SEMINARSKI

RAD
iz hemije

TEMA : Nafta

1
 SADRAJ:

UVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1. NASTANAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2. SASTAV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

3. PRONALAZAK I DOBIJANJE NAFTE . . . . . . . . . . . 6

4. SIROVA NAFTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

5. UPOTREBA I REZERVE NAFTE. . . . . . . . . . . . . . . 10

6. ZAKLJUAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

7. LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2
 UVOD

Nafta se danas u svijetu esto naziva i crnim zlatom. Jo od davnina, ljudi su

uvidjeli korist od same nafte, te moemo rei da se dananjica ne moe zamisliti
bez nekog oblika iskoritavanja same nafte.

No, da bi se podrobnije upoznali sa samim pojmom nafte i svim to ona

predstavlja u dananjem svijetu, te saznali neto vie o njenom hemijskom sastavu,
bilo je potrebno da uradimo seminarski rad na temu same nafte.

Zanimljivosti o nafti i njen hemijski znaaj bit e detaljnije objanjen u naem

radu.

3
 1. NASTANAK
Danas preovladava miljenje da je nafta nastala od masnih i votanih supstanci razliitih sitnih
ivotinjskih i biljnih morskih organizama - planktona. Pod povoljnim uslovima, koji su vladali u
dalekim geolokim dobima, ivjele su i razmnoavale se u toplim morskim zalivima velike
koliine tih organizama, meutim kad bi uginule taloile bi se na morsko dno.

U sredini siromanoj kisikom poelo je, zbog djelovanja anaerobnih bakterija, razaranje
bjelanevina i drugih lako raspadljivih organskih materija. Otpornije masne i votane supstance
gomilale su se onda u obliku mulja, odnosno sapropela. Taj osnovni materijal morao je poslije,
nanosom rijenog mulja, biti pokriven zatitnim slojem. Pod pritiskom zemljinih slojeva, i
pomalo poviene temperature, mast se pretvarala najprije u prabitumen, a onda u naftu.

Prisustvo komplikovanih visokomolekulskih spojeva (holesterola, hormona, hlorofila i dr.) koji

nisu mogli nastati jednostavnom sintezom, te optika aktivnost nafte dokazuju njeno organsko
porijeklo. I sastav slane vode, koja prati naftu, svjedoi o njenom morskom porijeklu.

4
S druge strane postoji miljenje da nafta potie iz neispitanih i nedovoljno poznatih dubina
Zemlje. Tome u prilog govore nalazi nafte u vulkanskim podrujima (na Kamatki),
nagomilavanje nafte u velikim dubinama u mineralima kristalastog porijekla (Venecuela) i nalazi
nafte u pukotinama litosfere u dnu Indijskog okeana.

2. SASTAV

Po svom hemijskom sastavu nafta predstavlja mjeavinu velikog broja razliitih ugljovodika i
malih koliina jedinjenja sumpora, kisika i ugljika (oko 7%). U njoj su zastupljeni ugljovodici s
jednom do 50 i vie ugljikovih atoma u molekuli, i to preteno parafinskog (metanovog) niza
(npr. pensilvanijska nafta) ili naftnog niza (npr. neke sovjetske nafte).

U hemijskom sastavu po procentu mase dominira ugljik, zatim vodik, i kisik,te sumpor i azot
kojih ima relativno malo. U zavisnosti od sastava i nastanka, to je mrko-uta ili zelena do crna
viskozna tenost gustine manje od vode. Redovni pratilac nafte u njenim nalazitima je zemni,
odnosno prirodni gas.

5
 Postoje tri osnovne komponente koje ine sastav nafte:
1. Alkani
2. Cikloalkani
3. Aromatski ugljovodici

Alkani su najjednostavnija organska jedinjenja, te grupa ugljovodika sa jednostrukim vezama

izmeu C- atoma.

Opta formula alkana je:

CnH(2n+2) n predstavlja broj ugljikovih atoma.

Cikloalkani su takodjer ugljikovodici kod kojih su sp3 hibridizovane orbitale vezane u

zatvorenom nizu ili prstenu. Njihova opta formula je:
CnH2n n je broj ugljikovih atoma.

Aromatini ugljovodonici pripadaju grupi organskih molekula u ijem sastavu je zastupljena

karakteristina struktura est ugljenikovih atoma vezanih u prsten. Najpoznatiji aromatini
ugljovodonik je benzen.
Po fizikim osobinama nafta je uljana tenost mrke boje. U njoj se nalaze gasoviti, teni i vrsti
ugljikovodici. Gasoviti ugljovodici izbijaju iz zemlje i oni ustvari predstavljaju prirodni gas.

6
 3. PRONALAZAK I DOBIJANJE
NAFTE

Primjetno je da najvie nafte ima na najosunanijim dijelovima planete (oko ekvatora). to je

nafta dublje u zemlji, vei je pritisak, tako da pri buenju moe doi do naglog izbijanja nafte i
gasa. Dubina slojeva nafte moe biti razliita i kree se od nekoliko metara do preko 5 km.
U poetku su buenja raena nasumice, ali su se kasnije poela sprovoditi istraivanja sastava tla
to je rezultiralo prilino tanim otkriima naftnih leita.

Geoloka i geofizika istraivanja pomou dubinske sonde prvo daju potrebne informacije o
geolokoj strukturi podzemnih slojeva, pa se tek na osnovu dobijenih rezultata odreuju daljnji
postupci.
Ona je najvaniji izvor organskih jedinjenja u prirodi i na njoj se zasnivaju razne grane hemijske
industrije. Najdublja do sada postignuta istrana buotina od 9169 metara nalazi se u Oklahomi
(SAD). Velike koliine nafte dobijaju se danas u svijetu iz dubljih slojeva zemlje izlivanjem
(eruptiranjem) iz buotina na principu artekih bunara.

Kad buotina dopre do naftonosnog sloja, nafta i plin naviru u buotinu tjerani prirodnim
pritiskom, koji, ako je dovoljno velik, moe izbaciti naftu na povrinu zemlje. Kod vrlo visokih
pritisaka nastaju snane "erupcije", pri emu se mlaz nafte die desetak metara iznad povrine
zemlje. Ovakve divlje erupcije nekad su esto izazivale katastrofalne poare, koje je vrlo teko
ugasiti. Danas se to sprijeava posebnim ureajima koji zatvaraju sondu i reguliu pritisak pri
izlazu nafte.

Kod nedovoljnih pritisaka nafta se mora crpiti pomou posuda ili crpki. Naftonosni sloj se
nikada ne moe potpuno iscrpiti. Kad se tenzija nafte naftonosnog sloja u susjednom podruju
izjednai s pritiskom u buotini, nafta prestaje priticati. Velike koliine nafte koje, uprkos svim
savremenim metodama vaenja, ostaju u zemlji (vie od 50%), mogle bi se izvaditi samo na
rudarski nain.

7
 Naftna pumpa

to se tie prerade nafte, jedan od najvanijih naina je frakciona destilacija.

Benzinska frakcija je teni destilat sa takom kljuanja od 150 stepeni Celzijevih. Iz nje se
dobijaju razne vrste benzina koje se koriste kao goriva za motore i kao organski rastvarai.
Pored ovog naina prerade, benzin se moe dobiti i postupkom koji se naziva kreking.

Kreking se zasniva na principu cijepanja tekih molekula ugljovodonika sa visokim takama

kljuanja, na lake molekule ugljovodika sa niim takama kljuanja.

Sirova nafta je smjesa razliitih ugljovodika, preteno parafinskih,odnosno viih lanova tog
niza, zatim naftenskih ugljovodika - cikloalkana, aromatskih ugljovodika i drugih organskih
jedinjenja. Olefinskih ugljovodika praktino i nema u sirovoj nafti, ali su zato prisutni u
produktima njene prerade. Prema ovim grupama koje sadre, nafte se dijele na :

parafinske,

naftenske (Najvaniji predstavnici : U sirovoj nafti se nalaze i derivati ciklopentana i

cikloheksana sa jednom alkil-grupom ili vie alkil-grupa u bonom nizu. Osim njih
zastupljene su i sloenije molekulske strukture sa dva naftalenska prstena i vie vie
naftalenskih prstena u molekulu.)

8
 mijeane nafte (u nju su ukljueni ostaci benzenovih prstenova, petolanih i estolanih
naftalenskih prstenova i alkil-ostaci. Kombinacija ovih ostataka u molekulu ugljovodika
moe da bude razliita, a broj izomera ogroman).

Kao gorivo, naftu moemo smatrati prirodnim tenim gorivom.

4. SIROVA NAFTA

Sirova nafta je kompleksna i nehomogena smjesa. Sastoji se od vie blisko vezanih nizova
sloenih hidrokarbonatnih jedinjenja od benzina do tekih kristalnih jedinjenja. Razne
komponente koje ine sirovu naftu mogu se razdvojiti destilacijom pri povienoj temperaturi.

Tako se u rafinerijama dobijaju naftni derivati :

Benzin
Kerozin
Ulje
Mazivo
Parafin
Bitumen i mnoge druge komponente.

U zavisnosti od izvora iz kojeg dolazi,

sirova nafta se razlikuje u svom

9
hemijskom sastavu. Njen hemijski sadraj ipak se moe grubo podijeliti na hidrokarbonate i
nehidrokarbonate. Svi hidrokarbonati izgraeni su samo od dva elementa, ugljika i vodika, ali
oni grade irok spektar kompleksnih i meusobno sasvim razliitih jedinjenja. Smatra se da u
sirovoj nafti ima od 82 do 87 % ugljenika i 12 do 15 % vodika, to zavisi od vrste nafte
viskoznije komponente, kao to je bitumen, u proseku sadre 8085 % ugljika i 811 % vodika.

Nehidrokarbonatni sadraj javlja se u izuzetno malim iznosima, ali je vaan za ukupne osobine
sirove nafte. ini ga sumpor (0,052 %), kisik (ispod 2 %), azot (oko 0,1 %), metali vanadijum i
nikl (u tragovima), a povremeno se pojavljuju i male koliine supstanci organskog porijekla, kao
to su skeletni fragmenti, drvo, spore, ugalj i slino.

Sainjena od nekoliko hiljada hidrokarbonatnih komponenti i primjesa, sirova nafta moe se

grupisati u tri osnovna hemijska niza:

parafini,
nafteni i
aromatici.

Meutim, sirova nafta uglavnom je mjeavina ova tri niza, sa varijacijama i naizgled
beskonanim brojem uzajamnih proporcija. Geolozi esto kau da na svijetu ne postoje dva
naftonosna polja sa istovjetnom naftom.

Osnovne karakteristike sirove nafte:

Sirova nafta laka je od vode i ne rastvara se u njoj. Za mjerenje specifine teine najee se
koristi skala Amerikog instituta za petrolej (API), u kojoj je istoj vodi dodjeljena vrijednost 10
API, dok tenosti lake od vode, kao nafta, u ovoj skali imaju vee vrijednosti.

Za vrednosti ispod 20 API sirova nafta se smatra tekom

od 20 do 25 API sirova nafta se smatra srednjom
a preko 25 API sirova afta se smatra laganom.

Generalno, prema specifinoj teini i relativnoj mobilnosti, razne vrste sirove nafte
klasifikuju se na:

vrste katrane,
teka ulja,
srednja i
lagana ulja.

Za razliku od katrana, ulja su dovoljno pokretna i mogu su nesmetano izvlaiti iz svojih leita.
Specifina teina i mobilnost kljune su osobine sirove nafte one uslovljavaju nain njenog
izvlaenja, vrstu transporta, tehnologiju obrade i cijenu po barelu.

10
Kada su u pitanju druge karakteristike nafte, zbog sloenosti sastava, teko ih je procijeniti ak i
okvirno. Srednju taku kljuanja sirove nafte praktino je nemogue odrediti.

Pojedinane vrednosti za taku kljuanja kod njenih brojnih komponenti mnogo variraju, a neke
su toliko visoke da se ne mogu izmjeriti. S druge strane, pojedine komponente nafte imaju toliko
nisku taku kljuanja da isparavaju na normalnim temperaturama ove lako isparljive
komponente stalno otiu u atmosferu, ako se ne konfiniraju.

Takoer, nemogue je odrediti srednju taku mrnjenja, poto razliite komponente ovravaju
na razliitim temperaturama. Meutim, kod sirove nafte uvijek se mjeri takozvana taka teenja
ispod ove temperature nafta postaje plastina i prestaje da tee, pa je njeno poznavanje
izuzetno vano za izvlaenje i transport. Vrednost take teenja kree se od 57oC do 32oC, u
zavisnosti od naftonosnog izvora.

5. UPOTREBA I REZERVE
NAFTE

Ve pet milenijuma, nafta je poznata ljudima. Prvi stanovnici Mesopotamije su naftu iskoritavali
smatrajui ju ljekovitom.Kasnije, tokom historije, ovjeanstvo je lagano otkrivalo korisne strane
nafte, prije svega njenu zapaljivost i upotrebljivost za pravljenje raznih vatrenih oruja. U
meuvremenu, interesovanje za naftu je znatno poraslo na svjetskom tritu.

Kitovo ulje, do tada koriteno za uljane lampe, postalo je preskupo i rijetko se nalazi zbog
istrebljenja kitova, pa je ubrzo zamjenjeno mnogo jeftinijom naftom. Zbog gasova koji se
oslobaaju sagorijevanjem nafte (ali i drugih fosilnih goriva), ozbiljno je ugroena klima na
Zemlji, kao i ukupna ekoloka slika svijeta.

Zabrinutost zbog ovakve situacije i razliiti oblici ekolokog aktivizma za sada su u maloj mjeri
uticali na stalan razvoj naftne industrije i potronju ovog energenta. Naftai su posebno ponosni
na svoje projekte kakav je pokret reciklae ulja. U sakupljakim centrima ve koriteno ulje
koristi se za proizvodnju energije i dobija svoj drugi ivot deset litara ovakvog ulja moe da
napravi dovoljno energije za spremanje 48 obroka u mikrotalasnoj penici, 216 suenja kose, 15
mjeseci rada usisivaa i 24 sata ivota jednog domainstva.

11
Neravnomjerno rasporeena, nafta se danas nalazi u vie sedimentnih basena, koji se meu
sobom razlikuju po veliini. Najveim se smatra Arapsko-iranski basen na kome se nalaze i dva
najvea svjetska izvorita nafte:

El Davar u Saudijskoj Arabiji, sa 80 milijardi barela i

El Burqan u Kuvajtu, sa 75 milijardi sirove nafte.

Najvei proizvoai nafte su:

1. Saudijska Arabija

2. Rusija

3. Sjedinjene Amerike Drave

4. Iran

5. Meksiko

Smatra se da e sa sadanjim tempom potronje, koliina sirove nafte znaajno opasti ve

polovinom ovog vijeka. To bi moglo izazvati ukupno smanjenje proizvodnje i debakl svjetske
ekonomije, ali se svijet ve polako priprema za nestanak nafte.

Unato svom znaaju, nafta ipak nije nezamenjiva postoji pregrt alternativa koje bi mogle
zameniti ovaj resurs.

12
ZAKLJUAK

NAFTA kao stil ivota!

Veina industrijskih proizvoda koje koristimo u svakodnevnom ivotu, u cjelini ili djelimino,
proizvodi se od nafte i njenih derivata. Djeluje nevjerovatno, ali se od petroleja prave i neke
sasvim obine stvari baloni, flomasteri, ukrasne svijee, mastilo, boje, najlonska uad,
klavirske dirke, lijepak, digitalni satovi, kontaktna soiva, naoale za sunce, papue, loptice za
golf, pricevi, vitaminske kapsule, odjea, razna elektronika (od audiokaseta i ploa do telefona,
kamera, CD plejera i raunarske opreme), kozmetiki proizvodi (karmini, parfemi, dezodoransi,
amponi, kupke, kreme za brijanje, zubne paste...), brojni lijekovi (aspirini, antihistamini i
antiseptici), hirurka pomagala, pejsmejkeri, pa ak i vjetaka srca.

To se ne primeuje, ali bi jedan dan takozvanog modernog oveka bio nezamisliv bez nafte,
poevi od buenja digitalnim satom do uspavljivanja pilulama za spavanje. Zato danas na
svijetu ne postoji nijedna zemlja koja je ravnoduna kad je re o nafti njenom posjedovanju i
eksploataciji, transportu i industrijskoj obradi.

No, da e nafte ubrzo nestati svjesni su mnogi, te se ve pokuavaju naviknuti na derivate koji
mijenjaju naftu.

13
 LITERATURA
Knjiga o nafti i plinu; eljko Matia; 2007.; Zagreb.

Organska kemija; S.H.Pine; 1994.; Zagreb

Organic chemistry; T.W. Graham Solomons and Craig B.

Fryhle; 2008.; USA

www.maturski.org

14