Direk Ler

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
DREKLER
ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).
Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.
Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.
rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.
Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.
Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii

GR ..................................................................................................................................1
RENME FAALYET1.................................................................................................3
1. DREKLER......................................................................................................................3
1.1. Tanm ......................................................................................................................3
1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Tanmlar ve zellikleri .............................3
1.2.1. Demir Direkler ...................................................................................................3
1.2.2. Beton Direkler....................................................................................................6
1.2.3. Aa Direkler.....................................................................................................7
1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri ...................................................................7
1.3.1. Durdurucu Direkler ............................................................................................7
1.3.2. Kede Durdurucu Direkler................................................................................8
1.3.3. Tayc Direkler ................................................................................................8
1.3.4. Kede Tayc Direkler ....................................................................................8
1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri ......................................................................................8
1.3.6. Branman Direkleri ............................................................................................8
1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri...................................................................................8
1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri................................................................................8
1.4.1. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler ....................................................................8
1.4.2. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler ...............................................................9
1.4.3. ok Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler ......................................................10
1.5. Direklere Ait Standart zellikler .............................................................................11
1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................13
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................24
LME VE DEERLENDRME .................................................................................25
RENME FAALYET2...............................................................................................27
2. DREKLERN YERLERNE DKLMES.....................................................................27
2.1. Temel Hesaplar ......................................................................................................27
2.2. Zemin zellikler .....................................................................................................29
2.3. Temel Kalb zellii..............................................................................................29
2.4. Temel Harcnn zellii ..........................................................................................29
2.5. Direkler Aras Standart Mesafeler............................................................................30
2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar .................................31
2.7.1. ok Yksek Gerilim Direklerini Dikme ...........................................................31
2.7.2. Yksek Gerilim Direklerini Dikme...................................................................33
2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme........................................................................34
2.8. Topraklama lem Sras..........................................................................................36
2.9. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................37
2.9.1. Temellerin Boyutlandrlmas ...........................................................................37
2.9.2. Direklerin Temel inde Kalan Blmnn Korunmas ....................................38
2.9.3. Direk Lenteleri.................................................................................................39
2.10. Topraklamalar Ynetmelii ...................................................................................40
RENME FAALYET-3 ...............................................................................................44
i
3. TRAVERS VE KONSOLLAR.......................................................................................44
3.1. Traversler................................................................................................................44
3.1.1. Travers Tanm.................................................................................................44
3.1.2. Travers eitleri ve zellikleri .........................................................................44
3.1.3. Travers Tutturma Gereleri ..............................................................................46
3.1.4. Travers Tutturma Montaj ................................................................................46
3.2. Konsollar ................................................................................................................47
3.2.1. Tanm .............................................................................................................47
3.2.2. eitleri ...........................................................................................................49
3.2.3. Konsol Tutturma Gereleri ...............................................................................50
3.2.4. Konsol Montaj ................................................................................................50
3.3. Travers Konsol Topraklamas..................................................................................52
3.4 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii .......................................................................52
3.5. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................54
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................57
KAYNAKA ....................................................................................................................58
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 522EE0127
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Yksek Gerilim Sistemleri
MODLN ADI Direkler
Direklerin yaps, eitleri ve donanmlar hakknda bilgi ve
MODLN TANIMI
becerilerin kazandrld renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL n koulu yoktur.
YETERLK Direk ve donanmlarnn montajn yapmak.
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, standartlar ve kuvvetli akm
ynetmeliine uygun ve hatasz olarak, direkler ve
donanmlarn seebilecek ve montajlarn yapabileceksiniz.
Amalar
Her trl yerde, standartlara ve Kuvvetli Akm,
MODLN AMACI Topraklamalar Ynetmeliine uygun olarak;
1. Direk eitlerini hatasz seebileceksiniz.

2. Direkleri yerlerine hatasz dikebileceksiniz.
3. Direklere travers, konsol montajn hatasz
yapabileceksiniz.
Atlye ortam ile arazinin durumuna ve yerine gre uygun

malzeme takm, tehizatlar alnacaktr. zellikle kazma,
ETM RETM
krek, uzun levye demiri, gergi takm malzemeleri, direk
ORTAMLARI VE
anahtar tutturma gereleri ile akl su terazisi ve direk
DONANIMLARI
takozlar bulunacaktr. gvenlii ekipmanlar ile dier el
ve g aletleri bulundurulacaktr.
Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme

sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE
retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-
DEERLENDRME
cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz
bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
iii
iv
GR
GR
Sevgili renci,
Elektrik enerjisi iletimi ok nemlidir. Elektrik enerjisinin yaygn olarak kullanlmaya

baland ilk yllarda retim ve tketim yerleri birbirlerine yaknd. Ayrca ok byk
glere ihtiya duyulmad iin ksa aa ve demir direklerle iletim yaplyordu.
Talebin artmasyla; retim, tketim yerlerinden ok uzaklarda, enerji kaynaklarnn

(su, kmr, rzgr, doal gaz gibi) bulunduu yerlerde yapld. Bu da elektrik enerjisinin
ehirlere ve sanayiye tanmasnn nemini artrd. Enerji kaynaklarn ekonomik kullanmak
zorundayz. Bu da bize retilen enerjinin verimli tanmas gereini gstermektedir.
Kayplar da gz nnde bulundurduumuzda, tel aplarnn ve kalitesi ile birlikte yk
tayacak olan direklerin nemi kendiliinden ortaya kmaktadr.
Enerji nakil hattnda kV (kilo volt) deerlerinde enerji tama arttka direklerin boyu
ve arl artmaktadr. Ormanlardan, nehirlerden, otoyollardan ve dalardan geilerde yere
gre uygun direkler seilmelidir. zellikle yaz aylarnda orman blgelerinden geilerde
enerji nakil hatlarndan kaynaklanan orman yangnlarn gz ard edilmemelidir.
Bu modl ile siz, doru direk seimini, dikimini, hatasz ve ynetmelie uygun konsol
ve travers montajn yapma becerisini kazanacaksnz.
1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Uygun eitim ortamnda bu renme faaliyeti ile direkleri, direk eitlerini, direk
tiplerini, zelliklerini ve kullanlacak yere gre seimini doru bir ekilde yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr:

Direklerin, yapm ekillerine, kullanm yerlerine ve gerilimlerine gre ne
ekilde kullanldn aratrnz.
Direk eitleri ve tiplerini kullanm amacn ve ekillerini Kuvvetli Akm Tesis
Ynetmeliine gre aratrnz.
Aratrma ilemlerini internetten TEDA kaynaklarndan ve alt sahalarndaki direk

tiplerinden yapabilirsiniz. Ayrca bu direkleri diken TEDA antiye elemanlarndan bilgi
alabilirsiniz.
1. DREKLER
1.1. Tanm
Hava hatt iletkenlerini topraktan ve birbirinden yaltmak iin enerji iletim ve datm
ebekelerinde ya da OG ve YG seviyesindeki enerjinin byk aralklarla (50 mden byk)
tanmas iin eitli zellikte direkler vardr.
1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Tanmlar ve

zellikleri
1.2.1. Demir Direkler
Enerji iletim ve datm ebekelerinde kullanlan direkler U, I veya L profil demirden
yaplr (Resim 1.1). Demir direklerin, havadan, nemden ve bilhassa sanayi blgelerindeki
zararl gazlardan etkilenmemeleri iin boyanmal ve koruyucu madde srlmelidir. Demir
direkler genel olarak eittir.
Boru direkler
A ve kafes direkler
Putrel (pilon, atal) direkler
3
Resim 1.1: eitli direkler
1.2.1.1. Boru Direkler
Daha ok zel tip aydnlatmalarda ve dk gerilimli sokak, cadde, liman, marina, site
ve bahe aydnlatmalarnda kullanlan direklerdir (Resim 1.2). zel olarak projektr
aydnlatma direi olarak da kullanlmaktadr. Ykseklikleri 4 ila 8 metre arasndadr. Tekli,
ikili, l tipleri vardr.
Resim 1.2: eitli boru direk grntleri
1.2.1.2. A ve kafes direkler

Alak gerilim ebekelerinde kullanlan A ve kafes tipi demir direkler, iller bankas
tarafndan standardize edilmitir. Bu standardize boylar ksa ve uzun direkler iin ayr
ayrdr.
A tipi olanlar 8I,10I,12I,6,5U,8U,10U,12U veya 8Ik,10Ik,12Uk eklinde sembolize

edilir. Sembollerdeki U veya I direk yapmnda kullanlan demirin kesitini gsterir. Boylar
9,10-9,35-9,55-9,70 m 9,90-10,10-10,55 m olanlar vardr. Ortalama uzunluklar ksa boylar
iin 9,5, orta boylar iin 10 m olmaktadr. Resim 1.3 ve Resim 1.4te A direk ve OG kafes
direi grlmektedir.
4
Resim 1.3: A direk Resim 1.4: Kafes direk
1.2.1.3. Putrel (Pilon, atal) Direkler

Galvaniz cvatal, boyal ve kaynakl olarak retilen bu direkler, ekilen hattn
zelliine gre 3l veya 6l hatlar olarak ok yksek gerilimler iin kullanlr. Boylar
istenilen ebatlarda bytlp ayarlanmakta olup standart bir uzunluu yoktur. Resim 1.5te
eitli Putrel direkler grlmektedir (154kV).
.
Resim 1.5: eitli Putrel direkler
5
1.2.2. Beton Direkler
Resim 1.6: Beton direkler

Demir, imento, su ve teki katk maddeleri katlarak yaplr. Beton ile yksek
dayanml elik tel veya elik ubuklarn kullanlmasyla elde edilir. Beton ve elik
malzemenin gzeneksiz bir ekilde uygunluunun salanmas iin titreim (vibrasyon) veya
savurma (santrifj) metodu uygulanr. Bu yntemle imal edilen direklere betonarme direk
denir. Betonarme direklerin demir direklere gre en byk avantaj, hava artlarndan ve
zellikle sanayi blgelerindeki zararl gaz ve buharlardan az etkilenmeleridir. Betonarme
direkler, hesap ve yapm kurallarna gre ikiye ayrlr. Bunlar gerilmesiz betonarme direkler
ve n gerilmeli betonarme direklerdir. Yapl ekillerine gre iki ekilde imal edilir.
Santrifj beton direklerin (SBA) ii botur. Vibre direkler (VBA) titreim yaplarak betonun
her yere homojen bir ekilde dalmas ile yaplr. Resim 1,6da trafo girii ve sokak
aydnlatma beton direkleri grlmektedir.
1.2.2.1. Santrifj Direkler

elik ubuklarn (boyuna donat malzemesi olarak) ve n gerilmeli elik tellerin
(enine donat malzemesi) kullanlarak savurma yntemi ile yaplan ileri boaltlm beton
direklerdir. Savurma yntemi beton iindeki fazla suyun dar atlmasn ve ok sk
geirimsiz bir beton elde edilmesini salamaktr. Bu yntemle yaplan direklerin d yz
dzgn ve przszdr. En az 300 dozlu beton 10 m den 26 mye kadar uzunlukta (birer
metre artarak) imal edilmektedir. 200 -3500 kga kadar tepe kuvveti olan SBA direkler
yaplmaktadr. (DOZ: akl ,imento ve kum karm orandr.) Resim 1.7de tayc, ke
ve aydnlatma beton direkleri grlmektedir.
Resim 1.7: Santrifj beton direkler
6
1.2.2.2. Vibre Direkler
Vibre beton direkler, statik hesaplarn sonularna gre, demir iskeletin kalplar iine
konmas ve dklen harcn vibrasyon suretiyle kalbn her tarafna homojen olarak
datlmas suretiyle elde edilir.
1.2.3. Aa Direkler
OG Enerji naklinde kullanlan aa direkler kknar, ard, ladin, am gibi aalardan
yaplr. Aa kesildikten sonra tornalanr, ilalanr ve (Emprenye edilir.) kurutulur. Aa
direkler 30kVa kadar gerilimlerde 15m boylarnda yaplr. Demir ve beton direklerdeki gibi
temellerine beton dklmez. nk ankastre noktasnda temel betonu, aa direi kesmeye
alarak krlmasna neden olur. lkemizde aa direkler u anda ky elektrifikasyonunda
kullanlmaktadr. Ayrca acil durumlarda tekrar deitirilmek zere de aa direkler
kullanlmaktadr. Resim 1.8de aydnlatma ve tayc olarak kullanlan aa direkler
grlmektedir.
Resim 1.8: Aa direkler
1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri

1.3.1. Durdurucu Direkler
Tayc direklere aslm ve bunlar tarafndan, tanan hat iletkenlerinin gzergh
boyunca belirli uzaklklarda sabit ve salam noktalara balanm, gerilmi olmalar gerekir.
Tel kopmas, direk devrilmesi vb. bozukluk halinde arza iki direk arasnda (iki durdurucu
veya nihayet-durdurucu) snrl kalr. Hava hattnn dier ksmlarn etkilemez. Tama
hatlarnda gzergh belirli aralklarda (yaklak 1 kmde bir) olmak zere, iletkenlerin tespit
edilip gerilmesi amac ile dz hat gzerghnda kullanlan ve iletkenlerin izolatrlere nihayet
ba ile baland veya gerildii direklere denir.
7
1.3.2. Kede Durdurucu Direkler
Dz dorultuda giden hattn yn deitirdii yerlerde (byk sapmalarda) kullanlan
ve iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklere denir.
1.3.3. Tayc Direkler

Bu tip direkler, iletkenleri sadece tamak amac ile iletkenlerin asld dz hat
dorultusunda kullanlan direklerdir.
1.3.4. Kede Tayc Direkler

Dz dorultuda giden hattn, yn deitirdii yerlerde kullanlan (kk sapmalarda)
ve iletkenlerin izolatrlere tayc ba ile baland direklerdir.
1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri

Hava hattnn balad ve bittii yerlerde kullanlan iletkenlerin izolatrlere nihayet
ba ile baland veya gerildii direklere denir.
1.3.6. Branman Direkleri
Datm hattnn kollara ayrld yerlerde kullanlan direklere denir. zerlerinde
datm iin gerekli ilave balama tesisleri ve ayrc/kesicilerde bulunabilir. Direklerden bir
veya iki ynde kol veya ube hatt ayrlyorsa bu durumdaki tayc ve kede tayc
direklere branman direkleri denir.
1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri

Enerji nakil hatlarnda ikiden fazla nihayet ba ile bal olan hatlarn tevzi edildii
yani kollara ayrlarak datmnn yapld direklere denir. Direkteki hatlardan kesiti en
byk olan hat, ana hat olarak kabul edilir. Bunun dnda kalan dier hatlar bu ana hattn
birer branman veya kolu durumundadr. Ana hatlarla bu direklere kadar gelen enerji, bu
direkten ayrlan branmanlarla daha kk kapasiteli enerjiler halinde ayrlr.
1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri

Orta gerilimde kullanlan direkler
Yksek gerilimde kullanlan direkler
ok yksek gerilimde kullanlan direkler
1.4.1. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler

1kV -34,5kV arasnda kullanlan direklerin tamamdr. Boylar 9 m-25 m arasnda
deiir. Aa, beton ve demir direk olarak imal edilir. u an en ok kullanlan beton ve
demir direklerdir. Aa direkler acil durumlar iin kullanlmaktadr. Daha sonra yerine beton
ya da demir direk taklmaktadr. Demir direkler 3AWG ve 10AWG olarak
8
isimlendirilmektedir. Kare kesitli putrel demirlerden yaplmaktadrlar. Beton direkler ise 10
mden 26 mye kadar 1er metre ara ile imal edilmektedirler. Resim 1.9 ve resim 1.10da
eitli OG ebekelerinde kullanlan beton ve demir direkler grlmektedir.
Resim 1.9: OG beton direkler Resim 1.10: Kafes direk
1.4.2. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler

34,5kV-154kV arasnda galvaniz sacl, vidal, kafes ve A direklerdir. Boyal kaynakl
demir direklerin her trl ortam artlarnda etkilenmemeleri iin boya ve koruyucu tabakalar
srlr. Koruyucu tabakalarn muayyen zamanlarda yenilenmesi gerekir. Bu nedenle 3AWG
demir direkler boyal-kaynakl yaplmasna karn 3/0AWG galvaniz demir ve galvaniz
cvatal olarak imal edilir. Her tip iletken iin eitli tip ve boyda direk bulunmaktadr.
Demir profiller ortalama 6ar metrelik paralar halinde imal edilir ve bunlar birbirine
cvatalar ile tutturulur. Bu tip direkler genelde;
T-10, T-12T-20 (Tayc direkler)
D-10,D-12D-20 (Durdurucu direkler)
N-10,N-12N-20 (Nihayet direkleri)
Z-10,Z-12.Z-20 (Zaviye direkler) eklinde isimlendirilir.
Boylar 8.75 m ile 18.75 me kadar deimektedir.Bataki harfe gre T-D-N-Z

isimlerini alr. Ayrca D-KD-N direkleri de mevcuttur. Bu direklerde birbirinde farkl boyda
2er metre aral eitli tipleri mevcuttur. K-8, K-6,L-8, L-6.R-8, R-6 gibi.
9
1.4.3. ok Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler
154kV-380kV arasnda galvaniz sacl, vidal kafes ve A direklerdir. ok yksek
gerilim direklerinin tamam kafes demir direklerdir. Direklerin ana elemanlar olan kebent
paralarn boyutlar ve malzeme kalitesi maruz kaldklar kuvvetlere gre imal edilir.
Kebent malzemeleri ST-37lik standart elikten veya daha yksek kaliteli elikten imal
edilir (ST-52 gibi). Bu direkler ift devreli ve tek devreli enerji nakil hatt direkleridir.
Amerikan imalat ift devreli kafes direkler G-H-J tipi olarak imal edilir.
G tipli tayc direk olarak kullanlr. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek direk
boylar istenildii gibi ykseltilir.
H tipliler; ift devre uzak mesafelerde tayc, yakn mesafelerde durdurucu direk
olarak kullanlrlar. 15 zaviyeye kadar kullanlr. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilir.
J tipliler; ift devre uzak mesafelerde durdurucu ve nihayet direi olarak kullanlr. 60
kadar zaviye yaplabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.
Amerikan imalat tek devreli kafes direkler D-E-F tipte yaplr.

D tipi tayc direk; tek devre tayc olarak dz ve buz yk az olan yerlerde
kullanlr. Araziye gre 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.
E tipi direkler; yakn mesafelerde durdurucu, uzak mesafelerde tayc direk olarak
kullanlr. 15 kadar zaviye yaplabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir.
F tipi direkler; uzak mesafelerde 15den fazla a yaplabilir. Hat sonlarnda

durdurucu direk olarak da kullanlabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek istenilen boyda
imal edilir. Resim 1.11de 154kV ve 380kVluk demir kafes direkler grlmektedir.
Resim 1.11: ok yksek gerilim direkleri
10
1.5. Direklere Ait Standart zellikler
Boylar
Arlklar
Tepe genilikleri
Aa direklerin boylar 9 ila 15m arasnda deimektedir. Aa direklerin tepe

genilikleri 16-17-18-19 cm arasnda deimektedir.
Beton direk boylar SBA-VBA direkler iin 10 m ile 26 m arasnda birer metre
aralkla bymektedir. Beton direklerin tepe kuvvetleri 200 kg-250 kg-300 kg-350 kg-400
kg-500 kgdan ( Sonra 100 kg artarak ) 3500 kga kadar gider. SBA tepe alar ise 120-130
mmden balar 40-45 mm artarak direk tepe kuvvetine bal olarak 175 -225 -265-310 ve
355 mmye kadar byr.
Demir direkler ise yerine gre deimektedir. Kebent profil demirleri ilave edilerek
muhtelif boylarda yaplmaktadr. 5-10-15-20-30 ayak ilave edilerek 154kV ile 380kVluk
gerilimlerde kullanlmaktadr. Tablo 1.1de 1. buz yk blgesindeki muhtelif demir direk
lleri grlmektedir. Tablo 1.2de aa direk lleri grlmektedir.
1. BUZ YK BLGES
ENERJ NAKL HATTI DEMR DREKLERE AT ZELLKLER
3 X SWALLOW-ST-
AL
TAIYICI DREKLER
TEPE DP
DRE AIR
aw GEN GEN DKME- APRA NORMAL ARAZ
K ag(m) KT LIK
(m) LER ZLAR TEMEL
SM (Kg)
(mm) (mm)
Derinlik Genilik
T-10 401 300 162,20 200 450 50.50.5 40,40,4 258 16 0,8
T-12 316 300 165 200 500 50.50.5 40,40,4 306 1,6 1
T-14 261 300 165,20 200 550 50.50.5 40,40,4 370 1,6 1,1
T-16 261 300 165,20 200 600 50.50.7 40,40,4 426 1,6 1,1
T-18 177 300 165,20 200 650 50.50.7 40,40,4 473 1,6 1,2
T-20 177 300 165,20 200 700 50.50.7 40,40,4 564 1,6 1,3
DURDURUCU DREKLER
D-10 937 300 136 350 850 50.50.5 40,40,4 378 1,9 1
D-12 937 300 136 350 950 50.50.5 40,40,4 344 1,9 1,1
D-14 937 300 136 350 1050 60,60,6 40,40,4 418 1,9 1,2
D-16 937 300 136 350 1150 60,60,6 40,40,4 506 1,9 1,3
D-18 613 300 140 350 1250 60,60,6 40,40,4 591 1,9 1,4
D-20 613 300 140 350 1350 60,60,6 40,40,4 671 1,9 1,5
NHAYET DREKLER
11
N-10 200 300 153 350 1000 50.50.6 40,40,4 293 1,9 1,2
N-12 200 300 153 350 1130 50.50.6 40,40,4 366 1,9 1,3
N-14 200 300 153 350 1260 60,60,6 40,40,4 448 1,9 1,5
N-16 200 300 153 350 1390 60,60,6 40,40,4 542 1,9 1,6
N-18 200 300 153 350 1520 60,60,6 40,40,4 639 1,9 1,7
N-20 200 300 153 350 1650 60,60,6 40,40,4 739 1,9 1,8
ZAVYE DREKLER
Z-10 200 300 90 400 1100 60,60,6 40,40,4 338 1,9 1,3
Z-12 200 300 90 400 1240 60,60,6 40,40,4 420 1,9 1,5
Z-14 200 300 90 400 1380 60,60,6 40,40,4 510 1,9 1,6
Z-16 200 300 90 400 1520 60,60,6 40,40,4 600 1,9 1,8
Z-18 200 300 90 400 1660 60,60,6 40,40,4 709 1,9 1,9
Z-20 200 300 90 400 1800 60,60,6 40,40,4 809 1,9 2
Tablo 1.1: Demir direk lleri
Tayc direkler (KT) halinde aw deeri her bir derece iin 1,22 m ksalr.
(n) direi kede durdurucu olarak 153
(z) direi kede durdurucu olarak 90 de kullanlabilir,
ag= Traverslerin kurtarabilecei maksimum arlk menzili (m)
aw=Maksimum rzgr menzili (m)
KT=Tayc direin ke tayc olarak kullanlmas halindeki a deeri.
Tepe ap (d) (cm) Dip ap (D) (cm)

Direk tipi
En az En ok En az En ok
10-H 12 14 18 20
10-O 15 17 21 23
10-A 18 20 24 26
11-H 13 15 19 21
11-O 16 18 22 24
11-A 19 21 25 27
12-H 13 15 20 20
12-0 16 18 23 25
12-A 19 21 26 28
Tablo 1.2: Aa direk lleri [H(hafif),O(Orta),A(Ar)]
12
1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii
Direkler
Madde 47-a) Snflandrma:

Direkler aadaki gibi snflandrlr.
Tayc direkler:
Grevleri yalnzca iletkenleri tamak olan ve iletkenlerin tayc ba ile
baland dorusal gzerghta ya da kede kullanlan direklerdir.
Durdurucu direkler:
Grevleri hem hat iletkenlerini tamak, hem de durdurucu ba ile bunlar tespit
etmek dorusal gzerghta ya da kede kullanlan direklerdir.
Son direkler (nihayet direkleri):
Hattn balangcnda ya da sonunda kullanlan direklerdir.
Ayrm (datm) direkleri:
Bir ya da daha ok hattn ayrld yerlerde kullanlan direklerdir.
Direk hesaplarnda gz nne alnacak kuvvetler
Madde 48 - a) Dey kuvvetler:
Dey kuvvetler, direk ve travers arlklar ile izolatr, iletken donanm ve aada
belirtilen ek yklerden oluur. Tek telli ya da rgl iletkenler iin k (karakk)d kg/m'lik bir
buz yk varsaylr. Burada d (mm) olarak iletken apn, (k) blgelere gre deien bir
katsayy gsterir. Bu (k) katsaylar izelge 9'da verilmitir. Direk ve traverslerde buz yk
olmad varsaylr.
Montaj yk, iletkenin konsol ya da traverse baland yerde 100 kg olarak alnr.
Direklerin yatayla 300 'ye kadar a yapan elerinin boyutlandrlmasnda, ayrca

baka bir yk hesaba katlmakszn bu elerin ortalarnda 100 kg'lk bir montaj yk
bulunabilecei varsaylacaktr.
b) Yatay kuvvetler:
1) Rzgr kuvveti:
i) Faz ve toprak iletkenlerine etki eden rzgr kuvvetinin hesaplanmasnda: 200 m'ye
kadar olan rzgr aklklar iin,
W = c.p.d.aw (kg) bants, 200 m'den byk olan rzgr aklklar iin,
W = c.p.d.(80+0,6.aw) (kg) bants kullanlacaktr.
Not: Arazi koullar zorunlu klmadka direk aklklarnn birbirinden ok farkl

olmamasna dikkat edilecektir.
13
Burada;
c: Rzgrn etkisinde olan enin biimine, byklne ve yatay niteliine bal

dinamik rzgr basn katsays (izelge-10'a baknz)
p = v2 / 16: Dinamik rzgr basnc (kg/m)
v: Rzgr hz (m/s),
aw: Varsaylan rzgr akl (m),
d: rgl ya da tek telli iletkenin ap (m)'dr.
Zincir izolatr salnm asnn hesabnda, yukarda bulunan rzgr kuvvetinin %70'i
alnacaktr.
ii) Kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direklerde rzgrn etki ettii iki paralel yzden
yalnzca birisi gz nne alnacaktr.
En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da

dikdrtgen kesitli direklerde rzgrn hat dorultusuna gre 450'lik bir a altnda geldii
varsaylacaktr. Bu rzgr yk, dinamik basn direin yan yzlerine paralel ve dik
bileenlere ayrlarak hesaplanabilir. Rzgrn etki ettii yzey olarak bu iki yzn sz
edilen bileenlerin etkisinde bulunan yzeylerinin dey dzlemdeki iz dmleri
alnacaktr.
2) letken ekme kuvveti:
letken ekme kuvvetleri 49uncu maddedeki eitli yklenme varsaymlarna gre

alnacaktr.
Direklerin hesaplanmas iin yklenme varsaymlar
Madde 49 - Her tip direin hesaplanmasnda aada o tip diree ilikin verilen
varsaymlardan her biri ayr ayr gz nne alnacaktr. Hatlarn dzenlenmesi gerei normal
alma durumunda burulma momentinin etkisinde kalan direklerde ayrca o moment de gz
nnde bulundurulmaldr.
a) Tayc direkler:
1) Normal tayc direkler:
1. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve

toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile buzsuz dey kuvvetler.
2. Varsaym: Hat dorultusunda diree ve izolatrlere gelen rzgr kuvveti ile

iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin %2'sine eit tek yanl
ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler.
14
3. Varsaym: Zincir izolatrl hava hatlarnda direkte en byk zorlanmay
oluturabilecek bir iletkenin (demet iletkenlerde demeti oluturan iletkenlerden tmnn) ya
da bir toprak iletkeninin kopmas durumunda, en byk ekme kuvvetinin 1/3' (mesnet
izolatrl hava hatlarnda 1/5'i) ile buzlu dey kuvvetler.
Faz iletkeni says altdan fazla olan hatlarda iki fazn iletkenlerinin koptuu
varsaylacaktr.
4. Varsaym: (Yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye
ilikin normal buz yk zerine, iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik
dorultuda 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30kg/m' lik dinamik rzgr basnc ve buzlu
dey kuvvetler.
Bu varsaymn uygulanmasnda direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz

nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr.
5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn

yars direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda
direin bir yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn
%100' ve br yanndaki iletkenleri ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn
%50 si koulunun projede kullanlan ortalama aklk esas alndnda oluturduu hat
ynndeki fark kuvveti ile buzlu dey kuvvetler (zolatr sapmas gz nne alnacaktr).
2) Kede tayc direkler:
1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin

bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler.
2. Varsaym: Hattn a ortayna dik dorultuda diree ve izolatrlere gelen rzgr

kuvveti ile iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetinin %2sine eit tek
yanl ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler.
3. Varsaym: Normal tayc direklerin nc varsaymnn ayns.
4. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye
ilikin normal buz yk zerine iletkenlere toprak iletkenlerine hattn aortay dorultusunda
ve bileke ynnde 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ve
buzlu dey kuvvetler.
Bu varsaymn uygulanmasnda, direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz

5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn

yars direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda
direin bir yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn
%100' ve br yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn
15
%50'si koulunun oluturduu hattn a ortayna dik ve paralel dorultudaki kuvvetleri ile
6. Varsaym: +5C'da iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin ekme kuvvetlerinin

bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak
iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler.
b) Durdurucu direkler:
1) Normal durdurucu direkler:
1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduu, teki
yanda ise izelge-12'ye uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu
dey kuvvetler.
2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda

bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda
en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler. Demet iletkenler sz konusu
olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr.
3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak

iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler.

toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile buzsuz tm dey kuvvetler.
5. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye
ilikin normal buz yk zerine iletkenlere, toprak iletkenlerine, hat dorultusuna dik
dorultuda 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ve buzlu
dey kuvvetler.
Bu varsaymn uygulanmasnda, direin rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz

2) Kede durdurucu direkler:
1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduu, teki
yanda ise izelge-12'ye uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu
dey kuvvetler.

en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler. Demet iletkenler sz konusu
olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr.
3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturulabilecek biimde bir toprak

iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler
16
4. Varsaym: +5 C'da iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin rzgrl durumdaki ekme
kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve
toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler.
5. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin

bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler.
6. Varsaym: (yalnz 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) -5 C'da her
blgeye ilikin normal buz yk zerine 20 kg/m'lik rzgr estii varsaylarak iletkenlerin ve
toprak iletkenlerin bu durumdaki ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay)
ynnde buzlu iletkenlere ve toprak iletkenlerine 20 kg/m 'lik, diree ve izolatrlere 30 kg/m
'lik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler.
Bu varsaymn uygulanmasnda direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi buz nedeniyle

%50 artrlarak alnacaktr.
c) Son direkler:
1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerine eit tek

yanl bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. Ayrca iletkenlerin tespit biimlerine gre bir
burulma momenti var ise bu moment.

en byk ekme kuvvetinin %100' ile buzlu dey kuvvetler. (Demet iletkenler sz konusu
olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr)
3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak

iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %100' ile buzlu dey
kuvvetler.

toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile hat ynnde bu rzgrl durumdaki ekme
kuvvetleri ve dey kuvvetler.
5. Varsaym: (yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye
ilikin normal buz yk zerine iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik
dorultuda 20 kg/m 'lik, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ile hat
ynnde bu durumdaki ekme kuvvetleri.
Bu varsaymn uygulanmasnda, direin, rzgrn etkisinde kalan yzey, buz

Gerilimleri 380 kV'un altnda olan hatlarda, arazinin durumuna ve meteorolojik

koullara gre gerektiinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna veya Bakanlka yetkili
klnan ilgili kurulularna yaplacak gerekeli bavurma ile buz zerine rzgr estii
varsaym uygulanabilir.
17
d) Ayrm direkleri:
1. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk

ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler.
2. Varsaym: En byk bileke kuvvetini verecek biimde ana hat ya da kollardan

birinde izelge-12'ye uygun bir zayflama gz nne alnarak bulunacak bileke kuvvet ile
Byk aralkl hatlarda tayc ba ile balanm direklerden ancak gevek ekilmi
iletkenler ile en fazla 20 m'lik kollar ayrlabilir. Yoksa ana hat durdurucu ba ile
balanmaldr. Bu durumda ana hatlarda zayflama gz nne alnacaktr.
3. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin +5
C'daki rzgrl ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke ynnde ana hat kuvveti
ile buzsuz dey kuvvetler.
4. Varsaym: Byk aralkl hatlarda en byk zorlamay oluturabilecek biimde her

iletkeninki ayr ayr alnmak koulu ile bir tek iletkenin kopmas durumunda en byk ekme
kuvveti ve buzlu dey kuvvetler.
Direk varsaymlarna ilikin genel hkmler
Madde 50 - a) Varsa dey arlklardan dolay oluabilecek eilme momentleri, diree
ilikin varsaymlarda verilen her yklenme durumunda hesaplanacaktr.
b) Toprak iletkeni kuleleri ile traversler, konsollar, varsa yukar kaldrmaya ve direin
iki yannda farkl arlk aklklarndan dolay oluacak dndrme momentlerine gre de
kontrol edilecektir.
c) En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da

dikdrtgen kesitli direklerde yukarda belirtilen direk yklenme varsaymlarna ek olarak,
rzgrn diree, iletkenlere, toprak iletkenlerine ve izolatrlere hat dorultusuna gre 450'lik
bir a altnda geldii varsaylacaktr.
d) Yalnzca durdurucu ve son direklerde, toprak iletkeni kulelerinin, traverslerin,

konsollarn ve izolatr demirlerinin hesab direk yklenme varsaymlarndaki en byk
kuvvetler gz nne alnarak yaplacaktr.
e) Birinci blge iin yaplacak direk hesaplarnda:
- Tayc direklere ilikin 3. varsaymlarda,
- Durdurucu direklere ilikin 1., 2. ve 3. varsaymlarda
- Kede durdurucu direklere ilikin 1. ve 2. Varsaymlarda,
18
- Son direklere ilikin 2. ve 3. varsaymlarda
- Ayrm direklerine ilikin 2. ve 4. varsaymlarda, ayrca rzgr kuvvetleri gz nne

alnmayacaktr.
f) Birinci Blgede en byk iletken gerilmesinin +5C 'da rzgrl durumda ya da en

kk scaklkta oluabilecei gz nnde bulundurulacaktr.
Demir direkler
Madde 51 - Direk elemanlarnn boyutlandrlmas ve direk gereleri iin varsaylan en
byk gerilmeler:
Demir direklerin bas, eki ve eilmeye alan btn elemanlarnda akma gerilmesine
gre emniyet katsays 1,5'dan az olmayacaktr.
a) Demir direklerin hesaplanmasnda eitli gerilmeler iin izelge-13'te verilen

kesitler kullanlacaktr.
Direk elemanlarnn boyutlandrlmasnda da (1,5 emniyet katsaysna gre

dzenlenmi olan) izelge-14'te verilen deerler esas alnacaktr. izelge-14'te verilen elik
eitlerinden bakalar, mekanik nitelikleri bunlar iin geerli olan kalite ynetmelii ve
yapm standartlarna uygunsa ve bu gerelere ilikin deerler, en az St 37'nin deerlerine e
deerse kullanlabilir.
b) Kullanlmasna izin verilen baka bir elik iin kabul edilen ekme ve eilme
gerilmesi izelge-13'n birinci satrnda St 37 iin verilen gerilmenin, F/2400 kg/cm ile
arplmas ya da akma gerilmesinin emniyet katsaysna blnmesi ile bulunabilir. Burada; F
eliin kg/cm olarak kalite ynetmeliinde garanti edilen en kk akma snrdr.
c) elik kafes direklerin basmaya alan ve bu nedenle burkulmaya zorlanan

ubuklar, burkulma dayanm bakmndan aada gsterilen biimde boyutlandrlmaldr:
em = S. /F
Burada;
S: ubuk bas kuvveti
F: Dolu elemann kesiti (elemann zayflatlmam kesiti),
em: Bas emniyet gerilmesidir. Bu deer 1,5 emniyete gre St 37 iin 1600 kg/cm , St
52 iin 2400 kg/cm 'dir.
St 37 ve St 52 eliinden yaplm ubuklarn eitli narinlik deerleri iin

dzenlenmi olan burkulma katsaylar, izelge-16 ve izelge-17'de verilmitir.
19
1) elik kafes direklerin boyutlandrlmasnda kullanlacak kebentlerin malzeme
kalnlklar en az dikmelerde 5 mm, yk tayan teki elemanlarda 4 mm ve sfr
elemanlarnda 3 mm olmak koulu ile aada belirtilenlerden daha kk olmayacaktr.
- Sfr elemanlarnda L 35x35x3 (TS 908/1 - FE37)
- Yk tayan elemanlarda (dikme dnda) 40x40x4
- Dikme elemanlarnda L 50x50x5 (TS 908/1 - FE37)
Kebendin i erilik yarapnn bittii nokta ile profil kenarna olan uzaklk (b) ve
kebent kalnl (t) ise; b/t oran 16'dan byk olmayacaktr.
2) Narinlik deerlerinin st snrlar:
i) Dikmelerde ve ana bas elemanlarnda (konsol ve dikme): 120
ii) teki bas elemanlarnda (apraz ve benzeri): 200
iii) Sfr elemanlarnda (hesaba gre yk tamayan elemanlar): 250
iv) Yalnz ekiye alan konsol elemanlarnda: 300
v) Yalnz ekiye alan teki elemanlarda: 500
3) A tipi direklerde burkulma boyu olarak direk toprak st boyunun %65'i

alnmaldr.
4) Bas elemanlarnn hesabnda uygulanabilecek teki yntemler:
Bas elemanlarnn hesaplanmasnda, yukarda aklanan yntem dnda, hesap biimi

verilmek koulu ile (CRC yntemi vb.) baka yntemler de kullanlabilir.
izelge 13teki simgeler:
F: ubuun dolu kesiti
F: En kritik yerlerdeki yrtlma izgisindeki btn deliklerin yzeylerinin toplam
eb, e: Zayflatlm kesitin arlk ekseni ile bas veya eki kenar lifleri arasndaki
uzaklk.
Wb, W: ubuun eilmede bas veya eki kenar gerilmeleri iin esas alnan dayanm
mukavemet momenti.
dd: Delik ap.
dc: Cvata ap.

20
d: Cvatann ekirdek ap
F1: Balanm kenarnn kesiti
I: Deliksiz kesitin atalet momenti
I: Yatay ubuklarn eki kesitlerindeki en kritik yerdeki yrtlma izgisindeki btn

gediklerin, zayflatlmam kesitin arlk eksenine gre hesaplanm atalet momentlerinin
toplam.
Fk: Perin ya da cvatann enine kesiti.
Fd: Delik evresi yzeyi.
F: Cvatann ekirdek kesiti.
t: Balanacak elemanlarn en kritik kalnl.
izelge-13 eitli zorlanmalar iin hesaplarda kullanlacak elik kesitleri
Not: izelge iin ltfen ilgili Resm Gazeteye baknz.
d) Bas ubuklarnn ularnn yana sapmalar nlenebilirse, kafes direklerin

dikmelerinde lb burkulma uzunluu olarak ubuun (l) sistem boyu alnr.
Ular kaymayacak biimde saptanm olan ve kesitleri dikmelerden daha kk olan

apraz ubuklarn (diyagonaller) boyutlandrlmasnda basit ve kesien aprazlar iin (ekil-
9'da a, b, c ve d'deki aprazlar) burkulma uzunluu olarak lb = 0,9 l uzunluu alnr. Birisi
basya, teki ekiye alan kesien iki apraz ubuun kesime noktas, bu ubuklar
birbirine uygun biimde balanmlarsa, tayc dzlemde sabit bir nokta olarak
dnlebilir.
Kafes sisteminde ancak aprazlarn kesime noktasnda dzleme dik i rg

kullanlrsa, lb = 0,9 l alnabilir. teki btn durumlarda lb = l alnr.
e) Bir ubuun burkulmas, burkulma uzunluu iindeki balantlar nedeniyle belirli

bir dorultuya bal olursa, bu durumda atalet momenti, bu dorultuya dik eksene gre
alnmaldr.
izelge-14 elik gereler iin izin verilen gerilmeler
Not: izelge iin ltfen ilgili Resm Gazeteye baknz.
Not: 3.6 (3D) ve 5.6 (5D) perin ya da cvata gerelerinin 267 nu'l DIN normunda
belirtilen eski ve yeni kalite iaretleridir.
21
Bir kafes direkte dikmeler eit kenarl kebentlerden yaplmsa ve aprazlar ekil-
9'da a ve b'deki gibi dzenlenmise, dikmelerin hesaplanmasnda Ix atalet momenti
kullanlr. aprazlar ekil-9'da c ve d'deki gibi dzenlenmi hesaplarda en kk In atalet
momenti kullanlr.
"ekil-9 Direk Anm" iin ilgili Resm Gazeteye baknz.

Cvatalar
Madde 52 - Mekanik olarak zorlanan cvatalarn aplarna gre kebentlerin ularnda
kenarlarnda ve cvata merkezleri arasnda bulunmas gerekli en kk uzaklklar izelge-
15'te gsterilmitir.
Demir direklerde kullanlan kebent ve levhalardaki delikler, gerelerin dayanmn

zayflatmayacak ve plak gzle grlebilen yrtlma, atlama, ezilme ve apak
oluturmayacak biimde alacaktr. Demir direklerin konsol ve traverslerinde srekli
ekmeye zorlanan elemanlardaki deliklerin zmba ile delinmesine izin verilmez.
Demir direklerde ap 12 mm'den kk cvata kullanlmamal ve somunlarn

gevememesi iin gerekli nlemler alnmaldr.
Beton direkler
Madde 53 - a) Enerji iletim ve datm tesislerinde;
1) Betonarme direkler:
- Savurmal (santrifjl),
- Titreimli tiplerde kullanlabilir.
2) n gerilimli beton direkler:
- Savurmal (santrifjl),
- Titreimli tiplerde kullanlabilir.
b) Beton direklerin hesaplanmasnda eliin akma gerilmesine gre emniyet katsays

1,5'dan, krlma deneyinde ise krlma emniyet katsays 2'den az olmayacaktr.
Beton direklerin ve traverslerinin hesabnda ve yapmnda yrrlkteki Trk

Standartlar uygulanacaktr. Bu standartlarn kapsamad konular olursa, ilgili dier yabanc
standartlara uyulacaktr. Bu durumda i sahibi, hangi standarda uyulacan teknik
artnamesinde belirtecektir.
Not: Kompozit direklerin emniyet katsaylar beton direklerdeki gibi olacaktr.
22
Aa direkler
Madde 54 - a) yldan fazla kullanlacak aa direin tm, rmeye kar etkili ekilde
(emprenye vb.) korunmaldr.
b) Aa direklerin tepesi yamur sularnn rtc etkisine kar etkili biimde

korunmaldr. ift ve A tipi aa direklerde balantlar yamur sularnn birikmesini
nleyecek biimde yaplmaldr.
c) Aa direk malzemeleri iin izin verilen gerilmeler izelge-18'de gsterilmitir.
d) A tipi direklerde burkulma uzunluunun ortasndaki kesitte atalet momenti en az:
I = n.5.P.l2 (cm4) olmaldr.
Yalnz sert aalarda I = n.3.P.lss2 (cm4) alnabilir.
Burada;
P: Bas kuvveti (ton), l: Burkulma uzunluu (m)
n: Burkulma emniyet katsays olup, n = 4 alnacaktr.
Not: izelge 17 ve 18 iin ltfen ilgili Resm Gazeteye baknz.
Not: Burada amgiller iin 500 kg/cm, sert aa iin 800 kg/cm 'lik krlma dayanm
varsaylmtr. amgiller ve sert aalar dnda direkler kullanlmak istendiinde eki
gerilmesi iin emniyet katsays 4 olacaktr.
Topraa gml direklerde burkulma uzunluu, direin ortasndaki takoz ya da

saplamadan, gmlme derinliinin yarsna kadar olan uzaklktr.
e) ift direkler uygun biimde birbirine balanacaktr. Takozla birbirine balanacak

ift direkler btn uzunluklar boyunca en az 4-6 takoz ile donatlacak ve cvatalarla
vidalanacaktr.
f) Zorunlu haller dnda, ormanlk alanlarda aa direk kullanlmamaldr.
23
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
1. Okulunuzun bahesinde uygun bir yere okul ihtiyacn karlayacak ekilde

kullanm ve yapm gerelerine gre direk seimini yapnz.
lem Basamaklar neriler

Uygun alma ortamn hazrlaynz.
Bu ilemler srasnda arazinin yerine ve
Yapm gerelerine gre direklerin gerilime gre doru direk seip
seimini yapnz. semediinizi kontrol ediniz.
Kullanm yerlerine gre direklerin Setiiniz direkleri yerlerine dikerken
seimini yapnz. uygun standartlarda temel ukurlar
anz.
Setiiniz direkler iin kullanlacak
uygun malzemeyi kontrol ediniz.
DEERLENDRME FAALYET
DEERLENDRME TABLOSU Evet Hayr

Uygulama iin gerekli raporlar hazrladnz m?
Uygun alma ortam hazrladnz m?
Projeye gre uygun araziyi buldunuz mu?
Projedeki uygun araziye gre direk seimi yaptnz m?
Gerekli emniyet tedbirlerini aldnz m?
Tespit edilen direi araziye getirdiniz mi?
Direi uygun aparatlarla tutturdunuz mu?
Tm ilemler EVET ise baarlsnz. renme faaliyeti-2ye geebilirsiniz.
24
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn oktan semeli olarak iaretleyiniz.
1. Yapldklar malzemeye gre ka eit direk vardr?

A)3
B)4
C)5
D)6
2. Aa direklerin uzunluk lleri nasldr?

A)7-10m
B)9-12m
C)9-15m
D)10-25m
3. Ka eit demir direk vardr?

A)2
B)3
C)4
D)5
4. Putrel (pilon) demir direkler en ok hangi gerilimde kullanlr?

A)AG
B)OG
C)YG
D)Hepsi
5. Beton direklerin uzunluk lleri nasldr?

A)9-15m
B)9-18m
C)9-20m
D)9-26m
6. Kullanm yerlerine gre ka eit direk vardr?

A)4
B)5
C)6
D)7
25
7. Enerji nakil hatlarndaki gzerghta belirlenen aralklarda (yaklak 1 kmde bir)olmak
zere iletkenlerin tespit edilip gerilmesi amacyla dz hat gzerghnda kullanlan ve
iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklerin ad nedir?
A)Durdurucu Direk
B)Kede Direk
C)Tayc Direk
D)Nihayet(son) Direk
8. Enerji nakil hattnn balad veya bittii yerlerde kullanlan iletkenlerin izolatrlere
nihayet ba ile baland veya gerildii direklerin ad nedir?
A)Branman direk
B)Tayc direk
C)Durdurucu direk
D)Nihayet(son) direk
9. 3AWG veya 3/0AWG direklerin zellii nedir?

A)Aa D
B)Beton D
C)Galvaniz demir D
D)SBA beton D
10. Z-10,Z-12Z-20 diye adlandrlan direin ad nedir?

A)Tayc D
B)Zaviye D
C)Durdurucu D
D)Nihayet D
11. Tek devre tayc olarak dz ve buz yk az olan yerlerde kullanlan direin ad
nedir?
A) D tipi tayc
B) G tipi durdurucu
C) H tipi tayc
D) G tipi Tayc
12. Demir direkler en ok hangi tip demirden yaplr?

A) U tipi
B) I tipi
C) L tipi
D)Hepsi
26
RENME FAALYET-2
RENME FAALYET2
AMA
Uygun ortam salandnda semi olduunuz direkleri yerlerine hatasz bir ekilde
ynetmelie uygun olarak dikebileceksiniz. Dikimi yaplan direklerin topraklanmasn yapp
ilgili ynetmelik maddelerini uygulayacaksnz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr:

Direklerin zemin ve temel hesaplarnn nasl yapldn aratrnz.
Beton harcnn zelliklerini (beton dozajnn zelliini) yere ve zemine gre
nasl yapldn aratrnz.
Direkler sahaya tanrken ve dikilirken nelere dikkat edilir? (direklerin
krlmamas, atlamamas ve paralanmamas iin) Aratrnz.
Yerine dikilen direin topraklanmasn ve ynetmelik maddelerini aratrnz.
Aratrmay Elektrik mhendisleri odas, TEDA, TEA, ller Bankas, nternet ve

Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ile Topraklama ynetmeliinden yapabilirsiniz.
2. DREKLERN YERLERNE DKLMES

2.1. Temel Hesaplar
Direklere gelen yatay ve dey kuvvetler direin toprak ierisinde kalan ksmnda
zemini kertmeye veya dolguyu yrtarak direk tabann dar kartmaya zorlar. Direklerin
bu zorlamalar emniyetle karlayabilmesi iin yaplan tertibe direk temeli denir. Direk
temeli diree gelen yatay ve dey kuvvetlerin zorlamalarna karn direin devrilmesini
nlemek iin yaplr. Direklerde en ok kullanlan temel tipler unlardr.
Kare kesitli blok temel

Kademeli tip temel
Normal zemin iin Pon=1kg/cm2 alnr. Bu temel tipi daha ziyade kk boy ve tipteki
tek direkler iin kullanlr. Dik kesit aadaki gibidir. ekil 2.1de kare kesitli blok temeller
grlmektedir. ekil 2.2de ise kademeli tip beton temel grlmektedir.
27
ekil 2.1: Betonarme direk temelleri
Kademeli tip temel byk boy ve tipte tek direkler ile ift direkler iin kullanlr.
28
2.2. Zemin zellikler
Btn enerji nakil hatlar dz ovada gidemeyecei iin ou yerde zeminler farkllk
gsterecektir. Bu da her zemine gre ayr bir temel hazrlanmas gerektiini ifade eder.
Kayalk, akl, kum, toprak, sel sularnn getii, tren, kpr geileri ile su geilerinin ok
youn olduu yerlerde ise zel temeller hazrlanr.
ekil 2.2: Kademeli temel
2.3. Temel Kalb zellii

Zemine gre temel ukuru kazldktan sonra ya aa kalplar hazrlanarak ya da elik
aclardan standart kalp ls yerletirilip direk ukurunda temel kalb hazrlanacaktr.
2.4. Temel Harcnn zellii

Temel betonu hazrlanrken gre beton (Temelin altndaki dzeltme betonu) dhil 250
dozlu beton iin 0,5 m kum,0,7 m akl ve 250 kglk imento olarak hazrlanr.Beton
betonyer ile kartrlacaktr. Zeminde suyu emen ksmlar beton dklmeden iyice
slatlacaktr. Temel betonu yerine gre 250doz-300doz-350doz-400doz-450doz-500doz
olarak dklecektir. Direklerde son beton dklmesinden en az 7 gn sonra st ksm
montaj yaplacaktr. Tablo 2.1de kademeli ve blok temel lleri grlmektedir.
29
Temel Temel Temel Ebat ve Hacmi
Tip Nu. Cinsi a (m) a1 (m) b1 (m) b (m) T (m) V (m3)
1 0,6 0,6 0,6 0,6 2,1 0,72
Tam
blok
2 0,7 0,7 0,7 0,7 2,1 0,98
3 0,8 0,8 0,8 0,8 2,1 1,28
4 0,9 0,9 0,9 0,9 2,1 1,62
5 0,6 0,6 1,36 1,36 2,1 1,574
Kademeli kk
6 0,8 0,6 1,36 1,56 2,1 1,892

7 1 0,6 1,36 1,76 2,1 2,246
8 1,2 0,6 1,36 1,96 2,1 2,581
tip
9 1,4 0,6 1,36 2,16 2,1 2,917

10 1,6 0,6 1,36 2,36 2,1 3,252
11 1,8 0,6 1,36 2,56 2,1 3,588
12 2 0,6 1,36 2,76 2,1 3,924
13 1,6 1 1,76 2,36 2,1 4,763
14 1,9 1 1,76 2,66 2,1 5,519
Kademeli
orta tip
15 2,2 1 1,76 2,96 2,1 6,274

16 2,5 1 1,76 3,26 2,1 7.030
17 2,8 1 1,76 3,56 2,1 7,785
18 3,1 1 1,76 3,86 2,1 8,540
19 2,7 1,5 2,26 3,46 2,1 10,578
20 3 1,5 2,26 3,76 2,1 11,649
21 3,3 1,5 2,26 4,06 2,1 12,719
22 3,6 1,5 2,26 4,36 2,1 13.789
23 3,9 1,5 2,26 4,66 2,1 14,860
24 4,2 1,5 2,26 4,96 2,1 15,930
Kademeli byk tip
25 4,5 1,5 2,26 5,26 2,1 17,001

26 4,8 1,5 2,26 5,556 2,1 18,071
27 5,1 1,5 2,26 5,86 2,1 19,141
28 5,4 1,5 2,26 6,616 2,1 20,212
29 5,7 1,5 2,26 6,26 2,1 21,283
30 6,1 1,5 2,26 6,86 2,1 22,710
31 6,5 1,5 2,26 7,26 2,1 24,137
32 7 1,5 2,26 7,76 2,1 25,921
33 7,5 1,5 2,26 8,26 2,1 27,702
34 8 1,5 2,26 8,76 2,1 29,489
35 8,5 1,5 2,26 9,26 2,1 31,273
36 9 1,5 2,26 9,76 2,1 38,057
Tablo 2.1: Kademeli ve blok temel lleri
2.5. Direkler Aras Standart Mesafeler

Direkler aras standart mesafeler hesaplamalara gre deimektedir. Menzil, birbirini
izleyen iki direk arasndaki yatay uzaklktr.
Maksimum menzil: Bir direin bir tarafnda olabilecek en byk aklktr.
30
Ortalama menzil: letken ve direk cinsi ile buz yk blgesine bal olan, ekonomik
direk boyu ile dz bir arazide yaplan tevziat sonucu bulunan direkler arasndaki ortalama
aklktr.
Ruling menzil: ki durdurucu direk arasnda, tayc direklerden oluan bir hat blm
iin hesaplanr. Projede direk tevziat sonras ortaya kan ve hesapla bulunan gerek bir
deerdir. ekil 2.3te Ruling menzil ve forml grlmektedir.
ekil 2.3: Ruling menzil
a13 + a23 + a33 + a43 + a53

Mesafe, ar = forml kullanlarak bulunur.
a1 + a 2 + a3 + a 4 + a5
2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar

Direkler montaj yerine tanrken ok dikkat edilmelidir. Aa direkler, atlayp
krlmamalldr. Aksi taktirde deitirilmesi gerekir.
Beton direkler tanrken burulma ve krlma olabilir. st ucun %2lik eilmesinde

direk yerine dikilir daha fazla eimlerde ise direk deitirilmelidir. Direk tanrken esneme
paylar gz nnde olmaldr. Direk kamyonla tanrken direin bana, ortasna, sonuna
kayma takozlar konarak direk desteklenmelidir. Ayrca direkler tanrken birbirine
arpmamalar iin destek takozlar unutulmamaldr.
Demir direklerde ise montaj yerine getirilirken galvaniz ksmlarn arpp

zedelememek gerekir. Tarken her bir para burulmamal, yamulmamal ve eilmemelidir.
2.7. Direkleri Yerine Montaj(Dikmek)

2.7.1. ok Yksek Gerilim Direklerini Dikme
2.7.1.1. Dikme lem Sras

ncelikli olarak bu direklerin tamam 6 mlik galvaniz putrel lama demirlerdir.
Bundan dolay tama hatalarna dikkat etmek gerekir.
Projeye uygun olarak direin dikilecei yer belirlenir.
31
Malzemenin tamam montaj yaplacak sahann yanna ayr ayr istif edilerek
indirilir.
Farkl ayaklar varsa kontrol edilir. Temel betonlarnn iyice priz alp almad
kontrol edilir. (Temel betonundan en az 7 gn sonra direk dikimi yaplr) Arazi
zeminine gre kaz yaplr.
Direklerin montajnn yaplaca yerdeki bitkiler, allar ve aa dallar
temizlenir.
st montajda elemanlarn ar derecede ekilmesine ve eilmesine msaade
edilmeyecektir.
Cvatalar, direin st montaj tamamen bittikten sonra tork anahtar ile
sklacaktr.
Cvatalar sklmadan evvel direk aklden kam ise direk halatlarla ekilerek
direin akle getirilmesi salanacaktr.
Somunun kilitlenmesinin temini maksadyla, cvatann somunla birletii yer
karlkl iki noktasndan zmbalanacaktr. Zmbalama bir zmba kalemi ile
cvatann ve somunun ara kesitteki diini bozacak ekilde yaplacak ve
zmbann ucu somunun ierisine 1,5mm girmi olacaktr.
Tm direklerin koruma topraklamas yaplm olacak, kontrolr bunlar
ltkten sonra kontrolr tutanana kaydedecektir.
Topraklama manialar, projede gsterildii ekilde direk zerindeki yerine
monte edilecek ve cvatalar zmbalanacaktr.
Tehlike iareti (20x32cm ebadnda) ve direk numara levhas (direk
nosu)galvaniz 0,7mm sactan frnl boya ile imal edilmi olacak 4-6m arasna
monte edilecektir.
2.7.1.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar

Direk profildeki yerinden, alimanda olmak artyla ileri veya geri 2 mden
fazla kayamaz.
Direin taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla
0,10 myi geemez.
Direk ekseninin deye nazaran sapmas (eksenin eimi) %5i geemez.
32
Direk tepesinin aliimana dik istikametteki kakl ise 2 ve 3 maddelerindeki
sapmalarn toplamn geemez.
ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri
(baklava) arasnda 12 mmden fazla boyda boyut fark olamaz.
Direin drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna ankraj pabular
(65x65x7 lik kebent) ikier adet cvata ile tutturulmu olmaldr.
2.7.2. Yksek Gerilim Direklerini Dikme
2.7.2.1. Dikme lem Sras

ncelikli olarak bu direklerin tamam 6 mlik galvaniz putrel lama demirlerdir.
Bundan dolay tama hatalarna dikkat etmek gerekir.
Malzemenin tamam montaj yaplacak sahann yanna ayr ayr istif edilerek
indirilir. Farkl ayaklar kontrol edilir.
Temel betonlarnn iyice priz alp almad kontrol edilir (temel betonundan en
az 7 gn sonra).
Direklerin montajnn yaplaca yerdeki bitkiler, allar ve aa dallar
temizlenir.
st montajda elemanlarn ar derecede ekilmesine ve eilmesine msaade
edilmeyecektir.
Cvatalar, direin st montaj tamamen bittikten sonra tork anahtar ile
sklacaktr.
Cvatalar sklmadan evvel direk aklden kam ise direin halatlarla
ekilerek akle getirilmesi salanacaktr.
Somunun kilitlenmesinin temini maksadyla, cvatann somunla birletii yer
karlkl iki noktasndan zmbalanacaktr. Zmbalama bir zmba kalemi ile
cvatann ve somunun ara kesitteki diini bozacak ekilde yaplacak ve
zmbann ucu somunun ierisine 1,5 mm girmi olacaktr.
Tm direklerin koruma topraklamas yaplm olacak. Kontrolr bunlar
ltkten sonra kontrolr tutanana kaydedecektir.
Topraklama manialar, projede gsterildii ekilde direk zerindeki yerine
monte edilecek ve cvatalar zmbalanacaktr.
33
Tehlike iareti (20x32cm ebadnda) ve direk numara levhas (direk
nosu)galvaniz 0,7mm sactan frnl boya ile imal edilmi olacak 4-6 m arasna
monte edilecektir.
2.7.2.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar

fazla kayamaz.
Direin taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla
0,10 myi geemez.
Direk eksenini deye nazaran sapmas (eksenin eimi) %5 i geemez.
Direk tepesinin aliimana dik istikametteki kakl ise 2 ve 3 maddelerindeki
(baklava) arasnda 12 mmden fazla boyda boyut fark olamaz.
Direin drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna ankraj pabular
(65x65x7 lik kebent) ikier adet cvata ile tutturulmu olmaldr.
2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme
2.7.3.1. Beton Direkleri Dikme
Dikme lem Sras
Projeye uygun olarak direin dikilecei yeri belirlenir.

Temeller kontrol edilerek arazi zeminine gre uygun kalp pay da braklarak
kaz yaplr.
Temel betonunun priz alp almadna baklmal, (ez az 7 gn) daha nce tel
ekilmemelidir.
Direk montaj kesinlikle vinle yaplmaldr. Topraklama eridi beton iinde
kalmaldr.
Direk kaldrlrken direk yzeyleri zedelenmemeli, mutlaka kendir sapan
kullanlmaldr. Tama aparat bulunmaldr.
Dnklk ve akl ayar yapldktan sonra drt taraf tahta takozlar aklarak
sabitlenmeli ve beton dklmelidir.
34
Durdurucu ve ke durdurucu direklerde tek yanl tel ekimi, gerekli tedbirler
alndktan sonra yaplmaldr(Lente gibi).
Nihayet pozisyonunda dikilecek ift direklerde, tepedeki iki direk arasndaki
mesafe 20 cm a ortay pozisyonunda dikilecek ift direklerde ise 10 cm
alnacaktr.
Direin temele girdii yer direkler arasndaki boluk 90 cmyi gemeyecektir.
Muflar arasndaki en byk aklk 3 myi gemeyecektir.
Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar

Direk profildeki yerinden aliimanda olmak artyla ileri veya geri iki metreden
fazla kayamaz.
Direin taban merkez kaznn, aliimana dik istikametteki kakl en fazla
0,10 m yi geemez.
Direk ekseninin, deye nazaran sapmas (eksenin eimi)direk toprak st
boyunun 5/1000i geemez.
Direk tepesinin alimana dik istikametteki kakl 2. ve 3. maddelerdeki
Up-lift durumuna girmi direklerde kontrpua (kar arlk) kullanmak yasaktr.
Betonu dklm direkler deitirilecek, beton ile svanmayacaktr.
malat, nakliye ve tel ekimi esnasnda erilen direkler teknik bir saknca
yaratmyorsa yerinde kalacak, %5i geiyorsa direk deitirilecektir.
2.7.3.2. Demir Direkleri Dikme

Dikme lem Sras
Temel betonu kontrol edilecek, priz alp almadna baklacaktr.
Projeye uygun olarak direin dikilecei yer belirlenecek. Direk malzemesi
temel betonunun yaknna indirilecek.Yuvarlak galvaniz boru direk ise
kesinlikle vin ile direk indirilecektir.
Etrafta al, aa ve dier bitkilerden temizlenecek, akl ve terazi yardm ile
diklik kontrol yaplacaktr.
Boru direkler dikilirken vinle beraber kendir sapan kullanlacaktr.Tama
aparat bulunacaktr.
35
Cvatal galvaniz direklerin vidalar montaj bittikten sonra direk akle
alndktan sonra sklacak, cvata ve somunlar zmbalanacaktr.
Uygun ekipman ile direin traversleri, branman alar ve aliiman gz nne
alnarak direk dikilecektir.
Toprak ve direk arasn artnamede belirtilen dolgu malzemesi (beton) ile
toprak yzeyinden 15-20 cm aasna kadar doldurarak skmas salanacaktr.
zerine yamurluk betonu dklecektir.
Topraklama ve iaret levhalar uygun ykseklie monte edilecektir.
Topraklama kontrol yaplacaktr.
Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar

fazla kayamaz.
Direk taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla 0,10
m yi geemez.
Direk ekseninin deye nazaran sapmas (eksenin eimi) %5i geemez.
Direk tepesinin alimana dik istikametteki kakl 2.ve 3. maddelerdeki
(baklava) arasnda 12mm den fazla boyut fark olamaz.
Direk drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna, ankraj pabular
ikier cvata ile tutturulacaktr.
Direk temelinin st, direin ortas merkez kabul edilerek yanlara eik olarak
betonlanacak, (yamurlama iin) st beton dozu 500 doz olacaktr.
Direkler topraklanacaktr.
2.8. Topraklama lem Sras

eitli arzalar veya yldrm gibi nedenlerle direin ar bir gerilime maruz
kalmas halinde direin kendisinde ve belirli bir mesafeye kadar evresinde
istenmeyen tehlikeli gerilimler oluur. Bu gerilim insanlar iin tehlike arzettii
gibi tesislere de zarar verebilir. Topraklama direnci ne kadar kkse, bu
gerilimin deeri de o nispette klr. Bu yzden direklerin topraklama gei
36
direnlerinin 4 dan kk olmas istenir. Topraklama direnci zeminin
yapsna, scaklna, kazk veya levhann boyutlarna ve zeminin kuru ya da
nemli oluuna gre deiiklik gsterir.
Topraklama iin uygun kazk veya bakr levha seilecektir.
Topraklama iletkeni en az 70mm kesitli galvaniz rgl elik tel olacaktr.
Diree uygun mesafede en fazla 20 m uzaklkta kazk ukuru olacaktr. Diren
4 u ok amayacaktr.
elik rgl tel yumuak zeminde en az 80 cm, sert zeminde 30 cmye kadar
denecek, zeri betonla rtlecektir.
Tele ek yaplmayacak. elik tel diree ve kaza (bakr levha) ok iyi sklarak
monte edilecektir.
Topraklama yapldktan sonra tekrar lm yaplacaktr.
Topraklamada Dikkat Edilecek Hususlar
Topraklama kazklar 30 kVa kadar 70 cm, 154 kV-380 kV ise 150 cm

derinlikten itibaren dikine olacaktr (yatk olmayacaktr).
Pasl ve gevek tutturulmu topraklama iletkenleri hatal olur.
Topraklama direnci yksek karsa, topraklama direnci drecek maddeler
kullanlmaz.
Islak ve gevek zeminlerde topraklama kuru zemine aktarlr.
2.9. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

2.9.1. Temellerin Boyutlandrlmas
Madde 56-a) Temellerin boyutlandrlmas:

Direkler, devrilmeye kar gvenlik bakmndan 49uncu maddede belirtilen yklenme
varsaymlarndaki koullarn en arna gre hesaplanacaktr. Temel hesaplarnda mutlaka
direk tasarmna esas olan emniyet deerlerinin zerinde bir emniyet salanacaktr. Direk
temellerinin hesaplanmasnda eitli topraklar iin izelge-19'daki deerler kullanlacaktr.
37
2.9.2. Direklerin Temel inde Kalan Blmnn Korunmas
Demir direklerde toprak iinde kalan metal blmlerin korozyon ve rmeye

kar korunmas iin gerekli nlemler alnacaktr. Beton temelli demir
direklerde beton iinde kalan paralarn korunmas iin nlem gerekmez.
Aa direklerin toprak iinde kalacak blm en az aadaki uzunluklarda
olacaktr. Zeminden balayarak ykseklii 8 m'ye kadar olan direklerde 130 cm,
8 m'yi geen her bir metre iin bu uzunlua 10 cm eklenecektir. Aa direkler
yerel koullarda dikkate alnarak epeevre talarla tutturulmaldr.
1,5m
derinlikteki Toprak
sel srtnme Toprak ev as
Zemin cinsi zemin emniyet younluu
as (Derece) (Derece)
gerilmesi (kg/m3)
(kg/cm2)
Dolma toprak,
0,6 1600 32 30
doal olarak
Yapkan
olmayan toprak:
1 1800 30 30
ince ve orta
irilikte kum
ri kumlu, daneli
- 1900 34 28
toprak(1-3 mm.)
1/3' akl olan
1,6 1800 30 30
akll kum
Yuvarlak akl 2 1900 30 30
Keskin kenarl
2 1800 36 27
balast
Yapkan
toprak, balk, 1 2000 25 32
kil
Tablo 2.2: Direk temellerinin hesaplanmasnda kullanlacak zemin karakteristikleri
Aa direklerin temel iinde kalan blm ile toprak stndeki yaklak 30

cm'ye kadar olan blmnn, toprak ierisindeki sularn etkisi ile rmesini
nlemek iin gerekli nlemler alnacaktr. Bu nlemler direin yukarda anlan
blmlerinde en az direin st blmnn dayanklln salayacak nitelikte
olacaktr. Aa direkler dorudan doruya beton iine gmlemez.
38
Tablo 2.2'deki deerlerin geerli olabilmesi iin, temel ukurlarnn kusursuz
biimde doldurulduu ve sktrld varsaylmtr.
Temelde su karsa en elverisiz temel suyu dzeyi dikkate alnarak temelin
tama kuvvetinin zayflamas hesaba katlacaktr.
Temel hesaplarnda demirsiz betonun younluu en ok 2200 kg/m, demirli
betonun younluu ise 2400 kg/m alnacaktr.
2.9.3. Direk Lenteleri
Madde 55)
Lente halat olarak scak galvanizli, iinde lifli blm bulunmayan elik halatlar
kullanlacaktr.
elik lente halatnn kuramsal (teorik) kopma emniyeti 2,5'tan kk
olmamaldr. Ancak hesap sonucu ne olursa olsun lentenin zemin zerinde
bulunan blmnn kesiti 25 mm'den, zemin iinde kalan blmnn kesiti ise
50 mm'den az olmayacaktr. Zemine giren blm, ap en az 10 mm olan
yuvarlak demirden de olabilir.
Lente balant paralarnda etkin kopma ya da kayma yk, halatn maruz
kalaca maksimum ykn 2,25 katndan kk olamaz.
Lente halatlar tekrar gerilmeyi salayacak dzenlerle donatlacaktr. Bu
dzenler yerden ulalabilecek ykseklikte bulunacaktr.
Balant paralar zlmeye kar gvenlik altna alnmaldr.
Lenteler ancak zarar grmeyecekleri ve trafii gletirmeyecek yerlerde
kullanlr.
Lenteler balandklar direkteki iletkenlerin fazlar aras anma geriliminin en az
iki katna eit kuruda atlama ve bir katna eit yata atlama gerilim deeri olan
izolatrler ile yaltlmaldr. zolatrlerin mekanik dayanm, en az lentenin
dayanm kadar olmaldr. zolatrn tespit edildii yer, zerinden geen
iletkenlerin yatay iz dmlerinin anda kalmaldr. zolatrn yerden
ykseklii en az 2,40 m olmaldr.
Lenteler; topraklanm veya aa direkli alak gerilim hatlarnn en alt
iletkenlerinin en az 50 cm altnda balanm ise yaltlmayabilir.
39
2.10. Topraklamalar Ynetmelii
Madde 57) Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii hkmleri uygulanr. Yksek gerilim havai hatlarnda direklerin tek tek
topraklanmas halinde, sz konusu ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde
edilemedii takdirde toprak gei direncinin bu deerde olmasn salayacak nlemler
alnmaldr.
40
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Okulunuzda semi olduunuz uygun yere ynetmelie gre direk ukuru ve temeli
hazrlayp direk dikiniz ve topraklamasn yapnz.

Direklerin yerlerini projeye gre tespit
ediniz.
Direkler iin temel ukuru hazrlaynz.
Hazrlanan direk ukurlarnn temel ve
Direk ukuruna temel kalbn yerletiriniz derinlik kontroln yapnz.
ve sabitleyiniz.
Vin kullanrken beton direklerde kendir
Direk temel kalbnn evresini betonla sapan bulundurunuz. Direi ok fazla
doldurunuz. esnetmeyiniz.
Direi ukura yerletiriniz. Direk diklik kontrol iin akl ve su
Direin dikliini su terazisi ile kontrol terazisi kullanmay reniniz.
ediniz. Topraklama iin uygun tel, levha kazk
Direin etrafn betonlaynz. seimi yapnz.
Direk topraklamasn yapnz.
Direk korkuluu montajn yapnz.
DEERLENDRME FAALYET

Kaz iin gerekli emniyet tedbirlerini aldnz m?
ukur amak iin gerekli malzemeyi tespit ettiniz mi?
Arazi zerinde llendirmeyi yaptnz m?
Araziye ve diree uygun direk temeli belirlendiniz mi?
Direk ukurunu belirtilen llerde kazdnz m?
Direk ukuruna tahta kalp hazrladnz m?
Hazrlanan tahta kalb ukura yerletirdiniz mi?
Direk temeli iin uygun betonu hazrladnz m?
Beton harc, kalbn iine dktnz m?
Betonun donmas iin gerekli sreyi beklediniz mi?
Kalb, donma sresi sonunda sktnz m?
Uygun aparat ve vinle direi diktiniz mi?
Direin diklik kontroln yaptnz m?
Dikilen direi betonla sktrp sabitlendiniz mi?
Direin topraklama balantsn ve lmn yaptnz m?
Tm cevaplar evet ise baarldr 3. renme faaliyetine geiniz.
41
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularn cevaplarn oktan semeli olarak cevaplandrnz.
1. Ka eit direk temeli vardr.
A)2
B)3
C)4
D)5
2. Temel har betonunun dozaj en az ne kadar olmaldr?

A) 200 doz
B) 250 doz
C) 300 doz
D) 400 doz
3. Beton direkler mutlaka ne ile dikilmelidir?

A) Halatla
B) Zincirle
C) Vinle
D) Hepsi
4. Direk dikildikten sonra yaplan en son i nedir?

A) Diklik kontrol
B) Salamlk kontrol
C) Derinlik kontrol
D) Topraklama
5. Topraklama levhas ya da kaz diree en ok ka metre uzaklkta olmaldr?

A) 20m
B) 30 m
C) 40 m
D) 50 m
6. Direk dikerken alimandan en fazla ka metre ileri veya geri kayabilir?

A) 1 m
B) 2 m
C) 3 m
D) 4 m
7. Direk dikerken direk ekseninin deye nazaran sapmas en fazla yzde ka olmaldr?
A) %2
B) %3
C) %5
D) %6
42
8. Topraklama yaplrken topraklama teli yumuak zeminde en az ka santimetre (cm)
derinde olmaldr?
A) 30cm
B) 50 cm
C) 60 cm
D) 80 cm
9. Topraklama diren deeri en fazla ka ohm () olmaldr?

A) 10
B) 20
C) 50
D) 100
10. Beton direkler ka metre ara ile imal edilmektedirler?

A) 1 m
B) 2 m
C) 3 m
D) 4 m
43
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
AMA
Bu renme faaliyetinde yerlerine dikilen direklerin travers ve konsol montajn

sresinde ve standartlara uygun olarak hatasz yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Traverslerin eitlerini, zelliklerini ve montajnn nasl yapldn aratrnz.
Konsol eitlerini ve konsol tutturma gerelerini aratrnz.
Aratrma ilemlerini elektrik mhendisler odas, nternet, TEDA, TEA

kaynaklarndan alt sahalarndaki TEA antiye ekiplerinden ve yksek gerilim ii yapan
piyasadaki mhendislik firmalarndan renebilirsiniz.
3. TRAVERS VE KONSOLLAR
3.1. Traversler
3.1.1. Travers Tanm
Enerji nakil hatlarndaki iletkenlerin demir veya beton direkler zerindeki emniyetli
geiini ve tanmasn salar. zolatrlerin de direklere tutturulabilmesi traversler aracl
ile salanr. Traversler iki tarafl olup direklerde kullanlacak travers says ve ekilleri
kullanlacak iletken saysna, gerilme kuvvetine, arlklarna, izolatr ve direk tipine bal
olarak deiir.
3.1.2. Travers eitleri ve zellikleri

Traversler genel olarak iki ekilde yaplr. Bunlar beton ve demir traverslerdir. Beton
traversler vibre beton (VBA), demir traversler ise putrel demirden yaplmaktadr. Travers
eitleri ise tayc, durdurucu ve nihayet traversleridir. (6,5U profilden yaplmaktadr) t-65,
t-75,t-80 gibi isimler almaktadr.
3.1.2.1. Demir Direk Traversleri

AG-OG ve YG traversleri olmak zere deiik tipte olanlar vardr.
AG traversleri 60 cm boyunda (6,5U veya 50505) profillerinden yaplan tayc

demir traversler 130kadar olan kelerde 130den kk kelerde ise 80 cm boyunda
(6,5U veya 50505) demir traversler kullanlmaktadr.
44
Durdurucu demir traversler 130ye kadar olan kelerde 60 cm boyunda ve 26,5U
profilinden ya da 2(60606) lk profilden 130den kk alarda ise 80 cm boyunda
26,5U ya da 2(60606) lk demir traversler vardr.
OG traversleri ise 180-130arasnda tayc tip olup 6,5U profilinden 130-

90arasnda durdurucu tip olup 2x6,5U profilinden yaplmaktadr.
YG ise eitli tip ve boyda yaplmaktadr.2 mden balayan boylar direk boyuna ve
tanan enerjinin kV cinsinden byklne gre deimektedir. ekil 3.1de eitli tipte
demir traversler grlmektedir.
ekil 3.1: OG-YG eitli demir traversler
3.1.2.2. Beton Direk Traversleri

AG ve OGde kullanlan vibre beton traversler hazrlanan demir iskeletin kalplar
iine konmas ve zerine dklen beton harcn vibrasyon suretiyle kalbn her tarafna
homojen olarak dalmas ile elde edilir. Standart travers boylar 2,00 m-2,20 m-2,40 m
eklinde 20er cm artarak elde edilir. Traversin diree monte edildii yerdeki direk
geniliine gre eitli D aplarnda kalplar yaplmtr. Resim 3.1de eitli beton traversler
grlmektedir.
45
Resim 3.1: Beton traversler
3.1.3. Travers Tutturma Gereleri

Traversi diree monte ederken kullanlacak malzemeler unlardr.
Gergi takm
Topraklama somunu, saplama cvatalar, anahtarlar
Travers kelepesi, beton travers iin takoz
akl ve su terazisi
3.1.4. Travers Tutturma Montaj
3.1.4.1. Travers Montaj lem Sras

Direk dikilmeden travers montajlar yaplacaktr.
Projede belirtilen aralklarda montaj yaplacak ve sonra dondurulacaktr.
Travers i yzeyleri (beton ise) przlendirilecektir.
Dondurma ilemi en son yaplacaktr (betonlama)zerleri daha sonra amurla
kaplanacaktr.
Betonu dklm veya atlam traversler deitirilecek, beton ile
svanmayacaktr.
ekil 3.2de eitli ebatlarda beton traversler grlmektedir.
46
3.1.4.2. Travers Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar
Travers montaj direk dikilmeden nce yaplmaldr.

Betonlama ii akamst yaplmaldr. Taze betonlarn st amurla
kaplanmaldr.
Direk tepesine konsolun monte edilmesi halinde asimetrik arlk nedeniyle
esnemenin nne gemek iin konsol ucu bir miktar kaldrlmaldr.
Direk ile travers arasndaki topraklama direk montajndan nce yaplmaldr.
Betonu dklm ve atlam traversler deitirilmelidir.
3.2. Konsollar
3.2.1. Tanm
Konsollar ayn traversler gibi iletkenleri tamaya yarayan ve izolatrleri direklere
tutturmaya yarayan tek tarafl tama parasdr. Demir ve betondan olmak zere iki farkl
malzemeden yaplr. Konsol elemanlarna yatay Z ve G kuvvetlerinden ve dikey Y
kuvvetlerinden yk gelir. Z kuvveti hat ynnde diree gelen kuvvet olup iletkenin gerilmesi
ile oluan cer kuvveti etkisidir. Konsollar ve direkler hava hatt iletkeninin herhangi bir
sebeple kopmas varsaymna gre yaplr. G kuvveti hat istikametine dik olarak gelen
kuvvet olup daha ok rzgr kuvvetinin oluturduu kuvvettir. Y kuvveti direkten ve
dolaysyla konsoldan aaya doru iletkenin kendisi ve zerinde oluabilecek buz yk
arlnn etkisiyle oluabilecek kuvvettir.
Konsollar yaplrken bu kuvvetin etkisi dikkate alnmaldr. Konsollarn yaps veya

says iletkenlerin tertip edili ekline, direin tayc, durdurucu, kede durdurucu, nihayet,
branman veya tevzi direi oluuna gre deiir.
Beton direklerde maksimum direkler aras akla gre boyuna, arlna, yatay ve
dikey kuvvetlere gre eitli tipte konsollar kullanlr. ekil 3.3te deiik tipteki konsollar
grlmektedir.
47
ekil 3.2: OG traversleri
ekil 3.3: OG konsollar
48
3.2.2. eitleri
Konsollarn da farkl tipi mevcuttur. Bunlar tayc,nihayet ve ke konsollardr.
Tayc tiplerinin boyu 80 cm, as 122dir.
Nihayet konsolunun boyu 100cm ve as 122dir.
Ke konsolunun boyu 110 cm, as 85tir.
Resim 3.2de eitli tipte demir konsollar grlmektedir.
Resim 3.2: Muhtelif tipte demir ke ve nihayet konsollar
49
1. BUZ YK BLGES 2. BUZ YK BLGES
a Travers a Travers
Travers ag Paya. Travers ag Paya.
kV max arl kV max arl
tipi (m) Tipi tipi (m) Tipi
(m) (kg) (m) (kg)
15 142 6665 15 111 1120
6,5 U-200 35 120 6572 40L 21 6,5 U-200 35 94 1105 40L 21
15 158 5924 15 124 996
6,5 U-220 35 137 5832 40L 22 6,5 U-220 35 107 900 40L 22
15 175 4399 15 137 739
6,5 U-240 35 153 4307 40L 24 6,5 U-240 35 120 724 40L 24
15 192 3958 15 150 665
6,5 U-260 35 170 3866 40L 26 6,5 U-260 35 133 650 40L 26
15 209 3583 15 163 602
6,5 U-280 35 187 3490 40L 27 6,5 U-280 35 146 586 40L 27
15 225 3259 15 169 548
6,5 U-300 35 204 3166 40L 29 6,5 U-300 35 159 532 40L 29
15 236 2977 15 175 500
6,5 U-320 35 220 2884 40L 30 6,5 U-320 35 165 485 40L 30
15 244 2729 15 181 458
6,5 U-340 35 232 2637 40L 32 6,5 U-340 35 173 443 40L 32
15 251 1127 15 187 740
6,5 U-360 35 241 1084 40L 35 6,5 U-360 35 179 724 50L 40
15 259 1006 15 192 690
6,5 U-380 35 249 913 40L 37 6,5 U-380 35 185 674 50L 42
15 266 897 15 198 645
6,5 U-400 35 257 805 40L 38 6,5 U-400 35 191 629 50L 43
Tablo 3.1: Buz yk blgelerine gre travers seimi (1. ve 2. blge)
3.2.3. Konsol Tutturma Gereleri

Gergi takm
Topraklama somunu, saplama cvatalar, anahtarlar
Konsol kelepesi, beton konsol iin takoz
akl ve su terazisi
3.2.4. Konsol Montaj
3.2.4.1. Montaj lem Sras

Direk dikilmeden konsol montajlar yaplacaktr.
Projede belirtilen aralklarda montaj yaplacak ve sonra dondurulacaktr.
Konsol i yzeyleri (beton ise) przlendirilecektir.
50
Dondurma ilemi en son yaplacaktr (betonlama)zerleri daha sonra amurla
kaplanacaktr.
Betonu dklm veya atlam konsollar deitirilecek beton ile
svanmayacaktr.
3.2.4.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar
Konsol montaj direk dikilmeden nce yaplmaldr.
Betonlama ii akam st yaplmaldr. Taze betonlarn st amurla
kaplanmaldr.
Direk tepesine konsolun monte edilmesi halinde asimetrik arlk nedeniyle
esnemenin nne gemek iin konsol ucu bir miktar kaldrlmaldr.
Direk ile konsol arasndaki topraklama direk montajndan nce yaplmaldr.
Betonu dklm ve atlam konsollar deitirilmelidir.
3. BUZ YK BLGES 4. BUZ YK BLGES

a Travers a Travers
Travers ag Paya. Travers ag Paya.
kV max arl kV max arl
tipi (m) Tipi tipi (m) Tipi
(m) (kg) (m) (kg)
15 93 791 15 74 498
6,5 U-200 35 79 780 40L 21 6,5 U-200 35 62 491 40L 21
15 104 703 15 82 443
6,5 U-220 35 90 692 40L 22 6,5 U-220 35 71 436 40L 22
15 115 522 15 91 329
6,5 U-240 35 101 511 40L 24 6,5 U-240 35 80 322 40L 24
15 126 470 15 97 296
6,5 U-260 35 112 459 40L 26 6,5 U-260 35 88 289 40L 26
15 131 429 15 102 268
6,5 U-280 35 123 414 40L 27 6,5 U-280 35 96 261 40L 27
15 136 387 15 106 243
6,5 U-300 35 130 376 40L 29 6,5 U-300 35 100 236 40L 29
15 141 353 15 109 222
6,5 U-320 35 135 342 40L 30 6,5 U-320 35 104 215 40L 30
15 146 324 15 113 204
6,5 U-340 35 140 313 40L 32 6,5 U-340 35 108 297 40L 32
15 151 523 15 113 308
6,5 U-360 35 145 512 50L 40 6,5 U-340 35 108 301 50L 44
15 155 478 15 117 329
6,5 U-380 35 150 476 50L 42 6,5 U-360 35 112 322 50L 40
15 160 456 15 120 307
6,5 U-400 35 154 445 50L 43 6,5 U-380 35 116 300 50L 42
Tablo 3.2: Buz yk blgelerine gre travers seimi (3. ve 4. blge)

51
3.3. Travers Konsol Topraklamas
Travers ve konsollar montaj srasnda direin st ucundaki topraklama somununa
atlama iletkeni ile monte edilir. Direin iindeki topraklama eridi alt ucundaki topraklama
somunu ile balanarak irtibatlandrlm olur. Direk dikildikten sonra topraklama somunu,
topraklama iletkeni ile topraklama levhasna balanarak topraklama yaplm olur.
3.4 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Madde 44-a) Hava hatlarnda iletkenler arasnda alnmas gerekli en kk uzaklklar
aadaki gibi hesaplanacaktr:
1) Malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri ayn olan, ayn ya da farkl yatay
yzeylerde bulunan iletkenler arasndaki en kk (D) uzakl aadaki formle gre
hesaplanacaktr.
D= k. (Fmak + 1)ss1/2 + (U/150)
Burada;
D: Direk zerinde iletkenler arasndaki uzaklk (m)
k: Bir katsay olup bu katsay alak gerilimde 0,35 yksek gerilimde 0,50
alnacaktr.
Fmak: Hesaplanan direin en byk aklna ilikin en byk salg (m)
l: Tayc zincir izolatrn uzunluu (m) (Mesnet izolatrnde 1=0 alnacaktr.)
U: Hattn fazlar aras anma gerilimi (kV)
2) Bir direk zerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit, salg
ve anma gerilimleri farkl ise, bu iletkenler arasnda alnacak en kk "D" uzakl, her
devrenin kendi salg ve gerilimlerinin madde 44-a/1'de verilen formlde yerine konmas ile
bulunacak deerlerden en byne eit olacaktr.
b) Konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar madde 44-a/1 ya da

a/2'deki gibi hesaplanmakla birlikte ayrca aada belirtildii gibi izilecek iletken salnm
diyagramlarna (ekil-8'e baknz.) gre gerilim altndaki iletkenler arasndaki uzakln
(U/150) mden daha az olmad dorulanacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz.
Bu salnm diyagramlar, +5C ve %70 rzgr yk ile blgenin en byk

scaklnda ve %42 rzgr yknde izilecektir.
52
letken salnm kontrolnde en byk sapma as (alfa), 50'ye kadar (alfa)/4, 50-
6230'a kadar 1230' sabit ve 6230'dan byk sapma alarnda ise iletken salnmlar
arasnda (alfa)/5'e kadar bir asal kayma varsaylarak gerekli dorulamalar yaplacaktr.
Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr.
c) Yukarda hesaplanan konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar

ayrca kamlanma kontrol yaplarak dorulanacaktr.
Bir direkte birbirinin stnde bulunan iletkenlerden, alttaki iletkenin zerindeki buz
yknn birdenbire dmesinden sonra, alttaki iletkenin dey dzlemde bir srama
yapaca varsaylarak sramadan sonra stteki buzlu iletkene uzakl (U/150) mden az
olmayacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz.
Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr.
d) Ayn direk zerinde bulunan yksek ve alak gerilimli iletkenlerin balant

noktalar arasndaki dey uzaklk en az 1,5 m olacaktr.
e) Alak gerilimli kk aralkl hatlarda iletkenler arasndaki uzaklk 0,40 m den az

olmayacaktr.
Bu uzaklklar aadaki durumlarda kltlebilir:
- Gerilimleri birbirine eit olan ayn faz iletkenlerinde,
- letkenlerin birbirine dememesi iin gerekli gvenlik nlemleri alnm olan

hatlarda
f) Hat iletkenleriyle topraklanm metal blmler arasndaki uzaklk en az (U/150 +

0,05) m olacaktr. Bu uzaklk yksek gerilimli hava hatlarnda 0,20 mden, alak gerilimli
hava hatlarnda da 0,05 mden az olamaz.
U: Fazlar aras anma gerilimidir (kV).
g) Toprak iletkeni ile faz iletkenleri arasndaki uzaklk, toprak iletkeninin faz
iletkenlerini yldrma kar maksimum 300lik a altnda koruyabilecei biimde
hesaplanacaktr.
h) letkenlerin 46nc maddeye gre hesaplanan en byk salgl durumda zerinden

getikleri yer ve cisimlere olan en kk dey uzaklklar verilmitir.
i) Hava hatt iletkenleri ile yanndan getikleri yaplarn en kntl blmleri

arasnda, en byk salnm konumunda en az Tablo 3.3de verilen yatay uzaklk
bulunmaldr.
53
Hattn izin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (kV) Yatay uzaklk (m)
0-1 (1 dahil) 1
1-36 (36 dahil) 2
36-72,5 (72,5 dahil) 3
72,5-170 (170 dahil) 4
170-420 (420 dahil) 5
Tablo 3.3: Hava hatt iletkenlerinin en byk salnml durumda yaplara olan en kk yatay
uzaklklar
k) Yksek gerilim hatlar, hatlara rastgele dokunmay nleyecek nlemler alnmak
koulu ile elektrik iletme yaplarna tespit edilebilir.
l) Yaplarn yanndan geen ya da tespit edilmi bulunan alak gerilim hatlar herhangi
bir aygt kullanmakszn rastgele dokunulmayacak biimde tesis edilmelidir.
m) Elektrik kuvvetli akm tesislerinin civarlarndaki dier tesislere olan yaklam

mesafeleri izelge-6'da verilmitir.
n) letken ekimini ve hat gvenliini bozan btn aalar budanmal ya da

kesilmelidir. Meyve aalarnn kesiminden olabildiince kanlmaldr.
Hat iletkenlerinin en byk salnm konumunda aalara olan en kk yatay

uzaklklar izelge-7'de verilmitir.
3.5. Topraklamalar Ynetmelii

Madde 57) Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii hkmleri uygulanr.
Yksek gerilim havai hatlarnda direklerin tek tek topraklanmas halinde, sz konusu
ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde edilemedii takdirde toprak gei direncinin
bu deerde olmasn salayacak nlemler alnmaldr.
54
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Okulunuzda semi olduunuz uygun yere ynetmelie gre direi dikmeden nce
konsol ve travers montajn topraklamas ile birlikte standartlara uygun bir ekilde yapnz.
Direk dikilmeden uygun travers ve

konsol seilip seilmediine
bakmalsnz.
Kullanlan diree uygun travers seiniz. Direk dikilmeden travers ve konsolun
montajna dikkat etmelisiniz.
Kullanlan diree uygun konsol seiniz.
Diree montaj yaplan travers ve
Traversi diree tutturunuz.
konsolun topraklamasnn yaplp
Konsolu diree tutturunuz. yaplmadn kontrol etmelisiniz.
Travers ve konsol topraklamasn yapnz. Demir travers ve konsol ise vidalarnn
iyice skldn kontrol etmelisiniz.
Beton travers ve konsol ise dondurma
ilemi yaplmadan direk dikilmemelidir.

Gerekli emniyet tedbirlerini aldnz m?
Gerekli montaj malzemelerini hazrladnz m?
Montaj yaplacak konsolu ve traversi araziye getirdiniz mi?
Montaj yaplan konsol ve traversin salamlk kontroln yaptnz
m?
Konsol ve traversi diree sabitlediniz mi?
Konsol ve traversi beton ile sktrdnz m?
Konsol ve traversin topraklamasn yaptnz m?
Konsol ve traversin topraklama direncini ltnz m?
55
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak cevaplandrnz.
1. Enerji nakil hatlarndaki iletkenleri aa, demir ve beton direkler zerinden emniyetli
geiini ve tanmasn salayan iki tarafl tama parasna travers denir.
O DORU O YANLI
2. Traversler yapldklar malzemeye gre eittir.
O DORU O YANLI
3. Traversler AG-OG ve YG olmak zere farkl tipte yaplrlar.
O DORU O YANLI
4. AG traversleri 60cm boyunda 8,5U profil demirinden yaplrlar.
O DORU O YANLI
5. OG traversleri 180-130 arasnda tayc tip 8,5U profilinden 130-90 arasnda

durdurucu tip olup 2x8,5U profilinden yaplmaktadr.
O DORU O YANLI
6. Konsollar ayn traversler gibi iki tarafl enerji nakil hatlarn tamaya yarayan direk
paralardr.
O DORU O YANLI
7. Konsollar demir ve beton olmak zere iki farkl malzemeden yaplrlar.
O DORU O YANLI
8. Konsollar tayc, nihayet ve ke konsolu olmak zere eittir.
O DORU O YANLI
9. Ke konsolunun boyu 110 cm ve as 85dir.
O DORU O YANLI
10. Travers ve konsolun topraklamas direin st ucundaki topraklama vidasna yaplr.

O DORU O YANLI
56
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RETM FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 A
2 C
3 B
4 C
5 D
6 D
7 A
8 D
9 C
10 B
11 A
12 D
RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 A
6 B
7 C
8 D
9 B
10 A
RENME FAALYET3 CEVAP ANAHTARI
1 DORU
2 YANLI
3 DORU
4 DORU
5 DORU
6 YANLI
7 DORU
8 DORU
9 DORU
10 DORU
57
KAYNAKA
KAYNAKA
ALTIN Mahir, Mehmet Kzlgedik, Mustafa stnel, Elektrifikasyon Temel
Ders Kitab, MEB, Ankara, 2001.
TEA, Yksek Gerilim Notlar, Ankara, 1984.
TEK, Datm ebekeleri, Proje Dairesi Bakanl, Ankara, 1984.
YUNUSOLU Atilla, Yksek Gerilim Enerji Nakil Hatlar Proje Ve Enerji
Nakil Hatlar Demir Direk Resimleri Ve zel lleri.
Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Ankara, 2000.
Elektrik Mhendisleri Odas, Yksek Gerilim Notlar
58

Direk Ler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Direk Ler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii

YETERLK Direk ve donanmlarnn montajn yapmak.

1. Direk eitlerini hatasz seebileceksiniz.

Atlye ortam ile arazinin durumuna ve yerine gre uygun

Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme

Elektrik enerjisi iletimi ok nemlidir. Elektrik enerjisinin yaygn olarak kullanlmaya

Talebin artmasyla; retim, tketim yerlerinden ok uzaklarda, enerji kaynaklarnn

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr:

Aratrma ilemlerini internetten TEDA kaynaklarndan ve alt sahalarndaki direk

1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Tanmlar ve

Resim 1.2: eitli boru direk grntleri

1.2.1.2. A ve kafes direkler

A tipi olanlar 8I,10I,12I,6,5U,8U,10U,12U veya 8Ik,10Ik,12Uk eklinde sembolize

1.2.1.3. Putrel (Pilon, atal) Direkler

Resim 1.6: Beton direkler

1.2.2.1. Santrifj Direkler

Resim 1.7: Santrifj beton direkler

Resim 1.8: Aa direkler

1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri

1.3.3. Tayc Direkler

1.3.4. Kede Tayc Direkler

1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri

1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri

1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri

1.4.1. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler

Resim 1.9: OG beton direkler Resim 1.10: Kafes direk

1.4.2. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler

Boylar 8.75 m ile 18.75 me kadar deimektedir.Bataki harfe gre T-D-N-Z

Amerikan imalat tek devreli kafes direkler D-E-F tipte yaplr.

F tipi direkler; uzak mesafelerde 15den fazla a yaplabilir. Hat sonlarnda

Resim 1.11: ok yksek gerilim direkleri

Aa direklerin boylar 9 ila 15m arasnda deimektedir. Aa direklerin tepe

(n) direi kede durdurucu olarak 153

(z) direi kede durdurucu olarak 90 de kullanlabilir,

ag= Traverslerin kurtarabilecei maksimum arlk menzili (m)

aw=Maksimum rzgr menzili (m)

KT=Tayc direin ke tayc olarak kullanlmas halindeki a deeri.

Tepe ap (d) (cm) Dip ap (D) (cm)

Tablo 1.2: Aa direk lleri [H(hafif),O(Orta),A(Ar)]

Madde 47-a) Snflandrma:

Direk hesaplarnda gz nne alnacak kuvvetler

Madde 48 - a) Dey kuvvetler:

Direklerin yatayla 300 'ye kadar a yapan elerinin boyutlandrlmasnda, ayrca

W = c.p.d.(80+0,6.aw) (kg) bants kullanlacaktr.

Not: Arazi koullar zorunlu klmadka direk aklklarnn birbirinden ok farkl

c: Rzgrn etkisinde olan enin biimine, byklne ve yatay niteliine bal

p = v2 / 16: Dinamik rzgr basnc (kg/m)

aw: Varsaylan rzgr akl (m),

d: rgl ya da tek telli iletkenin ap (m)'dr.

En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da

2) letken ekme kuvveti:

letken ekme kuvvetleri 49uncu maddedeki eitli yklenme varsaymlarna gre

1) Normal tayc direkler:

1. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve

2. Varsaym: Hat dorultusunda diree ve izolatrlere gelen rzgr kuvveti ile