Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.

_________________________________________________________________________________

SADRAJ:
1 . UVOD................................................................................................................. 2
2 . POZADINA......................................................................................................... 3
3 . VOJNA UPOTREBA HEMIJSKOG ORUIJA.............................................................5
4. PERIOD IZMEU PRVOG I DRUGOG SVJETSKOG RATA.........................................6
5. DRUGI SVETSKI RAT............................................................................................ 7
6. PERIOD POSLIJE DRUGOG SVJETSKOG RATA I HLADNOG RATA............................8
6.1. Irak-Iran i Afganistan ( rat)...........................................................................9
6.2. Vijetnamski rat........................................................................................... 10
7. RAZVOJ VX OTROVA.......................................................................................... 12
7.1. Rat u Perzijskom zaljevu............................................................................. 12
8. NENAMJERNA UPOTREBA TOKSINIH HEMIKALIJA.............................................14
9. TERORISTIKA UPOTREBA HEMIJSKOG ORUJA................................................15
10. PREGOVORI.................................................................................................... 17
11. ZAKLJUNE NAPOMENE I BUDUI PRAVCI.......................................................19
12. Literatura........................................................................................................ 20

1 . UVOD
Opasnosti od hemijskog oruja (CWs), koritenih bilo od drava potpisnica konvencije
hemijskog oruja (Konvencija o zabrani razvoja, proizvodnje, gomilanja i koritenja

1
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

hemijskog oruja i o njegovom unitavanju) ili od terorista nije nikada privlaila toliku
panju kao u prolih 10 godina. Uprkos postojeim pravnim dokumenatima koji se bave
zabranom hemijskog oruja, npr enevski protokol 1925, i Konvencija o hemijskom oruju
(CWC), neki incidenti upotrebe hemijskog oruja u razliitim sukobima i teroristikim
napadima nisu uoeni. Osim toga, navodna upotreba hemijskog oruja je zapaena u periodu
od 1925 do dan danas. Mora se naglasiti da teorijska i praktina osnova za proizvodnju,
skladitenje i upotrebu hemijskog oruja i dalje postoji. Takoer, mora se jasno naglasiti da su
hemijska oruja primjenljiva u bilo koje vrijeme, na bilo kojem mjestu i u velikim koliinama.

Hemijsko oruje se sastoji od bojnih otrova (CWAs) i sredstava za isporuku na cilj. Odlikuje
ih velika efektivnost i veliki ciljevi i poznati su kao podruna oruja ili tiha oruja. Oni su
relativno jeftini i sa njihovom upotrebom mogue je unitenje svih ivih bia ali i
izbjegavanje unitavanja materijala i objekata. Zovu se jo i nuklearna oruja od strane
siromanih zemalja- jadnikovo nuklearno oruje. Treba naglasiti da su hemijska oruja
povezana sa upotrebom ili oslobaanjem toksinih kemikalija, tako da hemijski rat se moe
smatrati kao dio opeg posmatranja situacija gdje se toksike kemikalije koriste ili oslobaaju
i utjeu na okolinu ili na ljudsku vrstu.

Postoje brojni razlozi za ove dogaaje ali osim toga postoje i sluajevi gdje je oslobaaje
toksinih kemikalija povezano sa prirodnim izvorom(npe. Vulkani). Za vojne svrhe, veliki
broj kemikalija je testirano ali mali broj je zadran u vojnim arsenalima. Meutim, u skladu sa
definicijom iz Konvencije o hemijskom oruju , toksine kemikalije namjenjene za vojne
svrhe moraju se smatrati kao hemijsko oruje( cilj je da se ogranii odreivanje tvari za
upotrebu kada se postavlja pitanje za upotrebu hemijskog oruja. U drugu ruku, sve toksine
hemikalije velike toksinosti mogu biti koritene od strane terorista.

2 . POZADINA
Koritenje toksinih hemikalija protiv ovjeanstva je staro onoliko koliko i bilo kakav ratni
sukob. Koritenje ortovne strijelice protiv ovjeka a ne ivotinje moe se smatrati poetkom
bojnih ratovanja i moe se okarakterisati kao namjerno koritenje hemikalija. Na samim
poetcima, hemijsko ratovanje je bilo vie povezano sa vatrom. Grka vatra (Greek fire) je

2
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

bila odlino ofanzivno oruje jer je mogla plutati na vodi i zapaliti drvene brodove. Postoje i
drugi primjeri u historiji : npr, toksini dim je koriten u Kini 2000 godina prije Krista. U
Tukididu, Historija Peloponeskog rata,u 5. Stoljeu pne, u ratu izmeu Atene i Sparte,
nalazimo prvi opis bojnih otrova - formiranje toksinih oksida sumpora spaljivanjem
sumpora. Godine 184. pne, Hannibal od Carthage koristi koare s otrovnim zmijama protiv
svog neprijatelja. Oba, Sokratov i Hamletov otac su otrovani koniinom. Aqua Toffana sadri
arsen koji je bio veoma poznat otrov u drevnoj Italiji. Leonardo da Vinci predloio je arsenov
sulfid u prahu, u 15. Stoljeu. Postoje jo mnogi primjeri upotrebe bojnih otrova ( Bajgar et
al,.2007b). Moderna historija pokazuje nam da teroristi koriste druge hemikalije , kao to su
ricin ( Bugarski G.Markov je otrovan 1978.) ili dioksin ( predsjednik Ukrajine Viktor
Andrijovi Juenko je otrovan 2004.).

U regiji Bohemia, vrsta hemijskog oruja je koritena otprilike prije 600 godina. To je bilo
1422 godine kada je dvorac Karlstejn, vlasnitvo kralja arlsa 4., bilo pod opsadom i 1822
buradi sa sadrajem iz septikih jama iz ulica Praga su bacani u dvorac. Navodno, smrad u
dvorcu bio je nepodnoljiv. Prema historijskim izvorima, branitelji dvorca su vjerojatno bili
otrovani sumporovodikom putenim iz sadraja septike jame, stoga pokazuju tipine
simptome trovanja.

Neophodan uslov:

postojanje toksinih otrova

Proizvodnja,prerada,skladitenje,transport ( kako za namjernu tako i za ne namjernu
upotrebu)
upotreba, oslobaanje-Namjerna/ne, namjerna
Vojni ili lokalni sukobi, neobuzdane katatrofe, namjerni dogaaji terorista ili sabotae,
neuspjeh ljudskih faktora ili tehnika

Bilo je nekih pokuaja da se zabrani upotreba hemijskog oruja meunarodnim sporazumom

ili zakonom. Veina ranijih pokuaja bili su bilateralni ili jednostrani sporazumi usmjereni na
upotrebu otrova. Meu njima je sporazum 1675 izmeu Francuske i Njemake, koji je
potpisan u Strazburu, da se zabrani upotreba otrovnih metaka. Prvi meunarodni pokuaj
kontrole hemijskog i biolokog oruja desio se u Briselu 1874. Godine, kada je potpisana
Meunarodna deklaracija i uvedena zabrana protiv otrova i otrovnih ruka. Uprkos
Briselskoj i Hakoj konvencije - prva i druga - (1899. i 1907. - potpisnici su se sloili da ne

3
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

koriste projektile koji bi mogli raspriti zaguljive ili tetne plinove), svijet je svjedoio
koritenju hemikalija u ratovanju do tada nevienjih razmjera za vrijeme Prvog svjetskog rata.

3 . VOJNA UPOTREBA HEMIJSKOG ORUIJA

Namjerna upotreba hemijskog oruja za vojne svrhe moe se pronai i na svjetskim i na
lokalnim sukobima. Tipian primjer je upozorenje : Gas! Gas! . Ovo je bilo esto u Prvom
svjetskom ratu i dobro je poznato iz E.M. Remarkovog romana Svi ute na zapadnom
frontu ( All quite on the western front) gdje Remark sugestivno opisuje hemijski napad u
kojem je koriten hlor. Tokom Prvog svjetskog rata, koristile su se mnoge hemikalije,
ukljuujui iperit, zaguljivi i iritantni otrovi. Koriteni je oko 45 vrsta (27 manje ili vie

4
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

iritantnih i 18 smrtonosnih) toksinih hemikalija. U drugoj polovini 1914. Iritantne su

koristili Njemci i Francuzi; efekat je bio nedovoljan. Krajem 1914. Godine, dobitnik nobelove
nagrade Fritzh Haber sa Kaiser Wilhemovog Psiholokog instituta u Berlinu ( hemijska
sinteza amonijaka 1918.godine ) doao je na ideju stvaranja hlora kao otrova, iako je ova ideja
koritenja toksinih hemikalija izraena od Admirala Dundonalda prije 1855.godine. Bojno
ratovanje je zapravo poelo 1915.godine kada su njemake snage lansirale prvi napad
otrovnih gasova velikih razmjera na Ypres, Belgija, 22. Aprila , koristei 6000 cilindara za
oslobaanje 168 tona hlora, ubivi 5000 britanskih, francuskih i kanadskih vojnika. Taj datum
je poznat kao roendan modernog hemijskog ratovanja i nakon toga zaraene strane su
esto koristile tetne gasove jedni protiv drugih. Fozgen je uveden od Njemake krajem
1915.godine.

Brzo nakon prvog napada hlorom, Saveznici su imali primitivne zatitne maske. U Maju,
1916, njemci poeli su koristiti fozgen, dok su francuzi probali hidrogen-cijanid 2 mjeseca
poslije i cijanov-hlorid iste godine. Prvi put iperit je koriten od njemakih trupa 12. Jula,
1917. godine, a nakon to je bila njegova upotreba u Ypres takoer je nazvan iperit. Do kraja
Prvog svjetskog rata, nekih 124,200 tona bojnih otrova (hlor, fozgen, iperit, itd) su baeni,
uzrokujui najmanje 1,3 miliona rtava od kojih je vie od 90 000 umrlo. Opasnost od
upotrebe bojnih otrova dovela je do razvoja zatitnih sredstava ne samo za ljude, nego i za
konje i pse. U efektivnosti hemijskog oruja u poreenju sa klasinom municijom je vidljivo:
1 tonu klasinog eksploziva izazove 4.9 rtve, 1 tone hemijskih municije izazove 11.5 rtve, i
1 tonu iperit izazove 36.4 rtvi.

4. PERIOD IZMEU PRVOG I DRUGOG SVJETSKOG RATA

Strane rtve nastale upotrebom hemijskog oruja tokom Prvog svjetskog rata, kao i opasne
posljedice na ljude i okoli, doveli su do potpisivanja "enevskog protokola za zabranu
upotrebe u ratu zaguljivih, otrovnih i drugih gasova i bakterioloke metode ratovanja " 17
Juna 1925.godine. Ovaj protokl je priznat kao jedan od jedinstvenih i poznatih
meunarodnih ugovora o zabrani hemijskog oruja. Meutim, niti sadri odredbe za efikasnu
vertifikaciju niti zabranjuje razvoj, skladitenje i transfer hemijskog oruja. Osim toga,ne
postoji definicija hemijskog oruja. Uprkos odredbe enevskog protokola, od 1935-1936

5
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

italijanski vojnici su bili zaposleni samo zbog hemijskog oruja tokom invazije na
Abisiniju(Etiopija). Prva velika upotreba hemijskog oruja nakon Prvog svjetskog rata je bila
3. Oktobra, 1935. godine, kada je Musolini pokrenuo invaziju ove zemlje. Uprkos enevskom
protokolu (Italija je ratifikovala 1928.) Italijani koriste iperit sa uasnim posljedicama.
Kasnije, hemijsko oruje koristi se izmeu Japana i Kine od 1937-1945. Japanci su napali
kineske trupe sa iperit i luizit. Japanci, zahvaljujui razvoju svog biolokog programa, imali
su razvijenije hemijsko oruje i su proizvodili su otrove i municiju u velikim koliinama od
kasnih 1930-ih.

5. DRUGI SVETSKI RAT

Uprkos skladitenju hemijskog oruja od strane velikih sila koje su bile ukljuene u Drugom
svjetskom ratu, to fatalno oruje nije praktino koriteno (osim male razmjera ) tokom
Drugog svjetskog rata (vjerojatno zbog straha od masivne odmazde upotrebe hemijskog
oruja). Primjer namjernog koritenja, ali ne u vojnom sukobu bila je ubijanje zarobljenika u
logorima u nacistikoj Njemakoj. Prvi koriteni otrov u logorima je ugljen-monoksid, zatim
vie "efektivni" hidrogen cijanid putan iz Zyklon B. Neki eksperimenti sa aconitine
impregniranim granatama i nekim drugim toksinim spojevima ukljuujui i bioloke agense

6
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

su testirani na zatvorenicima. Meutim, tokom Drugog svjetskog rata, vaan korak u pripremi
najopasnijih hemijskog otrova uoen je u Njemakoj. U Schrader grupa, organofosfat (OP)
je sintetiziran, prvenstveno s ciljem pribavljanja efikasnijih insekticida. Izmeu 1934-1944,
Schrader tim je sintetizirao priblino oko 2000 organofosfata ukljuujui i dva poznata
organofosfatnim jedinjenja, parationa i paraoxon. Ve 1935. godine, vlada nacistike
Njemake je insistirala da Schrader promijeni primarni cilj od organofosfatnih insekticida do
bojnih otrova. U ovom trenutku, organofosfati s nairoko koriste u poljoprivredi, medicini
(ljudi i ivotinje), i industriji. Ovi spojevi ukljuuju i bojnie otrove (najotrovnijia jedinjenja
organofosfatne grupe). Nervni otrovi kao to su sarin, tabun, soman i VX(najopasniji nervni
otrov, sa njim je ubijen neko vaan u Kini) su glavna jedinjenja bojnih otrova. Njemci su bili
najvei proizvoai duikovog iperita i proizvedeno oko 2.000 tona HN-3. Tabun je
sintetiziran 1936. godine, a potom drugi (sarin, na kraju Drugog svjetskog rata, zatim soman)
i proizvodnja ovih otrova za vojsku u velikim koliinama i njihova skladitenja prepoznati su
nakon Drugog svjetskog rata u Dyhernfurth, Poljska (npr zalihe tabuna i odreene koliine
sarina). Tehnologija je potom prebaena u Rusiju i istraivanje i razvoj novih organofosfatnih
bojnih otrova je nastavljena. Tokom ovog perioda britanski i ameriki naunici su razvijali
toksinia svojstava DFP.

6. PERIOD POSLIJE DRUGOG SVJETSKOG RATA I

HLADNOG RATA
Na kraju Drugog svjetskog rata, mnogi saveznici su zauzeli hemijsko oruje. Veina
hemijskih proizvodnih pogona u Njemakoj oduzeti i prebaeni u Rusiju na nove lokacije,
npr vojne oblasti Shikhany. Ovo "preuzimanje" prinudilo je druge drave da ponu jo vie
istraivati hemijsko oruje. Uprkos saveznikom istraivanju hemijskog oruja, veoma vana
tehnologija i "vjeto" dobijeni su iz nacistike Njemake i za SAD i bivi Sovjetski Savez.

7
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

Interes za hemijsko naoruanja je verovatno jedan od razloga za promjenu dananjih granica:

prema Churchillsu u historiji Drugog svjetskog rata, predloene su budue granice izmeu
Poljske i Njemake koje su se prvenstveno sloili da se sastoje u dijelu rijeke Odre koja tee
do Baltikog mora, i njene pritoke, rijeke Nise. Prije njihovom uu, Nise se sastoji od dva
dijela, istonog i zapadnog, istona Neisse bi trebalo da bude granica, to je rezultiralo
neznatno vie teritorija za Njemaku. Staljin se borio za zapadnu Nise i napredak je odgoen.
Niko ne zna zato je Staljin bio toliko uporan u ovom pitanju. Razlog je vjerovatno vrlo
jednostavan: u malom gradu Dyherfurth (sada Beg), nekoliko kilometara sjeverno od Breslau
(Wroclaw) u spornoj teritoriji nalazila se fabrika Dor za proizvodnju bojnih otrova.

Procijenjeno je da kada je Dyhernfurth osvojen sadrio je zalihe od 12.000 tona tabuna, 600
tona sarina, i nepoznatu koliinu somana. Ubrzo, fabrika je demontirana, a svoje zalihe,
prevezene su u Sovjetski Savez (Koelle, 1981). Dokumentovano da su Sovjeti bili spremni da
sprovedu hemijski napad i njihovo istraivanje i razvoj hemijskog oruja postalo je vrlo
intenzivno.

U SAD-u, tokom 1950-ih, hemijske korporacije koncentrisane su na masovnu proizvodnju

sarina. U isto vrijeme, oni su postali zainteresovani za razvoj hemijskog oruja koje
onesposobljuje,a ne ubija ciljeve. Meskalin i njegovi derivati su prouavali, ali bez praktine
ogleda. Pet godina kasnije, osnovan je novi projekt "psihohemijskih agenti" (kasnije K-
agenti). Cilj je bio da se razvije neubojitih ali moan incapacitanc. Ne vojne droge kao to su
LSD-25 i tetrahidrokanabinol takoer su ispitani. Ni jedan od ovih otrova nije bio vaan za
vojsku . Prvi i jedini incapacitant je BZ, razvijen 1962. godine; Meutim, njegove zalihe su
unitene 1992. godine kao to je proglaeno od amerike delegacije na Konferenciji o
razoruanju u enevi (Dokument CD-a, 1991). Ovi otrovi, namijenjeni da se ne ubije nego da
izazivaju incapacitance , oni su klasi neubojitih oruja (Hess et al,. 2005).

U bivem Sovjetskom Savezu, od 1940 do 1945 oko 110.000 tona prve generacije otrovnih
hemikalija je proizvedeno i veina njih su bili iperit i luizit, i iritantni otrovi. Druga generacija
hemijsko oruja sastavljena je od bojnih otrova, kao to su sarin, soman, V otrov, i u manjoj
mjeri tabun. Razvoj novih hemijskih oruja tree generacije ine tradicionalna i
netradicionalna kemijska oruja, npr blister i nadraujui otrov, i nervnih gasovi, ukljuujui
nove vrste, npr Novichok 5, iji je taan hemijski sastav nepoznat, iako ima nekih nagaanja
(Bajgar, 2006); to bi mogao biti nervni agens koji ima visoku toksinost. Njegovi efekti se
teko lijee pomou uobiajenih protivotrova.

8
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

Takoe je primjeena nenamjerna upotreba hemijskog oruja. U martu 1968. godine, hiljade
mrtvih ovaca su otkriveni u podruju Skull Valley, Arizona, Sjedinjene Amerike Drave. Ovo
podruje pripada amerikoj vojsci, Dugway ( podruje za testiranje bojnih otrova) zrano
podruje za testiranje hemijskog oruja. Nervni plin je izaao iz oblasti tokom praenja i ubio
ovce. Godinu dana kasnije, 8. jula 1969. godine, vojska objavila je da su 23 amerika vojnika
i jedan civil bili izloeni sarinu u Okinawa za vrijeme ienja sarinom punjenih bomba
(Sidell i Franz, 1997).

Postoji niz primjera lokalnih sukoba u kojima su namjerno koristili hemijsko oruje, ali se ne
moe potvrditi npr, 1951-1952 u Korejskom ratu; 1963. godine Egipani su koristili bombe
sa iperitom protiv Jemenskih rojalista na Arapskom poluotoku, u ratu izmeu Indije i Kine
(pogledaj Vijetnamski ra); 1970. godine, u Angoli su gotovo sigurno koristiti antiplant
agenata; i na prostoru bive Jugoslavije, bilo je glasina o upotrebi psihosomatskih agenata.

6.1. Irak-Iran i Afganistan ( rat)

Septembra 22,1980, Irak je lansirao invaziju protiv Irana. Dolo je do spominjanja velike
upotrebe hemijskih agenasa kao oruje u ratu Iran- Irak. U novembru 1983. godine, Iran je
obavijestio UN da je Irak koristio hemijsko oruje protiv iranskih trupa. Ubrzo nakon toga,
upotreba hemijskog oruja je upuena. Pored toga, koriteni su iperit i tabuna. Poznato je da
je Iraka vlada koristila ove otrove protiv svojih graan, vie upadljivo u Halbja u maja 1988.
Napad hemijskim orujem bio je najvei protiv civilnog stanovnitva u modernim vremenima.
Vie od 100.000 Iranaca je otrovano hemijskim orujem, sumporni iperit najvie koriten i
nainio je niz kasnijih komplikacija kod iranskih veterana (plune,one, imuni sistem ,
reprodukcija,itd) (Afshari i Balali Prsten, 2006). Drugi lokalni sukobi koji ukljuuju navodne
upotrebe hemijskog oruja su detaljno opisane u opsenom pregledu (Robinson, 1971).

Sovjetski Savez je vjerojatno koristito iperit (i nervni gasa) u Afganistanu. Rat u Avganistanu
je smatran Sovjetskim "Vijetnamom". Upotreba hemijskog oruja je opisana od strane Sidell
i Franc (1997). Upotreba hemijskog oruja od strane sovjetskih snage je takoer znaajan i
potvrena je upotreba protiv nezatienim subjekata. Uprkos upotrebi hemijskog oruja,
povlaenje sovjetskih trupa iz Afganisatana zapoeto je na poetku 1989. godine.

9
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

6.2. Vijetnamski rat

Nakon Drugog svjetskog rata, glavni zapoljavanje je bilo za proizvodnju hemijskog oruja
od 1961 do 1972 kada se amerika vojska koristi biljnim otrovima. Herbicida Agent Orange je
koriten tokom rata u Vijetnamu i dovelo je do povrede vie od jednog miliona Vijetnamaca i
Amerikanaca. Agent Orange (mjeavina 2,4-dichlorophenoxy octene kiseline i 2,4,5-
trichlororophenoxy octene kiseline) sadri kemijski dioksin kao neistou to je izazvalo
mnoge smrti na obje strane. Bilo je i drugih herbicidnih mjeavina kao to je Agent White
(2,4-D i Picloram) i Agent Blue (cacodylic acide). Bioloki efekti dioxina opisap je Sofronov
et al. (2001). Prvi velika operacija ovog tipa je provedena nad Ca Mau poluotokom.
septembar-oktobar 1962. Godine. Podruje je poprskano biljnim otrovima 1965.,1966. uinak
je bio pet puta vei nego u 1965. i 1967. godine deset puta vei. Na skali upotrebe biljnih
otrova je otprilike u odnosu na ukupan angaman amerikih vojnika. Godine 1970., herbicidi i
biljni otrovi koriteni su u nekoliko desetina tona, posebno 2,4,5-T. Podruju prskano od
23km2 desilo se 1962. A podruje od 22,336km2 1969. Godine. Podruje izloeno prskanju je
oko 58,000km2 i ocijenjeno je da je broj ljudi koji su izloeni vie od jednog miliona
ukljuujui i vie od 1000 smrtnih sluajeva. Pored biljnih otrova koji se koriste za
unitavanje vegetacije Sjevernog Vijetnama, SAD-a je koristila suzavac za ienje tunela i
bunkera. Iritirajuce CS, CN i Dm prijavljeno je da se koristi. Ukupnog napravljenog CS je
oko 7000 tona u periodu od 1963 do1969.

10
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

7. RAZVOJ VX OTROVA
Vx je sintetiziran u 1960, na osnovu rezultata Tammelin i Aquilonius (Aquilonius et al, 1964;.
Tammelin, 1957). Proizvodnja VX poela je u SAD-u 1961. godine, kada je proizveden prvi
otrov. Proizvodni pogon koristio se samo 7 godina, i bio je postavljen na ekanje 1968.
(Smart, 1997). U istom periodu, sovjetski naunici razvili tzv ruski VX (VR, RVX, R 033)
(Kassa et al., 2006). Hemijska struktura VX nije bila poznata dugo vremena. Stoga neki
pokuaji da se rijei ovo pitanje su uinjeni (Bajgar, 1968). Zbog ovih nejasnoa i tekoe u
sintezi, model V agent [EDMM, O-etil S- (2-dimethylaminoethy) methyphosphonothioate]

11
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

prvobitno koristi se u Istonom Bloku za prouavanje protuotrova. Jo jedan strukturni analog

VX poznat kao kineski VX (CVX) se takoer razvio i prouavao(Eckert et al., 2006).
Vrlo vaan korak u razvoju u hemijskog oruja bio je proizvodnja "binarnih municija", u
kojem se zavrna faza sinteze otrova vri tako to se otrovi stavljaju na municiju (bomba,
granata, ili bojne glave) neposredno prije ili za vrijeme napada. U 1950-ih, oruane snage su
poele zapaati binarno oruje. Do tog vremena, hemijskog oruje je unitaristiki, i.e.
toksini otrov je bio ispunjen u municiji, a zatim pohranjen i spreman za upotrebu. Binarni
koncept-mijeanje ili uvanje dvije manje otrovne hemikalije i stvaranje nervnih otrova u
oruje- bio je sigurniji tokom skladitenja. Proizvodnju binarnih projektila poela je 16.
decembra 1987. godine na Pine Bluff Arsenal, Arkansas, Sjedinjene Amerike Drave.

7.1. Rat u Perzijskom zaljevu

2. Augusta 1990. godine, Sadam Husein je poslao irake vojnike u Kuvajt, navodno, u znak
podrke Kuvajtskim revolucionarima koji su zbacili emirate ( skinuli ih sa vlasti, u tom
smislu). Irak je poznat da ima veliku zalihu hemijskog oruja tokom sukoba sa Iranom i
potvrdio je da bi koristili hemijsko oruje.
Presjednik George Bush je naredio Amerikim snagama da se poalju u Saudijsku Arabiju na
zahtjev saudijske vlade (Operation Desert Shield) - to je bila faza nagomilavanja u ratu u
Perzijskom zaljevu. Kao posljedica toga, 1996. godine, gotovo 60.000 veterana Perzijskog
zaljeva rata tvrdili su odreene zdravstvene probleme koji se odnose na njihove ratne
aktivnosti, neke uzrokovane izloenosti bojnim otrovima (putenim nakon bombardovanja i
unitenja proizvodnog pogona sarina). Neobjanjiv " sindrom Zaljevskog rata " s niskim
dozama izloenosut bojnin otrovima to je predloeno kao mogui uzrok. Opsena
istraivanja nisu uspjela da pronau bilo kakav problem u mnogim sluajevima. Meutim,
neka dejstva na zdravlje, ukljuujui i izmjene imunog sistema 3 mjeseca nakon izloenosti
niskim koncentracijama sarina su pokazala (Kassa et al., 2001, 2003). U pustinji, tokom jeseni
i zime 1990-1991, opasnosti od bojnih otrova postale su vrlo realne za saveznie trupe.
Pokazano je od Komisije UN-a da glavni iraki otrovi koriteni su iperit, tabun, sarin i
cyclosarin. Iperit agent je bio relativno ist, ali bojnii otrovi su sloena mjeavina agenasa i
degradacionih proizvoda. Od juna 1992. do juna 1994. godine, Komisija za hemijsko
unitenje , unitila je 30 tona tabuna, 70 tona sarina, i 600 tona iperita, uvanih u rinfuzi i
municiji. Odjednom je postalo jasno cijelom svijetu da skoro sve zemlje imaju hemijsko i
bioloko oruje, a postoje i zemlje koje ih samo proizvode.

12
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

8. NENAMJERNA UPOTREBA TOKSINIH HEMIKALIJA

Postoje dva glavna dogaaja povezana sa otputanjem toksinih hemikalija. U julu 1976.
godine u Seveso, Italija, vie od 40.000 ljudi bilo izloeno dioksin,vrlo otrovnom. Prvi znaci
su na koi djece, a nakon nekoliko mjeseci bilo je dokaza klorakne. Zdravstvene posljedice su
uoeno od tog vremena do danas. Seveso adogaaj je moda najvie sistematski prouavam
dioksin kontaminacije. Slian kontaminacije jedne zgrade kompanije Spolana u Neratovice
(grad u bivoj ehoslovakoj) uoena (Bajgar, et al ,. 2007a). Jo jedan primjer, Bhopal

13
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

nesree je vjerojatno najvei industrijski katastrofa u povijesti. U noi decembra 2-3 1984,
voda sluajno ula u rezervoar methylisocyanate skladitenje (sadri oko 40 tona ove
hemikalije). Kao rezultat toga, methylisocyanate je puten u okolna podruja. Nije bilo
upozorenja. Mnogi ljudi koji inhald visoke koncentracije otrovnih gasova su ugueno zbog
opsene oteenje plua. Oko 150.000 ljudi opijeni (50.000 ozbiljno otrovan) i vie od 2500
ljudi je umrlo (Bajgar, 2006).

9. TERORISTIKA UPOTREBA HEMIJSKOG ORUJA

Teroristi su izrazili interes za bojne otrove i koriste ih u napadima na nezatiene civile
(Rotenberg i Newmark, 2003). Japanski religijski kult, Aum Shinrikyo, nezavisno proizvodi
brojne hemijske i bioloke agense. Prvi takav napad sa sarin dogodio u Matsumotu u 1994. i
Tokijevom metrou u 1995. Hiljade ljudi su otrovani i desetine ljudi je poginulo (Nagao i dr ,.
1997. Ohtomi et al 0,1996; Okumura i dr., 1998; Yokoyama et al., 1998). U Matsumoto
(1994), 600 ljudi je otrovano i hospitalizirano, a sedam je umrlo (Morita et al.;. Nakajima et
al, 1997; Yoshida, 1994). Napad u Tokijevom metrou (1995) dovelo je do toga da 5.500 ljudi
trai pomo u bolnici i 12 smrtnih sluajeva (Bajgar, 2006). Zanimljiv teroristiki in je

14
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

opisao Tsuchihashi et al) 2005) -. Fatalno trovanje sa VX agensom. Bojnih otrova pripadaju
grupi organofosfata. Ovi spojevi u obliku pesticida su komercijalno dostupni, a koriste se u
poljoprivredi, to moe dovesti do profesionalnih, namjernog ili sluajnog trovanja.
Mehanizam djelovanja, dijagnosticiranja i lijeenja intoksikacije organofosfatnih pesticida i
bojnih otrova je vrlo vrua tema u ovom trenutku. Osim toga, neke principe od efekata,
dijagnoza i terapija su vrlo slini za organofosfatne i vrlo otrovne bojne otrove, a samim tim i
princip djelovanja i efikasan tretman moe se primijeniti u cjelini za ljude.

Koritenje ovih hemikalija uoeno je u Moskvi 2002. Godine. Moskovskom pozorite je

postalo pozorite sa taocima 23. oktobra ,2002., oko 40 naoruanih eenskih militanata koji
su tvrdili odanost separatistikog pokreta u eeniji. Uzeli su 850 talaca i zatraili povlaenje
Rusa iz eenije i kraj rata u eeniji. Lider terorista je 22-godinji Movsar Baraev. Nakon
dva i pol dana ekanja, ruske snage koriste nepoznati plina i putaju ga u ventilaciju.
Zvanino, 39 terorista i najmanje 129 talaca (njih devet stranaca) su ubijeni. Neke procjene su
da je civilnih rtava vie od 200. Smatralo se da slube bezbjednosti koristitili aerosol, prvi
procjena je kao BZ, ali je kasnije precizirano da aerosol anestetik tipa Fentanil se koristio
(Bajgar i Fusek, 2006). U bolnicama, preivjeli su odsjeeni od bilo kakve komunikacije sa
spoljnim svijetom i njihovim roacima nije bilo dozvoljeno da ih posjete. Pogrean popis
pacijenata je puten. Glavni problem je nedostatak informacija o onima koji se bave
identifikacija i karakterizacija hemikalija koja se koristi i nedostupnost poznatih protivotrova
(npr naloxon) medicinsko osoblje tretira rtve (Bajgar et al., 2007a). inilo se iz ovog
dogaaja da su spojevi ovog napda nisu navedeni u CWC i stoga nije pod kontrolom ove
Konvencije. Fentanil moe se smatrati neubojitim orujem (grupa tzv calmatives) i ove
hemikalije se takoer moe koristiti u onesposobnjavanju ivotinja; Naravno, njegova
upotreba protiv ljudi nije iskljuena. (Bajgar and Fusek,2006).

15
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

16
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

10. PREGOVORI
Iako se hladni rat nastavlja, politika situacija je dovela do poveane aktivnostima u
meunarodnim pregovorima. Na konferenciji o razoruanju u enevi, bili su neki pokuaji da
se pregovara o zabrani kemijskog oruja , prvo kao ad hoc radne grupe, a kasnije i kao Ad hoc
odbora za kemijsko oruje sa mandatom da pregovara o tekstu konvencije o zabrani
hemijskog oruja.

Diskusije u enevi su intenzivnije od 1987. godine, a 1992. godine, na izradi tzv valjanjog
teksta budunosti CWCs(Konferecnijca o zabrani hemijskog oruja) je gotova. Tokom ovih
pregovora, tekst buduih konvencija ( "roling tekst") je proiren: konani izvjetaj (CD / 342)
od 2 februar 1983 sadri 23 strana; U istom izvjetaju od 23. avgusta 1985 (CD / 636) je imao
46 strana; i CD / 952 od 18 avgusta 1989 sadri 134 stranica. Paralelno sa pregovorima u
enevi, u rujnu 1989. godine Memorandum o razumijevanju izmeu vlada SAD-a i SSSR-a u
vezi sa bilateralnim verifikaciju eksperimenata, razmjene podataka koji se odnose na zabranu
hemijskog oruja inae poznat kao Wyoming, MT, poeli pregovori izmeu dva glavna
vlasnika hemijskog oruja. Ove zemlje su takoer prisustvovali pregovorima u enevi: oni su
pokazali hemijsko oruje na Konferenciji o razoruanju u SAD-u u novembru, 1986 (Tooele)
i SSSR-a u listopadu, 1987 (Shikhany). Konani dokument Konvencije je oko 200 tampanih
stranica. Konvencija je tada dogovoreno u New Yorku na Generalnoj skuptini UN-a
potpisanoj u Parizu 1993. godine. CWC (Konvencija o zabrani razvoja, proizvodnje,
gomilanja i upotrebe hemijskog oruja io njegovom unitavanju) stupio je na snagu u aprilu
29,1997, 180 dana nakon polaganja 65. ratifikacije Konvencije od strane Maarske. U ovom
trenutku, 87 zemalja potpisalo je CWC i postale originalne Drave potpisnice Konvencije.
Istovremeno, Organizacije za zabranu kemijskog oruja (OPCW) u Haagu poela je vriti
nadzor unitavanja hemijskih zaliha oruja i praenje svjetskih hemijskoj industrija za
spreavanje budue zloupotrebe. Postoje mnoge aktivnosti OPCW, e.g. obuku inspektora za
kontrolu unitenje kemijskog oruja, ukljuujui njihove zdravstvene zatite, istraivanja i
aktivnosti uz podrku, rjeavanje problema zbog praktinu primjenu CWC, kontrola
kemijskih i vojnih objekata i druge aktivnosti. Rusija i SAD su vjerojatno ne zadovoljni0
krajnjim rokom za unitavanje zaliha ,29. aprila 2012. Do sredine 2008. godine, 183 drav
potpisnice i 194 drave priznanice je pristupila Konvenciji (Davey, 2008). Meutim, jo
uvijek postoje drave koje to ne podravaju konvenciju. Hemijsko oruje imaju dugu i davna
prolost. Nedostatak zapoljavanja za proizvodnju hemijskog oruja u Drugom svjetskom ratu

17
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

je poetak kraja "hemijskog ratovanja". Meutim, daljnji razvoj i korisnost hemikalija u

Vijetnamu i u teroristikim napadima su zadrali vojni interes za hemijsko oruje.

Jasno je da je upotreba (sluajna ili na drugi nain) otrovnih hemikalija imala utjecaja u
razliitim sferama ljudskog postojanja, kao to su dravne strukture i infrastrukture,
ekonomije, psihike, i ponaanje u javnosti, i ivotne sredine. Toksine hemikalije su veliki
potroa prirodnih izvora, i obnovljivih i neobnovljivih. Oni takoer konzumiraju sirovine i
energije, a kaouzrok zagaenja ivotne sredine moe dovesti do nedostatka sirovina u cijelom
svijetu i stoga nejednake raspodjele svjetova prirodnih izvora. Uticaj na psihologiji
ovjeanstva je takoer vano, nakon ili tokom kemijskih ratova (i globalne i lokalne) ili
koritenje ovih hemikalija od strane terorista. Razvoj tehnologija je jednako vano, jer oni
utiu pozitivno i negativno na dalji ljudski razvoj. Istraivanja u tom pravcu ne moe samo
doprinijeti "napredak" hemikalija za dobijanje efikasnog agensa za hemijsko oruje, ali moe
poboljati nae znanje u osnovnim znanostima (toksikologiju, ..) i omoguiti nam da bolje
razumijemo fizioloke funkcije u cjelini. To je prikladno podsjetiti povijesti kolinesteraza i
njihovih inhibitora. Postojanje kolinesteraza je predvieno od strane H: H: Dale 1914. godine,
i.e. 14 godina prije nego to acetilkolina pokazao kao prirodni sastav ivotinjskih
tkiva.pristup ovom istrivanju je promijenjen tokom Drugog svjetskog rata i kolinesteraza
stekla poseban znaaj u kontekstu bojnih otrova (Silver, 1974). Jo jedna publikacija u ovoj
oblasti (Koelle, 1963) moe se smatrati prvim koji e se baviti antiholinesterazu agenasa
ukljuujui hemijsko oruje - bojni otrovv. Moemo se samo nadati da e u budunosti samo
fiziolokia i farmakoloka istraivanja biti izvoenja u ne vojne svrhe, ali to ne mora biti
sluaj toga.

18
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

11. ZAKLJUNE NAPOMENE I BUDUI PRAVCI

Opasnost od upotrebe ( vojna ili teroristika) agensa hemijskog oruja ( i ostalih tokisinih
hemikalija) i dalje postoji. Vojna upotreba je ograniena ali teroristika nije. Spektar ovih
lijekova je veoma velik i mogunost da budemo spremni protiv upotrebe toksinih
hemikalija je potrebno.

19
Globalni utjecaj bojnih otrova koritenih prije i poslije 1945.
_________________________________________________________________________________

12. Literatura

1. ore Mogin Bojni otrovi i eksplozivi 1987. god.

2. MarioS.,The War Gases,New York ,1939.

3. Radovan Jovic Dragan Nikolic Hemijsko-Radijaciona Dimenzija

bezbjednosti , Tivat, 2011 god.

4. Vojna enciklopedija, Beograd, 1970., knjiga prva

5. http://sh.wikipedia.org/wiki/Bojni_otr

6. http://eskola.chem.pmf.hr/molekula1.php3?sif

7. http://naoruzanje.blogger.ba/arhiva/2005/10/07/83642

8. http://www.b92.net/zivot/nauka.php?
yyyy=2013&mm=07&dd=03&nav_id=729075

9. http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=848

10. http://www.novosti.rs/vesti/planeta.299.html:544552-Hemijsko-oruzje-prvi-
put-upotrebljeno-pre-100-godina

11. http://www.imdb.com/title/tt0317112/

20