Prefabrykacja: Jakość, Trwałość, Różnorodność - Zeszyt 1

Prefabrykacja jako, trwao, rnorodno
Wstp 1
Prefabrykacja
jako, trwao, rnorodno
- Zeszyt 1 -
skierowany do:
inwestorw, projektantw,
wykonawcw, inynierw,
studentw budownictwa,
uczniw technikw budowlanych
2 Spis treci
Autorzy:
dr in. Grzegorz Adamczewski
dr hab. in. Piotr Woyciechowski
Wsppraca i konsultacje:
Przedmowa ..3
Mariusz Bangrowski,
PRECON Polska Sp. z o.o. 1. Wstp..................................................................................4
1.1. Rys historyczny.....................................................................6
Bronisaw Deskur,
PEKABEX Bet S.A. 1.2. Koncepcja oglna prefabrykacji............................................8
2. Zagadnienia oglne.............................................................9
Arkadiusz Gacki,
CONSOLIS Polska Sp. z o.o. 2.1. Charakterystyczne cechy budownictwa z prefabrykatw.........9
2.2. Podejcie do projektowania................................................10
Marcin Landman,
GRALBET Sp. z. o.o. 2.3. Bezpieczestwo poarowe..................................................12
2.4. Wymagania z zakresu fizyki budowli....................................12
Tomasz Lorek,
FABUD WKB S.A. 3. Potencja techniczny prefabrykacji......................................13
3.1. Przygotowanie produkcji......................................................14
Joanna Maciejko,
Comfort S.A. 3.2. Procesy produkcyjne...........................................................14
3.3. Linia produkcyjna................................................................21
Jan Makuszewski, 3.4. Transport prefabrykatw.....................................................25
Doradca Techniczny SPB
3.5. Monta...............................................................................26
Grzegorz Marzec, 3.6. Poczenia elementw konstrukcyjnych..............................27
FABET S.A.
4. Asortyment wyrobw..........................................................32
Marzena Nowaczyk, 4.1. Kryteria klasyfikacji wyrobw prefabrykowanych..................32
PREFABET BIAE BOTA S.A.
4.2. Budownictwo publiczne......................................................33
Marek Roicki, 4.3. Budownictwo przemysowe.................................................34
COMFORT S.A.
4.4. Budownictwo infrastrukturalne...........................................35
Micha Skrzypczyski, 4.5. Budownictwo mieszkaniowe...............................................37
CHRYSO Polska Sp. z o.o.
5. Prefabrykacja we wspczesnym budownictwie..................38
Anna Stankiewicz, 5.1. Obiekty kubaturowe o konstrukcji nonej szkieletowej
JORDAHL & PFEIFER TECHNIKA
hale, biurowce.................................................................38
BUDOWLANA Sp z o.o.
5.2. Obiekty kubaturowe z prefabrykowanymi cianami nonymi
Piotr Szymanowski, budynki mieszkalne i biurowe..........................................47
BETARD Sp. z o.o.
5.3. Obiekty infrastruktury transportowej
Piotr wiconek, konstrukcje inynierskie drogowo-mostowe......................51
ERGON Poland Sp. z o.o.
5.4. Obiekty infrastruktury technicznej
Tomasz Wrona, uzbrojenie terenu, zbiorniki i kominy................................57
SIBET S.A.
5.5. Budownictwo niestandardowe,
Wydawca elewacje z prefabrykatw, maa architektura......................59

Stowarzyszenie Producentw Betonw
Warszawa, padziernik 2014
Copyright by Stowarzyszenie Producentw Betonw

Warszawa 2014
Przedmowa 3
PRZEDMOWA
Szanowni Pastwo, Zeszyt 1.
Przekazujemy do Waszych rk Zeszyt 1. ktrym Stowarzyszenie rozpoczynajcy cykl wydawniczy,

Producentw Betonw rozpoczyna cykl wydawniczy prezentujcy istot prefabrykacji
pt. Prefabrykacja jako, trwao, rnorodno. oraz korzyci z jej stosowania,
Celem tego przedsiwzicia jest kompleksowe
przedstawienie moliwoci nowoczesnej prefabrykacji Zeszyt 2.
betonowej oraz dostarczenie maksimum rzetelnej
informacji uczestnikom procesu inwestycyjnego o tym
konstrukcje przemysowe,
bardzo wanym, ale zbyt czsto niedocenianym rodzaju
halowe i szkieletowe
budownictwa.
realizowane z elementw
Wydawnictwo zostao podzielone na bloki tematyczne, prtowych,
ktre zostan zaprezentowane w szeciu kolejnych
zeszytach. Formua zeszytowa, przy zaoeniu, e Zeszyt 3.
kady z zeszytw powinien by redagowany wedug
jednolitego schematu, naszym zdaniem, znacznie obiekty kubaturowe mieszkalne
uatwia korzystanie z materiaw rdowych. i inne, w ktrych gwnym
ukadem konstrukcyjnym
Zeszyty o prefabrykacji adresowane s przede wszystkim s ciany,
do projektantw, architektw, inynierw, inwestorw
i wykonawcw jako warsztat pracy i rdo wiedzy
Zeszyt 4.
o stosowaniu nowoczesnej prefabrykacji betonowej
w rnych rodzajach budownictwa. Powinny stanowi
take podrcznik dla studentw i uczniw rednich szk
obiekty infrastruktury drogowo-
zawodowych ksztaccych w dziedzinie budownictwa. -mostowej,
Autorami Zeszytu 1. s dr in. Grzegorz Adamczewski Zeszyt 5.

i dr hab. in. Piotr Woyciechowski z Politechniki
Warszawskiej. Podkreli jednak naley, e powsta on konstrukcje uzbrojenia terenu,
w wyniku cisej wsppracy i konsultacji z delegowanymi zbiorniki itp.,
przez przedsibiorstwa specjalistami.
Zeszyt 6.
prefabrykacja elewacji oraz

prefabrykacja niestandardowa.
Ryszard Zajc
Prezes SPB
4 Wstp
WSTP
Prefabrykaty z betonu s stosowane w budownictwie od budowlanych, znaczco szybsz prac na placu budo-
wielu lat. Nie ulega wtpliwoci, e beton jest jednym wy, a przez to skrceniem czasu wykonania obiektw
z najpopularniejszych i najbardziej uniwersalnych ma- oraz wysok trwaoci prefabrykatw.
teriaw stosowanych w budownictwie.
W Polsce w ostatnim okresie zauwaa si ponowne zwik-
Coraz czciej jest wykorzystywany nie tylko jako mate- szenie zainteresowania stosowaniem prefabrykatw
ria konstrukcyjny, lecz take wykoczeniowy. Jest atwy z betonu, jednake tendencja stosowania prefabrykatw
do ksztatowania, estetyczny, a dziki rozwojowi techni- jest odwrotna najwikszy udzia prefabrykacji betono-
ki moe uzyskiwa rne faktury i kolorystyk. Stanowi wej obserwowany jest w budownictwie przemysowym
dokonae narzdzie do konstruowania nowoczesnych i przy wznoszeniu obiektw handlowych, magazynowych
bry i ksztatowania przestrzeni. i innych uytecznoci publicznej (np. stadionw). Duy
udzia w rynku prefabrykatw w Polsce, podobnie jak
Skala wykorzystania prefabrykacji betonowej w Euro- w krajach Europy Zachodniej (np. Holandii, Belgii, Niem-
pie jest bardzo rna. W niektrych krajach jej zasto- czech), zajmuj take wyroby drobnowymiarowe, w tym
sowanie ogranicza si do produkcji bardzo typowych tzw. galanteria, elementy drogowe oraz infrastruktury
elementw, gwnie stropw, cian warstwowych i uzbrojenia terenu. Specyfik wspczesnej polskiej
i jednowarstwowych, czy belek dla budownictwa prefabrykacji jest natomiast may udzia wyrobw pre-
mieszkaniowego lub uytecznoci publicznej. W in- fabrykowanych w budownictwie mieszkaniowym. Warto
nych natomiast zakres wykorzystania prefabrykatw zaznaczy, i na podstawie analizy rynku budowlanego
obejmuje take w duym stopniu budownictwo iny- w Polsce i jego tendencji wielokrotnie w ostatnich latach
nieryjne i drogowe. podkrelan kwesti jest zbliajcy si ponowny wzrost
znaczenia technologii prefabrykowanej w budownictwie
Zauwaalny w ostatnich latach postp w dziedzinie mieszkaniowym wielorodzinnym i budownictwie obiek-
prefabrykacji w Europie zwizany jest zarwno z wdra- tw uytecznoci publicznej. Takie przewidywania wska-
aniem nowych technologii produkcji, jak i nowymi zywane s przede wszystkim z uwagi na:
rozwizaniami i zastosowaniami elementw prefabry-
kowanych. Wytwarzane w warunkach przemysowych szybko wznoszenia obiektw z prefabrykatw (do-
umoliwiaj uzyskanie wysokiej wydajnoci przy jed- minacja montau nad robotami mokrymi na budo-
noczesnym zapewnieniu powtarzalnoci waciwoci wie),
uytkowych, zgodnych z deklaracj producenta, wy- moliwoci optymalizacji jakoci i zapotrzebowa-
maganych przez rozporzdzenie Parlamentu Europej- nia materiaowego i energochonnoci wytwarzania
skiego i Rady (UE) nr 305/2011 ustanawiajce zharmo- w warunkach powtarzalnej, certyfikowanej produkcji
nizowane warunki wprowadzenia do obrotu wyrobw fabrycznej wobec znacznie bardziej podlegajcych
budowlanych. Naley jednoczenie zwrci uwag, e wpywom losowym itp. technologii monolitycznych,
zalet stosowania prefabrykatw z betonu jest moli- znaczne uniezalenienie prowadzenia robt od wa-
wo ich wykorzystywania w poczeniu z innymi mate- runkw pogodowych,
riaami konstrukcyjnymi, w tak zwanych konstrukcjach wyeliminowanie najsabszych stron starej prefabry-
hybrydowych, w ktrych rne materiay mog praco- kacji nowoczesne, trwae zcza, elastyczne syste-
wa niezalenie lub wsppracowa ze sob, penic my uwzgledniajce wysokie wymagania estetyczne,
rne funkcje w konstrukcji. Czsto jedynym ze ska- ksztatowanie indywidualne bryy budynku o zrnico-
dowych elementw konstrukcji hybrydowych, projekto- wanym charakterze i programie funkcjonalnym.
wanych w Europie s prefabrykaty betonowe.
Dodatkowo warto zauway pozytywne wzorce z Zachodu
Analizujc poszczeglne rodzaje budownictwa, mo- i Skandynawii, ktre wskazuj na atrakcyjno technicz-
na zauway znaczce rnice regionalne w stopniu n i ekonomiczn prefabrykacji, co rwnie przekada si
i zakresie wykorzystania prefabrykacji z betonu. na wzrost inwestycji w tym sektorze na rynku polskim.
Przykadowo, najwiksze zastosowanie prefabrykacji
w Skandynawii ma miejsce w budownictwie mieszka- Obserwacja aktualnych trendw dotyczcych m.in. zwik-
niowym wielorodzinnym lub biurowym i wynosi okoo szenia efektywnoci energetycznej i ograniczenia emisji
80 % obiektw tego typu. Tak szeroka skala wykorzy- gazw cieplarnianych oraz kierunkw zmian w prawie
stania prefabrykatw wynika z ich specyficznych za- (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE
let, ktre wi si gwnie z brakiem sezonowoci z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energe-
prowadzonych z wykorzystaniem prefabrykatw prac tycznej budynkw - Dz.U.UE L z 18 czerwca 2010 r. , wdro-
Wstp 5
6 Wstp
ona do polskiego prawa rozporzdzeniem Ministra Trans- szczeglnie istotne wobec stopniowo zaostrzanych kry-
portu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej zmieniajcym teriw oceny wyrobw budowlanych w kontekcie ich
rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim oddziaywa na rodowisko w trakcie caego cyklu ycia
powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz.U. wyrobu (cradle to grave approach).
z 2013 r., poz. 926.) sugeruj, e w najbliszym czasie na-
ley spodziewa si wzrostu zapotrzebowania na materia- 1.1 Rys historyczny
y budowlane charakteryzujce si najwyszym poziomem Idea prefabrykacji betonowej w budownictwie siga czasw
energooszczdnoci przy zapewnieniu bezpieczestwa rzymskich. Wprawdzie wspczesne pojcie beton ma inne
konstrukcji, odpowiedniej charakterystyki i funkcjonalno- znaczenia ni rzymskie opus ceamenticium, ale w wietle
ci materiaw z uwzgldnieniem niskich kosztw wytwo- najnowszych bada inynierii materiaowej i archeologii s
rzenia. Nowoczesne technologie i systemy prefabrykacji to pojcia zaskakujco bliskie. Staroytni Rzymianie tworzyli
stanowi jedno z efektywnych i efektownych rozwiza z kamiennego kruszywa, gipsu, wapna, wody oraz wezuwia-
kwestii redukcji energochonnoci budownictwa. Duym skich popiow wulkanicznych materia przypominajcy
plusem prefabrykacji w tej dziedzinie jest take uproszcze- w sensie technicznym dzisiejszy beton. Wykorzystywali go
nie procesu wznoszenia obiektu i montau instalacji, przy- gwnie w konstrukcjach, ktre dzi nazwalibymy monoli-
spieszenie realizacji inwestycji i ograniczenie kosztw przy tycznymi, ale produkowali take w formach elementy o znacz-
zapewnieniu szczeglnie wysokiej jakoci budowanych nych gabarytach prefabrykaty do budowy infrastruktury,
obiektw. Powysze przesanki pozwalaj wnioskowa tj. czci akweduktw, przepustw, tuneli. Znane s take przy-
o dalszym szybkim rozwoju technologii prefabrykacji na kady wykonywania elementw prefabrykowanych konstruk-
polskim rynku budowlanym. cyjno-architektonicznych (np. czci wityni wytworzone
w Rzymie, a przeznaczone do jej budowy w Afryce wzmianki
Jednym z przewidywanych kierunkw rozwoju prefabry- w listach Pliniusza Modszego).
kacji bdzie zwikszenie udziau materiaw pocho-
dzcych z recyklingu (kruszywa do betonu, dodatki do Koncepcja prefabrykowanych elementw z betonu odya
cementu) w tym, w szczeglnoci niewykorzystywanych wraz z wynalezieniem wspczesnego betonu z cemen-
dotychczas powszechnie w budownictwie spoiw polime- tu portlandzkiego w pierwszym wierwieczu XIX wieku.
rowych pochodzenia mineralnego, tzw. geopolimerw. Za pocztki wspczesnej prefabrykacji mona uzna
W poczeniu z tradycyjnymi zaletami prefabrykacji taka pocztki elbetu w tym osawione siatkobetonowe do-
innowacyjno materiaowa ma szans uczyni z pre- nice pana Monier, naczelnego ogrodnika miasta Parya,
fabrykacji technologi doskonale wpisan w strategi ktry opatentowa te pierwsze wspczesne prefabrykaty
zrwnowaonego rozwoju w kontekcie zarwno ogra- w 1867 roku. Za ojca wielkiej prefabrykacji betonowej mona
niczenia energochonnoci produkcji, jak i zmniejszenia z pewnoci uzna Le Corbusiera z jego wizjonersk kon-
jej ladu wglowego. Stanie si to w najbliszych latach cepcj budynku Domino z 1914 roku (rys. 1).
Rys. 1.
Koncepcja budynku
z prefabrykatw
Domino Le Corbusier
1914
Wstp 7
Budynki wedug tego projektu nie powstay, ale sta si on

inspiracj dla kolejnych pokole projektantw. Na tere-
nach Polski prefabrykacja na skal przemysow zaistniaa
w roku 1897 - otwarcie zakadu w Biaych Botach istnie-
jcego do dzi. Pocztek XX wieku i okres midzywojenny
to rozwj prefabrykacji w zakresie infrastruktury drogowej
i technicznej. W roku 1939 na terenie Polski istniao blisko
200 wytwrni betonowych.
Powojenny dynamiczny rozwj systemw prefabrykacji,

zwaszcza mieszkaniowej, zwizany by ze zwikszonym
zapotrzebowaniem na du liczb tanich mieszka w krt-
kim czasie, co wynikao ze zniszcze wojennych Europy. Na
tej fali prefabrykacja mieszkaniowa pojawia si rwnie
w powojennej Polsce. Pierwszy wielokondygnacyjny budy-
nek mieszkalny w Polsce powsta w Warszawie w 1955 roku
i zapocztkowa karier tzw. wielkiej pyty. Wanie ten rodzaj
prefabrykacji sprawi, e okrelenie prefabrykacja betonowa
na terenach Polski nabrao zabarwienia pejoratywnego.
Wynika to ze skojarzenia z budownictwem wielkopytowym
z lat 1970-1985, realizowanym przez prawie 200 fabryk do-
mw i wytwrni prefabrykatw, popiesznie z priorytetem
iloci kosztem jakoci. Miao to rne podoe, poczwszy
od braku dobrej jakoci materiaw budowlanych, poprzez
nieprzywizywanie wagi do jakoci, a po brak motywacji
do produkcji bezusterkowej. Ten negatywny obraz prefa-
brykacji by jednym z powodw zaamania si produkcji
w okresie przemian ustrojowych w Polsce. Od lat 90. ubie-
gego wieku obserwuje si powolny wzrost stosowania pre-
fabrykacji betonowej jako rezultat otwarcia Polski i napywu
kapitau zagranicznego, stwarzajcego moliwo moderni-
zacji wytwrni. Wymiana myli technicznej i dowiadcze
z krajw, w ktrych prefabrykacja jest rozwinita na szerok
skal (Skandynawia, Benelux, Niemcy) spowodowaa po-
nowne zainteresowanie niekwestionowanymi korzyciami,
jakie niesie za sob prefabrykacja, a wspczesne budynki
mieszkalne realizowane w technologii prefabrykowanej
nie s ju obarczone tzw. syndromem 3D dirty, dangerous,
difficult. Uoglnienie to jest zreszt krzywdzce rwnie dla
prefabrykacji wielkopytowej z lat ubiegych. Budynki miesz-
kalne projektowane wtedy przy zaonej trwaoci poniej 50
lat zachowuj wymagane obecnie uyteczno i bezpiecze-
stwo, a rzetelna ocena ich stanu technicznego wskazuje na
sytuacj znacznie lepsz, ni wynika to z obiegowych opinii.
Niedawny boom inwestycyjny w obszarze infrastruktury

drogowej i publicznej spowodowa orientacj rynku pro-
ducenckiego na te gazie budownictwa, w ktrych prefa-
brykaty s niezastpione. Szeroka gama wyrobw przezna-
czonych dla tej sfery budownictwa bdzie przedstawiona
w kolejnych tematycznych zeszytach z serii.
Mona spodziewa si, e prefabrykacja w subie budow-

nictwa infrastrukturalnego przetara take drog do wzrostu
popularnoci zastosowa prefabrykacji w innych obszarach
8 Wstp
budownictwa, w tym mieszkaniowego, zwaszcza, e po- wymienione wyroby mog skada si na kompatybilny
tencja techniczny polskich zakadw prefabrykacji jest na system, umoliwiajcy wzniesienie konstrukcji komplet-
takie wyzwanie przygotowany. Tematyka ta znajdzie swoje nego budynku (rys. 2., 3., 4.).
miejsce take w kolejnych zeszytach serii.
Pojcie prefabrykacja okrela technik projektowania i wyko-
1.2. Koncepcja oglna prefabrykacji nywania budowli charakteryzujc si nastpujcymi cechami:
Wyraz prefabrykacja jest dwuczonowy. Pierwszy podzia budowli na czci i elementy funkcjonalne spe-
czon pre, odnosi si do czego bardzo odlegego cjalizowane,
w czasie lub do pocztkowej fazy, bd wczeniejszego podzia i specjalizacja wykonawstwa obejmujce produk-
wystpowania czego. Czon drugi fabrykacja, ozna- cj, transport i monta elementw,
cza produkcj w skali przemysowej. Poczenie zna- specjalizacja zastosowania materiaw i mechanizacja
czenia tych wyrazw w kontekcie budownictwa ozna- robt w produkcji, transporcie i montau,
cza proces wczeniejszego wytwarzania elementw ograniczenie robt na budowie do montau i czenia cz-
konstrukcyjnych, ktre poczone w procesie montau ci i elementw specjalizowanych.
tworz obiekt budowlany. Przy duej rnorodnoci
Rys. 2.
Konstrukcja
portalowa
Rys. 3.
Konstrukcja
szkieletowa
Rys. 4.
Konstrukcja
pytowa
Zagadnienia oglne 9
Zagadnienia oglne
2.1 Charakterystyczne cechy budownictwa z prefabrykatw wego ich wytwarzania, a co za tym idzie, pozwala obnia
Budownictwo z prefabrykatw zasadniczo rni si od koszty inwestycji poprzez obnienie kosztw produkcji.
prac budowlanych wykonywanych na tradycyjnym pla- Modularyzacja konstrukcji charakteryzuje si znacznym
cu budowy. Jedn z najbardziej widocznych rnic jest stopniem autonomicznoci poszczeglnych jej czci pod
istotnie krtszy czas realizacji. Zwizane jest to z wyko- wzgldem moliwoci zamontowania lub zdemontowania
nywaniem elementw na liniach produkcyjnych, w halach prefabrykatw bez naruszania pozostaych elementw.
przemysowych z wykorzystaniem uniwersalnych stano-
wisk produkcyjnych, na ktrych wytwarzane s wszystkie Wskazane powyej modularyzacja i typizacja nie ograni-
elementy konstrukcyjne w staej temperaturze otoczenia, czaj jednake dowolnoci ksztatowania przestrzeni, co
co uniezalenia w znacznym stopniu realizacj inwesty- jest cech charakterystyczn elastycznych systemw no-
cji od czynnikw pogodowych. Elementy prefabrykowa- woczesnej prefabrykacji. W zakadach prefabrykacji mo-
ne uzyskuj w procesie produkcyjnym docelowe cechy liwa jest realizacja elementw o w zasadzie dowolnych
techniczne (np. wytrzymaociowe), co redukuje prze- geometrii i ksztacie. Wykorzystanie technologii sprania
rwy technologiczne we wznoszeniu obiektu, zwiazane oraz materiaw o wysokich parametrach wytrzymaocio-
np. z dojrzewaniem betonu elementw konstrukcyjnych. wych umoliwia projektowanie i wykonywanie elementw
Monta elementw przez wyspecjalizowane ekipy oraz o duych rozpitociach (np. belek strunobetonowych
stosowanie rozwiza projektowych przypieszajcych o rozpitoci dochodzcej do 42 m), co z kolei przekada
roboty montaowe, dodatkowo skraca czas budowy. si na du, nieograniczon supami powierzchni, ktr
Poniej przedstawiono porwnania obrazujce oszczd- mona zagospodarowa w dowolny sposb.
no czasow wynikajc z zastosowania konstrukcji
prefabrykowanej zamiast monolitycznej (przy zaoeniu W zakresie konstrukcji prefabrykowanych przemys bu-
pracy jednej ekipy montaowej): dowlany zwraca szczegln uwag na zgodno wyrobw
z normami oraz systemami zapewnienia jakoci. Kontrola
1. Strop prefabrykowany o powierzchni 2400m2 montowa- przebiegu produkcji na etapie przygotowania, wykonywania
ny w pi dni roboczych to dwa razy szybciej ni uoe- i odbioru elementw minimalizuje moliwo pomyki i prze-
nie samego deskowania pod strop monolityczny, kada si na wysok jako wyrobw. Stosowanie materia-
2. rednie tempo montau cian prefabrykowanych wynosi w wysokiej jakoci w poczeniu z reimem technologicz-
okoo 180m2 dziennie, w przypadku wykonania ich jako nym nadaj produktom podwyszone cechy eksploatacyjne.
monolityczne zadanie to zajmuje minimum cztery dni Uzyskany w ten sposb dodatkowy zapas bezpieczestwa
(otwarcie deskowania, zbrojenie, zamknicie deskowa- i trwaoci zazwyczaj znacznie przewysza poziomy wyma-
nia, betonowanie, wizanie, rozdeskowanie), gane przepisami i normami projektowania.
3. 12 sztuk supw prefabrykowanych montowanych w cigu
1 dnia, osiem sztuk monolitycznych powstaje w cigu 2 dni, Dziki zastosowaniu nowoczesnych technik projektowania
4. Monta belek prefabrykowanych w liczbie 20 sztuk i produkcji elementw wikszo budynkw moe by kon-
dziennie praca przy monolitycznych trwa cznie struowana przy uyciu prefabrykatw. Budynki na planie
ok. 35 dni. ortogonalnym s idealne do wznoszenia w systemach pre-
fabrykacji, poniewa charakteryzuj si du regularnoci
Kolejn widoczn na pierwszy rzut oka rnic jest ogranicze- i powtarzalnoci w siatce konstrukcyjnej tych samych ele-
nie do minimum wielkoci placu budowy. Wynika to z faktu, mentw, etc. W przypadku budynkw o nietypowej geome-
e w przypadku realizacji inwestycji w technologii prefabry- trii i konstrukcji zastosowanie prefabrykatw jest rwnie
kowanej gotowe do wbudowania elementy prefabrykowane moliwe dziki elastycznoci wspczesnych systemw
docieraj na budow cile wg zaplanowanych harmonogra- prefabrykacji pozwalajcych na wytwarzanie elementw
mw. Ograniczenie powierzchni placu budowy jest szczegl- o nietypowych, czsto bardzo skomplikowanych ksztatach.
nie znaczce w przypadku lokalizacji miejskich, gdzie plac Wymienione korzyci i zalety prefabrykacji kojarz si
budowy zazwyczaj jest ograniczony ssiednimi budynkami. przede wszystkim z prefabrykacj betonow. Wynika to
z faktu, e wykonywanie konstrukcji stalowych i drewnia-
Nastpn szczegln cech budownictwa prefabrykowanych rzadko kiedy okrelane jest tym terminem.
nego jet modularyzacja konstrukcji i w pewnym zakresie
jej typizacja. Przez typizacj naley rozumie ujednolicenie Przy wyborze konstrukcji budynku inwestor wsplnie
i uproszczenie formy konstrukcji, polegajce na tworzeniu z projektantem powinni przeanalizowa wszystkie ekono-
obiektw przemysowych (hale produkcyjne, magazynowe, miczne argumenty wynikajce z wyboru typu konstrukcji
handlowe), inynierskich (belki mostowe, przepusty), rza- i materiaw, jakie zostan uyte, biorc pod uwag takie
dziej budynkw mieszkalnych. Stosowanie powtarzalnych czynniki jak np.: koszty konserwacji budynku, koszty zda-
elementw budowlanych stwarza moliwoci przemyso- rze poarowych, zabezpiecze ppo., koszt ogrzewania
10 Zagadnienia oglne
budynku czy koniecznoci odnieania dachu, zabezpie- i warte podkrelenia jest take to, e niewiele podnoszc
czenie ze wzgldu na klas rodowiska agresywnego etc. koszt konstrukcji dachu (okoo 5% wartoci konstrukcji
Przy zastosowaniu elementw prefabrykowanych, w tym elbetowej) i projektujc j na zwikszone wartoci obci-
szczeglnie spranych, uzyskuje si mniejsz kubatur e niegiem, mona pozby si problemw zwizanych
obiektu, ktra przynosi oszczdnoci w zakresie ogrzewa- z koniecznoci odnieania dachw, ktre mog stano-
nia, w stosunku do analogicznych rozwiza konkurencyj- wi znaczny koszt w przypadku duych powierzchni dacho-
nych. Odpowiednio dobrane elementy prefabrykowane wych. Tak wic warto zwrci uwag na wszelkie pozycje
poczone z systemami odzysku ciepa dziki akumulacji kosztowe zwizane nie tylko z budow obiektu, czy zdarze-
pozwalaj uzyskiwa oszczdnoci sigajce 1530% niami jednorazowymi, lecz take uwzgldni koszty eks-
rocznych kosztw ogrzewania, co stanowi niebagateln ploatacji okrelonego budynku w cigu kilkudziesiciu lat
oszczdno. Konstrukcje elbetowe prefabrykowane sta- i na tej podstawie podj decyzj o wyborze rozwizania
nowi w warunkach poarowych znakomit ochron ycia, konstrukcji.
zdrowia i mienia uytkownikw i maj wpisan w stan-
dardzie ognioodporno sigajc godzinnej odpornoci Szczeglnym aspektem prefabrykacji betonowej s
ogniowej R60. Przy niewielkim wzrocie kosztw konstruk- zagadnienia ekologiczno-ekonomiczne. elbet jako
cji, rzdu 510% (w zalenoci od typu konstrukcji), mo- materia konstrukcyjny jest wyrobem przecitnie ener-
liwe jest uzyskanie odpornoci R120 (dwugodzinnej), co gochonnym, z uwagi na niski udzia skadnikw wyma-
w przypadku konkurencyjnych rozwiza opartych o kon- gajcych w procesie produkcyjnym znacznych nakadw
strukcje stalowe dla klasy R60 wynosi okoo 20%, a dla kla- energii (stal okoo 6%, cement okoo 15%). Konstruk-
sy R120 okoo 60% wartoci konstrukcji (wartoci te mog cje stalowe lub ceramiczne charakteryzuj si wiksz
by zdecydowanie wysze w zalenoci od typu konstruk- energochonnoci materaiau uytego do budowy uka-
cji i sposobu zabezpieczenia). Warto podkreli, e take du nonego obiektu. Wobec wymogw nowoczesnego
w przypadku rocznych kosztw ubezpiecze budynkw budownictwa, w zakresie standardw BREEAM i LEED,
o konstrukcji elbetowej na wypadek poaru koszty te s czsto decydujcym aspektem przy wyborze konstrukcji
znaczco nisze od rozwiza opartych na konstrukcjach staje si, wykorzystanie konstrukcji w aspekcie ograni-
stalowych czy drewnianych. Warto rocznej skadki moe czenia emisji CO2 oraz wykorzystania jej do kumulacji
by trzykrotnie wysza i siga 1% wartoci budynku, nie energii cieplnej. Zastosowania maj tu ukady wenty-
mwic o skadkach ubezpieczeniowych za wyposaenie lacyjne poaczone z systemami wbudowanymi w kon-
obiektu. strukcj prefabrykowan, ktre powoduj wykorzysta-
nie masy cieplnej do ogrzewania i chodzenia budynkw
Warto te zaznaczy, e w przeciwiestwie do stropw w zalenoci od potrzeb.
monolitycznych, stropy prefabrykowane mona uytko-
wa od razu po montau, a ich monta jest szybki, najcz- Warto podkreli, e aspekty ekonomiczne zdecydowa-
ciej wykonywany na sucho lub tylko z niewielk warstw y o tym, i Polska ma najwicej w Europie wybudowa-
nadbetonu, ktry korzystnie wpywa na cechy uytkowe nych budynkow w certyfikacji BREEAM i LEED. Iwestorzy
stropu. W obecnych czasach, kiedy w przetargach gw- decydujcy si na zielone budownictwo powinni zwr-
nym kryterium jest koszt ,nikt nie pomyli nawet o innym ci szczegln uwag na tego rodzaju korzyci, pynce
typie stropu, dlatego mali inwestorzy wybieraj takie z wykorzystania elementw prefabrykowanych.
sprawdzone rozwizanie.
2.2. Podejcie do projektowania
Kolejn kwesti wart podkrelenia jest bezpieczestwo Inwestorzy i projektanci obiektw, dokonujc wyboru
konstrukcji poddanej przecieniu wynikajcemu ze zda- technologii prefabrykacji, kieruj si m.in wysok jako-
rze pogodowych (obfite opady niegu lub deszczu), ci elementw, krtkim cyklem inwestycji, produkcj
losowych lub po prostu z bdw uytkowania. Przy kon- uniezalenion od warunkw atmosferycznych, wysok
strukcjach stalowych nawet prawidowo zaprojektowany ognioodpornoci, sprawniejsz organizacj placu bu-
dach poddany maksymalnym obcieniom niegiem moe dowy, moliwoci demontau.
nie ochroni przed katastrof spowodowan przecie-
niem i stanowi najbardziej prawdopodobne obcienie, Do wykonania prostych projektw, architekt moe sam
ktre moe wywoa katastrof budowlan. W przypadku opracowa wstpny projekt na podstawie asortymentu
dachw opartych o dwigary elbetowe lub pyty spro- i wytycznych zawartych w katalogach producenckich.
ne, przy uwzgldnieniu globalnego wspczynnika bez- W bardziej zoonych projektach konsultowanie projek-
pieczestwa wynikajcego w norm europejskich, warto tu z projektantem systemu prefabrykacji jest niezbdne
obcie przeciajcych konstrukcj mogcych doprowa- (rys. 5.). Konsultant powinien by czonkiem zespou pro-
dzi do katastrofy moe by nawet o 60% wiksza. Wane jektowego ze wzgldu na wysz efektywno pracy, mi-
Zagadnienia oglne 11
nimalizacj ryzyka i popenienia bdw w pniejszych oraz poszczeglnych jego skadowych moduw (be-
etapach realizacji inwestycji. Istotne jest, by w kocowym lek, supw, pyt stropowych) umoliwia zastosowanie
etapie projektu wykonawczego, nastpia cisa wsp- w budynku elementw typowych, o ujednoliconym lub
praca z producentem prefabrykatw w celu uniknicia zblionym ksztacie. Zastosowanie podobnych elemen-
ewentualnych problemw produkcyjnych oraz motao- tw ogranicza koszty zwizane z projektowaniem i re-
wych. Sam projekt jest to twrcza dziaalno zwizana alizacj, przypiesza cay proces produkcji i montau
z powstaniem produktu, powodujca jego zrnicowanie oraz pozwala na uniknicie bdw podraajcych ka-
wynikajce z cech i parametrw uytkowych, czyli zgod- d inwestycj.
noc ze standardami, trwaoci, niezawodnoci, atwoci
ewentualnych napraw i stylu. Projekt zawiera rysunki, ob- Przed opracowaniem projektu wykonawczego prowa-
liczenia, opisy, a take kosztorysy. dzone s uzgodnienia w zakresie projektw brano-
wych instalacji i wyposaenia. Takie przygotowanie
Projektant obiektu na etapie opracowania koncepcji pozwala na zaprojektowanie prefabrykatw w sposb
zakada pewn powtarzalno poszczeglnych jego umoliwiajcy osignicie maksimum korzyci z prefa-
czci. Powtarzalny rozstaw osi gwnych budynku brykacji.
Porady inynierw branowych

przemysu prefabrykacji
Projekt budowlany
Zatwierdzenie Zatwierdzenie Zatwierdzenie

projektu projektu projektu
architektonicznego instalacyjnego konstrukcyjnego
Kontrola technicznej
dokumentacji budowlanej
Przetarg/
specyfikacja i oferta
koncepcja otwarta
Projekt budowlany
Proces uzyskania
pozwolenia na budow
Zlecenie w zakadzie
prefabrykacji
Architektoniczny Projekt wykonawczy

Projekt wykonawczy
projekt wykonawczy, (detale konstrukcyjne,
wyposaenia projekty szalunkw,
szczegy
architektoniczne technicznego zbrojenia, statyka montau)
konkretne rozwizanie projektowe
Projekt wykonawczy
Projekt Kontrola techniczna

produkcji dokumentacji budowlanej
Prace przygotowawcze produkcja prefabrykatw Rys. 5.

w zakadzie Przebieg
planowania
i realizacji obiektw
Transport, monta o konstrukcji
Odbir, rozliczenie
prefabrykowanej
12 Zagadnienia oglne
W projekcie wykonawczym uwzgldniane s rwnie sach odpornoci ogniowej ukadu nonego, tj minimum
warunki dostawy i montau prefabrykatw, kolejno, R 120. Prefabrykowane elementy, ktre s waciwie za-
tempo realizacji i stany statyczne konstrukcji. Obiek- projektowane i wykonane, mog osign ognioodpor-
ty z prefabrykatw, podobnie jak obiekty wznoszone no do REI 240.
w dowolnej innej technologii, zgodnie z prawem bu-
dowlanym musz spenia wymagania podstawowe, Prefabrykaty z betonu nie wymagaj stosowania spe-
stawiane obiektom budowlanym wedug przepisw cjalnych powokowych rodkw, majcych na celu za-
krajowych i europejskich (w tym Rozporzdzenia bezpieczenie konstrukcji przed poarem. Badania la-
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 boratoryjne potwierdzaj stosunkowo du odporno
z 9 marca 2011 r. ustanawiajcego zharmonizowane betonu na dziaanie ognia, w porwnaniu do innych
warunki wprowadzania do obrotu wyrobw budowla- materiaw konstrukcyjnych. Usuwanie skutkw poa-
nych), zarwno w zakresie nonoci, bezpieczestwa ru w obiekcie zbudowanym z elementw prefabrykowa-
jak i energooszczdnoci oraz zasad zrwnowaone- nych, wie si czsto jedynie z drobnymi naprawami.
go rozwoju. Zapewnienie ochrony poarowej w konstrukcjach el-
betowych jedynie nieznacznie zwiksza koszty reali-
2.3. Bezpieczestwo poarowe zacji obiektu. Przy uyciu innych rozwiza materia-
Jednym z podstawowych wymaga, jakie stawia si owych konstrukcji (stal, drewno) ochrona poarowa
obiektom budowlanym, jest kryterium bezpiecze- stanowi znaczc pozycj w cakowitych kosztach re-
stwa poarowego. Dziaania przeciwpoarowe w za- alizacji obiektu.
kresie budownictwa obejmuj m.in. podzia budynku
na strefy poarowe, zastosowanie niepalnych mate- 2.4. Wymagania z zakresu fizyki budowli
riaw budowlanych oraz zastosowanie materiaw Podstawowe wymagania z zakresu fizyki budowli to
budowlanych o wysokiej klasie odpornoci ognio- izolacyjno termiczna i akustyczna przegrd. Kry-
wej. Wymogi wynikajce z ochrony przeciwpoarowej teria te, w wysokim stopniu, zalene s od rozwi-
budynkw, formuowane s m.in. z wykorzystaniem za materiaowo-konstrukcyjnych budynku. Inne za-
takich uwarunkowa jak: rodzaj budynku, liczba gadnienia fizyki budowli, jak np. kwestia wentylacji
jednostek mieszkaniowych, liczba piter, wysoko w obiekcie, s w mniejszym stopniu zwizane z jego
budynku oraz wymiary zewntrzne. Pod pojciem konstrukcj. Typowy beton konstrukcyjny nie zapew-
ochrony przeciwpoarowej kryj si dziaania zwiza- nia wystarczajcej ochrony cieplnej. Niezalenie od
ne zarwno z projektowaniem i budow obiektu, jak tego, czy przyjmuje posta prefabrykatu, czy monoli-
i z jego funkcjonowaniem. Betonowe obiekty mog tu, wymusza to konieczno stosowania docieplenia
spenia najostrzejsze wymagania w zakresie ochro- niekonstrukcyjnymi materiaami izolacyjnymi. Istotne
ny przeciwpoarowej pod warunkiem, e zostanie to uproszczenie techniki docieplania i obnienie praco-
uwzgldnione na etapie projektowania prefabrykatw chonnoci jest moliwe dziki zastosowaniu prefabry-
i caego obiektu kowanych cian warstwowych. W prefabrykowanych
cianach warstwowych odpowiednia warstwa izolacji
Wanym aspektem dziaa przeciwpoarowych s kla- termicznej, zapewnia wymagan ochron ciepln.
sy odpornoci ogniowej obiektw. Przede wszystkim, ciany warstwowe mog by produkowane, jako no-
dlatego e dziki nim udaje si minimalizowa ryzyko ne konstrukcyjne, samonone przenoszce ciar
utraty zdrowia i ycia ludzi. W przypadku zastosowania wasny, lub zawieszane na szkieletowej konstrukcji
wyszej klasy odpornoci ogniowej ni wymagana prze- nonej. Stosowane obecnie rozwizania cian war-
pisami, inwestor zyskuje wiksze prawdopodobiestwo stwowych, rni si znaczco od cian znanych z sys-
ochrony mienia nalecego do mieszkacw budyn- temw wielkiej pyty pod wzgldem trwaoci i nieza-
ku dotknitego poarem. Ochrona mienia jest istotna wodnoci przyjtych rozwiza.
przede wszystkim dla uytkownikw obiektw, dlatego
to rozwizanie okazuje si rozsdne, gdy chodzi o kwe- Aktualne wymagania ustawodawstwa w zakresie charakte-
stie ekonomiczne. rystyki energetycznej budynkw (wiadectwa energetycz-
ne) wymuszaj spenienie przez przegrody w obiektach
Kolejnym znaczcym zagadnieniem ochrony przeciwpo- budowlanych coraz bardziej surowych norm w odniesieniu
arowej jest schemat statyczny konstrukcji. Prefabryka- do izolacyjnoci termicznej. Systemy prefabrykacji, nad-
cja jest tu korzystna ze wzgldu na ograniczenie przeno- ajc za tymi wymaganiami, oferuj rozwizania czce
szenia oddziaywa poarowych na ssiednie elementy zarwno odpowiedni wspczynnik prefabrykatu cien-
konstrukcji. Konstrukcja nona elbetowa stosowana nego, jak i waciwe uksztatowanie zczy w systemowy
jest w szczeglnoci przy wymaganych wysokich kla- sposb, ktry eliminuje mostki termiczne. Dodatkowo
Potencja techniczny prefabrykacji 13
przypadkowe powstanie mostkw termicznych jest ograni- ne konstrukcje elbetowe czone s przegubowo,
czone do minimum, z powodu braku moliwoci montau z zastosowaniem podkadek elastomerowych, ktre
prefabrykatw w inny sposb ni systemowy, ktry jest ograniczaj przenoszenie dwikw. Rwnie prefa-
przewidziany w projekcie technicznym. brykowane elementy klatek schodowych uoone na
podkadkach tumicych drgania zapobiegaj prze-
Zagadnienia fizyki budowli zwizane z izolacyjnoci noszeniu dwikw na konstrukcj budynku, co daje
akustyczn wskazuj na pewn przewag prefabry- wikszy komfort akustyczny w stosunku do konstruk-
kacji nad technologi monolityczn. Prefabrykowa- cji monolitycznych.
Potencja techniczny prefabrykacji
Prefabrykowane elementy z betonu znajduj zastosowa- noci wykonywania deskowa oraz zbrojenia elementw
nie w wielu gaziach budownictwa. Obecnie elementy w warunkach budowy czy koniecznoci oczekiwania na
prefabrykowane s powszechnie stosowane w budow- uzyskanie przez mody beton wymaganej wytrzymaoci.
nictwie publicznym, infrastrukturalnym oraz przemyso- Nie bez znaczenia jest rwnie wysza jako wykonywa-
wym (rys. 6.). Zastosowanie technologii prefabrykacji nych elementw ze wzgldu na stosowanie zakadowej
pozwala na zwikszenie efektywnoci wykonywania ele- kontroli produkcji w wytwrni prefabrykatw. Z uwagi
mentw powtarzalnych w konstrukcji, m.in. dziki unie- na wykorzystywany przy produkcji materia oraz sposb
zalenieniu w znacznym stopniu prac betoniarskich od produkcji i montau prefabrykaty mog by wykonywane
warunkw atmosferycznych. Ponadto dostarczenie go- jako betonowe, elbetowe, sprone lub zespolone (el-
towych elementw pozwala na wyeliminowanie koniecz- betowe lub sprone, rys. 7.).
Rys. 6.
Realizacja
obiektw
w technologii
prefabrykowanej
14 Potencja techniczny prefabrykacji
Prefabrykaty elbetowe wykonywane s z betonu zbrojo- Prefabrykaty zespolone to elementy powstae w wyni-
nego wiotkimi prtami stalowymi (tzw. zbrojenie pasyw- ku zapewnienia wsppracy w przekroju poprzecznym
ne) w taki sposb, e sztywno i nono konstrukcji jednego lub kilku wczeniej wykonanych elementw
uwarunkowana jest wspprac betonu i stali. Pod wpy- elbetowych lub spronych z betonem uzupenia-
wem dziaajcych obcie element elbetowy zbrojony jcym wykonanym pniej na prefabrykacie lub p-
prtami moe si ugi ku doowi, w granicach wartoci prefabrykacie, po jego zamontowaniu. Bardzo czsto
strzaki ugicia dopuszczalnej przez norm. element prefabrykowany jest w tym wypadku wyko-
rzystywany jako tzw. szalunek tracony (np. stropy
Prefabrykaty sprone, strunobetonowe to elementy, filigranowe). Elementy takie pen nono oblicze-
w ktrych nacig cigien nastpuje przed zabetono- niow uzyskuj po zwizaniu betonu uzupeniajcego
waniem elementu, a zwolnienie nacigu i przekazanie z prefabrykatem. Wspprac pomidzy prefabryka-
sprenia na beton dziki przyczepnoci stali spraj- tem a nadbetonem zapewnia odpowiednie zbrojenie
cej do betonu ma miejsce po uzyskaniu przez mieszank oraz powierzchnia styku uszorstniona, zgroszkowa-
betonow odpowiedniej wytrzymaoci. Struny (cigna) na lub zadyblowana.
peni rol zbrojenia aktywnego. W typowym schemacie
obliczeniowym belki i dwigary prefabrykowane obci- 3.1. Przygotowanie produkcji
ane s od gry, w wyniku czego najwiksze siy roz- Prawidowa organizacja produkcji prefabrykatw wy-
cigajce pojawi si w elemencie w dolnej czci jego maga posiadania z odpowiednim wyprzedzeniem do-
przekroju. W celu zrwnowaenia obcie i wynikych kumentacji wykonawczej elementw, przygotowania
z tego powodu ugi ku doowi element strunobetonowy rysunkw warsztatowych, zoenia zamwie mate-
jest sprany (ciskany) przede wszystkim w dolnej cz- riaowych i opracowania harmonogramu produkcji,
ci przekroju mimorodowo. Pojawiajce si wygicie uwzgldniajcego terminy montau i moliwoci pro-
do gry w rodku rozpitoci prefabrykatu jest zamierzo- dukcyjne zakadu. W przypadku osadzania w prefabry-
nym efektem wynikajcym ze sprenia. katach nietypowych akcesoriw wymagajcych dodat-
kowej obrbki niezbdne jest uwzgldnienie zapasu
czasu na wykonanie takich elementw.
Przygotowanie prac zwizanych z wykonywaniem ele-

mentw prefabrykowanych uwzgldnia wszystkie pro-
cesy produkcyjne w zakadzie oraz magazynowanie
tymczasowe gotowych czci skadowych elementw
z uwzglednieniem ich transportu i montau.
Procesy produkcyjne w zakadach prefabrykacji mona

podzieli na procesy przygotowawcze, pomocnicze oraz
procesy produkcji gwnej.
Procesy pomocnicze prowadz do wytworzenia pfa-

brykatw z przygotowanych wczeniej materiaw. Bar-
dzo czsto zdarza si tak, e procesy przygotowawcze
i pomocnicze prowadzone s jednoczenie w odpo-
wiednio przygotowanych dziaach produkcji, jak np.:
zbrojarnia, wze betoniarski itp. Procesy produkcji
gwnej, poprzedzone procesami przygotowawczymi
i pomocniczymi, prowadz do wykonania gotowego
Rys. 7. prefabrykatu.
Schemat elementu
elbetowego 3.2. Procesy produkcyjne
(a) oraz spronego Materiay
(b) z zaznaczeniem Podstawowymi materiaami do wykonania prefabrykatu
strzaek ugicia s beton cementowy, stal zbrojeniowa zwyka lub spr-
ajca. W elementach warstwowych dodatkowym ma-
teriaem jest termoizolacja (zwykle styropian lub wena
mineralna). Niezbdne s take wkadki dystansowe
stabilizujce zbrojenie oraz rodki antyadhezyjne za- uzyskiwany jest przez dodanie nieorganicznych do-
pobiegajce przywieraniu betonu do powierzchni formy datkw barwicych do mieszanki betonowej.
w procesie produkcji.
ze zbrojeniem rozproszonym zbrojony wknami
Beton syntetycznymi lub stalowymi. W prefabrykacji stoso-
Wytwrnie prefabrykatw korzystaj z wasnych wy- wany najczciej w elementach cienkociennych oraz
twrni mieszanki betonowej zlokalizowanych bezpo- w elementach eksploatowanych w rodowisku agresyw-
rednio przy hali produkcji gwnej i posiadaj wasne nym.
zaplecza laboratoryjne, prowadzce zarwno projekto-
wanie betonw, jak i kontrol jakoci produkcji. Dziki
staej kontroli uzyskuje si betony o znacznie lepszych
i wyszych parametrach ni beton konstrukcji mo-
nolitycznych. Istnieje moliwo uzyskania betonw
o bardzo duej wytrzymaoci, np. przy realizacji budo-
wy Auchan Bronowice w Krakowie zastosowano w prefa-
brykatach beton klasy C90/105.
W produkcji prefabrykatw moliwe jest wykorzysta-

nie szczeglnie szerokiego zakresu odmian betonw
specjalnych. Wynika to ze staych warunkw produkcji,
krtkiego wymaganego czasu utrzymania waciwoci
roboczych mieszanki betonowej oraz dogodnych warun-
kw betonowania. W szczeglnoci mona wykorzysta
beton:
samozagszczalny samozagszczalno mieszanki

betonowej polega na zagszczeniu pod wpywem siy
grawitacji dziki silnemu upynnieniu mieszanki, co
powoduje prawie cakowite jej odpowietrzenie, zdol-
no do atwego wypeniania wszystkich przestrzeni
oraz szczelne otulenie zbrojenia bez koniecznoci wi-
browania, pod warunkiem zapewnienia odpornoci na
segregacj. Wyeliminowanie koniecznoci mechanicz-
nego zagszczania umoliwia betonowanie konstrukcji Rys. 8.
o znacznym stopniu zbrojenia oraz o nietypowych kszta- Element cienny
tach. Uzyskana powierzchnia jest gadka, wolna od p- z powierzchni
cherzw powietrza i rakw. Beton samozagszczalny architektoniczn
ze wzgldu na atwo uzyskania gadkiej i estetycznej
powierzchni jest take wykorzystywany jako beton archi-
tektoniczny.
architektoniczny powierzchnia o bardzo wysokiej

jakoci speniajca nawet najbardziej wymagajce
standardy estetyczne (rys. 8.). Zakady prefabrykacji
dziki swoim moliwociom technologicznym, wyso-
kiemu reimowi produkcji, kontroli jakoci gwaran-
tuj wykonanie spektakularnego produktu finalne-
go. Technologia prefabrykacji daje take moliwo
uzyskania rnorodnych faktur dziki zastosowaniu
elastycznych tworzyw sztucznych lub drewnianych
matryc, pukania (usunicia wierzchniej warstwy be-
tonu/zaczynu poprzez spukanie i dekoracyjne odso-
niecie kruszywa) czy te obrbki mechanicznej jak np.
szlifowanie lub piaskowanie. Beton barwiony w masie
Stal zbrojeniowa
W prefabrykatach z betonu stosowana jest stal zbroje-
niowa (rys. 9.) zwyka lub sprajca.
Zachowanie si konstrukcji elbetowych zaley w duej

mierze od parametrw stali zbrojeniowej. Zwikszenie
bezpieczestwa konstrukcji uzyskuje si przez zasto-
sowanie stali o duej wytrzymaoci na rozciganie. Do
elementw elbetowych stosowana jest stal atestowana
o najwyszych parametrach wytrzymaociowych.
Do elementw spronych stosowane s ponadto cigna

i druty ze stali sprajcej. Proste druty s rzadko wykorzy-
stywane w spraniu konstrukcji, przewaajca cz jest
skrcana w sploty o wytrzymaoci na rozciganie 1860 MPa.
Wkadki dystansowe
Wkadki dystansowe (rys. 10.) maj na celu uzyskanie w ele- Rys. 9.
mencie prefabrykowanym odpowiedniej gruboci otuliny, Stal
przez odsunicie prtw zbrojeniowych od powierzchni for- zbrojeniowa
my. Inn funkcj wkadek jest zapewnienie niezmiennoci
rozstawu prtw zbrojeniowych. Wkadki dystansowe wy-
konywane s z polietylenu, polipropylenu lub betonu. Ma-
teria wkadek powinien by obojtny dla betonu i zawartych
w nim dodatkw. Wkadki dystansowe w oglnoci powinny:
rodki antyadhezyjne
umoliwia odpowiednie obcienie dopuszczalne i sta- Podobnie jak w przypadku deskowa konstrukcji monoli-
bilno w zalenoci od dziaajcych obcie i warun- tycznej w formach do wytwarzania prefabrykatw stoso-
kw pogodowych, zwaszcza temperatury; wane s rodki antyadhezyjne zapobiegajce przywieraniu
umoliwia pewne montowanie na zbrojeniu; betonu do powierzchni formy i umoliwiajce rozformowa-
mie moliwie niewielki stopie odprania, aby po roz- nie elementu bez uszkodze jego powierzchni. Stosowane
szalowaniu nie doszo do odpryskiwania znajdujcej si s rodki chemiczne aktywne lub bierne (niewchodzce
blisko powierzchni warstwy betonu; w reakcj ze skadnikami betonu), na bazie olejw mineral-
mie taki ksztat, aby beton mg otoczy je ze wszystkich nych, rolinnych i rozpuszczalnikw. Stosowane s rodki
stron i wskutek zainstalowania dystansu nie doszo do w postaci emulsji i dyspersji wodnych. Dobr rodka uzale-
rozwarstwiania si betonu z dystansem; niony jest od materiau poszycia formy, rodzaju betonu, wa-
by odporne na korozj i alkaliczne rodowisko betonu; runkw wytwarzania oraz oczekiwa co do estetyki wyrobu.
nie powodowa korozji zbrojenia.
wkadki dystansowe nie powinny obnia odpornoci Przygotowanie zbrojenia
ogniowej elementu; W zalenoci od sposobu wytwarzania oraz ksztatu zbro-
jenie mona podzieli na zbrojenie prtowe, zgrzewane
szkielety paskie lub przestrzenne, siatki zgrzewane,
przestrzenne lub paskie zbrojenie wizane. Zbrojenie
wytwarzane jest w przyzakadowej zbrojarni, lub wyspe-
cjalizowanej wytwrni pfabrykatw zbrojeniowych.
Zbrojenie wykonywane jest przez prostowanie, cicie
i gicie prtw stalowych zgodnie z dokumentacj pro-
jektow. Z reguy na etapie przygotowania wykonuje si
Rys. 10.
Wkadki
dystansowe
paskie i przestarzenne zoone elementy zbrojeniowe.

Poczenie prtw zbrojeniowych moe by realizowane
przez spawanie, zgrzewanie i wizanie.
W zakadach prefabrykacji stosowana jest automatyzacja

procesu wytwarzania zbrojenia: automatyczne wczytywanie
rysunkw CAD, gitarki do strzemion i produkcji gitych pr-
tw z krgu, prociarki, elektronicznie sterowane maszyny
do produkcji strzemion i gicia prtw zbrojeniowych, linie
przetwarzania prta zbrojeniowego do produkcji prostych
przycitych prtw, strzemion i wygitych prtw, urzdze-
nia do produkcji elektrycznie zgrzewanych belek filigran,
urzdzenia do produkcji elektrycznie zgrzewanych siatek,
maszyny do montau elektrycznie zgrzewanych klatek i ele-
mentw przestrzennych (rys. 11.).
Rys. 11.
Przygotowanie
zbrojenia przed
zaformowaniem
Przygotowanie mieszanki betonowej nologi produkcji podczas formowania, skadania i rozkada-

Mieszanka betonowa wytwarzana jest w przyzakadowym nia, jak rwnie powinna si cechowa znaczn trwaoci.
wle betoniarskim (rys. 12.). Wytwrnie prefabrykatw s Konstrukcja formy w gwnej mierze zaley od liczby ele-
obecnie wyposaone w nowoczesne, sterowane kompute- mentw, ktre maj by w niej wykonane, ksztatu oraz
rowo systemy dozowania i mieszania skadnikw, umoli- wielkoci danego elementu, jak i zaoonej technologii
wiajce precyzyjne nawaanie oraz kontrol konsystencji produkcji. Moliwe jest stosowanie metalu, drewna, a na-
mieszanki w trakcie wytwarzania. W wielu wzach stoso- wet elbetu do wykonania konstrukcji formy. Dla typowych
wane s elektroniczne mierniki wilgotnoci dozowanego prefabrykatw przygotowane s formy, ktre w przewidzia-
kruszywa, co umoliwia uzyskiwanie mieszanki o wysokim nym zakresie pozwalaj na modyfikowanie formy, w celu
stopniu powtarzalnoci parametrw. Instalacja podgrzewa- uzyskania rnych wysokoci, szerokoci i dugoci ele-
nia kruszywa umoliwia wykonywanie mieszanki betonowej mentw, co stanowi o elastycznoci systemu.
w warunkach zimowych.
Dla wikszych serii powtarzalnych elementw uywane
s formy stalowe ze wzgldu na atwo zachowania wy-
miarw i trwao. Przy krtszych seriach (do 30 szt.) wy-
korzystuje si formy z pokryciem z sklejki laminowanej na
ruszcie stalowym. W przypadku kiedy planowane jest wy-
konanie elementw nietypowych, ktre nie wywodz sie
z oferowanego programu produkcji, wykonywane s for-
my specjalne ze stali, drewna. W ksztatowaniu elemen-
tw czsto wykorzystuje si ywice i gumy.
Rys. 12.
Betoniarka
wspbiena
Przygotowanie form
W technologii prefabrykacji formy maj znaczenie szczegl-
ne. Nadaj ksztat elementom, decyduj o estetyce, technolo-
gii i precyzji wykonania elementw (rys. 13.). W prefabrykacji
form okrela si zinwentaryzowan, powtarzaln konstruk-
cj, stanowic cz skadow stanowiska produkcyjnego
elementw prefabrykowanych, suc do nadania ukadanej
mieszance betonowej odpowiednich ksztatw. W zaleno-
ci od stopnia skomplikowania formy, koszt kompletu form
moe siga od 40% do nawet 80% wartoci wyposaenia
linii produkcyjnej lub okoo 70% w odniesieniu do kosztw
produkcji elementu, dlatego tak wana jest powtarzalno
elementw. Wobec powyszego forma powinna by w taki
sposb zaprojektowana, aby maksymalnie upraszcza tech-
Rys. 13.
Forma do wykonania
pyty TT oraz
elementu przestrzennego
3.3. Linia produkcyjna

Produkcja elementw prefabrykowanych najczciej
odbywa si w wytwrniach staych (rys. 14.), rzadziej
w poligonowych wytwrniach okresowych. Moliwe jest
take wykonywanie takich elementw w przyobiektowej
wytwrni na budowie.
Elementy betonowe prefabrykowane s zazwyczaj meto-

d stacjonarn lub stacjonarno-potokow. Wpyw na wy-
br metody produkcji prefabrykatw ma wiele czynnikw,
w szczeglnoci istotn rol odgrywaj gabaryty formo-
wanego elementu oraz rodzaj rozwizania konstrukcyj-
nego i materiaowego. Elementy o znacznej masie i wy-
miarach produkowane s metod stacjonarn, natomiast
mniejsze elementy produkowane s zwykle metod poto-
kowo-stacjonarn.
Metoda stacjonarna polega na formowaniu wyrobu bez

zmiany jego pooenia w czasie produkcji. Oznacza to, e
wszystkie czynnoci technologiczne odbywaj si w miej- Rys. 14 .
scu, w ktrym element zosta zaformowany. Linie produkcyjne
Metoda stacjonarno-potokowa polega na tym, e proces w zakadzie
roboczy posiada charakter potokowy, natomiast inne pro- prefabrykacji
cesy technologiczne, np. obrbka cieplna, maj charakter
stacjonarny.
Nieco inaczej przebiegaj roboty zbrojarskie w przypadku

elementw spronych. Zbrojenie sprajce wykonuje
si przez nacignicie mechaniczne lub elektrotermicz-
ne splotu. Przy zastosowaniu urzdze mechanicznych
stosuje si nacigi hydrauliczne, dwigniki lub obci-
niki wcigarki z dynamometrem. W elementach struno-
betonowych (rys. 15.) nacig dokonywany jest w oparciu
o zewntrzne elementy oporowe. Podczas betonowania
i twardnienia betonu cigna maj ju przyoon si
sprajc i s za pomoc zakotwie technologicznych
zamocowane w konstrukcjach oporowych. Waciwe
sprenie betonu nastpuje dopiero w chwili zwolnienia
zakotwie w elementach oporowych, czyli w momencie
przekazania si na beton. W prefabrykatach strunobeto-
nowych stosowany jest praktycznie zawsze prostoliniowy
przebieg cigien. Podstawowe metody produkcji elemen-
tw strunobetonowych to metoda torw nacigowych
i metoda sztywnych form.
Rys. 15.
Produkcja elementw
strunobetonowych
Proces formowania prefabrykatu obejmuje transport, do-

zowanie i ukadanie mieszanki (tzw. rozdzia mieszanki
betonowej), zagszczanie i wykaczanie powierzchni.
Sposb transportu mieszanki betonowej w wytwrniach
zaley od odlegoci i wysokoci, z jakiej bdzie zrzucany
beton, oraz od jego waciwoci reologicznych i technolo-
gicznych, czyli: odpornoci na segregacj, konsystencji,
maksymalnego wymiaru ziaren. Do transportu mieszan-
ki betonowej (rys. 16.) przy rednim zapotrzebowaniu
mona uy urzdze prostych takich jak pojemniki,
wzki. Natomiast kiedy wystpuje due zapotrzebowanie
w przypadku stacjonarnych metod produkcji, wymagania
co do wydajnoci urzdze transportowych wzrastaj.
Nieprawidowy transport mieszanki (drgania) moe spo-
wodowa jej segregacj. Zjawiska te mona wyelimino- Kolejn czynnoci technologiczn jest zagszczanie
wa przez waciwy dobr urzdze oraz odpowiednie mieszanki betonowej. Istot zagszczania mieszanek
zaprojektowanie mieszanki betonowej. Najbardziej po- betonowych jest zapewnienie jednorodnoci materia-
pularnym sposobem transportu jest transport szynowy, u przez usunicie powietrza wprowadzonego podczas
ktry przebiega w grnych czciach hali, co pozwala na mieszania i transportu mieszanki betonowej. Efekt za-
automatyzacj i niekolizyjn prac. Sterowanie wzkami gszczania to spadek porowatoci mieszanki oraz wzrost
odbywa si z poziomu sterowania wzem betoniarskim, gstoci.
ktry otrzymuje informacje o lokalizacji zapotrzebowania.
Z wzkw mieszanka betonowa trafia do koszy, ktre s Sposoby oraz metody zagszczania wieego betonu
transportowane przez suwnice lub bezporednio do ko- rni si pomidzy sob przede wszystkim sposobem
sza zasypowego nad form. przyoenia obcienia zagszczajcego, mechanizmami
pokonywania tarcia wewntrznego, spjnoci i lepko-
Oprcz szczeglnych wymaga technicznych z zakresu ci, jak te sposobem pozbycia si nadmiaru powietrza.
dozowania i ukadania mieszanki w trakcie formowania W przypadku niektrych metod korzystnym skutkiem
musi by speniony take warunek zachowania jednorod- ubocznym zagszczania jest obnienie stosunku wodno-
noci mieszanki, tak aby nie nastpio rozsegregowanie -cementowego w mieszance betonowej przez usunicie
skadnikw. czci wody zarobowej.
W zakadach prefabrykacji najbardziej powszechnym

sposobem zagszczania mieszanki betonowej, z uwagi
na rodzaj stosowanych form oraz warunki produkcji, jest
wibrowanie wewntrzne, zewntrzne lub objtociowe.
Przy zastosowaniu urzdze drgajcych pogronych

w mieszance betonowej do wibrowania stosuje si urz-
dzenia przenone. Wibratory pogralne wytwarzajce
drgania, zagbiane s w mieszance betonowej, powodu-
jc jej lokalne zagszczenie, o zasigu zalenym od am-
plitudy i czstotliwoci drga buawy. Drgania nie s prze-
noszone na form, co wpywa na efektywno wykorzystania
energii, a ponadto nie powoduje dodatkowego zuycia formy.
Wibrowanie zewntrzne polega na przekazywaniu drga
w sposb poredni na mieszank betonow. Drgania
przekazywane s bezporednie na form, a forma z kolei
przekazuje drganie mieszance betonowej, ktra ma bez-
poredni kontakt w form. rdem drga s urzdzenia
nazywane wibratorami przyczepnymi i s one najczciej
zamocowane do nastpujcych elementw: podkadu
formy, bokw lub szczytw formy, przegrd form kaseto-
wych, obejm, ktre montuje si od gry form.
Podstawowym czynnikiem warunkujcym odpowied-

nie zagszczenie jest rozmieszczenie wibratorw
przyczepnych, uwzgldniajce mas, ktrej nadaje
si drgania, czyli mas drgajcej czci formy i zagsz-
Rys. 16.
Transport mieszanki
betonowej
czanego betonu. Najefektywniejsz prac wibratorw Niezalenie od warunkw dojrzewania powierzchnia nie-
przyczepnych mona uzyska poprzez zastosowanie zaformowana elementu wymaga pielgnacji wilgotno-
kilku takich urzdze jednoczenie oraz ich synchro- ciowej. Elementy po rozformowaniu powinny dojrzewa
nizacj. Brak synchronizacji moe doprowadzi do w warunkach podwyszonej wilgotnoci i dodatniej tem-
nakadania si drga, co powoduje pogorszenie efek- peratury.
tywnoci zagszczania. Najczciej wykorzystywane
wibratory przyczepne dziaaj na zasadzie siy odrod- Ewentualne defekty wyrobw o niewielkim znaczeniu
kowej i maj napd elektryczny. technicznym mog by usunite przez powierzchniow
kosmetyk betonu, z wykorzystaniem standardowych
Wibrowanie objtociowe na stoach wibracyjnych jest materiaw naprawczych.
powszechnie stosowane w produkcji wyrobw o maej
i redniej masie. Zalet tej metody jest zagszczenie ca- Warunki produkcji
ej objtoci wyrobu w jednym krtkim cyklu wibrowania, Zestawienie warunkw produkcji w zakadzie prefabry-
a wad konieczno wprawienia w drgania caej formy kacji z warunkami panujcymi podczas wykonywania
z mieszank betonow, co czyni proces mniej efektyw- konstrukcji w technologii monolitycznej wskazuje na
nym energetycznie oraz wymusza stosowanie droszych istotne rnice midzy nimi. Podstawow rnic s
(bardziej odpornych i masywnych) form. Popularno warunki atmosferyczne, ktre w wytwrni prefabrykatw
tego rozwizania wynika z krtkiego czasu operacji za- s stae (lub atwe do uwzgldnienia w produkcji letniej
gszczania i moliwoci wykorzystania w potokowej or- lub zimowej), co pozwala na zachowanie optymalnych
ganizacji produkcji. warunkw pielgnacji i dojrzewania elementw. Uzy-
skuj one dziki temu projektowane cechy uytkowe
Ostatni operacj w procesie formowania jest wyko- bez ryzyk zwizanych z negatywnym oddziaywaniem
czenie powierzchni elementu. Powierzchnia grna, ktra obnionej temperatury, nadmiernego parowania itp. Go-
nie ma styku z form, wymaga wygadzenia, a ten proces towe elementy dostarczane s na miejsce wbudowania,
mona wykona przez: walcowanie powierzchni elemen- gdzie nastpuje monta, ktry jest moliwy do przepro-
tu, wibrowanie powierzchniowe elementu, zacieranie wadzenia w znacznie szerszym zakresie warunkw at-
grnej powierzchni wyrobu. Gadk powierzchni mona mosferycznych ni prowadzenie robt monolitycznych.
uzyska take przez zastosowanie cementowej warstwy Stanowi to o znacznym uniezalenieniu prowadzenia
wykaczajcej, ktra zawiera drobne kruszywo, czsto robt budowlanych w technologii prefabrykowanej od
z dodatkami wodoszczelnymi, lub zastosowanie innych warunkw pogodowych.
powok ochronnych, zalenie od przeznaczenia wyrobu.
Uformowany element z reguy dojrzewa w formie do cza- Niezwykle istotnym aspektem technologii prefa-
su uzyskania wytrzymaoci rozformowania. Wyjtkiem brykowanej jest wysoka jako wykonywanych wy-
s linie produkcji elementw z mieszanek betonowych robw. Zwizane jest to z faktem szczegowej
o suchej konsystencji, zagszczanych gwnie z udziaem kontroli skadnikw do produkcji prefabrykatw, pre-
prasowania, kiedy rozformowanie nastpuje natychmiast cyzji sterowanych komputerowo systemw dozowania
po zagszczeniu. w przyzakadowych wytwrniach mieszanki betonowej
(eliminacja przypadkowych dostawcw) oraz biec
Zwikszenie wydajnoci produkcji uzyskuje si zazwy- kontrol w przyzakadowych laboratoriach (ZKP). Prace
czaj dziki zastosowaniu cementw o szybkim rozwoju w zakadzie prefabrykacji i zwykle monta elementw
wytrzymaoci lub modyfikacji mieszanki betonowej na budowie prowadzone s przez wykwalifikowan
domieszkami chemicznymi przyspieszajcymi tward- i wyspecjalizowan kadr techniczn. Przekada si to
nienie betonu. Technologia ta pozwala na uzyskanie na wysok, niezmienn w czasie, jako wyrobw w za-
odpowiednio wysokiej wczesnej wytrzymaoci umo- kresie materiaowym oraz precyzj wykonania.
liwiajcej rozformowanie i podniesienie elementu lub
zwolnienie nacigu strun (w przypadku prefabryka- Warto podkreli, e proces projektowania prefabryka-
tw spranych). Wykorzystuje si powszechnie efekt tw i obiektw z prefabrykatw odbywa si zazwyczaj
samoistnego wydzielania ciepa przez dojrzewajcy przy cisej wsppracy midzy zakadem prefabrykacji
beton, zwizany z egzotermiczn reakcj hydratacji ce- a biurem projektowym, ktre czsto jest jedn z jedno-
mentu. Zgrupowanie form z dojrzewajcymi elementa- stek organizacyjnych zakadu prefabrykacji. Umoliwia
mi w ograniczonej przestrzeni (np. spitrzenie) pozwa- to zindywidualizowane podejcie do projektowania,
la w wyniku samoocieplenia betonu podnie lokalnie z uwzgldnieniem potrzeb inwestora oraz dowiad-
temperatur otocznia, co przyspiesza dojrzewanie pre- cze wykonawcy i projektanta.
fabrykatw.
3.4. Transport prefabrykatw

W wikszoci przypadkw prefabrykaty wozi si transpor-
tem drogowym (rys. 17., 18.), rzadko transportowane s
kolej lub transportem wodnym.

Maksymalnie dozwolone gabaryty oraz masa cakowita
przy transporcie drogowym okrelaj przepisy drogowe.
Przepisy te wpywaj na projektowanie gabarytw prefa-
brykatw, gdy prefabrykaty mieszczce si w gabarytach
transportowych mona przewozi transportem oglnego
przeznaczenia, bez koniecznoci uzyskiwania specjal-
nych zezwole. Do transportu prefabrykatw, obok po-
jazdw oglnego przeznaczenia wykorzystuje si pojaz-
dy specjalne, przeznaczone wycznie do okrelonego
rodzaju adunku, jak duyce (rozcigi) do poziomego
transportu supw, belek i pyt stropowych o dugoci Rys. 17.
przekraczajcej dugo typowej skrzyni adunkowej , czy Transport
wanny umoliwiajce transport pionowy cian o wyso- prefabrykatw
koci do 4 m, bez przekroczenia skrajni transportowej. wielkowymiarowych
Transport elementw o znacznych wymiarach, wykra-

czajcych poza standardowe wymiary transportowe,
organizowany jest przez wyspecjalizowane firmy, umo-
liwia to dostawy elementow o gabarytach do 200 t oraz
o dugoci 50 m.
Rys. 18.
adunki ponadgabarytowe,
dwigar o dugoci 42,7 m
W kadym przypadku zastosowania kotew trans-

portowych czy te systemu transportowego naley
uwzgldni wytyczne montau i zakresu stosowania
opracowane przez producenta, zwaszcza w zakresie
wymaganych odstpw krawdziowych kotew i danych
obcieniowych.
Kotwy transportowe mog by wykonane ze stali zwy-

kej, ocynkowanej lub nierdzewnej. Wielokrotne uycie
w ramach standardowych czynnoci transportowych do
momentu montau prefabrykatu nie jest traktowane
jako ponowne zastosowanie.
Podczas transportu elementw prefabrykowanych
szczeglne znaczenie maj rodzaj, liczba i rozmiesz-
czenie kotew transportowych. Stosuje si je do pod-
noszenia i transportowania prefabrykatw. Naley
uwzgldni mas i wymiary prefabrykatw oraz rodzaj
podnonika.
3.5. Monta
W budowie obiektw prefabrykowanych, z uwagi na
wysokie tempo realizacji, szczegln uwag naley
zwrci na stateczno elementw i caej konstrukcji
w kadej fazie montau, poczwszy od wyboru uka-
du statycznego, zwaszcza w etapowej realizacji kon-
strukcji. Naley cile okreli niezbdny zakres i czas
wykonania robt monolitycznych (zalewanie wzw)
koniecznych do usztywnienia budynku, w kadym eta-
pie montau, i uwzgldni czas osigania wymaganych
wytrzymaoci przez betony i zaprawy monolityczne.
Zalenoci te naley uwzgldni w projekcie kolejnoci
i tempa montau oraz dostaw elementw. Uwzgldnia-
jc harmonogram dostaw naley zaplanowa produk-
cj, ze szczeglnym uwzgldnieniem elementw po-
wtarzalnych produkowanych w duych seriach.
Oparte o analiz statecznoci konstrukcji w rnych fa-

zach montaowych wytyczne musz okrela wszelkie
uwarunkowania zapewniajce stateczno konstrukcji
w kadej fazie montau, szczeglnie kiedy sztywno
konstrukcji jest realizowana za pomoc elementw
monolitycznych (np. wiece) lub stalowych(skratowa-
nie poaci ciennych i dachowych), i gwarantowa bez-
pieczne poczenie prefabrykatw w odpowiedniej ko-
lejnoci. Do montau uywa si urawii samojezdnych
lub wieowych (rys. 19.).
Rys. 19.
Monta
elementw
W wysokich obiektach wielokondygnacyjnych, zwaszcza jest sporzdzenie planu organizacji montau, ktry wy-
na maych dziakach, do montau moe by uyty uraw korzystuje si take przy ustalaniu kolejnoci produkcji
wieowy, stacjonarny, lub torowy. urawie te zakotwione i dostaw.
do konstrukcji wznoszonego obiektu maj moliwo
podnoszenia przedmiotw na bardzo due wysokoci. 3.6. Poczenia elementw konstrukcyjnych
urawie maj duy zasig, ktry czsto pokrywa cay rzut Rozwizanie pocze elementw prefabrykowanych
obiektu. Mankamentem jest ograniczony udwig. Ju na jest kluczowym czynnikiem ksztatujcym przebieg
etapie projektu budowlanego ograniczenie to wymaga i szybko montau obiektu. W miejscu poczenia ele-
dostosowania masy prefabrykatw do nonoci urawia, mentw konieczne jest wykonanie zcza, ktre peni
i przeanalizowania podziau konstrukcji na prefabrykaty. funkcje: konstrukcyjn zapewnienie przenoszenia si
Miejsce montau prefabrykatw musi by odpowiednio w poczeniu, izolacyjn termika, akustyka, drgania,
przygotowane do wprowadzenia pojazdw dwigowych oraz funkcj uszczelniajc woda, wiatr. Zcze moe
i transportowych. Do tego potrzebne s odpowiednio skada si zatem z kilku czci, obejmujc paszczyzn
utwardzone powierzchnie dojazdw i ulic w obrbie styku, spoin, izolacj i czniki czciowo wbudowa-
budowy, ktre umoliwi przejazd oraz stateczne usta- ne w prefabrykat na etapie jego produkcji. Moliwe jest
wienie urawi. Naley rwnie utwardzi powierzchnie take takie uksztatowanie zcza, e jeden uniwersal-
skadowania, w obrbie zasigu urawia, tak by podoe ny kompaktowy element cznikowy spenia wszystkie
wytrzymao punktowe obcienie elementami. wymienione funkcje. Dobrym przykadem ilustrujcym
taki przypadek jest cznik balkonowy, ktry pozwala
Coraz wikszego znaczenia nabiera tzw. monta z k. zamocowa wspornikow pyt balkonow do stropu,
Stosowany, jest w przypadku braku miejsca na skadowa- jednoczenie zapewniajc ochron ciepln i szczelno
nie na placu budowy, ktry czsto ograniczony jest inny- w zczu.
mi budynkami. Motod t charakteryzuje monta bezpo-
rednio ze rodka transportowego. Uytkowany jest tylko Konstrukcje prefabrykowane pozwalaj zrealizowa
w uzasadnionych przypadkach, z uwagi na wiksze kosz- praktycznie kady schemat statyczny poczenia. Nawet
ty przestoju rodkw transportowych i brak elastycznoci skomplikowane statycznie obiekty mog by realizowa-
w kolejnoci montau. ne z elementw prefabrykowanych. Moliwe do realizacji
schematy pocze:
Monta prefabrykatw elbetowych jest mao zale-
ny od warunkw pogodowych. Jeeli monta przypada Swobodnie podparty (najczciej stosowany ze wzgl-
w okresie zimowym, gdy przewidziany jest mrz, naley du na swoj prostot i szybko montau, szczeglnie
przedsiwzi szczeglne kroki do wykonania pocze zalecany w budynkach niskich i rednio wysokich),
montaowych. Mona to osign dziki stalowym, kon- Psztywne (pozwalajce przenosi cz momentw
strukcyjnym poczeniom lub poprzez ogrzewanie miejsc oraz biorcych udzia w usztywnieniu konstrukcji),
zalewowych przy dodatkowym zastosowaniu ochrony Sztywne (przenosz maksymalne momenty moli-
przed warunkami atmosferycznymi. Szczegln uwag wo wykreowania takich pocze dziki systemowym
naley zwrci na przepisy zwizane z zapobieganiem cznikom lub monotylizacji pocze).
nieszczliwym wypadkom podczas montau. Realiza-
cja pozostaych prac budowlanych w obszarze zasigu Prawidowo uksztatowane poczenie zaprojektowane
urawia, w trakcie montau prefabrykatw, jest niedo- na etapie produkcji i wykonane na etapie montau po-
puszczalna. Kierownik budowy musi uzgodni wykonanie winno spenia nastpujce warunki:
wszystkich prac na budowie, tak by unikn zagroe przenoszenie si w zczu,
oraz wzajemnych kolizji. uniemoliwienie przenikania wody i wiatru przez zcze,
zapewnienie ochrony cieplnej takiej samej, jak w caej
Do obowizkw kierownika budowy naley m.in. sporz- przegrodzie (eliminacja ewentualnych mostkw ter-
dzenie lub zapewnienie sporzdzenia planu BIOZ (plan micznych),
bezpieczestwa i ochrony zdowia) uwzgldniajcego ograniczenie przenoszenia dwiku i drga,
specyfik obiektu budowlanego i warunki prowadzenia trwao na poziomie wymaganego okresu uytkowania
robt budowlanych oraz koordynowanie dziaa zapew- obiektu,
niajcych przestrzeganie podczas wykonywania robt prostota konstrukcji zapewniajca szybki i niezawodny
budowlanych zasad bezpieczestwa i ochrony zdrowia. monta,
Dodatkowo sporzdza si take projekt organizacji budo- posiadanie wymaganej odpornoci ogniowej,
wy. Przed rozpoczciem robt montaowych konieczne niski koszt i estetyczny wygld.
Przy poczeniach warto wspomnie o tolerancjach pro- sposb determinuj sposoby czenia i w konsekwen-
dukcyjnych i projektowych, ktre naley uwzgldni na cji rodzaje stosowanych cznikw, ktre mog by
etapie projektowania i montau. Dziki prefabrykacji zrealizowane jako: elbetowe, betonowe, stalowe, ze-
konstruowane s detale pocze z systemowych czni- spolone lub klejone.
kw pozwalajce wykona trwae poczenia, regulowa
spasowanie elementw lub umoliwiajce ich monta na- Wybr rozwizania poczenia wynika z rodzaju czo-
wet w warunkach do duych tolerancji produkcyjnych. nych elementw (np. sup belka), schematu statyczne-
Spasowanie konstrukcji stalowej lub drewnianej musi go wza (sztywny, przegubowy) oraz rodzaju czonych
by zdecydowanie bardziej precyzyjne, co powoduje cz- konstrukcji (prefabrykat z konstrukcj stalow, elbetow
ste problemy na budowach, wynikajce z koniecznoci lub murow).
dostosowywania zczy do tolerancji montaowych.
Poczenia pomidzy prefabrykatami s take zr-
Istotne rnice rozwiza zczy midzy prefabrykata- nicowane pod wzgldem rozwizania technicznego,
mi wynikaj przede wszystkim z ich lokalizacji w kon- w zalenoci od rodzaju obiektu co zostanie omwione
strukcji (rys.20.-24.). Miejsca pocze w zasadniczy w kolejnych zeszytach tematycznych.

Rys. 20.
Wysuwany cznik
np. do mocowania
biegw schodowych
Rys. 21.
Wspornik stalowy do
punktowego podpierania
pyt stropowych
Rys. 22.
Ukryte poczenie
elementw za pomoc
wysuwanego wspor-
nika mieczowego
Rys. 23.
Poaczenie supa
z fundamentem
za pomoc kotew
fundamentowych
Rys. 24.
czniki
ptlowe
stosowane
w cianach
Docisk w miejscach bezporedniego kontaktu dwch Poczenia prefabrykatw z innymi rodzajami konstrukcji
elementw moe, w przypadku nawet niewielkich nierw- s rwnie moliwe za pomoc systemowych cznikw
noci powierzchni, skutkowa znacznymi koncentracjami wbudowywanych w elementy na etapie produkcji. cz-
napre i w efekcie lokalnymi uszkodzeniami elemen- niki takie pozwalaj ograniczy prace montaowe do mi-
tw. Powstawaniu takich uszkodze mona zapobiega nimum.
poprzez wykonanie warstwy podkadowej. Warstwa taka
suy nie tylko rwnomiernemu rozkadowi napre Do poczenia prefabrykatw z konstrukcj murow lub
w zczu, lecz take tumieniu drga konstrukcji. Rozr- drewnian powszechnie stosowane s szyny kotwice
nia si warstwy podkadowe twarde (wylewka z zaprawy) oraz kotwy (rys. 26.), ktre zapewniaj trwae i pewne
i mikkie (podkadka elastomerowa, rys. 25.). poczenie. Szyny kotwice do muru s wbetonowywane
w elementy elbetowe. Kotwy po wprowadzeniu do szyn
Warstwy podkadowe twarde stosowane s wycznie kotwicych s mocowane w murze lub do elementw
przy maych siach docisku, jak np. przy niektrych py- drewnianych. W murze kotwy mocowane s w zaprawie,
tach stropowych. Przy wyszych obcieniach podpory, pomidzy warstwami w odstpach okoo 25 cm.
jak np. dwigary dachowe lub pyty TT lub kanaowe oraz
biegi schodowe, stosuje si z reguy podkadki elastome-
rowe. Naley unika bezporedniego opierania elemen-
tw tzw. suchego podparcia.
Rys. 25.
Podkadka
elastomerowa
pod elementem
Rys. 26.
Poczenie ciany
murowanej i elementu
prefabrykowanego za
pomoc szyny i kotew
Poczenia z elementami elbetowymi wykonywane s za

pomoc cznikw systemowych (rys. 27.), rwnie wprowa-
dzanych do prefabrykatw na etapie produkcji. Najczciej
stosowane s poczenia za pomoc rub czcych odpo-
wiednio przewidziane ksztatowniki stalowe lub poczenia
monolityczne z wykorzystaniem cznikw ptlowych.
Rys. 27.
Poczenie z elbetem skrcane za pomoc
szyn kotwicych i rub lub monolityczne
z wykorzystaniem cznikw ptlowych
Poczenia z konstrukcj stalow wykonywane s podobnie Rys. 28.

jak poczenia skrcane prefabrykatw z elbetem. Oznacza Tory jezdne suwnicy
to, e elementy konstrukcji stalowej kotwione s do punk- zamocowane do
tw montaowych w prefabrykatach za pomoc typowych konsol supw za
cznikw rubowych (rys. 28.). pomoc rub
motkowych
i szyn kotwicych
32 Asortyment wyrobw
Asortyment wyrobw
4.1. Kryteria klasyfikacji wyrobw prefabrykowanych zawarte jest odniesienie do gabarytw elementu, ale
Wyroby prefabrykowane mona podzieli na wiele ka- w literaturze najczciej podaje sie kryterium masy
tegorii, w zalenoci od zastosowania w budownictwie, (drobnowymiarowe o masie do 200 kg, i wielkowy-
ksztatu, stopnia wykoczenia, rodzaju rozwizania kon- miarowe: o masie przekraczajcej 3-5 ton). Jako istot-
strukcyjnego lub materiaowego (tabl. 1.). n cech prefabrykatw wielkowymiarowych podaje
si te konieczno uycia do ich przemieszczania na
Jednym z najistotniejszych kryteriw klasyfikacyjnych terenie wytwrni suwnic i urawi. Pod wzgldem kszta-
jest rozmiar i masa elementw. Wedug tego kryterium tu prefabrykaty mona podzieli na elementy paskie
potocznie wyrnia si prefabrykaty drobnowymia- (w tym prtowe, szkieletowe, blokowe, pytowe) i ele-
rowe, redniowymiarowe i wielkowymiarowe. Nie jest menty przestrzenne. Najbardziej praktyczna jest jednak
jednoznaczne, jaka cecha mierzalna powinna by pod- klasyfikacja uwzgldniajca zastosowanie elementw
staw tego kryterium. W nazwie wielkowymiarowe w rnych sektorach budownictwa.
Tabl. 1.
Przeznaczenie obiektu Przykadowe elementy

prefabrykowane w konstrukcji
Budownictwo publiczne
Stadiony supy, belki podtrybunowe, pyty audytoryjne,
pale, schody, podesty
Parkingi wielootoworowe sprone pyty kanaowe, pyty
TT, supy, belki, patwie, ciany elbetowe, ciany
warstwowe typu sandwich, ciany podwalinowe,
stopy fundamentowe, kompletne systemy garao-
we, schody, podesty
Kocioy dwigary i inne elementy konstrukcyjne wedug
indywidualnych zamwie
Budownictwo przemysowe
Hale fabryczne i magazynowe wielootworowe sprone pyty kanaowe, pyty TT,
belki, supy, ciany warstwowe, ciany elbetowe,
rury, podwaliny, stopy kielichowe
Zbiorniki krgi, elementy przestrzenne, pyty
Kontenery wielofunkcyjne elementy przestrzenne, pyty, ciany oporowe L
i T
Budownictwo infrastrukturalne
Drogi i mosty przyczki mostowe, belki typu Kujan, belki T
i KNG, przepusty, wyspy i bariery drogowe, ekra-
ny antyhaasowe, ciany oporowe
Tunele elbetowe pyty teowe, bloki upinowe, tubingi
pytowe i kasetonowe
Energetyka elbetowe i sprone erdzie oraz supy
Sanitarne i kanalizacyjne rury elbetowe lub sprone, studzienki kanaliza-
cyjne, obudowy przepompowni ciekw
Budownictwo mieszkaniowe
Budynki jednorodzinne wielootworowe sprone pyty kanaowe, stropy
typu filigran, garae
Budynki wielorodzinne wielootworowe sprone pyty kanaowe, ciany
jednowarstwowe i wielowarstwowe typu san-
dwich, biegi schodowe, balkony, szyby dwigo-
we, garae
Asortyment wyrobw 33
Rys. 29.
Konstrukcja trybun
z elementw
prefabrykowanych
4.2. Budownictwo publiczne

W cigu ostatnich lat szczeglnie spektakularnym przy-
kadem stosowania w Polsce technologii prefabrykacji
w budownictwie publicznym byy stadiony sportowe bu-
dowane w zwizku z zaplanowanymi na 2012 rok mistrzo-
stwami Europy w Pice Nonej.
mowych rozwiza koszt budowy oraz czas realizacji
Wybudowanie takich konstrukcji inynierskich jak stadio- zredukowane s do minimum. Ekonomiczne rozstawy
ny sportowe (rys. 29.) jest duym wyzwaniem, w szczegl- konstrukcji oscyluj do 17 m co pozwala na realizacj
noci ze wzgldu na skal samych konstrukcji. Ponadto siatki supw np. 7,5 x 17 m (w systemie pyt TT lub ka-
istotnym aspektem procesu wznoszenia jest terminowe naowych pyt spronych). Elementami usztywniajcy-
zakoczenie prac budowlanych i oddanie obiektu do uyt- mi s stenia poaciowe lub trzony konstrukcyjne.
kowania. Z uwagi na powysze uwarunkowania uzasadnio-
ne jest maksymalne uproszczenie konstrukcji oraz techno-
logii wykonania. Rys. 30.
Przykad realizacji
Szczeglnym rodzajem konstrukcji prefabrykowanej parkingu z zastosowaniem pyt TT
s parkingi (rys. 30.). Udzia prefabrykacji konstrukcji
obiektu dochodzi do 90%. Przy zastosowaniu syste-
4.3. Budownictwo przemysowe

W budownictwie przemysowym elementy prefabrykowane
najpowszechniej znajduj zastosowanie do wykonywania
konstrukcji hal fabrycznych i magazynowych (rys. 31.).
Konstrukcja nona takich hal skada si z ukadu prefabry-
kowanych supw, belek oraz dwigarw (rys. 32.). Spoty-
kane s rwnie rozwizania, w ktrych ciany zewntrzne
hal s wykonane w technologii prefabrykowanej, niekiedy
jako elementy architektoniczne. Belki podwalinowe pod
ciany osonowe hal, a take stopy fundamentowe pod
supy konstrukcji nonej hali, rwnie mog by prefabry-
kowane.
Rys. 31.
Prefabrykowana
konstrukcja hali
Prefabrykowane supy elbetowe oraz sprone dostpne od C25/30 do C50/60. Zbrojenie, w zalenoci od tech-
s w przekrojach prostoktnych oraz okrgych, spotyka- nologii, moe by wykonane ze stali zwykej lub spra-
ne s take przekroje wieloktne i teowe. Dugo produ- jcej. Asortyment produkowanych dwigarw, obejmuje
kowanych supw moe przekracza nawet 30 m. Supy elementy dwuspadkowe, bezspadkowe o przekroju pro-
mog by wyposaane w konsole lub inne akcesoria do stoktnym lub teowym. Dugoci prefabrykowanych dwi-
montau belek dachowych, stopowych oraz cian. Beton garw mog przekracza nawet 50 m, a do ich wykonania
stosowany do wykonywania supw zazwyczaj jest klasy stosuje si betony wyszych klas, np. C40/50 i C50/60.
Rys. 32.
Dwigary sprane
w trakcie wykonywania
Dodatkowo w czci spotykanych hal podstawowym ele-

mentem konstrukcyjnym s prefabrykowane ciany typu
sandwich, wyposaone zalenie od wymaga w otwory
okienne, drzwiowe lub te pozbawione ich. Dziki war-
stwie ocieplenia elementy te charakteryzuj si dobr izo-
lacyjnoci ciepln, mog rwnie posiada powierzchni
architektoniczn (rys. 33.).
W halach o duej rozpitoci oraz znacznych obcieniach

stropw bardzo czsto wbudowywane s pyty TT z ebra-
mi o rozstawie najczciej 1,2 m lub innym, uzalenionym
od potrzeb projektu. Wysoko eber wynosi od 40 do
90 cm, a ich zastosowanie umoliwia redukcj liczby su-
pw porednich w obiekcie.
4.4. Budownictwo infrastrukturalne

Cech charakterystyczn budownictwa infrastrukturalne- Rys. 33.
go jest dua powtarzalno wykonywanych elementw Prefabrykowane
konstrukcji i obiektw. Uwarunkowania te sprawiaj, e architektoniczne
technologia prefabrykacji znajduje szerokie zastosowanie pyty cienne
w budownictwie infrastrukturalnym.
W drogownictwie wielkowymiarowe prefabrykaty wyko-

rzystywane s w obiektach mostowych, wiaduktach oraz
kadkach dla pieszych lub przejciach podziemnych. Cz-
sto spotykanym elementem konstrukcji takich obiektw
s prefabrykaty belkowe duych rozpitoci (rys. 35.).
Elementy rurowe z betonu spronego mog suy do
budowy przepustw pod drogami koowymi i kolejowy-
mi. rednice tych rur (z wyczeniem kielicha) wynosz
zazwyczaj od 600 mm do 1600 mm, a dugo cakowita
wynosi ok. 5 metrw. Przy budowie przewodw kanaliza-
cyjnych i sanitarnych stosowane s rury kielichowe lub
bezkielichowe o rednicach przekraczajcych 2000 mm
i dugociach dochodzcych do 3 metrw. W budownic-
twie elektro-energetycznym prefabrykowane supy stoso-

wane s do budowy linii niskiego i redniego napicia czy
te jako supowe stacje transformatorowe, maszty teleko-
munikacyjne oraz konstrukcje wsporcze oglnego przezna-
czenia. erdzie wirowane mog osiga nawet 18 metrw
dugoci.
Prefabrykaty wielkowymiarowe maj take zastosowanie

przy wykonywaniu obudw tuneli (rys. 34.). Produkcja
segmentw w zindywidualizowanych formach jest szcze-
glnym wyzwaniem ze wzgldu na bardzo mae tolerancje
wymiarowe tych prefabrykatw, ktre stanowi warunek
prawidowego montau.
Rys. 34.
Elementy obudowy tuneli,
ekrany akustyczne
Typowymi wyrobami infrastruktury drogowej s rownie 4.5. Budownictwo mieszkaniowe

prefabrykowane ekrany akustyczne. Mog by wykonywa- Aktualnie prefabrykacja w budownictwie mieszkaniowym
ne o ronych ksztatach i zronicowanej materiaowo war- wykorzystywana jest w do ograniczonym stopniu i ma
stwie dwikochonnej. Poza elementami konstrukcji mo- inny charakter, ni miao to miejsce w przypadku dawnego
stw i wiaduktw powszechnie produkowane s rwnie systemu wielkopytowego. Systemy elementw prefabry-
elementy uzupeniajce, jak na przykad kapy mostowe, kowanych stosowane w budownictwie mieszkaniowym s
bariery rozdzielajce, elementy przyczkow itp. znacznie bardziej elastyczne, pozwalaj na budowanie bez
wikszych ogranicze moduowych. Prefabrykaty czsto sto-
sowane s w poczeniu z technologi monolityczn czy te
Rys. 35. murow. Produkowane elementy maj urozmaicone kszta-
Infrastrukturalne ty (rys. 36.), a jako ich wykonania nie budzi zastrzee
elementy prefabrykowane (rys. 37.), jak to miao miejsce w systemie wielkopytowym.
Naley rwnie zwrci uwag na zmian technologii cze-
nia w warunkach budowy elementw prefabrykowanych.
Obecnie coraz rzadziej wykonywane s poczenia na marki
spawane, ktre zastpowane s przez poczenia zmonoli-
tyzowanie. Rozwizanie takie jest korzystne ze wzgldu na
lepsze zabezpieczenie antykorozyjne i trwao takiego po-
czenia.
Rys. 36.
Prefabrykowane elementy
cienne oraz balkonowe
38 Prefabrykacja we wspczesnym budownictwie
Rys. 37. niu. Wiele elementw jest jednak przeznaczona do

Przykad realizacji konkretnych rodzajw budynkw i budowli, a rnice
obiektu mieszkalnego pomidzy nimi, tak w zakresie wymaga materiaowych
i konstrukcyjnych, projektowania, produkcji, montau
jak i eksploatacji obiektw, stanowi o specyfice po-
Przedstawiony krtki przegld asortymentu prefabry- szczeglnych sektorw.
katw wskazuje, e we wszystkich sektorech budow-
nictwa prefabrykaty s szeroko stosowane. Niektre Specyfika ta zostanie pokrtce przedstawiona w kolejnym
elementy maj charakter uniwersalny i mog by wy- rozdziale, natomiast uszczegowiona w kolejnych Zeszy-
korzystane w obiektach o bardzo rnym przeznacze- tach Techniczno-Informacyjnych z cyklu.
Prefabrykacja we wspczesnym budownictwie
5.1. Obiekty kubaturowe o konstrukcji nonej szkiele- wanie w budownictwie przemysowym, logistyce (hale
towej hale, biurowce produkcyjne i magazynowe), budownictwie handlo-
Temat bdzie rozwinity w zeszycie nr 2, wym i wystawienniczym (wielkopowierzchniowe obiek-
Obiekty, ktrych szkieletowa konstrukcja skada si ty handlowe i wystawowe), oraz uytku publicznego
gwnie z elementw prtowych, pionowych (supy) (rys. 38., 39.). Konstrukcje tego typu s szczeglnie
i poziomych (belki, dwigary, patwie), maj zastoso- predysponowane do prefabrykacji.
Rys. 38.
Obiekty
magazynowe
o konstrukcji
szkieletowej
Prefabrykacja we wspczesnym budownictwiew 39
Rys. 39.
Budynki hal maj na celu stworzenie moliwie jak najwik- Obiekty biurowe
szych wewntrznych powierzchni otwartych, o niezakco- o konstrukcji szkieletowej
nej moliwoci manewrowania i skadowania. Na obudow
budynkw oddziaywuj zazwyczaj tylko obcienia nie-
giem i wiatrem.
Typowy obiekt halowy moe by jedno- bd wielona- Supy sprone stosuje si take w przypadku wystpo-
wowy, jednokondygnacyjny, czsto ze stropem pored- wania duych momentw (oddziaywanie mimorodowe),
nim w czci rzutu (antresola) bd na caoci rzutu np. supy podsuwnicowe, lub w przypadku supw o znacz-
( np. obiekt handlowy z parkingiem pod przestrzeni nych smukociach (np. trejae o dugoci 18 m. i przekroju
handlow). Obudowa najczciej lekka panelowa, ale 300/300).
z podwalinami elbetowymi, opcjonalnie ze cianami
prefabrykowanymi elbetowymi na ca wysoko, lub Supy cian zewntrznych projektuje si najczciej w roz-
do poziomu 2 4 m od posadzki, w strefie zagroonej stawie 4,59 m, wynikajcym z sztywnoci cian osono-
uszkodzeniami transportowymi. W obiektach produk- wych. Rozstaw supw wewntrznych podyktowany jest
cyjnych suwnice, w obiektach handlowych i uyteczno- wymaganym rozwizaniem przestrzeni uytkowej i de-
ci publicznej rozbudowane systemy grzewczo-wenty- terminuje rozpito dwigarw przekrycia i rozwizania
lacyjne. konstrukcji dachu. W celu zwikszenia komfortu funkcjo-
nalnego (poprzez zastosowanie wymianw pomidzy su-
Supy i stopy pami wewntrznymi) poszerzany jest rozstaw supw do
W budownictwie preferowane s supy (rys. 40.), o wy- dwukrotnej odlegoci rozstawu supw zewntrznych.
sokoci obiektu o przekroju prostoktnym lub kwadra-
towym, jednolitym, bd zmiennym na wysokoci. Wy- Poczenie supa ze stop fundamentow moe by wyko-
sokoci do kilkunastu metrw nie stanowi problemu. nywane w formie kielichowej, za pomoc cznikw syste-
W przypadku supw o wikszych wysokociach lub mowych lub jako stoposupy. W przypadku koniecznoci
duej smukoci stosuje si symetryczne sprenie szybkiego montau i niesprzyjajcych warunkw dla robt
przekroju, wspomagajce prac supa w pooeniu pro- monolitycznych (zima) korzystnym rozwizaniem jest za-
dukcyjno-transportowym, oraz na oddziaywanie si po- stosowanie stoposupw (sup utwierdzony w stopie jako
ziomych na zamontowany sup. jeden prefabrykat, rys. 40.).
Elementem przyspieszajcym realizacj mog by rw- Konstrukcja dachu

nie prefabrykowane stopy fundamentowe (rys. 40.), Podstawowym elementem konstrukcji przekrycia s
eliminujce znaczn cz uciliwych robt monoli- dwigary dachowe (rys. 41.). Sprone (strunobeto-
tycznych. nowe) dwigary dachowe mog by produkowane
o rozpitociach powyej 30 m, przy czym z uwagi na
uwarunkowania ekonomiczne najbardziej popularne
s rozpitoci w przedziale 18 m 25 m. Rozstaw dwi-
garw jest uzaleniony od rodzaju zastosowanego po-
krycia. Przy najczciej stosowanym pokryciu opartym
o blach trapezow podparcie pokrycia trzeba zapew-
ni w rozstawie co 4,5 m 9 m, Mona to zrealizowa
w systemie bezpatwiowym, ukadajc dwigary na
kadym ze supw zewntrznych (co 4,5 m 9 m),
z ewentualnym oparciem w osiach wewntrznych na
przemian na supie lub wsporniku wymianu. Alterna-
tyw jest zastosowanie ukadu patwiowego, gdzie na
dwigarach w rozstawie 10 m 18 m montuje si pro-
stopadle patwie strunobetonowe w rozstawie dosto-
sowanym do pokrycia.
Rys. 40.
Stopy, supy Rys. 41. Konstrukcja dachu
i stoposupy
Prefabrykacja we wspczesnym budownictwie 41
Dwigary maj z reguy przekrj dwuteowy, a patwie

prostoktny, trapezowy lub teowy.
By uzyska spadek poaci dachowej, stosuje si dwi-

gary bezspadkowe o rwnolegych pkach, monto-
wane ze spadkiem na zrnicowanych wysokociowo
gowicach supw, dwigary dwuspadowe (rys. 42.)
o poziomym pasie dolnym i pochyym pasie grnym
z kalenic w rodku, lub rzadziej dwigary jednospadowe.
Konstrukcja dachu oparta o strunobetonowe dwigary

i patwie pozwala na atwe uzyskanie wymaganej od-
pornoci ogniowej oraz dugiej ywotnoci, w prakty-
ce bez koniecznoci konserwacji, w przeciwiestwie
do konstrukcji stalowych. Przy wymaganiach w za- Rys. 42.
kresie odpornoci ogniowej caego dachu, gadkoci Dwigar dwuspadowy
powierzchni (zakady spoywcze), lub zwikszonych
obcie uytkowych pokrycie moe by wykonane
np. ze spronych pyt kanaowych o gruboci 150 lub
200 mm lub tzw pyt panwiowych. W tym wypadku
sztywna tarcza pyty dachowej pozwala na rezygnacj
ze ste poaciowych.
Stropy porednie prefabrykowane z betonu spronego

W stropach porednich obiektw przemysowo-handlo-
wych na og mamy do czynienia z duymi obcienia-
mi uytkowymi, wymaganiami w zakresie odpornoci
ogniowej i duymi rozpitociami midzypodporowy-
mi. W tych warunkach prefabrykacja elbetowa oparta
o elementy strunobetonowe nie ma waciwie konku-
rencji.
Podstawowy schemat statyczny to jednokierunkowo

zbrojone prefabrykowane pyty stropowe, oparte na
belkach elbetowych bd strunobetonowych podpar-
tych przegubowo nieprzesuwnie na wspornikach lub
gowicach prefabrykowanych supw elbetowych.
Pyty stropowe mog by zaprojektowane finalnie na

pen grubo stropu, lub, czciej, jako przygoto- Rys. 43.
wane do zespolenia z nadbetonem monolitycznym. Sprona pyta
W przypadku konstrukcji zespolonej istnieje moliwo stropowa pena
zmiany schematu statycznego stropu z jedno- na wielo-
przsowy.
Pyta pena (rys. 43.) jest preferowana szczeglnie przy

budowie mieszka i hoteli, gdzie szczeglnie cenna Pyty z uzupenieniem betonem monolitycznym (filigran)
jest bezspoinowa gadka powierzchnia spodu pyty. Pyty typu filigran (rys. 44.) wykonywane s o szero-
Pyty mog by wykonywane do szerokoci 2,7 m (ze koci do 3 m, zbrojone kratownic. Pyty z kratownic
wzgldu na transport), ewentualnie do 3,75 m przy stosowane s jako pyty jednoosiowe tradycyjne lub
transporcie w pionie, rzadziej stosowane w obiektach sprone, przy ktrych zbrojenie rozcigane w prefa-
handlowych i przemysowych ze wzgldu na mae roz- brykowanych pytach ukadane jest fabrycznie.
pitoci.
Dwigary kratowe dziaaj jako zbrojenie czeniowe

pomidzy elementami pytowymi oraz nadbetonem.
Jednoczenie dwigary kratowe usztywniaj wiotk
pyt w transporcie i umoliwiaj w trakcie budowy
korzystny rozstaw podpr montaowych w granicach
2 3 m. Dziki specjalnie wzmocnionym dwigarom
kratowym mona zwikszy rozpito podpr do 5 m.
Jednoetapowe wykonanie betonu ze zbrojeniem gr-
nym kadzionym na dwigarach kratowych umoliwia
wykonanie stropu jako pyty wieloprzsowej. Dziki
temu strop dziaa jako sztywna tarcza, co pozwala zre-
zygnowa z wieca. Pyty te s szczeglnie przydatne
przy skomplikowanych rzutach stropu.
Rys. 44.
Pyta stropowa
filigran
Stropy ze spronych pyt kanaowych

Sprone pyty kanaowe (rys. 45.) wykonuje si o wy-
sokoci od 150 do 500mm. Szeroko pyty ogranicza
si do 1,2 m. Strunbetonowe pyty kanaowe umoli-
wiaj osignicie rozpitoci dochodzcych do 20 m.
Cech charakterystyczn s otwory wzdune (kanay)
zapewniajce optymaln nono przekroju przy ni-
skiej masie elementu.
Aby uzyska sztywn tarcz, prace monolityczne ograni-

czaj si do spoinowania oraz wykonania wieca. Szalun-
ki oraz podpory montaowe nie s wymagane. Nadbeton
wykonywany jest jako warstwa wyrwnawcza i wspo-
magajca wspprac pyt przy przenoszeniu obcie
punktowych i liniowych rwnolegych do zbrojenia oraz
w przypadku koniecznoci uzyskania wyszych nonoci
przy ograniczeniu gruboci stropu.
Pyty TT
Dwuebrowe pyty TT (rys. 46.) o rozstawie eber nonych
1,2 m lub zmiennym w zalenoci od rodzaju formy, i pyt
o gruboci od 5 do 12 cm. Szeroko pyty dostosowana
jest do siatki supw, przy czym ze wzgldw transpor-
Rys. 45. towych najczciej nie przekracza 2,5 m. Przy wysokoci
Pyty stropu rwnej 900 mm rozpito moe wynosi nawet
kanaowe powyej 20 m. Pyty TT s w stanie przejmowa wysokie
i ich monta obcienia uytkowe wynoszce 25 kN/m i wicej. Z tego
te wzgldu pyty TT s szczeglnie korzystne w budow-
nictwie przemysowym, jak i parkingach wielopoziomo-
wych, gdzie strop ebrowy nie jest przeszkod architek-
Krawdzie boczne uksztatowane w zamki dyblowe za- toniczn.
pewniajce wspprac ssiednich pyt przy nierwno-
miernym obcieniu, do zabetonowania na budowie. Stropy z zastosowaniem pyty TT wykonuje si najczciej
z nadbetonem na cienkiej (5 cm 7 cm) pycie z wypusz-
Dziki spreniu mona zrealizowa konstrukcje no- czonym zbrojeniem zespalajcym i ewentualnie dwigar-
ne dachw i stropw o duej rozpitoci (16 m 18 m), kami typu Filigran.
smukoci wynoszcej 1/40 lub 1/45 z nieznacznymi
odksztaceniami. Poprzez produkcj na szalunkach Pyty bez nadbetonu o gruboci 12 cm wykonuje si gw-
stalowych uzyskuje si wysok jako powierzchni nie do garay wielopoziomowych, z gotowym szorstkim
spodu pyty. Przy stropach surowych, bez nadbetonu, wykoczeniem powierzchni, W tym przypadku krawdzie
ze wzgldu na wystpujce rnice ugi pyty, smu- podune musz by uksztatowane w zamki dyblowe,
ko nie powinna przekracza 1/35. w celu zapewnienia wsppracy ssiadujcych pyt.
Rys. 46.
Pyty TT,
nazywane te
pytami
elementy i monta
w konstrukcji
Rys. 47.
Belki stropowe
Belki stropowe Elementy cienne

W zalenoci od sposobu oparcia pyt stropowych na W obiektach o konstrukcji szkieletowej maj zastoso-
belkach, belki maj przekrj prostoktny, odwrcone- wanie ciany elbetowe (rys. 48.), jako podwaliny, sa-
go T lub L (belki krawdziowe) . Najkorzystniejszy monone lub zawieszane na supach ciany osonowe,
statycznie przekrj prostoktny (rys. 47.), z oparciem najczciej warstwowe, oraz jako ciany oddzielenia po-
pyt stropowych na grnej powierzchni belki, daje arowego (samonone jednowarstwowe).
stosunkowo du wysoko stropu, std konieczno
w znacznej czci przypadkw stosowania przekrojw Powszechnie stosuje si ciany podwalinowe prefabryko-
T, lub L, gdzie strop opiera si na wsporniku linio- wane z uwagi na odporno elbetu na uderzenia i warunki
wym w dolnej czci belki. rodowiskowe. Najczciej jako belko-ciany oparte na sto-
pach supw konstrukcji szkieletowej. Podwaliny, w zale-
noci od potrzeb, mog by jedno-, dwu- lub trzywarstwowe.
Rys. 48.
Monta
elementw ciennych
ciany nadziemia, w zalenoci od penionej funkcji

produkuje si jako jedno- lub trjwarstwowe. Szczegl-
nym rodzajem s ciany oddzielenia poarowego, o od-
pornoci ogniowej powyej 120 minut, o odpowiedniej
gruboci i zczach i mocowaniach do supw o iden-
tycznej odpornoci sprawdzonych na rozszczelnienie
i stateczno w warunkach poarowych. Sprawdzonym
rozwizaniem jest zastosowanie supw o przekro-
ju H i dylw ciennych wbetonowanych we wrby
supw i powizanych ze sob zamkiem dyblowym.
Dyle mog by elbetowe pene lub z pyt kanaowych
o dwustronnym symetrycznym spreniu.
System szkieletowej prefabrykacji elbetowej obiektw

biurowych opiera si na siatce supw jednokondygna-
cyjnych z cznikami (wytykami) do powizania mono-
litycznego ze stropem i supem wyszej kondygnacji.
Prefabrykowany sup jednokondygnacyjny moe by
o dowolnym przekroju. Na supach opiera si belki stro-
powe, najczciej o przekroju odwrconego T, a na nich
pyty stropowe. Aby ograniczy wysoko stropu, dy
si do zmniejszenia wysokoci belek, stosujc sprenie
i zespolenie z nadbetonem pyty stropowej. Na obrzeach
zewntrznych stosuje si belki o przekroju L, czsto
o zwikszonej wysokoci w celu stworzenia balustrady
wok stropu. Ten system nadaje si przy konstruowaniu
fasady osonowej szklano-aluminiowej, posiada pen
swobod ksztatowania wntrz. Wad jest niedostatecz- korzystywane s stropy z prefabrykowanych pyt
na sztywno konstrukcji na siy poziome. Czsto trzon kanaowych pyt spronych (ang. HC - hollow core
komunikacyjny nie zapewnia dostatecznej sztywnoci slabs). Czsto stosowanym rozwizaniem jest sprenie,
i trzeba wprowadza dodatkowe ciany usztywniajce, w rnych formach, a uzasadnieniem jest tu atwo
niebiorce udziau w przenoszeniu obcie pionowych. zwikszania rozpitoci, oszczdno materiaw,
Problemem jest rwnie przeprowadzenie instalacji przez moliwoci dopenienia wysokich wymaga jakocio-
potne belki stropowe. wych, elegancja rozwiza konstrukcyjnych. Wzno-
szone s rwnie budynki wysokie, ponad 100 m,
5.2. Obiekty kubaturowe z prefabrykowanymi ciana- przykadem moe by prawdopodobniej najwyszy
mi nonymi - budynki mieszkalne i biurowe budynek wielkopytowy w Europie zbudowany w Ha-
Temat bdzie rozwinity w zeszycie nr 3 dze. Wspczesne budynki wielkopytowe nie s ju
obarczone syndromem 3D (dirty, dangerous, difficult),
Wielkopytowe budownictwo mieszkaniowe a du rol odgrywaj tu atrakcyjne elewacje (rys. 49, 50.).
Konstrukcje wielokondygnacyjnych budynkw mieszkal-
nych i biurowych, oparte na wielkowymiarowych cianach
prefabrykowanych, okrelane jako wielka pyta stanowiy
w latach 1960-1990 dominujcy rodzaj budownictwa. Po
cakowitym zaniku zapotrzebowania na konstrukcje wiel-
kopytowe w latach 90. i na pocztku XXI wieku ten rodzaj
budownictwa odzyskuje utracon popularno, jako jedno
z rozwiza konstrukcyjnych moliwych do zastosowania
w budowie tych obiektw. Odrzucenie wielkiej pyty w la-
tach 90., w znacznym stopniu miay charakter polityczny,
jako symbolu minionego systemu. Gwne grzechy, jak
mae i niefunkcjonalne mieszkania, saba izolacyjno
cieplna i akustyczna, monotonia, doprowadzona do ab-
surdu typowo, nadmierna wielko osiedli i budynkw,
nie wynikaj z istoty konstrukcyjnej , a uwarunkowa cza-
su, w ktrych osiedla z wielkiej pyty budowano.

Obecna prefabrykacja pozbawiona jest tych saboci. Rys. 49.
Ukady konstrukcyjne budynkw s tak dobierane, Osiedle domw jednorodzinnych
aby zorganizowa swobodn przestrze wewntrzn. realizowane w technologii
ciany zewntrzne mog by perforowanymi elemen- prefabrykowanej
tami konstrukcyjnymi, tworzcymi skorup usztyw-
niajc cay ustrj. Na wiecie bardzo czsto wy-
Obiekty budownictwa mieszkaniowego bardzo czsto ce-

chuje cianowy ukad konstrukcyjny. W wielorodzinnych
budynkach mieszkalnych, niezalenie od ich konstrukcji,
ciany midzymieszkaniowe i oddzielajce komunikacj
(klatki schodowe, szachty windowe, korytarze) od miesz-
ka speniaj rol oddzielenia akustycznego, poarowe-
go i przeciwwamaniowego. Oznacza to, grubo ciany
elbetowej minimum 16 cm. ciany o tych grubociach
mog z powodzeniem spenia rwnie funkcj cian no-
nych, a ich liczba i rozmieszczenie jest przy przecitnej
wielkoci mieszka, wystarczajca do oparcia stropw
i usztywnienia budynku. Pozwala to na wybr technolo-
gii wykonania cian wewntrznych na podstawie analizy
ekonomicznej. Prefabrykacja elbetowa konstrukcyjnych
Rys. 50. cian wewntrznych, poczona z prefabrykacj stropw
Osiedla mieszkalne i elementw komunikacyjnych (schody, szyby windowe),
realizowane w technologii pozwala na wznoszenie konstrukcji w tempie niemoli-
prefabrykowanej wym do osignicia przy wyborze innych rozwiza ma-
teriaowych.
ciany jednowarstwowe
ciany jednowarstwowe s stosowane jako wewntrzne
(rys. 51.), oraz jako zewntrzne konstrukcyjne, pod ocie-
plenie i obudow elementami fasadowymi. S wysoko-
ci kondygnacji, ich dugo dochodzi do 11 m, grubo
zazwyczaj 1620 cm, krawdzie pionowe przystosowane ciany dwuwarstwowe

do wykonania zamkw poczeniowych z innymi pytami. ciany dwuwarstwowe skadaj si z elbetowej war-
Ograniczenia wymiarowe wynikaj najczciej z ograni- stwy konstrukcyjnej i izolacji termicznej (rys. 52.). Ten
czonych moliwoci montaowych przewidzianych do typ ciany, nielubiany przez producentw ze wzgldu na
zastosowania urawi. Odpowiednio zorganizowany mon- naraenie na uszkodzenia warstwy izolacyjnej w czasie
ta nono dwigw pozwala stosowa w obiektach skadowania i transportu, ma zastosowanie w obiektach
ciany o dugoci 16 m. przewidzianych pod obudow innym materiaem elewa-
cyjnym, np. klinkierem. Maj uzasadnienie w obiektach
W krawdziach poziomych mog by osadzone akceso- wykonywanych np. w okresie zimowym, gdzie dziki izo-
ria do poczenia ze stropami i cianami niszej i wyszej lacji mona prowadzi wewntrz prace wykoczeniowe,
kondygnacji, jeeli takie s obliczeniowo, lub normowo a wykoczenie elewacji pozostawi na bardziej sprzyjaj-
wymagane. Otwory drzwiowe i okienne mog by wypo- ce warunki pogodowe.
saone w okucia uatwiajce monta zabudowy otworw.
W cianie mog by osadzone puszki i rurki kablowe do
instalacji elektrycznych, telefonicznych i innych. Wprowa-
dzenie do cian instalacji kablowych wymaga wczeniej-
szego szczegowego projektu tych instalacji.
ciany jednowarstwowe mog by formowane w pozy-

cji pionowej lub poziomej. Zalet produkcji w pionie,
jest jednakowa jako obu gwnych powierzchni cia-
ny, wad bardziej pracochonne osadzanie akcesoriw,
a w szczeglnoci osprztu elektrycznego, oraz brak kon-
troli nad ich lokalizacj podczas betonowania. Nadaj
si do produkcji powtarzalnej, o nieskomplikowanych
ksztatach. Przy produkcji na stoach w pozycji poziomej
mamy jedn powierzchni szalunkow, a drug zacieran
(o innym wygldzie), ale zapewniona jest lepsza kontrola
nad akcesoriami i atwo wprowadzania zmian, w tym
zmian wysokoci w obrbie elementu, i np. wspornikw
na paszczynie ciany.
Rys. 52.
ciana 2-warstwowa
z wbudowan
stolark okienn
ciany trjwarstwowe
Trjwarstwowe ciany zewntrzne (rys. 53.), none lub
osonowe (samonone) skadaj si z elbetowej warstwy
o gruboci 1220 cm, izolacji termicznej (styropian, styro-
dur, wena mineralna), o gruboci zapewniajcej dan
izolacyjno ciepln (od 6 cm do ponad 20 cm) i warstwy
fakturowej elbetowej o gruboci 7-10 cm. Powierzch-
nia fakturowa moe by z betonu gadkiego (od strony
formy), pod malowanie lub tynk ozdobny, boniowana,
Rys. 51. ksztatowana przestrzennie matrycami, lub z odsonitym
ciana kruszywem (faktura pukana). Istnieje moliwo dosta-
jednowarstwowa wy z osadzon stolark okienn. ciany s produkowane
w pozycji poziomej na stoach uchylnych.
zbrojone i sprane, stropy zespolone typu filigran i spr-

ane pyty kanaowe. Stropy kanaowe cenione s z uwagi
na nisk cen i atwo montau. Wymagaj niewielkiego
zakresu konstrukcyjnych robt monolitycznych (zcza
dyblowe i wiece). Stropy typu filigran, przy znacznie
wikszej pracochonnoci na budowie (podparcie mon-
taowe, duy zakres zbrojenia i robt monolitycznych),
s chtnie stosowane ze wzgldu na szerokie moliwoci
wykonania w nich wszelkiego rodzaju instalacji (rys. 54.).
Prefabrykowane biegi schodowe (rys. 55.) umoliwiaj
uzyskanie gadkiej, niewymagajcej dodatkowej obrbki
powierzchni oraz w znacznym stopniu ograniczaj praco-
chonno robt budowlanych.
Rys. 53.
ciana 3 warstwowa
z powierzchni
architektoniczn
Aby umoliwi swobodne odksztacenia warstwy faktu-

rowej ssiednie pyty s rozdzielane szczelinami dylata- Rys. 55.
cyjnymi, wypenionymi materiaem trwale elastycznym, Prefabrykowane
tworzcymi charakterystyczny podzia elewacji. biegi
schodowe
Stropy i schody
W budownictwie mieszkaniowym, niezalenie od kon-
strukcji cian, powszechnie stosuje si stropy prefabryko-
wane dajce gadk powierzchni sufitow, niewymaga-
jc wyrwnywania tynkiem, a wic pyty stropowe pene
Rys. 54.
Rozmieszczenie
instalacji w nadbetonie
stropu filigran
Obiekty biurowe ze cianami konstrukcyjnymi

W odrnieniu od wielokondygnacyjnych budynkw
mieszkalnych, czy hotelowych, gdzie podzia rzutu kondy-
gnacji na mniejsze przestrzenie mieszkalne masywnymi
cianami jest rzecz naturaln i podan, w budynkach
biurowych konieczna jest znacznie wiksza elastyczno
ksztatowania przestrzeni i moliwo zmian aranacji
w trakcie uytkowania. Wiksza wysoko uytkowa po-
mieszcze i znacznie wiksza liczba instalacji podstro-
powych i podpodogowych powoduj inne podejcie
do konstrukcji obiektu i konkurencj rwnie w obrbie
konstrukcji prefabrykowanych, systemw szkieletowych
i opartych na cianach nonych (rys. 56.).
System prefabrykacji elbetowej obiektw biurowych

oparty o prefabrykowane ciany konstrukcyjne przy
regularnym ksztacie rzutu pozwala na eliminacj wy-
mienionych mankamentw. Stropy z pyt kanaowych
i TT pozwalaj na jednoprzsowe przekrycie przecitnej
szerokoci budynku w ukadzie podunych zewntrz-
nych cian nonych, dajc powierzchni bez konstruk-
cyjnych elementw wewntrznych. Podune zewntrz-
ne ciany none przy ograniczeniu powierzchni okien
zapewniaj sztywno w kierunku podunym. W kierun-
ku poprzecznym system jest wiotki i wymaga usztywnie-
nia cianami poprzecznymi, ktre mog suy rwnie
jako ciany oddzielenia poarowego. Do prefabrykacji
elbetowej nadaje si rwnie korytarzowy trzytraktowy
ukad funkcjonalny, ktry moe by take zrealizowany
w systemie mieszanym: korytarz obudowany prefabry-
katami ciennymi, a w osiach zewntrznych supy i belki
prefabrykowane.
5.3. Obiekty infrastruktury transportowej konstrukcje

inynierskie drogowo-mostowe
Temat bdzie rozwinity w zeszycie nr 4
W budownictwie infrastrukturalnym istnieje wiele rodza-

jw obiektw, w ktrych powszechnie stosowane s wy-
roby prefabrykowane. Na tablicy 2. zestawiono rodzaje
obiektw budownictwa infrastruktury transportowej wraz Rys. 56.
ze wskazaniem przykadw elementw prefabrykowa- Budynek
nych stosowanych w tych obiektach. W pozostaych ga- Reprograf
ziach budownictwa infrastrukturalnego istnieje wybr w Warszawie
midzy technologi monolityczn a prefabrykowan, ale
skala stosowania prefabrykatw jest znaczna, a czsto
oba warianty s czone w jednym obiekcie (tzw. kon-
strukcje hybrydowe). nawierzchnie drg, w przypadku ktrych najpowszechniej
stosowane s drobnowymiarowe elementy nawierzchnio-
Dominujcymi elementami w oglnym asortymencie wy- we (np. kostka brukowa, trylinka), natomiast wykorzysta-
robw prefabrykowanych w budownictwie infrastruktural- nie pyt nawierzchniowych jest marginalne i ogranicza si
nym s wyroby, ktre mona sklasyfikowa jako wielko- gwnie do wykonywania nawierzchni tymczasowych lub
gabarytowe. Wyroby drobno- i rednio wymiarowe czsto lokalnych odcinkw nawierzchni aurowej czy elementw
stanowi jedynie elementy uzupeniajce. Wyjtkiem s uspokojenia ruchu wbudowanych w nawierzchni.

Tab. 2. Rodzaje elementw prefabrykowanych do budownictwa infrastrukturalnego
Budownictwo Przeznaczenie Rodzaj elementw prefabrykowanych

infrastrukturalne funkcjonalne
Wielkowymiarowe Drobno- lub
redniowymiarowe
Obiekty inynierskie Dwigary belkowe i ukowe, Deski gzymsowe (kapy),

cigw komunikacyjnych belki mostowe, elementy bariery, umocnienia
- mosty, wiadukty, kadki, pyt pomostu, sklepienia przyczkw
tunele ukowe i prostoktne,
przepusty, tubingi i inne
elementy obudw
Nawierzchnie drg Pyty nawierzchni Elementy drobnowymia-

koowych rowe (kostka brukowa,
trylinka)
Nawierzchnie cigw j.w. + pyty chodnikowe

Infrastruktura pieszych i rowerowych
transportowa
Konstrukcja drg szynowych Pyty torowiskowe Podkady kolejowe
Elementy obsugi Supy owietleniowe, ekra- Elementy odwodnie,

cigw komunikacyjnych ny antyhaasowe, bariery, umocnienia skarp
ciany oporowe, elementy
peronowe
Parkingi wielopoziomowe Supy, podcigi, pyty

stropowe, bariery, pyty
elewacyjne, stopy funda-
mentowe, belki podwalino-
we, biegi schodowe, klatki
schodowe
Umocnienia Obudowy wybrzea, falo-

szlakw chrony, profile do cianek
wodnych szczelnych
Obiekty inynierskie upinowym (rys. 59.). Ciekawym przykadem jest pena

Elementy prefabrykowane wykorzystywane s w obiek- prefabrykacja krtkiego przsa wiaduktu kolejowego,
tach mostowych, wiaduktach, estakadach oraz kadkach w ktrym aspekty konstrukcyjne poczono z efektem ar-
dla pieszych lub przejciach podziemnych w celu przy- chitektonicznym obiektu.
spieszenia robt i tam, gdzie nie ma moliwoci wyko-
nania konstrukcji podporowych pod szalunki konstrukcji Prefabrykaty w postaci belek spronych projektowane
monolitycznych nad ciekami wodnymi, drogami i liniami s jako elementy do zespolenia monolitycznego z nadbe-
kolejowymi oraz w miejscach, gdzie nie ma moliwoci tonem, o nonoci zapewniajcej przeniesienie ciaru
dugotrwaego wyczenia z ruchu. wasnego konstrukcji podczas betonowania.
Najczciej spotykanym elementem konstrukcji takich Stosuje si dwa podstawowe ksztaty przekroju belek el-
obiektw s prefabrykaty belkowe (rys. 57.). Spotykane betowych spronych:
s rwnie prefabrykaty o ksztacie ukowym (rys. 58.) lub belki o ksztacie odwrconego T o szerokoci 60 lub
90 cm ukadane obok siebie, dajce po wykonaniu

nadbetonu zespolony przekrj peny: stosuje si tam,
gdzie istotna jest maa wysoko konstrukcji przsa.
Rozwizania katalogowe pozwalaj na wykonanie
przse o rozpitoci do 18 m w schemacie jedno- lub
wieloprzsowym;
belki typu T tworzce po zespoleniu przekrj wielo-
ebrowy najbardziej korzystny statycznie, ale o wyszej
wysokoci przekroju. belki tego typu pozwalaj na wyko-
nanie przse o rozpitoci do 33 m;
belki typu IG o rozpitoci do 42 m;
belki typu KNG.
Dla wikszych rozpitoci stosuje si prefabrykowane

elementy sprone lub zbrojone przeznaczone do ze-
spolenia, traktowane jako samonone szalunki tracone
w ksztacie koryt otwartych lub zamknitych, do dobeto-
nowania i sprenia kablami na budowie.
Przyczki mostowe wykonywane s z reguy jako mono-

lityczne. Ciekawym rozwizaniem obudowy przyczkw
wiaduktw, s prefabrykowane pyty elbetowe kotwione
odcigami do gruntu nasypu. Przepusty drogowe o du-
ych rozmiarach (rys. 60.), ktrych zatosowanie w nasy-
pach drg umoliwia przejcie zwierztom, uregulowanie
przepywu wd opadowych.
Rys. 57.
Strunobetonowe belki
prefabrykowane
w konstrukcji wiaduktw
Rys. 58.
uki prefabrykowane,
poprzecznice przsowe
budowa wiaduktu nad lini
PKP w miejscowoci Rytro
Rys. 59.
Prefabrykowane upiny Rys. 60.
mostu nad rzek Bbr Przepusty
w Jeleniej Grze drogowe
W mostownictwie stosowanych jest take szereg innych

elementw, takich jak kapy, deski gzymsowe, zabezpie-
czenia przyczkw itp. (rys. 61.). Prefabrykaty maj take
zastosowanie przy wykonywaniu obudw tuneli, w tym
tunelu II linii metra w Warszawie. Kady segment obudo-
wy tunelu (o rednicy ok. 6 m i szerokoci 1,5 m) skada
si z szeciu elementw powokowych o masie 45 ton
i mniejszego klucza zamykajcego obwd segmentu.
Produkcja segmentw w zindywidualizowanych formach
jest szczeglnym wyzwaniem ze wzgldu na bardzo mae
tolerancje wymiarowe tych prefabrykatw, ktre stanowi
warunek prawidowego montau.
Rys. 61.
Prefabrykaty gzymsowe wykonane w stylizowanych
formach most na Nysie uyckiej w Zgorzelcu
Konstrukcja drg szynowych

W konstrukcji drg szynowych powszechnie stosowane
s drobnowymiarowe elementy (podkady sprone lub
elbetowe), natomiast elementy rednio lub wielkowy-
miarowe wystpuj w postaci pyt torowiskowych stoso-
wanych gwnie w budowie linii tramwajowych (rys 62.).
Pyty jezdniowe podtorzy tramwajowych do mocowania
szyn w masach elastomerowych tumicych drgania i ha-
as od ruchu pojazdw szynowych s prefabrykowanym
rozwizaniem z pogranicza drogowo-torowego.
Najbardziej znanym zastosowaniem prefabrykatw w bu-

downictwie kolejowym s strunobetonowe podkady ko-
lejowe (rys. 62.). Znormalizowanie wymiarowe obiektw
infrastruktury kolejowej jest podstaw do prefabrykacji
jej elementw, takich jak perony, rampy, koryta odwod-
nieniowe torowisk, przejazdy, supy trakcyjne.
Rys. 62.
Pyta torowiskowa,
podkady kolejowe
Elementy obsugi cigw komunikacyjnych

Asortyment elementw obsugi cigw komunikacyjnych
jest bardzo zrnicowany i podobnie jak w przypadku
elementw konstrukcji drg szynowych dominuj w nim
wyroby drobnowymiarowe. Do elementw rednio i wiel-
kowymiarowych mona zaliczy bariery drogowe (tym-
czasowe lub stae), wyspy, bariery czoowe w otoczeniu
np. punktw poboru opat na autostradach oraz ekrany
akustyczne (rys. 64.).

W budowie obiektw towarzyszcych szlakom kolejowym
szerokie zastosowanie maj cianki oporowe typu L
oraz inne elementy skadajce si na system prefabryko-
wanych pyt peronowych (rys. 63.).
Rys. 63.
cianka oporowa typu L
oraz pyta peronowa
Rys. 64.
Ekrany akustyczne
We wszystkich liniowych cigach komunikacyjnych po-

wszechnie stosowane s rne typy prefabrykowanych
przepustw, odwodnie, a take przej dla zwierzt.
W caoci prefabrykowane mog by obiekty o stosunko-
wo niewielkich rozmiarach, jak przepusty dla lokalnych
ciekw wodnych, przejcia dla drobnych zwierzt, prze-
pusty instalacyjne, gdzie szybko montau pozwala
na zachowanie cigoci prowadzenia robt ziemnych,
podbudowy i nawierzchni.
Umocnienia szlakw wodnych tak wic zestawy elementw konstrukcyjnych do ich

Szereg prefabrykowanych elementw wielkowymiaro- wznoszenia (sup-belka-pyta) s takie same.
wych stosowanych jest w regulacjach i umocnieniach wy-
brzey ciekw i zbiornikw wodnych. Przykadem takich 5.4. Obiekty infrastruktury technicznej uzbrojenie tere-
wyrobw s przestrzenne prefabrykaty falochronowe oraz nu, zbiorniki i kominy
betonowe ksztatki do budowy cianek szczelnych. Temat bdzie rozwinity w zeszycie nr 5
Garae i parkingi Obiekty zwizane z sieciami uzbrojenia terenu (energe-

Osobne zagadnienie stanowi prefabrykowane kon- tyka, wod-kan, sieci transmisyjne) s realizowane w za-
strukcje wielokondygnacyjnych garay. Obiekty tego sadzie wycznie z uyciem prefabrykatw (tabl. 3.), przy
typu zaliczane s do budownictwa infrastrukturalne- czym dominuj w tym zakresie prefabrykaty z betonu ce-
go, ale ich konstrukcja podobna jest do kubaturowych mentowego, ale stosowane s te inne odmiany betonu
obiektw budownictwa oglnego i przemysowego, (PC, PCC) oraz prefabrykaty stalowe.
Tab. 3. Rodzaje elementw prefabrykowanych do budownictwa infrastrukturalnego
Budownictwo Rodzaj elementw prefabrykowanych

Przeznaczenie
infrastrukturalne funkcjonalne
Wielkowymiarowe Drobno- lub
redniowymiarowe
Sieci energetyczne erdzie, supy Elementy

owietleniowe uzupeniajce
Sieci cieplne Elementy obudowy
Infrastruktura Sieci telekomunikacyjne Maszty Studzienki, koryta

techniczna instalacji
Sieci zaopatrzenia w wod Rury cinieniowe
Sie kanalizacyjna Rury bezcinieniowe, Krgi, pokrywy, upiny,

zbiorniki, studnie systemy odwodnie
Systemy oczyszczania Elementy oczyszczalni przydomowych,

cianki zbiornikw rolniczych (np. na gnojowic)
Liniowa sie energetyczna

W budownictwie elektro-energetycznym prefabrykowane supy
stosowane s do budowy linii niskiego i redniego napicia czy
te jako supowe stacje transformatorowe, maszty telekomu-
nikacyjne, supy w liniach trakcji kolejowych i tramwajowych,
konstrukcje wsporcze estakad i tablic reklamowych. Supy te
wyposaone s czsto w rne akcesoria umoliwiajce mon-
ta elementw trakcji lub elementw owietleniowych. Rzadko
spotykan praktyk jest stosowanie prefabrykowanych wspor-
nikw z uwagi na ryzyko korozji.
Wykonywane w starszej technologii erdzie elbetowe oraz

nowoczeniejsze i bardziej uniwersalne erdzie wirowane,
ktre charakteryzuj si wysz jakoci, stosowane s
powszechnie. erdzie wirowane produkowane s z betonu
o wyszej klasie wytrzymaoci, np. C40/50, ni ma to miej-
sce w przypadku erdzi elbetowych. Pozwala to nie tylko
uzyska elementy o wikszej dugoci, lecz take wpywa ko-
rzystnie na trwao elementw w trudniejszych warunkach
eksploatacji. Dodatkow korzyci stosowania erdzi wiro-
wanych o gadkiej powierzchni zewntrznej jest ogranicze-
nie zawirowa powietrza i zwizana z tym redukcja haasu
oraz drga w przypadku sieci trakcyjnych pocigw o wyso-
kich prdkociach. erdzie wykonywane w tej technologii
mog osiga nawet 18 metrw dugoci.
Instalacje zaopatrzenia w wod

Rury cinieniowe (w ktrych woda pynie, wykorzystujc
peen przekrj elementu) suce do systemw zaopatrze-
nia w wod musz spenia szereg wymaga zwizanych ze
szczelnoci i trwaoci w warunkach cinienia roboczego
wody wynoszcego od 0,5 MPa do 2 MPa. W Polsce produ-
kowane s rury o rednicy do 1,6 m sprone podunie
i obwodowo. Istnieje wiele innych systemw rur cinienio-
wych zarwno spronych, jak i elbetowych.
Kanalizacja
Gama elementw betonowych bezcinieniowych sucych do
budowy sieci kanalizacyjnych jest znacznie szersza ni w przy-
padku sieci wodocigowych. Rozwizania maj czsto charak-
ter systemowy, obejmujc rne typy rur oraz elementw uzu-
peniajcych, np. studzienek rewizyjnych, zwek, pokryw itp.
Zrnicowanie rur (rys. 65.) zwizane jest z technologi uka-

dania rur (wykop otwarty, mikrotuneling rury przeciskowe),
profilem przekroju (okrge, gardzielowe, jajowe, z kinet),
warunkami uytkowania (z wkadkami PE-HD, z betonu che-
moodpornego) gabarytami (nawet do ponad 350 cm redni-
cy). Do innych elementw uzupeniajcych asortyment wy-
robw kanalizacyjnych mona zaliczy systemy odwodnie
liniowych, ktrych ksztaty mog by zrnicowane.
Rys. 65.
Prefabrykowane
elementy kanalizacji
Zbiorniki rolnicze 5.5. Budownictwo niestandardowe, elewacje z prefabryka-

Zagadnienie budowy betonowych zbiornikw w rednich i du- tw, maa architektura
ych gospodarstwach rolnych jest obecnie tematem szczegl- Temat bdzie rozwinity w zeszycie nr 6
nego zainteresowania inwestorw indywidualnych z uwagi na
wysoko postawione wymagania Unii Europejskiej w dziedzi- Prefabrykacja betonowa daje szerokie moliwoci ksztato-
nie ochrony rodowiska, zdrowia publicznego oraz zdrowia wania konstrukcji, formy przestrzennej i estetyki. Pozwala to
i dobrostanu zwierzt. Jednym ze stosowanych rozwiza s kreowa obiekty zgodnie z wizj architrektw i oczekiwania-
zbiorniki czciowo prefabrykowane, zoone z monolitycz- mi inwestorw i uytkownikw. Poniej przedstwiono kilka
nej pyty obornikowej oraz prefabrykowanych cian. Warto realizacji niestandardowych.
zauway, e obiekty budownictwa rolnego s coraz czciej
wykonywane z prefabrykatw elbetowych (np. system ele- Szerokie zastosowanie i uznanie inwestorw znajduj nie-
mentw do wielostanowiskowych obr i chlewni, obejmujcy standardowe indywidualnie projektowane elewacje, zwasz-
pyty legowiskowe, pyty aurowe, elementy odwodnie i ele- cza budynkw uytecznoci publicznej (rys. 67.). Elementy
menty konstrukcji wsporczych. cienne o nietypowych ksztatach i aurach bywaj te sto-
sowane jako przegrody wewntrzne pozwalajce aranowa
Kominy ciekawe wntrza obiektw.
Wykorzystanie prefabrykacji w budowie kominw i chodni
kominowych (rys. 66.) nie jest powszechne, ale jest moliwe.
Chodnia moe by zrealizowana w postaci prefabrykowanej
belkowo-supowej konstrukcji wsporczej paszcza wykonywa-
nego monolitycznie.
Rys. 66.
Budowa chodni kominowej Rys. 67.
Niestandardowe elewacje
w budynkach uytecznoci publicznej
Rys. 67.
Niestandardowe elewacje
w budynkach uytecznoci publicznej
W obiektach zamieszkania zbiorowego (hotele itp.) zasto-

sowanie znajduj przestrzenne prefabrykaty zawierajce
modu azienkowy, ktre mog by produkowane take
z penym wewntrznym wyposaeniem zamntowanym w wy-
twrni (rys. 68.).
Prefabrykacja azienek umoliwia bezinwazyjne dostawie-

nie wza sanitarnego do istniejcego/budowanego obiek-
tu. Po biaym montau uzyskuje si bowiem w peni wyko-
czon azienk (z wszystkimi niezbdnymi instalacjami).
Produkcja azienek odbywa si w penym module w formach
stalowych.
Rys. 68.
Prefabrykowane
azienki
Ciekawym przykadem zastosowania technologii prefabry- Rys. 70.

kacji w budownictwie publicznym jest wykonanie nietypo- Elementy dekoracyjne do
wej konstrukcji neobarokowego kocioa (rys. 69). We wspo- budowy obiektw maej architektury
mnianym przypadku wykonano prefabrykowane elbetowe
dwigary ukowe o rozpitoci do 12 m. Ze wzgldw techno-
logicznych najwikszy dwigar (o masie 32 t) nawy gwnej
zosta podzielony na dwa elementy. W konstrukcji kocioa
wykorzystano rwnie prefabrykaty innego rodzaju, midzy
innymi do przekrycia ukowego sklepienia. Sklepienie zosta-
o wykonane jako strop zespolony prefabrykowano-monoli-
tyczny w postaci upin stropu filigran.
Rys. 69.
Prefabrykowane dwigary
w konstrukcji kocioa
Powszechnie stosowanymi elementami prefabrykowany-

mi s elementy dekoracyjne do budowy obiektw maej
architektury (rys. 70.), takie jak gazony, awki, murki, stoy
i inne meble parkowe i ogrodowe, czy te donice, od kt-
rych jak wiadomo prefabrykacja betonowa zacza
si 150 lat temu. Interesujacym rozwizaniem z tej grupy
obiektw jest przykad wykonania pyt pywajcego pomo-
stu eglarskiego (rys. 71.).
Rys. 71.
Prefabrykowany
pywajcy
pomost eglarski
Niestandardowe rozwizania w prefabrykacji stosowane s

take w zakresie konstrukcji nonej obiektw, projektowa-
nych na indywidualne zamwienie belek, supw, dwiga-
rw i pyt, dostosowanych do szczeglnych wymaga archi-
tektonicznych i konstrukcyjnych (rys. 72.).
Rys. 72.
Niestandardowe elementy
konstrukcyjne
63
PARTNERZY
TWJ PARTNER
W TECHNIKACH BUDOWLANYCH
Stowarzyszenie Producentw Betonw
02-829 Warszawa, ul. Mczeskiego 2
tel. 022 643-64-79, fax 022 643-78-41
www.s-p-b.pl; e-mail:biuro@s-p-b.pl
Skad i druk Art Styl

www.artstyl-reklama.com.pl

Prefabrykacja: Jakość, Trwałość, Różnorodność - Zeszyt 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prefabrykacja: Jakość, Trwałość, Różnorodność - Zeszyt 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prefabrykacja jako, trwao, rnorodno

Wydawca elewacje z prefabrykatw, maa architektura......................59

Copyright by Stowarzyszenie Producentw Betonw

Szanowni Pastwo, Zeszyt 1.

Przekazujemy do Waszych rk Zeszyt 1. ktrym Stowarzyszenie rozpoczynajcy cykl wydawniczy,

Autorami Zeszytu 1. s dr in. Grzegorz Adamczewski Zeszyt 5.

prefabrykacja elewacji oraz

Budynki wedug tego projektu nie powstay, ale sta si on

Powojenny dynamiczny rozwj systemw prefabrykacji,

Niedawny boom inwestycyjny w obszarze infrastruktury

Mona spodziewa si, e prefabrykacja w subie budow-

Porady inynierw branowych

Zatwierdzenie Zatwierdzenie Zatwierdzenie

Architektoniczny Projekt wykonawczy

Projekt Kontrola techniczna

Prace przygotowawcze produkcja prefabrykatw Rys. 5.

Potencja techniczny prefabrykacji

Przygotowanie prac zwizanych z wykonywaniem ele-

Procesy produkcyjne w zakadach prefabrykacji mona

Procesy pomocnicze prowadz do wytworzenia pfa-

W produkcji prefabrykatw moliwe jest wykorzysta-

samozagszczalny samozagszczalno mieszanki

architektoniczny powierzchnia o bardzo wysokiej

Zachowanie si konstrukcji elbetowych zaley w duej

Do elementw spronych stosowane s ponadto cigna

paskie i przestarzenne zoone elementy zbrojeniowe.

W zakadach prefabrykacji stosowana jest automatyzacja

Przygotowanie mieszanki betonowej nologi produkcji podczas formowania, skadania i rozkada-

3.3. Linia produkcyjna

Elementy betonowe prefabrykowane s zazwyczaj meto-

Metoda stacjonarna polega na formowaniu wyrobu bez

Nieco inaczej przebiegaj roboty zbrojarskie w przypadku

Proces formowania prefabrykatu obejmuje transport, do-

W zakadach prefabrykacji najbardziej powszechnym

Przy zastosowaniu urzdze drgajcych pogronych

Podstawowym czynnikiem warunkujcym odpowied-

3.4. Transport prefabrykatw

Transport elementw o znacznych wymiarach, wykra-

W kadym przypadku zastosowania kotew trans-

Kotwy transportowe mog by wykonane ze stali zwy-

Oparte o analiz statecznoci konstrukcji w rnych fa-

Poczenia z elementami elbetowymi wykonywane s za

Poczenia z konstrukcj stalow wykonywane s podobnie Rys. 28.

Przeznaczenie obiektu Przykadowe elementy

4.2. Budownictwo publiczne

4.3. Budownictwo przemysowe

Dodatkowo w czci spotykanych hal podstawowym ele-

W halach o duej rozpitoci oraz znacznych obcieniach

4.4. Budownictwo infrastrukturalne

W drogownictwie wielkowymiarowe prefabrykaty wyko-

twie elektro-energetycznym prefabrykowane supy stoso-

Prefabrykaty wielkowymiarowe maj take zastosowanie

Typowymi wyrobami infrastruktury drogowej s rownie 4.5. Budownictwo mieszkaniowe

Rys. 37. niu. Wiele elementw jest jednak przeznaczona do

Prefabrykacja we wspczesnym budownictwie

Elementem przyspieszajcym realizacj mog by rw- Konstrukcja dachu

Dwigary maj z reguy przekrj dwuteowy, a patwie

By uzyska spadek poaci dachowej, stosuje si dwi-

Konstrukcja dachu oparta o strunobetonowe dwigary

Stropy porednie prefabrykowane z betonu spronego

Podstawowy schemat statyczny to jednokierunkowo

Pyty stropowe mog by zaprojektowane finalnie na

Pyta pena (rys. 43.) jest preferowana szczeglnie przy