YOLUN KADER

KIRIK TEST 15

M. Fethullah Glen
 YOLUN KADER
KIRIK TEST 15
Copyright Blue Dome, Inc, 2016
Bu eserin Trkiye dndaki tm yayn haklar Blue Dome, Ince aittir. Eserde yer alan metin ve resimlerin, Blue Dome, Incin
nceden yazl izni olmakszn, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemi ile oaltlmas, yaymlanmas ve
depolanmas yasaktr.
DJTAL ISBN
978-1-68236-977-7
Yayn Numaras
078
Blue Dome, Inc
335 Clifton Avenue Clifton, NJ 07011 EIN: 47-2354726 (taxID)
Tel:646-415-9331 Fax: 646-827-6228
agi@bluedomepress.com
 Takdim Yerine

Her varlk, bu lemde kendi kemal zirvesine ulama istikametinde ayr bir yol takip eder.
Tohumlar topran barnda atlar, sonra reymleir; reymler, sertlerden sert ta ve toprak
tabakasyla boua boua gn yzne kar.
Filizler, bir mr boyu yata-kalka ancak baaa, goncaya ulaabilir.
Tomurcuk, yz defa barn gnee aar ve yz defa gecenin karanlklar karsnda gerilime
geer, sonra varla erer.
iekler, tipiyle-boranla savaa savaa yol alr.
Anneler bin bir sancyla ve inleye inleye doum yapar.
Yavrular, bir reym halinde anne karnnda belirir, karanlktan karanla intikal eder;
ekillerin ve kalplarn her eidine gire gire, tam dokuz ay sonra, o gl-endam kmetiyle
dnyaya ayak basar.
Irmaklar alaya alaya, kayalara arpa arpa damnr, safla erer ve bulutun gzndeki
damlalara denk hle gelir.
Sular, ne zorluklarla buu buu ykselir ve bulutlar.
Varlk leminde her ey, ama her ey sabrl bir bekleyi, bitmeyen bir azim ve direnile
hedefine doru adm adm yol alr.
Ya varln en erefi insanolu?
O da, kemale giden yolda; kendini bulma, zne erme urunda karsna kan glklerle
penelee penelee, skntlar gsleye gsleye, derbentleri aa aa varp kendisine
gsterilen hedefe ulamak mecburiyetinde olan bir yolcudur.
Ve hele kendi zn bulma gayretiyle beraber bakalarn da kendi zlerine erdirme, onlar da
insanlk ufkuna tama idealiyle yanp tutuanlar iin yolun kaderi bir baka tecelli eder.
Onlar iin bu yolda yle sarp tepeler, yle kandan irinden deryalar vardr ki kimi zaman
tepeler almaz, kandan irinden deryalar da geilmez gibi grnr. mtihanlarn biri biterken
dieri balar. Tamamen yok etmeye, bitirmeye kilitli kirli tuzaklarn, korkun kumpaslarn,
eytan komplolarn biri savuturulurken bir bakas ortaya kar. Evet, bu yolda onlar nice
irretliklerle karlar, her ke banda ayr bir imha plnyla burun buruna gelir, bir cani, bir
serseri gibi hakarete urar; hatta ok defa insanca yaama haklarndan mahrum edilirler.
Bir de dmann amanszl ve insafszl yannda, yolun kaderinde vefasz dostlarn eliyle
ekilen imtihanlar vardr ki dorusu dayanlmas en g olan da ite budur. Zira dmann
hasmca vaziyeti, insanlk ve mrvvetle telif edilmese bile, dmanlk mantna uygundur.
Hatta dnce yaps, dnyaya bak keyfiyeti ve deer hkmlerindeki farkllklar oaldka bu
husumetin artmas -ayn mantkla- tabi grlebilir. Ne var ki, ayn kader izgisinde mcadele
ediyor grnenlerin, ayn duygu ve dnceleri paylaanlarn kskanlk ve rekabet hissiyle
dmanla kilitlenmeleri, iftira ebekeleri tekil etmeleri, sabah akam kinle-nefretle oturup
kalkmalar katiyen akl ve mantkla telif edilemez. Hele insanlk ve mrvvetle asla!
Evet, byle vefa umulan bir yerden ihanet ve cefa grmek hem ac hem de olduka
dndrcdr. Ama neylersin ki aldatmann aklllk, kendi anlayndan baka hibir anlaya
hayat hakk tanmamann sadakat, banazln muhafazakrlk sayld bir dnyada bu kabl
iptil ve imtihanlar eksik olmayacandan yolun kaderi deyip sabr u sebat gstermeden baka da
are yoktur. Evet, bu yolun yolcular, fert olarak da, aile ve toplum olarak da;
Gelse cellinden cef,
Yahut cemlinden vefa;
kisi de cna saf,
Ltfun da ho, kahrn da ho.
deyip dayanma mecburiyetindedir.
Ancak btn zorluklarna, btn meakkatlerine, btn ac ve zdraplarna ramen ucu gidip
Cennete uzanan bu yolda o ebedi mutluluk yurdundan srekli esip gelen daimi meltemler
vardr. Yreklere srekli inirah salan bu meltemler bu yolun yolcularnda iman ve mitten
kaynaklanan yle derin bir saadet ve i huzuru meydana getirir ki, en korkun hdiseler
karsnda bile onlarn ehresinde tevekkl ve teslimiyetin, itminan ve vakarn parl parl
parldad grlr. Evet, imann ve Hakka itimadn i dnyalarna sald nurlar sayesinde onlar,
ne evrelerinde oluturulmak istenen grlt ve velveleyle sarslr, ne her yan saran toz-duman
karsnda panikler ne de st ste zerlerine gelen zulme, zalime ve zulmta eyvallah ederler.
Allaha dayanr, saye sarlr, hikmetle donanr ve yrrler hz kesmeden doru bildikleri yolda.
Tahribe kilitlenmi bir ksm lgn ruhlar ykmlarn srdrr ve her yanda fitne ocaklar
tututurmaya alrken onlar inadna ve sebatla, srekli gzellikleri kollar, gzellikler arkasnda
koar, hlyalarn gzelliklerle ssler, etraflarna glckler yadrr, gl alr gl satar, gl gl ile
tartar, glden terazi tutarlar. Ellerinde muhabbet kseleri koarlar dnyann drt bir tarafna,
seyahatler tertip ederler yedi iklim drt bucaa; uradklar herkese hl ve gnl diliyle bir
eyler fsldar, evrelerine hep sevgi mrldanr, karlatklar ruhlar sevgiye uyarr ve gnllere
sevgiden tahtlar kurarlar.
Bu yolda, yolun her aamasnda, Rahmet-i Sonsuzun ltfunu, inayetini, siyanetini grdke
kranla iki bklm olur ve aldrmazlar evrelerinde kudurup duran kinlere, nefretlere ve gayzla
kprmelere. yle ki, herkesi korkutan, zayf yreklere mitsizlik salan en korkun frtnalar,
tayfunlar, tipileri-boranlar ayaklarnn altndan geip giden ahvl-i diyeden hdiseler gibi
grr, zalimlerin tehditlerine, hayhuylarna, bart ve amatalarna zerre kadar ehemmiyet
vermeksizin yrrler yce mefkrelerinin tllendii zirvelere doru.
En amansz dnemlerde, en imansz hdiseler karsnda bile onlar Allahn izniyle sarsnt
nedir bilmez, Cenab- Hakkn imdiye kadar bahettii ltuflar, gelecekte ltfedecei ekstra
ihsanlarn referans olarak grr ve yol boyu karlalan o kaskat kederleri hi mi hi duymaz
olurlar. Dahas, istihdam edildikleri ilerin ehresinde uhrev bir iiri dinler gibi Derman arardm
derdime, derdim bana derman imi! der, elemleri ayn lezzet kabul eder, balarna gelen bel ve
musibetleri de telerden gelmi en byk iltifat olarak kabul ederler. Aslnda bu tr seviye
insanlar iin hayat, her gn bir kere daha taptaze duyulmakta, tabi ahvle kar olduu gibi
srprizlere de ak bulunmakta ve alamalar iinde glmeler, elemler arasnda lezzetler ve
zdraplar arkasnda daim hazlar var etmektedir. Byle olunca da onlar iin hemen her zaman
yazlar tpk baharlar gibi dirili naralar atmakta, sonbahar ve klar da yeni bir dirili
mutusuyla guruplara tul boyas almakta, mevsimler farkl birer saadet vaadiyle birbirini takip
etmekte ve bu atmosferde deta her zaman bir sevin ve ferah heyecan alamaktadr.
Grld zere yolun kaderinde gece de vardr, gndz de; k da vardr, bahar da. Ne var ki,
karanlk, kendi zararna, aydnlklar barnda gelitirir; k, mekiini hep bahar hesabna hareket
ettirir. Bundandr ki her k bir bahar, her geceyi bir gndz takip eder durur. lmler, dirilmek
iin; zdraplar da daha revnaktr bir hayata ermek iindir. Fert, hayat boyunca, elli bin defa
lp dirilmekle, egonun karanlk ve yanltc basklarndan kurtularak, ruhta ebediyete ular.
Toplum ise ektii skntlar ve karsna kan gailelerle penelee penelee pier, olgunlar ve
lmszle erer.
Dnden bugne, yer yer dmanlarndan ve zaman zaman da dost klna brnm
hasmlarndan ihanet darbeleri yiyen bu milletin hakiki vatansever evlatlar, bugn de tarih
boyu ekilen imtihanlarn en ac ve en arlarndan biriyle kar karya bulunmaktadr. En
korkun ihanet projeleriyle drt bir yandan er ebekeleri onlarn zerine at srmekte ve onlar
ablukaya almaya almaktadr. Ama yle inanyoruz ki onlar, gemite olduu gibi bugn de,
Allahn izni ve inayetiyle, bu lm kalm imtihann inan, mit, azim ve kararllkla atlatacak,
aacak ve inallah bir kere daha btn bir hasm dnyann plnlarn altst edeceklerdir. Belki
onlar, bundan sonra da bir ksm imtihanlar grecek, tekrar tekrar rgalanacak, karlarna
ateten tepeler, kandan irinden deryalar kacak; ancak, btn bunlar onlarn, kendilerini
yenilemesine ve metafizik gerilimlerine yardmc olacaktr. Zira onlar, bu hdiselerle dost ve
dmann tanyacak, bunlarla bilenecek, bunlarla dtkten sonra dorulup kalkmann ve
kendine gelmenin yollarn reneceklerdir.
te Yolun Kaderi adyla elinize ulaan bu kymetli eser, bize bu yce hakikatleri anlatmakta,
hak yolunda yrmenin ak u heyecan, zevk safas olduu gibi bir sr de inii-k, deresi-
tepesi, sknt ve zdrabnn olduunu hatrlatmaktadr.
Mesela, Engellemeler Karsnda Hakka Hizmet Yolu adl ilk yazda hak yolunun yolcular, bu
yolun meakkatleri hususunda yle uyarlmaktadr:
Bu yolda siz bazen vefa umduunuz kimselerden cefa grebilir, bugne kadar ayn kaderi
paylatnz ve beraber yrdnz kimselerce yalnz braklabilir ve hi ummadnz kiilerce
srtnzdan hanerlenebilirsiniz. Fakat yine de hi ylmadan, bkmadan, usanmadan ve bu gibi
olumsuzluklara taklmadan vicdanlarnzda yeni yeni kaplar aarak doru bildiiniz yolda
yrmeye devam etmeli; yeni bir ksm dinamikleri deerlendirerek vicdan ufkunuz ve ruh
enginliiniz itibaryla srekli tay ykseltmeye almalsnz.
Gizli Ajanda tham ve Cinnet Psikolojisi adl yazda ise, hak ve hakikate tercman olanlarn,
cinnet denebilecek lde muamelelere maruz kalabilecei ama btn bunlarn daha bata bu
yolun tabi bir neticesi, bir realitesi olarak grlmesi gerektii ifade edilmektedir:
htimaller zerine hkm bina edip insanlarn geleceklerine dair bir ksm kurgular oluturmak
ve hlihazrdaki durumlar itibaryla onlar potansiyel sulu gibi gstermek ancak bir cinnet ifadesi
olabilir. Fakat neylersiniz ki, btn dnyada, zellikle de imdilerde lkemizde bir cinnet hli
yaanyor. Dolaysyla bylesine cinnet yaayan insanlara, kendinizi anlatabilmeniz bir hayli zordur.
Bu sebeple, ncelikle bu realiteyi kabul etmek gerekir. Daha sonra da mitsizlie kaplmadan,
bkknlk gstermeden hsnniyetinizi, ileriye matuf hibir hesabnzn ve gizli ajandanzn
bulunmadn sz ve beyanlarnzla, tavr ve davranlarnzla her frsatta ifade edip ortaya
koymalsnz.
ftiralar Karsnda Yaplmas Gerekenler adl yazda da muhterem mellif, kendi sularn
rtbas etmek iin masum insanlara her trl ktl reva grenlere, yine de her eye ramen
nasl muamele edilmesi gerektiini yle ifade ediyor:
Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) beyanlar iinde, temiz insanlar temizlikleri etrafnda
bir araya gelirken, kirli insanlar da kendi kirlilikleri etrafnda bir araya gelirler. (Bkz.: Buhr,
enbiy 2; Mslim, birr 159, 160) Evet kirliler, ismet ve iffetleriyle yaayan, sadakat ve
fedakrlktan ayrlmayan, her daim nezahetlerini koruyan insanlar evrelerinde istemezler. Ancak,
bu tr zulm ve tecavzler karsnda bile adanm ruhlar srat- mstakimden ayrlmamal, duygu
ve dncede hep dengeli davranmaldrlar. Onlar kuvve-i akliye, kuvve-i gadabiye ve kuvve-i
eheviye gibi duygularda dengeli olduklar gibi, haset, hrs, kin ve nefrete maruz kaldklarnda
ortaya koyacaklar mcadele tarznda da dengeyi muhafaza etmelidirler.
Kitabn sonunda yer alan Fitne Atei ve Dua adl yazda ise muhterem mellif, bel ve
musibetleri hak yolunun cilveleri olarak dile getirmekte ve hdiselerin eki yzne bakmaktan
ziyade onlarn bize sunduu mesaja dikkatlerimizi ekmektedir:
Esasnda hak yolunda bulunuyor olmann deimez kaderidir bel ve musibetler, fitne ve
mihnetler. Zira bir insan, Allah karsndaki duruunun salaml ve ciddiyeti lsnde ehl-i
dallet ve ehl-i kfrn hedefi hline gelir. ayet siz, sahip olduunuz iman, dava dncesi ve
ortaya koyduunuz kvam ile kar taraf iin endie verici bir insan hline gelmiseniz, onlar sizin
yakanz hibir zaman brakmazlar.
Peygamber Efendimize (sallallhu aleyhi ve sellem), Y Reslallh! Belnn en
iddetlisine maruz kalan insanlar kimlerdir? diye sorulduunda O (aleyhissalt vesselm) yle
cevap vermiti: Peygamberler, ondan sonra da derecesine gre dier

insanlardr. (Bkz.: Tirmiz, zhd 57; bn Mce, fiten 23; Drim, rikak 67) Bu hadis-i eriften de
aka anlalaca zere, belnn en iddetlisi, en etini, en altndan kalklmaz peygamberlere
gelir.
Yolun Kaderi kitabndan anladmz; yol bu, tre bu, gerisi aldanma ve heves! Geveklik
gstermeyiniz, tasalanmaynz; nanyorsanz mutlaka stnsnz! (l-i mrn Sresi, 3/139)
mjdesi ise bu konuda yreklere derman, diriltici nefes!
Yola, yolcuya ve yolun kaderine bu uur ve idrakle bakma mit ve duasyla hayrl okumalar!
Yaynevi
 Engellemeler Karsnda Hakka Hizmet Yolu

S oru: Zan ve vehimlerle, alg operasyonlaryla insanlarn karaland ve ciddi bir

kemekeliin yaand gnmz artlarnda gnlller topluluunun aksiyon anlay ve ha-
reket felsefesi nasl olmaldr?
Cevap: Hakka hizmet yolunda bulunan insanlarn ncelikle u realiteyi kabul etmeleri gerekir:
Dn olduu gibi bugn de kin, nefret, haset ve ekememezlik gibi kt hasletlere sahip insanlar,
paranoyak ruh hliyle, kendileri gibi dnmeyen kesimleri dman ilan edecek, srekli saa
sola saldracak ve karlarn koruma adna eit eit enet ve denetleri ileyeceklerdir. Fakat
adanm ruhlar, tam bir tevekkl ve teslimiyet iinde srekli Hakka snmal, btn
faaliyetlerini Ona (celle celluhu) bal gtrmeli, daima Gller Glne mteveccih bulunmal
ve her trl ktlk ve engellemeye ramen btn insanl Kucaklayacak ekilde engin bir
vicdanla hak bildikleri yolda yrmeye devam etmelidirler.
Evet, bu yolda siz bazen vefa umduunuz kimselerden cefa grebilir, bugne kadar ayn kaderi
paylatnz ve beraber yrdnz kimselerce yalnz braklabilir ve hi ummadnz kiilerce
srtnzdan hanerlenebilirsiniz. Fakat yine de hi ylmadan, bkmadan, usanmadan ve bu gibi
olumsuzluklara taklmadan vicdanlarnzda yeni yeni kaplar aarak doru bildiiniz yolda
yrmeye devam etmeli; yeni bir ksm dinamikleri deerlendirerek vicdan ufkunuz ve ruh
enginliiniz itibaryla srekli tay ykseltmeye almalsnz.
Yanltmayan Rehberler
Hususiyle ciddi bir kemekeliin ban alp gittii, hadis kitaplarnn Kitbl-fiten vel-
melhim blmlerinde anlatlan byk ve korkun fitnelerin yaand, herc merclerin
birbirini takip ettii ve aldatmann mrifet zannedildii bir dnemde, aldatmayan, yanltmayan
ve evresine her zaman gven telkin eden rehberlere ihtiya vardr. Bunun iin siz, sz, hl ve
tavrlarnzla kimseyi aldatmayarak insanla gvenilir olma dersi vermelisiniz. El-lem sizi elli
sene takip etse, nabznzn atnda ve kalbinizin ritimlerinde aldatmaya matuf tek bir ata dahi
rastlamamaldr.
Vka gnmzde pek oklar dnyaya ve dnyalklara talip olduundan, konumuna gre u
veya bu derecede dnyann bir yerinden yakalayarak ondan bir ey koparma ve kotarma
sevdasna tutulduundan bakalarna kendinizi doru anlatmada biraz zorlanabilirsiniz. lemi
nasl bilirsin? Kendin gibi! fehvasnca sizi de kendileri gibi bilebilirler. Dnyaya almanzn,
btn insanl sevgiyle kucaklamanzn, farkl farkl kltr ortamlarnda neet etmi insanlar
uzlatrma ve bir araya getirme gayretlerinizin arkasnda farkl maksatlar arayabilirler. Kendileri
yaptklar her ii bir beklentiye baladklarndan sizin de bu tr dnyev bir ksm beklentiler
arkasnda kotuunuzu dnebilirler. Hatta size yakn duran ve sizin de kendilerine sevgi ve
deer atfettiiniz insanlar arasndan bile bu tr vehim ve endielere kaplan kimseler kabilir.
Onlar sizin tavr ve davranlarnz kendi duygu ve dncelerine gre yorumlayarak farkl
mnlar karabilir ve sizi kendileri adna tehdit olarak alglayabilirler. Fakat siz bunlarn
hibirine aldrmadan her frsatta Allah rzasndan baka bir hedefinizin olmadn anlatmal,
tavr ve davranlarnzla da bunu sergilemelisiniz.
Niyette stikamet
Dnyann farkl yerlerindeki almlaryla bir sevgi dnyas oluturmaya ve insanlar
uzlatrmaya alan ve bununla da sadece Allahn honutluunu kazanmay hedefleyen
insanlarn, dnyev bir beklentilerinin olmas dnlemez. te rza-i ilhiye kilitlenmi ve
dnyann ehresini deitirmeye azm u ikdam etmi bu karasevdallarn, sevgi ve bar plnlarn
tam olarak gerekletirmeye gleri yetmese bile, onlar kendi niyetlerinin kahraman olacak ve
niyetlerinin mkfatn alacaklardr. Zira bir hadis-i erifte de ifade edildii zere, ameller
niyetlere gredir ve herkese niyet ettii verilecektir. Dolaysyla insana fayda salayacak asl
1

faktr, niyetindeki istikamettir. Bir insann, niyeti ve vicdan enginlii ne ise Cenb- Hakkn
rahmetinin ona dn de buna gre olacaktr.
Mesela siz, Allahn izni ve inayetiyle btn dnyay huzura kavuturma niyetiyle yola
karsnz. mknlar elverdike, artlar msait olduka, gittiiniz beldelerde uygun bir ortam
olutuka siz de yrdnz yolda hesterevlik etmez, bilakis hznz daha da arttrrsnz.
Fakat yle bir zaman gelir ki yrdnz yolda bir ksm engeller nnze kar ve katetmeyi
hedeflediiniz yolun ancak onda birine ulaabilirsiniz. Fakat sizin niyetiniz onda on olduu iin,
Allahn mkfat buna gre olacaktr. Byle gzel bir kbete mazhar olabilmek iin hak yolunda
hedeflediiniz ii gerekletirmede yle samimi ve iten olmalsnz ki, Acaba bir gn gelir de
yaptmz iler karlnda bize de kk apta bir idarecilik der mi? gibi dnceler aklnzn
kesinden dahi gememeli. Bilakis aklnza bu tr mlhazalar geldiinde bunlar eytan birer
drt saymal ve hemen onlardan uzaklamalsnz.
Bu demek deildir ki baz kimseler hak ettikleri ve lyk olduklar baz makamlar ihraz
etmesinler. Elbette belirli makamlara liyakat kazanan insanlarn kimisi mdr, kimisi amir, kimisi
mavir, kimisi mstear, kimisi vekil, kimisi de bakan olacaktr. Fakat kendilerini insanln huzur
soluklamas iin hizmet etmeye adam olan ve rza-i ilhiden baka bir ey dnmeyen
insanlar dnyalk adna dnyev hibir makama talip olmamaldrlar. Hatta bakanlk, babakanlk
gibi imknlar ayaklarnn dibine kadar geldiinde hemen kabul etme gibi bir acelecilie
girmemelidirler. Yoksa Hak rzasn elde etmek iin ktklar yolda rza-i ilh mlhazalarn
kirletmi, muhataplarnn gnlnde oluabilecek tesirleri kendi elleriyle krm, kredilerini
tketmi ve insanlar nezdindeki gvenlerini kaybetmi olurlar.
Bana gre, yce bir mefkreye dilbeste olmu insanlar iin, deil bu tr idar makam ve
mansplara talip olma, topyekn dnyann fethini gerekletirmeyi isteme bile, bulunduklar
makamdan birka adm geriye gelme demektir. Evet, bir insann ebed hayatn kurtarma gibi bir
mefkre yannda dnya fatihlii bile deryada damla kalr. Bu itibarla gnmzn mefkre
muhacirleri hak ve hakikat sevgisinin gnllerde nev nema bulmasn, ahlk ve faziletin
ruhlarda imlenmesini, insanlarn birbiriyle sarma dola olmasn hayatlarnn en byk gayesi
bilmeli ve santimini zayi etmeksizin mrlerini bu yce gayeye gre dizayn etmelidirler.
1
Buhr, bed''l-vahy 1, mn 41, tk 6, menkb'l-ensr 45, eymn 23, hiyel 1; Mslim, imret 155.
 Zaman Dertlenme Zaman

S oru: Gnmz dnyasnda hemen her gn yrek dalayc hdiselerle kar karya
gelmemize ramen, yeterince mteessir olamaymzn sebepleri nelerdir? Hak katnda
duyarl bir mmin olabilme adna nasl hareket edilmelidir?
Cevap: Bir insann en yaknndan uzaa doru alkadar olduu farkl daireler vardr. Kiinin
kendisi bu dairelerin merkez noktasn tutar. Baka bir ifadeyle, insan evvelen ve bizzat, cibill ve
tabi olarak ilk bata kendisiyle megul olur. Kurn- Kerimde yer alan,

Ey Rabbimiz! Hesabn grld gn beni, anne-babam ve btn mminleri
mafiret buyur!; Ya Rabbi! Beni, anne-
2

babam ve evime mmin olarak girenleri, erkek ve kadn btn mminleri affeyle! yet-i 3

kerimelerinde, mafiret talebine, kiinin kendisinden balamasnn ifade buyrulmas, bir

manada insann bu tabi ve cibill durumuna iaret etmektedir.
Bununla birlikte hakiki bir mmini, evresinde olup biten hdiselerin alkadar etmemesi
dnlemez. Esasnda mmin olma bir yana, insanlktan nasibi olan herkes, bir bakasnn
yaad ac ve skntlardan, mesela insanlarn birbiriyle yaka paa olup birbirini
katletmelerinden, masumlarn zulm ve iddete maruz kalmalarndan zdrap duyacaktr. nk
netice itibaryla btn insanlar ayn aacn birer dal, meyvesi, yapra veya iei gibidirler.
Kurn- Kerim, bize hitap ederken, Ben dem (demin evlatlar) diyor. Dolaysyla vicdann
yitirmemi her insan, ayn babann evlad olarak, kardeinin iine dt ac ve zdraplarla
alkadar olur, hatta efkat hissinin derinliine gre ii yanar, yrei kanar. Engin bir merhamet
ve efkat hissine sahip olan hakiki mmin ise, ayn kbleye yneldii, ayn deerlere sahip
olduu, ayn lkeyi paylat dinda, soyda ve vatandandan balamak zere btn insanlarn
yaad sknt, zulm ve hakszlklardan dolay ate nereye derse dsn kendi iine dm
gibi derinden derine zdrap eker.
Izdrap, Gece Yarsnda Vuran Gong Gibi
Hususiyle slm dnyasnn gnmzdeki durumuna vkf bulunan ve Mslmanlar zerinde
oynanan oyunlarn farknda olan insanlarn yaanan btn bu hdiseler karsnda uykularnn
kamamas, zdrapla iki bklm olup gece-gndz inlememesi mmkn deildir. Evet, belli bir
dnemde birlik ve beraberlik iinde yaam olan, zellikle Devlet-i liye dneminde drt-be
asr boyunca hibir problem yaamadan birbiriyle iyi ilikiler kurmu bulunan Mslman
corafyasndaki farkl topluluklar, maalesef birbirinin dman hline getirilmeye allmaktadr.
Onlarn arasna bakalar tarafndan ihtilaf ve iftirak tohumlar salmakta ve bylece onlar
birbirlerine drmek iin elli trl oyun oynanmaktadr. Evet, devletler muvazenesindeki gl
konumunu muhafaza edebilmek iin her yolu meru grenler, rahat idare etme mlhazasyla
blme ve paralama oyunlarn hz kesmeden devam ettirmektedirler.
Mslmanlar, kendi ilerinde birbirleriyle yaka paa olurken bakalar hakem rolnde onlarn
iine girmekte ve servet kaynaklarnn zerine konmaktadrlar. Bir dnem, koskocaman bir cihan
devletinin deiik unsurlarn birbiriyle vuruturduklar, bylece onu parampara edip deiik
yerlerde onun yeralt ve yerst zenginlikleri zerine konduklar gibi, gnmzde de ayn emel
ve arzularla ayn oyunlar oynanmaktadr. Evet, bir dnem Mslman topluluklar arasnda ihtilaf
ve iftirak ateleri yakanlar, bugn de hem de daha sinsice ayn ktlkleri yapmaya devam
etmektedirler.
stelik birbiriyle yaka paa olan Mslmanlarn, kurt gvdenin iinde bulunduundan dolay
slm deerleri, slm kriterleri koruma mevzuunda baklk sistemi daha bir zayflam
durumdadr. Birbiriyle didiip duran insanlarn dengeli bir dnce, salam bir muhakeme
ortaya koymas ise imknsz denecek lde zordur. Zira birbiriyle bouan fert ve kitleler,
mantkilikten uzaklar ve hissilie girerler. Hatta Kurnn da iaret ettii zere, bazlar bir ksm
behim (hayvanat) gibi igdlerine gre hareket etmeye balarlar. Bir an olsun, Btn bu
4

vurumalar, boumalar slm dnyasna ne kazandrr? dnmezler. Neden slm dnyas

birbiriyle bouurken bakalar hakem konumuna geerek gelip tepemize biniyorlar? diye bir
nefis muhasebesi iine girmezler. imdi btn bu hdiseleri dnen, analiz edebilen ve
olaylarn perde arkasn grebilen birisi buna ramen zlmyorsa insanlk adna baz
duygularn kaybetmi demektir.
Alamazsan, Bari Glmekten Utan!
Esasen vicdan hassasiyetini muhafaza edebilenler, insanlar leminin tesinde hayvanlar
lemi, nebtt lemi ve hatta cemdt leminde grdkleri eylerden bile mteessir olurlar.
Hem lemlerdeki her bir eyin lemlerin Sultanna bir almet ihtiva etmesi ve hem insann,
mahlkatn efendisi klnmas itibaryla vicdan sahibi insanlarn her bir varlkla ilgili olmas ve
hepsinin elemiyle elem duymas insanln gereidir.
Senelerce evvel belgesellerde izlediim baz manzaralar karsnda ok etkilenmiimdir. Mesela
birka tane aslan bir tane bizonun etrafn sarm, birisi srtna sram, birisi ayan tutmu,
dieri de boazna sarlm ve onu yemilerdir. Bu tablo benim gzmn nnden gitmez. O
masum hayvann boynuzlar olsa da aslanlarn keskin dileri ve kuvvetli peneleri karsnda
yapabilecei bir ey yoktur. Bazen yataa girdiim ve yorgan bama ektiim zaman belki yirmi
sene nce seyrettiim grntlerde haksz yere bizonu paralayan bu aslanlara hayalen kendi
kendime tuzaklar kuruyor; yaym geriyor, okumu yerletiriyor ve Niye byle bir masum hayvan
paraladnz? Aln bu da sizin hakknz! deyip okumu onlara atyorum.
Kald ki hayvanlar leminde bir besin zinciri vardr. Allahn etobur olarak yaratt bir hayvan,
dier hayvanlar yiyerek varln devam ettirir. Otobur olanlar, dnyaya gelir gelmez hemen
otlara yneldii gibi, etobur olanlar da kendilerine gre bir et aramaya yneleceklerdir. nk
onlarn ftratlar bunu gerektirmektedir. Biz bile yeri geldiinde ba elimize alyor ve yemek
istediimiz hayvan boazlyoruz. Ne var ki, bu tabi durumu aklen kabul etmemize ramen,
hissen tesir altnda kalyor, masum bir hayvann be tane yrtc tarafndan paralanmasndan
canmz sklyor, rahatszlk duyuyor ve rencide oluyoruz. Zannediyorum vicdannn sesini
dinleyen herkes bu konuda ayn duygular hissedecektir.
 imdi bir insan, hayvanlar iin bile bu tr manzaralardan rahatszlk duyuyorsa, beri tarafta
ldrlen insanlar karsnda onun rahatsz olmamas, kvranp durmamas mmkn deildir. Bu
adan gerek lkemizde gerekse dier slm lkelerinde mevcut olan yangnlar karsnda
mteessir olmamak, insann insanln yitirdiine dellet eder. nsanln yitirmemi insanlar
ise, gnmzde dnyada olup biten bu olumsuzluklar karsnda mutlaka mteessir olurlar.
Mehmet kif, Mslmanlarn maruz kald durumu anlatrken
Irzmzdr inenen, evldmzdr doranan!
Hey sklmaz! Alamazsan, bari glmekten utan! der.
Nitekim Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) bir hadis-i eriflerinde yle
buyurmutur: Mslmanlarn dert ve zdrabn iinde duymayan,

onlardan deildir. Yani bir insann Mslmanlktan azck nasibi varsa, Mslmanlarn maruz
5

kaldklar zdraplar en azndan bir dert hlinde iinde duymas gerekir. Zaten bunu iinde bir
dert olarak duymayan birisi, sz konusu problemleri giderici alternatif bir ksm zmler
gelitirmeyi de dnmez.
Fakat bu konuda ncelikle herkes kendisine bakmal ve bakalar hakknda suizanda
bulunmaktan kanmaldr. Bilemeyiz belki de evremizdekilerin duyarsz gibi grnmeleri, ok
sabrl ve mukavemetli olmalarndan kaynaklanabilir. Aslnda onlar da bizim duyduumuz ayn
acy ilerinde duyuyor olabilirler. Onlarn iine de Mslmanlarn maruz kald problemler
karsnda srekli kan damlyordur. Fakat onlarn mukavemet sistemleri ok gl olduundan,
bela-y dertten h etmemekte, h edip ayar hlarndan agh eylememektedirler.
nsanln Sonunu Getirebilecek Sava rtkanl
nsanlarn yaad bela ve musibetler karsnda zdrap duyma hususunda iin nemli bir
taraf da udur: Duyarsz kalmak doru olmad gibi, barp armak, etraf yakp ykmak veya
iddete bavurmak gibi eylemler de kesinlikle doru deildir. Zira zm diye ortaya konan byle
bir tepkiyi, ne Mslmanlkla ne de insanlkla telif etmek mmkn deildir. Dolaysyla bu tr
taknlklara asla frsat verilmemeli; bilakis insan deerler n plna karlmak suretiyle her
trl canavarln n alnmaya allmaldr.
Bunun iin, yaplan zulm ve hakszlklara kar bir tepki de olsa, oluk, ocuk, kadn, yal
demeden masum insanlarn katline sebebiyet verecek iddet ve terr hdiselerinin dinimizden
fersah fersah uzak olduu her frsatta vurgulanmaldr. O trl cinayetlere girenler aka
knanmal ve kaba kuvvet fikrine kar setler konulmaldr. Bu konuda dnce inhiraf yaayan
kimseler mmknse tadil edilip girdikleri bu dallet yolundan kurtarlmaya allmaldr. Bir
taraftan bu yaplrken, dier taraftan da gnmzn akl bandaki siyasileri, sosyologlar,
felsefecileri, pedagoglar, terbiyecileri bir araya gelmeli, farkl medeniyetler arasnda, iddet ve
sava dili yerine bar dilini gelitirmeye almaldrlar. Kimi devletlerin kendi kar ve
menfaatleri iin alevlendirecekleri sava dili ve rtkanlna kar da, ortak aklla bar dili ve
ortam oluturulmaldr. Bir batan bir baa btn dnyay kasp kavurabilecek muhtemel 3.
Dnya Savann fitilini ateleyecek her trl kkrtma ve teebbse kar alternatif projeler
gelitirilmeli, plnlar yaplmal; bunlardan realize edilmesi mmkn olanlar da hemen hayata
geirilmelidir. Aksi takdirde, gnmzde retilen korkun silahlar ve onlarn kullanlaca bir
dnya sava insanln sonunu getirecektir.
2
brahim sresi, 14/41.
3
Nh sresi, 71/28.
4
Arf sresi, 7/179; Furkan sresi, 25/44.
5
et-Tabern, el-Muceml-evsat 1/151, 7/270; el-Hkim, el-Mstedrek 4/356.
 Toplum-Devlet likisi zerine Baz Mlhazalar

S oru: Dinimiz, hayatn tam bir denge iinde srdrlmesini salayacak prensipleri ihtiva
etmektedir. Bu perspektiften toplum-devlet mnasebetinde devletin yeri ve konumunu
deerlendirir misiniz?
Cevap: nsanlk tarihinde baz dnemlerde devletler aka kutsanm, mukaddes kabul
edilmitir. Mesela, Roma mparatorluunun Kutsal Roma mparatorluuna dntrlmesi
saray otorite ve basks altndaki baz din adamlar eliyle gerekletirilmi, tarihe teokratik
sistemin bir misali olarak gemitir.
Kutsal Roma mparatorluunun idare sistemi, ilh metinlere, ilh kaynaklara dayanarak tesis
edilen bir sistem deil; daha ziyade o dnemin artlarna gre baz din adamlarnn ortaya
koyduklar itihatlardan doan kanunlar mecmuasna dayal bir sistemdir. Bu sistemde devlet,
ruhban snfnn siyas hkimiyetine bal olup bir ksm kilise babalarnn otoritesinin stnl
esasna dayanr ki bu tam olarak bir teokratik rejimi hatrlatr. Daha sonraki dnemlerde de
devletin kutsand vkidir. Hatta farkl corafyalarda ve Mslmanlarn ounlukta yaad baz
lkelerde de devlete ve hkmete yaplan saldrlara kar bir tepki olarak bir ksm evrelerce
devlet deta kutsanm, takdis edilmitir.
deal Devletin Gayesi
Hlbuki Mslmanlkta ruhban snf yoktur. Din adamlarnn azlarndan kan, nass
olmad gibi onlarn kendi hev ve heveslerine gre karttklar kanunlarn da hibir
balaycl yoktur. Yine slmda ruhban snf olmad gibi ruhban snf tarafndan kutsallk
izafe edilmesiyle ortaya kan kutsal devletin de slmda bir yeri yoktur.
Hem slm dnce sisteminde devlet bir gaye deildir; o, insanlarn saadet-i dareyne
ulamalar hususunda yardmc bir aratr. Grevi ise, insanlarn hem dnyada hem de ahirette
huzur ve saadeti bulabilecekleri bir hayat iin zemin hazrlamaktr.
Ayrca devlet dediimiz ey, netice itibaryla insanlarn bir araya gelerek oluturduklar
mekanizmann addr. Dolaysyla o mekanizmay oluturan insanlar hak ve hakikate ne kadar
yakn ise o lde o devlet hak ve hakikate yakn; insanlar ne kadar hak ve hukuktan uzaksa
devlet de o lde hak ve hukuktan uzaktr.
Her devlet, vazifesini her zaman tam yapamayabilir veya vazifesinde kusur edebilir. Rid
Halifeleri istisna edecek olursak, her devirde devletlerin bir ksm hata ve noksanlar olmutur.
Emevilerin de kusurlar olmutur, Abbasilerin de. lhanllar, Karahanllar, Zengiler, Eyyubiler ve
Seluklular devlet vazifesinde yanllklar yapt gibi, drt asr boyunca ok geni bir corafyada
huzur ve emniyetin soluklanmasna vesile olan Osmanllarn da devlet vazifesinde az ya da ok
kusurlar olmutur.
 Kargaadan Nizama Yrnmez
te bu noktada meseleye ifrat ve tefritten uzak, umumi prensipler ve kll bir nazarla bakmak
gerekir. Nasl ki slm, ferdi deerlendirirken iyiliklerini alklar ve mkfatlandrr; ktlklerden
sakndrr ve ktlklerden uzak durmad takdirde tede cezalandrlacan ifade eder. O, ayn
zamanda bir ksm yanllklar var diye de bir insan tamamen ademe mahkm etmez. Mesela,
slm nazarnda insan, iman ettii hlde bazen hatalar yapabilir, gnahlara girmi, irkinlikler
irtikp etmi olabilir; ama bu irkinliklere girdi diye o kii iman dairesinin dna atlmaz. O
inanan insan, yapt irkinlikleri hell itikat etmedii srece mmindir. Ama iledii gnah-
lardan dolay da fask mmindir, fcir mmindir ya da zalim mmindir. te millet de, devlet de
sevaplar, hatalar ve gnahlar olan bu fertlerden mrekkeptir. Dolaysyla fertler gibi
devletlerin de alklanacak ok gzel icraatlar olabilecei gibi, tasvip edilmeyecek hata ve
kusurlar da olabilir.
Bir devlet, hakka, hukuka, adalete riayet ettii srece ona sayg duyulur, icraatlar alklanr,
desteklenir. Ancak apak zulme girdii, adaletsizlik yapt durumlarda, Devlet kutsaldr, ona
sayg duyulmaldr. denilip zulm ve adaletsizlik karsnda sessiz kalnmaz. Aksine hukuk ve
kanunlarn izdii erevede zulm ve adaletsizlie engel olma adna gayret sarf edilir. Fakat bu
noktada zam derecede hassas olunmas gerekir. Zira btn toplumu ilgilendiren meselelerde
bir yanll dzeltmeye alrken baka yanllklara yol almamal, yanllklar fsit dairesi
oluturulmamaldr. dareye ait hata ve yanllklar dzeltilmeye allrken asla asayii bozacak
bir yola bavurulamaz, gayr-i meru bir yola tevessl edilemez. Mmin, emniyet ve gven
insandr; asayi ve huzurun temsilcisidir. O, her zaman kanun ve kurallar erevesinde hareket
eder. O, bilir ki kargaadan nizama yrnmez. Ancak nizamdan nizama yrnr. Tertip, dzen ve
asayi istiyorsanz, nizam olmal, nizam hareket etmeli ve nizamn yannda bulunmalsnz.
Bu adan bakldnda inanan bir gnl, artlar ne olursa olsun her zaman nizama, intizama
yardmc olmal; huzur ve asayiin salanmas konusunda mensup olduu devlete elinden gelen
her trl destei vermelidir. Devleti zarara uratmak, onu zayf drmek, devletin zaafn
ganimet bilerek ondan bir eyler karmak, bir eyler koparmak isteyen anarist ruhlara katiyen
frsat verilmemelidir. lkede anari karsa, ar-pazara baboluk ve kargaa hkim olursa, o
kargaa iinde hi kimse iflah olmaz; anari seylaplar herkesi nne katar srkler, millet de,
devlet de srklenir gider. Sonra o tahribat bir daha da nleyemezsiniz. Ayn zamanda, sizin
daha aydn fikirleriniz, devlet adna daha parlak projeleriniz olsa bile o yknt zerinde onlar
hayata geirmeniz de mmkn deildir. Daha mkemmele yrmek istiyorsanz yine
mkemmele yakndan balamanz iktiza eder. Meseleyi kargaada boduktan sonra mkemmele
ulaamazsnz. Kemale ulamak, en iyiyi yakalamak da tedricidir, en kmil olana doru adm
adm ilerlenir; bir adm mkemmel, bir adm daha mkemmel, bir adm daha mkemmel te
bu zaviyeden de, yanllklarn dzeltilmesi konusunda devlete arka kmak, devletin yannda
olmak, gelecek vaat eden bir projesi varsa onu rical-i devletle paylamak mminin iar
olmaldr.
Devlet Bize Kar m?
Fakat ok defa en olumlu hareketlere bile kar kanlar var. En masum hizmetlerde bile bir
garaz aryorlar! diyebilirsiniz. Ben, devleti tekil eden messeselerin size-bize, falana-filna
kar olduu kanaatinde deilim. Baz messeselerde rtkanlk yapan, srekli sesini ykselten
ve bakalarn sese boan, grltleri faaliyetlerinin ok nnde bir ksm kimseler, size devlet
gibi grnyor olabilir. Size kar olan devlet deildir, halk ifal ederek devletin iine reklenen
menfaat ebekesi bir gruptur. Dolaysyla, millet iin hayat ehemmiyeti olan ok nemli bir
messeseyi karnzdaym gibi grmek byk bir hatadr. Byle bir hatadan hareket ederek onu
takbih etmek, ktlemek, srekli tenkitlerde bulunmak, ikinci byk hatadr.
Dier taraftan, lkesini ve milletini seven, evrensel hukuk ierisinde hareket eden devlet ricali,
yapmaya altmz hibir gzel faaliyete kar kmyor, aksine hepsini alklyor, destekliyor.
Zira Rabbimize hamdolsun biz, millet iin kalbi sevgiyle arpan, sinesi prpr atan; millete
hizmetten baka bir ey dnmeyen insanlarz. ahsmz, yaknlarmz veya sevenlerimiz adna,
bir arpa kadar dahi menfaat mlhazamz olmusa bunu ispat etsinler. spat etsinler de, biz de
gidelim Kaf Dann arkasn mesken tutalm, onlar da bizden kurtulsunlar. Ama bunu hi kimse
ispat edemeyecektir. nk zerre kadar bir menfaat mlhazamz olmad. Allah rzasnn
haricinde hrsla talep ettiimiz bir ey olmad. O rzay da Allahn yce adn bir bayrak gibi
dnyann drt bir yannda dalgalandrma vesilesinden baka bir yolla da tahsil etmeyi asla
dnmedik. lem bilsin, yedi cihan bir kere daha duysun bunu. Elhamdulillh, bu konuda
yzmz aktr; milletimize ve insanla hizmet yolunda Cenb- Hakkn, Ben, sizden razym.
demesini ummaktan baka bir mlhazamz olmad ve inallah olmayacaktr.
Bu adan, kimsenin bizim karmzda olmaya, bizi istememeye hakk yoktur. Bilinmedik bir
ksm kaprislerle, baz pespaye hislerle, faziletleri kendi mallarym gibi gren, Falan-filn da
kim oluyor ki byle dnya apnda nemli iler baaryor? Dnyann neresinde hangi i
baarlrsa baarlsn onun bize ml edilmesi, bizim eserimiz olduunun ilan edilmesi lazmdr.
eklinde dnen, bakalarnn meziyetlerine, faziletlerine tahamml olmayan akl hastas baz
kimseler varsa devletin iinde, ite rahatsz olanlar onlardr. Byle -be tane sergerdana
bakarak, oligarik bir aznln bu mevzudaki irkin tavrna taklarak koskocaman bir devlet
messesesi hakknda olumsuz dnceler iine girmek doru deildir.
thamlar ve Gurbet

S oru: Muhterem Efendim, devlete ve rical-i devlete kar baknz bu iken, hatta bundan
dolay baz dindar insanlarn bile ar tenkitlerine maruz kaldnz hlde, baz evrelerce
devleti blmeye alan bir insan olarak itham edilmenizi nasl deerlendiriyorsunuz?
Cevap: Ben, bu iin ilk maduru olmadm gibi, son maduru da olmayacam. nsanlk tarihi
hep bu trl madurlarla doludur. Hazreti Nuh (aleyhisselm), karalardan sonra denizlerde de
rperten bir seyahate katlanm. Arz zerinde dolamaktan men edilince sular zerinde yoluna
devam etmi, doup byd yerlerden ayrlm ve takdir-i ilhye rza iinde bir dan banda
rm eylemi. Hazreti brahim (aleyhisselm), Babil, Hicaz ve Kenan diyar deyip, durmadan
mukaddes g nbetleri yaam. Hazreti Musa (aleyhisselm), daha kundaklara sarlyken anne
evinden Firavunun sarayna gm, daha sonra Msr ve Eyke arasnda hep mekik dokumu
durmu. Hazreti Mesih (aleyhisselm), henz azize annesinin kucandayken yolculuklarna
balam, nceki peygamberlerin getii btn kprlerden o da gemi. Hazreti Zekeriya ve
Hazreti Yahya (aleyhimesselm) gibi baz peygamberler ise g imkn bile bulamam,
yakalandklar yerde haklarndaki idam ferman infaz edilmi. Peygamber Efendimiz de (aleyhi
ekmelttehy), nebilerin ve velilerin ortak kaderi olan mukaddes g zaman gelince Mekke-i
Mkerremeden ayrlm, Sevr Dandan bir kere daha kyne dnp bakm, Ey Mekke,
kavmim karmasayd senden hi ayrlmazdm. deyip hicranla hicret diyarna yrm
6

Evet, il-y kelimetullah yolunun yolcular, bir an bel-y dertten cd kalmad. Eb Hanife,
saygszca hrpaland, zindanlara atld ve inim inim inleyerek yaad Ahmet bn Hanbel, yllarca
di bir insan gibi tartakland, bayalardan baya ikencelere maruz brakld Serahs, el-
Mebst isimli eserini hapsedildii kuyu dibinde telif etmek zorunda brakld Ve Bedizzaman
Hazretlerinin, kendisine yaplan eza ve cefay ifade eden, Seksen ksur senelik hayatmda dnya
zevki namna bir ey bilmiyorum. Btn mrm harp meydanlarnda, esaret zindanlarnda, yahut
memleket hapishanelerinde, memleket mahkemelerinde geti. ekmediim cefa, grmediim eza
kalmad. Divan- harplerde bir cni gibi muamele grdm; bir serseri gibi memleket memleket
srgne yollandm. Memleket zindanlarnda aylarca ihtilttan men edildim. Defalarca
zehirlendim. Trl trl hakaretlere maruz kaldm. szleri
7

te, ile, zdrap, gurbet Bunlar tebli ve temsil mesleindeki herkesin ortak kaderidir; benim
u anki maduriyetim de hemen hemen seleflerimin btnnn urad bir maduriyettir. Bu
noktada, baz anlay fukaralar veya arptma ustalar iin belirtmekte fayda var: Ben, kendimi
burada andm peygamberler veya velilerin makamnda gryor deilim. Sadece onlarn adn
ve yaadklarn hatrlatyorum. Zira onlar, her mmin iin rnektir, rehberdir. Onlarn yolunu
takip etmek, yaaymz yaaylarna benzetmek kurtuluumuzun vesilesidir.
Aczinin ve fakrnn farknda olan sradan bir insanm. Dolaysyla baz ithamlar, tabi ki beni ok
zyor, ruhuma pek ar geliyor. Fakat bir mmin, her eye ramen Allahn ahlkyla
ahlklanmaldr. Nasl ki, Cenb- Hak, isyankr, gnah tutsa, si kullarna bile kulu, mahlku
nazaryla bakyor, onlar da yedirip iiriyor. Mmin kul da bakalarna bu zaviyeden yaklamal.
Hakszlklar, zulmler ve zorbalklar karsnda ok bunald anlarda bile, hasmca davrananlar,
en fazla, Allaha havale etmeli. Allahm, ehl-i imana kar dmanca davrananlar Sana havale
ediyoruz. demeli. una-buna taklmadan, zihnini onlarla megul etmeden kendi yapmas
gereken ilere odaklanmal, doru bildii yolda elif gibi dimdik yrmeye devam etmelidir.
6
Tirmiz, menkb 68; bn Mce, mensik 103; Ahmed bn Hanbel, el-Msned 4/305.
7
Bedizzaman, Tarihe-i Hayat s.616 (Tahliller).
 Gizli Ajanda tham ve Cinnet Psikolojisi

S oru: Ne kadar effaf hareket edilirse edilsin, koyu bir nyarg ve artlanmlk iinde
bulunan kimseler, gnlller hareketi hakknda Gizli ajandalar var. trnden iddialar
srekli tekrar edip duruyorlar. Bu mevzudaki grnz ve adanm ruhlara bu konuda den
sorumluluklar ltfeder misiniz?
Cevap: Esasnda sadece Trkiyede deil, umumi mnda btn yeryznde ok ciddi seviyede
bir paranoya yaand, hemen her eyden, herkesten phe ve endie duyulduu
grlmektedir. Ancak u an lkemizde yaanan paranoya, tarihte eine az rastlanr bir seviyede.
Bugn lkemizde, Hazreti Prin yaklamyla diyecek olursak, ok rahatlkla imknt, vukuat
yerine konuyor, sonra da bu imknt zerinden insanlar hakknda en ar hkmler kesilip
biiliyor. Hatrlanaca zere, stad Hazretleri, mahkemede karsna karlan aslsz isnat ve
ithamlara mukabil bu hususa dikkat ekiyor; mahkeme hkimi ve savcsnn da bir cinayet
ilemelerinin ihtimal dhilinde olduunu ve eer ihtimallere gre insanlar derdest edilip
istintaka tbi tutulacaklarsa, onlarn da mahkemeye karlmalar gerektiini ifade ediyor.8

htimaller zerine hkm bina edip insanlarn geleceklerine dair bir ksm kurgular oluturmak
ve hlihazrdaki durumlar itibaryla onlar potansiyel sulu gibi gstermek ancak bir cinnet
ifadesi olabilir. Fakat neylersiniz ki, btn dnyada, zellikle de imdilerde lkemizde bir cinnet
hli yaanyor. Dolaysyla bylesine cinnet yaayan insanlara, kendinizi anlatabilmeniz bir hayli
zordur. Bu sebeple, ncelikle bu realiteyi kabul etmek gerekir. Daha sonra da mitsizlie
kaplmadan, bkknlk gstermeden hsnniyetinizi, ileriye matuf hibir hesabnzn ve gizli
ajandanzn bulunmadn sz ve beyanlarnzla, tavr ve davranlarnzla her frsatta ifade edip
ortaya koymalsnz. Evet, bizim ajandalarmzda ne gizli hesaplarmz ne de ileriye matuf byle
herhangi bir plnmz yoktur, olamaz da. una buna mdahale etme, bir eyleri deitirme gibi
hev ve heves peinde koma bizim duygu ve dnce dnyamzdan fersah fersah uzaktr. Ben
yle zannediyorum ki, deil hayatn bu ie vakfetmi, onun gbeinde bulunan insanlarn
ryalarna, kenarndan kesinden gnlller hareketiyle mnasebet tesis etmi bulunan
insanlarn dahi ryalarna byle bir arzu misafir olmamtr. Bundan dolaydr ki adanm
ruhlara, kendilerine isnat edilen eyleri sylediinizde, Allah Allah! Siz neden bahsediyorsunuz
ki!? deyip, aknlkla yznze bakacaklardr. Evet, onlarn hayal ve ryalarnda dahi bu tr
kurgular sz konusu deildir.
Makam Beklentisi Allaha Kar En Byk Vefaszlk
Hakkn rzasn en byk hedef bilenler daha bata dnyann en pahal payesine talip
olmulardr. Onlar bu gaye-i hayali peyleme istikametinde btn mrlerini tketseler yine de
bunu az grrler. Bu gaye-i hayale ulaabilmek iin de il-y kelimetullah yolunda koturup
durmay, Nm- Cell-i lhnin dnyann drt bir yannda ehbal amasn salama
istikametinde alp abalamay en byk bir vesile bilirler. Bilhassa gnmzde dinin doru
ekilde anlalmasn salama, yanl ve arpk yorumlarn nne geme, onlar tashih etme, ayr
bir nem arz etmektedir. Din adna hayrl bir i yaptn zannedip de iddete bavuran ve kan
dken insanlarn tavr ve davranlarnn yanl olduunu anlatma, silm u selmet kknden
gelen slmn gerek hviyetini ortaya koyma Allah rzasn tahsil etmenin en uygun, en
kestirme yollarndan biridir. te gnmzde inanan gnller olarak bizler, Rabbimizin rzasna
ulamak iin karnca kararnca byle bir gzergh kullanma niyet ve gayretinde bulunuyoruz.
Doruluk emriyle gelen ve doruluu telkin eden slmiyetin doru anlalmas istikametinde
gayret sarf ediyor; onun evrenselliini, btn insanl kucaklaycln gnllere duyurmaya
alyoruz. Ayn zamanda, deiik anlay, dnya gr ve hayat felsefesine sahip insanlar
arasnda bir uzla ortam oluturma, farkl kltr ve anlaytaki insanlarla da paylaabileceimiz
mterek hususlarn bulunduunu ortaya koyma gayreti iindeyiz.
imdi siz ifade etmeye altmz bu yce hakikatlere tene iseniz, hayatnz buna
vakfetmiseniz, bunu bir adanmlk eklinde yerine getiriyorsanz, una talipler, buna talipler
diye ileri srlen iddialar karsnda arr kalr ve onlarn dediklerine talip olmay tenezzl
sayarsnz. Hatta kanaatimce gnmzde, adanm ruhlarn samimi gayretlerle Allahn
inayetiyle ortaya koyduklar bu kymetli hizmet, dorudan doruya iman hizmeti olmas ve
gnllerin Allahla bulumasn hedeflemesi itibaryla beldelerin fethinin dahi on kat stnde
bir vazifedir. Bana deseler, Eer bu arkadalar iinde bugnk hizmet anlayndan, duygu ve
dncelerinden syrlrsan, sana Kanuni Sultan Sleymann bile gidip geriye dnd
Viyanann anahtarlarn vereceiz. ben onlara kar, Allah akna siz, bende Rabbime kar ne
vefaszlk grdnz ki beni byle bir tenezzle aryorsunuz? derim. Evet, biz Allahn rzasna
talip olmuuz. Bundandr ki, bizim iin nemli birer sermaye olan aklmz, fikrimizi,
dncelerimizi, hissiyatmz, muhakememizi, mantmz Allahn bir kereliine vermi olduu
hayat deerlendirme mevzuunda kullanmaya alyoruz. Sadece bir kereliine verilmi olan ve
her eyiyle hesab sorulacak olan bu deerli sermayelerimizi yersiz ithamlarda dile getirilen
deersiz ve abes eylere sarf etmeyi Rabbimize kar bir saygszlk sayyoruz.
te bu dnceler, kanaat-i cizanemce, bu yola gnl koymu herkesin vird-i zeban olmaldr.
Bize den, her frsatta, her yerde kapal bir yanmzn olmadn vurgulamak, tavr ve
davranlarmzla bunu ortaya koymak, elimizden geldiince, dilimiz dndnce samimi bir
ekilde bu konular sorup renmek isteyenlere izahn yapmaktr. Kalblerin sahibi Allah (celle
celluhu) olduu gibi, hakikatin kalblere girmesini temin edecek olan da Odur. Biz vazifemizi
yapar, neticeyi Ona havale ederiz.
Kskanlk ve Hazmszlkla Mukabele Grmek Bu Yolun Cilvesi
Bu mevzuda nemli dier bir husus da, insan tabiatn nazar- itibara alarak bazlarnn
kskanlk ve hazmszln normal karlamaktr. Unutulmamaldr ki, Cenb- Hak, Anadolunun
barndan km bu gnlller hareketine tarihte eine az rastlanr pek ok ltuf ve ihsanda
bulundu. Tarihimizde en gl olduumuz dnem, Osmanl dnemi ierisindeki hususiyle ilk
asrlk dnemdir. Bu zaman dilimi iinde Devlet-i liye, yeryz muvazenesinde tam bir hkim
unsur olmutur. u an ise, lkemizin ekonomik imkn ve artlar ortadadr. Fakat Rabbimize
hamdolsun ki, o dnemde dahi ulalamayan corafyalara gidilmi, Allahn izniyle, dnyann
yz yetmi lkesinde, bu lkelerin farkl ehirlerinde eitim faaliyetlerinde bulunulmutur. Byle
bir netice, yz yetmi ksur yerde Trkiyenin gzel bir ekilde tantlp anlatlmas demektir.
Medyaya da yansd zere bu eitim messeselerinden mezun olanlar, birer Trkiye dostu
olarak, niversite ve daha sonraki kariyerlerini lkemizde yapmay tercih etmektedirler. Btn
bunlara Allahn hususi tevecch nazaryla baklmal, bir ksm hazmszlklarn olabilecei tabi
ve normal kabul edilmelidir.
eytan, Hazreti demi (aleyhisselm) kskandndan dolay mahvolup gitmitir. Tabiatna
hkim olan dmanlktan ve tabiat tamamen kskanlk ve hasede kilitlendiinden dolay o,
grd gzellikleri artk duyamaz ve deerlendiremez hle gelmitir. eytann bu hli, tpk kin
ve dmanla kilitlenip yumruk yumrua birbirine girmi veya baklarn ekip birbirinin
zerlerine yrm insanlarn o kavga ortamndaki hlet-i ruhiyelerine benzer. Siz, kendini
kaybetmi bu insanlarn yanna varp, Yahu siz Allahn kullarsnz; birbirinizin kardeisiniz;
karde kardee byle yapar m? diye ikazda bulunsanz, dnp bir bak da size saplayabilirler.
Dolaysyla o esnada o insanlara laf anlatabilmeniz mmkn deildir.
te her eye kar kan baz kesimlerin ruh hli bundan farkl deildir. Bu sebeple olumsuz ve
negatif bir hissiyatla bylesine gerilmi ve vcudunun kimyas bozulmu insanlarn sizi
hazmedemeyeceini kabul etmelisiniz. Alabildiine effafiyet iinde hareket etmenin yannda,
elden geldiince gpta ve haset damarlarn tahrik edebilecek tavr ve davranlardan uzak
durmalsnz. Zaten temelde czi iradeye bakan ynyle yaplanlar kck eylerdir. Fakat biz,
o kck eyleri dahi bakalarna ml etmenin yollarn aramalyz. Mesela Cenb- Hakkn sizi
muvaffak kld bir hizmet karsnda, Bu, demokrasinin bir sonucudur. diyerek yaplan o ii,
zemin ve artlara vermelisiniz. Baka bir muvaffakiyet karsnda da, Cenb- Hak, herkesin
gsterdii faaliyetlere semere ihsan ediyor. Eer byle bir hogr ortam olmasayd ve umumi
atmosfer bu ekilde muhafaza edilmeseydi biz bu faaliyetlerde bulunamazdk. demelisiniz.
Ayrca bilinmesi gerekir ki, Allah yolunda koturanlar iin bu slup ve tavr, kendilerini irk ve
kibir uurumuna dmekten koruyacak en selmetli bir yoldur.
Cenb- Hak Biliyor ve Milletimiz Gerekleri Gryor Ya!
Utanma, arlanma duygularn ve hay hislerini btn btn yitirdiklerinden sabah-akam size
srekli iftira, bhtan ve hakaretlerde bulunanlarn yaptklarndan elbette ki bir insan olarak
mteessir olup zlrsnz. Ama ne gam! Her eye nigehbn, her eyi gren, her eyi bilen
Allah var! Hem bu dnyann bir de ahireti var. Maher var, hesap var, kitap var, mizan var!
Aslnda batan beri mmin karakterinin bir gerei olarak elimden geldii kadar Hazreti Eb
Bekirin (radyallhu anh) yol ve usln takip etmeye alyorum. Hani hatrlarsnz, bir gn
adamn biri Hazreti Eb Bekire gelip bir sr itham ve hakaretler savurmu. Hazreti Eb Bekir
skt etmi, uzun bir sre hibir ey sylememi, karlk vermemi. ftiralarn sonu gelmeyince
dayanamayp kendisini savunacak birka sz sylemi. Onlar seyreden Peygamber Efendimiz
(sallallhu aleyhi ve sellem), Eb Bekir! O adamn sana syledii her kt szde sen sabrederken,
bir melek seni mdafaa ediyordu. Sen sze balaynca artk melek ayrld. buyurmutu. 9

Bundandr ki, sktun lklar hep sesimin nnde uulduyor Bundandr ki, dern bir skt
murakabesine dalarak deta kendi his dnyamn dna kayorum Bundandr ki lklarm
iime gmyor ve duygularm sktun nevhalaryla dillendiriyorum
Allah her eyin asln biliyor ve insanlar da olup bitenleri, gerekleri gryor ya yleyse ehl-i
insaf kararn verir ve zaten veriyor da Bakn btn tehditlere, basklara ramen doru bildii
yolda halkmz yrmeye, dur durak demeden Allah yolunda komaya, koturmaya devam
ediyor. Kendilerini ifade edebilecek imkn ve frsatlar bulan entelektellerimiz de btn
engellemelere ramen hak ve hakikate tercman olmaya alyor.
Vka, dorular yazan, Hizmet Hareketinin yolunu, yntemini, duruunu mdafaa eden
insanlar hemen ademe mahkm etmek iin elli trl yola bavuruyorlar. Bir yazar, fakir hakkn-
da veya Hareket hakknda iyi ve lehte bir yaz yazsa hemen hmla zerine gidiliyor ve yeni bir
yalanla o ahs da bana nispet ediliyor; hatta o ahs su ilemi kabul edilip, istintaka tbi
tutuluyor ve tutuklanyor da. Dahas, nerede drst ve milliyetperver bir insan varsa onu da
harcamak iin hemen bana nispet ediyor, bu da ondan deyip bir yaygara koparyorlar.
almamak, rpmamak, ahlkl olmak sumu, crmm gibi muameleye tbi tutuyor; namaz
klan, cumaya giden, infakta bulunan, sadaka ve zekt veren, fakir talebelere burs temin eden
insan bile benimle irtibatlandrp bir tekilat, bir rgt yaps aryorlar.
Bir kez daha ifade edeyim ki, her trl despotlua, baskya, zulme ramen yine de insanmz
bu gzelliklere sahip kyor; kanun ve kurallar erevesinde kendilerini lkesine, lksne,
insanla adam ruhlar hak bildii yolda dimdik yrmeye devam ediyorlar. Onlar, balarna
gelen bel ve musibetleri hak yolunun bir cilvesi kabul ediyor, btn bunlar birer imtihan
olarak gryor, inan ve mitle dopdolu bir hlde neticesi eker erbet byle bir imtihann
hakkn vermeye alyorlar.
8
Bkz.: Bedizzaman, ular s.376 (On Drdnc u).
9
Eb Dvd, edeb 96.
 Hizmet Hareketi ve Devlete Szma ddialar

S oru: Hizmet Hareketi hakknda, devlete szma veya devleti ele geirme gibi iddialar ne
srlyor. Hizmet gnllleri ve onlar yakndan tanyanlar bunlarn birer iftiradan ibaret
olduunu bilse de kimi insanlar nezdinde bu tr iddialarn kafa karklna sebep olduu da bir
gerek. Sz konusu ithamlara nasl cevap verilmelidir?
Cevap: nsanlara sorulsa ki, inin ehli olan, almayan, yolsuzluk yapmayan, vatandaa saygl
davranan, vazifesini hakkyla yapan, adaletiyle, drstlyle ne kan retmenler, mdrler,
doktorlar, mhendisler, hkimler, savclar, bakanlar, babakanlar m istersiniz; yoksa iini
savsaklayan, hak-hukuk tanmayan, iinin ehli olmayan, vatandaa saygsz kamu grevlileri mi?
Herhalde herkes, birinci ktakileri isteyecektir. te farkl kesimlerden binlerce akademisyen,
mtefekkir, sosyolog, gazeteci ve eitimcinin ifade ettikleri gibi Hizmet Hareketi, zikredilen
evsafta insanlar yetitiriyor. Bu adan Anadolu insannn emek verip sahip kt eitim
yuvalarnda bu evsafta insanlar yetitirilmi ve bunlar ehliyet ve liyakatlerini ortaya koyarak hak
kazanp girdikleri messeselerde bulunduklar mevkilerde ne kmlarsa buna devlete szma
veya devleti ele geirme teebbs m denir; yoksa halka, devlete ve lkeye hizmet mi denir?
kinci olarak; insanlar ilme, ahlka, mneviyata, hakiki dindarla armak; din, ahlk, ilim ve
mneviyat hizmeti vermek kimsenin tekelinde olmad gibi kendisini Mslman olarak gren
insanlar iin byle bir vazife inand deerlerin bir gereidir. Bu lke ve bu milleti ak
derecesinde seven eitim gnllleri, toplumun hemen her kesimine hitap etmeye alyor ve
bunun neticesinde farkl kesimden insanlar bu arya mspet cevap veriyorlarsa bu, devlete
szma veya onu ele geirmeye almak mdr; yoksa millete, lkeye ve insanla hizmet etmek
midir?
nc olarak; ifade etmek gerekir ki, maalesef gnmzde kimi kamu kurum ve
kurulularnda yolsuzluk yapma, rvet alma, adam kayrma gibi hukuk ve ahlka aykr bir ksm
davranlar karsnda lfet olutuu iin; vazifesini hakkyla yapmaya ve ald maan karln
vermeye alan, hukuka ve kanunlara bal olan, hrszla, yolsuzlua ve rvete bulamayan
kamu grevlileri, bulunduklar yerlerde sevilmiyor ve istenmiyorlar. Evet, ahlk ve faziletlere
bal bir ksm kamu grevlilerinin kanun ve kurallar erevesinde vazifelerini hakkyla yerine
getirmeleri, bulunduklar yksek makam ve mevkileri kazan kaps olarak gren bir ksm
kimselerin zarar grmesine sebep olabiliyor.
Peki, byle bir durumda iini hakkyla yapmak isteyen insanlar ne yapmal? Hukuk ve kanun
tanmayan bir ksm kimseler kendilerine zarar verecek diye adalet ve hakkaniyetle vazifelerini
yerine getirmesinler mi? Baka bir ifadeyle, yksek insan deerlere ve hukuk kurallarna uygun
olarak vazifenin yerine getirilmesi devlete szmak ve onu ele geirmeye almak mdr?
 Sululuk Psikolojisi ve Yanstma
Kald ki bu lke insannn her bir ferdi, elbette ben ve Hizmet gnllleri de buna dhil
devletimizin vatandalaryz. Ben, z be z Anadolu insanym. Kana, deme, damara, kafatasna
bal bir rk deilim, byle bir zihniyete kesinlikle karym. Fakat milletimi ak derecesinde
seviyorum. Bu adan bir vatandan kendi memleketindeki messeselere girmesi, bakalarn da
girmeye tevik etmesi nasl szma olarak yaftalanabilir? Aslnda szma, kanuna ve hukuka aykr
olarak i yapan veya bulunduklar devlet hizmetlerini menfaatleri adna kullanan kiilerin iidir
ki, ite bunlar kendilerini gizlemek iin, kendileri dndaki herkes hakknda bu tr sulamalarda
bulunuyorlar.
Evet, bu milletin her ferdinin, gerekli ehliyet ve liyakate sahip olmak ve bunlar ortaya koymak
artyla elbette devletin bir kademesinde, bir kamu hizmetinde bulunma hakk vardr. Ama
bazlar u veya bu yolla bu lkenin kaderiyle alkal ok nemli, hayat yerleri tutmu, gelip
hipofiz bezine oturmu, milletin grme sinir sistemini bask altna alm ve milletin doru
grmesine engel olmularsa; sizin davranlarnz, hareketlerinizi de paranoyayla, Efendim,
bunlar szmak istiyorlar. diyerek yorumlar ve insanlara yle gstermek isterler. Onlar bu
paranoya ruh hliyle szma meselesine yle kilitlenmilerdir ki, artk bir yerde kapnn
tokmana dokunulsa, kapnn zili alsa szma der, szma ile oturur szma ile kalkar, srekli bir
szma paranoyas yaarlar.
Hem Hak, Hem Sorumluluk
Hlbuki bir milletin ferdi, kendi milleti iinde, kendi milleti iin var olan messeselere szmaz;
hakkdr, girer oraya; mlkiyeye de girer, adliyeye de girer, hariciyeye de girer. Neden vatan
evlad girmeyecekmi buralara? Anadolu insann sadece Kurn kurslarna m balamak
istiyorsunuz? Yalnzca o mevzuda m tevikte bulunalm; Sadece mam-Hatiplere gitsinler. mi
diyelim? Hayr, dn dediim gibi, evvelki gn dediim gibi bugn de sylyorum, mrm vefa
ettii mddete yarn da, br gn de syleyeceim: Anadolu insannn, bu lkenin
vatandann her yere girme hakk vardr, bu hakkn kullanr. Byle bir hakk kullanmaya mni
olmak apak hakszlktr, zulmdr, irtikptr. Ama hemen unu ifade edeyim ki Anadolu
insanna, kendi memleketinde, kendi messeselerinin kaplarn kapatma, byle bir dayatma
gn gelir halkn vicdannda yle bir yank bulur ki geriye teper. Dahas, Zalimin zulm varsa,
mazlumun Allah var / Bugn halka cevir kolay, yarn Hakkn divan var.
Bu itibarla sesim ulasayd Anadolunun en cra noktasnda duyulacak ekilde bir kere daha
haykrrdm: ocuklarnz Kurn kurslarna koyduunuz kadar, mam-Hatipe de koyun; oraya
koyduunuz kadar mlkiyede de okutun; tpta, mhendislikte, polis mekteplerinde okuttuunuz
kadar, hukuk fakltelerinde, asker mekteplerde de okutun! Bu lke sizin lkeniz; dolaysyla, o
lkeyi ayakta tutacak messeselere sahip kmak da hem hakknz hem de sorumluluunuzdur.
Kendilerinden Baka Herkes teki
Esasnda bu tr iddialar, maalesef millete hizmet uruna deil de kendi menfaati adna
kulland konumunu muhafaza edebilmek iin Trkiyenin u anki kaotik, karmak, hukuksuz
ortamndan istifade eden, bu hlin devamn isteyen; insanlarn gerekleri grmelerinin nn
almaya, lke gereklerinin bilinmesine engel kartmaya alan, ele geirdikleri kamu makam ve
mevkilerini brakmak istemedikleri gibi, evlatlarna, onlardan torunlarna brakma peinde
koan; lkenin gerekten demokratiklemesinden ciddi mnda korkan bazlarnn hukuk devleti
ve demokratik bir devlet olabilme adna admlar atlmasnn nn almak iin kullandklar
argmanlardan biridir. Milletin ykseliini kendilerinin k kabul eden, vazifeperver insanlar
kendi ikballeri asndan birer tehlike olarak gren ve dn bakalaryla, bugn ise daha
bakalaryla ittifak hlinde bulunan bir kesim veya baz kesimler karlarndan olma tela
yayor ve igal ettikleri koltuklarda, iine gmldkleri yolsuzluk, hrszlk, rvet gibi
bataklklarn sorgulanmasndan korktuklar iin bu tr iddialar ortaya atyorlar. Devlet ve
milletin imknlaryla bohemce yaaylarn ve serzat hayat tarzlarn srdrebilmek iin
kendileri gibi olmayan insanlardan rahatszlk duyuyor ve bunlar rahata davranmalarna ve
keyiflerince yaamalarna mni gryorlar. Daha sonra da eytan hislerine fikir libas giydirerek,
Darbe var; her yeri sarmlar; her yere szmlar!.. trnden yvelerle ortal velveleye
veriyorlar. Bu szleri tekrarlaya tekrarlaya zamanla paranoyalara tutuluyor ve kendileri
haricindeki herkesi dman ve herkesi teki grme ruh hastalna kaplyorlar.
Dier yandan, bu iddialarn bir psikolojik savan paras olduu da gzden karlmamaldr.
Bazlar, ucu, bucu iftiralarn rical-i devlete kar tehdit, antaj ve yldrma malzemesi olarak
kullanyorlar. lke ve devlete faydal iler yapabilecek kimseleri sulayp sindiriyor ve onlarn
nlerini kesiyorlar. Byle bir bahaneyle vatan evladnn nn tamamen tkamay hedefliyorlar.
lemi Nasl Bilirsin; Kendin Gibi
Bir ksm kimseler de var ki, demokratik teaml ve kurallar ayaklar altna alarak lkenin kan
damarlarna, klcallarna kadar girmi ve halk zerinde hkimiyet kurmulardr. Onlar bu uurda,
meru-gayrimeru ellerindeki her trl imkn kullanm, belli yerlere gizlice nfz etmi ve
lkenin imknlar zerine konmulardr. te bu tr insanlar evrelerine hep kendi i dnyalar
adesesinden bakar; deiik hareket ve oluumlar, faaliyet ve kprdanmalar kendi yaptklarna
kyas edip yle deerlendirir ve neticede kendi levsiyatlarn bakalarnda da tahayyl edip
insanlarla muamelelerini bu anlaya gre belirlerler. Kendileri gerekten szdklar iin, ehliyet
ve liyakatlerini ortaya koyarak idar kademelerde yer alan millet fertlerini de szmakla sularlar.
Hani bir hrsz bir dkknn nnden geerken kepenklerine bakar, o kepenklerin kolay bir
ekilde nasl alaca, kilidinin nasl zlecei, hangi yollarla ieriye girilip daha sonra ierideki
o mallarn nasl hzl bir ekilde boaltlaca gibi eyleri dnr. Yani oradan geerken daha
bata gz hrszlyla, yapaca hrszln zeminini hazrlar, onun kurgusuyla megul olur. Bu
arada dkkn sahibi de, dkknn kapatp evine giderken geriye dnp bakar ve gzleri
kepenklerin zerinde, muhtemel bir hrszla kar gerekli tedbirleri alp almadnn, kilidin
yeterince gvenli olup olmadnn muhasebesini yapar. Bu durumu gren ve o ahsn dkkn
sahibi olduunu bilmeyen hrsz ise, onu kendine kyas edip Bu da bizim tayfadan! der.
Bu misalde olduu zre, birileri krk haramiler gibi milletin mukadderat zerine oturmu,
nemli messeselere nfz etmi ve oralar ele geirerek kendi aralarnda paylamlarsa, gayet
masum dncelerle ve insan faziletlerin ils istikametinde koturup duran insanlar da
kendileri gibi deerlendirir, onlara da ayn gzle bakarlar. Hlbuki o adanm ruhlar son derece
masum dncelerle hareket etmektedirler. yle ki onlar, makam-mansp-iktidar gibi dnyev
arzu ve hevesleri ryalarnda dahi grmemilerdir. nsann, uzak durduu, istemedii hlleri
ryasnda grmesi mmkndr. Fakat onlar, o trl arzu ve heveslerden ylesine uzak
bulunmaktadrlar ki, baz ryalar uuralt mktesebatnn bir yansmas olsa da, onlarn
uuraltnda bylesi mlhazalar bulunmadndan, o trl dnceler onlarn ryalarnda dahi
kendilerine yer bulamamaktadr. Ama bir ksm insanlar hep o rya ve hlyalarla oturup
kalktndan masum insanlar da kendi bak alarna gre deerlendirmekte, kendi bak
alarna gre yorumlamakta ve neticede deiik iftira ve karalamalarla onlarn nn kesmeye
almaktadrlar.
 Gnlller Hareketi ve thamlar

S oru: Baz kesimler her frsatta gnlller hareketiyle ilgili bir ksm pheler ortaya atyor,
genel havay bulandryor, itham ve iftiralarda bulunuyorlar. Bu tr hdiseler karsnda nasl
bir tavr taknlmaldr?
Cevap: ncelikle bu konudaki genel bir mlhazam arz edeyim. Ben, Hizmet Hareketiyle ilgili
olarak ortaya atlan her iftiraya cevap vermenin gereksiz olduunu dnyorum. Neden?
nk verilen her bir cevap bir ynyle o iftiralar ilk defa duyanlarn zihinlerinde sz konusu
ihtimallere kap aralama demektir. yle ki sizin verdiiniz cevaplar bazlarn, Acaba bunlar
kendilerini hakikaten bir thmet altnda m hissediyorlar? eklinde bir dnceye sevk edebilir.
Bu adan belli evreler tarafndan belli maksatlarla srekli retilip durduu aikr olan ve
sizinle hibir mnasebeti bulunmadna dair akl ve vicdann hemen hkmn verecei sz
konusu itham ve iftiralarn aslsz olduunu anlatmaya almanz doru olmayabilir.
spat, ddiada Bulunana Der
Hukukta, Mddeiye ispat, inkr edene ise yemin der. eklinde temel bir kural vardr. Eer
birileri bizim hakkmzda bir ksm iddialarda bulunuyorlarsa, bunlar ispat etmekle
mkelleftirler. Biz, btn bu iftiralarn doru olmadn sylyoruz. Eer birileri bu konuda
yemin etmemizi isterlerse, hangi mukaddesat zerine yemin etmemizi istiyorlarsa, ok
rahatlkla, Vallahi, billahi, tallahi isnat ettiiniz bu hususlarla bizim hibir alkamz yok. diye
yemin de ederiz.
Ayrca Allahn (celle celluhu) rzasn kazanmann dnda hibir gayeleri bulunmayan ve
kendilerini sadece Allahn dinini il etmeye adam olan Hizmet gnllleri hakknda ulu orta
konuan kimselerin seviyelerini muhafaza edemediklerini dnyor; her ne kadar kendimi
herkesten hakir grsem de Allahn kulu olma erefiyle erefyb olmu bir insan olarak,
iftiralarna cevap verirken onlarn seviyesine inmeyi Allaha kar bir saygszlk sayyorum. Ayn
ekilde Hazreti Muhammedin (sallallhu aleyhi ve sellem) mmeti olmam hasebiyle, akl-
mantk d, vicdann isyan edecei ulu orta yaplan iftiralara cevap vermek, bana gre bu tr
kimselerin seviyesine inme tehlikesi oluturduundan, bunu da Efendimize (sallallhu aleyhi ve
sellem) kar bir saygszlk addediyorum.
Dier taraftan aleyhinizde konuan herkese cevap yetitirmeye kalktnz zaman, bununla
ciddi megul olur, her n altn kymetinde olan vaktinizi bu ie harcar; dolaysyla yapmanz
gerekli olan ok kymetli ileri yapamazsnz. Dahas, mfteriler demagoji ve diyalektii yol
edindiklerinden, verdiiniz cevaplar arptrlar ki, bu da zihinlerde yeni bir ksm sorularn
olumasna sebebiyet verebilir. Btn bu sebeplerden tr aleyhimizde ulu orta bir ksm
szler sarf eden mfterilere cevap vermeyi gereksiz sayyor ve yeni ifadesiyle btn bunlar es
gemeyi ahsen tercih ediyorum.

Kaba Kuvvetin lgnl

Ne var ki ortaya atlan iftiralar geni kitlelerin zihninin bulanmasna sebebiyet verdii takdirde
ve oka, srekli tekrar edildiinden dolay zamanla saduyulu olan baz kimselerin bile bu tr
aslsz iddialara meyletmeleri gibi bir durum ortaya ktnda slup muhafaza edilerek tavzih ve
tasrihte bulunulmas, iftiralara cevap verilmesi gerektiini dnyorum. te bu perspektiften
hareketle msaadenizle ana hatlaryla sadece bir iki hususa ksaca deinmek istiyorum.
imdiye kadar Hizmet Hareketine gnl verenler gibi, milleti iin bir eyler yapmak isteyen,
rpnp duran insanlarn oluturduu topluluklara pek ok defa taarruzlar yaplm, meyveli
aalar srekli talanmtr. Hususiyle ahs menfaat ve siyas kar dncesiyle hareket edenler
istedikleri gibi ynlendiremedikleri topluluklar kendilerine tbi klmak iin ellerinden gelen
gayreti ortaya koymulardr. Gn gelmi, hak ve adalet duygusuyla tadil edilemeyen kaba kuvvet
milletin kaderine hkim olunca Madem glym, her ne yaparsam yapaym o benim
hakkmdr. Kimse bu mevzuda bana itiraz edemez. eklindeki kfirce dnce biricik l kabul
edilmitir. yle ki milletin kanaatine saygnn ifade edildii ve Meclisin alnna, Hkimiyet bil
kayd u art milletindir. ifadesinin kaydedildii bir dnemde bile, millet tarafndan seilerek
oraya gnderilen insanlar defaatle engellenmi, hatta bertaraf edilmilerdir.
te btn bu hdiselere yol aan temel dnceyi arka plnyla birlikte iyi kavramak gerekir.
Kaba kuvvete dayanan bir kesim, Madem ben glym, yleyse ne yaparsam yapaym, millet
bunu hakszlk ve adaletsizlik olarak grmemelidir. Hatta ben icabnda kelleler bile alabilirim.
Aldm bu kelleler de kendi dnce dnyama gre kurmak istediim sisteme feda olsun.
eklinde dnebilir. Nitekim bazlar tarafndan bu tr dnceler telaffuz da edildi.
Darvinizmin dile getirdii natrel seleksiyona kar, bunlarnkine de, idar veya irad
seleksiyon diyebilirsiniz.
Aslnda btn bunlarn temelinde, kadimden bu yana devam edip giden iman-kfr/iman-
nifak mcadelesi yatmaktadr. eytan vesveseyle peygamberne ilham; Allah yoluyla eytan
yolu her zaman birbiriyle rekabet iinde olmutur. eytan yardaklar, her zaman peygamber
yolunda yryenlere kar farkl ekil ve kalplar altnda dmanlklarn izhar etmilerdir. Ne var
ki birileri, bu Faust-Mefisto mcadelesini dorudan doruya dini ve dindarlar hedef alarak
yrtrken, bazlar da dindar grnmek suretiyle ayn eyi yapmlardr. Evet, bu iki kesimin yol
ve yntemleri farkl olsa da mcadeleleri, mcadeleleriyle ulamak istedikleri hedef ayndr.
Cennete Merdiven Dayasanz Dahi
Gnmzde Allahn izni ve inayetiyle dnyann drt bir yanna alan adanm ruhlarn eliyle
ok nemli hizmetler yaplyor. Anadolu insannn ektii tohumlar inallah on sene, yirmi sene
sonra topraa ekilen tohumlarn filizlenmesi gibi nev nema bulacak. Evet, bugn, Rabbimin
inayet ve ltfuyla, birbiriyle anlaan insanlarn bulunduu, sevgi ve barn hkim olduu huzur
adacklar oluuyor.
te btn bu gelimeler hazm problemi yaayan, kavga yanls olan, haset, kin ve nefrete
kilitli insanlar rahatsz eder/etmitir/edecektir. Onlar, btn imknlarn, hayr yolunda deil de,
yeni bir baharn gelmesi adna seferber olan insanlar yrdkleri yoldan vazgeirme
istikametinde kullanacak, yrttkleri psikolojik savala Anadolu insannn kuvve-i mneviyesini
krmaya ve onlarn morallerini bozmaya alacaklardr. amur at, izi kalsn. mlhazasyla
hareket edecek, akl- selimin kabullenmesi mmkn olmayan nice iftiralar ortaya atacak ve
yn kategorisinde mtala edilebilecek insanlarn baklarn bulandrp balarn
dndrmeye alacaklardr.
Onlarn niyet ve dnceleri bozuk olduundan, siz ne yaparsanz yapn, yine de onlar
memnun edemeyecek ve yrtecekleri karalama kampanyalarnn nne geemeyeceksiniz.
yle ki onlar, en masum ve en makul faaliyetleriniz hakknda bile zihinlerde phe uyarmaya
alacaklardr. Hatta siz, -farz- muhal- insanlar Cennetin gbeine kartacak bir helezon
kursanz, bylece bazlarnn Cennete girmesine vesile olsanz, onlar yine de demagoji ve
diyalektikle sizde bir ekilde tenkit edecek bir yer bulacaklardr. Mesela diyeceklerdir ki, Neden
merdiven kurmak suretiyle, Cennete girecek insanlara zahmet veriyorsunuz. Buraya bir rampa
yapsaydnz ve insanlar da bir rokete bindirseydiniz ok daha rahat bir ekilde onlar Cennete
gnderebilirdiniz.

Zayfken Zelil, Glyken Zalim

artlarn msait olmad dnemlerde demokratik ve tarafsz davranyormu gibi grnmeye
alan bu kiiler, gc ellerine geirdiklerinde kendilerine muhalif grdkleri kesimlerin
iflahlarn kesme adna ellerinden geleni yapmlardr. Fakat unutmamak gerekir ki bugne kadar
Falanlarn iflahlarn kesmek lazm. diyerek Allah yolunda yryen insanlara ilienler yle
bellara maruz kalmlardr ki onlarn kendi iflahlar kesilmitir. nallah bundan sonra da Allah
(celle celluhu), doru yolda yryen, milletin mnev deerlerini yeniden ihya etmeye alan,
ruh ve mn kklerinden szlp gelen deerleri btn dnyaya duyurma istikametinde
hareket eden insanlar muhafaza buyuracak ve asl onlara ilienleri cezalandracaktr.
O hlde, bakalar her ne yaparsa yapsn Allaha gnlden inanm insanlar kendi
karakterlerinden asla taviz vermemelidir. ahsen benim Cenb- Haktan yle bir niyazm var:
Ya Rab! Bana ktlk yapan insanlara, iyilik yapma frsat ver. Yz yze geldiim zaman onlara
yardm edeyim. Bunun sebebini sorduklarnda da, Herkes kendi karakterinin gereini sergiler.
Sen naslsan, ona gre davrandn. Benim karakterim de byle davranmay gerektiriyor. diyeyim;
diyeyim de yaplan onca zulm, hakszlk, gadir ve tahkire ramen birlik ve beraberlik ruhunun
tesisi adna Allah rzas iin fedakrlkta bulunma imknn elde edeyim.
 ftiralar Karsnda Yaplmas Gerekenler

S oru: Kurn- Kerimin haber verdiine gre Firavun, Hazreti Musa (aleyhisselm) hakknda,
Sizi yerinizden yurdunuzdan karmak istiyor. diyerek emniyet ve

10

gven timsali Hazreti Musay gizli ajandaya sahip ve iktidar iin tehlikeli bir kimse gibi
gstermeye almtr. Gnmzde de mminlerin yaptklar hayrl faaliyetler hakknda benzer
pheler oluturabilmek iin baz odaklar tarafndan srekli iftira retilmektedir. Bu durum
karsnda mminlere den vazifeler nelerdir?
Cevap: Her eyden nce inanan insanlarn, temel deerleri itibaryla artlara gre tavr
deitirmemeleri, rahat zamanlarda olduu gibi, en amansz ve insafsz saldrlar karsnda da
sluplarn namuslar bilerek mstakim bir izgide sabitkadem olmalar gerekir. yle ki, onlar
anlamak ve okumak isteyen insanlar hibir zaman zihinlerde tereddt oluturabilecek bir
tenakuzla yz yze gelmemelidirler. Aksi takdirde, inandrc olamaz, ruhlarnn ilhamlarn
bakalarna duyurmada mesafe kat edemezler.
iddetli Frtnalar ve Devrilmeyen narlar
Evet, mmin, maruz kald hdiseler karsnda, asla, rzgrn nndeki savrulan yapraklar
gibi olmamaldr. Bilakis o, derinliklere kk salm aalar gibi her zaman dimdik bir duru
sergilemelidir. Botanikiler bilir, baz lkelerde aalarn kkleri salam olmadndan, sert bir
rzgr estiinde veya biraz fazla kar yadnda aalar hemen devriliveriyor. Hatta bazen haric
bir tesir olmakszn topraklarn yumuamas bile onlarn devrilmesi adna yeterli olabiliyor. Baz
lkelerde ise su bulabilmek iin olsa gerek aalar yerin derinliklerine doru birka metre kk
salyor ve bylece bulunduklar yerde iddetli frtnalara ramen sapasalam duruyorlar. te
inanm bir insan byle olmaldr.
Yoksa artlarn lehinde veya aleyhinde olmasna gre vaziyet deitiren, her bir hdise
karsnda daima menfaati istikametinde farkl bir tavr sergileyen insanlar bir mddet sonra
inandrclklarn kaybederler. Kalc bir inandrclk iin her zaman dimdik ayakta durmasn
bilmek ve istikameti muhafazada kararl bir duru sergilemek gerekir. yle ki, yirmi sene nce
sizin nabznz tutmu ve kalb ritimlerinizi dinlemi olan insanlar nasl bir ahenkle
karlamlarsa, yirmi sene sonra elli defa felein emberinden gemi ve elli defa preslenmi
olmanza ramen nabznz tutup kalbinizi dinlediklerinde yine ayn ritimle karlamallar.
Peki, bizim hi hiss infialimiz, hi feveranmz yok mudur? nsan olmamz hasebiyle elbette ki
bu tr duygular zaman zaman bizim iimize de esip gelebilir. Fakat Allah insana irade verdiine
gre, bunlar kontrol altna almasn ve her zaman meru daire iinde kalmasn bilmeliyiz.
Farkl Corafyalardaki Hsnkabuln Srr
 Sylediklerimi mahhas bir misalle izah etmeye alaym: Bildiiniz gibi 90l yllarda, iei
burnunda delikanllar diplomalarn ellerine alr almaz, dnyann drt bir tarafna aldlar. Bu
arada antrparantez unu ifade edeyim ki, insanlar hakknda mutlak mnda tezkiyede
bulunmak doru deildir. nk sena ettiimiz kii, o lde bir kvama sahip deilse,
azmzdan kan bu tr szleri Allah (celle celluhu) br tarafta bizim yzmze arpabilir. Bu
yzden birileri hakkndaki hsnzan dile getirilirken denge hep korunmaldr. Bununla birlikte
ortaya konulan bu tr fedakrlklar grmezlikten gelmek ak bir kadir bilmezlik olduu gibi,
arkasnda bir ksm menfi niyetler aramak da ayr bir dengesizlik ve apak suizandr.
Asl konumuza dnecek olursak, evet, adanm ruhlar, yirmi yl akn sredir gnllerinin
ilhamlarn bakalarna duyurmak iin dnyann farkl corafyalarna aldlar ve almaya da
devam ediyorlar. Her ne kadar birka lkede bir ksm problemler yaanm olsa da bugn
gidilen lke says 170in zerindedir. Bu adan, 2-3 lkede yaanan problemi ok grmemek
gerekir. Devlet-i liye dneminde bile bu lde geni bir corafyaya alm olmamtr.
Ekonomik lekte ortann altnda bir lke olduumuz, birok insann aleyhimizde alt,
hakkmzda dmanlklarn, gammazlamalarn, hasetlerin, hiss-i rekabetlerin bulunduu nazar-
itibara alnacak olursa, dnyann 170 lkesine alabilmenin nemi daha iyi anlalacaktr. Zaten
insafla meseleye bakanlar bunu anlyor ve takdirle yd ediyorlar.
te Cenb- Hakkn sevkiyle dnyann drt bir yanna alan insanlarn hsnkabul
grmesinde, kanaatimce onlarn hep ayn izgide tavr ve davran sergilemesinin nemli rol
vardr. Evet, sk sk onlarn nabzlarn tutanlar, kalblerine kulak verenler ritmin hep ayn attn
grm ve Biz bu insanlar senelerden beri dinliyoruz. Ajandalarnda insanla hizmetten baka
bir ey olduuna ahit olmadk. Bunlar sadece insanlk solukluyorlar. demilerdir.
Aslnda 170 lke demek, 170 farkl kltr ortam demektir. Oralara giden adanm ruhlar,
gittikleri kltr ortamnn hususiyetlerine dair herhangi bir eitim ve herhangi bir seminer alma
imkn da bulamamlard. Fakat onlar, btn insanl kucaklayacak lde engin bir vicdana
sahiptiler. Yani onlar, Yunus Emrelerin, Mevlnalarn, Ahmet Yesevlerin, Hazreti Pr-i
Mugnlarn sahip olduu bir engin duygunun peinden gidiyorlard. Peki, neydi bu duygu? O,
btn insanl sahil-i selmete karma duygusuydu. Onlar byle bir duyguya sahip
olduklarndan ve ayn zamanda btn ilerini insan deerlere bal gtrdklerinden gittikleri
yerlerde de Allahn izniyle hsnkabul grd ve gnllere girdiler.
Gz Yaartan Alm Kvama Emanet
Bugn deiik belgesel ve programlarla, yurtdna alma srecinde yaanan tecrbeler
ekranlara tanyor. Onlarn serencameleri, hikyeleri anlatlyor. Fakat bunlarn hibirisi
yaananlar aynyla aksettiremez, gerek derinlik ve enginliiyle yaanan o gnk duygu ve
dnceleri yanstamaz. Zira adanmlar yle bir samimiyetle, yle bir beklentisizlikle yollara
dmlerdi ki, kendilerine destek veren Trkiyedeki gnlllerin imknlar msait
olmadndan gittikleri yerlerde bazen aylarca maa alamam, ancak zaruri ihtiyalarn
karlayabilecek lde bir burs miktaryla idare etmilerdi. Yeri gelmi gurbet ellerde iilik
yapm, bir rgat gibi alm ve yle geinmilerdi.
te muhatap olduklar insanlar onlarn bu hlisane tavrlarn grm ve onlara yrekten
inanmlard. Allah bugn de onlar imanda, ihlsta, samimiyette ve vefada sabitkadem eylesin!
Zira ciddi bir sadakat, ciddi bir ihls ve ciddi bir vefa ile balayan byle bir hareketin gelecee
yrmesi, kvamn korunmasna baldr. Allah korusun, bazen kurulan bir sistemin ahenk iinde
ilemesi, sistem krl hsl edebilir. Evet, bazen elde edilen baar ve muvaffakiyetler insan
gurura sevk edebilir ve onun kendini rahat ve rehavete salmasna sebebiyet verebilir. Bazen de
insan, zhiri sebepler asndan kendi tavr ve davranlar neticesinde ortaya kan gzellikleri,
kendi istidat ve kabiliyetine, hikmet donanml dncelerine ve stn fetanetine verebilir.
Oysaki btn bunlar bnyeye giren ldrc birer virs gibidir. Gerekli tedbirler alnmad
takdirde bu virsler bnyeyi yere serebilir.
Bu adan bir taraftan keyfiyeti muhafaza etmeye allmal; dier yandan da,



Ey kalb l eri evirip eviren Allahm! Kalblerimizi dininde sabitleyip perinle!;
11

Ey kalbleri hlden hle koyan Allahm, kalblerimizi ibadet

taatine ynlendir! gibi ifadelerle kaymama, yanlmama ve yanl yollara girmeme adna Allaha
12

ok dua edilmelidir.
Peygamberlik makam, Hteml-Enbiya Resl-i Ekrem Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem)
ile son bulmutur. Ondan sonra hi kimse iin peygamberlik sz konusu deildir, asla
dnlemez. Fakat insan peygamberne bir izgide, fevkalde bir sadakat, fevkalde bir ismet,
fevkalde bir iffet, fevkalde bir hikmet ve fevkalde bir fetanetle Onun yolunda olmal,
peygamberlik ufkunu adm adm takip etmeye almaldr. Esasnda ortaya konulan byle bir
kvamla bakalarnn hakkmzda yanl bir ksm yorumlara girmesinin de n alnm olacaktr.
Beklenti Esarettir
te yandan, her frsatta sk sk Allah rzasndan baka hibir beklentimiz olmadn hem ifade
etmeli hem de tavr ve davranlarmzla bunu ortaya koymalyz. Eer kendilerini iman ve Kurn
hizmetine adayan insanlar, yapm olduklar hizmetleri belli dnyev beklentilere balarlarsa,
diyet deme mecburiyetinde kalr ve kendi hareket alanlarn daraltm olurlar. Zira her beklenti,
insann hrriyetinden baz eyleri koparp gtrr.
Bu adan adanm ruhlar, hrriyete snr getirebilecek btn beklentilerden uzak durmasn
bilmeli ve ayn zamanda herhangi bir angajmanla girmeme konusunda kararl olmaldrlar.
Onlar, elbette ki lke ve millet iin maslahat grdkleri istikamette siyas bir tercih ortaya
koyabilirler. Bu, bil kayd u art bir partiye balanmak demek deildir. lke menfaatleri iin
uygun grdkleri bir tercihte bulunurken hibir zaman iradelerini bir siyasi organizasyona teslim
etmemeli, asla hr iradelerine ve hrriyetlerine dokundurtmamaldrlar. Hrriyeti korumann en
srl anahtar ise Allaha kulluktur. Allaha kullua kilitlenmi bir insan, tam hrriyetini elde
etmi, kula kulluktan kurtulmu demektir. Baka mlhazalara girenler ise, hrriyetlerini krm,
atlatm olurlar.
Hatta brakalm dnyev beklentileri, mefkre kahramanlar yaptklarnn karlnda Cennet
beklentisi iine bile girmemeli, bilakis onu Allahn fazlndan istemelidirler. nk ubdiyet,
Hazreti Prin ifadesiyle mukaddime-i mkfat- lhika deil, (...) netice-i nimet-i sabkadr. Bu 13

adan insan sadece Allah talep etmeli ve onun dndaki btn istekleri sonsuz karsnda sfr
talep etme gibi grmelidir.
Fakat bu kstaslara gre hareket edilmesine ramen, yine de, belli imknlar ellerine geiren ve
hastalk lsnde bir paranoya yaayan insanlar, adanm ruhlarn alanlarn daraltmaya
alabilirler. Onlar, eytann sadan yaklamasyla meseleye din bir klf da geirerek elde
ettikleri btn imknlar kendi havuzlarn doldurma istikametinde kullanmak ve srekli
kendileri adna stok yapmak isteyebilirler. ok salam inanm gibi grnen ve hatta hayatnn
byk bir blmn tekke ve zaviyede geiren insanlar bile bu tr kk ve basit menfaatlerin
arkasna taklabilirler. Evet, elde ettiklerini kaybetme korkusuyla paranoya yaayanlar,
tamamyla kendi kar ve menfaatlerine odaklandklarndan, gvercinlerin bile bir yerde
toplanmasn kendileri adna bir tehdit sayabilir, bundan endie duyup Acaba bunlarn belli
yerlerde gzleri mi var? gibi dncelere girebilirler.

Kirlenmi Olanlar evrelerinde Temiz nsan stemezler!

Bu hlet-i ruhiyenin sonucunda onlar, evrelerinde iffetli, namuslu ve mstani insanlar
grmek istemez, onlarn mevcudiyetinden dahi rahatszlk duymaya balarlar. Onlar, bir i
yaparken, bir evre olutururken hep kendileriyle ayn zihniyete sahip olan insanlar tercih eder
ve bylece kendilerini gvene almak isterler. Onlara gre evrelerinde hep kendileri gibi
dnen insanlar bulunmaldr ki yarn, br gn ayplar grlmesin ve mesavleri bakalar
tarafndan bilinmesin. Onlar, hrszlk ve haramiliklerinin gizli kalmasn arzuladklarndan
mesavyi mesav olarak gren insanlarn ilerinde bulunmasna asla tahamml edemezler.
Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) beyanlar iinde, temiz insanlar temizlikleri etrafnda
bir araya gelirken, kirli insanlar da kendi kirlilikleri etrafnda bir araya gelirler. Evet kirliler, ismet
14

ve iffetleriyle yaayan, sadakat ve fedakrlktan ayrlmayan, her daim nezahetlerini koruyan

insanlar evrelerinde istemezler.
Ancak, bu tr zulm ve tecavzler karsnda bile adanm ruhlar srat- mstakimden
ayrlmamal, duygu ve dncede hep dengeli davranmaldrlar. Onlar kuvve-i akliye, kuvve-i
gadabiye ve kuvve-i eheviye gibi duygularda dengeli olduklar gibi, haset, hrs, kin ve nefrete
maruz kaldklarnda ortaya koyacaklar mcadele tarznda da dengeyi muhafaza etmelidirler.
Dengesizler Karsnda Dengeyi Muhafaza
nk asl hner, bakalarnn dengesizlikleri karsnda dengeyi koruyabilmektir. Mesela
birileri haset ve ekememezlik duygusuyla sizin zerinize gelebilirler. Gelecekte, bir ksm
imknlarn ellerinden kap gitmesi korkusuyla size kar kin ve nefret duygularyla kprebilirler.
te burada bile aynyla mukabelede bulunmama, imkn varsa kortekste bu tr olumsuzluklara
hi yer vermeme, onlarn nronlara bulamasna frsat tanmama ve geldikleri gibi onlar kap
dar etme ok nemlidir. Esasen el lem sizi sevip alklad zaman onlara kar sayg duymak
mrifet deildir. Mrifet odur ki sizi kabul etmeyen, mevcudiyetinizden rahatszlk duyan
insanlar hakknda bile, Allahm, bana nd olsun diyenler d olsun, nmurad olsun diyenler
bermurad olsun. diyebilmektir. Hele bu kadar dengesizliin bulunduu gnmz dnyasnda
dengeli olmak daha bir nem arz eder.
Kurn- Kerim, Bir kavmin size kar tecavz ve saldrlar, sizi
adaletsizlie, haksz yere onlara saldrmaya sevk etmesin. buyurmutur. Bu yet-i kerime,
15

Efendimize (sallallhu aleyhi ve sellem) ve mminlere akla hayale gelmedik zulmlerin yapld
bir dnemde nzil olmutur. Bylece mminlere, btn bu olup bitenleri engin vicdanlaryla
sabrla karlamalar ve aynyla mukabelede bulunmamalar emredilmitir. Dolaysyla birilerinin
nsez nbec tavr ve davranlar, mminleri hak ve adalet duygusundan ayrmamaldr.
Bakalarnn adaletsizlik yapmas, sizin adaletsizlik yapmanz asla meru klmaz. Siz, inanan
gnller olarak her zaman dil olma mecburiyetindesiniz.
Eer bir karalama kampanyas balatlm, yaplan zulmler srekli hle getirilmi, hi
durmadan sabah akam zift gibi yalan ve iftira pskrtlyorsa, bu durumda yerine gre tavzih,
tashih, tekzipte bulunulabilir ve tazminat haklar kullanlabilir. Fakat bu haklar kullanrken bile,
kendimize yarar ve yakr ekilde, kendi karakterimizin gereini sergilememiz gerekir. Evet,

Herkes kendi seciye ve karakterine gre davranr. Bize den de her hlkrda
16

kendi karakterimizin gereine gre hareket etmektir.

10
Arf sresi, 7/110.
11
Tirmiz, kader 7, daavt 89, 124; bn mce, du 2.
12
Mslim, kader 17; Tirmiz, kader 7; bn Mce, du 2.
13
Bedizzaman, Szler s.384 (Yirmi Drdnc Sz, Beinci Dal, kinci Meyve).
14
Bkz.: Buhr, enbiy 2; Mslim, birr 159, 160.
15
Mide sresi, 5/8.
16
sr sresi, 17/84.
 Kurn ve Snnet izgisinde lm-i Siyaset

S oru: Baz kimseler hilf- vki beyanlarn ve gayrimeru bir ksm icraatlarn ilm-i siyaset
ad altnda merulatrmaya alyorlar. Bir mmin asndan ilm-i siyaset nasl anlalmal
ve nasl tatbik edilmelidir?
Cevap: Asl itibaryla Arapa olan siyaset kelimesi, idare etme anlamna gelmektedir. Biz,
idare etme kelimesini iki anlamda kullanrz. Bunlardan birincisi; bir sistemi, bir topluluu
veya bir kurumu kendi kurallar ierisinde makul olarak ynetme demektir. dare etmenin ikinci
anlam ise mdrttr. Mdrt ise dmanlk duygusuyla hareket edenlere bile sabrla,
diplomasinin inceliklerini kullanarak, deiik iyilik vesilelerini deerlendirerek muamelede
bulunmak ve bylece onlarn ktlklerini savmaya almak demektir. Bu konuyla alkal
Hazreti stad, Hafz- iraznin u szn nakleder: 17

...

Yani ki cihann rahat ve selmetini iki kelime tefsir eder; dostlara kar mrvvetkrne
hareket etmek, dmanlara kar da sulhkrne muamele etmektir. 18

Dostlara kar mrvvetkrne hareket etmekten maksat, onlara deer vermek, iyilik yapmak,
barn amak ve ciddi bir insanlk mlhazasyla onlar kucaklamaktr. nsan, ahsen-i takvmin
gz kamatran bir bidesi olduu iin, ona kar saygl olunmas, ona deer verilmesi ve
insanca davranlmas gerekir. Hibir hmanist hareket, slmiyetin insana verdii bu deeri
verememi, veriyor gzkenler de pratik hayatta bunu temsil edememitir.

Mdrt ile Takiyye Arasndaki Fark

Dmanlk yapanlara kar mdrtta bulunmak onlar idare etmek demektir. Bunun anlam,
gereksiz yere demagoji ve diyalektiklerle dmanlar tahrik etmemek, diplomasiyi ok iyi
kullanmak, kar taraftan gelebilecek hcum ve tahribat akllca stratejilerle bertaraf etmektir.
Yani siz dmanlarla kuracanz ilikilerde bir taraftan onlarla kar karya gelmeyecek, dier
taraftan da zarar grmeyecek ekilde bir politika izlemelisiniz. Grld zere bu yaklam,
srat- mstakimden ayrlm bir mezhebin bavurduu takiyyeden ok farkldr. Onlar,
kendilerinden olmayanlar kandrma, aldatma ve bu uurda her trl yalan mubah grme gibi
korkun bir dallet ierisindedir. Mdrt ise sabr ve metanetle, akl ve diplomasiyi kullanarak
dmanca tavrlar engellemeye alma demektir.
Evet, diplomasiyle zlmesi mmkn olan problemler kaba kuvvetle zlmeye allrsa,
dmanlara kar akllca bir strateji takip edilmez ve ittihat toy delikanllarn yapt gibi
hemen madd mcadeleye kalklrsa, lke bir kmaza sokulabilir ve paralanabilir. ttihatlar,
Rusya ile girdikleri sava neticesinde sahabeden sonra emsalini gstermenin mmkn olmad
kocaman Devlet-i liyeyi parampara etmilerdi. te biz mdrt derken lkeyi bu ve benzeri
maceralara srklememe adna takip edilmesi gereken siyaset ve idare eklini anlyoruz.

Siyaseti Aldatma Sanat Sanan Zihniyet

Gnmzde siyaset denildiinde sadece siyas partiler eklinde organize olmu ve toplumu
idare eden insanlarn yaptklar i anlalmaktadr. Fakat ilm-i siyaset sadece devlet ynetimiyle
ilgili deildir. Herkesin ahs, ailev ve itima hayatnda takip etmesi gereken bir idare ve siyaset
ekli vardr. Buna riayet edilmedii takdirde huzursuzluk ve atmalar ortaya kar. Fakat inanan
bir gnl iin siyaset adna bavurulacak yollarn dinin ortaya koyduu disiplinlere uygun olmas
gerekir. Dolaysyla kk daireden balamak zere devlet ynetimine kadar hangi alanda olursa
olsun, gayrimeru icraatlarn ve Mslman kimliine yakmayacak tavr ve davranlarn ilm-i
siyaset olarak grlemeyeceini ifade etmek gerekir.
rnek vermek gerekirse devletlerin, devletler muvazenesinde gl bir yere sahip olma, sahip
olduu bu gc devam ettirme, gznn iine baktrma, onay alnmadan bakalarna i
yaptrmama gibi bir ksm hedefleri vardr. ayet onlar bu hedeflerine ulamak iin farkl
bahanelerle dnyann deiik yerlerindeki yeralt ve yerst zenginliklerini smrme, nazar
plnda olan dmanlklar kendilerine yaplan kat bir taarruz gibi gstererek baka lkelere
girme, orann insanlarn kendi ruh ve mn kklerinden uzaklatrma ve onlar benliksiz-
kimliksiz hle getirme gibi yollarla bakalarna zulmediyor, hukuku ihll ediyor ve despotluk
yapyorlarsa, buna siyaset denmez. Buna dense dense, insaf ve vicdann kaybetmi devlet
terr denir.
Kendi konumlarn korumak isteyen bir ksm lkeler bu tr gayrimeru siyasetler takip
edebilecei gibi, lke ierisinde ynetimi ele geirmi olan bir ksm insanlar da kendi ikbal ve
istikballeri adna bu tr hukuksuzluklara girebilirler. Onlar, kendileri bir yana, ocuk ve
torunlarnn bile geleceini garanti altna alma adna stoklar yapar, srekli kendi ekiplerini i
bana getirmeye alr, kendilerinden olmayan insanlara hayat hakk tanmaz ve bir de btn
bu mesvilerini geni halk kitlelerine kabul ettirebilme adna bir ksm klflar bulurlar. Bazen
yalan syler, bazen iyi niyetten dem vurur, bazen yaptklar btn bu zulmleri siyasetin bir
gerei olarak sunmaya alr, bazen de kendilerini hakl gsterme adna zulmettikleri insanlar
karalarlar. Fakat her ne kadar dindar grnseler, srekli dinden, imandan bahsetseler ve
Mslmanl kimseye brakmasalar da bu zulmleri yapanlar Allah Reslnn (sallallhu
aleyhi ve sellem) ve onun Rid Halifelerinin takip ettii siyasetten fersah fersah uzaktrlar.
Zulm Merulatrma abas
Btn bunlarn yannda meru ve masum zannedilerek yaplan gayrimeru iler de vardr.
Diyelim ki birisi bir camide vaizlik yapyor. Vazifesi bitip kendisi krsye veda ettikten sonra
oraya bir yaknn getirmek istiyor ve onun vaizlik iin liyakati olduunu dnyor. Arkasndan
da onu bu greve getirebilme adna bu konudaki kanun ve mevzuatn amir hkmlerini
grmezden gelerek kendisine gre bir yol takip ediyor. te bu da hi farkna varmadan
gayrimeru bir yola sapma demektir. Farkl bir ifadeyle meru gibi grnen bir hedefe ulama
adna gayrimeru yollar kullanma demektir.
Aynen bunun gibi devlet ynetimini ele geiren baz kiiler, halk soyup soana evirirken,
kendi kasalarn doldururken, gayrimeru yollarla elde ettikleri paralar baka lkelerin
bankalarnda stoklarken mesela yle diyebilirler: Bizim gl olmamz lazm. Zira olur da, yarn
biz bu imknlar kaybedersek, bir kere daha derlenip toparlanabilelim; mensup olduumuz hizbi
yeniden canlandralm; paras olduumuz organizasyonu yeniden harekete geirebilelim.
Btn bunlar, bu lkeye ihanet lsnde zarar veren davranlarn arkasnda yer alan ve
masum gibi grnen mlhazalardr. Masum gibi grndnden tr de mtedeyyin insanlar
bile bu tr yollara bavurabilirler. Fakat bu, dpedz bir dallettir, emanete dpedz bir
hyanettir. Bu tr yollara tevessl eden insanlar hi farkna varmadan gelecekte yaayacaklar
rezilliklere kendi elleriyle davetiye karm olurlar.
ayet hem onlar hem de onlar destekleyen kitleler btn bunlar umur-u siyasetin bir gerei
sayyor ve bunun ismine ilm-i siyaset diyorlarsa, byk bir aldanmlk iindeler demektir. nk
her eyden nce siyasetin ahlk ve dinin prensiplerine uygun olmas gerekir. Mslman bir
siyaseti, idare ve siyaset adna Allah Reslnn (sallallhu aleyhi ve sellem) ve Onun
vrislerinin izledii yolu izlemek zorundadr. nsanln ftihar Tablosu ve Onun hakiki vrisleri
ise hayatlarn ciddi bir hell-haram hassasiyeti iinde geirmi ve asla gayrimeru alana adm
atmamlardr. Bu adan gayenin meruiyetinin yannda vesilelerin de meru olmas adna kl
krk yararcasna hassas hareket etmek gerekir. zellikle zirveleri temsil edenler bu konuda
hassas yaarlarsa, hem evrelerine gven telkin etmi hem de bakalarna rnek olmu olurlar.
Halkn Gveni En Byk Kredi
Esasnda Allah yolunda hizmet eden adanmlarn dnyann drt bir yannda hsnkabulle
karlanmalarnn altnda yatan sr da budur. Onlar, istikametten ayrlmadklar, yaptklar
hizmetleri dnyev-uhrev herhangi bir beklentiye balamadklar ve er disiplinlere uygun
hareket ettikleri iin muvaffak olmulardr. Bundan sonra da ayn azim, kararllk, hassasiyet ve
sabrla hareket ettikleri takdirde Cenb- Hak, onlara kalblere giden yolu daha da aacaktr.
ahsen benim yeryznde bir dikili tam bile yok. Olmasn da hi arzu etmedim. Hatta
kendimin deil, kardelerimin bile byle bir imkna sahip olmamas iin dua ettim. Yaknlarm
bir yerlere getirmeyi hi dnmedim. Yaknmda duranlara ev edinmemelerini ve zaruri
ihtiyalarn karlayacak lde bir hayat standardyla yaamalarn tavsiye ettim.
Bakalarna gven telkin etmenin yolu da kanaatimce budur. Siz azck kendinizi dnseniz,
halkn nazarnda gven erozyonu yaarsnz. Dnyann yz yetmi lkesine ulam ve dalyla
budayla her yere ser ekmi olan bu gnlller hizmetinden millet elini ektii zaman, Allahn
inayeti de kesilir ve yaplan iler akamete urar. Evet, tevfik-i ilhinin vesilesi, milletin himmetini
yannzda bulundurmaktr. Bu vesileyi yok ettiiniz zaman Allahn tevfiki de kesilir.
17
Bedizzaman, Mektubat s.302 (Yirmi kinci Mektup, Birinci Mebhas, Drdnc Vecih).
18
Hfz iraz, Dvn- Hfz iraz s.4 (5. gazel).
 Hakiki ve ekl Mslmanlk

S oru: Yaz ve sohbetlerinizde sk sk Mslmanln ekil ve suretten ibaret olmadn ifade

ediyorsunuz. Bu hususu biraz aabilir misiniz?
Cevap: Soruda da ifade edildii zere Mslmanlk sadece ekil ile suretten ve bir ksm
formaliteleri yerine getirmekten ibaret deildir. Bilakis Mslmanlk bir gnl iidir. Yani eklin
yannda asl nemli olan z ve mndr. Nitekim Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem),


Allah Tel, sizin suretlerinize ve mallarnza
bakmaz, sizi ona gre kymetlendirmez. Bilakis sizin kalblerinize, davranlarnzdaki samimiyete
bakar ve hakknzda buna gre hkm verir. szleriyle bu hakikate dikkat ekmitir.
19

Anadolunun saf ve duru sesi Yunus Emre de bir iirinde;

Dervilik dedikleri, hrka ile ta deil.
Gnln dervi eyleyen, hrkaya muhta deil.
msralaryla ekil ve grntden ziyade asl zerinde durulmas gerekli olann gnl olduunu
vurgulamtr.
Da Bir evrilse...
Bu adan Mslmanlkta nde grnen, grl grl onu temsil ettii iddiasnda bulunan nice
insan vardr ki, hakikatte onlarn nezd-i ulhiyette zerre kadar kymet-i harbiyeleri yoktur. Evet,
onlar bu dnyada Mslmanlk adna n safta grnseler de tede perian ve derbeder bir
vaziyette olacaklardr. Buna karlk, burada kendisine deer atfedilmeyen, arkalarda grnen
yle insanlar da vardr ki, mnev hayatlarnda evliya, asfiya, ebrar ve mukarrabinle at ba
gittiklerinden dolay tede onlarn nne gemi olduklar grlecektir. Bu adan d grne,
azdan kan laflara, ekil ve suretlere bakarak insanlar hakknda bir yargya varmak her zaman
iin bizi isabetli neticelere gtrmeyebilir. Bu hakikate dikkat eken Allah Resl (sallallhu
aleyhi ve sellem) bir hadis-i eriflerinde yle buyurmutur:


Nice sa ba dank olan, (nemsenmediinden tr) kap kap kovulan insanlar vardr ki
ayet onlar herhangi bir hususla alkal yemin edecek olsalar, Allah onlar yeminlerinde yalanc
karmaz. 20

Sakn yanl anlalmasn, bu tr yce makam ve konumlar ihraz edebilmesi iin insann ille de
fakir ve hakir grnmesine gerek yoktur. Kalb selmeti bulunduu ve konumun hakk
verilebildii takdirde belirli dnyev makamlarda bulunan kimseler de Allahn izniyle Onun
katnda kymetler st kymete ulaabilirler. Bu konuda Hulefa-i Ridn efendilerimizden her
biri bizim iin ne gzel rnektir!
Gerek Liderlerin Gz Yaartan Hayatlar
 Bilindii gibi, Hazreti Eb Bekir Efendimiz, maandan artakalan miktar bir testi iinde
biriktirmi ve vefat srasnda bunun kendisinden sonraki halifeye teslim edilmesini istemitir.
Mesele Hazreti mere intikal ettiinde o, yle bir hayat yaadn ki, Mslmanca hayat bize
yaanmaz hle getirdin. demitir. Mslman olmadan nce byk bir servet sahibi olan
21

Hazreti Eb Bekir Efendimiz, sahip olduu btn mal-mlk Allah yolunda harcam, sahip
olduu imknlarn zerresini dahi kendi hesabna kullanmay dnmemi, Cenb- Hakkn
kendisine bahetmi olduu onca geni imkna ramen br tarafa giderken dnyev imknlar
adna elleri bo gitmitir.
Hazreti mer Efendimizin hayat ondan farkl deildir. O, devlet bakan olduu dnemde,
halktan orta seviyedeki bir insan ne ile geiniyorsa kendi maann da buna gre belirlenmesini
istemitir. Ktln yaand bir dnemde ise hizmetisine, halkn en dk seviyedeki bir
ferdinin ne ile geindiini sormu, ekmek ve zeytinya olduunu renince, Bundan sonra
bana da byle yapmak der. demitir. O gnn iki sper gcnn hakkndan gelen bu byk
22

halife ahirete giderken ellerini silkelemi ve dnyadan yle ayrlmtr. te dnyev ve uhrev
muvaffakiyetin temel esas byle bir kvamdan gemektedir.
Hazreti Osman Efendimizin de kendisine gre ayr bir fazileti vardr. Ben meyyeden gelen ve
byk bir servete sahip olan Hazreti Osman, Mukted-i Kll Rehber-i Ekmel Efendimizin (aleyhi
salavtullahi ve selmuh), infak talebi karsnda hi tereddt etmeden yzlerce deveyi ykyle
birlikte vermitir. O da fevkalde civanmertliiyle kendinden nceki iki halifenin faziletini
23

yakalayacak ufka ermitir.

Keza Hazreti Ali Efendimiz, mr boyu, eline geen paray, yarsn aktan yarsn da gizli
vermek suretiyle infak etmi; sahip olabilecei onca imkna ramen ahirete fakir bir insan
olarak yrmtr.
Bu yce kmetler, Cenb- Hakkn kendilerine ltfettii geni dairedeki tasarruf haklarn,
makam ve pyeleriyle gelen imknlar asla kendi karlar istikametinde kullanmamlardr.
Onlar, kendileri adna bir menfaat peinde komadklar gibi, sahip olduklar imknlar oullar,
kzlar, yaknlar, tayfalar ve taraftarlarna bir ey kazandrmaya vesile de klmamlardr.

Lider Msveddeleri ve Felkete Srklenen Toplumlar

Milletin emanet verdii imknlar kendi ahslar, eleri, evlatlar vs. iin kullanan insanlar
kfre dm m olur? Elbette byle yapan insanlar kfre dm olmazlar. Fakat onlarn kfir
sfatlaryla ittisaf ettiklerinde phe yoktur. Hatta be vakit namaz klsa, her sene hacca gitse ve
orularn tutsalar da bu konudaki zafiyetlerini dzeltmedikleri srece kfir sfatlar bir mikrop
gibi onlarn bnyelerinde barnmaya devam edecek, belki de onlarn tavr ve davranlarnda bir
ksm inhiraflarn ortaya kmasna sebep olacaktr. Evet, onlar bnyelerinde tpk AIDS virs
gibi bir virs barndrdklarndan yanl dnecek, yanl konuacak, yanl karar verecek, yanl
icraatta bulunacaklardr. Netice itibaryla banda bulunduklar insanlar yanl politikalarla
felkete srkleyeceklerdir.
Unutmamak gerekir ki Allah (celle celluhu), insanlar hakknda onlarn sahip olduklar sfatlara
gre hkm verir. Mesela sadakat sahibi olma, bakalarnn rz ve namusuna kar hassas
davranma, iffeti ve ismetiyle yaama, kimsenin malna-mlkne gz dikmeme, teavn
dsturunu iler hle getirme, tembellie kar ilan- harp etme, zaman tanzim etme, imknlar
rantabl olarak deerlendirme, aratrma ve hakikat akyla varl didik didik etme gibi gerek
tekvn gerekse teri emirlere ait sfatlar birer mmin sfatdr. Kim bu sfatlara sahip olursa,
Allah onu muvaffak klacak; bu sfatlara sahip olmayanlar ise hem bu dnyada hem de tede
cezalandrlacaktr.
Evet, bir insan dindarm dese, Mslmanl kimseye brakmasa da, eer tembel tembel
kahvede oturuyor, bu tembelliine dedikoduyu, gybeti, iftiray ilve ediyor, sadece zanlarla
hareket edip baka mminler hakknda ktlk dnp ktlk konuuyorsa kfir sfatlarla
muttasf bir hayat yayor demektir. Bu sfatlara sahip olan insan ise muhalfarz bir hareketiyle
gkteki yldzlar yere indirse, yeryzndekilere bir maytap enlii yaatsa, k ziyafetleri
ektirse bile, Allah katnda bunlarn hibir kymet-i harbiyesi yoktur. Belki geici bir sre, bir gz
baclkla insanlar aldatabilir. Fakat byle birisi, Allahla salam bir irtibat kurmad, mmince
bir izgide yrmedii ve peygamberlerin yrd izgiyi takip etmedii iin yalanc bir k gibi
parlar ama ksa bir mddet sonra sner gider ve peinden gidenlere de hsran yaatr. Bugne
kadar niceleri byle gz baclkla bir sreliine kitleleri arkalarnda srklemilerdir fakat ok
gemeden arkada hibir iz brakmadan ekip gitmilerdir.
Doyma Bilmez tiha
Bu itibarla bir mmin ekle aldanmamal, asl olann z ve ruh olduunu unutmamal, ihls ve
samimiyetten ayrlmamal, btn hareket ve hamlelerini Allah rzasyla irtibatlandrmal, att
her admda murad- ilhyi takip etmeye almaldr. nk hayatn Allahn vaz ettii
disiplinlere uygun olarak tanzim etmeyen bir insan, nefsinin ve eytann ynlendirmelerine ak
hle gelecektir. Byle birisi frsatn bulduunda kendi kesesini ve banka hesaplarn dolduracak,
hatta kendi lkesinin bankalar yeterli gelmeyince baka lkelere para transferine balayacaktr.
Dahas akla-hayale gelmeyecek hilelerle milleti soyup soana evirecek, milletten gasp ettii
paralarla kendi saltanatn kurmaya alacaktr. Bu tr eytanca mlhazalarla hareket eden
birisi ise mmin grnse bile kfr yolunda yryor demektir.
Bir dnemde insanlar, hangi yol ve yntemlerle belirli muvaffakiyetlere imza atm, belirli
zaferler elde etmilerse, baka bir dnemde onun dndaki yollarla ayn mazhariyetler elde
edilemez. Bunun iin ncekilerin gittikleri yolun takip edilmesi gerekir. Evet, katiyen gayrimeru
yollarla meru bir hedef yakalanamaz. Hedefin, makul, meru ve ilh olmas gerektii gibi, o
hedefe gtren yol ve yntemin de ayn ekilde meru olmas gerekir. Meru bir hedefe ulama
adna gayrimeru yollarn kullanlabilecei eklindeki makyaveliste dnce ise, baka deil
sadece eytann bir drtsdr. Byle bir insan, mescide gitse, alnn yere koysa bile onun -
maazallah- meyhanedeki, puthanedeki, demhanedeki birisinden fark yoktur.
Bir Zulm Daha Byk Bir Zulmle rtme Gayreti
darenin hangi kademesinde bulunursa bulunsun, milletin maln hortumlama, ihaleye fesat
kartrma, rvet alma, bohemce bir hayat yaama veya kendi evresini kayrma gibi byk
gnahlar ileyen insanlar, bu melanetlere bakalarnn muttali olmasn istemezler. Dolaysyla
kendilerinden olmayan ve iledikleri gayrimeru ileri tasvip etmeyen temiz ve drst
insanlarn, yaptklar melanetlere muttali olabilecekleri konumlara gelmesinden rahatszlk
duyarlar. Kendilerine engel olunacandan, yaptklarnn deifre edileceinden, aldattklar
kitleler nezdinde kredi kaybedeceklerinden korkar, btn bunlar engelleyebilmek iin drst ve
temiz insanlara akla hayale gelmedik yollarla bask uygularlar. nk her sulunun, crmn
rtme ve iinde bulunduu sutan syrlma gibi bir gayreti vardr. Hatta onlar, kendilerini masum
gsterme adna bakalarna deiik kusurlar isnat etmek suretiyle atf- crmde bulunmaktan
da kanmazlar. Btn bunlarn yan sra onlar, konumlarn, makamlarn ve geleceklerini garanti
altna alabilmek iin kendilerine muhalif grdkleri insanlar uydurduklar bir ksm ad ve
unvanlarla karalamaya ve itibarszlatrmaya alrlar; bunun da tesinde btn kaplar
onlarn yzne kapamaya ve bulunduklar yerlerden tecrit etmeye gayret ederler.
Onlar bakalarnn kendi gnahlarna muttali olmasn istemedikleri gibi, daha rahat hareket
edebilmek iin evrelerini de kendilerine benzetmeye alrlar. nk ayn mesvi ve sular
irtikp eden insanlar birbirleriyle rahat anlarlar. Onlar, hem eletiri almam olur hem de
yaptklar iten vicdan rahatszlklarn susturmaya alrlar. Fakat asla unutulmamal ki btn
bu fiil ve sfatlar bir mminde bulunsa bile kfirce muamele ve sfatlardr.
Hakta Sebat, Problemleri zmede licenaplk
Her eye ramen hakiki mminlere den vazife, bir taraftan tiranlarn g ve basklarna
boyun ememek, hak bildii yolda dimdik yrmeye devam etmek, dier taraftan da
yilikle ktlk bir olmaz. O hlde sen, ktl en gzel tarzda

uzaklatrmaya bak. yet-i kerimesi gereince kendilerine ktlk yapan insanlara bile bir iyilik
24

yolu bularak onlar ktlkten alkoymaya almaktr. Hani Hazreti Mevlnann, Bir ayam
dinin merkezinde, dier ayam yetmi iki milletin iinde. veya Gel, gel, ne olursan ol yine gel;
ister kfir, ister Mecusi, ister puta tapan ol yine gel! Bizim derghmz, mitsizlik dergh deildir,
yz kere tevbeni bozmu olsan da yine gel! eklinde szlerinden rahatsz olan hoca klndaki
bir adam onun karsna dikilerek azna ne geliyorsa syler. Zndksn, fasksn, insanlar batan
karyorsun. Herkese kucak aarak Yahudiye, Hristiyana, Mecusiye yahi ekiyorsun. gibi laflar
syler. indeki btn karbondioksiti boaltr. Bu arada Hazreti Mevlna, onun sylediklerini
kemal-i samimiyet ve kemal-i tevazu ile dinler. Syleyecek bir sz kalmaynca Hazret,
Syleyeceklerin bitti mi? der. Evet. cevabn alnca da Bu barm sana da aktr. Sen de gel!
der.
Evet, birileri farkl gerekeler uydurarak btn kaplar sizin yznze kapatabilir, asgari temel
hak ve hrriyetleri bile size ok grebilirler. Hatta dnyann ta br ucundaki hayrl bir ksm
hizmetlerinize dahi engel olmak isteyebilirler. Buna karlk siz, size deni yapmal,

Allah bize yeter! deyip, doru bildiiniz yolda salih amel ilemeye devam etmelisiniz.
Ktlklerle mcadele ederken de asla mukabele-i bil-misil kaide-i zalimnesinde
bulunmamalsnz. Evet, yaplan bir ktle kar aynyla mukabelede bulunmak zalimce bir
kaidedir.
Vka Yce Allah, Ceza verecek olursanz, size yaplan

muamelenin misliyle cezalandrn. beyan- sbhanisiyle buna msaade etmitir. Fakat ayn
25

yet-i kerimenin devamnda, ayet sabredecek olursanz bu,

sabredenler iin iin en hayrlsdr. buyurmak suretiyle bide ahsiyetlerin sabr ve af yolunu
tutmas gerektiine iaret etmitir. Nitekim Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) hayat-
seniyyeleri boyunca kendisine her trl ktl reva grenlere kar hep afv u safh (af ve
msamaha) ile mukabelede bulunmutur. O (sallallhu aleyhi ve sellem), Mekke fethi srasnda,
byle bir imkn kendisine baheden Allaha kar tevazuun bir gerei olarak mbarek ba
bineinin eerinin kana deecek ekilde iki bklm oraya girmi; o gne kadar kendisine her
trl ktl yapm insanlarn endie ve korkuyla haklarnda verilecek hkm bekledii
esnada, kendisinden birka bin sene nce Hazreti Yusufun kardelerine dedii gibi, Bugn size
ayplama ve knama yoktur. Gidin! Hepiniz serbestsiniz! demitir. te civanmertlik ve
26 27

licenaplk budur! Gnmzdeki peygamber vrislerinin takip etmesi gereken yol da budur!..
19
Mslim, birr 34; bn Mce, zhd 9; Ahmed bn Hanbel, el-Msned 2/284, 539.
20
Mslim, birr 138, cennet 48; Tirmz, menkb 54.
21
Bkz.: bn Sad, et-Tabaktl-kbr 3/186; et-Taber,Trhul-mem vel-mlk 2/354.
22
bn Sad, et-Tabaktl-kbr 3/312.
23
Tirmiz, menkb 18; el-Buhr, et-Trhul-kebr 5/246; et-Taylis, el-Msned s.164.
24
Fussilet sresi, 41/34.
25
Nahl sresi, 16/126.
26
Ysuf sresi, 12/92.
27
bn Him, es-Sratn-nebeviyye 5/74; el-Beyhak, es-Snenl-kbr 9/118.
 rad Meslei ve Mlyemet

S oru: Allahn rahmeti sebebiyledir ki, sen onlara yumuak davrandn. Eer kaba, kat kalbli
olsaydn, evrenden dalr giderlerdi. beyan zaviyesinden irad meslei ve mlyemet
arasndaki irtibat deerlendirir misiniz?
28

Cevap: Sz konusu yet, Uhud Muharebesi mnasebetiyle nzil olmutur. Bildiiniz gibi
Uhudda geici bir malubiyet yaanm fakat balangta yaanan nisp ve ksm hezimet daha
sonra zaferle noktalanm ve talanmtr.
ncelikle yet-i kerimenin ksa bir meal-i mnifini verelim. lk olarak Cenb- Hak,
buyuruyor. lafzndaki b harf-i cerinin mushabet (yaknlk) ifade ettii gz

nnde bulundurulacak olursa yle denebilir: Sen, Allahn rahmeti, inayeti, riayeti ve kileti
sayesinde onlara kar yumuak davrandn. Burada ilk olarak Yce Allah (celle celluhu), Resl-i
Ekrem Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem), hususi bir ilh inayet ve riayet altnda
olduunu bildirmi, Onun herhangi bir kusur yapm olabilecei ihtimalini daha bata
zihinlerde bertaraf etmitir.
Bu konuda Resl-i Ekrem Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) sekin konum ve
hususiyetini anlayabilmek iin Cenb- Hakkn, irad hususunda Hazreti Musa (aleyhisselm) ve
Hazreti Haruna (aleyhisselm) hitabn hatrlamak faydal olabilir. Bilindii zere Allah (celle
celluhu), irad iin Hazreti Musa ve Harunu, Firavuna gnderirken Ona yumuak

sz syleyin. beyanyla onlara mlyemeti emretmesine mukabil, nsanln ftihar Tablosu
29

(sallallhu aleyhi ve sellem) iin, Onlara yumuak davrandn. buyurmak suretiyle Onun

daha batan byle bir yce ahlk zere olduunu hatrlatmtr.
Allah (celle celluhu), Nebiler Sultannn (aleyhi ekmelt-tehy) Kurn ahlkn ortaya
koyduktan sonra, Eer Sen, h ve kell hain, hrn ve
kat kalbli olsaydn -ki deilsin- onlar evrenden dalr giderlerdi. buyurarak Onun yce ve
yksek vasfnn vesile olduu gzelliklere dikkatleri ekmitir. Daha sonra

yle ise onlarn kusurlarn affet; onlar iin mafiret dile. Yapacan ileri onlara
dan. beyanyla da affetme, onlar adna istifarda bulunma ve istiareden ayrlmama adna st
ste emirler indirmitir.
Hezimeti Zafere Dntren ksir
Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem), Uhuda kmadan nce ashabyla istiare yapm,
meveret disiplininin yerlemesi adna onlarn grleri istikametinde hareket etmiti. Ama
neticede muvakkat bir hezimetle kar karya kalnm, bu geici hezimet sonucunda ciddi
kayplar yaanmtr. te byle bir tablo karsnda Allah Reslnn iinde bir burukluk
olabilecei ihtimaline karlk Cenb- Hak, Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) afv u safh
ile hareket etmesini, onlar adna istifar talebinde bulunmasn, nc olarak da ne yaplmas
gerektiiyle ilgili onlarla bir kere daha meveret yapmasn istemitir.
Nitekim mrikler, zaferyb bir havayla caka yapa yapa Mekkeye doru ilerlerken Allah Resl
(aleyhissalt vesselm), ashabn toplayarak onlara mrikleri takip etme meselesini arz etmi,
onlar da Resl-i Ekremin bu grne ittiba etmilerdir. Uhuda katlan sahabe arasndan bir
tane bile geriye kalan olmamtr. Bu tabloya baknca meveretin nasl bereketli bir netice hsl
30

ettii anlalabilir. Zira ashab- kiram efendilerimiz, Allah Reslnn Uhud ncesinde yapm
olduu meverette, kk apta bile olsa diretmelerinin balarna nasl bir felket getirdiini
grmlerdi. Onlardan yrmeye mecali olmayanlar bile arkadalarnn omuzlar stnde
mrik ordusunu takibe koyulmutu. Neticede onlar hezimet yaam bir birlik
mahiyetindeyken, Mekkelileri Hamrul-Esede kadar kovalam ve birden bire zaferyb olan bir
birlik hline gelmilerdi.
Demek ki muhataplar nazarnda bir cazibe merkezi hline gelmek istiyorsak, tavr- leyyin, hl-i
leyyin ve kavl-i leyyinden (tavr, hl ve sz yumuaklndan) ayrlmamalyz. nk yet-i
kerimede de iaret edildii zere hoyrata tavrlar, haince davranlar, insanlar etrafmzdan
karacaktr.
Katln, glzetin birok eidi bulunabilir. Bir hatibin nsez, nbec szler sylemesi, sesini
akort etmeden insanlara hitap etmesi, endazesizce sesini ykseltmesi galiz olmann bir ifadesi
olduu gibi; insanlar yerden yere vuruyormuasna eletiride bulunmak veya birisine srtn
dnp gitmek de hep birer katlk misalidir. Bunlarn hepsi de insanlar karc ve datc
tavrlardr.
Bu konuda asl olan ilh ahlktr, enbiya-i izmn temsilidir. ayet Cenb- Hak, ilhlk
iddiasnda bulunan Firavuna kar bile, Hazreti Musa ve Hazreti Haruna yumuak bir slup
kullanmalarn emrediyorsa; Peygamber Efendimizi (sallallhu aleyhi ve sellem) yumuak tavr
ve yumuak beyanndan dolay tebcil ve takdir ediyorsa, demek ki her dnemde geerli olmas
gereken temel ilh disiplin budur. O hlde mminler, her ne olursa olsun, evrelerindeki
insanlara kar mlyemetle muamelede bulunma mecburiyetindedirler.

Mlyemetin Snr Hakkn Hatr

Bununla birlikte hicap duymakszn srekli ayn hata ve kusurlarnda srar eden, nasihatten
anlamayan mtemerritlere kar tavr almak da hakkn hatrn li tutmann bir ifadesidir. Biraz
daha aacak olursak, hell-haram demeden her eye ellerini uzatan, bohemce bir hayat
yaayan, bu hlleriyle de bakalarna zarar veren insanlar ncelikle yumuak bir slupla ikaz
edilmelidir. Eer bundan anlamyorlarsa kendilerine kar belli bir tavr alnmaldr. Bilindii
zere,



Ve (Allah o tevbeleri) geri braklan kiinin de tevbelerini kabul etti. Yeryz, geniliine

ramen onlara dar gelmi, vicdanlar kendilerini sktka skmt. Nihayet Allahtan yine Allaha
snmaktan baka are olmadn anlamlard. yet-i kerimesi Tebk Seferine itirak etmeyen
31

kii hakknda nzil olmutu. nk orada yaanan bir imtihan vard. Geri Tebk Seferinde
32

Allahn rahmetinin eseri olarak bir sava olmamt. Bir de sava olsayd onlar harpten firar
etmek suretiyle byk gnah ilemi olacaklard. Bu yzden Allah, elli gn sonra merhametinin
tecellisiyle onlar affettiini ifade buyurmutu. Fakat bu elli gn ierisinde Efendimiz (sallallhu
aleyhi ve sellem) onlarla grmemi, sahabe-i kiram da onlarla grmekten men etmiti. Zira
onlar, Allah yolunda gerekletirilen bir sefere itirak etmemilerdi. O gn itibaryla sefere
mnafklar itirak etmiyordu. Dolaysyla da Tebk Seferine katlmayan mminler de
muvakkaten bu kategoride mtala edilmilerdi. Onlar, yrngelerini kirlettikleri iin kendilerine
kar tavr alnmt. Artk kimse onlara selm vermemi ve onlarla konumamt. te bu da
hakkn hatrn li tutmann bir ifadesidir.
Yoksa temelde mminin ahlk, mlyemet ve yumuaklktr. Sz, tavr ve davranlarnda
yumuakl temsil eden kimseler, insanlar kendilerine celb ederler. Herhangi bir insann
bulunduu ereve itibaryla ne kadar iltifata liyakati varsa, o kadar iltifat ondan esirgememek
gerekir. Elbette genel durumu itibaryla herkesle kurulacak mnasebet farkl olacaktr. Fakat
herkesin bulunduu izginin hususiyetine gre sizin iltifatnzdan nasibini almas gerekir.
Himmeti milleti olan bir gnl eriyle de, sradan bir mminle de, daha farkl izgide hareket
eden bir insanla da mnasebet yollar bulunmaldr.

Gnl Kprleri Kurabilmenin Biricik Yolu

Evet, farkl farkl damarlar kullanmak suretiyle toplumdaki btn insanlara ulalmal, sineler
herkese ak tutulmaldr. Aslnda diyaloun temel esprisi de buna dayanmaktadr. nsanlarla
mnasebete gemenin yolu, onlara kar yumuak davranmaktan, hl-i leyyin, tavr- leyyin ve
kavl-i leyyinle muamelede bulunmaktan gemektedir. Siz, bunu gerekletirmeden,
dncelerinizi ekmeliyet ve etemmiyet iinde anlatamazsnz. nsanlarn, anlattklarnzdan
tamamen veya ksmen nasiptar olmasn, size kar sempati duymasn ya da en azndan
aleyhinizde olmamasn ve aleyhinizde hareket eden insanlara engel olmasn istiyorsanz, rfk ve
mlyemetle hareket ederek onlarla aranzda kprler oluturmal ve sizi doru tanmalarn
salamalsnz.
Eer il-y kelimetullah (Allahn adn yceltmek), nm- cell-i Muhammedyi herkese
duyurmak, birilerinin kirletmesine mukabil slmn drahan ehresini ortaya karmak, ruh
ve mn kklerinizden szlp gelmi olan usareyi bakalarnn sinelerine boaltmak
istiyorsanz hi kimseyi ayrt etmeden herkese barnz amal, herkesi kucaklamalsnz. Duygu
ve dncelerinizi insanlarn ruhuna boaltma adna, gerektiinde banz bakalarnn
ayaklarnn altna kaldrm ta gibi koysanz yine de fazla bir ey yapm saylmazsnz. nk
burada Allahn (celle celluhu) hatr, nsanln ftihar Tablosunun (sallallhu aleyhi ve sellem)
hatr ve din-i mbin-i slm yaayan, yaatan ve dnyann drt bir yanna tayan insanlarn
hatrlar sz konusudur.
Tekrar baa dnecek olursak, Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) hayat
boyunca ortaya koyduu sz, tavr ve davranlaryla mcessem bir rahmet olduunu
gstermitir.
Biz Seni btn lemlere ancak rahmet olarak gnderdik.
33

yet-i kerimesi de buna iaret etmektedir. Onun hayatnn pek ok karesinde bunun
tezahrlerini grmek mmkndr. Mesela O (sallallhu aleyhi ve sellem), Mekkeye girdiinde, o
gne kadar kendisine her trl ktl yapan hatta Mekkeye girite bile mukavemet etmek
isteyen insanlara Hazreti Yusufun (aleyhisselm) kardelerine dedii gibi

Bugn sizi knayp serzenite bulunacak deilim (deiliz). Allah ettiklerinizi

balasn; O merhametlilerin en merhametlisidir. demi, bize mlyemet, balama, merha-
34
met ve hogrnn zirve noktasn gstermitir. 35

Mcessem Rahmet
Nebiler Serveri Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) sergiledii bu mlyemet ve
yumuakln geriye dn mkemmel olmutur. Nasr Sresinde de ifade edildii zere
insanlar fev fev slmiyete dehalet etmilerdir. Meseleye tarih tekerrrler devr-i daimi iinde
36

bakacak olursak unu syleyebiliriz: nsanlarn slmiyete girmesi adna dn messir olan
faktrler nelerse bugn de, yarn da ayn faktrler messir olmaya devam edecektir. Hazreti
Prin ifade ettii zere, eer biz, slmn yce ahlkn ve imann yksek hakikatlerini
fiillerimizle izhar edebilsek, sair dinlerin tbileri cemaatler hlinde slmiyete girecekler; belki
kre-i arzn baz ktalar ve devletleri de slmiyete dehlet edeceklerdir. 37

Evet, hakikat plnnda mcessem rahmet, Peygamber Efendimizdir (sallallhu aleyhi ve

sellem). Zata ait hususiyetler asndan hi kimsenin bu makam ihraz etmeye gc yetmez.
Fakat gzler, srekli bu ufukta olmaldr. Onun sahip olduu bu sfatlar zlliyet plnnda elde
edilmeye allmaldr. Bizi efkatli ve merhametli klmas adna Allaha dua edilmelidir. nk
bu, ayn zamanda Allahn da bize merhamet etmesi adna nemli bir vesiledir. Zira bir hadis-i
erifinde Allah Resl, nsanlara merhamet etmeyene Allah da

merhamet etmez! buyururken, baka bir hadis-i erifinde
38

Siz yerde olanlara merhametli olun ki sema ehli de size merhamet etsin! buyurmaktadr.
39

Bu adan gnmzn adanmlar gzlerini mcessem rahmet olma ufkuna dikmeli ve hep bu
yolda yrmelidirler. stidatlar onlar nereye kadar gtrrse gtrsn, onlar byle bir hedefin
peinde olduklar lde, tede, yrdkleri yolun Ufuk nsanyla (sallallhu aleyhi ve sellem)
birlikte olacak ve Onun maiyyetine ereceklerdir.
28
l-i mrn sresi, 3/159.
29
Th sresi, 20/44.
30
Bkz.: bn Him, es-Sratn-nebeviyye 4/52, bn Kesr, el-Bidye ven-Nihye 4/49.
31
Tevbe sresi, 9/118.
32
Buhr, mez 79; Mslim, tevbe 53.
33
Enbiy sresi, 21/107.
34
Ysuf sresi, 12/92.
35
en-Nes, es-Snenl-kbr 6/382; el-Beyhak, es-Snenl-kbr 9/118.
36
Bkz.: Nasr sresi, 110/2.
37
Bkz.: Bedizzaman, Tarihe-i Hayat s.80 (lk Hayat).
38
Buhr, edeb 18; Mslim, fezil 65.
39
Tirmiz, birr 16; Eb Dvd, edeb 58.
 eytan ve Gnmzdeki Takipileri

S oru: Allaha kar eytann tuyann anlatan, Andolsun ki Senin kullarndan belirli bir pay
edineceim; elbette onlar saptracak ve kuruntularla oyalayacam. phesiz ki onlara
emredeceim ve hayvanlarn kulaklarn yaracaklar. Yine onlara emredeceim ve onlar da Allahn
yarattn deitirecekler. mealindeki yet-i kerimelerde verilen mesajlar izah eder misiniz?
40

Cevap: eytann, Zt- Ulhiyet karsndaki isyanlar, Kurn- Kerimde farkl yet-i kerimelerde
beyan buyrulmutur. Mesela Hicr Sresinde, onun hazmszlk ve kskanlnn mahsul olan
kstaha ifadeleri,

Rabbim! Beni azdrmana karlk, ben de yeryznde onlara (gnahlar) ssleyeceim ve onlarn
hepsini azdracam. Ancak ihlsl kullarn mstesna. beyanyla ortaya konulur. Sd Sresinde,
41

zzetine yemin olsun ki ihlsl kullarn hari, ben

de onlarn hepsini batan karacam. szleriyle ifade edilmitir. Ayn ekilde Araf Sresinde
42

yer alan u yet-i kerimelerde de onun kin ve nefret dolu hezeyanlarna yer verilmitir:

Sen beni

lnetlediin iin ben de Senin kullarnn yolunu keserek srekli onlar gzlemeye koyulacam;
onlara pusular kuracak, sonra da kh nlerinden, kh arkalarndan, kh salarndan, kh
sollarndan gelerek onlar ifsat edeceim. 43

Bunlarn her biri, baka deil, birer gz dnmln ifadesidir. eytan, kskanlk ve hasedin
esiri olduundan, ayn zamanda kendini kin ve nefretin penesine saldndan bu ldrc
duygular onu btn btn kr etmi ve neticede azndan bu hezeyanlar dklmtr.
Dolaysyla o, bir ynyle hakikati bildii hlde, tesirinde olduu olumsuz duygularn gereini
seslendirmi, ona gre konumu ve ona gre bir tavr almtr.
Azgn Gruhlarn Arkasndaki Azgn
Aslnda eytann Allaha kar kstaha dile getirdii bu ifadeler, onun daha nceki
dnemlerde de iinde ciddi bir probleminin bulunduunu gsterir. Bu problem, bir paye, bir
makam veya bir takdir beklentisi olabilir. nk baz muhakkikler, onun yeryznde secde
etmedii yerin kalmadn ifade etmilerdir. Allah adna yapt yeminlerden de anlalaca
44

zere o, Allah da bilmektedir. Fakat onun bilgisi mcerret bir bilgi olduundan, bunun
kendisine bir faydas olmamtr. Netice itibaryla kskanla girmi, Hazreti demi
(aleyhisselm) ekememi ve hasedine yenik dmtr.
eytan, hususiyle insanolundaki baarlar ve onun Allah yolunda sergiledii ok kymetli
performans grdke, hezeyanlarla kprm ve insanolunun en amansz dmanlarndan
birisi olmutur. Bu ynyle btn azgn gruhlarn azgnlklarnn arkasnda esasen onun tesiri
vardr. Zira ahsen-i takvme yani en gzel ekil, suret, mn ve muhtevaya mazhar yaratlan
insan, asl ftrat itibaryla demagojiye, diyalektie, bakalarn karalamaya, haset etmeye vs.
ak deildir. Dolaysyla bu tr demagojilere giren insanlar ister kendi nronlarn, akllarn
kullandklarn zannetsinler, ister azlarndan kan menfiliklerin kendi kortekslerinin rn
olduunu dnsnler, isterse bir ksm menfilikleri kendilerinin realize ettiklerini vehmetsinler,
hakikatte btn bunlar eytann drtsyle gereklemektedir.
yet-i kerimelerde eytann insanoluna duyduu kin ve fkesinden dolay onu srat-
mstakimden saptrma adna bavuraca yollar anlatlmaktadr. Hlbuki Cenb- Hak,
te Benim dosdoru yolum. Ona tbi olun.

Sakn, sizi Allahn yolundan ayracak baka yollara uymayn. Yoksa farkl yollara der, deiik
sapknlklara girersiniz. buyurmak suretiyle mminlerin srat- mstakimden ayrlmamalarn
45

emretmektedir. nk bu dosdoru yoldan ayrlan insan yle farkl yollara sapar ki hev ve
hevesinin esiri olur, bazen u izm bazen bu izm der, yalanc klarn insanla saadet ve refah
getireceini zanneder, neticede izmler arkasnda mrn tketir durur. Oysaki insan tabiatna
ve onun ihtiyalarna en uygun, topluma huzur getirecek olan yol, insan yaratan, mutlak ilim ve
sonsuz merhamet sahibi Ztn ortaya koyduu yoldur. te bunu ok iyi bilen ve profesyonel bir
mfsit olan eytan, biraz da zamann ve devrin artlarna ve aldatmak iin peinden kotuu
insanlarn karakterlerine gre farkl farkl enstrmanlar kullanmak suretiyle insanlar hep bu
doru yoldan saptrmaya almtr/almaktadr.
Doyma Bilmez Kin
te bunu nasl gerekletireceini ifade etme sadedinde eytan sorudaki yet-i kerimede ilk
olarak, Kasem olsun ki Senin kullarndan kendi hesabma bir hisse

ayracam. demitir. Fiilin banda tekit lam, sonunda da eddeli nnun bulunmas
46

eytann bu konudaki kararlln gstermektedir. Yani eytan, onlarn bir ksmn kendime
bende yapacak, vesayetim altna alacak ve tesirimi her zaman onlar zerinde gstereceim,
demitir. Gnmzde pek ok eidiyle bunun misallerini grmek mmkndr.
Arkasndan eytan yine tekitli bir ifadeyle, nsanlar mutlaka batan karacak, doru

yoldan saptracam. Yani, duygu ve dnceleri itibaryla endazesiz hle gelinceye kadar
47

onlarn yakasn brakmayacam. Onlar irazeden karma adna elimden ne geliyorsa

yapacam. Kimisini bohemlie itecek, kimisini hret budalas hline getirecek, kimisinin ikbal
hrsyla ban dndrecek, kimisini hrsla yandracak, kimisini haset bataklna srkleyecek,
kimisini de kendinden baka kimseye hayat hakk tanmayan bir despota dntrecek, onu
zulmden zulme koturacam. Bunlarn her biri insan dallete srkleyen ayr bir sapklktr.
Bu adan biz, sapmama, doru yoldan ayrlmama adna be vakit namazda gnde en azndan
krk defa Allaha dua ediyor, (Allahm), bizi srat- mstakime hidayet eyle! Nimet ve ltfuna nil
ettiklerinin yoluna ilet. Bizi, gazabna uram, sapp gitmi insanlarn yoluna itme! diyoruz.48

eytan ve i Boaltlm Din

eytann, kin ve nefretle kprd anda yapt tehditlerden bir dieri de, lafzyla

ifade edilmitir ki bunun da anlam, Mutlaka onlar deiik mniyelere salacam. demektir. 49

mniye, bir hakikate dayanmayan, realize edilmesi mmkn olmayan kuruntu ve vehimlere
denir. Cahiliye insanlarnn, bir ksm hdiselerden yola karak kendilerine gre tefel veya
teemde bulunmalar, bir ksm eylere uur balamalarna mukabil baz eyleri de uursuz
saymalar bu tr kuruntulardandr. Ayn ekilde onlarn tapndklar putlar da mniyelerinin
rndr. Onlar, Kbenin iini bile putlarla dolduruyor, Arabistann deiik yerlerine Latlar,
Menatlar, Uzzalar, saflar, Naileler koyuyor, onlara kurbanlar kesiyor ve onlara tapnyorlard.
Gnmzde bazlarnn, hrszl, alp rpmay, yalan, iftiray meru gsteren ve iini
boalttklar din anlaylaryla bir yere varacaklarn zannetmeleri de yine farkl bir kuruntunun
mahsuldr.
yetin devamnda eytan, Elbette onlara emredeceim (emrimin

tesiriyle) hayvanlarn kulaklarn kesecekler. demitir. Nitekim cahiliye insanlar, baz
50

hayvanlarn kulaklarna damga vuruyordu da onlar yemeyi kendilerine haram sayyorlard.

En Byk Tayir: Yaratl Gayesinden Sapma
eytan, Kasem olsun ki yine onlara emredeceim ve onlar da Allahn

yarattn deitirecekler. diyerek kstahlna devam ediyor. Allahn (celle celluhu) btn
51

varlklar iin yaratm olduu bir ftrat vardr. Bunda deiiklie gitmek de eytann
oyunlarndan bir dieridir. te yandan ahsen-i takvme mazhar yaratlan insan, Yce Allahn
vaz ettii disiplinler iinde hareket ettiinde ftrata uygun hareket etmi olacak; aksine baka
yol ve yntemlerin arkasna dp hareket ettii zaman da ftrat yolundan km olacaktr.
Bunlarn yannda yet-i kerimeye modern yorum asndan bakldnda estetik ameliyatlara
iaret edildii de karlabilir. nsanlarn, bir ksm zlarnn eklini beenmeyip kafalarna gre
onlar deitirmeye kalkmalar ftrata mdahalenin bir baka eklidir ki bunlar eytann
drtsyle meydana gelen hdiselerdir. Fakat doum esnasnda uzmanlarn yanl mualecesiyle
ocuun vcudunda meydana gelen veya bir kaza ve musibet neticesinde vcutta meydana
gelen deformasyonlarn tedavi edilerek dzeltilmesi ise ftrata mdahale saylmamaktadr.
Bilakis bunlar, Allahn yaratt ftrata irca kabul edilmektedir.
Esasen halkullah tayir (Allahn yarattn deitirme) meselesi umumi bir ifade olup bunun
geni bir alanda yansmalar sz konusudur. Allah (celle celluhu),


Ben, insanlar ve cinleri yalnz Bana ibadet etsinler diye yarattm. yet-i kerimesiyle insanlarn
52

ne iin yaratldn beyan buyurmutur. Demek ki insann mahiyetinin esas gerei Allaha
kulluktur. Allah, insan, baka bir ey iin deil, kendisine kulluk yapmas iin yaratmtr. yleyse
Allaha kulluk yapmayan insanlar, tebdil-i hilkate gidiyorlar demektir. Aynen bunun gibi mesela
akln, mantn ve muhakemenin enfs ve fk lemde tefekkr, tedebbr ve tezekkrde
bulunmak, tekvn emirleri halla etmek gibi kendilerine gre bir ksm gayeleri vardr. Tekvn
emirleri didik didik ederek onlardan bir ksm mnlar karan, kardklar bu mnlar teri
emirlerle telif eden ve rubbiyete ait srlar doru okuduktan sonra oradan tevhid-i ulhiyet ve
ubdiyete ynelen insanlar akl ve mant yaratl istikametinde kullanyorlar demektir. Beinci
asra kadar slm rnesansnn yaand dnemde slm kifleri insanln yararna olacak pek
ok nemli keiflerde bulunduklar gibi, gnmzde pek ok Batl aratrmac da Allahn
kendilerine vermi olduu mantk ve muhakemeyi ok iyi deerlendirmek suretiyle ayn eyi
yapmaktadrlar.
Ayn yaklam, dier organlar iin de geerlidir. Mesela gzn yaratlnn bir gayesi vardr. O
da gzn bakmas gereken eylere bakmas, bakt eyleri doru grmeye, onlarn arka plnna
inmeye, onlardan bir ksm mnlar karmaya almasdr. Recaizade Ekremin ifade ettii zere
kinat batan sona deta muhteem bir kitaptr. Onun hangi harfi kaldrlsa mns Allah kar.
Hazreti Pr de kendisinden asrlarca nce dile getirilen,

...
Kinat satrlarn derinden derine teemml et. nk onlar Mele-i ldan sana indirilmi
Allahn mesajlardr. vecizesini dikkate sunmutur. Dolaysyla nemli olan, aataki bir
53 54

yaprakta, salnan bir fidanda Allahn kudretini, meietini, ilmini ve iradesini mhede
edebilmektir. Hususiyle insan yle bir bidedir ki o, eli-aya, dili-duda, gz-kulayla
okunmas gereken mcelletler lsnde bir kitaptr. te insann bu kitab doru okumaya
almas, gzn, mantn ve muhakemesini yaratl istikametinde kullanmas demektir.
Ayn ekilde insann, kulayla gybet, iftira, yalan ve laubali eyleri dinlemesi onun m hulika
lehinde (yaratl istikametinde) kullanmadn gsterir. Bu da bir nevi israf sayldndan, onu
insana baheden Zt, ahirette bunun hesabn soracaktr. Keza Allah insanoluna dier canllara
verdiinden ok daha st seviyede bir dil nimeti bahetmitir. nsan bunun sayesinde en ince
detayna kadar maksadn ifade edebilmektedir. Elbette byle byk bir nimetin de bir yaratl
hedefi vardr. Dilin maskarala girmemesi, kendini lehviyata salmamas, yalan konumamas;
aksine hakka tercman olmas, beyan gerekli olan hakikatleri anlatmas, gzelliklerin delll
olmas da onun yaratl gayesidir.
Fakat eytan, yukardaki kstaha ifadelerinden de anlalaca zere insana bahedilen
donanmlarn hayr ve gzellik yolunda kullanlmasna mni olmaya alr. Mesela insana, akln
bakalarn kandrmas istikametinde kullanmasn telkin edecek ve makyaveliste bir yaklamla
hedefine ulaabilmesi adna her yolu ona meru gsterecektir. Dahas eytan, camiye giden
insanlara dahi her eyi mbah gren ibahac bir yaklam gzel gstermeye alacak, hell-
haram demeden onlar dnya nimetlerinden istifade etmeye sevk edecek, bylece mescit
yolunda olan insanlar bile Allah yolundan uzaklatrmak iin uraacaktr. te insan, kendisine
ltfedilen donanmlar doru yolda kullanmad takdirde eytann drtlerine uyarak ftrata
mdahale etmi ve hi farkna varmadan eytann vesayetine girmi olur. Bundandr ki, Kurn-
Kerim, Her kim Allah brakp da eytan dost

edinirse (kendisini onun vesvese ve drtlerine salarsa) kendisini apak hsrana salm
demektir. ifadeleri iinde yrekleri hoplatacak bir slupla uyarda bulunur.
55

Bu itibarla insan, Allahn (celle celluhu) Kurnda, Reslnn de Snnette emrettiklerinin

dnda kalan her hareketin arkasnda eytann bir parmann olabileceini gz nnde
bulundurmal ve srekli eytandan Allaha snmaldr. Cenb- Hakka hlisane tevecch
etmenin ve Ondan yardm istemenin yan sra ayn zamanda srekli eytan karacak, onu
kendinden uzaklatracak tavr ve davranlar iinde olmaldr. Mesela hadis-i eriflerde insan
secdeye kapandnda eytann barp kaaca ifade ediliyor. Dolaysyla eytann her trl
56

hile ve oyunlarndan salim kalmak isteyen hak yolcusu, hayatn Allaha kulluk yolunda
geirmeli, il-y kelimetullah mlhazasyla lesiye koturmal, kendi zerine bir arp ekerek
hep Onu nazara vermelidir. Btn bunlar, eytann insana ilimesine kar oluturulacak
surlardr. Allah yolunda yrrken nefislerini, ind mlhazalarn, ahs karlarn iin iine katan
ve kalb hayatlar itibaryla da l olan insanlar ise hem gnl surlarn ykarlar hem de
hafizanallah gnllerini eytana kaptrm olurlar.
40
Nis sresi, 4/118-120.
41
Hicr sresi, 15/39-40.
42
Sd sresi, 38/82-83.
43
Arf sresi, 7/16-17.
44
Bkz.: bn Teymiyye, Minhacs-Snnetin-Nebeviyye 4/509.
45
Enm sresi, 6/153.
46
Nis sresi, 4/118.
47
Nis sresi, 4/119.
48
Ftiha sresi, 1/6-7.
49
Nis sresi, 4/119.
50
Nis sresi, 4/119.
51
Nis sresi, 4/119.
52
Zriyt sresi, 51/56.
53
bn Kayyim, Medrics-slikn 3/356.
54
Bedizzaman, Mektubat s.327 (Yirmi Drdnc Mektup, Birinci Makam); Mesnev-i Nriye s. 112 (Habbe), s. 229 (Nokta).
55
Nis sresi, 4/119.
56
Bkz.: Mslim, mn 115: bn Mce, ikmets-salt 70.
 Cahiliye Dnemine Ait Drt zellik

oru: Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) bir hadis-i eriflerinde,

57
S
:

szleriyle, soyla vnme, neseplerinden tr bakalarn tan etme, yldzlardan yamur


bekleme ve lnn arkasndan at yakma eklindeki drt cahiliye detinin mmeti arasnda baki
kalacan ifade etmitir. Bu hadisten karlmas gereken dersler nelerdir?
Cevap: ncelikle unu ifade edeyim ki, cahiliye dnemine ait bu vasflarn mmet-i
Muhammedin fertleri arasnda aynen baki kaldn/kalacan dnmek doru olmaz. nk
cahiliye dnemi insanlarnn sahih bir itikatlar yoktu. mmet-i Muhammed ise sahih bir inanca
sahiptir. Dolaysyla cahiliye dnemine ait bu vasflar daha sonra baz Mslmanlar arasnda
grlse de, bu zelliklerin keyfiyet olarak birbirinden farkl olduunu gz nnde bulundurmak
gerekir. Baka bir ifadeyle cahiliye insanlarnn demine-damarna ilemi bu zellikler onlarda
hakiki mnsyla bulunmaktayd. Bu vasflarn, bir ksm Mslmanlar arasnda varln
srdrmesi ise mecz veya zll mnda anlalmaldr. Bu itibarla hadis-i erifte yer alan,

Onlar bu vasflar terk etmeyecekler. ifadesini, bu vasflarn bire bir cahiliyedeki ekliyle
devam edecei eklinde deil de; yle byle deitirilerek, tadil edilerek devam edecei
eklinde anlamak daha doru olacaktr.
Neseple vnme Bo Bir Teselli ve Aldanmlktr
Drt vasftan ilki olarak zikredilen ifadesi, neseplerle vnme ve fahirlenme

demektir. Esasnda insan; makam, mansp, ilim, servet, gzellik, zeka vb. hangi husus ile
fahirlenirse fahirlensin bu, Allaha kar saygszln ifadesidir. stad Bedizzaman Hazretlerinin
yaklamyla Allahn ltuf ve ihsanlarn grmezlikten gelmek nankrlk; onlar kendinden
bilmek ise fahirdir. O hlde insan, nankrlkten de, fahirden de uzak kalmak istiyorsa, ncelikle
mazhar olduu ilim, irfan, akl, muhakeme, servet, shhat vb. btn nimetlerin Ondan olduunu
bilmeli, Btn bu gzellikler Gzeller Gzeline ait. demeli, daha sonra o nimetlerin
zikredilmesini gerektiren bir durum olduunda da onlar sadece bir tahdis-i nimet olarak
zikretmelidir.
Biraz daha aacak olursak; insann fahirlenmesi ve kendini beenmesi Allahn (celle celluhu)
sevmedii ok kt bir vasftr. Fahirlenen ve kibirlenen insanlar Allah tepetaklak eder. te
hadis-i erifte insan ba aa getirecek bu fetin zel bir eidinden bahsediliyor ki, o da
haseple, neseple, soyla, sopla, ecereyle iftihar etmektir. Bu adan insan, Efendimizin
(sallallhu aleyhi ve sellem) tertemiz eceresinden gelmi olsa bile, Allahm byle mbarek bir
silsile-i zehebden (altn silsile) gelmek benim elimde olan bir ey deil. Biliyorum ki bunu bana
nasip eden Sensin, bu gzellik Sana aittir ve bu durum ayn zamanda benim iin ar bir
sorumluluktur. Ya Rab, bu gzellii bahettiinden dolay hem Sana hamd senada bulunuyor
hem de bu sorumluluun hakkn verebilmem iin Senin yardmn diliyorum. demeli ama asla
belli bir soydan gelmi olmay bakalarna kar bir faikiyet (stnlk) unsuru olarak
kullanmamaldr.
nsann, Ben yle bir paadan geliyorum; atalarm yle zengindi; bizim Boaziinde yle
yle yallarmz, villalarmz vard. trnden ifadeleri de soyla sopla fahirlenme kategorisi iine
girer. Ayn ekilde bir insann bakann, babakann, cumhurbakannn olu olmas
fahirlenmesine, caka yapmasna sebep olabilir. Hlbuki bunlarn hibiri nezd-i ulhiyette bir
kymet ifade etmez; aksine bunlarla fahirlenmek Allah katnda merduttur. Bu tr mlhazalara
giren insann iman varsa, dnyada bunun cezasn grr; iman yoksa onun cezas mahkeme-i
kbraya kalr ki bu, ok daha ardr.
Bu itibarla insan ne seviyede olursa olsun, soyuyla sopuyla kendisini ifade etme gibi bir
seviyesizlie dmemeli ve bunlar bir stnlk vesilesi olarak grmemelidir. nk atalarnn
sahip olduu meziyet ve stnlklerin insana hibir faydas yoktur. Asl olan, insann zat
kymete sahip bulunmasdr. Nitekim Cenb- Hak, Nezd-i ulhiyette sizin en

keriminiz, en muttaki olannzdr. yce beyanyla bu hususa dikkat ekmitir.
58

Evet, insann Allah (celle celluhu) katndaki kymetinin ls; ibadet taatte nerede
durduu, Allahla nasl bir mnasebet iinde bulunduu, hayatn ihsan uuru iinde srdrp
srdrmedii, yapt her ii Allah tarafndan grlyor, dahas Allah gryor olma
mlhazasyla yapp yapmadyla irtibatldr. Bu konularda durmas gerekli olan yerde
durmayan bir insan, kimin torunu olursa olsun ve hangi soydan gelirse gelsin, bunun ona hibir
faydas olmayacaktr. Nitekim Hazreti mer, phesiz ki biz,

Allahn slmla aziz klm olduu bir kavimiz. Bu yzden asla slmn dnda bir izzet vesilesi
aramayacaz. szleriyle, slmn dnda fazilet ve stnlk vesileleri aramann beyhude
59

olduunu ifade etmitir.

nsanln Kurtulamad Kast Sistemi
Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem) ikinci olarak, lafzyla, neseplerinden
tr bakalarnn tan u teniye tbi tutulmasn zikretmitir. Hlbuki bir insann fakir bir ailede
neet etmesi, babasnn koyun gden bir oban olmas ona bir ey kaybettirmeyecei gibi,
yukarda ifade edildii zere onun falann filnn soyundan gelmesi de ona bir ey
kazandrmayacaktr. nemli olan, insann zat deere sahip olmasdr. brahim Hakk
Hazretlerinin u beyitleri bu durumu ne gzel zetler:
Hakk gel srrn eyleme zhir
Olaym der isen bu yolda mhir;
Harbat ehline hor bakma kir
Defineye mlik vrneler var.
Evet, sizin ok virane grdnz yle insanlar vardr ki o viranelerin barnda defineler
yatyordur.
Bu adan yetitii kltr ortamna, madd durumuna, iinde bulunduu muhite, aile evresine
vs. bakarak insanlar tan u teniye tbi tutmak kesinlikle doru deildir. Esasnda kendini stn
grme ve bakalarn hafife alma duygusu, ok daha eski dnemlere dayanmaktadr. Hint
dinlerinden kaynakland ve Hindistanda doduu sylenen kast sistemi inanc aslnda,
enbiya-i izmn mesajyla iyi bir terbiyeden gemeyen pek ok toplumda varln srdrmtr.
Gnmzde de byle bir anlayn ak-kapal farkl tezahrleriyle, lkemiz de dhil, dnyann
pek ok yerinde olduunu syleyebiliriz. Eer insanlk gnmzde bu kadar medenileme,
demokratikleme ve insan haklarnda ilerleme iddiasna ramen, farkl ekil ve tezahrleriyle
hl kast sistemini devam ettiriyorsa, insanlk lemi olarak durumumuzun yeniden gzden
geirilmesi gerektii kanaatindeyim.
Bu konunun hususiyle bizim toplumumuza bakan yan ise udur: Anadolu, memerr-i
akvmdr; yani pek ok kavmin gelip getii, konup gt bir urak yeri olmutur. Tarihin
deiik dnemlerinde dnyann muhtelif yerlerinden farkl rklara, dinlere, kltrlere sahip olan
kavimler Anadoluya yerlemi ve bunlarn birou da Mslman olmutur. Bu adan herhangi
bir insann soyunu aratrmaya kalktnzda birka kuak sonra dedesinin, Yahudi, Ermeni,
Musevi, Rum vs. olduunu grebilirsiniz. te buradan yola karak insanlar tan etmeye
hakknz yoktur. Sahabe-i kiramn bile pek ounun babas Mslman olamadan ahirete
gitmitir. Dolaysyla insanlar gemileriyle ve ait olduklar neseplerle deil de kendi durumlar
itibaryla deerlendirmek gerekir.
Yldz Fal ve Kalbdeki Derin Boluklar
Cahiliye ilerinden olduu hlde mmet arasnda mevcudiyetini devam ettirecek olan
detlerden bir dieri de eklinde ifade edilen yldzlardan yamur bekleme ve
yaan yamuru yldzlardan bilmedir. Hususiyle Mezopotamyada yldzlara hususi kutsiyet
atfediliyordu. Orann ahalisi, yldzlarn insanlarn kaderi zerinde dorudan doruya tesirli
olacana inanyordu. Gnmzde bu tr inanlar yklm olsa da onun birer glgesi olan yldz
falna ve burlara inanma devam etmektedir. Demek ki bu cahiliye deti hl farkl ekillerde
varln srdrmektedir.
Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) konuyla ilgili bir hadis-i erifte Allah
Telnn (celle celluhu) yle buyurduunu ifade etmitir:



Kullarmdan bazlar Bana iman etmi bazlar da Beni inkr etmi olarak sabahlad. Allahn
fazl ve rahmeti sayesinde yamura kavutuk. diyenler Bana iman etmi, yldzlar inkr etmi
olanlardr. Yamuru herhangi bir yldzdan bilenler ise beni inkr etmi, yldza iman etmi
olanlardr.
60

Demek ki yaan yamuru Allahtan (celle celluhu) gelmi bir rahmet eseri olarak grmek ve
hamd sena ile ona mukabelede bulunmak bir iman almeti iken, onu yldzlar gibi basit
sebeplere nispet etmek irk almetidir. Eer Cenb- Hak yamurun yamas adna yldzlar izzet
ve azametine birer perde yapsayd, onlarn bu konuda birer sebep olarak grlmelerinde bir
mahzur olmayabilirdi. Fakat pozitif ilimlerin de ortaya koyduu zere yldzlarla yamurun
yamas arasnda sebepler dairesinde dorudan bir mnasebet dahi bulunmamaktadr.
 Maalesef insanlar inanlmas gerekli olan hakikatlere inanmaynca, yani Allaha,
peygamberlere, Kurna, ahirete salam bir iman bulunmaynca, insanlarn iinde bulunan inan-
ma duygusu bu sefer onlar btla inanmaya srklyor. Kimi gidiyor yogizmden medet umuyor,
bir bakas meditasyondan keramet bekliyor, br de yldz fallaryla tatmin olmaya alyor.
te btn bunlarn sebebi insann ruhundaki inanma kabiliyet ve istidadnn inanlmas gerekli
olan hakikatlere kapal tutulmasdr. Evet, insan tabiat, yaratl itibaryla hakikat peinde
koar, fakat bazen hakikati ararken btl klh bana geer de imana muhta kalbini gider akl,
uuru dahi olmayan tala, aala, yldzla tatmin etmeye alr.
Kadere man ve Yas Kltr
Hadiste lafzyla ifade edilen son husus ise len kimselerin arkasndan at

yakmaktr. Hl lkemizin baz yrelerinde Kurn ve Snnetin temel disiplinleriyle telif
edemeyeceimiz at yakmalara ahit olmak mmkndr. len kimse arkasndan insanlar bir
araya gelerek onun iyilik ve faziletlerini sayp dker, hakknda, Ka yleydi, bak byleydi.
eklinde methiyeler dzerken bilhassa kadnlar ellerini yzlerine, dizlerine vurur, aktrlerin
yapt gibi sun alamaya dururlar.
Hlbuki abart ve uydurma ifadeler katlarak dile getirilen btn bu tazim, tebcil ve takdirlerin
lye hibir faydas yoktur. Faydas olmak bir yana hadis-i eriflerde ifade edildii zere onlar
l zerine atlar yakarken melekler Sen gerekten byle miydin? diye onu hesaba eker ve
bylece o, at yakanlarn eliyle bir eit azap ekmi olur.
Evet, eer insan dnyada iken ibadet taatle Allaha yaklaamam, iyi bir kulluk ortaya
koyamamsa ne cenazesinin kalabalk olmasnn, ne hakknda dile getirilen methiyelerin ne de
cemaatin yi biliriz. demesinin kendisine bir faydas olmayacaktr. Ayrca ifade etmek gerekir ki
bile bile fask bir insan hakknda yi biliriz. demek yalan yere ahitlik etmek demektir.
Dolaysyla Allah (celle celluhu), insana syledii bu yalann hesabn sorar. Elbette ki camiye
gelen, namaz klan, ahlkl ve faziletli grnen bir insan hakknda hsn- ehadette
bulunabiliriz. nk biz, zhire gre hkmederiz. Kalbleri bilen yalnz Allahtr. Fakat apak din
ve diyanet dmanl yapan veya lafta dindarl kimseye brakmad hlde deta mbah
grrcesine aktan hrszlk, yolsuzluk yapan, iftira ve tezvirde bulunan kiiler hakknda yi
biliriz. demek hem korkun bir yalan hem de Allaha kar byk bir saygszlktr.
Ayrca meseleye din nasslar asndan bakldnda imamn, Bu meyyiti nasl bilirsiniz?
eklindeki sorusuna karlk cemaatin yi biliriz. mukabelesinde bulunmasnn Snnet-i
Sahihada bir yerinin olmadn, Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) byle bir
uygulamasnn bulunmadn, bunun toplumumuzun bir icad olduunu grrz. Hatta bazlar
bu bidate yeni ilvelerde bulunarak soruyu defa tekrar ediyor, sonra da buna, Hakknz
hell ettiniz mi? sorusunu ekliyor. Fakat bunlarn hibirisinin ne Kitapta ve Snnette ne de
ktb-i fkhiyede yeri yoktur. Dolaysyla da bidattir, ne lye ne diriye faydas vardr.
Bilinmesi gerekir ki, insan imanyla, salih ameliyle br tarafa gitmise isterse onun cenazesini
iki insan klm olsun, bunun ona bir zarar yoktur. Nitekim benim de ok sevip takdir ettiim bir
insan olan Ahmet Naimin cenazesini be-on insan klmtr. Bir gn Yaar Hocaya bu hdiseyi
zikrettiimde, Allah bu gnahkr insanlara nasip eder mi Ahmet Naimin cenaze namazn
klmay! demiti. Keza millet, Mehmet kife kar da vefaszlk yapm ve onun cenazesine
gitmemiti. Camide namaz klndktan sonra niversiteli talebeler bayraklar alp gelmilerdi.
Tarihte kymet-i harbiyelerine gre muamele grmeyen daha nice insan vardr.

Firavun ve Tiranlarn Cenaze Merasimi

Dier taraftan Huzur- Kibriyaya giderken gerekli olan donanm burada kazanamam, teye
salih ve gzel amellerle gidememi bir insann cenazesinin kalabalk olmasnn da ona bir
faydas dokunmayacaktr. Nice Firavunun, Nemrutun, eddadn cenazesini milyonlarca insan
teyi etmitir; fakat bu durum onlar, yaptklar cinayet ve zulmlerin vebalinden kurtaramaz.
Dolaysyla onlarn cenazelerini milyonlarca insan teyi etse, yer yerinden oynasa, btn insanlk
onlarn cenazesinin banda toplanp hepsi birden az birlii yaparak Biz, bundan razyz.
deseler, btn bunlar o kii iin hibir ey ifade etmeyecektir. Byle birinin gidecei yer yine
gayyadr, yine gayyadr, yine gayyadr.
Vka, hadis-i eriflerde vefat eden bir insann arkasndan krk kiinin hsn- ehadetini ifade
etmesiyle onun affolunaca ifade edilmitir. Fakat yukarda ifade edilmeye alld gibi bu
61

ehadet, bile bile yalan sylemek suretiyle yaplan yalanc ahitlik deildir.
Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) lm ve lm tesiyle alkal hatrlatmada bulunduu
bir yerde Eb Zerre (radyallhu anh) hitaben yle buyurmutur:

Gemini bir kere daha elden geirerek yenile, nk deniz ok derin. Azn tastamam al,
phesiz yolculuk pek uzun. Srtndaki ykn hafif tut, nk trmanacan yoku sarp m sarp.
Amelinde ihlsl ol, zira her eyi grp gzeten ve hakkyla deerlendiren Rabbin senin yapp
ettiklerinden de haberdardr. 62

te Allah Reslnn (sallallhu aleyhi ve sellem) zerinde durup deer verdii hususlar
bunlardr. Eer byle salih bir daire iinde kalarak Allaha yrmseniz, tertemiz olan
ruhunuzun ufkuna yrm saylr ve Biz hepimiz Allaha aidiz ve mutlaka Ona

dneceiz. hakikatiyle serfiraz olursunuz. Aksi takdirde yaklan atlarn, dzlen methiyelerin,
63

milyonlarca insan dahi olsa cenazeye gelen kalabalklarn size hibir faydas olmayacaktr.
Sizi ekemeyen, sindiremeyen ve hazmedemeyen insanlar zaman zaman, deiik iftiralarla,
ortaya konulan hizmetleri karalamaya alabilirler. Siz istikametinizi koruduktan sonra hibir
mfterinin iftira ve komplosu, Allahn izniyle, size zarar veremez. nsaf ve vicdan sahibi herkes
biliyor ki, dnyann drt bir yannda sevgi ve hogrnn bayran dalgalandran eitim
kurumlar vefakr Anadolu insannn himmetleriyle ortaya kmtr. En zayf olduu bir
dnemde stikll mcadelesini gerekletiren Anadolu insan, ikinci bir ahlanma fasl yaam
ve orta lekte ekonomik imknlara sahip olmasna ramen dnyann drt bir yanna almtr.
Ayrca kendi ruh ve mn kklerinden szlp gelen deerleri dnyann drt bir tarafna tama
ve onlardan da alacaklarn alma adna binlerce muallim, rehber ve talebe dnyaya alm, hi
gidilmedik yerlere gitmi ve burs lsndeki cretlerle geinmeye almlardr. Demek ki
toprak mmbit olduu iin bu trl gzellikleri ortaya karabiliyor. Bir vefa borcu olarak ben
belki gnde on defa bu arkadalara dua ediyorum. Allahm! Dnyaya alan o rehberleri,
talebeleri, retmenleri, mtevellileri peygamberlerinle birlikte har u ner eyle! Onlarn kuvve-i
mneviyelerini takviye eyle! diyorum.
Hsl, dinimize ve insanla hizmet adna byle gzel bir tablonun olumasnn arkasnda
halkmzn gven ve itimad vardr. Bu sebeple imdiye kadar olduu gibi bundan sonra da onu
zedeleyebilecek her trl tavr ve davrantan ylandan-yandan kaar gibi uzak durulmaldr.
57
Ahmed bn Hanbel, el-Msned 5/343; Hkim, el-Mstedrek 1/539.
58
Hucurt sresi, 49/13.
59
bn Eb eybe, el-Musannef, 7/10; Hkim, el-Mstedrek, 1/130.
60
Buhr, ezn 156, istisk 28; Mslim, mn 125.
61
Bkz.: Mslim, ceniz 59; Eb Dvd, ceniz 40, 41.
62
ed-Deylem, el-Msned 5/339.
63
Bakara sresi, 2/156.
 Bir Kez Daha Vifak ve ttifak

S oru: Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem), mmetinin umumi bir felkete
uramamas ve mtemadi olarak bakalarnn hkimiyeti altnda kalmamas iin yapt
dualarn kabul edildiini fakat mmetinin ihtilaf ve iftiraka dmemesi ile alkal duasnn kabul
buyrulmadn ifade etmitir. Zikredilen hususlar arasndaki ortak nokta ve bunlarn verdii
64

mesajlar nelerdir?
Cevap: Kurn- Kerim, mminlerin ibret almalar adna pek ok peygamber kssasna yer
vermitir. Bu kssalarda ifade edilen nemli hususlardan birisi de irat iin gnderilmi olan
peygamberlere iman etmeyen kavimlerin helk edilmi olmalardr. nkrda ve zulmde
temerrt gsterdiklerinden dolay Hazreti Nuhun kavmi umumi bir tufanla, Hazreti Hdun 65

kavmi uursuz bir kasrgayla, Hazreti Salihin kavmi korkun bir sayha ile helk edilmi, Sodom
66 67

ve Gomore halknn ise alt stne getirilmitir.

Zikredilen bu kavimlere gelen ilh afetler belli bir corafyaya mnhasr olarak m geliyordu
yoksa helk, yeryzndeki btn insanl iine alacak ekilde mi gerekleiyordu, bilemiyoruz.
Fakat Allah Reslnden (sallallhu aleyhi ve sellem) nce gelen peygamberlerin sadece belirli
bir kavme gnderildikleri gz nnde bulundurulduunda her bir kavme gelen helkn onlarn
yaam olduu corafyayla snrl kalm olabileceini syleyebiliriz. Eer byle ise, kendilerine
gnderilen peygambere inanmayp kfr ve zulmde srar eden insanlarn tamam helk edilmi
olsa da, gelen helk o kavme mnhasr olacaktr. Fakat Hteml-Enbiya Efendimiz (aleyhi
ekmelt-tehy) btn insanla gnderildiinden dolay, Onun davetine icabet etmeyip inkr
ve zulmde inat edenlerin umumu snnetullah gereince helka maruz kalacaktr.
Kabul Grm Dua
te bu sebepledir ki Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem), mmet-i Muhammedin byle
umumi bir felket ve helke uramamas adna Allaha dua etmitir.

Sen, onlarn ilerinde olduun srece, Allah onlar helk etmeyecektir.

Onlar istifar ettikleri srece de Allah onlar helk etmeyecektir. yet-i kerimesi Onun duasnn
68

kabul edildiini gstermektedir.

Malm olduu zere Efendimize ait olan nebev hususiyetlere hususiyet-i Muhammediye
denilmektedir. Buna gre Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem) mbarek hayatlarn mmet-i
Muhammedin iinde geirdii ve onlarn banda bulunduu srece, gemi peygamberlerin
mmetlerinin bana gelen helk onlara gelmeyecektir. yetin zhir mnsna gre bu hakikat
msellemdir. ar tefsir asndan yetten yle bir mn da anlalabilir: Nebiler Sultan
(sallallhu aleyhi ve sellem), mminlerin gnllerinde yaad srece, Allah (celle celluhu),
onlar gemi kavimleri cezalandrd gibi cezalandrmayacak, altlarn stlerine getirmeyecektir.
Eer mminlerin arasnda salam bir Muhammed ruh varsa, Allah Tel, nsanln ftihar
Tablosunun hayat- seniyyelerinde mmet-i Muhammedi balad gibi, O (sallallhu aleyhi ve
sellem) ruhunun ufkuna yrdkten sonra da kyamet gnne kadar mmet-i Muhammedi
balayacak, syanet, riayet ve hfz buyuracaktr.
yetin devamnda ayrca mminlerin helktan muhafaza buyrulmalarnn bir vesilesinin de
istifar etmeleriyle gerekleecei beyan buyrulmutur. mmet-i Muhammed, hata ve
gnahlarndan sonra hemen dorulup istifar ediyorlarsa Allah (celle celluhu) onlar
yukardan, aadan, sadan ve soldan gelecek musibetlerden muhafaza buyuracak, onlarn
altlarn stlerine getirmeyecektir. Hsl, Allah (celle celluhu), Efendimizin mmet-i
Muhammed hakkndaki umumi helk edilmemesi duasna icabet buyurmu, Kurn, bu hakikati
dile getirmi, tarih de bunu ak bir ekilde gz nne sermitir.
Tarih Devr-i Daimlerde Geici Esaretler
kinci olarak; Allah Reslnn (sallallhu aleyhi ve sellem), Mslmanlarn ilelebet smrc
bir devletin igali altnda kalmamas adna duas kabul edilmitir. Demek ki O (sallallhu aleyhi
ve sellem), gaybbn gzyle bazen mminlerin igal altnda kalacaklarn fakat bunun ilelebet
devam etmeyeceini grmtr. Nitekim hayat- seniyyelerinden drt be asr sonra
Mslmanlar pei peine Hal seferlerine maruz kalm, ardndan da Moollar gelmi, hilfet
pay-i tahtnn bulunduu Badat igal etmilerdir. Fakat bunlarn hibirisi kalc olmamtr. Ne
Hallarn, ne Moollarn, ne de daha sonraki zalim ve mtecavizlerin igalleri kalc olmu, bir
gn gelmi, Allahn izni ve inayetiyle, hepsi sona ermitir.
lem-i slm ok ciddi megul eden Hallarn kimisi Klarslana, kimisi Nureddin Zengiye,
kimisi de Selahaddine toslam, tersyz olmu ve geldikleri gibi gitmilerdir. Daha sonra Allah
(celle celluhu), Seluklular glendirmi, onlara asra yakn slmn kaderiyle alkal ok
nemli bir misyonu eda etme frsat vermitir.
Anadolu Seluklularnn tesirsiz hle geldikleri, Babaler isyanyla btn btn fel olduklar,
gnelerinin gurup etmeye yaklat dnemde ise, Stn barnda deta bir trtln
metamorfoz yaayarak kelebee dnmesi gibi yeni bir oluum btn fk- lemde arz-
endam etmitir. Evet Osmanl, lem-i slmn kuzeyinde slm dnyasnn karakolculuunu
yapm, onu korumutur. Mlik bin Nebinin ifadesiyle, eer slm dnyasnn imalinde Osmanl
olmasayd, bugn slm dnyas da olmazd. nsanlk tarihinde drt asr boyunca bir devleti
kvamnda gtrme, ne Romallara, ne inlilere, ne Hintlilere ne de baka bir millete nasip
olmutur.
Gnmzde ise slm dnyas daha farkl bir erevede yine igaller yaamaktadr. Eskiden
kaba kuvvet kullanarak gerekletirilen igaller, bugn slm dnyasnn iindeki piyonlar
vastasyla yaplyor. Mslman corafyas, bu piyonlar eliyle sevk ve idare ediliyor. Mslmanlar
arasndan karakter itibaryla bakalarnn emeline hizmet etmeye msait tiranlar seiliyor, onlar
sayesinde slm dnyas vesayet altnda tutuluyor.
Ama imdiye kadar tarih tekerrrler devr-i daimi iinde hep ayn eyler yaand gibi,
inaallah, bundan sonra da millet her ynyle bamszln elde edecek, tiranlar dnemi
bitecektir. Kim bilir hangi karncalar yeniden bir kere daha firavunlarn saraylarn yerle bir
edecek, hangi sivri sinekler nemrutlar yerlere serecektir. Zira Allah Resl (sallallhu aleyhi ve
sellem), bu mevzuda Cenb- Haktan dilekte bulunmu, Cenb- Hak da Onun bu dileine
icabet etmi, Senin mmetini ebed olarak igale maruz brakmayacam. mjdesini vermitir.

ftirakn Kayna: Beer Boluklar

Son olarak nsanln ftihar Tablosu (sallallhu aleyhi ve sellem), gaybbn gzyle, engin ufku
ve fetanetiyle insanlardaki hrs, tama, haset, rekabet, hret hissi, makam sevgisi, kendisinden
bahsedilme, parmakla gsterilme arzusu gibi duygularn onlar blp paralayacan ve
birbiriyle yaka paa hline getireceini grm, mmetini byle bir tehlikeden korumas adna
Cenb- Hakka yalvarmtr. Fakat Onun (sallallhu aleyhi ve sellem) bu duasna olumlu cevap
verilmemitir.
nk bu husus, dorudan doruya insanlarn iradeleriyle stesinden gelmeleri gereken bir
meseledir. Cenb- Hak, Nebiler Nebisinin (sallallhu aleyhi ve sellem) duasn btn btn
reddetmese de, Hayr! Onlar birbirine drecek, birbirleriyle yaka paa hline getireceim.
buyurmasa da onlarn birlik iinde yaamalarn iradelerine havale etmitir. Zira Allah (celle
celluhu), insanlar balayn hayvan yaratmam, yan yana koyduunuzda olduu yerde
duracak aa yaratmam, bilakis insan yaratmak suretiyle onlara irade bahetmitir. Dolaysyla
insan, iradesinin hakkn vererek sahip olduu haset, kin, nefret, gayz ve ekememezlik gibi
menfi duygularla srekli mcadele etmelidir ki terakki edebilsin. Farkl bir ifadeyle, vifak ve
ittifakn salanmas meselesi mmet-i Muhammede ekstradan bir armaan olarak verilmemitir.
Bilakis Yce Allah bu konudaki tevfikini, art- di plnnda onlarn iradelerini ortaya
koymalarna balamtr.
Bu itibarla eer mminler, birbirleriyle anlamak, uzlamak ve kucaklamak istiyorlarsa, ah-
Geyln, Ebul-Hasan e-zil, Hazreti Mevlna, Yunus Emre ve Hazreti Pr gibi herkese kucak
amal, ahs haklar itibaryla dvene elsiz, svene dilsiz olmal, gnllerini kranlara da
gnlsz davranmal; vifak ve ittifaka giden yolu her zaman ak tutmaldrlar. Onlar, iradelerinin
hakkn vererek buna muvaffak olduklar takdirde bu dnyada birlik ve beraberlik tesis etmi
olacaklar; ahirette ise Cenb- Hakkn srpriz ltuflaryla karlaacaklardr. Onlarn burada
ortaya koyduklar byle bir cehd ve gayretin tede geriye dn ok farkl olacaktr.

Rampadaki Fze Gibi

Nasl ki gayrimeru ehvet hisleri karsnda insann, iradesinin hakkn vermesi onu bir iffet
bidesine dntryor; bakalarna verilen gzellikler karsnda kiinin hasede dmemesi,
hrs gstermemesi onu bir istina kahraman hline getiriyor; aynen yle de vifak ve ittifakn
salanmas iin insann, iradesinin hakkn verip kendisine ramen yaamas onu bir fazilet
bidesi hline getirecektir.
Evet birileri, mmin olduklarn iddia etmelerine ramen size akl almaz ktlkler yapabilirler.
Yrdnz yollara talar, dikenler atabilirler. Yollarnz yrnmez hle getirip, yrdnz
istikametteki kprleri ykabilirler. Sizi toplumdan btn btn tecrit etmek isteyebilirler. Ama
eer siz, vifak ve ittifak hatrna birer fazilet bidesi olmaya namzetseniz, btn bunlar
grmezden gelmeli, Bu da geer y H! deyip yolunuza devam etmelisiniz. Yrdnz
yollardaki kprler ykldnda, baka bir yerde kendinize ipten, tahtadan yeni kprler kurmal;
ayrl kendilerine iar edinmilere ramen ayrla dmeden, Allahn izni ve inayetiyle,
yrynze devam etmelisiniz.
 Bir gn gelecek, size btn bu ktlkleri yapanlardan bazlar piman olacaklardr. Piman
olarak geldikleri zaman onlarn, sizi durduunuz yerde bulmalar ok nemlidir. Hatta onlar,
itizarda bulunduklarnda size den orada ayr bir centilmenlik sergilemek, Estafirullah! Bizim
bunlardan haberimiz yok. Biz, sizi hep yanmzda hissettik. demektir.
Hlbuki onlar, kskanlk ve hasetle sizden kilometrelerce uzaa savrulmulard. Hakknzda,
Hareketin nn kesin. Hayat hakk tanmayn. Onlarn hakkndan gelin. gibi laflar ediyorlard.
Hem de btn bu zulmleri irtikp ederken onlarn ciddi ve makul hibir gerekeleri yoktu.
Bilakis onlar buna sevk eden saik, rekabet hissiydi, kskanlkt, hasetti. En masumlarnda bile
bir hiss-i tenfs vard. Kendilerine gre alan blmeye, blmeye alyorlard. te bir hak
yolcusunun btn bunlar grmezlikten gelerek, sanki yokmu gibi kabul ederek hep durduu
yerde durmas onun adna ok byk bir fazilettir.
Beer Tabiatn Doru Okuma
te yandan vifak ve ittifakn her zaman muhafaza edilemeyecei, insanlar arasnda bir ksm
ihtilaflarn her zaman iin sz konusu olabilecei unutulmamaldr. nk insan, tabiat
itibaryla buna ak yaratlmtr. Dolaysyla biz, ahsmz adna vifak ve ittifakn temini iin
srekli en yce gaye peinde kosak da iinde bulunduumuz artlar itibaryla hi
beklemediimiz tavr ve davranlarla karlaabileceimiz bir realite olarak kabul edilmelidir ki
ciersz hdiselerle kar karya geldiimizde derin hayal krklklaryla midimizi
kaybetmeyelim.
Birlik ve beraberlik ruhunun korunmas adna, Hazreti Eb Bekir, Hazreti mer, Hazreti Osman
ve Hazreti Ali efendilerimiz gibi hareket ederek evreyle smsk kardelik balar kurabilmek,
kurun gibi sapasalam bir yap hline gelmek ok nemlidir. Nitekim Resl-i Ekrem Efendimizin
(sallallhu aleyhi ve sellem) etrafnda yer alan sahabe-i kiram efendilerimiz arasnda byle bir
vifak ve ittifak olumutu. Hazreti Prin etrafnda ilk saf tekil eden talebelerinde de zlliyet
plnnda bunu grebilirsiniz. Fakat daha sonraki dnemlerde farkl anlaylar, farkl felsef
telakkiler iin iine kartndan dolay ayn saffetin korunduu sylenemez.
Evet, her insanda bir ksm zaaflar olabilir. Bazlar, iinde bulunduklar heyetin genel ahengini
bozacak bir ksm tavr ve davranlara girebilirler. Bazlar, umumi ahengi zedeleyecek bir ksm
hata ve gnahlar irtikp edebilirler. Bazlar, bir buz paras gibi olan enaniyetlerini eritip bir ve
btn olma uurunu yakalayamayabilirler. Btn bunlar karsnda bize den de vicdan
enginliiyle meseleleri deerlendirmek, ahslarn hata ve kusurlarna fkelenip onlar
kendimizden uzaklatrmamak, aksine onlar kazanmaya almak, slah gayreti iinde bulunmak
ve bylece emanetimize aldmz bu ii gven iinde gtrebildiimiz yere kadar gtrmektir.
Nitekim Kurn- Kerimde birok yet-i kerimede, mminlere ktl iyilikle savmalar, 69

affedici ve msamahakr olmalar emredilmitir. Dolaysyla Kurnn bize telkin buyurduu bu

70

disiplinlere bal hareket etmeli, elden geldiince kusurlar grmemeliyiz. Aksi takdirde oklarn
rktr ve karrz. Bu da Hak rzas yolunda yapmaya altmz gzel faaliyetlere zarar verir.
Evet, eer vifak ve ittifak korumak istiyorsak, hi kimseyi hata ve kusurlarndan dolay hemen
kaldrp bir kenara atmamal, bilakis herkesin kalbine ulaacak yollar aramal, bulmal ve efkatle
barmza basp slahlarna almalyz.
64
Bkz.: Ahmed bn Hanbel, el-Msned 3/146, 156.
65
Bkz.: Ankebt sresi, 29/14.
66
Bkz.: Arf sresi, 7/71.
67
Bkz.: Kamer sresi, 54/31.
68
Enfl sresi, 8/33.
69
Bkz.: Mminn sresi, 23/96, Fussilet sresi, 41/34.
70
Bkz.: Mide sresi, 5/13, Hicr sresi, 15/85, Zuhruf sresi, 43/89.
 Toprak ve Gl

S oru: Sadnin Glistannda yer alan, Toprak ol toprak ki gl bitiresin; zira topraktan
bakas gl bitirmez. sznn kulluk anlaymz asndan ifade ettii mnlar nelerdir?
Cevap: Bu gzel sz, ncelikle hakikat mnsnda ele alacak olursak unlar syleyebiliriz:
Gl, sadece toprakta biter. Granitin, mermerin veya demirin zerinde gln nev nema
bulmas mmkn olmad gibi, insanlar nazarnda ok kymetli olan gm, altn, zebercet ve
yakut gibi deerli madenler zerinde de gl bitmez.
Esasnda ldkten sonra insanlarn topraa gmlmesini de bu espriye balayabilirsiniz. len
bir insan, kaldrlp bir kenara atlmyor. Bilakis o, br tarafa ait gller bitirmesi iin topraa
gmlyor. Bu, ister acbz-zeneb hakikatine, isterse baka bir yoruma balansn, insanda yle
bir z var ki, Allah (celle celluhu) onun zerinden insan yeniden ihya buyuruyor. Fakat bu
dnyada henz topraa gmlmeden mnen kendisini rmeye salm bir insann ukba
yamalarnda bir gl hlinde arz- endam etmesi mmkn deildir.
Kulluun Zirvesi: Secde
teden beri toprak, hep tevazu ve mahviyetin misali olarak zikredilir. nk o, ayaklar altnda
ezilmesine ramen, insanlar ve dier canllar iin Allahn (celle celluhu) izni ve inayetiyle
hep bir hayat kayna olmutur. Dolaysyla insan da yz yerde olduu, hangi konumda
bulunursa bulunsun kendisini hep sfr grd, Allah karsnda el pene divan durduu srece
ykselip meyve verecektir. Ancak o, byklk taslayp havada umaya kalktnda ise er yada
ge tepetaklak yuvarlanp gidecektir.
Bu adan insan, Allahn (celle celluhu) kendisine olan ihsanlar, nimetleri ve mazhariyetleri
lsnde tevazu ile eilmelidir. Bu hakikati, namazdaki rknleri dnerek zihninizde
canlandrabilirsiniz. Mesela Allahu ekber deyip, kemerbeste-i ubdiyet iinde kyama duran
insan, Allah karsndaki bu hlini yetersiz grr; Ona doru ayr bir tzim ifadesi olan rka
gider, as gibi iki bklm olur. Arkasndan, Allahm! Bana byle bir ibadet imkn verdiin iin
Sana krler olsun. Sen, ne byksn! Sen, ne ycesin! Tek byk Sen olduuna gre bana
kklk der. Fakat ben, ayaktaki hlimle bunu ifade edemem. te iki bklm oluyor ve Senin
karnda eiliyorum. duygularyla secdeye kapanr. Daha sonra muradn aryor gibi ban
secdeden kaldrr, deta kendisine alan kap aralndan Ona bakyor gibi ynelip, Hayr, bu
yetmedi! der, tekrar secdeye kapanr.
Nitekim nsanln ftihar Tablosu (sallallhu aleyhi ve sellem),
Kulun Rabbisine en yakn olduu an secde hlidir. ifadeleriyle secdenin dnda insann, Allaha
71

daha ok yaknlaabilecei baka bir hlin bulunmadn ifade buyurmaktadr. Secdenin ifade
ettii bu mn bir iirde yle ifade edilmitir:
 Ba-ayak ayn yerde, per aln seccade,
te, insan yaknla tayan cadde..!
72

Baarlar Kendinden Bilme feti

Demek ki insan, ne kadar mtevazi, ne kadar ba yerde, ne kadar iki bklm ise, o lde
Allaha (celle celluhu) yakn olacaktr. Esasnda Allaha gnlden inanm bir insann bandan
aa saanak saanak dklen nimetler karsndaki genel mlhazas budur. O, Rabb-i
Keriminin sonsuz nimetleri karsnda tevazu ile eildike eilir, ayan bast yere ban koyar,
Sonsuz karsnda sfr olduunu ilan ve itiraf eder.
Bu adan kendisini dinine, lkesine ve milletine hizmet etmeye adam insanlar, hangi
baarlar elde ederlerse etsinler, hangi konuma ykselirlerse ykselsinler hibir zaman elde
edilen baarlar kendilerinden bilmemelidirler. Hep yzleri yerde olmal ve Onun (celle
celluhu) rzasndan baka hibir beklentiye girmemelidirler; dnyev veya uhrev bir geri
dne gnl balamamaldrlar. Kendilerini hak yoluna adam insanlarn, yaptklar hizmetler
karlnda, Dnyaya ait u iim hallolsun; rahat yaayabileceim bir evim olsun; ocuum bir
yere gelsin. gibi mlhazalara girmemeleri gerekir. Dahas onlar, yaplan hizmetleri Cennete
girmeye veya Cehennemden saknmaya bile balamamal, bunlar Allahn ltfundan,
inayetinden, riayetinden ve kiletinden beklemelidirler.
Yoksa dinine, milletine hizmet etme iddiasyla ortaya ktklar hlde keselerini dolduran,
oluturduklar havuzlara bir eyler aktan insanlar, hl ve tavrlaryla apak yalan sylyorlar
demektir. Yaplan hizmetleri poplizme, alka, takdire balama, marun bil-benn (parmakla
gsterilen) olma maksadn takip etme, dnyev bir ksm makamlarn arkasna dme hem
riyakrlk, hem bencillik ve hem de Allaha kar saygszca pazarla girme demektir. Bir ltf-u
ilh olan baarlar ve nimetleri kendilerinden bilen, bunlar kendi akl, zek, fetanet ve
dirayetlerine veren, bu istikamette Firavunca laflar edenlere bugn bir frsat verilse bile yarn
bu frsat onlarn ellerinden alnr, burunlar yere srtlr, bugn marp kstahlatklar lde
yarn mahcup duruma derler. det-i ilhiye byledir ve onun deitii hi grlmemitir.

Gbre Ol ki Gller Yetisin!..

Hakiki bir mminin, nil olduu bir ksm muvaffakiyetleri kendi karlar istikametinde
kullanmas veya zerinde blbller tyor diye marp kstahlamas sz konusu
olamaz/olmamal. O, mazhar olduu ihsan ve ikramlar karsnda, Acaba ben, glmle,
ieimle, yapraklarmla, kkmle yeniden bir kere daha topraa dnp, yeni bir ksm gllerin
nev nema bulmas iin uygun bir ortam ve zemin tekil edebilir miyim? mlhazalaryla
hareket eder/etmelidir.
stad Necip Fazl (makam Cennet olsun), kendisinden bahsederken, Beni de bir gbre kabul
edin. derdi. Onun bu szn hi unutmam. Aslnda kendi byklnn farknda olmasna
ramen bu mlhazalar iinde bulunmas onun tevazu, mahviyet ve hacaletini ifade etme adna
ok nemlidir. te bir mmin kendisine byle bakmaldr. O, bir gl bahesine dnse, her tarafa
ser ekse, drt bir yandan blbller erek onun yapraklarna konsa, onun iin arklar ve
naatlar okusa, o, tekrar yeni gllerin bitmesi adna gl yapraklar hlinde topraa dklmelidir.
Zira Allahn saanak saanak bamzdan aaya yadrd nimetleri karsnda bize den
vazife, mahviyet, tevazu ve hacaletimizi daha da derinletirme olmaldr. Hatta birileri, bizden
bahsettiinde biz, Allah Allah! Ne halt kartrdk ki bu insanlar, bizim iin svme mnsna
gelen bu vg dolu szleri sylyorlar! demeliyiz.
Ortaya konulan hizmetleri ille de esbab- diye iinde bir sebebe dayandrmak gerekirse, onu
mminler arasndaki vifak ve ittifaka verilmelidir. Cenb- Hakkn (celle celluhu), vifak ve
ittifak kendisine ynelmi bir tevecch veya nazar kabul ettii, tevecche tevecchle, nazara da
nazarla mukabelede bulunduu dnlmelidir. nk vifak ve ittifak, tevfik-i ilhnin en byk
vesilesidir.
Enfl Sresinde geen,

(Allah), mminlerin kalblerini birbirine sndrp bir araya getirdi. ayet sen dnyada

bulunan her eyi sarf etseydin, yine de onlarn kalblerini birletiremezdin; fakat Allah onlar
birletirdi. nk O Azizdir, Hakmdir. yet-i kerimesinin de iaret ettii zere asl mesele
73

Allahn (celle celluhu) inayeti, riayeti ve kiletidir. Biz, Onunla mnasebetimizi ne kadar sk
tutarsak, O da birlerimizi bin yapar. O, bir damlaya koskocaman deryann, bir zerreye gnein,
bir karncaya da gergedanlarn iini grdrmek suretiyle bykln ifade eder. nk Allahn,
bykln ifade etme hususlarndan birisi de ok kk unsurlar kullanmak suretiyle byk
iler yapmasdr.
Nitekim Fahr-i Kinat Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) ruhunun ufkuna yrdnde
saylar otuz-krk bini gemeyen sahabe-i kiram efendilerimiz, o dnemin iki sper gc olan
Bizans ve Sasaninin hakkndan gelmi, devletler muvazenesinde nemli bir yere oturmu ve
dnyaya yeni bir nizam vermilerdi. stelik onlar, her birisi bugnk terr hadiselerinin -drt
kat byklndeki on bir tane irtidat hdisesinin stesinden gelmilerdi. Hazreti Eb Bekir
(radyallhu anh), iki buuk seneye varmayan hilfeti dneminde, btn bu fitneleri bastrm
ve asayii temin etmiti. Bugn onca mekanize birlie ramen bir terr hdisesinin nne
geemeyenler hicapla iki bklm olmaldrlar.
Toprakla yle Btnle ki Mezarn Dahi Bilinmesin!..
Allah bes, bk heves (Allah yeter, kalan heves). Alka, takdire, alyi ifade eden szlere
ihtiyacmz yok. Kemal-i mahviyet ve tevazu iinde Cenb- Hakka kar hizmet etmeli, Onun
rzasna kilitlenmeli, sonra da yeniden bir gle ekirdek olmak zere topraa gmlmeliyiz. Deil
hayatta iken takdir edilme, gmlrken bile, Cenazeme ok insan itirak etsin. eklinde bir
arzu ve beklentimiz olmamaldr. Hatta bir yerde, Mevty nasl bilirsiniz? Haklarnz hell eder
misiniz? eklindeki szleri gft g saymal, asl olann Allahla mnasebeti kavi tutmak
olduunu da asla unutmamalyz.
Silik bir insan gibi yaamal ve ruhumuzun ufkuna yrmeliyiz. Mmknse, an devs
kmetinin dedii gibi mezarmzn bile sakl kalmasn istemeliyiz. O, Benim kabrimi gayet gizli
bir yerde, bir iki talebemden baka hi kimse bilmemek lazm geliyor, bunu vasiyet ediyorum.
demitir. Allah akna, bu nasl bir tevhid telkkisidir; Allahla ne mthi bir irtibattr! Nitekim
74

ruhunun ufkuna yrd gnden bugne birka kiinin dnda kimse onun mezarnn yerini
bilmemektedir. O, eserlerinde dile getirdii fevkalde tevazu, fevkalde mahviyet ve fevkalde
hacalet ilkesini bir hayat dsturu hline getirmi ve hayatn hep nefye bal gtrmtr. 75

Eer yaptmz hizmetler neticesinde ille de bir beklentimiz olacaksa o da dnyann drt bir
yannda ruh-u revn- Muhammednin ehbal amas olmaldr. Fakat bu hususta bile illa
neticeyi grelim diye srarc olmamal ve meseleyi murad- ilhye havale etmeliyiz. nk Onun
muradnn nnde bir murad takip etmek doru deildir. Biz isteriz, arzu ederiz ama Onun
muradn bilemeyiz. Biz istesek de baz kmr istidatlar hidayete ermeyecektir. Dolaysyla biz,
Allahn (celle celluhu) ve Onun n Yce Nebisinin (aleyhi ekmelttehy) gnllere taht
kurmas hususunda kararl ve srarc olsak da neticeyi Allaha havale eder, Onun hkm ve tak-
dirine raz oluruz.
71
Mslim, salt 215; Eb Dvd, salt 148; Nes, mevkt 35, tatbk 78.
72
M. F. Glen, Krk Mzrap s.382 (Hlyal Mavilikleriye Geceler).
73
Enfl sresi, 8/63.
74
Bedizzaman, Emirda Lhikas-2 s.189.
75
Bkz.: Bedizzaman, Tarihe-i Hayat s. 470 (Emirda Hayat); Emirda Lhikas-1 s.57.
 Aksiyon nsanlar ve lim Ehli

S oru: Tevbe Sre-i Cellesinde yer alan, Mminler toptan savaa kmamaldr. Her
topluluktan bir taifenin dini iyi renmek ve geri dndklerinde milletlerini uyarmak zere
geri kalmalar gerekmez mi ki, bylece, yanllklara dmekten saknm olsunlar. yetinin 76

gnmz mminlerine verdii mesajlar nelerdir?

Cevap: Yce Allah bu yet-i kerimede ilk olarak, kelmyla mminlerin

hepsinin ayn anda sefere kmalarnn, cepheye komalarnn ve savaa itirak etmelerinin
doru olmadn beyan buyurmutur. Daha sonra

ifadeleriyle onlardan bir grubun dinin ruhuna nfuz etmek iin arkada kalmas gerektiini ifade
buyurmu, kavl-i kerimiyle de bu ilim sahiplerinin deiik

cephelerden dnen kavimlerini eri yolun encamndan sakndrmalar, din adna onlar
beslemeleri ve bilmeleri gerekli olan ilimleri onlara talim etmeleri gerektiini beyan etmitir.
nk harl harl bir cepheden dierine koan ve dmanla yaka paa olan mcahitler bu
konudaki ihtiyalarn tam karlayamam, ok nemli bir vazife yaparken ilim adna eksik
kalm, dinlerini renememi olabilirler.
lm Kvam ve Baar
slmn ilk intiar ettii dnemde, mminler, hak ve hakikati anlattklarndan, adaleti temsil
ve ifade ettiklerinden dolay din ve diyanet dmanlar tarafndan hcum ve saldrya maruz
kalyorlard. Byle bir durumda mminler, ilerini bitirmek iin zerlerine gelen dmanlara,
Gelin hele bir camide oturup konualm. diyemezlerdi. Deseler bile kin ve tahribe kilitli o
dmanlar gelir o camiyi mminlerin balarna ykmaya alrlard. te inananlar byle bir
ykma frsat vermemek iin, yani rzlarn, namuslarn, din ve diyanetlerini, vatanlarn,
bayraklarn korumak iin, saldrya geen dmanlara kar koymu ve kendilerini mdafaa
etmilerdi.
Efendimizden (sallallhu aleyhi ve sellem) sonra Hulefa-i Ridin dneminde de benzer
problemlerle karlalm ve Mslmanlar deiik yerlerde dmanlarla yaka paa olmak
zorunda kalmlard. Mesela Hazreti Eb Bekir dneminde, ortaya kan irtidat hdiselerini
bastrmak iin tam sekiz farkl cephede mcadele edilmiti. Bunlarn yan sra o dnemin sper
gleri olan Sasaniler ile Bizans mparatorluunun gzleri de Mslmanlarn zerindeydi.
Bunlar da her frsatta bir problem hlinde Mslmanlarn karsna ktndan Mslmanlar
dnyann deiik yerlerinde mdafaa sava yapmak zorunda kalmlard.
imdi byle bir durumda eer herkes savaa itirak edecek olursa, eitim alannda ciddi bir
boluk ortaya kacakt. te yukarda geen yet-i kerimede Cenb- Hak, bir zmrenin geride
kalarak ilimle megul olmasn ve savalardan dnen insanlardaki bu boluu doldurmalarn
emretmi ve bylece Mslmanlarn mutlaka ilm kvamlarn korumalar ve yaadklar an
artlarna gre ulalmas lazm olan ufka ulamalar gerektiine iaret etmitir. Zaten byle bir
kvam ve ufuk yakalanamad takdirde, farkl cephelerde hcumlara kar koyup baarl olmak
da mmkn deildir.
Kltr Elileri
lim ve beyan gcnn ne kt gnmz artlarna gelince; bugn kendimiz olarak
mevcudiyetimizi devam ettirebilmemiz ilmin, kalemin, beyann gcyle mmkn olacaktr.
Bedizzaman Hazretlerinin yaklamyla, gnmzde medenilere galebe ikna iledir. Dolaysyla
77

gnmzn kltr elileri olan adanm ruhlar, kendi deerlerini madd klla, tankla, topla,
tfekle, silahla ve kaba kuvvetle deil; ilimle, irfanla, sevgiyle, hogryle, esenlikle dnyann
deiik corafyalarna gtrmelidirler. nk sevgi ve sulh yolu gnllere giden yolu aar; kaba
kuvvet ise, kin ve nefretlerin hortlamasna sebebiyet verir. Bunun iin, baka devletler gelip
tepenize binmedike, mecbur kalnmadka madd kuvvetle meseleleri zme yoluna
bavurulmamaldr. Madd gcn kullanmna gelince o, mdafaada bulunma veya vukuu
muhakkak olan bir tehlikeyi bertaraf etme noktasnda ele alnmaldr.
Bu itibarladr ki hem dinimiz, hem insanlk adna gnmzde yaplmas gereken en nemli
vazife, dnyann drt bir yanna alarak kendi kltr deerlerimizi oralara gtrmek ve bu
arada temel disiplinlerimize aykr olmamas kaydyla gidilen yerlerdeki farkl desen ve renkleri
almaktr. Evet, adanm ruhlar gittikleri yerlerde farkl insanlarla temasa geerek hem kendi
kltr deerlerimizin fahr temsilciliini yapacak hem de alnmas gereken gzellikleri alp kendi
insannn istifadesine sunacak. Fakat onlar bu nemli vazifeyi yerine getirirken daha ok aksiyon
arlkl bir meguliyet iinde olacaklarndan ilm ve mnev adan gerektii lde
beslenemeyebilirler. yleyse mn kklerimizden szlp gelen deerlerimize vkf bulunan,
temel kaynaklarmz daha iyi bilen fertler yetitirilmeli ve bylece onlarn eliyle aksiyon
sahasnda koturup duran insanlarn gerektii lde beslenmesi salanmaldr. lim ve fkhta
derinleme iin omuzlar zerine sorumluluk yklenenler tpk bir menhell-azbil-mevrd
(tatl su kayna) gibi srekli akmal, sahada koturan fedakr ruhlar beslemeli; onlar da o
kaynaktan alacan almal, ilm donanmlarn tamamlamal ve bylece kendilerini srekli
yenileyebilmelidirler.
Hem Madd Hem Mnev limlere Ak Fakihler
yet-i kerime, ifadesiyle Allah yolunda seferden geride kalacak kiilerin ilk olarak

imana, slma ve bir ynyle bunlarn tabiata ml edilmesinin bir nvan olan ihsana mteallik
meseleleri renmeleri gerektiine iaret etmektedir. Bununla birlikte bu deerlerin salam
ilemesi, bir toplum tarafndan rahat kabul edilmesi, dnyadaki farkl kltr ortamlarnda
yetien insanlarn bunlara alka gstermesi, sempati duymas ve deer atfetmesi er ilimlerin
yannda tekvn emirlerin de doru okunmasna baldr. Dolaysyla dinin yannda, fnn-u
medeniyenin menba, laboratuvar ve ayn zamanda aratrma merkezi saylabilecek olan tabiat
ilimlerinin ok iyi renilmesi, bu konuda aratrmalarn yaplmas, tabiat meherinde tehir
edilen varln temaa edilmesi ok nem arz etmektedir.
Bedizzaman Hazretlerinin ifadesiyle, bir taraftan ulm-u diniye renilirken dier yandan
fnn-u medeniye ihmal edilmemelidir. O, talebenin himmetinin ancak bu ikisinin bir araya
gelmesiyle pervaz edeceini ifade etmitir. Bunlardan birisini dladnz zaman, dierini kolsuz
78

ve kanatsz brakm olursunuz. Evet, ne kalbin ziyas olan din ilimlerden fedakrlkta bulunmal
ne de akl, mantk ve muhakemenin ziyas olan mspet ilimler ihmal edilmelidir.
Ayrca bu yet-i kerime mminlere ilim ve aratrma aknn nemini vurgulamaktadr.
Dolaysyla insan gerek din ilimleri gerekse pozitif bilimleri elde etme istikametinde ciddi bir
gayret sarf etmeli ve bu konuda hayatnn sonuna kadar hep talebe kalmaldr. nk talebe, bir
eyin peinde olan ve onu talep eden kii demektir. nsan, ister er ilimleri talep etsin, isterse
pozitif bilimleri, eer o, aratrmalardan szlp gelen usareleri Allah bilme ve ayn zamanda
salam bir muvazene temin etme adna deerlendiriyorsa, talebe muamelesi grecektir. Peki, ne
olur talebe muamelesi grnce? Allah Reslnn beyanlar iinde Allah (celle celluhu), ilim
talebiyle yola kan kimseye Cennete giden yolu kolaylatrr. 79

lim talep etmek bu kadar nemli ve limin topluma salayaca faydalar bu kadar byk
olunca, toplum da ilim talebelerine sahip kma ve bakma adna elinden geleni yapmakla
mkelleftir. Zira kendisini ilme adayan bir insann baka bir ile megul olmas ok zordur.
Binaenaleyh fukahadan bazlar, atlastan elbiseler giyse ve kapsnn eii altndan olsa bile yine
de talebe-i ulma zekt ve sadaka deceini ifade etmitir. nk bir milletin hayat, byle bir
80

ilim tahsiline baldr. Bu yaplmad takdirde millet de ker ve dalr. Nitekim bu konudaki
duraklamayla birlikte beinci asrda atlamalar olmu; on ve on drdnc asrlardaki
gerilemeyle birlikte ise tam bir krlma ve zlme kendini gstermitir. O gnden bugne bir
daha da belimizi dorultamadk.
stina ve Diyet
Halkn grp gzetmesi karsnda ilim talebeleri de halkn bu hsn- tevecchn rantabl
olarak deerlendirme adna ellerinden geleni yapmal, zamanlarnn saniyesini zayi etmemeli,
ok ciddi bir mesai tanzimi, amel taksimi ve yardmlama disipliniyle himmetlerini tamamen bu
ie younlatrmaldrlar. Onlar milletin kendilerine olan tevecchn hak etme adna btn
enerjilerini ortaya koymal, icabnda drt saat uyku uyumal ve gnn yirmi saatini almaya
tahsis etmelidirler. Kim bilir onlar byle bir alma temposuyla hareket edince, Allah da (celle
celluhu) bir insann on senede elde edecei neticeyi, iki senede onlara ltfeder.
Yeri gelmiken bir hissimi ifade edeyim: Ben doktora yapmak zere yurt dna kp on senede
bunu bitiremeyen insanlara gnl koyuyor ve onlara kar iimde bir krlma hissediyorum.
lkemiz ve milletimizin yetimi insana ihtiyac ortada iken, bunca zaman israf etmenin
hesabn Allah sorar. Zaman insan iin en byk sermayedir. Eer bir insan byle bir yola
girdiyse diini skmal, beynini zonklatmal, deerlendirebilecei btn argmanlar
deerlendirmeli, istifade edebilecei btn kaynaklardan istifade etmeli ve imkn varsa sreyi
uzatma bir yana, kendisi iin takdir edilen sreden nce doktorasn bitirmelidir.
lim ehli iin son bir husus olarak unu ifade etmek istiyorum: stina, ilim ve ilim ehlinin izzeti
iin olmazsa olmaz, ok nemli bir disiplindir. Esasnda enbiya-i izmn meslei de buna dayanr.
Kurn- Kerimin pek ok yet-i kerimesinde onlarn, Sizden bu (tebli vazifesi)ne karlk hibir
cret istemiyorum. Benim cretim yalnz lemlerin Rabbine aittir. dedikleri ifade ediliyor. Bu
81

adan ilim adamlar hayatlarnn hibir safhasnda, ne talebeliklerinde, ne hocalklarnda ne de

hocalar hocas olduklarnda, ellerinden geliyorsa hi kimseye diyet deme mecburiyetinde
kalmamaldrlar.
 Allah korusun, eer bir insanda istina duygusu yoksa ve o, yapt bir ksm ileri mdr, genel
mdr, vekil, bakan, babakan olma gibi bir ksm beklentilere balamsa, byle birisi diyet
demekten ban kurtaramaz. Ve maalesef dedii diyetler sadece kendisine deil, mensup
olduu millete de ok pahalya ml olur. Bu adan ilim talep eden insanlar, hayatlarn istina
prensibine gre tanzim etmeli, yeri geldiinde ayet babalarnn imknlar varsa bunu
kullanmal, yapabiliyorsa kendi imknlaryla be kuru kazanarak maietlerini temin etmeli,
kt kanaat geinmeli ama asla diyet deme mecburiyetinde kalmamaldrlar.
76
Tevbe sresi, 9/122.
77
Bedizzaman, Tarihe-i Hayat s.54, 64 (lk Hayat).
78
Bedizzaman, Mnazarat s.133.
79
Mslim, zikr 38; Tirmiz, hudd 3, birr 19, kraat 3; Eb Dvd, edeb 68.
80
Bkz.: bn bidn, Hiye 2/340.
81
Ynus sresi, 10/72; Hd sresi, 11/29, 51; uar sresi, 26/109, 127, 145, 164, 180; Sebe sresi, 34/47.
 nsan Ba Aa Gtrecek Hastalk: Suizan

S oru: Bir hadis-i erifte, insanlarn helk olduunu syleyen kiinin asl kendisinin helk
olduu ifade edilmektedir. Suizanda bulunma veya srekli bakalarn tenkit etme gibi
davranlar bu hadisin mlne dhil midir?
Cevap: Bata Sahih-i Mslim olmak zere pek ok sahih hadis kitabnda yer alan hadis-i erifte
Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem), Bir kii, nsanlar helk
oldu. dedii zaman, onlar iinde en fazla helke maruz kalan kendisi olur. buyurmutur. Bu 82

mbarek beyan, cevmil-kelim (az szle ok mn ifade etme) olduundan pek ok hakikati
muhtevidir. Bu hakikatlerden biri de soruda ifade edildii zere, insann bakalar hakknda
suizanda bulunmasdr. Zira biri hakknda O helk olmutur. diyecek lde ileri-geri konuma;
beriki hakknda, Onun ii bitmitir. gibi szler syleme hep suizannn neticesidir. Hlbuki
Resl-i Ekrem Efendimiz (aleyhi ekmelttehy) asl ii bitmi olann, bakalar hakknda bu tr
beyanlarda bulunan kiiler olduunu haber vermektedir.
Nefsini Putlatranlar, Darda Sulu Ararlar
Suizan neticesi olarak bakalar aleyhinde ileri geri laflar etmenin iinde egoizm, egosantrizm,
hatta her eyi kendisine balama gibi bir narsizm vardr. Herkesi ayplayan, herkes iin bir su
bulan insan, hi farkna varmadan kendisini bir mabut hline getiriyor, kendisine tapyor ve
aynann karsna geip, Yok byle birisi. Bir sengine yekpre Acem mlk fedadr.
mlhazalarna giriyor demektir.
Hsnzandan mahrum fakat suizanna kilitli bir insan, bakasnn namaz gibi ok nemli bir
ibadetini bile bir ekilde kendi suizannna kurban edebilir. Mesela namaz klan birisini
grdnde onun hakknda, Acaba bu kii namazla tam btnleebildi mi? eklinde bir
dnceye girebilir. Fakat byle bir dncenin karsna Efendimizin (sallallhu aleyhi ve
sellem), Yarp da kalbine mi baktn? beyan kacaktr. Biz, kimsenin kalbini bilemeyiz. Zhiren
83

ekl ve sur namaz kldn zannettiimiz bir insan belki de derinlemesine ve duyarak o namaz
f ediyordur. Dolaysyla namazn dorusunu anlatma, mmin sfatlarn ortaya koyma gibi
mevzularda dorular dile getirme vazifemiz olsa da falann filnn kld namaz veya tuttuu
oru hakknda olumsuz mlhazalara girmekten, hele de bunu seslendirmekten mutlaka
kanmalyz. Zira bakalarnn yapt ibadet taate n yarg ve niyet okumalarla bakmak,
korkun bir suizandr. Byle bir suizan, mnev olarak insann ba aa gitmesine sebep olabilir.
Allah (celle celluhu) da, Ey iman edenler! Zandan ok saknn. nk zanlarn bir ksm gnahtr.
Birbirinizin gizli hllerini aratrmayn. kavl-i kerimiyle suizann kesin ve net bir ekilde
84

yasaklamaktadr.
Bu itibarla bakalarna bakarken, onlar hakknda hsnzanna esas tekil edebilecek bir husus
sz konusu olduu mddete hep hsnzanla bakmak gerekir. yle ki, kardaki kiinin
hsnzan edilebilecek tek bir yn olsa bile, hsnzan esas alnmal, suizandan kanlmaldr.
Mesela birisinin ahiret sermayesi olarak sadece bir kelime-i tevhid veya kelime-i ehadeti vardr.
Zhiren salih amelini gremediimiz bu kii hakkndaki kanaatimiz, Bu kardeim, kelime-i
ehadeti yrekten sylemi ve onun bu sz nezd-i ulhiyette yksek bir kymete ulam
olabilir. Dolaysyla o, tek bir kelime-i ehadetle kurtulua erebilir. eklinde olmaldr. Beri
taraftan kendimiz hakknda, gnde be vakit deil, be vaktin zerine 50 vakit kaza namaz ilve
etsek, yine de iin iine riya ve sma karm olabilecei phesiyle helk olabileceimiz
endiesini tamalyz.
Misalleri oaltabiliriz. Mesela, ferd ibadetlerini eksik, noksan yerine getirdiinden dolay
zhiren Allahla irtibat zayf grnen birisi, insanlarla mnasebetlerinde hep doru konuuyor,
szlerine hi yalan bulatrmyordur. Biz, onun bu tavrn Allahtan korkmasna hamletmeli ve
onun hakknda, Bu kii konumalarnda bu kadar hassas olduuna gre demek ki Allahla ok
gl bir mnasebeti var. demeliyiz. Keza haramlara kar ok hassas olan, haramn bir arpasn
bile azna gtrmeyen, kendisine yapmad bir iin karl verildiinde onu hak etmediini
dnerek reddeden bir insann bu davranlar yle gzeldir ki onlar Allah rzasyla
irtibatlandrmaynca izah edemeyiz. Dolaysyla btn bu durumlar karsnda o kiinin Allahla
mnasebeti konusunda hep hsnzanda bulunmalyz.
Denge: Hsnzan, Adem-i timat
Ancak ifrat ve tefritlerden uzak kalp meseleyi ekmeliyet ve etemmiyet mlhazasna
balayacak olursak, u kstas da hibir zaman gz ard etmemeliyiz: zellikle gel-gitlerine ahit
olunan kimseler hakknda, hsnzan disiplini, adem-i itimat disiplini ile birlikte ele alnr. nk
hsnzan ettiimiz kii, zaman zaman istikamet izgisinden sapyorsa, sanld kadar kmil ve
mkemmel bir insan olmayabilir. Bu adan sz konusu kii hakknda hsnzan iinde bulunsak
da, mlhaza dairemizi ak tutar, endie ettiimiz hususlardan dolay ona bir ksm hayat
vazifeler verme veya ok nemli iler emanet etme gibi mevzularda temkinli davranrz. Fakat
byle bir durumda bile, durumu rapor ederken, Ben falana kar ok gven duymuyorum; filn
ok itimat edilir bir ahs deildir. eklinde suizan ifade eden sz sylemenin hakkmz
olmadn bilmemiz gerekir.
O hlde biz, bakalarna bakarken en kk amellerin bile onlar Allah indinde
kurtarabileceini dnmeli, hatalarna nazar- msamaha ile bakmal ve onlar aleyhinde sz
sylemekten kanmalyz. Nitekim Asr- Saadette yaanan bir hdise, mminlere bu konuda
nemli dersler vermektedir. yle ki, ikinin henz yeni haram klnd dnemde bir sahab, pek
ok defa sarho olarak yakalanm ve tedip edilmiti. O, bir keresinde de Huzur-u Risalet-
penahiye ayn sutan dolay getirilerek tedip edilmiti de orada bulunanlardan birisi onu
kastederek, Allah cezan versin. Sen ne kt adamsn. Bu kanc oldu, byle huzura
geliyorsun! trnden szler sarf etmiti. Bunu duyan Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem),
(Byle szler sylemeyin. Byle szlerle kardeinize kar eytana yardmc olmayn). Allaha
yemin ederim ki o, Allah ve Resln ok sever! buyurmutu. te, bakalarna bakarken
85

srekli Allah Reslnn bu ufkundan bakmalyz.

Hsnzan: En Gzel Bir badet
 Hususiyle Allah ve Resl ile irtibat olan, Kurnla mnasebeti bulunan, kendilerini iman ve
Kurn hizmetine adam inanan gnller hakknda suizanda bulunmaktan, kusur arayp onlar
ayplamaktan fevkalde saknmak gerekir. Zira Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem),
Kim, Mslman kardeini herhangi bir hata ve gnah ilemekle
ayplarsa o, bu ayb ilemeden lmez. szleriyle ikaz etmitir. Bu adan bir insan, Ben
86

falanlara u ayb yaktrdm ama ya millet de beni veya eimi ya da ocuklarm byle bir eyle
ayplarsa ben ne yaparm! mlhazas ile korkmal, titremeli ve iki bklm olmaldr.
Evet, hakiki mmin, her kim olursa olsun, bakalar hakknda ok dikkatli dnmeli ve
temkinli hareket etmelidir. Bilindii zere hep uyank olma anlamna gelen teyakkuz, sofiliin ilk
basamadr. Mmin, Allah yolunda yrrken srekli gzleri ak olarak yrmeli, dncelerini
mmkn olduka hsnzanna balamal, katiyen suizan gnahna girmemelidir. Zaten Resl-i
Ekrem Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) de, Hsnzan sahibi olmas,

kiinin kulluunun gzelliindendir. buyurmak suretiyle bize yce bir ufuk olarak hsnzann
87

gstermektedir.
Bununla birlikte ylan gibi zehirlemekten lezzet alan ve srekli bakalarn boynuzlamaya
alanlara kar temkinli davranmay ve onlara kar setler oluturmay da ihmal etmemeliyiz.
Fakat sizin bu konuda temkinli hareket etmeniz, hakknzda trl trl komplolar plnlayan
insanlarn hidayetleri adna duada bulunmanza mni olmamaldr. Bundan dolaydr ki, elli
senedir aleyhimde yaz yazan insanlarla ilgili aklma Cehenneme gitmeleri ynnde bir dnce
geldiinde hemen, Hayr y Rabb! Bahtna dtm, ne olur Cehennemle onlara azap etme!
Kalblerine iman koy, onlar da imanla serfiraz kl! diye dua ediyorum.
Fakat yaadnz maduriyet ve mazlumiyetler karsnda Allah size farkl bir tercih hakk da
ltfetmitir. sterseniz, Allahm, onlarn haklarndan gel, onlar hezimete urat, birliklerini
parampara hle getir, cemiyetlerini dat, dzenlerini balarna yk! diyebilirsiniz. Btn
bunlar sylemek sizin hakknzdr. nk Ceza verecek olursanz,

size yaplan muamelenin misliyle cezalandrn. yet-i kerimesi mucebince, birileri size ikence
88

ediyor, eza ve cefada bulunuyor, deiik komplolar hazrlyor, hile ve tuzaklar kuruyorlarsa,
onlar bozacak, tersyz edecek, kendi balarna dolayacak duada bulunmak da sizin hakknz
olur. Bununla birlikte yet-i kerimenin devamnda,
ayet sabredecek

olursanz bu, sabredenler iin iin en hayrlsdr. ifadeleriyle de ahs haklar noktasnda
diinizi skp sabretmenizin, centilmenlikten vazgememenizin sizin iin daha hayrl olduu
ifade buyrulmutur.
82
Mslim, birr 139; Eb Dvd; edeb 77; Muvatta, kelm 2.
83
Buhr, mez 45; Mslim, mn 158-160.
84
Hucurt sresi, 49/12.
85
Buhr, hudd 4-5; Abdurrezzak, el-Musannef 7/381, 9/246.
86
Tirmiz, sfatl-kyme 53; et-Tabern, el-Muceml-evsat 7/191.
87
Eb Dvd, edeb 81; Ahmed bn Hanbel, el-Msned 2/297.
88
Nahl sresi, 16/126.
 slm Tayabilecek Organizasyon

S oru: slm; akl, vicdan, ruh, ceset ve letiften meydana gelen, btn varln fihrist-i
mnevsi bir organizasyonun tayabilecei ifade ediliyor. Burada anlatlmak istenen
hususlar nelerdir?
89

Cevap: Soruda saylan ve insann farkl derinliklerini tekil eden hususlarn her biri, slmn
anlalmas ve anlatlmas adna ana atklar mahiyetindedir.

Akl
lk olarak akla bakacak olursak, akl; kalb ve ruhun rehberlii altnda yerinde kullanld
takdirde iyiyi-kty, yararly-zararly birbirinden ayrt edebilecek bir fonksiyon eda eder. Ne
var ki, rasyonalistler, akl her ey saym, gnmzn neorasyonalistleri de onu Kitap ve
Snnetin bile nne karacak lde bir rkn yerine koymulardr. Bunlara kar kan baz
kimseler ise akl btn btn inkr etmilerdir. Yani ifrat, tefriti dourmutur. Bugn slm
dnyasnn genel durumuna baklacak olursa, akln btn fonksiyonlaryla nasl ihmal edildii ve
bu konuda tefrite doru nasl yuvarland grlecektir.
Oysaki akln yaratlmasnn nemli bir hikmeti vardr. Her eyden nce o, mkellefiyetin ve
kulluun esasdr. yle ki insanolu, akl nimetinden mahrum kalsayd, Allaha muhatap olma
gibi bir ereften mahrum kalacakt. Allah, akl sahibi olmas ynyle insanla konuuyor. Bir
ynyle akl sahibi insanla mukaveleler yapyor. Mesela, Kurn- Kerimde Siz

Beni ann ki Ben de sizi anaym.; Bana verdiiniz sz yerine getirin ki
90

Ben de size kar ahdimi yerine getireyim. buyuruyor. Bunlarn anlalp yaanmas ise akla
91

baldr. Allahn, akl olmayan birisini br tarafta Cennetine koyup koymayaca ayr bir
meseledir. Fakat insann akl sayesinde Allaha muhatap olma erefine nil olmas ve akl
sayesinde er hitaplar anlayp yaayabilmesi, akln dindeki yeri ve kymetini anlama adna ok
nemlidir.
Bunlarn yan sra grlp duyulan eyleri anlamann esas unsuru da akldr. Fakat akln da
kendisine gre belli bir dairesi vardr. O, elde ettii bilgileri er-i erifle test etmedii srece her
zaman yanlabilir. O yzden ona kendi kymet-i harbiyesine gre bir deer vermek gerekir. Dier
yandan da akl, btn fonksiyonlarn eda etmeden azlettiiniz zaman, sahip olduunuz
mekanizmann veya sistemin bir tarafn fel etmi olursunuz. Dolaysyla byle bir sistemin
kendisinden beklenen fonksiyonu eda etmesi mmkn olmaz. Nasl ki, btn paralar yerinde
olmasna ramen gaz pedal bulunmayan bir araba hareket etmezse, insann sahip olduu
sistemin nemli ayaklarndan birisini oluturan akl, kendisinden beklenen fonksiyonu eda
etmedii takdirde umumi sistem de fel olacaktr.
 Vicdan
Bu sistemin dier bir ayan da vicdan oluturmaktadr. Hazreti Prin ifadesiyle vicdann his,
irade, uur ve latfe-i rabbniye diye drt rkn vardr. Latfe-i rabbniyenin de, ayr bir
92

derinlii olan sr, Allahu alem sft- sbhaniyeye nzr olan haf ve Zt- Baht arama
ufku diyebileceimiz ahf derinlikleri bulunmaktadr. Bizim gibi mmilerin bu meselelerden
habersiz olmalar, bunlarn olmamasna dellet etmez. Zira bu ufuklar ihraz eden insanlar, ruh
tecrbeleriyle bunlar bize haber vermilerdir.
te vicdan mekanizmasn oluturan btn bu unsurlarn bir araya gelmesiyle Hazreti Prin
dikkat ektii hads hsl olacaktr. Buna i sezgi, i deerlendirme veya i tahlil de
diyebilirsiniz. nsan, d lemde olup biten eyleri bununla szgeten geirir ve doru bir ekilde
kavrar. Fakat vicdana ait bu unsurlardan bir tanesi bile ihmal edilecek olursa, vicdan tam olarak
iletilemeyecektir. nsan organizasyonunun ok nemli bir rkn olan vicdan mekanizmasn
devreden kardnz zaman insan denen varl da fel etmi olursunuz. Bu durumda onun
iskeletinin, madd yapsnn, yz izgilerinin, gz, kulak, dil, dudak, burun yapsnn vs. ok gzel
olmasnn da bir nemi kalmayacaktr.
Ruh
Ruh da bu srl organizmann nemli rknlerinden biridir. O, latfe-i rabbniyenin stnde bir
sistemdir. Veliler, seyr u slk-i ruhan gzerghn belirlerken, latfe-i rabbniyeden ruha
hareket edileceini sylemilerdir. Ruhun, bir ilhilii vardr. Ruh, Cenb- Hakkn nefha-i ilhisi
olmas itibaryla, lem-i ulhiyetten bize gelmi, ebnemi zerinde ter taze bir armaandr. Biz,
onunla duyulur, onunla bilinir, onunla grlr ve onunla gzetiliriz. O, Allaha ait bir emanettir.
Dolaysyla latfe-i rabbniyeden ruh ufkuna srama, en bata Allahtan bize emanet edilen bu
nefha-i ilhiyeye kar saygnn ifadesidir. Ayn zamanda bu, bir ufuktur. Onun ilhiliini, ancak
ruh ufkuna kanlar tam duyabilirler. Latfe-i rabbniyeye mazhar olma nemli bir paye olsa da
orada emekleyen ve ruh ufkuna kamayan insanlar o hususta ok fazla bir ey duyamazlar.
Ceset
Bunlara bir de insann madd varl olan cesedi ilve ediyoruz. nsann mnev yann
oluturan, akl, vicdan, kalb ve ruh gibi sistemler ok nemli olduu gibi, onun madd yann
oluturan cesedin de kendisine gre ayr bir nemi vardr. Her eyden nce Allaha kullukta
bulunabilme, namaz, oru ve hac gibi ibadetleri yerine getirebilme, bu sistemin doru
altrlmasna baldr. Biz, namaz klmakla, Allahn huzurunda el pene divan durmakla,
kraatte bulunmakla vs. neyin hsl olduunun farknda olmadmz gibi, bunlarn nasl geriye
dn olacan da bilemiyoruz. Hadis-i eriflerden rendiimize gre, hakk verilmeden
klnan bir namaz br tarafta insann yzne arplacak; ayn namaz art ve rknlerine uygun
eda edildiinde ise insan iin ens cels olacak ve berzah yolculuunda onu yalnz
brakmayacaktr.
te yandan namazn yan sra cesetle yerine getirdiiniz dier btn ibadetlerinizle siz
cesedinizi terbiye etmi oluyorsunuz. badetlerin fizik ve anatomik yaps itibaryla insana bir
ksm faydalar olabilir. Fakat ibadetler, bu tr hikmet ve maslahatlara bina edilmemitir. Bilakis
onlar, insann, Cennete ehil hle gelmesi, Cennette ebediyete ermesi, Ryetullaha mazhar
olmas ve Allahn raz olaca bir kvama ulamas iin vaz edilmitir. Yani namaz, oru ve zekt
gibi ibadetlerin dnyaya bakan bir ksm faydalar ve nefis terbiyesi adna baz yararlar olsa da
onlarn asl geriye dnleri tede olacaktr.
te insann ahirette btn bu gzelliklere mazhar olmasna vesile olmas ynyle ceset,
Allahn insana bahettii ok nemli nimetlerden birisidir. Onun bir nimet olduunun
vurgulanmas da ilk defa Hazreti demle (aleyhisselm) balamtr. Allah (celle celluhu),
meleklere Hazreti deme secde etmelerini emretmi,btn melekler ona secde etmi, blis ise 93

gurur, kibir ve bencillie kaplarak secde etmemitir. Ruhnler ve melekler ondaki enginlii
grm, emre itaatteki incelii anlam ve secdeye kapanmlardr. te bu da Hazreti demin
cesedi karsnda Allahn ruhlarda bir sayg uyarma ameliyesidir. Deiik vesilelerle ifade ettiim
gibi, eer Allahtan bakasna secde edilmesi tecviz edilseydi, insana secde edilirdi. Zira o, i ve
d yaps itibaryla bide bir varlktr.
Melekler yaplar itibaryla emre itaatteki incelii anlar, esrar- ulhiyeti bilir, melekt lemine
ak yaar ve bir anda bin yerde bulunabilirler. Fakat onlar madd leme ait hususiyetleri tam
duyamazlar. te bu sebeple de insan gibi garip bir varlk karsnda arm ve
Orada bozgunculuk yapacak, yeryzn fesada verecek, kan dkecek birisini mi
yaratacaksn? demilerdir. Zira insan, fokur fokur ehvet, bencillik, fahir, gazap ve rasyonellik
94

kaynayan ve bu ynyle de mesvye ak yaratlan bir varlktr. Fakat o, btn bunlar terbiye
altna ald takdirde bir anda Allahn makbul, mahbup ve mahmud bir kulu derecesine ykse-
lebiliyor. Allah, btn bu izaf erlerle hayrlar yaratyor. Demek ki melekler onun bu ynn
bilemiyorlar. nsan, gerek ruh gerekse beden yaps itibaryla ve bu ikisi arasndaki
mnasebetle yle mnlar ifade ediyor ki bu, kitaplarla anlatlamaz.
te slmn asl hviyetiyle, gerek derinlik ve enginliiyle anlalmas, yaanmas ve
anlatlmas, bu organizasyonun hibir parasn ihmal etmeden hepsini yerli yerinde
kullanmakla mmkndr. Evet akl, vicdan, ruh ve ceset ne iin var edilmise, bunlarn hepsi,
eskilerin ifadesiyle m hulika lehinde yani yaratl gayesi istikametinde kullanlmaldr. nk
insan, bunlardan bir tanesini bile ihmal ettii takdirde stlenmi olduu vazife ve misyonu
hakkyla eda edebilmesi mmkn deildir.
89
Bkz.: M. F. Glen, Ruhumuzun Heykelini Dikerken 1/27.
90
Bakara sresi, 2/152.
91
Bakara sresi, 2/40.
92
Bedizzaman, Hutbe-i miye, s.131.
93
Bkz.: Bakara sresi, 2/34.
94
Bakara sresi, 2/30.
 Dncenin Enginlemesi

S oru: Dnce ufkunun enginlemesi ne demektir? Engin bir dnce ufku nasl elde edilir?
Cevap: ncelikle gnmzde engin dnce ufkunu yakalam, aratrma ve hakikat
akna sahip, analiz ve sentez kabiliyeti olan, ele ald meseleleri ilm blokajlar zerine
oturtabilen insanlara ciddi ihtiyacmz olduunu ifade etmek gerekir. Fakat gnmz insannn
bu istikamette bir enginlik ve derinlie almasnn ok kolay bir i olmadn da daha batan
kabul etmeliyiz. nk Batnn kendi adna ilim, dnce ve sanayi inklabn gerekletirdii bir
dnemde biz hem darnn amansz ve insafsz saldrlarna hem de kendi i zaaflarmza
taklmz; bu yzden, Tanzimatla birlikte deta kolumuz kanadmz fel olmu, aldmz
darbelerle dilimiz tutulmu, konuamaz hle gelmiiz. Arkadan gelen hdiseler ise bundan daha
byk bel ve musibetleri beraberinde getirmi. Derken topyekn bir millet olarak kutu gibi dar
bir alann iine sktrlm, dnyadan tecrit edilmi, baka milletlerin dertleriyle ilgilenmeyen,
hibir corafyaya alm gerekletirmeyen bir millet hline getirilmiiz. Dahas btn bunlarn
barndan ovenlikler domu; kuru laflarla herkese kar tavr almay, kabadaylk yapmay,
klhanbeylik taslamay mrifet zannetmeye balamz.
lk Adm: Aalk Kompleksinden Syrlma
Korku, ezilmilik ve aalk kompleksi gibi duygular, Tanzimattan sonraki
nesillerin/dedelerimizin genlerine ilemitir. Biz de onlarn genlerini tadmzdan dolay hl
yaadmz o okun tesirinden kurtulabildiimiz sylenemez. ster farkna varalm ister
varmayalm biz, bu tr duygu ve dncelerle fel edilmi gibiyiz. Dolaysyla da btn bu
olumsuz dncelerden syrlma, engin dnce ufuklarna alma, dncede kendimiz
olabilme, Allah ve Reslnn gsterdii ufka mteveccih bulunma, Kurnn tevcihleri
istikametinde hareket ederek birer tezekkr, tedebbr ve tefekkr insan olabilme, srekli yeni
yeni terkipler yapma, yeni yeni tahlillerde bulunma.. evet, btn bunlar aalk kompleksiyle
kolu kanad krlm nesiller iin ok kolay gerekleecek iler deildir. Ama asla unutulmamaldr
ki bunlar gerekletirilemeyecek iler de deildir.
Her eyden nce Tanzimatla zerimize gelen ve o gnden bugne katlanarak devam eden
Allah bels bu aalk kompleksini zerimizden atmamz gerekir. Bu yaplabildii takdirde,
engin ve derin dnce ufuklarna kap aralama adna ilk adm atlm olacaktr.
sim Deil Sfatlar nemli
kinci olarak, Allahn (celle celluhu) evsaf- insaniyeye zel bir tevecchnn olduunun
hibir zaman hatrdan karlmamas gerekir. Bu sebepledir ki, gayrimslim de olsa birisi,
alkanlk, metotlu alma, hakikat ve aratrma akyla eya ve hdiseleri didik didik etme,
terkip kabiliyetine sahip olma gibi zerinde tad Mslman vasflar itibaryla sizin nnzde
ise Cenb- Hak, onu, o tad sfatlara gre mkfatlandracaktr. nk btn bunlar,
lemlerin Rabbi Allah (celle celluhu) katnda makbul sfatlardr. Makbul olmayan insanlarn
srtnda bulunmalar, bu sfatlarn deerini drmez. Tpk amura den bir elmasn
deerinden bir ey kaybetmemesi gibi.
te sfatlara bu zaviyeden baklmaldr. Eer mmin sfatlar sizde deil de bakalarnda varsa,
onlara sahip olan insanlar dnya hayat itibaryla payidar ve muvaffak olacak; Rnesanstan
itibaren yaptklar gibi bilimle elde ettikleri teknolojik g ve imknlarla sizi vesayetleri altna
alacaklardr. Ne zaman ki siz de hakikat akna talip olur, ona gre bir aratrma ak oluturur
ve kendinizi delice o ie vererek eya ve hdiseleri didik didik edersiniz, ite o zaman, Cenb-
Hak da size zel ve ekstra tevecchlerde bulunur. Bylece hem dnyanz mamur klm hem de
ebed saadet yurdunu kazanacak bir yola girmi olursunuz.
Kitap ve Snnetin Kriterleri
te yandan ister kalb ve ruh hayatmz adna, ister kendi enginlii iinde Mslmanl
kavramaya almamz namna, isterse gelecekle alkal tasar ve tasavvurlarmz hesabna olsun
hangi meseleyi ele alrsak alalm mahrut baka ulamal, hdiseleri btncl bir nazarla analize
tbi tutmal, mebdeden mntehaya kadar ufkumuzla idrak edebileceimiz eyleri grmeye
almal, gremediimiz eyler adna da alternatif dnceler retmeli ve rettiimiz bu
dncelerimizi srekli Kitap ve Snnetin kriterleriyle test etmeliyiz. Kitap ve Snnetin
kriterlerine uygun, zamann ortaya koyduu tefsirleri yakalayabilmek iin ise srekli temel
kaynaklarla gnmz artlar arasnda mekik dokumalyz. nk zaman ve konjonktr en byk
mfessirlerden biridir.
Mesela gnmz dnyasn dndmzde bizim yaanabilir bir gelecek adna, rk, renk,
inan, mezhep farkll demeden btn insanla kucak amamz, farkl millet ve topluluklarn
birbiriyle sarma dola olmasn temin etmeye almamz lazmdr. Sadece slm dnyasnda
deil btn bir insaniyet leminde temel insan deerlerin hkim olmas iin gayret etmemiz
gerekir. Her yerde ldrc silahlarn bulunduu bir dnemde byle bir engin bak asna
eskilerin ifadesiyle eedd-i ihtiyala ihtiya vardr. Aksi takdirde dnyann bir yerinde birilerinin
irretlie kalkmas, bakalarn da aynyla mukabeleye sevk edebilir ki bu durumda dnyann
harabeye dneceinde phe yoktur.
te iin vahametini gren baz fikir ve dnce insanlar bu konudaki hakl endielerini dile
getirmeli, insanl birlik ve beraberlie, vifak ve ittifaka armal ve insanln bu dnce
etrafnda kenetlenmesini temin etmeye almaldrlar. Bunun iin de sz konusu oluumu
salayabilecek faktrler zerinde durmal, ortaya kabilecek muhtemel engelleri hesaplamal,
farkl kesimler arasnda ortak bir fikir oluturmal ve akllarna gelen dnceleri oluturduklar
mterek akl havuzuna doldurup kolektif uurla meseleleri zmeye almaldrlar. u an
gerekletirilemeyecek baz teklif ve projeler ise gelecek nesillerin deerlendirmesine emanet
edilmelidir.
Ortaya kan Yeni artlar ve Gzergh Emniyeti
Yrnen yolun gzergh emniyetini salama adna gerekli tedbirlerin alnmas da engin
dnce ufkunun ayr bir buudunu tekil eder. Sizin iman ve ahlk adna donanmnz tam
olabilir. Reftare yrynzle lemi kendinize hayran brakabilirsiniz. Hatta Allahn (celle
celluhu) inayet, riayet ve kiletine olan gveniniz de tamdr. Fakat btn bunlar, meselenin bir
yann tekil eder. Onun dier yan ise yaplan iler karsnda bakalarnn da hissiyat, dnce
ve hareketlerini hesaba katabilmektir. Aksi takdirde siz, bu emaneti emin ellere teslim etme
adna yol alrken, bir ksm gulyabani gruhuyla kar karya kalabilirsiniz. Eer siz sahip
olduunuz deerleri topluma takdim etmenin yannda aleyhinizde alan kimselerin g ve
kuvvetini, sizin hakknzdaki mlhazalarn gz ard ederseniz, onlar, sizin elli senelik
birikimlerinizi ykp gemek isteyebilirler. Bu adan yrdnz yolda herhangi bir trafik
problemi yaamamak iin yol boyu gzergh emniyeti konusunda hassaslardan hassas
davranmanz, ortaya kan yeni artlara gre de gzergh emniyeti adna alnmas gereken
tedbirleri yenilemeniz gerekir.
inde yaadnz dnyay doru okuma da derin dncenin bir baka boyutudur.
Gnmzn Hizmet gnllleri dnyann yz yetmi lkesine alm gerekletirmitir. Bu
demektir ki onlar yz yetmi ayr kltr ortamnda neet etmi insanlarla birlikte oluyorlar.
Gidilen yerlerdeki muhataplar bir yere kadar sizi kabullenebilirler; fakat bir noktadan sonra
kltr ve dnce farkllndan doan atmalar olabilir. Mesela gittiiniz lke insanlar sizin
bir asimilasyon peinde olduunuz vehmine kaplabilirler. te btn bu mevzularn nceden
doru deerlendirilmesi, bu konularda atlacak admlarla ilgili doru kararlarn verilmesi ve
bakalarnda endie uyarabilecek tavr ve davranlardan saknlmas gerekir.
Dnce, Aksiyonun Barnda nkiaf Eder
Ruhumuzu ikame iin yazlm olan elimizdeki eserlerin iyi okunmas, orada verilen mesajlarn
bugnk dnyamz adna ifade ettii mnlarn, yarnki ve br gnk hayatmz adna
gsterdii hedeflerin iyi anlalmas, bizim iin nasl bir dnya resmettiinin iyi analiz edilmesi
de ok nemlidir. Hazreti Pr-i Mugn, mevcutla iktifann dn himmetlik olduunu ifade
etmitir. Bu adan biz, elimizdeki kaynaklar okurken, srekli Acaba buradan daha baka ne
95

trl mnlar kartabiliriz? dncesiyle okumalyz. Meseleyi sadece ay ve kahve

sohbetlerine balama eksik bir yaklamdr. nemli olan o eserleri ciddi bir mzakereyle ele
almak ve onlarn geleceimiz adna gsterdii hedefleri grebilmektir.
Fakat btn bunlarn da aksiyonla birlikte yrtlmesi gerekir. Eer dnceler aksiyon hline
getirilebilirse, daha rasyonelce kararlar alnabilecektir. Pratik hayatta bir karl olmadktan
sonra topya yazarlar gibi masa banda, oturulan yerden parlak dnyalar resmetmenin
kimseye bir faydas yoktur. Bugne kadar nice parlak fikirler ortaya atlm fakat bunlar pratie
dklemedii iin iki adm gitmeden n kaybetmilerdir. Nitekim Kurn- Kerimde imandan
bahsedilen hemen her yerde amel-i salihe de yer verilmek suretiyle, aksiyon ve dncenin
birlikte gtrlmesi gerektiine iarette bulunulmutur. 96

Ortak Akl
Bizim aklmza gelen fikir ve dnceler vahiy mahsul olmadndan bunlar her zaman kendi
gemi bilgi birikimimizle maluldr. Yani dimamzda bulunan bir ksm yanl bilgiler her zaman
iin bizi yanl analiz ve sentezlere sevk edebilir. ahs itihat ve istinbatlarmzda yanlabiliriz.
Ortaya koyduumuz bir ksm dnceler her zaman, herkes iin geerli olmayabilir. Bu adan
ulatmz fikirlerin, gelecekle ilgili pln ve projelerimizin tashihe ihtiyac olabileceini
dnmek, onlar meverete arz etmek de dnce enginliine ulama adna ok nemli bir
husustur.

zgr Dnce Ortam ve Beyin G

Btn bunlarn yannda kendi ilm tecrbelerimizin rnlerini ortaya koymak suretiyle dnya
apnda yaanan fikir gnn kendi dnyamza doru gereklemesini salamak da meselenin
ayr bir yann tekil eder. Esasen leme dilencilik yapmaktan syrlmamz, bakalarna el
amadan yaayabilmemiz, zgr dnce ile yeni yeni sentez ve analizlere ulaabilmemiz ancak
gen ve zinde beyinlerin kendi lkelerine hizmet edebilecek imkn ve zemini bulmalaryla
mmkndr.
Btn Muvaffakiyetler Ondan!
Ayrca insan, dnce ufku ve elde ettii imknlar itibaryla ne kadar ykselirse ykselsin,
isterse ba zirvelere ulasn, btn bunlar ihsan edenin Allah (celle celluhu) olduunu hibir
zaman unutmamal; Allahn ihsan ve ltuflar karsnda hep bir as gibi iki bklm olmaldr.
nk ykseklik, tevazuu gerektirir. Nitekim lemlere rahmet olarak gnderilen ve ok byk
mazhariyetlere sahip olan nsanln ftihar Tablosu (sallallhu aleyhi ve sellem) farkl vesilelerle
fevkaldeden bir tevazu ve mahviyet ortaya koymutur. te tpk meyveli aalarn dallarnn
meyveler arlk kazandka yere doru eilip topraa dayanmalar gibi, insanlar da Allahn
ltuflar arttka tevazu ve mahviyetlerini arttrmaldrlar.
Cenb- Hakkn mevhibe ve mazhariyetlerini kendi adlarna bir paye gibi deerlendiren
insanlar, hi farkna varmadan sukt ederler. Onlar bir lkeyi kurtarsalar bile, Cenb- Hakkn
ltfettii tecellileri kendilerinden bilirler ve onlar karsnda alk beklerlerse ayet Allah
tarafndan tekdir grr ve bir gn ba aa derin bir ukura yuvarlanrlar. Ayrca Hazreti Prin
yaklamyla ihls/hillet kulesinin bandan den bir insan dz bir zemine dmez; onun ok
derin bir ukura yuvarlanma ihtimali vardr. Farkl bir tabirle Everest Tepesinin zirvesinden
97

denler, Lt Glnn derinliklerine gmlrler. ou zaman en yksek ile en alak yan yana
durur. Eer en yksein hakkn verirse insan, orada kalr; hakkn vermedii takdirde ise tepe
taklak oradan aaya der.
95
Bkz.: Bedizzaman, Szler s.791 (Lemat) .
96
Bkz.: Bakara sresi, 2/25, 82, 277; l-i mrn sresi, 3/57; Nis sresi, 4/57, 122, 173
97
Bkz.: Bedizzaman, Lemalar s.204 (Yirmi Birinci Lema, Drdnc Dstur).
 Din Duygu ve Dncede Derinlik

S oru: Din duygu ve dncede derinleme ne demektir? Byle ulv bir hedefe nasl ulalr?
Cevap: nsanlarda din duygu ve dnce, ncelikle telkinle balar, sonra da taklitle
benimsenir ve yaanmaya devam eder. Belki hepimizin mebde-i hayatna inilse, ocukluk
dnemine gidilse bir ilmihal bilgisi mahiyetinde Allaha, meleklere, kitaplara, peygamberlere,
ahiret gnne ve kadere imann yannda kelime-i ehadet getirmek, namaz, oru, zekt ve hac
gibi dinin temel rknlerinin bizlere telkin edildii, bizim de onlar taklitle alp zamanla
benimsediimiz grlr.
Uslddin ulemas (kelmclar), bu ekilde taklitle kazanlan inancn bile insan kurtaracan
sylemi ve bunu stlah ifadesiyle, Taklid iman makbuldr. eklinde ifade etmilerdir. Fakat
98

her ne kadar byle denmi olsa da, inkr ve dallet frtnalar karsnda imann ayakta
kalabilmesi iin taklitle benimsenen bu mlhazalarn, daha sonra altlarnn doldurularak
salam bir blokaja oturtulmas ve ite hazmedilip sindirilmesi gerekir. Zira taklit, nazarnin
balang noktas olarak mebdede bir vazife eda etse de, onunla elde edilenlerin kalc hle
gelmesi tahkikle mmkndr. Mesela anne babalarmz, bize Allahn varl ve birliiyle alkal
ilk nazar bilgileri telkin etmitir. Fakat bizim daha sonra Allah birdir. denildiinde, kinattaki
her bir nesneden, her bir tekvn emirden ayn hakikati szp kartabilmemiz gerekir. Tpk bir
laborantn laboratuvarda yapt tahlil ve tetkiklerle neticeyi ortaya koyma abas gibi. Bu
mevzuda, Elli defa bunun aksi iddia edilse hakikat budur. Riyaziye-i katiyede iki kere ikinin
drt etmesinde belki phem olabilir. Ancak imana ait hakikatler bende yle bir kanaat hsl
ediyor ki doruluunda zerre kadar phem yoktur! diyebilecek ekilde, Richter leine gre
on iddetinde bir depreme maruz kalnsa bile sarslmayacak salam ve gl bir imana sahip
olunmaldr.
Taklitle Elde Edilenler, Ceht ve Gayretimize Emanet
Peki, bunun iin yaplmas gerekenler nelerdir? ncelikle atalarmzdan tevars ettiimiz,
yetitiimiz kltr ortamyla elde ettiimiz ve Allah (celle celluhu) tarafndan tabiatmza mal
edilen bu deerler bir emanet olarak alnmal, Aman ha bu deerleri kaybetmeyelim!
dncesiyle sk sk zemin yoklamas yaplmaldr. Onlar daha salam bir zemine oturtma adna,
statik srekli kontrol edilmeli, Acaba bu dnce zemininde bir atlama, bir krlma var m?
Varsa onlara kar ne yapmamz gerekir? eklinde araylarla iman esaslarn srekli tahkim
(salamlatrma) peinde koulmaldr.
Bizler oumuz itibaryla Mslman bir anne-babadan dnyaya gelmi, Mslmanln
yaand, minarelerinde grl grl Ezan- Muhammednin okunduu, yine camilerinde grl
grl Kurn- Kerimin tilvet edildii, vaaz u nasihatlerin yapld bir ortamda neet etmiiz.
Bylelikle btn bu hakikatleri nazar plnda elde etme imknn Allah (celle celluhu) bizlere
bahetmi. O hlde bizim dnhimmetlik etmememiz, bu nemli kazanmlar ilk hliyle
brakmamamz, daha ileriye tama adna srekli ceht ve gayret iinde olmamz gerekir. Aksi
tutum ve davran ise o emanetlere kar nankrlk ve saygszlk demektir.
Evet Cenb- Hak (celle celluhu), btn bunlarn nazarsini ltfetmi ve onun amelsini hsl
etmeyi bizim iradelerimize emanet etmise, bizim de bu mevzuda ceht ve gayretlerimizle o
emanetlerin peinde komamz gerekir.
Tahkike Giden Yol ve Yakn Mertebeleri
Taklitten tahkike giden bu yolda ilmel-yakn, aynel-yakn, hakkal-yakn kavramlar bir
projektr vazifesi grebilir.
yle ki, ilmel-yakn; ilmin aydnlatc tayflar altnda eya ve hdiseleri analize tbi tutma;
tefekkr yoluyla tekvn emirlerin hikmet ve mnlarn szp karma ve bylece delil ve
burhanlaryla iman hakikatlerini ispat edebilecek lde bir mrifete erme demektir. Bu ekilde
bir okuma, inceleme, tahlil ve terkip; taklitle elde edilenleri teminat altna alma, ehl-i ilhadn
ataca phe, tereddt, vesvese vb. eylere kar onlar bir sera gibi koruma vazifesi grecektir.
Aynel-yakn ise, delil ve burhanlaryla aksine ihtimal vermeyecek ekilde inanlan nazar
bilgilerin dorudan doruya mhede edilmesi, insann btn latfelerini o hakikatlere ahit
klmas demektir.
Burada zerinde durulmas gereken husus, grmenin bakmadan farkl olduudur. Eer siz,
doru bak asn yakalayp bakmann tesinde grme mazhariyetine ermiseniz, tabiat iinde
dolarken evrenize yle bir nazar edersiniz ki aatan aaca koup onlar pesiniz gelir. Zira
onlarn her birinin ehresinde Cenb- Hakkn isimlerinin tecellisini mhede edip kendinizden
geersiniz. Evet, aynel-yakn ufkuna kap aralayanlar, her bir varlkta Cenb- Hakkn bin bir
tecellisini mhede eder, yer yer kendilerinden geer; geer de duygu ve dncelerini Niyaz-i
Msrnin ifadeleriyle,
Ben sanrdm lem ire bana hi yr kalmad,
Ben beni terk eyledim grdm ki ayr kalmad.
eklinde seslendirmeye balarlar.
Demek insan kendini terk edince her eyde Cenb- Hakkn tecellilerini grmeye balyor;
balyor ve ciddi bir istirak, bir heyman, bir kalak hliyle kendinden geiyor ve o derya iinde
eriyip yok oluyor.
Sen tecell eylemezsin, perdede ben var iken
art- izhr- vcudundur adm olmak bana... (Gavs)
beytinde ifade edildii gibi, insan hakiki vcut karsnda kendi vcudunu erittiinde, hakkal-
yakn ufkuna kap aralamaya balyor. Vka, bu anlamda bir hakkal-yakn mertebesi dnyada
kemal ile insana myesser olur mu, bilemiyoruz. Bu hususta mam Rabbn Hazretleri,
Mektubatnn bir yerinde bunun mmkn olmadn sylerken, bir baka yerde ise belli lde
myesser olabileceini ifade eder. Bu iki mtalay beraber deerlendirdiimizde denilebilir ki,
hakkal-yaknin glgesi belki dnyada myesser olabilir ancak asl hakikati ahirette zuhur
edecektir. Zira kudret-i ilhiyenin, hikmetinin nnde tecell ettii yerde, hakkal-yakn de
hakikatiyle zuhur edecek ve insan kendi ufkuna gre o hakikati btn buutlaryla duyup
yaayacaktr.

stediini Ondan steyen Yollarda Kalmaz

Ehl-i tahkik, ksaca ifade etmeye altmz yakn mertebelerini baz misallerle izah etmeye
almlardr. Mesela bazlar, bir insann nazar olarak, atein yakc, piirici, alev hlindeyken
aydnlatc olduunu bilip ona inanmasn ilmel-yakn; sobann iinde kor kesilmi atee nazar
ettiinde onun hem hararet verici hem de aydnlatc olduunu kendi gzleriyle mhede
etmesini ise aynel-yakn olarak ifade etmilerdir. Dorudan doruya ierisi ate dolu sobaya
sokulan maann deta nar gibi kpkrmz kesilmesi ve artk ateten fark edilememesi hlini ise
hakkal-yakne rnek gstermi ve akla yaklatrmaya almlardr. Bu son noktada artk ne sen
var ne de ben; orada sadece O (celle celluhu) vardr. O noktada insan ben demeye utanr;
sadece H der ve Onu soluklar.
O hlde insan, hel min mezd (daha yok mu) yolcusu gibi srekli bir menzilden bir baka
menzile komal; sk sk tekrar ettiimiz bir ifadeyle, her meseleyi sohbet-i cnana balamal ve
bylece Onu her gn yeni bir mktesebatla tanmaya almaldr. Elhamdlillh, bugn de
Rabbimizi yeniden tanr gibi olduk. Efendimizi (sallallhu aleyhi ve sellem) bir kere daha andk
ve deta burnumuzun kemikleri szlad. Onun ismini duyunca, h, Sana kurban olaym! dedik.
Bu tatl meclisi, ribat duygusuyla bir kere daha ne zaman gerekletiririz mlhazasyla dolduk.
demelidir. Bylelikle insan, mrnn saniyelerini seneler hline getirme imknn elde edebilir.
Evet, insann o tatl demleri, onlara ulama arzusuyla yaamas ve onlar hayalinde srekli canl
tutmas, hayatnn saniyelerini, sliselerini, hatta irelerini ibadet hkmne geirecek ve onu
ebediyete namzet klacaktr. Mademki insan kendisini ebede, Ebed Zta namzet gryor, Allahu
alem, onlar elde edebilmenin yolu da ite bu mlhazalara bal yaamakla mmkndr.
Allah (celle celluhu) bu yolda inayetini bizlere yr eylesin. stediini Ondan isteyenler, hibir
zaman yollarda mahrum kalmazlar. Biz de istediklerimizi Ondan istersek; ama bugn, ama
yarn, ama br gn taleplerimizi O mutlaka verecektir. Alvarl Efe Hazretleri, rahat ve sade bir
syleyile bunu ne gzel ifade eder:
Sen Mevly seven de, Mevl seni sevmez mi?
Rzasna iven de, Hak rzasn vermez mi?
Sen Hakkn kapsnda canlar feda eylesen,
Emrince hizmet etsen, Allah ecrin vermez mi?
98
Bkz.: et-Teftzni, erhul-Meksd 2/264; Mtercim Asm efendi, Merehul-meli fi erhil-Eml s.155.
 Allah Hakkyla Tzim ve Takdir

oru:
S


Ama onlar, Allahn kudret ve azametini hakkyla takdir edemediler, Ona lyk tzimi
gstermediler. Hlbuki btn bir dnya kyamet gn Onun avucunda, gkler lemi de bklm
olarak elinin iindedir. Byle bir azamet ve hkimiyet sahibi olan Allah, onlarn uydurduklar
ortaklardan ycedir, mnezzehtir. yet-i kerimesinin verdii mesajlar nelerdir?
99

Cevap: yetin bandaki, ifadesi; Onlar, cell ve ceml sfatlaryla Cenb-

Hakk lykyla bilip tanyamad, Onun her eye gc yeten mutlak kudretini, kullar zerine
yadrd ltuf ve nimetlerini, sonsuz merhamet ve efkatini grmedi, anna yarar ekilde Ona
tzim ve hrmette bulunmad, dolaysyla takdirsizlik ve nankrle girdiler. mnsna
gelmektedir. ifadesinden, o insanlar iinde belli lde takdir edenler olsa da onlarn
Zt- Ecell u ly nna yarar ve yakr ekilde takdir edemediini anlyoruz. Zira hakkyla
takdir ile takdir birbirinden farkldr. Mesela Yce Rabbimiz, bizi yaratan, ahsen-i takvme
mazhar eden, peygamberlerle bizi doru yola arp hidayet buyuran, bize gzel eyler vaat
etmek suretiyle itiyakmz kamlayan, gzlerimizi br leme aan ve bizi hi yalnz
brakmayandr. te btn bunlar bilmek, bu bilgiye gre Ona hrmet ve krde bulunmak
birer takdirdir. Aksi ise bir krlk, takdirsizlik ve nankrlktr.
yetin devamnda Zt- Ulhiyet, kendi azamet ve ululuunu ifade adna bir rnek vermekte,

Kyamet gnnde arz, kabza-i tasarrufundadr. buyurmaktadr. Yani
sizin gznzde hacmi, cesameti ne olursa olsun, dnya, Cenb- Hakkn kudreti asndan
kck bir nokta, bir zerre gibidir. Onun arz zerindeki kudretinin ifade edilmesi, orada
yaayanlara, Onun kudret-i khire ve irade-i bhiresi karsnda siz de iki bklm olun, emir ve
itaat dairesi iinde hareket edin! mesajn vermektedir.
yetteki, Gkler lemi de bklm olarak kudret elinin iindedir.


ifadesiyle semavt bir kitap gibi drecei, onu deta rulo hline getirecei bildirilmektedir.
yetin fezlekesini tekil eden, ise Onu (celle celluhu) sebeplerden

tenzih ve takdis ederiz. Zira Allah (celle celluhu), bakalarnn irk koageldikleri eylerden
mnezzeh ve mberradr. demektir.
Hayetin Mrifet ve Vicdan Boyutu
Kinattaki kudret ve azametin, bamzdan aa boalan nimet ve ltuflarn ya sath olarak
veya derinden derine duyulup hissedilmesine gre Cenb- Hakk takdirin farkl dereceleri
vardr.
Burada hemen akla, Bu takdir, sade bir mrifet midir, yoksa btn organlar, insandaki
latfeleri de iine alr m? sorusu gelebilir. Nasl ki muhabbet, mrifetin barnda boy atar,
geliir; sevgi, bilmeye baldr. Aynen yle de ayet kalbde Allaha kar hayet yani sayg eksenli
bir korku duygusu olumusa byle bir sayg duygusunun arkasnda ncelikle bilme vardr. Sonra
bilginin mrifet ve vicdan kltr hline dnmesi ve neticede tabiata ml olup insan
tabiatnn bir derinlii hline gelmesi sz konusudur. Mminin bu mertebeden sonra yapaca
ubdiyetler, onda bir ynyle i siklerle meydana gelen hdiseler hline gelecektir. Yani onun,
Sbhndr Allah,
her trl eksiklikten mnezzehtir. Yce anna yarar ekilde hamd olsun Ona. Azamet tahtnn O
yegne Sultan, en gzel ekilde tesbihe lyktr. Byk Allahtr. Btn hamd senalar Ona
mahsus ve Onun hakkdr. Sabah-akam tesbihlerle anlmaya lyk yegne Zt Odur. demesi
sadece emredildii ve tavsiye buyrulduu iin olmayacaktr; bilakis eya ve hdiseleri szerken,
Kudret-i Khireyi, rade-i Bhireyi mtala ederken bu takdir ifadeleri, emre itaat duygusunu
akn bir buudda gnlnn comasyla onun iinden hemen kopup gelecektir.
Bu adan denilebilir ki, bir mmin, nazar plnda Kudret-i Khireyi, rade-i Bhireyi, Meiet-i
Sbhaniyeyi takdir hisleriyle ifade edebilir. Fakat asl mesele, onun, bu takdiri bir i meselesine
dntrmesi, onu benliine ml etmesidir. Aksi takdirde o, sadece emredildii iin veya
kendisine bir hatrlatma yapld yer ve zamanlarda tazim ve takdir hislerini ifade edecektir.
Tefekkrle vicdannda mrifet petei oluturmu inanan gnllerdir ki, hayatlarnn her
safhasnda, hatta onlarn bazlar hayatlarnn hemen her n- seyyalesinde tzim ve takdir
hisleriyle dolar dolar boalrlar. Mesela ilh kudret ve azametin tecellsini mhede ettii bir
hdiseyle kar karya geldii zaman, o hdise, ona hemen, Allah (celle celluhu) her

trl eksiklik ve noksanlklardan tesbh u takdis ediyorum. dedirtir. Yerinde deta tepeden
trnaa nimetlerle serfiraz olduunu grr gibi olur; olur da o zaman hemen,

Hadsiz hamd senalar Allah iindir. hamd senasyla grler. Yerinde de Allahn (celle celluhu)
azamet ve ululuuna dellet eden o icrat- azme-i cesme, nazarnda tllendii zaman,
Yegne byk Allahtr. zikriyle soluklanr.
Nitekim Recizde Mahmut Ekremin dedii gibi, Bir kitabullh- zamdr serser kinat /
Hangi harfi yoklasan mns hep Allah kar. Yani mminin hangi harf karsna kar ve ona
Allah nasl ifade ederse, o da ona gre bir ifade tarznda bulunur. te asl mesele, asl takdir de
budur. Burada nemli olan husus, Allaha kar hissedilen takdiri, bir vicdan meselesi hline
getirmektir.
Hayetin Kiiye ve evresine Tesiri
Bu konuya k tutacak bir hadiste, nsanln ftihar Tablosu (sallallhu aleyhi ve sellem),
namaz klarken sakal ile oynayan birisini grnce, ayet bu adamn

kalbi hu duysayd, organlar da hu duyard. buyurur. Eer insann kalbinde Allaha kar
100

hayet duygusu ve derinlemesine bir sayg varsa, bu onun jest ve mimiklerini dahi kapsayacak
ekilde tavr ve davranlarna sirayet eder.
Byle kalb ehli yce kmetlerin jest ve mimiklerine, tavr ve davranlarna bakldnda,
onlarda hayetin akis ve almetleri grlr ve hissedilir; bu sayede onlarn huzurunda ciddi bir
insiba banyosu yaanr, mnev bir huzura erilir. Nitekim ocukluumda Alvarl Efe
Hazretlerinin huzurunda bulunduum zamanlar, insann iine inirah salan o duygular
yaardm. Bu zatlar, Allah (celle celluhu), Peygamber (aleyhi ekmelttehy) derken veya
deiik konularda hassasiyet izhar ederken sizin iinize kitaplarla ifade edilemeyecek iman ve
izan ifzasnda bulunurlar. Alvar mamnn bir hli bu hususa misal tekil edecek mahiyettedir.
Bir gn, Alvar mamnn huzuruna gelen birisi, Efe Hazretleri! Hacca gitmitim, Medine-i
Mnevveredeki kpekler, bakmszlktan mdr nedendir, uyuz olmular. der. Bu sz duyan
Hazret, birdenbire gr bir sesle, Sus! Ben, Medinenin uyuz kpeklerine de kurban olaym! der.
Bu szleri o Hazrete sylettiren, nsanln ftihar Tablosuna (aleyhi elf elfi saltin ve selm)
duyduu derin sevgi ve saygnn kalbinde ota kurmasdr. nnda o Hazret bu hassasiyetini
ortaya koyar. te asl mesele, insann mukaddes deerler karsnda, derin bir hassasiyetle
kendisini hemen bir hu ve hayet alayanna salmas, o alayan, onu nereye gtrrse
oraya gitmesidir.
Yitirdiimiz nemli Bir Deer
Maalesef bizim yitirdiimiz en nemli deerlerden birisi, bu hususlarn vicdanlara ml
ediliidir. ekl Mslmanln kurbanlar olan bizler kalbimizi yitirdik, i derinliklerimizi unuttuk.
Ksmen dine ait baz meseleler retilmi olsa da onlar retenlerden de Allah ebeden raz
olsun kalb hayata ait hususlar renemeden, dolaysyla yaayamadan sadece nazar ve
taklid bilgilerle, nakilcilikle ba baa kaldk. Oysaki Mal ve evlat fayda vermez, o gn ancak kalb-
i selim fayda verir.; te bunlar, mkfatlar, iinde devaml kalacaklar altndan rmaklar akan
101

Adn Cennetleridir. (Dahas) Allah onlardan, onlar da Allahtan honutturlar ve bu rza makam da,
sadece Rabbine kar saygl ve hayet iinde bulunanlara mahsustur. yetlerinde de ifade
102

edildii gibi tede insan kurtaracak olan kalb-i selim sahibi olmas, Rabbisine kar saygl ve
hayet iinde bulunmasdr.
Esef duyulas hlimizin bir ifadesi de minberi titreten yetin bizim kalbimizi titretmemesidir.
Mevzumuza esas tekil eden sorudaki yeti bir defasnda Allah Resl (sallallhu aleyhi ve
sellem) minberde okumutu da zerinde bulunduu minber neredeyse Onu drecek kadar
titremiti. Kalbimizi yitirmeseydik ayet, minberi titreten o yet-i celle, bizim de kalbimizi
103

titretecek, bizi hayete sevk edecektir!..

Rabbimizden niyaz edelim, bizi ekilden syrlp ze, kalptan kurtulup mnya kavumaya
muvaffak klsn! Hayatmzn her nnda, her trl tavr ve davranmzda hkmn icra edecek
ekilde kalblerimizi hayet duygusuyla doldursun!..
99
Zmer sresi, 39/67.
100
Abdurrezzak, el-Musannef 2/266; el-Hakm et-Tirmiz, Nevdirul-usl 2/172.
101
uar sresi, 26/89.
102
Beyyine sresi, 98/8.
103
Bkz.: Mslim, sfatl-kyme 25; bn Mce, mukaddime 13, 33.
 Yaknda Uzakl Yaayanlar ve Kesintisiz Aksiyon

S oru: Byk zatlarn asrnda ve hatta onlarn yakn evresinde neet ettii hlde onlardan
istifade edemeyen insanlarn saysnn tarih boyu kmsenmeyecek derecede olduu
grlyor. Bunun sebepleri nelerdir? Byle bir duruma dr olmamak iin nasl bir tavr
sergilemelidir?
Cevap: nsan, bazen bak asn ayarlayamadndan, bazen bir ksm artlanmlk ve
nyarglarndan, bazen de iine dt kskanlk ruh hlinden dolay yan bandaki paha
biilmez deerleri grp takdir edemeyebilir. Hatta takdir etmek bir yana o deerlere kar
acmasz ve insafsz bir hasm kesilebilir. Siz isterseniz bunu yakn krl olarak
isimlendirebilirsiniz.
Hazmszlk Girdabnda Bir Prototip: Eb Leheb
Bu tr krle dr olan kiiler, en yce kmetlerin srekli yannda bulunsalar, hep onlarla i
ie otursalar, birlikte yiyip iseler, beraber gezip dolasalar bile bak zaviyesindeki kusurdan
dolay grmeleri gereken eyi bir trl gremez, onlardan istifade edemezler. Tpk Eb Leheb
rneinde olduu gibi. Eb Leheb, malum olduu zere Peygamber Efendimizin (sallallhu
aleyhi ve sellem) z amcas idi. nsanln ftihar Tablosuyla ayn ev ortamn paylamt. O Yce
Kmeti (sallallhu aleyhi ve sellem) kk yalarnda iken nice kez kucana alp sevmiti. Ona
stannelik yapmas iin cariyesi Sveybe Hatuna izin vermiti. Yllarca onun evi ile Efendimizin
(sallallhu aleyhi ve sellem) evleri yan yana olmutu. Yollar ou zaman ayn sokakta kesimiti.
Eb Leheb, oullar Utbe ve Uteybeyi, Fahr-i Kinat Efendimizin (aleyhi ekmelttehy)
kerimeleri Hazreti Rukiyye ve Hazreti mm Glsmle nikhlamak suretiyle de ayr bir akrabalk
ba kurmutu. Ksacas o, nsanln ftihar Tablosunun gzel ahlkna her dneminde ahit
olmutu. Ama yakn krlne saplanm bu talisiz, Efendiler Efendisinin peygamberliini kabul
etmemiti; kabul etmedii gibi Onun en byk hasmlarndan biri de olmutu. Evet, yldzlarn
kaldrm ta gibi ayaklarnn altna serildii Kinatn ftihar Tablosunun bykln en yakn
akrabalarndan birisi grmemiti/grmek istememiti.
Bu adan bilinmesi gerekir ki, Cenb- Hakkn kendilerini ok byk hizmetlerde istihdam
buyurduu kiiler de, onca takdir edilecek faaliyetlerine ramen kimi zaman yakn evrelerindeki
baz kimseler tarafndan tahkir ve tezyif grebilirler. Hatta onlarn ihanet ve dmanlna da
maruz kalabilirler. Bunun en nemli sebebi de husumet duyan o kimselerin kaderin hkmne
rza gstermemeleri, Hakkn takdirini kabullenememeleri, hazmszlk ve ekememezlik
girdabna kaplp gitmeleridir. Hlbuki insann mazhar olduu btn imkn ve kabiliyetler,
Hakkn takdiridir. Bu mevzuda hkm tamamen Ona aittir.
Kklere Byk Vazifeler
 Hem bazen Allah (celle celluhu), byk insanlara byk iler yaptrd gibi bazen de ok
kk insanlara ok nemli misyonlar eda ettirip akn vazifeler grdrebilir. Bu mevzuda belki
bir davetiye ve ar olarak kiinin ortaya koymas gereken husus, kalb safvetiyle Ona
tevecchte bulunmak ve asla kimseyi hor-hakir grmemektir. Zira nice derbeder gibi grnen
kimseler vardr ki, onlarn ileri define doludur. Bu hakikati brahim Hakk Hazretleri bir iirinde
yle ifade eder:
Hakk gel srrn eyleme zhir
Olaym der isen bu yolda mhir;
Harbat ehline hor bakma kir
Defineye mlik vrneler var.
Rivyetlere gre brahim Hakk Hazretlerinin akir ve Zkir adnda iki olu varm. Zkir srekli
Hakk zikirle megul olan salih bir evlatm. akir ise o yllar meyhaneden kmayan, ayk
dolamayan biriymi. Bir gn brahim Hakk Hazretleri Zkiri yanna alr ve birlikte yrrler.
Derken yrdkleri yol zerinde bir meyhanenin nnden geerler. brahim Hakk Hazretleri,
oluna darda beklemesini syleyip ieri girer. Olu akiri masa banda szm olarak bulur.
Mekn sahibine olunun ne kadar borcunun olduunu sorar ve btn borcunu der. Sonra da
dar kar, olu Zkirle yrmeye devam eder. akir aylnca borcunu deyip kmak ister. Ama
mekn sahibi, Borcun yok, baban hepsini dedi. dediinde deta yklr, iini mthi bir hay
duygusu kaplar. Hemen babasnn peine der, nihayet onu kardeiyle birlikte bir uurumun
kenarnda bulur. Onlarn konumalarna ahit olur. Babas brahim Hakk Hazretleri, kardei
Zkire, Olum, Krklardan biri vefat etti. u uurumdan atla ki, onun yerine sen de onlara
karasn. demektedir. Ama kardei tereddt eder, bir trl atlayamaz. Bu konumaya kulak
misafiri olan akir, Baba, ben atlasam olmaz m? der, sonra da helllik dileyip atlar, Krklarn
arasna karr. Bunun zerine brahim Hakk Hazretleri, Zkirin akn baklar arasnda
yukardaki mehur iirini seslendirir.
Menkbelerde olaylarn aslna deil, faslna baklmaldr. Bu olay doru veya yanl olabilir ama
ifade edilmek istenen hakikat ok nemlidir. Peygamber Efendimiz de (sallallhu aleyhi ve
sellem) bu mny ifade sadedinde, Nice sa-ba dank, kap kap kovulan ve asla
nemsenmeyen kimseler vardr ki (herhangi bir hususla alkal) onlar Allaha yemin etseler, Allah
(celle celluhu) onlar yeminlerinde yalanc karmaz. Ber bn Mlik bunlardandr. 104

buyurmulardr.
Evet, sizin kk grp nemsemediiniz insanlara Allah (celle celluhu), bazen yle byk
iler yaptrr ki, yaplan o iin bykl karsnda dudaklarnz srr kalrsnz. Nasl ki, Cenb-
Hak, karncalarn bir tr olan termitlere kendi boylarn ok akn binalar ina ettirir, yle de
sizin karnca misali kk ve basit grdnz insanlara da devs kuleler ina ettirebilir.
Nitekim l ortamndan kp gelen ve sade birer insan olan Hazreti Eb Ubeyde bn Cerrah,
Hazreti Kaka, Hazreti Sad bn Eb Vakkas (radyallhu anhm) gibi komutanlar, yklmaz
zannedilen Bizans ve Pers imparatorluklarn ok ksa bir zaman ierisinde dize getirmi, onlara
gerek insanla giden yollar gstermilerdir.
Kendinden Bilme ve irk Alaml Szler
Allah (celle celluhu), te bu, Allahn ltfudur. Onu dilediine verir.
105
buyurmutur. stadn yaklamyla nefis cmleden edn, vazife cmleden ldr. Biz, kk 106

insanlar olsak da Allah (celle celluhu), sonsuz kudret ve inayetiyle bizi ok byk hizmetlerde
istihdam edebilir; bu da tamamen Ona ait bir ltuf ve ihsandr. Bu mevzuda, Biz yaptk, biz
ettik, bakalar onlarn ryasn bile gremezken biz plnladk. trnden sylenecek her sz irk
imam eder. Onun iin bu tr iddialardan olabildiine uzak durmak gerekir. Yine Hazreti Prin
ifadesiyle, nefy-i nefy, isbattr. Dolaysyla siz kendinizi nefyetmediiniz mddete bir kymete
107

ulaamazsnz. oka tekrar edilen bir ifade ile meseleyi tavzih etmek gerekirse Sonsuz olan
birdir, baka izaf sonsuzlar yoktur. Mutlak Sonsuzun karsnda dier varlklara bir deer
biilecekse, onlara den hisse sfrdr. Dolaysyla Allah (celle celluhu) ile insan arasndaki
mnasebet, sonsuz ile sfrn mnasebeti gibidir. Sonsuz olan Allahtr, sfr olan ise insan. Fakat
sfr, zat bir deeri olmamakla birlikte nasl ki rakamlarn sonuna geldiinde bir kymet kazanr;
aynen yle de insan acz ve fakryla Allaha dayandnda deta lafza- celledeki elifin yanna
konulmu sfrlar gibi bir iken on, yz, hatta bin olur.

Zulm lelebet Devam Etmez

Sorudaki ikinci hususa geecek olursak, kendilerini Allah rzas iin hizmete adam samimi
ruhlar; tenfs (Allah yolunda yar) yanl anlayan, rekabet hissiyle hareket eden ve sonra da
Bu lemde yalnz biz varz! deyip kendilerinden baka hi kimseye hayat hakk tanmayan
insafsz zalimler tarafndan i ie daireler hlinde bir kuatmaya alnabilirler. Fakat bu durumun
ilelebet srp gitmesine ihtimal vermek mmkn deildir. Zira zulm hibir zaman uzun mrl
olmamtr. Allah, zalimi imhal eder (mehil verir) fakat ihmal etmez. Hadisin ifadesiyle, Allah,
zalime mehil stne mehil verir, bir kere de derdest etti mi, iflahn keser onun. Evet, Kfr108

devam eder ama zulm devam etmez! Kfr, mahkeme-i kbraya kalr; Allah huzur-u
109

kibriyasnda onu cezalandrr; fakat zulm umumun hukukuna tecavz, masum insanlarn
hukukuna tecavz olduundan dolay er-ge dnyada cezasn bulur. Zulmedenler cezalarn
bulurlar.
Hem bu yol, Allah yoludur ve bu yolda samimi olarak yryen hi kimseyi Allah (celle
celluhu) yar yolda brakmamtr. Ancak Cenb- Hak Ve bu (sevinli ve

kederli) gnleri, Biz, insanlar arasnda dndrp dolatrrz. yet-i kerimesinde buyurduu gibi
110

deiik hikmetlere binaen bazen muvakkat hezimetler yaatr, bela ve musibetlerle imtihan
eder, murad- ilh istikametinde dest-i kudretiyle eya ve hdiseleri ekillendirir. Dolaysyla
bugn birilerine bayramsa, yarn bakalarna bayram; bugn birilerine matemse, yarn
bakalarna matemdir. O hlde, ruhlarnn ilhamlarn dnya insanlna duyurmak isteyen
kahramanlar, cahillerin syleyip ettikleriyle megul olmamal, bilakis akl ve kalblerini, Kurnn
elmas dsturlarn, slmiyetin gzelliklerini insanlara en gzel ekilde nasl temsil edebiliriz?
mlhazalaryla doldurmaldrlar. Muhatap gnller, kendi hr iradeleriyle kabul eder ya da
etmezler, netice bizi ilgilendirmez, ama bizim kendimize ait bu deerleri, en gzel ambalajlarla
paket yapmamz, o deerlere lyk en alml, en albenili etiket ve yazlarla sslememiz, sonra da
dnya panayrlarnda en cazip ekilde onlar tehir etmemiz gerekir.
Evet, zulme maruz kalnan dnemler bir gece karanl eklinde dnlmeli; asla yese ve
karamsarla dlmemelidir. Zira her kn bir bahar olduu gibi, her gecenin de bir sabah
vardr. Dolaysyla geceden sonra bir gndzn gelecei unutulmamal, gecenin karanlklarnda
aydnlk bir gelecein pln yaplmaldr. Ayn ekilde bir gndz yaarken de arkasndan baka
bir gecenin gelecei hesaba katlmaldr. Baka bir ifadeyle mmin, gndzn aydn, ferih fahur
ikliminde atn mahmuzlayp saa sola srerken, gnn arkasnda baka bir gecenin olduunu ve
o gece iin de ayr bir pln ve strateji hazrlamas gerektiini unutmamaldr. Zira dnya zerinde
bugne kadar temerrtler hi eksik olmad gibi bugnden sonra da kimi zaman ilhad ve kfr
eksenli, kimi zaman da haset ve kskanlk yrngeli mtemerritler kacak, bin bir trl entrika
ve tuzaklarla yollar tutup bekleyeceklerdir. Bu yzden ne gecenin karanlna taklp paniklemeli
ne de gndzn aydnlna sevinip ferih fahur yaamal; gecede gndzle ilgili pln ve projeler,
gndzde de geceye dair stratejiler gelitirmelidir.
Srekli ve Kesintisiz Aksiyon
Bylece inanan gnller, mrnn her nn daim bir amel-i salih yrngesinde
deerlendirmeli; gecelere gndz aydnl, klara bahar scakl tamaldr. Haddizatnda
iman, insana her durumda ve her artta imkn lsnde amel-i salih mkellefiyeti
yklemektedir.
Bu mndaki srekli ve kesintisiz aksiyonu anlama adna Metaftaki yry de
hatrlayabilirsiniz. Malm olduu zere tavaf yapan kii, ortam msait olduu zaman tavaf ksa
admlarla koar gibi yryerek gerekletirir (remel), fakat izdiham olduunda da kimseye eziyet
etmemek iin yerinde zplar durur ama her hlkrda hareket eder, metafizik gerilimini korur.
Allahn izni ve inayetiyle de uygun zaman ve zeminde yryne devam eder.
Evet, duraanlk bir atalettir. Eya tabiat itibaryla tldr, ona hareket veren ise Allahtr (celle
celluhu). nsan da fizik leminin kurallarna tbidir; yerinde durduu an, dp dalma
srecine girer. Tpk meteorlar gibi bir boluk yaadnda, baka bir czibe kuvvetine kaplr,
srtnmeyle anr, nihayet bir mddet sonra erir ve tkenir. Ama insan, Gne, yldzlar ve Ay
gibi, bulunduu yerde de olsa srekli dnp hareket ederse o zaman hem hayatiyetini devam
ettirir hem de ald hakikat ziyasndan etrafna klar nereder.
Cenb- Hakkn, yaplmas gerekli olan ibadetleri, gnn belli zaman dilimlerine taksim ederek
tahmil buyurmas da kesintisiz ve srekli hareket esprisini anlama adna arpc bir misaldir.
yle ki, Sana mahsus bir namaz olmak zere gecenin bir ksmnda

kalkp Kurn oku, teheccd namaz kl. yeti nda siz gecenin belli bir ksmnda kalkar,
111

Kurn okur ve teheccd namaz klarsnz. Yine seher vaktinde,

Onlar, geceleri az uyurlard. Seher vakitlerinde de balanma dilerlerdi.
112

yetlerinin iaretiyle deta istifarla grlersiniz. Sonra sabah namaz vakti girer; nce snnetini,
sonra da farzn eda edersiniz. Gne doup kerahet vakti ktnda irak namazn ve le
vaktine yakn zamana kadar da duha namazn eda edersiniz. le namazn, gnlk ilerin
deta srtnzda olduu bir vakitte ikame edersiniz. kindi namazyla Allahn (celle celluhu)
huzuruna komak suretiyle, gnn daha da artm olan o ezici yorgunluunu deta ruh
ufuklarnda bir seyahate evirir ve dinlenmi olursunuz. Yine akam ve yats namazlarn da ayn
duygu ve dncelerle f edersiniz de ruhen herhangi bir bolua dmemi olursunuz.
leyen Demir Ildar
Gnlk ibadet hayatmz, nasl Cenb- Hak tarafndan byle bir takvime balanm, bir boluk
braklmamsa; insanlk yolunda yaplacak hizmetlerde de haftalar, aylar, mevsimler ve hatta
seneler byle bir aksiyon anlayyla taksim edilmelidir. Bu mevzuda, her mmin deta bir
strateji uzman gibi almal; kendisi, ailesi ve yaad toplumu adna yapabilecei ileri
belirlemelidir. Bylece o, kendi hayatiyet ve retkenliini de korumu olacaktr. Zira atalarmz
leyen demir ldar. demilerdir. O hlde paslanp kflenmeden daima parlak kalabilmenin
yolu, srekli faaliyettir.
Kurn- Kerim, iman edenlerden bahsettii hemen her yette Salih amel
ilerler. ifadesini de kullanarak onlarn aksiyon ynne dikkat eker. Salih amel, arzasz ve
113

kusursuz yaplan i demektir. Namaz rneinde olduu gibi; onun kmil mnda eda
edilebilmesi iin, nasl i ve d rknlerinin yannda huuna yani Cenb- Hakla mnasebeti
aksettiren i derinliine de dikkat edilmesi gerekiyorsa, ayn ekilde mminin yapt btn
ileri, dhil ve hric artlara riayet ederek yapmas gerekir. Bylece mmin, Allaha iman edip
emin bir insan olma vasfn tescil ettirdikten sonra inancn nazarde brakmayacak, onu
aksiyonuyla da teyit edecektir.
Rid Halifeler dnemi bata olmak zere Seluklu ve Osmanllarn ilk dnemlerinde olduu
gibi, ilerini gece-gndz srekli hareket esprisi erevesinde yrten fert ve toplumlar, Allahn
izni ve inayetiyle devrilmeden, yrdkleri yolda sabitkadem olmulardr. Fakat anl
ecdadmza tan ve tenide bulunma anlamnda sylemiyorum, zira onlarn en k bile
benim bamn tacdr bir etemmiyet ve ekmeliyet mlhazasna bal olarak denebilir ki, ne
zaman fikir ve aksiyon plnnda boluklar yaanmsa ite o zaman idareciler ordunun banda
sefere kmamlar, ihtiaml ve debdebeli saraylarda hayat srmeye balamlardr. Tabi buna
muhaz olarak halk da kendini rahat ve rehavete salm, yce bir mefkre urunda koturup
durmay unutmu, scak dek arzusuna dmtr. Bylelikle kendilerini dnyevliin
penesine salanlar, kendi arzularnn gadrine uram, dnyev istek ve beden arzularnn
anda eriyip gitmilerdir. Toplum anlaynn btnyle eksen kaymas yaad byle bir
dnemde, her eye ramen kendilerinden beklenen duruun farknda olan Gen Osman ve
Drdnc Murat gibi kimi idarecilerin ise ihtimal devrin i ve d mihraklar tarafndan eitli
usllerle iflahlar kesilmitir.
Hsl, kendilerini, dnyev hayatn ve cismaniyetin rahat ve rehavetine salanlar, hi farkna
varmadan o rahat ve rehavetin gadrine uram, onlarn kurban olup gitmilerdir.
104
Tirmiz, menkb 54; Eb Yal, el-Msned 7/66; el-Hkim, el-Mstedrek 3/331.
105
Mide sresi, 5/54.
106
Bedizzaman, ular s.424 (On Drdnc u).
107
Bedizzaman, Szler s.228 (On Yedinci Sz, kinci Makam).
108
Bkz.: Buhr, tefsru sre (11) 5; Mslim, birr 61.
109
Bkz.: el-Mnv, Feyzul-kadr 2/107.
110
l-i mrn sresi, 3/140.
111
sr sresi, 17/79.
112
Zriyt sresi, 51/17-18.
113
Bkz.: Bakara sresi, 2/25, 82, 277; l-i mrn sresi, 3/57; Nis sresi, 4/57, 122, 173
 mann Yenilmez Gc

S oru: Ruhlarnn ilhamlarn, inand deerlerin gzelliklerini baka gnllere de duyurmak

isteyen insanlarn karlaaca en byk engeller nelerdir?
Cevap: Dnyev istek ve arzular beer iin en byk imtihan unsurlardr. Bu unsurlarn,
fertlerin duygu ve dncelerini sarp sarmalad, epeevre kuatt toplumlarda nice
zulmler ilenmi, nice skntlar yaanm, peygamberler bata olmak zere nice hak ve hakikat
eri amansz ve imansz saldrlara, eit eit hakaret ve iftiralara, hatta suikast ve katliamlara
maruz kalmtr. Nitekim cierleri dalayan ilk hdise, saanak saanak vahyin yad Seyyidina
Hazreti demin (aleyhisselm) evinde cereyan etmi; byle bir atmosferde neet etmi
olmasna ramen Kabil, dnyalk isteklerine ulama adna kardei Habilin kanna girerek onu
ldrmtr. eytann aldatmasyla ilk macera bylece balam bir daha da aldanlarn sonu
gelmemitir.
Kitab- Mukaddeste anlatldna gre Allahn izni ve inayetiyle ezilmekten kurtarp yeniden
ikbale yrtt kavmi tarafndan Hazreti Davud (aleyhisselm), haa ve kella zina ve adam
ldrtme gibi sradan insanlara bile isnat edilmeyecek iftiralara maruz kalmt. O, kavmi
114

tarafndan Tbuta (sandk) el basp yemin etmeye zorlanm, iki aya bir papuca sokulmak
istenmitir. nsanln ftihar Tablosu da (sallallhu aleyhi ve sellem), dmanlar tarafndan
115

h, yz bin kere h sihirbaz, ir ve khin gibi iftiralara maruz kalm, anlataca

116 117 118

hakikatlerin gnllerle bulumas engellenmeye allmtr.

Ebed Olan Burada Yok Etme!
Benzer hdiseler bugn de olabilir ve bundan sonra da eksik olmayacaktr. nemli olan, baz
airlerin yapt gibi, dertlere destan kesmemek, onlar sonraki nesillere birer ikyetname
olarak aktarmamaktr. Evet nemli olan, baa gelen btn bu skntlar gnl rzasyla
kabullenmek, halka ikyette bulunmamak, tenha yer ve zaman dilimlerini kollayp iini Allaha
dkmek ama feryadndan kimseyi haberdar etmemektir. Zaman ve meknn yegne sahibi
Allahtr (celle celluhu). Hkm de Ona aittir. O hlde neticeye karmak bizim iimiz deildir.
Onun hakkmzdaki hkmlerini takdirle karlamal;
Gelse cellinden cef,
Yahut cemlinden vefa;
kisi de cna saf,
Ltfun da ho, kahrn da ho. (brahim Tennr)
anlayyla hareket edilmelidir.
Bazen cellden cefa, bazen de cemlden saf gelebilir; bunlarn ikisini de bir bilmeli, ne saf
ile sevinmeli ne de cefa ile yerinmelidir. nsan, Ne yaptm da bunlar bama geldi? Bu zdraplar,
skntlar, dedikodular, ekememezlikler, hazmszlklar neden hep beni buluyor? dememelidir.
Bu konuda Alvar mamnn inciden daha parlak u ifadeleri ne kadar gzeldir:
k der inci tenden;
ncinme incitenden.
Kemalde noksan imi,
ncinen incitenden.
Evet ille de tede bir kemal beklentiniz varsa, dnyev eyler asndan burada kemale talip
olmak, kemalsizlik emaresidir; halkn alk ve takdirini bekleme gibi arzular, ahiret adna birer
iflas ve kayp yatrmdr. Kurn- Kerim, bizleri bu konuda uyarr ve

Dnyadaki hayatnzda btn gzel eylerinizi harcadnz, onlarn zevkini srdnz.
119

buyurur. Dolaysyla Cenb- Hakkn ltfedecei btn ltuflar teye brakmal, ahiret adna
vaat ettii btn gzellikleri dnyada yiyip bitirmemelidir.
Konuyla ilgili ibretlik yle bir kssa zikredilir: Allahn salih kullarndan birisinin hanm, maiet
darl yznden kocasna dert yanar. Ondan, bu hlden kurtulmalar iin dua etmesini ister.
Salih zat da hanmn krmaz, dua eder ve duas kabul olur. Birden yanlarnda altndan bir kerpi
belirir. Salih zat, hanmna, te, der. Bu, bizim Cennetteki kkmzn bir kerpicidir. Bunun
zerine sylediklerine piman olan o mbarek hanm, kocasna, Geri ok muhtacz ve ahirette
de inallah byle ok kerpilerimiz olacak. Fakat baki bir lem olan ahirette elde edeceimiz bir
mkfat, bu fani dnyada zayi olup gitmesin, Cennetteki kkmzden bir kerpi noksan
olmasn. Onun iin sen dua et, bu kerpi yerine gitsin. der. Hanmnn bu samimi istei zerine o
salih zat tekrar dua eder, birden o altndan kerpi gzden kaybolup yerine gider.
Evet, kendisini hakka adam, bir mefkreye gnl balam, milletinin ikbal yldzn yeniden
parlatmay kendisine hedef hline getirmi insanlarn yenilmez gc; dnyayla aralarna mesafe
koymalar, istina ruhuyla hareket etmeleri ve kendilerini tamamen bakalarnn mutluluuna
adamalardr. Vka, hayatlarn ticaretle srdren ve kazandklaryla da iman ve Kurn
hizmetine sahip kan baz insanlarn, kalben dnyay terk etmek artyla kesben ona talip
olmalarnda bir mahzur olmasa gerektir. Fakat temsil konumunda bulunup da kendilerini bu ie
adam hizmet erleri, dnyaya kar net tavr almal, hep mstani davranmaldrlar. Zira onlarn
en byk kredileri istinalardr. Onlar mstani davrandka, insanlar onlarn azlarndan
kacak szlere kulak kesilecek, iaret ettikleri her meseleye gnl rahatlyla evet diyecek ve
zerre kadar phe ve tereddt yaamadan yapmalar gereken vazifeleri yerine getireceklerdir.
Olmas gereken bu iken, maalesef grnen o ki, adanmlk ruhuyla yola kt hlde,
balangta Biraz istifadeden bir ey olmaz. deyip dnyaya meyletmi ama sonra
derinlemesine dalm ve belini dorultamam, ona yenik dm insan says az deildir. Alvar
mamnn ifadeleriyle Nice servi revan canlar / Nice gl yzl sultanlar / Nice Hsrev gibi hanlar
/ Ve nice tcdarlar. bir bir gelmi ve maalesef bir bir yklp gitmilerdir. Hak erlerinin bu eytan
telkkilere kendilerini kaptrmalar, Ben de kazanp onlar gibi yaayaym; benim de evim,
servetim olsun demeleri, kendi elleriyle kendi kredilerini bitirmeleri demektir. Kader, onlarn
sahip olduklar nimetlerin de ellerinden alnmasna ve nihayet ayaklarnn kayp devrilmelerine
fetva verir. te o zaman da Allah (celle celluhu), prsm, cansz cesetler hline gelmi
olanlar gtrr, onlarn yerine Kurnn ifadesiyle yepyeni, ypranmam, dnya karsnda di
krmam bir topluluu getirir.
120

Mtekebbirleri Dize Getirmenin Yolu

O hlde adanmln haysiyet ve erefi, her hlkrda korunmaldr. nsanln ftihar Tablosu
(sallallhu aleyhi ve sellem), her konuda olduu gibi bu konuda da zirveyi temsil eden ba
adanmtr. O (sallallhu aleyhi ve sellem) ruhunun ufkuna yrd zaman zrh, misafirlerini
arlayabilmek iin ald bir lek arpaya mukabil bir Yahudide rehin bulunuyordu. Ruhunun
121

ufkuna yryp telere ulatnda bu durum renilmi ve ipotek zlmt. 122

Hazreti Eb Bekirin (radyallhu anh) anlay Allah Reslnden farkl deildir. Nitekim
ruhunun ufkuna yrrken kendisinden sonraki halifeye teslim edilmek zere bir testi brakmt.
Vefatnn ardndan emanet, kinci Halife Hazreti mere (radyallhu anh) teslim edilmi,
merakla krlan testinin iinden hilfet mddetince ihtiyacndan artan paralar ve ksa bir mektup
kmt. Mektupta yle denilmekteydi: Bana tahsis ettiiniz maa baz gnler fazla geldi. Bunu
harcamaktan Allaha kar haya ettim; zira bu, halkn maldr, devletin hazinesine katlmaldr.
Hazreti Eb Bekirin (radyallhu anh) bu hitab, Hazreti meri (radyallhu anh)
duygulandrm ve gzyalar iinde yle demitir: Allah, Eb Bekire merhamet etsin! Arkada
kalanlara, yaanmas ne kadar da g bir hayat brakp gitti! 123

Hazreti mer (radyallhu anh), halifeliini ayn anlayla devam ettirir. Hibir zaman bir taht
olmam; mescitte oturmu ve ilerini orada yrtmtr. Mtekebbire kar tekebbr; gururlu
ve kibirli kiiye kar marurane hareket etmek esastr. anlayn, lks, atafat ve debdebe
iinde yaamak iin bir bahane yapmam, aksine mtevazi hliyle o gnn dnya devletlerini
dize getirmitir. Nitekim Mescid-i Aksnn anahtarlarn teslim almaya giderken orann
yneticilerinin onu gsterili elbiseler iinde karlamalarna mukabil o, ayn binee klesiyle
nbetlee binii, zerinde yamal elbiseyle gelii ve genel duruu itibaryla son derecede
mtevazi idi. Bu hdiseden de ak bir ekilde anlalaca zere devrin mtekebbirlerini dize
124

getirmenin yolu, mahviyet ve tevazudur. Bu hl ve bu tavr, kibrin bin bir trn yerin dibine
gmecektir. Evet, Hazreti merin (radyallhu anh) mr boyu anlay bu idi. Nitekim hibir
zaman, ocuklarma, torunlarma bir miras brakaym dncesi iinde olmad. ocuklarn
sahabe-i kiramn vefal anlaylarna emanet etti ve ruhunun ufkuna yle yrd.
Hazreti Osman (radyallhu anh) ok zengindi, ticaretle urayordu. Ancak o, Hazreti Prin
ifadesiyle, dnyay kesben deil kalben terk etmiti. Nitekim Tebk Seferine gidecek ordunun
125

ihtiyac sz konusu olduunda, yzlerce deveyi ykyle birlikte, hem de kalbinde en kk bir
pimanlk hissi duymadan srf Allah rzas iin infak etmiti. Eer Allah Resl (sallallhu aleyhi
126

ve sellem), Senin her eyini vermen gerekir. buyursalard, hi tereddt etmeden getirip hepsini
verirdi.
Hazreti Alinin (radyallhu anh) hayat da aynyd. Bugnk Trkiye topraklarnn belki yirmi
kat byklnde bir lkeye hkimdi. Sahip olduu devletin snrlar, bir ksm siyas ekimeler,
hr grler olmasna ramen, o gnk Pers ve Bizans imparatorluklarnn btnn iine
alabilecek genilikteydi. Ne var ki Hazreti Ali, bazen yaz dneminde sadece klk elbisesi olduu
iin o elbiseyle buram buram terliyor, bazen de k mevsiminde yazlk eski elbisesi iinde tir tir
titriyordu. Neden byle giyindii sorulunca da, Ben, kendi imknlarmla ancak bu kadarn
temin edebiliyorum. cevabn veriyordu. 127
 Mslmanlk Buysa Biz Neredeyiz?
Bugn, Biz de onlarn yolundayz. deyip hayatlarn yazlklardan klklara seyahatle
geirenlere, oluk ocuumun, torunlarmn istikbali ne olacak? diyenlere, Devletin paras
deniz anlayyla hareket edenlere sormak lazm: Sizin rneiniz kim? Bir mmin olarak
Karunlara, Ramseslere, Amnofislere ait olan bylesi dncelerden btn btn uzak durmak
ve Allahtan (celle celluhu) hicap etmek gerekmez mi? Yce Allahtan dileim odur ki, yksek
bir mefkreye gnl vermi insanlar, bu hicap hislerini hep korusunlar; dnyann elmesine
gelmesin, bir el-enseyle devrilmesin, bir kndeyle yklp gitmesinler. Biz burada diimizi skar,
sabrederiz, yeter ki tede hibir eyimiz eksik olmasn. desinler. Evet onlar;
Cahil geziyor zevrak- ikbal-i safda
Arif yzyor merkez-i girdab- belda. (Ziya Paa)
anlayyla, kahr u bellara raz olsunlar ama bakalarnn atafatl hayatna imrenmesinler.
Dnyalk eyleri, ayaklarnn ucuna bulam bir pislik olarak grsnler. Huzura varrken de,
kendilerine sorulacak Ne braktn dnyada? sorusuna; Aklma bir ey gelmiyor. cevabn
verecek kadar telere yiite yrsnler. Zira mesleimizin esas istina, mahviyet ve tevazudur.
Kendilerini, yklm bir bideyi yeniden ikame etmeye adam mefkre erlerinin baka trl
davranlar, halk nazarnda kendilerine olan gven duygusunu sarsaca gibi Hak nezdinde de
itibar kaybna sebep olacaktr. Tarihte rneklerine oka rastland zere haktan hakszla,
yoldan yolsuzlua savrulanlar, Hazreti Harun (aleyhisselm) gibi ortaya km olsalar da
hafizanallah Karun gibi yuvarlanr giderler.
Evet adanmlk dncesi, karlnda stanbulun, Viyanann hatta Romann fatihi olma gibi
bir paye bile teklif edilse o, hibir eye feda edilmemelidir. Dnyaya gelirken nasl hibir eye
sahip deilsek, br leme yrrken de bir sfr olarak yrnmelidir. Tpk yukarda zikredilen
rneklerde olduu gibi. O rnekleri gren grsn ve takdir etsin; zira takdirleri ahirette kendileri
adna efaate dnecektir. Takdir edemeyenlerin takdirsizlikleri ise, kendi balarna bir balyoz
gibi inecektir.

Onlar Knayann Knamasndan Korkmazlar!

Gl hre dt, snefigr oldu andelib,
Bir hre bakt, bir gle, zr oldu andelib (Nil-i Kadm)
beytinde ifade edildii gibi, bugne kadar nice gller hre dt, nice blbller feryad figan
etti. Bugn de feryad figan etmek mefkre kahramanlarna dt. Atlan iftiralar, knanp
yerilmeler, alay ve istihzalar, nice entrika ve komplolar Btn bunlara kar;
Ne dnyadan saf bulduk, ne ehlinden recmz var;
Ne dergh- Hudadan mad bir ilticamz var. (Nef)
anlayyla hareket edilmeli ve vakarl bir duru sergilenmelidir. Sadnin ifadeleriyle;
Kazara bir sapan ta, bir altn kseye dese,
Ne kymeti artar tan, ne kymetten der kse.
Dolaysyla eer siz altn kse iseniz, varsn talasnlar; Allahn izni ve inayetiyle size kimse zarar
veremeyecektir.
Kurn- Kerim, Onlar knayann knamasndan korkmazlar. buyurur ve bize
128

byle durumlarda sergilenecek tavr iaret eder. Dier taraftan baa gelen her eyin Hazreti
Mahbubun kurbetine vesile birer imtihan olduunun uuruyla zhir sebepleri aan bir nazarla
hdiselere bakabilmeli. Nitekim bu ufkun kahraman asrn dertlisi, Yirmi sekiz sene ektiim
ez ve cefalar ve maruz kaldm musibetler hep hell olsun. Bana zulmedenlere, beni kasaba
kasaba dolatranlara, hakaret edenlere, trl trl ithamlarla mahkm etmek isteyenlere,
zindanlarda bana yer hazrlayanlara, hepsine hakkm hell ettim. diyor. Kendilerini ayn yolun
129

yolcusu bilenler de, Nesim gibi;

Bir cefke kem ey Yr Senden dnmezem
Haner ile yreimi yar Senden dnmezem
Ger Zekeriyya tek beni batan ayaa yarsalar
Bama koy erre Neccr Senden dnmezem
Ger beni yandrsalar, topram savursalar
Klm oddan arsalar Settr Senden dnmezem.
demeli ve sylenen kem szlere taklp kalmadan ve zihinlerini onlarla megul etmeden btn
himmetlerini yapmalar gerekli olan ie younlatrarak hak bildikleri yolda dimdik
yrmelidirler.
Hi pheniz olmasn, adanm gnller, Mevl grelim neyler, / Neylerse gzel eyler. deyip
yrylerine bu anlayla devam ettikleri mddete, Allahn (celle celluhu) izni ve inayetiyle,
Onun syanet kanatlar altnda hizmetlerine devam edecekler ve hi kimse de onlara engel
olamayacaktr.
114
Bkz.: 2.Samuel, 11:2-27; 12:1-16.
115
Bkz.: 1.Samuel, 24:22.
116
Bkz.: Ynus sresi, 10/2; Sd sresi, 38/4.
117
Bkz.: Enbiy sresi, 21/5; Sfft sresi, 37/36; Tr sresi, 52/30; Hkka sresi, 69/41.
118
Bkz.: Tr sresi, 52/29; Hkka sresi, 69/42.
119
Ahkaf sresi, 46/20.
120
Bkz.: Mide sresi, 5/54.
121
Buhr, rikak 17; Mslim, libs 37.
122
et-Tabern, el-Muceml-evsat 8/359.
123
Bkz.: bn Sad, et-Tabaktl-kbr 3/186; et-Taber, Trhul-mem vel-mlk 2/354.
124
Bkz.: Mevln ibl, Hz. mer ve Devlet daresi 1/233-238.
125
Bkz.: Bedizzaman, Mesnev-i Nriye s.113 (Habbe).
126
Bkz.: et-Tabern, el-Muceml-kebr 18/231; bn Askir, Trhu Dimak 39/63.
127
Bkz.: bn Mce, mukaddime 11; Ahmed bn Hanbel, el-Msned 1/99.
128
Mide sresi, 5/54.
129
Bedizzaman, Emirda Lhikas-2 s. 75.
 nsann Kendini Kefi ve Kullukta Derinlik

S oru: nsann Allahla irtibat ve kullukta derinlemesinin kendini bilmesi ve kefetmesiyle

mmkn olaca ifade ediliyor. zah eder misiniz?
Cevap: Arapada detler terkedilmez. eklinde bir sz vardr. Bundan

detlerin terki helkete gtren sebeplerdendir. disiplini karlmtr. Bu adan eer
bir mmin illa bir eyi det hline getirecekse, Allahla (celle celluhu) mnasebeti adna ortaya
koymas gereken ibadet taatleri asla terk edemeyecei detler hline getirmelidir. ayet insan,
ibadet taati ve Allahla sk mnasebetiyle byle bir keyfiyeti elde eder de onu vicdannn i
derinlii hline getirebilirse, bir ksm Hak dostlarnn Bir an huzur gaybbeti yaarsam
lrm. mlhazasna ulaabilir. Bunun iin de onun, her an Allah (celle celluhu) gryor
veya Onun tarafndan grlyor olma mlhazasyla hareket etmesi; his, uur ve iradesiyle
srekli Onun honutluunun peinde olmas, gazabna gtrebilecek davranlardan
olabildiince uzak durmas; mahiyetindeki sevme ve sayg duyma hislerini Ona tevcih etmesi
ok nemlidir.
Byle bir kvam, inanan herkes iin bir hedeftir, daha dorusu bir hedef olmaldr ama o
hedefe ulamak iin insan konum ve duruunu srekli gzden geirmeli ve samimiyetle kendine
u sorular sormaldr: Acaba byle bir ufku yakalama adna gerekli olan kvam sergileyebiliyor
muyum? Bulunduum konumu yeterli grmeyip, Bir fasl daha, bir fasl daha! deyip terakki
semalarnda srekli telere kanat rpabiliyor muyum?

Hakikat Meslei ve Tevazu

Hakikat yolcusunun kalb ve ruh ufkunda seyahat ederken ulat mertebeyi hibir zaman
yeterli grmeyip srekli daha yukarlar hedeflemesi ok nemlidir. Fakat bu szmzle onun,
bir ksm harikulde eyler sergileyerek kendini ifade etmesini deil, Yce Allah (celle celluhu)
bilip tanmas ve Onun huzurunda kendisini bir hi olarak grmesi adna derinlemesini
kastediyoruz. Szn gelii insan, kendi gcyle sadece kre-i arzn deil btn dnyalarn
hareket ynn deitirse bile, Cenb- Hakkn bykl ve icraat karsnda bunun bir hi
olduunu grmesi ve her eyi Ondan bilmesi gerekir. Bu adan hakikat mesleini
benimseyenler, suda batmadan yrme, havada kanatsz uma, tayy-i mekn yaparak
bulunduu yerde otururken bir anda Kbeyi tavaf etme gibi harikuldeliklere katiyen talip
olmamaldr. nk Cenb- Hakkn, baz veli kullarna verdii bu trl mazhariyetlere talip
olma, hakikat mesleinin ruhuna zttr. Hakikat mesleinde esas olan tevazudur, mahviyettir,
nefsini yerden yere vurup kendini hep sfr grmektir. Bu arada unu ifade edeyim ki, bu tr
mnev makam ve payelere talip olmayan hakikat kahramanlar, elbette ki kaymakamlk, valilik,
vekillik, bakanlk ve benzeri dnyev makam ve payelere de hi talip olmazlar.
 Bu ifadelerle idareye ait o makamlarn hafife alnd, kk grld anlalmamaldr. Fakat
talip olunan yksek deerlerin bykl karsnda bu trl eylere meyletmek, talip olunan o
hakikatlere bir saygszlk olur. Yrnen bu yolda eer Allah rzas denmise, ondan daha
bynn olmad; Onun cemli hedeflenmise, ondan daha mstesnasnn bulunmad;
Firdevse talip olunmusa, ondan daha nemli bir yerin sz konusu bile olamayaca
bilinmelidir. nsan bir kere bu yce gayeleri hedeflemise, artk onlardan dnp baka eylere
tevecchte bulunmak, onlara kar saygszlk olur. Evet bir hakikat eri, Resl-i Kibriynn (aleyhi
ekmeletttehy) bir kap kulu ve zt kabul etmez boynu tasmal bir bendesi olmaya talip
olmusa, Hazreti Mevlnann ifadeleriyle:
Kul oldum, kul oldum, kul oldum!
Ben Sana hizmette iki bklm oldum.
Kullar zt olunca d olur;
Ben Sana kul olduumdan dolay d oldum.
diyerek deta avaz kt kadar slma teslimiyetini ifade mnsnda Hazreti Muhammed
Mustafaya (sallallhu aleyhi ve sellem) bende olduunu haykrmsa, bunu baka hibir eyle
deitirmez, deitirmemelidir.
Ben Diyene Kaplar Srmelidir
Ama insan, kendini iin iinden kartamamsa benliine taklr kalr. Benliine takld lde
de o, eytana yakn, Allaha (celle celluhu) uzaktr. Ben diyene, hibir zaman Allaha giden
yolda kaplar almaz. Her amak istediinde o, kaplar srekli kapal ve srgl bulur, o kapnn
nnde beyhude bir ekilde bekler durur. nk bir yerde iki tane ben olmaz. Esasen ben
demekte kibir emaresi vardr. Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem), kapsnn tokmana
dokunan sahabye, Kim o? diye sorar, Ben! deyince, kapy aar.. aar ancak Ben, ben!
diyerek de o sze kar rahatszln ortaya koyar. nk ihtimal bu ben deyite bir nevi kibir
130

vardr; deta o Benim kendimi tantmaya ihtiyacm yok. demi olmaktadr.

Evet srekli ben deme, deta bir davul sesi karma demektir. Malm olduu zere davul, ii
bombo olduu iin ses karr. Srekli ben diyen kii de kendisini bombo, hakir bir varlk
seviyesine indirmektedir. Zira ii dolu olanlar, darya bir davul gibi ses vermezler. Mevlna
Hazretleri, bu mnda bo kimseleri, iinde bir-iki tane oyuncak trnden inci-mercan bulunan,
saa-sola dndrldnde tkr tkr ses karan kutulara; dolu insanlar da ileri cevherlerle
dolu olduu iin darya ses ve sr vermeyen cevher kutularna benzetir.
Tevazu, mahviyet ve hacaletin almeti sessizliktir. Bu duygularla hareket ederek lkesi, milleti
ve topyekn insanlk adna srekli pln ve proje retmeye alanlar, aksiyon ncelikli
insanlardr ve onlarn icraatlar, tpk yldrmlarn gk grltsnden nce hedeflerine ulat
gibi, seslerinin nnde yrr. Dier yandan gsteri ve lyi, ii bo ama grltldr.
Dolaysyla hayatlarn gsteri ve lyi zerine tesis edenler, sadece bo grlt karm
olurlar. Hlbuki esas olan, szlerin aksiyon ncelikli olmasdr. Nitekim Hazreti brahim
(aleyhisselm), Gelecek nesiller iinde iyi nam brakmay, hayrla
anlmay nasip eyle bana! eklinde dua ederek gelecek nesillere uzanan kalc hizmetler
131

yapmay Cenb- Haktan istemitir. Bu, aksiyon ncelikli bir szdr. Onun iin insan, bildii ve
yapabildii kadar tarlaya tohumu atp gerisini Allaha brakmaldr. Ancak byle engin bir
mlhazayla hizmet etme de Allah (celle celluhu) biliyor ve tanyor olmakla mmkndr ki
Onu bilip tanma ise insann kendini, kendi konumunda bilmesine baldr.

Kendini Bilmeyen Rabbini de Bilemez

Hadis diye rivayet edilen Nefsini bilen, Rabbini de bilir. sznde ifade
132

edildii gibi, fizyolojik yapsyla, vicdanyla ve onun drt rkn olan irade, latfe-i
rabbniye/kalb, zihin ve hissiyle birlikte kendini tahlil ve analiz eden insan, Rabbini daha iyi
bilir. Bu szn mefhum-u muhalifi alnacak olursa, Kendini bilmeyen, Rabbini de bilemez.
demektir. O hlde insann, Rabbini bilmesi iin kendisinin ne olduunu bilmesi lazmdr. Hazreti
Prin ifadesiyle insan, yle mkemmel bir fabrikadr ki onun her paras bir dieriyle ciddi
133

tenasp iindedir. Ayn zamanda bu varlk, kinatla da ok ciddi bir tenasp iindedir. Mesela,
insann az ve onunla yiyecei eyler arasnda bir mnasebet olduu kadar, gzleri ve onlarla
grecei eyler arasnda da bir mnasebet vardr. Hem yle bir mnasebet ki, onunla deiik
tecell dalga boyundaki varlklar grp seebilir.
nsann zlar arasndaki bu tenasp, onun iinde bulunduu kinattaki dier varlklar
arasnda da sz konusudur. Fiziki ve astrofizikilerin ifadelerine gre, en uzak sistemlerin bile,
yeryznde ok kk grlen insanla bir alkas ve mnasebeti vardr. Ancak bu mnasebeti
sezip anlayabilmek iin ie ncelikle yakn daireden balamak gerekir. Mesela insan, yiyecei
maddelerle aznn, grecei nesnelerle gznn mnasebetleri asndan kendini tahlil ettii
zaman mutlaka Yce Yaratann varlk ve birliini gsteren delillere ulaacaktr. Onun iin kuds
hadis diye rivayet edilen ve tasavvuf kitaplarnda da yer alan bir mbarek szde Cenb- Hak,
Ey insanolu, nefsini bilen Beni bilir; Beni bilen Beni arar; Beni arayan mutlaka Beni bulur ve Beni
bulan btn arzularna ve dahasna nil olur; nil olur ve Benden bakasn Bana tercih etmez. Ey
insanolu, mtevazi ol ki, Beni bilesin.. ala al ki, Beni gresin.. ibadetinde hlis ol ki Bana
eresin. Ey insanolu, Ben Rabbim; nefsini bilen Beni de bilir.. nefsini terk eden Beni bulur Beni
bilmek iin nefsini terk et; Benim mrifetimle mamur olmayan bir kalb krdr! buyurmutur.
Anatomik Yapdan Ruhun Derinliklerine
Alexis Carrel, daha 1935 ylnda yazm olduu nsan Bu Mehul adl eserinde, insan
vcudundaki mkemmellie ve onun mutlaka bir Yaratcs olduuna dikkat ekmi, bylece
nemli bir almaya imza atmt. Her ne kadar kitabn yazar, Trkiyede bazlarnn
karalamasna maruz kalsa da sz konusu eser, insanmz tarafndan okunmu ve ondan istifade
edilmitir. nsanlar hususiyle doktorlarmz o kitab okurken ondaki insan anatomisi zerine
yaplan tahlillere baktnda, o tahlillerin her faslnda L ilhe illllah (Allahtan baka ilh
yoktur) diyeceklerdir. Zira O Yce Yaratcnn (celle celluhu) kudret eli olmadan insan
vcudundaki o harikulde tenasb izah etmek mmkn deildir.
nsan, bu ekilde kendi anatomisi ve fizyolojisi bata olmak zere onlarn eya ile irtibatlarn
yani d lemini tandktan sonra, i lemi de diyebileceimiz nefsini, vicdan mekanizmasn ve
iine doanlar bilmeye ynelmelidir. Zaman zaman ie doma eklinde de ifade edilen hiss-i
kablel-vuklarn yaanmas; mesela, insann sabah vakti aklna gelen birisiyle ikindi vakti
karlamas; ryada lem-i misal ve lem-i berzaha ait levhalarn insann mhedesine
sunulmas ve sabah olduunda ryada grd baz eylerin aynyla, bazlarnn da tevil-i
ehdse vkf olanlarn tevil ettii ekliyle zuhur etmesi gibi olaylar, onun i leminde yaad
olaylardr. Bunlar sebepler erevesinde izah etmek de mmkn deildir. nsan, btn
bunlardan hareketle kendi i leminde yolculuunu srdrdnde hem kendini icml olarak
bilecek hem de Yce Yaratcnn varlna ulaacak ve Rabbisini daha iyi tanyacaktr.

Gerek Hrriyet
Kuds hadis diye rivayet edilen yukardaki szde, Beni bilen, Beni arar. buyruluyor. Bu da bir
nceki fasla balanabilir. nsan, Yce Yaratcy tandka, Acaba O, benden ne istiyor? Onun
yaknlna nasl erebilirim, sinemi Onun itiyakyla nasl doldurabilirim? Zira sinemi Onun
itiyakyla doldurmak benim vazifem, Onun da hakkdr. Bu sinede sadece O tecelli etmeli,
Ondan gayr her eyi (msiva) karp atmal! diyecek ve arayn derinletirecektir. Fuzl, bu
hakikati yle seslendirir:
Hikmet-i dnya ve mfhy bilen rif deil;
rif odur, bilmeye dnya ve mfh nedir!
Evet insann, bu iirde iaret edildii gibi, dnya ve iindekileri sinesinden skp atmas,
sadece Onun (celle celluhu) mlhazasyla dolup tamas ve zihnini srekli Onunla megul
etmesi lazmdr. nsan, bunlar yerine getirdii takdirde Cenb- Hakk bulmu olacak; O da
kulunun bu samimi gayretlerini karlksz brakmayacak ve kuds hadis diye rivayet edilen szn
devamnda buyrulduu gibi, onun btn arzularn, hatta daha da fazlasn ltfedecektir. Alvarl
Efe Hazretleri bu hakikati ne gzel ifade eder:
Sen Mevly seven de,
Mevl seni sevmez mi?
Rzasna iven de,
Hak rzasn vermez mi?

Ben, Ganimet in Mslman Olmadm Y Reslallah!

te bu mertebeye eren mmin, deiik arzu ve isteklerin vesayetine girmekten kurtularak
hakiki hrriyete kavuur. Zira merhum Seyyid Kutupun ifadesiyle Hakiki hrriyet, Allaha kul
olmaktan geer. Evet Allaha (celle celluhu) kul olanlar, bakalarna kulluktan kurtulurlar. Ona
hakkyla kul olmayanlar ise balar secdeye gitse bile makama, mansba, korkuya, yuvaya,
rahata, zevk u sefaya, bohemlie, alka, takdire, oluu ocuu adna da yalya, villaya kulluk
gibi onlarca kulluk eidi sergileyeceklerdir ki, herhalde cahiliye dnemi mriklerinin bile bu
kadar ok putu olmamtr!
Evet baka eylere kul-kle olmaktan syrlmann yolu, Allaha hakiki mnsyla kul olmaktan
geer. Bu konuda sahabe efendilerimizin hayatlar ne gzel, ne arpc misallerle doludur. Mesela
asker ve siyas bir dhi olan Hazreti Amr bnl-s (radyallhu anh) ok ge Mslman
olmasna ramen, bu mevzuda dinin ruhunu ylesine gzel kavramtr ki, o anlaya hayran
olmamak mmkn deildir.
Bilindii zere Amr bnl-s Hazretleri, Hudeybiye Sulh sonrasnda Mslman olmak iin
Medineye gidip Efendimizin yce huzuruna kar. Mahcubiyetinden dolay deta tir tir
titremektedir. nk o gne kadar nsanln ftihar Tablosuna (aleyhi ekmelttehy) ok
ktlk yapmtr. Fakat Rahmet Peygamberi (sallallhu aleyhi ve sellem) yaplan hibir ktl
deftere yazmam, onlar oktan unutmutu. Musafaha yaparken Amr bnl-s kendisinden
gemi, deta bir cezbe hliyle Allah Reslnn mbarek elini sktka skm, bunun zerine de
Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem), Ne demek istiyorsun y Amr? diye sormutu. Hazreti
Amr, Kusurumu bala y Reslallah! diye mukabelede bulununca, Allah Resl ona, Bilmiyor
musun y Amr, L ilhe illallah Muhammedn Reslullah gemi btn gnahlar siler, sprr ve
temizler fermannda bulunmutu. Amr bnl-s Mslman olduktan ksa bir sre sonra
134

Fahr-i Kinat Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) onu arm, kendisini bir seriyye ile harbe
gndereceini ve neticesinde de ganimet elde edeceini bildirmiti de o, Y Reslallah! Ben,
ganimet iin Mslman olmadm demiti. 135

Ayn ekilde Efendimiz (aleyhissalt vesselm), kaynaklarda ismi zikredilmeyen bir sahab
efendimize ganimetten hissesini vermek istediinde, o mehul kahraman: Y Reslallah! Ben
bunu kabul edemem. Ben boazn gstererek uradan bir ok yiyeyim de ehit olaym diye
Mslman oldum. demi, ganimeti elinin tersiyle itmiti. Neticede o, arzu ettii gibi boazna
isabet eden bir okla ehit olup telere yrmt. 136

Yine Mekkenin fethine kadar Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) karsnda yer alm
olan Eb Sfyann (radyallhu anh) gzne Yermk Savanda bir ok isabet etmiti. Eb
Sfyan, kan gzn avucuna aldktan sonra dier gzyle ona anlaml anlaml bakm, Neye
yararsn ki, yetmi sene kendi sahibini grmedin! diyerek yere atmt. 137

Btn bu misaller;
Her mride el verme ki yolunu sarpa uratr;
Mridi kmil olann, gayet yolu sn imi...
(Niyaz-i Msr)
szleriyle ifade edildii zere, insan yetitiren muallimin tesirini ortaya koyduu gibi, ayn
zamanda bir hamlede amud (dikey) ykselme adna da misal tekil etmektedir.
te gnmzn inanan gnlleri de, kendilerine ashab- kiram rnek alp hibir dnyevilie
talip olmamal; hele hele devletin herhangi bir kademesinde grev yapyorsa, makamnn
kredisini kullanarak kendisine, oluk ocuuna, yaknlarna kar salamamal; araba, uak, yat,
gemi.. vb. eyler peylememelidir. Mehur bir atasznde denildii gibi o sadece Allah bes, bki
heves! deyip Hak rzas istikametinde yrmeli, sadece Onun rzasna talip olmal; hedefledii
rza-i ilhyi, cemlullh, itiyak- likullh ve maiyyet-i nebeviyeyi hibir eye deimemelidir.
Hatta bunlardan vazgemesi karlnda ona cennetler teklif edilse bile, Allah Allah! Bunlar
bende nasl bir erilik grdler ki bana rza-i ilhnin, itiyak- ilhnin, ryet-i ilhiyenin
berisinde bir eyler teklif ediyorlar. diyebilme yiitliini gstermelidir. Yreini ylesine bu
duygularla lebrz etmeli, doldurup tarmal ki baka eyleri iine almasn. Zira bunlarn
yannda gkte uma, suda batmadan yrme, insanlarn iini okuma, ehrelerine bakarak
balarna gelecek eyleri onlara syleme gibi eyler, er-p denecek kadar basit kalr.
Hsl, kendini iman ve Kurn hakikatlerini ilya ve ruhunun bidesini ikme etmeye adam
insanlar, bu hususlara ok dikkat etmek mecburiyetindedirler. Evet onlar, dnya ve mfh adna
her eyi ellerinin tersiyle itmeli ve Sana nasl emredilmise yle dosdoru hareket

et. yeti hkmnce, kendi tarz- telkkileri itibaryla doru bildikleri eylere gre deil,
138

doruluk denilince nezd-i ulhiyette neye karlk geliyorsa ite o ekilde doru olmaya
almaldrlar.
130
Buhr, istizn 17; Mslim, db 38, 39.
131
uar sresi, 26/84.
132
el-Mnv, Feyzul-kadr 1/225, 4/399, 5/50; el-Acln, Kefl-haf 2/343.
133
Bkz.: Bedizzaman, Szler s.165 (On nc Sz, kinci Makam).
134
Mslim, mn 192; Ahmed bn Hanbel, el-Msned 4/204.
135
Ahmed bn Hanbel, el-Msned 4/197, 202; bn Eb eybe, el-Musannef 4/467.
136
Nes, ceniz 61; Abdurrezzak, el-Musannef 5/276; Hkim, el-Mstedrek 3/688.
137
Bkz.: bnl-Esr, sdl-be 6/158.
138
Hd sresi, 11/112.
 Her ey Ondan

S oru: imdiye kadarki hizmetlerin gerekleebilmesi iin binlerce vesilenin bir araya gelmi
olmas gerektii ve bunu btn sebeplerin yaratcs ve sahibi Allahtan bakasnn ya-
pamayaca, dolaysyla muvaffakiyetleri sahiplenmenin akl d bir davran olduu ifade ediliyor.
zah eder misiniz?
Cevap: Evvela unu belirtmek gerekir ki elde edilen mazhariyetlerin Msebbibl-Esbb olan
Allahn ltuf ve ihsanyla gerekletii hususu, sadece bizimle alkal bir mesele deil, her devir
iin geerli bir prensiptir. Mesela Hazreti Nuh (aleyhisselm), tefsirlerdeki yaklamla tufandan
Allahn izni ve inayetiyle kurtulduktan sonra bir sre daha insanlara hak ve hakikati anlatmtr.
O, bu sre zarfnda mmetini hayvaniyetten karp cismaniyetin dar mahbesinden kurtararak,
kalb ve ruhun hayat derecesine ynlendirmi; onlar da Allaha ynelerek kulluklarnn gereini
yerine getirmeye almlardr. Dolaysyla Hazreti Nuhun (aleyhisselm) mcadelelerle dolu
hayatna bakldnda ilh inayet apak grlr. Zira sebeplere verildii zaman, ne onun
tufandan kurtuluunu ne de tufandan sonra halka messiriyetini izah etmek mmkndr. Zaten

Kurn- Kerim de, Geminin hareket etmesi de, durmas da/demir atmas da
Allahn adyladr. demek suretiyle Hazreti Nuhun gemisinin hareket etmesinin de, durmasnn
139

da ilh inayetle gerekletiini beyan buyurmuyor mu?

Yine sebeplere bina edildii takdirde Seyyidina Hazreti Musann (aleyhisselm), Firavunun
zulmnden kurtuluunu, srailoullarn alp Msrdan kararak Tihte tutmasn, belli bir sre
sonra Hazreti Y bn Nnla (aleyhisselm) Filistine girmelerini dnmek mmkn deildir.
Zira sebepler asndan bakldnda bu hdiselerin gereklemesi belki de ancak iki milyonda bir
ihtimalle mmkn olabilir.
lh Riayet ve Boa Den Komplolar
nsanln ftihar Tablosunun (aleyhi ekmelttehy) mbarek hayatlarna bakldnda da
apak ilh inayet ve riayet mhede edilir. Zira mrikler, her ke banda deta bir
gulyabani gibi Onun ve Mslmanlarn stne gelip tepelerine binerek, her gn trl trl
eziyetler ederek, hatta bazlarn ldrerek mitlerini ykmaya alyorlard. Ancak O bide
ahsiyette hibir zaman bir mit krlmas yaanmyordu. Sanki Sleyman Nazif;
Ruhum benim olduka bu imanla beraber;
yz sene, drt yz sene, be yz sene bekler.
msralaryla Onun ruh hletini seslendirir.
Bir vakit de o kfirler senin elini kolunu balayp zindana m atsnlar yahut ldrsnler mi yahut
seni lke dna m srsnler diye birtakm tuzaklar plnlyorlard yetinde de ifade edildii
140
gibi Mekkeli mrikler, Nebiler Serverinin (aleyhi ekmelttehy) hakknda trl trl komplolar
kuruyorlard. Resl-i Ekrem Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) evinin etraf sarlp esbap
asndan kurtulma imkn kalmadnda da, Uhudda mbarek yana yarlp mbarek diinin
krlmas neticesinde bandan aaya kanlar aktnda da ayn ortak kader yaanyordu. Bu
hdiselerin hibirinde sebepler asndan bir k bulmak mmkn deildir. Ama Allah (celle
celluhu), Sevgili Resln (sallallhu aleyhi ve sellem) her seferinde mucizev bir ekilde
koruyup kurtarmt. yle ki evi muhasara edildiinde, kfirlerin ve fcirlerin iinden Onu ok
rahat bir ekilde karm, sonrasnda yle bir yola sevk etmiti ki drt yz ksur kilometrelik
yolu hi kimsenin Onu yakalayamayaca ekilde kat ettirmiti. Arkasndan Onu yakalamak iin
takip eden Srka bn Mlik bile dize gelip geriye dnm ve Onu takip edenleri baka tarafa
ynlendirmiti.141

Aslnda dikkatli bir nazarla bakldnda, Allah yolunda mcahede edenlerin hepsinin
hayatnda ilh inayet tablolarn grmek mmkndr. Mesela Trk bn Ziyad, Ukbe bn Nfi gibi
devs kmetler bunlardandr. Bildiiniz gibi Ukbe bn Nfi, Kuzey Afrikay batanbaa
fethetmi, Atlas Okyanusuna kadar atn srm, sonra da, Allahm! Bu karanlk deniz nme
kmasayd, Senin nm- cellini denizler tesi lemlere gtrecektim. demiti.
142

imdi bu harika insanlarn rnek hayatlarna bakldnda onlara bahedilen bu ltuflarn,

hakikaten ancak birok ihtimalin bir araya gelmesiyle gerekletii grlr. Bu misallere,
Osmanlnn ykselii, stanbulun fethi ve Hazreti Prle balayp gnmzde devam eden
adanmlar hizmeti de dhil edilebilir. Mesela balang itibaryla, Hazreti Prin u an ortaya
kan seviyede bir alm ortaya koymasna ihtimal verilemezdi. nk o, srekli gzetim altnda
tutulmu, deta adm adm yakn takibe alnm, oradan oraya srgne gnderilmiti. Fakat
btn bu olumsuzluklara ramen Allahn izni ve inayetiyle onun tarafndan ortaya konulan
Kurn ve iman nurlar her tarafa yaylmtr. Bir mit insan olan stad Bedizzaman, en
olumsuz atmosferde bile Evet, mitvar olunuz. u istikbal inklbt iinde, en yksek ve gr sad
slmn sads olacaktr! deyip mitle grlemi; Yakinim var ki; istikbal semavt u zemn-i
143

Asya-b / Hem olur teslim, yed-i beyz-y slma. szleriyle evresine hep mit alamtr. O
144

gnk konjonktr dndmzde btn bunlar, normal artlar altnda olacak iler deildir
fakat belki imdi olanlar da bir ynyle o gn verilen mjdelerin tezahrdr.
Milyonda Bir htimal
Gnmzdeki eitim gnllleri de Bir mum, dier bir mumu tututurmakla ndan hibir
ey kaybetmez. diyen Hazreti Mevlnann mesajn alarak, ellerindeki k kaynayla btn
dnyay aydnlatmak iin yeryznn drt bir yanna alyor, Allahn izni ve inayetiyle gittikleri
yerlerde hsnkabul gryorlar. nceki dnemlerde ortaya konan hizmetler gibi bugnkler de
ancak pek ok artn bir araya gelmesiyle mmkn olabilecek bir hdisedir. Mesela 1990l
yllardaki o ilk alm iin, dnemin sper glerinden birini oluturan birliin zlp dalmas,
tam bu zlmenin yaand dnemde, oralara gnll olarak gidebilecek evsafta iei
burnunda gen retmen ve belletmenlerin bulunmas, bu gen eitimcilerin adlarn yeni
duyduklar, dnya haritasndaki yerini bile bulmakta zorlanacaklar lkelere kendilerini
bekleyen zor artlara ramen gitme arzularnn olmas gerekiyordu. ou itibaryla yeni mezun
bu insanlarn kendi lkelerinde kalp hizmet etme gibi bir arzular olabilirdi. Zira dussla ok
zordur. Fakat kadnyla erkeiyle bu genler hayatlarnn baharnda olmalarna ramen
kendilerine engel olabilecek bu duygular aarak rf, det, gelenek ve dillerini bilmedikleri
lkelere dahi herhangi bir panik yaamadan ve tereddt gstermeden gittiler.
Yine unutmamak gerekir ki okullarndan henz mezun olan bu adanmlarn da onlar
bytp okutan anne-babalarnn da baz beklentileri vard. Fakat hayatlarn yaatmaya
adam bu eitim gnllleri, anne-babalarn nasl yumuatp ikna ettiler? O anne-babalar da
nasl raz olup evlatlarndan ayrlabildiler? Bu da ayr bir meseledir. Ayn zamanda eitli
lkelere giden bu fedakr insanlarn bir ksm nianl olmasna ramen nianllarn arkada
brakp gitmek zorunda kald. Ne giden ne de geride kalp gidenin yolunu gzleyen, bu hasret ve
hicran yaplacak hizmetlere engel grmedi; u an milletimiz ve insanlk adna yaplmas
gereken bu! deyip gz yaartc bir fedakrlk sergiledi. te btn bunlar bir arada dnnce,
sebepler dairesinde bunlarn hepsinin ayn anda bir araya gelme ihtimali deta imknsz gibidir.
Kald ki, insanlk adna ortaya konan bu gzel faaliyetler iin gerekli artlar, bunlarla da snrl
deildi. Bir de eitim hizmetlerinin doruluuna ve gerekliliine inanm fedakr finansrlere
ihtiya vard. Bu finansrleri bulmak, ikna etmek ve onlardan gnll olarak bu ihtiyalar
karlamalar iin talepte bulunmak olduka zordu.
Burada bir hatram arz ederek yaanm bir hdiseyle konuya aklk getirmek istiyorum.
zmirde ina edilecek olan Yksek slm Enstits iin varlkl iki insanla birlikte fabrikalar gezip
sahiplerinden yardm istiyorduk. Onlar, insanlara meselenin ehemmiyetini anlatmak ve daha
kolay inandrp ikna edebilmek iin bir vaiz olarak yanlarnda beni de gtryorlard. Bu
maksatla gittiimiz bir tula fabrikasnda meselenin nemini anlattktan sonra fabrikann sahibi,
cebinden hilf- vki olmasn sadece elli lira karp vermiti. Takdir edersiniz ki bu kk
rakamlarla Yksek slm Enstitsnn kurulmas imknsz denecek kadar zordu. Bu durum
karsnda, ilgili arkadalarla aramzda yaptmz istiare neticesinde arlabilecek durumda,
imkn iyi olan insanlarn bir mekna davet edilmesi ve bylelikle onlarn himmetlerine
bavurulmasna karar verildi. Hatrlayabildiim kadaryla ancak bir masann drt tarafn
dolduracak kadar insan gelmiti. Orada bir konuma yaptm. Davete icabet edip gelen insanlar,
yz bin lira, elli bin lira, krk bin lira, otuz bin lira gibi eitli miktarlarda yardm taahhdnde
bulundular. Fakat oradakilerden birisi, Herkes bir meseleye inand kadar verir, ben iki bin be
yz lira veriyorum. diyerek deta ordu bozanlk yapt. Fakat gn geldi lkenin deiik yerlerinde
onlarca insan, bu tr hayr faaliyetleri iin birbirini tevik etti; yle ki, himmetlerine mracaat
edilecek bir toplantdan haberdar olmadklarnda, Ben niye arlmadm? diye sitem ettiler.
Hatta ayn maksat iin bir araya gelinen baka bir mecliste konumay yaptktan sonra bir odaya
ekildiimde astsubay emeklisi bir insan elinde anahtarlar olduu hlde odaya girdi, duygulu bir
ekilde Az nce herkes himmet etti, benimse verecek bir eyim yoktu, onun iin size evimin
anahtarlarn getirdim. dedi. Tabi ki benim byle bir teklifi kabul etmem mmkn deildi,
teekkr edip uygun bir dille geri evirdim.
te 90l yllardaki o ilk yurt d alm gnlerine gelindiinde artk insanmzda bu ruh
olumutu. Dolaysyla mesele sadece retmen ve belletmen meselesi deildi. Anne-babann
raz olmas, gidilecek yerlerin ve konjonktrn msait olmas, gidecek insanlara civanmert
Anadolu insannn finans desteinin olmas gibi pek ok ihtimalin bir araya gelmesiyle dnya
apndaki bu eitim faaliyetleri tahakkuk edebilirdi ki ihtimal hesaplarna gre bu, milyonda bir
ihtimaldi. O hlde milyonda bir ihtimalle gerekleen bir meseleyi, hi kimse kendi dehasna,
fetanetine, kiyasetine, yksek aklna, mantna, muhakemesine veya stratejik gcne
balayamaz; balamaya kalktnda byk bir zulm ve saygszla girmi olur.

Bu Zaferleri Bize hsan Eden Allahtr!

Esasnda, her gzel i ve muvaffakiyette her eyin Allahtan bilinmesi Mslman inan ve
ahlknda hassasiyetle zerinde durulan bir konudur. Mesela Hazreti mer (radyallhu anh), bu
mlhazayla Yermk gibi ok ciddi bir savata ordu kumandan Hazreti Halidi (radyallhu anh)
vazifeden almtr. Suriyede Bizans hkimiyetini sona erdiren ve Mslmanlarn blgeye hkim
olmasn salayan bu savata dman kuvvetler Mslmanlarn en az on kat idi. Ama Allahn
izniyle Mslmanlar sava sonunda byk bir zafer elde etmilerdi. Orduya komutanlk eden
Hazreti Halidin bu savata ilk defa uygulad harp stratejileri, asker dehas, ayn zamanda
cesaret ve yiitlii herkes tarafndan takdir ediliyordu. Ve ite byle bir sava devam ederken
Hazreti mer, Hazreti Halidi vazifeden alm ve Koca Halid sar boynunda halifenin karsna
kmt. O ki, Sasanilerin ve Bizansn bana bir balyoz gibi inmiti. Hazreti Eb Bekir
Efendimizin (radyallhu anh) ifadesiyle, Halid gibisini analar dourmamtr. Bir Batlnn
145

dedii gibi Biz, Anibal gibi komutanlar Halidin kapsnda kumandanlk dilenirken gryoruz.
te herkesin takdir ettii byle yce bir kmet olmasna ramen artk o, Halife-i Ry-i Zeminin
nnde, sar boynunda, kumandanlktan azledilmi sradan bir neferdir. Hazreti Halid, Hazreti
merin yanna geldiinde ruhum ikisine de feda olsun Hazreti mer ona, Halid! Biliyorsun
Allah iin seni ok severim. Fakat halk, elde edilen zaferleri senin ahsndan biliyor. Hlbuki ben
biliyorum ki bunlar bize ihsan eden Allahtr. (Senin bir mit hline gelmenden, putlatrlmandan
endie duyuyorum. Azledi nedenin bu) demiti. Bu durum karsnda Hazreti Halid
146

(radyallhu anh), byklne ba dndrc ayr bir byklk katar, o gne kadar emrinde
bir nefer olan Hazreti Eb Ubeyde bn Cerrhn (radyallhu anh) emri altna girer.. girer ve
hayatnn sonuna kadar da bir nefer olarak slm ordusunun parlak bir klc olarak mcadele
eder.
Hsl, Allahn kudret ve inayeti iin iinde olmaynca, herhangi bir meselenin realize
edilmesine imkn ve ihtimal bulunmadnn hibir zaman hatrdan karlmamas gerekir. Evet,
olan her gzellik ancak Allahn izni, inayeti ve riayetiyle olmaktadr. Onun iin bugne kadar
gerekleen faaliyetleri Cenb- Hakkn riayetinin bir tezahr, inayetinin ve tevecchnn
deiik dalga boyunda bir tecellsi eklinde deerlendirmek lazmdr. Ayn zamanda bunlar, bizim
hamd ve kr duygularmz tetiklemelidir ki bugne kadar olan nimetler, yapacamz
krlerle artarak devam etsin. Yoksa elde edilen baarlar Allah muhafaza! kendimizden
bilirsek, Allah da bizi kendi dar g, kuvvet ve irademizle ba baa brakr; brakr da bize kadar
ok hlisane ellerde gelen bu mbarek emanete hyanet etmi oluruz. Oysaki Kurn
hakikatlerinin kinat zerinde hakkyla dalgalandrlmas ancak her nmzda tevhid hakikatine
bal kalmamz, Onun inayeti olmadan bir yapran dahi kmldamasnn mmkn olmadna
inanmamz ve bu inanca bal kalarak yaamamzla mmkndr.
139
Hd sresi, 11/41.
140
Enfl sresi, 8/30.
141
Bkz.: Buhr, menkb 25, fezil ashb 2, menkbl-ensr 45; Mslim, zhd 75.
142
bnl-Esr, el-Kml fit-tarih 3/451.
143
Bedizzaman, Tarihe-i Hayat s.126 (lk Hayat).
144
Bedizzaman, Szler, s.755 (ed-D); ular, s.739.
145
Taber, Tarihl-mem vel-mlk, 2/315; bnl-Esr, el-Kmil fit-tarih, 2/242.
146
Bkz.: et-Taber, Trhul-mem vel-mlk 2/491; bn Askir, Trhu Dimak 16/266; bnl-Esr, el-Kmil fit-trh 2/381.
 sr Ruhu

S oru: nsanla ait problemlerin zmnde sr hasletinin yeri ve nemi nedir? sr hasleti
nasl kazanlabilir?
Cevap: Bakalarn kendisine tercih etme mnsna gelen sr, yitirdiimiz en nemli
deerlerimizden biridir. Bugn fert ve toplumlar arasnda yaanan herc mercin, ihtilaf ve
iftiraklarn, insanlarn birbirini kabul edememesinin ve sindirememesinin arkasnda sr
ruhunun lm vardr. Bu ruhun lmesinin sebebi ise kalbe ait deerlerin bozulmaya yz
tutmasdr. nk kalb fesada uraynca btn insan deerler, insandaki ahsen-i takvme ait
yazlar ve turalar silinip gider ve eytan da insann dnce dnyas zerinde daha rahat
oyununu oynar. Bu adan Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem),

Helller bellidir, haramlar da bellidir. eklinde balayan hadis-i erifin sonunda yle
buyurmutur:

Dikkat edin! Cesette yle bir et paras vardr ki, o shhatli olunca beden de shhatli olur, o
bozulunca beden de bozulur. Aklnz banza aln! te o, kalbdir! 147

Demek ki insann, kalbini her trl toz ve kirden temiz tutmas, her gn birka defa onu
gzden geirmesi mnev hayatnn korunmas adna ok nemli bir faktrdr. Bu konuda
insann ok dikkatli olmas ve ok dua etmesi gerekir. yle ki, kalbde irkin bir ksm izler
brakabilecek olumsuz hayal ve dncelerden bile insan uzak durmaldr. nk hadisin de
ifadesiyle, Allah (celle celluhu), insann kalbine bakar ve onu kalbine gre deerlendirir. 148

Cenb- Hak, bir insann kilosuna, rengine, boyuna posuna, neet ettii kltr ortamna gre
deil, kalbinin safvet ve nezahetine gre muamelede bulunur. br tarafta mizanda da kalbin
arlna baklr; kalb ne kadar Ona tevecch etmi ve ne kadar Onun iin arpmsa insana o
lde deer verilir.
sr Ruhunun Altn a: Asr- Sadet
Kalbi pak ve temiz olan kiiler ayn zamanda insanla kar refet ve efkat hisleriyle dolu
olacak ve yaamadan daha ok yaatmay dneceklerdir. Esasen sr ruhu da buna baldr.
Kurn- Kerim, sr hasletine u ifadeleriyle dikkat ekmitir:

Onlar, muhta olsalar bile bakalarn kendilerine tercih ederler. Asr- Sadette bu ruh ve
149

dnce ok ileri seviyedeydi. Mesela Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem), karn a olan bir
misafirini hane-i sadetinde doyurmak istemi, kendi mbarek hanesinde sudan baka bir ey
bulunmad sylenince onu bir sahabiye gndermiti. Onun da evinde sadece bir kiiye yetecek
kadar yemek bulunduundan, kar-koca ocuklar uyutmu, sndrm, kendileri kaklarn
tabaa bo getirip gtrmlerdi. Bylece kendileri a kalmt ama gelen misafir karnn
doyurabilmiti. 150
 Mehmet kif, sra ait bu yce ruhu Yermk Muharebesi vesilesiyle gzmzn nne
sermitir. Bu savata sahabe efendilerimizden Hris bn Hiam, krime bn Eb Cehil ve Ayy bn
Eb Reba (radyallhu anhm) lmcl yara almt. ehadetleri beklenirken onlardan Hazreti
Hris su istemi, hemen bir sahab efendimiz mataray eline alp onun imdadna komutu. O,
son anlarn yaamaktayd. Belki de sadece bir kelime sylemeye gc vard. Tam mataray
dudana gtrecei srada Hazreti krimenin su istediini duymu, suyun ona gtrlmesini
iaret etmiti. Sahab suyu ona gtrm, o da tam mataray dudana gtrecei esnada bu
sefer de Hazreti Ayy su istemiti. Hazreti krime, suyun ona gtrlmesini iaret etmiti.
Sahab, Hazreti Ayya mataray gtrdnde onun ehit olduunu grmt. Dierlerine
suyu yetitireyim diye yanlarna vardnda onlarn da oktan ehit olduklarn anlamt. 151

Buca kampndayken hi unutmadm buna benzer bir hdise yaanmt. Yemek yerken
tabama bir et paras dmt. Ben de onu hemen yanmda oturan misafir bir hocann
nne itmitim. O da yanndakine itti; derken et paras belki on iki tane insann nnde
dolatktan sonra yine onun tabana gelmiti. Nktedan bir insan olan hoca da, Ysuf
Sresinde geen bir yet-i kerimeyi okuyarak, Bida dnd dolat ve yine bizi

buldu. demiti. te insanlar arasnda bu duygu ve dncenin yaygnlamas toplumun
152

huzuru, kardelik ruhunun tesisi adna ok nemlidir.

Makam ve Manspta Kardeini Tercih
Btn bunlar sr adna nemli misaller olsa da, sr sadece yeme-ime, giyme gibi
hususlardan ibaret grmemek gerekir. Belli bir makam, mansp ve paye elde etme sz konusu
olduunda kardeini kendine tercih etme de sr adna ok nemlidir. Bu konuda Hazreti
merin u tavr ne kadar arpc ve gzel bir misaldir: nsanln ftihar Tablosu (sallallhu
aleyhi ve sellem) ruhunun ufkuna yrd zaman, vahdet-i ruhiye bozulmasn ve slm
toplumu dalmasn diye sahabe hemen bir imam etrafnda ittifak etmek zere bir araya
toplanmlard. Hazreti Eb Bekir, Hazreti merin faziletlerini anlatarak ona biat etmek
istediini ve onun halife seilmesi gerektiini ifade etmiti. Ama Hazreti mer hemen Hazreti
Eb Bekirin elini tutmu ve Allah Reslnden sonra baa geecek birisi varsa o da Eb
Bekirdir. diyerek ona biat etmiti. te, amirlikte, nde bulunmada kendini geriye ekip
153

kardeini ileriye srmek srn ok nemli bir eididir.

Bu arada unu ifade edeyim ki biz, Hazreti Eb Bekirle Hazreti mer Efendilerimizin
byklklerini kyas edebilecek durumda deiliz. nk elimizde onlarn kendi kmet-i
kymetlerine gre arlklarn tartacak bir kantar yok. Zannediyorum ahiretteki mizan bile Eb
Bekiri, meri, Osman ve Aliyi (radyallhu anhm) sevaplaryla tartmaya kalksa, krlr.
Onlarn hepsi birbirinden kymetlidir. Hatta onlar, yle at ba gitmiler ki, bir paye olarak
nlerinde sadece peygamberlik kalm, Allah Reslnden (sallallhu aleyhi ve sellem) sonra
peygamberlik olmad iin bu payeyi ihraz edememiler. Eer nsanln ftihar Tablosundan
(sallallhu aleyhi ve sellem) sonra bir peygamber gelecek olsayd, onlar olurdu.
Evet, Hazreti Eb Bekir, Hazreti meri halifelie lyk grrken, o da dierini lyk grmt.
Katiyen hibiri Ben bu ii daha iyi beceririm. Ben bu ie daha lym. dememiti. te madd
menfaatlerin yannda belirli makamlar elde etme sz konusu olduunda bakalarn kendine
tercih edebilme, belki madd menfaatlerin tesinde bir sr hasletidir.
 Bu haslete sahip bir insan yaamay deil, yaatmay tercih edecek ve Gerekirse ben lp
gideyim, nemli olan lemin yaamasdr. Eer bir milletin ayakta durmas benim kurban
edilmeme balysa, Cenb- Hak tez elden bunu bana nasip etsin! diyecek kadar yrekli
davranacaktr. Bunun aksine kendisini arzn altndaki kz yerine koyan kendisi ekildiinde
yerin yklacan, kyametin kopacan vehmeden insanlar ise bu ruhtan nasipsiz bedbahtlardr.
Cennetin Kapsnn nnde Bile
sr hasletinin nereye kadar ulaabileceini gstermesi asndan ahirete ait u tablo ne kadar
dikkat ekicidir. Rivayet edildiine gre Hazreti Ruh-u Seyyidil-Enm zenginler ile limlerin
Cennet kapsnda karlamalarn gayb-bn gzyle grerek bize haber vermitir. Buna gre
biraz aarak ifade etmek gerekirse cmert zenginler limlere hitaben, Buyurunuz, ncelik sizin
hakknzdr, evvela siz giriniz. (nk siz o engin ilminiz sayesinde bizim gzlerimizi
amasaydnz, bize gzel rehberlik yapmasaydnz, tekvn ve teri emirleri beraberce okumasn
retmeseydiniz ve hellinden kazanp Allah iin infak etmenin gzelliini gstermeseydiniz, biz
servetimizi byle hayrl bir i urunda sarf edemezdik. Siz klavuzluk yaptnz ve bizi bir verip
bin kazanma izgisine tadnz. Bundan dolay, dnyada olduu gibi burada da nclerimizsiniz;
buyurunuz, evvela siz giriniz.) diyecek ve onlara hrmeten bir adm geriye ekilecekler. Fakat
limler, Aslnda biz size borluyuz. (nk eer servetinizi Allah yolunda infak etmeseydiniz,
ilim yuvalar amasaydnz ve eitim imknlar hazrlamasaydnz, biz ilim sahibi olamaz ve
doru istikameti bulamazdk. lim yolunda bulunmamza ve ufkumuzun almasna siz vesile
oldunuz; biz size borluyuz. Dolaysyla ncelik hakk size aittir, buyurunuz!) mukabelesinde
bulunacaklar. Bu tatl muhavereden sonra cmert zenginler ne geecek ve limlerle ard arda
154

Cennete dhil olacaklar.

limlerle cmert zenginler arasndaki bu konumay sadece ileride vuku bulacak bir hdisenin
nakledilmesi eklinde anlamamak gerekir. Bilakis burada ayn zamanda srn enginlii de
anlatlmaktadr. Dnn ki, Cennetin kapsnn nne gelinceye kadar o insanlarn arkada
braktklar ar hesaplar ve zor geilen bir kpr vardr. nlerinde ise gzlerin grmedii,
kulaklarn iitmedii ve hibir hatra gelemeyen Cennetin cezbedici ve ba dndren gzellikleri
vardr. nsan o gzellikleri grdnde deta zevkten ba dnp baylacak hle gelir. Dnn
ki, byle bir manzara karsnda bile sr ruhu sergilenmektedir. te Allah Resl (sallallhu
aleyhi ve sellem) izmi olduu bu resimle bize sr ruhunun bu noktaya kadar yolu olduunu
gstermektedir.
amzn nadide ftrat ve peygamber vrisi olan zatn, Seksen ksur senelik hayatmda dnya
zevki namna bir ey bilmiyorum; mrm hep, harp meydanlarnda, esaret zindanlarnda ve eitli
ilehanelerde geti. ekmediim eza, grmediim cefa kalmad Gzmde ne Cennet sevdas, ne
de Cehennem korkusu var; milletimin imann selmette grrsem Cehennemin alevleri iinde
yanmaya razym, nk vcudum yanarken gnlm gl glistan olur szlerini duyan bir
155

insan, bu ses ve soluun deta on drt asr teden geldiini zanneder. Zannediyorum
toplumumuzun havadan ve sudan ziyade byle engin bir sr ruhuna ihtiyac vardr.
Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) Mira yolculuunda grlmezleri grmesi, erilmezlere
ermesi, almazlar amasndan sonra tekrar bu mihnet yurduna dnmesi sr ufkunun
ulaabilecei son noktay anlama adna ok nemlidir. Nebiy-yi Ekrem (sallallhu aleyhi ve
sellem) bu yolculuunda Hazreti Mesih, Hazreti Musa, Hazreti brahim ve Hazreti dem
(aleyhimsselm) ile karlam, bu mbarek zatlar tarafndan terif, tekrim ve tebcil edilmi,
sonra Cennete girerek orann ba dndren gzelliklerini grmt. Ardndan da Cenb-
156

Hakkn ceml-i b-kemalini mhede buyurmutu. Kim bilir insan ruhu Mhedetullah nasl
duyuyor ve nasl hissediyordur! Bedl-emlde, Ryetullahla merref olan mminlerin
Cennet nimetlerini bile unutacaklar sylenmitir. Yani bu esnada Cennetin btn kk ve
157

yallar, bir tanesinin bile cemlinin dnyaya aksetmesiyle btn dnyann nura gark olaca
huriler, meyveler, yiyecekler vs. hepsi grlmez hle geliyor. te btn bunlara mazhar olan ve
vcp ve imkn aras bir noktaya ulaan Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem)
grd, duyduu ve hissettii nimetleri mmetine de duyurmak iin gz kamamadan tekrar
insanln iine dnmtr.
Byk veli Abdlkudds Hazretleri, Allah Reslnn (sallallhu aleyhi ve sellem) byle bir
yolculuktan geriye dnn anlattktan sonra, Vallahi, billhi ben o makamlara erseydim,
geriye dnmezdim. demitir. Bir baka byk zat da onun bu szne u yorumu yapmtr: te
Peygamberle en byk veli arasndaki makam fark budur. Evet, Peygamberler tamamen
yaatmak iin vardr. Veliler ise bir ynyle ykselmeyi ve mnev zevklere ulamay isteyebilir.
Ayrca, daha dnyada iken byle bir ufka ulaan Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem)
mmetinin elinden tutmak iin yine onlarn arasna dnd gibi ahirette de mmetinden
Cehenneme gidenlerin lklarn duyduu zaman, kim bilir, onun kenarna kadar gidecek,
onlara el uzatacak ve onlar Cehennemden karmak isteyecektir. Bunlarn hepsi peygamber
ufkunda srn deiik tecelli dalga boyundaki zuhurlardr.
atma ve Vurumalarn Panzehiri
manla, kalb hayatla, Allaha yakn olmakla, efkatle, yaatma duygusuyla ok yakndan
irtibat bulunan sr ruhuna bugn ok ihtiyacmz vardr. Evet, gnmzde heva ve hevese
bakan yn itibaryla dnyay iindekilerle birlikte elinin tersiyle itebilecek, sadece yaatmak
iin yaayacak ve Allahm! Bakalarn yaatmaya vesile olacaksam yaamamn bir kymet-i
harbiyesi olabilir. Yoksa ben bakalarna bir yarar olmayan ve onlarda bir dirili duygusu hsl
etmeyen bu anlamsz hayattan tiksinti duyuyor, Sana snyorum. Beni bu ar vebal altndan
kurtar. diyecek babayiitlere ihtiyacmz var.
nk ben diyen ve her eyi benlik ve egoizmaya balayan kiiler, hep insanlar birbiriyle
vuruturmu, hasetleri, kskanlklar, ekememezlikleri ve rekabetleri harekete geirmi ve
toplumu yaanmaz hle getirmilerdir. Oysaki falann, filnn yapaca ileri yapacak binlerce
insan vardr. Ne olurdu azck Allaha itimat olsayd; ne olurdu sahabe ve Peygamberden
bahsederken azck onlarn yolunda yrmeye karar verilseydi; ne olurdu yeri geldiinde bir
adm geri atlsa ve Al bu ii biraz da sen gtr. denilseydi!
te birbirinden kopmu ve paralanm toplumu yeniden bir araya getirecek olan bir iksir
varsa, o da gnllerde yeniden yeerecek olan bu sr ruhudur. Yoksa gnmzdeki
problemlerin tam olarak ne diplomasi, ne siyas oyunlar, ne ayak oyunlar, ne de think tank
kurulularnn stratejileriyle zlebilmesi mmkn deildir. zlseydi dnden bugne deiik
inklaplar ve metamorfozlar yaam toplum imdiye kadar oktan ileri bir ufka adm atm
olurdu. Ama grld zere hl canavarlk devam ediyor ve hl insanlar tpk yamyamlar
gibi birbirlerini yiyor. Allah akna, insanlarn zerine bomba yadrmann, zehirli gaz
kullanmann, bakalarna hayat hakk tanmamann, slm-fobya ile hareket etmenin, cemaat
fobisiyle trl zulmler yapmann yamyamlktan ne fark var! Bunlarn hepsi deiik trde
canavarlktan baka bir ey deildir. Btn bunlar bertaraf etmenin yolu ise, yeniden insan
olmaya ynelmek ve sr ruhuyla ahsen-i takvme mazhariyetin gereklerini yerine getirmeye
almaktr.
147
Buhr, mn 39; Mslim, mskt 107.
148
Bkz.: Mslim, birr 34; bn Mce, zhd 9; Ahmed bn Hanbel, el-Msned 2/284, 539.
149
Hair sresi, 59/9.
150
Buhr, menakbul-ensar 10, tefsru sre (59) 6; Mslim, eribe 172, 173.
151
el-Hkim, el-Mstedrek 3/270; bn Abdilberr, el-stb 3/1084.
152
Ysuf sresi, 12/65.
153
Bkz.: Buhr, fezil ashb 5, ceniz 3, mez 83; Nes, ceniz 11; bn Mce, ceniz 65.
154
el-Bursev, Rhul-beyn 3/314.
155
Bedizzaman, Tarihe-i Hayat s.616 (Tahliller).
156
Bkz.: Buhr, bedl-halk 6, enbiy 43, menkbl-ensr42; Mslim, mn 259, 264.
157
el-, Bedl-eml s.41.
 rad Yolcular in En Byk Kredi: Beklentisizlik

S oru: Gnllerin hak ve hakikatle buluturulmas vazifesinde olmazsa olmaz diyebileceimiz

temel disiplinler nelerdir?
Cevap: nanm bir insann, Mbud-u Mutlaka kar ortaya koyduu ubdiyeti, ubdet-i
mutlaka mlhazasyla olmaldr. Yani o, kulluunun iine baka hibir ey kartrmamaldr.
nk biz, Onun boynu tasmal kullarndan ibaretiz. Aczimiz, fakrmz, zaaflarmz,
tutarszlklarmz, tutmak istediimiz her eyin elimizden kap gitmesi, yakaladk derken tekrar
karmamz, arzuladmz eylere bir trl ulaamaymz da bunu gstermektedir. Belli ki biz,
biz olarak kendimize sahip ve malik deiliz. zerimizde mutlak bir hkimiyet var.
Vka insan, her zaman bu hakikatleri hissedemeyebilir. O, bazen belirli bir frekansa
kalibrasyon yapar ama ayar tam olmaynca iin iine sadan soldan erareler girer. Bu da
insann ahs mlhazalarn iin iine katmas demektir. Dolaysyla insann ok ciddi
kalibrasyonlarla doru sesi bulmaya almas lazmdr. Evet o, dncelerini, mlhazalarn,
szlerini nce vicdann kadirinas terazilerinde tartmal, sonra ortaya koymaldr. Bunca cehd
gayretten sonra yine de iin iine bize dair bir eyler karrsa ite o zaman Allahn (celle cel-
luhu) bu zaaflarmz affedeceini mit ederiz. Yoksa sanki btn sorumluluklarmz mkemmel
yapyormuuz gibi lkayt ve lubalice tavrlar kulluk uuruyla badamaz.
Balyoz Balyoz stne
Mesela namaz klarken secdeye kapandnz, be on dakika iinizi Allaha dktnz. Fakat o
esnada eytan, nefis mekanizmas vastasyla size, yi bir kulluk yapyorsun. gibi bir ey
fsldayverdi. ayet byle bir dnce size kelm- nefs ile geldiyse, yine hemen bir kelm- nefs
ile, Ey yalnzca kendisine ibadet edilen Allahm, Sana hakkyla kulluk edemedik! Ey yerde ve gkte
her varlk tarafndan ad anlan Allahm, anna lyk zikri yapamadk! Ey her dilde kendisine
kredilmesi gerekli olan Rabbim! Sana gereince kredemedik! Ey her trl eksiklikten
mnezzeh olan Allahm, Seni hakkyla tesbih u takdis edemedik! demeli, Onun rzasna uymayan
her trl dnce ve mlhazann bana, bir daha belini dorultamayacak ekilde bir balyoz
indirmelidir.
Fakat onun bana en ar balyozlar indirseniz de, yine de bilmelisiniz ki eytann vesvesesi ve
nefs-i emmrenin de tesvilt ve tezyinatyla (kt bir eyi gzel gstererek aldatma) beslenen
bu tr duygular hi umulmadk yerlerde yedi canl varlk gibi daha sonra yeniden hortlayverir.
yle ki, insan Kbeyi tavaf ederken de Arafatta Allaha el kaldrp dua dua yalvarrken de
Mzdelifede geceyi deerlendirirken de hatta Minada kendi arzularnn ban talyor gibi
eytana ta yadrrken bile nefis ve eytan hibir zaman bo durmayacak, srekli onun ayan
kaydrmaya alacaktr.
 te bu sebepledir ki, Kurn- Kerimde, Emrolunduun gibi dosdoru ol! 158

Allahm,
buyrulmutur. Ayn ekilde biz, her gn kldmz namazlarmzda,

bizi Senin nezdinde, yolun dorusu hangisi ise ona hidyet eyle! diyoruz. Eer snnetleriyle
159

birlikte btn namazlarmz klyorsak, gnde krk defa bunu tekrar ediyoruz. rak, duha,
evvbn ve teheccd gibi dier nafileleri de klyorsak belki gnde altm kere Allahtan srat-
mstakim talebinde bulunuyoruz. nk O, bizim elimizden tutup da bizi doru yola
ulatrmazsa, ok defa nefs-i emmrenin patikalarnda iflahmz kesilir. Evet O (celle celluhu),
elimizden tutmazsa, o kadar ok trafik kazasna sebebiyet veririz ki, daha sonrasnda meydana
gelen bu yklma ve krlmalar kolay kolay tamir edemeyiz.
Hizmetlerini Bir Bedele Balayanlar Asla Baarl Olamazlar
te yandan eer biz, srekli Onu heceler ve Onunla gecelersek, dnmemiz gerekli olan
yerlerde hep O der ve Hve ile soluklanrsak, mukteza-i beeriyetin tesirinde kaldmz
zamanlarda da, Onunla irtibatmz devam eder. Mesela Allah Resl (sallallhu aleyhi ve
sellem), yats namazn kldktan sonra teheccde kalkma ve geceyi ihya etme dncesiyle
yatana giren bir kimsenin, uykusu ar basp da kalkamad zaman bile uykusunun
Rabbisinden ona bir sadaka olduu mjdesini vermitir. Bu da Cenb- Hakkn rahmetinin
160

enginliinden bize ltfettii bir armaandr. Evet Rahmeti Sonsuz, bizi btn btn altndan
kalklmaz vazifelerle sorumlu tutmam, ancak gtrebileceimiz kadar mkellefiyet yklemitir.
Allah hibir kimseyi g yetiremeyecei bir ekilde ykml tutmaz.
161

yetinin de iaret ettii zere dinde teklif-i m l yutak yoktur.

O hlde engin ltuf ve sonsuz rahmetiyle nimetlerini bamzdan aa saanak saanak
yadran Rabbimize kar bizim de Onun rzasndan baka bir arzumuz olmamaldr. nk
bunun tesinde bir ey yoktur. Cenb- Hakkn (celle celluhu) Cennetten mbarek cemlini
gstermesinden (Ryetullah) sonra mminlere olan en byk armaan, Ben sizden
honudum. buyurmasdr. Ondan gelen byle bir nefha-i ilhyenin insan ruhunda hsl
edecei engin zevki, burada kestirmemiz mmkn deildir. Belki ah- Geyln, Ebul-Hasan e-
zil, Muhammed Bahauddin Nakibend, Mevlna Hlid Badd, mam Rabbn ve Hazreti Pr-i
Mugn gibi hak dostlar, bu dnyann msaade ettii lde zlliyet plnnda byle bir zevki
duymu olabilirler. Benim byle bir eyi ne anlatmaya ne de tasvir etmeye gcm yetmez.
nk bizzat Sahib-i eriat, Cennet nimetlerini anlatrken,

Ben, salih kullarma, telerde yle eyler hazrladm ki, ne gz grm,

ne kulak iitmi ne de kimsenin hayaline gelmitir. buyurmutur. Burada izilen ereveden,
162

bunun insan ihatasn ve idrakini ok aan bir mesele olduunu anlyoruz.

Bu adan hem dnyada hem de ukbda, Onu dilemeden ve ayn zamanda bakalarnda da
Onu dileme arzusu uyarmadan daha byk ve daha kymetli bir ey yoktur. Bunun iindir ki,
enbiya-i izm, hayat- seniyyelerini sadece Allah (celle celluhu) tantma, Allah sevdirme ve
insanlarn Allahla olan irtibatlarn glendirme temel disiplinine balamlar ve bunun
karlnda kimseden ne bir ey istemiler ne de beklemilerdir. nk bu, ihlsa zarar verir ve
ameli de zayi eder. Ayrca yapt hizmetleri bir bedele balayan insanlarn baarl olduu
grlmemitir. Onlar, muvakkaten baarl olmu olsalar bile, esen muhalif bir rzgr her eyi bir
harman gibi savurmutur.
 Btn Peygamberlerin Dilinde Ayn Hakikat
Yce Allah, uar Sresinde art arda Hazreti Nuh, Hazreti Hd, Hazreti Salih, Hazreti Lt ve
Hazreti uayb (aleyhimsselm) gibi enbiya-i izm zikrettikten sonra bunlarn hepsinin ortak
sz olarak yle buyurur: Ben yaptm tebli

vazifesi karlnda sizden hibir ey istemiyorum, cretim ve mkfatm mnhasran lemlerin
Rabbi Allaha aittir. Onlar, vazifelerini sadece Allah (celle celluhu) iin yapm, nazarlarn
163

srekli Allaha evirmi ve yaptklar hizmetler karlnda da bakalarndan zerre miktar bir
beklentiye girmemilerdir.
Devir deimesine, artlar bakalamasna ve farkl zaman dilimleri farkl yorumlar ortaya
koymasna ramen zikri geen peygamberlerin hepsi de bu meselede kelimesi kelimesine ayn
eyi sylemitir. Hazreti Nuh ne demise, Hazreti Hd da, Hazreti Salih de, Hazreti Lt ve Hazreti
uayb da (aleyhimsselm) onu demitir. Oysaki onlarn gnderildikleri her bir toplumun
kendisine gre farkl problemleri vard. Demek ki problemler farkl da olsa onlar halletmenin
yolu ihls ve beklentisizlikten gemektedir.
Mesela Hazreti Nhun (aleyhisselm) kavmi, byk insanlar ilh edinmi ve bu ilhlara da
Ved, Yes, Yek ve Nesr gibi isimler vermilerdi. Onlar, yerin altnda gml olan insanlara
temenna duruyor ve onlardan bir eyler bekliyorlard. Bir ynyle bu her devirde
164

karlalabilecek bir tehlikeydi.

d kavmi ise, byklkleriyle vnyor, talar oyarak ilerine evler yapyorlard. Onlar,
kibirlerine yle yenik dmlerdi ki yerden veya gkten gelecek hibir zararn kendilerine
dokunamayacana inanyorlard. Onlara gre btn faylar, altlarnda toplansa ve bir anda
krlmaya balasa, yine de oturduklar salam binalarn ykamazd. Dolaysyla onlarn problemi,
Hazreti Nuhun (aleyhisselm) kavminin probleminden farklyd. Hazreti Hd (aleyhisselm),
onlarn tehditlerine aldrmadan, bana gelebilecek btn tehlikeleri de gze alarak, srarla
onlarn nasl bir yanl iinde olduunu vurgulam ve ayn zamanda istinasn dile getirmiti. 165

Hazreti Salihe (aleyhisselm) getiimizde, o dnemdeki insanlarn da yine farkl problemleri

olduunu gryoruz. Onlar da balarda bahelerde, meyvelikler arasnda dnyaya dalmlar,
muhkem binalarda ferih ve fahur bir ekilde yaamaya balamlard. Peygamberleri olan Hazreti
Salih, btn zorluklar gsleyerek, karlnda hibir ey beklemeden tebli vazifesini yerine
getirmi, onlar tevhide arm; msrif ve mfsit bir toplum olmamalar konusunda uyarmt. 166

Daha sonra gelen Hazreti Lt (aleyhisselm) dneminde de, insanlar insanla yakmayacak
mstehcenliklere dalm, sapk ve ahlksz bir toplum olmulard. Dier peygamberler gibi
Hazreti Lt da, kovulma ve tecrit edilme tehditlerine aldrmakszn onlar tevhide ve doru yola
arm ve bunun karlnda da hibir beklentiye girmemiti. 167

Hazreti uayba (aleyhisselm) gelince, o dnemde de ar ve pazarda l ve tartlar altst

olmutu. Terazinin ne sa ne de sol kefesi belliydi. Ticar hayat speklasyonlarla doluydu.
Hortumlar sadece g ve iktidar elinde bulunduranlarn kendi karlar istikametinde akyor ve
onlarn depolarn dolduruyordu. Hazreti uayb, lei tam ln de eksik lp hak
yiyenlerden olmayn! Doru terazi ile tartn, halkn hakkndan bir ey ksmayn! lkede
bozgunculuk yaparak nizam bozmayn. szleriyle onlar ikaz ediyor ve bu uyarlar karlnda
168

onlardan hibir ey istemediini bildiriyordu.

uar Sresinde bu be peygamberin sraland yerde nsanln ftihar Tablosu zikredilmez.
Fakat baka bir srede geen Onun (sallallhu aleyhi ve sellem) u beyannn da onlarn
sznden bir fark yoktur:

Benim (bu risalet ve irad

hizmetinden tr), sizden akrabalk sevgisinden/yaknln hatrndan baka beklediim hibir
karlk yoktur. Bu szyle Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) on sene Mekkede
169

kendisine ektirmedik sknt brakmayan, neet ettii yerden Onu ge zorlayan, Ona hicran ve
hasret yaatan kavminden hibir cret istemediini ifade etmiti. Evet O, muhataplarnn hem
dnya, hem ahiret saadetine vesile olduu hlde onlardan hibir ey istememi; hasr zerinde
yatp kalkm, a kald gnler olmu fakat O, bu tavrn hibir zaman deitirmemiti.
Sfrlanan tibar ve Sarpa Saran Yollar
Esasnda gven telkin etmenin ve muhatab inandrmann biricik yolu da budur. nk
yaptklar hizmetler karlnda bir ksm beklentilere giren ve menfaatler gzeten insanlar,
kendilerine ynelen tevecchleri krm ve muhataplar nazarnda itibar kaybna uram olurlar.
Bu adan eer siz, Vira bismillh! deyip bir hizmet yoluna girmiseniz, peygamber yolundan
ayrlmamalsnz. Size bakanlar, ok rahat, Bunlar iin iine girdikleri zaman yz liralar vard.
Ayrldklarnda baktk, doksan liralar kalm. Demek ki, sahip olduklar paray bile koruyamam
ve bu yolda harcamlar. diyebilmeliler. Mstani olma ve beklentiye girmeme prensibi, ky
muhtarndan devlet bakanna kadar btn idareciler iin gerekli bir vasf olduu gibi,
kendilerini hak ve hakikati anlatmaya adamlar iin de geerlidir. Zira onlarn en byk
dinamii, beklentisizlik ve adanmlktr.
Kendini insanla hizmete adam insanlarn kalc eserler brakmalar da peygamber yolunda
yrmelerine baldr. Yoksa Harun olarak yola kp sonra Karunlaan kimseler bir gn gelir
hazineleriyle birlikte yerin dibine batar ve lnet ile yd edilirler. Eer dilimin azck bir yerinde
telin ve bedduaya yer olsayd, millete hizmet etme iddiasyla ortaya ktklar hlde kendi
menfaatlerini dnen, meselelerini kar arkna balayan, ihalelerde kendilerine pay ayran,
kendilerine pay verenleri mbeyn-i hmyn insan hline getirenlere yle derdim: Allah, sizi
oluk ocuunuzla, beklentilerinizle, mitlerinizle yerin dibine batrsn, mahvetsin! Ama
dilimde byle bir bedduaya ak bir yer olmadndan dolay ben, kbalin dedii gibi, dua dua
yalvardm, telin ve bedduaya min demedim.
Bu adan hi olmazsa kendilerini iman ve Kurn hizmetine adam olan bir mbarek daire
iinde bulunan insanlar, yaptklar hizmetleri kendi hesaplarna deerlendirmeyi asla
dnmemelidirler. Onlar, hatr ve itibarlarn kullanarak haklar olmayan ne bir ihale almal ne
de baka bir menfaatin peine dmelidirler. Onlar, kendileri iin en byk birer dinamik olan
adanmlk ve beklentisizliklerini dnyaya ait byle baya eyler karsnda feda etmemelidirler.
Zaten meru dairede dnya iin uraan insanlar var. Cenb- Hak, onlara ticar hayatlarnda
byk kazanlar ltfetmi, ltfediyor ve onlar da kazanlarn, servetlerini Allah yolunda
kullanyorlar. Rehber konumunda bulunan adanmlara gelince onlarn en byk zenginlii ise
hasblikleri ve beklentisizlikleridir. Eer onlar bunu brakp baka eylerin arkasna derlerse,
ou brakp aza talip olmu olurlar.
nsanln ftihar Tablosu (sallallhu aleyhi ve sellem), ruhunun ufkuna yryp bu dnyaya
gzlerini kapad zaman, ailesinin rzkn temin etmeye matuf olarak mbarek zrh bir
Yahudinin elinde rehin bulunuyordu. Hazreti Eb Bekir, Ondan farkl deildi; kendisine verilen
170

maan fazla gelen miktarn bir testinin iine atm ve bunu kendisinden sonra gelen halifeye
emanet etmiti. Hazreti mer Efendimizin elinde avucunda bir ey yoktu. ok defa Mescid-i
171

Nebevde kum zerinde yatyordu.

Yolsuzluu Yol Edinenlerin Hazin Sonu

rnek alnmas gereken bykler bunlardr. Doru olan yol ve yntem de onlarn yolu ve
yntemidir. Onlarn yolunun dndaki bir yola, yolsuzluk denir. Doru yoldan kan byle bir
insan da hi farkna varmadan elli trl yolsuzlua kaym olur. Yaplan bu yolsuzluklar, bata
insan gldrse bile, bir gn yle bir alatr ki insana, Ah ne olurdu, keke toprak

olsaydm da bunlar duymasaydm! dedirtir.
172

Bu adan en azndan bu heyet-i liye iindeki insanlar, hev ve heveslere bakan yn

itibaryla sinek kanad kadar kymeti olmayan bu dnyaya, fazla deil, itibar edilmesi gerektii
kadar itibar etmelidirler. Hadis diye rivayet edilen bir szde, dnya bir cife ynna benzetilmi
ve btn ilerini, plnlarn, arklarn onu elde etmek iin kullanan insanlarn da o cifeye koan
kelpler mesabesinde olduklar ifade edilmitir. 173

Keke u aldatc dnyay, baklmas gerekli olan yanlarnn dnda unutabilseydik.

Unutmayanlar ise hem kendilerine, hem millete hem de tarihe yazk ettiler. Topkap Saray,
sahabenin hemen arkasnda yerini alan mbarek bir milleti dnya hkimiyetine gtrd. Oras
bizim ruh dnyamzn darya aksediiydi. Orada Fatihin, kinci Bayezidin, Koca Yavuzun ve
Kanuni Sultan Sleymann mefkresi vard. Onlar yollara dm, uzak diyarlara gitmi, dnya
muvazenesi iin yaplmas gerekenleri yapm, zalimleri dize getirmi, mazlumlara soluk aldrm
ama geriye dndklerinde sade ve mtevazi Topkap Saraynda vazifelerine devam etmilerdi.
Aksine Dolmabaheler, Yldzlar ise btn aaa ve debdebelerine ramen bizim yldzmz
sndrdler. Bunlar bir ynyle dnyay bize Cennet gibi gsterseler de, bize Cenneti ve Allah
unutturdular.
158
Hd sresi, 11/112.
159
Ftiha sresi, 1/5.
160
Bkz.: Nes, kymul-leyl 63; bn Mce, ikamets-salt 177.
161
Bakara sresi, 2/286.
162
Buhr, tevhid 35; Mslim, cennet 4, 5.
163
uar sresi, 26/109, 127, 145, 164, 180.
164
Bkz.: uar sresi, 26/105-111; Nh sresi, 71/23.
165
Bkz.: uar sresi, 26/122-140; Fussilet sresi, 41/15-16.
166
Bkz.: uar sresi, 26/141-159.
167
Bkz.: uar sresi, 26/160-175.
168
Bkz.: uar sresi, 26/176-191.
169
r sresi, 42/23.
170
Buhr, rikak 17; Mslim, libs 37.
171
Bkz.: bn Sad, et-Tabaktl-kbr 3/186; et-Taber, Trhul-mem vel-mlk 2/354.
172
Nebe sresi, 78/40.
173
Bkz.: el-Acln, Kefl-haf 1/492-493.
 Ktlkleri Savmada Baz ller

S oru: Kt muamele ve tavrlar karsnda Mslman ahlkna yarar mukabele tarz nasl
olmaldr?
Cevap: Kinin kin, nefretin de nefret douraca herkes tarafndan bilinen bir gerektir. Sertlie
sertlikle, iddete iddet ve hiddetle mukabele etmek, yle fasit dairelerin olumasna vesile olur
ki hi kimse onun altndan kalkamaz, toplum parampara olur ve o hdiseler iinde herkes
boulur gider. Dolaysyla mminin sinesi ok engin olmal, en negatif eyleri dahi hazmedip
sindirebilmeli ve bylece o ktle kar, ktlk yapanlarn dahi kurtuluuna vesile olacak bir
mcadele tarz ortaya koymaldr.
En Gzel Uzaklatrma!
Kurn- Kerimde konuyla alkal bir yet-i kerimede,

te onlar, gsterdikleri sabr ve sebattan dolay ifte mkfat

alrlar. Onlar ktle iyilikle mukabele eder ve kendilerine nasip ettiimiz mallardan, Allah
yolunda harcarlar. buyrulmak suretiyle mminlerin bed muameleler karsnda nasl bir tavr
174

iinde olmalar gerektii ifade edilir. Vka yet-i kerimenin Ehl-i Kitapla ilgili nzil olduu
rivayet edilir; fakat sebebin hususilii, hkmn umumiliine mni deildir. Dolaysyla yet-i
kerime herkese hitap ettii gibi gnmz mminlerine de hitap etmektedir.
yet-i kerimede kendilerine iki kat ecir ve mkfat vaat edilen insanlar, ifadesinin sarih

mnsndan anlalaca zere dilerini skp eza ve cefa karsnda sabredenler; balarna gelen
bel ve musibetleri sinelerinde eriterek onlar deta maytaplara evirenler ve bylece tpk
ehryinler gibi insanlara ba dndrc manzaralar sunanlar olduu ifade edilmitir. Evet,
onlar en olumsuz hdiseleri bile olumlu ekle evirip ifadeleriyle iaret
edildii zere ktle iyilik ve gzelliklerle mukabelede bulunurlar.
Bu yet-i kerimeyi hayatna hayat klan bir mmin, maruz kald irkin ve nho
muamelelerden dolay, iinde birine veya birilerine kar kin ve nefret duygusu hsl olmusa,
hemen onu hilm silm duygusuyla silip eritmeye alr. Nasl ki,


phesiz iyilikler ktlkleri siler-sprr gtrr. Bu, neyin nasl anlmas gerektiini

bilen insanlar iin ok nemli bir hatrlatmadr. yetinin fehvasnca, bir mmin, olumsuz
175

(negatif) bir i yapsa ve bu, onun ibadet taatine dair bir kusur tekil edecek hle gelse, hemen
bir keffaret deme mlhazasyla onu gidermeye alr, ayrca zerine bir de amel-i salih
ileyerek onu talandrr.
Evet, hakiki bir mmin bir ktlk ilediinde o ktlk, bir zpkn, bir mzrak ya da bir klk
gibi sinesine saplanr ve onun iinde bir burkuntu hsl eder. Bunun zerine o, bu ktlnn
hemen arkasndan bir iyilik yapmak suretiyle onu gidermeye gayret eder. O, ister bir sz, ister
bir davran, isterse bir bak, hatta bir imayla dahi olsa bir ktlk yaptnda, hemen ardndan
onu giderecek, zihninde brakt izleri silecek olumlu bir davranta bulunur.
Byle bir tavr, esasnda Allaha (celle celluhu) kar kulluk tavrnn bir gereidir. Efendimiz
(sallallhu aleyhi ve sellem) Hazreti Muaza (radyallhu anh) nasihatinde, Ey Muaz! Nerede
olursan ol, Allahtan kork. Ktln arkasndan iyilik yap ki onu imha etsin ve insanlara da gzel
ahlkla muamele et. buyurmutur. Evet iyilikler, kavl amelleri Allaha ykselten birer helezon
176

vazifesi grd gibi, ayn zamanda ktlkleri yok edip giderici bir etkiye de sahiptir. yetin
sonundaki, Bu, anmasn bilen, neyin nasl anlmas gerektiini ok iyi bilen
insanlar iin ok nemli bir hatrlatmadr. ifadelerini de, ktlkleri iyilikle giderme mevzuunun,
Kurnn srekli hatrda tutulmas gerekli bir hatrlatmas olduu eklinde anlamak mmkndr.
Esasnda, ister ferd isterse itima olsun yaplan tm ktlkleri ve olumsuzluklar insanlarn
zihinlerinden silip onlar unutturacak olumlu her davran, onlarn ayn zamanda nezd-i
ulhiyette de silinmesine vesile olur. Zira Cenb- Hakkn rahmeti, o olumsuzluklarn tede bir
eziyet ve zahmete vesile olmamalarn, bir i zdrabna dnmemelerini gerektirir. Evet,
mminin hadsiz nimet, snrsz ihsan ve namtenah iltifat yurdunda, Ben Rabbime, dinime,
Efendime ve temel disiplinlerime kar bu saygszl yapmamalydm. deyip srekli onlar
hatrna getirmesi, onun iin bir i zdrabna vesile olacaktr. Bu yzden Cenb- Hak, rahmetinin
farkl bir tecelli dalga buudu olarak, orada onlar unutturacak ve kuluna o sknty
yaatmayacaktr.
Ancak insann dnyada iken, yapt gnahlar unutmas ve onlar zihninden silmesi doru
deildir; zira elli sene evvel ilemi olsa bile onu her hatrlaynda bir kere daha estafirullah
diyorsa, bu durum onu, hem bir kez daha ayn gnaha dmekten koruyacak hem de onun amel
defterine srekli sevap yazlmasna vesile olacaktr. Bu ekilde dile getirilen her istifar, yoklua
deta bir trpan sallar ve bylelikle btn ktlkleri alr gtrr. Gtrecei bir ktlk
kalmadnda da yle eylere vesile olur ki onlar ahirette kulun karsna kt zaman kul,
hayret ve sevincinden arr kalr. O hlde insan, kendi gnahn hibir zaman unutmamal,
tede onun zdrabna maruz kalmamak iin burada en kk hatasn bile srekli zihninde canl
tutmal ve ruhunda duyduu zdrapla estafirullah, elf elfi estafirullah deyip Hazreti
Gaffrdan (celle celluhu) balanma dilemelidir.
Dier yandan mmin yapt iyilikleri ise unutmaldr. Velev ki o iyilik, stanbulun fethi gibi a
ap a kapatacak, yeni bir medeniyetin inasna vesile olacak bir iyilik olsun. Evet, byle
devs bir hizmet kendisine hatrlatldnda bile o, Allah Allah! Ben yle bir ey yapm
mydm, hatrlamyorum. diyecek kadar kendini o iin dnda grmelidir. ayet insanlar ille de
Bu ii sen yapmsn. diyorlarsa, o zaman da tahdis-i nimet mlhazasyla, Demek Allah (celle
celluhu) benim gibi bir mcrime de baz eyler yaptrtm. Bu, tamamen Onun rahmetinin
enginliinin farkl dalga boyutundaki tecellilerindendir. eklinde duygularn ifade etmelidir.
Ktle yilik Er Kiinin Kr
Konuyla irtibatl bir baka yet-i kerimede ise,


yilikle ktlk bir olmaz. O hlde sen ktl en gzel tarzda uzaklatrmaya bak. Bir de
bakarsn ki seninle kendisi arasnda dmanlk olan kii candan, scak bir dost oluvermi! 177

buyruluyor ve yukardaki yetin iaret ettii benzer bir husus dile getiriliyor.
Buna gre kskanlk ve ekememezlikle dmanla kilitlenmi biri deta gayz ve nefretle
kpryor, srekli karsndakini tahrik ediyor ve onda bir fke meydana getirmek istiyorsa,
O mttakiler, kzdklarnda fkelerini yutar, insanlarn kusurlarn

affederler. yetinin ifadesiyle o da ona kar fkesini yutmakla mukabelede bulunmaldr.
178

yet-i kerimedeki ifadesi; fkesini, hiddetini, iddetini zorla bile olsa yutanlar,

derdini darya vurup izhar etmeyenler ve bu mevzuda yutkunup duranlar demektir ki onlarn
bu tutumlar, lisan- Nebevde bir fazilet olarak zikredilir. Birisi bir kusur ilediinde ona af ile
179

muamelede bulunma; bir ktlk ilediinde bir daha ayn ktl yapmamas iin ona iyilikte
bulunma.. evet, btn bunlar, yaplan ktle iyilikle mukabelede bulunma adna rneklerdir.
Bir baka ifadeyle, bakalar elleri, dilleri, gzleri, kulaklar hatta jest ve mimikleriyle hep
ktlk dktrp dururken mmin, onlarn btnne iyilikle mukabelede bulunmak suretiyle
bunun bir fasit daire hline gelip devam etmesine meydan vermemelidir. Bir Trk atasznde
manzum hlde bu durum, yilie iyilik her kiinin kr / Ktle iyilik er kiinin krdr.
ifadeleriyle dile getirilir. Dolaysyla bir mmine, mnkere mrufla karlk verip er kii olmak
yakr. Dier trl mukabele-i bil-misil kaide-i zalimanesine girerek, Onlar ktlk adna
unlar dedi, bunlar etti; ben de karlk olarak unlar yaptm. demesi gibi, ancak acze-i
emtlarn dillendirecekleri gft glara girmesi ve bir ynyle sevap yolunda gnahlara yelken
amas ona yakmaz! Byle bir anlayn ayn zamanda gnmz meselelerinin zmne hibir
faydas olmayacaktr. Dolaysyla bu mevzuda herkesin, zellikle de yce bir mefkreye gnl
vermi insanlarn ok hassas davranmas gerekir.
yilikle Mukabele ve Gzergh Emniyeti
Bir atasznde Kendisine iyilikte bulunduun kiinin errinden sakn. 180

denir ki bunun hodbince ve saygszca sylenmi bir sz olduu kanaatindeyim. Zira yaplan
iyilik, deil insanlar, kobralar bile raks ettirip oynatyor. Belgesellerde grmsnzdr; alnan
neyle kobralar raks ediyor. Haddizatnda kobra sar bir hayvan olduu iin alnan ney sesini
duymaz, ancak neyzenin parmaklarnn bir aa zerinde hareket ettiini ve kendisine zarar
verilmediini grnce o da raks edip oynamaya balyor. Ona raks ettirecek espride kusur
edildii zaman, muhtemelen srd da oluyordur ama bu davranlar ok nadir olsa gerek. Zira
ney karsnda kobralarn srmalar ok sk yaanlan bir vaka olsayd, zannediyorum o ie bu
lde teebbs edilmezdi.
Szn z, Allah (celle celluhu) hayvanlarda bile kendilerine yaplan iyiliklere kar byle bir
tevecch hissi ihsan etmise, insan kendinde bulunan kabiliyetleri deerlendirmeli ve
errinden korktuun kimseye iyilikte bulun. anlayyla hareket etmelidir. Elbette ki,

byle bir tavr, umum toplumun huzur ve ahengini koruma, kin, nefret ve fitne ateini
sndrme adna irad olarak ortaya konmas gereken bir tavrdr ve erevesi de ahs haklarda
fedakrlkla snrldr. Yoksa umumun hukukunun sz konusu olduu yerde zulme sessiz kalma,
sessiz kalp zulme ortak olma insan dilsiz eytan konumuna drr ve kesinlikle mmine
yakmaz. Ancak gerektii yerde; mzran eline alm, sngsn takm, ldrmek iin sizin
zerinize yryen bir gz dnm karsnda bile, Gel kardeim, seni bir kucaklayaym. deyip,
bununla onun o ldrc mzrak ve sngsn tekrar knna sokmak mmknse, ite mminin
ortaya koymas gereken tavr budur ve bir kez daha ifade edeyim ki, byle bir davran ekli,
gnmzdeki problemlerin zm adna hayat derecede nem arz etmektedir.
174
Kasas sresi, 28/54.
175
Hd sresi, 11/114.
176
Ahmed bn Hanbel, el-Msned 5/228.
177
Fussilet sresi, 41/34.
178
l-i mrn sresi, 3/134.
179
Bkz.: Eb Dvd, edeb 3; Tirmiz, birr 74, sfatl-kyme 48; bn Mce, zhd 18.
180
Aliyylkr, el-Masn 1/45; Acln, Kefl-haf 1/44.
 nsan Allahtan Uzaklatran lim

oru: lim hakknda rivayet edilen,

S
Dnyada kimin ilmi arttka zhd de artmazsa, onun sadece Allahtan uzakl artar.
hadis-i erifinin vermi olduu dersler nelerdir?
181

Cevap: nsan Allaha ulatran yollar mahlkatn soluklar saysncadr. nk her bir insan
farkl istidat ve kabiliyetlere sahiptir. Buna gre baz hassas tabiatlar, Hakka ulatran yollar
iinde en nemli gzerghn ak olduunu sylemilerdir. Bu ak yolcularndan kimi;
Y Rab, bel-y ak ile kl ina beni,
Bir dem bel-y aktan etme cd beni! (Fuzl)
deyip inlemi, bir baka gnl eri;
yle bir dildre dil ver, eyleye dild seni,
yle bir dmeni tut ki ede ber-murd seni! (Alvarl Efe)
szleriyle ak yolunu nazara vermi, bir dier ak kahraman ise;
Zahidin gnlnde Cennettir temenna ettii,
rif-i dilhastenin gnlndeki dildrdr. (eyh Galip)
msralaryla n i dnyasnn resmini ortaya koymutur.
Ancak hak ve hakikat yolcularndan bazlar da zhd yoluyla Allaha ulamaya alm ve
dierlerine nazaran bu yolun daha nemli olduunu dnmlerdir. Zhd bir ynyle dnya ve
iindekileri terk etme ve dnyadan istifadeyi ihtiya lsyle snrlama demektir. nsan elbette
mevcudiyetini devam ettirebilme adna yeme, ime, uyuma gibi bedene ait ihtiyalarn
karlamak zorundadr. Fakat hayatn zhd izgisinde yaamak isteyen bir insan, gaflete
srkleyecei dncesiyle dnyann bu tr nimetlerinden doyuncaya kadar istifade etmek
istemez. O, Tatmaya izin var, doymaya izin yok. szn kendine rehber edinir.
182

Tedebbr, tezekkr ve tefekkr yoluyla Allah tanmaya alan baz mtecessis ruhlar ve
kemal erbab ise, srekli eya ve hdiseleri halla etmi, kinat kitabn okumu, bu kitapla
Kurn- Mucizl-Beyn arasnda koordinasyonlar kurmu ve bu iki kitab srekli birbirinin
mercei, projektr veya rasathanesi altnda tem etmeye almlardr.
Taklit Vadilerinde Yolunu aranlar
Btn bunlarn dnda henz sur ve ekl yaamaktan syrlamam, taklidin esiri kullar vardr
ki, bunlarn yol almas, mesafe katetmesi olduka zordur. Atalarnda grdklerini taklit etmeleri
asndan onlarn durumu, Atalarmz ne yol zerinde bulmusak, o bize

yeter! diyen kfirlerin durumu gibidir. Bu hlde bulunan bir insan ise kendi kendine Acaba
183
bir kilisenin haziresinde neet etmi olsaydm, akl, mantk ve muhakememi kullanarak u
hlihazrdaki yarm yamalak Mslmanl elde edebilir miydim? diye sormas gerekir. Geri
Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Cenb- Hakkn rahmetinin enginliine balanarak taklid imann da
makbul olduunu; yani atalarnda grdnden dolay L ilhe illallah Muhammedn
Reslullah diyen, babas gittii iin onun yannda camiye giden, Ramazan aynda babaannesi
oru tuttuu iin oru tutan insanlarn da kurtulacan sylemilerdir. 184

Mehdi Enflasyonu
Aslnda taklit adna sylenen bu hususlar bizim neslimizi resmetmektedir. nk hibirimiz
bugn inandmz hakikatlere, z beynimizi burnumuzdan kusarak ulamadk. Hibirimiz
geceleyin yataklarmz terk edip delice koridorlarda dolap Hazreti merin (radyallhu anh)
amcas Zeyd bn Amr gibi, Allahm seni istiyorum. demedik. Onu bulma adna delice bir
185

takibe koyulmadk ve hep taklitle avunduk. Hele bir de bazlar kalkp bizim Mslmanlmz
alklad ve biz de kendimizi bir ey zannettiysek ite o zaman btn btn aldandk. Hatta bir
ksm zavalllar alk ve takdirler karsnda kendilerini poplizme sald ve bunun sonucunda her
yerde bir sr mehdi zuhur etti. Asrmzda o kadar ok mehdi zuhur etti ki, mehdi
enflasyonunun yaandn sylesek mbala etmi olmayz. Evet kimileri, kendilerinin sradan
bir mmin olup olmadnn dahi muhasebesini yaparken, bazlar da kendilerini bir hamlede
insanl kurtaracak, bir nefhada Kayserleri, Kisralar yere serecek kahramanlar olarak grdler.
Gerekte ise bunlarn her birisi Allah hakkyla tanmayan, Peygamberi (sallallhu aleyhi ve
sellem) bilmeyen, Rid Halifelerden ve sahabe efendilerimizden habersiz yaayan taklidin
zavall kullaryd. Bunlar nerede olduklarn, dz yolda dahi nasl yaya kaldklarn
bilmediklerinden tr, yol almalar da ok zordu.
Hlbuki inanan bir gnl, Zt- Ulhiyeti bilme, mrifet ve muhabbet deryalarna yelken ama
adna srekli tefekkr ve tezekkrde bulunmal ve hi doyma bilmeden yoluna devam etmelidir.
Kendisine sunulan mrifet kseleri karsnda;
Bak u gednn hline,
Bende olmu zlfn teline,
Parmam akn balna,
Bandka bandm, bir su ver! (Ged)
demelidir. Deniz suyu ierek susuzluunu gidermeye alan bir insan gibi, itike imelidir.
Ayrca o, bir taraftan derinlemesine mrifete yelken aarken dier taraftan da u mlha-
zalardan hi ayrlmamaldr: Eer ben gerekten duyulmas gerekli olan eyleri duysaydm;
Biliniz ki kalbler ancak Allah anmakla huzur ve itminana kavuur. hakikatini idrak etseydim;
186

Ne mutlu iman edip de makbul ve gzel iler yapanlara! Eninde sonunda dnp gidilecek gzel
yurt onlarn olacak. mjdesini rasat edebilseydim, Cenb- Hak ile daha derin bir irtibata
187

erecek, srekli ak u itiyak nameleri seslendirecek, mminlere kar tevazu kanatlarn yerlere
kadar indirecek ve btn mahlkata engin bir efkatle nazar edecektim. Demek ki ben hl
yerlerde srm srmm.
S Grn Derin Ol!
Zaten gerek kulluk, fevkalde yksek gayretle fevkalde tevazuu cem edebilmektir. Evet insan,
bir taraftan yle yukarlara kmaldr ki, melekler ona baktklar zaman, Hayret! Cisim ve
bedenden mrekkep bir varlk ama nasl oluyor da meleklerle ayn ufku paylayor veya onlarn
nnde kanat rpyor! demelidir. Ama ayn zamanda bu kii kendisini hilerden hi
grebilmelidir. Ona, mzan at! dediklerinde hi dnmeden ok rahatlkla hi
yazabilmelidir.
Kemali bihakkn idrak etme asndan nsanln ftihar Tablosundan (sallallhu aleyhi ve
sellem) daha byk bir insan yoktur. Buna ramen O (sallallhu aleyhi ve sellem), Allaha (celle
celluhu) yle yalvarmtr:
Allahm, beni benim

gzmde kk gster! (Misyonum itibaryla) beni insanlarn nazarnda ise byk gster. Bir hak188

dostu, bu duay biraz deitirerek kendi hesabna yle der:

Allahm, beni benim gzmde kk, dinimde ise derin kl!
nsan bir taraftan kendisini minnack, bir sinek kanad kadar grmeli ama din derinlik
asndan da yle demelidir: Allahm, beni yle bir din mkemmeliyete ve yle bir din
donanma ulatr ki, dinime ait varidatm, btn insanla datldnda hepsinin Cennete
girmesine kfi gelsin! Nitekim Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem) Miz hakknda, yle
bir tevbe etti ki tevbesi eer yeryzne dalsayd herkese yeterdi. buyurmutu. nk o, hi
189

kimsenin bilmedii ve grmedii bir yerde bir gnah ilemi, bu gnahn pimanl neticesinde
Allah Reslne gelerek, aklanmak istediini sylemiti. Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem)
onu drt defa geri evirdii hlde o, her defasnda lm gsleme pahasna tekrar geri gelmi
ve ayn isteini tekrar etmiti. Kendisine had tatbik edildikten sonra da, Allah Resl (sallallhu
aleyhi ve sellem), hem bir hakikati beyan hem de onun hakknda suizan edilmesinin nne
geme adna, yukardaki szlerini sylemiti.
Evet insan, iman, mrifet, muhabbet, zevk-i ruhani, ak u itiyakta sabitkadem olma
mevzuunda srekli derinlemeye almaldr. Fakat bunun yannda insan, kendisini slardan s
grmelidir. Zaten insan gerekten bir kalb derinliine ulamsa, kendisini insanlarn en hakiri
grecektir. Bunun mefhum-u muhalifi ise udur: ayet bir insan kendisini insanlarn stnde
gryorsa, gerekte o, insanlarn en bayas ve zavallsdr. Bu kii ister mmin, ister mnafk,
isterse de kfir olsun, netice deimez.
lim Kendin Bilmektir
Hayalinde kendisi iin yce payeler kurgulayan, Ben galiba nemli bir misyonu eda etmek ve
insanln elinden tutarak onlar evc-i kemalta karmak iin dest-i kudret tarafndan hususi bir
donanmla gnderilen zel bir insanm. mlhazasn tayan bir insann gerekte sinek kanad
kadar bir kymet-i harbiyesi yoktur. nk bykln almeti tevazu ve mahviyettir.
Kkln almeti ise tekebbrdr.
te asl mrifet de insann sahip olduu ilmini bu mlhazalarla talandrabilmesidir. Bu da,
kemal yudumlam, olgunlua ermi ve nazar bilgisini aksiyon hline getirebilmi insanlarn
iidir. Alvarl Efe Hazretleri, gnde alt saat minderde oturup ilimle, sohbet-i cnanla megul
olmasna, Zt- Ulhiyetin nm- celli anlnca beti benzi atmasna ramen yine de,
Ne ilmim var ne amlim
Ne hayr u tate kald meclim,
Gark-i isyanm, oktur veblim,
 Aceb rz-i cezda nola hlim. derdi.
Yunus Emre de;
lim ilim bilmektir,
lim kendin bilmektir.
Sen kendin bilmezsen,
Ya nice okumaktr. demitir.
Yoksa meseleyi elin-lemin takdirine balayan insanlarn, bulunduu yerin bir adm tesine
geebilmeleri mmkn deildir. Byle insanlar hakknda bakalarnn, Falan kiinin maallah
var! Nasl da insanlara yardmc oluyor, yol gsteriyor ve onlar iine dtkleri bataklktan
karyor. trnden szler sylemelerinin de onlara hibir faydas olmayacaktr. Sorudaki hadis-i
erif muvacehesinde deerlendirecek olursak, ayet bir mmin ilmi ve bilgisi artt hlde
dnyay ve iindekileri elinin tersiyle itemiyor, hl dnya ile oturup kalkyor, dnya deyip onun
arkasndan kouyor, bir paye elde ettiinde hemen gzn daha yukarsndaki bir payeye
dikiyor ve ihraz etmi olduu dnyalklar elinden karmamak iin lp lp diriliyorsa o, baka
deil ancak Allahtan uzaklam demektir.
181
el-Mnv, Feyzul-kadr 6/52.
182
Bkz.: Bedizzaman, Szler s.38 (Sekizinci Sz); Nurun lk Kaps s.17.
183
Mide sresi, 5/104.
184
Bkz.: et-Teftzni, erhul-Meksd 2/264; Mtercim Asm Efendi, Merehul-meli fi erhil-ml s.155.
185
Bkz.: Buhr, menkb 24; en-Nes, es-Snenl-kbr 5/54.
186
Rad sresi, 13/28.
187
Rad sresi, 13/29.
188
el-Bezzr, el-Msned 10/315; ed-Deylem, el-Msned 1/473.
189
Bkz.: Mslim, hudd 24; Eb Dvd, hudd 24, 25.
 Gnl Kaplarnn Srl Anahtar: Muhatab Tanma

S oru: Sevgi ve diyalog dncesiyle dnyann drt bir yanna alm gerekletiren mefkre
muhacirleri ok farkl kltr ortamlaryla karlayorlar. Bu konuda dikkat edilmesi gereken
hususlar nelerdir?
Cevap: nsanln huzur ve sulhuna kendini adam ve bu uurda gayret gsteren insanlarn,
duygu ve dncelerini muhataplarna rahata anlatabilmeleri iin, ncelikle gittikleri yeri
doru okumalar, yre halk ve kltr ortamn ok iyi tanmalar gerekir. Denilebilir ki bu durum,
temsil edilen duygu ve dncenin kutsiyeti lsnde mhim bir vazifedir. Zira mefkre insan,
iinde yaad evreyi ne kadar iyi tanyabilirse, ruhuna ait ilhamlar evresindeki insanlara
aktarmas da o kadar kolay olacaktr.
Maalesef gnmzde baz insanlar, Kurn- Kerim ve Snnete bal olduklarn, nbvvet
davasnn mmtaz ve muall miraslarn rnek aldklarn ifade ve iddia etmelerine ramen bir
ksm slup hatalarndan dolay deiik olumsuz tepki ve reaksiyonlara sebebiyet vermekte,
slma kar da er cephelerinin teekklne sebep olmaktadrlar. Hlbuki en gzel yemekleri
takdim ederken dahi, girilen bir ksm slup hatalarndan dolay, insanlarn midelerinin
buland bir gerektir. Elbette ki vahye, din ve diyanete ait hakikatlerin hibir irkin yan yoktur,
h onlarda mide bulandracak en ufak bir ey bulunamaz. Aksine Kurnn her disiplini, her
dsturu ilhdir. O ilhliin hibir yanltc ve insanlarn zihinlerinde phe uyandrc yan
yoktur. Ayn ekilde bu esaslarn birer aklamas olan Nebiler Serverine (sallallhu aleyhi ve
sellem) ait szler, selef-i salihnin temsil adna ortaya koyduu tavr ve davranlar da ok
mkemmeldir. Fakat her ynyle mkemmel olan bu esaslar, insanlara takdim edilirken
muhataplar iyi tannmaz, hissiyatlar tam olarak anlalmaz ve empati yaplamazsa ciddi
tepkilere sebebiyet verilebilir.
Evet, dorunun doruluu msellemdir ve onun gkten inmi semav bir mesaj olduunda
phe yoktur. Fakat muhataplarn hl, tavr ve davranlarnn, yetitikleri ortam ve kltrn o
semav hakikatleri dinleyip anlamaya ve onlar kabullenmeye uygun olup olmadnn ok iyi
hesap edilmesi gerekir. Unutulmamaldr ki, ila, hastaya gre verilir. Hazreti Prin ifadesiyle,
Her dediin doru olmal. Fakat her doruyu demek doru deildir. Olur ki o yrenin insanlar,
190

dile getirilen ve temsil adna ortaya konan yce hakikatleri yetitikleri ortam ve kltre bal
olarak yanl alglayabilir, onlar kendi balarna inmi birer balyoz gibi hissedebilirler.
Esasnda bu durum, sadece gidilen lkelerin insanlar iin deil, kendi insanmz iin de
geerlidir. Bugn, bir makuliyet izgisinde buluan insanlarn, tanma konumunda olmayan ve
tanmak istemeyen insanlar mstesna kendi lke insanlar tarafndan bile ok iyi tanndklar
kanaatinde deilim. Zira onlar, zaten grmyor ve bir ynyle uzak krl yayorlar. Ancak
ayn safta onlarla birlikte omuz omuza namaz klan ve ayn seccadeye ba koyan insanlarn da
onlar yeterince tanmadklar kanaatindeyim. Bazen sanki yaplan onca gzellikleri hi
grmemi, onlara dair yazlan eserleri hi okumam, anlatlan hikyeleri hi dinlememi ve
onlarn arka plnn analiz edip bir sonuca varmam gibi davranyorlar. Yaplan gzelliklerin,
dnya insannn gndemi hline geldii, farkl millet ve halklar bir araya getirmeye balad bir
dnemde, kendi lke insanmzn da bu gzelliklerden yeterince haberdar edilmesi gerektiine
inanyorum. Bunu yaparken de krp incitmeden, rktp karmadan, hizmetimiz, camiamz
deyip aidiyet mlhazasna girmeden, tpk camiye giditeki duygu ve dncelerde olduu gibi,
sadece fasl- mterekler, ortak noktalar gz nnde bulundurularak karlkl gzelliklerin
paylam salanmaldr. Nitekim her anlay ve dnceden insan, camiye byk bir cokuyla
gelir, imamn arkasnda saf balar ve kemerbeste-i ubdiyet iinde Allaha (celle celluhu)
kulluunu arz eder.
nsan Tanmada Baz ller
Hak ve hakikatin gnllerle buluturulmasnda bu kadar nem arz eden Muhatab tanma
hususunda l ve kstas nedir? denilecek olursa, insan tanmada Hazreti mere (radyallhu
anh) isnat edilen u hdise bize bir bak as verebilir:
yle ki, yaanlan bir hdiseden dolay ahitlikte bulunmak isteyen kimseye Hazreti mer:
Ben seni yeterince tanmyorum. Fakat benim seni tanmamam sana zarar vermez. Dolaysyla
seni tanyan birisini getir. der. Orada bulunanlardan birisi: Ben onu tanyorum ya Emrel-
mminn! deyince, Hazreti mer: Onu neyiyle tanyorsun? diye sorar. O da, Onu adalet ve
faziletiyle biliyorum. cevabn verir. Bunun zerine Hazreti mer, adama soru daha sorar: O
adam, gecesini-gndzn bildiin ve girip-kt yerden haberdar olduun ok yakn bir
komun mudur? O adam, kiinin takvasn ortaya koyan, dinar ve dirhemle al-veri yaptn bir
kimse midir? O adam, insann gzel ahlkn anlamay salayan bir yolculukta arkadalk ettiin
biri mi? Btn sorularna, Hayr. cevabn alan Hazreti mer: Sen onu tanmyorsun. der ve
adama dnerek: Git, seni tanyan birisini getir. buyurur.
191

Bu hdiseden de anlalaca zere birinci olarak, bir insan tandn syleyebilmek iin
evvela onun gndzleri ne ile megul olduunu, gecelerini nasl deerlendirdiini; her gn
yapt ilerin muhasebesi adna nasl yanp tututuunu, hayaline gelip bulaan ve hakikatte
yle olmasa bile onun olumsuz sayd eyler karsnda dahi bin kez estafirullah deyip
inlediini bilebilecek kadar beraber bulunmak lazmdr.
kinci olarak, onunla birlikte yolculua kmal, yolculuun meakkatine beraber katlanlmaldr.
Bir mefkre uruna dnyann eitli yerlerine birlikte seyahat etme ve haccn zorluklarna
birlikte gs germe de bu ereve iinde deerlendirilebilir. Zira insanlarn ne kadar halim
selim davranabildikleri ya da zorluklara dayanamayp fkeye kapldklar, muvazenelerini
kaybedip bir ksm depresyonlara girdikleri veya metanetlerini koruduklar ancak bylesi
yolculuklarda ortaya kabilir. Aksi hlde, sz konusu meakkatlere birlikte gs germeden, o
insanlarn yeterince tannd sylenemez.
nc olarak, al-veritir ki insanlar, kl krk yararcasna ihkk- hak etmeye matuf mspet
veya menfi dncelerini ancak ticarette gsterebilirler. Dolaysyla insanlarla bu anlamda bir
ticaret yaplmamsa, onlarn bu husustaki hassasiyetleri bilinmiyor ve yeterince tannmyorlar
demektir.
 Bir insan tanma adna burada saylanlara ilve olarak, hapishane gibi kapal alanlarda hayat
paylama hususu da zikredilebilir. Zira insanlarn kck meselelerde dahi nasl birbirleriyle
tarttklar, en akll ve arbal insanlarn bile yaplan muameleler karsnda nasl
depresyonlara girip deta fel geirdiklerinin aka grlebilecei yerlerden birisi hapishane
ortamdr. Bunu, o ortam yaama tecrbesi olanlar iyi bilir. Dolaysyla byle bir ortam
paylamadan insanlar yeterince tanmak mmkn deildir.
Sz konusu kriterler olmadan, insanlar hakknda, Biz onlar tanyoruz, iyi insanlardr.
trnden szler, en hafif ifadesiyle hilf- vki beyandr. nk insanlar tanmak ve onlarla ilgili
bir hkm verebilmek, mcerret szden ziyade, ancak yukarda saylan disiplinler erevesinde
mmkn olacaktr. Dolaysyla bu prensiplere riayet edildiinde onlara kar nasl davranlaca,
hangi ll gher szlerin onlar reaksiyona sevk edip etmeyecei, hangi tavr ve davranlarn
onlarn duygularn okayaca bilinebilir. Aksi hlde, insanlarn nne deta semav sofralar
kurarken bile hi farkna varlmadan onlar nefret ettirilmi ve o deerlere kar antipati
uyarlm olabilir.

zami Gayret ve Merdiven Basamaklar

Dine ait esaslar hayata hayat klma noktasnda, tpk Nebiler Serverine (sallallhu aleyhi ve
sellem), Artk Sana emrolunan (balarn atlatrcasna) anlat. yetiyle emir
192

buyrulduu ve Onun da bu emri yerine getirmek iin gecesiyle gndzyle lesiye bir gayret
sarfettii gibi, fedkrne bir gayret sergilenmelidir. Ancak o hakikatler bakalarna anlatlrken
Kurnn indiriliindeki tedricilie uygun hareket edilmelidir. Dolaysyla konuyla alkal srekli
tefekkr, tedebbr ve tezekkr yrngeli belirli disiplinler gelitirilerek neyin, kime, nerede, ne
kadar, nasl sylenecei iyi belirlenmeli ve ona gre hareket edilmelidir. Bu adan bir kez daha
ifade etmek isterim ki, evreyi ve muhataplarmz tanmak, mesajn kudsiyeti lsnde
mukaddes bir vazifedir. Zira ruhumuzun ilhamlarn sinelerine boaltmak, onlar tanyabildiimiz
nispette kolay olacaktr. Aksi durumda ise insanlarn rencide edilebilecei, semav hakikat ve
yce deerlere kar onlarda antipati uyandrlabilecei hibir zaman unutulmamaldr.
Sevdirmek maksadyla anlatrken sluba dikkat edilmediinden dolay insanlar Allah ve
Reslne dman hline getirmek ne ac! Dini, iman yeni renen insanlara, ilk nce
Cehennemin dehetinden bahsederek onlarn dimalarnda tamir edilmez yaralar amak,
bylelikle onlar dinden-diyanetten uzaklatrp bir daha da gnllerini kazanlamaz hle
getirmek ne hazin bir durum! Allah (celle celluhu), hak ve hakikatleri anlatrken
slupsuzluumuz sebebiyle rencide ettiimiz ve kardmz insanlardan tr bizleri muaheze
etmesin! Bizleri affetsin ve mafiret eylesin!
190
Bedizzaman, Mektubt, s. 300 (Yirmi kinci Mektup (Drdnc Vecih).
191
el-Mverd, el-Hvil-Kebr 16/180.
192
Hicr sresi, 15/94.
 Zulmn Yeni Bir Versiyonu ve ekl Mslmanlk

S oru: Zulm ve hakszlklara sessiz kalmayp insanlar ktlklerden sakndrmaya alan

kiiler iftira, tehdit, bask gibi saldrlara maruz kalyor. Bunlara kar Kurn- Kerim ve
Snnete uygun davran tarz nasl olmaldr?
Cevap: Cenb- Hak; Siz, insanlar

iin ortaya karlan, doruluu emreden, fenalktan alkoyan, Allaha inanan hayrl bir
mmetsiniz. yetiyle, insanlar ierisinde karlm en hayrl mmetin mmet-i Muhammed
193

olduunu beyan buyurmutur. Bu en hayrl olma vasfn da mrufu emretme ve mnkerden

alkoymaya; dier bir tabirle, iyilii yaygnlatrma ve ktln zararlarndan da insanlar
korumak iin almaya balamtr. Bu adan mmin, melekleri bile imrendirecek rnek bir
nesil oluturmak iin, bir taraftan mrufu emrederek insanlarn iyilik ve gzelliklerle serfiraz
olmalarn salamal; dier yandan da Allahn (celle celluhu), Reslullahn (sallallhu aleyhi ve
sellem), akl- selimin ve tabiat- beeriyenin irkin grd eylerden insanlar alkoyma gayreti
iinde olmaldr.
Hissettirmeden yilik
Ktlklerden sakndrma iinin erevesinin ok iyi ortaya konulmas ve snrlarnn da ok iyi
belirlenmesi gerekir. ncelikle ktlklerden sakndrmada, tavrn ahsa deil, o ahsta
bulunan kt sfatlara ynelik olduu unutulmamaldr. Farkl bir ifadeyle kt sfatlarn her biri
insanlara bulam birer virs gibidir. Asl gaye virsn giderilmesi, bylece ahsn tekrar shhat
ve afiyete, emniyet ve huzura kavuturulmasdr. Dolaysyla bir mmin, olumsuz sfatlara kar
tavr alsa, hatta onlara kar ilan- harp etse bile o, bu sfatlar tayanlara kar olabildiince
merhametli olmal, elinden geldiince onlara kar yumuak bir dil ve slup kullanmaldr. yle
ki siz, ktlk yapanlar ktlkten sakndrrken onlar kendilerine kar bir tavrnzn olup
olmadnn bile farkna varmamaldr. Evet, siz slubunuzdaki inceliinizle yle hareket
etmelisiniz ki, onlar tpk elbiselerini srtlarndan karp attklar gibi, hi farkna varmadan
sahip olduklar bu kt sfatlardan syrlvermelidirler. Byle hareket etmek, peygamberane bir
tavrdr ve peygamber yolunda olmann bir gereidir.
Olumsuz tavr ve davranlara kar siz de farkl bir olumsuzlukla mukabelede bulunursanz,
olumsuzluklar nleme bir yana onlar daha da katlam olursunuz. zellikle insanlara srekli
menfiliin pompaland ve bunun etkisiyle onlarn da pek ok menfi tavr ve davrann iine
girdii gnmzde bu mesele daha bir nem arz etmektedir.
O hlde siz, Hazreti Mevlnann yaklamyla ifade edecek olursak efkat ve merhamette
herkesin ban okayan Gne gibi, tevazu ve alak gnlllkte ayaklar altndaki toprak gibi,
cmertlik ve yardmda yeilliklere hizmet eden yamur gibi, bakalarna faydal olmada
glgelerinde bakalarn yararlandran aalar gibi, ayplar rtmede her eyi grnmez klan
gece gibi, hiddet ve asabiyette hareketsiz duran l gibi, hogrde usuz bucaksz deniz gibi
olmalsnz. Hususiyle ayn kbleye yneldiiniz, ayn yere secde ettiiniz hlde eytann
drtleri veya nefs-i emmarenin ynlendirmesiyle bir ksm hata ve yanllklara sapan ve sizden
uzaklaan insanlar karsnda ayn tavrnz korumalsnz. Onlar, sizden uzaklasa da siz yerinizde
durmasn bilmelisiniz. nk onlar, sizden on kilometre uzaklatnda siz de on kilometre
uzaklarsanz, aradaki uzakl yirmi kilometreye karm olursunuz. Fakat siz olduunuz yerde
durursanz, aradaki uzakl yarya indirirsiniz. Bu uzaklama da onlara ait bir hata olur. ayet
onlar, bir gn piman olur ve dnp gelmek isterlerse, o zaman ok zahmet ekmez, iledikleri
hatalar deiik diyalektik ve demagojilerle telfi etme gayreti iine girmezler. Fitneyi bytmek
i deil, nemli olan, fetanet kalkanyla ona kar kmak ve Allahn izniyle onu bitirmektir.
zzet ve Haysiyet Duygusuyla mtihan
Bazlar, bu tr insanlara kar tavr almay, eref, haysiyet ve izzetlerini korumann bir gerei
sayabilirler. Fakat eref ve haysiyetini deta banda bir ta gibi tayan ve bu konuda zirveyi
temsil eden nsanln ftihar Tablosu (sallallhu aleyhi ve sellem), daha sonra elde edecei
kazanmlar dnerek yeri geldiinde kritik baz noktalarda bir adm geriye ekilmitir. Bylece
yeri geldiinde geri ekilmenin Mslmanca bir strateji olduunu bize gstermitir.
Mesela O (sallallhu aleyhi ve sellem), Medinede bulunan ashabn, umreye gtrmek zere
yola karm, onlarla birlikte atn ve devenin srtnda yaklak 400 kilometrelik yol kat etmiti.
Fakat Mekkeye altm yetmi kilometrelik bir mesafe kaldnda, karlarna Mekkeli mrikler
karak onlar Mekkeye girmekten menetmilerdi. O gn itibaryla henz gz hakikate
almayan fakat asker dehas herkese msellem bulunan Halid bn Velid, emri altndaki asker
birlikle Mslmanlar kuatmt. Buna karlk nsanln ftihar Tablosu ses karmamt.
Hlbuki orada sahabe efendilerimiz, Onun bir iaretiyle lesiye bir mcadelenin hakkn verir;
Allahn izniyle Halid bn Velidi de, Amr bnl-s da aar ve Kbeye girerlerdi.
Kendi haysiyet ve erefinin yannda, arkasna ald insanlarn eref ve haysiyetlerini de
kendisine emanet kabul eden Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem), ashabna sz vermi
olmasna ve onlarn da hissiyatlarn bilmesine ramen, Mslmanlarn o sene Mekkeyi ziyaret
etmeksizin dneceklerine dair anlama maddesini kabul etmiti. Anlama yapldktan sonra
umre vazifesini yerine getirmeden ashabyla beraber Medineye dnmt. Ayn ekilde O
(sallallhu aleyhi ve sellem), anlama metninin bana yazlan Allah Resl ifadesini
mriklerin itirazlar zerine sildirtmiti. Keza Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem),
Hudeybiyede zhiren Mslmanlarn aleyhinde gibi grnen Mekkeden Medineye gitmek
isteyen olursa kabul edilmeyecek; aksine Mekkeye dnen kimselere de engel olunmayacak. vb.
anlama maddelerini de kabul etmiti. Hatta anlama esnasnda Eb Cendel Hazretleri gibi
Mekkede ikence gren baz Mslmanlar kaarak Allah Reslne (sallallhu aleyhi ve sellem)
snm, fakat mriklerin diretmeleri zerine Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem)
istemeyerek de olsa onlar iade etmiti.
Btn bu hdiseler, bir ynyle onurun, itibarn bittii bir noktadr. Yaananlar karsnda
sahabe efendilerimizin ektii zdrap ve aclarn tamamn vicdannda yaayan nsanln ftihar
Tablosu (sallallhu aleyhi ve sellem) btn bu olup bitenleri sineye ekmiti. Bir ynyle
bakldnda, bunlar geri adm atma olarak deerlendirilebilir. Fakat ayn zamanda bunlarn her
birisi, metafizik gerilime geme ve daha sonra ileriye adm atma adna ok nemli birer
hamledir. Nitekim buradaki geriye bir adm atma, daha sonra Kbenin fethinin zemin ve
artlarn oluturmu ve konjonktr yle msait bir hle getirmitir ki, Mslmanlar, oluan bu
atmosferde rahata Mekkenin fethini gerekletirmilerdi.
Aktif Sabr ve nayet Tecellilerinin Esecei An
Gnmze gelince bizim de onurumuza dokunulabilir, gururumuz krlabilir ve rencide
edilebiliriz. Yaptmz en makul ve gzel ilere bile kar klarak bunlarn eytan iler olduu
ithamna varacak kadar kin, nefret ve hasede maruz kalabiliriz. Belli bir dnemde size, din
duygu ve dnceye tahamml edemeyenler taarruz ediyor, ineden iplie her eyinizi tetkik
ediyor ve mercek altna alyorlard. Aradan yllar geti ama deien ok fazla bir ey olmad.
nanmayan insanlardan sonra onlarn yerine araftakiler geldi ve bu zulm devam ettirdiler.
Onlar da gittikten sonra bu sefer belli g ve imknlar eline geiren bir ksm Mslmanlar
geldi. Onlar da bir zamanlar dindarlnzdan dolay size zulmedenlerin yaptn reva grmeye
baladlar. Anadolu insannn bin bir emek ve gzyayla almasna vesile olduu niversiteye
hazrlk kurslarna, yurtlara ve okullara hi kimseye yapmadklar ekilde garazkr bir slupla
tavr aldlar. Bir ak bulabilir miyiz? diye baz insanlar o eitim yuvalarnn zerine saldlar.
Zira hazmszlk ve haset, bazen insana, kfirin yapmad ktlkleri yaptrr.
Fakat biz, btn bu ktlkler karsnda hi sarslmamal, onurum gururum dememeli, bilakis,
Cenb- Hakkn, baz hikmetlerden tr ktlklere izin verdiini ve eer izin vermese hi
kimsenin zarar veremeyeceini mlhazaya almal, hikmetine ve rahmetine itimat iinde Ona
ynelmeli;
Gelse cellinden cef,
Yahut cemlinden vef,
kisi de cna saf;
Ltfun da ho, kahrn da ho.
demeli ve Haktan inayet tecellilerinin esecei n beklemeye durmalyz. Zulm ve hakszlklar
din dmanlarndan da gelse, araftakilerden de gelse, hasede yenik mminlerden ya da eklen
Mslman gzken ve alnn yere koyan kimselerden de gelse biz, bu konudaki duygu, dnce
ve temel disiplinlerimizden katiyen fedakrlkta bulunmamalyz. Barmz her zaman herkese
ak olmal, herkese sevgi buketleri gndermesini bilmeliyiz. Bize ok atanlara kar, oklarmzn
ucuna birer gl takmal, onlarn dnyalarna gller yadrmalyz. Onlar ister bunu anlasn ister
anlamasnlar. Biz, usl ve slup adna Kurn ve Snnetten ne anlyorsak son nefesimizi
verinceye dek ona sadk kalmaya devam etmeliyiz.
193
l-i mrn sresi, 3/110.
 Ak, Cesaret ve Stratejik Akl

S oru: zlmez gibi grlen devs problemlerin zm adna bavurulmas gereken

dinamikler nelerdir?
Cevap: Kalbleri lm, hissiyat snm ve Allahla (celle celluhu) mnasebetlerini ekle
emanet etmi insanlarn, byk problemlerin altndan kalkmas dnlemez. Bu sebeple
maruz kalnan problemlerin zmnde en bata mefkre ak ve heyecannn olmas gerekir.
Evet, insan dinme bilmez bir ak u itiyakla hedefine kilitlenmeli, bask ve zulmler karsnda
ylgnlk gstermeden srekli mcadele azmi iinde olmal ve elli defa bozguna urasa, yine de
hibir ey olmam gibi dorulup yoluna devam etme kararll sergilemelidir ki, almaz gibi
grlen tepeleri asn; malubiyet yaasa bile, hezimetten dahi zaferler karmasn bilsin.
Sadakatle Akn Birleik Noktas
Bu konuda Seyyidina Hazreti dem (aleyhisselm) bizim iin ne gzel bir misaldir. O, nezd-i
ulhiyet ile kendi arasndaki mnasebet asndan safiyyullah ufkunda hata saylabilecek bir
zellede bulunmutu. Kurn- Kerimin ifadesiyle kendisine bir ey hatrlatldnda o, bunu
194

unutmutu. Fakat nemli olan hata ettikten veya unuttuktan sonra mitsizlie kaplmadan
195

hemen Ona (celle celluhu) ynelip, Bana bir daha bu hatay yaptrma Allahm! diyebilmektir.
Hazreti dem, ite bunu yapmt. Shhatli hadis kitaplarnda yer almasa bile, yine de itimat
edilebilecek kaynaklarda, onun, iledii hatadan dolay krk sene ban semaya kaldrmadan
hicap iinde Cenb- Hakka yalvarp yakard rivayet edilir. Hata eden bir insann as gibi iki
196

bklm olmas; Ben Onu bildiim, her eyimle Ondan olduum hlde Ona kar byle bir
hatay nasl yaparm! Neden her eyimi Ona emanet etmedim! deyip hatasn kabul etmesi ve
daha sonra gznn ayara kaymasndan dolay Mahbub-u Hakikinin kapsnda balanma
dileyip kendini affettirmeye almas ok nemlidir.
nsann gnlnde ak atei tutumu, benliini de ak brmse, yaanan ok deiik imtihan
ve meakkatlere ramen o, maukunun kapsndan ayrlmay asla dnmeyecektir. Ak, insann
Allahla irtibatnn unvandr; kalbinin srekli Onunla ittisalidir; vuslat arzusuyla burnunun
kemiklerinin szlamasdr. Hele sadakatle talandrlan bir akta, insan, vuslat arzusuyla iten ie
yanp kavrulsa da her eye ramen emre itaatteki incelii kavrayarak bir adm geriye atp, Sen,
gel demediin iin ben imdi gelmeyi talep etmiyorum. Senin yolunda Sana kar olan
sorumluluklarm yerine getirmek istiyorum. der ki, byle bir ufuk ayn zamanda sadakatle
akn birleik noktasdr.
Hezimetten Zafer karmann Yolu
Akn yannda, onun farkl bir buudunu veya almn ifade eden cesaret de almaz gibi
grlen problemleri ama adna nemli bir faktrdr. Uhudda ba dndren bir cesaret rnei
sergileyen Musab bn Umeyr Hazretleri, bir kolunun kesilmesi karsnda Bir kolum daha var ya
o bana yeter! demi, ona da bir darbe vurulduunda, Hl boynum yerinde duruyor ya, imdi
de bir kalkan olarak onu kullanrm. diyerek lmn eki yzn bile gldrmtr. te
197

cesaret timsali byle bir zatn zemeyecei hibir problem yoktur. Evet, elbette ki lmn yz
ekidir. Fakat siz ona glerseniz o da size gler. yle ki Allah (celle celluhu) alaca emaneti,
aradaki vastalara bile vermeden dorudan kendisi alr. Nitekim ah- Geyln ve Ebul-Hasan e-
zil gibi byk zatlar, Allahm canm kendi elinle al! dileinde bulunmulardr. 198

Peygamber Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) en nemli vasflarndan birisi de ecaat ve

cesaretiydi. Mesela Allah Resl, stratejide hibir hata yapmamasna ramen Uhudda
muvakkat bir hezimet yaanmt. Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) mdafaa sava
yapmak istemesi, Okular tepesine okular yerletirmesi, uygulad taktikle dman
yanltmas, belki onlar birbirine drmesi gibi stratejiler tastamam yerindeydi. Fakat Kurn-
Kerimin, Yaptklar baz eylerden dolay eytan onlarn ayan

kaydrd. ifadelerinden de anlalaca zere, Efendimizin evresindeki o sekin sahab
199

topluluu yaptklar itihatta hata etmilerdi. yet-i kerimede, yaplan hata iin iktisap deil
de, kesp tabirinin kullanlmas hatann bir itihat hatas olduunu gstermektedir.
Evet, baz sahabe efendilerimiz, emre itaatteki incelii kavrayamamlard ve neticede
muvakkat bir hezimet yaanmt. Fakat Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem), yaanan bu
muvakkat hezimeti zafere evirmiti. Dnn ki, Uhudun hemen akabinde Eb Sfyan,
ordusunu toplam ve Mekkeye doru yola koyulmutu. Fakat bir ara mrik ordusu ierisinde
Mslmanlar tamamen yok etmek iin Medineye yeniden hcum fikri ortaya atlmt. Ancak
bu arada Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) Uhuda katlan ashabyla mrik
ordusunu takibe koyulmutu. Arkadan yara-bere iinde Mslmanlarn geldiini gren ve yeni
bir taarruza niyetlenen Eb Sfyan bu dncesinden Safvan bn meyye vazgeirecekti. Onun,
Geriye dnp de yeniden bamza i amayalm. Elde ettiimiz bu zafer gibi bir eyle gidip
Mekkelileri sevindirelim. demesi zerine tekrar Mslmanlarn karsna kmaya cesaret
edememi ve Mekkenin yolunu tutmutu. te Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem) ve
200

Onun gzide ashab, cesaret isteyen bu nemli hamleyle yaanan hezimeti yeniden zafere
evirmiti.
Huneynde yaananlar da bundan farkl deildir. Ok atmada ok baarl olan Sakf ve Hevzin
kabileleri, Mslmanlar bir vadi giriinde ok yamuruna tutmu bunun sonucunda da
Mslman saflarnda bir ksm krlmalar olmutu. Fakat byle bir anda nsanln ftihar
Tablosu, atn dman saflarna doru mahmuzlam ve Onun Ben

Allahn Reslym, bunda phe yok. Ben Abdlmuttalibin torunuyum! sesi duyulmutu.
Hazreti Abbas (radyallhu anh), o anda Onun bineinin zimamn zor tuttuunu ifade etmitir. 201

Daha sonra Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) emrine binaen Hazreti Abbas, Huneynde
sesini, ykseltebildii kadar ykseltip o gr sesiyle Ey Semure aacnn altnda biat etmi
sahabiler! Neredesiniz?! diyerek nida etmi. Allah Reslnn sesini ve arsn duyan btn
ashap da Allah Reslnn etrafnda toplanarak, dman zerine yrmlerdi. Netice itibaryla
malubiyet alm ve zafere ulalmt. 202

Bu adan bir mminin yaanan skntlar karsnda asla ylgnlk gstermemesi, ecaat ve
cesaretle problemlerin zerine gitmesi ok nemlidir. Mmin yle bir metafizik gerilim iinde
olmaldr ki, Murad- sbhan tecelli ederse, Allahn izni ve inayetiyle, ben arzn yrngesini
bile deitirebilirim. diyebilmelidir. Evet, Allahn havl ve kuvvetini arkasna aldktan sonra
yrei cesaretle dopdolu bir mminin stesinden gelemeyecei hibir problem yoktur.

Ak ve Cesaret, Ortak Akln Teminat Altna Alnmal

Ak u itiyak, ecaat ve cesaret gibi duygular devs problemlerin hallinde ok nemli olsa da,
bu ulvi duygularn daha batan ok ciddi bir mantkla stratejik bir zemine oturtulmas, yerli
yerinde kullanlmas ve salam bir projeye balanmas gerekir. Siz, yreinizden kopup gelen
smscak ve samimi nefesinizle, karnza kan buzdan dalar bile eritebilecek bir gerilime sahip
olabilirsiniz. Fakat problemlerin zlmesinde sadece bu da yeterli deildir. Bunun yannda kar
taraf iyi tanmanz, onun sahip olduu g ve imknlar hesaba katmanz ve ona gre projeler
retmeniz de gerekir. Aksi takdirde, btn zihn, kalb ve fikr emeiniz heba olur gider.
Hele bir de sizin etrafnzda mtedahil daireler eklinde dmanlkla hrlayp duran insanlar
varsa, siz, koskocaman hasm bir cephe ile kar karya bulunuyorsunuz demektir. Her bir
dmanlk cephesinin kendilerine gre ok ciddi hesaplar ve size kar mahvedici projeleri
varsa, bunlarn bazs bazsyla anlayor, bu projelerin bir ksm dieriyle rtyorsa, sizin ok
daha temkinli olmanz ve teyakkuzla hareket etmeniz gerekecektir. nk kendi aralarnda bir
saff- vahid tekil eden i ie gemi dmanlk daireleri, siz farkna varmadan hi beklenmedik
ekilde balyoz gibi tepenize inebilir.
Bu adan ak, heyecan, metafizik gerilim, ecaat ve cesaret mutlaka muhakeme-i umumiye ile
teminat altna alnmaldr. Siz bunu bir binann statii gibi dnebilirsiniz. ayet siz ina
edeceiniz bir binay salam bir blokaj zerine oturtmazsanz, ok kk bir fay krlmas
karsnda her eyiniz altst olur ve siz de yaptnz eylerin altnda kalr ezilirsiniz. te btn
bu emeklerin zayi olmamas iin, heyecan ve dinamizminizi mantk, muhakeme ve en nemlisi
ortak akla mracaat ile teminat altna almalsnz. ki, veya drt tane mantk ve
muhakemeleriyle dnyann corafyasn deitirecek dhinin bulunmasndansa, meseleleri be
on kii ile istiare eden insanlarn bulunmas onun ok daha stndedir.
Bir kere Cenb- Hak, insanlara olan tevecchn istiareye balamsa, bunu deitirmeye
sizin gcnz yetmez. Nitekim Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem), istiare eden
insann pimanlk yaamayacan ifade buyurmutur. Kald ki, nsanln ftihar Tablosunun,
203

belki de istiare etmedii hibir vaka yoktur. yle ki gkteki meleklerden bile daha nezh ve
daha afif olan Hazreti ie Validemize bir ksm om azlar tarafndan iftira atldnda,
nsanln ftihar Tablosu bu meseleyi bile ashabndan baz kimselerle istiare etmitir. Evet, O
(sallallhu aleyhi ve sellem) eiyle alkal mahrem bir meseleyi bile, Hazreti mer, Hazreti
Osman, Hazreti Ali ve daha bakalaryla grmt. Onlarn tamam da iffet ve ismet bidesi
Validemiz hakknda Allah Reslnn temiz ve nezih mlhazalarn takviye edici gzel
beyanlarda bulunmulard.
Aslnda vahiyle meyyet olan Peygamber Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem) byk
kk hibir meseleyi bakalar ile istiare etmesine ihtiyac yoktu. Eer bunun aksini
dnrseniz, Ona kar saygszlk yapm ve vahiy esprisini kavrayamadnz gstermi
olursunuz. Allah (celle celluhu), hayat boyunca hibir zaman Ona boluk yaatmamt. H
ve kell, fiyasko diyebileceimiz bir duruma hibir zaman Onu maruz brakmam, srekli Onun
yannda olmutu. Tasalanma, phesiz Allah bizimle beraberdir. yetinden de
204

anlalaca zere Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem), srekli bir teminat atmosferi iinde
hayatn srdrd O hayata canlarmz kurban olsun. Buna ramen O, en kk meselelerini
bile, hep istiare ederek zm ve mmetine de nasl hareket etmeleri gerektii konusunda
rehberlik yapmtr. Bu adan diyoruz ki, zellikle umumu alkadar eden meseleleri ortak akla
mracaat ederek zme balamak, dhi olmann kat kat stndedir.
Bazen de siz zerinize den her eyi yaparsnz. Bir tek problem karsnda bile Adan Zye her
eyi hesaba katarak alternatif plnlar gelitirirsiniz. Fakat btn bu tedbirlere ramen Znin
tesinde hi hesaba katmadnz problemler karnza kabilir ve ksmen krlmalar yaanabilir.
te byle bir durumda da asla yese dlmemelidir. u an itibaryla Mslmanlarn yaad
corafyada, maalesef hazmszlk ve ekememezlikten kaynaklanan, her an krlmaya mheyya
bulunan faylar bulunmaktadr. Bu adan baz durumlarda siz hesabnz ne kadar salam
yaparsanz yapn, yine de bir ksm beklenmedik olumsuzluklarla karlaabilirsiniz. te bu
durumlarda asla yese dmemeli, Bundan te yaplacak bir ey yok. Biz bittik artk. gibi
iradeyi fel eden menfi mlhazalara girilmemelidir. Zira Hazreti Prin ifadesiyle yes, mni-i her
kemaldir.205

Mehmet kif de;

Yes yle bataktr ki dersen boulursun.
mide sarl smsk, seyret ne olursun!
Azmiyle, midiyle yaar hep yaayanlar;
Meyus olann ruhunu, vicdann balar,
Lnetleme bir ukde-i htr ki: zlmez
En korkulu cn gibi yesin yz glmez!
ifadeleriyle bu hakikate dikkatleri ektii iirinin banda mitsizlie dene yle hitap ediyor:
Ey dipdiri meyyit! ki el bir ba iindir.
Davransana Eller de senin, ba da senindir!
Kurtulmaya azmin, niye bilmem ki sreksiz?
Kendin mi senin, yoksa midin mi yreksiz?
Hsl, ba dnm, bak bulanm baz kimseler sizin en masumane hizmetlerinize engel
olmak isteyebilir ve tekerlee omak sokabilirler. Fakat elli trl komplo kurulsa da, Allahn izni
ve inayetiyle, katiyen mitsizlik yaamamal, sarslmamal ve hep elif gibi dimdik durmaldr.
Uhudu, Huneyni yeniden zafere evirmenin yollar aranmal ve fev fev dehletlere vesile
olabilecek inan Kbesine, inan Mekkesine doru yrmeye devam edilmelidir. Maruz kalnan
komplolar karsnda ylmamal; kan engeller, tkanan yollar karsnda Vira bismillh! deyip
meselenin farkl alternatifleri aranmaldr. Hak yolunda bulunuyor olsa ve samimiyetle talep
etse de, insann her istedii, her arzulad kendisine hemen verilmeyebilir. Yaanan skntlarn
hikmetini bilemeyiz. Fakat kim bilir belki de ekilen bu skntlar neticesinde, Cenb- Hak, bu
necip Anadolu milletine daha nce ltfettii gzelliklerin kat katn ltfedecektir. Gn domadan
gecenin bereketli dl yatanda neler doar, aktif sabr iinde bekleyip grelim!
194
Bkz.: Th sresi, 20/121.
195
Bkz.: Th sresi, 20/115.
196
Bkz.: es-Suyt, ed-Drrul-mensr 1/141-142.
197
Bkz.: bn Sad, et-Tabaktl-kbr 3/121.
198
M. F. Glen, el-Kulbud-dria s.308.
199
l-i mrn sresi, 3/155.
200
Bkz.: bn Him, es-Sratn-nebeviyye, 4/54-55; bn Kesr, el-Bidye ven-Nihye 4/51.
201
Buhr, cihd 52, 61, 97, 167, mez 54; Mslim, cihd 78-80.
202
bn Kesr, el-Bidye ven-Nihye 4/326 vd; bn Hacer, el-sbe 7/180.
203
et-Tabern, el-Muceml-kebr 6/365; el-Kud, Msned-ihb 2/7.
204
Tevbe sresi, 9/40.
205
Bedizzaman, Tarihe-i Hayat s.54 (lk Hayat).
 Basiret Y H!

S oru: Sohbet ve yazlarda sklkla zerinde durulan basiretle hareket etme meselesini nasl
anlamal ve hayatmza nasl tatbik etmeliyiz?
Cevap: Basiret; ilim ve tecrbe yannda meseleleri kalbin kadirinas kstaslaryla ele alma,
analiz ve senteze tbi tutma ve bylece onlar ba ve sonuyla, n ve arkasyla
deerlendirebilecek idrak geniliine ulama demektir. Basar, madd gzle eya ve hdiseleri
okumak ise, basiret kalb gzyle eya ve hdiseleri kavraytr. Bu adan basiret, insann hem
hak ve hakikati bulmasnda hem de bakalarn hak ve hakikatle buluturmasnda ktan bir
rehber konumundadr. Onun nurundan mahrum olan bir insann, salkl bir ekilde eya ve
hdiseleri deerlendirebilmesi, terkip ve tahlillerde bulunmas ve onlar hakknda doru
kararlara varabilmesi mmkn deildir. Kurn- Kerimin ifadesiyle bylelerinin kalbleri vardr
ama onlarla idrak edemezler, gzleri vardr ama onlarla gremezler, kulaklar vardr ama onlarla
duyamazlar. Hlbuki her uzuv m hulika lehinde (ne iin yaratlmsa o istikamette)
206

kullanlmaldr. Gz, grmesi gerekli olan eyleri grmesi, kulak iitmesi gerekli olan eyleri
iitmesi ve akl da idrak etmesi gerekli olan eyleri anlamas iin yaratlmtr. Fakat basireti
olmayan insanlar kalb kaplarn vahiy nuruna ve peygamber mesajna kapattklarndan dolay
varlk iinde yokluk yaarlar. Evet, onlarn gzleri, azlar, kulaklar, akllar, elleri, ayaklar vardr
fakat bunlar yaratldklar istikamette kullanamazlar. Kurn- Kerim ve Snnet, varln
barndaki muammalar zebilecek srl birer anahtardr. Fakat onlar, bu iki anahtar ellerinde
bulundurmadklarndan, ne kinatn srl kaplarn aabilir ne de fert ve toplum hayatndaki
problemleri zebilirler.
ok Alternatifli zm Projeleri
Peygamber Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem) bir hadis-i eriflerindeki,

Her birerleriniz r (oban) ve hepiniz elinizin altndakinden sorumlusunuz. szleriyle,

207

insanlarn sorumluluklarna dikkat ekmitir. Herkesin, ahs, ailev ve itima hayat itibaryla
farkl farkl vazifeleri vardr. Birisi aile, birisi mahalle, birisi nahiye, birisi ehir, bir dieri de
kocaman bir lke geniliinde sorumlulua sahip olabilir. Bu adan her bir fert, derecesine gre
farkl alanlarda sorumlu olduu insanlar idare etme, ynlendirme, onlara rehberlikte bulunma
vazifesiyle kar karyadr. stlenilen mesuliyetin hakkyla yerine getirilmesi ise yukarda bir
nebze izah etmeye altmz basiret n yanna alarak hareket etmeye baldr.
Biraz daha aacak olursak, belli bir konumda bulunan insanlar, sahip olduklar bu konumun
hakkn vermek ve ilerinde baarl olmak istiyorlarsa, aldklar btn kararlar akl, mantk ve
muhakemenin yannda, kalb ve vicdan szgecinden geirmelidirler. Onlar, dncenin hakkn
vermekle beraber evrelerine merhamet ve muhabbet nazaryla bakmal, hibir canly efkatten
mahrum brakmamal, hi kimsenin hakkn yememeli, insaf ve adaletten de asla
ayrlmamaldrlar.
Bizim iin numune-i imtisal olan Allah Reslnn (aleyhi ekmelt-tehy) hayat- seniyyeleri
gzden geirilecek olursa, Onun tavr ve davranlarnda basar ve basirete aykr hibir hususun
bulunmad grlecektir. Hem bu hakikati bize bildirme hem de bizim O Rehber-i Ekmeli rnek
almamz adna Cenb- Hak, Kurn- Kerimde, Ona (sallallhu aleyhi ve sellem) yle demesini
emrediyor: De ki: te benim yolum! Ben, Allaha kr

krne deil basiret zere davet ediyorum.. bana tbi olanlar da yle 208

Burada Allah (celle celluhu), hem Peygamber Efendimizin (sallallhu aleyhi ve sellem), hem
de adm adm Onun yolunu takip edenlerin davetlerini basiret zerine yaptklarn/yapmalar
gerektiini ifade buyurmutur. Bunun anlam ise, yaplacak arnn bilerek, grerek, duyarak
yaplmas ve karlalmas ihtimal dhilinde olan problemlerin hesaba katlarak bunlarn her
birisi iin alternatif zmler oluturulmas demektir. yle ki ortaya kan bir problem iin
sadece bir zm retmekle iktifa edilmemeli, duruma gre iki, , drt ve daha fazla alternatif
zmler bulunmaldr. Zira zm yollar ne kadar oaltlrsa, mesele o lde selmetle ele
alnm, yani akl- selim, kalb-i selim, ruh-u selim ve hiss-i selimin gereine gre hareket edilmi
olur.
Sahabenin Basiret Ufku
Bu yet-i kerime, Nebiler Serverinin (sallallhu aleyhi ve sellem) yan sra Ona ittiba edenlerin
de, arsn basiret zere yaptn, yapmas gerektiini ifade buyurmaktadr. ttiba, birine
uyma, adm adm onu izleme ve takip etme demektir. Efendimize hakkyla tbi olanlarn
banda ise Hulefa-i Ridin efendilerimiz gelir. Nitekim Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem)
onlarn bu mstesna konumuna dikkat ekme adna yle buyurmutur:

Siz, Benim ve doru yolda olan Rid Halifelerin yolunu yol

edinin. Bu yolu, az dilerinizle tutar gibi smsk tutun. 209

Ancak unu da ifade edelim ki, yaadklar hayat itibaryla Hulefa-i Ridin ile dier sahabe-i
kiram arasnda ciddi bir benzerlik vardr. Zaten onlar arasnda uyum olmayacak ekilde ciddi bir
farkllk olsayd, iinde yaadklar heyet-i umumiye bnyesi Hulefa-i Ridini hazmedemezdi.
Demek ki, Hulefa-i Ridinle, aere-i mbeere arasnda olsun, onlarla ilk saf tekil edenler
arasnda olsun ve srasyla dier sahabe-i kiram arasnda olsun ciddi bir mnev gen uyumu sz
konusuydu. Bu uyum da temelde, Allahla irtibata, Onun Peygamberini kabule, Kurn- Kerim
ve Snnetin emirlerini ie sindirmeye dayanyordu.
Bu adan bakldnda bata Allah Resl (sallallhu aleyhi ve sellem) olmak zere daha sonra
ona ittiba eden sahabe-i kiram efendilerimizin hayatlarn ciddi bir basiret iinde geirdiklerini
syleyebiliriz. yle olmasayd gerek Asr- Saadette gerekse Hulefa-i Ridinin hilfetleri
dneminde ortaya kan onca problemin stesinden gelmek mmkn olmazd.
Basiretle stesinden Gelinen 11 rtidat Hdisesi
O dnemde ortaya kan problemlerin bykln ve bunlarla nasl baa kldn
anlayabilmek iin, gnmzle mukayeseler yapmak gerekir. Biz, bugn yllarn ihmal ve gafletiyle
ortaya kan bir terr hdisesinin stesinden gelemiyoruz. Fakat o gn, tanesi Efendimiz
(sallallhu aleyhi ve sellem) zamannda, sekiz tanesi de Hazreti Eb Bekir (radyallhu anh)
dneminde olmak zere tam on bir tane irtidat hdisesinin stesinden gelinmitir. Efendimiz
(sallallhu aleyhi ve sellem) ruhunun ufkuna yrdnde yz bin sahabinin hayatta olduu
ifade ediliyor. Fakat bunlarn da bir ksmn, ocuklar, hastalar, yallar ve henz slmla yeni
tanm insanlar oluturuyordu. Nitekim en ok sahab ismi zikredilen bn Hacerin el-
sbesinde, on bin sahabden bahsedilmektedir. O dnemin insanlar, gnmzn terr
problemi gibi tam on bir tane byk problemi halletmilerdir. Bu hakikati gremeyen kr gzler,
iitemeyen sar kulaklar, meselenin analiz ve sentezini yapamayan kalbsizler kendi
idraksizliklerine yansnlar!
Hazreti Eb Bekirin (radyallhu anh) ortaya koyduu ilere bakldnda, bunlarn
yaplmasnn en azndan on be, yirmi sene isteyecei muhakkaktr. Fakat onun hilfeti iki
seneden biraz fazla srm, btn bu ileri de bu ksa zamana sktrmtr. Bu ne firasettir, bu
ne basirettir ve bu ne kiyasettir Allah akna!
Evet sahabe efendilerimiz, yksek basiret erbab olduklarndan, hdiseleri doru grm,
doru deerlendirmi ve Allahn izniyle onlar hakknda doru karar vermilerdir. Muhtemel
bir problem karsnda bile on tane alternatif zm yolu oluturmulardr. Dolaysyla da
sorumlu olduklar vazifelerini arzasz kusursuz yerine getirmilerdir.
Ah Basiret! Nerdesin?
Elbette ki Efendimize (sallallhu aleyhi ve sellem) tbi olanlar sadece sahabe ile snrl
olmadndan, arkadan gelen mmet-i Muhammedin de, yet-i kerimede ifade buyrulduu
zere insanlar basiretle Allah yoluna armalar ve btn ilerini basiretle ele almalar
gerekmektedir. Zira meseleler, akl- selim, kalb-i selim ve hiss-i selim ile ele alnmad takdirde,
problemlerin stesinden gelmek mmkn deildir. Nitekim gnmzde, pek oumuz basiret
nurundan mahrum bulunduundan, ou zaman kar karya kaldmz problemlerin
stesinden gelemiyoruz. zm diye yola kyoruz fakat ele aldmz meseleleri problemler
yuma hline getiriyor ve deta ok bilinmezli bir denkleme dntryoruz. Mesela, fitne ve
kaos ateinin dt bir blgede, problemin zerine balyoz gibi indiimiz zaman insanlar
hizaya getireceimizi zannetmi ve aldanmz. Zira biz onlar balyozladka onlar daha da
sertlemi. Bugn de i ie girmi, giriftlemi pek ok mesele, stesinden gelinmez, altndan
kalklmaz noktaya doru kaymaktadr.
Evet, Efendimize (sallallhu aleyhi ve sellem) ilk ittiba edenler, bu ittibay hakiki mnsyla
realize etmilerdir. Arkadan gelen bizlere de ayn hedef gsterildiine gre, ferd, ailev, itima
problemleri halletmek istiyorsak, mutlaka basiretle hareket etmek zorundayz. Eer biz,
mtemadi basirete, mtemadi hassasiyete ve mtemadi teyakkuza sahip olursak, karmza
kan problemler granitten bile olsa, Allahn izni ve inayetiyle, bunlar yumuatp zer ve
yolumuza devam ederiz.
Hsl, Kurn- Kerim, bizi her bir hdisede basiretle harekete davet ettiine gre, bizler
insanlarn tabiatlarn okuyarak, karakterlerinin tahlilini yaparak, her ynyle onlarn
durumlarn iyi tespit ederek otuz sene sonra zuhur edebilecek hdiseleri imdiden grmeye
almalyz. Gerekirse meseleleri think tank kurulularnda, strateji merkezlerinde analiz
ettirmeli ve onlarn bu mevzuda ortaya koyduklar neticeleri mukayeseli okumaya tbi
tutmalyz. Eer biz, bu konuda beyin sancsyla akaklarmz zonk zonk zonklatrsak, stad
Necip Fazln ifadesiyle z beynimizi burnumuzdan kusarsak, Allah da bizim bu gayretlerimizi
karlksz brakmayacak, bize en isabetli ve en doru yolu gsterecektir.
206
Bkz.: Arf sresi, 7/179.
207
Buhr, cuma 11, istikrz 20, tk 17, 19, vesy 9, nikh 81, 90, ahkm 1; Mslim, imret 20.
208
Ysuf sresi, 12/108.
209
Tirmiz, ilim 16; Eb Dvd, snnet 5; bn Mce, mukaddime 6.
 Tevazu Kanatlar Yerde, Mkemmelliin Peinde

S oru: Mminin bir taraftan iradesini son kertesine kadar kullanmas ve srekli
mkemmeliyetin peinde olmas fakat dier yandan da baarlar karsnda nefis muhasebesi
yapmas ve tevazuu elden brakmamas gerektii ifade ediliyor. Bu iki hususun aras nasl cem
edilebilir?
Cevap: Hakiki mmin, aksine ihtimal vermeyecek ekilde Allaha inanm, en onulmaz
hdiseler karsnda bile midini yitirmeyen azim ve irade insandr. Bu sebeple o, btn yol-
larn tkand durumlarda bile asla yese kaplmaz, hep dimdik durur ve nne kan engeller
karsnda kendisine yeni bir yol bulup hedefine doru yrmeye devam eder. Zira o bilir ki
Cenb- Hak, Kendi yolunda yryenleri hibir zaman yolsuz brakmamtr. Mesela Mekkede
yaama imknnn kalmad bir dnemde, Allah (celle celluhu) Habib-i Zian (sallallhu aleyhi
ve sellem) iin gklere doru yle bir yol amtr ki, enbiya-i izmn her birisi bu yolun
menzillerinde Ona selm durmulardr. Hatta Allah Resl yle bir noktaya ulamtr ki, Cibril-i
Emin (aleyhisselam) dahi, Bir adm daha atarsam mahvolurum. demitir. 210

Mkemmele Talip Olma lah Ahlkla Ahlklanmann Gerei

Evet, Allah (celle celluhu), kendi yolunda yryenleri hibir zaman yol maduru etmemitir.
En umulmadk yerlerde bile onlarn elinden tutmu ve onlar sahil-i selmete karmtr. Siz, bir
kuyunun dibine debilirsiniz. Fakat hi beklemediiniz bir anda birdenbire kuyuya gl bir ip
salnverir ve siz de ona tutunarak yukar karsnz. Yeri gelir be tane kardein gadr, haset ve
ekememezliine urarsnz fakat bir mddet seyr u slk-i ruhani geirdikten sonra bakmsnz
bir anda Cenb- Hak sizin iin gnllerde tahtlar kurmu. Bu adan hangi ar artlarla
karlarlarsa karlasnlar Allahn yardm ve inayetini her zaman arkasnda hisseden
mminler byk ilere talip olur, o byk ileri kendi kmet-i kymetine gre yapma adna
iradelerinin hakkn vermeye gayret eder ve bylece en mkemmel eserler ortaya koymaya
alrlar. Zira bir hadislerinde Efendimiz (sallallhu aleyhi ve sellem), mminlere Allahn
ahlkyla ahlklanmay emretmitir. Bu konudaki ilhi ahlk, bir yette
211 212

dier bir yette ifadeleriyle belirtilerek, Onun, yapt her eyi en iyi, en gzel,
213

en salam, en mkemmel ekilde vcuda getirdii beyan edilmitir. O, ibd, in ve ihy etmi,
grenlere de, Dahas olamaz. dedirtmitir. Hazreti Pr de, bununla ilgili olarak mam
Gazzlnin
Kinatta mevcut olandan daha gzeli mmkn deildir.
214

szn nakletmitir: Evet, kinata kuatc bir nazarla bakan ve tn sebep-sonu arasnda
215

gtrp getirebilen bir kimse u itirafta bulunmak zorunda kalacaktr: Allah, kinat yle gzel
yaratmtr ki, bana bin sene mr verilseydi ve ben, mevcudatn kk bir parasn ina
etmekle memur klnsaydm, asla bunu yapamazdm. te ilh ahlk bize unu gstermektedir:
Mmin, Allah yolunda kotururken btn cehdini ortaya koyup ilerini en gzel ve en salam
ekilde yapmaya almaldr.

Amellerinizi Allaha ve Reslne Arz Ediyor Gibi Yapn

Mminin Allah rzas yolunda yapt ilerde mkemmele talip olmasyla alkal Tevbe
Sresinde ise yle buyrulmutur:




Amel edin: Yaptklarnz Allah da, Resl de, mminler de grecekler. Sonra gizli ve ak her
eyi bilen Allahn huzuruna karlacaksnz. O da yaptnz her eyi bir bir sizin nnze karacak,
karln verecektir. 216

Cenb- Hak, burada bir fiil ortaya koyma mnsna gelen fiilini kullanmam, bunun
yerine buyurmak suretiyle mminlere amelde bulunmalarn emretmitir. Amel etme ise
baka yet-i kerimelerde ska salih amel ifadesiyle nazara verildiinden anlalaca zere
neticesini hesap ederek belirli bir pln dhilinde pozitif ve arzasz i yapma demektir.
yet-i kerimenin devamnda, amellerin Allahn (celle celluhu), Reslullahn (sallallhu aleyhi
ve sellem) ve mminlerin teftiine arz etme mlhazas iinde yerine getirilmesi emredilmitir.
Yani bir mmin yle bir amel ortaya koymaldr ki Allah, Bu i, ite byle olur! buyursun,
nsanln ftihar Tablosu (sallallhu aleyhi ve sellem), Brekallah benim mmetime! desin,
mminler de yaplan amele baktklarnda, Keke biz de byle gzel bir i yapmaya muvaffak
olsaydk! desinler.
Sz buraya gelmiken, asl konumuz olmasa da bir hususa dikkatinizi ekmek istiyorum: Yapt
amellerde mkemmelliin peinde olan bir mminin amac, bakalarnn beeni duygusunu
harekete geirip onu gptaya sevk etmek deildir. Bilakis o, yaplan iin hakkn vermek suretiyle
rza-i ilhiyi tahsil etmeye alr. Bu adan byle birisine imrenmek, ona benzemeye almak,
uhrev gzellikleri elde etme noktasnda ondan geri kalmamak iin gayret etmek gibi dnceler
makbul olsa da, kskanlk ve rekabet duygusuyla meseleye yaklamak asla bir mmin sfat
olamaz.
Melekler Bizim in Ne Gzel rnek!
Kurn- Kerim, melekler hakknda, Onlar asla Allaha isyan

etmez ve kendilerine verilen btn emirleri tam olarak yerine getirirler. buyurmutur. Yani 217

onlar, Allahn her bir emrini kl krk yararcasna yerine getirir ve bir milim lsnde bile Onun
emirlerine muhalefet etmezler. Bu zellikleri itibaryla onlar bizim iin nemli birer rnektir.
Dolaysyla mminler de ilerini, Cebrail (aleyhisselm) izgisinde dengeli, yerinde ve takdir-i
ilhiye mazhar olacak ekilde yerine getirmelidirler. Gerekirse Allahn kendilerine ihsan
buyurduu iradenin hakkn verme ve sorumlu olduklar vazifeleri mkemmel bir ekilde yerine
getirme adna gbeklerini atlatmal, akaklarn zonklatmaldrlar. Zira gzel bir szde ifade
buyrulduu gibi, kim bir iin arkasna der, onu yerine getirme adna btn ceht ve gayretini
ortaya koyarsa, Allah da ona istediini ltfeder. 218
 Baaryla Gelen Ar mtihan
Bu lde bir cehd gayret ortaya koyan bir insan Allahn izni ve inayetiyle hakikaten ok
gzel neticelere muvaffak olabilir. Belki binler, yz binler byle gzel bir faaliyet etrafnda
kmelenerek onu yapana teekkrler, medh u senalar yadrabilir. te insan iin en byk
imtihan da bu noktada balamaktadr. ahs, ortaya kan neticeleri kendinden mi bilecek yoksa
hakiki sahibine mi verecektir? Baarlar onda kr duygularn m tetikleyecek, yoksa ba
dnmesine, bak bulanmasna m yol aacak? Bu ar imtihan baaryla geenler, nefsini
terbiye istikametinde onun bana srekli balyozlar indirip duran, mahviyet ve tevazu
mlhazasna kilitlenmi gnl erleridir. Onlar kazanma kuanda insana kayplar yaatacak
byle kritik bir noktada hadlerini bilirler. Nasl ki iin banda iradenin hakk verildiyse, burada
da vicdanlarnn hakkn verir ve durmas gerekli olan yeri doru tayin ederler. Bu bak asna
gre onlar, asla nefislerine pay karmaz, Yapan Oydu, eden Oydu, eyleyen Oydu!.. der,
ylandan-yandan kaar gibi gurur, kendini beenme gibi zaaflardan kaar, yapp ettiklerini
beenmek bir yana kendi muhasebe ufuklar asndan iin eksik kalan taraflarn grr, onlara
zlr ve daha mkemmelini ortaya koyamamann zdrabn yaarlar.
Biraz daha aacak olursak, hayatn deiik alanlarnda grev yapan insanlar, vazifeli olduklar
alanla ilgili farkl baarlara imza atabilirler. Yaptklar her iin zerine mele-i alnn sakinlerinde
hayranlk uyaracak lde gzellik mhrleri basabilirler. Kimisi yapt konumalarla, kimisi
yazd yazlarla, kimisi sevk ve idare kabiliyetiyle, kimisi de sanat kabiliyetiyle mkemmel iler
ortaya koyabilirler. Fakat btn bu muvaffakiyet ve zaferler karsnda hakiki mmin, Benim
yerimde akl ba yerinde ve vicdan engin bir bakas olsayd, muhtemelen ok daha mkemmel
ve verimli i ortaya karrd der/demelidir.
Hatta farz- muhal onun bir parmak iaretiyle, Ay ikiye yarlsa, Gnein yrngesi deitirilse,
dnyadaki btn insanlar yce bir hakikat etrafnda bir araya getirilse, Cibril-i Eminin
(aleyhisselam) ameli lsnde bir baar sergilense yine de vicdannn sesi unu sylemelidir:
Benim yerimde bir bakas olsayd, kim bilir bu ii nasl daha salam ve gzel yapard! in
dorusu bu iler benim kirli elimden ortaya kt iin olmas gereken yerin olduka gerisinde,
perian, derbeder ve gdk kald.
Kyamet ve Kendini Knayan Nefis
Mminin nefsini yerden yere vurmas niin bu kadar nemlidir? Zira iin sonunda kazanma
kuanda en byk kayb yaama vardr. Bakn Cenb- Hak, Yce Beyannda;


Kyamet gnne kasem ediyorum. Nefs-i levvmeye kasem ediyorum. buyurmak suretiyle
219

kyamet gnne yemin ettikten sonra, nefs-i levvmeye yemin etmitir. Bilindii zere nem
verilen, kymetli olan eylere yemin edilir. Kyamet gn nemlidir. nk o gn, insanlarn
gzlerinde byttkleri btn kehkeanlar, samanyollar, gne sistemleri Allahn ilm-i muhiti,
irade-i mthiesi ve tasarrufat- azimesi karsnda herc merc olacaktr. O gn, her ey deta
bir saman p gibi savrulup halla edilecektir. te burada kyamet gnne yemin edilerek
Allahn bu tasarrufat- sbhaniyesinin ok byk bir hdise olduu nazara veriliyor.
Bunun arkasndan ise nefs-i levvmeye yemin ediliyor. Nefs-i levvme ise, yapt ileri
beenmeyen, srekli kendisini sorgulayan ve knayan nefis demektir. Bu ynyle o, nefis yoluyla
terakkide ilk basamaktr. Bu basama kamayan bir insann nefs-i mlhemeye, nefs-i
mutmainneye, onun iki farkl kanad olan nefs-i rdiye ve mardiyyeye, hele nefs-i sfiye veya
nefs-i zkiyeye ulamas mmkn deildir. Nefs-i levvme, insan bu nefis mertebelerine
ulatracak bir merdiven, bir helezon ve bir asansr gibidir. Bu sebepledir ki, insann srekli
kendisiyle yzlemesi, meydana gelen olumsuzluklar kendisinden bilmesi, her zaman kendisini
knamas ok nemlidir.

Gnahlardan Temizlenmenin En Emin Yolu

Zafer ve baarlar sonucunda ortaya kacak nefsan tuzaklar karsnda nasl bir mcadele
sergilenmesi gerektiine dair Hazreti Prin yaklam da olduka dikkat ekicidir. O, bir yerde
deta nefsini karsna alr ve ona yle hitap eder: Sen, ey riyakr nefsim! Dine hizmet ettim
diye gururlanma. Muhakkak ki Allah, bu dini fcir adamla da teyit ve

takviye eder. srrnca, mzekk olmadn iin, belki sen kendini o racl-i fcir bilmelisin.
220 221

Onun nefsin tezkiye edilmesi adna ortaya koyduu disiplin ise, nefsin tezkiye ve tebrie
edilmemesidir. Buna gre kendisini kirli grmeyen, arnmaya ihtiyac olduunu dnmeyen bir
insan nefsini tezkiye etmi olmayacandan mzekk da olmaz. Mzekk olmadndan dolay
da nefsin, btn olumsuz ve negatif eyleri kendinden bilmesi gerekir.
Eksik ve kusurlar insan kendinden bilirse ne olur? Byle bir kii Cenb- Hakka tevecch eder
ve Ondan hidayet talebinde bulunur. Ayn zamanda Allah (celle celluhu) onun bu tr
mlhazalarn, bir i nedamet ve tevbe olarak kabul buyurur ve ona affa giden yollar aar. Bu
tr mlhazalar olmayan bir insan ise hi farkna varmadan elli trl hata iler ama yine de
kendisini bir ey zanneder. Tpk gnmzn pek ok insannn l ey (hibir ey) olduklar hlde
kendilerini bir ey zannetmeleri gibi.
Dnn ki, kendi dnemindeki sper gleri dize getiren, sabahtan akama, akamdan
sabaha kadar Allah karsnda el pene divan duran, srekli kemerbeste-i ubdiyet iinde Ona
inkyatta bulunan ve ayn zamanda gnahn semt-i nasutiyetine sokulamad bir insan olan
Hazreti mer, kuraklk olduu bir dnemde bir harabenin iinde ban yere koymu ve Allahm,
ne olur benim gnahlarm yznden mmet-i Muhammedi mahvetme! diyerek hkra hkra
alamtr. Baka bir gn kendisine, Ey Emirel-mminin, bir yamur duasna ksan!
222

dediklerinde, muhtemelen kendi kendine, Ben kim, el kaldrp Allahtan yamur istemek kim!
demi ve byle bir mlhazayla Hazreti Abbasn elinden tutup onunla bir tepeye kmtr.
Daha sonra da onun elini yukar kaldrp, Allahm, bu senin Habibinin amcasnn elidir. Bunun
hrmetine bize yamur ver! diyerek kendini nefyedip Hazreti Abbas efaati klarak
isteyeceini istemitir. Siyer kaynaklar diyor ki, bunun zerine akr akr yamur yamaya
balad. 223

te kmil insann tavr bu olmaldr. O, yapt ileri mkemmel yapmann, her zaman iin en
mkemmeline talip olmann ve iradesini son kertesine kadar kullanmann yan banda, yapt
ilerde kendine gre trl trl eksiklikler grmeli ve srekli kendisini sorgulamaldr. Hazreti
mere nispet edilen bir szde yer ald zere o, sgaya ekilecek gn gelmeden nce kendisini
srekli sgaya ekmelidir. 224

Hsl, Zat- Ulhiyete arz edildiinde bir mahcubiyet duymayaca lde mkemmel i yapan
bir insann ayn zamanda kendi kusurlarn grmesi ve Bu ileri bir bakas daha iyi yapard.
Ben ise bunu elime yzme bulatrdm. mlhazasyla oturup kalkmas, Allahn izni ve
inayetiyle tepeden trnaa onun btn kusurlarn deta b- hayatla, zemzemle ykanp arnm
hle getirecektir.
210
Aliyylkr, erhu-ifa, 1/431, 434-435.
211
Bkz.: el-Kelbz, et-Taarruf 1/5; el-Gazzl, hyu ulmid-dn 4/306; el-Crcn, et-Tarift 1/564.
212
Secde sresi, 32/7.
213
Neml sresi, 27/88.
214
Bkz.: el-Gazzl, hyu ulmid-dn 4/258.
215
Bkz.: Bedizzaman, Szler, s.254 (On Dokuzuncu Sz, On nc Reha); Mektubat, s.229 (On Dokuzuncu Mektup, Birinci Zeyl).
216
Tevbe sresi, 9/105.
217
Tahrm sresi, 66/6.
218
Bkz.: bnl-Cevz, el-Mdhi s.490; bn Hacer, Mukaddimet Fethul-br s.14.
219
Kymet sresi, 75/1-2.
220
Buhari, cihad 182; Mslim, mn 178.
221
Bedizzaman, Szler s. 515 (Yirmi Altnc Sz, Drdnc Mebhas).
222
bn Sad, et-Tabaktl-kbr, 3/319-320.
223
Buhr, istiska 3; ashbun-Neb 11; Hkim, el-Mstedrek, 3/377.
224
Tirmiz, kymet 25; bnl-Mbrek, ez-Zhd 1/103; bn Eb eybe, el-Musannef 7/96.
 Fitne Atei ve Dua

oru: Mmtahine Sresinde yer alan,

S
Rabbimiz, bizi inkr edenlerin elinde bir fitne, bir imtihan unsuru yapma (bizi onlarn bask
ve ikencesi altna drme), bizi bala. Rabbimiz, yegne galip ve hikmet sahibi ancak Sensin,
Sen! yetinden almamz gereken dersler nelerdir?
225

Cevap: Bundan bir nceki yet-i kerimede Hazreti brahimin (al nebiyyin ve aleyhisselm)
isminin aka zikredilmesinden bu duann Hazreti brahime ait olduunu anlyoruz. nceki
yette Cenb- Hak, Hazreti brahim ve onunla beraber olan mminler hakknda yle buyurur:


brahimde ve onunla beraber olanlarda size gzel bir rnek vardr. Meallerle, hele dz, basit
226

ve sath ekilde verilen meallerle Kurn- Kerimin gerek derinlik ve enginliinin anlalmas
mmkn deildir. Bu sebeple meseleyi biraz daha aarak yetin muhtevasn u ekilde idrak
aynamza yanstmaya alalm: Hazreti brahim ve onunla birlikte olanlarn szleri, hlleri,
tavrlar ve davranlar itibaryla yaadklar o mkemmel hayatlar iinde, yaama adna
arayabileceiniz rneklerin hepsini bulabilirsiniz. Zira onlar, deta mcessem birer rnektirler.
te Cenb- Hak, nce Hazreti brahimin mstesna konumunu vurguladktan sonra, onun
hayat- seniyyelerinden rnek alnabilecek davranlardan bir tanesi olarak da sonraki yette bu
duay nazara vermitir.

Geni Kapsaml Bir Kelime: Fitne

Hazreti brahimin duasnn anlalmas biraz da fitne kelimesinin iyi anlalmasna baldr.
Bu sebeple ncelikle fitne kelimesi zerinde bir nebze durmak gerekmektedir. Araplarn altn
tatan-topraktan ayrma ameliyesi iin kulland fitne kelimesi genel anlam itibaryla
deneme, test etme, potadan geirme, has hamdan tefrik etme mnlarna gelmektedir. 227

Ancak din literatrde fitne kelimesinin bu asl mnyla irtibatl geni bir kullanm sahas vardr.
Mesela kargaa karma, bozgunculuk yapma, hercmerce sebebiyet verme ve insanlar birbirine
drmeye fitne dendii gibi, insann ahiret hayatn kaybetmesine yol aabilecek beden ve
cisman arzular, mal-mlk, evlad iyal, shhat, genlik, makam-mansp gibi imtihan vesileleri de
fitne olarak isimlendirilmitir. Ayrca inanan insanlarn, inandklar deerlerden dolay zulm,
ikence ve basklara maruz kalmas; deiik dayatmalarla dine-diyanete aykr eylere
zorlanmas; Mslmanca yaamadan tr mahkemelerde srndrlmesi, zindanlara atlmas,
srgnlere gnderilmesi de birer fitnedir. Sz konusu yette geen fitne kelimesinden anlalan
ite bu son tarif erevesinde ifade edilen fitnedir.
Zaman zaman fitne kelimesinin yerine kullanlan imtihan kavram da fitne mefhumunun
anlalmas adna nemlidir. Bilindii zere imtihan mihnetten gelir. O da gmn atete
eritilip saflatrlmas ameliyesi iin kullanlmaktadr. Bu adan meseleye bakldnda, yce bir
228

mefkreyi omuzlarna alan insanlar eit eit fitne ve mihnetlere maruz kalacak; din, diyanet,
ahlk ve fazilete sava aanlar, onlarn kendi deerlerine bal bir hayat yaamalarn
istemeyecek, onlar inandklar yoldan geri dndrmeye ve kendileri gibi bir hayat yaamaya
zorlayacaklardr. Hazreti brahim ve onunla beraber olanlar da, ihls, samimiyet ve kararl
durularndan dolay kfir ve fcirler tarafndan zulm ve ikencelere maruz kalm, yurtlarndan
yuvalarndan srlm, atelere atlma gibi ar tazyiklere uramlardr. Btn bunlar
karsnda Hazreti brahim, rehberliinin bir gerei olarak ellerini am ve yanndaki
mminlerle beraber Rabbimiz, bizi kfirler

iin bir imtihan yapma (bizi onlarn elinde atee sokulan, dvlen, ardndan rsler zerine konulan
ve sonra da zerinde ekilerin inip kalkt bir ey hline getirme!). Rabbimiz bala bizi! Yegne
galip ve hikmet sahibi ancak Sensin, Sen! diyerek Cenb- Haktan zalimlerin zulmnden selmet
ve kurtulu talebinde bulunmutur. Byle bir duayla esasen insann ftrat ve cibilliyetindeki
cizlik ve zayflk dile getirilmektedir. Zira imtihan ok zordur. nsan, rs zerinde durmaya,
ekiler altnda ezilmeye ve atein iinde kalmaya dayanamayabilir. Bu adan Hazreti brahim
yksek firasetiyle byle bir bel ve musibetten Allaha snmtr.
Hak Yolunun Cilvesi
Esasnda hak yolunda bulunuyor olmann deimez kaderidir bel ve musibetler, fitne ve
mihnetler. Zira bir insan, Allah karsndaki duruunun salaml ve ciddiyeti lsnde ehl-i
dallet ve ehl-i kfrn hedefi hline gelir. ayet siz, sahip olduunuz iman, dava dncesi ve
ortaya koyduunuz kvam ile kar taraf iin endie verici bir insan hline gelmiseniz, onlar sizin
yakanz hibir zaman brakmazlar.
Peygamber Efendimize (sallallhu aleyhi ve sellem), Y Reslallh! Belnn en
iddetlisine maruz kalan insanlar kimlerdir? diye sorulduunda O (aleyhissalt vesselm) yle
cevap vermiti: Peygamberler, ondan sonra da derecesine gre dier

insanlardr. Bu hadis-i eriften de aka anlalaca zere, belnn en iddetlisi, en etini, en
229

altndan kalklmaz peygamberlere gelir. Ondan sonra da derecesine gre dier mminlere. Bu
adan diyebiliriz ki, eer biz peygamberlerin maruz kald imtihanlarn aynsna maruz
kalsaydk, bunlarn altndan kalkabilmemiz mmkn deildi.
mtihanlar Doru Okuma
Hazreti brahim (aleyhisselm) fitneden kurtulu ve selmet talebinin hemen akabinde


Rabbimiz bala bizi! diyerek mafiret talebinde bulunmutur. Zira mmin, srf hak
yolunda bulunuyor olduundan dolay hedef hline gelse, bel ve fitnelere maruz kalsa da, o,
her trl bel ve musibet karsnda bunun kendi hata ve gnahlarndan kaynaklanma
ihtimalini dnr, bundan dolay da Allahtan (celle celluhu) af ve mafiret talebinde
bulunur/bulunmaldr.
Evet, insan, bana gelen bel ve musibetlere bir Hazreti mer (radyallhu anh) felsefesiyle
yaklamaldr. Bilindii zere o, yaanan ktl kendi gnahlarna balam, ban yere koymu
ve Allahm! Benim gnahlarm yznden mmet-i Muhammedi mahvetme! demitir. te bu,
kmil mmin tavrdr. Bir yere bir yldrm dse veya bir yeri sel bassa insan, Acaba benim
gnahlarm yznden mi bu oldu? demelidir. Evet mmin, maruz kald btn bel ve
musibetleri kendi gnahlarndan bilmeli, ayn zamanda bunlarn kendisi iin bir keffretz-
znb (gnahlardan arnma) vesilesi olduunu dnmelidir.
Dier yandan mminlerin, Allahn (celle celluhu) ihsan etmi olduu bir ksm nimetleri
kendilerinden bilme ve meydana gelen bir ksm gzellikleri kendilerine balama irkine
girmeleri de onlarn bana bir ksm musibetlerin gelmesine sebep olabilir. Zira Cenb- Hak,
Kendi yolunda yaplan hizmetlerin iine irkin girmesini asla istemez. Tevhid adna yaplan
ilerin iine irkin sokulmas kadar nezd-i ulhiyette ar bir gnah ve irkin baka bir davran
yoktur.
irk dediimizde sadece tatan, odundan yaplan bir ksm putlara, totemlere Allah ortak
koma; Lt, Menat veya Uzzaya kulluk yapma aklmza gelmemelidir. Bu ak olan bir irktir.
Bunun yannda bir de irkin gizlisi vardr. Konuyla ilgili hadis-i erifte Peygamber Efendimiz
(sallallhu aleyhi ve sellem), Sizin hakknzda en ok korktuum

ey kk irktir. demi, sahabe-i kiram efendilerimizin Kk irk ne

demektir?sorusuna da O, riyadr. cevabn vermitir. 230

Byle bir irk, baka bir hadiste ise yle bir benzetmeyle aklanmtr: irk, karanlk bir
gecede karncann tan zerinde gezinmesinden daha gizlidir. Demek ki riya o kadar sinsi ve
231

gizli bir irktir ki, ou zaman insan onun farkna varamamakta, varamadndan dolay da
ibadet taati ve hak yolundaki hizmetleri berhev olup gitmektedir.
Allah yolunda koturan insanlar yaptklar ilere irk bulatrd zaman Cenb- Hak, cebr-i
lutf olarak onlara yer yer ehl-i dalleti musallat edip kulaklarn ekebilir. Eserlere baktmzda
Hazreti stadn gerek efkat Tokatlar bahsinde gerekse Lhikalarda bu konuyla alkal ok
sayda misal serdettiini grmekteyiz. Ayrca bilinmesi gerekir ki, maruz kalnan bellar, ilenen
cinayet ve crmn byklyle doru orantldr. Hata ve gnahn byklne gre gelen
tokatlar, efkat tokad olabilecei gibi, nkmet/azap tokad da olabilir.

Kader Adalet Eder

Bu itibarla yaplan ilere egosantriste mlhazalar kartrlmas, mesela yazlan bir yaznn
beenilmesi veya bnisi olunan bir inaat karsnda takdir beklentilerine girilmesi tokat
yenilmesine sebebiyet verebilecei gibi, onca emein, terlemenin, yorulmann hepsini uurup
gtrebilir. stelik btn bunlar neticesinde Allah, mminleri fitneye tbi tutarak onlar
kfirlerle tedip edebilir. Her ne kadar ehl-i dallet zulm ilese de, kader adalet eder. Byle bir
skntya maruz kalmak gnahlara keffarettir. Fakat bilinmesi gerekir ki bu tr fitne ve
imtihanlarn gnahlara keffaret olmas da belli artlara baldr.
Eer mminler, maruz kaldklar skntlarn kendi hatalarndan kaynaklandnn farkna varr,
tevbe ve istifarla Allaha ynelir, Tevbeler tevbesi y Rabbi! Milyon kere milyon estafirullah!
diyerek ciddi bir pimanlkla Ona yalvarp yakarrlarsa balarna gelen fitneyi kendileri hakknda
yararl hle getirebilir ve gnahlarnn affna vesile klabilirler.
Nitekim Hazreti Pr, ehl-i dallet ve ehl-i dnyann kendisine yapm olduu zulmlerin
sebebini anladn ifade etmi ve bunu, iman ve Kurn hizmetini, madd ve mnev terakkisine
let etmesine balamtr. (Onun, iman ve Kurn hizmetini madd-mnev terakkisine let
232
ettiine dair en ufak bir ey bilmiyorum. Ama o, kendi muhasebe ufku asndan meseleyi byle
deerlendirmitir.) Demek ki insan, Allah yolunda yapm olduu hizmetler karlnda ne
dnyev ne de uhrev herhangi bir beklentiye girmemelidir. Evet o, deil takdir ve alk
beklentilerine, Ben u ileri yapaym ki, seyr slk-i ruhnde mertebe kat edeyim; bir
basamak daha yukarya kaym; Cennete gireyim; Firdevse nil olaym. gibi uhrev beklentilere
bile girmemelidir.
Aksi takdirde ekilen ile, sknt ve meakkatler gnahlara keffaret olmayabilir. Mesela fitneye
maruz kalan bir insan, Ben, Allah yolunda koturup duruyorum. Ne yaptm ki bunlar bama
geldi! der, bir taraftan kendisinde eksik ve kusur grmez, dier yandan da hlinden ikyet
ederse, bu defa ektii skntlar beyhude ekmi olur. stelik byle bir kii hafizanallah
kadere ta atma ve Allahn kazasna rza gstermeme gnahna girmi olur.
Rabbim, son nefesimize kadar Kendi yolunda hizmet etmeyi, tevbe ve istifar uuruyla
hayatmz nurlandrmay, arnm ve tertemiz bir hlde telere yrmeyi hepimize nasip
eylesin!
225
Mmtahine sresi, 60/5.
226
Mmtahine sresi, 60/4.
227
Bkz.: bn Manzr, Lisnl-Arab 13/317.
228
Bkz.: ez-Zebd, Tcl-ars 36/154.
229
Bkz.: Tirmiz, zhd 57; bn Mce, fiten 23; Drim, rikak 67.
230
Ahmed bn Hanbel, el-Msned 5/428, 429; et-Tabern, el-Muceml-kebr 4/253.
231
el-Hakm et-Tirmiz, Nevdirul-usl 4/147.
232
Bkz.: Bedizzaman, Emirda Lhikas-2, s.73-74.
 Kaynaklarn Tespitinde Faydalanlan Eserler

Abdurrezzak, Eb Bekir Abdurrezzak b. Hemmam (v. 211 h.); el-Musannef, I-XI, [Tahkk: Habiburrahman el-zam], el-Mektebl-
slm, Beyrut, 1403 h.
el-Acln, smail b. Muhammed (1087-1162 h.); Kefl-haf ve mzll-ilbs, I-II, Messesetr-risale, Beyrut, 1405 h.
Ahmed bn Hanbel, Eb Abdillah Ahmed b. Muhammed e-eyban (164-241 h.); el-Msned, I-VI, Messeset Kurtuba, Msr, tsz.
Aliyylkr, Ebul-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed (v. 1014/1606); el-Masn f mrifeti hadsil-mevd, [Tahkik:
Abdlfettah Eb Gudde], Mektebl-matbatil-slm, Kahire, 1984.
__________; erhu-ifa lil-Kd Iyz I-II, Drul-ktbil-ilmiyye, Beyrut, tsz.
el-Badd, el-Hatb Eb Bekir Ahmed bn Sabit (v.463 h.); Tarhu Badad ev Medinets-Selm; I-XIV, Drul-ktbil-ilmiyye,
Beyrut, tsz.
Bedizzaman, Said Nurs (1877-1960); Emirda Lhikas, ahdamar Yaynlar, stanbul, 2012.
__________; Hutbe-i miye, [Sadeletirme ve aklama: Abdullah Aymaz], ahdamar Yaynlar, stanbul, 2010.
__________; Lemalar, ahdamar Yaynlar, stanbul, 2012.
__________; Mektubat, ahdamar Yaynlar, stanbul, 2012.
__________; Mesnev-i Nuriye, ahdamar Yaynlar, stanbul, 2012.
__________; Mnazarat, [Sadeletirme ve aklama: Abdullah Aymaz], ahdamar Yaynlar, stanbul, 2006.
__________; Szler, ahdamar Yaynlar, stanbul, 2012.
__________; Tarihe-i Hayat, ahdamar Yaynlar, stanbul, 2012.
el-Beyhak, Eb Bekir Ahmed bnul-Hseyin (384-458 h.); es-Snenl-kbr, I-X, Mektebet dril-bz, Mekke, 1414/ 1994.
el-Bezzr, Eb Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhlk (215-292 h.); el-Msned, I-IX, [Tahkk: Mahfzurrahman Zeynullah], Messeset
ulmil-Kurn/Messesetl-ulmi vel-hikem, Beyrut-Medine, 1409 h.
el-Buhr, Eb Abdillah, Muhammed bn smail (v. 256 h.); Sahhul-Buhr, I-VIII, el-Mektebetl-slmiyye, stanbul, 1979.
__________; et-Trhul-kebr, I-VIII, [Tahkk: es-Seyyid Him en-Nedv] Drul-fikr, Beyrut, 1986.
Bursev, smail Hakk (v. 1137 h.); Tefsiru Ruhul-Beyan, I-X, el-Mektebetl-Mahmudiyye, stanbul, tsz.
el-Crcn, Ali b. Muhammed es-Seyyid e-erf (v. 816 h.); et-Tarft, [Tahkik: brahim el-Ebyr], Drul-kitabil-Arab, Beyrut, 1405
h.
ed-Drim, Abdullah b. Abdirrahman (181-255 h.); es-Snen, I-II, Drul-kitbil-Arab, Beyrut, 1407/1987.
ed-Deylem, Eb uc reveyh b. ehredr (445-509 h.); el-Msnedl-firdevs bi mesril-hitb, I-V, [Tahkk: Muhammed es-Sad
Besyn ez-Zall], Drul-ktbil-ilmiyye, Beyrut, 1406/1986.
Eb Dvd, Sleyman b. Eas es-Sicistn (202-275 h.); es-Snen, I-V, ar Yaynlar, 2. bask, stanbul (1413/1992).
Eb Yal, Ahmed b. Ali b. Msenn el-Mevsl et-Temm (v. 307 h.); el-Msned, I-XIII, [Tahkk: Hseyin Selim Esed], Drul-Memun
lit-trs, Dimak, 1404/1984.
el-Gazzl, Eb Hmid Muhammed b. Muhammed (450-505 h.); hyu ulmid-dn, I-IV, Drul-marife, Beyrut, tsz.
Glen, M. Fethullah, Krk Mzrap, Nil Yaynlar, stanbul, 2011.
__________; el-Kulbud-dria, Nil Yaynlar, stanbul, 2010.
__________; Ruhumuzun Heykelini Dikerken, Nil Yaynlar, stanbul 2012.
el-Hkim, Eb Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Neysbr (v. 405 h.); el-Mstedrek ales-Sahhayn, I-IV, [Tahkk: Mustafa
 Abdlkadir At], Drul-ktbil-ilmiyye, Beyrut, 1990.
el-Hakm et-Tirmiz, Eb Abdillah Muhammed b. Ali b. Hasan (v. 360 h.), Ne v dirul-usl f ehdsir-Resl, I-IV, Drul-cl, 1. bask,
[Tah kk: D. Abdurrahman Umeyre], Beyrut, 1992.
el-Heysem, Nureddin Ali b. Eb Bekr (v. 807 h.); Mecmeuz-zevid ve menbeul-fevid, I-X, Drur-reyyn lit-turs, Kahire, 1407.
bn Abdilberr, Yusuf b. Abdullah b. Muhammed (v. 463 h.); el-stb f marifetil-ashab, I-IV, Darul-cl, Beyrut, 1412.
bn bidn, Muhammed Emn (v. 1258/1842); Hiye Raddil-Muhtr aled-Drril-Muhtr, I-VIII, Drul-fikr, Beyrut, 1421/2000.
bn Askir, Ebul-Kasm Sikatddn Ali b. Hasan b. Hibetillah (v. 571/1176); Trhu Dimak, I-LXX, Drul-fikr, Beyrut, 1417/1996.
bnl-Cevz, Ebul-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed (508/510-597 h.); el-Mdhi, Drul-ktbil-ilmiyye, Beyrut,
1415/1985.
bn Eb eybe, Eb Bekir Abdullah b. Muhammed (v. 235 h.); el-Musannef fil-ehds vel-sr, I-VII, [Tahkk: Kemal Yusuf el-Ht],
Mektebetr-Rd, Riyad, 1409 h.
bnl-Esr, zzddin Ebul-Hasen Ali b. Muhammed el-Cezer; sdlgbe f mrifetis-sahabe, I-VII, Kahire, 1970.
__________; el-Kmil fit-trih, I-IXII, Daru sdr, Beyrut, 1967.
bn Hacer, Ebul-Fazl ehabeddin Ahmed b. Ali el-Askalan (773-852 h.); sbe, I-VIII, Drul-cl, Beyrut, 1412 h.
__________; Mukaddimet Fethul-br, [Tahkik: Muhammed Fuad Abdlbk, Muhibbddin el-Hatb], Drul-marife, Beyrut, 1379
h.
bn Him, Abdlmelik b. Him b. Eyyb el-Himyer (v. 213/828); es-Sratn-nebeviyye, I-VI, [Tahkik: Th Abdurrauf Sad],
Drulcl, Beyrut, 1411.
bn Kayyim el-Cevziyye, Eb Abdillah Muhammed b. Eb Bekir Eyyb ez-Zre (691-751 h.); Medrics-slikn, I-III, [Tahkk:
Muhammed Hamid el-Fak], Drul-kitbil-Arab, Beyrut, 1393/1973.
bn Kesr, Ebul-Fid smail b. mer b. Kesr ed-Dimak (v. 774 h.); el-Bidye ven-nihye, I-XIV, Mektebetl-merif, Beyrut, tsz.
bn Mce, Muhammed b. Yezd el-Kazvn (207-275 h.); es-Snen, I-II, ar Yaynlar, 2. bask, stanbul, 1413/1992.
bn Manzur, Ebl-Fadl Cemaleddin Muhammed b. Mkerrem b. Ali b. Ahmed el-Ensr (v. 711 h.); Lisanl-Arab, I-IV, Dru sdir,
Beyrut, 1990.
bnl-Mbarek, Abdullah (v. 181 h.); ez-Zhd, Drul-ktbil-ilmiyye, Beyrut, tsz.
bn Sad, Eb Abdillah Muhammed b. Sad ez-Zhr (v.230 h.), et-Tabaktl-kbr, I-VIII , Dru sdr, Beyrut, tsz.
bn Teymiyye, Minhcs-Snnetin-Nebeviyye, (I-IIIV), [Tahkk: Dr. Muhammed Reat Salim, Messeset Kurtuba 1406.
el-Kud, Muhammed b. Selme b. Cafer (v. 454 h.); Msned-ihb, I-II, Messesetr-risle, Beyrut, 1407/1986.
el-Kelbz, Eb Bekir Muhammed b. brahim (v. 380/990); et-Taarruf li-mezhebi ehlit-tasavvuf, Drul-ktbil-ilmiyye, Beyrut,
1400 h.
Mlik b. Enes, Eb Abdullah el-Esbah (93-179 h.); el-Muvatta, I-II, Dru ihyit-trsil-Arab, Beyrut, 1985.
el-Mnv, Zeynddin Muhammed Abdrraf b. Tacilrifn b. Ali (v. 1031/ 1622); Feyzul-Kadr erhu Cmiis-sar, I-VI, el-
Mektebett-ticriyyetl-kbr, Msr, 1356 h.
Mslim, Ebul-Hseyin el-Haccc en-Neysbr (206-261 h.); Sahhu Mslim, I-V, [Tahkk: Muhammed Fuad Abdulbak], Dru
ihyit-trsil-Arab, Beyrut, tsz.
en-Nes, Eb Abdirrahman Ahmed b. uayb (215-303 h.); es-Snen, I-VIII, ar Yaynlar, 2. bask, stanbul, 1413/1992.
__________; es-Snenl-kbr, I-VI, [Tahkk: Abdulaffr Sleyman el-Bndr], Drul-ktbil-ilmiyye, Beyrut, 1411/1991.
es-Syt, Abdurrahman b. el-Kemal Celleddn (849-911 h.); ed-Drrulmensr, I-VIII, Drul-fikr, Beyrut, 1993 h.
ibl Numan (1332/1914); Btn Ynleriyle Hz. mer ve Devlet daresi, I-II, (Terceme: Talip Yaar Alp), Hikmet yay., stanbul, 1986.
et-Tabern, Ebul-Kasm Sleyman b. Ahmed (260-360 h.); el-Muceml-evsat, I-IX, [Tahkik: Tark b. Ivazillah b. Muhammed,
Abdlmuhsin b. brahim el-Huseyn], Drul-Harameyn, Kahire, 1415.
et-Taber, Muhammed bn Cerr bn Yezd bn Hlid (224-310 h.); Trhul-mem vel-mlk (Tarhut-Taber), I-V, Drulktbil-
ilmiyye, Beyrut, 1407h.
et-Taylis, Eb Dvd Sleymn b. Dvd (v. 204 h.); el-Msned, Drulmarife, Beyrut, tsz.
et-Teftzn, Sadddin Mesud bn mer bn Abdillah, (v. 792/1390); erhul-Meksd, Drul-merifin-numniyye, Pakistan,
 1041/1981.
et-Tirmiz, Eb s Muhammed b. s b. Sevre (209-279 h.); el-Cmius-Sahh, I-V, ar Yaynlar, 2. bask, stanbul, 1413/1992.
el-, Ebul-Hasan Siraceddin Ali b. Osman Fergani (575/1179); Bedl-emali, FAV, stanbul, 2008.
ez-Zebd, Ebul-Feyz Murtaz Muhammed b. Muhammed b. Muhammed (v. 1205/ 1790); thfs-sdetil-mttakn bi erhi hy
ulmid-din, I-X, Drul-fikr, tsz.