Tre Vetë Me Biçikleta ZH K Zherom PDF

TRE VET ME BIIKLETA
ZH. K. Zherom
6 ZHEROM K. ZHEROM
KREU I
Tre burrat kan nevoj t ndrrojn ambient. Anekdota q

tregon pr pasojat e kqija t gnjeshtrs. Morali burracak i
Xhorxhit. Harisi jep ide. Historia e marinarit t regjur dhe e
jahtistit pa prvoj. Nj ekuipazh trimash. Rreziku i
lundrimit kur era fryn nga toka. Pamundsia e lundrimit kur
era fryn nga deti. Ankesat e Edhlberts. Lagshtira e lumit.
Harisi propozon nj udhtim me biikleta. Xhorxhi i trembet
ers. Harisi propozon Pyllin e Zi. Xhorxhin e trembin
kodrat. Plani i Harisit pr tiu ngjitur kodrave. Ndrprerja
nga misis Harisi.
- Pra, jemi t gjith n nj mendje, kshtu nuk shtyhet m, - tha

Harisi, - ndaj na duhet t ndrrojm ambient.
N at ast u hap dera dhe brenda u zgjat koka e misis Harisit.
Ajo tha se e kishte drguar Edhlberta t na kujtonte q t mos
vonoheshim shum, pr shkak t Klarencit. Edhlberta merakoset kot
pr fmijt. At mngjes, djali im kishte dal me tezen e vet dhe, kur
ajo e pa ti mbeteshin syt nga xhamat e pastieris, e futi brenda, duke
e dendur mir me kule, krem dhe pasta. Pas ksaj, sdo mend q ai
sdonte t hante gj tjetr pr drek, prve krem karameles. Por ja q
Edhlberts iu duk i smur. Misis Harisi shtoi se do t bnim mir t
ngjiteshim lart, edhe pr t mirn ton, se prndryshe do t humbnim
lojn e Mariels n violin qe fjala pr pjesn aji i kapelabrsit t
lajthitur nga Liza n Botn e udirave. Mariela sht fmija e dyt e
TRE VET ME BIIKLETA 7
Harisit: tet vjee, mjaft e qeshur dhe shum inteligjente. Por mua m
plqen m shum kur luan pjes serioze. I tham se do t vinim me t
mbaruar cigaret, madje iu lutm t mos e linte Marieln t fillonte pa
ardhur ne. Ajo na premtoi se do t bnte t pamundurn pr ta vonuar
vajzn dhe shkoi. Me tu mbyllur dera, Harisi e vazhdoi atje ku e kishte
ln:
- Besoj, m kuptoni se pr ndryshim e kam fjaln: NJ
NDRYSHIM RRNJSOR!
Por puna ishte se qysh ta bje.
Xhorxhi sugjeroi pr nj pun-n. E t prisje tjetr nga
Xhorxhi? Beqarve u duket se grave t martuara sua pret mendja
shum. Kam njohur dikur nj t sapomartuar, t cilit i shkrepi n kok
t shkonte n Vjen pr nj pun. Por gruaja e tij deshi t dinte se pr
far pune. Ai i tha se do t bnte nj studim n minierat fqinje t
Austris dhe se do t shkruante nj raport pr to. Ajo i tha se do t
shkonte me t. E atill grua ishte. Ai u prpoq ti kthente mendjen, duke
i thn se miniera sishte vend pr grat e bukura, por ajo iu prgjigj se
kt e dinte mir dhe se skishte ndrmend ta shoqronte npr galeri:
do ta prcillte n mngjes dhe, derisa t kthehej ai, do ta shtynte kohn
duke shtitur npr dyqanet e Vjens e duke bler ti kish nda.
Qyqari i gjor, meq sdinte si t dilte nga ajo bela, u detyrua q, pr
dhjet dit tmerrsisht t gjata vere, t vizitonte minierat e Austris dhe,
gjat mbrmjeve, t shkruante raporte pr to. Kur u kthyen, ajo ia postoi
raportet firms s tij, s cils, n fakt, si hynin fare n pun.
Natyrisht, Edhlberta me misis Harisin sishin asi lloj grash, por
e mira ishte q t mos ngatrroheshim me kt pr nj pun-n. Mbase
duhej ruajtur pr raste t tjera, m urgjente.
- Jo, - thash un, - duhet gjetur dika m e ndershme dhe m
burrrore. Do ti them Edhlberts q, pas gjith ktyre viteve
8 ZHEROM K. ZHEROM
martesore, kam arritur n prfundimin se nj burr nuk di ta moj

kurr lumturin q e ka gjithnj me vete. Prandaj, do ti them se mendoj
t largohem prej saj dhe fmijve pr t paktn tri jav. Do ti them, -
vazhdova duke u kthyer nga Harisi, - se ishe ti ai q m vure n dukje
detyrimet e mia; se ishe ti ai q...
Harisi prplasi syzet mbi tavolin.
- Mos, more burr! m ndrpreu. As mos e o ndrmend!
Ajo do t flas me gruan time dhe... E po, nuk dua q t humbas
besimin tek un. Tekefundit, kt nuk e meritoj.
- Si se meriton?! kmbngula un. - Ishte propozimi yt.
- E po, ti ma dhe iden! - ma ktheu Harisi. Ti the se rutina nuk
sht pr burrat dhe se jeta familjare t trashon trut.
- Un po flisja ashtu n prgjithsi, - i shpjegova.
- Kurse mua m plqeu shum, - tha Harisi, - dhe po mendoja
tia thosha kto edhe Klars, sepse edhe ajo ka ca pikpamje t tilla.
Jam i sigurt se...
- Nuk kemi pse rrezikojm, e ndrpreva un. Kto jan gjra
me zarar, por m duket se e gjeta zgjidhjen: do tiu themi se kt ide na
e dha Xhorxhi.
Pr fat t keq, n kto raste ndihma e Xhorxhit mungon fare.
Mbase do t mendoni se ai do tua zgjidh hallin shokve t ngusht,
por ja q sprzihet fare.
- Ishte ideja juaj, - tha ai. Prkundrazi, ideja ime ishte t bnim
nj piknik, t gjith s bashku, duke marr me vete edhe fmijt. Madje,
doja t ftoja edhe halln dhe kisha br plan t merrnim nj vil me
qira, n bregdetin e Normandis, ku klima sht e hatashme, sidomos
pr fmijt e vegjl, ndrsa qumsht si atje nuk gjen kurr n Angli.
Por, do tiu them, ju sma vut veshin dhe that se, po t ishim vetm,
do tia kalonim shum m mir.
Me Xhorxhin nuk pi uj takti, prandaj duhet t jesh i prer.

- Ke t drejt, - i tha Harisi. E di q edhe mua po m plqen ai
plani yt?! Le ta marrim at viln! Sille edhe halln; sm pritet sa ta
shoh! Do t knaqemi atje, t gjith, nj muaj rresht! Dhe, meq fmijt
vdesin pr ty, un me Xh. do ta kemi mendjen t mbledhur, se do ti
lm n shoqrin tnde. Ti i ke premtuar Edgarit se do ta msosh t
peshkoj. Do t bsh edhe rolin e kafshve t egra. Diku me Marieln,
q t dieln, flasin vese pr hipopotamt e tu. Do t organizojm
piknik n pyll, do t jemi vetm ne, dymbdhjet vet, dhe, gjat
mbrmjeve, do t knaqemi me muzik e recitime. Mariela, ti e di, i qan
q tani nja gjasht pjes, kurse fmijt e tjer i msojn gjrat ft e ft.
Xhorxhi u b pul ai nuk shquhet pr trim, por ksaj here nuk i
pati hije fare. Tha se po t ishim aq burracak dhe hileqar, sa ti
punonim nj rreng t atill, skish bnte, ndrsa n qoft se un
skisha ndrmend ta pija t gjith shishen e uiskit vetm, do t m binte
n qaf duke m marr nj got. Pastaj tha dika t ngatrruar, nuk i
bhej von shum, sepse si Edhlberta ashtu edhe misis Harisi ishin gra
me mend, dhe, meq e njihnin mir, do ta kuptonin n ast se ajo nuk
kishte qen ideja e tij.
Mbeti pa u zgjidhur vetm nj shtje e vogl: lloj ndryshimi?
Harisi, si zakonisht, ishte pr detin. Ai tha se iu kujtua nj jaht,
tamam ai q na duhej: nuk kushtonte shum dhe ishte aq i thjesht, sa
mund ta drejtonim edhe vet. Mjaft t merrnim nj djal, sa pr t na
dhn nj dor ndihm. I tham se e dinim se pr cilin jaht e kishte
fjaln; kishim qen atje me Harisin edhe m par. Ai qelbet er ujrash
t ndenjura dhe algash, po zuri shiu nuk ka asnj streh ku t futsh
kokn, ndrsa siprfaqja e kuverts sht dhjet kmb me katr dhe
gjysmn e saj e z nj sob, e cila bhet copcop sa her q prpiqesh
ta ndezsh. Atje je i detyruar t lahesh n kuvert dhe, me t br hapin
10 ZHEROM K. ZHEROM
e par nga dushi, ta prlan era peshqirin. T gjitha punt m interesante

i bn Harisi me djalin dhe mua me Xhorxhin sna mbetet tjetr vese t
qrojm patatet dhe ti lajm.
- E po, mir ather, - tha Harisi, - le t marrim nj jaht t mir,
me nj kapiten!
Ksaj radhe sisha dakord un. E dija se pr cilin kapiten bhej
fjal dhe se kuptonte ai me det t hapur: t ishte gjithnj n kontakt
me gruan dhe familjen, pa prmendur ktu bordellon e tij t preferuar.
Vite m par, kur isha ende i ri dhe pa prvoj, mora njher nj
jaht me qira. Tri ishin arsyet q m shtyn t bja nj budallallk t
atill: sapo kisha fituar nj lotari, Edhlberta kishte shprehur dshirn
pr ajr deti dhe mngjesin e s nesrmes m ra n dor rastsisht nj
kopje e gazets Sporti. Aty m zuri syri nj reklam:
PR JAHTISTT. Rast i rrall. Zuzari, 28 ton. Pronari, t cilit i ka

dal nj pun e papritur, sht i gatshm ta lshoj me qira kt
langua t detit, pr nj periudh t shkurtr ose t gjat. Dy kabina
dhe sallon, piano Woffenkoff, dushi - prej bakri t ri. mimi: dhjet
gini n jav. Adresa: Pirtui & Co., 3A Bucklersbury.
Mu duk si prgjigja e lutjes sime. As q doja tia dija pr bakrin

e ri. Mjaft sa t lahemi, - mendova. Por pianoja Woffenkoff mu duk
nj ide e hatashme. E imagjinova Edhlbertn duke luajtur n mbrmje
me nj si pun kori, t cilin mund ta sajonim me pak prova me
ekuipazhin, teksa shtpiza jon, Zuzari, rrshqiste ngadal mbi valt e
argjendta.
Mora nj pajton dhe e mbajta frymn drejt e tek adresa e shkruar
n gazet. Mister Pirtui ishte nj burr pa shum pretendime dhe kishte
nj zyr jo kushedi far, n katin e tret. Ai m rrfeu nj piktur n
akuarel t Zuzarit q ante detin prmes ers. Platforma e tij ngrihej n

nj knd nntdhjet e pes grad me oqeanin. N kuvert sdukej asgj
e gjall. Me siguri q, n nj pjerrsi t till, do t ken rrshqitur
posht t gjith, - mendova. Sepse ishte e pamundur t qndronte
ndokush aty, ve po ta mbrtheje me gozhd. Natyrisht, kt gj ia vura
n dukje edhe agjentit, por ai m shpjegoi se Zuzari paraqitej n at
piktur ather kur fitoi Medaljen e Sfidave t Detit. Dhe meq skishte
njeri q t mos kish dgjuar pr at ngjarje, skishim se t flisnim m
pr t. Dy kokrriza t vogla n kornizn e pikturs, t cilat un i mora
pr mola, paraqisnin fituesit e vendit t dyt dhe t tret t gars. Pastaj
ai m tregoi edhe nj fotografi tjetr, ku jahti ishte ankoruar n
Grevisend, e cila nuk ishte edhe aq mbreslnse, por t paktn t jepte
m shum siguri. Pasi t gjitha pyetjet e mia morn prgjigje t
knaqshme, e mora pr dy jav. Mister Pirtui tha se isha me fat q e
krkova vetm pr dy jav m von edhe un u binda pr kt sepse
pas dy javsh e kishte porositur nj tjetr. Po ta kisha krkuar pr tre
jav, do t kishte qen i shtrnguar t mos ma jepte.
Pastaj m pyeti nse e kisha menduar se cilin kapiten do t
merrja. Edhe njher tjetr isha me fat me sa dukej, fati po m
rrethonte nga t gjitha ant sepse mister Pirtui m tha se skisha ku
gjeja kapiten m t zot se mister Gojlesi: ishte nj detar i shklqyer, q
e njihte detin si gruan e vet dhe skishte dshtuar kurr.
Meq at dit ishte akoma hert dhe jahti ndodhej n Harui,
mora trenin e ors njmbdhjet pa nj erek nga Liverpuli dhe n orn
nj isha n kuvert, duke folur me kapitenin Gojles. Ai ishte nj burr i
bshm dhe shum babaxhan. I tregova iden time pr t kaluar prmes
ishujve t Holands dhe pr tiu afruar Norvegjis. Ai tha: Ah, ah,
sr!, dhe u entuziazmua kaq shum, sa thua se do ta bnte at udhtim
pr qejf t vet. Por kur erdhi biseda tek ushqimet q do t merrnim me
12 ZHEROM K. ZHEROM
vete, entuziazmi i tij arriti kulmin. T them t drejtn, hesapet q bri,

m tromaksn. Madje fillova t trembesha se mos ktu luhej ndonj lloj
kontrabande. Por ai qeshi n at mnyrn e vet atrore dhe m siguroi
se skishte asgj t till n kt mes. Ushqimet q do t tepronin pas
udhtimit do ti faleshin ekuipazhit me sa dukej, kshtu ishte si
rregull. Mu b sikur kt ekuipazh po e furnizoja me ushqime pr t
kaluar dimrin. Po sdoja t dukesha koprrac, ndaj se hapa gojn. Edhe
llogaria e pijeve m befasoi. Un mendoja t merrja vetm aq sa do t
na duheshin pr veten, por mister Gojlesi foli prap pr ekuipazhin.
- Ne nuk duam dika q t ket natyrn e orgjis, mister Gojles!
i thash un.
- Orgjis? ma ktheu ai. E e keqe mund t vij nga nj pik
e vogl uiski n aj?
Pastaj m shpjegoi se motoja e tij ishte: Merr vetm njerz q
vlejn dhe trajtoji mir!
- Kshtu do ta bjn m mir punn, - tha. Dhe do t vijn
prap hern tjetr.
T them t drejtn, sbesoja se do t m duheshin her tjetr.
Madje, pa i par ende, po fillonin t m dukeshin si nj band derrash
makut. Por mister Gojlesi dukej i ngazllyer dhe un isha pa prvoj,
ndaj e lash t bnte t donte. Ai m premtoi se do t kujdesej vet q
asgj t mos shkonte dm.
Ia lash n dor edhe zgjedhjen e ekuipazhit. M tha se do ta
bnte kt me ndihmn e dy burrave dhe t nj djali. Po ta kishte fjaln
pr ushqimet dhe pijet, ai po e tepronte shum, por mbase e kishte
fjaln pr lundrimin.
Gjat rrugs pr n shtpi porosita nj kostum jahtisti, me nj
kapel t bardh, dhe rrobaqepsi m premtoi se do ta kisha gati n
koh. Pastaj shkova n shtpi dhe i tregova Edhlberts se kisha br.
Gzimi i saj errsohej vetm nga nj re e vockl dyshimi: a do t arrinte

rrobaqepsi ta qepte n koh kostumin e saj? T tilla jan grat.
Muaji yn i mjaltit, i cili skishte shum q kishte filluar, po
mbaronte shpejt, ndaj vendosm t mos ftonim knd, por ta patur t
gjith jahtin tonin. Dhe bm mir q vendosm ashtu. T hnn u
bm gati dhe u nism. Sm kujtohet se kishte veshur Edhlberta,
por fardo q t ket qen, ajo dukej shum trheqse. Kostumi im
ishte boj blu dhe kishte ca grshetza t bardha q binin shum n sy.
E takuam mister Gojlesin n kuvert dhe ai na tha se dreka ishte
gati. Duke u nisur nga pjatat e blera nga mister Gojlesi, u mprehm pr
nj gatim t hatashm. Por nuk mu dha rasti t gjykoja pr dhuntit e
antarve t tjer t ekuipazhit. Sidoqoft, gjat kohs s pushimit mu
dukn njerz gazmor.
Me t mbaruar drekn, un me Edhlbertn prkrah u prkulm
mbi parmak, duke pritur t ngrinin spirancn e t shihnim se si do t
zhdukeshin ngadal n horizont brigjet e bardha t atdheut. T dy bm
gati pjesn ton t programit dhe pritm n kuvert.
- Me sa duket, ata po vazhdojn t pushojn, - tha Edhlberta.
- Po t ken ndrmend q ta han brenda katrmbdhjet ditve
gjysmn e ushqimit q ndodhet n kt jaht, - i thash un, - ather pas
do vakti do tiu duhet me t vrtet goxha koh pr t tretur ushqimin.
M mir t mos i ngasim, se prndryshe sdo t harxhojn as erekun.
- Duhet t ken shkuar pr t fjetur, - tha Edhlberta. Edhe pak
dhe po vjen ora e ajit.
Padyshim q ata ishin tipa mjaft t qet. Un fillova t shtisja
dhe e prshndeta kapitenin Gojles diku posht shkallve. E
prshndeta tri her. Pastaj ai mu afrua ngadal. Tani nuk dukej m aq
babaxhan sa m par. N goj mbante me mosprfillje nj cigare.
- Kur t jeni gati, le t nisemi, kapiten Gojlesi! - i thash un.
14 ZHEROM K. ZHEROM
Ai e hoqi cigaren nga goja.

- Jo sot, sr, - ma ktheu. Sot nuk nisemi dot.
- Pse, si sht puna sot? e pyeta.
E dija q njerzit e detit ishin supersticioz. Mbase t hnn e
mbanin si dit ters.
- Nuk sht puna te dita, por tek era, - u prgjigj kapiteni Gojles.
Ajo nuk po ndryshon.
- E pse duhet t ndryshoj? Mua m duket n rregull kshtu si
sht.
- Eh, eh, - ia bri kapiteni Gojles. Ashtu t duket, por si e
sheh edhe vet, sr, - m shpjegoi kur m pa t habitur, - kt er ne e
quajm era e toks, sepse ajo fryn... pra, fryn drejt e nga toka.
Pasi e vrava ca mendjen, vura re q ai kishte t drejt. Era frynte
nga toka.
- Kushedi, mbase ndryshon gjat nats, - tha kapiteni Gojles dhe
u duk sikur iu shtuan shpresat. Tekefundit nuk sht edhe aq e fort
dhe fryn e shtruar.
Ai vuri prsri cigaren n goj dhe un u ktheva n ki, pr ti
shpjeguar Edhlberts arsyen e voness.
Edhlberta, s cils dukej sikur i kishte rn pak ai shpirti
entuziast i fillimit, donte t dinte pse nuk mund t lundronim kur era
frynte nga toka.
- Po t mos fryj nga toka, do t fryj nga deti dhe do t na
nxjerr prap n breg. Mua m duket se pikrisht kjo sht era q na
duhet.
Un i thash:
- Sepse nuk ke prvoj, e dashur. T duket sikur sht era q na
duhet, por ja q ssht kshtu. Kjo sht ajo q ne e quajm era e toks,
dhe era e toks sht gjithnj shum e rrezikshme.
Edhlberta donte t dinte pse era e toks ishte e rrezikshme.

Ankimet e saj filluan t m mrzisnin. Mbase edhe un sisha
shum i sigurt. Zhurma monotone e nj jahti e dshpron nj shpirt t
zjarrt.
- Kt nuk di ta shpjegoj, - ia ktheva; dhe ishte e vrtet. Por
q t lundrosh n nj er t till sht menduri. Dhe gjith hallin e kam
tek ty, e dashur. Nuk kam pse t shtie n rrezik pa qen nevoja.
Mu duk se godita n shenj. Po Edhlberta tha se do t kishim
br mir t kishim ardhur n anije t martn. Pastaj shkoi posht.
N mngjes era ndryshoi drejtim dhe filloi t frynte nga veriu. Un u
ngrita hert dhe shkova t njoftoja kapitenin Gojles.
- Ah, ah! ia bri ai. Prapsi e madhe! Po skemi bjm.
- Pse, as sot nuk nisemi dot? guxova ta pyesja.
Nuk u nxeh; vetm sa qeshi.
- E po, zotri, - tha, - po t donit t shkonit n Ipsui, skish si
bhej m mir. Por ne duam t shkojm n bregdetin holandez, apo jo?
Ia tregova Edhlberts dhe vendosm q at dit ta kalonim n
breg. Haruii nuk sht ndonj qytet i gzueshm dhe, n mbrmje,
mund ta quash me plot gojn qytet i vdekur. Pim aj n bregdet, pastaj
u kthyem n mol, pr tu takuar me kapitenin Gojles. Pritm pr t
ndonj or. Kur u kthye, ai dukej n nj form m t gzueshme se ne.
Po t mos m betohej se nuk pinte kurr, se vetm ndonjher
mbrmjeve hidhte ndonj got grog t nxeht, pr ta zn gjumi, do t
thosha me plot gojn q ishte xurxull.
Mngjesin tjetr era frynte nga jugu, por kjo ia shtoi akoma edhe
m shum ankthin kapitenit Gojles, sepse ksaj here ishte i pasigurt jo
vetm pr lvizjen, por edhe pr qndrimin aty. E vetmja shpres
mbetej q era t ndryshonte drejtim para se t na ndodhte gjsendi. Por
n at ast Edhlberta e mori me t vrtet inat jahtin. Ajo tha se do t
16 ZHEROM K. ZHEROM
kishte qen m mir t kalonim nj jav n ndonj lavatrie. T paktn

ato nuk lvizin vendit.
Kaluam edhe nj dit tjetr n Harui dhe, at nat dhe natn
tjetr, era vazhdoi t frynte nga jugu, ndaj ne fjetm n Kings Hed. T
premten era frynte nga lindja. Un e takova kapitenin Gojles n mol dhe
i thash se, n kto rrethana, m n fund mund t niseshim. At e
nervozoi kmbngulja ime.
- Po t merrje vesh pak m shum, do t tregoje m tepr kujdes
pr veten. Era fryn drejt e nga deti.
Un i thash: - Kapiten Gojlesi, m thuaj t drejtn, sht ky
send i mallkuar q kemi marr me qira? sht jaht apo shtpi mbi uj?
Ai u duk sikur u habit nga pyetja ime. Tha:
- sht bark me vela.
- Doja t thosha, - ia ktheva un, - q a ka ndrmend t lviz
ndonjher, apo do t qndroj e ngulur ktu? Prndryshe le tia
zbukurojm dritaret me deg shermasheksh, t mbjellim lule n
kuvert, madje t vendosim edhe nj tend t madhe, q t na bj hije.
Po n qoft se ka ndrmend t lviz...
- Q t lviz, - m ndrpreu kapiteni Gojles, - era duhet t fryj
nga prapa.
- lloj ere na duhet?
Kapiteni Gojles dukej i shushatur.
- Gjat ksaj jave, - vazhdova un, - ne e kishim ern nga veriu,
nga jugu, nga lindja dhe nga perndimi, n t gjitha variantet. N qoft
se ka mbetur ndonj drejtim tjetr q ska fryr, ather ma thuaj dhe
un do t rri ta pres. Ama, nse jo, dhe ajo spiranc ska zn akoma
rrnj n fund t oqeanit, le t presim edhe sot e t shohim se do t
ngjas!
Duke belbzuar, tha se kjo ishte n dorn time.
- E po, zotri, - tha, - je ti ai q vendos. Un jam n shrbimin

tuaj. Ndihem si t m ken dhn n ngarkim ca fmij dhe padyshim
q prmbaruesit tuaj e kan pr detyr t bjn at q duhet br me
dadon plak.
Serioziteti i tij m befasoi.
- Mister Gojles, - i thash, - m thuaj t vrtetn, a kemi shpres
pr ndonj lloj ere q t na nxjerr nga kjo vrim e mallkuar?
Tek ai u kthye prap mirsjellja gjeniale.
- Si e sheh edhe vet, sr, ky bregdet sht shum i rrezikshm.
Ndryshonte puna po t kishim dal n det t hapur; t largohesh prej
kndej me nj guask si puna e ksaj... e po, hm, t jem i sinqert, ktu
qndron e gjith meseleja.
U largova nga kapiteni Gojles, pasi u sigurova mir se do t
vrojtonte motin ashtu si sheh nna foshnjn q fle. Ky krahasim m
preku m shum se do gj tjetr. E pash prap n orn dymbdhjet:
po vrojtonte nga kabina e kapitenit.
N orn pes pasdite fati ktheu papritur. Takova n mes t
rrugs nj grup shoksh jahtist. U tregova m kishte ngjar dhe ata u
habitn. Kapiteni Gojles me dy burra t tjer vazhdonin t vrojtonin
motin. Un vrapova n Kings Hed pr ti thn Edhlberts t bhej
gati. Vet i katrt, iu drejtuam pa zhurm molit ku ishte anija jon. Atje
ndodhej vetm djali. Dy miqt e mi morn prsipr drejtimin e jahtit
dhe n orn gjasht ishim duke lundruar t lumtur n det t hapur.
At nat mbrrita n Aldboraf, ndrsa ditn tjetr n Jarmuth
dhe, meqense shokve t mi u duhej t largoheshin, vendosa ta braktis
jahtin. Hert n mngjes i nxorm n ankand t gjitha furnizimet tona
dhe i shitm. Vrtet dola me humbje, por m n fund shptova nga
kapiteni Gojles. Jahtin e mori prsipr nj marinar, i cili, pasi e pagova,
m premtoi se do ta kthente n Harui. Pastaj u kthyem n Londr me
18 ZHEROM K. ZHEROM
tren. Tani mund t ket edhe jahte t tjer, prve Zuzarit, apo kapiten
t tjer, prve Gojlesit, por ajo prvoj e hidhur q pata me t m ka
br ta humb besimin.
Edhe Xhorxhi ishte i mendimit se jahti krkonte prgjegjsi t
madhe, ndaj e lam fare at pun.
- Si thoni pr lumin? sugjeroi Harisi. Ne ia kemi kaluar
shum bukur atje.
Xhorxhi nxori n heshtje nj cigare. Un theva nj arr tjetr.
- Lumi ssht pr ne, - thash un. Se ka dika atje, mbase
lagshtira, q m bn t m therin kyet.
- E njjta gj m ndodh edhe mua, - tha Xhorxhi. Madje, kur
m shpie rruga n zonat pran lumit, nuk m mbyllen syt gjith natn.
N pranver kalova nj nat tek Xhoi dhe m doli gjumi q n shtat t
mngjesit. Pastaj si mbylla m syt.
- E thash ashtu kot, - tha Harisi. As mua nuk m bn mir.
M acaron cermn.
- Ska si ajri i malit, - thash un. - Po sikur t bjm nj shtitje
n Skoci?
- N Skoci ka gjithnj lagshtir, - tha Xhorxhi. Para nja dy
vjetsh ndenja atje tri jav dhe nuk bri asnjher mot i that.
- N Zvicr sht mrekulli! tha Harisi.
- Nuk do t shkoja kurr me kmbt e mia n Zvicr, -
kundrshtova un. E harruat se na ndodhi hern e fundit? Ne na
duhet nj vend i ashpr pr grat dhe fmijt. Nj vend me hotele t
kqij dhe me kushte t vshtira. Nj vend ku do t na duhet t punojm
shum, t rraskapitemi...
- Je n vete? tha Xhorxhi. Harrove q do t vij edhe un me
ju?
- E gjeta! thirri Harisi. Nj udhtim me biikleta!
Xhorxhi e pa gjith dyshim.

- Mos e merr aq leht! - i tha. Por sikur t dal prpara ndonj
malore dhe era t fryj n drejtimin tnd?
- Ather do t zbres dhe ern do ta kem nga pas!
- Sm kishte shkuar kurr mendja, - i tha Xhorxhi.
- Ske pr t gjetur kurr gj m t bukur se nj udhtim me
biikleta.
Edhe un isha n nj mendje me t.
- Po jua tregoj edhe se ku, - vazhdoi ai. Prmes Pyllit t Zi.
- Pse atje? tha Xhorxhi. Atje ka vetm malore.
- E ke gabim, - tha Harisi. Vetm dy t tretat e rrugs. Pastaj
atje ka edhe ca gjra t tjera, q ty st shkon mendja kurr...
Ai pa njher prqark.
- Ka ca shina q iu ngjiten atyre kodrave. Ca gjra pr rrota...
Dera u hap dhe u duk prsri koka e misis Harisit. Ajo tha se
tani Edhlberta e kishte rrasur skufjen n kok nga inati, ndrsa Marieli,
pasi na priti e na priti, e luajti pa ne ajin e kapelabrsit t lajthitur.
- Nesr te klubi n orn katr! m pshpriti n vesh Harisi,
tek po ngrihej, ndrsa un ia prcolla Xhorxhit ndrsa po ngjisnim
shkallt.
20 ZHEROM K. ZHEROM
KREU II
Nj pun delikate. mund t thoshte Edhlberta. Por tha

n t vrtet. tha misis Harisi. i tham ne Xhorxhit.
Do t nisemi t mrkurn. Xhorxhi na kujton se mund t
ndrrojm mendje. Harisi dhe un jemi gjith dyshime. Kush
e bn punn m t madhe n nj biiklet dyshe. mendon ai
q rri prpara. Po ai q rri prapa. Si e humbi Harisi gruan e
vet. shtja e bagazheve. Urtsia e xhaxhait tim, Podzherit.
Fillimi i historis s burrit q kishte nj ant.
Un i hapa kartat me Edhlbertn q at mbrmje. E nisa sikur

isha pak i nervozuar. Mendoja se Edhlberta do ta vinte re kt dhe do
t mendonte se e kisha pr shkak t mbingarkess s trurit. Kjo,
natyrshm, do ta shpinte bisedn tek shndeti dhe nevoja pr t marr
masa urgjente pr rimkmbjen e tij. Mendoja se, me pak fat, do tia
dilja mban. E imagjinoja Edhlbertn duke m thn: Jo, i dashur, ti
ke nevoj pr nj ndryshim, pr nj ndryshim rrnjsor! Dgjoje
kshilln time dhe largohu pr nj muaj nga shtpia. Jo, mos m krko
t vij edhe un me ty! E di q ke shum nevoj pr mua, por ksaj here
t duhet tjetr shoqri. Prpiqu ti mbushsh mendjen Xhorxhit dhe
Harisit t vijn me ty. Besom, nj tru kaq i mbingarkuar sa i yti ka
nevoj t shkputet pr ca koh nga rutina e jets shtpiake. Prpiqu t
harrosh pr pak se fmijt kan nevoj pr edukim, prkujdesje, apo
mjekime plagsh tri her n dit. Prpiqu t harrosh se n jet ka edhe
gjra si gatimi, pastrimi i shtpis, faturat e kasapve. Largohu dhe

prpiqu t gjesh ndonj cep t gjelbr mbi kt dh, ku gjithka t duket
interesante, dhe truri yt t gjej paqe dhe ide t freskta. Largohu dhe
mua do t m marr malli pr ty. Vetm kshtu do t sjell ndrmend
virtytet e tua t muara, sepse duke t pasur prdit pran, si qenie
njerzore q jam, i nnvlersoj ato, ashtu si na ndodh t bhemi
mosprfills edhe ndaj drits s prditshme t diellit dhe bukuris s
hns. Largohu, pastaj kthehu me mendje e trup t freskt, edhe m i
mir e m i dashur nga ke qen m par!
Por ja q edhe ather kur i arrijm synimet tona, ato nuk
realizohen kurr n at form q i mendojm ne. E para e puns,
Edhlberta nuk e vuri re fare q un isha nervoz, prandaj u detyrova tia
them vet:
- M fal, por sonte nuk e ndiej veten mir.
- Ashtu? Se vura re. Si e ke hallin?
- Sdi si ta shpjegoj, por ka ca jav q se ndiej veten mir.
- E ke prej uiskit! tha Edhlberta. Se v n goj kurr, me
prjashtim t rasteve kur shkojm n shtpin e Harisit. Ske pse pi, kur
e di q t bn dm.
- Nuk sht prej uiskit, ia ktheva un. sht dika m e
thell. Them se sht m shum mendore se fizike.
- Aha, paske lexuar prap ata kritikt, tha Edhlberta, ksaj
here me pak m shum dhembshuri. Si sma vure veshin njher e ti
flakje n zjarr?!
- Se kam prej tyre, - iu prgjigja. Tani nga fundi ata kan
filluar t lvdojn.
- E po sht ather? Duhet t ket ndonj shkak.
- Jo, nuk ka. Ku ta gjeja t kishte! Them se sht dika shum e
rrall. Mund ta prshkruaj vetm si nj ndjenj t uditshme, e cila
22 ZHEROM K. ZHEROM
sgjen kurrsesi prehje, dhe q, me sa duket, m ka shtn n dor t

trin.
Edhlberta mi qepi syt gjith kureshtje, por meq nuk tha gj,
un vazhdova t arsyetoja:
- Kjo jet e shplar dhe monotone, kto dit kaq paqsore,
gjith kjo lumturi, pa asgj t re, t gjitha t kallin datn.
- Un sdo t qahesha, - tha Edhlberta. Q t ndihemi m t
knaqur, mbase, mund t ndryshojm dika t vogl.
- Nuk jam shum i sigurt pr kt, - ia ktheva un. Kur n jet
ka vetm gzime, edhe vet dhembja t duket nj variacion i kndshm.
Bile bile, ndonjher mendoj se edhe engjjve n qiell duhet tu bhet
shpirti verem nga ajo jet gjithnj e qet dhe e patrazuar. Sa pr mua,
nj jet pafundsisht e lumtur dhe q nuk ndrpritet nga asgj, do t m
bnte t luaja nga fiqiri. Por, me sa duket, - vazhdova, - un qenkam nj
tip shum i uditshm, aq sa nganjher e kam t pamundur ta kuptoj
veten. Madje ka aste, - shtova, - q e urrej veten pse jam gatuar i till.
Zakonisht, biseda t tilla, duke u kredhur n thellsit e
emocioneve t paprshkrueshme, e preknin shpejt Edhlbertn, por
sonte, uditrisht, nuk i bn pik prshtypjeje.
Duke folur me respekt pr perndin, dhe mbase kjo ushtroi
efekt tek un, ajo ma mbushi mendjen se ishte gomarllk t krkoja
tersllqet, kur ato nuk kishin ndrmend t vinin vet; dhe, sa pr at q
isha tip i uditshm, ksaj skisha i bja, por, kushedi, mbase isha me
fat dhe gjeja tipa t tjer si veten. Monotonia e jets, shtoi ajo, ishte nj
prvoj e prbashkt: n kt pik ne mund t ngushllonim njri
tjetrin.
- Ti se merr me mend se sa dua t zhdukem ndonjher, - tha
Edhlberta, - madje edhe nga ty. Por e di se kjo sht pun q sbhet,
ndaj e ndrydh gjithka prbrenda e nuk bj z.
Se kisha dgjuar kurr Edhlbertn t fliste ashtu, ndaj u habita

dhe u hidhrova pa mas.
- Kjo spo m duket edhe aq e kndshme, - i thash. Nuk i ka
hije nj gruaje t flas kshtu.
- E di, prandaj sta kam prmendur kurr m par. Ju burrat
sarrini ta kuptoni kurr, - vazhdoi Edhlberta, - se nj grua, sado e
dhn t jet pas burrit t vet, ka aste kur ai e torturon. Ti se merr me
mend se sa her m vjen ta flak prparsen dhe t fluturoj jasht, ku
askush t mos m pyes m se ku po shkoj, sa do t vonohem, apo se
kur do t kthehem. Ti nuk e di se sa her dua t prgatis nj dark, ashtu
si ma ka qejfi mua, q tiu plqej edhe fmijve, por q ti, me ta par,
t rrasje kapeln n kok dhe tia mbathje pr n klubin tnd. Ti nuk e
di se sa her dua q t ftoj ktu grat q m plqejn mua, por q ti si
sheh dot me sy, t takoj njerzit q dua, t shkoj t fle sa her t m
flihet dhe t ngrihem nga gjumi kur t dua. Dy njerz q jan martuar
bashk duhet t sakrifikojn dshirat e tyre pr njri tjetrin. Por
ssht keq q, ndonjher, tia lshojn pak perin shoku-shoqit.
Edhlberta doli vet tek shtegu i shumpritur, por, m duhet ta
pohoj se, n at ast, u ndjeva shum i prekur dhe i fyer.
- E po, - i thash, - po qe se dshiron t largohesh nga un...
- Mos u bj i marr! tha ajo. Dua t largohem vetm pr pak
koh, aq sa t harroj nja dy skutat e tua t errta, q sjan edhe aq t
prsosura, dhe t kujtoj se sa burr i dashur je pr gjitha t tjerat; m
pas, mezi do t pres t t shoh prap, ashtu si dikur, kur nuk t shihja
kaq shpesh, pasi kjo m ka br pak mosprfillse karshi teje, ashtu si
bhemi edhe ndaj drits s diellit, vetm e vetm se ai sht prdit
atje...
Nuk m plqeu fare toni i Edhlberts. Madje mu duk pak
mendjemadhe. Sishte e hijshme q nj grua t gzohej pr mungesn e
24 ZHEROM K. ZHEROM
burrit, qoft edhe pr dy a tri jav! Tekefundit, kjo si kishte lezet nj

gruaje. Edhlberta sishte m ajo q njihja un. Kjo ma prishi humorin
kaq shum, saq tani skisha m pikn e dshirs pr t shkuar n at
udhtim. Po t mos ishte Xhorxhi me Harisin do ti kisha vn kapak
asaj pune. Kshtu si rrodhn gjrat, spo gjeja ndonj mnyr pr t dal
me dinjitet nga ajo situat.
- N rregull, Edhlberta, le t bjm ashtu si thua ti. Vese, m
fal pr kureshtjen time prej bashkshorti, por ke ndrmend t bsh
gjat mungess sime?
- Do t marrim at shtpin n Folkston. Do t shkoj atje me
Ketin. Dhe nse do ti bsh nj t mir edhe Klara Harisit, - shtoi
Edhlberta, - mbushja mendjen edhe Harisit t vij me ty, kshtu q do
t marrim edhe Klarn me vete. Ne t tria ia kalonim shum mir me
njra tjetrn, para se t vinit ju burrat n jetn ton, dhe do t
knaqeshim shum po ta kujtonim edhe njher at koh. H, si thua, -
vazhdoi Edhlberta, - ia mbush dot mendjen Harisit?
I thash se do t prpiqesha.
- Sa djalk i mir q je! Bj t pamundurn! Merrni edhe
Xhorxhin me vete.
I thash se kjo ishte pun q sbhej, sepse Xhorxhi ishte beqar
dhe askush sdo ta priste mir largimin e tij. Por grat si kuptojn kurr
shakat. Edhlberta tha se nuk shkonte ta linim vetm dhe un i
premtova se do ta merrnim edhe Xhorxhin.
Pasdite takova Harisin n klub dhe e pyeta se kishte br. Ai
tha:
- do gj n rregull. Nuk pata asnj penges.
Por mu duk sikur fshihte dika, ndaj e shtrngova t m
tregonte m shum hollsi.
- Ajo e priti si qumsht i mbl, - vazhdoi ai, - pastaj m tha se

kjo ishte nj ide e shklqyer dhe me siguri q do t kishte qen e
Xhorxhit. Ishte e mendimit se kjo do t m bnte shum mir.
- Bukuri ather. far nuk shkon?
- Jo, mir pr kt, po pastaj ajo filloi t flas edhe pr ca gjra
t tjera...
- T kuptoj, - i thash.
- Pr at banjn q i sht br fiksim.
- E kam dgjuar. Ajo ka nisur ti fus xixat edhe Edhlberts.
- Sia prishja dot. Smund ti refuzoja kur ajo u tregua aq e mir
pr at gjn tjetr. Vese, kjo do t m kushtoj rrumbullak njqind
sterlina.
- Kaq shum? e pyeta un.
- Kokrr m kokrr. Vetm ajo kushton gjashtdhjet sterlina.
M erdhi keq pr t.
- Sepse sht edhe ajo soba e kuzhins. N qoft se gjrat n
shtpin ton kan shkuar ters kto dy vitet e fundit, t gjith fajin e ka
pasur soba e kuzhins.
- T kuptoj, - i thash, - ne kemi ndrruar gjasht soba dhe secila
prej tyre ka qen m e keqe se e mparshmja. Kjo q kemi tani, jo
vetm q sia thot fare, por edhe m keq akoma: ajo e di mir kur kemi
ndonj fest familjare dhe bn t pamundurn t na e prish.
- Tani do t blejm nj t re, - tha Harisi, por pa asnj lloj
entuziazmi. Klara thot se do t na bjer m lir po ti bjm t dyja
n t njjtn koh. N qoft se nj grua ka ndrmend t blej ndonj gur
diamanti, - shtoi Harisi, - me siguri q do t justifikohet se e bn kt
pr t ulur mimin e prparses s kuzhins.
- Sa mendon se do t kushtoj soba? u bra kureshtar pr kt
tem.
26 ZHEROM K. ZHEROM
- Se di, - u prgjigj Harisi. Besoj se edhe nja njzet sterlina t

tjera. Pastaj kujtuam pianon. A ke vn re ndonj ndryshim midis nj
pianoje nga nj tjetr?
- Ca bjn m pak zhurm dhe ca m shum.
- Ajo e jona ka nj defekt n terc, - tha Harisi. Meq ra fjala,
a e di se sht kjo terca?
- sht ai fundi me t dridhur, kur mbaron pjesa, - ia shpjegova
un. Ai asti kur t duket sikur t kan shkelur bishtin. Pjest brilante
mbarojn gjithnj me nj terc.
- E po, edhe ajo na dashka ca sterlina t tjera, sepse asaj sons,
s vjetrs, nuk i dalkan. Tani do t m duhet ta fus n bodrum dhe t
blej nj t re pr dhomn e pritjes.
- Po tjetr?
- Ska m, - tha Harisi.
Me sa dukej, spo i kujtohej m ndonj gj tjetr.
- Tjetrn do ta zbulosh kur t kthehesh n shtpi. Asaj i ka
shkrepur n kok edhe pr dika tjetr.
- far gjje?
- Nj shtpi me qira n Folkston.
- E pr far ta doj shtpin n Folkston?
- Pr t kaluar vern, - dhash nj hamendje un.
- Po ajo do t shkonte pr pushime n Uells, te njerzit e saj. Ata
na kishin ftuar familjarisht, s bashku me fmijt.
- Mbase ajo do t shkoj n Uells para se t shkoj n Folkston.
Ose do t kthehet kur t jet rrugs pr n shtpi. Po e di shum mir q
do t marr nj shtpi me qira n Folkston. Qofsha i gabuar dhe uroj q
pr t mirn tnde t mos jet kshtu! Por kam frik se kjo tashm sht
vendosur.
- Ky udhtim do t na kushtoj qimet e koks.
- Ishte nj budallallk i madh q n fillim, - i thash un.

- U treguam t marr q e dgjuam at. Me siguri q kto dit ai
do t na fus n ndonj ngatrres.
- Ai gjithnj ngatrrestar ka qen, - e mbshteta un.
- Kokmushk, - shtoi Harisi.
N at ast dgjuam n holl zrin e Xhorxhit.
- M mir mos i thuaj gj, - i thash un. Tani se kthejm dot
m.
- Po, po, - tha Harisi. Tani sndreqet m. Vate edhe banja,
edhe pianoja.
Xhorxhi erdhi shend e ver.
- H? tha. Si shkoi? Ia dolt?
Se kishte dika n zrin e tij, q sm plqeu. Vura re se as
Harisit si plqeu.
- Ia dolm pr far? e pyeta un.
- Pr far? Pr tia mbathur.
E ndjeva se kishte ardhur koha tia sqaroja gjithka Xhorxhit.
- N jetn martesore, - i shpjegova, - burrit i takon t propozoj
dika, ndrsa gruas t bindet. Kjo sht detyra e saj. Madje kt e
predikon edhe feja.
Xhorxhi mblodhi duart dhe ia qepi syt tavanit.
- Kto mund t duken si gjra pr t qeshur, - vazhdova un, -
por ja q kshtu sht e vrteta. Ne u tham grave tona se do t
niseshim. Natyrisht, ato nuk e pritn mir, sepse dshironin t vinin me
ne. Por ne ua shpjeguam dhe... kjo ishte e gjitha.
Xhorxhi tha:
- Ju krkoj ndjes, por nuk ju kuptova mir. Un jam beqar.
Ndaj bj vetm sa m thon dhe sa dgjoj.
Un i thash:
28 ZHEROM K. ZHEROM
- Pikrisht ktu qndron gabimi yt. Sa her q t bhesh

kureshtar pr kto gjra, eja e na pyet mua me Harisin dhe do ti
sqarojm t gjitha.
Xhorxhi na falnderoi dhe ne iu kthyem shtjes son.
- Kur do t nisemi? tha Xhorxhi.
- Sa koh q un t mos jem ftohur akoma, - tha Harisi. Sa m
shpejt, aq m mir.
Ma do mendja q ai donte t zhdukej nj ast e m par, para se
misis Harisit ti shkrepej pr ndonj gj tjetr. E lam pr t mrkurn e
ardhshme.
- rrug do t ndjekim? tha Harisi.
- Un kam nj ide, - tha Xhorxhi. Por, pa m thoni njher,
mos e keni gj me dy mendje tani?
Un i thash:
- Ne sjemi njerz t ult. Vese nuk do t donim shpenzime t
mendura.
- Posi, posi, - tha Xhorxhi. - Tani ne e njohim mir Holandn
dhe Rinin. Un them t marrim anijen pr n Hamburg: shohim Berlinin
dhe Dresdenin, pastaj shkojm deri n Shvarcvald, prmes Nurenburgut
dhe Shtutgardit.
- Kam dgjuar se n Mesopotami jan ca vende t bukura pr tu
par, - murmuriti Harisi.
Xhorxhi tha se Mesopotamia shmangej shum nga rruga jon
dhe se udhtimi nga Berlini deri n Dresden ishte nj gjetje shum
praktike. Kshtu ia doli t na bindte t ndiqnim at rrug.
- Sa pr biikletat, - tha Xhorxhi, - un mendoj ashtu si m par:
Harisi dhe un n dyshe, kurse Xh
- Jo! e ndrpreu me forc Harisi. Ti me Xh. n dyshe, kurse
un vetm.
- Pr mua nuk prish pun, - tha Xhorxhi. Po t doni, un me

Xh n dyshe, kurse Harisi
- M falni pr ndrhyrjen, - e ndrpreva un, - po nuk kam
ndrmend t heq Xhorxhin zvarr gjat gjith rrugs. Barra duhet ndar.
- Ashtu sht! m mbshteti Harisi. Edhe ai duhet ta ket t
qart se duhet t punoj...
- Ai far? tha Xhorxhi.
- T punoj, - prsriti me vendosmri Harisi. Gjat gjith
kohs, kur tiu ngjitemi kodrave.
- Ah, ashtu, tha Xhorxhi. Mos doni ta provojm?
Gjithmon ka ca gjra q nuk shkojn me kto biikletat dyshe.
Ka nj teori t atij q sht prpara, i cili thot se kush rri prapa, nuk
bn asgj. Por ama ka edhe nj teori tjetr t atij prapa, i cili thot se ai
sht forca lvizse, ndrsa kush rri prpara vetm sa ofshan. Ky mister
as q ka pr tu zgjidhur ndonjher. Nuk ka gj m t keqe sesa kur
urtsia, nga njra an, t pshprit n vesh t mos i japsh shum, pasi
do t t kputet ndonj damar n zemr, kurse drejtsia, nga ana tjetr,
t kujton: E pse duhet ta bsh ti kt pun? Kjo nuk sht karroc. Ai
ssht pasagjeri yt!, kur dgjon tjetrin t hakrrehet: Si e ke hallin?
Spo gjen dot pedalet? Kur u martua, Harisit i ndodhi nj ngatrres e
pakndshme, e cila kishte lidhje pikrisht me mosdijen se bn personi
q rri prapa n biiklet. Ai ngiste biikletn prmes Hollands, me
gruan e vet prapa. Rrugt ishin me kalldrm dhe biikleta krcente
gjith kohs prpjet.
- Ngjishu pas meje! i thirri Harisi pa e kthyer kokn.
Ndrsa misis Harisit iu b sikur ai i thirri: Hidhu!. Arsyen pse
iu duk sikur i tha hidhu, n nj koh kur ai i kishte thn ngjishu,
nuk e shpjegon dot asnjri prej tyre.
30 ZHEROM K. ZHEROM
Misis Harisi jep variantin e vet: E pse duhej t hidhesha, po t

m kishe thn ngjishu?
Kurse Harisi: E pse duhej t thosha ngjishu, po t doja q t
hidheshe?
Tani e keqja ka shkuar, por kt rast ata t dy vazhdojn ta
diskutojn edhe sot e ksaj dite.
Dhe, pavarsisht nga shpjegimet, asnj nuk mund ta mohoj
faktin q, ndrsa Harisi u jepte pedaleve me sa fuqi kishte, duke
menduar gjithmon se e kishte prapa, ajo u hodh nga biikleta.
Fillimisht, asaj iu duk sikur Harisi po i ngjitej kodrs pr tiu mburrur.
Ather ishin t rinj dhe ai bnte shpesh gjra t tilla. Ajo mendonte se,
kur t arrinte n maj t kodrs, ai do t krcente me zhdrvjelltsi nga
biikleta, duke e mbajtur timonin gjith krenari. Po kur, prkundrazi, e
pa t kalonte majn e saj, pastaj t zbriste me shpejtsi t tatpjetn, e
pushtoi s pari habia, s dyti zemrimi, dhe s treti paniku. Vrapoi deri
n maj t kodrs dhe ulriu sa u ngjir; por ai se ktheu asnjher kokn
prapa. Ajo e pa t zhdukej n pyll, rreth nj milje e gjysm larg prej aty,
pastaj u ul prdhe dhe ia plasi s qars. At mngjes ishin sjell pak
ftoht me njri-tjetrin dhe ajo mendoi se, meq atij i kishte mbetur hatri,
pat vendosur ta braktiste. Nuk kishte para me vete. Nuk dinte as
holandisht. Njerzit kalonin dhe e shihnin me keqardhje. M kot
prpiqej me kmb e duar ti bnte t kuptonin se i kish ndodhur. T
gjith e morn me mend q asaj i kishte humbur dika, por nuk arrinin
ta kuptonin se far. Pastaj e shpun te nj fshat aty pran dhe i thirrn
nj polici. Ai doli n prfundimin se ca rruga i kishin vjedhur
biikletn. Iu drejtuan telegrafit dhe skaloi shum e zbuluan n nj
fshat, rreth katr milje larg prej aty, nj djalosh fatkeq, q po ngiste nj
biiklet karakatin grash. Ia solln djalin me qerre, po kur pan se ajo
nuk donte as at dhe as biikletn e tij, e lan t shkonte dhe u

dorzuan, duke e par t habitur.
Ndrkaq, Harisi vazhdonte ti jepte biiklets shend e ver. Tani
po i dukej sikur i ishin shtuar forcat dhe ishte br nj iklist mjaft i
zoti. Kt ia shprehu edhe misis Harisit: U bn koh q se kam
ndjer kaq t leht kt biiklet. Me siguri e kam prej ajrit t pastr! Ai
m bn t ndihem n form t shklqyer!
Pastaj i tha t mos kishte frik, se tani do ti tregonte se ishte
n gjendje t bnte! U prkul mbi timon dhe u b njsh me biikletn.
Biikleta u hodh prpara si kangur: fermat dhe kishat, zogjt dhe pulat,
vinin drejt tij dhe krcenin prapa. Pleqt, ndalur buz rrugs, e shihnin
gjith krshri, ndrsa fmijt rrinin t mahnitur.
Bri kshtu rreth pes milje. Pastaj, si e shpjegoi m von, pati
nj parandjenj, q sa vinte e i forcohej, se dika nuk shkonte mir. Nuk
ishte pr shkak t heshtjes s saj; at dit frynte nj er e fort dhe, ve
ksaj, biikleta rrapllinte npr gurt e rrugs. Por e pushtoi nj
ndjenj vetmie. Shtriu krahun prapa dhe... Atje skishte asgj. Krceu
nga biikleta. Desh u rrzua. Pa rrugn prapa tij. Ajo shtrihej e bardh
dhe e drejt, prmes pyllit t errt, dhe n t nuk dukej asgj e gjall. I
hipi prsri biiklets dhe u kthye andej nga kishte ardhur. Pr dhjet
minuta mbrriti atje ku rruga degzohej n katr drejtime. Aty e humbi
pusulln dhe nuk po i kujtohej se nga cila rrug kishte zbritur.
Ndrsa vriste mendjen, iu afrua nj burr i hipur mbi kal.
Harisi e ndaloi dhe i shpjegoi q kishte humbur gruan. Iu duk sikur ai jo
vetm q nuk u habit, por nuk i erdhi as keq pr t. Pastaj erdhi nj
fermer tjetr, t cilit burri i par ia shpjegoi ngjarjen jo si nj aksident,
por si nj histori pr t qeshur. Burri i dyt merakosej vetm se mos
Harisit i shkrepte n kok t bnte ndonj sherr pr kt pun, prandaj
nuk i dha t drejt asnjrit prej tyre; i hipi biiklets, duke shar npr
32 ZHEROM K. ZHEROM
dhmb, dhe shkoi n rrugn e mesit. N gjysmn e s prpjets ndeshi

dy vajza q kishin futur n mes nj djal. Sdo mend q vajzat kishin
eprsi mbi djalin. Ato e pyetn se si ishte gruaja nga pamja. Ai dinte
shum pak holandisht, q ta prshkruante sakt. Ndaj arriti tu thoshte
vetm se ishte nj grua shum e bukur me trup mesatar. Por kjo ishte e
pamjaftueshme pr to; prshkrimi ishte shum i prgjithshm. Gjra t
tilla mund t thoshte do burr dhe t prfitonte kshtu ndonj grua q
si prkiste. Pastaj e pyetn se far kishte veshur. Por pr dreq, as kjo
nuk i kujtohej. Vshtir t gjesh n kt bot nj burr q mban mend se
ka veshur nj grua, dhjet minuta pasi sht ndar prej saj. Ai mbante
mend vetm nj fund blu; pastaj dika si ato q mbahen n brez, pr t
lidhur fustanin; apo ndoshta e kishte n qaf? Mbase kishte veshur nj
bluz. Pastaj i erdhi ndrmend vizioni i vaglluar i nj rripi. lloj
bluze? Ishte e gjelbr, e verdh, apo blu? Kishte rrip apo ndonj
kordele? Mbante pupla n kapele, apo lulka? Apo nuk kishte kapele
fare? Ai nuk e hapi m gojn, nga frika se mos e degdisnin milje t tra
larg, n drejtim t paditur. Dy vajzat filluan t kukurisen dhe, n hallin
q ndodhej, kjo e acaroi m keq Harisin. Djali, q mezi priste t
shptonte prej tij, i sugjeroi t shkonte n policin e qytezs m t afrt.
Harisi u nis pr atje. Polict i dhan nj cop letr dhe i than t
shkruante n t nj prshkrim t plot gruas s tij, pa harruar hollsit se
kur dhe se ku e humbi. E vetmja gj q mundi tu thoshte, ishte emri i
fshatit ku hngrn drekn. E mbante mend q atje e kishte pasur me
vete dhe se si ishin nisur s bashku q andej.
Polict e pan me dyshim. Ata dyshonin pr tre gjra: s pari, a
ishte gruaja e tij? S dyti, a e kishte humbur vrtet? Dhe s treti, pse e
kishte humbur? Sidoqoft, me ndihmn e nj portieri hoteli arriti ti jap
fund ngurrimit t tyre. Ata i premtuan dhe n mbrmje ia solln, n nj
qerre t mbuluar, s bashku me nj fatur pr shpenzimet. Misis Harisi
nuk shquhet pr aktrim dhe gjithnj e ka t vshtir ti fsheh ndjenjat e

veta, por n kt rast (dhe kt e pohon edhe vet), ajo sbri as
prpjekjen m t vogl pr ti fshehur ato.
Problemi i biikletave u zgjidh dhe mbeti edhe shtja e fundit:
bagazhet.
- Un them t bjm listn e zakonshme, - tha Xhorxhi dhe u b
gati t shkruante.
Ishte me t vrtet nj pun me mend; ua kisha msuar un. Un
pr vete e kisha msuar nga xhaxhai im, Podzheri. Sa her q fillon t
prgatissh bagazhet, - thoshte ai, - bj nj list. Ai ishte njeri metodik.
Merr nj cop letr, - fillonte, - dhe shkruaj gjithka q t nevojitet.
Mendo pr gjrat pa t cilat nuk bn dot. Imagjinoje veten n shtrat. Pr
far ke nevoj atje? Shum bukur: shkruaje! Pastaj, zgjohesh nga
gjumi. far do t bsh? Do t lahesh. Me se do t lahesh? Me sapun.
Shkruaje sapunin. Vazhdo kshtu, derisa t mbarosh. Pastaj fillo me
rrobat. Nise nga kmbt. far vesh n kmb? izme, kpuc, orape.
Shkruaji! Nj tapnxjerrse shishesh? Shkruaje. Shkruaj do gj, q t
mos harrosh asgj!
Ndiqte gjithnj kt metod. Pasi e bnte listn, e kontrollonte
me vmendje, ashtu si na kshillonte gjithnj, pr t par se mos kishte
harruar gjsendi. Pastaj e kontrollonte edhe njher, pr t par nse
kishte ndonj gj q sishte shum e nevojshme. Dhe n fund do ti
humbte lista.
Xhorxhi tha:
- Ato q do t na nevojiten pr nj ose dy dit, le ti marrim me
vete n biikleta, kurse dengun e bagazheve, le ta nisim qytet m qytet.
- Duhet t jemi t kujdesshm, - thash un. Dikur njihja nj
burr...
Harisi pa orn.
34 ZHEROM K. ZHEROM
- Na e trego, kur t jemi n anije, - tha. Pr gjysm ore duhet

t jem n stacionin e Uoterlus, sepse e kam ln t takohem me Klarn.
- Po kjo do m pak se gjysm ore, - thash un. sht nj
histori e vrtet dhe...
- Mos e harxho tani! tha Xhorxhi. Kam dgjuar se n Pyllin
e Zi bie gjithnj shi gjat mbrmjeve dhe atje do t na shijoj m
shum. Tani duhet t mbaroj pun me listn.
Mu kujtua se nuk m sht dhn asnjher rasti ta tregoj kt
histori. Gjithnj m ka ndrprer dikush. Dhe sht me t vrtet histori
e bukur.
KREU III
Gabimi i Harisit. Harisi dhe Engjlli. Llamba e biiklets.

Shala ideale. Riparuesi. Syt e tij prej shqiponje.
Metoda e tij. Besimi i iltr tek ai. Qejfet e tij t thjeshta dhe
t pakushtueshme. Pamja e tij. Si tia mbathsh prej tij.
Xhorxhi si profet. Arti i t brit i paplqyeshm n nj gjuh t
huaj. Xhorxhi si student i natyrs njerzore. Ai propozon nj
eksperiment. Maturia e tij. Harisi sht pr sigurin,
pavarsisht nga kushtet.
Harisi erdhi prsri t hnn pasdite. N dor mbante nj gazet

Sporti.
- Po t dgjosh kshilln time, - i thash un, - mos u merr me
t!
- Me far t mos merrem?
- Me at shpikje, flak t re, revolucion iklistik, thyerse
rekordesh, gomarllqe, fardo q t jet, reklamn e s cils ti po e
mban n dor.
- E po, na presin ca kodra shum t thyera dhe do t na duhen
frena shum t forta.
- E di, - i thash, - q do t na duhen frena shum t forta, por
nuk ka na duhet nj surpriz mekanike, q se marrim vesh fare dhe
q nuk vepron asnjher kur duhet.
- Kjo ktu vepron automatikisht.
36 ZHEROM K. ZHEROM
- Ssht nevoja t ma thuash. E di instinktivisht se ka

ndrmend t bj: kur t jemi duke iu ngjitur kodrs, do ta mbrthej
kaq bukur rrotn, saq do t na duhet ti ngjisim biikletat n shpin.
Por kur t jemi duke zbritur, ai do t filloj t reflektoj, duke menduar
se sa i prap ka qen, dhe kjo do ta bj t pendohet, madje t
dshprohet fare. Do ti thot vetes: Un nuk e meritoj t jem nj fren.
Jo vetm q nuk i kam ndihmuar fare kta djelmosha, por m keq
akoma, u kam rn n qaf. Un jam nj send i mallkuar, ja se jam
un! Dhe pa e zgjatur do tia bj naftn puns. Ja se do t bj.
Prandaj, mos u merr me t. Ti je nj shok i mir, - vazhdova un, - por e
keqja jote sht se z bes shum shpejt.
- far? tha Harisi i fyer.
- Beson shum. Me t lexuar ndonj reklam e beson n ast.
Nuk ke ln eksperiment t fardolloj hajvani n rruzull pa provuar.
Engjlli yt mbrojts paska pasur durim prej derri q t ka ln t shkosh
aq larg, por dgjo kshilln time dhe lre me kaq! Mbase ai do t ket
qen i zn me punt e veta, q ather kur fillove t msosh biikletn.
Mos vazhdo m kshtu, se do ta bsh t luaj mendsh!
- Po qe se do t mendonin t gjith si ti, n kt bot nuk do t
kishte pasur kurr progres. Po t mos i provonin njerzit gjrat e reja,
jeta do t kishte ndalur n vend. Vetm ngaq...
- E di se far do t thuash, - e ndrpreva un. Jam dakord q
t provohen eksperimentet deri n moshn tridhjet e pes vje. Vese,
pasktaj, mendoj se gjithsecili duhet t kujdeset pr veten. Ti dhe un e
kemi kryer detyrn ton n kt drejtim; sidomos ti. Apo e harrove at
llambn me gaz...?
- Ather e kisha vet fajin. Duhej ta kisha shtrnguar m fort.
- Un di t them vetm q, n kishte mnyr pr ta katranosur
at pun, ishte pikrisht ashtu si e bre ti. Mbaj mend q ishim mir e
bukur dhe po bisedonim me njri-tjetrin, kur llamba jote plasi si e

shtn pisqolle. As sot e ksaj dite se harroj ehren q mori fytyra e
gruas sate, kur i thash t mos bhej merak se dy burra po t ngjisnin
lart dhe se doktori me infermieren do t ishin n shtpi pr dy minuta.
- Ah, sikur ta kishe gjetur at llambn! M mbeti merak, pati
q krceu ashtu?
- Nuk kishim koh. Duheshin nja dy or t mira pr ta mbledhur.
Sa pr t krcyern, fakti q ajo reklamohej si llamba m e sigurt e
shpikur ndonjher, tregon se fajin, pse ndodhi aksidenti, e kishe ti.
Pastaj, po ajo llamba elektrike, a t kujtohet?
- Ah, ajo kishte nj drit t mrekullueshme. Mbaj mend q
kshtu the edhe ti.
- Eh, vrtet, drita ishte aq e mrekullueshme kur ecnim n rrugn
e ndriuar, saq trembi edhe nj kal. Por me t hyr n errsirn e
Kemp Taunit, ajo u shua dhe e bm gjith rrugn n terr. Sa her q e
ndizje pasditeve, kur nuk kishte pernduar akoma dielli, ajo punonte pr
bukuri. Po kur binte mbrmja dhe vinte koha t ndizeshin dritat, ajo,
natyrisht, ishte e lodhur dhe donte t lodhej.
- Ajo llamb ishte me t vrtet zemrake, - tha Harisi. Posi,
posi, e mbaj mend.
- Po ajo shala e biiklets? vazhdova un. Shpresoja q t
kishe zn mend prej saj. M thuaj t drejtn, a t ka mbetur ndonj
shal biiklete pa provuar?
- Gjithnj kam dashur t gjej nj shal ideale!
- Nga ti e kam dgjuar se kjo bot, ku brenga przihet me
gzimin, ssht hi e prsosur. Mbase do t ket ndonj bot tjetr, ku
shalat e biikletave t jen prej ylberi dhe t mbushura me re. Po n kt
bot st mbetet tjetr, vese t msohesh me dika mjaft t zorshme.
38 ZHEROM K. ZHEROM
T kujtohet ajo shala q bleve n Birmingam? Ajo q u nda prgjysm

dhe q dukej si nj pal veshkash...
- Mos do t na thuash q ishte ndrtuar n baz t parimeve
anatomike?
- Pikrisht. Edhe n ambalazhin e saj ishte vizatuar nj si skelet i
prkulur... apo ajo pjesa e skeletit q shrben pr tu ulur.
- E sakt! Tregonte pozicionin e vrtet t...
- Mir, mir. Ishte nj piktur me t vrtet e pahijshme.
- Nga ana mjeksore ishte n rregull.
- Mbase, - i thash un, - por mua m ra pr hise ta provoja n
mishin tim: ishte nj skterr e vrtet! Sa her q m rastiste t kaloja
mbi ndonj gur apo mbi ndonj vrag rrotash, ajo t kafshonte aq keq,
sa t dukej sikur kishe hipur mbi ndonj kandil t xhindosur deti. Si e
durove pr nj muaj rresht?
- Mu duk sikur donte t m vinte n prov.
- E po, at muaj ti vure n prov gjith familjen tnde. Gruaja
jote m ka treguar se gjat gjith jets suaj martesore, madje q kur t
ka njohur, ti nuk ke pasur kurr karakter m t mbrapsht dhe nuk ke
qen kurr aq i antikrishter sa at muaj. Pastaj, po ajo shala tjetr, me
at gjn q t bnte t hidheshe prpjet?
- E ke fjaln pr spiralen?
- E kam fjaln pr at gjn q t bnte t hidheshe lart e posht,
si djalli n kuti. Ndonjher rastiste dhe uleshe atje ku duhej, por kjo
ndodhte shum rrall. Nuk ti them kto pr t sjell ndrmend kujtime
aq t dhembshme, por pr t kujtuar se eksperimentet q ke br gjat
gjith jets tnde jan t pafundme.
- E po m falet pr moshn q kam. Nj burr tek t dyzet e
katrtat...
- Nj burr te far?
- Bj si t duash! Po se deshe, mos e merr! Ama n qoft se

biikleta jote, bashk me ty, fluturon nga maja e ndonj mali dhe, ti,
bashk me Xhorxhin, prfundoni mbi atin e ndonj kishe, mos m
thoni q sju thash.
- Pr Xhorxhin st jap dot fjaln, - i thash, - ti e di se sa shpejt
merr zjarr ai. Por po na ndodhi dika e till, e marr prsipr vet tia
shpjegoj se ti na dole borxhit.
Kam prvojn time me kto riparimet. M kujtohet nj burr
nga Folkstoni, q un e takoja shpesh n Lis. Nj mbrmje, m
propozoi t bnim s bashku nj udhtim me biikleta dhe un rash
dakord. U ngrita hert, bra ca prova para shtpis dhe isha i knaqur
me gjendjen e biiklets. Ai erdhi gjysm ore me vones. Un po e
prisja n kopsht. Ishte nj dit shum e bukur. Tha:
- Paske goxha biiklet. Si ecn?
- Oh, si shumica e tyre, - ia ktheva, n mngjes jan pend t
lehta, kurse n drek mezi shkulen vendit.
Ai kapi rrotn e par te piruni dhe i dha nj t shkundur t fort.
- Mos se do ta prishsh! i thash.
Spo e kuptoja se kishte me t. Ajo si kishte br asgj. Pastaj, po qe
se duhej shkundur, m takonte vetm mua ta bja kt. U ndjeva si ti
kishin rn me shkelm qenit tim.
- Rrota e par bn xhoko, - tha ai.
- Nuk bn po t mos e shkundsh ashtu.
Dhe n fakt nuk bnte. Vshtir t thoshe se bnte xhoko.
- Kjo sht shum e rrezikshme. Ia ke shtrnguar mir vidhat?
Duhej t tregohesha i prer me t, por mendova se mbase merrte vesh
mir nga biikletat. Shkova deri tek arka e veglave pr t par se far
mund t gjeja. Kur u ktheva, pash se ai ishte ulur prdhe dhe rrotn e
par e kishte futur n mes t kmbve. Po lozte me t, duke e rrotulluar
40 ZHEROM K. ZHEROM
me gishta. Pjesa tjetr e biiklets dergjej pran tij, n shtegun e shtruar

me zhavorr.
- Dika i ka ndodhur ksaj rrots, - tha.
- H pra, kshtu po m duket edhe mua! ia ktheva.
Por ishte nga ata lloj burrash q nuk e kuptojn humorin.
- Mu duk sikur t gjitha vrimat e vidhave ishin gabim.
- Mos u merakos pr to! Le ta mbrthejm prap dhe le t
nisemi.
- Ndrkaq, meq sht e zbrthyer, le t prpiqemi t gjejm
edhe defektin.
Ai fliste sikur ajo t ishte dmtuar nga ndonj aksident.
Para se ta ndaloja, ai zbrtheu dika diku dhe n shteg u zbraz
nj duzin me vidha.
- Kapi ato! brtiti. Kapi! Nuk duhet t na humb asnj prej
tyre.
Dukej shum i merakosur pr vidhat. Filloi t rrmoj me gishta
n zhavorr dhe mundi t mbledh gjashtmbdhjet cop. Tha se po t
mos i gjenim t gjitha, biikleta do t kishte probleme serioze. Sa her
q zbrthehej nj biiklet, duhej treguar shum kujdes e t mos humbje
asnj prej vidhave. Pastaj m urdhroi ti numroja dhe ti vendosja t
gjitha n nj vend. I dhash fjaln se po t m rastiste t zbrtheja
ndonj biiklet, do ta vija vath n vesh kshilln e tij.
Pr tu siguruar, i futa vidhat n nj kapele dhe kapeln e vura te
pragu i ders. N fakt, nuk ia vlente barra qiran, ishte nj budallallk i
tri, por me sa duket ndikimi i tij po jepte efektet e veta tek un.
Pastaj tha se do ti hidhte nj sy zinxhirit dhe menjher filloi t
zbrthej kutin e marsheve. U prpoqa ta ndaloja, duke kujtuar fjalt e
nj mikut tim me prvoj: Po qe se ka ndonj defekt n kutin e
marsheve, do t bjer m lir ta shessh biikletn dhe t blesh nj t

re. Por ai ma ktheu:
- Ata q flasin kshtu, smarrin er fare nga biikletat. Nuk ka
gj m t thjesht se sa t zbrthesh kutin e shpejtsis.
Dhe t thuash t vrtetn, ai kishte t drejt, sepse n m pak se
pes minuta e zbrtheu kutin e shpejtsis n dy pjest q tani
dergjeshin n shteg dhe po krkonte vidhat. Pastaj tha se pr t mbetej
mister mnyra se si zhdukeshin vidhat.
Ishim t dy n krkim t vidhave, kur te pragu i ders u shfaq
Edhlberta. Ajo u habit kur na pa, se mendonte q ishim nisur prej
kohsh. Ai i tha:
- Edhe pak dhe mbaruam. Po i jap nj dor ndihm burrit tnd
pr t riparuar biikletn. Ka biiklet t mir, por kur i vjen terezia,
duhen par ndonjher.
- Kur t mbaroni, - tha Edhlberta, - n qoft se sju mbetet
qejfi, lahuni prapa kuzhins, sepse vajzat sapo e lan shtpin.
Pastaj m tha se e kishte ln me Klarn t dilnin shtitje.
Sidoqoft, n drek do t ktheheshin. far sdo t jepja q t shkoja
me t. M kishte ardhur shpirti n maj t hunds, duke par sesi ai
idiot po m shkatrronte biikletn. Logjika e shndosh vazhdonte t
m pshpriste n vesh: Ndaloje, para se ta dreqos m keq! sht e
drejta jote ta mbrosh pronn nga nj i luajtur. Zre prej zverku dhe
nxirre me shkelma prjashta! Por un jam i dobt, kur e sjell puna t
prek ndjenjat e t tjerve, ndaj e lash q ti nxirrte fundin. Ai filloi t
krkonte vidhat q mungonin. Pastaj tha se vidhave u tekej t dilnin
vet, kur t kishim nevoj pr to, prandaj e la at pun dhe zuri t
merrej me zinxhirin. E shtrngoi aq fort, saq ai nuk lvizte fare vendit.
Pastaj e liroi, aq sa u b dyfish m i lir nga kishte qen m par.
Pastaj tha se do t bnim mir t vendosnim n vend rrotn e par.
42 ZHEROM K. ZHEROM
Un mbaja pirunin dhe ai iu prvesh rrots. Pas dhjet minutash

sugjerova q ai t mbante pirunin, ndrsa un t merresha me rrotn.
Ndrruam vendet. Pas nj minute, ai e lshoi biikletn, duke u
rrotulluar n sheshin e vogl me duart e shtrnguara mes gjunjve. Pas
pak m shpjegoi se duhej br kujdes pr t mos zn gishtat mes
pirunit dhe telave t biiklets. I dhash t drejt. Ai veshi ca dorashka
pastruesish dhe iu prveshm puns prap. M n fund arritm ta vinim
n vend, por n astin e fundit, ai ia plasi gazit me t madhe. Un i
thash:
- E ka ktu pr t qeshur?
- Un jam rrot fare.
Pas ktyre fjalve, e respektova pr her t par. E pyeta se e
shtyu ta bnte at zbulim. Ai tha:
- Harruam vidhat.
Pash pr kapeln. Ajo ishte flakur pa kujdes n mes t shtegut
dhe langoi i dashur i Edhlberts po i kaprdinte vidhat gjith babzi.
- Do t vras veten, - tha Ebsoni (lavdi Zotit, nuk e pash m
kurr pas asaj dite, por m duket se e quanin Ebson), - ato jan prej
eliku shum t fort.
- Se kam hallin te qeni, - i thash un. - Ai vetm brenda ksaj
jave ka ngrn nj ark me vidha dhe kushedi sesa lidhse kpucsh.
Natyrisht, natyra sht mjeku m i mir, sepse, me sa duket, klyshve
ua krkon organizmi ksi lloj stimulantsh. Gjith hallin e kam te
biikleta.
Ai ishte n qejf tani.
- Skemi bjm, - tha. - Le t vendosim n vend kto q kemi!
Gjetm njmbdhjet cop. Vidhosm gjasht nga njra an dhe
pes nga ana tjetr dhe kshtu, pas gjysm ore, rrota u vu prap n vend.
T thuash t drejtn, tani rrota me t vrtet bnte xhoko. Madje edhe
nj fmij mund ta shihte kt. Ebsoni tha q, h pr h, do t bnte

xhoko. Tani kishte filluar t shfaqte shenja lodhjeje dhe, po ta lija un,
them se n at ast do tia kishte mbathur menjher pr n shtpi. Por
un isha i vendosur q ti shkonte asaj pune deri n fund. As q m
shkonte m mendja t ngisja biikletn. Ai ma kishte nxjerr
prfundimisht nga zemra. Doja vetm q ai t qrohej prej aty nj sahat
e m par. E ringjalla moralin e tij t rn me nj got birre dhe me ca
komplimente t prmbajtura:
- Ishte mjaft e vyer pr mua t shihja se bre sot, - i thash,
po nuk m mahnite vetm me zotsin, por edhe me besimin e patundur
n vetvete dhe shpresn e pashpjegueshme.
Ai mori zemr dhe filloi t mbrthente kutin e shpejtsis. E
mbshteti biikletn n murin e shtpis dhe zuri t punoj nga ana e
jashtme e saj. Pastaj e mbshteti te nj pem aty pran dhe filloi t
punonte nga afr. Pastaj e vuri mbi vete, duke u shtrir prdhe, me
kokn midis rrotave, dhe nisi t punoj posht saj, duke u br gjith
vaj. Pastaj i hipi sipr, duke u shtrir mbi shal, derisa humbi ekuilibrin
dhe ra prmbys. Tri her tha: Lavdi Zotit! M n fund u rregullua.
Dhe dy her: Jo, ta haj dreqi! Po qoft me kaq!
Se tha hern e tret, m mir spo e them fare.
Pastaj e humbi gjakftohtsin dhe u prpoq ti fuste frikn
biiklets. Biikleta - isha i lumtur kur e shihja - nisi t shfaqte nj
shpirt t paepur. Veprimet e mvonshme prfunduan n nj luftim trup
me trup mes tij dhe biiklets. Pr nj ast, biikleta dukej posht n
shteg, ndrsa ai mbi t. Pastaj pozicioni kmbehej: ai posht dhe ajo
lart. M n fund, i prskuqur nga gzimi i fitores, ai qndroi me
biikletn mes kmbve. Por triumfi i tij nuk zgjati shum. N kohn q
u prpoq t shptonte prej saj, me nj lvizje t beft e goditi kokn keq
me njrn dorez.
44 ZHEROM K. ZHEROM
N orn nj pa nj erek, i flliqur, i shpartalluar, gjith t prera

dhe blana gjaku, ai tha:
- Besoj se ska t m bj tjetr.
Dhe u ngrit, duke fshir ballin me shpinn e dors. Edhe
biikleta dukej e nginjur. Se cili prej tyre ishte ndshkuar m tepr,
ishte e vshtir ta thoshe. E shpura prapa kuzhins, ku u la si mundi pa
sapun dhe e nisa pr n shtpi.
Biikletn e shpura n ofiinn m t afrt. Mekaniku iu afrua
dhe nisi ta kundroj.
- E far do q ti bj ksaj? tha.
- Dua, - i thash, - q ta rregullosh sa t mundesh.
- M duket se ka mbaruar fare. Megjithat po e provoj njher.
Ai bri t pamundurn, q m kushtoi mua dy sterlina e dhjet
pens. Por ajo nuk u b kurr si m par dhe, n fund t sezonit, ia lash
nj sekseri ta shiste. Nuk doja t mashtroja asknd. E udhzova sekserin
ta reklamonte si biiklet e vitit t fundit. Ai m kshilloi t mos
prmendja ndonj dat.
- N kt lloj biznesi, - tha, - nuk shtrohet shtja se sht e
vrtet, por si ti bsh njerzit t besojn. Ta themi midis nesh, kjo
biiklet duket sikur ka mbi njzet vjet q prdoret. M mir t mos
prmendim ndonj vit. T shohim se mund t bjm.
Ia lash n dor atij dhe ai e shiti pr pes sterlina, duke m
thn se mori m shum nga priste.
Me nj biiklet mund t zbavitesh n dy mnyra: ose ta
riparosh, ose ta ngassh. Por edhe ai q zgjedh t parn, them se ka
knaqsit e veta: sdo tia dij pr motin dhe ern dhe se shqetson
gjendja e rrugve. Mjaft sa ti japsh nj els pr t shtrnguar vidhat,
nj vandak leckash, nj kanoe me vaj, dika pr tu ulur dhe ai sht i
lumtur gjith ditn. Po sigurisht, edhe ky lloj sporti ka t kqijat e veta.
Edhe lumturin m t madhe e errson nj re e vockl. Ka gjithnj

pamjen e nj teneqexhiu, ndrsa biikleta duket si e porsa vjedhur dhe
ai po prpiqet ta maskoj q t mos njihet m. Disa njerz e kan gabim
kur mendojn se mund t knaqen me t dyja kto lloje sportesh
njkohsisht, me t njjtn biiklet. fardo qofsh, o njeri, ti duhet t
zgjedhsh t bhesh o iklist, o riparues! Un pr veten time preferoj ta
ngas biikletn, kshtu q nuk mbaj pran asgj q t m tundoj t bj
riparuesin. Po ti ndodh gjsendi biiklets, un e oj n ast n
ofiinn m t afrt. Po qe se qyteti apo fshati m i afrt jan larg, ulem
buz rrugs dhe rri e pres derisa t kaloj ndonj qerre. Rreziku m i
madh, q mund t m kanoset, dhe kt tani e di shum mir, sht po
t m afrohet ndonj riparues. Pamja e nj biiklete t prishur ngjall te
riparuesi t njjtin ngazllim q ngjall nj kufom n syt e nj sorre. Ai
turret drejt saj duke klithur i entuziazmuar. Fillimisht, un do ti
drejtohesha me mirsjellje:
- Ajo sht n rregull. Mos u bj merak! Po deshe t ma bsh
qejfin mua, hip dhe ngite sa t knaqesh!
Por nga prvoja e di se mirsjellja me ta nuk pi uj. Prandaj tani
u them:
- Po guxove ta preksh at send, do ta thyej at rradaken tnde
idiote!
Dhe po qe se je i vendosur dhe mban n duar ndonj kopae t
trash, me siguri q do tia dalsh mban.
At dit Xhorxhi erdhi von. Ai tha:
- H, a jan t gjitha gati?
- Biikleta dyshe, - iu prgjigja, - sht n rregull.
- Nuk ka nevoj pr ndonj riparim?
Un ia ktheva:
46 ZHEROM K. ZHEROM
- Mosha dhe prvoja m kan msuar q t jem sa m pozitiv

lidhur me kt shtje. Domethn as q dua ta diskutoj fare. Jam i
bindur, n mnyr t padiskutueshme, se biikleta dyshe nuk ka nevoj
pr riparim. Prandaj po t them se q tani e deri n mngjesin e s
mrkurs, asnj qenie njerzore nuk do t guxoj ta prek at.
- Po t isha n vendin tnd, nuk do t tregohesha kaq i rrmbyer.
Se besoj t jet e largt dita kur ajo do t ndodhet mes nja dy malesh,
larg prej do ofiine, dhe, sado q ti mund t duash t lodhesh, ajo do
t ket nevoj pr ndonj riparim. Ather do t lutesh t kesh pran
njerz nga ata q din t tregojn se ku vihet ena e vajit, apo se ku e ke
ln elsin e vidhave. Kur t torturohesh, duke e mbajtur at send pas
ndonj peme, do t lutesh t kesh pran ndoknd q t ndihmoj t
pastrosh zinxhirin apo t frysh gomn e pasme.
E ndjeva q Xhorxhi kishte t drejt, madje ato q tha mu
dukn profetike.
- T m falsh, - i thash, - n qoft se t dukem i
paprgjegjshm, por Harisi ishte ktu sot n mngjes dhe...
- Mos fol m! tha Xhorxhi. E kuptoj se far do t thuash.
Po doja t flisja me ty edhe pr dika tjetr. Hidhi nj sy ktij!
Ai m zgjati nj libr me kapak t kuq. Ishte nj librth
bashkbisedimesh n anglisht, n ndihm t turistve gjerman. Fillonte
me N avullore dhe mbaronte me Te mjeku. Kapitulli m i gjat
prmbante nj dialog midis ca t mendurve sherrxhinj dhe t
pagdhendur: A nuk keni mirsin t largoheni pak m tutje se un,
sr? sht e pamundur, zonj. Fqinji im ktu sht mjaft i bshm.
A do t mund tia dalim ndonjher t arrijm t shtrijm kmbt?
Ju lutem, kini mirsin e przemrt ti zbrisni pak m posht brrylat
tuaj! Ju lutem, t mos bezdiseni, zonj, n qoft se rehatoheni n
shpatulln time.
Dhe fardolloj konteksti, sarkastik apo jo, t ket pasur kjo,

bashkbisedimi mbyllej kshtu: Me t vrtet q do t m duhet tju
krkoj t bni pak m tutje, zonj, sepse un po marr frym me
vshtirsi. Me siguri, autori donte t thoshte q, n at ast, e gjith ajo
shoqri duhej t ishte plasur kapic n dysheme. Kapitulli mbyllej me
nj fraz t till: M n fund, ja tek mbrritm n destinacionin ton,
lavdi Zotit (Gott sei dank!), me nj thirrje t prshpirtshme q, n ato
rrethana, duhej t ket pasur prmasat e nj kori.
N fund t librit kishte nj shtojc, ku i jepeshin udhtarit
gjerman kshilla n lidhje me ruajtjen e shndetit, apo avantazhet e
qndrimit n qytetet angleze. Pastaj kshillohej q t udhtonte duke
mbajtur gjithnj me vete pudr dezinfektuese, t mbyllte dern e
dhoms gjat nats dhe t numronte vazhdimisht t shkoqurat q
mbante n xhep.
- Hajde vete! - thash duke ia kthyer librin Xhorxhit. Un,
pr veten time, nuk do tia rekomandoja ndonj gjermani q vjen t
vizitoj Anglin. Them se as atij nuk do ti plqente. E them kt, sepse
m ka rastisur t lexoj libra t botuar n Londr pr nevojat e
udhtarve anglez q udhtojn jasht shtetit dhe kan qen nj
budallallk kok e kmb. Me sa duket, libra t till i shkruajn ca
hajvan t pashkoll - q flasin shtat gjuh, po su merret vesh asnjra
- pr t orientuar e br lmsh Evropn moderne.
- E po, nuk e mohon dot faktin se pr kta lloj librash jan edhe
krkesat m t mdha. Ka me mijra q i blejn. Dhe ska qytet t
Evrops t mos hassh njerz q flasin ksisoj.
- Mbase, - ia ktheva, - por ata si kupton dot askush. Kam par
njerz q qndrojn n platforma stacionesh treni, apo n qoshe rrugsh,
dhe lexojn me z t lart kta lloj librash. Askush nuk arrin t kuptoj
qoft edhe gjn m t vogl nga ato q thon. Askush nuk i kupton se
48 ZHEROM K. ZHEROM
n gjuh flasin. Ja pr shembull: A mundn ata t kuptojn se mund

t msyhen?
- Ndoshta ke t drejt, - tha Xhorxhi, por jam kureshtar t shoh
se do t ndodh po ti kuptonin. Po sikur ta provojm t psonisim me
ndihmn e ktij libri t mrkurn n mngjes, kur t shkojm n
Londr? M kan mbetur edhe nja dy gjra t vogla pr t bler, nj
kapel dhe nj pal izme. Anija jon niset n orn dymbdhjet nga
Tilbari, kshtu q kemi koh. Dua ta provoj t flas njher n kt
mnyr, pr t par se far efekti do t bj. Jam shum kureshtar t
provoj se ndjen nj i huaj, kur i flet kshtu.
Kjo mu duk edhe mua interesante, prandaj i premtova se do ta
shoqroja (natyrisht, duke e pritur jasht dyqanit). I thash se me siguri
q kjo do ti plqente edhe Harisit, i cili mund t zgjidhte t shkonte me
t ose t priste me mua jasht.
Xhorxhi tha se plani i tij krkonte t shkonim t tre n dyqan.
Me Harisin, i cili t jep shum zemr n raste t tilla, dhe me mua te
dera, gati pr t thirrur policin n rast nevoje, ai ishte plotsisht i
gatshm ta provonte.
Ne shkuam te Harisi dhe ia treguam planin ton. Ai e kqyri
njher librin, veanrisht kapitullin pr blerjen e kpucve e kapelave,
dhe tha:
- N qoft se Xhorxhi i flet ndonj kpucari apo kapelabrsi me
ato q jan shkruar ktu, nuk ka se pret tjetr nga ne, ve ndihms pr
ta shpn n spitalin m t afrt.
Kjo e zemroi Xhorxhin.
- Ti flet sikur un jam ndonj teveqel, pa dy para mend n kok.
Do t zgjedh shprehjet m t sjellshme dhe m pak ofenduese. Fyerjet e
rnda nuk do ti prdor fare.
Kshtu, gjithka u zgjidh dhe Harisi na dha fjaln. E lam t

niseshim t mrkurn hert n mngjes.
50 ZHEROM K. ZHEROM
KREU IV
Pse i konsideron Harisi ort me zile si t panevojshme n

familje. Instinktet sociale tek t rinjt. Mendimet e nj
djaloshi n mngjes. Roja i pagjum. Misteri i tij. Si e
kalon ai ankthin. Mendimet e nats. Punt q bhen para se
t hash mngjesin. Anija e mir dhe anija e keqe. T kqijat e
t qenit i virtytshm. Soba e re e Harisit e nis keq. Gabimi i
prditshm i xhaxhait tim, Podzherit. Banori m i moshuar i
qytetit konsiderohet atlet. Mbrritja n Londr. Flasim me
gjuhn e udhtarit.
T martn n dark Xhorxhi fjeti n shtpin e Harisit.

Menduam q ishte m mir kshtu, sesa t bnim si na tha, pra ta
thrrisnim kur t ishim rrugs pr te treni. Q t zgjosh Xhorxhin n
mngjes, do t thot ta ngresh pesh nga shtrati, pasi e ke tundur e
shkundur m par mir e mir, ta ndihmosh t gjej gjrat e veta, tia
fussh n ant, pastaj ta pressh derisa t haj mngjesin, nj argtim i
mrzitshm nga pikpamja e nj spektatori, plot me prsritje t
lodhshme.
E dija mir se, po t flinte n Begrbush, do t ohej n koh.
Kam fjetur vet atje dhe e di mir se ndodh. Afr mesnats t duket
ty, por duhet t jet akoma m von t del gjumi nga nj zhurm, q i
ngjet parakalimit t nj kavalerie, bash te dera jote. Truri yt gjysm i
prgjumur e koncepton sikur ndodhesh n mes t nj bande hajdutsh
n ditn e kiametit, apo n qendr t ndonj shprthimi gazi. Krcen i
trembur nga shtrati dhe dgjon krejt i tendosur. Pas nj asti mbyllet me
rrapllim nj der dhe dgjohet dikush a dika, q duket sikur zbret
shkallt i hipur mbi ndonj tabaka t strmadhe aji.
- A st thash? dgjohet nj z jasht ders dhe, n at ast,

dika e fort, q duket si kok pr nga mnyra se si kumbon, i bie me
forc drrass s ders tnde.
Ather fillon t krkosh si i marr rrobat e tua npr dhom.
Nuk gjendet asgj si e ke ln n mbrmje. Veshjet m t rndsishme
kan humbur pa nam e nishan. Dhe, ndrkoh, vrassi, revolucionari a
fardo qoft, akrdiset fare. Ti ndalesh me kokn n dollap dhe
dgjon nj gjmim t vazhdueshm e monoton q vjen nga nj der e
largt. Me siguri, viktima do t jet strehuar atje; ata do ta ken gjetur
dhe do t ken mbaruar pun me t. T trokiturat reshtin pr nj ast
dhe nj z qaraman pyet:
- Ba, a t ngrihem tani?
Nuk e dgjon zrin tjetr, por prgjigjet jan:
- Jo, ishte vetm dushi... Jo, jo, ajo nuk m vrau fare... vetm sa
m lagu pak. Mir, ma, ia them un. Jo, jo, t betohem, pa dashje. Mir.
Natn e mir, ba!
Pastaj, i njjti z, q prpiqet t shkoj deri n cepin tjetr t
shtpis, thot:
- Ngjitu prap lart! Babi thot se nuk ka ardhur koha pr tu
ngritur.
Kshtu kthehesh prsri n shtrat dhe dgjon se si po trheqin
dik zvarr npr shkall; kuptohet, pa dshirn e tij. Ai q, ktu te
Begrbusht, i ka vendosur dhomat e fmijve mbi ato t miqve, me
siguri, do t ket qen njeri me mend. Tanim, at q rezistonte, me
siguri, do ta ken shtrir n shtrat. Sherrin mund ta ndjeksh me
prpikri q nga krevati yt, sepse sa her q trupi bie nga dysheku,
gjmon mu mbi kokn tnde dhe ti vihesh n dijeni nga goditjet e
mbytura mbi dysheme. Pas pak beteja shuhet. Mbase krevati do t jet
shpartalluar prfundimisht. Bie prsri n gjum. Por, pak m von, ose
52 ZHEROM K. ZHEROM
ty t bhet kshtu, hap syt, sepse t bhet sikur ndien pranin e dikujt
tjetr n dhomn tnde. Dera sht hapur prgjysm dhe katr fytyra me
pamje solemne, t mbivendosura njra mbi tjetrn, ti kan ngulur syt,
sikur je ndonj kuriozitet natyror q e kan vendosur n ndonj
ekspozit. Kur shohin se t doli gjumi, fytyra q qndronte n maj t t
tjerave, ecn qet-qet dhe vjen e ulet n shtratin tnd, n nj mnyr
shum miqsore.
- Oh! thot. Nuk e dinim se ishe zgjuar. Mua m ka dal
gjumi me koh.
- Pra, ju mblodha un kshtu?
- Babi nuk do q ne t ngrihemi hert, - vazhdon. Ai thot se
shqetsojm ata q flen, kur ngrihemi hert. Prandaj sduhet t
ngrihemi.
N tonin e zrit t tij vihet re nj lloj nnshtrimi i but.
- Pra, se quake t ngritur kt, ? e ngacmon ti.
- Oh, jo, jo tamam, sepse nuk i kemi hequr ende rrobat e gjumit.
Kjo dukej sheshit.
- Babi ndihet gjithnj shum i lodhur n mngjes, - vazhdon
zri, - sepse ai punon shum gjith ditn. Po ti, a ndihesh i lodhur n
mngjes?
Ktu ai kthehet dhe sheh se tre fmijt e tjer kan hyr brenda
dhe jan ulur n form gjysmrrethi n dysheme. Nga mnyra se si
rrin, duket sikur e kan keqkuptuar kt histori, duke e marr pr
ndonj lloj zbavitjeje a pr t qeshur, ndaj presin q ti t ohesh nga
shtrati dhe t bsh dika. Por kjo e tromaks at q foli: ideja se ata jan
futur n dhomn e mikut. I urdhron me autoritet q t dalin jasht, por
ata nuk i kthejn prgjigje. N heshtje, pa nxjerr asnj bzam, ata
shkojn pas tij. Ajo q sheh pastaj sht nj lmsh duarsh dhe kmbsh,
i cili i ngjet nj oktapodi helmues. Nuk thuhet asnj fjal. N qoft se ke
rn me pizhame, po t ngrihesh nga shtrati, thjesht sa do t bsh m

shum rrmuj. N qoft se je n t mbathura, rri aty ku je dhe jep
urdhra me z t lart, t cilat bien n vesh t shurdhr. M e mira sht
tia lsh at pun djalit t madh. Pas pak, ai i nxjerr t gjith jasht dhe
e mbyll dern me forc. Pastaj e hap prap dhe, njri prej tyre, n
prgjithsi Mariela, hyn me vrull n dhom. Ajo hyn sikur ta ken
hedhur me katapult. Dobsia e saj e vetme jan flokt e gjat, t cilat
mund tia zsh leht me duar. Duke e ditur mir kt, ajo i mbledh
flokt n njrn dor, kurse me tjetrn qllon me grusht. Por djali i
madh e hap prap dern, dhe, ksaj here, ia prdor kokn si nj dash
hekuri, duke i rn me t murit dhe sendeve rreth e qark. Dgjohet mir
se si i krcet koka me nj zhurm t mbytur dhe se si fluturojn sendet
gjithandej. Kur fitorja e korrur sht e plot, ai kthehet dhe afron
karrigen pran shtratit. Tani nuk i ka mbetur m asnj gjurm inati. E ka
harruar gjith incidentin.
- Mua m plqen mngjesi, - thot. Po ty?
- Ca mngjese po, - bie dakord ti, - po ca t tjer nuk jan edhe
aq paqsor.
Ai sarrin ta kuptoj se ku krkon t dalsh; nj prhumbje e
largt i endet n fytyr.
- Un vdes pr mngjesin, - thot. do gj sht e
mrekullueshme n kt koh.
- Mbase, n qoft se babai yt nuk fton ktu ndonj burr inati
dhe nuk e paralajmron at q m par.
Ai shkputet nga ndrrimet dhe sugjeron:
- N kopsht sht hata fare! Po sikur t shkojm atje t bjm
nj loj kriket?
Megjithse kur re n shtrat nuk t shkonte mendja kurr te dika
e till, kshtu si rrodhn punt, t duket m me mend t shkosh, sesa t
54 ZHEROM K. ZHEROM
rrish n shtrat i zgjuar, pa pikn e shpress se do t zr m gjumi. Ndaj

bie dakord.
M von, po at dit, do t msosh se, meq nuk t zinte gjumi,
u ngrite dhe dole n kopsht t luaje kriket me veten. Fmijt, t cilt i
kan msuar t jen gjithnj t sjellshm me miqt, e ndjen pr detyr
q mos t linin vetm. Gjat ngrnies s mngjesit, misis Harisi do t t
qortoj pse i nxore jasht fmijt e veshur aq holl, ndrsa Harisi do t
t thot, n mnyr patetike, se, brenda nj mngjesi t vetm, ti, me
shembullin tnd, ia shkatrrove t gjith at q kishte ndrtuar pr vite
me radh, nprmjet nj pune t mundimshme.
Mngjesin e s mrkurs, me sa dukej, Xhorxhi i kishte zgjuar
ata q n pes t mngjesit dhe kishte nisur tu msonte hilet e
iklizmit, duke prdorur ca rrotulla kastravecsh n vend t rrotave.
Sidoqoft, n kt rast, misis Harisi nuk e bri plotsisht me faj
Xhorxhin. Ajo e ndjeu instinktivisht se nuk kishte qen krejtsisht ideja
e tij.
N qoft se fmijt e Harisit do t kishin qoft edhe iden m t
vogl se e dallon nj mik t zakonshm nga nj shok t ngusht, ata
do ti pranonin me ndershmri gabimet e tyre. Por ja q kshtu i
kuptojn gjrat. Po t arrish tua shpjegosh se ty vet nuk t shkonte
kurr mendja t ngriheshe q n pes t mngjesit pr t luajtur kriket
n bar, apo pr t luajtur pantonimn e kishs s hershme, duke qlluar
me arbalet kukullat e varura n maj t pems, prkundrazi, po t
kishin ln t veproje n kokn tnde, do tia kishe kputur gjumit dhe,
ashtu si bn do i krishter i mir, do t ngriheshe n orn tet, pr t
pir aj, ata, s pari do t befasoheshin, s dyti do t prpiqeshin t
mbroheshin, dhe s treti do t pendoheshin. N rastin n fjal, pyetjes
akademike nse zgjimi i Xhorxhit pak prpara ors pes ndodhi pr
shkak t instinktit t tij t natyrshm, apo pr shkak t kalimit t nj
bumerangu zhurmues te dritarja e tij, fmijt e gjor iu prgjigjn, duke

e marr fajin prsipr me sinqeritet, se kishin qen ata shkaktar pr
zgjimin e tij. Djali m i madh tha:
- Duhej t na shkonte mendja se xhaxhi Xhorxhi kishte nj dit
shum t gjat prpara dhe sbm mir q ia mbushm mendjen t
ngrihej nga shtrati. Po, po, i gjith faji ishte i yni.
Por ndonjher ky zakon vete pr mir dhe un me Harisin
qem n nj mendje se kjo ishte nj strvitje e shklqyer pr Xhorxhin,
pasi n Pyllin e Zi do t oheshim q n pes t mngjesit. Kshtu e
kishim vendosur. Madje, vet Xhorxhi sugjeroi orn katr e gjysm, por
un me Harisin e kundrshtuam, duke thn se ishte m mir n pes.
Kshtu do tu hipnim biikletave n gjasht dhe do t pushonim kur t
binte vapa. Ndonjher mund t niseshim pak m hert, por kt nuk do
ta bnim rregull.
At dit mua m doli gjumi q n pes. Ishte m hert nga
kisha dashur, ndaj mendova t flija edhe pak. Deri n gjasht!
thash me vete.
Ka ca njerz q u del gjumi ather kur duan. Ata vn kokn n
jastk dhe i thon vetes: N katr e gjysm, n pes pa nj erek,
apo n pes e nj erek, si t jet rasti, dhe, fiks n orn q duan,
hapin syt. Kjo sht dika e mrekullueshme. Dhe sa m shpesh q
ndodh kjo, aq m shum shtohet misteri. Egoja brenda nesh vepron n
mnyr t pavarur nga ndrgjegjja jon. Pa ndihmn e ors, diellit, apo
t ndonj mediumi tjetr q njohin shqisat tona, ajo vrojton n errsir
dhe, pikrisht, n astin e duhur na pshprit: Erdhi koha! Dhe ne
zgjohemi. Nj mikun tim t vjetr, q banonte n brigjet e lumit, e
kishte msuar puna t zgjohej do mngjes gjysm ore para se t ngrihej
batica. Ai m tregoi se nuk i kishte br vaki kurr t ngrihej qoft edhe
nj minut me vones. M von nuk kishte m merakun e batics. I
56 ZHEROM K. ZHEROM
ndodhte t ishte i drrmuar nga lodhja dhe t bnte nj gjum t rnd,

pa ndrra, por do mngjes, kjo roj fantazm, e vrtet si vet batica, e
thrriste n mes t heshtjes s plot. Mos vall shpirti i burrit gjuan n
brigjet gjith balt t lumit, apo mos ai sht n dijeni t udhve t
mistershme t Natyrs? Sido q t ishte, vet burri ishte i
pandrgjegjshm pr t. N rastin tim, roja i brendshm nuk sht fare
praktik. Ai jep gjithka mundet, por ja q sht m i paduruar nga
duhet; e alarmon aq shum veten, saq i bn hesapet lmsh. Kur un i
them: N pes e gjysm, t lutem!, ai m zgjon q n dy e gjysm.
Shoh orn e dors. Ajo m bn t mendoj se mbase kam harruar ta
kurdis. E v n vesh. Punon. Dika duhet t ket ndodhur. Jam shum i
sigurt se ora sht pes e gjysm, madje dika m von. Pr ti br
qejfin egos sime, vesh nj pal shapka dhe zbres posht, pr t
kontrolluar sahatin e dhoms s ndenjes. Se far mund ti ndodh nj
burri q sorollatet npr shtpi n mes t nats, i veshur me rrobat e
gjumit dhe me nj pal shapka t holla, kjo ssht e vshtir t merret
me mend. Shumica e burrave e din nga prvoja e tyre. Gjithka,
sidomos gjrat me nj qoshe t mpreht, ndjejn nj gzim burracak,
kur e godasin n gishtat e kmbs. N rast se ke veshur ndonj pal
nallane t rnda prej druri do tia dalsh ti zmbrapssh sendet nga rruga
jote. Por po t kuturissh t ash rrugn prmes orendive shtpiake me
nj pal pantofla leshi dhe pa orape, ather ato vijn e t shkelmojn
keq. Kthehem prsri n shtrat me nerva t prishura dhe refuzoj ta
dgjoj m tej pretendimin absurd se t gjitha ort e shtpis qenkan
marr vesh me njra-tjetrn pr t komplotuar kundra meje. Pas gjysm
ore m z prap gjumi. Nga ora katr deri n pes, roja im m zgjon do
dhjet minuta. M mir t mos i kisha thn gj fare. N orn pes edhe
ai ia kput gjumit i rraskapitur, i zhgnjyer, duke ia ln stafetn vajzs,
e cila e bn punn e vet gjysm ore m von se zakonisht.
Kt t mrkur kaq t veant, ai m zgjoi m shpejt se hert e

tjera, prandaj u ngrita q n pes vetm q t shptoja prej tij. Nuk dija
t bja. Treni yn nuk nisej para ors tet dhe t gjitha bagazhet tona,
s bashku me biikletat, ishin nisur pr n stacionin Frenr Strit.
Kshtu q vendosa t studioja. Mendova t kaloja nj or duke shkruar.
Por kam vn re se hert n mngjes, pa ngrn akoma mngjesin, nuk
sht koh e prshtatshme pr tu marr me letrsi. Shkrova nja tre
paragraf t nj historie, pastaj i lexova me z t lart. Nuk kishte
shum koh q ishin thn ca gjra t pakndshme pr punn time, por
ato paragraf vetm sa i prforconin ato. I flaka n koshin e plehrave
dhe u prpoqa t kujtoj n kishte ndonj institucion bamirsie n kt
bot pr shkrimtart e mbaruar.
Pr ti shptuar ktyre mendimeve torturuese, futa n xhep nj
top golfi dhe, pasi mora nj pajton, e mbajta frymn te nj lndin e
vogl. Atje po kullosnin dy dele, q ngritn kokat dhe filluan ta ndiqnin
me krshri strvitjen time. Njra prej tyre mu duk shum e dashur.
Sbesoj se e kuptonte lojn, por mbase habitej, ngaq un po bja dika
t till q pa gdhir.
Sa her q godisja topin, ajo blegrinte:
- M-i-r-, sh-u-m- m-i-r-!
Dukej kaq e lumtur, sa thua se e kishte br vet at pun.
Sa pr delen tjetr, ajo ishte idhnake; nj plak ngatrrestare q
m dekurajonte po aq sa m ndihmonte tjetra.
- K-e-q, t-a h-a-j- d-r-e-q-i, sh-u-m- k-e-q! ishte komenti i
saj, thuajse pas do goditje.
N fakt, disa nga goditjet ishin me t vrtet t shklqyera, por
ajo e bnte vetm q t m kundrvihej dhe t m ngrinte nervat. Kjo
dukej sheshit.
58 ZHEROM K. ZHEROM
Pr dreq, nj nga topat e mi vajti e goditi drejt e n hund delen

e mir. Delja e keqe ia plasi gazit kishte nj t qeshur t ngjirur e
shum vulgare dhe ndrsa shoqja e saj qndronte e shtangur, me syt
prdhe, ajo e ndryshoi pr her t par tonin e blegrims:
- M-i-r-, sh-u-m- m-i-r-! G-o-d-i-t-j-a m- e b-u-k-u-r q- k-e
b--r-!
far sdo t jepja q t ishte ajo n vend t tjetrs. Por ja q
vetm t mirt e psojn n kt bot!
U vonova m shum nga doja dhe, kur erdhi Edhlberta t m
thoshte se ishte ora shtat e gjysm dhe se mngjesi ishte gati n
tavolin, u kujtova q nuk isha rruar. Edhlberta deshi t m ndihmonte.
Ajo kishte frik se, n syt e bots, ajo pun do t dukej si prpjekja e
ndonj t gjori pr t vrar veten dhe se fqinjt do t mendonin q nuk
shkonim mir me njri-tjetrin. Madje m la t kuptoja se kisha nj
pamje q t trembte.
Por tekefundit isha me fat q nuk kisha koh pr ti dhn nj
lamtumir t gjat Edhlberts. Nuk doja t rrezikoja me ndonj sherr
n momentin e fundit. Sidoqoft do t kisha dashur tu jepja ca kshilla
fmijve n lidhje me kallamin e peshkimit, q nuk e di se i shtynte ta
prdornin pr t lozur kriket. Pastaj e kisha zt t vrapoja pr t kapur
trenin. Rreth erek milje larg stacionit takova Harisin me Xhorxhin.
Edhe ata po vraponin. Ishin vonuar pr shkak t sobs s re t Harisit. E
kishin provuar pr her t par at mngjes dhe, kushedi se pr arsye,
ajo i kishte flakritur tutje mlit e shkrumbuara. Ai tha se, kur t
ktheheshim nga udhtimi, do t prpiqej tia merrte dorn m mir.
Ne e kapm trenin pr nj qime, si thot shprehja, dhe ndrsa
uleshim, duke dihatur n vagonin ton, n mendjen time kaloi edhe
njher e gjall figura e xhaxhait tim, Podzherit, kur nisej me trenin e
ors nnt e gjysm nga Iling Komni pr n Murgejt Strit.
Nga shtpia e tij deri te stacioni i trenit nuk donte m shum se

tet minuta n kmb. Xhaxhai thoshte gjithmon: Nisu erek ore para
dhe merre shtruar!
Por ai vet nisej gjithnj pes minuta para dhe rrugn e bnte me
vrap. Nuk e di pse, por ky ishte zakoni i periferis. Asokohe n Iling
banonin shum xhentlmen t fuqishm un besoj se ca syresh
vazhdojn t jetojn atje edhe sot e ksaj dite dhe atyre u duhej t
kapnin trenat e mngjesit pr t shkuar n qytet. T gjith niseshin me
vones. Mbanin nga nj ant t zez krahaqaf, nj gazet n njrn
dor dhe nj adr n dorn tjetr. Dhe erekun e fundit t miljes q i
ndante nga stacioni, t lagur apo jo, t gjith e bnin me vrap.
Njerzit e papun, kryesisht dadot dhe unat e ngeshm, prfshi
ktu edhe shitsit ambulant, mblidheshin t gjith s bashku, n ato
mngjese aq t kndshm, dhe knaqeshin duke i par. Nuk ishte
ndonj spektakl artistik. Ata nuk vraponin bukur, madje nuk vraponin
as shpejt. Por t gjith bnin t pamundurn ndershmrisht. Turma e
soditsve vinte baste:
- Un jap dy gini pr at plakun me kapel t bardh!
- Un jap dhjet puro t vjetra pr at me llull, po nuk iu morn
kmbt e sbie me turinj para se t mbrrij te treni.
- T gjitha sa kam n xhep pr Spaletaxhiun e Kuq! nj nofk
q ia kishin vn gjitonit t xhaxhait tim, nj ushtarak i dal n pension
me nj pamje autoritare, por i br prush n fytyr nga ai lloj ushtrimi.
Nuk ishte puna se xhaxhai sngrihej dot shpejt, po tek ajo q i
ndodhte n momentin e fundit. Me t ngrn mngjesin, gjja e par q
do ti humbte, ishte gazeta. Ne e kuptonim n ast kur xhaxha Podzherit
i humbte dika, nga mllefi me t cilin ai e shihte botn n prgjithsi.
Nuk ndodhte kurr q ai ti thoshte vetes: Sa plak i pakujdesshm q
jam! Asnjher se mbaj mend se ku i v gjrat, prandaj sjam i zoti ti
60 ZHEROM K. ZHEROM
gjej vet. Un jam ferri vet pr kdo q m rri pran. Ndaj duhet ti
vihem puns q t ndryshoj.
Prkundrazi, ai ishte i bindur se kur humbiste dika, fajin duhej
ta kishte kushdo tjetr n shtpi, prve atij vet.
- Po para nj minute e kisha n dor! klithte.
Nga toni i tij do t mendonit se i gjori jetonte mes ca
prestidigjitatorve q ia flaknin gjrat tutje, n mnyr spirituale, vetm
e vetm q ta nevrikosnin.
- Mos e ke ln n kopsht? e pyeste halla.
- E pse duhej ta lija n kopsht? Gazeta nuk m duhet pr n
kopsht, por q ta kem me vete n tren.
- Mos e ke gj n xhep?
- Zoti e ruajtt gruan! Po ta kisha pasur n xhep, sdo t rrija
ktu kur ora shkoi nnt pa pes. Apo mos t dukem gj hajvan?
N at ast dikush do t thoshte: sht kjo? dhe do ti zgjaste nj
gazet t palosur me kujdes.
- Do tju lutesha shum t mos mi trazonit gjrat! shfrynte ai
duke ia rrmbyer me zemrim nga dora.
Pastaj hapte antn pr ta futur brenda, por n at ast do ti
zinte syri dika q do ta bnte t heshtte i lnduar.
- Si sht puna? do ta pyeste halla.
- E pardjeshmja! ulrinte dhe e flakte gazetn mbi tavolin.
Po t ishte e djeshmja, ndryshonte puna. Por ajo ishte gjithmon
e pardjeshmja, me prjashtim t s marts: ather do t qe e s shtuns.
N prgjithsi ne ia gjenim shpejt, prve rasteve kur ishte ulur
mbi t. Ather ai buzqeshte me shprehjen e nj njeriu q e ka
braktisur fati n mes t nj tufe idiotsh t pashpres.
- Gjithnj mu nn hundn tnde... - Por nuk e mbaronte fjalin.
Ai krenohej pr vetkontrollin e tij.
Kshtu zgjidhej edhe kjo pun dhe dilte te dera, ku hall Maria e
kishte zakon ti nxirrte fmijt q tu thoshte mirupafshim.
Halla vet nuk largohej kurr nga shtpia, vetm kur i duhej t thrriste
ndoknd aty afr; por dhe ather, ajo do tiu jepte nj lamtumir
prekse antarve t familjes.
- Kushedi se mund t ndodh, - thoshte.
Dhe ishte e sigurt q njri prej tyre do t mungonte gjithnj. T
tjert, me ta pikasur mungesn e tij, do t shprndaheshin, duke klithur
pr ta gjetur. Me t ikur ata, ai do t dilte vet nga diku aty pran, duke
u justifikuar pr mungesn e tij, dhe, n ast, do t nisej pas t tjerve,
q tu tregonte se ishte gjetur. Kshtu, t gjithve do tu duheshin nja
pes minuta pr t gjetur njri-tjetrin, koh e mjaftueshme pr xhaxhain
q t gjente adrn dhe t humbte kapeln. Kur s fundmi i gjith grupi
mblidhej n korridor, ora e dhoms s ndenjes kishte shkuar nnt. Ajo
kishte nj kumbim t ftoht dhe deprtues, q e ngatrronte keqas
xhaxhain tim. Nga nxitimi ai do ti puthte nga dy her disa nga fmijt,
ndrsa t tjert do ti harronte fare, prandaj ia niste edhe njher nga e
para. Ndonjher thoshte se ata ngatrroheshin vet, me qllim, dhe ai
sarrinte ti mbante mend. Pastaj njri prej tyre kishte ca faqe aq
ngjitse, sa i dukej sikur e grishnin tia puthte prsri.
Por edhe kur gjrat shkonin normalisht, djali m i madh do t
thoshte se ort e shtpis ishin pes minuta prapa dhe, pr kt shkak, ai
kishte shkuar von n shkoll nj dit m par. Kjo do ta bnte
xhaxhain t sulej n drejtim t ders, ku do t kujtohej se kishte harruar
adrn dhe kapeln. Fmijt, q tani nuk prmbaheshin m, do t
vraponin t gjith ti vinin n ndihm. Por kur ktheheshin, do t gjenin
mbi tavolin gjn m t rndsishme q kishte harruar ai dhe, pasktaj,
hamendsonim se do t thoshte kur t kthehej n shtpi.
62 ZHEROM K. ZHEROM
Mbrritm n Uoterl pak pas ors nnt dhe deshm t vinim

menjher n jet planin e Xhorxhit. Hapm librin n kapitullin N
radhn e pajtoneve, shkuam pran nj karroce, hoqm kapelat dhe
prshndetm karrocierin:
- Mir mngjes!
Qlloi q ai t ishte mjaft i sjellshm. Duke i thn nj miku aty pran,
q e quanin arli, ti mbante pak kalin, ai krceu nga pajtoni dhe bri
nj prulje t atill q do t fitonte pik edhe prpara madhris s saj,
mbretreshs. Duke folur n emr t kombit, ai na uroi mirseardhjen
dhe shtoi me keqardhje se madhria e saj n at koh nuk ndodhej n
Londr.
Ne smundm tia kthenim me t njjtn monedh. N libr nuk
ishte parashikuar asgj e ktill. Ne e quajtm karrocier dhe ai u prkul
srish deri n trotuar. Pastaj i krkuam t kishte mirsin t na shpinte
n rrugn Uejminster Brixh.
Ai vuri dorn n zemr, duke na thn se knaqsia ishte e tija.
Duke zgjedhur fjalin e tret t kapitullit, Xhorxhi e pyeti se
cili do t ishte mimi i tij?
Pyetja, ashtu si mund t shptoj ndonjher pa dashje dika
vulgare gjat nj prezantimi, u duk sikur e fyeu at. Ai tha se nuk ishte
aq i ult sa tu merrte par mysafirve, por, po qe se bhej fjal pr
ndonj dhurat, si fjala vjen ndonj shall me gur diamanti, ndonj kuti
burnoti prej floriri a ikrrima t tilla, ai do ta pranonte n shenj
kujtimi prej nesh.
Ndrkaq, meq aty po mblidhej nj turm e vogl dhe shakaja sa
vinte e po trashej, ne hym n pajton pa folur. U ndalm para nj dyqani
kpucsh, pran Teatrit Estli, ku na u duk sikur gjetm pikrisht at q
na duhej. Ishte nga ato lloj dyqanesh t mbingarkuar, ku shitsit po
nxirrnin jasht mallrat q do t shisnin. izmet ishin vn kapic n
trotuar, prball dyqanit. Ato vareshin t lidhura me njra-tjetrn rrotull

dyerve dhe dritareve. Tenda e diellit ishte mbuluar nga hardhi t zymta
izmesh t zeza dhe t kafenjta. Edhe brenda dyqanit kishte arka t tra
me izme. Kur hym brenda, pam nj burr q po prpiqej t hapte me
dalt nj ark.
Xhorxhi hoqi kapeln dhe i tha:
- Mir mngjes!
Burri nuk e ktheu kokn. Dukej nj tip mjaft i rnd. Mrmriti npr
dhmb dika si gjes dhe vazhdoi punn. Xhorxhi i tha:
- Miku im, mister X-i, m rekomandoi t vija n dyqanin tuaj.
Burri duhej ti prgjigjej: Mister X-i sht nj xhentlmen i
vrtet. Do ti shrbeja me knaqsi cilitdo mik t tij. Por ai i tha:
- Se njoh. Se kam dgjuar kurr.
Kjo na hutoi fare. N libr jepeshin tre-katr mnyra sesi t blije
izme. Xhorxhi kishte zgjedhur at q prqendrohej rreth mister X-it
dhe q i dukej m e sjellshmja.
N fillim hyje n bised me shitsin, duke folur rreth ktij
mister X-it. Pastaj, si thellohej miqsia me shitsin, rrshqisje
natyrshm dhe me edukat tek objektivi pr t cilin kishe ardhur, duke i
shtuar dshirs pr t bler izme edhe t mira e t lira. Por ehrja e
zymt e atij burri nuk t ofronte asnj lloj mundsie pr t hyr n
bised. Me t duhej hyr drejt e n tem dhe me vrazhdsi. Xhorxhi e
braktisi mister X-in dhe, duke u kthyer te faqja e mparshme, lexoi
dika q ia kapi syri rastsisht. Nuk qlloi ndonj shprehje shum e
goditur. N situatn n t ciln ndodheshim, ku po na zihej frym nga
moria e izmeve, ajo mbase do ti ishte dukur e teprt do kpucari:
- M kan thn se keni izme pr t shitur.
Pr t parn her burri uli ekiin dhe daltn e na pa. Ngadal,
me nj z t trash e t ngjirur, ai tha:
64 ZHEROM K. ZHEROM
- Po pse, si thua ti, pr far i kam izmet, pr ti soditur?

Ishte nga ata lloj njerzish q n fillim e nisin shtruar, por sa m
shum q flasin, aq m shum nxehen. Me sa duket, gabimet veprojn
si tharm brenda tyre.
- Pr far m mort mua, - vazhdoi ai, - pr koleksionist
izmesh? Pr far kujtoni se e kam hapur dyqanin un? Pr t shtyr
kohn? Apo mos iu duket se mendem pas izmeve? Si thoni ju, pr
far i kam varur ktu? Vetm pr ti par? Ku mendoni q jeni ktu?
N ndonj ekspozit ndrkombtare izmesh? Pr far i merrni gjith
kto izme? Pr ndonj koleksion historik? Apo mos ju ka zn veshi
gjkundi pr ndoknd q ka hapur dyqan izmesh dhe nuk shet izme?
Pse i kam varur ktu? Pr t zbukuruar dyqanin? Po mua, pr far m
merrni? Pr ndonj idiot?!
Gjithnj kam qen i mendimit se kta lloj librash nuk mund ti
prdorsh kurr n jet. Prandaj Xhorxhi zgjodhi shprehjen m t
goditur q gjendej atje pr nj situat t till:
- Do t kthehem sapo t msoj se keni marr izme t tjera pr t
shitur. Deri ather, lamtumir!
Kthyem thembrat nga majat dhe e lam burrin t vetm, mes
pirgut me izme. Se far po thoshte pasktaj, nuk mundm ta
dgjonim, por duhej t ket qen shum interesante, sepse t gjith
kalimtarve q u binte rruga andej ndaleshin ta dgjonin.
Xhorxhi donte t provonte t blinte shapka, por ne e bindm ta
shtynte blerjen e tyre pr n ndonj qytet tjetr, ku njerzit t ishin m
t prshtatur me at lloj t folure, dhe, natyrisht, m t afrueshm. Por,
kur iu kujtua kapela, ai na tha se pa at nuk bnte dot, ndaj u detyruam
t ndaleshim n nj dyqan t vogl n rrugn Bllekfrajrs.
I zoti i dyqanit ishte nj burr i vogl, me sy t qeshur, dhe kjo

na dha zemr. Kur Xhorxhi e pyeti me fjalt e librit: A keni kapela?,
ai nuk u nxeh, por kroi pak mjekrn dhe na pa i menduar.
- Kapela? tha. Pa t mendohem pak! Ah, - dhe fytyra iu el,
tani mu kujtua. Shpresoj t kem ndonj kapele. Por, pa m thoni
njher, pse po m pyesni?
Xhorxhi i shpjegoi se atij i duhej nj kapel udhtimi dhe se
donte q ajo t ishte nj kapel e mir.
Fytyra e burrit mori prap nj shprehje t menduar.
- Aha, tha, besoj se tani ju kuptova. N qoft se krkoni nj
kapel dosido, q t mos ia vlej pr mimin q ka, nj kapel q
shrben vetm pr t fshir dritaret, besoj se do ta kem ndonj t till.
Po kapele me t vrtet t mira... jo, ne smbajm t tilla. Po pa prisni
pak, - vazhdoi ai, kur pa sesi u ngrys nga dshprimi fytyra e Xhorxhit,
- tani mu kujtua!
Ai shkoi n fund t dyqanit dhe hapi nj sirtar.
- Nuk sht kushedi far, por nuk sht m e keqe se gjysma e
kapelave q shes un.
Pastaj e solli dhe ia zgjati Xhorxhit.
- H, si thua, - e pyeti, - t plqen?
Xhorxhi e vuri n kok dhe u pa n xham. Pastaj zgjodhi nj
shprehje tjetr nga libri: Kjo kapel m rri mjaftueshmrisht mir. Po
ju, si thoni, a e konsideroni q ajo mund t bhet e imja?
Burri bri nj hap prapa dhe ia qepi syt.
- Przemrsisht, - i tha, - kt smund ta them.
Pastaj i ktheu shpinn Xhorxhit dhe u kthye nga Harisi dhe un.
- Bukurin e shokut tuaj, - tha, - do ta prshkruaja si fluide. Ajo
sht atje, por ju mund ta ngatrroni fare leht. Ja pr shembull, tani
sapo e ngatrruat, tek ajo kapel.
66 ZHEROM K. ZHEROM
Me kt donte t thoshte se po e zbaviste ai lloj burri aq i

veant. Xhorxhi i tha:
- N rregull, ather. Nuk duam t humbim trenin. Sa kushton?
- mimi i kapels, sr, - iu prgjigj burri, - q pr mendimin tim
duhet t jet sa dyfishi i vlers q ka kapela, sht katr gini e
gjysm. Doni tjua mbshtjell me letr boj kafe apo t bardh?
Xhorxhi i tha se do ta merrte ashtu si ishte, e pagoi me
monedha argjendi dhe doli jasht. Un dhe Harisi e ndoqm.
N Frenr Strit bm pazar me karrocierin ton dhe ram
dakord ti paguanim pes shilinga. Ai bri nj prulje tjetr dhe na u lut
ta kujtonim te perandori i Austris.
Pasi e shoshitm mir n tren, ram n nj mendje q e kishim
humbur lojn dhe Xhorxhi i zhgnjyer e flaku librin nga dritarja.
Ndrkaq bagazhet dhe biikletat tona kishin mbrritur n anije,
kshtu q kur u ngrit batica e ors dymbdhjet, zbritm teposht lumit.
KREU V
Nj shmangie e panevojshme. Hyrja me nj histori q

prmban moral. Nj nga mrekullit e ktij libri. Gazeta q
nuk ka sukses. Mburrja: Udhzime t kombinuara me
zbavitje. shtja se far duhet par si udhzim dhe far si
zbavitje. Nj loj popullore. Opinioni profesionist mbi ligjin
anglez. Nj mrekulli tjetr e ktij libri.
Tregohet nj histori pr nj skocez q ra n dashuri me nj vajz

dhe donte t martohej me t. Djali, i cili ishte mjaft i prkor, kishte
vn re se shum prej premtimeve q bheshin n raste t tilla, t
shpinin n zhgnjim vetm ngaq tjetri imagjinohej si i prsosur. Ai i
dha karar me veten q, n rastin e tij, asnj ideal nga ato q t
mahnitnin, nuk ishte i mundur. Prandaj propozimi i tij mori formn e
mposhtme:
- Un jam nj un i varfr, Xhejni, dhe nuk t ofroj dot as tok
dhe as vatrn e shtpis.
- Po ti mund t m ofrosh veten tnde, Dejvi.
- Sa do t doja t isha gjkafsh tjetr. Un jam vetm nj un
gdh dhe fukara.
- Jo, ke shum an t mira pr t par te vetja, Dejvi.
- Kam koh q se kam par veten dhe them se sia vlen t aj
kokn pr t.
- M mir q mendon kshtu, Dejvi; dhe jo si ata q u vardisen
upave gjith ditn dhe sjellin belara n shtpi me paudhsit e tyre.
- Pr kt t jesh e qet, Xhejni. Un nuk kam shkuar kurr pas
fustaneve t grave dhe kam qen vetm i yti.
- Ah, sa zemr t mir q ke, Dejvi! Dhe m do mua, ?
- Ti m plqen shum, Xhejni, edhe pse nuk e di se sa do t
zgjas kjo. Ve t jesh e sigurt q, edhe kur nuk jam me ty, mendja m
68 ZHEROM K. ZHEROM
rri gjithmon te ti. Por un jam ca gjaknxeht dhe, ashtu si thot edhe
ime m, kam frik se, ashtu si i varfri babai im, nuk do t bhem m i
mir nga ky q jam.
- Ah, mos e gjyko ashtu veten, Dejvi! Ti je nj djal shum i
ndershm. As un nuk dua t jesh m i mir se kaq dhe shpresoj t
bhesh nj ndihm e madhe pr mua.
- Mbase, Xhejni, por un kam huqet e mia. Nuk sht gj e mir
pr nj grua me kalamaj, kur burri i saj nuk heq dot dor nga pija. Me t
ndier ern e uiskit, mua m hapet gryka dhe ai shkon posht pa e marr
vesh fare se qysh.
- Ah, po ti je i mrekullueshm kur je esll, Dejvi.
- Mbase jam, Xhejni, kur nuk m bie n qaf njeri.
- A dshiron t jetosh me mua, Dejvi, dhe t punosh pr mua?
- Nuk e di a do t mundesh ti t jetosh me mua, Xhejni, por sa
pr punn, do t mendohem.
- Do t prpiqesh, pra do t bsh t pamundurn, apo jo, Dejvi?
Si thot edhe prifti, asnj burr nuk mund t bj m shum se kaq.
- M shum nga un jo, Xhejni, dhe sbesoj se do t gjesh
ndonj m t mir. Ne jemi krijesa mkatare dhe vshtir se ka burr
m t keq dhe m mkatar se un.
- Mir, mir, ti je shum i sinqert, Dejvi. Djemt e tjer u bjn
upave shum premtime t bukura, vetm q tu prishin mendt e
koks. Kurse ti thua t vrtetn, Dejvi, prandaj po mendoj q t
martohem me ty. Pastaj t shohim se do t dal nga kjo.
Se doli prej saj, historia nuk e thot, por secili do ta kuptonte
q, pavarsisht nga rrethanat, zonja skishte arsye t ankohej pr
zgjedhjen e br. Por fardo t ket br ajo si gjithnj, grat e kan
t pamundur t ken pak logjik n ato q thon, po ashtu edhe burrat
mbeten t pandryshueshm n raste t tilla me siguri, vet Dejvi do t

ket pasur fatin e madh t kuptoj se nuk e meritonte fare at q iu dha.
Po ashtu edhe un dua t jem i sinqert me lexuesit e ktij libri.
Po i bie shkurt: nuk dua q kush e lexon kt libr t keqkuptohet.
Asnj informacion i ktij libri nuk ka vler.
Nse ndokush mendon q, me ndihmn e ktij libri, do t mund
t bnte nj shtitje prmes Gjermanis apo Pyllit t Zi, ai do t humbte
rrugn pa u nisur. Por ngjarjet e librit do t ishin gjja m e bukur q
mund ti ndodhnin. Sa m shum t largohej prej shtpis s vet, aq m
pisk do ta kishte punn.
Un nuk e shoh informacionin e dobishm si pikn time m t
fort. Nuk sht se un kam lindur me kt lloj besimi; ai ka ardhur si
rezultat i prvojs sime.
N koht e mia t gazetaris punoja n nj gazet q u b
pararendsja e shum botimeve periodike popullore t kohrave tona.
Merita jon ishte se arritm t kombinonim udhzimet me zbavitjen. Se
mund t shihet si prpjekje pr tu zbavitur n nj udhzim, pr kt
lexuesi mund t gjykoj vet. Ne u jepnim njerzve kshilla sesi t
martoheshin. Ato ishin kshilla kaq t vlefshme, saq po ti kishin
zbatuar, rrethin e lexuesve tan do ta kishte zili e gjith bota e t
martuarve. Ne u tregonim se si do tu kthehej fati, po t mbanin lepuj,
duke ua dhn kt me fakte dhe figura. T thuash t drejtn, ata do t
jen habitur pak pse ne vet nuk e flaknim tutje gazetarin e t ngrinim
ferma lepujsh. Sa e sa her un e provova, duke iu referuar burimeve t
sigurta, se si nj burr, i cili e fillon me dymbdhjet lepuj t zgjedhur,
n krye t tre vjetve do t arrij t ket nj pjellori prej dymij lepujsh
n vit, q sa vijn e shtohen me shpejtsi t skterrshme. Ai do ta kishte
punn pisk. Nuk do t donte m para. Sdo t dinte far t bnte me to,
kur ti kishte. Por kjo ishte pun pr t. Sm ka rastisur t takoj
70 ZHEROM K. ZHEROM
ndonjher nj fermer me dy mij lepuj, edhe pse kam takuar plot nga
ata q e nisin me dymbdhjet lepuj.
U tregonim lexuesve tan se sa kokrruar kishte n Island, edhe
pse ne vet kishim nj pamje korrekte. U tregonim se sa qiqra n hell
duheshin pr t shkuar nga Londra n Rom, gjra q do ti vlenin
shum ndokujt q kishte ndrmend t bnte nj varg me qiqra nga
Londra n Rom, dhe sa fjal mund t flas n dit nj grua e
zakonshme: pra, gjra t ktij lloji, q, natyrisht, kishin pr qllim ta
bnin lexuesin e gazets son m t menur e m krenar se lexuesit e
gazetave t tjera.
U tregonim se si t shronin kerrmzn e maceve, megjithse
mua vet sm sht mbushur mendja kurr q at mund ta shroj
ndokush. Po t kisha pasur ndonj mace q kerrnjonte o do ta kisha
shitur, o do ta kisha dhuruar gjkundi. Por ne kishim pr detyr t
jepnim informacion sa her q na krkohej. Ca idiot t zellshm pr t
msuar gjithka na shkruanin dhe un shpenzoja gjith mngjesin duke
krkuar prgjigjet pr pyetjet e tyre. Dhe s fundmi i gjeta ato n fund t
nj libri t vjetr me receta kuzhine. Se bhej aty n t vrtet, kt
nuk isha i aft ta kuptoja. Por ishte dika q nuk kishte t bnte fare me
subjektin e librit. Aty nuk sugjerohej asgj q t kishte lidhje me shijet e
maceve, apo me kerrmzn e tyre. Me sa dukej, autort e librit e kishin
futur at paragraf, ngaq ishin shum zemrgjer. Uroja q t mos e
kishin futur fare, sepse pr shkak t atij paragrafi gazeta jon humbi
katr lexues t indinjuar. N letrn e tyre thuhej q kshilla jon u
kishte kushtuar dy sterlina, pa llogaritur dmet n kuzhin, nj dritare t
thyer dhe gjakun q u derdh nga t jerrat e maces. Pasktaj, kerrmza e
maces ishte prkeqsuar m shum se m par. Dhe ishte nj recet
shum e thjesht: t mbaje macen midis kmbve me delikates, pa e
lnduar fare, dhe, me nj pal grshr t mprehta ti bje nj t prer te
bishti. Nuk duhej ti kpusje ndonj cop, madje duhej t tregoheshe i

kujdesshm q t mos e bje nj gj t till. Duhej vetm sa ti bje nj
t prer t holl. Ne e shpjegonim qart se vendi m i mir pr kt lloj
operacioni ishte kopshti ose qilari. Vetm nj idiot do ta provonte at n
kuzhin, i vetm dhe pa asnj lloj ndihme.
U jepnim kshilla mbi etikn. U tregonim se qysh tu
drejtoheshin partnerve t tyre dhe qysh peshkopve. U tregonim se si
t hanin supn. U msonim vallzimin, t dyja sekseve, me ndihmn e
skemave. U zgjidhnim dyshimet q kishin n lidhje me fen, duke iu
dhn nj kod t ri moral, q ngjasonte me nj xham dritareje me
ngjyr.
Gazeta nuk pati suksese financiare, sepse ishte disa vjet e
parakohshme dhe, po pr kt arsye, stafi yn u shkurtua. Departamenti
im mbulonte (e mbaj mend mir) rubrikn Kshilla pr nnat.
Ndihmsja ime ishte nj zonj e re, q pasi ishte divorcuar me t shoqin
dhe kishte kallur n dh katr fmij, kishte nj autoritet t
padiskutueshm n lidhje me t gjitha shtjet shtpiake.
Mjaft interesante ishte edhe rubrika e prjavshme T flassh
drejtprdrejt me t rinjt e drejtuar nga xha Henri. Ai ishte nj plak
shum i menur dhe me prvoj, q shfaqte gjithnj simpati pr brezin e
ri. Gjat rinis s tij kishte kaluar vshtirsi t shumta dhe dinte mjaft
gjra. Un vazhdoj ti lexoj edhe sot e ksaj dite kshillat e xha
Henrit, ndonse nuk kam m mosh pr to, por ato m duken prap
shum t mira. Shpesh mendoj se po ti kisha ndjekur m me prpikri
kshillat e tij do t isha br m i menur, do t kisha br m pak
gabime dhe do t isha m i knaqur me veten nga jam sot.
Nj grua e vogl, e qet, dhe me pamje t lodhur, e cila jetonte
n nj dhom t vogl n rrugn e Gjykats s Totenhamit dhe e kishte
burrin n mendin, drejtonte rubrikat Si t gatuajm, Kshilla mbi
72 ZHEROM K. ZHEROM
edukatn ne ishim dingas me kshilla dhe nj faqe e gjysm t

Inteligjenca e mods, t shkruar me nj stil aq t gjall e energjik,
saq, si m kan informuar nga gazetaria moderne, ka mundur ti
rezistoj kohs edhe sot e ksaj dite: M duhet tju tregoj pr
veladonin hyjnor q vesha mbrmjen e shkuar te Pylli i lavdishm.
Princi C nuk sht nevoja t prsris t gjitha ato q m tha ai debil; ai
sht gomar fare dhe Kontesha e shtrenjt, q mu duk sikur ishte pak
xheloze pr t... etj., etj.
E gjora grua! E shoh tani me ca rroba t zbrdhulta dhe
demod, gjith njolla boje.
Pronari yn ishte nj ndr injorantt m t pacip q m ka rn
rasti t ndesh. Ai punonte duke shfrytzuar nj enciklopedi shum t
lir, ndrsa djaloshi i zyrs son, me ndihmn e nj pal grshrve t
hatashme, ishte prgjegjs pr t na mbshtetur tek Gjetje
humoristike.
Ishte nj pun mjaft e lodhshme dhe rroga jon ishte shum e
ult, por ne ishim optimist, sepse kshtu u vinim n ndihm me
kshilla djemve dhe vajzave t reja, q t prmirsoheshin. Nj nga
lojrat m popullore dhe t prjetshme n kt bot sht loja e
shkolls. Mblidh gjasht vet, vri n rresht dhe ec prpara tyre, me nj
libr dhe nj shkop n dor. Ne e luajm at kur jemi t vegjl, e luajm
kur rritemi, e luajm kur bhemi burra dhe gra, e luajm gjith jetn,
derisa krrusemi e shkojm al-al drejt varrit. Kurr nuk ngopemi
me t. Kurr nuk na mrzitet. E vetmja arsye q e bn at t prjetshme,
sht dshira e secilit prej gjasht fmijve t tjer q ti vij radha pr
t zn vendin e djalit me libr e shkop. Arsyeja (dhe jam m se i sigurt
pr kt) pse gazetaria sht kaq popullore vjen ngaq do gazetar e
ndjen veten sikur sht ai djali me libr e bastun; ndrsa qeveria, masat,
shoqria, arti, letrsia, etj., jan fmijt e tjer q rrin n rresht. Ai u

jep atyre udhzime se si t prmirsohen.
Por un prpiqem q ti shmangem ksaj. Antipatia q kam pr
udhzuesit, m bri ta kujtoj kt shtje. Po le t kthehemi prap atje
ku e lam.
Dikush q e quante veten aeronaut na pyeste n nj letr se n
mnyr prodhohej gazi i hidrogjenit. Skishte gj m t thjesht pr ta
prodhuar. Tekefundit, kshtu mu duk, pasi lexova ca materiale n
Muzeun Britanik, edhe pse e kshillova aeronautin, fardo q t
ishte, q t merrte t gjitha masat e nevojshme pr t parandaluar ndonj
aksident. E mund t bja m tepr? Por pas nja dhjet ditsh erdhi n
zyrn ton nj zonj q i shndrisnin faqet nga shndeti, e cila mbahej te
dora e si e shpjegoi edhe vet nj adoleshenti dymbdhjetvjear.
Fytyra e djalit sishte aspak trheqse. E ma e shtyu prpara, duke i
hequr kapeln, dhe un e kuptova n ast se si qndronte puna. Atij nuk
i kishte mbetur asnj qime n vetulla, ndrsa n vendin e flokve i
kishte mbir nj push i holl, si pluhur, i cili i jepte koks s tij pamjen
e nj veze t zier fort, t qruar dhe t sprkatur me piper t zi.
- Si sot nj jav ky ishte nj djal q ta pije n kup, me
kaurrela t mrekullueshme, - nisi t fliste zonja me nj z t dridhur.
- i paska ndodhur kshtu? e pyeti shefi yn.
- Ja se i ka ndodhur! ia ktheu me inat zonja.
Ajo nxori nj kopje t numrit t fundit t gazets son, ku kishte
nnvizuar me laps artikullin tim pr gazin e hidrogjenit dhe ia flaku n
turinj. Shefi yn e mori dhe i hodhi nj sy kalimthi.
- Pra, ky na qenka aeronauti, ?!
- Po, ky sht aeronauti, - pohoi zonja. Fmija i gjor i
pafajshm! Shihe tani!
- Mbase do ti rriten prap, - e ngushlloi shefi.
74 ZHEROM K. ZHEROM
- Mbase, - e prqeshi zonja, po mbase edhe jo. Dhe, po nuk iu

rritn, far do bni pr t?
Shefi yn i sugjeroi q ti lante kokn. Mu duk sikur ajo do t
vrvitej mbi t, por mbeti vetm n kuadrin e fjalve. Me sa dukej,
gjith hallin e kishte te dmshprblimi. Pastaj filloi t bnte vrejtje pr
karakterin e prgjithshm t gazets son, pr dobsit e saj,
mbshtetjen e publikut, si edhe pr nivelin e stafit.
- T them t drejtn, un nuk shoh ktu ndonj gabim nga pala
jon, - e cyti shefi. Ai krkoi nj informacion dhe e mori.
- Mos u tall me mua! i klithi zonja (un isha i sigurt q ai nuk
po tallej, por, me sa dukej, ajo po e ngatrronte me mendjelehtsin)
se t bj at q sta pret mendja!
T gjith ia mbathm si zogj t trembur prapa karrigeve tona.
- T erdha aty e ta bra kokn si t tijn!
Duhej ta kishte fjaln pr kokn e djalit. Gjithashtu, bri vrejtje
edhe pr paraqitjen personale t shefit ton, duke e quajtur njeri vulgar.
Nuk ishte fare grua e sjellshme.
Por tani e dija mir se ajo e kishte t humbur davan, ngaq e
humbi kontrollin dhe e krcnoi. Shefi yn kishte prvoj mbi ligjin dhe
gjithnj bnte t pamundurn ti shmangej. M kujtohet se thoshte
shpesh: N qoft se ndokush do t m ndalonte n rrug dhe do t m
krkonte orn, un nuk do tia jepja. Edhe po t m krcnonte se do t
ma merrte me forc, prsri nuk do tia jepja. Ama po t zgjidhte rrugn
e gjyqit, un do ta hiqja dhe do tia vija n dor, duke dal kshtu pa u
lagur nga ajo histori.
E mbylli shtjen me zonjn duke i dhn pes sterlina, t cilat
ia paraqiti si fitimin mujor t gazets son, dhe ajo u largua, duke marr
me vete edhe pinjollin e saj t vogl. Pasi iku, shefi m tha me
dashamirsi:
- Mos kujto q ta v fajin ty pr kt. Jo, por i till sht fati.

Vazhdo me kshillat morale dhe vrejtjet. Ti shquhesh n kt fush. Po
mos guxo t preksh m informacionin praktik. Si t thash, fajin
nuk e ke ti. Puna jote ishte mjaft korrekte, por ja q ty st ecn me t.
Po t kisha ndjekur kshillat e tij, do t kisha shptuar veten dhe shum
t tjer nga andrallat. Nuk e kuptoj pse ndodh kshtu, por ksaj ske i
bn. Po ti tregoja ndokujt rrugn m t mir pr t shkuar nga Londra
n Rom, ai do t humbte bagazhet n Zvicr, ose do t thyente qafn
n Dover. N qoft se do ta kshilloja t blinte nj aparat fotografik, ai
do t prfundonte n policin gjermane pr fotografim bazash
ushtarake. Njher u ngatrrova keq, ndrsa u prpoqa ti shpjegoja nj
burri se si t martohej me t motrn e gruas s tij t vdekur, n
Stokholm. Un arrita t prcaktoja pr t kohn m t mir kur nisej
anija nga Holli dhe hotelet m t mir pr t qndruar. Informacioni im
nuk kishte asnj t met, fund e krye, dhe atij nuk i ndodhi asnj e keqe,
por ja q nuk m flet as sot e ksaj dite.
Kjo sht arsyeja pse nuk dua t m ngjallet srish pasioni i
vjetr, prandaj n kto faqe nuk do t gjeni asnj kshill praktike q
tju vij n ndihm pr gjsendi.
N kt libr nuk do t gjeni as prshkrime qytetesh, as
reminishenca historike, arkitekturale, apo morale.
M kujtohet q njher pyeta nj t huaj inteligjent se mendim
kishte pr Londrn.
- sht nj qytet i madh, - tha.
- far t bn prshtypje n t? i thash.
- Njerzit.
- Po ta krahasosh me qytete t tjera, si Parisi, Roma, Berlini, - i
thash, - ndryshim ka?
Ai mblodhi supet.
76 ZHEROM K. ZHEROM
- sht m i madh, - tha. t them tjetr?

Folet e milingonave ngjasin aq shum me njra-tjetrn - shum
shtitore, ca t gjera e ca t ngushta, ku krijesa t vocrra lvrijn n
mnyr t uditshme: diku nxitojn, diku qndrojn e uurisin me
njra-tjetrn. Ca rropaten me ngarkesa t rnda n shpin e ca t tjera
shullhen n diell. Shum hambar t ngarkuar me ushqime, apo qilar
ku jetojn krijesat e vogla q flen, han, dashurojn - qoshja ku
shtriqin kockat e tyre t bardha. Nj koshere sht m e madhe, nj
tjetr m e vogl. Nj folez sht vendosur n rr, nj tjetr n gur.
Njra u ngrit dje, nj tjetr shum koh m par dhe, ka nga ato pr t
cilat thon q jan ngritur prpara se t vinte dallndyshja e par.
Kushedi? Ktu nuk do t gjeni historin e njerzimit.
do lugin ka historin e vet. Un do tju rrfej vendin dhe ju,
n da kthejeni n vargje dhe kndojeni si tjua doj qejfi.
Na ishte nj up, pastaj na erdhi nj un, q e deshi dhe ngau
tutje.
sht nj kng monotone, e shkruar n shum gjuh. Por me sa
duket, uni sht udhtar i madh. Ktu n Gjermanin sentimentale e
mbajn mend mir. Ardhjen e tij e kujtojn edhe banort e maleve t
Alsass; madje ai vizitoi edhe brigjet e Alen Uoterit. Ishte nj ifut
endacak i vrtet, por vajzat idiote nuk ia vun veshin trokllims s
patkonjve t tij, ndrsa largohej.
N kt vend t rrnuar kaq shum her, ku koh m par
shtpit gumzhinin nga zrat, u ngritn shum legjenda dhe, po ktu,
un po iu l ta gatuani orbn si tjua doj qejfi. Merrni nja dy zemra
njerzore, nj tuf pasionesh (nuk ka m shum se nj duzin prej tyre),
prziejini me t mira e t liga bashk, hidhini pr shije ca salc vdekjeje
dhe provojeni sa her tjua ket nda. Qelia e Shenjt, Preja e Gjuetis,
Biruca e Varrit, Hovi i t Dashuruarit quajeni si t doni, po ajo orb

sht.
S fundmi, n kt libr nuk do t gjeni prshkrime.
Nj miku im amerikan, nj xhentlmen i kulturuar q e kishte
hobi poezin, m thoshte se kishte nj ide shum her m t sakt pr
liqenin nga nj album me fotografi q kushtonte vetm tetmbdhjet
pens, sesa nga t gjitha fjalt e Kolerixhit, Sauthit, apo Uordsuorthit s
bashku. Miku im mendonte q, ashtu sikurse kanavaca dhe bojrat ishin
mediumt e gabuar pr rrfimin, edhe t pikturuarit me an t fjalve
sishte vese nj metod e errt pr t treguar prshtypjet, ndrkoh q
mnyra m e mir ishte t prdorje syt pr ti par.
Lidhur me kt shtje, m kujtohet nj or msimi e letrsis
angleze, gjat nj pasditeje t nxeht. Ora filloi me leximin e nj poeme
t gjat e disi t pakuptueshme. M vjen turp ta them se emrin e autorit
dhe titullin e poems i kam harruar. Me t mbaruar leximi, ne mbyllm
librat dhe profesori, nj burr i sjellshm me flok t thinjura, na krkoi
q ta prshkruanim me fjalt tona at q sapo kishte lexuar.
- Tani m thoni, - tha profesori, duke u prpjekur t na jepte
zemr, - pr far flet poema?
- Me leje, sr? - tha djali i par, me kokn posht dhe gjith
druajtje, sikur subjekti tanim dihej dhe sia vlente ta zinte m n goj, -
ajo flet pr nj virgjresh.
- Pooo, - pohoi profesori, - por dua q ti t ma tregosh me fjalt
e tua. Ne nuk themi virgjresh, ti e di. Ne themi vajz. Poo, flet pr nj
vajz. Vazhdo!
- Nj vajz, - prsriti djali, q korrektimi sikur ia shtoi akoma
edhe m shum ndrojtjen, - q jetonte n nj pyll.
- far pylli? e pyeti profesori.
78 ZHEROM K. ZHEROM
Djali pa njher kutin e bojs s shkrimit q kishte prpara,

pastaj ngriti syt e pa tavanin.
- H, jepi! e nxiti profesori q filloi ta humbte durimin, - u
bn dhjet minuta q po flasim pr kt pyll dhe, padyshim, q ti do t
na thuash dika pr t.
- Nj pyll me drur gunga, deg t kaprthyera, - ia nisi djali.
- Jo, more djal! e ndrpreu profesori. Nuk dua q t m
prsritsh poemn. Dua t ma thuash me fjalt e tua, se lloj pylli
ishte ai ku jetonte vajza.
Profesori prplaste kmbn nga padurimi, ndrsa djali
ngurronte.
- Ishte nj pyll si gjith pyjet.
- Pa tregoja ti se far pylli ishte! - iu drejtua profesori djalit t
dyt.
Djali i dyt tha se ai ishte nj pyll i gjelbr. Kjo ia ngriti
akoma edhe m keq kacabunjt profesorit. Ai e quajti at kokgdh,
edhe pse un se kuptova pse, dhe kaloi tek i treti, i cili dukej sikur n
at ast ishte ulur mbi ca pllaka t nxehta dhe po tundte dorn si nj
semafor i prishur. Edhe sikur profesori t mos e kishte pyetur, ai do ta
kishte thn, sepse ishte skuqur aq shum, sa mend po plciste pr ta
nxjerr.
- Nj pyll i errt dhe i frikshm, - klithi djali i tret, duke u
ndjer kshtu m i lehtsuar.
- Nj pyll i errt dhe i frikshm, - prsriti profesori, duke e
miratuar. E pse ishte i errt dhe i frikshm?
Por djali i tret dukej sikur e priste kt pyetje.
- Sepse atje nuk mund t hynte dielli.
Profesori u ndje sikur t kishte zbuluar poetin e klass.
- Pra, dielli smundte t hynte atje, ose m mir, rrezet e diellit

nuk arrinin t deprtonin n pyll. Po pse rrezet e diellit nuk arrinin t
deprtonin?
- Sepse gjethet ishin shum t dendura.
- Shum mir, - tha profesori. Pra, vajza jetonte n nj pyll t
errt dhe t frikshm, posht tends s gjetheve, t ciln nuk mundnin ta
anin dot rrezet e diellit. Tani, pa m thuaj, far rritej n at pyll? iu
drejtua djalit t katrt.
- Pem, sr.
- Po tjetr?
- Krpudha, sr.
Pasoi heshtja. Profesori nuk ishte i sigurt pr krpudhat. Por pasi
i hodhi nj sy tekstit, pa se djali kishte t drejt; krpudhat
prmendeshin.
- E sakt, - tha profesori, - atje rriteshin krpudha. Po tjetr?
kishte nn pem?
- Tok, sr.
- Jo, jo! far rritej midis pemve?
- Shkurre, sr.
- Shkurre, shum mir! Tani jemi n udh t mbar. N pyll
kishte shkurre dhe pem. Po tjetr?
Ai ia drejtoi gishtin nj djali t vogl andej nga fundi, i cili, pasi
e kishte ndar mendjen se pylli nuk do ti binte m n qaf, sepse ishte
shum larg prej tij, po shtynte kohn duke lozur me veten. Sado q
fillimisht u ndje pak i bezdisur, e ndjeu t nevojshme ti shtonte edhe
dika inventarit, ndaj guxoi t prmendte manaferrat. Por gaboi: poeti
nuk i kishte prmendur manaferrat.
- Padyshim q Klobstokun do ta ket marr uria, - komentoi
profesori i knaqur, ngaq arriti tia lexoj mendimet.
80 ZHEROM K. ZHEROM
E qeshura e klass ia bri qejfin akoma m shum.

- Ti, - vazhdoi duke treguar me dor nj djal tjetr, nga mesi i
klass, - m thuaj, kishte tjetr n at pyll, midis pemve dhe
shkurreve?
- Atje ishte nj prrua, sr.
- E sakt. Dhe far bnte prroi?
- Gurgullonte, sr.
- Jo, jo, rrket gurgullojn. Prrenjt...
- Oshtijn, sr.
- Pra, oshtinte. Dhe e bnte at t oshtinte?
Kjo ishte nj pyetje e vshtir. Nj djal (m duhet ta pohoj se
nuk kishte ndonj intelekt kushedi far) sugjeroi vajzn. Pr t na
ardhur n ndihm, profesori e ndrtoi pyetjen n nj form tjetr:
- Kur oshtinte?
Djali i tret, q erdhi srish si shptimtar, shpjegoi se ai oshtinte
kur prplasej n gur. Disa prej nesh prfytyruan vagllimthi nj prrua
ngordhalaq, prderisa bnte zhurm duke u prplasur n nj gj t atill,
aq t vogl. Po t kishte qen prrua i madh, ai do t kishte vazhduar
rrugn pa u ndjer.
- Dhe far jetonte n kt pyll, pran vajzs? ishte pyetja
tjetr.
- Zogjt, sr.
- Po, n pyll jetonin zogjt. Po tjetr?
Me sa dukej, zogjt na i shkarkuan t gjitha idet.
- H, pa m thoni, jan ato kafsht me bisht q vrapojn npr
degt e pemve?
Ne u menduam pak dhe dikush sugjeroi macet. E kishte gabim.
Poeti nuk i kishte prmendur fare macet.
Nuk m kujtohet me hollsi ky pyll. Mbaj mend q prmes tij

dukej qielli. Vende-vende, prmes pemve dukej qielli, q shpesh ishte
i mbushur me re, dhe, rastsisht, n qoft se m kujtohet tamam, at dit
vajza u lag dhe u b qull.
U ndala n kt rast, sepse ai m duket se e shpjegon m s miri
shtjen e prshkrimit n letrsi. Nuk arrij ta kuptoj edhe sot e ksaj dite
se far i mungonte prmbledhjes s djalit. Pavarsisht nga prshkrimi i
ndryshm prej atij q i bnte poeti, cilido t ket qen ai, nuk besoj se
pylli i tij ka qen ndryshe nga nj pyll si t gjith pyjet.
Un mundem tjua prshkruaj Pyllin e Zi n t gjitha prmasat e
tij. Mund tju prkthej Hebelin, poetin e Pyllit t Zi. Mund tju shkruaj
faqe t tra pr grykat e shkmbinjve dhe lndinat gazmore, pllajat e
veshura me pisha, ukat me kurora shkmbinjsh, rrket q
shkumzojn (t cilat gjermant i kan sistemuar n mnyr t atill q
t mos krcejn mbi postaft e bagtive apo kanalet ujitse), fshatrat e
tij t bardh dhe fermat e vetmuara.
Por kam frik se ju do ti kaprceni t gjitha kto faqe. N rast
se ndiheni t freskt e t zellshm pr ti lexuar ato, mendoj, me t
thn e me t br, tju jap nj prmbledhje t shkurtr t shkputur nga
nj guid pa shum pretendime:
Nj zon piktoreske malore, q shtrihet n jug-perndim t
Rinit. Formacioni gjeologjik sht kryesisht prej guri dhe graniti. Faqet
e maleve jan t pyllzuara me pisha. Laget nga prrenj t shumt,
ndrsa luginat e populluara jan pjellore dhe t mirmbajtura. Hanet
jan t mir, por verrat lokale duhet tu serviren m me mend t
huajve.
82 ZHEROM K. ZHEROM
KREU VI
Pse shkuam n Hanovr. Dika q jasht shtetit e bjn m

mir. Si msohet arti i mirsjelljes me t huajt n shkollat
angleze. Instinktet atrore t Harisit. Rruglarsi
konsiderohet si artist. Patriotizmi i Xhorxhit. duhej t
bnte Harisi. bri ai. Ne i shptojm jetn Harisit.
Qyteti i pagjum. Kali i karrocs si kritik.
Pas nj udhtimi t qet, pa asgj t veant, ne mbrritm n

Hamburg t premten dhe nga Hamburgeri shkuam n Berlin, duke i
rn nga Honovri. N fakt, nuk ishte kjo rruga m e shkurtr. Vizita
jon n Hanovr m kujtoi historin e nj zezaku q e nxorn n gjyq,
sepse e kapn duke vjedhur pula n pularin e diakons.
- Po, sr. T them t drejtn, sr, sht e vrtet. Isha atje, sr.
- Ah, pra e pranon kt?! Dhe po bje n pularin e diakons
s Abrahamit n orn dymbdhjet t nats me nj thes n dor?
- Tani do ta tregoj, sr. Shpura te masa Xhordani nj thes me
shalqinj, sr. Po, sr, m krkoi masa Xhordani q ta oja atje.
- Ashtu?
- Po, sr. Pastaj u ulm dhe ia shtruam muhabetit bashk.
- N rregull. Por ne duam t dim se po bje n pularin e
diakons.
- Po, sr. Tani do ta tregoj. Pasi folm e folm, u b shum
von. Dhe un i thash vetes: Tani mbathja kmbve, Ulis, se do t
gjej belaja me plakn! Dhe plaka ime sdurohet fare, sr. Po filloi
ajo...
- Mir, mir, ssht nevoja t na tregosh pr t. N kt qytet ka
edhe gra t tjera, q jan m llafazane se gruaja jote. Diakona e
Abrahamit sht gjysm milje larg nga rruga jote prej shtpis s
Xhordanit. Si u gjende atje?
84 ZHEROM K. ZHEROM
- Kt po prpiqem t shpjegoj, sr.

- Po h pra, fol, se na plase! deshe atje?
- Me sa duket, sr, duhet t jem shmangur pak nga rruga ime.
Edhe neve u shmangm pak nga rruga jon.
Fillimisht, pr arsye t ndryshme, Honovri nuk t duket aspak
interesant. Ai prbhet nga dy qytete: njri sht me rrug t gjera
moderne dhe me kopshte t mrekullueshm, ndrsa tjetri, q shkon bri
tij, sht nj qytet i shekullit XVI me shtpi t vjetra prej druri, prgjat
rrugicave t ngushta. Prmes harqeve t ult t z syri oborre, gluar
nga kuajt dhe karrocat q presin tregtart e pasur apo zonjat e dhjamura,
dhe ku fmijt dhe pulat jan t lir t shkojn nga tu doj qejfi. Ndrsa
n ballkone jan nder pr tu thar rrecka t ndyra.
Hanovri ka nj atmosfer angleze, veanrisht t dielave, ku
dyqanet e mbyllura me qepena dhe kumbimi i kambanave t japin
prshtypjen e Londrs n ditt me diell. Kjo nuk ishte fryt i imagjinats
sime, sepse kt e ndjeu edhe Xhorxhi. T dieln, pasi hngrm drekn,
un me Harisin bm nj shtitje t shkurtr pr t pir cigare. Kur u
kthyem, e gjetm Xhorxhin duke dremitur n karrige.
- Se ka dika prej t dielave angleze ktu, - tha Harisi, - e cila i
bn thirrje do anglezi, q i rrjedh nga ky gjak ndr deje. Do t m vinte
keq ti bja bisht, fardo q t thot brezi i ri.
Thon se gjermanishten m t bukur mund ta msosh vetm n
Hanovr. Por e keqja sht se po t dalsh nga Hanovri, kt
gjermanishte nuk e kupton askush. Kshtu q duhet t zgjidhni ose
gjermanishten m t bukur e t qndroni n Hanovr, ose gjermanishten
m t keqe e t udhtoni n Gjermani.
Gjermania, e cila pr shekuj me radh ka qen e ndar n shum
principata, ka pasur fatin e keq t ket nj shumllojshmri varietetesh
gjermanishteje. Gjermant e Posenit, kur ua ka nda t bisedojn me ata
t Vurtenburgut, shpeshher jan t detyruar t flasin frngjisht ose

anglisht, ndrsa zonjushat e reja, q kan marr nj shkollim t
kushtueshm n Uestfalia, i habisin dhe zhgnjejn prindrit e tyre, kur
nuk arrijn t kuptojn asnj fjal n Meklenburg. N Gjermani
dialektet nuk fliten vetm n zonat rurale dhe nga t pashkolluarit. do
provinc ka gjuhn e vet, pr t ciln ndihet mjaft krenare dhe punon
pr ta ngulitur. Nj bavarez i shkolluar do tju bindte, duke ju folur n
mnyr akademike, q gjermanishtja e veriut sht m korrekte. Por ai
vet do t vazhdonte t fliste n gjermanishten e jugut dhe at do tia
msonte edhe fmijve t tij.
Si kan marr gjrat kt shekull, kam frik se Gjermania do ti
zgjidh vshtirsit e saj duke folur anglisht. do djal apo vajz n
Gjermani, me prjashtim t t pashkolluarve, flet anglisht. Pasi t
ndreqen disa arbitraritete t vogla n shqiptimin e saj, ska dyshim, q,
n pak vite, ajo do t bhet gjuha e bots. T gjith t huajt jan t nj
mendjeje q, gramatikisht, ajo sht gjuha m e leht pr tu msuar.
Nj gjerman, pasi e krahason at me gjuhn e vet, ku pr do fjal, n
do fjali, ka t paktn nga katr rregulla t dallueshme, do tju thot q
anglishtja nuk ka gramatik fare. Kam frik se ka edhe shum anglez
q kan arritur n kt prfundim. Por e kan gabim. Gramatika angleze
ekziston, sepse shkollat tona e njohin kt fakt, dhe ajo u msohet
fmijve tan, duke deprtuar madje deri te letrsia dhe shkrimet
gazetareske. Por, me sa duket, h pr h edhe ne jemi n nj mendje me
t huajt - q ajo sht e paprfillshme.
Pylli i bukur i Ajlenridit e kufizon Hanovrin nga jugu e nga
veriu dhe aty na ndodhi nj incident, n t ciln Harisi zuri nj vend t
dukshm.
T hnn pasdite po ngisnim biikletat prmes ktij pylli n
shoqrin e shum iklistve t tjer, sepse ai sht vendi m i dashur i
86 ZHEROM K. ZHEROM
hanoverianve n ditt me diell dhe shtigjet e tij t hijezuar mbushen

plot me njerz t hareshm. Mes tyre ishte edhe nj vajz shum e
bukur, e cila ngiste nj biiklet t sapo bler. Dukej q ishte fillestare.
Instinktivisht, e ndjem se do t vinte nj ast q t kishte nevoj pr
ndihm dhe, Harisi, si njeri fisnik q sht, na tha se do t bnim mir
ti qndronim pran. Ai, si na thot ndonjher mua dhe Xhorxhit, ka
edhe vet vajza, ose q t jem m i sakt, nj vajz, e cila zakonisht
praktikohet me biiklet n kopshtin e shtpis. Nj dit edhe ajo do t
bhet nj zonjush e bukur dhe e respektuar. Ky duhet t jet shkaku q
vajzat e moshs tridhjet e pes vje e lart e trheqin aq shum Harisin.
Ato i kujtojn, si thot edhe vet, shtpin.
Kishim br rreth dy milje, kur n nj shesh t vogl, ku
kryqzoheshin pes rrug, pam nj burr q po lagte rrugt me nj
zorr. Zorra, e cila n do nyje kishte nga nj pal rrotka t vogla,
prdridhej prapa tij si nj krimb gjigand me goj t hapur. Ai e kishte
mbrthyer me t dyja duart dhe ajo ngrihej e ulej, duke derdhur nj
shatrvan t fort uji.
- far metode e shklqyer! Njmij her m e mir se e jona!
thirri Harisi i ngazllyer. Ai sht kundrshtar i t gjith institucioneve
britanike. Sa e thjesht dhe sa ekonomike! Me kt metod nj njeri i
vetm sht n gjendje t lag kaq shum siprfaqe rruge, saq neve,
me mjetet tona ngordhalaqe, do t na duhej m shum se nj or.
Xhorxhi, q ishte prapa meje n biikletn dyshe, i tha:
- Vese me kt metod nj njeri i vetm sht n gjendje t bj nj
turm t tr njerzish t thyejn qafn.
Ndryshe nga Harisi, Xhorxhi e ndjen veten anglez deri n palc.
M kujtohet se si u nxeh njher me Harisin pr gijotinn n Angli.
Ajo sht vepr kasapsh! i tha Harisi. Pun e madhe, - ia ktheu
Xhorxhi. Un jam anglez dhe varja pr mua sht nj gj shum e

mir.
- Mjeti yn mund t ket dobsit e veta, - vazhdoi Xhorxhi,
por ai vetm sa t lag pak nga kmbt dhe ksaj i bhet derman. Kurse
me kt lloj mjeti, nj njeri mund t t ndjek npr qoshe e npr
shkall.
- Pikrisht kjo gj m mahnit mua, - ia ktheu Harisi. - Ata jan
m t zot. Kam par njher nj burr n nj qoshe n Strasburg, q
lagte do pllmb t nj sheshi t mbushur me njerz, por pa crkitur
qoft edhe nj njeri t vetm. sht e mrekullueshme mnyra se si e
llogarisin largsin...
- Prit nj minut! tha Xhorxhi.
- Pse? e pyeta un.
- Po shkoj t fshihem prapa asaj pems, q ta shoh t gjith
shfaqjen prej andej. Harisi ka t drejt: me siguri q ktij rreshtit do ti
ngjas dika. Ky artist tani se ka mendjen, sepse po lan at tabeln. Do
ta pres derisa t mbaroj.
- Brokulla! i tha Harisi. Ai ska pr ta lagur.
- Ja, pr kt sjam i sigurt un, - i tha Xhorxhi q zbriti nga
biikleta dhe shkoi posht nj peme vidhi, ku filloi t mbushte llulln e
vet. Edhe un shkova pas tij dhe e mbshteta biikletn te trungu. Harisi
shfryu npr dhmb se ne ishim turpi i vendit q na lindi, dhe vazhdoi
rrugn.
N at ast dgjova thirrjen e dshpruar t nj gruaje. Pash se
at thirrje e kishte lshuar zonjusha e re dhe elegante q prmenda pak
m par, e cila, gjat kohs q ne po flisnim pr larsin e rrugve, na
kishte dal fare nga mendja. Ajo po shkonte me biiklet drejt e te dushi
i ujit q dilte nga zorra. Dukej krejt e paralizuar dhe spo mundte ta
kthente biikletn pr tu shmangur. Ndrsa ajo lagej, burri me zorrn
88 ZHEROM K. ZHEROM
n dor, q sishte as i pir dhe as i paralizuar, vazhdonte ta mbante at

drejt saj me indiferenc. Mbi t ran nj lum mallkimesh, por ai nuk e
au kokn.
Harisi, tek i cili n at ast u ngjall natyra atrore, bri gjn m
t menur q mund t bhej n ato rrethana. Po t kishte vepruar m me
gjakftohtsi do t dilte prej atij incidenti si heroi i dits. Por,
prkundrazi, pas asaj q ndodhi, ai u mbulua nga t sharat dhe e vuri
kokn n rrezik. Pa hezituar fare, ai e drejtoi biikletn nga burri dhe iu
hodh prsipr, duke u prpjekur tia hiqte zorrn nga duart.
Po t kishte vn n pun logjikn, mjaftonte sa t mbyllte
rubinetin. Pastaj, po t donte mund t luante me burrin futboll, me
shpata, volejboll apo ti donte qejfi, dhe ata njzet a tridhjet vet q
nxituan ti vijn n ndihm, vetm sa do ta kishin duartrokitur. Ideja e
tij, si na e shpjegoi m von, kishte qen q tia hiqte zorrn nga duart
atij idioti dhe, si ndshkim, tia kthente atij vet. Por, me sa dukej, edhe
lagsi i rrugve kishte pasur t njjtn mendje me t, pr ta prdorur
zorrn si arm pr t lagur Harisin. Vese, si prfundim, ata lagn do
gj t gjall a t vdekur n nj distanc prej pesdhjet jardsh, prve
vetes s tyre. Nj burr i inatosur, q ishte br qull dhe sdonte tia
dinte m nga uji, krceu n arenn e tyre pr tiu dhn nj dor
ndihm. T tre s bashku e ngritn zorrn lart dhe uji zbriti nga qielli
mbi njerzit n formn e nj stuhie ekuinoksi. Pastaj e uln posht dhe
uji krceu si rrebesh n kmbt e tyre, duke i lagur deri n palc.
Asnjrit syresh si shkoi mendja t mbyllte rubinetin. U dukej
sikur po luftonin me ca forca primitive t natyrs. Pr dyzet e pes
sekonda, si tha Xhorxhi q e kishte llogaritur kohn duke par orn,
ata e kishin spastruar krejt zonn nga do gj e gjall, prve nj qeni q
urgonte si nj nimf uji dhe rrotullohej nga presioni i ujit sa n njrn
an n tjetrn, duke luftuar trimrisht kundra ktyre forcave t ferrit.
Burrat dhe grat i braktisn biikletat e ia mbathn t fshiheshin n pyll.

Prapa do peme prgjonin koka t lagura dhe t zemruara.
M n fund n sken mbrriti nj burr me mend. Ai iu afrua me
guxim rubinetit prej hekuri dhe e uli posht. N at ast, nga dyzet
pem doln dyzet qenie njerzore, t qullura deri n palc. Secila prej
tyre kishte dika pr t thn.
Fillimisht mu duk m e arsyeshme t prdornim ndonj barel
apo kosh rrobash pr t uar n hotel ato q mbante veshur Harisi. Por
pastaj u desh ndrhyrja e Xhorxhit pr ti shptuar jetn Harisit.
Meqense ishte i that dhe i kthjellt, ai nxitoi atje para se t mbrrinte
turma. Harisi u prpoq ti shpjegonte se si ndodhi, por Xhorxhi ia preu
shkurt:
- Merre kt, - i tha duke i zgjatur biikletn, - dhe mbathja
kmbve! Ata nuk e din q jemi bashk, por sido q t shkoj puna, ti
nuk duhet ti nxjerrsh emrat tan. Ne po vijm prapa me ng. Po t
qlluan, ec me zigzage!
Un jam i bindur q ndodhit e ktij libri jan dhn me saktsi
dhe pa asnj lloj teprimi, por Harisi sht i mendimit se kjo histori sht
e ekzagjeruar, ngaq beson se shum-shum mund t ket crkitur
vetm nja dy vet. Un i thash ta provonim, duke ia kthyer atij nj
zorr llastiku n nj distanc prej njzet e pes jardsh, pastaj le t jepte
opinionin e tij n mund t quhej crkitje, por ai e refuzoi provn.
Edhe pr numrin e njerzve q morn pjes n at katastrof, ai
kmbngul se nuk ishin m shum se gjysm duzine, pasi dyzeta ishte
nj shifr tepr e ekzagjeruar. Prap jam i gatshm t kthehemi n
Hanovr pr t br hetimet e duhura, por ai prsri nuk pranon. Un
jam i bindur se versioni im mbi kt ngjarje kujtohet n Hanovr me
mllef edhe sot e ksaj dite.
90 ZHEROM K. ZHEROM
Po at mbrmje e lam Hanovrin dhe mbrritm n Berlin n

kohn e darks. Berlini sht nj qytet i mrzitshm, me qendrn e
mbipopulluar dhe periferin e shkret. E vetmja rrug e famshme, Unter
der Linden, sht nj prpjekje pr t kombinuar Oksford Strit me
Shamps Elizen. N teatrot e tij t zgjedhur dhe t mrekullueshm luhen
vazhdimisht pjes t suksesshme, por asnjher pa ndrprerje, kshtu q
brenda nj jave mund t shihni prnat dika t re. Koha q
frekuentohen m shum kafenet dhe restorantet e Berlinit, sht nga
mesnata deri n orn tre t mngjesit. Dhe shumica e njerzve q i
frekuentojn ato, t nesrmen shkojn n pun q n shtat t mngjesit.
Me sa duket, berlinasi e ka zgjidhur me sukses shtjen m madhore t
jets moderne: duke qen n gjendje t bj edhe pa fjetur fare, ai sht
i prgatitur pr prjetsin.
Personalisht, un nuk njoh asnj qytet tjetr ku t jen n mod
or t tilla, kaq t vona, prve Petrogradit. Por petrogradasit nuk
ngrihen hert n mngjes. Sallonet e muziks atje, t cilat jan n mod
menjher pas teatrove, nuk hapen kurr para ors dymbdhjet. Trenat
m t plqyer pr udhtart jan ata q nisen n or pes t mngjesit
dhe sht shum e vshtir t ash rrugn pr tu futur brenda tyre. Kta
trena i shptojn rust nga e keqja e zgjimit hert n mngjes. N at
koh rusi u uron shokve t tij natn e mir dhe shkon n tren, pa i
rn fare n qaf shtpis s vet.
Xhorxhi me Harisin e dgjuan kshilln time dhe nuk deshn t
qndronin m n Berlin, por t shkonin n Dresden. Berlini mund t ti
tregoj gjetiu shumicn e atyre q ka pr t rrfyer, kshtu q ne
vendosm t bnim nj shtitje me pajton npr qytet. Portieri i hotelit
na prezantoi nj karrocier t zotin dhe na siguroi se ai ishte i aft q,
brenda pak kohe, t na tregonte gjithka q ia vlente ta shihje. Burri, i
cili na zgjoi n nnt t mngjesit, ishte pikrisht ai q na duhej: i
qeshur, inteligjent dhe e njihte Berlinin saktsisht. Ne e kuptonim

gjermanishten e tij dhe, ve ksaj, ai dinte edhe pak anglisht, aq sa na
duhej pr ndonj rast t veant. Pr burrin nuk kishe thoshe, por kali
i tij ishte kafsha m e shmtuar q m kishin zn syt.
Si plqyem q kur na pa pr her t par. Un dola i pari nga
hoteli. Ai ktheu kokn dhe m pa njher nga koka te kmbt me nj
pal sy t xhamt e t ftoht. Pastaj e hodhi vshtrimin te nj kal tjetr,
nj shoku i tij q i qndronte prkarshi. E dija se i tha. Turinjt e tij
ishin shum shprehs dhe nuk bri as prpjekjen m t vogl pr ta
fshehur at q ndjente. I tha: far qyfyresh ndodhin n ver, ?!
Pas meje doli Xhorxhi. Kali ktheu prap kokn dhe e pa. Nuk
kam par kurr kal m mendjemadh se ai. Edhe sikur t m kishte
vshtruar q posht kmbve t pasme, vshtir se do t isha habitur aq
shum. Po me sa dukej Xhorxhi e zbaviti m shum se un, sepse u
kthye prsri nga shoku i tij: I jashtzakonshm, ? Jam shum
kureshtar t msoj se ku rriten ksi krijesash!
Dhe trembi me bisht mizat q i kishin qndruar n vithe.
Mendova se, me siguri, do t kishte humbur t mn q n vogli dhe
do ta kishin rritur si mace.
Un me Xhorxhin u ngjitm n pajton dhe pritm Harisin. Ai
erdhi pas pak. Kishte veshur nj xhaket fanellate njujorkeze, t ciln e
kishte marr pr iklizm n mot t nxeht. Kapela i ishte prishur, por
prapseprap e bnte punn e vet, se t ruante nga dielli.
Kali, me ta par, tha: Gott in Himmel!1 dhe u nis gjith gjallri
drejt Fridri Shtrases, duke i ln Harisin dhe karrocierin n trotuar. I
zoti i thirri t ndalonte, por ai sia vuri veshin. Ata na ndoqn me vrap
dhe na arritn atje ku kthehej Dorothin Shtrase. Nuk arrita ta dgjoj
plotsisht se i tha burri kalit, por m zuri veshi vetm:
1 O Perndi! (gjerman.) (Shn. i prkth.)

92 ZHEROM K. ZHEROM
Nuk e di ti se n kt mnyr un siguroj jetesn?

E kush t pyeti se mendon ti?
Ah, po ty aq t bn, mjaft sa t mbllaitesh.
Kali ia la fjaln prgjysm dhe u kthye, n hesap t tij, pr nga
Dorothin Shtrase, sikur donte ti thoshte:
Boll tani, qepe gojn! Na lr t mbarojm pun e t kthehemi!
Kur mbrritm n Branderburgr Thor, karrocieri trhoqi frert,
zbriti nga pajtoni dhe erdhi t na shpjegonte ato q ishin prreth nesh.
Pastaj na tregoi me gisht Dhirgartenin dhe na shpuri prpara ndrtess
s Rajshtagut. Aty na informoi me saktsi pr lartsin, gjersin dhe
gjatsin e saj, sipas stilit t guidave. M pas u prqendrua te Porta. Na
tha se ajo ishte br prej guri, duke imituar Panteonin e Athins.
N at ast, kali, i cili, ngaq sdinte t bnte, po lpinte
kmbt e veta, ngriti kokn. Nuk tha asgj, vetm sa na pa.
Burri nisi t fliste prsri me nervozizm. Ksaj here ai tha:
Panterenn.
Kali nuk e zgjati m, por u nis m drejtim t Lindenit dhe
skishte burr nne q tia kthente m mendjen t ndalej. Burri iu
hakrrua, por ai vazhdoi t ecte me trokth. Ndrsa ecte, shpatullat i
dridheshin dhe mu b sikur donte t thoshte:
A nuk e pan Portn? Boll tani! Pastaj as ti sdi se flet dhe as
kta nuk t kuptojn. Ti po flet gjermanisht.
E njjta gj ndodhi edhe prgjat Lindenit. Kali pothuajse nuk
na la t shihnim asgj. Burri i ra shkurt, gjat kohs q pajtoni lvizte
me shpejtsi.
Kta djelmosha, - dukej sikur fliste me vete kali, - duan vetm
q t shkojn n shtpi dhe tu mburren njerzve q i pan kto gjra.
Po t jen t interesuar vrtet pr to dhe po t jen m t menur nga
duken, ata mund t marrin informacion m t sakt se ai q po u jep
ky hajvani im nga ndonj libr guide. E kujt i duhet se sa e gjat sht

nj kambanore?! Edhe po e msove, at do ta harrosh pas pes
minutash, dhe, po qe se e mban mend pr pes minuta, kjo ndodh ngaq
ske t bsh tjetr. Ah, ma bri kokn daulle me gjith ato brokulla!
E pse nuk i bie shkurt e t na lr t shkojm t ham drekn?
T thuash t drejtn, kafsha plak nuk ishte krejt pa logjik. Sa
pr guidat, do t doja ta linin me kaq. Por meq skocezt thon:
Mshir pr mkatart!, at dit e mallkuam kalin e gjor n vend q
ta bekonim.
KREU VII
Prsiatjet e Xhorxhit. Dashuria e gjermanve pr rregullin.

Banda e Zogjve t Zinj t Shvarcvaldit. Qeni kinez.
Superioriteti i tij ndaj qenve t tjer. Gjermani dhe sistemi
94 ZHEROM K. ZHEROM
diellor. Nj vend i rregullt. Si duhet t jet lugina malore

sipas ides gjermane. Si zbresin nga malet prrenjt n
Gjermani. Skandali i Dresdenit. Harisi jep nj shfaqje. Ajo
nuk vlersohet. Xhorxhi dhe halla e tij. Xhorxhi, jastku dhe
tre zonjushat.
N nj vend midis Berlinit dhe Dresdenit, Xhorxhi, i cili kishte

rreth erek ore q shihte i prqendruar nga dritarja, tha:
- sht ky zakon n Gjermani pr t vendosur kutit postare
n maj t pemve? Pse nuk i vendosin prpara dyerve, si e gjith bota?
Pr mua do t ishte gjja m e urrejtshme t kacavaresha npr pem
pr t marr letrat q m kan drguar. Puna e postierit ktu qenka puna
m e rrezikshme, sidomos gjat netve me stuhi. Se kuptoj, kur i vn
n pem, pse si ulin t paktn pak m posht, por i vn gjithnj n
degt m t larta? vazhdoi ai, por ndrkaq u duk sikur i erdhi
ndrmend dika tjetr. Mbase gjermant, q jan prpara nesh n
shum drejtime, do t ken shpikur ndonj post t mrekullueshme me
pllumba. Por, sado t zot t jen, se besoj t ken arritur deri aty sa
tu msojn zogjve ti shprndajn letrat n tok. Marrja e letrave prej
atyre kutive duhet t jet nj pun me kok n torb edhe pr vet
gjermant n mosh mesatare.
Un i hodha syt andej nga shihte ai dhe i thash:
- Ato nuk jan kuti postare, por fole zogjsh. Ti nuk e kupton fare
kt komb, Xhorxh. Gjermani i do zogjt, ama vetm zogjt e rregullt.
Po ta lsh zogun ta ndrtoj vet folen, ai e ndrton ku ti doj qejfi
atij. Pastaj, ajo nuk sht as e bukur, ashtu si e do gjermani. Ajo ska
penelata, apo ndonj imazh prej allie ose flamur. Me t mbaruar
folen, zogu fillon t jetoj si e ka pr zakon: ai i flak mbi bar pa
kujdes gjrat e tij: glasa, mbeturina krimbash, turli gjrash. Ai ushqen
fmijt, grindet apo bn dashuri hapur fare me gruan e vet, n syt e

njerzve. Gjermani shtanget prej atyre q bn ai. Ai i thot zogut: Ti
m plqen pr shum gjra. Vrtet q m plqen kur t shoh ty. Por,
nuk m plqen fare mnyra jote e jetess. Merre kt kutiz dhe hidhi
brenda saj plehrat e tua, q t mos i shoh un. Dil jasht saj sa her q t
teket t kndosh, por gjrat e tua vetjake dua q ti lsh n territorin
tnd. Mbaji n kuti dhe mos ma flliq mua kopshtin!
Gjermant jan t dashuruar me rregullin dhe zogjt gjerman
nuk u kan br naze kutive, duke i par me prbuzje ata pak t
paqytetruar q vazhdojn ti ngren erdhet e tyre npr pem apo
gardhe. Me kalimin e kohs, zogu gjerman do t ket vendin e tij n nj
kor t rregullt. Cicrimat e ngatrruara, q skan lidhje me t tjerat, e
nervozojn mendjen precize gjermane. Ai nuk gjen dot asnj metod
pr t. Por gjermani q e do muzikn, do tia gjej ilain edhe ksaj! Ca
zogj t bshm, me nj fyt t veant, jan n gjendje t dirigjojn,
kshtu q, n vend t humb kohn kot n pyll, q n katr t mngjesit,
ai mund t zbavitet duke knduar n nj birrari t hapur, i shoqruar nga
nj piano. Kshtu po shkojn gjrat.
Gjermani e do natyrn. Ai i kushton kujdes t madh kopshtit t
tij. Kshtu ai mbjell shtat gmusha trndafilash nga veriu e shtat nga
jugu dhe, n qoft se nuk rriten t gjitha njlloj, forma e tyre e
shqetson aq shum, saq nuk e z gjumi gjith natn. do lule e lidh
me nj shkop. Kjo e shmton disi pamjen e lules, por ai sht i knaqur,
duke e ditur se ajo sht atje dhe vazhdon t rritet vet. Kur uji i
shatrvanit t tij merr ngjyrn e zinkut, ai e merr me vete njher n
jav, e shpie n kuzhin dhe e kruan mir e mir. N qendrn
gjeometrike t parcels, e cila ndonjher sht sa nj mbules tavoline
dhe n prgjithsi e rrumbullakt, ai vendos nj qen kinez. Gjermant
jan t dhn shum pas qenve, por si rregull preferojn qent prej
96 ZHEROM K. ZHEROM
porcelani. Qeni prej porcelani nuk rrmon kurr n oborr pr t gjetur

kocka dhe nuk i prish kurr lulet me kmbt e pasme. Nga
kndvshtrimi i nj gjermani, ai sht qeni ideal! Sepse rri gjithmon
atje ku e l ti dhe st vjen kurr pran ather kur se do. Qen m t
prsosur nuk ke ku gjen. Vetm ai i shkon pr shtat tekave t tua. Ve
ksaj, qenin prej porcelani mund ta porosisni me ngjyrn q dshironi,
blu ose boj karafili. Madje po t doni mund t porosisni edhe nj qen
me dy koka.
N nj dat t caktuar n vjesht, gjermani i mbjell fidant e
luleve a shkurreve t tij n tok dhe i mbulon me rrogoz. Dhe po n nj
dat t caktuar n pranver, ai i zbulon dhe i ngre n kmb prsri. N
qoft se ndodh q t bj vjesht e papritur, ose pranvera t jet e
vonuar, n qaf pain veten bimt e gjora! Asnj gjerman i vrtet sdo
t lejonte q t fuste hundt n punt e tij nj gj e rregullt si sistemi
diellor.
Nga pemt gjermani preferon plepin. Kombet e tjer t rregullt
mund ti thurin himne hijeshis s lisit shkatarraq, gshtenjs s
hardallosur, apo vidhit t akrdisur, por gjermanit pem t tilla
kryenee, q bjn nj jet t rregullt, i vrasin syt. Vetm plepi rritet
atje ku e mbjell dhe ashtu si e mbjell. Ai nuk ka ide t vetat, t
shthurura. Ai nuk ka manin t shprhapet e kolovitet si ti doj qejfi.
Ai rritet drejt, ashtu si i ka hije nj peme gjermane; prandaj gjermani
po i shkul nga rrnjt t gjith pemt e tjera dhe po i zvendson ato me
plepa.
Gjermani e do fshatin, por e do at sa m t veshur. Kur shkon
n nj restorant, atij i plqen t ec prmes drurve. Por rrugn q t
shpie atje, ai nuk e do t pjerrt, ajo duhet t ket anash kanale t
ndrtuar me tulla, ku t rrjedhin ujrat, dhe, n do njzet jard, t ket
nj stol, ku t ulet t pushoj e t fshij ballin, sepse nj gjerman mund
t mendoj t ulet n bar po aq sa mund t ndrroj nj peshkop anglez

t rrokulliset q nga maja e nj kodre. Atij i plqen pamja q shpaloset
nga maja e nj mali, por do t donte q atje t gjente ndonj tabel ku t
ishte shkruar se far duhej t shihte dhe ndonj tryez e karrige, ku t
ulej e t pinte birrn q ka marr me vete. Dhe po t gjente edhe ndonj
shnim t policis, t ngulur n ndonj pem, q i ndalon atij t bj
dika a gjsendi, kjo do ti jepte nj ndjenj m t fort sigurie.
Gjermanit i plqejn peizazhet e egra, me kusht q t mos jen
shum t egra. Po ta konsideroj si t egr, ai do ti hyj menjher
puns pr ta zbutur. M kujtohet nj lugin e ngusht q pash njher
n rrethinat e Dresdenit, e cila zbriste tatpjet n drejtim t Elbs.
Rruga gjarpronte pran nj rrkeje mali, e cila pr disa milje prplasej
me zhurm mbi shkmbinjt q mbulonin brigjet me drur. E ndoqa at
i magjepsur, derisa, duke u kthyer n nj qoshe, u prballa me nj grup
prej tetdhjet puntorsh. Ata po e rregullonin at lndin me qllim
q t disiplinonin rrken. Puntort hiqnin me kujdes gurt q i
ndryshonin asaj drejtimin dhe ia vinin anash. Nga t dyja ant e saj po
ndrtonin nj mur me imento dhe tulla, po shkulnin t gjitha pemt dhe
shkurret, hardhit dhe bimt kacavjerrse, dhe po i sistemonin. Pak m
tutje, mbrrita atje ku kishte mbaruar puna dhe pash prpara meje nj
lugin malore sipas ides gjermane. Aty ujrat rridhnin t plogshta dhe
nuk ndiheshin fare, n nj shtrat t br enkas pr to, midis dy maleve.
do njqind jard zbrisnin but tre platforma t cekta gursh. Hapsira
nga t dyja ant ishte pastruar dhe, n nj largsi t barabart njri nga
tjetri, ishin mbjell plepa. do fidan ishte i mbrojtur nga mburoja
thuprash dhe ishte vendosur n shkopinj hekuri. Me siguri q, brenda
pak vitesh, kshilli lokal do ta ket rregulluar krejt at lugin. Atje tani
duhet t ket nga nj stol do pesdhjet jard, nj shnim policor n
do njqind jard dhe nj restorant n do gjysm milje.
98 ZHEROM K. ZHEROM
N Gjermani nuk bhet shaka me natyrn e shpenguar. Atje

natyra duhet t jet e prgjegjshme pr sjelljen e saj dhe nuk duhet ti
jap shembull t keq fmijve. Nj poeti gjerman nuk do ti falej kurr
q ti prshkruante ujrat q zbresin nga malet duke prdorur
aliteracione n vargjet e veta. Ai duhej t vraponte e ti padiste n
polici. Kshtu shkuma dhe tallazitja e tyre nuk do ta kishin t gjat.
Ej, ej, bhet ktu? do tu thoshte ujrave zri i autoritetit
gjerman. Ne nuk i lejojm gjra t tilla, harruat?! Zbrisni posht pa
zhurm! Harruat q ktu jeni n Gjermani?!
Dhe kshilli lokal gjerman do t onte atje tuba zinku, postaf
druri dhe nj shkall n form spirale, pr tu treguar atyre se si t
zbrisnin posht sipas mnyrs gjermane.
Toka gjermane sht tok e rregullt.
Ne shkuam n Dresden t mrkurn n mbrmje dhe qndruam
atje deri t dieln. Nj pasdite Harisi ndrmori nj theqafje vetm. N
mbrmje, kur ishim ulur pr t dgjuar bandn e Belvederes, Harisi tha:
- Kta gjermant skan haber fare nga humori.
- E t shtyn t mendosh kshtu? e pyeta un.
- Po ja, sot pasdite doja t shihja qytetin dhe hyra n nj nga ato
tramvajet elektrik. Qndrova jasht n at platformn e vogl... Si
quhet ajo?
- Steplac? i sugjerova un.
- Pikrisht, - tha Harisi. Ti e di se si t flakin ato tramvajet,
ndaj sa her q nisen ose ndalojn, duhet t kesh mendjen e t mbahesh
n ndonj qoshe.
Un e miratova me kok.
- N tramvajin ku hipa un, kishte nj duzin me njerz.
Sigurisht, un nuk kam fare prvoj n to. Tramvaji u nis papritur dhe
un rash mbi nj burr t bshm, q ishte prapa meje. Me sa dukej,
edhe ai se kishte mendjen, sepse ra mbi nj djal q mbante nj tromb

n nj valixhe jeshile. Asnjri prej tyre nuk qeshi, por t dy varn buzt.
Un doja tju krkoja ndjes, po sa u bra gati t hap gojn, tramvaji
ndaloi dhe un rash mbi nj zotri flokthinjur, q m hodhi nj
vshtrim prej profesori. As ai nuk qeshi, madje nuk i lvizi asnj
muskul n fytyr.
- Mbase do ta ket pasur mendjen gjetiu, - hamendsova un.
- Po kjo ska se si t ndodh me t gjith. Gjat asaj rruge, un
rash nga tre her mbi secilin prej atyre q ishin atje. N fakt, - shpjegoi
Harisi, - ata e dinin se ku do t kthehej tramvaji dhe mbaheshin fort, por
un q isha i huaj, nuk kisha nga ta dija. Mnyra se si prpiqesha, duke
u kapur me thonj sa te njri e sa te tjetri, q t mos rrzohesha, duhet t
ket qen me t vrtet pr t qeshur. Por asnjri prej gjermanve nuk
shihte ndonj gj pr t qeshur aty. Mbi nj burr t imt, q ishte pran
meje, rash nja pes her; po, po, i numrova mir! T paktn hern e
pest ai duhej ta vinte buzn n gaz, por ai vetm sa m shihte me nj
pamje t lodhur. Sa budallenj q jan!
Edhe Xhorxhi pati nj aventur n Dresden. N Altmarkt ishte
nj dyqan i vogl, n vitrinn e t cilit kishin nxjerr pr shitje jastk.
Jastkt ishin t mrekullueshm. Sa her q na binte rruga andej,
Xhorxhi ndalej ti shihte. Ai tha se, me siguri, halls s tij do ti
plqente shum njri prej tyre.
Gjat atij udhtimi, Xhorxhi se harroi pr asnj ast halln e
vet. I shkruante prdit nga nj letr t gjat dhe, nga do qytet q
qndronim, i niste nj dhurat. Pr mendimin tim, ai po e tepronte dhe
ia thash kt m shum se njher. Si nip q ishte, ai po e msonte
halln shum keq, sepse halla e tij do t takonte halla t tjera dhe kjo do
t na vinte t gjithve n siklet. Por ai sma vuri veshin.
100 ZHEROM K. ZHEROM
Kshtu, at t shtun, pasi hngrm drekn, na tha se do t

shkonte tek ai dyqani q t blinte nj nga ato jastkt pr halln e tij. Na
u lut ta prisnim se nuk do t vonohej.
Por mua mu duk sikur kaloi nj koh shum e gjat. Kur erdhi
nuk kishte asgj n duar dhe rrinte i ngrysur. E pyetm se ku e kishte
jastkun. Na tha se kishte ndrruar mendjen dhe se me siguri q as halla
nuk do t donte pr dhurat nj jastk. Por dukej q dika nuk shkonte.
U prpoqm tia nxirrnim me grepa se si qndronte puna, por ai sdonte
t fliste.
Megjithat, n mbrmje, kur ishim vetm pr vetm, ai e hapi
vet bisedn.
- Kta gjermant jan shum t uditshm pr ca gjra, - tha.
- Pr far? e pyeta un.
- E kam fjaln pr at jastkun.
- Jastkun e halls?
- Pse, t keqe ka ktu? ma ktheu. Skam par kurr njeri t
dhn aq shum pas halls s vet. t keqe ka po ti drgoj si
peshqesh nj jastk halls sime?
- Mos ma merr pr keq! i thash. Nuk ka asnj t keqe po ti
bsh halls dhurat nj jastk.
Ai u zbut dhe vazhdoi:
- Ishin katr jastk n vitrin dhe, n qoft se t kujtohet, n
secilin prej tyre ishte vn nj etiket, ku ishte shkruar mimi: njzet
marka. Tani un nuk pretendoj se e flas shum mir gjermanishten,
vese e kuptoj shum mir se pr far bhet fjal kur dikush m
drejtohet mua. Kshtu shkova tek ai dyqani dhe mu afrua nj vajz
shum e bukur, por pak e ndrojtur. Nuk ma priste mendja kurr q ajo t
bnte gjra t atilla. Kjo sht udia m e madhe q mund t m ket
ngjar ndonjher.
- far udie? e pyeta un.

Xhorxhi e ka zakon q, me t nisur nj histori, shkon prnjher
n fund t saj.
- Kjo pra, q po t tregoj ty. Ajo m pyeti, duke buzqeshur, se
dshiroja. Kt e kuptova mir. Deri ktu nuk kishte asnj keqkuptim.
Un vura njzet marka mbi banak dhe i thash n gjermanisht se doja
nj jastk. Ajo m pa sikur ti kisha krkuar nj shtrat me pupla. Mu
duk sikur nuk e dgjoi dhe ia prsrita me z t lart. Edhe po tia kisha
prveshur me dack turinjve nuk do t m kishte par me aq inat. M
tha se po bja nj gabim t madh. Un i thash se ktu nuk kishte asnj
gabim. I tregova njzet markat e mia dhe i thash pr t tretn her se
doja nj jastk njzetmarksh.
Ndrkoh aty erdhi nj vajz m e madhe dhe vajza e par i
tregoi se krkoja un. Vajza e dyt m pa njher nga koka deri te
kmbt dhe i tha se un nuk dukesha nga ata lloj njerzish q donin nj
jastk. Pr tu siguruar, ajo m pyeti vet:
- Mos that se donit nj jastk?
- E thash tre her, - iu prgjigja un, - dhe po e prsris: dua nj
jastk!
- Pun q sbhet.
Ksaj here u nxeha keq. Po t mos kishin jastk, nuk do ta
zgjasja fare dhe do t dilja menjher nga dyqani, por jastkt ishin
vn n vitrin pr tu shitur. Nuk po e kuptoja pse spo ma jepnin.
- Nuk shkulem prej kndej po nuk mora nj jastk! i thash me
vendosmri.
Erdhi edhe nj vajz e tret dhe, me sa dukej, s bashku
prfaqsonin gjith forcn e dyqanit. Kjo e fundit ishte m e qeshur dhe
m e hedhur se dy t tjerat. N nj rast tjetr do t m plqente shum,
por n at ast ardhja e saj mi ngriti nervat m keq.
Dy vajzat e tjera nisn ti shpjegojn se si qndronte puna dhe,

pa arritur akoma deri n gjysmn e historis, ajo nisi t kukurisej. Ishte
nga ato lloj vajzash q jan gjithnj gati tia plasin gazit. Pastaj filluan
t molloisnin me njra-tjetrn, duke par her pas here nga un, dhe, sa
her q m shihnin, vajza e tret se mbante dot gazin. Pastaj filluan t
kukurisen q t tria. Po m dukej vetja si kloun cirku.
Pastaj, vajza e tret erdhi tek un, duke u zgrdhir, dhe m tha:
- Po ta marrsh, a do t iksh?
N fillim nuk e kuptova mir, ndaj ajo ma prsriti pyetjen:
- Po ta marrsh jastkun, a do t iksh q kndej n ast?
Un mezi prisja t ikja. Kshtu i thash. Por shtova se nuk do t
ikja pa marr jastkun. E kisha ndar mendjen q t mos largohesha,
edhe sikur t qndroja gjith natn n dyqan.
Ajo shkoi prsri te dy t tjerat. Mendova se do t m jepnin
jastkun dhe ajo pun do t mbyllej me aq. Por, prkundrazi, ather
ndodhi gjja m e uditshme q m ka br vaki ndonjher. Dy vajzat
e tjera i doln nga pas, duke u kukurisur, nj dreq e di se pr far, dhe
e shtyn at drejt meje. Para se t kuptoja se po ndodhte, ajo mi vuri
duart n qaf, u ngrit n maj t gishtave dhe m dha nj t puthur.
Pastaj, e br lulkuqe n fytyr, mbuloi fytyrn me prparse dhe ia
dha vrapit, e ndjekur nga vajza e dyt. Vajza e tret hapi dern, duke m
br shenj t dilja, dhe, un, nga hutimi, dola duke harruar njzet
markat atje. Nuk sht se m erdhi keq pr puthjen, edhe pse nuk e
krkova, por un doja t merrja jastkun. Nejse, tani skam ndrmend t
kthehem m n at dyqan. Nuk e kuptoj fare kt histori.
- far doje atje? e pyeta un.
- Nj jastk, - tha ai.
- E di se far doje, por po t pyes se fjal prdore n
gjermanisht?
- A kuss, - ma ktheu ai.

- Ather ktu qndron gabimi. A kuss i ngjet cushion, q do t
thot puthje. I ke ngatrruar kto dy fjal. Gabim q e kan br edhe t
tjer prpara teje. Ti i ke krkuar nj puthje njzetmarkshe dhe, nga
prshkrimi q i bre vajzs, ka qen nj mim shum i arsyeshm.
Nejse, kt nuk do tia tregoj Harisit, se, me di un, edhe ai ka nj
hall.
Xhorxhi ishte n nj mendje me mua.
KREU VIII
Mister dhe misis Xhonst nga Manesteri. Bekimet e kakaos.

Aluzion mbi shoqatn pr paqe. Dritarja si nj argument
mesjetar. Rikrijimi i krishter. Gjuha e guids. Si t
riparosh dmet e kohs. Xhorxhi provon nj shishe birr.

Fati i pijanecit gjerman. Lloji i pazakont i statujs. Harisi
dhe shokt e tij. Parajsa e pa bombarduar. Grat dhe
qytetet.
Ishim rrugs pr n Prag dhe po prisnim n stacionin e madh t

Dresdenit. Xhorxhi, q po kundronte vitrinn e librave n nj kiosk, u
kthye te ne, duke par vngr rreth e qark. Ai tha:
- E pash.
- far pe? e pyeta un.
Ishte gjith ankth.
- sht ktu. Po vijn kndej, q t dy. Po ti pressh, do ti
shohsh edhe ti. Nuk po tallem, sht e vrtet.
Meqense n at periudh npr gazeta po shkruhej mbi gjarprin
e ujit, mendova se do ta kishte fjaln pr t. Megjithat mu duk e
pamundur q nj gj e till t ndodhte ktu, n Evrop, treqind milje
larg nga bregdeti. Por para se ta hapja gojn, q ta pyesja m shum, ai
m mbrtheu krahun.
- Shikoje! tha. H, po tani, e teproj?
Ktheva kokn dhe pash at q pak anglezve u ka rastisur ta
shohin: udhtarin britanik t veshur sipas ides evropiane, t shoqruar
nga e dashura e tij. Po vinin drejt nesh; ishin prej mishi e gjaku; nuk
ishte ndrr, ata ishin t gjall e konkret. Ledi dhe Milordi anglez,
ashtu si ishin portretizuar pr gjenerata t tra n shtypin komik
evropian. Ishin t prsosur n do detaj. Burri ishte i gjat e thatim, me
flokt ranor, hund t madhe dhe baseta. Mbi kostumin me crka
mbante nj pardesy t leht, q i arrinte deri te thembrat. Borsalinn e
bardh e kishte zbukuruar me nj vello t gjelbr; mbante nj pal syze
operash dhe, n duart e veshura me dorashka, mbante nj shkop m t
gjat nga shtati i tij. Vajza ishte e gjat dhe eshtake. E kam t vshtir t
prshkruaj fustanin e saj; mbase vetm gjyshi im do t mund ta
prshkruante, sepse ai do t ishte m i familjarizuar me t. Kapela e saj
m kujtoi misis Hemansin, por edhe at e kam t pamundur ta
prshkruaj. Edhe ajo mbante nj shkop n dor (n Dresden nuk kishte
asnj mal pr qindra milje), si dhe nj ant t vogl e t zez n kyin e
dors tjetr. Dhmbt i dilnin jasht si dhmb lepuri dhe ngjante si nj
jastk n maj t dy patericave.
Harisi vrapoi t merrte aparatin fotografik, por sigurisht q nuk
e gjeti; ai se gjen at asnjher kur i duhet. Sa her q e shohim Harisin
duke u hedhur prpjet si ndonj qen i humbur dhe duke brtitur: Ku
sht aparati im?, Ku dreqin e futa aparatin?, ather e kuptojm
menjher se na ka shptuar pa fotografuar dika e mrekullueshme.
Pastaj i kujtohet se e ka n ant; i vetmi vend ku nuk i shkon kurr
mendja n raste t tilla.
Ata dukeshin krejt t paknaqur me far po shihnin aty. Kt e
shnuan n nj letr. N do hap q hidhnin, hapnin syt mir ku
hidhnin kmbt. N duar mbanin nj librth me shprehje n gjuh t
huaja. Flisnin me njri-tjetrin nj frngjishte q se kuptonte dot askush
dhe nj gjermanishte q as vet sishin n gjendje ta prkthenin. Zonjs
i ndrin syt, kur pa diku nj reklam kakaoje dhe tha: Skandaloze!,
duke kthyer kokn nga ana tjetr.
Ktu sht e nevojshme t ndalemi pak. Si ndodh gjithandej,
edhe n Angli nj zonj q pi kakao duket sikur nuk krkon asgj tjetr
nga kjo jet. Por tek Evropa, prve kakaos, q t jep iden se sht
edhe ushqim edhe pije, me t ciln ajo plotson t gjitha nevojat jetike,
t njjtn ide t japin edhe rrobat q ka veshur.
Padyshim q ata u bn prnjher qendra e vmendjes. Meq
mu dha rasti ti ndihmoja, pata fatin t bisedoja pes minuta me ta.
Xhentlmeni m tregoi se quhej Xhons dhe se ishte nga Manesteri,

ndonse nuk e kishte iden se ku binte Mansteri. E pyeta se ku po
shkonte, por ai as kt nuk e dinte. Tha se kjo varej. E pyeta pse nuk
kishte gjetur dika m t shkurtr se ai shkop aq i gjat, pr t ecur
prmes nj qyteti aq t rrmujshm, dhe ai mu prgjigj se e kishte
gjetur rastsisht rrugs. E pyeta pse nuk kishte gjetur dika m t
prshtatshme se ajo vello e ngatrruar dhe ai mu prgjigj se e mbronte
shum mir nga mizat. Pastaj pyeta zonjn nse e bezdiste era e ftoht
q sapo kishte filluar t frynte, dhe ajo mu prgjigj se kishte filluar ta
ndjente kt, sidomos n qoshet e rrugve.
Kisha koh q vrisja mendjen se a jan t vrteta fantazmat, por
tani isha i bindur pr kt. Kur i tregova pr iftin nj burri n
Frankfurt, ai m tha se i kishte par para tre javsh n Paris. Ndrsa nj
anglez, q udhtonte pr ca pun t vetat, t cilin e takuam n Strasburg,
na tha se sapo i kishte par n Berlin. Kshtu dola n konkluzionin se
ata punonin n interes t paqes botrore. Zyra e Punve t Jashtme
franceze, duke dashur t qetsonte mrin e parisianve q krkonin
luft me Anglin, i kishte dhn nj shpur iftit, q ta ruante ndrsa
sorollatej npr qytet. Kombi francez, kur i pa kta qytetar anglez jo
n karikatura, por n realitet megjithse ishte n kulmin e zemrimit,
ia plasi s qeshurs. Pr shkak t suksesit t tyre n ngadhnjimin e
paqes, m von shrbimin e tyre do ta krkonte edhe qeveria gjermane.
Qeveria jon duhet t nxjerr msime prej tyre. Kur ta sjell
rasti q punt t shkojn aq keq sa t krcnohet t shprthej ndonj
luft, do t bnte mir t nxirrte n rrug ndonj francez shkurtabiq
barkmadh, q mbledh supet duke ngrn sandvi, ose ndonj skrfyell
thatanik gjerman, q ecn n rrug, duke tymosur me nj llull t gjat,
dhe thot: ?. Njerzit do t shprthenin n t qeshura dhe do t
thoshin: Luft me kta?! Sdo t kishte gomarllk m t madh. Por
meq e kam t pamundur tia rekomandoj qeveris, t paktn do tua

rekomandoja shoqatave paqsore.
Vizita jon n Prag nuk zgjati shum. Praga sht nj ndr
qytetet m interesant t Evrops. do gur i saj sht i mbuluar me
lavdi dhe romanc; n do rrethin t saj duhet t jet br nj betej.
Por gjysma e Prags duhet t ket shptuar nga trazirat vetm pr shkak
t dritareve t saj t ngushta dhe mjaft t volitshme. Katastrofa e par
filloi me hedhjen prej atyre dritareve t shtat kshilltarve katolik mbi
majn e kangjellave t Husajteve posht tyre. M von sinjali i s dyts
u dha me hedhjen e kshilltarve perandorak nga dritaret e Burgut t
vjetr n Hradskin. Q nga ajo koh, n Prag jan vendosur mjaft
shtje t tjera fatale. Dritarja, e prdorur si nj argument, me sa duket
ka qen gjithnj nj tundim mjaft i fort pr t gjith t lindurit n
Prag.
N Prag, un e Harisi i punuam Xhorxhit nj rreng. Kishim
vn re se Xhorxhi filloi t jepej shum pas birrs Pilsner. Kjo birr
gjermane sht nj pije mjaft tinzare, sidomos n mot t nxeht, por ka
nj t mir, se nuk t bie keq n kok dhe nuk mund t pish shum,
sepse t fryn barkun. Ndrsa po hynim n Gjermani, un i thosha vetes
vazhdimisht: Nuk do t pi birr gjermane. Do t pi vetm ver t
bardh fshati me uj t gazuar, ose, shum-shum, edhe ndonj got
potsh. Ama, birr gjermane, fardo q t ndodh, nuk do t v kurr
n goj.
Ishte nj vendim q ia rekomandoja t gjithve. Vese uroja q
ta zbatoja edhe vet. Por Xhorxhi nuk ma vuri veshin. Ai tha se birra
gjermane ishte me t vrtet shum e mir.
- Nj got n mngjes, - tha, - dhe nj n mbrmje. Mbase edhe
dy. Kaq nuk do ti bnte keq askujt.
Mbase kishte t drejt. Por kur e pam t pinte mbi gjysm

duzine kriklla birre, un me Harisin u bm merak pr t.
- E kan si pun trashgimie, t paktn kshtu ma shpjegoi mua,
- i thash Harisit. Me sa duket familja e tij ka qen gjith kohs e etur.
- Uji i gazuar, - ma ktheu Harisi, - po ti shtiesh edhe pak limon
brenda, nuk t sjell asnj dm. T them t drejtn, gjith hallin e kam te
paraqitja e tij. Kam frik se kshtu ai do t humbas elegancn natyrale.
Q t dy bm nj plan. Sapo ishte vendosur nj statuj e re pr
t zbukuruar qytetin, por nuk m kujtohet se e kujt ishte statuja. Mbaj
mend vetm q, n thelb, ishte nj statuj e zakonshme e nj burri po t
zakonshm, t hipur mbi nj kal nga ata t zakonshmit: nga ata kuaj q
ecin gjithmon me kmbt e prapme, ndrsa t parat i ngren lart, pr t
rrahur kohn. Por burri kishte edhe disa gjra t veanta. N vend t
shpats apo bastunit ai mbante n dor nj kapel me pupla, ndrsa kali,
n vend t bishtit si ujvar, kishte nj si zorr t holl q sikur ia ulte
ca kapadaillkun. Nj kal me nj bisht t atill nuk kish se si ti ngrinte
shum lart dy kmbt e para.
Ai qndronte n nj shesh t vogl, jo larg nga Karlsbruke, por,
me sa dukej, vetm prkohsisht. Prpara se t vendosnin prfundimisht
se ku do ta vendosnin, autoritetet e qytetit po provonin se ku dukej m
mir. Kshtu ata kishin br tre kopje prej druri t statujs. Njrn prej
tyre e kishin vn n Franc Jozefsbruke, t dytn n sheshin para teatrit,
ndrsa t tretn n qendr t Vencelsplacit.
- Me siguri, Xhorxhi nuk do ti ket par kto statuja, - tha
Harisi. E lash n hotel, duke i shkruar nj letr halls s tij. Meq
nuk e di se si qndron puna e ktyre statujave, besoj se, q sonte n
mbrmje, me ndihmn e tyre do ta bjm nj burr m t pashm dhe
m t mir.
Kshtu q, at mbrmje, pasi hngrm darkn dhe dolm jasht

e provokuam dhe msuam se ai nuk i kishte par fare statujat. Fillimisht
e uam atje ku ishte statuja e vrtet. Xhorxhi e pa kalimthi dhe donte t
largohej, por ne kmbngulm q ai ta shihte me vmendje. I ram katr
her prqark statujs dhe ia treguam nga t gjitha ant. I treguam
historin e burrit q ngiste kalin, emrin e artistit q kishte br statujn,
sa peshonte dhe prmasa kishte. I folm aq shum pr statujn dhe e
lam t largohej prej aty vetm pasi vendosm q, kur t ktheheshim
prsri n mngjes, do ta shihnim m mir. U siguruam vetm ather
kur e pam ta mbante shnim n bllokun e tij.
Pastaj e shoqruam n birrarin e tij t preferuar dhe iu ulm
pran, duke i treguar anekdota pr burra, t cilt, meq ishin t
pamsuar me birrn gjermane dhe pinin shum, ishin mendur dhe
kishin zhvilluar manin e vrassit. Pastaj i folm pr burra q kishin
vdekur t rinj, ngaq kishin pir birr gjermane, apo pr t dashuruar, q
birra gjermane i kishte ndar prgjithmon nga vajzat e tyre t bukura.
N orn dhjet u ngritm pr tu kthyer n hotel. Ishte nj nat e
vrenjtur. Harisi tha:
- Un them t mos kthehemi nga rruga q erdhm. Le ti biem
nga lumi! Andej sht shum bukur natn.
Pastaj tregoi nj histori t trishtuar pr nj burr q kishte njohur
dikur, i cili prfundoi n mendin. Iu kujtua ajo histori, sepse kishte
qen nj nat njlloj si kjo kur kishte shtitur pr her t fundit me
djalin e ngrat. Ndrsa zbrisnim tatpjet Tamizit, tha Harisi, ai djali i
kishte kallur datn, teksa kmbngulte se po shihte statujn e Duks s
Uellingtonit n cep t urs s Uestminsterit, kur t gjith e din mir se
ajo ndodhet n Pikadilli.
Pikrisht n at ast mbrritm atje ku ishte kopja e par e
statujs prej druri. Ajo ishte vendosur n qendr t nj sheshi t vogl,
pak m sipr nesh, n ann tjetr t rrugs. Xhorxhi u ndal papritmas

dhe u mbshtet te muri i molit.
- ke? e pyeta un. Tu morn mendt?
- Po, - tha ai. Le t pushojm pak ktu.
Ai ia nguli syt statujs. Pastaj foli me nj z t mekur:
- Meq e kishim fjaln te statujat, habitem se sa shum q
ngjajn me njra-tjetrn.
- Un nuk jam plotsisht dakord me ty, - ia ktheu Harisi.
Ndryshon puna me pikturat. Ato ngjasin vrtet me njra-tjetrn. Por
statujat ndryshojn shum nga njra-tjetra. Fjala vjen, ajo statuja q
pam sot para se t shkonim n birrari, - vazhdoi Harisi, - paraqiste nj
burr t hipur n kal. N Prag ka plot statuja kalorsish mbi kal, por
asnjra nuk i ngjan asaj.
- E ke gabim, - i tha Xhorxhi. Ato jan t gjitha njlloj.
Gjithmon sht i njjti kal dhe i njjti kalors. Jan e njjta gj. sht
budallallk t thuash q nuk jan.
U duk sikur u nxeh me Harisin.
- Pr arsye mendon kshtu? e pyeta un.
- Pr arsye? tha Xhorxhi duke u kthyer nga un. Shikoje
pak at gjn e mallkuar atje!
- Ciln gj t mallkuar?
- At atje. Shikoje, shikoje! sht i njjti kal, me gjysm bishti,
q rri mbi kmbt e pasme, dhe i njjti kalors, me kapeln n dor. I
njjti...
- Mos e ke fjaln pr at statujn q pam n Ringplac? e pyeti
Harisi.
- Jo, - i tha Xhorxhi. Po flas pr at statujn aty.
- Ciln statuj?
Xhorxhi ia qepi syt Harisit. Por Harisi sht aq i zoti sa, po t

kishte dashur, do t ishte br aktor i famshm. Fytyra e tij shprehte nj
dashamirsi t sinqert pr shokun e vet, t przier me alarm. Xhorxhi e
ktheu kokn nga un. Un bra t pamundurn t imitoja shprehjen q
mori fytyra e Harisit, madje e pash edhe me qortim.
- Mos ke nevoj t marrim ndonj pajton? e pyeta i merakosur.
Po shkoj t gjej ndonj pajton.
- E pr far ta dua pajtonin? u prgjigj ai i fyer. Me ju sbn
dot as shaka. M silleni si ndonj ift pleqsh, - tha dhe eci prpara mbi
ur, duke pritur q ta ndiqnim.
- H pra, ashtu thuaj, i tha Harisi, - q paske dashur t bsh
shaka! Sepse m kujtohet nj rast q filloi...
- Oh, ti je gomar fare! e ndrpreu Xhorxhi. Bn sikur i di t
gjitha.
Por tani e kishte humbur sigurin.
Ne e shpum nga ana e teatrit. I tham se andej ishte edhe rruga
m e shkurtr. Dhe n fakt ashtu ishte. N sheshin e vogl prapa teatrit
qndronte fantazma e dyt prej druri. Xhorxhi e pa i shtangur.
- Si sht puna? e pyeti Harisi me dashamirsi. Mos je gj
smur?
- Se besoj t jet kjo rruga m e shkurtr, - tha Xhorxhi.
- T jesh i sigurt pr kt! kmbnguli Harisi.
- E po, un po shkoj nga ajo tjetra, - tha Xhorxhi dhe u kthye.
Ne e ndoqm ashtu si m par. Ndrsa ecnim n Ferdinand
Shtrase, un me Harisin po flisnim pr mendinat private, q sipas tij n
Angli kishin nj organizim t dobt. Ai tha se nj shoku i tij, q ishte
pacient n nj mendin...
- Me po shoh un, ti paske shum shok npr mendina, - e
ndrpreu Xhorxhi.
Ai foli n nj mnyr t atill fyese sikur donte t nnkuptonte

q atje gjendej shumica e shokve t Harisit. Por Harisi e ruajti
gjakftohtsin. Ai ia ktheu me z t but:
- sht me t vrtet e uditshme, por hert a von shum njerz
e marrin at udh. Kjo m nervozon kur e mendoj.
Te qoshja e Vencelplacit, Harisi, q ishte vetm disa hapa
prpara nesh, ndaloi.
- Sa rrug e bukur, ?! tha duke futur dorn n xhep dhe duke
par lart me admirim.
Un me Xhorxhin e ndoqm. Dyqind hapa prpara nesh, n
qendr t rrugs, dukej statuja e tret fantazm. Pr mendimin tim, ajo
ishte m e mira nga t tria, sepse ishte m e gnjeshtrta. Ajo kishte nj
pamje krenare. Kali qndronte mbi kmbt e prapme me at bishtin e
holl, ndrsa burri me kokn qerose tregonte hnn me kapeln e tij me
pend.
- Tani, - tha Xhorxhi me nj z t dridhur, ku nuk i kishte
mbetur m asnj gjurm agresiviteti, - kam frik se m duhet me t
vrtet ajo karroca.
- E pra, thash un q ti kishte nj pamje t uditshme, - i tha
Harisi me t but. Sje mir nga koka, apo jo?
- Mbase, - ia ktheu Xhorxhi.
- Po, po, e vura re, - i tha Harisi, por nuk t thash gj. Po sheh
gjra q nuk ekzistojn, apo jo?
- Jo, jo, ssht ashtu! i tha Xhorxhi me t shpejt. Nuk e di
se sht.
- E di un, - i tha Harisi. Dhe ja ku po ta them: gjith fajin ta
ka ajo birra gjermane. M kujtohet nj rast kur nj burr...
- Mos ma trego, jo, t paktn jo tani, - iu lut Xhorxhi. Edhe
sikur t jet e vrtet, nuk dua ta dgjoj tani.
- E keqja sht se ti sje msuar me birrn gjermane, - i tha

Harisi.
- Nuk do ta v m kurr n goj, - i tha Xhorxhi. Ti ke t
drejt, ajo m bn shum keq.
E uam n shtpi dhe e shtrim n shtrat. Tani ai nuk bnte m
as qndresn m t vogl.
Natn tjetr, pasi ngam gjith ditn biikletat dhe hngrm nj
dark t shklqyer, ne i zgjatm nj cigare dhe ia treguam dredhin
ton, duke i thn se e kishim br vetm pr t mirn e tij.
- Sa kopje t statujs mendoni q pam? na pyeti Xhorxhi pasi
mbaruam s foluri.
- Tre, - ia ktheu Harisi.
- Vetm tre? Jeni t sigurt?
- Sdo mend, - i tha Harisi. Po pse pyet?
- Kot.
Mu duk sikur nuk e besoi Harisin.
Nga Praga shkuam n Nurenberg, duke i rn nga Karlsbedi.
Thon se gjermant e mir shkojn n Karlsbed njlloj si shkojn n
Paris amerikant e mir. Kjo ndodh ngaq ai sht nj vend i vogl dhe
njerzit jan t pakt. Megjithat n t mund t dgjosh po aq gjuh sa
edhe n Kulln e Babelit. do dymbdhjet jard do t shihni ifut
polak dhe princr rus, mandarin kinez dhe pashallar turq,
norvegjez q duken sikur kan dal nga dramat e Ibsenit, gra
bulevardesh, kontesha angleze dhe fisnik spanjoll, malsor nga Mali
i Zi dhe milioner nga ikagoja.
Nurenbergu, sa pr paraqitjen e tij mesdhetare, t zhgnjen.
Qoshe arkaike, pamje piktoreske gjen sa t duash, por ato jan t
rrethuara ngado me modernen dhe, nga ana tjetr, gjithka q sht e
lasht, nuk sht edhe aq e lasht sa mund ta mendoje. Tekefundit, nj
qytet i ngjet grave dhe sht aq i vjetr aq sa duket. Dhe Nurenbergu i

ngjan nj gruaje q mbahet mir dhe sht e vshtir t prcaktosh
moshn e tij, pr shkak t bojs s re dhe drits s llambave elektrike.
Por po ta shohsh m nga afr, do t vsh re muret e plasaritur dhe
kullat e prhirta.
KREU IX
Harisi shkel ligjin. Xhorxhi nis karriern e krimit. Ata pr t

cilt Gjermania do t ishte nj bekim ose lehtsi. Mkatari
anglez; zhgnjimet e tij. Prparsit e tij t jashtzakonshme.
far nuk duhet t bsh me shtratin tnd. Nj ves i
pakushtueshm. Qeni gjerman dhe t mirat e tij. Sjellja e
keqe e brumbullit. Njeriu q duhet t shkoj n rrug t mbar.
Djali i vogl gjerman; dashuria e tij pr ligjin. Studenti
gjerman; kryenesia e tij.
Midis Nurenbergut dhe Pyllit t Zi, t tre, pr arsye t ndryshme,

u ngatrruam keq.
Harisi desh e psoi n Shtutgart, sepse ofendoi rnd nj zyrtar.
Shtutgarti sht nj qytet magjepss, mjaft i pastr dhe i elur, nj
Dresden i vogl. N t ka gjra mjaft interesante pr tu par: galeri
pikturash, muze t vegjl antikash, ku mund tia kalosh shum mir.
Harisi nuk e dinte se ai, q po ofendonte, ishte nj zyrtar i lart. Ai e
mori pr zjarrfiks (ai dukej tamam si zjarrfiks) dhe e quajti dummer
Esel. N Gjermani sht e ndaluar ti thuashtrap nj zyrtari, por, t
thuash t drejtn, ky njeri i uditshm ishte i till. Ja se si ndodhi: Kur
ishte n Stadgarten, nga padurimi pr t dal jasht, duke par dern e
hapur prpara tij, Harisi shkeli mbi nj shirit n rrug. Ai pretendonte
q nuk e pa fare shiritin, mirpo, padyshim, te shiriti ishte varur nj
shnim: Durchgang Verboten!2. Burri, i cili n at ast po rrinte te
dera, e ndali Harisin dhe i tregoi me gisht shnimin. Harisi e falnderoi
dhe shkeli mbi t. Burri e ndoqi dhe i shpjegoi se ishte e ndaluar t
tregohej aq i shkujdesur. Harisi duhej t kthehej prapa, ti binte rreth e
rrotull shiritit n kopsht dhe t kalonte. Ai ia tregoi shnimin burrit,
duke i thn: Po shkoj nga ana tjetr, ku nuk ndalohet, dhe, pasi hyri
prsri n kopsht, e shkeli ligjin pr t dytn her. Burri, kur e pa q
Harisi u ngatrrua keq, pr ta ndihmuar i tha se duhej t kthehej prsri
n kopsht, nga hyrja e lejuar, e cila ishte pas qoshes, dhe, pasktaj, t
dilte prsri nga e njjta der. N at ast Harisi e quajti trap. Pr kt
arsye ne u vonuam plot nj dit dhe ajo i kushtoi Harisit dyzet marka.
Po at dit un desh e psova n Karlsruhe, sepse vodha nj
biiklet. Nuk kisha ndrmend ta vidhja; e bra pa dashje. N astin q
treni po bhej gati t nisej, m zuri syri n vagon biikletn e Harisit.
2 Ndalohet kalimi! (Gjerman.) (Shn. i prkth.)

Nuk kisha asknd pran q t m ndihmonte, kshtu q u detyrova t

krceja n vagon dhe ta nxirrja jasht n koh biikletn e tij. I knaqur
me veten, q u tregova aq i shkatht, e mora biikletn prdore dhe
shkova ta vija pran ca kutive me qumsht. Por n at ast pash
biikletn e Harisit. Biikleta q kisha zbritur nga treni ishte e dikujt
tjetr. Mu drodhn gjunjt nga frika. Po t kisha qen n Angli do ta
oja te polici i stacionit dhe do ti tregoja se si ndodhi. Por n Gjermani
nuk mund ta kalosh kaq leht kt gj: ata t shpien n nj qoshe dhe do
t duhet tua shpjegosh t paktn nja gjasht vetve se qysh ndodhi.
Dhe nse vetm njri prej tyre nuk t z bes, ose nuk ka koh q t
dgjoj, ata e kan si rregull q t mbyllin n biruc dhe ta shtyjn pr
ditn tjetr shpjegimin tnd. Prandaj mendova ti bija shkurt dhe ta lija
biikletn ku t mundesha, pastaj t ecja nj cop her n kmb. Pash
nj stol druri dhe mu duk vend i prshtatshm pr ta ln atje. Por n
astin q e mbshteta pas stolit, m pikasi nj punonjs hekurudhe me
kapel t kuqe dhe pamjen e nj oficeri t dal n pension, i cili mu
afrua.
- Ej, po bn me at biikletn? m tha.
- Po e vendos te ky stoli, q t mos i zr rrugn t tjerve, - i
thash duke u prpjekur t flas me nj ton t atill q ta bja punonjsin
e hekurudhs t m falnderonte. Por sndodhi ashtu.
- Biikleta jote sht ajo? m pyeti ai.
- Hm... jo tamam.
- E kujt sht? m pyeti duke m zhbiruar me sy.
- Nuk e di, - iu prgjigja. Nuk e di se e kujt sht.
- Ku e gjete?
N tonin e tij kishte nj lloj dyshimi q t fyente.
- E gjeta, - i thash duke u prpjekur t ruaj qetsin dhe

dinjitetin, - e gjeta n tren... T them t drejtn, - vazhdova me
sinqeritet, - kam br nj gabim.
Ai sm la t vazhdoja m. M tha se edhe ai kt gj kishte
menduar dhe i fryu prnjher bilbilit. Ajo q ndodhi m pas nuk ishte
pr t qeshur. Por isha me fat q ky incident ndodhi n Karlsruhe, ku
kam nj shok me pozit. Shptova pr nj qime. Shoku im n at koh
ishte n shtpi. Megjithat nuk shptova dot pa nj njoll n karakter,
sepse n rrethet policore t atij vendi emri im vazhdon edhe sot e ksaj
dite t figuroj si shkels i ligjit.
Por m e keqja fare i ndodhi Xhorxhit. Incidenti i biiklets na
ngatrroi aq keq, sa humbm Xhorxhin. M von, ai na tregoi se kishte
pritur pr ne para stacionit t policis, por ne nuk e dinim. Ne menduam
se mbase ai do t kishte shkuar vetm n Baden dhe, ashtu t stresuar
si ishim, duke dashur t largoheshim sa m par nga Karlsruhe, ne
hipm n trenin tjetr. Kur Xhorxhi, i lodhur nga pritja e gjat, u kthye
n stacion, pa se ne me gjith bagazhet kishim ikur. Biletn e tij e kishte
Harisi. I kishim ln n xhep vetm disa t shkoqura. I katandisur n at
gjendje, ai i hyri nj karriere krimi q, kur e lexuam m von n
shkresat zyrtare, na i ngriti leshrat prpjet, si mua dhe Harisit.
Udhtimi n Gjermani sht pak i koklavitur. Blen nj bilet n
stacionin prej nga do t nisesh. Ti do t mendosh se ajo t mjafton t
shkosh atje, por ja q ssht kshtu. Kur sheh t vij treni yt krkon t
kacavaresh n t, por nj roje t pret rrugn. Me se do t udhtosh? Ti i
tregon biletn. Ai t shpjegon se, vetm me t, nuk mund t shkosh
kurrkund; me t, sapo ke br hapin e par drejt udhtimit, kshtu q
duhet t shkosh n biletari dhe t marrsh nj bilet shtes, e cila quhet
schnellzug ticket. Pasi e merr, ti mendon se me kaq mbaruan kusuret.
Ksaj here t ln t hysh n tren. Por me t nuk mund t ulesh
asgjkund; jo vetm q slejohet t qndrosh n kmb, por sduhet as

t sillesh vrdall npr tren. Pra, duhet t marrsh nj bilet tjetr, q
ksaj here quhet platz ticket, n t ciln shnohet vendi ku duhet t
ulesh pr nj largsi t caktuar. Se mund t bj nj njeri q e ka
ndar mendjen t udhtoj vetm me nj bilet, pr kt e kam vrar
mendjen shpesh. Mos duhet ta bj udhtimin prapa trenit? Po pr at
q blen vetm biletn shnellcug, sepse refuzon me kokfortsi ose
nuk ka para me vete pr t bler biletn plac, mos kan ndrmend ta
ln t varet jasht dritares?
Por le t kthehemi prsri te Xhorxhi: ai kishte para vetm sa
pr t bler nj bilet treni t klasit t tret pr n Baden. Pr tiu
shmangur rojs, ai priti derisa treni u nis dhe u hodh brenda tij.
Ja cili ishte mkati i tij i par:
(a) Hyri n tren kur ai ishte n lvizje.
Mkati i dyt:
(b) Udhtonte n nj klas m t lart nga ai q kishte biletn.
(b) Refuzoi t paguante diferencn q i krkoi konduktori.
(Xhorxhi thot se ai nuk refuzoi. Ai vetm sa i tha se skishte
para ta paguante.)
Mkati i tret:
(a) Zuri vendin dhe nuk pagoi pr t.
(b) U soll vrdall npr korridor. (Pasi nuk e lan t ulej, sepse
nuk kishte t paguante, ai sdinte t bnte tjetr).
Por shpjegimet merren gjithnj si justifikime n Gjermani dhe
udhtimi i tij nga Karlsruhe n Baden ishte m i shtrenjti q mbahet
mend.
N Gjermani mund t futesh kaq leht n bela, saq ky vend do t
ishte me t vrtet i bekuar pr nj t ri anglez. Pr studentt e
mjeksis, pr ata q e han darkn n tempull, apo pr shum t tjer,
jeta n Londr sht tepr e mrzitshme. Anglia sht nj vend pa

rregulla dhe anglezi nuk gjen asnjfar knaqsie. fardo q t bj
atje, ai nuk gjen gzim. Pr t do t ishte dika e jashtzakonshme po t
gjendej n ngatrresa t tilla. Anglia i ofron atij mundsi shum t vogla
dhe i duhet t kmbngul shum q t gjendet n ngatrresa t ktij
lloji.
Nj dit folm rreth ksaj teme me nj kujdestar kishe. Ishte
mngjesi i dats 10 nntor dhe t dy po i hidhnim nj sy, disi me ankth,
disa raporteve policor. Grupi i zakonshm i t rinjve kishte br
rrmujat e zakonshme natn prpara provimeve. Atje ishin edhe emrat e
djemve t mikut tim, kujdestarit t kishs, dhe nj nipit tim q studionte
n Londr pr inxhinieri, t cilin ma kishin ngarkuar si detyr ta shihja
her pas here. Ne nuk e dinim se kishin br t paraburgosurit dhe
filluam t bnim moral mbi budallallkun dhe shthurjen e rinis s
sotme.
- sht pr tu habitur, - m tha kujdestari, miku im, - po nata para
provimeve ka qen gjithnj e till. Kshtu e mbaj mend, q kur isha i ri:
mbrmja do t mbyllej gjithnj me nj shamat.
- Ke t drejt, - ia ktheva un.
- Sa gj monotone, - vazhdoi t fliste me nj shprehje ndrrimtare
n fytyrn e tij gjith rrudha. Nuk ka gj m t mrzitshme se t ecsh
nga Cirku Pikadilli deri te Gjykata e Lart. E mund t bsh tjetr?
Asgj fare. Ndonjher mund t prishsh ndonj llamb, por menjher
vjen ndokush dhe e rregullon prsri. Po t fyesh ndonj polic, ai bn
sikur nuk e dgjon. Madje duket sikur nuk e ka marr vesh fare q e
kan fyer, ose, edhe po e msoi, nuk e an kokn fare. Edhe po t
provosh t zihesh me ndonj portier, te tregu i vjetr i Londrs, as ai
sdo tia dij. N ndonj rast t veant ai mund ta shfrytzoj kt pr
t t zhvatur pes shilinga.
Megjithat un pr veten time kam br t pamundurn. Njher u

prpoqa t ngisja nj pajton t bukur. Ishte dika q shihej si kulmi i
Tom dhe Xherrit modern. Ishte von pas mesnate, kur e vodha nga nj
shtpi publike n Din Strit dhe, e vetmja gj q m ndodhi, ishte se m
ndaloi nj grua plak me tre kalamaj n Golden Skuer; dy qanin dhe i
treti ishte gjysm i prgjumur. Para se t mundja tia mbathja, ajo mi
rrasi kalamajt n pajton, m pagoi nj shiling m tepr mbi mimin e
zakonshm, si m tha, dhe m drejtoi te nj adres pak m tutje, q
quhej North Kensington. T thuash t drejtn, ai vend ishte n ann
tjetr t Uillesdenit. Kali ishte i lodhur dhe udhtimi yn zgjati mbi dy
or. Nja dy her q u prpoqa t bindja kalamajt t ktheheshin prsri
te zonja, me t hapur dern-kurth t pajtonit, ai m i vogli fillonte t
klthiste aq fort, sa m oshtinin vesht; dhe kur u krkoja djemve t
tjer t shkmbenim vendet dhe ta ngisnin ata karrocn, q t dy ma
kthenin me vargjet e nj knge shum t njohur asokohe: Oh, Xhorxh,
a nuk t duket se po e tepron pak? Nj burr m premtoi se do ti
shpinte gruas sime ndonj amanet t fundit, n qoft se kisha, ndrsa nj
tjetr m dha fjaln se do t organizonte nj fest, kur t m nxirrnin
nga varri n pranver. Kur hipa n karroc e imagjinoja veten sikur po
shoqroja ndonj kolonel gjaknxeht n ndonj rajon t vetmuar, ku
nuk shkonin karroca, rreth gjysm milje larg nga vendi ku donte t
shkonte ai, dhe, pasktaj, do ta lija t betohej n trotuar. Dhe se si do t
shkonte udhtimi, kjo varej vetm nga koloneli. Por nuk m shkonte
mendja kurr se do t udhtoja n periferi, duke pasur n ngarkim ca
fmij t pafajshm.
- Oh, - pshertiu miku im, - Londra nuk ofron asnj mundsi pr
dashuruesit e gjrave t jashtligjshme!
Kurse n Gjermani ndodh ndryshe: atje mund t ngatrrohesh qoft
edhe duke pyetur. N Gjermani ka shum gjra q sduhen br,
ndrkoh q sht shum e thjesht ti bsh. Anglezve t rinj, q digjen

nga dshira pr t hyr n telashe, por q n vendin e tyre e kan t
pamundur, un do ti kshilloja q mjaft sa t marrin ndonj bilet pr
n Gjermani dhe do ta shohin se brenda muajit do t ngatrrohen keq.
N guidn policore t saj, ai do t gjej nj list me gjra q, po ti
bj, do ta entuziazmoj tej mase. N Gjermani nuk duhet ta varsh
shtratin tnd jasht dritares. Ai do tia fillonte me kt. Kshtu q do t
ngatrrohej para se t hante mngjesin. Po t ishte n shtpi, ai mund t
varej vet jasht dritares dhe kjo nuk do ti bnte prshtypje askujt,
mjaft q t mos i binte n qaf ndonj kalimtari posht saj.
N Gjermani nuk duhet t vishesh me shum imagjinat, kur del n
rrug. Nj malsor anglez q erdhi t kalonte dimrin n Dresden, e kaloi
ditn e par n nj rajon policie, duke iu prgjigjur pyetjeve t
pafundme. E pyetn se po bnte me ato rroba. Ai sishte ndonj tip i
afrueshm. U tha se i kishte veshur. Ata e pyetn se prse i kishte
veshur. Ai iu prgjigj q t mos mrdhinte. Ata i than me przemrsi
se nuk e besonin dhe e kthyen n pajtonin e tij. U desh ndrhyrja e nj
ministri anglez, q i siguroi autoritetet gjermane se ajo ishte veshja
tradicionale e malsorve britanik.
Nj gj tjetr q nuk duhet t bsh n rrugt e Gjermanis sht t
mos ushqesh kuajt, mushkat ose gomart q i prkasin ndokujt tjetr. Po
t hipi n kok q t ushqesh gomarin e ndokujt tjetr, duhet t lsh
takim me kafshn dhe ti japsh tagjin n ndonj vend t autorizuar.
Nuk lejohet t thyhesh en qelqi ose porcelani n rrug, madje n asnj
vend publik. Dhe n qoft se e bn kt, duhet t mbledhsh t gjitha
coprat e thyera. Por se duhet t bsh me coprat e thyera, pasi i ke
mbledhur t gjitha bashk, kt sdi ta them. E vetmja gj q e di me
siguri sht se nuk lejohet ti lini ato gjkundi, apo ti merrni me vete.
Pra, duhet ti mbani, derisa t vdisni e t varroseni me to ose, mbase, ju

lejohet ti glltisni.
N rrugt e Gjermanis nuk duhet t gjuani me shigjet. Ligjvnsi
gjerman nuk e ka hallin te gabimet apo krimet q mund t bj ndonj i
ri. Jo, ai sht i shqetsuar teksa imagjinon se mund t bj nj
maniak endacak. N Gjermani nuk ka asnj ligj pr ndoknd q i teket
t qndroj me kok n mes t rrugs. Atyre nuk u ka shkuar ndrmend
nj gj e till.
N Gjermani duhet ta prmbani veten e t mos hidhni sende nga
dritarja. Kjo gj nuk lejohet as pr macet. Javn e par t qndrimit tim
n Gjermani u zgjova n mes t nats nga zhurma q bnin macet. Nj
nat ato m mendn fare. Grumbullova te dritarja nj arsenal t vogl:
tre copa qymyri, ca dardh t forta, dhjet bishta qirinjsh t djegur, nj
vez t madhe q e gjeta n tavolinn e kuzhins, nj shishe bosh q
kishte qen me uj t gazuar dhe ca gjra t tjera t ksaj natyre. Pastaj
hapa dritaren dhe i flaka andej nga vinte zhurma. Sbesoj se godita gj.
Ska br vaki ndonjher q ndokush t ket goditur nj mace, edhe n
rast se e sheh mir at. Mbase vetm rastsisht, n qoft se merr nishan
dika tjetr. Kam par nishanxhinj t prkryer, fitues t mimit t
Mbretreshs, q u shtinin maceve me ifte pesdhjet jard larg dhe
nuk u preknin asnj qime.
Sidoqoft ato u larguan. Mbase prej vezs. E vura re q n fillim se
nuk ishte vez e mir. Pastaj u shtriva prsri n shtrat, duke menduar
se, m n fund, incidenti e pat me aq. Dhjet minuta m von dgjova
zilen e ders. Bra sikur nuk e dgjova, por ajo vazhdonte t binte me
kmbngulje. Kshtu q u detyrova t ngrihem nga shtrati, vesha
robdshambrin dhe zbrita posht te dera. Atje po m priste nj polic.
Ai i kishte mbledhur t gjitha sendet e hedhura prej meje nga dritarja,
duke br nj kapic me to prpara ders sime. Mungonte vetm veza.
- T tuat jan kto sende? m pyeti.

- Ishin t miat, por tani kam hequr dor prej tyre. Mund ti marr kush
t doj. Edhe ti mund ti marrsh!
Por ai nuk i pranoi.
- Ti i hodhe kto gjra nga dritarja?
- Po, - i thash. Un i hodha.
- E pse i hodhe ato nga dritarja? m pyeti ai. Nj polic gjerman
ka kodin e tij t pyetjeve. Ai nuk e ndryshon kurr at.
- Ua hodha ca maceve, - iu prgjigja un.
- Cilave mace? pyeti ai.
Ishte nj pyetje tipike e nj polici gjerman. Un iu prgjigja,
duke i dhn zrit nj ton sarkastik, se m vinte turp ti thosha q nuk e
dija se cilave mace. Ato ishin t huaja pr mua, por n rast se policia do
ti mblidhte t gjitha macet e asaj zone, me siguri q do ti njihja nga
zri.
Polici gjerman nuk e kupton shakan dhe e dija mir se mund t
haje nj gjob t rnd po t bje shaka me uniformn gjermane. Kjo
quhej fyerje ndaj nj zyrtari. Ai m shpjegoi se nuk ishte detyra e
policit t m ndihmonte t gjeja macet. Detyra e tij ishte t m gjobiste
pr gjrat q kisha hedhur nga dritarja.
Un e pyeta se duhej t bnte n Gjermani dikush q zgjohej
n mes t nats nga mjaullimat e maceve dhe ai m shpjegoi se mund t
ngrija nj padi pr t zotin e maceve. Policia do ta paralajmronte dhe,
n rast se ai nuk merrte masa, macja do t vritej. Se kush do ta vriste
dhe se far do t bnte macja gjat ktij procesi, ai nuk ma shpjegoi.
Un e pyeta se si ta zbuloja t zotin e maces. Ai u mendua pak,
pastaj m sugjeroi q ta ndiqja macen deri n shtpi. Un e lash me aq,
sepse kisha frik mos thosha gjsendi q do ta katranoste punn m keq.
Si prfundim, ai sport nate m kushtoi dymbdhjet marka dhe asnjri
prej oficerve gjerman, q m morn n intervist n lidhje me kt

shtje, nuk pa aty dika pr t qeshur.
Por gabimi m i madh, q mund t bjn njerzit n Gjermani,
sht kur shkelin barin. Bari n Gjermani sht i shenjt. T vendossh
kmbn n bar sht nj sakrilegj aq i madh, njlloj sikur t vallzoje n
nj xhami. Madje edhe qent e respektojn barin gjerman. Nj qen
gjerman do t ndrronte t vendoste pak putrn n t. Po tju zr syri
ndonj qen q sorollatet mbi bar n Gjermani, t jeni t sigurt se ai do t
jet qeni i ndonj t huaji mkatar. N Angli, kur duam q t ruajm
ndonj vend nga qent, ne e rrethojm me nj rrjet telash me gjemba,
gjasht kmb t lart. N Gjermani mjaftohen duke vendosur nj
pllak n mes t vendit, Hunden verbohen!3, dhe qeni, t cilit i rrjedh
ndr deje gjak gjerman, e sheh shnimin dhe bn tutje. N nj park
gjerman pash njher nj kopshtar q ecte mbi bar me kujdesin m t
madh, pr t hequr prej andej nj brumbull, t cilin e vendosi m pas
mbi zhavorr. Dhe qndroi pr t par se mos brumbullit i shkrepte t
kthehej prsri n bar. Brumbulli i turpruar vrapoi prgjat vijs s ujit
dhe u kthye te nj shteg ku ishte vn nj tabel ku shkruhej
Ausgang!4.
N parqet gjerman ka rrug t veanta pr kategori t ndryshme
njerzish dhe, cilido person, sido q ta ket hallin, e ka t ndaluar
rreptsisht t shkoj n rrugn e nj personi tjetr. Ka rrug t veanta
pr ata q shkojn me biikleta dhe t tjera pr ata q shkojn n kmb,
ka shtitore pr kalorsit, rrug pr makina t lehta, pr makina t
rnda, rrug pr fmij dhe rrug pr zonja t vetmuara. sht pr tu
uditur se si nuk kan br akoma rrug pr qerost, apo pr beqart.
3 Ndalohen qent! (Gjerman.) (Shn. i prkth.)

4 Lejohet shtitja! (Gjerman.) (Shn. i prkth.)
Njher, n Grose Garten, n Dresden, pash nj zonj plak q

qndronte n mes t nj kryqzimi prej shtat rrugsh. N seciln prej
tyre kishte nga nj shnim krcnues, q paralajmronte cilindo t mos
kalonte n shtegun q sishte pr t.
- A mund t m ndihmoni? m tha zonja kur msoi se un
flisja anglisht dhe lexoja gjermanisht. A mund t m tregoni se far
jam un dhe n ciln rrug duhet t shkoj?
Un e kqyra me vmendje nga koka deri te kmbt. Dola n
prfundimin se ajo ishte e rritur dhe kmbsore. Pastaj i tregova
rrugn se ku duhej t ecte. Ajo e pa e zhgnjyer.
- Po un skam pun andej, - tha. Nuk mund t shkoj kndej?
- Jo, jo, o Zot, thua ashtu, zonj? Ajo rrug sht e rezervuar
pr fmijt.
- Po un sdo tu bj keq atyre, - tha plaka duke buzqeshur.
Sdukej nga ato q mund ti bnte keq fmijve.
- Zonj, - i thash un, - po t ishte n dorn time do t lija t
shkoje n at rrug, edhe sikur t ishte djali im n fund t saj. Por ja q
t tilla jan ligjet e ktij vendi. Po t guxosh t shkosh n at rrug, t
pret nj gjob e sigurt, n mos burgu. Ja tek sht rruga jote, kjo duket
qart. Dhe po t dgjosh kshilln time, nxito sa ssht von, se nuk
lejohet t rrish ktu e t ngurrosh.
- Po ajo nuk shkon n drejtimin nga dua t shkoj un.
- Ajo shkon n drejtimin nga DUHET t duash t shkosh, - i
thash un dhe u ndam.
N parqet gjerman ka stola t veant me etiketa Vetm pr t
rriturit (Nur fr Erwachsene) dhe djali i vogl gjerman, kur e lexon at
shnim, tmerrohet edhe ta mendoj t ulet aty, ndaj fillon t krkoj
ndonj stol ku lejohen t ulen fmijt. Dhe kur e gjen, ulet n t me
kujdesin m t madh q t mos e prek drurin me kpuct e tij t
prbaltura. Po far do t ndodhte, sikur t vinin ndonj stol me etiketn

Vetm pr t rritur!n Rexhents, ose n parkun Sent Xhejms, n
Angli? do fmij, n nj rreze prej pes miljesh rreth e qark, do t
bnte t pamundurn t ulej n at stol, madje do t prpiqej t zbonte
prej aty fmijn q i kishte zn vendin. Vetm ndonj i rritur do ta
kishte t pamundur t ulej aty. Ndrsa, kur i ndodh fmijs gjerman t
ulet rastsisht n nj stol t till, pa vn re shnimin, me ti treguar
gabimin q ka br, brof n kmb me kokn ulur, i skuqur nga turpi
deri n rrnj t flokve.
Nuk sht puna se qeveria prindrore e ka ln n harres
fmijn gjerman. Po pr t ka vende t caktuara n kopshtet apo parqet
publike gjermane. Para secilit prej tyre ka nga nj kapic balte, me t
ciln mund t luaj sa t knaqet, duke br petulla apo duke ngritur
kshtjella. Pr nj fmij gjerman, nj petull e br nga ndonj lloj balte
tjetr e jo prej saj, do ti dukej petull imorale. Ajo nuk do ti falte asnj
lloj knaqsie. Shpirti i tij do t ndihej i revoltuar ndaj saj. Ajo petull, -
do ti thoshte vetes, - nuk sht e rregullt, sepse nuk sht br nga
qeveria pr kt qllim. Vetm t kqija mund t pressh prej saj. Ajo
sht balt e jashtligjshme.
Dhe do t vazhdoj ta turbulloj ndrgjegjja, derisa babai i tij t
paguaj gjobn q i takon dhe ai t marr dackn q meriton.
N Gjermani nuk duhet ta lsh kurr hapur dern e jashtme pas
ors dhjet t nats, si dhe nuk duhet ti biesh pianos n shtpin tnde
pas ors njmbdhjet. N Angli mua nuk m ka shkuar mendja kurr
ti bie pianos apo t dgjoj kur i bie ndokush tjetr pas ors
njmbdhjet. Megjithat atje vshtir se t thot ndokush t mos e bsh
dika t till. Kurse n Gjermani nuk m shkon mendja kurr t dgjoj
piano para ors njmbdhjet. Pasktaj m plqen t ulem e t dgjoj
me knaqsi Lutjen e Virgjreshs ose uverturn e Zampias. Pr
dashuruesit e muziks n Gjermani, pas ors njmbdhjet muzika

pushon s qeni e till. Ajo shndrrohet n mkat dhe nuk i jep m
gjermanit asnj lloj knaqsie.
I vetmi individ n t gjith Gjermanin q ndrron pr lirin
sht studenti gjerman. Nga ana tjetr, ai sht i vetmi q gzon
privilegje, edhe pse kto jan t kufizuara. Pr shembull, studenti
gjerman mund t pij e t flej n ndonj kanal, pa paguar ndonj gjob,
prve ndonj ryshfeti t vogl pr policin q e gjeti dhe e oi n shtpi.
Pr kt qllim, atij i duhet t zgjedh kanalet ans rrugs. Studenti
gjerman, i ndrgjegjshm pr afrimin e shpejt t harress, mbledh t
gjitha forcat pr t shkuar deri te qoshja e rrugs, ku mund t bjer pa
ndjenja pa asnj lloj meraku. N ndonj zon t caktuar ai mund ti
bjer edhe ziles. Qiraja e apartamentit n periferi sht m e ult se n
brendsi t qytetit. Por e keqja sht se atje familjet prdorin nj kod
sekret brenda tyre kur i bien ziles. N qoft se shkon n ndonj nga kto
shtpi n mes t nats, duhet ta njohsh me domosdo kt kod,
prndryshe do t hash koks ndonj kov me uj.
Gjithashtu studentit gjerman i lejohet t ndez drita, por jo
shum. Atij i lejohet t brtas e t kndoj rrugs pr n shtpi, deri n
dy e gjysm t nats. Ve ksaj, atij i lejohet ti zr pr mesi zonjushat.
Pr kt qllim, kamerieret e restoranteve q frekuentohen nga
studentt, zgjidhen gjithnj gra plaka.
Gjermant jan njerz q e duan rregullin.
KREU X
Badeni nga kndvshtrimi i vizitorit. Bukuria e mngjesit

hert, e par pasdite von. Largsia e matur me kompas.
Ndryshon puna po ta matsh me kmb. Xhorxhi n hesap me
ndrgjegjen e tij. Nj biiklet dembele. T ngassh
biikletn si n poster: ecje e pafundme. iklisti i posterit:
kostumi i tij; metoda e tij. Grifini si kafsh shtpiake. Qeni

q ka respekt pr veten. Kali me t cilin abuzohet.
Nga Badeni, pr t cilin mjafton t thuhet vetm q sht nj

vend i kndshm, ne nism me t vrtet nga iklizmi. Planifikuam nj
udhtim dhjetditor, i cili do ta plotsonte udhtimin n Pyllin e Zi,
duke prfshir edhe nj rrotullim nga Donau-Thali q, pr njzet milje
nga Tutlingeni n Sigmaringen, sht mbase lugina m e bukur n
Gjermani. Aty Danubi ngushtohet dhe kalon prgjat fshatrave t
virgjr me manastire t lasht, mes kullotave t gjelbra, ku ka fretr
kmbzbathur dhe kokrruar me nj gjalm t bardh lidhur n mes t
veladonit, barinj me krraba n duar n mes t tufave me dele, pyje,
shkmbinj, fortesa t rrnuara, kisha. N malet e Vosgesit gjysma e
popullsis t sheh me prbuzje po ti flassh frngjisht, ndrsa gjysma
tjetr ndihet e fyer po ti flassh gjermanisht; dhe t dyja bashk t
shohin me neveri po dgjuan prej teje ndonj fjal anglisht.
Por ne nuk patm fat ta realizonim plotsisht programin ton,
ngaq e thna nga e bra jan shum larg njra-tjetrs. sht e thjesht
t thuash dhe t besosh n orn tre pasdite q: Ne do t ngrihemi n
orn pes, do t fusim dika n goj n pes e gjysm dhe do t nisemi
n gjasht.
Kshtu q, kur t filloj t shtrngoj vapa do t kemi br
goxha rrug, thot nj tjetr.
N kt stin ska gj m t bukur se t udhtosh hert n
mngjes. Po ju, si thoni? shton nj tjetr.
Oh, padyshim!
Ather bn fresk.
Dhe drita e diellit nuk sht shum e fort.
Por kur vjen mngjesi, gjithka sht ndryshe. T gjithve u del

gjumi n pes e gjysm. Nuk dgjohet asnj piptim. Ngrihen me syt
e buhavitur. Atmosfera sht e acaruar. Dgjohet zri i Tunduesit:
Ora m e mir pr tu ngritur sht ora gjasht.
Zri i mekur i Virtytit proteston: Po vendimi i marr?
Tunduesi ia kthen: Vendimet jan br pr njerzit dhe jo
njerzit pr vendimet.
Djalli mund ta prdor shkrimin e shenjt pr qllimet e tij.
Ve ksaj, do t ngrinim n kmb gjith hotelin. Pse nuk
mendon pak pr punonjsit e gjor?
Zri i Virtytit prsri kundrshton, edhe pse akoma m i dobt
se m par:
Po ne sdo tu krkojm asgj atyre t gjorve! Le ta ham
mngjesin n orn gjasht e gjysm! Kshtu nuk do ti biem n qaf
askujt.
Dhe Mkati i maskuar n petkat e Zotit na thot t jemi t
mshirshm pr t tjert e ta shtyjm zgjimin pr n orn gjasht.
Ndonjher mshira e shtyn madje deri n shtat.
Edhe largsia e matur me kompas nuk sht e njjt me at q
matet me kmb.
Po t ecim me dhjet milje n or, pas shtat orsh do t kemi
br shtatdhjet milje. E thjesht fare!
Po sikur that q na duhet t ngjisim ca kodra shum t
thyera?
Po, por pastaj do ti zbresim. Ather le t bjm hesap tet
milje n or. Kshtu q do t bjm dyzet e dy milje. Gott in
Himmel! Nuk ka turp m t madh po nuk bm as tet milje n
or.
Kshtu duket n letr. Por n orn katr pasdite dgjon se si zri

i Detyrs nuk tingllon m me aq vendosmri:
E po erdhi koha t vazhdojm prsri.
Mir, po ssht nevoja t ngutemi. Sa pamje e bukur kjo, q
ktu, ?!
Shum. Mos harro se duhet t bjm edhe njzet e pes milje
q t mbrrijm n Sent Blasien.
Sa the?
Rreth njzet e pes milje, mbase dika m shum.
Mos do t thuash q deri tani kemi br tridhjet e pes milje?
Pikrisht.
Brokulla. Nuk e besoj at hartn tnde.
Nuk ka mundsi. Kemi q n pik t mngjesit, duke ecur pa
pushuar fare.
Ssht ashtu. Ne u nism pas ors tet.
N tet pa nj erek.
Pastaj kemi pushuar n do dymbdhjet milje.
E ke gabim, kemi pushuar vetm sa pr t par peizazhin.
Ve ksaj, kodrat q ngjitm ishin shum t thyera.
Shto edhe q sot bnte shum vap.
Mir, mir, po mos harroni q deri n Sent Blasien jan edhe
njzet e pes milje pr tu br.
A ka m kodra?
Po, jan edhe dy. Pr ti ngjitur dhe pr ti zbritur.
Po ti sikur the q deri n Sent Blaisen e gjith rruga ishte e
tatpjet.
Vetm dhjet miljet e fundit. Ne jemi njzet e pes milje larg.
Nuk ka ndonj vend tjetr pr t qndruar para Blaisenit?
Jo, nuk ka. Pastaj sht shum e rrezikshme t fillosh t

mendosh gjra t tilla.
M e rrezikshme sht po t strmundohesh. M bhet sikur
pash n hart nj fshat t vogl, Titisi a dika e till. Me siguri q atje
duhet t jet shum bukur.
Mir thua. Edhe un them t qndrojm atje. Ishit ju djem q
that t shkonim deri n Sent Blaisen.
Oh, e t duam n Sent Blaisen? Nj vend i vogl dhe i
fshehur n fund t nj lugine. Me siguri q ky Titisija duhet t jet m i
bukur.
Sa larg ishte?
Pes milje.
T gjith n kor: SHKOJM N TITISI.
Q ditn e par t udhtimit Xhorxhi zbuloi se sa shum
ndryshonte teoria nga praktika.
- Un mendoja, - tha Xhorxhi (ai ngiste biikletn teke, ndrsa
un me Harisin dyshen), - se vetm do t strviteshim ca posht e
prpjet ktyre kodrave.
- Ashtu sht, - tha Harisi. Sepse trenat nuk shkojn n do
kodr t Pyllit t Zi.
- Edhe un dyshoja pr kt, - rnkoi Xhorxhi dhe pr nj cop
her nuk foli asnjri.
- Sidoqoft, - tha Harisi q e kuptoi se ku rrihte ekani, - ne nuk
prisnim q e gjith rruga t ishte e tatpjet. Edhe ashtu nuk ka lezet.
Ndonjher duhet t vuajm pak.
Prsri nuk foli askush. Pas pak, heshtjen e prishi Xhorxhi:
- More djem, mos kini gj merakun tim?
- do t thuash? e pyeti Harisi.
- Dua t them, - iu prgjigj Xhorxhi, - se n qoft se atyre

kodrave ngjitet ndonj tren, mos ju nuk doni t shkoni me t ngaq
druheni se mos m mbetet hatri mua? Jo, por ta dini, po jua them hapur
se un e kam ndar mendjen t shkoj me at tren. Tekefundit u b nj
jav q ngrihem pa gdhir dhe e meritoj t lodhem pak. Prandaj mos
kini merakun tim!
Ne i premtuam se kt do ta kishim parasysh dhe vazhduam
rrugn pa folur, derisa heshtjen e theu prap Xhorxhi:
- Si m the pr kt biikletn?
Harisi ia tregoi. Harrova t them se sa biiklet e veant ishte: e
palndt.
- Je i sigurt? kmbnguli Xhorxhi.
- Sdo mend. Pse si sht puna me t?
- Epo nuk i ngjaka fare asaj t posterit.
- Cilit poster?
- Atij posterit q e reklamonte, - i shpjegoi Xhorxhi. E pash
t ngjitur n nj qoshe n Slon Strit, nja dy dit para se t niseshim. Aty
paraqitej nj burr q e ngiste kt biiklet, duke mbajtur n dor nj
flamur. Dukej sheshit q ai spo bnte asgj; vetm sa ishte ulur dhe po
thithte ajr. Biikleta ecte n hesap t saj dhe e bnte vet punn pr
mrekulli! Kurse kjo plaka q bleve ti, ma l mua t gjith punn. far
dembeleje! Po t mos e luash ti, ajo rri n vend.
T thuash t drejtn, t pakta jan biikletat q u ngjajn atyre t
posterave. M kujtohet vetm nj rast n nj poster, ku iklisti me t
vrtet po e bnte punn e tij. Por n at poster, atij burrit i ishte vn
nga pas nj buall. N prgjithsi, puna e artistit krkon t bind njerzit
q sporti i iklizmit do t thot se mjafton t rrish n maj t biiklets
dhe ajo lviz me shpejtsi n drejtimin q dshiron t shkosh ti, e shtyr
nga ca forca misterioze.
Madje, n prgjithsi, iklistja sht nj zonjush dhe atij q

sheh posterin, i krijohet ideja se t ngjissh nj kodr me biiklet, sht
njlloj si t marrsh nj sy gjum n nj dyshek deti. Kostumi i saj sht
ideal pr mot t nxeht. At nuk do ta plqenin vetm grat jasht
mode. Por ajo nuk do tia dij fare pr to. Ajo i ngjit dhe i zbret kodrat
me zhdrvjelltsin e nj maceje dhe duket sikur lundron n siprfaqen
e rrugs. Ka pamjen e nj nimfe t ngeshme me flokt q ia valvit era,
me njrn kmb mbi shaln e biiklets dhe me tjetrn t varur n
fenerin e saj. Ndonjher, ajo ulet posht shals, duke e vn kmbn
mbi ndenjse, ndez nj cigare dhe tund n maj t koks ndonj fener
kinez.
Rrallher ndodh q iklisti t jet mashkull. Ai nuk sht
akrobat aq i shklqyer sa zonjusha, por bn ca marifete t tjera, si pr
shembull kolovit flamuj, pi birra ose sup, duke ngar biikletn, etj.
Por edhe ai duhet t merret me dika, sepse nuk sht e leht pr nj
burr aktiv t kaloj or t tra pa br asgj. Kjo sht arsyeja q ai
ngrihet mbi pedale, sikur krkon ti thur himne diellit apo vendit rreth
e rrotull tij.
Gjja q m mahnit m shum n Gjermani, sht qeni gjerman.
N Angli ka vetm raca t vjetra qensh, q t gjith i njohin mir:
mastifi, qeni dalmat, langoi terrier (i zi, i bardh, apo pullali, si ta sjell
rasti, por gjithnj grindavec) dhe qeni i stanit skocez. Asnjher ndonj
gj t re. Kurse n Gjermani ka shum varietete. Ngado t sheh syri raca
q si ke par apo dgjuar kurr m par. Po t mos i dgjosh t lehin,
nuk do ta besosh kurr se jan qen. N Sigmaringen, Xhorxhi na tregoi
nj qen pr t cilin ishte i mendimit se qe nj przierje e qenit pudll me
merlucin. Harisi u prpoq ta fotografonte, por ai kaloi nj gardh dhe u
zhduk n ca shkurre.
Sidoqoft, gjermani nuk i duron gjrat e gjalla q jan dembele.

Atij i plqejn qent q punojn dhe, me t vrtet, qent gjerman e
duan punn. Jeta e qenit anglez pr t do t ishte nj mjerim i madh.
Imagjinoni nj qenie t fort, aktive, inteligjente, me nj temperament
jashtzakonisht energjik, e dnuar t kaloj njzet e katr or n dit pa
br absolutisht asgj. Po juve si do tju dukej?
Prkundrazi, qeni gjerman merret me shum gjra. Ai sht
gjithmon i zn dhe mjaft i rndsishm. Shiheni kur ecn i lidhur ans
karrocs s qumshtit! Nuk ka peshkop q ti jap rndsi vetes sa i
jep ai! N fakt, ai nuk bn ndonj pun kushedi se far: njeriu shtyn
karrocn, kurse ai leh. Vese, pr t, kjo sht rraskapitse. Ai thot me
vete: Plaku nuk di t leh, por vetm t shtyj. Hm!
Nuk ka gj m t bukur se ta shihni me krenari ecn dhe se sa
me t madh e mban veten. N qoft se atypari kalon rastsisht ndonj
qen tjetr dhe bn ndonj vrejtje pr ajkn e qumshtit, ai ndalet n
vend dhe as q do tia dij pr trafikun.
- Pa prsrite edhe njher at q the pr qumshtin ton!
- Sthash gj pr qumshtin, - ia kthen qeni tjetr me nj ton
pafajsie. Un thash vetm se sot sht nj dit shum e bukur dhe
pyeta pr mimin e glqeres.
- Aha, paske pyetur pr mimin e glqeres, ? Do ta dish se sa
sht?
- Po, faleminderit. Mendova se me siguri q ti duhej ta dije.
- I re n t. Sigurisht q e di...
- Hajt tani, jepu kmbve! i thot plaku i lodhur q mezi pret
t kthehet n shtpi.
- Hm, se dgjove se tha pr qumshtin ton?
- Oh, sprish pun! Shpejto se erdhi tramvaji!
- Sprish pun pr ty, por prish pr mua. Ai pyeti pr mimin e

glqeres dhe do ta msoj shum shpejt. sht njzet her m i lart
se...
- Mjaft, se na plase! i hakrrehet plaku. Oh, mu desh q t
mora me vete?! M mir t kisha ln n shtpi.
Tramvaji pr pak sa si shtypi. Nj karrocier u grthet me sa ka
n kok, ndrsa nj shmtaraqe e kolme shtyn nj karroc me nj
kalama q klthet me nj z t holl pizg; pra, aty po mblidhet nj
turm e vogl dhe nj polic po vrapon drejt tyre.
- sht, - thot qeni i qumshtit, - njzet her m e lart se kur ta
kem ndrequr un qejfin...
- Kush, ti? Pa provoje njher!
- Ja, tani ke pr ta par, more spurdhjak pudlli francez, more
ngrns lakrash...
- Lre me kaq, - i thot shprndarsi i gjor i qumshtit. T
lutem, lre me kaq!
Por tani ai nuk ia v m veshin se sht i zn me pun. Pas pes
minutash, pasi trafiku sht liruar dhe polici i ka marr shnim emrat
dhe adresat e t gjith atyre q ndodheshin aty n rrug, ai begenis t
kthej kokn.
- Mbase u mrzite pak, - i thot duke u shkundur; pastaj vjen n
qejf dhe shton: - Por, m n fund, ia tregova mimin e glqeres. Her
tjetr nuk do t guxoj ti fus m hundt n punt tona.
- Oh, sdyshoj pr kt, - i thot plaku duke par i dshpruar
rrugn q zbardh nga qumshti i derdhur.
Po sporti q i plqen m tepr, sht t pres n maj t ndonj
kodre pr ndonj qen tjetr, pastaj t bjn gar me njri-tjetrin, se kush
do ta zbres kodrn m shpejt. N kto raste, qenit tjetr i plqen t
mbaj n goj artikuj t ndryshm, si copa buke, kok lakrash ose

kmisha. Kur arrin n rrz t kodrs, ai ndalet dhe pret shokun e tij.
- far gare, ? i thot shokut duke guluar, ndrkoh q
njeriu afrohet drejt tyre. Do ta kisha fituar, po t mos m kishte
penguar ai idioti, ai djali i vogl q m doli prpara kur po kthehesha te
qoshja. PSE, NUK E VURE RE TI? Kafsha! Po tani, ka q ulrin
ashtu? NGAQ E RRZOVA POSHT DHE SHKELA MBI T? Po
ai, pse m doli prpara? Fajin e kan ata q i ln kalamajt t
sorollaten vetm e tu zn rrugn t tjerve. Bobo! Nga na doln gjith
kto gjra? Nuk i merrje dot m me kujdes? AHA, NUK TA PRISTE
MENDJA SE DO T LSHOHESHA RROKAKMBTHI
TATPJET KODRS ME NJZET MILJE N OR, ? E po, ti m
njeh mua; sdo tia falja kurr vetes po t ma kalonte pa u lodhur nj
qen Shnajder. Je i sigurt se i more t gjitha? ASHTU SHPRESON? Po
t isha n vendin tnd, do t kthehesha dhe do ti ngjitesha kodrs prap
pr tu siguruar. JE SHUM I LODHUR? Oh, mir, mir! Por, mos ma
hidh mua fajin po t mungoi gjsendi!
Ai ka shum besim te vetja. N qoft se i mbushet mendja q
kthesa e duhur sht ajo e dyta djathtas, ska burr nne tia kthej
mendjen se sht e treta. Po kshtu, n qoft se i thot mendja se ata
mund ta kalojn rrugn n koh, nuk ka burr nne ta bind derisa t
prmbyset karroca. Ather do t filloj t mbrohet, sigurisht. Po dobi
ka? Meqense, zakonisht, ai ka forcn dhe prmasat e nj bualli t vogl
dhe, njeriu q e shoqron, n prgjithsi sht ndonj plak a plak e
drobitur, ose ndonj djal i vogl, ai bn ti thot mendja. Dnimi m
i madh q mund ti jap i zoti i tij sht ta lr vetm n shtpi. Por
gjermant jan shum zemrbut dhe kt nuk e bjn shpesh.
Mnyra sesi gjermant i fyejn kafsht t shtang. Kam par
njher nj gjerman q qndronte prball kalit t tij dhe e thrriste n
t gjitha emrat q prmbante gjuha e tij. Por kali nuk e prishi qejfin.
Pastaj m kujtohet nj gjerman tjetr q, pasi u lodh duke e shar kalin
e tij, i thirri gruas q t vinte e ta ndihmonte. Kur ajo erdhi, ai i tregoi se
kishte br kali. Recitali i tij ia ngriti nervat edhe gruas dhe, q t dy,
e vun n mes kalin e ngrat, duke e shar pr vdekje. Ata e shan nga e
ma q i kishte vdekur, i ofenduan baban, e shan pr paraqitjen e tij,
pr inteligjencn, moralin dhe dobsit si kal. Kafsha duroi sa duroi,
por, n fund, bri gjn m t mir q mund t bnte n ato rrethana: u
largua qet-qet, duke ruajtur gjakftohtsin. Gruaja u kthye t lante
rrobat, ndrsa burri vazhdoi ta ndiqte n rrug duke e shar.
Mizoria ndaj kafshve ose fmijve sht dika e panjohur n
Gjermani. Pr ta kamxhiku sht nj instrument muzikor, sepse
frushullima e tij dgjohet nga mngjesi n mbrmje. Por njher pash
nj italian q e prdori at n rrugt e Dresdenit dhe pr pak desh u
linua nga nj turm e revoltuar. Gjermania sht i vetmi vend n
Evrop ku mund t ulesh i qet n pajton, pa pasur merak fare se kali i
saj do t trajtohet me mizori.
KREU XI
Shtpia e Pyllit t Zi. Aroma e saj. Xhorxhi nuk pranon t

rrij n shtrat pas ors katr t mngjesit. Rruga q smund ta
humbsh. Instinkti im i veant. Nj fest e pahijshme.
Harisi si shkenctar. Besimi i tij n vetvete. Fshati: ku ishte
dhe ku duhej t ishte. Xhorxhi: plani i tij. Nj shtitje alla

frnga. T fjeturit dhe zgjimi i karrocierit gjerman. Burri q
i mson gjith bots gjuhn angleze.
Nj nat ndiheshim shum t lodhur dhe ishim larg nga do

qytet a fshat, kshtu q u detyruam t flinim te nj ferm n Pyllin e Zi.
N shtpit e Pyllit t Zi t bn prshtypje harmonia q kan me njri-
tjetrin njerzit dhe kafsht. Lopt jan n dhomn tjetr, kuajt jan n
katin e siprm, rosat dhe patat jan n kuzhin, ndrsa derrat, fmijt
dhe zogjt e puls, rrin ku tu doj qejfi.
Ndrsa vishesh, dgjon nj krritje prapa ders.
Mir mngjes! Mos t kan zn gj syt kndej ndonj
lvozhg patateje? Ah, jo, e shoh q spaska. Mirupafshim!
Pastaj dgjon nj kakarisje dhe n nj qoshe sheh qafn e nj
pule plak.
Sa koh e bukur sot, ? A mund ta ha ktu kt krimbin? N
kt shtpi sht e vshtir t gjesh nj vend ku ta shijosh ushqimin
vetm. Fatkeqsisht, un ha pak ngadal dhe t tjert sm ln kurrgj.
Ja, edhe tani, t gjith duan pak nga ky krimbi im. Si thua, t mbetet
hatri po t futem pak n shtratin tnd? Mbase vetm aty nuk do t m
shohin.
Ndrsa ti vazhdon t vishesh, te dera zgjaten her pas here koka
t ndryshme. Me sa duket vijn t hedhin nj sy se bhet n kt
dhom. Smund ti dallosh n jan koka unash apo gocash. Nuk ia vlen
ta mbyllsh dern, sepse jo vetm q nuk ka ndonj lloz, por me ti
kthyer shpinn, do ta hapin prsri. Gjat kohs q ha mngjesin, vijn
t bjn shoqri nja dy derra, ndrsa nga dera t qorton nj tuf patash
plaka. Po t gjykosh nga mnyra se si pshpritin dhe se si t shohin t
shtangur, me siguri q ato po thon gjra skandaloze pr ty. Pas tyre do
t kaloj ndonj lop q begenis t shoh me bisht t syrit kndej nga

dhoma.
Mbase nga kjo Ark e Noes vjen edhe ajo era e uditshme e
Pyllit t Zi. sht nj kundrmim si przierje trndafilash, djathi dhe
vaji floksh, shqope dhe qepsh, pjeshkash dhe sode rrobash, me ajr
deti dhe er kufome t dekompozuar. Ju nuk jeni n gjendje t dalloni
ndonj arom t veant, por aty i gjeni t gjitha aromat q jan zbuluar
deri m sot n bot. Banorve t ksaj shtpie u plqen shum ky
kundrmim. Ata nuk i hapin kurr dritaret nga frika se mos humbet
ndonjra prej ktyre aromave. I mbajn dyert dhe dritaret t vulosura.
Po tju shkoj mendja pr ndonj arom tjetr, mund t dilni jasht e t
nuhasni ern e vjollcave apo t pishave. Por, po t rrish brenda pr pak
koh, msohesh me ern e shtpis dhe e ke t pamundur t flesh n
ndonj atmosfer tjetr.
Ditn tjetr kishim planifikuar t bnim nj udhtim t gjat,
kshtu q donim t ngriheshim hert, madje q n orn gjasht, n qoft
se mund tia dilnim pa ngritur n kmb gjith shtpin. Ia treguam
planin ton t zonjs s shtpis dhe ajo na tha se ishte pun q bhej.
N fakt ajo vet nuk do t ishte n shtpi n at koh, sepse do t
shkonte n qytet, i cili ishte rreth tet milje larg, dhe e kishte t
pamundur t kthehej aty para ors shtat, por mbase kt pun mund ta
bnte burri i saj ose djemt, q do t ktheheshin n shtpi n at or.
Sidoqoft, ajo na dha fjaln se do t gjendej dikush q t na zgjonte dhe
t na prgatiste mngjesin.
Por si shkuan punt, nuk patm nevoj t na ngrinte njeri. U
ngritm vet q n katr t mngjesit. U ngritm pr shkak t poteres
dhe zallahis s atyshme. Nuk e di se n or ngrihen n ver fshatart,
por na u duk sikur ata ishin zgjuar gjith natn. Dhe me tu ngritur,
gjja e par q bn fshatari i Pyllit t Zi, pasi vesh nj pal izme t
forta me taka druri, sht nj shtitje rreth e qark shtpis. Po t mos i

ngjis dhe zbres shkallt e shtpis nga tri her, atij nuk i mbushet
mendja q sht zgjuar. Pasi i ka dal gjumi prfundimisht, ngjitet te
stallat dhe zgjon njrin kal (zakonisht, shtpit e Pyllit t Zi ngrihen n
faqen e ndonj kodrine t thyer dhe dyshemeja gjendet n maj, ndrsa
kulla e barit n fund). Kshtu q duket sikur kali po bn nj shtitje n
dhomat e siprme. Kurse burri, gjat ksaj kohe, ngjit shkallt dhe
shkon n kuzhin t pres dru. Dhe pasi ka prer aq sa i duhen, ia merr
kngs i knaqur me veten. Si shkuan punt, dolm n prfundimin se
do t bnim mir t ndiqnim edhe ne shembullin e tij. Madje, edhe
Xhorxhit si pritej sa t ngrihej at mngjes!
Futm dika n goj n orn katr e gjysm dhe u nism n

pes. Rruga jon kalonte prapa nj mali dhe dukej nga ato lloj rrugsh
q ishte e vshtir ta ngatrroje. Jam i sigurt se e kuptoni se pr lloj
rruge e kam fjaln! N prgjithsi, ajo t shpie prap atje ku u nise dhe,
nse jo, ti uron q t ndodhte kshtu, sepse t paktn kshtu e di se ku
ndodhesh. Un e parashikova t keqen q n fillim dhe, pa br as
dymbdhjet milje, e kuptuam se si qndronte puna. Rruga ndahej n
tre degzime. Nj tabel rruge e kalbur tregonte se ajo n t majt t
shpinte n nj vend q nuk e kishim dgjuar kurr; madje ai nuk ishte as
n hart. Krahu i mesit tregonte drejtimin e rrugs s mesit, q kushedi
se nga zhdukej. Ndrsa pr rrugn n t djatht q t tre ishim n nj
mendje se t kthente prsri n fshat.
- Plaku na e tha qart, - na kujtoi Harisi: Shkoni drejt, duke i
rn kodrs rrotull.
- Cils kodr? pyeti Xhorxhi.
Prpara nesh kishte shum kodra; ca t mdha e ca t vogla.
- Ai na tha, - vazhdoi Harisi, - se do t mbrrinim te nj pem.
- Nuk dyshoj pr kt, - tha Xhorxhi, - po ciln rrug do t

marrim?
N fakt, t gjitha kodrat ishin mbuluar nga pyje t dendur.
- Pastaj ai na tha, - mrmriti Harisi, - se do t mbrrinim n
maj t kodrs pr nj or e gjysm.
- Pikrisht, - tha Xhorxhi, ktu fillova t mos ia kem besn.
- E po t bjm ather? tha Harisi.
N at ast un fillova ta kuptoj se ku ndodheshim. Nuk sht
ndonj zotsi; sht thjesht nj instinkt kafshror q nuk e ndal dot. Por
n qoft se rastsisht na presin rrugn male, humnera, lumenj, pr kt
nuk e kam un fajin: instinkti im sht mjaft i sakt, por nuk sht e
sakt toka! Un i udhhoqa ata n rrugn e mesit. Por ja q ajo rruga e
mesit ishte pa karakter, sepse pas erek miljeje nuk vazhdonte n t
njjtin drejtim. Kshtu q, pas nja tre miljesh, lart e posht kodrs, ajo
mbaronte papritmas te nj fole grerzash. N qoft se rruga e mesit
shkonte n drejtimin nga duhej t shkonim ne, ajo me siguri q do t na
kishte nxjerr atje ku donim t shkonim; pr kt isha i bindur.
Sidoqoft, un do t kisha vazhduar ta prdorja kt instinkt, q
e kam dhunti, pr t zbuluar ndonj rrug t re, e cila mund t na nxirrte
prpara ndonj shpirt shptimtar, pikrisht n astin e duhur. Por un
nuk jam engjll; kt e pranoj me sinqeritet, kshtu q n aste t tilla
se prish gojn. Ve ksaj, vshtir se Harisi me Xhorxhin do t m
kishin ndjekur m tej n at aventur. Kshtu q u detyrova t hiqja
dor.
- H, m tha Harisi, a u knaqe me kt q na bre?!
- Si jo, i thash un q nga maja e gurve ku kisha hipur, ju
solla si kokrra e molls deri larg. Do tju oja akoma m larg, por ska
artist q t punoj po nuk i dha zemr askush. Me po shoh un, ju jeni
t paknaqur me mua, ngaq nuk e dini se ku ndodheni. Por, kushedi,
mbase jeni pikrisht atje ku desht t shkonit. Megjithat, po e l me

kaq dhe po heq dor. Nuk pres falnderime nga ju. Shkoni ku t doni!
Un smerrem m me ju.
Mbase u tregova pak i vrazhd, por nuk e prmbaja dot m
veten. Nuk kisha dgjuar nj fjal t mir gjat gjith asaj rruge t
lodhshme.
- Mos na keqkupto! m tha Harisi. Pa ndihmn tnde, un
me Xhorxhin nuk do t kishim ardhur kurr ktu ku jemi tani. Pr kt
ta dim pr nder. Por instinkti t mashtron. Un propozoj ta
zvendsojm at me shkencn, e cila sht shum e sakt. Tani, pa m
thoni, ku sht dielli?
- Po sikur, - tha Xhorxhi, - t kthehemi n fshat dhe t marrim
ndonj djalosh t vogl e ti japim nj mark q t na tregoj rrugn?
Kjo do t na kursente shum koh.
- Kshtu do t humbnim disa or, - tha Harisi. Ma lini mua n
dor. Un kam lexuar shum.
Ai nxori orn dhe u rrotullua rreth vetes.
- Kjo sht e thjesht si buka q ham, - vazhdoi ai. Akrepin e
vogl kthejeni n drejtim t diellit, pastaj hiqni nj segment midis
dymbdhjets e akrepit t madh dhe n at drejtim sht veriu.
Ai u rrotullua edhe pak, pastaj ndaloi.
- Kaq ishte, - tha. Veriu sht andej nga ajo foleja e grerzave.
Tani, ma jepni pak hartn!
Ne ia dham dhe, pasi u kthye me fytyr nga foleja e grerzave,
filloi ta kqyr hartn me vmendje.
- Prej ktu, jugperndimi sht nga ana e Todmusit.
- do t thuash me prej ktu? e pyeti Xhorxhi.
- Prej ktu ku jemi tani.
Kjo e vuri n siklet Harisin pr ca koh, por pastaj ai u el.
- Nuk ka rndsi se ku jemi, - tha. Kudo q t jemi, Todmusi

sht nga jugperndimi. Jepuni kmbve tani, mjaft u vonuam!
- Se di se nga do t na degdisni tani, - tha Xhorxhi duke hedhur
antn e shpins krahaqaf, - por, sido q t shkoj, kemi dal pr qejf
dhe po ia kalojm shum bukur.
- Mos ki merak! ia ktheu Harisi i entuziazmuar. Do t
arrijm n Todmus para ors dhjet. Kur t shkojm atje, do t ham.
Pastaj tha se i hahej nj brxoll e shoqruar me omlet.
Xhorxhi tha se, pa arritur n Todmus, do t prpiqej t mos mendonte
gjra t tilla. Ne ecm pr afro nj or, pastaj, prmes nj t are, pam
fshatin ku kishim qen n mngjes. Atje ishte nj kish e uditshme, me
nj shkall t jashtme q rrotullohej si spirale deri n maj t saj.
Pamja e tij m trishtoi. Kishim tre or e gjysm q ecnim pa u
ndalur dhe kishim br mbi katr milje. Por Harisi ndihej i lumtur.
- M n fund, - tha, - e dim se ku ndodhemi.
- Kurse mua mu b sikur the t mos bhem merak, - e kujtoi
Xhorxhi.
- Ashtu sht, - ia ktheu Harisi, - t paktn tani jemi t sigurt.
Tani kam m shum besim te vetja.
- Pra, ia paska vlejtur mundimi, ?! mrmriti Xhorxhi.
Po Harisi nuk e dgjoi.
- Tani jemi me fytyr nga lindja e diellit, - vazhdoi Harisi, - dhe
Todmusi sht n jugperndimin ton. Pra, n qoft se...
Befas pushoi.
- Sidoqoft, - tha, - a e mbani mend at segmentin q ju thash
se ndante veriun nga jugu?
- Ti the se ai drejtohej nga veriu, - ia ktheu Xhorxhi.
- Je i sigurt? kmbnguli Harisi.
- Si sjam?! ia ktheu Xhorxhi, - por mos u ngatrro n llogarit

e tua. Deri tani vetm ke gabuar.
Harisi u mendua pak. Pastaj i shklqeu fytyra.
- Ke t drejt, - i tha. Sigurisht, nga veriu. Andej duhet t jet.
Ska se si t jet nga jugu. Tani duhet t shkojm nga perndimi. Ejani!
- Me gjith qejf, - i tha Xhorxhi. Ngado q t shkoj kompasi,
pr mua e njjta gj sht. Vese tani po ecim n drejtim t lindjes.
- E ke gabim, - ia ktheu Harisi. Ne po shkojm nga perndimi.
- T jesh i bindur se po shkojm nga lindja, - i tha Xhorxhi.
- Mjaft e prsrite kt! i tha Harisi. Ti po m ngatrron.
- M mir kshtu se t shkoj n drejtim t gabuar, - i tha
Xhorxhi. Po t them se ne po shkojm n drejtim t lindjes.
- far flet? u nxeh Harisi. Nuk e sheh diellin?
- Diellin e shoh q ke me t, - ia ktheu Xhorxhi. Ai sht atje
ku duhet t jet, pavarsisht nga ty dhe shkenca jote. Por un di se, kur
ishim posht n fshat, ajo kodra e veuar me at shkmbin e uditshm
n maj t saj ishte nga veriu yn. Kurse tani e kemi nga lindja.
- Ke t drejt, - i tha Harisi. Harrova q ne u kthyem rrotull.
- Po t isha n vendin tnd, do ta mbaja shnim, - i tha Xhorxhi.
Kjo gj ka pr t ndodhur prsri, m shum se njher.
Ne u kthyem dhe ecm n drejtim tjetr. Pasi u ngjitm pr
dyzet minuta dhe pam prsri, prmes nj t are, fshatin q ndodhej
nn kmbt tona. Ksaj here ai ishte nga jugu yn.
- Kjo sht e jashtzakonshme! - tha Harisi.
- Un nuk shoh ndonj gj t jashtzakonshme ktu, - tha
Xhorxhi. Po t ecsh gjith kohs rreth e qark fshatit, sdo mend q do
ta shohsh her pas here. Po, tekefundit, jam i lumtur q nuk e kemi
humbur prfundimisht.
- Duhet t jet nga ana tjetr, - tha Harisi.
- Pr t dal atje, do t na duhet rreth nj or, - i tha Xhorxhi.

Un sflisja. Ata t dy ma kishin sjell n maj t hunds. Por
isha i lumtur t shihja Xhorxhin t korrigjonte Harisin. Ishte absurde q
Harisi t gjente rrugn me an t diellit.
- Kurse un mendoja se e dija mir q vija ndarse tregon veriun
ose jugun.
- Ja, pr kt duhej t m kishte shkuar mendja q n fillim! -
tha Xhorxhi. Kjo sht shum e rndsishme.
- sht e pamundur t jet veriu, - tha Harisi, - dhe ta them un
pse.
- fardo q t thuash, - i tha Xhorxhi, - un jam i prgatitur t
mos e besoj.
- Po ti sapo the q ashtu ishte.
- Nuk thash asgj t till, - tha Xhoxhi. Ti the q ishte... dika
ndryshe. Por nse mendon se ssht ashtu, ather le t shkojm nga
ndonj rrug tjetr. Tekefundit, ajo do t jet ndryshe.
Harisi nisi ti bnte llogarit nga e kundrta; u zhytm prsri n
pyll dhe, prsri, pasi ngjitm pr gjysm ore nj t prpjet t thyer, na
u shfaq prpara i njjti fshat. N fakt, tani ishim pak m lart se m par
dhe, ksaj here, ai ndodhej midis nesh dhe diellit.
- Un mendoj, - tha Xhorxhi duke e par nga lart, - se kjo sht
pamja m e bukur e tij, nga gjith ato q kemi par deri tani! Na ka
mbetur vetm nj pik pa e par. Pas ksaj, jam i mendimit q t
zbresim atje dhe t lodhemi.
- Mbase ssht i njjti fshat, - tha Harisi. sht e pamundur t
jet ai.
- E po, at kishn skemi si ta ngatrrojm, - ia ktheu Xhorxhi.
Mbase sht e njjta gj, si me at statujn e Prags. Ndoshta autoritetet
e ktushme do t ken br ca modele t tjera t gjalla t atij fshati dhe i
kan vendosur n pika t ndryshme t pyllit, pr t par se ku rrin m

bukur. Nejse, po tani, nga do t shkojm?
- Nuk e di, - tha Harisi, - dhe as q dua tia di. Un bra t
pamundurn. Ju skeni br asgj, prvese llomotitt aq shum, sa m
ngatrruat fare.
- Mbase, - i tha Xhorxhi, - por pa shihni pak at gjn q duket
q ktu ku jam un! Mbase do t jet ndonj insekt, q krkon t na
shpjer tek ajo foleja e grerzave n mes t pyllit.
- Un si ndaloj dot grerzat t ngren fole n pyll, - ia ktheva
un.
- Kush t tha ti ndalosh? m tha Xhorxhi. Spo them se ke
ndonj faj. Vetm sa po t tregoj ca fakte t pakundrshtueshme. Kurse
ai tjetri, q po na prin rrugn n kodra pr or t tra i udhhequr nga
instinkte shkencore, nuk dallon dot veriun nga jugu dhe ssht
asnjher i sigurt n kemi br ndonj kthes apo jo. Un pr veten time
nuk jam shkenctar. Dy fusha m tutje po shoh nj burr q po kosit
barin. Po shkoj tek ai dhe do ti jap nj mark e gjysm q t m tregoj
rrugn pr n Todmus. Ju djem, po desht, ejani me mua! Prndryshe,
prpiquni t prdorni ndonj sistem tjetr dhe bjeni vet gjith punn!
Plani i Xhorxhit ishte sa origjinal, aq edhe praktik. Kshtu q ne
e ndoqm pa folur. Pr fat t mir nuk ishim larg nga vendi ku kishim
marr drejtim t gabuar. Kshtu q, me ndihmn e burrit me kos, e
gjetm shpejt rrugn dhe mbrritm n Todmus katr or m von nga
e kishim planifikuar.
Nga Todmusi bm plan t zbrisnim n Rin, por, meq
ndiheshim t lodhur nga strmundimi i mngjesit, morm nj pajton t
trhequr nga nj kal q e kishte trupin si fui, krahasuar me karrocierin
thatanik.
N Ualdshut, nj qytet i vogl i shekullit XVI, prmes t cilit

Rini rrjedh n shtratin e tij t vjetr, ne u prballm srish me objektin e
Evrops: udhtarin britanik n kulmin e dshprimit, ngaq t huajt
sishin n gjendje t kuptonin anglisht.
Kur hym n stacion, ndeshm nj anglez flokverdh q po i
shpjegonte pr t dhjetn her nj hamalli faktin e thjesht se donte t
shkonte me tren n Donaueshigen, pr t par burimin e Danubit, i cili
nuk ishte atje, ndonse thoshin se ishte atje, dhe donte q biikletn tia
shpinin n Engen, ndrsa antn n Konstanc, ku ta priste derisa t
vinte ai. Ai ishte i nxehur, ngaq nuk arrinin t kuptonin edhe nj gj
kaq t thjesht. Hamalli ishte nj djal i ri, por n at ast dukej si
ndonj plak i shushatur. U prpoqa ta ndihmoja. T tria rrugt, shpjegoi
hamalli, ishin mjaft t ndrlikuara dhe kishin nevoj pr ndryshime e
ndryshime t tjera. Nuk kishim koh pr shpjegime nga ato t gjatat,
sepse treni im nisej pr disa minuta. Burri ishte gojshthurur, ndrsa
hamalli mezi priste t mbaronte pun me t. Pas dhjet minutash, ndrsa
isha ulur n tren e po e mendoja me qetsi kt shtje, i dhash t
drejt hamallit i cili thoshte se e mira ishte q biikleta t shkonte n
Imendigen. Por m doli nga mendja ti jepja ca udhzime se si ta niste
nga Imendingeni. Po t isha natyr pesimiste, do t besoja se anta e tij
do t ket mbetur n Imendingen edhe sot e ksaj dite. Por un prirem
t shoh ann pozitive t gjrave. Mbase hamalli do t jet kujtuar, ose
do t ket ndodhur ndonj mrekulli dhe biikleta do ti ket rn n dor
prsri t zotit, para se t mbaroj udhtimin e tij. antn e nism n
Radolfcell dhe, padyshim, kur autoritetet e hekurudhs t shohin se nuk
do ti dal askush pr zot, do ta ken nisur pr n Konstanc. Por kjo
ska t bj me moralin q dua t jap un n lidhje me incidentin. Un u
habita me zemrimin e britanikut pse nj hamall gjerman nuk dinte
anglisht.
- Nuk ka gj m t thjesht, - thoshte ai: Un dua t shkoj n

Donaueshingen me tren. Nga Donaueshingeni dua t shkoj n kmb
deri n Geisengen. N Geisengen do t marr trenin pr n Engen dhe
nga Engeni do t shkoj me biiklet deri n Konstanc. Po antn sdua
ta marr me vete. Dua q, kur t shkoj n Konstanc, ta gjej atje. U bn
dhjet minuta q po prpiqem tia shpjegoj ktij idioti, por meazallah se
i hyn n kok!
- Fatkeqsisht, - e mbshteta un, - disa nga kta puntor nuk
din gjuh tjetr, prve gjuhs s tyre.
- Nuk lash gj pa provuar, - vazhdoi burri. U prpoqa tia
shpjegoja me pantonim, por as ashtu nuk kuptonte gj prej gjje.
- E marr me mend, - i thash.
Harisi u zemrua me burrin. Ai donte ta qortonte pr
budallallkun q udhtonte n nj vend t huaj pa pasur asnj libr me
vete, ndrkoh q nuk dinte asnj fjal nga gjuha e vendit. Por un e
qetsova dhe i vura n dukje se pun t madhe e t dobishme bnte ai,
pa e ditur as vet.
Shekspiri dhe Miltoni nuk kan br pothuajse asgj pr
prhapjen e gjuhs angleze n Evrop. Njutoni dhe Darvini e kan
prdorur gjuhn e tyre vetm pr t huajt mendimtar dhe t shkolluar.
Por njeriu q e ka prhapur anglishten nga kepi i Sent Vinentit deri n
malet Urale sht anglezi q, megjithse nuk sht n gjendje t msoj
qoft edhe nj fjal t vetme n ndonj gjuh tjetr, udhton cep m cep
kontinentit plak. Ka nga ata q mund t tromaksen prej injorancs s tij,
apo t zemrohen me vetbesimin e tij. Por faktet jan fakte: ai sht
njeriu q po e anglicizon Evropn. Fshatari zviceran shkon prmes
dbors n mbrmjet dimrore pr t ndjekur kursin e anglishtes, vetm
e vetm q t merret vesh me an t saj. Karrocieri dhe roja, shrbyesi
dhe rrobalarsja, studiojn me vmendje gramatikn angleze dhe librat
me bashkbisedime, vetm q t merren vesh me an t saj. do

dyqanxhi e tregtar i on djemt apo vajzat n qytetet angleze, pr t
studiuar anglishten, q t merren vesh me an t saj. Ai sht shkaku
pse n do hotel apo restorant t huaj vendoset njoftimi: Vetm pr ata
q zotrojn gjuhn angleze.
Tani q racat anglikane e kan br zakon t mos flasin m
gjuh tjetr, prve anglishtes, progresi i mrekullueshm i gjuhs
angleze anemban bots vshtir se do t ndalet ndonjher. Anglikani
qndron midis t huajve dhe u tringllon floririn e tij: Ja shprblimi pr
ata q flasin anglisht!
Ai sht msuesi m i madh n bot. Nga ana teorike, ju mund
t qeshni me t, por n praktik, ne duhet ti heqim kapeln. Ai sht
misionari i gjuhs angleze.
KREU XII
Ne jemi t paknaqur nga instinktet toksore t gjermanit. Nj

pamje e bukur pa asnj restorant. Opinioni evropian pr
anglezin. Pse ai nuk del jasht n shi. Vjen nj udhtar i
lodhur me nj tull. Qeni q e ndjek. Qndrimi i nj fmije t
padshiruar. Nj zon e pafrytshme. Nj shpirt i gzuar i
ngjitet kodrs. Xhorxhi, i alarmuar ngaq sht von, zbret
nga ana tjetr. Harisi e ndjek q ti tregoj rrugn. Un
sdua t rri vetm, prandaj ndjek Harisin. Shqiptimi i veant
pr t huajt.
Ajo q e pezmaton shpirtin e lart anglosakson, sht instinkti

toksor i gjermanit pr t ngritur nj restorant aty ku pushon, n do
ekskursion. Gjithnj do t gjeni ndonj restorant: n ndonj maj mali,
n ndonj gryk t bukur, n ndonj kalim t vetmuar apo pran ndonj
ujvare. E si mund t flassh me entuziazm pr pamjen e natyrs, i
rrethuar nga tavolina gjith pllanga birre? A mund t kridhesh n
ndrrime historike mes aroms s rostos s viit dhe spinaqit?
Nj dit, ne u ngjitm npr nj pyll t korkolepsur, t zhytur n
mendime.
- Me siguri q n maj, - tha Harisi duke guluar, ndrsa u
ndalm t mbusheshim me frym dhe liruam rripat edhe nj vrim m
tepr, - do t ket ndonj restorant t rrmujshm, ku njerzit han
biftek dhe pin ver rrushi t bardh.
- Ashtu thua? i tha Xhorxhi.
- sht e sigurt, - u prgjigj Harisi, - ti ua di huqin. Ata sln
rrke t vetmuar apo lartsi pr dashuruesit e natyrs pa e prdhosur me
materializm.
- Sipas hesapeve t mia, - thash un, - po nuk u hallavitm, do
t jemi atje pak prpara ors nj.
- Mittagstisch-i, - rnkoi Harisi, - do ti ket br gati pr ne ato

troftat blu q kan kapur kndej rrotull. Me sa duket, gjermant e kan
t pamundur t bjn pa ushqim dhe pije. far mendurie!
Ne vazhduam t ecnim dhe bukuria e vendit na bri ta harronim
indinjatn. Doli q un i rash n t, sepse n orn nj pa nj erek
Harisi, q printe rrugn, tha:
- Edhe pak dhe arritm. Ja ku duket maja.
- A sheh ndonj gjurm restoranti? e pyeti Xhorxhi.
- Ende jo, - ia ktheu Harisi, - por t jesh i sigurt se atje do t jet.
Pas pes minutash dolm n maj. Pam nga veriu, nga jugu,
nga lindja dhe nga perndimi. Pastaj pam njri-tjetrin.
- Pamje madhshtore, ? tha Harisi.
- E mahnitshme, - e miratova un.
- E mrekullueshme, - shtoi Xhorxhi.
- Hera e par q jan treguar me mend, - tha Harisi, dhe nuk
kan ngritur ndonj restorant q t zinte pamjen.
- Me siguri q do ta ken fshehur, - tha Xhorxhi.
- Kjo sht e sigurt, - e mbshteta un.
- Sa do t doja t dija se ku e kan fshehur, - tha Xhorxhi.
- Po sikur ta krkojm? tha Harisi i frymzuar.
Dukej ide interesante. Edhe un u bra kureshtar. Q t tre ram
dakord q t krkonim n drejtime t ndryshme, pastaj t ktheheshim e
t takoheshim prsri n maj t kodrs e t raportonim se kishim
par.
Pas gjysm ore u takuam prsri. Sishte nevoja t flisnim.
Fytyrat tona e tregonin qart se m n fund kishim zbuluar nj cop t
natyrs gjermane t paprlyer nga makutria e ndyr pr ushqim dhe
pije.
- Kjo sht e pabesueshme, - tha Harisi.
- Do t thosha, - thash un, - se, me siguri, ky do t jet i vetmi

vend n t gjith Gjermanin q ska asnj restorant.
- Dhe ne jemi tre t huaj q e gjetm pa asnj lloj mundimi, - tha
Xhorxhi.
- Ishim me fat, - e mbshteta un. M n fund mund t sodisim
natyrn me shqisat t pa shqetsuara nga natyra jon e ult. I shihni sa
t mrekullueshme jan ato ukat atje?
- Meqense po flasim pr natyrn, - tha Xhorxhi, - si thoni, cila
sht rruga m e shkurtr pr t zbritur posht?
- Rruga n t majt, - ia ktheva un pasi pash m par hartn, -
pr dy or na shpie n Goldener Adler. Rruga n t djatht sht m e
gjat, por ka pamje m t bukura.
- Pamjet jan pak a shum njsoj, - tha Harisi. Nuk ju duken
edhe ju kshtu?
- Un pr veten time, - tha Xhorxhi, - do t shkoj nga rruga e
majt.
Un me Harisin e ndoqm. Por nuk zbritm aq shpejt sa e
prisnim. N kto zona moti ndryshon shpejt dhe, pasi ecm rreth erek
ore, zuri nj shi i rrmbyer, kshtu q sna mbeti tjetr vese t
krkonim ndonj streh pr t futur kokn, prndryshe do ta kalonim
gjith ditn me rrobat e bra qull. Kshtu q zgjodhm nj pem, e cila,
n ato rrethana ku ndodheshim, na u duk vendstrehimi m i
prshtatshm. Por n Pyllin e Zi stuhit e shiut nuk jan dika e rrall.
Fillimisht e ngushlluam njri-tjetrin, duke thn se nj shi i till, kaq i
rrmbyer, nuk do t mbante gjat. Por pastaj e ngushlluam veten, duke
thn se s shpejti do t qulleshim aq shum, saq nuk do t kishim m
frik se mos lageshim.
- Kshtu si shkuan punt, - tha Harisi, - do t isha i lumtur po t
kishte ndonj restorant ktu pran.
- Kurse mua m duket e kot t zgjedh mes shiut dhe uris, - tha
Xhorxhi. Do t pres edhe pes minuta dhe do t shkoj.
- Kta male t vetmuar, - thash un, - jan vrtet trheqs n
mot t mir. Por n dit me shi...
N at ast dgjuam nj z dhe pesdhjet hapa larg nesh pam
nj xhentlmen t bshm q mbante n dor nj adr t madhe.
- Nuk doni t vini brenda? na pyeti.
- Ku brenda? - e pyeta un.
Fillimisht e mora pr ndonj nga ata idiott q duan t qeshin
kur ska asgj pr t qeshur.
- Brenda n restorant, - u prgjigj ai.
U sulm me vrap n drejtim t tij. Ishim kureshtar t msonim
m shum pr t.
- Un ju thirra nga dritarja, - tha burri kur iu afruam, - po me
po shoh, sm paskeni dgjuar. Kjo stuhi mund t zgjas edhe pr
ndonj or. Do t bheni qull.
Dukej njeri zemrmir.
- U treguat shum i mir q dolt jasht. Mos na merr pr t
mendur! Nuk do t kishim ndenjur gjysm ore posht pems, po ta
kishim ditur q vetm njzet jard larg nesh kishte nj restorant t
fshehur mes pemve. Se dinim q ktu kishte nj restorant.
- Ashtu mendova dhe un, - tha xhentlmeni, prandaj erdha.
Me sa dukej, edhe njerzit e tjer q ishin n at bujtin na
kishin par nga dritaret t habitur pse rrinim posht asaj peme me nj
pamje t mjer. Po t mos ishte ai xhentlmeni zemrmir, ata idiott do
t kishin ndenjur gjith pasditen duke na par. Pronari i bujtins u
prpoq t shfajsohej, duke na thn se ne iu dukm si anglez. ti
thoshe?! N t gjith Evropn besojn se anglezt nuk jan n rregull
nga trut. Ata e besojn kt njlloj, si besojn fshatart anglez se

francezt jetojn vrtet me bretkosa.
Ai ishte nj restorant i vogl dhe i kndshm, ku gatuhej shum
mir. Qndruam atje disa or, u tham, hngrm e pim folm pr
peizazhin, dhe n astin q po dilnim, ndodhi nj nga ato incidente q
tregojn sesa i madh sht ndikimi i s keqes n kt bot, n krahasim
me at t s mirs.
Brenda hyri nj udhtar. Ai dukej i rraskapitur. N dor mbante
nj tull t lidhur me nj cop litari. Ai hyri me vrull dhe dukej sikur e
ndiqnin. Mbylli dern dhe, pasi u sigurua q ishte vn llozi, pa nga
dritarja pr nj koh t gjat, gjith frik. Pastaj pshertiu i lehtsuar, e
vuri tulln te pezuli i dritares pran tij dhe krkoi t hante e t pinte.
Se kishte dika t mistershme. kishte ndrmend t bnte me
at tulln? Po dern, pse e mbylli me aq merak? Pse kishte par gjith
ankth nga dritarja? Por ai kishte nj ehre aq t vrar, saq askush nuk
guxoi ta pyeste. Pasi hngri e piu, u el n fytyr dhe pshertinte m
pak. Pastaj shtriqi kmbt, ndezi nj cigare q kutrbonte nj er t keqe
dhe zuri ta thithte i knaqur.
Ather ndodhi incidenti. Dhe ndodhi aq befasisht, saq askush
nuk sht n gjendje ta prshkruaj. Mbaj mend vetm se nga kuzhina
erdhi nj zonjush q mbante n dor nj tigan. Pastaj e pash ti
drejtohej ders s jashtme. Dhe n ast e gjith dhoma u duk sikur u
prmbyt. Ishte si nj pantonim me nj sken resh q lundronin, muzik
t ngadalshme, lule q koloviteshin, e cila transformohej befas n turma
policash q ulrinin, klithma foshnjash, pantallona q fluturonin,
salsie, arlekin dhe kloun. Me t prekur dern zonjusha me tigan, ajo
u hap sikur pas saj t ishin mbshtetur t gjith shpirtrat mkatar t
ksaj bote. Dy derra dhe nj pul u vrvitn n dhom; nj mace q po
flinte mbi nj voz birre krceu prej andej e trembur. Zonjusha e flaku
nga dora tiganin dhe u shtri n dysheme. Xhentlmeni me tull brofi n

kmb dhe e prmbysi tavolinn q kishte prpara me gjithka q kishte
mbi t.
Shkaktari i gjith ksaj katastrofe ishte nj qen bastard, me
vesht me pika dhe me nj bisht si t ketrit. Pronari i bujtins erdhi me
vrap nga dera tjetr dhe u prpoq ta nxirrte me shkelma jasht. Por n
vend t tij goditi njrin nga derrat, at m t dhjamurin. Ishte nj
shkelm i shndosh, me sa i hante kmba, q e zuri mir. T gjithve iu
erdhi keq pr kafshn e gjor, por nuk krahasohej me dhembjen q
ndjeu ai vet. Ai e ndali vrapin, u ul n mes t dhoms dhe iu drejtua
sistemit diellor t gjykonte mbi kt padrejtsi q i kishte ndodhur.
Ankimin e tij do ta ken dgjuar n t gjith luginat rreth e qark dhe t
gjith do t ken menduar se kushedi krijes e mbinatyrshme jetonte
atje mes kodrave.
Sa pr puln, ajo u arratis duke kakarisur njher e
prgjithmon. Ishte nj shpend i mrekullueshm: ishte n gjendje t ecte
me shum lehtsi npr mur dhe, s bashku me macen, hodhn pothuaj
posht gjithka q nuk ishte n dysheme. Pr m pak se dyzet sekonda,
nnt vet n at dhom po prpiqeshin t shkelmonin qenin. Her pas
here ndodhte q ndonj ia dilte, sepse qeni pushonte s lehuri dhe
fillonte t angullinte. Por kjo nuk e shkurajoi at. Gjithka do t
shpaguhej, me sa dukej kshtu arsyetonte ai, madje edhe derri me puln
kishin pr ta par. Kshtu q pr t loja ia vlente.
Ve ksaj, ishte i lumtur q pr do shkelm q hante ai, gjithka
tjetr e gjall n at dhom merrte nga dy. Sa pr derrin e pafat, q
vazhdonte t vajtonte n mes t dhoms, me siguri q hante nga katr.
T prpiqeshe ta shkelmoje at qen, ishte njlloj si t lozje futboll me
nj top q nuk ekzistonte asgjkund: jo kur doje ta shkelmoje, por pasi e
kishe nisur shkelmin dhe e kishe t pamundur t ndaloje, kshtu q
shkelmi do t jepej, se skishe bje m dhe e vetmja shpres q t

mbetej, ishte t gjeje dika t qndrueshme pr ta ndalur, prndryshe do
t bije me turinj gjith zhurm n dysheme. N qoft se ndokush e
godiste qenin, kjo ndodhte rastsisht dhe vetm ather kur nuk pritej;
ndrkaq, ai q e shkelmonte binte mbi t. Dhe gjithsecili q ishte aty,
do gjysm minute do t binte me siguri mbi derrin, mbi derrin e ngrat
q e kishte t pamundur t mos i zinte rrugn cilitdo q ndodhej aty.
Se sa koh zgjati gjith kjo kacafytje, sht e pamundur t
thuhet. U desh ndrhyrja e Xhorxhit q ajo t prfundonte. Pr ca koh
ai u prpoq t kapte jo qenin, por derrin q kishte mbetur n vend dhe i
pengonte t gjith. Xhorxhi ia doli q ta shtynte n nj qoshe dhe m n
fund ta nxirrte nga dera. Derri fluturoi jasht, duke lshuar nj piskam
t jerr e t gjat.
Ne duam gjithmon vetm at q skemi. Nj pul, nnt burra
dhe nj mace, nuk ishin asgj pr qenin, n krahasim me viktimn e
gjor q u zhduk prej aty. Pr nj ast at e lan mendt dhe u vrsul
prapa tij; ndrkaq, Xhorxhi e mbylli dern me t shpejt dhe i vuri
llozin.
I zoti i bujtins i hodhi nj sy katrahurs n dysheme.
- I yti ishte ai qeni lozonjar? e pyeti burrin me tull.
- Jo, - ia ktheu burri me nj ehre t vrar.
- Ather i kujt sht?
- Nuk e kam iden se i kujt sht.
- Nuk t shkojn tek un kto, - i tha i zoti i bujtins duke
ngritur nga dyshemeja portretin e perandorit gjerman dhe duke fshir
me mng birrn e derdhur mbi t.
- E di q nuk m beson, - ia ktheu burri. Madje as q pres t
m besosh. M ra goja duke u thn njerzve q nuk sht qeni im, por
askush nuk m beson.
- Po pse shkon me t ather, kur nuk sht qeni yt? t trheq

tek ai qen?
- Nuk shkoj un me t, - i tha burri, - por vjen ai pas meje. M
sht qepur si rrodhe, q n orn dhjet t mngjesit, dhe nuk m
shqitet. Kur erdha ktu, mu duk se shptova prej tij. E lash duke
mbytur nj ros, rreth erek ore larg prej kndej. Me siguri q, kur t
kthehem, do t m duhet t paguaj edhe pr t.
- E ke provuar ti gjuash me gur? e pyeti Harisi.
- A e kam provuar ti gjuaj me gur? i tha burri. - I kam
gjuajtur sa m dhembi krahu, por ai kujtonte se ishte loj dhe mi sillte
gurt prapa. Kam mbi nj or q e mbaj n dor kt tulln, me
shpresn se do t m afrohet aq sa ti gjuaj me t, por ai m rri gjithnj
gjasht hapa larg dhe m shikon gojhapur.
- Kjo sht historia m qesharake q kam dgjuar deri m sot, -
tha i zoti i bujtins.
- Pr t tjert mbase, - i tha burri, - por jo pr mua.
E lam, duke ndihmuar t zotin e bujtins, pr t mbledhur
sendet e thyera dhe u larguam q aty. Rreth dymbdhjet hapa m tutje,
kafsha besnike po priste mikun e tij. Dukej pak i lodhur, por shum i
knaqur. Ishte nj qen me trille t uditshme dhe, pr nj ast, u
trembm se mos i hynim n zemr edhe ne. Por ai na la t kalonim,
duke na par me mosprfillje. Besnikria e tij ndaj atij burri q nuk
ndjente asgj pr t, na preku aq shum, saq nuk bm asnj ndrhyrje
pr ta prishur miqsin mes tyre.
Pasi u knaqm sa deshm n Pyllin e Zi, udhtuam me
biikletat tona prmes Alt Breisekut dhe Kolmarit, deri n Munstek. Q
aty vendosm t bjm nj eksplorim t shkurtr n kreshtat e Vosgesit,
q nuk sht i populluar nga njerzit.
Aty nuk njihet zanati i pemtarit. Frutat rriten n egri dhe, kur
piqen, bien vet n tok. T ecsh prmes Vosgesit n nj dit me diell,
sht e vshtir ti rezistosh tundimit pr t ngrn fruta. Mjedrat, nga
m t shijshmet q kam provuar ndonjher, luleshtrydhet, rrushi i toks
rriten anemban kodrave, ashtu si rriten manaferrat n shtigjet e
Anglis. Djali i vogl gjerman nuk ka pse hyn fshehurazi n kopsht pr
t vjedhur fruta. Ato rriten ngado q t hedhsh syt. T hysh fshehurazi
aty pr t ngrn fruta, do t ishte njlloj sikur nj peshk t prpiqej t
hynte pa paguar n nj pishin.
Nj pasdite u ngjitm n nj kodr dhe hngrm fruta, sa na
dhembi barku. E nism me ca luleshtrydhe t vona, pastaj kaluam te
mjedrat. Harisi gjeti nj pem me ca fruta t gjelbra, q na u dukn t
mrekullueshme.
- sht pr t ardhur keq, - tha Harisi, - q qenkan pak t rnd.
- Kam frik se jemi shum n veri pr ananase, - tha Xhorxhi.
Ah, sa do t m shijonin tani ca ananase t freskt!
- Kurse mua m ka shkuar mendja pr gorrica, - tha Harisi.
- Po shoh nj burr q po i ngjitet kodrs, - thash un. Mbase
ai do t na tregoj se ku mund t gjejm gorrica.
- Nga e ecura duket si plak, - vrejti Harisi.
Me aq sa mund t gjykonim n at largsi, ai dukej n nj form
shum t gzuar, sepse kndonte e thrriste me sa i hante gurmazi dhe
tundte e shkundte kraht si i marr.
- Sa i lumtur q duket! tha Harisi. Ke qejf ta shohsh! Po pse
e mban at shkopin n sup? Pse nuk e prdor pr tiu ngjitur kodrs?
- Mua nuk m duket si shkop, - tha Xhorxhi.
- Po sht ather?
- T them t drejtn, - i tha Xhorxhi, - mua m duket si ifte.
- Po sikur t kemi br ndonj prapsi? tha Harisi. Mos kemi

hyr gabimisht n kopshtin e ndokujt?
- A ju kujtohet ajo ngjarja e trishtueshme q ndodhi para dy
vjetsh n jug t Francs? Nj ushtar, ndrsa kalonte pran nj shtpie,
mori ca qershi nga toka. Dhe fshatari, nj t dal te pragu i shtpis, dhe
e l thes n vend, pa i thn asnj fjal.
- Por sbesoj q lejohet t vrassh nj njeri se mori ca fruta,
qoft edhe n Franc, - tha Xhorxhi.
- Sdo mend, - ia ktheva un. Kjo ndalohet rreptsisht. M
von edhe ai u shfajsua, duke thn se ishte i inatosur dhe se i donte
shum ato qershi.
- Tani po m kujtohet edhe mua ajo ngjarje, - tha Harisi.
Pasktaj, fshati ku ndodhi ky incident, u ndshkua me nj gjob shum
t rnd, t ciln duhej tia paguante kushrinjve t ushtarit t vdekur.
Xhorxhi tha: - Jam shum i lodhur nga ky vend. Pastaj u b edhe
von.
- Po t vazhdoj t ec ashtu, - tha Harisi, - me siguri q do t
rrzohet e do t drrmohet nga gjunjt.
Un fillova t ndihesha i vetmuar, sepse askush nuk po fliste.
Ve ksaj, mu kujtua se edhe kur kam qen djal i ri, nuk m ka
plqyer kurr t vrapoj tatpjet nj kodre t thyer.
At nat fjetm n nj manastir n Barr, nj qytez e vogl
rrugs pr n Sent Otilienberg. Ai gjendej mes kodrave dhe aty na
pritn ca murgesha t vrteta. Pak prpara darks, n bujtin hyri nj
burr. Ai dukej si anglez, por fliste nj gjuh q sma kishte zn veshi
kurr m par. Megjithat, dukej shum e kndshme dhe elegante.
Hanxhiu kapsalliti syt; hanxhesha tundi kokn. Burri pshertiu, por
pastaj iu kujtua dika dhe se tha. Po prsri nuk e kuptoi askush.
- Ta haj dreqi! shau npr dhmb.
- Aha, qenke anglez! i tha hanxhiu dhe u el n fytyr.

- Dhe zotria duket i lodhur, - nxitoi ti thoshte hanxhesha e
qeshur. A doni t hani dark, msj?
Q t dy flisnin nj anglishte t shklqyer, po ashtu edhe
gjermanisht dhe frngjisht; pastaj nxituan ti rregullonin vendin. Kur po
hanim darkn, un i thash burrit q ishte ulur pran meje:
- M thuaj isha shum kureshtar gjuh ishte ajo q fole
qpar kur hyre brenda?
- Gjermanisht, - m shpjegoi ai.
- Oh! i thash. T krkoj t falur.
- Pse, nuk e kuptove?
- Duhet t ket qen pr fajin tim. Fatkeqsisht, di shum pak
gjermanisht. Kam msuar pak ktu e pak atje, por, sigurisht, kjo sht
tjetr gj.
- Po as ata nuk e kuptuan, - ma ktheu ai. Dhe hanxhiu me
hanxheshn jan gjerman.
- Mbase, por midis Alsass dhe Lorens n prgjithsi flasin
frngjisht.
- Po un fola edhe frngjisht, - tha burri, - dhe as at nuk e
kuptuan.
- Kjo sht e uditshme.
- sht me t vrtet e uditshme, - ma ktheu ai. Nuk arrij ta
kuptoj: un kam nj diplom pr gjuht moderne. Kur isha n shkoll,
frngjishtja dhe gjermanishtja ime mbahej m korrektja dhe m e pastra
n t gjith kolegjin. Por kur mbarova kolegjin dhe u largova prej andej,
askush nuk m kuptonte se thosha. A e shpjegon dot kt?
- Them se po, - iu prgjigja un. Nuk sht pr fajin tnd. A e
mban mend se tha skocezi kur provoi uiskin pr her t par: Mund
t jet origjinal, por un se pikam dot! Kshtu qndron puna edhe me
gjermanishten tnde. Po t dgjosh kshilln time, prpiqu ta shqiptosh

sa m keq q t mundesh dhe bj sa m shum gabime!
Kudo e njjta gj: do vend ka pronsin e nj shqiptimi t veant, e
cila nuk kuptohet kurr nga t huajt dhe q, madje, as ata vet nuk jan
n gjendje ta kuptojn se kur duhet prdorur. Njher dgjoja nj zonj
angleze q prpiqej ti shpjegonte nj francezi se si duhej ta shqiptonte
fjaln have.5
- Duhet ta shqiptosh, - i thoshte zonja duke e qortuar, - sikur t
doje t thoshe h-a-v. Por ssht ashtu. Ka nj e n fund.
- Por mua mu duk, - ia kthente nxnsi, - sikur nuk e shqiptove
e-n fundore.
- Ashtu duket, - i shpjegonte msuesja. Kjo sht ajo q ne e
quajm e e shurdhr, dhe q duhet t ushtroj nj ndikim zbuts te
zanorja paraprirse.
M par ai e thoshte have me shum inteligjenc, por pasktaj,
sa her q i duhej t thoshte kt fjal, ai ndalej, prqendrohej i tri dhe
prodhonte nj tingull t uditshm e t pakuptueshm.
Nuk dua ta krahasoj me vuajtjet e martirve t vrtet, por ma
do mendja se t rrall jan ata q kan vuajtur sa vuajta un pr t
msuar t shqiptoja fjaln kish n gjermanisht: Kirsche. Dhe m e
bukura ishte se e kisha ndar mendjen me koh t mos shkoja kurr n
ndonj kish n Gjermani, ndaj skisha pse lodhesha aq shum.
- Jo, jo, - thoshte msuesi, nj xhentlmen i duruar, - ti e thua
sikur shqiptohet K-i-r-sh-k-e. Nuk ka k-. - dhe ma ilustroi pr t
njzetn her at mngjes se si duhej shqiptuar. Gjja m e trishtuar
ishte se un sisha i aft t gjeja ndonj ndryshim midis mnyrs se si e
thoshte ai dhe asaj se si e thosha un. Kshtu q ai prpiqej vazhdimisht
t gjente ndonj metod t re.
5 Kam. (angl.) (Shn. i prkth.)

- Ti e thua me gryk, - m shpjegonte ai; dhe kishte t drejt:

ashtu bja. Dua q ta shqiptosh ktu posht dhe me gishtin tregues
m tregonte se n vend duhej ta shqiptoja. Pas disa prpjekjeve t
strmundimshme, un arrita t prodhoj ca tinguj, sikur t ndodhesha n
ndonj vend adhurimi. Pastaj i shfajsohesha:
- Oh, kam frik se nuk e bj dot. Kam tr jetn q flas me goj
dhe jo me stomak. Tani sht tepr von t bj ndryshe.
Por pasi kalova or t tra n qoshe t errta dhe u ushtrova n
rrug pa njerz, duke i kallur datn ndonj kalimtari q kalonte
rastsisht andej, m n fund ia dola ta shqiptoj sakt at fjal. Msuesi
im ndihej krenar pr mua dhe, derisa erdha n Gjermani, edhe un isha i
knaqur me veten. Por aty nuk m kuptonte askush se doja t thosha.
Vetm pasi e harrova shqiptimin e sakt dhe iu ktheva prsri
shqiptimit t par t gabuar, njerzit eleshin n fytyr dhe m thoshin
se kisha ishte pas qoshes, apo n rrugn tjetr, si t rastiste.
Pr mendimin tim, nj nxns bn mir ta msoj nj gjuh t
huaj si ti vij pr mbar; dhe jo t marr prej msuesit ato krcime
akrobatike q jan sa t pamundura, aq edhe t panevojshme. Ja se far
u msojn msuesit njerzve:
Ngjeshi mir bajamet n ann e brendshme t laringut! Pastaj
prpiqu q, me tipin e gjuhs q ke, t preksh tiroidet e tua paksa,
por jo shum n ann e myst t qiellzs. Pastaj merr frym thell dhe
mshoji gjuhs! Tani, pa i hapur buzt fare, thuaj: Garu!
Dhe pasi ta kesh br kt, ata jan gjithnj t paknaqur me ty.
KREU XIII
Mbi sjelljen dhe karakterin e studentit gjerman. Humori i

gjrave. Receta si t bhesh i paqytetruar. Mensur-i
gjerman. - Kneipe.6 Kshilla pr t huajt. Nj histori q

mund t kishte nj fund t trishtuar. Dy burra dhe dy gra.
Bashk me nj beqar.
Rrugs pr n shtpi, ne vizituam nj qytet ku ndodhej nj

universitet gjerman, duke dashur ta shihnim nga afr jetn e studentit
gjerman.
Djali anglez luan deri n moshn pesmbdhjet vje dhe
studion deri sa mbush t njzetat. N Gjermani fmijt studiojn, ndrsa
t rinjt luajn. N ver djali gjerman shkon n shkoll n orn tet,
ndrsa n dimr n orn nnt: dhe n t dy rastet studion fort. N
moshn gjashtmbdhjetvjeare ai ka njohuri t plota mbi klasikt e
matematikn, e njeh historin aq sa mund t bj pjes pa frik n
ndonj parti politike dhe di nj mori gjuhsh moderne. Kshtu, tet
semestrat e kolegjit t tij, q zgjasin mbi katr vjet, me prjashtim t t
rinjve q synojn t bhen profesor, jan m se t mjaftueshm pr t,
edhe pse krejt t panevojshm. Ai nuk sht sportist dhe kjo sht pr t
ardhur keq, por i duhet t bhet i till, madje dhe sportist i mir. Ai di t
luaj pak futboll dhe, akoma m pak, di t ngas biikletn; m tepr i
plqen t luaj bilardo n kafene t mbushura plot. N prgjithsi i
plqen t sorollatet nga ta ojn kmbt. Po t jet i biri i ndonj babai
t pasur, bashkohet me Korps-in. Q ti prkassh nj Korps-i, kushton
rreth katrqind sterlina n vit. N qoft se i prket klass s mesme, ai
hyn n Burschenschaft ose n Landsmannschaft, t cilat jan pak m t
lira. Kto shoqri ndahen n rrethe m t vogla dhe kan pr qllim
ruajtjen e nacionalitetit. N to bjn pjes suevr nga Suevia,
frankonian, pasardhs t frankve dhe turingjian nga Turingjia. Pr
mendimin tim, kjo ndarje synon vetm n bashkimin e studentve n
6 Pijetore (gjerman.) (Shn. i prkth.)

grupe t caktuara, secili me kapeln e vet dhe ngjyrat e tij t veanta,

dhe, sht m e rndsishmja, n birrarin e tyre, ku nuk mund t vij
asnj student tjetr q nuk mban ngjyrat e grupit.
shtja kryesore e ktyre grupeve rivale studentore sht t
luftojn pr Mensur-in e famshm gjerman.
Mensur-i sht prshkruar shpesh dhe n mnyr aq t plot,
saq un nuk kam ndrmend ti lodh lexuesit me hollsi t panevojshme
rreth tij. Do t jap vetm mbresat e mia t para pr Mensur-in, sepse
besoj se ato jan m t vrtetat dhe m t rndsishmet.
do xhentlmen gjerman q do t takoni n rrug, vazhdon t
ruaj dhe do ti ruaj deri n varr shenjat e njzet prej qindra dueleve q
ka br kur ka qen student. Gjermanve u sht mbushur mendja se n
t nuk ka asgj vulgare, fyese dhe degraduese. Argumenti i tyre sht se
ai i mson t rinjt gjerman t jen gjakftoht dhe t arsyeshm. N
fakt, studentit gjerman nuk i plqen t luftoj. Ai nuk lufton asnjher
q t knaq veten, por t tjert. Prleshja i ngjet m tepr nj lufte me
shpata n shfaqjet e Riardsonit. Dhoma sht e shkret dhe e flliqur,
muret jan zhyer gjith njolla birre, gjaku dhe dylli qirinjsh, tavani
sht nxir nga tymi, dyshemeja sht mbuluar nga tallashi. Nj turm
studentsh q zgrdhihen, pi duhan, llomotit, ca t ulur n dysheme dhe
ca t tjer mbi karrige apo parvaze dritaresh.
N qendr, prball njri-tjetrit, qndrojn palt ndrluftuese, q
u ngjasin lufttarve japonez. Ata rrin t matufosur dhe t shushatur,
me syt e zgurdulluar dhe me shalle leshi n qaf, t mbshtjell me
batanije t flliqura, me kraht si prej dordolecsh, q ngjajn si
zemberek t prishur.
Qllimi kryesor i tyre sht t marrin sa m shum plag. Ato
bhen gjithnj vetm n dy vende: n maj t koks dhe nga faqja e
majt. Ndonjher shkulet edhe ndonj shtllung floksh, ose fluturon
n ajr ndonj dhmb i thyer, t cilin i zoti i saj e merr me kujdes dhe e
fut n nj zarf, q ta tregoj m pas si nj prov nga mbrmjet e
hareshme. Dhe nga do plag, sigurisht, derdhet nj curril gjaku, q
sprkat tavanin, muret ose trupat e lufttarve, dhe bn pellgje mbi
tallash. Nj plag e hapur sht ajo q dshirohet m shum nga t
gjitha plagt. T gjith duan q ajo t mbyllet ngadal dhe vraga t
mbetet gjith jetn. Nj plag e till, kaq e arsyeshme dhe e ndrlikuar,
n t ardhmen mund ti siguroj zotruesit me fat nj grua me nj prik
t majme.
Ky sht n prgjithsi Mensur-i, pr t cilin studentt luftojn
gjat gjith vitit. E mund t pritet tjetr, kur t rinjt fillojn t pin
birra n dhjet paradite dhe gjithka mbyllet me nj Kneipe n katr t
mngjesit tjetr?!
Kneipe sht nj mbrmje e zhurmshme dhe pa gra. Nj student
fton shokt e tij n nj kafene dhe i dend me birra e cigare gjith natn.
Edhe ktu, si kudo, ju mund t mahniteni me manin gjermane pr
rregull dhe disiplin. Me t hyr ndokush nga t ftuarit n der, t gjith
ata q jan ulur ngrihen n kmb ta prshndesin. Kreu i gostis mban
numrin 29.
- Rreshti i par! thrret ai dhe t gjith ndahen dyshe-dyshe,
duke mbajtur nga nj libr n dor, ashtu si mbajn njerzit n kish
librin e himneve. Pastaj bie heshtja, derisa kreu i gostis thrret rreshtin
tjetr. Meq do gjerman sht nj kngtar i regjur, efekti i kngs t
befason.
Sado q mund t duket se po kndojn ndonj prej himneve,
fjalt e kngs ta ndryshojn kt prshtypje. Edhe pse knga mund t
jet ndonj balad sentimentale ose kng dashurie, e nj natyre q
mund ta lr pa mend nj anglez, t gjith kndojn me seriozitetin m
t madh, pa qeshur dhe pa stonuar kurr. Me t mbaruar knga, kreu i
gostis thrret: Prosit!7 T gjith ia kthejn: Prosit!, dhe gotat

boshatisen n ast. Pianisti ngrihet n kmb dhe bn nj prulje; pastaj
hyn kamerieri t mbush gotat.
Pr ndonj mik t shquar, ata kan nj dolli q quhet
Salamandr, t ciln e pin me shum solemnitet.
- Tani, - thot kreu i dollis, - do t pim Salamandrn (Einen
Salamander leiben!)
T gjith ngrihen n kmb dhe e shohin t prqendruar, si nj
regjiment ushtarak.
- A jan t gjith gati? (Sind die stoffe parat?)
- Sunt! i prgjigjen t gjith njzri.
- Ad exertcitium Salamandri! thot kreu i dollis dhe t gjith
jan gati.
- Eins!
T gjith i prplasin gotat me nj lvizje t vetme.
- Zwei!
Prap trokllijn gotat; po ashtu edhe te Drei!
- Pini! (Bilbite!)
Gotat zbrazen n ast dhe ngrihen prnjher lart.
- Eins! thot dollibashi.
Gotat mbushen n ast.
- Zwei!
Gotat zbrazen me nj zhurm q i ngjet nj dallge e cila
zmbrapset n nj bregdet shkmbor.
- Drei!
Gotat prplasen n tavolin dhe t gjith ulen n t njjtn koh.
Zakonisht, gjat nj Kneipe dy student fyejn njri-tjetrin
(sigurisht, pr t lozur), pastaj e sfidojn, duke e ftuar n nj duel pijeje.
7 Gzuar! (Gjerman.) (Shn. i prkth.)

Caktohet nj gjyqtar, mbushen dy gota gjigande dhe burrat ulen

kundruall njri-tjetrit. T gjith syt ngulen mbi ta. Gjyqtari jep sinjalin
dhe birra gurgullon n gurmaze. Fitimtar sht ai q e prplas i pari
gotn e boshatisur.
T huajt q duan t marrin pjes n nj Kneipe, duhet ta bjn
at sipas stilit gjerman. Para se t fillojn lojn, ata duhet t shkruajn
n nj pusull emrin dhe adresn e tyre; pastaj duhet ta mbrthejn at
n xhepin e jashtm t kostumit. Studenti gjerman sht mjaft i gjendur;
ai e kupton n ast kur miqt e tij kan nevoj t shkojn n shtpi. Por,
sigurisht, ska sesi ta mbaj mend adresn e tyre.
M kan treguar nj histori pr tre miq anglez t ftuar n nj
Kneipe, n Berlin, q mund t kishte pasur nj fund tragjik. Miqt u
prezantuan, gj q u prit me duartrokitje, pastaj secili prej tyre shkroi
emrin dhe adresn n nj pusull, duke e mbrtheyer me gjilpr n
mbulesn e tavolins prpara tij. Ktu gabuan. Ata duhej ta vinin n
xhepin e xhakets. Edhe sikur t ndodhte q t ndrronin vendet, ata do
ti kishin xhaketat me vete.
Nga fundi i mbrmjes, dollibashi porositi disa njerz t shpinin
n shtpi t gjith ata q u varej koka pr gjum. Midis tyre ishin edhe
tre miqt anglez. Ia besuan nj studenti q ishte esll. Po t kishin
qndruar n karriget e tyre, gjithka do t kishte shkuar pr mrekulli,
por, pr fat t keq, ata lvizn nga vendi gjat mbrmjes dhe, pasktaj,
askush nuk e dinte se cilit xhentlmen i prkiste karta; madje as ata
vet. N hare e sipr, kjo si bri prshtypje askujt. Nga fundi i
mbrmjes, xhentlment i futn n nj pajton, mandej studenti q do ti
shoqronte, mori n dor tre kartat me emrat e tyre dhe doli.
Birra gjermane ka nj prparsi: ajo nuk t bn xurxull, si
ndodh n Angli. Ai q e pi at, nuk bn kurr ndonj gj t paplqyer:
thjesht sht i lodhur, ska qejf t flas, do q t rrij vetm dhe t flej.
Ska rndsi se ku, mjaft t flej gjkundi.
Studenti e ndali pajtonin n adresn m t afrt. Nxori
xhentlmenin e par, pastaj, s bashku me karrocierin, e ngjitn npr
shkall dhe i ran ziles. Te dera doli nj portier i prgjumur. E futn
barrn brenda dhe krkuan pr ndonj vend ku ta linin. Qlloi q nj
der dhome ishte e hapur: dhoma ishte bosh dhe skish si bhej m
mir. E futn atje dhe e shtrin n shtrat. Pastaj t dy burrat, t knaqur
q shptuan kaq leht, u kthyen te pajtoni.
U ndaln tek adresa tjetr. Ksaj here, te dera u doli nj zonj e
re e veshur me robdshambr dhe me nj libr n dor. Studenti pa dy
kartat q i kishin mbetur dhe e pyeti a ishte ajo zonja Y. Ndodhi q i ra
n t dhe u ndje prsri me fat. I shpjegoi zonjs se xhentlmeni q po
flinte n karroc, ishte burri i saj. Iu duk sikur asaj nuk i bri shum
prshtypje, sepse thjesht sa hapi dern e nj dhome dhe shkoi diku n
brendsi t shtpis. Studenti dhe karrocieri e morn nga pajtoni burrin
q flinte dhe e shtrin n shtrat. Se morn mundimin as ta zhvishnin,
sepse ndiheshin shum t lodhur. Meq nuk e pan m zonjn q u
kishte hapur dern, u larguan pa e prshndetur.
Karta e fundit ishte e nj beqari q flinte n nj hotel. At ia
dorzuan rojs s nats.
Po le t rikthehemi tek adresa ku u b dorzimi i par. Ja se
ndodhi atje:
Tet or m par, mister X-i i kishte thn misis X-it:
- M duket se t thash, e dashur, q sot m kan ftuar n nj
mbrmje q quhet Kneipe, apo jo?.
- Po, po, tani po m kujtohet. Po sht kjo Kneipe?
- sht nj fest beqarsh, e dashur, ku studentt takohen,
kndojn, bisedojn... pin duhan, pra, bjn gjra t ktilla.
- Ah, me siguri q do t knaqesh atje, - i tha misis X-i q ishte

nj grua e ndjeshme dhe shpirtmir.
- T them t drejtn, jam shum kureshtar t shoh se far do t
flasin atje, - vazhdoi mister X-i, dhe mbase do t vij pak von sonte.
- do t thuash me von? e pyeti misis X-i.
- Kta studentt jan pak t qejfit dhe kur mblidhen s bashku...
nuk e di se mund t ngjas. Megjithat, sapo t m jepet rasti, do t
prpiqem t shmangem e t vij hert, pa i mbetur hatri askujt. Por n
qoft se do ta kem t pamundur...
Misis X-i q, si ju thash, ishte nj grua shpirtmir, i tha:
- Ather do t bje mir t merrje elsin me vete. Un do t fle
me Dollin dhe ti nuk ke pr t na shqetsuar, kurdo q t vish.
- Kjo sht nj ide e shklqyer, - e aprovoi mister X-i. Do t
vij pa u ndjer dhe do t bie drejt e n shtrat.
Andej nga mesi i nats, ose ndaj t gdhir, Dollit, q ishte motra
e misis X-it, i doli gjumi dhe mbajti vesh.
- Xheni, - tha Dolli, - zgjuar je?
- Po, e dashur, - iu prgjigj misis X-i. Fli, tani!
- po ngjet kshtu? Mos ka rn zjarr?
- Kushedi. Mbase sht Persi. Do t jet penguar n errsir dhe
do t jet rrzuar. Po mos ki merak, e dashur! Fli!
Por me t ndjer q Dollin e zuri gjumi, misis X-i, q ishte nj
grua shum e ndjeshme, donte t shihte n ishte mir Persi. Kshtu, pasi
hodhi mbi supe robdshambrin dhe veshi shapkat, shkoi n dhomn e
saj. T zgjoje xhentlmenin duhej t binte trmet. Ajo ndezi nj qiri dhe
u afrua ngadal te buza e shtratit.
Nuk ishte Persi. Madje nuk i ngjante fare Persit. Ajo e ndjeu se,
n fardo rrethanash q t ndodhej, nuk do t mundte t martohej
kurrsesi me nj burr t atill. N at gjendje q ndodhej ai, ajo

dshironte vetm t largohej sa m par prej aty.
Por se e trhoqi tek ai. Iu afrua pr ta par nga afr. Pastaj u
kujtua. Padyshim q ai ishte mister Y-i, nj xhentlmen tek i cili ajo me
Persin kishin ngrn dark mbrmjen e par q mbrritn n Berlin.
Po donte ktu? Ajo e vendosi qiririn mbi tavolin dhe e
mbshteti fytyrn e menduar n mes t pllmbve. Befas iu kujtua
gjithka. Persi kishte shkuar n at Kneipe-n me kt mister Y-in. Me
siguri q do t kishte ndodhur ndonj ngatrres. Mister Y-in do ta
kishin sjell gabimisht n adresn e Persit. Dhe Persi n at ast...
Papritmas e kuptoi se gj e tmerrshme kishte ngjar. U kthye
menjher n dhomn ku flinte Dolli, u vesh shpejt e shpejt dhe zbriti
shkallt me rrmbim. Pr fat t mir, n at ast, aty po kalonte nj
pajton dhe, pasi hipi n t, ajo shkoi n adresn e mister Y-it. I tha
karrocierit ta priste dhe ngjiti fluturimthi shkallt e shtpis s tij. I ra
ziles me padurim dhe dern ia hapi misis Y-i, q kishte veshur nj
robdshambr dhe mbante nj libr n dor.
- Misis X-i! i tha gruaja e habitur. t solli ktu?
- Burri im, - vetm kaq mundi t thoshte e gjora n at ast, -
ktu sht?
- Si guxon! ia ktheu misis Y-i, duke drejtuar trupin.
- T lutem, mos m keqkupto! i tha misis X-i me nj pamje
lutse. Por ka ndodhur nj ngatrres e tmerrshme. N vend q ta
sillnin te ne, Persin e gjor do ta ken sjell ktu. T lutem, shko dhe
shihe njher!
- E dashur, - i tha misis Y-i q ishte nj grua m e vjetr n
mosh dhe m e prmbajtur, - mos u bj merak! At e solln ktu para
gjysm ore, por, t them t drejtn, nuk e pash fare. Ai sht brenda.
Ma do mendja se sdo ti ken hequr as kpuct. Tani ruaj

gjakftohtsin dhe le t prpiqemi ta zbresim posht.
Por misis X-in nuk e mbante vendi. Ajo hyri brenda dhe, pas
pak, doli me fytyrn dyll t verdh nga tmerri.
- Nuk ishte Persi, - tha. Po tani, far t bj?
- Mbase ke gabuar, - i tha misis Y-i dhe u mat t hynte vet
brenda. Por misis X-i e ndaloi.
- Nuk ishte as burri yt, - i tha.
- Brokulla! - ia ktheu misis Y-i.
- Jam e sigurt. Burrin tnd sapo e lash duke fjetur n shtratin e
Persit.
- do atje ai?! klithi misis Y-i.
- E solln dhe e lan atje, - i tha misis X-i dhe ia krisi t qarit.
Prandaj mendova se Persin do ta ken sjell ktu.
Grat pan njra-tjetrn dhe ra nj heshtje q prishej vetm nga
grhitjet e xhentlmenit matan ders gjysm t hapur.
- Ather kush sht ai aty? pyeti misis Y-i q e mblodhi veten
e para.
- Nuk e di. Se kam par ndonjher.
Misis Y-it iu morn kmbt.
- Po tani, far t bjm? e pyeti misis X-i.
- Un e di se far do t bj. Do t vij me ty t marr burrin tim.
- Nuk do ta zgjosh dot, - i tha misis X-i.
- E di un se si e zgjoj at, pasi e kam br edhe m par, - ia
ktheu misis Y-i, duke veshur pallton.
- Po Persi, ku sht? i tha misis X-i, kur po zbrisnin shkallt.
- Pr kt, e dashur, do t bje mir t pyesje at vet.
- N qoft se arrijn e bjn gjra t ktilla, kushedi se do t
ken katranosur n at mbrmjen.
- Pyetjet do ti bjm n mngjes, e dashur, - e ngushlloi misis

Y-i.
- Me po shoh un, kto Kneip-et qenkan gjra shum t
shmtuara. Nuk do ta lejoj m kurr Persin t shkoj n to.
- E dashur, - e qortoi misis Y-i. Po ta kishe br si duhet
detyrn tnde, ai nuk do t guxonte t shkonte kurr atje.
Dhe vrtet nuk guxoi m kurr pasktaj.
Por, si ju thash, t gjith fajin e kishte ajo karta, t ciln n
vend q ta qepnin n xhaket, e qepn n mbulesn e tavolins. Dhe
gabimet ndshkohen gjithnj rnd n kt bot.
KREU XIV
sht aq serioze sa bhet nj kapitull ndarjeje. Gjermant nga

pikpamja anglosaksone. Prmbajtja te kopsat dhe helmeta.
Parajsa e idiotit t pashpres. Ndrgjegjja gjermane dhe

agresiviteti i tij. ndodh me gjermant e mir kur vdesin.
Instinkti luftarak; a sht i mjaftueshm? Gjermani si tregtar.
Ku e mbshtet jetn. mund t thuhet kundra gjermanve si
njerz. Theqafja merr fund.
- E po, kt vend mund ta qeveris ndokush, - tha Xhorxhi.

Fjala vjen mund ta qeveris un.
Ishim ulur n Kopshtin e Kaizer Hofit, n Bon, duke par Rinin
nn kmbt tona. Ishte mbrmja e fundit e theqafjes son. Do t
largoheshim me tren t nesrmen, hert n mngjes.
- Do t hidhja n letr t gjitha ato q do t donin t bnin
njerzit, - vazhdoi Xhorxhi, pastaj do tu merrja firmat dhe me to do
t shtypja libra e do ti postoja npr qytete dhe fshatra. E gjithka do t
bhej.
T thuash t drejtn, te gjermani i mir i ditve tona, i cili, me sa
duket, ska ambicie t tjera, vese t paguaj taksat dhe t bj far i
thon, sht e vshtir t zbulohet ndonj gjurm nga strgjyshi tij i
egr, pr t cilin liria individuale ishte vese nj frymmarrje n flegrat
e hunds dhe me t drejtat ekzekutive mbi fisin; ai, nga njra an, ndjek
shefin e tij, por, nga ana tjetr, refuzon ti bindet. N Gjermani dgjohet
shum mbi socializmin, por at lloj socializmi me nj fjal tjetr mund
ta quash pa frik despotizm. Individualizmi nuk i bn apel votuesit
gjerman. Ai sht sa i dshiruar aq edhe n ankth pr t qen i
kontrolluar; madje n ankth pr t gjitha gjrat. Nuk polemizon me
qeverin, por me firmn e saj. Polici pr t sht f dhe, me sa duket,
kshtu do t mbetet prgjithmon. N Angli ne e shohim burrin me
uniform blu si nj nevoj t padmshme. Pr qytetart ai sht
punsuar thjesht pr t br punn e tabelave t qarkullimit rrugor, edhe
pse n ndonj qoshe t qytetit t rnduar nga trafiku konsiderohet i

dobishm - pr t ndihmuar zonjat plaka t kalojn nga njra an e
rrugs n ann tjetr. Por fatkeqsisht ne i jemi mosmirnjohs pr kto
shrbime. N Gjermani at e adhurojn si nj Zot t vogl dhe e duan si
nj engjll mbrojts. Pr fmijn gjerman ai sht nj Santa Klaus8.
Gjithka e mir vjen vetm prej tij. T gjitha t kqijat dnohen vetm
prej tij. do djal apo vajz e mir gjermane, sdo gj tjetr n kt
bot, vese ti plqej policit. N qoft se ndonj polic i buzqesh
ndokujt, atij i rritet mendja n ast. Mjaft sa ti frkoj pak kokn
ndonj djali apo vajze t mir gjermane dhe ata bhen mburravec, aq
sa nuk durohen m.
Qytetari gjerman sht ushtar dhe polici sht oficeri i tij. Polici
i tregon se ku duhet t ec n rrug dhe se sa shpejt duhet t ec. N
fund t do rruge qndron nj polic, pr ti treguar gjermanit se si t
kaloj. Po t mos i zr syri ndonj polic, qytetari me siguri q do t
ulet kmbkryq n an t rrugs dhe do t pres derisa ai t kaloj
rastsisht andej. N stacionin e trenit, polici e mbyll at n dhomn e
pritjes, ku smund ti bj asnj t keqe vetes. Kur vjen koha e duhur, ai
e nxjerr dhe ia dorzon rojs s trenit, q ssht vese nj polic me nj
uniform tjetr. Roja i tregon nga t dal dhe e ndjek me sy kur del. N
Gjermani sht e panevojshme t merakoseni pr veten. Gjithka ta
bjn t tjert, madje m mir se do ta bje vet. Ska pse ta vrassh
mendjen pr veten, nuk t v faj njeri nse nuk je n gjendje t
kujdesesh pr veten: polici gjerman e ka pr detyr t kujdeset pr ty.
N qoft se je nj idiot i pashpres, kjo nuk e shkarkon at nga
prgjegjsia. N qoft se t ndodh gjsendi, kushdo qofsh dhe fardo
q t bsh, ai prgjigjet me kok pr ty dhe kt se luan as topi.
8 Nj figur legjendare, bashkshoqruese e Shn Nikolls, q u sjell fmijve dhurata n

vigjilje t Krishtlindjes. (Shn. i prkth.)
Po t humbsh, t gjen ai; edhe n qoft se t humbet gjsendi,

ai do ta gjej me doemos. N qoft se t ka shkuar mendja te dika q
ssht keq ta kesh, ta jep ai. N Gjermani nuk ke nevoj pr agjent
privat. Po qe se krkon t shessh ose t blesh ndonj shtpi a fush,
kt pun ta bn shteti. N qoft se t kan mashtruar ose ta kan
hedhur, rastin tnd e merr prsipr shteti. Shteti t marton, t siguron,
madje ai luan edhe kumar pr ty, q t dalsh i fituar.
Ju mjaft sa t lindni, - u thot qeveria gjermane qytetarve t
saj, - pastaj t tjerat i bjm ne. Brenda ose jasht shtpis, t smur a
t shndosh qofshi, n pun a n koh t lir, ne jo vetm q do tju
tregojm se far duhet t bni, por madje do t kujdesemi edhe kur ta
bni. Mos u bni merak pr asgj!
Dhe kshtu bn edhe gjermani. Kur nuk i z syri asgjkund
ndonj polic, ai sorollatet gjersa gjen ndonj njoftim policor n ndonj
mur. Pasi e lexon, ndjek me kujdesin m t madh udhzimet e tij.
M kujtohet njher se n nj qytet gjerman (e harrova se cilin;
kjo mund t kishte ndodhur kudo) pash nj der t hapur, q t nxirrte
n nj kopsht, ku jepej nj koncert. Rreth erek milje prej aty ishte nj
der tjetr, tek e cila qndronte nj burr q mblidhte parat e hyrjes. Te
dera e par nuk kishte asgj pr t penguar njeriun q i thoshte mendja
t hynte n koncert pa paguar. Megjithat, turma e gjermanve
kmbngulte t shkonte te dera tjetr. Kta njerz, kaq t shtruar e kaq
t mir, me siguri, jan engjj t zbritur nga qielli n tok pr t pir
ndonj got birr, t ciln ia vlen ta pish vetm n Gjermani.
N Gjermani, ans rrugve ka vetm pem me fruta. Askush nuk
e ndalon burrin apo djalin q t haj fruta, prve zrit t ndrgjegjes.
N Angli, nj gj e till do ti zemronte njerzit dhe do ti ngrinte n
revolt. Me qindra fmij do t vdisnin nga kolera dhe diarreja.
Mjekve do tu priteshin kraht, duke u prpjekur ti bnin ball vesit t
tepruar pr t ngrn moll aguridhe dhe arra t papjekura. T gjith

njerzit do t krkonin q kto moll t rrethoheshin; vetm kshtu do
t bheshin t padmshme.
Por n Gjermani nj djal ecn pr milje t tra tatpjet nj
rruge t vetmuar, ans s cils ka pem frutore, vetm pr t bler nj
grosh gorrica n fshatin n fund t saj. Pr mendjen e anglo-saksonit, t
kalosh ndan ktyre pemve t pambrojtura q krrusen nga pesha e
frutave t pjekura, sht nj tallje me dhuntin e bekuar t
vetprmbajtjes.
Nuk e di se sa e vrtet sht, por me kam dgjuar pr
karakterin e gjermanit, kur nj njeri dnohet me vdekje atje, i japin nj
cop litari dhe i thon q t shkoj e t var veten n shtpi. Krimineli
gjerman e merr litarin me vete n shtpi dhe, pasi ndjek me kujdesin m
t madh udhzimet e policve, e zbaton vendimin n kuzhinn e vet.
Gjermant jan njerz t mir. Mbase njerzit m t mir n
bot: miqsor, aspak egoist dhe mjaft t sjellshm. Kam t drejt kur
them se shumica e tyre do t shkoj n parajs. Dhe po ti krahasosh me
kombet e tjera t krishtera n kt bot, do t arrish n prfundimin se
parajsa, me siguri, sht nj industri gjermane. Por vetm nj gj nuk
arrij t kuptoj: si hyjn ata atje? E kam t pamundur t besoj se shpirti
individual i ndonj gjermani t ket aq iniciativ sa t fluturoj e t
ngjitet n kok t vet dhe t trokas n portn e Shn Pjetrit. Pr
mendimin tim, ata i marrin n grupe t vogla, t cilat u ngarkohen n
prgjegjsi ndonj polici t vdekur.
Karlila u tha prusianve (dhe kjo sht e vrtet, pr t gjith
kombin gjerman) se virtyti i tyre kryesor sht gatishmria pr tu vn
n radh n ushtri. Po ti heqsh nga puna dhe ti drgosh n Afrik ose
n Azi, nn komandn e dikujt me uniform, ata kan pr t qen
kolonizator t shklqyer dhe do t prballen me vshtirsit, edhe sikur
vet djalli tu dilte prpara, mjaft sa ti urdhrojn. Por po ti lsh t

veprojn vet, ata sdo ta ken t gjat dhe kjo, jo pr shkak t
mungess s inteligjencs, por pr shkak t hezitimit t tyre.
Gjermani ka qen ushtar i Evrops pr nj koh aq t gjat, saq
instinktet e tij ushtarake i kan hyr n gjak. M kan treguar nj histori
pr nj shrbtor gjerman, t cilin padroni i tij e urdhroi t onte nj
letr n nj shtpi dhe t priste atje pr prgjigjen. Kaluan or t tra
dhe ai nuk po kthehej. Padroni u shqetsua shum dhe shkoi t shihte se
i kishte ndodhur. E gjeti atje ku e kishte uar, me prgjigjen n dor.
Po priste pr urdhrat e tjera. Juve mund tju duket pak e tepruar, por un
pr veten time e besoj kt histori.
Gjja m e uditshme sht se i njjti burr, i cili kur sht civil
ngjan me nj fmij t pashpres, me t veshur uniformn bhet nj
qenie tepr inteligjente, e aft pr t marr prgjegjsi dhe me shum
iniciativ. Gjermani sht i aft t drejtoj t tjert, por jo veten e vet.
Me sa duket, ilai pr kt sht q ta strvitsh njher si oficer, pastaj
ta vsh t komandoj veten. Padyshim q ai do t jet i m arsyeshm
kur t urdhroj veten, sepse vetes do ti bindet me m shum siguri.
Shkolla duhet t jet faktori kryesor pr drejtimin e karakterit
gjerman n kto anale. Misioni i saj sht msimi i prjetshm.
Sigurisht q ky sht nj ideal i bukur pr kdo, por para se ndokush t
lidhet me shkolln si mishi me kockn, mbase sdo t ishte keq t
pyeste m par se cili sht misioni i tij n kt bot. Me sa duket,
parimi gjerman sht: Bindje e verbr ndaj gjithkaje me kopsa. Ky
sht n antitez t plot me skemn anglo-saksone. Por nse ndodh q
skema anglo-saksone dhe ajo gjermane lulzojn s bashku, t dyja
metodat jan t shklqyera. Deri tani gjermant kan pasur fatin e madh
t jen qeverisur mir. Po t vazhdoj kshtu, ska si bhet m mir pr
ta. Po n qoft se fillojn telashet, kjo do t ndodh vetm nse
rastsisht dika do t shkoj keq n makinn qeverisse. Por kushedi,

mbase metoda e tij prodhon pafundsisht qeveritar t mir. Patjetr q
kshtu duhet t jet.
Si tregtar, megjithse temperamenti i tij nuk ndryshon shum
nga ai i rivalit t tij anglo-sakson, kam frik se gjermani do t mbetet
prapa. Pr t jeta sht shum m e rndsishme se pasuria. Nj vend, i
cili i mbyll bankat dhe zyrat postare pr dy or n mes t dits, ndrsa
tregtari shkon t haj drekn n gjirin e familjes, nuk mund t shpresoj
se hahet me nj tregtar q e ha drekn n kmb dhe fle me telefonin te
koka e krevatit.
Dyqanxhiu n Gjermani nuk di tu serviloset klientve. Njher
m rastisi t ndodhesha pran nj zonje angleze q bnte pazar n
Munih. Ajo kishte psonisur n Londr dhe Nju-Jork dhe aty prvilte
buzt sa her q tregtari i tregonte gjsendi. Nuk ishte puna se asaj si
plqente asgj; kjo ishte metoda e saj e t blerit. M von m shpjegoi
se n at mnyr besonte q mund ti merrte gjrat m lir se gjkundi
tjetr. Ai nuk e kundrshtoi, por i mblodhi gjrat me qetsi dhe i vuri n
kutit e veta; kutit i vuri prapa banakut, pastaj u largua dhe mbylli
dern.
- Spaska ndrmend t kthehet m kshtu? pyeti zonja pas disa
minutash.
- Dyshoj se jo, - ia ktheva un.
- Pse jo? pyeti ajo e habitur.
- Them se, - iu prgjigja un, - ti e mrzite at. Tani, me siguri,
do t jet duke hequr llulln dhe duke lexuar gazetn.
- Sa tregtar i uditshm! tha zonja dhe, pasi mblodhi me inat
antat e saj, doli jasht duke turfulluar.
Njher tjetr, n nj vend duhanpirjeje n hollin e nj hoteli

gjerman, nj anglez i vogl m tregoi nj histori, t ciln, po t isha n
vendin e tij, nuk do ta tregoja.
- sht budallallku m i madh, - tha, - po t prpiqesh t
bindsh nj gjerman t ul mimin. Me sa duket, ata se kuptojn kt.
Njher n George Platz pash botimin e ri t nj librit tim t preferuar.
Hyra brenda dhe pyeta pr mimin. Librashitsi ishte nj burr i vjetr.
- Njzet e pes marka, - mu prgjigj dhe vazhdoi t lexonte.
Un i thash se para disa ditsh kisha par nj kopje m t mir
t tij, q kushtonte po njzet e pes marka. Ai m pyeti se ku. I thash
n nj dyqan, n Lajpcig. Ai m sugjeroi t kthehesha atje dhe ta blija.
Dukej sikur nuk i interesonte fare n doja ta blija librin apo jo. Un i
thash:
- M thuaj pazarin e fundit pr t! i thash.
- Ta thash njher, njzet e pes marka.
Ai njeri t ngrinte nervat.
- Nuk ia vlen pr aq, - i thash.
- Pse, mos thash gj un q ia vlen? kmbnguli ai.
- Si thua pr dhjet marka? i thash duke menduar se n fund
do tia merrja pr njzet.
Ai u ngrit n kmb. Mendova se shkoi t merrte librin, por
erdhi drejt e tek un. M zuri nga shpatullat, m rrotulloi me fytyr nga
dera dhe, pasi m nxori n rrug, prplasi dern prapa meje. Nj gj e
till nuk m kishte ndodhur kurr m par.
- Mbase libri ia vlente pr njzet e pes marka, - e ngushllova
un.
- Padyshim q ia vlente, - ma ktheu, - po ku qndron nocioni i
tregtis?
N qoft se ka dika q e ndryshon karakterin e gjermanve, kjo

sht vetm gruaja. Ajo vet po ndryshon me shum shpejtsi, ose
prparon, si themi ne. Para dhjet vjetsh asnj grua gjermane nuk
donte tia dinte pr reputacionin e saj dhe shpresonte t gjente nj burr
nga ata q guxonin t ngisnin biikletn. Por sot ata sorollaten me
mijra rreth e rrotull vendit t tyre. Pleqt tundin kokat, por t rinjt
dalin me to krah pr krah. Jo shum koh m par, konsiderohej si jo
femrore q nj grua t kalonte pragun e shtpis. Kurse tani ajo
ushtrohet vet, duke br tetat n ndonj qoshe, derisa i vjen n ndihm
ndonj i ri.
Ajo sht edukuar n mnyr t shklqyer. N moshn
tetmbdhjetvjeare flet dy a tre gjuh dhe pothuajse i ka harruar fare
t gjith shkrimtart anglez q ka lexuar. Me sa duket, gjith ai
arsimim ka qen i kot pr t. Me tu martuar, ajo i prvishet kuzhins
dhe prpiqet ta pastroj trurin nga gjithka q ka msuar deri ather.
Po sikur ti shkrep n kok t mos e sakrifikoj jetn e saj pr t br
pun hamallke n shtpi dhe t ket ambicie pr t marr pjes n
jetn shoqrore dhe kombtare? Ather ndikimi i nj partneri t till, t
shndosh n trup dhe n mendje, me siguri q do t zgjas prjetsisht
dhe do ti shpjer gjermant shum larg.
Burri gjerman sht jashtzakonisht sentimental dhe ndikohet
shum leht nga grat. Pr t thuhet se sht dashnori m i mir dhe
bashkshorti m i keq. Dhe kjo pr faj t grave. Me tu martuar, gruaja
gjermane i l shnden romancs dhe kap bishtin e fshess dhe e zbon
at jasht. Si vajz, ajo nuk e kupton asnjher t veshurit; si grua,
duket sikur vishet me t gjej n shtpi. Ajo e kmben t drejtn e
lindur pr tu admiruar me nj kuti mblsirash. Pasdite pr pasdite
mund ta shihni n kafene, duke u dendur me torta dhe okollata. Brenda
nj koh shum t shkurtr ngjallet mjaft, bhet ehrevrar dhe aspak

trheqse.
Po qe se gruaja gjermane nuk do ti kaloj m pasditet duke pir
kafe dhe mbrmjet duke pir birra, por do t prpiqet t ndryshoj
paraqitjen e saj, apo t vazhdoj t lexoj libra t tjer, t ndryshm nga
ato t kuzhins, ather qeveris gjermane do ti duhet t prballet me
nj forc t re dhe krejt t panjohur pr t. Dhe kudo, anemban
Gjermanis, t gjith do t shohin shenjat e pagabueshme q frau9 plak
gjermane po ia lshon vendin dams m t re.
T gjith do t bheshin kureshtar se far do t ndodhte
ather. Por kombi gjerman vazhdon t jet ende i ri dhe pjekuria pr t
sht gjja m e rndsishme n bot. Gjermant jan nj popull i mir,
i dashur dhe, padyshim, do t ndihmojn q kjo bot t bhet akoma
edhe m e mir. E vetmja gj e keqe q mund t thuhet, sht se edhe
ata kan t metat e tyre. Ata vet nuk e din kt; mendojn se jan t
prsosur dhe ky sht nj budallallk nga ana e tyre. Madje, shkojn
deri atje sa t mendojn q jan m superior se anglo-saksont: kjo
sht absurde! Por mbase nuk e kan me tr mend.
- Kan kan, - tha Xhorxhi, - duhani i tyre sht nj mkat
kombtar. Un po shkoj t fle.
Ne u ngritm dhe pam nga dritarja se si vezullonin nga dritat
ujrat e errta t lumit.
- Ishte nj theqafje e kndshme, - tha Harisi. - Nga njra an jam
i gzuar q po kthehem n shtpi, por nga ana tjetr, m vjen keq q
mbaroi me kaq.
- sht theqafja10? pyeti Xhorxhi. Si do ta prktheje?
9Zonj (gjerman.) (Shn. i prkth.)

10 Fjala bummel n titullin origjinal (Three men on the bummel) sht huazuar nga
gjermanishtja dhe nuk ka gjetur prdorim t mvonshm n anglisht. Madje botimi i par n
Amerik nga Dodd Mead, n 1900, sht titulluar Tre vet me biikleta (Shn. i prkth.)
- Theqafjen, - shpjegova un, - do ta prshkruaja si nj udhtim,

t gjat a t shkurtr, q nuk ka fund: e vetmja gj q e rregullon sht
nevoja pr tu kthyer n nj koh t caktuar atje ku filloi. Ndonjher,
ajo shkon n rrug q glojn nga njerzit, ndonjher tjetr prmes
fushave dhe shtigjeve t shkreta; ndonjher mund t humbasim pr
disa or, ndonjher tjetr pr disa dit. Por i gjat a i shkurtr, ktu a
atje, mendimet tona fluturojn si ai pluhuri q e merr era. Ndrsa
udhtojm, i prshndesim dhe u buzqeshim disave, ndalojm dhe
bisedojm pr pak koh me disa t tjer; ndrsa me pak prej tyre bjm
edhe ndonj cop rrug s bashku. Kemi qen shum kureshtar dhe,
m t shumtn e kohs, t lodhur. Por tekefundit ia kaluam shum
bukur dhe na vjen keq q mbaroi me kaq.
FUND
Zherom K. Zherom
(Jerome K. Jerome)
Shkrimtar i njohur anglez. Lindi n vitin 1859 n Staffordshire
dhe vdiq n vitin 1927 n Northampton t Anglis. Njeri me natyr
pesimiste dhe t trishtuar Zherom K. Zherom, uditrisht zhvilloi nj stil
t spikatur humoristik, i cili m pas do t ndikonte edhe tek shum
autor komik. Ka shkruar nj sr veprash ndr t cilat noveln e
famshme komike "Tre vet n nj bark (pa zn ngoje qenin)", e cila
pati nj sukses t jashtkakonshm dhe konsiderohet si nj nga
kryeveprat klasike t humorit anglez. Ka shkruar gjithashtu "Mbi sken

dhe n kulisa" (1885); "Pol Kelver" (1902); "Gjermania dhe un"
(1910). Tregimet e tij, thuajse gjithmon t bazuara n eksperiencat e
jets vetiake spikaten nga nj humor absurd q i bn ato edhe m t
veanta.
"M plqen puna: ajo m magjeps. Mund t qndroj or t tra
duke e vshtruar atn shkruan n nj prej tregimeve t tij.
Novela "Tre vet me biikleta" u botua rreth njmbdhjet vite
m pas duke rikthyer tre heronjt e famshm, Xhorxhin, Harisin dhe Xh.
tregimtarin, paqsuesit zbavits t klass s mesme, q prpiqen t
arratisen nga bota klaustrofobike e zyrave dhe monotonia e jets
familjare, n nj ekskursion t ngjashm me biikleta, ksaj here
prmes Pyllit t Zi, n Gjermani. "Tre vet me bi fikleta" sht nj nga
veprat m t mira t autorit.
PRMBAJTJA
KREU I ............................................................ 5
KREU II .......................................................... 19
KREU III ......................................................... 34
KREU IV ......................................................... 49
KREU V .......................................................... 66
KREU VI ......................................................... 82
KREU VII ........................................................ 93
KREU VIII ...................................................... 103
KREU IX ........................................................ 114
KREU X ......................................................... 128
KREU XI ........................................................ 138
KREU XII ....................................................... 150
KREU XIII ...................................................... 164
KREU XIV ...................................................... 174

Tre Vetë Me Biçikleta ZH K Zherom PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tre Vetë Me Biçikleta ZH K Zherom PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRE VET ME BIIKLETA

Tre burrat kan nevoj t ndrrojn ambient. Anekdota q

- Pra, jemi t gjith n nj mendje, kshtu nuk shtyhet m, - tha

martesore, kam arritur n prfundimin se nj burr nuk di ta moj

Me Xhorxhin nuk pi uj takti, prandaj duhet t jesh i prer.

e par nga dushi, ta prlan era peshqirin. T gjitha punt m interesante

PR JAHTISTT. Rast i rrall. Zuzari, 28 ton. Pronari, t cilit i ka

Mu duk si prgjigja e lutjes sime. As q doja tia dija pr bakrin

akuarel t Zuzarit q ante detin prmes ers. Platforma e tij ngrihej n

vete, entuziazmi i tij arriti kulmin. T them t drejtn, hesapet q bri,

Gzimi i saj errsohej vetm nga nj re e vockl dyshimi: a do t arrinte

Ai e hoqi cigaren nga goja.

Edhlberta donte t dinte pse era e toks ishte e rrezikshme.

kishte qen m mir t kalonim nj jav n ndonj lavatrie. T paktn

- E po, zotri, - tha, - je ti ai q vendos. Un jam n shrbimin

Xhorxhi e pa gjith dyshim.

Nj pun delikate. mund t thoshte Edhlberta. Por tha

Un i hapa kartat me Edhlbertn q at mbrmje. E nisa sikur

gjra si gatimi, pastrimi i shtpis, faturat e kasapve. Largohu dhe

sgjen kurrsesi prehje, dhe q, me sa duket, m ka shtn n dor t

Se kisha dgjuar kurr Edhlbertn t fliste ashtu, ndaj u habita

burrit, qoft edhe pr dy a tri jav! Tekefundit, kjo si kishte lezet nj

- Ajo e priti si qumsht i mbl, - vazhdoi ai, - pastaj m tha se

- Se di, - u prgjigj Harisi. Besoj se edhe nja njzet sterlina t

- Ishte nj budallallk i madh q n fillim, - i thash un.

- Pikrisht ktu qndron gabimi yt. Sa her q t bhesh

- Pr mua nuk prish pun, - tha Xhorxhi. Po t doni, un me

Misis Harisi jep variantin e vet: E pse duhej t hidhesha, po t

nuk donte as at dhe as biikletn e tij, e lan t shkonte dhe u

dhmb, dhe shkoi n rrugn e mesit. N gjysmn e s prpjets ndeshi

nuk shquhet pr aktrim dhe gjithnj e ka t vshtir ti fsheh ndjenjat e

- Na e trego, kur t jemi n anije, - tha. Pr gjysm ore duhet

Gabimi i Harisit. Harisi dhe Engjlli. Llamba e biiklets.

Harisi erdhi prsri t hnn pasdite. N dor mbante nj gazet

- Ssht nevoja t ma thuash. E di instinktivisht se ka

bukur dhe po bisedonim me njri-tjetrin, kur llamba jote plasi si e

T kujtohet ajo shala q bleve n Birmingam? Ajo q u nda prgjysm

- Bj si t duash! Po se deshe, mos e merr! Ama n qoft se

me gishta. Pjesa tjetr e biiklets dergjej pran tij, n shtegun e shtruar

marsheve, do t bjer m lir ta shessh biikletn dhe t blesh nj t

Un mbaja pirunin dhe ai iu prvesh rrots. Pas dhjet minutash

nj fmij mund ta shihte kt. Ebsoni tha q, h pr h, do t bnte

N orn nj pa nj erek, i flliqur, i shpartalluar, gjith t prera

Edhe lumturin m t madhe e errson nj re e vockl. Ka gjithnj

- Mosha dhe prvoja m kan msuar q t jem sa m pozitiv

Dhe fardolloj konteksti, sarkastik apo jo, t ket pasur kjo,

n gjuh flasin. Ja pr shembull: A mundn ata t kuptojn se mund

Kshtu, gjithka u zgjidh dhe Harisi na dha fjaln. E lam t

Pse i konsideron Harisi ort me zile si t panevojshme n

T martn n dark Xhorxhi fjeti n shtpin e Harisit.

- A st thash? dgjohet nj z jasht ders dhe, n at ast,

rn me pizhame, po t ngrihesh nga shtrati, thjesht sa do t bsh m

rrish n shtrat i zgjuar, pa pikn e shpress se do t zr m gjumi. Ndaj

bumerangu zhurmues te dritarja e tij, fmijt e gjor iu prgjigjn, duke

ndodhte t ishte i drrmuar nga lodhja dhe t bnte nj gjum t rnd,

Kt t mrkur kaq t veant, ai m zgjoi m shpejt se hert e

Pr dreq, nj nga topat e mi vajti e goditi drejt e n hund delen

Nga shtpia e tij deri te stacioni i trenit nuk donte m shum se

Mbrritm n Uoterl pak pas ors nnt dhe deshm t vinim

trotuar, prball dyqanit. Ato vareshin t lidhura me njra-tjetrn rrotull

- Po pse, si thua ti, pr far i kam izmet, pr ti soditur?

I zoti i dyqanit ishte nj burr i vogl, me sy t qeshur, dhe kjo

Me kt donte t thoshte se po e zbaviste ai lloj burri aq i