Knjiga Sažetaka I Odabranih Radova U Cjelosti

Jednom dnevno
TRESIBA
SADA
A
ULTRADUGO BRENEC
ODOBA KOD DJ E
UPOTRE
DJELOVANJE
3,4 STAROSTI
OD 1 GODINEENATA3,5
I AD O LE SC
Efikasno smanjenje HbA1c 1,2

Nii rizik od nonih hipoglikemija vs
inzulin glargin U100 1,2*
Fleksibilna primjena u bilo koje doba
dana, ukoliko je to potrebno3*
...jednom dnevno
*Vrijedi samo za odraslu populaciju
Saetak karakteristika lijeka se nalazi u sklopu

promotivnog tanda i moete ga dobiti od
predstavnika kompanije Novo Nordisk.
Reference: 1. Rodbard HW, et al. on behalf of the BEGIN Once Long Trial Investigators. Comparison of insulin degludec with insulin
glargine in insulin-naive subjects with Type 2 diabetes: a 2-year randomized, treat-to-target trial. DIABETIC Medicine 2013;30(11):1298-304.
2. Bode BW, et al. on behalf of the BEGIN Basal-Bolus Type 1 Trial Investigators. Insulin degludec improves glycaemic control with
lower nocturnal hypoglycaemia risk than insulin glargine in basal-bolus treatment with mealtime insulin aspart in Type 1 diabetes
(BEGIN Basal-Bolus Type 1): 2-year results of a randomized clinical tril. DIABETIC Medicine 2013;30(11):1293-297. 3. Tresiba(R) -
Rezime karakteristika lijeka, mart 2015. 4. Jonassen I, et al. Design of the novel protraction mechanism of insulin degludec, an
ultra-long-acting basal insulin. Pharmaceutical Research. 2012;29(8):2104-2114. 5. Thalange N, et al. Insulin degludec in combination
with bolus insulin aspart is safe and effective in children and adolescents with type 1 diabetes. Pediatric Diabetes 2015. doi: 10.1111/pedi.12263.
Mi u kompaniji Novo Nordisk mijenjamo dijabetes. Naim

pristupom razvoju terapije, naom posveenou da djelujemo
BA/TB/0117/0039 degludek inzulin [rDNK porijeklo] injekcija
Mart 2017
2017 Novo Nordisk Pharma d.o.o.
UDRUENJE ENDOKRINOLOGA I
DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE
SSOCIATION OF ENDOCRINOLOGISTS AND
DIABETOLOGISTS OF REPUBLIC OF SRPSKA
ORGANIZATOR
UDRUENJE ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE
KOORGANIZATORI
MEDICINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BANJOJ LUCI
UNIVERZITETSKI KLINIKI CENTAR REPUBLIKE SRPSKE
POKROVITELJ
MINISTARSTVO ZDRAVLJA I SOCIJALNE ZATITE U VLADI REPUBLIKE SRPSKE
2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I
DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE
SA MEUNARODNIM UEEM
2nd ENDOCRINOLOGY AND DIABETOLOGY CONGRESS OF
REPUBLIC OF SRPSKA WITH INTERNATIONAL PARTICIPATION
Kulturni centar Banski dvor

Banja Luka, 09-12.03.2017.
KNJIGA SAETAKA I
ODABRANIH RADOVA U
CJELOSTI
IZDAVA
Udruenje endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske
GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK
Prof. dr Snjeana PopoviPejii
DIZAJN I TEHNIKA PRIPREMA
MALINOVI I MALINOVI SP BANJA LUKA
TIRA
500 primjeraka
TAMPA
VILUX tamparija
CIP -

,
616.379-008.64(082)
612.43(082)

(2 ; 2017 ; )
Knjiga saetaka i odabranih radova u cjelosti / 2. Kongres
endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske sa meunarodnim
ueem, Banja Luka, 09-12.03.2017. =2nd Endocrinology and
Diabetology Congress of Republic of Srpska with International
Participation ; [glavni i odgovorni urednik Snjeana Popovi-Pejii]. -
[Banja Luka] : Udruenje endokrinologa i dijabetologa Republike
Srpske, 2017 (Banja Luka : Vilux). - 324 str. : ilustr. ; 25 cm
Radovi na srp. i engl. jeziku. - Tira 500. - Bibliografija uz svaki rad. -

Registar.
ISBN 978-99976-706-0-1
COBISS.RS-ID 6364696
CIP-a ( ,
, , a .).
.
PREDSJEDNIK KONGRESA POASNI ODBOR
Prof. dr Snjeana Popovi-Pejii Dr Dragan Bogdani

Ministar zdravlja i socijalne zatite u Vladi Republike Srpske
GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK Prof. dr Jasmin Komi

Ministar nauke i tehnologije u Vladi Republike Srpske
Prof. dr Snjeana PopoviPejii
Akademik Rajko Kuzmanovi
predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske
Akademik Drenka eerov Zeevi
SEKRETARI predsjednik Odbora za kardiovaskularnu patologiju ANURS
Akademik Dragan Danelien
Mr sc. med. Gabrijela Maleevi
sekretar Odjeljenja medicinskih nauka ANURS
Mr sc. med. Valentina Soldat Stankovi
Dr sc. med. Bojana Cari Akademik Vladimir Kanjuh
predsjednik Odbora za kardiovaskularnu patologiju SANU
NAUNI ODBOR Prof. dr Milan Mataruga
rektor Univerziteta u Banjoj Luci
Predsjednik Prof. dr Radisav Gruji
Prof. dr Snjeana Popovi-Pejii rektor Univerziteta u Istonom Sarajevu
Prof. dr Ranko krbi
dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci
lanovi
Prof. dr Milan Kuli
Akademik Neboja Lali dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Istonom Sarajevu
Akademik Dragan Mici Prof. dr Mirko Staneti
Prof. dr Duko Vuli, dopisni lan ANURS direktor Univerzitetskog klinikog centra Republike Srpske
Prof. dr Svetozar Damjanovi Prof. dr Veljko Mari

direktor Univerzitetske bolnice Foa
Prof. dr Andrej Jane
Prof. dr Gordana Teanovi
Prof. dr Ljiljana Laki direktor JZU Dom zdravlja Banja Luka
Prim. dr Goran Tali
RECENZENTI direktor Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr Miroslav Zotovi
Mr sc. Igor Radojii
Prof. dr Duko Vuli gradonaelnik Grada Banja Luka
dopisni lan ANURS
Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
prof. dr Milena Mitrovi

Medicinski fakultet Univerziteta u Novom Sadu
Kliniki centar Vojvodine, Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma
2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

KNJIGA SAETAKA I ODABRANIH RADOVA U CJELOSTI 09-12.03.2017.
PROGRAMSKI ODBOR ORGANIZACIONI ODBOR
Akademik Vladimir Kanjuh Prof. dr Tatjana Milenkovi Prim. dr Mladen Blagojevi Dr Dragana Borovanin
Akademik Miodrag Ostoji Prof. dr Vlado aji Prim. dr Vesna Jelaa Dr Svjetlana Grahovac
Prof. dr Asimina Mitrakou Prof. dr Mithat Hajder Prim. dr Gordana Grubor Dr Draenka Suboti
Prof. dr Katarina Lali Prof. dr Velija Zelija Aimi Prim. dr Dragomir Beri Dr Zoran Pudar
Prof. dr Aleksandra Joti Prof. dr Azra Burekovi Prim. dr Marina Tomani Dr Jelena Malinovi Pani
Prof. dr Aleksandra Kendereki Prof. dr Snijeana Hasanbegovi Prim. dr Slavica Turjanjanin Dr Danijel eki
Prof. dr Svetlana Vujovi Doc. dr Aleksandra Grbi Prim. dr Sneana Mali Dr Duan Biukovi
Prof. dr Vesna Dimitrijevi- Srekovi Doc. dr Gordana Bukara- Radujkovi Prim. dr Radmila Nogo Dr Milan Grubor
Prof. dr Milica Pei Doc. dr Tamara Kovaevi-Preradovi Prim. dr Mirjana Todorovi Dr Tamara Kneevi
Prof. dr Slobodan Anti Doc. dr Dario Raheli Dr Nataa Ivanovi Dr Gordana Rakita
Prof. dr Milena Mitrovi Doc. dr Biljana Beleslin Dr Aleksandra Kamburov-eez Dr Ana Jevri
Prof. dr Edita Stoki Doc. dr Sandra Peki Dr Mirjana Teki Dr Nataa Filipovi-Suboti
Prof. dr Milan Petakov N. S. prim. dr sc. med. Sneana Polovina Dr Olivera anar Dr Dragana Bubi
Prof. dr Milo arkovi Ass. dr sc. med. Dragana Milji
Prof. dr Jasmina iri Ass. mr sc. med. Milena Brki
Prof. dr Marina Nikoli-urovi Dr sc. med. Bojana Cari
Prof. dr Mirjana umarac Dumanovi Mr sc. med. Valentina Soldat Stankovi
Prof. dr Saa ivi Mr sc. med. Gabrijela Maleevi
Prof. dr Lea Duvnjak Mr sc. med. Ivona Risovi
Prof. dr Darko Katelan

SADRAJ
PREDAVANJA PO POZIVU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 P17_POVEZANOST SISTEMSKE INFLAMACIJE SA
PREDIJABETESOM KOD PACIJENATA SA KORONARNOM BOLEU. . . . . . . . . . . . . . 40
P1_RAZVOJ DIJABETOLOKE SLUBE U REPUBLICI SRPSKOJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 V. Soldat-Stankovi, G. Maleevi, S. Stankovi, S. Popovi-Pejii
S. Popovi-Pejii
P18_ZNAAJ ODREIVANJA SUROGAT MARKERA
P2_ADVANCES ON ARTIFICIAL PANCREAS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 ATEROSKLEROZE KOD PACIJENATA SA TIPOM 2 DIJABETESA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
A. Mitrakou G. Maleevi, V. Soldat-Stankovi, S. Stankovi, S. Popovi-Pejii
P3_RAZVOJ ATEROSKLEROZE U TIPU 2 DIJABETESA: P19_ODREIVANJE JACINE GLOMERULARNE
SPECIFINOSTI METABOLIKIH UTICAJA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 FILTRACIJE KOD OBOLJELIH OD DIABETES
N. M. Lali MELLITUSA TIPA 2 PRIMJENOM RAZLICITIH METODA IZRACUNAVANJA. . . . . . . . . . 42
P4_HPA OSOVINA I STARENJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 I. Risovi, S. Popovi-Pejii, V. Vlatkovi
S. Damjanovi P20_TERAPIJA INZULINSKOM PUMPOM U
P5_MULTITUMORSKI SINDROMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 REPUBLICI SRPSKOJ: KLINIKI ZNAAJ UPOTREBE
S. Damjanovi PROFESIONALNOG SOFTVERA ZA PRAENJE LIJEENJA DIJABETESA TIPA 1 . . . . 43
B. Cari, B. Vukovi, J. Malinovi Pani, T. Kneevi,
P6_PRIMARNI ALDOSTERONIZAM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
D. eki, S. Popovi-Pejii
J. iri
P21_HIPERPARATIREOIDIZAM-DIFERENCIJALNA DIJAGNOZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
P7_ULOGA GASTROINTESTINALNE MIKROBIOTE
M. Petakov
U KONTROLI ENERGETSKOG METABOLIZMA I
NASTANKU METABOLIKIH POREMEAJA I BOLESTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 P22_IZAZOVI I KONTROVERZE U DIJAGNOSTICI I TERAPIJI AKROMEGALIJE . . . . . . 45
S. Jeli A. Grbic
P8_DIABETES AND OSTEOPOROSIS - DIAPOROSIS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 P23_KRANIOFARINGEOM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
D. Raheli S. Peki
P9_NOVE SMJERNICE U DIJAGNOSTICI I LIJEENJU P24_HIPOPITUITARIZAM I HIPONATREMIJA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
INCIDENTALOMA NADBUBRENIH LIJEZDA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 D. Milji
D. Katelan P25_DIJABETESNA NEFROPATIJA- RANA
P10_KLINIKI ASPEKTI DIJAGNOSTIKE TIROIDNIH NODUSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 DIJAGNOSTIKA I ADEKVATAN IZBOR ANTIDIJABETESNE TERAPIJE. . . . . . . . . . . . . . . 48
M. arkovi S. Anti
P11_KOGNITIVNE FUNKCIJE U HAIMOTO TIREOIDITISU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 P26_INSULINSKA REZISTENCIJA U TIPI 1 DIABETES
M. Nikoli-urovi MELITUSA-POTENCIJALNI BENEFITI NEINSULINSKE TERAPIJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
M. Mitrovi
P12_TERAPIJA GREJVSOVE ORBITOPATIJE- NOVE EUGOGO PREPORUKE . . . . . . . . 35
B. Nedeljkovi Beleslin P27_DIJABETESNO STOPALO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Lj. Laki
P13_HIPERTENZIJA U KLIMAKTERIJUMU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
S. Vujovi P28_KLINIKO ISPITIVANJE AUTONOMNOG NERVNOG SISTEMA . . . . . . . . . . . . . . . . 51
V. aji
P14_BENIGNE BOLESTI DOJKE U REPRODUKTIVNOJ DOBI ENE . . . . . . . . . . . . . . . . 37
M. Brki P29_GOJAZNOST I NASTANAK TIPA 2 DIJABETESA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
N. M. Lali
P15_DEFICIT TESTOSTERONA TOKOM STARENJA:
MITOVI, INJENICE I KONTROVERZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 P30_GOJAZNOST I RAZVOJ KARDIOVASKULARNE BOLESTI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
A. Kendereki D. Mici
P16_EREKTILNA DISFUNKCIJA I MUKI INFERTILITET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 P32_DIJABETES I MAKROVASKULARNE
Z. Velija Aimi KOMPLIKACIJE MOGUNOSTI PREVENTIVNE INTERVENCIJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
S. Popovi-Pejii, D. Vuli

P33_DIJABETES I KORONARNA BOLEST: KAKO P50_NEONATLNO PROGRAMIRANJE ADULTNIH BOLESTI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
POBOLJATI SEKUNDARNU PREVENCIJU? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 S. ivi, S. Stankovi, V. Cvetkovi, J. Vui, K. Vasi, D. Milojevi
D. Vuli,D. eerov Zeevi, S. Popovi Pejii, D. eki
P51_BUDUNOST KONTINUIRANOG MONITORINGA
P34_GESTACIJSKI DIJABETES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 GLIKEMIJE KOD DJECE SA DIJABETES MELITUSOM TIPA 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
A. Joti G. Bukara-Radujkovi
P35_NEW CHARACTERISTICS IN DIABETES TREATMENT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 P52_INZULINSKA PUMPA U TERAPIJI TIP 1 DIABETES
T. Milenkovi MELLITUSA DJECE I OMLADINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
S. Hasanbegovi
P36_BODY WEIGHT CHANGES IN NEW THERAPY OF TYPE 2 DIABETES. . . . . . . . . . . 58
A. Jane P53_GOJAZNOST I PREDIJABETES-SPECIFINOSTI KOD DECE I ADOLESCENATA. . 74
V. Dimitrijevi Srekovi
P37_GLP-1 AGONIST/SGLT2 INHIBITOR COMBO
THERAPY IN TYPE 2 DIABETIC PATIENTS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
L. Duvnjak
P38_LEENJE GOJAZNOSTI AKTUELNO STANJE I TERAPIJSKE PERSPEKTIVE . . . 60 ORALNE PREZENTACIJE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
D. Mici OP1_POSTOJI LI STATISTICKI ZNAAJNA RAZLIKA U
P39_DA LI JE GOJAZNOST BOLEST?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 GLIKOREGULACIJI NA TRI TERAPIJSKA REIMA?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
M. umarac-Dumanovi N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi
P40_KOMORBIDITETI GOJAZNOSTI I BARIJATRIJSKA HIRURGIJA . . . . . . . . . . . . . . . . 62 OP2_POVEZANOST KONIH PROMJENA I
S. Polovina KOMPONENTI METABOLIKOG SINDROMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
R. Nogo, . Gordana, D. Borovanin
P41_NEUOBIAJENI ASPEKTI GOJAZNOSTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
E. Stoki OP3_KARAKTERISTIKE ISPOLJAVANJA
METABOLIKOG SINDROMA KOD PACIJENATA SA
P42_FARMAKOLOKI PRISTUP DISLIPIDEMIJAMA U DIJABETESU. . . . . . . . . . . . . . . . 64 TIPOM 2 DIJABETESA I KORONARNOM BOLEU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
K. Lali M. Tomani, J. Mileki, N. Filipovi Suboti, R. Bambulovi Petrovi
P43_METABOLIKI I IMUNOLOKI ASPEKTI OP4_DVOGODINJE PRAENJE PACIJENATA NA TERAPIJI DPP4 INHIBITORIMA . . 81
ATEROTROMBOZE U METABOLIKOM SINDROMU I TIP 2 DIJABETESU. . . . . . . . . . . 65 V. Jelaa, A. Jevri
M. Hajder
OP5_STRES I POREMEAJI FUNKCIJE TITASTE LIJEZDE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
P44_ORALNI ANTIDIJABETICI U PACIJENATA SA KORONARNOM BOLEU. . . . . . . 66 S. Mali, S. Turanjanin, O. anar, M. Kovaevi, V.
M. M. Pei Prodanovi, J. Vladii Mai, N. Duki, D. Sokolovi
P45_DA LI IMA NOVINA U DIJAGNOSTICI I LIJEENJU OP6_SKRINING POREMEAJA METABOLIZMA
METABOLIKOG SINDROMA?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 GLUKOZE KOD PACIJENATA SA KORONARNOM BOLEU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
A. Burekovi D. eki, D. Vuli, A. Grbi, B. Gai, B. Horozi, G. Topi, N. obot, T. Kneevi
P46_SAVREMENA TERAPIJA HIPERGLIKEMIJE U TIPU OP7_NIVO TSH KOD ENA SA STERILITETOM
2 DIJABETESA: PORUKE STUDIJA KARDIOVASKULARNIH ISHODA . . . . . . . . . . . . . . . 68 -RETROSPEKTIVNO-PROSPEKTIVNA STUDIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
N. M. Lali D. Biukovi, G. Mika, S. Popovi-Pejii
P47_ZNAAJ INDIVIDUALNE KONTROLE GLIKEMIJE U OP8_OD HIPOGLIKEMIJE DO DIJAGNOZE SINDROMA
PREVENCIJI I LIJEENJU DIABETESA TIPA 2: OD PREPORUKA DO DILEMA . . . . . . . 69 PREKIDA HIPOFIZNE PETELJKE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
S. Popovi-Pejii T. Kneevi, A. Grbi, M. Boji, D. eki, G. Maleevi
P49_ASIMPTOMATSKA ISHEMIJSKA BOLEST OP9_DIABETES MELLITUS I KARDIOVASKULARNA
SRCA: DA LI JE STRATIFIKACIJA RIZIKA PUTEM OBOLJENJA KOD PACIJENATA SA TRANSPLANTIRANIM BUBREGOM . . . . . . . . . . . . 86
NEINVAZIVNIH TESTOVA MOGUA I EFEKTIVNA?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 D. Lonar, M. Hajder, S. Husari, J. Pai, L. Jaarevi, J. ehi-Meri, D. Mri
T. Kovaevi-Preradovi, B. Staneti, M. Ostoji

OP10_IHANOV SINDROM I AKUTNA BUBRENA OP22_ZNAAJ SMANJENE FUNKCIJE TITASTE
SLABOST KAOPOSLJEDICA POSTPARTALNE HEMORAGIJE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 LIJEZDE NA METABOLIZAM I GRAVIDITET U ENA SA
D. Mii Zrni, B. Gai, M. Grujii, V. Soldat Stankovi, V. Vlatkovi, I. Balaban SINDROMOM POLICISTINIH JAJNIKA (PCOS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
M. Brki, G. Vuji, D. Erceg, A. Ceri, Z. Vrhovac
OP11_BECKWITH WIEDEMANNOV SINDROM (BWS)-PRIKAZ SLUAJA . . . . . . . . . . . 88
Lj. Solomun, D. Joji, G. Bukara Radujkovi, N. Mari, B. Solomun OP23_DIREKTNA PROCIJENA REFERENTNIH
INTERVALA ZA HORMONE TITNE LIJEZDE U REPUBLICI SRPSKOJ. . . . . . . . . . . . . . 100
OP12_DIFERENCIRANJE PRIMARNOG OD
B. Mirjani-Azari, S. Avram, T. Stojakovi-Jelisavac, D.
SEKUNDARNOG HIPERPARATIREOIDIZMA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Stojanovi, M. Petkovi, N. Bogavac-Stanojevi
N. Raeta, V. Aksenti
OP24_ZNAAJ HORMONSKE SUPSTITUCIONE
OP13_SEKUNDARNI HIPERPARATIREOIDIZAM,
TERAPIJE NA KOSTNU GUSTINU U PREVREMENOJ INSUFICIJENCIJI OVARIJUMA . 101
METABOLIZAM KALCIJUMA I FOSFATA I ISHOD
M. Brki, S. Vujovi, M. Ivovi, Lj. Marina, A. Grbi, Z. Vrhovac
LIJEENJA KOD BOLESNIKA NA HEMODIJALIZI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
V. Vlatkovi, D. Vojvodi, I. Risovi, B. Gai, M. Grujii, D. Zrni-Mii, G. Topi OP25_PROCJENA FAKTORI RIZIKA ZA NASTANAK
OSTEOPOROZE KOD ENA U POSTMENOPAUZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
OP14_UTICAJ PARAMETARA KOMPLEKSNOG
R. Bijeli
SINDROMA MALNUTRCIJE I INFLAMACIJE NA
VRIJEDNOSTI PARATIREOIDNOG HORMONA KOD OP26_SOCIO-DEMOGRAFSKE, ANTROPOMETRIJSKE
BOLESNIKA NA HRONINOJ HEMODIJALIZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 I BIOHEMIJSKE KARAKTERISTIKE PACIJENATA SA
I. Risovi, S. Popovi-Pejii, A. Areina, D. Bubi, M. Anii, D. Beri TIPOM 2 EERNE BOLESTI U REPUBLICI SRPSKOJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Lj. Stanivuk, S. Popovi-Pejii, D. Stojisavljevi, V. Petrovi
OP15_PATOHISTOLOKA DIJAGNOSTIKA
DIJABETESNE NEFROPATIJE: KADA I ZATO?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 OP27_REZIDUALNI EFEKTI KRATKOTRAJNE
M. Grujii, V. Vlatkovi, D. Vojvodi, B. Gai, D. Zrni-Mii, G. Topi, D. uki INTENZIVIRANE INSULINSKE TERAPIJE NA
SEKRETORNU SPOSOBNOST BETA ELIJA U
OP16_ANTIINFLAMATORNA TERAPIJA DIJABETESA TIPA 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
BOLESNIKA SA TIPOM 2 DIABETES MELLITUSA I
M. Blagojevi
SEKUNDARNIM NEUSPJEHOM ORALNE TERAPIJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
OP17_MODERNA TEHNOLOGIJA POBOLJAVA A. Grbi, M. Brki, S. Savi
METABOLIKU KONTROLU DJECE SA DIJABETES MELITUSOM TIP 1. . . . . . . . . . . . . . 94
OP28_UTICAJ DUINE TRAJANJA I REGULISANOSTI
G. Bukara-Radujkovic, V. Miljkovic, D. Suboti, D. Rajin
DIABETES MELLITUS-A NA POJAVU KOMPLIKACIJA
OP18_UTICAJ TRAJANJA BOLESTI NA INSULINSKU NA DONJIM EKSTREMITETIMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
SENZITIVNOST U TIPU 1 DIJABETESA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 S. Novakovi Bursa, S. Jandri, G. Tali
. S. Popovi, M. Mitrovi, D. S. Tei, D. Tomi-Nagli, B.
OP29_ UTICAJ NAVIKA U ISHRANI NA POJAVU GESTACIJSKOG DIJABETESA. . . . . . 106
Vukovi, D. Tomi, D. Benc, S. Pejakovi, J. Prodanovi, E. Stoki
V. Rudi Gruji, S. Popovi Pejii, M. Grabe, N. Vasiljevi, A. Prtina
OP19_ZNAAJ ODREIVANJA GLIKEMIJE
OP30_RAZLIKE U ZDRAVSTVENOM PONAANU
JEDAN SAT NAKON ORALNOG OPTEREENJA
ZDRAVE ODRASLE POPULACIJE I POPULACIJE
GLUKOZOM U DETEKCIJI PROATEROGENOG
OBOLJELE OD DIJABETESA U REPUBLICI SRPSKOJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
KARDIOMETABOLIKOG PROFILA U GOJAZNIH OSOBA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
D. Stojisavlevi, S. Popovi-Pejii, Lj. Stanivuk, Lj. Jandri
. S. Popovi, D. Tomi-Nagli, M. Mitrovi, M. Medi-
Stojanoska, J. Novakovi-Paro, R. Pejin, I. Bajkin, T. Iin, B. Vukovi, E. Stoki OP31_POVEZANOST METABOLIKOG SINDROMA SA
POJAVOM KARDIOVASKULARNIH BOLESTI I DIJABETASA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
OP20_UTICAJ MIKRO I MAKROVASKULARNIH
V. Petrovi, S. Popovi-Pejii, Lj. Stanivuk
KOMPLIKACIJA NA KVALITET IVOTA PACIJENATA SA
DIABETES MELLITUS-OM TIP 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 OP32_EFEKTI PRIMJENE KLINIKOG VODIA NA
K. Staneti, V. Kevi, S. Savi, G. Teanovi KONTROLU GLIKEMIJE U TIPU 2 DIJABETESA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
S. Savi, G. Teanovi, K. Staneti
OP21_EUROSONOGRAFIJA PERIFERNIH NERAVA U
DIJAGNOSTICI I LEENJU DIJABETES MELITUSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
E. Uri, J. amu, R. Milanovi

OP33_PREVALENCA BOLESTI TITNE LIJEZDE NA PP11_UPOTREBA PAID UPITNIKA KOD OBOLJELIH OD EERNE BOLESTI. . . . . . . . 124
PODRUJU OPTINE LAKTAI - JAVNO ZDRAVSTVENI V. Petrovi, V. Vidakovi, N. Jelisavac
PROBLEM DANANJICE, DA ILI NE?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
PP12_HIPERINSULINEMIJSKA HIPOGLIKEMIJA KOD
Lj. ormaz, . Peanac, V. Kuki, . Cvijeti
71-GODINJEG PACIJENTA SA POSTAVLJENOM
SUMNJOM NA HIPERPLAZIJU -ELIJA TIJELA I REPA
PANKREASA- PRIKAZ SLUAJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
POSTER PREZENTACIJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 J. Malinovi Pani, B. Cari, B. Popovi
PP1_SPONTANA TRUDNOA KOD TARNER PP13_POLIGLANDULARNI AUTOIMUNI SINDROM TIP III- PRIKAZ SLUAJA . . . . . . . 126
MOZAICIZMA S PRETHODNIM REKURENTNIM SPONTANIM POBAAJIMA.. . . . . . . 114 J. Malinovi Pani, B. Cari
G. Maleevi, M. Brki, A. Grbi, V. Soldat-Stankovi B. Cari, PP14_POBOLJANJE KVALITETA IVOTA SA PRIMJENOM DEGLUDEKA . . . . . . . . . . 127
T. Kneevi, V. Jelaa, A. Jevri
S. Popovi-Pejii
PP15_PRAVIM ODABIROM DO CILJA-PRIKAZ SLUAJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
PP2_SEPTO-OPTIKA DISPLAZIJA KAO UZROK V. Jelaa, A. Jevri
KONGENITALNOG HIPOPITUITARIZMA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
V. Soldat-Stankovi, S. Popovi-Pejii, B. Cari, G. Maleevi, PP16_CUSHINGOV SINDROM I AKUTNI RESPIRATORNI
A. Grbi, DISTRES SINDROM KAO AKUTNA KOMPLIKACIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
M. Brki N. Filipovi-Suboti, A. Grbi
PP3_TRETMAN DJECE SA KONGENITALNOM ADRENALNOM HIPERPLAZIJOM. . . . 116 PP17_RAPIDNI RAZVOJ DIJABETESNE NEFROPATIJE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
G. Bukara-Radujkovi, V. Miljkovi J. Mileki, S. Popovi-Pejii, M. Grujii, A. egar
PP4_APLASTINA ANEMIJA UDRUENA S PP18_KORELACIJA IZMEU NEREGULISANE EERNE

POLIGLANDULARNIM AUTOIMUNIM SINDROMOM TIP 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 BOLESTI I SRANE INSUFICIJENCIJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
D. Mandi, V. Soldat-Stankovi, L. Nei J. Mileki, B. Prodanovi, S. Petkovi, A. egar, M. Tomani
PP5_POVOLJAN UTICAJ INSULINA DEGLUTEKA NA PP19_SITAGLIPTIN+METFORMIN OPTIMALNA

ATAKE TEKE HIPOGLIKEMIJE U NESTABILNOM DMT2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 GLIKOREGULACIJA 54 NEDELJE I DUE KOD MLADE GOJAZNE BOLESNICE. . . . . . . 132
M. Brki, G. Maleevi, A. Grbi, S. Popovi Pejii, Z. Vrhovac, Z. Dardi N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi
PP6_PRIMJENA GLP-1 ANALOGA KOD PACIJENTA SA PP20_REZULTATI PRIMJENE KOMPLEKSNE FIZIKALNE

UDRUENOM HIPOTALAMUSNOM GOJAZNOSTI I EERNOM BOLESTI TIPA 2. . . . 119 TERAPIJE KOD PACIJENTICE SA DIJABETESNOM POLINEUROPATIJOM. . . . . . . . . . . 133
B. Cari,J. Malinovi Pani S. Petkovi, B. Prodanovi, N. Nudi, A. Kovaevi Gai Kajkut, J. Pucar-Nikoli
PP7_ULOGA CISTATINA C KAO MARKERA PP21_EFEKAT ALFA- LIPOINSKE KISELINE NA DIJABETESNU POLINEUROPATIJU . . 134
KARDIOVASKULARNIH BOLESTI KOD OBOLJELIH OD J. Nikoli-Pucar; Z. Baji; A. Kovaevi-Gai-Kajkut; D.
DIABETES MELLITUSA TIPA 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 ivani; D. Bojinovi-Rodi, Lj. Laki
I. Risovi, S. Popovi Pejii, V. Vlatkovi PP22_PROCJENA KVALITETA IVOTA PACIJENATA
PP8_BUBREG KAO ENDOKRINI ORGAN OBOLJELIH OD DIJABETES MELLITUS-A TIP 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
SUPSTITUCIONA TERAPIJA ERITROPOETINOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 K. Staneti, V. Kevi, S. Savi, G. Teanovi
D. Vojvodi, V. Vlatkovi, B. Gai, M. Grujii, D. Zrni-Mii, G. Topi PP23_RABDOMIOLIZA NAKON EKSTREMNE FIZIKE AKTIVNOSTI . . . . . . . . . . . . . . . 136
PP9_PROCJENA STEPENA GLIKOREGULACIJE I D. Bubi
KVALITETA SAMONJEGE OBOLJELIH OD DIABETES MELLITUS-A TYP 2. . . . . . . . . . . 122 PP24_PREVALENCIJA DIJABETES MELITUSA TIP 2 U
S. Savi, K. Staneti, J. Mitrovi, I. Bejzuri, S. Jankovi, M. Vola Tovirac POPULACIJI STARIJIH OSOBA SA RAZLIITIM KATEGORIJAMA GOJAZNOSTI . . . . . 137
PP10_FINDRISC UPITNIK KAO METODA SKRINIGA S. Todorovi, D. Miljkovi
DIJABETES MELLITUSA TIPA 2 NA PRIMARNOM NIVOU ZDRAVSTVENE ZATITE. . 123
S. Savi, B. Stojkovi, . Bonjak, G. Teanovi, K. Staneti

PP25_PRIMARNI HIPERPARATIREOIDIZAM PP39_UESTALOST I TRETMAN OBOLJENJA TITNE
UZROKOVAN EKTOPINOM PARATIREOIDEOM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 LIJEZDE POD PRITISKOM MODERNOG DOBA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
S. Husari, D. Mri, D. Lonar, L. Jaarevi, J. Pai, J. ehi-Meri M. Stankovi, S. Teanovi, V. Petrovi, N. Imamovi
PP26_AKROMEGALIJA - TERAPIJSKE OPCIJE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 PP40_ULOGA LEKARA OPTE MEDICINE U PREVENCIJI GOJAZNOSTI . . . . . . . . . . . . 153
A. egar, A. Grbi, J. Mileki, B. Prodanovi N. Jeli Jakovljevi, D. Markovi
PP27_ANALIZA UTICAJA METABOLIKOG SINDROMA PP41_ZNAAJ SAMOKONTROLE GLIKEMIJE U TIPU 2 DIABETES MELLITUSA. . . . . . 154
NA POJAVU ISHEMIJSKE BOLESTI SRCA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 N. Jeli Jakovljevi, D. Markovi
. Peanac, Lj. ormaz, . Cvijeti, K. Staneti, T. Banduka
PP42_ZNAAJ RANOG OTKRIVANJA RAZVOJA
PP28_CHOICE OF PSYCHOPHARMACOTHERAPY IN DIJABETES MELITUSA KOD OBOLJELIH OD CISTINE FIBROZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
TREATMENT OF PSYCHIATRIC COMPLICATIONS OF ADDISONS DISEASE CAS . . . 141 O. Ljuboja, G. Bukara-Radujkovi, V. Miljkovi
N. Zivlak-Radulovi
PP43_KAKO DIJABETES MELITUS TIP 2 I
PP29_POLIMIOZITIS I HIPOKALIEMIJA KAO PRVI DEGENERATIVNI REUMATIZAM UTIU NA KVALITETU IVOTA OBOLJELIH. . . . . . . . 156
ZNACI PRIMARNOG ALDOSTERONIZMA DIJAGNOSTIKE DILEME . . . . . . . . . . . . . . 142 M. akovi, K. Staneti
G. Rakita, A. Grbi, D. eki, T. Kneevi, M. Brki, G. Maleevi
PP30_GASTROINTESTINALNI NEUROENDOKRINI
TUMOR KAO KLINIKI PROBLEM - PRIKAZ SLUAJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 ODABRANI NAUNI RADOVI U CJELOSTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
T. Glamoanin, Lj. Jovandi, R. Raji, R. Tamburi, M. urevi, V. Kovaevi
UZROCI, CILJNE ELIJE, HISTOPATOLOGIJA I
PP31_GOJAZNOST KAO FAKTOR RIZIKA ZA RAZVOJ DIJABETESA . . . . . . . . . . . . . . . 144 POSLEDICE VASKULARNIH LEZIJA KOD DIJABETES MELITUSA TIPA 2. . . . . . . . . . . . . 161
Lj. M. Vasiljevi, M. Barlov, N. Mijailovi V. Kanjuh, N. M.Lali, P. Seferovi, S. Popovi Pejii
PP32_ISPITIVANJE UTICAJA GOJAZNOSTI NA POVEZANOST SISTEMSKE INFLAMACIJE SA
GLIKOREGULACIJU KOD PACIJENATA OBOLJELIH OD DIJABETESA TIPA 2. . . . . . . . 145 PREDIJABETESOM KOD PACIJENATA SA KORONARNOM BOLEU. . . . . . . . . . . . . . 167
O. iljegovi, K. Staneti, B. aji V. Soldat-Stankovi, G. Maleevi, S. Stankovi, S. Popovi-Pejii
PP33_PRIKAZ BOLESNIKA SA DIJABETESOM TIP 2 I ZNAAJ ODREIVANJA SUROGAT MARKERA
MASIVNOM PROTEINURIJOM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 ATEROSKLEROZE KOD PACIJENATA SA TIPOM 2 DIJABETESA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
J. Mrgud, V. Vlatkovi, M. Grujii, A. Salapura G. Maleevi, V. Soldat-Stankovi, S. Stankovi, S. Popovi-Pejii
PP34_KORELACIJA INDEKSA TELESNE MASE ODREIVANJE JAINE GLOMERULARNE FILTRACIJE
I GLIKOZILIRANOG HEMOGLOBINA A1C U KOD OBOLJELIH OD DIABETES MELLITUSA TIPA 2
PREDGOJAZNIH I GOJAZNIH OSOBA SA DIJABETESOM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 PRIMJENOM RAZLIITIH METODA IZRAUNAVANJA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
D. Miljkovi, S. Todorovi I. Risovi, S. Popovi-Pejii, V. Vlatkovi
PP35_LADA-LATENTNI AUTOIMUNI DIJABETES ODRASLIH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 TERAPIJA INZULINSKOM PUMPOM U REPUBLICI
J. Pai, M. Hajder, J. ehi Meri, S. Husari, L. Jaarevi, D. Lonar, D. Mri, R. Pai SRPSKOJ: KLINIKI ZNAAJ UPOTREBE
PP36_PRIKAZ SLUAJA: SY CONN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 PROFESIONALNOG SOFTVERA ZA PRAENJE LIJEENJA DIJABETESA TIPA 1 . . . . 191
N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi B. Cari, B. Vukovi, J. Malinovi Pani, T. Kneevi, D. eki, S. Popovi-Pejii
PP37_PRIKAZ SLUAJA: POLIGLANDULARNI AUTOIMUNI SINDROM. . . . . . . . . . . . . 150 ZNAAJ HORMONSKE SUPSTITUCIONE TERAPIJE NA
N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi KOSTNU GUSTINU U PREVREMENOJ INSUFICIJENCIJI OVARIJUMA . . . . . . . . . . . . . . 205
M. Brki, S.Vujovi, M . Ivovi, Lj. Marina, A. Grbi, Z. Vrhovac
PP38_PRIMARNA HIPOMAGNEZIJEMIJA SA
HIPOKALCEMIJOM PRIKAZ SLUAJA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 PROCJENA FAKTORA RIZIKA ZA NASTANAK
Lj. Solomun, D. Joji, G. Bukara-Radujkovi, V. Miljkovi, N. Mari, B. Solomun, V. Bobi OSTEOPOROZE KOD ENA U POSTMENOPAUZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
R. Bijeli

SOCIO-DEMOGRAFSKE, ANTROPOMETRIJSKE I
BIOHEMIJSKE KARAKTERISTIKE PACIJENATA SA
TIPOM 2 EERNE BOLESTI U REPUBLICI SRPSKOJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Lj. Stanivuk, S. Popovi-Pejii, D. Stojisavljevi, V. Petrovi
REZIDUALNI EFEKTI KRATKOTRAJNE INTENZIVIRANE
INSULINSKE TERAPIJE NA SEKRETORNU
SPOSOBNOST BETA ELIJA U BOLESNIKA SA TIPOM
2 DIABETES MELLITUSA I SEKUNDARNIM NEUSPJEHOM ORALNE TERAPIJE. . . . . . 235
A. Grbi, M. Brki, S. Savi
UTICAJ DUINE TRAJANJA I REGULISANOSTI
DIABETES MELLITUS-A NA POJAVU KOMPLIKACIJA
NA DONJIM EKSTREMITETIMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
S. Novakovi Bursa, S. Jandri, G. Tali
UTICAJ NAVIKA U ISHRANI NA POJAVU GESTACIJSKOG DIJABETESA. . . . . . . . . . . . . 259
V. Rudi Gruji, S. Popovi Pejii, M. Grabe, N. Vasiljevi, A. Prtina
RAZLIKE U ZDRAVSTVENOM PONAANU ZDRAVE
ODRASLE POPULACIJE I POPULACIJE OBOLJELE OD
DIJABETESA U REPUBLICI SRPSKOJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
D.Stojisavlevi, S. Popovi-Pejii, Lj. Stanivuk, Lj. Jandri
POVEZANOST METABOLIKOG SINDROMA SA
POJAVOM KARDIOVASKULARNIH BOLESTI I DIJABETASA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
V. Petrovi, S. Popovi-Pejii, Lj. Stanivuk
EFEKTI PRIMJENE KLINIKOG VODIA NA KONTROLU
GLIKEMIJE U TIPU 2 DIJABETESA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
S. Savi, G. Teanovi, K. Staneti
PREVALENCA BOLESTI TITNE LIJEZDE NA
PODRUJU OPTINE LAKTAI - JAVNO ZDRAVSTVENI
PROBLEM DANANJICE, DA ILI NE?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Lj. ormaz, . Peanac, V. Kuki, . Cvijeti
INDEKS AUTORA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

PREDAVANJA
PO POZIVU
P1_RAZVOJ DIJABETOLOKE SLUBE U REPUBLICI predavanje P2_ADVANCES ON ARTIFICIAL PANCREAS predavanje
po pozivu po pozivu
SRPSKOJ
A. Mitrakou
S. Popovi-Pejii1,2 Diabetes and Metabolism Unit, Department of Clinical Therapeutics
1 Klinika za unutranje bolesti, Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske University of Athens Medical School
2 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci
The restoration of near-normoglycaemia is the primary goal of insulin therapy in pati-
Razvojni nacionalni Projekat Diabetes mellitus u Republici Srpskoj je dizajniran i pokre- ents with type1 diabetes, and should be reached with minimal occurrence of hypoglyca-
nut 2003. godine sa namjerom da unaprijedi i razvije aktivnosti u cilju kreiranja sadraja emia and reduced glucose variability (i.e.by keeping glucose levels within a predefined
usmjerenih na promociju zdravlja i prevenciju bolesti, kao i da smanji finansijsko optere- target range) for patient safety and comfort. Continuous insulin delivery driven by a
enje koje uzrokuje dijabetes sa svojim komplikacijama. Ministarstvo zdravlja i socijalne control algorithm based on continuous glucose monitoring (CGM),also known as closed-
zatite Republike Srpske je kroz ovaj Projekat uspostavilo jedan sveobuhvatni pristup -loop insulin therapy or artificial pancreas (AP), is a novel treatment method aimed at
stvaranju optimalne zdravstvene zatite za oboljele od dijabetesa u Republici Srpskoj. reaching these objectives. AP prototypes have been extensively investigated in hospital
Projekat je bio usmjeren na aktivnosti sa ciljem spreavanja/odgaanja nastanka kompli- settings with more than 30 inpatient trials conducted during the last 5 years to assess
kacija dijabetesa kroz poboljanje organizacije dijabetoloke slube u Republici Srpskoj the safety and efficacy of this technology. Different approaches and control techniques
na svim nivoima zdravstvene zatite, poboljanje kvaliteta i dostupnosti zdravstvene have been tested. In addition, systems that also infuse glucagon (bi-hormonal systems)
zatite oboljelih od dijabetesa, te unapreenje dijagnostikih i terapijskih procedura. U have been used. While most overnight inpatient studies have reported reductions in the
sklopu mnogobrojnih aktivnosti Projekta uspostavljen je registar oboljelih od dijabetesa, occurrence of hypoglycaemia and/or increased time spent in a glucose target range with
izraeni su vodii za dijabetes, kliniki putevi i kliniki protokoli i provedena brojna istra- closed-loop systems compared with continuous subcutaneous insulin infusion (CSII) alo-
ivanja u oblasti dijabetologije. Glavni izazovi Projekta su bili osnaivanje uloge zdrav- ne and sensor-augmented pump (SAP) therapy, meal control has remained a challenge.
stvenih ustanova, profesionalnih udruenja, kao i osnaivanje udruenja ljudi koji ive sa In order to improve glucose control at meal-time and overnight, the concept of meal
dijabetesom. Ovaj Projekat predstavlja model aktivnosti i ulaganja u poboljanje kvalite- announcement, has been incorporated in the system which is called hybrid system. (i.e.
ta ivota oboljelih od dijabetes melitusa, prevenciju razvoja ovog oboljenja i podizanje the specific computation and delivery of the insulin required as a premeal bolus). Hybrid
svijesti javnosti o problemu koji nosi dijabetes. Opisan je i u Kopenhagenkom katalogu closed loop (HCL) systems can automatically increase or decrease basal insulin, but bolu-
dobrih praksi za kontrolu dijabetes melitusa kao primjer i smjernica za dalje djelovanje na ses require user input and confirmation. A further challenge has been to bring AP tech-
polju kontrole dijabetesa i u Evropi. nology to an outpatient setting, i.e. in real-life.
Kljune rijei: dijabetes, edukacija, prevencija The first hybrid closed loop system has been approved by the FDA on September 28th
2016 after submission of the results of a study in real life designed to evaluate safety.
The study was performed in 10 sites in patients-adolescents and adults- who had type
1 diabetes for 2 years, A1C <10%, using pump therapy for 6 months, with or witho-
ut CGM. Three months of unsupervised home use of system was safe, with no severe
hypoglycemia or DKA. The new Sensor used in the study was accurate. The use of the
hybrid AP was associated with less glycemic variability, more time in the target range,
less exposure to hypo- and hyperglycemia, and reductions in A1C.
This study suggests that the hybrid AP system should be considered for non-investigati-
onal use in adults and adolescents with type 1 diabetes in the home setting

24 KNJIGA SAETAKA I ODABRANIH RADOVA U CJELOSTI 09-12.03.2017.
09-12.03.2017 25
P3_RAZVOJ ATEROSKLEROZE U TIPU 2 DIJABETESA: predavanje P4_HPA OSOVINA I STARENJE predavanje
po pozivu po pozivu
SPECIFINOSTI METABOLIKIH UTICAJA
S. Damjanovi
N. M. Lali Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Klinika za endokrinologiju, dijabetes i Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu
bolesti metabolizma Klinikog centra Srbije
Sa starenjem i kod ena i kod mukaraca razlika u koncentraciji izmeu jutarnjeg i veer-
Prethodne studije su pokazale da je u tipu 2 dijabetesa (T2D) kardiovaskularna bolest njeg kortizola se smanjuje. Najnie koncentracije tokom dnevnih varijacija kortizola su
(KVB) 2-4 puta ea sa znaajno izraenijim i ubrzanijim aterosklerotskim procesom znaajno vie nego kod mladih osoba. Kod starijih osoba je poviena vrednost jutarnjeg
u poredjenju sa optom populacijom. U pokuaju identifikacije detaljnih mehanizama adrenokortikotropnog hormona (ACTH) i smanjena je supresibilnost kotizola nakon pri-
povezanosti T2D i ateroskleroze, brojna istraivanja su ukazala na znaaj insulinske rezi- mene deksametazona. Nalazi idu u prilog smanjene efiksnosti kortizola koji je medijator
stencije (IR) u patogenezi ateroskleroze. Kljunu ulogu u ovom procesu imaju adipociti negativne povratne sprege na nivou hipotalamusa. Ovaj efekat se moe objasniti smanje-
koji sekrecijom brojnih adipocitokina i slobodni h masnih kiselina (SMK) znaajno reme- njem ekspresije mineralnokortikoidnih receptora (MR) i posledinom promenom odnosa
te funkciju insulinskih receptora (modulirajui funkciju insulin receptor supstrat 1 i PI3 MR i glukokortikoidnih receptora (GR) u hipokampusu (HC) tokom starenja. Pokazano je
kinaznog sistema) sa posledinim promenama u metabolizmu glukoze, ali i lipida. Do- na animalnim modelima hronino poviene vrednosti glukokortikoida (GC) dovode do
datno, u uslovima IR, SMK snano utiu na metabolike procese u jetri sa posledinom gubitka neurona u hipokampalnoj regiji. Nasuprot ovim podacima, kod gojaznih osoba
poveanom sekrecijom VLDL lipoproteina bogatih trigliceridima (Tg) to za posledicu izmeu 30-e i 60-e godine ivota dolazi do pada baznih vrednosti kortizola, to nije uoe-
ima poveano nakupljanje modifikovanog LDL-a (mali gusti LDL), sklonog oksidaciji i po- no kod osoba istog ivotnog doba normalne telesne teine. Izgleda da kod normalnog
jaanom nakupljanju u endotelu. U pacijenata sa T2D aterogena dislipidemija (izmenje- starenja nema promena u koncentraciji kortizola. Parentalna regulacija ekspresije GR u
ni LDL, povien nivo Tg i snien nivo HDL-h) predstavlja nezavisni faktor rizika za poja- HC-u kao i ponovljenji skokovi kortizola tokom epizoda stresa formiraju epigenetski zapis
vu ateroskleroze. Sa druge strane, pokazano je da IR dovodi i do endotelne disfunkcije istorije ivota jedinke u HC-u. Ovo je bitno za predvianje reaktivne homeostaze.
(smanjenje produkcije NO) i vaskularnog remodelovanja, znaajnih prediktora KVB, uz Nije jasan kliniki znaaj pada adrenalnih androgena (DHEA and DHEAS) sa starenjem.
istovremeno poveanje ekspresije brojnih inflamatornih molekula i indukciju oksidativ- Znamo da sa starenjem postoji blagi pad u sekreciji aldosterona kao i to da se tonus sim-
nog stresa. Takoe, u uslovima IR i hiperglikemije dolazi i do poveane sekrecije plazm patikusa menja razliito od organa do organa.
inogen aktivnator inhibitora 1 (PAI-1) to dovodi do hipofibrinolize i doprinosi izraenom
protrombotikom stanju. U naim prethodnim istraivanjima smo pokazali da u pacijena- Promene u aktivnosti HPA osovine koje se deavaju sa starenjem samo su delom deter-
ta sa T2D i dokumentovanom KVB postoji znaajno vei stepen IR (meren komplemen- minisane genetskom varijabilnou. Individualne razlike u reaktivnoj homeostazi moe
tarnim metodama hiperinsulinemijskog klampa i HOMA indeksa) koji snano korelira sa biti vaan faktor rizika za polno specifine razlike u nastanku bolesti koje se javljaju u
poremeajima metabolizma lipida, viim nivoom PAI-1, poveanim oksidativnim stresom starosti.
i endotelnom disfunkcijom, u poredjenju sa pacijentima bez KVB.
Kljune rijei: dijabetes, ateroskleroza, insulinska rezistencija

09-12.03.2017 27
P5_MULTITUMORSKI SINDROMI predavanje P6_PRIMARNI ALDOSTERONIZAM predavanje
po pozivu po pozivu
S. Damjanovi J. iri
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu
Multitumorski sindromi pripadaju grupi retkih bolesti. Osim sindroma McCune-Albright Primarni aldosteronizam (PA) je najea endokrina hipertenzija koja ini do 15% svih
sve bolesti su familijarne, nasleuju se po tipu autosomno dominantnih bolesti. Nastaju uzroka hipertenzije (HT). PA je poveanje sekrecije aldosterona koje rezultira u porastu
kao posledica germinalnih mutacija koje se prenose sa roditelja na potomstvo. Kada je serumskog aldosterona iznad normalnih vrednosti. Meutim, ako je prisutna autonomna
sindrom izazvan genetskom grekom u tumor supresorskom genu neophodan je i gubi- produkcija koja se ne moe smanjiti delovanjem fiziolokih inhibitora, PA obuhvata i nor-
tak funkcije zdravog alela u ciljnom tkivu (LOH ili hemizigotnost) da bi dolo do pojave malan serumski aldosteron. Danas se kao najei uzrok PA nalazi idiopatska adrenalna
tumora. U sluaju da se radi o mutaciji u protoonkogenu dovoljna je greka u jednom od hiperplazija (IHA), u oko 60% sluajeva, a adenom (APA) se javlja u 30%. PA treba iskljuiti
dva alela gena. kod osoba sa HT st 2, 3 i rezistentnom na terapiju, kod HT sa tumorom nad bubrega, u
hipokalemiji i kod osoba sa porodinom anamnezom ranih kardiovaskularnih dogaaja.
U svim multitumorskim sindromima sa razlitim stepenom zastupljenosti mogu da par-
U PA se javljaju brojne ozbiljne komplikacije i zbog direktnog nepovoljnog delovanja al-
ticipiraju tumori lezda endokrinog sistema. Najee se radi o tumoru jedne endokrine
dosterona na srce i krvne sudove. CVI je ei u PA nego u HT 4.2 puta, infarkt miokarda
lezde koji je udruen sa tumorima drugih organa. Ovo je sluaj sa von Hippel-Lindau
6.5 puta, a atrijalna fibrilacija 12 puta. Kao skrining test za PA koristi se odnos aldosteron:
(VHL) sindromom, neurofibromatozom tipa 1 (NF) i tuberoznom sklerozom (TSC); uzro-
PRA >30 ng/dL:ng/mL/h, naroito ako je serumski aldosteron >15 ng/dL. Za pravilno tu-
kovani su mutacijama u VHL (chr. 3p25), NF1 (chr. 17q), TSC1 i TSC2 (chr. 9q34 i 16p13.3)
maenje analiza poeljno je uzimanje uzoraka za ove hormone u uslovima koji eliminiu
genima. Dva sindroma su iste multipne endokrine neoplazije (MEN) u kojima su sve
uticaj terapije, unosa soli i serumskog kalijuma. Definitivni test koji potvruje PA je aldo-
komponente tumori endokrinih lezda. Slinu fenotipsku prezentaciju imaju MEN1 sin-
steron >100 ng/L nakon IV infuzije 2L/4h fiziolokog rastvora. Korisno za dijagnozu PA
drom, koji nastaje kao posledica mutacija u MEN1 genu (chr. 11q13) i MEN4 sindrom koji
je i merenje urinarnog aldosterona, kaptoprilski test i fludrokortizonski test. Adrenalna
nastaje zbog mutacija u CDNK1B genu (chr. 12p13). U oba sindroma ne postoji korelacija
venska kateterizacija sa uzorkovanjem aldosterona je zlatni standard u diferencijalnoj
izmeu genotipa i fenotipa. Signalni tumor u MEN2 sindromu je medulski karcinom ti-
dijagnostici, odnosno utvrivanju da li se radi o unilateralnoj ili bilateralnoj sekreciji. U
taste lezde. Bolest je uzrokovana mutacijom u RET protoonkogenu (chr. 10q11.2) i ovom
prilog unilateralne sekrecije govori razlika u odnosu aldosteron: kortizol iz leve i desne
sindromu postoji korelacija izmeu fenotipa i genotipa. Paraganglioma-feohromocito-
nadbubrene lezde vei od etiri puta. Korienje iskljuivo CT/MR nadbubrenih lezda
ma sindromi nastaju kao posledica germinalne mutacije u genima koje kodiraju sukci-
mogue su greke u oko 40% sluajeva. Leenje PA je operativno u sluaju unilateralne
nat dehidrogenazu (SDH), jedini mitohondijalni enzim koji je kodiran genima nuklearne
hiperplazije, adenoma i karcinoma uz preoperatvnu pripremu spironolaktonom, a me-
DNK; SDHD, SDHB, SDHC, SDHA i SDHAF2 (chr. 11q23, 1p35-36, 1q21, 5p15 i 11q13.1) i
dikamentno u ostalim sluajevima. Za bilateralnu IHA koristi se spironolakton u malim
koji pripada respiratornom kompleksu II. Kada se pored ekstra-adrenalnog paragangli-
dozama (ili eplerenon/ amilorid), uz ostalu antihipertenzivnu terapiju.
oma postoji hondrom plua i GIST eluca govorimo o Carney triadi. Triada je razliit po-
jam od Carney kompleksa koja nastaje zbog geminalne mutacije u PRCAR1A genu (chr. Kljune rijei: aldosteronizam, hipertenzija
17q2224 i 2p16).
Epigenetske promene doprinose nastanku ovih sindroma i njihovoj klinikoj raznovrsno-
sti. Poznavanje genetskih promena olakava shvatanje patogeneze ovih tumora, njihovo
leenje i prenatalnu dijagnostiku.

09-12.03.2017 29
P7_ULOGA GASTROINTESTINALNE MIKROBIOTE U predavanje P8_DIABETES AND OSTEOPOROSIS - DIAPOROSIS predavanje
po pozivu po pozivu
KONTROLI ENERGETSKOG METABOLIZMA I NASTANKU
METABOLIKIH POREMEAJA I BOLESTI D. Raheli
Department of Endocrinology, Diabetes and Clinical Pharmacology Dubrava University
S. Jeli1,2 Hospital Zagreb, Croatia
1 Univerzitet u Beogradu, Medicinski fakultet, Beograd, Srbija
2 Kliniko bolniki centar Beanijska kosa, Beograd, Srbija More than 415 million people worldwide have diabetes.About 40% of women in develo-
pedcountries will have an osteoporosis-related fracture in their lifetime. Risk for osteo-
Ljudski organizam i mikroorganizmi, koji u simbiozi ive unutar i na njemu, ine vrlo slo- porosis-relatedfracture in men is approximately one-third to one-half risk of women. Di-
en superorganizam, ije stanje zavisi od meusobnih interakcija humanog i mikrobnog abetes frequently coexistswith osteoporosis.Type 2 diabetes mellitus (DM) is associated
genetskog materijala (odn. genoma i mikrobioma), kao i uticaja spoljanje sredine. Inte- with an increased risk of hipfractures despite patients with this condition having normal
resantno je da mikrobiota, po broju elija, bar 10 puta premauje broj naih somatskih i to high bone mineral density (BMD).Recent studies suggest that in type 2 diabetic pati-
germinativnih elija, dok je po broju gena, mikrobiom ak 100 puta bogatiji od genoma. ents, trabecular bone mass and structure are intactor even enhanced, while the cortical
bone is usually compromised. According to published studies itseems that type 2 diabe-
Dobro je poznato i sasvim logino da metaboliki poremeaji i oboljenja u svojoj osnovi tes is an independent risk factor for fracture.Alterations in skeletalproperties; abnor-
imaju poremeaj energetskog metabolizma odnosno naruenu ravnoteu izmeu stva- malities in material, dynamic and microarchitectural skeletal properties maycontribute
ranja i utroka energije. Od nedavno je poznato da je na energetski metabolizam pod to the increased fracture risk in type 2 diabetes. Hyperglycemia in type 2 diabetes coul-
znaajnom kontrolom mikrobioma odnosno da u osnovi metabolikih poremeaja i bole- dlead to accumulation of advanced glycated end-products (AGEs) in the organic bone
sti stoji disbioza, koja se ogleda u poremeaju sastava i aktivnosti, prvenstveno gastro- matrix bynonenzymatic glycation. AGE crosslinks lead to biomechanically more fragile
intestinalne, mikrobiote. bone. AGEs interferewith normal osteoblast development,functionand attachment to
Izgleda da su promene u sastavu gastrointestinalne mikrobiote, karakteristine za me- the collagen matrix. An AGEcrosslinks formulation is the most common mechanismby
tabolike poremeaje i bolesti, znatno sloenije od izmenjenog odnosa Firmicuta i Bac- which diabetes and bone fracturesrelationship was explained. In the lecture, possible
teroideta i jo uvek nedovoljno ispitane. Osnovni mehanizmi kojima gastrointestinalna links between diabetes and osteoporosis will bediscussed. The mechanisms for increa-
mikrobiota kontrolie energetski metabolizam domaina su: (a) promene u stvaranju, sed fracture risk in type 2 diabetes appear to include bothmaterial and structural abnor-
korienju i skladitenju energije, (b) stimulacia metabolizma masnih kiselina, i (c) pove- malities. Physicians who treat patients with diabetes should be awareof the inadequacy
anje intestinalne permeabilnosti i posledina inflamacija. Znaajnu ulogu u ovim meha- of current methods to predict fracture risk in type 2 diabetic patients.
nizmima imaju produkti intestinalnog intermedijarnog metabolizma razliitih sastojaka
hrane, kao i inkretini i adipokini, koji su pod indirektnom kontrolom gastrointestinalne
mikrobiote.
Upoznajui se sa ovim novim saznanjima o patogenezi metabolikih poremeaja i bole-
sti, a imajui istovremeno u vidu i plastinost, kojom se gastrointestinalna mikrobiota
odlikuje, postajemo svesni i novih mogunosti prevencije i/ili leenja ovih patolokih sta-
nja remodelovanjem gastrointestinalne mikrobiote. To je mogue postii kako dijetnim
merama, odreenim antibioticima, prebioticima, probioticima i simbioticima, tako i bari-
jatrijskom hirurgijom i alogenom fekalnom transplantacijom.
U ovom predavanju e biti prikazana upravo oa nova saznanja o ulozi gastrointestinalne
mikrobiote u patogenezi, prevenciji i leenju metabolikih poremeaja.
Kljune rijei: gastrointestinalna mikrobiota, insulinska rezistencija, gojaznost, metabo-
liki sindrom, dijabetes

09-12.03.2017 31
P9_NOVE SMJERNICE U DIJAGNOSTICI I LIJEENJU predavanje P10_KLINIKI ASPEKTI DIJAGNOSTIKE TIROIDNIH NODUSA predavanje
po pozivu po pozivu
INCIDENTALOMA NADBUBRENIH LIJEZDA
M. arkovi
D. Katelan Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Beograd,KC Srbija,
Zavod za endokrinologiju KBC Zagreb Medicinski fakultet u Beogradu
Incidentalomi su tumori endokrinih lijezda otkriveni tijekom dijagnostike evaluacije Tiroidni nodusi spadaju u najeu humanu patologiju. Ehosonografski se mogu nai u
nekog drugog klinikog stanja. Razvojem novih dijagnostikih metoda i sve eim kori- 19-68% pregledanih osoba, a uestalost nodusa se poveava kod starijih osoba. U 7-15%
tenjem kompjutorizirane tomografije (CT) i magnetske rezonance (MR) u svakodnevnoj nodusa nalazi se karcinom titaste lezde. Zato je ehosonografski pregled neophodan
praksi, tumori nadbubrenih lijezda postali su uobiajeni i esto prepoznati kliniki pro- deo pregleda titaste lezde. Ukoliko postoji nodus u titastoj lezdi treba odrediti TSH
blem, no veinom je ipak rije o nefunkcionalnim adenomima koji ne zahtjevaju lijeenje. i kalcitonin. Ukoliko je TSH suprimovan preporuuje se scintigrafija. Ukoliko je kalcitonin
U distinkciji izmeu zloudnog i dobroudnog tumora najveu dijagnostiku vrijednost vei od 50 pg/ml moe da se postavi dijagnoza medulskog karcinoma, a ukoliko je iznad
imaju radioloke karakteristike kao to su gustoa tumora izraena u Hounsfieldovim je- gornje granice a manji od 50 moe da se radi stimulacioni test (pentagastrin ili kalcijum)
dinicama (HJ), veliina tumora i brzina ispiranja kontrasta. Za adenome je tipino da su ili da se odreuje kalcitonin u punktatu. Ukoliko je TSH normalan ili povien, a kalcitonin
bogati lipidima i stoga niske gustoe (60% nakon 10-15 min.). Nasuprot tome, karakteri- u granicama normale, predlae se punkciona biopsija finom iglom (PBFI). Najnovije pre-
stina radioloka obiljeja karcinoma kore nadbubrene lijezde ukljuuju visoke koefi- poruke na osnovu ehosonografskih karakteristika nodusa procenjuju verovatnost malig-
cijente apsorpcije (>10 HJ) i sporije ispiranje kontrasta. Oko 30% adenoma je siromano niteta i na osnovu toga se donosi odluka kada i koji nodus treba bioptirati. Ne predlae
lipidima i na nativnom CT imaju karakteristike sline onima kod karcinoma nadbubrene se biopsija prostih cista. Citopatoloki nalaz treba klasifikovati prema Bethesda sistemu.
lijezde. U svih bolesnika s incidentalomom nadbubrene lijezde potrebno je uiniti hor- Nedijagnostike punkcije treba ponoviti. Ukoliko se dobije benigni nalaz kod nodus koji
monsku evaluaciju s ciljem utvrivanja autonomne sekrecije nekog od hormona. U tom nisu suspektni na malignitet, praenje je na 12 do 24 meseca, a kod visoko suspektnih
smislu potrebno je odrediti kortizol u deksametazonskom testu (1 mg), aldosteron i re- nodusa ponoviti PBFI u roku od 12 meseci. Maligne noduse treba leiti hirurki. Za no-
nin kod bolesnika s hipertenzijom te metanefrine i normetanefrine u plazmi ili urinu kod duse ija citopatologija spada u Bethesda kategorije 3,4 i 5 (izmeu benignih i malignih)
bolesnika koji imaju tumore visoke gustoe. Odluka o lijeenju ovisi o radiolokim karak- hirurka ekscizija je najea opcija, ali ehosonografske karakteristike nodusa, stanje i
teristikama tumora i prisutnosti aut onomne sekrecije nekog od hormona. Kod tumora elje pacijenta odluuju nain leenja.
koji nemaju jasne radioloke osobine adenoma te u sluajevima autonomne sekrecije ne-
kog hormona savjetuje se operativni zahvat, a kirurka metoda izbora je laparoskopska
adrenalektomija. Lijeenje subklinikog Cushingovog sindroma (SCS) je predmet brojnih
rasprava i u svezi toga ne postoje jednoznani stavovi. Smatra se da je kirurko lijeenje
SCS opravdano kod mlaih bolesnika kao i kod onih kod kojih je dolo do pogoranja
biokemijskih i klinikih parametara metabolikog sindroma.
Kljune rijei: Incidentalomi nadbubrene lijezde, subkliniki Cushingov sindrom

09-12.03.2017 33
P11_KOGNITIVNE FUNKCIJE U HAIMOTO TIREOIDITISU predavanje P12_TERAPIJA GREJVSOVE ORBITOPATIJE- NOVE EUGOGO predavanje
po pozivu po pozivu
PREPORUKE
M. Nikoli-urovi1,2
1 Klinika za Endokrinologiju,dijabetes I bolesti metabolizma, Kliniki Centar Srbije B. Nedeljkovi Beleslin
2 Medicinski fakultet Univerzitea u Beogradu Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu
Klinika za endokrinologiju, dijabtes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije
Normalna funkcija titaste lezde je vana za normalan razvoj i odravanje kongitivnih
funkcija. Poznato je da hormoni titaste lezde igraju znaajnu ulogu u funkcionisanju Grejvsova orbitopatija (GO) je glavna ekstratiroidna manifestcija Grejvsove bolesti. Kli-
mozga I kod odraslih osoba, ali precizan mehanizam nije poznat. Sniene vrednosti ti- niki pregled pacijenata sa GO je od izuzetne vanosti zato to se na osnovu pregleda
reoidnih hormona kod bolesnika sa kliniki manifestnim hipotireoidizmom mogu imati dijagnostikuje stepen aktivnosti i teine GO od ega zavisi i njeno leenje.
negativan uticaj na kognitivno funkcionisanje. Dobro je poznato da mali broj bolesnika
ima perzistirajue simptome, iako su na supstitucionoj terapiji L-tiroksinom kliniki i labo- Svim pacijentima sa GO se savetuju lokalne mere, adekvatno leenje tiroidne disfunkcije
ratorijski eutiroidni. Takoe je poznato da kongitivni defekti, posebno panja i verbalna i prestanak puenja. Pored toga, za blage GO se savetuju redovne kontrole uz eventulnu
memorija, perzistiraju u velikoj grupi hipotireoidnih bolesnika koji se nalaze na adekvat- upotreba selena. Za pacijente sa srednje do tekom i aktivnom GO prva linija leenja
noj supstitucionalnoj terapiji. predstavlja parenteralna primena visokih doza kortikosteroida. Optimalnom kumulativ-
nom dozom se smatra doza od 4.5 do 5g metilprednizolona, dok se doze vee od 8g
Cilj studije je bio da se pokae uticaj tiroidnih hormona na kongitivno funkcionisanje kod primenjuju kod pacijenata sa teom GO. U sluaju neuspeha, terapija kortikosteroidima
bolesnika sa primarnim hipotiroidizmom na supstitucionoj terapiji L tiroksinom se moe ponoviti (isti ili drugi terapijski protokol), a moe se primeniti i zrana terapija,
Prema mnogim podacima iz literature, a takoe i prema rezultatima nae studije poka- rituksimab, ciklosporin ili samo praenje.
zano je da postoji pogoranje kognitivnih funkcija kod bolesnika sa primarnim hipotire- Hirurka terapija GO obuhvata: orbitalnu dekompresiju, operaciju strabizma i operacija
oidizmom i pored adekvatne supstitucione terapije L-tiroksinom. Na osnovu svih poda- kapaka. Indikovana je za pacijente sa neaktivnom GO koji su uglavnom pre toga leeni
taka moemo da zakljuimo da tireoidni hormoni igraju vanu ulogu u funkcionisanju kortikosteroidima.
centralnog nervnog sistema i da ispitivanje odnosa hormona titaste lezde i kognitivnih
funkcija zahteva dalja ispitivanja.

09-12.03.2017 35
P13_HIPERTENZIJA U KLIMAKTERIJUMU predavanje P14_BENIGNE BOLESTI DOJKE U REPRODUKTIVNOJ DOBI predavanje
po pozivu po pozivu
ENE
S. Vujovi
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu M. Brki
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma Klinikog centra Srbije ZUTalmma medic
Klimakterijum predstavlja period u ivotu ene u kome do tada redovne menstruacije
postaju neuredne to dovodi do pojave tipinih simptoma i znakova. Zbog odsustva ovu- Postoji pet puteva u razvoju dojke: embrioloki, pubertet, odrasla dob i tokom trudno-
lacije u poetku perioda i, potom, i hipoestrogenije, javljaju se psihiki simptomi (nervo- e i dojenja. Hormoni su potrebni za razvoj i funkciju dojke i to estradiol, progesteron,
za, razdraljivost, depresivnost, este promene raspoloenja, loa koncentracija, slabije prolaktin, inzulin, hormon rasta, kortizol, tiroksin. Estradiol receptori su prisutni u fibro-
pamenje, smanjen libido itd.) i fiziki (bolovi u kostima, miiima, dispareunija itd). U blastima i epitelnim elijama. Ima apokrine, parakrina i interkrine efekte. Estradiol nije
tom periodu, najee praena valunzima, pojavljuje se hipertenzija koja je uslovljena va- kancerogen sami po sebi, te ne izaziva DNK mutaciju izravno, ali se moe poticati rast
zomotornom nestabilnou. Oko 37.8% ena u menopauzi ima hipertenziju, a kako su tumora nakon maligne transformacije. Progesteron vri uticaj kroz receptor, antirecep-
kardiovaskulne bolesti najei uzrok smrti u ena, onda je znaajan podatak da smanje- torski sistem, enzime i ima antimitotsku aktivnost. Benigni mastopatije su proliferativne
nje dijastolne tenzije od samo 10 mmHg smanjuje pojavu infarkta za 23%! nemaligne bolesti dojke. Fibrocistine bolesti dojke razvijaju kao odgovor hormonskog
Hipoestrogenija dovodi do smanjenja elasticiteta arterija, deponovanja kolagena i lipida disbalansa tokom lutealne faze, preteno relativne hiperestrogenije, hiperinzulinemije,
u zid krvnog suda, aktiviranja simpatikusnog sistema, proinflamatornih inilaca. Smanje- uz doprinos brojnih faktora rasta, ime se poveava perfuziju krvi, kapilarna propusnost
na je insulinska senzitivnost, glikemije su vie, kao i holesterol i, posebno LDL, to dovodi i nakupljanje mukoedematozne tvari. Sve endokrine bolesti koje mijenjaju odnos estradi-
do gojaznosti, predominantno abdominalnog tipa. Aktivacija sistema renin-angioten- ol / progesteron u lutealnoj fazi izazivaju benigne mastopatije. Rano otkrivanje jedno-
zin-aldosteron preko disfunkcije endotela, promena u autonomnom nervnom sistemu, stavnih cista ili fibroadenom u dojci zahtijeva hormonska ispitivanja, ukljanjanje spoljnih
retencije natrijuma i gubitka kalijuma, te pojave aritmija, nekroze miokarda, fibroze i ak- faktora i loih dijetetsko higijenskih mjera i adekvatnu terapiju kako bi se sprijeile nepo-
tivacije protombotskih inilaca, dopunski pogoduje razvoju hipertenzije. trebne hirurke intervencije i komplikacije.
Terapija estrogenima ima efekat antagoniste kalcijumskih kanala, deluje antioksidant-

no, antiinflamatorno, smanjuje angiotenzin II, inhibie vaskulnu hipertrofiju i hipertro-
fiju miokarda. Takoe, estradiol regulie ekspresiju PPARgama, proliferaciju adipocita i
smanjuje aktivnost PAI-I, CRP, IL-6 i apolipoproteina. Uloga progesterona u terapiji je od
izuzetnog znaaja jer postie optimalan odnos estradiol-progesteron koji je krucijalan za
reakciju krvnih sudova i sporovodni sistem srca.
Pravovremeno otkrivanje ove vrste hipertenzije i leenje etiologije znaajno smanjuje
incidenciju kardiovaskulnih bolesti, komplikacija i smrtnosti i poboljava kvalitet ivota.

09-12.03.2017 37
P15_DEFICIT TESTOSTERONA TOKOM STARENJA: MITOVI, predavanje P16_EREKTILNA DISFUNKCIJA I MUKI INFERTILITET predavanje
po pozivu po pozivu
INJENICE I KONTROVERZE
Z. Velija Aimi
A. Kendereki Medicinski fakultet Univerziteta u Sarajevu
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije,
Beograd Erektilna disfunkcija (ED) predstavlja konstantnu nemogunost mukarca, u trajanju od
najmanje 3 mjeseca, da postigne i odri erekciju dostatnu za zadovoljavajui spolni od-
Testosteron ima centralnu ulogu u razvoju i zdravlju mukaraca. Populacione studije su nos. ED je bolest koja od tzv. nesmrtnih bolesti, najvie utie na kvalitet ivota mnogih
pokazale da se koncentracija testosterona progresivno sniava sa godinama, uz izrazi- mukaraca i njihovih spolnih partnera, naruavajui individualnost i svijest o samome
te inter-individualne varijacije, i moe dovesti do hipogonadizma u starijem ivotnom sebi. Moe biti kompletna ili parcijalna. U odnosu na trajanje ED moe biti: primarna, koja
dobu (late-onset hipogonadizam, manopauza) u do 30% mukaraca starosti 40-79 g. traje cijeli ivot (prevalenca 0,5%) i sekundarna koja podrazumijeva gubitak ranije nor-
Sniena koncentracija testosterona negativno utie na miinu snagu i masu, telesni sa- malne erektilne funkcije. Organski uzroci ED: vaskularno oboljenje (40%); diabetes melli-
stav, gustinu kostiju, seksualnu funkciju, izaziva depresiju, i pogorava kardio-metaboli- tus (30%); endokrine bolesti i hormonski poremeaji, medikacija, droga i druge ovisnosti
ki profil (porast krvnog pritiska, dislipidemia, insulinska rezistencija, gojaznost, eerna (11%); neuroloke lezije (10%); postoperativna i jatrogena ED, trauma (9%). Psihogeni
bolest tip 2, ateroskleroza, tromboza). Studije su pokazale i da umereno poveava ukupni uzroci ED: depresija, strah od neuspjeha, psihosocijalni uzroci, stres. Dijagnosticiranje
i kardiovaskularni mortalitet. Odnosno, da je erektilna disfunkcija znaajan marker kardi- ED: 1) detaljna historija: bolesti, lijekova, seksualna, psihosocijalna historija; 2) fizikalni
ovaskularnog rizika. Ve vie od 75 g. nepoeljni deficit testosterona se moe korigovati nalaz; 3) urin dipstick; 4) analiza testosterona, lipida, glukoze na tate ili HbA1C, PSA; 5)
supstitucionom terapijom testosteronom. I dok je hipogonadizam u mladjem ivotnom specijalna testiranja. Lijeenje ED: 1) Neinvazivni postupci: a) djelovanje na faktore rizi-
dobu jasna indikacija za supstitucionu terapiju, supstituciona terapija testosteronom u ka, b) Konsultacije (psihoterapeut, urolog), c) Lijekovi - oralni PDE-5, PGE-1, apomorfin,
starijem ivotnom dobu je i dalje kontroverzna oblast. U poslednjoj dekadi porasla je fentolamin, TD, testosteron, d) vakum pomagala; 2) Invazivni postupci: a)vtransuretralna
terapijska upotreba testosterona u starijem ivotnom dobu, posebno u Sjedinjenim primjena lijekova (alprostadil), b) intrakavernozne injekcije (PgE-1), c) primjena proteza,
amerikim dravama, ali i dalje traje debata o rizicima, dobrobitima i adekvatnom kori- d) hirurka rekonstrukcija arterija i vena. Etiologija muke neplodnosti moe se klasifi-
enju ove terapije. Supstituciona terapija hipogonadizma tokom starenja, moe imati kovati u strukturalne, infektivne, kongenitalne, anatomske, hormonalne i znatno ree
povoljan uticaj na kvaliet ivota (seksualnu funkciju, miinu snagu, redukciju gojaznosti). genetske faktore. Dijagnosticiranje mukog infertiliteta: a) anamneza i fizikalni nalaz; b)
Meutim, do sada nije pokazano da normalizacija testosterona redukuje kardiovaskular- simptomi deficita androgena; c) podaci o koritenju lijekova; d) podaci o infekciji; e) bron-
nu smrtnost, ak u nekim studijama poveava kardiovaskularni morbiditet. Mogua su i hiektazije (Young sindrom); f) hirurki zahvati na testisima mogu biti uzrok poremeaja
druga neeljena dejstva ove terapije kao poveanje hematokrita i eventualna stimulacija spermatogeneze; g) sekundarne polne odlike mogu nedostajati kod kongenitalnog hi-
razvoja karcinoma prostate. Svi dosadanji rezultati su proistekli iz preteno opservaci- pogonadizma, h) anosmia Kallmanov sindrom; i) evnuhoidni habitus; j) ginekomastija; k)
onih studija, sa malim brojem uesnika, i nedovoljnim trajanjem. Nedostaju kvalitetne, veliina testisa (normalno 15-25ml, kod hipogonadizma oni su < 15ml a kod Kallmanovog
prospektivne, randomizovane, kontrolisane studije sa velikim brojem uesnika i dovolj- sindroma < 5ml; l) pregled spoljanjih genitalija; lj) spermogram. Povien nivo FSH moe
nom duinom trajanja. Do tada, supstitucionu terapiju testosteronom moemo saveto- biti praen normalnim LH i testosteronom te oligospermijom. Snien FSH, LH i testoste-
vati samo u pojedinanim sluajevima simptomatskog hipogonadizma tokom starenja, ron ukazuju na sekundarni hipogonadizam. Potrebni su MRI hipofize i hipotalamusa da
posle adekvatne dijagnoze, detaljnog pregleda i informisanja o prednostima i rizicima bi se iskljuilo organsko oboljenje. Spermokulturu treba uraditi kod pacijenata sa leuko-
ove terapije uz redovne kontrole. citospermijom. Antitijela na spermatozoide u krvi i sjemenoj tenosti treba odrediti kod
veine sa sterilitetom. Ultrazvuk skrotuma, takoe je neophodan. Kariotip moe pomoi
kod mukaraca sa primarnim oteenjem testisa. U subfertilnih mukaraca i infertilnih
mukaraca djelotvorno je lijeenje: lijeenje dokazane upale antibioticima; mikrokiruke
reanastomoze izvodnog sistema testisa; davanje gonadotropnih (FSH) privremeno po-
boljava kvalitetu; mikrokiruka aspiracija spermija (MESA) i IVF (ISCI); imunoloka supre-
sija kortikosteroidima kod imunolokih uzroka.
Kljune rijei: erektilna disfunkcija, muki infertilitet

09-12.03.2017 39
P17_POVEZANOST SISTEMSKE INFLAMACIJE SA predavanje P18_ZNAAJ ODREIVANJA SUROGAT MARKERA predavanje
po pozivu po pozivu
PREDIJABETESOM KOD PACIJENATA SA KORONARNOM ATEROSKLEROZE KOD PACIJENATA SA TIPOM 2
BOLEU DIJABETESA
V. Soldat-Stankovi1,3, G. Maleevi1,3, S. Stankovi2,3, S. Popovi-Pejii1,3 G. Maleevi1,3, V. Soldat-Stankovi1,3, S. Stankovi2,3, S. Popovi-Pejii1,3

1 Klinika za unutranje bolesti, Odjeljenje endokrinologije sa internom medicinom, 1 Klinika za unutranje bolesti, Odjeljenje endokrinologije sa internom medicinom,
Univerzitetsko kliniki centar Republike Srpske, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Univerzitetsko kliniki centar Republike Srpske, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i
Hercegovina Hercegovina
2 Zavod za nuklearnu medicinu i bolesti titne lijezde-Univerzitetsko kliniki centar 2 Zavod za nuklearnu medicinu i bolesti titne lijezde-Univerzitetsko kliniki centar
Republike. Srpske, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina Republike. Srpske, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
3 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci 3 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci
Uvod: Marker inflamacije C-reaktivni protein (CRP) je povezan sa dijabetesom i kardio- Uvod: Kliniko procjenjivanje aterosklerotskih komplikacija u dijabetes melitusu tip 2
vaskularnom boleu. Meutim, povezanost izmeu CRP i predijabetesa nije dovoljno (T2DM) je preusmjereno na otkrivanje subklinikih oblika ateroskleroze primjenom ne-
istraena. Cilj rada je bio utvrditi povezanost predijabetesa sa subklinikom inflamaci- invazivnih dijagnostikih metoda. Surogat markeri subklinike ateroskleroze su intima
jom, kao i ispitati korelaciju senzitivnog CRP (hsCRP) sa glikemijom nate i 2h glikemijom media kompleks (IMK) karotidnih arterija i mikroalbuminurija (McA), koji su i prediktori
u optereenju tokom OGTT testa. Metode: Istraivanje je obuhvatilo 106 pacijenata sa kardiovaskularnih dogaaja.
angiografski dijagnostikovanom koronarnom boleu, koji su na osnovu testa oralnog
Cilj rada je bio da se analizira povezanost kardiovaskularnih faktora rizika sa debljinom
optereenja glukozom (OGTT) klasifikovani u grupu sa tipom 2 dijabetesa (T2D, n=34),
IMK u grupi ispitanika sa McA i grupi ispitanika sa normoalbuminurijom bez istorije o
grupu sa oteenom glikemijom nate i intolerancijom na glukozu (IFG/IGT, n=38) i grupu
prisutnosti kardiovaskularnih bolesti (KVB).
sa normalnom glukoznom tolerancijom (NGT, n=34). Kontrolnu grupu inili su ispitanici
sa normalnom glukoznom tolerancijom i bez koronarne bolesti (n=100), individualno me- Metode: Istraivanje je obuhvatilo 60 ispitanika oboljelih T2DM bez predhodne istorije o
ovani po starosti i indeksu tjelesne mase (ITM) sa koronarnim bolesnicima ukljuenim prisutnosti KVB, dobi 40-70 godina starosti. Na osnovu prisutnosti albuminurije ispitani-
u ispitivanje. Kod svih je odreen cirkuliui nivo lipida, insulina, hsCRP, nivo albumina ci su podjeljeni u dvije grupe:30 ispitanika sa McA i 30 ispitanika sa normoalbuminurijom.
u jutarnjem uzorku mokrae, izraunat indeks insulinske rezistencije HOMA. Rezultati: Ispitanicima je ultrazvuno izmjerena debljina IMK karotidnih arterija te je analizirana
Nivo hsCRP bio je povien u grupi koronarnih bolesnika sa dijabetesom (p<0,05), kao i povezanost kardivaskularnih faktora rizika sa debljinom IMT-a u obe grupe.
grupi pacijenata sa predijabetesom (p<0,05), u poreenju sa kontrolnom grupom. Vri-
Rezultati: Kod ispitanika sa mikroalbuminurijom nije utvrena statistiki znaajna po-
jednosti hsCRP nisu se znaajno razlikovale kod koronarnih bolesnika, bez obzira na gli-
vezanost IMT sa polom ispitanika (p=0.245), starosnom dobi (p=0.954), puenjem
kemijski status (p>0,05). Naena je znaajna korelacija hsCRP-a sa glikemijom u 120 min.
(p=0.506), BMI (p=0.376), HDL holesterolom (p=0.415) i trigliceridima (p=0.271), dok je
OGTT testa (p<0,05), nezavisna od postojee gojaznosti. Zakljuak: Hronina subklinika
utvena statistiki znaajna povezanost IMT sa trajanjem dijabetesa (p=0.022), HbA1c
inflamacija, detektovana povienim nivoom C reaktivnog proteina je snanije povezana
(p=0.031), dnevnim prosjekom glikemije (p=0.004), ukupnim holesterolom (p=0.003) i
sa glikemijom u optereenju nego sa glikemijom nate. Predijabetes dovodi do porasta
LDL holesterolom (p=0.005). Kod ispitanika sa normoalbuminurijom nije utvrena stati-
markera subklinike inflamacije, to je u vezi sa poveanim kardiovaskularnim rizikom.
stiki znaajna povezanost IMT sa kardiovaskularnim faktorim rizika.
Kljune rijei: C-reaktivni protein, hiperglikemija, predijabetes, koronarna bolest
Zakljuak: Kod oboljelih od T2DM poveana je incidenca KVB. Postoji povezanost deblji-
ne ITM u grupi ispitanika sa McA sa trajanjem dijabetesa, stepenom regulacije glikemije
(Hba1c, dnevnog profila glikemije) i ukupnim i LDL holesterolom. McA je prediktor po-
jave zadebljanja IMT. Uvoenjem mjerenja IMT karotidnih arterija kod osoba sa McA sa
prisutnim tradicionalnim kardiovaskularnim faktorima rizika, poboljala bi se stratifika-
cija rizika za kardiovaskularna oboljenja. Rano identifikovanje faktora rizika za nastanak
KVB kod osoba sa dijabetesom tipa 2, omoguava pravovremenu primjenu adekvatne
terapije te smanjenja stope morbiditeta i mortaliteta.
Kljune rijei:diabetes mellitus, ateroskleroza, surogat markeri

09-12.03.2017 41
P19_ODREIVANJE JACINE GLOMERULARNE FILTRACIJE predavanje P20_TERAPIJA INZULINSKOM PUMPOM U REPUBLICI predavanje
po pozivu po pozivu
KOD OBOLJELIH OD DIABETES MELLITUSA TIPA 2 SRPSKOJ: KLINIKI ZNAAJ UPOTREBE PROFESIONALNOG
PRIMJENOM RAZLICITIH METODA IZRACUNAVANJA SOFTVERA ZA PRAENJE LIJEENJA DIJABETESA TIPA 1
I. Risovi1, S. Popovi-Pejii2,3, V. Vlatkovi2,3 B. Cari1,2, B. Vukovi1,2, J. Malinovi Pani1,2, T. Kneevi1,

1 Internacionalni dijaliza centar, Laktai, Bosna i Hercegovina D. eki1, S. Popovi-Pejii1,2
2 Univerzitetski Kliniki centar, Banja Luka, Bosna i Hercegovina 1 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Banja Luka; Klinika za unutranje
3 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci bolesti, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
2 Medicinski fakultet Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
Uvod. Jaina glomerularne filtracije (JGF) se u svakodnevnom radu odreuje primjenom
jednaina iz kreatinina. Zbog brojnih nedostataka kreatinina kao parametra za procjenu Profesionalni softver CareLink Pro (Medtronic Inc., Northridge, CA, USA) za prae-
bubrene funkcije, novije preporuke predlau primjenu jednaina iz cistatina C, te kom- nje lijeenja dijabetesa tipa 1 na personalnom raunaru, odobren je od strane FDA za
binovanu primjenu kreatinina i cistatina C u odreivanju JGF. Cilj rada. Odrediti JGF kod trinu upotrebu u decembru2010. godine. Za pacijente na inzulinskoj pumpi,pomou
oboljelih od diabetes mellitusa (DM) tipa 2 primjenom jednaina iz serumskog kreatini- CareLink Pro softvera i dobijenih izvjetaja precizno se mogu identifikovati kritina
na, cistatina C, zajedno oba ovaparametra, te utvrditi stepen senzitivnosti i specifinosti mjesta koja imaju uticaja na glikoregulaciju.
primjenjenih metoda. Metode. Prospektivna studija obuhvatila je 60 ispitanika, dobi od
Za 41 adultnog pacijenta na terapiji Medtronic MiniMed inzulinskim pumpama, modeli
40-70 godina starosti, koji su bili podjeljeni u dvije grupe od po 30 ispitanika: grupa obo-
722 i 754, pomou CareLink Pro softvera i USB stik-a (Medtronic Inc., Northridge, CA,
ljelih od DM tipa 2 i kontrolna grupa. Za odreivanje JGF korien je jednaina prema
USA), skinuti su podaci o koritenju inzulinske pumpe na personalni raunar. Analizom iz-
Chronic Kidney Disease Epidemiology (CKD-EPI) iz kreatinina, cistatina C i kombinacije
vjetaja, zakljueno je da 58.11% adultnih pacijenata koristi bolus kalkulator za najmanje
ova dva parametra. Rezultati. Prosjene vrijednosti JGF odreivane prema sve tri jed-
50% ukupno datih bolusa/dan, vjerovatno zahvaljujui programu fleksibilne inzulinske
naine ukazale su na oslabljenu bubrenu funkciju kod oboljelih od DM. Primjena novije
terpije u okviru kojeg su pacijenti obueni za koritenje metode brojanja ugljenih hidra-
jednaine prema CKD-EPI iz kreatinina i cistatina C imala je najveu senzitivnost i specifi-
ta. Upotreba bolus kalkulatora nema uticaja na vrijednost HbA1c, ali doprinosi smanje-
nost u odreivanju JGF. Ovo je bilo naroito izraeno u grupi oboljelih od DM gdje je sen-
nju postpradnijalnih glikemija. Uoeno je da bez obzira na koritenje bolus kalkulatora,
zitivnost za CKD-EPI iz kreatinina i cistatina C bila 0,908, za CKD-EPI iz cistatina C 0,861,
mali broj pacijenata na terapiji inzulinskom pumpom u Republici Srpskoj, koristi produe-
a za CKD-EPI iz kreatinina 0,822. Specifinost za CKD-EPI iz kreatinina i cistatina C je bila
ni i kombinovani bolus dok je unos ugljenih hidrata gotovo tri puta vei u grupi pacijenata
0,86, za CKD-EPI iz cistatina C 0,842, a CKD EPI iz kreatinina 0,81. Zakljuak. Primjena
koji su koristili BK.
novije jednaine prema CKD-EPI iz serumskih vrijednosti kreatinina i cistatina C pokazala
je najveu senzitivnost i specifinost za odreivanje JGF. Da bi se maksimalno iskoristile sve napredne opcije inzulinske pumpe, neophodne su
redovne tehnike reedukacije i dodatne edukacije o naprednim funkcijama inzulinske
Kljune rijei: jaina glomerularne filtracije, diabetes melitus, cistatin C, kreatinin
pumpe i za pacijente i za dijabetologe.
Kljune rijei: inzulinska pumpa, profesionalni softver, bolus kalkulator

09-12.03.2017 43
P21_HIPERPARATIREOIDIZAM-DIFERENCIJALNA predavanje P22_IZAZOVI I KONTROVERZE U DIJAGNOSTICI I TERAPIJI predavanje
po pozivu po pozivu
DIJAGNOZA AKROMEGALIJE
M. Petakov A. Grbic
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije, Odjeljenje endokrinologije sa internom medicinom, UKCRS Banja Luka
Beograd, Srbija Medicinski fakultet, Banja Luka
Hiperparatireoidizam podrazumeva poveanu funkciju paratireoidnih lezda kao posle- Akromegalija je hronina bolest koja nastaje zbog hipersekrecije hormona rasta (HR).
dicu ili poremeaja unutar samih lezda (primarni hiperparatireoidizam) ili nenormalno- Hipersekrecija HR je uglavnom nastaje kao posljedica pituitarnog adenoma, ali moe biti
sti van lezda (sekundarni hiperparatireoidizam). Primarni hiperparatireoidizam je tree uzrokovana i ekstrapituitarnim lezijama. Incidenca bolesti je 3-4 sluaja na milion godi-
endokrinoloko oboljenje po uestalosti u svakodnevnoj klinikog praksi. Konceptualno nje. Ukoliko se na vrijeme ne prepozna i ne lijei moe dovesti i fatalnog ishoda. Poetne
je hiperparatireoidizam bio vezan za nastanak osteoporoze usled poveane osteoklast- manifestacije hipersekrecije HR i IGF-1 su neprimjetne i ponekad proe i po 10 godina
ne funkcije koja karakterie ovo oboljenje. No danas je ova veza u znaajnoj meri prome- doklinike dijagnoze. Povean rast akralne kosti dovodi do frontalnog izboenja, povea-
njena zahvaljui dramatinim promenama u klinikoj slici primarnog hiperparatireoidi- nja aka i stopala, uveanja mandibule sa prognatizmom i proirenjem prostora izmeu
zma od klasinog oblika sa kotanim fenotipom do asimptomatske hiperkalcemije koja zuba. Dolazi do generalizovane visceromegalije, ukljuujui kardiomegaliju, makroglosiju
predstavlja najei oblik ispoljavanja ovog oboljenja u dananjem savremenom svetu sa i uveanje tireoideje. Druga grupa simptoma uzrokovana je tumorskom masom i prezen-
minimalnim uticajem na kotanu masu. I sve vea zastupljenost novih genetskih uzroka tuje se glavoboljom i poremeajem vida, kao to je bitemporalna hemianopsija, uzro-
primarnog hiperparatireoidizma komplikuje leenje i praenje ovih bolesnika. Svakako kovana pritiskom na optiku hijazmu. Biohemijski kriterijumi za dijagnozu akromegalije
da netumorska forma primarnog hiperparatireoidizma koja nastaje kao posledica inak- su IGF-1 povien za dob, poviene bazalne vrijednosti HR i izostanak supresije luenja
tivirajue mutacije receptora koji osea kalcijum (Calcium-sensing receptor) zauzima HR pri optereenju glukozom (OGTT).Radioloka dijagnostika se sastoji od prikazivanja
znaajno mesto u diferencijalnoj dijagnozi, pogotovo to ova forma primarnog hiperpa- sellae turcicae i paraselarnog prostora NMR-om ili CT-om (ukoliko je MR kontraindiko-
ratireopidizma ne zahteva leenje ve samo praenje. Leenje je uglavnom hirurko sa van). Operativna resekcija HR-sekretujueg adenomaje poetni nain lijeenja najveeg
sve veom zastupljenou i savremene medikamentne terapije primenom kalcimimetika broja bolesnika. Analozi somatostatina se koriste kao dodatna terapija za preoperativnu
Cinacalceta. I antiresorptivno leenje ima znaajno mesto u leenju ovih pacijenata. Po- redukciju velikih invazivnih makroadenoma, kod bolesnika koji odbijaju lijeenje ili kada
stoje vodii koji jasno definiu indikacije za hirurko leenje ili samo praenje, i svakako je operacija ne omoguava izljeenje. Antagonisti receptora HR(pegvisomant) se koristi u
posao endokrinologa da proceni stanje kod svakog pojedinanog pacijenta. probranim sluajevima a bromokriptin moe da suprimuje sekreciju HR kod nekih bole-
snika, naroito kod onih sa kosekrecijom prolaktina. Spoljanja zrana terapija ili visokoe-
nergetska stereotaksina tehnika koriste se kao dodatni terapijski pristup.
Kljune rijei: akromegalija, bromergon, sandostatin

09-12.03.2017 45
P23_KRANIOFARINGEOM predavanje P24_HIPOPITUITARIZAM I HIPONATREMIJA predavanje
po pozivu po pozivu
S. Peki D. Milji
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KCS
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KCS Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu
Kraniofaringeom je redak tumor u selarnoj/supraselarnoj regiji (incidenca 0,5-2/miliona Hiponatremija je est elektrolitni poremeaj kod hospitalizovanih bolesnika naroito
godinje), preteno dijagnostikovan u dva ivotna doba (detinjstvo/adolescencija 5-14 starih, neurohirurkih, onkolokih i na odeljenjima intenzivne nege. Hipopituitarizam
godina i u odraslo doba 50-74 godina). U deijem uzrastu javlja se adamantinomatozni se moe prezentovati hiponatremijom, ali je malo podataka o prevalenci hiponatremi-
histoloki tip tumora (mutacija gena CTNNB1 za katenin), a u odraslo doba dominira je kod ovih bolesnika. Po definiciji hipopituitarizam se odlikuje izolovanim ili multiplim
papilarni histoloki tip tumora (mutacija gena BRAF V600E). Kraniofaringeom se prezen- hormonskim deficitom razliite etiologije i brzine nastanka. Simptomatska hiponatre-
tuje simptomima poveanog intrakranijalnog pritiska, poremeajem vida, neuroendokri- mija nastaje usled sekundarnog hipokorticizma koji je moan neosmotski stimulus za
nim poremeajima i simptomima hipotalamusne disfunkcije. Incidenca hipotalamusne sekreciju vazopresina, naroito u stanjima pojaanog stresa, kada zbog neadekvatnog
disfunkcije kod pedijatrijske populacije u trenutku dijagnostikovanja kraniofaringeoma luenja vazopresina dolazi do retencije tenosti i euvolemijske hiponatremije. Sekundar-
iznosi 35% a znaajno raste nakon operativnog leenja (65-80%). Veliina, lokalizacija i na hipotireoza je manje znaajan faktor u patogenezi hiponatremije kod hipopituitarnih
nain leenja kraniofaringeoma su glavni faktori koji znaajno smanjuju preivljavanje bolesnika. Primena suprafiziolokih tzv stres doza hidrokortizona je od vitalnog znaaja
i kompromituju kvalitet ivota ovih pacijenata. Lezija suprahijazmatskog jedra dovodi kod hipopituitarnih bolesnika sa hiponatremijom uz obavezne kontrole natrijuma koji se
do poremeaja cirkadijalnog ritma, poveava se pospanost i remeti se balans simpati- normalizuje i pre postizanja optimalne nadoknade tiroksinom. Prethodne studije poka-
kog i parasimpatikog sistema. Menja se ponaanje u vezi sa unosom hrane, smanjena zale su veu prevalencu hiponatremije kod starih osoba sa hipopituitarizmom kao i kod
je fizika aktivnost, smanjena eneregtska potronja, sa posledinom hipotalamusnom nekih pacijenata sa retkim vaskularnima uzrocima hipopituitarizma kao to su Sheehan-
gojaznou. Najvei porast telesne teine belei se u prvih 6-12 meseci nakon operacije. -ov sindrom, apopleksija tumora hipofize i subarahnoidna hemoragija.
Poveana je prevalenca kardiometabolikih komplikacija i nealkoholnog steatohepatiti-
Pored toga sekundarni hipokorticizam kod bolesnika leenih kortikosteroidima se tako-
sa. Preporuke su da iskusni multidisciplinarni tim obavi poetnu procenu faktora rizika i
e esto manifestuje hiponatremijom u toku interkurentnih bolesti naroito infekcija.
sprovede potednu operaciju u hipotalamusnoj regiji u cilju prevencije dalje progresije
Imajui u vidu iroku primenu kortiko terapije u optoj populaciji, potrebna je edukacija
hipotalamusne disfunkcije.
o znaaju odreivanja kortizola i testiranju hipotalamo hipofizno adrenalne osovine u
stabilnom stanju kod bolesnika koji su se prezentovali simptomatskom hiponatremijom.

09-12.03.2017 47
P25_DIJABETESNA NEFROPATIJA- RANA DIJAGNOSTIKA I predavanje P26_INSULINSKA REZISTENCIJA U TIPI 1 DIABETES predavanje
po pozivu po pozivu
ADEKVATAN IZBOR ANTIDIJABETESNE TERAPIJE MELITUSA-POTENCIJALNI BENEFITI NEINSULINSKE
TERAPIJE
S. Anti
Univerzitet u Niu, Medicinski fakultet M. Mitrovi
Kliniki centar Ni, Klinika za endokrinologiju KC Vojvodine, Klinika za endokrinoligiju
Dijabetesna nefropatija (DN) predstavlja uestalu i teku komplikaciju dijabetesa, koja Iako se mikrovaskularne komplikacije najee dovode u vezu sa tipom 1 dijabetesa
dovodi do bitno smanjenog kvaliteta ivota I ranije smrtnosti obolelih od dijabetesa.. (T1DM), kardiovaskularne komplikacija i dalje predstavljaju vodei uzrok mortaliteta i
Poseban izazov predstavlja DN u dijabetesu tip 2 (DMT2), kako sa dijagnostikog tako I kod ove populacije dijabetesnih bolesnika. Insulinska rezistencija, metaboliki sindrom i
sa terapijskog aspekta. gojaznost se sve ee nalaze i kod bolesnika sa T1DM i u velikoj meri doprinose nastanku
makrovaskularanih, ali i progresiji mikrovaskularnih komplikacija. Jo od 1991g pominje
Perzistentno poveana albuminurija, sa UACR 30299 mg/g (mikroalbuminurija) je rani se termin double diabetes, koji se odnosi na osobe sa T1DM, sa pozitivnom porodi-
marker za razvoj DN, ali i kardiovaskularne bolesti, pa i smrtnosti u DMT2. nom anamnezom na T2DM i nekim fenotipskim manifestacijama T2DM: insulinskom re-
Pored primene ACE- inhibitora ili ARB-a I dobre regulacije krvnog pritiska, znaajan zistencijom, prekomernom telesnom masom ili gojaznou. Ovi bolesnici i pored velikih
aspect prevencije predstavlja I adekvatan izbor hipoglikemika u ranim, ali I kasnijim sta- doza insulina ne postiu zadovoljavajuu glikoregulaciju, a imaju eu pojavu arterijske
dijumima DN. hipertenzije, dislipidemije uz vei rizik od razvoja kardiovaskularnih komplikacija. Jo su
DCCT i EDIC studija pokazale da se intenziviranom insulinskom terapijom i dobrom me-
U velikim studijama, EMPA-REG i LEADER, hipoglikemici nove generacije, SGLT-2 inhibi- tabolikom kontrolom redukuje rizik od razvoja hroninih, pre svega mikrovaskula rnih
tor (empaglifozin) i GLP-1 agonist (liraglutid), su pokazali povoljan efekat na progresiju komplikacija dijabetesa, ali uz vei rizik od pojave hipoglikemija, porasta TM, obima stru-
DN. Posebno je interesantan verovatan mehanizam dejstva SGLT-2 inhibitora na renalnu ka, a samim tim i krvnog pritiska i aterogenog lipidskog profila u populaciji bolesnika sa
funkciju. najveim porastom TM, uz vei rizik od razvoja kardiovaskularnih komplikacija. Insulin
Smanjenjem glomerulske filtracije izbor adekvatne terapije dodatno dobija na znaaju. kao anaboliki hormon stimulie lipogenezu, inhibira proteinski metabolizam, usporava
Dokle ii sa metforminom, ta je sa lekovima iz 6 grupa koji su, ili koji bi nam trebali biti bazalni metabolizam, a tome doprinosi u velikoj meri egzogena aplikacija insulina i zao-
na raspolaganju? Odgovori na ova pitanja su od velikog znaaja u svakodnevnoj klinikoj bilaenje jetre i njegovog intrahepatinog metabolizma. Danas postoji veliki broj studija
praksi. koje su se bavile primenom neinsulinske terapije i u tipu 1 DM (metformin, DPP-4, GLP-1,
SGLT2), i njihovog uticaja na glikoregulaciju, ali i na druge metabolike i KV riziko faktore.
Navedena terapija, je kao dodatak insulinskoj terapiji, imala povoljan efekat na redukciju
doze insulina, manji porast ili redukciju TM, redukciju TA, ali bez znaajne redukcije vred-
nosti Hba1c. Naravno, nijedan od navedenih lekova ne moe zameniti insulins ku terapiju
i za sada nisu ni registrovani za leenje bolesnika sa tipom 1 DM. Budue studije na ve-
em broju bolesnika, treba da ukau na benefite i potencijelne rizike navedene terapije i
kod bolesnika sa tipom 1 DM.
Kljune rijei: tip 1 diabetes melitusa, insulinska rezistencija, hronine komplikacije, ne-
insulinska terapija

09-12.03.2017 49
P27_DIJABETESNO STOPALO predavanje P28_KLINIKO ISPITIVANJE AUTONOMNOG NERVNOG predavanje
po pozivu po pozivu
SISTEMA
Lj. Laki
Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci V. aji
Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Banja Luka; Klinika za neurologiju,
Diabetes mellitus je jedna od najznaajnijih bolesti modernog doba zbog svojih epide- Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
mijskih i/ili pandemijskih razmjera, kao i zbog znaajnog udjela u ukupnom morbiditetu Medicinski fakultet Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
i mortalitetu stanovnitva i sve viih trokova lijeenja. Pojava diabetesa mijenja nain
ivota i ima hronian progredijentan tok, a traje do kraja ivota. Dokazano da je diabe- Autonomni nervni sistem (ANS) je dio nervnog sistema koji se nalazi van uticaja voljne
tes vodei uzrok sljepila, terminalne bubrene insuficijencije i netraumatske amputacije kontrole. ANS upravlja mehanizmima pomou kojih se regulie i odrava funkcija najva-
ekstremiteta, a povean je rizik od kardiovaskularnih i cerebralnih bolesti. Periferna va- nijih organa i organskih sistema u organizmu, kao to su kardiovaskularni sistem, gastro-
skularna bolest u diabetesu je posljedica formiranja atreomatoznih plakova na arteri- intestinalni trakt, metabolizam, temperatura tijela i sekrecija egzokrinih lijezda. Sastoji
jama donjih ekstremiteta. Dijabetesno stopalo je poseban entitet periferne vaskularne se iz simpatikih (ubrzavajui dio ANS-a) i parasimpatikih (umirujui dio ANS-a) nera-
bolesti zbog uestalosti, uticaja na kvalitet ivota i smrtnost. U etiopatogenezi postoji is- va koji ostvaruju suprotne efekte na ciljne organe i organske sisteme, kao i od enterikog
hemija i neuropatija. Klinika slika se manifestuje: neuropatijom, perifernom ishemijom, nervnog sistema koji je pridodat ovom sistemu. Kako bi ANS funkcionisao normalno, ne-
kotanim deformitetima stopala, patolokim promjenama na noktima i dr. Amputacija ophodno je da se odri ravnotea izmeu simpatikog i parasimpatikog njegovog dijela.
je zadnja i najtea posljedica periferne makroangiopatije. Faktori rizika koji doprinose Svako naruavanje ove ravnotee dovodi do predominacije jednog i smanjenja funkcije
ovom tipu invaliditeta su: muki pol, trajanje diabetesa due od l0 godina, periferna ne- drugog, njemu suprotnog dijela.
uropatija, periferna vaskularna bolest, puenje, promjene na nozi, raniji ulkusi i kvalitet
glikoregulacije. Prema karakteristikama postoji: neuropatsko i neuroishemijsko dijabete- Kliniko testiranje ANS predstavlja znaajnu dijagnostiku metodu za postavljanje ili
sno stopalo. Komplikacije ova dva oblika su razliite, to je znaajno u tercijarnoj preven- potvrdu dijagnoze kao i metodu za prilagoavanje terapije. Kliniki pristup u evaluaciji
ciji stopala. Dijagnoza dijabetesnog stopala postavlja se na primarnom nivou zdravstve- autonomnih poremeaja podrazumijeva uzimanje detaljne anamneze, kliniki pregled i
ne zatite. Lijeenje predstavlja sloen timski rad ljekara razliitih specijalnosti. U terapiji laboratorijske analize, kako bi se dalje napravio plan za ordiniranje dijagnostikog testa
je potrebna: adekvatna terapeutska obua, tretman suve koe, uljeva, deformiteta, i lijeenja. Na osnovu anamneze se mogu dobiti vrlo znaajne smjernice o postojeem
primjena vazoprotektivne terapije (oralno ili parenteralno), rana primjena hiperbarine problemu. ANS je praktino zahvaen svim bolestima, s obzirom na njegovu funkciju i
oksigenacije i hiruke intervencije. Najbolja terapija je prevencija. znaaj u regulaciji vitalnih hemodinamskih parametara. Bolesti mozga (infekcije, neo-
plazme, degenerativne bolesti) mogu izazvati autonomnu disfunkciju. Mnoga akutna
Kljune rijei: diabetes, stopalo, lijekovi. neuroloka stanja kao to su delirijum, koma, gubitak svijesti kod epilepsije i modani
udar predstavljaju vrlo znaajna krizna stanja ANS. Osim mozga, ANS je esto oteen i u
sklopu kimene modine (multipla skleroza, siringobulbija, amiotrofina lateralna sklero-
za, neoplazme itd.). Klinikim testiranjem funkcije ANS moe se procijeniti stepen i nivo
oteenja. Znaajno mjesto u dijagnostici kliniko testiranje zauzima kod autinomnih
neuropatija razliite etiologije (autoimuna, paraneoplastina, postradijaciona, Guillain-
-Barr sindrom, porfirija, dijabetina), odnosno autoimunih neuropatija nastalih djelova-
njem lijekova ili toksina. Jedan od najeih simptoma i pokazatelj autonomne disfunk-
cije jeste smanjena ortostatska tolerancija, koja se najee javlja u sklopu nekih bolesti
kao to je vazalovagalna sinkopa, posturalni ortostatsko hipotenzivni tahikardni sindrom
(POTS), prolaps mitralne valvule, sindrom hroninog umora.
Najznaajnije ispitivanje funkcija ANS je pomou tzv. Tilt testa.

09-12.03.2017 51
P29_GOJAZNOST I NASTANAK TIPA 2 DIJABETESA predavanje P30_GOJAZNOST I RAZVOJ KARDIOVASKULARNE BOLESTI predavanje
po pozivu po pozivu
D. Mici
N. M. Lali Medicinski fakultet, Univerzitet u Beogradu
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Klinika za endokrinologiju, dijabetes i Odeljenje Medicinskih nauka, Srpska Akademija Nauka i Umetnosti, Beograd, Srbija
bolesti metabolizma Klinikog centra Srbije
Poveanje broja obolelih od kardiovaskularnih oboljenja direktno se pripisuje dramati-
Poslednjih godina su brojne epidemioloke studije pokazale istovremenu pandemiju go- nom poveanju broja obolelih od gojaznosti. Nagomilavanje masti u visceralnim depoima
jaznosti i tipa 2 dijabetesa (T2D) sugeriui na usku povezanost ova dva stanja. Stoga, kod gojaznih osoba moe da utie na razvoj tipa 2 dijabetesa, dislipidemije, masne jetre,
brojna istraivanja su usmerena u pravcu ispitivanja povezanosti gojaznosti i dijabetesa hronine subklinike inflamacije, hipertenzije i kardiovaskularnih oboljenja. U nezdravom
i ulogu gojaznosti u nastanku T2D. Pokazano je da dominantnu ulogu u patogenetskoj masnom tkivu dolazi do hipertrofije adipocita, poveanja intraelijskog stresa, povea-
povezanosti gojaznosti i nastanka T2D ima visceralno masno tkivo koje se karakterie nja proinflamatornog stanja, snienja angiogeneze i poveanja u fibrozi i hipoksiji. Poseb-
hipertrofinim adipocitima, inflamacijom, poremeenim insulinskim signalnim mehani- nu ulogu u patogenezi ateroskleroze ima perivaskularno masno tkivo koje moe biti izvor
zmima i insulinskom rezistencijom. Rezultat navedenih poremeaja je poveana sekrecija proinflamatornih adipokina i citokina. Adipokini i citokini poreklom iz perivaskularnog
slobodnih masnih kiselina sa posledinim ektopinim masnim depoima u miinom tkivu masnog tkiva mogu kroz svoje parakrine efekte na endotelijumu dovesti do endoteli-
i jetri uzrokujui insulinsku rezistenciju, i pankreasnim beta elijama sa posledinim de- jalne disfunkcije, hiperkoagubilnosti, poveanje hemotakse i adhezije monocita. Postoji
fektima insulinske sekrecije. Novije studije su ukazale da znaajnu patogenetsku ulogu prelaz iz antiinflamatornog u proinflamatorni profil u tranziciji iz mravog masnog tkiva
u ovom procesu imaju proinflamatorni citokini (tumor necrosis factor, TNF; interleukin u masno tkivo gojazne osobe. Inflamacija u masnom tkivu onda pokree razvoj bolesti u
6, IL-6), poremeen metabolizam masnih kiselina, mitohondrijalna disfunkcija i poreme- pojedinim organima, kao to insulinska rezistencija ima ulogu u razvoju Tipa 2 dijabetesa;
aji na nivou endoplazmatskog retikuluma. Sa druge strane, adipociti sekretuju i brojne endotelijalna disfunkcija ima ulogu u progresiji ateroskleroze; steatoza u jetri ima ulogu
adipokine koji imaju pro-hiperglikemijske efekte (rezistin, retinol binding protein 4, TNF, u razvoju ne-alkoholnog steatohepatitisa. Poveanje leptina zbog postojanja leptinske
IL-6) i aniti-hiperglikemijske efekte (leptin, adiponektin, visfatin, omentin) pa je poreme- rezistencije u gojaznosti dovodi do migracije glatkih miinih elija i njihove proliferacije,
en medjusobni odnos navedenih adipokina u gojaznosti jedan od glavnih mehanizama angiogeneze i zadebljanja krvnih sudova i njihove kalcifikacije i snienja u rastegljivosti
nastanka dijabetesa, pre svega kroz molekularne i metabolike abnormalnosti u delova- zida krvnbog suda. Gojaznost je nezavisan faktor za razvoj kardiovaskularnog morbidi-
nju insulina (na nivou miia, jetre i mas nog tkiva) ali i defekte na nivou sekrecije insulina. teta. U okolnostima postojanja hroninog poputanja srca, primeeno je da osobe sa
Detaljnije poznavanje navedenih sloenih mehanizama povezanosti gojaznosti i dijabe- preteranom telesnom teinom i blagom do umerenom gojaznosti imaju bolje preivlja-
tesa usmerilo je dalja ispitivanja u pravcu prevencije nastanka T2D. Studije su pokazale vanje u poreenju sa bolesnicima koji imaju normalnu telesnu teinu, to je fenomen koji
da nemedikamentne mere (dijeta i fizika aktivnost) usmerene na redukciju gojaznosti je oznaen kao paradoks u gojaznosti. Ovaj fenomen trenutno ima razliita objanjenja
imaju znaajno bolji efekat u prevenciji dijabetesa u odnosu na postojee medikamentne nastanka i patogeneze.
terapijske mogunosti.
Kljune rijei: Gojaznost, tip 2 dijabetesa, patogeneza

09-12.03.2017 53
P32_DIJABETES I MAKROVASKULARNE KOMPLIKACIJE predavanje P33_DIJABETES I KORONARNA BOLEST: KAKO POBOLJATI predavanje
po pozivu po pozivu
MOGUNOSTI PREVENTIVNE INTERVENCIJE SEKUNDARNU PREVENCIJU?
S. Popovi-Pejii1,2, D. Vuli2,3 D. Vuli1,2, D. eerov Zeevi1, S. Popovi Pejii2,3, D. eki 3

1 Klinika za unutranje bolesti, Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske 1 Odbor za kardiovaskularnu patologiju ANURS
2 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci 2 Katedra interne medicine, Medicinski fakultet, Univerziteta u Banjoj Luci
3 Odbor za kardiovaskularnu patologiju ANURS 3 Interna klinika, UKC Banja Luka
Kod oboljelih od dijabetesa tipa 2 (DMT2) kardiovaskularna bolest (KVB) je vodei uzrok Koronarna bolest (KB) se kod oboljelih od dijabetesa mellitusa (DM), bez obzira na tip
poveanog morbiditeta i mortaliteta. Nekoliko velikih, randomizovanih, intervencijskih dijabetesa je esta i procjenjuje se da je morbiditet i mortalitet od ove grupe oboljenja
studija je dizajnirano u cilju ispitivanja efikasnosti striktne kontrole glikemije, hiperten- dva do pet puta vei nego kod osoba koje nemaju dijabetes slinih godina starosti.
zije i dislipidemije u redukciji makrovaskularnih komplikacija kod oboljelih od DMT2.
Sa preventivnog aspekta, danas se smatra da je DM typ2 ekvivalent koronarne bolesti te
Meutim, pokazano je da intenzivna glikemijska kontrola moe biti korisna u prevenci-
da se preporuuje intenzivna kontrola svih faktora rizika za razvoj KB u dijabetesu. Hiper-
ji mikrovaskularnih, ali ne i makrovaskularnih komplikacija. Studija Accord je ak poka-
tenzija i hiperlipidemija, koji su vrlo esto prisutni kod oboljelih od dijabetesa predsta-
zala poveani kardiovaskularni mortalitet u grupi na intenzivnom tretmanu. Agresivna
vljaju jasne faktore rizika za koronarnu bolest,dok dijabetes sam po sebi nezavisni faktor
terapija kod oboljelih od DMT2 sa dugotrajnom hiperglikemijom i esto ve prisutnim
rizika. Sekundarnu prevenciju ine mere koje su na raspolaganju i pojedincima i itavoj
komplikacijama moe biti tetna i dovesti do pogoranja kardiovaskularnih komplikacija,
populaciji radi otkrivanja obolenja i breg i uspenijeg intervenisanja, odnosno, mjere
suprotno od efekta kod mlaih pacijenata sa kraim trajanjem dijabetesa i bez kardiova-
usmjerene protiv progresije ili recidiva obolenja kod osoba sa utvrenim obolenjem
skularnih komplikacija. Pokazano je i da su abnormalna glukozna varjabilnost, kao i var-
jabilnost krvnog pritiska povezani sa oteenjem endotela krvnog suda kod oboljelih sa Ciljevi EUROASPIRE IV studija sprovedenih u 24 zemlje Evrope da se uporede dijagno-
kraim trajanjem dijabetesa i optimalnom metabolikom kontrolom. Takoe, agresivna stike i terapijske strategije kod ljudi sa koronarnom boleu,kada se uzme u obzir meta-
terapija sistolnog krvnog pritiska na vrijednosti ispod 120 mmHg nije pokazala prednost bolizam glukoze (poviena glikemija nate, intolerancija na glukoze i dijabetes) i hronina
u odnosu na ciljnu vrijednost od 140 mmHg. Suprotno ovim nalazima, postoje snani bubrena bolest i da se identifikuju mogunosti za upravljanje rizicima kod pacijenta,po-
dokazi da snienje LDL holesterola primjenom statina na vrijednosti 2,6 mmol/l (ili boljavajui postojee ili razvijajui nov preporuke, te njihovu implementaciju. Rezultati
1,8 mmol/l u oboljelih od DMT2 sa KVB) znaajno redukuje kardiovaskularni rizik. Rezul- su pokazali da je kontrola glikemije bila slaba meu uesnicima, koji su prethodno imali
tati ovih studija su, poslije prvobitne frustracije, doveli do izbalansiranog individualnog DM, da etvrtina oboljelih od KB je imala nedijagnostikovan DM, da je naajno je uvoe-
pristupa koji vodi rauna o rizicima intenzivnih terapijskih reima, nita manje nego o nje OGTT kao dodatno dijagnostiko sredstvo. Kontrola faktora rizika (ivotne navike,
njihovim prednostima. Ova strategija moe voditi dugotrajnoj prevenciji hroninih kom- krvni pritisak i nivo lipida u krvi)) je daleko od oekivane kao i da je znaajna varijacija
plikacija i kardiovaskularnih bolesti. meu centrima.
Kljune rijei: dijabetes, kardiovaskularne bolesti, prevencija Potrebna je potpuna klinika procjena koja vodi optimizaciji medicinske terapije, indi-
vidualnoj edukaciji za promjenu ponaanja i modifikaciju faktora rizika. Specijalizovani
programi prevencije i konsultacije pacijenata treba da koriste pristup na pacijentu koji se
fokusira na prioritete i ciljeve pacijenta i ukljuuje promjene naina ivota u kontekstu
ivota pacijenta.
Kljune rijei: koronarna bolest,sekundarna prevencija

09-12.03.2017 55
P34_GESTACIJSKI DIJABETES predavanje P35_NEW CHARACTERISTICS IN DIABETES TREATMENT predavanje
po pozivu po pozivu
A. Joti T. Milenkovi
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije JZU Univerzitetska Klinika za endokrinologija, dijabetes i poremeaje metabolizma,
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu Skopje, Makedonija
Gestacijski dijabetes (GD) je bilo koji stepen poremeaja tolerancije glikoze koji je prvi There is a growing consensus that blood glucose control, and postprandial control in
put otkriven u trudnoi i moe komplikovati tok trudnoe, poroaja ili biti uzrok fetalnih particular, must become more aggressive if we are to stem the growing tide of diabe-
malformacija. Procenjuje se da GD komplikuje 1-14% trudnoa. Faktori rizika za ispolja- tes-related complications and mortality. There are a lot of limitations of traditional oral
vanje GD su gojaznost, pozitivna porodina anamneza za dijabetes, starija ivotna dob, hypoglycemic agents, treatment regimens, delivery devices and conventional insulin
prethodna makrozomija ploda i /ili dijagnoza GD. formulations. This fact in combination with patient factors, have prevented the majority
of people with type-2 diabetes from realizing the potential benefits of diabetes therapy
Poznato je da je nezadovoljavajua metabolika kontrola dijabetesa u trudnoi nedvo-
and achieving recommended glycemic targets. Fortunat ely, modern oral hypoglycemic
smisleno povezana sa povienim rizikom za pojavu neeljenih ishoda kako za majku, tako
agents, insulin analog formulations, new treatment regimens, and advanced delivery de-
i za novoroene. U tom smislu, smatra se da su u pacijentkinja sa GD ciljne vrednosti gli-
vices are now available. Features of these new characteristics in diabetes treatment will
kemije: nate etesa (T2D) kao i potencijalni kardiovaskularni morbiditet u daljem ivotu.
be discussed, and comparison of this treatment to the current one will be made. Once
U celini, postizanje i odravanje optimalne metabolike kontrole dijabetesa tokom trud- physicians become familiar with these tools and incorporate them into daily practice,
noe, ostaje neophodnost u cilju smanjenja rizika za pojavu neeljenih perinatalnih isho- they will be able to better tailor diabetes treatment to the needs of individual patients.
da u trudnica sa GD, a dalje praenje ovih bolesnica znaajan je korak u prevenciji T2D i Expected result will be that more patients should be able to reach recommended glyce-
kardiovaskularnog morbiditeta. mic targets with greater convenience and safety than has previously been available.
Kljune rijei: gestacijski dijabetes, perinatalni ishod, insulin Keywords: diabetes, treatment

09-12.03.2017 57
P36_BODY WEIGHT CHANGES IN NEW THERAPY OF TYPE 2 predavanje P37_GLP-1 AGONIST/SGLT2 INHIBITOR COMBO THERAPY IN predavanje
po pozivu po pozivu
DIABETES TYPE 2 DIABETIC PATIENTS
A. Jane L. Duvnjak
University Medical Center Ljubljana, Slovenia Vuk Vrhovac University Clinic-Uh Merkur, Zagreb, Croatia
Type 2 diabetes is a progressive disease, and most people with diabetes will eventually The need for combining antidiabetic agents in order to achieve better glycemic control
require adjunctive pharmacotherapy to optimize their glycemic control. As the majo- has been widely recognized. For a long period of time the choice of agents suitable for
rity of people with type 2 diabetes are overweight or obese, weight management is combo therapy was limited. In the last decades with the expanding armamentarium of
an essential component of diabetes management to improve their overall health and antidiabetic agents combo therapy has became more complex. The current recommen-
quality of life. Each increase in body mass index of 5kg/m or higher is associated with ded treatment approach calls for combining agents that have shown beneficial effects
about a 30% higher overall mortality rate. In contrast, Look AHEAD has shown that a in clinical trials and targeting as many of the pathophysiological defects as possible. In
loss of 510% of body weight can reduce HbA1c levels, improve cardiovascular disease this context treatment choices in type 2 diabetes (T2DM) ne ed to be within a multi-fac-
risk factors, and decrease use of diabetes, hypertension, and lipid-lowering medicati- torial risk reduction framework.
ons. Many of the currently available glucose-lowering drugs are associated with weight
Glucagon-like peptide-1 receptor agonists (GLP-1 RAs) have an established role in T2DM
gain, which makes it challenging for both prescribing clinicians and patients. The current
management due to efficacy in achieving glycemic control and weight reduction. They
ADA/EASD Clinical Practice Guidelines update on the pharmacologic management of
mimic the effects of endogenous GLP-1 stimulating pancreatic insulin secretion in a glu-
type 2 diabetes recommend individualization of therapy and glycemic targets. Clinici-
cose-dependent fashion, suppressing pancreatic glucagon output, slowing gastric emp-
ans should take into consideration not only the drugs efficacy and safety profiles but
tying and decreasing appetite.
also its propensity for causing hypoglycemia and weight gain. Given that the number of
glucose-lowering drugs is expanding rapidly, a better understanding of the impacts of Sodium-glucose co-transporter 2 (SGLT2) inhibitors are a novel class of antidiabetic
current and emerging therapies on body weight will serve as a useful guide. Metformin agent with beneficial effects on glycemic control, weight loss and blood pressure reduc-
remains the first-line drug after diet and exercise therapy. The next add-on agent could tion. They act at the proximal convoluted tubule by blocking the reabsorption of glucose
be selected from the incretin or sodium-glucose cotransporter-2 inhibitor class, becau- by insulin independent mechanism.
se these drugs rarely cause hypoglycemia and may lead to modest weight loss. Weight
Combination therapy with these two agents acting by different mechanisms offers the
loss observed with SGLT2 inhibitor treatment is often limited to less then 4 kg after
advantage of preventing compensatory mechanisms and the potential of producing an
even 52 weeks of treatment. This attenuation of weight loss may occur because SGLT2
additive reduction in HbA1c.
inhibitorinduced glycosuria is accompanied by compensatory hyperphagia, as demon-
strated in animal studies and suggested also by human studies. When insulin therapy is This combination is particularly intersting in light of the recently reported cardiovascu-
considered, choosing a basal insulin that is associated with less nocturnal hypoglycemia lar-outcomes studies (LEADER, EMPA-REG) confirming cardioprotection of both agents
and weight gain is recommended. Emerging therapies using combination therapy of an in T2DM patients with increased CV risk.
incretin-sodium-glucose cotransporter 2 inhibitor or glucagon-like peptide-1 agonist- Recently published Duration 8 Study has shown that the combination of exenatide and
-basal insulin hold promise to achieve robust glycemic control with weight loss and low dapagliflozin was associated with significantly greater reductions than either individual
risk for hypoglycemia. Although improvement of glucose control remains the primary agent in HbA1c, weight, and systolic blood pressure in T2DM patients inadequately con-
goal in pharmacological treatment of type 2 diabetes, avoidance of pharmacologically trolled on metformin. These beneficial effects occurred without hypoglycemic events
induced weight gain should also be considered as a clinically important goal. and with no unexpected safety findings. However, the cardiovascular benefit of the
combination of GLP-1 receptor agonists and SGLT2 inhibitors over the individual drugs
needs to be demonstrated. In the meantime, in everyday clinical practice an appropriate
patient selection remains crucial, emphasizing the importance of the concept that not
one therapy fits every T2DM patient.
Keywords: type 2 diabetes, GLP-1RA, SGLT2 inhibitors, Combination therapy

09-12.03.2017 59
P38_LEENJE GOJAZNOSTI AKTUELNO STANJE I predavanje P39_DA LI JE GOJAZNOST BOLEST? predavanje
po pozivu po pozivu
TERAPIJSKE PERSPEKTIVE
M. umarac-Dumanovi
D. Mici Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu Multidisciplinarni centar za leenje gojaznosti
Odeljenje Medicinskih nauka, SANU Beograd, Srbija Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije,
Beograd
U poslednjih nekoliko dekada dolo je do rapidnog porasta gojaznosti zajedno sa njenim
komorbiditetima. Obimne promene ivotnog stila, koje ukljuuju ishranu, fiziku aktiv- Gojaznost ispunjava tri osnovne karakteristike bolesti. Prvo bolest se karakterie prepo-
nost i bihevioralnu terapiju predstavljaju osnovu za terapiju gojaznosti. Terapija lekovi- znatljivim znacima i simptomima. Druga karakteristika je abnormalno funkcionisanje u
ma, primena medicinskih sredstava ili barijatrijska hirurgija su indikovani kada dijeta, fi- nekom delu tela. U gojaznosti, to bi moglo da se odnosi na hipotalamus i njegove centre
zike vebe i bihevioralni metodi ne postignu zadovoljavajue rezultate. Farmakoterapija za regulaciju unosa hrane i glad. Takoe i masno tkivo moe postati infiltrisano inflama-
za gojaznost se uvodi u bolesnika iji je indeks telesne mase (BMI) 30 kg/m2 i u bole- tornim celijama to vodi nenormalnom luenju adipokina i citokin. u krvotok. Ovi faktori
snika iji je indeks telesne mase 27 kg/m2 uz prisustvo jednog ili vie komorbiditeta. dovode do razvoja insulinske rezistencije, dijabetesa tipa 2 i metabolikog sindroma, ste-
FDA je odobrila u SAD za hroninu terapiju gojaznosti sledee lekove: orlistat; lorcaserin; riliteta. Kao tree, bolest dovodi do poveanja smrtnosti uglavnom zbog kardiovaskular-
phentermin/topiramat; bupropion/naltrexon i liraglutid, dok je EMEA u Evropi odobri- nih bolesti, ali i ee pojave carcinoma. Argumentima koji podravaju da se gojaznost
la za terapiju gojaznosti: orlistat; bupropion/naltrexon and liraglutid. Orlistat je snaan naziva boleu lei u jednostavnoj injenici da kada se jednom uspostavi, ponaa se kao
selektivni inhibitora pankreasne lipaze koji sniava apsorpciju masti iz creva. Lorcaserin hronina bolest. Kada osobe akumuliraju viak masnog tkiva i ono postane disfunkcio-
je selektivni 5-HT 2 C receptorski agonist. Aktivacija serotoninskih serotoninskih -2 C re- nalno, i kao takvo utie na razvoj brojnih komorbiditeta, ne postoji poznati nain da se
ceptora u hipotalamusu sniava unos hrane. Kombinacija phentermin/topiramata snia- stanje vrati na taku kada bi ove osobe mogle da se smatraju izleenim. Za razliku od
va telesnu teinu tako to phentermin suprimuje apetit, dok topiramat deluje na ener- mnogih drugih bolesti koje moemo da izleimo gojaznost izgleda da ne moemo. Go-
getsku homeostazu. Fiksna kombinacija natltexona (antagoniste za opijatne receptore) jaznost je povezana sa kracim ivotnim vekom i smanjenjem kvaliteta ivota. Gojaznost
i bupropiona (inhibitora preuzimanja dopamina i norepinefrina) ima sinergistiki efekat je nastaje u interakciji izmeu gena, ivotne sredine i ponaanja. U praksi, gojaznost se
na snienje apetita i snienje telesne mase. Liraglutida je GLP-1 analog koji injiciran u ponaa isto kao i svaka druga hronina bolest, tj. moemo izmeniti kurs ili ak poboljati
dozi od 3 mg jednom dnevno sniava glad i uzrokuje oseaj punoe u eludcu i sitost. stanje promenom navika, medicinskim ili hirurkim tretmanima do te mere da vie ne
Terapijska efikasnost za veinu lekova za gojaznost se procenjuje kao snienje telesne moe predstavljati pretnju po zdravlje, ali je u najboljem sluaju u remisiji - kada leenje
teine za 5% od inicijalne telesne teine posle tri meseca (za liraglutid 4 % posle 16 prestane, teina se vrati ponekada i sa osvetom, jer patoloka biologija gojaznosti se
nedelja) i u sluaju da je ovaj odgovor postignut, terapija se nastavlja. Ovi podaci ukazuju dugo vremena odrava. Set-taka, ak i 5 godina nakon gubitka teine je visoka i stalno
na postojanje specifinih responderskih fenotipova kod kojih upotreba adekvatne tera- tei da bude dostugnuta.
pije za gojaznost moe da dovede do znaajnog snienja telesne teine. U budunosti se
moe oekivati primena razliitih kombinacija lekova, imajui u vidu razliite mehanizme
koji doprinose razvoju globalne epidemije gojaznosti. Intragastrini baloni spadaju meu
novo razvijene endoskopske metode za leenje gojaznosti. Baloni zauzimaju prostor u
trbuhu, indukuju sitost i snienje unosa hrane. Implantabilno sredstvo za gubitak telesne
teine je odobreno od strane FDA u 2015. Sredstvo radi tako to prekida signale nervusa
vagusa to dovodi do zastoja u pranjenju eludca, rane sitosti i redukcije gladi. Bariatrij-
ska hirurgija je najefikasnija terapija za ozbiljnu gojaznost i njene komorbiditete. Glavne
klinike procedure su prilagodljiva eludana vrpca, vertikalna sleeve gastrektomija, Ro-
ux-en-Y gastrini bypass and biliopankresna diverzija.

09-12.03.2017 61
P40_KOMORBIDITETI GOJAZNOSTI I BARIJATRIJSKA predavanje P41_NEUOBIAJENI ASPEKTI GOJAZNOSTI predavanje
po pozivu po pozivu
HIRURGIJA
E. Stoki
S. Polovina Klinika za endokrinolgoiju, dijabetes i bolesti metabolizma
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije Kliniki centar Vojvodine, Novi Sad
Medicinski fakultet Novi Sad, Srbija
Smanjenje telesne mase kod gojaznih osoba ima viestruke dobrobiti za organizam, od
poboljanja metabolikih parametara i smanjenja optereenja na lokomotorni sistem do Gojaznost je danas jasno definisana kao bolest koja nastaje nagomilavanjem masne mase
poboljanja komorbiditeta gojaznosti u koje se ubrajaju dijabetes tipa 2, hipertenzija, tela u meri koja dovodi do naruavanja zdravlja i razvoja brojnih komplikacija. Kako je
hiperlipoproteinemija, sindrom policistinih jajnika, nealkoholni steatohepatitis, hiperu- definisana kao uveanje masne mase, sve konsekvence gojaznosti razvijaju se kao posle-
rikemija i oboljenja lokomotornog sistema. dica morfolokih i funkcionalnih promena unutar masnog tkiva. Odgovorna je za pojavu
brojnih komplikacija kao to su kardiovaskularne bolesti, dislipidemija, tip 2 eerne bo-
U zavisnosti od vrste barijatrijske operacije, remisija tipa 2 dijabetesa, javlja se u proseku lesti, bolesti gastrointestinalnog, respiratornog, lokomotornog i reproduktivnog siste-
kod 87% bolesnika. Za postizanje remisije dijabetesa je vana duina trajanja dijabetesa, ma, maligne bolesti, psihosocijalni problemi i brojnih drugih. Meutim, u svakodnevnoj
vrsta terapije i postojanje komplikacija. Preko 90% bolesnika sa hipertenzijom moe da klinikoj praksi uoena je pojava normalno uhranjenih osoba sa uveanjem masne mase
znaajno smanji dozu i broj antihipertenziva, od toga znaajan procenat bolesnika nakon tela i poveanim kardiometabolikim rizikom, ali s druge strane, gojazne osobe bez me-
smanjenja telesne mase veeg od 30%, ima dobro regulisan krvni pritisak bez primene tabolikih i kardiovaskularnih poremeaja. Metaboliki zdrave gojazne osobe (Metaboli-
antihipertenziva. Kod ena sa sindromom policistinih jajnika, nakon smanjenja telesne cally healthy obese, MHO) imaju BMI vei od 30 kg/m2, vei udeo masne mase, ali je masa
mase veeg od 20%, naroito posle barijatrijskih procedura, dolazi do normalizacije men- intraabdominalnog masnog tkiva u granicama normale, kao i insulinska senzitivnost,
strualnog ciklusa, a oko 60% prethodno infertilnih ena postane fertilno u periodu od nivo triglicerida i HDL-holesterola. Metaboliki gojazne, ali normalno uhranjene osobe
tri godine nakon barijatrijske procedure. Podaci analize kvaliteta seksualnog ivota mu- (Metabolically obese normal weight, MONW) imaju normalan BMI, uveanu masnu i in-
karaca, pokazuju znaajno poboljanje nakon smanjenja telesne mase to se dovodi u traabdominalnu masnu masu, insulinsku rezistenciju i proaterogeni lipidski i lipoprotein-
vezu sa poveanjem koncentracije slobodnog testosterona i smanjenja nivoa estrogena. ski profil. Nisu jasno definisani kriterijumi za evaluaciju ovih klinikih entiteta, ali je pre-
Nakon RYGB dolazi do remisije apoptoze hepatocita i poboljanja histolokih karakte- dlaena klasifikacija normalno uhranjenih, gojaznih i osoba sa prekomernom telesnom
ristika hepatocita kod pacijenata sa NASH. Razliite vrste metabolike hirurgije imaju i masom na metaboliki zdrave i one sa metabolikim poremeajima na osnovu prisustva
razliite efekte na smanjenje pojedinih lipidnih frakcija to znaajno utie na smanjenje manje od dva, odnosno dva ili vie kardiometabolikih poremeaja, koji podrazumevaju
kardiovaskularnog rizika. vrednosti krvnog pritiska, nivo triglicerida, HDL-holesterola, glikemije, CRP i indeksa in-
Barijatrijska/metabolika hirurgija kod paljivo odabranih pacijenata i uz potovanje insulinske rezistencije (HOMA). Savremena istraivanja u ovoj oblasti medicine usmerena
dikacija za hirurko leenje gojaznosti ima svoje znaajno mesto u leenju metabolikih su ka upoznavanju promena na nivou masnog tkiva kao metaboliki aktivne endokrine
komorbiditeta gojaznosti predstavljajui terapijsku opciju sa dugotrajnim efektom. lezde, to bi moglo da objasni niz poremeaja koji e tek kasnije postati kliniki evidentni
kao povean kardiometaboliki rizik.

09-12.03.2017 63
P42_FARMAKOLOKI PRISTUP DISLIPIDEMIJAMA U predavanje P43_METABOLIKI I IMUNOLOKI ASPEKTI predavanje
po pozivu po pozivu
DIJABETESU ATEROTROMBOZE U METABOLIKOM SINDROMU I TIP 2
DIJABETESU
K. Lali
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu M. Hajder
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Srbije Univerziteski kliniki centar Tuzla
Medicinski fakultet Univerziteta u Tuzli
Sa preventivnog aspekta, dijabetes se moe smatrati ekvivalentom kardiovaskularne bo-
lesti (KVB). Najei poremeaj metabolizma lipoproteina u dijabetesu je povienje nivoa Ateroskleroza je sistemska disfunkcija endotela, fokalna reakcija, hronina inflamacija,
triglicerida (Tg), snienje HDL holesterola (h), dok nivo LDL-h ne mora biti znaajno povi- fibroproliferacija, metabolika disfunkcija, protrombotika imunoloka multifaktorijalna
en u poredjenju sa nedijabetiarima. Meutim, u dijabetesu postoje znaajne kvalitativ- bolest intime arterija prouzrokovana modifikovanim ox-LDL-holesterolom, hemodinam-
ne promene LDL partikula (mali gusti LDL bogat trigliceridima) koje ga ine osetljivim na skim i redoks stresom. Karakterie se endotelnom disfunkcijom, akumulacijom infilta-
oksidaciju ime je i rizik za pojavu ateroskleroze povien. Prema najnovijim preporukama cijom imunolokih stanica (monocit/makrofag, T limfocit i mastocit), ekstracelularnih i
primarni terapijski cilj u dijabetesu i dalje je normalizacija nivoa LDL-h. U pacijenata sa intracelularnih lipida, luenjem proinflamatornih citokina (IL-6, IL-1, IFN-y, TNF-alfa), for-
dijabetesom bez KVB primarni cilj je LDL-h ja istiu novu grupu lekova, monoklonska an- miranjem pjenastih stanica, proliferacijom glatkih miinih stanica i akumulacijom veziv-
titela na PCSK9, glavni regulator razgradnje i aktivnosti LDL receptora. Pokazano je da no-tkivnih proteina. Angiotenzin II, ox-LDL, trombin aktiviraju makrofage, endotelne sta-
primena ove grupe lekova (alirokumab i evolokumab) dovodi do znaajnog dodatnog nice, glatke miine stanice i trombocite na luenje proinflamatornih citokina, hemokina,
smanjenja nivoa LDL-h (40-70%). Preliminarni rezultati pokazuju i da je efekat PCSK9 in- tkivnih faktora rasta (TGF- beta) koji sintetiu kolagen i elastin, tako da lipidna nakupina
hibitora u smanjenju rizika za aterosklerozu znaajan, iako viegodinje, randomizovane pjenastih stanica postaje fibrolipidna, odnosno nastane plak. Pod utjecajem IL-6 u jetri
studije jo uvek nisu zavrene. nastaje CRP, PAI-1, i fibrinogen. Glavni uzrok pucanja kape ateroma su proteinaze (ma-
Kljune rijei: dijabetes, lipidi trix metalloproteinases), koje izluuju makrofazi i T-limfociti. Pri pucanju kape krv ulazi
u aterom, a kako su pjenaste stanice trombogene, doi e do stvaranja tromba, nastaje
vazospazam, subokluzija ili potpuna okluzija krvne ile, te nastaje akutni koronarni sin-
drom. Bolest koja je uzrok aterotroboze je metaboliki sindrom (MetS)/tip 2 dijabetes.
MetS se danas smatra ekvivalentom aterotromboze i koronarnog rizika, dok se tip 2 dija-
betes smatra rizikom kao raniji AIM. Glavni etioloki faktori ateroskleroze su agitenzin II i
small, dense LDL (ox-LDL). Angiotenzin II dovodi do endotelne disfunkcije, dok je ox-LDL
antigen za pokretanje imunoloke reakcije. Endotel je produktivno tkivo koje lui vazodi-
latatore (NO, bradikinin), vasokonstriktore (endotelin-1 i angiotenzin II, tromboksan A2 i
serotonin), inflamatorne medijatore (citokine), faktore homeostaze, tromboze i faktore
redoks stresa. Najrazornije posljedice ateroskleroze su AIM i modani udar. Terapija ate-
rotromboze je lijeenje MetS/tip 2 dijabetesa. Incijalna terapija su statini u prevciji imu-
noloke upale i ACE-inhibitori ili sartani za stabilizaciju plaka i spreavanje rupture plaka.
Kljune rijei: aterotromboza, imunoloke stanice, proinflamatorni citokini, MetS/ dija-
betes tip 2.

09-12.03.2017 65
P44_ORALNI ANTIDIJABETICI U PACIJENATA SA predavanje P45_DA LI IMA NOVINA U DIJAGNOSTICI I LIJEENJU predavanje
po pozivu po pozivu
KORONARNOM BOLEU METABOLIKOG SINDROMA?
M. M. Pei A. Burekovi
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KC Ni Klinika za Nuklearnu medicinu i endokrinologiju KCUS
Veliki broj obolelih od dijabetesa tip 2 (oko 80%) ima viestruke kardiovaskularne fak- Metaboliki sindrom naziv za udruenu pojavu visceralnog oblika gojaznosti, intoleranci-
tore rizika: dokazanu ishemijsku bolest srca ili ve predhodni kardiovaskularni dogaaj, je glukoze ili inzulinske rezistencije, arterijske hipertenzije i dislipidemije. Ovi se poreme-
displipidemiju, hipertenziju, gojaznost. Rizik od kardiovaskularnog dogaaja se poveava aji javljaju istovremeno u osoba sa M.S., mnogo ee nego bi to mogla biti sluajnost,
sa svakim porastom HbA1c za 1%. Stoga pacijenti sa dijabetesom tipa 2, pored multi- te predstavljaju znaajan faktor rizika za razvoj Diabetes mellitus Tip2 i kardiovaskularnih
faktorijalne intervencije koja podrazumeva regulaciju telesne teine, lipidnog statusa i bolesti. Osim gore mogu biti prisutni: kompenzatorna hiperinzulinemija, hiperurikemi-
tenzije uz prestanak puenja, treba da postignu optimalnu glikemijsku kontrolu. ADA/ ja, proinflamatorno, protrombotino stanje, endotelna disfunkcija, policistini ovarijalni
EASD vodii daju preporuke o individualnom terapijskom pristupu svakom obolelom od sindrom i nealkoholni steatohepatitis. U novije vrijeme se govori i o nedostatku vitamina
dijabetesa tipa 2. Ovi vodii takoe preporuuju da u pacijenata sa poveanim kardio- D, mikroalbuminuriji, visokim vrijednostima osteokalcina kod ena u menopauzi, viso-
vaskularnim rizikom treba izbegavati lekove koji u znaajnoj meri nose rizik od hipogli- kim vrijednostima IGF-1 kod starijih osoba, niskim vrijednostima adiponektina kod goja-
kemijskih epizoda. Hipoglikemija moe kompleksnim mehanizmima uzrokovati akutni znih adolescenata. Meunarodna dijabetoloka federacija /IDF/ je 2006.g. dala sljedee
ishemijski dogaaj. smjernice: abdominalna gojaznost (definisana po obimu struka, u skladu sa specifinim
vrijednostima za razliita geografska podruja i etnike skupine, ako je BMI > 30 kg /
Preporueni oralni antidijabetici u tretmanu dijabetesa tip 2 su: metformin kao lek prve
m, moe se pretpostaviti abdominalna gojaznost, te obim struka ne treba mjeriti) i bilo
linije, preparati sulfonilureje, tiazolidindioni, DPP4 inhibitori i SGLT 2 inhibitori. Svaka
koja dva kriterija od navedenih: povieni trigliceridi > 1,7 mmol/l, ili ve tretirana hiper-
grupa lekova ima sebi svojstven mehanizam delovanja te pokazuje specificnosti u po-
trigliceridemija, smanjen HDL-holesterol: 85 mm Hg, ili lijeenje prethodno dijagnostici-
gledu efikasnosti, rizika od hipoglikemija, efekta na telesnu teinu i neeljenih efekata.
rane hipertenzije, poviena glikemija natate > 5,6 mmol/l, ili prethodno dijagnosticiran
U predavanju se razmatraju sve navedene grupe lekova sa posebnim osvrtom na predno- Dijabetes mellitus tip 2. Ako je GUK natate > 5,6 mmol/l, preporuen je OGTT, ali nije
sti ili mane koje ovi preparati mogu pokazati u pacijenata sa ve postojeom ishemijskom potreban za definiciju prisutnosti sindroma. Tretman: prva linija promjena ivotnog stila,
boleu srca. dijeta fizika aktivnost, smanjenje tjelesne teine. Meutim, ako u roku od tri do est
mjeseci nema poboljanja, ukljuiemo lijekova. U principu, neke uobiajene bolesti koje
ine metaboliki sindrom tretiramo odvojeno: antihipertensive, antilipemike, Metformin
kod inzulinske rezistence, poremeene glukoze natate ili eerne bolesti tip 2.
Kljune rijei: Metaboliki sindrom, hipertenzija, gojaznost hiperlipidemija

09-12.03.2017 67
P46_SAVREMENA TERAPIJA HIPERGLIKEMIJE U TIPU 2 predavanje P47_ZNAAJ INDIVIDUALNE KONTROLE GLIKEMIJE predavanje
po pozivu po pozivu
DIJABETESA: PORUKE STUDIJA KARDIOVASKULARNIH U PREVENCIJI I LIJEENJU DIABETESA TIPA 2: OD
ISHODA PREPORUKA DO DILEMA
N. M. Lali S. Popovi-Pejii1,2
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Klinika za endokrinologiju, dijabetes i 1 Klinika za unutranje bolesti, Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske
bolesti metabolizma Klinikog centra Srbije 2 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci
Poslednjih godina su definisane nove preporuke za terapiju hiperglikemije u tipu 2 di- Terapijski pristup u dijabetesu tipa 2 (DMT2) podrazumijeva optimalnu glikoregulacije u
jabetesa (T2D), u kojima se znaajne novine odnose na ciljne vrednosti glikemije kao i cilju smanjenja rizika nastanka dijabetesnih komplikacija. Usmjeren je na postizanje cilj-
na mesto i ulogu novih antihiperglikemijskih agenasa. Zajedniki konsenzus ADA i EASD nih vrijednosti glikolizovanog hemoglobina (HbA1c), glikemije natate i postprandijalno.
o terapiji hiperglikemije u T2D istie da se terapija novootkrivenog T2D zapoinje isto- Preporuke za lijeenje DMT2 Amerike dijabetesne asocijacije i Evropske asocijacije za
vremenom promenom izmene ivotnog stila uz metformin. U sluaju da se ne postig- prouavanje dijabetesa, koje su aurirane 2015 godine, sugeriu da ciljne vrijednosti i
ne optimalna glikoregulacija (HbA1ctesu n amee potrebu individualizacije, posebno sa antihiperglikemijska terapija moraju biti individualizovane. Kontrola glikemije je i dalje u
aspekta istovremene KV sigurnosti ovih lekova. U tom smislu, rezultati najnovijih velikih, fokusu, ali u sklopu programa smanjenja sveukupnog kardiovaskularnog rizika koji uklju-
randomizacionih studija ispitivanja upravo KV sigurnosti novih lekova u T2D ukazali su da uje prestanak puenja i usvajanje zdravih ivotnih navika, kontrolu krvnog pritiska i lipi-
primena pojedinih lekova iz grupe GLP-1 receptor agonista i SGLT-2 inhibitora moe zna- da i u nekim sluajevima antiagregacionu terapiju. Medikamentna terapija oboljelih od
ajno redukovati KV dogaaje. Takoe, uz pokazane kardioprotektivne efekte uoeni su DMT2 obuhvata individualizovanu, sekvencijalnu primjenu agensa u 4 osnova koraka.U
i odredjeni renoprotektivni efekti. Meutim, slino dizajniranije studije ispitivanja DPP-4 svakom od ovih koraka, uvoenje monoterapije ili kombinacije agensa odreuje se indi-
inhibitora nisu pokazale superiornost u prevenciji KV dogaaja, ali su rezultati ukazali da vidualno, uzimajui u obzir efikasnost agensa u postizanju ciljnih vrijednosti HbA1c, sklo-
ovi preparati ne pogoravaju kardiovaskularne ishode u pacijenata sa dijabetesom. Re- nost ka hipoglikemiji,promjene u tjelesnoj teini i glavna neeljena dejstva. Izbor terapije
zultati navedenih studija su izuzetno ohrabrujui i sugeriu da u se u izboru terapijskog se temelji na karakteristikama lijeka i pacijenta, sa ciljem poboljanja kontrole glikemije
agensa u pacijenata sa T2D mora uzeti u obzir i prisustvo KV komplikacija da bi se odgo- uz minimalne nuspojave. Glavni fokus terapije je sveobuhvatna redukcija kardiovaskular-
vorilo individualnim potrebama pacijenta. nog rizika.
Kljune rijei: tip 2 dijabetesa, terapija, kardiovaskularni ishodi Kljune rijei: dijabetes, glikoregulacija, faktori rizika

09-12.03.2017 69
P49_ASIMPTOMATSKA ISHEMIJSKA BOLEST SRCA: DA LI JE predavanje P50_NEONATLNO PROGRAMIRANJE ADULTNIH BOLESTI predavanje
po pozivu po pozivu
STRATIFIKACIJA RIZIKA PUTEM NEINVAZIVNIH TESTOVA
MOGUA I EFEKTIVNA? S. ivi, S. Stankovi, V. Cvetkovi, J. Vui, K. Vasi, D. Milojevi
Klinika za deje bolesti, KC Ni, Srbija
T. Kovaevi-Preradovi1, B. Staneti1, M. Ostoji1
1 Klinika za kardiologiju, Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Banja Luka Deca roena mala za gestaciono doba (MGD) predstavljaju jedan od najznaajnih javno
zdravstvenih i populacionih problema svake savremene drave pa i Srbije: kako po svojoj
Ishemijska bolest srca je vodei uzrok morbiditeta i mortaliteta kod dijabetiara. Istrai- uestalosti (najmanje 10%), tako i po visokom i ranom morbiditetu i mortalitetu koji nosi.
vanja ukazuju da je uestalost kardiovaskularnih dogaaja kod dijabetiara bez prethod- Od sve MGD dece 90% njih prave fenomen brze nadoknade rasta (catch-up growth) -
ne istorije koronarne bolesti srca (CAD) veoma slina onoj kod nedijabetiara sa pozna- posebno ona koja imaju znaajniji dodatak u telesnoj masi u velikom su riziku za razvoj
tom CAD pa se dijabetes sam po sebi moe smatrati ekvivalentom CAD. Asimptomatski ozbiljnih metabolikih poremeaja procesom fetalnom i neonatalnog programiranja.
pacijenti sa dijabetesom imaju veu prevalencu ateroskleroze koronarnih arterija kao i Ovakvo programiranje u miljeu naglog dodavanja u telesnoj masi kao i ee prisutnih
aortne valvule u poreenju sa pacijentima bez dijabetesa, a u vezi sa tim i visoku inciden- genetskih defekta, omoguavaju rano konstituisanje metabolikog sindroma sa visokim
cu infarkta miokarda i ukupnog kardiovaskularnog mortaliteta. Kardioloke preporuke kardiovaskularnim i cerebrovaskularnim morbiditetom i mortalitetom.
za dijagnostiku ishemijske bolesti kod dijabetiara se uglavnom odnose na dijabetiare Fetalno okruenje, gestaciona duina kao i masa mogu imati presudan uticaj na psihiko
sa dva ili vie faktora rizika kao to su periferna okluzivna bolest, visok koronarni kalci- i fiziko zdravlje, kako u dejem uzrastu, tako i u odraslom dobu. Odavno je poznata po-
jumski skor i proteinurija. Meutim, rezultati prospektivnih studija pokazali su kontrover- vezanost poroajne mase i rizika od razvoja metabolikih bolesti. Ovo je otkrie dovelo
zne rezultate ak i kod visoko rizinih asimptomatskih dijabetiara u smislu dijagnostike do definisanja hipoteze tedljivog genotipa.
i predikcije kardiovaskularnih dogaaja: DIAD (engl. Detection of Ischemia in Asympto-
U Srbiji se ve dugo u proseku raa oko 65.000 dece godinje ako je incidencija raa-
matic Diabetics) studija nije dokazala znaaj skrininga na ishemiju kod asimptomatskih
nja MGD dece oko 10%, znai da se svake godine u Srbiji rodi oko 6.500 sitne dece. U
dijabetiara, dok je BARDOT (engl. Basel Asymptomatic High-Risk Diabetics Outcome)
respektibilnoj bazi podataka (IOS baza) dece roene MGD za 9 godina trajanja upisano
studija utvrdila prognostiki znaaj neinvazivnih testova kod asimptomatskih dijabeti-
je 260 deteta koja primaju hormon rasta detektovano je, dakle, samo oko 4% njih! Jo
ara sa inducibilnom ishemijom. Najnovija istraivanja ukazuju na prognostiki znaaj
traginije - nijedno MGD dete koje je imalo nagli postnatalni rast do dananjeg dana nije
kombinovanih neinvazivnih testova kod visoko rizinih asimptomatskih dijabetiara bez
prepoznato!!! Kako prepoznati a kako leiti ovu brojnu decu, koja e kasnije sigurno po-
prethodne CAD. Stres ehokardiografski pregled na ishemiju, sa evaluacijom segmentih
stati pacijenti adultnih endokrinolologa i kardiologa? O tome govori ovaj rad.
ispada kontraktilnosti zidova lijeve komore, je jedna od najrasprostranjenijih dijagnosti-
kih metoda. Preporuuje se istovremena procjena koronarne rezerve protoka (CFR), gdje Kljune rijei: mala poroajna masa, mala poroajna duina, programiranje, nizak rast,
je izvodljivost procjene transtorakalnom doppler ehokardiografijom u medio-distalnom metaboliki sindrom
segmentu LAD (engl. left anterior descending, lijeve prednje descedentne) koronarne
arterije vea od 90% to poveava dijagnostiki i prognostiki znaaj standardne stres
ehokardiografije. Ehokardiografsko mjerenje naprezanja (strain) miokarda je dodatni
obeavajui instrument za procjenu kardioloke funkcije i prognoze kod asimptomatskih
dijabetiara obzirom da se globalno longitudinalno naprezanje (GLS, engl. global longi-
tudinal strain) pokazao kao pouzdaniji parametar procjene sistolne funkcije lijeve komo-
re u odnosu na konvencionalnu ejekcionu frakciju (EF).

09-12.03.2017 71
P51_BUDUNOST KONTINUIRANOG MONITORINGA predavanje P52_INZULINSKA PUMPA U TERAPIJI TIP 1 DIABETES predavanje
po pozivu po pozivu
GLIKEMIJE KOD DJECE SA DIJABETES MELITUSOM TIPA 1 MELLITUSA DJECE I OMLADINE
G. Bukara-Radujkovi S. Hasanbegovi
Klinika za djeije bolesti Banja Luka Kliniki Centar Univerziteta u Sarajevu, Pedijatrijska Klinika
Sistem za kontinuirano praenje glikemije predstavlja znaajan napredak u tehnologiji i Inzulinska pumpa (IP) ili kontinuirani sistem supkutane infuzije inzulina (CSII), uvedena
olakava sprovoenje optimalne kontrole dijabetesa. Upotreba ureaja za kontinuirano je u terapiju dijabetesa prije gotovo pola stoljea. Savremene IP su u upotrebi od 1978.
praenje glikemije u realnom vremenu ranije 3 dana, danas 7 dana, prua 24- satno kon- godine. U IP se koriste veoma brzo-djelujui inzulinski analozi ime se smanjuje varijabil-
tinuirano mjerenje glikemije i ima potencijal da povea broj pacijenta sa ciljnim HbA1c, nost djelovanja inzulina a takoe i varijabilnost glikemije. Tehnologija IP je napredovala
da smanji glikemijsku varijabilnost i smanji rizik od ozbiljnih hipoglikemija. Upotreba ovog do nivoa preciznog ispunjavanja fiziolokih zahtjeva za inzulinom. Programabilna admini-
ureaja moe da pobolja dnevno doziranje bolusa insulina, pobolja nonu kontrolu sa stracija inzulina u bazalnim i bolus modovima je integrisana i proirena dodavanjem sen-
hipoglikemijskim alarmima. Koristei retrospektivne podatke moe da optimizira none zora glukoze koji prua podatke o glikemiji u realnom vremenu i omoguava spreavanje
bazalne vrijednosti insulina i olaka razumijevanje u doziranju insulina. hipoglikemije automatskim prekidom isporuke inzulina. Uspostavljanjem funkcionalno
zatvorene petlje tj. umjetnog pankreasa stvaraju se realne anse za 24-satni potpuno
Posljednjih godina, nekoliko studija je dokazalo prednost upotrebe CGM samog ili kao
fizioloki nain isporuke inzulina.
dio senzor- augmentid pumpe (SAP) kod pedijatrijskih pacijenata. Juvenilna Diabetes Is-
traivaka Fondacija (JDRF)- CGM studija je pokazala efekat SAP u odnosu na multiple Zbog svih navedenih prednosti terapija IP se sve ee uvodi kod djece i mladih sa TIP
dnevne injekcije poslije 12 mjeseci i uestalosti primjene senzora (>6 dana/sedmicu) u 1 diabetes mellitusom ak i najmlae dobi. Konsenzusom o terapiji IP u pedijatrijskoj
pacijenata sa T1D koje je rezultiralo snienjem HbA1c i izbjegavanjem hipoglikemija. i adolescentnoj dobi su rijeene dileme o podobnosti pacijenata za ovu vrstu terapije.
Fenomen zore karakteristian za djecu u razvoju uz teke i none hipoglikemije su glav-
Prva meta-analiza (2011) jasno je pokazala pozitivan uticaj kontinuiranog monitoringa
ne indikacije za terapiju IP, a znaajno se smanjuju uvoenjem IP. Meutim, smanjenje
glikemije na metaboliku kontrolu u odnosu na samokontrolu glikemije (smanjenjem
HbA1c i poboljanje metabolike kontrole se evidentira u kratkom roku koritenja IP, ali
HbA1c za 0,3%). Dua i ea upotreba senzora vodi ka boljem HbA1c.
nije potpuno potvreno dugoronim studijama. Uestalost ketoacidoze koja nastaje pri
Prvi korak ka vjetakom pankreasu je ve uinjen u mnogim zemljama pa i u naoj zemlji prekidu isporuke inzulina pumpom ve nakon nekoliko sati nije se poveala u odnosu na
I u svakodnevnoj je upotrebi. To je funkcija u insulinskoj pumpi sa glukoznim senzorom uobiajenu incidencu kod TIP 1 dijabetesa u pedijatrijskoj dobi. Pored idealnih karakte-
koja prekida njen rad kada je nivo glikemije u hipoglikemijskom opsegu. Ova opcija ima ristika terapije IP stopa prekida se kree u rasponu od 1% kod vrlo male djece do 6% u
mogunost skraenja vremena provedenog u hipoglikemiji kao I smanjenja broja ozbilj- periodu puberteta.
nih nonih hipoglikemija (75% u mladih).
Lijeenje TIP 1 dijabetesa u populaciji djece i omladine putem isporuke inzulina pumpom
Saopteno da alarmi za hipoglikemiju nou nisu uspjeno smanjili none hipoglikemijske pokazalo se sigurnim i efikasnim uz evidentno poboljanje kvaliteta ivota ovih pacije-
dogaaje jer 71% djece sa dijabetesom ne reaguje na alarme tokom noi. Mogue je da nata.
e vjetaki pankreas, koji automatski regulie nivo glikemije u krvi, pomoi u prevazila-
enju ovog problema I znaajno poboljati kvalitet ivota djece sa dijabetes melitusom
tipa 1.

09-12.03.2017 73
P53_GOJAZNOST I PREDIJABETES-SPECIFINOSTI KOD predavanje
po pozivu
DECE I ADOLESCENATA
V. Dimitrijevi Srekovi
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki Centar Srbije,
Beograd; Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu
Stomano masno tkivo predstavlja hormonski aktivan organ koji je ukljuen u insulinsko delo-
vanje, metabolizam glikoze i lipida. Otkriveni su razliiti molekuli poreklom iz masnih elija koji
su bioloki aktivni i mogu doprineti metabolikim poremeajima vezanim za gojaznost. Studije
pokazuju da zapaljenski faktori vezani za stomano masno tkivo ukazuju ne samo na razvoj kar-
diovaskularnih dogadjaja ve i dijabetes. Najvie izloene riziku su sve gojazne osobe, pogotovu
oni koji imaju stomanu gojaznost. Smanjena fizika aktivnost, nedovoljno kretanje, kao i greke
u ishrani koja je bogata prostim ugljenim hidratima (slatkiima i slatkim napicima), zasienim ma-
snoama ivotinjskog porekla bez dovoljnog korienja voa, povra, itarica kljuni su razlozi
sve vee epidemije gojaznosti i dijabetesa tip 2 u svetu kako kod odraslih tako i kod mladih.
Da bi se postavila dijagnoza metabolikog sindroma (MS) potrebno je prisustvo najmanje tri od
navedenih pet faktora: stomama gojaznost (povean obim struka), povieni trigliceridi preko
1.7 mmol/l, nizak HDL holesterol maniji od 1.0 mmol/l, eer u krvi vei od 6.l mmol/l i povien
krvni pritisak veci od 130/85 mmHg. MS karakterie stomana gojaznost, praena povienim
nivoom insulina u krvi, insulinskom rezistencijom to vodi poremeajima glikoregulacije, povie-
nim krvnom pritisku, povienim masnoama u krvi i kasnije nastanku ateroskleroze i vaskularnih
komplikacija. Poviene vrednosti insulina u krvi (hiperinsulinizam) i insulinska rezistencija prisut-
ne su kod nae dece sa MS kao i kod onih sa pre-metabolikim sindromom. Dokazana je udrue-
nost MS sa aterosklerozom, tumorima, sterilitetom a povezan je i sa depresijom. Nai rezultati
pokazali su prisustvo MS kod 37 % gojazne dece i omladine dok je preostalih 63 % imalo pre-MS
(prisustvo jednog do dva faktora)- najee povean obim struka i nizak HDL - holesterol. Ue-
stalost MS poveava statistiki znaajno sa godinama: kod dece od 7-15 godine iznosi 34.8%,
adolescenata od 16 do 20 godine 38.9% i mladih od 20 do 30 godine - 58.1%. Nai rezultat su
pokazali da se ve u fazi pre-MS javlja hiperinsulinizam, povieni faktori zapaljena i tromboze,
pojava albumina u urinu i smanjena antioksidantna zatita. Primenjena mediteranska dijeta indi-
vidualno podeena svakojm pacijentu pokazala je znaajne efekte posle est meseci i posle go-
dinu dana uz smanjenje stomane gojaznosti, smanjenje krvnog pritiska, popravljanje lipidnog
statusa (triglicerida i HDL-holesterola) i smanjenjei hiperinsulinizma to je praeno smanjenjem
insulinske rezistencije. Svim gojaznim osobama radjen je glikozni tolerans test sa 75 g glikoze i
na osnovu vrednosti glikemije u 0 minutu i 120 minutu procenjivan je stepen poremeaja gliko-
regulacije. Nai najnoviji rezultati pokazali su prisustvo poviene glikemije na tate (IFG) u 10.3%
adolescenata i 11.6% kod mladih dok je intolerancija na glikozu (IGT) bila u 2.7% kod dece, 5.1 %
kod adolescenata i 5.8 % kod mladih.
Primenom mediteranske dijete bogate sloenim ugljenim hidratima i dijetnim vlaknima kao i
mononezasienim masnoama postignuta je znaana prevencija ranih poremeaja glikoregu-
lacije korekcija golaznosti i metabolikog sindroma kao i normalizacija lipidnog statusa i hiper-
tenzije.
Klune rei: gojaznost, metaboliki sindrom, insulinska rzistencija, predijabetes, deca i omladina

ORALNE
PREZENTACIJE
OP1_POSTOJI LI STATISTICKI ZNAAJNA RAZLIKA U struni rad OP2_POVEZANOST KONIH PROMJENA I KOMPONENTI prikaz sluaja
GLIKOREGULACIJI NA TRI TERAPIJSKA REIMA? METABOLIKOG SINDROMA
N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi R. Nogo, . Gordana, D. Borovanin

JZU Bolnica Zvornik Interno i Dermatoloko odeljenje-JZU bolnica Kasindo I.Sarajevo
Uvod: eerna bolest je hronini sistemski poremeaj metabolizma koji se karakterie Cilj rada: ukazati na povezanost i udruenost komponenti metabolikog sindroma i opisanih ko-
trajnom hiperglikemijom, nastaje zbog smanjene sekrecije ili smanjenog biolokog dej- nih promjena.
stva insulina, odnosno u kombinaciji ova dva faktora.
Prikaz sluaja: Pacijentica hospitalizovana zbog unazad 5 godina primjetnih konih promjena na
Cilj: Utvrditi da li postoji znaajna razlika u glikoregulaciji na tri terapijska reima (oral, potkoljenicama, vodei se pod Dg: Sarcoidosis cutis. PH nalaz br. 422/08-Dg: Inflamatio chr. gra-
oral+ bazal, konvencionalna insulinska terapija). nulomatosa verisimiliter sarcoidosis cutis. Lijeena lokalnim kortikosteroidima i emolijentnim
mastima.Objektivno: pri prijemu-svjesna, orjentisana, afebrilna, eupnoina u miru,gojazna po
Materijal: Prikupljen je u endokrinolokoj ambulanti JZU Bolnice Zvornik tokom 2015.
optem tipu gojaznosti, bez perif. -limfadenopatije,BMI 35 kg/m2. Auskul. pulmo et cor: osla-
godine. Ispitano je 90 bolesnika koji su podjeljeni u tri grupe. Svima je uraen lipidni
bljeno vezikul. -disanje, uz pojedinane inspirat. Pukote, cor: akcija ritmina, ubrzana, tonovi ja-
profil, FPG i PPG, Hba1c, antropometrijska mjerenja, BMI, izmjeren krvni pritisak, upitnik
sni,bez pat. umova,TA: 160/95 mm Hg.Abdomen: znatno iznad ravni grudnog koa, palp. Me-
o prisutnim kompikacijama i komorbiditetima. Svi su bili dijabetiari due od tri godine,
kan, bolno ne osjetljiv, bez organomegalije, LL bolno ne osjetljive na grubu sukusiju.Ekstremiteti:
poetno na oralnoj terapiji i punoljetni. Nakon presjeka podjeljenji su u tri grupe shodno
blagi pretibijalni edemi.Na koi obe potkoljenice vidne pretibijalno jasno ograniene ploe koje
terapijskom reimu. Sve grupe su praene u dva presjeka (nakon 3 i 6 mjeseci).
zauzimaju cijelu prednju stranu potkoljenica, sa skleatrofinim ukastim centrom, telangiek-
Rezultati: HbA1c- nije utvrena znaajna statistika razlika izmeu grupa. Antropometrij- tazijama i eritematoznolividnom uzdignutom iv icom. IZ Lab. nalaza; Se Erc. 12/25 mm, Lkc. 5,9;
skih parametri- nema statistiki znaajne razlike u ispitivanim grupama. FPG i PPG- po- Erc. 4,43; Hct 0,41,Hb 139; T 290; limf. 0,30; monoc. 0,04; segment. 0,56; fibrinogen 3,1; CRP 0,5;
stoji znaajna statistika razlika izmeu grupa. Lipidni profil-postoji znaajna statistika urea 3,8 mmol/L, kreatinin 61 ymol/L; kr. Klirens 163; uk. Proteini 76,0; proteini/U/24h 0,15; diure-
razlika izmeu grupa u vrijednostima ukupnog holesterola i LDL, ali ne i u vrijednostima za 1,8L/24h;bilirubin 17; uk. Holesterol 6,7 mmol/L; trigl. 3,1 mmol/L; HDL 1,01; LDL 3,4; glukoza
triglicerida i HDL. profil nate- 6,5; 6,2; 5,8; 6,8 mmol/L; PoPG 8,9; 8,5; 9,2 mmol/L;AsT 15; AlT 11; YGT 15; AP 42; CK
113; LDH 213 U/L; Na 140; K 4,1; Ca 2,16 mmol/L; Ca/U/ 24h 2,11; ANA screen negativna. U kulturi
Zakljuak: Postoji znaajna razlika u kvalitetu ivota ispitivanih grupa. Ispitanici na oral-
brisa gue i nosa izolovana normalna flora. Biopsija koe pH nalaz br. 775/13- Zakljuak: radi se
noj terapiji su pokazali najvei stepen zadovoljstva. Ispitanici na insulinskoj terapiji sma-
o granulomatoznom dermatitisu.Opisana histoloka slika moe da se uklopi u onu koja se opi-
traju da imaju lo kvalitet ivota. Ispitanici na oralnoj terapiji su manje pod uticajem pri-
suje kod necrobiosis lipoidica.EHO abdomena: jetra uredne veliine i eho strukture, bez vidljivih
marne bolesti. Ispitanici na insulinskoj terapiji su pod veim uticajem primarne bolesti.
fokalnih promjena. . Kesa eho slobodnog lumena. Pankreas i slezina primjerenog eho nalaza.
Ne postoji znaajna razlika u metabolikoj kontroli ispitivanih grupa. U lijeenju treba da
Oba bubrega urednog poloaja i veliine, ouvane irine parenhima, bez staze. M. Beika prazna.
teimo dobroj metabolikoj kontroli.
Nalaz Pulmologa: RTG pulmo- naglaen bronhovaskularni crte, vie desno parakardijalno. Hilusi
Kljune rijei: dijabetes melitus, kvalitet ivota dijabetiara naglaeni, proeti kalcijem. Hemidijafragme svedene. Nalaz Oftalmologa: Dg: Presbyopio; Reti-
nopathia hypert. Incip. Nalaz Endokrinologa: traeni OGTT nalaz sa 75 g. glukoze nate 6,7 mmo-
l/L; poslije 120 min 8,5 mmol/L; HbA1c 6,19%, Hormonal. St. gl. thyreoideae- u eutireoidnom
obsegu. Dg: IFG/Intolerantio glucosae/,Sy.Metabolicum,HTA, Hyperlipoproteinaemia tip IIb. Th:
Redukcija tjeles. Teine- Indiv.podeena dijeta 1300-1500 kcal/24h, Siofor a 850-1000mg 0+1+1
tbl uz ili poslije ruka i veere,Roswera a 10 mg 1x1 tbl, Tritace a 5,0 mg 1x1 tbl.Kontrola za 2
mjeseca sa kompl. Lab. nal. HbA1c,kontrola glikemije 3-4 puta Mjeseno nate, 2h PoPG, pred
spavanje, eee kontrole tenzije.Od strane Dermatologa primjenjena Th: Kortikosteriodne ma-
sti. Stanje pri otpustu: lokalni nalaz neto bolji. Nastaviti sa Th: Aspirin 100 prot. 1x1tbl, Trental
2x1 drg, Dermovate ung. 1x uvee 5 dana po emi, Suportivne arape,uz Th. -preporuenu od
strane Endokrinologa.Kontrola Vaskul. Hirurga, Dermatologa za 1 mjesec.
ZAKLJUAK: prikazom sluaja ukazalo se na udruenost i povezanost komponenti metaboli-
kog sindroma-povienog krvnog pritiska, dislipidemije, gojaznosti, poremeaja glikoregulacije
sa opisanim konim promjenama.Prevancija metabolikog sindroma, uz multidisciplinarno lije-
enje moe pozitivno uticati na redukciju konih promjena.

78 KNJIGA SAETAKA I ODABRANIH RADOVA U CJELOSTI 09-12.03.2017. 79
OP3_KARAKTERISTIKE ISPOLJAVANJA METABOLIKOG nauni rad OP4_DVOGODINJE PRAENJE PACIJENATA NA TERAPIJI struni rad
SINDROMA KOD PACIJENATA SA TIPOM 2 DIJABETESA I DPP4 INHIBITORIMA

KORONARNOM BOLEU
V. Jelaa, A. Jevri
M. Tomani , J. Mileki , N. Filipovi Suboti , R. Bambulovi Petrovi
1 1 1 1
JZU Dr Mladen Stojanovi Prijedor
1 JZU Bolnica Sv. apostol Luka Doboj
Dvogodinje praenje pacijentata na terapiji DPP4 inhibitorima: 35 pacijentata, 24 , 11
Koronarna bolest je jedna od najeih komplikacija tipa 2 dijabetesa i prisutna je kod ak M starosne dobi izmeu 55 i 65 god. Pacijenti do 2014. god. bili na terapiji 2 OAD, nere-
40 60 % pacijenata sa ovom boleu. Metaboliki poremeaji u sklopu metabolikog gulisanih vrijednosti glikemije i visokih vrijednosti HbA1C. Komorbiditeti: HTA, hyperlipi-
sindroma mogu se esto ispoljiti i kod oboljelih od dijabetesa tipa 2, slino kao i kod nedi- daemia. 5 pacijenata sa razvijenim komplikacijama od eerne bolesti, odbili insulinsku
jabetiara. Meutim, do sada nije u potpunosti razjanjeno u kojoj je mjeri prisustvo ovih terapiju. Uvoenjem DPP4 inhibitora u kombinaciji sa Metforminom u terapiju dolazi do
poremeaja vano za pojavu koronarne bolesti u tipu 2 dijabetesa. dobre glikoregulacije i normalizovanja vrijednosti HbA1C u dogodinjem praenju
Cilj naeg rada je bio da se pokau karakteristike ispoljavanja metabolikog sindroma kod Kljune rijei: Primjenom DPP4 inhibitora se postiu i odravaju ciljne vrijednosti glike-
pacijenata sa tipom 2 dijabetesa i koronarnom boleu, kao i razlike u parametrima me- mije
tabolikih poremeaja kod pacijenata koji imaju i onih koji nemaju metaboliki sindrom
u posmatranoj grupi.
Ispitali smo 31 pacijenta sa tipom 2 dijabetesa i koronarnom boleu koji su lijeeni ho-
spitalno u naoj bolnici. Kod svih pacijenata odreivali smo nivo glikemije i insulinemije
na tate i tokom dvoasovnog testa oralne tolerancijke glukoze (75 grama OGTT-a) na
svakih 30 minta, nivo ukupnog, LDL i HDL holesterola i triglicerida, stepen ukupne goja-
znosti i abdominalne distribucije masnog tkiva i vrijednost sistolnog i dijastolnog krvnog
pritiska. Dijagnoza metabiliog sindroma postavljena je koritenjem NCEP; ATP III krite-
rijuma.
Rezultati su pokazali da je metaboliki sindrom bio visoko zastupljen kod ispitanih paci-
jenata, a da su pacijenti sa prisutnim metabilikim sindromom imali znatno nepovoljnije
parametre koronarnog rizika.
Iz ovoga se moe zakljuiti da ispoljavanje metabolikog sindroma kod dijabetiara, nosi
rizik za razvoj koronarne bolesti. Zbog toga je kod pacijenata sa tipom 2 dijabetesa ne-
ophodno rano prepoznavanje komponenti metabolikog sindroma i terapijska korekcija
svih metabilokih poremeaja u cilju smanjenja visokog aterogenog rizika prisutnog kod
ovih pacijenta.
Klune rijei: Diabetes mellitus tip 2, koronarna bolest, metabiliki sindrom

OP5_STRES I POREMEAJI FUNKCIJE TITASTE LIJEZDE nauni rad OP6_SKRINING POREMEAJA METABOLIZMA GLUKOZE nauni rad
KOD PACIJENATA SA KORONARNOM BOLEU

S. Mali1, S. Turanjanin2, O. anar1, M. Kovaevi1, V. Prodanovi1, J. Vladii Mai1,
N. Duki1, D. Sokolovi1 D. eki1, D. Vuli2, A. Grbi1, B. Gai1, B. Horozi4, G. Topi1, N. obot3, T. Kneevi1
1 Univerzitetska bolnica Foa 1 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske - Klinika za unutranje bolesti
2 Opta bolnica Trebinje 2 Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske
3 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske - Klinika za kardiovaskularne bolesti
Uvod. Poremeaji funkcije titaste lijezde su est medicinski problem. Iako postoje 4 Univerzitetski kliniki centar Sarajevo - Klinika za nuklearnu medicinu i
brojni radovi o moguim etiolokim faktorima za nastanak poremeaja funkcije titaste endokrinologiju
lijezde rezultati su esto kontradiktorni. Stres predstavlja najvaniji okida za razvoj psi-
hosomatskih bolesti, kojima pripada i hipertireoidizam. Stresogeni ivotni dogaaji kod U studiju ukljueno 330 pacijenata iz regije Banja Luke,koji su imali jedan od dogaaja:
Gravesove bolesti djeluju na neuroendokrini sistem tako to utiu na promjenu imunolo- akutni infarkt miokarda, PCI ili by pass, stariji od 3 te ne mlai od 6 mjeseci. Od toga je 75
ke reaktivnosti koja se manifestuje stvaranjem antitjela protiv tireocita. % mukaraca i 25 % ena, 72% uesnika su dobi od 50-70 godina,58% je imalo u zadnje
Cilj rada je bio da utvrdi prevalence poremeaja funkcije tireoidne lijezde kod stanovni- 3 godine koronarnu angiografiju i/ili stent, 28% akutni infarkt miokarda a 14 % bypass.
ka Stare Hercegovine u posleratnom period i periodu koji mu je prethodio sa posebnim Sa pacijentima je obavljen pregled, antropometrijska mjerenja, laboratorijske pretrage,
akcentom na stresne ivotne dogaaje, kao mogue faktore za nastanak poremeaja uvedeni podaci iz dokumentacije vezane za sam dogaaj. Svim pacijentima je uraen
funkcije titaste lijezde. albumin/kreatinin odnos, a pacijentima koji nemaju dijabetes melitus uraen je OGTT
test. Od svih uesnika studije, 84 (25%) su pacijenti sa ranije dijagnostikovanim DM. 246
Metode. Podatke smo dobili na dva naina. Prvu grupu oboljelih (62) ine pacijenti sa pacijenta nisu imala utvrenu dijagnozu DM, te im je raen OGTT test. Kod kod njih 58 je
poremeajem tireoidne funkcije koji su se javili u endokrinoloku ambulanu Bolnice Foa utvrena vrijednost glukoze u krvi nakon 120 minuta vea od 11,1 mmol/l,a kod 56 paci-
i Trebinje u posleratnom periodu .Oni su anketirani sa dva upitnika:Upitnik o bolesti ti- jenata u rasponu 7,8-11,1 mmol/l, to odgovara smanjenoj toleranciji glukoze. Poviene
taste lijezde i Pajkelov upitnik ivotnih dogaaja. Podatke u drugoj grupi bolesnika (656) vrijednosti albumin/kreatinin odnosa su utvrene kod 51% pacijenata sa dijagnostikova-
dobili smo uvidom u protokole opte internistike ambulane u Foi. Analiziran je period nim DM i 27% kod pacijenata koji nisu imali dijagnostikovan DM. S obzirom da je u ovoj
od 1989. do 2010. g. prospektivnoj studiji pokazano da je kod 44% pacijenata sa koronarnom boleu skrinin-
Rezultati.Analizirajui rezultate dobijene Pajkelovim upitnikom doli smo do zakljuka da gom utvren poremeaj metabolizma glukoze, od ega je 24% (1/4)njih imalo DM, koji
postoji statistiki znajna razlika (p=0,035) izmeu vrsta oboljenja za velike dogaaje,ali nije do tad dijagnostikovan, a 27 % laboratorijski nalaz nefropatije te da godinje u RS
ne i za druge dogaaje obuhvaene upitnikom. Analizirajui podatke prikupljene iz am- ima novih 2500 koronarnih dogaaja, bilo bi potrebno razmotriti mogunost rutinskog
bulantnih protokola moe se zakljuiti da postoji znaajnost razlike u pogledu starosti skrininga koronarnih bolesnika sa OGTT testom bez obzira na odsustvo povienog GUK-a
oboljelih i vrste bolesti titaste ljezde za ispitivani period. Postoji visoka znaajnost ( u rutinski raenim laboratorijskim nalazima.
p=0,0001) oboljevanja od hipertireoze u posleratnom period.
Zakljuak. Kod stanovnika Stare Hercegovine u posljeratnom periodu utvrena je via
prevalencija oboljenja titaste lijezde,naroito hipertireoze, to se moe pripisati utica-
ju stresnih ivotnih dogaaja.
Kljune rijei: stres, hipertireoidizam

OP7_NIVO TSH KOD ENA SA STERILITETOM nauni rad OP8_OD HIPOGLIKEMIJE DO DIJAGNOZE SINDROMA prikaz sluaja
-RETROSPEKTIVNO-PROSPEKTIVNA STUDIJA PREKIDA HIPOFIZNE PETELJKE
D. Biukovi1, G. Mika1, S. Popovi-Pejii2 T. Kneevi, A. Grbi, M. Boji, D. eki, G. Maleevi

1 Centar za titnu lijezdu Odjel endokrinologija sa optom medicinom, Klinika za unutranje bolesti
2 Univerzitetsko kliniki centar republike Srpske, Banja Luka Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske Banja Luka
Uvod: Standardni pristup visini TSH i tumaenju vrijednosti kao subklinikih ili klinikih Uvod: Sindrom prekida hipofizne peteljke (Pituitary stalk interruption syndrome -PSIS)
oblika hipotireoze se kod ena sa sterilitetom nije pokazao kao ispravan. Nakon to su predstavlja rijetku kongenitalnu malformaciju hipofize koja se karakterie klasinom
vodii za VTO poeli naglaavati visinu TSH od 2,5 mIU/l kao gornju poeljnu granicu za trijadom: prekid hipofizne peteljke, odsutna ili ektopina neurohipofiza te hipoplazija
vantjelesnu oplodnju, dolazi i do promjene pristupa tireologa ovom problemu. ili aplazija adenohipofize. Klinika prezentacija zavisi od uzrasta pacijenta u momentu
dijagnoze. Pacijenti se mogu prezentovati i epileptinim napadima, hipotenzijom, kao i
Cilj rada: Dokazati da li korekcija sa LT4 vrijednosti TSH od 2,5-6,0 mIU/l na ispod 2,5 mIU-
mentalno m retardacijom.
/l ima uticaj na ishod trudnoe.
Cilj je opisati pacijenta sa neprepoznatim sindromom prekida hipofizne peteljke, koji je
Materijal i metod: Ispitivana grupa nije prethodno lijeena terapijom za bolesti titne
kao takav dugi niz godina bio samo pod nadzorom neurologa zbog epilepsije i mentalne
lijezde. Iz grupe su iskljuene ene sa dokazanom sklonou ka trombofiliji ivisokim PRL.
retardacije a bez hormonske supstitucione terapije.
Pacijentice su imale inicijalni nivo TSH (TSH1) od 2,5-6,0 mIU/l i uredan nivo T4, tretirane
Prikaz pacijenta: mukarac starosti 25 godina primljen je na endokrinologiju zbog hipo-
su LT4 do supresije TSH ispod 2,5 mIU/l. Odreivan je zadnji TSH (TSH2) prije trudnoe.
glikemije, munine i povraanja a nakon serije epileptikih napada. Od ranije dijagnosti-
Za vrijeme trudnoe svim pacijenticama je odravan nivo TSH ispod 2,5 mIU/l. Praen je
kovana cerebralna paraliza, mentalna retardacija te epilepsija. Klinikim pregledom na
ishod trudnoe, koji je cijenjen kao: iznesena trudnoe, spontani pobaaj, nije bilo trud-
prijemu verifikovan nizak rast (TV 133,5 cm TT 35 kg), hipoglikemija i hipotenzija. Hor-
noe.
monske analize pokau hipotireoidizam, hipokorticizam, hipogonadizam te hiperpro-
Rezultati: Prosjena vrijednost (medijana) TSH1 pred terapiju je 3,98 SD=1,06, pod te- laktinemiju. Nalaz NMR hipofize ukazao je na hipoplastinu/aplastinu adenohipofizu,
rapijom LT4 TSH pred trudnou (TSH2) je za ovu grupu imao prosjenu vrijednost 1,26, hipoplastian stalak i ektopinu neurohipofizu. Radiografijom aka procijenjena kotana
SD=0,65. 43 pacijentice (71,6%) su upsjeno iznijele trudnou, 13 pacijentica (21,6%) su zrelost dobi od 15 godina. UZV testisa je pokazao u ingvinalnom kanalu nesputen lijevi
zatrudnile ali su imale spontani pobaaj, 4 pacijentice nisu zatrudnile (6,66%) testis. U skladu sa nalazima, pacijentu je uvedena hormonska supstituciona terapija hi-
drokortizonom i levotiroksinom na koje se dobija zadovoljavajui kliniki oporavak.
Zakljuak: Tokom praenja ove grupe ispitanica, dobijen je visok broj uspjeno zaetih
i iznesenih trudnoe (71,6%), broj spontanih pobaaja je diskretno vei nego u ostatku Zakljuak: Prikazan je sluaj pacijenta sa kasno postavljenom dijagnozom sindroma pre-
populacije (Republika Srpska, 17,3% u 2013.) kida hipofizne peteljke i sa svim posljedicama nelijeenog panhipopituitarizma. Kod sva-
kog pacijenta koji se u odrasloj dobi prezentuje sa niskom rastom, epileptinim napadima
Kljune rijei: TSH, trudnoa, sublinika hipotireoza, sterilitet
i hipoglikemijom, kljuno je posumnjati na endokrinoloku etiologiju promjena.
Kljune rijei: hipoglikemija, hipopituitarizam, pituitary stalk interruption syndrome

OP9_DIABETES MELLITUS I KARDIOVASKULARNA struni rad OP10_IHANOV SINDROM I AKUTNA BUBRENA SLABOST prikaz sluaja
OBOLJENJA KOD PACIJENATA SA TRANSPLANTIRANIM KAOPOSLJEDICA POSTPARTALNE HEMORAGIJE

BUBREGOM
D. Mii Zrni1, B. Gai1, M. Grujii, V. Soldat Stankovi, V. Vlatkovi, I. Balaban
D. Lonar, M. Hajder, S. Husari, J. Pai, L. Jaarevi, J. ehi-Meri, D. Mri 1 Univerzitetska bolnica Kliniki centar Banjaluka, Interna klinika, odjel nefrologije
JZU UKC Tuzla Klinika za interne bolesti, Tuzla BiH 2 Univerzitetska bolnica Kliniki centar Banjaluka, Interna klinika,
odjeljendokrinologije.
UVOD: Diabetes mellitus je relativno esta komplikacija poslije transplantacije bubre-
ga, a definie se kao glikemija natate vea od 7 mmol/l. Njegova incidenca je izmeu ihanov sindrom kao rezultat ishemijske nekroze hipofize jedanje od najeih
3,6 i 18%. Nakon transplantacije bubrega moe doi do pogoranja postojeeg diabetes uzroka hipopituitarizma. Ovo je prikaz sluaja postpartalne hemoragije kompli-
mellitus-a ili do razvoja de novo diabetesa. Poremeaj homeostaze glukoze koji nasta- kovane akutnom prerenalnom bubrenom slabou i i hanovim sindromom.
je neposredno poslije transplantacije bubrega oznaava se kao hiperglikemija povezana Pacijentica stara 32 godine, adipozna (BMI 40kg/m2), multipara, od ranije zna za agene-
sa transplantacijom TaH (transplant-associated hyperglicemia). TaH je faktor rizika za ziju desnog bubrega, blizanaka trudnoa . Dva mjeseca pred porod ukljuena antihi-
razvoj kardiovaskularnih bolesti kod pacijenata sa transplantiranim bubregom. 30% pa- pertenzivna terapija metil dopom,krvni pritisak bio dobro regulisan. U 36 nedjelji trud-
cijenata u prvih est meseci poslije transplantacije bubrega razvije TAH. Faktori rizika za noe, poroaj izvren carskim rezom. Zbog atonije uterusa I profuznog krvarenja uradi
razvoj TaH-a mogu biti nepromjenljivi (godine starosti, pol, rasa) i promjenljivi: gojaznost, se histerektomija uz obilnu nadoknadu krvnim derivatima . Zbog hemoragijskog oka I
hipertenzija, infekcija hepatitisom C, imunosupresivni agensi. Kardiovaskularna obolje- respiratorne insuficijencije pacijentica se endotrahealno intubirana I provede 24 na me-
nja su vodei uzrok smrti u pacijenata sa transplantiranim bubregom. hanikoj ventilaciji, nakon ega dolazi do poboljanja respiratorne funkcije, pacijentice
pa se ekstubira, ali I uz svu primijenjenu terapiju (dopamine, diuretici henleove petlje)
CILJ RADA: Utvrditi uestalost Diabetes mellitus-a u pacijenata sa transplantiranim bu- I dalje hipotenzivna, nastaje prerenalna akutna bubrena slabost sa oligurijom . U lab.
bregom. Utvrditi uestalost kardiovaskularnih oboljenja u navedenih pacijenata. pretragama se biljei porast azotnih materija I metabolika acidoza, te se zapone sa HD
ISPITANICI I METODE: U Klinici za interne bolesti Univerzitetsko-klinikog centra Tuzla tremanima preko privremenog centralnog venskog katetera. Supresija laktacije se uradi
sprovedeno je prospektivno istraivanje kojim je obuhvaeno 77 pacijenata sa transplan- sa bromergonom. Dolazi do porasta parametara upale (CRP, Le, Pokalcitonin) i pozitivan
tiranim bubregom. Svim pacijentima uzeti su anamnestiki podaci, uraen je kompletan nalaz brisa op. rane na abdomen (Enterococcus spp.) i urinokulture (Enterococcus spp,
fizikalni pregled, lab. nalazi, EKG i ehokardiografski pregled. Klebsiella), ordinira se terapija prema antibiogramu. Uz primjenjenu terapiju, pacijentica
uspostavlja diurezu, ulazi u poliurinu fazu akutne bubrene slabosti, parametri inflama-
REZULTATI: U radu je ispitano 77 pacijenata: 51 mukarac (66,23%) i 26 ena (33,77%). cije u padu, prekida se HD. Mjesec dana poslije poroda pacijentica postaje hipotenzivna,
Prosjena starosna dob u pacijenata je bila 42,22 1,71 godina. Srednje trajanje dijalize ima digestivne tegobe (muninu, povraanje), optu slabost I malaksalost. U ponaanju
prije transplantacije bubrega je 43,00 9,19 mjeseci. Prosjeno vrijeme nakon transplan- dominira depresivno raspoloenje, a inspekcijom koe verifikuje se redukovana aksilarna
tacije bubrega je 109,2 116,6 mjeseci. I pubina maljavost a. U lab. parametrima nalaz kompletne krvne slike, biohemijskihih
analiza I parametara inflamacije (Le, CRP, prokalcitonin) u referentnim vrijednostima. Pa-
Dijabetes je dijagnostikovan u 14 (23,33%) pacijenata sa transplantiranim bubregom. 2
cijentica ima dobru diurezu I normalan klirens kreatinina. Verifikuje se normalna vrijed-
ispitanika su imali Diabetes mellitus tip 1, 8 ispitanika je imalo Diabetes mellitus tip 2 i 4
nost serumskog natrija, nie vrijednosti natrija, kalija, kalcija I magnezija . Rtg plua je u
ispitanika su imala jatrogeni diabetes.
granicama normale, a na UZV abdomena, od ranije poznata hipoplazija desnog bubrega
Uestalost kardiovaskularnih oboljenja kod pacijenata sa transplantiranim bubregom: uz kompenzatornu hipertrofiju lijevog bubrega. Uradi se lab.analiza hormonskog statusa
hipertofiju lijeve srane komore je imalo 41,16% ispitanika, koronarnu bolest srca 11,69% koji pokae niske vrijednosti hormona prednjeg renja hipofize, te se zapone supstitu-
ispitanika, kongestivno zatajenje srca 3,33% pacijenata. Poremeaj sranog ritma je ima- cijska terapija hidrokortizonom parenteralno a zatim per os uz levotiroksin i korekciju
lo 7,79% isitanika. Dijastolnu disfunkciju lijeve srane komore je imalo 41,56% ispitanika. elektrolitnog disbalansa. Na ordiniranu terapiju dolazi do normalizacije nivoa hormona
Trikuspidalnu regurgitaciju je imalo 15,58%. Mitralnu regurgitaciju 29,87%. Blagu aortnu hipofize, krvni pritisak se normalizuje. Pacijentica u dobrom optem stanju je otpute-
regurgitaciju je imalo 11,69% ispitanika. na sa preporukom za per os supstituciju kortizola, kalija, hormona titne liljezde. Zbog
tehnike nemogunosti, NMR hipofize je uradjen, naknadno (3 mjeseca poslije porodja-
ZAKLJUAK: Postoji visoka uestalost Daibetes mellitus-a u pacijenata sa transplanti-
ja),nalaz selarne regije bio normalan.
ranim bubregom. Postoji visoka uestalost kardiovaskularnih oboljenja u pacijenata sa
transplantiranim bubregom. Kljune rijei: ihanov sindrom, akutna bubrena slabost, hemoragijski ok
Kljune rijei: diabetes mellitus, transplantacija bubrega, kardiovaskularna oboljenja

OP11_BECKWITH WIEDEMANNOV SINDROM (BWS)-PRIKAZ prikaz sluaja OP12_DIFERENCIRANJE PRIMARNOG OD SEKUNDARNOG nauni rad
SLUAJA HIPERPARATIREOIDIZMA
Lj. Solomun1, D. Joji1, G. Bukara Radujkovi1, N. Mari1, B. Solomun2 N. Raeta, V. Aksenti

1 Klinika za Djeije bolesti, Banja Luka ZZFMR Dr Miroslav Zotovi Banja Luka
2 Klinika Svjetlost, Banja Luka
Primarni i sekundarni hiperparatireoidizam su dva zasebna patoloka procesa. Primarni
Uvod: Beckwith-Wiedemann sindrom je stanje koje karakteriu hipoglikemija, neonatal- je praen hiperkalcijemijom, a sekundarni se javlja zbog hipokalcijemije i/ili hiperfosfate-
na makrosomia, makroglosia, hemihipertrofija, anomalija une koljke u vidu nabora i mije. Ovim istraivanjem su obuhvaene 94 pacijentice Kabineta za osteoporozu ZZFMR
defect prednjeg trbunog zida. Uestalost sindroma je 1:15000 novoroene djece. Dr Miroslav Zotovi Banja Luka, prosjene starosti 63,7310,51, koje imaju poviene
serumske vrijednosti paratiridnog hormona (PTH), u periodu 2012-2016. godine, to
Hiperinsulinizam kod ovog sindroma se pripisuje poveanju faktora rasta. Smatra se da
je 2,70% od ukupnog broja pacijenata. Na osnovu nivoa Ca++ i serumskog Ca postavljena
faktori rasta (IGF-2 i pro IGF-2) prisutni u poveanoj koncentraciji stimuliu insulinske re-
je radna dijagnoza primarnog kod 47,87% (Ca+ + = 1,450,10 mmol/L; CaS = 2,720,22
ceptore i tako ispoljavaju insulin slino dejstvo.
mmol/L; PTH = 156,45124,00 pg/mL), i sekundarnog hiperparatireoidizam kod 52,13%
Cilj rada: Prikazati novorodjene koje je zbog hipoglikemije primljeno na nau kliniku,te (Ca++ = 1,270,04 mmol/L; CaS = 2,330,12 mmol/L; PTH = 87,3630,06 pg/mL). Izmeu
ukazati na znaaj to ranije dijagnoze, adekvatnog lijeenja i daljeg praenja. ove dvije grupe pacijentica postoji statistiki signifikantna razlika ispitivanih parametara:
Ca++ - t(92) = 12,06, p 0,01; CaS - t(92) = 10,80, p 0,01; PTH - t(92) = 3,80, p 0,01).
Metod: Za prikaz su koriteni podaci dobijeni heteroanamnezom,klinikim pregledom
Vrijednosti PTH ne pokazuju znaajnu korelaciju sa nivoima Ca++ i CaS ni kod primarnog
neonatologa i konsultativnim pregledom (endokrinologa, genetiara) biohemijskim ispi-
ni kod sekundarnog hiperparatireoidizam. Prema DXA nalazu kotano mineralne gusti-
tivanjem, te ultrazvunim metodama (UZ CNS,abdomena,srca).
ne podjeljene su u tri grupe: uredan nalaz (n = 11), osteopenija (n = 36) i osteoporoza
Diskusija: Na osnovu anamneze i svih uinjenih dijagnostikih i biohemijskuh ispitivanja, (n = 47). Primarni hiperparatireoidizam najvie je zastupljen kod pacijentica sa osteopo-
utvrdjeno je da se radi o Beckwith-Widemann sindromu.. rozom (28,72%), pa osteopenijom (15,96%), a skundarni kod pacijentica sa osteopeni-
Zakljuak:. Dijete je potrebno pratiti zbog poveanog rizika za maligne bolesti. UZ jetre jom (22,34%), pa osteoporozom (21,28%). PTH pokazuje znaajnu korelaciju sa Ca++ (p
i bubrega raditi na 12 nedjelja a AFP ponoviti za 4 nedjelje, potom svakih 6 nedjelja.(vri- 0,01) kod pacijentica sa urednim DXA nalazom i osteopenijom, te sa CaS (p 0,05) kod
jednosti gledati u odnosu na referentne vrijednosti za djecu sa BWS). Uputiti roditelje u pacijentica sa osteopenijom. Vrijednosti PTH, Ca++ i CaS su vie kod pacijentica sa pri-
genetsko savjetovalite. marnim hiperparatireoidizam i procentualno ih je vie u zoni osteoporoze.
Kljune rijei: sindrom,novoroene,hipoglikemia. Kljune rijei: primarni hiperparatireoidizam, sekundarni hiperparatireoidizam, kalcij,
osteoporoza

OP13_SEKUNDARNI HIPERPARATIREOIDIZAM, nauni rad OP14_UTICAJ PARAMETARA KOMPLEKSNOG SINDROMA nauni rad
METABOLIZAM KALCIJUMA I FOSFATA I ISHOD LIJEENJA MALNUTRCIJE I INFLAMACIJE NA VRIJEDNOSTI

KOD BOLESNIKA NA HEMODIJALIZI PARATIREOIDNOG HORMONA KOD BOLESNIKA NA
HRONINOJ HEMODIJALIZI
V. Vlatkovi1, D. Vojvodi1, I. Risovi2, B. Gai1, M. Grujii1, D. Zrni-Mii1, G. Topi1
1 Klinika za unutranje bolesti, Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Banja I. Risovi1, S. Popovi-Pejii2, A. Areina1, D. Bubi1, M. Anii1, D. Beri1
Luka 1 Internacionalni dijaliza centar, Laktai, Bosna i Hercegovina
2 Internacionalni dijaliza centar Laktai 2 Univerzitetski Kliniki centar, Banja Luka, Bosna i Hercegovina
Uvod. Kod zdravih osoba aktivacija provitamina D odvija se u bubrezima i koi pod dej- Uvod. Kompleksni sindrom malnutricije i inflamacije karakterie visoka prevlenca i broj-
stvom UV zraka. Kod bolesnika sa terminalnom bubrenom slabou, bubrezi ne stvaraju ne komplikcije kod hemodijaliznih bolesnika. Istraivanja su pokazala da inflamacija u
u dovoljnoj koliini aktivni vitamin D, to dovodi do poremeaja metabolizma kalcijuma i sklopu ovog sindroma moe da utie na sintezu paratireoidnog hormona (PTH).Cilj rada.
fosfata i aktiviranja povratne sprege, poveane aktivnosti paratitne lijezde i nastanka Odrediti vrijednosti PTH, te ispitati korelaciju ovog hormona sa parametrimanutricije i
sekundarnog hiperparatireoidizma. Poremeen metabolizam kalcijuma i fosfata dopri- inflamacije kod bolesnika na hroninoj hemodijalizi (HD).
nosi razvoju hroninog inflamatornog odgovora i progresivnoj kalcifikaciji kardiovasku-
larnog sistema. Dokazano je da su hiperfosfatemija, hiperkalcemija i hiperparatireoidi- Metode rada. Studija presjeka je obuhvatila 77 bolesnika na hroninoj hemodijalizi,koji su
zam nezavisni faktori rizika za povean mortalitet bolesnika na dijalizi. bili podjeljeni u tri grupe: sa snienim (n=28), normalnim(n=36) i povienimvrijednostima
PTH (n=13) za bolesnike na HD. Kod svih bolesnika pored PTH-a odreivanisu nutritivni
Cilj rada. Ispitati povezanost vrijednosti kalcijuma, fosfata, parathormona i ishoda lijee- parametri: serumski albumin, kreatinin i ukupni holesterol, parametri inflamacije: C-reak-
nja kod bolesnika na hroninoj hemodijalizi. tivni protein (CRP), transferin i feritin, te izraunavan skor za kompleksi sindrommalnu-
Bolesnici i metode. Prospektivnom klinikom studijom u trajanju od 24 mjeseca obu- tricije i inflamacije (MIS).
hvaeno je 147 bolesnika, 63 (42,9%) ena i 84 (57,1%) mukaraca, srednje ivotne dobi Rezultati. Prosjene vrijednosti albumina, ukupnog holesterola, kreatinina, transferina
55,0912,93 god. Kod svih ispitanika odreivane su 0, 6, 12, 18 i 24 mjeseca: vrijednosti iferitina nisu se statistiki znaajnije razlikovale meu ispitivanim grupama. Sniene vri-
ukupnog kalcijuma, fosfata i proizvoda solubiliteta kalcijuma i fosfata, te intaktni parat- jednosti PTH pratile su poviene vrijednosti CRP-a, uz statistiki znaajnu razliku meu-
hormon (iPTH) 0 i 12 mjeseca. U ispitivanom periodu praen je broj i duina hospitalizaci- grupama (9,689,25 vs 5,075,12 vs 5,365,01, p<0,001). Vrijednosti MIS su bile najvie
ja, kao i ishod lijeenja. Statistika obrada i analiza uraena je u programu SPSS verzija 12. kod bolesnika sa snienim vrijednostima PTH, uz statistiki znaajnu razliku meu gru-
Rezultati rada. Po zavretku dvogodinjeg praenja, ishod je bio sledei: 124 (84,35%) pama(5,713,19 vs 4,862,03 vs 4,462,29, p<0,05). U ovoj grupi bolesnika utvrena je
bolesnika su bili ivi (68 mukaraca i 56 ena); 19 (12,96%) bolesnika je umrlo tokom pe- statistiki znaajna negativna korelacija izmeu PTH i duine trajanja lijeenja dijalizom
rioda praenja (13 mukaraca i 6 ena); 2 bolesnika (1,36%) su preli u drugi centar za (r=0,38,p<0,05) Nije utvrena statistiki znaajna korelacija PTH sa ispitivanim nutritiv-
dijalizu, 1 (0,68%) bolesnik je preveden na peritoneumsku dijalizu, a kod 1 je uraena nim iinflamatornim parametrima.
transplantacija bubrega. U periodu praenja, koncentracije ukupnog kalcijuma su poka- Zakljuak. U ovom istraivanju, sniene vrijednosti PTH pratile su poviene vrijednosti
zivale trend rasta, bez statistike znaajnosti (koeficijent linearnog trenda R2= 0,0283, r CRP-a i MIS-a i due lijeenje hemodijalizom.
>0,05). Koncentracije fosfata su imale trend neznatnog opadanja (R2= 0,0619, r >0,05).
Vrijednosti proizvoda solubiliteta CaPO4 su imale trend opadanja, bez statistike zna- Kljune rijei: paratireoidni hormon, kompleksni sindrom malnutricije i inflmacije,hemo-
ajanosti (R2= 0,0411, r >0,05). Vrijednosti iPTH su na prvom mjerenju bile znaajno vee dijaliza
kod bolesnika sa smrtnim ishodom do kraja praenja (F-test = 4,152, p <0,04).
Zakljuak. U ovom istraivanju poveane vrijednosti iPTH su bile povezane sa kasnijim
neeljenim ishodom lijeenja kod bolesnika na hemodijalizi.
Kljune rijei: sekundarni hiperparatireoidizam,kalcijum, fosfati, hemodijaliza

OP15_PATOHISTOLOKA DIJAGNOSTIKA DIJABETESNE nauni rad OP16_ANTIINFLAMATORNA TERAPIJA DIJABETESA TIPA 2 pregledni
nauni rad
NEFROPATIJE: KADA I ZATO?
M. Blagojevi
M. Grujii, V. Vlatkovi, D. Vojvodi, B. Gai, D. Zrni-Mii, G. Topi, D. uki JZU Bolnica Sveti Vracevi Bijeljina
Klinika za unutranje bolesti, Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Banja
Luka Metaboliki poremeaji, kao to su gojaznost sa insulinskom rezistencijom i dijabetes
tipa 2 karakterie hronina inflamacija niskog stepena, kao i aktivacija imunog sistema.
Uvod. Dijabetesna nefropatija (DN) predstavlja mikrovaskularnu komplikaciju diabetes Glavno mjesto inflamacije je visceralno masno tkivo. U patogenezi ovih poremeaja su
mellitusa (DM). Ona je danas uz hipertenziju vodei uzrok hroninog oteenja bubre- od naroitog znaaja poveana aktivacija NLRP3 inflamasoma, aktivnost kaspaze 1, pro-
ga i razlog velikog poveanja bolesnika sa terminalnom bubrenom insuficijenijom. koji dukcija proinflamatornog IL-1 beta, kao i regrutacija imunih elija, posebno makrofaga.
zahtijevaju lijeenje nekom od metoda zamjene funkcije bubrega. U svijetu godinje Poremeaj crijevne barijere sa metabolikom endotoksemijom, kao i aktivnost RAS dalje
umre milion bolesnika od posljedica ili komplikacija DN. Dijagnoza se postavlja na osno- doprinose inflamaciji i insulinskoj rezistenciji. Razliiti antidijabetesni lijekovi mogu imati
vu: anamneze o DM, utvrivanju prisustva proteina u urinu, procjeni bubrene funkcije i antiinflamatorne efekte. Teko je jasno razlikovati efekte ovih lijekova na metabolizam
prisustvu drugih mikrovaskularnih komplikacija. U odreenim sluajevima potrebna je i od njihovog direktnog efekta na imuni sistem. Sa druge strane brojni antiinflamatorni
patohistoloka dijagnostika biopsijom bubrega. lijekovi mogu imati metabolike efekte. Potrebne su daljne studije da bi se razjasnila ulo-
ga antiinflamatorne terapije u tretmanu dijabetesa tipa 2.
Cilj rada. Utvrditi indikacije za biopsiju bubrega kod oboljelih od DM i prikazati rezultate
Odjeljenja nefrologije UKC Republike Srpske od maja 2007. do januara 2017. Kljune rijei: dijabetes tipa 2, visceralno masno tkivo, NLRP3 inflamasom, kaspaza 1 IL- 1
beta, crijevna barijera, RAS, antidijabetesni lijekovi, antiinflamatorni lijekovi.
Bolesnici i metode. U ispitivanom periodu kod 251 bolesnika uraena je perkutana bop-
sija bubrega iglama Gallini, biopsijskim pitoljem Fast Gun pod kontrolom ultrazvuka Fa-
mio 5, uzimanjem 2 uzorka tkiva bubrega:1 za optiku mikroskopiju, 2 za imunu fluore-
scenciju.
Rezultati rada. Od ukupnog broja bioptiranih bolesnika oboljelih od DM je bilo 11 (4,38%).
Indikacije za biopsiju kod oboljelih od DM su bile: nefrotski sindrom, asimptomatske uri-
narne abnormalnosti (perzistentna proteinurija) i sistemski lupus eritematodes (SLE).
Patohistoloka analiza je pokazala sledee: 1 pacijent je imao promjene karakteristine
za DN i lupus nefritis, 1 promjene koje se viaju u DN i hipertenzivnoj nefroangiosklerozi
i 1 oboljeli je imao PH nalaz koji je odgovarao primarnoj bolesti glomerula (membranozni
glomerulonefritis). Svi ostali oboljeli od DM (8) su imali nalaz koji odgovara DN.
Zakljuak. Oboljeli od DM mogu imati promjene na bubrezima koje odgovaraju samo
DN, udruene promjene DN i neke druge bolesti ili promjene primarne ili neke druge
sekundarne glomerulske bolesti bez znakova DN, to se moe utvrditi samo biopsijom
bubrega i patohistolokom dijagnozom. Kada i zato e se biopsija raditi zavisi od klini-
kog stanja oboljelog i mogunosti lijeenja pretpostavljene bolesti.
Kljune rijei: diabetes melitus, dijabetesna nefropatija, biopsija bubrega

OP17_MODERNA TEHNOLOGIJA POBOLJAVA nauni rad OP18_UTICAJ TRAJANJA BOLESTI NA INSULINSKU nauni rad
METABOLIKU KONTROLU DJECE SA DIJABETES SENZITIVNOST U TIPU 1 DIJABETESA

MELITUSOM TIP 1
. S. Popovi, M. Mitrovi, D. S. Tei, D. Tomi-Nagli, B. Vukovi, D. Tomi, D. Benc,
G. Bukara-Radujkovic , V. Miljkovic , D. Suboti , D. Rajin
1 1 2 3 S. Pejakovi, J. Prodanovi, E. Stoki
1 Klinika za djeije bolesti Banja Luka, Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Vojvodine,
2 Bolnica Bijeljina, Medicinski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, Srbija
3 Klinika za ginekologiju Banja Luka
Uvod i cilj rada: Dugotrajna intenzivirana insulinska terapija u tipu 1 dijabetesa (T1D)
Uvod: Lijeenje djece sa dijabetes melitusom tip 1 se znaajno poboljalo zadnjih 20 go- obino je praena porastom mase i padom insulinske senzitivnosti. Cilj rada je utvri-
dina razvojem tehnologije i uvoenjem u terapiju insulinskih analoga, insulinske pumpe vanje razlike u nivou insulinske senzitivnosti izmeu grupa bolesnika sa trajanjem T1D
i kontinuiranog praenje glikemije. Ciljni HbA1c kao znak dobre metabolike kontrole je kraim i duim od deset godina.
definisan manji od 7.5% za djecu mlau od 18 godina (ISPAD). Metode: Studija preseka sprovedena na Klinici za endokrinologiju, dijabetes i bolesti me-
Cilja rada: Utvrditi metaboliku kontrolu djece lijeene na Klinici za djeije bolesti tokom tabolizma, Klinikog centra Vojvodine, obuhvatila je 105 bolesnika sa T1D (50,5% enskog
2016. godine i ispitati korisnost upotrebe moderne tehnologije u postizanju bolje meta- pola, medijana starosti 36,0 (26,0-43,2) godina). Kod bolesnika su sprovedena adekvatna
bolike kontrole antropometrijska i laboratorijska ispitivanjna, evaluirano je prisustvo hroninih mikrova-
skularnih komplikacija dijabetesa, a prema ranije objavljenoj formuli je izraunat estima-
Materijal i metode: Ispitivana su djece oboljele od dijabetesa melitusa tipa 1 ije obo- ted glucose disposal rate (eGDR), indirektni pokazatelj stepena insulinske senzitivnosti
ljenje traje due od godinu dana. Ispitivano je 194 pacijenta koji su uradili najmanje tri
mjerenja Hemoglobina A1c (HbA1c) koji je odreen kao indikator metabolike kontrole. Rezultati: Bolesnici sa duim trajanjem T1D (n=71) su bili znaajno stariji (38,0 (29,0-46,7)
Uzrast djece je bio od 2 do 18 godina, od ega je enskog pola bilo 86 ispitanica. Na tera- vs. 27,5 (24,0-40,0) godina, p<0,01), imali su znaajno vie vrednosti indeksa telesne
piji insulinskom pumpom bilo je 103 ispitanika, dok je na reimu intenzivirane insulinske mase (24,63,9 vs. 23,03,0 kg/m2, p<0,05), vii odnos obima struka i kukova (0,860,07
terapije bilo 91 ispitanik. vs. 0,830,06, p<0,05), CRP (0,80 (0,20-2,25) vs. 0,20 (0,10-0,50) mg/l, p<0,01), veu ue-
stalost hroninih mikrovaskularnih komplikacija dijabetesa (60,6% vs. 23,5%, p<0,001) i
Za potrebe analizaranja efekta uzrasta na metaboliku kontrolu, ispitanike smo podijelili znaajno nie vrednosti eGDR (8,7 (7,4-9,8) vs. 10,0 (9,0-10,6) mg/kg1min1, p<0,001)
u tri uzrasne grupe od 0 do 7 godina; od 8 do 12 godina; od 13 do 18 godina. u odnosu na bolesnike sa kraim trajanjem T1D (n=34). Meu grupama nije bilo znaaj-
Rezultati: Ukupno gledano, prosjeni HbA1c za djecu na insulinskoj pumpi (najmanje tri nijih razlika u uestalosti polova, vrednostima krvnog pritiska, lipidskih, lipoproteinskih
mjerenja za godinu dana) bio je 7.0%, dok je na intenziviranom reimu insulinske terapije i parametara glikoregulacije, niti u dnevnim dozama prandijalnog i bazalnog insulina.
bio Regresiona analiza pokazala je da su prisustvo hroninih mikrovaskularnih komplikacija
dijabetesa nezavisno direktno(p<0,01), a vrednost eGDR (p<0,05) nezavisno indirektno
7.9%, to pokazuje statistiki znaajno bolju kontrolu na insulinskoj pumpi (p <.001). Insu- povezani sa trajanjem T1D duim od deset godina.
linskom pompom se postie bolja metabolika kontrola u svim starosnim
Zakljuak: Smanjena insulinska senzitivnost je nezavisno povezana sa duim trajanjem
grupama (64.6%-77.8% djece na razliitim uzrastima ima ciljni HbA1c u poreenju sa T1D.
38.0%-50.1% meu djecom na intenziviranom tretmanu).
Kljune rei: tip 1 dijabetesa, insulinska senzitivnost, insulinska terapija, trajanje dijabete-
Zakljuak: Moderna tehnologija poboljava metaboliku kontrolu djece sa dijabetesom sa, hronine mikrovaskularne komplikacije dijabetesa
u Republici Srpskoj i smanjuje rizik za akutne komplikacije kao i mikrovaskularne kompli-
kacije.

OP19_ZNAAJ ODREIVANJA GLIKEMIJE JEDAN SAT nauni rad OP20_UTICAJ MIKRO I MAKROVASKULARNIH nauni rad
NAKON ORALNOG OPTEREENJA GLUKOZOM U DETEKCIJI KOMPLIKACIJA NA KVALITET IVOTA PACIJENATA SA

PROATEROGENOG KARDIOMETABOLIKOG PROFILA U DIABETES MELLITUS-OM TIP 2
GOJAZNIH OSOBA
K. Staneti, V. Kevi, S. Savi, G. Teanovi
. S. Popovi, D. Tomi-Nagli, M. Mitrovi, M. Medi-Stojanoska, J. Novakovi-Paro, JZU Dom zdravlja Banja Luka
R. Pejin, I. Bajkin, T. Iin, B. Vukovi, E. Stoki Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci
Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Kliniki centar Vojvodine,
Medicinski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, Srbija Uvod: Diabetes mellitus je jedna od najeih hroninih nezaraznih bolesti i predstavlja
jedan od kljunih zdravstvenih problema u svijetu. Loa regulacija bolesti i pojava kom-
Uvod i cilj rada: Gojaznost predstavlja faktora rizika za razvoj tipa 2 dijabetesa i drugih plikacija znaajno utiu na kvalitet ivota ovih pacijenata.
kardiometabolikih poremeaja. Glikemija nate (GN) i glikemija dva sata nakon oralnog Cilj: Ispitati kvalitet ivota pacijenata oboljelih od diabetes mellitus-a tip 2 u odnosu na
optereenja glukozom (G120), uz glikolizirani hemoglobin, predstavljaju osnovne kriteri- prisustvo mikro i makrovaskularnih komplikacija dijabetesa.
jume za dijagnostikovanje poremeaja metabolizma glukoze, dok se odreivanje glike-
mije jedan sat nakon oralnog optereenja glukozom (G60) koristi iskljuivo u otkrivanju Metode: Istraivanje je obavljeno po tipu prospektivne studije u ambulantama porodine
gestacijskog dijabetesa. Cilj rada je utvrivanje znaaja odreivanja G60 u detekciji proa- medicine Doma zdravlja Banja Luka u periodu od juna do decembra 2015.godine. Podaci
terogenog kardiometabolikog profila u gojaznih osoba. su prikupljani anketiranjem pacijenata i uzimanjem podataka iz elektronskih zdravstve-
nih kartona. Za procjenu kvaliteta ivota koriten je anketni upitnik SZO - kratka verzija
Metode: Studija preseka sprovedena na Klinici za endokrinologiju, dijabetes i bolesti me- (engl. The World Health Organisation quality of life instrument, WHOQOL-BREF. To je
tabolizma, Klinikog centra Vojvodine, obuhvatila je 60 gojaznih osoba (78,3% enskog upitnik za samopopunjavanje koji sadri 26 pitanja na osnovu kojih se procjenjuje kvalitet
pola, prosena starost 34,610,3 godina) bez ranije istorije dijabetesa. Kod ispitanika su ivota u etiri domena: fiziko zdravlje, psihiko zdravlje, socijalne relacije i ivotni uslovi.
sprovedena adekvatna antropometrijska, ultrasonigrafska i laboratorijska ispitivanja,
ukljuujui dvoasovni OGT test. Rezultati: Pacijenti sa nefropatijom dijabetikom su imali statistiki znaajno nii kvalitet
ivota u domenu fiziko zdravlje (p=0.002) i psihiko zdravlje (p=0.027) u odnosu na paci-
Rezultati: GN, G60 i G120 su znaajno pozitivno korelirale sa starou, indeksom telesne jente bez ove komplikacije. Pacijenti sa neuropatijom dijabetikom su pokazali statistiki
mase, obimom struka, brzinom sedimentacije eritrocita, vrednostima CRP, triglicerida, znaajno nii kvalitet ivota u domenu fiziko zdravlje (p=0.017), dok u ostalim dome-
insulinemije nate, HOMA-IR, HbA1c i prisustvom metabolikog sindroma i nealkoholo- nima nisu imali znaajno snien kvalitet ivota u odnosu na pacijente bez neuropatije.
ne masne bolesti jetre. GN i G60 su znaajno pozitivno korelirale sa vrednostima ALT, Pacijenti sa verifikovanom retinopatijom dijabetikom i sranim udarom nisu imali loiji
GGT i ukupnog holesterola. GN je znaajno pozitivno korelirala sa fibrinogena i AST, G60 kvalitet ivota niti u jednom domenu u odnosu na pacijente bez ovih komplikacija. Pa-
sa vrednou sistolnog krvnog pritiska a G120 sa vrednou dijastolnog krvnog pritiska cijenti sa modanim udarom imali su statistiki znaajno loiji kvalitet ivota u domenu
i prisustvom patoloke debljine intime medije karotidnih arterija. GN, G60 i G120 nisu socijalne relacije (p=0.012), dok pacijenti sa dijabetesnim stopalom nisu pokazali stati-
znaajno korelirale sa polom, brojem leukocita, vrednostima mokrane kiseline, 25OHD, stiki znaajno loije funkcionisanje niti u jednom domenu za procjenu kvaliteta ivota.
HDL i LDL holesterola i novoom albuminurije. Razlike u koeficijentima korelacije nisu bili Pacijenti sa perifernom vaskularnom bolesti su pokazali statistiki znaajno loiji kvalitet
statistiki znaajne. ivota u svim domenima za procjenu kvaliteta ivota.
Zakljuak: Vrednost G60 ne pokazuje vii stepen korelacije sa pokazateljima proateroge- Zakljuak: Postizanje dobre glikoregulacije, a samim tim i odlaganje ili spreavanje na-
nog kardiometabolikog profila u gojaznih osoba u odnosu na vrednosti GN i G120. stanka komplikacija moe znaajno poboljati kvalitet ivota pacijenata oboljelih dijabe-
Kljune rei: gojaznost, metaboliki sindrom, ateroskleroza, kardiometaboliki profil, gli- tesa tip 2.
kemija Kljune rijei: diabetes mellitus tip 2, kvalitet ivota, mikrovaskularne i makrovaskularne
komplikacije

OP21_EUROSONOGRAFIJA PERIFERNIH NERAVA U nauni rad OP22_ZNAAJ SMANJENE FUNKCIJE TITASTE LIJEZDE nauni rad
DIJAGNOSTICI I LEENJU DIJABETES MELITUSA NA METABOLIZAM I GRAVIDITET U ENA SA SINDROMOM

POLICISTINIH JAJNIKA (PCOS)
E. Uri, J. amu, R. Milanovi
Dom zdravlja Dr ore Lazi Sombor M. Brki1,2, G. Vuji3, D. Erceg4, A. Ceri5, Z. Vrhovac6
1 ZUTalmma medic Banja Luka
Uvod: U zadnjih par godina znaaj neurosonografskog pregleda perifernih nerava po- 2 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
staje sve vei u istraivakim radovima i u svakodnevnoj klinikoj praksi. Najvie se pri- 3 ZU S-TETIK, Banja Luka
menjuje u dijagnostici kompresivnih tunel sindroma, kod bolesnika sa polineuropatijom 4 Opta bolnica, Prijedor
imunonoloke etiologije i dijabetine polineuropatije. Vizuelizacija povrno postavljenih 5 Klinika za ginekologiju, UKC RS Banja Luka
perifernih nerava ultrazvunim pergledom je mogua kod nervus ulnarisa, nervus medi- 6 Dom zdravlja Laktai, BiH
janusa, nervus radijalisa, i nervus tibijalisa, nervus vagusa i korenova C5, C6, C 7 i pleksusa
brachijalisa. Na osnovu pregleda dobijamo podatke o povrini poprenog preseka cros Uvod: Sindrom policistinih jajnika (PCOS) je najea endokrinopatija meu mladim e-
sectional area (CSA), ehogenitetu, strukturalnim promenama nerva.U naoj ustanovi nama. Postoji znaajno preklapanje simptoma izmeu PCOS i bolesti titaste lijezde,
unazad 4 godine u saradnji sa odeljenjem neurologije somborske Opte bolnice radimo uprkos injenici da su dvije vrlo razliite bolesti. injenica je da obe bolesti utiu na meta-
neurosonografske preglede pacijenata sa klinikom slikom lezije perifernih nerava razli- bolike parametre i da 50-70% ena sa PCOS ima insulinsku rezistenciju (IR).
ite etiologije.
Cilj: Analiza uticaja poviene koncentracije tireostimuliueg hormona (TSH) na metabo-
Cilj: eleli smo da ispitamo korelaciju neurosonografskog nalaza na perifernim nervima like i endokrine parametre u ena sa (PCOS). Istraivanje je obuhvatilo i uticaj korekcije
sa klinikom manifestacijom i elektrodijagnostikim znacima polineuropatije, eventual- vrijednosti TSH i IR na ostvarivanje trudnoe.
nu praktinu primenu u diferencionalnoj dijagnostici polineuropatija i u praenje efekta
terapije Metode i materijal: Ispitivanja smo radili ultrazvunim aparatom Samsung So- Materijali i metode: Hormonski status i metaboliki parametri mjereni su u svih ena.
noace R7, linearnom sondom 512 MHz. Na 35 zdravih ispitanika utvrdili smo normalne Ispitanice su podijeljene u 2 grupe: (n=22) ene sa povienim serumskim TSH i ene (22)
vrednosti i standardizovali (CSA) nervus medianusa, nervus tibialisa i nervus vagusa, i na bez povienog serumskog TSH. 16 ena sa povienim TSH i PCOS imalo je Mb Hashimoto,
osnovu toga smo na grupi od 50 pacijenata sa klinikim i elektrodijagnostikim znacima a supkliniku hipotireozu 6 ena.
polineuropatije merili vrednosti CSA na nervus medianusu, n tibialisu i nervus vagusu. Rezultat rada i diskusija: U bolesnica sa povienim koncentracijama TSH znaajno je po-
Rezultat: Neurosonografskim pregledom smo dobili da je CSA nervus medianusa uvean vean insulin natate, homeostatski model za procjenu-otpornosti na insulin (HOMA) i
kod 38, CSA nervus tibialisa kod 46, a CSA nervus vagusa uvean kod 31 pacijenata. Ti ukupni holesterol (UH) i lipoproteini visoke gustoe kolesterola (LDL-h) (p0,1). Nije bilo
rezultati su korelirali sa nalazom EMNG, klinikom slikom, HgA1c i mikroalbuminurijom statistike razlike u koncentraciji androgena izmeu ispitanica. Kod ena sa PCOS i povi-
i ukazali na postojanje dijabetine polineuropatije. Zakljuak: Dosadanji nai rezultati enim TSH nakon korekcije TSH, BMI i sniavanjem HOMA indeksa u 50% ene dolo je
ukazuju na znaaj neurosonografije kao adjuvantne dijagnostike metode kompresivnih do graviditeta. Studije su pokazale veu uestalost povienog nivoa TSH u PCOS ena.
neuropatija, dijabetine polineuropatije. Kod bolesnika sa povienim vrednostima CSA Obe bolesti mogu imati pojedinano uticaj na gojaznost i IR. Opet, rutinski odabir za
nervus vagusa nali smo i aritmiju. Porast CSA nervus medianusa ukazuje na postojanje disfunkciju titaste lijezde u hiperandrogenih ena je od male vrijednosti, jer incidencija
neuropatije Znaaj pregleda nervus tibijalisa i uveanje CSA je bitan u diferencialnoj dija- tih bolesti nije via u hiperandrogenih ena u odnosu na zdrave u reproduktivnoj dobi.
gnozi etiologije dijabetinog stopala.
Zakljuak: Hipotireoza i poviena koncentracija TSH su est nalaz u PCOS, koji su poveza-
Kljune rijei: neurosonografija, CSA, polineuropatija ni sa negativnim metabolikim profilom. Poboljanjem fukcije titaste lijezde i korekci-
jom osjetljivosti na insulin znaajno se uticalo na ostvarivanje potomstva. Dakle, u ena
sa dijagnozom PCOS treba obavezno biti ispitana funkcija titaste lijezde.
Kljune rijei: hipotireoza, insulinska rezistencija, policistini jajnici

OP23_DIREKTNA PROCIJENA REFERENTNIH INTERVALA ZA nauni rad OP24_ZNAAJ HORMONSKE SUPSTITUCIONE TERAPIJE nauni rad
HORMONE TITNE LIJEZDE U REPUBLICI SRPSKOJ NA KOSTNU GUSTINU U PREVREMENOJ INSUFICIJENCIJI

OVARIJUMA
B. Mirjani-Azari, S. Avram, T. Stojakovi-Jelisavac, D. Stojanovi, M. Petkovi, N.
Bogavac-Stanojevi M. Brki1, S. Vujovi2, M. Ivovi2, Lj. Marina2, A. Grbi3, Z. Vrhovac4
Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske 1 Medicinski fakultet,Univerziteta u Banjoj Luci, ZUTalmma medic, Republika Srpska,
BIH
Cilj rada: Cilj ovog rada bio je da se utvrde referentne vrijednosti tireotropnog hormo- 2 Medicinski fakultet,Univerziteta u Beogradu, Klika za endokrinologiju, dijabetes i
na (TSH) i tireoidnih hormona (ukupni tiroksin, T4 i slobodni tiroksin, fT4; ukupni trijod- poremeaj metabolizma, Kliniki centar Srbije, Beograd, Srbija
tironin, T3 i slobodni trijodtironin, fT3) kod stanovnitva Republike Srpske, jer postoje 3 Medicinski fakultet, Univerziteta u Banjoj Luci,Odjeljenje za endokrinologiju,
preporuke o izradi referentnih vrijednosti za svoje stanovnitvo zavisno o metodama i dijabetes i bolesti metabolizma UKC Banja Luka, BiH
reagensima koji se koriste. 4 Dom zdravlja Laktai, BiH
Metode: Ukupno 250 eutireoidnih ispitanika bilo je ukljueno u ovo istraivanje. Kori-
en je direktan nain izbora referentnih osoba za utvrivanje referentnog intervala. Uvod: Prevremena insuficijencija ovarijuma je stanje hipergonadotropnog hipogonadi-
Hormoni titne lijezde su odreivani u serumu elektrohemiluminiscentnom metodom zma prije 40. godine ivota. Estrogeni imaju vane antikatabolike i anabolike efekte na
(ECLIA, Roche Diagnostics, Mannheim,Germany). Funkcionalna osjetljivost TSH testa bila kost, dok nedostatak estrogena igra centralnu ulogu u razvoju osteoporoze.
je 0,014 mIU/L. Referentne granice su odreene parametarskom metodom kao 2,5-ti Cilj istraivanja: bio je ispitati efekat terapije estro-progestagenima na BMD i znaaj ame-
i 97,5-ti percentil, koritenjem programa MedCalc, verzija 12.1.4.0 (MedCalc software, noroinog perioda na BMD u spontanom i arteficijalnom PIO.
Belgium).
Metod: 80 ispitanica podijeljeno je u 2 grupe: spontani PIO (60) i arteficijalni PIO(20) prije
Rezultati: Odreene referentne vrijednosti za TSH, fT4, T4, fT3 i T3 bile su 0,75-5,32 mIU- 40 god.ivota. Uzorci krvi za FSH, LH, estradiol (E2), progesteron (P), prolaktin (PRL) i
/L; 12,29-20,03 pmol/L; 73,49-126,30 nmol/L; 4,11-6,33 pmol/L i 1,15-2,32 nmol/L. testesteron
Zakljuak: Dobijene referentne vrijednosti za populaciju Republike Srpske znatno su se (T) odreivani su u 08.00 h prije uvoenja i godinu dana tokom korienja terapije. Ui-
razlikovale od preporuenih vrijednosti od strane proizvoaa reagensa (Roche Diagno- njen je kliniki pregled, uzeta anamneza i uraene biohemijske pretrage. Prije terapije
stics). Rezultati su ukazali da laboratorije moraju da izrade sopstvene referentne vrijed- uraena je osteodenzitometrija i godinu dana tokom terapije estro-progestagenima kod
nosti sa ciljem postavljanja tane dijagnoze i uspjenog lijeenja pacijenta. obe grupe ispitanica. Hormonalne analize uraene sa RIA (ECLIA) metodom na Roche
Kljune rijei: Referentni interval, tireotropni hormon, tiroksin, trijodtironin imuno analajzeru (Modular Analytics P170). Znaci osteopenije odnosno osteoporoze su
dijagnostikovani pomou dvostruke energetske apsorpciometrije X zracima (DEXA) na
aparatu LUNAR.
Rezultati: Uoena je znaajna statistika razlika (p>0,01) prije i tokom terapije za FSH, LH
i E2 kod obe grupe ispitanica. Postojala je visoko statistiki znaajna razlika u obe grupe
u komparaciji T skora prije terapije u odnosu na T skor tokom terapije (z=-3,0336; p<0,01).
Uoena je visoka statistika znaajnost (p>0,01) korelacije T skora prije terapije i godina
trajanja amenoreje u ena sa PIO.
Zakljuak: Na terapiji estro-progestagenima dolo je do poboljanja T skora za 41,4%.u
odnosu na stanje prije terapije i znaajnog efekta na lijeenje i prevenciju osteoporoze
kod ena sa PIO.
Kljune rijei: prevremena insuficijencija ovarijuma, osteoporoza

OP25_PROCJENA FAKTORI RIZIKA ZA NASTANAK nauni rad OP26_SOCIO-DEMOGRAFSKE, ANTROPOMETRIJSKE I nauni rad
OSTEOPOROZE KOD ENA U POSTMENOPAUZI BIOHEMIJSKE KARAKTERISTIKE PACIJENATA SA TIPOM 2

EERNE BOLESTI U REPUBLICI SRPSKOJ
R. Bijeli
JZU Dom zdravlja Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina Lj. Stanivuk1, S. Popovi-Pejii2, D. Stojisavljevi1, V. Petrovi3
1Institut za javno zdravstvo Republike Srpske
Uvod. Osteoporoza, gr. osteum- kost, poros- pora, upljikava kost je metabolika bo- 2Univerzitetska bolnica, Kliniki centar Republike Srpske
lest kostiju koju karakterie progresivno smanjenje mineralne gustine kosti i poremeaj 3JZU Dom zdravlja u Banjoj Luci
mikroarhitekture kotanog tkiva to ima za posljedicu pojaanu fragilnost kostiju, zbog
ega one postaju vie osjetljive na fizike stresove padove i udarce, povean rizika za na- Uvod i cilj: Dijabetes je grupa metabolikih bolesti u ijoj osnovi je hiperglikemija, nastala
stanak preloma kostiju. Osteoporoza je bolest sa kojom se suoava populacija tzv. tre- usljed nedostataka u izluivanja inzulina, neadekvatnog inzulinskog djelovanja na eli-
eg ivotnog doba, odnosno starije osobe i to vie osobe enskog pola, to je posljedica je, ili oba ova poremeaja. Cilj naeg istraivanja je bio da utvrdimo socio-demografske,
injenice da one imaju 30% niu masu kosti od mukog pola i da kod njih dolazi do ubrza- antropometrijske i biohemijske karakteristike pacijenata sa tipom 2 eerne bolesti u
nog procesa gubljenja kotane mase ulaskom u menopauzu i pojavom ovarijalne insufi- Republici Srpskoj.
cijencije. Prema najnovijim istraivanjima broj ljudi kod kojih je ustanovljena osteoporoza
e se udvostruiti u narednih 50 godina usljed starenja svjetske populacije i uticaja raznih Metod: Istraivanje je provedeno kao studija presjeka u 2013/2014. godini i obuhvatilo
faktora, meu kojima znaajo mjesto zauzima nain ivota. je 1088 ispitanika, starijih od 18 godina, koji su sistemom sluajnog uzorka izabrani iz
prirunih registara za dijabetes melitus tip 1 i tip 2 u ambulantama primarne zdravstvene
Osteoporoza je multifaktorijalno oboljenje u ijem nastanku uestvuju mnogobrojni fak- zatite. U radu su analizirane socio-demografske, antropometrijske i biohemijske karak-
tori koji se mogu svrstati u grupu faktora rizika na koje se ne moe uticati, nepromjenljivi teristike pacijenata sa tipom 2 eerne bolesti.
faktori i faktori rizika na koje je mogue uticati, promjenljivi ili preventabilni. U grupu ne-
promjenljivih faktora rizika za nastanak ovog oboljenja su starost, enski pol, rasa, kasna Rezultati: U obradu su konano bili ukljueni podaci za 1037 ispitanika. Najvei procenat
menarha i rana menopauza, porodina anamneza osteoporoze. Promjenljive ili preven- ispitanika su bili stariji od 65 godina (47,9%), u veem procentu ene (55,5%) nego muka-
tabilne faktore rizika za osteoporozu ine nezdrava ishrana, puenje cigareta, konzumi- raci (44,5%), penzioneri (65,3%), sa jednim izvorom mjesenih prihoda (61,4%) u visini do
ranje alkohola, kafe, nedostatak fizike aktivnosti, mala tjelesna masa (BMI < 18 kg/m2), 600 KM (63,2%), koji su bolesni krae od 5 godina (42,5%). Preko polovine je bilo bez ko-
mada novija istraivanja pokazuju i drugaije rezultate; odnosno novije studije pokazuju le ili sa nepotpunom ili potpunom osnovnom kolom. Neregulisan HbA1c je bio statistiki
da kod gojaznih ljudi postoji udruenost niske kotane gustine osteopenija, osteoporoza znaajno ee zabiljeen nego regulisan (61,1%: 38,9%, 2=4,874, df=1, p=0,027). Polovi-
i hiperlipidemije i da je ta pozitivna povezanost vjerovatno posljedica poveanog meha- na ispitanika je ocijenjena kao gojazna (BMI 30 kg/m2), a s abdominalnom gojaznosti je
nikog pritiska na kosti, naroito kod ena u postmenopauzi to moe dovesti do ozbilj- utvreno 75,6%. Poviene vrijednosti za ukupan holesterol su utvrene kod 75,6%, nizak
nih posljedica po zdravlje bolesnika. Cilj ovog rada je bio identifikacija faktora rizika za HDL kod 55,9%, povien LDL u 86,0%, poviene trigliceridi kod 54,3%, albuminurija i pro-
nastanak osteoporoze kod ena u postmenopauzi. Rezultati do kojih smo doli pokazuju teinurija evidentirane su kod 59,7%, a poviene vrijednosti krvnog pritiska kod 88,61%
da su puenje i poviene vrijednosti ukupnog holesterola nezavisni faktori rizika za nasta- ispitanika. ene su imale statistiki znaajno vie prosjene vrijednosti ukupnog holeste-
nak osteoporoze dok je fizika aktivnost protektivni faktor za kosti. rola, HDL holesterola i BMI nego mukarci, dok su mukarci imali statistiki znaajno vie
prosjene vrijednosti albumina i kreatinina u urinu.
Zbog velike rasprostanjenosti, u cijelom svijetu i stalnog poveanja broja oboljelih, oste-
oporoza zasluuje punu panju i odgovarajui multidisciplinarni pristup kako u prevenciji Zakljuak: Oboljeli od DM tip 2 u RS u velikom procentu nisu postigli ciljne vrijednosti za
tako i u lijeenju. S obzirom na vrlo ozbiljne posljedice ove bolesti, teak oblik invalidnosti glikemiju i lipidni staus, u visokom procentu su gojazni i imaju mikroalbuminuriju. Rezul-
pa i smrtni ishod, kako za pojedinca tako i za drutvo u cjelini, utvrivanje riziko faktora tati su slini mnogim studijama zemalja u razvoju i dijelom razvijenih zemalja u kojima se
za nastanak oboljenja i prevencija bolesti su jedan od temeljnih zadataka u zbrinjavanju pacijenti ne pridravaju zdravstvenih preporuka koje su dobili od zdravstvenih strunja-
ovog rairenog zdravstvenog problema. ka.
Kljune rijei: osteoporoza, menopauza, faktori rizika Kljune rijei: dijabetes, socio-demografski, biohemijski i antropometrijski parametri

OP27_REZIDUALNI EFEKTI KRATKOTRAJNE INTENZIVIRANE nauni rad OP28_UTICAJ DUINE TRAJANJA I REGULISANOSTI nauni rad
INSULINSKE TERAPIJE NA SEKRETORNU SPOSOBNOST DIABETES MELLITUS-A NA POJAVU KOMPLIKACIJA NA

BETA ELIJA U BOLESNIKA SA TIPOM 2 DIABETES DONJIM EKSTREMITETIMA
MELLITUSA I SEKUNDARNIM NEUSPJEHOM ORALNE
TERAPIJE S. Novakovi Bursa1, S. Jandri2, G. Tali1
1 Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr Miroslav Zotovi
A. Grbi1, M. Brki2, S. Savi3 2 Univerzitet u Banjoj Luci, Medicinski fakultet
1 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Medicinski fakultet Univerzitata u
Banjoj Luci, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina Uvod: Povien nivo eera u krvi ili hiperglikemija je osnovna karakteristika nekontrolisa-
2 ZU Talmma medic Banja Luka, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, nog Diabetes mellitus-a (DM) i pokretaki faktor oteenja tkiva i organa koji se kliniki
Republika Srpska, Bosna i Hercegovima prepoznaju kao komplikacije DM. Komplikacije DM na donjim ekstremitetima od kojih su
3 JZU Dom zdravalja Banja Luka, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, najbrojnije distalna simetrina polineuropatija, periferna arterijska bolest (PAB), ulkus
Republika Srpska, Bosna i Hercegovina i amputacije su najei i najznaajniji uzronici morbiditeta, onesposobljenosti, emo-
cionalne i tjelesne patnje ljudi oboljelih od DM uzrokujui velike ekonomske posljedice
Uvod. Sekundarni neuspjeh (SN) oralne terapije se definie kao izostanak povoljnog re- za oboljele, njihove porodice i cijelo drutvo. Dobra metabolika kontrola oba tipa DM
agovanja na oralnu terapiju koja je u prethodnom periodu bolesti bila efikasna. Cilj rada moe da odloi nastanak i progresiju komplikacija DM.
je da se ispitaju rezidualni efekti kratkotrajne intenzivirane insulinske terapije na sekre- Cilj: Utvrditi uticaj duine trajanja i regulisanosti DM na pojavu komplikacija na donjim
tornu sposobnost beta elija endokrinog pankreasa i insulinsku rezistenciju. Materijal ekstremitetima.
i metode. U istraivanje je selektovano 77 pacijenata oboljelih od tipa 2 dijabetesa sa
Metode: Istraivanje je provedeno kao studija presjeka meu oboljelima od DM, tip 1
potvrenim SN oralne terapije, koji su tri mjeseca tretirani intenziviranom konvencional-
i tip 2 u ambulantama porodine medicine JZU Dom zdravlja u Banjaluci ljeta 2014.
nom monoinsulinskom terapijom (tzv. bazal-bolus reim). Nakon prve faze i procjene
godine. Uzorak je obuhvatio 100 ispitanika. Ispitivanje se sastojalo od pregleda medi-
akutnih efekata insulinske terapije, ispitanici su tri mjeseca tretirani oralnim antihiper-
cinskog kartona (lini podaci, podaci o DM tip, terapija,vrijednost HgbA1c), uzimanja
glikemicima (OAD), nakon ega su procijenjivani rezidalni efekti insulinske terapije. Svim
anamnestikih podataka (trajanja DM, ulkus u anamnezi, simptomi neuropatije i PAB),
ispitanicima su prije i tri mjeseca nakon terapijskog reima insulinom, raeni parametri
klinikog pregleda (neuroloki i vaskularni status) i testiranja (NSS i NDS). Podaci su obra-
glikoregulacije: glikemija nate, postprandijalno i cjelodnevni profil dok su parametri in-
eni softverskim paketom IBM SPSS Statistics, znaajnim su smatrani rezultati testova
sulinosekretorne funkcije procinejnjeni kroz C-peptid i insulinemiju. Rezultati istraivanja
ako je p < 0.05.
pokazuju poboljanje glikoregulacije i parametara insulinosekretorne funkcije u odnosu
na period kada je konstatovan SN oralne terapije (akutni efekti) ali i izvjesno pogoranje Rezultati: Od ukupnog broja ispitanika je vie ena (53%) nego mukaraca (47%). Prosje-
u odnosu na period neposredno nakon korienje insulinske terapije (rezidualni efekti). na starost posmatrane grupe je 61,91 godina, SD10,74, a duina trajanja DM 12,25 go-
Dobijeni su sledei rezultati: Glikemija nate: 9,5 vs 6,1 vs 7,3 p<0,001, postprandijalna: dina, SD8,60. PAB je imalo 7% ispitanika, 45% perifernu polineuropatiju, 12% pozitivan
11,6 vs 6,9 vs 8,6 p<0,001, dnevni profil glikemija tokom samokontrole:10,3 vs 7,3 vs 8,4 anamnestiki podatak o pojavi ulkusa, a 5% pacijenata je imalo amputaciju. Prosjene
p<0,001. Insulinemija: 11,46 vs 9,17 vs 9,86, p<0,001, C-peptid:1,23 vs 1,67 vs 1,53, p<0,01. duina trajanja DM izraene u godinama se znaajno razlikuju kod pacijenata sa neuropa-
Zakljuak: Kratkotrajna insulinska terapija dovodi do poboljanja glikoregulacije i insu- tijom (14,22) i ulkusom u anamnezi (19,33) u odnosi na pacijente bez neuropatije (10,63) i
linosekretorne funkcije. Ponovno uvoenje OAD uslovljava lagano pogoranje glikore- ulkusa u anamnezi (11,28). Duina DM u grupi sa PAB (16,85) i amputacijama (14,40) se ne
gulacije i insulinosekretorne funkcije, ali su ipak svi posmatrani parametri metabolikog razlikuje znaajno od trajanja DM u grupi pacijenata bez PAB (11,90) i amputacija (12,14).
statusa u prosjeku znaajno bolji u odnosu na preinsulinski period. Prosjene vrijednost HgbA1C kod pacijenata sa neuropatijom (8,27) i kod pacijenata bez
neuropatije (7,54) se znaajno razlikuju. Prosjena vrijednost HgbA1C kod pacijenata koji
Kljune rijei: sekundarni neuspjeh, diabetes mellitus tip 2, C-peptid, insulin. su imali PAB (7,82), ulkus u anamnezi (7,58) i amputacije (7,52) se ne razlikuju znaajno u
odnosu na pacijente bez PAB (7,82), ulkus u anamnezi (7,89) i amputacije (7,88).
Zakljuak: Duina trajanja DM pozitivno utie na pojavu periferne neuropatije i ulkusa, a
nema uticaja na prisustvo PAB i amputacija. Nezadovoljavajua regulisanost DM je zna-
ajno udruena sa prisustvom neuropatije, a nije znaajno povezana sa prisustvom PAB,
ulkusa i amputacija.
Kljune rijei: komplikacije dijabetesa, dijabetesna neuropatija, PAB, dijabetesni ulkus,
amputacije

OP29_ UTICAJ NAVIKA U ISHRANI NA POJAVU nauni rad OP30_RAZLIKE U ZDRAVSTVENOM PONAANU ZDRAVE nauni rad
GESTACIJSKOG DIJABETESA ODRASLE POPULACIJE I POPULACIJE OBOLJELE OD

DIJABETESA U REPUBLICI SRPSKOJ
V. Rudi Gruji1,2, S. Popovi Pejii2,3, M. Grabe2,1, N. Vasiljevi4, A. Prtina2
1 JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, Banjaluka, Republika Srpska, BiH D. Stojisavlevi1,3, S. Popovi-Pejii2,3, Lj. Stanivuk1,3, Lj. Jandri1
2 Univerzitet u Banjaluci, Medicinski fakultet, Banjaluka, Republika Srpska, BiH, 1 JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske
3 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Banjaluka, Republika Srpska, BiH 2 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske
4 Univerzitet u Beogradu, Medicinski fakultet, Beograd, Srbija 3 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci
Uvod. Gestacijski diabetes mellitus (gestacijski dijabetes; GDM) je povezan sa poveanim Uvod. Odsustvo zdravstvenog ponaanja, odnosno prisustvo rizinog ponaanja, dopri-
rizikom za majku i dijete u toku trudnoe, poroaja i u kasnijem stadijumu ivota. ene nosi razvoju hroninih nezaraznih obolenja. Cil ovog rada je prikazati razlike u zdrav-
koje su imale gestacijski dijabetes imaju 35 do 60 % vei rizik za nastanak dijabetesa tip stvenom ponaanju zdrave odrasle populacije i osoba obolelih od dijabetesa u Republici
2 u sljedeih 10 do 20 godina. Povean rizik za kasniji razvoj dijabetesa povezan je i sa Srpskoj.
poveanim rizikom za kardiovaskularne bolesti. Najee komplikacije GDM kod novoro-
eneta su: rizik za razvoj dijabetesa u ranom djetinjstvu i kasnijoj ivotnoj dobi, prijevre- Metod. Istraivanje predstavla dio ispitivanja zdravstvenog stanja stanovnitva Repu-
meni poroaj, fetalna i neonatalna smrt, hipoglikemija novoroeneta, hiperbilirubine- blike Srpske koje je provedeno po tipu studije presjeka na teriotriji Republike Srpske u
mija, povreda ramena novoroeneta. Prevalencija gestacijskog dijabetesa globalno je u periodu septembar 2010 juni 2011. godine. Zdravstveno ponaanje ispitanika je procije-
porastu i kree se od 1-14% zavisno od ispitivane populacije i dijagnostikog kriterijuma. njeno primjenom upitnika. Za potrebe israivanja je analiziran i indeks ishrane i izraunat
Novija istraivanja daju podatke o moguoj vezi pojedinih inilaca u ishrani i poveanom je indeks tjelesne mase. U cilu dobijanja potpunije slike o zdravstvenom stanju ispitanika
riziku za gestacijski dijabetes, kao i uticaju fizike aktivnosti na smanjenje rizika za GDM. izvreno je i mjerenje krvnog pritiska i odreene su vrijednosti osnovnih biohemijskih po-
Cilj rada bio je da utvrdi da li je nain ishrane i fizika aktivnost kod ispitanica uticao na kazatela. Navedeni pokazateli su posluili za procjenu zdravstvenog ponaanja i zdravla
pojavu gestacijskog dijabetesa. Metodologija Istraivanje je provedeno kao studija pre- u okviru izraunavanja kardiovaskularnog zdravla prema preporukama Amerike asocija-
sjeka u periodu od februara do oktobra 2012. godine meu 555 trudnica izmeu 24. i 28. cije za srce iz 2010. godine.
nedjelje gestacije koje su dolazile na redovnu kontrolu kod ginekologa u domovima zdra- Rezultati. Istraivanjem je obuhvaeno 4170 ispitanika 18 godina, od ega je obolelih
vlja u Republici Srpskoj. Nakon skrininga za gestacijski dijabetes izdvojeni su podaci 50 od dijabetesa bilo 254 (6,1%). Osobe odbolele od dijabetesa su u veem procentu bile
ispitanica kojima je u toku istraivanja dijagnostikovan gestacijski dijabetes i 50 trudnica ene, osobe starije od 40 godina, nieg obrazovanja, koje ive u branoj/vanbranoj za-
koje su imale fizioloke vrijednosti glikemije i koje su inile kontrolnu grupu. Izmeu ove jednici, neaktivne su i uglavnom nisu dostigle cilne vrijednosti za biohemijske parametre
dvije grupe ispitanica provedena je deskriptivno-komparativna analiza radi utvrivanja koje pratimo kod obolelih od dijabetesa. Statistiki u znaajno viem procentu oboleli
razlike u navikama u ishrani i fizikoj aktivnosti. od dijabetesa su imali prisutne idealne vrijednosti za indeks ishrane i u veem procentu
Rezultati. Rezultati istraivanja su pokazali statistiki znaajnu razliku u konzumiranju su nepuai i bivi puai, ali su istovremeno u veem procentu predgojazni i gojazni i
povra i ribe. Ispitanice koje su imale fizioloke vrijednosti glikemije konzumirale su vie znatno su manje fiziki aktivni u odnosu na zdravu populaciju. Oboleli od dijabetesa su u
povra >250g dnevno, u odnosu na ispitanice kojima je dijagnostikovan gestacijski dija- veem procentu imali i loe vrijednosti za sve posmatrane faktore zdravla. Najuestalije
betes (214,4,7; p<0,002). Ispitanice sa gestacijskim dijabetesom imale su znaajno manji su imali zastuplene loe vrijednosti za eer u krvi (53,2%: 3,5%), potom neregulisan krv-
unos ribe, manje od jednom sedmino, u odnosu na kontrolnu grupu (213,7; p<0,001). ni pritisak (44,5%: 27,3%) i na kraju loe vrijednosti za holesterol (28,0%: 20,3%).
Prosjean dnevni unos voa bio je manji kod ispitanica koje su imale gestacijski dijabetes, Zakluak. Osobe obolele od dijabetesa imaju u statistiki znaajno viem procentu pri-
ali ta razlika nije dostigla statistiku znaajnost. Nije uoena razlika u nivou fizike aktiv- sutne idealne vrijednosti za indeks ishrane i u veem procentu su nepuai i bivi puai,
nosti izmeu istraivake i kontrolne grupe. ali su istovremeno u veem procentu predgojazni i gojazni i znatno su manje fiziki aktiv-
Zakljuak. Neophodno je savjetovanje trudnica i ena koje planiraju trudnou o znaaju ni u odnosu na zdravu populaciju.
pravilne ishrane i fizike aktivnosti. Vano je da kreatori zdravstvenih politika i javno- Klune rijei: Zdravstveno ponaanje, dijabetes, odrasli
zdravstvene ustanove interveniu sa ciljem provoenja edukacija u vezi sa zdravim ivot-
nim stilovima meu trudnicama i enama koje planiraju trudnou. Navedene aktivnosti
mogu uticati na smanjenje rizika za razvoj gestacijskog dijabetesa i tako unaprijediti zdra-
vlje majke i djeteta.
Kljune rijei: gestacijski dijabetes, ishrana, fizika aktivnost

OP31_POVEZANOST METABOLIKOG SINDROMA SA nauni rad OP32_EFEKTI PRIMJENE KLINIKOG VODIA NA nauni rad
POJAVOM KARDIOVASKULARNIH BOLESTI I DIJABETASA KONTROLU GLIKEMIJE U TIPU 2 DIJABETESA
V. Petrovi1,2, S. Popovi-Pejii2,3, Lj. Stanivuk2,4 S. Savi, G. Teanovi, K. Staneti

1 JZU Dom zdravlja Banja Luka JZU Dom zdravlja Banja Luka
2 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
3 Univerzitetska bolnica, Kliniki centar Republike Srpske
4 Institut za javno zdravstvo Republike Srpske
Uvod: Kliniki vodi Dijabetes melitus, primjenom najboljeg naunog dokaza, ima za
cilj da pomogne ljekarima pri donoenju odluka i utvrivanju kriterijuma za postavljanje
Abstrakt dijagnoze, menadment i lijeenje ove bolesti.
Uvod: Iako su identifikovani mnogobrojni faktori rizika za kardiovaskularne bolesti (KVB), Cilj rada je utvrditi postizanje optimalne glikoregulacije u odnosu na primjenjivanu i/ili
osim onih ukljuenih u dostupne modele za procjenu KV rizika, njihov doprinos je gene- modifikovanu terapiju prema savremenim terapijskim smjernicama.
ralno skroman. Gojaznost i dijabetes (DM) poprimaju razmjere epidemije u svijetu i dopri-
Metode: Istraivanje je prospektivno-opservaciona studija, provedena od 01. oktobra
nose poveanju KV rizika. U Evropi su ustanovljene smjernice za sistematinu procjenu
2012. do 31. oktobra 2013. u Domu zdravlja Banja Luka, u 60 timova porodine medicine
koronarnog rizika SCORE (engl. Systematic Coronary Risc Evaluation). Faktori rizika za
na ispitanicima sa tipom 2 dijabetesa. Nakon odobrenja Etikog komiteta ustanove i pi-
KVB i DM tip 2 se javljaju ee zajedno, u grupi, nego pojedinano. Metaboliki sindrom
smenog pristanka ispitanika pristupilo se istraivanju. Za potrebe istraivanja kreirano je
(MS) predstavlja skup faktora rizika za nastanak KVB i DM tip 2, te predstavlja povean
pet Istraivakih obrazaca u koje su upisivani potrebni podaci, kao i biohemijske analize
rizik od KVB i DM tip 2.
krvi.
Cilj istraivanja je bio da se utvrdi pojava MS u zavisnosti od prisutnih faktora rizika za
Rezultati: Istraivanjem je obuhvaen 591 ispitanik sa tipom 2 dijabetes melitusa. Na
KVB kod odraslih graana Banje Luke, te njegova povezanost sa stepenom KV rizika.
poetku istraivanja insulin nezavisan tip 2 dijabetesa imao je 371 (62,56%) ispitanika, a
Metode: Od 685 sluajno izabranih ispitanika bilo je 348 (50,80%) mukaraca i 337 insulin zavisan tip 220 (37,33%), dok se na kraju trinaestomjesene studije poveao broj
(49,20%) ena. Za potrebe istraivanja napravljen je upitnik u koji su unoeni podaci an- ispitanika sa insulin zavisnim tipom 2 dijabetesa 304 (51,44%), a broj ispitanika sa insulin
ketiranja, fizikalnog pregleda i laboratorijskih analiza, kao i rezultati HEARTSCORE elek- nezavisanim tipom 2 iznosio je 287 (48,56%) (P2:p<0.001). Na poetku istraivanja oral-
tronskih tablica za procjenu KV rizika. MS je procjenjivan definicijom Internacioalnog ne antidijabetike (OAD) koristio je najvei broj ispitanika 370 (62,61%) ispitanik, kombino-
udruenja za dijabetes (IDF). vanu terapiju (KT) 148 (25,04%), a najmanji broj ispitanika 73 (12,35%) intenziviranu insu-
linsku terapiju (IIT). Na kraju istraivanja OAD primjenjivalo je 294 (49,75%) ispitanik, KT
Rezultati: Najzastupljeniji faktor rizika kod naih ispitanika bila je gojaznost centralnog
176 (29,78%), dok je porasto broj ispitanika na IIT 121 (20,47%) (P2:p<0.001). Vrijednost
tipa (62,6%). Pokazalo se da je prema body mass indeksu oko 1/5 odraslog stanovnitva
HbA1c < 6,5% na poetku studije je bila navie zastupljena (18,11%) kod ispitanika koji su
Banjaluke gojazno (21,5%). Pojava MS bila je statistiki znaajno visoko povezana sa ste-
koristili OAD, dok je vrijednost HbA1c > 8,5% u najveem procentu (39,73%) bila prisutne
penom uhranjenosti. Prevalencija MS praena kroz podgrupe prema prisustvu pojedinih
kod ispitanika na IIT (P2:p=0.003). Na kraju studije ispitanici koji su koristili KT ili IIT nisu
faktora rizika bila je najvia kod ispitanika sa poveanom glikemijom (74,9%). Od svih pra-
imali HbA1c >8,5%, dok je 5 (1,7%) ispitanika na OAD imalo HbA1c > 8,5% (P2:p=0.211).
enih KVB u ispitivanoj grupi pokazalo se da je najzastupljenija bila hipertenzija (35,5%),
Najvei procenat ispitanika sa IIT na poetku (13,70%) i na kraju studije (12,40%) imao je
a veina bolesti je statistiki znaajno bila zastupljenija u grupi sa MS u odnosu na grupu
glikemiju < 5,5 mmol/l, dok na kraju studije ni jedan ispitanik nije imao glikemiju > 10,0
bez MS (infarkt miokarda 7,0%: 1,4%; angina pektoris 11,7%: 3,3%; by pass 2,3%: 0,9%;
mmol/L (P2:p<0.001).
hipertenzija 58,4%: 21,7%; dijabetes 19,5%: 2,3%; klaudikacije intermitens 2,7%: 0,7%).
Zakljuak: Zahvaljujui primjeni savremenih terapijskih smjernica, tokom trinaestomje-
Zakljuci: Najzastupljeniji faktor rizika kod graana Banje Luke je bila centralna gojaznost,
sene studije, modifikovana je terapija u cilju postizanja bolje metabolike kontrole, te
a najzastupljenija KVB bila je hipertenzija. Pojava MS pokazala je najveu povezanost sa
je zabiljeen trend poveanja broja ispitanika sa ciljnim vrijednostima HbA1c i glikemije.
poveanom glikemijom i dijabetesom. Pokazalo se da je stepen KV rizika povezan sa po-
javom MS, a mukarci su u veem KV riziku u odnosu na ene. Kljune rijei: Kliniki vodi, glikolizirani hemoglobin, glikemija.

OP33_PREVALENCA BOLESTI TITNE LIJEZDE NA nauni rad blem.Kao to je ovo istraivanje pokazalo, najei uzrok poveanog rada titne lijezde
PODRUJU OPTINE LAKTAI - JAVNO ZDRAVSTVENI je Graves-Basedowa bolest (Toksina difuzna struma), koju karakterie hipertireoidizam
(60-80%).Ovo je autoimuna bolest koja se javlja u svim dobnim grupama a koju karakteri-
PROBLEM DANANJICE, DA ILI NE? e difuzna struma, infiltrativna oftalmopatija te rijetko i pretibijalni miksedem.Toksina
multinodularna struma (Plummer-ova bolest) koju karakteriu multipli nodusi u lijezdi
Lj. ormaz, . Peanac, V. Kuki, . Cvijeti uzrok je hipertireoidizma u 5-15% sluajeva. Uveanje je esto praeno dislokacijom tra-
JZU DZ dr Mladen Stojanovi Laktai heje.Toksini adenom koga karakterie solitarni nodus tvrdo elastine konzistencije uz-
rok je hipertireoidizma u 2-10% sluajeva.Nalazi se ee kod mlaih osoba.Subakutni
Uvod:Bolesti titne lijezde su u porastu ne samo to je dokazano ovim istraivanjem ve tireoiditis (de Quervain-ov tireoiditis) karakterie jak bol iznad titne lijezde koji iradira
to potvruju i drugi istraivai. Problem predstavljaju poremeaji funkcije, posebno kod prema vilici i uima a prate ga groznica, malaksalost i subfebrilne temperature. lijezda je
trudnica i kardiovaskularnih oboljenja a oekuju se i vei problemi jatrogeno izazvanim difuzno uveana, tvra i bolna na palpaciju. Postpartalni tireoiditis koji se javlja u 5-10%
uzrocima te subklinikim stanjima kod opte populacije gdje se postavlja pitanje da li ih ena u prvih 3-6 mjeseci nakon poroda. Blai simptomi hipertireoidizma se uoavaju kod
lijeiti. 5% bolesnica dok se kod ostalih uoavaju simptomi hipotireoidizma.I na kraju lijekovima
izazvani tiroiditis: Amiodaron, Litijum karbonat. Hipertireoidizam se razvija u 30-35% bo-
Cilj rada:Cilj ovog rada je da se vidi uestalost bolesti titne lijezde na podruju optine lesnika koji uzimaju neki od ovih preparata. lijezda je lake uveana, bezbolna.Ostali uz-
Laktai i da li bolesti titne lijezde s obzirom da su u porastu predstavljaju ili e u budu- roci hipertireoidizma su mnogo rjei.Steeni hipotireoidizam u koje spadaju:Hashimotov
nosti predstavljati javnozdravstveni problem.Koja je od bolesti titne lijezde najuesta- tireoiditis (autoimuni tireoiditis), atrofini tireoiditis (autoimuni tireoiditis), operativno
lija na podruju optine. Trend rasta obolijevanja od bolesti titne lijezde. Polna i dobna uklonjeno tireoidno tkivo (tireoidektomija, subtotalna resekcija, lobektomija), primjena
distribucija oboljenja titne lijezde. Broj propisanih recepata i cijena kotanja lijeenja J u lijeenju tireotoksikoza, eksterno zraenje vrata zbog tumora glave/vrata. Svi osta-
ovakvih pacijenata. li uzroci su manji od 3%.
Materijal i metode:Istraivanje je retrospektivna analiza a period posmatranja je od janu- Zakljuak:U naoj zemlji, a niti u zemljama okruenja nisu raena istraivanja koja bi po-
ara 2007. do decembra 2016.godine. Koriten je deskriptivni metod a kao izvor podataka tvrdila epidemioloke podatke o hipertireoidizmu (HT).itajui dostupnu literaturu da se
koriteni su elektronski kartoni pacijenata DZ Laktai koji su registrovani po TPM i kojih je zakljuiti da su i u drugim regionima svijeta ovi podaci veoma oskudni i da se uglavnom
ukupno evidentirano i analizirano 32 551.Od toga je registrovano 4336 oboljelih od neke odnose na prouavanje HT u odreenim kategorijama kao to su ene, graviditet, pu-
bolesti titne lijezde. enje, uestalost karcinoma, kardiovaskularne bolesti (terapija Amiodaronom), smanjen
Rezultati:U ovom istraivanju je obuhvaeno svo stanovnitvo optine Laktai koje je re- ili povean unos joda.Na osnovu dobijenih epidemiolokih podataka da se zakljuiti da
gistrovano u TPM i to ini ukupno 32 551 osoba a od toga uzorak stanovnitva koji bolu- kod nas nema jo pouzdanih i validnih podataka o bolestima titne lijezde a posebno o
je od neke bolesti titne lijezde ini 4336 stanovnika to predstavlja 13,32% od ukupnog hipertireoidizmu i hipotireoidizmu te bi s toga bilo umjesno uvesti nacionalne registre za
stanovnitva a to dalje implicira da svaki osmi stanovnik optine boluje od neke bolesti bolesti titne lijezde te skrining programe na hipertireoidizam bar u ciljnim grupama:
titne lijezde.Od oboljelog stanovnitva 89% ini ensko stanovnitvo a 11% muko. trudnice, kardiovaskularni bolesnici (posebno oni na terapiji Amiodaronom).Posebnu pa-
Analizirajui dobnu i polnu strukturu stanovnitva naeno je da je samo jedan mukarac nju treba posvetiti problemu stresa kao prevalirajueg negativnog faktora za nastanak
obolio sa jednom godinom starosti a da svi ostali,odnosno 251 sa 30-64 godine te 170 sa bolesti titne lijezde kao i uticaje zraenja, ishrane, medikamentozne terapije koji su
preko 65 godina starosti.Dok je 326 ena oboljelo sa 15-29 godina starosti, najvei broj sigurno uticali na ovakav porast broja oboljenja titne lijezde, ali prije svega treba odati
ena tj.2671 obolijeva u periodu od 30-64 godine te 819 sa preko 65 godina starosti. i priznanje zdravstvenim profesionalcima koji su uvodili nove metode tako da se danas
Iz prikupljenih podataka je utvreno da najvei procenat, 28% je bolest E03 tj. druge u DZ Laktai rutinski rade hormoni TSH, FT4,FT3 kao i UZV pregled titne lijezde. Sve
smanjene funkcije titne lijezde a odmah iza toga je oboljenje E04 sa 22% Druga ne- je to doprinijelo da danas imamo ovakve rezultate koji nas primoravaju da se sa dunim
toksina guavost.Maligne neoplazme sa 1% su relativno rijetke.Dok poveana funkcija potovanjem i uz veliki angaman posvetimo bolestima titne lijezde.
titne lijezde E05 ini 6%, upalne bolesti titne lijezde ine preko 6%, a relativno je Kljune rijei:bolesti titne lijezde, epidemiologija.
i veliki procenat, oko 8% E 079 Neoznaene bolesti titne lijezde to potvtuju i dru-
ga brojna istraivanja. Smanjenu funkciju titne lijezde ima 1217 osoba enskog pola i
140 mukaraca, a sa poveanom funkcijom titne lijezde ima 290 ena i 54 mukarca.
Iz svega uoenog je vidljivo da je vodea bolest titne lijezde njena smanjena funkcija
kako kod mukaraca tako i kod ena to se poklapa i sa drugim studijama koje su raene.
Kad se posmatra trend rasta lako se uoi gotovo eksponencijalan rast broja oboljelih i to
sa oko 500 osoba 2007. do 4336 osoba 2016. godine to pokazuje da ukoliko se nastavi
ovakav rast bolesti titne lijezde e u budunosti predstavljati javnozdravstveni pro-

POSTER
PREZENTACIJE
PP1_SPONTANA TRUDNOA KOD TARNER MOZAICIZMA S prikaz sluaja PP2_SEPTO-OPTIKA DISPLAZIJA KAO UZROK prikaz sluaja
PRETHODNIM REKURENTNIM SPONTANIM POBAAJIMA. KONGENITALNOG HIPOPITUITARIZMA
G. Maleevi1, M. Brki2, A. Grbi1, V. Soldat-Stankovi1 B. Cari1, T. Kneevi1, V. Soldat-Stankovi1,2, S. Popovi-Pejii1,2, B. Cari 1,2, G. Maleevi1,2, A. Grbi 1,2,
S. Popovi-Pejii1 M. Brki2,3
1 Odjeljenje centar za dijabetes sa endokrinologijom, Univerzitetsko kliniki centar 1 UKC Republike Srpske Banja Luka, Klinika za unutranje bolesti
Republike Srpske, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina 2 Medicinski fakultet Univerzitet u Banjoj Luci
2 Zdravstvena ustanova Talmma Medic, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i 3 ZU Talmma medic Banja Luka
Hercegovina
Septo-optika displazija (SOD) je kliniki heterogeno oboljenje koje karakterie udrue-
Tarnerov sindrom predstavlja potpuni ili parcijalni nedostatak jednog X kromosoma koja nost hipoplazije optinog nerva, hipoplazije hipofize i defekta srednje linije mozga, uklju-
rezultuje disgenezu jajnika. anse za spontane trudnoe u Tarnerovom sindromu su rijet- ujui odsustvo korpus kalozuma i septum pellucidum-a. Najmanje dve od tri kompo-
ke, mogue su u 2% sluajeva i ishod se najcee zavrava pobaajima. Mogu se ostvariti nente klasine trijade su neophodne za postavljanje dijagnoze ove rijetke kongenitalne
kod bolesnica s mozaikom kariotipa koji sadri 45.X/46.XX. Prikazali smo pacijentkinju anomalije.
starosti 39.godina TT 113 kg, TV 161 u X nedelji trudnoe sa tipom 2 dijabetesa. Predhod-
Prikazan je sluaj pacijenta K.D., koji je prvi put endokrinoloki evaluiran u dobi od 35
ne dvije trudnoe ostvarene spontano i zavrene spontanim abortusom u IX i XIII nedelji.
godina. Klinikim pregledom pacijent normalne visine i uhranjenosti, lice hipogonadno
Dijagnoza dijabetesa tip 2 postavljena 2015 godine na terapiji metforminom. Hospitali-
sa odsustvom brade i brkova, maljavost po cijelom tijelu oskudna, hipotrofija testisa (vo-
zuje se na Odjeljenje centra za dijabetes sa endokrinologijom zbog loe glikoregulacije
lumen <5 ml). U laboratorijskim analizama normocitna normohromna anemija. Kota-
i uvoenja insulinske terapije. Uvidom u medicinsku dokumentaciju dobija se podatak o
na gustina smanjena u zoni osteporoze. Endokrinolokim ispitivanjem dijagnostikovan
uraenom kariogramu 2008. godine koji pokazuje kariotip:45.X/46.XX to odgovara Tar-
kompletan hipopituitarizam. Vizualizacijom selarne regije naena parcijalna agenezija
ner mozaicizmu, ali navedeni rezultati do hospitalizacije nisu evaluirani te u medicinskoj
korpus kalosuma i agenezija septum pellucidum-a, empty sella, bez jasne diferencijacije
dokumentaciji izostaje dijagnoza Tarnerovog sidroma. Kod pacijentkinje uredan status
tkiva adeno i neurohipofize uz hipoplaziju hipotalamusa. Pregledom onog dna optiki
kardiovaskularnog sistema uz koegzistiranje arterijske hipertenzije i uredan status titne
diskovi normalne veliine, uz temporalno bljedilo. Vidna otrina ouvana, uz nespecifi-
lijezde. Detektuje se heterozigotna mutacija u genu za MTHFR to odgovara uroenoj
ne periferne defekte u vidnom polju.
trombofiliji. Kod osoba sa mozaicizmom fenotip ne mora da sadri karakteristine stig-
mate koje karakteriu Tarnerov sindrom. Mogu da imaju normalni pubertetski razvoj, Iako rijetka, SOD je vaan uzrok kongenitalnog hipopituitarizma. Priblino 30% pacijena-
redovne menstrualne cikluse, ali i rekurentne spontane abortuse, roenje mrtvoroe- ta ima sve odlike septo-optike hipoplazije (hipoplazija optikog nerva, defekti srednje
ne djece ili novoroenadi sa kongenitalnim malformacijama. Kod ena sa rekurentnim linije mozga, hipopituitarizam). Kod veine pacijenata najee je prisutno dvije od tri
spontanim abortusima treba razmotriti postojanje Tarner sindroma sa mozaicizmomu u karakteristike, pri emu je najrjea kombinacija hipopituitarizma sa defektima srednje
cilju odreivanja terapijskih modaliteta za postizanje fertiliteta. linije. Hipopituitarizam se manifestuje razliitim stepenom hormonske deficijencije, od
izolovanog deficita jednog hormona do panhipopituitarizma. Takoe, deficit hormona
moe evoluirati tokom vremena. Neki pacijenti zadre normalnu brzinu rasta uprkos ne-
normalnostima GH osovine, to predstavlja sindrom paradoksalnog rasta bez hormona
rasta. To je bio sluaj i kod ovog pacijenta, a pripisuje se dejstvu insulinu i neidentifiko-
vanih faktora stimulacije rasta.
Kljune rijei: septo-optika displazija, hipopituitarizam

PP3_TRETMAN DJECE SA KONGENITALNOM ADRENALNOM struni rad PP4_APLASTINA ANEMIJA UDRUENA S prikaz sluaja
HIPERPLAZIJOM POLIGLANDULARNIM AUTOIMUNIM SINDROMOM TIP 2
G. Bukara-Radujkovi1, V. Miljkovi1 D. Mandi1, V. Soldat-Stankovi1, L. Nei2

1 Klinika za djeije bolesti Banja Luka 1 UKC Republike Srpske Banja Luka, Klinika za unutranje bolesti
2 Medicinski fakultet Univerzitet u Banjaluci
Kongenitalna adrenalna hiperplazija je autosomno recesivno oboljenje, kod kojeg je u
vie od 95% oboljelih postoji nedostatak enzima P450c21 specifinog za 21- hidroksilaci- Uvod: Udruena pojava autoimune nadbubrene insuficijencije sa autoimunom bolesti
ju (21-OH), odnosno konverziju 17-hidroksiprogesterona u 11-deoksikortizol. Posljedica titne lijezde i/ili prisustvom autoimunog dijabetes melitusa tipa 1 definie autoimuni
je mutacije u CYP21 genu koji je smjeten na kratkom kraku estog hromozoma. Nedo- poliglandularni sindrom tipa 2 (APS 2). esto se uz spomenute komponente nalaze udru-
statak 21-hidroksilaze rezultuje deficitom glukokortikoida i mineralkortikoida. Ovo vodi ene i mijastenija gravis, celijana bolest, hipogonadizam, perniciozna anemija i bilijarna
ka hipersekreciji ACTH iz hipofize, hiperplaziji kore nadbubrenih lijezda, akumulaciji ciroza. Meutim, do sada su rijetko opisani sluajevi pancitopenije udruene sa APS 2.
steroidnih prekursora i porastu androgena. Lijeenje kongenitalne adrenalne hiperpla-
Prikaz bolesnika: Kod bolesnice stare 37 godina, sa izraenom pancitopenijom prethod-
zije (KAH) zahtijeva primjenu glukokortikoida i mineralkortikoida kako bi blokirali deficit
no je dijagnostikovana primarna nadbubrena insuficijencija i hronini tireoiditis uz niske
enzima 21- hidroksilaze. Hidrokortizon je lijek izbora kod djece. Izuzetno je znaajno da
vrijednosti slobodnog tiroksina (FT4) i poviene vrijednosti tireostimuliueg hormona
24- satni profil hidrokortizona bude dobro odreen i titriran pojedinano prema svakom
(TSH). Imunoloka geneza je dokazana nalazom antitijela na tiroidnu peroksidazu i tireo-
pacijentu jer je raspored uzimanja terapije individualno razliit zbog poluivota kortizola
globulin. Takoe, utvrena je celijakija uz verifikovana antiglijadinska antitijela. Pacijen-
koji se kree u rasponu od 40 do 225 minuta. Varijacije mogu biti individualne (stalne) ili
tica je dugo godina bila na supstitucionoj terapiji (hidrokortizon i levotiroksin). Pojava
sekundarne (prolazne) u toku puberteta. U ovom radu emo prikazati etiri pacijenta sa
pancitopenije inicijalno je shvaena kao perniciozna anemija. Zbog nepostizanja stabili-
deficitom 21-hidroksilaze sa gubitkom soli u periodu od 1994. do 2017. godine, njihov
zacije parametara periferne krvi, uraena je aspiracija i biopsija kotane sri. U aspiratu je
razliit pristup i saradnju sa ljekarom u prihvatanju bolesti i redovnom uzimanju hidrokor-
utvrena hipocelularnost uz urednu citogenetsku analizu elija kotane sri, a kulturom
tizona, kao i svim posljedicama neadekvatne supresije androgena to je dovelo do niskog
elija da je rast stimulisanih prethodnika hematopeze ispod granica fizioloke vrijedno-
rasta, prijevremenog puberteta, virilizacije, smanjenja gustine kostiju, kardiovaskularnih
sti. Patohistolokom analizom biopsije kotane sri je utvrena celularnost svega 35% uz
komplikacija i psiholokih problema kod oboljelih. Uprkos adekvatnoj supstitucionoj te-
depleciju mijelo i megakariocitopoeze i dominaciju megaloidne eritrocitoze. Na osnovu
rapiji kontrola KAH je esto teka. Prije zakljuka da loe kontrolisan KAH predstavlja
svih uraenih analiza je utvreno da se radi o tekoj formi aplastine anemije u okviru
slabu saradnju oboljelog panju bi trebalo usmjeriti na farmakologiju hidrokortizona. Te-
APS tipa 2 i zapoeta primjena antitimocitnog globulina (ATG).
rapija bi trebala biti usmjerena na ee davanje 3-4 puta dnevno ili primjenu putem infu-
zione pumpe. Takoe uvoenje skrininga novoroenadi na KAH dovelo bi do prevencije Zakljuak: Iako se poliglandularni sindrom moe shvatiti kao kombinovana endokrinopa-
adrenalne krize i smrtnog ishoda u sluaju neprepoznate i nelijeene bolesti. tija koja se lijei hormonskom nadomjesnom terapijom, simptomi APS mogu biti ozbiljni i
ivotno ugroavajui, kao u prikazanom sluaju. Zato je neophodno rano prepoznati APS
kao sistemsku autoimunu bolest i u ozbiljnim sluajevima primjeniti imunosupresive u
terapiji.

PP5_POVOLJAN UTICAJ INSULINA DEGLUTEKA NA ATAKE prikaz sluaja PP6_PRIMJENA GLP-1 ANALOGA KOD PACIJENTA prikaz sluaja
TEKE HIPOGLIKEMIJE U NESTABILNOM DMT2 SA UDRUENOM HIPOTALAMUSNOM GOJAZNOSTI I

EERNOM BOLESTI TIPA 2
M. Brki, G. Maleevi, A. Grbi, S. Popovi Pejii, Z. Vrhovac, Z. Dardi
ZUTalmma medic, Medicinski fakultet u Banjoj Luci B. Cari1,2, J. Malinovi Pani1,2
1 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Klinika za unutranje bolesti
Nestabilni dijabetes ili brittle dijabetes, karakterie se frekventnim, izraenim i teko 2 Medicinski fakultet Banja Luka
objanjivim oscilacijama u vrednostima eera: od po ivot ugroavajuih hipoglikemija
do tekih i prolongiranih hiperglikemija. U odraslih se nastanak ove forme IDDM uglav- Kraniofaringeomi su rijetki tumori, sa incidencom od 0.5 do 2 na million stanovnika go-
nom objanjava nepridravanjem dogovorenih modusa ponaanja i leenja, nesarad- dinje. U viskom procentu oboljelih, tumor ili lijeenje tumora dovode do oteenja pe-
njom. Nestabilnost bolesti moe biti indukovana i drugim razlozima: velikom emocio- riventrikularnog i suprahijazmatikog jedra zbog ega dolazi do razvoja hipotalamusne
nalnom nestabilnou to je u nae pacijnt ice bio glavni razlog. Nakon uspostavljanja gojaznosti i prateih metabolikih pormeaja, koji zaostaju i nakon hirurke resekcije tu-
programirane ishrane i fizike aktivnosti, uvedene intenzifikovane insulinske terapije mora.
sa vrlo niskim vrijednostima insulina nakon terapije sa predmijeanim insulinom (Novo
Rapid +Detemir;NovoRapid +Glargin; Apidra +Glargin) i dalje su vrijednosti glikemije u Bez obzira na brojna istraivanja novih terapijskih pristupa, jo uvijek ne postoji zvanina
jednom danu bile od 1,5 mmol/l neovisno o dobu dana ili obroku do 28 mmol/l. U poet- nauna saglasnost o efikasnom lijeenju (framakolokom ili barijatrijskom) hipotalamu-
ku izrazito niska hipoglikemija tretirana je u SHP nakon gubitka svijesti, a u posljednje vri- sne gojaznosti. Zoicas F i saradnici su prikazali uspjeno smanjenje tjesne mase kod paci-
jeme nije vie prepoznavala niti imala reakciju organizma ni na vrijednost od 1,5 mmol/l. jenata sa udruenim kraniofaringeomom i BT2, primjenom agonista GLP-1 receptora.
to ukazuje na razvog dijabetike autonomne neuropatije i zbog toga je pacijentica bila Mehanizam kojim GLP-1 analozi utiu na smanjenje tjelesne mase jo uvijek nije rasvije-
vitalno ugroena. Po uvoenju intenzifikovane terapije (NovoRapid +Insulin Deglutek) tljen.
dolo je do znaajne redukcije hipoglikemijskih ataka i unazad 4 mjeseca nije imala ni Prikazujemo sluaj pacijenta kojem je dijagnoza kraniofaringeoma postavljena u 31.
jednom vrijednost UK-a 1,5 mmol/l u odnosnu na prethodni period i osjea se,kako ona godini ivota nakon naglo nastale glavobolje, praene povraanjem i gubitkom svije-
navodi sa vie energije u tijelu.Navedeno je u skladu sa ve postojeim studijama:BEGIN sti. CT pregledom je uoena ekspanzivna, cistina promjena dimenzija 25x27x21 mm
ONCE LONG, Inzulin naive Once long studiji, BBT BB T2 studiji. injenica je da je to supraselarno uz kompresiju hipofize. Tri godine prije postavljanja dijagnoze pacijent je
kratak period i da je neophodno i dalje voditi uestali nadzor nad pacijentkinjom i traiti imao izrazito pojaan apetit zbog ega se ugojio oko 20 kilograma, a tome je slijedila
najadekvatniji terapijski modalitet kako se ne bih ugrozio ivot pacijenta zbog ozbiljnih pojava arterijske hipertenzije, hiperlipoproteinemije i BT2. est mjeseci pred nastalu
hipoglikemijskih ataka zbog znaajno razvijene dijabetike autonomne neuropatije. krizu svijesti primjetio oslabljenu potenciju i izraenu pospanost. Po resekciji tumora
Kljune rijei: hipoglikemija, insulin deglutek (PH: Craniopharyngeoma papillare, WHO gradus I), endokrinoloko testiranje pokazalo
panhipopituitarizam i neregulisanu eernu bolest (HbA1c 10.3%) uz BMI 31.9 kg/m2.
Uvedena supstituciona hormonska terapija a u terapiju dijabetesa uveden liraglutid. Na
kontrolnom pregledu tri mjeseca kasnije, pacijent navodi smanjenje apetita, gubitak 5 kg
tjelesne mase i HbA1c od 7.4%.
Potrebna su dalja istraivanja i rezultati randomizovanih studija kako bi se dokazala efika-
snost lijeenja hipotalamusne gojaznosti primjenom GLP-1 analoga.

PP7_ULOGA CISTATINA C KAO MARKERA nauni rad PP8_BUBREG KAO ENDOKRINI ORGAN SUPSTITUCIONA struni rad
KARDIOVASKULARNIH BOLESTI KOD OBOLJELIH OD TERAPIJA ERITROPOETINOM

DIABETES MELLITUSA TIPA 2
D. Vojvodi, V. Vlatkovi, B. Gai, M. Grujii, D. Zrni-Mii, G. Topi
I. Risovi, S. Popovi Pejii, V. Vlatkovi Klinika za unutranje bolesti, Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Banja
Internacionalni dijaliza centar Luka
Uvod. Cistatin C je niskomolekularni protein, koji se filtrira u glomerulima, reapsorbuje Uvod. Endokrinu funkciju bubrezi ispunjavaju luenjem hormona eritropoetina (EPO),
u tubulima, ne vraa se u cirkulaciju, te zbog ovoga predstavlja pouzdan parametar za kalcitriola i renina, te aktivacijom provitamina D. Eritropoetin je glikoprotein, molekulske
procjenu bubrene funkcije. Nedavna istraivanja su pokazala da bi cistatin C mogao biti teine 30 kD. Sastavljen je od 165 aminokiselina. Kod odraslih EPO se najveim dijelom
marker za kardiovaskularne bolesti (KVB) neovisno od stanja bubrene funkcije. stvara u intersticijskim peritubulskim elijama. Sintezu EPO potiu hipoksija i/ili anemi-
ja. Kada je funkcija bubrega oteena smanjeno je stvaranje EPO i javlja se anemija. Pri-
Cilj rada. Odrediti promjene serumskog cistatina C u zavisinosti od prisustva KVB kod mjenom rekombinovanog humanog EPO nadoknauje se ovaj nedostatak i umanjuje se
oboljelih od DM tipa 2. potreba za transfuzijama. Kod veine bolesnika sa hroninom bubrenom slabou ova
Metode rada. Studija je obuhvatila 75 ispitanika koji su bili podjeljeni u dvije grupe: 45 potreba je stalna.
oboljelih od DM tipa 2, od toga 30 oboljelih bez KVB i 15 oboljelih sa KVB, i 30 zdravih Cilj rada. Ispitati kvalitet i adekvatnost supstitucione terapije sekundarne anemije pri-
ispitanika. Za statistiku analizu korien je MS Office Excel i Word 2007. Prag znaajnosti mjenom rekombinovanog humanog EPO kratkog dejstva i EPO produenog dejstva
bila je vjerovatnoa 0,05. (depo EPO), kod bolesnika na peritoneumskoj dijalizi.
Rezultati. Oboljeli od DM tipa 2 sa KVB imali su statistiki znaajno vie vrijednosti cista- Bolesnici i metode. Retrospektivno-prospektivnom uporednom klinikom studijom u
tina C (1,370,41) u odnosu oboljele bez KVB (1,170,64), p<0,05. Vie vrijednosti cistati- trajanju od 6 mjeseci obuhvaeno je 25 bolesnika na kontinuiranoj ambulatornoj perito-
na C bile su udruene sa duim trajanjem bolesti, slabom regulacijom glikemije i krvnog neumskoj dijalizi (CAPD), podijeljenih u dvije grupe. Prvu grupu je inilo 13 bolesnika kod
pritiska, te oslabljenom bubrenom funkcijom. Vrijednosti cistatina C kod obe grupe kojih je u terapiji anemije primjenjen kratkodjelujui eritropoetin beta. U drugoj grupi
oboljelih od DM su pokazale statistiki znaajnu direktnu korelaciju sa faktorima rizika (12 bolesnika) je primjenjen depo preparat metoksi polietilen glikol EPO beta. Parametri
za KVB, poput sistolnog krvnog pritiska (r= 0,37 vs. r= 0,33, p <0,05), statistiki znaajnu kvaliteta lijeenja: doza lijeka, postignuta vrijednost hemoglobina (Hgb), Fe, TIBC, feriti-
obrnutu korelaciju sa vrijednostima HDL holesterola (r=-0,45 vs. r=-0,40, p<0,05), a dina u serumu i kvalitet terapije CAPD-a praeni su 0, 3 i 6 mjeseca. Za analizu parametar-
rektnu korelaciju sa vrijednostima triglicerida (r= 0,51 vs. r=0,42, p<0,05). skih obiljeja je korien F - test, prag znaajnosti bila je vjerovatnoa od 0,05.
Zakljuak. U ovom istraivanju, uoene su poviene vrijednosti cistatina C kod oboljelih Rezultati rada. Vrijednosti Fe, TIBC i feritina u serumu u obje grupe su bile na gornjoj gra-
od DM sa KVB. Cistatin C je pokazao dobru korelaciju sa faktorima rizika za KVB kod nici ili vee od preporuenih, ukazujui na dobre rezerve Fe. Trend kretanja Hgb tokom
oboljelih od DM. perioda praenja pokazao je da su poetne vrijednosti Hgb u drugoj grupi bile znaajno
Kljune rijei: Diabetes mellitus, cistatin C, kardiovaskularne bolesti nie od vrijednosti kod prve grupe, kao i da su imale trend porasta. Vrijednosti Hgb kod
pacijenata u prvoj grupi su pokazivale trend odravanja. Trendovi potronje rekombino-
vanog humanog EPO u obje grupe su bili opadajui.
Zakljuak. Primjenom EPO kratkog dejstva i depo preparata rekombinovanog humanog
EPO anemija je adekvatno korigovana u obje grupe. Kod svih ispitanika postignute su
ciljne vrijednosti Hgb, bez obzira na vrstu rekombinovanog humanog EPO koji je primje-
njen u terapiji.
Kljune rijei: bubreg, eritropoetin, anemija

PP9_PROCJENA STEPENA GLIKOREGULACIJE I KVALITETA struni rad PP10_FINDRISC UPITNIK KAO METODA SKRINIGA nauni rad
SAMONJEGE OBOLJELIH OD DIABETES MELLITUS-A TYP 2 DIJABETES MELLITUSA TIPA 2 NA PRIMARNOM NIVOU
ZDRAVSTVENE ZATITE
S. Savi, K. Staneti, J. Mitrovi, I. Bejzuri, S. Jankovi, M. Vola Tovirac
JZU Dom zdravlja Banja Luka Medicinski fakultet Banja Luka S. Savi1, B. Stojkovi2, . Bonjak3, G. Teanovi1, K. Staneti1
1 JZU Dom zdravlja Banja Luka, Medicinski fakultet Banja Luka
Uvod: Dijabetes melitus (DM) tip 2 je hronina bolest koja zahtijeva kontinuiranu medi- 2 JZU Dr Vukovi Prnjavor
cinsku njegu sa multifaktorijalnom strategijom lijeenja. Od kljune vanosti su podrka i 3 JZU Mediccare Banja Luka,
edukacija pacijenata o samokontroli svoje bolesti u cilju postizanja dobre glikoregulacije
i prevencije komplikacija. Uvod: Dijabetes melitus tip 2 ima karakteristike savremene epidemije, sa prevalencijom
Cilj: Utvrditi stepen postizanja optimalne glikoregulacije i procjeniti kvalitet samonjege od 415 miliona u svijetu tokom 2015. godine. Prema predvianjima Meunarodne fede-
kod oboljelih od tipa 2 dijabetesa. racije za dijabetes oekuje se porast broja oboljelih oko 642 miliona do 2040. godine,
ukoliko se ne primjene mjere u prevenciji dijabetesa.
Metode: Istraivanje je obavljeno po tipu prospektivne studije u ambulantama porodi-
ne medicine Doma zdravlja Banja Luka u periodu od 01.oktobra do 31.decembra 2016. Cilj: Procjeniti desetogodinji rizik za oboljevanje od tipa 2 dijabetes melitusa, kod pacije-
Podaci su prikupljani anketiranjem pacijenata i uzimanjem podataka iz elektronskih nata na primarnom nivou zdravstvene zatite, upotrebom FINDRISC upitnika.
zdravstvenih kartona. Za procjenu kvaliteta samonjege oboljelih od tipa 2 dijabetesa Metode: Istraivanje je prospektivno-deskriptivna studija, provedena na 506 odraslih is-
primjenjivan je anketni upitnik DSMQ (The Diabetes Self-Management Questionnaire). pitanika koji ne boluju od dijabetesa, registrovana u etiri tima porodine medicine u
Ovaj upitnik sadri 16 pitanja koja su grupisana u pet subskala, na osnovu kojih se procje- Domu zdravlja Banja Luka i dva tima porodine medicine u JZU Mediccare Banja Luka,
njuje stepen glikoregulacije, dijetetski reim, fizika aktivnost, korienje zdravstvenog u periodu od 20. oktobra 2015. do 30. aprila 2016. godine. FINDRISC upitnik je koriten
sistema i briga o sebi. Subskale su se ocjenjivale na skali od 0 (kao najnia ocjena) do 10 za procjenu razvoja tip 2 dijabetesa u narednih deset godina.
(kao najvia ocjena).
Rezultati: Istraivanje je obuhvatilo 506 ispitanika 216 (42,7%) mukaraca i 290 (57,3%)
Rezultati: Istraivanjem je obuhvaeno 215 pacijenata oboljelih od DM tip 2. Insulin neza- ena. Nizak rizik za nastanak dijabetes melitusa tip 2 u narednih deset godina imalo je
visnih ispitanika bilo je 130 (60,5%), a insulin zavisnih 85 (39,5%). Vrijednosti HbA1c 109 (21,5%) ispitanika, lako povien rizik 199 (39,3%) ispitanika, umjeren rizik 100 (19,8%)
Kljune rijei: Diabetes mellitus tip 2, stepen glikoregulacije, kvalitet samonjege, DSMQ. ispitanika, visok rizik 87 (17,2%) ispitanika, dok je vrlo visok rizik za nastanak dijabetesa
imalo 11 (2,2%) ispitanika. Najvei broj 57 (53,8%) ispitanika u dobnoj grupi do 45 godina
imao je nizak rizik, u dobnoj grupi od 45-54 godina najvei broj 59 (48,0%) ispitanika je
imao lako povien rizik, dok je u dobnoj grupi iznad 64 godina najvei broj 29 (25,2%) is-
pitanika imao umjeren rizik, 36 (31,3%) ispitanika visok rizik i 5 (4,3%) ispitanika vrlo visok
rizik (p<0.01).
Zakljuak: Najvei procenat ispitanika (39,3%) je imao lako povien rizik za razvoj dije-
betes melitusa tip 2 u narednih deset godina (1 od 25 osoba e oboljeti od dijabetesa)
utvren FINDRISC upitnikom. Kroz svakodnevni ambulantni rad potrebno je identifiko-
vati visokorizine sluajeve u populaciji, poveati svijesti graana o faktorima rizika od
eerne bolesti i promjeni ivotnog stila.
Kljune rei: FINDRISC upitnik, diabetes mellitus typ 2.

PP11_UPOTREBA PAID UPITNIKA KOD OBOLJELIH OD struni rad PP12_HIPERINSULINEMIJSKA HIPOGLIKEMIJA KOD prikaz sluaja
EERNE BOLESTI 71-GODINJEG PACIJENTA SA POSTAVLJENOM SUMNJOM

NA HIPERPLAZIJU -ELIJA TIJELA I REPA PANKREASA-
V. Petrovi1, V. Vidakovi2, N. Jelisavac3 PRIKAZ SLUAJA
1 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjaluci; Dom zdravlja Banja Luka
2 JZU Dom zdravlja Prijedor J. Malinovi Pani1,2, B. Cari1,2, B. Popovi3
3 Dom zdravlja Banja Luka 1 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Klinika za unutranje bolesti
2 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
Uvod: Dijabetes melitus (DM) je hronina nezarazna bolest sa velikim pandemijskim po- 3 Kliniki centar Srbije, Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma
tencijalom. Procjena psihosocijalnih potreba treba biti dio redovnog medicinskog pra-
enja bolesnika. Upitnik o problematinim podrujima u eernoj bolesti (engl. Problem -elije pankreasa su programirane da na promjene koncentracije glukoze u plazmi rea-
Areas In Diabetes Questionare- PAID) je noviji instrument kojim se mjere psihosocijalni guju sekrecijom insulina. Sekrecija insulina je precizno regulisana te u fiziolokim uslovi-
rezultati tretmana eerne bolesti. Prve kvantitativne podatke koji se odnose na stavo- ma koncentracije glukoze nate bivaju odravane u rasponu 3,5-5.5 mmol/L. Kod hiperin-
ve, elje i potrebe osoba sa DM dala je istoimena studija (engl. Diabetes, Attitudes, Wis- sulinemijske hipoglikemije dolazi do poremeaja regulacije luenja insulina te insulinska
hes and Needs- DAWN) kao napor da se pobolja ishod lijeenja. Cilj: Utvrditi prisustvo sekrecija se nastavlja i pri niskim koncentracijama glukoze. Kod odraslih hiperinsuline-
distresa kod pacijenata oboljelih od DM i njegovu povezanost sa metabolikom kontro- mijska hipoglikemija je uzrok 0,5-5,0% hipoglikemija i posljedica je ili -elijskih tumora
lom. Metode: Istraivanje predstavlja prospektivnu studiju u vremenu od 01.01.2016. do (insulinoma) ili -elijske hiperplazije. Brza dijagnoza i terapija je esencijalna u prevenciji
30.04.2016. u Edukativnom centru porodine medicine Doma zdravlja u Banjaluci. Za po- akutnih i hroninih komplikacija hipoglikemije, naroito na nivou CNS-a.
trebe istraivanja razvijen je anketni upitnik u koji je pored linih podataka, trajanja bole-
sti, komplikacija, vrijednosti laboratorijskih analiza bio ukljuen i PAID upitnik. Rezultati: Prikazuje se 71-godinji pacijent koji je prethodno dijagnostiki obraivan na primarnom
Istraivanje je obuhvatilo 113 ispitanika (63 mukarca, 50 ena). Oko polovine ispitanika, nivou zdravstvene zatite zbog uestalih epizoda kriza svijesti, slabosti i odsutnosti u
njih 50 (49,6%) bilo je srednje ivotne dobi. Dominiraju ispitanici sa tip 2 DM (91,12%). trajanju od tri godine prije hospitalizacije. Nakon ustanovljenih refrakternih hipoglike-
Prema ukupnom skoru PAID upitnika najvie ispitanika, njih 64 (56,6%) ima umjeren mija upuen na nae odjeljenje gdje se dokaze endogeni hiperinsulinizam 72-asovnim
nivo emocionalnog distresa. Potvrena je povezanost pojave distresa sa pojavom mi- testom gladi. Endoskopskom ultrasonografijom je postavljena sumnja na hiperplaziju
krovaskularnih komplikacija. Zakljuak: Kod naih ispitanika pojava emocionalnog distre- -elija tijela i repa pankreasa. Scintigrafija I-131 okreotidom somatostatinskih recep-
sa je bila visoka, to ukazuje na znaaj primjene PAID upitnika u lijeenju pacijenata sa tora je bila negativna. Kalcijumskom stimulacijom arterija pankreasa sa uzorkovanjem
DM, te potrebe multidisciplinarnog pristupa u tretmanu bolesti, ukljuujui i psihijatra. insulina se iz vene lienalis dobija jasan gradijent insulina te se predlae distalna pankrea-
tektomija koju pacijent odbija. U terapiju uveden inhibitor kalijumskih kanala-Diazoksid
Kljune rijei: dijabetes melitus, emocionalni distres, PAID upitnik na koji dolazi do smanjenja subjektivnih tegoba bez registrovanja hipoglikemija.
Kljune rijei: hiperinsulinizam, hipoglikemija

PP13_POLIGLANDULARNI AUTOIMUNI SINDROM TIP III- prikaz sluaja PP14_POBOLJANJE KVALITETA IVOTA SA PRIMJENOM struni rad
PRIKAZ SLUAJA DEGLUDEKA
J. Malinovi Pani1,2, B. Cari1,2 V. Jelaa, A. Jevri

1 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Klinika za unutranje bolesti JZU Dr Mladen Stojanovi Prijedor
2 Medicinski fakultet Banja Luka
Tromjeseno paraenje 34 pacijenta: 20 i 14 M. Meu njima su pacijenti diabetes typ I
Termin poliglandularni autoimuni sindrom (PAS) se koristi kada postoji disfunkcija dvije i diabetes typ II. Do sada neregulisane glikemije i visoke vrijednosti HbA1C, a kod nekih
ili vie endokrinih lijezda udruena sa cirkuliuim organspecifinim antitijelima usmje- registrovane dnevne i none hipoglikemije. Meu ovim pacijentima se nalaze i pacijenti
renih na ukljuene lijezde. Neufeld i Blizzard PAS klasifikuju na dvije kategorije: tip I i koji dui vremenski period boluju od SBVT, koji su zbog svoje osnovne terapije u kon-
tip II uz pridodatu kategoriju, tip III koja ne ukljuuje adrenalni korteks. PAS III ukljuuje stantnim hiperglikemijama, kao i odreeni broj pacijenata koji ima i do sada promjenjeno
nekoliko autoimunih oboljenja (autoimuni tireoiditis, imunoloki posredovan dijabetes vie vrsta insulina, a nije postignuta dobra glikoregulacija. Praenjem ovih pacijenata za
melitus, pernicioznu anemiju, vitiligo, alopeciju areatu i mnoge druge) i dijeli se u etiri 10 dana, mjesec dana, 2 mjeseca i na kraju 3 mjeseca smo dobili bolju glikoregulaciju i
podkategorije. kod veine pacijenta je ukupna doza insulina najee smanjena za 20%. Zakljuak: Pored
bolje glikoregulacije od svih pacijenata smo dobili povratnu informaciju o subjektivnom
Prikazujemo 44-godinjeg pacijenta koji je u avgustu 2016.godine hospitalizovan na nae
i objektivnom poboljanju.
odjeljenje zbog sumnje na poliglandularni autoimuni sindrom. 2013.godine u vie navra-
ta gastroenteroloki obraivan te se ustanovi postojanje primarne hemohromatoze (ho- Kljune rijei: Primjenom degludeka poboljanje kvaliteta ivota pacijenata
mozigot na mutaciju p C282Y u genu HFE), Kronove bolesti i celijakije, kao i kandidijaze
u maju 2016. Na naem odjeljenju se endokrinolokim testiranjem ustanovi postojanje
autoimunog tireoiditisa(anti-Tg 207,1 IU/ml; antiTPO 141.0 IU/ml) bez poremeaja funk-
cije titne lijezde te postojanje insulinske rezistencije.
Kljune rijei: hemohromatoza, kronova bolest, kandidijaza, celijakija, tireoiditis, PAS

PP15_PRAVIM ODABIROM DO CILJA-PRIKAZ SLUAJA prikaz sluaja PP16_CUSHINGOV SINDROM I AKUTNI RESPIRATORNI prikaz sluaja
DISTRES SINDROM KAO AKUTNA KOMPLIKACIJA

V. Jelaa, A. Jevri
JZU Dr Mladen Stojanovi Prijedor N. Filipovi-Suboti1, A. Grbi2
1 Opta bolnica Sveti apostol Luka, Doboj, ntsfilipovic@gmail.com
Pacijent D.E. 1963. god. trgovac. Dijabetiar od 2013. god. na OAD, od novembra 2014. 2 Klinika za unutranje bolesti, Odeljenje endokrinologije sa internom medicinom,
na insulinskoj terapiji koja je ukljuena zbog loe glikoregulacije i HbA1C 12,2%. TT 72 UKCRS Banja Luka, Medicinski fakultet Banja Luka
Kg, TV 166 cm, BMI 25%. Komorbiditeti: HTA, hiperlipidaemia. Ukljueni bifazni insulin-
ski analozi u dvije doze, prvi kontrolni HbA1C 6,1%, dobila 9 kg na TT. Nakon 3 mjeseca UVOD: Cushingov sindrom je klinika manifestacija dugotrajnog hiperkortizolizma u vidu
HbA1C 13,3% i UK nate 18. Pacijentica prevedena na IIT. Na kontroli zbog loe glikore- karakteristinih promena u klinikoj slici. Suprafizioloke doze glikokortikoida, pored efe-
gulacije i visokog HbA1C uvodi se degludek u kombinaciji sa brzodjelujuim insulinom u kata na metabolizam, dovode i do nespecifine imunosupresije sa poveanom sklonou
dozi 10+10+10 i 32 j degludeka. Nakon 10 dana vrijednosti glikemije se kreu od 5,9 nate infekcijama, koje mogu da dovedu i do tekih respiratornih infekcija, pa i komplikacije u
do max 6,5, a dva sata nakon obroka 6,2 i registruju se u toku dana i u toku noi hipoglike- vidu ARDS-a.
mije. Koriguje se terapija i sada je na th brzodjelujueg insulina prije ruka 4 j i degludeka
24 j. Zakljuak: Pacijentica praena posljednjih 2,5 god., ordinirani razliiti insulini i jedino CILJ je prikazati pacijentkinju sa hipersekretornim tumorom nadbubrene lezde i Cus-
primjenom degludeka uspjela se postii dobra glikoregulacija, HbA1C 8,1% hingovim sindromom koji se tokom hospitalizacije i preoperativne obrade komplikuje
akutnim respiratornim distres sindromom.
Kljune rijei: Sa degludekom do cilja
PRIKAZ SLUAJA: Pacijentkinja starosti 44 godine hospitalizovana je na endokrinologiji,
gde je na osnovu anamneze, klinike slike, laboratorijskih analiza i endokrinolokih testo-
va postavljena dijagnoza Cushingovog sindroma. CT pregledom abdomena verifikovan
je tumor desne nadbubrene lezde. U klinikoj slici verifikovana je gojaznost po cen-
tralnom tipu, facies lunata, ljubiaste strije po koi lica i abdomena, maljavost mukog
tipa po koi lica, prisutan otok levog skonog zgloba, te neregulisana arterijska tenzija
kod prijema 170/120 mmHg. Neposredno pred planirani premetaj na hirurgiju dolazi do
komplikacije u vidu bolnike respiratorne infekcije, koja se manifestovala postepeno sve
izraenijom dispnejom, kaljem, temperaturom uz pogoranje auskultatornog nalaza na
pluima iz sata u sat, te promenama na RTG u vidu bilateralne konsolidacije parenhima,
Pacijentkinja je premetena u jedinicu intenzivne medicine zbog razvoja ARDS-a i teke
respiratorne insuficijencije gde nakon kratkotrajnog intenzivnog tretmana dolazi do exi-
tus letalisa.
ZAKLJUAK: Prikazan je sluaj pacijentkinje kod koje se funkcionalno aktivni tumor
nadbubrene lijezde sa posledinim Cushingovim sindromom iskomplikovao razvojem
ARDS-a. Kod pacijenata sa Cushingovim sindromom, zbog imunodeficijencije, postoji
znaajan rizik od pojave bolnikih infekcija, izmeu ostalih i respiratornih, koje se mogu
iskomplikovati akutnim respiratornim distres sindromom.
Kljune rei: Cushingov sindrom, ARDS, respiratorne infekcije

PP17_RAPIDNI RAZVOJ DIJABETESNE NEFROPATIJE prikaz sluaja PP18_KORELACIJA IZMEU NEREGULISANE EERNE struni rad
BOLESTI I SRANE INSUFICIJENCIJE

J. Mileki, S. Popovi-Pejii, M. Grujii, A. egar
JZU Bolnica Doboj J. Mileki, B. Prodanovi, S. Petkovi, A. egar, M. Tomani
JZU Bolnica Doboj
Uvod
Dijabetesna nefropatija je jedan od vodeih uzroka bubrene insuficijencije i jedna od Uvod
najznaajnijih komplikacija eerne bolesti. Karakterie je perzistentna albuminurija, pro- Trend za kardiovaskularne bolesti u razvijenim zemljama svijeta pokazuje znaajnu sila-
gresivno smanjenje glomerularne filtracije i povien krvni pritisak. eerna bolest dovodi znu putanju u poslednjih nekoliko decenija, meutim taj trend kod osoba oboljelih od
do terminalne bubrene insuficijencije u 30 40 % sluajeva. eerne bolesti je manji ili ne postoji. Neohodno je dokazati da prevencija i kontrola hi-
Prikaz sluaja perglikemije moe smanjiti morbiditet od kardiovaskularnih oboljenja koji nastaju kao
komplikacija eerne bolesti. Cilj rada bio je utvrditi postojanje korelacije izmeu nere-
Bolesnik, starosti 35 godina, hospitalizovan na Odjeljenju za endokrinologiju Klinike za gulisane eerne bolesti sa stepenom srane insuficijencije.
unutranje bolesti UKC Banja Luka iz internistike prijemne ambulante zbog izrazito loe
glikoregulacije uz prisutne znake melitusnog sindroma. Radi se o pacijentu koji se unazad Metode i materijali
tri godine lijei od dijabetesa tipa 2, na intenziviranoj insulinskoj terapiji uz neredovnu Provedena je retrospektivna studija presjeka koja je obuhvatila 50 pacijenata lijeenih u
kontrolu kod endokrinologa. Od komorbiditeta prisutna hipertenzija poslednje etiri periodu od 2014. godine do 2016. godine na Odjeljenju za unutranje bolesti JZU Bolnice
godine. U porodinoj anamnezi: majka bolovala od hipertenzije. Objektivno pri prijemu Doboj. Podaci koriteni u radu dobijeni su uvidom u istorije bolesti. Parametri praenja
kardiopulmonalno kompenzovan, TA 150/95 mm Hg, sr. fr. 100/min, abdomen u ravni regulacije eerne bolesti bili su vrijednosti eera u krvi na tate i HbA1c, a stepen sra-
grudnog koa, mek, palpatorno bolno neosjetljiv, bez organomegalije, bubrene loe ne insuficijencije praen je preko vrijednosti ejekcione frakcije (EF).
nisu osjetljive na sukusiju, ekstremiteti bez edema i varikoziteta.
Rezultati
Laboratorijske analize ukau na izrazito lou glikoregulaciju (HbA1c 16,4 %), azotemiju
(urea 26,2 mmol/l, kreatinin 370 mmol/l), snien klirens kreatinina (16, 4 ml/min), povi- U studiju je bilo ukljueno 50 pacijenata, od toga 25 (50 %) ena i 25 (50 %) mukaraca,
ene vrijednosti mokrane kiseline, hipoalbuminemiju i sekundarni hiperparatireoidizam prosjene ivotne dobi 67,42 godine (raspon od 44 do 80 godina). Prosjeno trajanje e-
(PTH 111,5 pg/ml). Analiza urina pokae glikozuriju, proteinuriju (biuret 0,74 g/24h), al- erne bolesti bilo je 9,06 godina (raspon od 0 do 20 godina). Od ukupnog broja pacije-
buminuriju (albumini u 24h urinu 478,8 mg/24 h), urinokultura u tri navrata sterilna. Imu- nata jedan (2 %) je bio na medicinskoj nutritivnoj terapiji, 33 pacijenta (66 %) je bilo na
noloke analize u referentnim okvirima. Dijagnostikom obradom tokom hospitalizacije peroralnoj terapiji, 9 pacijenata (18 %) je koristilo insulinsku terapiju, a na kombinovanoj
potvrdi se postojanje mikrovaskularnih komplikacija eerne bolesti u vidu dijabetesne terapiji je bilo 7 pacijenata (14 %). Prosjena vrijednost glukoze u krvi na tate iznosila
retinopatije srednjeg stepena desnog oka. Ehosonografski nalaz abdomena pokae lije- je 12,49 mmol/l (raspon od 4 do 26,3 mmol/l), a prosjena vrijednost HbA1c bila je 7,03
vostranu nefolitijazu. %. Prosjena vrijednost ejekcione frakcije je bila 36,52 % (raspon od 15 do 67 %), a 23
pacijenta (46 %) imalo je od ranije dijagnostikovanu ishemijsku bolest srca. Statistiom
Radi razjanjenja etiologije hronine renalne insuficijencije IV stepena, a zbog brzog ra- analizom dobijena je negativna korelaciona veza izmeu vrijednosti HbA1c i EF, meutim
zvoja bubrene insuficijencije, uinjena je biopsija bubrega. Patohistoloka analiza poka- bez statitistike znaajnosti (r=-0,09, p=0,649). Pearsonov test korelacije pokazao je na-
e da morfoloke promjene i rezultati imunofluorescentne analize odgovaraju promje- gativnu korelacionu vezu izmeu trajanja DM i EF (r=-0,08, p=0,650).
nama bubrega uzrokovanim dijabetes melitusom, dok promjene na krvnim sudovima
srednjeg kalibra odgovaraju hipertenzivnim promjenama. Zakljuak
Zakljuak Poveane vrijednosti glikoliziranog hemoglobina, kao i due trajanje eerne bolesti, ne-
gativano utiu na sranu funkciju, praenu preko ejekcione frakcije.
Rano otkrivanje dijabetesne nefropatije, dobra kontrola eerne bolesti i korienje re-
noprotektivnih lijekova znaajno smanjuju progresiju bubrene bolesti. Kljune rijei: eerna bolest, srana insuficijencija.
Kljune rijei: eerna bolest, dijabetesna nefropatija, biopsija bubrega

PP19_SITAGLIPTIN+METFORMIN OPTIMALNA prikaz sluaja PP20_REZULTATI PRIMJENE KOMPLEKSNE FIZIKALNE prikaz sluaja
GLIKOREGULACIJA 54 NEDELJE I DUE KOD MLADE TERAPIJE KOD PACIJENTICE SA DIJABETESNOM

GOJAZNE BOLESNICE POLINEUROPATIJOM
N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi S. Petkovi, B. Prodanovi, N. Nudi, A. Kovaevi Gai Kajkut, J. Pucar-Nikoli
JZU Bolnica Zvornik Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju dr M.Zotovi Banja Luka
Uvod: Diabetes mellitus je metaboliki poremeaj koji se karakterie hiperglikemijom UVOD: Dijabetesna polineuropatija (DPN) je najea hronina mikrovaskularna kom-
nastalom zbog defekta u sekreciji insulina ili zbog defekta u njegovom dejstvu ili usled plikacija eerne bolesti i prisutna je kod oko 60% oboljelih. Kod oko 60% oboljelih, u
postojanja oba ova poremeaja. Dijabetes nastaje sadejstvom razliitih faktora. Tokom trenutku postavljanja dijagnoze, DPN je umjerenog do tekog stepena, te kao takva, uz
trajanja dijabetesa, hronina hiperglikemija je udruena sa poremeajem funkcije razlii- druge faktore, predisponira nastanak trofike ulcere koja nerjetko zavrava minor/major
tih organa. amputacijom. Ovo znaajno naruava funkcionalnu i radnu sposobnost, umanjuje kvali-
tet ivot oboljelog, te poveava direktne i idirektne trokove lijeenja.
Dijagnoza se postavlja uz tipine simptome za dijabetes ako FPG7 mmol/L ili PPG11,1
mmol/lL ili u 2h OGTT-a 11,1 mmol/L. CILJ RADA: Prikazati rezultate provoenja kompleksne stacionarne fizikalne te-
rapije kod pacijentkinje oboljele od dijabetes melitusa tip 2, sa razvijenim hroni-
Terapija dijabetesa obuhvata nemedikamentni i medikamentni tretman poremeaja
nim mikrovaskularnim komplikacijama tipa senzornomotorne polineuropatije.
glikoregulacije. Savremene smjernice za lijeenje eerne bolesti daju mogunost uklju-
METODE: Prikazan je sluaj pacijentkinje M.R., roene 1939.g., koja je hospitalizo-
ivanja DDP-4 uz metformine. Januvia (sitagliptin fosfat) je aktivni inhibitor dipeptidil
vana na odjeljenju IV ZZFMRDr M.Zotovi zbog tegoba u vidu trnjenja u stopali-
peptidaze-4nzima koji u GIT-u razlae inkretine. Djeluje tako to poveava koliinu in-
ma, greva u potkoljenicama, te trnjenja u akama. Lijei se od dijabetes melitusa tip
kretina u tjelu GLP-1 i GIP koji se proizvode u GIT-u kao odgovor na unos hrane u svrhu
2 od 1998.g., terapija insulinom uvedena 2009.godine. Aktuelno u terapiji prima:
kontrole glikemija. DDP-4 sniavaju Hba1c za 0.5-1%, nemaju efekat na tjelesnu teinu,
Novo Mix 30FP 21-0-20 i.j.; Siofor tbl a 850 mg 1,0,1. Posljednja kontrola endokrinolo-
imaju malo neeljenih efekata, poveavaju masu beta elija pankreasa, smanjuju apetit i
ga bila 02.11.2016.godine, vrijednost HbA1C od 29.09.2016.godine iznosila 10.23%.
imaju kardioprotektivni efekat.
Dijagnoza DPN potvrena u decembru 2013.godine kada je uinjen EMNG koji pokae
Cilj: Dvogodinja kontrola glikoregulacije kod mlade, gojazne bolesnice sa novootkrive- hroniu preteno senzornu simetrinu polineuropatiju, koja najvie zahvata duga vlakna.
nim dijabetesom tip 2 nakon uvoenja sitagliptina u kombinaciji sa metforminom. Od komorbiditeta prisutan povien arterijski krvni pritisak. Po prijemu na odje-
ljenje napravljen je individualni plan terapija koji je obuhvatio parenteralnu apli-
Materijal: Kompletna medicinska dokumentacija 36-ogodinje bolesnice sa novootkrive-
kaciju alfa liponske kiseline u dozi od 600 mg i trajanju od 15 dana, uz modalite-
nim dijabetesom tip 2, hipertenzijom i metabolikim sindromom.
te fizikalne terapije (kinezi, mehano - vaskulator, elektro, lasero i radna terapija).
Rezultati: Nakon 24 mjeseca praenja i kontrole postigle su se zadovoljavajue vrijedno- Kao rezultate mjerenja, na prijemu i otpustu, koristili smo: Toronto clinical neuropathy
sti pre- i postprandijalnih glikemija, HbA1c te lipidnog profila, uz redukciju tjelesne mase score, Total symptome score i 6-minutni test hoda.
i BMI, uredne bubrene parametre i fundus.
REZULTATI: Toronto clinical neuropathy score na prijemu 13 (teka neuropatija), na otpu-
Zakljuak: Praenjem bolesnice tokom dvije godine pokazana je optimalna glikoregulaci- stu 8 (blaga neuropatija); Total symptome score (TSS) za dijabetesnu polineuropatiju: Na
ja sa sitagliptinom u kombinaciji sa metforminom, uz gubitak u tjelesnoj masi. prijemu 9, na otpustu 0; 6-minutni test hoda: na prijemu prela 250 m, na otpustu 280 m.
Kljune rijei: sitagliptin, metformin, optimalna glikoregulacija, dijabetes melitus ZAKLJUAK: Kod pacijentkinje oboljele od dijabetes melitusa sa razvijenom hroninom
mikrovaskularnom komplikacijom tipa senzornomotorne polineuropatije, provoenje
kompleksnog fizikalnog tretmana u kombinaciji sa alfa lipoinskom kiselinom, dovelo je
do znaajnog subjektivnog i objektivnog poboljanja.
Kljune rijei: Kljune rijei: rehabilitacija, polineuropatija, Toronto clinical neuropathy
score, Total symptome score.

PP21_EFEKAT ALFA- LIPOINSKE KISELINE NA DIJABETESNU nauni rad PP22_PROCJENA KVALITETA IVOTA PACIJENATA nauni rad
POLINEUROPATIJU OBOLJELIH OD DIJABETES MELLITUS-A TIP 2
J. Nikoli-Pucar1; Z. Baji2; A. Kovaevi-Gai-Kajkut1; D. ivani1; D. Bojinovi-Rodi1, K. Staneti, V. Kevi, S. Savi, G. Teanovi

Lj. Laki3 JZU Dom zdravlja Banja Luka
1 Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr Miroslav Zotovi Banjaluka Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci
2 Katedra za fiziologiju; Medicinski fakultet Banjaluka
3 Katedra za internu medicinu, Medicinski fakultet Banjaluka
Uvod: Hronine bolesti znaajno utiu na kvalitet ivota, kako na opti kvalitet, tako i na
pojedine aspekte kvaliteta ivota. Istraivanja ukazuju da osobe sa dijabetesom imaju
Uvod: Dijabetes predstavlja jedan od vodeih uzroka polineuropatije irom svijeta. Ti- loiji kvalitet ivota u odnosu na osobe bez hroninih bolesti.
pina dijabetesna polinuropatija (DPN) je hronina, simetrina, senzomotorna polineu-
Cilj: Ispitati kvalitet ivota pacijenata oboljelih od diabetes mellitus-a tip 2 u odnosu na
ropatija koja zavisi od duine trajanja dijabetesa. Farmakoloko lijeenje je zasnovano
stepen glikoregulacije, duinu trajanja bolesti i ivotnu dob.
na patogenetskom mehanizmu dijabetesne neropatije, te, izmeu ostalog, obuhvata
primjenu antioksidativnih supstanci, kao to je alfa-lipoinska kiselina, koje e ublaiti ok- Metode: Istraivanje je obavljeno po tipu prospektivne studije u ambulantama porodine
sidativni stress. Pored farmakoloke terapije subjektivne tegobe se veoma uspjeno ku- medicine Doma zdravlja Banja Luka u periodu od juna do decembra 2015.godine. Podaci
piraju razliitim modalitetima fizikalne terapije. Cilj ovog rada je bio objektivizirati efekat su prikupljani anketiranjem pacijenata i uzimanjem podataka iz elektronskih zdravstve-
kombinovane primjene alfa-lipoinske kiseline i fizikalne terapije na znakove i simptome nih kartona. Za procjenu kvaliteta ivota koriten je anketni upitnik SZO - kratka verzija
dijabetesne polineuropatije. (engl. The World Health Organisation quality of life instrument, WHOQOL-BREF. To je
upitnik za samopopunjavanje koji sadri 26 pitanja na osnovu kojih se procjenjuje kvalitet
Materijal i metode: Prospektivnom studijom je praeno 178 pacijenata sa EMNG i klini-
ivota u etiri domena: fiziko zdravlje, psihiko zdravlje, socijalne relacije i ivotni uslovi.
ki potvrenom distalnom simetrinom dijabetesnom polineuropatijom u dobi od 50-70
godina, sa dijabetesom tip 2; HbA1c <10%. Pacijenti su dobijali ALA od 600 mg i.v. u tra- Rezultati: Rezultati istraivanja su pokazali da je stepen glikoregulacije, mjeren vrijedno-
janju od 10 dana i lijeeni su fizikalnim agensima (kinezi terapija, vakuum kompresivna stima HbA1c, statistiki znaajno (p= 0.030) uticao na kvalitet ivota ispitivanih pacijena-
terapija, karbo terapija i galvanske kupke). Za procjenu stepena DPN koriten je Toronto ta u domenu fizikog zdravlja. ivotna dob je statistiki znaajno uticala na kvalitet ivota
Clinical Scoring Sistem (Toronto CSS), koji je mjeren na prijemu i otpustu i po kojem se ispitivanih pacijenata u domenima fiziko zdravlje (p=0.005) i socijalne relacije (p=0.000),
DPN dijeli na teku, srednje teku i blagu. Za tumaenje dobijenih rezultata koriten je pri emu su pacijenti ivotne dobi do 64 godine imali bolji kvalitet ivota u ovim dome-
Studentov t-test i deskriptivna statistika analiza. nima u odnosu na pacijente ivotne dobi 65 godina i vie. Duina trajanja bolesti nije
statistiki znaajno uticala na kvalitet ivota ispitivanih pacijenata.
Rezultati: Efekti provedenog tretmana se najbolje mogu prikazati pojavom jo jedne ka-
tegorije DPN nakon tretmana, a to je asimptomatska DPN, koju je nakon lijeenja inilo Zakljuak: Rezultati istraivanja su pokazali da je u ispitivanoj grupi pacijenata oboljelih
ak 18% pacijenata. od dijabetesa tip 2 stepen glikoregulacije uticao na kvalitet ivota u domenu fizikog
zdravlja. ivotna dob je statistiki znaajno uticala na kvalitet ivota ispitivanih pacijena-
Zakljuak: Udruenom primjenom ALA i modaliteta fizikalne medicine dolazi do statisti-
ta u domenima fiziko zdravlje i socijalne relacije, dok duina trajanja bolesti nije uticala
ki znaajnog smanjenja tegoba pacijenata sa DPN.
na kvalitet ivota ispitivanih pacijenata. Postizanje dobre glikoregulacije moe poboljati
Kljune rijei:dijabetesna polineuropatija, alfa-lipoinska kiselina, fizikalna terapija kvalitet ivota pacijenata oboljelih od DM tip2.
Kljune rijei: diabetes mellitus tip 2, kvalitet ivota, stepen glikoregulacije, duina traja-
nja bolesti, ivotna dob

PP23_RABDOMIOLIZA NAKON EKSTREMNE FIZIKE prikaz sluaja PP24_PREVALENCIJA DIJABETES MELITUSA TIP struni rad
AKTIVNOSTI 2 U POPULACIJI STARIJIH OSOBA SA RAZLIITIM

KATEGORIJAMA GOJAZNOSTI
D. Bubi
Internacionalni dijaliza centar Laktai S. Todorovi, D. Miljkovi
Dom zdravlja Varvarin, Varvarin
Uvod. Rabdomioliza je naglo nastalo oteenje (lysis) skeletnih miia (rhabdomyo).
Oteenje miia moe biti izazvano fizikim (npr. kra povrede), hemijskim ili biolokim Uvod. Prekomerna teina i gojaznost su vodei uzroci u pojavi dijabetesa tip 2. Epide-
faktorima. Rabdomioliza je potencijalno vitalno ugroavajue oboljenje, ija je patofizio- mioloke studije pokazuju snanu korelaciju izmeu mase tela i prevalencije dijabetesa.
loka osnova u oslobaanju intracelularnog sadraja skeletnih miia Vodei, a najmanje
prepoznat uzronik rabdomiolize je ekstenzivan fiziki napor u sklopu vebanja kod zdra- Cilj. Cilj je bio da se ispita prevalencija dijabetesa tip 2 u starijih osoba sa razliitim kate-
ve populcije. Rabdomioliza je potencijalno vitalno ugroavajue oboljenje. gorijama gojaznosti i uticaj gojaznosti na nastanak dijabetesa tip 2.
Prikaz bolesnika. U Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Interna klinika, odje- Metod. Ispitivanjem je obuhvaeno 150 osoba, ambulantnih pacijenata, starosti 66-72
ljenje endokrinologije, primljen je tridesetdevetogodinji mladi pod dijagnozom stanja godine. Izraunavan je indeks telesne mase (BMI kg/m), kao odnos mase (u kg) i povrine
nakon kolapsa. Radilo se o bolesniku koji je tog dana uestvovao u polumaratonu te je na tela (u m) i odreivana glikemija. Na osnovu vrednosti BMI ispitanici su svrstani u razlii-
dvadesetom kilometru osjetio slabost, malaksalost i izgubio je svijest. Laboratorijski nate kategorije uhranjenosti: normalna (18,5 24,9) 33 (72,310,5), predgojaznost (25,0
lazi pokazuju poviene vrijednosti kardiospecifinih enzima, CK, D-dimera, azotnih mate- 29,9) 60 (71,710,1), gojaznost I stepena (30,0 34,9) 31 (68,79,9), II stepena (35,0 39,9)
rija te hiperkalcemiju, porast AST, ALT, normalan ultrazvuni nalaz abdomena, u urinu na- 21 (66,08,8), III stepena (> 40,0) 5 (67,49,8).
lazimo proteinuriju +, 8-10Le. Ultrazvukom srca nalazimo normalnu kinetiku svih zidova Rezultati. Prevalencije dijabetesa svih ispitanika je 24,7%, normalno uhranjenih 12,1%,
LK, te normalne dimenzije desnih sranih upljina. Po prijemu uvedena je rehidrataciona predgojaznih 20,0%, I stepen gojaznosti 32,2%, II stepen 28,7%, III stepen 60,0%. Ukupno
terapija, hepatoprotektivi, te prema sugestijama kardiologa terapija LMWH i Aspirinom je kod gojaznih (BMI > 30,0) sa dijabetesom bilo 33,3% a kod osoba sa prekomernom te-
zbog sumnje na PTE (u poetnoj laboratoriji povien D dimer, tahikardija, gubitak svije- inom (predgojazni i gojazni) 26,5%. Prevalencija dijabetesa, ukupno gojaznih (BMI>30),
sti).Dopunske seroloke analize (HBsAg, anti HCV, IgM anti HAV), bile su negativne. bila je, u odnosu na normalno uhranjene, znaajno vea (p0,05).
Zakljuak. Nekontrolisana fizika aktivnosti moe da uzrokuje irok dijapazon klinikih i Zakljuak. Znaajno vea prevalencija dijabetesa u gojaznih osoba, u odnosu na osobe
laboratorijskih manifestacija koje ukljuuju pored lokomotornog i gastrointestilani, kar- sa normalnom uhranjenou, ukazuje da je gojaznost znaajan i vodei faktor rizika za
diovaskularni, urogenitalni i centralni nervni system. nastanak i razvoj dijabetesa tip 2.
Kljune rijei: rabdomioliza, dijagnoza, diferencijalna, vjebanje, Kljune rijei: Dijabetes melitus, gojaznost, prevalencija

PP25_PRIMARNI HIPERPARATIREOIDIZAM UZROKOVAN prikaz sluaja PP26_AKROMEGALIJA - TERAPIJSKE OPCIJE prikaz sluaja
EKTOPINOM PARATIREOIDEOM
A. egar1, A. Grbi2,3, J. Mileki4, B. Prodanovi5
S. Husari, D. Mri, D. Lonar, L. Jaarevi, J. Pai, J. ehi-Meri 1 ZU Deamedica, Banja Luka
UKC Tuzla Klinika za interne bolesti 2 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
3 Odjeljenje za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma UKC Banja Luka, BiH
4 JZU Bolnica Sv. apostol Luka Doboj
Uvod:U oko 6-16% sluajeva hiperparatireoidizma, paratireoidna lijezda se nalazi na ek- 5 Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju dr M.Zotovi Banja Luka
topinoj lokaciji. Prisustvo hiperfunkcionalne paratiroidne lijezde u medijastinumu je
rijetko stanje koje se javlja u oko 1% do 2% sluajeva.
Uvod. Akromegalija je hronino oboljenje koje nastaje usljed hipersekrecije hormona
Prikaz sluaja: ezdesetjednogodinja pacijentica nakon klinike obrade operisana je rasta (HR). Operativna resekcija tumora je najee poetna terapijska opcija, ali je u ve-
u julu 2015.godine zbog primarnog hiperparatireoidizma, kada su joj odstranjene obje likom procentu makroadenoma ne omoguava potpuno izljeenje.
donje paratireoidne lijezde. Patohistoloki nalaz pokae normalno tkivo paratireoidnih
lijezda. U junu 2016.godine ponovna hospitalizacija zbog i dalje prisutnog primarnog Cilj rada bio je prikazati pacijenta sa HR sekretujuim tumorom hipofize, kod kojeg hi-
hiperparatiroidizma. Klinikom obradom, te na osnovu ultrazvuka vrata, kompjuterizo- rurko lijeenje nije dalo zadovoljavajue rezultate, te se pristupilo medikamentnoj tera-
vane tomografije vrata i medijstinuma, utvrdi se normalan nalaz preostalih paratireoid- piji somatostatinskim analogom.
nih lijezda, a verifikuje se u podruju prednjeg gornjeg medijastinuma iza manubrijuma Prikaz pacijenta: Mukarac starosti 58 godina upuen na endokrinologiju mjesec dana
sternuma nodus promjera oko 14 mm, suspektan na adenom ektopine paratireoidne nakon operacije makroadenoma hipofize (HR sekretujui), radi procjene o uvoenju u
lijezde, to se potvrdi scintigrafijom. Uini se operativni zahvat, pri emu se odstrani terapiju analoga somatostatina. Bolest poela, navdono prije dvije godine, uveanjem
pomenuti nodus, a patohistoloki nalaz potvrdi da se radi o adenomu atipine parati- aka, stopala, vilice. MR selarne regije pokazao je makroadenom hipofize vel. 15x10 mm
reoidne lijezde. Postoperativno biljei se hipokalcijemija uz nizak parathormon to je sa ekstenzijom u lijevi kavernozni sinus. Preoperativno je obavljena konsultacija endokri-
zahtijevalo supstituciju kalcij a parenteralno a potom peroralno. nologa, te je uraen kompletan hormonalni status hipofize i naene su poviene bazne
Zakljuak: Kod klinikih i biohemijskih znakova primarnog hiperparatiroidizma a bez si- vrijednosti HR, nesupresibilan HR tokom OGTT te visoke vrijednosti IGF-1, uz sekundarni
gurnih pokazatelja uveanih paratireiodnih lijezda u vratu treba tragati za ektopinim hipokorticizam i prolaktin nivoa lezije stalka. Kontrolni MR selarne regije tri mjesca na-
lokacijama adenoma paratireiodnih lijezda kroz kombinaciju razliitih tehnika snimanja. kon operacije ukazuje da dio makroadenoma perzistira uz lijevu karotidnu arteriju. Uklju-
ena je terapija dugodjelujuim preparatom analoga somatostatina a efekti terapije e
Kljune rijei: hiperparatireiodizam, hiperkalcijemija, ektopija, medijastinum biti procijenjeni prema protkolu za lijeenje akromegalije, nakon ega e se odluiti o
nastavku terapije i ev entualno o dopunskom modalitetu lijeenja.
Zakljuak. Hirurko lijeenje makroadenoma hipofize najee nije definitivano, ostavlja-
jui za sobom rest recidiv, koji je neophodno tretirati medikamentoznom terapijom. Prva
linija medikamentne terapije su somatostatinski analozi uz dopaminske agoniste (ukoli-
ko postoji kosekrecija prolaktina). Ukoliko na pomenuto konzervativno lijeenje ne doe
do kontrole hipersekrecije HR i kontrole tumorskog rasta, dolazi u obzir zrana terapija,
reoperacija kao i terapija analozima receptora HR.
Kljune rijei: Adenom hipofize, akromegalija, rest recidiv

PP27_ANALIZA UTICAJA METABOLIKOG SINDROMA NA nauni rad PP28_CHOICE OF PSYCHOPHARMACOTHERAPY IN prikaz sluaja
POJAVU ISHEMIJSKE BOLESTI SRCA TREATMENT OF PSYCHIATRIC COMPLICATIONS OF

ADDISONS DISEASE CAS
. Peanac1, Lj. ormaz1, . Cvijeti1, K. Staneti2,3, T. Banduka4
1 JZU DZ dr Mladen Stojanovi Laktai N. Zivlak-Radulovi
2 JZU Dom zdravlja Banja Luka Klinika za psihijatriju, UKC RS
4 JZU Dr Mladen Stojanovi Prijedor
The aim of this paper is to contribute to better perspective on the proper application of
psychopharmacological treatment in psychiatric complications of Addisons disease. In
Uvod: Metaboliki sindrom se opisuje kao skup rizinih faktora za nastanak kardiovaskularnih obolje- this paper, a psychiatric complication of this disease is presented and its treatment thro-
njauijojosnovileiporemeajmetabolizma.Uniformnadefinicijametabolikogsindromanepostoji. ugh a cooperation of specialists in psychiatry and endocrinology specialists (consultative
Ciljrada:Ciljradajebiodaseutvrdiuticajmetabolikogsindromanapojavuishemijskebolestisrcaiupo- or liaison psychiatry).
rediuestalostjavljanjametabolikogsindromakodoboljelihodishemijskebolestisrcaprilikomposta-
vljanja dijagnoze i nakon uvoenja farmakoterapije i sprovoenja mjera nefarmakolokog tretmana. The work is done through a case study of a patient B.M. who is 42 years old, who was
Takoer,izrvenajeanalizazastupljenostipojedinihparametarametabolikogsindromauvrijemeina- examined by a psychiatry specialist during hospital treatment at the Department of En-
konpostavljanjadijagnoze.DijagnozametabolikogsindromapostavljenajenaosnovuIDFkriterijuma. docrinology. She was received at a hospital treatment due to deterioration of general
Materijal i metode: Istraivanje je retrospektivna-prospektivna analiza uticaja riziko faktora koji pri- condition caused by adissonian crisis after inadequate substitution therapy in the state
padaju metabolikom sindromu na oboljevanje od ishemijske bolesti srca. Uzorak ini 107 pacije- of infection (episode of exacerbation of obstructive bronchitis). Worsening of mental
nata oboljelih od ishemijske bolesti srca, lijeenih u 16 timova porodine medicine u JZU DZ dr condition occurs during hospital treatment manifested by a difficulty in communicating
Malden Stojanovi Laktai. Istraivanje je sprovedeno u periodu od 01. 01. 2010. do 30. 10. 2015. and confusing-distracted state. In the treatment of psychiatric complications the pati-
Rezultati: Ispitivani uzorak ini 107 pacijenata od ega 73 (68,22%) mukaraca i 43 (31,78%) ena. ent received therapy of targeted classical antipsychotics, i.e. haloperidol for a speedy
Najvei broj pacijenata oba pola nalazi se u starosnoj dobi od 60-69 godina 51 (47,66%), a najma- stabilization of the state. After leaving the hospital treatment, conventional antipsyc-
nji broj u starosnoj dobi ispod 50 godina 7 (6,45%). Metaboliki sindrom je bio prisutan kod 42 hotics were replaced with an atypical antipsychotic aripriprazole because it is equally
(61,76%) pacijenata oboljelih od AIM, 38 (57,58%) oboljelih od SAP, 27 (69,23%) oboljelih od NAP efficient with fewer side effects, which is especially important for people who also use
i 27 (69,23%) pacijenata lijeenih zbog ishemijske kardiomiopatije. Ponovljeni kardiovskularni other medicines because of the pres ence of somatic comorbidity.
dogaaj imalo je 6 pacijenata. Prilikom postavljanja dijagnoze metabolikog sindroma naje- Conclusion: The psychological health of the patient was destabilized during the adisso-
e su zastupljeni: hipertrigliceridemija kod 46 (82,14%), povien nivo eera u krvi ili dijabetes nian crisis. The therapy included administration of an appropriate dosage of substitution
mellitus kod 49 (72,24%), nizak nivo HDL-holesterola kod 21 (72,41%), povien krvni pritisak kod therapy and then conventional antipsychotics therapy for rapid initial stabilization of
56 (69,14%) i gojaznost centralnog tipa kod 62 (68,80%) pacijenata. Nakon postavljanja dijagno- the state. After leaving the hospital treatment an atypical antipsychotic agent was intro-
ze metabolikog sindroma i uvoenja farmakoterapije i sprovoenja mjera higijensko dijetet- duced which has fewer side effects due to the presence of somatic comorbidity which
skog reima komponente metabo likog sindroma prisutne su sa slijedeom uestalou: di- led to a good stabilization of the patients condition.
jabetes mellitus tip II 49 (96,01%) pacijenata, hipertenzija 59 (65,65%), centralni tip gojaznosti 62
(64,29%), nizak nivo HDL-holesterola 18 (64,29%) i hipertrigliceridemija 10 (35,71%) pacijenata. Keywords: Adissonian crisis, psychiatric disorder, correct choice of psychopharmacothe-
Na ukupnom uzorku prije javljanja kardiovaskularnog dogaaja 62 (57,96%) pacijenata je imalo rapy.
metaboliki sindrom, a 45 (42,06%) pacijenata nije imalo MS. Nakon kardiovaskularnog dogaa-
ja metaboliki sindrom je bio prisutan kod 70 (71,02%) pacijenta, dok 31 (28,97%) pacijenata nije
imalo metaboliki sindrom. Postoji statistiki znaajna razlika po uestalosti javljanja metaboli-
kog sindroma kod oboljelih od ishemijske bolesti srca prilikom i nakon postavljanja dijagnoze od-
nosno uvoenja farmakoterapije i sprovoenja mjera nefarmakolokog tretmana (p=0,0455).
Zakljuak: Metaboliki sindrom znaajno utie na pojavu ishemijske bolesti srca. Nakon uvoenja
farmakoterapije i sprovoenja mjera higijensko dijetetskog reima znaajno manji broj pacijenata
je imao ponovljeni kardiovaskularni dogaaj. Nakon postavljanja dijagnoze MS i uvoenja terapije
poveao se broj pacijenata sa dijegnozom metabolikog sindroma obzirom da po IDF kriterijumi-
ma pored povienih vrijednosti biohemijskih, antropometrijskih parametara i vrijednosti krvnog
pritiska kao kriterijum za postavljanje dijagnoze uzima se u obzir i lijeenje hipertenzije, dijabetesa i
hiperlipidemije.
Kljune rijei: metaboliki sindrom, ishemijska bolest srca

PP29_POLIMIOZITIS I HIPOKALIEMIJA KAO PRVI ZNACI prikaz sluaja PP30_GASTROINTESTINALNI NEUROENDOKRINI TUMOR prikaz sluaja
PRIMARNOG ALDOSTERONIZMA DIJAGNOSTIKE DILEME KAO KLINIKI PROBLEM - PRIKAZ SLUAJA
G. Rakita1, A. Grbi2, D. eki1, T. Kneevi1, M. Brki3, G. Maleevi2 T. Glamoanin, Lj. Jovandi, R. Raji, R. Tamburi, M. urevi, V. Kovaevi
1 Odjeljenje endokrinologije sa internom medicinom, UKCRS Banja Luka UKC Banjaluka, Klinika za unutranje bolesti
2 Odjeljenje endokrinologije sa internom medicinom, UKCRS Banja Luka, Medicinski
fakultet Banja Luka
Neuroendokrini tumori (NET) su tumori porijeklom iz sekretornih elija neuroendokri-
3 Medicinski fakultet, Banja Luka, ZU Talmma Medic, Banja Luka, Republika Srpska
nog sistema koje produkuju peptide uzrokujui karakteristine hormonalne sindrome.
Karcinoidi, iako rijetki, predstavljaju najei tip neuroendokrinih tumora, primarno
Uvod: Connov sindrom je primarni hipoaldosteronizam koji nastaje zbog autonomnog smjetenih u tankom crijevu i apendiksu. Klinika prezentacija karcinoidnog sindroma
stvaranja aldosterona u adrenokorteksu usljed hiperplazije, adenoma ili karcinoma. Ja- se veoma esto pogreno interpretira, jer su njegovi simptomi udrueni sa mnogim
vlja se epizodna slabost, povisenje krvnog pritiska i hipokalijemija. oboljenima i stanjima. U naem radu je prikazan neuroendokrini tumor tankog crijeva
sa metastazama u jetri i karcinoidnim sindromom kod pacijentice od 64 godine ivota,
Cilj je prikazati pacijenticu kod koje u pocetku nije prepoznat primarni aldosteronizam, te
upuene gastroenterologu zbog vodenastih stolica, bolova u trbuhu i gubitka u tjele-
je lijeena pod dijagnozom polimiozitisa.
snoj teina. U fizikalnom nalazu eritem lica, palpabilna tumorska formacija u abdomenu
Prikaz sluaja: Pacijentica zivotne dobi 30 godina hospitalizovana na reumatologiji zbog paraumbilikalno. Gornjom endoskopijom verifikuje se kompresija spolja na duodenum,
bolova u ramenima, nadlakticama i butinama gdje je postavljena dijagnoza polimiozitisa. a donjom polip cekuma koji je odgovarao hiperplastinom polipu. Kompjuterizovanom
U nalazima se nadju povisene vrijednosti CK, AST, ALT uz pozitivan zapaljenski sindrom. tomografijom abdomena i male karlice se vizualizuju multifokalne lezije jetre po tipu
Lijeena je visokim dozama kortikostereoida na kojima su se tegobe povukle. U sklopu sekundarnih depozita, patoloki uveani limfatici koji su u bliskom kontaktu sa vijugama
ispitivanja je registrovana hipokalijemija uz poviene vrijednosti arterijskog krvnog priti- tankog crijeva, ascites i karcinoza peritoneuma. Ginekolokim ultrazvukom opisana tu-
ska. U laboratorijskim analizam, na prijedlog endokrinologa, ambulantno naene povi- morska formacija u podruju descedentnog kolona. Zbog suspektnih dijareja opstruktiv-
ene vrijednosti aldosterona uz suprimovane vrijednosti renina, zbog ega je naknadno nog tipa planiran operativni zahvat. Intraoperativni nalaz ukazivao na inoperabilni tumor
hospitalizovana na odjeljenju endokrinologije. Uinjen je CT abdomena kojim se opisuje uz jejunum. Uzete su biopsije sekundarnih depozita u jetri i peritoneumu. Patohistoloki
bilaterno uveanje nadbubrenih lijezda. U tom smislu raena selektivna venska katete- nalaz bioptata jetre i peritoneuma odgovarao je NET-u, imunohistohemijski pozitivnom
rizacija koja naalost nije uspjela. Nalaz na onom dnu uredan. UZ srca-uredan. Verifiko- na Hromogranin A (CgA), Sinaptofizin, i NSE (CgA u serumu i 5-HIAA u urinu nisu raeni
vana mikroalbuminurija uz urednu kaliurezu. Nije bilo supresije aldosterona tokom testa zbog nedostupnosti laboratorijskih testova). Onkolog dalje indikovao terapiju oktreoti-
optereena volumenom i solju, a u posturalnom testu dolazi do skoka aldosterona i PRA. dom i hemoterapiju.
U skladu sa nalazima pacijentici je uvedena terapija spironolaktonom, ACE-inhibitorima i
Gastrointestinalni NET je esta kliniki enigmatska grupa tumora, sa razliitim mortalite-
peroralnim K na sta se postize zadovoljavajuci klinicki oporavak.
tom koji zavisi od lokacije tumora, malignog potencijala i funkcionalog statusa, na koje se
Zakljucak: Prikazana je pacijentica kod koje su subjektivne tegobe shvaena kao polimi- mora stalno imati na umu u diferencijalno dijagnostikom smislu.
ozitis te je u tom smislu i lijeena. Zbog perzistiranja hipertenzije i ivotne dobi uinjena
endokrinoloka obrada te se postavljena dijagnoza primarnog aldosteronizma, odnosno Kljune rijei: gastrointestinalni neuroendokrini tumor, karcinoidni sindrom
IHA. Uvijek kada imamo mladog pacijenta sa hipertenzijom potrebna je detaljna endokri-
noloka obrada u cilju postavljanja prave etiologije bolesti.

PP31_GOJAZNOST KAO FAKTOR RIZIKA ZA RAZVOJ struni rad PP32_ISPITIVANJE UTICAJA GOJAZNOSTI NA struni rad
DIJABETESA GLIKOREGULACIJU KOD PACIJENATA OBOLJELIH OD

DIJABETESA TIPA 2
Lj. M. Vasiljevi, M. Barlov, N. Mijailovi
Zdravstveni centar Novi Pazar O. iljegovi1, K. Staneti2,3, B. aji2
Dom zdravlja Novi Pazar 1 JZU DZ Doboj
2 JZU Dom zdravlja Banja Luka
Gojaznost se definie pomou indeksa telesne mase (BMI), kao odnos izmerene telesne 3 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
teine i izmerene telesne visine. Kod odraslih osoba gojaznost je definisana kao BMI 30.
Veina od ak 54% stanovnitva R. Srbije ima problem prekomerne uhranjenosti, dok je UVOD: Danas u svijetu oko 300 miliona ljudi boluje od dijabetesa, a preko 90% svih obo-
gojaznost prisutna u 17,3% populacije. ljelih ine oboljeli od dijabetesa tipa 2. Osnova patogeneze nastanka dijabetesa tipa 2 je
Anketa sprovedena meu pacijentima u Domu Zdravlja u Novom Pazaru, pokazuje da je insulinska rezistencija koja je osnov i metabolikog sindroma u sklopu kojeg je centralna
vie od 70% anketiranih pacijenta, obolelih od dijabetes melitusa tipa 2, gojazno. Goja- gojaznost.
znost je u znaajnom broju sluajeva uzrokovana porodinim nasleem, a moe imati va- CILJ: Ispitati korelaciju stepena gojaznosti pacijenata sa vrijednostima HbA1c kod pacije-
nu ulogu u razvoju dijabetesa, kao i insulinske rezistencije. Osim toga gojaznost dovodi nata oboljelih od dijabetesa tipa 2.
i do znaajnog smanjenja kvaliteta ivota.
METODE: Istraivanje je provedeno anketiranjem pacijenata o njihovim navikama u ishra-
U takvim uslovima postaje veoma vano da se odri normalna telesna teina kao pre- ni, mjerenjem BMI-a i odreivanjem vrijednosti HbA1c putem anketnih upitnika.
vencija razvoja hroninih bolesti, poput dijabetesa. Najvanija stvar za kontrolu telesne
teine predstavlja redovna fizika aktivnost, poput plivanja ili aerobika. Ostali podaci (dob, duina trajanja bolesti, terapija) koji su koriteni za potrebe istraiva-
nja su uzeti iz zdravstvenih kartona pacijenata. Istraivanjem su obuhvaena 103 pacijen-
Kljune rijei: gojaznost,dijabetes ta koji se lijee u ECPM Poliklinika, a izabrani su iz registra oboljelih od hroninih bolesti.
Dobijeni podaci su statistiki obraeni i prikazani tabelarno i tekstualno.
REZULTATI: Istraivanjem su obuhvaena 103 pacijenta od toga je bilo 55.3% ena i 44.7
% mukaraca. Od toga je 12.6 % bilo normalno uhranjenih, 46.6% prekomjerno uhranje-
nih i 40.8 % gojaznih. Ispitivane su korelacije izmeu gojaznosti i stepena glikoregulacije,
duine trajanja bolesti, vrste terapije, lipidnog statusa, fizike aktivnosti.
ZAKLJUAK: Zakljueno je da ne postoji korelacija izmeu gojaznosti, odnosno vrijed-
nosti BMI i WHR i stepena glikoregulacije kod pacijenata oboljelih od dijabetesa tipa 2.
Utvreno je da je kod pacijenata koji su fiziki aktivni BMI manji u odnosu na one koji su
se izjasnili kao fiziki neaktivni.
Kljune rijei: gojaznost, HbA1c, dijabetes tip 2

PP33_PRIKAZ BOLESNIKA SA DIJABETESOM TIP 2 I prikaz sluaja PP34_KORELACIJA INDEKSA TELESNE MASE I struni rad
MASIVNOM PROTEINURIJOM GLIKOZILIRANOG HEMOGLOBINA A1C U PREDGOJAZNIH I

GOJAZNIH OSOBA SA DIJABETESOM
J. Mrgud1, V. Vlatkovi2, M. Grujii2, A. Salapura3
1 Internacionalni Dijaliza Centar Istono Sarajevo; D. Miljkovi, S. Todorovi
2 Univerzitetski Kliniki Centar Republike Srpske Banjaluka, Klinika za unutranje Dom zdravlja Varvarin, Varvarin
bolesti, odeljenje nefrologije sa plazmaferezom,
3 Univerzitetski Kliniki Centar Republike Srpske Banjaluka, Klinika za patologiju
Uvod. Gojaznost je najmoniji faktor rizika za nastanak dijabetesa tip 2. Epidemioloke
studije pokazuju snanu korelaciju izmeu mase tela i prevalencije dijabetesa. Glikozili-
Uvod: Pregledom literature uoava se da nije retko da se kod istog bolesnika nae i di- rani hemoglobin A1c (HbA1c) je osnovni marker dugorone glikoregulacije bolesnika sa
jabetesna nefropatija i neko drugo bubreno oboljenje. Ova povezanost ide i do 80% dijabetesom. Poznato je da neregulisana glikemija dovodi do poremeaja lipida.
u nekim radovima. Prikaz materijala sa Columbija Univerziteta navodi da 23,5% osoba
kojima je uraena biopsija ima dijabetes. 37% ima dijabetes kao jedino oboljenje a 36% Cilj. Cilj je bio da se ispita povezanost indeksa telesne mase (BMI) i HbA1c i utvrdi mogui
samo nedijabetesnu bubreno oboljenje a 27% kombinaciju obe bolesti. uticaj prekomerne uhranjenosti na glikoregulaciju.
Prikaz sluaja: Mukarac, star 44 godina, lei se od dijabetes melitusa sa razvijenim ka- Metod. Ispitivanjem su obuhvaene 32 osobe sa dijabetesom tip 2 (63,430,3 godine),
snim mikrovaskularnim komplikacijama. Prisutna je dijabetesna polineuropatija, prolife- 10 predgojaznih (BMI 25-29 kg/m) i 22 gojazna (BMI >30 kg/m). Odreivana je vrednost
rativna dijabetesna retinopatija, HBI gradus IV i masivna proteinurija (biuret 23g/24h). indeksa telesne mase (BMI), kao odnos mase tela (u kg) i povrine tela (u m), HbA1c je
Zbog hidrops anasarke rezistentne na diuretsku terapiju pacijent tranzitorno leen i he- odreivan metodom turbidimetrije, holesterol metodom oksidaza peroksidaza, HDL i
modijalizom. Imunoloke pretrage su bile negativne. U cilju diferencijalne dijagnostike LDL holesterol Direkt metodom.
uraena je biopsija bubrega. Izolovano je 11 glomerula od kojih je 6 bilo potpuno skle- Rezultati. Prosena vrednost BMI svih ispitanika je 32,77,1 kg/m. Prosean nivo HbA1c
rotino a u 5 glomerula prisutni su Kimmelstiel-Wilsonovi nodusi. Morfoloke promene je 9,497,87%, ukupnog holesterola 6,151,36 mmol/L, HDL holesterola 1,441,36 mmo-
parenhima bubrega kao i imunofluorescentne analize odgovaraju promenama bubrega l/L i LDL holesterola 3,320,69 mmol/L.
uzrokovanim dijabetesom.
Naena je pozitivna, niska ali statistiki znaajna korelacija izmeu BMI i HbA1c (p0,05).
Zakljuak: Masivna proteinurija bila je indikacija za biopsiju bubrega kojom su iskljuene Naene su pozitivne, neznatne i neznaajne korelacije izmeu HbA1c i ukupnog holeste-
pridruzene bolesti glomerula. Dalji tok leenja podrazumeva: dijabetesnu dijetu, izbe- rola (p>0,05), HbA1c i HDL (p>0,05) i HbA1c i LDL holesterola (p>0,05).
gavanje nefrotoksinih lekova i redukciju proteina u ishrani (1g/kg TT), optimalnu gliko-
regulaciju insulinskom terapijom, antihipertenzivnu terapiju (prioritet su ACE inhibitori Zakljuak. Pozitivna i statistiki znaajna korelacija izmeu vrednosti BMI i nivoa HbA1c
ili inhibitori angiotenzinskih receptora) kao i kreiranje trajnog vaskularnog pristupa za i BMI i ukupnog holesterola pokazuje da su predgojaznost i gojaznost jedan od faktora
hemodijalizu. loe glikoregulacije i hiperholesterolemije u bolesnika sa dijabetesom tip 2.
Kljune rijei: diabetes melitus proteinurija Kljune rijei: Dijabetes, gojaznost, lipidi, HbA1c, indeks telesne mase,

PP35_LADA-LATENTNI AUTOIMUNI DIJABETES ODRASLIH prikaz sluaja PP36_PRIKAZ SLUAJA: SY CONN prikaz sluaja
J. Pai1, M. Hajder, J. ehi Meri, S. Husari, L. Jaarevi, D. Lonar, D. Mri, R. N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi
Pai2 JZU Bolnica Zvornik
1 JZU UKC Tuzla, Klinika za interne bolesti
2 JZU DZ Tuzla, Sluba porodicne medicine
Uvod: Poveana sekrecija aldosterona iz kore nadbubrene lezde sa brojnim poremea-
jima i simptomima se naziva Konov sindrom.
Kliniari su uoili da 10% pacijenata prvobitno dijagnostikovanih kao T2DM, imaju po-
Najei uzrok je adenom nadbubrene lijezde, a neto rjee je hiperplazija kore nad-
zitivna antitijela protiv pankreasnih antigena (ICA i GAD) koja mogu identificirati LADA
bubrene lijezde. Rijetko je uzrok Konovog sindroma prisustvo karcinoma u nadbubre-
dijabetes, ali i predvidjeti stopu prema insulinskoj ovisnosti. Pacijenti koji imaju LADA
noj. Aldosteron moe da bude sekretovan od strane nekih embrionalnih tumora jajnika
dijabetes i pokazuju obiljeja metabolikog sindroma (MetS) ponekad se nazivaju 1,5 di-
i bubrega.
jabetiari. Koncept LADA je prvi put predstavljen 1993.g. 5-10% dijabetiara u SAD ili 3,5
miliona osoba ima LADA. Simptomi su slini onima kod drugih oblika dijabetes. Lifestyle Simptomi i znakovi Konovog sindroma: povieni krvni pritisak umjerenog stepena, rijetko
i teina: imaju normalan BMI ili su pothranjeni zbog gubitka teine prije dijagnoze. Ali moe doi do izraene hipertenzije sa simptomima i znacima inzulta, infarkta, promjena
nisu svi pacijenti mravi. Postoje i gojazni pacijenti koji su pogreno dijagnosticirani zbog na onom dnu i poputanja srca; umor i malaksalost; miina slabost i pojava periodinih
svoje teine. ivotna dob preko trideset godina, odsustvo karakteristika metabolikog paraliza; grevi u miiima i pojava tetanikih kontrakcija; osjeaj lupanja i preskakanja
sindroma (BMIno je da se urade antitijela na titnu lijezdu (anti TPO i anti Tg). Na kontro- srca. Dijagnoza se uspostavlja na osnovu: laboratorijsih analiza (serumski natrijum i kali-
li za mjesec dana uveden je i aspart insulin u dozi od 8 ij sc u 18h zbog obilnijeg veernjeg jum, renin u plazmi, mjerenje nivoa 24h aldosterona), CT i MRI.
obroka. ICA antitijela: 145,00 IU/ml (RV: kemija preko 15 mmol/L, vrijednosti HbA1c 9%,
Terapija: spironolakton, ACE inhibitori, tiazidni diuretici, antagonisti kalcijuma, laparo-
ivotne dobi, klinikog nalaza, imunolokih nalaza postavi se dijagnoza latentnog autoi-
skopska adrenalektomija.
munog dijabetesa odraslih.
Materijal: Podaci su prikupljeni iz kompletne medicinske dokumentacije bolesnice. Ispiti-
Zakljuak: Osobe koje su pogreno dijagnostikovane kao DM2, a imaju pozitivna GAD At
vana u JZU Bolnica Zvornik, KC B. Luka te konana dijagnoze postavljena u KC Srbije- In-
postae insulin ovisni u roku od 3-6 godina, a oni sa GAD i ICA i ranije. Radi se o hroninoj
stitut za endokrinologiju i bolesti metabolizma, a operisana u istoj ustanovi.
bolest razornih komplikacija. Obrazovanje, motiviranost, stanje mentalnog zdravlja igra-
ju vanu ulogu u upravljanju bolesti. Cilj: Prikazati sluaj mlade pacijentkinje koja je lutala po specijalistikim abulantama
oko 2 godine zbog miine slabosti, adinamije i neregulisane hipertenzije do konane
dijagnoze i rjeenja problema.
Rezultati: Nakon opsene dijagnostike i lijevostrane adrenalektomije je dolo do norma-
lizacije hormonalnog i elektrolitnog statusa.
Zakljuak: Prikazani sluaj govori kako je dijagnostika i postavljanje krajnje dijagnoze du-
gotrajan proces. Uvijek trebamo misliti na rijetke sindrome i biti istrajni u dijagnostici i
evaluaciji stanja bolkesnika.
Kljune rijei: hipaldosteronizam, hipertenzija, hipokalijemija, hipernatrijemija, dijabetes
insipidus, plapitacije

PP37_PRIKAZ SLUAJA: POLIGLANDULARNI AUTOIMUNI prikaz sluaja PP38_PRIMARNA HIPOMAGNEZIJEMIJA SA prikaz sluaja
SINDROM HIPOKALCEMIJOM PRIKAZ SLUAJA
N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi Lj. Solomun 1, D. Joji1, G. Bukara-Radujkovi1, V. Miljkovi1, N. Mari1, B. Solomun2, V.
JZU Bolnica Zvornik Bobi1
1 Klinika za Djeije bolesti, Banja Luka
2 Klinika Svjetlost, Banja Luka
Uvod: Adisonova bolest se karakterie malaksalou, osjeajem hroninog umora, pone-
kad hipoglikemijama, tamnom prebojenou koe, a rijetko ista izostaje-bijeli Adison.
Nastaje usled idiopatke destrukcije nadbubrene lijezde, kao posledica autoimunog Uvod:.Poremeaji metabolizma kalcijuma i magnezijuma nisu rijetki u novorodjenakom
mehanizma, infekcije, krvarenja u istoj, metabolikih poremeaja itd. Prisustvo jednog uzrastu. Hipokalcemija i hipomagneziemija se javlja u brojnim stanjima koji su vezani za
ili vie autoimunih poremeaja kod iste osobe definie se kao poliglandularni autoimuni poremeaj metabolizma vitamina D i paratireoidnog hormona(PTH) ili sa nedovoljnim
sindrom. Postoje dva tipa poliglandularnog sindroma. Tip 1 se javlja u djetinjstvu i odli- uvosom kalcija i magnezija.Najee se otkriva kod novorodjenadi majki sa diabetes me-
kuje se trijadom: hipoparatireoidizam, adrenalna isuficijencija i mukokutana kandidijaza, litusom,novorodjenadi sa malom tjelesnom teinom, kod prematurusa,novorodjanadi
a tip 2 (mitov sindrom) se odlikuje pojavom primarne adrenalne insuficijencije, autoi- sa ranom i kasnom tetanijom i konvulzijama, u malapsortivnom sindromu. Neonatalna
mune tireoidne bolesti i insulin zavisnog dijebetesa. esto hipotireoza moe biti udru- hipokalcemija se definie kao vrijednost ukupnog kalcija ispod 1,76 mml/l za prematu-
ena sa Adisonovom boleu. Hipotireoza se definie kao stanje nastalo zbog sniene rusa i ispod 2 mmol za terminsko, ili kada je vrijednost jonizovanog kalcija 0.75 odnosno
proizvodnje, poremeene raspodjele ili izostanka dejstva tireoidnih hormona. Dijeli se na 1,1 mmol/l.Hipomagneziemija se definie kao koncentracija magnezijma nia od 1,2 mg/
primarni izazvan insuficijencijom tireoidne funkcije, sekundarni zbog izostanka hipofizne dl(0,75 mmol/L)
stimulacije tireotropinom i tercijarni zbog nedovoljnog luenja tireoliberina. Karakterie
Cilj naeg rada: Prikazati sluaj novorodjeneta kod kojeg se hipokalcemija uzrokovana
je povien TSH uz snien FT4 i FT3. Znaci bolesti su zamor, suva koa, poremeaj koncen-
hipomagneziemijom manifestovala neonatalnim konvulzijama te ukazati na znaaj to
tracije, oligomenoreja, gubitak libida, dobijanje u teini, otok lica i aka, efuzije u serozne
ranije dijagnoze i adekvatnog lijeenja(supsticionom terapijom kalciuma i magnezijuma)
upljine.
kako bi se prevenirala neuroloka oteenja pacijenta.
Materijal: Kompletne medicinske dokumentacije bolesnice koja je lijeena u endokrino-
Metod: Za prikaz su koriteni podaci dobijeni heteroanamnezom, neurolokim i konsul-
lokoj ambulanti JZU Bolnica Zvornik, potom na Klinici za endokrinologiju KC Banja Luka,
tativnim pregledom (oftalmologa,endokrinologa,nefrologa,genetiara) biohemijskim
gdje je postavljena konana dijagnoza.
ispitivanjem, elektrofiziolokim(EEG) te neuroradiolokim metodama (UZ CNS).
Cilj: Prikazati kroz sluaj mlade pacijentkinje kompletnu dijagnostiku i evaluciju iste do
Diskusija: Na osnovu anamneze i svih uinjenih dijagnostikih i biohemijskuh ispitivanja,
konane potvrde poligladnularnog sindroma.
utvrdjeno je da se radi o primarnoj hipomagneziemiji sa sekundarnom hipokalcemijo-
Rezultati: Nakon supstitucione terpije levotiroksinom i hidrokortizonom dolazi do nor- m(HSH)..
malizacije hormonalnog statusa i opte stanje pacijentkinje.
Zakljuak:. Stoga mjerenje koncentracije Ca i Mg u plazmi treba da bude rutinski dio labo-
Zakljuak: Izuzetan je znaaj iscrpne dijagnostike kod pacijenata sa rezistentnom hipoti- ratorijskog ispitivanja kod pacijenata sa konvulzijama kako bi se preveniralo neuroloko
reozom te uestalost udruenih patolfiziolokih entiteta, odnosno poliglandularni sin- oteenje pacijenata ali i poremeaji drugih organa.
drom.
Kljune rijei: novorodjene, hipokalcemia, hipomagneziemija,konvulzije.
Kljune rijei: hipoparatireoidizam, adrenalna insuficijencija, hipoglikemija, tamna pre-
bojenost koe, hipotireoza

PP39_UESTALOST I TRETMAN OBOLJENJA TITNE struni rad PP40_ULOGA LEKARA OPTE MEDICINE U PREVENCIJI struni rad
LIJEZDE POD PRITISKOM MODERNOG DOBA GOJAZNOSTI
M. Stankovi1, S. Teanovi2, V. Petrovi2, N. Imamovi3 N. Jeli Jakovljevi, D. Markovi

1 ZU Mediccare DZ dr Simo Miloevi,Beograd,Srbija
2 JZU DZ Banja Luka
3 JZU DZ Kotor Varo
Gojaznost predstavlja stanje patolokog ili ekscesivnog nagomilavanja masti u masnom
tkivu,kod satrijih je taj depozit intra-abdominlno,to je udrueno sa poveanim rizikom
Uvod: Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) od bolesti titne lijezde metabolikih poremeaja.
boluje oko 250 miliona ljudi. To su druge po zastupljenosti endokrinoloke bolesti u svi-
Prekomerna telesna masa i gojaznost pokazuju rapidni rast poslednjih godina. Ugroava
jetu. Cilj istraivanja je bio da se utvrdi prevalencija bolesti titne lijezde u zavisnosti od
i ene i mukarce,decu,adolescente,odraslo stanovnitvo.Gojaznost nije samo individu-
pola i dobi, te najzastupljenije bolesti titne lijezde kod naih ispitanika. Metodologija:
alni ve populacioni problem, to zahteva integrisani pristup u prevenciji i kontroli ove
Istraivanje predstavlja retrospektivnu analizu. Uvidom u medicinsku dokumentaciju iz
bolesti,ukljuujui aktivnosti svih sektora drutva,a kao prve karike u tom lancu lekara
2015. godine u dvije ambulan te porodine medicine (Mediccare Banja Luka i JZU Dom
opte medicine. Pacijentu treba ukazati da je gojaznost I pored toga to predstavlja bole-
zdravlja Kotor Varo) evidentirano je ukupno 150 pacijenata oboljelih od bolesti titne
st,jedna od vodeih faktora rizika za bolesti poput kardiovaskularnih bolesti,eerne bo-
lijezde. Rezultati su pokazali da su statistiki znaajno vie obolijevale ene nego mu-
lest,hipertenzije,bolesti hepatobilijarnog sistema,hiperholesterolemija I nekih malignih
karci (88,7%: 11,3%). i kod ena i kod mukaraca prevalencija obolijevanja je najvia kod
neoplazmi.Prosena vrednost BMI na ispitivanoj populaciji odraslog stanovnitva
ispitanika srednje ivotne dobi. Najzastupljenije oboljenje titne lijezde i kod ena (80 ili
60,15%) i kod mukaraca (9 ili 52,04%) bila je hipotireoza (bez obzira na uzrok nastanka Je 26.03.84.U ispitivanju je uestvovalo 129 pacijenata starosne dobi od 37 do 84 go-
hipotireoze). Diskusija: Kao i nae istraivanje istraivanje provedeno u u Beogradu u KBC dine,od toga 68 ena i 61 mukarac. Zapaeno je da broj osoba sa gojaznou raste sa
Dr Dragia Miovi je pokazalo da od bolesti titne lijezde vie obolijevaju ene nego starou i vei je u enskoj populaciji. Prekomerna telesna masa i gojaznost su prisutniji
mukarci i prevalencija obolijevanja kod oba pola najvea je kod radno aktivnog stanovni- kod osoba bez kole i povezani su sa socioekonomskim obrascima.
tva, a najzastupljenija je bila hipotireoza. Studija provedena u Iranu u periodu od 2008.
Prevencija gojaznosti mora zapoeti rano u ivotu i odravati se tokom celog ivota pra-
do 2012. godine pokazala je da od 345 ispitanika sa oboljenjem titne lijrzde 86% su
vilnom ishranom i fizikom aktivnou. Na lekaru opte medicine je da svim pacijenti-
bile e ne.Zakljuak: Istraivanje je pokazalo da su bolesti titne lijezde vie zastupljene
ma,ne samo gojaznim,ukau na znaaj zdravog stila ivota,kombinovanom balansiranom
kod ena i kod osoba srednje ivotne dobi, a najzastupljenija bolest titne lijezde bila je
ishranom,poveanom fizikom aktivnou i redukcijom sedantarnog naina ivota.
hipotireoza.
Kljune rijei: gojaznost,prevencija,izabrani lekar
Kljune rijei: titna lijezda, oboljenja, uestalost, pacijenti, operativno i konzervativno
lijeenje

PP41_ZNAAJ SAMOKONTROLE GLIKEMIJE U TIPU 2 struni rad PP42_ZNAAJ RANOG OTKRIVANJA RAZVOJA DIJABETES struni rad
DIABETES MELLITUSA MELITUSA KOD OBOLJELIH OD CISTINE FIBROZE
N. Jeli Jakovljevi, D. Markovi O. Ljuboja, G. Bukara-Radujkovi, V. Miljkovi

DZ dr Simo Miloevi,Beograd,Srbija Klinika za djeije bolesti Banja Luka
Kao jedan od uslova za uspeno leenje DM tip 2 je odredjivanje parametara glikore- Cistina fibroza (CF) najea je autosomno recesivno nasljedna multisistemska bolest
gulacije.Neophono je odravati glikemiju blizu granica normale radi smanjenja rizika od bijele rase. Gen ija mutcija dovodi do nastanka bolesti kodira sintezu proteina koji je
pojave komplikacija. nazvan CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Condunctance Regulator). Donedavno je
mnogo djece sa cistinom fibrozom bilo pothranjeno, sa izraenim zaostatkom u teini i
Treba istai da jo pre postavljanja dijagnoze DM tip 2 ve postoje insulinska rezisten-
visini u odnosu na vrnjake. Pothranjenost se tradicionalno tumaila poremeenom dige-
cija,poremeaj sekrecije insulina iz elija i to je najvanije mikro i makroangiopatske
stijom zbog nedostatka enzima pankreasa, meutim etiologija pothranjenosti u cistinoj
komplikacije (retinopatije,neuropatije,KVB,koronarna,periferna vaskularna).Treba raditi
fibrozi je multifaktorijalna, a faktori koji u razliitom obimu doprinose pothranjenosti
na stalnoj edukaciji dijabetiara i ukazivati im na znaaj praenja parametara glikemije
su neprimjeren unos energije, bolest jetre, eerna bolest, malapsorpcija, egzacerbaci-
samokontrolom. Vrlo je bitna esta i uporna komunikacija u cilju motivacije i prihvatanja
ja plune bolesti, gastroezofagealni refluks. Dijabetes povezan sa cistinom fibrozom
najboljeg naina leenja.Samokontrola se vri oredjivanjem vie glikemija u toku dana.
(CFRD, eng. CF-related diabetes) je kliniki entitet s karakteristikama tipa I i tipa II di-
Postoje tri cilja samokontrole:da se otkrije i izbegne hipoglikemija,da se postigne kontro-
jabetesa melitusa. Manjak inzulina posljedica je fibroznih promjena i masne infiltracije
la glikemije u toku dodatnih oboljenja i da se registruje dnevni profil glikemije. Glikemija
pankreasa. Smatra se da je prevalencija CFRD-a u uzrastu od 6-10 godina 2-3%, od 11- 17
se meri nate,preprandijalno i postprandijalno,posebno treba istai znaaj postprandi-
godina 5-10% te da se u ranoj odrasloj dobi od 18 do 24 godine kree od 13,5-17,5%.
jalnog merenja.Poveanje vrednosti postprandijalne glikemije predstavljaju nezavisni
Kod bolesnika iznad 40 godina prevalencija iznosi od 27-52%. Osim dobi postoje i drugi
faktor rizika za razvoj hroninih vaskularnih komplikacija. U ispitivanju je uestvovalo 10
faktori koji dopirnose uestalosti pojave CFRD-a kao to su pogoranje plune funkcije,
9 pacijenata obolelih od DM tip 2 starosne dobi od 42 do 82 godine,medju kojima je bilo
loa uhranjenost, jetrena bolest, tee mutacije CFTR-a i enski pol. U Republici Srpskoj
49 ena i 60 mukaraca. Zapanjujua injenica je da medju ispitanim pacijentima samo
je 18 oboljelih od CF, najmlai pacijent je 2016. godite dok je najstariji 1973. godite.
7% njih vri samokontrolu glikemije,a samo 2% to ini redovno(pacijenti koji su na insu-
Prema datim protokolima za lijenje oboljelih od CF, nakon este godine ivota potrebno
linskoj terapiji).Veina preostalih ispitanika je odgovorila da ili nisu dovoljno motivisani ili
je jedanput godinje vriti OGTT test (oralni glukoza tolerans test) kao i glikolizirani he-
su ekonomski razlozi ti zbog kojih ne obavljaju samokontrolu glikemije.
moglobin. Poremeaj tolerancije glukoze sa perzistentnom glikozurijom i drugim simp-
Vrlo je bitno da lekari opte medicina rade na stalnoj edukaciji pacijenata obolelih od DM tomima zahtijeva primjenu inzulina. etiri naa pacijenta su sa uvedenom inzulinskom
u cilju podizanja svesti pacijenata o velikom znaaju samokontrole glikemije. terapijom, nakon ega je postignuto znaajno poboljanje plunih funkcija i nutritivnog
statusa. Iz svega navedenog moemo zakljuiti da vanost ranog prepoznavanja CFRD-a
Kljune rijei: glikemija,samokontrola,iabetes mellitus tip 2
se ogleda u tome, da na vrijeme uvoenje inzulinske terapije omoguava ne samo regu-
laciju dijabetesa per se, nego i ouvanje plune funkcije preko optimizacije nutritivnog
statusa, a to predstavlja imperative u preivljavanju ovih bolesnika.

PP43_KAKO DIJABETES MELITUS TIP 2 I DEGENERATIVNI struni rad
REUMATIZAM UTIU NA KVALITETU IVOTA OBOLJELIH
M. akovi1, K. Staneti2,3
1 JZU Dom zdravlja Dr Mladen Stojanovi Laktai
2 JZU Dom zdravlja Banja Luka
UVOD: Unapreenje zdravstvene zatite stanovnitva rezultiralo je poveanjem oeki-

vanog trajanja ivota. Samim tim porasla je incidencija i prevalencija broja oboljelih od
hroninih oboljenja. Dijabetes melitus (DM) tip 2 je oboljenje koje poprima epidemijske
razmjere. Degenerativni reumatizam (DR) bitno ograniava pacijenta u smislu ogranie-
ne pokretljivosti i bola. Obe grupe bolesti znaajno utiu na kvalitetu ivota pacijenta.
CILJ: Ispitati kvalitetu ivota pacijenata oboljelih od dijabetes melitusa tip 2 i degenera-
tivnog reumatizma i uporediti dobijene rezultate
METODE: Istraivanje je provedeno metodom anketiranja pacijenta oboljelih od DM tip 2
i DR. Za anketiranje koriten je anketni upitnik SF36 za procjenu kvaliteta ivota i anket-
ni upitnik sa sociodemografskim podacima. Za uee u istraivanju formirani su slijedei
ulazni kriterijumi: grupu 1 inili su pacijenti oboljeli od DM tip 2 bez komorbiditeta koji
mogu znaajno uticati na kvalitet ivota, a grupu 2 pacijenti oboljeli od DR bez komorbi-
diteta koji mogu znaajno uticati na kvalitet ivota. Istraivanjem su obuhvaeni pacijenti
starosne dobi od 45do 75 godina registrovani u jednom timu porodine medicine.
REZULTATI: Istraivanjem je obuhvaeno 60 pacijenata, 30 u grupi oboljelih od DM tip2 i
30 u grupi oboljelih od DR. Mukog pola je bilo 27(45%), a enskog 33 (55%). Izmeu ovih
grupa ispitanika naena je statistiki znaajna razlika u oblastima fizikog funkcionisanja
(p=0.000), ogranienja aktivnosti zbog fizikih problema (p=0.001), ogranienja aktivno-
sti zbog emocionalnih problema (p=0.015), energija/zamor (p=0.005) i bolova (p=0.000).
U svim navedenim oblastima loiji rezultat su imali oboljeli od DR. Sumarni rezultati fi-
zikog funkcionisanja (p=0.000) i sumarni rezultati mentalnog funkcionisanja (p=0.017)
pokazali su da grupa oboljelih od DR ima znaajno loije funkcionisanje od grupe pacije-
nata od DM tip 2. Pacijenti oboljeli od DM su sve oblasti funkcionisanja ocijenili visokom
ocjenom, osim oblast opteg zdravstvenog stanja.
ZAKLJUAK: Iako je dijabetes ozbiljnija i kompleksnija bolest u odnosu na degenerativni
reumatizam, rezultati istraivanja su pokazali da je kvalitet pacijenata ivota oboljelih od
DR znaajno loiji od kvaliteta ivota pacijenta oboljelih od DM tip 2.
KLJUNE RIJEI: kvalitet ivota, dijabetes melitus,degenerativni reumatizam.

ODABRANI
NAUNI RADOVI
U CJELOSTI
pregledni nauni
rad
UZROCI, CILJNE ELIJE, HISTOPATOLOGIJA I POSLEDICE

VASKULARNIH LEZIJA KOD DIJABETES MELITUSA TIPA 2
CAUSES, TARGET CELLS, HISTOPATHOLOGY AND,

CONSEQUENCIES OF VASCULAR LESIONS IN DIABETES
MELLITUS TYPE 2
V. Kanjuh1,2, N. M.Lali1,2, P. Seferovi1,2, S. Popovi Pejii3,4

1 Odbor za kardiovaskularnu patologiju SANU
2 Udruenje za aterosklerozu Srbije
3 Univerzitetski kliniki centar Repbulike Srpske
4 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
Dijebetes melitus tipa 2 (DMT2) je opasno i potencijalno letalno obolenje primarno

zbog njegovih progresivnih i tekih lezija krvnih sudova, tj. dijabetine makroangiopatije (sa
kalcifikacijom arterijske miine medije) i dijabetine mikroangiopatije.
Uzroci dijabetinih vaskularnih lezija

(1) Teka ateroskleroza
(2) Nerastvorlivi i ireverzibilni krajnji produkti uznapredovale glikolizacije AGE =
Advanced Glycation End products, tj. grupe oksidativno promenjenih proteina i lipida s kojima
je molekul glukoze kod hiperglikemije pravi kovalentne spojeve i precipitira AGE u zidove
krvnih sudova. RAGE (receptori za AGE) su aktivirani. Visoka i dugotrajna hiperglikemija
oteuje biostrukture na jedarnom (disfunkcija mitohondrija), elijskom, tkivnom i organskom
nivou.
(3) Dijabetina hijalina arterioloskleroza
Cilne elije kod DMT2

Endoteliociti. Vea disfunkcija endotela. Smanjenje endotelnog azot oksid sintaze
(< eNOS)< vazodilatatornog azot oksida (NO), koji je antiaterogen i prevenira agregaciju
trombocita. Poveana sinteza vazokonstriktivnog endotelina 1, proinflamatorno stanje i
adhezija leukocita. Prijemivost za akumulaciju glukoze. AGE su stvoreni intracelularno (takoe
i u vaskularnim glatko-miinim elijama).
Endotelne progenitorne elije iz kostne sri su blokirane kod DMT2 nema adekvatne
popravke oteenog endotela i angiogeneze.
Vaskularne glatko-miine elije VGM. Proliferacija (zbog mitogene hiperinsulinemije)
i migracija u intimu, sa umnoavanjem i stvaranjem vee koliine ekstraelijskog matriksa.

Abnormalna vazodilatacija i vazokonstrikcija (jer je simpatiki nervni sistem oteen kod Endoteliociti su oteeni, umnoavaju se (mitogeni efekt hiperinsulinemije), ulaze u
DMT2). Reaktivni kiseonini radikali ROS = Reactive Oxigen Species dovode do apoptoze lumen pravei intralumenske mostove a nekada i obliteraciju lumena.
VGM. Zid arteriola postaje debeo, lumen suen, tako da se smanjuje priliv krvi u odgovarajua
Trombociti. Aktivacija, agregacija i tromboza. tkiva. Sve opisane karakteristike su pozitivno udruene sa vremenskim trajanjem DMT2 i
hiperglikemije.
Dijabetina makroangiopatija Potencijalno, svi organi tela mogu biti napadnuti od dijabetine mikroangiopatije, ali
najee: mrenjaa, bubrezi, periferni nervi i mozak.
Dijabetina makroangiopatija je, de facto: prevremena, ubrzana i tea ateroskleroza, sa Dijabetina retinopatija
veom kalcifikacijom arterija (naroito donjih ekstremiteta). Zahvaene arterije su: koronarne Prvo dolazi do zadeblanja bazalnih membrana kapilara. Zatim, proirenje kapilara
( ishemijska koronarna srana bolest i infarkt miokarda); unutranja karotidna i vertebro- mikroaneurizme sa eksudatom ili krvavlenjem u okolno tkivo. Kasnije, okluzija kapilara,
bazilarna arterija i njihove cerebralne grane ( infarkt mozga log); ileo-femoralne-poplitealne arteriola i vena ishemijska ognjita (mesta pamune vate = cotton-wool spot, koja su
arterije ( gangrena); glavna bubrena arterija; itd. balonirani krajevi oteenih aksona mrenjae = mikroinfarkti). Na kraju, fibrozna proliferacija,
Pored aorte i elastinih arterija i veih i srednjih miinih arterija, manje arterijske neovaskularizacija, krvavlenja problemi sa vidom slepoa.
grane su takoe pogoene. Sve tri koronarne grane su ee pogoene. Ve u ranijem uzrastu, Dijabetina glomerularna nefropatija
vea unutranja povrina arterije je obino pokrivena aterosklerotinim ploama. Opstrukcija Glikolizacija proteina AGE u glomerularnom mezangiumu i bazalnoj membrani, sa
arterijskog lumena i stepen stenoze su vie izraeni. Vulnerabilne aterosklerotine ploe su ee proirenjem mezangiuma i zadeblanjem bazalne membrane.
kao i njihova destabilizacija i ruptura, sa eom sekundarnom (ne)opstruktivnom trombozom. Hijalina arterioloskleroza (aferentne i eferentne arteriole).
Erozija sa trombozom centralnog dela fibrozne kape aterosklerotine ploe je ea (kao to Poveani gubitak albumina (proteinurija) glomeruloskleroza. Moe biti difuzna ili
je to, takoe, sluaj kod ena, puaa i arterijskog spazma) nego uobiajena ivina ruptura. nodularna forma (Kimmelstiel Wilson-ova lezija, zbog nakuplanja PAS materijala na periferiji
Rezultati angioplastike balonom, stentovanja i aorto-koronarnog venskog ili arterijskog bajpas glomerularnih klubeta) hronina insuficijencija bubrega.
operacije su manje uspeni (zbog ee akutne ili hronine tromboze, reaktivne hiperplazije Dijabetina periferna simetrina neuropatija.
intime, restenoze i sekundarne kasnije floridne kaaste ateroskleroze). Preivlavanje je krae. Lezije vasa nervorum. Senzorna (poinje gubitkom osetlivosti palca stopala), motorna,
Ateroskleroza kod DMT2 ima isti histopatoloki tok (stepeni I VIII) kao kod autonomna (muka erektilna disfunkcija impotencija) i meovita.
nedijabetinih pacijenata ali je znatno tea jer su u igri, pored disfunkcije endotela, > LDL a, Dijabetino stopalo = dijabetina periferna neuropatija + dijabetina opstruktivna
monocita penastih elija i VGM, daleko proirene disfunkcije, tj.: insulinska rezistencija ateroskleroza (prvi dananji razlog za amputaciju).
i hiperglikemija sa AGE, lipidni profil (> trigliceridi, < HDL, > malih gustih LDL estica Dijabetino oteenje mozga.
VLDL, koje su veoma aterogene), poremeaji trombocita i faktora koagulacija, slab odgovor na Hijalina arterioloskleroza. Multipni, mali lakunarni infarkti i ishemijska degeneracija
hipoksiju i smanjeno stvaranje novih kolateralnih sudova (neoangiogeneza). bele mase vaskularna demencija. Reaktivni kiseonini radikali (ROS) direktno oteuju
Dijabetina kalcifikacija arterijske glatko-miine medije vie pogaa distalne delove mijelin neurocita, makromolekule i membrane nervnih elija, uzrokujui njihovu apoptozu (kao
arterija i to koncentrino i simetrino. Kalcifikacija se dogaa ne samo putem pasivnog odlaganja to to ine i sa endoteliocitima, pericitima i VMG).
kalcijuma (distrofina kalcifikacija taloenje kalcijuma u distrofino ili nekrotino tkivo)
ve i aktiviranjem relevantnih gena za stvaranje nove kosti diferencijacijom pluripotentnih ZAKLJUCI
mezenhimskih matinih elija u osteogenike elije. Proces je naroito evidentan kada reaktivni
kiseonini radikali (ROS) izazivaju apoptozu VGM. 1.Histopatoloke lezije arterija i kapilara u formi dijabetine makro i mikroangiopatije su
glavni uzrok smrti bolesnika sa DMT2.
Dijabetina mikroangiopatija arteriola i kapilara 2.Dijabetina makroangiopatija je ateroskleroza ali prevremena, ubrzana i tea jer su
ukluene i inherentne karakteristike DMT2, koje su jako aterogene.
Histopatoloke lezije su sledee: 3.Dijabetina mikroangiopatija (retinopatija, glomerularna nefropatija, periferna
Bazalne membrane su difuzno proirene (u ekspanziji) zbog glikolizacije kolagena simetrina neuropatija i oteenje mozga) je posledica AGE-a, vee propustlivosti kapilara
(AGE), koja se dogaa zbog hiperglikemije (to je glavna karakteristika!). Meutim, isto se (uprkos proirenoj bazalnoj membrani) i hijalinoze arteriola.
dogaa i sa bazalnom membranom izvan krvnih sudova, tj. kod bubrenih kanalia. Zadeblanje 4.Dogaaju se komplikacije: tee forme sranog ili modanog infarkta, gangrena donjih
bazalne membrane je posledica nakuplanja homogene, nekad vieslojne supstance, koja se ekstremiteta (amputacija), mrenjae (slepoa), lezije bubrega (hronina insuficijencija), perferna
pozitivno boji PAS bojenjem. Uprkos tome, dijabetini kapilari su vie propustlivi za proteine bilateralna neuropatija (ukluujui i muku erektilnu disfunkciju - impotencija) i oteenja
plazme nego normalni! mozga (mikroinfarkti).
Unutranje elastine membrane su proirene, iskidane i lokalno podvostruene. 5.Shodno kardio-dijabetologiji, DMT2 se mora tretirati kao prvi koronarni dogaaj, tj.
Hijalinizacija (hijalina arterioloskleroza) se dogaa u subintimalnom prostoru arterije sa DMT2 je njegov ekvivalent.
proirenjem na mediju. 6.Preventivne mere protiv DMT2 (zdrav ivotni stil) su praktino iste kao i za
VMG medije su zaroblene zbog hijalina i trpe atrofiju zbog pritiska. aterosklerozu, gojaznost, metaboliki sindrom, hipertenziju i Alchajmerovu bolest.

Diabetes mellitus type 2 (DMT2) is dangerous and potentially lethal disease primarily non-diabetic patients but it is more severe because it affects, besides the endothelium, > LDL,
because of its progressive and severe blood vessels lesions, i.e.: The diabetic macroangiopathy monocytes foam cells and, VSMCs, far more widespread dysfunctions, i.e.: insulin resistance
(and calcification of the arterial muscular media) and, the diabetic microangiopathy. and hyperglycemia with AGE, lipid profile (> triglicerides, < HDL, > level of small dense LDL
particles VLDL, which are highly atherogenic), dysturbance of platelets and clotting factors,
Causes of diabetic vascular lesions poor response to hypoxia and, less formation of new collateral vessels (neovascularisation).
(1) More severe atherosclerosis Diabetic calcification of the arterial smooth muscle media is more affecting the distal
(2) The insoluble and irreversible advanced glycation end products AGE, i.e. the groups portion of the arteries in concentric and symmetric way. The calcification occurs not only by
of oxidative modified proteins and lipids with whom the glucose molecule in hyperglycemia passive calcium deposition (dystrophic calcification- precipitation of calcium in dystrophic
makes the covallent links and precipitation of AGE into the blood vessel walls. RAGE (receptors or necrotic tissue) but rather by activation of relevant genes for formation the new bone by
for AGE) are activated. High and long standing hyperglycemia alters the biostructures in nuclear differentiation of pluripotent mesenchymal stem cells into the osteogenic cells. The process is
(mitochondrial dysfunction), cellular, tissue and, organ level. especially evident when ROS induces apoptosis of VSMCs.
(3) Diabetic hyaline arteriolosclerosis
Diabetic microangiopathy of arterioles and capillaries
Target cells in DMT2
The histopathological lessions are as follow:
Endotheliocytes. Greater endothelial dysfunction. Diminution of endothelial nitric oxide The basal membranes are diffusely enlarged (in expansion) as the glycation of their
synthase (< eNOS) < vasodilatative nitric oxide (NO), which is anti-atherogenic and prevents collagen (AGE) occurs because of hyperglycemia (hallmark!). However, the same occurs in
platelet aggregation. Increased synthesis of vasoconstrictive endothelin-1, proinflammatory basal membrane outside the blood vessels, i.e. of the kidney tubules. The thickening (widening)
condition and, leukocytes adhesion. Susceptible to accumulation of intracellular glucose. AGEs of the basal membrane is made by a homogenous, sometimes multilayered supstance positive
are formed intracellularly (as well as in VSMCs). with PAS stain. Despite this, diabetic capillaries are more leaky than normal to plasma proteins!
Endothelial progenitor cells from bone marrow are impaired in DMT2 no adequate The internal elastic membranes enlarged, interrupted and locally duplicated.
repair of injured endothelium and angiogenesis. Hyalinization (hyaline arteriolosclerosis) occurs in the subintimal arterioral areas with
Vascular smooth muscle cells VSMCs. Proliferation (mitogenic effect of extension into the media.
hyperinsulinemia) and migration into the intima, with replication and production of greater VSMCs of the media are captured by hyaline and undergo atrophy by compression.
amount of extracellular matrix.Abnormal vasodilatation and vasocontriction (sympathetic Endotheliocytes are oedematous,with proliferation (mitogenic effect of hyperinsulinemia)
nervous system is altered in DMT2). Reactive Oxygen Species (ROS) apoptosis. into the lumen making intraluminal bridges, sometimes obliteration.
Platelets. Activation, aggregations and thrombosis. The wall of arterioles become thick, with narrow lumen, which reduces the blood influx
to the relevant tissues. All described characteristics are positively associated with duration of
Diabetic macroangiopathy DMT2 and hyperglycemia.
Potentially, all organs of the body can be attacked by diabetic microangiopathy but, more
Diabetic macroangiopathy is, de facto: preterm, accellerated and more severe preferable: retina, kidney, peripheral nerves and brain.
atherosclerosis, with greater arterial calcification (especially of lower extremities). The involved Diabetic retinopathy.
arteries are: Coronary arteries ( ischaemic coronary heart disease and myocardial infarction); First, thickening of the capillary basement membrane. Then, capillary dilatation
internal carotid and vertebro-basilar arteries and their branches cerebral arteries ( cerebral microaneurysmsexudate or haemorrhage into the surrounding tissue. Later, occlusion of
infarction stroke); ilio-femoral-popliteal arteries ( gangrene); main renal artery; etc. capillaries, arterioles and veins ischaemic areas (cotton-wool spot = the ballooned ends of
Besides the aorta and elastic arteries and large and medium size muscular arteries, damaged retinal axons = microinfarctions). At the end, fibrous proliferation, neovascularisation,
the smaller arterial branches are affected as well. The all three coronary branches are more haemorrhages vision problems blindness.
often affected. Already in younger age the greater arterial internal surface is usually covered
by atherosclerotic plaques. Arterial luminal obstruction and the degree of stenosis are more Diabetic glomerular nephropathy.
pronounced. The vulnerable atherosclerotic plaques are more frequent as well as their
destabilization and rupture, with more frequent secondary (non)obstructive thrombosis. The Glycation to proteins (AGE) of the glomerular mesangium and basement membrane,
erosion with thrombosis of the central part of fibrous cup of the atherosclerotic plaque is more with mesangial expansion and basement membrane thickening.
frequent (as in women, smoker and, arterial spasms) than its usual edge rupture. The results of Hyaline arteriolosclerosis (of afferent and efferent arteriole).
the balloon angioplasty, stenting and, aortocoronary venous or arterial bypass operation are less Increased urinary losses of albumin (proteinuria) glomerulosclerosis diffuse or
succesful (because of more frequent acute or chronic thrombosis, reactive intimal hyperplasia, nodular form (the Kimmelstiel Wilson lesion, because of accumulation of periodic acid schiff
restenosis and secondary, later florid gruel atherosclerosis). The prognosis for longer survival is positive material PAS in the periphery of glomerular tufts) chronic renal failure.
more poor. Diabetic peripheral symmetric neuropathy.
Atherosclerosis in DMT2 follows the same histopathologic course (grades I-VIII) as in

Lesions of vasa nervorum. Sensorian (begins as loss of sensation in the toes), motor, nauni rad
autonomic (male erectile dysfunction impotentia) and mixtus. scientific paper
Diabetic foot disease = Diabetic peripheral neuropathy + diabetic obstructive
atherosclerosis (N01 reason for amputation today).
POVEZANOST SISTEMSKE INFLAMACIJE SA PREDIJABETESOM KOD
Diabetic brain damage. PACIJENATA SA KORONARNOM BOLEU
Hyaline arteriolosclerosis. Multiple small lacunar infarctions and ischaemic white matter
degeneration vascular dementia. ROS directly damage neurocyte myelin, macromolecules and,
membranes of nerve cells and induced their apoptosis (as well as apoptosis of endotheliocytes, ASSOCIATION OF SUBCLINICAL INFLAMMATION AND
pericytes and, VSMCs. PREDIABETES IN PATIENTS WITH STABLE CORONARY ARTERY
DISEASE
Conclusions
1. Histopathologic lesions of arteries, arterioles and capillaries in the form of diabetic V. Soldat-Stankovi1,2, G. Maleevi1,2, S. Stankovi 1,2, S. Popovi-Pejii1,2
macro and microangiopathy are the main cause of death of the patients with DMT2. 1 UKC Republike Srpske Banja Luka
2. Diabetic macroangiopathy is atherosclerosis but preterm, accellerated and more severe 2 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
because the inherent features of DMT2 are also included, which are highly atherogenic.
3. Diabetic microangiopathy (retinopathy, glomerular nephropathy, peripheral
symmetrical neuropathy and, brain damage) is the consequence of greater leaking of capillary
(in spite of wide basement membrane), AGE and hyalinosis of arterioles. SAETAK
4. Complications occurs, i.e.:more severe forms of heart or brain infarction, gangrene
of lower extremities (amputation), retinal (blindnees), kidney lesions (chronic insufficiency), Uvod: Marker inflamacije C-reaktivni protein (CRP) je povezan sa dijabetesom i
periferal bilateral neuropathy and male erectile dysfunction (impotentia) and, brain damage kardiovaskularnom boleu. Meutim, povezanost izmeu CRP i predijabetesa nije dovoljno
(microinfarctions). istraena. Cilj rada je bio utvrditi povezanost predijabetesa sa subklinikom inflamacijom, kao i
5. According to cardio-diabetology, DMT2 must be treated as the first coronary event, i.e. ispitati korelaciju senzitivnog CRP (hsCRP) sa glikemijom nate i 2h glikemijom u optereenju
the DMT2 is its equivalent. tokom OGTT testa. Metode: Istraivanje je obuhvatilo 106 pacijenata sa angiografski
6. The preventive measures for DMT2 (Healthy life style) are practically the same as dijagnostikovanom koronarnom boleu, koji su na osnovu testa oralnog optereenja glukozom
for atherosclerosis, obesity, metabolic syndrome, hypertension and, Alzhaimer disease. (OGTT) klasifikovani u grupu sa tipom 2 dijabetesa (T2D, n=34), grupu sa oteenom glikemijom
nate i intolerancijom na glukozu (IFG/IGT, n=38) i grupu sa normalnom glukoznom tolerancijom
(NGT, n=34). Kontrolnu grupu inili su ispitanici sa normalnom glukoznom tolerancijom i bez
koronarne bolesti (n=100), individualno meovani po starosti i indeksu tjelesne mase (ITM) sa
koronarnim bolesnicima ukljuenim u ispitivanje. Kod svih je odreen cirkuliui nivo lipida,
insulina, hsCRP, nivo albumina u jutarnjem uzorku mokrae, izraunat indeks insulinske
rezistencije HOMA. Rezultati: Nivo hsCRP bio je povien u grupi koronarnih bolesnika
sa dijabetesom (p<0,05), kao i grupi pacijenata sa predijabetesom (p<0,05), u poreenju sa
kontrolnom grupom. Vrijednosti hsCRP nisu se znaajno razlikovale kod koronarnih bolesnika,
bez obzira na glikemijski status (p>0,05). Naena je znaajna korelacija hsCRP-a sa glikemijom
u 120 min. OGTT testa (p<0,05), nezavisna od postojee gojaznosti. Zakljuak: Hronina
subklinika inflamacija, detektovana povienim nivoom C reaktivnog proteina je snanije
povezana sa glikemijom u optereenju nego sa glikemijom nate. Predijabetes dovodi do porasta
markera subklinike inflamacije, to je u vezi sa poveanim kardiovaskularnim rizikom.
: . Kljune rijei: C-reaktivni protein, hiperglikemija, predijabetes, koronarna bolest

-
( ), 2017.

ABSTRACT METODE
Background/aims: C-reactive protein (CRP), a marker of inflammation, is associated Istraivanje je dizajnirano po tipu studije presjeka. U KC Banja Luka u periodu od aprila
with diabetes and cardiovascular disease. However, studies examining the association between do avgusta 2014. godine dijagnostikovano je 106 pacijenata sa koronarnom boleu na osnovu
CRP and prediabetes are limited. In this present study, we aimed to clarify if prediabetes is koronarne angiografije. U svih pacijenata, ukljuujui i kontrolne ispitanike, uraen je 2h oralni
associated with subclinical inflammation and to establish the correlation between sensitive CRP test glukozne tolerancije (OGTT), nakon kojeg su pacijenti podijeljeni u tri grupe od po najmanje
(hsCRP) and both fasting and postload glucose concentration. Material and methods: A cohort 30 pacijenata u zavisnosti od stanja glukozne tolerancije: grupa sa tipom 2 dijabetesa, grupa
of 106 patients with angiographically proven coronary artery disease had their glycemic status sa poremeenom glikemijom nate/intolerancijom glukoze i grupa sa normalnom glukoznom
evaluated by oral glucose tolerance test (OGTT) and were classified either as newly diagnosed tolerancijom.
type 2 diabetes (T2D, n=34), impaired fasting glucose (IFG) plus impaired glucose tolerance Kontrolnu grupu inilo je 100 ispitanika sa normalnom glukoznom tolerancijom i bez
(IGT) (IFG/IGT, n=38) or normal glucose tolerance group (NGT, n=34). A control group (n=100) koronarne bolesti, koje su individualno meovane po godinama starosti i indeksu tjelesne mase
consisted of age- and body mass index (BMI)-matched healthy subjects with a normal OGTT. (ITM) sa koronarnim bolesnicima ukljuenim u ispitivanje.
Circulating concentrations of lipids, hsCRP and urinary albumin concentration in a first morning Dijagnoza tipa 2 dijabetesa/intolerancije glukoze/poremeene glikemije nate postavljena
void were measured. HOMA index was calculated. Results: Subclinical inflammation markers je na osnovu kriterijuma SZO. Koronarna bolest definisana je kao prisustvo stenoze >50% u
were elevated in coronary patients with diabetes (p<0,05), and prediabetes (p<0,05), compared najmanje jednom glavnom koronarnom sudu ili grani.
to healthy controls. No difference was found in hsCRP level among coronary patients, regardless Svim pacijentima uzeta je anamneza, uraen fizikalni pregled, dvokratno mjerenje
of glucose tolerance status (p>0,05). Postload glucose concentration was independently arterijskog krvnog pritiska standardnom metodom ivinim manometrom, antropometrijska
associated with circulating hsCRP independent of underlying obesity (p>0,05). Conclusions: mjerenja (obim struka, tjelesna masa i visina, ITM). Anamnestiki su kod pacijenata prikupljeni
Chronic, subclinical inflammation, as indicated by elevated circulating CRP levels, is more sljedei podaci: starost, pol, puaki status, porodina pojava dijabetesa ili koronarne bolesti.
strongly associated with post-challenge glycemia than with fasting glucose levels. Our results Nakon prekononog gladovanja kod svih pacijenata uzeta je venska krv i uraena su sljedea
suggest that prediabetes leads to increased concentrations of subclinical inflammation markers laboratorijska mjerenja: odreivanje glikemije nate, a zatim nakon 2h od ingestije 75 g glukoze
which are associated with increased risk for cardiovascular disorders. tokom OGTT-a, odreivanje bazalnog nivoa insulina imunohemijskom metodom ECLIA,
odreivanje nivoa hs CRP imunoturbidimetrijskom metodom na aparatu Integra 400+, Roche
Keywords: C-reactive protein, hyperglycemia, prediabetes, coronary disease proizvoaa, odreivanja nivoa mikroalbuminurije u jednokratnom jutarnjem uzorku mokrae
imunoturbidimetrijskom metodom takoe na aparatu Integra 400+, Roche proizvoaa,
odreivanje lipida (ukupni holesterol, HDL-h, LDL-h, trigliceridi) nakon 12 h gladovanja
UVOD direktnim enzimatskim metodama. Insulinska rezistencija odreena je pomou homeostatskog
modela HOMA-IR po formuli: insulin nate (mU/l)xGUK nate (mmol/l)/22,5.
Prevalenca dijabetes melitusa tipa 2 (T2D) je u stalnom porastu, udruena sa znaajnim Statistike analize za komparaciju srednjih vrednosti varijabla izmeu grupa ispitanika
kardiovaskularnim obolijevanjem i smrtnou[1,2]. Podaci iz studija ukazuju da postoji sprovedene su primjenom sljedeih testova T-test, ANOVA, 2-test, Mann-Whitney test,
znaajno povean kardiovaskularni rizik i prije ispoljavanja manifestnog dijabetesa kod osoba Kruskall-Wallis test, a korelacija izmeu parametara izraunavanjem Spearman-ovog
koeficijenta korelacije. Vrijednosti za vjerovatnou p<0,05 smatrane su statistiki signifikantnim.
sa intolerancijom na glukozu (IGT) i/ili oteenom glikemijom nate (IFG)[3]. Oteena
U statistikoj obradi podataka korien je softverski paket SPSS verzija 20.0.
glikemija nate (IFG) i intolerancija na glukozu (IGT), koji se esto nazivaju predijabetes,
odraavaju prirodan tok progresije iz stanja normalne glukozne tolerancije u T2D.
Smatra se da sistemska inflamacija moe imati centralnu ulogu u patogenezi dijabetesa i
ateroskleroze[4,5]. C-reaktivni protein (CRP), marker sistemske inflamacije, je nezavisni faktor
rizika za kardiovaskularne bolesti[6,7]. Povien nivo CRP je takoe prisutan kod pacijenata sa
intolerancijom na glukozu (IGT) i dijabetesom[8,9]. Nekoliko prospektivnih studija je pokazalo
da je povien nivo CRP nezavisni faktor rizika za nastanak dijabetesa[10,11]. Iako ovi nalazi
ukazuju da je nivo CRP u perifernoj krvi usko povezan sa nivoom glukoze, ostaje nejasno da li
ova povezanost postoji na nivou glikemije predijabetikog opsega.
Cilj rada bio je ispitivanje korelacije senzitivnog CRP (hsCRP) sa glikemijom nate i
postprandijalnom glikemijom, kod osoba oboljelih od koronarne bolesti sa razliitim stepenom
glukozne tolerancije.

REZULTATI Podaci su izraeni kao srednja vrijednost SD, medijana [interkvartilni razmak], ili procenti.
Tabela 1. Sociodemografske i antropometrijske karakteristike ispitanika
Koronarni bolesnici sa novootkrivenim dijabetesom su imali vie vrijednosti
Koronarnibolesnici
Kontrolna albuminurije (p=0,031), a nii HDL (p=0,014) u odnosu na kontrolnu grupu, a znaajno vei
grupa obim struka (p=0,028) i HOMA IR (p<0,001) od koronarnih bolesnika sa normalnom glukoznom
NGT IFG/IGT DM T2 NGT, bez KB tolerancijom, kao i trend prema veoj IR u odnosu na pacijente sa predijabetesom (p=0,054),
iako su vrijednosti insulina bila uporedive.
Godine 61,5 (40-70) 61 (36-70) 62,5 (49-70) 60,5 (41-70) NS Nivo hsCRP bio je povien u grupi koronarnih bolesnika sa dijabetesom (p=0,034), kao
Muki pol, n % 24 (70,6%) 27 (71,1%) 25 (73,5%) 42 (42%) p=0,013 i grupi pacijenata sa predijabetesom (p=0,042) u poreenju sa kontrolnom grupom. Vrijednosti
BMI (kg/m2) 27,7 (4,22) 29,9 (4,75) 29,2 (4,0) 27,7 (4,2) NS hsCRP nisu se znaajno razlikovale kod koronarnih bolesnika, bez obzira na glikemijski status
(p>0,05).
TT (kg) 85 (57-128) 90 (45-115) 85 (64-120) 81 (54-110) NS
Korelacija hsCRP sa ostalim parametrima prikazana je u Tabeli 3. Znaajna je jedino
Obim struka (cm) 97 (12) 103 (13) 106 (12) 99 (11) p=0,021 korelacija hsCRP-a sa glikemijom u 120 min OGTT testa, dok su ostale korelacije slabe i nisu znaajne.
Hipertenzija, n % 29 (85,3%) 34 (89,5%) 32 (94,1%) 70 (70%) p=0,024
Puenje (aktivni/bivi), 12/17 12/11 8/16 47/8 Tabela 3. Korelaciona analiza kod svih ispitanika
p=0,01 CRP
n% (35,3/50%) (31,6/28,9%) (23,5/47,1%) (47/8%)
Hereditet DM T2, n % 3 (8,8%) 1 (2,6%) 11 (32,4%) 10 (10%) p=0,001 r p
Godine 0,087 0,147
Hereditet KB, n % 21 (61,8%) 26 (68,4%) 22 (64,7%) 55 (55%) NS
HOMA-IR 0,157 0,058
Podaci su izraeni kao srednja vrijednost SD, medijana [interkvartilni razmak], ili procenti. BMI 0,093 0,263
OS 0,101 0,227
Na osnovu OGTT dobijena je sljedea distribucija glukometabolikih poremeaja: Glikemija 0 min 0,096 0,250
novootkriveni dijabetes kod 32,1% (n=34) bolesnika, predijabetes (IFG/IGT) kod 35,8% (n=38) Glikemija 120 min 0,220 0,008
bolesnika i normalna glukozna tolerancija kod 32,1% (n=34) bolesnika. TG 0,002 0,981
Demografske i klinike karakteristike koronarnih bolesnika i kontrolne grupe prikazane HDL -0,103 0,217
su u Tabeli 1. i 2. U odnosu na klasine kardiovaskularne faktore rizika nije bilo znaajnih
razlika izmeu grupa u odnosu na starost, tjelesnu masu, BMI, nivo ukupnog holesterola, LDL- DISKUSIJA
holesterola, triglicerida i herediteta koronarne bolesti (p>0,05).
Dijabetes je dokazan faktor rizika za koronarnu bolest. Jo uvijek je otvoreno pitanje da
Tabela 2. Klinike karakteristike ispitanika li je kod osoba bez dijabetesa glikemija nedijabetikog ranga povezana sa kardiovaskularnim
Kontrolna rizikom. Naena je kontinuirana povezanost izmeu nivoa glikemije i rizika nastanka koronarne
Koronarnibolesnici
grupa bolesti i ispod graninih vrijednosti za dijabetes[12,13]. Mnoge studije su pokazale da je
glikemija u optereenju snaniji prediktor kardiovaskularne bolesti u poreenju sa glikemijom
NGT IFG/IGT DM T2 NGT, bez KB
nate[13,14,15]. Smatra se da subklinika inflamacija, oznaena povienim nivoom C reaktivnog
GUK nate (mmol/l) 5,14 (0,41) 5,53 (0,57) 7,58 (2,2) 5,24 (0,52) p<0,001 proteina u serumu, moe dijelom objasniti povezanost kardiovaskularne bolesti sa glikemijom
GUK 120 min. (mmol/l) 5,81 (1,13) 8,81 (0,98) 14,6 (4,13) 6,17 (1,28) p<0,001 u optereenju.
U ovoj studiji naene su poviene vrijednosti hsCRP u grupi pacijenta sa dijabetesom
CHOL (mmol/l) 5,25 (1,3) 5,3 (1,18) 5,22 (0,98) 5,65 (1,21) NS
i predijabetesom u poreenju sa kontrolnom grupom, to je u skladu sa rezultatima drugih
LDL (mmol/l) 3,45 (0,83) 3,52 (1,01) 3,47 (0,83) 3,8 (1,1) NS autora[16]. Gui i saradnici nali su postepen porast nivoa hsCRP kod pacijenata sa angiografski
HDL (mmol/l) 1,16 (0,28) 1,16 (0,25) 1,1 (0,22) 1,29 (0,29) p=0,018 dokumentovanom koronarnom bolesti sa promjenom glukozne tolerancije od normotolerancije
TG (mmol/l) 1,62 (0,82) 1,85 (0,93) 1,87 (0,81) 1,58 (0,81) NS preko IGT do T2DM, ali sa statistiki znaajnom razlikom izmeu osoba sa normotolerancijom i
HOMA IR 2,4 (0,9-12) 2,7 (0,9-12) 4,5 (0,8-21) 2,5 (0,8-6,8) p<0,001 T2DM[17]. Kod naih ispitanika vrijednosti hsCRP nisu se znaajno razlikovale kod koronarnih
bolesnika, bez obzira na glikemijski status. Prosjene vrijednosti hsCRP u sve tri grupe bile su
Insulin (uIU/ml) 10,8 (4,3-30) 10,2 (5,4-41,2) 12,8 (2,9-55,6) 10,9 (4,0-29,5) NS
unutar granica koje se smatraju normalom (<3mg/l)[18].
hsCRP (ng/l) 1,65 (0,3-3,7) 1,66 (0,4-7,3) 1,79 (0,5-7,3) 1,32 (0,3-3,7) p=0,029 Takoe je naena povezanost subklinike inflamacije sa glikemijom u 120 min, koja je
Albumini (U) 9,15 (0,4-581) 14,6 (0,7-560) 32,6 (0,5-463) 13,3 (0-111) p=0,047 bila nezavisna od gojaznosti, kao i ostalih doprinoseih faktora kao to je starost, nivo lipida i
stepen insulinske rezistencie, slino rezultatima IRAS studije[19]. U nekoliko studija saopteno

je da je povien nivo hsCRP snanije povezan sa IGT nego IFG[20,21]. Iako se i IFG i IGT [7] Ridker PM, Buring JE, Shih J, Matias M, Hennekens CH. Prospective study of C-reactive
smatraju predijabetesom, ova dva stanja se razlikuju u pogledu patofiziologije i rizika za tip protein and the risk of future cardiovascular events among apparently healthy women.
2 dijabetesa i kardiovaskularne bolesti. Osobe sa IGT karakterie insulinska rezistencija na Circulation 1998;98:731733
nivou miia i oteena druga faza insulinske sekrecije, dok osobe sa IFG imaju prvenstveno [8] Temelkova-Kurktschiev T, Henkel E, Koehler C, Karrei K, Hanefeld M. Subclinical
insulinsku rezistenciju na nivou jetre i oteenu prvu fazu insulinske sekrecije[22]. Normalna inflammation in newly detected type II diabetes and impaired glucose tolerance. Diabetologia
glikemija nate zahtijeva ouvanu bazalnu insulinsku sekreciju u kombinaciji sa insulinskom 2002:45:151
senzitivnou na nivou jetre dovoljnom da kontrolie sintezu glukoze u jetri. Normalna glikemija [9] Ford ES. Body mass index, diabetes, and C-reactive protein among U.S. adults. Diabetes
nakon optereenja zahtijeva adekvatan beta elijski sekretorni odgovor i adekvatnu insulinsku Care 1999;22:19711977
senzitivnost na nivou perifernih tkiva, prvenstveno skeletnih miia. Takoe postoje i razlike [10] Pradhan AD, Manson JE, Rifai N, Buring JE, Ridker PM. C-reactive protein, interleukin
u klinikim karakteristikama IGT i IFG. Iako su oba stanja povezana sa kardiovaskularnim 6, and risk of developing type 2 diabetes mellitus. JAMA 2001;286:327334
rizikom, pokazano je da je ovaj rizik vei u IGT[13], to se dijelom moe objasniti poveanim [11] Barzilay JI, Abraham L, Heckbert SR, Cushman M, Kuller LH, Resnick HE, Tracy RP.
stepenom inflamacije, to je pokazano i u ovoj studiji. s obzirom da su veinu pacijenata sa The relation of markers of inflammation to the development of glucose disorders in the elderly:
predijabetesom inili pacijenti sa IGT. the Cardiovascular Health Study. Diabetes 2001;50:23842389
Rezultati ove studije pokazali su da je glikemija u optereenju, a ne glikemija nate [12] Levitan EB, Song Y, Ford ES, Liu S. Is nondiabetic hyperglycemia a risk factor
povezana sa vrijednostima CRP, koji se smatra rizikom za kardiovaskularne bolesti. Razliiti for cardiovascular disease? A meta-analysis of prospective studies. Arch Intern Med.
mehanizmi mogu doprinijeti povezanosti poviene glikemije i inflamacije. Glikemija indukuje 2004;164(19):21472155
proinflamatorne promjene, ukljuujui aktivator protein 1, matriks metaloproteinaze i tkivne [13] DECODE Study Group. Glucose tolerance and cardiovascular mortality: comparison of
faktore, koji reguliu procese koji su povezani sa rupturom aterosklerotskog plaka i trombozom. fasting and 2-hour diagnostic criteria. Arch Intern Med 2001;161:397405
Akutni porast koncentracije glukoze u krvi moe poveati proizvodnju slobodnih radikala [14] Giugliano D, Ceriello A, Esposito K. Glucose metabolism and hyperglycemia. Am J
putem neenzimatske glikolizacije proteina i lipida endotela i poremeajem odnosa NADH i Clin Nutr 2008;87(1):217S222S
NAD+ zbog porasta glukoze unutar elija[23,24]. [15] Sarwar N, Aspelund T, Eiriksdottir G, Gobin R, Seshasai SR, Forouhi NG, Sigurdsson
Poznato je da je masno tkivo aktivan endokrini organ koji produkuje brojne citokine. G, Danesh J, Gudnason V. Markers of dysglycaemia and risk of coronary heart disease in
Gojaznost, posebno abdominalna, uzrokuje niskostepenu inflamaciju sa produkcijom people without diabetes: Reykjavik prospective study and systematic review. PLoS Med.
proinflamatornih citokina i promjenjenim odgovorom na stimulaciju[25,26]. U ovoj studiji 2010;25;7(5):e1000278
pacijenti sa predijabetesom su imali poveane koncentracije markera inflamacije, u poreenju [16] Colak A, Akinci B, Diniz G, Turkon H, Ergonen F, Yalcin H, Coker I. Postload
sa kontrolama meovanim prema indeksu tjelesne mase, to govori da je povezanost izmeu hyperglycemia is associated with increased subclinical inflammation in patients with
predijabetesa i subklinike inflamacije bila nezavisna od stepena gojaznosti. prediabetes. Scand J Clin Lab Invest 2013;73(5):422-427
ZAKLJUAK [17] Gui MH, Hong J, Lu AK et al. High sensitive C-reactive protein, adiponectin, and urine
albumin excretion rate in Chinese coronary artery disease patients with different glucose
Hronina subklinika inflamacija, detektovana povienim nivoom C reaktivnog proteina tolerance status. Chin Med J (Engl), 2008;121(24):25092516
je snanije povezana sa glikemijom u optereenju, nego sa glikemijom nate. Predijabetes [18] Pearson TA, Mensah GA, Alexander RW et al. Markers of inflammation and
dovodi do porasta markera subklinike inflamacije, to je u vezi sa poveanim kardiovaskuarnim cardiovascular disease: application to clinical and public health practice: a statement for
rizikom. healthcare professionals from the centers for disease control and prevention and the American
Heart Association. Circulation 2003;107(3):499511
LITERATURA [19] Festa A, DAgostino R Jr, Tracy RP, Haffner SM. C-reactive protein is more strongly
related to post-glucose load glucose than to fasting glucose in non-diabetic subjects; the
[1] Fox CS, Coady S, Sorlie PD et al. Increasing cardiovascular disease burden due to Insulin Resistance Atherosclerosis Study. Diabet Med 2002;19(11):939943
diabetes mellitus: the Framingham Heart Study. Circulation 2007;115:15441550 [20] Chakarova N, Tankova T, Atanassova I, Dakovska L. Serum lipid and hsCRP levels in
[2] Milicevic Z, Raz I, Beattie SD et al. Natural history of cardiovascular disease in patients prediabetes impaired fasting glucose (IFG) and impaired glucose tolerance (IGT). Diabetes
with diabetes: role of hyperglycemia. Diab Care 2008;31(Suppl 2):S155S160 Res Clin Pract 2009;86:5660
[3] DeFronzo RA, Abdul-Ghani MA. Assessment and treatment of Cardiovascular Risk in [21] Jaiswal A, Tabassum R, Podder A, Ghosh S, Tandon N, Bharadwaj D. Elevated level
Prediabetes: IGT and IFG. Am J Cardiol 2011;108(3S):3B-24B of C-reactive protein is associated with risk of prediabetes in Indians. Atherosclerosis
[4] Willerson JT, Ridker PM. Inflammation as a cardiovascular risk factor. Circulation 2012;222:495501
2004;109:II2II10 [22] Abdul-Ghani MA, Jenkinson CP, Richardson DK, Tripathy D, De-Fronzo RA.
[5] Ross R. Atherosclerosisan inflammatory disease. N Engl J Med 1999;340:115126 Insulin secretion and action in subjects with impaired fasting glucose and impaired glucose
[6] Ridker PM, Cushman M, Stampfer MJ, Tracy RP, Hennekens CH. Inflammation, aspirin, tolerance: results from the Veterans Administration Genetic Epidemiology Study. Diabetes
and the risk of cardiovascular disease in apparently healthy men. N Engl J Med 1997;336:973 2006;55:14301435
979

[23] Hu Y, Block G, Norkus EP, Morrow JD, Dietrich M, Hudes M. Relations of glycemic nauni rad
index and glycemic load with plasma oxidative stress markers. Am J Clin Nutr 2006;84:7076 scientific paper
[24] Ceriello A. Acute hyperglycaemia and oxidative stress generation. Diabet Med
1997;14(S3):S45S49 ZNAAJ ODREIVANJA SUROGAT MARKERA ATEROSKLEROZE KOD
[25] Mitchell JB, Phillips MD, Yellott RC, Currie LM. Resistance and aerobic exercise: the PACIJENATA SA TIPOM 2 DIJABETESA
influence of mode on the relationship between IL-6 and glucose tolerance in young men who
are obese. J Strength Cond Res 2011;25:15291537
[26] Janowska J, Zahorska-Markiewicz B, Olszanecka-Glinianowicz M. Relationship THE SIGNIFICANCE OF SURROGATE MARKERS FOR
between serum resistin concentration and proinflammatory cytokines in obese women with
impaired and normal glucose tolerance. Metabolism 2006;55:14951499
ATHEROSCLEROSIS IN PATIENTS WITH TYPE 2 DIABETES
G. Maleevi1,3, V. Soldat-Stankovi1,3, S. Stankovi2,3, S. Popovi-Pejii1,3

1 Klinika za unutranje bolesti, Odjeljenje endokrinologijesainternom medicinom,
Univerzitetsko klinikicentarRepublike Srpske, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i
Hercegovina
2 Zavod za nuklearnu medicinu i bolesti titne lijezde-Univerzitetsko kliniki centar
Republike Srpske, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
Uvod: Kliniko procjenjivanje aterosklerotskih komplikacija u dijabetes melitusu tip 2

(T2DM) je preusmjereno na otkrivanje subklinikih oblika ateroskleroze primjenom neinvazivnih
dijagnostikih metoda. Surogat markeri subklinike ateroskleroze su intima media kompleks (IMK)
karotidnih arterija i mikroalbuminurija (McA), koji su i prediktori kardiovaskularnih dogaaja.
Cilj rada je bio da se analizira povezanost kardiovaskularnih faktora rizika sa debljinom
IMK u grupi ispitanika sa McA i grupi ispitanika sa normoalbuminurijombez istorije o prisutnosti
kardiovaskularnih bolesti (KVB).
Metode: Istraivanje je obuhvatilo 60 ispitanika oboljelih T2DM bez predhodne istorije
o prisutnosti KVB, dobi 40-70 godina starosti. Na osnovu prisutnosti albuminurije ispitanici su
podjeljeni u dvije grupe:30 ispitanika sa McA i 30 ispitanika sa normoalbuminurijom. Ispitanicima je
ultrazvuno izmjerena debljina IMK karotidnih arterija te je analizirana povezanost kardivaskularnih
faktora rizika sa debljinom IMT-a u obe grupe.
Rezultati: Kodispitanika sa mikroalbuminurijom nije utvrena statistiki znaajna
povezanost IMT sa polom ispitanika (p=0.245), starosnom dobi (p=0.954), puenjem (p=0.506),
BMI (p=0.376), HDL holesterolom (p=0.415) i trigliceridima (p=0.271), dok je utvena statistiki
znaajna povezanost IMT sa trajanjem dijabetesa (p=0.022), HbA1c (p=0.031), dnevnim prosjekom
glikemije (p=0.004), ukupnim holesterolom (p=0.003) i LDL holesterolom (p=0.005). Kod ispitanika
sa normoalbuminurijom nije utvrena statistiki znaajna povezanost IMT sa kardiovaskularnim
faktorim rizika.
Zakljuak: Kod oboljelih od T2DM poveana je incidenca KVB. Postoji povezanost debljine
ITM u grupi ispitanika sa McA sa trajanjem dijabetesa, stepenomregulacijeglikemije (Hba1c,
dnevnogprofila glikemije) i ukupnim i LDL holesterolom. McA je prediktor pojave zadebljanja
IMT. Uvoenjem mjerenja IMT karotidnih arterija kod osoba saMcAsaprisutnim tradicionalnim
kardiovaskularnim faktorima rizika, poboljalabise stratifikacija rizika za kardiovaskularna
oboljenja. Rano identifikovanje faktora rizika za nastanak KVB kod osoba sa dijabetesom tipa 2,
omoguava pravovremenu primjenu adekvatne terapije te smanjenja stope morbiditeta i mortaliteta.
Kljune rijei:diabetes mellitus, ateroskleroza, surogat markeri

Abstract populaciji i jedan su od uzroka poveanog mortaliteta. Ve samo smanjenje tolerancije glukoze
predstavlja rizik od nastanka ateroskleroze. Patofiziologija aterosklerotskih promjena kod osoba
Introduction: Clinical assessment of atherosclerotic complications in type 2 diabetes sa dijabetesom nastaje kao posljedica hiperglikemije, dislipoproteinemije, hiperinsulinisma,
mellitus (T2DM) is diverted to detection of subclinical form of atherosclerosis using the non-invasive poremeaja koagulacije i oksidativnog stresa. Ovi faktori ukljueni su u patogenezu nastanka
diagnostic methods. Surrogate markers for subclinical atherosclerosis are intima media endotelne disfunkcije. Oni dovode do smanjenja bioraspoloivosti azotnog oksida, poveanja
thickness of carotid arteries (IMT) andmicroalbuminuria (McA), which are the predictors of oksidativnog stresa, poremeaja prenosa elijskih signala i poremeaja aktivacije receptora za
cardiovascular events. uznapredovale produkte glikozilacije (4). Aterosklerotske promjene na koronarnim arterijama
Objective of the studywas to analyze the connection between cardiovascular risk factors bolesnika s dijabetesom preteno su difuzne, viestruko stenozirane, esto su zahvaene manje
and IMT in the group of patients with McA and thegroup without McAno history of the presence arterije, odnosno incidenca zahvaenosti dva ili tri krvna suda je ea nego kod nedijabetiara
of cardiovascular disease (CVD). (5). Albuminurija je pokazatelj generalizovane endotelne lezije koja odraava opti vaskularni
Methods: The study included 60 subjects with T2DM and with no previous history of poremeaj permeabilnosti, zbog ega je i nezavisni faktor rizika za KVB. Pacijenati sa T2DM
the presence of cardiovascular disease, aged 40 to 70 years of age. Divided into two groups: 30 kod kojih je prisutna albuminurija imaju etiri puta vei rizik od iznenadne smrti uzrokovane
patients with McA and 30 subjects without McA.IMT of the carotid arteries of all examinees KVB u odnosu na osobe oboljele od T2DM sa normoalbuminurijom (6,7). S obzirom da se
were ultrasonically measured and correlation of cardiovascular risk factors with a thickness of proces ateroskleroze istovremeno deava u karotidnim, cerebralnim i koronarnim arterijama,
IMT in both groups were analyzed. detektovanje aterosklerotskih promjena i rano otkrivanje arterijske bolesti usmjereno je na
Results: In patients with microalbuminuria there is no significant association with IMT karotidne arterije, zbog mnogo prikladnijih i manje invazivnih tehnika identifikacije koja
pole subjects (p = 0.245), age (p = 0.954), smoking (p = 0.506), BMI (p = 0.376), HDL cholesterol podrazumjeva ultrazvunu pretragu koja je pouzdana, visoko reproducibilna i relativno jeftina
(p = 0.415) and triglycerides (p = 0.271), whereas there isstatistically significant association metoda neinvazivnog prikazivanja lumena i zidova arterija koje su ukljuene u aterosklerotski
betweenIMT and duration of diabetes (p = 0.022), HbA1c (p = 0.031),daily average blood proces te se koristi za otkrivanje i kvantifikaciju subklinike ateroskleroze (8,9).
glucose (p = 0.004), total cholesterol (p = 0.003) and LDL cholesterol (p = 0.005). In subjects
without microalbuminuria there is no significant association between IMT and cardiovascular
risk factor. Cilj rada je bio ispitati povezanost kardiovaskularnih faktora rizika (pol, dob, duina
Conclusion: In patients with T2DM there is increased incidence of CVD. There is a trajanja dijabetesa, puaki status, stanje glikoregulacije, gojaznost, dislipidemija) i debljine
connection between thickness of IMT in the group of patients with McA with diabetes duration, intima-media kompleksa karotidnih arterija u pacijenata sa tipom 2 dijabetesa sa i bez McA.
level of glycemic control (HbA1c, daily glycemic profile) and total and LDL cholesterol. McA
is a predictor for occurrence of IMT thickening. The introduction of IMT measurement of the
carotid arteries in patients with McA and current traditional cardiovascular risk factors, would Metode rada
improve the stratification of cardiovascular risk. Early identification of risk factors for CVD in
people with type 2 diabetes would allow well timed application of adequate therapy and decrease Istraivanje je provedeno na Odjeljenju Centra za dijabetes sa endokrinologijom u
morbidity and mortality rates Univerzitetsko-klinikom centru Republika Srpska. Istraivanje je bilo prospektivnog karaktera
Keywords: diabetes mellitus,atherosclerosis, surrogate markers i trajalo je 8 mjeseci. U istraivanje su ukljuene osobe oboljele od T2DM oba pola u rasponu
dobi od 40 do 70 godina. Iz istraivanja su iskljueni ispitanici sa T2DM koji su imali simptome
i znakove IBS, periferne vaskularne bolesti, koji su preboljeli modani udar ili su bolovali
Uvod od neke hronine ili maligne bolesti. Ispitanici su podjeljeni u dvije grupe. U prvu grupu je
izdvojeno 30 ispitanika sa T2DM i McA bez kardiovaskularnih oboljenja, a u drugu grupu je
Ateroskleroza je sloen proces multifaktorijalne etiologije, ije su najtee forme izdvojeno 30 ispitanika sa T2DM sa normoalbuminurijom bez kardiovaskularnih oboljenja.
ishemijska bolest srca, ishemijska bolest mozga i periferna arterijska bolest, koji su najei Istraivanje je sprovedeno uz potovanje Helsinke deklaracije o medicinskim istraivanjima i
uzrok oboljevanja i umiranja u razvijenim zemljama svijeta. Razvoj ateroskleroze poinje principima dobre naune prekse. Saglasnost za protokol istraivanja odobrio je Etiki komitet
oteenjem endotela, koje moe biti izazvano fizikim, hemijskim, toksinim, infektivnim i Klinikog centra u Banjoj Luci. Svi bolesnici su dali saglasnost pismenim putem za uestvovanje
imunolokim faktorima, koji vode aktivaciji ili oteenju endotelnih elija. Endotel krvnih u ispitivanju. Biohemijske analize krvi i urina za laboratorijsku obradu uzimane su ujutru nakon
sudova ima jednu od kljunih uloga u odravanju homeostaze u kardiovaskularnom sistemu, 12-satnog prekononog gladovanja za sledee parametere: HbA1C, ukupni holesterol, HDL
a njegova disfunkcija ima inicijalnu ulogu u nastanku procesa ateroskleroze (1,2,3). Posljedice holesterol, LDL holesterol, trigliceridi, albumini u 24-satnom urinu. Ukupni holesterol, HDL,
ateroskleroze danas su glavni uzrok smrtnosti stanovnika razvijenih zemalja svijeta. Zapoinje LDL i trigliceridi u serumu mjereni su direktno, homogenim enzimskim postupkom naaparatu
ve u djetinjstvu, sporo napreduje, a njene klinike manifestacije obino se pojavljuju u Integra 400+, Roche proizvoaa. Koncentracija albumina u 24-satnom urinu mjerena je
srednjoj ili kasnijoj ivotnoj dobi. Danas je dokazan mogui uticaj brojnih faktora rizika na imunoturbidimetrijski, komercijalnim reagensima na aparatu Integra 400+, Roche proizvoaa.
razvoj ateroskleroze. Aterosklerotske promjene osoba sa T2DM javljaju se ranije nego u optoj Izraunavanje indexa tjelesne mase (Body Mass index, BMI) za procjenu i praenje stanja

uhranjenosti vreno je prema Quetelet-ovoj formuli: BMI=tjelesna teina u kg/ kvadrat tjelesne
visine u metrima (kg/m). IMK karotidnih arterija mjerena je B-mod ultrazvukom na aparatu
LOGIQ IM 5 PRO, sa elektronikom linearnom sondom frekvence 8 MHz. Pacijenti su ispitivani
u leeem poloaju sa glavom okrenutom 45 stepeni kontralateralno od strane skeniranja, prema
dosad standardizovnoj metodi po Pignoliu i saradnicima (10). IMK je definisana kao udaljenost
izmeu vodeih rubova dvije ehogene linije, gdje prva linija predstavlja granicu lumena krvnog
suda i tunike intime, a druga granicu tunike medije i tunike adventicije. IMK je mjerena 1cm
distalno od bulbusa zajednike karotidne arterije, tri puta i uzeta je srednja vrijednost za analizu.
IMK kod zdravih sredovjenih osoba iznosi 0,6-0,7 mm i poveava se po stopi od 0,005 do 0,010
mm/godinu. Vrijednosti IMK > 0,9 mm, definiu se kao karotidna ateroskleroza. Za obradu
i analizu podataka u radu primjenjene su metode deskritptivne statistike. Za uporeivanje
razlika izmeu grupa koriten je Student-ov t-test za nezevisne uzorke (ako razlika varijansi
nije statistiki znaajna) i neparametrijski Mann-Whitney test (ako je razlika u varijansama
posmatra-nih obiljeja statistiki znaajna). Za utvrivanje stepena povezanosti (korelacije)
posmatranih obiljeja koritena je Pearson-ova parametarska korelacija. Stepen senzitivnosti
i specifinosti odreivan je primjenom binarne logistike regresije, nakon koje su uporedno
predstavljene ROC krivom. Prag znaajnosti bila je vjerovatnoa 0,05. Za statistiku analizu,
tabelarne i grafike prikaze rezultata koriteni su MS Office Word 2007 i MS Office Excel 2007,
SPSS 16.0 for Windows.
Rezultati
Kod ispitanika sa normoalbuminurijom nije utvrena statistiki znaajna povezanost IMT

sa polom ispitanika (p=0.936), starosnom dobi (p=0.570), trajanjem DM (p=0.599), puenjem
(p=0.338), HbA1c (p=0.910), dnevnim profilom glikemije (p=0.974), BMI (p=0.629).Takoe,
kod ispitanika sa normoalbuminurijom nije utvrena statistiki znaajna povezanost IMT sa
ukupnim holesterolom (p=0.385), LDL holestrolom (p=0.5679), HDL holesterolom(p=0.199),kao
ni sa trigliceridima (p=0.946) (tabela 1). Kodispitanika sa mikroalbuminurijom nije utvrena
Podaci su izraeni kao srednja vrijednost SD, medijana [interkvartilni razmak], ili procenti
statistiki znaajna povezanost IMT sa polom ispitanika (p=0.245), starosnom dobi (p=0.954),
puenjem (p=0.506), BMI (p=0.376), HDL holesterolom (p=0.415) i trigliceridima (p=0.271),
dok je utvena statistiki znaajna povezanost IMT sa trajanjem dijabetesa (p=0.022), HbA1c
(p=0.031), dnevnim prosjekom glikemije (p=0.004), ukupnim holesterolom (p=0.003) i LDL
holesterolom (p=0.005);(tabela 2).
Tabela1. Povezanost IMT i kardiovaskularnih faktora rizika

Tabela 2. Povezanost IMT i kardiovaskularnih faktora rizika kod ena. Dijabetes je nezavisan faktor rizika za kardiovaskularne bolestii nakon prilagodbe za
dob, arterijsku hipertenziju, puenje, hiperholesterolemiju i hipertrofiju lijeve komore (13). Da
osobe oboljele od T2DM imaju povean kardiovaskularni rizik pokazano je i u East/West Study,
gde je nadjeno da osobe oboljele od T2DM bez prethodnog infarkta miokardaimaju isti rizik za
nastanak infarkta miokardakao i nedijabetiari sa prethodnim infarktom miokarda. Relativni
rizik od sranog infarkta je 50% vei u mukaraca, a 150% vei u ena sa dijabetesom u odnosu
na osobe bez DM. Patofizioloki procesi povezanosti McA i kardiovaskularnih oboljenja su
nejasni. McA bi mogla biti uzrok ili posljedica vaskularne bolesti. U Steno hipotezi koju je iznio
Deckert i saradnici, proputanja albumina u urin je odraz rasprostranjenog oteenja krvnih
sudova (14,15). Albuminurija i KVB mogu biti vezani patofiziolokim procesima prije nego
zajednikim faktorima rizika. Smatra se da je generalizovana endotelna disfunkcija detektor
aterogenih faktora rizika i da igra vanu ulogu u zapoinjanju i progresiji ateroskleroze. Dakle,
udruenost albuminurije sa endotelnom disfunkcijom mogla bi objasnitizato je albuminurija
snaan prediktor kardiovaskularnih dogaaja, pogotovo kod oboljelih od dijabetesa te je u
pozitivnoj korelaciji sa poveanom debljinom IMK zajednikih karotidnih arterija i poslije
prilagoavanja sa tradicionalnim kardiovaskularnim faktorima rizika (16). Poveanje debljine
IMK karotidnih arterija i rizik od razvoja kardiovaskularnih dogaaja cijenjen je u velikim
studijama s dugoronim praenjem u bolesnika koji imaju dokazanu KVB i pojedinaca bez
poznate istorije KVB. U studiji Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) zakljueno je da
je kod ispitanika sa poveanom debljinom IMK karotidnih arterija povean rizik (prilagoen
za dob i pol) od infarkta miokarda ili modanog udara u poreenju s onima koji su imali nie
vrijednosti. Zadebljanje IMK karotidnih arterija bilo je jak prediktor kardiovaskularnih dogaaja,
ak i nakon usklaivanja tradicionalnih faktora rizika (17). Zakljuak studije Iriae i saradnika
je bila da sa poveanjem debljine IMT raste i rizik od nastanka kardiovaskularnih oboljenja te
da bi se dodavanje mjerenja IMT karotidnih arterija, tradicionalnim faktorima rizka, poboljala
stratifikacija rizika za kardiovaskularna oboljenja (18,19). Studije koje su se bavile uticajem
preventivnih intervencija na IMT zajednike karotidne arterije dokazale su da promjene u nainu
ivota, kao to su prestanak puenja, redovno vjebanje, zdrava ishrana i gubitak tjelesne teine
predstavljaju poetne i najvanije korake u zaustavljanju napretka aterosklerotskog procesa.U
naem istraivanju u grupi ispitanika sa normoalbuminurijom, nije utvrena statistiki znaajna
povezanost IMT-a i kardiovaskularnih faktora rizika (pol, trajanje dijabetesa, starosna dob,
puenje, HbA1c, BMI, LDH i HDL holestrol, trigliceridi i ukupni holesterol), ali je uoeno
Podaci su izraeni kao srednja vrijednost SD, medijana [interkvartilni razmak], ili procenti da su srednje vrijednosti holesterola statistiki znaajno vie kod ispitanika kod kojih je IMT
izvan ciljnih vrijednosti nego kod ispitanika kod kojih je IMT u ciljnim vrijednostima. U grupi
ispitanika sa McA nije utvrena statistiki znaajna povezanost IMT sa polom i starosnom dobi,
Diskusija BMI, puenjem, HDL holesterolom i trigliceridima, dok je statistiki znaajna povezanost kod
ispitanika sa McA utvrena izmeu IMT i duine trajanja dijabetesa, Hba1c, dnevnog profila
U centru panje dijabetologa i kardiologa je T2DM zbog veoma cestih kardiovaskularnih glikemije, ukupnog i LDL holesterola.
komplikacija. To potvruju i rezultati Unieted Kingdom Prospective Diabetes Study (UKPDS) U cjelini rezultati ove studije su pokazali da kod pacijenata sa tipom 2 dijabetesa bez
u kojoj je praen veliki broj bolesnika sa T2DM (11).Prepoznavanje izrazite vaskularne KVB sa prisutnom McA postoji povezanost kardiovaskularnih faktora rizika i debljine IMT te
aterogenosti T2DM dovelo je do postavke da je sa preventivnog aspekta T2DM ekvivalent da je McA prediktor pojave zadebljanja IMT, odnosno subklinikeateroskleroze.
kardiovaskularne bolesti. Epidemioloke studije su potvrdile da 2/3 oboljelih od koronarne
bolesti ima ili T2DM ili intoleranciju glukoze (12). Novije prospektivne studije ne samo da su
potvrdile da je T2DM snaan faktor rizika za pojavu koronarne bolesti ve i da ima znaajne Reference
efekte na endotel koronarnih arterija, aorte i perifernih arterija. Rezultati dvije velike klinike
studije, Framinghamske studije i Multiple Risk Factor Intervention Trial (MRFIT) pokazuju da [1] Savi T, Jankovi D. Poremeaj metabolizma lipida i ateroskleroza. Lipidologija u svakoj
T2DM udvostruuje vjerovatnost kardiovaskularnih bolesti kod mukaraca i utrostruuje rizik ambulanti.2004;1:7-14

[2] Beckman JA, Creager MA, Libby P: Diabetes and atherosclerosis: epidemiology, nauni rad
pathophysiology, and management. JAMA 2002;287:25702581. scientific paper
[3] Medikamenti u primarnoj i sekundarnoj prevenciji. Arh.farm. 2000; (1-2): 27-30
[4] Stoki E, eri M, Radak . Endotelna disfunkcija u dijabetesu. Medicinski pregled.
2005;58 (9-10):459-464. ODREIVANJE JAINE GLOMERULARNE FILTRACIJE KOD
[5] Lakka HM, Laaksonen DE, Lakka T, Niskanen LK, Kumpusalo E, Toumilehto J. The OBOLJELIH OD DIABETES MELLITUSA TIPA 2 PRIMJENOM
metabolism syndrome and total and cardiovascular disease mortality in middle aged men. RAZLIITIH METODA IZRAUNAVANJA
JAMMA.2002;288:2709-2716
[6] XiangLei Kong, XiaoYan Jia, Yong Wei, et al. Association between microalbuminuria
and subclinical atherosclerosis evaluated by carotid artery intima-media in elderly patients
with normal renal function: BMC Nephrology 2012;13:37-45 ESTIMATION OF GLOMERULAR FILTRATION RATE IN PATIENTS
[7] Yu-Hong Zhang, Yuan Gao, Xin Mao, Jing Shang and al. Assessment of Carotid WITH TYPE 2 DIABETES MELLITUS USING DIFFERENT METHODS
Atherosclerosis in Type 2 Diabetes Mellitus Patients with Microalbuminuria by High- OF CALCULATION
Frequency Ultrasonography. International Journal of Endocrinology 2013;9:819-825
[8] Dalla Pozza R, Beyerlein A, Thilmany C, et al. The effect of cardiovascular risk factors
on the longitudinal evolution of the carotid intima medial thickness in children with type I. Risovi1, S. Popovi-Pejii 2, V. Vlatkovi2
1diabetes mellitus. Cardiovasc Diabetol 2011;10:53-61.
[9] Lisowska A, Musial WJ, Lisowski P, Knapp M, Malyszko J, et al. Intima-media thickness
1
Internacionalni dijaliza centar, Laktai, Bosna i Hercegovina
is a useful marker of the extent of coronary artery disease in patients with impaired renal
2
Univerzitetski Kliniki centar, Banja Luka,, Bosna i Hercegovina
function. Atherosclerosis 2009;202(2):470475
[10] Pignoli P, Tremoli E, Poli A, et al. Intimal plus media thickness of the arterial wall: A Uvod: Jaina glomerularne filtracije (JGF)se u svakodnevnom radu odreuje primjenom
direct measurement with ultrasound imaging. Circulation 1986;74:1399-406 jednaina iz kreatinina. Zbog brojnih nedostataka kreatinina kao parametra za procjenu
[11] Turner RC, Millns H, Neil HA, Stratton IM, Manley SE, Matthews DR, et al. Risk bubrene funkcije, novije preporuke predlau primjenu jednaina iz cistatina C, te kombinovanu
factors for coronary artery disease in non-insulin dependent diabetes mellitus: United primjenu kreatinina i cistatina C u odreivanju JGF. Cilj rada. OdreditiJGFkod oboljelih od
Kingdom Prospective Diabetes Study (UKPDS: 23) BMJ 1998; 316(7134): 8238. diabetes mellitusa (DM) tipa 2 primjenom jednaina iz serumskog kreatinina, cistatina C,
[12] Beckman JA, Creager MA, Libby P. Diabetes and atherosclerosis: zajedno oba ova parametra, te utvrditistepen senzitivnosti i specifinosti primjenjenih metoda.
Epidemiology,pathophysiology, and management. JAMA. 2002;287:25702581). Metode. Prospektivna studija obuhvatila je 60 ispitanika, dobi od 40-70 godina starosti, koji
[13] StamlerJ, Vaccaro O, Neaton JD, WentwortD. Diabetes, other risk factors, and 12-yr su bili podjeljeni u dvije grupe od po 30 ispitanika: grupa oboljelih od DM tipa 2 i kontrolna
cardiovascular mortality for men screened in the Multiple Risk Intervention Trial. Diabetes grupa. Za odreivanje JGF korien je jednaina prema Chronic Kidney Disease Epidemiology
Care 1993;16:434-44. (CKD-EPI) iz kreatinina, cistatina C i kombinacije ova dva parametra. Rezultati. Prosjene
[14] Deckert T, Feldt-Rasmussen B, Borch-Johnsen K, Jensen T, Kofoed-Enevoldsen A: vrijednosti JGF odreivane prema sve tri jednaine ukazale su na oslabljenu bubrenu funkciju
Albuminuria reflects widespread vascular damage. The Steno hypothesis. Diabetologia1989; kod oboljelih od DM. Primjena novije jednaine prema CKD-EPIiz kreatinina i cistatina C
32:219 226. imala je najveu senzitivnost i specifinost u odreivanju JGF. Ovo je bilo naroito izraeno u
[15] Gerstein HC, Mann JF, Yi Q, Zinman B, Dinneen SF, Hoogwerf B, Halle JP, Young grupi oboljelih od DM gdje je senzitivnost za CKD-EPI iz kreatinina i cistatina C bila 0,908,
J,Rashkow A, Joyce C, Nawaz S, Yusuf S: Albuminuria and risk of cardiovascular events, za CKD-EPI iz cistatina C 0,861, a za CKD-EPI iz kreatinina 0,822. Specifinost za CKD-EPI
death, and heart failure in diabetic and nondiabetic individuals. JAMA.2001;286:421-426 izkreatinina i cistatina C je bila 0,86, za CKD-EPI iz cistatina C 0,842, a CKD EPI iz kreatinina
[16] Chen XN, Pan XX, Yu HJ, Shen PY, Zhang QY, et al. Analysis of cardiovascular disease 0,81. Zakljuak. Primjena novije jednaine prema CKD-EPIiz serumskih vrijednosti kreatinina
in Chinese inpatients with chronic kidney disease. Intern Med 2011;50(17):17971801 i cistatina Cpokazala je najveu senzitivnost i specifinost za odreivanje JGF.
[17] Chambless LE, Heiss G, Folsom AR, et al. Association of coronary heart disease Kljune rijei: jaina glomerularne filtracije, diabetes melitus, cistatin C, kreatinin.
incidence with carotid arterial wall thickness and major risk factors: the atherosclerosis risk in
communities (ARIC) study, 1987-1993. Am J Epidemiol 1997;146:483-94.
[18] Y. Irie, N. Katakami, H. Kaneto, et al., Maximum carotid intima-media thickness
improves the prediction ability of coronary artery stenosis in type 2 diabetic patients without
history of coronary artery disease, Atherosclerosis.2012; 221; 438444.
[19] Weir MR: Microalbuminuria in type 2 diabetics: An important, overlooked
cardiovascular risk factor. J Clin Hypertens.2004; 6:134-141.

Abstract JGF u ovoj populaciji je u tome to moe da postoji smanjena JGF bez prisustva albuminurije.
Introduction.In daily practice the glomerular filtration rate (GFR) is estimated from Kod oboljelih od DM tipa 2 odreivanje JGFtreba da se uradi odmah po postavljanju dijagnoze
serum creatinine-based equation. Because of the many disadvantages of creatinine as a bolesti (1).
parameter for kidney function, recent recommendations suggest the use of equations obased on Cistatin C, niskomolekularni protein, koji se se filtrira u glomerulima, reapsorbuje u
the cystatin C, and the combined application of creatinine and cystatin C in estimationof GFR. tubulima i ne vraa se u cirkulaciju, predloen je kao novi parametar za odreivanje JGF. Ovaj
Newer equations based on the serum cystatin C and equation that use both serum creatinine parametar je pokazao dobru korelaciju sa metodama zlatnog standarda za odreivanje JGF (2,3).
and cystatin C showed greater accuracy for estimating GFR. Aim of the study. To estimate Istraivanja su pokazala da je cistatin C bolji indikator JGF u odnosu na kreatinin kod bolesnika
GFR in patients with type 2 diabetes mellitus (DM)using the equations based on the serum sa DM, oteenjem kimene modine, cirozom jetre, kod blagog(poetnog) oteenja bubrene
creatinine, cystatin C, and thatuse both serum creatine and cystatin C, and to determine the funkcije i starijih osoba (4). Kao alternativa jednainama iz kreatinina konstruisane su jednaine
degree of sensitivity and specificity of methods applied. Patients and Methods. The prospective za odreivanje JGF iz serumskog cistatina C. Novija jednaina za odreivanje JGF zasniva se na
studyincluded 60 respodents, aged 40-70 years, who were divided into two groups of30 subjects: primjeni vrijednosti i serumskog kreatinina i cistatina C (4,6).
a group of patients with type 2 DM and a control group. To estimate GFR was used the equations Cilj rada je bio da se kod oboljelih od DM tipa 2 primjenom razliitih jednaina odredi JGF
to the Chronic Kidney Disease Epidemiology (CKD-EPI) based on the creatinine, cystatin C, iz serumskih vrijednosti cistatina C i kreatinina,zatim primjenom oba ova parametra zajedno
and the combination of these two parameters. Results. The mean values of GFR estimated by all u izraunavanju JGF,te da se ispita stepen senzitivnosti i specifinosti primjenjenih jednaina.
three equations indicated the damage kidney function in patients with DM. Application newer
equations by CKD-EPI of creatinine and cystatin C had the highest sensitivity and specificity
in estimating GFR. This was more expressed in patients with DM, where the sensitivity of the METODE RADA
CKD-EPI based on the creatinine and cystatin C was 0,908, the CKD-EPI based on thecystatin
C 0.861, and CKD-EPI based on the creatinine of 0.822. The specificity of the CKD-EPI based Prospektivnom studijomobuhvaeno je 60 ispitanika u dobi od 40-70 godina starosti,
on the creatinine and cystatin C was 0.86, the CKD-EPI based on the cystatin C 0.842, a CKD koji su bili podjeljeni u dvije grupe od po 30 ispitanika: prva grupa su bili oboljeli od DM tip 2
EPI based on the creatinine was 0.81. Conclusion. Application newer equations by CKD-EPI i druga kontrolna grupa, zdravi ispitanici. Studija je sprovedena na odjeljenju endokrinologije
based on theserum creatinine and cystatin C showed the highest sensitivity and specificity for Univerzitetskog Klinikog centra u Banjoj Luci. Ispitivanje je sprovedeno uz potovanje
estimating GFR. Helsinke deklaracije o medicinskim istraivanjima i principima dobre naune prakse.
Key words:Glomerular filtration rate, diabetes mellitus, cystatin C, creatinine, Saglasnost za protokol istraivanja odobrio je Etiki komitet Univerzitetske Klinikog centra
u Banjoj Luci. Prosjeno trajanje DM bilo je 10,168,74 godina. Zbog mogueg uticaja na
vrijednosti cistatina C u serumu iz ispitivanja su iskljueni bolesnici sa akutnim dijabetikim
UVOD komplikacijama, poremeajem funkcije titaste lijezde (hipotireoidizam i hipertireoidizam),
malnutricijom, sranom dekompenzacijom, znacima zapaljenskog procesa, te oni koji su u
Odreivanje jaine glomerularne filtracije (JGF)je obavezni dio evaluacije bolesnika terapijiimali kortikosteroide (7-9).
sa diabetes mellitusom (DM) za procjenu stanja bubrene funkcije (1). Jaina glomerularne Biohemijske analize krvi i urina raene su u Zavodu za laboratorijsku dijagnostiku
filtracije (JGF) se definie kao volumen plazme koju glomeruli filtriraju u jedinici vremena (2,3). Univerzitetskog Klinikog centra u Banjoj Luci. Uzorci krvi i urina za laboratorijsku obradu
Odreuje se metodom klirensa supstanci. Klirens neke supstance predstavlja odreeni volumen uzimani su ujutru. Sistolni i dijastolni krvni pritisak mjereni su aneroidnim sfingomanometrom
krvi koji se u jedinici vremena oisti od te supstance. Metode zlatnog standarda za odreivanje firme Welch Allyn prije fizikalnog pregleda. Hipertenzija je kod oboljelih od DM tipa 2 definisana
JGF poput klirensa inulina ili primjene radioizotopa se rijetko primjenjuju u klinikoj praksi kao vrijednosti krvnog pritiska >140/90 mmHg, prema smjernicama Amerike Dijabetoloke
(3). I pored brojnih poznatim nedostatcima (Uprkos svim poznatim nedostacima),kao to je Asocijacije iz 2017. godine ili ukoliko su ispitanici koristili antihipertenzivne lijekove (1).
uticaj dobi, pola, rase, ishrane i konsitucije na vrijednosti kreatinina, u svakodnevnom radu Uzimanjem anamnestikih podataka iuvidom u medicinsku dokumentaciju utvreni su duina
JGF se odreuje iz nivoa kreatinina u serumu i urinu metodom klirensa endogenog kreatinina trajanja DM, prisustvo komorbiditeta i terapija koju su bolesnici koristili. Cistatin C u serumu
ili primjenom jednaina izvedenih iz serumske koncentracije kreatinina (4). Meu prvim, a i je odreivan imunoturbidimetrijskom metodom, primjenom Roche komercijalnih testova,na
najee korienim jednainama za odreivanje JGF iz kreatinina su jednaine prema Cockroft- aparatu Cobas 6000, firme Roche. Referentne vrijednosti, prema upustvu proizvoaa su 0,47
Gault i Modification of Diet in Renal Disease (MDRD). Meutim obje ove jednaine su pokazale - 1,09 mg/l. Na aparatu AU 680, firme Olympus odreivani su: kreatinin u serumu puferiranom
nedostatkenaroito pri blagom padu JGF, te je 2009. godine konstruisana nova jednaina za kinetikom Jaffe-ovom reakcijom bez deproteinizacije; glikemija enzimatskom metodom sa
odreivanje JGF iz serumskog kreatnina prema Chronic Kidney Disease Epidemiology (CKD- heksokinazom i glikolizirani hemoglobin (HbA1c%) testom inhibicije lateks aglutinacije. Uz
EPI) (4,5). Prema preporukama Amerike Dijabetoloke Asocijacije iz 2017. godine preporuuje pomo elektronskog kalkulatora izraunata je JGF prema CKD-EPI jednaini iz serumskih
se primjena CKD-EPI jednaineza odreivanje JGF kod oboljelih od DM. Znaaj odreivanja vrijednosti kreatinina, cistatina C i kombinovano primjenom oba parametra (10). Za kreatinin

JGF (CKD-EPI)(ml/min/1,73m 2) = 141 x (kreatinin(mg/dl) / 0,9)0,993 godine(za mukarce); JGF jednaina iz serumskog kreatinina, cistatina C, te cistatina C i kreatinina. Poviene prosjene
(CKD-EPI)(ml/min/1,73m2) = 144 x (kreatinin(mg/dl) / 0,7) 0,993 godine (za ene); za cistatin C vrijednosti cistatina C kod oboljelih od DM ukazivale su na oteenu bubrenu funkciju u ovoj
JGF (CKD-EPI) (ml/min/1,73m2) = 76,7 x Cistatin C1,19 [14]; za cistatin C i kreatinin JGF (CKD- grupi. Poviene vrijednosti cistatina C i normalne vrijednosti kreatinina u serumu, pokazuju
EPI) (ml/min/1,73m2)= 177,6 x kreatinin(mg/dl) -0.65 X cistatin C (mg/l) -0.57 X godine -0.2 (x 0,82 da je cistatin C osjetljiv na promjene u slijepom opsegu kreatinina (4,12). Poznato je da se
za ene). normalne vrijednosti kreatinina u serumu mogu odravati sve dok se bubrena funkcija ne oteti
Za obradu i analizu podataka u radu primjenjene su metode deskriptivne statistike. Za za polovinu od normalne. Pucci i saradnici su u svom istraivanju pokazali prednost cistatina C,
utvrivanje stepena povezanosti (korelacije) posmatranih obiljeja koriena je Pearson-ova u odnosu na kreatinin, za procjenu poetnog oteenja bubrene funkcije kod oboljelih od oba
parametarska korelacija. Stepen senzitivnosti i specifinosti odreivan je primjenom binarne tipa DM. Cistatin C je u njihovom istraivanju bio povien kada su vrijednosti JGF bile blizu
logistike regresije, nakon koje su uporedno predstavljene ROC krivom. Prag znaajnosti bila je referentnih vrijednosti (90ml/min/1,73m2) ili u opsegu od 60 do 90 ml/min/1,73m2. Stoga su
vjerovatnoa 0,05. Za statistiku analizu, tabelarne i grafike prikaze rezultata korieni su MS zakljuili, da cistatin C omoguava ranu detekciju, prevenciju i lijeenje dijabetesne nefropatije
Office Word 2007 i MS Office Excel 2007, SPSS 16.0 for Windows. (13). Odreivanjem JGF prema sve tri jednaine uoeno je da postoji blago oteenje bubrene
funkcije kod oboljelih od DM. Odreivanjem senzitivnosti i specifinosti primjenjenih metoda
u odreivanju JGF utvreno je da je primjena CKD-EPI jednaine iz serumskog kreatinina i
REZULTATI cistatina C imala najveu senzitivnost i specifinost, koja je bila izraenija u grupi oboljelih
od DM. Na prikazu R.O.C. krive je oblast koju pokriva ova jednaina iznosila je 0,962, za JGF
U tabeli 1. prikazani su demografski, kliniki i laboratorijski podaci o ispitanicima. Za iz cistatina C 0,87, a za JGF iz kreatinina 0,83. I u istraivanjima drugih autora utvrena je
regulaciju glikemije 15 bolesnika koristilo je insulin, 12 bolesnika oralne antihiperglikemike, a najvia specifinost i senzitivnost prediktivne jednaine u kojoj se za odreivanje JGF koriste
3 bolesnika su imala kombinaciju oralne i insulinske terapije. Prosjene vrijednosti serumskog vrijednosti i serumskog kreatinina i cistatina C (4, 14-17). Inker i saradnici su u istraivanju
cistatina C su bile statistiki znaajno vie kod oboljelih od DM u poreenju sa kontrolnom kod 5000 ispitanika zakljuili da kombinovana jednaina koja obuhvata vrijednosti kreatinina i
grupom (p <0,001), za razliku od prosjenih vrijednosti serumskog kreatinina koje su bile u cistatina C daje bolje rezultate u odnosu na jednaine kada se koriste ovi paramteri pojedinano
okviru referentnih vrijednosti. Prosjene vrijednosti JGF odreivane prema sve tri jednaine su (16). Fan i saradnici su takoer zakljuili na veu preciznost u odreivanju JGF ako se prilikom
bile smanjenje kod oboljelih od DM. Utvrena je statistiki visoko znaajna pozitivna korelacija izraunavanja koriste vrijednosti i cistatina C i kreatinina (17). Posmatrajui pojedinano ova
izmeu JGF izraunate prema jednainama iz serumske koncentracije kreatinina i cistatina C dva parametra u odreivanju JGF i drugi autori su pokazali da cistatin C osjetljiviji parametar
(r =0,74, p< 0,001). u odnosu na kreatinin. Bevc i saradnici su u svom istraivanju pokazali da je cistatin C dobar
Analizom ROC. krive dobijeni rezultati su pokazali da je kombinovana CKD-EPI pokazatelj JGF kod gojaznih osoba i osoba sa DM tipa 2. Oni su zakljuili da on ne moe u
jednaina iz serumskog kreatinina i cistatina C imala veu osjetljivost i specifinost za procjenu potpunosti da zamjeni metode zlatnog standarda za izraunavanje JGF, ali moe da pomogne
JGF. Ovo je bilo naroito izraeno u grupi oboljelih od DM gdje je senzitivnost za CKD-EPI iz u selekciji bolesnika za primjenu tih invazivnih metoda (4).
kreatinina i cistatina C bila 0,908, za CKD-EPI iz cistatina C 0,861, a za CKD-EPI iz kreatinina
0,822. Specifinost za CKD-EPI iz cistatina C i kreatinina je bila 0,86, za CKD-EPI iz cistatina
C 0,842, a CKD EPI iz kreatinina 0,81. Ovo je prikazano grafiki ROC krivom na kojoj se vidi ZAKLJUAK
da oblast koju pokriva CKD-EPI iz kreatinina i cistatina C iznosi 0,962, CKD-EPI iz cistatina C
0,87, a CKD-EPI iz kreatinina 0,83 (Grafikon 1). Odreivanje JGF predstavlja jednu od najeih metoda za procjenu stanja bubrene
funkcije. U ovom istraivanju, primjena jednaine iz vrijednosti kreatinina i cistatina C za
odreivanje JGF pokazala je najveu osjetljivost i specifinost u odreivanju JGF u odnosu na
DISKUSIJA pojedinanu primjenu jednog od ova dva parametra.
Odreivanje JGF kod oboljelih od DM u sklopu procjene bubrene funkcije je od

velike vanosti obzirom da DM predstavlja jedan od glavnih uzroka terminalne bubrene
insuficijencije (1). Otkrivanjem bolesnika sa oteenjem bubrega u ranoj fazi u DM, mogu
se preduzeti mjere sa ciljem da se uspori dalja progresija bubrenog oteenja (11). Postoji
vie jednaina za odreivanje JGF (11). Ranije je najee korien serumski kreatinin pri
izraunavanju, ali novija istraivanja su pokazala da cistatin C predstavlja pouzdan parametar
za odreivanje JGF. Nove jednaine za odreivanje JGF iz serumskog kreatinina i cistatina
C su u istraivanjima pokazale najveu preciznost i najbolju korelaciju sa metodama zlatnog
standarda za odreivanje JGF(6,11). U naem istraivanju JGF je odreivana primjenom

LITERATURA: Tabela 1. Demografski, kliniki i laboratorijski podaci o ispitanicima
Rezultati prikazani kao srednja vrijednost standardna devijacija (X SD); BMI- indeks tjelesne mase;
[1] American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes-2017. Diabetes TA- krvni pritisak; HbA1c-hemoglobin A1c; JGF- jaina glomerulske filtracije; MDRD- Modification of
Care 2017;40(Suppl 1):S88-92. Dietin Renal Disease; CKD-EPI- Chronic Kidney Disease Epidemiology;nz - nije znaajno; JGF Cys
[2] Woo KS, Choi JL, Kim BR, Kim JE, Han JY. Clinical usefulness of serum cystatin C as C JGF prema jednaini CKD-EPI iz cistatina C, JGF Cys C i Cr- JGF prema jednaini CKD-EPI iz
cistatina C i kreatinina, JGF Cr-JGF prema jednaini CKD-EPI iz kreatinina.
marker of renal function. Diabetes Metab J2014;38(4):278-84
[3] Hojs R, Bevc S, Ekart R, Gorenjak M, Puklavec M. Serum cystatin C as a endogenous Parametar Oboljeli od DM Kontrolna grupa Statisti-
tipa 2 ka
marker of renal function in patients with mild to moderate impairment of kidney function.
Znaa-
Neph Dial Transplant 2006;21:1855-62 jnost
[4] Bevc S, Hojs R, Kart R, Zavrnik M, Gorenjak M, Puklavec L. Simple cystatin C formula Pol (ene / mukarci) 15/15 14/16 nz
for estimation of glomerular filtration rate in overweight patients with diabetes mellitus type 2 Dob, godine 60.18.5 58.036.23 nz
and chronic kidney disease. Exp Diabetes Res 2012;2012:18. TA sistolni, mmHg 132.16 15.40 132.17 15.41 nz
[5] A. S. Levey, L. A. Stevens, C. H. Schmid et al., A new equation to estimate glomerular TA dijastolni, mmHg 81.177.15 78 6.36 nz
filtration rate; CKD-EPI (Chronic Kidney Disease Epidemiology Collaboration), Ann of Int BMI, kg /m2 28.534.24 23.368.51 P <0.05
Med 2009; 150(9):604-12. Glukoza, mmol/l 11.544.31 5.260.53 P<0.05
[6] National Kidney Foundation. Cystatin C. Available from: https://www.kidney.org/atoz/ HbA1c, % 10.242.47 -
content/CystatinCAccessed: March 18, 2014 Kreatinin, mol/l 91.1059.09 83.6 9.71 nz
[7] Brguljan PM, Cimerman N. Human Cystatin C. Turk J Biochem 2007;32(3):95103. Cistatin C, mg/l 1.21 0.49 0.710.77 P <0.001
[8] Fricker M, Wiesli P, Brandle M, Schwegler B, Schmid C. Impact of thyroid dysfunction JGF po CKD-EPI za Cr, ml/min/ 1,73m2 87.1419.11 93.8637.15 nz
on serum cystatin C. Kidney Int 2003;63:19447. JGF po CKD-EPI za Cys C ml/min/ 1.73m2 80.223.86 95.965.14 P <0.05
[9] Bokenkamp A, Van Wil A.E, Lentze M.J, Stoffel-Wagner B.Effect of corticosteroid JGF po CKD-EPI za Cr i Cys C, ml/min/ 1.73m2 83.5630.12 98.5315.04 P < 0.05
therapy on serum cystatin C and 2-Microglobulin concentrations. Clin Chem 2002;48:11236.
[10] National Kidney foundation. Calculator For Health Care Professionals. Available from:
http://www.kidney.org/professionals/KDOQI/gfr_calculator Accessed: January 10, 2017. Grafikon 1. ROC kriva za jainu glomerularne filtracije odreenu pomou CKD-EPI jednaine iz kreatini-
[11] KDIGO 2012 Clinical Practice Guideline for the Evaluation and Management of Chronic na, cistatina C, zajedno kreatinina i cistatina C.
Kidney Disease. Kidney Int 2013;3(Suppl 1):S514. Available from: http://www.kdigo.org/
clinical_practice_guidelines/pdf/CKD/KDIGO_2012_CKD_GL.pdf Accessed June 15, 2015
[12] Jeon YK, Kim MR, Huh JE, et al. Cystatin C as an early biomarker of nephropathy in
patients with type 2 diabetes. J Korean Med Sci 2011;26:25863.
[13] Pucci L, Triscornia S, Lucchesi D, et al. Cystatin C and estimates of renal function:
searching for better measure of kidney function in diabetic patients. Clin Chem 2007;53:480
88.
[14] El-Shafey M, El-Nagar GF, Selim MF, El-Sorogy HA, Sabry AA. Is serum cystatin
C an accurate endogenous marker of glomerular filteration rate for detection of early renal
impairment in patients with type 2 diabetes mellitus? Ren Fail 2009;31(5):3559.
[15] MacIsaac RJ, Premaratne E, Jermus G. Estimating glomerular filtration rate in diabetes
using serum cystatin C. Clin Biochem Rev 2011;32(2):617.
[16] Inker LA,Eckfeldt J, Levey AS et al., Expressing the CKD-EPI (Chronic Kidney
Disease Epidemiology Collaboration) cystatin C equations for estimating GFR with
standardized serum cystatin C values, A J Kid Dis 2011; 58:682-84.
[17] Fan L, Inker LA, Rossert J et al. Glomerular filtration rate estimation using cystatin
C alone or combined with creatinine as a confirmatory test. Neph Dial Transplant 2014;
29(6):1195-203. CKD EPI oblast: iz kreatinina i cistatina Ciznosi 0,962, standardna greka SE 0,072, iz cistati-
na C0,87,SE 0,065, a iz kreatinina 0,83, SE 0,073.

nauni rad
scientific paper
TERAPIJA INZULINSKOM PUMPOM U REPUBLICI SRPSKOJ: KLINIKI

ZNAAJ UPOTREBE PROFESIONALNOG SOFTVERA ZA PRAENJE
LIJEENJA DIJABETESA TIPA 1
INSULIN PUMP THERAPY IN THE REPUBLIC OF SRPSKA:

CLINICAL IMPORTANCE OF THE USE OF PROFESSIONAL
SOFTWARE FOR MONITORING DIABETES TYPE 1 THERAPY
B. Cari1,2, B. Vukovi1,2, J. Malinovi Pani1,2, T. Kneevi1, D. eki1, S. Popovi-Pejii1,2
1 Univerzitetski kliniki centra Republike Srpske, Banja Luka; Klinika za unutranje bolesti,
12. beba bb, 78000 Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina bojanaradosevic@
gmail.com, drvule@yahoo.com, malinovic_ jelena@yahoo.com, taca.knezevic88@gmail.
com,danijeljf@gmail.com, snjezana_pejicic@hotmail.com
2 Medicinski fakultet Banja Luka, Save Mrkalja 4, 78000 Banja Luka, Republika Srpska,
Bosna i Hercegovina
Saetak: Profesionalni softver CareLink Pro (Medtronic Inc., Northridge, CA,

USA)za praenje lijeenja dijabetesa tipa 1 na personalnom raunaru, odobren je od strane
FDA za trinu upotrebu u decembru2010. godine.Za pacijente na inzulinskoj pumpi,pomou
CareLink Pro softvera i dobijenih izvjetaja precizno se mogu identifikovati kritina mjesta
koja imaju uticaja na glikoregulaciju.
Za 41 adultnog pacijenta na terapiji Medtronic MiniMed inzulinskim pumpama, modeli
722 i 754, pomou CareLink Pro softvera i USB stik-a (Medtronic Inc., Northridge, CA,
USA), skinuti su podaci o koritenju inzulinske pumpe na personalni raunar. Analizom
izvjetaja, zakljueno je da 58.11% adultnih pacijenata koristi bolus kalkulator za najmanje
50% ukupno datih bolusa/dan, vjerovatno zahvaljujui programu fleksibilne inzulinske terpije
u okviru kojeg su pacijenti obueni za koritenje metode brojanja ugljenih hidrata. Upotreba
bolus kalkulatora nema uticaja na vrijednost HbA1c, ali doprinosi smanjenju postpradnijalnih
glikemija. Uoeno je da bez obzira na koritenje bolus kalkulatora, mali broj pacijenata na
terapiji inzulinskom pumpom u Republici Srpskoj, koristi produeni i kombinovani bolus dok je
unos ugljenih hidrata gotovo tri puta vei u grupi pacijenata koji su koristili BK.
Da bi se maksimalno iskoristile sve napredne opcije inzulinske pumpe, neophodne su
redovne tehnike reedukacije i dodatne edukacije o naprednim funkcijama inzulinske pumpe i
za pacijente i za dijabetologe.
Kljune rijei: inzulinska pumpa, profesionalni softver, bolus kalkulator

Summary: Professional software CareLink Pro (Medtronic, Inc., Northridge, CA, 1.2Bolus kalkulator
USA) for monitoring of type 1 diabetes treatment on the personal computer, has been approved
Konvencionalne inzulinske pumpe omoguavaju primjenu nekoliko razliitih bazalnih
by the FDA for the commercial use in December 2010. The use of CareLink Pro software
brzina u jednom danu. Veina ima inkorporirane bolus kalkulatore koji procjenjuju bolusnu dozu na
can accurately identify critical points that have an impact on glycemic regulation for the patients
osnovu unosa ugljenih hidrata i/li vrijednosti glikemije. Pumpe koje nose pridjev pametneimaju
on the insulin pump therapy.
sofisticirane kalkulatore koji u izraunu bolusne doze kalkuliu i preostali aktivni inzulin od
Our study involved41 adult patients treated with Medtronic MiniMed insulin pumps,
prethodne doze. Napredne opcije pumpe nude mogunost promjene oblika i/ili trajanja bolusa kako
models 722 and 754, by using CareLink Pro software and USB stick-a (Medtronic, Inc.,
bi dati inzulin to bolje prilagodio unesenom obroku.[4] Bolus opcija veine inzulinskih pumpi,
Northridge, CA, USA) and downloading data from insulin pumps on the personal computer.
nudi tri naina primjene bolusa: 1) normalan bolus, kada pumpa isporuuje cijelu koliinu bolusa
We concluded that in Republic of Srpska 58.11% were using bolus calculator for at least 50%
odjednom; 2) produeni bolus, koji omoguava ravnomjernu isporuku potrebne doze inzulina
of the total given boluses/day, probably because of the knowledge of flexible insulin therapy
tokom odreenog vremenskog perioda, i kombinovani bolus, koji predstavlja kombinaciju
principals and carbohydrate counting. The use of bolus calculator had no effect on HbA1c, but
normalnog i poduenog bolusa. Jedan dio potrebne doze inzulina se isporuuje odmah a ostatak
contributed to the reduction of postprandial glycemic rise. A small number of patients treated
tokom odreenog perioda, pri emu pacijenti sami odreuju raspodjelu doze inzulina. [16].
with insulin pump therapy in the Republic of Serbian, had used square-wave and dual-wave
Automatski bolus kalkulator koristi preprogramirane postavke na osnovu kojih predlae
boluses while carbohydrate intake had been almost three times higher in the group of patients
bolusnu dozu ime se poveava tanost izrauna u odnosu na mentalnu kalkulaciju. [17] Ove
who had used BK.
postavke trebaju biti individualno prilagoene za svaku osobu, a odnose se na iste parameter koji su
In order to maximize the use of all the advanced features of insulin pumps, it is needed to
potreni i za manuelno raunanje bolusne doze: inzulin/ugljeno-hidratni odnos, korektivni faktor,
perform regular technical re-education and training of the advanced functions of insulin pumps
vrijeme aktivnosti inzulina, ciljne vrijednosti glikemije i aktuelna vrijednost glikemije. [18,19]
for both, the patients and diabetologists.
Bolus Wizard kalkulator (Medtronic) uveden je prvi put kao napredna opcija Medtronic
inzulinske pumpe Paradigm REAL time, odnosno u model 712/512, pri emu je ova opcija
Keywords: insulin pump, professional software, bolus calculator
zadrana i u svim narednim, novijim modelima. Bolus Wizard kalkulator se moe koristiti
bilo za korekciju visoke glikemije, bilo za pravilno odreivanje bolusa za obrok.
1. UVOD
2. CILJ RADA
1.1 Terapija inzulinskom pumpom
Prvi cilj rada je uporediti parametre glikoregulacije izmeu grupe pacijenata koji bolus
Rezultati DCCT studije (Diabetes Control and Complications Trial) postavili su kalkulator koriste za <50% ukupno datih bolusa i grupe pacijenata koji bolus kalkulator korsite
intenziviranu inzulinsku terapiju u sredite terapije oboljelih od dijabetesa tipa 1 (T1D), jer za 50% ukupno datih bolusa na osnovu razlike izmeu vrijednosti glikoliziranog hemoglobina,
je pokazano da intenzivan terapijski pristup moe sprijeiti nastanak novih, odnosno odloiti postpranijalndijalnog porasta glikemija i broja hipoglikemijskih epizoda u nedelji dana. Drugi
progresiju postojeih mikrovaskularnih komplikacija bolesti. [1] cilj rada je utvrditi nain koritenja ostalih naprednih funkcija bolus opcije inzulinske pumpe,
Terapija inzulinskom pumpom (IP) predstavlja jedan od dva modaliteta intenzivirane izmeu grupe pacijenata koji bolus kalkulator koriste za za <50%ukupno datih bolusa i grupe
inzulinske terapije u T1D. Tehnolokim unapreenjima i pojavom brzo-djelujuih analoga pacijenata koji bolus kalkulator korsite 50% ukupno datih bolusa.
inzulina, razvijen je sistem koji inegrie inzulinsku pumpu (IP) i sistem zakontinuirano mjerenje
glukoze (RT-KGM), takozvana SAP (sensor-augmented) terapija koja se pokazalasuperiornom
u sniavanju glikoliziranog hemoglobina u odnosu na terapiju MDI (HbA1c nii za 0.8-1.2)
3. METODE RADA
iako je rizik za pojavu hipoglikemija ostao bitnije nepromjenjen. [2-6] Kreiranjem kontrolnog
algoritmakoji automatski prilagoava isporuku inzulina prema izmjenernim vrijednostima 3.1 Pacijenti
glikemije (odnosno inzulina i glukagona u dual-hormonskom modelu)postavljen je temelj
funkcionisanja vjetakog pankreasa. [7-8] U posljednjoj dekadi, pokazana je efikasnost Naim ispitivanjem su obuhvaeni pacijenti oboljeli od DMT1 u Republici Srpskoj,
razliitih modela vjetakog pankreasa u postizanju optimalne glikoregulacije, uz manju stariji od 18 godina koji se lijee inzulinskom pumpom MiniMed Paradigm 722
uestalost hipoglikemija [9-14] Meutim, potrebna su istraivanja sa duom upotrebom (Medtronic Inc., Northridge, CA, USA) i MiniMed Paradigm 754(Medtronic Inc.,
vjetakog pankreasa u kunim uslovima na veem broju pacijenatakako bi se potvrdila njegova Northridge, CA, USA). Ovi modeli inzulinske pumpe Medtronic MiniMed Paradigm
bezbjednost u neoekivanim situacijama [15]. imaju integrisan bolus kalkulator (Bolus Wizard) kao naprednu opciju inzulinske pumpe.

Veina pacijenata je koristila MiniMed Paradigm 754 (Medtronic Inc., Northridge, Slika 1.b CareLink izvjetaj pacijenta koji koristi bolus kalkulator
CA, USA) (n=25), dok su ostali pacijenti koristili MiniMed Paradigm 722 (Medtronic
Inc., Northridge, CA, USA) (n=16). Svi pacijenti su koristili inzulinsku pumpu najmanje
godinu dana prije uea u studiji uz terapiju aspart kratkodjelujuim analogom inzulina.
Implantacija inzulinskih pumpi vrena je u Klinici za endokrinologiju, dijabetes i bolesti
metabolizma K.C. Banja Luka, tokom perioda od 2008.-2017. godine. Pacijenti oboljeli od
DMT1 na intenziviranoj inzulinskoj terapiji upuivani su sa terirorije cijele Republike Srpske
u Kliniku za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, gdje je obavljena strukturisana
edukacija po principima fleksibilne inzulinske terapije (FIT) u okviru koje su pacijenti obueni
za koritenje metode brojanja ugljenih hidrata. Po zavrenoj edukaciji i na osnovu klinikih
indikacija, odabrani su pacijenti za nastavak lijeenja inzulinskom pumpom.
3.2 CareLink Pro
Medtronic CareLink Pro (Medtronic Inc., Northridge, CA, USA)predstavlja softver

za profesionalno voenje i praenje lijeenja dijabetesa za koritenje na linom raunaru. U
decembru 2010. CareLink Pro (Medtronic Inc., Northridge, CA, USA) je odobren od strane
FDA za trinu upotrebu. Putem njega, preuzimaju se informacije sa inzulinskih pumpi, ureaja
za kontinuirani monitoring glukoze i glukometara i pretvaraju se u CareLink izvjetaje (slika
1.a i 1.b)
Slika 1.a CareLink izvjetaj pacijenta koji ne koristi bolus kalkulator
Dodatno, program omoguava takav terapijski prikaz koji dijabetolozima slui kao
polazna taka za diskusiju o eventualnim terapijskim promjenama koje je potrebno uiniti
kako bi se poboljala metabolika kontola. Zbog kvalitetnog prikaza preuzetih podataka,
softver omoguava da se troi manje vremena na interpretaciju podataka a vie na razgovor sa
pacijentom o voenju dijabetesa. Precizno se prikazuju kritina mjesta u svakodnevnom lijeenju
(tano vrijeme hipoglikemijskih i hiperglikemijskih epizoda, doza inzlina, boj unesenih grama
ugljenih hidrata, broj obroka, tipovi bolusa. [20]
3.3 Podaci
Podaci o koritenju inzulinske pumpe preuzeti su putem Medtronic CareLink Pro

4.0 (Medtronic Inc., Northridge, CA, USA)softvera na lini raunar. Koliina podataka unutar
svake pumpe varirala je u zavisnosti od stepena koritenja svih tehnikih mogunosti inzulinske
pumpe i iznosila je od 63-266 dana. Za potrebe nae studije, za svakog pacijenta je analiziran
period od devet nedelja (63 dana). Podaci su preuzeti putem USB CareLink (Medtronic
Inc., Northridge, CA, USA)prilikom dolaska pacijenata na kontrolni endokrinoloki pregled u
Centar za dijabetes sa endokrinologijom UKC Republike Srpske u Banjaluci, koji predstavlja
referentni centar za implantaciju i kontrolu pacijenata na terapiji inzulinskom pumpom.
Od pacijenata su uzeti podaci o tjelesnoj masi, demografski podaci, te varijable vezane za
dijabetes (podaci o prisutnosti komplikacija bolesti, podaci o duini trajanja dijabetesa, duini
terapije pumpom, prosjenom broju hipoglikemija u nedelji dana, vrijednosti glikoliziranog
hemoglobina i profili glikemija.

Podrazumijevana frekvenca koritenja bolus kalkulatora iznosila je 50% svih datih vrijendostima prosjenog broja korektivnih bolusa po danu je statistiki znaajna. Uoena
bolusa tokom dana. [21] Uzeta vrijednost HbA1c odnosila se na period od posmatranih 9 nedelja je statistiki znaajna razlika izmeu prosjenog broja bolusa datih putem bolus kalkulatora
unutar kojih je i napravljen profil glikemije preprandijalno i postprandijalno. Vrijednost HbA1c izmeu ispitivanih grupa, s tim da pacijenti koji bolus kalkulator koriste za davanje< 50% svih
je odreena u Zavodu za laboratoriju UKC Republike Srpske na aparatu Cobas c 501, Roche bolusa, u nekoj mjeri koriste bolus kalkulator (1.14 1.12 vs. 4.68 1.56).
Diagnostics (referentni raspon 4.0-6.2%), koji je sertifikovan od strane NGSP za usklaenost U odnosu na upotrebu razliitih tipova bolusa koje nudi napredna opcija bolusa, obe
sa esejom DCCT studije za glikolizirani hemoglobin. Profi li glikemije registrovani su pomou grupe pacijenata najvie koriste bolu tipa normal, ali pacijenti koji koriste bolus kalkulator u
glukometra Accu-Chek Performa, Roche Diagnostics koji ima mogunost beinog prenosa najmanje 50% svih datih dnevnihbolusa, imaju neto vei procenat koritenja bolusa tipa dual
memorisanih vrijednosti na raunar putem Accu-Chek Smart Pix ureaja.Svi pacijenti su i bolusa tipa square u odnosu na pacijente na pacijente kod kojih je procentualni udio bolusa
dobrovoljno pristali na uee u studiji i potpisali su informisani pristanak za uee kojim je datih putem bolus kalkulatora < 50%. Ova razlikanije statistiki znaajna.
osigurana zatita linih podataka pacijenata u publikaciji rezultata. Pacijenti koji50% svih datih dnevnihbolusa, daju putem bolus kalkulatora, unose
statistiki znaajno vie ugljenih hidrata (p < 0.001).
3.4 Statistika analiza Kod ispitanika iz prve grupe udjeli bazala i bolusa su podjednako rasporeeni (50.59%
11.63 vs. 49.12% 11.76). Meutim, ispitanici koji bolus kalkulator koriste za 50% svi datih
Za statistiku analizu koriten je IBM SPSS Statistics 21.0 software. Za uporeivanje dnevnih bolusa, imaju statistiki znaajno vei udio bazala u ukupnoj dnevnoj dozi inzulin u
razlika u uestalosti posmatranih obiljeja prema grupama ispitanika koriten je Pearson-ov 2 odnosu na bolus (51.96 12.94 vs. 35.54 16.54), (p=0.004).
test kontigencije. Normalnost raspodjele kod posmatranih obiljeja je testirana Kolmogorov-
Smirnov-im testom normalnosti. Za uporeivanje srednjih vrijednosti obiljeja prema ispitivanoj Tabela 1. Parametri upotrebe bolus opcije inzulinske pumpe i parametri glikoregulacije prema ko-
grupi koriten je Student t test za nezavisne uzorke (ako posmatrana obiljeja imaju normalnu ritenju bolus kalkulatora (BK)
raspodjelu), te neparametarski Mann-Whitney U test za nezavisne uzorke (ako posmatrana BK- BK+ p
obiljeja nemaju normalnu raspodjelu). Kod koritenja Student-ovog t testa za nezavisne uzorke, Prosjean broj ukup-
znaajnost razlike u varijansama posmatranih obiljeja testirana je F testom. Kao statistiki no datih bolusa/dan 7.35 (4.90, 7.79) (2.5 - 16.0) 5.34 (3.98, 6.10) (2.0 - 9.4) p = 0.083
znaajne uzimane su vrijednosti u kojima je p < 0.05. Prosjean broj manu-
elnih bolusa/dan 5.46 (3.70, 6.63) (2.5 - 14.3) 0.02 (0.00, 0.93) (0.0 - 3.8) p < 0.001
Prosjean broj bolusa
uz hranu 0.11 (0.00, 1.67) (0.0 - 3.2) 3.48 (2.42, 4.46) (0.0 - 8.2) p < 0.001
4. REZULTATI Prosjean broj korek-
tivnih bolusa 1.07 1.06 1.90 1.38 p = 0.045
4.1 Klinike karakteristike ispitanika Prosjean broj bolusa
putem BK 1.14 1.12 4.68 1.56 p < 0.001
Ovim istraivanjem je obuhvaen 41 ispitanik, a ispitanici su podijeljenih u dvije grupe. Udiobolusa tipa 100.00 (87.16, 100.00) (51.3 -
Prvu grupu je inilo 17 ispitanika (41.46%) kod kojih je procentualni udio bolusa datih putem "normal" (%) 100.00 (97.60, 100.00)(64.8 - 100.0) 100.0) p = 0.615
bolus kalkulatora < 50%, a drugu grupu je inilo 19 ispitanika (58.54%) kod kojih je 50% Udiobolusa tipa
svih datih dnevnihbolusa, dato putem bolus kalkulatora. U obje grupe, dominirali su ispitanici "dual" (%) 0.00 (0.00, 1.08) (0.0 - 35.2) 0.00 (0.00, 12.84) (0.0 48.7) p = 0.555
stariji od 30 godina (u prvoj grupi, 76.47% ispitanika a u drugoj grupi, 58.33% ispitanika). ene Udiobolusa tipa
su inile veinu ispitanika u obje ispitivane grupe.Od svih ispitanika prve grupe, 76.47% su "square" (%) 0.00 (0.00, 0.00) (0.0 4.5) 0.00 (0.00, 0.00) (0.0 - 11.0) p = 0.944
bile ene, dok je meu ispitanicima druge grupe bilo 70.83% ena Meutim, pomenuta razlika Prosjean unos UH 61.35 57.21 175.92 120.66 p < 0.001
u polnoj i starosnoj strukturi izmeu ispitivanih grupa nije statistiki znaajna(p= 0.688 vs. Prosjean bazal/Pros-
p= 0.228). jean bolus (%) 50.59 11.63 vs. 49.12 11.76 51.96 12.94 vs. 35.54 16.54 p = 0.004
4.2 Parametri upotrebe bolus opcije inzulinske pumpe HbA1c (%) 6.61 1.10 6.77 0.97 p = 0.624
Prosjean broj hipog-
Rezultati istraivanja koji se odnose na upotrebu parametara bolus opcije likemija/ 7 dana 2.00 (1.00, 4.00) (1.0 - 6.0) 3.00 (2.00, 3.50) (1.0 - 5.0) p = 0.322
inzulinske pumpe, prikazani su u tabeli 1.
Pacijenti koji50% svih datih dnevnihbolusa daju putem bolus kalkulatora, imaju
manji prosjean broj svih datih bolusa tokom dana, uz statistiki znaajno manji prosjeni broj
manuelnih bolusa, i statistiki znaajno vei prosjean broj bolusa datih uz hranu u odnosu na
pacijente kod kojih je procentualni udio bolusa datih putem bolus kalkulatora < 50%. Uoen je i
vei broj korektivnih bolusa u grupi pacijenata koji koriste bolus kalkulator a razlika u srednjim

4.3 Parametri glikoregulacije 5. DISKUSIJA
Glede na parametre glikoregulacije, pacijenti koji su BK koristili za 50% svih datih Od ukupnog broja pacijenata oboljelih od DMT1 adultne dobi, na terapiji inzulinskom
dnevnih bolusa imali su neznatno viu vrijednost HbA1c u odnosu na pacijente koji nisu koristili pumpom u Republici Srpskoj, njih 84% koristi bolus kalkulator. Taj podatak je znatno vei u
BK, ali navedena razlika nije statistiki znaajna (Tabela 1). odnosu na podatke o koritenju bolus kalkulatora i objavljenih studija, prema kojima je upotreba
bolus kalkulatora varirala od 16% do 58%. [22-24] U veini studija koje su se bavile upotrebom
S druge strane, pacijenti koji su koristili bolus kalkulator za 50% svih datih bolus kalkulatora nije naglaena frekvencija njegove upotrebe, dok je u nekim studijama
dnevnihbolusa, imali su manji postprandijalni porast glikemije. Kod pacijenata iz prve grupe je podrazumijevana frekvenca za upotrebu bolus kalkulatora bila 2 puta/dan [18] ili 3 puta/
promjena glikemije nakon doruka statistiki znaajno manja nego kod ispitanika druge grupe dan [25]. Podatak iz nae studije, da 58.11% pacijenata koristi bolus kalkulator u najmanje
(p = 0.085). Statistiki znaajna razlika u postprandijalnom porastu glikemije nakon ruka i 50% svih datih bolusa, znatno je vei rezultat u odnosu na rezultate studija koje su koristile
nakon veere izmeu posmatranih grupa nije uoena(grafikon 1). istu podrazumijevanu frekvencu upotrebe bolus kalkulatora (50% svih datih bolusa). [21, 26]
Visok procenat pacijenata koji koriste bolus kalkulator u Republici Srpskoj u odnosu na sline
Grafikon 1. Box-plot dijagram za glikemiju pred obrok i naon obroka prema koritenju bolus kalkulatora studije, vjerovatno je posljedica koritenja metode brojanja ugljenih hidrata koju svi pacijenti
na IIT savladaju tokom petodnevnog FIT programa edukacije. U trenutku zapoinjanja terapije
inzulinskom pumpom, pacijenti suvereno vladaju metodom brojanja ugljenih hidrata, te im se
upotreba bolus kalkulatora savjetuje ve tokom inicijalne hospitalizacije. Opservacija o veem
broju pacijenata koji koriste bolus kalkulator meu pacijentima koji su proli FIT program,
zabiljeena je ranije. [26]
5.1 Uticaj upotrebe bolus kalkulatora na glikolizirani hemoglobin, HbA1c
Rezultati nae studije o uticaju upotrebe bolus kalkulatora na vrijednost HbA1c

odgovaraju rezultatatima iz literaturure. U studiji Klupa i saradnika, pokazan je efekat upotrebe
bolus kalkulatora na smanjanje postprandijalnih glikemija, ali ne i na vrijednost HbA1c. [27]
U kontrolisanoj, randomizovanoj studiji, koja je trajala 12 mjeseci, upotreba bolus kalkulatora
nije dala rezultata ni na smanjenje HbA1c, niti na smanjenje postprandijalnih glikemija.[28] Za
razliku od navedenog, objavljene su studije koje su pokazale signifikantno smanjenje HbA1c
upotrebom bolus kalkulatora.[21, 29]
5.2 Uticaj upotrebe bolus kalkulatora na postprandijalnu glikemiju
Brojne studije su istakle uticaj postprandijalne glikemija na metaboliku kontrolu i

nastanak, odnosno progresiju hroninih komplikacija dijabetesa. [30-32]U cilju postizanja
zadovoljavajuih vrijednosti postprandijalnih glikemija, adekvatno odreene prandijalne doze
D- glikemija neposredno pred doruak inzulina su od krucijalnog znaaja. Greke koje se deavaju pri pokuaju mentalnog odreivanja
D+ glikemija nakon doruka tane doze prandijalnog inzulina, esto su uzrok davanja fiksnih doza inzulina ili unosa obroka
R- glikemija neposredno pred ruak
sa konstantim sadrajem ugljenih hidrata. [32] ak 64% pacijenata sa DMT1 nepravilno rauna
prandijalnu dozu inzulina zbog toga to potcjenjuju unos ugljenih hidrata. [33]
R+glikemija nakon ruka
V- glikemija neposredno pred veeru, Efekti upotrebe bolus kalkulatora na smanjenje postprandijalne glikemije prikazani su
V+ glikemija nakon veere. u brojnim studijama. [27, 29, 32] U naem istraivanju, nije uoena razlika u postprandijalnim
glikemijama nakon ruka i veere izmeu pacijenata koji su koristili bolus kalkulator i onih
Pacijenti na terapiji IP imaju u prosjeku tri hipoglikemijske epizode u nedelji dana. Nije koji ga nisu koristili ali je opaen signifikantno manji porast postprandijalne glikemije nakon
uoena statistiki znaajna veza izmeu dvije ispitivane grupe, iako grupa pacijenata koji koriste doruka. Ovo je izuzetno vaan podatak kad se ima na umu da su najvee ekskurzije glikemije
bolus kalkulator u najmanje 50% svih datih bolusa tokom dana, imaju neznatno uestalije zabiljeene nakon doruka i da se upravo u iznalaenju naina da se preveniraju pikovi
hipoglikemije. postprandijalnih glikemija nakon doruka vidi mogunost poboljanja metabolike kontrole
pacijenata sa T1DM. [34]

5.3 Raspodjela ukupnog broja bolusa u zavisnosti od upotrebe bolus kalkulatora istraivanju, pacijenti koji su koristili bolus kalkulator unosili su 2.5 puta vie ugljenih hidrata
u odnosu na pacijente koji nisu koristili bolus kalkulator. Na osnovu raspoloivih podataka, nije
se mogao odrediti sastav unesenih ugljenih hidrata.
Kada se posmatra raspodjela svih datih bolusa, uoava se da pacijenti koji koriste bolus
Mogui razlog za uoenu pojavu je je taj da, pacijenti koji koriste bolus kalkulator
kalkulator daju znatno manje bolusa tokom dana od pacijenata koji ne koriste bolus kalkulator.
imaju veu slobodu u konzumiranju prostih ugljenih hidrata koji uzrokuju vee ekskurzije
Neznatan je broj manuelno datih bolusa a najvie bolusa se daje uz hranu. Pacijenti koji koriste
glikemije, s obzirom da se u pumpu unosi samo broj grama ugljenih hidrata u obroku, ali ne
bolus kalkulator, daju vie korektivnih bolusa, to ne ide u prilog tvrdnji o manjoj postprandijalnoj
i sastav, odnosnoglikemijski indeks namirnica. Naa studija nije razmatrala psiho-socijalne
varijabilnosti glikemije i manjem broju korektivnih bolusa uz upotrebu bolus kalkulatora, kako
karakteristike pacijenata koje su mogle imati uticaj na primjeenu razliku.
je opisano u nekim studijama.[21, 35]
Walsh i saradnici su naglasili kako neprecizno odreeni inzulin/ugljeno-hidratni indeks,
korektivni faktor i trajanje aktivnosti inzulina predstavljaju limitirajue faktore uspjenosti IP 5.6 Znaaj upotrebe CareLink Pro u klinikom radu
kao iprimjena maginih brojeva, odnosno preprogramiranih postavki od strane ljekara. Zbog
Upotreba CareLink Pro u svakodnevnoj praksi mogla bi praktino olakati terapijsko
ovoga, pacijenti koji slijede uputstva bolus kalkulatora esto moraju davati korektivne boluse.
odluivanje dijabetolozima.Uz pomo ovog softvera moe se precizno utvrditi nain
[17] Ova opservacija mogla bi da objasni velik broj korektivnih bolusa kod naih pacijenata koji
koritenjainzulinske pumpe te ocijeniti komplijansa pacijenata. Mogue je definisati sporne
su koristli bolus kalkulator.
take u samokontroli i terapjii modifikovati odreene parametre (bazalne brzine, inzulin-
ugljenohidratni odnos, KF) te dati precizna uputstva za prilgoavanje ishrane i fizike aktivnosti.
5.4 Koritenje razliitih tipova bolusa u zavisnosti od upotrebe bolus
kalkulatora
6. ZAKLJUAK
Nedovoljna edukacija pacijenata koji nisu osposobljeni za samostalne promjene Veina adultnih pacijenata na terapiji IP u Republici Srpskoj koristi bolus kalkulator,
preprogramiranih postavki za opciju bolus kalkulatora kao i nezainteresovanost i nedovoljna zahvaljujui koritenju metode brojanja ugljenih hidrata kojom se obuavaju ue u okviru FIT
edukacija profesionalnog tima za stalna prilagoavanja preprogramiranih postavki i nadogradnju programa edukacije. Upotreba bolus kalkulatora nema efekta na vrijednost HbA1c, ali doprinosi
znanja o naprednim opcijama inzulinske pumpe [35] moda moe da objasni i nedovoljno manjem postprandijalnom porastu glikemije. Pacijenti koji koriste bolus kalkulator imaju veu
koritenje razliitih tipova bolusa koje nudi bolus opcija Medtronic pumpi koritenih u naem slobodu u ishrani, unose znaajno vie grama ugljenih hidrata, od ukupnog broja datih bolusa,
istraivanju. Kako je vie autora pokazalo, u odnosu na normalni bolus, upotreba kombinovanog najvie bolusa daju uz hranu i ee koriguju visoke vrijednosti glikemija. Neadekvatna raspodjela
i produenog bolusa imaju vei efekat na smanjenje postprandijalnih ekskurzija uz obroke bazala i bolusa u UDD inzulina, nekoritenje dodatnih tipova bolusa, bolusa tipa dual-wave i
sastavljene od masti i one koji u sastavu imaju namirnice koje se sporije resorbuju. [36-39] bolusa tipa square-wave i potencijalno loe postavke za podeavanje opcije bolus kalkulatora,
Dobro edukovani pacijenti bolje razumiju i ee koriste kombinovani bolus a upotrebom mogue su posljedicenedovoljne edukacije i pacijenata i dijabetologa. Potrebne su redovne
kombinovanog bolusa, moe se smanjiti vrijednost glikoliziranog hemoglobina. [36] Rezulati tehnike reedukacije i specijalne edukacije za koritenje naprednih funkcija pumpe i za pacijente
nae studije, u kojoj i pacijenti koji koriste i oni koji ne koriste bolus kalkulator, najvie koriste i za dijabetologe, kao iformiranje tima za voenje pacijenata na terapiji IP. Upotreba CareLink
normalni tip bolusa i gotovo uopte ne koristemogunosti kombinovanog ili produenog bolusa, Pro u svakodnevnoj praksi mogla bi praktino olakati terapijsko odluivanje dijabetolozima s
ne idu u prilog dovoljno dobre edukacije. ciljem davanja preciznih uputstva za ishranu, fiziku aktivnost i doziranje inzulina.
5.5 Ugljeni hidrati u ishrani pacijenata na terapiji inzulinskom pumpom
Laurenzi i saradnici su publikovali rezultate randomizovane, prospektivne GIOCAR LITERATURA

studije, koja je pokazala da su ugljeni-hidrati bezbjedni te da doprinose poboljanju kvaliteta [1] Genuth S. Insights from the diabetes control and complications trial/epidemiology of
ivota kod pacijenata na terapiji IP i to bez poveanja BMI, obima struka i vrijednosti HbA1c. diabetes interventions and complications study on the use of intensive glycemic treatment to
[40] Terapija IP pored fleksibilnog reima prehrane u smislu broja i vremena unosa obrokate reduce the risk of complications of type 1 diabetes.. Endocr Pract. 2006 Jan-Feb;12 Suppl 1:34-
mogunosti preskakanja obroka, ostavlja prostor i za unos prostih ugljenih hidrata koji uzrokuju 41.
brze ekskurzije glikemije. Ipak, vea fleksibilnost ne znai i preporuku za potpunu dijetetsku [2] Beck RW, Hirsch IB, et al. Juvenile Diabetes Research Foundation Continuous Glucose
slobodu, odnosno odustajanje od principa zdrave, izbalansirane prehrane. Monitoring Study Group. The effect of continuous glucose monitoring in well-controlled type
Monitoring vrste i koliine ugljenih hidrata u obroku, odnosno glikemijskog indeksa 1 diabetes. Diabetes Care. 2009;32(8):13781383.
namirnica, predstavlja korisnu strategiju za poboljanje postprandijalane glikemije. [33] [3] OConnell MA, Donath S, ONeal DN, et al. Glycaemic impact of patient-led use of
Istovremeno i u DCCT studiji i u studiji DAFNE (Dose Adjustment For Normal Eating), sensor-guided pump therapy in type 1 diabetes: a randomised controlled trial. Diabetologia.
prikazano je da se nie vrijednosti glikoliziranog hemoglobina postiu prilagoavanjem doze 2009;52(7):12501257.
inzulina unesenom obroku ugljenih hidrata i planiranoj fizikoj aktivnosti. [41] U naem

[4] Battelino T, Conget I, Olsen B, et al. The use and efficacy of continuous glucose [20] CareLink Pro. Dostupno na: http://professional.medtronicdiabetes.com/carelink-pro-
monitoring in type 1 diabetes treated with insulin pump therapy: a randomised controlled trial. software.
Diabetologia. 2012;55(12):31553162. [21] Cukierman-Yaffe T, Konvalina N, Cohen O. Key elements for successful intensive
[5] Bergenstal RM, Tamborlane WV, Ahmann A, et al. Effectiveness of sensor-augmented insulin pump therapy in individuals with type 1 diabetes. Diabetes Res Clin Pract.
insulin pump therapy in type 1 diabetes. N Engl J Med. 2010;363(4):311320. 2011;92(1):69-73.
[6] Hermanides J, Nrgaard K, Bruttomesso D, et al. Sensor-augmented pump therapy lowers [22] Kerr D, Hoogma RP, Buhr A, Petersen B, Storms FE, for the study investigators.
HbA1c in suboptimally controlled type 1 diabetes; a randomized controlled trial. Diabet Med. Multicenter User Evaluation of ACCU-CHEK Combo, an Integrated System for Continuous
2011;28(10):11581167. Subcutaneous Insulin Infusion.J Diabetes Sci Technol. 2010 Nov; 4(6): 14001407.
[7] Shalitin S, Phillip M.: Closing the loop: combining insulin pumps and glucose sensors in [23] Joubert M, Morera J, Vincete A, Rod A, Parienti JJ, Reznik Y. Cross-sectional Survey
children with type 1 diabetes mellitus. Pediatr Diabetes 2006; 7(Suppl. 4): 45 49) and Retrospective Analysis of a Large Cohort of Adults With Type 1 Diabetes With Long-Term
[8] Haidar A, Rabasa-Lhoret R, Legault L et al. Single- and Dual-Hormone Artificial Continuous Subcutaneous Insulin Infusion Treatment. J Diabetes Sci Technol. 2014 Sep; 8(5):
Pancreas for Overnight Glucose Control in Type 1 Diabetes.)J Clin Endocrinol Metab. 2016 10051010.
Jan;101(1):214-23. [24] Riveline JP, Jollois FX, Messaoudi N et al. Insulin-pump use in everyday practice: data
[9] Phillip M, Battelino T, Atlas E, Kordonouri O, Bratina N, Miller S etal Nocturnal from an exhaustive regional registry in France. Diabetes Metab. 2008 Apr;34(2):132-9.
glucose control with an artificial pancreas at a diabetes camp. N Engl J Med 2013; 368: 824 [25] Driscoll KA, Johnson SB, Hogan J, Gill E, Wright N, Deeb LC et al.Insulin bolusing
833. software: the potential to optimize health outcomes. in type 1 diabetes mellitus. J Diabetes Sci
[10] Russell SJ, ElKhatib FH, Sinha M, Magyar KL, McKeon K, Goergen LG etal Technol. 2013 May 1;7(3):646-52.
Outpatient glycemic control with a bionic pancreas in Type1 diabetes. N Engl J Med 2014; [26] Boizel R, Pinget M, Lachgar K, et al. Clinical Evaluation of the Use of a Multifunctional
371: 313325. Remotely Controlled Insulin Pump: Multicenter Observational Study. J Diabetes Sci Technol.
[11] Kovatchev BP, Renard E, Cobelli C, Zisser HC, KeithHynes P, Anderson SM etal 2014 Nov; 8(6): 11451150).
Safety of outpatient closedloop control: first randomized crossover trials of a wearable [27] Klupa T, Benbenek-Klupa T, Malecki M, et al. Clinical usefulness of a bolus calculator
artificial pancreas. Diabetes Care 2014; 37: 17891796. in maintaining normoglycaemia in active professional patients with type 1 diabetes treated
[12] Thabit H, LubinaSolomon A, Stadler M, Leelarathna L, Walkinshaw E, Pernet A etal with continuous subcutaneous insulin infusion. J Int Med Res. 2008;36(5):1112-1116.
Home use of closedloop insulin delivery for overnight glucose control in adults with Type1 [28] Enander R, Gundevall C, Strmgren A, Chaplin J, Hanas R. Carbohydrate counting with
diabetes: a 4week, multicentre, randomised crossover study. Lancet Diabetes Endocrin 2014; a bolus calculator improves postprandial blood glucose levels in children and adolescents with
2: 701709. type 1 diabetes using insulin pumps. Pediatr Diabetes. 2012 Nov;13(7):545-51.
[13] Garg S, Brazg RL, Bailey TS, Buckingham BA, Slover RH, Klonoff DC etal Reduction [29] Shashaj B, Busetto E, Sulli N.Benefits of a bolus calculator in pre and postprandial
in duration of hypoglycemia by automatic suspension of insulin delivery: the inclinic ASPIRE glycaemic control and meal fl exibility of paediatric patients using continuous subcutaneous
study. Diabetes Technol Ther 2012; 14: 205209. insulin infusion (CSII). Diabet Med. 2008;25(9):1036-1042.
[14] Sherr JL, Palau Collazo M, Cengiz E, Michaud C, Carria L, Steffen AT etal Safety [30] Boland E, Monsod T, Delucia M, Brandt CA, Fernando S, Tamborlane WV. Limitations
of nighttime 2hour suspension of basal insulin in pumptreated Type1 diabetes even in the of conventional methods of self-monitoring of blood glucose: lessons learned from 3 days of
absence of low glucose. Diabetes Care 2014; 37: 773779. continuous glucose sensing in pediatric patients with type 1 diabetes. Diabetes Care. 2001
[15] Wolpert H, Kavanagh M, Atakov-Castillo A, Steil GM. The artificial pancreas: Nov;24(11):1858-62.
evaluating risk of hypoglycaemia following errors that can be expected with prolonged at- [31] Alemzadeh R, Palma-Sisto P, Parton EA, Holzum MK. Continuous subcutaneous
home use. Diabet Med. 2016 Feb;33(2):235-42 insulin infusion and multiple dose of insulin regimen display similar patterns of blood glucose
[16] Wolpert HA, Atakov-Castillo A, Smith SA, et al. Dietary fat acutely increases glucose excursions in pediatric type 1 diabetes. Diabetes Technol Ther. 2005 Aug;7(4):587-96.
concentrations and insulin requirements in patients with type 1 diabetes: implications for [32] Gross TM, Kayne D, King A, Rother C, Juth S. A bolus calculator is an effective means
carbohydrate-based bolus dose calculation and intensive diabetes management.Diabetes Care. of controlling postprandial glycemia in patients on insulin pump therapy. Diabetes Technol
2013;36(4):810-816. Ther. 2003;5(3):365-9.
[17] Walsh J, Roberts R, Heinemann L. Confusion regarding duration of insulin action: a [33] Brazeau AS, Mircescu H, Desjardins K, Leroux C, Strychar I, EkoJM, et al.
potential source for major insulin dose errors by bolus calculators. J Diabetes Sci Technol. Carbohydrate counting accuracy and blood glucosevariability in adults with type 1 diabetes.
2014;8(1):170-178. Diabetes Res ClinPract. 2013;99:19-23.
[18] Walsh J, Roberts R, Bailey T. Guidelines for insulin dosing in continuous subcutaneous [34] Taki K, Nishimura R, Morimoto A, Tsujino D, Miyashita Y, Tajima N. Analysis of
insulin infusion using new formulas froma retrospective study of individuals with optimal 24-hour glycemic excursions in patients with type 1 diabetes by using continuous glucose
glucose levels. J Diabetes Sci Technol. 2010;4(5):1174-1181. monitoring. Diabetes Technol Ther. 2010 Jul;12(7):523-8).
[19] Schmidt S, Nrgaard K. J Bolus calculators. Diabetes Sci Technol. 2014 Sep;8(5):1035-
41.

[35] Lawton J, Kirkham J, Rankin D, Barnard K, Cooper CL, Taylor C, Heller S, Elliott J; nauni rad
REPOSE Group. Perceptions and experiences of using automated bolus advisors amongst scientific paper
people with type 1 diabetes: a longitudinal qualitative investigation. Diabetes Res Clin Pract.
2014 Dec;106(3):443-50.
[36] Klupa T, Skupien J, Cyganek K, Katra B, Sieradzki J, Malecki MT. The dual-wave bolus ZNAAJ HORMONSKE SUPSTITUCIONE TERAPIJE NA KOSTNU
feature in type 1 diabetes adult users of insulin pumps. Acta Diabetol. 2011;48(1):114. GUSTINU U PREVREMENOJ INSUFICIJENCIJI OVARIJUMA
[37] Chase HP, Saib SZ, MacKenzie T, Hansen MM, Garg SK. Postprandial glucose
excursions following four methods of bolus insulin administration in subjects with type 1
diabetes. Diabet Med 2002;19(4):31721.
THE SIGNIFICANCE OF HORMONE REPLACEMENT THERAPY ON
[38] Jones SM, Quarry JL, Caldwell-McMillan M, Mauger DT, Gabbay RA. Optimal insulin
pump dosing and postprandial glycemia following a pizza meal using the continuous glucose BONE DENSITY IN PREMATURE OVARIAN INSUFFICIENCY
monitoring system. Diabetes Technol Ther. 2005;7(2):23340.
[39] Pankowska E, Bazik M, Groele L. Does the fat-protein meal increase postprandial
glucose level in type 1 diabetes patients on insulin pump: the conclusion of a randomized M. Brki1, S.Vujovi2, M . Ivovi2, Lj. Marina 2 , A. Grbi3, Z. Vrhovac4
study. Diabetes Technol Ther. 2012;14(1):1622.
[40] Laurenzi A, Bolla AM, Panigoni G, Doria V, Uccellatore A, Peretti E, et al. Effects of
carbohydrate counting on glucose control and quality of life over 24 weeks in adult patients 1 Medicinski fakultet,Univerziteta u Banjoj Luci, ZUTalmma medic, Republika Srpska, BIH
with type 1 diabetes on continuous subcutaneous insulin infusion: a randomized, prospective 2 Medicinski fakultet,Univerziteta u Beogradu,Klika za endokrinologiju, dijabetes i
clinical trial (GIOCAR). Diabetes Care 2011;34:8237. poremeaj metabolizma, Kliniki centar Srbije, Beograd, Srbija
[41] DAFNE Study Group. Training in fl exible,intensive insulin management to enable 3 Medicinski fakultet, Univerziteta u Banjoj Luci, Odjeljenje za endokrinologiju, dijabetes
dietary freedom in people with type 1 diabetes: Dose Adjustment For Normal Eating i bolesti metabolizma UKC Banja Luka, BiH
(DAFNE) randomised controlled trial. BMJ 002;325:746. 4 Dom zdravlja Laktai, BiH
[42] Schwartz FL, Guo A, Marling CR, Shubrook JH. Analysis of use of an automated bolus
calculator reduces fear of hypoglycemia and improves confi dence in dosage accuracy in Uvod: Prevremena insuficijencija ovarijuma je stanje hipergonadotropnog hipogonadizma
type 1 diabetes mellitus patients treated with multiple daily insulin injections. J Diabetes Sci prije 40. godine ivota. Estrogeni imaju vane antikatabolike i anabolike efekte na kost,
Technol. 2012 Jan 1;6(1):150-2. dok nedostatak estrogena igra centralnu ulogu u razvoju osteoporoze. Cilj istraivanja: bio
je ispitati efekat terapije estro-progestagenima na BMD i znaaj amenoroinog perioda na
BMD u spontanom i arteficijalnom PIO. Metod:80 ispitanica podijeljeno je u 2 grupe: spontani
PIO (60) i arteficijalni PIO(20) prije 40 god.ivota. Uzorci krvi za FSH, LH, estradiol (E2),
progesteron (P), prolaktin (PRL) i testesteron (T) odreivani su u 08.00 h prije uvoenja i
godinu dana tokom korienja terapije. Uinjen je kliniki pregled, uzeta anamneza i uraene
biohemijske pretrage. Prije terapije uraena je osteodenzitometrija i godinu dana tokom terapije
estro-progestagenima kod obe grupe ispitanica. Hormonalne analize uraene sa RIA (ECLIA)
metodom na Roche imuno analajzeru (Modular Analytics P170). Znaci osteopenije odnosno
osteoporoze su dijagnostikovani pomou dvostruke energetske apsorpciometrije X zracima
(DEXA) na aparatu LUNAR. Rezultati: Uoena je znaajna statistika razlika (p>0,01) prije i
tokom terapije za FSH, LH i E2 kod obe grupe ispitanica. Postojala je visoko statistiki
znaajna razlika u obe grupe u komparaciji T skora prije terapije u odnosu na T
skor tokom terapije (z=-3,0336; p<0,01). Uoena je visoka statistika znaajnost (p>0,01)
korelacije T skora prije terapije i godina trajanja amenoreje u ena sa PIO. Zakljuak: Na
terapiji estro-progestagenima dolo je do poboljanja T skora za 41,4%.u odnosu na stanje prije
terapije i znaajnog efekta na lijeenje i prevenciju osteoporoze kod ena sa PIO.
Kljune rijei: prevremena insuficijencija ovarijuma, osteoporoza

ABSTRACT: terapijski pristup kod ena sa POI ena obuhvata hormonsku supstitucionu terapiju (HST)
radi zdravstvenog stanja u cjelini. Vie studija pokazalo pad BMD u ena s POI ili poetkom
Introduction:Premature ovarian failure is a condition hypergonadotropic hypogonadism menopauze (dob <45 godina) i znaajno povean rizik za frakture (6-10).
before the age of 40. Estrogens have important anticatabolic and anabolic effects on bone, and MATERIJAL I METODE
estrogen deficiency plays a central role in the development of osteoporosis.
Objective: This study was to assess the effect of treatment with estrogen-progestins on Studijom je obuhvaeno 80 pacijentkinja koje su podijeljene u dvije grupe: prva
BMD and significance amenorrhoa period on BMD in spontaneous and artificial PIO. grupa (60)bolesnica sa spontanom PPIO i druga grupa (20) bolesnica kod kojih je uraena
Metod: 80 subjects divided into 2 groups: spontaneous PIO (60) and artificial PIO (20) bilateralna ooforektomija prije 40. godine ivota (arteficijalna PIO).
before age of 40 yr. Blood samples for FSH, LH, estradiol (E2), progesterone (P), prolactin
(PRL), testosterone (T) was taken at 08.00 h before and and one year after using the therapy. Tabela 1. Osnovne karakteristike ispitanica
Also, made a clinical examination, anamnesis and made biochemistry. Bone mineral density
SPONTANI PPIO Arteficijalna PIO
in the lumbar spine was measured by dual-energy X-ray absorptiometry prior therapy and one
year during therapy estrogen plus progestins in both groups.Hormonal analyzes done with RIA Godine u vrijeme testiranja 397,6 417,8
(ECLIA) method on Roche immunoassay analyzer (Modular Analytics E170). Osteopenia or Menarha 132,7 131,7
osteoporosis diagnosed by dual energy X-ray absorptiometry (DEXA) using LUNAR. Amenoroini period 5,75,8 7,51-25
Results: There was a statistically significant difference (p> 0.01) before and during
treatment for FSH, LH and E2 in both groups of respondents. There was a highly statistically W/H 0,780,06 0.800,06
significant difference in both groups in comparison T score before treatment versus T score
during treatment (z = -3.0336; p<0.01). There was a high statistical significance (p> 0.01) Najmlaa bolesnica sa spontanim PPIO imala je 18. godina sa primarnom amenorejom.
correlation T score before therapy and years amenorrhea period in women with PIO. Iz studije su iskljuene trudnice, postojei karcinom dojke i endometrijuma i drugi
Conclusion: The treatment of estrogen plus progestin therapy showed improvement aktuelni karcinomi, insuficijencija jetre i bubrega,porfirija, ene sa amenorejom zbog gojaznosti,
T score of 41.4% in relation to the pre-treatment and significant effect on the treatment and hiperprolaktinemijomi svjeom tromboembolijom.
prevention of osteoporosis in women with PIO. Ispitivane bolesnice su koristile sledee estro-progestagene:Trisequens tablete
Key words: Premature ovarian failure, osteoporosis (estradiol+estriol+noretisteron acetat)Doze: (2mg+1mg+0) 12 dana; (2 mg+1mg+1mg)10 dana;
(1mg+0,5mg+0) 6 dana. U grupi ena sa spontanim PPIO Trisequens tablete uzimalo je 30
ena, dok u grupi ispitanica sa arteficijalnom PIO svih 20 ena i Cyclo-proginova (estradiol
UVOD valerat+norgestrel), Doze: (2mg+0) 11 dana; (2 mg +0,5) 10 dana, 30 ena sa spontanim PPIO.
Hormoni FSH, LH,E2, P, PRL i T odreivan je u 08.00 h prije uvoenja i godinu danakon
Primarna prevremena insuficijencija ovarijuma (PPIO) prvi put je opisana od strane korienja terapije. Takoe su uraen kliniki pregled, uzeta anamneza i uraeni biohemijske
DeMoraes Ruehsen M i Jones GS 1967. godine kao nefizioloki prekid menstruiranja nastao pretrage.Hormonalne analize uraene sa RIA (ECLIA) metodom na Roche imuno analajzeru
poslije puberteta, a prije 40. godine ivota (1). Ovaj multiuzroni poremeaj se karakterie (Modular Analytics P170). Znaci osteopenije odnosno osteoporoze su dijagnostikovani pomou
amenorejom, hipoestrogenijom i hipergonadotropizmom (visoki folikulostimulirajui dvostruke energetske apsorpciometrije X zracima (DEXA) na aparatu LUNAR. Istraivanje
hormon-FSH i luteinizirajui hormon-LH). Bolest nastaje kao posljedica ubrzanog procesa je provedeno u Reumatoloskom institutu i Vojno medicinskoj akademiji (VMA) u Beogradu.
atrezije oocita. Spontana 46, XX POI (2) (takoe poznat kao preranog jajnika neuspjeh i Svim ispitanicama uraena je DEXA prije terapije i tokom godinu dana terapije kao i navedene
preuranjena menopauza) javljaju se u 1 u 250 ena od 35 godina i 1 u 100 ena od 40 godina hormonske analize. Kao vodi za kriterijum radi procjene rizika od nastanka osteopenije i
(3). Fallseti L. i saradnici su nali da je uzrok PPIO u 2,5% ena hromosomske prirode, 52% osteoporoze World Health Organisation (WHO) predloila je upotrebu referentne vrijednosti
je idiopatske etiologije, a u 45% imunoloke prirode (4). Iako uzroci kao to su autoimune prosjenog denziteta kostne mase T scor (broj standardnih devijacija (SD) znad ili ispod
bolesti, monosomijom X i okolini imbenici igraju ulogu u POI, etiologija u veini maksimalnog denziteta kostne mase zdravih mladih ena).
sluajeva ostaje nepoznat (5). Arteficijalna prevremena insuficijencija ovarijuma (PIO) nastaje Za dokazivanje statistiki znaajne razlike za dob, BMI, odnos W/H i menarhu
nakon operativnog odstranjenja jajnika. Hipogonadizam je dobro priznati faktor rizika za izmeu navedenih grupa korien je T test. U dokazivanju statistiki znaajne razlike za
slabljenje gustine kostiju (body-mass density-BMD). poslednju menstruaciju, hormonski status izmeu ove dvije grupe korien je Mann-Whitney
Iako je osteoporoza prvenstveno utie na ene u postmenopauzi, mlae ene sa test. Isti test je korien u dokazivanju statistike znaajnosti T skora prije terapije u obe grupe
hipogonadizmom mogu imati jo vee zdravstvene posljedice zbog dueg preostalog ivotnog kao i pokazivanju T skora u obe grupe tokom terapije, kao i trajanju terapije u obe grupe.
vijeka. Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) definie osteoporozu kao sistemsku skeletalnu Wilcoxonov test je korien radi dokazivanja statistike znaajnosti u komparaciji T skora prije
bolest karakterizovanu niskom kotanom masom i mikroarhitekturalnom deterioracijom i T skora tokom terapije.
kotanog tkiva, s posljedicom porasta lomljivosti kostiju i osjetljivosti na frakture. Optimalan

REZULTATI Grafikon 2. T skor po amenoroinom periodu prije terapije
Uoena je znaajna statistika razlika (p>0,01) prije i tokom terapije za koncentraciju

FSH, LH i E2 u serumu kod obe grupe ispitanica (tabela 2.), a izmeu dvije grupe ena za
navedene hormone nije bilo statistiki znaajne razlike (z=-0,23; p>0,05).
Tabela 2: Koncentracije hormona prije i tokom terapije

SPONTANI PPIO ARTEFICIJALNA PIO
Prije th Poslije th Prije th Poslije th
FSH (IU/L) 78,0028,95 22,3011,6 82,4529,72 26,0812,32
LH (UI/L) 30,9016,22 11,146,81 29,5511,01 21,009,83
PRL (nmol/ml) 270,6069,60 256,6259,8 260,2076,52 202,6246,50
E2 (pmol/l) 0,050,04 0.640,05 0,020,02 0,500,05
P (nmol/l) 2,501,01 3,60 1,63 2,500,90 2,2o0,70
T (nmol/L) 1.200.73 2.800.56 1.200.33 2,200.35
Uoena je visoka statistika znaajnost (p > 0,01) korelacije T skora prije
Postojala je visoko statistiki znaajna razlika u obe grupe u komparaciji T skora prije terapije i godina trajanja amenoreje u ena sa PIO (grafikon 2.).Najvii T skor(-3,25) je bio kod
terapije u odnosu na T skor tokom terapije (z=-3,0336; p<0,01) (grafikon1.). Kada su se arteficijalnog PIO za amnoroini period koji je trakao vie od 10.godina, dok u spontanom PIO
uporedile dvije navedene grupe za T skor prije terapije meu njima nije postojala statistiki T skor (-1,6) je bio najvie izraen u amenoroinom period do 5. godina.
znaajna razlika kao ni za T skor poslije terapije (p>0,05).
Grafikon1. T skor prije i tokom terapije za spontani PPIO i arteficijalnu PIO DISKUSIJA
Ultrazvunom dijagnostikom male karlice, Conway et al. (12) identifikovali su folikularnu

aktrivnost u 65 (60%) od 109 ena sa PPIO. I nae ispitanice bile sa folikularnom aktivnou u
mlaoj ivotnoj dobi sem jedne sa primarnom amenorejom i da se prestanak funkcionisanja
oocita tj. atrezija u istih eksponirala u ivotnoj dobi od 35.-40.godina.
Svi biohemijski parametri su bili u granicama normale jer su ispitanice bile zdrave,
bez drugog oboljenja, dobrog opteg stanja. Nije naena statistiki znaajna razlika za BMI,
W/H izmeu grupa jer su sve ispitanice imale normalnu BMI. Body mass index BMI je jedan
od znaajnih inilaca koji utiu na gustinu kostiju.
Ijuin i sar. (13) su ispitivali efekat BMI na BMD prije i u menupauzi i doli do zakljuka
da smanjena tjelesna teina korelie sa BMD reproduktivnog doba, dok gojaznost od znaaja
za BMD u ena u menopauzi.
Ispitanice su se javljale na prvi pregled tek kada se bile suoene sa ve izraenim
subjektivnim smetnjama kao to su: pojaano znojenje, pretjerana razdraljivost, suhoa
vagine (koji su bile jae izraeni u ooforektomisanih mladih ena), te sranim tegobama i
simptomima i znacima vezanim za kotani sistem. Nije postojala signifikatna razlika obzirom
na amenoroini period.
U ispitanica sa PPIO, kao i kod ooforektomisanih ena zbog smanjene sinteze i sekrecije
estradiola ili potpunog prestanka sekrecije estradiola zbog odstranjenja ovarijuma, putem
Postojala je visoko statistiki znaajna razlika u obe grupe u komparaciji T skora povratne sprege, dolazilo je do znaajnog skoka gonadotropina (FSH i LH).
prije terapije u odnosu na T skor tokom terapije (z=-3,0336; p<0,01) (grafikon1.). Kada su Uoena je znaajna statistika razlika u odnosu na nivoe FSH, LH i estradiola prije
se uporedile dvije navedene grupe za T skor prije terapije meu njima nije postojala statistiki i tokom terapije, gdje nadomjestak ovarijumskih hormona, estro-progestagena, negativnom
znaajna razlika kao ni za T skor poslije terapije (p>0,05). povratnom spregom smanjuje serumske nivoe FSH i LH djelujui na hipotalamo-hipofiznu

osovinu. Svakako, u ena sa bilateralnom adneksektomijom estradiol je jo nii, kao i spontanog ili arteficijalnog PPIO prije 40 godine zahtjeva 2 x veu potrebu za supstitucionom
progesteron i testesteron. terapijom estro-progestagenima nego u fiziolokoj menopauzi. Studd J et al.(25) navode da je
Prije par godina stav strunjaka je da nakon histerektomije zbog odstranjenja uterusa za prevenciju osteoporoze i lijeenje potrebna koncentracija E2 300 pmol/L u plazmi.
nadoknada estradiola sama po sebi dovoljna. Dananji stav veine se bazira da je neophodno Cilj naeg istraivanja je bio ukazati na znaaj primjene HST na BMD u ena sa
uz estradiol i nadoknada progestagena, prevashodno zbog njihovog djelovanja ne samo na estrogenom insuficijencijom. To nam je bilo jako vano s obzirom na relativno visoke stope
endometrijum ve i na kotani sistem, centralni nervni sistem, kardiovaskularni sistem(KVS) neslaganja i straha o upotrebi estrogena u vezi s enske Health Initiative (WHI) istraivanja
i dojku (14). Vrlo rano menopauza ima potencijalno razarajui efekat na dugorono zdravlje (26). Sekundarna analiza WHI randomiziranih kontroliranih ispitivanja hormonske terapije
kostiju (15-19). Doista, mlade ene s nedijagnostikovanim POI i preuranjenom menopauzom pokazali su da nije bilo znaajnijih poveanja rizika zbog hormonske terapije za bilo koji ishod,
imaju povean rizik od razvoja osteoporoze,KVS i slabljenja kognitivnih funkcija (16,17,20). ukljuujui koronarnu bolest srca, modani udar, i globalnih indeksa dogaajima u dobi od 50 do
Nai pacijenti nisu imali istoriju druge endokrine bolesti za koje se zna da utiu na 59 god, i da je dolo do smanjenja u ukupnom mortalitetu u ovoj dobnoj skupini (omjer rizika
BMD-a, kao i hipertireoza ili primarni hiperparatireoidizam. Nisu pronaene razlike u odnosu 0,70; 95% interval pouzdanosti (CI), 0,51 do 0,96) (27).
na klinike i hormonalne karakteristike izmeu grupa pacijenata sa spontanim i arteficijalnim U populaciji mladih ena sa nedostatkom estrogena, prednosti HST-a vjerojatno e
POI. Sve ispitivane bolesnice u ovoj studiji koristile su estro-progestagene. prevagnuti rizike, iako ne postoje randomizirana istraivanja rjeavanja ovog problema
U naoj studiji postojala je znaajna statistika razlika u odnosu na T skor prije tokom dueg vremenskog razdoblja. Prospektivne studije su potrebne kako bi se bolje opisao
terapije i na T skor tokom terapije. Ovakvi rezultati ukazuju na ogroman znaaj estradiola i dugoroni efekat HRT u tih bolesnika, posebno na prevenciju preloma zbog osteoporoze i na
progestagena na kotani metabolizam. Estrogeni reguliu spajanje epifiza, odgovorni su rast zdravlje KVS.
i poveanje jaine kosti u pubertetu, a preveniraju gubitak kotanih minerala u adolescenciji.
Eriksen i sar. (21) su ukazali na prisustvo receptora za estrogene na osteoblastima ZAKLJUAK
tj.osteoblasti imaju visok afinitet vezujuih mjesta za estrogen. Takoe, postoji pretpostavka
de estrogeni imaju direktnu ulogu u formiranju kosti poveavajui lokalnu produkciju Hipoestrognija u ena sa PIO dovodi do brzog razvoja osteoporoze. Tokom terapije
razliitih faktora rastenja. Nali s u da progesteron stimulise proliferaciju normalnih estro- progestagenima dolazi do poveanja T skora koji je dozno i vremenski zavisan od
humanih osteoblastima slinih elija koje imaju karakteristike target elija za estrogene uzimanja terapije. HST neohodna u lijeenju i prevenciji gubitka kostne gustine kao i na
preko njihovih receptora, dok estradiol indukuje diferencijaciju tih elija. poboljanju subjektivnih tegoba i zdravstvenog stanja uopteu ena sa PIO.
Progestageni ne pokazuju negativan efekat na kost ve, naprotiv, dodavanje na
primjer trimegestone (1mg/kg/dan) estrogenskoj terapiji poboljava odgovor skeleta na terapiju
estrogenima uzrokujui signifikatno poveanje BMD (22).
LITERATURA
U ena poslije ooforektomije dolazi do breg gubitka kostne mase. Jedna prospektivna
studija napravljna u ena sa frakturama kimenih prljenova zbog hipoestrogenije je data [1] Morgante G., La marca A., Ditto A., Musacchio M.C., Cavicchioli C. Lanzetta D.,
od strane Lindsay i koautora koji opisuju vertebralne frakture u 38% ena poslije totalne Petraglia F.and Leo V.De: Comparison biohemical markers of bone turnover and bone
adneksektomije, bez terapije u poreenju na 4% u ena sa terapijom (23). ak i kratko uzimanje mineral density in different groups of climacteric women, Gynecol End, 2001, 15: 466-471
supstitucine terapije estro-progastegenima u ranoj menopauzi moe smanjiti rizik od fraktura. [2] Graziottin A, Basson R. Sexual dysfunction in women with prematuremenopause.
Kada ena pone sa terapijom odmah u ulasku u menopauzu, terapija estrogenima [3] Menopause 2004;11:76677.
smanjuje incidencu osteoporoze i posljedinih fraktura za oko 30-60%, ukoliko se upotrebljava [4] Kalantaridou SN, Vanderhoof VH, Calis KA, Corrigan EC, Troendle JF,Nelson LM.
najmanje 5 godina. Prekid uzimanja HST znaajan je uticao na pad BMD kod mladih sa POI Sexual function in young women with spontaneous 46,XX primary ovarian insufficiency.
ena (24). Fertil Steril 2008;90:180511.
U naoj studiji u ena sa PPIO koje su bile na terapiji estro-progestagenima dolo je do [5] Falsetti L, Scalchi S, Villant T, Bugari G: Premature Ovarian failure. Gynecol End,
poboljanja T skora od -5,46 do -3,20 ili za 41,4%. Najvei broj ispitanica sa PPIO se javljao 1999, 13:189-19 Bachelot A, Rouxel A, Massin N, Dulon J, Courtillot C, Matuchansky C et
ljekarima poslije 5 godina od posljednje menstruacije! al. Phenotyping and genetic studies of 357 consecutive patients presenting with premature
U spontanom PPI0 u prvih 5. godina amenoroinog perioda ispoljen je najnii BMD kao ovarian failure. Eur J Endocrinol 2009;161:179187.
to su i dosadanja istraivanja i potvrdila, dok u naoj studiji, kod arteficijalnog PPIO to nije [6] Gallagher JC. Effect of early menopause on bone mineral density and fractures.
bio sluaj. Najnii BMD u arteficijalnom PPIO ispoljen je u vie od 10. godina amenoroinog Menopause 2007;14:56771.
perioda to bi se moglo dijelom tumaiti dugim periodom bez dovoljne koncentracije E2, P,T [7] Mallmin H, Ljunghall S, Persson I, Bergstrom R. Risk factors for fractures of the
koji su doveli do izraene osteoporoze. Najbolji odgovor kosti na supstitucionu terapiju estro- distal forearm: a population-based case-control study. Osteoporos Int 1994;4:298304.
progestagenima bio je u ispitanica sa amenoroinim periodom do 5.godina, to bi odgovaralo [8] Vega EM, Egea MA, Mautalen CA. Influence of the menopausal age on theseverity
pretpostavljanju nekih autora da uvoenje HST do 3.godine od poetka menopauze of osteoporosis in women with vertebral fractures. Maturitas 1994;19:11724.
omoguava stimulaciju formiranja kosti to dovodi do poveanja denziteta iste, dok uvoenje [9] Johansson C, Mellstrom D. An earlier fracture as a risk factor for new fractureand
terapije nakon tog perioda smanjuje proces degradacije. its association with smoking and menopausal age in women. Maturitas 1996;24:97106.
Svakako da korist terapije treba procijeniti pojedinano za svaku pacijentkinju u odnosu van Der Voort DJ, van Der Weijer PH, Barentsen R. Early menopause: increased fracture risk
na faktore rizika koji su prisutni. Uspjeh lijeenja osteoporoze je dozno zavisan, a u sluaju at older age. Osteoporos Int 2003;14:52530.
[10] van der Klift M, de Laet CE, McCloskey EV, Johnell O, Kanis JA, Hofman A,et al. nauni rad
Risk factors for incident vertebral fractures in men and women: the Rotterdam Study. J scientific paper
Bone Miner Res 2004;19:117280
[11] Conway GS, Kaltsas G, Patel A, Davies MC, Jacobs HS. Characterization of PROCJENA FAKTORA RIZIKA ZA NASTANAK OSTEOPOROZE KOD
idiopathic premature ovarian failure. Fertil Steril. 1996;64:337341.
ENA U POSTMENOPAUZI
[12] Masako Ijuin,Tsutomu Douchi,Takashi Matsuo,Shinako Yamamoto,Hirofumi
Uto,Yukihiro Nagata Maturitas, 2010;43: 4:239244
[13]Haney AF, Wild RA.Options for hormone therapy in women who have had a
hysterectomy. Menopause. 2007;14(3 Pt 2):592-7; ASSESSMENT OF RISK FACTORS FOR OSTEOPOROSIS IN
[14] Shuster LT, Rhodes DJ, Gostout BS, Grossardt BR, Rocca WA. Premature menopause POSTMENOPAUSAL WOMEN
or early menopause: long-term health consequences. Maturitas 2010;65:161166
[15] Anasti JN, Kalantaridou SN, Kimzey LM, Defensor RA, Nelson LM. Bone loss in
young women with karyotypically normal spontaneous premature ovarian failure. Obstet R. Bijeli
Gynecol 1998;91:12 JZU Dom zdravlja Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
[16] Amarante F, Vilodre LC, Maturana MA, Spritzer PM. Women with primary ovarian
insufficiency have lower bone mineral density. Braz J Med Biol Res 2011;44:7883
Uvod. Osteoporoza, gr. osteum- kost, poros- pora, upljikava kost je metabolika
[17] Popat VB, Calis KA, Vanderhoof VH, Cizza G, Reynolds JC, Sebring N et al. Bone
bolest kostiju koju karakterie progresivno smanjenje mineralne gustine kosti i poremeaj
mineral density in estrogen-deficient young women. J Clin Endocrinol Metab. 2009;94:2277
mikroarhitekture kotanog tkiva to ima za posljedicu pojaanu fragilnost kostiju, zbog ega
2283
one postaju vie osjetljive na fizike stresove padove i udarce, povean rizika za nastanak
[18] Francucci CM, Ceccoli L, Caudarella R, Rilli S, Boscaro M. Skeletal effect of natural
preloma kostiju. Osteoporoza je bolest sa kojom se suoava populacija tzv. treeg ivotnog
early menopause. J Endocrinol Invest. 2010;33:3944
doba, odnosno starije osobe i to vie osobe enskog pola, to je posljedica injenice da one
[19] Davies MC, Hall ML, Jacobs HS. Bone mineral loss in young women with
imaju 30% niu masu kosti od mukog pola i da kod njih dolazi do ubrzanog procesa gubljenja
amenorrhoea. BMJ. 1990;301:790793.
kotane mase ulaskom u menopauzu i pojavom ovarijalne insuficijencije. Prema najnovijim
[20] Roeters van Lennep JE, Heida KY, Bots ML, Hoek A; on behalf of the collaborators
istraivanjima broj ljudi kod kojih je ustanovljena osteoporoza e se udvostruiti u narednih 50
of the Dutch Multidisciplinary Guideline Development Group on Cardiovascular Risk
godina usljed starenja svjetske populacije i uticaja raznih faktora, meu kojima znaajo mjesto
Management after Reproductive Disorders. Cardiovascular disease risk in women with
zauzima nain ivota.
premature ovarian insufficiency: A systematic review and meta-analysis. Eur J Prev Cardiol.
Osteoporoza je multifaktorijalno oboljenje u ijem nastanku uestvuju mnogobrojni
2016;23:178186.
faktori koji se mogu svrstati u grupu faktora rizika na koje se ne moe uticati, nepromjenljivi
[21] Eriksen EF, Colvard DS, Berg NJ, Graham MI, Mann KG, Spelsberg TC, Riggs BL.
faktori i faktori rizika na koje je mogue uticati, promjenljivi ili preventabilni. U grupu
Evidence of estrogen receptors in normal human osteoblast-like cells. 1998. Science 241:84; 86
nepromjenljivih faktora rizika za nastanak ovog oboljenja su starost, enski pol, rasa, kasna
[22] Haines C. J., Yim S. F., Tony K. H. at al.: A prospective randomized, placebo-
menarha i rana menopauza, porodina anamneza osteoporoze. Promjenljive ili preventabilne
controlled study of the dose effect of oral estradiol on bone mineral denity in postmenopausal
faktore rizika za osteoporozu ine nezdrava ishrana, puenje cigareta, konzumiranje alkohola,
Chinese women. Maturitas, 2003, 45: 169-173
kafe, nedostatak fizike aktivnosti, mala tjelesna masa (BMI < 18 kg/m 2), mada novija istraivanja
[23] Gambacciani M., Ciaponi M., Cappagli B. at al.: Postmenopausal femur bone loss:
pokazuju i drugaije rezultate; odnosno novije studije pokazuju da kod gojaznih ljudi postoji
effects of a low dose hormone replacement therapy. Maturitas, 2003, 45: 175-183
udruenost niske kotane gustine osteopenija, osteoporoza i hiperlipidemije i da je ta pozitivna
[24]Anne Bachelot, Carole Nicolas, Solenne Gricourt, Jrme Dulon, Monique Leban, povezanost vjerovatno posljedica poveanog mehanikog pritiska na kosti, naroito kod ena u
.
Jean Louis Golmard, andPhilippe Touraine Poor Compliance to Hormone Therapy and postmenopauzi to moe dovesti do ozbiljnih posljedica po zdravlje bolesnika. Cilj ovog rada je
Decreased Bone Mineral Density in Women with Premature Ovarian Insufficiency 2016. bio identifikacija faktora rizika za nastanak osteoporoze kod ena u postmenopauzi. Rezultati
PLoS One; 11(12): 0164638. do kojih smo doli pokazuju da su puenje i poviene vrijednosti ukupnog holesterola nezavisni
[25] Studd JWW, Magos A. Hormone pellet implantation for the menopause and faktori rizika za nastanak osteoporoze dok je fizika aktivnost protektivni faktor za kosti.
premenstrual tension. Obstet Gynecol Clin North Am. 1987;14:22949. Zbog velike rasprostanjenosti, u cijelom svijetu i stalnog poveanja broja
[26] Rossouw JE, Anderson GL, Prentice RL, LaCroix AZ, Kooperberg C, Stefanick ML, oboljelih,osteoporoza zasluuje punu panju i odgovarajui multidisciplinarni pristup kako
[27] Jackson RD, Beresford SA, Howard BV, Johnson KC, Kotchen JM, Ockene J 2002 u prevenciji tako i u lijeenju. S obzirom na vrlo ozbiljne posljedice ove bolesti, teak oblik
Risks and benefits of estrogen plus progestin in healthy postmenopausal women: principal invalidnosti pa i smrtni ishod, kako za pojedinca tako i za drutvo u cjelini, utvrivanje riziko
results from the Womens Health Initiative Randomized Controlled Trial. JAMA 288:321333 faktora za nastanak oboljenja i prevencija bolesti su jedan od temeljnih zadataka u zbrinjavanju
[28] Rossouw JE, Prentice RL, Manson JE, Wu L, Barad D, Barnabei VM, Ko M, LaCroix ovog rairenog zdravstvenog problema.
AZ, Margolis KL, Stefanick ML 2007.Postmenopausal hormone therapy and risk of Kljune rijei: osteoporoza, menopauza, faktori rizika
cardiovascular disease by age and years since menopause. JAMA 297:14651477

ABSTRACT tihom epidemijom modernog doba zbog svoje velike uestalosti u populaciji i rizika nastanka
preloma te uglavnom neprepoznate klinike slike [7]. Iako zahvata oko 10% svjetske populacije,
Introduction. Osteoporosis, osteum- bone poros- pore porous bone is a metabolic bone dijagnosticira se svega u 20% -25% sluajeva [8]. ene mnogo ee obolijevaju od osteoporoze
disease characterized by a progressive decrease in bone mineral density and microarchitecture nego mukarci, to je posljedica injenice da one imaju niu masu kosti od mukaraca i da kod
of bone tissue disorder which results in increased fragility of bones, which is why they are njih dolazi do ubrzanog procesa gubljenja kotane mase sa nastankom ovarijalne insuficijencije,
becoming more sensitive to physical stress drops and shocks, increased the risk of bone odnosno nastankom menopauze. Faktori rizika koji mogu dovesti do smanjenja mineralne
fractures. Osteoporosis is a disease faced by the population of so-called. Third age, ie the gustine kosti tj. faktori koji utiu na kotanu masu i lomljivost kosti, a koji su najee koriteni
elderly and more females as a result of the fact that they have a 30% lower bone mass than men, u smjernicama za procjenu rizika za osteoporozu su dob, pol, indeks tjelesne mase BMI,
and that among them there is a rapid process of losing bone mass entering the menopause and prethodni prelomi, puenje, konzumiranje alkohola > 3 pia dnevno, te ostali sekundarni uzroci
the appearance of ovarian insufficiency. According to the latest research, the number of people osteoporoze nelijeeni hipogonadizam u ena i mukaraca, upalne bolesti crijeva, inzulin ovisni
who had been in osteoporosis will double over the next 50 years due to the aging of the world diabetes melitus, bolesti titne lijezde, maligne bolesti [9]. Zbog produenog ivotnog vijeka
population and the impact of various factors, including the importance of place is given to a way ljudi odnosno poveane starije dobne strukture populacije i nezdravog naina ivota sljedeih 50
of life. godina udvostruie se broj bolesnika od osteoporoze [10], stoga je identifikacija faktora rizika
Osteoporosis is a multifactorial disease in which the formation of many factors involved za nastanak osteoporoze kao i osoba u riziku da obole od izuzetne vanosti zbog pravovremenog
that can be classified into a group of risk factors that can not be influenced, immutable factors sprovoenja adekvatnih mjera prevencije i lijeenja to ima za cilj dugorono smanjenje stope
and the risk factors that can be influenced, variable or preventable. The group immutable risk incidence za osteoporozu kao i spreavanje nastajanja teih posljedica ovog oboljenja.
factors for this disease are age, female gender, race, late menopause and early menopause,
family history of osteoporosis. Variables and preventable risk factors for osteoporosis make
unhealthy diet, smoking, alcohol, coffee, lack of exercise, low body weight (BMI <18 kg / m), CILJ RADA
although recent studies have shown different results; and recent studies have shown that obese Cilj naeg istraivanja je bio da utvrdimo da li preventabilni faktori kao to su puenje,
people have a low bone density association osteopenia, osteoporosis and hyperlipidemia, and konzumiranje kafe i alkohola kod ena u menopauzi doprinose redukciji kotane mase i pojavi
that this correlation is likely a result of increased mechanical pressure on the bones, especially in osteoporoze, te kakav je uticaj fizike aktivnosti na kotanu masu. Takoe smo istraivali da
postmenopausal women, which can lead to serious consequences for the health of patients. The li postoji povezanost izmeu lipidnih parametara (ukupni holesterol, HDL-holesterol, LDL-
aim of this study was to identify risk factors for osteoporosis in postmenopausal women. The holesterol, trigliceridi), indeksa tjelesne mase (BMI) i osteoporoze kod ena u postmenopauzi.
results we obtained show that smoking and elevated total cholesterol independent risk factors for
osteoporosis while physical activity is a protective factor for bone.
MATERIJAL I METODE
Due to the widespread use of large, worldwide and permanent increase in the number
of patients, osteoporosis deserves full attention and appropriate multidisciplinary approach in Studija je izvoena po tipu meovane studije sluajeva i kontrola. Grupu sluajeva
prevention and in treatment. Given the very serious consequences of this disease, a severe form je inilo 100 osoba enskog pola u stanju postmenopauze, kod kojih je metodom DEXA
of disability and death, both for the individual and for society as a whole, identifying risk factors novodijagnostikovana osteoporoza na Klinici za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma
for disease and disease prevention is one of the fundamental tasks in the management of this UKC RS tokom 2015-2016, dok je grupu kontrola inilo 100 osoba enskog pola u stanju
widespread health problem. postmenopauze bez dijagnostikovane osteoporoze. Grupe su meovane po uzrastu ( 2 godine).
Keywords: osteoporosis, menopause, risk factors U svrhu prikupljanja demografskih podataka, te podataka o faktorima rizika za nastanak
osteoporoze i ivotnim navikama pacijenata koriten je Upitnik o mineralnoj gustini kosti kod
ena irskog udruenja za osteoporozu. Svim ispitanicama se uradio antropometrijski status,
UVOD odnosno mjerenje visine, tjelesne teine (BMI) i obima struka. Biohemijske analize su se uradile
u Centralnoj laboratoriji za kliniku biohemiju Klinikog centra Banja Luka. Uzorci krvi su se
Osteoporoza (gr. osteum- kost, poros- pora, upljikava kost) je metabolika skupili iz periferne vene nakon 12 sati neuzimanja hrane. Plazma se koristila za analizu lipidnog
bolest kostiju koju karakterie progresivno smanjenje mineralne gustine kosti i poremeaj profila.
mikroarhitekture kotanog tkiva to ima za posljedicu pojaanu fragilnost kostiju, zbog ega
one postaju vie osjetljive na fizike stresove padove i udarce, povean rizika za nastanak
preloma kostiju [1].U nastanku osteoporoze uestvuju mnogobrojni faktori koji se mogu REZULTATI
podijeliti na promjenljive i nepromjenljive faktore tj. genetske faktore i faktore iz spoljanje Srednja starost ispitanica grupe sluajeva iznosila je 64 godine, u grupi kontrola 63
sredine [2]. Oni mogu pojedinano ili u sinergiji znaajno doprinijeti gubitku kotane mase i godine, bez statistiki znaajne razlike izmeu grupa. Po obrazovnom profilu u obje grupe su
dovesti do osteoporoze [3-5]. Novija nauna saznanja ukazuju da su faktori povezani sa loim dominirale ispitanice sa srednjom ili osnovnom kolom, u grupi sluajeva 78%, u grupi kontrola
ivotnim navikama takoe jedan od veoma znaajnih inilaca koji doprinose ubrzanom gubitku 84%.
mineralne gustine kosti kod ena u postmenopauzi [6]. Osteoporoza je bolest koja se naziva i

Analiza podataka u pogledu puenja pokazuje da 50% ispitanica u grupi sluajeva pui, Tabela 2. Faktori rizika za nastanak osteoporoze identifikovani univarijantnom logistikom regresijom
dok jeu grupi kontrola 33% ispitanica aktivnih puaa, to predstavlja statistiki znaajnu razliku 95% C.I.forOR
( = 24,025, p = 0,000) (Tabela1). Iz Tabele 1 takoe moemo vidjeti da priblino podjednak Faktor rizika B* SE p OR
broj ispitanica konzumira kafu 3 olje/ dan, u grupi sluajeva 32%, u grupi kontrola 27%. Kada Donjagranica Gornja granica
posmatramo dobijene podatke o konzumiranju alkohola, iz Tabele 1 uoavamo da se ovaj faktor Puenje 0.647 0.167 0.000 1.911 1.378 2.648
rizika u studiji nije pokazao kao znaajan za nastanak osteoporoze kod ena u postmenopauzi (
Kafa 0.129 0.180 0.472 1.138 0.800 1.620
= 4,35, p = 0,114). U pogledu fizike aktivnosti statistika analiza pokazuje da postoji znaajna
razlika izmeu ispitanica grupe sluajeva i grupe kontrola ( = 7,30, p = 0,026) (Tabela 1). Alkohol -.1.043 0.547 0.056 0.352 0.121 1.029
Fizika aktivnost -0.769 0.367 0.036 0.463 0.225 0.952
Tabela 1. Razlike izmeu grupe sluajeva i grupe kontrola u pogledu puenja, konzumiranja alkohola, kafe * koeficijent; ukrten odnos; interval povjerenja
i fizike aktivnosti
Grupa sluajeva Grupa kontrola
Varijabla test p Analiza rezultata multivarijantnom logistikom regresijom pokazuje da je puenje
(n= 100) (n= 100)
Puenje nezavisni faktor rizika za osteoporozu kod ena u menopauzi (OR= 1,665; p= 0,006) (Tabela 3).
Da 50 % 33 %
Tabela 3. Faktori rizika za nastanak osteoporoze identifikovani multivarijantnom logistikom regresijom
Ne 22 % 55 % 24,025 0,000 95% C.I.za OR
Bivi pua 28 % 12 % Faktor rizika B* SE p OR
Donja granica Gornja granica
Kafa
1-3 olje/dn 37 % 39 % Puenje 0.510 0.185 0.006 1.665 1.158 2.393
3 olje/ dn 32 % 27 % 0,615 0,735 Fizika aktivnost 0.724 0.395 0.067 2.062 0.950 4.473
Ne 31 % 34 % Constant -2.953 1.420 0.038 0.052
Alkohol *-koeficijent; -ukrteni odnos; -interval povjerenja
Da 5% 13 %
4,35 0,114
Ne 95 % 87 % Analizirajui prosjene vrijednosti lipidnog profila u studiji uoavamo da su vrijednosti ukupnog
Fizika aktiv- holesterola u grupi sluajeva bile 6,07 mmol/l sa prosjenim odstupanjem 1,075, u kontrolnoj
nost grupi 5,45 mmol/l ( 0,96). Takoe postoji statistiki znaajna razlika izmeu grupe sluajeva i
21 % 14 % kontrolne grupe i u pogledu ostalih lipidnih parametara sa izuzetkom HDL holesterola (Tabela 4).
Da 2x /sed.
5% 0% 7,30 0,026
Da 3x/sed. Tabela 4. Prosjene vrijednosti lipidnih parametara radne i kontrolne grupe
Ne 74 % 86 % Lipidni parametar Radna grupa Kontrolna grupa t test p
Ukupni holesterol mmol/l 6,07 1,075 5,45 0,96 4,32 0,000
Univarijantnom logistikom regresijom bili su obuhvaeni svi ispitivani faktori rizika TG, mmol/l 1,78 0,88 1,54 0,65 2,205 0,029
za nastanak osteoporoze kod ena u postmenopauzi.Ova analiza je pokazala da je puenje (P= LDL holesterol, mmol/l 3,67 0,94 3,30 0,84 2,943 0,004
0,000; OR= 1,911) bilo statistiki znaajno povezano sa nastankom osteoporoze, dok je fizika
HDL holesterol, mmol/l 1,35 0,29 1,30 0,26 1,365 0,174
aktivnost bila protektivni faktor za kosti ena (P= 0,036; OR= 0,463). Ostali ispitivani faktori
nisu bili znaani za nastanak osteoproze kod ena u postmenopauzi (Tabela 2).
Statistiki znaajna razlika u pogledu kategorizacije tjelesne teine je pronaena izmeu
grupe sluajeva i kontrolne grupe ( = 11,157, p = 0,025). U grupi sluajeva najvei procenat ena
(57%) imalo je prekomjernu tjelesnu teinu BMI 25- 30 kg/m. U kontrolnoj grupi je znaajno
vie bilo normalno uhranjenih ena (46%) nego u grupi sluajeva (28%). Statistiki znaajna
razlika u vrijednosti obima struka nije pronaena izmeu grupa = 1,64, p= 0,171.

Univarijantnom logistikom regresijom, za sve ispitivane parametre (ukupni holesterol, i aktivnost, teprema tome i direktno negativan efekat na kotanu homeostazu [14]. Novija
LDL holesterol, TG, HDL holesterol, BMI i OS) konstatovano je da su statistiki znaajno sa nauna saznanja govore da hiperlipidemija moe doprinijeti nastanku osteoporoze uticajem na
osteoporozom kod ena u postmenopauzi povezani: ukupni holesterol (P= 0,000), LDL holesterol kotanu resorpciju i osteoklastnu odrivost [15,16], lipidi ograniavaju radijalnu propostljivost
(P= 0,005), trigliceridi (P= 0,033), dok vrijednosti BMI (P= 0,727) nisu bile znaajan faktor za kortikalne kosti i tako utiu na samu funkciju kotane elije [11]. Studije pokazuju da su ene
nastanak osteoporoze (Tabela 5). u postmenopauzi sa osteoporozom imale signifikantno poveane vrijednosti parametara
lipidnog profila (ukupnog holesterola,triglicerida,LDL-holesterola) u poreenu sa enama u
Tabela 5. Faktori rizika za nastanak osteoporoze identifikovani univarijantnom logistikom regresijom premenopauzi sa osteoporozom [17]. Fizika aktivnost je neophodna za zdravu kost, jer ukoliko
95% C.I.forOR kosti nisu pod naponom i fizikom aktivnou, mehanoreceptori (osteociti) ne primaju signale o
Faktor rizika B* SE p OR potrebi remodeliranja, odstranjenja oteenja i sinteze nove kosti, te tako dolazi do postepenog
Donjagranica Gornja granica
smanjenja ukupne kotane gustine [18]. Podaci i drugih studija takoe ukazuju da je fizika
BMI 0.000 0.000 0.727 1.000 0.999 1.001
aktivnost od velikog znaaja za zdravlje kostiju i prevenciju nastanka osteoporoze [19].
Ukupni holesterol 0.006 0.002 0.000 1.006 1.003 1.009
LDL holesterol 0.005 0.002 0.005 1.005 1.001 1.008
HDL holesterol 0.007 0.005 0.175 1.007 0.997 1.018 ZAKLJUAK
TG 0.004 0.002 0.033 1.004 1.000 1.008 Mnogobrojni faktori rizika iz spoljanje sredine mogu znaajno uticati na mineralnu
Obim struka -0.012 0.016 0.468 0.989 0.958 1.020 gustinu kosti kod ena u postmenopauzi. Stoga je njihova identifikacija od sutinske
* koeficijent; ukrten odnos; interval povjerenja vanosti za planiranje i sprovoenje adekvatnih mjera, edukacije i prevencije same
bolesti, sa kojima treba zapoeti jo od najranijeg perioda djetinjstva.
Faktori koji su statistiki bili znaajni u modelu univarijantne logostike regresiji unijeti
su u model multivarijantne regresije, iji rezultati pokazuju da su poviene vrijednosti ukupnog
holesterola nezavisan faktor rizika za nastanak osteoporoze kod ena u postmenopauzi (P= LITERATURA
0,018), dok ostali parametri lipidnog profila nisu bili od znaaja za nastanak osteoporoze (Tabela [1] Consensus development conference: diagnosis, prophylaxis, and treatment of
6). osteoporosis. Am J Med 1993; 94: 646-650.
[2] Bijelic R, Balaban J, Milicevic S. Correlation of the Lipid Profile, BMI and Bone Mineral
Tabela 6. Faktori rizika za nastanak osteoporoze identifikovani multivarijantnom logistikom regresijom Density in Postmenopausal Women. Mater Sociomed. 2016; 28(6): 412-415.
95% C.I.za OR [3] Mendosa- Romo MA, Ramirez-Arriola MC, Velasco-Chvez JF. Parity and menarche as
Faktor rizika B* SE p OR
Donja granica Gornja granica risk factors for osteoporosis in postmenopausal women. Ginecol Obstet Mex. 2014; 82(2): 75-
Ukupni holesterol 0.006 0.002 0.018 1.006 1.001 1.010 82.
LDL holesterol -0.001 0.003 0.577 0.999 0.994 1.004 [4] Gonzlez- Mercado A, Snchez- Lpez JY, Ibarra B. Risk factors for osteoporosis in
TG 0.002 0.002 0.241 1.003 0.998 1.006 postmenopausal women from Guadalajara, Jelisco. Salud Publica Mex. 2013; 55(6): 627-30.
Constant -2.953 1.420 0.038 0.052 [5] Pasco A, Brennan SL, Kotowicz M. Morbid obesity in women on the rise: an
*-koeficijent; -ukrteni odnos; -interval povjerenja observational, population- based study. BMC Public Helath 2013; 13: 290.
[6] Zhu K, Prince RL. Lifestyle and Osteoporosis. Curr Osteoporos Rep. 2015; 13:52-59.
[7] Punda M. Uloga modificiranog upitnika kao mjernog instrumenta u predvianju niske
DISKUSIJA vrijednosti mineralne gustoe kosti. Doktorska disertacija. Medicinski fakultet Zagreb. 2014.
[8] Hernlund E, Svedbom A, Ivergrd M. Osteoporosis in the European union: medical
Osteoporoza je metabolika bolest kostiju koja u razvijenim zemljama predstavlja veoma management, epidemiology and economic burned. A. Arch Osteoporos 2013; 8: 136.
znaajan sociomedicinski problem i poprima sve vie epidemijski oblik, jer biljei stalan porast [9]
broja oboljelih [11]. U njenom nastanku uestvuju mnogobrojni faktori koji se mogu svrstati [10] Kanis JA, McCloskey EV, Johansson H, Oden A. Approaches to the targeting of
u grupu faktora rizika na koje se ne moe uticati (nepromjenljivi faktori) i faktori rizika na treatment for osteoporosis. Rheumatolog 2009; 5: 425- 431.
koje je mogue uticati (promjenljivi ili preventabilni faktori) [12]. Rezultati naeg istraivanja [11] Melton LJ 3rd, Chrschilles EA, Cooperr C, Lane AW, Rigs BL. Perspective. How many
su u skladu sa rezultatima drugih naunih studija koje ukazuju da odreeni preventabilni women have osteoporosis? J Bone Miner Res 1992; 7: 1005-10.
faktori rizika kao to su puenje ili prekomjerno konzumiranje alkohola mogu negativno [12] Kanis JA, McCloskey EV, Johansson H. Register, on behalf of the Scientific Advisory
uticati na mineralnu gustinu kosti dovodei do odreenih promjena na nivou mikroarhitekture Board of the European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis and
trabekularne kosti, to ima za posljedicu smanjenu otpornost kostiju na mehanike sile i trenje Osteoarthritis (ESCEO) and the Committee of Scientific Advisors of the International
[13] ili ima negativan uticaj na mehanizam remodeliranja kosti, osteoblastnu proliferaciju Osteoporosis Foundation (IOF). Osteoporos Int. 2013; 24(1): 2357.

[13] Guthrie JR, Ebeling PR, Dennerstein L. Risk factors for osteoporosis: prevalence, nauni rad
change, and association with bone density. Medscape Womens Health 2000; 5: E2. scientific paper
[14] Brook JS, Balka EB, Zhang C. The smoking patterns of women in their fortries: Their
relationship to later osteoporosis. Psyholog Rep. 2012; 110: 351-362.
[15] yin J, Gjesdal CG, Nyagrd OK, Lie SA, Mayer HE et al. Smoking and Body Fat Mass SOCIO-DEMOGRAFSKE, ANTROPOMETRIJSKE I BIOHEMIJSKE
in Relation to Bone Mineral Density and Hip Fractures: The Hordaland Health Study. Plos One KARAKTERISTIKE PACIJENATA SA TIPOM 2 EERNE BOLESTI U
2014; 9(6): e101335 doi. REPUBLICI SRPSKOJ
[16] Ilich JZ, Brownbill RA, Tamborini L, Crncevic-Orlic Z. To drink or not to drink: how
are alcohol, caffeine and past smoking related to bone mineral density in erderly women? J Am
Coll Nutr. 2002; 21: 536- 544.
[17] Berg KM, Kunins HV, Jackson JL et al. Association Between Alcohol Consumption and SOCIO-DEMOGRAPHIC, ANTHROPOMETRIC AND BIOCHEMICAL
Bone Osteoporotic Fractures and Bone Density. Am J Med. 2008; 121(5): 406-418. CHARACTERISTICS OF PATIENTS WITH TYPE 2 DIABETES IN THE
[18] Freedman ND, Park Y, Abnet CC. Association of coffee drinking with total and cause- REPUBLIC OF SRPSKA
specific mortality. N Engl J Med. 2012; 366(20): 1891- 1904.
[19] Brankovi S, Vukojevi P, Vujasinovi-Stupar N, Pali- Obradovi S. Role of exercise
program on bone mass in matients with osteoporosis. Acta Rheuma Belgrade 2009; 30:34-8. Lj. Stanivuk1, S. Popovi-Pejii2, D. Stojisavljevi1, V. Petrovi3
[20] Meedovi B, Romanov R, oki Z, Peri D, Ahmeovi Z. Fizika aktivnost i
mineralna gustina kostiju. TIMS Acta 2015; 9: 63- 74.
1
Institut za javno zdravstvo Republike Srpske
2
Univerzitetska bolnica, Kliniki centar Republike Srpske
3
JZU Dom zdravlja u Banjoj Luci
Uvod i cilj : Dijabetes je grupa metabolikih bolesti u ijoj osnovi je hiperglikemija,

nastala usljed nedostataka u izluivanja inzulina, neadekvatnog inzulinskog djelovanja na
elije, ili oba ova poremeaja. Cilj naeg istraivanja je bio da utvrdimo socio-demografske,
antropometrijske i biohemijske karakteristike pacijenata sa tipom 2 eerne bolesti u Republici
Srpskoj. Metod : Istraivanje je provedeno kao studija presjeka u 2013/2014. godini i obuhvatilo
je 1088 ispitanika, starijih od 18 godina, koji su sistemom sluajnog uzorka izabrani iz prirunih
registara za dijabetes melitus tip 1 i tip 2 u ambulantama primarne zdravstvene zatite. U radu
su analizirane socio-demografske, antropometrijske i biohemijske karakteristike pacijenata sa
tipom 2 eerne bolesti. Rezultati : U obradu su konano bili ukljueni podaci za 1037 ispitanika.
Najvei procenat ispitanika su bili stariji od 65 godina (47,9%), u veem procentu ene (55,5%)
nego mukaraci (44,5%), penzioneri (65,3%), sa jednim izvorom mjesenih prihoda (61,4%) u
visini do 600 KM (63,2%), koji su bolesni krae od 5 godina (42,5%). Preko polovine je bilo bez
kole ili sa nepotpunom ili potpunom osnovnom kolom. Neregulisan HbA1c je bio statistiki
znaajno ee zabiljeen nego regulisan (61,1% : 38,9%, =4,874, df=1, p=0,027). Polovina
ispitanika je ocijenjena kao gojazna (BMI 30 kg/m 2), a s abdominalnom gojaznosti je utvreno
75,6%. Poviene vrijednosti za ukupan holesterol su utvrene kod 75,6%, nizak HDL kod 55,9%,
povien LDL u 86,0%, poviene trigliceridi kod 54,3%, albuminurija i proteinurija evidentirane
su kod 59,7%, a poviene vrijednosti krvnog pritiska kod 88,61% ispitanika. ene su imale
statistiki znaajno vie prosjene vrijednosti ukupnog holesterola, HDL holesterola i BMI
nego mukarci, dok su mukarci imali statistiki znaajno vie prosjene vrijednosti albumina i
kreatinina u urinu. Zakljuak: Oboljeli od DM tip 2 u RS u velikom procentu nisu postigli ciljne
vrijednosti za glikemiju i lipidni staus, u visokom procentu su gojazni i imaju mikroalbuminuriju.
Rezultati su slini mnogim studijama zemalja u razvoju i dijelom razvijenih zemalja u kojima
se pacijenti ne pridravaju zdravstvenih preporuka koje su dobili od zdravstvenih strunjaka.
Kljune rijei: dijabetes, socio-demografski, biohemijski i antropometrijski parametri

Abstract su isplative i dovode do uteda, ak i u zemljama u razvoju, jo uvijek nisu u irokoj upotrebi
Introduction and aim: Diabetes is a group of metabolic diseases that are based on [12-13].
hyperglycemia, resulting from lack of insulin secretion, inadequate insulin action on the cells, Ciljevi lijeenja dijabetesnih bolesnika i njihov plan realizacije su individualni. Pri tome
or both of these disorders. The aim of our study was to determine the socio-demographic, treba imati u vidu odreene zahtijeve pacijenta i u plan lijeenja ukljuiti i druge faktore kao
anthropometric and biochemical characteristics of patients with type 2 diabetes in the Republic to su: starosna dob, aktivnosti vezane za kolu/posao prema dnevnom rasporedu aktivnosti i
of Srpska. uslovima rada, fiziku aktivnost, navike u ishrani, socio-ekonomsko stanje, kulturne faktore,
Method: The study was conducted as a cross-sectional study in 2013/2014. year, and komplikacije dijabetesa i njihovi zdravstveni prioriteti, kao i zainteresovanost za lijeenje i
included 1,088 respondents, aged 18 years, who were randomly selected from the registers samolijeenje od strane samog pacijenta [14].
for diabetes mellitus type 1 and type 2 in primary health care. The article analyzes socio- Sposobnost pacijenta da i sam uestvuje u lijeenju dijabetesa igra kljunu ulogu u
demographic, anthropometric and biochemical characteristics of patients with type 2 diabetes. upravljanju dijabetesom, s obzirom da veina oboljelih od dijabetesa vie od 90% svoga vremena
Results: In the processing were finally included data for 1,037 respondents. Most u toku dana mora da usmjereni na brigu o svojoj bolesti [15].
respondents were older than 65 years (47.9%), a higher percentage women (55.5%) than men Termin ne pridravanje ili ne potivanje opisuje u kojoj mjeri pacijenti ne primjenjuju
(44.5%), pensioners (65.3%), one source of monthly income (61, 4%) amounting to 600 KM preporuke lijeenja koje im daju oni koji im pruaju zdravstvenu zatitu [16]. U pacijenta sa
(63.2%), who are ill less than 5 years (42.5%). Over half were without school or with incomplete hroninim bolestima kao to je dijabetes ne pridravanje datih preporuka zastupljeno je i do
or complete primary school. Unregulated HbA1c was statistically significantly more frequently 50% ili ak i vie, a ne pridravanje moe biti namjerno ili nenamjerno, gdje se savjeti lijeenja
reported than regulated (61.1%: 38.9%, = 4.874, df = 1, p = 0.027). Half of the respondents provode pogreno ili se ne provode uopte [16].
assessed as obese (BMI 30 kg / m2), but with abdominal obesity was found 75.6%. Elevated Meutim, pacijenti i zdravstveni radnici esto ne prepoznaju da je uzrok loeg ishoda
values of total cholesterol were found in 75.6%, low HDL in 55.9%, elevated LDL in 86.0%, zdravlja nastao zbog ne pridravanja preporuka koje su dobili od zdravstvenih radnika [17,18].
elevated triglycerides in 54.3%, albuminuria and proteinuria were observed in 59.7%, and Meutim, ne pridravanje dobijenih preporuka moe biti uzrokovano i bezbrojnim drugim
increased values of blood pressure in 88.61% of the respondents. Women had significantly razlozima, ukljuujui i finansijska ogranienja u vezi sa tretmanom, neeljene reakcije lijekova,
higher average levels of total cholesterol, HDL cholesterol and BMI than men, while men had tekoe u upravljanju kompleksnim nainom lijeenja, neadekvatne zdravstvene pismenosti
significantly higher average values of albumin and creatinine in urine. pacijenta i/ili nedostatka socijalne podrke [16, 19-22].
Conclusion: Patients with type 2 DM in the RS in a large percentage did not meet targets Unazad nekoliko decenija istraivanja su usmjerena na izuavanje faktora koji dovode
for glycemic and lipid status, a high percentage are obese and have microalbuminuria. The do primjene uspjenih mehanizama vezanih za relizaciju datih preporuka.Jedan od njih je efekt
results are similar to many studies in developing countries and part of the developed countries socijalne podrke pacijentu[23].
where patients do not comply medical recommendations they received from health professionals. Istraivanja Glasgow i Toobert su otkrila da je podrka porodice najjai i najvei
Keywords: diabetes, socio-demographic, biochemical and anthropometric parameters pozitivan faktor koji pomae u pridravanju preporuka za lijeenje dijabetesa kod pacijenata sa
dijabetesom tipa 2 [24]. Kod starijih pacijenata socijalna podrka porodice i prijatelja pomae da
ostanu aktivni u samolijeenju i njezi i kada su suoeni sa fizikim, socijalnim i ekonomskim
UVOD potekoama[19, 23-25].
Dijabetes je grupa metabolikih bolesti u ijoj osnovi je hiperglikemija, nastala je CILJ RADA
usljed nedostataka u izluivanja inzulina, neadekvatnog inzulinskog djelovanja na elije, ili
obaova poremeaja. Hronina hiperglikemija je povezana s dugoronim posljedicama koje Utvrditi socio-demografske i antropometrijske karakteristike, kao i kvalitet glikoregulacije
se manifestuju disfunkcijom raznih organa, a naroito oiju, bubrega, ivaca, srca i krvnih kod oboljelih od dijabetesa tip 2 u Republici Srpskoj (RS).
sudova [1]. Dijabetes - eerna bolest (lat. Diabetes mellitus) zahtijeva kontinuiranu medicinsku Utvrditi da li postoje razlike u odnosu na polnu zastupljenost, indeks tjelesne mase,
njegu sa multifaktorskim strategijama namijenjenim smanjenju rizika za nastanak hroninih lipidni statusa, nivo albumina i kreatinina u urinu i nivoe krvnog pritiska.
komplikacija [2]. Dijabetes je jedan od najveih zdravstvenih problema 21. vijeka. Svjetska
zdravstvena organizacija (SZO, WHO) navodi da je visok nivo glukoze u krvi trei od najveih UZORAK I METOD ISTRAIVANJA
faktora rizika za preranu smrtnost, nakon visokog krvnog pritiska i upotrebe duvana [3].
Prema podacima IDF iz 2015. godini u svijetu je 415 miliona odraslih osoba (20-79 godina Ovo istraivanje predstavlja dio istraivanja provedenog tokom 2013/14. godine pod
starosti) oboljelih od dijabetesa, 193 miliona oboljelih, ali ne dijagnostikovanih i 318 miliona sa nazivom Procjena kvaliteta glikoregulacije i prisustva vaskularnih komplikacija u osoba
poremeajem tolerancije glukoze. Ako se ne zaustavi ovaj rast broja oboljelih, predvia se da e sa eernom boleu u Republici Srpskoj na poduzorku od (n = 1037) ispitanika. Ciljnu
u 2040. godini biti 642 miliona oboljelih, to e poveati trokove zdravstvene zatite za dva do populaciju su inili pacijenti iz Republike Srpske oboljeli od dijabetesa tip 2. Pacijenti su birani
tri puta vie nego da su u pitanju osobe koje nisu oboljele od dijabetesa [4-11]. u ambulantama domova zdravlja: Banja Luka, Prijedor, Mrkonj Grad, Laktai, Gradika,
Uvoenjem pravilnih stilova ivota moe se sprijeiti ili odgoditi DMT2 i na taj nain Tesli, Doboj, Zvornik, Foa, Istono Sarajevo i Trebinje. Uslov za uee u istraivanju je bio
smanjiti ekonomsko optereenje. Mnoge od interventnih mjera koje se koriste i pored toga to da su pacijeni registrovani u Populacionom registru za dijabetes Republike Srpske i u prirunim

registrima ambulanti porodine medicine, da imaju 18 i vie godina starosti i da su poslednjih tjelesne visine i tjelesne mase izraunat je indeks tjelesne mase (BMI) i izvrena procjena
godinu dana boravili u Republici Srpskoj . Istraivanjem nisu obuhvaene ene trudnice oboljele stanja uhranjenosti u skladu sa preporukama Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), gdje se
od gestacionog dijabetesa, pacijenti u psiho-fizikom stanju koje oteava komunikaciju, kao i gojaznost smatra kod BMI 30kg/m2 [31-34].
ispitanici koji nisu dali svoj pristanak da uestvuju u istraivanju. Uesnici u istraivanju svoj
pristanak na uee u istraivanju su verifikovali svojim potpisom na posebno pripremljenom Mjerenje krvnog pritiska
obrascu. Odobrenje za provoenje istraivanja dao je Etiki odbor Instituta za javno zdravstvo
Republike Srpske. Raeno je pomou aparata svingomanometra na ivu. Procjena vrijednosti krvog pritiska
Izbor ispitanika je vren po metodu sistematskog (sluajnog) odabira ispitanika. Rije je o vrena je u skladu sa zvaninim preporukama, preporuena normalna vrijednost krvnog pritiska
dvoetapnom stratifikovanom kvota uzorku. U prvoj etapi je izvren odabir ambulanti porodine je 120/80 mmHg, [35].
medicine, iji su priruni registri uli u uzoraki okvir, a u drugoj etapi je izvren sluajan Nakon provedenog istraivanja na terenu i kompletiranja rezultata laboratorijskih analiza
odabir ispitanika iz prirunih registara timova porodine medicine, uz prethodno sortiranje po uraena je baza za unos podataka, potom i statistika analiza. Statistika analiza je izvrena
polu i starosnoj dobi. Iz svakog doma zdravlja izabrana su po dva punkta (jedan u urbanom i koristei statistiki softver SPSS (IBM SPSS Statistics, Version 22.0. Armonk, NY: IBM Corp.).
jedan u ruralnom podruju). Prosjeci i standardne devijacije za neprekidne varijable, odnosno frekvencije i procenti za
kategorijske varijable, su koriteni u svrhu izrade osnovnih deskriptivnih statistikih pokazatelja.
Instrumenti istraivanja Statistika znaajnost u razlikama izmeu prosjeka po grupama je ispitana koristei
t-test, odnosno jednofaktorsku ANOVA-u ukoliko je grupisanje izvreno po vie od dvije grupe.
U istraivanju su koritena dva specijalno konstruisana upitnika koji su posluili, Statistika znaajnost u razlikama izmeu frekvencija modaliteta kategorijskih varijabli
izmeu ostalog, i za identifikaciju ispitanika i prikupljanje socio-demografskih podataka, kao je ispitana koristei Pearsonov 2 test, a p vrijednosti koje su manje od 0,05 se smatraju znaajnim,
i za evidentiranje parametara antropometrijskih mjerenja, laboratorijskih analiza, klinikog a manje od 0,01 visoko znaajnim.
pregleda i mjerenja krvnog pritska.
REZULTATI ISTRAIVANJA
Laboratorijske analize
Uzorak je inilo 1037 ispitanika, mukaraca 461(44,5%) i 576(55,5%) ena, podjednako iz
Laboratorijske analize su raene u laboratorijima doma zdravlja u Banjoj Luci, urbane i ruralne sredine, prosjenih godina starosti 64,010,58, sa najveom uestalosti u grupi
Bijeljini i Foi na aparatu Cobas Integra 400+, firme Roche Diagnostic. Uzimanje uzoraka za 65 godina 497(47,9%). Prosjean broj izvora mjesenih prihoda je 2,773,24, a najuestaliji su
laboratorijsku analizu, njihov transpot, uvanje, priprema i analiza je raeno prema zahtjevima ispitanici s jednim izvorom (61,4%), i najee su to penzioneri 657(65,3%). Najvei procenat
i uputstvu proizvoaa aparata [26-28]. ispitanika ima mjesene prihode do 600 KM (63,2%). Prosjean broj lanova domainstva je
Sva oprema koja je koritena u laboratoriji prethodno je bila badarena i kalibrisana, 5,721,84, a meu njima je najvie onih koji imaju dva lana domainstva 419(40,6%) i ive
od zvanino ovlatene ustanove. Kod svih uesnika u naoj studiji od laboratorijskih analiza u nekoj od branih zajednica 752(72,8%). Vie od polovine ispitanika je neobrazovano ili
vrena su mjerenja ukupnog holesterola, triglicerida, HDL-holesterola i LDL-holesterola u nieg stepena obrazovanja, meu njima je bez kole 118(11,4%), a sa nepotpunom ili potpunom
serumu, HbA1c iz pune venske krvi i albumina i kreatinina u uzorku dnevnog urina. Procjena osnovnom kolom 435(42,1%). U najveem procentu su zastupljeni ispitanici ija bolest raje
je vrena poredei nalaze prema referentnim vrijednostima biohemijskih parametra koji su dati krae od 5 godina 433(42,5%), tabela 1.
u zvaninim preporukama: HbAc <6,5%, ukupni holesterol < 5.0 mmol/L, HDL holesterol
1,16/1,30, LDL holesterol <2,6 mmol/L, tiglicerid i<1,7 mmol/L, albumin/kreatinin u urinu
<30mg/g [29-31].
Antropometrijska mjerenja
Od antropometrijskih mjerenja vrena su mjerenja tjelesne visine, tjelesne mase i obima

struka. Sva oprema za mjerenje prethodno je badarena. Mjerenje tjelesne visine (TV) u
centimetrima (cm) je vreno prenosnim visinomjerom Seca 206, koji omoguava mjerenje
visine do 2,2 m (220,0 cm), sa mogunou oitavanja vrijednosti do najbliih 0,1 cm. Mjerenje
tjelesne mase (TM) u kilogramima (kg) je vreno prenosnom digitalnom vagom Seca 877 ili
Gima (do 100 grama tolerancije). Obim struka je mjeren namjenskim prenosnim aparatom
Seca 201, namijenjenim za mjerenje obima sa neelastinom trakom. Vrijednost je oitavana do
najbliih vrijednosti od 0,1 cm. Na osnovu podataka dobijenih mjerenjem obima struka vrena
je procjena centralnog tipa gojaznosti (102cm /88 cm). Na osnovu dobijenih vrijednosti

Tabela 1. Prikaz socio-ekonomskih i demografskih karakteristika oboljelih od dijabetesa tipa2 u RS Srednja kola 371(35,9)
VS i VS, akademsko zvanje 110(10,6)
Karakteristike Duina trajanja bolesti - godine; n(%)
Uzorak; n(%) 1037(100,0) 5 433(42,5)
Pol; n(%) 6-10 275(25,2)
461(44,5) >10 310(32,3)
576(55,5)
Naselje gdje ive ipitanici; n (%) Preko tri petine ispitanika (61,1%) ima loe regulisane vrijednostiglikoziliranog
Urbano 518(49,9) hemoglobina (HbA1c 6,5%) to je uodnosu na one sa dobro regulisanim (HbA1c <6,5%) i
Ruralno 519(50,1) statistiki znaajno (=4,874, df=1, p=0,027) tabela 2.
Starosna dob; XSD 64,010,58
Starosna dob ; XSD 63,09,84 Tabela 2. Distribucija ispitanika u odnosu na granine vrijednosti glikoziliranog hemoglobin
Starosna dob; XSD 65,09,38
Starosne kategorije; n (%)
HbA1c% N % df p
18-44 23(2,2)
45-54 119(11,5) <6,5% 402 38,9
55-64 398(38,4) 6,5% 631 61,1 1 =4,874 0,027
65 497(47,9) Ukupno 1033 100,0
Broj izvora mjesenih novanih prihoda; XSD 2,773,24
Broj izvora mjesenih novanih prihoda; n (%) Prosjene vrijednosti, kao i minimalne i maksimalne vrijednosti parametara:%
Bez novanih prihoda 29(3,0) glikoziliranog hemoglobina u krvi, ukupni holesterol, LDL, HDL, trigliceridi u serumu,
1 izvor prihoda 594(61,4) kreatinin, albumin, albumin/kreatinin u urinu, kao i vrijednosti sistolnog i dijastolnog krvnog
2 izvora prihoda 294(30,4) pritiskai indeksa tjelesne mase prikazane su u tabeli 3.
3 izvora prihoda 50(5,1)
Vrsta izvora novanih prihoda; n (%) Tabela 3. Prosjene, minimalne i maksimalne vrijednosti biohemijskih parametara, indeksa tjelesne mase i
Plata u dravnoj, privatnoji i samostalnoj djelatnosti 270(26,8) krvnog pritiska
Penzija 657(65,3)
Socijalna pomo i drugi pomoili su bez primanja 767(7,9) Parametri N X Minimum Maximum
Prosjeni ukupni mjeseni novani prihodi domainstva - KM; XSD 585,66555,33 HbA1c% 1037 7,35 4,00 14,50
Ukupni mjeseni novani prihodi domainstva - KM; n (%)
Ukupni holesterola (mmol/L) 1036 5,82 2,51 11,13
300 258(26,0)
300-600 369(37,2) HDL holesterol (mmol/L) 1034 1,33 0,28 6,62
600-1000 208(20,9) LDL holesterola (mmol/L) 1033 3,86 0,76 8,74
1000-1500 100(10,1) Trigliceridi (mmol/L) 1036 2,18 0,37 17,40
1500 58(5,8)
Kreatinin u urinu 1031 0,12 0,01 1,04
Broj lanova domainstva; XSD 5,721,84
Broj lanova domainstva; n (%) Albumin u urinu 1031 13,08 0,30 181,50
1 lan domainstava 149(14,4) Albumin/kreatinin u urinu 1030 160,81 0,79 8476,08
2 lan domainstava 419(40,6) BMI (kg/m ) 2
1037 30,32 18,83 58,79
3 lan domainstava 167(16,2)
Sistolni krvni pritisak 1036 144,63 90 245
4 lanova domainstava 397(28,8)
Brana status; n (%) Dijastolni krvni pritisak 1036 85,14 50 140
U braku ili vanbranoj zajednici 752(72,8)
Neoenjen/neudata, razveden/razvedena, udovac/udovica 281(27,2) Na osnovu vrijednosti indeksa tjelesne mase (BMI) polovina ispitanika je bila u kategoriji
Obrazovanje; n (%) gojaznih osoba (30 kg/m2), a na osnovu obima struka gojazno je bilo 75,6% ispitanika (102cm
Bez kole 118(11,4) /88 cm ). Povien ukupni holesterol (5 mmol/L) evidentiran je kod 75,6% ispitanika, dok
Nepotpuna osnovna kola ili osnovna kola 435(42,1) je nizak nivo HDL holesterola (<1,15/1,29 mmol/L) prisutan kod 55,9% ispitanika, povien
LDL holestrol (2,60 mmol/L) zabiljeen je u 86,0% ispitanika. Visoke vrijednosti triglicerida

(1,70) zabiljeene su u 54,3% ispitanika. Albuminurija i proteinurija evidentirane su u 59,7% Tabela 5. Antropometrijske karakteristike ispitanika, poreenje prema polu
ispitanika (albumin/kreatinin u urinu 30mg/g). Poviene vrijednosti krvnog pritiska ( 120/80
mmHg) zabiljeene su kod 88,61% ispitanika, tabela 4. Pol
Antropometrijske df t p
Tabela 4. Uestalost gojaznosti, poremeaja lipidnog statusa, mikroalbuminurije i hipertenzije
karakteristike
N X,SD N X,SD
Indikatori Granine vrijednosti N %
TV (cm) 461 174,817,99 576 160,996,65
<25 114 11,0
BMI (kg/m )2
25-30 403 38,9 TM (kg) 461 91,0016,08 576 79,9914,39
30 520 50,1
OS (cm) 458 104,6911,05 570 101,8312,66
<94 cm /80 cm 77 7,5
Obim struka (cm) 94-101 cm /80-87 174 16,9 BMI (kg/m2) 461 29,684,35 576 30,835,05 1029,336 -3,932 0,000
102cm /88 cm 777 75,6
Ukupni holesterola (mmol/L) <5 284 27,4 Rezultati naeg istraivanja su pokazali da su prosjene vrijednosti glikoziliranog
5 752 72,6 hemoglobina (HbA1c) nie kod mukaraca 7,271,62%nego kod ena 7,411,69, ali nije utvrena
<1,15/1,29 456 44,1 statistiki znaajna razlika meu polovima. Nije zabiljeena statistiki znaajna razlika meu
HDL holesterol (mmol/L)
1,16/1,30 578 55,9 polovima ni u prosjenim vrijednostima LDL holesterola, triglicerida, albumin/kreatinin
<2,60 145 14,0 u urinu, sistolnog i dijastolnog krvnog pritiska. Statistiki znaajne razlike su zabiljeene
LDL holesterola (mmol/L)
2,60 888 86,0 meu polovima u nivou ukupnog holesterola, gdje su prosjene vrijednostiu serumu nie kod
<1,70 473 45,7 mukaraca (5,681,28 mmol/L), nego kod ena (5,93,23), to je i statistiki visoko znaajna
Trigliceridi (mmol/L)
1,70 563 54,3 razlika (p = 0,001). Prosjene vrijednosti HDL holesterola u serumu znaajno su nie kod
29 405 39,3 mukaraca (1,260,44 mmol/L), nego kod ena (1,40,39 mmol/L), to je i statistiki visoko
Albumin/kreatinin (mg/g) u urinu 30 - 300 506 49,1 znaajna razlika (p = 0,000). Kod mukaraca su znaajno vie prosjene vrijednosti kreatinina
300 119 11,6 u urinu (0,140,09 g), nego kod ena (0,100,06), to je i statistiki visoko znaajna razlika (p =
120/80 918 88,61 0,000), kao i albumina u urinu, kod mukaraca su vie prosjene vrijednosti (14,5621,65 mg),
Krvni pritisak(mmHg)
<120/80 118 11,39 nego kod ena (162,20338,63 mg), to je i statistiki znaajna razlika (p = 0,036), tabela 6.
Prosjena tjelesna visina mukaraca je 174,817,99 cm,a ena 160,996,65 cm. Prosjena Tabela 6. Poreenje srednjih vrijednosti biohemijskih parametara i krvnog pritiska u odnosu na pol
tjelesna masa mukaraca je 91,0016,08 kg, a ena 79,9914,39. Obim struka u mukaraca je Pol
u prosjeku 104,6911,05, a u ena 101,8312,66. Prosjean indeks tjelesne mase u mukaraca Biohemijski parametri i

je 29,684,35 kg/m2, dok je kod ena vii i iznosi 30,835,05 kg/m2, to je zabiljeeno i kao krvni pritisak
N X,SD N X,SD df t p
statistiki visoko znaajna razlika meu polovima u odnosu na indeks tjelesne mase (t test =
-3,932; p = 0,000), tabela 5. HbA1c% 460 7,271,62 574 7,411,69 1032 -1,355 0,176
Ukupni holesterol
461 5,681,28 575 5,93,23 1034 -3,184 0,001
mmol/L
HDL holesterol mmol/L 460 1,260,44 574 1,40,39 1032 -5,240 0,000
LDL holesterol mmol/L 459 3,781,18 574 3,921,17 1031 -1,781 0,075
Trigliceridi mmol/L 461 2,191,71 575 2,181,39 1034 0,087 0,931
Kreatinin u urinu g 459 0,140,09 572 0,100,06 810,42 7,192 0,000
Albumin u urinu mg 459 14,5621,65 572 11,8918,39 899,90 2,101 0,036
Albumin/kreatinin mg/g 459 159,09537,04 571 162,20338,63 1028 -0,113 0,910
Sistolni pritisak mmHg 459 143,6320,21 570 145,2618,40 1027 -1,347 0,178
Dijastolni pritisak
459 85,469,99 570 84,789,32 1027 1,129 0,259
mmHg

DISKUSIJA U rezultatima drugih autora uoena je slina prevalencija glikoziliranog hemoglobin kao
u naem istraivanju [40,41,42, 44, 45]. U prospektivenoj amerikoj studiji koja je provedena
U naem istraivanju zabiljeeno je da je u ukupnom uzorku (n= 1037) vie ena (55,5%), na uzorku od 121 dijabetesnog pacijenta u cilju kontrole nivoa glikemije, prevalencija dobro
nego mukaraca (44,5). Prosjene godine starosti ena su neto vie (65,09,38), nego kod regulisanog glikoziliranog hemoglobina (< 6,5%) se kretala od 24,0% - 35,6% [40]. U studiji
mukaraca (63,09,84), a ispitanici su u najveem procentu zastupjeni u grupi od 65 i vie provedenoj u Seulu (Juna Koreja) u 2013. godini, prevalencija HbA1c <6,5% zabiljeena je kod
godina (47,9%). Vie od polovine ispitanika je nieg stepena obrazovanja. Najvie ispitanika 27,1% ispitanika, koji su bili fiziki aktivni i kod 21,6% ispitanika koji nisu bili fiziki aktivni
ima samo jedan izvor mjesenih prihoda (61,4%), najee je to penzija (65,3%). U najveem [41]. U istraivanju Lopeza i saradnika, u studiji presjeka provedenoj u devet zemalja Latinske
procentu (63%) imaju mjesene prihode do 600 KM. U najveem procentu ispitanici imaju Amerike: Argentina, Braazil, ile, Kostarika, Ekvador, Gvatemala Meksiko, Peru i Venecuela,
dva lana domainstva (40,6%), a 72,8% ivi u branoj ili vanbranoj zajednici. U najveem na uzorku od 3592 pacijenta oboljelih od dijabetesa tip 2, dobro regulisan HbA1c utvren je kod
procentu su ispitanici kod kojih dijabetes traje 5 godina (42,5%). Mnoga istraivanja su 30% ispitanika [42].
pokazala da je socijalna podrka vrlo bitna u procesu upravljanja dijabetesom i da ima uticaj i U studiji provedenoj u Domu zdravlja Rekovac u Srbiji, u uzorku od 55 ispitanika
na samo preivljavanje pacijenta. U ameriom istraivanju [36] provedenom na uzorku od 1382 prijavljenih u registar oboljelih od dijabetesa tipa 2, izabranih metodom sluajnog uzorka, tek
ispitanika, oboljelih od dijabetes tip dva, prosjenih godina starosti 75,4 5,3 se pokazalo da kod svakog desetog ispitanika (10,9%) je utvren dobro regulisan HbA1c [43].
socijalna podrka je snano povezana sa preivljavanje dijabetesnih bolesnika, i samim tim ini Prema Izvjetaju HZJZ za 2016. u Nacionalnom registra osoba sa eernom boleu
ovaj faktor, kao posredni, veoma bitnim za fiziko i mentalno zdravstveno stanje oboljelih. U CroDiab u Hrvatskoj u 2015. godini je meu prijavljenim pacijentima bilo samo 26,78%
istraivanju provedenom u Kini na sluajnom uzorku od 1524 ispitanika oboljela od dijabetes pacijenta oboljelih od dijabetesa tipa 2 sa HbA1c <6,5% [44]. Slini rezultati su evidentirani i u
tip 2 evidentirana je priblino ista zastupljenost ispitanika u odnosu na pol i prosjene godine istraivanju Gavrana i sar, u ambulantama porodine medicine u Zenici, pri emu je utvreno
starosti kao u naem uzorku [37]. U istraivanju [38] provedenom u sedam drava izabranih da je u uzorku od 853 pacijenta oboljela od dijabetesa tipa 2 samo u 37,3% njih postignut nivo
metodom sluajnog uzorka (Kolumbija, Engleska, Meksiko i Sjedinjene Amerike Drave HbA1c6,5% [45].
(SAD), Islamska Republika Iran, Tajland, kotska i Meksiko) u cilju kontrole upravljanja U naem istraivanju evidentirano je 50,1% ispitanika u kategoriji gojaznih sa indeksom
dijabetesom, pri emu je uraena kontrola glukoze u krvi, lipidnog statusa i krvnog pritiska, tjelesne mase 30kg/m 2. Prosjena vrijednost indeksa tjelesne mase kod ena je u kategoriji
a kao granina vrijednost za HbA1c je odreena vrijednost 6,5%, dolo se do saznanja da je gojaznih 30kg/m2, dok je kod mukaraca u kategoriji predgojaznih, i zabiljeena je visoko
uestalost dijabetesa tip 2 vea meu mukarcima u Kolumbiji, Meksiku, Engleskoj i SAD, statistii znaajna razlika prosjenih vrijednosti meu polovima (p=0,000). Abdominalna
odnosno enama u Islamskoj republici Iranu, kotskoj i Tajlandu. U istraivanju se pokazalo gojaznost je evidentirana kod 76,5% ispitanika. U istraivanju provedenom u Indiji meu
da su razvijenije zemlje bolje snabdijevale pacijente lijekovima, ali ih nisu pacijenti koristili u bogatim ispitanicima oboljelim od dijabetesa (n =819) evidentirana je prosjena vrijednost BMI
skladu sa preporukama. Najbolje regulisane ciljne vrijednosti za krvni pritisak kod oboljelih od od 28,70,3, sa veom prosjenom vrijednosti kod ena nego kod mukaraca. Prevalencija BMI
dijabetesa su postignute kod ispitanika u Sjedinjenim Amerikim Dravama (38% mukaraca i >od 25kg/m2 zabiljeena je kod tri etvrtine ispitanika, sa veim procentom meu enama nego
25% ena), dok je u svim drugim dravama obuhvaenim istraivanjem manje od 15% ispitanika mukarcima. Adominalna gojaznost je evidentirana kod 89,0% ispitanika. Meu ispitanicima
sa dijabetesom postiglo ciljne vrijednosti za krvni pritisak [38]. 41,8% ispitanika je imalo lou glikemiju, 63,2% hipertenziju (>140/90), a 74,5% je imalo
Prevalencija hiperholesterolemije meu pojedincima s dijabetesom je slina u navedenim poremeaj lipida u serumu [46].
dravama, i ona je bila iznad 55% u svim, osim u Meksiku, gdje je bila oko 35% [38]. U istraivanju provedenom u osam evropskih zemalja (Belgija, Francuska, Njemaka,
Efikasno upravljanje u navedeom istraivanju je definisano u smislu proporcije pojedinaca Italija, Irska, vedska, Nizozemska i Velika Britanija) u toku 2009/2010. godine u studiji
s dijabetesom koji su lijeeni i koji su ispunili ciljeve lijeenja za glukozu u krvi, krvni pritisak i presjeka na uzorku od 7597 ispitanika oboljelih od dijabetesa tip 2 uraena je analiza medicinske
serumski kolesterol, pri emu se pokazalo da je samo mali procenat osoba sa dijabetesom ostvario dokumentacije u cilju kontrole lijeenja vrijednosti glikoziliranog hemoglobina, lipidnog stausa
ciljeve lijeenja za sva tri uslova. U okviru navedene studije SAD su imale najvii procenat i drugih parametara bitnih za razvoj komplikacija dijabetesa i kardiovaskularnih oboljenja
efikasnog lijeenja (u 13% mukaraca i 6% za ene).Neefikasno lijeenje je ocijenjena u smislu [47]. Rezultati studije su pokazali da je postizanje ciljnih vrijednosti HbA1c u prosjeku za sve
procenta pojedinaca koji su dobili potrebnu terapiju, ali nisu postigli postavljene ciljeve lijeenja zemlje bilo mnogo nie od planiranih, polovina od ukupnog uzorka je imala HbA1cu ciljnoj
[38]. U veini zemalja iz studije, lini dohodak, bogatstvo i obrazovanje nisu znaajno povezani vrijednosti, a samo 6,5% ispitanika je postiglo ciljne vrijednosti za sva tri posmatrana parametra
sa procentom onih pacijenta kod kojih je bolest dijagnostikovana, lijeena i kontrolisana.Ovo (nivo HbA1c, krvni pritisak i LDL holesterola).Znaajna odstupanja su identifikovana izmeu
je ohrabrujui nalaz, pogotovo s obzirom na veliku socio-ekonomsku nejednakost koja se moe zemalja.U ukupnom uzorku, pacijenti su imali vee anse da postignu ciljne vrijednosti za sva
vidjeti u mnogim zdravstvenim ishodima [38]. Meutim, istraivanje provedeno u Tajlandu tri parametra (HbA1c, krvni pritisak, LDL holesterol) ukoliko im je bolest krae trajala, ukoliko
je pokazalo da su niska lina primanja i nizak nivo obrazovanja znaajno povezani sa niim su imali nii BMI, jednu ili vie kardiovaskularnih komplikacija, ako su koristili lijekove za
procentom na vrijeme dijagnostikovanog dijabetesa i njegovog efikasnog lijeenja, kao i sa snienje lipida, a istovremeno nisu koristili antihipertenzivne lijekove [47].
dijagnostikovanjem i lijeenjem arterijske hipertenzije i hiperholesterolemije [39].
U naem istraivanju 61,1% ispitanika sa dijagnostikovanim dijabetesom tip 2 je imalo
glikozilirani hemoglobin jednak ili vei od 6,5%, to nam govori o loe regulisanom eeru u
krvi kod znaajnog broja ispitanika.

ZAKLJUAK [12] Diabetes Prevention Program Research Group. The 10-year cost-effectiveness of
lifestyle intervention or metformin for diabetes prevention: an intent-to-treat analysis of the
Na osnovu rezultata naeg istraivanja moe se zakljuiti da i pored toga to se radi o DPP/DPPOS. Diabetes Care 2012;35:72330. doi:10.2337/dc11-1468 36-37
obljelim od dijabetesa (evidentirani u registrima) kojima je u skladu sa smjernicama pruena [13] Ramachandran A, Snehalatha C, Yamuna A, Mary S, Ping Z. Cost-effectiveness of
adekvatna zdravstvena pomo i date preporuke za upravljanje dijabetesom, kod velikog procenta the interventions inthe primary prevention of diabetes among Asian Indians: within-trial
oboljelih nisu postignute ciljne vrijednosti glikoziliranog hemoglobina, lipidnog statusa, BMI- results of the Indian DiabetesPrevention Programme (IDPP). Diabetes Care 2007;30:254852.
ja i krvnog pritiska, niti su zabiljeene vrijednosti za mikroalbuminuriju ispod kritinog nivoa. doi:10.2337/dc07-0150.
Sve navedeno nas usmjerava na zakljuak da je u pitanju nedisciplinovano, rizino ponaanje [14] American Diabetes Association.Standards of Medical Care in Diabetesd2016: Summary
oboljelih od dijabetesa, to moe biti uslovljeno nizomrazliitihnepromjenjivih i promjenjivih of RevisionsDiabetes Care 2016;39(Suppl. 1):S13S22 | DOI: 10.2337/dc16-S005
faktora. Meu faktorima su svakako oni koji su prisutni kod veeg procenta naih ispitanika: [15] Rintala TM, Jaatinen P, Paavilainen E, Astedt-Kurki P. Interrelation between adult
nii stepen obrazovanja, penzioneri, starija ivotna dob, niski mjeseni prihodi, odnosno loije persons with diabetes and their family: a systematic review of the literature. J Fam Nurs.
imovinsko stanje. Kako je veina ispitanika iz porodica u kojoj ivi dva ili vie lanova, kao i u 2013;19:321.
braim ili vanbranim zajednicama, potrebno je razmotriti mogunosti da se aktivnosti usmjere [16] DiMatteo MR. Variations in patients adherence to medical recommendations: a
prema obuci lanova njihovih domainsta koji bi se aktivno ukljuili u realizaciju zdravstvenih quantitative review of 50 years of research. Med Care. 2004;42:200209.
preporuka za upravljanje dijabetesom. Mnoga istraivanja su pokazala da aktivnosti usmjerene [17] DiMatteo MR, Miller TA. Treatment adherence in adolescence. In: ODonohue WT,
na bolju socijalnu pomo, a naroito pomo lanova porodice, treba smatrati potencijalno vanim Benuto LT, Tolle LW, editors. Handbook of Adolescent Health Psychology. New York, NY:
ciljem za intervenciju, kako bi se smanjio rizik od komplikacija i smtnosti od dijabetesa, naroito Springer; 2013.
meu starijim osobama sa dijabetesom. [18] DiMatteo MR, Haskard-Zolnierek KB, Martin LR. Improving patient adherence: a
three- factor model to guide practice. Health Psychol Rev. 2012;6:7491.
[19] DiMatteo MR. Social support and patient adherence to medical treatment: a meta-
LITERATURA analysis. Health Psychol. 2004;23:207218.
[20] Aljasem LI, Peyrot M, Wissow L, Rubin RR. The impact of barriers and self-efficacy on
[1] American Diabetes Association. Diagnosis and classification of diabetes mellitus. self-care behaviors in type 2 diabetes. Diabetes Educ. 2001;27:393404.
Diabetes Care 2014;37(Suppl. 1):S81S90. [21] Fortmann AL, Gallo LC, Philis-Tsimikas A. Glycemic control among Latinos with type
[2] American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes2016, Diabetes 2 diabetes: the role of social-environmental support resources. Health Psychol. 2011;30:251
Care Volume 39, Supplement 1, January 2016 258.
[3] World Health Organization, editor. Global health risks: mortality and burden of disease [22] Cohen J, Christensen K, Feldmen L. Disease management and medication compliance.
attributable to selected major risks. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2009. Popul Health Manag. 2012;15:2028.
[4] IDF Diabetes atlas, 2015. [23] Nicklett E, Liang J. Diabetes-related support, regimen adherence, and health decline
[5] Kster I, von Ferber L, Ihle P, Schubert I, Hauner H. The cost burden of diabetesmellitus: among older adults. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci. 2009;65B:390399.
the evidence from Germanythe CoDiM Study. Diabetologia 2006;49:1498504. doi:10.1007/ [24] Glasgow RE, Toobert DJ. Social environment and regimen adherence among type II
s00125-006- 0277-5. diabetes patients. Diabetes Care. 1988;11:377386.
[6] American Diabetes Association. Economic Costs of Diabetes in the U.S. in 2012.Diabetes [25] Zhang X, Norris S, Gregg EW, Beckles G. Social support and mortality among older
Care 2013;36:103346. doi:10.2337/dc12-2625. persons with diabetes. Diabetes Educ. 2007;33: 273281.
[7] Yang W, Zhao W, Xiao J, Li R, Zhang P,Kissimova-Skarbek K, et al. MedicalCare [26] Cholesterol Gen. 2, Roche Diagnostics,2008,
and Payment for Diabetes in China:Enormous Threat and Great Opportunity. PLoS ONE [27] LDL-holesterola Gen. 3 Roche Diagnostics, Cobas Lipid Panel PST, 2014.
2012;7:e39513. doi:10.1371/journal.pone.0039513. [28] Products and Solutions 2016 Roche Diagnostics).
[8] Huber CA, Schwenkglenks M, Rapold R, Reich O. Epidemiology and costs of diabetes [29] American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes2016.Diabetes
mellitus in Switzerland: an analysis of health care claims data, 2006 and 2011. BMC Endocr Care. 2016;39(suppl 1):S1-S106.
Disord 2014;14:44.doi:10.1186/1472-6823-14-44. [30] American Diabetes Association.Cardiovascular disease and risk management. Sec. 8. In
[9] Kissimova-Skarbek K, Pach D, Paczkiewicz E, Szurkowska M, Szybinski Z. [Evaluation Standards of Medical Care in Diabetesd2016. Diabetes Care 2016;39(Suppl. 1):S60S71
ofthe burden of diabetes in Poland]. Pol Arch Med Wewnetrznej 2001;106:86773. [31] American Diabetes Association.Glycemic targets. Sec. 5. In Standards of Medical Care
[10] Chatterjee S, Riewpaiboon A, Piyauthakit P, Riewpaiboon W, Boupaijit K, Panpuwong in Diabetesd 2016. Diabetes Care 2016;39(Suppl. 1):S39S46
N, et al. Cost of diabetes and its complications in Thailand: a complete picture of economic [32] Clinical Guidelines on the Identification, Evaluation, and Treatment of Overweight and
burden. Health Soc Care Community 2011;19:28998.doi:10.1111/j.1365-2524.2010.00981.x. Obesity in Adults--The Evidence Report. National Institutes of Health. Obesity Research Vol.
[11] Organisation for Economic Co-operation and Development. Health at a Glance 2011: 6 Suppl. 2 September 1998.
OECD Indicators. OECD Publishing: 2011.).

[33] Wadden TA, Webb VL, Moran CH, Bailer BA. Lifestyle Modification for Obesity: New nauni rad
Developments in Diet, Physical Activity, and Behavior Therapy.Circulation. 2012;125(9):1157- scientific paper
1170. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.111.039453.
[34] WHO. Obesity: preventig and managing the global epidemic. Report of a WHO
Consultation. WHO technical Report Series 894. Geneva: WHO 2000. REZIDUALNI EFEKTI KRATKOTRAJNE INTENZIVIRANE INSULINSKE
[35] WHO exspert consultation. Appropriate body-mass index for Asian populations an its TERAPIJE NA SEKRETORNU SPOSOBNOST BETA ELIJA U
Imolication For policy and intervention strategies. The Lancet, 2004; 157-163. BOLESNIKA SA TIPOM 2 DIABETES MELLITUSA I SEKUNDARNIM
[36] Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High NEUSPJEHOM ORALNE TERAPIJE
Blood Pressure. NIH Publication No. 04-5230 August 2004.
[37] Zhang X, Norris S, Gregg EW, Beckles G. Social support and mortality among older
persons with diabetes.Diabetes Educ.2007;33:273281.
[38] Liu et al., Prevalence of chronic complications of type 2 diabetes mellitus in outpatients RESIDUAL EFFECTS OF SHORT-TERM INTENSIFIED INSULIN
- a cross- sectional hospital based survey in urban China Health and Quality of Life Outcomes THERAPY ON SECRETORY CAPACITY OF BETA - CELLS IN
2010, 8:62 PATIENTS WITH TYPE 2 DIABETES MELLITUS AND SECONDARY
[39] GakidouE, MallingerL,Abbott-KlafterJ, GuerreroR, VillalpandoS, Lopez RidauraR,
FAILURE OF ORAL THERAPY
AekplakornW, NaghaviM, LimS, LozanoR, JL Murray C. Management of diabetes and
associated cardiovascular risk factors in seven countries: a comparison of data from national
health examination surveys. Bulletin of the World Health Organization2011;89:172-183. doi:
10.2471/BLT.10.080820 A. Grbi1, M. Brki2, S. Savi3
[40] Khonputsa P, Veerman JL, Vos ET, Aekplakorn W, Bertram M, Abbott-Klafter J, et 1 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske, Medicinski fakultet Univerzitata u Banjoj
al. Joint prevalence and control ofhypercholesterolemia and hypertension in Thailand: third Luci, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina
National Health Examination Survey. Asia Pc J Public Health Epub 2010 Aug 3. 2 ZU Talmma medic Banja Luka, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, Republika
[41] Shaya, F. T., Yan, X., Lin, P.-J., Simoni-Wastila, L., Bron, M., Baran, R. and Donner, T. Srpska, Bosna i Hercegovina
W. (2010), US Trends in Glycemic Control, Treatment, and Comorbidity Burden in Patients 3 JZU Dom zdravlja Banja Luka, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, Republika
With Diabetes. The Journal of Clinical Hypertension, 12: 826832 Srpska, Bosna i Hercegovina
[42] Jin W N,Jeong EP, Jin HJ, et al. Exercise is associated with metabolism regulation and
complications in Korean patients with type 2 diabetes. J. Phys. Ther. Sci. 27: 21892193, 2015 Uvod. Sekundarni neuspjeh (SN) oralne terapije se definie kao izostanak povoljnog
[43] Lopez Stewart G, Tambascia M, Rosas Guzmn J, Etchegoyen F, Ortega Carrin reagovanja na oralnu terapiju koja je u prethodnom periodu bolesti bila efikasna. Cilj rada je
J, Artemenko S. Control of type 2 diabetes mellitus among general practitioners in nine da se ispitaju rezidualni efekti kratkotrajne intenzivirane insulinske terapije na sekretornu
countries of Latin America. Rev Panam Salud Publica. 2007;22(1):1220. sposobnost beta elija endokrinog pankreasa i insulinsku rezistenciju. Materijal imetode.
[44] Vrani D, Koci S, Arsi D. Diabetes mellitus tip 2 i stepen glikoregulacije, u optini U istraivanje je selektovano 77 pacijenata oboljelih od tipa 2 dijabetesa sa potvrenim SN
Rekovac. PONS Med J 2012; 54-61. oralne terapije, koji su tri mjeseca tretirani intenziviranom konvencionalnom monoinsulinskom
[45] Poljianin T, Kolari v. Izvjetaj za 2016. Nacionalni registar osoba sa eernom boleu terapijom(tzv. bazal-bolus reim). Nakon prve faze i procjene akutnih efekata insulinske
CroDiab. Hrvatski zavodza javno zdravstvo. Zagreb, 2016 terapije, ispitanici su tri mjeseca tretirani oralnim antihiperglikemicima (OAD), nakon ega
[46] Gavran L, Brki S, Bati-Vujanovi O, Sivi S. Unapreenje nivoa kontrole su procijenjivani rezidalni efekti insulinske terapije. Svim ispitanicima su prije i tri mjeseca
HbA1cupotrebom Vodia za dijabetes melitus tipa 2 od strane timova obiteljske medicine u nakon terapijskog reima insulinom, raeni parametri glikoregulacije: glikemija nate,
Zenici (Bosna i Hercegovina). Medicinski Glasnik, Volumen 8, No. 2, August 2011; St.255. postprandijalno i cjelodnevni profil dok su parametri insulinosekretorne funkcije procinejnjeni
[47] Nagpal J, Bhartia A. Quality of Diabetes care in the Middle-and High-Income Group kroz C-peptid i insulinemiju. Rezultati istraivanja pokazuju poboljanje glikoregulacije
Populace The Delhi Diabetes Communiti (DEDICOM) survey.Diabetes care 29 (11), 2341-2348 i parametara insulinosekretorne funkcije u odnosu na period kada je konstatovan SN oralne
[48] Stone M.A, Charpentier G, Doggen K, Kuss O, Lindblad U, Kellner C, Nolan J, terapije (akutni efekti) ali i izvjesno pogoranje u odnosu na period neposredno nakon
Pazderska A, Rutten, G, Trento M, Khunti K. Quality of Care of People With Type 2 Diabetes korienje insulinske terapije (rezidualni efekti). Dobijeni su sledei rezultati: Glikemija nate:
in Eight European Countries Diabetes Care.2013 Sep;36(9): 26282638.Published online 9,5 vs 6,1 vs 7,3 p<0,001, postprandijalna: 11,6 vs 6,9 vs 8,6 p<0,001, dnevni profil glikemija
2013 Aug 13. tokom samokontrole:10,3 vs 7,3 vs 8,4 p<0,001. Insulinemija:11,46 vs 9,17 vs 9,86, p<0,001,
C-peptid:1,23 vs 1,67 vs 1,53, p<0,01. Zakljuak: Kratkotrajna insulinska terapija dovodi do
poboljanja glikoregulacije i insulinosekretorne funkcije. Ponovno uvoenjeOAD uslovljava
lagano pogoranje glikoregulacije i insulinosekretorne funkcije, ali su ipak svi posmatrani
parametri metabolikog statusa u prosjeku znaajno bolji u odnosu na preinsulinski period.
Kljune rijei: sekundarni neuspjeh, diabetes mellitus tip 2, C-peptid, insulin.

ABSTRACT i insulinsku senzitivnost, pokazujui znaajno poboljanje praenih parametara ali i odravanje
dugoronih efekata kratkotrajne insulinske terapija na glikemijsku kontrolu i u postinsulinskom
Introduction: Secondary therapeutic failure(SF) of oral therapy in diabetes mellitus type periodu. Djelimina reverzibilnost osnovnih defekata u luenju i djelovanju insulina, u uslovima
2 (DM 2) is defined as absence of favourable response to the oral therapy that waseffective korigovane glikemije, predstavlja patofizioloku osnovu primjene kratkotrajne insulinske terapije
previously. The aim of the work was to investigate the residual effects of the short - term insulin u pacijenata sa DM2 i ispoljenimSN oralne terapije. Shodno tome, cilj istraivanja predstavlja
therapy on the secretory ability of endocrine pancreatic beta cells and the insulin resistance. ispitivanje rezudualnih efekata kratkotrajne konvencionalne intenzivirane insulinske terapije na
Materials and Methods: 77 patients with diabetes mellitus type 2 (DM 2) who were diagnosed sekretornu sposobnost beta elija endokrinog pankreasa i glikoregulaciju.
with SF in oral therapy were selected for study and they were treated with intensive insulin
therapy (so called basal-bolus regimen) in the duration of three months. After the first phase of
the research and evaluation of acute effects of insulin therapy, all patients were treated for three CILJ RADA
months with oral antihyperglycemic drugs (OAD) and after that therapeutic period, the residual
effects of insulin therapy were esimated. Three months prior to insulin therapy and then three Cilj istraivanja je bio da se ispitaju rezidualni efektikratkotrajne intenzivirane insulinske
months afterwards, the patients involved were tested on: fasting plasma glucose, 2h postprandial terapije na glikoregulaciju i sekretornu spospbnost beta elija pankreasa.
glucose, and self-monitoring of blood glucose (SMBG), while theinsulin secretory function was
estimated based on the C- peptide and insulinemia. Main results: Results of the study show the
improvement in glycoregulation and insulin secretory function in comparison with the period MATERIJAL I METODE
whenSF was diagnosed(the acute effects) but also mild deterioration in comparison with the Prospektivno istraivanje je sprovedeno u Klinici za endokrinologiju, dijabetes i bolesti
period immediately after the insulin therapy (the residual effects). We had the following results: metabolizma iEndokrinolokoj ambulanti Klinikog centra Banja Luka u period od septembra
fasting plasma glucose: 9,5 vs 6,1 vs 7,3, p<0,001, 2h postprandial glucose: 11,6 vs 6,9 vs 8,6 2010. do maja 2014. godine. U studiju je ukljueno 98 ispitanika, oboljelih od tipa 2 eerne
p<0,001, self-monitoring of blood glucose: 10,3 vs 7,3 vs 8,4, insulinemia:15,46 vs 9,17 vs 9,86, bolesti i potvrenim SN oralne terapije, starosne dobi od 48-60 godina. Kriterijumi za ulazak u
p<0,001, C-peptide: 1,23 vs 1,67 vs 1,53, p<0,01).Conclusion: The short term insulin therapy studiju su bili sledei: glikemija nate vea od 7 mmol/l, postprandijalna vea od 9 mmol i HbA1c
in patients with DM2 and SF results in an improvement of glycoregulation and insulin secretory >7,5%, prema Preporukama Nacionalnog vodia dobre klinike prakse (9). U studiju nisu bili
function. The re- inclusion of OAD causes mild deterioration in glycemic control and insulin ukljueni stariji pacijenti sa oslabljenom funkcijom jetre ili bubrega, drugim endokrnolokim
secretory function. However, all testedparameters were on average significantly better compared bolestima ili infektivnim stanjem, bolesnici koji su primali kortikosteroidnu terapiju mjesec dana
to the period before insulin therapy. prije poetka istraivanja, kao i pacijenti sa izrazito loom glikoregulacijom (HbA1c >10%).
Key words: secondary failure, diabetes mellitus, C-peptide, insulin. Devet ispitanika je razvilo sranu insuficijenciju, etiri malignu bolest dok je osam ispitanika
izgubljeno tokom istraivanja, tako da je studiju zavrilo ukupno 77 ispitanika.
Svim ispitanicima je na poetku studije, i tri mjeseca nakon insulinske terapije procijenjen
UVOD stepen glikoregulacije kroz jutarnju glikemiju, postprandijalnu glikemija, dnevni profilglikemije
dok je insulinosekretorna funkcija procjenjivana na osnovu parametara insulinosekretorne
Sekundarni neuspjeh oralne terapije se definie kao izostanak povoljnog reagovanja na funkcije. Saglasnost za protokol istraivanja odobrio je Etiki komitet. Svi bolesnici su dali
oralnu terapiju koja je u prethodnom periodu bolesti bila efikasna (1). Iako patogeneza SN nije saglasnost pismenim putem za uestvovanje u ispitivanju.
u potpunosti rasvijetljena, uticaj glukozotoksinog djelovanja na nastanak SN oralne terapije Biohemijske analize krvi za laboratorijsku obradu uzimane su ujutro nakon 12-satnog
je nesumnjiv (2),(3). Momenat ispoljavanja sekundarnog terapijskog neuspjehakod pacijenata prekononog gladovanja za sledee parametre: glikemiju nate, C-pepti i insulin. Izraunavanje
sa tipom 2 dijabetesa, ukoliko nije udruen sa evidentno prisutnim kriterijumima za primjenu indeksa tjelesne mase (Body Mass Index, BMI) za procjenu stanja uhranjenosti vreno je
insulinske terapije, predstavlja kritinu taku terapijske dileme (4). Uvoenje insulina, po reimu prema Quetelet-ovoj fromuli: BMI=tjelesna teina u kg/kvadrat tjelesne visine u metrima(kg/
kombinovane ili monoinsulinske terapije, je uglavnom najee primjenjivan terapijski postupak m2). Glikemija je odreivana metodom heksokinaze, referentne vrijednosti ove metode su 4,1-
(5),(6). Dilema se odnosi na pacijente kod kojih ne postoje jasni kliniki i biohemijski dokazi 5,9 mmol/l. Insulin je odreivan ECLIA metodom (elektrohemiluminiscencijom), na aparatu
o znaajnom insulinskom deficitu. Upravo zbog toga, pojavio se povean interes za primjenu COBAS E411, Roche proizvoaa, referentne vrijednosti 2,6-24,9 mU/ml. C-peptid je odreivan
kratkotraje insulinske terapije sa osnovnim ciljem uklanjanja glukozne toksinosti kod ovih ECLIA metododm (elektrohemiluminiscencijom), referentne vrijednosti 1,1-4,4 ng/ml.
pacijenata. Edmond i sar. u svom istraivanju navode da je intenzivirana insulinska terapija Ispitanici su tokom prve faze istraivanja, u trajanju od tri mjeseca, tretirani intenziviranom
u trajanjuod samo 2-3 nedjelje, bila dovolja da se u 90% pacijenata postigne euglikemija, uz konvencionalnom insulinskom terapijom (tzv.bazal-bolusreim), nakon ega su procijenjeni
poboljanje beta- elijske funkcije i umanjenje inslinske rezistencije (7). Sline rezultate navode akutni efekti terapije na na glikoregulaciju i insulonosekretornu funkciju. Tokom druge faze
i Chen i sar.(8) koji su evaluirali efekte kratkotrajne insulinske terapije na beta elijsku funkciju istraivanja, takoe u trajanju od tri mjeseca a koja predstavlja procjenu rezidualnih efekata

kratkotrajne insulinske terapije na glikoregulaciju i insulonosekretornu funkciju, ispitanici su Tabela 2. Parametri glikoregulacije u toku svih faza ispitivanja
ponovo koristili OAD iz perioda prije insulinske terapije. Vrijednosti svih ispitivanih parametara
Prije insulinske terapije 3mjeseca nakon ins.th 3 mjeseca nakon
u ovoj fazi uporeivani su u odnosu na vrijednosti parametara prije uvoenja insulinske terapije. Parametargr. A
(1) (2) iskljuenja ins. th.(3)
Poetna doza prandijalnog insulin (apart, glulizin ili lispro,) je iznosila 5 j. prije obroka i 10-15
jedinica bazalnog insulina (detemir, glargin) u 22h, uz podeavanje doze tokom praenja. Glikemija nate (mmol/l) 9.50.8 6.10.2 7.30.7
Za obradu i analizu podataka u radu primijenjene su metode deskritptivne statistike.
Postprandijalna glikemija (mmol/l) 11,61,5 6,90,5 8,60,9
Za uporeivanje razlika izmeu grupa korien je Student-ov t-test za nezavisne uzorke i
neparametrijski Mann-Whitney test. Za utvrivanje stepena korelacije posmatranih obiljeja Dnevni profil glikemije (mmol/l) 10,31,3 7,30,3 8,40,7
koriena je Pearson-ova parametarska korelacija. Prag znaajnosti bila je vjerovatnoa 0,05. Za
statistiku analizu, tabelarne i grafike prikaze rezultata korieni su MS Office Word 2007 i
MS Office Excel 2007, SPSS 16.0 for Windows. Rezultati prikazani kao srednje vrijednosti standarna devijacija(XSD);Prag
znaajnosti p<0,05;Ispitanici normalna TT- tjelesna teina, monoinsulinska intenzivirana
REZULTATI insulinska terapijaglikemija nate;postprandijalna glikemija; cjelodnevni profil glikemija;
Istraivanje je obuhvatilo ukupno 77 pacijenta sa tipom 2 dijabetesa i sekundarnim Slina kretanja kao i glikemija nate, pokazivala je i srednja vrijednost postprandijalne
neuspjehom oralne terapije. Prosjena starost ispitanika je iznosila 57,11,7. Od ukupnog broja glikemije, kao srednja vrijednost cjelodnevne glikemije (Tabela 2). Uvidom u dobijene vrijednosti
pacijenata 37 je mukog pola a 40 enskog. Prosjena duina trajanja dijabetesa do momenta praenih parametara glikoregulacije se moe zakljuiti da postoji znaajno poboljanje
ispoljavanja SN oralne terapije je 7,82,1. Prosjean ITM je iznosio 22,9 1,2. Prosjena glikoregulacije u odnosu na period kada je konstatovan SN oralne terapije ali i da postoji
vrijednost jutarnje glikemije u svih ispitanika je iznosila 9,50,8, postprandijalne glikemije izvjesno pogoranje u odnosu na period tri mjeseca nakon koritenja insulinske monoterapijepo
11,61,5, postprandijalna 11,61,5, dok je cjelodnevni profil glikemija u prosjeku iznosio 10,3 reimu intenzivirane insulinske terapije.
1,3 (Tabela 1).
Insulinosekretorna funkcija
Tri mjeseca nakon ponovnog uvoenja oralne terapije odreivan je nivo bazalnih
Tabela 1. Bazalne karakteristike ispitanika parametra insulinosekretrone funkcije u ispitivanih pacijenata (Tabela 3).Srednja vrijednost
Indeks tje- Postprandi- Dnevni bazalne insulinemije u ovoj grupi ispitanika prije primjene insulinske terapije iznosi 15,461,35,
Trajanje Glikemi-
Parametar
lesne mase profil tri mjeseca nakon insulinske terapije 9,170,76 dok je u postinsulinkom periodu ova vrijednost
Starost
jalna
dijabetesa ja nate
Pol
(BMI)(kg/ glikemija glikemija 9,860,93. Posmatranjem C-peptida u istom vremenu vidi se da je prosjena vrijednost ovog
(godine) (mmol/l) (mmol/l) parametra prije primjene insulisnke terapije 1,230,14, neposredno nakon perioda primjene
m2) (mmol/l)
insulina 1,670,19 dok je nakon tri mjeseca ponovnog koritenja oralne antidijabetesne terapije
Muki 30
57,11,7 7,82,1 22,91,2 9,50,8 11,61,5 10,31,3 ova vrijednost iznosila 1,530,17.
enski 47
Rezultati prikazani kao srednje vrijednosti standarna devijacija(XSD);Prag znaajnosti Tabela 3. Bazalne vrijednosti parametara insulinosekretorne funkcije
p<0,05; -TT- tjelesna teina, monoinsulinska intenzivirana insulinska terapija; duina Prije 3 mjeseca poslije 3 mjeseca nakon iskljuenja ins.
Parametar
bolovanja;ITM- indeks tjelesne mase; glikemija nate;postprandijalna glikemija; cjelodnevni insulinske th.(1) ins.th (2) th.(3)
profil glikemija;HbA1c-hemoglobin A1c. Insulinemija (mU/l) 15,461,35 9,170,76 9,860,93
C-peptid (ug/ml) 1,230,14 1,670,19 1,530,17

Glikoregulacija
Sedamdeset sedam ispitanika, koji su prethodno bili tretirani intenziviranom insulinskom Poreenjem bazalnih vrijednosti parametara insulinosekretrone funkcije u sva tri
terapijom, vraeni su na terapiju peroralnim antidijabeticima, koje su koristili prije zapoinjanja vremena posmatranja moe se uoiti da su bazalne vrijednosti insulina u periodu neposredno
studije. Prosjena vrijednost jutarnje glikemije u ovoj grupi pacijenata prije primjene nakon koritenja insulinske terapije pokazivale pad vrijednosti u odnosu na period prije
intenzivirane insulinske terapije je iznosila 9,50,8. Tri mjeseca nakon primjene insulinoterapije insulinoterapije. Meutim, u postinsulinskom periodu se biljei porast u odnosu na period
srednja vrijednost glikemije je bila 6,10,2 dok je tri mjeseca od ponovnog uvoenja oralne neposredno nakon insulinske terapije ali ovaj porast nije na nivou statistike znaajnosti (Tablela
terapije ona iznosila 7,30,7 (Tabela 2). 3).

Bazalni C-peptid je pokazao znaajan porast nakon perioda insulinske terapije u odnosu insulinske terapije, kako na glikoregulaciju tako i na insulinosekretornu funkciju. Kao to
na bazlne vrijednosti prije insulinske terapije dok je u postinsulinskom periodu dolo do pada pogoranje insulinosekretornog defekta predstavlje kljuni faktor nastanka SN oralne terapije,
vrijednost C-peptida ali je ova vrijednost statistiki znaajno via u odnosu na period prije tako i oporavak insulinosekretorne funkcije predstavlja znaajan faktor prevazilaenja tog
insulinske terapije (p <0,001) (Tabela 3). neuspjeha u ondosu na umanjenjeinsulinske rezistencije.
DISKUSIJA
ZAKLJUAK
Istraivanja pokazuju da normalizacija glikemije bilo kojom terapijskom metodom moe
rezultirati oporavkombeta elijske funkcije i umanjenjenjem stepena insulinorezistencije, to je Kratkotrajna intenzivirana insulinska terapija u tip 2 dijabetesnih pacijenata, dovodi do
pokazano i u naem istraivanju (12),(13). Jo davne 1984. Andrews WJ i sar. prikazuju rezultate poboljanja glikoregulacije i do djeliminog oporavka insulinosekretorne funkcije. Ponovno
ispitivanja 13 gojaznih tip 2 dijabetesnih pacijenata u kojih je jednomjesena intenzivirana uvoenje oralne terapije uslovljava lagano pogoranje glikoregulacije i insulinosekretorne
insulinska terapija dovela do poboljanja insulinske sekrecije(do 2,5 puta) i insulinskog djelovanja funkcije. Meutim, ipak su i u ovom postinsulinskom periodu i parametri glikoregulacije
(14). Campos u svom istaivanju stavlja naglasak na negativne efekte hroninog izlaganja beta- i insulinosekretorne funkcije u prosjeku znaajno bolji u odnosu na preinsulinski period.
elija visokim koncentracijama koncentrovane glukoze, koje oteuje insulinski odgovor i Intermitentna kratkotrajna insulinoterapija, predstavlja racionalnu alternativu trajnoj insulinskoj
poveava otpornost na djelovanje insulina (15). Stoga, hiperglikemija posmatrana ne samo kao terapiji u dobro probranim sluajevima. Ona moe usloviti stanje ponovne senzitivnosti na
posljedica ve i kao uzrok destabilizacije metabolikog statusa u dijabetesu, predstavlja teren oralnu terapiju i odloiti trajni insulinski tretman.
pogodan ze terapijske intervencije, s ciljem prekidanja zaaranog kruga u kome hiperglikemija
raa viu i novu hiperglikemiju (16),(17).
Pod pojmom rezidualni efekti podrazumijevaju se zaostali efekti na glikoregulaciju i LITERATURA
insulinosekretornu funkciju nakon ponovnog uvoenja oralne terapije. Dakle, nakon tromjesene [1] Pitocco D, Valle D, Rossi A, Gentilella R. Unmet needs among patients with type 2
intenzivirane konvencionalne insulinske terapije ispitivali smo njene rezidualne efekte u periodu diabetes mellitus and secondary failure to oral anti-diabetic agents. J Endocrinol Invest
od tri mjeseca nakon njenog ukidanja. Cilj nam je bio da procijenimo da li takav kratkotrajani 2008;31(4):371-9.
reim terapije moe biti alternativa trajnoj insulinskoj suplementaciji u pacijenata koji su pokazali [2] Kabadi UM, Kabadi MU, Weber S, Buboloze F. Progressive beta cell failure in type 2
znake rezistencije na oralnu terapiju. Insulinska terapija u naoj studiji trajala je tri mjeseca. diabetes mellitus: Microvascular Pancreatic isletopathy? J of Diab. Mell. 2015;21-27.
Period od tri mjeseca insulinske terapije je izabran na osnovu ranije publikovanih rezultata [3] Kawahito S, Kitahata H, Oshita S. Problem associated with glucose toxicity:roles of
ispitivanja efikasnosti razliitih perioda lijeenja tip 2 dijabetesnih pacijenata insulinom. Ranija hyperglycemia induced oxidative stress. World J Gastroeneterol.2009;7(15(33) 4137-4142.4.
ispitivanja in vitro pokazala su da je ak i samo 20 sati normoglikemije dovoljno za djelimian [4] Bretzel RG, Echard M, Wolfgangl et al. Initiating Therapy in type 2 diabetic Patients
oporavak insulinosekretorne funkcije. U momentu dijagnoze sekundarnog terapijskog Falling on Oral Hypoglycemic Agents Diabetes Care 2009;32(2):S260-S265.
neuspjeha, na poetku istraivanja, konstatuju se vie vrijednosti bazalne insulinemije. Ovakav [5] Vinik A. Advancing therapy in type 2 diabetes mellitus with early, comprehensive
nalaz povienih vrijednosti bazalne insulinemije u ambijentu visoke glikemije, su posljedica progression from oral agents to insulin therapy.Clin Ther. 2007;29:1236-53
ili insulinske rezistencije ili poveanih koncentracija bioloki manje aktivnih insulinskih [6] Kathleen AP, Reisman T. Interventions to preserve beta cell function in the
prekusora. Nakon tromjesene insulinske terapije, konstatuje se pad bazalne insulinemije to menagmentand prevention of type 2 diabetes. Curr Diab Rep. 2013;13(2)252-260.
moe biti logina posljedica pada jutarnje glikemije i sniene stimulacije glukozom. Drugo [7] Edmond AR, Wallace C, Sharleen I. Short-term intensive insulin therapy in newly
mogue objanjenje za snienu bazalnu insulinemiju lei u mogunosti opadanja nivoa diagnosed type 2 diabetes. Diabetes Care 2004; 27: 1028 1032.
insulinskih prekusora (proinsulina i njegovih produkata) nakon metabolike stabilizacije, [8] Chen S,WuTE,Tjin- Shing,et al. Beneficial effects of insulin on glycemic control and beta-
o emu ima podataka u literaturi. Znaajno je naglasiti da je i pored postojanja insulinske cell function in newly diagnosed type 2 diabetes with severe hyperglycemia after short-term
rezistencije, nakon ukljuenja insulinske terapije, uspostavljena zdovoljavajua gikoregulacija, intensive insulin therapy. Diabetes Care.2008;31:1927-32.
to ide u prilog tome da insulinska rezistencija nije dominantan faktor neregulisane glikemije [9] Nacionalni vodi dobre klinike prakse. Diabetes mellitus. Beograd. Ministarstvo
ve da postoje i drugi faktori koji remete glikoregulaciju. Rezultati naeg istraivanja pokazuju zdravlja Republike Srbije;2012.
da su efekti tromjesene insulinske terapije na sve posmatrane parametre glikoregulacije, bili [10] Mauevi-Katanec D.Dijagnoza metabolike insulinske rezistencije. Medicus
zadovoljavajui. U postinsulinskom periodu (rezidualni efekti), svi posmatrani parametri su 2004;13(2): 91-94.
pokazali u prosjeku vie vrijednosti nego na ispitivanju odmah nakon primjene kratkotrajne [11] Wallace TM, Levy JC, Matthews DR. Use and abuse of HOMA modeling. Diabetes Care
insulinske terapije. Meutim, znaajno je istai da je tada konstatovan u prosjeku znaajno nii 2004; 27(6):1487-95.
nivo svih parametara glikoregulacije u poreenju sa vrijednostima dobijenim prije uvoenja [12] Mcintosh B, Chris C, Singh S, Dolovich L, Houlden R. Choice of therapy in patients
insulinske terapije, odnsno u periodu kada je ispoljen sekundarni neuspjeh. Dakle, analiza with type 2 diabetes inadequately controlled with metformin and sulphonylurea:a systematic
dobijenih rezultata upuuje na zadovoljavajue rezidualne efekte kratkotrajne intenzivirane review and mixed-tretment comparison meta analysis. Open Medicine 2012;6(2). 22-17.

[13] Ling Z-C, Hong-Lie C, Ostenson C-G, Efendic S, Khan A. Hyperglycemia contributes nauni rad
to impaired insulin response in GK rat islets. Diabetes 2001.(Supp.1): S108-S112. scientific paper
[14] Andrews WJ, Vasquez B, Klimes I et al. Insulin therapy in obese, non insulin dependent
diabetes induced improvements in insulin action and secretion that are maintained for two
weeks after insulin withdrawal. Diabetes 1984;33:634-642. UTICAJ DUINE TRAJANJA I REGULISANOSTI DIABETES
[15] Campos C. Chronic hyperglycemia and glucose toxicity:pathology and clinical sequel. MELLITUS-a NA POJAVU KOMPLIKACIJA NA DONJIM
Postgraduate Medicine 2012;124(6). EKSTREMITETIMA
[16] Brereton MF, Iberl M, Shimomura K, Zhang Q, Adriaenssens AE, Proks P, et al.
Reversible changes in pancreatic islet structure and function produced by elevated blood
glucose. Nat Commun. 2014;5:4639.
[17] Wang Z, York NW, Nichols CG, Remedi MS. Pancreatic beta cell dedifferentiation in THE IMPACT OF LENGTH AND REGULATION OF DIABETES
diabetes and redifferentiation following insulin therapy. Cell Metab. 2014;19:87282. MELLITUS ON THE INCIDENCE OF COMPLICATIONS IN THE
LOWER EXTREMITIES
S. Novakovi Bursa1, S. Jandri2, G. Tali1

1 Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Dr Miroslav Zotovi
Slatinska 11, 78000 Banja Luka, e-mail: snjezana.nb@ms.zotovicbl.org
2 Univerzitet u Banjoj Luci, Medicinski fakultet
Uvod: Povien nivo eera u krvi ili hiperglikemija je osnovna karakteristika

nekontrolisanog Diabetes mellitus-a (DM) i pokretaki faktor oteenja tkiva i organa koji se
kliniki prepoznaju kao komplikacije DM. Komplikacije DM na donjim ekstremitetima od kojih
su najbrojnije distalna simetrina polineuropatija, periferna arterijska bolest (PAB), ulkus i
amputacije su najei i najznaajniji uzronici morbiditeta, onesposobljenosti, emocionalne i
tjelesnepatnje ljudi oboljelih od DM uzrokujui velike ekonomske posljedice za oboljele, njihove
porodice i cijelo drutvo. Dobra metabolika kontrola oba tipa DM moe da odloi nastanak i
progresiju komplikacija DM.
Cilj: Utvrditi uticaj duine trajanja i regulisanosti DM na pojavu komplikacija na donjim
ekstremitetima.
Metode: Istraivanje je provedeno kao studija presjeka meu oboljelima od DM, tip 1 i
tip 2 u ambulantama porodine medicine JZU Dom zdravlja u Banjaluci ljeta 2014.godine.
Uzorak je obuhvatio 100 ispitanika. Ispitivanje se sastojalo od pregleda medicinskog kartona
(lini podaci, podaci o DM tip, terapija,vrijednost HgbA1c), uzimanja anamnestikih podataka
(trajanja DM, ulkus u anamnezi, simptomi neuropatije i PAB), klinikog pregleda (neuroloki
i vaskularni status) i testiranja (NSS i NDS). Podaci su obraeni softverskim paketom IBM
SPSS Statistics, znaajnim su smatrani rezultati testova ako je p < 0.05.
Rezultati: Od ukupnog broja ispitanika je vie ena (53%) nego mukaraca (47%).
Prosjena starost posmatrane grupe je 61,91 godina, SD10,74, a duina trajanja DM 12,25
godina, SD8,60. PAB je imalo 7% ispitanika, 45% perifernu polineuropatiju, 12% pozitivan
anamnestiki podatak o pojavi ulkusa, a 5%pacijenata je imalo amputaciju. Prosjene duina
trajanja DM izraene u godinama se znaajno razlikuju kod pacijenata sa neuropatijom (14,22)
i ulkusom u anamnezi (19,33) u odnosi na pacijente bez neuropatije (10,63) i ulkusa u anamnezi
(11,28). Duina DM u grupi sa PAB (16,85) i amputacijama (14,40) se ne razlikuje znaajno
od trajanja DM u grupi pacijenata bez PAB (11,90) i amputacija (12,14). Prosjene vrijednost
HgbA1C kod pacijenata sa neuropatijom (8,27) i kod pacijenata bez neuropatije (7,54) se

znaajno razlikuju. Prosjena vrijednost HgbA1C kod pacijenata koji su imali PAB (7,82), ulkus Diabetes mellitus, dijabetes (DM) ili eerna bolest predstavlja globalnu epidemijsku
u anamnezi (7,58) i amputacije (7,52) se ne razlikuju znaajno u odnosu na pacijente bez PAB bolest 21. vijeka a trenutno je u veini razvijenih zemalja etvrti po redu uzronik smrtnosti [1].
(7,82), ulkus u anamnezi (7,89) i amputacije (7,88). Interesantan je podatak da je prevalencija DM oko etiri puta vea nego svih karcinoma zajedno i
Zakljuak: Duina trajanja DM pozitivno utie na pojavu periferne neuropatije i ulkusa, nastavlja da raste [2]. Noviji podaci iz istraivanja govore u prilog sve izraenijoj pojavi DM kod
a nema uticaja naprisustvo PAB i amputacija. Nezadovoljavajua regulisanost DM je znaajno mlae populacije to je naroito zabrinjavajui podatak za budue generacije [3]. Povien nivo
udruena sa prisustvom neuropatije, a nije znaajno povezana sa prisustvom PAB, ulkusa i eera u krvi ili hiperglikemija je osnovna karakteristika nekontrolisanog DM [4] i pokretaki
amputacija. faktor oteenja razliitih tkiva i organa, koja se kliniki prepoznaju kao komplikacije DM.
Kljune rijei: komplikacije dijabetesa, dijabetesna neuropatija, PAB, dijabetesni ulkus, Komplikacije DM se dijele na mikrovaskularne nastale zbog oteenja malih krvnih sudova
amputacije i makrovaskularne koje nastaju zbog oteenja veih krvnih sudova [5]. Komplikacije DM na
donjim ekstremitetima su najei i najznaajniji uzronici morbiditeta, onesposobljenosti,
ABSTRACT emocionalne i tjelesnepatnje ljudi oboljelih od DM [6] uzrokujui istovremeno velike ekonomske
posljedice za oboljele, njihove porodice i cijelo drutvo [7].
Introduction: Elevated blood sugar or hyperglycemia is the main characteristic of Bolesti donjih ekstremiteta u koje spadaju: distalna simetrina polineuropatija (DSPN),
the uncontrolled Diabetes mellitus (DM) and the initiating cause of the diabetic tissue and periferna arterijska bolest (PAB), ulkus i amputacije donjih ekstremiteta se dvostruko ee
organs damage that are clinically seen as complications of DM. The most significant lower javljaju kod oboljelih od DM u poreenju sa ostalom populacijom i pogaaju 30% oboljelih od
limb complications of diabetes: distal symmetric polyneuropathy, peripheral arterial disease DM starijih od 40 godina [8].
(PAD), ulcer and amputation are the most common and important causes of morbidity, disability, Meunarodno usaglaena definicija DSPN za kliniku praksu glasi: prisustvo simptoma
emotional and physical suffering of people with DM. These also cause a huge economic i/ili znakova disfunkcije perifernih nerava kod oboljelih od DM nakon iskljuenja drugih
consequences for patients, their families and the entire society. Intensive glycemic control in moguih uzroka. Ova definicija nosi u sebi znaajnu poruku koja glasi da disfunkcija perifernih
both types of DM may delay the onset and progression of complications of DM. nerava kod oboljelih od DM ne mora biti uzrokovana samo DM. DSPN je najei kliniki oblika
Objective: To determine the impact of the diabetesdurationand glycemic control in DM do 50% pacijenata sa DM doivljavaju jedan od njenih simptoma od kojih su najei palei bol,
on the occurrence of the lower limb complications. elektrine ili probadajue senzacije, parestezije, hiperestezije i duboki probadajui bol [9].
Methods: A cross-sectional study was conducted among diabetic patients (both type Periferna arterijska bolest (PAB) nastaje zbog suenja arterijskih krvnih sudova srednjeg
DM) who visited their family physician in the Public Health Centre Banja Luka during the kalibra i njena najira definicija obuhvata sve ekstrakoronarne i ekstracerebralne vaskularne
summer 2014. The study included 100 patients. The survey included: the review of medical bolesti ali je uobiajeno da se termin PAB korist za arterijska oboljenja donjih ekstremiteta.
records (personal data, data on DM - type, therapy, HbA1c value), history of disease (duration PAB je prisutna kod 8% odraslih oboljelih od DM u momentu postavljanja dijagnoze, a kod 45%
of DM, ulcer history, symptoms of neuropathy and PAB), physical examination (neurological nakon 20 godina trajanja DM [10,11]. Najei patoanatomski suprstrati PAB kod dijabetiara su
and vascular status) and testing (NSS and NDS). The collected data were analyzed by software ateroskleroza i skleroza tunike medije [10]. Uloga hiperglikemije u aterogenezi nije u potpunosti
package IBM SPSS Statistics. The cut off for the results significance was p<0.05. jasna ali je utvreno da svako poveanje nivoa HgbA1C za 1% poveava rizik za nastanak PAB
Results: In the sample there were more women (53%) than men (47%). The average age of za 26% [10,12]. Postavljanje dijagnoze PAB obino zavisi od prisustva simptoma, posebno
the group was 61.91 years, SD 10.74, and the average diabetes duration was 12.25 years, SD intermitentne klaudikacije, i klinikih znakova koji podrazumijevaju odsustvo pulseva i trofike
8.60. 7% of the patients had PAB, 45% peripheral neuropathy, 12% of patients had the positive promjene na koi [12].
history of ulcer, and 5% of patients had an amputation. Ulkus se definie kao potpuni defekt koe za ije zarastanje je potrebno 14 dana [13].
The patients with neuropathy (14,22) and a history of ulcer (19,33) had significantly Ulkus moe da bude povrinski koji podrazumijeva leziju pune debljine koe ne prolazei dermis,
longer average diabetes duration than patients with no neuropathy (10,63) and no history of ili duboki koji podrazumijeva defekt koe uz prolazak kroz dermis i zahvatanje potkonih
ulcer disease (11,28). The diabetes duration in a group with PAB (16.85) and amputation (14,40) struktura kao to su fascija, miii ili tetive [10]. Izvjetaji o stopama incidencije dijabetesnog
was not significantly longer than diabetes duration in the group of patients without PAB (11.90) ulkusa (DU) se mnogo razlikuju meu pojedinim dravama, rasama i zajednicama [14]. Stopa
and without amputation (12,14). Average HbA1c value in patients with neuropathy (8.27) and in incidencije DU na stopalu u populaciji oboljelih od DM varira od 1% do 6% [8], a prevalencija od
patients without neuropathy (7.54) is significantly smaller. The average HbA1c value in patients 2% do 10% [11]. U Evropi se incidencija DU kod oboljelih od DM kree oko 2% [7,16,17]. Pojavu
who have had PAB (7.82), history of ulcer (7.58) and history of amputation (7.52) did not differ DU u anamnezi ima vie od 5% oboljelih od DM [15] a rizik da osobe koje boluju od DM razviju
significantly compared to patients without PAB (7.82), ulcer history (7.89) and amputation (7.88). DU tokom ivota se kree izmeu 12% do 25% [7,8,16,18].Imajui na umu velik broj oboljelih
Conclusion: The duration of DM correlates with the incidence of peripheral neuropathy od DM irom svijeta, DU predstavlja veliki javno-zdravstveni problem [18]. DN u kombinaciji
and ulcers, and has no effect on the presence of the PAB and amputation. Poor diabetes control sa traumom koju pacijent nije osjetio je vodei uzrok nastanka ulkusa [11].
was significantly associated with the presence of neuropathy, but not associated with the presence Termin amputacija ekstremiteta se odnosi na hirurko odstranjenje dijela ekstremiteta
of the PAB, ulcers and amputations.
Keywords: complications of diabetes, diabetic neuropathy, PAB, diabetic ulcer,
amputation
1. UVOD

poprenim rezom i obavezno ukljuuje odstranjenje kosti [19]. Amputacija je najtea komplikacija
DM na donjim ekstremitetima, terapijskinajskuplja i najpogubnija za pacijentov kvalitet ivota Utvrditi uticaj duine trajanja i regulisanosti Diabetes mellitus-a na pojavu komplikacija
[20] a izvede se u 8 od 10 sluajeva netraumatskih amputacija [8]. Smatra se da se svakih 30 na donjim ekstremitetima.
sekunde negdje u svijetu amputira ekstremitet ili njegov dio kao posljedica komplikacija DM
[7,10]. Kod oboljelih od DM amputacije se deavaju 15 do 40 puta ee u poreenju sa ostalom 3. METODE
populacijom a za 50% ee kod mukaraca [11]. Amputacije se dijele na minor ili male i maior
ili velike, a u klinikom radu se oznaavaju anatomskim nivoom na kome su uinjene: nivo prsta, Istraivanje je provedeno kao studija presjeka meu oboljelima od DM, tip 1 i tip 2,
stopala, potkoljenice i na nivo natkoljenice [21]. Najvei procenat dijabetesnih amputacija se registrovanim u ambulantama porodine medicine JZU Dom zdravlja u Banjaluci tokom ljeta
odnosi na nivo prstiju stopala (2,6/1000 oboljelih od DM), potkoljeni nivo (1,6/1000 oboljelih od 2014.godine. Uzorak je obuhvatio 100 ispitanika a formiran je na nain da su u istraivanje bili
DM) a zatim i na nivoe stopala i natkoljenice (0,8/1000 oboljelih od DM) [11]. Iako je incidencija sukcesivno pozivani pacijentikoji su se obraali porodinom ljekaru radi propisivanja inzulina
amputacija zbog DM na primarnom nivou relativno niska, rizik posljedine amputacije na ili oralne hipoglikemijske terapije u 10 ambulanti porodine medicine.
drugom ekstremitetu, poveana smrtnosti, veliki trokovi za zdravstveni sistem i porodicu, Ispitivanje se sastojalo od pregleda medicinskog kartona, uzimanja anamnestikih
velike patnje pacijenta i naruavanje kvaliteta ivota nakon amputacija naglaavaju potrebu i podataka, klinikog pregleda i testiranja. Iz medicinskog kartona su uzeti sljedei podaci:
izazov za sve koji se bave tretmanom DM da prepoznaju, i to ranije na lijeenje upute pacijente ime i prezime, adresa, pol, godina roenja, tip DM, trenutna terapija DM i vrijednost HgbA1C
koji su pod veim rizikom za razvoj ovih najteih komplikacija DM na donjim ekstremitetima (ne starija od 6 mjeseci). Anamnestiki podaci su unoeni u anamnestiki listi obuhvataju
[17,20]. informacije o: trajanju i tretmanu DM [13,24], pojavama ulkusa, izvrenim amputacijama,
Bolesti donjih ekstremitetima su najei razlog hospitalizacije ljudi koji boluju od DM. neuropatskim simptomima za potrebe testa Neuropathy Simptom Scor (NSS) [24,29,30] i
Broj hospitalizacija zbog inficiranog ulkusa se odnosi na jednu etvrtinu svih prijema u bolnice simptomima PAB - klaudikacije,bol u mirovanju [24,30,31]. Kliniki pregled je sadravao
osoba oboljelih od DM i tako predstavlja pojedinano najuestaliji razlog za hospitalizacije sljedee elemente: inspekciju radi utvrivanja prisustva ulkusa, patrljaka, [16,32], utvrivanje
oboljelih od DM u SAD-u i Velikoj Britaniji [11]. Smrtnost koja nastupa nakon amputacija se klinikih elemenata radi provoenja testa Neuropathy Dysability Score (NDS) i evaluaciju
kree od 10% do 50% u prvoj godini, 35% do 65% do tree godine i 30% do 80% do pete vaskularnog statusa [16]. Pod ulkusom na stopalu se podrazumijevao prekid svih slojeva koe
godine nakon amputacije to je vee nego smrtnost od maligniteta [8,22]. Ulkusi uzrokovani ispod nivoa maleolusa [33]. Patrljak se oznaavo jednim od sljedeih nivoa na oba ektremiteta:
DM su uzrok znaajnih emocionalnih i psihikih smetnji a odraavaju se na produktivnost i prst, stopalo, potkoljenica (od nivoa gornjeg nonog zgloba do koljena) i nivo natkoljenice
finansijsko stanje. Aktivan ulkus znaajno smanjuje ukupni kvalitet ivota u poreenju sa optom (iznad koljena do dezartikulacije kuka) [21]. Evaluaciju vaskularnog statusa je podrazumijevala
i populacijom oboljelom od DM [23].Komplikacije DM na donjim ekstremitetimauzrokuju i palpaciju pulsacija nad a.dorsalis pedis i a.tibialis posterior bilateralno [29,34]. Nakon izvrene
velike ekonomske posljedice za oboljele, njihove porodice i cijelo drutvo [7]. Direktni trokovi palpacije, prisustvo ili odsustvo pulsacija se oznaavalo sa prisutan, odnosno odsutan.
tretmana komplikacija DM na stopalu se odnose na prevenciju razvoja ulkusa, tretmane s Prisustvo dva ili manje pulsacija oznaava prisustvo PAB [29]. Testovi koriteni za evaluaciju
ciljem breg zarastanja nastalih ulkusa, mjere za prevenciju amputacija i na procedure njege i dijabetesne periferne neuropatije su: NSS [29,24] i NDS [35]. Minimalni prihvatljivi kriterijumi
osposobljavanja nakon amputacije [7,24]. Medicinski trokovi lijeenja oboljelih od DM su 2,3 koriteni za postavljanje dijagnoze periferne polineuropatije upotrebom NSS i NDS su bili: 1)
puta vei u odnosu na ostalu populaciju dok je prosjeni troak lijeenja pacijenata sa dijabetesnim prisustvo znakova umjerene neuropatije - NDS 6 sa ili bez simptoma [46]; 2) skor NDS >5 uz
ulkusom 3 puta vei. Trokovi pacijenata sa amputacijama 5 puta vei u odnosu na oboljele od skor NSS > 4 [24,35]. Podaci su obraeni koritenjem softverskog paketa IBM SPSS Statistics.
DM bez ovih komplikacija [25]. U razvijenim zemljama se 20% sredstava izdvojenih za lijeenje Statistiki znaajnim su smatrani rezultati testova za koje je p < 0.05
DM potroi na tretman komplikacija na stopalu [7,26], dok je u nerazvijenim zemljama ovaj
procenat 40%pa ak i vei [10]. 4. REZULTATI
Imajui na umu teinu posljedica koje komplikacije DM na donjim ekstremitetima
ostavljaju na linom i drutvenom planu, neminovno se namee pitanje ta je mogue poduzeti Od ukupnog broja pregledanih ispitanika bilo je vie ena (53%) nego mukaraca (47%).
kako bi se one umanjile. Provoenje strategija koje ukljuuju edukaciju, multidisciplinarni Prosjena starost posmatrane grupe je 61,91 godina, SD10,74. Najvei broj pacijenata, njih 94%
tretman ulkusa na stopalu i paljivo praenje, moe da smanji stopu dijabetesnih amputacija je imao DM tip 2, a DM tip 1 je imalo 6% ispitanika. Prosjena duina trajanja DM u posmatranoj
izmeu 49% i 85% [11,27,28]. Dobra metabolika kontrola oba tipa DM moe da odloi nastanak grupi je 12,25 godina, SD8,60. U ispitivanoj grupi 86 % ispitanika je imalo nalaz HgbA1C koji
i progresiju komplikacija DM [5]. nije bio stariji od 6 mjeseci, dok ih 14% nije imalo ovaj nalaz. Prosjena vrijednostHbA1C u
2. CILJ

ispitivanoj grupi je bila 7,85%, SD 1,73. Po pitanju regulisanosti DM procijenjene vrijednou DM u grupi sa ili bez PAB, prosjeno trajanje DM u grupi ispitanika koji imaju PAB je vee od
HgbA1C, ispitanici su podijeljeni u tri grupe. Od ispitanika koji su imali nalaz HgbA1C najvei prosjenog trajanja osnovne bolesti u grupi ispitanika bez PAB za 4,95 godina to je vidljivo na
broj, 34 ili 39,53% pacijenata je imalo nezadovoljavajue vrijednosti HgbA1C8%; granino Grafikonu 1.
zadovoljavajue vrijednosti 7%<HbA1C<8% je imao 22 pacijenata ili 25,58%, a 30 pacijenata
ili 34,88 % je imalo zadovoljavajue vrijednosti HgbA1C7%. Jednak broj pacijenata je biona
terapiji inzulinom i tabletama (46%), a na kombinovanoj terapiji inzulinom i tabletama je bilo
8% pacijenata.
4.1. Rezultati istraivanja prisustva komplikacija na donjim ekstremitetima
U ispitivanoj grupi pacijenata njih 7% je imalo PAB. Kod 45% pacijenata je utvreno
prisustvo periferne polineuropatije.Pozitivan anamnestiki podatak o pojavi ulkusa na stopalu
je imalo 12% pacijenata, a 5%pacijenata u ispitivanoj grupi je imalo neku od amputacija. Svaki
od ispitanika koji je imao amputaciju je imao i pozitivan anamnestiki podatak o pojavi ulkusa.
Jedan ispitanik (1%) je imao amputacije na oba ekstremiteta, a 4% ispitanika je imalo amputaciju
samo na jednom ekstremitetu. Amputaciju u nivou potkoljenice i stopala je imalo po dva (2%)
ispitanika, a jedan pacijent (1%) je imao amputaciju na nivou prsta.
4.2. Rezultati istraivanja uticaja duine trajanja dijabetesa na pojavu

komplikacija na donjim ekstremitetima
Grafikon 1 Prosjena duina trajanja dijabetesa u odnosu na prisustvo PAB
Tabela 1 -Uticaj duine trajanja dijabetesa na pojavu komplikacija na donjim ekstremitetima (n=100)
Prosjena duina trajanja DM u grupi pacijenata koji imaju neuropatiju je 14,22 godine
i znaajno se razlikuje (Z=791, p=,007) od prosjene duine trajanja DM kod pacijenata bez
neuropatije koja je bila 10,63 godinato je prikazano na Grafikonu 2.Prosjena duina trajanja
DM kod pacijenata koju su imali ulkus u anamnezi je 19,33 godine i utvreno je da se statistiki
znaajno razlikuje (Z=-2,554, p=,011) u odnosu na duinu trajanja DM kod pacijenata koji nisu
imali ulkus u anamnezi a koja je 11,28 godina. Prosjena duina trajanja DM kod pacijenata koju
su imali amputaciju u anamnezi je 14,40 godine i ne razlikuje se znaajno u odnosu na grupu
pacijenata koji nisu imali amputaciju u anamnezi (Z=-,736, p=,462)i kod kojih je prosjeno
trajanje DM 12,14 godina.
[Prosjena duina trajanja DM u grupi pacijenata koji imaju PAB je 16,85 godina i ne
razlikuje se znaajno (Z=-1,224, p=,221) od prosjene duine trajanja DM u grupi pacijenata koji
nemaju PAB koja je 11,90 godina. Iako ne postoji statistiki znaajna razlika u duini trajanja

Grafikon 2 Prosjena duina trajanja dijabetesa u odnosu na prisustvo neuropatije
4.3. Rezultati istraivanja uticaja regulisanosti dijabetesa na pojavu komplikacija

na donjim ekstremitetima
Rezultati istraivanja uticaja regulisanosti hiperglikemije na pojavu komplikacija na

donjim ekstremitetima su prikazani u Tabeli 2.Prosjena vrijednost HgbA1C kod pacijenata
koji su imali PAB je 8,36 i ne razlikuje se znaajno (t = -1,081,p=,316) u odnosu na vrijednost
HgbA1C kod pacijenata koji nisu imali PAB a koja je 7,82. Prosjena vrijednost HgbA1C kod
pacijenata u ispitivanoj grupi koji su imali neuropatiju je 8,27 i razlikuje se znaajno (t=2,036,
p=,045) u odnosu na vrijednost HgbA1C kod pacijenata koji nisu imali neuropatiju a koja je 7,54.
Prosjena vrijednost HgbA1C kod pacijenata u ispitivanoj grupi koji su imali ulkus u anamnezi
je 7,58, a kod pacijenata koji nisu imali ulkus u anamnezi je bila 7,89 i nije utvrena statistiki
znaajna razlika izmeu ovih vrijednosti (t=,777, p=,446). Prosjena vrijednost HgbA1C kod
pacijenata u ispitivanoj grupi koji su imali amputaciju u anamnezi je bila 7,52, a kod pacijenata
koji nisu imali amputaciju je bila 7,88. Primjenom statistikog t testa dolo se do zakljuka
da se prosjene vrijednosti HgbA1C ne razlikuju znaajno u zavisnosti od pojave amputacije u Prosjena vrijednost HgbA1C kod pacijenata koji su imali PAB je 8,36 i ne razlikuje se
anamnezi (p>0,05). znaajno (t = -1,081,p=,316) u odnosu na vrijednost HgbA1C kod pacijenata koji nisu imali PAB
a koja je 7,82. Prosjena vrijednost HgbA1C kod pacijenata u ispitivanoj grupi koji su imali
neuropatiju je 8,27 i razlikuje se znaajno (t=2,036, p=,045) u odnosu na vrijednost HgbA1C
kod pacijenata koji nisu imali neuropatiju a koja je 7,54. Prosjena vrijednost HgbA1C kod
pacijenata u ispitivanoj grupi koji su imali ulkus u anamnezi je 7,58, a kod pacijenata koji nisu
imali ulkus u anamnezi je bila 7,89 i nije utvrena statistiki znaajna razlika izmeu ovih
vrijednosti (t=,777, p=,446). Prosjena vrijednost HgbA1C kod pacijenata u ispitivanoj grupi koji
su imali amputaciju u anamnezi je bila 7,52, a kod pacijenata koji nisu imali amputaciju je bila
7,88. Primjenom statistikog t testa dolo se do zakljuka da se prosjene vrijednosti HgbA1C
ne razlikuju znaajno u zavisnosti od pojave amputacije u anamnezi (p>0,05).
Tabela 2 -Uticaj regulisanosti dijabetesa na pojavu komplikacija na donjim ekstremitetima

5. DISKUSIJA
Od ukupnog broja pacijenata obuhvaenih predmetnim istraivanjem njih 47% su

mukarci, a neto vei broj (53%) su ene. Da je meu oboljelima od DM vei broj ena (55,1%)
nego mukaraca (49,9%) ustanovljeno je i studijom provedenoj u Republici Srpskoj 2014.
godine [36]. Studijom prevalencije DM meu razliitim polovima u SubsaharskojAfrici je
takoer ustanovljena neto vea prevalencija DM (5,9%) meu enama u odnosu na mukarce
(5,5%) [37]. Prema izvjetaju o prevalenciji i mortalitetu od dijabetesa u 2010. godini u Srbiji,
broj novodijagnostikovanih pacijenata sa DM tip 2 je vei meu enama (51,8%) dok je broj
novih sluajeva DM tip 1 vei meu mukarcima (54%). Analizom faktora rizika za nastanak
DM tip 2 u izvjetaju iz Srbije dobijen je podatak da je meu enama uestaliji centralni tip

gojaznosti, povien nivo kreatinina, holesterola i triglicerida i smanjen nivo HDL holesterola faktora rizika u prevenciji ili usporavanju razvoja KV oboljenja kod oboljelih od DM i potrebno
[38]. ene imaju manje miine mase u odnosu na mukarce, pa samim tim i manje miinih je teiti modifikaciji svih faktora rizika kako bi se prevenirale posljedice ovihkomplikacija [43].
elija raspoloivih za preuzimanje glukoze, vee nivoe estrogena i progesterona koji smanjuju U provedenom istraivanju je utvrena statistiki znaajna povezanost duine trajanja DM
osjetljivost na inzulin i manje su fiziki aktivne [39]. sa pojavom neuropatije. Uticaj duine trajanja DM na pojavu neuropatije je dokazan u studijama
Prosjena duina trajanja DM u ispitivanoj grupi je bilo 12,25 godina. Duina trajanja provedenim u Republici Srpskoj [36] i Australiji [24]. Direktni i indirektni efekti hiperglikemije
DM spada u faktore rizika za nastanak komplikacija DM na donjim ekstremitetima jer se duim na vaskularnu mreu su glavni uzroci morbiditeta kod oba tipa DM. Rizik za nastanak
trajanjem osnovne bolesti produava mogunost tetnog djelovanja hiperglikemije na elije [15]. mikrovaskularnih komplikacija je proporcionalan veliini i duini trajanja hiperglikemije, a neki
Kod pacijenata oboljelih od DM tip 2, godine starosti i ivotna dob u trenutku postavljanja pojedinci imaju genetsku osnovu koja utie na predispoziciju za razvoj ovih komplikacija [44].
dijagnoze DM su nezavisno povezani sa rizikom za nastanak makrovaskularnih komplikacija i Ukupno izlaganje hiperglikemiji je vjerovatno najznaajniji faktor rizika za nastanak DN [45].
pojave smrtnih sluajeva. Suprotno tome, duina trajanja DM povezana je samo sa poveanim Duina trajanja DM direktno utie na veu izloenost neurona hiperglikemiji te tako i poveanju
rizikom za nastanak mikrovaskularnih komplikacija [40]. rizika za nastanak DN to je potvreno mnogobrojnim studijama i predmetnim istraivanjem
Biohemijsko odreivanje vrijednosti glikoliziranog hemoglobina (HgbA1C) odraava [24,35,46,47].
prosjenu vrijednost nivoa glikemije u plazmi tokom prethodna dva do tri mjeseca [36,41]. Prema Ispitanici sa ulkusom u anamnezi imaju statistiki znaajno due trajanja DM u odnosu
preporukama ADA, terapijski cilj treba da bude vrijednost HgbA1C6,5% kod odreene grupe na ispitanike bez ulkusa, to je u skladu sa rezultatima istraivanja kojeg su proveli Zoungas i
pacijenata (pacijenti sa kraim trajanjme DM, oekivano duim ivotnim vijekom, pacijenti bez saradnici [40], Muelle i saradnici [48] tesa istraivanjem kojeg su u Indiji proveli Shailesh i Shahi
veih kardiovaskularnih komplikacija, pacijenti koji se lijee samo promjenom ivotnog stila sa saradnicima [49].Ispitanici sa amputacijom u anamnezi nemaju statistiki znaajno due
ili metforminom), dok je kod veine pacijenata iz odrasle populacije ciljna vrijednost HgbA1C trajanja DM, iako je duina trajanja DM u grupi pacijenata sa amputacijom u anamnezi vea.
manja od 7% [37] U ispitivanoj grupi 86 % pacijenata je imalo nalaz HgbA1C mlai od 6 mjeseci, S obzirom na injenice da u 80% sluajeva amputaciji prethodi prisustvo ulkusa [15] za kojeg
dok ih 14% nije imalo ovaj ili ovakav nalaz. U grupi ispitanika koji su imali nalaz, najvei broj je dokazano da je povezan sa duinom trajanja DM, te da je najznaajniji prediktor njegovog
ispitanika njih 34 ili 39,53% je imalo vrijednosti HgbA1C8%, to ukazuje na nezadovoljavajuu nastanka prisustvo DN [10] za koju je takoer utvrena povezanost sa duinom trajanja DM,
regulaciju hiperglikemije. Granino zadovoljavajue vrijednosti HgbA1C izmeu 7% i 8% je dobijeni rezultati se mogu objasniti veliinom uzorka.
imalo 22 ispitanika ili 25,58%, a 30 pacijenata ili 34,88% je imalo zadovoljavajue vrijednosti Dokazano je da snienje vrijednosti HgbA1C ispod 7% smanjuje pojavu mikrovaskularnih
HgbA1C7%. Rezultati studije istraivanja provedenog u Republici Srpskoj 2014. godine su komplikacija i postizanje ovakvih terapijskih ciljeva odmah po postavljanju dijagnoze je
takoer pokazali da najvei broj ispitanika (61,8%) ima nezadovoljavajue vrijednosti HgbA1C, povezano sa dugotrajnim smanjenjem incidencije ovih komplikacija [41,36]. Prosjena
pri emu je granina vrijednost bila HgbA1C6,5%. U navedenom istraivanju je samo vrijednost izmjerenog HgbA1C u ispitivanoj grupi kod pacijenata sa prisutnom PAB iznosi
polovina ispitanika imala nalaz HgbA1C mlai od 6 mjeseci [36] to je loiji podatak nego u 8,36, a kod pacijenata bez PAB prosjena vrijednost je 7,82. Iako rezultati ukazuju da se u
predmetnom istraivanju koji se moe se objasniti injenicom da pacijenti u Banjaluci imaju ispitivanoj grupi prosjene vrijednosti HgbA1C ne razlikuju znaajno u zavisnosti od pojave
veu dostupnost zdravstvene zatite i bolju informisanost u odnosu na ostali dio Republike PAB, moe se konstatovati da su prosjene vrijednost HgbA1C kod pacijenata sa PAB primjetno
Srpske. Prema podacima iz Nacionalnog registra za osobe sa eernom boleu Hrvatske za vee. U istraivanju provedenom 2014. godine meu oboljelima od DM tip 2 u Republici Srpskoj
2012.godinu prosjena vrijednost HgbA1C je bila7,29, SD1,31 a regulacija glikemije je bila zapaeno je da su hronine dijabetesne makrovaksularne komplikacije ee meu ispitanicima
dobra (HbA1C<6,5%) kod 26,91% bolesnika, granino zadovoljavajua (6,5%<HbA1C<7,5%) sa neregulisanim HgbA1C, ali ne statistiki znaajno [36] to je u skladu sa podacima dobijenim
kod 36,23%, a loa (HbA1C>7,5%) kod 36,86% oboljelih od DM u toj zemlji [42]. Navedeni istraivanjem.
podaci govore u prilog potrebe za veim angamanom svih zdravstvenih radnika, ali i samih Postoji statistiki znaajna razlika prosjenih vrijednosti HgbA1C u grupama sa ili bez
pacijenata, u pravcu bolje kontrole DM jer se jedino na taj nain mogu prevenirati komplikacije neuropatije to je u skladu sa istraivanjem provedenim u Republici Srpskoj kojim [36]. Podaci
i sprijeiti njihova progresija. dobijeni istraivanjem su u skladu i sa rezultatima istraivanja El-Salema i saradnika koji su
Statistiki je utvreno da prosjena razlika u duini trajanja DM u grupama ispitanika ustanovili da su promjene u provodljivosti neurona oboljelih od DM prisutne i u subklinikoj
sa i bez PAB nije znaajna. U studiji koja je ispitivala uestalost komplikacija DM meu fazi DN te da su u snanoj korelaciji sa nivoom HgbA1C, to implicira da se terapijske aktivnosti
stanovnitvom u Australiji utvrena je prevalencija PAB 10,3% i dokazano je da raste sa na prevenciji DN moraju vriti u ranoj fazi nastanka oboljenja [50].
poveanjem duine trajanja DM. Kao nezavisni faktori za nastanak PAB ustanovljeni su: Prosjene vrijednosti HgbA1C se ne razlikuju znaajno u zavisnosti od pojave ulkusa
trajanje DM, starost, puenje, urina kiselina i albumin/kreatinski odnos [24]. Iako je oigledno i amputacije u anamnezi. Nalaz vee prosjene vrijednosti HgbA1C kod grupa pacijenata bez
da je u ispitivanoj grupi prosjena duina trajanja DM vea u grupi sa PAB, nije utvrena ulkusa i amputacije u anamnezi, kao i nedostatak statistike potvrde o uticaju hiperglikemije
statistika znaajnost iz vie razloga kao to su: mali broj pacijenata u ispitivanoj grupi kod kojih na pojavu ovih komplikacija moe se objasniti injenicom da izmjerena vrijednost HgbA1C
je ustanovljeno prisustvo PAB i mogue prisustvo vie dodatnih faktora rizika koji doprinose odraava prosjeni stepen glikemije u proteklih 8 do 12 sedmica [51], a nastanak ulkusa i
nastanku PAB a koji nisu ispitivani. Brojne studije su dokazale efikasnost kontrole pojedinanih amputacija je povezan sa trajanjem DM, odnosno stanjem prolongirane hiperglikemije koje

navedeno mjerenje ne odraava. Na pojavu ulkusa i amputacija utiu i mnogi drugi faktori kao [13] Boyko EJ, Ahroni JH, Stensel V, Forsberg RC, Davignon DR, Smith DG; A prospective
to su: DN, deformiteti, SOP, trauma, PAB [15,32]. Christman sa saradnicima je ustanovila da study of risk factors for diabetic foot ulcer. The Seattle Diabetic Foot Study. Diabetes
nivo glikemije procijenjen sa nivoom HgbA1C igra vanu ulogu u zarastanju rana kod oboljelih Care.1999;22(7):1036-42.
od DM [52]. Regulisanje glikemije je pretpostavka za kvalitetno lijeenje i prevenciju svih [14] Jeffcoate WJ.The incidence of amputation in diabetes. Acta Chir Belg. 2005;105(2):140-
komplikacija DM i predstavlja prvi korak u terapijskom pristupu ovoj grupi oboljenja [41]. 4.
[15] Boulton AJM.: The diabetic foot: from art to science. The 18th Camillo Golgi lecture.
6. ZAKLJUAK Diabetologia 2004; 47: 1343 1353.
Duina trajanja Diabetes mellitus-a pozitivao utie na pojavu periferne neuropatije i [16] Boulton AJ, Armstrong DG, Albert SF, Frykberg RG, Hellman R, Kirkman MS, et
ulkusa a nema uticaja naprisustvo periferne arterijske bolesti i amputacija. Nezadovoljavajua al. American Diabetes Association; American Association of Clinical Endocrinologists.
regulisanost Diabetes mellitus-a je znaajno udruena sa prisustvom neuropatije, a nije znaajno Comprehensive foot examination and risk assessment: a report of the task force of the foot
povezana sa prisustvom periferne arterijske bolesti, ulkusa i amputacija. care interest group of the American Diabetes Association, with endorsement by the American
Association of Clinical Endocrinologists. Diabetes Care. 2008;31(8):1679-85.
[17] Muller IS, Grauw WJ de, Gerwen WH van et al. Foot ulceration and lower limb
7. LITERATURA amputation in type 2 diabetic patients in Dutch primary health care. Diabetes Care.2002;
25:570574.
[1] International Diabetes Federation and International Working Group on the Diabetic Foot. [18] Cavanagh PR, Lipsky BA, Bradbury AW, Botek G. Treatment for diabetic foot ulcers.
Diabetes and Foot Care: Time to Act. Brussels (Belgium): International Diabetes Federation, Lancet. 2005;366(9498):1725-35
2005. [19] Jeffcoate WJ, van Houtum WH; Amputation as a marker of the quality of foot care in
[2] McInnes AD. Diabetic foot disease in the United Kingdom: about time to put feet first. J diabetes. Diabetologia. 2004;47(12):2051-8.
Foot Ankle Res. 2012; 5:26. [20] Ortegon MM, Redekop WK, Niessen LW. Cost-effectiveness of prevention and
[3] International Diabetes Federation. IDF Diabetes, 7 ed. Brussels Belgium): International treatment of the diabetic foot: a Markov analysis. Diabetes Care. 2004;27(4):901-7.
Diabetes Federation, 2015. [21] van Houtum WH, Rauwerda JA, Ruwaard D, Schaper NC, Bakker K. Reduction in
[4] World Health Organization [Internet]. Diabetes, Fact Sheet no. 312 [updated 2016 Mar, diabetes-related lower-extremity amputations in The Netherlands: 1991-2000. Diabetes
cited 2016 April 8]. Care.2004;27(5):1042-6.
Available from: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs312/en/ [22] Margolis DJ, Malay DS, Hoffstad OJ, et al. Incidence of diabetic foot ulcer and lower
[5] American Diabetes Association.Microvascular Complications and Foot Care. Diabetes extremity amputation among Medicare beneficiaries, 2006 to 2008: Data Points #2. 2011
Care.2015; 38:58-66 Feb 17. In: Data Points Publication Series [Internet]. Rockville (MD): Agency for Healthcare
[6] American Diabetes Association. Preventive foot care in diabetes. Diabetes Care 2004; Research and Quality (US); 2011. [cited 2015 Okt 14]. Available from:http://www.ncbi.nlm.nih.
27(1):63-4. gov/books/NBK65149
[7] Boulton, AJM, Vileikyte, L, Ragnarson-Tennvall, G & Apelqvist, J. The global burden of [23] Ribu L, Hanestad BR, Moum T, Birkeland K, Rustoen T. A comparison of the health-
diabetic foot disease. Lancet 2005; 366:171924. related quality of life in patients with diabetic foot ulcers, with a diabetes group and a
[8] American Diabetes Association. Cardiovascular Disease and Risk Management. Diabetes nondiabetes group from the general population. Qual Life Res. 2007.16(2):179-89.
Care. 2015; 38:49-57; [24] Ragnarson Tennvall G, Apelqvist J.Health-economic consequences of diabetic foot
[9] Boulton AJ, Vinik AI, Arezzo JC, Bril V, Feldman EL, Freeman R, et al; American lesions. Clin Infect Dis. 2004;39(2):132-9.Tapp RJ, Shaw JE, de Courten MP, et al.Foot
Diabetes Association. Diabetic neuropathies: a statement by the American Diabetes complications in type 2 diabetes: an Australian population-based study. Diabet Med.2003;20:
Association. Diabetes Care. 2005;28(4):956-62 10513.
[10] International Working Group on the Diabetic Foot. International Consensus on the [25] Margolis DJ, Malay DS, Hoffstad OJ, et al. Economic burden of diabetic foot ulcers
Diabetic Foot: Practical Guidelines on the Management and the Prevention of the Diabetic Foot and amputations: Data Points #3. 2011 Mar 8. In: Data Points Publication Series [Internet].
[CD-ROM]. Amsterdam, the Netherlands: International Working Group on the Diabetic Foot, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US); 2011. [cited 2015 Okt 14].
2005. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK65152/
[11] Frykberg RG, Zgonis T, Armstrong DG, Driver VR, Giurini JM, Kravitz SR et al. [26] Rice JB, Desai U, Cummings AKG, Birnbaum HG, Sorniciki M, Parsons NB. Burden
Diabetic foot disorders. A clinical practice guideline (2006 revision). J Foot Ankle Srg. oF Diabetic Foot Ulcers for Medicare and Private Insurers. Diabetes Care. 2014; 37:651-658.
2006;45(5):1-66. [27] Bakker K, Apelqvist J, Schaper NC; International Working Group on Diabetic Foot
[12] Valdivielso P, Ramrez-Bollero J, Prez-Lpez C.Peripheral arterial disease, type 2 Editorial Board. Practical guidelines on the management and prevention of the diabetic foot
diabetes and postprandial lipidaemia: Is there a link? World J Diabetes.2014;5(5):577-85. 2011. Diabetes Metab Res Rev.2012;28 (1):225-31.

[28] Diabetes UK [Internet]. London: State of the nation (England): challenges for 2015 and [44] Fowler MJ. Microvascular and Macrovascular Complications of Diabetes. Clinical
beyond.[updated 2015 Jan 14, cited 2015 Mart15]. Available from: https://www.diabetes.org.uk/ Diabetes.2008;26 (2):77-82.
Documents/About%20Us/What%20we%20say/State%20of%20the%20nation%202014.pdf [45] Tesfaye S, Boulton AJ, Dyck PJ, Freeman R, Horowitz M, Kempler P et al, Toronto
[29] Abbott CA, Carrington AL, Ashe H et al. The North-West Diabetes Foot Care Study: Dibaetic Neuropathy Expert Group. Diabetic Neuropathies: Update on Definitions, Diagnostic
incidence of, and risk factors for, new diabetic foot ulceration in a community- based patient Criteria, Estimation of Severity, and Treatments. Diabetes Care. 2010; 33:228593.
cohort. Diabetic Med.2002; 20:37784. [46] Young MJ, Boulton AJM, Macleod AF, Williams DRR, Sonksen PH. A multicentre
[30] Lavery LA, Peters EJ, Williams JR, Murdoch DP, Hudson A, Lavery DC: Reevaluating study of the prevalence of diabetic peripheral neuropathy in the United Kingdom hospital
how we classify the diabetic foot: restructuring the diabetic foot risk classification system of clinic population. Diabetologia. 1993;36(2):150-4.
the International Working Group on the Diabetic Foot. Diabetes Care. 2008; 31:154 156. [47] Valensi P, Giroux C, Seeboth-Ghalayini B, Attali JR. Diabetic peripheral neuropathy:
[31] Boyko EJ, Ahroni JH, Cohen V, et al. Prediction of diabetic foot ulcer occurrence using effects of age, duration of diabetes, glycemic control, and vascular factors. Journalof Diabetes
commonly available clinical information: the Seattle Diabetic Foot Study. Diabetes Care 2006; and its Complications.1997;11(1):27-34.
29:1202. [48] Muelle MJ, Diamond JE, Delitto A, Sinacore DR. Insensitivity, Limited Joint Mobility,
[32] Schaper NC, Van Netten JJ, Apelqvist J, Lipsky BA, Bakker K, and on behalf of the and Plantar Ulcers in Patients with Diabetes Mellitus. Physical Therapy 1989; 69(6): 453-9.
International Working Group on the Diabetic Foot (IWGDF). Prevention and management of [49] Shailesh K, Shahi M, Ashok KM, Sushil KM,Surya KS,Sanjeev K, et al. Prevalence of
foot problems in diabetes: a Summary Guidance for Daily Practice 2015, based on the IWGDF Diabetic Foot Ulcer and Associated Risk Factors in Diabetic Patients From North India. The
Guidance Documents. Diabetes Metab Res Rev. 2016; 32 (Suppl 1): 715. Journal of Diabetic Foot Complications, 2012;4(3): 83-91.
[33] Vileikyte L, Peyrot M, Bundy C, Rubin RR, Leventhal H, Mora P, Shaw JE, Baker P, [50] El-Salem K, Ammari F, Khader Y, Dhaimat O. Elevated glycosylated hemoglobin is
Boulton AJ The development and validation of a neuropathy- and foot ulcer-specific quality of associated with subclinical neuropathy in neurologically asymptomatic diabetic patients: a
life instrument. Diabetes Care. 2003;26(9):2549-55. prospective study. J Clin Neurophysiol. 2009 Feb;26(1):50-3.
[34] Mayfield JA, Reiber GE, Sanders LJ, Janisse D, Pogach LM, American Diabetes [51] Andreassen CS, Jakobsen J, Ringgaard S, Ejskjaer N, Andersen H. Accelerated atrophy
Association. Preventive foot care in diabetes. Diabetes Care.2004;27(1):S63-4. of lower leg and foot muscles--a follow-up study of long-term diabetic polyneuropathy using
[35] Tapp RJ, Zimmet PZ, Harper CA, et al.,Australian Diabetes Obesity and Lifestyle Study magnetic resonance imaging (MRI). Diabetologia. 2009 Jun;52(6):1182-91.
Group Diabetes care in an Australian population: frequency of screening examinations for eye [52] Christman AL, Selvin E, Margolis DJ, Lazarus GS, Garza LA. Hemoglobin A1c is a
and foot complications of diabetes. Diabetes Care. 2004; 27:68893. Predictor of Healing Rate In Diabetic Wounds. J Invest Dermatol. 2011; 131(10): 212127.
[36] Ministrstvo zdrvlj i socijelne ztite Republike Srpske. Procjen kvlitet
glikoregulcije i prisustv vskulrnih komplikcij u osob s eernom boleu u Republici
Srpskoj. Bnj Luk: Ministrstvo zdrvlj i socijlne ztite Republike Srpske, 2015.
[37] Hilawe EH, Yatsuya H, Kawaguchi L, Aoyama. Differences by sex in the prevalence of
diabetes mellitus, impaired fasting glycaemia and impaired glucose tolerance in sub-Saharan
Africa: a systematic review and meta-analysis. Bulletin of the World Health Organization
2013; 91:671-82.
[38] Institut za javno zdravlje Srbije,,Dr Milan Jovanovi Batut. Incidencija i mortalitet od
dijabetesa u Srbiji. Registar za dijabetes u Srbiji, Izvetaj br.5; Beograd (Srbija): Institut za
javno zdravlje Srbije,,Dr Milan Jovanovi Batut,2010.
[39] Peters EJ, Lavery LA, Armstrong DG, Fleischli JG. Electric stimulation as an adjunct
to heal diabetic foot ulcers: A randomized clinical trial. Archives of Physical Medicine and
Rehabilitation. 2001;82(6):721-725.
[40] Zoungas S, Woodward M, Li Q, Cooper ME, Hamet P, Harrap S, et al. Impact of age,
age at diagnosis and duration of diabetes on the risk of macrovascular and microvascular
complications and death in type 2 diabetes. Diabetologia. 2014;57(12):2465-74.
[41] American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes 2015. Position
statement. Diabetes Care 2015; 38(1).
[42] Hrvatski zavod za javno zdravstvo Sveuilina klinika Vuk Vrhovac. Nacionalni
registar osoba sa eernom boleu - Izvjee za 2012.godinu. Zagreb: Hrvatski zavod za javno
zdravstvo, 2013.
[43] American Diabetes Association. Cardiovascular Disease and Risk Management.
Diabetes Care. 2015; 38:49-57;

nauni rad
scientific paper
UTICAJ NAVIKA U ISHRANI NA POJAVU GESTACIJSKOG DIJABETESA
THE IMPACT OF NUTRITION HABITS ON THE OCCURRENCE OF

GESTATIONAL DIABETES
V. Rudi Gruji1,2, S. Popovi Pejii2,3, M. Grabe2,1, N. Vasiljevi4, A. Prtina2
1 JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, Banjaluka, Republika Srpska, BiH
e-mail:vesna.rudic.g@gmail.com
2 Univerzitet u Banjaluci, Medicinski fakultet, Republika Srpska, BiH, e-mail: snjezana_
pejicic@hotmail.com
3 Univerzitetski kliniki centarRepublike Srpske, Banjaluka, Republika Srpska, BiH
4 Univerzitet u Beogradu, Medicinski fakultet, Srbija, e-mail: nvas@carlosoft.net
Uvod Gestacijski diabetes mellitus (gestacijski dijabetes; GDM) je povezan sa poveanim

rizikom za majku i dijete u toku trudnoe, poroaja i u kasnijem stadijumu ivota. ene koje su
imale gestacijski dijabetes imaju 35 do 60 % vei rizik za nastanak dijabetesa tip 2 u sljedeih
10 do 20 godina. Povean rizik za kasniji razvoj dijabetesa povezan je i sa poveanim rizikom
za kardiovaskularne bolesti. Najee komplikacije GDM kod novoroeneta su: rizik za razvoj
dijabetesa u ranom djetinjstvu i kasnijoj ivotnoj dobi, prijevremeni poroaj, fetalna i neonatalna
smrt, hipoglikemija novoroeneta, hiperbilirubinemija, povreda ramena novoroeneta.
Prevalencija gestacijskog dijabetesa globalno je u porastu i kree se od 1-14% zavisno od
ispitivane populacije i dijagnostikog kriterijuma. Novija istraivanja daju podatke o moguoj
vezi pojedinih inilaca u ishrani i poveanom riziku za gestacijski dijabetes, kao i uticaju fizike
aktivnosti na smanjenje rizika za GDM. Cilj rada bio je da utvrdi da li je nain ishrane i fizika
aktivnost kod ispitanica uticao na pojavu gestacijskog dijabetesa. Metodologija Istraivanje
je provedeno kao studija presjeka u periodu od februara do oktobra 2012. godine meu 555
trudnica izmeu 24. i 28. nedjelje gestacije koje su dolazile na redovnu kontrolu kod ginekologa
u domovima zdravlja u Republici Srpskoj. Nakon skrininga za gestacijski dijabetes izdvojeni
su podaci50 ispitanica kojima je u toku istraivanja dijagnostikovan gestacijski dijabetes i 50
trudnica koje su imale fizioloke vrijednosti glikemije i koje su inile kontrolnu grupu. Izmeu
ove dvije grupe ispitanica provedena je deskriptivno-komparativna analiza radi utvrivanja
razlike u navikama u ishrani i fizikoj aktivnosti. Rezultati Rezultati istraivanja su pokazali
statistiki znaajnu razliku u konzumiranju povra i ribe. Ispitanice koje su imale fizioloke
vrijednosti glikemije konzumirale su vie povra >250g dnevno, u odnosu na ispitanice kojima je
dijagnostikovan gestacijski dijabetes (214,4,7; p<0,002). Ispitanice sa gestacijskim dijabetesom
imale su znaajno manji unos ribe, manje od jednom sedmino, u odnosu na kontrolnu grupu
(213,7; p<0,001). Prosjean dnevni unos voa bio je manji kod ispitanica koje su imale gestacijski
dijabetes, ali ta razlika nije dostigla statistiku znaajnost. Nije uoena razlika u nivou fizike
aktivnosti izmeu istraivake i kontrolne grupe.

Zakljuak Neophodno je savjetovanje trudnica i ena koje planiraju trudnou o znaaju pravilne UVOD
ishrane i fizike aktivnosti. Vano je da kreatori zdravstvenih politika i javnozdravstvene
ustanove interveniu sa ciljem provoenja edukacija u vezi sa zdravim ivotnim stilovima meu Gestacijski diabetes mellitus (gestacijski dijabetes; GDM) je povezan sa poveanim
trudnicama i enama koje planiraju trudnou. Navedene aktivnosti mogu uticati na smanjenje rizikom za majku i dijete u toku trudnoe, poroaja i u kasnijem ivotnom dobu [1]. Gestacijski
rizika za razvoj gestacijskog dijabetesa i tako unaprijediti zdravlje majke i djeteta. dijabetes se definie kao bilo koji oblik intolerancije na glukozu koji se prvi put utvrdi u trudnoi,
Kljune rijei: gestacijski dijabetes, ishrana, fizika aktivnost bez obzira na mogunost postojanja intolerancije na glukozu prije trudnoe ili mogunost
ostajanja poremeaja tolerancije glukoze nakon trudnoe [2,3].
ene koje su imale gestacijski dijabetes imaju 35 do 60 % vei rizik za nastanak
Abstract
dijabetesa tip 2 u sljedeih 10 do 20 godina [4]. Povean rizik za kasniji razvoj dijabetesa
Introduction Gestational diabetes is associated with increased risk for mother and povezan je i sa poveanim rizikom za kardiovaskularne bolesti [5]. Kao najee komplikacije
fetus during pregnancy and in later stages of life. Women who have had gestational diabetes GDM kod novoroeneta navode se: rizik za razvoj dijabetesa u ranom djetinjstvu i kasnijoj
have a 35% to 60% chance of developing diabetes in the next 1020 years. The most common ivotnoj dobi, prijevremeni poroaj, fetalna i neonatalna smrt, hipoglikemija novoroeneta,
complications of GDM in a newborn are: the risk of developing diabetes in childhood and later hiperbilirubinemija, povreda ramena novoroeneta [6].
in life, premature birth, fetal and neonatal death, newborn hypoglycemia, hyperbilirubinemia, Prevalencija gestacijskog dijabetesa globalno je u porastu i kree se od 1-14% zavisno
shoulder injury. Globally, the estimated prevalence ranges from 1% to 14% of all od ispitivane populacije i dijagnostikog kriterijuma [7,8]. Prema epidemiolokim procjenama
pregnancies,dependingonthepopulationbeingstudiedand the diagnostic testsused. Recent ukupna prevalencija gestacijskog dijabetesa u evropskom regionu je izmeu 2 i 6% [9]. Ubrzana
studies have also shown that diet plan could possibly relate to the risk of gestational diabetes, as urbanizacija, promjena naina ishrane, smanjenje fizike aktivnosti, stupanje u brak u starijoj
well as physical activity. Aim of this study was to determine whether the diet and physical activity ivotnoj dobi, sve starija ivotna dob prvorotki te rastua epidemija gojaznosti i dijabetes
influenced the occurrence of gestational diabetes. Methodology The study was conducted as a melitusa tip 2 (DM tip 2) mogu biti razlog poveanja uestalosti GDM [10].
cross-sectional study in the period from February to October 2012 among 555 pregnant women Dokazani inioci rizika za pojavu GDM su: starija ivotna dob trudnica, prekomjerna
between 24 and 28 gestation weeks who came to the regular gynecologists control in the health tjelesna masa i gojaznost, povean dobitak u tjelesnoj masi u trudnoi, pozitivna porodina
centers in the Republic of Srpska. After screening for gestational diabetes we selected data from anamneza za DM, GDM u ranijim trudnoama i lo ishod poroaja u ranijim trudnoama [11].
50 respondents, which were diagnosed as gestational diabetes and 50 pregnant women who had a Novija istraivanja daju podatke o moguoj vezi pojedinih inilaca u ishrani i poveanom
physiological value of blood glucose as a control group. Between these two groups we conducted riziku za gestacijski dijabetes, kao i uticaju fizike aktivnosti na smanjenje rizika za GDM [12].
descriptive comparative analysis to determine differences in eating habits and physical activity. Pozitivan efekat fizike aktivnosti poveava se sa poveanjem intenziteta i duine trajanja fizike
Results The results showed a statistically significant difference in the consumption of vegetables aktivnosti [12].
and fish. The subjects with physiological glycaemia consumed more vegetables> 250g per day, in Nepravilna ishrana dobija vodeu ulogu i najvaniji je uzrok nastanka masovnih
accordance to those with gestational diabetes (2 14,4,7; p <0.002). The subjects with gestational nezaraznih bolesti na koje se moe uticati, sa jasnim dokazima da promjena naina ishrane
diabetes had significantly lower intake of fish, less than once a week, compared to the control mogu imati snaan uticaj na zdravstveno stanje [13].
group (2 13,7; p <0.001). The average daily intake of fruits was lower in women who have Prema rezultatima nekih studija koje su istraivale uticaj naina ishrane na poremeaje
had gestational diabetes, but this difference did not reach statistical significance. There was no tolerancije glukoze u trudnoi, rizik za GDM posebno se poveava sa smanjenjem unosa dijetnih
difference in the level of physical activity between case group and control group. vlakana i poveanjem unosa hrane visokog glikemijskog indeksa [14].
Conclusion It is necessary to counsel women related to the importance healthy diet before Istraivanja provedena u Kini koje je imalo za cilj utvrditi uticaj makronutrijenata u
and during pregnancy, and the importance of physical activity. It is important that the creators ishrani na pojavu GDM pokazalo je da su enekod kojih se razvio GDM, imale manji unos
of healthcare policies and public healthcare institutions intervene with the aim of providing the polinezasienih masnih kiselina, u odnosu na ene koje nisu imale GDM [14]. ene sa GDM u
education related to healthy lifestyle among women who are planning pregnancy, or who are istoj studiji imale su vei unos zasienih masti u odnosu na ene bez GDM [14]. U prospektivnoj
pregnant. The above-mentioned activities can result in reducing risk for developing gestational kohortnoj studiji Trudnoa, infekcija i ishrana (Pregnancy, Infection, and Nutrition, PIN)
diabetes, and improve mother and child health. provedenoj u Sjedinjenim Amerikim Dravama meu 1698 trudnica, ene sa GDM imale
Keywords: gestational diabetes, nutrition, phyisical activity sumanjiunos energije iz ugljenih hidrata u odnosu na energetski unos iz masti u drugom
trimestru trudnoe, u odnosu na ene sa fiziolokom tolerancijom na glukozu [16].
Poveanje uestalosti GDM, rizik za oteenje zdravlja majke i djeteta utiu na to
dagestacijski dijabetes smatramo vaanim javnozdravstvenim problemom [8]. Zbog svega
navedenog postoji potreba za istraivanjima inioca rizika za GDM koji se mogu pozitivno
mijenjati i na taj nain uticati na smanjenje prevalencije GDM i njegovih komplikacija.
Brojna istraivanja ukazuju da nain ishrane prije i za vrijeme trudnoe moe imati uticaj
na razvoj gestacijskog dijabetesa [17].

CILJ U drugom koraku nakon provoenja skrininga za gestacijski dijabetes formirane su dvije
grupe, istraivaka (n=50), ispitanice kojima je u toku istraivanja dijagnostikovan gestacijski
Cilj rada bio je da utvrdi da li je nain ishrane i nivo fizike aktivnost kod ispitanica dijabetes i kontrolna (n=50), trudnice koje su imale fizioloke vrijednosti glikemije. etiri
uticao na pojavu gestacijskog dijabetesa. ispitanice kojima je postavljena dijagnoza GDM nisu ukljuene u istraivaku grupu, zbog
nepotpunih podataka o ishrani. U drugu, kontrolnu grupu (n=50), ukljuene su trudnice koje su
imale fizioloke vrijednosti glikemije, a meovane su prema ivotnoj dobi i stanju uhranjenosti
METODOLOGIJA u odnosu na istraivaku grupu. Izmeu ove dvije grupe ispitanica provedena je deskriptivno-
komparativna analiza radi utvrivanja razlike u navikama u ishrani i fizikoj aktivnosti. Prije
Istraivanje je provedeno u dva koraka. U prvom koraku je raen skrining za gestacijski analize izvreno je meovanje prema kategoriji uhranjenosti i ivotnoj dobi ispitanica.
dijabetes, dok su u drugom koraku formirane istraivaka i kontrolna grupa za potrebe Podaci dobijeni za kategorike varijable su statistiki sumirani kao frekvencije i procenti,
deskriptivno-komparativne analize utvrivanja razlike u navikama u ishrani i fizikoj aktivnosti. dok su numerike varijable predstavljene odgovarajuim mjerama centralne tendencije:
Prvi korak je proveden kao studija presjeka u periodu od februara do oktobra 2012. godine. aritmetika sredina (Mean) i varijabilnosti: standardna devijacija (SD). U cilju utvrivanja
meu trudnicama koje su dolazile na redovnu kontrolu kod ginekologa u domovima zdravlja u postojanja ststistike znaajnosti razlike u rezultatima koritene su slijedee statistike metode:
Republici Srpskoj (RS). Ukupan uzorak je inilo 555 trudnica gestacijske dobi od 24 do 28 t test, 2test.
nedjelje. Za potrebe istraivanja dobijena je etika saglasnost ustanova u kojima je provedeno U sluajevima kada je jedna od varijabli bila ordinalnog tipa, koriten je Mantel-
istraivanje. Svim ispitanicama je bio uruen informativni pristanak koji je sadravao osnovne Haenszelov hi-kvadrat test za ispitivanje linearne povezanosti. Statistiki znaajnim su smatrani
podatke o istraivanju i svaka ispitanica je svojim potpisom potvrdila dobrovoljni pristanak za rezultati testova za koje je vrijednost p<0.05.
uee u istraivanju ime je ispotovana etika komponenta istraivanja [18,19]. Statistika obrada podataka vrena je u softveskom paketu IBM SPSS 23.
Obueni timovi, koje su sainjavali ginekolog i medicinska sestra iz odabranih domova
zdravlja vrili su prikupljanje podataka i skrining za gestacijski dijabetes. Istraivanje je
podrazumjevalo prikupljanje sledeih podataka: REZULTATI
1. opti podaci (ime i prezime trudnice, kontakt, naziv zdravstvene ustanove u kojoj je
vreno ispitivanja, ime zdravstvenog radnika koji je vrio anketiranje); U istraivanju je ukupno uestvovalo 555 trudnica u gestacionoj dobi od 24 do 28
2. anamnestiki podaci koji ukljuuju pitanja iniocima rizika za pojavu GDM; nedelje, 61 trudnica je iskljuena zbog nepotpunih podataka (antropometrijskih, biohemijskih
3. podaci o ishrani; ili nutritivnih). U ukupnom uzorku najznaajniji inioci rizika za nastanak GDM bili su povean
4. antropometrijska mjerenja su obuhvatala mjerenje tjelesne visine (cm), tjelesne mase indeks tjelesne mase prije poetka trudnoe i starija ivotna dob ispitanica (2(1) = 24.81, P
(kg), izraunavanje indeksa tjelesne mase (Body Mass index; BMI kg/m2) prije <.001), to je prikazano u Tabeli 1.
trudnoe na osnovu podataka o TM prije trudnoe [19];
5. biohemijske analize: OGTT-test: odreivanje eera u krvi nate i nakon 2 sata Tabela 1. Rezultati skrininga za gestacijski dijabetes u odnosu na godine i indeks tjelesne mase prije
(mmol/l). [2,3]. trudnoe
Podaci o navikama u ishrani dobijeni su na osnovu frekvencione ankete ishrane Characteristics
Bez GDM GDM
P vrijednost
prilagoene na osnovu meunarodno potvrenih i prihvaenih kriterijuma za utvrivanje inilaca 441 (89.1) 54 (10.9)
rizika za razvoj GDM [21,22,23], ankete ishrane koritene u Istraivanju zdravstvenog stanja Godine/dobne <25 143 (32.4) 7 (13.0)
stanovnitva Republike Srpske [24],postojeih iskustava i preporuka iz slinih istraivanja, skupine 25-29 164 (37.2) 16 (29.6)
prilagoenih uslovima u Republici Srpskoj. 30-34 98 (22.2) 16 (29.6) <.001*
Odreivanje glikemije nate vreno je iz venske krvi ujutro nakon 8-14 sati gladovanja. 35-39 31 (7.0) 11 (20.4)
Nakon mjerenja glukoze nate ispitanice su pile 75 gr anhidrovane glukoze (rastvorene u 250- >40 5 (1.1) 4 (7.4)
300ml vode), nakon ega je mjerena glikemija nakon 2 sata (2h OGTT-a) prema preporukama Tjelesna masa <18.50 39 (8.8) 2 (3.7)
Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), [2]. prije trudnoe 18.50-24.99 297 (67.3) 33 (61.1)
BMI grupe kg/ .056 *
Gestacijski dijabetes je dijagnostikovan u skladu sa kriterijumima Amerike dijabetske 25.00-29.99 66 (15.0) 10 (18.5)
m2 >30.00 16 (3.6) 4 (7.4)
asocijacije (American Diabetes Association; ADA), na osnovu izmjerene jedne vrijednosti
glikemije nate> 5.1mmol/l,iliglikemije >8.5 mmol/l2 sata nakon OGTT a, skrining za Pre-pregnancy BMI, kg/m2 22.51 3.67 24.10 4.97 .006**
gestacijski dijabetes one step strategija [3].
Za 28 ispitanica su nedostajali podaci o nutritivnom statusu prije trudnoe
Kriterijum za iskljuenje iz uzorka bio je ve dijagnostikovan dijabetes melitus tip 1 ili
Podaci su prikazani kao procenat ili srednja vrijednost SD.
tip 2. * P vrijednost je izraunata pomouFishers exact test,
** P vrijednost je izraunata pomouStudent t-test,

U drugom koraku istraivanja, kada su formirane istraivaka i kontrolna grupa Tabela 3. Uporedna analiza u konzumiranju pojedinih namirnica izmeu ispitanica kojima je u skriningu
analizirane su i osnovne deskriptivne karakteristike ispitanica. Utvreno je da nije bilo statistiki dijagnostikovan gestacijski dijabetes i kontrolne grupe
znaajne razlike u odnosu na mjesto boravka, socioekonomski status i puaki status u trudnoi Uestalostkon- GDM Non GDM P value* Test
Vrsta namirnice
kod ispitanica, Tabela 2. zumiranja n=50 n= 50
<2 serviranja 10 22
Tabela 2. Osnovne karakteristike uzorka u odnosu sa dijagnostikovan GDM Prosjeni dnevni
Oko 2 serviranja 52 44 0.162 2
unos voa
>2 serviranja 38 34 13,7 (2)
GDM Non GDM P value <250 g 36 16
Karakteristike uzorka Prosjeni dnevni
n=50 n= 50 Oko 250 g 52 58 0.002 2
unos povra
Grad 50 42 >250 12 26 14,4 (2)
Mjesto boravka 0.689* <1 serviranja 80 50 2
Selo 50 58 Sedmini unos
Oko 2 serviranja 20 40 <0.001 13.00 (2)
Loe 2 2 ribe
>2 serviranja 0 10
Sociokonomsko Prosjeno 56 58 bijela 70 68
0.151* Najei unos
stanje Dobro 40 30 Crveno 30 30 0.579
mesa
Veoma dobro 0 10 Ne jedem 0 2
Ne pua 88 86 bijeli 80 68 T test
Puaki status 0.767* Vrsta hljeba polubijeli 14 26 0.319
Pua 12 14
< 10 min 14 12 crni 6 6
Ne pijem 34 26
10-30 min 6 4 Prosjeni dnevni
Fizika aktivnost u 1 olja 38 54 0.229
30min-1h 8 10 0.344* unos mlijeka
slobodno vrijeme 2 i vie 28 20
1-2h 30 24 *P vrijednost je izraunata 2 Fisher egzaktnim testom i za ordinalne varijable Mantel-Haenszelov
>2h 42 50 hi-kvadrat test
BMI prije poetka trudnoe kg/m2 23.57 (3.46) 24.56 (4.75) 0.238**
BMI, body mass index; vrijednosti su izraene kao procenti ili srednja vrijednost (SD), DISKUSIJA
* p vrijednost je izraunata 2 Fisher testom; Rezultati provedenog istraivanja pokazuju da postoji razlika u nainu ishrane izmeu
** p vrijednost je izraunata t-testom ispitanica sa gestacijskim dijabetesom i ispitanica koje su imale fizioloke vrijednosti glikemije.
Najznaajniji rizik za pojavu gestacijskog dijabetesa prilikom skrininga za GDM bili
Podaci o navikama u ishrani dobijeni su na osnovu frekvencione ankete ishrane. U Tabeli su starija ivotna dob ispitanica i povean indeks tjelesne mase prije poetka trudnoe, koji su
3 je prikazana uporedna analiza u konzumiranju pojedinih namirnica izmeu ispitanica kojima dobro poznati i potvreni inioci rizika [11].
je u skriningu dijagnostikovan gestacijski dijabetes i kontrolne grupe. Kada se vrilo poreenje izmeu ispitanica kojima je dijagnostikovan GDM sa
kontrolnom grupom utvreno je da nije bilo znaajne razlike u odnosu na mjesto stanovanja
i socioekonomsko stanje ispitanica. Nii socioekonomski status je dokazani inilac rizika za
hronine bolesti, kako u razvijenim, tako i u zemljama u razvoju [25]. Meutim, veza izmeu
gestacijskog dijabetesa i socioekonomskog stanja do sada nije jasno potvrena, a provedene
studije dale su razliite rezultate [26,27]. Smatra se da je razlog u tome to se razliita istraivanja
teko mogu meusobno porediti zbog razliitih definicija socijalnog statusa koje se koriste,
razlike u mjesenim primanjima, obrazovnom statusu, uticaju porodice, zdravstvenog sistema i
uslova stanovanja [25].
U provedenom istraivanju u Republici Srpskoj navika puenja se nije mogla dovesti u
vezu sa pojavom gestacijskog dijabetesa. Podaci istraivanja o povezanosti izmeu puenja i
pojave gestacijskog dijabetesa nisu konzistentni [28]. The Nurses Health Study[29], koja je
meu prvim veim studijama koje su istraivale vezu izmeu puenja i pojave GDM, utvrdila
je statistiki znaajno povean rizik od 40% za pojavu gestacijskog dijabetesa meu 1433 ene
koje su puile u poreenju sa 10288 ena koje nikada nisu bile puai. Slini rezutati zabiljeeni

su u istraivanju u Skandinaviji. ene koje su puile 10 i vie cigareta dnevno imale su veu viestruko nezasienih masnih kiselina. Jedna porcija ribe osigurava ekvivalent od 200-500 mg
uestalost poremeaja homeostaze gukoze u krvi i veu uestalost GDM [30]. Nasuprot The eikozapentaenske i dokozaheksaenske kiseline. Redovno konzumiranje ribe 1-2 puta sedmino
Nurses Health Study[29], istraivanja u New York City-u [31] i Washingtonu [32] nisu utvrdila je preporuka za pravilnu ishranu [32].
povezanost izmeu puenja i pojave GDM. Zbog veeg sadraja zasienih masti i holesterola u crvenom mesu, preporuke za
Pozitivni bioloki efekti fizike aktivnosti na metabolizam glukoze i na inzulinsku pravilnu ishranu su usmjerene na vei unos mesa peradi i ribe u odnosu na crveno meso [40,41].
senzitivnost kod ena su dokazani. Fizika aktivnost utie na smanjenje nivoa glukoze u U Italiji je provedeno istraivanje koje je obuhvatilo 504 trudnice, i koje je imalo za cilj da istrai
krvi, poveava osjetljivost na inzulin, djeluje povoljno na kardiovaskularno zdravlje i pomae povezanost izmeu ivotnog stila i poremeaja tolerancije na glukozu kod ena sa i bez rizika za
u odravanju optimalne tjelesne mase. Postoje dokazi da je isti efekat fizike aktivnostim na gestacijski dijabetes. Rezultati su pokazali da je svako poveanje unosa zasienih masti za 10%
insulinsku osjetljivost prisutan i u trudnoi [33]. u periodu izmeu 24 i 28 nedjelje gestacije bilo povezano sa poveanim rizikom za gestacijski
Poreenjem navika u fizikoj aktivnosti u naem istraivanju, u slobodno vrijeme izmeu dijabetes, dok je poveanje unosa polinezasienih masti za svakih 10% smanjivalo rizik za GDM
ispitanica sa gestacijskim dijabetesom i u kontrolnoj grupi utvreno je da nije bilo razlike u za 15 % [42].
nivou fizike aktivnosti. U studiji [34], u kojoj je provedena meta analiza vie baza podataka Preporuke za pravilnu ishranu u trudnoi usmjerene su na optimalan unos itarica cijelog
o uticaju fizike aktivnosti na metabolizam glukoze prije trudnoe i u trudnoi utvreno je da zrna koji treba da iznosi vie od polovine u ukupnom dnevnom unosu itarica u odnosu na
upranjavanje redovne fizike aktivnosti prije trudnoe i na poetku trudnoe moe pomoi rafinisane itarice [40]. Unos itarica od cijelog zrna kod ena sa gestacijskim dijabetesom moe
u prevenciji gestacijskog dijabetesa. S druge strane klinika studija koja je provedena 2009. pomoi u odravanju nivoa glikemije zahvaljujui njihovoj ulozi u modifikovanju glikemijskog
godine koja je ukljuivala planiranu fiziku aktivnost za trudnice koje su imale prekomjernu odgovora, odnosno smanjenju postprandijalnog glikemijskog i insulinskog odgovora [43].
tjelesnu masu ili su bile gojazne i imale povean rizik za GDM u drugom i treem trimestru, U naem istraivanju nije bilo razlike izmeu ispitivane i kontrolne grupe u pogledu
nije pokazala efekat poveane fizike aktivnosti na vrijednosti glikemije nate, senzitivnost na konzumiranja mlijeka. Preporuke za pravilnu ishranu trudnica [40] podrazumjevaju
inzulin ili poroajnu tjelesnu masu [35]. Smatra se da uzrok niskog nivoa fizike aktivnosti u konzumiranje najmanje tri porcije poluobranog ili obranog mlijeka ili mlijenih proizvoda na
trudnoi moe biti zabrinutost majki za ishod trudnoe, nedovoljno znanja o sigurnom vjebanju dan.
i fizikoj aktivnosti u trudnoi [36]. Nekoliko objavljenih kontrolisanih i prospektivnih kohortnih studija prouavale su
Poreenjem naina ishrane izmeu ispitanica koje su imale gestacijski dijabetes i ispitanica povezanost u nainu ishrane i riziku za pojavu gestacijskog dijabetesa[44-46]. Veina studija
koje su imale fizioloke vrijednosti glikemije utvreno je da su postojale razlika u navikama u potvruje da je ishrana sa niskim sadrajem vlakana, visokim sadrajem prostih ugljenih hidrata
ishrani. Razlika u navikama u ishrani imala je statistiku znaajnost u uestalosti konzumiranja odlikovana visokim glikemijskim indeksom bila povezana sa poveanim rizikom za nastanak
povra i ribe. Ispitanice koje su imale fizioloke vrijednosti glikemije konzumirale su ee vie GDM [44-46].
od 250g dnevno povra, u odnosu na ispitanice kojima je dijagnostikovan gestacijski dijabetes. Medicinska nutritivna prevencija moe da samnji rizik za pojavu gestacijskog dijabetsa
Ispitanice iz kontrolne grupe takoe su konzumirale vie voa u odnosu na ispitanice sa GDM, ili da odloi pojavu gestacijskog dijabetesa [47].
ali ta razlika nije dostigla statistiku znaajnost. Konzumiranje dovoljne koliine voa i povra
je jedan od osnovnih pokazatelja pravilne ishrane. Nourses Health Study II [37] pratila je
grupu od 116671 ena (medicinskih sestara) izmeu 24- 44 godine ivota u periodu od 1989- ZAKLJUAK
2001 godine. Cilj istraivanja je bio da utvrdi da li su navike u konzumiranju vlakana iz itarica,
voa i povra i glikemijski indeks hrane prije trudnoe imale uticaj na pojavu GDM. Nakon Rezultati brojnih istraivanja ukazuju na to da ivotni stil, prvenstveno nain ishrane i
8 godina praenja (1991-1999. godine), utvreno je da je da je svako poveanje od 10g/dan fizika aktivnost mogu uticati na rizik za nastanak gestacijskog dijabetesa. Budui da se radi
vlakana u ishrani prije trudnoe bilo povezano sa smanjenjem rizika za GDM 26% (95% CI o iniocima rizika na koje se moe uticati, vano je savjetovanje trudnica i ena koje planiraju
9-49). Poveanje svakih 5g/dan u unosu itarica i povra smanjivalo je rizik za GDM za 23% trudnou o znaaju pravilne ishrane i fizike aktivnosti. Neophodno je da kreatori zdravstvenih
(95%CI 9-36) odnosno 26% (95%CI 85-42). U Sjedinjenim Amerikim Dravama je provedena politika i javnozdravstvene ustanove interveniu sa ciljem provoenja edukacija o zdravim
studija presjeka na uzorku od 177420 ena od 18-44 godine ivota [38]. Studija je imala za ivotnim stilovima meu trudnicama i enama koje planiraju trudnou. Navedene aktivnosti
cilj da procijeni neke parametre zdravstvenog ponaanja meu enama reproduktivne dobi sa mogu smanjiti rizik za razvoj gestacijskog dijabetesa i tako unaprijediti zdravlje i majke i djeteta.
i bez istorije GDM. U studiji su koriteni podaci iz Sistema istraivanja ponaanja povezanog
sa rizinim iniocima (Behavioral Risk Factor Surveillance System; BRFSS). Preporuen nivo
voa i povra konzumiralo je oko 4% ena sa GDM i 3,9% ena koje nisu imale GDM. Manje
od tri porcije voa i povra konzumiralo je 36,6% ispitanica sa GDM i 39,5 % bez GDM [38].
Ispitanice sa gestacijskim dijabetesom u naem istraivanju imale su znaajno manji
unos ribe, manje od jednom sedmino, u odnosu na kontrolnu grupu (213,7; p<0,001). Riba
sadri bioloki visoko vrijedne proteine, visokog stepena iskoristivosti [39]. Ribe su izvor

LITERATURA [17] Dayeon Shin, Kyung Won Lee and Won O. Song. Dietary Patterns during Pregnancy
Are Associated with Risk of Gestational Diabetes Mellitus. Nutrients 2015;7: 93699382;
[1] World Health Organization. Diagnostic criteria and classification of hyperglycaemia first doi:10.3390/nu7115472
detected in pregnancy. 2013 [cited 2017 Jan 12], Available from: [18] World Health Organization. Standards and operational guidance for ethics review
http://www.who.int/diabetes/publications/Hyperglycaemia_In_Pregnancy/en/ of health-related research with human participants. Geneva (Switzerland): World Health
[2] World Health Organization. Definition and diagnosis of diabetes mellitus and Organization; 2011. [PMID: 26269877]
intermediate hyperglycemia: report of WHO/IDF consultation. Geneva (Switzerland): World [19] World Medical Association. Declaration of Helsinki-ethical principles for medical
Health Organization; 2006. research involving human subject. Ferney-Voltaire Cedex (FR): World Medical Association;
[3] American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes 2017. Diabetes 2013. [PMID: 124332198]
Care. 2017; 40 Suppl 1:S1124.[ 10.2337/dc17-S005] [20] World Health Organization. WHO Expert Committee on Physical Status: the use and
[4] National Diabetes Fact Sheet, 2011. National Center for Chronic Disease Prevention and interpretation of anthropometry. Report of a WHO Expert Committee. Geneva (Switzerland):
Health Promotion [Internet]. Atlanta (USA): National diabetes fact sheet: national estimates World Health Oraganization; 1995. (WHO Technical Report Series, Vol. 854).
and general information on diabetes and prediabetes in the United States, 2011. [cited 2017 Jan [21] International Diabetes Federation. IDF Clinical Guideline Task Force. Global guideline
12]. Available from: https://www.cdc.gov/diabetes/pubs/pdf/ndfs_2011.pdf on pregnancy and diabetes. Brussels (Belgium): International Diabetes Federation; 2009.
[5] Carr DB, Utzschneider KM, Hull RL, Tong J, Wallace TM, Kodama K, et al. Gestational [22] What I need to know about gestational diabetes. National Diabetes Information
diabetes mellitus increases the risk of cardiovascular disease in women with a family history Clearinghouse [Internet]. Bethesda (USA): US Department of Health and Human Services.
of type 2 diabetes. Diabetes Care. 2006;29(9):2078-83. National Institute of diabetes and digestive and kidney diseases. 2013 [cited 2013 Nov 14].
[6] Kim C. Gestational diabetes: risks, management, and treatment options. In J Womens Available from:http://diabetes.niddk.nih.gov/dm/pubs/gestational/index.aspx#3
Health. 2010;2:339-51 [23] Teh TW, Teede HJ, Paul E, Harrison CL, Wallace EM, Allan C. Risk factors for
[7] Bener A, Saleh NM, Al-Hamaq A. Prevalence of gestational diabetes and associated gestational diabetes mellitus: implications for the application of screening guidelines. Aust N Z
maternal and neonatal complications in a fast-developing community: global comparisons. Int J Obstet Gynaecol. 2011;51(1):26-30.
J Womens Health 2011;3:367-73 [24] Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske. Istraivanje zdravlja
[8] American Diabetes Association. Diagnosis and classification of diabetes stanovnitva Republike Srpske. Banja Luka (Bosna i Hercegovina): Ministarstvo zdravlja i
mellitus.Diabetes Care.2007;30:S45S46. socijalne zatite Republike Srpske; 2011.
[9] Buckley BS, Harreiter J, Damm P, Corcoy R, Chico A, Simmons D, et al. Gestational [25] Popkin BM, Gordon-Larsen P. The nutrition transition: worldwide obesity dynamics and
diabetes mellitus in Europe: prevalence, current screening practice and barriers to screening. their determinants.Int J Obes Relat Metab Disord. 2004 Nov; 28 Suppl 3():S2-9.
Diabet Med.2012;29(7):84454. [26] Tanaka M, Jaamaa G, Kaiser M, Hills E, Soim A, Zhu M, Shcherbatykh IY, Samelson
[10] Nielsen KK, de Courten M, Kapur A. The urgent need for universally applicable simple R, Bell E, Zdeb M, McNutt LA. Racial disparity in hypertensive disorders of pregnancy in
screening procedures and diagnostic criteria for gestational diabetes mellitus-lessons from New York State: a 10-year longitudinal population-based study.Am J Public Health. 2007 Jan;
projects funded by the World Diabetes Foundation. Glob Health Action; 2012;5 97(1):163-70
[11] World Health Organization. Global Report on diabetes. Geneva (Switzerland) World [27] Clausen T, yen N, Henriksen T. Pregnancy complications by overweight and
Health Organization; 2016. [cited 2017 Jan14]. Available from residential area. A prospective study of an urban Norwegian cohort.Acta Obstet Gynecol
http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/204871/1/9789241565257_eng.pdf Scand. 2006; 85(5):526-33).
[12] Cuilin Zhang and Yi Ning. Effect of dietary and lifestyle factors on the risk of [28] U.S. Department of Health and Human Services. Women and Smoking: A Report of the
gestational diabetes: review of epidemiologic evidence. Am J Clin Nutr. 2011 Dec; 94(6 Suppl): Surgeon General. Washington (DC;USA): Department of Health and Human Services, 2001.
1975S1979S. 2011 May 25.doi:10.3945/ajcn.110.001032 PMCID:PMC3364079 [29] Solomon CG, Willett WC, Carey VJ, Rich-Edwards J, Hunter DJ, Colditz GA, et al.
[13] World Health Organization. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: report A prospective study of pregravid determinants of gestational diabetes mellitus. JAMA.
of a joint WHO/FAO expert consultation. Geneva (Switzerland): World Health Organization; 1997;278(13):107883.
2003. [30] Zaren B, Lindmark G, Wibell L, Folling I. The effect of smoking on glucose
[14] Zhang C, Liu S, Solomon CG, Hu FB. Dietary fiber intake, dietary glycemic load, and homeostasis and fetal growth in pregnant women. Ups J Med Sci. 2000;105(1):4156.
the risk of gestational diabetes mellitus. Diabetes Care 2006;29:2223-30 [31] Berkowitz GS, Lapinski RH, Wein R, Lee D. Race/ethnicity and other risk factors for
[15] Wang, Y. Storlien, L.H. Jenkins, A.B. Tapsell, L.C.Jin, Y.Pan, J.F.Shao, Y.F.Calvert, gestational diabetes. Am J Epidemiol. 1992;135(9):96573.
G.D.Moses, R.G. Shi, H.L. et al. Dietary variables and glucose tolerance in pregnancy. [32] Heckbert SR, Stephens CR, Daling JR: Diabetes in pregnancy: maternal and infant
Diabetes Care 2000. 23; 460464. outcome. Paediatr Perinat Epidemiol. 1988;2(4):31426.
[16] Saldana, T.M.Siega-Riz, A.M.Adair L.S. Effect of macronutrient intake on the [33] Fatereh Momeni Javid, Masoumeh Simbar, Mahrokh Dolatian, Hamid Alavi Majd, and
development of glucose intolerance during pregnancy. Am. J. Clin. Nutr. 2004; 79: 479486. Zohre Mahmoodi. A Comparative Study on Dietary Style and Physical Activity of Women
With and Without Gestational Diabetes.Acta Medica Iranica, 2016;Vol. 54, No. 10

[34] Tobias DK, Zhang C, van Dam RM, Bowers K, Hu FB. Physical Activity Before and nauni rad
During Pregnancy and Risk of Gestational Diabetes Mellitus A meta-analysis. Diabetes Care scientific paper
2011;34:223-9
[35] Oostdam N, van Poppel MN, Eekhoff EM, Wouters MG, van Mechelen W. Design of
FitFor2 study: the effects of an exercise program on insulin sensitivity and plasma glucose RAZLIKE U ZDRAVSTVENOM PONAANU ZDRAVE ODRASLE
levels in pregnant women at high risk for gestational diabetes. BMC Pregnancy Childbirth POPULACIJE I POPULACIJE OBOLJELE OD DIJABETESA U REPUBLICI
2009;9:1. SRPSKOJ
[36] Noohi E, Nazemzadeh M, Nakhei N. The study of knowledge, attitude and practice of
puerperal women about exercise during pregnancy. Iran J Nurs 2010;23:64-72.
[37] He K, Hu FB, Colditz GA, Manson JE, Willett WC, Liu S. Changes in intake of fruits
and vegetables in relation to risk of obesity and weight gain among midle-aged women. Int J DIFFERENCES IN THE HEALTH BEHAVIOR OF HEALTHY ADULT
Obes. 2004;28(12):1569-74. POPULATION AND POPULATION SUFFERING FROM DIABETES IN
[38] Kiefer EC, SincoB, Kim C. Health behaviors among women of reproductive age with REPUBLIC OF SRPSKA
and without a history of gestational diabetes mellitus. Diabetes Care. 2006;29(8):1788-93.
[39] U.S. Department of Health and Human Services and U.S. Department of
Agriculture.2015 2020 Dietary Guidelines for Americans. 8thEdition. December 2015. D.Stojisavlevi1,3, S. Popovi-Pejii2,3, Lj. Stanivuk1,3, Lj. Jandri1
Available athttp://health.gov/dietaryguidelines/2015/guidelines/.
[40] American Diabetes Association. Nutrition recommendations and interventions for 1 JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske
diabetes. A Position Statement of the American Diabetes Association, Diabetes Care. 2 Univerzitetski kliniki centar Republike Srpske
2008;31:61-78. 3 Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci
[41] World Health Organization. CINDI dietary guide. Copenhagen (Denmark): World
Health Organization; 1999. Uvod. Odsustvo zdravstvenog ponaanja, odnosno prisustvo rizinog ponaanja, doprinosi
[42] Bo.S.Menato,G.Lezo,A.Signorile,A.Bardelli,C.deMichieli,F.Massobrio,M.Pagano,G. razvoju hroninih nezaraznih obolenja. Cil ovog rada je prikazati razlike u zdravstvenom
Dietary fat and gestational hyperglycaemia. Diabetologia 2001, 44, 972978 ponaanju zdrave odrasle populacije i osoba obolelih od dijabetesa u Republici Srpskoj.
[43] Novakovi B, Mirosavljev M. Higijena ishrane. Drugo pretampano izdanje. Novi Sad Metod. Istraivanje predstavla dio ispitivanja zdravstvenog stanja stanovnitva
(Srbija): Medicinski fakultet; 2005. Republike Srpske koje je provedeno po tipu studije presjeka na teriotriji Republike Srpske u
[44] Saldana TM, Siega-Riz AM, Adair LS. Effect of macronutrient intake on the periodu septembar 2010 juni 2011. godine.Zdravstveno ponaanje ispitanika je procijenjeno
development of glucose intolerance during pregnancy. Am J Clin Nutr. 2004;79(3):47986. primjenom upitnika. Za potrebe israivanja je analiziran i indeks ishrane i izraunat je indeks
[45] Zhang C, Schulze MB, Solomon CG, Hu FB. A prospective study of dietary patterns, tjelesne mase. U cilu dobijanja potpunije slike o zdravstvenom stanju ispitanika izvreno je i
meat intake and the risk of gestational diabetes mellitus. Diabetologia. 2006;49(11): 260413. mjerenje krvnog pritiska i odreene su vrijednosti osnovnih biohemijskih pokazatela. Navedeni
[46] Hwang YJ, Park BK, Park S, Kim SH. A comparative study of eating habits and food pokazateli su posluili za procjenu zdravstvenog ponaanja i zdravla u okviru izraunavanja
intake in women with gestational diabetes according to early postpartum glucose tolerance kardiovaskularnog zdravla prema preporukama Amerike asocijacije za srce iz 2010. godine.
status. Diabetes Metab J. 2011;35(4):35463. Rezultati. Istraivanjem je obuhvaeno 4170 ispitanika 18 godina, od ega je obolelih
[47] Morrison MK, Collins CE, Lowe JM. Dietetic practice in the management of gestational od dijabetesa bilo 254 (6,1%). Osobe odbolele od dijabetesa su u veem procentu bile ene,
diabetes mellitus: A survey of australian dietitians. Nutrition & Dietetics. 2011;68(3):189-94. osobe starije od 40 godina, nieg obrazovanja, koje ive u branoj/vanbranoj zajednici,
neaktivne su i uglavnom nisu dostigle cilne vrijednosti za biohemijske parametre koje pratimo
kod obolelih od dijabetesa. Statistiki u znaajno viem procentu oboleli od dijabetesa su imali
prisutne idealne vrijednosti za indeks ishrane i u veem procentu su nepuai i bivi puai,
ali su istovremeno u veem procentu predgojazni i gojazni i znatno su manje fiziki aktivni u
odnosu na zdravu populaciju. Oboleli od dijabetesa su u veem procentu imali i loe vrijednosti
za sve posmatrane faktore zdravla. Najuestalije su imali zastuplene loe vrijednosti za eer u
krvi (53,2%: 3,5%), potom neregulisan krvni pritisak (44,5%: 27,3%) i na kraju loe vrijednosti
za holesterol (28,0%: 20,3%).
Zakluak. Osobe obolele od dijabetesa imaju u statistiki znaajno viem procentu
prisutne idealne vrijednosti za indeks ishrane i u veem procentu su nepuai i bivi puai,
ali su istovremeno u veem procentu predgojazni i gojazni i znatno su manje fiziki aktivni u
odnosu na zdravu populaciju.

Klune rijei: Zdravstveno ponaanje, dijabetes, odrasli Prema podacima iz publikacije Zdravstveno stanje stanovnitva Republike Srpske, 2014.
ABSTRACT [3] prevalencija dijabetesa u Republici Srpskoj u 2014. godini bila je 3,1%.
Introduction. The absence of health behavior and the presence of risk behavior, contribute Kako se radi o preventabilnom obolenju praenje i kontrola faktora zdravstvenog
to the development of chronic non-communicable diseases. The aim of this paper is to show ponaanja i zdravstvenih faktora zauzima znaajno mjesto u njegovom upravlanju.
the differences in health behavior of healthy adult population and people with diabetes in the CILJ
Republic of Srpska.
Method. The research is part of national health surveys. It was conducted as a cross- Cil rada je prikazati razlike u zdravstvenom ponaanju zdrave odrasle populacije i osoba
sectional study within territory of the Republic of Srpska in the period September 2010 - obolelih od dijabetesa u Republici Srpskoj.
June 2011. Health behavior of subjects was assessed using the questionnaire. For the purpose
of researching, we analyzed diet index and calculated body mass index. In order to obtain a METOD
more complete picture of the health status of patients we conducted the measurement of blood
pressure and analyzed basic biochemical indicators. These indicators have been used for the Istraivanje predstavla dio ispitivanja zdravstvenog stanja stanovnitva Republike Srpske
assessment of health behavior and health in the context of calculating cardiovascular health as koje je provedeno po tipu studije presjeka na teriotriji Republike Srpske u periodu septembar
recommended by the American Heart Association in 2010. 2010 juni 2011. godine. Istraivanje je obuhvatilo populaciju Republike Srpske starosti 18 i
Results. The survey included 4170 respondents aged over 18 years. There were 254 (6.1%) vie godina. Istraivanjem je obuhvaeno 4500 ispitanika od ega je analiza izvrena za 4170.
diabetic subjects. People with diabetes were at higher percentage women, people older than 40 Od 4170 ispitnika ukluenih u istraivanje njih 254 (6,1%) je izjavilo da boluje od eerne
years, with lower education, who live in a married / common-law marriage, inactive and mostly bolesti koja je dijagnostikovana od strane lekara.
did not reached the target value of biochemical parameters that we monitored in patients with Zdravstveno ponaanje ispitanika je procijenjeno primjenom upitnika, na osnovu kojeg
diabetes. su utvrene navike u ishrani i upranjavanju fizikih aktivnosti, kao i navike vezano za upotrebu
The prevalence of people with ideal diet scores was the highest in group with diabetes duvana i duvanskih preraevina. Za potrebe israivanja je analiziran i indeks ishrane zdrave
compared with group without diabetes (p<0.001). In higher percentage they were non-smokers i obolele populacije, kao i antropometrijski pokazateli (tjelesna visina i masa i obim struka)
and former smokers, but at the same time, they were in higher percentage overweight and obese i izraunat je indeks tjelesne mase. Na osnovu dobijenih vrijednosti za indeks tjelesne mase
and less physically active compared to the healthy population. The prevalence of poor value izvrena je procjena stanja uhranjenosti, a na osnovu dobijenih vrijednosti za obim struka
for all observed biochemical parameters was higher in patients with diabetes compared to utvreno je prisustvo/odsustvo abdominalnog tipa gojaznosti. U cilu dobijanja potpunije slike o
healthy population. The most frequent were registered poor value for blood sugar (53.2%: 3.5%) zdravstvenom stanju ispitanika i uopte zdravstvenom ponaanju izvreno je i mjerenje krvnog
unregulated blood pressure (44.5%: 27.3%), and at the end poor values for cholesterol (28.0%: pritiska i odreene su vrijednosti osnovnih biohemijskih pokazatela iz kapilarne krvi (nivoa
20.3%). eera u krvi i nivoa ukupnog holesterola) primjenom prenosnog aparata ACCUTREND Plus
Conclusion. People with diabetes had in significantly higher percentage ideal values for GCTL, firme ROCHE. Navedeni pokazateli su posluili za procjenu zdravstvenog ponaanja
the diet scores. In higher percentage they were non-smokers and former smokers, but at the same i zdravla u okviru izraunavanja kardiovaskularnog zdravla prema preporukama Amerike
time, they were in higher percentage overweight and obese and less physically active compared asocijacije za srce iz 2010. godine [4].
to the healthy population.
Key words: Health behavior, diabetes, adult REZULTATI
UVOD Istraivanjem je obuhvaeno 4170 ispitanika starijih od 18 godina, od ega je obolelih

od dijabetesa bilo 254 (6,1%). U istraivanju su u veem procentu bile zastuplene ene 2250
Dijabetes sa sobom nosi znaajan teret za zdravstveni sistem budui da se radi o obolenju (54,0%) nego mukarci 1920 (46,0%), kako u ukupnom uzorku, tako i u populaciji obolelih od
koje se uglavnom otkrije kada je uznapredovalo i dovelo do nastanka mikro i makrovaskularnih dijabetesa (ene 145 (57,1%):109 (42,9%) mukarci). Posmatrano u odnosu na druge demografske
komplikacija. parametre uoava se da se dijabetes ee javla kod osoba sa niim nivoom obrazovanja (57,9%)
Prema poslednjem izvjetaju Svjetske zdravstvene organizacije (u dalem tekstu SZO) u branoj ili vanbranoj zajednici (65,0%) i kod neaktivnih osoba (44,5%), tabela 1.
procjenjuje se da je u 2014. godini 422 miliona odrasle populacije u svijetu ivjelo sa dijabetesom
[1]. Broj obolelih od dijabetesa etvorostruko se poveao u poslednje tri dekade (108 miliona,
1980: 422 miliona 2014) u svijetu.
Prevalenca dijabetesa u Bosni i Hercegovini takoe ima trend rasta u periodu od 1980.
godine i uoava se da je gotovo dvostruko via u 2014. godini (5,0%, 1980: 9,3%, 2014). Dijabetes
se u BiH uestalije javla kod mukaraca nego kod ena [2].

1. Demografske karakteristike uzorka podatak i da je 1/3 (37,4%) zdrave populacije predgojazna, a 1/5 (19,9%) gojazna budui da
Karakteristike Uestalost/vrijednost prisustvo predgojaznosti i gojaznosti uz neadekvatno upranjavanje fizike aktivnosti u skladu
Sa dijabetesom Bez dijabetesa Ukupno sa preporukama predstavla put ka razvoju dijabetesa tip 2, tabela 3.
Pol, N (%)
ene Tabela 3. Prevalenca faktora zdravstvenog ponaanja
145 (57,1) 2105 (53,8) 2250 (54,0)
Faktor zdravstvenog ponaanja Uestalost
Mukarci 109 (42,9) 1811 (46,2) 1920 (46,0) Sa dijabetesom Bez dijabetesa Ukupno p
Obrazovanje, N (%) Puenje br (%)
Nie 147 (57,9) 1547 (39,6) 1694 (40,7) Nepua 141 (55,5%) 2111 (53,9%) 2252(54,0%)
Srednje 82 (32,3) 1994 (51,0) 2076 (49,8) Bivi pua 70(27,6%) 585 (14,9%) 655 (15,7%) <0,001
Vie/visoko 25 (9,8) 370 (9,5) 395 (9,5) Pua 43 (16,9%) 1220 (31,2%) 1263 (30,3%)
Brani status, N (%) Indeks ishrane (%)
ivim u branoj/van- Idealan (26) 45(17,7) 138 (3,5) 183 (4,4)
165 (65,0) 2574 (65,9) 2739 (65,9)
branoj zajednici
Intermedijaran (2125) 129 (50,8) 1313 (33,5) 1442 (34,6) <0,001
Neoenjen/a, razveden/a,
89 (35,0) 1330 (34,1) 1419 (34,1) Lo(<21) 80 (31,5) 2465 (62,9) 2545 (61,0)
udovac/ica
Fizika aktivnost (%)
Radni status, N (%)
Aktivan 71 (28,0) 1649 (42,1) 1720 (41,2)
Zaposlen 34 (13,5) 1200 (30,7) 1234 (29,6)
Srednje aktivan 29 (11,4) 806 (20,6) 835 (20,0) <0,001
Neaktivan* 196 (77,8) 1724 (44,5) 1938 (46,5)
Neaktivan 154 (60,6) 1461 (37,3) 1615 (38,7)
Nezaposlen 22 (8,7) 972 (24,8) 994 (23,9)
Stanje uhranjenosti (%)
Idealan 45(18,3) 1623 (42,7) 1668(41,2)
*penzioneri, domaice, studenti, nesposobni za rad
Intermedijaran 97 (39,4) 1419(37,4) 1516 (37,5) <0,001
Lo 104 (42,3) 756 (19,9) 860 (21,3)
Ukoliko posmatramo starosnu distribuciju uoavamo da se dijabetes uglavnom javla kod
osoba iznad 40 godine (96,9%) i da je najuestaliji u dobi iznad 65 godina (52,8%), tabela 2. Ukoliko posmatramo zdravstvene faktore, prema definiciji AHA ije vrijednosti su
direktno uslovlene faktorima zdravstvenog ponaanja, ukoliko izuzmemo nepromjenjive
Tabela 2. Starosna distribucija ispitanika
faktore, uoavamo da osobe obolele od dijabetesa u statistiki znaajno viem procentu imaju
Karakteristike Uestalost/vrijednost zastuplene loe vrijednosti za sve posmatrane faktore zdravla uodnosu na zdravu populaciju.
Sa dijabetesom Bez dijabetesa Ukupno Najuestalije su zastuplene loe regulisane vrijednosti za eer u krvi (53,2%:3,5%), potom
Dob, N (%) neregulisan krvni pritisak (44,5%:27,3%) i na kraju loe vrijednosti za holesterol (28,0%:20,3%),
18-39 8 (3,1) 1244 (31,8) 1252 (30,0) tabela 4. Abdominalna gojaznosti u skladu sa IDF kriterijumima zabileena je u ukupnom
40-64 112 (44,1) 1818 (46,4) 1930 (46,3) uzorku kod 3/5 (60,4%) ispitanika znaajno ee (p<0,001) kod osoba obolelih od dijabetesa u
65 134 (52,8) 854 (21,8) 988 (23,7) odnosu na zdravu populaciju (83,5%:58,9%), tabela 4.
Zdravstveno ponaanje ispitanika
Posmatrano u odnosu na zdravstveno ponaanje ispitanika uoavamo da osobe obolele

od dijabetesa imaju u statistiki znaajno viem procentu prisutne idealne vrijednosti za
indeks ishrane i da su u veem procentu nepuai i bivi puai.S druge strane, ukoliko kod
obolelih od dijabetesa posmatramo loe vrijednosti za faktore zdravstvenog ponaanja (rizino
ponaanje),uoavamo da su oni u veem procentu predgojazni i gojazni i znatno su manje fiziki
aktivni u odnosu na zdravu populaciju. Preko 2/3 ispitanika (60,6%) obolelih od dijabetesa ne
primjenjuje fiziku aktivnost u skladu sa preporukama. Iako, u odnosu na zdravu populaciju u
statisitki znaajno veem procentu imaju prisutan idealan (17,7%:3,5%) i intermedijaran indeks
ishrane (50,8%:33,5%) njihova tjelesna masa nije adekvatno regulisana to govori u prilog
o znaajnijem uticaju udruene primjene fizike aktivnosti i pravilne ishrane na odravanje
tjelesne mase u odnosu na izolovanu pravilnu primjenu jedne ili druge navike. Nije zanemarliv

Tabela 4. Prevalencija zdravstvenih faktora Budui da zdravstveno ponaanje zauzima vrlo bitan aspekt razmatranja u primordijalnoj
i primarnoj prevenciji u cilu stavranja zdravog okruenja i spreavanju razvoja faktora rizika,
Uestalost
Zdravstveni faktor u sekundarnoj prevenciji u spreavanju nastanka obolenja, a u tercijarnoj prevenciji u bolem
Sa dijabetesom Bez dijabetesa Ukupno p upravlanju obolenjem i prevenciji komplikacija u daloj diskusiji e biti razmotreni vodei
eer u krvi (%)* faktori rizika.
Idealan 22(8,8) 3064 (80,4) 3086 (76,0) Amerika asocijacija za dijabetes posebnu panju posveuje aspektu upravlanja
Intermedijaran
95 (38,0) 624 (16,4) 719 (17,7) <0,001
ivotnim stilom i razvoju zdravih navika te promjeni steenih navika. Posebnu panju posveuje
medicinskoj nutritivnoj terapiji unutar koje poseban akcenat stavla na kontrolu tjelesne mase,
Lo 133 (53,2) 125 (3,3) 258 (6,3) uravnoteenuishranu i pravilan izbor nutritivno vrijednih namirnica koje e obezbijediti
Ukupan holesterol (%)* adekvatan unos uglenih hidrata, bjelanevina i masti, kao i zatitnih materija, smanjenje unosa
Idealan 70 (28,0) 1807 (47,4) 1877 (46,2) soli, zasienih i trans masti i kontrolisanu upotrebu alkohola [7, 8, 9, 10, 11].
Intermedijaran 110 (44,0) 1231 (32,3) 1341 (33,0) Kao i u svijetu i u BiH porast dijabetesa prati i porast rizinih faktora. Prema procjeni
<0,001
776 (20,3) SZO [2] u BiH svaka druga odrasla osoba ima prekomjernu tjelesnu masu (54,6%), a svaka peta
Lo 70 (28,0) 846 (20,8)
je gojazna (19,2%) i fiziki inaktivna (20,6%). U Republici Srpskoj prema podacima poslednje
Krvni pritisak (%)* studije presjeka koja je provedena u 2010. godini preko polovine odraslog stanovnitva ima
Idealan 5(2,0) 610 (15,6) 615 (14,7) prekomjernu tjelesnu masu (57,6%), dok je petina njih gojazna (21,6%) [13]. U istraivanju
Intermedijaran 136 (53,5) 2238 (57,2) 2374 (56,9) <0,001 provedenom u Republici Srpskoj u 2015. godini [7] vie od 1/3 ispitanika (38,8%) je bilo
Lo 113 (44,5) 1068 (27,3) 1181(28,3) predgojazno, a gotovo polovina gojazna (48,6%). U naem istraivanju dobili smo vrlo sline
Obim struka (%)** rezultate. Preko 2/5 osoba obolelih od dijabetesa je gojazno (42,3%), a gotovo 2/5 je predgojazno
Dobar 42 (16,5) 1608 (41,1) 1650 (39,6) (39,4%). Ukoliko posmatramo drugi parametar za procejnu stanja uhranjenosti, obim struka,
<0,001
Lo 212 (83,5) 2308 (58,9) 2520 (60,4) uoavamo da preko 4/5 ispitanika obolelih od dijabetesa (83,5%) ima abdominalnu gojaznost i da
je gotovo svaka druga zdrava odrasla osoba u Republici Srpskoj u riziku da razvije dijabetes tip
*granine vrijednosti definisane u skladu sa AHA kriterijumima [4] 2 budui da ima registrovanu abdominalnu gojaznost (58,9%). Ukoliko nae rezultate uporedimo
**granine vrijednosti definisane prema IDF definiciji [5]
sa rezultatima istraivanja provedenog u 2015. godini kod osoba sa eernom boleu uoavamo
vrlo slinu prevalencu abdominalne gojaznosti (90,6%) kao i u naem istraivanju [6].
DISKUSIJA Posmatrano u odnosu na indeks ishrane uoavamo da se ispitanici oboleli od dijabetesa
ne pridravaju dosledno preporuka u pogledu ishrane odnosno svega 17,7% ispitanika ima
U istraivanju je utvrena prevalencija od 6,1% obolelih od dijabetesa to odgovara idealan indeks ishrane u odnosu na gotovo 1/3 ispitanika (30,3%) koja ima lo, odnosno polovinu
oekivanoj prevalenciji za navedeno obolenje, ukoliko uzmemo u obzir procijenjeno kretanje ispitanika (50,8%) koja ima intermedijaran indeks ishrane. Vrlo slini rezultati su uoeni i u
dijabetesa u svijetu i okruenju od 4,0% do 6,0 %. Prevalencija dijabetesa u Bosni i Hercegovini istraivanju provedenom 2015. godine [6].
je imala trend rasta u periodu od 1980. godine i prema podacima iz 2014. godine se uoava da Fizika aktivnost zauzima znaajno mjesto u prevenciji obolenja i unapreenju zdravla
se ona gotovo udvostruila (5,0%, 1980: 9,3%, 2014) [2]. Dijabetes se u BiH uestalije javla kod uopte. Redovna fizika aktivnost moe doprinijeti regulisanju vrijednosti eera u krvi,
mukaraca nego kod ena [2], dok je u naem istraivanju utvreno da je dijabetes uestalije redukovati rizik od kardiovaskularnih obolenja, doprinijeti gubitku tjelesne mase te pobolati
prisutan kod ena, to je utvreno i u istraivanju provedenom 2015. godine u Republici Srpskoj opte stanje pacijenata obolelih od dijabetesa [7,13-15]. U naem istraivanju je uoeno da
sa populacijom obolelom od dijabetesa [5]. je preko 3/5 ispitanika obolelih od dijabetesa (60,6%) potpuno neaktivno, dok se njih 28,0%
Prema podacima iz publikacije Zdravstveno stanje stanovnitva Republike Srpske, 2014. bavi fizikim aktivnostima u skladu sa preporukama. U istraivanju provedenom u 2015.
[3]i Registra za dijabetes prevalencija dijabetesa u Republici Srpskoj u 2014. godini bila je 3,1% godini se uoavaju neto boli rezultati u pogledu upranjavanja fizikih aktivnosti u skladu sa
to ne odgovara stvarnom stanju rasprostranjenosti ovog obolenja kod nas, jer se procjenjuje preporukama, budui da je utvreno da se 1/3 ispitanika (35,6%) svakodnevno bavi fizikim
u odnosu na okruenje i trend kretanja da je prevalencija izmeu 4,0% i 6,0%, to i odgovara aktivnostima u trajanju od 30 minuta pri kojoj se zaduva ili oznoji [6]. Ukoliko posmatramo
prevalenciji koju smo utvrdili. zdravu populaciju u naem istraivanju uoavamo da svega 2/5 ispitanika (42,1%) redovno
Posmatrano u odnosu na osnovne socio-demografske pokazatele uoavamo da se upranjava fiziku aktivnost u skladu sa preporukama.
dijabetes u naem istraivanju uglavnom javla kod osoba iznad 40 godine starosti, kod osoba Ukoliko razmotrimo podatke dobijene za dva faktora rizinog ponaanja, odsustvo
sa niim i srednjim nivoom obrazovanja i neaktivnih osoba to je uoeno i u istraivanju fizike aktivnosti i nepravilnu ishranu, jasno se moe zakluiti zbog ega je preko 2/5 ispitanika
provedenom u 2015. godini u Republici Srpskoj [6]. obolelih od dijabetesa gojazno i vie od polovine ima ukupno poveanu tjelesnu masu
(predgojazno i gojazno).

Puenje poveava rizik od razvoja kardiovaskularnog dogaaja, dovodi do prijevremenog Navedeni rezultati ukazuju na postojanje visokog rizika za poveanje broja obolelih
umiranja i poveava ansu za razvoj mikrovaskularnih komplikacija kod osoba obolelih od od dijabetesa u narednom periodu, kao i poveanje uestalosti komplikacija kod obolelih od
dijabetesa. Pacijentima obolelim od dijabetesa se u pravilu savjetuje prestanak puenja. U dijabetesa.
naem istraivanju je utvreno da 1/6 ispitanika (16,9%) pui. Slini rezultati (15,1%) su uoeni Neophodno je izvriti revidiranje struno-metodolokog uputstva za rano otkrivanje
i u istraivanju provedenom u 2015. godini [6]. i prevenciju faktora rizika, kao i izraditi akcioni plan za unapreenje dijabetoloe zatite u
Ukoliko posmatramo dobijene biohemijske parametre u procjeni zdravla uoavamo da su Republici Srpskoj sa posebnim akcentom na edukaciju i promjene ponaanja obolelih od
loe vrijednosti za sva tri posmatrana biohemijska parametra statistiki znaajno ee prisutna, dijabetesa.
pri emu su najuestalije registrovane loe vrijednosti eera u krvi (53,2%), to ukazuje na
lou glikemijsku kontrolu i upravlanje eernom boleu. U istraivanju istraivaa u Indiji
utvreno je da 2/5 ispitnika (41,8%) ima loe regulisane vrijednosti eera u krvi, a poremeen LITERATURA
lipidni status 74,5% ispitanika [16]. Ukoliko loe regulisane vrijednosti za eer u krvi (126mg/ [1] WHO. Global report on diabetes. World Health Organization 2016. http://www.who.int/
dL ili 6,5 mmol/L) posmatramo kao loe regulisan HbA1c (6,5%) [16] uoavamo da 53,2% diabetes/publications/grd-2016/en/;
ispitanika sa dijabetesom i gotovo petina (19,9%) bez dijabetesa ima loe regulisanu glikemiju. [2] WHO. Diabetes country profiles, 2016. World Health Organization 2016. http:// http://
Ukoliko nae rezultate uporedimo sa rezultatima istraivanja provedenim u Republici Srpskoj u www.who.int/diabetes/country-profiles/bih_en.pdf;
2015. godini uoavamo da su stvarno utvrene vrijednosti za HbA1c 6,5% u tom istraivanju [3] iljak S, trki D, Jandri Lj, Brati R, Danojevi D,Gruji Rudi V i sar. Zdravstveno
zabileene u viem procentu (61,8%). stanje stanovnitva Republike Srpske u 2014. godini. JZU Institut za javno zdravstvo
Vrijednosti holesterola iznad 5,0 mmol/L (loe i intermedijarne vrijednosti) u naem Republike Srpske, 2014.http://www.phi.rs.ba/pdf/publikacije/publikacija_zdr_stanje_2014.pdf;
istraivanju utvrene su kod 72,0% ispitanika obolelih od dijabetesa, to odgovara reultatima [4] Lloyd-Jones DM, Hong,Y, Labarthe D, Mozaffarian D, Appel LJ, Van Horn L, Greenlund
utvrenim u istraivanju 2015. godine u Republici Srpskoj (71,9%). U radu Gakidoua i saradnika K, Daniels S, Nichol G, Tomaselli GF, Arnett DK, Fonarow GC, Ho PM, Lauer MS, Masoudi
[17], koji su razmatrali rezultate nacionalnih istraivanja provedenih u sedam zemala izabranih FA, Robertson RM, Roger V, Schwamm LH, Sorlie P, Yancy CV, Rosamond WD. American
metodom sluajnog uzorka, utvrena hiperholesterolemija meu pojedincima sa dijabetesom Heart Association strategic planning task force and statistics committee. Defining and setting
bila je iznad 55,0%, i bila je vrlo slina u est od sedam drava koje su uestvovale u istraivanju, national goals for cardiovascular health promotion. The American Heart Associations strategic
izuzev u Meksiku, gdje je registrovana kod 1/3 ispitanika (35,0%). Loe regulisane vrijednosti impact goal through 2020 and beyond. Circulation. 2010; 121(4):586613;
za krvni pritisak u naem istraivanju zabileene su kod 44,5% ispitanika to odgovara [5] The IDF consensus worldwide definiton of the metabolic syndrome http://www.idf.org/
rezultatima dobijenim u istraivanju iz 2015. godine gdje je prevalenca hipertenzije kod obolelih metabolic-syndrome, preuzeto:09.12.2011
od dijabetesa bila (44,1%) [6]. U radu Gakidoua i saradnika najbole regulisane vrijednosti [6] Ministarstvo zdravla i socijalne zatite Republike Srpske. Procjena kvaliteta
za krvni pritisak kod obolelih od dijabetesa sa hipertenzijom postignute su kod ispitanika u glikoregulacije i prisustva vaskularnih kompikacija u osoba sa eernom boleu u Republici
Sjedinjenim Amerikim Dravama (38% mukarci i 25% ene), dok je u ostalih est drava koje Srpskoj. Ministarstvo zdravla i socijalne zatite Republike Srpske. JZU Institut za javno
su uestvovale u istraivanju cilna vrijednost za krvni pritisak dostignuta kod manje od 15,0% zdravstvo Republike Srpske, Banja Luka, 2015;
ispitanika [18]. [7] American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes2016.Lifestyle
Management. Diabetes Care. 2017;40(suppl 1): S33S43;
ZAKLjUAK [8] Office of Disease Prevention and Health Promotion, U.S. Department of Health and
Human Services. Dietary Guidelines for Americans: 20152020. 8th ed. Available from https://
Prevalencija dijabetesa u Republici Srpskoj je 6,1% to odgovara prevalenciji dijabetesa health.gov/dietaryguidelines/2015/guidelines/.Accessed 17 October 2016;
u svijetu i u okruenju. [9] Estruch R, Ros E, Salas-Salvad o J, et al.;PREDIMED Study Investigators. Primary
Osobe odbolele od dijabetesa su u veem procentu ene, osobe starije od 40 godina, prevention of cardiovascular disease with a Mediterranean diet. N Engl J Med 2013;368:1279
nieg obrazovanja, koje ive u branoj/vanbranoj zajednici i koje su neaktivne. 1290;
Rizino ponaanje osoba obolelih od dijabetesa zabileeno je u visokom procentu to [10] Ros E. Dietary cis-monounsaturated fatty acids and metabolic control in type 2 diabetes.
ukazuje na loe provoenje mjera sekundarne prevencije i na loe upravlanje obolenjem. U Am J Clin Nutr 2003;78(Suppl.):617S625S;
prilog navedenom ide i ne dostizanje cilnih vrijednosti za posmatrane biohemijske parametre [11] Forouhi NG, Imamura F, Sharp SJ, et al. Association of plasma phospholipid n-3 and n-6
kod obolelih od dijabetesa, sa posebnim osvrtom na loe regulisane vrijednosti eera u krvi, polyunsaturated fatty acids with type 2 diabetes: the EPIC-InterAct Case-Cohort Study. PLoS
odnosno HbA1c, koji su zabileeni kod polovine obolelih od dijabetesa, loe regulisane Med 2016;13:e1002094
vrijednosti za krvni pritisak i visok procenat predgojaznih i gojaznih osoba obolelih od Wang DD, Li Y, Chiuve SE, et al. Association of specific dietary fats with total and
dijabetesa. causespecific mortality. JAMA Intern Med 2016;176:11341145;
Svaki peti odrasli stanovnik Republike Srtpske je gojazan, a svaki trei je predgojazan, [12] Matovi Milanovi S, Grozdanov J, Boani V, Bojani J, Stojisavlevi D, ilak S i
neaktivan i pua. Loe regulisan krvni pritisak ima gotovo svaki trei odrastao stanovnik sar. Istraivanje zdravla stanovnitva Republike Srpske. Izvjetaj o rezultatima istraivanja.
Republike Srpske, a svaki peti loe regulisan holesterol. Ministarstvo zdravla i socijalne zatite Republike Srpske, 2011;

[13] Sigal RJ, Kenny GP, Wasserman DH, et al. Physical activity/exercise and type nauni rad
2diabetes: a consensus statement from the American Diabetes Association. Diabetes Care. scientific paper
2006;29(6):1433-8;
[14] Snowling NJ, Hopkins WG. Effects of different modes of exercise training on glucose
control and risk factors for complications in type 2 diabetic patients: ameta-analysis. Diabetes POVEZANOST METABOLIKOG SINDROMA SA POJAVOM
Care. 2006;29(11):2518-27; KARDIOVASKULARNIH BOLESTI I DIJABETASA
[15] Church TS, LaMonte MJ, Barlow CE, et al. Cardiorespiratory fitness and body mass
index as predictors of cardiovascular disease mortality among men with diabetes. Arch Intern
Med. 2005;165(18):2114-20;
[16] Nagpal J, Bhartia A. Quality of Diabetes care in the Middle-and High-Income Group
THE ASSOCIATION BETWEEN METABOLIC SYNDROME AND THE
Populace The Delhi Diabetes Communiti (DEDICOM) survey.Diabetes care 29 (11), 2341- OCCURRENCE OF CARDIOVASCULAR DISEASES AND DIABETES
2348;
[17] Saudek CD,Herman WH, Sacks DB, Bergenstal RM, Edelman D, Davidson MB. A new
look at screening and diagnosing diabetes mellitus. J Clin Endocrinol Metab 2008;93:244753. V. Petrovi 1,2, S. Popovi-Pejii 2,3, Lj. Stanivuk 2,4
doi:10.1210/jc.2007-2174 PMID:1846056 1 JZU Dom zdravlja Banja Luka,
[18] GakidouE, MallingerL, Abbott-KlafterJ, GuerreroR, VillalpandoS, Lopez RidauraR, 2 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci
AekplakornW, NaghaviM, LimS, LozanoR, JL Murray C. Management of diabetes 3 Univerzitetska bolnica, Kliniki centar Republike Srpske
andassociated cardiovascular risk factors in seven countries: a comparison of data from 4 Institut za javno zdravstvo Republike Srpske
national health examination surveys. Bulletin of the World Health Organization2011;89:172-
183. doi: 10.2471/BLT.10.080820.
Uvod: Iako su identifikovani mnogobrojni faktori rizika za kardiovaskularne bolesti
(KVB), osim onih ukljuenih u dostupne modele za procjenu KV rizika, njihov doprinos je
generalno skroman. Gojaznost i dijabetes (DM) poprimaju razmjere epidemije u svijetu i
doprinose poveanju KV rizika. U Evropi su ustanovljene smjernice za sistematinu procjenu
koronarnog rizika SCORE (engl. Systematic COronary Risc Evaluation). Faktori rizika za KVB
i DM tip 2 se javljaju ee zajedno, u grupi, nego pojedinano. Metaboliki sindrom (MS)
predstavlja skup faktora rizika za nastanak KVB i DM tip 2, te predstavlja povean rizik od
KVB i DM tip 2.
Cilj istraivanja je bio da se utvrdi pojava MS u zavisnosti od prisutnih faktora rizika za
KVBkod odraslih graana Banje Luke, te njegova povezanost sa stepenom KV rizika.
Metode: Od 685 sluajno izabranih ispitanika bilo je 348 (50,80%) mukaraca i 337
(49,20%) ena. Za potrebe istraivanja napravljen je upitnik u koji su unoeni podaci anketiranja,
fizikalnog pregleda ilaboratorijskih analiza, kao i rezultati HEARTSCORE elektronskih tablica
za procjenu KV rizika. MS je procjenjivan definicijom Internacionalnog udruenja za dijabetes
(IDF).
Rezultati: Najzastupljeniji faktor rizika kod naih ispitanika bila je gojaznost centralnog
tipa (62,6%). Pokazalo se da je prema body mass indeksu oko 1/5 odraslog stanovnitva
Banjaluke gojazno (21,5%). Pojava MS bila je statistiki znaajno visoko povezana sa stepenom
uhranjenosti. Prevalencija MS praena kroz podgrupe prema prisustvu pojedinih faktora rizika
bila je najvia kod ispitanika sa poveanom glikemijom (74,9%). Od svih praenih KVB u
ispitivanoj grupi pokazalo se da je najzastupljenija bila hipertenzija (35,5%), a veina bolesti
je statistiki znaajno bila zastupljenija u grupi sa MS u odnosu na grupu bez MS (infarkt
miokarda 7,0%: 1,4%; angina pektoris 11,7%: 3,3%; by pass 2,3%: 0,9%; hipertenzija 58,4%:
21,7%; dijabetes 19,5%: 2,3%; klaudikacije intermitens 2,7%: 0,7%).
Zakljuci: Najzastupljeniji faktor rizika kod graana Banje Luke je bila centralna
gojaznost, a najzastupljenija KVB bila je hipertenzija. Pojava MS pokazala je najveu povezanost
sa poveanom glikemijom i dijabetesom. Pokazalo se da je stepen KV rizika povezan sa pojavom
MS, a mukarci su u veem KV riziku u odnosu na ene.

Introduction: There are many CVD risk factors, but those which have the highest za vrijednosti centralne gojaznosti, koja je obavezna komponenta IDF definicije, a ima niu
influence on CVD occurrense are included in European SCORE (Systematic COronary Risk graninu vrijednost u odnosu na definiciju NHLBI AHA. Novija JIS definicija (engl. A joint
Evaluation) charts. Obesity and diabetes (DM) are reaching epidemic proportions in the world interim statement) nema obaveznu komponentu, nego ukoliko osoba ima tri od pet pozitivnih
and are increasing the risk of CVD. More often, risk factors for CVD and DM type 2 occur komponenti smatra se da ima MS:
together, in a group,than individually. Metabolic syndrome (MS) is a group of risk factors for Obim struka 94 cm za mukarce i 80 cm za ene
CVD and DM type 2 and represents increased risk of CVD and DM type 2. Krvni pritisak 130/85 mmHg ili ranije dijagnostikovana arterijska hipertenzija
The aim of this study is to determine the occurrence of MS based on present CVD risk (korienje antihipertenzivne terapije)
factors among adult citizens of Banja Luka, and its correlation with the level of CVD risk. Trigliceridi 1,7 mmol/l ili ve lijeena hipertrigliceridinemija
Methods: There are 348 (50,80%) men and 337 (49,20%) women among 685 randomly HDL holesterol 1,0 mmol/l kod mukaraca, a 1,3 mmol/l kod ena ili ve tretiran
selected respondents. A questionnaire, made for the purposes of this study, contains interview ovaj lipidni poremeaj
data, results of physical examination and laboratory analysis, as well as results of HEARTSCORE Jutarnja glikemija na tate 5,6 mmol/l ili prethodno dijagnostikovan dijabetes tip 2.
electronic charts for cardiovascular risk evaluation. MS is estimated using IDF (International Dakle, metaboliki sindrom je skup kardiometabolikih abnormalnosti koje predstavljaju
Diabetes Federation) definition. rizik za nastanak DM tip 2, koronarne bolesti srca i drugih kardiovaskularnih bolesti [4].
Results: The most common risk factor in our respondents is abdominal obesity (62,6%). Grka studija je pokazala da je prevalencija KVB znaajno vea meu stanovnitvom sa MS.
According to body mass index (BMI), 1/5 of adults in Banja Luka are obese (21,5%). The occurence U ispitivanoj odrasloj grkoj populaciji, KVB su zastupljene sa 11,4%, a kod osoba sa MS, u
of MS is highly statistically associated with BMI. Subgroups of respondents are created for each zavisnosti od koriene definicije (JIS, IDF, NCEP, AHA/NHLBI) sa 17,6%, 18,3%, 23,3%,
risk factor. The highest prevalence of MS is detected in respondents with increased glycemia 22,6% [5].
(74,9%). Of all CVDs followed in our study group the most common is hypertension (35,5%), Primarni cilj u menadmentu MS je da se redukuju prisutni faktori rizika za KV bolesti.
while most of other CVDs are statistically more present in the group with MS than in the group Pacijenti, kod kojih su utvreni KV bolest i dijabetes, su u visokom riziku u kratkom
without MS (myocardial infarction 7,0%: 1,4%; angina pectoris 11,7%: 3,3%; by pass 2,3%: vremenskom periodu (narednih 10 godina) od fatalnog KV deavanja. Kod asimptomatskih
0,9%; hypertension 58,4%: 21,7%; diabetes 19,5%: 2,3%; intermittent claudication 2,7%: 0,7%). osoba bez manifestne KV bolesti ili dijabetesa, procjena rizika od fatalnih KV deavanja
Conclusion: The most common risk factor in citizens of Banja Luka is central obesity, (smrti) u narednih 10 godina, vri se putem tablica za procjenu KV rizika. U Evropi smjernice
and the most common CVD is hypertension. Of all risk factors, the occurence of MS is mostly za sistematinu procjenu koronarnog rizika (engl. Systematic COronary Risc Evaluation
associated with increased glycemia and diabetes. This study shows the association between the SCORE) ustanovljene su 2003. [6], a revidirane 2007. i 2012. godine. Putem SCORE sistema
level of cardiovascular risk and the occurrence of MS, while men have higher CV risk. procjenjuje se desetogodinji rizik od nastanka aterosklerotskog dogaaja, bilo da se radi o
sranom udaru, modanom udaru, aneurizmi aorte ili drugim deavanjima za koja se opravdano
moe pretpostaviti da se u njihovoj osnovi nalazi ateroskleroza. Relativni rizik neke osobe moe
da se odredi tako da se njen rizik uporedi sa rizikom osobe istog pola i dobi, koja nije pua, ima
Uvod: sistolni krvni pritisak < 140 mmHg i ukupni holesterol < 5 mmol/l (190 mg/dl) [7].
Rezultati prevencije kardiovaskularnih bolesti u evropskim zemljama prema preporukama
Faktori rizika za kardiovaskularne bolesti (KVB) i dijabetes melitus (DM) tip 2 se javljaju Evropskog udruenja kardiologa (engl. European Society of Cardiology ESC) pokazali su da
ee zajedno, u grupi, nego pojedinano. Metaboliki sindrom (MS) predstavlja skup faktora veliki broj pacijenata sa dijagnostikovanim KVB jo uvijek ne vodi poeljan nain ivota, ne
rizika za KVB i DM tip 2. Povezan je s poveanim rizikom od kardiovaskularnih bolesti i DM koriguje faktore rizika i ne postie ciljne vrijednosti prema preporukama iz 2003. Manje od
tip 2. Moe se rei da je MS premorbidno stanje, prije nego klinika dijagnoza. Zagovarano je polovine pacijenata postie ciljne vrijednosti. Uoeno je da se broj puaa nije smanjio, kontrola
da MS slui kao jednostavna klinika alatka za predvianje pojave DM tip 2 i KVB. To bi bio hipertenzije se nije poboljala bez obzira na poveanu upotrebu antihipertenzivnih lijekova, dok
osnov za razumijevanje bar dijela patofizioloke veze izmeu metabolikog rizika i razvoja DM je broj gojaznih osoba (centralna gojaznost) u porastu [8].
tip 2 i KVB u budunosti [1,2].
Danas je u upotrebi nekoliko definicija za procjenu metabolikog sindroma. Najznaajnije
su: definicija Svjetske zdravstvene organizacije SZO (engl. World Helth Organisation WHO), Cilj:
definicija Nacionalnog obrazovnog programa o holesterolu Trei panel o lijeenju odraslih 1. Utvrditi zastupljenost faktora rizika za KVB kod odraslog stanovnitva Banje Luke
(engl. National Cholesterol Education Program Third Adult Treatment Panel, NCEP ATP III) i pojavu MS u zavisnosti od pojedinih faktora rizika.
i definicija Meunarodnog udruenja za dijabetes (engl. International Diabetes Federation 2. Utvrditi stepen rizika za KVB kod odraslog stanovnitva Banje Luke i njegovu
IDF). U istraivanjima se danas najee koriste ATP III i IDF definicija. Kako su u istraivanjima povezanost sa MS.
koriene razliite definicije za metaboliki sindrom, teko je porediti prevalenciju i posljedice
ovog sindroma meu pojedinim zemljama [3]. Glavna razlika izmeu ovih definicija je vezana

Uzorak i metod istraivanja: Rezultati:
Istraivanjem su obuhvaene odrasle osobe registrovane kod timova porodine medicine Istraivanje je obuhvatilo 685 ispitanika, 348 mukaraca i 337 ena (tabela 1). Prema
u JZU Dom zdravlja Banja Luka, oba pola, dobi od 18 godina i vie. Od ukupnog broja koritenom Pearson Chi-Square testu nije bilo statistiki znaajne razlike u zastupljenosti
registrovanih, 142 116 osoba imale su 18 i vie godina. Metodom sluajnog izbora formiran je mukaraca i ena (df=1, p=0,685). Prosjena starost ispitanika bila je 48,77 17,888 godina, kod
reprezentativan uzorak od 700 registrovanih stanovnika. Za potrebe ovog istraivanja formiran mukaraca 47,20 16,657, a kod ena 50,40 18,964 godina. Sa MS bilo je 257 osoba prosjene
je Upitnik koji je pored linih podataka ispitanika, sadravao i rezultate fizikalnog pregleda sterosti 55,87 15,762, a u grupi bez MS bilo je 428 ispitanika prosjene starosti 44,51 17,751
(antropometrijska mjerenja i mjerenja krvnog pritiska) i laboratorijskih analiza (glikemije na godina.
tate i lipidnog statusa), te podatke o prisutnim bolestima (kardiovaskularne bolesti i dejabetes).
Ispitanicima je mjeren krvni pritisak po meunarodnim standardima i preporukama Karakteristike n (%) p*
SZO. Za mjerenje krvnog pritiska korieni su badareni ivini svingomanometri, manetne Uzorak 685
i stetoskopi. Krvni pritisak mjeren je na taj nain tri puta uzastopno u razmaku od 1 minute Pol
izmeu mjerenja da bi se napravila redistribucija krvi u nadlaktici. Mukarci 348 (50,8) df=1
Antropometrijska mjerenja vrena tokom ovog istraivanja su: mjerenje tjelesne ene 337 (49,2) p=0,685
mase, tjelesne visine i obima struka. Mjerenja su vrena po meunarodnim standardima i Prisustvo MS
preporukama SZO [9]. Za mjerenje tjelesne mase koriene su redovno badarene GIMA vage Ispitanici sa MS 257 (37,5)
sa balansiranom skalom i visinomjerom kojima raspolau ambulante Doma zdravlja u Banjoj Ispitanici bez MS 428 (62,5)
Luci. Mjerenje obima struka je vreno fleksibilnom neelastinom mjernom trakom (metrom). Dob
Prema preporukama mjerna traka se postavi horizontalno na sredinu, izmeu donje granice prosjek godina starosti 48,77 17,888
rebara i ilijanog grebena. Traka je blago poputena tako da ispitiva moe da stavi prst izmeu prosjek godina starosti mukarci 47,20 16,657
trake i tijela ispitanika. Oitana vrijednost u srednjoj aksilarnoj liniji, pri ekspirijumu izraena u prosjek godina starosti ene 50,40 18,964
cm je unoena u Upitnik. Na osnovu obima struka je odreeno postojenje centralne gojaznosti. prosjek godina starosti ispitanici sa
55,87 15,762
Laboratorijske analize za ovo istraivanje (glukoza u krvi GUK, lipidni status) raeni MS
su u biohemijskom laboratoriju Doma zdravlja u Banjoj Luci. Vaenje venske krvi obavljano je prosjek godina starosti ispitanici
44,51 17,751
u jutarnjim asovima, na tate, nakon 12 do 14 asova ne konzumiranja hrane. bez MS
Za svakog ispitanika odreen je fatalni kardiovaskularni rizik u narednih 10 godina putem
evropske elektronske verzije HeartScore tablica. Sa e mail adrese istraivaa napravljena je Iz tabele 2 se vidi da je najzastupljeniji faktor rizika za KVB kod odraslog stanovnitva
registracija i ostvaren je pristup programu. Nakon toga, unosi se ime i prezime ispitanika, a Banje Luke bila gojaznost centralnog tipa (62,6%), zatim povien ukupni holesterol (61,5%).
zatim pet faktora rizika: mjesec i godina roenja (dob), pol, puaki status, vrijednost sistolnog Gojaznost odreena prema BMI 30 kg/m2 bila je prisutna kod jedne petine stanovnika (21,5%).
krvnog pritiska i vrijednost ukupnog holesterola. Nakon dobijenih vrijednosti u procentima,
Tabela 2. Prevalencija pojedinih faktora rizika za KVB
ispitanik se svrstava u jednu od etiri grupe KV rizika: veoma visok KV rizik, visok KV rizik,
umjeren KV rizik i mali KV rizik. Metaboliki sindrom
Ukupno
Prema ovim preporukama, za postavljanje dijagnoze MS neophodno je postojanje Faktori rizika DA NE
gojaznosti centralnog tipa (za stanovnike Evrope obim struka kod mukaraca 94 cm, a kod n (%) n (%) n (%)
ena 80 cm) i prisutna bar jo dva od navedenih faktora: Povien sistolni krvni pritisak 166 (64,8) 126 (29,4) 292 (42,7)
Krvni pritisak 130/85 mmHg ili ranije dijagnostikovana arterijska hipertenzija Povien dijastolni krvni pritisak 129 (50,4) 83 (19,4) 212 (31,0)
Povien ukupni holesterol 188 (73,4) 232 (54,3) 420 (61,5)
(korienje antihipertenzivne terapije)
Povien LDL holesterol 157 (63,1) 205 (49,3) 362 (54,4)
Trigliceridi 1,7 mmol/l ili ve lijeena hipertrigliceridinemija
Povieni trigliceridi 161 (62,9) 85 (20,0) 246 (36,1)
HDL holesterol < 1,03 mmol/l kod mukaraca, a < 1,29 mmol/l kod ena ili ve
Snien HDL holesterol 127 (50,0) 82 (19,7) 209 (31,2)
tretiran ovaj lipidni poremeaj
GUK povien 167 (65,5) 56 (13,2) 223 (32,8)
Jutarnja glikemija na tate 5,6 mmol/l ili prethodno dijagnostikovan dijabetes tip
Centralna gojaznost 257 (100,0) 172 (40,2) 429 (62,6)
2 [10, 11].
Gojazni (BMI 30kg/m2) 115 (44,7) 32 (7,5) 147 (21,5)
Za analizu rezultata dobijenih u ovom istraivanju koritene su deskriptivne statistike
Puai 54 (21,0) 118 (27,6) 172 (25,1)
analize. Statistiki obraeni podaci su prikazani tabelarno i grafiki, numeriki i procentualno.
Znaajnost razlika izmeu poduzoraka, odnosno razliitih kategorija ispitanika, raunata je
pomou Studentovog t testa kada je rije o varijablama mjerenim na bar intervalnom nivou,
odnosno pomou Pirsonovog c2 (hi kvadrat testa) kada je rije o nominalnim varijablama.

Pojava MS kod naih ispitanika praena je kroz podgrupe formirane prema prisustvu pojedinih 0,000
Dijabetes 50 (19,5) 10 (2,3) 60 (8,8)
faktora rizika koji su uvrteni u IDF definiciju za procjenu MS. Pokazalo se da je pojava MS p<0,05
najvie povezana sa poveanom glikemijom. Iz grafikona 1. se vidi da je pojava MS najvea kod 0,033
Klaudikacije intermitens 7 (2,7) 3 (0,7) 10 (1,5)
p<0,05
onih koji su imali poviene vrijednosti glukoze u krvi. Od ukupno 223 ispitanika sa povienim
vrijednostima glikemije kod 74,9% je evidentirano prisustvo MS. Meutim, i drugi faktori rizika Organizovanjem podgrupa prema prisustvu pojedinih kardiovaskularnih bolesti kod
su pokazali povezanost sa pojavom MS. U svim praenim podgrupama se pokazalo prisustvo ispitanika (grafikon 2), analizirali smo prisustvo MS u zavisnosti od navedenih bolesti. Kako
se vidi na grafikonu 2 MS je bio zastupljen u svim podgrupama kod najmanje jedne treine
MS kod vie od polovine ispitanika.
ispitanika, ali njegovo prisustvo dominira kod ispitanika sa dijabetesom (83,30%).
Grafikon 1. Pojava MS u odnosu na pojedine faktore rizika za MS
Grafikon 2. Prevalencija MS kod ispitanika sa prisutnom KVB

Kada se posmatra prisustvo kardiovaskularnih bolesti u ispitivanoj grupi, iz tabele 3 se
vidi da je daleko najvie bila zastupljena hipertenzija (35,5%). Rezultati su pokazali da postoji
snana povezanost izmeu prisustva KVB i pojave MS. Kako pokazuje tabela 2 sve praene Na osnovu procjene kardiovaskularnog rizika od fatalnog kardiovaskularnog deavanja
KVB, osim modanog udara,su bile zastupljenije u grupi sa MS nego ugrupi bez MS i to infarkt u narednih deset godina (tabela 4) moe se rei da je najvei broj ispitanika imao umjeren KV
miokarda, angina pektoris, povien krvni pritisak uz statistiki visoko znaajnu razliku. rizik (38,9%). Ako se rauna da je granina vrijednost za visok KV rizik 5%, vidi se da je 40,4%
ispitanika imalo tu ili veu vrijrdnost (visoki i veoma visok rizik 17,3% i 23,1%).
Pokazalo se da postoji statistiki visoko znaajna povezanost stepena rizika od fatalnog
Tabela 3. Zastupljenost KVB KV deavanja sa pojavom MS. Ispitanici sa veoma visokim i visokim rizikom su bili statistiki
Dijagnostikovana neka od nave- Metaboliki sindrom visoko znaajno zastupljeniji u grupi sa MS nego u grupi bez MS, dok su ispitanici sa umjerenim
Ukupno i malim KV rizikom statistiki visoko znaajno bili zastupljeniji u grupi bez MS.
denih bolesti ili intervencija (postoji DA NE p,
medicinska dokumentacija) znaajnost
Broj (%) Broj (%) Broj (%)
0,000 Tabela 4. Zastupljenost ispitanika prema riziku od fatalnih kardiovaskularnih deavanja u narednih 10
Infarkt miokarda 18 (7,0) 6 (1,4) 24 (3,5) godina
p<0,05
0,888 Kardiovaskularni rizik od Metaboliki sindrom
Modani udar 5 (1,9) 9 (2,1) 14 (2,0) Ukupno
p>0,05 fatalnih KV deavanja u DA NE p*, zakljuak
0,000 narednih 10 godina Broj (%) Broj (%) Broj (%)
Angina pektoris 30 (11,7) 14 (3,3) 44 (6,4)
p<0,05 Veoma visok KV rizik 99 (38,5) 59 (13,8) 158 (23,1) 0,000; p<0,05
0,139
By pass, ugradnja stenta 6 (2,3) 4 (0,9) 10 (1,5) Visok KV rizik 61 (23,7) 57 (13,3) 118 (17,3) 0,000; p<0,05
p>0,05
0,000
Umjeren KV rizik 78 (30,4) 188 (44,0) 266 (38,9) 0,000; p<0,05
Povien krvni pritisak 150 (58,4) 93 (21,7) 243 (35,5) Mali KV rizik 19 (7,4) 123 (28,8) 142 (20,8) 0,000; p<0,05
p<0,05
Ukupno 257 (100,0) 427 (100,0) 684 (100,0)
*Pearson Chi-Square Test

Povezanost pojave MS sa KV rizika analizirana je praenjem prevalencije MS u Tabela 6. Zastupljenost ispitanika po polu prema riziku od fatalnih kardiovaskularnih deavanja u narednih
podgrupama formiranim prema visini KV rizika. Grafikon 3 pokazuje da se prevalencija MS 10 godina u grupi sa i bez MS
linearno poveavala sa poveanjem rizika od fatalnih KV deavanja u narednih 10 godina uz Pol
statistiki visoko znaajnu razliku. Statistiki znaajne razlike nije bilo jedino izmeu podgrupa Muki enski
sa veoma visokim i visokim KV rizikom (tabela 5). Rizik od fatalnih
Metaboliki
KV deavanja u Metaboliki sindrom Ukup-
sindrom Ukupno
narednih 10 godina p p no
DA NE DA NE
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
Veoma visok KV 61 50 111 38 9 47
0,000 0,000
rizik (47,7) (22,8) (32,0) (29,5) (4,3) (13,9)
23 27 50 38 30 68
Visok KV rizik 0,149 0,001
(18,0) (12,3) (14,4) (29,5) (14,4) (20,2)
43 137 180 35 51 86
Umjeren KV rizik 0,000 0,593
(33,6) (62,6) (51,9) (27,1) (24,5) (25,5)
1 5 6 18 118 136
Mali KV rizik 0,300 0,000
(0,8) (2,3) (1,7) (14,0) (56,7) (40,0)
128 219 347 129 208 337
Ukupno
(100,0) (100,0) (100,0) (100,0) (100,0) (100,0)
Grafikon 3. Prevalencija MS prema riziku od fatalnih KV deavanja u narednih 10 godina

Potvrena je povezanost pola sa visinom kardiovaskularnog rizika kod ispitanika sa MS
(tabela 7). Moe se rei da su mukarci u veem riziku nego ene. Kada se posmatra grupa
Tabela 5. Prevalencija MS prema riziku od fatalnih KV deavanja u narednih 10 godina poreenje pod- ispitanika sa MS, iz tabele 6 se vidi da je veoma visok KV rizik statistiki znaajno prisutniji kod
grupa mukaraca nego kod ena (47,7%: 29,5%; p=0,003), dok je statistiki znaajno manje mukaraca
Poreenje podgrupe formiranih prema bilo sa malim KV rizikom u odnosu na ene (0,8%: 14,5%; p= 000).
kardiovaskularnom riziku od fatalnih Prevalencija MS p Znaajnost
KV deavanja u narednih 10 godina
Tabela 7. Razlika u zastupljenosti mukaraca i ena u grupi sa MS prema riziku od razvoja fatalnog KV
Veoma visok KV rizik: Visok KV rizik 62,7%: 51,7% 0,068 p>0,05
dogaaja u narednih 10 godina
Veoma visok KV rizik: Umjeren KV Kardiovaskularni rizik od fatalnih KV deavanja u Poreenje grupa
62,7%: 29,3% 0,000 p<0,05 p Zakljuak
rizik narednih 10 godina MUKARCI: ENE
Veoma visok KV rizik: Mali KV rizik 62,7%: 13,4% 0,000 p<0,05 Veoma visok KV rizik 47,7%: 29,5% 0,003 p<0,05
Visok KV rizik:Umjeren KV rizik 51,7%: 29,3% 0,000 p<0,05 Visok KV rizik 18,0%: 29,5% 0,030 p<0,05
Visok KV rizik: Mali KV rizik 51,7%: 13,4% 0,000 p<0,05 Umjeren KV rizik 33,6%: 27,1% 0,260 p>0,05
Mali KV rizik 0,8%: 14,0% 0,000 p<0,05
Umjeren KV rizik: Mali KV rizik 29,3%: 13,45 0,000 p<0,05
Diskusija
Kada se analizira povezanost MS sa visinom fatalnog KV rizika po polu, moe se rei Rezultati naeg istraivanja su pokazali da postoji snana povezanost izmeu prisustva
da je ta povezanost prisutna i kod mukaraca i kod ena. I mukarci i ene sa veoma visokim i KVB i pojave MS. Iz grafikona 2 se vidi da je MS bio zastupljen u svim podgrupama kod najmanje
visokimKV rizikom su procentualno vie prisutni u grupi sa MS nego u grupi bez MS (tabela 6) jedne treine ispitanika, ali njegovo prisustvo dominira kod ispitanika sa dijabetesom (83,30%).
i to kada je se radi o veoma visokom riziku, uz statistiki visoko znaajnu razliku. Na tu povezanost ukazuje i istraivanje provedeno meu oboljelim od dijabetes melitusa tip 2
u Nigeriji, gdje je upotrebom JIS definicije potvrena veoma visoka prevalencija MS od 86%
[136]. Amerika petogodinja studija presjeka na 4457 amerikih Indijanaca koristila je ATP III
definiciju i utvrdila da je u grupi ispitanika koji imaju dijabetes prevalencija MS bila 86,6%, a u
grupi bez dijabetesa prevalencija MS je bila znaajno manja i iznosila je 42,2% [12]. Rezultati
korejskog istraivanja iz 2011. godine su pokazali, kao i nai rezultati, da je uestalost KAB vea
kod pacijenata sa MS nego kod onih bez MS (60%: 32%) uz statistiki visoko znaajnu razliku

[13]. U naem istraivanju postoji statistiki visoko znaajna razlika u pojavi infarkta miokarda deavanja u narednih 10 godina. Pojava MS je povezana sa visokim i veoma visokim
(7,0%: 1,4%; p<0,01) i angine pektoris (11,7%: 3,3%; p<0,01) u grupama sa i bez MS. Roger i KV rizikom. Visok i veoma visok KV rizik je statistiki znaajno prisutniji kod
saradnici u svom istraivanju, takoe, potvruju uticaj MS na poveanje same pojave KBS, ali ispitanika sa MS u odnosu na one bez MS.
i udruenost MS sa pojavom jae ishemije kod KBS [14]. U drugom korejskom istraivanju 4. Pokazalo se da postoji povezanost KV rizika sa polom, mukarci su imali statistiki
od 632 pacijenta kod kojih je raena angiografija zbog sumnje na KAB, dijagnoza KAB je znaajno vie prisutan veoma visok KV rizik nego ene.
potvrena kod 497 (78,6%) pacijenata, a kod 283 (44,8%) je dijagnostikovan MS. U navedenom
istraivanju jo se pokazalo da je uticaj MS na razvoj KAB gotovo u potpunosti povezan sa
pojedinim komponentama MS (glukozom na tate, visokim krvnim pritiskom, niskim HDL Literatura:
holesterolom) koji mogu da djeluju sinergistiki na razvoj KAB [15].
Procjenu KVR u naem istraivanju vrena je pomou evropskih tablica za procjenu [1] Simmons RK, Alberti KGMM, Gale EAM, Colagiuri S, Tuomilehto J, Qiao Q, et al. The
KVR, putem njihove elektronske verzije HeartScore. Utvrdili smo da od 257 naih ispitanika metabolic syndrome: useful concept or clinical tool? Report of a WHO Expert Consultation.
sa MS (tabela 4) priblino dvije treine njih ima veoma visok (99 ili 38,5%) i visok KV rizik Diabetologia 2010; 53: 600-5.
(61 ili 23,7%), a neto vie od treine ima umjeren (78 ili 30,4%) i mali KVR (19 ili 7,4%). [2] Mottillo S, and al. The Metabolic Syndrome and Cardiovascular Risk. A Systematic
Dakle, unutar grupe sa MS dominiraju ispitanici sa veoma visokim i visokim KVR i postoji Review and Meta-Analysis. JACC 2010; 56(14) 2010:1113-32.
statistiki visoko znaajna razlika u njihovoj zastupljenosti u odnosu na grupu bez MS. U grupi [3] Kassi E, Pervanidou P, Kaltsas G, and Chrousos G. Metabolic syndrome: definitions and
od 427 ispitanika bez MS, najzastupljeniji su oni koji imaju umjeren KVR (188 ili 44,0%) i mali controversies. BMC Medicine 2011; 9: 48
KVR (123 ili 28,8%) i statistiki su visoko znaajno zastupljeniji nego u grupi sa MS. Da je [4] Ginsberg HN, and MacCallum PR. The Obesity, Metabolic Syndrome, and Type 2
prisustvo MS pozitivno povezano, odnosno doprinosi poveanju KVR, potvrdili su i panski Diabetes Mellitus Pandemic: Part I. Increased Cardiovascular Disease Risk and the Importance
autori. Istraivanje u paniji ukljuilo je 888 osoba kojima je prisustvo MS procijenjeno prema of Atherogenic Dyslipidemia in Persons With the Metabolic Syndrome and Type 2 Diabetes
IDF i JIS definiciji, a KVR prema Framingham risk score kriteriju (10% mali rizik; 10 20% Mellitus. J Cardiometab Syndr 2009; 4(2):113-9.
umjeren rizik; >20% visok rizik za KVB). Pokazalo se da kod svih 29,7% osoba, kojima je [5] Athyros VG, Ganotakis ES, Tziomalos K, Papageorgiou AA, Anagnostis P, Griva T,
potvren MS prema JIS definiciji, postoji rizik vei od 20% za ozbiljno KV deavanje u narednih et al. Comparison of four definitions of the metabolic syndrome in a Greek (Mediterranean)
10 godina [16]. Na povezanost MS i rizika od fatalnih KV deavanja ukazali su Yang i saradnici population. Current Medical Research and Opinion 2010; 26(3): 713-19.
u svom istraivanju. Metaboliki sindrom su procijenili ATP III definicijom, modifikovanom za [6] ESC Commitee for Practice Guidelines to improve the quality of clinical practice and
azijsku populaciju, a za procjenu KVR koristili su Framingham risk score. Pratili su pojedinane patient care in Europe. European Guidelines on CVD prevention. Third joint European
komponente MS. Kod ispitanika sa abdominalnom gojaznou i hipertenzijom znaajno je Societies task force on cardiovascular disease prevention in clinical practice. European
vei 10 godinji rizik za KVB nego kod onih koji su imali normalan obim struka i normalne Journal of Cardiovascular Prevention &Rehabilitation 2003; 10(1):S1-S78.
vrijednosti krvnog pritiska. Ispitanici koji su imali hipertrigliceridinemiju imali su 1,86 puta vei [7] Perk J, Backer G, Gohlke H, Graham J, Reiner , Verschuren M, and al. European
rizik za razvoj srednjeg KVR nego oni koji su imali normalne vrijednosti triglicerida. Osobe sa Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (version 2012).The Fifth
niskim vrijednostima HDL holesterola imali su znaajno vei 10 godinji KVR nego oni sa Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular
normalnim vrijednostima HDL holesterola. Yang i saradnici su zakljuili da je MS bio pozitivno Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of nine societies and by
udruen sa 10 godinjim KVR. Obim struka, hipertenzija, trigliceridi i HDL holesterol mogu invited experts). Eur Heart J 2012; 33(13): 1635-701.
biti dobri indikatori predvianja rizika od KVB kod sredovjene i starije populacije [17]. [8] Kotseva K, Wood D, De Backer G, et al. EUROASPIRE III: a survey on the lifestyle,
Pozitivna povezanost pojave MS i poveanja fatalnog KV rizika u naem istraivanju pokazana risk factors and use of cardioprotective drug therapies in coronary patients from 22 European
je i kroz analizu prevalencije MS prema stepenu KV rizika. Grafikon 3 pokazuje da prevalencija countries. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil 2009; 16:121-37..
MS ima linearan rast sa poveanjem stepena rizika od fatalnog KV deavanja uz statistiki [9] Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske. Struno uputstvo za otkrivanje i
visoko znaajnu razliku, osim izmeu grupa visokog i veoma visokog rizika (tabela 5). redukciju rizinih faktora i rano otkrivanje oboljenja iz Programa prevencije i kontrole
nezaraznih bolesti u Republici Srpskoj. Banja Luka: FZO; 2003.
[10] Alberti KG, Zimmet PZ, Shaw JE. The metabolic syndrome-a new world-wide definition
Zakljuci from the IDF Consensus. Lancet 2005; 366: 1059-62.
1. Najzastupljeniji faktor rizika kod graana Banje Luke je bila centralna gojaznost, a [11] International diabetes federation. The IDF consensus worldwide definition of the
najzastupljenija KVB bila je hipertenzija. metbolic syndrome. Brussels: IDF; 2006.
2. Utvreno je visoko prisustvo MS kod oboljelih od ishemijskih bolesti srca. Najvea [12] Sinlar KA, Bogart A, Buchwald D, and Henderson JA. The Prevalence of Metabolic
prevalencija je utvrena kod dijabetesnih pacijenata, ali i kod onih sa poveanom Syndrome and Associated Risk Factors in Northern Plains and Southwest American Indians.
glikemijom bez postavljene dijagnoze dijabetesa. To ukazuje na potrebu insistiranja Diabetes Care 2011; 1(34): 118-120.
na higijensko-dijetetskim mjerama kod ovih pacijenata radi promjene ivotnog stila.
3. Najvie graana Banje Luke je imalo umjeren KV rizik za nastanak fatalnog KV

[13] Yoon SE, Ahn SG, Kim JY, Park JS, Shin JH, Tahk SJ, and al. Differential Relationship nauni rad
between Metabolic Syndrome Score and Severity of Coronary Atherosclerosis as Assessed scientific paper
by Angiography in a Non-Diabetic and Diabetic Korean Population. J Korean Med Sci 2011;
26(7): 900-5.
EFEKTI PRIMJENE KLINIKOG VODIA NA KONTROLU GLIKEMIJE
[14] Roger VL, Go AS, Lloyd-Jones DM, et al. Heart disease and stroke statistics2011
update: a report from the American Heart Association. Circulation 2011; 123:e18e209. U TIPU 2 DIJABETESA
[15] Kim JY, and al. Impact of Metabolic Syndrome and Its Individual Components on
the Presence and Severity of Angiographic Coronary Artery Disease. Yonsei Med J 2010;
51(5):676-82. EFFECTS OF APPLICATION THE CLINICAL GUIDELINE ON
[16] Corbatn-Anchuelo A, Martnez-Larrad MT, Fernndez-Prez C, and al. Metabolic GLYCEMIC CONTROL IN PATIENTS WITH DIABETES MELLITUS
syndrome, adiponectin, and cardiovascular risk in Spain (The Segovia Study): impact of
consensus societies criteria. Metab Syndr Relat Disord 2013; 11(5): 309-18. TYPE 2
[17] Yang T, Sun CA, Chen CC, Wu SH, Chung TC, and Chou YC. The Association between
Metabolic Syndrome - Related Indicators and Ten-Year Risk of Cardiovascular Disease: An
Epidemiologic Assessment. ISRN Public Health 2012; 2012:160902. S. Savi, G. Teanovi, K. Staneti
JZU Dom zdravlja Banja Luka
Uvod: Kliniki vodi Dijabetes melitus, primjenom najboljeg naunog dokaza, ima
za cilj da pomogne ljekarima pri donoenju odluka i utvrivanju kriterijuma za postavljanje
dijagnoze, menadment i lijeenje ove bolesti.
Cilj rada je utvrditi postizanje optimalne glikoregulacije u odnosu na primjenjivanu i/ili
modifikovanu terapiju prema savremenim terapijskim smjernicama.
Metode: Istraivanje je prospektivno-opservaciona studija, provedena od 01. oktobra
2012. do 31. oktobra 2013. u Domu zdravlja Banja Luka, u 60 timova porodine medicine na
ispitanicima sa tipom 2 dijabetesa. Nakon odobrenja Etikog komiteta ustanove i pismenog
pristanka ispitanika pristupilo se istraivanju. Za potrebe istraivanja kreirano je pet Istraivakih
obrazaca u koje su upisivani potrebni podaci, kao i biohemijske analize krvi.
Rezultati: Istraivanjem je obuhvaen 591 ispitanik sa tipom 2 dijabetes melitusa. Na
poetku istraivanja insulin nezavisan tip 2 dijabetesa imao je 371 (62,56%) ispitanika, a insulin
zavisan tip 220 (37,33%), dok se na kraju trinaestomjesene studije poveao broj ispitanika
sa insulin zavisnim tipom 2 dijabetesa 304 (51,44%), a broj ispitanika sa insulin nezavisanim
tipom 2 iznosio je 287 (48,56%) (P2:p<0.001). Na poetku istraivanja oralne antidijabetike
(OAD) koristio je najvei broj ispitanika 370 (62,61%) ispitanik, kombinovanu terapiju (KT)
148 (25,04%), a najmanji broj ispitanika 73 (12,35%) intenziviranu insulinsku terapiju (IIT).
Na kraju istraivanja OAD primjenjivalo je 294 (49,75%) ispitanik, KT 176 (29,78%), dok je
porasto broj ispitanika na IIT 121 (20,47%) (P2:p<0.001). Vrijednost HbA1c < 6,5% na poetku
studije je bila navie zastupljena (18,11%) kod ispitanika koji su koristili OAD, dok je vrijednost
HbA1c > 8,5% u najveem procentu (39,73%) bila prisutne kod ispitanika na IIT (P2:p=0.003).
Na kraju studije ispitanici koji su koristili KT ili IIT nisu imali HbA1c >8,5%, dok je 5 (1,7%)
ispitanika na OAD imaloHbA1c > 8,5% (P2:p=0.211). Najvei procenat ispitanika sa IIT na
poetku (13,70%)i na kraju studije (12,40%)imao jeglikemiju < 5,5 mmol/l, dok na kraju studije
ni jedan ispitanik nije imao glikemiju > 10,0 mmol/L (P2:p<0.001).
Zakljuak: Zahvaljujui primjeni savremenih terapijskih smjernica, tokom
trinaestomjesene studije, modifikovana je terapija u cilju postizanja bolje metabolike kontrole,
te je zabiljeen trend poveanja broja ispitanika sa ciljnim vrijednostima HbA1c i glikemije.
Kljune rijei: Kliniki vodi, glikolizirani hemoglobin, glikemija.

Introduction: Clinical guideline Diabetes mellitus, using the best scientific evidence, ishrane i metabolizma Dijabetes mellitus, ije smo preporuke koristili tokom ovog istraivanja.
aims to help doctors in making decisions and determining the criteria for the diagnosis, Naime ovaj vodi, primjenom Evidence Based Medicine (EBM), utie na poboljanje kvaliteta
management and treatment of this disease. klinike prakse, odlaganje i redukciju mikrovaskularnih i makrovaskularnih komplikacija
Objective: To determine the achievement of optimal glycemic control compared to dijabetes melitusa [3], racionalnu upotrebu lijekova i tehnologije, te smanjenje trokova lijeenja
administered and /or modified therapy according to new therapeutic guidelines. i namijenjen je ljekarima porodine medicine [3, 4]. Takoe prema preporukama ADA/EASD
Method: The study was a prospective-observational study, conducted from October 1st [5] za veinu pacijenata sa tipom 2 dijabetesa preporuuje se ciljna vrijednost glikoliziranog
2012 toOctober 31st 2013 at the Primary Health Care Center Banja Luka, among the 60 family hemoglobina (HbA1c) jednaka ili manja od 7,0%. Dokazano je da navedena vrijednost HbA1c
medicine teams on respondents with type 2 diabetes. After approval of the Ethics Committee and redukuje mikrovaskularne komplikacije i u tipu 1 i 2 dijabetesa, ako se kao takva postigne i
written consent of respondents, we approached research. For the purpose of this research there zadri odmah nakon uspostavljanja dijagnoze dijabetesa. Vrijednosti HbA1c od 6,0 do 6,5%
were created five Research forms in which were written the necessary data, and biochemical treba postizati kod mlaih i zdravijih pacijenata, sa kraim trajanjem bolesti, bez znaajnih
analysis of blood. komorbiditeta, oekivanim duim ivotnim vijekom i kod kojih je mogue postii nie vrijednosti
Results: The study included 591 patients with the type 2 diabetes mellitus. At the start of HbA1c bez znaajnih hipoglikemija. Vie vrijednosti HbA1c u odnosu na ciljne vrijednosti (od
the study insulin-independent type 2 diabetes had 371 (62.67%) patients, and insulin-dependent 7,5 do 8,0%), dozvoljavaju se kod starijih pacijenata sa duim trajanjem bolesti, limitiranim
type 220 (37.33%), while at the end of the thirteen-month study the number of patients with ivotnim vijekom, istorijom tekih i neprepoznatih hipoglikemija, prisutnim komorbiditetima,
insulin-dependent type 2 diabetes increased on 304 (51, 44%), while the number of patients uznapredovalim mikrovaskularnim i makrovaskularnim komplikacijama, kod kojih je dosta
with insulin-dependent type 2 was 287 (48.56%) (P2: p <0.001). At the beginning of the study teko ostvariti striktnu kontrolu glikemije. Zakljuak preporuka govori u prilog intenzivnog
oral antidiabetics (OAD) was used by the largest number of respondents 370 (62.61%),combined lijeenja mlaih i zdravijih pacijenata [58], to smo primjenjivali tokom naeg istraivanja.
therapy (CT) 148 (25.04%) and the lowest number of respondents 73 (12.35%) intensive insulin Prema rezultatima studije Faramarz-a i saradnika, glikemijski ciljni raspon za oboljele od
therapy (IIT). At the end of the study OAD applied the 294 (49.75%) respondents, CT 176 tipa 2 dijabetesa treba individualizovati prema starosti, fazama i trajanju bolesti, te prisustvu
(29.78%), while the number of respondents to the IIT increased on 121 (20.47%) (P2: p <0.001). mikrovaskularnih i makrovaskularnih komplikacija i sklonosti hipoglikemijama [9].Prema
The value of HbA1c <6.5% at the beginning of the study was represented mostly (18,11%) in rezultatima brojnih multicentrinih studija, a naroito UPDS studije, potrebno je postizanje
patients who have used the OAD, while the value of HbA1c> 8.5% in the highest percentage striktne glikoregulacije (glikemije natate i postprandijalne glikemije) zbog znaajnog smanjenja
(39.73%) was present in subjects on IIT (P2: p = 0.003). At the end of the study subjects who rizika za nastanak kasnih komplikacija dijabetesa [10]. Studija Yahya i saradnika ukazala je
used the CT or IIT did not have HbA1c> 8.5%, while 5 (1.7%) of the respondents on the OAD had na neophodnost edukacije oboljelih o menadmentu svoje bolesti, kao i na vanost redovnih
HbA1c> 8.5% (P2: p = 0.211). The highest percentage of respondents on IIT in the beginning kontrola HbA1c svaka tri mjeseca, a u cilju odravanja normoglikemije, spreavanja i redukcije
(13.70%) and at the end of the study (12.40%) had glycemia <5.5 mmol / l, while at the end of the komplikacija same bolesti [11], to smo tokom naeg istraivanja primjenjivali.
study none of the participants had glycemia> 10.0 mmol / L (P2: p <0.001).
Conclusion: During the thirteen-month study, thanks to applying of new treatment
guidelines, the therapy was modified in order to achieve better metabolic control and we recorded CILJ
a trend ofincreasing in the number of patients with target values of HbA1c and glycemia.
Keywords: Clinical guideline, HbA1c, glycemia. Utvrditi postizanje optimalne glikoregulacije kod ispitanika sa dijabetes melitusom
tip 2, u odnosu na primjenjivanu i/ili modifikovanu terapiju prema savremenim terapijskim
smjernicama.
UVOD
MATERIJAL I METODE
liniki vodi, primjenom najboljeg naunog dokaza, ima za cilj da pomogne pri
donoenju odluke i utvrivanju kriterijuma koji su vezani za postavljanje dijagnoze, menadment Istraivanje je prospektivna-opservaciona, deskriptivna istraivaka studija provedena
i lijeenje klinikih stanja/bolesti. On predstavlja primjenu medicine zasnovane na dokazu, na 591 ispitaniku sa tipom 2 dijabetes melitusa u JZU Dom zdravlja Banja Luka. Istraivanje
koja je savjestan, eksplicitan, dobro procijenjen i trenutno najbolji nain za donoenje odluke o se sprovodilo u periodu od 01. oktobra 2012. do 31. oktobra 2013. godine, nakon odobrenja
medicinskoj njezi za svakog bolesnika [1]. Ministarstva zdravlja i profesionalna udruenjaimaju direktora i Etikog odbora ustranove. U istraivanje su ukljueni ispitanici oba pola, dobi iznad
vanu ulogu u kreiranju klinikih validnih, operativnih preporuka za odgovarajuu zdravstvenu 30 godina, koji u terapiji koriste oralne antihiperglikemijske agense (OAD), kombinovanu
zatitu, koje bi se koristile da se ubijede kliniare, pacijente i ostale da promijene svoju praksu terapiju - KT (insulin i OAD) i/ili inteziviranu insulinsku terapiju (IIT), i imajutip 2 dijabetesa
u cilju postizanja boljih zdravstvenih rezultata i manjih trokova zdravstvene zatite [2]. rajem preko dvije godine. ezdeset timova porodine medicine koristei elektronski zdravstveni
2008/2009. godine, revidiran je postojei kliniki vodi iz 2004. godine za Diabetes mellitus u karton sainilo je, po timu porodine medicine, listu od 10 ispitanika sa tipom 2 dijabetesa.
Republici Srpskoj i izraen kliniki vodi pod nazivom Bolesti lijezda sa unutranjim luenjem,

Ispitanici su podijeljeni u tri grupe: grupa A ispitanici koji u terapiji koriste OAD-e, grupa tokom istraivanja (tabela 4). Srednje vrijednosti promjena HbA1c prema terapijskim grupama,
B - ispitanici koji koriste KT i grupa C - ispitanici koji koriste IIT. Medicinske sestre/tehniari u prvoj polovini istraivanja, su se mijenjale na nain da je IIT u grupi C statistiki znaajno
su prema sainjenoj elektronskoj listi kontaktirale telefonom ispitanike i zakazivale termine vie snizila vrijednosti HbA1c, u odnosu na grupu A [OAD-T (M-W: p=0.367); OAD-IIT (M-
za ljekarski pregled. Nakon usmenog i pismenog pristanka, ispitanici su od timova porodine W: p=0.002); T-IIT (M-W: p=0.074)]. U sve tri grupe ispitanika statistiki je znaajno sniena
medicine dobili detaljne informacije oko priprema za biohemijske analize krvi. One su tokom vrijednosti HbA1c i u drugoj polovini istraivanja (P2: p<0.001). U drugoj polovini istraivanja
trinaestomjesene studije raene na est mjeseci kod ispitanika u grupi A, a u grupama B i C u grupi A statistiki je znaajno manje sniena vrijednost HbA1c, u odnosu na grupe B i C
na tri mjeseca. Svi potrebni podaci tokom istraivanja biljeeni su u pet Istraivakih obrazaca ispitanika [OAD-T (M-W: p<0.001); OAD-IIT (M-W: p<0.001); T-IIT (St: p=0.453)]. Tokom
koji su popunjavani na tri mjeseca, kontinurano, prema fazama istraivanja. Takoe su biljeeni trinaestomjeseog praenja uoeno je poveanje procenta ispitanika u grupama sa glikemijom
podaci o terapiji koju koriste ispitanici sa tipom 2 dijabetesa, iz zdravstvenih kartona i nalaza do 7,00 mmol/L, kao i smanjenje procenta ispitanika sa veim vrijednostima glikemije (iznad
endokrinologa. Istraivai su, na tri mjeseca, biljeili da li ispitanici prihvataju ili odbijaju 7,99 mmol/L) (tabela 5). Ove promjene su statistiki znaajne P2: p<0.001. U oktobru 2012.
predloen terapijski model (OAD, KT i/ili IIT), u odnosu na postizanje ciljnih vrijednosti HbA1c godine naeno je 13,70% ispitanika sa glikemijom do 5,50 mmol/L u grupi C ispitanika, dok je
i glikemije tj. nivoa glikoregulacije.Vrijednosti HbA1c su posmatrane kao: optimalne (HbA1c u ostale dvije grupe ispitanika ovaj procenat znatno nii (4,05% ili manje). U grupi A statistiki
6,5%), suboptimalne (HbA1c od 6,5% do 7,0%) i neadekvatne (HbA1c 7,0%). U obradi je znaajno vie ispitanika sa glikemijom od 7,01 do 10,00 mmol/L (57,57%), u odnosu na
podataka koriene su sljedee statistike metode Pearson-ov 2 test kontigencije, Student-ov ostale dvije grupe, u kojima je taj procenat iznosio manje od 50%. Odreivanje terapije u tipu
t test, Wilcoxon-ov W test, Mann-Whitney U test, Kolmogorov-Smirnov test normalnosti. 2 dijabetesa prema vrijednostima glikemije statistiki je znaajno u oktobru 2012. godine (P2:
p<0.001) (tabela 6). Srednje vrijednosti glikemije kod ispitanika statistiki su znaajno manje
nakon trinaestomjesenog istraivanja u kome je modifikovana farmakoloka i nefarmakoloka
REZULTATI terapija (W: p < 0.001)
Istraivanjem je obuhvaen 591 ispitanik sa tipom 2 dijabetes melitusa, 310 (52,45%)

ispitanika bilo je mukog pola, a 281 (47,55%) ispitanika enskog pola. Na poetku istraivanja DISKUSIJA
inzulin nezavisan tip 2 dijabetesa imalo je 371 (62,77%) ispitanika, a insulin zavisan tip 2
dijabetesa 220 (37,23%) ispitanika, a na kraju istaivanja 287 (48,56%) ispitanika bilo je sa insulin U naoj studiji vei broj ispitanika (52,54%) sa tipom 2 dijabetesa bio je mukog pola Na poetku
nezavisnim tipom 2 dijabetesa i 304 (51,44%) ispitanika sa insulin zavisnim tipom 2 dijabetesa. istraivanja vei procenat (62,77%) ispitanika imao je inzulin nezavisni tip 2 dijabetesa, u odnosu
Poveanje procenta ispitanika sa insulin zavisnim tipom 2 dijabetesa tokom trinaestomjesenog na kraj, gdje je zabiljeen vei broj (51,44%) ispitanika sa insulin zavisnim tipom 2 dijabetesa.
praenja ispitanika je statistiki znaajno (P2: p < 0.001) (tabela 1), a moe se tumaiti Primjena uputstava iz klinikog vodia za dijabetes melitus [4] i posljednjih preporuka ADA/
primjenom novih smjernica u lijeenju dijabetesa, u cilju postizanja adekvatnije glikoregulacije. EASD [5-8] u svakodnevnom radu ljekara porodine medicine tokom naeg istraivanja, dovela
Terapija OAD-ima je u oktobru 2012. godine bila odreena kod 62,61% ispitanika, da bi se taj je do postizanja bolje metabolike kontrole bolesti i poveanja procenta ispitanika sa insulin
procenat smanjivao u aprilu 2013. na 53,98%, a u oktobru 2013. godina na 49,75%. Istovremeno zavisnim tipom 2 dijabetesa, to je u skladu sa nizom provedenih klinikih studija (ACCORD,
je rastao procenat ispitanika sa KT-om (od 25,04% u oktobru 2012. do 29,78% u oktobru 2013. VADT, ADVANCE, ORIGIN) [3]. Na poetku istraivanja najvie je propisivana terapija
godine), kao i procenat ispitanika sa IIT-om (od 12,35% u oktobru 2012. godine do 20,47% OAD-ima, da bi se u tokom studije, a u cilju postizanja normoglikemije mijenjala zastupljenost
u oktobru 2013. godine). Ove promjene u zastupljenosti razliitih terapija kod ispitanika sa terapijskih modela na nain da je rastao broj ispitanika kojima je preporuena KT i/ili IIT. Ve
tipom 2 dijabetesa kroz razliite periode praenja su statistiki znaajne (P2: p < 0.001) (tabela postoji niz studija koje pokazuju uspjene rezultate u oporavku beta elija pankreasa i poboljanju
2). U oktobru 2012. godine HbA1c do 6,50% imalo je 94 (15,91%) ispitanika, HbA1c od 6,51 regulacije glikemije, do kojeg je dolo zahvaljujui ranom uvoenju insulinske terapije. U
7,00% 122 (20,64%) ispitanika, HbA1c od 7,01 8,50% 223 (37,73%) ispitanika, a HbA1c rezultatima poznatih studija UPDS i STENO 2 navodi se da rana primjena insulinske terapije
vii od 8,50% imao je svaki etvrti ispitanik (25,72%). U svakom sljedeem tromjesenom utie ne samo na dobru regulaciju glikemije, ve i na ostvarivanje dobrog glikemijskog efekta,
periodu praenja smanjen je procenat ispitanika sa vrijednostima HbA1c viim od 8,50%, a odnosno na postizanje dobre metabolike memorije i nakon desetak godina trajanja bolesti
povean je procenat ispitanika sa vrijednostima HbA1c ispod 6,50%. Nakon trinaestomjesenog [12,13].U vodeim studijama u dijabetologiji istaknuta je neophodnost insulinizacije odmah po
praenja i modifikovanja terapije u cilju postizanja normoglikemije, svaki drugi ispitanik postavljanju dijagnoze dijabetesa, jer je tada ovaj nain lijeenja bezopasan i viestruko koristan
imao je vrijednost HbA1c do 6,50%, a samo 5 ispitanika imalo je vrijednost HbA1c viu od [14]. Dosta ljekara se ne odluuje za ranu insulinizaciju svojih bolesnika zbog injenice da
8,50%. Ove promjene u vrijednostima HbA1c tokom ovog istraivanja, statistiki su znaajne bolesnici sa tipom 2 dijabetesa ne prihvataju uvoenje insulinske terapije, to je bio sluaj i
(P2: p < 0.001) (tabela 3). Na poetku istraivanja HbA1c vii od 8,50% u grupi A imalo je tokom naeg istraivanja (insulinsku terpiju je odbilo 24,70% u oktobru 2012; 16,92% u aprilu
75 (20,27%) ispitanik, u grupi B 48 (32,43%) i grupi C 29 (39,73%), dok na kraju istraivanja 2013; 13,02% u oktobru 2013). Prema navodima iz literature, smatra se da se iza ove injenice
u grupama B i C nije bilo ispitanika sa vrijednostima HbA1c viim od 8,50%, a u grupi A 5 krije nedovoljno znanje ljekara o prednostima rane insulinizacije, a sa druge strane oteavajui
(1,70%) ispitanika. Terapija OAD- ma je ee odreivana ispitanicima sa niim vrijednostima faktori pri uvoenju insulinske terapije su nedostatak vremena, nedovoljna posveenost
HbA1c, dok je IIT ee odreivana ispitanicima sa viim vrijednostima HbA1c. Pomenuto bolesniku, ali i nedostatak znanja samog bolesnika o prednostima insulinske terapije [5].
odreivanje terapije u tipu 2 dijabetesa prema vrijednostima HbA1c statistiki je znaajno Najmanji broj ispitanika, na poetku studije, je imao optimalne vrijednosti HbA1c, da bi se u

svakom sljedeem tromjesenom periodu praenja poveavao procenat ispitanika sa optimalnim PRILOG
vrijednostima HbA1c, a smanjivao procenat ispitanika sa neadekvatnim vrijednostima HbA1c.
Naime na kraju naeg istraivanja, modifikovanjem terapije u cilju postizanja normoglikemije, Tabela 1. Prikaz zastupljenosti ispitanika sa dijabetes melitusom tip 2 prema fazama istraivanja
svaki drugi ispitanik imao je vrijednost HbA1c do 6,50%, dok je vrijednost HbA1c via od ktobar nuar pril uli ktobar
8,50% bila prisutna kod pet ispitanika koji su koristili OADe, a nije bila prisutna kod ispitanika Diabetes mel- 2012. 2013. 2013. 2013. 2013.
sa KT-om i/ili ITT-om. Na poetku istraivanja HbA1c vii od 8,50% naen je kod najveeg litustyp 2
broja ispitanika u grupi A, a na kraju istraivanja samo kod pet ispitanika u grupi A, dok u n % n % n % n % n %
grupama B i C navedene vrijednosti nisu zabiljeene. Insulin neza-
371 62,77 0 0,00 313 52,96 0 0,00 287 48,56
Rezultati norveke studije koja je provedena u optoj praksi na 1.641 pacijentu sa visan
tipom 2 dijabetesa tokom 2003. godine, ukazali su na neophodnost modifikovanja oralne Insulin zavisan 220 37,23 243 100,00 278 47,04 292 100,00 304 51,44
antihiperglikemijske terapije dodavanjem insulina upravo zbog visokih vrijednosti glikoliziranog
hemoglobina (kod 42% ispitanika HbA1c bio je iznad 7,0%) [15]. Tokom naeg istraivanja Ukupno 591 243 591 292 591
37,73% ispitanika na poetku studije su imali HbA1c iznad 7,0%, a na kraju 23,52%, to govori P2: p< 0.001
u prilog bolje glikoregulacije kod naih ispitanika u odnosu na navode norveke studiju.
Tokom naeg istraivanja uoili smo povean broj ispitanika ispitanika u grupama sa
glikemijom do 7,00 mmol/L, a smanjenje broj ispitanika sa visokim vrijednostima glikemije.
Tabela 2. Prikaz ispitanika prema primjenjivanoj terapiji u tipu 2 dijabetesa prema fazama istraivanja
Srednje vrijednosti glikemije kod ispitanika statistiki su znaajno manje (p < 0.001) nakon
trinaestomjesenog istraivanja, odnosno glikemija iznad 10,00 mmol/l nije bila prisutna u ktobar nuar pril uli ktobar
Primjenjivana
ispitivanim grupama, zahvaljujui modifikovanju farmakoloke i nefarmakoloke terapije prema 2012. 2013. 2013. 2013. 2013.
terapija
novim smjernicama. n % n % n % n % n %
Rezultati UKPDS studije ukazuju na znaajnu povezanost klinikih komplikacija Oralni antidijabetici 62,61 0 0,00 319 53,98 0 0,34 294 49,75
dijabetesa i vrijednosti glikemije, odnosno svako snienje HbA1c za 1% povezano je sa
smanjenjem rizika od 21% za sve komplikacije dijabetesa, a 37% za redukciju mikrovaskularnih Kombinovana
148 25,04 155 63,78 161 27,24 174 59,59 176 29,78
komplikacija. Takoe rizik od komplikacija dijabetesa snano je povezana i sa prethodnim terapija
hiperglikemije [16].
Intenzivirana insu-
73 12,35 88 36,21 111 18,78 118 40,41 121 20,47
linska terapija
ZAKLJUAK Ukupno 591 243 591 292 591

P2: p< 0.001
Na kraju trinaestomjesenog istraivanja kod veeg broja ispitanika sa tipom 2 dijabetesa
modifikovana je terapija prema vaeim smjernicama za lijeenje dijabetesa, odnosno uvoena
je KT ili IIT u cilju postizanja optimalne glikoregulacije. Naime, preko polovine ispitanika Tabela 3.Prikaz vrijednosti glikoliziranog hemoglobina prema tromjesenim periodima praenja ispitanika
(51,55%) na kraju istraivanja je primjenjivalo insulinsku terapiju, to je doprinijelo boljoj sa tipom 2 dijabetesa
metabolikoj kontroli bolesti, a time i redukciji i odlaganju njenih komplikacija. Tokom svih faza
ovog istraivanja biljeen je trend poveanja broja ispitanika sa ciljnim vrijednostima HbA1c,
ktobar nuar pril uli ktobar
a smanjivan broj ispitanika sa visokim vrijednostima. Na kraju studije svaki drugi ispitanik Glikolizirani
2012. 2013. 2013. 2013. 2013.
(50,59%) imao je ciljne vrijednosti HbA1c. Najvei procenat ispitanika sa IIT-om na poetku hemoglobin %
(13,70%) i na kraju studije (12,40%) imao je glikemiju manju od 5,50 mmol/l, dok na kraju n % n % n % n % n %
istraivanja ni jedan ispitanik nije imao glikemiju iznad 10,00 mmol/L. Do 6,50 94 15,91 51 20,99 171 28,93 94 32,19 299 50,59
Najvanija prednost ili korist koja se moe oekivati od klinikih vodia jeste unaprijeenje 6,51 - 7,00 122 20,64 37 15,23 129 21,83 65 22,26 148 25,04
kvalitet zdravstvene zatite koju dobijaju pacijenti, a to podrazumijeva redukciju morbiditeta, 7,01 - 8,50 223 37,73 96 39,51 237 40,10 121 41,44 139 23,52
mortaliteta i unaprijeenje kvaliteta ivota oboljelih od dijabetes melitusa. Vie od8,50 152 25,72 59 24,28 54 9,14 12 4,11 5 0,85
Ukupno 591 243 591 292 591
P2: p< 0.001

Tabela 4. Prikaz vrijednosti glikoliziranog hemoglobina u odnosu na grupe ispitanika i faze istraivanja Tabela 6.Prikaz vrijednosti glikemija u odnosu na grupe ispitanika i faze istraivanja
Glikolizirani hemo- Glikemija

Grupa Grupa B Grupa C Grupa Grupa B Grupa C
globin % mmol/L
n % n % n % n % n % n %
Do 6,50 67 18,11 16 10,81 11 15,07 Do 5,50 10 2,70 6 4,05 10 13,70
ktobar 2012.
P2: p=0.003
6,51 - 7,00 81 21,89 27 18,24 14 19,18 5,51 6,00 19 5,14 8 5,41 3 4,11
P2: p<0.001
7,01 - 8,50 147 39,73 57 38,51 19 26,03 6,01 7,00 67 18,11 19 12,84 12 16,44
tobar 2012.
Vie od8,50 75 20,27 48 32,43 29 39,73
7,01 10,00 213 57,57 73 49,32 33 45,21
Ukupno 370 148 73
Do 6,50 1 50,00 31 20,26 19 21,59 Vie od 10,00 61 16,49 42 28,38 15 20,55
P2: p=0.904
6,51 - 7,00 0 0,00 22 14,38 15 17,05 Ukupno 370 148 73
nuar 2013.
7,01 - 8,50 1 50,00 61 39,87 34 38,64

Do 5,50 0 0,00 10 6,54 8 9,09
Vie od8,50 0 0,00 39 25,49 20 22,73
Ukupno 2 153 88 5,51 6,00 0 0,00 5 3,27 5 5,68
P2: p=0.440
Do 6,50 112 35,11 34 21,12 25 22,52 6,01 7,00 1 50,00 37 24,18 24 27,27
P2: p<0.001
6,51 - 7,00 77 24,14 29 18,01 23 20,72 7,01 10,00 1 50,00 81 52,94 48 54,55
nuar 2013.
pril 2013.
7,01 - 8,50 110 34,48 81 50,31 46 41,44

Vie od 10,00 0 0,00 20 13,07 3 3,41
Vie od8,50 20 6,27 17 10,56 17 15,32
Ukupno 319 161 111 Ukupno 2 153 88
Do 6,50 1 100,00 51 29,48 42 35,59 Do 5,50 11 3,45 6 3,73 9 8,11
P2: p=0.415
6,51 - 7,00 0 0,00 45 26,01 20 16,95 5,51 6,00 22 6,90 13 8,07 6 5,41
P2: p=0.255
7,01 - 8,50 0 0,00 69 39,88 52 44,07
ul 2013.
6,01 7,00 102 31,97 44 27,33 27 24,32

Vie od8,50 0 0,00 8 4,62 4 3,39
Ukupno 1 173 118 7,01 10,00 174 54,55 91 56,52 68 61,26
pril 2013.
Do 6,50 157 53,40 87 49,43 55 45,45 Vie od 10,00 10 3,13 7 4,35 1 0,90
P2: p=0.212
tobar 2013.
6,51 - 7,00 66 22,45 48 27,27 34 28,10 Ukupno 319 161 111

7,01 - 8,50 66 22,45 41 23,30 32 26,45
Vie od8,50 5 1,70 0 0,00 0 0,00 Do 5,50 0 0,00 15 8,67 16 13,56
Ukupno 294 176 121 5,51 6,00 0 0,00 9 5,20 8 6,78
P2: p=0.659
6,01 7,00 0 0,00 54 31,21 40 33,90
Tabela 5. Uestalost i procentualna struktura ispitanika sa tipom 2 dijabetesa prema vrijednostima glikemi- 7,01 10,00 1 100,00 95 54,91 54 45,76
ul 2013.
je Vie od 10,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00
ktobar nuar pril uli ktobar Ukupno 1 173 118
Glikemija (mmol/L) 2012. 2013. 2013. 2013. 2013. Do 5,50 21 7,14 19 10,80 15 12,40
n % n % n % n % n % 5,51 6,00 47 15,99 24 13,64 18 14,88
P2: p=0.247
Do 5,50 26 4,40 18 7,41 26 4,40 31 10,62 55 9,31 6,01 7,00 122 41,50 83 47,16 57 47,11
ktobar 2013.
5,51 6,00 30 5,08 10 4,12 41 6,94 17 5,82 89 15,06 7,01 10,00 104 35,37 50 28,41 31 25,62
6,01 7,00 98 16,58 62 25,51 173 29,27 94 32,19 262 44,33 Vie od 10,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00
7,01 10,00 319 53,98 130 53,50 333 56,35 150 51,37 185 31,30 Ukupno 294 176 121
Vie od 10,00 118 19,97 23 9,47 18 3,05 0 0,00 0 0,00
Ukupno 591 243 591 292 591
P2: p< 0.001

LITERATURA nauni rad
scientific paper
[1] Teanovi G, i sar. Porodina medicina. Banja Luka: Narodna i univerzitetska biblioteka
Republike Srpske; 2014.
[2] Novo A. Klinike vodilje (Clinical Practice Guidelines), Klinike vodilje, smjernice za PREVALENCA BOLESTI TITNE LIJEZDE NA PODRUJU OPTINE
kliniku praksu ili vodii. AKAZ Agencija za kvalitet i akreditaciju u zdravstvu u Federaciji LAKTAI - JAVNO ZDRAVSTVENI PROBLEM DANANJICE, DA ILI NE?
Bosne i Hercegovine; 2017.
[3] Savic S. Efekti primjene klinikog vodia u lijeenju pacijenata sa dijabetes melitusom tip
2 [disertacija] Banja Luka: Medicinski fakultet Univerzitet u Banjoj Luci; 2016. THE PREVALENCE OF THYROID DISEASE IN THE AREA OF THE
[4] Pejii-Popovi S, Stojisavljevi-atara S, Teanovi G, Bukara-Radujkovi B, Staneti
, Vukovi B. Bolesti lijezda sa unutranjim luenjem, ishrane i metabolizma Dijabetes
MUNICIPALITY OF LAKTAI PUBLIC HEATH PROBLEM OF
melitus, vodi za kliniku praksu. Banja Luka: Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite TODAY, YES OR NO?
Republike Srpske; 2010.
statement. Diabetes Care 2016; 39 Suppl 1: S13S72. Lj. ormaz, . Peanac, V. Kuki, . Cvijeti
[6] American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes 2012. Position JZU DZ dr Mladen Stojanovi Laktai
statement. Diabetes Care 2012; 35 Suppl 1: S11S63.
Uvod: Bolesti titne lijezde su u porastu ne samo to je dokazano ovim istraivanjem ve
statement. Diabetes Care 2013; 36 Suppl 1: S11S66.
to potvruju i drugi istraivai.Problem predstavljaju poremeaji funkcije, posebno kod trudnica
[8] American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes 2010. Diabetes
i kardiovaskularnih oboljenja a oekuju se i vei problemi jatrogeno izazvanim uzrocima te
Care 2010; 33 Suppl 1: S11S61.
subklinikim stanjima kod opte populacije gdje se postavlja pitanje da li ih lijeiti.
[9] Inzucchi SE, Bergenstal R, Buse JB, et al. Management of hyperglycemia in type 2
Cilj rada:Cilj ovog rada je da se vidi uestalost bolesti titne lijezde na podruju optine
diabetes: a patient-centered approach. Position statement of the American Diabetes Association
Laktai i da li bolesti titne lijezde s obzirom da su u porastu predstavljaju ili e u budunosti
(ADA) and European Association for the Study of Diabetes (EASD). Diabetes Care 2012; 35:
predstavljati javnozdravstveni problem.Koja je od bolesti titne lijezde najuestalija na podruju
136479.
optine.Trend rasta obolijevanja od bolesti titne lijezde.Polna i dobna distribucija oboljenja
[10] UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. Intensive blood-glucose control with
titne lijezde.Broj propisanih recepata i cijena kotanja lijeenja ovakvih pacijenata.
sulphonylureas or insulin compared with conventional treatment and risk of complications in
Materijal i metode:Istraivanje je retrospektivna analiza a period posmatranja je od
patients with type 2 diabetes (UKPDS 33). Lancet 1998; 352: 83753.
januara 2007. do decembra 2016.godine.Koriten je deskriptivni metod a kao izvor podataka
[11] Yahya KM, Iqbal K, Yahya H. Status of diabetic control in Urban Faisalabad as
koriteni su elektronski kartoni pacijenata DZ Laktai koji su registrovani po TPM i kojih je
measured by HbA1C. Professional Med J 2011; 18(3): 4305.
ukupno evidentirano i analizirano 32 551.Od toga je registrovano 4336 oboljelih od neke bolesti
[12] UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. Intensive blood-glucose control with
titne lijezde.
sulphonylureas or insulin compared with conventional treatment and risk of complications in
Rezultati:U ovom istraivanju je obuhvaeno svo stanovnitvo optine Laktai koje je
patients with type 2 diabetes (UKPDS 33). Lancet 1998; 352: 83753.
registrovano u TPM i to ini ukupno 32 551 osoba a od toga uzorak stanovnitva koji boluje od
[13] Rujiz J. Intensive care of type 2 diabetes: what does the STENO 2 study teach us. Rev
neke bolesti titne lijezde ini 4336 stanovnika to predstavlja 13,32% od ukupnog stanovnitva
Med Suisse Romande 2004; 124 (3): 1257.
a to dalje implicira da svaki osmi stanovnik optine boluje od neke bolesti titne lijezde.Od
[14] Lali MN, Zamklar M, Pudar G, oci R, Anti S, Pei M, i sar. Nacionalni vodia
oboljelog stanovnitva 89% ini ensko stanovnitvo a 11% muko.Analizirajui dobnu i polnu
klinike prakse za dijagnostikovanje i leenje dijabetes melitusa, Republika struna komisija
strukturu stanovnitva naeno je da je samo jedan mukarac obolio sa jednom godinom starosti
za izradu i implementaciju vodia dobre klinike prakse. Beograd: Ministrastvo zdravlja
a da svi ostali,odnosno 251 sa 30-64 godine te 170 sa preko 65 godina starosti.Dok je 326 ena
Republike Srbije; 2012.
oboljelo sa 15-29 godina starosti, najvei broj ena tj.2671 obolijeva u periodu od 30-64 godine
[15] Goudswaard AN, Stolk RP, Zuithoff P, et al. Patient characteristics do not predict poor
te 819 sa preko 65 godina starosti.Iz prikupljenih podataka je utvreno da najvei procenat, 28%
glycaemic control in type 2 diabetes patients treated in primary care. European Journal of
je bolest E03 tj.Druge smanjene funkcije titne lijezde a odmah iza toga je oboljenje E04 sa
epidemiology 2004; 19: 5415.
22% Druga netoksina guavost.Maligne neoplazme sa 1% su relativno rijetke.Dok poveana
[16] Stratton IM, et al. Association of glycaemia with macrovascular and microvascular
funkcija titne lijezde E05 ini 6%, upalne bolesti titne lijezde ine preko 6%, a relativno je
complications of type 2 diabetes (UKPDS 35): prospective observational study. BMJ 2000;
i veliki procenat, oko 8% E 079 Neoznaene bolesti titne lijezde to potvtuju i druga brojna
321: 405.
istraivanja.Smanjenu funkciju titne lijezde ima 1217 osoba enskog pola i 140 mukaraca, a sa
poveanom funkcijom titne lijezde ima 290 ena i 54 mukarca.Iz svega uoenog je vidljivo da
je vodea bolest titne lijezde njena smanjena funkcija kako kod mukaraca tako i kod ena to

se poklapa i sa drugim studijama koje su raene.Kad se posmatra trend rasta lako se uoi gotovo Introduction: Thyroid diseases are increasing, which is proved not only by this research,
eksponencijalan rast broja oboljelih i to sa oko 500 osoba 2007. do 4336 osoba 2016. godine to but also by other researchers. The problem is in the disorders of the functions, particularly with
pokazuje da ukoliko se nastavi ovakav rast bolesti titne lijezde e u budunosti predstavljati pregnant women and those suffering from cardio-vascular diseases, while stronger problems
javnozdravstveni problem.Kao to je ovo istraivanje pokazalo, najei uzrok poveanog are being expected to be caused by iatrogenic reasons and sub-clinical conditions with general
rada titne lijezde je Graves-Basedowa bolest (Toksina difuzna struma), koju karakterie population where the way of treating the patients is discussed.
hipertireoidizam (60-80%).Ovo je autoimuna bolest koja se javlja u svim dobnim grupama a Aim of the paper: The aim of this paper is to identify the frequency of thyroid diseases
koju karakterie difuzna struma, infiltrativna oftalmopatija te rijetko i pretibijalni miksedem. in the area of the municipality of Laktai and if the thyroid disease may present public health
Toksina multinodularna struma (Plummer-ova bolest) koju karakteriu multipli nodusi u problem, given the increase of cases with thyroid disease. What thyroid disease is most frequent
lijezdi uzrok je hipertireoidizma u 5-15% sluajeva.Uveanje je esto praeno dislokacijom in the territory of the municipality? The growth trend in thyroid disease; gender and age
traheje.Toksini adenom koga karakterie solitarni nodus tvrdo elastine konzistencije uzrok distribution of thyroid disease; number of prescriptions prescribed and the price of treatment of
je hipertireoidizma u 2-10% sluajeva.Nalazi se ee kod mlaih osoba.Subakutni tireoiditis these patients.
(de Quervain-ov tireoiditis) karakterie jak bol iznad titne lijezde koji iradira prema vilici i Material and methods: This research is a retrospective analysis in the observed period
uima a prate ga groznica, malaksalost i subfebrilne temperature. lijezda je difuzno uveana, from January 2007 until December 2016. Descriptive method has been used, while the data
tvra i bolna na palpaciju. Postpartalni tireoiditis koji se javlja u 5-10% ena u prvih 3-6 mjeseci source were electronic cards of patients of the Health Centre Laktai registered by TPM, and the
nakon poroda.Blai simptomi hipertireoidizma se uoavaju kod 5% bolesnica dok se kod ostalih total of 32 551 patients registered have been analysed. Out of them, 4336 individuals with some
uoavaju simptomi hipotireoidizma.I na kraju lijekovima izazvani tiroiditis:Amiodaron, Litijum of thyroid diseases were identified.
karbonat.Hipertireoidizam se razvija u 30-35% bolesnika koji uzimaju neki od ovih preparata. Results: This research includes the entire population of the municipality of Laktai,
lijezda je lake uveana, bezbolna.Ostali uzroci hipertireoidizma su mnogo rjei.Steeni registered in TPM, which makes the total of 32 551 persons, out of which the sample of the
hipotireoidizam u koje spadaju:Hashimotov tireoiditis (autoimuni tireoiditis), atrofini tireoiditis population suffering from some of thyroid diseases is 4336 inhabitants, which presents 13,32%
(autoimuni tireoiditis), operativno uklonjeno tireoidno tkivo (tireoidektomija, subtotalna of the total population, which further on implies that every eighth citizen of the municipality
resekcija, lobektomija), primjena J u lijeenju tireotoksikoza, eksterno zraenje vrata zbog suffers from a certain thyroid disease. Out of the total number of the diseased, 89% are female
tumora glave/vrata. Svi ostali uzroci su manji od 3%. population and 11% are male population. Analysing the age and gender structure, it was found
Zakljuak:U naoj zemlji, a niti u zemljama okruenja nisu raena istraivanja koja that only one male got ill at the age of one, while all others, and/or 251 persons at the age between
bi potvrdila epidemioloke podatke o hipertireoidizmu (HT).itajui dostupnu literaturu da 30 and 64 years of age, and 170 patients at the age over 65. While 326 women got ill at the age of
se zakljuiti da su i u drugim regionima svijeta ovi podaci veoma oskudni i da se uglavnom 15-29, the biggest number of women, i.e. 2671, gets sick in the period from 30 to 64 years of age,
odnose na prouavanje HT u odreenim kategorijama kao to su ene, graviditet, puenje, and 819 of women at the age of over 65. The data collected established that the highest percentage,
uestalost karcinoma, kardiovaskularne bolesti (terapija Amiodaronom), smanjen ili povean 28%, is the disease E03, that is other reduced functions of the thyroid gland, then comes the
unos joda.Na osnovu dobijenih epidemiolokih podataka da se zakljuiti da kod nas nema disease E04 with 22% Other nontoxic goiter. Malignant neoplasm is relatively rare (1%). While
jo pouzdanih i validnih podataka o bolestima titne lijezde a posebno o hipertireoidizmu i the increased function of the thyroid gland E05 makes up for 6%, inflammatory diseases of the
hipotireoidizmu te bi s toga bilo umjesno uvesti nacionalne registre za bolesti titne lijezde thyroid gland comprise over 6%, and the percentage of E 079 is also relatively high (around 8%
te skrining programe na hipertireoidizam bar u ciljnim grupama: trudnice, kardiovaskularni of unmarked thyroid gland disease, which is confirmed by numerous other researches too. 1217
bolesnici (posebno oni na terapiji Amiodaronom).Posebnu panju treba posvetiti problemu stresa female and 140 male persons suffer from the reduced function of the thyroid gland, whereas 290
kao prevalirajueg negativnog faktora za nastanak bolesti titne lijezde kao i uticaje zraenja, women and 54 men suffer from the increased function of the thyroid gland. It can be seen from
ishrane, medikamentozne terapije koji su sigurno uticali na ovakav porast broja oboljenja titne all the above stated that the leading disease of the thyroid gland is its reduced function, both
lijezde, ali prije svega treba odati i priznanje zdravstvenim profesionalcima koji su uvodili nove in men and women, which also coincides with other studies that have been conducted. When
metode tako da se danas u DZ Laktai rutinski rade hormoni TSH,FT4,FT3 kao i UZV pregled the growth trend is observed, an almost exponential growth of the number of diseased can be
titne lijezde.Sve je to doprinijelo da danas imamo ovakve rezultate koji nas primoravaju da se seen, and namely from 500 persons in 2007 to 4336 persons in 2016. This indicates that if such a
sa dunim potovanjem i uz veliki angaman posvetimo bolestima titne lijezde. growth trend continues, the thyroid gland diseases will represent a public health problem in the
Kljune rijei:bolesti titne lijezde, epidemiologija. future. As this research has shown, the most common cause of the increased work of the thyroid
gland is Graves disease (Toxic diffuse goitre), which is characterized by hyperthyroidism (60-
80%). This is an autoimmune disease that occurs in almost all age groups, and is characterized by
diffuse goitre, infiltrative ophthalmopathy, and, rarely, pretibial myxedema. Toxic multinodular
goitre (Plummers disease), which is characterized by multiple nodes in the gland, is the cause of
hyperthyroidism in 5-15% of cases. The enlargement is often accompanied by the dislocation of
trachea. Toxic adenoma, which is characterized by solitary node of a firm elastic consistency, is
the cause of hyperthyroidism in 2-10% of cases. It is most frequently found in younger persons.
Subacute thyroiditis (de Quervain thyroiditis) is characterized by s severe pain above the

thyroid gland, which irradiates towards the jaw and ears, and is accompanied by fever, weakness registraovanog stanovnika. Laktai su naselje i sredite istoimene optine u sjeverozapadnom
and subfebrile temperature. The gland is diffusely enlarged, harder and painful when touched. dijelu Bosne i Hercegovine. Nalaze se 19 kilometara sjeverno od Banja Luke, u Lijevu polju,
Post-partum thyroiditis occurs in 5-10% of women in the first 3-6 months after giving birth to a poznati su izmeu ostalog po termalnom ljeilitu. Po posljednjem slubenom popisu
children. Milder symptoms of hyperthyroidism are noticed in 5% of patients, while the symptoms stanovnitva iz 1991. godine, opina Laktai imala je 29.832 stanovnika, rasporeenih u 37
of hypothyroidism are observed in other patients. And finally, thyroiditis caused by drugs such naselja.
as: Amiodarone, Lithium carbonate. Hyperthyroidism develops in 30-35% of patients who take
some of these drugs. The gland is mildly enlarged, painless. Other causes of hyperthyroidism 1.1. BOLESTI TITNE LIJEZDE
are much less frequent. Acquired hypothyroidism that comprises the following: Hashimotos Republika struna komisija za izradu i implementaciju vodia dobre klinike prakse,
thyroiditis (autoimmune thyroiditis), atrophic thyroiditis (autoimmune thyroiditis), operatively ministarstvo zdravlja Republike Srbije, Srpsko tireoidno drutvo je izradilo: Nacionalni vodi
removed thyroid tissue (thyroidectomy, subtotal resection, lobectomy), application of J in the dobre klinike prakse za dijagnostikovanje i leenje poremeaja rada titaste lezde.
treatment of thyrotoxicosis, external radiation of the neck due to the head/neck tumour. All the Ministarstvo zdravlja Republike Srpske je izradilo kliniki vodi za primarnu zdravstvenu
other causes are less than 3%. zatitu Bolesti lijezda sa unutranjim luenjem, ishrane i metabolizma gdje su obraeni
Conclusion: No researches have been done either in our country or in other countries, Diabetes mellitus; Hipertireoza; Hipotireoza i Hiperlipoproteinemije.(3)
which would confirm the epidemiological data on hyperthyroidism (HT). Reading the available Ovim vodiima su obraeni pristupi u lijeenju i dijagnostici bolesti titne lijezde kao
literature leads to the conclusion that these data are rather scarce in other regions too, and that to su:
they mainly refer to studying HT in certain categories such as women, pregnancy, smoking,
frequency of carcinoma, cardiovascular diseases (therapy using Amiodarone), reduced 1.1.A DIJAGNOZA I TERAPIJA TIREOTOKSIKOZE
or increased intake of iodine. On the basis of the obtained epidemiological data, it can be a) Gravesova bolest
concluded that we still do not have reliable and valid data on the diseases of the thyroid gland, b) Praenje tiroidne funkcije bolesnika tokom medikamentne terapije Gravesove bolesti
and especially on hyperthyroidism and hypothyroidism, which is why it would be advisable to c) Terapija Gravesove bolesti primjenom radioaktivnog joda
introduce national registries for the thyroid gland diseases, as well as screening programmes d) Operativna terapija Gravesove bolesti
for the hypothyroidism, at least in target groups: pregnant women, cardiovascular patients, e) Toksini adenomi i polinodozna struma
(especially those using the therapy by Amiodarone). Special attention should be paid to the f) Tireotoksikoza koja je posljedica tiroiditisa
problem of stress as the prevalent negative factor for the emergence of thyroid gland diseases, g) Tireotoksikoza uzrokovana lijekovima
as well as the impacts of radiation, nutrition, drugs therapy, which have surely had an impact on h) Tiroidna oluja
such a growth in the number of people suffering from the thyroid gland diseases, but above all i) Subklinika hipertireoza
recognition should be given to the health professionals that have been introducing new methods, j) Rijetki uzroci tireotoksikoze
so that, today, routine checks of hormones TSH, FT4, FT3 as well as the ultra sound check ups of
the thyroid gland are done at the Health Centre Laktasi. All that has contributed to the fact that 1.1.B DIJAGNOZA I TERAPIJA HIPOTIREOIDIZMA
we have such results today that force us to devote ourselves with due respect and huge efforts to a) Primarni hipotireoidizam
the thyroid gland diseases. b) Subkliniki hipotireoidizam
Key words: thyroid gland diseases, epidemiology c) Sekundarni hipotireoidizam
d) Kongenitalni hipotireoidizam
1.UVOD 1.1.C POSTUPAK SA TIREOIDNIM BOLESTIMA U TRUDNOI I POSTPARTIUMU

Povrina optine je 387 kvadratnih kilometara, gdje je smjeteno 36 laktakih sela u kojima a) Postupak sa hipotireoidizmom
prema evidencijama danas ivi oko 40.000 stanovnika. Laktai na sjeveru granie sa podrujem b) Posljedice neadekvatnog lijeenja hipotireoidizma tokom trudnoe
optine Gradika i Srbac, na sjeverozapadu i jugu je teritorija optine Banjaluka, a na jugoistoku c) Uloga majinih tiroidnih hormona na neuralni razvoj fetusa
su podruja optina elinac i Prnjavor. Teritorija optine Laktai se nalazi sa obje strane rijeke d) Postupak sa hipertiroidizmom
Vrbas, nizvodno od Banjaluke prema rijeci Savi. Sa lijeve strane Vrbasa teritorija optine lei e) Uestalost hipertiroidizma i uzroci
na obroncima banjaluke Kozare, osim uskog pojasa uz samu rijeku, sve do administrativnog f) Klinika slika i dijagnostika hipertiroidizma majke
centra u Laktaima, odakle ulazi u prostrano Lijeve polje. Sa desne strane Vrbasa vei dio sela g) Klinika slika i dijagnostika tranzitornog hipertiroidizma fetusa (THF)
nalazi se na pitomim padinama i obroncima Crnog vrha, osim uskog pojasa uz samu rijeku kao i h) Neeljeni ishodi maternalnog hipertiroidizma
dolinama rijeke Turjanice i Crkvene koje presijecaju ovo podruje. Prosjena nadmorska visina i) Uticaj maternalnog hipertiroidizma na fetalnu i neonatalnu tiroidnu funkciju
optine je 125 m. j) Terapija maternalnog hipertiroidizma
Zdravstvenu zatitu stanovnitvu optine Laktai prua JZU Dom zdravlja dr Mladen k) Praenje i ciljevi lijeenja maternalnog hipertiroidizma
Stojanovi sa svojih 137 zaposlenih radnika od kojih je preko 50% sa VSS, a zbrinjavaju 32. 551 l) Maternalni i fetalni aspekti izbora terapije hipertiroidizma

Medikamentna terapija (Tionamidi,Propranolol,Jodidi) Druga klinika manifestacija bolesti titne lijezde je smanjena funkcija titne lijezde
Hirurka terapija ili hipotireoza koja se klasifikuje prema vremenu nastanka na:kongenitalni hipotireoidizam
Terapija radiojodom i steeni hipotireoidizam,prema tkivnoj strukturi (odgovornoj za hipotireoidizam):Primarni
(tireoidna lijezda),Sekundarni (hipofiza),Tercijarni (hipotalamus),Kvaternalni (periferna
1.1.D TERAPIJA FETALNOG HIPERTIREOIDIZMA I HIPOTIREOIDIZMA rezistencija tkiva na hormone).Prema klinikoj slici hipotireoidizam dijelimo na kliniki
a) Unos joda i trudnoa manifestni i subkliniki.
b) Procjena adekvatnosti unosa joda Hipotireoza je posljedica primarnih poremeaja u titnoj lijezdi u vie od 98% sluajeva,
c) Unos joda i laktacija a samo oko 2% su ostali uzroci, van titne lijezde.Prema uzroku nastanka hipotireoidizam moe
da bude: kongenitalni, priblino 1:4000 novoroenih i steeni hipotireoidizam kao posljedica:
1.1.E POSTPARTALNI TIREOIDITIS (PPT) Hashimotov tireoiditis (autoimuni tireoiditis);Atrofini tireoiditis (autoimuni tireoiditis);
a) Definicija i uestalost Operativno uklonjeno tireoidno tkivo (tireoidectomia,subtotalna resekcija,lobektomija);
b) Klinika slika PTT i lijeenje Primjena J u lijeenju tireotoksikoza; Eksterno zraenje vrata zbog tumora glave/vrata.
1.1.F AUTOIMUNE TIREOIDNE BOLESTI I NEUSPJEH TRUDNOE 2.CILJ RADA

Cilj ovog rada je da se vidi uestalost bolesti titne lijezde na podruju optine Laktai i
1.1.G SKRINING ZA TIREOIDNU DISFUNKCIJU U REPRODUKTIVNOM da li bolesti titne lijezde s obzirom da su u porastu predstavljaju ili e u budunosti predstavljati
PERIODU javnozdravstveni problem. Koja je od bolesti titne lijezde najuestalija na podruju optine.
titna lijezda lui dva hormona, tiroksin (T4) i trijodtironin (T3), koji utiu na nivo bazalnog Trend rasta obolijevanja od bolesti titne lijezde. Polna i dobna distribucija oboljenja titne
metabolizma, neuroloke i srane funkcije. Bolesti titne lijezde dovode do poremeaja u luenju lijezde. Broj propisanih recepata i cijena lijeenja ovakvih pacijenata.
ovih hormona a time i posljedino niza bolesti i patolokih stanja organizma. Hipotalamus lui
tireotropni releasing hormon koji stimulie oslobaanje tireostimulirajueg hormona (TSH) 3. MATERIJAL I METODE
iz prednjeg renja hipofize. TSH se otputa u cirkulaciju i kontrolie stvaranje i oslobaanje T3 Istraivanje je retrospektivna analiza, a period posmatranja je januar 2007. do decembar
i T4, koji opet, inhibiraju oslobaanje TSH iz hipofize (4). titna lijezda lui manju koliinu T3 2016. godine. Koriten je deskriptivni metod a kao izvor podataka koriteni su elektronski
a najvei dio ovog hormona nastaje u perifernim tkivima dejodinacijom T4. T3 i T4 se nalaze kartoni pacijenata DZ Laktai koji su registrovani po TPM i kojih je ukupno evidentirano i
u cirkulaciji vezani za proteinske nosae (prvenstveno za tiroksin vezujui globulinthyroid analizirano 32 551. Od toga je registrovano 4336 oboljelih od neke bolesti titne lijezde.
binding globulinTBG). Meutim samo slobodni tj. nevezani hormon je raspoloiv tkivima
pa iz tih razloga stanje metabolizma bolje korelira s koncentracijom slobodnog (free), nego sa 4. REZULTATI RADA
koncentracijom ukupnog hormona u plazmi, zbog ega je homeostatska regulacija funkcije
titne lijezde usmjerena prema odravanju normalne koncentracije slobodnog hormona (FT3 i
FT4). Klinike manifestacije bolesti titne lijezde dovode izmeu ostalog do hipertireoze koja
predstavlja poveanu funkciju titne lijezde a kliniki se manifestuje brojnim simptomima. Dok
hipertireoidizam podrazumijeva klinike manifestacije nastale kao posljedica vika tireoidnih
hormona porijeklom iz titne lijezde, tireotoksikoza oznaava klinike efekte vika tireoidnih
hormona bez obzira na izvor. Subkliniki oblik hipertireoidizma karakterie normalan nivo
slobodnog T4 i T3 i nizak nivo TSH. Kliniki simptomi i znaci su odsutni ili nespecifini.
Najei uzroci hipertireoidizma su: Graves-Basedowa bolest (Toksina difuzna struma),
Toksina multinodularna struma (Plummer-ova bolest),Toksini adenom, Subakutni tireoiditis
(de Quervain-ov tireoiditis),Hronini Hashimotov (limfocitni) tireoiditis,Postpartalni tireoiditis,
Lijekovima izazvani tiroiditis (Amiodaron, Litijum karbonat),Tireotoksikoza zbog prekomjerne,
nekontrolisane primjene tireoidnih hormona (Thyreotoxicosis facticia),Metastatski tiroidni
karcinomfolikularni hormonski aktivan,Ovarijalni tumor (Struma ovarii),Trofoblastni tumor
(hCG -human chorionic gonadotropin) sekretujui i Pituitarni tumor. Grafikon 1. Pokazuje polnu strukturu svih pacijenata oboljelih od bolesti titne lijezde i iz istog se vidi da
Za postavljanje dijagnoze koriste se sljedee pretrage: fizikalni pregled,nespecifine samo 11% pacijenata ine mukarci, a ak 89% su ene.
laboratorijske pretrage (KKS,DKS,jonogram,AST,ALT,alkalna fosfataza),EKG,hormoni titne
lijezde TSH,FT4,FT3,tireoidna autoantitjela anti Tg-At,anti TPO-At, ultrazvuk titne lijezde,
scintigrafija,aspiraciona citodijagnostika, kompjutorizovana tomografija (CT) i nuklearna
magnetna rezonanca (NMR).

Grafikon 2. Pokazje polnu i dobnu strukturu oboljenja titne lijezde iz koga se vidi da je samo jedan
mukarac obolio sa jednom godinom starosti a da svi ostali, odnosno 251 sa 30-64 godine te 170 sa preko
65 godina. Dok je 326 ena oboljelo sa 15-29 godina starosti, najvei broj, tj. 2671 obolijeva u periodu od Grafikon 4. Prikazuje da od ukupno 4336 oboljelih od bolesti titne lijezde, sa poveanom funkcijom su
30-64 godine te 819 sa preko 65 godina starosti. 290 osoba enskog te 54 osobe mukog spola.
Tabela 1. Bolesti titne lijezde kod kojih je poveana njena funkcija
Grafikon 3. Pokazuje od koje bolesti su obolijevali nai pacijenti pa se vidi da je najvei procenat 28%
E03 tj.Druge smanjene funkcije titne lijezde, a odmah iza toga je oboljenje E04 sa 22% Druga netoksi-
na guavost.Maligne neoplazme sa 1% su relativno rijetke. Dok poveana funkcija titne lijezde od
E05 ini 6%, upalne bolesti titne lijezde ine preko 6%, a relativno je veliki procenat, tj.oko 8% E 079
Neoznaene bolesti titne lijezde.
Grafikon 5. Polna i dobna podjela oboljenja poveane funkcije titne lijezde

Grafikon 8. Pokazuje trend rasta obolijevanja od bolesti titne lijezde pratei retrospektivno period od
2007. do 2016. gdje se moe uoiti gotovo eksponencijalan rast broja oboljelih i to sa oko 500 pacijena-
Grafikon 6. Pokazuje da je daleko vei broj, od ukupno oboljelih od neke bolesti titne lijezde, tanije ta 2007. do 4336 pacijenata 2016. godine to pokazuje da ako se nastavi ovakav rast da e bolesti titne
4336, njih sa smanjenom funkcijom titne lijezde. U ovu grupu spada 1217 osoba enskog pola i 140 lijezde u budunosti predstavljati javnozdravstveni problem na koga se treba pripremiti cijela zdravstvena
mukaraca. sluba, a naravno i cijela drutvena zajednica.
Grafikon 7. Polna i dobna struktura smanjene funkcije titne lijjezde

najvei broj ena, tj. 2671 obolijeva u periodu od 30 do 64 godine te 819 sa preko 65 godina
starosti (1, 2, 3).Ova studija je epidemioloka retrospektivna studija u kojoj su analizirani podaci
o bolesti titne lijezde iz zdravstvenih kartona pacijenata od 2007 do 2016 godine. Iz Grafikona
3 se vidi od kojih bolesti titne lijezde je najee obolijevalo stanovnitvo optine Laktai.
Vidi se da je najvei procenat, 28% E03 tj. Druge smanjene funkcije titne lijezde a odmah iza
toga je oboljenje E04 sa 22% Druga netoksina guavost. Maligne neoplazme sa 1% su relativno
rijetke. Dok poveana funkcija titne lijezde od E05 ini 6%, upalne bolesti titne lijezde
ine preko 6% a relativno je i veliki procenat, oko 8% E 079 Neoznaene bolesti titne lijezde
to potvruju i druga brojna istraivanja (4,5).Uoeno je da stanovnitvo obolijeva od bolesti
titne lijezde u najveem procentu izmeu 30 i 64 godine, daleko vie ene nego mukarci, te
nakon 65 godina, ali iz Grafikona 7 je vidljivo da se bolest ee razvija od 15 do 29 godina i to
uglavnom kod enske populacije (13,15). Tokom cijelog ispitivanja, a i iz Tbl.1 i Grafikona 6 se
vidi da je daleko vei broj od ukupno oboljelih od neke bolesti titne lijezde, tanije 4336, njih
sa smanjenom funkcijom titne lijezde ima 1217 enskog pola i 140 mukaraca, a sa poveanom
funkcijom titne lijezde ima 290 ena i 54 mukarca (1,3,4). Iz svega uoenog je vidljivo da je
vodea bolest titne lijezde njena smanjena funkcija kako kod mukaraca tako i kod ena (6,7).
Grafikon 7 je interesantan s toga jer nam pokazuje kakav je trend razbolijevanja od bolesti titne
lijezde od 2007. pa do 2016.godine. Moe se uoiti gotovo eksponencijalan rast broja oboljelih
i to sa oko 500 pacijenata 2007 do 4336 pacijenata 2016 godine to pokazuje da ukoliko se
nastavi ovakav rast bolesti titne lijezde e u budunosti predstavljati javnozdravstveni problem
na koga se treba pripremiti cijela zdravstvena sluba a naravno i cijela drutvena zajednica
(8,9). Kao to je ovo istraivanje pokazalo najei uzrok poveanog rada titne lijezde je
Graves-Basedowa bolest (Toksina difuzna struma), uz koju se vezuje hipertireoidizam (60-
80%) (3,4). Ovo je autoimuna bolest koja se javlja u svim dobnim grupama a karakterie je
difuzna struma, infiltrativna oftalmopatija a rijetko i pretibijalni miksedem (3,4). Toksina
multinodularna struma (Plummer-ova bolest), koju karakteriu multipli nodusi u lijezdi,
uzrok je hipertireoidizma u 5-15% sluajeva. Uveanje je esto praeno dislokacijom traheje
(3,4). Toksini adenom koga karakterie solitarni nodus tvrdoelastine konzistencije uzrok je
hipertireoidizma u 2-10% sluajeva. Nalazi se ee kod mlaih osoba (10). Subakutni tireoiditis
(de Quervain-ov tireoiditis) karakterie jak bol iznad titne lijezde koji iradira prema vilici i
uima a prate ga groznica, malaksalost i subfebrilne temperature. lijezda je difuzno uveana,
tvra i bolna na palpaciju. Postpartalni tireoiditis javlja se u 5-10% ena u prvih 3-6 mjeseci
Grafikon 9. Ovaj grafikon ukazuje da od ukupnog broja registrovanih pacijenata, odnosno 32 551 praenih nakon poroda. Blai simptomi hipertireoidizma se uoavaju kod 50% bolesnica a kod ostalih
od 2007-2016 godine na podruju optine Laktai, a koji su evidentirani u 16 TPM ima 4336 pacijenata se uoavaju simptomi hipotireoidizma. I na kraju lijekovima izazvani tiroiditis - Amiodaron
koji boluju od neke bolesti titne lijezde, a to predstavlja 13,32% registrovanog stanovnitva. Iz toga - Litijum karbonat. Hipertireoidizam se razvija u 30-35% bolesnika koji uzimaju neki od
proizilazi da gotovo svaki osmi registrovani stanovnik optine Laktai boluje od neke bolesti titne li- ovih preparata. lijezda je lake uveana, bezbolna (11). Ostali uzroci hipertireoidizma su
jezde. mnogo rjei. Kod hipotireoidizma uzroci su: Kongenitalni hipotireoidizam (priblino 1:4000
novoroenih), a radi se o Tireoidna disgenezija (90%) - agenezija (30%) - ektopija (60%). Steeni
5. DISKUSIJA hipotireoidizam u koje spadaju: Hashimotov tireoiditis (autoimuni tireoiditis), atrofini tireoiditis
U ovom istraivanju je obuhvaeno svo stanovnitvo optine Laktai koje je registrovano (autoimuni tireoiditis), operativno uklonjeno tireoidno tkivo (tireoidektomija, subtotalna
u TPM to ini ukupno 32551 osoba, od toga uzorak stanovnitva koji boluje od neke bolesti resekcija, lobektomija), primjena J u lijeenju tireotoksikoza, eksterno zraenje vrata zbog
titne lijezde ini 4336 stanovnika to predstavlja 13,32% od ukupnog stanovnitva, a to bi tumora glave/vrata. Svi ostali uzroci su manji od 3%. Na kraju istraivanja je prikazano u tbl 2
znailo da svaki osmi stanovnik optine boluje od neke bolesti titne lijezde. Od oboljelog koliko je ukupno propisanih recepata u ambulantama DZ za cijelo vrijeme posmatranja kretanja
stanovnitva 89% ini ensko stanovnitvo a 11% muko. Dobna struktuktura oboljelih je bolesti i cijena kotanja istih, a u tbl 3 je prikazan isti podatak na godinjem nivou.
prikazana u Grafikonu 2 a pokazuje polnu i dobnu strukturu oboljenja titne lijezde iz koga se
vidi da je samo jedan mukarac obolio sa jednom godinom starosti a da svi ostali, odnosno 251
sa 30-64 godine te 170 sa preko 65 godina. Dok je 326 ena oboljelo sa 15 do 29 godina starosti,

6. ZAKLJUAK [5] Wilson et al.Prevalence of subclinical thyroid disfunction and its relation to
Ova studija je pokazala kao i sve do sad raene studije da dolazi do porasta bolesti titne socioeconomic deprivation in elderly: a community-based cross-sectional survey, J Clin
lijezde u gotovo cijeloj populaciji. Pokazano je i dokazano da ene daleko ee obolijevaju od Endocrinol Metab, 2006, Dec;91(12):4809-16.
bolesti titne lijezde i to najveim dijelom od hipotireoze, sa kliniki izraenim manifestacijama, [6] Spencer CA,Takeuchi M, Kazarosyan M. Current status and performance goals for serum
ali veliki problem predstavlja subklinika hipotireoza. Postoje razvijene evropske i amerike thyrotropin (TSH) assays. Clin Chem 1996;42:140-5.
smjernice za rano otkrivanje i lijeenje bolesti titne lijezde posebno hipotireoze i hipertireoze, [7] Allahabadia A,Daykin J,Sheppard MC,Gough SCL, Franclyn JA. Radioiodine Treatment
a uz te preporuke su mnoge drave razvile Nacionalne vodie za lijeenje hipertireoze i of HyperthyroidismPrognostic Factors for Outcome. The Journal of Clinical Endocrinology
hipotireoze. Tako su razvijeni vodii u Srbiji, Hrvatskoj, Republici Srpskoj kako bi se to vie & Metabolism 86(8):3611-3617.
ujednaili pristupi dijagnostici i ranom otkrivanju te lijeenju tih bolesti s obzirom da su bolesti [8] American Association of Clinical Endocrinologists.Medical Guidelines for Clinical
titne lijezde najrasprostranjenije bolesti endokrinog sistema, posebno hipotireoza. Danas je Practice for the Evaluation and Treatment of Hyperthyreoidism and Hypothyreoidism.
dijagnostika hipotireoze jednostavna - dovoljno je odrediti nivo TSH u serumu. Odsustvo kliniki Endocrine practice. 2002;8(6):45-466
specifinih karakteristika hipotireoze kao i bilo kakvih drugih simptoma dalo je mogunost [9] Gharib H,Tuttle M, Baskin J,Fish L, Singer P, and McDermott M.CONSENSUS
mnogim istraivaima da predloe skrining hipotireoze u odraslih osoba. Ipak se i dalje razmatra STATEMENT:Subclinical Thyroid Dysfunction: A Joint Statement on Management from the
odnos trokova i sama korist takvog skrininga (12,13). Takoe, nije do kraja rijeen problem American Association of Clinical Endocrinologists, the American Thyroid Association, and
subklinike hipotireoze (povean nivo TSH pri normalnim koncentracijama tireoidnih hormona), The Endocrine Society.Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism.2008; 90(1):581-585.
za sada su trudnice i ene koje planiraju trudnou jedina kategorija osoba kojima se preporuuje [10] British Columbia Medical Asotiation. Thyroid Disease-Thyroid Function Tests in the
supstituciona terapija.U naoj zemlji, a niti u zemljama okruenja, nisu raena istraivanja koja Diagnosis and Monitoring of Adults. Guidelines.2004.
bi potvrdila epidemioloke podatke o hipertireoidizmu (HT). itajui dostupnu literaturu da se [11] Cappola AR,Fried LP,Arnold AM,Danese MD,Kuller LH,Burke GL, et al. Thyroid
zakljuiti da su i u drugim regionima svijeta ovi podaci veoma oskudni i da se uglavnom odnose Status, Cardiovascular Risk, and Mortality in Older Adults. JAMA.2006;295:1033-104.
na prouavanje HT u odreenim kategorijama kao to su ene, graviditet, puenje, uestalost [12] Glinoer D,Abalovich M.Unresolved questions in managing hypothyreoidism during
karcinoma, kardiovaskularne bolesti (terapija Amiodaronom), smanjen ili povean unos joda. pregnancy. BMJ.2007;335: 300-2
Na osnovu dobijenih epidemiolokih podataka da se zakljuiti da kod nas nema jo pouzdanih i [13] U.S.National Library of Medicine Thyrotoxicosis.[20.6.2011];Available from: http://
validnih podataka o bolestima titne lijezde, a posebno o hipertireoidizmu i hipotireoidizmu te www.ncbi.nlm. nih.gov/mesh?term=Thyrotoxicosis.
bi s toga bilo umjesno uvesti nacionalne registre za bolesti titne lijezde te skrining programe [14] U.S.National Library of Medicine Hyperthyroidism.[20.6.2011];Available from: http://
na hipertireoidizam bar u ciljnim grupama: trudnice, kardiovaskularni bolesnici (posebno www.ncbi. nlm.nih.gov/mesh? term=Hyperthyroidism
oni na terapiji Amiodaronom) (14,15).Posebnu panju treba posvetiti problemu stresa kao ev. [15] Gharib H,Papini E,Paschke R,Duick DS, Valcavi R, Hegedus L, et al.American
prevalirajueg negativnog faktora za nastanak bolesti titne lijezde, kao i uticaje zraenja, Association of Clinical Endocrinologists, Associazione Medici Endocrinologi, and European
ishrane, medikamentozne terapije koji su sigurno uticali na ovakav porast broja oboljenja titne Thyroid Association medical guidelines for clinical practice for the diagnosis and management
lijezde, ali prije svega treba odati i priznanje zdravstvenim profesionalcima koji su uvodili nove of thyroid nodules. J Endocrinol Invest.2010;33(5 Suppl):150.
metode tako da se danas u DZ Laktai rutinski rade hormoni TSH, FT4, FT3 kao i UZV pregled
titne lijezde. Sve je to doprinijelo da danas imamo ovakve rezultate koji nas primoravaju da se
sa dunim potovanjem i uz veliki angaman posvetimo bolestima titne lijezde.
7. LITERATURA
[1] Calo PG,Tatti A,Farris S,Malloci A,Nicolosi A:Differentiated thyroid carcinoma and
hyperthyrodism:a frequent association?.Chir Ital, 2005, 57(2):193-7.
[2] Manji N et al: Influences of Age, Gender, Smoking, and Family History on Autoimmune
Thyroid Disease Phenotype.J Clin Endocrinol Metab. 2006 Dec; 91(12):4873-4880
[3] Manson,JE, Willett WC, Michels KB, Holm IA, Alexander EK, Utiger RD: Smoking
and other lifestyle factors and the risk of Graveshyperthyroidism. Arch Intern Med.2005;
165(14):1606-1611.
[4] Nyirenda MJ,Clark DN,Finlayson AR,Read J,Elders A,Bain M,Fox KA,Toft AD:
Thyroid disease and increased cardiovascular risk. Thyroid.2005 Jul; 15(7):718-24.

INDEKS AUTORA
A C F Jeli, S. 30
Jelisavac, N. 124
Aksenti, V. 89 Cari, B. 43, 114, 115, 119, 125, Filipovi-Suboti, N. 80, 129
126, 191 Jevri, A. 81, 127, 128
Anii, M. 91
G Joji, D. 88, 151
Anti, S. 48
Ceri, A. 99 Gai, B. 83, 87, 90, 92, 121 Joti, A. 56
Areina, A. 91
Cvetkovi, V. 71 Glamoanin, T. 143 Jovandi, Lj. 143
Avram, S. 100
Cvijeti, . 110, 140, 303 Gordana, . 79
K
B Grabe, M. 106, 259
Katelan, D. 32
Baji, Z. 134 Grbic, A. 45, 83, 85, 101, 104, 114,
iri, J. 29 115, 118, 129, 139, 142, 205, 235 Kendereki, A. 38
Bajkin, I. 96
Grujii, M. 87, 90, 92, 121, 130, Kevi, V. 97, 135
Balaban, I. 87 146 Kneevi, T. 43, 83, 85, 114, 142,
Bambulovi-Petrovi, R. 80 191
anar, O. 82
Banduka, T. 140 H Kovaevi Gai Kajkut, A. 133
egar, A. 130, 131, 139
Barlov, M. 144 Hajder, M. 65, 86, 96, 148 Kovaevi-Gai-Kajkut, A. 134
Bejzuri, I. 122 D Hasanbegovi, S. 73 Kovaevi, M. 82
Benc, D. 95 Damjanovi, S. 27, 28 Horozi, B. 83 Kovaevi-Preradovi, T. 70
Beri, D. 91 Dardi, Z. 118 Husari, S. 86, 138, 148 Kovaevi, V. 143
Bijeli, R. 102, 213 Dimitrijevi Srekovi, V. 74 Kuki, V. 110, 303
Biukovi, D. 84
I
Duki, N. 82
Blagojevi, M. 93 Iin, T. 96 L
Duvnjak, L. 59
Bobi, V. 151 Imamovi, N. 152 Laki, Lj. 50
Bogavac-Stanojevi, N. 100 Ivanovi, N. 78, 132, 149, 150 N. M. Lali 68
Boji, M. 85 aji, B. 145 Ivovi, M. 101, 205 Lali, K. 64
Bojinovi-Rodi, D. 134 aji, V. 51 Lali, N. M. 25, 26, 52
J
Borovanin, D. 79 akovi, M. 156 Ljuboja, O. 155
Jandri, Lj. 107, 271
Bonjak, . 123 eki, D. 43, 55, 83, 85, 142, 191 Lonar, D. 86, 138, 148
Jandri, S. 105, 243
Brki, M. 37, 99, 101, 104, 114, 115, uki, D. 92
118, 142, 205, 235 Jane, A. 58
urevi, M. 143
Bubi, D. 91, 136 Jankovi, S. 122
Bukara-Radujkovi, G. 72, 88, 94, E Jaarevi, L. 86, 138, 148
116, 151, 155
Erceg, D. 99 Jelaa, V. 81, 127, 128
Burekovi, A. 67
Jeli Jakovljevi, N. 153, 154

M Nikoli-Pucar, J. 134 R
Nogo, R. 79
Maleevi, G. 40, 41, 85, 114, 115, Raheli, D. 31 amu, J. 98
118, 142, 167, 175 Novakovi Bursa, S. 105, 243
Raji, R. 143 eerov Zeevi, D. 55
Malinovi Pani, J. 43, 119, 125, Novakovi-Paro, J. 96
Rajin, D. 94 ehi-Meri, J. 86, 138, 148
126, 191 Nudi, N. 133
Rakita, G. 142 iljegovi, O. 145
Mali, S. 82
Mandi, D. 117 O Raeta, N. 89 obot, N. 83
Risovi, I. 42, 90, 91, 120, 183 ormaz, Lj. 110, 140, 303
Mari, N. 88, 151 Ostoji, M. 70
Rudi Gruji, V. 106, 259 umarac-Dumanovi, M. 61
Marina, Lj. 101, 205
P
Markovi, D. 153, 154 S T
Medi-Stojanoska, M. 96 Pai, J. 86, 138, 148
Salapura, A. 146 Tali, G. 105, 243
Mici, D. 53, 60 Pai, R. 148
Savi, S. 97, 104, 109, 122, 123, Tamburi, R. 143
Mii Zrni, D. 87, 90, 92, 121 Peanac, . 110, 140, 303
135, 235, 293
Teanovi, G. 97, 109, 123, 135,
Mijailovi, N. 144 Pejakovi, S. 95
Sokolovi, D. 82 152, 293
Mika, G. 84 Pejin, R. 96
Soldat-Stankovi, V. 40, 41, 87, Tei, D. S. 95
Milanovi, R. 98 Peki, S. 46 114, 115, 117, 167, 175
Todorovi, S. 137, 147
Mileki, J. 80, 130, 131, 139 Pei, M. M. 66 Solomun, B. 88, 151
Tomani, M. 80, 131
Milenkovi, T. 57 Petakov, M. 44 Solomun, Lj. 88, 151
Tomi, D. 95
Milji, D. 47 Petkovi, M. 100 Staneti, B. 70
Tomi-Nagli, D. 95, 96
Miljkovi, D. 137, 147 Petkovi, S. 131 Staneti, K. 97, 109, 122, 123, 135,
Topi, G. 83, 90, 92, 121
140, 145, 156, 293
Miljkovi, V. 94, 116, 151, 155 Petkovi, Su. 133
Turanjanin, S. 82
Stanivuk, Lj. 103, 107, 108, 221,
Milojevi, D. 71 Petrovi, V. 103, 108, 124, 152,
271, 281
Mirjani-Azari, B. 100
221, 281 U
Stankovi, M. 152
Polovina, S. 62
Mitrakou, A. 25 Stankovi, S. 40, 41, 167, 175 Uri, E. 98
Popovi, B. 125
Mitrovi, J. 122 Stankovi, S. (Ni) 71
Popovi, . S. 95, 96 V
Mitrovi, M. 49, 95, 96 Stojakovi-Jelisavac, T. 100
Popovi-Pejii, S. 24, 40, 41, 42, Vasi, K. 71
Mrgud, J. 146 43, 54, 55, 69, 84, 91, 103, 106, 107, Stojanovi, D. 100
108, 114, 115, 118, 120, 130, 167, Vasiljevi, Lj. M. 144
Mri, D. 86, 138, 148 Stojisavljevi, D. 103, 107, 221, 271
175, 183, 191, 221, 259, 271, 281 Vasiljevi, N. 106, 259
Stojkovi, B. 123
N Prodanovi, B. 131, 133, 139 Velija Aimi, Z. 39
Stoki, E. 63, 95, 96
Prodanovi, J. 95 Vidakovi, V. 124
Nedeljkovi Beleslin, B. 35
Suboti, D. 94
Prodanovi, V. 82 Vladii Mai, J. 82
Nei, L. 117
Prtina, A. 106, 259 Vlatkovi, V. 42, 87, 90, 92, 120,
Nikoli-urovi, M. 34
Pucar-Nikoli, J. 133

121, 146, 183
Vojvodi, D. 90, 92, 121
Vola Tovirac, M. 122
Vrhovac, Z. 99, 101, 118, 205
Vui, J. 71
Vuji, E. 78, 132, 149, 150
Vuji, G. 99
Vujovi, S. 36, 101, 205
Vukovi, B. 43, 191
Vukovi, B. (Novi Sad) 95, 96
Vuli, D. 54, 55, 83
Z
Zivlak-Radulovi, N. 141
arkovi, B. 78, 132, 149, 150

arkovi, M. 33
ivani, D. 134
ivi, S. 71
2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM

324 KNJIGA SAETAKA I ODABRANIH RADOVA U CJELOSTI
Jednom dnevno
TRESIBA
SADA
A
ULTRADUGO BRENEC
ODOBA KOD DJ E
UPOTRE
DJELOVANJE
3,4 STAROSTI
OD 1 GODINEENATA3,5
I AD O LE SC
Efikasno smanjenje HbA1c 1,2

Nii rizik od nonih hipoglikemija vs
inzulin glargin U100 1,2*
Fleksibilna primjena u bilo koje doba
dana, ukoliko je to potrebno3*
...jednom dnevno
*Vrijedi samo za odraslu populaciju
Saetak karakteristika lijeka se nalazi u sklopu

promotivnog tanda i moete ga dobiti od
predstavnika kompanije Novo Nordisk.
Reference: 1. Rodbard HW, et al. on behalf of the BEGIN Once Long Trial Investigators. Comparison of insulin degludec with insulin
glargine in insulin-naive subjects with Type 2 diabetes: a 2-year randomized, treat-to-target trial. DIABETIC Medicine 2013;30(11):1298-304.
2. Bode BW, et al. on behalf of the BEGIN Basal-Bolus Type 1 Trial Investigators. Insulin degludec improves glycaemic control with
lower nocturnal hypoglycaemia risk than insulin glargine in basal-bolus treatment with mealtime insulin aspart in Type 1 diabetes
(BEGIN Basal-Bolus Type 1): 2-year results of a randomized clinical tril. DIABETIC Medicine 2013;30(11):1293-297. 3. Tresiba(R) -
Rezime karakteristika lijeka, mart 2015. 4. Jonassen I, et al. Design of the novel protraction mechanism of insulin degludec, an
ultra-long-acting basal insulin. Pharmaceutical Research. 2012;29(8):2104-2114. 5. Thalange N, et al. Insulin degludec in combination
with bolus insulin aspart is safe and effective in children and adolescents with type 1 diabetes. Pediatric Diabetes 2015. doi: 10.1111/pedi.12263.
Mi u kompaniji Novo Nordisk mijenjamo dijabetes. Naim

pristupom razvoju terapije, naom posveenou da djelujemo
BA/TB/0117/0039 degludek inzulin [rDNK porijeklo] injekcija
Mart 2017
2017 Novo Nordisk Pharma d.o.o.

Knjiga Sažetaka I Odabranih Radova U Cjelosti

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Knjiga Sažetaka I Odabranih Radova U Cjelosti

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jednom dnevno

Efikasno smanjenje HbA1c 1,2

*Vrijedi samo za odraslu populaciju

Saetak karakteristika lijeka se nalazi u sklopu

Mi u kompaniji Novo Nordisk mijenjamo dijabetes. Naim

Kulturni centar Banski dvor

Udruenje endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK

Prof. dr Snjeana PopoviPejii

DIZAJN I TEHNIKA PRIPREMA

MALINOVI I MALINOVI SP BANJA LUKA

Radovi na srp. i engl. jeziku. - Tira 500. - Bibliografija uz svaki rad. -

Prof. dr Snjeana Popovi-Pejii Dr Dragan Bogdani

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK Prof. dr Jasmin Komi

Prof. dr Svetozar Damjanovi Prof. dr Veljko Mari

prof. dr Milena Mitrovi

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

PP4_APLASTINA ANEMIJA UDRUENA S PP18_KORELACIJA IZMEU NEREGULISANE EERNE

PP5_POVOLJAN UTICAJ INSULINA DEGLUTEKA NA PP19_SITAGLIPTIN+METFORMIN OPTIMALNA

PP6_PRIMJENA GLP-1 ANALOGA KOD PACIJENTA SA PP20_REZULTATI PRIMJENE KOMPLEKSNE FIZIKALNE

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

INDEKS AUTORA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

Terapija estrogenima ima efekat antagoniste kalcijumskih kanala, deluje antioksidant-

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

V. Soldat-Stankovi1,3, G. Maleevi1,3, S. Stankovi2,3, S. Popovi-Pejii1,3 G. Maleevi1,3, V. Soldat-Stankovi1,3, S. Stankovi2,3, S. Popovi-Pejii1,3

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

I. Risovi1, S. Popovi-Pejii2,3, V. Vlatkovi2,3 B. Cari1,2, B. Vukovi1,2, J. Malinovi Pani1,2, T. Kneevi1,

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

S. Popovi-Pejii1,2, D. Vuli2,3 D. Vuli1,2, D. eerov Zeevi1, S. Popovi Pejii2,3, D. eki 3

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

GLIKOREGULACIJI NA TRI TERAPIJSKA REIMA? METABOLIKOG SINDROMA

N. Ivanovi, E. Vuji, B. arkovi R. Nogo, . Gordana, D. Borovanin

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA

SINDROMA KOD PACIJENATA SA TIPOM 2 DIJABETESA I DPP4 INHIBITORIMA

2. KONGRES ENDOKRINOLOGA I DIJABETOLOGA REPUBLIKE SRPSKE SA MEUNARODNIM UEEM BANJA LUKA