BIAKA

Stanowi przede wszystkim budulec komrek i tkanek. Uczestnicz

rwnie w regulacji procesw yciowych, m.in.:
odpowiadaj za przyspieszenie przebiegu reakcji biochemicznych
(enzymy)
przekazuj informacje w obrbie komrki i midzy komrkami
transportuj substancje do wntrza komrek i na zewntrz oraz w
obrbie caego organizmu
Biaka znajd si w wikszoci pokarmw, jednak ich zawarto w
poszczeglnych produktach jest rna. Szczeglnie duo biaek zawieraj:
miso, ryby, przetwory mleczne oraz nasiona zb i rolin
strczkowych. Biaka dostarczone w pokarmie w przewodzie
pokarmowym zostaj rozoone do aminokwasw, z ktrych nastpnie s
syntezowane biaka wasne organizmu. W niektrych sytuacjach, np.
dugotrwaego godu, biaka mog zosta uyte jako materia
energetyczny.
O wartoci odywczej biaek zawartych w pokarmie decyduje m.in. ich
skad aminokwasowy. Szczeglnie istotna jest zawarto aminokwasw
egzogennych, tzn. takich, ktre nie s wytwarzane w organizmie, musz
by przyjmowane z pokarmem. Pokarmy penowartociowe to takie,
ktre zawieraj wszystkie aminokwasy egzogenne we waciwych
proporcjach. Nale do nich pokarmy pochodzenia zwierzcego: jaja,
miso i produkty mleczne.
Pokarmy niepenowartociowe wykazuj ilociowe lub jakociowe braki
aminokwasw egzogennych. S to najczciej pokarmy pochodzenia
rolinnego. Z tego wzgldu osoby, ktre stosuj diet wegask mog by
naraone na niedobr aminokwasw egzogennych i witaminy B12.
Waciwe zaplanowanie tej diety jest trudne. Dlatego kobietom bdcym
w ciy zaleca si stosowanie diety wegaskiej pod kontrol lekarza i
dietetyka.
 LIPIDY
Wystpuj w pokarmach pochodzenia rolinnego i zwierzcego.
O ich wartoci odywczej decyduje zawarto niezbdnych
nienasyconych kwasw tuszczowych NNTK, ktre s zwizkami
egzogennymi.
W organizmie czowieka nie powstaj kwasy tuszczowe o dwch i wicej
wizaniach podwjnych. Do NNTK nale kwasy: linolowy, linolenowy i
arachidonowy, zwyczajowo nazywane witamin F (cho ze wzgldu na
due zapotrzebowanie organizmu na te kwasy, nie s one witamin). Ich
gwnym rdem s ryby morskie. Du ich zawartoci charakteryzuj
si te oleje rolinne: sonecznikowy, lniany i z pestek winogron.
Wszystkie zawieraj powyej 70% NNTK.
Lipidy s przede wszystkim najbardziej skoncentrowanym rdem energii
w pokarmie. Ich rozkad dostarcza dwukrotnie wicej energii ni rozkad
biaka lub cukru. Do innych ich funkcji nale:
peni funkcje strukturalne, wchodzc w skad wszystkich bon
biologicznych (np. fosfolipidy, cholesterol)
s rdem lub nonikiem wielu substancji biologicznie czynnych, w
tym witamin A, D, E, K
bior udzia w syntezie niektrych hormonw, np. prostaglandyn,
ktre reguluj procesy fizjologiczne, takie jak pobudzanie i
hamowanie skurczw mini gadkich przewodu pokarmowego,
oddechowego i naczy krwiononych
wchodz w skad podskrnej i woknarzdowej tkanki tuszczowej,
ktra peni funkcj zapasow, a take ochronn, podporow oraz
termoizolacyjn, zabezpieczajc organizm przed nadmiern utrat
ciepa
W przewodzie pokarmowym tuszcze s rozkadane w procesie trawienia
do kwasw tuszczowych i glicerolu.
 WGLOWODANY
S gwnym rdem energii pokrywaj do 60% dziennego
zapotrzebowania energetycznego czowieka. Stanowi rwnie materia
zapasowy gromadzony w wtrobie i miniach w postaci glikogenu. W
postaci skrobi wystpuj przede wszystkim w pokarmach pochodzenia
rolinnego, takich jak kasze, makarony, pieczywo i ziemniaki.
Wikszo cukrw zawartych w poywieniu okrela si jako wglowodany
dostpne, poniewa s one trawione, a nastpnie wchaniane i
wykorzystywane przez organizm. Do nich nale cukry proste (np.
glukoza), dwucukry (sacharoza), wielocukry (skrobia, glikogen).
Wglowodany niedostpne, czyli takie, ktre nie ulegaj trawieniu w
przewodzie pokarmowym, to m.in. celuloza i inne skadniki cian
komrkowych komrek rolinnych. Mimo i nie dostarczaj substancji
odywczych, s wanym skadnikiem pokarmu. Tworz tzw. bonnik
pokarmowy. Spenia on wiele istotnych funkcji:
przyspiesza przesuwanie si treci przez przewd pokarmowy,
zapobiegajc zaparciom
dostarcza energii bakteriom jelitowym
jest rdem kwasu masowego, ktry zapobiega transformacji
nowotworowej komrek bony luzowej jelita
Do produktw bogatych w bonnik nale: warzywa, owoce, produkty
penoziarniste.

NIEDOBORY/NADMIARY
Biaka
Niedobr powoduje zahamowanie wzrostu, skrajne przypadki mier z
wycieczenia organizmu
Nadmiar upoledzenie czynnoci nerek

Tuszcze
Niedobr choroby ukadu krenia, otyo

Wglowodany
Niedobr wtedy rdem energii s aminokwasy pochodzce z rozkadu
biaek i glicerol pochodzcy z rozkadu tuszczw
Nadmiar atwo przeksztacalny w tuszcze, ktre s magazynowane w
tkance tuszczowej