duygunuz geliler ve ken
dinizi, zamann geerli olm ad bir i kuvvet zyle tem asa
aarsnz.
Haftalk, gnlk planlam a ve kiisel ynetim , yaam hedef
leriniz ve deerlerinizi gerekletirm enin anahtardr. Her gn
yaptnz k k tercihler ve aldnz kk kararlar, yaam n
zn kalitesini d e belirler.

V izyon T a s a rm : S tra te jik P la n la r, A m a la r ve D eer

B ild irim le ri Y azn
V izyon tasarm ; vizyonlar, am alar, stratejiler, etik, deerler
ve ilkeler iin o rtak bir anlam ve sorum luluk duyusu yaratp
yazm a srecidir.
V izyon bir ama, bir sefer, size ie hevesle gelm e ilham ve
re n b ir vaad edilm i toprak resm idir. A m a ise, oraya ulat
nzda ne yapacanz belirler. Strateji, bunu nasl yaptnzdr.
E tik , d e e rler veya ilkelere dair bir bildirim ise; alm a arka
dalarnz, m terileriniz, satclarnz ve dier hissedarlarnzla
edim ve ilikilerinizi ynlendirir.
V izyon tasarm , her tr giriim in baars iin zemini hazr
lar. Doru zemini hazrlam ak iin bildirim ler u kstaslara uy
m aldr:
lg in lham ve enerji verici, canl
zg n Sizin, irketinizin veya ekibinizin esiz bir
ifadesi
zl H er szck anlam tar
 K ap sa y c B tn hissedarlarn ilgilerini yanstan
O lu m lu A ktif, odaklanm ve dorulayc
A n m sa n r K urum daki herkes, onu yrekten bilir
lik ili Evrensel ilkeler ve tem el b ir iyilik ile ilikili
B t n le m i G nlk yaam la iie

A kl H a rita la m a n n V izyon T a sa rm : K sa rn e k V a k a
la r
Aadaki rnekleri, kurum unuza akl haritalam ann vizyon
tasarm n uygulam anzda ilham kayna ve birer klavuz olm a
lar iin sralyoruz.
B yk bir telekom nikasyon irketinin m teri hizm etleri
blm iin yaplan iki gnlk bir vizyon tasarm toplantsnn
ilk gn, akl haritalam a eitim iyle geti. (irket, bir sre nce
yaplan vizyon tasarm ile; genel vizyonunu, am alarn ve in
sani ilkelerini yazmt. Bir sonraki adm, irketin h er bir bl
m nn, btn ile tutarl b ir biim de, kendi vizyonunu karm a-
syd.) H erkes eitim den holanyor gibiydi, am a bir dizi kat
lmc, endiesini gizlem edi. lerinden biri, "Sadece bir gn k a l
d ve ortaya som ut b ir i karam adk" diyerek duygulan zetli
yordu.
kinci gn, vizyon tasarm srecinin gzden geirilmesi ve
irketin genel vizyonu, amac, stratejik ncelikleri ve insani ilke
lerine dair bir sunum la balad. E kip ile yaplan konferans ncesi
m lakatlarn drt hedefi vard: Ama v e stratejinin yeniden belir
lenmesi, dala etkili bir yapnn oluturulmas, ekip yeleri ve ir
ketteki dier ekipler arasndaki iletiim in glendirilmesi ve m
terilere hizm et etm ek iin yeni ve daha iyi yollar bulunm as.
F onda M ozart'n Eine K leine Nachtmusic'i (K k B ir G ece
M zii) alarken, h er katlm cya, bo bir izim kad ile renkli
kalem ler verildi ve kadn ortasna, irketi tem sil eden b ir resim
veya sim ge izm eleri istendi. Bu m erkezi im geden yaylan
dorular zerine, her bir kii, u anahtar szckleri yazd:
AM A, YAPI, LETM , HZM ET.
K atlm clar, daha sonra bu konular zerinde serbest ilikiler
kurm aya balayp, dncelerini anahtar szckler (satr bana
bir adet) ve resim lerle ifade etm eye baladlar. K rkbe dakika
lk alm a, on dakikalk m ola (bu m ola, genellikle bir "Bul
dum !" ile sonulanan b ir "kuluka" dnem idir) ve bireysel akl
haritalam aya ayrlan onbe dakikann ardndan, ekip, drder k i
ilik gruplara blnd.
H er grup yesi, be dakika boyunca, akl haritalarn gstere
rek anlatt. Fikirlerini ifade ederken, dierleri dikkatle dinliyor
du. Sunum larn ardndan, yirm i dakikalk grup tartm as bala
d; fikirlerin sinerjisini bulm aya zel bir vurgu yaplyordu.

Ekip yeleri, d rt am a ile ilgili grlerini paylatktan son

ra, bu kilit am alardan b irine odaklanm grev gruplarna so-*
kuldu. B urada, yeniden krkbe dakikalk b ir bireysel akl hari
talam a, gsterip anlatm a ve sinerjiye odaklanm bir tartm a
gerekleti.
Daha sonra her grup, gr ve nerilerini ieren ortak bir akl
haritasn, byk ekibe sundu. H er sunum un anahtar noktalan,
oluturulan ana akl haritasna kaydedildi. Sunum lar tam am lan
dnda, fikirlerin ve pratik uygulam alarn sinerjisine odaklan
m bir tartm a iin zem in hazrlanm t.
A m a grubu, akl haritasn, oybirliiyle onay? m an gelenek
sel bir belgeye dntrd. Y ap grubu ise kilit deiim ner
di; bakan yardm cs bunlarn ikisini uygulam ay hem en kabul
etti ve ncsn dnp, iki hafta iinde bir karar verecei
ni syledi. lletiim grubunun nerdii, irketin insani ilkelerinin
hayat bulm asn salam a ynndeki b ir dizi inisiyatif, alklarla
karland. H izm et grubu, btn irketi daha m teri-odakl kl
m ak iin o rtay a att strateji ve m teri ilikilerini gelitirip ih
tiyalar ngrm ek iin gelitirdii yeni yaklam lar ile btn
ekibe ilham verdi. Gruplardan birinin efi, u yorum u yapyordu:
Bu blmdeki insanlar iimize gl bir ballk duyuyor, oysa biro
umuz daha nce birlikte almant. Baz phelere ramen, akl
haritalama sreci, esiz bir takm olarak bir araya gelmemizi salad.
Sadece iki gnde, sorunlarmzn ne kadar benzer olduunu kavradk.
En yeni stajyerden bakan yardmcmza dek, bireysel g ve dene
yimlerimizden yola karak, farkl vizyonlarmzn, her birimizin ir
ketin baarsna katk salamasna yardmc olacak birletirici bir b
tn haline nasl geldiini grmeye baladk.
Akl haritalam a, kurum sal deerler ve insani ilkelere dair bir
bildirim yaratm ak iin de esiz b ir ara. Birok kurum , neye de
er verdiklerini aka ifade etm eden de verim li alabilir, am a
koullar deitiinde, dnp kendilerine bir daha bakm ak zo
runlu hale gelir.
1991'de, b y k b ir ticari em eklilik fonundaki kurum sal kl
tr; grece tehlikesiz, yetki-ynelim li ve tipik bir brokrasi ile,
W all S treet'ten rakam -ynelim li "nce ben" kltr arasnda bir
yerdeydi. F o n , bir yatrm hizm etleri grubu ile, daha prestijli
olan y atn n profesyonelleri olarak ikiye blnm t. K urum da
ki tabakalam a, "hizmetler" alanlarn onuncu, "profesyonel
le r'! ise onbirinci kata yerletirm esinde ifade buluyordu. Totem
direinin en altndaki sekreterlik alanlar km seniyordu.
Fona yeni atanan mdr, kurum un ama ve stratejik plann
yeniden tanm lam ak iin bir sre balatt. Plan, frsatlar ngr
m ek ve deien ihtiyalara yant verm ek zere, m terilerle ile
tiim in pekitirilm esini gerektiriyordu. Y atrm cla daha disip
linli, deerlere dayanan bir yaklam n, m teriye "deer kat
mak" iin ekip alm as ve yaratc dncenin nem ini vurgu
luyordu.
 Y eni m dr, plan hazrlarken en geni uzlam ay arad, ama
plann gereklem esinin nnde bir dizi kltrel engel vard.
T abakalam ann neden olduu ak gerilim ler tek engel deildi.
Y atrm profesyonelleri, b aa rla n veya baarszlklarn, sade
ce perform ans saylan ile deerlendirm ekteydi. O nlarn dnya
grnde, tak m alm asna yer yoktu. Dahas, birok insan,
m teriyi dinlem e ve yksek enerjili sunum lar yapm aya getiri
len yeni vurguyu, "asl" ilerini engelleyen eyler olarak gr
yordu. T itiz, yksek kaliteli b ir yatrm alm as yapm ak ve
m teriyle etkili iletiim kurm ak, yeni ve tehditkrd.
Kltr deitirm e ii; tabandan tavana, sekreterlerde gurur,
yetki ve verim lilik yaratm aya odaklanm bir inziva kesi yara
tarak balad. Sekreterler kendilerine "ofis koordinatr" (OK)
adn verdiler. Geleneksel patron/sekreter sistem i yerine, bir
destek ekibi olarak alp b ir ekip liderinin sorum luluu altnda
olduklarnda, ku ru m u n ihtiyalarn daha iyi karlayabilecekle
rine karar verdiler. Akl haritalaryla alarak, bir am a bildiri
m i ve stratejik inisiyatifler yazdlar. Hatta kendi logolarn olu
turdular.
OK projesi, sadece balangt. Onuncu ve onbirinci kattaki-
ler; yeni, tm leik i ekipleri kurup, b ir D eerler G rev G c
rgtlediler. Bu grup, kurum daki herkesle m lakat yaparak,
"kltrel" g ve zayflklar ortaya karp bir rota izecek so
ru lar sordular. M lakatlar tam am landktan sonra, grev gc,
bulgular karlatrp b ir d eer bildirim i oluturm ak zere b ir
araya geldi (grev gc toplantlar herkese akt).
K atlm clarn sunduu bulgular, odann nndeki bir akl
haritasna ilendi. T oplantnn ilk drt saatinde, grup, dkrkl-
ve fkeyi aa kard. P andora'nn K utusu alm t; bast
rlm eytanlar. intikam duygusuyla ne frladlar. Toplant,
duygusal younluk ve grubun kefettii tem alarn yaygnl
asndan sradyd. Srayla herkes; liderlik yoksunluu, geliim
frsatlarnn ktl, berbat iletiim , gven ve karlkl sayg ek
sikliinden yaknd. Farkl tazm inat dzeyleri m eselesi herkes
tarafndan dile getirilm iti, am a genel b ir yetersiz tannm lk
duygusu zerinde ok daha fazla enerji sarfedildi. nsanlar, ken
dilerine d eer verilm ediini, takdir edilm ediklerini hissediyor
lard.
R aporlarn havas, b t n bunlarn sorum lusunun "onlar" ol
duu eklindeydi. lk atak, le yem einden sonra, gruba u so
ru sorulduunda geldi: "K anz, getiim iz hafta iinde birlik
te altnz insanlara yeterince deer verdiinizi drste sy
leyebilir?" B yle hissedenlerin ayaa kalkm as istenm iti. K im
se kalkm ad. A rdndan biri bard: "Bunlar bizim sorunlarm z.
O nlar biz yarattk ve biz zmeliyiz!"
Grup, sabah oluturulan "sorun haritas"n tartt. Birlikte,
bir eyi ortaya kardlar: Orada iaretli olan sorunlar, aslnda
d eerlerinin ta kendisiydi! Y z ifadelerine elik eden duygular,
insanlarn byle eylere aslnda n e kad ar ok nem verdiinin
iaretiydi.
G rev gcnn lideri, u yorum u yapt: "Akl haritalam a s
reci, b ir gerek aynas ilevi grd, deerlerim izi yanstt ve
glenm em izi tevik etti." Grev gc, ilk akl haritasn kla
vuz olarak kullanarak, deer bildirim ini yazd ve b u bildirim ,
b t n ku ru m tarafndan im zalanp onayland.
B ir deer bildirim i yazm ak, elbette ki byl bir biim de
topik bir kltr yaratm az, am a daha insani, akll ve verim li bir
iyerinin oluturulm as iin zem in hazrlar.

E ilim H a rita la m a
H nerli insanlar, deiim in gelip kafalarna vurm asn bekle
m ek yerine, eilim leri ngrm eyi hedefler. ngr firm alar,
dnce kurulular ve W all S treet danm anlarndan g e le n " ei
lim m ektu p lar"n a abonedirler. N aisb itt'in M egaeilim ler'-
i ve T offler'n G Kaym as gibi kitaplara danarak, hep nde
olm ak isterler. Bu deerli uralara ek olarak, daha iddial bir
seenei deneyin. Akl haritalam ay kullanarak, eilim leri ken
diniz saptayn.
G erald C elente, ok satan kitab Eilim Belirleme'de, gelece
e ynelik ngrler ile, onu nasl kestirebileceinize dair bir
klavuz sunar. Celente'ye gre, balam anz iin te k gereken,
ak, sorgulayc bir akl ve pratik yapm a isteidir. USA Today,
New York Times, W all Street Journal gibi gazeteler ile, dier
ulusal ve uluslararas yaynlarn gnlk, eletirel bir biim de
okunm asn tavsiye eder. G erek haberi asparagastan, eilim le
ri geici heveslerden ayrdetm eyi rendike, elde ettiiniz
anahtar bilgileri akl haritalarna ileyebilir, gelecee dair kendi
resim lerinizi oluturabilirsiniz.

C elente, ou potansiyel tahm incinin m kem m el analiz yap

tn, ancak dnyaya, disiplinlerinin dar perspektifinden baktk-
la h iin yanl sonulara ulatklarn belirtir. rnein, iktisat
lar sk sk yanlr, n k tahm inlerini sadece ekonom ik veriler
kullanarak yapar; toplum sal, siyasi ve dier bilgileri ihm al eder
ler. C elente, "gerek dnyann, ne k adar zarif olurlarsa olsunlar,
onlarn nicel m odellerinden daha karm ak olduunu" vurgular.
C elente, en iyi tahmincilerin, ilgisiz grnen alanlar arasn
da balant kurma yeteneiyle ne ktn dile getirir. A kl ha
ritalam a, dnyay sinverjent bir biim de grm eyi, yeni balant
lar kurm ay ve gelecee dair b ir resim oluturm ay kolaylatrr.
Aadaki "orman" altrm asn uygulayarak, k endi eilim sap
tam a denem elerinize balayabilirsiniz.
 u alanlarn h er birinde, yaam nz boyunca gzlediiniz de
iim lerin akl haritasn karn: Eitim , evre, teknoloji, top
lum sal, siyasi, ekonom ik ve m anevi. Y e d i haritay da tam am la
dnzda, h er birindeki en nem li yedi deiim i renklerle kod
layn. Sonra, byk bir kat parasnn ortasna dnyann bir
resm ini izin ve ilk akl haritas balklarnza denk den ana
dallar kartn - eitim, evre, teknoloji...
Saptadnz nem li deiim leri tem sil eden anahtar szck
leri, ilgili daldan yaylan dorular zerine vurgulayarak yazn.
im di, dikkatinizi aalardan orm ana evirin. B ir dald an fazla
snda y er alan unsurlar hangileri? K alplar, ilikiler, anorm allik
ler arayn. Y aptnz balantlar tem sil edecek oklar, renkler ve
kodlar kullann.
Bu orm an k noktas olarak kullanarak, en gerekli grd
nz alanlar iin ngrlerinizin akl haritasn karabilirsiniz.
Celente, reklam dan biyoteknolojiye, atklardan em lak parselle
rin e k ad ar hereyi takip eder.

K aos, kestirilemez dzendir.

Fiziki T. J. Cartw right

K iisel A n aliz ve K a v ray

K endinizi k t hissettiiniz, am a nedenini bilm ediiniz gn

leriniz oldu m u? V eya belki de, ou insan gibi, rahat verm eyen
bir kuku veya kayg duygusu nedeniyle, kendinizi sk sk ger
gin veya skntl hissediyorsunuz.
B yk b ir bo ka t aln ve ortaya, duygularnz tem sil eden
bir resim izin. M uhtem elen bu izim, soyut sanata yakn bir ey
olacak. S anat terapistleri bu altrmay, m terilerinin kendile
rini daha iyi tanm as iin kullanr. R esim ve renklerin, duygu
larm zn sesine derinlik ve boyut kattn bilirler.
M erkezi b ir im ge yarattktan sonra, onu, bir akl haritas iin
s olarak kullann. likileriniz serbeste aksn, anahtar szck
leri, balantl dorular zerine, vurgulayarak yerletirin. Farkl
duygu glgeleri uyandka, akl haritanzda onlara renk ve biim
verin. Bu sre b oaltcdr ve genellikle, sizi neyin rahatsz et
tiine dair derin bir kavray ortaya karr. H er derde deva de
ildir elbette, am a durum un netlem esine yardm c olur ve sk
sk, nem li igrlere sevkeder.
Bu yaklam n faydasyla ilgili elenceli bir rnek, W ashing-
to n D .C .'deki bir sem inerde yaanm t. Katlm clarn ou, in
san kaynaklar ve eitim m drleriydi. Aralarnda, "yerel pop
psikolojisinin kraliesi" olarak bilinen b ir kadn da vard. Parlak
b ir krm z elbisesi, kabark kum ral salarnda k rnz b ir karan
fili olan bu gney dilberi, etin bir kiilikti.
Kaslm , al duruu ve som urtkan yz ifadesinden gelen
sknt sinyallerini anlam ak iin, beden dili uzm an olm am ge
rekm ezdi. Belli ki, b ir derdi vard. Akl haritalam a altrm as s
rasnda onu b ir kenara ekerek yardm edip edem eyeceim i sor
dum . Bir i ekim "'Akl haritalam adan nefret ediyorum!"' deyi
verdi.
Snfn geri kalannn yapt altrm ay bovennesini syle
dim ve b u nun yerine, akl haritalam a hakkndaki duygularna
dair zel b ir akl haritas yapm ak isteyip istem eyeceini sordum .
N eyse ki, bu fikir houna gitti ve grdm en arpc akl hari
talarndan birini yapt.
nce, kara bir girdabn iinde dnen, ii yeil rmceklerle do
lu m or bir tnel izdi. Ardndan; korku, karmaa ve endie gibi
anahtar szckler iziktirdi. O bunu yaparken ruh hali dzeliyor,
duruu v e ifadesi rahatlyordu. N asl gittiini sorduum da,
"Akl haritalam aya baylyorum !" diye glm sedi. Dediine g
re, ona engel olan, sadece "direnci" idi. Siz de, direncinizi his
settiinizde, onun haritasn karm ay deneyin!

B ir S e y a h a t P la n lay n
B ir sonraki seyahatinizi, akl haritas kullanarak planlayn.
A ileniz gibi bakalaryla seyahat ediyorsanz, her b ir kiiden, ne
yapm ak istediine dair bir akl haritas karm asn isteyin. Son
ra bunlar, te k bir aile seyahati akl haritasnda birletirin. O rtak
ilgiler arayn ve onlar gerekletinnenin yollann dnn. Bu
sre, aileyi b ir ekibe dntrm eyi tevik ettii gibi, planlam a
srecini o k daha keyifli klar.

B ir sonraki seyahatinizi, akl haritasyla planlayn.

P a r t i ve Sosyal O lay lar P la n lay n

M terilerim den biri, bir akam yemei partisi planlam ak
iin akl haritas kullanm t. K onuklan tem sil eden p adam lar
izdi, an ahtar szcklerle de onlarn ilgilerini ve ayrdedici zel
liklerini yazd. M endekilerin ve dnd araplarn basit re
sim lerini yapt. A kl haritas, partisi iin btn unsurlar olutu
rup dzenlem esine yardm c oldu. stelik estetik olarak yle
ho bir eydi ki, renkli fotokopilerini ekip, onlar altlk olarak
kulland!

S p er alm a Y eten ekleri

L an a Israel, 1993'te, Florida'daki K uzey M iam i Koleji'nde
son snf rencisiyken, 44. U luslararas B ilim ve M hendislik
F uar'nn davran ve sosyal bilim ler blm nde birincilik k a
zand. A ynca, b ir m ilyondan fazla rencinin bulunduu bir ha
vuzdan, genel birinciye verilen G lenn T. Seaborg Nobel dl
Z iyaret dl'n de elde etti. Buna ek olarak; A B D ordusu, Ha
va Kuvvetleri, Federal H avaclk D airesi ve A m erikan Psikoloji
B irlii'nden zel dller kazand. u anda H arvard'da renci
olan Lana, Dnya Dahi ve Yetenekli rencilerin retm enleri
K onferans'nda konum aya davet edilen ilk ocuktu. A pple Bil-
gisayarlan'nn bakan John Sculley, "Lana, dnyay deitire
cek!" diyordu. ,
Lana'nn olaanst baarsnn srr neydi? K endisinden
dinleyelim :
Akl haritaladm yedi yl iinde, almaya ynelik yakla
mm, devasa bir dnm geirdi. Akl haritalama; bitmeyecekmi
gibi gelen tatsz bir i ve sknt kayna olan bir zaman olan al
may. hzl, heyecanl ve elenceli bir renme srecine dn
trd. Akl haritalama, almaya ayrdm zaman byk lde
azaltmasnn yannda, kitaplar dolusu bilgi, rakam ve forml, y-
netilebilir ve kapsaml bilgi birimlerine dntrmemi salad.
Ama akl haritalamann belki de en byk nemi, sadece hissedile-
bilir olan faydalar. nk akl haritalama, aralarnda benim de ol
duum dnyann birok rencisini, sahip olduumuz afallatc po
tansiyeli kavramaya sevketti - insan beyninin gc.
 B ilgi gtr ve bilgi anda bilgi, h er zam ankinden daha
gl. H e r yatan renciler; akl haritalam a yoluyla alm ay
daha hzl, d ah a kolay ve elenceli klabilirler. Akl haritalam a;
kitap ve derslerde anlatlanlar, beyninize dost bir biim de b ir
letirip anm sam anz salar. K itap veya dier yazl m ateryali
okurken, T ony B uzan'n O rganik alm a Yntem i'nden alnan
u yaklam deneyin:
B eyni d estek le y en b ir o rta m yaratn. " Y a p a b ilirim " ta v
rm benim seyin. Otuz m ilyar beyin hcrenizin; zm sem eye,
renm eye vp. anm sam aya h azr olduunu havai edin. alm a
m alzem enizde g ezin in , dzenini ve anahtar bilgilerin eriilebi
lirliini kavrayn. indekiler ksm ak ve iyi dzenlenm i m?
"Her blm n sonunda alm a sorulan var m ? M etin resim ler
le desteklenm i mi? zet, sonu veya deerlendinne blm leri
bulunuyor mu?
al m anz i in belli bir z a m a n ve belli m ik ta rd a m atery al
belirleyin (O m ein, saat iinde a tm sayfa tarih ve otuz say
fa fen).
K onu hakkndaki m evcut bilginiz ile ilgili, ila be dakika
lk b ir b ey in p a tla tm a ak l h a rita s kartn. Bu beyninizi sn
dracak, lklendnc srecinizi, doru bilgi alm frekansna
ayarlayacaktr.
A m a la rn z n o t edin. zel olarak ne renm ek istiyorsu
n u z ? k ita p ta n , aklnzda aktif bir am ala ele alarak, daha hzIT
ve verim li renirsiniz. K lasik bir aratnnada, iki grup renci
den, ayn kitab alm alar istenm iti. lk gruba, btn kitaptan
sorum lu olduklar sylendi. kinci gruptan ise, ana tem a se
m eleri istendi. T est edildiklerinde, tem a grubu, snavn btn
blm lerinde d aha iyi sonu ald; tem ayla ilgisi olm ayan so
rularda bile. K esin am alar belirleyerek, btn alm anzdan
d a M iy i verim alrsnz.t ~**
 M g tn in iz ^ jg z ^ nce iindekiler, giri, blm
zetleri, sorular, deerlendinne veya sonu blm lerini okuyun.
A m alannzla ilgili anahtar bilgiler bulm ak n m etni tarayn ve"
b unlar, bir akl haritasna n ot e d i n ,
alm a srecinin bu gzden geirm e aam as, ok gl dr.
M aryland'deki P aint B ranch Koleji'nde, 150 renci ve ret
m en ile, alm a yeteneklerine dair bir atelye alm as gerek-
letinnitik. alm a srasnda gen bir adam, bana "Kitaplardan
ve ders alm aktan nefret ediyorum" dedi. retmeni, onun,
alm alara m uhtem elen katlm ayacak olan b ir asi olduunu
sylemi ve beni uyanm t. G en adama, alm ak zorunda ol
m adn syledim am a bir iyilik istedim : lgili m etnin iindeki
ler ve blm zetleri ksm ndan b ir akl haritas karacakt. K a
bul etti. alm am z sona erdiinde, snf, renci ve retm en
kark b ir halde, kk gruplara bldm . H er grup yesinden,
akl haritasn kullanarak, be dakikalk b ir kitap raporu sunumu
yapm asn istedim. "Asi"nin yapt sunum , retm eni tarafn
dan "inandrc, parlak ve inanlmaz" szleriyle tanm lanm t.
K ita b , nce b l m b l m inceleyin . .A nahtar nem deki
bilgi, genellikle, her blm n ba ve sonuna sdnlm tr. b a
ba sonra B T lT rso n T R T T O rm oyupakilitnoktaT naklia-

K rk ila altm dakika sonra, b e y in m o la verin. Be-on da

kika durun. Sevdiiniz m zii di nlevrn, gerilm e egzersizleri ya
pn, D aha sonra iinize taze-
rn'nmi ve aklnzn, altgnz m alzem eyi zm sem ekte oldu
una gven duyarak d nn.
im di kitabn geri kalann okuyun; am alarnza en uygun
noktalara odaklanm. b er bir ey ilgisiz, gereksiz veya zaten bil
dik ise, atlayn ve as}_ et' ejLe^in. Akl haritanza, bilgi lokm a-
lann leyin. _
 A kl h a rita n z b irle tirip dzenleyin. Dallar arasndaki
ilikilere bakn. Ormana bakarken, yeni tem a veya kavraylar
beliriyor m u? Ana dallannz, gelien kavraynz ifade edecek
biim de yeniden dzenleyen yeni bir akl haritas da yapabilirsi
niz.
M m kn olduunca ksa bir sre iinde, rendiiniz eyi
b ir b a k a s n a retin . M erakl bir dinleyci bulam azsanz,
oy u n cak aynz veya yastnz da olur. nem li olan, rendii
nizi tad e etftie altrm as yapm ak. B unu yaparken, bildiiniz
ey hakknda daha derin b ir kavraya ula acak ve daha fazla n e
releri alm anz gerektiine dair net bir fikir edineceksiniz.. B il
ginizi iTMe elm e ilem i, szi, ona hakim olm aya ynlendirir.
A kl haritalam a, okum a m alzem esini not alm a konusundaki
gcne ek olarak; toplant, sem iner veya derslerde no t alm a ye
teneinizi gelitirm ek iin de kullanlabilir. Akl haritalam a, bir
n o t alm a teknii olarak ortaya km t; rencilerin, asgari a
ba harcayp azam i verim elde edecek bir biimde, derslerin
zn yakalam asna yardm c olacak bir teknik. A kl haritala
ma, bir dersin deeri hakknda eletirel dnm enizi de geliti
rir. W all Street'teki b ir yatrm firm asndan st dzey bir yne
tici, akl haritalam ann uygulam a alanlarn bir m ektubunda y
le zetliyor: "ncelikle, bu ie biraz pheyle baladm kabul
etm eliyim ... am a yaadm iki- olay, akl haritalam ann etki
si konusunda beni kesinlikle ikna etti. ncelikle, bu teknii kul
lanarak, eskisinden ok daha kolay n o t aldm grdm. E n
nem lisi, geriye dnp bu notlara baktmda, nelerin konuul
duunu ve o srada n e dndm hatrlayabiliyorum . D aha
s, b u n u n ok nem li am a hi beklenm edik b ir faydas daha ol
du; eer birisi sam alyorsa, bu dnceleri haritaya geirm ek
olanaksz olduu iin, bunu hem en anlyorsunuz. B u durumda,
ortada bir fikir beliriyor, pek ok ince dal var am a bunlar ger
ek dallar deiller."
 A kl h a r ita la m a bellek yntem ini kullanarak, snavlara ha
zrlanabilirsiniz. Kitap ve derslerden akl haritas notlar aln ve
bunlar, bir ana snava hazrlk akl haritasnda birletirin. Son
ra, ana akl haritanz bir kenara brakp, bo bir kat zerinde
yeniden yaratn. kinci haritayla ilkini karlatrn ve unutmu
olabileceiniz noktalar ekleyin. Bu ilem i, akl haritanz belle
inizle yeniden, m kem m el bir biim de yaratana dek yineleyin.
im di, gzlerinizi kapatn ve akl gznzle, akl haritanz gr-
selletinneyi deneyin. N otlarnzn canl bir resm ini tm akl
yla grebilene dek aln. Ardndan, b t n notlarnz kafanz
da, snava girin!
D enem e snavlarnda, eer izin veriliyorsa, yantlarnz, so
ru kad veya bo bir k a t parasna akl haritalayn. Bu hari
talar, yantlarnz oluturup dzenlem enizi kolaylatracaktr.

Etkili E itim P ro g ra m la r
1970'lerin sonu ve 1980'lerin balarnda, irket dnyasna ilk
kez sem inerler v en n e y e baladm da, bireylerin hevesle tepki
verdiini, am a kurum un, eitim toplantlarn ho bir elence,
"nonnal ie" dnrieden nce yeni dnceler kefetm ek iin bir
frsat olarak deerlendirdiini grdm . Bir seferinde, Fortune
500 listesindeki b ir irketin eitim m drne, yaratc dnce
ve iletiim yeteneklerini iyerinde nasl uygulayabileceklerine
dair eitli nerilerde bulunm utum . Adam bana, uydurm uyo
rum, u yant verdi: "B izim bir ey uygulam am za gerek yok.
S adece insanlara, belli saatler boyunca eitim verm eliyiz."
imdi ise, eitime, bir "renen kurum" yaratm akta tem el
aralardan biri olarak, zel vurgu yaplyor. irketler, eitim
derslerini uygulamaya giderek daha m uhta oluyorlar. K urum
lar, alanlarn m hendislikten bilgisayara, ekip alm asndan
kaliteye d ek her konuda eitm ek iin m ilyarlar yaunyor. nsan
lar, birka gnlne ii brakp bir otel veya konferans salonu
n a toplanyor, yeni bir yetenek veya ticarete yeni bir yaklam
renm eye alyorlar. yerine dndklerinde ise, kiisel bilgi
otoyollarnda ciddi b ir tra fik skkl ile kar karya kalyor
lar: Y lm katlar, b ir ton elektronik posta ve onyedi sesli
posta m esaj. B irok insann bu program larda rendiklerinin
yzde 80'ini ilk 24 saatte, geri kalanm ise alt ayda unutm asna
am am al.
renen bir kurum yaratm ann ilk adm , renim ve eitim i
ciddiye almak, eitim m fredatnn ta sa n n ve sunum unda sin
verjent dnceyi uygulam aktr. M fredatn hedefleri, ierii ve
srelerini belirlem ekte akl haritalam a kullanldnda, sonu
cu n b ir sistem ler alglam asn yanstm as daha m uhtem eldir. r
nein, M otorola gibi irketler, kapsam l, btnlem i bir eitim e
derinden adanarak, kltrlerini ve rnlerinin kalitesini dn
trm lerdir. A m a eitim plan ne kadar parlak olursa olsun,
faydas, insanlarn rendiklerinin n e kadarn anm sayabildik-
leriyle snrldr!
A kl haritalam a; eitim program larnda elde edilen bilgiyi
hatrlam ak, birletirm ek ve uygulam ak iin basit am a gl bir
yaklam sunar. Bir sonraki eitim toplantnzdan sonra unu de
neyin: Toplantnn ardndan, katlm clar, rendikleri hereyin
kapsam l bir akl haritasn karr. Sonra, ila be kiilik grup
lar halinde alarak, h er kii, m eslektalarna akl haritalarn
anlatr. Y eni renilen eyin e n nem li unsurlarn ve onu uygu
lam ak iin planlan vurgular. P rogram n bitim inden sonraki 24
saat iinde, her katlm c akl haritalam a bellek yntem ini al
r ve akl haritasn, belleinde yen id en yaratr. Toplantdan
sonraki ilk hafta iinde, katlm clar, akl haritalarn kullanarak,
eitim e katlm ayan bir kiiye rendiklerini retirler.
 Eitim toplantsndan b ir h afta sonra, h er katlm c, bir m es
lektayla birlikte otuz dakika boyunca, m alzem eyi yenide
oluturm aya ve yanndakini ynlendirm eye alr. Bu altrn;
bir ay boyunca tekrarlanr, bir de alt ay sonra. Bu birka saatli!
artl alm a, b yk fark yaratr. nsanlar, rendiklerini hatr
lar ve nem li bir blm n hayata geirirler. Uygulam ay dahi
da glendirm ek iin, bir sonraki eitim program larnn ilk saa
ti, nceki program larda renilenlerin akl haritas biimindi
yeniden oluturulm asna ayrlr. B ylece h e r program ncekile
rin zerine ina ed ilir ve yaayan b ir bilgi yn tev ik edilir.
B eyninizin yaratabilecei sinirsel kalplarn says gibi, ak
haritalarnn kullanm alan tam anlam yla sonsuzdur. Y ukand
verilen rneklere ek olarak, akl haritalam a; kitap, m akale ve ra
por yazm, adli soruturm alarn yrtlm esi, kariyer planlama.
k arar alma, perform ans deerlendirm eleri yapm a ve bte plan
lam a iin de faydaldr.
A kl haritalam ann iki dier kullanm alan yle etkili ve
m enzillidir ki, onlar, a y n blm lerin dokusuna yerletirdim .
A kl haritalam a, yaratc problem zm (nc blm n k o
nusu) iin bir katalizr, ayn zam anda iletiim ve sunum yete
neklerinin gelitirilm esi iin gl bir aratr (drt ve beinci
blm ler).
A kl haritalam ann bir faydas ise, dier hepsinin parasdr.
D zenli akl haritalar yapm ak; gizli sinverjent zeka gcnz
uyandrr ve hzl, odaklanm , esnek bir dnr olm anz iin
sizi eitir.
A kl haritalamann uygulama alanlarna dair bir akl haritas

B E Y N N Z U Y A N D IR IN !
D okuzuncu snftayken, retm enim bana hep ayn eyi sy
lerdi: "Sen adam olm azsn!" E n h afif deyim le, okula olan inan
cm yitirm itim . zellikle, hayatm la hibir ilgisini kuram ad
m konular hakknda dnem devleri ve raporlar yazm aktan
hazzetm iyordum . Bu tavr notlarm a da yansd; zar zor geebil
dim . O nuncu snfta, okula direnm enin bedelinin, baarm ak iin
g erek en abadan daha b y k olduunu farkederek, toparlanm a
ya k arar verdim. Ev devlerini yaptm , testlere altm ve
retm enlere, duym ak istedikleri eyleri syledim . e yarad.
T akdir edilen b ir renci oldum ve setiim niversite tarafn
dan kabul edildim.
niversitede, akadem ik oyunun da ayn olduunu anlam ak
fazla zam an almad: sadece 'dolaysyla' ve 'gerekten de 1er ile
balantl daha byk szcklerle oynanm as gerekiyordu.
yl iinde, psikoloji ve felsefeden derecelerle m ezun oldum , ok
deerli bir eyi bilm ekteydim artk: Gerek deer hakknda hi
bir ey bilmediimi.
D aha sam im i bir eyler ararken, psiko-fiziksel yeniden ei
tim alannda, kendi tasarladm bir m aster program nda, ba
m sz alm am a izin veren ilerici bir niversite buldum . B aa
rl olm ann koullar arasnda, bir dizi kolokyum a katlm ak,
ayda bir durum raporlar yazm ak ve en az yz sayfalk b ir tezi
tam am lam ak bulunuyordu. Tutkulu b ir ilgi duyduum , kendi fi
kirlerim i ifad e etm em in tevik edildii b ir alanda alm am a
ram en, tezi yazm a zam an geldiinde skp kaldm . Y azm a
nn getirdii belirsizlikten, bo b ir kat karsnda bilinm eyen
le yzlem ekten rahatszlk duyuyordum . Fikirlerim i taslak ha
line getirm eye altm da, "Rom a rakam yla I num aral fikrin
gelm esini bekleyerek" ok zam an yitirdim. O lduka sinir bozu
cu b ir sreti.
Sonra, T ony B uzan'dan akl haritalam ay rendim . Byk
b ir kadn ortasna, tezim in konusunu tem sil eden b ir resim iz
dim . Serbeste balantlar k u m a y a , anahtar szckleri izgiler
le ilikilendirm eye baladm . A klm fikirlerle kaynyordu. E r
ken b ir dzenlem e yapm a zorunluluundan kurtulm utum ve bi
linm eyene dalm a yeteneim, byk lde artt. Endie, hevese
dnt. D airem in duvarlarn akl haritalaryla doldurdum .
Bunlar b ir "ana akl haritas"nda birletirdim ; bu haritann ana
dallan, neredeyse hibir aba harcam adan ortaya kt. Bu ana
dallar, tezim in blm leri oldu ve akl haritalarnn klavuzluun
da, onu el yazsyla yazdm.
M aster derecemi aldmda, tez kom itesinin bakan, akade
m ik kariyeri boyunca, bir rencinin yazmnda bylesine bir
geliim grm ediini syledi. Onun deyim iyle, "kendi gerek se
sim i kefetmi" gibiydim. Gerekten de yleydi!
 Bu kitap dahil olm ak zere b t n kitaplarm , akl haritalary
la yazld. Tezim zerinde alrken yaptklarm a b enzer akl
haritalar yaptm . A m a imdi, zahm etli el yazs yerine, akl h a
ritasndan kitab karm ak iin b ir dikte m akinas ve bilgisayar
kullanyorum . A kl haritalam ay yazm m a uygulam ann yan s
ra; btn konum a ve sem inerlerim i gelitirip planlam ak, ticari
ve kiisel yaam m da h ed efler belirleyip sorunlar zm ek, se
yahatler, partiler, gnlk v e haftalk program lar karm ak iin
d e kullanyorum . E im ve ben, dnm z bile onunla planla
dk.
A kl haritalam a, insann snrsz potansiyeline dair konum a
lar gereklie evirir. 1980'de, T ony Buzan ve ben, G ney A f
rika'nn Sow eto kentinde 500 renciye, akl haritalam ay ret
m itik. Hezekiel adl 12 yanda bir ocuk, daha sonra yle
yazd: "D ersinizden nce pek zeki olduum u dnm yordum .
im di, m kem m el bir beynim olduunu biliyorum . A rtk okul
ok daha kolay." Japonya'da bir dersin ardndan, bir ynetici ise
u yorum u yaptt: "N ihayet beynim i uyandrdnz iin o k te-
e ^ m r ederim !"
A kl haritalam ann en byk gc, belli uygulam a alanlar
nn tesinde, dzenli yaplm asnn dnnz zerindeki etki-
sindedir. O sizi daha akll klm az - sadece n e kadar akll oldu
unuzu ortaya karr v e siz, dndnzden ok daha akll
snz. A k l haritalam ay kullanarak beyninizi uyandrn, sinver-
jen t glerinizi harekete geirin v e gerek sesinizi kefedin.
 I

S O R U N M U VAR? S N V E R JE N T Z M L E R

G R :
A K L IN IZ B A IN IZ D A Y K E N
Y aan, bir yaratc problem zm e altrm asdr. Aklm z,
ncelikle h ay atta kalm ak ile ilgili problem lerin zm ne odak
lan m tr - b izi yiyecee ("B iftek neredeydi?"), b arnaa
("Evim , gzel evim ") ve retken olanaklara ("B ana yardm et,
R honda") gtrr.
Tem el ihtiyalar karlandka, dikkatim iz, stat ("Biz bir
num arayz"), sayg ("Kendim olm alym ") ve dostluk ("Sknt
daki b ir dost, gerek b ir dosttur") sorunlarna kayar. Sonra, n i
hayet gerei ("Ara, bulacaksn"), gzellii ("Gzellik gerek
tir, gerek de gzellik") ve sevgiyi ("D nyada hereyin tesin
de, yksek, en yksek gzlerin tesinde parldayan bir k var
dr. Bu, yreinizde parlayan ktr.") ararz.
Problem lerinizin dzeyi n e olursa olsun, akln doasyla ilgi
li kavraynz derinletirerek, onlar daha etkili biim de ze
bilirsiniz. 1890'da, W illian Janes, akln doasyla ilgili u m ey
dan o k uyan dnceleri ortaya atmt: "Normal uyank bilinci
miz ... zel bir t r bilintir, en zayf perdelerden biri ile ondan
ayrlm olan no k tad a ise, tam am en farkl potansiyel bilin
form lar yatar. O nlarn varlndan hi phe duym adan yaa
m ay srdrebiliriz; am a gereken uyarcnn uygulanm as duru
m unda, b ir anda t m btnlkleriyle, m uhtem elen bir yerlerde
uygulam a ve benim senm e alanlan olan belli ruh halleri biim in
de ortaya karlar." Jam es ekliyordu: "Evrenin hibir btnlkl
tanm nihai olam az ve bu, bahsettiim iz dier bilin form larn
ihm al etm em ize yol aar. Sorun, onlar nasl nem seyeceim iz-
dir - nk form l verem eseler de tavrlar belirleyebilir, bir h a
rita sunam asalar da belli b ir blgeyi aabilirler."
B eyin aratrm aclar, aklm zn farkl zihniyetlerden olutu
unu doruluyor. oum uz, norm al, rasyonel aklm zn tm le
ik bir b t n olduu in ancn tarz, am a son aratrm alara g
re, b u inan sadece b ir yanlsam a. Aklm z, saysz otom atikle
m i alknn b ir derlem esidir. B ilincim izin etkisinin znesidir
o, am a bu etkiye nad iren m aruz kalr.
P ek ok aklm z var, verili b ir grev iin en elverili olan
bulduum uzda, etkili alrz. Bilin, aklm zn uygulam a ve
uyarlam a alanlarn kefetm ek iin form ller salam al ve bir
harita verm elidir.
Elbette, akl srekli yeniden ynlendirm ek, problem zm e
srecinin farkl aam alar iin farkl dnce rollerini oynam ak
m m kn. Am a tpk satran renm ek gibi, bu yetenein de ge
litirilm esi gerekir. rnein, sol beyin eilim lilerin, sorunlara
analitik b ir perspektifle baktn, sa beyinlilerin ise daha yara
tc bir yaklam tercih ettiini biliyoruz. Karam sarlar, eytann
avukat roln stlenm edikleri srece, problem zm e iinde
kendilerini genellikle rahatsz hisseder, h er nerinin en k t ta
rafna bakarlar. yim serler ise, um ut verici yne bakar ve tuzak
lar grem eyebilirler.
 B enzer biim de, baz insanlar, m eydan okuyan sorular sorup
yeni denem elere nclk ederek m utlu olurlar. B azlar ise, fi
kirlerin deerini belirlem ek ve projeleri tam am lam aya sevket-
m ekten holanr. A ncak h er birim iz, btn bu tarzlarn hepsinde
dnp hareket etm e yeteneine sahibiz. Sa beyinliler, ayrn
tya odaklanm analistler "roln oynayabilirler". Eski savcla
rn ok iyi savunm a avukatlar olm as gibi, eytann avukatlar
da, etkili bir biim de m elekleri tem sil edebilirler. ncler ta
m am layclarn, tam am layclar da nclerin strateji ve yetenek
lerini renebilir.
B u b lm de sunulan yaklam , h e r birim izin, problem zm e
srecinin farkl bileenlerine uygun, farkl akl cephelerine eri
m e yeteneine sahip olduum uz varsaym na dayanyor. A lla
gelm i, bask n tarzm zn tesine geerek farkl dnce tarzlar
devirebilir, bylece verim im izi artrabiliriz. B u blm de veri
len sinverjent form ller, kendi i eitliliinizden faydalanm a
nz iin size klavuzluk edecek bir yol haritas olacak. Bu strate
jileri uygulayarak sper-gl, kiisel bir beyin frtnas kayna
yaratabilir, liderlik yeteneinizi gelitirebilir, alm a ekiple
ri, top lu lu k organizasyonlar ve aileniz gibi y ksek perform ans
l problem zm g ruplan ina edebilirsiniz.

Y a ra tc P ro b lem zm enin Be A am as

Problem zm veya zm bulm a srecinin be aamas

vardr. Bunlar, odaklanm /yaknsak ve datk/raksak dn
m e tarzlar vurgular arasnda devinirler.

Hazrlk: P roblem veya sorunu tanm la

yn, nyarglar sorgulayn, aratrm a yapn
ve kendinizi srece adayn.
 retim: B eyin frtnas; allageldik d
nce patikalarnn tesine gein

Kuluka: D ikkat alt zekanzn zm ler

nerm esine olanak tanyn, b u zekann zeri
ne yatn.

Deerlendirm e: nerilen zm leri ince

leyip deerlendirin, kararlar aln.

Uygulama: H arekete gem ek iin planla

m a yapn ve harekete gein.

Bu aam alarn h er biri farkl "akl"lar ve onlara uygun dn

m e rolleri gerektirir. A am alara dair kavraynz gelitike, du
rum a u ygun akl ve en etkili rolleri sem e zgrlnz geli
tirirsiniz. imdi, b u aam alar derinlem esine inceleyelim .

H A Z IR L IK : T E H L K E ! E T K S
Problem zm nedir ve nasl balar? zm ek fiili, "gevet
mek, serbest brakm ak, koyvermek" kknden gelir. Problem
szcnn k k leri ise, "ileri" anlam nda p ro ve "atmak veya
dalmak" anlam nda ballein. Webster's szl, problem i" zm
veya deerlendirm e iin ileri srlen sorun" olarak tanm lyor.
Y ani pro b lem zm; bizi daha ok zgrle doru frlatacak
veya daldracak bir biimde, sorunlar ileri srp onlar deerlen
dirm e srecidir.

P roblem zm sreci, problem in kavranp tanm lanm asy

la balar. "Tehlike!" adl yarm ada olduu gibi, genellikle
zm getiren, doru soruyu sormaktr. P e k ok problem zm e
dnem inde, baar, balangtaki sorunun deitirilm esine veya
yeniden anlam landrlm asna baldr. H azrlk aam asnn z;
yaratc glerinize ilham verecek e n faydal sorulan bulm ak ve
ardndan, o nlar baaryla incelem e, ynetm e veya zm e sre
lerine adanm aktr.
m m 4 m w k x m m v m tm m m c m m x m x m m 9 m m t 9 m m 4 m m s 999909

Bir adamn zeki olup olmadn yantlarna bakarak syleye

bilirsiniz. Mantkl olup olmadn ise, sorularna bakarak.
Nobel dll yazar N ecip M ahfuz
W NN 4 HWW K 440444 X 44444 0 >044440 4 4444004 4 4404444 X 444444 X 04044 01 >444444 4 04444K 4 040404 X 444444

Elbette, baz problem ler basit ve net tanm lanm tr. "Grant'-
n m ezarnda kim gm l?"* veya "Yedi k ere yedi ka eder?"
gibi. Bu sorularn tek b ir yant vardr. N orm al b ir evrende, arit
m etik kurallar uyarnca, yedi kere yedi daim a krkdokuz ed e
cektir. Eitim im izin nem li bir blm , bu tip problem lerin
zm ne odaklanm tr. "D oru yant ne?" diye sorm ak iin ei
tiliriz.
D aha karm ak problem lerin pek o k olas zm vardr.
"Doru y an t ne?" diye sorm ak yerine, "Doru soru bu mu?" ve
"leri gtrecek olas zm veya patikalar neler?" diye sorm ak,
daha yapc olabilir.
( ) : E l b e t t e . G r a n t 'i n b e d e n i n i e v r e l e y e n t a b u t v e t o p r a n . e itli y a a m t r l e r i n i n r m k a l n t
la r n i e r d i i v e b u n l a r a r a s n d a b e l k i d e t a r i h n c e s i a k r a b a l a r n b u l u n d u u il e r i s r l e b i l i r . A m a
g n l k . p r a t i k a m a l a r d n l d n d e . y a n t G r a n t 'ti r .
 ad am lan n n sorduu klasik sorulardan biri, "Satlar nasl
artrrz?" olagelm itir. Saysz yaklam dnlebilir: ndirim
veya kam panya yapn, reklam verin veya en ok alveri yapan
m terilerinizi dllendirin, yirm idrt saat ak kaln, daha iyi
hizm et verin, rn gelitirin, sat ekibini glendirin, bir c
retsiz telefo n h att kiralayn, daha iyi sat eitim i verin, sat
ekibine tev ik ler salayn vs. vs.
Elbette, satlar artrp para kaybetm ek d e mm kn. ngilte
re'de bir elektrikli sprge irketi, yeni bir sprge alan m te
rilerine, cretsiz uluslararas uak biletleri verm eye balam t.
B iletler, sattklar sprgeden daha pahalyd ve ok sprge
sattlar. M ilyonlarca dolar zarar edildi.
B irey ve kurum lar, sk sk, soru ve problem lerini bir vakum a
sktrm a hatasn yaparlar. Sat ile ilgili sorular, krlar d
n lm ed en oluturulur. K r ile ilgili sorular ise, insanlar dnl
m eden. P roblem leri bu ekilde erevelem e yntem i, kategorici
"Ya yledir, yada byle" dnya grne dayanr. Bunun yeri
ne, sorularnzn ayrntlarn sinverjent bir biim de, orm ann ta
m am n yanstan bir tarzda tanm layn.
K urum sal ve kiisel yaam da karlatm z problem lerin
birou karm ak ve balangta epey belirsizdir. rnein, "Ekip
alm asn nasl yaratacaz" veya "Nasl m utlu olabilirim?" Bu
problem ler, eitli yollarla tanm lanp erevelenebilir. V e er
evelem e, zm bulm anz nem li lde etkiler.
K artlk Ynet/mi'nin yazan Dr. B arry Johnson, dorusal
dnenlerin, bu m eydan okum alar, tek bir unsura doru h are
k e t olarak erevelem e eilim inde olduunu vurgular. rnein
zm , "ekip alm as" veya "m utluluk''tur. Am a bu karm ak
m eseleler, aslnda, birbirine bam l kart iftler olarak anlal
m aldr. rnein bireyler, kiisel katklarnn takdir edilm esini
hissederse, ekip alm as zordur. E er kii m utluluu dorudan
aryorsa, m utsuzluk h ep kebandadr.
Psikolog M ark B row n, yeniden tanm lanm as sayesinde, in
san toplum larnn tem eld en dnm esiyle sonulanan bir soru
dan bahseder. G ebe toplum lar, "Suya nasl ularz?" sorusu
n a dayanyordu. B row n'n dediine gre, "Suyu nasl kendim ize
ulatrabiliriz?" diye sorm aya baladlar ve bylece, istikrarl ta
rm toplum lar haline geldiler.
zm lerin size ulam as iin, problem tanm lam a yetenek
lerinizi nasl gelitirebilirsiniz?
Doyrnazcasna m erakl bir ocuk rol oynayarak, bu yetene
i gelitirm eye balayabilirsiniz. Genellikle, en faydal sorular,
gelimi insanlarn atlam a eilim inde olduu basit, saf sorular
dr. "Kral neden plak?", "Bu neden b ir problem ?", "Gerek
problem bu mu?" ve "N eden bunu hep byle yapageldik?" gibi
beceriksiz sorular sorun.
K lasik gazeteci sorulan (Ne, ne zam an, kim , nerede, neden
ve nasl), sorunun kalbine ulam anza yardm c olur. P rofesyo
nel veya kiisel yaam nzda kayg duyduunuz b ir problem i d
np unlar sorun:

Ne
P roblem ne?
P roblem in altnda n eler yatyor?
Neye benzetilebilir veya onu aydnlatm ak iin n e gibi ben
zetm eler yapabilirim ? (rnein, alm inyum iecek kutularn
ekmeli kulplarn icat eden kii, "Doada kolay alan ey ne
dir?" diye sormutu. Aklnda bir m uz resmi belirdi ve ardndan,
"M uzun tasarm n, nm deki grevde nasl b ir m odel haline
getirebilirim ?" diye sordu.)
 G rm ezden gelirsem n e olur?
Bu problem i zm ek, ne gibi problem ler dourabilir?
P roblem in iinde, ne tip kartlklar veya zt unsurlar bulunu
yor?
Ne z a m a n
N e zam an balad?
N e zam an oluyor?
S onulan n e zam an hissedilecek?
K im
K im bu problem le ilgileniyor?
Kim etkileniyor?
O nu kim yaratt?
Kim srdryor?
zm ne kim yardmc olabilir?
N ered e
N erede oluyor?
N erede balad?
N ereye bakm adm ?
B aka n erede yaanm ?
N ed en
N eden nem li?
N eden balad?
N ed en devam ediyor?
N asl
Nasl oluyor?
N asl daha farkl bakabiliim ?
N asl deitirilebilir?
Bu problem in zm ne yapacam yatnn, vizyon ve d e
erlerim nda nasl grnyor?
zldn nasl anlayacam ?
 S orulan biim lendirm ek iin nceden konulm u kurallar ol
m asa da, geni bir genelletirm e ile an zelletirm e, esneklik
ve odaklanm a arasnda bir denge aramak faydaldr. yi biim
lenm i b ir soru kkrtc, enerji ve ilham vericidir. Problem ini
zin ayrntlarna, "orman" balam nda bakn. Sorunuzu biim
lendirm enin alternatif yollarn bulun, karlkl bam llk iin
deki ztlar arayn ve birden fazla doru yant olabileceini unut
mayn.

Akl D u ru m u : M a y m u n la r A ra m a k
Problem lerin "erevesi" nem lidir, nk am a duyunuzu
dzenler. A m alarnz da, alglam alarnz belirlem e eilim inde
dir. Alg, am ac takip eder. rnein, bir binek otom obili alm aya
karar verdiinizde, "Benim iin en iyi otom obil hangisi?" diye
kendinize sorun. Bylece, bir dahaki sefere yoldayken veya bir
park alannda yrrken, rekor sayda Explorer, Jeep ve R ange
R over farkedeceksiniz. Aklnz bu araca hazrlam adan nce
m uhtem elen farketm eyeceiniz eyleri, rnein dergi ve gazete
lerde otom obillerle ilgili reklam ve yazlan greceksiniz.
B ir sem inerde, birisi armamentaryum diye bir szck sarfet-
m iti. ki gn sonra bir rencim , "Geen gn siz armamentar-
yum diyene dek, byle b ir ey hi duym am tm " dedi. "Sonra
szle baktm . O zam andan beri farkl kaynaklarda, iki kez ay
n szc grdm."
A lan biyologu Anna Novak, zam annn byk bir blm n
de, Panam a orm anlarndaki prim atlar inceliyor. Ortak dostu
muz, yazar Gerald Celente'ye, orm ann m aym unlarla dolu oldu
unu, am a hi ylan grm ediini anlatm. Sonra bir gn, ylan
larda uzm anlam bir m eslektan, orm ana davet etmi. Birka
dakika iinde, ard ardna ylan grmler. Sonunda, elli ylan
gnnler. C elente'nin szleriyle: "Anna arm t. M eslekta
na, onlar ned en d ah a nce gnnediini sordu ve ' nk sen
m aym unlara bakyordun' yantn ald."
B eklediim iz veya istediim iz eyi grm eye, "ruhsal durum"
diyoruz. B u durum , bilinli veya bilinsiz, srekli vardr. Snr
l, bilinsiz bir ruhsal hazrlk, zm bulm a yeteneim izi zede
ler.
A b rah am M aslow 'un dedii gibi, "Sadece ekite iyi olan in
sanlar, her problem e ivi m uam elesi yapar." M aslow 'un dn
cesini u uyaryla ilerletebiliriz: E er sadece bir ekici olan her-
eye ivi m uam elesi yaparsa, bir de sadece tornavidas olan d
nn!
U luslararas Y netim G rubu'nun kurucusu ve H arvard
O kulunda retmedikleri'nin yazan M ark M cCorm ack, resmi
i eitim iyle yaratlan resm i ruhsal durum un kstlayclndan
bahseder: " dnyasnda m aster yapm ak, bazen deneyim e h a
kim olm a yeteneini nleyebilir. B alarda ie aldm z M BA'-
la n n pek ou, ya doutan saf, ya da i eitim lerinin kurban
olm u kiilerdi. Sonuta, bir t r gerek yaam renm e zry-
le kar karya kalyorduk - insanlar doru drst okuyam am ak
veya, durum u abartm ak ve yanl alglam alar olutunna ynn
de anlalm az bir beceri."
Sonusal O dak'n kurucularndan v e Tao Jones Ortalamala-
r'n n yazar B ennett Goodspeed, benzer duygulan paylayor.
Bir zam anlar yle dem iti: "Eer Thom as Edison'un M BA'si
olsayd, sadece daha byk bir m um ic a t etm eye kalkard."
M BA olsu n veya olm asn, yaratc problem zm nn en
nem li anahtarlarndan biri; ak, sorgulayc bir tarz gelitire
rek, akl durum unuzu geniletm eyi renm ektir. Leonardo da
V inci, b u retici akl durum unu ok gzel tarif ediyor:
Anlamadm eylerin yantn bulmak iin krlarda dolayordum. Ne
den dalarn tepesinde, mercan izleri ve deniz kabuklar, denizde ise
bitki ve yosunlar vard? Gkgrlts, neden ona neden olan eyden
daha uzun sryordu? imek, neden yaratlr yaratlmaz gze grnr
oluyor, gkgrlts ise zamana ihtiya duyuyordu? Bir tan atld
noktann etrafnda nasl sudan halkalar oluuyor, bir ku nasl havada
durabiliyordu? Bu sorular ve dier tuhaf olaylar, yaamm boyunca
dncemi megul etti.
Byk kafalar, byk sorular sorar. G ndelik olarak "dn
cemizi m egul eden" sorular, yaam daki am acm z yanstr ve
hayatlarm zn kalitesini etkiler. Da V inci tarz ak, sorgulayc
bir zihinsel ereve gelitirerek, evrenim izi geniletir ve onda
seyahat etm e yeteneim izi artnnz.
ueauf IM46W 6U 6U V AMMA & SU1U 6 M U K ttU U X U ttU X UMU 1 UUU6 & MMMI AMMA

R ichard Feynman (57) ocukken, annesi, gelecekte Nobel

dl alacak olan oluna, her akam yem einde ayn soruyu
soruyordu: "Bugn okulda ne sordun, R ichard?
w i m m mw ; x mhw a t m * wkw mm 14 4m m k >mm * mm m m

D u y g u larn z B ilin
D uygular, zm araynda esasl b ir rol oynar. Sezgiler,
nseziler ve iten gelen duygular, en deerli m ttefiklerim iz
olabilir. A m a duygular, bizi nyargl ve geree k r de klabi
lirler. G zlenm eyen duygular, ruhsal durum larm z belirler ve
bylece, alglam a ve dnm zn gndem ini saptarlar.
Edim lerim iz, nihai olarak duygular tarafndan belirlenir. B el
li b ir yo lu seeriz, nk son tahlilde, onun doru olduunu his
sederiz. A nahtar soru u: Duygusal karar, ne zam an e n o k ka
rm za olur? O nu balangta kullanp, duygularm zn alglam a
ve dncelerim izi belirlem esine izin m i verm eliyiz? Y oksa
alglam a ve d n cem iz n esnel bir biim de iledikten sonra,
toplan an veri st n d en k arar verm ek zere iim izden gelen
duygu lara m bavurm alyz?
A k ki, aklnzdan en iyi biim de yararlanm ak iin, duygu
yu karar anna d ek bastrm ak en iyisi. yleyse, hazrlk aam a
snn tem el bir paras, duygular alglam adan ayrmak. B unu
yapm ak iin, nce duygularm zn ne olduunu bilm eliyiz. K en
dinize sorun: "Bu problem hakknda neler hissediyorum ?" "Bu
konudaki gerek duygularm ne?" "Bu durum u doru b ir tarzda
tahlil etm em i nleyen nyarglarm , korkulann veya kstlayc
ruhsal durum larm v ar m ?"

A ra trm a Y a p m : Y eni B ir S ey ah at
TOBHg B SGSSSSt B SBB995 B B8HH5B S 9BBBHB S fSSBSSS B SBSSSBt B gg&SSS S BSSSSS 9 fiSSSBS SBSSSH S 855990 * B5S555

Baar, hazrlkl akldan yanadr. '

Louis Pasteur
Hm k m r x m m * m m m m 4 m m x m m x m m x m m m m m m x m m x m m

Yaratc dnce hakkndaki byk yanl anlam alardan biri,

durup dururken ortaya kverdiidir. B u kan yanltr. Y arat
clk, m ev cu t unsurlarn yeni b ir bileim inden doar. Y ksek d e
recede yaratc bireylerle ilgili aratrm alar, b u kiilerin, yarat
clklarn, srekli bir bilgi arayyla devirdiini ortaya kar
yor. rnein, H erm an M elville, M oby Dick'i yazm adan nce
kendisini balinalar ve balina avcl ile ilgili aratrm alara ver
m iti.
Bellek, yaratc problem zm e srecinin bileenleri iin bir
depodur. kinci blm de rendiim iz zere, ne kadar fazla b i
lirseniz, o k ad a r fazla renebilirsiniz. V e n e k ad a r fazla bilirse
niz, yaratclk yeteneiniz o kadar artar.
B ir sorun veya problem i etkili biimde ifade etm ek iin, bel
lekte, aratrm a yapm ak zere daha fazla bilgi toplayp depola
m ak gerekir. Veri, bilgi, olgular, izlenim ler, kavray, ilikiler,
istatistikler, kavram lar ve teoriler, her yaratc reetenin tem el
bileenleridir.
A ratrm anz yrtrken sorulacak e n yararl sorulardan ba
zlar yle: Bunu zm ek iin nasl bir bilgiye ihtiyacm var?
Bu bilgiyi nereden bulabilirim ? Bu tr bir problem de daha nce
kim in deneyim i var? D aha nce biri tarafndan zlm m ?
B irok zm ve yenilik, nceki keifler zerinde kk
uyarlam alar yaplm asn gerektirir. Sk sk greceksiniz ki, te
kerlei yeniden icat etm ek yerine, tek ihtiyacnz, ona yeni bir
dn vermek.

Birka hafta nce saatim i aryordum . alm a odam da b ir

yerde olduunu dndm ve ararken, btn oday tem izleyip
dzenlem eye karar verdim . Saati buldum, bu arada kaybettiim i
dndm b ir k itab ve b ir de belik!
Aratrm anz ak, sorgulayan bir aklla ele alrsanz, arad
nz ve daha da fazlasn bulabilirsiniz.
Etkili aratrm aclar, nesnel bir biim de devirirler. D uygula
rnzla tem as halindeyseniz, sorun veya problem inize nesnel ba
kabilirsiniz. N esnel varsaylan eylerin ou tehlikeli birer ya
nlsam adr ve duygularn bask altna alnm asna dayanr. H em
kendinizin, hem de bakalarnn yorum ve kanlarn, verinin ta
rafsz deerlendirilm esinden ayrm ay renin. B irok insan,
gerek aratrm a yapm ak yerine, sadece kendi nyarglarn
dorulayan bilgiyi aram a tuzana der.
m tm * m m k w ? * n m nn 9 m vm 9 n n rn k m w * wmw * m nn 9 9 * w w

Birok insan, aslnda sadece nyarglarn yeniden dzenliyor

iken, dndklerini syler.
W illiam James
M IH I X <4m X >00 > > > 4 44C4tt x w ew X S* K W K C 4W 4 0 K
 O y u n u Sevin, Fst d a
Satran, bir problem zm e oyunudur. B yk ustalar, satran
problem lerini, sradan ustalardan daha hzl ve eitli yollarla
zerler. Klasik bir alm a gerekletiren H ollandal aratrm a
c A drianus D ingem an deG root, ustalar ile byk ustalar arasn
daki farkn, zihinsel bir farklla dayanm adn grm t. B
yk ustalarn belirleyici zellii, oyuna duyduklar sevgiydi.
D aha ok satran oynuyor, satranc daha ok dnyor ve
onunla daha tutkulu bir iliki kuruyorlard.
K efettii fstk trlerinin p e k o k kullanm yla tannan Ge-
orge W ashington Carver, yoksul kyllerin yaam kalitesini p e
kitirm ek iin yollar arayan usta bir soru sorucu ve problem
zcyd. Carver, olaanst yenilikiliinin srrn arayan bi
lim cilerin dikkatini ekm iti. B ilim sel yntem inin anahtar so
rulduunda, " nce fst seveceksin! yantn vermiti.
B u iselletirm e ve zm sem e dzeyi, yaam n tm alanla
rndaki dahilerin o rtak zelliidir. P roblem veya sorunlarnz ne
olursa olsun, kendinizi adayarak, onlar zme olaslnz b
y k lde artrrsnz. A danm lk, btnletirici bir zihinsel
g ilevi grerek, iinizdeki en iyiyi ortaya karr, derin alg
lam alara v e gizli yeteneklerinize ulam anza yardm c olur.
Einstein, baarsn zel b ir yetenek veya ruhsal bir gce deil,
"m erak, taknt ve sabr"a balam t. Thom as Edison, dehann
"yzde 1 ilham , yzde 90 ter"den oluan bir ilev olduunu ilan
etm iti. Edison, birisi alm alaryla ilgili "Tanrsal bir deha" ni
telem esini yaptnda u yant veriyordu: "Tanrsal deha, tanr
sal hibir ey... asl deha, kafay takm akta."
A lexander H am ilton ise "nsanlar bende bir deha olduunu
sylyorlar" diyordu. "Bendeki btn deha undan kaynaklan
yor: nm de bir konu olduunda, onu derinlem esine alrm.
G ece ve gndz, hep benimledir. Zihnim i kaplar. Daha sonra
gsterdiim aba, insanlar tarafndan dehann m eyvesi olarak
adlandrlr. Oysa o, em ek ve dncenin m eyvasdr."

P ro b le m i A kl H a rita la y n
yi form le edilm i bir problem , neredeyse zlm dem ek
tir. Problem inizi en iyi form le etm enin yollarndan biri, bir akl
haritas karm aktr. Sayfann ortasna, problem veya sorunu
tem sil eden bir sim ge izerek balayn. Sonra, klasik tem el so
rulan ifade eden anahtar szckleri, m erkezi im geden yaylan
dorular zerine yerletirin. "Ruhsal durum ", "Duygular" ve
"Aratrm a" iin bir ana dal ekleyin. Sonra h er bir dal inceleyin.
A kl haritalam a, problem in karm aklklarn grm enize yar
dm c olur, farkl unsurlar arasndaki balantlar vurgular ve
aalan, orm an ile btnletirir.

B azen, ilk problem -saptam a haritanz, sizi dorudan zm e

gtrecek. nde g elen bir kim ya irketinde kim yager ve aratr
m ac olarak alan Dr. M adhu Jayawant, u rnei dile getiri
yor: "Akl haritalam ay kullanarak, ilgisiz grnen ok m iktar
da veriyi birletirdim ve bir tr aartm a srecine soktum. V eri
yi akl haritasna yerletirdim . Srecin eitli unsurlar arasnda
ilikiler kurm aya baladka, bir yenilii tanm lyordum ." Bir
saatten az tutan b u sre, yeni bir buluun anahtar oldu.
Elbette, zm ler h er zam an bu kadar kolay bulunm az. B ir
ok durumda, retim aam asna gem eniz gerekecek.
 R E T M : G E R E K D E H A L A R R E T R
Latincede retim , deha ile ayn kke sahiptir -gignere- ve
retm ek, elde etm ek anlam n tar. zm bulm a srecinin re
tim aam asnda, yeni perspektifler elde etm eyi veya retm eyi
hedefleriz. nsanlar "beyin frtnas" ile, genellikle bu aamay
kasteder.

B y l D o k u m a T ezg ah: Y a ra tc lk V e rita b a n m z

A ratrm aclar, beyinde b ir "bellek m erkezi" bulm ak iin ok
sayda denem e yaptktan sonra, bellein belli bir alan ile snrl
olm ad sonucuna vardlar. Bellek, afallatc lde karm ak
b ir sinir a ile, btn beyine yaylm t. Nobel dll nrofz-
yolog S ir C h arles Sherrington, b u n a "byl dokum a tezgah"
diyor.
Bu a, snrsz b ir bilgi depolam a ve geri arm a kapasitesi
n e sahiptir.
B tn anlarnz, iliki alan boyunca birlikte dokunur.
A nm sadnz h er ey, baka bir anyla balant iinde anm sa
nr. Y ani ne k ad a r fazla bilirseniz, o k ad ar fazla renebilirsiniz.
V e n e k ad ar fazla renirseniz, renecek o k adar ey daha ol
duunu bilirsiniz. yi b ir bellek gelitirm enin srlarndan biri,
serbest ilikilendirm e yoluyla bilginizi enejikletirm eyi ren
m ektir.
1879'da bir gn, bilim ci Sir Francis G aulton, Londra'nn bir
sokanda yrm ekteydi. Yrrken, aklnn, grd hereyle
serbeste iliki kurm asn salad. 300 civarnda nesne sayd ve
h er biriyle kurduu ok sayda ilikiyi no t etti. "Gzlerim in
nnden, btn yaam m a ait rnekler geiyordu" diye yazm
t. "Dnce stokum un bir parasn oluturacaklarn hi dn
m ediim p ek ok gem i olay, dikkati uyandrm ayacak kadar
bildik nesnelerle canland. Bir anda, beynin, daha nce inand
m dan o k daha aktif olduunu anladm. V e onun gnlk ile
yiinin beklenm edik saha geniliiyle afalladm."
Gaulton'un yapt gibi, ilikilerinizi irdelerseniz, aksi takdir
de eriilem ez grnen eyleri anm sayacaksnz. Birka yl n
ceki b ir h afta sonu tatilim de, yeni bir ev alm olan ve evi denet
lettirm ek iin gn olan bir arkada aramt. T elefonda bana
sorduunda, n e denetinin, ne de ivereninin adn bilm iyordum .
likinin gcn bilm eseydim , m uhtem elen "zgnm , hatrla
m yorum " derdim.
A m a bunun yerine, b ir iliki aratnnas yapm ak iin birka
dakika sre talep ettim . K endi evim in denetim i ile ilgili h er e
yi anm sam aya alarak baladm . O luan ilk iliki, n bahede
durduum and, deneti atya bakyor ve yenilenm esi gerekti
ini anlatyordu. Bu en aklda k alan ilikiydi, nk yeni bir a
t pahalya m al olacakt.
A kl gzm le, evi denetiyle birlikte gezdim . likiler trenim
m utfaa, bodrum a ve sonra su borusuna gitti. Bu iliki ak
iinde, ev denetisi, su vanas zerine b ir etiket yaptrd. O b u
n u yaparken, ben de etiketteki yazy hatrladm : "Hom e C heck
Denetilik". D ostum u arayp ismi ona syledim.
Bilginiz, ilk anda anm sadklarnzdan ok daha fazladr. B u
n u anlam aya baladka, zekanz da harekete geirirsiniz. n
sanlar "Bilm iyorum" veya "Hatrlam yorum " dediinde, aslnda
dem ek istedikleri., bu bilgiye hem en eriem edikleridir. A m a du
rup b ir aratrm a yapar, ilikilerinizin akn takip ederseniz,
aslnda hatrladnz ve bildiinizi kefedeceksiniz. Bu olum lu
deneyim i tekrarladka, gveniniz daha da pekiecek. likilen-
dirici dncenin gcne duyuunuz bu gveni; anm sam a, ya
ratclk ve iletiim am alan iin kullanabilirsiniz.
V erim li bir ilikilendirici aratrm a gerekletirm ek iin, bil
m em enin gerilim ini kucaklam aya istekli olm alsnz. Beyninizin
olaanst potansiyel ve tasarm na dair alglam anz glendir
dike, bu i daha da kolaylaacak. Yanl yant alm a korkusu,
b iro k insann, gerek dnceye elik eden belirsizlie hog
rszce davranm aya zorlar. Bu hogrszlk, yksek zihinsel
alm ann anahtar bir unsuru olan yaratc, ilikilendirici tahm i
n i zedeler.

Z e k a n n C h u tz p a h lkesi
B ir tahm inde bulunm aya cret etm e istei, beyninizin engin
iliki kapasitesini uyandrr. B en buna, zekann chutzpah ilkesi
diyorum . Chutzpah, belirsizlie kar cesaret veya "sinirlere h a
kim olm a" anlam nda b ir branice szck. C hutzpah sahibi d
nrler, yantnn hem en belli olm ad bir sorun veya dertle
yz yze geldiklerinde, ilikisel b ir aratrm a gerekletirm e
alkanlna sahiptir. B ir problem e ilk tepkiniz "Bilm iyorum"
ise, "B ilseydim ne sylerdim ?" diye sorarak doal ilikisel g
cnz uyandrabilirsiniz.
N obel dll fiziki R ichard Feynm an, chutzpah'n gcne
dair h arik a bir rnek. M anhattan Projesi'nde alan bilim ciler
ekibinin bir yesi olarak, atom bom bas iin blnebilir m alze
m e reten tesisin tasarm na dair nem li teorik destekler sun
m utu. M hendisler ona tesisin planlarn sunduunda, Feyn
m an b ir kararszlk yaad - planlar zerindeki simgelerin anla
m n bilm iyordu. M hendisler daha nce ksa bir aklam a yap
m t, am a Feynnan, baz anahtar unsurlar karm t (O srada
hayal gnnekteydi!) ve aklam a da istem em iti. U tana skla,
hzl bir ilikisel aratrm a gerekletirdi ve planlar zerindeki
sim gelerden birinin anlam n tahm in etm eye k arar verdi. Onun
anlatm yla: "Parm am , planlardan birinin zerindeki gizemli
kk artlardan birinin zerine koydum ve 'Bu vana skrsa
ne olacak?' diye sordum. B ana 'O b ir vana deil efendim , pen
cere' diyeceklerini hesaplyordum ." A m a gizem li artnn gerek
ten bir vana olduu grld; Feynm an'n sorusu da, tesisin g
venli b ir biim de inas iin o k nem liydi. M hendisler, Feyn-
m an'n plan okum a yeteneine arm lard, tahm inini "inanl
maz" ve "deha ii" gibi szcklerle nitelediler.
Feynm an'n chutzpah', ok alm a ve renm eyle tam am
lanm t. Elbette; bilgili tahmin, yaratc ilikilendirm e ve zeki
speklasyon ile sam alk arasnda nem li b ir fark var. B ununla
birlikte, az biraz chutzpah ile, snrsz ilikilendirm e kapasiteni
zi uyandrabilir ve problem zm e yeteneinizi heyecan verici
lde gelitirebilirsiniz.

A y a k la rn z Isla tn

retim , aklnz serbest brakm akla ilgilidir. A klnz serbest

e uarken, "Buldum!" igrsn davet eden yeni iliki kalp
lan yaratabilirsiniz. retim, otom atik ruhsal durum lar bozar ve
yeni olaslklar zgr brakr. Kolay gibi geliyor, am a alkan
lk kalplar, inatdr. B irok insan, "serbeste ilikilendir" iste
ine bo baklarla karlk verir. Serbeste iliki kurm akta g
nlszlm z, utanm a ve bakalar tarafndan yarglanm a k o r
kum uza dayandrlabilir.
B iroum uz, aptal, aklsz veya dpedz deli olarak alglan-
m am ay garanti etm ek iin olaanst enerji sarfederiz. B u
korkular yle iselletiririz ki, yalnzken bile aklm z serbest
brakam ayz. retim aam asnda, yarglanm a k orkusunu yat
trm ak arttr. Kavray iin g erek en yeni patikalar serbest b
rakm ak iin, aptalca, aklszca ve h atta delice grnen fikirleri
aratrm aya istekli olmalyz.
retici olan delilere dahi denir. Z engin deliler ise eksantrik
tir. N e retici, ne de zengin olm ayan deliler, dpedz delidir i
te. D ahiler v e deliler, derin b ir okyanusun tam ortasndadrlar;
dahiler yzer, deliler boulur. oum uz ise, gvenle kyda
oturm aktayz. Bu blm de, ayaklarnz nasl slatacanz g
receksiniz.
m o m m o m x m m x >mm w h w k m m <c r a m x w * m mmom e ooom < m m

D eha, allm olm ayan dncenin sanatdr.

W illiam James
m w w w w p m m m m m m . x m o ra x m om o oooom o oom k m w x m o ra * to m

B eyin Y iv le rin in tesin e G ein

H er b irim iz, engin b ir yaratc dnce potansiyeline sahibiz.
Dr. D eep ak C hopra'ya gre, insanlar, gnde ortalam a 60 bin d
n ce dnr. A m a b u dncelerin en az yzde 95'i, b ir nce
ki gnle ayndr.
H epim iz, ksr, otom atik ilikilendirm e kalplarna taklm aya
eilim liyiz. Bunlar; alglama, zgrlk ve yaratclm z snr
layan "beyin yivleri"dir.
K uzey V irginia'da b ir sem inere katlan polis m em urlar, ili
k isel dnm enin doasn tartyorlard. B ir m em ur, ortann
ilikilendirm e alkanlndan bahsetti. H er gn, devriye aracy
la belli bir keden getiklerinde, orta ocukluk anlarn h a
trlyordu. V e h er gn o noktaya ulatklarnda, orta, ayn ey
den bahsetm eye balard. O rtandan ikayeti olan polis, b ir
denbire, o rta n n ilikilendirm e alkanlna h e r gn ayn te p
kiyi verdiini farketti. Bu k k aydnlanm a, ona, daha nce
bilinsiz b ir alkanlk kalb olan eye kar tepkisini sem e z
grlne dair potansiyelini kavratm t.
A klnz yeni eylerle uyararak, beyin yivlerinden kurtulabi
lirsiniz. R o m an okuyun. Y eni yerlere gidin, zellikle dier lke
lere. Y eni yiyecekler deneyin. e farkl bir yoldan gidin. Yeni
ilikiler kurm ak iin en zengin kaynaklardan biri, farkl insan
larla tanm aktr. Y alandka, esas olarak b en zer sosyoekono
m ik ve m esleki gem ilere sahip insanlarla iliki kurarz. Bu zi
hinsel ilikinin iliki kurm a zgrlnz zedelem esini nle
m ek iin, farkl gruplardan, farkl gemi ve perspektiflere sahip
insanlarla tanm ak iin aba gsterin. ocuklarla zam an geir
m ek, zellikle nem lidir.
Y azar R ay B radbury, akln yeniliini pekitirm ek iin ho b ir
perspektif sunuyor: "Her gn kendinizi, eitli alanlardan, ok
edici alanlardan besleyin. B en gzlerim i resim ve tabasklar ile
dolduruyor, m zik dinliyor, denem eler, iirler, oyunlar o kuyo
rum... ocukken, ktphanenin yetikinler blm ne szlr
dm . im di ise, doru renip renm ediim i g nnek iin o
cuklar blm ne gidiyorum ."
Size yeni bir ilikiler yolu sunacak dsal uyanlardan da
nem lisi, bilinm eyeni kucaklam a isteinizdir. Farkl eyler ara
yn, am a nesnelere farkl bakm ay da unutm ayn. M arcel Proust,
"G erek sihir, yeni m anzaralar grm ekte deil, yeni gzlerle
bakm aktadr" der. D nyay h er gn yeniden grn. "Bugn ye
ni eyler dnecek, yeni ilikiler yaratacak, yeni ve daha geni
perspektifler gelitireceim " diye dnn. "Dnyaya daha de
rin, daha gerek, daha zengin bir tarzda yaklaacam ." A lgla
m anz geniletm eye balayacaksnz.
H er insan n esiz olm as ve ilikilendirm edeki snrsz potan
siyeli, herhangi bir grup insann, problem zm ve beyin fr
tnas iin gl bir kaynak olabilecei anlam na gelir. B irok
beyin frtnas yaklam nda grlen bir zayflk; gruplarn, d
ncelerin serbeste akmas fikriyle b ir araya gelm esi, am a h er
kesin, gruptaki en dadnk, konukan veya otoriter kiinin
ilikilerini tak ip etm eye balam asdr.
B eyin frtnas, problem zm veya planlam a toplants
dzenlem enin e n etkili yolu, h e r bireyin, bam sz olarak kendi
dncelerini retm esiyle balam aktr. A rdndan kk grupla
ra geilir ve fikirler, e n byk gruba sunulm adan nce gelitiri
lir. Buna, y aratcl n se ra teorisi diyoruz. Fikirler, bireysel te
m elde dikkatle gelitirilm esi gereken kk, nazik tohum lar ola
ra k balar. D aha sonra, seradaki byk sakslara, yani kk
gruplara yerletirilebilirler. N ihayet, gerek bahede yaam aya
h azr olurlar.

N icelie B akn!
yi ifade edilm i b ir soruyu hedeflem i ve onu ak, sorgula
yc b ir akl durum uyla ele alyorsanz, yeni fikirler iin bereket
li topraklar oluturm usunuz dernektir. Bu topraa tek bir to
hum attnzda, yeni filizlenm e olaslnz azdr, am a yz to
hum atarsanz durum deiir. Bin tohum atarsanz, zengin bir
h asat sizi bekliyordur.
N e k adar ok fikir retirseniz, bir sram a yakalam a olasl
nz o k ad ar artar. Binlerce aptalca, yaram az ve yanl fikir,
gerekten iyi te k bir fikri gbreler. ok sayda fikir retm ek, si
zi alkanlk kalplarnn dna iter ve yeni balantlar kurm a
olaslnz katlar.
600 X W M > W W O OOOCOC < CWW X W X J> K-MOOO O 0MC < 4 H X X

iy i b irfik ir istiyorsanz, pek ok fik ir retin.

Dr. L inus Pauling, iki kez N obel dl sahibi
 retim aamasnda, ne kadar ok fikir olursa o kadar keyif
alrsnz. V e ne kadar ok k eyif alrsanz, o kadar iyi fikir retir
siniz. Bir dizi deney, m izahn, yaratclk testlerinde puanlan
ykselttiini gsteriyor. Klasik uyarlam ada, grup, b ir dizi ya
ratclk testine girer. Testlerden nce ilk gruba, kom edi kasetle
ri dinletilir. kinci grup ise, akadem ik bir konu hakkndaki kaset
leri dinler. nc gruba hibir ey dinletilmez. Kom edi grubu,
daim a en yksek puanlan alr.
B yk bir ila irketinin blge m dr olan T rish M arosky,
personelini, C hicago'nun nl kinci ehir doalam a kom edi
ovlanna gtrr ve onlara, doalam a dersleri aldm . M a
rosky, "K endim izi doal m izaha kaptrm am z sayesinde, kesin
likle daha retici, daha yaratcyz" diyor.
Mizah, yaratc dnce srecini yanklar ve destekler. Stre
si azaltr, gevek younlam ay ve daha st dzey bir beyin d
ncesini tevik eder. Dahas, m izahn znde b ir beklenti dei
imi, daha nce ilikisiz olan unsurlann yan yana getirilm esi
vardr. rnein, m izah dehas Stephen W right, ruhsuzca yle
anlatr: "Bir gn sokakta yrrken, bir lokantann yanndan ge
tim. Cam daki yazda 'Her Z am an Kahvalt' yazlyd, ben de ie
ri girip R nesans'ta jam bonlu yum urta syledim ."
W right v e dier m izahlar, beklentilerim izle oynayp bizi
alldk d n ce kalplannn dna kararak, kahkaha elde
ederler. "Ha ha", "Aha!"nn en yakn kuzenidir. En yaratc ve
b aanl insanlar, sk sk glen insanlardr - zellikle de kendile
rine glebilenler.

H k m A skya Aln
Robin W illiams, Gnaydn Vietnam'da, amatal, sinik gr
lerini dinleyicileriyle paylam a eilimindeki bir sava zaman
DJ'ini canlandrm t. W illiam s'm m alzem esi; onu denetlem eye
alrken felce srklenen robotum su, ikiz sansrcler tarafn
dan onaylanm ak zorundayd.
S anat karsnda sansr tem as; sinem a, edebiyat ve yaam da
yaygn grlr ve akllarm zn iinde tadm z sanat ile
sansrc arasndaki atm ay yanstr. B iroum uzda sanat
bastrlm , sansrc ise hiperaktiftir. Sansr, gnlk yaam da
deerli bir dost olm asna ram en (dndklerim izi h er zam an
aynen ifade etm em iz n e byk bir felaket olurdu!), retim aa
m asnda devreden kar. Sanatnn zam an gelmitir.
B irok insan, "yarglam a yok" fikrine sahte b ir ballk gs
terir am a sonra, gerekten farkl b ir ey ifade edildiinde, ba
kalaryla dalga gem eye balar. retim aam asnda, "Bu aptal
ca", "Y aratc fikir dedik ama, o kadar da dem edik", "Sen ne tu
h a f adam m sn" ve "Sam a speklasyonlarla vaktim izi harca
m ayalm " gibi yorum larn yeri yoktur. B irok insan, "snrlan
aan" fikirler retenlere yanlam asna, utandrc baklar frlatp
dtalayc hareketler yaparak, ilerindeki hiperaktif sansrcy
sinsice d a vurur.
U ygunsuz sansr durdurm ann yollarndan biri, katlar
buruturup, sreci ihlal edenlere frlatm aktr. R eklam clk d eha
s ve beyin frtnas kavram nn yaratcs Alex Osbom , ar te
dirginlik yaratan eletirm enlerini defetm ek iin b ir zil alard.
B elki de en etkili yol, onlara, eletirm enin rolnn deerli oldu
unu, am a im di eletiri zam an olm adn sylemek. nnz
deki grevin, sradan m antn askya alnm asn gerektiren bir
rol stlenm ek olduunu vurgulayn.
nsanlardan belli bir rol oynam alarn istem ek, yaratclkla
rm harekete geirm enin en etkili yollarndan biridir. B irok ten
kiti, ciddi insan, bir rol oynam a frsatnn, onlar alldk d
nce tarzlarndan kurtardn kefeder. Tenkitiler genellikle
olduka rekabetidir; onlar, birok snr tesi fikir retm e konu
sunda yarm aya sevk edebilirseniz, hem kendilerini, hem de si
zi olduka artabilirler.

D escartes, C h u b b y C h e c k e rla B u lu u y o r
N icelik, m izah ve hkm lerin askya alnm as, yaratc sre
ci glendirir. A m a genellikle, aklm z harekete geilm ek iin
daha atlgan yaklam lara ihtiya duyarz. Descartes, "Cogito er-
go sum ", yani "Dnyorum , yleyse varm" dem iti. Cogito,
L atince coagitare'ye ("birlikte kartrm ak") dayanr. Chubby
Checker ise, K artezyen felsefeye yeni bir anlam nerm iti: "al
kala bebek, salla!" (Chubby kimlii, hayran olduu Fats Domi-
no'nun yaratc bir biim de yeniden ina edilm esiyle ortaya kt.)
Y aratc srete, ilerin zerinde, onlar alkalayarak duru
ruz. Y aratc dnce; fikirlerin, olgularn, alglam alarn ve ya
ratc kalplarn, bildik olm ayan yollarla ilikilendirilm esini ge
rektirir. A klnz kartrp, fikirleri yeni yollardan nasl birleti
rip ilikilendirebiliriz? u yntem leri deneyin:

A kl haritas yapn
K oan oku y u n ve yazn
"Ya ... olursa?" diye sorun
Bir yabancya bavurun
K afanz deitirin
Sorunun kendisi olun
B oay kuyruundan ekin
in zn yazn
Grsel sentez ve imge ak yntem leriyle deneyler yapn
Sinesteziyi uyandrn .
K onum unuzu deitirin
 Akl H a rita s Y ap n . Akl haritalam a, etkili bir fikir retm e
arac. B ir resim veya sim geyle balayarak sa yarkreyi hare
k ete geirirsiniz, dallanan biim ise serbest ilikilendirm eyi te
vik eder. G eleneksel beyin frtnas toplantlar, genellikle, tah
talar zerine yazl tonlarca ilikisiz fikirle sonulanr. D oru
bana bir anahtar szck yntem ini kullanp dorulan birbirine
balayarak, fikir akn takip edip glendirirsiniz.
A kl haritanz iin fikirleriniz tkendiinde biraz durun, d e
rin bir nefes aln ve sonra, yeni patikalar am ak iin rastgele
szckleri, zerinden gee gee (vurgulayarak) yazn. H arita
nzdaki herhangi bir an ah tar szckten bo doru da kara
bilirsiniz. A kln doal getalt tam am lam a eilim i, dorulan ye
ni ilikilerle doldurm anza yardm c olacaktr.
A kl haritalam a ile fikir retm ek, m aratona benzer. D ene
yim siz b ir koucuysanz, soluunuz kesildiinde pes etm e olas
lnz epey yksektir. Am a deneyim li koucular, kendilerini
gevek tutup kol ve bacaklarn hareket ettirm eyi srdrm eleri
halinde ikinci bir rzgar yakalayacaklarn, daha nce dnm e
dikleri kadar hzl ve uzun koabileceklerini bilir. Yaratc d
nce de ayn. R uhsal olarak "soluunuzun kesildiini" hissedi
yorsanz, rahatlayn ve anahtar szckler yazp sim geler izerek
aklnz h arek et halinde tutun, anlamsz gelseler bile. kinci ruh
sal rzgannzn, yepyeni iliki akntlar reteceini kefedecek
siniz.

Dahas, re tim aam asnn sonraki basam aklar, genellikle en

verim li olan basam aklardr. B eyin frtnaclar, yeni patikalar
kefetm eden nce, b t n standart dnce ve allageldik tep
kilerini da vurm alar gerektiini grr.
K oan O kuyun ve Yazn. Koan, Z en ve dier D ou felsefele
rin d e kullanlan retim aracdr. K lasik rnekler arasnda "Tek
elle alk nasl bir ses karr?" ve "Neden tam b ir dairenin ev
resi yoktur?" gibi sorular bulunur. B u tek satrlk bilm eceler, al
ldk dnceye m eydan okuyarak, ustalar a y d n la ^ a y a sev-
keder. M oda iindeki b ir m terim , sat takm na "Giysi ne gi
yer?" diye sorarak, b ir "rn aydnlanm as" yaratm t.
m m
? mm < w ? c x m ? ih h h c* x w <* t tm *} m m x x m m * >mm mmc t m m

Soru: Bir ampl deitirmek iin ka Zen ustas gerekir?

Yant: iki - biri yapmak, dieri yapm am ak iin.

m m x rm m 7 srn rn gm m t gsnm s m m w w x m m m m 9 m tm w w ra x v m v r x m nn

"Y a ... O lu rsa ? " Diye S o ru n . Bu t r sorular, im gelem inizi

uyarr ve perspektifinizi sarsar. O nu kltrsem , geniletirsem ,
arlatrr, hafifletirirsem , biim ini deitirirsem , ters evirir
sem, sktrrsam , gevetirsem , b ir ey ekler veya b ir ey ka
rrsam , paralarnn yerini deitirirsem , yirm idrt saat ak tu
tarsam , garantiye alrsam , adn deitirirsem , geri dnm l
yaparsam , daha gl, daha zayf, daha yum uak, daha sert, p o r
tatif, sabit yaparsam , fiyatm iki kat artrrsam veya o nu alm ala
r iin m terilere ste para verirsem ... diye sorun.
Silikon V adisi'nin m ltim ilyar dolarlk ekonom isinin ilham ,
byk oranda, "Ya bilgisayar ilem cilerini kltrsek?" soru
sudur. Satlar artrm ak iin indirim yapm a lgnl, "Ya m
terilerim ize, bunu almalar iin para verirsek?" sorusuyla do
m utu. D nyann en m utlu insanlar, "Ya sevdiim ii yapm ak
iin ste para alm ann b ir yolunu bulursam?" diye soranlardr.

Bir Y ab an cy a B av u ru n . Bak as tam am en farkl birine

dann. yerindeki dier blm lerde alanlarn, farkl zge
m ilere, m esleklere ve dnce tarzlarna sahip olanlarn fikrini
sorun. Otobsofrnze ve diinize. Tandnz en yal ve en
gen insanlara.
 ocuklar, olaanst kavraylar sunabilir. Fiziki R obert
O ppenheim er'in dedii gibi: "Sokaklarda oynayan ocuklar,
elim deki en zor kim i fizik problem lerini zebilir, nk benim
uzun zam an nce yitirdiim bir alglam a tarzna sahipler."

K afanz D e itirin . D ier insanlar, onlara h er ihtiya duy

duunuzda yannzda olm ayabilirler. Y ine de, yannzda olsalar
d n e diyeceklerini hayal etm eye alabilirsiniz. m gelem inizi
kullanarak, sper gl bir i danm a kurulu oluturun. "W alt
D isney (43), Lillian H ellm an, M uham m ed Ali (32), M argaret
Thatcher, G ary Kasparov, Jean-Luc Picard, R obin W illiams,
B en Franklin (29), H elen Keller, Buda, W illiam Shakespeare
(2), B arbara W alters, M ark Tw ain, M orihieu Ueshiba (44),
W inston C hurchill ve M arcel M arceau bu konuda n e derdi?" d i
ye sorun.
Y aratclk gurusu Dr. W in W enger, "danm anlarm zn" ne
syleyebileceini hayal etm ekten d e tesine gitmeyi nermekte.
W enger, d anm ak istediim iz dahinin b ir im gesini gzm zn
nnde canlandrm am z, sonra bu im genin doldurduu bolua
yryp onun kafasn om uzlarnzn zerine koyduunuzu d
nm eyi tek lif ediyor. Deneyin, ie yaryor.

S o ru n u n K en d isi O lu n . Jonas Salk, ocuk felci as zerin

de altnda, kendisini baklk sistem i olarak hayal etti ve
virsle nasl m cadele edilebileceini bu perspektiften dnd.
E instein ' grelilik k u ram na gtren kavray, onun "k
olm as" ile ortaya km t.
M terim olan bir lokantac, "M endeki bir rn olduunu
hayal et. nsanlarn seni sipari etm esi iin n e yapardn?" soru
sunu dnerek, baarl bir yeni m en tasarlam t. erideki
Tenis O yunu'nun yazan T im Gallwey, daha iyi tenis oynam a
problem ini zm ek iin "tenis topu olm ay" nerir: "Bilincinizi
to p u n iine k oyun ve savurun."

nei K u y ru u n d a n ekin. Dr. M ilton Erickson, paradoks

dncesi yoluyla, yeni dnce ve davran kalplarn uyarm a
ya dayanan m thi, etkili bir psikoterapik yaklam gelitinni-
ti. Erickson, yaklam nn, bir inei ahra gtnneye alan k a r
d elerine yardm etm ek isteyen sekiz yanda bir ky ocuu
ik en doduunu belirtiyor. Kardeler, inat inein ban eki
tirm eyi brakp pes ettiklerinde, k k M ilton, onu kuyruundan
ekm eye balam ve hayvan doruca ahra gitmi.
Problem in kuyruundan ekm eyi deneyin. zm aram aya
ara verip, problem i daha kt hale nasl getirebileceinizi d
nn. rnein, iyerinde iletiim i gelitirm eye alyorsanz,
onu m ahvedecek her eyi dnerek denem eler yapn: D ediko
du yaym ak, uzun raporlarda srar etm ek, gayrresm i sosyal etki
leim i engellem ek, kt b ir dinleyici olmak, perfonnans deer
lendirm elerinden saknm ak, geribildirim yapm am ak ve asla y ar
dm istem em ek.
New E ngland'da bir evre K orum a rgt brosu, "D nya
y N asl Y ok ederiz" balkl bir toplum bilinlendirm e progra
m ile, ho bir kuyruk ekm e rnei venniti. K ullanlm m otor
yanz yere dkn, klarnz ve klim anz daim a ak brakn,
gazete, konserve kutusu ve ielerinizi ayn p torbasna k o
yun... gibi ciddiye alnm ayacak nerilerde bulunuyorlard.

in z n Y azn. "in zn Yazm ak" adl kitabn yaza

r N atalie Goldberg, Zen Budizm i'ni yazmay renm e ve ret
m eye uyarlam ak iin onyllann harcam t. Bu srete, derin
yaratc dnce dzeylerini uyandran bir yntem gelitirdi.
G oldberg'in kitabndan birka blm okuyan arkada ve Cray
A ratrm alar'n bakan John Rollw agen, "Hey N atalie, sen iten
bahsediyorsun" yorum unu yapmt.
G oldberg'in yntem i basit:

Y azm ak iin belirli b ir zam an dilim i ayrn. On dakikalk otu

rum lar, iyi bir balang olur.
Srekli yazn. K alem iniz hareket etsin.
D zeltm e yapm ayn.
mla, gram er, noktalam a iaretleri ve dzenlilie aldrmayn.
N orm alde dnm ek olarak adlandrdnz eyden kann.
K endinizi brakn.
O laylar ve eyleri zengin ayrntlarla anlatn.
Tutkularnzn peinden gidin.
G oldberg, yaam nz deitiren k itap lar veya canm zdan
ieri giren n zelliklerinden tutun da, kendinizi Tanr veya
doaya en yakn hissettiiniz an veya ilk cinsel deneyim inize
dek b ir dizi uyarc yaz konusu neriyor.
H ounuza giden konularda birka altrm ayla sndktan
sonra, zm eye altnz problem veya sorunun "zn" yaz
m ay deneyin. G oldberg, "D ncenin przl azn aratrn.
H avu rendeler gibi, kada, kavraynzn renkli salatasn ve
rin" diyor. zenle bu yntem i uyguladnzda, sansrc dn
ce katm anlarn tek tek soyacak ve ham zgnlnz kefede
ceksiniz.

G rse l S entez ve m ge Ak
m gelem szc, im aginari kknden gelir ve bu da, "isel
olarak resm etm ek" anlam n tar. sel resim ler oluturup ifade
etme yeteneim iz, yaratc dncenin zel bir anahtardr. Y a
ratclk, genellikle, szcklerle tanm lanam ayan b ir alandan
kar. A kln dil ncesi dzeylerine erierek, anlk kavray uyan
drrz.
Dr. Jacques Hadmard, b y k m atem atikilerin alm a yn
tem lerine dair r ac aratrm asnda, bu kiilerin dnce
srecinin, dil veya standart m atem atik sim geleriyle deil, grsel
im gelem ile karakterize o lduunu bulgulam t. A ratrm aya k a
tlan m atem atikilerden biri olan Einstein, yle yazyordu: "D i
lin, yazlan veya kullanlan biim indeki szckleri, benim d
nce m ekanizm am da herhangi bir rol oynam yor. Bu m ekaniz
m a, grsel ve gl trden, az ok net im gelere dayanm akta."
Yaratc akl haritalam ann ileri ve ok etkili bir biim i, fikir
leri esas olarak resim ve sim gelerle ifade ederek, dil ncesi ze
kam za eriip o n u davurm aya dayanr. Problem ve sorunlarn
z, izim yoluyal serbest ilikiler kurarak aratrn. m ge h arita
lar, zellikle etkili aralar. 1992'de, A BD'nin nde gelen dokuz
eczacs ve b ir ila irketinin rn yneticisinden oluan bir
grup, irket m erkezinde b ir beyin frtnas gerekletirm iti. H e
def, hastalara daha iyi hizm et verm ek zere nasl ibirlii yap
lacana dair yeni fikirler retm ekti. zm bulm aya dair k k
b ir oturum un ardndan, toplant, fikir retim ine "sera" yakla
m n uygulayarak balad. Katlm clardan, n ce bireysel fikirle
rini retm eleri ve ardndan bunlar kk gruplarda paylam ala
r istendi. H er grubun szcs, alm alarnn m eyvelerini su
narken, sanat Nusa M aal Gelb, onlarn szcklerini, duvarlara
yaptrlm dev kat paralarna izdii balantl im gelere
aktard. Nusa, bu ilk sreci grsel sentez olarak niteliyor. K at
lm clar, dncelerinin resim ler haline geldiini grdke, y e
ni kavraylara ulap y en i balantlar kurm akta ilham aldlar.
zm eyi istediiniz bir problem le ilikilendirdiiniz resim leri
izm eye aln. U zay H aritalam ak'n yazar N ancy M argui-
les, bu resim li akl haritalam a sreci iin "Akl M anzaralam a"
terim ini kullanyor.
R esim izm ekte p ek iyi deilseniz, grntler aklnza gel
d ike o n lan yksek sesle b ir dostunuza anlatabilir v ey a bir k a
se te kaydedebilirsiniz. B unu yapm ak iin geveyin, derin, ritm ik
b ir biim de nefes aln ve gzlerinizi kapatn. m geler, bulank da
olsa akl gznzde belirdike, onlar ayrntlaryla anlatn. Bu
"im ge ak yntem inin yaratcs olan Dr. W in W enger, onun
kavray retm ekteki etkisini belgelem itir.

Sinesteziyi U y a n d rn
Sinestezi, yani d u yularn birletirilm esi, yksek dzeyde y a
ratcla sahip insanlarn srlarndan biridir. E n byk sanat
ve bilim ciler, sinestezik kapasitelerini ortaya karm lard. B u
nu siz de yapabilirsiniz.
Probleminizi dnn. O na b ir renk ve biim verin. Tadnn
nasl olduunu, nasl koktuunu hayal edin. Dokunuu nasl? Ola
s zmlerinizin dokusu ve sesi ne? Bu size lgnca m geliyor?
Nobel dll R ichard Feynm an'n, karm ak teorem leri irde
lem esini nasl tanm ladna bakalm: "Onlar bana teorem in k o
ullarn anlatrken, b t n koullara uyan b ir ey ina ederim .
rnein b ir km e top, paral bir km e iki top. Yeni koullar s-
raiandka, to p lar kafam n iinde renklenir, kllanr. .. E n sonun
da, teorem i ifade ederler ve o, topla ilgili sam a, benim kll ye
il topum iin geerli olm ayan bir ey kar. Ben de 'Yanl!' de
rim. ou zaman, tahm inim doru kar."
Fraktal geom etrinin yaratcs Benoit M andelbrot ekliyor:
"G eom etri duyumsaldr; insan nesnelere dokunur... N esneleri
form le etm eden nce onlar grrm . .. Sezgi, bahedilm i de
ildir. Sezgim i, ilk bakta sam a grlen ekilleri kabul etmesi
ynnde eitim ve herkesin ayn eyi yapabileceini grdm .
Bu ekiller, doay ifade etm ek iin b ir tutam a gibidir.
S inesteziyi gelitirm ek, yaratcl artrm ann yannda, y a
am kalitesini derinletirip zenginletirir de. E im bir sanat
ve do al olarak, sinestezikdir. B ir sonbahar akam, p encere
m izin nnde, rzgarla h afife hrdayan yapraklar seyredi
yorduk. Eim , "Y apraklar beni gdklyor" deyiverdi. ' O anda,
yaprak lar yepyeni bir tarzda yaadm . K endim i, o nlarn devi
nim ini "hissetm ek" iin serbest braktka, renk ve dokular
canlanverm iti.
R essam Lorraine Gill, kolektif bilinaltn deen, nfuz edici
soyutlam alaryla tannr. Bir akam, o n u n yem ekte konuuydum
ve bize basit b ir sebze yahnisi hazrlam t. Y em eye balam adan
hem en nce, "Y em eim izin renklerini arkya dkm em e ne der
sin?" diye sordu. H avulara iaret ederek, onlar grdnde
iittii havay syledi. Ayn eyi krm z biberler ve patlcan iin
yapt. O nun g zleri v e sesi araclyla, sebzeler, m elodik cev
herlere dnm t.

K o n u m u n u z u D e itirin
P ek ok b ey in frtnas oturum unda, insanlar saatlerce ayn
konum da oturup fikir retm eye alr. Sonra da, "N eden tkan
dk?" diye sorarlar.
Bedeninizin durumu, aklnz etkiler. Eer gvde kat ve dik,
veya km ve zayfsa, aklnz da ayn durum a geecektir. D ili
m iz, b u ilikinin kavranpna dair deyim lerle doludur: "Bu konu
daki duruunu deitirm eyecek", "B unoktada saldrgan bir pozis
yon aldlar", "Belki de b u olaya baka bir adan bakmalyz" ve
nihayet Incil'den, "Enselerini dikletirdiler ki T an n 'n n syle
diklerini iitm esinler.''
A lldk durular brakm ak, yaratc srece enerji v e ilham
verir. B azen aklnz h arek ete geirm enin en iyi yolu, gvdenizi
harek ete geirm eye balam aktr. B enim favori yntem lerim ara
snda oynam ak, aikido sanatndan hareketler, A lexander tekni
inin uygulanm as (bu disiplini nasl reneceinize dair bil
giyi, K aynaka blm ndeki referanslarda bulabilirsiniz) ve bir
arkadanzla deneyebileceiniz aadaki altrm a bulunuyor
(yalnzsanz, bir aynann nnde yapn): Am a, ayn anda, bede
nin olabildiince ok parasn, yeni tarzlarda hareket ettirmek.
Bu altrm a, sizi daha nce hi yapm adnz biim de devindi
rerek, geleneksel beden-akl durularna m eydan okum anz sa
layacak.
A rkadanzn karsna dikilin. O nun yapt hareketleri yi
neleyeceksiniz. rnein arkadanz, sa elini kaldrp bana
vurduktan sonra, elini tekrar aa indirebilir. Bu hareketi y ine
leyin ve arkadanz yeni b ir hareket yapana d ek devam edin. B ir
sonraki hareket, sol aya vurm ak. B ir ncekini srdrrken,
buna gein. imdi arkadanz, sol koluyla yzm e hareketi yap
t. nceki iki hareketi srdrrken, bunu ekleyin.
A rdndan, arkadanz tav u k gdaklam as veya A lacakaranlk
K ua'nn mzii gibi b ir ses ekledi. nceki hareketleri yapar
ken, bu sesi de taklit edin. Sonra arkadanz ban daire eklin
de dndrd, tek rar edin ve bylece devam edin...
B ir seferde en az be farkl hareket yapm ay hedefleyin. Ola
bildiince srad ve sam a olsunlar. Sonra rol deitirip, dostu
nuzu, hen z tam am ladklannzdan bile sam a hareketler yapm a
ya sevkedin. B u altrm a, kahkaha ve elence kayna olm ann
yan sra, eski k alp lan sarsar ve yeni ilikileri uyandrr.
 S in v e rje n t D n cen in K alb i
Bazen, zm b ulm a srecinin retim aam as, hzl b ir ge
lim eyle sonu verir. Bu, kavray ve aydnlanm ann "te bul-
dum !"udur. A ncak sk sk da; karm aa, karklk ve hsran d u y
gusunun artm asna yol aar. P roblem zm e/zm bulm a sre
cine dair kavranm as gereken en nem li ey, belirsizlik artnn
olum lu b ir iaret olmasdr.
A lldk algsal ve zihinsel kalplan baaryla sarstysanz,
kendinizi kaygl hissedebilirsiniz. Y ksek dzeyde yaratc in
sanlarn en ayrdedici zellii, bu i gerilim i kabul edip onu k u
caklam a isteidir.
Sinverjent dncenin kalbi budur. A klnzn, ykselm i
"dnm e" konum unuzu kavray ve zm lere dntrm ek
iin tasarlandn bilirseniz, belirsizlik karsnda gvenle dur
m ak ok daha kolay olur. Bu dnm, srecin kuluka aam a
snda gerekleir.

K U L U K A : Z E R N D E Y A T IN
Bir problem i, zerinde yatarak zdnz oldu m u? B ilin
li b ir ekilde problem zerinde durm adnzda, aklnzda neler
olur? K uluka aam asnda, dikkat-alt aklnz, topladnz tm
veriyi, zerinde oynadnz tm olaslklar dzenler ve bir ara
ya getirir.
Byk m zisyenler, sanatlarnn, notalar arasndaki boluk
larda yaam bulduunu syler. Usta heykeltralar, heykellerinin
gcnn sm n , eserlerinin etrafndaki bolua iaret ederek
gsterirler.
 B enzer biim de, bilinli abalarnz arasndaki boluklar, ya
ratc problem zm e sanat iin kilit nem dedir. Bu boluklar,
fikirlerin kulukaya yatrlm asn salar.
M atem atiki H enri Poincare, kulukay "bilinsiz alna"
o larak tanm lar ve yle anlatr: "G enellikle, kii bir problem
zerinde ok sk altnda, o ilk atanda hibir ey elde ed e
m ez. Sonra dinlenir... ve alm aya yenilenm i olarak dner...
ardndan, birdenbire, belirleyici fikir kendini akla sunar... B u ani
ilham lar, sadece, gnlerce sren am a sonusuz biten gnll bir
abann ardndan gelir... Bu abalar, aslnda kiinin dnd
kadar ksr deildir; bilinalt akl harekete geirm ilerdir."
K uluka ritm lerinizi kefedip onlara gvenm eyi renm ek,
yaratc problem zm n daha etkili ve elenceli klar. F else
feci B ertrand R ussell'n gzlem ledii gibi: "Zorlu bir konu yaz
m am gerektiinde, en iyi plann onu b y k b ir younlukla,
m m kn o lan e n y o u n biim de, birka saat veya gn boyunca
dnm ek olduunu grdm ... Bu srenin sonunda, alm ann
yeraltnda srmesi gerektiine dair 'em ir' veririm . Birka ayn
ardndan, iradi b ir biim de konuya dner ve iin oktan bittii
ni grrm . B u teknii kefetm eden nce, o aylan endieyle g e
irirdim , nk h ib ir ilerlem e kaydedem iyordum . Aslnda
zm , bu endieye hi gerek olm ayan b ir biim de, ayn sre zar
fnda elde etm ekteydim ve aradaki o aylar da boa gidiyordu.
O ysa im di onlar, baka uralar iin deerlendirebiliyorum ."
B azen kuluka, zaten ortada olann kavranm asyla veya bir
"te buldum!" ile sonulanr. A m a genelde, bilinalt abam zn
m eyvelerini farketm ek gtr. Yaratc problem zm nde m
kem m ellik, dncenin ince ayrntlarna dikkat gstermemizi,
iim izdeki o utanga seslere kulak vermemizi gerektirir. Otelci
C onrad Hilton, "Bir problem olduunda ve onu zm ek iin elim
den geleni yaptysam , iimdeki bir tr sessizlii dinlem eye bala
n n , ta ki bir ey tkrdayp doru yant hissettirene dek" der.
 arap toplam ann zevklerinden biri, zam an getike, iyi a
raplarn daha da iyi olacan bilm ektir. K ulukann gc saye
sinde, ayn ey fikirler iin de geerli.
B eyin aratrm aclar, bilinalt veri tabannzn, bilin veri
tabann on milyon k at atn tahm in ediyor. Bu veritaban si
zin gizli, doal dehanzn kaynadr. B aka b ir deyile, iiniz
deki b ir para, sizden ok daha akll. B ilge insanlar, sk sk bu
daha akll paray a bavurur!
in san akl, m ilyonlarca yllk evrim tarafndan, evrendeki en
gl yaratc problem zm e sistem i olarak tasarlanm tr.
B eynim izin doal zm bulm a gcne olan gvenim iz arttk
a, Em erson'un o m uhteem m akalesi "Kendine D ayanm ak"ta
sunduu nerisine daha iyi kulak veririz: "Kendi aklm zn iin
de ldayan o k huzm esini farkedip izlem eyi renm eliyiz."
E m erson, kendim izi km sem e eilim ine kar da uyarr:
"[Eer] kendi dncelerim izi kayda deer bulm azsak, b ir tr
yabanclam ham etle geri dnerler. Yarn bir yabanc kp,
saduyuyla, btn zam anm z boyunca ne dnp hissettiim i
zi sylecek ve biz, utan iinde, kendi fikrim izi bakasndan
renm ek durum unda kalacaz."
rm m m m um x m m e> rj o m 9 m sm v m m x m m x m m 91 w w v (m m 9 m m * sw m

H ibir fikir, nce sarslm az ve ayn zamanda aratrc b ir gz

le incelenmeden bir kenara atlacak kadar tuhaf deildir.
W inston Churchill
nnm * mm 9 9 m m k m m * m tn v m m 9 w m 9 m m s w m w * m r o 9 m m

retim ve kulukay dengelem ek, sizi alldk dnce tarz

larnn tesine geirerek, snrsz olanaklar dnyasna aracak.
A nia gerek dnyada, baz seenekler dierlerinden daha iyidir.
D eerlendirm e aam asnda, fikirlerim izi "sarslmaz ve ayn za
m anda aratrc b ir gzle" deerlendireceiz.
 4/ V
D E E R L E N D R M E : B A L I I T U T M A K
B uckm inster Fuller, "Ben sezgiye kozm ik balk avlam a diyo
rum. nce b ir dilem e hissedersiniz, ardndan bal tutm ak g e
rekir" dem iti. H azrlk ve retim aam asyla oltaya yem i taktk
tan ve derin su lan kuluka ile taradktan sonra, av ekm enin za
m an geldi.
D eerlendirm e aam asnn ilk basam a, rettiiniz fikirleri,
ortaya koyduunuz tm zm lerin akl haritasn karm ak yo
luyla dzenleyip, ncelik srasna koym aktr. Bylece, b ir bak
ta olaanst m iktarda bilgiyi ileyebilirsiniz. likileri grr ve
balantlar kefedersiniz, bylece b ir dizi farkl zm n en iyi
unsurlarn birletirm eniz kolay olur. R enk veya sim ge kodlar
kullanm ak da, fikirlerinizi sralam ay kolaylatracaktr.
Fikirlerinizi sraya koyduktan sonra, aadaki rolleri oyna
yarak, onlar apraz deerlendirm eye tabi tutun:
M elein A v u k a t. B en kariyerim e baladm da, im diden
baknca inanlm az safa, iyiliki grnen bir iyim serlikten il
ham alyordum . E n o k ilgi duyduum eyleri, yani kendim in ve
bakalarnn kiisel geliim ine e n ok katkda bulunan eyleri ta
k ip ettiim de, hereyin yolunda gidecei gibi lgn b ir fikre
sahip olurdum . artcyd am a aynen byle olurdu.
Ktm serler, iyimseri, btn verilerden yoksun kii olarak
tanm lar. B aarl olan birok insan gibi, b en de ansm n p ek az
olduunu bilm iyordum . B elki "btn veriler" elimde olsayd,
daha gvenli bir yol seerdim .
 Speklatif, iyim ser dnce, btn baarlarn kayna ve ay
n zam anda, yaratc problem zm nn temel bir unsurudur.
M elein avukat rolnde, nnzdeki fikrin parlak ynne
odaklann. Fikrinizi, olum lu ve yapc nerilere dntrn.
Olumlu speklasyona ynelerek, fayda ve frsatlara younlan.
topik senaryolar oluturup, bunlarn nasl gerekleebileceini
gsterin. F ik ir hakkndaki olum lu h er eyi ifade edin, btn
gl yanlarn ve neden ie yarayacan.
G erek olum lu dnce, b ir disiplindir. Bir fikri yok etm ek,
onu yaratm aktan ok daha kolaydr; bu nedenle, nce m elei
o ynam ak en iyisidir. Elbette, fikirleri nasl ekillendireceim izi
renm ek de arttr.
ey tan n A v u k at. Ynetim ekipleriyle alm am da sk rast
ladm bir ey, karar alm a oturum larnda birinin kp "Ben
eytann avukat olaym " dem esidir. D aha sonra bu kii, sunulan
h e r t r yaratc fikri yerin d ibine batrm ak iin elinden geleni ya
par. B ir avukattan ok eytana benzeyen bu bireyler, p ire iin
yorgan yakm aktan zel b ir zevk alrlar.
Bir fikir yzde 80 doru, yzde 20 yanl ise, o yzde 20'yi
h ed e f alp dzeltm ek arttr. E dw ard de B ono'nun yazd gibi,
bunun yerine yaanan, o yzde 20'yi nerenin tam bir aptal o l
duu im asyla, o blm n zayfl zerinde lgnca tepinm ek
tir. Bylece, geri kalan yzde 80'i de bir aptal ne srdne g
re, o ksm n da yanl olduuna karar verilir.
eytann avukat rol, yaratc problem zm nn esasl
unsurlarndan biridir, am a kendi retm ediini elem e gibi bir s
rngen gds yznden arptlr. Bir fikri ktlem ek, hiyerar
ide daha st bir stat vaadini tar; buna karlk, yeni bir eyi
desteklem ek ok daha riskli, savurunasz bir konum dur.
Faydal olum suz dnce sanat; duygular, benlikilik ve ki
isel, kkrtc dil ile, m antkl, eletirel deerlendirneyi birbi
rinden ayrmay gerektirir. Etkili bir eytann avukat, bir fikrin
neden ie yaram ayacan, zayflklarn, boluklarn ve yeter
sizliklerini, tehlike ve risklerini, u y g u la m a sn n nndeki en
gelleri, yanl gidebilecek eyleri, baarszln sonularn, uy
gulam a m aliyeti ve zorluklarn, pheli veri ve kantlanm am
varsaym lar, ters sonu verm esi m uhtem el hukuki ve ahlaki so
nular ve hatal m ant ortaya koym adan nce, duygusal tepki
lerini k ab u l ederek onlar askya alr.
eytann avukatnn titiz apraz incelem esi, bir fikrin zayf
yanlarn o rtaya karp, sizi, o fikri uygun biim de deitirip
glendirm eye yneltir. T ek rar izim m asasnn bana, zellik
le de h azrlk veya retim aam asna dnebilirsiniz. Veya, do
ru yolda olduunuzu gsterir ve fikrinize olan gveninizi artrr.
Kesin olan, bu rol oynam am anz durum unda, gerein eninde
sonunda sizin yerine oynayacak olmasdr.
Y a rg . A vukatlarnz durum u o rtaya koyduktan sonra, de
erlendirm e iin iinizdeki yarg devreye girm eli. H er b ir fikir
iin kapsam l b ir akl haritas karn. Bu haritann, aadaki gi
bi dallar olm al:
Sonu: B aarl olaca varsaylan fikir ne?
Durum : N e gibi varsaym lar, nyarglar, paradigm alar
veya ruhsal durum larn etkisi altndasnz?
G l yanlar: T ek lif edilen zm n avantajlar, faydalar.
M elein avukatnn grlerinin zeti.
Z ay f yanlar: F ik rin dezavantajlar, m aliyeti.
eytann avukatnn grlerinin zeti.
ilg in : F ik rin eitli ynleri ve onun, n e olum lu ne de
olum suz olan, sadece ilgin gelen olas
sonular.
Zam anlam a: B ir m hlet var m ? Fikrin zam an bu m u?
H ib ir ey yapm azsanz ne olur?
Piyasa: F ikrinizin m uhatab, m terisi, alcs kim dir?
Baar: B aar ve baarszlk ltleriniz ne? Baarl
olduunuzu nasl anlayacaksnz?
 S unulan zm her ynyle deerlendirdikten sonra, k arar
v e n n e zam an geldi. Sonuta, deerlerim iz kararlarm z etkiler
ve deerlerim iz de, duygularla ykldr. D ncelerinizi nesnel
biim d e ortaya koym ak iin duygularnz bastrdnz ve imdi,
o n la n m asaya yatrm ann zam an geldi. E tkili karar alm ann te
m eli, ilgili btn bilgiyi birletirdikten sonra, 'sezgilerinize g
venm ektir.

I
Fikirlerinizin akl haritasn karp, yargcnza sunun.
a m uu a am m . v a u a u sm u u a masam a u <uuu> y iaaaaaa uaaaaa a m im a u m a y aaaaa

Fikirler zerinde alrken, kat bir berraklkta srar etmenin,

duygusallktan kaynaklandn unutmamak gerekir. N e paha
sna olursa olsun berraklkta srar etmek, insan zekasnn ile
me tarz balamnda, tamamen batl inantr. M antmz, da
yanak noktalar bulmak iin nemsiz eyleri yakalar ve kar
sam alar yapm ak iin rmcek alar zerinde szlr.
A. N. W hitehead
m m ? www * <mw * <mm s< m m 9 mm mw s m w www w ?kww ? ivmw v m w < mm
 Y netim dehas Alfred Sloane'n szleriyle, "Ticari kararn
son perdesi, sezgidir." Sezgisel K arar Almann Mant kitab
nn y azan Prof. W eston A gor, kapsam l rportajlar sonucunda,
st dzey yneticilerin, e n kt kararlarnn tem el nedenini, sez
gilerini dinlem em ek olarak gsterdiini kefetm iti.
1960'ta, R ay K roc'un avukatlar, birka ham burgerci ile
M cD onald's ism ini 3 m ily on dolar v erip alm asna kar km
lard. Kroc ise, "dirsek siniri"nin, b u nerileri reddetm esini sy
lediini belirterek anlam ay im zalad.
D irsek sinirinize gvenm eyi nasl renebilirsiniz? C am egie
H all'e nasl gidiyorsanz - pratik yaparak. G nlk nsezi ve sez
gilerinize daha ok dikkat edin. Onlar bir kenara yazn ve son
ra doru kp km adklarn kontrol edin. H ava yarn nasl ola
cak? B ir yaknnz, nasl b ir doum gn arm aann sever? Pat
ronunuz bugn nasl bir ruh halinde olacak? Faiz oranlan, n
m zdeki ay iinde nasl seyredecek?
G nlk sezgilerinizi gzleyerek, onlarn doruluunu biler
siniz. B ir sezgi hissettiiniz zam anlan tarihleriyle kontrol edin -
doru km m?
G venilir bir i klavuz sistem i gelitinnek, bedeninize kulak
verm eyi gerektirir. "im den b ir ses farkl sylyor", "K em ikle
rim de hissediyorum ", "K arnm da hissediyorum " veya "Kalbi
m in derinlikleri, b u n u n doru olduunu sylyor" gibi ifadeler,
sezginin beden-m erkezli doasn yanstr.
Odaklanm ann yazar Dr. Eugene Gendlin, sezgileri denetle
m ek iin beden m erkezli b ir ara sunuyor ve buna, "annda dank
etm e" diyor. G endlin'in nerisi yle: "Kendinize, sanki doruy
m u gibi 'B u k arar iyi grnyor. Problem zld ve ben de
kendim i iyi hissediyorum , deil mi?' diye sorun." Gendlin, bu
szler sarfedilirken doan bedensel duyum lara dikkat etm em izi
istiyor: E er duyum lar bulandrc veya tatszsa, m uhtem elen
doru rotada deilsiniz. Eer yaanan duygular hosa, m uhte
m elen doru yoldasnz dem ektir.
Sezgi, m istik b ir alg-d kavray deildir. A ksine, dikkat-
alt dzeyde, ok yksek h zda alan bir m antktr. B ir sezgi
nin doru olduu ortaya karsa, geriye b akp n ed e n m antkl
geldiini anlayabilirsiniz. Sezgi, st-m antktr ve onu renm ek,
m antkldr.

U Y G U L A M A : Y L E Y A P IN
Uzay Yolu: Yeni Nesil'de, K aptan Jean-Luc Picard, yaratc
liderliin olaanst b ir rneini sunar. A n stres, Atlgan'n
m erkezi reaktrnn bozulm as veya dm an uzayllarn sald
rs gibi durum larda, Picard personelini toplar ve onlar fikir
retm eye tevik eder. M erkez bilgisayardan ald analiz ile,
T em en T roi'un sezgilerini birletirir. B ir karara varldktan
sonra da nl kom utunu verir: "yle yapn."
Pek ok beyin frtnas abasnn zayfl, bir baar elde edi
lem eden sona erm eleridir. nsanlar b ir araya getir, birok fikri
tahtalar zerine boaltr, duvarlara asar ve eve dner. Potansiyel
deer tayan birok fikir retm i ve iyi vakit geirmi olabilir
ler, am a "yle yapmaya" odaklanlm azsa, hibir ey yaratla
maz.
leri etkili b ir biim de yapm ak, drt basit b ileene baldr.
 1. N e isted i in ize d a ir canl, o lu m lu b ir vizyon. Baarnz
"antada keklik" olarak hayal edin.
H ayata geirilm i o lan vizyonunuzun sinestezik, okboyutlu
imgelerini oluturun. O nu grn, hissedin, koklayn, ona doku
nun, tadna bakn ve o olun.
2. N eye sah ip o ld u u n u z a d a ir kesin b ir alg lam a. V arsa
ym ve ruhsal durum larnz sorgulayn. N esnel geribildirim ara
yn. A m anz veya dntrm eniz gereken direni ve rekabet gi
bi engelleri saptayn.
3. B ir p la n . G eriye doru planlayn - hedefinizin gerekle
m esiyle balayp bugne doru gelin ve sonra zam an izgilerini
oluturun. S tratejik ve tak tik dnn. M ttefikleri, kaynaklar,
sponsorlar ve destekileri sralayn. D nceli b ir p lan olutu
ru n ve onu gelitirm eye hazrlkl olun.
4. A d a n m lk ve s o ru m lu lu k . V arlnzn btn gcyle,
hedeflerinizi gerekletirm eye ynelin.
Sonulardan yzde 100 siz sorum luym u gibi hareket edin.
B aarl insanlar, balanm ay dilem enin, izin istem ekten
daha kolay olduunu bilir. B irok iyi fikir, "izin ve onay bekle
me" sarm anda rr. B aarya ulaam am ak iin yaygn olan
dier stratejiler arasnda unlar sayabiliriz:

Fikrinizi ar analize tabi tutm ak

K esinlik beklem ek
B akalarnn karlarn grm ezden gelm ek
A danm lktan kaytam ak
B ahane uydurm ak
B tn baary stlenm ek
H ibir eyin deim eyeceini varsaym ak
Engel v e direni beklem em ek
 Edim iniz n e k adar yenilikiyse, o k adar direnile karlaa
caksnz, zellikle kurum sal balam da. Y eni bir fikir, ne kadar
olum lu grnrse grnsn, eskinin terkedilm esini gerektirir.
Klasik televizyon ovu H erey A ile inde'de, tutucu Archie
Bunker, ei veya dam adnn yaratc nerilerine "Kendinizi tu
tun" diye tepki verirdi. K urum lar, genellikle yenilie B unker ti
pi tepkiler verirler.
Y aratcla diren, genellikle "Bunkerizm ler" eklinde olur,
yani yeni fikirleri bom ak iin tasarlanm cm leler halinde.
Yllar iinde en ok iittiim on B unkerizm yle:

10. "Biz bu ii h ep byle yaptk.

9. "Burada iler byle yrm yor."
8. "Btede pay yok."
7. "Biz bir ey denem eden nce, ie yarayacam
kantlam aksnz."
6. "B ozuk deilse, tam ir etm e." .
5. "Evet, ama..."
4. "Byle bir deiim e hazr deiliz."
3. "Kay sallam a."
2. "A vukatlar bunu sevm eyecek."
1. ' 'E er o kadar iyi b ir fikir olsayd, birileri oktan
uygulam olurdu."

Fikriniz ne kadar p arlak olursa olsun, Bunkerizm dalgasn

am aya istekli deilseniz l kalr. Yaratclk, direnie kar
ilerlem e creti gerektirir. "ampiyon" rolne uyum salam alyz
ve bu szck, W ebster tarafndan "bir kii veya am acn savunul
m as iin n e kan, haklnn yanndaki, koruyucu" diye tanm
lanyor. am piyonlar, baarnn kanlm az olduunu ve baar
szlk diye bir ey olm adn bilir, sadece geribildirim vardr.
m m m m 9 m ra 9 rm m x vm m n m m * mwn 9 im m 9 tm m 9 te m i x w w x m m 91 m m

Zafer, mcadeleden nce benimdir.

A ikido ustas M itsugi Saotom e
9999991 K W W X 9000 X C W * K09M9 9 W M ( 9 9M00( X 999099 X W X M m M0C4M 9 49009 m t ff

B ir am piyon, direnci T an n vergisi olarak grr ve onun, fik

rin arndrlp glendirilm esine yardm edeceini dnr.
am piyonlar, B unkerizm ifadelerinin altna bakp, btn kar
sahiplerinin gerek korku ve kayglarn grerek, direncin ener
jisini kabul edip dntrrler. Vizyon, em pati ve sinverjent d
ncenin yetenekleriyle silahlanm olarak, destek ina eder ve
ileri yrtrler.
H aklnn yannda. Koruyucu. am piyon. A dna ne dersek di
yelim , burada liderlikten bahsediyoruz.

B A A R IN IN E N N E M L S IR R I
zm bulm a srecinin aam alarn uygulam ak iin, hazrl
a younlaarak balayn. zellikle sorunlarnz tanm layn,
aratrm a y r t n ve kendinizi zm bulm a srecine verin. Bu
noktadan, retim aam asna gein. A klnz sarsarak, beyin yiv
lerinizin tesin e gein. retim aam asnda azam i verim lilik iin
bey in m olalar verin ve bylece, retim ile kulukay birletirin.
retim /kuluka sreciniz yeni bir sentez, bir "te buldum !"
nsezisi veya aydnlanm ayla sonulanrsa, fikrinizi analiz edip
gereklikle snayacanz deerlendirm e aam asna geeceksi
niz. retim aam as daha byk b ir karm aa, kaos veya hsran
duygusuyla sonulanrsa, hazrlk aam asna dnn ve sorunuzu
kontrol edin. V eya btnyle kuluka aam asna dnerek, dik-
kat-alt zekanzn ileri yoluna koym asna olanak tanyn.
H er aamada n e kadar zam an harcayacanza dair kesin k u
rallar yoktur. A yracanz zam an, zm bulm ak iin ayrlan
toplam zam ana bal. Baz insanlarn problem zm ekte yapt
hatalardan biri, belli bir problem i zm ek zere, sadece bir sa
bah veya akam b ir araya gelm ektir. Bu, kuluka iin yeterli za
m an brakm az. P ro b lem zm /beyin frtnas oturum larn en
az iki gne yayn. P roblem zerinde yatm ak iin zam an ayrd
nzda, oturum iannzn yaratclk ve verim lilii de byk l
de artacaktr.

YARATICILIK YNTEM LERNN EN M KEM M EL

Evlilik kararndan meslek seimine, yeni bir rnn tasarlanma
sndan yeni bir kurumsal kltr yaratmaya dek, i yaamn prob
lemlerini zmeye geldiinde, bir yaklam stnln gste
rir: Daha yksek bir gten klavuzluk istemek. Bu yksek g
ister ilahi bir ilham olsun, isterse engin dikkat-alt zekanzn bir
ifadesi; iten bir biimde ynlendirmeyi istemek, sizi, srngen-
memeli aklnn snrlayc etkilerinden kurtarr. Dua ve derin d
nce, yaratcln kaynana kanal aar.

Bu aam alar, bir problem zme oturum unu yrtm ek iin

y nergeler olm aktan ok, yaam a yaratc yaklam n bileenle
rini tem sii ediyor. Bu bilgiyi kullanarak, kendi yaratm a tarz ve
ritm inizi kefedin. D aha nce eie aldmz yaam haritasn ge
litirip arndrdka, am a duygunuzu dzenleyen tem ei sorular
netietireceksiniz. Alglam alarnz, amclannz takip edecek.
Bundan sonra yaamnzdaki tm deneyimler, hedeflerinize
ulam ak iin birer aratrm a grevi grebilirler. H er geceki u y
ku ve dleriniz, yaam problem lerinizi kulukaya yatrabilir.
A llm adk fikirler retm eyi alkanlk edinin. G nlk k a
rarlarnzda eytan, m elek ve yargc kullann. Aileniz, kurum u-
nuz, toplum unuz, lkeniz, gezegeniz ve kendiniz iin b ir am pi
yon oiun.
 Y aratclk, sadece byk sanatlar, m zisyenler, bilim ciler
ve i liderlerinin alannda deil. O sizin doutan hakknz, ya
am n z. Dourm ak, bir cm le kurm ak, yem ek hazrlam ak,
bahe bakm ak... V arlm zn ta kendisi, evrenin yaratc gc
n n ifadesidir. Y aratc gcn rencisi olun. O nun yasalarn
renin. E vrenle uyum lu olmak; baarnn gerek sm budur.
t" m m 9 9w w > 9999999 >9 w w n k m m v 9 rm m 9 7999999 9 9999999 9 999999* x 999999 * m m

A ydnlanm olanlar, kendilerini amaktan asla vazgem ez...

en mkemmel edim ler, doada bulunan kalplar yanklar.
A ikido kurucusu M oriheu U eshiba
7999999 9 999999 9 999999 9 999999 S> 999999 9 7999999 9 9999999 >9 999999 K lW9999 9 19999OT 9 79)9999 9 7999999 9 999999

Sinverjent problem zmnn be aamasn zetleyen bir

akl haritas
 2. B L M

i
L D E R L K N

S N V E R JE N T L E T M

VE

SUNUM
 S N V E R JE N T L E T M

"Eski paradigm a" hiyerarik kurum lar; bilginin b ir avu y

neticinin elinde toplanm asna, uzm anlam , bam sz ilevsel
birim lere (blm ler) ve tek yollu, resmi, yukardan aaya ile
tiim e dayanr. Srekli gelien, aerodinam ik, esnek m odel ise,
b ilg in in d ah a geni paylam n, karlkl bam llk iinde yk
sek perform ans ekiplerini ve ak, gayrresm i, okynl iletii
m i gerektirir. Sylem esi kolay.
w *w 4 JC u ,u u u A U UUD A CMMV 4 606006/ K 4A5AA M U U U A A ta tU U 4 U U U I < 4MAAA

Hep yapageldiiniz gibi dnp iletiim kurarsanz,

hep elde ettiiniz eyi elde edersiniz;
kullandnz jargon ne olursa olsun.
M .J.G.
VMAAV 4 UUM * 4A4MA V 4M0AA A tU M M A U U UC 4 K 4U 6U V AMM4 A AUSAU A AM4AV 4 HUU 4 4MAAA

H iyerarik iletiim alkanlklar, hiyerarik dnce alkan

lklaryla kouttur. D nm enin Tam Zaman! nn ilk ks
mnda; yeni yaam dengesi, planlam a ve problem zm e yete
neklerini uyandrm ak zere, sinverjent dnceyi nasl uygula
yacanz grdnz. Bu blm de ise, sinverjent bir perspektif
yakalayarak, yaklam nz gnlk iletiim ve sunuma nasl
uyarlayacanz reneceksiniz.
 K urnm larla olan alm am da, m terilerin tam am , listeleri
nin tepesine iletiim sorunlarn yerletiriyor. B irok insan da,
eleri veya ocuklaryla iletiim lerini gelitirm eleri halinde ok
daha verimli olacaklarn sylyorlar. Bu ksm da, bu konularn
zne inecek ve hem kendiniz, hem dierlerindeki en iyiyi orta
ya karm aya ynelik p ratik bir yaklam sunacaz. Akln fikir
leri nasl ilikilendirdiini aklayan basit bir altrm ayla bala
yalm .

D N M E K L K L E N D R M E K T R :
N S A N L A R H A K K IN D A K N E M L G E R E K
L tfen u b asit s zc k ilikilendirm e altrm asn tam am la
yn. A ada bir daire ve ondan yaylan 1O izgi bulunuyor. Bu
izim i, bo bir kada geirin.

Y nergeyi okuduktan sonra, dairenin ortasna bir szck

yazm anz istenecek. Bu m erkezi szc yazar yazmaz, izgile
rin h er b irinin zerine, m erkez szckle ilikilendirdiiniz bir
szck yazn. M erkez szckle kurduunuz ilk on ilikiyi, ola
bildiince hzl, deerlendirm e veya dzeltm e yapm adan yazn.
Bir szck ilikilendirm e altrm asnda yanl yant yoktur.
 Hazr m snz?
te szck: Dans

O n szcklk ilikilendirm enizi tam am ladktan sonra, bir ar

kadanz veya m eslektanzn ayn szckle nasl ilikiler k u
rabileceini dnn. Em salleriniz, einiz, en iyi dostunuz veya
patronunuzla ka ortak szcnz var? B irok insan, yantlar
n bakalarnnkiyle karlatrrken grdkleri farklar karsn
da afallar. Bir grupta fazla o rtak nokta km as n adir grlr.
rnein, bir grupta Jill'in ilk szc, en sevdii dans olan
B arnikov idi. Joe'nun ilk szc savunm a oldu, nk A m e
rikan futbolundaki baarl savunm a oyuncularnn uygulad
uval dans taktii aklna gelm iti. Kz liseden m ezun olacak
olan B etsy'nin ilk yazd ey balo oldu, gelim e kaydeden bir
air o la n Jim 'in yant ise trans. D ier dokuz szck de, birbirin
den farklyd.
 Dans altrm asnn tipik sonular

E lbette, insanlar sk sk o rtak bir-iki szck yakalar. A m a so

nulara yakndan bakp, ortak szckle ilgili onar iliki istedii
nizde, aslnda herkesin o szce farkl anlam lar yklediini
greceksiniz.

B ir g ru p m uhasebeci, b u altrmay yapp yukardaki gibi

sonular grdklerinde, d krklna uram t. Tektiplikle-
rinden gurur duyuyorlard ve dans szcyle kurduklar farkl
ilikilerin, standartlam ilem lerine m eydan okuduunu hisset
m ekteydiler. "Biz dans deil, m uhasebeciyiz" diyorlard. le
riy le ilgili b ir szckte srar ettiler, bylece daha ok ortak yant
yakalayacaklarn sylyorlard. O nlara para szc verildi ve
aknlk iinde, ok d ah a az ortak yantlan ktn grdler.
 H E R K E S K E N D T A R Z IN D A D A N SE D E R
likilerim iz esizdir. M uhasebeci, sanat, retm en, m aran
goz, sekreter, doktor, avukat veya kabile efi; h er birim iz birici
iz. B ireysel deneyim ve kaltm n sonucu olarak, hepim iz, d n
yay kendi zel tarzm zda yorum larz. D outan itibaren, yaa
m a ve onun m ucizesini ifade etm e zelliiyle donatlm z. S i
zin gib i baka biri daha, sizin gibi dnp yaratabilen b ir b a
kas daha yoktur.
Bu eitlilik tesadf deildir. Aksine, trlerin devamn ga
ranti eden evrim srecinin ok nem li b ir parasdr. nsanolu
n u n bana gelebilecek bir felaket durum unda, zel bir yetenee
sahip b irilerinin b u engeli ap yola devam edecei neredeyse
kesindir.
M eslektam Tony Buzan, insann esizlii hakknda airane
konuur ve yazar. Bunu yaparken,
m kem m el b ir elm as, yakut veya zm rt tanm lam ak iin
kullanlan terim leri kullanlr.

M cevher
C evher
N adide
Hazine
Y eri doldurulam az
Deerli
Buzan, h er bir insann; hayal edilebilecek en gzel tatan ok
daha deerli, nadide ve yeri doldurulam az olduunu belirtir.
statistikiler, ilk insandan b u yana, 70 m ily ar insann gelip
getiini tah m in ediyor. Z am an gezgini b ir sper fotoraf va-
rolsayd ve yaayan herkesin bir fotorafn ekseydi, btn
hepsi iinde yine de biricik olduunuzu grrdnz.
Bssssst e a ra s ssssss s ssassss s aasass z ssssss e sssssss s a s m a s eassss s sssssst s sasssa * zzszss s asssass

H er birim iz koca bir dnyayz

Talm ud
H W m oM w m < H M K W H 4 5> IH H H HHHt OOMM H M X M M X M M ?OWW0 J KHH

S O N S U Z A D IM L I DANS
K urduum uz ilikiler esizdir, am a ayn zam anda snrsz p o
tansiyele sahiptirler. Aklm z, herhangi bir dnceyi b ir dieri
ile ilikilendirebilir. nanm yorsanz, dans szc ile ilikilen-
dirilem eyecek bir szck bulm aya aln. N e kadar ararsanz
arayn, aklnzn, eninde sonunda hereyi baka hereye bala
yabileceini greceksiniz.
likisiz szckler bulm a altrm as, bir yarm a olarak ya
pldnda epey elencelidir. rnein, bir grupta, biraz kibirli
bir beyefendi, anti-kurum suzlukuluk szc ile dans arasnda
hibir iliki kurulam ayacan ilan ederek m eydan okum utu.
B ilgili b ir sn f arkada, bu szcn "Ortodoks kiliselerinin
kurum sallam asnn tersin e evrilm esine m uhalefet" anlam na
geldiini belirtm i ve aynca, Franszca'da dans olan danse'nin
harflerini ierdiini belirtm iti. B ir dieri de, benzer herhangi
b ir tuh af szc, "dans ile ilikilendirilem eyen szckler"in bir
yesi olarak, dans ile ilikilendirebileceim izi dile getirdi.
Bu iki basit gerek, yani ilikilerim izin esiz ve snrsz ol
m as, iletiim ve yaratc dnce balam nda derin b ir etkiye
sahiptir. B irinci ve en artc etki, h e rh a n g i bir iletiim de
y an l a n la m a p o tan siy elin in sn rsz o lm asd r. A klm , syle
diiniz h er szckle snrsz iliki kurm a yetisine sahiptir. Sizin
sylem e, benim ise dinlem e tarzm n esiz olduunu hesaba kat
t m zd a grrz ki, iletiim kuruyor olm am zn kendisi bile
olaanst b ir eydir.
 Y anl anlam a, genellikle, inatlk veya anlayszln de
il, ilikisel farkllm zn sonucudur. O laylan yorum laym z
ve dolaysyla davranlarm z, altta yatan iliki kalplan veya
"dnya m odelleri" ile uyum lu olur. Bu m odeller herkeste farkl
d r v e hepsi d e eksiktir. H epim iz, dnyann bizim dnyam z ol
duu eklindeki b atan karc kanya m aruz kalrz.
Bu durum u kavram ak, iletiim in nasl b ir m eydan okum a ol
duunu; m esajnz, karnzdakinin esiz dnyasndaki ilikisel
nanslarla u y uturacak ekilde ayarlam ann gln ve ince
liini daha iyi grm em izi salayacaktr.
Ka kez, karnzdaki insana bir eyler akladnz, o anlar
grnerek kafasn sallad ve ardndan, uzlatnz dnd
nz eyden tam am en farkl bir ey yapt? K urum ve kiisel ili
k ilerd e iletiim , ocuklarn kulaktan kulaa oyununu andrr; o
cu ktan ocua iletilen "gizli m esaj", sonunda ilk m esajdan ta
m am en farkl bir ey oluvermitir.

Bu bilginin dier gl sonucu; iletiim inizin so n u la rn

lm en in te k y o lu n u n , d in ley icilerin izd en aldnz tep k i ol
m asd r.
M kem m el derecede ak ve ik n a edici olduum uzu, vurgu
lam ak istediim iz her noktann zerinde yeterince durduum u
zu dnebiliriz. A m a teknik bilgiden ilan- aka kadar her tr
iletiim in etkisi, daima ve eninde sonunda, m esaj alan kiinin
ilikisel ann bir ilevidir. B aka bir deyile, dinleyicilerim izin
gerek tepkisini gzlem eden, iletiim im izin baarl olup olm a
dn bilem eyiz.
 T A R Z E S N E K L
nsanlarla etkili bir iletiim kurm ann bir d i er anahtar, ili
ki kalplar veya eilim lerini incelem ektir. Kiilik, bilin ve
renm e teorileri, insan davrann snflandrp kestirm enin pek
ok farkl yolunu sunarlar.
Sol ve sa b eyin tipleri arasndaki farklara deinm itik. Bu
sol/sa tipolojisi, iletiim de de nem li sonular dourur. rne
in, sa beyniniz b askn ise ve sol-beyin bir grupla iletiim k u r
m ak istiyorsanz, onlar "orman grm eye" arm ak p ek etkili
olm ayacaktr. D urum tam tersi ise, sa beyin eilim li bireylere
veri ve olgularla dolu katlar sunm ak ie yaram az. nce onla
rn im gelem ini yakalam ak zorundasnz.
M terilerim , alanlarnn um utsuzca yaratclk ve yenilik
istediini belirttikten sonra, onlara hitap
edem eyeceim i, n k hepsinin sol beyin eilim li olduunu
anlatr sk sk. B yk bir ila irketinin eitim m dr, bir sefe
rinde, ilerleyen gnlerde dzenleyeceim iz sem inere katlacak
aratrm a-gelitirm e blm ndekilerin "sa yarkrelerini am e
liyatla aldrm gibi" olduklarn sylemiti.
B yle b ir gru b u n nne kp, ie akl haritalam a ve im gelem
altrm alaryla balarsam , dinleyicilerin nem li bir ksm n ya
banclatrm olurum . B unun yerine, onlar pratik deneyim ler
de tutan altrm alarla ie koyulurum : G ndelik hayatta ve ite
sezgi, im gelem ve sinverjent dncenin gc, deeri ve pratik
uygulam a alanlan konusunda adm adm, m antkl bir sunum
yapabilm ek iin pek ok aratrm ann sonucuna deinir, refe
ranslar sunarm .
Sol-sa beyin m odeli, insanlar anlam akta faydal olan basit
bir aratr. K iinin kendisini ve bakalarn anlam as iin deer
li bir "yazbilirni" de, renm e tarz tercihlerinin grsel, iitsel
ve devinduyum sal (kinestetik) modeli olan GD'dir.
 G rsel, iitsel, Devinduyumsal: En etkili letiimciler, somut
duruma gre her tarz kullanrlar.

Bireyler, bilgiyi tem el alg tarz ile ilem e eilim indedir.

G rsel tipler, grsel terim lerle dnr; okum ay ve grselletir-
m eyi tercih ederler. Bu eilim i sk sk "Bunun n e anlam ifade et
tiini grebiliyor m usun?", "kimiz iyi bir tablo oluturduk",
"Evet, durum giderek netleiyor', "Olduka iyi grnyor" gibi
dilsel referanslarla yanstrlar.
itsel tipler, genellikle iitm e duyular ile hareket eder; ko
num ay ve dinlem eyi yelerler. "Kulaa ho geliyor", "Dem ek
istediini duyuyorum ", "Evet, alarm zilleri alyor", "A klam a
larnn tonunu anlam deilim" gibi referanslar kullanrlar.
D evinduyum sal tip ler ise, olaylara bed en duyum u yoluyla
yaklar; o nlar dokunm ay tercih eder. "D urum u kavradm ", "u
sylediklerini ele alalm ", "Bu bilgiyi iyi kaptn", "Bu iin ucun
dan tutmalym " gibi terim ler kullanrlar.
B u tip iletiim kurm aya alrsa, Babil kulesi tipi b ir du
rum la kar karya kalabiliriz.
G rsel: "Ne dem ek istediim i grebiliyor m usun? B urada or
tak bir tablo karabildik m i?
 D evinduyum sal: "Bilm iyorum , tam olarak kavram deilim.
ok doru gibi gelm iyor."
itsel: "Bende de jeto n dm deil."

Ben, gl b ir grsellie sahip olan eim N usa'm n aksine,

daha iitsel b ir tipim . likim izin k u r aamasnda, sk sk duygu
larm szl b ir biim de ifade ediyor, ho bir karlk alyor ama
istediim etkiyi b ir t rl yaratam yordum . Sonunda, N usa'nm
grsel b ir tip olduunu ve bu nedenle, yazm ay denem em gerek
tiini dndm . in anahtar kartlar, m ektuplar ve iirler oldu.
M esajm etkili b ir biim de iletebilm ek iin, onun tercih ettii
alm tarzn yakalam am gerekiyordu.
Hereyi "yazl" isteyen b ir patronunuz varsa, m uhtem elen
grsel b ir tiple kar karyasnz dem ektir. Bu tipler ok karala
m a yapar ve hem iitsel, hem de devinduyum sal olanlardan b i
ra z d ah a hzl konuurlar. "S bakm ak", " ... nda bakm ak"
veya "kubak" gibi grsel-dilsel referanslar kullanrlar.
D evinduyum sal tipler, dnrken admlar. D aha sk m im ik
yaparlar ve genelde, onlar oturtm ak zordur. Y akn insanlardr.
Sizi "ilem boyunca b irlikte ilerlem eye" davet eden b ir m eslek
tanz varsa, m u h tem elen devinduyum saldr. Dier devindu
yum sal konum a referanslar arasnda "orada durm ak", "ilikiyi
yakalam ak" gibileri bulunur.

itsel tipler, okum aktan ok kasete alnm kitaplar tercih

eder. Telefonda toplant yapm ak holarna gider. itsel dil refe
ranslar arasnda "daha nce hi duyulm am ", "seni iitiyorum "
gibileri vardr.
L iderler, yneticiler, ebeveynler, kocalar ve kanlar, ret
m enler ve terapistler arasnda en etkili iletiim ciler, h er tarz
akkan bir biim de birletirebilenlerdir.
 Dier sk kullanlan tipolojiler arasnda M yers Briggs Tip
G stergesi, W ilson Ynetim T arzlar renm e M odeli, Enneag-
ram Kiisel Profil ve A strolojik H aritalam a da bulunur. B unla
rn bazlar dierlerinden daha bilim sel, daha gvenilirdir; am a
hepsi de belli bir etk i yaratrlar, nk kendim izi ve bakalarn
daha iyi kavram am z vaad ederler.
T ipolojiler, genelletirm eler ve snflandrm alar, davran
eilim lerini kestirm ekte faydal olabilir. Y ine de, tipletirm e ile
klieletirm e arasnda nem li bir fark bulunur. B irisinin grsel
bir tip, kadn, sol beyin eilim li, dadnk, anlatc, ynlendiri
ci veya akrep olduunu sylem ek, onun edim lerini kavram ak ve
talunin etm ek iin bilgi sunar. Y ine de sk sk, h e r insann b iri
cik olduunu bilm em iz, onun hakknda yaptm z genelletir
m eleri silikletirir. Ve h er birim iz, dierlerinden farklyz; ayn
kategorilere konulsak bile.
Sol-sa beyin ve M yers Briggs gibi tipolojilerin deeri, n
celikle, bireyin kendini anlam as iin birer ara olm alarndan
gelir. B tnlk ve esnekliin gelitirilm esi yolunda iaret levha
lar gibidirler; dnyay grm enizi salayan filtreler hakknda
bilginizi artrr, otom atik tepki kalplarn bilince kannam z
salarlar. Kendi eilim lerinizi, gl ve zayf yanlarnz daha
iyi anladka, bakalarn anlam a yeteneinizin de buna paralel
olarak arttn greceksiniz.

i w t s ra m s iotm* * * w ) w w , x <&&& >, * ra m * m m o k <m ew

Duruma gre; bir elmas kadar sert. bir st kadar esnek, su

gibi akkan veya uzay kadar bo olm anz gerekir.
M orihei Ueshiba, "tarz esneklii" ustas ve aikido kurucusu
M M M M M * t H U tN >6 M K X W K4UM 9M M 4M 4M K >W m M
 Farkl tiplere ilikin kavraynz gelitike, tarz esnekliini
uygulam a zgrlnz artar. T arz esneklii, durum un gerektir
dii tarz k u l l a ^ a k anlam na gelir. Paletinizdeki btn renkle
ri kullanm a yeteneiniz pekitike, kiisel geliim yolunda
nem li b ir adm atacak, liderlik yeteneinizi de glendirecek
siniz. Aile ve kurum unuzdaki bireylerin tarz ve eilim lerini da
h a derinden kavram aya ynelerek, onlarn daha byk bir es
neklik ve btnlk gelitirm esine destek olarak, b u yetenei da
h a st bir dzeye tayabilirsiniz.
G ezegenim izde 6 m ilyar esiz birey yayor. H er biri, dieri
ne benzem eyen deerli b ir elm as gibi. A yn zam anda herkes,
kendi insanlnda birbiriyle esas olarak ayn. Hepim iz, bu e
sizliim iz nedeniyle grlm ek, sayg grm ek ve sevilm ek iste
riz. Sinverjent dinlem e sanatna alarak, bu iki gerei aklnz
ve yreinizden karm am a yeteneinizi gelitirin.

S N V E R JE N T D N L E M E SA N A TI
Y aam n e n deerli yetenei, iletiim . Evde veya ite, lider
lik, byk bir oranda iletiim sanatnn bir ilevidir. letiim in
ru h u ise, dinlem ektir. D inlem e sanatnn tem elinde, bakalarn
anlam aya odaklanm lk bulunur. W ebsters szl, anlamay,
"dnm e ve renm e g veya yetenei, zeka, m uhakem e,
m antk" olarak tanm lyor. Dinlemek, "iitm ek iin bilinli aba
gsterm ek" olarak niteleniyor.
Sadece iitm en in tesine geelim am a, bilinli abann n e
m ini vurgulam akta W ebster'e uyalm . D inlem ek ve kavram ak
iin bilinli aba gsterilm ezse, tek yaptm z bakalarna tep
ki verm ek, eninde sonunda verim liliim ize zarar veren nceden
belirlenm i kanlar takip etm ek olur. fosanlar tanm aktansa, za
ten sahip olduum uz klieleri yanstrz.
 Dnyaya' bakalarnn asndan bakm aya aln, sadece ze
ka olarak deil, duygusal ve ruhsal olarak da. Dnyann, gerek
ten de sizin alglayp anladnz dnya olduu inancnz ask
ya aln. H er insann, nesneleri kendi zel tarznda ina ettiini
bilin. Kendi dnyanzdaki insanlarn bak asna daha derin
den nfuz etm eyi hedefleyin.
B irok etkileim srasnda, srngen-m em eli beynim iz hzla
bir dizi hkm verir: "Bu insan dost m u, dm an m ?", "Benim
karm da stats nedir?" Tem el program nz, bu anlk yarglan
yapm aktan alkoyam azsnz. Am a yine de, harekete gem ek iin
beyninizin daha yksek m erkezlerinden yararlanmay tercih
edebilirsiniz.
B ylesi bir hareketin nitelii, Assisi'li Aziz Francis'in dua
snda ok gzel betim lenir:
Tanrm, beni barnn arac kl.
Nefretin olduu yerd e sevgi ekeyim
Zararn olduu yerde affetmeyi
Kuku varsa inanc,
Umutsuzluun olduu yerde umudu,
K aranlkta , ve
Hznn olduu yerde neeyi
K utsal Efendim; teselli edilmekten ok teselli etmeyi isteyeyim
Anlalmaktan ok anlamay
Sevilmekten ok sevmeyi
nk verdiim iz zaman alrz; affettiimiz zaman affediliriz
Ve ldmzde doarz sonsuz hayata.
Aziz Francis'in ilham verici szleri, gl bir ruhsal duyarl
l gsteriyor. Ancak sevm eyi ve anlam ay aram ak, sadece ki
lise felsefesine zg deildir. Bu aray, insanlarla gnlk iliki
m izde baarnn da anahtar.
 Anlam ak, ncelikle, evde ve ite dntrc bir gce sahip
tir. rneklerle inceleyelim .
nde gelen bir yayn irketinin bakan, daha sinerjetik, ekip
ynelimli bir kltr yaratmak iin, haber personeli ile kurumun ge
ri kalan arasndaki iletiimi glendirmek istiyordu. irket iinde
yaplan anketlere gre, haber grubunun kard iin kalitesine
sayg yksekti, ama bu grup, genel olarak kstah ve deerbilmez
olarak alglanyordu. Haber grubu ise, aldklar destein, her zaman
performanslarn ykseltmediini; kurumun geri kalannn, onlarn
gnlk faaliyetinin yaratt aciliyet, bask ve yksek riski anlaya
madn, kendilerini takdir etmediini duyumsamaktayd. Ana ha
ber mdrleriyle bir toplant yaptm ve grubun, dnyay kurumun
geri kalannn bak asyla grmesi iin altrmalar gerekletir
dim. Aziz Francis'in pratik felsefesini onlarla paylaarak, "nce an
lamay istemeleri ynnde uyardm. Grup, bu yaklamn gcn
kavram grnyordu. nce dinlemek ve nasl daha uyumlu ola
bileceklerini renmek iin, irketin dier blmlerine elemanlar
gndermeye karar verdiler. Sonuta dier gruplar hayrete d
mt. Kendi sorunlarna ynelik bu rastlanmadk ilgi, onlara il
ham verdi. irkete yaptklar katklardan dolay sayg ve takdir gr
dklerini daha iyi hissettiler ve haber ekibinin grevini destekleme
konusundaki verimlerini iki katna kardlar.
F rancis'in yaklam sonu alcdr; dediim dedik bir grup
gazetecide ie yaryorsa, herkesin iine yarayabilir. Sinirli, de
neyim li bir gazeteci, b u oturum un ardndan yanm a gelip yle
dem iti: "Bakn, Aziz Francis hakknda sylediiniz o eyleri
takdir ediyorum , am a unutm ayn ki o en ok hayvanlarla ilgilen
m iti!"
Yeniliki bir lokanta zincirinin sahibi, ie baladktan ksa bir
sre sonra ciddi bir krizle kar karya kald. Bir idealistti ve m
terileri iin stn bir kalite deneyimi yaratmak, bu deneyimi de
olumlu, insan ynelimli bir alma ortamna dayandrmak istiyor
du. Olumlu bir kltr yaratmak iin harcad olaanst abaya
 ramen, sat rakamlar ve dk moral cann skyordu. yle yk
sek beklentiler yaratmt ki, bunlar yerine getiremiyordu. Durumu
deitirmeye kararlyd ve irket apnda derinlemesine mlakatlar
balatan bir yaklam aratrmasna yetki verdi. Daha sonra, btn
kurum ile bir dizi toplant yapt. Her toplantda, personelinin dile
getirdii her kaygya bizzat yant verdi. nsanlarn skntlarn sa
mimiyetle anlad ve nerilerinin ounu uygulamak iin bir eylem
plan nerdi. Hangi nerileri uygulamayacan, aka ifade etti.
Sonular dikkate deerdi; moral de, ciro da byk lde artt. a
lanlardan biri, "irket ynetiminin insanlar dinlemesi ve anlyor
grnmesi, herkesi afallatmt" diyordu.
Benim kiisel ilikimde, eim Nusa, evremde bulunabilecek
en ho, akll ve ilham verici insan. Bu yzden onunla evlendim.
Yine de arada srada eve gittiimde onu alngan buluyorum; sanki
durup dururken beni ineliyor. fkelenmeye hazrm, ama akll
davranp soruyorum: "Tatlm, yine mi ayba?" Evet dediinde ona
sarlyorum. Sonraki birka gn iinde, ne zaman muhtemel bir a
tma olsa, sadece onun iinde bulunduu koullan anlamann bile,
sevecen ve destek verici olmay ne kadar kolaylatrdn gryo
rum. O da, benim sinirli ve stresli olduum zamanlarda beni anla
maya alyor.

K t D inlem e
D inlem e yeteneinizi d aha da gelitirm ek iin, daha-iyi-bir-
dinleyici-olm a sorununun kuyruundan ekebilirsiniz. u dinle
m e altrmasn, bir arkadanzla deneyin: O rtalam a bir haftda
karlatnz kt dinlem e rneklerini sralayn. Listeniz yle
bir ey olacaktr:

K ukucu yz ifadeleri
Cm lenizi karnzdakinin tam am lam as
A n onaylam a - "ha ha, evet, h, hnm"
 K lieletirm e - "Bu tipik bir (kadn, erkek, pazarlam a, finans,
liberal, m uhafazakr vs.) yaklam ."
Saatine bakm a
T elefona yant verm e
Srekli kprdanm ak
Sznz kesm ek
K onuyu deitirm ek
Srekli kendini rnek verm ek ("Evet, ayn ey hep bana da
olur" veya b ir klasik; "Benden ok bahsettik. imdi seni din
leyelim ; benim hakkm da ne dnyorsun?")
stenm eyen tler verm ek
Gz tem asndan kanm ak
Y apkan, ileyici, ar iten gz tem as
Oday terketm ek ("L tfen n ered e kaldn unutm a, bir daki
k a sonra buradaym .")
U yum ak
im di, arkadanza yaanm bir hikaye anlatn; gerekten
paylam ak isteyeceiniz anlam l bir ey olsun. A rkadanzn
ii, kt dinleyiciyi oynam ak ve sylenm eyen o dinlem e al
kanlklarndan olabildiince fazlasn ortaya koym ak. Sizin g
reviniz ise, m esajnz iletm ekte srarc olm ak. B ir dakika kadar
sonra, rolleri deiin.
Bu altrm a sn f ortam nda yapldnda, sonu daim a etki
leyici olur. O rtam h zla gerilir ve b u gerilim , histerik kahkaha
larla ortaya kar. H erkes bunun bir oyun olduunu bildii hal
de, altrm ann iki- dakikadan fazla srdrlm esi halinde bir
kavga patlak verebilir.
Belli ki, k t d in lem e, herkes iin ac verici bir ey.
Bu altrm ann ilk aamas, dinlem eyi daha derinden kavra
m ak iin gereken ortam hazrlyor. A ltrm ann son aamas,
sizin ve arkadanzn, ayn hikayeleri anlatm as ve gerekten
dinlem esi. Ama bundan nce, bu gl liderlik sanatnn unsur
larn ele alalm.

Z am a n , M ek an ve liki
yi dinlem enin nem li b ir nkoulu; zam anlam a, m ekan ve
ilikiy e d a ir alglam adr. B az koullar altnda, rnein zntl
veya bir ile m egul olduunuz srada, iten b ir dinlem e im kan
sz gibidir. B azen, "Seninle u anda konuam am " dem ek ve u y
gun bir zam an-m ekan belirlem ek e n iyisidir. G erekten yapam a
yacanz bir zam anda dinlem eye alm ak, ie yaram az. nsan
lar, gerekten onlarla olm adnz hissedecektir.
likiyi gz nne alm ak da nemlidir. D ikkatle dinlem e k o
nusundaki kararnz, ocuunuz veya einiz "Seninle konum am
gerek" dedii zam an farkldr, bir tele-pazarlam ac size bir ey
satm aya alt zam an farkl.
G erek dinlem e, kendini adam akla balar. Bilinli hareket
edeceinize dair bilinli bir niyet oluturun. Bu, genellikle zor
dur. B irok yne ekildiim izi hissederiz; tam bir dikkat gster
m ek h er zam an m m kn deildir. Bir bakasna kulak verm ek
iin, nce kendinize kulak verin. yleyse, dinlem e sanatnn ilk
adm , kendinizi "merkezlem ek"tir.
Nefes alnzn akn farkederek, m erkezinizi bulun. B unu
otuz saniye boyunca yapn. D ikkatinizi nefesinizde toplayarak,
o ana tam olarak girersiniz (nefes alnz, daim a "imdi" olur).
im di, taze gzler ve ak bir aklla grebilir, dinleyebilirsiniz.
Y arg ve nyarglar askya aln. Aklnz odaklayn, kam nz
gevetin, kalbinizi an ve ruhunuzu altrn.
 Kendinizi, karnzdaki insann dnyasna yerletirin. Onla
rn ayakkablar iine girip yrm eye hazr olun. Bu, sadece zi
hinsel deil; ayn zam anda duygusal ve ruhsal bir altrma.

E M P A T ve E T K P A R A D O K S U
Yetenekli dinleyiciler, em patiktir. E m pati szc, b ir ba
kasnn deneyim inin duygularna girm ek anlam na geliyor. Y u
nanca em pathia kkeninden geliyor, yani "sevgi, tutku". Btn'
byk dinler, sevgiyi vazeder. Bu, gnlk yaam a uygulanam a
yacak kadar byk bir fikir gibi gelebilir; am a dinlem e sanat,
bu e n soylu duyguyu p ratie dkm enin basit, gnlk bir yolu as
lnda.
D inlem eyi, iitsel bir olgu olarak ele alrz. A ncak sinverjent
dinleyici, dinlem enin ayn zam anda bir gzlem ilevi olduunu
bilir. G zlerinizle dinleyin. Kendinizi, insanlarn beden dili ile
ilettii m esajlara an. Dikkatinizi, yz ifadelerinin ayrntlarna
verin. G zlerine b akn v e kendinize, "G erek mesaj nedir?" di
ye sorun. G zler; b ey n in dorudan uzantsdr v e ruhun pence
releridir. Size, karnzdakinin aslnda n e anlatm ak istediini
sylerler. K arnzdakinin ses tonunun niteliini dikkatle dinle
yin: A nlam la doludur. B ir arkadanzn telefonda "Alo" dem e
tarzndan, duygusal durum unu n e lde kestirebileceinizi de
neyin.
Elbette, szckleri de dinlem elisiniz. yle dinleyin ki, onun
ilettii m esajn ieriini, kendi szcklerinizle tekrarlayabilesi-
niz. G enelde insanlar, bir konum ann ieriini yinelem ekte ol
duka baarldr. Am a dnp konum ann zne bakm ak ok
daha zor olur. Szckleri tekrarlam aya, am a aynca dinlediiniz
kiinin duygularn ve ruhunu yanstm aya hazr olun.
 D aha nce deindiim iz idealist lokanta sahibi, kltrn
dntrm ekte baarl olm utu; nk personelinin geribildiri
m ini tam olarak tekrarlad ve ayn zam anda, onlarn duygularn
em patik bir biim de yanstabildi. B unu yapm ann en zor olduu
anlardan biri, karnzdakinin grne katlm adnz zam an
lardr.
K arnzdakinin syledikleriyle bir sorununuz yokken em pa
tik b ir dinleyici olm ak kolaydr. A sl sorun, ortada bir anlam az
lk, bir atm a olduunda bunu yapabilm ektir. Bu iin anahtar,
anlamann, illa ki ona katlmak anlamna gelm ediidir. Eer
dinlem e konusunda ciddiyseniz; konum ann ieriini yinele
m eye v e onun zn, karnzdakinin tatm in olaca bir biim
de yanstm aya istekli olm alsnz. B aka bir deyile, o, anlatm a
ya alt eyi anladnza tam olarak katlm adan nce, kendi
fikirlerinizi ifade etm ekten saknn. Bu zellik; kiiler aras so
run zm e, grm e ve atm ann halli iin dntrc n ite
likte bir anahtardr.
letiim in en etkili biim lerinden biri, dinlem ektir. D inleye
rek, karnzdakilere, ilgi ve zeninizin derinliini iletirsiniz.
Dinlem ek, b ir liderlik edim idir ve cesaret ister. Stephen Covey'-
in vurgulad gibi:
"D inlem e deneyim inin derinlerine dalm ak ok byk bir g
venlik gerektirir, n k kendinizi, etkilenm eye am olursu
nuz... Bu bir paradokstur... nk etk i sahibi olm ak iin, nce
etkilenm eniz gerekir." Kendinizi bakalarna ne kadar ok aar
sanz, onlar etkilem e yeteneiniz o kadar byr.
Her birimiz; duygularmz tam olarak anlyor ve onlar ser
beste ifade edebiliyor olsaydk, ok daha kolay olurdu. Genellik
le insanlar, ne anlatm ak istediklerini bilm ez ve kendilerini ifade
etm ekte zorluk ekerler. Yine de, em patik bir tarzda dinlemeniz
sayesinde oluturduunuz duygusal anlay erevesi, insanlarn,
aslnda ne anlatm ak istediklerini kefetm eleri iin zem in olutu
racaktr.
MUM & U U tM UM U iU U U UUUS 0 MUM MUM S U 6 U U 6 UM U < MMM W 1000000 0 00000 0 000000

Baka bir insan kavramak... zdeki nitelikleri... ondaki, henz

hayata geirilm em i ama geirilm esi gereken potansiyeli gr
mek iin tek yol, sevgidir. Seven insan, sevgisiyle, sevilen insa
nn bu potansiyeli hayata geirm esine yardm c olur.
V iktor Frank!
m m m m c 4 m m x <m m f m m 4 m om x m m * m nct 0 m m c < m m * m w o- m m c 4 m m

K onuurken, kendim izi bir bakasnn yerine koym aktan

bahsederiz. Baz dinlem e klavuzlar, bunu bir teknik olarak
retir. A nlay tem elinde b ir iliki kurulm as iin, kendinizi din
lediiniz insann yerine koym ay tevik ederler. A ncak kendini
zi, b u anlay duygusuna am anz ok daha etkili b ir yoldur.
B ylece b eden diliniz, kendisini doal b ir biim de konum acya
uyarlayacaktr.
G erek em patik dinlem e, nadir rastlanan bir deneyim dir.
F arkl psikoterapi sistem leri zerine yaplan bir alm a yrten
aratrm aclar, psikoterapik tarz n e olursa olsun, hastalardan
te birinin dzelm e gsterdiini, te birinin ayn kaldn, te
birinin ise ktye gittiini grdler. D zelen hastalarn ortak
noktas, ek siksiz em p a ti idi. N e yazk ki, pek oum uz, bunu
sadece terapi srasnda, yani parasyla yaarz. O zam an bile,
bulm a ansm z sadece te birdir.

P ek ok insan, bir bak as tarafndan anlald duygusunu

n adiren yaar. Bu ksa sreli duygu, sk sk aka tem el olutu
rur. n san larn sadece klieler grd ve bir bakasnn ruhunu
kavrayacak k adar yavalayam ad b ir dnyada, em patik dinle
m e gibi basit b ir edim , o k olum lu bir etki yaratabilir.
D inlem e sanat, etki paradoksunun kavranm as ve b ey n in her
iki tarafnn kullanlm asn gerektiren sinverjent bir faaliyet. Sol
beynim izle ierik ve olgular, sa beynim izle ise duygular, b e
d en dilini, ses tonunu v e getalt dinleriz.
H er birim iz, baka hi kim seyle ayn olm ayan, esiz b ir cev
heriz. A m a yine, esas olarak birbirim izle aynyz. H epim iz, e
sizliim izle grlm ek, sayg gm ek ve tak d ir edilm ek isteriz.
Bu iki gerei aklnz ve beyninizden karm adka; daha iyi
dinleyecek, gven ina ed ecek ve sonu alacaksnz.

D A H A Y L E T M N A K IL H A R T A L A M A
A kl haritalam a, dinlem e ve iletiim yeteneklerinizi b ir dizi
gl yolla pekitirebilir:

P roaktif dinlem e altrm alar

U yum azlk zm ek: K art bak asn yakalam ak
M zakere: K arlkl kar iin seenekler yaratm ak
A klda kalc toplantlar planlayp yrtm ek
T elefon grm elerini planlayp kaydetm ek

P r o a k tif D in lem e A l trm a la r

P roaktif dinlem e altrm alar yapm anza yardm c olm as
iin akl haritalarn kullanarak, em patik yeteneklerinizi geliti
rin. P ro ak tif dinlem e; dnyaya bir bakasnn asndan bakm a
altrm alar yapm aktr. E inizin, ocuunuzun, m terinizin,
m vekkilinizin, patronunuzun veya alm a arkadanzn d n
yaya bakn veya "ilikisel kalplam asn dnn. K endinizi,
o insan olarak hayal ed erek bunu yapabilirsiniz. O nun kkenin
den geldiinizi, onun bedeninin iinde yaadnz varsayn.
Sonra; onlarn gdlerini, kayglarn, holandklarn ve holan
m adklarn, ihtiya ve korkularn gsteren bir akl haritas ya
pn. B u altrm ann am ac o insann n e istediini anlam ak deil;
kalbiniz v e beyninizi daha derinden odaklam aya almaktr.

B ir proaktifdinlem e haritasnn balangc

Y aam nzdaki nem li insanlar iin bu altrm ay yaptktan

sonra, hepsini birletiren byk bir "sistem haritas" karn; her
bir kii, akl haritanzn bir ana dal olsun. Sinverjent dnen
ler bilir ki; b ir kurum veya ailedeki farkl, bam sz bireyler, ay
n zam anda, bir sistem in karlkl bam llk iindeki yzleridir.
Sistem , "birlik veya organik btnlk oluturm ak zere ilikili
veya balantl olan bir grup veya dzenlem e" olarak tanm lan
yor. B ak a bir deyile, b ir p arann bana gelen, dierlerini
etkiler. Sistem leri kavradka; kendiniz dahil bireyleri anlam a
ve takdir etm e yeteneiniz artacaktr.

U y u m azlk lar zm ek: K a r t B ak A sn

Y a k a la m a k in A kl H a rita la r K u llan n
U yum azlk zm nn en zorlu unsuru, insanlarn, zt bak
asn anlam asn salam aktr. Akl haritalam a, bir eye, bir
bakasnn asndan bakm ay kolaylatrr. rnein, iinin b
ym esini tehdit eden b ir uyum azlk ile kar karya olan u ye
ni lokanta zincirinin sahibini ele alalm. kinci lokantasnn a
l, ilk operasyonlar ile yeni operasyonlarnn genel m drleri
arasndaki bir atm a nedeniyle glgelenm iti. P atron, kayp
tayd. Onun ifadesiyle: Birbirlerini boazlyorlar ve bu, btn
kltrm z zehirliyor."
Patronun, sorunu doru drst zm em eleri durum unda b i
rinden birini, hatta h e r ikisini birden kap nne koym a tehdi
diyle kendilerine gelen iki m dr, oturup konum aya karar ver
diler. Onlardan, bulum a iin, ilikide neyin yanl gittiini gs
teren kapsam l birer akl haritas karm alarn istedim.
Toplantya, nce kim in sz alacana k arar verm ek iin ya-
z-tura atarak baladk. lk nce lokantann m dr kazand ve
balad. Akl haritasn bize gezdirm ek iin on be dakika sre
si vard. Dier m drn grevi ise, dinlem e sanatn uygulam ak
t; yorum yapm ayacak, soru sorm ayacak, huysuzlanm ayacak
veya tartm ayacakt, sadece em pati vard. lk on be dakikann
ardndan, rolleri deitiler.
kinci sunum da bitince, h er birinden, karsndakinin m esa
jn aktarm asn istedim. Sonra iten bir tatm a balad. Dk m
drn yorum u, "Daha nce. olaylar hi bu adan deerlendir
m em itim . Bu benim gzlerimi at" oldu. kinci m dr de, ' lk
kez, beni keye sktrm ak gibi b ir derdinin olm adn hisset
tim!" diyordu.
T ek bana dinlem e pratii bile, yeterince gldr. Akl h a
ritalarnn kullanlm as, onu daha da etkili klar. Akl haritalam a;
katlm clara, dier bak asn im geler, renkler ve anahtar sz
ckler ile grm e frsat verir.
Y ukarda anlattm z olayda dnm noktas, yeni ubenin
m drnn kendi grn aktard srada yaand. M dr,
"B ana hi sayg duym adn hissediyorum " diyordu, "lk tan
m am zda, gzlerim e bakm adn v e elim i, sanki hi yokmu gibi
sktn." A kl haritasna b ir el izm iti; elin ortasnda, farkl yer
lere bakan iki gz ve byk bir krm z izgi vard. Dier m
dr, daha sonra bana yle dedi: "O akl haritasn grdm de,
bunlar uydurm adn anladm."
D osta b ir iliki ve anlay gelitirm elerinin ardndan, ikisin
den de, personelleri arasndaki ibirlii ve ekip sinerjisini nasl
gelitireceklerine dair birer akl haritas yapp sunm alarn iste
dim . B ir dizi k o n u d a nem li uzlam alara vardlar, birka eyde
"anlam am akta anlatlar" ve toplanty, gl bir gz tem as ve
sk b ir tokalam ayla bitirdiler. H enz arkada olm adlar, am a
birlikte altlar ve im di, lokantalar zinciri giderek gleniyor.
mmc * om x m m * mmc k mm< x m m 0 moooc c mm* x >mm > mmc mmc x m 0 mme

Onlar etkilem ek istiyorsanz; ayn zamanda onlarn bak a

snn gcn anlam al... ve ona inanmalarn salayan duygu
sal kuvveti hissetm elisiniz. Onlar, mikroskop altndaki bcek
ler gibi incelem ek yeterli deildir; bcek olmann nasl bir ey
olduunu da bilmelisiniz.

F isher ve Ury, "Evet'e Doru"

m m 9 m m c m m x m o m 0 m m c m m x m 0 m m c 0 cm m c m v. m m m m c w
 P opler b ir grm e sem inerinin reklam nda, "Ticarette hak
ettiinizi deil, akdettiinizi alrsnz!" deniliyor. Bu, genel ola
ra k yaam iin de geerlidir. R oger F isher ve W illiam Ury, ok
satan klasikleri Evet'e Doru'da, karnzdaki bak asna em -
pati duym aktan yola k an m kem m el grm ecilerin, "ortak
k ar seenekleri yaratarak" baarl olduunu belirtir. Geni bir
zm seenekleri yelpazesi retm e srecinin, "grm e iin
zem in yarattn" vurgular ve bylece, olum lu sonu alm a o la
slnn ykseldiini kaydederler. B u yaratc yaklam , genel
likle h erkesin kar salad bir zm getirir; b u zm , taraf
larn balangtaki beklentilerini de aar.
Akl haritalam a ve yaratc problem zm yeteneklerinizi
d evrey e sokarsanz, herkesin kazand zm ler retm e potan
siyeliniz byk bir srama kaydedecektir. Wall Street'teki bir
y atn n firm asndan bir st dzey yneticinin yazd gibi: "H a
len, C hicago'da bizim iin o k nem li olan b ir davayla ura
yoruz. H er davada olduu gibi, m ahkem eye km adan uyum a
nn m m kn olduu bir aam adayz. A nlam a grm elerine
hazrlanm ak iin, sorunu hem kendi anzdan, h em de karnz-
dakiler asndan ayrntl bir biim de deerlendirm elisiniz. So-
^ n akl haritasn kardktan (ve b ir gece zerinde yattktan)
sonra, en azndan bana hitap eden, m antkl grnen bir zm
sayfadan frlayverdi."

A k ld a K alc T o p la n tla r P la n lay p Y r t n

K urum sal zam an israf konusundaki aratrm alarda, listenin
banda toplantlar geliyor. Akl haritalam a ile daha etkili, ve
rimli ve elenceli toplantlar planlayabilir, yrtebilir ve anm
sayabilirsiniz. B yk toplantlar planlam aya, u yedi unsurun
akl haritasn kararak balayn: Am a, m ekan, insanlar, tem
po, hazrlk, program ve sre.

Gl toplantlar iin yedi unsur

A m a: Toplantnn, zellikle neyi baannasn istiyorsunuz?

M e k a n : Beyni besleyen b ir ortam yaratn. Sandalye ve m a
salar am acnza uygun bir biim de yerletirin. Ksa toplant
lara yeni bir yaklam getirip btn sandalyeleri kaldrn ve
top lan ty ayakta gerekletirin.
n s a n la r: Toplantya kim katlm al, kim in katlm as gerek
siz? M m knse, farkl ve birbirini tam am layc dnce tarz
larna sahip insanlar arn.
T em p o : Kesin bir balang zam an belirleyin ve ona uyun.
Toplanty hareketli kln. A nahtar bilgilere odaklann, ge
reksiz bilgileri hzla gein. B ir toplant enerji verici deilse,
olm asa da olur.
 H a z rlk : nsanlarn, gelm eden nce okum alar, tartm alar
veya dnm eleri gereken bir konu var m ?
P ro g ra m : Program nz, daim a am acnz yanstm al. G nde
m i dikkatle planlayn ve sonra, hedeflerinize ulam a abas
farkl b ir ro ta gerektirdiinde, onu deitirm eye hazrlkl
olun. Y aratc ilikilendirm e iin yeni patikalar ile, anlam sz
ve konuya teet geen sohbetler arasndaki ince izgiyi ayr-
detm eyi renin.
S re : Toplantlar yrtm e sreciniz, am acnza bal ola
rak deiecektir. A m a genel geerlilie sahip baz ilke ve uy
gulam alar da bulunuyor:
G rubunuz birlikte alm aya yeni baladysa, eitim li bir
yardm c arn. G rubunuz olgunlatka, yardm clk roln
srayla herkese vererek, btn yelerin toplant ynetim yete
neklerini gelitirm esini tevik edin. nsanlar, toplantlar kendi
leri ynlendirm enin glkleriyle karlatklarnda, srecin ak
hakknda daha duyarl davranacaklardr. H er bir kiinin du
yarll bydke, olumlu bir grup zekas doar ve toplantlar,
kendi ken d in i yneten, sinerjetik olaylar haline gelir.
Katlm ve empatik dinlemeyi tevik edin. Srayla h er bir ki
iden, nceden belirlenm i bir sre boyunca konum asn isteyin
(2 ila 5 dakika olabilir). Bu arada grubun dier yeleri, dinlem e
sanatn uygulasn.
Beyin molalar verin. Eski paradigm aya ait birok ynetici,
toplant srekliliini b ir cesaret rozeti olarak grr. A m a onlarn
m esane kontrolnden aldklar bu tuhaf gurur, verim lilikle pek
badam az. H er krkbe ila doksan dakikada bir be-on dakika
lk m olalar verin. D aha kaliteli bir i kardnz greceksiniz.
H er bir katlmcnn katksn kaydedip deerlendirm ek iin
akl haritalamay uygulayn. D uvarlara, byk bo katlar asn
veya tahtalar kullann. H er bir kiinin yorum larn haritalam ak
iin bir yazc saptayn. K k toplantlarda (yedi kiiden az),
h er katlm cya b ir renk verin. B ylece katlm takip etm ek ve
ifade edilen fikirler arasndaki ilikileri grm ek kolaylaacaktr.
O luan akl haritanz byk lde yeil, krm z, siyah ve tu
runcu ise, "mavi", "kahverengi" ve "m or"dan, yorum yapm alar
n isteyebilirsiniz. A kl haritasnn akkan yaps, katlm ve
yaratc ilikilendirm eyi tevik eder. Fikirleri akl haritalam ak,
ayn zam anda, vu rg u y u k im in ne sylediinden n eyin sylendi
ine ynlendirir ve bylece toplantlar; benliin deil fikrin et
rafnda dner.

Akl haritalam ay; toplantnz planlayp yrtm ede nokta

sndaki etkisine ek olarak, em einizin rnlerini koruyup hatr
lam ak iin de kullanabilirsiniz. alm a ekibinizin yeleri akl
haritasn "okumay" rendike, toplant tutanaklarn akl hari
tas biim inde tutm aya balayn.

Telefon G r m e le rin i P la n lay p K a y d ed in

T elefonu kapattktan sonra aniden, belirtm eyi unuttuunuz
bir ey olduunu hatrladnz oldu m u? Bu utandrc ve m uh
tem elen pahal olayn sebebi, konuurken, aklnzn ilikiler kur
m asdr. Bu ilikilendirm e sreci telefonu kapattnzda da de
vam eder ve sk sk, nem li fikirlere gtrr. T elefon grm e
sinden nce, dncelerinizin akl haritasn kararak, ilikilen-
d in n e srecini hzlandrp verim inizi artrabilirsiniz. Akl harita
larn; grm eleri planlam aya yardm c olm asnn yannda, k o
n u urk en de kullanabilirsiniz. Kar tarafn ifade ettii anahtar
n oktalan kaydedin ve bu sre iinde, kendi yaratc tepkilerini
zi retip dzenleyin.
 B Y K L E T M C L E R N Z E L L K L E R
Bir iletiim in baarsn lm enin tek yolunun, yaratt tep
ki olduunu ve h er iletiim de sonsuz yanl anlama olasl ol
duunu unutm azsanz, bir iletiim ci olarak d ah a iyi verim elde
etm e yolunda em in adm larla ilerliyorsunuz dernektir. T arz es
neklii, sinverjent dinlem e ve akl haritalanay uyguladnz
da, karnzdakilerin sizi yeni bir biim de dinlem eye balad
n, sizi anladn greceksiniz. Size, artk liderlik talep ederek
bakacaklardr. Peki, en etkili iletiim ci ve liderlerin dier zel
likleri n eler ve nasl onlar gibi olabilirsiniz?

Y zde 100 S o ru m lu lu k A ln
Y zde 100 sorum luluk alm ak, "kendi gerekliinizi kendiniz
yaratm anz dem ek deildir. D nce tarznz ne olursa olsun;
ilek b ir otoyola yatarsanz ksa sre iinde yass ve ezik b ir ger-
e k i in iz olur. F ak at tercih ettiiniz tepkilerle, gerekliinizi
byk lde etkileyebilirsiniz.

M ta X WWU * OUMM 4 UMM X M*4 4 HUW 4 X W MMMt 4 X 4044*4 X 444*4 4 *44*444

Dnyada grmek istediim iz deiim olmamz gerekdir.
G andhi
444 4 444444C X 44444 >444*4 4 44*4444 K
446444 X 4494* 4 WWW 4 044444 X 04444 4 *44444* 4 444444 X 44444

nsanlarn iletiim konusunda genel varsaym, sorum lulu

un eit, yani 50-50 olduudur. A m a e n etkili iletiim ciler fark
l bir varsaym dan yola kar. Onlar;
Dierlerini tam olarak anlam ak
M esajlarm onlara iletm ek
Sonuta baarlan ey konularnda yzde 100 sorum luym u
gibi h arek et eder.
 T am aksi uta bulunan szlanclar ise; herey bakalarnn
hatasym gibi davranr. Sorum luluunuzu belirleyip pekitir
m ek iin; dilinize yansyan tavrlarnz gzleyin ve kendinizi;
szlanc ile yksek perform ansl arasnda deien bir skala ile
deerlendirin.
S kalann alt ksm ndaki klasik szler arasnda unlar sayabi
liriz:
S ana b ir kez sylediysem , sylem iim dem ektir."
"Eim beni anlam yor."
"yerinde kim se beni dinlem iyor."
"unu b ir yapabilseydim ..."
"Y apam yorum ."
"Bu konuda yapabileceim iz bir ey yok."
"Bana izin vennezler."
"Beni sinir ediyor."

K en d in izi b u t i p szlanm a, sulam a, yakm m a ve d e rt yanm a

biim lerin e kaptrm b ir h alde bulduysanz, dorudan dei
m eyi d en e m e y in . G erek d u y g u larn zn te p e sin e yapay
"olum lu konum alar" yam am ak yerine, szlanm a tavrn g zle
m ek v eya ona "tanklk etm ek" ile yetinin. Farkllk u ki; artk
bilinlisin iz ve szlanm ay tercih etm ekte serbestsiniz! Elbette,
bir kez u y andnzda szlanm ak skc gelm eye balar. Siz de
szlanm a, yaknm a, ikayetlenm e veya d ert yanm anz abarta
rak biraz elenin. (B irka dakika boyunca yksek sesle, bece
rebileceiniz en genizse! tonlarla szlann: A A A A H H H H ! 0 0 -
0 F F F F F ! Bu e lenceyi altrm ay, bakalaryla d a deneyebi
lirsiniz. K im in e n sinir bozucu biim de szlanabileceini g r
m ek iin yarn; veya b ir "Bizim zam anm zda..." yarm as
dzenleyin: B iz ocukken, okula be kilom etre boyunca kar
lara bata ka giderdik." "O da bir ey mi! Ben ocukken oku
la on kilom etre boyunca yalnayak giderdik. "Sizinki de pek
kolaym . B enim ocukluum da, h e r gn yirm i kilom etre yol
yrrdk, stelik ayaklarm z da yoktu!")

000M M W X 44000 4 004040i X 00404 X 4 0 0 4 4000 4 404004( X 00400 O 4400004 4 400040< X 0 0 0

Bu szlanmann yannda erez de ister misiniz?

Anonim
04000 X 0 0 0 O OOOOOC 00040i X 0 0 0 3000000 O OOOOOOt X >0400 V 00400 O OOOCOOf X OOOO X 00040 o ooooooc

Szlanm ay seven paranz grp kabul ettikten ve onunla

dalga getikten sonra, daha yapc bir yaklam seebilirsiniz.
Skalann st ksm ndan baz dnceler yle:
"Bu kiiye verdiim tepki, b en im seimim."
"nsanlara bana nasl davranacaklarn retiyorum ."
"Bakalarn deitirm em in tek yolu, onlar grm e tarzm
deitirm ek."
"Yaklam m da nasl b ir deiiklik yapsam da daha iyi so
nular elde etsem ?
"Bu ii baarm ak iin birlikte alm ann bir yolunu bula
lm."
"Bu kiideki nefret ettiim o ey, kendi karakterim le ilgili bir
eyi yanstyor o labilir mi?"
En m utlu ilikiler ve en etkili kurum larda, baarl iletiim
konusunda herkes yzde 100 sorum luluk alr.

X MUM & V M iV 0004 V 00U& A U U U f A U S U X S> 4 6 0 O X 0004 X a M iM A UUOX

B ir insandan hereyi alabilirsiniz ama bir eyi, insana ait o

son zgrl asla: Verili koullar altnda gsterecei tutumu
seme zgrl.
V iktor Frankl
044044- X 0*040 O 040004i 4 000004< X 0 4 4 O 4440i 4 004400i X XAOO Ol 40044 O 004044i X 0 0 0 4 X 04004 * 404040i
 n sa n D oasna S in v e rje n t B ir A dan B a k n ve B ilinli
y im serlik U y g u lay n
nsanlar, zde iyi m idir, k t m ? Biz, insan suretinde m e
lekler m iyiz, yoksa gaddar hayvanlar m? H obbesu m u, Rous-
seau'yu m u seversiniz? B at siyasi tarihinin b yk b ir blm ,
insan doasnn bu iki felsefesi arasndaki m cadele olarak an
lalabilir. im di, apak olmas gerekene hazr olun - her ikisi
de doru. V e insanlarn zyle ilgili olarak benim sediiniz "ruh
sal durum "lar, onlarn size kar tutum larn da etkiler. A kade
mik, askeri ve kurum sal durum larda bir dizi alm aya gre; bir
retm en, tornac veya patronun beklentileri, perform ansnz
nem li lde etkiler. O lum lu beklentiler daha iyi perform ansa
gtrrken, olum suz beklentiler sz konusu olduunda perfor
m ans der. B aka bir deyile, insanlarn gvenilm ez olduuna
inanyorsanz, m uhtem elen, gvenilm ez insanlarla evrilm i bir
halde bulacaksnz kendinizi. Dahas, insanlar da size gvenm e-
yecektir; ne de olsa insan doasna dair felsefeniz, kendiniz iin
de geerli olm ak durum undadr!

yleyse, felsefe b ir tarafa; bakalarnda ve kendinizdeki en

iyiyi ortaya karm ak iin, daha azn beklem eyin.

b irli i, E k ip alm as ve Y aratc R e k a b e ti P e k itirin

Y llar boyunca, iyi eitilm i, zeki insanlarla dolu p ek ok ku

rum da altm . G erilim vard, am a yine de bu k urum lann ou,
nesn el b ir adan bakldnda, epey iyi durum daydlar. Y ine de,
bazlar korkuyla dolu sefil fare deliklerine benzerken, bazlar
ise elenceli, ilham verici yerlerdi. Aradaki fark ne? Bunu en iyi
zetleyecek ey, ziyafet m asasnn ibretlik hikayesidir.
Cennet ve cehennem ayndr. Her birinde insanlar, byk, k a
re ziyafet sofralarnda oturur. M asalar mkemmel hazrlanmtr:
zerleri akla gelebilecek h er gzel eyle tka basa doludur. ki o r
tam da da yemek yiyenlerin ellerine byk tahta krekler balan
mtr ve bunlar karm ak m m kn deildir. Cehennemde herkes
kendini besleme derdindedir; havada yiyecek paralar uuur ve
srekli kavga kar. Cennette ise herkes, karsnda oturan insan
besler.
Alec Baldwin, GlenGarry, GlenRoss film inde, adi bir em lak
irketinin sat m drn oynuyordu. M otivasyon stratejisi, ce
hennem den km gibiydi. Ekibini kam lam ak iin, b ir sat
yarm as duyuruyordu: "Birinciye sfr bir Cadillac, ikinciye bir
biftek ba seti, nc ise kovuluyor."
En iyi iletiim ciler, tevikiler ve liderler ise, farkl bir yak
lama sahiptir. Onlar, rekabeti, o ilk olim piyat idealine uygun
biim de alglar: Ciriti, tanrlar onurlandnnak iin en iyi at
n yapar, insanln grkem ini ifade eder ve rakibine, daha b
yk bir baar iin ilham verir. R akip de, yapabileceinin en iyi
sini yapar ve bylelikle, rakibini d ah a byk bir zafere ilerletir.'
R ekabet yaratc bir srece dnr ve o hi bitm eyen m kem
m eliyet arayn glendirir.
Liderler, iletiim deki "ilet"in "birlikte" anlam na geldiini
bilir. O rtak karlar ve idealleri tanm layp insanlara gstererek
takm alm asn, ibirliini ve yaratc rekabeti pekitirirler.
Bakalarnn n e olduunu kesin olarak grr, onlarn gl yan
larna hitap eder ve bym eye elverili alanlarn desteklerler ki,
onlardaki en iyiyi ortaya karabilsinler. Birbirini tam am layan
eilim ve tarzlara sahip taknlan uyum iinde altrarak, eit
lilii kullanrlar. Ve ekip alm asnn nemini asla unutm az.
onu dllendirirler.
 S af D eil, D r s t O lu n
B irok k u ru m , st dzey ynetici danm anlarnn bir hafta
sonu tatilinde rettii yce deer kodlarna uygun hareket ede
ceine dair sahte vaatlerde bulunur. Bunu yapacaklarna, insan
lara "B akn, bir iiniz olduuna kredin! B urada olm anzn n e
deni anlaml bir deneyim yaam ak deil. D oru iinizin bana"
deseler daha iyi. E n azndan, b u yaklam n drstl, insanla
ra nerede durduklarn gsterir ve zam an ve enerjilerini bo h a
yallere harcam azlar.
K urum sal igcnn birok yesi, Psikiyatrist Rollo M ay'in
suiistim al edilm i ocuklarla ilgili alm asnn o rta snf yele
ri gibidir. Dr. May, bu ocuklarn hayatn yetikinlerine dek ta
kip etti ve taban endie dzeylerini lt. i snfndan gelen
ler ile, orta snf kkenli denekler arasnda ciddi bir dzey fark
ll gzlem leniyordu.
O rta snf insanlarn endie dzeyi ok daha fazlayd. M ay,
bunu, ocukluklarnda yalan sylenm i olm alarna balyor. A i
leler, ocuklarna olan dm anlk ve suiistim alci davranlarn
gizlerken, onlara iyi bir yaam vaad ederek beklentilerini yk
sek tuttuklarn saklam yorlard. ti snf grubuna da k t dav-
ranlm t, am a o n lar sahte vaadlere m aruz kalm am lard. May,
bu tip b ir illzyona uzun sre m aruz kalm ann, insann kendi
dnyasn tanm asnda sakatlk yarattn ve bunun da derin bir
yabanclam a, karm aa ve endieye gtrdn bulgulad.
ihsann kendisine ve bakalarna kar drst olmas, zellik
le de hzl deiim dnem lerinde zor, am a arttr. t ler hzla dei
irken, ortada daim a bir bilgi krizi vardr; ya anahtar nitelikteki
bilgi kttr, ya da yanl ynlendirici, hatal bilgi ok fazladr.
Herkes, "Onlar, bize gerekte neler olup bittiini sylemiyor"
varsaym na eilimlidir. O ysa genellikle, onlarn da pek bir fikri
yoktur! B azen bilirler, am a hakl nedenlerle, bilgiyi paylam a
nn zam annn henz gelm ediine k arar verirler. Hangi seenek
geerli olursa olsun, eer siz "onlar" diye tanm lananlardan ise
niz, drstlk e n iyisidir. E riilebilir olu n ve paylaabileceiniz
eyleri, zam annda ve ak bir biim de paylan. Bilgi uurum
lar, hem en h er zam an dedikodu ve sylentilerle doldurulur. G e
rekirse, ya otoriter bir biim de "Bilm iyorum" deyin, ya da em-
pati ile, "u anda syleyem em " yantn verin. Drstlk, bir ey
doru diye onu yerli yersiz sylem ek deildir. Dr. Johnson'n bir
zam anlar dedii gibi: "nceliin az olduu yerde, drstlk ok
dem ek deildir."

G v e n ilir ve A la k g n ll D a v ra n n
G venilirlik ile davranm ak, yapacanz sylediiniz eyi
yapm aktr. Birok insan bu konuya erdem ve doruluk ereve
sinden bakar. A m a biz, yeni b ir perspektif edinm ek iin, yeni b ir
beyin aratrm asndan yola kalm . nsanlar gvenilir davran
m adklarnda, bunun nedeni kaynam olmamalardr. En b
yk saplantm z, kaynam b ir bilin olduumuz inancdr; y a
ni n e zam an "ben" desek, daim a ayn kiilikten bahsediyor oldu
um uz varsaym . California T p M erkezi niversitesi yesi ve
B ilincin E vrim i'nin y azan Dr. R o b ert O m stein yle diyor:
"Ruhsal durum um uza dair doal grm z, kkten arptlm
tr... hissettiim iz btnlk bir illzyondur... h e r gn veya her
an, ayn kii deiliz. A klm zn iindeki, gzlerimizden uzak bir
zel sistem , sessizce bu btnlk illzyonunu ayakta tutar."
B aka b ir deyile; siz, b en ve "Sybil" arasndaki farkllk, tre
deil, dereceye dairdir.
G venilir olm ak iin, b t n olm adm z gerei hakknda
drst davranm al: her zam an, yapacam z sylediimiz eyi
yapm ayacam z kabul etm eliyiz. Y ani gvenilirlii gelitir
m ek, iyi niyetten fazlasn gerektirir: A rtan bir bilin, geribildi
rim ve alakgnllle aklk. Bunlar; zr dileyebilm e ve
uygun olduu zam anlarda dzeltm eler yapm a isteinde ifade
olunur.

A z V a ad , ok
G venilir ve zeki insanlar, az vaad edip ok verneyi hedef
ler. A ptallar ise ok vaad eder, az verir.
rnein, toplant ars yaparken insanlara, toplantnn
4:00'da bitmi olacan syler ve sonra onlar 4:30'a kadar tu
tarsanz, hem saygnlnz azalr, hem de toplant berbat geer.
nsanlara, planlarn toplantnn 5:00'da biteceini gz nne
alarak yapm alarn, ama daha erken bitinneye alacanz
syleyin. T oplant 4:45'te biterse, kahram an oldunuz dem ektir.

T em el yilii O rta y a K o y u n

pheciler, "iyilerin sonuncu geldiine" inanr am a "fare ya

rnn birincisinin, yine de bir fare olduunu" h u tu rla r. T and
m en iyi liderler gl, zeki, rekabeti ve nazik, saygl ve c
m ertti. O nlar idealist gerekler ve gereki idealistler. phe
ciler, "Altn olan kural koyar" diyebilir, ama en iyi liderler,
gerekte altn kurala uyarlar. Yaklak 20 yl nce, New Yorker
dergisindeki b ir karikatrden km gibi grnen bir deneyim
yaam tm ; tam da bu noktay vurguluyordu. Srad gerekler
arayan hevesli bir gen olarak, nl bir Nakbendi Sufisi'nin
ders v en n ek zere ehre geldiini renmitim. Olay kam uo
yunda fazla duyurulm am t, am a ben zam ann ve yeini re
nip, kentin dier yakasnda, gzlerden uzak bir yere gittim.
Epey bir katlm vard ve hava, canl bir beklentiyle yklyd.
D ua ve m editasyonla geen ksa bir zam ann ardndan eyh, gz
kam atrc sark ve kuayla belirdi. Dua m inderim in kesin
d e, olaanst kavray incilerini beklem ekteydim . eyh, "Kt
ey ler yapm ayn, iyi eyler yapn" deyiverdi.
B u neriyi, k noktas olarak aln.

G K a z a n d k a , ten lik A ra y n z Y o u n latrn

B ir gazete alp da, yolsuzluktan tutuklanan gl bir ahsiyet
hakknda b ir eyler okum am ak gtr.
N eden bu kadar ok insan "temel iyilik"ten uzaklap, g
kazandka yolsuzlayor? K iilik bir f, g ise araptr.
Fnn tahtasnda kk atlaklar almaya balar. (Baz insan
larn karakterinde belirgin, koca boluklar vardr; am a bu kk
atlak lar herkeste bulunur. M kem m el fya sahip olduunu
ne srenler ya kendilerini kandnnaktadr, ya da yalan syle
m ektedirler.) Liderler, g sarhou olm aktan kanm ak iin, ki
isel bym eye olan ballklarn derinletiraelidir. Baarlara
u lap bilincinizi gelitirdike, m otivasyonlarnz sorgulayn ve
nesnel, drst geribildirim isteyin. Etrafnzdaki insanlar daim a
size katlyorsa, bir eyler yanl gitm ektedir. K endi reklam n
zn tam am na inanrsanz, dm eniz yakndr.

D e d ik o d u y a K atlm ay R e d d e d in
K olejdeki arkadalarm dan biri vard; D onna. A yn zam an
da, kz arkadam M arilyn ile de dosttu. M arilyn ile ayrlm am
zn ardndan, o n u n hakknda bilgi edinm enin en kesin kayna
D onna gibi grnyordu: B enden hl holanyor mu, kim inle
kyor. falan filan. A m a Donna. pek grlm edik bir bilgelik
sergileyerek konum ad. B ana, sr saklam asn bildiini ve Ma-
rilyn'e de b enim hakkm da h ib ir ey sylem ediini anlatt.
O nu ikna etm ek iin ne k adar abalarsam abalayaym , bana
bir ipucu verm esini bile salayam adm . B ilgi istediim iin
balan g ta ona sinirlendim , am a daha sonra, D onna'nn akll
ca dav randn farkettim . A zn kapal tutarak, ikim izle de
dostlu u n u korudu. E n etkili iletiim ci ve liderler, D onna gibi
dir. D ed ik o d u y a katlm ann cazibesine kendilerini kaptrm ay
reddederek, gven ina ederler. D edikoduya katlrsanz, lider
lik yapm a yeteneinizden taviz v eren bir m esaj iletm i olursu
nuz; "A rkan d ndnde senin hakknda da konuurum " m e
sajn.

T ek n ik Dili S adece Y erinde K u lla n n

K od kelim eler, deyim ler veya ksaltm alardan oluan teknik
dil, etkili bir iletiim tarz olabilir. Ortak bir zel dil yoluyla,
ekiplerde birlik duygusu yaratlm asna yardm edebilir. Elbette,
sadece ilgili herkes onu anlyorsa faydaldr. Bilgisayar, mali ve
otom otiv sat elemanlar gibilerinin, potansiyel m terilerinin
anlam ad teknik dili ok sk kullanlm as gerekten anlalmaz
bir ey. Birok kurum da da m hendisler, pazarlam a blmnn
anlam ad teknik dili kullanm aya baylr; pazarlam a blm de,
kimsenin anlamad bir teknik dil reterek intikamn alverir.

H A R T A L A R (E re tile m e le r, B en ze rlik le r, M esel ve

y k le r) K u llan n v
A risto, "Bilinen en byk ey, eretilem enin ustas olm aktr"
diye yazm t. Eretilem e, benzerlik, m esel ve ykler, m evcut
bilgi ile yeni renm eleri balar. K arm ak fikirleri basit klar
lar. H A R TA LA R . beynin tam am na hitap eder ve dz bilgiden
daha anm sanabilir, daha ilham vericidirler. Elbette, doru insan
veya grup ile doru H A RTA LA RI kullanm ak gerekir. Top sa
has, m uharebe alan veya rnein ky hayatJndan alnma ere
tilem eler, bazlarna ho gelirken dierlerini yabanclatrabi-
lir.Doa, bilim , m zik ve ulam (gem iler, uaklar vs.) alann
dan eretilem eler ise, genellikle herkese hitap eder. E n iyi ileti
imciler; eretilem e, benzerlik, m esel ve yklerden oluan bir
i kitaplk oluturur, bunlar kendileri retm ekten zevk alr ve
klielerden saknrlar. Shakespeare, R obert Fulghum , Dave
Barry, tdris ah ve ncil'de yazl olanlar, canl H A RTA LA R
iin birer hazine gibidirler.

G e rib ild irim S an atn d a U stalan

E n etkili liderler, insanlar belli bir vizyona yneltm ekten
tesini yapar; yapc geribildirim sunarak bu yolculua klavuz
olurlar. Siz de sinverjent dinlem e sanatn alrsanz, m kem
mel geribildirim verm enin temellerini hazrlayacaksnz. G eri
bildirim , tpk dinlem ek gibi, em patik bir biim de bir bakasnn
dnyasna girme yetenei gerektirir. M kem m el geribildirim:
Destek balam nda sunulur - G eribildirim inizin iten bir bi
im de kabul edilm esi iin; anlay, gven ve sayg ortam olu
turm alsnz. Etkili geribildirim , d estek balam nda ve srekli
geliim ruhuyla sunulur. O, dayatlm aktan ziyade, ince bir b i
im de verildiinde en etkili olur. E er geribildirim iniz em patik
gzlem, duyarllk, sayg ve bakalarn, potansiyellerini tam
olarak gerekletirm eleri iin ynlendirm eye ynelik iten bir
ilgiyden douyorsa, insanlar, giderek daha ok sizin geribildiri
m inizi talep edeceklerdir.
Yerinde ve tam vaktindedir - Geribildirim zamannda yaplrsa
en iyi sonucu verir. rnein, birinin toplantdaki performansna
dair geribildirim sunmak istiyorsanz, birka hafta beklem ek ye
rine olabildiince abuk davrann. Bunun yan sra, geribildirim i
nizin yerinde olduundan da emin olmalsnz. Yeni dncelere
duyarllk ve duygusal durum, bu iin anahtar. "Sana perform an
sn hakknda grlerimi aktarm am iin uygun bir zaman m?"
veya "Bir geribildirim oturum u iin n e zam an b ir araya gelebili
riz?" diye sorun. Zam an ve mekan, geribildirim in sindirilmesini
nlyorsa, en iyi geribildirim bile faydasz olur. rnein; en m t
hi, eletirel geribildirim dahi, bakalar nnde yapldnda ya
rardan ok zarar getirecektir.
zgl ve tanm laycdr - zgllkler, genellem elere kyasla
daha yapcdr; davran tanm lar da, zet yarglara kyasla. B i
risine "M terilere kar duyarl davranm yorsun" veya " ok k
lkszsn" dem ek, "M terinin szn iki kez kestin ve gz te
m asn unuttun" veya "G m lein dar km t, ayakkablarn
da boyaszd" dem ek kadar yapc deildir.
H arekete geiricidir - G eribildirim , faydal olacaksa, kiinin
deitirebilecei b ir davrana dair olm aldr. Birisine, deitire
m eyecei b ir eyden bahsetm ek, sadece onun skntsn artrr
ve gveni sabote eder. rnein, "John, korkann sat toplant
larnda doru havay yakalayacak kadar zeki deilsin dem ek
yerine, "John, sat toplantlarndaki katlm n glendirm enin
bir yolunu bulm alyz" dem ek gerekir.
B ir soruyla ncellenir - B irisinin perform ans hakknda sy
lev verm eden nce, kendi zayflklarn ve gl yanlarn de
erlendirm esini ondan istem ek iyi bir fikirdir. E er karnzda-
kilerin gzlem ini isteyerek sayg gsterirseniz, insanlar, sizin
gzlem lerinize kar daha ak olurlar. Dahas, nce onlarn fik
rini sorup ardndan dikkatle dinleyerek, baka trl alam ayaca
nz deerli bir bilgi alabilirsiniz.
 Tavsiyeler sunmaktansa, konuyla ilgili bilgileri paylam ak
ve insanlarn sonular kendileri karm alarna olanak tanmak
- Birisine ne yapm as gerektiini sylediinizde, kendi adna ka
rar verm e zgrln kstlarsnz. Tavsiye, ancak birisi ger
ekten ok skm sa, durum acil hareket edilm esini gerektiri
yorsa veya talep edildiyse uygundur.
Neyin sylenip yapldna odaklanmtr, bunlarn nedenle
rine deil - B irisinin yapt eyin nedenini bildiim izi varsay
m ak tehlikelidir. Karnzdaki insana gerekte ne dem ek iste
diini veya "aslnda ne yapm aya altn sylem ek de, en az
onun kadar fecidir. B irok insan, kendi m otivasyon veya niyet
lerinin, kendileri talep etm eden analiz edilm esine, savunmac
bir tutum ve krlm ayla tepki verir. D ikkatinizi sonu karm aya
deil, gzlem eye verin. B irisinin niyeti veya m otivasyonuna da
ir kafanzda belirsizlik varsa, ondan aklam a talep edebilirsiniz.
vg ve onay konusunda cm erttir - M uhtem elen, kurum u-
nuzda ve ailenizde birok insan, takdir E dilm ediini hissediyor.
A ratrm alara gre, adil bir insan saylm anz iin, h er bir olum
suz yorum karlnda drt olumlu yorum yapm anz gerek. B i
risinin doru b ir i yaptn grp d e onun hakkn teslim etm e
nin maliyeti yoktur, m oral verir ve aynca gveni tevik eder.

Gelim esi gereken alanlar konusunda drst ve dolayszdr -

B irok insan; an eletirel, sert ve yargl geribildirim den ika
y et eder, am a daim a ho davranm aya alm ak da, ayn yaygn
lkta b ir hatadr. K t perform ans gsterenler genellikle fazla
hassastr ve olum lu perform ans notlar alrlar, nk sorum lula
r, kim senin duygularn incitm ek veya yetersiz bir deerlendir
m e yazm ann sorum luluunu stlenm ek istemez. Paradoks gibi
grnyor am a, fazla ince davranm ak da ar bir hakarettir. Bu
davrann altnda yatan m esaj, karnzdaki insann renm eye,
gelim eye ve perfonnansn ilerletm eye yetenei olm addr.
D ahas, insanlarnzn gelitirm esi gereken alanlan bulam yor
sanz zaten ynetici olm am alsnz; asla da bir lider olam azsnz.
Liderler, gerein ho olm ad zam anlarda bile onu ifade ede
cek cesarete sahiptir. Yapc geribildirim sunarken, eletirileri
nizi "ekerle kaplamaya" alm aktan veya bin dereden su getir
m ekten saknn. nsanlara, peform anslanndan n e zam an m em
n u n olm adnz ve zellikle de bunun nedenlerini anlatn. Bir
deiim p lan yaratm alar iin onlar ynlendirin. E n iyiyi yap
m alarn tevik edin.
K ontrol edilir - G eribildirim oturum unuzu tam am larken, k ar
nzdaki insandan, anladklarn aktarm asn isteyin. Verdii
yantn, sizin ilk m esajnzdaki ilikilerle uyum lu olup olm ad
n k o n tro l edin.
Gzlem lenir - Bir iletiim in baarsn lm enin en iyi yolu
nun, karnzdaki insanlarla elde ettiiniz sonular olduunu bi
liyorsunuz. yleyse, geribildirim sonras gzlem lediiniz dav
ran deiiklikleri ile, kendi etkinizi ln.
L iderler tarafndan istenir - E n iyi liderler, kendileri de geri
bildirim talep ederek gven ina eder ve srekli renirler. a
lm a arkadalarndan, m terilerinden, satclarndan, patronla
rndan ve aile yelerinden eletiri talep edecek k adar gvenli ve
kendilerinden em indirler. Siz de geribildirim sanatnda ustala
m ak istiyorsanz, k endi geribildirim iniz hakknda geribildirim
talep edin!

B ire B ir G id in
E n etkili liderler; sonularn ilikiler araclyla elde edildi
ini, ilikilerin de en iyi bire bir gelitirildiini bilir. nsanlar,
"onlar n e kadar dndnz bilm eden, n e kadar ok ey bil
diinizi dnm ezler ve karlkl bir araya gelm ek iin zam an
 Geribildirim sanat hakknda bir akl haritas

vennek, dndnz gstennenin en iyi yollarndan biridir.

yeri v e evdeki pek ok yanl anlam a, ilgili bireylerin oturup
yz yze konum ak iin zam an ayrm am asna balanabilir. Bir
ebeveyn iseniz, ocuklarnzn h e r biriyle tek tek zam an geirin.
Bir patronsanz; dzenli olarak, ekip yeleriniz, m terileriniz
ve m ttefiklerinizle bire b ir grm eler yapn.

Paradoksal b ir biim de, en iyi hatip ve sunum cular, geni bir

dinleyici kitlesinin her bir yesinde; kiisel, hatta kendisine zel
bir mesaj verilm ekte olduu duygusunu yaratabilenlerdir. Peki,
en iyi sunum cularn srlar ne? Siz nasl onlardan biri olabilirsi
niz? D evam edin.
 Y K SE K P E R F O R M A N S L I SU N U M L A R

S N V E R JE N T K O N U U N

Ticari ve akadem ik yaam daki sunum larn ou skcdr; ya

knsak b ir sol beyin dengesizliiyle m aluldrler. Yneticiler,
akadem isyenler ve dier profesyoneller, genellikle olgular bir
araya getirir ve sonra onlar ayrntl, yorucu bir tarzda sunarlar.
Y an n yam alak bir "G naydn"n ardndan, dosta bir iliki ge
litirm ek iin pek az aba harcanr. Hayal gc iin tek gda, iz
leyicilerin hayal grm eye balam as ve karalam alar iziktirm e
sidir.
Elbette ki m esajnz sol bey in iin ikna edici olmal. yi bir
sunum ak, zl ve m antkldr. A m a m antk, tek bana yet
mez. yi bir sunum, sa beyine hitap ederek, izleyicinin im gele
mini yakalar. Ritm, renk, zamanlam a, sz sanat, espri, boyut ve
sentez gibi unsurlar, olgular canlandrr ve bylece m esajnzn
anlam ve anm sanabilirlii pekiir.
yi bir sunum iin, bir dier kilit unsur gerekir - izleyici ile
dosta bir iliki olutm up onu korumak. Bu iliki. hem mantkl.
hem de yaratc zekanz tarafndan etkilenir, am a esas olarak
duygusal tem asla ilgilidir. D uygular ise, srngen-m em eli bey
ninin alanna girer. Srngen-m em eli beyni, igdsel olarak
"Bu kii dost mu, dm an m ? diye sorar. Sunum unuzun ilk
birka dakikas iinde, izleyicilerinizin ou, sizin cana yakn
olup olm adnza, sizden etkilenm eye istekli olup olm adklar
na, yine bilinaltnda karar vermitir.
Saygnlnz belirleyen, sizi tantan kiinin sralad nite
likleriniz deildir. Belirleyici olan, izleyicilerin, onlar iin deer
tayan b ir eyi iletmeye gerekten ilgili olup olm adnza dair
alglam asdr. Bu blm de aklayacam z sinverjent sunum
yaklam , izleyicilerinizin beyninin tam am na erim eniz iin,
b ey n in izin tam am n kullanm anza yardm c olacak. Bu yakla
m n tem elinde, u varsaym lar yatyor:
1. Sunum yetenei, liderlik ve uzun vadeli b aan n n an a
tardr. B irok iyi eitim li, alkan insan, kariyerlerinin b ir y er
de tkandn grr, nk sunum sanatn gelitirem em ilerdir.
D ierleri ise, liderliin bu olm azsa olm az yeteneini pekitire;-
rek, alanlarnda zirveye trm anr.
Bir hisse senedi analisti, 1985'te, m ilyar dolarlk b ir em ekli
lik fonunun aratrm a m drlne ykseltilm iti. Bu terfi, b
yk lde, eitli sektrlerin durum una dair verdii bir dizi su
num un sonucuydu. Patronu, aratrm a grubundan sekiz sunum
hazrlam alarn istedi. O, ilk sunum iin gnll oldu. d in c is i
iin gnll km aynca, yine o ne kt. Geri kalanlarnda da
ayn ey oldu. Ksa bir s re sonra da terfi etti. l 986'da yatrm
larn bana getirildi, 1990'da ise irketin genel bakan yardm
cl ve genel m drlne ykseldi. B aarsn, sinverjent su
num sanatna ball ile aklyor:
Kariyerimde, kendim ile rakiplerim arasndaki temel ayrm
noktas, iletiim ve sunum yeteneklerimi srekli gelitirmeye
 adam lm oldu. Bu, dzeyde gerekleti: Birincisi, btn
sunumlarm, dikkatle dinleme ve mterilere duyarllk temelin
de kurarak, onlarn gvenini kazandm. kincisi, basit ve net bir
mesaj iletmek iin kendimi disipline ederek, kendi dncemi
arttm ve odakladm. ncs, mesajm yaratc ve elenceli
bir tarzda ileterek, mterilerimin onu unutmamasn saladm.
B u hikayenin gsterdii gibi, liderlik, yksek dzeyde su
num yetenei gerektiriyor. Eski C hrysler Genel Bakan ve tica
re t efsanesi Lee Iacocca da, baarsn, esas olarak iletiim yete
neine balyor: B enden ok daha zeki, otom obiller hakknda
ok daha fazla ey bilen birok adam grdm . B una ram en, on
lara fark attm. Neden? Sert olduum iin mi? Hayr. nsanlarn
kna tek m e vurarak, uzun sre boyunca baarl olam azsnz.
O nlarla nasl konuacanz bilm elisiniz; basit ve n et.
T eknik olarak rekabeti birok birey, kendi Peter ilkelerinin
(yeteneksizlik dzeyi) bakalarna ilham verm eyi becerem em e-
ye dair olduunu kefeder. N e kadar iyi eitilm i veya ne kadar
yaratc olursanz olun, fikirlerinizin uygulanm as iin, nce o n
lar etkili b ir biim de iletm eniz gerekir. D ahas, iinde bulundu
um uz hzla deien ortam da, konum a yetenei eskisinden da
ha nem li. Liderler, kaos zam anlarnda dzeni salam ak iin
bilgi ve ilham verebilm eliler.

2. Sunum disiplini, dncenin tem el unsurlanndan biri

dir. K arm ak fikirlerden b asit ve gl bir ifade hazrlam ak, s i
zi, dncelerinizi netletirip artm aya zorlar. M esajnz, baka
larnn da anlayabilecei, ak seik b ir hale getirem ezseniz, ne
konutuunuz nem li deildir.
3. M kem m el sunum lar yapm ay renebilirsiniz. B irok
kurum , Szl Sunum 1" ve Sunum Y etenekleri ad altnda
dersler verir. Bu dersler; insanlara, kendilerini utandracak bir
ey yapm adan, sunum u kazasz belasz atlatm ay retm eye
odaklanlm tr. Popler bir el kitabnda, "yetenek standartn
asgaride tutmak" neriliyor. Bu "ayakta kalma" ynelimi, skc
ve etkisiz sunum larla sonulanr.
B unun yerine, sunum sanatna, srekli geliim yoluyla m-
kem ellie odaklanan b ir ruh haliyle yaklan. B u tavr; iletiim i
pekitirir ve liderlii tevik eder. Paradoksal bir biim de, iyi su
num lar yapm aya odaklanm ak, insanlar, sadece ayakta kalm aya
odaklanm aya ynelten k orkuyu dntrm enin anahtar olm ak
tadr.
Dadnk, iednk, sol beyinli veya sa beyinli; nasl olur
sanz olun, sunum, renebileceiniz bir yetenektir. D aha doru
bir ifadeyle, bir iletiim ci olarak doal parlaklnz engelleyen,
renilm i alkanlklarnz yok edebilirsiniz. Bebekken, doal
bir biim de kendinizi ifade ediyordunuz ve ok ekiciydiniz.
K arizm anz vard. Doal yeteneklerinizi serbest brakr, m
kem m ellik yoluna ynelik kavraynz gelitirirseniz; birinci
snf, m kem m el b ir bebek sunum cu olabilirsiniz!
4. Otoritenin kayna, itenliktir. ngilizce'de iten, ya
authentic, "benlik" anlam nda auto ve "alet", "ara" anlam nda
entea'dan gelir. ten, "hakiki, zgn, gvenilir" anlam na geli
yor. letiim iin zgn aracnz, benliinizdir. Bir konum ac
ve lider olarak gvenilirliiniz, dinleyicilerin, sizin itenliinize
dair alglam asyla dorudan ilikilidir. En byk verimi, kendi
niz olm akla elde edebilirsiniz. Kim olduunuz, ne sylediiniz
den daha ok ey anlatr.
Bir gazeteci, G andhi'nin zel sekreteri M ahadev Desai'ye,
onun not veya m etin kullanm adan kitleleri saatlerce bylem e
yeteneinin sm n som utu. Desai u yant verdi: "Gandi'nin
dnd, hissettii, syledii ve yapt birdir. Onun nota ih
tiyac yok." dzenin, itenliin gc ite budur.
 5. B ir sunum cu olarak g elim en iz iin, birey olarak geli
m eniz gerekir. W arren Bennis, klasik kitab L ider Olmak'ta, li
derliin kalbinde itenlik aray yattn belirtir. Sunumlar, bu
arayta ilerlem enizi yanstan birer aynadr. B yk bir sunum cu
olm ak iin, gerek benliinizle konum ay renm elisiniz.
Toplum um uzda, insann kendisi olm as veya kendisini tan
m as pek kolay saylmaz. tenliin v e iyi b ir sunum yetenei
nin gelitirilm esi, yaam boyu srecek kiisel geliim srecinin
parasdr.
6. H azrlk, m cadelenin yarsdr. nsanlar nnde konu
m a korkusu, birok sunum un vasat olm asnda nem li bir unsur.
A ncak asl sulu, genellikle, hazrlkszlktr. nsanlar neden h a
zrlanm az?
Belki de korku nedeniyle, son ana dek konuyu ihmal eder,
hatta yok sayarlar. Belki de bu, yllarca sren eitim ile geliti
rilen "tka basa doldurma" alkanlnn b ir sonucu. Baz insan
lar hazrlanm az, nk sunum larn nem ini kavram deiller
dir. D ierleri ise, kendilerini sunum cu olarak grmez.

Byk bir petrol irketinde bir aratrm a gerekletiren p si

kologlar grubu, irketteki en yaratc insanlarn ayrdedici anah
tar zelliklerini saptamay hedefliyordu. aylk youn bir test
ve m lakat dnem inin ardndan, aratnnaclar, tek bir anahtar
fark bulguladlar: Yksek yaratcla sahip insanlar, kendileri
nin byle olduunu dnyordu; az yaratc olanlar ise, yarat
c olm adklarna inanm aktaydlar.
Ayn ey, sunum iin de geerli. Kt sunum cular, kt o l
duklarn dndkleri iin byledir. Bu nedenle hazrlanm az
lar. Kendilerini gelitirm ek veya pratik yapm ak iin frsatlar
kollam azlar. Sunumlarn daha ilgin ve elenceli klacak hikaye
ler, haberler veya baka bilgiler kefetmeye odaklanm deillerdir.
T am aksine, en iyi sunum cular, iletiim yetenekleriyle gurur du
yar. Pratik yapm ak v e daha da gelim ek iin h er frsau deerlen
dirirler. A kllan baarya odaklanm tr; sunum larn zenginle
tirm ek iin srekli aratrr, fikir retir, kulukaya yatar ve fikir
leri deerlendirirler.

7. H azrlk+itenlik=b y k sunum lar. B yk sunum

yapm ann basit form l, hazrlk art itenliktir. En gl su
num cular, konularna hakim iyet ile, doal ve iten bir ifadeyi
birletirir. A ratrm a, hazrlk ve pratik; zgvenli, doal bir su
num un zem inini hazrlar. Konunuzu bilm iyorsanz, gergin olur
sunuz. D ier yandan, h er eyi de bilem ezsiniz. Gl bir su
nu m cu ve etkili bir lider, otoriter b ir ekilde "Bilm iyorum" de
m e yeteneini gsterir!
M kem m el sunum lar yapabilm ek iin ev devinizi aln ve
kendiniz olun.

Peki, m kem m el sunum larn zgl unsurlar neler? Bunlar

nasl iletebilirsiniz? unu bir deneyin...

M E S A JIN IZ I H E D E F L E Y N

MWW< * 466K * M W W W MUHt * * S 1H U U W M t 4 * X WMW> !H H OUMtt K 4M M 6 X M tUS

A m eliyat baaryla sonuland, ama hasta ld.

Anonim
W O MOOCM CMM1 X M M (. WIW C O ( W X X # HMDM X X MMM 4 04W

Sunum unuzun baarsnn tek lt, dinleyicileriniz zerin

de elde ettiiniz sonulardr. D inleyicilerin m terileriniz oldu
unu varsayarsak, m esajnzn etkisini, "Satn aldlar m?" diye
sorarak lebilirsiniz.
 Baarl insanlar, m teri veya m vekkilleri zerinde elde e t
tikleri sonulara odaklanm tr. A m erican C afe v e Silver D iner
restoranlarnn kurucusu B ob Giaimo, m en tasarlam aya olaa
nst zam an ay m . A m a tasarm n e kadar p arlak olursa olsun,
onun iin nem li olan tek bir lt vardr: M teriler beeniyor
mu?
Ne kadar zeki olduunuzu veya m alzem enizin n e kadar m
kem m el olduunu dnrseniz dnn, bir sunum un baars
iin gerek lt, m terilerinizin -dinleyiciler- o sunum un ne
kadarn kavradklardr. N e yazk ki oum uz, m teri odakl
olm ayan bir iletiim m odeliyle bytldk.
rencilik gnlerinizi hatrlayn; bir snf arkadanzn, k o
nuyla dorudan ilgili olm ayan b ir soru sorduu zam anlan.
retm en, m uhtem elen "Bu konuda konum aya zam anm z yok,
m fredat takip etm eliyiz" demiti. B iroum uz, gerekten
renm ek yerine, kon u y u ilem eye ynlendirildik. Sonuta, konu
muzu dinleyicilere ulatrm ak yerine, m fredat takip etm eye
odaklanm ay daha kolay buluyoruz.
Ayrca, kon u n u z hakknda ne kadar ok rendiyseniz ve
onun zerin de ne kadar sk aratrm a yaptysanz, m alzem enin
iinde kaybolm anz da o kadar kolay olur. Bu durum, zellikle
m hendisler, bilim ciler ve dier teknik-ynelim li bireyler iin
geerlidir. B ir irket kim yageri, bu olguya "m olekl kurcala
mak" adn takm t. A nlatm ak istedii; sadece konum acy il
gilendiren teknik noktalara, yorucu b ir ayrntclk iinde odak
lanm a eilim iydi.
M esajnz etkili b ir biim de iletm enin nnde bir byk en
gel daha var. B aarszlk veya m ahup olma korkusu, insanla
rn. dinleyici yerine kendilerine ar biim de odaklanm asna yol
aabilir. Bu ayakta kalm ac, narsist eilim , iletiim i tkar.
 E lb ette m fredatnz da nem li, am a ancak dinleyicilerinize
iletildii zam an anlaml olur. Bu iletimi baaryla tam am lam ak
iin, sunum unuzu ele alrken, am acnz m ahup olm aktan k u r
tulm ak olm asn. Bunun yerine, am alarnz, dinleyicilerinizde
yaratm ak istediiniz sonular balam nda belirleyin. Bunu yap
m ak iin, u sorulara basit yantlar yazn:
Dinleyicilerinizin, sunum unuzun sonucunda neyi bilm esini
istiyorsunuz?
Nasl hissetm elerini istersiniz?
Ne yapm alarn, nasl bir hareket tarz benim sem elerini arzu
larsnz?
Yakn zam anda, bir ila irketinin 500 sat tem silcisine yap
tm sunum da, am alarm , bana ayrlan srenin sonunda, dinle
yicilerin:

U nutulm az bir sat sunum u yapm ann be anahtarn bilm e

sini
Be ilkeyi uygulam a yetenekleri hakknda kendilerini ener
jik, hevesli ve zgvenli hissetm elerini
Be ilkeyi, sat perform anslarn llebilir biim de uygula
yarak harekete gem elerini salam akt.
Hedeflerinizi etkili bir biim de saptayp onlara ulam ak iin,
izleyicileriniz hakknda bireyler bilm eniz gerekir. N e kadar ok
bilirseniz, m esajnz o kadar iyi iletirsiniz.

K onum aya arldnzda, u som larn yantlarn arayn:

K a kii dinleyecek?
Profesyonel eitim ve deneyim dzeyleri ne?
Ya, cinsiyet ve kltrel dalm lar ne?
Beklentileri ne?
 Dikkatlerini etkileyen baka benzer bir olay veya m hlet var
m?
Katlm alar zorunlu m u?
Saknlmas veya tem kinle yaklalm as gereken zel duyar
llklar, nyarglan veya "krmz dm eleri" var m ?
Y antlar iin e n iyi kaynanz, genellikle, sizi davet edendir.
yi bir i karm ak iin bilm eniz gereken bilgiyi edinm ek iin
soru sorm aktan utanm am alsnz. Bu sorulara e k olarak, "Bu
grup hakknda bana syleyebileceiniz baka bir ey var m?"
diye de sorabilirsiniz.
M m knse, ayn gruba daha nce hitap etm i olan bakala
ryla grn. zleyicilerinizi tanm ann bir dier iyi yolu, erken
gitm ek ve onlarla, konum adan nce tanm aktr. Grubunuzun
yeleriyle m erhabalap sam im i bir tarzda sohbet etm ek, nce
den dosta bir iliki gelitirm enize ve sunum unuza ince ayar
yapm anza olanak tanr.
M ichigan'n Flint kentinde bir grup otom otiv irketi ynetici
sine, bellek ve yaratc dnce zerine bir sem iner verecektim.
Erken giderek izleyiciler arasna kartm . Bana, fabrikalarn ka
panm as nedeniyle ilerinden yzde 40'nn iini yitireceini
rendiklerini anlattlar. Hzl bir akl haritalam a oturum unun da
yardm yla, sunum um u yeniden kurdum ve bu krizin yaratt
sorunlarn stesinden gelm eleri iin yardm c olm aya odaklan
dm .
M esajnz hedeflem enin olum lu sonulan, H arvey M ackay'-
n, New Y ork'un efsane restorancs T oots Shor hakknda anlat-
tt bir ykde de grlyor. Shor, kente yeni gelm i gibi dav
ranarak, gayrresm i bir piyasa aratrm as yapm aktan holan
yordu; tanm ad kiilerden, nerede y em ek yiyebileceine dair
neriler alrd. B ir gn taksiyle ilerlerken, ofrden, iyi b ir res
to ran nerm esini istedi.
ofr, "Toots Shor'u neririm efendim " dedi. "Oray btn
yolcularm a neriyorum ve hepsi de m em nun kalyor. Ortam h a
rika, servis m kem m el ve yem ekler b ir num ara."
Src, restoran yolunda trafikte ilerlerken, b ir yandan da
Shor'un m eziyetlerini vm eye devam ediyordu. K apya geldik
lerinde, az kulaklarndaki restoranc, cebinden bir tom ar para
kard, b ir yzlk ekti ve ofre verdi. "st kalsn."
"Tanrm" dedi ofr aknlkla. "Teekkrler Bay Shor."

B O H - B A S T O L S U N , H A T P
yi bir sunum buzda gibidir; odak noktas aktr ve ieri
in byk b ir blm , yzeyin altnda gizlidir. Kullanacanz
m alzem eden ok daha fazlasyla hazrlanm anz gerekir, am a yi
n e de sunum u olabildiince ksa ve basit tutm ak en iyisidir. K
salk, zekann candr; basitlik ise ruhu.
M alzem enizi zetleyip basitletirm enin iki byk avantaj
vardr: Kendi dncelerinize dair daha derin bir kavray geli
tirm enizi salar v e izleyicilerinizin uyank kalm a olasln ar
trr. B irok sunumcu; p ek ok ayrntl, karm ak bilgiyi, szl
b ir sunum la, etkili b ir biim de iletebilecekleri illzyonu yaar.
Bu illzyonun olduka yaygn olm asnn bir nedeni, anlalm az
sunum larla zekalarn kantlam aya alan niversite profesrle
ri ve dier akadem isyenlerin rnek olutunnasdr. Belki bu ne
denle, i dnyasnda, akadem ik szc sk sk gereksiz anla
m nda kullanlr.
 Ayrntl, karm ak bilgiyi iletm enin en iyi yolu, anahtar n o k
ta la n vurgulayan v e bir soru-yant blm ne zam an ayran bir
Szl sunum un desteinde, yazm aktr.

HHMI 4 tu t u t V 1MA A UU6U A K MUM V IUUM A WAW MttU M MUU 6 UlUU 4 AAMAA W KUU6

Basitlik, neredeyse daima, ilhamn bir kouludur.

G eorge Santayana
M M t y A 4 UMU M M U U A UUMt MAM* V M4644 A MMM A U U W K UUU V VAUM A MAA9

H edefiniz afallatm ak olm ad srece, m alzem enizi basitle

tirerek verim inizden asla taviz verem ezsiniz.
B yk insanbilim ci M argaret M ead'n dedii gibi: "K ii, bir
konuyu 12 yanda zeki b ir ocuun bile anlayabilecei aklk
ta ifade edem iyorsa, konusu zerinde daha iyi bir kavray geli
tirene dek, niversite ve laboratuvarn duvarlar ardnda kalsa
daha iyi eder."

S A H N E Y H A Z IR L A Y IN
Birka yl nce, dnyann en byk telekom nikasyon ir
ketlerinden birinin d ilikiler ve halkla ilikiler blm iin bir
konferansta konum aya arlm tm . ar, konferanstan iki
gn nce yaplm t. Am a, yeni bir reklam stratejisi iin destek
toplam akt; bu strateji, irketin 50 m ilyon dolarlk reklam bte
sini yeni bir ajansa teslim etm eyi de ieriyordu. K onferansn
slogan, "Bizi O raya G treceksiniz!" olarak belirlenm iti.
irket, lks b ir otelin byk balo salonunu kiralam ve yeni
reklam kam panyasnn kk kopyalarn yapm ak iin bir servet
harcam t. K apsam l, gzel bir bror ve birinci snf yiyecek-
iecek vard. "Deiim in M eydan Okum asna K arlk Verm ek"
hakknda sekiz buuk dakika konum am iin, ykl b ir para ala
caktm.
E rk en giderek izleyicilerim i tanm aya ve ortam hissetm eye
altm . ncelerken, koltuk ve sahne dzeninin tam bir felaket
reetesi olduunu kefettim . 400'den fazla izleyici karanlkta ka
lacakt; bu arada spotlar, Olim pos Da kadar yksek grnen
bir D IA S'a tnem i olan irket kodam anlar zerine dorultul-
m utu. K onum aclar, sunum larn devasa podyum larn arkasn
dan yapacaklard. Bu podyum larn, konum aclarn ykseklikle
rini ayarlam asna izin veren kontrol dm eleri de bulunduunu
grdm .
Ynetim; bir dahiliyet, yetkilendirm e ve ilham m esaj ver
meyi hedefliyordu. Oysa izleyiciler, kendilerini yabanclam ,
uzaklatrlm , hkm edilm i hissedeceklerdi.
Hem en, sununum la ilgili yeni b ir bak haritaladm . A rdn
dan, klar ve sahne ekibine dantm . Lo balo odasnn arka
taraflarndan bir koltua oturdum ve konum a sram bekledim.
T akdim edilm enin ardndan, hzl adm larla koltuklar arasndaki
koridorda (karanlkta) ilerledim , sahneye sradm ve podyum un
arkasna getim. Benden nceki konum aclarda olduu gibi, iz
leyiciler sadece konuan bir kafa grm ekteydi.
Deiim den, o n u n yaratt bask ve endieden, insanlar ta
km alm asna yeni bir yaklam gelitirm e ihtiyac duyarken,
endienin aralanna nasl engeller dikebileceinclen bahsetm eye
koyuldum . T am engeller derken "yukar dm esine bastm
ve ben konum aya devam ederken, podyum ykseldi. Ar ar
gzlerden kayboldum . Yaklak 20 saniye boyunca, grnm ez
bir biim de, deiim in m eydan okum as ve iletiim zerindeki
etkilerinden konumay srdrdm .
r
Sonra, engelleri am ann nem ine geldiim de, podyum un ar
dnda belirdim ve sahneden aa atladm. S pot nn altnda,
izleyicileri, deiim yaratm a ve istedikleri irket kltrn olu-
tu n n a glerini farketm eye ardm. Kiisel yetkilendirm e te
masn vurgularken, spotlar izleyicilere kayd ve herkes alkla
ra bouldu.
M esajnz glendirm ek iin ortam nz kullann. M arshall
M cL uhan'n dedii gibi, Ortam, m esajdr". Sunum unuzu yapt
nz ortam, bazen, szlerinizden daha gl m esajlar iletir.
M uhtem elen, rneklediim sunum da benim yapm ak zorunda o l
duum dram atik deiiklikler sizin iin gerekli olm ayacak. Am a
izleyicileriniz iin beyni besleyici bir ortam yaratarak, etkinizi
artrabilirsiniz.
B eyni besleyen bir ortam yaratrken, aadaki unsurlar d
nn.

M e k a n , O rta m ve M o b ily a
R ahatsz, kalabalk bir odada etkili iletiim olmaz. Geni, iyi
aydnlanm bir m ekan ve ho bir dekor ayarlayn. Birka bitki
ve bir buket taze iek, harikalar yaratabilir. Sandalye veya m a
salar, am acnza uygun bir biim de yerletirin. Fazla sandalye
leri, baka bir konum acnn brakm olabilecei grafik veya
grsel-iitsel m alzem e gibi gereksiz nesneleri ortadan kaldrn.
B alam adan nce, kendinizi izleyicinin yerine koyun: A rkalarda
bir yere oturun ve sunum unuzu dinlem enin nasl bir ey olaca
n hayal edin.
 G rsel-itsel A ra la r
G rsel ve iitsel aralarn uygun kullanm ; toplant ve su
num larnzn etki ve anm sanabilirliini byk lde artrr.
Projektrler, tahtalar ve videolar kullanm adan nce, deneyip
altrm a yapn. Bu aralarn, odann h er kesinden grnm esi
ni salayn. E lektronik ekipm an kullanyorsanz aksaklk kabi
lir, hazr olun. Bir m ikrofon kullanacaksanz, yakaya taklan
kablosuz bir m ikrofon iin srarc olun; bylece hareket zgr
l ve kesintisiz ses ayarlam as elde edebilirsiniz.
BOH ilkesini uygulayn; grsellerinizin t m basit ve ak
olsun. M argaret M ead'n nerisini ununayn; eer 12 yanda
zeki bir ocuk grsel m alzem enizi anlayam yorsa, o m alzem eyi
kullanm ayn. A nahtar noktalan vurgulam ak iin, gereken en az
sayda grsel arac kullann. Bir slayt sunum unu gelitirm ek
iin, slaytlarn yansn atm ak genellikle ie yarar. Bin kelim eye
bedel resim ler gsterin, bin kelim elik resim ler deil.

G r n m
E n g l grsel aracnz, grnm nzdr. "Kitaplar kapa
yla deerlendirm em e ynndeki uyanlara ram en, izleyici
ler, sizi kap a n zla deerlendirecek. B irok izleyici, konum a
cnn giysisi ve grnm ndeki h er ayrnty irdeler. T ra olm a
y ihm al m i ettiniz? B luzunuz yanl beden m i? A yakkablarnz
parlam yor m u? K ravatnz uym am m ? E m in deilseniz, ilk
arada tuvalete gidin, bir k abine daln ve konuulanlar dinleyin.
Olumsuz tuvalet eletirilerinin konusu olm aktan kanm ak
ve grnm nzn m esajnz datm am asn salam ak iin, bu
nerilere uyun:
 G rnm ve giysiniz, kendinizi rahat ve gvenli hissetm eni
zi salasn. T ereddte dtnzde m uhafazakr davrann.
R en k ve kalp asndan, birbirini ve sizi tam am layan giysi
ler kullann.
A yrntya dikkat edin. A yakkablarnz parlatn, m akyajnz
kontrol edin, ceketinizi ilikleyin, fra kullann. En iyi olabi
leceiniz biim de grnn ve bundan zevk aln.
zleyicilerinizden biraz daha iyi giyinm i olun. B irok pro
fesyonel ve ticari kurum , ordu gibidir. B ir grup binba ile
birlikteyken onba gibi giyinirseniz, sizi kahve alm aya gn
derirler. B ir albay gibi giyinirseniz, selam duracaklardr.

D ikkat datclar hakknda bir not: Sahnenizi uygun biim

de hazrladnzda, dikkat dalm alarn byk lde nlemi
olacaksnz. Yine de zam an zam an, alm ayan klim alar, tepe
nizde parldayan projektrler, sokaktan gelen kaldrm delm e
korolar ve bom ba korkusu gibi eylerle karlaacaksnz. D ik
k at datc ne olursa olsun, soruna iyi bir m izala yaklap sa
duyuyla hareket edin. T u h aftr am a, eer konum ac sregiden
bir dikkat datc hakknda u y an d a bulunm azsa, izleyici, o dik
kat datc yznden konum acy sulam a eiliminde olur.

A K IL H A R T A L A R I K U L L A N IN
A kl haritalam a; sunum lar hazrlam ay, anm sam ay ve ger
ekletirm eyi daha hzl, kolay ve ok elenceli klar. Sinverjent
dnm eye sevkeden akl haritalam a ile, izleyicinin toplam b ey
nini yakalam a olaslnz b yk lde artacaktr. A kkan, im
ge zengini, renkli biim , yaratc ve renkli sunum lar hazrlam a
ya yardm c olur. Akl haritalam a; fikirler retip onlar dzenle
m ek iin doal ve beyine dost b ir yntem olduu iin, m esajn
z daha b ir zgven ve itenlikle iletm enizi salar.
B ir sonraki sunum unuza hazrlanm ak iin akl haritas kul
lanm ay deneyin. B yk b ir kat parasnn ortasna, konunuzu
tem sil eden bir resim veya sim ge izerek balayn. Sonra, ba
lantl dorular zerine anahtar szckleri vurgulayn. eriini
zi hazrlam ak iin attnz bu ilk adm , p ro b lem zm e sreci
nin retim aamas olarak deerlendirin. Yarglamay askya
aln ve fikir niceliine nem verin.
Y eterince m alzem e rettiinizi hissettiinizde, deerlendir
m e aam asna gein ve fikirlerinizin birbiriyle nasl rttn
inceleyin. likileri gsterm ek iin kendi simge ve renk kodlar
nz oluturun. H aritanzn farkl dallarnda tekrarlanan anahtar
szckleri arayn; bunlar, genellikle tem alarn kaynatrlm as
gerektiine iaret ederler. Sonra akl haritanz tekrar izin; m al
zem eyi saat ynne doru ilerleyerek yerletirin ve ana dallar
nz num aralayn. H er bir anahtar noktay tem sil eden bir resim
veya sim ge izin.
A kl haritalam a, sunum unuzu daha hzl ve daha yaratc ha
zrlam anza yardm c olm ann yannda, m alzem enizi anm sam a
y da kolaylatrr. B irok sunum, m etin okum a veya dosya ka
rtrm a gereksinim i nedeniyle kaliteden dn verir. Belki de,
m etinlerinin ikier kopyas verilen ve bu nedenle h er sayfay iz
leyiciye iki kez okuyan konum aclarn hikayesini siz de duy
m usunuzdur!
N otlara n e k ad ar az bam lysanz, o kadar zgvenli ve
otoriter olursunuz. R esim ler, sim geler ve anahtar szckleri
hatrlam ak, cm leleri v ey a zetleri hatrlam aktan ok daha ko
laydr. Akl haritalam ay, bir sunum bellek arac olarak sonuna
dek k ullanm ak iin, akl haritas bellek yntem ini uygulayn.
Akl haritanz yaptktan sonra bir kenara brakn ve belleiniz
den, bo bir kat zerine yeni<Jen izin. Haritay m kem m el bir
biim de kopyalayana dek, bu ilemi yineleyin.
A rdndan, akl haritanz duvara asn veya yatanzn tavan
na yaptrn. Anahtar szck ve sim geleri, akl gznzle res
m etm eye aln. Gzlerinizi ap ilerlem enizi kontrol edin. Bu
nu birka kez yaptktan sonra, notlarnz unutam ayacaksnz.
Elbette, sunum unuzun daha geleneksel provalarn da yap
m anz gerekir. Sunum u, size doal gelene dek aln. M m kn
se, ses veya grnt kayt cihazlaryla geribildirim aln. Prova
nz, ruhsal altrrnayla tam am layn. Baary dnn. Kendi
nizi, sakin ve sahneye hakim bir halde dnn. zleyiciyle te
m as kurm ann hissini hayal edin. M esajnz iletirken, sesinizin
akc tnsn dnn. En nem lisi, en batan itibaren olum lu bir
"yapabilirim " tavr benim seyin; n e syleyeceinize karar ver
m eden nce bile.
zleyiciden diren veya dm anca tutum bekliyorsanz, bir
eytann avukat akl haritas karn ve karlaabileceiniz her
olas itiraz veya saldry not edin. Sonra, sunum unuzun bir par
as olarak, zt bak alarn dile getirin ve onlar, em patik bir
b iim de yantlayn. M eydan okum alar nceden ortaya koyup
sonra onlar ustaca yantlayarak, karlkl anlay ina eder ve
hasm larm z silahszlandrm olursunuz. Sunum zel bir ne
m e sahipse, dnlebilecek en berbat izleyici roln oynam a
lar iin, birka dostunuzu davet edin. Kennedy'den bu yana h er
ABD Bakan, basnla ilikilerde bu prova yntem ini uygulaya-
geldi. Bill Clinton'n eski iletiim m dr G eorge Stephanopo-
lous, B alkan krizi ile ilgili nemli bir basn toplantsna patronu
nu hazrlarken, bir prova srasnda ona u soruyu yneltm iti:
"Bosna'daki politikanz, etnik tem izlii tevik etm ek zere mi
tasarland?"
 evseniz de sevm eseniz de, sunum lar, bir t r tiyatrodur. So
run, iyi bir tiyatro m u, kt b ir tiyatro m u olacaklar. H er iyi ak
tr, baarnn anahtarnn prova olduunu syleyecektir.
P ek ok gen aktrn hayali, ovun yldznn hastalanm as
sayesinde, son dakikada devreye girerek nlenm ektir. Am a tica
re t ve m esleki hayatta bu d, daha ok bir kabus olur. adam -
la n , beklenm eyen konum alar ve dier srprizler iin son anda
m etin yazm ak gibi acl hikayeler anlatr. rnein, sizden nce
ki konum acnn, planladnz konunun yansn ele almas ve
ya ana konum acnn son anda konum ay iptal ederek yerini si
zin doldurm anzn istenm esi gibi bir durum la karlatnzda,
doalam a yapabilm elisiniz. Akl haritalam a, deien koullara
uyum salam ay kolaylatrr.
B ir donanm m aazalar zincirinin bakan yardm cs, katl
d konferanstaki nem li b ir konum ayla ilgili son an deiik
likleriyle baa kabilm ek iin, akl haritalam ay kullanm t.
B akent blgesinin onursal bakan olarak, nem li bir yemekli
toplantnn tantm konum asn yapm aya arlmt. Onun ar
dndan, ana konum ac olarak, yerel bir televizyonun haber spi
keri kacakt.
"K onum a m etnim , toplantdan birka gn nce bana gnde
rilm iti; gruba bunlar okuyacaktm " diye yazyordu bana. "Top
lantya gittiim de, haber spikerinin hastalandn ve katlam a
yacan sylediler. Yani ana konum aclar yoktu." Paniklerini
hisseden ynetici, sunum un ana konum a ksm n kendisinin
yapm asn isteyip istem ediklerini sordu. Kabul ettiler.
On dakikalna b ir keye ekildi ve bir akl haritas kar
d. K en d isin e yazl gelen n otlar ile, sakat doum larn nlenm e
sine d air k en d i kiisel ilikilendirm elerini kada dkt. yle
d iy o r ." S r a bana geldiinde, konum ann akl haritaladm
blm nn, bana nceden gnderilen notlardan ok daha iyi
getiini grdm .
Akl haritalam a, sunum larnz hazrlam a, ezberlem e ve
uyarlam adaki deerine ek olarak, sunum un yapl tarzn peki
tirm ek iin d e kullanlabilir. Yukardaki b ir projektrn yard
m yla, sunum unuzu yaptnz srada onu izleyiciler iin akl ha-
ritalayn. "Sunacam fikirlerin basit b ir haritasn karacam
gibi b ir ey syleyerek balayabilirsiniz. zleyicilerin n o t alm a
sn istiyorsanz (aratrm alara gre not almak, zellikle de akl
haritas formunda, kavray ve anm sam ay byk lde peki
tirir) "Ltfen benim le birlikte haritalayn" diye ekleyin.
m ge ve anahtar szckler izleyicinin gzleri nnde, sesini
zin ritm iyle b irlikte ilikilendirilrlike, izleyicinin aklnda ak
balantlar yaratrsnz. Akl haritalarn bu tarzda kullanm ak,
izleyicinin im gelem ini yakalar ve sunum unuz, takip etm esi k o
lay, unutm as zor bir hale gelir.
Akl haritalam a ile, fikir retm ek ve fikirler arasnda gezin
m ek te daha yaratc olursunuz. Sunum srasnda zgveniniz ye
rinde olur nk ne sylem eyi planladnz daha iyi anm sar
snz. Akl haritalam a, sizi daha doal olm aya da tevik eder.
M etinden uzaklayorum diye endielenmezsiniz.
U nutm am anz gereken eyler de var: Akl haritanz, izleyici
nnde konuurken yapn ve bu ilem hakknda bilgisi olm ayan
bir gruba, tam bir akl haritas sunm aya kalkm ayn.
U luslararas bir bilgisayar irketinin bir genel bakan yar
dm cs, b ir seferinde bu uyary grm ezden gelm iti. st dzey
elem anlardan oluan ekibiyle yaratt be yllk stratejik p lan
lam a akl haritasndan yle gurur duyuyordu ki, haritann renk
li fotokopilerini kartp btn kurum a datt. H aritann yann
da, ksa bir not vard: Be yllk plan - uygulayn!" alanlar,
haftalar boyunca, akl haritasnn anlam n zm eye altlar.
B akan yardm cs, daha sonra, adm adm aklam a ile ok d a
ha iyi sonular alabileceini anlad.

K O R K U N U Z L A D O S T O LU N
L isteler K itab'na gre, pek ok insann bir num aral korku
su, topluluk nnde konum.lk. N kleer sava, m ali k veya
soyulm a korkusundan bile daha byk. lm, listenin yedinci
srasnda. B aka bir deyile birok insan, nutuk atm aktansa ta
buta girneyi tercih ediyor. nsanlar, topluluk nnde konu
m aktan neden bylesine korkuyorlar? nk bu onlara, okulun
ilk yllarnda yaadklar "Ha ha, aptala bak!" sendrom unu
anm satyor. M ahup olma ve aalanm a olasl, topluluk
nnde konum a korkusunu gnlk yaam da her an hissedilen,
ezici b ir g haline getirm itir ve sk sk, insanlarn norm al ko
num alarn bile kstlam asna yol aar. D ierleri ise, dilerini
skar ve daraacna yryen m ahkm lar gibi, krsye ilerlerler.
D onuk gzler, kaskat b ir duru ve m onoton bir sesle silahlan
m olarak; sahnede bzlrken korkularn grm ezden gelm e
ye, bastrm aya veya yadsm aya alrlar.
K orkuyu dntrm enin ilk anahtar, bu duygunun yaygn
olduunu anlam aktr; bunda olaanst bir ey yok. A ralarnda
Helen H ayes, Carol B um ett ve Sir Alec G uinness gibilerinin de
bulunduu profesyonel aktrler dahi, sahneye kmadan nce
sk sk iddetli bir gerilim hisseder. Korku, bir kez farkedilip k a
bullenildi mi, daha keskin bir uyanklk, gdlenm e ve heyecan
iin yakta dnr. Korkuyu, dostunuz yapabilirsiniz.
 Birok insan, genelde kayg olarak tanm lanan olum suz, is-
tem d grselletirm eyi yaar. Kayglarnz inceleyin. Onlarn
gem ie ("Son sunum um bir fiyaskoydu") veya gelecee ("Ya
n e syleyeceim i unutursam , ya bana glerlerse?") odaklanm
olduunu greceksiniz. Oysa hayatnz, daima imdi yaanyor.
Bilincinizi, rnein nefesinizin ritm ine dikkat ederek veya izle
yicinizle gz tem as kurarak u ana getirirseniz, en iyiyi yapa
caksnz.

zleyiciye O d a k la n n
M u tlu b ir yaam n sinverjent srlarndan biri, kendinizin bi
lincinde o lm ak ile, bakalarnn ihtiyalarna odaklanp onlarla
ilgilenm ek arasnda dengeyi tutturm aktr. Ayn ey, iyi b ir su
num iin de geerli.
Gerginlik, sizi, an m urakebenin yaratt batakla srkle
yebilir. B u ekilde zayflklarnz didikler ve abartr, kendinizin
bilincinde olm ak yerine sadece kendinize odaklanrsnz. Su
num dan nce ve sonra, salkl yaplan b ir kendini incelem e fa
aliyeti faydaldr elbette, ama konuurken dikkatinizi kendiniz
den ok izleyiciye vermelisiniz.

B yk sunum cular, korkuyu dntrm ek hakknda bir srr

bilirler: Genellikle, izleyicinin kendisi de gergindir. nsanlarn
neden arka sralarda saklanp n koltuklar bo braktn san
yorsunuz? Belki de, hazrlksz olduklar b ir srada retm en ta
rafnd an tahtaya karlm ann neden olduu aalanm ay hatr
lyorlar. Sebebi n e olursa olsun, grup halinde olm ak, utan p o
tansiyelini katlar. Konum ac olarak iktidar ve denetim sizde.
zleyicinize dikkat edin. Onlar rahatlatn ve m esajnzdan k eyif
alm alarn salayn. Dikkatinizi, onlarn ihtiyalarna odaklayn.
Onlar iin koyduunuz am alara ulam aya odaklandnzda,
kendinizi kendi gerginliinize kaptrm aya n e gerek duyacaks
nz, ne de buna zam annz olacak.

K O N U M A D A N N C E IS IN IN V E G E R N N
Korku, k a n dolam nza gl horm onlar gnderir ve kasla
rnz, bu n a u ygun olarak kaslr. "Ya dv, ya da ka" tepkisi
olarak bilinen bu tepki, igdseldir. M uhtem el yrtclardan
kam am z veya onlarla savam am z iin, doa tarafndan bizi
harekete geirm ek zere tasarlanm tr.
A ncak konum alar srasnda odadan frlayp gitm e veya izle
yiciye fiziksel sald n dzenlem ek p ek ho karlanm az. Bu n e
denle birok konum ac ylece durur, sralarn beklerken k as
lr ve kendi stres salglar ile pier. G erilim in zerinde pim ek
yerine, yalnz kalabileceiniz b ir yer bulup, akl-beden snm a
altrmalar yapn. Stres horm onlarnz m etabolik olarak d
ntrecek ve ilgili kaslm a kalplarn gevetm eye balayacak
snz. E gzersizlerden nce yaptnz b ir snm a-gerinm e hare
keti varsa, onunla balayn. A ynca, sraladm z sunum -ncesi
snm a hareketlerini de b ir deneyin:

K o m ik M im ik le r Y a p n
Korku, sizi, kendinizi ve sunum unuzu an ciddiye alm aya
yneltebilir. Bu an ciddiyet nedeniyle yznz kat, zom bim -
si b ir m aske halinde donup kalabilir. Profesyonel aktrleri takip
edin ve kom ik m im iklerle yznz kurtarn. B ir aynann n
ne gein ve yapabileceiniz e n korkun yz yapn. Her eit
abartl yz ifadesini deneyin. fke, aknlk, h z n ve neeyi
yapn. Son olarak, hayal edebileceiniz en aptal yzleri deneyin.
 eneniz sarksn, diliniz dar ksn. Bu altrm alar, daha rahat
b ir y ak lam tev ik etm enin yannda, sizi gevetecek ve konu
m a srasnda yznz anlam landracak. Sunum dan nce bir ap
tal gibi grnm e altm alar yaptnzda, konuurken yle g
rnm e olaslm z azaltrsnz.

N efes ve Sesinizi z g rle tirin

N efesinizin ritm ini gzleyin. Bilinciniz, ilham n ritm ik dal
gas zerinde yzsn, so n ra nefes verin. N efes alrken, havann
btn bedeninizi, ayak pam aklannza dek doldurduunu d
nn. Tam ve uzun bir nefes verin. Bu devinimi yedi kez tekrar
layn; her nefesiniz, b ir ncekinden daha derin olmal.
A rdndan, nefes veriinizi bir ses haline getirin. Verirken,
kom ik bir eyler dnn. G lm seyin ve "Aaaaahhh..." diye f
sldayn. -drt fsltnn ardndan, bir i ekip esneyin. Sonra,
en sevdiiniz m elodiyi m rldann. B ir dakikalk m rltnn ar
dndan, arkya evirin. E n sevdiiniz, size ilham veren paray
syleyin. D aha sonra, sunum unuzun ilk birka satnn ark ha
linde syleyin. Bu basit nefes ve ses altm alan, bir yandan "t-
kanm am z" nlerken, dier yandan sesinizin tnsn ve zgrl
n geniletecek.

G lge B oksu
"Ya dv, ya da ka" tepkisini izleyiciyle dvm ek ile ifa
de etm ek uygun olmasa da, birikmi enerjiyi dntm enin en
iyi yollarndan biri, kam a ve dvm e davranlar sahnele
m ektir. K oucular ve duvar tenisi oyuncular; gergin, stresli bir
durum dan km ann en h zl ve etkili yolunun, iyi bir kou ve
ya sert bir m a olduunu bilir. K oam yor veya b ir to p u duvara
vuram yorsanz, glge boksunu deneyin. Kendi etrafnzda dan-
sedip b irk a yum ruk atn. te size ilham verecek kk bir iir:

M uham m ed A li gib i yaparak bala

K elebek gibi u, ar gibi sok
D anset, eil ve kvrl
Stresin ekip gittiini hisset

Bir sol kroe, ardndan bir apraz

izleyici patronun kim olduunu bilsin
Bu tavsiyeleri iyi dinle
En iyisi olacaksn!

K o rk u n u zu n farkndaysanz, kendinizi im diki ana ekin, iz

leyicinize odaklann ve snn; baar iin hazr olacaksnz. A m a
sahne k o rk u su sz konusu olduunda, h er trl yardm a ihtiya
cm z vardr. A adaki fikirleri unutm ayn - sizi rahatlatacak ve
en iyisi olm anza yardm edecekler.
K en din izi hissettiinizden ok daha iyi grnrsnz. ok
gergin hissetseniz de, izleyici bunu genellikle farketmez. A dre
nalin; alglam alarnz abartm anza yol aar ve bu nedenle, bir
gram er hatas veya sakar bir hareketin, kocam an bir gaf olduu
nu zannedersiniz. zleyici b unlar farketm iyordur bile.
R ahatlayn. Unutm ayn, kendinize gvenm ediiniz anlarda
bile, hissettiinizden ok daha iyi grnyorsunuz.
izleyici, g en el olarak, baarm anz ister. Deneyim siz konu
m aclar, izleyicilerin bir ovdan atlm serseriler olduunu,
am alarnn ise intikam larn sizden alm ak olduunu zanneder.
Oysa b iro k izleyici, destekleyicidir; sizin baarm anz isterler.
 nsanlar sunum lara katldklarnda, yatrdklar zam an kar
lnda b ir eyler kazanm a um udunu tar. Yani sizin baarnz
da hisse sahibidirler. Dahas, konum ann glkleriyle kendile
rini zdeletirm e eilim inde olur ve b u nedenle, kusurlarnza
b yk hogr gsterirler.
zleyicin iz bireylerden oluur. B irok insan, birka kiiyle
konuurken rahat ve etkilidir, am a yirm i-otuz izleyicinin nne
konulduklarnda iler deiir. B yk gruplar bir anonim lik hissi
dourur, am a bireysel olm ayan bir kitleye seslendiinizi dn
m ek hata olur. zleyiciniz ne k adar geni olursa olsun, m esajn
z alp ileyen, daim a bireysel beyinlerdir.
T ek b ir kiiye veya b ir gruba seslenm eniz, etkili iletiim il
kelerinde b ir deiiklik yaratm az. Em pati, esneklik ve itenlik,
baarl bire-bir iletiim in anahtardr; gruplar iin de geerlidir-
ler. B ir grupla iletiim kurm ann en byk farkl, izleyicinize
ulam ak iin ses ve b ed en dilinizi kullanm a lsdr. K itle ne
k ad ar byk olursa, doal hareketlerinizi, jestlerinizi ve ses iz
dm nz o k adar bytm ek durum unda olursunuz.
zleyici fa z la b ir ey beklem ez. Y aam n tem el gereklerin
d en biridir; tatm in, beklenti ile balantldr. Beklenti ise, genel
likle, deneyim le ilgilidir. Bir dostunuz, belli bir lokantada yem e
ye alknsa, onu biraz daha lks b ir yere gtrdnzde etki
lenecektir. Bu blm de ifade ettiim iz basit aralar uygulam ak
iin aba harcadnzda, p ek ok izleyici kitlesinin beklentileri
ni de am olacaksnz.

E lenin! zleyici, konum acnn isel durum unu yanstr. Siz

sklr, ilginizi yitirirseniz, izleyici de ayn eyleri hissedecektir.
A m a hevesli, canl grnrseniz, sizi takip edeceklerdir. air
W .B. Yeats, yle zetliyor: "yi bir hatipin bizi ikna etm esinin
nedeninin, m antk zorlam as deil, kabul etm em izi istedii
inanlardan k ey if aldnn grnr olm as olduunu dnegel-
m iim dir."

A IK B R B E D E N D L G E L T R N
Japonya'da insanlar, birbirlerine eilerek selam verir. H indis
tan'da geleneksel selam a nam aste denir; eller dua konum una g e
lir ve hafife eilinir. Kucaklam a, sarlm a; O rtadou, L atin
A m erika'da (ve G ney Califom ia'da) yaygndr. D ier yerlerde,
tokalam a egem endir. B tn bu jestlerin ortak zellii ne? H ep
si de b eden dili m esajlardr; hedefleri de, Ben dostum , dm an
deil" m esajn ileterek, srngen-m em eli beynine gven ver
m ektir.
B eden dili ile birbirim ize gven verebilir, gvenilir olduu
m uzu iletebilir veya bunlarn tam tersini de yapabiliriz. Gzleri
kayan, iki bklm veya eri br grnen insanlara kukuyla
baklr; balar dik, ne bakan, dzgn tipler ise drst kabul
edilir.
D uruunuz, hareketleriniz, ifadeleriniz ve ses tonunuz, szle
rinizd en ok daha fazlasn iletir. B eden diliniz szlerinizle
uyum suz ise, izleyiciler bedene inanr. P rof. A lbert M ehrabari-
an'n klasik alm alar gsteriyor ki, kiinin szleri ve gr
n m uyum suz ise, inanlrln yzde 55'i beden diliyle, yzde
38'i ses tonuyla, yzde 7'si ise konum ann ieriiyle belirlenir.
nsanlar, bed en diliniz ve ses kalitenizin szcklerinizle
uyum asna otom atik olarak yant verirler.
Duruunuz, hareketiniz, jestleriniz, yz ifadeniz, gz tem as
nz, sesinizin tonu ve ykseklii, vurgularnz m esajnzla ayn
izgide m i? B u "beden m esaj senkronu", itenliin doal bir
rndr.
 kw k m m w m m m m >4 m m x m m xm * mm k m m > m m m m x m m

G lerken k am km ldam ayan adam dan sakn.

Eski in atasz
m x m m mmk s em x m m e m m m m x m m e* m m t x m m x m e m em

% 55

H ollyw ood'daki alayclar, "tenlik baarnn anahtardr. Bir

kez itenlik num aras yapabildin m i, ii bitirdin dem ektir" der
ler. B az sunum dersleri, g jestleri ve egem en beden dili ku l
lanm yolu ile nasl oto rite taklidi yapabileceinizi retir. A m a
doal, anlam l ve iten b ir b eden dili gelitirerek, g erek otori
tenizin ortaya km asn salam ak daha iyidir. Bunu yapm ak
iin, kendinizi ifade etm enizi snrlayan gereksiz alkanlklar
"silm eniz" gerekiyor. B eden dilinin unsurlar, birbirinden ba
m sz olarak daim a ilevseldir, ancak bunlar tek tek ele alarak,
"silme" yntem im izi basitletirebiliriz.
 D u ru ve H a re k e t

New Jersey'deki R ahw ay E yalet C ezaevi'nde gerekletirilen

bir aratnnada, bir grup hrsza, sokakta yryen insanlarn g
rntleri gsterildi. Hkm llerden, insanlarn "soyulabilirli-
i"ni derecelendirm eleri isteniyordu. T ahm in edebileceiniz gi
bi; hareketlerinde belirgin bir gszlk olan kiiler "en ok so-
yulabilir" o larak deerlendirildi. A m a hrszlar; kat, gevek,
hantal veya saldrgan yryen insanlar da h ed ef aldlar. E n az
soyulabilir o lanlar ise; dik, rahat am a ayn zam anda am al bir
yry tutturm u olanlard.
K onum ak iin bir odann n tarafna ilerlediinizde, izleyi
ci, igdsel o larak soyulabilirliinizi deerlendirir. zgvenli
bir duru ve ilerleyi, direnci krar ve sahnedeki varlnz b
yk lde pekitirir.
B ir aktrn eitim inin en zorlu yn, karm ak replikleri ez
berlem ek veya tu h a f aksanlar renm ek deildir. Bir oyuncu
adaynn nndeki en zorlu i; geni, doal ve doal bir tarzda
durup yrm eyi renm ektir. Sunum iin tem el bir duru geli
tirerek., bu nitelikleri glendirebilirsiniz.

A yaklarnz om uz aklnda tutarak durun. A yanzn ye

re skca bastn hissedin. D izleriniz rahat olsun, am a bkl
m esin. O m uzlarnz serbest brakn; kollar yanlannzda gevek
dursun. Ensenizi de gevetin; bylece banz, om urganzn ze
rinde szlr gibi hissedin. Gzleriniz tetikte ve canl bakm al.
Bu tem el duruu, ayna nnde aln. K prdanm adan veya
katlam adan n e kadar uzun durabiliyorsunuz? Duruu, gnlk
konum alarnz srasnda uygulayn. G ereksiz je s t veya hareket
ler yapm adan, bakalarnn yannda olm ay baarabiliyor m usu
nuz? G venilir b ir tem el duru; aklk ve arballk iletir; za
rif, zgvenli hareket iin de k noktasdr.
 H areketleriniz, m esajnz sabote etm ek veya onu takviye e t
m ek te olaanst gce sahiptir. Bilinsizce sallanm ak veya tit
rem ek, eer sarholuk veya okyanusta seyahatin tehlikeleriyle
ilgili bir konum a yapyorsanz tutabilir. Aksi takdirde, izleyici
nin dikkatini datacak, h a tta onu sinirlendirecektir.
Hareketleriniz, iletiim in ak ile tutarlysa, m esajnza de
rinlik ve vurgu katarlar. n san beyni, hareketi takip etm ek zere
tasarlanm tr. rnein; sol ve sa beyin arasndaki farkllktan
konuuyorsanz, doal b ir biim de sahnenin solundan sana
ilerleyebilirsiniz.
G ereksiz, bilind hareketlerinizi kefetm ek ve silm ek iin,
kendinizi videoda izleyin ve bir dostunuzdan geribildirim aln.
D ik k at datc devinim leri brakm ay renirken, olduunuz
yerde donup kalm a tuzandan da saknn. Hareketlerinize g
venm iyorsanz, tem el duruu incelem ek iin daha ok zam an
ayrn. Pratik yoluyla, nem li bir sinverjent igry kefede
ceksiniz: D uraanln sm harekette, hareketin srr ise dura
anlktadr. Efsanevi tiyatro ynetm eni P eter B rook'un dedii
gibi: "H areket edebilen b ir bedenin en byk baars, sabit dur
m aktr.

Je stle r
B undan yirm i yl k ad ar nce, arkadalarm la birlikte bir ya
z, ttalya'y gezerek geirm itik. R om a'ya vardm zda elim iz
de tavsiye edilen pansiyon ad vard. fik srada bulunan Pen-
sione R osa'da oda yoktu. Pensione Alberto da doluydu. Pansi
yon sahibine, listedeki son yer olan Pensione Anna'da yer bulup
bulam ayacam z sorduk.
A lberto bize, Pensione A nna adn tekrarlad ve bu srada,
gm leini, om zundan parm ak ularna dek bum una sildi, sonra
da genizden gelen hayali am a okkal bir salgy tkrr gibi yap
t. yle gl b irje stti ki, yinni yl sonra bile, bir arkadam Ro-
m a'ya gitm ekten bahsetse, "Sakn Pensione A nna'da kalm a!
uyarsn yapyorum .
Jestler, b ir iletiim ci olarak saladnz etkide b yk bir ro
le sahiptir. Bu etkiyi olum lu yapm ann iki anahtar var. lki, ge
reksiz jestlerden saknm ak. D ilerinizi gcrdatm aktan, kalem le
oynam aktan, yznz kam aktan veya "genital blge korum a
cl m d an vazgein. Bunlar, istenm eyen sonulara yol aan, sk
grlen sinirlilik jestleridir. B ir aynada veya video ile kendinizi
gzleyin; gereksiz jestleri sunum unuzdan kann. Ellerinizle ne
yapacanz bilm iyorsanz, brakn yanlarnzdan sarksnlar.
kinci anahtar ise; doal je st dilinizi kefetm ek ve onu abart
m ak. A lberto k ad ar ileri gitmeseniz de, anlatacaklarnz elleri
nizle anlatarak etkiyi pekitirebilirsiniz. B rakn doal jest dili
niz ortaya kp yaylsn. G eni bir gruba ulam ak iin sesinizin
ynelim ini nasl artrm anz gerekiyorsa, jestlerinizi de byle y
neltm eniz gerekir.
B irok insan, utangalk nedeniyle doal jest ifadesini bastr
mtr. A ncak uygun bir geribildirim ile, bu kstlanm lk ala
bilir. svireli b ir nakliye firm asnn b ir yneticisi, b u konuda
ho b ir rn ek oluturuyor. irketinin en etkileyici gem isini an
latm ay hedefleyen bir sunum da, ellerini gsnn nnde, bir
birinden ancak be-on santim arayla amt. K endini videoda
izlediinde, bunun, irketin amiral gem isini anlatm ak iin pek
de uygun b ir je s t olmadn farketti. G lm sem esi, kendi koy
duu b u sn n amas gerektiini anladn gsteriyordu.
Bir sonraki "ekim "de, jestinin boyutlarn bytt. Ancak
videoda grld k i, bu jest erevesi de, olutunnak istedii re
sim iin ok kkt. Bir sonraki "ekim" iin cesaretini toplad
!

ve bu kez k o llarn olabildiince at; bu arada "G erekten ok

byk b ir tankerim iz var" diyordu. Videoyu izlediinde, yapar
ken kendisine an abartl gelen b u jestin, aslnda ok doal ve
anlam l olduunu grd.
K endinizi videoda izleyerek, doal ifadenizi uyandrabilirsi
niz. Abartl jestlerin, m esajnz nasl tam am ladn inceleyin.
D ier faydal altrm alar arasnda, sunum unuzu pandom im ile
yapm ak, gnlk konum anz srasnda jestleri denem ek ve ses
siz sinem a o y n am ak da bulunuyor.

G z T em as
M anila'daki Thrilla'da, M u h ^ a m e d Ali-Joe Frazier m a.
H akem kurallar sayarken, Ali, b y k b ir iddetle Frazierin
gzlerinin iine bakyordu. C asablanca'm n sonunda, Ingrid
B ergm an ve H um phrey Bogart, birbirlerinin gzlerine derin de
rin bakar ve anlatlm az younlukta duygulan iletirler.
Gzler, teh d itten dehete, derin bir yaknlktan tutkuya dek,
insan deneyim ini btn alanlaryla ifade eder. Elbette, sunum s
rasnda srekli izleyiciye b akacak veya onlara gzlerinizle ilan-
l ak edecek haliniz yok. H edefiniz, gz tem asn salam ak ve
bylece ilgilerini sunum da tutup m esajnz iletm ek. Gz tem a
s ile, izleyiciyi okur ve etkinizi gzlem lersiniz. Skldlar m ?
Kafalar m kart? Onlar coturdunuz mu? Y oruldular m ? Y a
nt, gzlerinizin nnde.
T etikte, ak ve "dinleyen" gzlerle grm eye aln. nsan
larn gzleri ile, ak ve hazr bir tarzda tem as kurarsanz; gven
salar, dikkat eker ve etki kanallarna eriirsiniz. P ek ok k o
num ac, birebir iletiim de kolay olm asna ramen, gruplarla
gz temas kurm ay g bulur. Bu zorluun tem elinde, izleyiciyi
kiisel olm ayan b ir ktle gibi grm ek yatar. zleyici ne kadar
o k olursa olsun, onlarla bireyler olarak konum alsnz.
zleyiciyle gz tem as kurm akta zorlanyorsanz, u altr
m ay deneyin. Sahnede dururken; sanzda, solunuzda ve tam
nnzde en dosta grnen kiileri sein. Onlar, gz tem as
iin apa o larak kullanacaksnz. D rt-be saniyede bir, onlarn
gzlerine bakn. O dann h er blgesinden tem silcilere odaklana
rak, b t n b ir izleyici kitlesine daha byk bir kaps^anmlk
duygusu ve ilgi uyandrrsnz. apalannzla tem asnz kolayla
tnda, baknz geniletin v e izleyicinizin dier yeleri ile
"buluun".
B u ite ustalatnzda, daha zorlu b ir altrm aya gein.
O dann h er blgesinden, en dm anca grnen kiileri bulun ve
gzlerine, gvenli ve dosta bir tarzda bakn. Bir seferinde, bir
grup y a tn n bankacsna yem ek sonras konum a yaparken b u
n u denem itim . Grup, kokteyllerle balayp arap eliinde ye
m eklerle devam eden zenli bir yem ei bitirm iti. Konyaklarn
koklayp arkalarna yaslandklarnda, konum ak iin ayaa
kalktm .
apa olabilecek p ek ok skkn, yorgun ve dpedz dm an
ca adaydan, sanki ortada konuan biri yokm u gibi davranm aya
kararl grnen ta suratl bankac semitim. Sunum a bala
dm da gzlerim le onlar inceledim ve apak ortada olan ilgi
sizliklerinin tesin e bakm aya abaladm . K onum ann ortalarna
doru, ikisi konum larn deitirdi. D urular ald ve gzleri,
beni takip ettiklerini anlatyordu. ncs hl kayklm d u
ruyordu, k o llan skca kavuturulm u, yz ifadesizdi.
K apan blm ne baladm da, ba sallam alar ve dn
celi baklarndan, nc apam dnda herkesin m esaj al
m ak ta olduunu gryordum . O nu gzlerim le dem ek iin son
bir aba harcadm , am a bouna. N ihayet, son szlerim i syledim
ve tam o srada adam n ii geti, yere yuvarlanverdi!
Y zde 100 baary garanti edem em - h er dm an dinleyi
ciden ikisini kazanp ncsn devireceinizi de. A ncak do
al, hareketli gz tem asnn iletiim inizi canlandrm ak iin ok
iyi bir yntem olduunu greceksiniz.

Ses
Sesinizin iletiim inizdeki etkisini kavram ak iin, kk b ir
deney yapn. H erhangi b ir cm le sein ve tonunuz, ekim ve ses
ykseklii ile oynayarak anlam deitirm eyi deneyin. rnein,
"Evet, kesinlikle haklsn" szcklerini, "Hayr, kesinlikle yan
lyorsun" anlam na gelecek gibi sylem eye aln.
Sesiniz, szcklerin anlam n deitirm enin yan sra, olaa
n st karm ak ve ayrntl b ir anlam erim ini ifade eder. Profe
sr M ehrabian'a gre, izleyici sizi grdnde, inanlrlnzn
yaklak yzde 38'i sesinize baldr. B u oran, sizi grm edikle
rinde, rnein telefonda veya radyoda, yzde 84'e kar.
yleyse, m kem m el bir sesin s m ne?

A nlam l eitlem e
K lim anzn sesi veya dardaki trafiin grltsne ram en
nasl olup da uyuyabildiinizi hi dndnz m? Beyniniz,
retikler aktivasyon m ekanizm as ad verilen olaanst b ir sis
tem e sahiptir. Bu sistem , tekrarlanan sesleri siler. A yn m eka
nizm a sayesinde, tekdze bir arkaplam n nne kan b ir sese,
rnein alar saate tepki gstererek uyanrsnz.
 N e yazk ki, skc konum aclar sz konusu olduunda, izle
yicinin retikler aktivasyon m ekanizm as devreye girer ve tek
dze bir sesle yaplan sunum larda ayakta uyunur. Ses tonunu,
ekim i ve ykseklii, sunum un ierii ile eitlendirerek, izleyi
cinin beyinlerine b ir dizi uyanm a ars iletirsiniz. Bu da, sunu
m u n etkisi ve hatrlanlabilirliini byk lde artrr.

D u ra k s a m a

Aaa, ey, duraksam a, bilirsiniz, h m ^ m , sesi kullanm ann,

aaaa, nem li bir, yani, parasdr. Ortalam a konum ac, duraksa
m aktan korkar. Sonuta birok insan ya ok hzl konuur, ya da
"aaa", " ^ h m ", "ey", "yani" gibi doldurm a sesleri kullanr.
L ao Tzu, Tao T e C hing'inde u sinverjent dnceyi ileri s
ryor:

Bisikletin otuz tekerlek telini bir yapan gbekteki boluklardr,

Boluklar sayesindedir ki tekerlek dner
Testinin kalplanmasnda kilinfaydas
Yokluunun yarataca boluktan gelir
Evin camlar ve kaplar
Boluklar iin kullanlr
Olmayan bize yardm ed er bylece
Olan kullanmamz iin.

Duraksam a; szcklerinize yaam veren gbektir, boluktur.

D uraksam a ile nefes alm aya, kendinizi odaklam aya, dnm eye
zam an bulursunuz. zleyici ise m esajnz zm seyip kavram ak
iin bir frsat yakalar. Duraksam a gven iletir, nk izleyicinin
dikkatini eker.
 K endi sesinizi dinleyerek, 'rlurabilirliinizi" gelitirin. D u
raksam alar uzatm ay deneyin. U ygun zam anlam ay bulun. Dol
durm a szcklerinizin skln farkedin ve onlar elem eye al
n. H m layp eyleyeceinize, duraksayn.

D u ru ve Nefes
Sesiniz, nefesinizin zerinde ykselir. Serbest nefes sesinizi
zgrletirir; dengeli, geni ve dik b ir duru ise nefesinizi. T e
m el duru ve hareket kolayln gelitirdike, nefesiniz ve sesi
niz pekiecektir.
Y orucu b ir konum a program nn yan sra, arada srada ate
lenip n ezle olm am a ram en, sesim i hi yitinnedim . Sesim i do
al, anlaml ve iten bir biim de kullanm am a ve beden dilini ya
kalam am salayan bir yntem uyguluyorum . Ayn yntem;
kendim e d air bilgim i gelitirm ek, alkanlklar deitirm ek ve
korkuyu dntrm ek iin de etkili bir ara. Bu, ilk blm de
psiko-fziksel sal ele alrken deindiim iz A lexander tekni
i. Bu teknik; Julliard ve Kraliyet D ram a ve M zik A kadem ile
ri gibi dnyann en iyi tiyatro ve m zik okullarnda retilm ek
te. P ek ok byk perform ans sanatsnn sm b u teknik. Paul
N ew m an, Joanne W oodw ard, Sting, John Cleese, M ary Steen-
burgen, Sir G eorge Solti, Paul M cCartney, John Housem an, Jen-
n ifer Jason-Leigh, Hal H olbrook ve Sir la n M cK ellen, bunlar
dan bazlar. A lexander teknii dersleri; duruunuzu, nefesinizi,
sesinizi ve genel sunum gcnz gelitirecektir.
 Y G S Y A K L A IM I:
H E P S N B R A R A Y A G E T R N
K onum ac ne k ad a r iyi hazrlanm ve zgvenli olursa ol
sun, sunum un etkisi, izleyicinin, istenen eyleri hatrlam asna
baldr.
letiim de sk rastlanan b ir hata; anlam ak ile hatrlam ann
birbirine kartrlm as. zleyiciniz kavrayl bir biim de ba
sallayabilir, am a bu, onlarn hatrlayacann garantisi deildir.
E lbette ki, kavram adan hatrlam ak da pek bir ie yaram az.
E tkili iletiim , kavray ve anm sam ann kaynatrlm asn
gerektirir. Bu kaynam ann sm , YGS yaklam. YGS,
sunum srasnda anm sam ay dzenleyen be ilkenin ksaltmas:
ndelik, Yinelem e, G ze arpclk, Kiisel likilendirm e ve
Sondalk.
Ortalam a bir sunum u dnn. Hangi ksm lan anm sam a ola
slnz daha yksek? B irok insan "ba ve sonu" der ve hakl
drlar. insanlar, bir seride olan ilk v e son eyi anmsama eilim in
dedir. Aslnda sk sk; insanlar sunum un ilk birka dakikasnda
uyanktrlar, ortada dalarlar ve sonunda tekrar uyanrlar! lk izle-

Ondelik ve sondalk etkilerinden nasl yararlanabilir ve izleyi

cinizi ortadaki ukurdan karabilirsiniz?
 Kavram a ile hatrlamann kaynatrlmasnn srr; YIGIS
yaklam.

nim leri anm sam a eilim ine, ndelik etkisi denilir. S on eyi
anm sam a eilimi ise, sondalk etkisi olarak adlandrlr.
Konum acnn, izleyiciyi ortadaki ukurdan karm as m m
kn. B ir serideki ilk ve son unsurlar anm sam ann yan sra;
tekrarlanan, gze arpan veya srad olan eyleri, aynca bizim
iin zel bir kiisel bir ilikisi olan hereyi de hatrlarz. A nm
sam ann be ilkesi, birlikte ele alndnda, m kem m el sunum
la r iin basit ve gl bir strateji olutururlar. im di, h er birinin
nasl uygulanacan inceleyelim .

n d elik E tk isi
Bir pazartesi sabah, patronunuz broya gelip "B ir seyahate
kacaz" derse, aklnza gelen ilk soru, m uhtem elen "Nereye
gideceiz?" olur. Bu renildiinde, ikinci soru, herhalde "Ne
d en gidiyoruz?"dur. nc soru ise, "Nasl gideceiz?"
Sunum, b ir iletiim yolculuudur. zleyici; onlar nereye g
trm eyi planladnz, n ed e n sizinle gelm eleri gerektiini ve
onlar nasl gtreceinizi bilm ek ister. yleyse, sunum un ilk
birka dakikasnda:
zleyiciyle te m a s k u ru n . Patronunuz yetenekli b ir iletiim ci
ise, seyahati bildirm eden nce kiisel tem as kurm aya zam an
ayracaktr. B asit ve iten b ir "G naydn, naslsn? dem ek ve
doal gz tem as kurm ak, ibirlii iin gereken zem ini hazrlar.
B unlar, bir gruba sunum yaparken de geerli. zleyiciyi, szleri
niz ve gzlerinizle kucaklayn.
1980'de, T ony B uzan ile birlikte, G ney A frika'nn Sow eto
kentinde 500 ocuk iin gnlk bir sem iner gerekletirm i
tik. lk sabah, sahneye yrdm ve "G naydn" dedim . Ezbere
alkn ocuklar, cansz bir ekilde "Gnaydn efendim" yant
n verdiler. B en de onlara "Hayr, beni anlam adnz. B en gerek
ten sylyorum . G N A Y D IIIIN !" dedim . Gzlerim in nn
de glm sem elerden bir takm yldz olutu ve artk yrekleri ve
beyinleri renm eye ak olan 500 kkrdayan ocuk,

"G N A Y D IIIIIIIIN !" diye bard.

A n a h ta r n o k ta la rn z iletin . N ereye gidiyoruz? nl g
neyli vazin dedii gibi, "Onlara n e syleyeceini syle. Tanr'ya
krler olsun!"
A n a h ta r n o k ta la rn z , izleyici iin a v a n ta jla r b a la m n
d a ifad e edin. N eden gidiyoruz? M esajnz izleyicinin kaygla
ryla aka ilikilendirdiinizde, onlarn dikkatini yakalar ve
elinizde tutarsnz.
zetleyin. Nasl gideceiz? Sunum unuzun yapsn paylaa
rak, izleyiciyi, ruhsal olarak m esajnz anm sam aya hazrlars
nz. O nlara gideceiniz yolu gsterdiinizde, size elik etm ek
iin daha istekli olacaklardr.
 B E D E N D L V E N D E L N G C
H arvardl psikolog Nalini A m bady, deneklerine, ders ve
re n profesrleri gsteren on saniye sreli kaytlar gsterdi.
S onra deneklerden, her bir hocann etkisine n o t verm eleri is
tendi. Sonular afallatcyd; on saniyelik grntye daya
nan notlar, b ir dnem boyunca o hocalardan ders alm olan
rencilerden alnan notlarla neredeyse birebir aynyd.
A ratrm a devam ettiinde grld ki, denekler, sadece iki
saniye uzunluunda video paralan izledikten sonra da k e
sin deerlendirm eler yaptlar. Am bady, beden dilini okum a
ve hem en yorum lam aya dair b u olaanst yetenei, "ev
rim sel uyum a, dostun ve dm ann kim olduunu anlam a
gereksinim ine" balyor.

Y inelem e
letiim le ilgili byk b ir m asal, e er sylediiniz bireyi iz
leyici anlyor grnyorsa, anm sayacaktandr. ktleyicinin m e
sajnz anm sam asn izliyorsanz; yinelem eli, yinelem eli ve yi
nelem elisiniz. zleyicinize, onlara ne syleyeceinizi syleyin.
Sonra da syleyin. Sonra da onlara, ne sylediinizi syleyin.
E n iyi konum aclarn ou; duraksar ve ilettikleri anahtar sz
ckleri tekrar ele alrlar.
Elbette, yinelem enin akllca kullanlm as iin, m onotonluk
tan saknm ak gerekir. A na noktalan vurgulam ak iin grsel
m alzem e ve dier yaratc aralar kullann. Y aratc ve etkili b ir
yntem , m esajnz zetleyen bir cm le bulm ak ve onu ritm ik
olarak yinelem ektir; tpk Dr. M artin L uther King ("Bir hayalim
var") veya M uham m ed Ali ("En b yk benim ") gibi.
 A nahtar noktalarn tm n m utlaka yineleyin. Bir seferinde
sahneyi, yeni bir eitim program iin destek alm aya alan bir
konum acyla paylam tm . P ro je iin yle hevesliydi ki, yirmi
dakikalk konum as iinde en az elli kez "Bunu yapabiliriz!"
dedi. T utkusu v e adanm l ortadayd; izleyici de etkilenm iti.
D aha sonra birine, konum ann n e hakknda olduunu sordum.
Yant, "Pek em in deilim, am a h er neyse, yapabiliriz!" oldu.

Gze arp c lk
Sol b ey in dengesizlii ve m ahup olm a korkusu, birok ko
num acnn yaratcla ans tanm am asyla sonulanr. Bu ne
denle b iro k sunum, unutulup gider. zleyicinin m esajnz hatr
lam asn, sunum unuzun m kem m el olm asn istiyorsanz, onu
gze arpc veya srad klm alsnz.
A n ah tar noktalarnz vurgulam ak iin espriler, H A R S A
LAR, grsel m alzem eler, oyunculuk, beden dili ve ses tonunu
kullann. Grup nnde konum ak onlar iin ne kadar korkutucu
olursa olsun, birok insan, yaratc sunum lar ortaya koym ay
renm itir ve bununla vnrler. rnein, daha nce deindii
m iz em eklilik fonunda, gze arpc sunum lar, kurum sal klt
rn bir paras haline gelm itir. Bu grubun risk yatrm lar m
dr, m terileri iin ucuz am a gelecek vaad eden yatrm lar
bulm akta uzm anlam t. Israrc bir pratikle, sunum fobili bir in
san olm aktan kp usta b ir iletiim ci haline geldi. Son sunum la
rndan birinde, 7 m ilyar dolar deerinde b ir tasarruf plannn
kontroln baka bir irketin elinden almay hedefleyen bir eki
bin parasyd. G revi, ynetim kurulunu, tasarruf plannn
kendi v ek aletleri altnda daha iyi ynetilebilecek olan, gerek
deerini yakalayam am bir yatrm olduuna ikna ederek alm
gerekletirm ekti. yle b ir strateji uygulad: Ynetim kurulu
yelerini selam layp ksa bir deerlendirm e yaptktan sonra, m a
saya b ir avu dolusu bozuk para att; tam da patronunun patro
nunun patronunun nne. Sonra sordu: "M asadaki bu bozukluk
lar n e eder?"
Kurul yeleri p aralan sayd. Toplam 1 dolar 50 sent vard.
D aha dikkatli incelemelerini istedi. Bu kez, eyrekliklerden b i
rinin gm olduunu ve m uhtem elen, zerinde yazan tutardan
be-alt kat fazla edeceini grdler. A m a uzm anm z, eyrekli-
e daha iyi bakm alarn talep etti. K uruldakilerden biri, parann
b ir kenarnda kk bir s grd, tarihe bakt ve bunun, zerinde
yazan tutardan en az 100 kat fazla edeceini belirtti. Uzm an, p a
ralan toplad ve cebine koydu. B ir sre duraksadktan sonra ko
nutu: "Bu eyreklik, tpk bizim tasarruf plan gibi. Cebim izde
ylece duran, kym eti bilinem em i b ir servet. Size, bu plan n a
sl daha iyi deerlendirebileceim izi gstereceim ." Sonra kurul
yelerine rakam lar gsterdi ve m antkl, zorlayc bir m anzara
izdi. zleyiciyi yakalam t; 7 m ilyar dolar onun oldu.

K iisel lik ile n d irm e

Partide b ir arkadanzla sohbet ederken, odann b ir baka
noktasndan adnzn sylendiini duyuveriyorsunuz. O ana dek,
sadece genel b ir uultu iitm ekteydiniz. Am a imdi dikkatiniz o
seste. te kiisel ilikilendirm enin gc budur.
nsanlar, kendileri iin anlaml, kendileriyle ilgili eyleri d u
yar ve anmsar. Um ursam adklar eyleri ise, duym az, unuturlar.
M esajnz izleyiciye ilgi duyaca biim de verm elisiniz ve b u
nu yaparken, onlarn azami b ir biim de srece katlm alarn sa
lam alsnz.
R isk yatrm csnn sunum u gze arpcyd. A m a baars
n n b ir dier srr, izleyiciyi iin iine ekm ekteki ustal oldu.
P aralan m asaya frlatp doru sorular sorarak, izleyiciyi, uzak
taki yarglar olm aktan karp, alm asnn aktif katlm clar
haline getirdi.
zleyici katlm n . rtasl azam iye karabilirsiniz? E n basit
yol sorular sorm ak; g erek veya varsaym sal sorular. zleyiciye
varsaym sal b ir soru sorm ak, ilgiyi v e anm sam a dzeylerini b
yk lde artrr. Size ilgi duyduunuz bir konuda bir soru sor
sam , ne yaparsnz? Dnr, katlr, balanr ve kiisel ilikiler
kurarsnz.
zleyiciyi iin iine ekebilm ek iin, sorular sorm ann dn
da da h er frsat deerlendirin. Sunum a balarken, izleyiciyi,
m esajla ilgili b ir grev yapm aya, b ir snava d av et edin. Bylece
h em en im diki zam ana dner ve yaratm a srecinizin orta olur
lar.

E n etkili sunum cular; altrm a ve sorular yoluyla yle bir

balam olutururlar ki; izleyici bireyler, m esaj kendileri kefe
der.
E itim (education) szcnn Latince kkeni olan educere,
"ilerlem ek veya "ilerletmek" dem ek. A ncak biroum uz, edu-
cere'nin "bilgi doldurm a" anlam na gelebilecei bir ortam da ye
titik. B ir sunum cu ve lider olarak siz; doldurm a deil, ilerleme
srecini ynlendirm ekle y^arm lsnz.

S o n d alk E tk isi

Sunum unuz biterken, hedeflerinize ulam ak; yani izleyicinin

n e istediinizi bildiinden, hissettiinden ve yaptndan em in
olm ak iin son bir frsat daha doar. A rtk "ii balam anz" ge
rek.
 A nahtar noktalarnz yineleyin (deerlendirm enizi d eerlen
dirin) ve harekete gem e ars yapn. D aha da iyisi, ana nok
ta la n deerlendirm ek ve rendiklerini nasl uygulayacaklarn
aklam ak zere, izleyicinin sz alm asn isteyin. M m knse,
katlm clardan, rendiklerini yaam a geirm ek iin ak bir
sz talep edin.
Sondalk-etkisi, sadece ierik ile deil, duygu ile de ilgilidir.
B yk sunum cular gl bir bitiri yap ar ve enerjiyi ykseltip
tam bir patlam a ile noktay koyarlar. Son szlerinizi st p erd e
den syleyin. B irok konum ac; fazla uzatarak, sondalk etkisi
ni sabote eder. Zam annda, hatta biraz erken bitirm eye ze n gs
terin. Byk b ir sahne sanats gibi, daha fazlasn istem elerini
salayn.

T A R Z V E E R B T N L E T R N
Iraksak dnenler, rgtlenm e ve n e t hedeflerden yok
sun olduklar iin rotadan sapm aya eilim lidirler. E lendir
m eye baylrlar ama, sonunda gln olsa da m esajla hibir
ilgisi olm ayan akalar yapp fkralar anlatm aya balayabilir
ler. D ier yandan, yaknsak dnenler genellikle ierie
eilimlidir. Bu nedenle; izleyicinin hayal gcn yakalam ak
iin kullanlan b eden dili, grsel m alzem e, eretilem e gibi
aralarn gcnden bihaberdirler. E n iyi sunum cular; yakn
sak ve raksak dnceyi sinerjetik bir biim de btnleti-
renlerdir. Onlar disiplinlidir, rgtldr, belli am alara ula
m aya odaklanm lardr ve ayn zam anda, ov dnyas gibi
sinin olm adn ok iyi bilirler.
 Y G S N G C
Y G S ilkeleri, bir sunum un tasarm ve gerekletirilm e
sinden fazlas iin de kullanlabilir. rnein, kurum sal kltr
deitirm ek veya yeni b ir rn pazarlam ak iin gereken ileti
im stratejisini, onunla oluturabilirsiniz. Y G S'in gcn an
lam ak iin, reklam n o badndrc iletiim inde kullanlan
stratejileri b ir dnn. T elevizyon izlerken bir reklam ktn
da n e olur? Ekrandaki renkler parlaklar ve ses artar. te; sizi
sesi ksm aktan veya zaplam aktan alkoym ak iin tasarlanan bir
ndelik stratejisi.
R eklam clarn, nlerinin adn srekli tekrarlam a eilim le
rin i farketm isinizdir. N eden? P azar aratrm alar gsteriyor ki
pekok insan, srf ismini hatrlyor diye bir n alm aktadr.
Delaware'deki W ilm ington ehri dnda, 95. karayolunda,
zerinde sadece iki kelim e bulunan dev bir reklam panosu bulu
nur: "BUD LIG H T". Panoda n e alm l m ankenler, ne de rnn
faziletlerini m etheden m esajlar vardr. Sadece bu iki kelim e.
lerine giden insanlar, her gn bu panonun nnden geerler. A n
heuser-B usch, sadece r n n adnn yinelenm esinin dahi, daha
fazla tketilm esiyle sonulanacan biliyor.
M adison A venue'nun reklam firm alar, m terilerinin n-
lerini beyninize ilem ek iin yeni yollar bulm ak zere srekli bir
sava halinde. M ichael Jordan'n Bugs B unny ile basketbol oy
nam asndan kt nl Joe C am el'a dek, m esajlarm gze arp
c hale getiriyor ve sizin, irketinizin dikkatini ekiyorlar.
B iro k reklam c, m esajlarn arpc klm ak iin garantili
b ir bak a yntem kullanr: C insellik. Erkek v e y a kadn, batan
karc m ankenler; b irad an kahveye, sigaradan salk kulple
rine, parf m d en di m acununa kadar hereyi onlar satm akta.
R eklam clar, izleyicinin srngen-m em eli beyninde u diyalou
yaratacaklarna gvenirler: "Ben seks grd, b en r n grd...
b en seks istiyor, ben rn alyor."
E n karm ak reklam lardan bazlar ise, kiisel .ilikilendirme-
ye vurgu yapar. M cD onald's ve A T& T gibi irketler; uzanp iz
leyicinin czdanna dokunuveren, yrek stc, ok insancl se
naryolar yaratm akta uzm anlam tr. B tn byk irketler de
hedefli pazarlam a yapar; m esajlarn, deiken nfus profilleri
ne uygun olarak ekillendirirler.
Peki, reklam lar nasl sona erer? Genellikle; rn ad veya te
lefon num arasnn b ir kez daha yinelenm esi, ya da kafasn r
n n birka santim etre yanna kadar sokm u bir yldzn yakn
ekimi ile. B azen, harekete gem e ans yaparlar: "Telefonu
kaldrn ve hem en arayn!" Bu arada, baz izleyiciler telefonun
nasl kullanldn unutm u olabilir diye, ekici bir m anken de
num aray evirm ektedir.
R eklam clar, genellikle aptalca, hatta insana hakaret gibi ge
len reklam lar yaratm ak iin YGS ilkelerini kullanyor ve bu
ie m ilyarlar sayorlar. N eden? ^ fu etkili oluyor. Sevsek de
sevm esek de, YGS ie yarar. yiye de, ktye de kullanlabi
lir. G andhi, H itler, M artin Luther King, Joseph M cCarthy,
W inston Churchill, Joseph Stalin, John F. K ennedy ve Ronald
Reagan; hepsi de sezgisel bir biimde YGS yaklam n u y
gulam lard.

m m c oooeoet x a m m m e m m c < owo x m m oomot w o m x m m m om 4 moe> x

E er insanolu, dnyann iinde bulunduu mevcut krizi sa

salim atlatrsa, bu ancak bireylerin byk bir blmnn
zgr dnebilmesi sayesinde olacaktr.
B uckm inster Fuller
m m t < x w mmt m m x x mm m m k mm x mm a w m m m x mm
 B ir uyan: Y G S'i iyilik iin, bayalk tarafndan ynetil
m enize izin verm em ek iin kullann. inde bulunduum uz
m edya anda; reklam clar, politikaclar, toplum sal ve dinsel
gruplar, aklnz ele geirm ek iin srekli bir sava halinde.
rendiiniz bu ilkeleri; aklnz h r ve esnek tutm ak iin kullann;
b u arada b ir sunum cu ve lider olarak yeteneklerinizi de geliti
rin.
 SONU

A Y D IN L A N M A D A N S O N R A ,
B R A Z D A H A A M A IR

Bu blm , size olum lu b ir "sondalk etkisi" verm ek iin ta

sarland.
"Dnmenin Tam Z am an/"ndan karlacak dersleri uygu
lam ak iin bir eylem plan hazrlam adan ve ana noktalan gzden
geirm eden nce, nceki blm de sunulan YGS ilkelerinin
baz ek uygulam a alanlarna bakalm .
YGS ilkeleri, iyerinde iletiim stratejilerini ynlendir
m ekteki deerlerinin yan sra, pek ok baka yolla da yaam k a
litenizi ykseltebilir. G nnz planlam adaki ndelik ve sonda
lk etkilerinin roln ele alalm. H er sabah uyandnzda, akl
nz, psikologlarn hipnopom pik durum olarak adlandrd bir
sre yaar. U yku ile uyanklk arasnda ruhsal b ir duraktr bu.
H ipnoz sonras bir neri yapm aya hazrlanan bir hipnozcunun
yaratt durum a benzer, srad bir aklk halidir. A m a birok
insan gne, ok edici bir alarm veya sinir bozucu bir ark alan
b ir radyo istasyonu ile, veya gnn geri kalannda kbuslar olan
bir B arry M anilow arks ile balar. Belki siz haberlerle uyan
yorsunuz: Z ehirli b ir sznt yerel su kaynaklarna bulat... ir
k etin iz 10 b in kiiyi daha iten atacak... H ava berbat... T uttuu
nuz takm yine kaybetti... im di sz sponsorum uzda..."
B unlar yerine, olum lu b ir ndelik planlayn. A larm l b ir m
zik seti aln ve ilham verici b ir m zikle uyann. Ben, zorlu bir
gne balarken alarm m "Ate Arabalar" veya B eethoven'in 9.
Senfonisi'ne ayarlyorum . Siz de kendi ilhanm z sein.
ndelik ve sondahk, gnnzn ritm ini belirler. B eyin m o
lalar, b u nedenle ok nem lidir. M olalar, zellikle de, toplant
larn verim liliini azam iye kartm akta ie yarar. H er krk ila
doksan dakikada b ir dzenli m olalar alarak daha fazla ndelik
v e sondalk yaratr, bilgiyi anm sanabilir klarken enerji dzeyi
nizi artrrsnz.
K ritik gnlk "ndeliklerden" biri, iten ev e dndnzde
yaanr. B irok iliki, gndelik olum suz ndeliin biriken etki
sinden m uzdariptir. Bilinli planlam a olm azsa, iteki stresten
kp evdeki strese dalverirsiniz. Einiz ve kendinizin gevem esi
ne, birlikte yaam ann gnlk sorunlarna girim eden nce te
m as kurm aya olanak tanyan bir strateji gelitirin. Sevdiklerini
ze sunduunuz "M erhaba" ve
"H oakal"larn niteliine zel dikkat gsterin. O lum lu n
d elik v e sondalklar (sabah ocuklarnza hoakal derken seve
cen b ir kucaklam a, iten dndkten sonra einizle uzun ve ger
ek bir gz tem as), gnlk aile yaam nn duygusal havasn
belirler.

G nnzn ndelii uyanm ak ise, sondal yataa girm ek

tir. Burada d a anahtar, bilinli olm ak. G nnz olum lu b ir uya
rc ile tam am layn. M zik dinleyin, yldzlara bakn, bir yaz
yazn, m editasyon yapn, seviin.
 ndelik ve sondal, yaamnzn ritm lerini y n eten aralar
olarak kullann. lk insan toplumlarnda, yaam n ritm ini belir
leyen doa idi. nsanlar gndoum unda uyanr, gnbatm nda
uyurdu. M evsim deiimlerine ve gkyznn hareketlerine
kar ince b ir duyarlla sahiptiler. U ygarlk gelitike, gnlk
deneyim in ana dzenleyicisi, din oldu. B tn byk dinlerin
retilerinde, ndelik ve sondaln bilgelii grlebilir. H er ruh
sal gelenek, gnn gei zamanlarnda duann nem ine deinir;
uyandnzda, yem eklerden nce ve yatm adan nce.
G nm z dnyasnda, doay sevseniz ya da dindar bir insan
olsanz dahi, m o d em kltrn baskn etkisi, m edyada ifade edi
len ekliyle, piyasadr. nceliklerinizi ortaya koym az, bilincini
zi gelitirm ezseniz, gndeminizi bir bakas belirleyecektir.
yi h aber u ki; kendi ritm inizde dans etmeyi tercih ederse
niz, gemi h er nesilden daha ok zgrle, seenee ve olana
a sahipsiniz. "D nm enin Tam Zam anT'nda ortaya konulan
fikir ve teknikler, nnzdeki saysz seenekten sonuna dek
faydalanm anz iin gelitirildi. K itabn btnletirici tem as, de
iim in zorluklarna uygun bir dnce tarzna duyulan ihtiya.
Bu dnce tarznn anahtar ise; raksak ve yaknsak pers
pektifleri' sinerjetik b ir biim de kaynatrarak, paradokslardan
beslenm ek. "Zt gereklerden" zevk alm a ve onlar kavram a ye
tenei, alldk b eyin yivlerinin tesine ilerlem eye, snrsz ili
k isel anz iinde yeni patikalar aratrm aya duyulan istekten
doar. B u yaklam , deiim in giderek hzlanan tem posu ile
korkuya dayanan, hiyerarik olarak snrl srngen-m em eli tep
kilerim izin yetersizliini farketm ekle balar. zerinde kuruldu
u temel; geliim ve yaam boyu renm eye adanm lk b ala
m nda, yetersizliklerim izle yzlem e cesaretinin ta kendisidir.
Bu adanm lk da, zellikle zorlu zam anlarda, bilinli iyim ser
lik ten beslenir.
 K avray ve adanm lk, dengeli b ir beynin gelitirilm esi iin
zem ini hazrlar. Y arkrelerinizi p ek o k yolla btnletirebilir-
siniz; beyin m olalar, beyni besleyen b ir ortam yaratm ak, psiko-
fiziksel ift tarafll gelitirm ek, ideal hobinizi srdrm ek,
gnlk tutm ak, dlerinizi kaydetm ek, m editasyon, cinsel kalp
la n am ak ve b ir tr ya kazan/ya kazan, hem /ve tavr gelitir
m ek.
A kl haritalam a, serbeste retip etkili bir biim de rgtle
m ek te sizi ynlendirerek, devasa, ok boyutlu ilikisel kapasite
nizi ortaya kanr. Sinverjent yeteneklerinizi glendirir; kesin
anahtar szcklere odaklannz biler ve ayn anda, ilikilerini
zin h er biri iin azam i zgrln kefedilm esini tevik eder.
M antk ve im gelem i dengelem e yeteneini gelitirdike, yani
byk resim ile ayrntlarn bileim ini haritalayarak orm an gr
dke; planlam a, iletiim , bellek ve yaratc problem zm e ye
teneklerinizi harekete geirirsiniz.
B eyninizin, m ilyonlarca yllk evrim sreci iinde, bilinen
evrendeki en gl zm bulm a arac olm ak zere tasarland
n kavradka, doal dehanz d ah a da zgrleir.
D outan hakknz olan sorgulam a bilinci ve ruhsal durum
larnz gelitirm ek ile, daha odaklanm durum larn ritm lerini
uyum lu klarsnz: Hazrlk (Y oklam a sorulan ile, aratrm a ve
adanm l birletirm ek), deerlendirm e (m elek, eytan ve yar
g rolleri) ve uygulam a (doalam aya hazr olm akla birlikte,
n et b ir p lan karm a) durum lar ile, daha datk olan retim (ak
lnz nicelik art espri eksi deerlendirm e ile sarsarak) ve kulu
ka (duraksam a) durum larn.
Sinverjent iletiim ve baarl sunum lar yoluyla, dierlerini
de k endi vizyonunuza kazandka, yaratclnz geree dn
r. E tkili lider ve yneticiler, baarnn iletiim den doduunu,
iletiim in kaynanda ise dinlem e sanatnn yattn bilirler.
Derinden d in lem ek iin; gzlerinizi ve kalbinizi, kulaklarnz ve
m antnzla uyum iinde kullanr, dierleri karsnda sergiledi
iniz aklkla onlar da etkilersiniz. B ireysel esizlik ve zdeki
yaygnlk ikili gereklerini zarif bir biim de dengelediinizde;
empatiniz, sevecenliiniz ve etkiniz byr.
Sunum cu ve lid er olarak; kapsam l bir aratrm a ve ayrntya
zen ile em pati, sonuca ulam ak, zam anlam a v e espriyi kayna
trr ve bylece izleyicinin beynine ularsnz. N et am alar h e
deflem ek, itenlik aray, sahneyi hazrlam ak, korkuyla dost o l
m ak, beden diline hakim iyet ve YGS ritm lerini uygulam ak,
birer sunum tekniinden ok fazlasdr. Bunlar, bir yaam kla
vuzudur aslnda.
Dilerim; "D nm enin T am Zam an! "ndaki kavray ve yn
tem leri, kiisel doyum ve profesyonel verim liliinizi artrm ak
iin kullanrsnz. O kuduklarnzdan en iyi yararlanm ak iin tav
siyem; byk b ir kat alp rendiiniz hereyin akl haritasn
kartmanz. Bunu, kitaba bakm adan yapn.
nce, kadn m erkezine bir resim veya sim ge yerletirin.
Bu, " D l e n i n Tam Z am an!"nn zne ilikin yorum unuzu
tem sil etmeli. A rdndan serbest iliki kurm aya balayn; her iz
giye b ir szck kuralna u y u n ve renkler, resim ler, sim geler ek
leyin. K itabn ieriini yeniden yaratrken; yeni ilikilerinizi
glendirecek, rendiklerinizi anm sayp uygulam a yetenei
nizi gelitireceksiniz. K apsam l b ir akl haritas oluturduktan
sonra; size en nem li gelen unsurlar en sevdiiniz renkle vur
gulayn.
K itabn an ah tar n o k talar ile kendi deneyim iniz arasnda
yeni ilikiler k u rm ak iin akl haritalam a srecini kullann.
A rdndan, rendiiniz en nem li eyleri hedefler haline getirin
ve onlara ulam ak iin bir eylem plan hazrlayn.
K avraynz ve rendiklerinizi uygulam a yeteneinizi d e
rinletirm enin en iyi yollarndan biri, bunlar bir bakasyla p ay
lam ak. L iderlik ve yneticiliin birletirilm esi, veya dinlem e
sanatna dair bir sunum hazrlam ay deneyin. Bir dostunuza, sin
verjent dncenin ifadeleri olarak, akl haritalam ay veya yara
tc problem zm n retin.
Sinverjent dnce, hem basit, h e m de karm ak b ir fikir.
O nu olabildiince yalnlatrm aya altm; am a E instein'in de
dii gibi, "eyler olabildiince basitletirilm eli, olduklarndan
daha fazla deil." rnein, okum akta olduunuz szckleri ay
dnlatan n, basite, paracklardan olutuu ifade edilebilir.
A m a ay n zam anda, n b ir dalga olduunu da biliriz. B ildii
m iz kadaryla, h e r iki ifade de doru. (Baz fizikiler, ho bir
sinverjent s zc k retim i ile, n "pardalgalardan" olutuu
nu sylem eye balam lardr.) Fizikiler, zam ann varlnn ka-
ntlanam ayacan belirtir. A m a ie ge kalm anz durum unda
bunu m azeret olarak ne srmek, herhalde patronu ikna edem e
yecektir. Evrenim iz; m utlak yasalar uyarnca kestirilebilir, d
zenli b ir biim de ilerler grnyor. A m a m ikrokozm ik dzeyde,
atom paracklarnn dansnn rastgele, kestirilem ez bir olgu ol
duunu bilm ekteyiz.
F izi in bu byk dorulan, yaam n paradokslarn yanstr.
Sinverjent dnce; sizi, byk dorulara dair ken d i dene
yim lerinize daha da yaknlatrm ak iin bir yol. Bu dorulardan
biri veya birkan dolaysz deneyim yoluyla kavradm zda,
ona aydnlanm a diyoruz.
m m t rn aaa x a m m e aaxax < w x m aeaa a n w m 4 aaaaaa; x m axw a M m a w w x m m

Aydnlanma - ne azar azar, ne birdenbire.

Zen Koan
tma x mm a Mnm a wxw x m a mam a aaaaaat x w a mm a aaoaoa x aaaaaa a ama a mam

B u anlar yaam m z deitirebilir, ama yine de onlarn sun

duu dersleri unutm aya m eyilliyizdir. Daha yapacak ok i, g
recek ok insan, gidecek ok y er var. Silecek ok ey. Daha faz
la am ar.
rnein, belki de, btn h ay atn veya m evcut ann sonsuz n i
teliinin balantl olduunu dolayszca kavram anz salayan
bir deneyim yaadnz. Am a yine de, gnlk olarak, bir kopuk
lu k ve hibir eye zaman olm adna dair bir duygu yayorsu
nuz. T.S. Eliot, "Btn yolculuum uzun sonunda, baladmz
y ere dnecek ve oray ilk kez bileceiz" derken, aydnlanmann
paradoksunu anlamt.
Sinverjent dnerek; aklnz bileyin ve yolculuunuzu ay
dnlatn. Kendi deneyim lerinizden kendinizin sorum lu olduu
nu, ken d i kaderinizi kendinizin ynettiini ve hereyin zarafet
iin d e olm as gerektiini unutm ayn. Y aam n en iyi anlan; is-
t e r to p sahasnda, ister ynetim kurulu odasnda, ister yatak oda
snda olsun, gayretsizlik ve akkanlk ile karakterize olur. A n
cak bylesi bir ltufu yaam ak iin, genellikle byk bir aba
gerekir. Zaten bu nedenle, zgvenin ruhu, alakgnlllkte
yatar. Hedeflerinize ulam aya tam bir adanm lk ile baary
ararken unu unutm am alsnz: D oyum , hedeflerinizi, srekli ve
elenceli bir yolculuktaki ketalar olarak deerlendirm eye
arr sizi.
Yaam zo rlu ve tehlikeli. M a l tu f ve elenceyle de dolup
tayor. yleyse; kendinize dikkat edin ve net snrlar koyun;
unutm ayn ki m utluluk, sadece bakalar ve ilahi varlk iin s
nrsz b ir sevgi yaadnz zam an en gzeldir.
A yn anda, h em ruh, hem m adde dnyasnda yayoruz.
P ratik akll, am a ak kalpli olm am z gerekiyor.
yleyse, sufilerin dedii gibi, "A llah'a dua et ve deveni sa
lam kaz a bala." Sufi ustas Halil Cibran, yle yazm: "G
zellik, sonsuzluun aynada kendisine bakm asdr. A m a sonsuz
luk sizsiniz; ayna da."
"Dnmenin Tam. Zam an!"ndaki kavray ve yetenekleri,
aynay parlatm ak iin kullann.