GEORGE SMITH

PATTON

WOJNA,
JAK J POZNAEM

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL: HISTORIAN@Z.PL

MMIII
 WSTP

Genera George S. Patton jr prowadzi od lipca 1942 roku do 5

grudnia 1945 roku (cztery dni przed swym tragicznym wypadkiem)
szczegowy dziennik. Wydarzenia wojenne notowa na gorco.
Notatki te s zawsze szczere, czstokro krytyczne, a czasem zjadliwe,
cho nigdy zacietrzewione w tym sensie, eby miay potpia kadego,
kto si nie zgadza z ich autorem. Dziennik odzwierciedla ducha
dowdcy, ktry wierzy, e nieprzerwane miae natarcie pozwoli
pooy kres wojnie, zanim niegi pokryj Ardeny w zimie roku 1944
na 1945. Wszystko, co stanoby takiej ofensywie na przeszkodzie,
musiao zosta przezwycione, a od kadego dowdcy
przeciwstawiajcego si tej koncepcji naleao da wykazania
przyczyn, z ktrych natarcie miaoby si nie uda. Zachowanie
milczenia lub rozbienoci z jego pogldem byy w oczach Pattona
wyrazem nadmiernej ostronoci albo ustpstwem na rzecz
sojusznikw.
Ta dominujca w dzienniku generaa Pattona nuta jest tak
niewtpliwa i tak wyranie patriotyczna, e nie moe by le
zrozumiana przez historykw. Poniewa jednak genera Patton
posugiwa si sowami, podobnie jak ogniem na polu walki, dla
szybkiego osignicia decydujcych wynikw, w dzienniku swym
powiedzia wiele rzeczy mogcych zrani uczucia ludzi, ktrych
oddania i zdolnoci nigdy nie podaby w wtpliwo. Dziennik zawiera
niejedno gorzkie sowo pod adresem przywdcw, ktrych Patton ostro
i, swoim zdaniem, susznie krytykowa. Gdy jednak ci sami ludzie byli
niesprawiedliwie traktowani lub potpiani przez innych w wypadkach,
kiedy Patton uwaa ich postpowanie za suszne, natychmiast stawa w
ich obronie. Wszystkie te sprawy zarysuj si wyranie z perspektywy
czasu, na razie jednak autorzy wojskowi, ktrych rady zasigaa pani
Patton w sprawie wy-
dania dziennika z lat 19421945, podzielali jej zdanie, e nie
powinno si go publikowa.
Taka decyzja przyniosaby szkod badaniom nad kampani w
zachodniej Europie w latach 19441945, gdyby genera Patton nie
napisa ksiki Wojna jak j poznaem. Prac nad ni podj po
zakoczeniu dziaa wojennych, czerpic szczegowe dane ze swego
dziennika. Niektre strony s prawie dosownie przepisane. Genera
zagodzi tylko lub zupenie usun sprawy o zabarwieniu personalnym.
Poniewa wyboru dokona osobicie, moliwo wczenia do ksiki
dodatkowych fragmentw wymagaa zastanowienia. Chodzio
zwaszcza o relacje z bitwy o wybrzuszenie", potraktowanej w
dzienniku o wiele szerzej ni w ksice. Dowiadczenie wykazao, e
zamieszczenie pominitych przez niego ustpw mogoby czytelnika
wprowadzi w bd, a wydrukowanie ich w penym brzmieniu byoby
wanie tym, czego nie chcia uczyni genera Patton, kiedy pisa sw
ksik, majc dziennik przed sob na biurku.
Tekst wydrukowanej ksiki jest wic taki, jaki wyszed spod
bystrego pira generaa; opuszczono jedynie krytyczne sowa pod
adresem pewnego oficera, ktry, jeli popeni bdy, to cakowicie za
nie odpokutowa. Incydent ten nie mia wielkiego znaczenia, jeli
chodzi o dziaania 3 armii, a tym bardziej o przebieg kampanii. Poza
tym mog zapewni czytelnika, e dokadne porwnanie obu tekstw
wykazao, i ze spraw odnoszcych si do planowania i przebiegu
kampanii dziennik nie zawiera nic, czego genera nie zamieci w tej
ksice. Czytelnik traci tylko ostry posmak" narracji pamitnikarskiej,
badacz jednak moe by pewny, e gdyby wydrukowano pisany dzie
po dniu dziennik, wycignite ze wnioski nie byyby niezgodne z
wnioskami wynikajcymi z niniejszej relacji. Przyszli onierze
mogliby najwyej dodatkowo dowiedzie si z niego szczegw
dotyczcych morale 3 armii. Niektre notatki owietliyby, by moe,
zasadnicze zagadnienie jednolitego dowdztwa. Na razie jednak
obrona narodowa nie pomija ani jednej lekcji, ktrej Ameryka, jak
sdzi Patton, mogaby si nauczy z jego dowiadcze. Cieszy mnie,
e mog to stwierdzi i tym samym usprawiedliwi wstrzymanie
publikacji samego dziennika w chwili, kiedy zdecydowana krytyka
Pattona pod adresem poszczeglnych osb mogaby zrani ich uczucia
nie wnoszc nic do bezpieczestwa wojskowego.
Genera Patton odznacza si wybitnym zmysem humoru, ob-
darzony by onierskim darem obserwacji, a zainteresowania jego
obejmoway szeroki zakres zagadnie: poczynajc od koni i jachtw, a
koczc na archeologii i etnologii. Z entuzjazmem
i umiejtnoci wydawania sdu pisa o wielu rzeczach, ktre widzia,
a listy jego s zachwycajcym odzwierciedleniem jego osobowoci.
Mona je podzieli na dwie grupy: listy przeznaczone wycznie dla
ipani Patton oraz te, ktre susznie nazwaa ona ,,listami otwartymi" i
ktre moga, jeli chciaa, pokazywa przyjacioom swego ma.
Szczliwym zbiegiem okolicznoci najbardziej czarujce z listw
otwartych" odnosz si do okresu. dziaa, ktry genera Patton bd
poruszy w swej ksice powierzchownie, bd zupenie pomin.
Opublikowanie listw odnoszcych si do kampanii w Afryce i na
Sycylii wydawao si nam wskazane, aby czytelnik zapozna si z
czowiekiem, ktry pojawia si w Normandii. Nie s to listy w penym
sowa tego znaczeniu wojskowe, lecz wzbudzaj zainteresowanie przez
to, e wskazuj, jaki typ czowieka reprezentowa George Patton.
Wojna jak j poznaem z wczonymi do niej listami
otwartymi" naley do tego typu wczesnej relacji a waciwie, mona
by powiedzie, relacji tymczasowej ktry znalaz swe miejsce w
historiografii drugiej wojny wiatowej. Ksik t mona porwna, na
przykad, ze wspomnieniami Jubala A. Early'ego, Johna B. Hodda,
Richarda Taylora i Josepha E. Johnstona, wydanymi w kilka lat po
upadku poudniowej Konfederacji, z t jednak szczliw rnic, e
Patton nie musia tumaczy si z klski i nie dawa upustu alom. Te
wczesne ksiki z okresu Wojny Domowej nie opieray si na
dokumentach i byy w pewnych szczegach niecise, miay jednak
ogromn warto historyczn, poniewa zostay napisane na gorco,
kiedy wraenia wojenne byy jeszcze wiee.
Okoo roku 1960 Amerykanie mogliby oczekiwa bardziej
przemylanej pracy o charakterze podobnym do wspomnie Granta czy
Shermana lub Sheridana. Niektre z przyszych dzie bd pod
wzgldem historycznym dokadniejsze anieli autobiografie wojskowe
wydane bezporednio po wojnie. Jednake to, co zyskamy pod tym
wzgldem, stracimy na skutek zacierania si pamici oraz zdradliwych
i zakorzenionych w pewnych umysach tendencji do przypisywania
planom operacji wojskowych zamierze, ktrych podwczas nie
mona byo przewidzie. Po roku 1965 czy 1970 wspomnienia zaczn
ton w mgle urojenia, niewiele z nich bdzie miao jak warto
wikszo, zamiast wyjania sprawy, pogry je w mroku.
Do tego czasu bdzie mona pisa wymierne i dokadne biografie
czoowych postaci okresu wojny. Oficjalny materia rdowy do tych
yciorysw" jest tak rozlegy, e gdyby wydrukowano tylko
najwaniejsze sprawozdania armii z drugiej wojny wiato-
wej, zapeniyby one, jak si ocenia, tysic tomw o rozmiarach tomu
Official Records of the Union and Confederate Armies. Poniewa nie
przewiduje si publikowania obszernych sprawozda z lat 19411945,
niektre wartociowe dokumenty, by moe, pjd w zapomnienie i nie
powrci si do nich w cigu nastpnych dwudziestu piciu czy
trzydziestu lat. Pomimo to obraz dowdcw bdzie po dwch czy
trzech dziesitkach lat dostatecznie jasny, aby biograf mg podj sw
prac. Miejmy nadzieje, e posta generaa Pattona stanie si jedn z
pierwszych, ktre przycign uwag zdolnego biografa, a inni
pozostawi go w spokoju. Patton by czowiekiem, ktry pozyskiwa
sobie, wzbudza zainteresowanie, a niekiedy wcieko innych
dowdcw. Spenia on zawsze napoleoski nakaz i dostarcza tematu
gawdom biwakowym niezwykym postpowaniem, ktre sprawia, e
onierze najpierw przeklinaj swego dowdc, a potem nabieraj do
niego bezmiernego zaufania. W szerszym pojciu zalet dowdczych
zuchwaa miao Pattona przypomina odwag Jacksona zwanego
Stonewall*. Jego zdecydowane natarcie wprost do Renu przypomina
marsz Shermana do morza. Posta Pattona wysza z formy odlewniczej
na miar wielkich onierzy amerykaskich; jego osobisty rejestr
naley do najbogatszych pord rejestrw innych generaw
amerykaskich; stanie si on idealnym tematem dla biografa wielkiej
miary.
Westbourne Douglas Southall Freeman
Richmond (Virginia)
26 lipca 1947 roku
* Mur kamienny.
 Cz pierwsza

LISTY OTWARTE Z AFRYKI I SYCYLII

 Rozdzia 1

Operacja Torch"

Poniewa podane poniej materiay z kampanii afrykaskiej

niewiele maj zwizku z faktycznymi dziaaniami, a to ze wzgldu na
ograniczenia narzucone przez cenzur w okresie, kiedy byy pisane,
krtkie streszczenie kampanii moe by poyteczne dla orientacji
czytelnika.
8 listopada 1942 roku na pnocnym wybrzeu Afryki wyldoway
trzy zgrupowania operacyjne, m. in. Zachodnie Zgrupowanie
Operacyjne*. Jego wojskami ldowymi dowodzi genera major Patton.
Organizacja dowdztwa wojsk ldowych opieraa si na planie, ktry
zakada, e przeksztaci si ono po wyldowaniu w dowdztwo 5
armii**. W skad Zachodniego Zgrupowania Operacyjnego wchodziy
trzy zwizki taktyczne: pnocny, pod dowdztwem generaa majora
Luciena K. Truscotta, ktry wyldowa w Port Lyautey; rodkowy,
dowodzony przez generaa majora Jonathana W. Andersona pod
Fedhal***, oraz poud-
* Oficer oddziau prasowego w Departamencie Wojny, genera major A. D. Surles,
opowiedzia mi nastpujc histori. 7 listopada 1942 roku wieczorem na biuro
jego przypucili szturm dziennikarze, proszc o informacje. Niektrzy grozili
nawet oficerowi dyurnemu. Wreszcie jeden z nich powiedzia: Chodcie,
chopcy, pjdziemy do Biaego Domu; tam nas zawsze dobrze przyjmuj". I
dziennikarze gremialnie opucili biuro. W drzwiach Biaego Domu powita ich
ze zwyk serdecznoci sekretarz prezydenta, pan Stephan Early; zaprosi ich
do wntrza i poprosi, aby zajli miejsca, po czym przeprosi ich i powiedzia:
Za chwileczk powrc". Mino pitnacie minut, p godziny, dziennikarze
zaczli si niepokoi. Ktry podszed do drzwi i nacisn klamk. Drzwi byy
zamknite na klucz.
Wreszcie pan Early wszed do pokoju, wymachujc trzyman w rku depesz:
Ju po wszystkim, chopcy! zawoa. Nasze wojska wyadoway.
Nastawcie radio". (B.A.P.).
** Pniejsze rozkazy zmieniy ten plan.
*** Pod Fedhal ldowa genera Patton.
niowy z dowdc generaem majorem Ernestem A. Harmonem pod
Safi. Na czele lotnictwa armijnego sta genera brygady John K.
Cannon. Zgrupowanie operacyjne skadao si z okoo 32 000 ludzi.
Caoci dowodzi admira H. K. Hewitt do czasu trwaego umocnienia
si si ldowych i powietrznych na wybrzeu. W cigu dwch tygodni
admira prowadzi zmiennymi kursami konwj, zoony z okoo stu
okrtw, bez incydentw przez Atlantyk i przy dzielnej pomocy i
niezmordowanych wysikach swego caego personelu wspiera desant
wojsk ldowych
Ldowanie cakowicie zaskoczyo Francuzw, a walki, jak na to
wskazuje wysoko strat, byy cikie. Marynarka francuska zarwno
na morzu, jak na ldzie bohatersko i zaciekle walczya do ostatka.
11 listopada, kiedy wojska stay ju w gotowoci bojowej, a
samoloty znajdoway si nad celem, Francuzi dali sygna dosy",
dosownie o kilka minut uprzedzajc prawdopodobne zniszczenie
Casablanki, ktrego tylko dziki jakiemu cudowi cznoci udao si
unikn.
Tego samego popoudnia zosta podpisany pokj w Fedhali, a
genera Patton wznis toast na cz onierzy obu narodw, ktrzy
ponieli bohatersk mier, oraz za walk rami przy ramieniu w celu
zniszczenia nazistw.
Natychmiast przystpiono do odbudowy portu, drg i linii
kolejowych, a w cigu nastpnych dwch tygodni jednostki ame-
rykaskie uczyy Francuzw posugiwania si nowoczesn broni.
Na pocztku marca 1943 roku genera Patton zosta wezwany do
Tunezji, gdzie obj dowdztwo 2 korpusu, ktry ponis na przeczy
Kasserine powan klsk. Korpus ten wchodzi w skad 18 Grupy
Armii dowodzonej przez generaa Harolda Alexandra. Operacja pod
Kasserine miaa na celu udzielenie pomocy brytyjskiej 8 armii pod
dowdztwem generaa Montgomery'ego przez zagroenie tyom
generaa Rommla w rejonie Gafsy. W kocu kwietnia dowdztwo 2
korpusu przej genera Omar N. Bradley, Patton za powrci do
planowania inwazji na Sycyli pracy, ktr przerwa na skutek
dziaa w Afryce.
P.D.H.
 PNOCNA AFRYKA

29 padziernika 1942 roku

Przesyam to pismo przez komandora Gordona Hutchinsa z
Augusty. Zanim dotrze on do kraju, wszystkie wydarzenia znajd si
ju na amach gazet. Norfolk opucilimy 24 padziernika o godzinie
8.10 rano. Okrty wypyny w zadziwiajcym porzdku, z bezbdn
sprawnoci. Posuwalimy si kolumn poprzez zagrody minowe
oczyszczonym i oznaczonym bojami torem wodnym, po czym
doczylimy do piciu kolumn prowadzonych przez August.
2 listopada
Mamy tu najlepsze kasyno, jakie kiedykolwiek widziaem. Boj si,
e utyj. Co rano robi w mojej kabinie mnstwo wicze
gimnastycznych, cznie z wiczeniami na drku i biegami w miejscu
(480 krokw, co rwna si wierci mili). Rano na stanowiskach
bojowych nakadamy kamizelki ratunkowe i hemy, poniewa jednak
moim stanowiskiem jest moja kabina, nie musz si spieszy.
Nastpnie wychodz na pomost bojowy, a gdy si rozjania, id na
niadanie. Skoczyem wanie czytanie Koranu to dobra i ciekawa
ksika.
Wydaem wszystkim prowizoryczn dyrektyw do dziaa. Stosuj
strategi walca parowego", to znaczy: zdecyduj si co do sposobu i
kierunku dziaania i tego si trzymaj. Jeli chodzi o taktyk, nie ma
mowy o walcu parowym". Atakuj sabe miejsce, chwy za nos i kop w
tyek.
6 listopada
Za czterdzieci godzin znajd si w ogniu walki, majc niewiele
informacji; a natychmiast, bez chwili zastanowienia, bd musia
podejmowa najdoniolejsze decyzje; wydaje mi si jednak, e
odpowiedzialno wpywa na rozjanienie umysu, tak e z bosk
pomoc bd w stanie je podj i bd one suszne. Mam takie
wraenie, jakbym cae ycie czeka na t chwil. Kiedy skocz z t
robot, sdz, e wstpi na nastpny szczebel drabiny przeznaczenia.
Jeli tylko speni wszystko, co do mnie naley, reszta dokona si
sama.
8 listopada
Ubiegej nocy pooyem si do ka ubrany i spaem od godziny
10.30, chocia nie byo to atwe. O godzinie drugiej wyszedem na
pokad i ujrzaem wiata Fedhali i Casablanki oraz wiata na
wybrzeu. Morze gadkie jak lustro, ani jednej fali. Bg jest z
nami*.
Mielimy, jak dotd, wspaniay dzie; od godziny 8 toczymy bitw
morsk. O godzinie 7.15 z Casablanki wyszo sze nieprzyjacielskich
niszczycieli. Dwa pony. Wszystkie nasze okrty, w ktrych zasigu
si znalazy, otworzyy do nich ogie i niszczyciele zawrciy.
Massachusetts ostrzeliwa Jean Barta okoo trzydziestu minut. O
godzinie 8 wybieraem si na lad. Moja d ze wszystkimi naszymi
rzeczami, pord ktrych znajdoway si moje biae pistolety, wisiaa
ju na urawikach. Posaem ordynansa, aby mi te pistolety przynis, a
w tej samej chwili z Casablanki wyszy dwa due niszczyciele i jeden
lekki krownik pdzc blisko brzegu i usiujc zaatakowa nasze
transportowce. Augusta zwikszya prdko do 20 wzw i otworzya
ogie. Pierwszy podmuch salwy oddanej z wiey zmit nasz d,
diabli j wzili, a wraz z ni wszystkie nasze rzeczy oprcz pistoletw.
Okoo gdziny 8.20 nieprzyjacielskie bombowce zaatakoway nasze
transportowce i Augusta pospieszya, aby je osoni.
* Podczas planowania operacji Torch" zapewniano nas na podstawie znajomoci
warunkw lokalnych, e w cigu caego roku znajdzie si zaledwie dwanacie
dni, w ktrych bdzie moliwo przeprowadzenia desantu.
Potem znw nawizalimy walk z okrtami francuskimi.
Ostrzeliwalimy je zaciekle okoo trzech godzin. Staem na grnym
pokadzie, kiedy pocisk upad tak blisko, e oblay mnie strumienie
rozpryskujcej si wody. Pniej, gdy byem na pomocie bojowym,
nastpny pocisk upad jeszcze bliej, ale tym razem znajdowaem si za
wysoko, aby fontanna moga mnie dosign. W powietrzu wisiaa
mgieka, a nieprzyjaciel stosowa dymn zason. Zaledwie mogem go
widzie i rozrni wzbijane przez nasze pociski fontanny wody,
okrty nasze bowiem strzelay jak wszyscy diabli, pync zygzakiem i
wykonujc zwroty, aby utrzyma nieprzyjaciela z dala od naszych
transportowcw.
Admira Hall, szef sztabu admiraa Hewitta, mj szef sztabu,
pukownik Gay, pukownicy Johnson i Ely ze sztabu wojsk desan-
towych floty atlantyckiej, moi adiutanci Jenson i Stiller oraz sierant
Meeks udali si wraz ze mn na ld o godzinie 12.42. Kiedy d nasza
odbijaa od okrtu, marynarze wychylali si za reling wiwatujc.
Wyldowalimy na play o godzinie 13.20 zupenie przemoczeni
bryzgami fal. Toczy si jeszcze zaarty bj, a ja nie miaem pociskw.
Harmon zaj Safi przed witem, ale dowiedzielimy si o tym
dopiero w poudnie.
Do poudnia Anderson zdoby rejon obu rzek oraz wzniesienie i
wzi do niewoli omiu czonkw niemieckiej komisji rozejmowej.
Dowiedzieli si o ldowaniu dopiero o godzinie szstej, co wiadczyo,
e stanowio ono cakowite zaskoczenie.
Kiedy znajdowalimy si jeszcze w Waszyngtonie, pukownik W.
H. Wilbur zaofiarowa si, e pojedzie do Casablanki i zada zoenia
broni. Wyadowa w pierwszym rzucie i w ciemnociach uda si do
Casablanki z bia flag. W drodze by kilkakrotnie ostrzeliwany, ale w
Casablance Francuzi respektowali flag, chocia odmwili zoenia
broni.
11 listopada
Dzisiaj postanowiem zaatakowa Casablank 3 dywizj i jednym
batalionem czogw. To bya miaa decyzja, poniewa zarwno
Truscott, jak Harmon zdawali si mie trudnoci; uwaa-
em jednak, e powinnimy utrzyma inicjatyw w naszych rkach.
Potem przyby na brzeg admira Hall, aby uzgodni wsparcie artylerii
okrtowej i lotnictwa. Przywiz dobre wiadomoci. Truscott zdoby
lotnisko w Port Lyautey; znajduj si tam teraz czterdzieci dwa
samoloty P-40. Harmon maszeruje na Casablank.
Anderson chcia rozpocz atak o wicie, przesunem jednak
termin na godzin 7.30, poniewa pragnem unikn pomyek w
ciemnociach. Tego ranka o godzinie 4.30 przyby francuski oficer, aby
nas powiadomi, e wojska w Rabacie przerway ogie; cay sztab
pragnie, aby natarcie odwoa. Ja jednak powiedziaem, e bdziemy
nacierali. Pamitam rok 1918, kiedy przerwalimy natarcie zbyt
wczenie. Odesaem wic francuskiego oficera do Casablanki
polecajc mu, aby zameldowa admiraowi Michelierowi, dowdcy
zaogi w Casablance, e jeli nie chce zosta zniszczony, lepiej by
natychmiast zaprzesta oporu, poniewa ja bd naciera nie
powiedziaem kiedy. Nastpnie zawiadomiem admiraa Hewitta, e
jeli Francuzi w ostatniej chwili zrezygnuj z walki, przekae mu przez
radio sygna przerwa ogie". To byo o godzinie 5.30. O godzinie
6.40 nieprzyjaciel zaprzesta oporu. By najwyszy czas, poniewa
bombowce znajdoway si ju nad celem, a okrty liniowe
przygotoway si do otworzenia ognia. Kazaem Andersonowi
wkroczy do miasta, a gdyby kto prbowa go zatrzyma atakowa.
Nikt go nie zatrzymywa, ale godziny od 7.30 do 11 byy najdusze w
moim yciu.
O godzinie drugiej przybyli admira Michelier i genera Nogus w
celu przeprowadzenia pertraktacji. Konferencje otworzyem gratulujc
Francuzom ich odwagi, zakoczyem za szampanem i toastami.
Wystawiem im rwnie wart honorow. Nie ma sensu kopa
czowieka, kiedy jest ju powalony.
Za dzie lub dwa Nogus i ja zoymy wizyt sutanowi.
 Wizyta dowdcy i jego sztabu u generaa Nogu sa i sutana
Maroka
KWATERA GWNA ZACHODNIEGO ZGRUPOWANIA
OPERACYJNEGO
16 listopada 1942 roku
Casablank kombinacj Hollywoodu z Bibli opucilimy o
godzinie 9.45 udajc si do Rabatu. Okolica za Fedhal to najlepszy
teren dla czogw, jaki kiedykolwiek widziaem falisty i otwarty, ze
wznoszcymi si gdzieniegdzie kamiennymi zabudowaniami farm,
mogcymi stanowi punkty oporu piechoty, chocia nie oparyby si
one dziaom 105-milimetrowym.
Teren w oglnych zarysach przypomina wybrzee hawajskie Kony.
Identyczne drzewa i tak samo intensywnie niebieskie morze. Mijalimy
due stada owiec i byda nieokrelonej rasy. Wszystkich mostw
drogowych i kolejowych strzegli marokascy onierze wojsk
nieregularnych zwani ,,Goons"* przynajmniej tak to brzmi w ich
wymowie. S oni ubrani w szlafroki w czarne i biae pasy, maj na
gowie turbany, ktre kilka at temu byy prawdopodobnie biae, i s
uzbrojeni w bardzo stare karabiny i bagnety.
Zalegajce drog za Fedhal wraki samochodw ciarowych i
pancernych wiadczyy o potdze naszej marynarki i lotnictwa. W
Rabacie genera Harmon** da mi eskort zoon z pancernych
samochodw rozpoznawczych i czogw. Wydawao mi si jednak, e
pojawienie si w rezydencji generaa Nogusa*** z takimi siami
moe by poczytane za chepliwo z mojej strony, wobec czego
eskort odesaem.
Gdy przybylimy do rezydencji, oczekiwa nas dywizjon kawalerii
marokaskiej, w ktrym tylko oficerowie byli konno. Spotkaa nas
rwnie stra przyboczna gubernatora generalnego, zoona z
Marokaczykw w biaych mundurach z oporzdzeniem z czerwonej
skry. Pistolet i adownice mieli przymocowane skrzyowanymi
pasami na rodku brzucha.
Oba oddziay honorowe byy bardzo imponujce; kady z nich
* Goumiers onierze kawalerii zoonej z Arabw, dowodzeni przez oficerw
francuskich.
** Dowdca 2 dywizji pancernej, ktrej cz wyldowaa w Maroku.
*** Genera armii Auguste Nogus, francuski rezydent w Maroku.
wystpi z wasn orkiestr zoon z francuskich trbek, bbnw i
mosinego parasola okolonego dzwoneczkami, ktry przy fanfarach i
biciu w werble stale si obraca.
Przeszlimy przed frontem obu tych oddziaw, gratulujc
francuskim dowdcom ich postawy, ktra bya prawdziwie onierska,
oczywicie w znaczeniu tego sowa z 1914 roku. A al byo pomyle,
e wystarczyby jeden lekki czog eskorty, ktr odesaem, aby z
atwoci zniszczy wszystkie te wspaniae istoty wyprone w
postawie na baczno.
Rezydencja mieci si we wspaniaym marmurowym budynku
wybudowanym na wzr Alhambry przez marszaka Lyauteya* i
doskonale rozumiaem, dlaczego genera Nogu s nie chcia jej
opuci. Przyj nas bardzo serdecznie i rozmawialimy okoo
dwudziestu minut, do chwili udania si do paacu sutana.
Teren paacu obejmuje chyba kilkaset akrw i otoczony jest murem
wysokoci 20 stp, wzniesionym rzekomo w 1300 roku. Mam co do
tego powane wtpliwoci, chocia mur z pewnoci jest bardzo stary.
Po przekroczeniu bramy szlimy okoo p mili midzy chatami
tubylcw, w ktrych przypuszczalnie mieszkaa suba paacowa ze
sw bardzo liczn progenitur. Sam paac jest ogromnym,
trzypitrowym biaym budynkiem w stylu mauretaskim, do ktrego
wchodzi si przez bram tak szerok, e mgby przez ni wjecha
samochd.
Podwrze wewntrz otaczaa ze wszystkich stron stra paacowa,
zoona z uzbrojonych w karabiny czarnych onierzy w czerwonych
mundurach, czerwonych obcisych spodniach i biaych getrach. Wydaje
mi si, e byo ich przynajmniej czterystu.
Wysiedlimy z samochodu i w tej chwili z wielkim zaciciem
uderzya w bbny, cymbay, rogi i metalowy parasol inna orkiestra
wojskowa.
Po lewej stronie bramy, gdy si wchodzi, znajdowa si zielony
sztandar wiernych. Uszyty jest z aksamitu, obramowany zotem, a
porodku widniej jakie arabskie sowa. Po przejciu tej drugiej bramy
znalelimy si w rejonie Starego Testamentu. By
* Marszaek Lyautey 18541934.
to ogromny podwrzec, ze wszystkich stron otoczony przez ludzi w
biaych biblijnych szatach. Tutaj wyszed nam na spotkanie wielki
wezyr przynajmniej ja go za takiego wziem. Ubrany by w bia
szat z kapturem, pod ktrym nosi jedwabne, haftowane zotem
nakrycie gowy. Mia on najbardziej imponujcy komplet zotych
zbw, jaki kiedykolwiek widziaem, oraz bardzo ndzn brod.
Zakomunikowa nam, e sutan askawie zgodzi si nas przyj, co
zreszt wobec przygotowa, jakie do tego robiono, byo zupenie
oczywiste.
Przebylimy trzy partie schodw i na grze nasz przewodnik zdj
buty. Weszlimy do pokoju, w ktrym wzdu lewej ciany stao
dwunastu apostow oraz kilku ich zastpcw, wzdu prawej za
liczne zocone fotele w stylu Ludwika XIV.
Podog pokryway najpikniejsze i najbardziej puszyste dywany,
jakie kiedykolwiek widziaem. W odlegym kracu pokoju na
podwyszeniu siedzia sutan, przystojny mody mczyzna, niezwykle
wty, o bardzo delikatnej twarzy.
Po wejciu do sali trzeba si zatrzyma i od bioder skoni tuw.
Potem naley posun si do poowy pokoju i powtrzy to samo.
Nastpnie podchodzi si do podwyszenia i skada si ukon po raz
trzeci.
Sutan wsta, poda rk mnie i generaowi Nogu sowi, po czym
wszyscy usiedlimy.
Sutan poleci wielkiemu wezyrowi po arabsku, chocia doskonale
wada jzykiem francuskim, aby powiedzia mi po francusku, jak
bardzo rad jest, e mnie widzi. Prowadziem z nim rozmow przy
pomocy dwch tumaczy. Wyraziem zadowolenie, e jego nard oraz
Francuzi i my znw jestemy zjednoczeni i zapewniem go, e jedynym
naszym yczeniem jest poczy si z jego narodem i Francuzami, aby
wsplnie przeciwstawi si nieprzyjacielowi. Bawio mnie to, e
doskonale rozumia rozmow, ale musia czeka, a przeo mu j na
arabski, poniewa poczucie godnoci nie pozwalao mu przyzna si do
znajomoci obcego jzyka.
Po wstpnych rozmowach wyrazi nadziej, e znalazszy si w
kraju mahometaskim, onierze amerykascy uszanuj zwy-
czaj mahometaskie. Powiedziaem mu, e kategoryczne rozkazy co
do tego zostay wydane jeszcze przed naszym odjazdem ze Stanw
Zjednoczonych i e bd one przestrzegane. Stwierdziem nastpnie, e
we wszystkich armiach, nie wyczajc armii amerykaskiej, zawsze
mog znale si gupcy, wobec czego mam nadziej, i zawiadomi
mnie o wypadkach witokradztwa, jakich mogliby si dopuci
poszczeglni onierze. Odpowiedzia, e wypadki takie z pewnoci
si nie przytrafia, lecz w razie czego zawiadomi mnie o nich za
porednictwem generaa Nogusa.
Zakoczyem wizyt wyraajc sowa uznania dla piknoci jego
kraju, zdyscyplinowania obywateli i wietnoci miast. Wstalimy,
sutan rwnie podnis si ze swego tronu, poda mi rk i zaprosi na
rod na herbat z okazji rocznicy jego wstpienia na tron. Pocztkowo
planowano, e moj pierwsz wizyt zo sutanowi wanie tego dnia,
owiadczyem jednak generaowi Nogusowi, e poniewa
reprezentuj prezydenta Stanw Zjednoczonych oraz dowdc si
sojuszniczych, byoby niewaciwe, abym zjawi si w dniu, kiedy
odbywa si przyjcie. To, e sutan mnie teraz na nie zaprosi, jasno
wskazywao, i naleycie oceni moj postaw.
Po zakoczeniu rozmowy z sutanem nastpio spotkanie z
dwunastu mdrcami i ich zastpcami. Byo ich razem okoo szesnastu
paszw rnych prowincji i miast Maroka. Sdzc po ich wieku
stanowisko paszy jest chyba stanowiskiem doywotnim, najstarszy z
nich bowiem mia dziewidziesit dwa lata, a najmodszy, zdaje mi
si, okoo siedemdziesiciu. Wszyscy byli ubrani na biao, w
skarpetkach i stanowili niezmiernie dystyngowan grup ludzi
wyranie przyzwyczajonych do rzdzenia.
Opucilimy paac i znw czerwona gwardia oddaa nam honory.
Udalimy si do rezydencji generaa Nogu sa, gdzie pani Nogus i jej
siostrzenica przyjy nas niezwykle wykwintnym lunchem. Genera
Nogu s przekonywa mnie, e w czasie okupacji niemieckiej ani jeden
Niemiec nie mieszka w jego domu i nie zasiada przy jego stole.
Po krtkiej rozmowie po lunchu opucilimy rezydencj i o trzeciej
przybylimy do Casablanki.
 Rocznica wstpienia na tron sutana
SZTAB ZACHODNIEGO ZGRUPOWANIA OPERACYJNEGO
22 listopada 1942 roku
Druga wizyta u sutana miaa podobny przebieg jak pierwsza, z t
rnic, e tym razem od rezydencji do paacu towarzyszya nam
eskorta zoona ze szwadronu kawalerii. onierze jechali na biaych
ogierach i mieli na sobie biae burnusy z odrzuconymi do tyu
niebieskimi kapturami, biae turbany i czerwone mundury z
mosinymi guzikami i zapiciami. Trzech oficerw jechao konno tu
obok naszego samochodu: po jednym z obu stron i jeden z tyu. Przez
ca drog grali konni trbacze.
Przed paacem ustawi si cay puk kawalerii. Jeden szwadron
uzbrojony by w lance. Puk ten, jak rwnie nasza eskorta, mia
najpikniejsze wierzchowce, jakie kiedykolwiek widziaem. Porodku
zewntrznego podwrca staa czarna gwardia zoona z ogromnych
Senegalczykw w czerwonych fezach i czerwonych mundurach z
oporzdzeniem z czerwonej skry i w biaych getrach. Podobnie
wystrojona orkiestra odegraa narodowy hymn marokaski oraz
Marsyliank.
Na spotkanie wyszed nam wielki wezyr czy mufti. Wprowadzi on
nas na wewntrzny podwrzec; przed nami szo dwch bardzo starych
dentelmenw z dugimi pastoraami zupenie jak w biblijnych
sztukach. Kady na poladku mia przymocowane co w rodzaju
adownicy, a ponadto kady by uzbrojony w bardzo dug, krzyw
szabl tureck w czerwonej skrzanej pochwie.
W sali tronowej i w westybulu roio si od wodzw: irn dalej od
tronu, tym mniejszy wdz. Piknie wygldali wielcy wodzowie
ustawieni z lewej strony tronu kiedy jest si do niego zwrconym
twarz wszyscy wysokiego wzrostu i ju starzy.
Sutanowi towarzyszy nastpca tronu, jeden z jego synw lat okoo
czternastu. Nastpca tronu siedzia na pierwszym krzele, Nogu s na
drugim, ja na trzecim. Podczas poprzedniej wizyty ja siedziaem na
pierwszym krzele, a Nogu s na drugim, ale taka kolejno jak dzisiaj
bya zupenie waciwa. Genera Nogu s przeczyta dugie, przedtem
przygotowane, przemwienie po fran-
cusku; wielki wezyr, ktry mia ju tekst przemwienia, przetumaczy
je na arabski. Nastpnie bardzo uroczycie wrczy sutanowi tekst
jego odpowiedzi odrcznie napisany po arabsku; sutan przeczyta go, a
wielki wezyr przetumaczy na francuski z odpisu, ktry mia w rce.
Podczas tej ceremonii coraz bardziej uwiadamiaem sobie fakt, e
Stany Zjednoczone odgrywaj tu zbyt ma rol, wobec czego, kiedy
Nogu s skoczy i usun si sprzed tronu, nie pytajc nikogo o
zezwolenie wysunem si do przodu i wygosiem, o ile sobie
przypominam, nastpujce przemwienie:
Wasza Wysoko! Jako przedstawiciel wielkiego prezydenta Stanw
Zjednoczonych i jako dowdca potnych si zbrojnych w Maroku pragn
zoy gratulacje Stanw Zjednoczonych z okazji pitnastej rocznicy
wstpienia Waszej Wysokoci na tron swoich przodkw i zapewni Wasz
Wysoko, e dopty, dopki kraj Jego wraz z rzdem francuskim w Maroku
bdzie z nami wsppracowa i uatwia nam nasze wysiki, niewtpliwie, z
pomoc bo, osigniemy zwycistwo w walce przeciwko naszemu
wsplnemu wrogowi nazistom.
ywi przekonanie, e Wasza Wysoko oraz francuski rzd w Maroku
podzielaj to zdanie. Dopki zgadzamy si w tym punkcie, moemy patrze
w najbardziej wietlan przyszo. Do wiary w zgodno naszych pogldw
uprawnia mnie pami o tym, e jeden z wielkich poprzednikw Waszej
Wysokoci ofiarowa naszemu sawnemu prezydentowi George'owi Washing-
tonowi budynki zajmowane obecnie przez misj amerykask w Tangerze,
oraz pami o tym, e od dni wielkiego Washingtona porozumienie i przyja
z Francuzami byy rwnie gbokie.
Pragn skorzysta z tej okazji, aby pogratulowa Waszej Wysokoci
mdrej wsppracy jego poddanych z Amerykanami, jak rwnie raz jeszcze
wyrazi podziw dla wietnej postawy i wspaniaego zdyscyplinowania
onierzy Waszej Wysokoci.
Interesujcym szczegem w postaci sutana jest to, e powinien on
mie brod, a tymczasem woli by ogolony. Omija wiec zwyczaj
uywajc albo maych noyczek, albo brzytwy i rezultat jest taki, e
broda jego jest miechu warta. Rwnie wsy s krtsze, ni
przewiduje zwyczaj. Sutan nie powinien te nosi ubrania
europejskiego, ale kilku naszych oficerw oraz wielu oficerw
francuskich widziao go konno w terenie, bez asysty, w angielskim
kostiumie do konnej jazdy. Jestem pewny, e mwi po francusku, i
prawie pewny, e zna angielski. Waciwie to nawet syszaem
pogoski, e pod przybranym nazwiskiem skoczy uniwersytet w
Oksfordzie.
Na popoudniowym przyjciu z okazji wstpienia sutana na tron
obecni byli prawie wszyscy ludzie majcy jakie znaczenie. Poniewa
nie mogem skorzysta z zaproszenia, poprosiem generaa Harmona,
aby mnie zastpi. Podczas przyjcia day si sysze krzyki, po
ktrych nastpiy dwa wystrzay. Sutan przeprosi obecnych, z wielk
godnoci opuci towarzystwo i po chwili powrci. Genera Nogu s
zapyta, co si stao. Sutan odpowiedzia, e pantera ze zwierzyca,
zrobiwszy pikny skok dugoci dwudziestu stp, przedostaa si przez
jaki otwr i zacza zajada jedn z dam z haremu, ale kilku
stranikw zastrzelio zwierz. Dama miaa tylko nadgryzione gardo,
ale poniewa nie bya on, tylko konkubin niewielka strata. Po
tym drobnym incydencie przyjcie potoczyo si dalej.
Stare kazby, czyli forty, s bardzo ciekawe i stanowi rzeczywicie
ogromne przeszkody. Jest ich w kraju wiele, zwaszcza w grach. Maj
one blanki typu mauretaskiego i wystpujce na zewntrz wiee
mniej wicej co 200 jardw. Grubo murw dochodzi do dziesiciu
stp.
Niektre forty s rzekomo pochodzenia rzymskiego, ale jak
dotychczas nie widziaem ani jednego, ktry by wyglda tak staro.
Fort w Port Lyautey, ktry trzyma si trzy dni i zosta w kocu przez
nas zdobyty, kiedy uylimy 105-milimetrowych dzia samobienych
wybijajc nimi wyomy, przez ktre natar granatami i na bagnety 2
batalion 60 puku piechoty*, stanowi ciki orzech do zgryzienia.
Opar si on szeciocalowym pociskom artylerii okrtowej, wytrzyma
ogie modzierzy i uderzenie bombowcw nurkujcych; pad dopiero
pod uderzeniem naszego zawsze zwyciskiego piechura z jego
karabinem i granatem. Nie wnikaem zbytnio w to, kto z zaogi
przetrwa, wtpi jednak, czy chocia jeden pozosta przy yciu. W
walce wrcz onierz nie ma czasu si zastanawia.
* Pukownik F. J. de Rohan.
 Ze wzgldu na to, e w Maroku niewiele mona kupi, pienidze
straciy warto i bardzo trudno jest znale kogo do pracy.
Pracujcym u nas Arabom staramy si sprzedawa po niskich cenach
rzeczy, ktrych brak najbardziej odczuwaj: cukier, herbat, ry, kaw
i ubrania. Bdziemy im pacili we frankach i w ten sposb
przywrcimy warto pienidza.
Dzisiaj rano poszedem z generaem Keyesem* do kocioa
katolickiego. Byo bardzo toczno, a w tumie niewtpliwie znajdowao
si wiele wdw, ktrych mowie zostali zabici przez nas. W
wikszoci byy to mode kobiety; nosiy aob i pakay, ale, zdaje
si, nie ywi do nas wrogich uczu.
Pani Hardion, ona ministra do spraw cywilnych, tumaczya to
tym, e po 1940 roku Francuzi wstydzili si sami przed sob, e stracili
dum, a kobiety wstydziy si jeszcze bardziej ni mczyni; tote
kiedymy si pojawili, zachwyceni byli moliwoci walki z nami w
sposb, jak ona to okrelia, przyjazny. Biorc pod uwag, e Francuzi
stracili dwa do trzech tysicy zabitych na ldzie i co najmniej piciuset
zabitych na morzu, my za mielimy ponad siedmiuset zabitych i
rannych na ldzie, nie wydaje mi si, eby wojna ta bya specjalnie
przyjazna. Pani Hardion upieraa si jednak przy swoim utrzymujc, e
wojna ta w duej mierze przyczynia si do podniesienia morale narodu
francuskiego. Dotyczyo to zwaszcza kobiet francuskich, ktre
przedtem odczuway taki wstrt do swych mczyzn, e nie chciay z
nimi wspy. Jednake wobec duej liczby dzieci na ulicach, trudno
mi jest da wiar temu ostatniemu twierdzeniu.
Jak dotychczas widziaem tylko jednego pijanego onierza
amerykaskiego, a i to dwaj jego przyjaciele bardzo troskliwie si nim
opiekowali. Nasi onierze przeywali ciki okres, poniewa dopiero
dwudziestego pierwszego wyadowano na brzeg kuchnie i nie mielimy
namiotw poza jednoosobowymi. Pomimo to s w bardzo dobrym
nastroju i ciesz si doskonaym zdrowiem, nie liczc poszczeglnych
wypadkw rozstroju odka, co nie trwa duej ni jeden dzie i co
naley, sdz, przypisa wodzie.

* Genera major Geoffrey Keyes, zastpca dowdcy Zachodniego Zgrupowania

Operacyjnego.
 Ciekaw rzecz jest obserwowa zmiany zachodzce w onie-
rzach. Zaraz po przybyciu tutaj byli strasznie zaniedbani, praw-
dopodobnie na skutek skrajnego zmczenia, jednake w cigu ostatnich
dwch dni nasze wysiki zmierzajce do poprawienia ich wygldu
zaczynaj przynosi owoce i wkrtce stan si oni, sdz, chlub
swojego kraju.
Pola orze si tutaj bardzo dziwn kombinacj rnych zwierzt.
Chopi uywaj zaprzgu konia z wielbdem, osioka z wielbdem,
byka z wielbdem lub byka z koniem. Jak mi mwiono, dwch
wielbdw w zaprzgu nie mona uywa, poniewa gryz si ze
sob. Kade zwierz idce w parze z wielbdem nabiera uczucia
wstrtu i traci rado ycia.
Armia francuska, zwaszcza za genera Martin w Marrakeszu,
okazywaa nam nad wyraz przyjazne uczucia. Genera Martin wyda
dla oficerw 47 puku piechoty* z Safi dwa przyjcia i zaprosi mnie
oraz wszystkich oficerw mojego sztabu do siebie na tak dugo, jak
dugo zechcemy pozosta. Mam zamiar wkrtce go odwiedzi.
W 1940 roku genera Martin dowodzi 67 dywizj marokask,
ktra zostaa rozbita. Podczas wizyty generaa Andersona** genera
Martin wycign sztandar dywizji, ktr ju nie dowodzi, i poprosi,
aby Anderson zdj z niej krep. Mia to uczyni na znak, e walki
toczone przez generaa Martina przeciwko nam zmazay z dywizji
hab. Genera Martin przeci krep na dwoje i da poow generaowi
Andersonowi. By to gest bardzo wzruszajcy i, moim zdaniem, peen
znaczenia.
Ciekawe jest, e dwudziestego wyadowalimy 30 000 ludzi w
cigu trzynastu godzin, a od tego czasu wyadowywalimy za-
opatrzenie w tempie 47 ton na godzin, pomimo bardzo zego stanu
portu. Marynarka amerykaska i francuska dokonaa i dokonuje nadal
wspaniaej pracy. Pochwaa ta dotyczy, oczywicie, rwnie naszej
wasnej sekcji zaopatrzenia.
* Pukownik E. H. Randle.
** Genera major J. W. Anderson, 3 dywizja piechoty.
 Msza aobna w Casablance na intencj polegych onierzy
amerykaskich i francuskich
SZTAB ZACHODNIEGO ZGRUPOWANIA OPERACYJNEGO
23 listopada 1942 roku
O godzinie 8.45 rano genera Keyes, admira Hall* i ja spotkalimy
si w siedzibie rezydenta w Casablance z generaem Nogusem,
admiraem Michelierem** oraz kilku oficerami jego sztabu. Std
udalimy si z eskort policji do katedry Sacr Coeur. Wzdu ulic stali
francuscy i amerykascy onierze oraz andarmeria. Katedra bya
wypeniona po brzegi.
Do drzwi wyszed na nasze powitanie biskup Maroka w czerwonej
szacie i bogato haftowanej komy, w czterograniastym czerwonym
birecie na gowie; biskup poprowadzi nas do przodu, gdzie stay dwie
trumny: po prawej stronie amerykaska, okryta amerykaskim
sztandarem, przy ktrej wart honorow trzymao szeciu
amerykaskich onierzy, po lewej za francuska z francuskim
sztandarem i francuska wart honorow.
Po mszy wyszlimy za duchowiestwem i wsiedlimy do naszych
samochodw. Bardzo niestosowne wydao mi si to, e kiedy
wchodzilimy i wychodzilimy z katedry, przed oczekujcymi przed
katedr ludmi ustawi si spieszony oddzia uzbrojonych w szable
kawaerzystw mahometaskich.
Przeczekalimy w siedzibie rezydenta godzink, aby zgromadzeni
ludzie mieli czas przej na cmentarz, i udalimy si tam rwnie.
Obok bramy sta batalion piechoty amerykaskiej i batalion francuskiej
piechoty afrykaskiej, przed nimi za grupa ludzi z legionu
francuskiego, odpowiednika legionu amerykaskiego. Przeszlimy
okoo p mili przez cmentarz i zatrzymalimy si midzy dwoma
masztami amerykaskim na prawo i francuskim na lewo na
ktrych powieway chorgwie.
Genera Nogus i ja zoylimy olbrzymi wieniec na pycie
upamitniajcej polegych bohaterw, legion francuski zoy czer-
wony wieniec. Po zakoczeniu tej ceremonii francuska orkiestra
* Kontradmira John Hall, szef sztabu admiraa Kenta Hewitta, pniejszy
komendant portw.
** Admira Michelier, dowdca marynarki francuskiej w Casablance.
odegraa odpowiednik naszego capstrzyku, podczas ktrego chorgiew
opuszczono do poowy masztu. Nastpnie orkiestra odegraa
Marsyliank i chorgiew wcignito z powrotem. Z kolei nasza
orkiestra odegraa capstrzyk i chorgiew opuszczono do poowy
masztu, po czym po odegraniu Star-Spangled Banner* wcignito j na
szczyt.
Przeszlimy midzy grobami amerykaskimi i francuskimi,
zatrzymujc si przy jednych i drugich, aby odda honory wojskowe.
Za nami sun tum ludzi sdz, e kilka tysicy.
Na kadym grobie sta krzy, a na grobach amerykaskich na
krzyu umieszczony by znak tosamoci onierza. Nazwiska na
krzyach maj by wypisane pniej. Nastpnie wrcilimy do bramy,
wsiedlimy do samochodw i pojechalimy z powrotem do siedziby
rezydenta. Ceremonia bya bardzo podniosa, a kiedy powiedziaem
generaowi Nogu sowi, e sdz, i wsplnie przelana krew francuska
i amerykaska staa si witym sakramentem, zdawa si by moimi
sowami wzruszony.

Lunch z generaem Nogusem; Rabat, Maroko

SZTAB ZACHODNIEGO ZGRUPOWANIA OPERACYJNEGO
8 grudnia 1942 roku
Genera Nogu s zaprosi mnie, generaa Keyesa oraz omiu
oficerw do swego domu na lunch, podczas ktrego mielimy spotka
Jego Ekscelencj pana Boissona, gubernatora Dakaru. Genera
Fitzgerald z lotnictwa, rwnie zaproszony na lunch, zabra nas swoim
samolotem.
Przyjto nas ze zwykymi honorami. Oprcz nas, pana Boissona i
generaw francuskich obecni byli rwnie: wielki wezyr sutana oraz
szef protokou dyplomatycznego. To jego wziem przedtem za
wielkiego wezyra. Wielki wezyr jest tym czowiekiem, ktry stoi po
prawej stronie sutana na czele dwunastu apostow. Jest to bardzo
elegancki dentelmen w wieku dziewidziesiciu dwch lat i mwi po
francusku akurat tak samo jak ja.
* Narodowy hymn amerykaski (przyp. tum.)
 Kiedy przybylimy, nikt na niego nie zwraca uwagi, podszedem
wic i zaczem z nim rozmawia. Podczas lunchu siedzia po lewej
stronie pani Nogu s; ja siedziaem po jej prawej stronie. I znw nikt
nie powiedzia do niego ani sowa. Wchodzc i wychodzc z jadalni
powinienem by i przed nim, ale specjalnie si staraem, aby tego nie
robi, co sprawio na starszym panu doskonae wraenie.
Po lunchu wielki wezyr przysa do mnie szefa protokou z
zapytaniem, czy nie zechciabym z nim porozmawia. Wszczlimy
rozmow, przy ktrej by obecny jeden ze stronnikw generaa Nogu
sa oraz jaki amerykaski oficer marynarki mwicy po francusku; ale
zwracaem si bezporednio do starszego pana. Powiedzia mi on, e
Jego Krlewskiej Moci specjalnie zaley na tym, abym wiedzia, i
cae ycie Maroka zaley od zachowania pokoju. Zapewniem go, e
gboko badam zagadnienia historyczne, e od najwczeniejszego
dziecistwa nie mylaem o niczym innym, jak o utrzymaniu pokoju we
Francuskim Maroku i e zamierzam go utrzyma, wysuchujc ycze
Jego Krlewskiej Moci przekazywanych mi przez generaa Nogu sa.
Odpowiedzia mi, e gdy moje sowa dotr do uszu Jego Krlewskiej
Moci, wprawi go w stan radosnego wzruszenia, na co owiadczyem,
i ja ze swej strony bd si czu podwjnie szczliwy za kadym
razem, gdy uda mi si uszczliwi Jego Krlewsk Mo. Wielki
wezyr poruszy nastpnie spraw antypatii rasowych kwesti ydw
mieszkajcych w Maroku. Powiedziaem mu, e doskonale rozumiem
te rzeczy, poniewa jako dziecko wychowywaem si na duej fermie,
na ktrej hodowano 20 000 owiec. Nie byo to cakowicie zgodne z
prawd, ale zrobio na Arabach doskonae wraenie. Moja znajomo z
owcami pozwolia mi wietnie zrozumie antypatie rasowe i z tego
wzgldu nie mog nic w tej sprawie zrobi, wydaje mi si bowiem, e
jeeli przodkowie sutana zajmowali si tymi zagadnieniami w cigu
1300 lat, to lepiej ni ja jest on przygotowany do tego, aby nadal dawa
sobie z tym rad. Wielki wezyr cakowicie podzieli mj pogld i
owiadczy, e adne kopoty natury rasowej czy plemiennej nie
zakca spokoju w Maroku.
 Nastpnie powiedziaem mu, i niezmiernie wane jest dla mnie,
abym wiedzia, co dzieje si w Hiszpaskim Maroku, a o ile mi
wiadomo, wielki wezyr i sutan maj na ten temat lepsze informacje ni
ktokolwiek inny. Wielki wezyr odpowiedzia mi, e w Hiszpaskim
Maroku mieszkaj tubylcy niesusznie zwani Arabami i e oni
wielki wezyr i sutan poczytuj sobie za specjalne zadanie
informowanie mnie, co te niewierne ajdaki i ich hiszpascy wadcy
planuj, a informacje te bd mi przekazywane, jakbym by czonkiem
rodziny sutana.
Powiedziaem mu nastpnie, e pomimo moich najwikszych
wysikw niewtpliwie dojdzie do takich czy innych aktw gwatu i
chciabym za kadym razem dowiadywa si o takich wypadkach
moliwie najszybciej po to, aby sprawcy zostali przykadnie
powieszeni. Wielki wezyr orzek, e to jest wietna myl i e po-
wieszenie takich ajdakw niewtpliwie sprawi ogromn rado
wszystkim Marokaczykom.
Rozmowa trwaa okoo pitnastu minut. Na zakoczenie wielki
wezyr zapewni mnie, e moja uprzejmo pozwolia mu przey
najszczliwszy kwadrans w jego yciu, na co ja ze swej strony
stwierdziem, e jeli daem mu pitnacie minut szczcia, to czuj, i
moje ycie nie byo daremne.
Wszystko to brzmi bardzo zabawnie, kiedy si o tym pisze, i
musiao by jeszcze zabawniejsze wyraone w mojej francuszczynie,
ale wanie taki rodzaj rozmowy Arabowie lubi.
Wielki wezyr doda jeszcze, e trzeba rozmawia z wielkim
czowiekiem, aby w peni zda sobie spraw z jego wielkoci i e
istnieje arabskie powiedzenie: ci, ktrzy twierdz, e wszyscy ludzie s
jednakowi to albo gupcy, albo kamcy; ale on i sutan nie s ani
gupcami, ani kamcami.

Fte des moutons" (wito owiec) w Rabacie

SZTAB ZACHODNIEGO ZGRUPOWANIA OPERACYJNEGO
19 grudnia 1942 roku
Sutan zaprosi mnie, dowdcw dywizji i czterdziestu oficerw na
uroczysto w paacu. Uwaalimy, e eskort honorow
powinni da Amerykanie. Zawiadomiem wic generaa Nogu sa, e
przybd na lotnisko o godzinie 2.15, dokonam przegldu eskorty
honorowej, ktr stanowia kompania 82 batalionu rozpoznawczego*,
nastpnie za udam si do siedziby rezydenta, aby zabra generaa i
jego oficerw.
Genera Nogus jecha ze mn w samochodzie rozpoznawczym z
otwart gr. Obaj stalimy. Eskorta honorowa zrobia na ludnoci
kolosalne wraenie, czego dowodem byy wznoszone przez Arabw
radosne okrzyki, co syszaem po raz pierwszy. Przy wjedzie na
podwrzec paacowy staa eskorta zoona z kompanii czogw, baterii
105-milimetrowych dzia samobienych i baterii 75-milimetrowych
dzia szturmowych z orkiestr z 3 dywizji.
Zatrzymalimy si przed frontem tych oddziaw, ktre spre-
zentoway bro. Orkiestra oddaa zwyke honory, odgrywajc kolejno
hymn marokaski, francuski i amerykaski.
Nastpnie udalimy si do paacu pozostawiajc eskort na ze-
wntrz. W paacu odbya si zwyka ceremonia z czerwon gwardi.
Powitalimy sutana, ktry bardzo dugo ze mn rozmawia, wyraajc
zadowolenie, e ja, jako przedstawiciel prezydenta i generaa
Eisenhowera, mogem przyby na najwaniejsze polityczne i
najwaniejsze religijne wito jego krlestwa. Ja ze swej strony daem
wyraz zadowoleniu, jakie, moim zdaniem, odczuwali prezydent i
genera Eisenhower, e s reprezentowani na tej uroczystoci;
wyraziem rwnie pogld, e ta szczliwa okazja stanowi jeszcze
jedna ilustracj pomocy, jakiej Bg udzieli naszej sprawie. Uwaaem,
e wzmianka o Bogu wobec sutana jest trafieniem w sedno.
Promowano dwch nowych kaidw, a kiedy to si skoczyo,
wyszlimy przed paac na trawnik dugoci boiska do gry w polo, lecz
o poow wszy. Trawnik ze wszystkich stron otaczali muzumanie i
kilku Francuzw. Dla zaproszonych oficerw przygotowany by
namiot, w ktrym ja, jako przedstawiciel Stanw Zjednoczonych,
zajem honorowe miejsce.
Obok mnie siedzia nastpca tronu, ktry powiedzia mi doskona
francuszczyzn, e ujrz najbardziej porywajce wido-
* Podpukownik P.A. Disney.
wisko. Porywajce widowisko zrobio klap, ale poprzedzajca je
ceremonia bya bardzo ciekawa i barwna.
Po naszej lewej stronie znajdowali si gwni przedstawiciele
wszystkich duych miast i plemion krlestwa marokaskiego usta-
wieni, eby si tak wyrazi, plutonami. Orkiestra czarnej gwardii bez
przerwy graa, a obok stray paacowej sta puk kawalerii, z czego
poowa uzbrojona w lance.
Nagle z bramy paacowej run w nasz stron tum krzyczcych
Arabw w czerwonych fezach. Za nimi szo dwch ludzi trzymajcych
pionowo dwudziestostopowe lance. Po nich ukaza si sutan w
arabskim stroju na piknym biaym ogierze. Siodo i czaprak byy z
rowego jedwabiu; za sutanem szed czowiek z olbrzymim
parasolem.
Gdy sutan si zblia, Arabowie wybuchali dzikimi wrzaskami,
zagraniczni oficerowie salutowali, a kiedy doszed do czoa kolumny
,,plutonw" delegatw miast, zatrzyma si; wtedy dwch ludzi, kady
z jednej strony konia, dao znak bia chusteczka. By to
prawdopodobnie sygna dla pierwszego plutonu" obywateli, ktrzy
trzykrotnie pochylali tuw i zaintonowali co po arabsku. Po tych
trzykrotnych skonach onierze w czerwonych czapkach ruszyli na
nich od tyu i zepchnli ich na bok, a caa procedura powtrzya si z
nastpn grup i tak dalej z okoo dwudziestu kolejnymi plutonami"'.
Orszak sutana by bardzo interesujcy. Sutan powinien mie
siedem koni. Na jednym jecha, cztery za szy luzem, kady okryty
jedwabnym czaprakiem w odmiennym kolorze: tym, czerwonym,
zielonym i purpurowym. Ponadto obok jecha zoty powz, model
chyba z 1400 roku, z wielkimi lampami w czterech rogach i z miejscem
z tyu dla dwch lokajw. Powz cigny dwa konie prowadzone
przez chopcw stajennych. W sumie byo wic siedem koni
wymaganych przez etykiet dworsk sutana.
Za powozem posuwa si wzek naadowany biaymi pudekami, za
nim rwnie obadowany pudekami wielbd i na kocu mu z takimi
pudekami. O ile mogem dostrzec, pudeka byy puste i miay
widocznie symbolizowa prowiant, jaki Jego Krlewska Mo zwyk
by ze sob zabiera. Caa ceremonia oznacza-
a, e w zamierzchych czasach sutan co roku przemierza swe
krlestwo i podrowa rodkami, ktre nam pokazano podczas
uroczystoci. Przy bramie kadego miasta witali go ojcowie grodu; dzi
sprowadza si ich do paacu dla powtrzenia ceremonii.
Po zakoczeniu tej czci uroczystoci sutan powrci do paacu i
rozpoczo si porywajce widowisko, o ktrym mwi mi nastpca
tronu. Bray w nim udzia grupy zoone z trzech do dwudziestu
konnych Arabw uzbrojonych w starodawne muszkiety. Na dany
sygna jedna z grup wpadaa na aren, wykonujc muszkietami rne
wiczenia, z ktrych jedno przewidywao wzniesienie broni poziomo
nad gow luf do przodu. Ale to by dopiero pocztek.
Nastpnie wywijali broni na rne sposoby i w kocu usiowali
odda strza. Poniewa jednak bro ta ma zamiki skakowe, wypalio
30 procent, przy czym trzech czy czterech Arabw, ktrym si to
udao, spado z konia. A kiedy Arab, na og czcigodny Arab, pada
och, co za upadek, mj krajanie" w jedn stron leci kapelusz, w
drug fruwaj buty, rozsypuj si dokoa sakwy i sakiewki, ktre nosi
ukryte pod sw dug szat. Przedstawienie zostaje wtedy przerwane,
czonkowie wity wsadzaj go na konia i zbieraj jego klamoty.
Obejrzelimy takie wyczyny okoo trzystu Arabw.

Casablanca, 1 stycznia 1943 roku

Dzisiaj wczesnym rankiem przeylimy pierwszy atak powietrzny.
Wybuch trzech pierwszych bomb nastpi okoo godziny 3.15 rano i
zbudzi mnie z najgbszego snu. Skoczyem na rodek pokoju,
zacignem zasony na okno, narzuciem co na siebie i w cigu piciu
minut znalazem si na dachu.
Pada deszcz, wia silny wiatr, puap by niski, okoo 2500 stp.
wiata naszych reflektorw byo ich wiele, prawie tyle ile George*
ma lat migay, przesuway si, wierciy dziury w chmurach.
Potem zaczy szybko strzela lekkie dziaa przeciwlotnicze
* Syn generaa Pattona.
pociskami smugowymi, ktre wyglday jak robaczki witojaskie.
Trwao to okoo piciu minut i nagle ujrzelimy potny bysk, od
ktrego rozeszy si dugie, podobne do omiornicy ogniste macki;
zwisay z nich wiecce kule. Fajerwerk ten wieci jasnym
pomieniem okoo dwudziestu minut, podczas ktrych nic si nie
wydarzyo.
Potem wyranie usyszelimy samoloty; rozleg si huk cikich
dzia przeciwlotniczych, majcych urzdzenie pozwalajce strzela do
samolotu, ktrego si nie widzi.
Zgiek trwa, a wkrtce nad domem za nami pojawi si wielki
czterosilnikowy bombowiec nieprzyjacielski i natychmiast dosta si w
zasig dwch reflektorw. Chyba wszystkie okoliczne dziaa
przeciwlotnicze z miejsca zaczy go ostrzeliwa. Pociski smugowe
dosownie obrysoway kontury samolotu; otoczyy go biae oboczki
wybuchajcych cikich pociskw, zmieniajce si szybko w mae
czarne chmurki. Chocia bombowiec znajdowa si na wysokoci aie
wikszej ni 2000 stp a moe wanie dlatego nie zosta
trafiony; przynajmniej mnie si tak wydaje, bo niektrzy twierdz, e
go trafiono.
Syszelimy warkot innych samolotw ukrytych w chmurach i od
czasu do czasu wybuchy bomb. Przelecia koo nas z wyciem tylko
jeden odamek; widocznie nasz dom nie lea na linii spadajcych
odamkw.
Podczas bombardowania rozesaem oficerw w rne strony, aby
zebrali informacje; przez cay czas przekazywali mi je telefonicznie.
Jeli chodzio o nasz obron, to pracowaa jak naley, nio miaem
wic nic innego do roboty jak czeka i niepokoi si.
Mniej wicej za kwadrans pita znw usyszelimy za sob
bombowiec rwnie czterosilnikowy. Lecia jeszcze niej ni tamten
i znw otoczyy go smugi pociskw i wybuchy. Jestem pewny, e ten
samolot zosta trafiony co najmniej dwukrotnie; znik w kierunku
Europy.
Zaraz potem usyszelimy wycie bomb, ktre spady w pobliu
baterii przeciwlotniczej, w odlegoci okoo p mili na prawo od nas.
Mj adiutant, porucznik A.L. Stiller, poszed dowiedzie si, gdzie
spada bomba i jakie byy straty; na szczcie nikt nie zosta raniony.
 Wreszcie wszystko si uspokoio; zdawao si, e nalot jest
skoczony, postanowiem wic wrci do ka. Okoo godziny 5.30
rano rozlega si strzelanina, a poniewa si nie rozebraem, wrciem
na dach. Spado kilka bomb, nasze dziaa i dziaa okrtowe otworzyy
potny ogie. adniej to wygldao ni podczas najpikniejszego
fajerwerku z okazji 4 lipca.
Bezporednio przed nami skrzyowane smugi reflektorw zapay
bombowiec na wysokoci okoo 4000 stp; puap by teraz wyszy.
Wok samolotu rozryway si pociski dzia przeciwlotniczych; nagle
spad on na wysoko okoo 2000 stp, na co ze wszystkich stron
rozlegy si radosne okrzyki. Samolot jednak odzyska rwnowag i
kontynuowa lot, ale w odlegoci okoo trzech mil znw si zakoysa i
opad prawie do poziomu morza. Wyranie widziao si dugi ogon
dymu wydobywajcego si z jednego lub dwch silnikw. Bombowiec
by chyba ju wykoczony, ale zanim run do wody, znik we mgle.
Gdy si tylko rozjanio, wyszedem, aby obejrze leje i po-
rozmawia z onierzami. Byli zupenie spokojni, a obsuga jednego
dziaa, znajdujca si w odlegoci 50 jardw od leja, opowiedziaa mi,
e podmuch nawet ich nie przewrci, tylko obsypa botem i
kamieniami.
Leje byy wielkoci redniego pokoju. Znalelimy w nich
mnstwo odamkw bomb, ktre zebralimy, aby znale numery.
Szczcie nam dopisao i dowiedzielimy si, jaki by rodzaj bomb i
zapalnika.
Chocia bomb spado niemao, ani jeden onierz nie zosta zabity,
a tylko kilku byo rannych. Arabowie mieli wikszego pecha. Jedna
bomba zrzucona na pobliskie miasto zabia wicej Arabw ni ja mam
lat i wielu rania. Posaem paszy pismo kondolencyjne, ktre, by
moe, go zadowoli, ale nie przywrci ycia Arabom.
Okoo godziny 10 zwoaem odpraw wszystkich lotnikw i
oficerw z obrony przeciwlotniczej, aby omwi sposb obrony i
wprowadzi konieczne poprawki. Uwaalimy, e wszystko odbyo si
zadowalajco, podane s jednak pewne zmiany. Wprowadzilimy je
teraz. Straty materiaowe: adne. Bombowce jakby
celowo wybieray otwarte pole albo rodek ulicy. Ani jedna bomba nie
spada na port.
Kiedy ostatni bombowiec skry si za domem, George Meeks*
powiedzia: Panie generale, gdybym mia moje siodo, mgbym na
niego zarzuci i pojecha jak na koniu".

Wizyta sutana w Casablance

12, 13 stycznia 1943 roku
Okoo dwch tygodni temu wuj sutana, mieszkajcy w Casablance,
zapyta mnie, czy nie zechciabym zwiedzi tam paacu sutana;
powiedzia mi przy tym, e chocia sutan gorco pragnie by obecny
podczas mojej wizyty, nie moe jednak przyby do Casablanki bez
pretekstu. Postanowilimy wic zorganizowa na jego cze defilad
wszystkich rodzajw wojsk oraz wozw bojowych i zaprosi rwnie
Francuzw.
Cel tej defilady by dwojaki. Przede wszystkim chcielimy
wywrze nasz potg wraenie na Francuzach i Arabach, po wtre za
pokazujc nasz si zetrze z Francuzw pitno poniesionej klski,
oczywist rzecz byo bowiem, e swoj broni nie mogli skutecznie
przeciwstawi si naszej. Nie podkrelalimy faktu, e w czasie walk
nie byo jeszcze na ladzie naszego cikiego sprztu.
10 stycznia po poudniu udaem si do paacu sutana, gdzie powita
mnie szef protokou. Wkrtce przybyli inni oficerowie, midzy innymi
kilku oficerw francuskich, i wprowadzono nas na audiencj. Mwiem
tylko ja, w myl wskaza szefa protokou, ktry wzrokiem dawa mi
znak, abym rozpocz rozmow. Znw zacza si zwyka szopka: ja
mwiem do szefa protokou po francusku, a on do sutana po arabsku i
odwrotnie. Mielimy eskort honorow zoon z kompanii lekkich
czogw, kilku francuskich onierzy piechoty na motocyklach i kilku
andarmw na motocyklach. Sutan z synem i z szefem protokou
wsiedli do pierwszego samochodu, genera Keyes i ja do drugiego.
W nastpnych wozach umieszczono dwunastu apostow, ktrzy, jak
si dowie-
* Ordynans generaa Pattona.
dziaem, byli wezyrami; w innych samochodach znajdowaa si reszta
oficerw amerykaskich i francuskich. W sumie byo okoo trzydziestu
samochodw.
Plac defilady zosta piknie przygotowany przez pukownika
Williamsa*. Przy kadym wozie bojowym staa prezentujc bro jego
zaoga; przed wozem leaa amunicja dla wszystkich broni.
Kiedy przybylimy na miejsce, odstpiem sutanowi mj wz
dowodzenia i po odegraniu przez orkiestr trzech hymnw narodowych
pomogem mu si przesi. Da mi znak, abym usiad koo niego.
Genera Nogu s, ktry mnie poinformowa, e u boku Jego
Krlewskiej Moci nie jecha jeszcze nigdy aden cudzoziemiec,
zaprotestowa przeciwko temu, lecz sutan owiadczy, e to jego
sprawa i mam z nim jecha, wobec czego zajem miejsce po jego
prawej stronie. Wwczas sutan poprosi Nogu sa, by usiad po jego
lewej rce, a nastpca tronu siedzia z przodu trzymajc si porczy.
Podobno by to pierwszy wypadek w historii, e cudzoziemiec jecha w
jednym pojedzie z sutanem.
Przejedalimy bardzo wolno przed kadym wozem bojowym i w
miar moliwoci dawaem wyjanienia, zwracajc si po francusku
bezporednio do sutana, ktry mwi tym jzykiem lepiej ode mnie.
Kiedy mijalimy samochd-pralni, nie mogem sobie przypomnie
odpowiedniego sowa francuskiego, powiedziaem wic: Nie
przypominam sobie, jak to si nazywa". Na to sutan doskonaym
jzykiem angielskim odpowiedzia: Ma pan na myli samochd-
pralni?" W ten sposb si zdradzi, e zna angielski.
Z placu defilad pojechalimy na lotnisko, gdzie pukownik Beam**
zorganizowa wspaniay pokaz rnych typw samolotw. Sutan
obejrza je z wielkim zainteresowaniem, a nastpca tronu wchodzi do
kadego po kolei i prbowa sterw.
Std udalimy si do portu i zwiedzilimy nabrzea. Admira Hall
zabra sutana oraz znaczniejszych uczestnikw wycieczki, cznie z
wezyrami, na niszczyciel Wainwright, gdzie odbyway si akurat
wiczenia na stanowiskach bojowych.
* Pukownik J. J. B. Williams, dowdca artylerii Zachodniego Zgrupowania
Operacyjnego.
** Pukownik R. Beam ze sztabu generalnego Cannona.
 Wikszo wezyrw, bdc w wieku okoo dziewidziesiciu lat,
nie moga wdrapa si po trapie. Pozostaem z nimi i bardzomy si
zaprzyjanili. Opowiadalimy sobie dowcipy. Teoria, e Arab
pozbawiony jest humoru to nonsens.
Odwielimy sutana do paacu, weszlimy do sali przyj i gdy
tylko przestpilimy jej prg, znw musiaem zwraca si po francusku
do szefa protokou, ten po arabsku do sutana, i tak w kko. Sutan z
umiechem zadowolenia zaproponowa, abym zjad z nim nastpnego
dnia trzynastego niadanie, zaznaczajc, i bdzie to dla niego
wielki zaszczyt. Powiedziaem, e sprawi mi to niezmierna
przyjemno i zapytaem, czy mgbym przyprowadzi generaa
Clarka*. Potem powrcilimy do domu.
Zaraz po ikolacji zatelefonowa szef protokou i zawiadomi mnie,
e genera Clark ma nie przychodzi. Strasznie si zdenerwowaem i
chciaem nawet zrezygnowa z zaproszenia, ale Clark przekona mnie,
i nie powinienem tego robi. Cae szczcie, dzisiaj bowiem
dowiedziaem si, e przyczyn nieprzyjcia Clarka byo to, i
uwaano go za osob zbyt wysoko postawiona, aby zby go takim
przypadkowym zaproszeniem. Bardzo si tym ucieszyem.
Przybylimy o godzinie 1.30. Przed paacem powita nas batalion
francuskiej piechoty kolonialnej z dwiema orkiestrami, wewntrz za
kompania czarnej gwardii.
Wprowadzono mnie do sali przyj samego i rozpoczem zwyke
koszaki-opaki, ale sutan natychmiast podzikowa tumaczowi i
rozmawia ze mn po francusku. Rozmowa nasza trwaa, jak mi si
wydawao, straszliwie dugo i dopiero po jej zakoczeniu wpuszczono
innych.
Prawie rwnoczenie zaanonsowano niadanie i otworzono dwa
skrzyda piknie rzebionych podwoi, zdaje si z drzewa ranego.
Jadalnia jest najpikniejsz sal, w jakiej si kiedykolwiek
znajdowaem. Do wysokoci okoo 15 stp wyoona jest czarnym i
biaym marmurem; nad nim znajduje si pikny biay stiuk, a nad tym
rzebiony w drzewie sufit ze zoceniami.

* Genera major Mark W. Clark, dowdca 5 armii (dopiero co sformowanej).

Podoga jest z czarnego marmuru; marmurowe s rwnie kredensy w
czterech rogach sali. Dookoa stoj doryckie pkolumny z biaymi
pionowymi obkami. Powiedziaem sutanowi, e tak piknej sali
jeszcze nie widziaem, z czym askawie si zgodzi.
Usiadem midzy sutanem a nastpca tronu, reszt towarzystwa
podzielono na grupy: arabsk, francusk i amerykask. Podano nam
typowe francuskie niadanie zoone z okoo dziesiciu da,
zakoczone kuskusem i lodami. Podczas niadania, ktre trwao trzy
godziny, rozmawiaem z sutanem i nastpc tronu stale po francusku.
Po lunchu przeszlimy przez przepikny ogrd do pawilonu
wyoonego cakowicie ciany i podogi, zewntrz i wewntrz
mozaik i rzebionym drzewem ranym. Wszystkie supy i kolumny
s z brzu pokrytego rzeb. Tutaj wypilimy kaw. porozmawialimy
jeszcze troch i przeszlimy midzy podwjnym szeregiem czarnej
gwardii do drugiego marmurowego budynku, zwanego Pawilonem
Radoci. Wchodzi si do niego z pooonego niej ogrodu, w ktrym,
bije fontanna.
Pawilon Radoci jest wewntrz wyoony biaym marmurem ze
stiukiem i podzielony porodku na dwie czci podwyszon platform
opierajc si na doryckich kolumnach z biaego marmuru. My
siedzielimy w czci prawej, a ludzie o mniejszym znaczeniu w
lewej, gdzie rwnie przygrywaa orkiestra zoona z Arabw.
Przed sutanem i przede mn znajdowao si dziewi rnych
rodzajw owocw w cukrze, co najmniej kilkaset z kadego rodzaju.
Leay na rzebionych srebrnych paterach czy tacach. Tace te opieraj
si na czterech nogach wysokoci jednej stopy. Podczas gdy
rozmawialimy, sucy przysunli tace do nas. Nikt nie wzi wicej
ni jeden smakoyk, nawet sutan. Rwnoczenie podano gorc
herbat z mity.
Gdy wypilimy drug szklank herbaty, zabrano sodycze i wszed
urzdowy fotograf, aby zrobi zdjcia. Miaem si ju poegna, kiedy
sutan stan na stopniach i poprosi, abym stan przed nim.
Udekorowa mnie orderem Wielkiego Krzya Ouissam Alaouite
zawieszonym na wstdze koloru dyni z biaym obra-
mowaniem, ktr nosi si przez prawe ramie, tak e order zwisa na
lewym biodrze. Wstga ma okoo czterech cali szerokoci. Naley do
tego rwnie ogromnych rozmiarw srebrna gwiazda na co dzie,
podczas gdy wstg nakada si do stroju galowego. Sutan owiadczy,
e wrcza mi to odznaczenie za to, co zrobiem dla Maroka.
Odpowiedziaem na to, e cokolwiek zrobiem dla Maroka, nie moe
si rwna z zaszczytem, jaki okazao mi Maroko, dekorujc mnie t
wstg. Zdaje si, e to wanie powinienem by powiedzie.
Genera Keyes, genera Wilbur* i genera Wilson** oraz admira
Hall otrzymali ten sam order o jeden stopie niszy. Pukownik
Gay*** i pukownik Conard**** jeszcze o stopie niszy, zawieszony
na krtkiej wstce na szyi.
Nastpnie udalimy si na pywalni znajdujc si za sal przyj.
Bya to najpikniejsza pywalnia, jak zdarzyo mi si widzie. Basen
owietlony by pod wod czerwonymi i zielonymi wiatami,
trampolina z duraluminium. Wysoko trampoliny mona
regulowa za pomoc elektrycznego przecznika uruchamianego
stop. Znajduj si tam rwnie urzdzenia do wiosowania oraz worki
do boksowania. Jeden z wezyrw, ktry zdawa si darzy mnie
specjaln sympati, powiedzia mi, e takie pywalnie znajduj si
wszdzie w Maroku, poniewa kobiety, ktrym nie wolno wychodzi,
musz mie troch ruchu. To jest jedyne miejsce, gdzie mog wiczy.
Powrcilimy midzy dwoma szeregami czarnej gwardii do sali
przyj i sutan natychmiast przeszed na jzyk arabski. Po dwch
minutach zaczem si egna. Gdy wstaem, sutan wyrazi nadziej,
e bdzie to pocztek dugiej i trwaej przyjani midzy nami i naszymi
krajami. Odpowiedziaem, e zrobi wszystko, co w mojej mocy, aby
przyja do koca bya rwnie pomylna i szczliwa jak chwile, ktre
j zapocztkoway.

* Genera brygady W. H. Wilbur ze sztabu generaa Pattona.

** Genera brygady Arthur Wilson, szef suby zaopatrzenia Zachodniego
Zgrupowania Operacyjnego.
*** Pukownik H. R. Gay, szef sztabu Zachodniego Zgrupowania Operacyjnego,
by przez cay okres wojny z generaem Pattonem.
**** Pukownik A. B. Conard ze sztabu generaa Wilsona.
 Wizyta w Marrakeszu i polowanie na dziki
Casablanca, 1 lutego 1943 roku
Pasza Marrakeszu od dawna ju nalega, abym go prywatnie
odwiedzi; tak wic 1 lutego po poudniu poleciaem z generaem
Wilburem, pukownikiem Gayem, pukownikiem Williamsem, pu-
kownikiem Davidsonem* i kapitanem Jensonem** do Marrakeszu. Na
lotnisku oczekiwa nas batalion piechoty, jaki francuski genera i
pasza. Najpierw zoylimy wizyt francuskiemu dowdcy okrgu,
generaowi Martinowi, nastpnie pojechalimy do paacu.
Paac paszy zajmuje obszar blisko dwch wielkomiejskich blokw
mieszkalnych i jest ze wszystkich stron otoczony murem. Prowadzi do
niego ulica, w ktrej zaledwie mog si pomieci dwa pojazdy;
wchodzi si przez bardzo wsk bram, za ktr znajduje si pikny
ogrd z marmurowa fontann i dwoma przepiknymi lwami z biaego
marmuru.
Dla goci pasza ma trzy domy, z ktrych kady kosztuje, moim
zdaniem, prawdopodobnie milion dolarw. W domu przeznaczonym
dla mnie i dla generaa Wilbura znajduje si na pierwszym pitrze
muzeum oraz prywatna kancelaria paszy; w muzeum mona znale
wszystko, co si chce od rzymskiej monety do ostatniego modelu
broni palnej. Kolekcja mieczy jest nadzwyczajna i jestem zupenie
pewny, e jeden z nich nalea do uczestnika wyprawy krzyowej. Nie
mogem sobie pozwoli na wyraenie zachwytu, gdybym to bowiem
zrobi, z pewnoci otrzymabym je w prezencie. A byy naprawd
bardzo interesujce. Widziaem tam kolczug w lepszym stanie ni
jakakolwiek, ktr zdarzyo mi si dotychczas oglda, co naley
prawdopodobnie przypisa suchemu klimatowi nie pozwalajcemu,
aby przeara j rdza. By tam rwnie naplecznik i napiernik zbroi z
okoo 1400 roku, wietnie utrzymane i bardzo cikie, cakowicie cyze-
lowane w zocie. Midzy innymi w muzeum znajdowa si serwis
porcelanowy, ofiarowany paszy przez prezydenta Francji.
Na drugim pitrze tego domu mieci si duy pokj w kszta-
* Pukownik, pniej genera brygady G. H. Davidson, pomocnik dowdcy wojsk
inynieryjnych Zachodniego Zgrupowania Operacyjnego.
** Kapitan R. N. Jenson, adiutant generaa Pattona.
cie kwadratu o boku dugoci okoo trzydziestu stp, wok ktrego
stao mnstwo budek, podobnych do naszych kioskw z wod sodow,
z ta rnic, e cianki zrobione byy z rzebionego i malowanego
drzewa. Zaraz przy wejciu znajdowa si ruchomy bar z przernymi
rodzajami napojw, ktrych jednak nikt zdawa si nie pi.
Mj apartament znajdowa si na nastpnym pitrze i Skada si z
sypialni, garderoby oraz kompletnie urzdzonej nowoczesnej azienki.
ciany do wysokoci okoo dziesiciu stp byy biae, wyej wyoone
stiukiem. Miaem do dyspozycji rwnie salon, take kwadratowy, o
boku okoo czterdziestu stp, otoczony wok sof; tak piknego sufitu
i cian jeszcze nigdy nie widziaem. ciany na wysokoci powyej
szeciu stp od podogi pokrywa arabski stiuk icie koronkowej
roboty. Pasza mi powiedzia, e wykonanie go trwao cay rok, i sdz,
e nie przesadzi. Doln cz cian tworzya mozaika z biaych,
czerwonych i tych pytek.
W kocu hallu prowadzcego do tego apartamentu i do sypialni sta
Arab, ktrego pasza traktowa jak niewolnika. By bardzo
sympatyczny, uzbrojony w sztylet, a cae jego zajcie polegao na tym,
aby wyszukiwa, w jaki sposb moe mi by uyteczny.
Dom zajmowany przez innych oficerw by podobnie urzdzony,
tylko e mia wicej pokojw sypialnych, chyba cztery. ka
pokrywa aksamit, na nim za leay biae kapy z prawdziwych
koronek. Do kadej sypialni przylegaa nowoczesna azienka.
Mylimy si p godziny, co jest, jak mi si wydaje, przyjtym
zwyczajem, po czym przeszlimy do trzeciego podobnie zbudowanego
domu, gdzie podano nam herbat. Potem Kadi, syn paszy, zabra nas na
przejadk po miecie i okolicy. Wszystkie te ziemie nale do paszy.
Maj tam oni kilka ogromnych cementowych zbiornikw, o
bokach, jak mi si wydaje, dugoci okoo dwustu jardw; gboko
zbiornikw wynosi okoo dziesiciu stp. W ktrym z nich uton
jeden z sutanw, poinformowa mnie przewodnik, chocia
osobicie sdzi, i sutan zosta zamordowany. Pokaza mi d, na
ktrej wydarzy si wypadek duy barkas z okoo 1880 roku z
parow maszyn. d dugoci okoo trzydziestu stp jest do
zniszczona, lecz kiedy bya pomalowana na to i zielono i ozdobiona
zoceniami.
Diffa*, na ktrej obecnych byo tylko dwanacie osb, odbya si
wedug ustalonych zasad, z wyjtkiem tego, e wszystko byo
wytworniejsze. Genera Martin, ktry suy w Maroku czterdzieci lat,
powiedzia mi, e takiego bankietu jeszcze nie widzia. Po obiedzie
przeszlimy do drugiego pokoju, gdzie przez godzin zabawiay nas
dwa zespoy tancerek. Byy to kobiety w wieku, jak mi si wydawao,
okoo trzydziestu lat, wedug mnie doskonale wyszkolone. Kada z
nich ubrana bya w sukni pastelowego koloru, na ktr narzucone byo
co w rodzaju koronkowej komy. Kady zesp skada si z szeciu
kobiet i jednego skrzypka, ktry gra na instrumencie o jednej strunie,
bdcym staym akompaniamentem tego rodzaju tacw. Cztery
kobiety wybijaj takt i piszcz, podczas gdy dwie wysuwaj si do
przodu i tworz co w rodzaju duetu. Przez chwil tacz dokoa,
potem trzykrotnie podrzucaj nog sukni przytupujc w takt muzyki,
nastpnie za przez minut zawrotnie si krc, po czym powracaj na
swoje miejsce w szeregu, a do przodu wysuwaj si dwie inne
dziewczyny i robi to samo. Powtarza si to do koca wystpu.
3 lutego poproszono nas o szstej rano na lekkie niadanie. To
lekkie niadanie podawao Wilburowi i mnie piciu ludzi. Skadao si
ono z kawy, grzanki, trzech rodzajw konfitur, herbaty, czterech
rodzajw sodyczy i ciastek w rodzaju naszych bueczek, tylko gorzej
wypieczonych. Widziaem potem, jak tych piciu pochania resztki
niadania mogcego nasyci pitnastu ludzi.
Wyszlimy z paacu o godzinie sidmej w egipskie ciemnoci. Ja
jechaem z pasz i jego osobista stra przyboczn rolls-roycem, inni
za nami w dwch samochodach. Towarzyszy im syn paszy.
Jechalimy okoo dwustu mil przez pustyni, ktra stopniowo
przechodzi w przedgrza Atlasu. W tej okolicy pasza walczy jako
mody czowiek i opowiada o tych walkach bardzo
* Uczta.
interesujco. Pasza jest Berberem, a rodzina jego panowaa w tej czci
kraju w sposb absolutny w cigu trzechset lat. Jeszcze nigdy nie
spotkaem czowieka, w ktrym tak ostro wystpowayby dziedziczne
cechy wadcy. Pewno wasnej wyszoci jest czym tak wrodzonym,
e nie musi on jej nawet wykazywa. Gdziekolwiek przejeda,
Arabowie pochylaj si i oddaj mu zmodyfikowany ukon hitlerowski.
Dla niego nie istniej oni w ogle, a jednak podczas posikw pomaga
usuwa ze stou dania i zbiera okruchy. Z profilu bardzo przypomina
mumi egipska o karnacji kawy z mlekiem. Ma pikne rce.
Mwi mi, e Arabowie nigdy nie walcz z Berberami, chyba w
budynkach. Za czasw jego modoci Berberowie mieli bardzo mao
broni, oprcz muszkietw, tote jedynym sposobem zabijania Arabw,
ktrych pasza zniszczy wiele setek, byo podczoganie si w nocy pod
broniony dom i podoenie bomby. Lont robili z wosw wyrywanych z
wasnych bokobrodw oraz z nici wyciganych z odziey, ktre
przesycali prochem. Gdy wschodzio soce mwili Arabom, e jeli
nie wyjd, dom bdzie wysadzony w powietrze. Jeli Arabowie
wychodzili, strzelano do nich, co pasza opisywa, posikujc si
odpowiednimi gestami. Jeli Arabowie nie chcieli opuci domu,
robiono wyom w murze, wdzierano si do rodka i zabijano ich
mieczami. Pasza opisa walk, w ktrej z dwoma plutonami atakowa
okoo dwunastu godzin tysic Arabw.
Walk t stoczy wanie na drodze, ktr jechalimy. Tym razem
Arabowie widocznie nie siedzieli w domach. Pasza kaza jednemu
plutonowi atakowa broni paln, drugi za poprowadzi do konnego
natarcia ze skrzyda. Mwi, e to byo bardzo wesoe i e prawie
wszyscy jego ludzie, podobnie jak Arabowie zostali zabici. Pokaza mi
rwnie grb w gaju oliwnym, gdzie pochowanych byo, jak mwi,
tylu Arabw, e szakale dostay niestrawnoci.
Okolica obfituje w drzewa migdaowe, naprawd bardzo pikne. Z
lotu ptaka wygldaj one jak zjawy krzeww albo jak kawaki
pajczyny pokrytej ros. Z bliska przypominaj drzewa winiowe, ale
s pikniejsze i jest ich o wiele wicej ni drzew winiowych, jakie
kiedykolwiek widziaem. Jest taki zwyczaj
arabski, e w dniu, kiedy mczyzna si eni, albo w dniu jego
urodzin, wszyscy przyjaciele przychodz i kady przynosi mu pi
sadzonek drzewa migdaowego. Std jest ich tyle.
Gdy ujechalimy sto dwadziecia mil, przybylimy do miejsca,
gdzie rozstawiony by namiot. Tutaj podano nam drugie niadanie
zoone z wina, ciasta i kawy. Spotkalimy tu szeciu francuskich
oficerw oraz kilku uzbrojonych w karabinki wojownikw
kady z nich by konno i prowadzi jednego konia luzem. Dostaem
bardzo adnego arabskiego ogiera, ktry way prawdopodobnie tysic
funtw. Siodo stanowio dokadn kopi wojskowego sioda, ktre
kupiem w 1912 roku od Jannina w Saumur. Pasza dosiad duego,
czarnego mua z czerwonym siodem ksztatem przypominajcym
nieco wann. Jechalimy konno w gry okoo godziny. Oprcz
stajennych na koniach towarzyszyo nam pieszo tylu sucych, ktrzy
nieli strzelby albo te poszli z nami dla przyjemnoci. Jechalimy
dobrym kusem, ale ci ludzie z atwoci dotrzymywali nam kroku,
chocia byli boso i biegli po ostrych skaach i kaktusach.
Kiedy dotarlimy do miejsca, gdzie miao si odby polowanie z
nagonka, pasza osobicie rozmieci najwaniejszych goci. Znalazem
si po jego lewej stronie i moje miejsce byo niezaprzeczalnie
najlepsze. Zaraz za mn by Wilbur, a po prawej stronie paszy
pukownicy Gay i Williams. Kade stanowisko znajdowao si w
kryjwce wysokoci okoo trzech stp, zrobionej z gazi i krzakw.
Mogem obserwowa przedpole na odlego okoo czterdziestu stp.
Gdy wszyscy znaleli si na swoich miejscach, do dziea przystpili
naganiacze, ktrych byo okoo tysica. Najpierw wybiegy spord
drzew szakale i lisy; chybiem trzy razy, ale nie ja jeden
nikt nie trafi. Potem na wprost paszy wyskoczy ogromny dzik;
pasza chybi, odwrci si i ze swego mannlichera otworzy ogie do
dzika i do czonkw swej wity, ktrzy pospiesznie schodzili mu z
drogi. Na szczcie nikt, cznie z dzikiem, nie zosta trafiony.
Tymczasem ze ska run w d wprost na mnie najwikszy i
najczarniejszy dzik, jakiego kiedykolwiek widziaem. Trafiem
go w lewe oko kula z odlegoci okoo pitnastu stp, ale sia rozpdu
poniosa go tak daleko, e gdy upad, krew trysna na mnie. To byo
naprawd bardzo ekscytujce, gdybym go bowiem nie trafi,
prawdopodobnie dosignby mnie, a mia bardzo adne zby.
Wybieg jeszcze jeden dzik; pasza go rani i dzik pogna za kilku
Arabami. Wszyscy, oprcz mnie, zaczli do niego strzela, no i znw
nikt nie zosta trafiony z wyjtkiem dzika.
Po zakoczeniu tej rundy zeszlimy okoo piciuset jardw w d
wzgrza i tam urzdzono nam tzw. contrbattu, co oznacza, e
naganiacze pdz zwierzyn z powrotem. Tym razem zastrzeliem
szakala, ale nie natrafiem na dzika. Pasza zabi dwa dziki wci tym
swoim karabinem. W sumie ustrzelilimy czternacie dzikw, pi
szakali, trzy lisy i dwa krliki.
Wrcilimy do namiotu, przy ktrym czekay na nas samochody,
przeksilimy i dowiedzielimy si, e miejscowy szef przygotowa dla
nas diffa. Udalimy si na miejsce. Bya to wioska z jednym tylko
budynkiem, podobna do Ouarzazate, tylko mniejsza. Miaa okoo
trzystu mieszkacw, ktrzy co do jednego ustawili si na dziedzicu
taczc i piewajc podczas naszej uczty.
Dziki temu, e przed pit miaem samolot, uroczysto nie trwaa
dugo, tylko ptorej godziny, lecz mieszkacy ani na chwil nie
przerywali piewu i tacw.
Gdy wieczorem leciaem z powrotem, uderzyo mnie, e caa
okolica jest pokryta wgbieniami po dawnych arabskich namiotach.
Wyglday jak znaki na koniu w miejscu, gdzie przypia si do niego
pijawka. Liczba tych znakw wskazywaa, e okolica ta z dawien
dawna bya gsto zaludniona.
Przedmiotem mej ambicji byy zawsze dwie rzeczy: spotka kiedy
przywdc rozbjnikw w jego wasnym kraju oraz wzi udzia w
ekscytujcym polowaniu z niewielk doz niebezpieczestwa. Pasza i
mj odyniec najwikszy z ubitej zwierzyny zaspokoili t
ambicj.
 Defilada zwycistwa w Tunisie, 20 maja 1943 roku*

SZTAB 1 KORPUSU PANCERNEGO

20 maja 1943 roku

W nocy 18 maja zatelefonowa genera Eisenhower i zaprosi

generaa Bradleya** i mnie na defilad; prawdopodobnie czu, e co
nieco przyczynilimy si do niej.
Zapewnilimy sobie u generaa Cannona samolot B-25 i lecc z
wiatrem z szybkoci ponad 240 mil na godzin dotarlimy do Tunisu
o godzinie 9.45 rano. Lot by dla nas szczeglnie interesujcy,
poniewa prowadzi nad wikszoci miejsc walki Bradleya.
Przelatywalimy rwnie nad ruinami Kartaginy, ktre mona
rozpozna tylko na mapie, jako e na ziemi nic nie ma do zobaczenia.
Za to gry za Kartagin, ktrych opis czytaem w jakiej starej ksice,
byy mi dobrze znane.
Tunis, jak si okazao, bombardowalimy bardzo precyzyjnie:
niektre rejony dzielnicy portowej zostay starte z powierzchni ziemi,
inne czci miasta byy prawie nietknite. Na wszystkich lotniskach
walay si zniszczone samoloty niemieckie chyba kilka setek.
Wyldowalimy akurat w chwili, gdy nadjecha genera
Eisenhower w wozie prowadzonym przez Kay***. Ucisnlimy
Eisenhowerowi do i zoylimy mu gratulacje, ale tak si spieszy,
by powita wysoko postawionych oficerw francuskich i brytyjskich,
e nie mia czasu na rozmow z nami.
Wkrtce po naszym przyjedzie przyby genera H. Giraud.
Wszyscy powitali go bardzo serdecznie. Po chwili wite rodziny"
wsiady do samochodw eskortowanych przez brytyjskie samochody
pancerne. My jechalimy za eskort; towarzyszy nam genera
Catroux****. Mwi on najbardziej zrozumia i najpikniejsz
francuszczyzn, jak kiedykolwiek syszaem, tak e potoczya si
midzy nami zupenie przyjemna rozmowa.
* Defilada bya ju opisana w gazetach i kronikach filmowych; moja relacja
odzwierciedla tylko moje wasne wraenia (notatka autora).
** W tym okresie genera major O. N. Bradley dowodzi 2 korpusem.
*** Z brytyjskiej pomocniczej suby kobiet.
**** Genera Georges Catroux, zastpca generaa de Gaulle'a w Afryce.
 Bradleya i mnie skierowano na praw stron trybuny, zajt
gwnie przez francuskich cywilw i mniej znanych oficerw.
Tu przed nami sta szereg francuskiej piechoty kolonialnej,
onierzy o bardzo ciemnym kolorze skry, chocia nie sdz, by byli
to Senegalczycy. Na wprost nas znajdowa si batalion brytyjskiego
puku gwardii, ktrego wygld by wspaniay.
Tu koo mnie z lewej strony siedzia bardzo gruby francuski ksidz
z purpurow szarf, na ktrej tle widnia olbrzymi krzy z ametystem.
Nie wiem, kim by ten czowiek, musia cieszy si jednak powszechn
mioci, wielu bowiem francuskich oficerw i zwykych onierzy
podchodzio, aby ucisn mu do. Tytuowali go generaem. Sdz,
e zna angielski, wyranie bowiem rozumia, co mwiem do
Bradleya.
Nagle rozlegy si fanfary i salwy honorowe, po ktrych nastpio
to, co Francuzi nazywaj fajerwerkiem radoci". Zabawne byo
obserwowa, jak zmienia si wyraz twarzy ludzi prawie kady z
obecnych przeszed bombardowanie kiedy zorientowali si, e to nie
by nalot lotniczy.
Cay ten zgiek zapowiada przybycie generaa Girauda i generaa
Eisenhowera w towarzystwie dowdcy brytyjskich rd-
ziemnomorskich si morskich admiraa Andrewa Cunnighama, generaa
Harolda Alexandra*, generaa Andersona**, gwnego marszaka
lotnictwa Teddera***, wicemarszaka lotnictwa Arthura Coninghama,
pana McMillana, przedstawiciela brytyjskiego Ministerstwa Spraw
Zagranicznych, i pana Murphy'ego****, polityka amerykaskiego. Pan
Murphy i genera Eisenhower byli jedynymi Amerykaninami na tej
trybunie.
Nastpne wydarzenie to przemarsz szkockiej orkiestry
kobziarzy, zdaje si z 42 puku. Szli tradycyjnym krtkim krokiem,
potem robili krok wstecz i znw naprzd. To by wspaniay widok.
* Dowdca brytyjskiej 18 Grupy Armii, w ktrej skad wchodzia brytyjska 1 i 8
armia.
** Genera major A. N. Anderson, dowdca brytyjskiej 1 armii w Tunezji.
*** Marszaek lotnictwa Arthur Tedder, dowdca lotnictwa w sztabie generaa
Eisenhowera.
**** Doradca generaa Eisenhowera do spraw politycznych i cywilnych.
 Po ich przejciu ukazaa si orkiestra Legii Cudzoziemskiej w
tradycyjnych biaych czapkach i czerwonych naramiennikach; orkiestra
Uczya co najmniej sto instrumentw i poprzedzaa kontyngenty
francuskie.
Potem prawie godzin szy oddziay francuskie, ktre bray udzia
w walkach. Jak zwykle maszeroway wspaniale. Maj ono wrodzone
zdolnoci do paradnych marszw, a jeli o to chodzi, rwnie do
wszelkich innych marszw. Oddziay te skaday si z onierzy biaych
i z francuskich Senegalczykw, z Gumw" i z Legii Cudzoziemskiej.
Legia Cudzoziemska prezentowaa si wspaniale, onierze mieli
ogromne bokobrody, przewanie rude lub blond. Prawd
powiedziawszy, wydaje mi si, e Legia Cudzoziemska skada si w
duej czci z Niemcw i Szwedw. Tak, to byy bardzo pikne
oddziay.
Wraenie robia jedna rzecz, a mianowicie to, e onierze, ktrzy
uczestniczyli w zwyciskiej kampanii, uzbrojeni byli w bro z 1914
roku, co nie przeszkodzio im dobrze walczy. Oczywicie, teraz
zostan natychmiast przezbrojeni w ramach amerykaskiego lend-
lease'u. Ale podczas walk jedyne amerykaskie wyposaenie, ktrym
dysponowali, skadao si z pistoletw maszynowych Thompsona i
kilku bazook.
Kady francuski puk i poszczeglny batalion nis trjkolorowy
sztandar z odznaczeniami batalionu, widzowie wic musieli prawie bez
przerwy oddawa honory.
Po Francuzach defilowa batalion 34 dywizji piechoty. Nasi
onierze byli okazami tyzny fizycznej, doskonale wygldali, ale nie
mieli sztandarw nawet kompanijnych proporczykw. Dowdcy
pukw maszerowali z prawej strony modszych oficerw kompanii
czoowej.
Pomimo swego wspaniaego wygldu onierze nasi nie umiej
defilowa. Sdz, e wci jeszcze brakuje nam dumy onierskiej.
Musimy j w sobie wyrobi.
Za Amerykanami szy oddziay brytyjskie reprezentujce wszystkie
dywizje 1 armii. Na czele kadego maszerowa dowdca dywizji lub
korpusu. Jednostki gwardii skaday si z onierzy wysokiego wzrostu;
inni byli bardzo mali. Wszyscy byli w szor-
tach, z wyjtkiem Ghurkw, ktrzy s bardzo niscy i oprcz bagnetw
nosz ogromne noe, co w rodzaju filipiskich bolo.
Brytyjczycy te umiej piknie defilowa i faktycznie przyjemnie
byo na nich patrze. By tam jeden sierant szef, ktrego posta
zasugiwaa na uwiecznienie na portrecie. Typowy przedstawiciel
wszystkiego, co jest wielkie w brytyjskim podoficerze; niewtpliwie
by tego wiadom. Nigdy nie widziaem czowieka kroczcego bardziej
majestatycznie.
Za piechot brytyjsk posuway si amerykaskie czogi z
brytyjskimi zaogami oraz brytyjskie czogi typu Churchill", a take
kilka dzia polowych.
Caa defilada trwaa okoo dwch i p godziny. Po jej zakoczeniu
okoo trzydziestu z naszego grona zostao zaproszonych na wydany
przez generaa Girauda lunch w siedzibie francuskiego rezydenta. Byo
to bardzo oficjalne przyjcie, ale toastw na nim nie wznoszono.
Wikszo z nas musiaa szybko odej, aby przed zapadniciem
ciemnoci powrci do swych miejsc postoju.
Mam nadziej, e ta triumfalna parada zapocztkuje szereg innych,
w ktrych wezm udzia.
Lot powrotny odbylimy bardzo szybko, poniewa wiatr zmieni
kierunek i znw wia z tyu, z prdkoci trzydziestu mil na godzin.
Przybylimy o pl godziny wczeniej, ni nas oczekiwano, i
musielimy czeka.
Na lunchu spotkaem mego przyjaciela, generaa Briggsa, dowdc
brytyjskiej 1 dywizji pancernej, i miaem sposobno przedstawi mu
generaa Harmona, ktry dowodzi nasz 1 dywizj pancern. S nawet
bardzo podobni do siebie i obaj odnosz due sukcesy.
Genera Giraud natychmiast mnie sobie przypomnia i by dla mnie
niezwykle uprzejmy. Ten czowiek wywiera ogromne wraenie i
wyglda dokadnie jak zmodernizowany Vercingetorix*.

* Vercingetorix wdz Gallw w wojnie przeciw Cezarowi w roku 52 p.n.e.

(przyp. tum).
 Notatki o Arabach
Casablanca, 9 czerwca 1943 roku
Dugo trwao, zanim zrozumiaem, ile moe skorzysta badacz
redniowiecza obserwujc Arabw.
Czonkowie naszej przechwalonej cywilizacji wyobraaj sobie
drogi jako dugie betonowe pyty lub asfaltow czarn nawierzchni, a
przynajmnej jako dugie arterie pene kolein. W gruncie rzeczy za
drogi, albo raczej szlaki, istniay tysice lat przedtem, zanim koo
wynalazek, ktry wstrzsn wiatem pojawio si choby w
marzeniach czowieka; po takich to drogach przenosili si z miejsca na
miejsce nasi bosonodzy lub obuci w sanday przodkowie akurat tak
samo jak dzisiejsi Arabowie.
Widziana z lotu ptaka droga arabska tworzy z lekka wijc si sie
pojedynczych cieek. W miejscach atwych do przebycia to
zbiorowisko cieek moe rozszerza si do dwudziestu, czterdziestu
jardw, natomiast w miejscach, ktre wymagaj pokonania skalnych
wystpw lub wiodcych pord rozkrzewionych pnczy, cieki
zbiegaj si i tworz jedn drog, rozszerzajc si tam, gdzie teren
znw staje si dogodniejszy. Nigdzie nie wida ladu k lub obcasw,
poniewa Arabowie nosz pantofle bez obcasw albo chodz boso i nie
maj wozw, a ich zwierzta nie s podkute.
W rejonach pozbawionych wody drogi s na og proste, ale nie w
czysto matematycznym sensie tego sowa. Ich linia odpowiada linii
pozostawionej przez czowieka idcego od jednego punktu do drugiego
lub ciece wyschnitego luzu, jaki pozostawia limak posuwajcy si
po chodniku.
W rejonach nadbrzenych nawiedzanych przez deszcze widzimy
kilka drg. Gwny szlak prowadzi wzdu grzbietw z tych samych
powodw, dla ktrych u nas, na Zachodzie, szlaki Indian i cieki
wydeptane przez bawoy, a nawet szosy budowane przez pierwszych
pionierw, trzymaj si terenw wyynnych. W okresach suszy od
zakrtw drogi wiodcej grzbietami prowadz niekiedy skrty
utworzone przez wydeptane cieki biegnce nizinami, ktre s jednak
nie do uycia w porze deszczowej.
 W lasach drogi s jeszcze bardziej krte. Ludzie, ktrzy je
przecierali, nie mieli rozlegego widoku przed sob, tak e szlak wijc
si utrzymuje tylko oglny kierunek.
Nawet przy niewielkiej wyobrani atwo jest dopatrze sic; w
Arabie na biaym ogierze oraz w mczyznach i kobietach na osach
podobiestwa do pielgrzymw z Canterbury, a wdrowca uzbrojonego
w wielk buaw i sztylet wzi za wdrownego mnicha, Little Johna
lub Robin Hooda. Podobiestwo to dotyczy nie tylko ich ubrania, z
wyjtkiem turbanu, lecz rwnie zarostu, pokrywajcego ich brudu i
prawdopodobnie ich moralnoci. I gadaj, wci gadaj. Nie maj
innego wyjcia. Niewielu z nich umie czyta; brak ksiek, nie ma
gazet, radia ani innych rozrywek. Pozostaje tylko sowo mwione, a te
uskrzydlone sowa" rozwijaj szybko czterdziestu do
szedziesiciu mil dziennie. Przekonalimy si o tym podczas walk w
Tunezji, porwnujc odlego znanego nam rda jakiej plotki z
czasem, w ktrym do nas docieraa.
Plotki nie miay, oczywicie, adnego oparcia w faktach, ale na
og byy niewiele gorzej dobrane ni niektre wiadomoci podawane
nam przez radio. W plotkach tych czogi czstokro nazywano
ciarwkami, a ciarwki czogami, a liczby zawsze dochodziy do
astronomicznych rozmiarw; ale to jest rzecz zupenie naturaln.
Zapytaem kiedy farmera z Wirginii, ilu onierzy przeszo obok
niego, na co odpowiedzia: ,,Nie wiem dokadnie, ale wydaje mi si, e
okoo miliona"; a przecie on umia czyta, pisa i mia radio.
Przez dugi czas niesychanie intrygowa mnie widok grup
Arabw, ktrzy w kucki siedzieli w kurzu i bocie jak to si dzieje,
e nie dostaj oni hemoroidw, jest dla mnie tajemnic i plotkowali.
Wyjania mi to przypadkowa uwaga rzucona przez jakiego onierza,
ktry nazwa jedn z tych grupek porannym wydaniem dziennika".
Uprawa roli sianowi u Arabw dziwn mieszanin starego z
nowym. niwiarki i kombajny pracuj rami przy ramieniu z Ruth i
Naomi z wieloma Ruth i Naomi. Kobiety cinaj zboe sierpem i
starannie zwizuj kady snopek powrsem z trawy. Ale nawet wtedy,
kiedy Arab posuguje si nowoczesnymi ma-
szynami, daje si zauway wpyw wydeptanych szlakw", do-
tychczas bowiem nie nauczy on si zaprzga zwierzt parami obok
siebie. Widzimy wic, na przykad, niwiark cignion nie przez par
albo dwie pary koni w zaprzgu, lecz przez cztery konie jeden za
drugim; kadego prowadzi jeden Arab, podczas gdy drugi, a najczciej
dwch, kieruje maszyn. S rwnie tacy, ktrzy zbieraj pokosie jak
w biblijnych czasach.
Mocka odbywa si na brudnym klepisku w ten sposb, e po zbou
stpem lub kusem drepcz w kko konie oddajc ka. Niekiedy po
prostu chodz one luzem, a czasem cign may waek. Po tej
procedurze, trwajcej kilka dni, mczyni podrzucaj trjzbnymi
drewnianymi widami plewy w powietrze i wiatr je rozwiewa.
Nastpnie zjawiaj si kobiety z koszami przypominajcymi wielkie
tace. W ostatnim stadium oddzielania plew od ziarna podrzucaj one
ziarno wraz z nawozem w powietrze i w ten sposb wyzbywaj si
przynajmniej poowy ajna oraz pewnej iloci zanieczyszcze.
Obyczaje pogrzebowe rwnie s dziwne. W wielu miejscach,
zazwyczaj na szczycie wzgrza, znajduj si mae, prostoktne biae
budynki z kopulastym dachem, zawierajce szcztki jakiego witego.
Te groby marabutw nie s kocioami, a nawet kapliczkami, lecz
zwykymi mogiami, ale zwyczaj wymaga, aby obok nich chowa
zmarych nie oznaczajc ich grobw, nie usypujc nawet kopca. No i
nasi onierze niewiadomie deptali po tych miejscach, sprowadzajc
na nasze gowy mnstwo nieprzyjemnoci.
Z samolotu wyranie wida te groby skupione wok grobu
marabuta lub po prostu zgrupowane na niskim wzgrzu. Widocznie
Arabowie boj si wody tak samo po mierci jak za ycia.
Kiedy widziaem pogrzeb charakterystyczny ze wzgldu na sw
brutaln prostot. Na pierwszym dwukoowym wozie siedziao na
spodzie kilku starszych mczyzn; pomidzy ich nogami leao
owinite biaym ptnem ciao; poowa ptna zwisaa z wozu i
powiewaa za nim na wietrze. Za pierwszym jechay inne dwukoowe
wozy i jeden wz czterokoowy oraz kilku rowerzystw, a take szli
mczyni i kobiety pieszo w sumie okoo trzydziestu osb.
 Wpyw arabski na Hiszpani i Ameryk acisk uwydatnia si w
miar zbliania si lata. Wybucha tam wtedy prawdziwa epidemia
kapeluszy sombrero z rnokolorowej somki, dokadnie takich
samych, jakie widzimy u siebie, z t rnic, e noszone na turbanach
s o wiele wiksze.
Nigdy nie udao mi si znale wystarczajcego wytumaczenia dla
noszenia turbanw. Na og mwi si, e jest to tropikalne nakrycie
gowy, ale to nie ma uzasadnienia, poniewa turbany wielu Arabw,
zwaszcza w armii, nie s niczym innym jak kawakiem szmaty
owinitej wok gowy, tak e cala wygolona czaszka pozostaje
odsonita.
Innym podobiestwem wystpujcym midzy Arabem i Mek-
sykaczykiem jest skrajna brutalno, z jak tak jeden, jak i drugi
obchodzi si ze zwierztami. Ani Arab, ani Meksykaczyk nie pomyli
o tym, aby na duszym postoju zdj z nich ciary. Jeeli zwierz
obetrze sobie skr do ywego misa, Arab nie zada sobie trudu, aby
ran posmarowa smalcem, eo Meksykanin uwaa za lekarstwo
uniwersalne. Po prostu daje ranie krwawi i wierzy w Allacha. To, e
ko kuleje, nie stanowi powodu, aby go nie zmusza do pracy.
Wszystkie juczne zwierzta Arabw s pochliwe, wiele za jest
lepych na skutek przyjemnego zwyczaju bicia ich pak po bie.
Sposb kastrowania baranw i byda rogatego jest niewy-
powiedzianie okrutny. Sdz, e przyczyn, dla ktrej ko i osio nie
ulegy przemianom, tkwi w ich budowie, nie pozwalajcej na
stosowanie arabskich metod.
Czowieka zaczyna nurtowa pytanie: co by byo, gdyby Arabowie
byli chrzecijanami? Jestem zupenie pewny, e u podstaw
zahamowania rozwoju Arabw ley fatalistyczna nauka Mahometa
oraz skrajna degradacja kobiet. Arab jest obecnie identycznie taki sam
jak okoo 700 roku, podczas gdy mymy si w tym czasie rozwijali.
Oto, wedug mnie, temat na kazanie o zaletach chrzecijastwa.
 Uroczysto w sztabie 1 korpusu pancernego
19 czerwca 1943 roku
Pukownik Chauvin zawiadomi mnie, e chciaby nada mnie oraz
dwm wskazanym przeze mnie oficerom, ktrzy brali udzia w
kampanii tunezyjskiej, tytu honorowego onierza 2 puku strzelcw
algierskich oraz odznaczy nas sznurem naramiennym Legii
Honorowej.
Wymieniem generaa Bradleya i generaa Gaffeya* i zapytaem,
czy mona by w ten sam zaszczytny sposb pomiertnie odznaczy
majora R. N. Jensona**. Proba moja zostaa uwzgldniona.
Uroczysto miaa nastpujcy przebieg. O godzinie 4.35 po
poudniu na dziedziniec sztabu przybya 1 kompania 1 batalionu 2
puku strzelcw algierskich poprzedzona pocztem sztandarowym i
orkiestr. Na dziedzicu znajdowa si ju jeden pluton i orkiestra
naszego 36 puku saperw.
Gdy Francuzi znaleli si na swoich miejscach, nasz pluton
sprezentowa bro, a orkiestra odegraa To the Colors*** na cze
sztandaru francuskiego.
Nastpnie genera Bradley, genera Gaffey i ja w towarzystwie
pukownika Chauvina przeszlimy przed frontem kompanii
francuskiej. Kiedy znalelimy si przed sztandarami, umieszczonymi
z lewej strony, orkiestra francuska odegraa Marsyliank. Po jej
zakoczeniu pukownik Chauvin w towarzystwie swego szefa sztabu,
majora Gerriera, stan przed nami w postawie na baczno i gono
powiedzia: Genera porucznik G.S. Patton jr staje si od tej chwili
honorowym onierzem 2 puku strzelcw algierskich i otrzymuje
sznur naramienny Legii Honorowej". To samo powtrzy stajc przed
Bradleyem i Gaffeyem.
Nastpnie owiadczy: Major R. N. Jenson, polegy na polu
chway w dniu 1 kwietnia 1943 roku, jest od tej chwili honorowym
onierzem 2 puku strzelcw algierskich i otrzymuje sznur naramienny
Legii Honorowej".
* Genera brygady, pniej genera major Hugh J. Gaffey, dowodzi w owym
czasie 2 dywizj pancern.
** Adiutant generaa Pattona, poleg w czasie walk w Tunezji.
*** Haso grane przy podnoszeniu i opuszczaniu flagi.
 Pukownik Chauvin stan teraz w postawie na baczno z mojej
prawej strony; odegrano amerykaski sygna do opuszczenia flagi,
chorgwie opuszczono, a nasza orkiestra odegraa najpierw
Marsyliank, potem Star-Spangled Banner; na tym uroczysto si
zakoczya.
Francuski poczet sztandarowy skada si z porucznika Biarda,
ktry nis sztandar, i z czterech strzelcw. Kady ze strzelcw
odznaczony by Medalem Wojskowym, stanowicym najwysze
odznaczenie przyznawane francuskim szeregowcom i dowdcom
armii. Porucznik mia Wielki Krzy Legii Honorowej oraz Krzy
Wojenny z kilku palmami.
Oficerowie francuskiej kompanii wszyscy byli Francuzami,
wszyscy za onierze Berberami i bardzo piknie si prezentowali.
Zawsze zdumiewa mnie, jak bardzo rni si Berber ubrany w swj
codzienny strj, przypominajcy paszcz kpielowy, od Berbera w
mundurze. W mundurze wyglda znacznie lepiej.
 Rozdzia 2

Operacja Husky"

Z Zachodniego Zgrupowania Operacyjnego pozosta, po

przekazaniu jego onierzy i oficerw nowo sformowanej 5 armii, tylko
sztab 1 korpusu pancernego, ktry opracowa plany kampanii
sycylijskiej. Sztab korpusu zosta przed inwazj wzmocniony i po
wyldowaniu na Sycylii przemianowany na sztab 7 armii Stanw
Zjednoczonych.
Siami ldowymi aliantw dowodzi genera Harold Alexander; w
ich skad wchodzia brytyjska 8 armia pod dowdztwem generaa
Montgomery'ego oraz amerykaska 7 armia dowodzona przez generaa
Pattona. Na czele amerykaskich i brytyjskich si morskich sta admira
Andrew Cunningham, a na czele si powietrznych gwny marszaek
lotnictwa Arthur Tedder.
Armie wyldoway 10 lipca 1943 roku*, przy czym brytyjska 8
armia zaja poudniowo-wschodni, a amerykaska 7 armia
poudniowo-zachodni cz wyspy.
Oddziay 7 puku piechoty 3 dywizji piechoty, pod dowdztwem
pukownika H. B. Shermana, wkroczyy do Mesyny w nocy 16 sierpnia.
Rankiem 17 sierpnia do miasta przyby genera Patton Sycylia
zostaa opanowana. Kampania trwaa trzydzieci osiem dni.
P.D.H.

* W noc poprzerdzajc desant na Sycylii genera Patton usysza ze swej koi

rozmow dwch amerykaskich piechurw pod oknem. No, mam nadziej
mwi jeden e jak jutro rano wyjdziemy na brzeg, dowiemy si, e piechota
morska ju wyldowaa".
 INWAZJA NA SYCYLI

11 lipca 1943 roku

Genera Gay, kapitan Stiller i ja z kilkoma onierzami opucilimy
Monrovi w kutrze admiraa o godzinie 9.00 rano i dotarlimy do play
w Geli o godzinie 9.30.
Stojc na play zauwayem dwie ciarwki-amfibie (DU KW 2,5
ton) zniszczone przez miny przeciwpiechotne i okoo siedmiu maych
barek desantowych wyrzuconych na brzeg. Gdy robiem te
spostrzeenia, nieprzyjaciel otworzy ogie prawdopodobnie z dziaa
88- lub 105-milimetrowego. Pociski paday w wod w odlegoci mniej
wicej 30 jardw od play, samej play nie mogy jednak dosign ze
wzgldu na zason, jak dawao miasto.
Gdy nasz samochd rozpoznawczy zosta oczyszczony z wodo-
szczelnego smaru, postanowiem uda si do sztabu 1 dywizji,
znajdujcego si w odlegoci okoo trzech mil na poudniowy wschd
przy nadbrzenej drodze. Kiedy dostalimy si do Geli, zauwaylimy
po lewej stronie flag i postanowilimy odwiedzi pukownika W.O.
Darby'ego, dowdc rangersw*. Cae szczcie, gdybymy bowiem
dalej jechali drog, wpadlibymy na siedem niemieckich czogw,
ktre wanie wtedy posuway si w kierunku miasta.
Przybylimy na stanowisko dowodzenia rangersw w chwili, kiedy
pukownika Darby'ego i miasto zaatakowaa z pnocnego wschodu
spora liczba Niemcw i Wochw. Darby mia bateri zdobytych na
Niemcach dzia 77-milimetrowych, kompani K"
* Rangers nazwa komandosw amerykaskich.
3 batalionu 26 puku piechoty, dwa bataliony rangersw, kompani
modzierzy chemicznych 4,2 cala oraz batalion 39 puku saperw.
Czogi, ktre zbliyy si teraz na odlego tysica jardw z
prawej strony miasta, odciy pukownika Darby'ego od znajdujcej si
na prawo 1 dywizji.
Udalimy si na punkt obserwacyjny pooony okoo stu jardw za
lini frontu, skd wyranie moglimy obserwowa zbliajcego si
przez pola nieprzyjaciela, oddalonego od nas moe o 800 jardw.
Darby wysa na drogi patrole zoone z trzech transporterw
pgsienicowych. Tansportery te, przeznaczone nie do walki, lecz do
przewozu sprztu saperskiego, doskonale sobie radziy i bardzo
dokuczyy Wochom, pozbawionym, jak si wydawao, zmo-
toryzowanej artylerii.
Atak Wochw utkn zdaje si okoo godziny 11.50. Wrcilimy
do sztabu Darby'ego, aby sprawdzi, co si dzieje na prawo; z Geli
moglimy to widzie.
Wanie wtedy gdy tam dotarlimy, dwa bombowce typu
Hurricane zrzuciy na miasto bomby. Niemiecka artyleria, praw-
dopodobnie uniwersalne dziaa 88-milimetrowe, otworzya ogie.
Pociski dwukrotnie trafiy w budynek, w ktrym przebywalimy, i
wybiy dziur w dachu domu naprzeciwko, ale oprcz kilku cywilw
nikt nie ucierpia. Jeszcze nigdy nie syszaem takiego wrzasku.
Mniej wicej w tym samym czasie drog nadbrzen przyby z
Licaty* do Geli oficer z 3 dywizji z dziesicioma czogami.
Nadcigny rwnie dwa czogi z grupy bojowej B"**.
Kazaem Gaffeyowi zamkn luk midzy Gel a 1 dywizj i
wysa na pomoc Darby'emu kompani czogw. Rozkaz zosta
wykonany. Darby natychmiast kontratakowa na lewo i wzi 500
jecw. Zniszczylimy rwnie siedem czogw na wschd od Geli.

* 3 dywizja i grupa bojowa A" z 2 dywizji pancernej wyldoway w Licacie.

** Grupa bojowa ,,B" z 2 dywizji pancernej wyldowaa w Geli w dniu D + 1.
 W czasie kiedy przybyy oficer meldowa mi sytuacj 3 dywizji,
pojawi si genera Roosevelt*, ktremu powiedziaem, e 1 dywizja
poprzedniej nocy nie wykonaa swego zadania nie zdobya
wyznaczonego przedmiotu natarcia. Gwn przyczyn niepowodzenia
jest to, jak dalece mog oceni, e dywizja nacieraa bez dzia
przeciwpancernych i nie podcigna swej artylerii. Kiedy dywizj
kontratakoway niemieckie czogi, sprawia si doskonale i sporo z nich
zniszczya.
Nasza zdobycz wyniosa dzisiaj, zdaje si, czternacie czogw.
Sam widziaem jedenacie.
Postanowiem odjecha i zobaczy si z generaem Allenem** i
generaem Gaffeyem. Alina spotkalimy w drodze i zatrzymalimy si
na wzgrzu. Byo to okoo godziny 15.30. W tej samej chwili pojawio
si czternacie niemieckich bombowcw. Dziaa przeciwlotnicze
otworzyy do nich ogie. Zeszlimy z drogi, poniewa jednak biega
ona rwnolegle do kierunku lotu samolotw, spadao na ni sporo
odamkw pociskw. Jeden spad w odlegoci piciu do dziesiciu
jardw od miejsca, gdzie znajdowaem si z generaem Gaffeyem.
Podczas tego ataku widzielimy, jak zostay zestrzelone dwa
bombowce i jaki inny samolot.
Po tym incydencie wsiedlimy do naszych samochodw i po-
jechalimy do sztabu 2 dywizji pancernej. Podczas naszego pobytu tam
ostrzeliwaa nas niemiecka bateria, ale niezbyt celnie, zreszt moe
wzgrze za nami byo za wysokie, aby pociski mogy nad nim
przelecie, w kadym razie prawie wszystkie byy dugie.
Uzgodnilimy z Allenem i Gaffeyem, e rankiem zdobd lotnisko
Ponte Olivio.
Potem powrcilimy do Geli ju bez adnych incydentw; sdz
tylko, e nie jest zwyk rzecz, aby dowdca armii i jego szef sztabu
jechali okoo szeciu mil drog biegnc rwnolegle do frontw dwch
wrogich armii prawie w jednakowej odlegoci od obu.
W drodze powrotnej do Geli przypadkowo spojrzaem na morze. Z
frachtowca typu Liberty, bombardowanego przed p go-

* Genera brygady Theodore Roosevelt, zastpca dowdcy dywizji.

** Genera major Terry de la M. Alien, dowdca 1 dywizji.
dzin przez Niemcw, wydobywa si dym. Na naszych oczach
straszliwa eksplozja wyrzucia biae i czarne chmury dymu na kilka
tysicy stp w gr. Statek dosownie rozpad si na dwoje, ale w
chwili kiedy pisz te sowa, jakie sze godzin po wybuchu, jego tylna
cz wci utrzymuje si na powierzchni wody. Wikszo
znajdujcych si na pokadzie onierzy, ktrych byo tylko stu
pitnastu a moe nawet wszyscy zostaa uratowana.
Podczas gdy czekalimy na play w Geli na d, ktra miaa nas
przewie na Monrovi, zobaczyem najgupsz w wiecie rzecz, jak
mog zrobi onierze. Na piasku leao w stosach okoo trzystu
pisetfuntowych bomb oraz siedem ton rozpryskowych pociskw
kalibru 20 mm. Midzy bombami i skrzynkami z amunicj onierze
kopali sobie doy strzeleckie. Powiedziaem im, e jeli chc
zaoszczdzi subie pogrzebowej pracy, to bardzo adnie z ich strony,
lecz powinni kopa raczej w innym miejscu.
W czasie gdy im to klarowaem, ukazay si dwa bombowce
Hurricane i lotem koszcym przeleciay nad pla. Wszyscy onierze
szybko wskoczyli w dziury, ktre dopiero co wykopali. Chodziem tam
i z powrotem i tak ich zawstydziem, e szybko powyazili.
O godzinie 19.00 powrcilimy na Monrovi kompletnie prze-
moczeni. Myl, e jest to pierwszy dzie w lej kampanii, w ktrym
zasuyem na sw ga.
18 lipca 1943 roku
Od chwili naszego pomylnego natarcia na wybrzee 10 lipca przed
witem stale posuwalimy si naprzd, wyprzedzajc o kilka dni
zaplanowane terminy, a to dziki temu, e kiedy ruszylimy
nieprzyjaciela z miejsca, nie pozwolilimy mu si zatrzyma i jak to
si mwi deptalimy mu po pitach.
Naley to przypisa rwnie temu, e Wosi i Niemcy traci:
mnstwo czasu i wysikw oraz pracy i pienidzy na budowanie
pozycji obronnych. Jestem pewny, e podobnie jak w wypadku murw
Troi i murw zbudowanych przez Rzymian w Europie, nadmierne
zaufanie do swych pozycji obronnych obniyo ich
warto bojow. Gdyby jedn trzeci wysiku zuytego na bu-
downictwo woyli w walk, nigdy nie zdoalibymy zdoby ich
pozycji.
Trzeba przyzna, e wojska woskie, ktrych onierze w
wikszoci pochodz z pnocnych Woch, walczyy rozpaczliwie.
Oddziay niemieckie nie biy si tak dobrze jak te, ktre zniszczylimy
w Tunezji. Dotyczy to zwaszcza czogw. Ich zaogi wykazay
mstwo, brak im jednak byo wyczucia sytuacji.
Liczba jecw, dzia itd. lepiej ni sowa mwi o sukcesie
operacji. Porwnania to rzecz okropna, sdz jednak, e do dnia
wczorajszego 8 armia wzia okoo 5000 jecw.
Nieprzyjaciel zastawia puapki, minujc ciaa swych zabitych, i
kiedymy go minli, strzela do nas z tyu, uywajc pociskw dum-
dum; przyczyniao to nam pewnych strat, ale Niemcy mieli jeszcze
wiksze.
Na polu, na poudnie od lotniska Biscari, gdzie stoczylimy
powan walk, czuem zapach rozpadajcych si cia onierzy
nieprzyjacielskich na przestrzeni co najmniej szeciu mil wzdu drogi,
ktr jechaem.
W kilku wypadkach Niemcy zaminowali teren za oddziaami
woskimi, tak e prbujcy ucieka woscy onierze wylatywali w
powietrze. To, oczywicie, nie przysparza Niemcom mioci ze strony
Wochw.
Widziaem kilka przykadw wielkiego mstwa. Dziesitego kilka
woskich czogw wdaro si do Geli, ktrej broni pukownik Darby
dwoma batalionami rangersw. Darby osobicie nawiza walk z
jednym czogiem z odlegoci 50 jardw, strzelajc z rcznego
karabinu maszynowego ze swego jeepa. Kiedy stwierdzi, e pociski
nie przebij pancerza, popdzi pod ogniem trzech czogw na pla,
zapa dopiero co wyadowane dziako kalibru 37 mm, siekier rozwali
skrzyni z amunicj i na penym gazie wrci na wzgrze. Zaj
stanowisko niespena sto jardw przed nadjedajcym czogiem.
Pierwszym strzaem nie zatrzyma czogu, dopiero za drugim mu si to
udao. Jednake zaoga nie chciaa wyj, dopki Darby nie wrzuci na
czog granatu termitowego. To ich wykurzyo.
 Ktrego dnia oficerowi temu zaproponowano dowdztwo puku
oraz awans o jeden stopie, odmwi jednak, poniewa pragn zosta
ze swymi onierzami, ktrych wyszkoli. Tego samego dnia genera
Wedemeyer* poprosi o obnienie mu stopnia do stopnia pukownika,
aby mg obj dowdztwo puku. Oba te postpki uwaam za
wspaniae.
Podczas ldowania pewien porucznik artylerii wystartowa z barki
desantowej na swym lekkim samolocie na pasie startowym dugoci
okoo 50 stp zrobionym z siatki maskujcej. Przez cay dzie kry
nad miastem pod nieustajcym ogniem nieprzyjaciela. Samolot jego by
kilkakrotnie trafiony, pomimo to jednak porucznik przez cay czas
informowa dowdc 3 dywizji o sytuacji.
Pewien oficer amerykaski, prowadzc bark desantow z
onierzami, nie mg dotrze do brzegu, poniewa woda bya za
pytka, obrci wic bark w kierunku play i ze swego 20-mi-
limetrowego dziaka ostrzela nieprzyjacielskie karabiny maszynowe
zmuszajc je do milczenia. Umoliwi w ten sposb oddziaom wyjcie
na ld.
Wsparcie artylerii okrtowej, tj. ostrzeliwanie play ze znaj-
dujcych si na morzu okrtw, byo wspaniae. dalimy go nawet w
nocy, przy czym co trzecia salwa trafiaa w cel.
Tutejsi ludzie to najwiksi, zapomnieni przez Boga ndzarze, jakich
zdarzyo mi si widzie. Pewnego dnia, kiedy znajdowaem si w
miecie, a niewiele brakowao, aby nieprzyjaciel je zaj, pociski i
bomby zabiy kilku cywilw. Przez dwadziecia minut wszyscy w
miecie darli si jak kojoty.
Zwierzta maj tutaj lepsz opiek, s tuciejsze i wiksze ni w
Afryce; po'za tym wszystko jest o wiele gorsze ni w Afryce.
Dwukoowe wozy s bardzo osobliwe. Maj ksztat kwadratowego
puda o boku dugoci okoo 4 stp z czym takim w rogach i wzdu
cian wozu, co przypomina podprki u ka. Na deskach midzy tymi
podprkami wymalowane s obrazki. Pod wozem, midzy osi k a
dnem puda, znajduj si spiralne orna-
* Genera brygady Albert C. Wedemeyer.
menty, podobnie jak na gankach domw zbudowanych okoo 1880
roku.
Z chomta zaprzonego do wozu zwierzcia wystaje na dwie
stopy w gr szpic, a wiele koni przystrojonych jest pirami
umieszczonymi na naczku uzdy.
W cigu pierwszych dwch albo trzech dni, kiedy walczylimy w
bezporednim pobliu miast, mieszkacy nie byli, aby si delikatnie
wyrazi, przyjanie do nas usposobieni. Poniewa jednak
zademonstrowalimy im, e moemy zniszczy zarwno Niemcw, jak
Wochw, cakowicie si zamerykanizowali i spdzali czas na ebraniu
o papierosy.

Zdobycie Palermo
23 lipca 1943 roku
Dwudziestego pierwszego po poudniu zajlimy pozycj na
pnocny wschd od Castelvetrano, aby std rzuci 2 dywizj
pancern*, ktr dotychczas trzymalimy w tyle, w pobliu rodkowej
czci wyspy, tak e nieprzyjaciel nie mg si domyli, jak drog
bdzie si ona posuwaa.
Od godziny 4.00 po poudniu oddziay zajmoway pozycje i
znalazy si na miejscu przed zapadniciem zmroku. Rankiem roz-
poczy swj niepowstrzymany marsz.
Pierwsz faz stanowio przeamanie frontu nieprzyjaciela
znajdujcego si bezporednio przed nami. Dokona tego 41 puk
piechoty** wspierany przez batalion rednich czogw z 66 puku***.
Nieprzyjaciel rozpocz odwrt. Od tej chwili chodzio tylko o to, aby
koncentrycznie atakowa go czogami za kadym razem, gdy prbowa
nas zatrzyma, a zdarzyo si to trzykrotnie.
W jednym przypadku 75-milimetrowa haubica szturmowa na
transporterze pgsienicowym zaatakowaa niemieckie dziao kalibru
105 mm z odlegoci 500 jardw i zniszczya je. By to czyn rwnie
szczliwy, jak bohaterski.
* Dowdca genera major Hugh J. Gaffey.
** Dowdca pukownik, pniej genera brygady S. R. Hinds.
*** Dowdca pukownik, pniej genera brygady J. H. Collier.
 Ostatni raz zatrzymalimy si w grach na poudniowy zachd od
Palermo, ktre stanowio ciki orzech do zgryzienia; zdobylimy je
jednak ogniem artylerii i czogw.
Napotykalimy najbardziej pomysowe puapki na czogi, jakie
kiedykolwiek zdarzyo mi si widzie. Niemcy wykopywali do poowy
drogi z prawej strony rw dugoci okoo 18 stp, gbokoci okoo 10
stp i przykrywali go siatk drucian przysypana ziemi, tak aby nie
mona go byo dostrzec. Okoo trzydziestu stp dalej robili podobny
rw z lewej strony drogi. Przez kada z puapek rozcigali przeszkody
z drutu liczc, e czogi bd siq posuway nie zwaajc na nie i run
do dou. Na szczcie tak si nie stao. W innych miejscach
wykopywali puapki na czogi, szerokoci okoo 20 stp, gbokoci
okoo 15 stp, na przestrzeni kilku mil; poniewa jednak trzymalimy
si drg i przebijalimy si przez nie, puapki te nie sprawiay nam
wikszego kopotu.
Przejedaem przez kolumn wojsk i onierze 2 dywizji
pancernej bardzo gorco mnie witali. Wszyscy zdawali si mnie zna;
najpierw salutowali, a potem machali rka.
Kiedy zblialimy si do miasta, byo ciemno, zabraem wiec po
drodze w charakterze przewodnika pukownika R.F. Perry'ego, szefa
sztabu dywizji. Zdawao mu si, jak mwi, e miasto zostao ju
zdobyte, wobec czego postanowilimy przekona si na wasne oczy.
W pobliu miasta wzgrza po obu stronach drogi pony.
Wjechalimy na wykut w zboczu skay dug drog, prowadzca w
d poprzez nie koczc si wie. Ulica bya pena ludzi, ktrzy
krzyczeli: "Precz z Mussolinim!" i ,,Niech yje Ameryka!"
To samo byo, gdy wjechalimy do miasta. Tym, ktrzy przybyli
przed nastaniem ciemnoci znajdowa si wrd nich genera
Keyes* ludzie rzucali kwiaty pod nogi, obdarzali ich cytrynami i
arbuzami w takich ilociach, e owoce stay si prawie mierteln
broni.
Gubernator uciek, ale zapalimy dwch generaw, ktrzy

* Genera major Geoffrey Keyes by zastpc dowdcy 7 armii oraz dowdc

prowizorycznego korpusu na Sycylii.
owiadczyli, e s z tego bardzo zadowoleni, poniewa Sycylijczycy
nie s istotami ludzkimi, lecz zwierztami. Liczba wzitych tego dnia
do niewoli jecw dochodzia chyba do dziesiciu tysicy. 23 lipca
rankiem, kiedy przeprowadzaem inspekcj portu, przejechaem obok
grupy jecw; wszyscy wstali, zasalutowali i wznosili okrzyki.
Port nie jest zbytnio uszkodzony, natomiast zniszczenia wok
nabrzey s rzeczywicie przeraajce. Na gboko okoo dwch
przecznic waciwie kady budynek stanowi kup gruzw. Niektre
statki, mae parowe jednostki rybackie, zostay wyrzucone podmuchem
z wody i wyldoway na nabrzeach, a przynajmniej ja nie widz
innego wytumaczenia na to, e si tam znajduj. Wiele maych
statkw zostao zatopionych w porcie, niektre rozcite na dwoje.
Zajlimy na nasz sztab tak zwany paac krlewski i kazalimy go
jecom oczyci; byo to pierwsze sprztanie od czasw greckich.
Polecilimy rwnie jecom uprztn gruz z ulic i zasypa doy na
nabrzeach portowych.
Tutejsi Wosi daleko lepiej si prezentuj od tych, ktrych
wzilimy do niewoli w innych czciach Sycylii s rolejsi i starsi.
Zoy mi wizyt wikariusz kardynaa. Zapewniem go, e gupota i
dzielno armii woskiej zdumiay mnie: gupota poniewa walczyli
o stracon spraw, dzielno bo byli Wochami. Poprosiem go o
przekazanie im tego i rozpowszechnienie. Nastpnie owiadczyem mu,
e zademonstrowalimy ju nasz zdolno zniszczenia ich i jeeli nie
wycign z tego wnioskw i nie poddadz si, z pewnoci to
uczynimy. Prawd powiedziawszy, zarzdzone bombardowanie
powietrzne i morskie ju odwoaem, uwaaem bowiem, e dosy
ludzi zostao zabitych i e 2 dywizja pancerna bdzie moga zdoby
miasto nie zadajc nieprzyjacielowi zbdnych strat.
Sdz, e operacja ta wejdzie do historii, a ju z pewnoci do
historii Leavenworth*, jako klasyczny przykad waciwego uycia
broni pancernej; sdz rwnie, e badania historyczne wy-
* Szkoa dla wyszych dowdcw i sztabu generalnego.
ka, i korpus generaa Keyesa posuwa si szybciej przy silniejszym
oporze i po gorszych drogach, anieli Niemcy podczas swego
osawionego blitzu".
Jednake nie tracimy czasu i ruszylimy dzisiaj rano zdobywajc
pnocn drog; podcignlimy rwnie artyleri, ktra bdzie
wspiera ostateczne natarcie 2 korpusu majce si rozpocz za kilka
dni.

SZTAB 7 ARMII
Poczta polowa 758 Armia Stanw Zjednoczonych
1 sierpnia 1943 roku
Rozkaz oglny nr 10
DO ODCZYTANIA ODDZIAOM
onierze 7 armii i 12 zgrupowania lotnictwa taktycznego:
Wspierani przez marynark i lotnictwo wyldowalicie i w cigu
dwudziestu jeden dni nieustajcych walk i niestrudzonych wysikw
zabilicie lub wzilicie do niewoli 87 000 nieprzyjacielskich
onierzy; zdobylicie lub zniszczylicie 361 armat, 172 czogi, 928
ciarwek i 190 samolotw. Jestecie wspaniaymi onierzami.
Naczelny dowdca, genera Eisenhower, oraz dowdca grupy armii,
genera Alexander, s dumni i zadowoleni z waszych dziaa.
Teraz wejdziecie do walki wsplnie z brytyjsk 8 armi. Bdziecie
kontynuowali wasze niepowstrzymane natarcie, ktremu nic nie zdoa
si oprze. Koniec jest pewny i bardzo bliski. Nasz nastpny przy-
stanek Mesyna!
G.S. PATTON jr
Genera porucznik armii St. Zjed.
Dowdca
Rozdzielnik: D"

SZTAB 7 ARMII
Poczta polowa 758 Armia Stanw Zjednoczonych
22 sierpnia 1943 roku
Rozkaz oglny nr 18
onierze 7 armii:
Zrodzenie na morzu, przeszedszy chrzest bojowy uwieczony
zwycistwem, w cigu trzydziestu omiu dni nieprzerwaynch walk
i ustawicznych wysikw dodalicie peen chway rozdzia do historii
wojen.
Walczc zacicie przeciwko wszystkiemu, co Niemcy i Wosi mogli
wystawi najlepszego, odnosilicie niezawodne sukcesy. Szybko wa-
szego uderzenia, ktrego punktem kulminacyjnym byo zdobycie Pa-
lermo, dorwnuje zacitemu uporowi, z jakim szturmowalicie Troin
i zdobylicie Mesyn.
Zasugi kadego z was s rwne. Wytrwaemu mstwu piechoty i
niepohamowanej gwatownoci czogw dorwna nie milkncy huk
naszych zniszczenie siejcych dzia.
Saperzy dokazywali cudw przy budowie i utrzymywaniu niemo-
liwych drg biegncych terenem nie do przebycia. Suby obsugi
technicznej i zaopatrzenia dokazay cudu. Oddziay cznoci pooyy
ponad 10 000 mil kabla, a suba sanitarna ewakuowaa i opiekowaa
si naszymi chorymi i rannymi.
Marynarka zawsze udzielaa szczodrego i mnego wsparcia. W ci-
gu caej operacji lotnictwo nasze uniemoliwiao dziaalno lotnictwa
przeciwnika i niezmordowanie wspierao dziaania wojsk naziemnych.
W wyniku tych poczonych wysikw zabilicie lub wzilicie do
niewoli 113 350 nieprzyjacielskich onierzy. Zniszczylicie 265 czo-
gw, 2324 pojazdy oraz 1162 dziaa, a ponadto zdobylicie ogromne
upy wojskowe sigajce setek ton.
Znaczenie waszego zwycistwa wyrasta jednak poza ramy sukcesu
materialnego: zniszczylicie presti nieprzyjaciela.
Prezydent Stanw Zjednoczonych, sekretarz wojny, szef sztabu
generalnego oraz genera Eisenhower, genera Alexander i genera
Montgomery wszyscy skadaj wam gratulacje.
Chwaa wasza nigdy nie zaniknie.
G. S. PATTON jr
Genera porucznik armii St. Zjedn.
Dowdca

Na marginesie kampanii sycylijskiej

Padziernik, 1943 rok

Teraz, kiedy mino ju dosy czasu, wolno mi da Ci oglne

pojcie o odwrotnej stronie medalu kampanii sycylijskiej i o wy-
darzeniach, ktre po niej nastpiy.
Pierwszy sygna, e znajdujemy si w strefie transportowej,
otrzymaem, kiedy urawik do podnoszenia barki desantowej zama
si i barka uderzya w iluminator mojej kabiny. Przez chwil
mylelimy, e to bomba. Poniewa spalimy w penym rynsztunku,
natychmiast wyskoczylimy na pokad. Caa linia wybrzea, jak daleko
okiem sign, stanowia jedn mas pomieni. W niektrych
miejscach wygldao, jakby pony gry, w innych bya to jedna linia
ognia.
Od czasu do czasu wzdu poncego brzegu nagle byskay wiata
reflektorw przesuwajc si po wodzie. To byo bardzo interesujce,
chocia bowiem owietlay one pokad tak silnie, e mona byo czyta
gazet, jednak nieprzyjaciel widocznie nie by w stanie dostrzec nas z
ldu. Sdz, e zjawisko to ma co wsplnego z zaamywaniem si
wiata i z lekk mg powodowana przez poary.
Za kadym razem, gdy tylko zapony wiata reflektorw, z
naszych niszczycieli i okrtw dozorowych pdziy w ich kierunku
niezliczone pociski smugowe jak roje pszcz powracajcych do ula.
Reflektory natychmiast gasy.
Widziane przez nas wzdu brzegu poary wzniecane byy przez
nasze pociski, ktre zapalay pola pszenicy. Szczliwie dla
Sycylijczykw pszenica bya ju zebrana, paliy si wic cierniska.
Poudniowi Sycylijczycy s brudniejsi, jeli to jest moliwe, ni
wszyscy inni Sycylijczycy. Zdarzay si wypadki, e przez kilka dni
mieszkali w domach razem z trupami, bo byli za leniwi aby je
uprztn. Ale kiedy posyalimy kopaczy z wiertarkami*, aby
pochowa ciaa, byli bardzo li i mwili, e zmarych trzeba grzeba w
pozycji lecej, a nie stojcej. Dalimy im mono horyzontalnego
pochwku pozwalajc" kopa groby cywilom.
Na podwrzu za zajmowanym przeze mnie domem naliczyem
kiedy omioro dzieci, jedenacie kz, trzy psy, stadko kurczt i konia.
Wszystko to zbierao brudne odpadki z bruku. adne z nich jako nie
umaro. Przypuszczam, e ludzie, ktrzy wyroli na sosie
pomidorowym przyrzdzonym na sposb sycylijski, s uodpornieni. A
oto sposb, w jaki Sycylijczycy go przyrzdzaj: zbieraj pomidory, w
wielu przypadkach przejrzae, i rkami wy-

* Chodzi tu o wiertarki polowe suce do kopania otworw pod pale (przyp.

tum.).
ciskaj je na stare przecierada, arkusze papieru lub drzwi bd na
cokolwiek innego, co im wpadnie w rce. T krwist mas
pozostawiaj na kilka dni, po czym przenosz na tac i kad na
chodniku, aby wyscha. Poniewa ulice nigdy nie s sprztane, sos staje
si mieszanin pomidorw z kurzem penym zarazkw. Z ta oto
mieszanin jedz swoje macaroni.
Pod okiem Niemcw Wosi bardzo mdrze budowali schrony
bojowe. Prawd powiedziawszy, w wielu wypadkach a nazbyt
mdrze, poniewa maskowali je som i krzakami, tak e wystarczy
jeden nasz pocisk fosforowy, aby je zapali.
Niejednokrotnie zadawali sobie trud budowania przed schronami
domkw z gipsu. Aby wykorzysta schron, po prostu dawali kopniaka
w cian domku i ju go mieli. Pomimo e tych rzeczy byo mnstwo,
nie mielimy wikszego kopotu z ich niszczeniem. Jeden batalion
zlikwidowa trzydzieci dziewi w cigu jednego dnia.
Ze wzgldu na brak wody oraz z innych przyczyn postanowilimy
w czasie pobytu w Geli pi szampana. Przygotowalimy jedn
skrzyni, co zdawao si stanowi zapas a nadto wystarczajcy,
jednake po odwiedzinach wielkiej liczby straakw"*, zawarto jej
znika w cigu dwch dni. Trzeba byo zdoby tego trunku wicej. W
tym celu musielimy zwolni z wizienia, za wstawiennictwem
biskupa, naszego dostawc, ktry by przemytnikiem. Przebywa na
wolnoci akurat tak dugo, a sprzeda nam dostateczn ilo szampana,
po czym grzecznie powrci do swej celi.
Agrigento jest jednym z najwczeniejszych miast greckich, pniej
za byo jednym z najwczeniejszych miast kartagiskich. W Agrigento
znajduj si trzy bardzo pikne witynie greckie: jedna Junony, druga
Concordii, trzecia Heraklesa. witynie te czy wita droga; po obu
jej stronach znajduj si wykute w skale grobowce, obecnie wszystkie
okradzione.
* Jest to zoliwa nazwa nadana przez Pattona oficerom sztabw i tyw, ktrzy,
gdy przypadkiem znaleli si w strefie ognia, zawsze skonni byli przesadza
niebezpieczestwo i opowiada, jak to ,,gasili poary (przyp. tum.).
 Burmistrz miasta, ktry poza tym by archeologiem, oprowadzi
mnie po tych wityniach. Gdy przybylimy do wityni Heraklesa,
najwikszej, lecz znajdujcej si w najgorszym ze wszystkich stanie,
zapytaem go, czy zostaa ona zniszczona przez trzsienie ziemi. Nie,
generale odpowiedzia to s jeszcze nieszczsne skutki tamtej
wojny". Kiedy go zapytaem, ktra to bya tamta" wojna, usyszaem,
e witynia zostaa zniszczona w drugiej wojnie punickiej (218201
r. p.n.e.).
Pojawienie si w Agrigento w 470 roku p.n.e. Kartagiczykw jest
faktem interesujcym ze wzgldu na to, e wykazuje, i wojna globalna
nie jest czym nowym. W owym czasie Kartagina zwizana bya
rzekomym sojuszem z Kserksesem, krlem krlw, a raczej bya jego
wasalem. W tym okresie Kserkses zamierza przeprawi si przez
Hellespont w celu zaatakowania Grecji. Chcc zapobiec wysyaniu
przez Grekw z Syrakuz oraz z miast na obcasie buta" woskiego do
swojej ojczyzny posikw, Kserkses kaza Kartagiczykom wyldowa
na Sycylii i na woskim obcasie", aby zatrzyma kolonistw greckich.
Wystarczy wyobrazi sobie prac sztabu oraz ogrom przewidywa
koniecznych do zmontowania takiej operacji, kiedy podr kuriera z
Sardis do Kartaginy trwaa prawdopodobnie rok, aby przesta
przypisywa sobie, przy naszych byskawicznych rodkach cznoci,
tak wielkich zasug w dziedzinie dobrego planowania. Z drugiej strony,
armii kartagiskiej, ktra wyldowaa w Agrigento i na zachd od
miasta i ktra liczya 300 000 ludzi, dojcie do Syrakuz zajo pi lat,
a gdy ju tam przybya, zostaa cakowicie pokonana i kompletnie
unicestwiona.
Na maym skrzyowaniu drg zwanym Segesta ogldaem z
Hughem Gaffeyem najpikniejsz wityni greck i teatr, jakie
kiedykolwiek widziaem. Z wyjtkiem tego, e dach jej ju nie istnieje,
witynia zachowaa si w doskonaym stanie, chocia nie bya czsto
remontowana. Poniewa Grecy zostali wypdzeni z tej czci Sycylii w
roku 470 p.n.e., tj. okoo 2500 lat temu, witynia musiaa by
zbudowana jeszcze wczeniej.
Pewna osobliwo rzuca si w oczy przy ogldaniu tej wi-
tyni. Kolumny jej nie s zrobione, jak zazwyczaj, z jednego lub dwch
czy trzech blokw, lecz z wielu maych kamieni. I jeszcze jeden fakt
wart zanotowania, a mianowicie, e po upywie dwch i p tysica lat
jeszcze dzi w miejscach spojenia kamieni nie wetknie si ostrego
noa.
Gdy miaem mniej wicej osiem lat, pewien duchowny, pan Bliss,
opowiada mi, e kiedy zwiedza Partenon, pooy na jednym kocu
schodw swj jedwabny kapelusz, po czym przeszed na drugi ich
koniec, skd nie mg go dojrze. Pan Bliss wskazywa na to, e linie
proste byy w wityniach greckich faktycznie liniami krzywymi, a to
w celu nadania im przyjemnych ksztatw. Gaffey i ja powtrzylimy
to dowiadczenie w Segecie z pooonymi jeden na drugim stalowymi
hemami i faktycznie potwierdzio si, e pan Bliss mwi prawd
nie moglimy dojrze ich z drugiego koca schodw.
Teatr, mogcy pomieci chyba ze dwa tysice ludzi, pooony jest
na szczycie bardzo wysokiego wzgrza, tak e widzowie oprcz
grajcych aktorw mieli przed sob wspania panoram morza.
Prawdopodobnie Grecy, ktrzy zbudowali ten teatr, mieszkali w
miasteczku pooonym za nim, ale na skutek tego, e wszystkie stare
rzeczy nieuniknienie zuywane s przez nastpne pokolenia,
miasteczko ju nie istnieje, tylko lady jego mona rozpozna po tym,
e prawie wszystkie kamienie lece na wzgrzu nosz pitno obrbki.
Mwic o tym zuywaniu mam na myli rwnie Piz, ktra w
znacznej mierze zbudowana zostaa z kamienia zabranego z Kartaginy.
Miasto i port w Syrakuzach interesuj mnie specjalnie ze wzgldu
na to, e prawdopodobnie byy one scen wikszej liczby operacji
desantowomorskich ni jakikolwiek inny port w wiecie. Patrzc na
wody Syrakuz widziaem prawie na jawie greckie triremy i rzymskie
galery, Wandali, Arabw, krzyowcw, Francuzw, Anglikw i
Amerykanw, ktrzy aby tylko tych wymieni kolejno
szturmowali lub prbowali szturmowa ten port.
Kiedy po raz pierwszy przybylimy na Sycyli a to samo
dotyczy Sardynii i Korsyki zaskoczya nas wielka liczba wiey-
czek, ktrymi upstrzona bya linia wybrzea. Zostay one zbudowane
prawdopodobnie midzy 1500 a 1600 rokiem pod wpywem Genui.
Powstaway one w ten sposb, e jaki czowiek wyszukiwa dla siebie
odpowiednie miejsce na wiee, i budowa j. Potem szed do wadz i
proponowa, e obsadzi wie zaog, zoona na og z niego i jego
rodziny, o ile mu zapac. od nie by wygrowany na nasze
pienidze wypadaoby okoo 50 dolarw rocznie. Podobno takie jest
wanie pochodzenie tych wie, a nie od arabskich piratw.
Inn bardzo charakterystyczn cech, zwaszcza dla Sycylii, jest to.
e prawie wszystkie miasta przylepione s jak limaki do szczytw
przepacistych turni. Przy bliszym zbadaniu okazuje si, e
najwysza budowla na turni jest ruin normaskiego zamku.
Normanowie zdobyli Sycyli midzy rokiem 900 a 970 i wtedy
widocznie kady z panw normaskich zbudowa sobie wie w
wikszoci wypadkw bowiem s to wiee na najwyszej turni, jak
mg znale. Z biegiem czasu, w miar jak rosy jego bogactwa,
niekiedy dodawa do niej wewntrzny, a potem zewntrzny dziedziniec
otoczony murem, ale to nie byo regu. Miasto rozrastao si,
powikszane przez potomkw jego onierzy oraz przez ludno
miejscow, ktra przybliaa si do zamku, aby znale w nim
ochron.
Tak powsta paac krlewski w Palermo (Paleopolis" Polybiusa).
Zbudowany zosta na wulkanicznej skale, okolonej dwoma
strumieniami, na ktrej Arabowie wznieli zamek zwany ksar. Ta
wulkaniczna skaa poddana wielu zabiegom kosmetycznym" jeszcze
istnieje, a pierwotny ksar, zbudowany przez Arabw okoo 700 roku,
jeszcze dzi tworzy cz rodkowej wiey warownej paacu. Niestety,
paac rwnie poddano zabiegom kosmetycznym", tak e pierwotn
budowl pozna mona tylko po podziemiach i wewntrznych murach.
W podziemiach wiey warownej obejrzelimy skarbiec nor-
maski. Skada si on z dwch izb wykutych w kamieniu w taki
sposb, e jedna znajduje si wewntrz drugiej. Aby wej do izby
wewntrznej, trzeba byo otworzy dwoje drzwi i przej
przez may korytarzyk. Drzwi te byy tak skonstruowane, e kiedy
otwieray si zewntrzne, pozwalajce wej do korytarzyka,
wewntrzne automatycznie si zamykay. Gdy otwarte byy drzwi
wewntrzne, zamykay si zewntrzne. Wewntrz znajduje si d
gbokoci okoo 10 stp, w ksztacie kwadratu o boku dugoci 20
stp, na ktrego dnie spoczywa wyciosany z jednej skay blok. Na tym
to bloku gromadzono najwiksze skarby, jak wazy, naczynia itp.
W czterech rogach izby zwisaj z sufitu ogromne dzbany do wina
w ten sposb, e wchodzcy przez drzwi wartownik mg widzie, czy
kto nie wyci w ich dnie otworu. W tych wanie dzbanach
przechowywano pienidze.
Kiedy szturmowalimy te miasta lub przejedalimy obok nich,
oczami wyobrani widziaem mae grupy rycerzy i zbrojnych, ktrzy
tylko dlatego, i zajmowali te fortece, panowali nad znanym im
wiatem, i wyobraaem sobie, jak politowania godna bya sabo ich
broni i pancerza w porwnaniu z naszymi dziaami, czogami i
piechot, suncymi obok nieprzerwanym strumieniem.
Jednake istniay u nas pewne rzeczy, ktre wczeni rycerze oraz
ich niezbyt adnie pachncy towarzysze byliby zrozumieli i wymiali, a
mianowicie nasza zaimprowizowana kawaleria na muach. Chcc si
porusza w tym strasznym kraju, w ktrym przyszo nam walczy,
musielimy stworzy jednostki konne. onierze dosiadali, cokolwiek
im wpado w rce muy. osy, a czasem nawet woy. Sioda byy
bd konstrukcji miejscowej, bd zdobyte na Wochach lub po prostu
zrobione z materacw.
Spotkaem kiedy modego onierza ze zdobytym woskim
siodem, ktre niedbale umieci koniowi tu przy szyi. Gdy go
zatrzymaem pytajc, co sobie waciwie wyobraa tak siodajc
konia, zwierz opucio eb i onierz potoczy si na ziemie. Sdzi,
jak mi wytumaczy, e to jest wanie miejsce na siodo.
Przypuszczam, e jedyny raz, kiedy siedzia na jakim czworonogu,
byo to w cyrku, gdy jecha na gowie sonia.
Niemniej jednak ta zaimprowizowana kawaleria oddaa nam
ogromne usugi, a prawd powiedziawszy bez niej nie wygrali-
bymy wojny. aowalimy wszyscy, e nie mamy tutaj penej
amerykaskiej dywizji kawalerii z artyleri juczn. Gdybymy
dysponowali tutaj tak jednostka, ani jeden Niemiec nie uszedby nam.
ycie domowe tutejszych ludzi jest bardzo osobliwe. Jak si
wydaje, nigdy nie mogli si oni zdecydowa na gotowanie w jakim
specjalnie przeznaczonym do tego miejscu, tak e wszystko odbywa si
na ulicach. Ich sprzt kuchenny bardzo si od czasu naszego przybycia
ulepszy, poniewa uywaj teraz wyrzuconych przez nas
piciogalonowych blaszanek po oleju. Nie tylko gotuj na ulicach, ale
siedz na nich i, co jest bardziej rozpaczliwe, piewaj na dworze o
wszystkich godzinach dnia i nocy. Biorc za pod uwag, e ywi si
przede wszystkim czosnkiem, sprzedawanym przez starcw, ktrzy
nosz cae jego girlandy przewieszone przez ramiona, piew
Sycylijczykw dziaa nie tylko na ucho, lecz rwnie na nos.
Sycylijczyk o wiele lepiej troszczy si o zwierzta ni Arab i w
zasadzie nie uywa wdzida; kieruje swymi komi czy muami za
pomoc powodu. Tote zwierzta sycylijskie, od maego hodowane
przy domu, s najagodniejszymi pod socem istotami. Dotyczy to
rwnie muw. Aby skoni zwierzta do ruszenia z miejsca lub
pocignicia wozu, Sycylijczyk wydaje dwik bdcy czym
porednim miedzy bekniciem a stkniciem. Nie musi zatrzymywa
konia sowami, bo gdy tylko przestaje stka, ko automatycznie si
zatrzymuje.
Zabawna rzecz wydarzya si kiedy z onierzami marokaskimi.
Zjawi si u mnie jaki Sycylijczyk mwic, e chce si poskary na
zachowanie Marokaczykw czy Goumiers, jak ich nazywaj.
Zaznaczy, e doskonale wie, i wszyscy Goumiers s zodziejami, e
s rwnie mordercami i czasami pozwalaj sobie na gwacenie kobiet
to wszystko mj Sycylijczyk mg zrozumie i tolerowa, ale gdy
przyszli do jego domu, zabili jego krliki i obdzierali je ze skry w
jego bawialni tego ju byo za wiele.
Poniewa Sycylijczyk spdza wiksz cz ycia w pozycji
siedzcej, mogoby si, oczywicie, wydawa, e po tysicach lat
pomyla sobie o zrobieniu wygodnych miejsc do siedzenia, ale nie;
siada na skaach, w bocie, na pudach, jednym sowem na wszystkim,
tylko nie na krzesekach. Niemniej jednak s to bardzo pogodni ludzie
i, jak si wydaje, zupenie zadowoleni ze swego brudu, tote, moim
zdaniem, wszelka prba podniesienia ich do naszego standardu
yciowego, ktry ani by ich nie radowa, ani nie umieliby go oceni,
byaby bdem.
Korsyka wyglda doskonale, jak gdyby kto wycign z Gr
Skalistych ich najgorsz cz i zatopi j w oceanie. Nie wida na niej
nic oprcz szeregu wysokich, zupenie goych szczytw wzgrz, w
wikszoci wypadkw z gadkiego granitu. Wyrnia si ona jednak
dwiema charakterystycznymi cechami: jest cakowicie francuska i nie
ucierpiaa od nalotw. Uczucie, kiedy przybywa si do miasta, ktrego
bombardowanie nie obrcio w perzyn, jest wrcz szokujce. Ajaccio
stoi nietknite.
Neapol natomiast zosta okropnie zbombardowany, jednake dziki
wspaniaym czynom naszych ludzi doki s w do dobrym stanie.
Pompeja jest ideaem tego, czym powinny by ruiny. Daje ona
rwnie najlepsze wyobraenie o ludziach, ktrzy j zbudowali.
Wielka szkoda, e podczas naszych atakw musielimy bombardowa
ruiny. Na szczcie nie uszkodzilimy ich zbytnio.

Lot do Egiptu"

Poniewa o mojej podry do Kairu podawao radio i prasa, mog

ju teraz o tym pisa.
12 grudnia o godzinie 7.15 rano pukownik Codman i ja z omiu
oficerami sztabu 7 armii odlecielimy z Palermo najpierw do Benghazi,
gdzie zatrzymalimy si, aby nabra paliwa i zje lunch.
Lotnisko ley w odlegoci okoo 15 mil od miasta i jest usiane
odamkami maych bomb i pociskw, znajduje si jednak w dobrym
stanie. Okolica, chocia pozbawiona jakichkolwiek punktw
orientacyjnych oraz, praktycznie biorc, rolinnoci, tak e
wymaga specjalnych metod nawigacyjnych, jest jednak do falista i
sdz, e nie ma tu wiele takich miejsc, w ktrych oddziay w
odlegoci 1500 jardw nie byyby widoczne. Wpado mi na myl, e
gdyby istniay moliwoci wykorzystania balonw obserwacyjnych, to
bardzo by si tu przyday, albo nawet dawne drabiny dowdcw
baterii. Powierzchni ziemi tworzy co w rodzaju spieczonego bota
brunatnego koloru i o wiele atwiej jest przejecha tutaj anieli po
piaskach w okolicy Indio*. Kiedy jednak kilka pojazdw przejedzie
tym samym ladem, powierzchnia pka. Dlatego wanie
poinformowano nas, e na pustyni nie naley jecha ladami innych
wozw. W Indio za uwaalimy, e wanie najlepiej jest jecha tym
samym ladem. W ogle wydaje mi si, e na tych terenach dziaania,
zwaszcza czogw, s o wiele atwiejsze ni na naszej pustyni.
Z Benghazi polecielimy wprost przecz pustynie do Tobruku. Jest
to bardzo mae i mocno zniszczone miasteczko ze sztucznym portem
penym wrakw.
Std udalimy si w dalsz drog wzdu linii kolejowej do El
Alamein i, chocia lecielimy tu nad ziemi, widzielimy tylko
niewiele zniszczonych pojazdw i dzia, i waciwie adnych drutw.
Z El Alamein lecielimy wzdu wybrzea do Aleksandrii i dalej w
gr delty Nilu do Kairu. Ziele doliny Nilu ostro odcina si od
brunatnego koloru pustyni. Dowiedziaem si, e poza delt, szerok
okoo 150 mil, szeroko pozostaego terytorium Egiptu wynosi
niespena 30 mil, dugo za okoo 2500 mil.
Widok piramid, gdy zblialimy si do Kairu, przej mnie
prawdziwym dreszczem. Na lotnisku oczekiwa nas adiutant generaa
Henry'ego Maitlanda-Wilsona, major H. Chapman Walker, ktry
zabra mnie i Codmana do domu generaa, gdzie pozostawalimy przez
cay czas naszej wizyty. Genera by wprawdzie nieobecny, kiedy
przybylimy, ale w domu tym, bardzo skromnym, lecz wygodnym,
mieszka jego dawny szef sztabu oraz kilku oficerw. Dom pooony
jest okoo dwudziestu minut jazdy sa-

* Indio (Kalifornia) amerykaski orodek szkolenia w dziaaniach na pustyni.

mochodem na poudnie od miasta w dzielnicy, ktra nazywa si Madi.
Major Chapman Walker przygotowa bardzo obszerny program, ktry
po przejrzeniu zaaprobowalimy.
13 grudnia 1943 roku
Rankiem Codman, ja i major Chapman Walker wybralimy si z
sekretark generaa Wilsona, lady Ranforly, na zakupy.
Kair jest naprawd obrzydliwym miastem. Wyglda jak Nowy Jork
w 1928 roku i ludzie zachowuj si akurat tak samo. Z obu stron ulicy
stoi peno samochodw, a oprcz tego samochody zaparkowane s
porodku ulic. W sklepach handel idzie pen par; zdaj si one mie
mnstwo towaru, ale ceny zupenie horrendalne. Na przykad para
jedwabnych skarpetek, o ktr zapytaem, kosztuje 4 funty.
Chopi egipscy, ktrych jest mnstwo, stoj na wyranie niszym
poziomie ni chopi sycylijscy a tych uwaaem przedtem za dno
upadku ludzkiego. W czasie budowy tamy w Asuanie rozmnoy si w
wodzie w wielkich ilociach pewien gatunek limaka; limak ten jest
ywicielem glisty, ktra staa si spoecznym niebezpieczestwem. Na
skutek tych robakw egipski chop stale cierpi na bl brzucha; poza
tym jego popd pciowy jest zmniejszony. Aby uly swym
cierpieniom i przywrci sobie potencj, zacz pali haszysz. Daje to
podane wyniki przez kilka miesicy, po czym chop staje si
cakowitym impotentem i jest jeszcze bardziej podatny na glisty
istne bdne koo. Przed wojn handel haszyszem by cile
kontrolowany ku niezadowoleniu tubylcw; od czasu wojny mog
jednak dosta tyle haszyszu, ile tylko zechc, i s teraz bardzo
szczliwi. S oni niewypowiedzianie brudni tak pod wzgldem swych
obyczajw, jak ubrania. Widziaem chopa, ktry zaatwia si do
kanau ze sodk woda, podczas gdy poniej, w odlegoci najwyej
dziesiciu jardw, kobiety pray bielizn, a jeszcze troch dalej w d
kanau mieszkacy wioski czerpali z niego wod do picia.
Caa ziemia naley, praktycznie biorc, do okoo 1200 ludzi,
abstrahujc, oczywicie, od kilku milionw chopw, z ktrych kady
posiada w przyblieniu cztery pite akra. Reszta nie ma
nic. Przecitna paca chopa wynosi 50 dolarw rocznie, z czego musi
on jeszcze opaci wod do picia.
odzie aglowe na Nilu maj taki sam ksztat jak w antycznym
Egipcie, z tym tylko, e od roku 762 Egipcjanie przejli od Arabw
agiel aciski, zamiast bdcego poprzednio w uyciu agla
kwadratowego. Pomimo swego dziwnego wygldu odzie te doskonale
si spisuj; syszaem, e kiedy jaka angielska firma sprowadzia
specjalnie zbudowane barki aglowe sdzc, e wypr one miejscowe
aglwki. Egipcjanie omijali je z daleka. Tak dalece, jak ja mog
oceni, odzie tubylcw nie maj kila, lecz olbrzymi ster, ktry w
pewnym sensie spenia rol zarwno miecza, jak steru.
Po zakoczeniu zakupw poszlimy na cocktail do synnego hotelu
Shephearda. Cocktaile byy dobre, ale kosztoway okoo ptora dolara
jeden.
Po poudniu zwiedzilimy brytyjsk szko broni pancernej, ktra
jest bardzo interesujca, ale znacznie gorzej postawiona ni nasze w
Knox i Benning.

Ziemia wita
14 grudnia 1943 roku
Wystartowalimy do Jerozolimy o godzinie 7 rano, przelecielimy
nad kanaem tu na poudnie od jeziora Tenes w pobliu miejsca, w
ktrym przeprawiy si dzieci Izraela.
Do czasu tego lotu nigdy nie przyszo mi na myl, e w owym
czasie ydzi nie musieli nigdzie przechodzi w brd, poniewa midzy
Jeziorem Gorzkim a Morzem rdziemnym znajduje si pas pustyni,
na ktrym nie byo wody. ydzi jednak przeprawili si przez wod, a
rwnie Napoleon przeprawi si mniej wicej w tym samym miejscu i
take straci swoje bagae", kiedy wiatr zmieni kierunek.
Od kanau lecielimy wzdu linii posuwania si Allenby'ego i koo
Wadi El Arish przelatywalimy nad miejscem, gdzie odbya si bitwa.
Przeszkoda ta nie jest taka straszna, jak podaj ksiki, ktre czytaem.
 Beersheba i okoliczny rejon nie robi wraenia terenu zbyt
trudnego, niewtpliwie jednak z dala od studzien jest to absolutne
morze piasku i trudno poj, jak korpus kawalerii Allenby'ego mg si
tam posuwa.
Z Beersheby lecielimy nad Hebronem i Betlejem, po czym, gdy
znajdowalimy si na poudnie od Jerozolimy, skrcilimy na zachd.
Wyldowalimy w Aquir, w pobliu wybrzea, gdzie czekao na nas
kilka samochodw, i skd pojechalimy do Jerozolimy odlegej o 30
kilometrw.
Jedynym usprawiedliwieniem dla okrelenia Palestyny jako krainy
mlekiem i miodem pyncej" jest kontrast z otaczajc j bezporednio
pustyni. Palestyna to nic innego jak jaowe, kamieniste wzgrza, na
ktrych kilka drzew oliwnych umoliwi niepewny byt. Nie
widzielimy ani jednego ula, chocia byo tam sporo drzew mimozy.
W Jerozolimie powita nas genera major D. F. McConnell,
dowdca tego okrgu. Przydzieli on nam jako przewodnika bry-
tyjskiego duchownego od duszego czasu zamieszkaego w Jero-
zolimie, ktry mia nam pokaza rzeczy warte widzenia.
Wjechalimy do miasta przez bram, ktr szturmowa podczas
zdobywania go (1099 rok) Tancred. witynia Grobu witego
obejmuje oprcz samego Grobu Chrystusa take miejsce, w ktrym sta
krzy. Zarzdza ni grupa zoona z katolikw, Grekw i Koptw, a
odwiernym jest, dziwnym zrzdzeniem losu lub na skutek brytyjskiej
mdroci politycznej, mahometanin.
Uderzyo mnie jako co odbiegajcego od normy to, e przez cay
czas mej wizyty w Jerozolimie strzego mnie czterech ludzi z wywiadu,
a najdziwniejszym byo, e gdy zwiedzaem Grb, weszli oni razem ze
mn. Ludzie musz mie bardzo mao zaufania do siebie, aby obawia
si morderstwa w takim miejscu.
Od Grobu udalimy si do Kaplicy Krzyowcw, gdzie pasowani
byli Rycerze Jerozolimy. W kaplicy znajduje si miecz, uywany
podobno przy tej uroczystoci. Moim zdaniem, miecz jest podrobiony,
poniewa gaka rkojeci nie ma waciwego ksztatu, a miecz nie jest
dostatecznie ciki. Gaki na mieczach krzyowcw byy zazwyczaj
wykute w formie kamienia lub kulki oowiu,
ktra dawniej bya faktycznie tam przytwierdzona. Ta gaka miaa
ksztat spaszczonego odzia. Rkoje i klinga miay waciwy
ksztat.
Std udalimy si na miejsce, gdzie sta krzy. Wiksz cz gry
rozwalili Rzymianie, gdy okupowali Palestyn; zasypali wtedy Grb i
wznieli nad nim wityni Wenus. Jednake otarz znajduje si
podobno dokadnie w miejscu, gdzie sta krzy.
W kaplicy kupiem raniec dla Mary Scally* i daem go po-
wici u otarza.
Gdy opucilimy koci, przeszlimy drog krzyow bdc
teraz brudn uliczk do miejsca, gdzie znajdowao si rzymskie
forum. Wydaje mi si, e odlego wynosi niespena p mili. Oprcz
uznawanych przez katolikw stacji krzyowych Grecy maj kilka
dodatkowych, tak e dla kapana greckiego przejcie wzdu ulicy jest
spraw caodziennej wdrwki, poniewa musi si on zatrzymywa
przed kad z nich.
Nastpnie wsiedlimy do samochodw i pojechalimy do Ogrodu
Gethsemana, gdzie ronie jeszcze kilka drzew oliwnych, ktre mogy
si tam znajdowa rwnie za czasw ukrzyowania Chrystusa.
Po lunchu u dowdcy okrgu pojechalimy z powrotem na
lotnisko. Do Kairu lecielimy wzdu wybrzea nad Gaz. Chocia
dobrze wypatrywaem, nie zauwayem adnych ladw walk,
rozpoznaem jednak cian kaktusw, w ktrej utkny czogi.
Przybylimy do Kairu z zapadniciem ciemnoci, przebywajc w cigu
jednego dnia drog, ktra dzieciom Izraela zabraa czterdzieci lat.
Pitnastego pewien wybitny uczony mia nam pokaza co
specjalnie interesujcego; sdzilimy, e chodzi o piramidy. Zaje-
chalimy po tego geniusza do hotelu Shephearda, lecz gdy mu
powiedziaem, e chc zobaczy piramidy, by zupenie wstrznity;
owiadczy, e mieszka w Kairze wprawdzie ju od lat czterdziestu, ale
by tam tylko raz, ponadto za jedyn warta widzenia rzecz s w
Kairze meczety. Owiadczyem mu, i
* Dziewidziesicioletnia piastunka generaa Pattona.
wszystkie meczety, ktre chciaem obejrze, ju widziaem i wobec
tego rezygnuj z jego usug.
Pojechalimy do piramid i wzilimy tam miejscowego prze-
wodnika, do wygadanego, lecz zupenego ignoranta. Piramidy bardzo
mnie rozczaroway. Nie s ani tak wielkie, ani tak imponujce, jak
piramidy zbudowane wok miasta Meksyk. Sfinks znajduje si w
opakanym stanie i jest mniejszy, ni oczekiwaem. Natomiast wykuta
w skale witynia u stp Sfinksa jest wspania budowl. Podobno
Egipcjanie ustawiali bloki skalne jeden na drugim i wykuwali w nich
kaplice i groby.
Jeden z grobowcw pokryty jest pyta dugoci okoo 20 stp,
szerokoci 6 stp i gruboci 2 stp; dach ten, wsunity we wcicia w
pionowych cianach, jest gadko wypolerowany. Polerowano i ciosano
dutami z brzu, Egipcjanie mieli bowiem jaki sposb hartowania
brzu, ktry poszed w zapomnienie.
O godzinie 5.30 wygosiem prelekcj na temat operacji de-
santowych dla wszystkich oficerw dowdztwa rodkowego Wschodu;
byo ich okoo piciuset. Wydaje mi si, e prelekcja bya udana,
poniewa wbrew brytyjskim zwyczajom oficerowie oklaskiwali mnie, a
od kilku otrzymaem listy; jeden z oficerw napisa, e w cigu caej
swej dotychczasowej kariery nie nauczy si tyle, ile w czasie mego
trzydziestominutowego odczytu.
16 grudnia 1943 roku
Genera major Beaumont Nesbitt, ktry mia odwiedzi stra-
akw", zabra mnie do hotelu Shephearda, skd wraz z pozostaymi
oficerami sztabu pojechalimy wzdu sodkowodnego kanau do
orodka szkoleniowego dziaa desantowych, znajdujcego si na
brzegu maego Jeziora Gorzkiego. Brytyjczycy tak si zainteresowali
moja wczorajsz prelekcj, e poprosili mnie o powtrzenie jej dla
okoo dwustu oficerw uczcych si w orodku oraz dla komendanta
orodka, generaa porucznika R.M. Scobiego.
Orodek szkoleniowy, chocia daleko mu pod wzgldem wielkoci
i jakoci do naszego w Mostaganum, przewysza go, jeli chodzi o
niektre metody. Maj tam oni zbudowane w wodzie makiety burt
okrtw, do ktrych mog podpywa barki desan-
towe; onierze maja wic mono szkolenia si w schodzeniu po
siatkach burtowych do odzi w ruchu.
W drodze powrotnej zapaa nas prawdziwa burza piaskowa;
niewiele mona byo widzie.
Genera Henry Maitland-Wilson powrci i by na obiedzie. Jest
bardzo duy i jowialny. Zrobi na mnie wiksze wraenie ni
jakikolwiek inny oficer brytyjski. Wszyscy, cznie z generaem, byli
bardzo ciekawi, co myl o generale Montgomerym, byem jednak
bardzo ostrony w wypowiedziach i nie daem z siebie nic wycign.
Siedemnastego genera Nesbitt zabra mnie do generaa Andersa,
dowdcy polskiego 2 korpusu. W towarzystwie generaa Andersa i
oficerw naszego sztabu pojechalimy do obozu polskiego w pobliu
Faqus po wschodniej stronie delty. Wystawiono nam oddzia honorowy
zoony z bardzo adnie prezentujcych si onierzy. Potem by lunch;
podczas lunchu genera Anders przypi mi dystynkcje polskiego
generaa porucznika, na ramieniu za emblemat polskiego 2 korpusu.
Nie pozwoliem si zdystansowa i daem mu dystynkcje amerykaskie
oraz emblemat 7 armii na rami.
Genera Anders zrobi na mnie silne wraenie jako bardzo mski
typ. Podczas pierwszej wojny wiatowej zajmowa on stanowisko szefa
sztabu rosyjskiej dywizji. By siedem razy ranny i dwukrotnie otrzyma
za mstwo polskie odznaczenie. Oddziay polskie prezentuj si
najlepiej ze wszystkich, jakie kiedykolwiek widziaem, cznie z
brytyjskimi i amerykaskimi. miejc si powiedzia mi, e jeeli jego
korpus dostanie si pomidzy armi niemieck i armi rosyjsk, bdzie
w kopocie, z ktr bardziej pragnby walczy.
Po przegldzie 2 korpusu polskiego pojechaem z pukownikiem
Cummingsem* do Aleksandrii, dokd zaprosi nas dowdca si
zbrojnych Lewantu, kontradmira sir Arthur Willis. Przejechalimy ca
delt, niestety, jednak wiksz cz podry odbylimy po ciemku, tak
e niewiele widzielimy.

* Pukownik Robert E. Cummings, szef suby tyw przy generale Pattonie

podczas caej suby zamorskiej.
18 grudnia 1943 roku
O godzinie dziesitej przyszed do nas pukownik Mosely, ktry
cztery razy bra udzia w Grand National, i zabra nas do jachtklubu;
tutaj spotkalimy pewnego admiraa i jego kutrem zwiedzilimy port.
Potem obejrzelimy brytyjskie warsztaty naprawcze czogw,
bardzo imponujce pod wzgldem wielkoci, ale niewiele mwice,
jeli chodzi o organizacj i techniczn obsug. Midzy innymi
zauwaylimy, e uszczelki robi si rcznie.
Wrcilimy do Kairu przez pustyni, przebywajc okoo 150 mil.
19 grudnia 1943 roku
Kair opucilimy o godzinie 7 i polecielimy w gr Nilu do
Karnaku. Genera Wilson przydzieli nam majora Emory'ego, w yciu
cywilnym wybitnego egiptologa, zastpc Cartera, kierownika
ekspedycji, ktra odkopaa grobowiec Tutenchamona.
Karnak ley na wschodnim brzegu Nilu. Z lotniska pojechalimy
kilkoma rozklekotanymi fordami nad rzek, przez ktra przeprawilimy
si miejscow odzi. Na drugim brzegu wsiedlimy do trzech innych
fordw i pojechalimy najpierw do Doliny Krlw. Byo to niezwykle
interesujce, tym bardziej e major Emory osobicie prowadzi wiele
prac wykopaliskowych.
Najpierw weszlimy do grobowca krla Tutenchamona; jest on, jak
twierdzi major Emory, bardzo may. Mieciy si tu pierwotnie trzy
sarkofagi i jedna kamienna trumna. Obecnie pozosta na swym miejscu
tylko drugi sarkofag ze szcztkami krla Tutenchamona. Pierwszy
sarkofag, z masywnego zota, ktrego warto w sztabach wynosi 7000
funtw, znajduje si w muzeum w Kairze. Sarkofag, w ktrym
spoczywa krl Tutenchamon, jest z drzewa, lecz obity zot blach.
Trzeci, zewntrzny sarkofag znajduje si rwnie w muzeum w Kairze.
Major Emory twierdzi, e grobowiec krla zbudowany zosta jako
przybliona replika jego domu, a w kadej izbie grobowca znajdoway
si sprzty takie same jak w odpowiedniej izbie paacu. Twierdzi on
rwnie, e chocia w grobowcu Tuten-
chamona znaleziono mnstwo cennych rzeczy, to w niejednym z
grobw, po ktrych nas oprowadza, musiao by ich nieskoczenie
wicej, w porwnaniu bowiem z grobowcami Ramzesw, grobowiec
Tutenchamona jest zaledwie maym schowkiem.
Z Doliny Krlw pojechalimy do Teb i zwiedzilimy grobowiec
jakiego wielkorzdcy, ktry y za czasw nastpcy Tutenchamona.
Grobowiec ten by nadzwyczaj interesujcy z dwch wzgldw: po
pierwsze odkry go i otworzy major Emory; po drugie jest jednym z
nielicznych miejsc w Egipcie, gdzie nie widzi si stereotypowych form
paskorzeby. Paskorzeba z jednej strony wejcia do grobowca naley
do starego typu. Poza tym grobowiec jest do unowoczeniony, a to
dlatego, e podczas podry subowej wielkorzdcy nastpia reforma
religii i poowa grobowca zostaa zbudowana, zanim wielkorzdca ten
przyj zreformowan religi, druga poowa za potem.
Godne uwagi jest rwnie to, e mona tutaj zaobserwowa, jak
pracowali Egipcjanie. Na nie ukoczonej cianie grobowca wida
rysunki artystw, ktrzy krelili wzory rzeb, obok tego rzeby w
surowym stanie i wreszcie rzeby gotowe.
Potem pojechalimy do wityni i miejsca, gdzie mieszka Ramzes
II. Jest tu bardzo interesujca rzecz. Podczas walk w Syrii Ramzes
spotka si z blankowanymi parapetami i kaza zbudowa blanki w
swym paacu.
Przeprawilimy si na drug stron rzeki i po lunchu zwiedzilimy
witynie w Luksorze i Karnaku. Dzieli je odlego okoo p mili.
Kto, kto interesuje si ruinami, powinien obejrze najpierw ruiny
nieegipskie, poniewa wobec ruin egipskich s one niczym.
Na dziedzicu w Karnaku znajduje si rzymskie forum, samo przez
si bardzo imponujce, lecz tak usunite w cie przez monumentalne
pomniki egipskie, e czowiek go po prostu nie widzi, jeli kto nie
zwrci na nie jego uwagi.
W Karnaku znajduje si jeszcze pochylnia, po ktrej Egipcjanie
staczali kamienie pod budow swych gmachw.
W wityni stoi kilka obeliskw. Major Emory zwrci nasz
uwag na nastpujcy fakt: nasi wykwalifikowani inynierowie,
ktrzy wznosili obeliski w Nowym Jorku, Londynie, Paryu i Ma-
drycie, chcc umieci je idealnie pionowo, poobtukiwali ich pod-
stawy; obeliski w Karnaku natomiast, wace kady co najmniej 70
ton, nie s uszkodzone i ustawione s bez zarzutu.
Powrcilimy do Kairu, gdzie wyldowalimy po zapadniciu
ciemnoci. Nastpnego dnia, 20 grudnia, polecielimy do Palermo.

Malta

Marszaek lord Gort zaprosi mnie na Malt. Tak wic po podry

do Algieru udaem si tam samolotem z pukownikiem Codmanem i
kapitanem Stillerem. Wystartowalimy rankiem 4 stycznia 1944 roku.
Poniewa na Malt mielimy przyby o godzinie trzeciej, byo do
czasu, aby przelecie nad polami walk, ktre toczy tu 2 korpus
ubiegej wiosny.
Kiedy znajdowalimy si okoo 60 mil na pnocny zachd od
Konstantyny, pilot, kapitan Hetzer, powiedzia mi, e widzia tu kiedy
w okolicy rzymskie ruiny, wobec czego zaczlimy ich szuka. W
kocu znalelimy je. Jest to do due miasto z dobrze zachowan
okaza wityni i adnym teatrem, a jednak jego nazwy nigdy nie
widziaem na adnej mapie.
W pobliu Tebessy przelatywalimy nad okolic, gdzie po raz
pierwszy objem dowdztwo 2 korpusu. Oczami wyobrani widziaem
pola pokryte czogami, dziaami i namiotami; ale nawet po tak krtkim
czasie wszelkie lady pobytu wojsk zatary si.
Wielkie skady w Tebessie, ktre stanowiy cel uderzenia Niemcw
przez przecz Kasserine, zostay zlikwidowane i nic nie wskazuje na
to, e kiedy tu byy. To samo dotyczy Feriany, gdzie znajdowao si
nasze stanowisko dowodzenia, i Gafsy.
Widok terenu, w ktrym walczylimy w czasie bitwy pod El
Guettar, daje peny obraz doskonaoci amerykaskiego onierza.
Gry te stanowi niemoliwie trudny teren. Rad jestem, e w czasie
bitwy nie zdawaem sobie z tego sprawy, gdy nie moglimy dosta
samolotu, aby obejrze okolic, i decyzje musielimy podejmowa
opierajc si na mapach. Gdybym wiedzia, jakie trudnoci nas czekaj,
moe nie bybym tak miay; ale zawsze trzeba
pamita o tym, e dla nieprzyjaciela teren jest rwnie trudny jak dla
nas.
Natomiast droga wysadzana drzewami gumowymi, ktra prze-
biegaa przez nasze pozycje i kosztowaa mnie tyle godzin penych
niepokoju, nie jest nawet w czci tak niebezpieczna, jak to wyglda na
mapie; gdybym mg j obejrze z lotu ptaka, prawdopodobnie
spabym lepiej.
Nastpnie lecielimy nad miejscowoci Maknassy, gdzie
wszystkie szcztki oraz stracone tu przez nas czogi rwnie zostay
uprztnite.
Na Malt przylecielimy o godzinie trzeciej; jest ona zupenie inna,
ni sobie wyobraaem: prawie caa pokryta wioskami, midzy ktrymi
stoczone s malutkie plka. Jedyne miejsca, gdzie ich nie ma, to
lotniska.
Podoe wyspy stanowi porowaty kamie, w kamienioomach
mikki jak drzewo, ktry jednak na powietrzu twardnieje.
Dua cz najwaniejszych instalacji na Malcie zostaa prze-
niesiona, jak wszystkim wiadomo, do podziemi, aby uchroni je przed
niemieckimi bombardowaniami. Nie sdz jednak, aby ktokolwiek
wiedzia, jak wielkie s te podziemia, i jak stosunkowo atwo byo je
budowa. Robota dokonana przez Brytyjczykw od czasu ,,blitzu" jest
warta najwyszej pochway.
Wszystkie instalacje korpusu lotniczego, cznie z podziemiami,
pokaza nam mj przyjaciel, marszaek lotnictwa Park, ktry dowodzi
lotnictwem brytyjskim na Malcie podczas toczonych tam walk i ktry
dokona tam wspaniaej roboty. Jednostki RAF na Malcie s najlepiej
wyszkolonymi i najlepiej zdyscyplinowanymi jednostkami si
powietrznych, jakie kiedykolwiek widziaem
amerykaskie czy brytyjskie.
Nastpnego dnia kapitan Holland, adiutant lorda Gorta, zabra nas
na przejadk po wyspie. Zwiedzilimy fortyfikacje, baseny portowe,
kilka kociow i inne obiekty godne uwagi.
Fortyfikacje s innego typu ni te, ktre dotychczas widziaem,
poniewa pochodz z okresu przed Vaubanem*, niemniej

* S. Vauban marszaek Francji, inynier wojskowy (16331707), stworzy

nowy system fortyfikacji, zaoy wiele twierdz (przyp. tum.).
jednak s odporne na ogie artylerii. To znaczy, e grubo murw
wynosi 8 do 16 stp, a otwory strzelnicze przystosowane s raczej do
dzia ni do broni rcznej.
Podczas oblenia w 1528 roku trzech fortw jednego na
wyspie, a dwch innych na dwch pwyspach bronio okoo
czterystu rycerzy i koo omiuset onierzy zacinych przeciwko
okoo 40 000 Turkw.
Charakter wyspy sprzyja budowie fortw i korzyci te zostay
wyzyskane; wystarczy bowiem obciosa skay, aby stworzy mur.
Obupane bloki kamienne suyy do podwyszenia murw.
Najciekawsz rzecz, jak tutaj widziaem, jest biblioteka Rycerzy
Maltaskich. Oprowadza nas po niej bibliotekarz, ktry wada w
mowie i pimie dziewicioma jzykami, jest wic w stanie tumaczy
cenn kolekcj rkopisw.
Rkopis z 1420 roku, opisujcy ywot witego Antoniego, ktrego
przez cae ycie cigay demony pod postaci piknych kobiet,
specjalnie mnie zainteresowa, poniewa jeden z rysunkw przedstawia
sklep patnerza; w sklepie tym wisz zbroje pochodzce z okresu od
1100 do 1400 roku, tak jak u nas wywiesza si ubrania w lombardzie.
Interesujce jest to, e wikszo historykw skonna jest klasyfikowa
zbroje wedug dat, a tutaj mamy widoczny dowd, e jeszcze w 1400
roku uywane byy wszystkie typy zbroi, zarwno kolczugi, jak i kute
blachy.
Inny, bardzo interesujcy dokument to pierwodruk Biblii dru-
kowany drewnian czcionka. Wszystkie due litery byy iluminowane,
a nie drukowane.
Aby zosta przyjtym w poczet Rycerzy Maltaskich, trzeba byo
wykaza si szlachectwem od szesnastu pokole. Tak wic, gdy kto
chcia zosta rycerzem, musia przedstawi cae swe drzewo
genealogiczne, badane przez kolegium heraldyczne, ktre po
stwierdzeniu prawidowoci przyjmowao kandydata. Poniewa te
drzewa genealogiczne rycerzy od 1100 roku do ostatnich czasw
przechowywane s w bibliotece, tworz one najwikszy tego rodzaju
zbir historyczny w wiecie.
Oprcz szesnastu pokole szlachectwa od rycerza wymagano
jeszcze, aby spdzi osiemnacie miesicy jako wojownik na galerze i
aby pracowa w szpitalu.
Rycerze musieli rwnie zoy cztery lubowania: ubstwa,
czystoci, pokory i posuszestwa. lub ubstwa wymaga oddania
czterech pitych swego mienia zakonowi. Jednake, gdy rycerz odnosi
sukcesy, otrzymywa od zakonu stokrotny zwrot tego, co odda, tak e
wikszo z nich umieraa w bogactwie. Dotyczyo to zwaszcza okresu
sprzed 1800 roku, kiedy rycerze mieli co w rodzaju monopolu na
kaperstwo na Morzu rdziemnym i wykorzystywali sw nienawi do
Turkw, aby maskowa ni pirackie wypady prowadzone na wasn
rk tak przeciw Turkom, jak przeciw wszystkim innym, ktrych mogli
przyapa.
lub czystoci nie by zbytnio przestrzegany. Tylko jeden Wielki
Mistrz, chcc zniechci swych podwadnych do amorw, zarzdzi,
aby wszystkie dziewczta zamieszkay po drugiej stronie portu; gdy
wic ktry rycerz pragn ujrze dam swego serca, musia do niej
pyn dk, sprowadzajc na sw gow niesaw. Niesawa zdaje si
polegaa na tym, e inni rycerze zachcali go okrzykami.
lub pokory polega po prostu na tym, e kady rycerz musia trzy
razy obmy nogi ndzarzowi. lub posuszestwa by rygorystycznie
przestrzegany.
Ciekawe jest, e przecitny Maltaczyk nigdy nie widzia gry,
rzeki, jeziora, lasu i pocigu i, zdaniem moich przyjaci, wcale ich
widoku nie pragnie.
 Cz druga
OPERACJA OVERLORD
To krtkie sprawozdanie z dziaa 3 armii i 19 zgrupowania lotnictwa
taktycznego pod dowdztwem generaa brygady, pniej generaa ma-
jora O.P. Weylanda, w niedawno zakoczonej wojnie jest w popiechu
spisan osobist relacj na uytek mojej rodziny oraz kilku starych i
bliskich przyjaci.
Przepraszam, e tak czsto pojawia si tu zaimek pierwszej osoby, a
poniewa poddaem krytyce wielu ludzi nie znajc zagadnienia od ich
strony, musz doda, e relacja moja jest oparta na faktach tak dalece,
jak dalece byem w stanie to uczyni czerpic z moich osobistych
notatek z okresu, kiedy to pisaem.

G.S.P., jr
Lipiec-Sierpie 1945 roku
 Rozdzia 1
Kampania we Francji; Avranches, Brest do Mozeli

1 sierpnia do 24 wrzenia 1944 roku

28 lipca 1944 roku generaowi Pattonowi powierzono dowdztwo
nad wojskami 3 armii, znajdujcej si wwczas na europejskim
kontynencie.
1 armia rozpocza natarcie na St.-Lo 26 lipca. Nabierajc w
nastpnych dniach impetu, natarcie to osigno swj punkt szczytowy
w chwili, gdy genera Patton rzuci sw 3 armi 1 sierpnia na
Pwysep Bretoski.
W cigu dwch tygodni oddziay 3 armii zapdziy uciekajcych na
pwyspie Niemcw do portw Lorient i Brest, oczyciy Loar do
Angers i w swym marszu na wschd miny Le Mans i Alenon. Pod
koniec sierpnia Niemcy wci jeszcze byli zamknici w portach
Bretanii, a 3 armia, nabierajc w swym pdzie na wschd coraz
wikszego tempa, omina Pary i dotara do Reims, Verdun i
Commercy.
Ju 5 wrzenia jednostki 3 armii znalazy si w Metzu i w Pont--
Mousson, a 15 wrzenia oddziay 12 i 20 korpusu dotary do Mozeli, w
niektrych za miejscach j przekroczyy. Odgrne plany zahamoway
posuwanie si 3 armii na wschd, a na skutek braku paliwa i innego
podstawowego zaopatrzenia oglne natarcie zostao cakowicie
zatrzymane.
Kampania ta zakoczya si 25 wrzenia; 3 armia oczycia od
nieprzyjaciela zachodni brzeg Mozeli na pnoc od Metzu, a ponadto
zdobya wane przyczki na wschodnim jej brzegu na
poudnie od Metzu. Lunville i Rambervillers znalazy si w pasie
dziaania 3 armii.
W okresie opisanym w tym rozdziale amerykaska 7 armia
pomylnie wyldowaa w poudniowej Francji, szybko i miao
posuwajc si na pnoc; 11 wrzenia nawizaa ona kontakt z
oddziaami 3 armii na pnoc od Dijon.
Amerykaska 1 armia i brytyjska 2 armia posuway si rwnolegle
przez pnocn Francj, dotary do granicy Belgii i na pocztku
wrzenia zdobyy Antwerpi i Namur. Rosjanie i Rumuni przeszli przez
Bugari: Rosjanie rozpoczli nowa ofensyw na poudnie od Prus
Wschodnich. Na kontynencie sformowana zostaa amerykaska 9
armia, ktra przeja od 3 armii zadanie likwidacji portw Pwyspu
Bretoskiego.
Amerykaskie i brytyjskie siy powietrzne nadal wspieray wojska
naziemne i kontynuoway bombardowanie centrum Rzeszy.
Pod koniec tego okresu Brytyjczycy dokonali swego niefortunnego
desantu powietrznego pod Arnhem; 1 armia przeamywaa lini
Zygfryda w Akwizgranie i w rejonie tego miasta; 9 armia koczya
operacje na Pwyspie Bretoskim, z wyjtkiem Lorient i St. Nazaire; 7
armia, opanowaa Epinal i zbliaa si do bramy belforckiej.
P.D.H.
 PRZEJADKA PO FRANCJI NA CZELE ARMII

Kiedy w marcu, kwietniu i maju 1944 roku znajdowaem si w

Peover Hall, pierwszym miejscu postoju sztabu amerykaskiej 3 armii
w Anglii, zupenie oczywiste stao si, e 3 armia bdzie ldowaa albo
na pwyspie Cotentin, albo w okolicach Calais. Osobicie byem za
rejonem Calais, chocia bowiem ldowanie tutaj kosztowaoby nas
drogo, to pniej cena byaby nisza. Przeprowadzajc morsk operacj
desantow naleao ldowa moliwie najbliej celu*, a Calais znajduje
si bliej niego ni Cherbourg.
Rozmylajc nad prawdopodobnym biegem wydarze, wybraem
kilka punktw, co do ktrych byem pewny, e stan si aren bitew
lub e bd miay decydujce znaczenie dla operacji. Kiedy wic w
Peover odwiedzi mnie pan J.J. McCloy, zastpca sekretarza wojny,
powiedziaem mu, e sw pierwsz wielk bitw stoczy 3 armia pod
Rennes. W rzeczywistoci bya to druga wielka bitwa.
Mylaem rwnie o Lavai, Chteaubriant, Nantes, Angers, Tours,
Orleanie oraz o Bourges i Nevers, sdziem bowiem w owym czasie, e
bdziemy si posuwali na poudnie od uku Loary. Jeszcze teraz nie
jestem pewny, czy nie powinnimy byli tego uczyni.
Wybraem rwnie wiele innych punktw, w wikszoci ktrych
toczylimy potem walki, poniewa jednak nie mam tu swojej
* Serce Niemiec i zniszczonej Rzeszy.
mapy, nie mog ich wszystkich wymieni. Pamitam, i zaznaczyem
Chartres i Troyes oraz dziwne, ale take Worms i Moguncj. Jako
interesujcy szczeg musz zaznaczy, e studium to
przeprowadziem na mapie drogowej Francji w skali 1 : 1 000 000, a
jeli najlepszym studium ludzkoci jest czowiek", to najlepsze
studium wojny stanowi niewtpliwie sie drogowa.
Moim zdaniem, dla naczelnego dowdztwa nadaj si najlepiej
mapy w maej skali, poniewa na tym wysokim szczeblu podejmuje si
decyzje co do oglnych posuni oraz okrela miejsca, zazwyczaj
wzy drg i linie rzek, ktrych zdobycie bdzie dla nieprzyjaciela
najbardziej szkodliwe. Sposb, w jaki miejsca te maj by zdobyte, jest
spraw, ktr musz okreli nisze szczeble, badajc mapy w duej
skali albo, jeszcze lepiej, teren.
Przeczytaem rwnie The Norman Conquest Freemana zwracajc
szczegln uwag na drogi, jakimi posuwa si Wilhelm Zdobywca w
swych kampaniach w Normandii i Bretanii. Drogi te musiay
znajdowa si w owym czasie na terenach zawsze moliwych do
przebycia. Tote nawet w czasach wspczesnych, trzymajc si ich,
mona z atwoci omin miejsca, ktre zazwyczaj niszczy
nieprzyjaciel.
Opucilimy* Zjednoczone Krlestwo samolotem 6 lipca, startujc
dokadnie o godzinie 10.25. Min co do minuty rok, od chwili, kiedy
wyjechalimy z Algieru udajc si na Sycylie. Lecc nad wschodnim
wybrzeem pwyspu Cotentin widzielimy olbrzymi mas stojcych
przy brzegu okrtw. Po wyldowaniu przejechalimy wzdu play;
widok zniszczonych statkw by przeraajcy. Zniszczenia te powstay
czciowo na skutek dziaa nieprzyjaciela, w duej mierze przyczyni
si jednak do nich sztorm, szalejcy przez kilka dni zaraz po
pierwszym ldowaniu. Urzdzenia obronne na play, zwaszcza
schrony bojowe, byy imponujce. Fakt, e alianci pomylnie
przeprowadzili ldowanie, wskazuje, e dobre oddziay mog
wyldowa wszdzie.
Opucilimy pla Omaha i udalimy si do sztabu generaa
Bradleya na poudnie od Isigny, gdzie spdziem pierwsz noc
* Generaowi Pattonowi towarzyszy genera major H.J. Gaffey, wwczas szef
sztabu 3 armii, adiutanci; podpukownik C.R. Codman i major Aleksander
Stiller, ordynans, sierant Meeks, oraz Willie, pies generaa.
pord najpiekielniejszego przygotowania artyleryjskiego, jakie
kiedykolwiek syszaem. Sztab Bradleya znajdowa si przed artyleria
korpun akurat pord baterii artylerii dywizyjnej.
Nastpnego dnia pojechalimy na nasze pierwsze stanowisko
dowodzenia na kontynencie w Nehou, na poudniowy wschd od
Bricquebec. Zamek w Bricquebec nalea podobno w swoim czasie do
jednego z dowdcw Cezara i jest bardzo interesujcy ze wzgldu na
sw gwn jedenastoboczn baszt, bdc wiadectwem
przechodzenia od czworobocznej baszty wczeniejszego okresu do
okrgej. W drodze na stanowisko dowodzenia musielimy przejecha
przez most pod Carentan, ktry rzekomo by ostrzeliwany i dlatego
wozy rozwijay jak najwiksz szybko jadc w duych odstpach od
siebie. Po drugiej stronie zobaczy em czterech naszych onierzy
siedzcych na mocie i owicych ryby. Niemniej jednak kady ze
straakw", ktrych pniej spotykaem, opowiada mi o
niebezpieczestwach, z jakimi si zetknli przejedajc przez most.
Nasze stanowisko dowodzenia zostao doskonale rozmieszczone
przez generaa Gaya* w starym sadzie owocowym.
Skorzystaem z jego pobytu tam, aby z ziemi i z powietrza zbada
niemieckie urzdzenia obronne wok Cherbourga. Kazaem rwnie
dowdcy wojsk inynieryjnych armii, pukownikowi Conklinowi,
sporzdzi ich szkice, sdziem bowiem, e Niemcy, jako ludzie
systematyczni bd stosowali prawdopodobnie ten sam system obrony
wszdzie, gdzie j napotkamy. Moim zdaniem, urzdzenia te nie byy
zbyt grone, a wyniki potwierdziy suszno mojego sdu.
Cay pnocny cypel pwyspu Cotentin pokryway platformy
startowe latajcej bomby V-1. Byy one bardzo interesujce.
Zazwyczaj w bok od szosy odchodzia wska betonowa droga,
zamaskowana w ten sposb, aby sprawiaa wraenie wiejskiej cieki;
prowadzia ona od gwnej drogi do betonowej pyty wielkoci dwch
kortw tenisowych. Na skraju tej pyty wyo-
* Genera brygady, pniej genera major Hobart R. Gay by szefem sztabu
generaa Pattona przez ca wojn, z wyjtkiem krtkiego okresu w Anglii i w
pocztkowych miesicach na kontynencie. Patrz zacznik F.
bione byy pkoliste wcicia dla parkowania samochodw cia-
rowych. Porodku pyty znajdowao si kilka otworw. Niektre
platformy startowe miay piwnice lub schrony, w ktrych mona byo
magazynowa rakiety*. W innych ich nie byo. A oto metoda
postpowania: noc przybywa konwj z pewn liczb rakiet oraz
skadan wyrzutni. Wyrzutni instalowano umieszczajc jej podpory
w otworach, o ktrych wspominaem. Bya ona uniesiona pod katem
okoo 30 stopni i dokadnie nacelowana na okrelony obszar Anglii.
Umieszczano na niej rakiet i wystrzeliwano j. Gdy zapas rakiet zosta
wyczerpany, cae urzdzenie zabierano i opuszczano to miejsce,
pozostawiajc may oddzia w celu ponownego jego zamaskowania.
Niewiele widziaem platform startowych skutecznie przez nas
zbombardowanych.
Ogldaem te inn ogromn konstrukcj, ktrej przeznaczenie, o
ile mi wiadomo, nigdy nie zostao wyjanione. Skadaa si ona z
betonowego bloku dugoci okoo mili i szerokoci 60 do 80 stp. We
wzgrzach po obu jej stronach wykopane byy doy w ksztacie klina,
w przyblieniu 100 stp gbokoci i 200 stp szerokoci u gry. Doy
wypenione byy betonem. Moim zdaniem budowla ta pochona
wicej materiau ni Wielka Piramida w Egipcie. Przy budowie jej
pracowao jakie trzy tysice niewolnikw przez dwa lata, a jest
wykoczona zaledwie w poowie.
12 lipca zmar genera Teddy Roosevelt**; podczas uroczystoci
pogrzebowych na cmentarzu koo St. Sauveur nasze dziaa prze-
ciwlotnicze zagrzmiay requiem waciwym dla walecznego onierza.
Sekretarz wojny Stimson, ktremu towarzyszy pan Bundy i
genera Surles***, odwiedzili nas siedemnastego.
Dwudziestego czwartego zabity zosta pukownik Flint****. On

* Autor niecile klasyfikuje pociski V-1, ktre byy pociskami odrzutowymi

napdzanymi silnikami pulsacyjnymi; rakietowy napd natomiast miay pociski
V-2 (przyp. red.).
** Genera brygady Theodore Roosevelt, zastpca dowdcy amerykaskiej 1
dywizji piechoty.
*** Harvey H. Bundy, pomocnik sekretarza wojny do spraw specjalnych. Genera
major Alexander D. Surles, szef oddziau prasowego Departamentu Wojny.
**** Podpukownik Harry A. Flint (Paddy), dowdca 39 puku piechoty 9 dywizji.
i genera McNair* zostali pochowani dwudziestego szstego. Paddy
byby zadowolony ze swego pogrzebu. Kazalimy zrobi dla niego
specjaln trumn, a do grobu zawieziono go zmechanizowanym
kawaleryjskim transporterem pgsienicowym. Trumn jego nieli:
dowdca armii, trzech dowdcw korpusw, szef sztabu armii,
zastpca szefa sztabu i wszyscy kawalerzyci ze sztabu.
Pogrzeb generaa McNaira natomiast by ze wzgldw bez-
pieczestwa bardzo skromny. Obecni byli tylko Bradley, Hodges, ja,
Quesada** oraz adiutant polegego generaa.
Dwudziestego czwartego spdzi u mnie noc genera major Guy V.
Henry ze sztabu Departamentu Wojny. Czas min nam bardzo
przyjemnie na zwiedzaniu wyrzutni; genera Henry wygosi
przemwienie do onierzy 6 dywizji pancernej.
Pierwsz niedziele w Normandii spdziem bardzo podniole.
Poszedem na katolick msz polow, podczas ktrej wszyscy bylimy
uzbrojeni. Klczc w bocie w czasie lekkiego deszczu wyranie
syszelimy huk dzia, a cae niebo roio si od samolotw
wykonujcych sw misj zniszczenia... w zupenym przeciwiestwie
do nauk wyznawanej przez nas religii.
Czas spdzony w sadzie w Nehou bd zawsze wspomina bardzo
nieprzyjemnie, poniewa stale przeladowaa mnie myl, e wojna
moe si skoczy, zanim wezm w niej udzia. Byem rwnie pewny,
e dziaajc energiczniej moglimy przesuwa si prdzej. W owym
czasie stale twierdziem, i nadal jestem tego zdania, e poprzedzone
silnym zerodkowaniem rozpryskowego ognia artyleryjskiego dwie
dywizje pancerne, za ktrymi posuway si dwie dywizje piechoty,
mogyby odci zachodnie wybrzee bezporednio do Avranches, bez
potrzeby wyczekiwania na blitz" powietrzny.
Moja wiara w praktyczn moliwo takiej operacji bardzo si
umocnia, kiedy 3 dywizja pancerna wynalaza urzdzenie
umoliwiajce czogom przekraczanie ywopotw; urzdzenie to

* Genera porucznik Lesley J. McNair, dowdca wojsk ldowych armii.

** Genera porucznik, pniej genera Omar Bradley, dowdca amerykaskiej 12
Grupy Armii w Europie. Genera porucznik C. H. Hodges, dowdca
amerykaskiej 1 armii. Genera major E. R. Quesada (Pete), dowdca 9
zgrupowania lotnictwa taktycznego.
zostao pniej ulepszone przez pukownika Nixona*. Cay pwysep
Cotentin oraz du cz wschodniej Bretonii stanowi tzw. kraj
ywopotw (bocage), to znaczy skada si on z niezliczonych maych
poletek oddzielonych od siebie waami ziemnymi wysokoci 4 do 6
stp, poronitymi wysokimi krzewami. Tworzy to idealne pozycje
opniajce dla piechoty. Czogi, zaopatrzone w owe urzdzenia,
przechodziy jednak przez nie jak yka przez ciepe maso.
Uderzajcy widok stanowi krzye na rozwidleniach drg; nasi
cznociowcy uywali ich w charakterze dodatkowych supw
telegraficznych. Chocia krzye przez to w najmniejszym stopniu nie
ucierpiay, nie mogem jednak opdzi si od myli, e biegnce po
drutach miercionone rozkazy nie byy dla nich czym
najwaciwszym.
Mimo e 3 armia wesza do dziaa dopiero 1 sierpnia o godzinie
12.00, to ju 28 lipca genera Bradley ustnie wyznaczy mnie na jej
dowdc i wyjani mi plan pocztkowego uycia dwch korpusw: 8
korpusu (Middleton) z prawej strony i 15 korpusu (Haislip) z
lewej**.
Zgodnie z tym planem dwudziestego dziewitego odwiedziem
oddziay w pobliu Coutances i zastaem jedn dywizj pancern na
drodze, podczas gdy sztab dywizji ukryty za starym kocioem by
cakowicie pochonity studiowaniem map. Zapytaem, dlaczego nie
przeprawili si przez rzek Sienne. Odpowiedzieli, e w tej chwili
wanie rozwaaj to zagadnienie, nie znajduj jednak miejsca, gdzie
mona by przej j w brd. Zapytaem, co zrobili w celu znalezienia
tego miejsca, na co zostaem poinformowany, e wanie po to studiuj
map. Powiedziaem im wobec tego, e wanie przeszedem przez
rzek w brd i e gboko
* Pukownik Thomas P. Nixon, szef uzbrojenia generaa Pattona przez cay okres
wojny.
** 8 korpus (Middleton) 15 korpus (Haislip)
4 dywizja pancerna 5 dywizja piechoty
6 dywizja pancerna 83 dywizja piechoty
8 dywizja piechoty 90 dywizja piechoty
79 dywizja piechoty
Reszta 3 armii w skadzie 12 korpusu (80 dywizja) i 20 korpusu (francuska 2
dywizja pancerna) w tym czasie nie bya jeszcze gotowa do dziaa.
nie przekracza w tym miejscu wicej ni dwie stopy, a jedyna obrona,
jak tam dostrzegem, to karabin maszynowy, ktry bardzo niecelnie
do mnie strzela. Przytoczyem im japoskie przysowie: Jedno
spojrzenie warte jest stu meldunkw" i zapytaem, dlaczego, u diaba,
nie przeszli si nad rzek osobicie. Wzili do serca t lekcje i od tej
pory bya to doskonaa dywizja.
Rankiem 31 lipca przenielimy nasze stanowisko dowodzenia na
pnoc od drogi Granville-St. Sever-Lendelin. To tutaj Willie zapaa
gwatown mioci do pewnej francuskiej suczki, a poza tym odkopa
niedawno pochowanego Niemca ku wstydowi i habie suby
pogrzebowej.
Gaffey, Gay i ja pozostalimy na starym stanowisku dowodzenia do
godziny 15.45, ale nie siedzielimy bezczynnie, poniewa udao nam
si wwczas wygada" od sztabu strefy komunikacji frontu trzy grupy
kawalerii, ktre byy nam bardzo potrzebne. Po kolacji Gaffey i ja
pojechalimy na stanowisko dowodzenia 8 korpusu w Brehal.
Middleton bardzo si ucieszy z naszego przyjazdu, poniewa osign
swj przedmiot rzek Selune i nie wiedzia, co robi dalej.
Powiedziaem mu, e w dziejach rozwoju wiata przegrywano wojny
tylko dlatego, e nie przeprawiano si przez rzeki, i e ma to
natychmiast uczyni. Podczas gdy zastanawialimy si, w jaki sposb
przerzuci most w okolicy Pontauboult, zadzwoni telefon i
powiedziano nam, e istniejcy most, chocia uszkodzony, nadaje si
do uytku. Uznaem to wwczas za szczliwy znak dla przyszych
sukcesw 3 armii. Dowiedzielimy si rwnie, e 4 dywizja pancerna
dopiero co zdobya na wschd od mostu tamy, ktre rwnie posuyy
jako przeprawy, i e wzia 4000 jecw. Wobec takich wiadomoci
kazaem Middletonowi ruszy wprost w kierunku Brestu i Rennes, a
mianowicie 6 dywizj pancern i 79 dywizj piechoty rzuci na Brest,
a 8 dywizj piechoty i 4 dywizj pancern na Rennes; kazaem mu
rwnie utworzy zgrupowanie taktyczne pod dowdztwem generaa
H.L. Earnesta* i skierowa je wzdu pnocnego wybrzea pwyspu.
W drodze powrotnej do sztabu minlimy najbardziej dziwne-
* Patrz zacznik H.
go martwego Niemca, jakiego kiedykolwiek widziaem. P lea, p
siedzia pod krzakiem, mia na sobie mundur, na gowie hem z
paskiem pod brod i by cakiem czarny. Jeszcze nigdy nie widziaem,
aby z ciaem mogo si sta co podobnego.
Rankiem 1 sierpnia wszyscy u nas byli bardzo zajci oprcz
Harkinsa* i mnie, wobec czego w samo poudnie postanowiem uczci
narodziny 3 armii jednym gbszym. Jedynym, co udao nam si
znale, bya butelka czego, co miao by wdk, ktr Harkins dosta
od Campanole'a**. Sprbowalimy si tego napi, ale omal nie
pojechalimy do rygi.
Przemarsz dwch korpusw (8 i 15) przez Avranches naley do
niemoliwoci, ktre jednak zostay pokonane. Stao si tak tylko
dziki niezwykle skutecznemu wykorzystaniu starych oficerw sztabu
oraz aktywnemu udziaowi dowdcw dywizji i korpusw, ktrzy
kilkakrotnie osobicie regulowali ruch. Byo zupenie jasne, e w razie
jakiego korka na drodze straty nasze, zwaszcza pord piechoty
przewoonej na ciarwkach, byyby okropne, tak e musiaem sobie
powiedzie: Nie szukaj rady u twego strachu".
Bezporednim zadaniem 3 armii byo zdobycie i utrzymanie
przyczka po drugiej stronie rzeki Slune midzy Avranches a St.
Hilaire-de-Harcouet. Doszedem do wniosku, e najlepiej bdzie, jeli
natychmiast zdobdziemy Brest i Lorient, i zaczem dziaa stosownie
do tego zaoenia.
Do wieczora 1 sierpnia 6 dywizja pancerna zdobya Pontorson,
gdzie Beatrice*** i ja spdzilimy noc w 1913 roku, kiedy
zwiedzalimy Mont St. Michel.
W operacji tej 6 dywizja pancerna stracia baterie dzia sa-
mobienych tylko wskutek swej gupoty. Dziaa byy zbytnio wy-
sunite do przodu, stay za blisko siebie i nie miay adnej osony.
Odpowiedzialny za to oficer zosta podczas tych dziaa zabity. Tego
samego dnia 4 dywizja pancerna znajdowaa si w pobliu

* Pukownik Paul D. Harkins, zastpca szefa sztabu generaa Pattona w cigu caej
wojny. Patrz zacznik F.
** Pukownik N. W. Campanole, oficer do spraw cywilnych w 3 armii. Patrz
zacznik F.
*** ona generaa Pattona.
Rennes. Wydarzya si tutaj bardzo zabawna historia. Okoo godziny
przed zachodem soca otrzymalimy meldunek, e w odlegoci 15
kilometrw na poudniowy zachd od Rennes dostrzeono szybko
posuwajc si kolumn pancern. Poleciem generaowi Weylandowi,
dowdcy 19 zgrupowania lotnictwa taktycznego, aby wysa kilka
samolotw myliwsko-bombowych i j zatrzyma. Jednake bombowce
nie mogy znale tej kolumny, poniewa bya to w rzeczywistoci
podchodzca z pnocnego wschodu 4 dywizja pancerna. Niemniej
jednak samoloty zrobiy dobr robot, bo zmioty opr nieprzyjaciela
przed 4 dywizj pancern, co byo zwiastunem wielu dalszych tego
rodzaju akcji. 19 zgrupowanie lotnictwa taktycznego i 3 armia zapaay
do siebie mioci od pierwszego wejrzenia.
2 sierpnia Stiller i ja doczylimy do kolumny 90 dywizji
posuwajcej si z Avranches na wschd i przez kilka godzin ma-
szerowalimy w jej szeregach. W tym czasie sprawno dywizji bya w
najwyszym stopniu wtpliwa, ale dywizj t objli wanie
generaowie McLain i Weaver*. Kiedy doszlimy do miejsca, gdzie
droga skrcaa na poudnie do St. Hilaire, spotkaem McLaina i
Haislipa, ktrzy mnie poinformowali, e walk na drodze kieruje
Weaver, osobicie prowadzc natarcie przez most. By to pocztek
powstawania jednej z najwspanialszych dywizji, jaka kiedykolwiek
walczya, a zawdzicza to naley w duym stopniu tym dwm
ludziom. Dywizja ta miaa pniej seri wspaniaych dowdcw**.
Jadc z Haislipem z powrotem do sztabu armii spostrzegem, e
jaki mody oficer i jego kierowca w dzikim popiechu wyskakuj z
jeepa do rowu. Podszedem do nich, aby dowiedzie si, o co chodzi;
powiedzieli, e nad nami leci nieprzyjacielski samolot. To bya prawda,
ale samolot lecia tak wysoko, e praktycznie biorc by nieszkodliwy.
Oto jeszcze jeden przykad nerwowoci w pierwszej walce. Wskoczyli
do wozu jeszcze prdzej, ni z niego wyskoczyli.
Wracajc gdzie okoo 2 sierpnia z Avranches, byem wiad-

* Patrz zacznik H.
** Patrz zacznik H.
kiem najokropniejszego wypadku, jaki kiedykolwiek zdarzyo mi si
widzie. Jeden z naszych saperw spad z buldoera i maszyna po nim
przejechaa, tak e waciwie przecia go na p. y jeszcze i
pozostaem przy nim dajc mu morfin, dopki nie przyjecha
ambulans.
W tym okresie sporo nieprzyjacielskich samolotw wci wisiao
nad naszymi gowami, chocia w porwnaniu z tym, co im si od nas
dostawao, bya to prawdopodobnie bagatelka. Pamitam, e ktrej
nocy wyranie usyszaem ze sto rnych eksplozji w cigu godziny.
Oczywicie, to e mogem je sysze, wiadczyo, i byy one
rozproszone.
Innej nocy nieprzyjaciel rozmylnie bombardowa i ostrzeliwa z
lotu koszcego wasnych onierzy w jednym z naszych obozw
jenieckich. Dowdca andarmerii polowej, komendant tego obozu,
wypuci jecw i z kilku tysicy nie powrcio zaledwie okoo
pidziesiciu. Ci, ktrzy wrcili, byli wciekli na Niemcw i bez
enady wypowiadali swe zdanie.
Czwartego Codman, Stiller i ja postanowilimy odnale 6 dywizj
pancern. Stiller jecha w samochodzie pancernym, aby wskazywa
drog, Codman i ja za nim w jeepie. Droga nasza wioda przez
Avranches, Pontorson, Combourg i Merdrignac. Spotkalimy bardzo
zdenerwowanego oficera cznikowego, ktry nam powiedzia, e
droga jest ostrzeliwana. Pniej dowiedzielimy si, e biedny chopak
by z lekka stuknity. Musz jednak przyzna, e jazda na ponad 15-
kilometrowym odcinku drogi w terenie, o ktrym wiadomo byo, e jest
zajty przez nieprzyjaciela, nie spotykajc ani jednego naszego
onierza, bya do denerwujca. W kocu znalelimy si na
stanowisku dowodzenia dywizji.
Nastpnego dnia podczas odprawy dowiedziaem si z pewnym
zdumieniem, e przejechaem poprzez niemieck dywizj. Nie
chciaem sprawi zmartwienia naszemu szefowi oddziau roz-
poznawczego i nie powiedziaem mu, e z dywizji tej nie widziaem
nawet ladu.
W miar naszego posuwania si w gb Pwyspu Bretoskiego
stosunek ludnoci do nas stawa si o wiele przyjaniejszy.
Chyba dlatego tak mi si wydaje e toczyo si tutaj mniej walk i
byo mniej nalotw bombowych. Normandczycy na pwyspie
Cotentin nie byli specjalnie yczliwi. Poniew jednak zarwno my, jak
Niemcy musielimy bombardowa ich miasta, nie naley mie chyba
do nich zbytniej pretensji.
Ze wzgldu na wielkie odlegoci, ktre musiaem przebywa,
podrowaem przewanie samolotem cznikowym L-5 i widziaem
setki strzaskanych samolotw. Wok kadego z tych wrakw
wydeptana bya cieka przez ciekawe hieny ludzkie. Widok ten
przywodzi na myl martwe ptaki czciowo zarte przez robactwo.
Szybowce ze swymi wielkimi bami i daleko do przodu wysunitymi
skrzydami przypominay waki.
Pewnego dnia w drodze do sztabu generaa Bradleya, do 12 Grupy
Armii, przejedaem przez St.-L, gdzie w 1913 roku spdziem noc z
Beatrice i gdzie kupiem troch mebli. Jak dotychczas byo to
najbardziej zrujnowane miasto, jakie kiedykolwiek widziaem. Od tego
czasu moja edukacja" w tej dziedzinie poczynia postpy.
7 sierpnia przeylimy najcisze dotychczas bombardowanie
lotnicze. Wydaje mi si, e byy to lekkie bomby, prawdopodobnie
dwustufuntowe, oraz bomby odamkowe. Podczas tej operacji Niemcy
trafili w jeden z naszych skadw amunicji zawierajcy, ni mniej ni
wicej, tylko okoo tysica ton. Jeszcze trzy dni pniej eksplodowa.
Sidmego to jest na pocztku drugiego tygodnia 83 dywizja 8
korpusu znajdowaa si na peryferiach St. Malo. 6 dywizja pancerna
bya tu pod Brestem, ale jeszcze nie w samym miecie. Dinan zdobya
grupa bojowa piechoty z 8 dywizji, ktra potem posuwaa si w gb
pwyspu na zachd od St. Malo, szykujc si do uderzenia na Dinard.
4 dywizja pancerna znajdowaa si w Vannes i podchodzia do Lorient.
79 dywizja bya po drugiej stronie rzeki pod Lavai, a 90 dywizja z
drugiej strony rzeki pod Mayenne, podczas gdy 5 dywizja pancerna
zbliaa si do Chteau Gontier, a oddziay rozpoznawcze innej czci
8 dywizji wkroczyy ju do Chteaubriant.
O godzinie 8.30 pojawi si u mnie oficer amerykaskiego lot-
nictwa, zestrzelony w pobliu Angers, ktremu pomg si uratowa
Francuz czonek FFI. Oficer ten opowiedzia nam, e jecha z
Angers do Chteaubriant bocznymi drogami i nigdzie nie widzia
wikszych formacji niemieckich; spotka tyko kilku cznociowcw
zdejmujcych kable i odchodzcych na wschd. Twierdzi on rwnie,
e most w Angers jest nietknity. Posaem generaa Gaffeya, tego
Francuza i pukownika Cartera*, oficera sztabu, do Vitry, aby wzili
grup bojow z 5 dywizji piechoty z kilku czogami oraz oddzia
zwiadowcw i zaatakowali Angers. Bya to nieco ryzykowna operacja,
ale cala wojna jest ryzykowna. W tym wypadku si udao, tylko e
most, w chwili gdy si do niego zbliali, wysadzono w powietrze.
Pno tego dnia doszy nas suchy, e Niemcy maj kilka dywizji
pancernych i bd nacierali na zachd z linii Mortain, Barenton na
Avranches. Osobicie uwaaem to za bluff ze strony Niemcw dla
zamaskowania odwrotu. Niemniej jednak, na wszelki wypadek, gdyby
miao si co wydarzy, zatrzymaem 80 i 35 dywizj piechoty oraz
francusk 2 dywizj pancern w pobliu St. Hilaire.
smego Hughes** i ja pojechalimy do Dol, gdzie pono ma si
znajdowa najwikszy symbol falliczny, jaki istnieje w wiecie, ale
jako nie mogem go znale; potem pojechalimy odwiedzi 8 korpus
i dalej w poblie St. Malo, na ktre nacieraa 83 dywizja. Mcona,
ktry dowodzi dywizj, znalelimy bardzo blisko pierwszej linii.
Kiedy zobaczy w samochodzie obok mnie generaa Hughesa, zblad;
zrozumiaem, e sdzi, i chc go usun ze stanowiska, zawoaem
wiec do niego: Dobra robota!" Prawd powiedziawszy dywizja
walczya dobrze, ale nie za dobrze. Stracia ju omiuset ludzi, a wzia
1300 jecw***.
* Podpukownik B.S. Carter, zastpca szefa oddziau rozpoznawczego 3 armii.
** Genera major E.S. Hughes ze sztabu generaa Eisenhowera.
*** W czasie pobytu generaa Pattona u generaa Macona i w 83 dywizji w St.
Malo walka przeksztacia si w zawody strzelcw wyborowych. Chocia nie
robio to wiele haasu, to jednak niebezpiecznie byo wychyli gow. Ze
wzgldu na panujcy na froncie spokj, genera Patton zaproponowa, aby
genera Macon zabra go wraz z generaem Hughesem bliej pierwszej linii.
Genera Macon mia odpowiedzie: "Generale, jeeli pjdzie pan tylko
czterdzieci jardw do przodu, znajdzie si pan na linii nieprzyjaciela". Nic
wicej nie zostao powiedziane.
 Tego dnia dalimy korpusowi rozkaz natarcia na lini Alenon,
Sees. smego St. Malo zostao zdobyte przez 83 dywizj, a w Angers
usta ostatni opr stawiany 5 dywizji.
Do sztabu przyjechali generaowie: Spaatz*, Tedder i Bradley.
Zebralimy si wszyscy razem po raz pierwszy od czasw Gafsy**,
kiedy to Niemcy w biay dzie zbombardowali gwna ulic, zaledwie
genera Spaatz zdy owiadczy, e Brytyjczycy kompletnie panuj
w powietrzu. Tedder miejc si powiedzia: Mog si zaoy, e
Patton zainscenizowa to jako dobry kawa". Odrzekem, e tak
wprawdzie nie jest, ale gdybym mg znale Niemca, ktry
przeprowadzi bombardowanie, to z pewnoci odznaczybym go.
Podczas tego bombardowania widzielimy jedyne w swym rodzaju
widowisko: uciekajcych Arabw i wielbdy.
Byem zaniepokojony, poniewa na amerykaskim skrzydle
powstaa wielka luka od St. Hilaire do Mayenne oraz druga na
poudniowy zachd od Alenon. Jedyne, co mogem zrobi dla
zabezpieczenia ich, to zerodkowa 7 dywizj pancern w Foug res.
Jedenastego odwiedziem z Codmanem sztab 15 korpusu na
pnocny wschd od Le Mans, nastpnie 79 i 90 dywizj piechoty oraz
5 dywizj pancern. Nie mogem znale dowdcy francuskiej 2
dywizji pancernej, generaa LeClerca, ktry ugania si gdzie na
przedzie, chocia jechaem za nim dalej, ni pozwalaa na to
ostrono. Francuska 2 dywizja pancerna oraz 5 dywizji pancerna
prowadziy dzie przedtem do cikie walki, w ktrych straciy
razem okoo czterdziestu czogw.
W czasie tej jazdy zdarzya si zabawna historia. Stale nalegaem
na to, aby dziaa przeciwpancerne umieszcza w takich miejscach, skd
same niewidoczne, miayby dobre pole widzenia. Dojechaem do
krzya stojcego u zbiegu trzech drg, a tu pod nim ujrzaem dziao
przeciwpancerne absolutnie nie zamaskowane. Zwymylaem
dowodzcego oficera jak wszyscy diabli, e nie wykonuje moich
rozkazw. Kiedy skoczyem, ten odpowiada: ,,Tak jest, panie
generale, ale wczoraj z tego miejsca zniszczylimy
* Genera porucznik Carl Spaatz, dowdca amerykaskich si powietrznych
podporzdkowanych generaowi Eisenhowerowi.
** Gafsa miejsce postoju sztabu generaa Pattona w Tunezji.
dwa czogi". Musiaem go wic przeprosi. By moe wito miejsca
uratowaa dziao?
Opracowany przez nas plan dla 7 dywizji pancernej przewidywa,
e przeprawi si ona przez rzek Mayenne pod miejscowoci
Mayenne i bdzie si posuwaa na Alcnon, podczas gdy 80 dywizja
posuwaaby si na pnoc w celu poczenia si z 7 dywizj pancern
na drodze Lavai, Le Mans. Z chwil zluzowania 35 dywizji przez 1
armi miaa ona doczy do tych dywizji i utworzy z nimi 20 korpus,
ktry wszedby na lewo od 15 korpusu. 5 dywizja piechoty, bez jednej
grupy bojowej znajdujcej si jeszcze w Angers, zerodkowywaa si
w Le Mans, a do niej miaa doczy 4 dywizja pancerna natychmiast
po zluzowaniu. Te dwie dywizje utworzyyby 12 korpus, gotw do
wyruszenia na pnocny wschd, to jest na poudnie od 15 korpusu i na
prawe skrzydo armii.
Kopot sprawiay nam wci jeszcze wyspy u wybrzea St. Malo;
strzelano z nich z dzia daekononych do naszych oddziaw
znajdujcych si na wybrzeu, ale jak dotychczas nie udao mi si
przekona marynarki brytyjskiej, e powinna co z tym zrobi.
Postanowilimy rwnie zada akcji lotnictwa na Dinard, poniewa
unikanie przez nas bombardowania miast kosztowao nas zbyt duo.
Jadc na nasze nowe stanowisko dowodzenia, 6 mil na pnocny
zachd od Le Mans, zatrzymaem si z Codmanem w zamku w Foug
res. Z wojskowego punktu widzenia jest to najlepszy zamek, jaki
kiedykolwiek widziaem, poniewa cz mieszkalna zostaa
zniszczona przez kardynaa Richelieu i od tego czasu nikt tam nie
mieszka ani go nie remontowa. By on zdobyty tylko dwa razy: raz
okoo roku 1100, a drugi raz przez nas.
Trzynastego stao si oczywiste, e 20 korpus uderza w prni,
wobec czego kazalimy mu posuwa si na pnocny wschd od Le
Mans, kierujc tam 7 dywizj pancern i 5 dywizje piechoty oraz
posyajc grup bojow z 80 dywizji do Angers. Pozwolio nam to
sformowa z 4 dywizji pancernej i 35 dywizji piechoty, ktra si ju
zerodkowaa, 12 korpus. 15 korpus, nadal w skadzie 5 dywizji
pancernej, francuskiej 2 dywizji pancernej,
90 i 79 dywizji, zaj lini Alenon, Ses, Argentan. Mg on z
atwoci wkroczy do Falaise i cakowicie zamkn luk, ale nie
kazano nam tego robi, rzekomo dlatego, i Brytyjczycy usiali cay
teren du liczb bomb lotniczych o opnionym dziaaniu.
Zatrzymanie nas byo wielkim bdem, poniewa, wedug mojego
przekonania, moglimy wej do Falaise, a wcale nie byem pewny,
czy Brytyjczycy to uczyni. Prawd powiedziawszy, w chwili gdy
kazano nam si wycofa, nasze oddziay rozpoznawcze znajdoway si
w pobliu miasta.
Na skutek koniecznoci zatrzymania 15 korpusu 20 korpus posuwa
si teraz na Dreux, a 12 korpus na Chartres. Tak ugrupowana armia,
skadajca si z czterech korpusw (8, 12, 15 i 20), moga naciera w
kadym kierunku, bez tego, eby osie marszu kolumn si krzyoway, i
rzeczywicie nacieraa dwunastego i trzynastego, a rwnie w
nastpnych dniach.
Dziki dalekowzrocznoci szefa suby tyw, pukownika
Cummingsa, system zaopatrywania i ewakuacji w 3 armii prowadzi
bezporednio z dywizji do armii, pozostawiajc korpusy we waciwej
im sferze dziaalnoci taktycznej. Przy takim systemie moglimy
przesuwa dywizje bez najmniejszego trudu i bez straty czasu. Nigdy
nie musielimy si przegrupowywa, co byo, jak si zdaje, gwn
rozrywka w armiach brytyjskich.
Do 14 sierpnia 3 armia posuna si dalej i szybciej ni jaka-
kolwiek znana w dziejach armia. Ta noc po raz pierwszy od pocztku
mina bez bombardowania, ale rano zaatakowa nas zabkany
amerykaski samolot.
Poleciaem z Codmanem do Le Mans. Nie przypominam sobie,
abym kiedykolwiek z tak niechci wsiada do samolotu, poniewa
cay sztab mnie zapewnia, i jeeli Niemcom nie uda si zestrzeli
mnie z gry, to uczyni to Amerykanie z dou, jako e przy tak
czstych bombardowaniach a nazbyt chtnie naciskaj na spusty. By
to, faktycznie, jeden z tych nielicznych dni w moim yciu, kiedy
opady mnie przeczucia wiszcej nade mn mierci; na szczcie si
nie sprawdziy.
Wyldowalimy w pobliu drogi i natychmiast zapalimy
przypadkowo przejedajcego jeepa suby sanitarnej. Zanim do
niego wsiadem, kazaem zdj chorgiewk Czerwonego Krzya, nie
chciaem bowiem jecha pod faszyw flaga. Po odwiedzeniu McLaina
w 90 dywizji pojechalimy do 15 korpusu, aby zorientowa Haislipa w
sytuacji. Zgodzi si ze mn, e z dwiema dywizjami moe posuwa si
na Dreux, a dwiema innymi zamkn luk pod Falaise. Pniej
spotkaem si z Bradleyem, ktry zatwierdzi ten plan, wobec czego
skierowalimy 15 korpus na Dreux, 20 na Chartres, a 12 na
Orlean. Bradley pozwoli mi rwnie zachowa 80 dywizj do marszu
na wschd i zastpi j w 8 korpusie dywizj odebran 1 armii. Aby
podsumowa, pod koniec tego dnia nasze przygotowania byy
nastpujce: trzy korpusy miay o godzinie 20.30 naciera na wschd, a
8 korpus kontynuowa oczyszczanie Bretanii.
Dziaania na wschd od Le Mans byy przykadem najlepszego
wspdziaania wojsk pancernych z lotnictwem, jakie kiedykolwiek
widziaem. Na okoo dwumilowym odcinku droga pena bya
nieprzyjacielskich samochodw, z ktrych dua cz nosia nie-
wtpliw wizytwk samolotw myliwsko-bombowych P-47, a
mianowicie szereg dziur od 12,5-milimetrowych pociskw. Za kadym
razem, kiedy czogi i lotnictwo mog ze sob w ten sposb
wspdziaa, wyniki musz by doskonae. Czogi posuwaj si
dostatecznie szybko, aby nie pozwoli nieprzyjacielowi rozwin si
obok drg, a dopki znajduje si on na drogach, samoloty myliwsko-
bombowe s jego miertelnym wrogiem. Aby taka pomylna
wsppraca moga doj do skutku, potrzebne s dwie rzeczy: po
pierwsze gbokie zaufanie i przyja midzy powietrzem a ziemi; po
drugie ustawiczne i bezlitosne, jak si pozornie wydaje, popdzanie
przez dowdc wojsk naziemnych. P kwarty potu oszczdza galon
krwi.
Nastroje ludzi w szpitalach ewakuacyjnych poprawiaj si, a liczba
przypadkw urazu psychicznego" i rozmylnie zadawanych sobie ran
powanie spada. onierze lubi gra w zwyciskiej ekipie.
Przyszed do mnie genera Leclerc bardzo zdenerwowany,
poniewa on i 90 dywizja tkwiy w miejscu, podczas gdy 5 dywizja
pancerna i 79 dywizja piechoty posuway si na Dreux.
Wyjaniem mu, e jest to najszybszy sposb przesunicia oddziaw, a
polityczny wydwik tego, kto pierwszy dotrze do Sekwany, mnie nie
interesuje. Chocia troch si cilimy, rozstalimy si po
przyjacielsku.
Znw wyoniy si obawy z powodu piciu niemieckich dywizji
pancernych pod Argentan. Otrzymaem rozkaz zatrzymania si na linii
Dreux, Chteaudun. Umiaem si jednak z tego wykrci i rano znw
ruszylimy z miejsca.
Pitnastego przyby do nas ksi Feliks Luksemburski.
Szesnastego Stiller, Codman i ja pojechalimy do Chartres, ktre
dopiero co zostao zdobyte przez Walkera; spotkalimy go koo mostu
wci jeszcze nieco ostrzeliwanego. Most zosta czciowo zniszczony
przez ukrytego w dole strzeleckim Niemca, ktry po przejciu
czoowych oddziaw wysadzi most w powietrze zabijajc kilku
Amerykanw. Potem podnis rce do gry i podda si. Amerykanie
wzili go do niewoli, co uwaam za szczyt gupoty.
Std pojechalimy do sztabu 15 korpusu w Chateauneuf-en-
Thymrais. Genera Haislip powanie uszkodzi sobie oko w wypadku
z francusk ciarwk, ale zarwno on, jak jego onierze byli w
dobrym nastroju.
16 sierpnia o godzinie 18.30 zatelefonowa Bradley i kaza mi
przeprowadzi natarcie na Trun w luce pod Falaise i zdoby t
miejscowo siami francuskiej 2 dywizji pancernej oraz 90 i 80
dywizji. Powiedzia mi rwnie, e genera Gerow, ktrego 5 korpus
zosta wycofany z 1 armii, a dywizje przekazano mojemu 8 korpusowi
w natarciu na Brest, przejmie te dywizje (francusk 2 dywizj pancern
oraz 90 i 80 dywizj) jako korpus. Bradley da rwnie do zrozumienia,
e Gerow powinien poprowadzi nowe natarcie na Trun.
Tymczasem posaem Gaffeya do Alenon, aby wykona rozkaz
Bradleya i rozpocz dziaania; poniewa jednak Bradley przysa po
mnie, umwiem si z Gayem, e gdyby Gaffeya mia zastpi Gerow,
przetelefonuj Gayowi sowa: zmieni konie" i podam godzin
natarcia.
Nastpnego ranka dowiedziaem si, e Gerow przyby ze
swym sztabem do dowdztwa 3 armii. Zatelefonowaem do Gaya i
wydaem wedug mnie najkrtszy rozkaz do natarcia, jaki kie-
dykolwiek otrzyma korpus: zmieni konie 6.00"*.
W zamian za utracone przez nas trzy dywizje otrzymalimy dwie
dywizje wydzielone z 1 armii oraz dwa bataliony rangersw.
Rwnoczenie kazaem Haislipowi przeprowadzi natarcie na
Mantes-Gassicourt i zdoby t miejscowo siami 5 dywizji pancernej
i 79 dywizji piechoty. W ten sposb moglimy kontrolowa ruch
statkw niemieckich na Sekwanie.
17 sierpnia wydarzya si bardzo smutna historia. Genera major
Gilbert Cook, ktry dowodzi 12 korpusem i by zastpc dowdcy
armii w czasie przesuwania armii z Anglii na kontynent, tak ciko
zachorowa na zaburzenia ukadu krenia, e nie mg ju sprawowa
dowdztwa. By to dla nas obu ciki cios i zgodziem si z opini
lekarzy dopiero po dugiej wewntrznej walce. Cook by i jest
doskonaym onierzem oraz miaym dowdc. Sprawowa funkcj
dowdcy duej, ni na to pozwalao jego zdrowie. Dziewitnastego,
otrzymaem na jego miejsce generaa majora Mantona C. Eddy'ego.
Eddy dowodzi 9 dywizj w Tunezji i na Sycylii oraz podczas
ldowania we Francji.
Pukownik Odom** zosta raniony przez strzelca wyborowego w
tych samych lasach, przez ktre przejedaem szesnastego. Akurat
wsiada do jeepa i jeszcze nie zdy usi, kiedy poczu uderzenie nad
sercem i rwnoczenie usysza huk wystrzau. Przyoy do piersi rk
i odj j pokryt krwi. Widzc to, kierowca krzykn: diabli nas tutaj
wezm", i ruszy z miejsca tak gwatownie, e Odom omal nie wylecia
z wozu. Pocisk zelizn si po ebrze i nie dosta si do komory
pucnej. Gdyby nie to, Odom nie yby. Z penym lekcewaeniem dla
swej wiedzy medycznej w trzy dni pniej powrci do suby.
Rok temu, siedemnastego, zakoczya si kampania sycylijska.
Dziewitnastego udaem si z generaem Wyche'em z 79 dywizji do
Mantes, gdzie obejrzelimy Sekwan. Bardzo mnie kusio,
* Faktycznie przybycie Gerowa opnio natarcie o dwadziecia cztery godziny.
** Podpukownik Charles Odom ze sztabu suby sanitarnej dowdztwa 3 armii.
aby kaza 79 dywizji przeprawi si na drugi brzeg, nie uczyniem tego
jednak, dopki nie spotkaem si z generaem Bradleyem. Gdy go tego
wieczora zobaczyem po dugim locie, w czasie ktrego dwukrotnie
musielimy zawraca ze wzgldu na z pogod nie tylko zgodzi
si na przeprawienie 79 dywizji, lecz take kaza, aby 5 dywizja
pancerna z tego samego korpusu nacieraa na pnoc wzdu
zachodniego brzegu Sekwany, a 19 korpus (genera major C. H.
Corlett) z 1 armii mia wyj na tyy jego lewego skrzyda. Co wicej
Bradley zatwierdzi mj plan przeprawienia 20 korpusu pod Melun i
Fontainebleau oraz 12 korpusu pod Sens. Byo zupenie jasne, e po
przeprawieniu si tych jednostek Sekwana i rzeka Yonne stayby si
dla Niemcw jako przeszkody wodne bezuyteczne. W tym samym
miejscu pod Melun przeprawi si okoo 55 roku p.n.e. Labienus ze
swym 10 legionem.
Pukownik Codman uda si do Vannes i sprowadzi mojego
starego przyjaciela, francuskiego generaa Koechlin-Schwartza.
Podczas pierwszej wojny wiatowej Koechlin-Schwartz by jednym z
gwnych instruktorw w Szkole Sztabu Generalnego w Langres.
Spdzilimy bardzo przyjemny wieczr na pogawdce o dawnych
czasach. Midzy innymi owiadczy on, e gdyby w Langres odway
si tylko pomyle o takich metodach, jakie ja stosuj (a co dopiero
mwi o ich nauczaniu), to wsadzono by go do domu wariatw.
Powiedzia rwnie, e kiedy usysza, i na Brest posuwa si dywizja
pancerna, od razu wiedzia, e to ja ni dowodz. Zapytaem go,
dlaczego francuska armia tak le walczya w 1940 roku. Odpowiedzia
mi z miejsca, e przed wojn armia francuska w cigu dziesiciu lat
mylaa o obronie, uczya si obrony i pniej stosowaa obron
nigdy nie byo mowy o natarciu.
Dwudziestego jedna grupa bojowa 79 dywizji 15 korpusu sfor-
sowaa rzek pod Mantes. Rwnoczenie 5 dywizja pancerna z tego
samego korpusu ruszya na pnoc w kierunku Louvier. W chwili kiedy
oczyszczaa Evreux, z lewej strony na jej tyy uderzya jaka niemiecka
jednostka pancerna. Znajdujca si w tym czasie w Evreux 7 dywizja
pancerna wczya si do walki i Niemcy,
straciwszy dziesi czogw, wycofali si. Niemniej jednak walka ta
opnia marsz 5 dywizji pancernej.
Zgodnie z planami, ktre przygotowaem ju dwudziestego,
ustaliem czas natarcia 20 i 12 korpusu na Melun, Montreau i Sens na
poniedziaek 21 sierpnia w dzie, tak e nikt nie zdyby mnie
zatrzyma. Jednake dla wszelkiej pewnoci ustaliem z dowdcami
tych korpusw zakodowane sowo Proset", ktre, w razie nadania go
przez radio, miao oznacza Pozosta na miejscu".
W chwilach podobnych do tej zawsze ogarniao mnie bardzo
dziwne uczucie. Gdy plany powstaway w mej gowie, wydaway mi
si proste; kiedy jednak wydaem rozkazy i wojska rozpoczynay ruch,
a ja wiedziaem, e ju nie mam odwrotu, ogarniao mnie uczucie
niepokoju i, jak zwykle, musiaem sobie mwi: ,,nie szukaj rady u
twego strachu". Byo to uczucie podobne do tego, jakie zwykle
miewaem w czasie biegu z przeszkodami. Zawsze gorco pragnem
bra w nim udzia, ale kiedy rozlega si dzwonek do startu, ogarnia
mnie strach. Z chwil gdy chorgiewka opadaa i bieg si rozpoczyna,
strach mnie opuszcza.
Kiedy rozpoczo si to natarcie, Eddy z 12 korpusu zapyta mnie,
jak dalece musi si niepokoi o swe prawe skrzydo. Odpowiedziaem,
e to zaley od tego, czy i w jakim stopniu jest nerwowy z natury.
Oczywicie dla osony jego prawego skrzyda nie mielimy nic, ale
przy posuwaniu si w ugrupowaniu w gb tj. jedna dywizja za
drug ten brak osony nie mia adnego znaczenia. Gdybym
niepokoi si o skrzyda, nigdy w yciu nie mgbym prowadzi wojny.
Poza tym byem przekonany, e nasze lotnictwo wykryoby wiksze
zgrupowanie nieprzyjaciela, ktre mogoby stanowi powane
zagroenie, a wtedy zawsze mogem co wykroi, aby je odeprze,
podczas gdy lotnictwo opniaoby rwnoczenie ich dalsze posuwanie
si.
Po opracowaniu tych instrukcji przesunlimy stanowisko do-
wodzenia armii do Brou, 15 mil na pnocny zachd od Chteau-dun.
To w tutejszych lasach Willie'a opad rj rozwcieczonych szerszeni.
Potrzeba byo dowdcy, szefa sztabu, zastpcy szefa sztabu oraz okoo
piciu galonw benzyny, by je przepdzi og-
niem. Willie bardzo cierpia i musielimy robi okady z wody z sod
na jego rany.
Mniej wicej w tym czasie pukownikowi Nixonowi dostay si w
rce trzy kompletne zapalniki do latajcych bomb V-1. Znajdoway si
one wrd materiaw zdobytych przez nas na lotnisku na pnocny
zachd od Orleanu.
Na 21 sierpnia, tj. w kocu pierwszych trzech tygodni, straty 3
armii byy nastpujce.
Zabitych 1 713
Rannych 7 928
Zaginionych 1 702
Straty niebojowe 4 286
Razem 15 629*
Nasze uzupenienia wynosiy w tym samym okresie zaledwie 10
622 ludzi. By to pocztek staego spadku liczebnoci naszych
oddziaw spowodowanego brakiem uzupenie. Ten stan rzeczy uleg
zmianie mniej wicej w poowie okresu walk o Bastogne.
W tym samym trzytygodniowym okresie ocenialimy straty
nieprzyjaciela nastpujco:
Zabitych 11 000
Jecw 49 000
Rannych 48 000
Razem 108 000
Ze wzgldu na dowiadczenia nasze nabyte w Tunezji i na Sycylii,
oceny nasze byy bardzo dokadne. Oto straty w sprzcie:

3 armia Nieprzyjaciel
Czogi lekkie 70 Czogi rednie 269
Czogi rednie 157 Czogi Pantera"
i Tygrys" 174
Dziaa 64 Dziaa 680
* Te i inne liczby w nastpnych rozdziaach zaczerpnite s z danych nanoszonych
codziennie na map sytuacyjn" dowdztwa 3 armii, dokadno ich odpowiada
wic dokadnoci wczesnych meldunkw.
 Na tym postoju odwiedzili nas sdzia Robert P. Putterson,
podsekretarz stanu w Departamencie Wojny, oraz genera Brehon E.
Somervell, dowdca wojsk pomocniczych armii ldowej.
Przeprawa przez Sekwan i rzek Yonne pod Montereau i Sens
miaa pomylny przebieg. 20 korpus nie przeprawi sic jeszcze pod
Melun, a to dlatego, e midzy naszym 2 pukiem piechoty (pukownik
A. W. Roffe) z 5 dywizji a kilku tysicami Niemcw doszo pod
Bauillet do bardzo cikich walk. Uwaaem w tym czasie, e jeli
pozwolimy 3 armii posuwa si trzema korpusami dwoma w
pierwszym rzucie i jednym za nimi do linii Metz, Nancy, Epinal, to
uzyskamy wielk szans wygrania wojny. Wierzyem wwczas, i
wierz jeszcze dzisiaj, e gdybymy to uczynili, przekroczylibymy
niemieck granic w cigu dziesiciu dni. Liczba drg linii kolejowych
bya dostateczna dla naszego zaopatrzenia.
Oddziay 5 dywizji piechoty natkny si w Orleanie na kilku
gestapowcw, ktrzy prbowali uciec, ale im si to nie udao. Zdobyy
rwnie bardzo piknego cadillaca, ktrego podaroway dowdztwu 3
armii.
Poleciaem do sztabu Bradleya, aby mu sprzeda" wyej
wspomniany plan, dowiedziaem si jednak, e uda si ju na
spotkanie z generaami Eisenhowerem i Montgomerym, z podobnym
planem; jedyna rnica polegaa na tym, e on proponowa uycie
dwch armii 1 i 3 podczas gdy ja proponowaem tylko 3 armi.
Cytadela w St. Malo poddaa si 83 dywizji dwudziestego
pierwszego rzekomo dlatego, e przydzielono w niej do pracy w kuchni
jeca Niemca urodzonego w Ameryce, ktry przekona dwch
zatrudnionych tam niemieckich kucharzy, rwnie rodem z Brooklynu,
e najlepszym sposobem zakoczenia wojny jest wybicie dziury w
zbiorniku wody. Tak te zrobiono i zaoga zmuszona bya podda si z
braku wody. Prawda to czy nieprawda, ale historia jest zabawna.
Dwudziestego trzeciego rano zapanowao u nas wielkie poruszenie,
kiedy zameldowano nam, e do obozu przybya grupa Francuzw z
jak propozycj. Natychmiast sobie pomylaem, e
przybyli w sprawie kapitulacji, musiaem wic przekn" t
rozmow. Okazao si jednak, i pragnli tylko uzyska chwilowe
zawieszenie broni, aby uratowa Pary i prawdopodobnie Niemcw.
Posaem ich do Bradleya, ktry kaza ich aresztowa.
Zaraz po ich odjedzie przyjecha do mnie mj przyjaciel, genera
Juin*. Prawi mi mnstwo komplementw i powiedzia, e wykazuj
icie napoleosk miao. Powiedzia rwnie i to byo istotne
e najatwiejsz drog przez lini Zygfryda jest luka w rejonie Nancy.
Doszedem do tego samego wniosku studiujc map, jeli bowiem
przez jakie miejsce prowadzi dua liczba szos, to wanie tamtdy
trzeba si posuwa, pomimo oporu nieprzyjaciela. Zdobycie atwego
terenu, z ktrego nie mona ruszy naprzd, nie daje adnego poytku.
Aby mj plan posuwania si na luk w rejonie Nancy sta si
realniejszy, podane byo zapewnienie sobie dwch dodatkowych
dywizji. Poniewa jednak ani 90, ani 80 dywizja nie mogy przyby na
czas, prbowaem przekona generaa Bradleya, aby da mi dwie
dywizje z 7 korpusu (genera major J.L. Collins) 1 armii, ktre, jak
sdziem, podeszy do Chartres. Z rozmowy z Bradleyem wywniosko-
waem, e tak nic byo, wobec czego musiaem wyruszy na wschd
bez nich.
Potem poleciaem z pukownikiem Mullerem** do Lavai, aby
zobaczy si z Bradlyem w sprawie zaopatrzenia. Czeka na mnie na
lotnisku, poniewa musia polecie do generaa Eisenhowera i generaa
Montgomery'ego. Bradley by bardzo zatroskany, czu bowiem, e
Montgomery wywiera na Eisenhowera nazbyt duy wpyw i
spowoduje, e wszystkie armie amerykaskie lub ich cz zostan
skierowane na pnoc. Marszaek lotnictwa Leigh-Mallory"** przez
cay dzie stara si podsun Bradleyowi ten pomys. Po odlocie
Bradleya, w cigu krtkich dziesiciu minut czas potrzebny, by z
portu lotniczego przejecha do sztabu

* Genera porucznik A. Juin, szef sztabu francuskiego Ministerstwa Obrony

Narodowej.
** Pukownik, pniej genera brygady Walter J. Muller, szef oddziau za-
opatrzenia sztabu generaa Pattona w cigu caej wojny.
*** Marszaek lotnictwa sir Leigh-Mallory, naczelny dowdca sojuszniczych
ekspedycyjnych si powietrznych.
wpada mi do gowy myl, ktr uwaaem za moj najwspanialsz
koncepcj taktyczn, a mianowicie, aby skierowa 3 armi na pnoc:
20 korpus z Melun i Montereau, a 12 korpus z Sens. Mona to byo
przeprowadzi szybciej ni cokolwiek innego. Skierowalibymy si
najpierw na Beauvais i moglibymy zabra 4 dywizj piechoty 1 armii
podchodzc do Parya, 79 dywizj rwnie z 1 armii z Mantes,
a, by moe, rwnie 5 dywizj pancern. Po osigniciu Beauvais
moglibymy si posuwa rwnolegle do Sekwany i udostpni j
Brytyjczykom i Kanadyjczykom; przy tym zaopatrywalibymy si w
Mantes, co zaoszczdzioby przynajmniej 50 procent transportu
potrzebnego do przewozu zaopatrzenia przez Montereau. Genera
Leven C. Alien, szef sztabu Bradleya, odnis si do tego pomysu
wrcz entuzjastycznie, postanowilimy wic, e po powrocie Bradleya
Alien zatelegrafuje do mnie albo Plan A", co oznaczaoby, e mam si
skierowa na pnoc, albo Plan B" e kontynuuj marsz na wschd.
Jeeli dziaania 3 armii i jej dowdcy stan si przedmiotem bada
przyszych historykw, to te dwie, dopiero co wymienione, kwestie
powinny by wzite pod uwag. W odstpie dwch dni
wykoncypowaem dwa zupenie rne plany, z ktrych kady by
moliwy do przeprowadzenia. Staram si uwypukli tu nastpujc
rzecz: nie stwarza si planu, aby potem dostosowa do niego
okolicznoci. Sporzdza si plan odpowiadajcy okolicznociom.
Wydaje mi si, e sukces czy fiasko poniesione przez wysze do-
wdztwo zaley od tego, czy zdolne jest ono tak wanie postpowa,
czy te brak mu tych zdolnoci.
Francuska 2 dywizja pancerna i 4 dywizja piechoty wkroczyy do
Parya dwudziestego trzeciego. Dwudziestego czwartego brytyjska
rozgonia BBC podaa, e 3 armia Pattona zdobya Pary. Wydaje mi
si, e bya to pewnego rodzaju licentia poetica oddajca
sprawiedliwo 3 armii, poniewa mogem zdoby Pary, gdyby mi nie
kazano zaniecha tego. Pniej dowiedziaem si, e kiedy francuska 2
dywizja pancerna wesza do Parya, opowiadaa wszystkim, i wchodzi
w skad 3, a nie 1 armii.
25 sierpnia przesunlimy stanowisko dowodzenia 3 armii do
punktu midzy Orleanem a Pilthiviers. Bezporednio przed wyru-
szeniem lam otrzymaem telegram od Bradleya, abym przyjecha do
Chartres. Katedra, z ktrej usunito wszystkie szyby, bya zupenie nie
uszkodzona i, wedug mnie, pikniejsza ni kiedykolwiek przedtem,
poniewa wpadajce do jej wntrza wiato pozwalao lepiej oceni jej
architektur.
Monty raz jeszcze wygra i ciar operacji mia by przesunity
raczej na pnoc ni na wschd, 1 armia miaa przekroczy Sekwan
pod Melun i Mantes dziewicioma dywizjami; obie te miejscowoci
zdobya 3 armia i przerzucia tu mosty przez rzek. Po przeprawieniu
si 1 armia posuwaaby si na Lilie. 3 armia siedmioma dywizjami a
mianowicie 4 dywizj pancern, 35 i 80 dywizj 12 korpusu, 7 dywizj
pancern i 5 dywizj piechoty 20 korpusu oraz francusk 2 dywizj
pancern i 90 dywizj piechoty 15 korpusu miaa posuwa si sama
w kierunku linii Metz, Strasbourg. Jak dotychczas sprawy nie
przedstawiay si tak le, poniewa siedem naszych dywizji posuwao
si w kierunku, w ktrym Bradley i ja zawsze chcielimy dziaa.
Wracajc z tej konferencji dotarem do nowego stanowiska
dowodzenia do pno i postanowiem polecie do 20 korpusu,
ktrego ju od kilku dni nie widziaem. Mojego pilota (major W. W.
Bennett, dowdca 14 dywizjonu lotnictwa cznikowego 3 armii) nie
byo, polecia wiec ze mn jaki sierant. Okazao si, e zabdzilimy,
a w kocu, bkajc si w powietrzu, przelecielimy akurat nad
niemieckim szpitalem polowym w lesie. To przekonao mnie, e
znajdujemy si co najmniej 15 mil za lini frontu niemieckiego.
Nabralimy wysokoci i wydostalimy si stamtd tak szybko, jak tylko
byo mona.
Dwudziestego szstego wojska cznoci przysay swych ludzi, aby
spdzili dzie z generaem Pattonem". Najpierw polecielimy do 20
korpusu, ktry znajdowa si w Fontainebleau, potem przez Nemours
a za Montereau, gdzie znalelimy 5 dywizj piechoty.
Pogratulowaem generaowi Irwinowi wspaniaej pracy, jakiej dokonaa
jego dywizja, i miaem t satysfakcj, e mogem odznaczy kilku jego
ludzi orderem Distinguished Service Cross.
Gdy na pocztku kampanii wydaem rozkaz, e przynajmniej
jedna grupa bojowa w sile puku piechoty ma jecha na czogach
dywizji pancernej, 5 dywizja piechoty gorzko si na to ualaa
twierdzc, midzy innymi, i onierze nie maj si na czogach czego
trzyma. Powiedziaem im, e taka to wanie cika dola onierzy,
niemniej jednak jestem pewien, i onierze bd woleli raczej
przejecha 25 mil, czym si da, ni przej na piechot 15 mil.
Pamitam, e tego dnia Irwin gono wychwala zalety piechoty
przewoonej na czogach. Zawodowy onierz jest zawsze
konserwatywny.
Wrcilimy t sam drog i przeprawilimy si przez Sekwan pod
Melun w towarzystwie oddziaw 3 dywizji pancernej 1 armii. Kiedy
onierze mnie poznali, wszyscy stanli na swych czogach i witali
mnie radosnymi okrzykami.
Po rozstaniu si z nimi odwiedziem sztab 7 dywizji pancernej i
owiadczyem dowdcy bardzo ostro, e nie jestem zadowolony ani z
niego, ani z jego dywizji, jeli chodzi o jej wygld i postpy. To jest
wane, poniewa pniej zasza konieczno usunicia tego oficera ze
stanowiska.
Powrciem do Fontainebleau i poleciaem do 12 korpusu,
znajdujcego si na drodze Sens, Troyes. Podczas mojego pobytu tam
przyby genera Wood i owiadczy, e 4 dywizja pancerna wanie
zdobya Troyes. Zwycistwo to byo wspaniaym czynem. Pukownik,
potem genera, Bruce Clark podprowadzi sw grup bojow na pnoc
od miasta, gdzie w odlegoci 300 jardw grupa ta znalaza oson w
jakim parowie czy zagbieniu. Na skraju miasta peno byo
niemieckich dzia i onierzy. Clark wyprowadzi kompani rednich
czogw, wzmocni j dwiema kompaniami piechoty
zmechanizowanej, obie na wozach, i ruszy do szturmu otwierajc
ogie ze wszystkich dzia. Zdoby miasto nie straciwszy ani jednego
onierza i wozu. Pniej musielimy ponowi atak, aby go wycign
z opresji, poniewa Niemcy okryli jego niewielkie siy.
Kiedy czytam poprzednie strony mwice o wszystkich miejscach,
do ktrych si udaem w cigu jednego dnia, jestem pod wraeniem
mej ruchliwoci. By moe, kiedy oblicz liczb przebytych przeze
mnie samochodem i samolotem mil, w czasie gdy
kierowaem dziaaniami 3 armii. Zao si, e byo ich okoo miliona.
Dwudziestego sidmego 20 korpus zaj Nogent i kontynuowa
marsz na Reims, podczas gdy 12 korpus posuwa si przez Vitry na
Chalons. Wysze wadze zmusiy mnie do pozostawienia 35 dywizji na
wschd od Orleanu dla osony mego prawego skrzyda, chocia
osobicie nie wierzyem, aby ktokolwiek zdoa przekona Niemcw
do przekroczenia Loary w kierunku pnocnym. Poleciaem do Orleanu
ostrzeliwanego przez Niemcw z drugiego brzegu w sposb bardzo
umiarkowany. W porcie lotniczym na pnocny zachd od miasta
panowa zawrotny ruch. Poprzedniego dnia wysano z niego 600
samolotw, dzisiaj prawie tyle samo. Samoloty te przewoziy paliwo i
amunicj dla naszych oddziaw.
Dwudziestego smego zdobylimy Chteau-Thierry i podeszlimy
do Vitry-le-Francois, Chalons i Reims. Okoo godziny 10.30 przyby
genera Bradley. Miaem due trudnoci w przekonaniu go, aby
pozwoli mi naciera w kierunku Mozy. W kocu si zgodzi.
29 sierpnia by, wedug mnie, jednym z krytycznych dni tej wojny.
Powic mu, a raczej wydarzeniom, ktre spowodoway trudnoci,
wiele nastpnych stron. W tym czasie byo zupenie oczywiste, e
dopty, dopki nie pozwolimy si zatrzyma przez wyimaginowanego
nieprzyjaciela, nie grozi nam adne realne niebezpieczestwo. Kazaem
wobec tego Eddy'emu z 12 korpusem posuwa si na Commercy, a
Walkerowi z 20 korpusem na Verdun. Wszystko wygldao rowo, a
nagle zameldowano mi, e 140 000 galonw paliwa, ktre mielimy
otrzyma tego dnia, nie nadeszo. Pocztkowo sdziem, e jest to jaki
zakulisowy sposb zwolnienia tempa marszu 3 armii. Potem
stwierdziem jednak, e tak nie byo, a opnienie powstao na skutek
zmiany planw przez naczelne dowdztwo, wprowadzonej, moim
zdaniem, pod wpywem generaa Montgomery'ego.
Trzydziestego zobaczyem si w Chartres z Bradleyem, generaem
majorem R.H. Bullem (szefem oddziau operacyjnego Eisenhowera) i z
szefem sztabu Bradleya, Allenem. Przedstawiem moj propozycj
szybkiego posuwania si na wschd w celu
przebicia si przez lini Zygfryda, zanim zostanie obsadzona. Bradley
odnis si do tego bardzo przychylnie, ale Bull oraz, jak mi si
wydaje, pozostali oficerowie sztabu SHAEF* nie zgadzali si na to.
Moim zdaniem, by to najwikszy bd, jaki popeniono w tej
wojnie. Co si tyczy 3 armii, to nie tylko nie otrzymalimy zalegych
dostaw paliwa, ale praktycznie biorc w ogle przestalimy je
otrzymywa, zgodnie bowiem z decyzj posuwania si na pnoc, w
czym bray rwnie udzia dwa korpusy 1 armii, cae zaopatrzenie
zarwno paliwo, jak amunicja miao by rzucone w tym kierunku.
Co wicej, transport powietrzny, ktry, jak liczylimy poprzednio,
mia przewie du cz naszego zaopatrzenia, zabrano, aby ywi
paryan; pozostae za samoloty transportowe gromadzono do desantu
powietrznego przed frontem 21 Grupy Armii
operacji, o ktrej wwczas jeszcze nic nie wiedziaem. Wreszcie, i
to bya kropla, ktra przepenia czar, w tym samym czasie sztab
strefy komunikacji frontu przenosi si z Cherbourga do Parya i uy
do tego kilka kompanii transportowych.
Po otrzymaniu tych bolesnych wieci udaem si na nasze nowe
stanowisko dowodzenia w La Chaume w pobliu Sens. Tutaj
dowiedziaem si, e Eddy otrzyma od Gaffeya zezwolenie na za-
trzymanie si pod St. Dizier, poniewa, jak mwi, jeli czogi posun
si poza t miejscowo, pozostanie zupenie bez paliwa. Natychmiast
go wezwaem i kazaem kontynuowa marsz, dopki czogi nie stan, a
wtedy zle z nich i maszerowa pieszo, nakazem chwili bowiem byo
zdobycie przepraw na Mozie. Podczas poprzedniej wojny
wypompowaem benzyn z trzech czwartych moich czogw, aby
umoliwi posuwanie si jednej czwartej, i uwaaem, e Eddy mg
zrobi to samo. Moim zdaniem, zatrzymanie si nawet na linii Mozy
byo straszliwym bdem, moglimy bowiem kontynuowa marsz a do
Renu w rejonie Worms. By to odpowiedni moment, aby zacytowa
wiersz Kiplinga: Gdyby": Gdyby mg wypeni niewybaczajc
minut szedziesicioma sekundami biegu..."
* Supreme Headquarters Allied Expeditionary Forces Naczelne Dowdztwo
Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych.
 Jakby nie do tych zmartwie, genera de Gaulle prbowa
odebra francusk 2 dywizj pancern, ktra bya nam gwatownie
potrzebna do zluzowania 35 dywizji osaniajcej nasze prawe skrzydo.
31 sierpnia poleciaem z generaem Bradleyem do Morlaix na
pnocno-zachodnim kracu Pwyspu Bretoskiego. Stamtd po-
jechalimy samochodem do sztabu 8 korpusu, a nastpnie na pwysep
Plougastel-Daoulas, lecy na poudniowy wschd od Brestu, gdzie
spotkalimy Middletona. Nie by zbyt optymistyczny co do zdobycia
Brestu i skary si bardzo na brak miaoci ze strony piechoty. Strefa
komunikacji frontu rwnie zawioda nie dostarczajc obiecanej iloci
amunicji. Wyjaniem Middletonowi, e piechota jest zmczona z
powodu dugotrwaych walk. W drodze powrotnej powiedziaem
Bradleyowi, e nie mog walczy na czterech frontach w
nieskoczono i chciabym, aby 8 korpus zosta przekazany komu
innemu. Bradley, jak zwykle, by tego samego zdania. Zadziwiajce,
jak czsto w czasie tej wojny przychodziy nam do gowy te same
myli. Noc spdziem z Bradleyem i Simpsonem*. Simpson mia
przej dowdztwo nad wojskami na pwyspie, z tym e 94 dywizja
po przybyciu miaa zluzowa 6 dywizj pancern.
2 wrzenia w Chartres genera Eisenhower przedstawi Bradleyowi,
Hodgesowi i mnie swj plan udzielenia pomocy Montgomery'emu w
oczyszczaniu rejonu Pas-de-Calais. Oznajmilimy mu, e patrole 3
armii dotary ju do Mozeli w rejonie Nancy, a patrole 3 puku
kawalerii wkroczyy do Metzu.
W kocu udao nam si przekona generaa Eisenhowera, aby
pozwoli 5 korpusowi 1 armii oraz 3 armii posuwa si naprzd i
uderzy na lini Zygfryda, gdy tylko sytuacja w rejonie Calais zostanie
ustabilizowana. Do tego czasu mielimy otrzyma bardzo niewielkie
iloci paliwa i amunicji. Idea wielkiej bitwy o Niemcy zrobia na nim
ogromne wraenie. Osobicie nie sdziem, i daem wyraz memu
przekonaniu, aby miao doj do wielkiej bitwy, gdybymy z miejsca
ruszyli naprzd. Skoczyo si na udzielenia nam zezwolenia na
zdobycie przepraw przez Mozel i na przy-
* Genera porucznik W. H. Simpson, dowdca 9 armii.
gotowaniu si do natarcia na lini Zygfryda, gdy tylko otrzymamy
materiay pdne.
3 wrzenia odwiedziem 12 korpus w Ligny-en-Barrois i wy-
tumaczyem nasz nowy plan Eddy'emu. Zachwycony byem wia-
domoci, e zdoby 100 000 galonw benzyny lotniczej, co umoli-
wio mu posuwanie si; zdoby rwnie 600 000 funtw misa.
Pojechalimy potem przez Commercy do sztabu 80 dywizji w
Gironville. Wiele miast, ktre widzielimy po drodze, byo do silnie
zniszczonych. Genera McBride zdawa si by w dobrej formie, a
pukownik Davidson*, dowdca czoowego puku, cakowicie panowa
nad sytuacj. Montsec znajdowao si w przodzie, na lewo od
stanowiska dowodzenia puku, a wok leay Apremont, Pannes i
Essey, ktre przypominay mi nasze natarcie w tym rejonie
dokadnie dwadziecia sze lat temu bez dziewiciu dni. W Montsec
znajduje si ogromny pomnik na cze naszych polegych. Nie mogem
si opdzi myli, e opnienie naszego natarcia skoczy si
prawdopodobnie po upywie odpowiedniego czasu wzniesieniem
wielu innych pomnikw na cze ludzi, ktrzy, gdybymy posuwali si
szybciej, nie musieliby umrze. W kilka tygodni pniej przejedaem
przez te same tereny z panem Byrnesem, pniejszym sekretarzem
stanu.
W drodze powrotnej zatrzymalimy si, by odwiedzi pukownika
Clarka, dowodzcego tymczasowo 4 dywizj pancern, i do-
wiedzielimy si, e pod Vitry dokona jeszcze jednego wspaniaego
czynu. Kiedy oddziay jego zbliay si do miasta, jaki cywil, Francuz,
powiedzia mu, e na kocu pewnej uliczki znajduje si most
ostrzeliwany z drugiego koca przez cztery niemieckie 88-milimetrowe
dziaa ustawione tu obok siebie na drodze na nasypie prowadzcym
od mostu. Clark wpad do miasta z kompani lekkich czogw,
prowadzc ogie we wszystkie strony i rzucajc granaty rczne, pogna
przez most, obezwadni artylerzystw ogniem i w rezultacie zrzuci
dziaa z nasypu nie tracc ani jednego wasnego wozu.
Poniewa mielimy si odtd posuwa wedug metody naz-

* Pukownik O.L. Davidson dowodzi 319 pukiem piechoty 80 dywizji piechoty.

wanej przez generaa Alina metod zupy z gwodzia", musz j
opisa. Pewnego razu do jakiego domu zaszed wczga i poprosi
gospodarza o troch gorcej wody, mwic, e chce ugotowa zup z
gwodzia. Gospodyni bardzo to zainteresowao, daa mu wic wod,
do ktrej wczga woy dwa due gwodzie. Potem poprosi o kilka
kartofli i marchewek dla dodania zupie smaku, a wreszcie o miso.
Innymi sowy, chcc naciera, musielimy najpierw udawa, e
prowadzimy rozpoznanie, potem wzmacnialimy je i koczylimy
natarcie zalenie od tego, ile materiaw pdnych i amunicji udao
nam si zdoby.
Chodziy suchy, ktre, mam nadziej, nie znalazy oficjalnego
potwierdzenia, e jacy nasi ludzie ze suby uzbrojenia, podajc si za
onierzy 1 armii, otrzymali sporo paliwa z jednego ze skadw tej
jednostki. Nie jest to wprawdzie sposb prowadzenia wojny, niemniej
jednak jest to wspaniae.
Pod koniec czwartego tygodnia straty 3 armii byy nastpujce:
Zabitych 2 678
Rannych 12 756
Zaginionych 2 474
Ogem straty bojowe 17908
Straty niebojowe 6 912
Razem 24 820
Uzupenienia wynosiy 19 506 ludzi, a wic o 5000 za mao.
Wedug naszej oceny straty niemieckie wynosiy:
Zabitych 19 000
Rannych 62 000
Jecw 73 000
Razem 154 000
Straty w sprzcie:
3 armia Nieprzyjaciel
Czogi lekkie 94 Czogi rednie 402
Czogi rednie 223 Czogi Pantera"
i Tygrys" 247
Dziaa 83 Dziaa 1236
 Kiedy przenielimy naszo stanowisko dowodzenia na poudniowy
wschd od Chlons, odwiedzia nas pani Anna Rosenberg z Urzdu do
Spraw Mobilizacji Wojennej i Rekonwersji. Willie'a widocznie
zgorszyy jej obcinite bardzo wskimi nogawkami ydki, tote wpi
w nie zby, nie za mocno, ale bardzo stanowczo. Przyja to pogodnie.
4 wrzenia dowiedzielimy .si od Bradleya, e sytuacja na pnocy
zostaa ustabilizowana, bdziemy wic mogli otrzyma nasz cz
zaopatrzenia, co umoliwioby nam przeprawienie si przez Mozel i
sforsowanie linii Zygfryda. Powiedzia nam rwnie, e jeli chodzi o
francusk 2 dywizj pancern i 79 dywizj piechoty, to otrzymamy je z
powrotem ju teraz, a 6 dywizj pancern i 83 dywizj piechoty, gdy
tylko zostan zluzowane przez 9 armi. Powrt francuskiej 2 dywizji
pancernej oraz 79 dywizji piechoty oznacza przywrcenie 3 armii 15
korpusu, ktry z wielkim alem utracilimy po przeprawieniu si przez
Sekwan. Genera Haislip, dowdca korpusu, by rwnie zachwycony
powrotem do nas jak my.
Do czasu przybycia 15 korpusu do rejonu na wschd od Troyes
musiaem osania skrzydo od Neufchteau do Nancy siami 12
korpusu, a rwnoczenie opanowa przepraw przez Mozel pod Toul
i Pont-a-Mousson. Z chwil gdy 15 korpus by gotw do dziaa, 12
korpus mia posuwa si wzdu linii Nancy, Chateau Salins, 15 korpus
- naciera: w ugrupowaniu schodami w prawo w ty i przeprawi si
przez Mozel na poudnie od Nancy, prawdopodobnie w pobliu
Charmes, a 20 korpus zaatakowa i zdoby przeprawy w okolicy
Metzu.
Pojechaem na lini frontu przez Verdun i Etain, gdzie skrcilimy
na pnoc do sztabu 90 dywizji. Przybylimy tam jednak jeszcze przed
dywizj, powrcilimy wic do Etain i pojechalimy do Conflans,
miejscowoci syncej z tego, e bya miejscem urodzenia
wyimaginowanego generaa brygady Gerarda Hussarsa. Conflans
leao na linii frontu, broniy go oddziay 2 puku piechoty 5 dywizji
piechoty. Na wschodnim skraju miasta zastaem grup bojow 7
dywizji pancernej, ktra od przeszo godziny zatrzymana bya przez
ogie karabinw maszynowych i modzierzy.
Takie tumaczenie ze strony jednostki pancernej byo oczywistym
absurdem. Rozkazaem im naciera i powrciem do sztabu dywizji,
aby powiedzie dowdcy, co o tym myl. Ju po raz drugi uwaaem
za swj obowizek zada od niego energiczniejszych dziaa.
Genera Walker zauway ju raz, i dowdcy tej dywizji brak ducha
bojowego, kiedy znajdowalimy si pod Chartres, i ju wtedy zaleca
usunicie go ze stanowiska. Pomimo jednak e mam opinie, czowieka
bezwzgldnego, w rzeczywistoci jestem niezwykle cierpliwy.
Po przybyciu do sztabu dowiedziaem si, e mamy pewne kopoty
z 1 armi z powodu materiaw pdnych. Dowiedziaem si rwnie,
e 12 korpus nabi sobie guza pod Pont-a-Mousson, gdzie jeden z
batalionw 5 dywizji zosta odrzucony.
smego pojechaem do Ligny-en-Barrois, eby zobaczy si z
Eddym, a pniej na lini frontu na poudnie od Toul, gdzie, jak si
wydawao, mona byo oczekiwa powanej bitwy. Eddy i ja udalimy
si do sztabu Wooda; sztab znajdowa si tak blisko frontu, e
moglimy przyglda si walce, a pociski paday na drog, przy ktrej
siedzielimy. Zaprawd bardzo pokrzepiajce byo znale czowieka,
ktry odway si wysun a tak daleko.
Dziewitego genera Bradley zgodzi .si, aby 83 dywizja piechoty
i 6 dywizja pancerna ruszyy z miejsca. Nastpnie przeprowadzilimy
bardzo oywion rozmow na temat natarcia na Brest. Obaj bylimy
zdania, e zdobycie Brestu w tym czasie byo bezcelowe, ze wzgldu
na du odlego dzielc nas od niego oraz na ogromny stopie
zniszczenia portu. Z drugiej strony zgodnie doszlimy do wniosku, e
jeli armia amerykaska wzia si do czego, nie powinna pozostawi
sprawy nie zaatwionej. Z tego wzgldu zdobycie Brestu byo
konieczne.
Tego samego dnia odwiedziem pani Vaux i jej syna w Paryu.
Bya to moja pierwsza wizyta. Poznaem j dwadziecia siedem lat
temu w Bourg*. Po lunchu pojechaem z ni do generaa Serigny,
dawnego szefa sztabu Ptaina, z ktrym Serigny zerwa z powodu
dziaalnoci tego ostatniego. Serigny'ego znaem z poprzedniej wojny.
By wobec mnie bardzo wylewny i powie-
* Miejsce postoju dowdztwa amerykaskiej 1brygady czogw w 1918 r.
dzia mi, e chocia ywi ogromny podziw dla generaa Pershinga, to
jednak moj taktyk uwaa za tysic razy lepsz. Byo to, oczywicie,
bardziej francuskie ni prawdziwe. Poza tym ruchliwo dzisiejszych
armii jest wiksza ni za czasw Pershinga. Gdyby dysponowa on
naszymi ruchliwymi rodkami, jestem pewien, e posuwaby si rwnie
szybko lub szybciej ni my.
W nocy 9 wrzenia Niemcy przypucili atak na stanowisko
dowodzenia 90 dywizji. Genera McLain obudziwszy si ujrza w
odlegoci 20 stp strzelajcy czog nieprzyjacielski; na szczcie czog
nie strzela do niego; nalea widocznie do jakiej zabkanej grupy,
ktra zawrcia, doczya do swej dywizji i o wicie rozpocza atak.
McLain jednak by wietnym onierzem, nie traci wic czasu, tak e
drugi atak Niemcw kosztowa ich 40 czogw i 900 zabitych. Jednym
z niewielu czogw, ktrym udao si uciec, bya Pantera". Widziaem
koleiny pozostawione przez czog, ktry skierowa si wprost na nasze
linie bez zastanowienia, co uczynimy, aby go zatrzyma; potem skrci
ostro w lewo na drog prowadzc do Niemiec. Znikn w chmurze
kurzu i iskier od uderzajcych w pancerz naszych pociskw
smugowych.
Dowiedzielimy si, e 15 korpus mia rozpocz natarcie je-
denastego o godzinie 8.00 po osi Chaumont, Neufchteau, Lunville.
12 korpus posuwa si wrd cikich walk na wschd od rzeki i na
poudnie od Nancy. Ciekaw rzecz podczas forsowania tej rzeki byo
to, e jeden puk musia pokonywa silny opr i ponosi odpowiednie
do tego straty, podczas gdy drugi, na prawo od niego, nie napotka
oporu i nie mia adnych strat. Zgodnie z regulaminem powinnimy
byli przerwa natarcie w miejscu, gdzie natknlimy si na opr, a
naciera tam, gdzie warunki byy atwiejsze, regulaminy jednak nie
bior pod uwag trudnoci komunikacyjnych i nie uwzgldniaj
niebezpieczestwa, jakim grozi zatrzymanie raz rozpocztego nocnego
ataku.
20 korpus przerzuci troch piechoty na poudnie od Metzu, a 90
dywizja posuwaa si z Metzu na Thionville, w kierunku rzeki.
Dziesitego oddziay francuskiej 2 dywizji pancernej z 15 korpusu w
okolicach Sombernon nawizay kontakt z oddziaami francuskiej 1
dywizji piechoty z 7 armii.
 Kiedy przelatywaem nad Francj, ustawicznie uderzao mnie, jak
wiele ludzkiego wysiku woono w budow okopw i innych
mierciononych urzdze zarwno podczas tej, jak podczas pierwszej
wojny wiatowej. Te pomniki wiadczce o zu, jakie niesie ze sob
wojna, mogyby stanowi wspaniay tekst do kazania pacyfisty na
temat saboci cechujcej czowieka. Ale cmentarze, gdzie kady may
biay krzy wiadczy o ludzkim szalestwie, nieuchronnie
prowadzcym do nastpnych wojen, dayby mu jeszcze lepsze
argumenty przeciwko samemu sobie.
20 000 Niemcw, ktrzy poddali si jedenastego 9 armii, za-
znaczyo, i pragn specjalnie podkreli, e zoyli bro przed 3 armi
i 19 zgrupowaniem lotnictwa taktycznego, a nie przed 9 armi.
Dwunastego w sztabie 12 Grupy Armii odbya si odprawa w
sprawie zaopatrzenia. Poniewa bra w niej udzia pukownik R. W.
Wilson, szef oddziau zaopatrzenia 1 armii, bardzo starannie wayem
kade moje posunicie. By on moim szefem oddziau zaopatrzenia w 2
korpusie. Dowiedzielimy si, e Montgomery powiedzia
Eisenhowerowi, i opnienie w natarciu amerykaskiego 7 korpusu
naley przypisa brakowi materiaw pdnych. Tak si sprawa jednak
nie przedstawiaa. By to po prostu jeszcze jeden przykad, jak Monty
usiowa wymusi wszystko, co byo, do natarcia na pnoc, na
Holandi i Belgi oraz na Zagbie Ruhry. Gdyby naczelne dowdztwo
ulego tym jego naciskom, 3 armii nie pozostawaoby nic innego, jak
przej na zachodnim brzegu Mozeli do obrony, a nawet przesun 20
korpus do Luksemburga. Uwaaem jednak, e gdybymy sforsowali
rzek, moglibymy unikn takiej niepomylnej sytuacji i Bradley
pozostawi mi na to czas do nocy 14 wrzenia. Gdybym to tego czasu
nie zdoby dobrego przyczka, musiabym przerwa wszelkie
dyskusje i odegra aosn rol obrocy.
Genera Hughes przywiz mi nowy pistolet kalibru 0,38 z
rkojeci wykadan mas perow oraz nowo wydawane paszcze.
Byo to bardzo uprzejme z jego strony. Chcielimy razem odwiedzi
15 korpus, ale na skutek jakiej omyki dostalimy si do jego rzutu
tyowego. Zabra nas stamtd Bennett dwoma samo-
lotami, startujcymi ze spadzistego wzgrza, na ktrym paso si
mnstwo krw. W kocu jednak udao si. Nastpnego dnia poje-
chalimy z Hughesem do 12 korpusu, ale dowiedzielimy si tylko, e
Eddy uda si o wicie do 80 dywizji, na ktr Niemcy prowadzili
zacieke kontrataki na poudnie od Pont--Mousson. Faktycznie
Niemcy dotarli do mostu, ale drog t posuwa si ze sw grup bojow
wszdobylski pukownik Bruce Clark z 4 dywizji pancernej i odrzuci
ich. 2 puk dywizji oraz grupa bojowa z 7 dywizji pancernej rwnie
zostay wyparte kontratakiem niemieckim ze wzgrza na pnocny
zachd od Metzu. Niemniej jednak 35 dywizja oraz grupa bojowa
Dagera (genera brygady H.E. Dager) z 4 dywizji pancernej znajdoway
si ju po drugiej stronie rzeki na poudnie od Metzu i posuway si na
Lunville. 5 dywizja piechoty bez 2 puku piechoty przeprawia si na
poudnie od Metzu.
W czasie tej jazdy Hughes i ja obserwowalimy z odlegoci
10001500 jardw bardzo adn walk czogw. Znajdowalimy si w
sadzie liwkowym, tak e moglimy poczy przyjemne z
poytecznym. Na przedzie znajdoway si dwa ponce niemieckie
czogi, za nimi trzy nasze czogi posuway si ku linii lasw.
Widzielimy ogie wylotowy strzelajcych dzia i moglimy rozrni
amerykaskie i niemieckie karabiny maszynowe. Niemieckie strzelaj
o wiele szybciej ni nasze. Potem pojechalimy do sztabu 15 korpusu,
do ktrego nie dotarlimy ostatnim razem. Doskonale si spisali:
zdobyli Neufchteau i obeszli Chaumont, uchwycili rwnie przepraw
przez Mozel pod Charmes. Tego wieczoru odwiedzi nas arcybiskup
Spellman.
Dotrzymaem przyrzeczenia danego Bradleyowi i do wieczora 14
wrzenia zdobyem dobry zarwno jego zdaniem, jak moim
przyczek za Mozel. Czuem, e bd mg dalej pomylnie posuwa
si na wschd.
Przenielimy si na nowe stanowisko dowodzenia, pi mil na
poudnie od Etain, gdzie podczas pierwszej wojny wiatowej
znajdowaa si ostatnia kolejowa stacja wyadunkowa Niemcw w
czasie dziaa pod Verdun. Z tego wzgldu zarwno miasto, jak cay
okoliczny teren byy silnie ostrzeliwane. Miasto zostao
w 1921 roku cakowicie odbudowane, prawd powiedziawszy, za
amerykaskie pienidze. W drodze zatrzymaem si w Verdun na lunch
z generaem Bradleyem i generaem Bullem. Bradley by bardzo
przygnbiony, poniewa Montgomery'emu znw si wida udao
przekona naczelne dowdztwo, aby cae zaopatrzenie skierowa do 1
armii; 3 armia miaa si zatrzyma. Bradley uwaa jednak, e 3 armia
moe naciera. Jeszcze bardziej przygnbiajca bya wiadomo o
przeniesieniu jednego dwudywizyjnego korpusu ze skadu 12 Grupy
Armii do 7 armii, dysponujcej w tej chwili tylko jednym korpusem.
Simpson z 9 armii mia potem otrzyma siedem dywizji, siy za 1 i 3
armii miay zosta zwikszone do dziewiciu dywizji piechoty i trzech
dywizji pancernych. W tym czasie, przy moim optymistycznym
nastawieniu, czuem, e wojna si skoczy, zanim otrzymamy te
jednostki. W rzeczywistoci podczas bitwy o wybrzuszenie
dowodziem siedemnastoma, a w okresie kwiecie, maj 1945 roku
osiemnasloma dywizjami.
W trakcie tych wszystkich dyskusji otrzymalimy bardzo pomyln
wiadomo, e Nancy pado, a 15 korpus zniszczy niemieck 16
dywizj piechoty (genera porucznik Ernst Haecke) z
szedziesicioma czogami, gdy atakoway one prawe skrzydo 12
korpusu. 15 korpus przeprawi si przez Mozel pod Charmes w celu
zatrzymania togo ataku i przyby w por.
Kiedy stanowisko dowodzenia znajdowao si w Etain, zwiedziem
pola bitew z pierwszej wojny wiatowej, a przede wszystkim fort
Douaumont. Stanowi on wspaniay, cho zupenie bezuyteczny,
pomnik heroizmu. Widzi si tu wszdzie fragmenty ruin, gdzie dzielni
ludzie tracili ycie bronic czego, co obroniliby z wiksz atwoci,
gdyby nacierali. Dla mnie Douaumont reprezentuje szalestwo, jakie
stanowi wojna obronna.
W tym okresie wydawao mi si, e istnieje moliwo, aby 12
korpus dokona przeamania. Zamierzaem da mu w tym wypadku 7
dywizj pancern, podczas gdy 20 korpus w skadzie 83, 90 i 5 dywizji
wizaby Metz, a 12 korpus w skadzie 7, 6 i 4 dywizji pancernej oraz
35 i 80 dywizji piechoty nacieraby do Renu.
Nastpnego dnia zoyli nam wizyt Rosjanie. Uniknem ich
udajc si na lini frontu, ale odpaciem im za traktowanie przez
nich naszych obserwatorw, dajc im map oddziau rozpoznawczego,
ktra absolutnie nic nie mwia. W 12 korpusie zastaem generaa
Eddy'ego w stanie duego zdenerwowania. Kazaem mu pooy si
wczenie spa i pocign przedtem porzdny yk czego mocnego,
chciaem bowiem, aby by w stanic szturmowa lini Zygfryda.
Byem tego dnia peen radosnych nadziei i widziaem ju, jak
forsuj Ren. Radziem nawet Eddy'emu posuwa si w kolumnie
dywizyjnej, tak aby po zrobieniu wyomu w linii Zygfryda mg rzuci
do przodu troch wojsk pancernych wspieranych przez przewoon
grup bojow; liczyem, e w ten sposb zdobdzie most pod Worms, a
pozosta czci swych oddziaw rozszerzy skrzyda wyomu i
oczyci rejon midzy Saar a Mozel. Chop strzela, Pan Bg kule
nosi!"
Udajc si do 12 korpusu przez Toul, Pannes i Essey przejedaem
przez te same miejsca, w ktrych przebywaem i nacieraem
dwadziecia sze lat i cztery dni temu. Niektre punkty orientacyjne w
terenie nie zatary si jeszcze, ale mur, za ktrym leaem kierujc
natarciem, by teraz z cementu, chocia w pamici pozosta mi jako
mur z kamienia. By moe, zbudowano nowy. Tak czy inaczej tego
dnia, 12 wrzenia 1918 roku, musiaem chyba przeby straszliwie
dug drog.
W tym samym czasie Francuzi znw prbowali podporzdkowa
sobie francusk 2 dywizj pancern, ktra energicznie protestowaa za
porednictwem swego dowdcy korpusu, Haislipa.
Straty na dzie 17 wrzenia:
3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 3 841 Zabitych 26 000
Rannych 18 441 Rannych 73 000
Zaginionych 4 120 Jecw 87 000
Razem 26 402 Razem 186 000
Sprzt:
Czogi lekkie 121 Czogi rednie 542
Czogi rednie 264 Czogi ,,Pantera"
i Tygrys" 307
Dziaa 99 Dziaa 1596
 Zadzwoni Bradley i powiedzia mi, e Monty chce, by wstrzyma
natarcie wszystkich wojsk amerykaskich, tak aby on, Monty, mg
wykona 21 Grup Armii pchnicie sztyletem w samo serce
Niemiec". Bradley okreli to raczej jako pchnicie noem od masa".
Byo zupenie oczywiste, e chcc unikn takiej ewentualnoci,
naleao natychmiast zaangaowa 3 armi o wiele powaniej,
poprosiem wic Bradleya, aby nie telefonowa do mnie przed
zapadniciem zmroku w dniu dziewitnastego.
Osiemnastego odznaczyem generaa Leclerca Srebrn Gwiazd i
wrczyem mu sze Srebrnych Gwiazd oraz dwadziecia pi
Brzowych Gwiazd do rozdania onierzom jego dywizji. W tym
czasie 106 grupa kawalerii pukownika Vennarda Wilsona zamel-
dowaa, e dwie kolumny piechoty niemieckiej atakuj Lunville z
kierunku Baccarat. Kazaem Haislipowi natychmiast naciera.
Niezwyke sprawnie wyda rozkazy, a poniewa przypadkowo
znajdowa si tam Wyche, bezzwocznie przystpili do dziaa.
Potem pojechaem do Nancy, aby zobaczy si z Eddym; by teraz
zupenie spokojny. W celu zatrzymania kontrataku posa na Lunville
grup bojow B" z 6 dywizji pancernej podchodzcej do Toul.
Postanowiem, e 12 korpus bdzie kontynuowa natarcie na lini
Zygfryda pomimo wydarze pod Lunville. Rad byem rwnie, e 12
i 20 korpus nawizay kontakt na pnoc od Pont--Mousson.
Przegldajc wyniki bada saperskich i oddziau rozpoznawczego
nad lini Zygfryda stwierdziem, e dwa miejsca, ktre wybralimy do
przyszego natarcia przeamujcego na podstawie map drogowych,
dokadnie pokryway si z tym, co wykazao szczegowe badanie map
sporzdzonych na podstawie zdj lotniczych.
Dzie 19 wrzenia nie speni nadziei, ktre w nim pokadaem; by
pechowy. 35 dywizja zostaa wyparta ze wzgrza na pnocny wschd
od Nancy, tak e nieprzyjaciel mg prowadzi obserwacj i
ostrzeliwa miasto. 4 dywizja pancerna bya silnie atakowana, a 15
korpus nie dotar jeszcze do Lunville. Aby rozweseli Eddy'ego,
opowiedziaem mu dwie przypowiastki: jedn
o tym, jak to Grant kiedy powiedzia: ,,W kadej bitwie nadchodzi
taki moment, kiedy obie strony uwaaj si wzajemnie za pobite: ten
kto wwczas kontynuuje natarcie wygrywa"; drug o tym, co
podobno mia powiedzie Lec pod Chancellorsville: Byem za saby,
aby si broni, wobec czego nacieraem". W rezultacie Eddy
natychmiast odebra wzgrze.
Pojechalimy potem razem do Wooda. Spotkalimy go w grupie
bojowej Bruce'a Clarka, ktra wanie zniszczya dwadziecia czogw.
Od czasu sforsowania Mozeli grupa Clarka zabia 700 Niemcw,
wzia do niewoli 1400 jecw oraz zniszczya 70 czogw i 27 dzia.
Rzucao si w oczy, e dywizja Wooda jest zbyt rozcignita, niemniej
jednak sdziem, e naley kontynuowa natarcie. Byo to, moim
zdaniem, suszne szczeglnie ze wzgldu na Niemcw, poniewa
dopki si ich atakuje, nie maj czasu planowa, w jaki sposb
przeprowadzi swj atak.
20 wrzenia przegldaem w sztabie Bradleya map, ktra
cakowicie potwierdzaa sposb natarcia proponowany przez niego i
przeze mnie od samego pocztku, a mianowicie: uderzenie dwoma
korpusami w pierwszym rzucie i trzecim korpusem w drugim rzucie w
prawo w ty, w oglnym kierunku na Nancy, Chteau Salins,
Saarguemines, Moguncj lub Worms, potem za na pnocny wschd
poprzez Frankfurt. Byo zupenie jasne, e 3 armia powinna zosta
wzmocniona przynajmniej dwiema dywizjami piechoty i zachowa
swoje cztery dywizjo pancerne. Byem wtedy przekonany, i okazao si
pniej, e miaem racj, i przed nami nic byo innych wojsk
niemieckich oprcz tych, z ktrymi teraz walczylimy. Innymi sowy,
ugrupowanie niemieckie nie miao gbokoci operacyjnej. Tego
wanie dnia postanowiem nie traci czasu na zdobywanie Metzu, lecz
wzi go moliwie najmniejsz iloci wojsk, i ruszy ku Renowi.
Dwudziestego pierwszego sprawy, jeli chodzi o walki, zaczy
przyjmowa pomylny obrt, ale jeden z oficerw mego sztabu, ktry
by w 6 Grupie Armii Dversa, usysza, jak Devers mwi, e
przejmie z 3 armii mnstwo oddziaw. Poleciaem wic do Parya,
aby kci si" o to z generaem Eisenhowerem. P-
niejsze wydarzenia wykazay, i podr moja bya bezuyteczna, ale
wtedy sdziem, e co nieco wskraem.
Nastpnego dnia Codman, Stiller i ja odwiedzilimy 90 dywizj
oraz 358 puk piechoty dowodzony przez podpukownika Christiana
Clarka, ktry w 1936 roku by adiutantem generaa Druma. Zabralimy
pukownika Polka z 3 grupy kawalerii i udalimy si na skrajne lewe
skrzydo naszego frontu, gdzie pomidzy nami i Niemcami nie byo ju
adnych oddziaw. W czasie tej jazdy minlimy kilku rzekomych
onierzy francuskich, niezdyscyplinowanych i nieuzbrojonych,
zainteresowanych wycznie zjadaniem amerykaskich racji
ywnociowych. Postanowiem pozby si ich.
23 wrzenia musz zaliczy do zych dni w mojej karierze
wojskowej. Zatelefonowa do mnie Bradley z wiadomoci, e w myl
decyzji wyszych wadz mam, ze wzgldu na brak zaopatrzenia, odda
6 dywizj pancern i przej do obrony. Genera Devers owiadczy
generaowi Eisenhowerowi, e do 1 padziernika moe zaopatrywa 15
korpus przez Dijon i dlatego zada 6 dywizji pancernej. Zarwno
Bradley, jak ja czulimy, e w kocu j dostanie. I tak si te stao.
Kiedy wylewaem swe ale przed generaem Gayem, powiedzia: ,,co
za poytek ze sawy?", majc na myli, e po zwycistwie
marokaskim, po zwycistwie tunezyjskim, po zwycistwie
sycylijskim i teraz tu, we Francji, zawsze redukowano nasze siy.
Zachowaem jednak jeszcze tyle optymizmu, aby sobie przypomnie,
e w caym moim yciu zawsze tak si skadao, i w chwilach
najgbszego rozczarowania wszystko obracao si na dobre. Stao si
tak rwnie i tym razem, ale wtedy jeszcze o tym nie wiedziaem.
Dwudziestego czwartego Gaffey, Maddox* i ja spotkalimy si w
Nancy (sztab 3 armii) z trzema dowdcami korpusw: Eddym,
Haislipem i Walkerem i ustalilimy wyrany front obrony na wschd
od Mozeli. Wybralimy rwnie kolejne punkty tego frontu, z ktrych
mielimy naciera metod zupy z gwodzia"

* Pukownik H.G. Maddox, szef oddziau operacyjnego sztabu 3 armii, pozostawa

z generaem Pattonem przez cay okres wojny.
rzekomo w celu zapewnienia sobie linii wyjciowej faktycznie za
liczc na dokonanie przeamania. Genera Haislip by przygnbiony
perspektyw opuszczenia 3 armii, my za myl, e go tracimy.
Dwudziestego czwartego lotnictwo dao wspaniay przykad
wspdziaania z wojskami naziemnymi. Pi czogw 4 dywizji
pancernej zostao zaatakowanych przez jakie dwadziecia pi
czogw niemieckich. Nie mielimy nic innego, aby im posa na
pomoc, oprcz lotnictwa. Zgodnie z wszystkimi normami pogoda nie
pozwalaa na loty, genera Weyland da jednak dwom dywizjonom
rozkaz uderzenia. Samoloty wystartoway i na wysokoci 15 stp nad
ziemi zostay naprowadzone na cel przez radar. Odnalazszy
nieprzyjaciela, przeprowadziy bombardowanie odbitkowe i ostrzelay
go. W trakcie walk piloci nie mieli nadziei, e wyjd z tego cao, a
jednak wykonali zadanie wspaniale. W kocu udao im si pomylnie
wyldowa gdzie daleko we Francji, gdzie znaleli dziur w
chmurach. Jeden z oficerw dowodzcych w tej walce nazywa si
Cole; syszaem pniej, e otrzyma Medal Honorowy. Zasuy na to.
Zestawienie strat na dzie 24 wrzenia:
3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 4 541 Zabitych 30 900
Rannych 22 718 Rannych 89 600
Zaginionych 4548 Jecw 95 600
Razem 31807 Razem 216100
Straty niebojowe 13 323
Ogem 45130
Uzupenienia 43 566
Sprzt:
3 armia Nieprzyjaciel
Czogi lekkie 140 Czogi rednie 708
Czogi rednie 342 Czogi Pantera"
i Tygrys" 415
Dziaa 103 Dziaa 1 718
Rozdzia 2

Forsowanie linii Mozeli

25 wrzenia do 7 listopada 1944 roku

By to w dziejach 3 armii najbardziej nieefektywny i nie-
wdziczny okres dziaa. Krpujce zarzdzenia jakby si zmwiy ze
z pogod, aby zahamowa posuwanie si jej oddziaw. Po dwch
miesicach szybkiego marszu naprzd i dziaa zaczepnych
jednostkom nakazano zdobywa ograniczone cele i walczy
przeciwko niewielkim oddziaom nieprzyjaciela.
Pomimo to 3 armia, wci mylc o przyszych dziaaniach,
poprawia sw lini frontu i podczas gdy przed 25 wrzenia przy-
czki jej byy niepewne, to w omawianym okresie zdobya lepsze,
dobrze je umocnia i uzyskaa dostateczny obszar wyjciowy, z
ktrego moga rozpocz pomylne natarcie na wschd.
W tym okresie opr niemiecki na innych frontach europejskich
wzrs. 21 Grupa Armii generaa Montgomery'ego wypieraa wojska
nieprzyjacielskie z portu Antwerpii i z Wysp Walcheren. 1 armia,
oczyciwszy Akwizgran, zwalczaa wzrastajcy opr na linii
Zygfryda. W Wogezach 6 Grupa Armii generaa Deversa
(amerykaska 7 i francuska 1 armia) miaa trudne warunki i
posuwaa si pomau. Rosjanie wkroczyli do Czechosowacji oraz
oczycili Budapeszt. We Woszech bardzo wolno posuwano si w
kierunku doliny Padu. Siy powietrzne kontynuoway
bombardowanie niemieckich lotnisk i orodkw przemysowych.
P.D.H.
 POTOP

Od 25 wrzenia do 7 listopada 3 armia przeywaa ciki okres. Po

raz pierwszy w dotychczasowej praktyce postpy nasze nie byy
szybkie, jeeli w ogle mona byo mwi o postpach. Walczylimy
niedostatecznymi rodkami przeciwko rwnym albo przewaajcym
siom nieprzyjaciela zajmujcym doskonae pozycje obronne, a pogoda
rwnie si przeciwko nam sprzysiga. 25 wrzenia otrzymaem od
generaa Bradleya cile tajne pismo, w ktrym ponownie nakazywano
nam przej do obrony. Byo to tylko pisemne potwierdzenie ustnej
informacji, ktr otrzymaem kilka dni wczeniej. Sporzdziem i
przekazaem generaowi Bradleyowi mj plan obrony i rozszerzenia
przyczka na drug stron Mozeli, chciaem bowiem, aby sprawa ta
zostaa uwidoczniona w oficjalnym dokumencie. Zaoeniem mojego
planu, jak gosi ostatni jego punkt, byo denie do utrzymania
zaczepnego ducha wojsk przez prowadzenie natar w rnych
punktach, gdy tylko pozwol na to moje rodki.
26 wrzenia pukownik Codman, pukownik Campanole i ja
pojechalimy do Gondrcourt. Celem naszym byo odnalezienie
niejakiej pani Jouatte, u ktrej genera Marshall mieszka w 1917 roku.
Miejscowo ta zupenie si nie zmienia od czasu, gdy widziaem j po
raz ostatni, ale poszukiwana przez nas rodzina przeniosa si do
poudniowej Francji. Niemniej jednak mer, ktry mia dwie czarujce
crki, ugoci nas winem, a jedna z dziewczt graa nam na fortepianie.
em na ulicy, sta na takiej samej kupie gnoju, na jakiej jestem
pewny tkwi w 1918 roku. Zapytaem go, czy by tutaj podczas
poprzedniej wojny, na co odpowiedzia: O tak, generale Patton, a pan
by wtedy w randze pukownika". Po czym stan na czele triumfalnego
pochodu, zoonego z mieszkacw miasteczka uzbrojonych w widy,
kosy i grabie, i udalimy si na poszukiwanie moich starych ktw
cznie z kancelari oraz kwater w zamku pani de Vaux.
Mieszkacy przez cay czas opiekowali si grobem bohatera
narodowego zwanym opuszczon latryn". Jego historia jest na-
stpujca. W 1917 roku zjawi si u mnie z wielkim paczem mer,
mieszkajcy w nowym domu" w Bourg noszcym dat 1760 rok, aby
mi donie o mierci jednego z moich onierzy. Poniewa nic mi nie
byo wiadomo o tym smutnym wydarzeniu, a nie chciaem si do tego
przyzna wobec cudzoziemca, zwodziem go dopty, dopki nie
stwierdziem, e aden z moich onierzy nie zmar. Mer nalega
jednak, abymy poszli z nim na grb", uczynilimy to wic i
ujrzelimy niedawno zlikwidowan latryn, przyzwoicie zasypan, na
ktrej jednym kocu przybita bya na kiju tabliczka z napisem
opuszczona latryna". Francuzi wzili to za krzy. Nie zdobyem si na
to, aby powiedzie im prawd.
W drodze powrotnej do Etain przejedalimy przez lotnisko, z
ktrego Codman wykona wiele lotw podczas pierwszej wojny
wiatowej i z ktrego prowadzono naloty bombowe na Conflans.
Dzie 27 wrzenia by wielkim witem ze wzgldu na odwiedziny
straakw". Zebrao si dziesiciu generaw, a genera Hughes i
genera Spaatz byli w doskonaym humorze. Otrzymalimy rwnie
tego dnia definitywn wiadomo, e oddajemy 15 korpus w skadzie
francuskiej 2 dywizji pancernej i 79 dywizji. Obiecywano nam w
zamian oddziay piechoty z 26 dywizji generaa majora Willarda S.
Paula i to w takiej liczbie, jak zdoamy przewie. Zawsze byem w
stanie przewie wszystkie przydzielone mi oddziay, trudno mi byo
natomiast przewozi te, ktre mi zabierano.
Ten brak wojsk trwa duszy czas i by wrcz skandaliczny.
Mielimy podobno dostarczy jedenacie batalionw piechoty, ma-
jcych spenia rol tragarzy, a transport zmotoryzowany wszystkich
nowo przybyych dywizji kazano nam wykorzysta do przewoenia
zaopatrzenia.
Zamierzaem zluzowa niektre oddziay 80 dywizji oraz ca 4
dywizj pancern przez 26 dywizj ( po jej przybyciu). Zarwno 80,
jak i 4 dywizja toczyy bardzo cikie walki, a 80 dywizja zajmowaa
wyjtkowo trudny teren. 4 dywizja pancerna odpara trzy ataki, lecz
jeden puk 35 dywizji piechoty zosta wyparty ze wzgrza na pnoc od
Chteau Salins. Zawsze mnie mierzio i nadal potpiam to, e nasze
oddziay tak atwo daway si wypiera ze zdobytych miejsc.
Stiller i ja pojechalimy do Pont-a-Mousson przez St. Benot i
Thiaucourt. W Thiaucourt znajduje si ogromny amerykaski cmentarz
pomnik dla pacyfistw, ktrzy spowodowali ostatni wojn. W
towarzystwie generaa McBride'a odwiedzilimy wysunity punkt
obserwacyjny 80 dywizji. Nie ulegao wtpliwoci, e zajmowany
przez ni przyczek nie by dobry, poniewa wznosiy si tam trzy
wzgrza dajce wgld w dolin a do mostu. Wanie w tej dolinie, jak
o tym wspomniaem w poprzednim rozdziale, nieprzyjaciel
przeprowadzi gwatowny kontratak na 80 dywizj. Aby zdoby te
wzgrza, musielibymy pozostawi tam jedn grup bojow 80
dywizji. Zamierzaem to uczyni i zluzowa j przez grup bojow 26
dywizji po jej przybyciu.
W drodze powrotnej udekorowaem kilku onierzy w sztabie
puku i miaem okazj awansowania trzech sierantw do stopnia
porucznika.
Nastpnie zabraem generaa Irwina z 5 dywizji i pojechalimy do
wysunitego batalionu 2 puku piechoty. Aby tam dotrze, mielimy do
wyboru bd przej pieszo po bocie przez wysokie gry, bd
pojecha drog znajdujc si pod bezporedni obserwacj
nieprzyjaciela i ostrzeliwan na odcinku okoo jednej mili. Wybraem
drog. Kiedy jechalimy w tamt stron, niemieckie pociski paday
daleko od nas, za to ostrzelano sztab batalionu podczas mego pobytu.
Niemcy musieli wstrzela si d 5 drogi, poniewa, gdy wracalimy,
oddali salw czterech pociskw kalibru 150 mm. Pierwszy pad daleko
za nami, drugi na ty-
le blisko, abymy si poczuli niewyranie, trzeci obrzuci nas botem i
kamieniami, a czwarty pad w odlegoci okoo dwch stp od lewego
stopnia mojego jeepa, ale by to niewypa.
29 wrzenia, znajdujc si na wschd od Nancy, widziaem, jak na
35 dywizj uderzyy oddziay jednej lub dwch dywizji niemieckich.
35 dywizja znw utracia teren. Rwnie 4 dywizja pancerna zostaa
zaatakowana. Powiedziaem Eddy'emu, aby reszt 6 dywizji pancernej
dopomg 35 dywizji. Sprzeciwi si tumaczc, e jeli to si nie uda,
zostanie bez adnego odwodu. Odpowiedziaem, e jest to doskonaa
przyczyna, dla ktrej nie moe mu si uda i przypomniaem mu, i
Cortez spali swe okrty. Posalimy po grup bojow B" (pukownik,
pniej genera brygady, G.W. Read) z 6 dywizji pancernej,
wchodzcej w skad 20 korpusu. Wyruszya w cigu pitnastu minut.
Na lunch przyjechali genera Eisenhower i genera Bradley.
Wyprbowalimy nowy trunek, nazwany przez nas 170". Bya to
mieszanka p na p koniaku i szampana. Wikszo pijcych sdzia,
i jest to czysty szampan, tak e efekt by wyjtkowo dobry.
Genera Eisenhower wyjani sytuacj w sposb bardzo przejrzysty
i przekonywajcy. Stwierdzi, e skad 6 Grupy Armii (generaa
porucznika Jacoba L. Dversa) nie przekroczy szesnastu dywizji, a 21
Grupy Armii (marszaka Montgomery'ego) zosta ograniczony, na
skutek braku siy ywej, do siedemnastu dywizji. Przed kocem wojny
jej stan osobowy stopnia jeszcze bardziej. Z tego wzgldu wszystkie
przybywajce do Francji dywizje miay by przydzielane 1, 3 i 9 armii.
W tym okresie genera Eisenhower zamierza wprowadzi 9 armi
midzy 1 a 3 armi, tak aby zaja Metz, z chwil kiedy my ponownie
rozpoczniemy natarcie na wschd.
Kiedy skoczy, zaproponowaem, aby kto bd on sam, bd
jaki wyznaczony oficer bardzo wysokiego stopnia rozstrzygn
spr midzy 12 Grup Armii (generaa Bradleya), sztabem strefy
komunikacji frontu i lotnictwem w sprawach zaopatrzenia. W tym
okresie strefa komunikacji dostarczaa zaopatrzenie i decydowaa,
dokd je kierowa. Ponadto stwierdziem, e
metody strefy komunikacji byy zbyt sztywne. Gdyby walczce
oddziay wykazyway rwny brak gitkoci, wojna byaby ju
przegrana.
Namawiaem rwnie generaa Eisenhowera, by cenzura zezwolia
podawa prasie nazwiska oficerw do dowdcw pukw wcznie. Na
podawanie nazwisk modszych oficerw ju zezwolono.
Tak jak to sobie w owym czasie wyobraaem, Niemcy chcieli mie
zarwno Metz, jak Nancy; poniewa jednak Metz znajdowa si w ich
rkach i nie niepokoilimy ich tam, sdziem, e bd tam spokojnie
siedzieli, a cay wysiek skieruj na odebranie Nancy, nie ulegao
bowiem wtpliwoci, i Nancy, a zwaszcza Chteau Salins, stanowio
wrota do inwazji na Niemcy. Wyjaniem to w mojej instrukcji nr 4*.
30 wrzenia postanowiem odpocz, a do 12 korpusu posaem
generaa Gaffeya. O godzinie 15.00 wezwa on mnie przez radiotelefon
i prosi, abym natychmiast przyjecha do Nancy. Po przybyciu na
miejsce stwierdziem, e 35 dywizji zezwolono wycofa si z lasw na
zachd od Chteau Salins, 6 dywizja pancerna nie zostaa
wprowadzona do walki, jak rozkazaem. Na 35 dywizj nacieraa
podobno 15 i 539 dywizja niemiecka. W wyniku do burzliwej narady
6 dywizja pancerna przeprowadzia nastpnego dnia o wicie natarcie,
odbia wzgrze i zabia wielu Niemcw. Wszystkiego tego mona byo
dokona poprzedniego dnia, gdyby moje rozkazy zostay wykonane.
Cae szczcie, e genera Gaffey w por przyjecha do Nancy.
Sytuacja jednak przedstawiaa si nie najlepiej, kazaem wiec
zebra grup bojow z 90 dywizji 20 korpusu na ciarwkach w
gotowoci do wyruszenia w cigu p godziny po otrzymaniu rozkazu.
To, e oddziaom nie udao si utrzyma na wzgrzu, naley midzy
innymi tumaczy tym, e tego samego dnia trzech generaw o wos
unikno mierci. Stali w bramie, kiedy przelecia pocisk, zabijajc tu
obok nich trzech andarmw i miertelnie ranic trzech innych w
odlegoci niespena dwch stp od nich.
* Zob. zacznik D.
 Kiedy, na Sycylii, powiedziaem pewnemu generaowi, ktry
niezbyt kwapi si do natarcia, e mam do niego cakowite zaufanie, na
dowd czego wracam do siebie. Zrobiem to samo tutaj, i z dobrym
skutkiem.
Ledwie zdylimy powrci do naszego dowdztwa przed noc
wyldowalimy ju w ciemnociach. Nie byo w tym nic
nadzwyczajnego z tak doskonaym lotnikiem jak major Bennett.
O pnocy zatelefonowaem do szefa sztabu 12 korpusu (genera
brygady Ralph J. Canine); powiedziano mi, e pi, byem wic pewny,
e wszystko jest w porzdku i te si pooyem.
Straty na dzie 1 padziernika:

3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 4 849 Zabitych 32 900
Rannych 24 585 Rannych 99 300
Zaginionych 5 092 Jecw 96 500
Razem 34526 Razem 228700
Straty niebojowe 14 637
Ogem 49 163

Sprzt:
Czogi lekkie 143 Czogi rednie 808
Czogi rednie 363 Czogi Pantera"
i Tygrys" 439
Dziaa 103 Dziaa 1 751

2 padziernika odznaczyem dowdcw dwch pukw, ktre

odbiy wzgrze, a nastpnie rozejrzaem si po terenie bronionym przez
4 dywizj pancern generaa majora J.S. Wooda. Jak zwykle
ugrupowanie tej dywizji byo bez zarzutu. Potem odwiedziem Baade'a,
ktry dowodzi 35 dywizj i zosta poprzedniego dnia ranny. Jest to w
ogniu najbardziej opanowany czowiek, jakiego kiedykolwiek
widziaem.
Okoo dziesiciu dni zastanawialimy si nad wyprbowaniem
wartoci obronnej niemieckich fortw osaniajcych Metz na zachd
od Mozeli. 5 dywizja sdzia, e jeden z nich, fort Driant,
mona zdoby siami batalionu i 3 padziernika zacza realizowa
swj plan, odnoszc pocztkowo znaczny sukces. Jednake po upywie
siedmiu dni postanowilimy zrezygnowa z tej operacji, bya bowiem
zbyt kosztowna.
4 padziernika 83 dywizja podesza do miasta Luksemburg.
Pojechaem, by je obejrze, i ze zdumieniem stwierdziem, e cae
ksistwo Luksemburg byo nie tknite przez wojn, poza kolejowymi
stacjami przetokowymi w samym miecie. Widocznie status prawny
kraju zawiera w sobie co specyficznego, nikt bowiem nie
bombardowa ksistwa.
Min akurat rok od dnia, kiedy po raz pierwszy zaczem si stara
w departamencie uzbrojenia o umieszczenie w kadym czogu dwch
sprzonych karabinw maszynowych. Do tej pory bez rezultatu.
Pitego mielimy wesprze atak na Driant jeszcze jednym
batalionem.
Odwiedzi mnie Eddy w sprawie jednego ze swych dowdcw
dywizji, ktry mia bardzo zy zwyczaj dowodzenia batalionami
zamiast grupami bojowymi. Zastanawialimy si, czy nie usun go ze
stanowiska, zdecydowalimy jednak, e nie mamy nikogo lepszego,
naley go wic raczej wychowa. Sta si on potem jednym z
najlepszych dowdcw dywizji 3 armii.
Zwyczaj dowodzenia oddziaami podkomendnych jest, jak sdz,
wpajany w szkoach wojskowych i podczas manewrw. Faktycznie
genera powinien dowodzi formacjami o jeden szczebel w d i zna
pooenie jednostek o dwa szczeble w d. Na przykad dowdca armii
powinien dowodzi korpusami i umie wskaza na swojej mapie
sytuacyjnej rozmieszczenie korpusw i dywizji, ale nie powinien
dowodzi dywizj. Dowdca korpusu powinien dowodzi dywizjami i
wskaza na swej mapie rozmieszczenie grup bojowych. Dowdca
dywizji powinien dowodzi grup bojow i wskaza na swej mapie
rozmieszczenie batalionw. Dowdca puku powinien dowodzi
batalionami i wskaza na swej mapie rozmieszczenie kompanii. To
samo dotyczy dowdcw batalionw i kompanii.
Zaobserwowaem, e kady genera, ktry gwaci t zasad
i, powiedzmy, na szczeblu armii zna rozmieszczenie batalionw,
zaczyna nimi dowodzi, wobec czego nie dowodzi skutecznie. W
Tunezji szef oddziau operacyjnego generaa Alexandra zacz mi
klarowa, gdzie rozmieci bataliony; musiaem wrcz odmwi
wykonania takich rozkazw. Alexander cakowicie mnie w tym popar.
26 dywizja przybya i przeja odcinek 4 dywizji pancernej, a jedna
grupa bojowa zluzowaa pnocn grup bojow 80 dywizji.
Niemcy ostrzelali sztab 20 korpusu w pobliu Conflans 280-
milimetrowym dziaem. Sdzc po gruboci cianki pocisku i wielkoci
odamkw, byo to chyba dziao okrtowe, prowadzce ogie
prawdopodobnie z platformy kolejowej ukrytej w tunelu.
W tym czasie zostay zakoczone i zaaprobowane plany natarcia 12
korpusu w dniu 8 padziernika. A oto zaplanowany przebieg operacji:
80 dywizja naciera prosto na wschd, podczas gdy jej pozostaa grupa
bojowa zdobywa trzy wzgrza przed jej frontem; jeden batalion 35
dywizji, z przydzielon kompani czogw, uderza na pnocny zachd
w celu oczyszczenia lasw z lewej strony pasa dziaania dywizji,
podczas gdy dwie grupy bojowe 6 dywizji pancernej nacieraj w
kierunku pnocnym midzy lewym skrzydem 35 dywizji a prawym
skrzydem 80 dywizji. Operacja zostaa zaplanowana w ten sposb, aby
kosztem niewielkich strat wyrwna lini frontu, utrzymujc
rwnoczenie zaczepnego ducha wojsk.
7 padziernika przybyli do nas genera Marshall i genera Bradley.
Po lunchu zebra si cay sztab i omwilimy plany zdobycia fortu
Driant oraz natarcia 12 korpusu. Genera Marshall swoim zwyczajem
zadawa bardzo wnikliwe pytania, ale wydaje mi si, e udao nam si
na nie odpowiedzie. Bardzo aowa, e nie mg 8 padziernika
obserwowa naszego natarcia, poniewa obieca odwiedzi
Montgomery'ego.
smego postanowiem polecie do Nancy, zreszt niepotrzebnie,
na skutek zej pogody bowiem wystartowalimy za pno i nie
widziaem pocztkowej fazy bitwy. Kiedy wreszcie przybyem na
punkt obserwacyjny 12 korpusu, cztery miasta bezporednio
przed nami paliy si jasnym pomieniem, a z jednego wznosi si sup
dymu wysokoci co najmniej 4000 stp. Czogi 6 dywizji pancernej
posuway si na poudniowy skraj dwch miasteczek, z ktrych byy
silnie ostrzeliwane, podczas gdy na dalszym planie samoloty P-47 z 19
zgrupowania lotnictwa taktycznego bardzo adnie prowadziy
bombardowanie. Bezporednio przed nami czekaa w polu na dalsze
zarzdzenia grupa kilkuset jecw. Szkoda, e genera Marshall nie
mg widzie tej walki.
Przygldaem si temu kilka godzin, nastpnie za udaem si do
generaa Paula, dowdcy 26 dywizji. W latach 19251926 by on
adiutantem 27 puku piechoty w Schofield, gdzie wyrobiem sobie o
nim doskona opini, ktra si nastpnie w caej rozcigoci
potwierdzia. Ze sztabu Paula pojechalimy na punkt obserwacyjny 80
dywizji. Najbardziej na poudnie wysunite dwa wzgrza przed jej
frontem zostay zdobyte, na pnocnym natomiast, bardzo zalesionym,
znajdowali si widocznie jeszcze Niemcy. W chwili kiedy przybyem
na punkt obserwacyjny, dowdztwo dywizji miao wyrany zamiar
pozostawi ich tam do rana. Uznaem to za rzecz niebezpieczn i
rozkazaem zdoby wzgrze tej nocy. Rozkaz zosta wykonany.
Dziesitego w sztabie grupy armii zebrao si trzech dowdcw
armii (Hodges, Patton i Simpson) ze swymi szefami zaopatrzenia. Po
naszym przybyciu genera Bradley wyjani, e Montgomery uwaa
spraw zdobycia Zagbia Ruhry za zadanie dla dwch armii
podporzdkowanych jednemu dowdcy i e dowdc tym powinien
by on, Montgomery, jako dowdca swej wasnej armii oraz
amerykaskiej 1 armii. Genera Eisenhower zgodzi si, i jest to
zadanie dla dwch armii, jego zdaniem jednak powinny to by dwie
armie amerykaskie. Z tego wzgldu 9 armia, zamiast pozostawa
midzy 1 a 3 armi i dziaa pocztkowo 8 korpusem nadcigajcym z
Brestu, przesunie si na pnoc od 1 armii i podporzdkuje sobie jej 19
korpus, podczas gdy 8 korpus doczy do 1 armii, rozmieszczajc swe
stanowisko dowodzenia w pobliu Bitburga. 3 armia odda 83 dywizj 8
korpusowi, a otrzyma w zamian 95 dywizj i 10 dywizj pancern, 1 i 9
armia miay rozpocz natarcie na Zagbie Ruhry natychmiast po
otrzymaniu amu-
nicji, co miao nastpi, jak przypuszczalimy wtedy, 23 padziernika.
Gdy koci zostay rzucone", jak powiedzia Cezar, przedy-
skutowalimy, czekajc na generaa majora Waltera B. Smitha, szefa
sztabu generaa Eisenhowera, sytuacj zaopatrzeniow. Po przybyciu
Smith owiadczy, e moj propozycj wyznaczenia starszego oficera
jako arbitra w sprawach decyzji sztabu strefy komunikacji frontu
wprowadzono w ycie i e funkcj t bdzie peni genera R.C.
Crawford, szef oddziau zaopatrzenia SHAEF. Podczas tej konferencji
podkreliem fakt, e zbyt du wag przywizuje si do tonau, nie
zwracajc dostatecznej uwagi na zapotrzebowanie. Na przykad
otrzymanie tysica ton materiaw pdnych, zamiast potrzebnych 500
ton paliwa, 200 ton amunicji i 300 ton sprztu przeprawowego, mija si
z celem. Ale strefa komunikacji twierdzi w takim wypadku, i
dostarczya tona w danej wysokoci. Udao nam si rwnie
przeforsowa spraw dowozu amunicji wedug zapotrzebowanych
rodzajw, bez narzucania nam, czym mamy strzela, lecz za uprzednim
zawiadomieniem, co otrzymamy, abymy sami mogli osdzi, co
mamy oszczdza. Ponadto postanowiono, e odtd amunicja bdzie
zestawiana w okrelonej liczbie strzaw na dziao dziennie, a nie w
jednostkach ognia, poniewa nikt nie wie, co to jest jednostka ognia.
Sdzilimy wwczas, e nieodzowne minimum dla dzia kalibru 105
mm stanowi szedziesit strzaw na dziao dziennie, dla wikszych
kalibrw za czterdzieci strzaw. Z tego wynikao, e jeli
zaopatrzeniowcy dostarczaliby przecitn liczb strzaw, to w kadej
armii mona by co nieco zaoszczdzi, tak e w dniach walk
moglibymy zuywa do 350 lub 400 strzaw na dziao kalibru 105
mm.
Straty na dzie 8 padziernika:
3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 5131 Zabitych 36800
Rannych 25977 Rannych 103000
Zaginionych 5096 Jecw 98900
Razem: 36204 Razem: 238700
Straty niebojowe 16494
Ogem 52 698
 Sprzt:
Czogi lekkie 154 Czogi rednie 822
Czogi rednie 368 Czogi ,,Pantera"
i Tygrys" 444
Dziaa 103 Dziaa 1 754

10 padziernika rano pojechaem do Nancy i zdyem zje

niadanie z generaem Marshallem, ktry spdzi noc u Eddy'ego. Eddy
przygotowa dla nas doskona marszrut, tak e zdoalimy odwiedzi
wszystkie dywizje jego korpusu. W czasie jazdy miaem okazj
wytargowa" gwiazdki dla pukownika Bruce'a Clarka (pniejszy
genera brygady, dowdca grupy bojowej 4 dywizji pancernej) oraz
George'a W. Reada (pniejszy genera brygady, dowdca grupy
bojowej 6 dywizji pancernej). W drodze powrotnej z 35 dywizji dwie
salwy nieprzyjacielskie trafiy w gr w odlegoci okoo 300 jardw
od nas. Ju trzeci raz zostaem ostrzelany na tej drodze, wydaje si
wic, e nieprzyjaciel mia dobr obserwacj lub otrzyma informacj
radiow.
Po opuszczeniu 12 korpusu przeprowadzilimy inspekcj dywizji 20
korpusu. Towarzyszy nam przy tym genera Walker. Podczas inspekcji
w 90 dywizji bardzo chwaliem generaa McLaina. Gdy odjechalimy,
genera Marshall wyrazi nadziej, e bdzie mg powierzy
McLainowi korpus. W cigu dnia kilkakrotnie znalazem sposobno
prowadzenia duszej rozmowy z generaem Handym*, co zawsze
sprawiao mi prawdziw przyjemno. Jedenastego postanowilimy
zrezygnowa z natarcia na Driant. Zaopatrzenie w amunicj byo w tym
czasie bardzo skpe, wynosio przecitnie okoo siedmiu strzaw
dziennie dla dzia kalibru 155 mm i niewiele wicej ni dwa razy tyle
dla dzia kalibru 105 mm.
Dwunastego udaem si na zaproszenie generaa Bradleya do
Verdun, gdzie spotkaem pana J.F. Byrnesa, sekretarza stanu, Poniewa
Bradley musia pojecha do generaa Eisenhowera, obwoziem pana
Byrnesa przez cay dzie po polach bitew w rejo-

* Genera porucznik T. T. Handy, zastpca szefa sztabu generalnego ame-

rykaskich wojsk ldowych.
nic St. Mihiel, Mozy i Argonnw. Uwaam go za jednego z najbardziej
interesujcych i najlepiej poinformowanych ludzi, jakich kiedykolwiek
spotkaem, a jego towarzystwo i wypowiedzi sprawiy mi wiele
przyjemnoci.
13 padziernika przenielimy stanowisko dowodzenia do Nancy,
gdzie doskonale urzdzilimy si w niemieckich koszarach. By to
jeden z szeciu budynkw wybudowanych jeszcze przez Francuzw,
ktre na nasze danie zostay zbombardowane podczas zdobywania
przez nas Nancy. Na szczcie dla nas bombardowanie nie byo nazbyt
skuteczne; kiedy zobaczy to Spaatz, wyrazi nadziej, i nigdy nikomu
nie powiem, e przeprowadzili je Amerykanie.
Czternastego genera Eisenhower zaprosi wszystkich dowdcw
korpusw i armii do sztabu 1 armii, na wschd od Li ge, na lunch, z
krlem Anglii Jerzym V. Po odjedzie jego Krlewskiej Moci genera
Eisenhower wygosi do nas budujce przemwienie na temat
utrzymania zaczepnego ducha oraz zaprzestania krytyki pod adresem
sztabu strefy komunikacji frontu. Biorc pod uwag okolicznoci
zarwno jedno, jak drugie atwiej byo powiedzie, ni wykona.
Pitnastego z kolei ja, w towarzystwie generaa Eddy'ego i generaa
Wooda, wygosiem moje zwyke, podnoszce na duchu, przemwienie
do oficerw 26 dywizji oraz takiej liczby podoficerw i szeregowcw,
jak zdoalimy zebra. Specjalny nacisk kadem na ogie z marszu.
Dywizja ta bya jedn z pierwszych, ktra zastosowaa goszone przeze
mnie teorie i miaa w walkach dobre wyniki przy maych stratach.
Straty na dzie 15 padziernika:

3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 5 438 Zabitych 40 100
Rannych 27 111 Rannych 110 500
Zaginionych 5 457 Jecw 100 600
Razem: 38006 Razem: 251200
Straty niebojowe 18 537
Ogem: 56 543
 Sprzt:

Czogi lekkie 156 Czogi rednie 834

Czogi rednie 374 Czogi Pantera"
i Tygrys" 445
Dziaa 104 Dziaa 1 766
Wkrtce potem McLain otrzyma dowdztwo 19 korpusu, ktrego
poprzedni dowdca, genera major C. H. Corlett, zachorowa i odjecha
do kraju; 90 dywizj przej genera major J. A. Van Fleet. Genera
Van Fleet, wietny dowdca dywizji i korpusu, wyldowa w
Normandii jako dowdca puku 4 dywizji i znajdowa si w pierwszej
grupie oficerw, podanych do czasowego awansu. Wojn skoczy
jako dowdca 3 korpusu.
Odwiedziem rwnie 95 dywizj, ktr przej wanie genera
major H.L. Twaddle, i wygosiem swoje zwyke przemwienie do
oficerw starszych i modszych. Jechalimy tego dnia osiem godzin w
strumieniach deszczu i w otwartym samochodzie przemoklimy do
nitki.
Siedemnastego generaowie Gaffey i Gay oraz pukownicy Harkins,
Maddox, Muller i Koch* omwili ze mn plany nastpnej operacji.
Plan przewidywa rozpoczcie uderzenia trzema dywizjami piechoty 12
korpusu w celu zdobycia przyczka na drugim brzegu rzeki Seille. Po
wykonaniu tego zadania 4 i 6 dywizja pancerna miay przej przez
ugrupowania bojowe piechoty. Zadaniem 6 dywizji pancernej byo
zdobycie wzniesie na wschd od Metzu, podczas gdy 4 dywizja
pancerna posuwaaby si wprost ku rzece Saarze i zdobyaby
przepraw na poudnie od Saargemnd. Dzie pniej mia naciera 20
korpus w ten sposb, e 5 dywizja posuwaaby si na poudnie od
Metzu za 80 dywizj. 95 dywizja miaa wiza zaog Metzu trzeba
ich byo jako zatrudni i pozorowa przepraw przez rzek na
pnoc od miasta, podczas gdy 90 dywizja przeprawiaby si na pnoc
od Thionville; bezporednio za ni posuwa si miaa 10 dywizja
pancerna. Natychmiast po zdobyciu wzniesie na wschd od Metzu 10
dywizja
* Pukownik Oscar W. Koch szef oddziau rozpoznania 3 armii. Suy pod
rozkazami generaa Pattona przez cay okres wojny.
pancerna miaa skrci na pnoc i naciera na Saarburg, na ktry
przed przybyciem 90 dywizji miaa uderza grupa bojowa pod
dowdztwem pukownika J.K. Polka z 3 grupy kawalerii. Liczylimy,
e operacja ta doprowadzi do zdobycia Metzu i pozwoli na zluzowanie
dwch dywizji pancernych 4 i 6 do przeamania linii Zygfryda i
pniejszego natarcia na lini Renu.
Zauwamy, i zarwno plan operacji majcej na celu zdobycie
Metzu, jak i dziaa w Zagbiu Saary zostay opracowane o wiele
bardziej szczegowo, anieli plany dziaa podczas posuwania si
przez Francj. Przyczyna tego jest zupenie oczywista. Przejadka po
Francji bya czym w rodzaju walki wolnoamerykaskiej wszystkie
chwyty dozwolone podczas ktrej zadaniem naszym byo
kontynuowa marsz, aby utrzyma nasz pocztkow przewag. Do tej
operacji wyruszylimy w warunkach niekorzystnych.
19 padziernika Harkins zawiz plany do zatwierdzenia Brad-
leyowi. Genera brygady R.E. Jenkins (szef oddziau operacyjnego 6
Grupy Armii) oraz pukownik J. S, Guthire (szef oddziau operacyjnego
7 armii) przyjechali, aby ustali lini rozgraniczenia midzy 7 a 3
armi. Chcieli rwnie uzyska lini kolejow z Toul do Nancy. Z lini
rozgraniczenia nie byo kopotw, poniewa przyjli zaproponowan
przez nas; z lini kolejow rwnie nie byo kopotw po prostu
dlatego, e nie zgodziem si, aby j z kim dzieli: nie ze wzgldu na
brak wielkodusznoci, lecz po prostu dlatego, i bya do ostatecznych
granic przeadowana zaopatrzeniem dla 3 armii.
Tego samego wieczora nad Nancy przeleciao rzekomo sze-
dziesit nieprzyjacielskich samolotw; nasza artyleria przeciwlotnicza
zapisaa na swym koncie trzy pewne i trzy prawdopodobne
zestrzelenia. Nigdy nie udao mi si dowiedzie, co te samoloty
waciwie tam robiy, nie zrzuciy bowiem ani jednej bomby.
Dwudziestego genera porucznik Patch, dowdca 7 armii, poprosi
mnie o kompani mostw koleinowych do operacji, ktr zamierza
rozpocz 1 listopada. Daem mu j.
Tego samego dnia genera Spaatz odwiedzi ze mn generaa
Wooda, ktry zademonstrowa nam bardzo ciekaw rzecz: z kaczymi
apkami"* i bez nich.
Genera Spaatz pozosta u Wooda, ja za udaem si do pukw 26
dywizji, poniewa miay one wkrtce po raz pierwszy wej do walki.
Wszystko byo w doskonaym stanie, tylko pod wzgldem troski o
onierza dawa si zauway brak pomysowoci. Pokazaem im, jak
naley organizowa suszarnie, i kazaem zwrci szczegln uwag na
to, aby onierze mieli suche nogi. Jest to ciekawy szczeg ze wzgldu
na to, e wkrtce potem w dywizji tej zdarzyo si ponad trzy tysice
przypadkw okopowej choroby ng.
Dwudziestego pierwszego zameldowa si u mnie genera major
John Millikin, dowdca 3 korpusu wchodzcego teraz w skad 3 armii.
Nie chciaem mie go u siebie, uwaaem bowiem powierzenie korpusu
oficerowi, ktry nigdy w walce nie dowodzi dywizj, za niesuszne.
Wszyscy moi dowdcy dywizji byli starymi onierzami. Niemniej
jednak Millikin by, moim zdaniem, wietnym generaem.
Poleciem mu, aby posa wszystkich starszych oficerw sztabu
swego korpusu do sztabu armii, gdzie peniliby sub ze swymi
kolegami na analogicznych stanowiskach; w ten sposb w chwili
wejcia do walki wiedziabym, czego si po nich spodziewa.
Eddy przedstawi swj plan natarcia. Zaaprobowaem go.
Tej samej nocy jedyna bomba latajca V-1, ktra spada na terenie
3 armii, trafia we wzgrze na wschd od miasta, nie wyrzdzajc
szkody.
Pierwsze natarcie 26 dywizji zostao przeprowadzone pomylnie.
Wrd rannych, ktrych odwiedziem w szpitalu, panoway dobre
nastroje; byli bardzo dumni z odniesionego sukcesu.
Straty na dzie 22 padziernika:

* Duck's feet (kacze apki) nazwa nadana przez onierzy urzdzeniu

poszerzajcemu gsienice, co uatwiao czogowi posuwanie si po bocie.
Urzdzenie to zostao skonstruowane we Francji i Luksemburgu specjalnie dla
czogw 3 armii.
 3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 5 511 Zabitych 40 900
Rannych 27 405 Rannych 113 100
Zaginionych 5 407 Jecw 101 300
Razem: 38 323 Razem: 255 300
Straty niebojowe 20 221
Ogem: 58 544
Sprzt:
Czogi lekkie 156 Czogi rednie 834
Czogi rednie 374 Czogi Pantera"
i Tygrys" 435
Dziaa 106 Dziaa 1 766
Dwudziestego drugiego przyby do mnie Bradley ze swym szefem
sztabu Allenem i omwilimy plany czekajcego nas natarcia. Genera
Bradley utrzymywa, e jeli wszystkie armie dwie brytyjskie, trzy
amerykaskie 12 Grupy Armii oraz 7 armia 6 Grupy Armii
uderzyyby rwnoczenie, nie jest wykluczone, i natarcie to
zakoczyoby wojn. Ja natomiast byem zdania, ktre wyoyem mu
w licie z 19 padziernika, e walczymy z trzema wrogami. Jednym
byli Niemcy, drugim pogoda, a trzecim czas. Z tych trzech
pogod uwaaem za najwaniejszego wroga, poniewa w tej chwili
procent chorych po raz pierwszy dorwnywa procentowi strat
bojowych, a pogoda nie poprawiaa si. Jeli chodzi o czas, to kady
dzie zwoki oznacza konieczno pokonywania coraz to nowych
pozycji obronnych. Ponadto twierdziem, e dla zaopatrzenia trzech
armii nie mielimy dosy amunicji, ilo jej natomiast bya
wystarczajca dla jednej armii, 3 armia za moga rozpocz natarcie w
dwadziecia cztery godziny po otrzymaniu rozkazu. Po duszej
dyskusji dostaem termin prekluzyjny 5 listopada, z tym e natarcie
moe ruszy w kadym czasie od tego dnia poczwszy, gdy tylko
lotnictwo bdzie mogo rozpocz bombardowanie.
Dwudziestego trzeciego Walker i Eddy spotkali si w mojej
obecnoci, aby ustali szczegy swego natarcia. W spotkaniu tym bra
rwnie udzia genera Millikin, ktrego 3 korpus nie
by jeszcze gotw do dziaa. Po zebraniu przeprowadziem inspekcj
urzdze zaopatrzeniowych w okolicy Toul. Po raz pierwszy jechaem
specjalnym wagonem kolejowym, zdobytym na Niemcach, ktry
Muller przekaza do dyspozycji sztabu 3 armii. Mwiono, e wagon
ten suy Hindenburgowi, a pniej Gringowi.
24 padziernika wczesnym rankiem Niemcy otworzya na Nancy
ogie z 280-milimetrowej armaty lub haubicy. Ostrzeliwali miasto do
godziny 4.45. Trzy pociska pady tu koo naszych kwater ani
jeden, jak mi si wydawao, dalej ni 35 jardw od mojego domu.
Jeden trafi w dom naprzeciwko naszego, a kt upadku by taki, e
pocisk zaledwie o kilka cali omin dach nad pokojem generaa
Gaffeya. Prawie wszystkie szyby w naszym domu byy potuczone.
Usyszaem dobiegajce z ruin krzyki, zapaem wic latark i
pobiegem na drug stron ulicy. Zobaczyem tam Francuza, ktry
energicznie cign za jedn nog czowieka przywalonego gruzami.
Zapaem za drug i wczyem si do tej samarytaskiej akcji, z tym
jednak wynikiem, e czowiek zacz krzycze, potem krztusi si i
wreszcie wszystko umilko. Po bliszym zbadaniu okazao si, e
gowa jego zahaczya o st i omal nie urwalimy mu jej. Poza
nadwereniem karku nie odnis obrae.
Podczas gdy bylimy nim zajci, nieco dalej jaka starsza pani,
przysypana gruzem, nie przestawaa krzycze. Mj francuski przyjaciel
uspokaja ja mniej wicej tymi sowami: Bagam pani, niech si pani
nie denerwuje; prosz zachowa spokj i cierpliwo. Nieche pani
postara si zrozumie, e sam wielki genera Patton osobicie pomaga
usuwa cegy, by pani rwnie zostaa ocalona. Ma on tyle ludzkich
uczu, e posa po lekarza i ambulans. Raz jeszcze bagam, niech si
pani uspokoi". Gdy wydostawalimy niespokojn niewiast, w pobliu
pad jeszcze jeden pocisk obrzucajc nas mnstwem kamieni.
Naprawd, zdaje mi si, e tej nocy byem bardziej wystraszony ni
kiedykolwiek w cigu caej mojej kariery.
Sytuacja zaopatrzeniowa, zwaszcza jeli chodzi o racje yw-
nociowe, materiay pdne i amunicj, bya wyjtkowo za i to do tego
stopnia, e 25 padziernika genera Lee i jego wsppra-
cownicy zoyli nam osobicie wizyt i robili wszystko, co w ich
mocy, aby j poprawi.
Dwudziestego pitego 104 puk piechoty z 26 dywizji (dowdca
pukownik D.T. Colley), przeprowadzi natarcie, pomylne mniej
wicej w trzech czwartych, cze wzgrza bowiem pozostaa jeszcze w
rkach nieprzyjaciela. Genera Paul uwaa jednak, e puk ten ju
dosy walczy i poleci o godzinie 18.00 skierowa na wzgrze inny
puk. Colley wywszy jednak t decyzj okoo godziny 13.00, poszed
do swego czoowego batalionu i powiedzia onierzom, e honor
puku nie pozwala, aby rzuci nie dokoczon robot. Owiadczy, i
poprowadzi ich do szturmu osobicie i uczyni to wykazujc wielkie
mstwo. Pozycja zostaa zdobyta, ale Colley otrzyma postrza w prawe
rami. Pocisk przebi na ukos oba puca i wyszed z dolnej czci
lewego puca, cudem omijajc serce i naczynia krwionone. Dodaem
do krzya Distinguished Service Cross, ktry otrzyma podczas
pierwszej wojny wiatowej, Licie Dbowe*. Colley odzyska zdrowie
i na wasn gorc prob powrci na stanowisko dowdcy puku.
Odwiedziem trzy grupy bojowe 95 dywizji i wygosiem
przemwienie na temat walki.
W tym czasie wydawao nam si, e zdoalimy zlokalizowa
punkty obserwacyjne, z ktrych kierowano ogniem 280-milimet-
rowego dziaa. Opracowalimy bardzo skomplikowany plan zdobycia
ich, sdzilimy bowiem, e znajduj si gdzie w obrbie naszych linii.
Ale tak nie byo. Dziao zaatwiy prawdopodobnie bombowce
nurkujce P-47, poniewa przestao nam ono sprawia kopot.
Zaopatrzenie w amunicj nadal byo ze, a materiaw pdnych
dostarczano tak mao, e nie mielimy dosy na opdzenie dziennych
potrzeb.
28 padziernika zameldowa si w armii 761 batalion czogw
(murzyski, dowodzony przez podpukownika P.T. Batesa). By to
pierwszy z tego rodzaju batalionw.
Tego samego dnia poleciem generaowi Walkerowi, aby przesta
si bawi z miejscowoci Maizieres-le-Metz, ktr 357 puk
* Okucie zamiast drugiego krzya (przyp. tum.).
90 dywizji atakowa ju od kilku dni, lecz ruszy i wreszcie j zdoby.
Dwudziestego dziewitego miejscowo zostaa opanowana, ale
dowdca puku, pukownik G.B. Barth, odnis bardzo cik ran.
Wyzdrowia jednak.
Dwudziestego dziewitego Weyland i ja odwiedzilimy 12 Grup
Armii w celu zapewnienia sobie w czekajcym nas natarciu pomocy 83
dywizji piechoty. Chcielimy, aby dywizja ta przeprawia si przez
most zdobyty przez 90 dywizj i nastpnie szybko posuwaa si pod
oson grupy kawalerii Polka z zadaniem zdobycia Saarburga, a nawet
Trewiru; potem dywizja powrciaby do 1 armii. Po wielkich targach
Bradley zgodzi si podporzdkowa mi j pod wzgldem
operacyjnym, pod warunkiem, e nie uyj z niej wicej ni dwch
grup bojowych, kada w sile wzmocnionego puku.
Inn spraw dyskusyjn stanowio to, czy mamy zredukowa nasze
jednostki do stanw etatowych przed przewidzianym natarciem,
poniewa w okresie zastoju otrzymalimy tyle uzupenie, e po raz
pierwszy stany te przekroczylimy. Genera Bradley wykaza w tym
wiele sprytu. Zwrcie chyba uwag powiedzia e rozkaz o
zmniejszeniu liczby nadetatowych ludzi wchodzi w ycie po 15
listopada, a do tego czasu dokona tego prawdopodobnie nieprzyjaciel".
Genera Weyland z moj pomoc stara si o uzyskanie zezwolenia na
pozostawienie mu jednej z grup myliwskich 19 zgrupowania lotnictwa
taktycznego, ktre wysyano do 9 armii. Ale to si nie udao.
31 padziernika przeprowadziem inspekcj w 761 batalionie
czogw i wygosiem przemwienie. Wielu porucznikw i kilku
kapitanw tego batalionu suyo pod moimi rozkazami w stopniu
sierantw w 9 i 10 grupie kawalerii. Kady z osobna by dobrym
onierzem, ale wtedy ju wyraziem zdanie, ktrego do tej pory nie
zmieniem, e czarny onierz nie jest do bystry, aby walczy w
wojskach pancernych.
Przed opuszczeniem Anglii Bradley i ja wysunlimy myl, aby
kada dywizja miaa jednego dodatkowego pukownika, tak e w razie
potrzeby znajdowaby si pod rk odpowiedni czowiek. Konieczno
taka zachodzia ze wzgldu na du rnic wieku midzy dowdcami
pukw i batalionw; ci ostatni nie mieli nie-
zbdnego dowiadczenia, aby dowodzi pukiem. Jednym z takich
pukownikw by mj kolega szkolny Bob Sears, trzy lata starszy ode
mnie. Obj on dowdztwo puku 35 dywizji okoo 3 sierpnia i
dowodzi nim we wszystkich walkach do 31 padziernika, kiedy to
stao si jasne, e pomimo jego wielkiego serca i ogromnej
troskliwoci, jak osobicie otacza swj puk, musia by zwolniony
ze stanowiska, w przeciwnym razie umarby. Zdoby sobie doskona
opini i wasnorcznie zabi siedmiu Niemcw. Wydaje mi si, e jest
to rekord dla dowdcy puku.
Podczas wspomnianej ju przeze mnie wizyty generaa Spaatza u
generaa Wooda Spaatz by zatroskany, e Wood mieszka w bardzo
wilgotnym, penym bota namiocie, i przysa mu sw wasn
przyczep. Uroczycie przekazalimy j Woodowi. By to wspaniay,
luksusowo wyposaony wz. Nie widziaem czowieka bardziej
uradowanego ni Wood i bardziej zdecydowanego nie uywa
przyczepy.
2 listopada o godzinie 14.00 odbya si konferencja, w ktrej brali
udzia dowdcy korpusw, genera Weyland, ja oraz oficerowie sztabu
armii, jak rwnie przedstawiciele 8 i 9 armii lotniczej. Konferencja
miaa na celu ostateczne ustalenie, kiedy i gdzie w majcym si
rozpocz natarciu uderzy lotnictwo. W jej wyniku ustalono
pierwszestwo celw, a mianowicie fortw Metzu i lasw przed 80
dywizj. Postanowiono: e termin natarcia 1 armii nazwany zostanie
dniem D; e 12 korpus rozpocznie atak piechot w dniu D+1, czogi
za w dniu D+2, chyba e sytuacja pozwoli na szybsze wprowadzenie
czogw; e 20 korpus rozpocznie dziaania demonstracyjne 95
dywizj na pnoc i na zachd od Metzu w dniu D+1, 90 dywizja za
przeprowadzi natarcie na pnoc od Thionville w dniu D+2. Po wielu
dyskusjach ustalono rwnie lini rozgraniczenia midzy 20 a 12
korpusem.
2 listopada przyjecha do Nancy genera Bradley ze swym szefem
oddziau operacyjnego, generaem A. Franklinem Kiblerem, i
stwierdzi, e jest oczywiste, i Brytyjczycy nie bd gotowi do
rozpoczcia natarcia przed 10 listopada, a prawdopodobnie przed 1
grudnia. Ponadto owiadczy, i 1 armia nie rozpocznie natarcia
dopty, dopki przynajmniej dwie amerykaskie dywizje,
przydzielone w tym czasie Brytyjczykom, nie zostan zluzowa-
ne i nie powrc do 1 lub 9 armii. Bradley chcia wiedzie, kiedy bd
mg naciera. Odpowiedziaem, e mog ruszy jak to ju
owiadczyem dzie po pomylnie przeprowadzonym uderzeniu
lotniczym lub nie pniej ni 8 listopada, w wypadku gdyby pogoda
nie pozwolia na dziaanie lotnictwa. Genera Bradley wyrazi due
zadowolenie, e znalaz kogo, kto gotw jest rozpocz natarcie.
3 listopada wygosiem przemwienie do zgromadzonych oficerw
i podoficerw oraz kilku wybranych szeregowcw z trzech dywizji
piechoty 12 korpusu, a mianowicie: 26, 35 i 80. W gorcych sowach
mwiem im o zaszczycie, jaki sta si udziaem 3 armii, e pozwolono
jej naciera samej. Ponownie podkreliem konieczno prowadzenia
ognia z marszu oraz wykorzystania wszystkich broni wspierajcych.
Ostatnie przygotowania poczyni Weyland w ten sposb, e w razie
gdyby lotnictwo nie mogo bombardowa 7 listopada przed
zapadniciem ciemnoci, 12 korpus rozpocznie natarcie 8 listopada bez
wsparcia lotniczego. W tym czasie przeprowadziem rozmow
telefoniczn z Bradleyem w sprawie uycia 83 dywizji. Prosiem o
zezwolenie, aby cz towarzyszcej tej dywizji artylerii korpunej
przeprawia si przez Mozel i wspieraa natarcie dwch grup
bojowych. Nie powzilimy w tej sprawie ostatecznej decyzji.
Wskutek zej pogody ustalone na 5 listopada prbne bombar-
dowanie Metzu okazao si niemoliwe do przeprowadzenia i samoloty
zrzuciy swj adunek bomb w gbi Niemiec.
Tego dnia odwiedzi mnie Devers i obieca, e 7 armia bdzie
wspieraa moje prawe skrzydo.
Pitego przemawiaem do oficerw 10 dywizji pancernej, 90
dywizji piechoty, 95 dywizji piechoty i sztabu 20 korpusu. Kade z
tych przemwie wygosiem w czasie deszczu. Byy to moje zwyke
przedbitewne przemwienia majce na celu dodanie onierzom
odwagi.
Tego samego dnia odwiedzi mnie genera Hughes. Szstego on i ja
przemawialimy do onierzy 4 i 6 dywizji pancernej na ich prob.
Nie miaem zamiaru przemawia do nich, poniewa uwaaem ich za
tak dowiadczonych weteranw walk, e
wszystko, cokolwiek bym im powiedzia, byoby wywaaniem ot-
wartych drzwi. Zdawali si jednak by uraeni, wygosiem wic do
nich mow. Poniewa, jak to pocztkowo planowano, 1 armia nie
miaa bra udziau w natarciu, zaartowaem i powiedziaem w 4
dywizji pancernej, e pierwsza bdzie ostatni, a czwarta stanie si
pierwsz".
Szstego owiadczyem prasie, e natarcie rozpocznie si rankiem
lub przed witem 8 listopada. Podaem dziennikarzom wszystkie
szczegy proszc, aby utrzymali je w tajemnicy. Przedstawiciela radia
poprosiem, aby poda na falach eteru, e mamy przeprowadzi
natarcie z ograniczonym celem dla wyprostowania linii, ktr
bdziemy zajmowali zim. Umwiem si z nim, e podam mu, kiedy
bdzie mg zmieni ten komunikat. Uczyni tak, jak kazaem, i mam
wraenie, e ten komunikat radiowy przyczyni si do zmylenia
Niemcw.
Dziwne mi si wydawao, e przed dwoma laty 7 listopada
zblialimy si na Augucie do wybrzey Afryki. Cae popoudnie wia
silny wiatr, ale o godzinie 16.00 uciszy si i pomylnie
wyldowalimy na wybrzeu marokaskim. 7 listopada tego roku o
godzinie 14.30 pada ulewny deszcz, ktry nie ustawa zreszt od kilku
dni. O godzinie 19.00 generaowie Eddy i Gerow przyszli do mnie i
starali si mnie przekona, abym odwoa natarcie ze wzgldu na z
pogod i wezbrane rzeki. Zapytaem ich, kogo ycz sobie widzie
jako swych nastpcw, natarcie bowiem rozpocznie si w
przewidzianym terminie. Natychmiast si ze mn zgodzili i, jak
zwykle, doskonale si spisali.
Zestawienie strat na dzie 7 listopada:

3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 5 734 Zabitych 42 500
Rannych 28 273 Rannych 117 000
Zaginionych 5 421 Jecw 103 000
Razem: 39 428 Razem: 262 500
Straty niebojowe 24 386
Ogem: 63 814
Minus oglne straty (bojowe i niebojowe do dnia 24 wrzenia) 45 130
Ogem straty od 24 wrzenia do 7 listopada wcznie 18 684
Ciekawe jest, e straty te ponielimy wskutek koniecznoci
zatrzymania si na Mozeli. Gdybymy kontynuowali natarcie 24
wrzenia, byoby moe do nich nie doszo, a w kadym razie nie
byyby tak wysokie.
Straty w sprzcie na dzie 7 listopada:

3 armia Nieprzyjaciel
Czogi lekkie 157 Czogi rednie 834
Czogi rednie 374 Czogi Pantera"
i Tygrys" 445
Dziaa 109 Dziaa 1 173
 Rozdzia 3

Zdobycie Metzu
i dziaania w Zagbiu Saary

8 listopada do 8 grudnia 1944 roku

Oddziay 3 armii bez wikszych trudnoci day si zbudzi z
letargu, ktry je ogarnia na skutek bezczynnoci w padzierniku. Nigdy
nie byy one nastawione na obron, zawsze natomiast gotowe, na
najlejsze skinienie, uderzy w kadym kierunku.
Sygnaem by pocztek natarcia 8 listopada. Chocia w pa-
dzierniku ywioy sprzysigy si przeciwko nim, jednostki 3 armii
wgryzy si gboko w linie niemieckie, aby uzyska lepsz podstaw
wyjciow.
Od 25 wrzenia do 7 listopada posuny si one rednio o 400
kilometrw na wschd; na poudnie i na pnoc od Metzu byy
dostatecznie silne, aby sforsowa Mozel w dowolnym miejscu.
Nowe natarcie na wschd rozpoczo si wczesnym rankiem 8
listopada. Zainaugurowa je potny grzmot tysica dzia i pomimo
rozlanych rzek, deszczu i mgy, oddziay ruszyy naprzd. Chocia
natarcie rozwijao si powoli, byo leniwe i kosztowao drogo, to
jednak w poowie grudnia dziaania zaprowadziy 3 armi tak daleko,
e konieczne stao si opracowanie nowych planw do nowego,
skoordynowanego wysiku, a mianowicie do przedarcia si do Renu. 13
grudnia pad Metz zdobyty przez 3 armi szturmem po raz pierwszy
od 641 roku (patrz szkic s. 158159).
Nowe natarcie zaplanowane zostao z pomoc generaa Spaatza i
jego 8 armii lotniczej na 19 grudnia. Blitz" powietrzny mia by
najpotniejszy z dotd przeprowadzonych tego rodzaju dziaa. Tysic
cikich bombowcw 8 armii lotniczej miao
mci nieprzyjacielskie pozycje przez trzy kolejne dni. Rozkazy zostay
wydane, dowdcy otrzymali dyrektywy, uzupenienia byy przyrzeczone,
przesunicia wojsk si rozpaczay, odprawiono mody, a wic wszystko
byo gotowe. Zapomniano tylko o jednym... Nie zasignito rady
niemieckiego naczelnego dowdztwa. Rezultat: wybrzuszenie".
Na innych frontach: 21 Grupa Armii posuwaa si powoli,
zwalczajc silny opr nieprzyjaciela; 1 armia umacniaa swe pozycje;
Rosjanie posuwali si na Budapeszt; we Woszech zdobyto Rawenn; 6
Grupa Armii przebya szybko Wogezy i dotara do Renu w rejonie:
Strasbourg, Calmar, wysuwajc si poza Hagenau. Lotnictwo
kontynuowao silne naloty. Na Pacyfiku Tokio zaczo w peni
odczuwa ciar amerykaskiej ofensywy, a marynarka wspieraa
wojska ldowe przy zdobywaniu Leyte.

P.D.H.
 UGRZLIMY W BOCIE

8 listopada 1944 roku obudziem si o godzinie 3.00 nad ranem. La

deszcz. Prbowaem zasn, nie udao mi si to jednak, zaczem wic
czyta ksik Rommla Natarcie piechoty". Przypadkowo natrafiem
na rozdzia opisujcy walk podczas deszczu we wrzeniu 1914 roku.
Podnioso mnie to na duchu, uwaaem bowiem, e jeli mogli to robi
Niemcy, to i ja nie jestem gorszy. Zasnem wic, a obudzio mnie o
godzinie 5.15 przygotowanie artyleryjskie. Deszcz przesta pada,
ukazay si gwiazdy. Ogie ponad siedmiuset dzia brzmia jak
trzaskanie tylu drzwi w pustym domu, podczas gdy caa wschodnia
cz nieba gorzaa i drgaa byskami wybuchw. Odczuwaem nawet
lekkie wspczucie dla Niemcw wiedzieli ju chyba, e natarcie,
ktrego si obawiali, rozpoczo si. Zadowolony z siebie, przypomnia-
em sobie, e zawsze daem rzeczy niemoliwych", e zawsze
wayem si na ryzyko" i nigdy nie szukaem rady u mojego
strachu".
O godzinie 7.45 zatelefonowa Bradley, aby sprawdzi, czy
nacieramy. Nie zawiadomiem go wczeniej z obawy, bym nie
otrzyma rozkazu zatrzymania si. Zdawa si by zachwycony, i
rozpoczlimy. Potem zadzwoni genera Eisenhower i powiedzia:
Mam nadziej, e nie utkniecie w p drogi". Natychmiast pojechaem
z Codmanem i Stillerem na punkt obserwacyjny 12 korpusu, ale
powietrze tak byo nasycone osaniajc mosty sztuczn mg i dymem
ze wiec dymnych, e niewiele si widziao. Okoo godziny 10.00
pojawiy si liczne samoloty myliw-
sko-bombowe, ktre zaatakoway rozpoznane stanowiska dowodzenia
nieprzyjaciela. By to nasz najszczliwszy i najpomylniejszy dzie od
dwch miesicy.
Odwiedziem sztaby 80, 35 i 26 dywizji, widziaem si rwnie z
generaem Woodem. Gdy zapady ciemnoci, kada jednostka
osigna wyznaczony jej na ten dzie przedmiot; niestety zacz pada
deszcz.
Wizytacja frontu 9 listopada bya bardzo zniechcajca: wiele
mostw zniesionych; ciarwki, samoloty i jeden pluton sanitarny
utkny na skutek wyleww. Sprawy przedstawiay si le. Jednake
gdy przybyem do 5 dywizji, weszlimy z generaem Irwinem,
dowdc dywizji, i z pukownikiem A.W. Roffem, dowdc 2 puku
piechoty, na wzgrze, skd ujrzelimy 1476 samolotw 8 armii
lotniczej, ktre bombardoway cele w Metzu. To by wspaniay widok.
Najpierw dostrzeglimy spirale dymu i niektrzy z nas sdzili, e s to
niemieckie rakiety przeciwlotnicze. Ale byy to dymy sygnaowe
naszych naprowadzajcych samolotw. Znajdowalimy si tak blisko,
e wyranie sycha byo warkot silnikw, a ziemia pod naszymi sto-
pami nieprzerwanie draa.
W drodze powrotnej zauwaylimy, e wszystkie mosty na Mozeli
zostay zniesione, oprcz mostu pod Pont--Mousson, a szeroko rzeki
Seile wzrosa z 200 do 500 stp. W pobliu Mars la Tour, gdzie w
1870 roku rozegraa si wielka bitwa kawalerii, natknem si na grup
bojow B" z 10 dywizji pancernej generaa brygady E.W. Piburna;
wygldali wietnie i akurat wkraczali do akcji w. niezwykym
porzdku. Tej nocy pi batalionw 90 dywizji przekroczyo Mozel.
Spdzili u mnie noc generaowie Spaatz, Doolittle* i Curtis** oraz
profesor Bruce Hopper, historyk lotnictwa. Byem im gboko
wdziczny, jestem bowiem zupenie pewny, e wspaniae wsparcie
lotnicze, jakie otrzymalimy tego dnia, zawdziczalimy w duym
stopniu ich przyjani.
Dziesitego wody rzeki nieco opady i most pod Pont--Mous-
* Genera porucznik James H. Doolittle, dowdca amerykaskiej 8 armii lotniczej.
** Genera brygady E. F. Curtis, szef sztabu generaa Spaatza.
son, ktry noc 9 listopada zosta uszkodzony, znw nadawa si do
uytku. Bardzo si to pomylnie dla nas zoyo, poniewa do tego
czasu miaem siedem dywizji po drugiej stronie nie nadajcej si do
przebycia w brd rzeki i ani jednego mostu. W 4 dywizji pancernej
wszystko byo w porzdku, a midzy posuwajc si na pnocny
wschd 6 dywizj pancern i 5 dywizj piechoty dostaa si kolumna
Niemcw, tak e doszo do wielkiej masakry. Przyjecha Haislip z 15
korpusu, aby mnie zapewni, e 15 korpus bdzie osania prawe
skrzydo 3 armii. 15 korpus by w tym czasie przydzielony do 7 armii.
Miaem nadziej, e wygram t bitw do jedenastego, jako e bya
to rocznica moich urodzin i mj szczliwy dzie w Afryce
Zachodniej. Jednak jej nie wygraem.
O godzinie 17.10 zatelefonowa Bradley i, moim zdaniem, wy-
ranie si wycofywa ze swoich przyrzecze, czego dowodem byo, e
zakaza mi uycia 83 dywizji. Sdz, e przekabaci go albo Middleton,
albo Hodges, albo te obaj. Byem tym wwczas bardzo dotknity i
dotychczas uwaam to za ogromny bd. Gdyby dwie grupy bojowe 83
dywizji uderzyy na Saarburg, miasto padoby dwunastego lub
trzynastego i prowdopodobnie zdobylibymy Trewir. A gdyby Trewir
znajdowa si w naszych rkach, Rundstedt nie dokonaby przeamania.
By to prawdopodobnie jeszcze jeden przypadek, kiedy z powodu
gwodzia stracono podkow.
Okopowa choroba ng bardzo si w tym czasie nasilia. W jednej
tylko dywizji zanotowano 3000 przypadkw. Nie mona jej byo
cakowicie zapobiec, poniewa onierze przebywajc rzeki musieli po
pas brodzi w wodzie, tak e nawet gumowe buty na nic by si zday.
Jednake dua cz winy spada na oficerw i podoficerw, ktrzy nie
przedsiwzili rodkw zaradczych. Osobicie napisaem dyrektyw w
sprawie choroby ng i sytuacja si poprawia. Kazaem wszystkie buty
przed wydaniem onierzom smarowa ojem; mieli to robi jecy
wojenni. Kazaem rwnie codziennie posya wraz z racjami
ywnociowymi par suchych skarpet dla kadego onierza na
przednich liniach. Dziki staraniom pukownika Mullera bylimy,
praktycznie biorc, zaopatrzeni w kalosze dla caej piechoty, ale w
niektrych pukach popeniono
fatalny bd sdzc, e kalosze s zbyt mczce, tak e onierze nie
nakadali ich wtedy, kiedy naleao. Coraz wyraniej rozumielimy, e
ze wzgldu na chorob ng trzeba bdzie korpusy podzieli na
kolumny dywizyjne, tak aby niektre dywizje mogy odpocz i
wyschn, podczas gdy inne posuwayby si dalej.
Szefowie oddziaw sztabu wydali w kwaterze pukownika Kocha
przyjcie z okazji moich urodzin. Pilimy Armored Diesel"* typu
polowego, to znaczy, e nie byo odpowiednich trunkw, aby
przygotowa napj jak za dawnych czasw.
Dwunastego 90 dywizj gwatownie kontratakowaa grupa
rwnajca si jednej niemieckiej dywizji. Kontratak zosta dzielnie
odparty, chocia 90 dywizja nie miaa po wschodniej stronie Mozeli
ani czogw, ani dzia przeciwpancernych, a most za ni by zniesiony.
Jednake skutecznie pomoga im artyleria korpuna w sile okoo
trzydziestu dywizjonw.
Sytuacja pod wzgldem zaopatrzenia w amunicj ulega poprawie;
wyjtek stanowiy haubice 240-milimetrowe i dziaa 8-calowe.
Genera Eisenhower zatelefonowa, aby mi zakomunikowa, e
usun ze stanowiska generaa Silvestra, dowdc 7 dywizji pancernej;
Silvester twierdzi, i czuj do niego osobist animozj. Nie bya to
prawda, poniewa to ja wanie powstrzymaem dowdcw korpusw
od usunicia go ju w sierpniu.
Trzynastego ruszya 7 armia. Odwiedzili mnie Bradley oraz
Bonesteel** i pojechalimy do sztabu 12 korpusu w Chateau Salins.
Odwiedzilimy rwnie 4 dywizj pancern i Bradley mia okazj si
przekona, jak okropne warunki stwarzao boto. Czogi poza drogami
zapaday si w nim gboko.
Obiecano nam piechot 75 dywizji*** na 10 grudnia, a ca
dywizj na 15 grudnia. Obiecano rwnie, e otrzymamy dywizj
pancern, ktra adowaa si wtedy na okrty w Zjednoczonym
Krlestwie.

* Skadniki: sok z cytryny, cukier do smaku, 1,5 uncji ytniwki lub whisky,
filianka drobno potuczonego lodu; miesza w mikserze.
** Genera major Charles H. Bonesteel ze sztabu generaa Eisenhowera.
*** Dowdca genera major Fay B. Prickett. Dywizja nie zostaa w tym czasie
przydzielona 3 armii.
 W tym czasie Bradley wpad na pomys, e po zorganizowania
amerykaskiej 15 armii przejmie ona rejon za 3 i 1 armi, tak e nam
pozostaby mniejszy obszar, ktrym musielibymy si zajmowa.
Pnym wieczorem odwiedzilimy rannych w szpitalu; byli w
doskonaym nastroju. Postawa rannych podczas caej tej operacji bya
wspaniaa.
Czternastego musiaem wyperswadowa Eddy'emu, aby nie omija
Falkenberga.
Odwiedziem Walkera i przeprowadzilimy inspekcj 95 dywizji.
Straty tej dywizji od 8 listopada wynosiy 80 zabitych i 482 rannych.
Byy one nadmierne w stosunku do zdobytego terenu i nie
omieszkaem wytkn tego Twaddlemu.
W Thionville widzielimy najduszy w wiecie most Baileya.
Saperzy akurat go wykoczyli, a budow prowadzili pod ogniem. Kilka
pociskw pado w ssiedztwie, ale most, kiedy stalimy na nim, nie
zosta trafiony. Potem pojechalimy do Cattenom i przejedalimy
przez osonity dymn zason most koleinowy. W Cattenom
odwiedzilimy 90 dywizj. Przeprawa 90 dywizji przez Mozel
stanowia ca epopej odbywaa si w straszliwie cikich
warunkach. Kiedy dwa bataliony znalazy si po drugiej stronie, most
zosta uszkodzony i pozostae oddziay musiay przeprawia si na
odziach szturmowych.
Genera Van Fleet zabra nas na pole bitwy dwunastego; nigdy w
yciu nie widziaem takiej liczby martwych Niemcw* w jednym
miejscu. Leeli prawie rami przy ramieniu, na przestrzeni okoo
jednej mili.
Tego dnia zacza si przeprawia 10 dywizja pancerna, tak e
rzeczywicie robilimy postpy.
Pitnastego przyjecha genera Eisenhower i odwiedzilimy 12
korpus oraz 26 i 35 dywizj. By bardzo zadowolony z wydarze,
sfotografowano go, gdy szed przez boto, ktrego nie brakowao.
* Byy to ciaa onierzy niemieckich zastrzelonych w wyniku zerodkowania
dwudziesta siedmiu batalionw rzuconych przeciwko Niemcom przez 20
korpus. Amerykaska suba pogrzebowa porzdkujc pole bitwy odcigna
wiele trupw na skraj drogi, aby zaj si nimi pniej.
 W nocy zaszed bardzo zabawny incydent. Kazaem w pokoju
generaa Eisenhowera porzdnie napali; zrobiono taki wspaniay
ogie, e zapali si hotel. Jego ugaszenie nic byo atw spraw; na
pukownika Jimmy Gaulta, brytyjskiego adiutanta Eisenhowera, oraz
na mnie uderzyy sidme poty.
Na 15 listopada sytuacja operacyjna bya zupenie zadowalajca,
tylko 4 dywizja pancerna troch si cofna, a 7 armia nie dosza tak
daleko, jak na to liczylimy. 12 korpus zacz przesuwa dywizje,
chcc przygotowa 6 dywizj pancern do rozwinicia sukcesu, gdyby
zdoano dokona przeamania.
Straty na dzie 15 listopada:

3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 6 778 Zabitych 48 000
Rannych 35 296 Rannych 131 000
Zaginionych 7 700 Jecw 111 000
Razem: 49 774 Razem: 290 000
Straty niebojowe 29 857
Ogem: 79 631

Sprzt:
Czogi lekkie 182 Czogi rednie 851
Czogi rednie 410 Czogi Pantera"
i Tygrys" 454
Dziaa 114 Dziaa 1836

Szesnastego genera Eisenhower odjecha, odwiedziwszy przedtem

urzdzenia suby uzbrojenia i kwatermistrzowskie, a take szpital.
Dowiedziaem si od wystpujcej w teatrze objazdowym Marleny
Dietrich, ktra podczas pierwszej wojny wiatowej przebywaa w
Niemczech, e Niemcy uywali przeciwko chorobie ng szczepionk
przeciwtcow lub surowic; zastosowalimy te rodki na kilku
ochotnikach w szpitalu, ale nie day wynikw.
Siedemnastego w Falkenbergu dowiedzielimy si od jecw,
e w miecie ukryte s bomby z zapalnikami o opnionym dziaaniu
do dwudziestu jeden dni. Pniej okoo pitnastu z nich wybucho.
Zatelefonowa do mnie Eddy, aby zameldowa, e jego przydzia
pociskw na dzie osiemnastego wynosi 9000, ale powiedziaem mu,
aby si z tym nie liczy i zuy 20 000, nie widziaem bowiem
przyczyny, dla ktrej mielibymy gromadzi amunicj. Albo si j
uywa, albo nie. Oddajc w cigu trzech dni 9000 strzaw dziennie,
stracibym wicej ludzi ni przy zuyciu jednego dnia 20 000 pociskw
i prawdopodobnie nie posunbym si tak daleko. Jestem wyznawc
prowadzenia walki dopty, dopki brak zaopatrzenia nie zmusi do jej
przerwania. Wtedy trzeba si okopa.
18 listopada by wspaniaym dniem lotnictwa. Samoloty 19
zgrupowania lotnictwa taktycznego rozpoczy loty o brzasku i nie
uspokoiy si a dopiero po zapadniciu ciemnoci; wtedy wysano
myliwce nocne, ktre w ciemnociach zaatakoway okoo pitnastu
konwojw.
20 korpus robi dobre postpy. 90 i 95 dywizja posuny si daleko
naprzd i w gruncie rzeczy nawizay kontakt z 5 dywizj na wschd
od Metzu. 10 dywizja pancerna osigna swj przedmiot. Wszystko
tak piknie wygldao, e mogem sobie prawie wyobrazi, jak
pewnego dnia przekraczam lini Zygfryda. Byem troch za bardzo
optymistycznie nastawiony.
Odwiedziem sztab 5 dywizji w forcie Leisne w pobliu Verny. 10
puk piechoty (dowodzony przez pukownika Roberta P. Bella) tej
dywizji przeprowadzi nocne natarcie i posun si o 6 kilometrw,
przecinajc ostatni drog odwrotu nieprzyjaciela z Metzu. Podczas
gdy znajdowaem si w forcie, jednostka ta nawizaa bezporedni
kontakt z oddziaami 90 dywizji, a oddziay obu dywizji 5 i 90
rozpoczy tego samego dnia o godzinie 11.00 walki na ulicach Metzu.
Natarcie nocne byo interesujce z tego wzgldu, e puk musia w
ciemnociach posuwa si przez pole minowe. Postanowili wykona to
po ciemku i w rezultacie stracili okoo trzydziestu piciu ludzi. Gdyby
posuwali si za dnia, prawdopodobnie straciliby tak samo trzydziestu
piciu ludzi na
minach, a ponadto kilkuset od ognia karabinw maszynowych i
karabinw.
W Verny obserwowalimy bardzo dobry przykad silnego
bombardowania. Kiedy cika bomba trafiaa bezporednio w fort,
wyrzdzaa szkody, ale nie w takim stopniu, jak to sobie czowiek
wyobraa. Niemniej jednak wstrzs wywoany detonacj jest
ogromny.
Ostatni kolumn Niemcw, usiujc uciec z Metzu, przyapaa na
drodze kompania rednich czogw 6 dywizji pancernej; kompania
otworzya do Niemcw ogie z odlegoci okoo 150 jardw.
Obejrzaem t drog i mog powiedzie, e rzadko kiedy widywaem
obraz wikszego zniszczenia.
Inn pikn robot byo zdobycie mostu prowadzcego z za-
chodniego brzegu na wysp na Mozeli na wprost Metzu. Most by nie
uszkodzony, trzymano go wic pod ogniem rozpryskowym, dopki
kilka czogw nie wpado na i nie odpdzio nieprzyjaciela, nie
pozwalajc mu na wysadzenie go w powietrze.
Powiedziaem Bradleyowi, e zwaywszy, i Metz, ktry oficjalnie
si nie podda, jest nasz, uznanie za jego zdobycie naley si 20
korpusowi.
Dwudziestego pogoda uniemoliwia wsparcie lotnictwa. Pomimo
to Francuzi dokonali przeamania pod Belfortem, a 7 armia robia
wietne postpy. To bya dobra nowina.
Tego samego dnia wydalimy zarzdzenia, aby 3 korpus wchon
5 dywizj i przej Metz. Nie tylko uwolnioby to 20 korpus od
koniecznoci ogldania si w ty, lecz take pozwolioby 3 korpusowi
prowadzi dziaania, tak e w razie uderzenia nieprzyjaciela na 8
korpus, znajdujcy si na pnoc od nas, mielibymy czym odeprze
jego atak. 20 korpus, w ktrego skad wchodzia wwczas 10 dywizja
pancerna oraz 90 i 95 dywizja piechoty, mgby kontynuowa
rozwijajce si ju natarcie na Saarburg oraz rozpocz drugie midzy
miejscowociami Merzig i Saarlautern. Na pierwszy rzut oka natarcie
w tym miejscu wydawao si szalestwem, poniewa bya to
najsilniejsza pozycja linii Zygfryda. Ale oczywista sia staje si
niekiedy saboci,
poniewa te silne pozycje na og nie s obsadzone tak liczb ludzi,
jak by powinny.
Zarwno 20, jak i 12 korpus niepokoiy si o swe wewntrzne
skrzyda w pobliu St. Avoid i kady z nich prosi, aby ten drugi
obsadzi istniejc tam luk. Ja uwaaem jednak, i lepiej bdzie
zwzi fronty korpusw i pokada nadziej w Bogu, e Niemcy
midzy nimi nie przejd. O ile mi wiadomo, Niemcy nigdy nie
prbowali atakowa w tym miejscu.
Impet natarcia niewtpliwie si zmniejsza, co naleao przypisa
wyczerpaniu onierzy oraz brakowi uzupenie. Wedug mnie
jedynym rozwizaniem byo zwenie frontu kadego korpusu. Na
dzie 22 listopada ostateczny plan dalszego natarcia przedstawia si
nastpujco: 20 korpus 10 dywizja pancerna i jedna grupa bojowa
90 dywizji naciera na Saarburg i Merzig; reszta 90 dywizji i 95
dywizja nacieraj w rejonie Saarlautern. 5 dywizja, bez jednej grupy
bojowej pozostawionej w Metzu, stanowi odwd i zostanie uyta w
kierunku tego natarcia, ktre bdzie si pomylnie rozwijao.
W tym okresie opr w Metzu zupenie si zaama i pozostae forty
ostrzeliwalimy z niemieckiego sprztu niemieck amunicj. 80
dywizja i 6 dywizja pancerna 12 korpusu miay naciera w rejonie
Saarguemines; 6 dywizji pancernej miaa towarzyszy grupa bojowa
35 dywizji; 26 dywizja i reszta 35 dywizji pozostaway na miejscu, aby
si uzupeni i wysuszy. 4 dywizja pancerna miaa naciera na
poudnie od Saarbrcken. Niefortunn okolicznoci w tej kampanii
byo to, e zostaa zaplanowana podczas piknej pogody, kiedy teren
by suchy. Tote przewidziano dziaania o charakterze blitzu". Ale
gdy ruszylimy z miejsca, znalelimy si pord najwikszych od
osiemdziesiciu lat powodzi.
Dwudziestego trzeciego mielimy uroczysto z okazji zdobycia
przez Eddy'ego miasta Nancy, a przez Walkera Metzu. Chocia byli
oni jeszcze w stopniu generaw majorw, orkiestra odegraa Ruffles
and Flourishes przewidziany dla generaw porucznikw i
miaem nadziej, e bdzie to miao prorocze znaczenie.
Jeli chodzi o Walkera, to proroctwo si spenio, a sdz, e Eddy te
w kocu otrzyma swe trzy gwiazdki.
Cz dnia spdzi ze mn francuski genera Giraud i bardzo mnie
podnis na duchu. Przez kilka lat by on komendantem Metzu i
przestudiowa wszystkie drogi natarcia wiodce std do Niemiec.
Cakowicie zgodzi si na te, ktre zostay przez nas wybrane. Wskaza
rwnie niektre partie terenu, wedug niego absolutnie nie nadajce
si do natarcia. W danej chwili dostosowaem si do jego rad, ale kiedy
13 marca 1945 roku 20 korpus rozpocz natarcie, przeszlimy jednak
przez niemoliwe do przebycia tereny.
Midzy 12 i 15 korpusem rozpoznano oddziay 130 szkolnej
dywizji pancernej (dowdca genera porucznik Fritz Bayerlein), z
wielkim powodzeniem uderzya na nie ze skrzyda 4 dywizja pancerna.
Przy projektowaniu natarcia od Saary do Renu przestudiowalimy
plan uycia 15 korpusu jako czci 3 armii. Dwudziestego czwartego
przejedali przez Nancy w drodze do 6 Grupy Armii generaowie
Eisenhower i Bradley; usiowaem podsun im mj pomys uycia 15
korpusu, uzasadniajc m prob tym, e midzy Lunville a Thionville
jest miejsce tylko dla jednej armii i znajduje si tam tylko jeden
naturalny korytarz. Cho argument by rozsdny, nie trafi im do
przekonania.
Krtkie dni i wielkie odlegoci przemawiay za tym, aby przesun
stanowisko dowodzenia do przodu, ale z wyjtkiem St. Avoid nie
byo tu innej sieci drg umoliwiajcej dowodzenie, a w tym czasie w
St. Avoid znajdowa si 12 korpus. Wybierajc miejsce na stanowisko
dowodzenia, zawsze trzeba mie na wzgldzie sie drg, ktra pozwala
porusza si w kierunku dowolnego odcinka frontu. Stanowisko
dowodzenia usytuowane w miejscu, skd w razie koniecznoci trzeba
jecha do tyu, jest niekorzystne. W zwizku z tym zawsze jest lepiej, w
miar monoci, jecha na lini frontu samochodem, aby onierze
widzieli, e udajesz si w tym kierunku, z powrotem za, dla
oszczdnoci czasu, lecie lekkim samolotem; w ten sposb onierze
nigdy nie widz ci poruszajcego si do tyu.
 Mwic o lataniu przypominam sobie, e kiedy zaczem swj
marsz przez Francj, widywaem z powietrza po Obu stronach
waniejszych drg niezliczon liczb dow strzeleckich. Po zbadaniu
okazao si, e Niemcy musieli zapewni kierowcom ciarwek jak
ochron, przed bombardowaniem, aby nakoni ich do wykonywania
swej pracy; kiedy nadlatyway nasze bombowce, kierowcy
wyskakiwali z wozw i chowali si w doach. Do kopania i
utrzymywania tych dow w porzdku zmuszano miejscow ludno,
ktra po naszym przejciu spiesznie je zasypywaa.
Inna rzecz, ktra zwrcia moj uwag, to dua liczba lejw od
pociskw w otwartym polu; pociski te prawdopodobnie nie wyrzdzay
adnej szkody. Byy to niewtpliwie czste przypadki, ale kiedy
czowiek pomyli, jak rzadko pociski dzia i karabinw trafiaj w cel,
bdzie mniej krytykowa bombardowanie lotnicze. Lotniska niemieckie
natomiast byy tak pene lejw, e wyglday jakby dopiero co przeszy
osp.
Dwudziestego pitego odwiedziem 95 dywizj. Nastroje wrd
onierzy byy dobre, ale ich metodzie natarcia zdawao si brakowa
zdecydowania. Podczas tej jazdy pado niedaleko od nas kilka
pociskw kalibru 88- i 105 mm. Przejechalimy rwnie przez Metz;
bardzo przyjemny jest taki wjazd do miasta, ktrego w cigu 1300 lat
nikt nie zdoby.
Otrzymalimy w ramach uzupenienia kilku kapitanw. Po-
cztkowo przydzieliem ich do kompanii pod dowdztwo porucz-
nikw, dopki nie zaznajomi si z warunkami. Co prawda regulamin
na to nie zezwala, ale robiem tak zarwno podczas pierwszej wojny
wiatowej, jak teraz, i to z dobrymi wynikami.
7 armia przysaa nam proponowan przez siebie lini rozgra-
niczenia midzy ni a 3 armi; linia ta kompletnie by nas wyeli-
minowaa; w kocu udao nam si jednak ich przekona do przyjcia
linii rozgraniczenia, ktr ustanowilimy midzy 12 a 15 korpusem,
gdybymy dostali 15 korpus, a mianowicie na pnocy: Lorentzen,
Rahlingen, Boulin, Waltholben, Kaiserslautern, Bobenheim. Zoyem
generaowi Haislipowi telefonicznie gratulacje z okazji przeamania;
bya to naprawd wietna robota.
Odwiedzi nas Averell Harriman, nasz ambasador w Rosji.
Zabraem go do 4 dywizji pancernej, aby mu pokaza, e nie tylko
Rosjanie borykaj si z botem. Przejedalimy przez cztery stare i
dwa nowe rowy przeciwczogowe gbokoci 12 do 15 stp i sze-
rokoci 25 do 35 stp. Widzielimy rwnie niezliczone linie okopw,
przez ktre nasi onierze przechodzili, poniewa prawie aden nie by
dostatecznie broniony. Liczba roboczogodzin zuyta na kopanie tych
niewiele wartych pozycji jest przeraajca. Bdc w 4 dywizji
przeprawilimy si przez rzek Saar i splunlimy na drugi brzeg.
Dekorowaem pewnego porucznika, ktry dowodzc czogiem
Mark IV zniszczy pi niemieckich Panter". Odszukaem miejsce,
gdzie dokona tego czynu, i znalazem wszystkie te rozbite wozy
jeszcze dymice. Odcinite w bocie koleiny wiadczyy o tym, co tu
zaszo. Nasz czog posuwa si drog, trzymajc si jej wyszej skarpy,
i nagle ujrza niedaleko przed sob, we wgbieniu z prawej strony, w
odlegoci okoo 250 jardw dwie Pantery". Nawiza z nimi walk i
je unieruchomi; potem chcc je widocznie wykoczy, szarowa na
nie i wtedy zauway jeszcze trzy czogi, ktre ostrzela z odlegoci nie
wikszej ni 40 jardw. Wszystkie niemieckie czogi zostay
zniszczone, nasz zreszt te.
Harriman powiedzia mi, e Stalin, w obecnoci szefa sztabu armii
rosyjskiej, z wielkim uznaniem wyrazi si o 3 armii stwierdzajc, e
Armia Czerwona nie zaplanowaaby i z ca pewnoci nie mogaby
przeprowadzi takiego natarcia przez Francj, jak to uczynia 3
armia"*.
Dwudziestego smego do sztabu 3 armii przybyli generaowie
Brereton** i Ridgway*** w poszukiwaniu jakiej roboty dla armii
powietrznodesantowej. Wskazaem im rejon midzy Worms a Mo-
guncj, ktry z punktu widzenia wojsk ldowych by najbardziej
podanym miejscem przeprawy. Owiadczyli, e im to miejsce te
bardzo odpowiada i e przeprowadz odpowiednie studia.

* Brak jest dokumentw potwierdzajcych tre tej rozmowy o charakterze

niewtpliwie kurtuazyjnym (przyp. red.).
** Genera major L. H. Brereton, dowdca sojuszniczej 1 armii powie-
trznodesantowej.
*** Genera major M. B. Ridgway, dowdca 18 korpusu 1 armii powietrzno-
desantowej.
 Cay kopot z wojskami powietrznodesantowymi polega na tym, e
stosowane przez nie metody powoduj, i s one zbyt ociae. W
obecnym stadium ich rozwoju jeden puk powietrzno-desantowy na
armi, gotw do dziaa w cigu dwunastu godzin od chwili
zaalarmowania go, byby, moim zdaniem, uyteczniejszy anieli kilka
dywizji powietrznodesantowych, ktre potrzebuj kilku tygodni na
przygotowanie si do ruchu. Podczas naszego marszu przez Francj
trzykrotnie zaplanowalimy dziaania dywizji powietrznodesantowych,
ale za kadym razem przybywalimy na miejsce, gdzie miay dokona
desantu, zanim zdyy si do tego przygotowa.
Genera Walker owiadczy, e mgby uderzy na Saarlautern w
kadej chwili, poczwszy od 29 listopada rano, i e chocia chciaby
mie wsparcie lotnictwa, to jednak go nie otrzyma. Zatelefonowa
Bradley i powiedzia, i 1 i 9 armia zdaje si utkny w miejscu, tak e
jeli dokonamy przeamania, otrzymamy przeznaczone dla nich
wsparcie.
29 listopada przejrzaem sporzdzone przez 12 korpus plany
zdobycia przeprawy przez rzek Saar przy uyciu 26 dywizji na
pnocny zachd od 4 dywizji pancernej. Zamierzalimy posuwa si
wzdu wschodniego brzegu rzeki, aby uatwi przepraw 35 dywizji
pod Saar-Union, co z kolei pozwolioby prawdopodobnie na
przeprawienie si 6 dywizji pancernej w tym samym miejscu.
W drodze z Chateau Salins do St. Avoid przejechalimy przez lini
Maginota i bylimy zdumieni, jak sabe robi wraenie. Prawd
powiedziawszy, oddziay 80 dywizji wywalczyy sobie w tym miejscu
drog przez ni, wcale o tym nie wiedzc.
Braki w uzupenieniu osigny ju liczb 9000, zabraem wic 5
procent oddziaw sztabowych korpusw i armii, aby wyszkoli je jako
piechot. Wszyscy szefowie oddziaw podnieli wielki lament i
owiadczyli, e redukcja personelu nie pozwoli im pracowa.
Faktycznie jednak nawet nastpna dziesicioprocentowa redukcja nie
miaa ujemnego wpywu na efekty ich pracy.
Inne ograniczenia dotyczyy w tym czasie trunkw. Dobre, dawne
czasy, kiedy to zdobylimy 26 000 skrzynek szampana w jednym
miecie i 14 000 skrzynek koniaku w innym (wszystko
oznaczone jako wasno niemieckiej armii), bezpowrotnie miny.
Przejrzaem z generaem Weylandem i oficerami naszych sztabw
plan uycia rednich bombowcw na Saarlautern. Postanowilimy, e
jeli przed 1 lub 2 grudnia nie bdzie odpowiedniej pogody do
przeprowadzenia nalotw, bd musiay bombardowa wedug
przyrzdw, metod stosowan przy zej widocznoci (OBO); jeeli
za nie bd mogy bombardowa przed 2 grudnia, to 90 i 95 dywizja i
tak rozpoczn natarcie. Tego dnia pnym wieczorem zadzwoni
Weyland i powiedzia, e jeli nie rozpoczniemy natarcia 1 grudnia, to
bombowce, by moe, w ogle nie wystartuj. Kazaem wic
Walkerowi dostosowa si do lego terminu. Popeniem
prawdopodobnie bd, dodatkowy dzie pozwoliby bowiem 95
dywizji lepiej si przygotowa.
Kiedy rednie bombowce uderzyy 1 grudnia na Saarlautern, tylko
czterem z omiu grup udao si zrzuci bomby na cel, a 95 dywizja
miaa wicej trudnoci z dotarciem do rzeki, ni przewidywaa. 2
grudnia dziesi grup rednich bombowcw bombardujc Saarlautern
osigno dobre wyniki, a najlepszym byo zniszczenie elektrowni.
Niemcy przewidzieli uycie prdu z tej elektrowni do wysadzania w
powietrze mostw na rzece. W wyniku tego bombardowania
zdobylimy mosty nie uszkodzone.
Potem odwiedziem 90 dywizj oraz stanowisko dowodzenia 359
puku piechoty dowodzonego przez pukownika Raymonda E. Bella.
Poleciem mu, aby zawiz mnie na punkt obserwacyjny na pnoc od
Saarlautern. Cz drogi przebylimy samochodem, w lesie za
wysiedlimy i szlimy kawa drogi pieszo. Po drugiej stronie rzeki
zobaczyem niemiecki schron bojowy z wystajcym dziaem
nieokrelonego rodzaju, mogcym ostrzeliwa drog ogniem
podunym. Zapytaem Bella, czy schron jest obsadzony. Powiedzia,
e chyba tak. Odlego wynosia niespena 200 jardw. Na szczcie
nie strzelali, ale kiedy przybylimy na punkt obserwacyjny, mieszczcy
si w budynku, Niemcy otworzyli do silnie zerodkowany ogie;
pociski paday wok nas, jednak aden nie trafi w cel. Nigdy nie
znosiem punktw obserwacyjnych w domach, bo czuj si w nich
bardzo eksponowany na wyszych pitrach, zwaszcza gdy s
ostrzeliwane.
 2 grudnia stao si oczywiste, e generaa Wooda trzeba bdzie
odesa do kraju na odpoczynek. Zaatwiem to przez generaa
Eisenhowera i posaem szefa sztabu armii, generaa Gaffeya, aby obj
dywizj Wooda. Bya to grzeczno, o ktr musiaem go prosi, ale
nic miaem nikogo innego, a wojna wymagaa, aby 4 dywizja pancerna
otrzymaa dobrego dowdc. Pniejsze osignicia tej dywizji
wykazay, e wybr mj by suszny.
Sytuacja w dziedzinie uzupenie bya kracowo za. W armii
zoonej z szeciu dywizji piechoty i trzech dywizji pancernych
brakowao 11 000 ludzi, co wyraone w liczbie strzelcw a wic
ludzi najbardziej naraonych oznaczao, e kompanie strzeleckie
miay tylko 55 procent swych stanw. Wydalimy rozkazy ponownej
picioprocentowej redukcji oddziaw sztabowych korpusw i armii, a
rwnoczenie kazalimy dywizjom zabra ludzi z oddziaw nie
majcych istotnego znaczenia, z takich jak kompanie przeciwpancerne,
aby w ten sposb uzyska strzelcw.
5 grudnia, dzie po objciu dowdztwa przez Gaffeya, 4 dywizja
pancerna posuna si o 7 mil. Natarciem kierowa genera Earnest. 90
dywizja przeprawia si przez Saar powyej Saarlautern, a 95 dywizji
udao si przerzuci na drugi brzeg, na poudnie od miasta, swj drugi
puk. Cho ogie artylerii nieprzyjacielskiej by silny, nie ponielimy
nadmiernych strat.
Szstego dwaj czonkowie Kongresu, Luce i Merrick, ktrych
obwozilimy po froncie 3 armii, pocignli za sznury do odpalania
dwch dzia ostrzeliwujcych fort Driant. Byem z tego bardzo
niezadowolony, poniewa podczas pierwszej wojny wiatowej jeden z
naszych kongresmanw zrobi podobn rzecz i wywoa tym ogromne
oburzenie opinii publicznej.
Tej nocy przybyli do nas generaowie Spaatz, Doolitte i Van-
denberg*, z ktrym omwilimy silny atak bombowy na lini Zygfryda
w rejonie Kaiserslautern. By to prawdopodobnie najambitniejszy
blitz" powietrzny, jaki kiedykolwiek wykoncypowano. Skada si
na miay ataki prowadzone przez tysic cikich bombowcw w cigu
trzech kolejnych dni, kady z nich na
* Genera major H. S. Vandenberg, dowdca amerykaskiej 9 armii lotniczej.
duej gbokoci. Aby zmniejszy moliwo trafienia naszych ludzi,
zamierzalimy wycofa piechot o 4000 jardw od jej najbardziej
wysunitych pozycji, tak e lini bombardowania stanowiaby nasza
poprzednia linia frontu. Zajciu tego opuszczonego przez nas pasa
chcielimy zapobiec, rozmieszczajc w nim, bezporednio za lini
bombardowania, pojedyncze czogi. Moliwo bezporedniego
trafienia czogu bya niewielka, a odamki nie miay dla nich w
praktyce adnego znaczenia.
W walce pod Saarlautern 90 dywizja na skutek bezporedniego
ognia nieprzyjacielskiego nie bya w stanie utrzyma swego mostu,
bardzo dzielnie jednak posugiwaa si noc promami i utrzymaa sw
pozycj.
Zdobycie Metzu oraz pocztek dziaa 3 armii w Zagbiu Saary
przypady na 8 listopada 1944 roku. 8 grudnia, tj. po miesicznych
walkach, wyzwolilimy 873 miasta oraz obszar wielkoci 1600 mil
kwadratowych. Wzilimy 30 000 jecw, a zabilimy i ranilimy
okoo 88 000 Niemcw. Mielimy na swym koncie 137 czogw i 400
dzia. Nasze straty bojowe w tym samym miesicu wyniosy 23 000
zabitych, rannych i zaginionych, a straty niebojowe 18 000, w sumie
wic nieco ponad 41 000. Przy uzupenieniach w wysokoci zaledwie
30 000 ludzi niedobr wynis 11 000. Jeli ju grzebiemy si w
liczbach, to w cigu 130 dni walk, od 1 sierpnia do dzisiaj, przecitne
straty 3 armii (bojowe i niebojowe) wynosiy 812 ludzi dziennie;
przecitne straty dzienne Niemcw na naszym froncie oblicza si na
2700 ludzi.
Aby skoordynowa wsparcie lotnictwa przy natarciu prze-
amujcym 3 armii, majcym doprowadzi j do Renu, co pocztkowo
zaplanowane zostao na 19 grudnia, musielimy przed tym dniem doj
do linii Zygfryda; tak wic dziaania 12 korpusu nabray odtd
charakteru wycigu z czasem. Chcc wygra ten wycig, trzeba byo
wprowadzi do walki czoow grup bojow (346 puk piechoty
dowodzony przez pukownika N. A. Costello) 87 dywizji (dowdca
genera brygady Frank L. Culin jr) natychmiast po przybyciu tej grupy;
musielimy rwnie by przygotowani na ponowne uycie 4 dywizji
pancernej i 80 dywizji piechoty, ktre kilka dni odpoczyway.
Pogoda bya tak straszna, e poleciem wszystkim kapelanom
armii odprawia mody o jej zmian. Kazaem rwnie wydrukowa
modlitw z yczeniami z okazji wit Boego Narodzenia na odwrocie
i rozesaem j do wszystkich podlegych mi onierzy. Modlitwa bya
prob o such pogod do bitwy*.

* 14 grudnia 1944 r., czy te okoo lej daty, genera Patton wezwa do swego
gabinetu w sztabie 3 armii w Nancy kapelana O'Neilla i mnie. Rozmowa miaa
mniej wicej nastpujcy przebieg:
Genera Patton: Ksie kapelanie, chciabym, aby ogosi pan modlitw o
dobr pogod. Mam ju tego dosy, e onierze musz walczy nie tylko z
Niemcami, ale z botem i powodzi. Czy nie udaoby si przecign Boga na
nasz stron?"
Kapelan O'Neill: Panie generale, do takich modw potrzebny jest nielichy
dywanik pod kolana".
Genera Patton: To mnie nie obchodzi, niechby nawet latajcy dywan. ycz
sobie takiej modlitwy".
Kapelan O'Neill: Tak jest, panie generale. Pozwoli pan jednak powiedzie, e
wznoszenie modw o dobr pogod dla zabijania blinich na og nie ley w
zwyczajach ludzi mego zawodu".
Genera Patton: Ksie kapelanie, czy udziela mi pan teraz lekcji teologii, czy
te jest pan kapelanem 3 armii? ycz sobie takiej modlitwy!"
Kapelan O'Neill: Tak jest, panie generale".
Gdy wyszlimy, kapelan powiedzia do mnie: Uff, ale trudny czowiek! Czego
on chce, jak pan myli?"
Dla mnie byo to zupenie jasne. Genera chcia modlitwy, chcia j mie
natychmiast i chcia, aby rozesa j do wojsk.
Zawezwalimy szefa wojsk inynieryjnych i w kocu postanowilimy, e nasza
kompania topograficzna wydrukuje modlitw na maych kartonikach w takiej
liczbie, aby mona je byo rozda wszystkim onierzom w armii.
Poniewa zbliay si wita Boego Narodzenia, postanowilimy rwnie
poprosi generaa Pattona o zezwolenie na wydrukowanie na tej samej kartce
ycze witecznych dla onierzy. Genera si zgodzi, napisa krtkie yczenia,
kartk wydrukowano i rozdano onierzom 22 grudnia.
Modlitwa miaa na celu sprowadzenie dobrej pogody podczas zaplanowanego na
21 grudnia przeamujcego natarcia 3 armii do Renu w rejonie Saarguemines.
Plany te pokrzyowaa kontrofensywa niemiecka w Ardenach. 3 armia musiaa,
akurat wtedy, gdy modlitwa zostaa wydana, przesun si na pnoc i uderzy
na poudniowe skrzydo wybrzuszenia.
Modlitwa
Wszechmocny i miosierny Ojcze, pokornie Ci bagamy, aby w swej
niezmierzonej dobroci zechcia powstrzyma nadmierne deszcze, z ktrymi
musimy si zmaga. Zelij nam adn pogod do bitwy. askawie wysuchaj
nas, onierzy, ktrzy zwracamy si do Ciebie, abymy, zbrojni Tw moc,
mogli posuwa si od zwycistwa do zwycistwa i unicestwia ucisk i
niegodziwo naszych wrogw, i ustanowi Tw sprawiedliwo wrd ludzi i
narodw. Amen.
 Dwunastego Stiller i ja wizytowalimy stanowiska dowodzenia 4
dywizji pancernej oraz 26 i 87 dywizji piechoty. 87 dywizja
przejmowaa odcinek 26 dywizji, a jej jedna grupa bojowa toczya
walki i podobno dobrze si spisywaa. Pniej okazao si, e wcale tak
dobrze nie walczya, jak nam si pocztkowo zdawao; niemniej jednak
bya to dobra dywizja.
Nastpnie odwiedzilimy 35 dywizj, ktra chocia bardzo
zmczona i bardzo ogoocona z ludzi, uparcie walczya. Zadaniem jej
byo zdobycie wzniesienia na lewo od 12 korpusu pod Saarguemines.
Ostatecznie postanowiem wczy 6 dywizj pancern i 26 dywizj
piechoty do 3 korpusu i rozmieci w pobliu Saarbrcken, poniewa,
gdyby nieprzyjaciel uderzy na 8 korpus 1 armii, co byo zupenie
prawdopodobne*, 3 korpus mgby im
Druga strona
Kademu oficerowi, podoficerowi i szeregowcowi 3 armii Stanw Zjed-
noczonych ycz Wesoych wit. Cakowicie wierz w Wasz odwag,
oddanie subie i umiejtnoci walczenia. Maszerujemy mocni i silni ku
zwycistwu. Niechaj w dniu Boego Narodzenia spynie na kadego z Was
bogosawiestwo boe.
G.S. PATTON jr
Genera porucznik
Dowdca 3 armii Stanw Zjednoczonych
Czy bya to pomoc Opatrznoci, o ktr prosilimy w modlitwie, czy normalny
bieg rzeczy tego si. nigdy nie dowiemy; w kadym razie 23 grudnia, na
drugi dzie po wydaniu modlitwy, przejanio si i w cigu szeciu dni mielimy
pikn pogod. Akurat dostatecznie dugo, aby pozwoli aliantom zama
krgosup ofensywie von Rundstedta i zamieni nasze chwilowe niepowodzenie
w miadc klsk nieprzyjaciela. Pragnc by bliej rejonu walk,
przenielimy w tym czasie wysunity rzut naszego sztabu do Luksemburgu.
Gros sztabu, cznie z kapelanem, znajdowao si jeszcze w Nancy. Genera
Patton znw wezwa mnie do swej kancelarii. Umiechnity by od ucha do
ucha. ,,Do diaba powiedzia spjrz, co za pogoda. Ten O'Neill musia si
bardzo intensywnie modli. Sprowad go tutaj, chc mu przypi medal".
Kapelan przyjecha nastpnego dnia. Kiedy wchodzilimy do gabinetu generaa
Pattona, pogoda wci jeszcze bya pikna. Genera podnis si i z wycignit
rk wyszed zza biurka. Ksie kapelanie powiedzia jest pan najmilej
widzianym czowiekiem w sztabie. Z pewnoci cz pana dobre stosunki z
Bogiem i z onierzami". Po czym przypi na piersi kapelana O'Neilla Brzow
Gwiazd. Wszyscy mu gratulowali i dzikowali, a potem z powrotem
zabralimy si do zabijania Niemcw... przy piknej pogodzie.
P.D.H.
* Zauwamy, e ju wtedy, 12 grudnia, genera Patton widzia moliwo
przerwania frontu przez nieprzyjaciela na odcinku 1 armii. Kaza on oficerom
swego sztabu przestudiowa, co zrobi 3 armia, jeli otrzyma polecenie
wykonania przeciwnatarcia w razie takiego przeamania.
pomc nacierajc wprost na pnoc, ma zachd od Mozeli. Gdyby
natomiast nieprzyjaciel, ktry niewtpliwie zerodkowa woj
ska w pobliu Trewiru, uderzy na 20 korpus z pnocy, ten
mgby zwrci si frontem w lewo i powstrzyma ataki, pod
czas gdy 3 korpus posuwaby si na wschd od Saarbrcken,
uzgadniajc sw akcj z 12 korpusem. Omwiem t spraw z
generaem Eddym, ktry przyzna, e takie rozwizanie jest
suszne.
13 grudnia ostatecznie ustalilimy termin lotniczego blitzu" na
dzie dziewitnastego. Zamierzalimy noc 22 grudnia przeama 12
korpusem pozycje nieprzyjaciela. Gdyby w tym czasie 6 korpus
(dowodzony przez generaa majora E.H. Brooksa) 7 armii na prawo od
nas nie zdoa si przeama, mielibymy jeszcze dosy czasu na
przeprowadzenie drugiego blitzu" lotniczego przed jego frontem.
Walki w Saarlautern byy bardzo nudne, musielimy bowiem
walczy o kady dom, z drugiej strony jednak ponielimy wyjtkowo
mae straty.
80 i 5 dywizja miay teraz pene stany, a to dziki pierwszej
picioprocentowej redukcji nadwyek w oddziaach sztabowych armii
i korpusw; mielimy take 4000 dodatkowych onierzy, zabranych
ze szkolcych si w Metzu oddziaw sztabowych armii i korpusw.
Byli oni przeznaczeni do uzupenienia 26 dywizji, a pozostawao
jeszcze troch dla 90 i 95 dywizji. Gdyby sztab strefy komunikacji
frontu uczyni to samo, nie brakowaoby nam onierzy do samego
koca wojny. Potrzebny by tylko w tym celu rozkaz generaa
Eisenhowera redukujcy oddziay strefy komunikacji o 10 procent dla
uzyskania strzelcw.
Czternastego, pod Saarlautern, Codman i ja przeszlimy przez most
na rzece, ktry rzekomo znajdowa si pod ogniem. By to z mojej
strony tylko gest, aby pokaza onierzom, e generaowie te mog
by naraeni na ostrza. Ale znw tak bardzo do mnie nie strzelano.
Prawie wszystkie domy, ktre obejrzaem w Saarlautern po obu
stronach rzeki, przeksztacone byy w forty. Parter kadego domu
wzmocniony zosta elazobetonem gruboci okoo 12 cali, a
praktycznie biorc we wszystkich piwnicach znajdoway si tu nad
poziomem trotuarw otwory strzelnicze
dla karabinw maszynowych. Niemcy niewtpliwie nale do bardzo
pedantycznej rasy.
90 dywizja dokonaa wielkiego czynu posuwajc si naprzd na
wschodnim brzegu rzeki, pomimo e nie byo na niej mostu. Stany w
jej oddziaach strzeleckich byy niezwykle niskie, ale onierze
ochoczo szli naprzd i niszczyli ogromnie duo Niemcw.
Potem pojechalimy przez Thionville do Luksemburga, aby
zobaczy si z Bradleyem. Podobno Montgomery z pomoc premiera
zapewni sobie 9 armi. Montgomery ostro przeciwstawia si
dziaaniom Patcha i moim. Wci jeszcze nalega na zerodkowanie na
pnocy wszystkich bdcych w dyspozycji si i chcia sam nimi
dowodzi; utrzymywa, e Ren mona sforsowa tylko w rejonie
Kolonii i tylko pod jego dowdztwem. Wszystko to byo dla mnie
bardzo bolesne, chocia bowiem wci posuwaem si naprzd
krtkimi skokami, to jednak natarcie moje nie byo byskotliwe; baem
si, e jeli po akcji lotnictwa nie uda mi si dokona przeamania,
bd musia przej do obrony i strac kilka dywizji.
Szesnastego Eddy by bardzo przygnbiony i zdenerwowany przede
wszystkim dlatego, e 87 dywizja niewietnie si spisaa, a jednego
pukownika trzeba bya usun ze stanowiska za to, e nie uczyni nic
dla zapobieenia okopowej chorobie ng. Pniej okazao si, i
pukownik ten jest wietnym onierzem.
W tym okresie sdziem, e sytuacja jest o wiele lepsza, ni bya w
rzeczywistoci; zamierzaem wic rozmieci 3 korpus za 35 dywizj
w celu wykorzystania kadego ewentualnego sukcesu natarcia
przeamujcego, poniewa Millikin, cho nie mia jeszcze
dowiadczenia w walce, przynajmniej nie by zmczony.
Powanie mylaem o udzieleniu Eddy'emu krtkiego odpoczynku i
uczynibym to, gdybym si nie ba, e taki urlop podziaa na niego
gorzej ni pobyt na froncie.
W nocy 16 grudnia zatelefonowa genera Alien, szef sztabu 12
Grupy Armii. Chcia, aby 10 dywizj pancern przydzieli 8 korpusowi
1 armii w celu odparcia do silnego uderzenia niemieckiego. Bya to
pierwsza oficjalna wzmianka dotyczca przewidywanego przez nas
natarcia Niemcw, nazwanego pniej wy-
brzuszeniem. Strata tej dywizji powanie odbiaby si na mych
moliwociach przeprowadzenia natarcia przeamujcego pod
Saarlautern, tote bardzo ostro zaprotestowaem, uzasadniajc mj
sprzeciw tym, e za ten pas dziaania zapacilimy ju wysok cen, a
przesunicie 10 dywizji na pnoc bdzie Niemcom na rk. Genera
Bradley przyzna suszno mym argumentom, sytuacja jednak, jak
mwi, jest tego rodzaju, e nie mona jej omawia przez telefon.
Siedemnastego informacje o niemieckim natarciu byy kon-
kretniejsze. Rozpoznano do du liczb pojedynczych jednostek
nieprzyjaciela na szerokim froncie, nie zdoano jednak jak dotd
wykry jakiej wikszej formacji. W nocy na siedemnastego przed
frontem 20 korpusu panowa u Niemcw oywiony ruch. Mg to by
tylko manewr, majcy na celu zamaskowanie natarcia na 8 korpus 1
armii, bd te natarcie na 8 korpus miao stanowi manewr w celu
zamaskowania natarcia na nasz 20 korpus. Wydawao mi si, e
prawdziwe jest raczej natarcie na 8 korpus.
W razie natarcia Niemcw sytuacja na froncie 3 armii bya nie
najgorsza. 5 dywizja luzowaa 95 dywizj, a 80 dywizja przesuwaa si
na odcinek 12 korpusu w tym celu, aby zapewni dojcie naszej armii
do linii Zygfryda do dziewitnastego. Jedyne miejsce, gdzie Niemcy
rzeczywicie mogli wyrzdzi szkod 3 armii, stanowi trjkt Saara
Mozela, w ktrym pukownik Polk broni sw wzmocnion 3 grup
kawalerii (okoo 4000 ludzi) trzydziestomilowego frontu.
Wezwaem generaa Millikina i omwiem z nim moliwo uycia
3 korpusu w natarciu na pnoc, w razie gdyby Niemcy kontynuowali
uderzenie na 8 korpus 1 armii. Poleciem rwnie Eddy'emu, aby
wprowadzi do walki 4 dywizj pancern, czuem bowiem, e jeli tego
nie zrobimy, to na rozkaz wyszego dowdztwa i tak bdziemy musieli
skierowa j na pnoc. Fakt, e to uczyniem, wskazuje, jak bardzo w
tym czasie nie doceniaem powagi nieprzyjacielskiego natarcia.
Osiemnastego o godzinie 10.30 zatelefonowa Bradley i kaza mi
przyjecha do Luksemburga z szefami oddziaw rozpoznania,
operacyjnego i zaopatrzenia na konferencj. Powiedzia, e ma zamiar
zaproponowa mi co, co mi si nie spodoba. Kiedy przyjechalimy,
pokaza mi, e Niemcy wamali si o wiele dalej, ni
przypuszczalimy, i zapyta, co mog zrobi. Powiedziaem, e mog
wstrzyma natarcie 4 dywizji pancernej i zerodkowa j w rejonie
Longwy, rozpoczynajc t akcj o pnocy. Powiedziaem rwnie, e
mog cign 80 dywizj z jej odcinka i skierowa j rano do
Luksemburga, a 26 dywizja, chocia otrzymaa uzupenienia 4000
nieostrzelanych onierzy z oddziaw sztabowych, te moe wyruszy
w cigu 24 godzin. Tej nocy okoo godziny 23. Bradley zadzwoni i
poprosi, abym spotka si z nim i Eisenhowerem w Verdun 19
grudnia, to jest nastpnego dnia o godzinie 11.00 rano. Natychmiast
zwoaem odpraw wszystkich oficerw sztabu na godzin 8.00 rano
tego samego dnia. Obecny mia by rwnie genera Weyland ze
swoim sztabem.
Otworzyem odpraw mwic, e plany zostay zmienione, a
poniewa wszyscy przyzwyczajeni jestemy do szybkich porusze,
bdziemy musieli teraz udowodni, e moemy dziaa jeszcze
prdzej. Opracowalimy z grubsza plan dziaania oparty na zaoeniu,
e bd mg uy 8 korpusu 1 armii (Middleton) i 3 korpusu 3 armii
(Millikin) na dowolnych dwch kierunkach z trzech moliwych. Od
lewego Skrzyda kierunki natarcia w kolejnoci pilnoci byy
nastpujce: z oglnego rejonu Diekirch na pnoc; z oglnego
rejonu Arlon na Bastogne, znajdujce si jeszcze w naszych rkach;
i wreszcie z oglnego rejonu Neufchteau na lewe skrzydo
nieprzyjacielskiego wystpu.
Jeeli zwaymy, e Harkins, Codman i ja wyruszylimy do Verdun
o godzinie 9.15 i e midzy godzin 8.00 a godzin 9.15 na odprawie
w sztabie zaplanowano trzy moliwe kierunki natarcia i ustalono
prosty kod w celu telefonicznego przekazania przeze mnie generaowi
Gayowi, na ktrych dwch kierunkach z omawianych trzech bdziemy
nacierali, to okazuje si, e wojn nie jest tak trudno prowadzi, jak si
ludziom wydaje.
Przybylimy do Verdun o godzinie 10.45. Obecni byli Eisenhower,
Bradley, Devers, marszaek lotnictwa Tedder i wielu ofi-
cerw sztabu. Genera Strong, szef oddziau rozpoznania SHAEF,
nakreli sytuacj, ktra daleka bya od tego, by nazwa j dobr.
Eisenhower owiadczy, e chce, abym przyjecha do Luksemburga i
obj kierownictwo bitw. Zapyta, kiedy mog by na miejscu.
Powiedziaem, e 19 grudnia po poudniu. Owiadczy rwnie, e
pragnie, abym przeprowadzi silne natarcie przy uyciu co najmniej
szeciu dywizji.
Powiedziaem mu, e mog przeprowadzi silne natarcie trzema
dywizjami, a mianowicie 4 dywizj pancern oraz 26 i 80 dywizjami
piechoty ju dwudziestego drugiego, jednake wikszymi siami bd
mg uderzy dopiero kilka dni pniej, jeli za bd czeka, strac
moment zaskoczenia.
Moje sowa, e mog rozpocz natarcie dwudziestego drugiego,
wywoay fal poruszenia. Niektrzy myleli, e si chwal, inni
zdawali si by zadowoleni.
W tym czasie wyobraaem sobie, e bd dysponowa 8 korpusem
(1 armia) ze 101 dywizj powietrznodesantow (dowodzon przez
generaa majora M.D. Taylora), 28 dywizja piechoty i czci 9 dywizji
pancernej; 3 korpusem z 26 i 80 dywizj piechoty oraz 4 dywizj
pancern; 12 korpusem z 5 i 4 dywizj piechoty i 10 dywizj pancern,
jak rwnie 20 korpusem z 90 i 95 dywizj piechoty oraz 6 dywizj
pancerna. 87 dywizja piechoty i puki piechoty 42 dywizji, ktrymi
rwnie dysponowalimy podwczas, miay przej do 7 armii.
Po powziciu decyzji, e 3 armia ma naciera, Eisenhower, Devers i
Bradley odbyli konferencj w sprawie przesuni na froncie.
Postanowiono w kocu, e 7 armia przejmie cz frontu 3 armii i
przejdzie do obrony na froncie od miejsca gdzie na poudnie od
Saarlautern do kocowego punktu swego obecnego odcinka Renu.
Do czasu przybycia dywizji luzujcej nie wolno nam byo ruszy z
miejsca naszej 6 dywizji pancernej.
Marszaek lotnictwa Tedder stara si mnie przekona, e po-
winienem odda 20 korpus, w ten sposb bowiem bd mia tylko
jeden front natarcia. Nie chciaem si na to zgodzi, poniewa
zamierzaem wykorzysta 20 korpus na pozostaym obszarze. Jak si
okazao kilka miesicy pniej, zachowanie przeze mnie tego
korpusu byo prawdopodobnie najszczliwsz rzecz, jak kie-
dykolwiek zrobiem, pozwolio mi to bowiem zaj Trewir, a zdobycie
Trewiru umoliwio z kolei przeprowadzenie ostatecznego natarcia
poprzez Palatynat.
Gdy wszystkie te decyzje zostay podjte, poleciem Gayowi
telefonicznie, aby 26 dywizj piechoty i 4 dywizj pancern wyprawi
do Arlon przez Longwy, a 80 dywizj do Luksemburga przez
Thionville. 4 dywizja pancerna wyruszya ju poprzedniej nocy, 18
grudnia, 80 dywizja nastpnego ranka, 19 grudnia, a 26 dywizja
po otrzymaniu rozkazw.
Co si tyczy strat, to jeli od danych na 21 grudnia, ktre zamykay
okres walk o Zagbie Saary, odejmiemy straty wedug zestawienia na
8 listopada, zobaczymy, e walki w Zagbiu Saary byy krwawe i
trudne. Na podstawie tych danych bdziemy mogli rwnie oceni
koszt bitwy o wybrzuszenie, ktra miaa si obecnie rozpocz.
Zestawienie strat na dzie 21 grudnia:
3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 10 264 Zabitych 63 800
Rannych 49 703 Rannych 180 200
Zaginionych 9 149 Jecw 140 000
Razem: 69 116 Razem: 384 000
Straty niebojowe 49 844
Ogem: 118 960
Minus straty (bojowe i niebojowe) na dzie 8 listopada
64 956
Ogem straty w okresie od 8 listopada do 21 grudnia cznie
54 004
Sprzt:
3 armia Nieprzyjaciel
Czogi lekkie 198 Czogi rednie 946
Czogi rednie 507 Czogi Pantera"
i Tygrys" 485
Dziaa 116 Dziaa 2216
 Rozdzia 4
Walki w rejonie Bastogne, St. Vith. Wybrzuszenie

19 grudnia 1944 roku do 28 stycznia 1945 roku

19 grudnia 1944 roku genera Eisenhower zwoa w Verdun
konferencj, na ktrej omawiano dokonane przez von Rundstedta
przeamanie znane pod nazw wybrzuszenia". O moliwoci takiego
natarcia na swym pnocnym skrzydle w rejonie 1 armii myla genera
Patton ju 12 grudnia i bada, w jaki sposb mu si przeciwstawi.
Wydarzenia tego okresu i nastpnego znajduj najlepsze
odzwierciedlenie w jego notatkach dotyczcych tej kampanii.
Bya to operacja wyczerpujca, pena zaciekych walk, nie-
prawdopodobnych sytuacji, operacja wymagajca precyzyjnego o-
bliczenia czasu i przesuni oraz nadludzkiego wprost wysiku ze
strony amerykaskiego onierza. 28 stycznia bitwa o wybrzuszenie
zostaa zakoczona, a wojska amerykaskie znw mocno usadowiy si
na granicy niemieckiej, gotowe bez chwili wytchnienia uderzy w serce
Rzeszy. Nowa generalna ofensywa rozpocza si 29 stycznia.
W tym czasie genera Montgomery wzi pod swe dowdztwo
amerykask 1 armi, znajdujc si na pnoc od niemieckiego
wybrzuszenia. Odpowiedzia on na ofensyw niemieck uderzeniem 1
armii w kierunku poudniowym, nawizujc czno z 3 armi w
pobliu Hauffalize. 21 i 12 Grupa Armii wsplnymi siami odrzuciy
nieprzyjaciela na wschd, na lini Zygfryda. 6 Grupa Armii, ktra
przesza do obrony, aby zwolni do natarcia oddziay 3 armii, przeja
cz odcinka 3 armii i zorga-
nizowaa obron w Wogezach. We Woszech nie zaszo nic nowego.

Na Filipinach genera MacArthur wyldowa na wyspie Luzon i

pod koniec tego okresu znajdowa si na peryferiach Manili. Rosjanie,
posuwajc si szybko na zachd, zdobyli Warszaw, Krakw i d i
znajdowali si w odlegoci 90 mil od Berlina. Lotnictwo nadal
bombardowao Niemcy, a marynarka panowaa na wszystkich
morzach.

P.D.H.
20 korpus (Walker) mia 90 i 95 dywizj piechoty oraz 6 dywizj
pancern. Jednake 6 dywizji pancernej nie wolno byo opuci
miejsca, w ktrym si znajdowaa w pobliu Saargucmines, do czasu
zluzowania jej przez jednostki 7 armii. 35 dywizja posuwali si na
Metz, gdzie miaa otrzyma uzupenienia i wej w skad 12 lub 8
korpusu, zalenie od okolicznoci. Pocztek natarcia 3 korpusu zosta
definitywnie wyznaczony na godzin 4.00 dnia 22 grudnia.
Dwudziestego pierwszego odebraem kilka telefonw z wyszych
szczebli" wyraajcych trosk o to, czy bd w stanic pomylnie
przeprowadzi natarcie tylko trzema dywizjami. Nadal
podtrzymywaem moje twierdzenie, e lepiej jest uderzy mniejszymi
siami natychmiast i osign zaskoczenie, anieli czeka i straci t
szans. Byem wwczas pewny, e do 23 lub 24 grudnia bd mg
cign korpus generaa Eddy'ego, ktry uderzy siami 5 dywizji
piechoty i 10 dywizji pancernej, a by moe rwnie 4 dywizji
piechoty, chocia ta miaa bardzo mao ludzi i bya zmczona walk. Z
ca pewnoci wtedy utrzymywaem, e 1 armia, gdyby chciaa,
moga uderzy dwudziestego trzeciego na pnocne skrzydo
wybrzuszenia. Obawiaem si, czy nieprzyjaciel nie rozpocznie na
poudnie od rejonu Echternach natarcia odciajcego na 4 dywizj;
gdyby Niemcy znali nasz sytuacj, niewtpliwie by to uczynili, lecz
jak zwykle czno ich bya bardzo za i wtpi, czy wiedzieli, e 3
armia jest w ruchu.
Sztaby 3, 12 i 20 korpusu przybyy do mnie do Luksemburga. Sztab
8 korpusu znajdowa si zbyt daleko i nie mg wzi udziau w
odprawie. Jak zwykle w przededniu dziaa, wszyscy, oprcz mnie,
peni byli wtpliwoci. Zawsze przypadaa mi w udziale nieszczsna
rola promyka sonecznego i pocieszyciela przed akcj, zarwno wobec
mych podkomendnych, jak przeoonych. Mog z rk na sercu
stwierdzi, e w owym czasie ani przez chwil nie wtpiem w sukces
operacji, nawet wtedy, gdy 21 grudnia o godzinie 17.00 wpyn
meldunek 4 dywizji piechoty o gwatownym natarciu nieprzyjaciela, co
pniej okazao si nieprawd. Jedyne, co wtedy odczuwaem, to
pragnienie, aby stao si to dzie pniej, poniewa z chwil naszego
uderzenia nie-
przyjaciel musi si mu przeciwstawi, ale kiedy my znajdujemy si w
obronie lub przygotowujemy natarcie, moe na nas uderzy. W nocy
Millikin prosi o przesunicie terminu natarcia na godzin 6.00 dnia 22
grudnia.
O wyznaczonej godzinie, tj. o 6.00, 3 korpus rozpocz natarcie i
pomimo znacznego oporu nieprzyjaciela oraz wielu trudnoci z
powodu zniszczonych drg i mostw posun si przecitnie o 7 mil.
Byo to mniej, ni si spodziewaem, ale zdawaem sobie spraw, e
rozkrci" natarcie jest zawsze trudno, poza tym za sdziem, e
nieprzyjaciel prawdopodobnie nie bdzie reagowa przez nastpnych
36 godzin, a miaem nadziej, e w tym czasie bdziemy posuwali si
naprzd.
10 puk piechoty (pukownik Robert P. Bell) z 5 dywizji piechoty
dokona wspaniaego czynu, nacierajc w kierunku Echternach w dniu
swego przybycia w poudnie po 75-milowej drodze z Saarlautern. Na
szczcie natkn si na dwa niemieckie bataliony, szykujce si akurat
do uderzenia na 4 dywizj piechoty, i zniszczy je. W Arlon spotkaem
omiu szeregowcw i podoficerw oraz jednego oficera, ktrzy w
czasie niemieckiego natarcia znajdowali si w Wiltz i uciekli 19
grudnia. Przeszli oni przez poudniow cz zajtego przez Niemcw
terenu i widzieli tylko siedmiu Niemcw. Wywnioskowaem z tego, e
gsto niemieckiego ugrupowania w natarciu nie bya tak wielka, jak
meldowano.
Na skutek zych warunkw atmosferycznych w Anglii 22 grudnia
ponownie nie bylimy w stanie przesa do Bastogne zaopatrzenia
drog powietrzn, ale poczynilimy kroki, by uczyni to noc z 22 na
23 grudnia. W tym czasie stao si jasne, e 12 korpus nie bdzie mg
naciera na pnoc od rzeki Sauer, dopki nie wyprzemy nieprzyjaciela
na wschd od niej i nie zastpimy zupenie wyczerpanej 4 dywizji
piechoty, ktra miaa niedobr 1600 ludzi, wie dywizj piechoty,
prawdopodobnie 90; 6 dywizja pancerna 20 korpusu miaa doczy do
12 korpusu, a 4 dywizja piechoty i 10 dywizja pancerna do 20
korpusu. Istniaa rwnie moliwo, e 11 dywizja pancerna, ktra
podobno zbliaa si do rejonu Reims jako odwd Naczelnego
Dowdztwa
Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych (SHAEF), bqdzic wolna. Ilo
artylerii korpunej i arminej, wspierajcej natarcie 3 armii, bya wrcz
imponujca, wynosia bowiem 88 dywizjonw, czyli 1056 dzia 105-
milimetrowych i wikszych.
Dwudziestego drugiego Bastognc zostao gwatownie zaatakowane
z pnocnego wschodu, jednake 101 dywizja powietrzno-desantowa
odpara to uderzenie. Bya to prawdopodobnie pierwsza reakcja
nieprzyjaciela na nasze natarcie.
Ze zdobytych rozkazw dowiedzielimy si, e Niemcy zamierzali
posuwa si na zachd poza Arlon, nastpnie skrci na poudnie i
uderzy na miasto Luksemburg od zachodu. Poniewa taka moliwo
wci jeszcze istniaa, naleao zwrci uwag na lewe skrzydo armii.
12 korpus ca 5 i czci 4 dywizji piechoty przeprowadzi natarcie o
ograniczonym celu, aby wyrzuci nieprzyjaciela na wschd od rzeki
Sauer, a 20 korpus rwnie przeprowadzi natarcie odciajce o
ograniczonym celu w kierunku Saarburga. Zrobia si pikna pogoda,
tak e siedem grup samolotw myliwsko-bombowych dokonao
wietnej roboty, a kilka samolotw 9 armii lotniczej bombardowao i
zniszczyo mosty w pobliu Saarburga. Okazao si jednak konieczne
przesunicie grupy bojowej R" 4 dywizji pancernej (pukownik
Wendell Blanchard) z prawego na lewe skrzydo 3 korpusu dla
dokonania prby przebicia si do Bastogne. W wyniku tego
przesunicia midzy 26 dywizj piechoty a 4 dywizj pancern
powstaa dua luka, ktr wypenilimy 6 grup kawalerii pod
dowdztwem pukownika E.M. Ficketta. Nasze postpy tego dnia nie
byy imponujce od 2 do 5 mil.
Dzie 24 grudnia by raczej niepomylny. Nieprzyjaciel na caej
linii przeprowadzi gwatowne kontrataki i jednym z nich odrzuci o
kilka mil grup bojow B", ktra stracia przy tym kilka czogw.
Bya to prawdopodobnie moja wina, nalegaem bowiem na
prowadzenie natarcia przez okrg dob. Na takie natarcie mona
sobie pozwoli w pierwszym, a nawet w drugim dniu walk, potem
jednak onierze s zbyt zmczeni. Ponadto, jeli nie ma bardzo
jasnego wiata ksiyca i otwartego terenu, walka pancerna noc ma
wtpliw warto. Pamitam, jak bardzo
dziwiem si wtedy, ile czasu trwao, zanim nauczyem si sztuki
prowadzenia wojny. Powinienem by to wiedzie przedtem.
101 dywizja powietrznodesantowa otrzymaa troch zaopatrzenia
ze zrzutw i nie bya atakowana za dnia prawdopodobnie dlatego, e
nieprzyjaciel ba si naszych samolotw myliwsko-bombowych.
12 korpus, nacierajcy na froncie od Diekirch do Echternach z
zadaniem osignicia linii rzeki Sauer, waciwie do niej doszed z
wyjtkiem odcinka w pobliu Echternach. Wzici tego dnia do niewoli
jecy stwierdzili, e od trzech do piciu dni nie otrzymywali
regularnego zaopatrzenia w ywno. Przechwycilimy rwnie
radiow wiadomo nadan przez niemieck 5 dywizj spadochronow
(genera major Ludwig Hellmann), ktra walczya przeciwko 26
dywizji piechoty, e jeli wkrtce nie dostanie pomocy, dugo si nie
utrzyma i e potrzebne jej s bazooki i amunicja. Na froncie 20
korpusu nic si nie wydarzyo.
Straty na dzie 22 grudnia:
3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 10 432 Zabitych 66 800
Rannych 50 824 Rannych 186 200
Zaginionych 10 826 Jecw 140 200
Razem: 72 082 Razem: 393 200
Straty niebojowe 50 241
Ogem: 122 323
Sprzt:
Czogi lekkie 198 Czogi rednie 946
Czogi rednie 507 Czogi Pantera"
i Tygrys" 485
Dziaa 116 Dziaa 2216
W owym czasie sdziem, e natarcie niemieckie zostao za-
planowane i przeprowadzone przez niemiecki sztab generalny w celu
odzyskania inicjatywy. Pniejsze wydarzenia wykazay, e nie
miaem racji. Poniewa dziaania Niemcw byy ju wyranie
opnione, mylaem wtedy, e zdoamy ich okry i zniszczy.
Przeladowaa mnie przy tym natrtna myl, e w 1940 roku nacierali
oni t sam drog, a potem skrcili na poudniowy zachd
przez Saarbrcken i Thionville na Metz i e mog to, oczywicie,
powtrzy rwnie tym razem. Nie mielimy najmniejszego pojcia,
jakimi zasobami dysponuj Niemcy, i niewtpliwie przecenialimy je,
chocia pod tym wzgldom popeniem prawdopodobnie mniejszy bd
ni wikszo innych dowdcw.
Dzie Boego Narodzenia wsta bezchmurny i zimny; rozkoszna
pogoda do zabijania Niemcw, chocia myl ta zdawaa si nieco
sprzeczna z duchem tego dnia. Wyjechaem wczesnym rankiem z
zamiarom odwiedzenia wszystkich walczcych dywizji i udao mi si
zobaczy dwie grupy bojowe 4 dywizji pancernej, 26, 80 i 5 dywizj
oraz oddziay 4 dywizji piechoty i 10 dywizji pancernej.
Wielk zasug suby kwatermistrzowskiej byo to, e w dniu
Boego Narodzenia kady onierz dosta porcj indyka; onierze
przedniej linii otrzymali kanapki z indykiem, a pozostali indyka na
gorco. Nie znam innej armii na wiecie oprcz amerykaskiej, ktra
potrafiaby tego dokona. onierze byli; tym mile zaskoczeni.
Podczas naszego pobytu w grupie bojowej A" (genera brygady
H.L. Earnest) 4 dywizji pancernej dwa niemieckie samoloty
ostrzeliway i bombardoway nas, ale bez powodzenia. By to jedyny
raz w czasie walk w Niemczech i we Francji, e samoloty niemieckie
zaskoczyy mnie i atakoway na drodze.
W sumie dzie ten nie by nazbyt pomylny. Nadal posuwalimy
si naprzd, ale nie odblokowalimy Bastogne. Na skutek warunkw
atmosferycznych Bastogne nie otrzymao ponownego zaopatrzenia z
powietrza. Jedynym janiejszym punktem byo to, e 5 dywizja
piechoty odrzucia nieprzyjaciela na swoim froncie do rzeki Sauer i
zabia sporo Niemcw, gdy prbowali ucieka na drugi brzeg.
Poczyniono przygotowania do zluzowania na pnoc od Luk-
semburga 10 dywizji pancernej przez 6 dywizj pancern oraz do
przerzucenia 35 dywizji, ktra znajdowaa si w Metzu od nocy 23
grudnia i rankiem 26 grudnia miaa doczy do 3 korpusu, zajmujc
swe miejsce midzy 26 a 80 dywizj. 80 dywizja miaa potem doczy
do 12 korpusu.
 Pnym wieczorem odby si cichy witeczny obiad w kasynie
generaa Bradleya. Po obiedzie dugo rozmawiaem z Bradleyem, ktry
powtrzy mi sowa Montgomery'ego, a mianowicie, e 1 armia nie
bdzie moga naciera w cigu trzech miesicy, a jedyne dziaania
zaczepne mgbym prowadzi ja, lecz jestem za saby. Std wniosek,
e w celu uzyskania dostatecznej liczby dywizji do kontynuowania
przeze mnie natarcia, powinnimy cofn si na lini SaaraWogezy,
a nawet do Mozeli. Zarwno Bradley, jak ja uznalimy pomys ten za
wrcz ohydny. Obaj bylimy zdania, e pocignby on za sob
ogromne polityczne komplikacje i prawdopodobnie skazaby na mier
lub niewol wszystkich francuskich mieszkacw Alzacji i Lotaryngii,
ktrych takie posunicie pozostawioby na asce Niemcw*.
Do godziny 14.00 w dniu 26 grudnia sytuacja bya niekorzystna.
Nie moglimy przedrze si do Bastogne i bylimy wci
kontratakowani. Niemniej jednak 5 dywizja piechoty podesza do rzeki
Sauer, a w nocy z 25 na 26 grudnia uylimy przeciwko
nieprzyjacielowi w pobliu Echternach nowy zapalnik zblieniowy i
zabilimy siedmiuset Niemcw.
Grupa bojowa (pukownik T.L. Harrold) 9 dywizji pancernej,
wspdziaajca z 12 korpusem, zostaa wysana, aby doczy do 4
dywizji pancernej w 3 korpusie i przeduy jeszcze bardziej lewe
skrzydo tej jednostki. Rwnie przyby na odcinek 12 korpusu cz
28 dywizji piechoty posano do 8 korpusu. 35 dywizja zacza
zajmowa pozycj wyjciow do natarcia 27 grudnia, a dwie trzecie 6
dywizji pancernej podeszo do rejonu na pnoc od

* W sprawie tej genera Patton odwoa si do opinii swego sztabu. Jego odpowied
ujta jest w nastpujcym pimie:

Notatka subowa

26 grudnia 1944 r.
Dla: dowdcy armii
1. Jestemy przekonani, e 3 armia powinna kontynuowa natarcie, narzuci
nieprzyjacielowi walk i bezzwocznie go zniszczy. Zalecenie to opiera si na
nastpujcych czynnikach:
a. Wszystkie znane siy uderzeniowe Niemcw na zachodzie s zerodkowane
obecnie w cile okrelonym rejonie.
b. Inne natarcia nieprzyjaciela bd miay tak dalece, jak mona to oceni w
chwili obecnej ograniczone cele i jeli nie cignie on z in-
Luksemburga. Sdziem wtedy, e ten ruch 6 dywizji pancernej jest
przedwczesny. Powinienem by wtedy czeka duej, uznabym
wwczas, e lepiej wprowadzi j do walki na lewym skrzydle,
poniewa korytarz na pnoc od Diekirch, ktry upatrzyem sobie jako
najlepszy kierunek natarcia, by podobno za wski dla czogw.
Pniejsze obserwacje przekonay mnie jednak, e omylilimy si i e
czogi mogy posuwa si tym korytarzem. Bd tu mdry!
26 grudnia o godzinie 14.00 zadzwoni do mnie genera Gaffey, czy
nie zezwolibym mu na zaryzykowanie natarcia w celu przedarcia si
do Bastogne grup bojow R" dowodzon przez pukownika
Blancharda. Wyraziem sw zgod. O godzinie 18.45 nawizano
kontakt i Bastogne zostao wyzwolone, ale korytarz mia tylko 300
jardw szerokoci. W nocy dwudziestego szstego

nych frontw wojsk pancernych, natarciom tym brak bdzie siy uderzeniowej i
szybkoci, jakie daj czogi.
c. Obecnie w skad 3 armii wchodzi siedem (7) silnych dywizji piechoty i trzy
(3) dywizje pancerne. Siy te wspiera 108 dywizjonw artylerii. Ponadto
moliwe jest uycie czterech dywizji (94, 87, 17 AB i 11 pancerna). Pniej
liczba tych dywizji zwikszy si o 28 dywizj piechoty i 9 dywizj pancern
plus 101 dywizja pawietrznodesantowa po jej uzupenieniu. Urzdzenia tyowe 3
armii s w tej chwili, jeli chodzi o zaopatrzenie i ewakuacj w toku dalszego
natarcia, wyjtkowo dobrze rozmieszczone. Nasze zapasy w skadach codziennie
si powikszaj. Nasza sie kolejowa w tym rejonie jest doskonaa. Obecna
sytuacja armii pod wzgldem zaopatrzenia jest dobra. Zostao ono nastawione na
natarcie i jeli strefa komunikacji frontu bdzie nadal dostarczaa je do rejonu w
zasigu armii, bdziemy mogli kontynuowa dziaania zaczepne. W tej chwili
dysponujemy gst sieci cznoci, dobrze rozmieszczon i sprawnie dziaajc.
d. Wydaje si, e s w dyspozycji oddziay sojusznicze, ktre mona uy do
przeduenia pnocnego skrzyda do Mozy; tak wiec, wykorzystujc rzek jako
przeszkod i dysponujc wymienionymi wyej zwizkami taktycznymi, 3 armia
moe zablokowa poudniowy bok niemieckiego wystpu. Proponuje si, aby
obecne siy bronice si na Mozie w pasie dziaania 3 armii przesun do rzeki
Semois i utworzy na niej pozycj opniajc.
e. Kontynuowanie natarcia przez 3 armi stwarza stae zagroenie dla
komunikacji wewntrz wystpu. Oglne wycofanie wojsk pozwoli nie-
przyjacielowi zorganizowa swe siy, a pniej przej inicjatyw. Obecnie czas
jest celem strategicznym.
f. Lotnictwo nasze bdzie miao cile okrelony rejon operacyjny i gwny swj
wysiek skupi na ograniczonym obszarze wskazanym powyej. Lotnictwo ma
teraz sw baz na lotniskach umoliwiajcych wspieranie obecnego natarcia.
Jest ono obficie zaopatrzone w pilotw
podczas niemieckiego nalotu stu jecw rzucio si na naszych
wartownikw. Wielu jecw zastrzelono, ani jeden nie uciek.
W tym czasie za porednictwem generaa Bradleya robiem
wszystko, co w mojej mocy, aby otrzyma 11 dywizj pancern, 17
dywizj powietrznodesantowa i 87 dywizj piechoty, a przynajmniej
jedn z nich; wszystkie znajdoway si wok Reims, w odwodzie
Naczelnego Dowdztwa Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych.
Uwaaem, e z chwil naszego wkroczenia do Bastogne, Niemcy byli
wykoczeni i e trzymanie wojsk w odwodzie jest rzecz niepotrzebna;
naleao naciera wszystkim, co byo w naszym posiadaniu.
Dwudziestego sidmego rano Bradley pojecha zobaczy si z
Eisenhowerem i Montgomerym. Obaj mielimy wielk nadziej, e
Eisenhower kae mu ponownie obj dowdztwo nad 1 i 9
i samoloty ma ich wicej anieli kiedykolwiek podczas tej operacji.
g. Naley liczy si z psychik amerykask (onierzy i opinii publicznej).
Chocia nie mona tego oceni w jakim stopniu, ale dobrowolne wycofanie si
powanie si na niej odbije. onierz amerykaski woy ca sw umiejtno i
cale serce w zdobycie terenu znajdujcego si w tej chwili w naszych rkach.
Oddanie tego terenu moe mie katastrofalne nastpstwa z punktu widzenia
zarwno psychologicznego, jak wojskowego. Oddziay 3 armii znaj i rozumiej
natarcie. Nie znaj i nie rozumiej cofania si czy oglnego odwrotu.
2. Panuje zgodna opinia, e obecne pozycje w Zagbiu Saary mog by
utrzymane. Wycofanie si na skrajnym skrzydle znad Renu na lini Saary i
Wogezw zwolnioby w najlepszym razie co najwyej dwie dywizje
amerykaskie. Te dwie dywizje mogyby pocztkowo wesprze natarcie majce
na celu oczyszczenie obecnego trjkta trzymanego w tej chwili przez
nieprzyjaciela w pasie 20 korpusu midzy rzek Saar i Mozel. To, samo przez
si, zaniepokoioby nieprzyjaciela. Oddanie obszaru Wogezw przyniosoby mu
niewiele z punktu widzenia kwatermistrzowskiego, lotniczego lub operacyjnego.
Wycofanie si do Mozeli nie jest uwaane za korzystna pod adnym wzgldem.

Wnioski:

a. Gwn lini obrony na Mozie midzy skrzydami amerykaskiej 1 i 3 armii

przeduy do samej rzeki.
b. Kontynuowa dziaania zaczepne prowadzone obecnie przez 3 armi Stanw
Zjednoczonych.
PAUL D. HARKINS H. G. MADDOX OSCAR W.
KOCH
Pukownik, G.S.C. Gen. bryg., G.S.C. Pukownik, G.S.C.
Zastpca szefa sztabu Szef oddziau Szef oddziau
operacyjnego rozpoznawczego
armia, uwaalimy bowiem, e Montgomery nigdy nie rozpocznie
natarcia. Prosiem rwnie Bradleya, aby zaproponowa wprowadzenia
11 dywizji pancernej i 17 dywizji powietrznodesantowej na pozycj
ryglow wzdu rzeki Semois, skd dywizje te mog osania lewe
skrzydo 3 armii; rozmieszczenie ich w tym miejscu pozwolioby im
rwnoczenie osania reszt si amerykaskich znajdujcych si na
linii Mozy.
Po spotkaniu z Middletonem i Millikinem w Arlon postanowiono,
e do czasu wyjanienia si sytuacji 3 korpus bdzie sprawowa
dowdztwo operacyjne nad oddziaami 8 korpusu znajdujcymi si w
Bastogne. Planowalimy rwnie natarcie jedn dywizj pancern,
wzmocnion jedn grup bojow, na Houffalize 30 grudnia oraz jedn
dywizj pancern i dwiema dywizjami piechoty na St. Vith 31 grudnia.
W operacji tej 8 korpus, ktremu podporzdkowana zostaa 101
dywizja powietrznodesantowa z przydzielonymi jej jednostkami, mia
osania lewe skrzydo. Wydawao mi si w tym czasie, e gdybym
mg otrzyma trzy dodatkowe dywizje, szybko uporalibymy si z sy-
tuacj.
Po powrocie Bradleya omwilimy i zaplanowalimy z generaem
Andersonem* z 8 armii lotniczej natarcie przez rzek Sauer pod
Echternach wzdu korytarza na Bonn. Proponowalimy blitz"
lotniczy, poprzedzony natarciem 20 korpusu na Saarburg w celu
odcignicia nieprzyjaciela na poudnie. Moliwoci takiego natarcia
byy bardzo ncce, ale jeli chcielimy, aby zostao uwieczone
powodzeniem, potrzebne byy przynajmniej trzy dodatkowe dywizje,
to jest jeszcze trzy oprcz 11 dywizji pancernej i 87 dywizji piechoty,
ktre udao si Bradleyowi dla mnie uzyska. Wojsk nie otrzymaem,
tote nasza impreza upada.
Posaem generaa Growa i pukownika Harkinsa do Bastogne, aby
zorganizowali przesunicie do tego rejonu pod oson ciemnoci 6
dywizji pancernej w celu uycia jej w projektowanym natarciu na St.
Vith; udzia jej w tym natarciu stanowiby kompletne zaskoczenie. 11
dywizja pancerna i 87 dywizja piechoty

* Genera brygady, pniej genera major O. A. Anderson, zastpca szefa oddziau

operacyjnego sztabu 8 armii lotniczej.
miay podej na poudniowy zachd od Bastogne 29 grudnia o
godzinie 24.00 i uderzy rano w kierunku Houffalize, przechodzc
przez ugrupowania bojowe oddziaw lewego skrzyda 101 dywizji
powietrznodesantowej. Sytuacja na froncie 12 i 20 korpusu
pozostawaa bez zmian.
Trzydziestego 11 dywizja pancerna i 87 dywizja piechoty na lewo
od niej ruszyy do natarcia. Natychmiast wpady na skrzydo silnego
niemieckiego przeciwnatarcia prowadzonego siami 130 pancernej
dywizji szkolnej i 26 dywizji volksgrenadierw. Bj spotkaniowy
zdezorganizowa oba natarcia; by on jednak, jeli o nas chodzi, bardzo
pomylnym wydarzeniem, gdybymy bowiem nie trafili w niemieckie
skrzydo, nieprzyjaciel mgby znw zamkn korytarz prowadzcy do
Bastogne. Wszyscy zainteresowani w tym natarciu generaowie byli za
przesuniciem go o dwadziecia cztery godziny; gdybym to by
uczyni, pozwolibym Niemcom doprowadzi ich natarcie do
pomylnego koca.
Tego samego dnia Niemcy przeprowadzili rwnie natarcie dwiema
dywizjami 1. dywizj SS (genera brygady E. Wisch, pukownik SS
Mohmke) i 167 dywizj Wehrmachtu (genera porucznik Hcker) z
pnocnego wschodu na 35 i 26 dywizj oraz trzecie natarcie na
pnocny front Bastogne. Byo to chyba najwiksze skoordynowane
przeciwnatarcie, z jakim miay do czynienia znajdujce si pod moim
dowdztwem jednostki. Odnielimy sukces na wszystkich odcinkach.
Tego dnia zabici zostali czterej Niemcy jadcy amerykaskim
jeepem i przebrani w amerykaskie mundury. O innej grupie
siedemnastu Niemcw, rwnie w amerykaskich mundurach,
meldowaa 35 dywizja; jej meldunek brzmia nastpujco: Nasz
wzmocniony posterunek dostrzeg siedemnastu Niemcw w ame-
rykaskich mundurach. Pitnastu zostao zabitych, dwaj nagle zmarli".
Udaem si do Bastogne przejedajc korytarzem zupenie blisko
Niemcw. Na szczcie nie strzelali. Po przyjedzie do miasta
udekorowaem orderem Distinguished Service Cross generaa brygady
McAuliffe'a, ktry dowodzi w tych walkach 101 dywizj
powietrznodesantow, oraz podpukownika S.A. Chappuisa,
dowdc 502 puku piechoty powietrznodesantowej. Jedzilimy
pniej po miecie, tak e wszyscy onierze mogli nas widzie i byli z
tego niezmiernie zadowoleni. Dwudziestego pitego Niemcy przysali
parlamentariusza dajc, aby McAuliffe si podda, na co
odpowiedzia on synnym sowem gwno".
Trzydziestego pierwszego Niemcy przeprowadzili na nas sie-
demnacie kontratakw; wszystkie zostay odparte. Nie zdobylimy
wiele terenu, tylko 6 dywizja pancerna, atakujc niespodziewanie
wzdu drogi do St. Vith, posuna si o 4 kilometry.
Przez kilka dni kursoway pogoski, e Niemcy, latajc na
zdobytych samolotach P-47, atakuj nasze oddziay z lotu koszcego.
Pogoski takie byy oczywicie, bardzo szkodliwe. Przyjechali
generaowie Spaatz, Doolittle i Vandenberg w celu omwienia
sposobw i rodkw, ktre pooyyby kres plotkom. Postanowilimy
ostatecznie, e poczwszy od nowego roku nad rejonem 12 i 20
korpusu nie przeleci ani jeden samolot P-47, tak e kady nalot tych
samolotw bdzie uwaany za atak nieprzyjaciela. Udao nam si
rwnie otrzyma dla 3 armii 17 dywizj powietrzno-desantow w
zamian za 28 dywizj piechoty.
Nastpujcy rozkaz krtko i w miar mych moliwoci od-
zwierciedla wydarzenia 1944 roku.
Rozkaz oglny nr 1 1 stycznia 1945 roku
DO OFICERW, PODOFICERW I SZEREGOWCW 3 ARMII
ORAZ
DO NASZYCH TOWARZYSZY Z 19 ZGRUPOWANIA
LOTNICTWA TAKTYCZNEGO
Od krwi okupionego korytarza pod Avranches do Brestu i dalej przez ca
Francj do Saary, poprzez Saar do Niemiec i teraz w drodze do Bastogne oraz
Wasz, onierze, wypeniy nieprzerwane zwycistwa. Nie tylko niezmiennie
bilicie przebiegego i bezlitosnego wroga, lecz dziki Waszemu niezomnemu
hartowi ducha pokonywalicie wszelkiego rodzaju teren i przeciwnoci pogody.
Ani upa, ani kurz, ani powodzie, ani nieg nie zdoay powstrzyma Was w mar-
szu. Szybko i wietno Waszych osigni nie ma rwnej w historii wojen.
Ostatnio miaem zaszczyt otrzyma z rk dowdcy 12 Grupy Armii, generaa
porucznika Omara N. Bradleya, drugie okucie do odznaczenia
 Distinguished Service Medal. Odznaczenie to nadano mi nie za to, co ja
uczyniem, lecz za to, czegocie Wy dokonali. Z gbi serca Wam dzikuj.
ycz Wam w Nowym Roku i jestem gboko przekonany, e yczenia moje
si zrealizuj abycie, pod opiek wszechmogcego Boga oraz pod wiatym
kierownictwem naszego Prezydenta i Naczelnego Dowdztwa kontynuowali Wasz
zwyciski marsz, a unicestwione zostan tyrania i zo, pomszczeni nasi polegli
towarzysze i przywrcony pokj w umczonym wojn wiecie.
Na zakoczenie nie znajduj odpowiedniejszego wyrazu dla mych uczu, jak
niemiertelne sowa generaa Scotta wypowiedziane pod Chapultepec: Dzielni
strzelcy, weterani walk, otrzymalicie chrzest ognia i krwi i wyszlicie z niego
zahartowani jak stal".
G.S. PATTON jr
Genera porucznik armii St. Zjedn.
Dowdca
Okoo 1 stycznia 1945 roku Niemcy zaczli bombardowa Luk-
semburg specjaln broni*. Pocztkowo sdzilimy, e jest to rakieta,
potem mylelimy o pocisku dalekiego zasigu, a o tym, z czego si ten
pocisk skada, kursowao wiele pogosek, do czasu a zdobylimy
strzelajce nim dziao. Dugo pocisku wynosia okoo 6 stp,
rednica okoo 4 cali. By on zaopatrzony w piercie wiodcy o
rednicy 6 cali; z tyu mia odwrcony stoek z dugimi statecznikami
kierunkowymi. Pocztkowy impuls nadany przez adunek prochu
rozszerza stoek, wytwarza rygiel gazowy i pocisk posuwa si
niegwintowan luf dugoci 195 stp, zoon z okoo dwudziestu
piciu sekcji, poczonych konierzami piercieniowymi. Przy kadej
czwartej sekcji znajdoway si dwie krtkie rury umocowane pod
ktem 45 stopni, z ktrych kada zawieraa dodatkowy adunek
przyspieszajcy. Gdy pocisk wylatywa z lufy, przedni jego piercie
odpada, a stabilizacj pocisku zapewniay stateczniki. Przypuszczalny
zasig dziaa wynosi 35 mil. adunek wybuchowy by bardzo may,
ale wystarczy jeden
* Niemiecka HDP (Hochdruckpumpe pompa wysokiego cinienia). Genera
Patton podaje, e dugo lufy wynosia 195 stp, jest to liczba bardzo ostrona,
pniej bowiem znaleziono dziaa z lufami dugoci od 189 do 394 stp. Mona
to wytumaczy tym, e bro jest zmontowana z rur dugoci 3 m o rednicy 15
cm, poczonych piercieniami. W miejscu zczenia kadej sekcji umocowane
s dodatkowo adunki przyspieszajce.
nieszczliwy strza, ktry trafi w hotel akurat w chwili, kiedy
wychodzi z niego dowdca kompanii sztabowej 3 armii, kapitan John
Clmenti, aby go zabi.
Nasze postpy w dniu Nowego Roku nie byy nadzwyczajne; tylko
6 dywizja pancerna spisaa si do dobrze; nie mielimy adnego
powodu do niepokoju. Wszystkie jednostki 3 armii znajdoway si tam,
gdzie powinny si byy znajdowa, gdyby wic poniosy porak,
naleaoby to przypisa lepszym walorom bojowym nieprzyjaciela, a
nie moim bdom w rozwiniciu wojsk.
11 dywizja pancerna walczya do dobrze w pierwszej fazie, ale
stracia nadmiern liczb czogw. Uwaaem, e dowdztwo tej
dywizji nie stano na wysokoci zadania. Pniej, z nowym dowdc,
dywizja ta staa si bardzo dobra.
31 grudnia o pnocy wszystkie dziaa 3 armii zoyy Niemcom
powinszowanie noworoczne, prowadzc przez dwadziecia minut
szybki ogie. Kiedy go przerwano, nasi wysunici obserwatorzy
twierdzili, e syszeli w lasach wrzaski Niemcw.
2 stycznia 1945 roku dowiedziaem si szczegw o dziaaniach 11
dywizji pancernej i stwierdziem, e walczya zupenie le, tak e
genera Middleton musia osobicie interweniowa, aby to naprawi.
Zaplanowalimy, e 17 dywizja powietrznodesantowa przejdzie przez
ugrupowanie 11 dywizji pancernej, z tym tylko, e dywizj t mia
wspiera jeden batalion czogw, poniewa nie miaa ona organicznych
czogw. Jednym z gwnych brakw dywizji powietrznodesantowej
jest to, e po wyadowaniu nigdy nie ma tego, czego potrzebuje: ani
czogw, ani odpowiedniej artylerii, ani rodkw transportowych.
6 dywizja pancerna nadal dobrze si spisywaa. Na znajdujcy si
na prawo od nas 15 korpus 7 armii ruszyo silne natarcie, poniewa
jednak wszystkie jednostki nacierajce zostay rozpoznane jako te,
ktre przepdzilimy przez bagniste paszczyzny od Mozeli do Saary,
nie uwaaem wtedy natarcia tego za powane. Wreszcie, po dugim
oczekiwaniu 7 korpus 1 armii rozpocz uderzenie w kierunku
Houffalize siami 2 i 3 dywizji pancernej* oraz

* 2 dywizj pancern dowodzi w tym czasie genera major E.A. Harmon, 3

dywizj pancern genera major Maurice Rose.
83 i 84 dywizji*. Sdziem, e Niemcy przez kilka dni nie zareaguj na
to natarcie, nie widziaem jednak powodu, aby zmieni wczesne
ugrupowanie 3 armii. W nocy z 2 na 3 stycznia nawiedzio mnie jedno
z moich przeczu, e Niemcy bd nacierali. Przeczucie to okazao si
mylne. 6 dywizja pancerna posuna si trzeciego o dwie mile, lecz 87
dywizja z lewej strony zyskaa niewiele terenu.
11 dywizja pancerna zatrzymaa kontratak niemiecki skierowany
na lewo od centrum swego odcinka. Na skutek zego stanu drg oraz
niespenienia przez stref komunikacji frontu obietnicy szybkiego
przerzucenia 17 dywizji powietrznodesantowej dywizja ta nie moga
naciera 3 stycznia, przygotowaa si jednak do wsplnego natarcia ze
101 dywizj powietrznodesantow w dniu 4 stycznia rano.
Bardzo zadowoleni bylimy z dyrektywy SHAEF, w myl ktrej 12
Grupa Armii miaa przej kontrole nad 1 armi natychmiast po
nawizaniu przez t armi kontaktu z 3 armi w Houffalize. Z tego
wzgldu sprawa dotarcia do Houffalize staa si w cigu nastpnych
kilku dni walk jedn z waniejszych. W tym czasie Montgomery w
bezczelny sposb napuci kogo w Ameryce, kto zasugerowa, e
Eisenhower, bdc przepracowany, potrzebuje zastpcy do spraw
wojsk ldowych w Europie i e wanie on, Montgomery, jest istnym
darem niebios na takie stanowisko.
17 dywizja powietrznodesantow wysza z natarcia przepro-
wadzonego rano 4 stycznia mocno poturbowana i meldowaa, e w
jednym batalionie straty wynosiy 40 procent stanu. Kiedy otrzymuje
si taki meldunek, mona by pewnym, e ludzie nie maj pojcia o
wojnie. Meldunek o stratach, wynoszcych wicej ni 10 procent,
rzadko kiedy jest prawdziwy, chyba e onierze uciekli lub si
poddali.
Mileya, dowdc 17 dywizji powietrznodesantowej, zastaem w
Bastogne. Podczas naszego pobytu w tym miecie bylimy naraeni na
silny ostrza, cznie z ogniem rozpryskowym. W zapadajcym mroku
byski wystrzaw naszych dzia i dzia nieprzyja-

* Dowodzone przez generaa majora Roberta C. Macona i generaa brygady A.R.

Bollinga.
cielskich piknie odcinay si od bieli pokrytych niegiem pl, ale nie
dziaay zbyt pokrzepiajco. W dzienniku zanotowaem pod dat 4
stycznia po poudniu a jest to tym bardziej znamienne, e tego
rodzaju stwierdzenie zdarzyo mi si jeden jedyny raz moemy
jeszcze przegra t wojn".
W moich wczeniejszych listach pisaem, e Bradley absolutnie nie
ingerowa w walki 3 armii. Tylko w jednym wypadku a i to nie by
rozkaz bardzo usilnie zaleca, abymy nie nacierali na pnoc od
Diekirch w celu odcicia nieprzyjaciela porodku, lecz wprowadzili na
poudniowy wschd od Bastogne now dywizj, ktra zabezpieczyaby
korytarz. Daem si mu przekona i bior na siebie pen
odpowiedzialno za omyko, jak w konsekwencji okazao si
zaangaowanie 90 dywizji zbyt daleko na zachd. Gdybym j rzuci na
pnoc od Diekirch, jestem pewny, e za t sam niewysok cen
wzilibymy do wora wiksz liczb Niemcw.
Aby 90 dywizja 20 korpusu moga naciera przez ugrupowanie 26
dywizji i wyrzuci Niemcw z worka na poudniowy wschd od
Bastogne, musielimy zapewni sobie pomoc 94 dywizji. Zamierzaem
odda 94 dywizj, po jej przesuniciu, 20 korpusowi, 90 dywizj za 3
korpusowi. Natychmiast po przejciu 90 dywizji poprzez ugrupowanie
26 dywizji piechoty ta wyruszyaby do 20 korpusu w celu zluzowania
94 dywizji, ktra przeszaby do 12 korpusu. W ten sposb mielibymy
wiee dywizje do natarcia na pnoc od Diekirch. By to wielki
galimatias, ale rwnoczenie najlepszy sposb wprowadzenia dywizji
do akcji najkrtsz drog. Znamienne jest przy tym, z jak atwoci
oficerowie sztabu 3 armii przesuwali oddziay. Byo im wszystko
jedno, czy dywizja musi wykona jedno przesunicie, czy trzy, byle po
otrzymaniu rozkazu mieli troch czasu. Operacja ulega kilkudniowej
zwoce, poniewa SHAEF nie chciao odda ostatniej grupy bojowej w
sile wzmocnionego puku (jedna trzecia siy bojowej dywizji) z 94 dy-
wizji, dopki 28 dywizja nie podejdzie do Reims.
Szstego do mego sztabu przyjechali genera Millikin z 3 korpusu
oraz Van Fleet, dowdca 90 dywizji, w celu opracowania
szczegw natarcia 90 dywizji poprzez ugrupowanie 26 dywizji oraz
wzdu drogi biegncej grzbietem w kierunku pnocno-zachodnim na
poudnie od Wiltz. Jedna grupa bojowa 26 dywizji miaa naciera po
obu stronach 90 dywizji, podczas gdy 3 grupa bojowa miaa zluzowa
grup bojow na prawym skrzydle 35 dywizji i naciera na pnoc.
Zluzowana grupa bojowa 35 dywizji pomagaaby 6 dywizji pancernej
w natarciu na poudniowy wschd, ktre miao doprowadzi do
poczenia si z 90 dywizj na wzniesieniu.
Zamierzalimy wesprze to natarcie ogniem ponad tysica dzia
kalibru 105 mm lub wikszych. Ogie mia by prowadzony w dwch
kierunkach, z tym e okoo poowy dzia strzelaoby wzdu osi
posuwania si 90 dywizji, poowa za pod katem prostym do tej osi;
wykorzystalibymy w ten sposb rozrzut w gb w obu kierunkach.
Sam wpadem na ten pomys i byem z niego bardzo dumny. Ponadto
strzay dugie dzia prowadzcych ogie pod katem prostym trafiayby
w grzbiet wzniesienia na pnocny wschd od rzeki Wiltz.
Aby wprowadzi Niemcw w bd co do przesunicia 90 dywizji,
pozostawilimy na jej dawnym stanowisku dowodzenia specjaln grup
cznoci, ktra nadal utrzymywaa ruch radiowy. Zdobyte pniej
przez nas dokumenty mwiy, e pozorowanie byo skuteczne. 90
dywizja postpia bardzo mdrze, wstrzeliwujc swe dziaa natychmiast
po przybyciu, podczas gdy podobny zesp dzia 26 dywizji przerwa
ogie. W ten sposb, jak sdzimy, nieprzyjaciel nic nie wiedzia o
przybyciu nowej jednostki. 26 dywizja, oczywicie, osaniaa front, tak
e aden onierz 90 dywizji nie dosta si do niewoli. To, e
nieprzyjaciel przeprowadzi tylko trzy kontrataki i to niezbyt silne,
wskazywao, i zacz si wycofywa.
Lewoskrzydowy puk 80 dywizji, ktry naciera poprzez u-
grupowanie 26 dywizji, zdoby wzniesienie w pobliu miejscowoci
Dahl. To osabio nacisk na prawe skrzydo 26 dywizji i uatwio
pniejszy ruch 80 dywizji w kierunku pnocnym. Natarcie 80 dywizji
przeprowadzone zostao bardzo pomylnie i tanim kosz-
tem, udao nam si bowiem zdoby pi czogw nieprzyjacielskich i
kilka dzia samobienych za cen dwch naszych czogw
dywizyjnych.
Genera Eddy niepokoi si, e Niemcy mog uderzy na poudnie
od Diekirch. Nie zgadzaem si z nim, ale zabraem ostatni odwd, jaki
miaem, zoony z kompanii dzia przeciwpancernych o cigu
mechanicznym, ktrej uywano przedtem do eskortowania jecw
wojennych, i posaem j do 12 korpusu. Kazaem rwnie szefom
oddziau operacyjnego 4 dywizji pancernej (pukownik J.B. Sullivan) i
10 dywizji pancernej (pukownik J.A. McChristian) przeprowadzi
rekonesans w rejonie 12 korpusu, tak aby mogli szybko rozwin swe
jednostki.
Pukownik Conklin, szef suby inynieryjnej armii, sprawdzi
zapory drogowe i miny przed frontem 12 korpusu. By to jedyny raz w
mojej karierze wojskowej, e uyem zapr drogowych i min.
Wysze dowdztwo wywierao powany nacisk, abymy prze-
prowadzili 8 stycznia rano natarcie na Houffalize. Poniewa jednak
powiedziano nam o tym dopiero okoo godziny 9.00, przeoyem je na
nastpny dzie.
Udajc si w celu przygotowania tego natarcia samochodem do
Arlon, gdzie znajdowa si sztab 3 korpusu, przejedaem obok
ruszajcej do walki ostatniej grupy bojowej 90 dywizji. Ludzie
znajdowali si od bardzo wielu godzin na ciarwkach przy tem-
peraturze szeciu stopni poniej zera i byli przemarznici do szpiku
koci. Z drugiej strony drogi suna nie koczca si kolumna
ambulansw wiozcych z powrotem rannych onierzy. A jednak kiedy
onierze 90 dywizji mnie dostrzegli, podnosili si i witali mnie
okrzykami. Byo to moje bodaj najbardziej wzruszajce przeycie, a
wiadomo tego, co wiozy ambulanse, bya tym bardziej bolesna. W
drodze spotkaem Gaffeya i daem mu znak, aby pojecha za mn.
Plan natarcia w dniu 9 stycznia przedstawia si nastpujco: od
lewej do prawej 8 korpus z 87 dywizj piechoty, 17 i 101 dywizj
powietrznodesantow oraz 4 dywizj pancern; 3 korpus z 6 dywizj
pancern oraz 35, 90 i 26 dywizj piechoty; 12 korpus
z 80 dywizj piechoty. W sumie dziewi dywizji. Pnym wieczorem
zatelefonowa do mnie Middleton, aby mi powiedzie, e jego zdaniem
ani 87, ani 17 dywizja, ktre dzie przedtem toczyy cikie walki, nie
powinny naciera przed 10 stycznia; to samo dotyczyo 4 dywizji
pancernej. Odpowiedziaem, e natarcie zostanie przeprowadzone
dziewitego, zgodnie z planem.
Przez cay dzie dochodziy nas uporczywe pogoski o niemieckim
przeciwnatarciu pod Saarbrucken. Gwn ich przyczyn byo to, e
wanie takie przeciwnatarcie Niemcy powinni byli przeprowadzi,
poniewa droga z Saarbrucken prowadzi przez St. Avoid wprost do
Thionville, Metzu i Nancy. St. Avoid byo wic bardzo wane, a w
rejonie 20 korpusu miao takie samo znaczenie, jak Bastogne w rejonie
wybrzuszenia. Ze wzgldu na uporczywo tych pogosek
zatelefonowaem do Walkera z 20 korpusu i kazaem mu przygotowa
pozycje opniajce; kazaem rwnie, aby ostatnia grupa bojowa 94
dywizji podesza do Thionville.
Pocztek natarcia 90 dywizji omal nie skoczy si tragicznie dla
generaa Van Fleeta. Podczas gdy obserwowa, jak czoowy batalion
wchodzi do walki, w pobliu niego upada seria pociskw niemieckich
modzierzy, zabijajc ludzi po obu jego stronach.
Wszystkie przygotowania do tego natarcia opieray si na ustnych i
bardzo krtkich rozkazach, chocia byy to przygotowania
skomplikowane, poniewa dziaa dywizji generaa Gaffeya 4
dywizji pancernej przydzielonej obecnie do 8 korpusu, musiay
wspiera 35 dywizj 3 korpusu w pocztkowych fazach walki, a
nastpnie doczy do 4 dywizji pancernej na jej nowej pozycji
wyjciowej.
Wbrew naszym gorcym nadziejom natarcie posuno si zaledwie
okoo 3 kilometrw; tylko grupa bojowa B" 4 dywizji pancernej,
nacierajc wsplnie z czci 101 dywizji powietrzno-desantowej,
dotara a do lasw na zachd od Noville.
Jak pamitamy, 8 stycznia wysze czynniki nalegay, abym
rozpocz natarcie. 10 stycznia o godzinie 10.30, a wic dwa dni
pniej, otrzymaem konkretny rozkaz wycofania jednej dywizji
pancernej i przesunicia jej do odwodu na poudnie od miasta
Luksemburg jako ewentualny przeciwrodek w razie grocego
przeamania. Te dwa fakty, za ktre Bradley nie by osobicie
odpowiedzialny, wskazuj, jak szkodliwe jest dowodzenie z daleka.
Po otrzymaniu tego rozkazu zabraem generaa Bradleya ze sob do
Arlon, gdzie przedyskutowalimy z dowdcami korpusw, ktr
dywizje mona bdzie wycofa. Jedyn, ktra si do tego nadawaa,
bya 4 dywizja pancerna, poniewa w tym czasie miaa zaangaowan
tylko jedn grup bojow. Obaj dowdcy korpusw, ja i dowdcy 4 i 6
dywizji pancernej oraz 101 dywizji powietrznodesantowej zebralimy
si w Bastogne, w sztabie 101 dywizji i przy akompaniamencie do
silnego ognia nieprzyjacielskiego omawialimy najlepsze sposoby
wycofania 4 dywizji pancernej oraz ponownego poczenia G dywizji
pancernej ze 101 dywizj powietrznodesantow. Jest to jeszcze jeden
przykad ilustrujcy, z jak atwoci mona sprawowa dowdztwo,
jeli tylko dowdcy chc podej do blisko linii frontu, aby do-
wiedzie si i zobaczy, co si tam dzieje. Rozkaz dotyczcy
przesunicia 4 dywizji pancernej otrzymano o godzinie 10.30. Jej dwie
grupy bojowe wyruszyy przed zapadniciem ciemnoci przez Arlon w
kierunku Luksemburga. Kontratak, ktry miay odeprze, nie nastpi.
W drodze powrotnej do sztabu odwiedziem 35, 90 i 26 dywizj,
aby im wytumaczy, e chocia natarcie na lewym skrzydle zostaje
przerwane, to te dywizje musz je kontynuowa. Dziaay one zupenie
zadowalajco i posuny si do tej pory do daleko naprzd. Po
przybyciu do sztabu usyszaem now pogosk: sztaby wyszego
szczebla wyimaginoway sobie, e nieprzyjaciel ma uderzy na nas
przez rzek, na pnoc od Trewiru. Wydawao mi si wtedy, a
pniejsze badania wykazay, e miaem racj, i nieprzyjaciel w aden
sposb nie moe przeprowadzi takiego kontrataku. Nie dysponowa
dostateczn liczb wojsk, a prawd powiedziawszy, wszystkie ataki
prowadzi w tym czasie nieznacznymi siami.
Stracilimy kilka wagonw amunicji meldowano o trzystu
tonach, ale prawdopodobnie chodzio o sto ton na skutek kata-
strofy na poudnie od Arlon, kiedy pocig towarowy wpad na pocig
amunicyjny.
11 stycznia stao si zupenie jasne, e koniec operacji pod
Bastogne jest bliski. Przewidujc to, kazaem zbada linie rzek i sie
drg w rejonie 20 korpusu i pojechaem do Thionville, aby omwi
wyniki tych bada z generaem Walkerem. Wydawao mi si, e
nieprzyjaciel moe przekroczy rzek Saar w trzech miejscach: po
pierwsze w pobliu Saarburga, gdzie znajdowao si kilka nietknitych
przepraw i promw; sie drg bya tu jednak skpa, nie sdziem wic,
aby Niemcy zaryzykowali forsowanie w tym miejscu; druga
ewentualna przeprawa znajdowaa si pod Saarlautern, gdzie
nieprzyjaciel musiaby naciera poprzez nasze przyczki. Uwaaem
to za nieprawdopodobne przede wszystkim dlatego, e Niemcy
musieliby zdoby zachodni cze miasta zajt przez nas, po drugie
za most by przez nas zaminowany, tak e przy prbie ataku
wysadzilibymy go w powietrze. I wreszcie Saarbrcken... To byo
wanie miejsce, gdzie ja, bdc na miejscu Niemcw, uderzybym. W
miecie znajdowao si siedem dobrych mostw, a na zachodnim
brzegu Niemcy mieli przyczek dugoci 7 do 10 mil. Drogi do
Thionville i dalej do Nancy byy doskonae. Tutaj jednak znajdowa si
taktycznie wany punkt St. Avoid; genera Walker doskonale zdajc
sobie z tego spraw przygotowywa miasto do obrony. Przygotowa
rwnie do wysadzenia w powietrze most na rzece Nied, tak aby
natarcie niemieckie skanalizowa.
Zarwno Walker, jak ja bylimy w owym czasie przekonani, e
jedynym rozwizaniem jest uderzy wszystkim, co posiadamy, na
Saarbrcken. W wietle tego, co wiem teraz, byoby to posuniecie
idealne i natarcie nasze prawdopodobnie cakowicie przerwaoby
niemiecki front o wiele wczeniej, ni tego w kocu dokonano.
Na skutek obaw Naczelnego Dowdztwa Sojuszniczych Si
Ekspedycyjnych o groce niemieckie przeciwnatarcie pozycja w
pobliu 20 korpusu zostaa wzmocniona. Oprcz 94 i 95 dywizji oraz
10 dywizji pancernej, ktre wchodziy w tym czasie w skad 20
korpusu, mona byo uy 4 dywizj pancern z odwodu 3 armii;
ponadto podchodziy ju 8 i 9 dywizja pancerna, pierwsza
bya w pobliu Pont-a-Mousson, druga w pobliu Metzu. Obie jednak
naleay do odwodu naczelnego dowdztwa.
Ostateczne uderzenie 8 i 3 korpusu, majce na celu zdobycie
Houffalize, zaplanowane byo na dzie 13 stycznia. Dwunastego
genera Gay odwiedzi te korpusy, aby skoordynowa ich plany
uderzenia; rwnoczenie chcia odebra i zwrci 12 korpusowi
dywizjon haubic kalibru 155 mm, wypoyczony 8 korpusowi.
Genera Bradley wyjani mi plan dziaania grupy armii. Chcia on,
aby 1 armia nacieraa na wschd od Kolonii, podczas gdy 3 armia nadal
wywieraaby nacisk i bronia skrzyda na linii od jakiego punktu w
pobliu St. Vith do miejsca styku z 7 armi. Dodatnia strona tego planu
polegaa na wykorzystaniu istniejcego ju wyomu w linii Zygfryda na
zachd od Kolonii, dokonanego w listopadzie przez 1 armi, oraz na
posuwaniu si najkrtsz drog. Osobicie byem przeciwny temu
planowi, poniewa uniemoliwia mi natarcie; uwaaem, e natarcie
20 korpusu, wspieranego przez 3 i 12 korpus, wprost na wschd przez
Saarlautern daje lepsz szans rozcicia wojsk niemieckich i zdobycia
doliny Saary. Nadal trzymaem si swej teorii, e po to, aby nie
pozwoli naciera Niemcom, musimy sami prowadzi natarcie.
Natarcie na Houffalize rozpoczo si trzynastego, postpy nie byy
jednak tak szybkie, jak na to liczylimy. Niemniej jednak nastroje
wrd onierzy byy wspaniae. Do tej pory jakby nurtoway ich jakie
wtpliwoci, lecz teraz cigali opadajc z si zwierzyn i pragnli j
dobi.
Czternastego odwiedzili mnie generaowie Somervell, Campbell*,
Lee i Plank**; dugo dyskutowalimy na temat sprztu bojowego.
Koniecznie zalecaem przerwanie produkcji samobienych dzia
przeciwpancernych i zastpienie batalionu samobienych dzia
przeciwpancernych w dywizji piechoty przez batalion czogw.
Ponowiem take ma prob o dwa sprzone karabiny maszynowe w
kadym czogu.
Pitnastego 12 korpus otrzyma rozkaz rozpoczcia natarcia na
pnoc poprzez Diekirch rankiem osiemnastego. Do natarcia
* Genera major L.H. Campbell jr, szef uzbrojenia armii amerykaskiej.
** Genera brygady E.G. Plank, szef wysunitego rzutu strefy komunikacji frontu.
tego przydzieliem 12 korpusowi 4 dywizj pancern, 87 dywizj
piechoty, jak rwnie 80, 4 i 5 dywizj piechoty. Pogoda nadal bya
obrzydliwie zimna.
Pojechaem do oddziaw nacierajcych na Houffalize. W pewnym
miejscu natknlimy si na niemieckiego strzelca z obsugi karabinu
maszynowego, ktry zosta zabity i najwyraniej natychmiast zamarz;
wskazywaa na to jego psiedzca pozycja i wycignite rce, w
ktrych trzyma tam amunicyjn. W innym miejscu spostrzegem
mnstwo czarnych punktw wystajcych spod niegu. Przy bliszym
zbadaniu okazao si, e s to palce ng martwych onierzy. Dziwnym
zjawiskiem towarzyszcym szybkiemu zamarzaniu zabitych w walce
ludzi jest ciemny czerwonofioletowy kolor, jaki przybieraj. Wstrtny,
odraajcy widok.
O godzinie 9.05 16 stycznia 41 szwadron kawalerii (kapitan
Herbert Foye) z 11 dywizji pancernej, osaniajc nasze lewe skrzydo,
nawiza pod Houffalize kontakt z 41 pukiem piechoty
zmechanizowanej (pukownik, pniej genera brygady S.R. Hinds) z 2
dywizji pancernej. To przywrcio Bradleyowi dowdztwo nad 12
Grup Armii.
Wieczorem otrzymalimy rozkaz wysania 10 dywizji pancernej do
6 Grupy Armii, aby pomoga w likwidowaniu tzw. worka pod
Colmarem.
Siedemnastego osobicie zoyem gratulacje Millikinowi i
Middletonowi z okazji pomylnego zakoczenia walk w wybrzuszeniu.
Nie wyparlimy wprawdzie Niemcw na pozycje, z ktrych rozpoczli
sw ofensyw, ale tego dnia rozpoczynalimy t ostatni operacj.
By u mnie genera Hughes i razem odwiedzilimy 6 dywizj
pancern oraz 90 i 26 dywizj piechoty. Powiedzielimy onierzom,
e wprawdzie zdajemy sobie spraw z ich zmczenia, niemniej jednak
musz kontynuowa walk. Odznaczyem generaa Van Fleeta oraz
dwch oficerw orderem Distinguished Service Cross. Obejrzaem
rwnie niemiecki modzierz kalibru 120 mm, ktry 90 dywizja
uywaa zamiast armaty w swej kompanii dzia. Bya to wietna i lekka
bro.
 8 i 3 korpus otrzymay rozkaz ponownego podjcia natarcia wzdu
osi Bastogne, St. Vith 21 stycznia.
12 korpus rozpocz natarcie poprzez rzek Sure 18 stycznia o
godzinie 3.30 bez przygotowania artyleryjskiego i osign cakowite
zaskoczenie taktyczne.
Odwiedziem z generaem Eddym 4 i 5 dywizj piechoty. 4 dywizja
bya nieco apatyczna i genera Eddy musia da rozkaz jej dowdcy,
aby osobicie przeprawi si przez rzek i dopilnowa, by dowdcy
batalionw rwnie to uczynili. W 5 dywizji panowa doskonay duch.
Udalimy si na punkt obserwacyjny, z ktrego widzielimy Niemcw
znajdujcych si w dolinie rzeki okoo 600 stp pod nami. Nasi
onierze mieli na sobie biae okrycia ochronne, niektre zdobyte, inne
uszyte na polecenie generaa Eddy'ego w Luksemburgu.
Musielimy przekaza 6 Grupie Armii 101 dywizj powie-
trznodesantow i jednostk artylerii przeciwlotniczej oraz kilka
jednostek samobienych dzia przeciwpancernych do natarcia roz-
pocztego przez kogo, kto twierdzi, e zdoa zlikwidowa worek
pod Colmarem" jedn dywizj, a zada w kocu piciu dodatkowych
jednostek.
Zatelefonowa Walker z zapytaniem, czy moe przeprowadzi
powane natarcie w trjkcie Saara, Mozela siami 94 dywizji oraz
grupy bojowej z 8 dywizji pancernej. Otrzyma zgod.
Odroczenie natarcia 8 i 3 korpusu do 21 stycznia mogoby
spowodowa wprowadzenie do walki przeciwko 12 korpusowi kilku
dodatkowych oddziaw znajdujcych si uprzednio przed frontem
tych dwch korpusw. 12 korpus by jednak bardziej wypoczty i mia
do przebycia krtsz drog.
Dziewitnastego warunki na drogach byy na skutek gooledzi tak
ze, e nie moglimy przesun ani 101 dywizji, ani 76.
Tego dnia 94 dywizja natkna si na oddziay niemieckiej 11
dywizji pancernej (genera porucznik Weitershein).
Pomimo strasznej pogody 20 stycznia 12 korpus posun si o kilka
kilometrw naprzd. W tym samym czasie czterystu Niemcw
przeprowadzio kontratak na 95 dywizj; uderze-
nie to zostao odparte, co czciowo naleao zawdzicza samym
Niemcom, ktrzy rozpoczli je zbyt wczenie i dostali si najpierw w
swj wasny ogie zaporowy, a potem w nasz. Wzito tylko
czterdziestu jecw. Genera Schmidt z 76 dywizji zameldowa, e
jedna z jego grup bojowych doczy tego dnia do 8 korpusu.
Dwudziestego pierwszego 12 korpus, praktycznie biorc, osign
ju swj pierwszy przedmiot i dopad due zgrupowanie wojsk
niemieckich przy mocie koo Vianden, gdzie mia dobr obserwacj
artyleryjsk; trzyma wic Niemcw pod cigym ogniem artylerii
uywajc zapalnikw zblieniowych.
W tym dniu podczas wizyty w 8 korpusie miaem sposobno
zaobserwowa dwa pouczajce wydarzenia. W pierwszym wypadku
oddziay 17 dywizji powietrznodesantowej utkny na oblodzonym
wzgrzu, a oficerowie nie mieli na tyle zdrowego rozsdku, aby kaza
ludziom zej z samochodw i je pcha. Kiedy to uczynili, oczywicie
ruszyli z miejsca. W drugim przypadku chodzio o to, e na skutek
oblodzenia zarwno niemieckie, jak i amerykaskie miny przestay
dziaa. Ld dosta si bezporednio pod tulej, tak e aden nacisk nie
mg spowodowa detonacji. Oczywiste byo, e po nastaniu odwily
stanie si to przyczyn duych strat, poniewa drg tych, rzekomo
rozminowanych, bd uyway nasze oddziay i nagle natrafi na
czynn min. Posugiwalimy si w maksymalnym stopniu
wykrywaczami min.
Kiedy w marcu genera Millikin wpad w tarapaty koo mostu pod
Remagen, genera Van Fleet by dowdc korpusu formujcego si
podwczas w Anglii, a potem dowodzi 3 korpusem. Po dokadnym
rozpatrzeniu kandydatur wszystkich znajdujcych si w 3 armii
generaw brygady wybralimy na nastpc Van Fleeta w 90 dywizji
generaa Earnesta. Jednake tego samego wieczora genera Eisenhower
kaza mi wzi na tymczasowego dowdc tej dywizji generaa majora
L.W. Rooksa, aby przed objciem stanowiska w sztabie generaa
Eisenhowera zapozna si z warunkami na froncie.
Natarcie 8 i 3 korpusu rozwijao si zadowalajco; hamowaa je
tylko pogoda i ogie broni piechoty. 8 korpus zosta 22 stycznia
praktycznie wyklinowany*. 80 dywizja 12 korpusu robia zupenie
zadowalajce postpy na pnoc od rzeki Wiltz, powiedziaem wic
generaowi Eddy'emu, aby nie zatrzymywa si po osigniciu swego
ostatniego przedmiotu natarcia, lecz kontynuowa natarcie na pnoc, a
w razie potrzeby wykorzysta oddziay 4 dywizji pancernej do osony
swego prawego skrzyda.
Tego samego dnia, 22 stycznia, zadzwoniem do generaa Bradleya i
nalegaem, aby naciera wszystkimi armiami, niezalenie od tego, czy
byy zmczone i poniosy straty, czy nie. Byem pewny, e biorc pod
uwag ofensyw rosyjsk**, moment ten nadawa si do uderzenia. I
tak byo.
O godzinie 15.30 zatelefonowa genera Weyland donoszc, e na
pnoc od Diekirch posuwa si w rnych kierunkach duo
niemieckich wojsk pancernych, e jest to faktycznie, wedug ob-
serwacji jego pilotw, najwiksze zgrupowanie, jakie widzieli od czasu
Falaise, i e wszystkie jego grupy lotnictwa atakuj je***.
Dwudziestego trzeciego wszystko rozwijao si pomylnie, tylko
jeden batalion 94 dywizji straci 40 ludzi w zabitych i rannych oraz 400
zaginionych. Poleciem generaowi Walkerowi przeprowadzi
dochodzenie.
Pomimo ustnych protestw generaa Bradleya i moich Naczelne
Dowdztwo Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych rozkazao, aby 35
dywizja, bez jednej grupy bojowej, ktra walczya w skadzie dywizji
pancernej, doczya do 6 Grupy Armii. Poczwszy od 6 lipca dywizja
ta prowadzia codziennie nieustanne walki, z wyjtkiem piciu dni, i
wanie dopiero co udao mi si wycofa j z frontu.
6 korpus 7 armii zosta odrzucony o kilka mil.
Plan kontynuowania dziaa zaczepnych przez 12 Grup Armii
przewidywa natarcie dwch korpusw 1 armii na lini Zyg-

* Zbiene kierunki natarcia innych jednostek uniemoliwiay 8 korpusowi

dziaanie. Dlatego uwaano, e zosta on wyklinowany.
** Rosjanie posuwali si przez Prusy Wschodnie, zdobyli Bydgoszcz i d i
znajdowali si w odlegoci 25 mil od Wrocawia oraz 165 mil od Berlina.
*** Tego dnia XIX zgrupowanie lotnictwa taktycznego wykonao 700 samolotw i
zniszczyo 2000 pojazdw nieprzyjacielskich; by to do tej pory najlepszy jego
dzie podczas caej wojny.
fryda na pnoc od nacierajcego rwnolegle 8 korpusu 3 armii. 3, 12 i
20 korpus miay pozostawa w obronie. Gdyby ten plan nie da
oczekiwanych wynikw, Bradley musiaby prawdopodobnie odda
Montgomery'emu dwanacie dywizji, tak e wszystkim nam ogromnie
zaleao, aby odnie sukces.
Kiedy poruszono spraw natarcia jednym korpusem wzdu mojego
pnocnego skrzyda w cznoci z natarciem 1 armii, zamierzaem
posa tam generaa Walkera, poniewa by on mniej zmczony ni
inni dowdcy korpusw, a poza tym uwaaem go za onierza
obdarzonego wybitnym duchem zaczepnym. Jednake wziwszy pod
uwag, e Middleton walczy ju w tym terenie, ponadto za dowodzi
znajdujcym si na pnocy 8 korpusem, postanowiem pozostawi mu
dowdztwo w tym natarciu. By wprawdzie zmczony, ale wiedziaem,
e jest pod kadym wzgldem doskonaym dowdc.
Plan powanego wzmocnienia jego korpusu by skomplikowany i
przedstawia si nastpujco: 76 dywizja, bdca w 8 korpusie dywizj
now, miaa zluzowa w 12 korpusie 87 dywizj, ktra przeszaby do
Middletona. 17 dywizja powietrznodesantowa z 3 korpusu miaa
zluzowa 26 dywizj 3 korpusu, ktra z kolei doczyaby do 20
korpusu i zluzowaaby 95 dywizj, ta za przeszaby do Middletona.
Rwnie 90 dywizja 3 korpusu i 4 dywizja 12 korpusu zostayby
podporzdkowane Middletonowi. W ten sposb dysponowaby on 11
dywizj pancern i czterema dywizjami piechoty, co pozwalao
przeprowadzi potne natarcie. Plany te zostay uzgodnione z
dowdcami korpusw w nocy 23 stycznia w moim domu przy obiedzie.
Dwudziestego czwartego przyjecha genera Hodges na lunch z
Bradleyem i ze mn. Po lunchu sztaby 1 i 3 armii przedyskutoway
spraw linii rozgraniczenia midzy armiami. Uzgodnilimy j w sposb
zupenie zadowalajcy, ale wanie wtedy, kiedy wszyscy czuli si z
tego powodu bardzo szczliwi, zatelefonowa genera Whitely* z
oddziau operacyjnego Naczelnego Dowdztwa Sojuszniczych Si
Ekspedycyjnych i zawiadomi generaa

* Genera major J.F.M. Whitely, brytyjski zastpca szefa oddziau operacyjnego

Naczelnego Dowdztwa Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych.
Bradleya, e chce wycofa z 12 Grupy Armii jedno dowdztwo
korpusu w celu udzielenia pomocy 6 Grupie Armii. By to jedyny raz,
o ile mi wiadomo, kiedy genera Bradley straci panowanie nad sob.
Odpowiedzia Whitely'owi, e jeli chce zaprzepaci ca operacj, to
niech to zrobi i idzie do wszystkich diabw, e moe zabra nie tylko
jedno dowdztwo korpusu, ale wszystkie korpusy i dywizje.
Suchawk wzi teraz genera Buli, pomocnik Whitely'ego, i Bradley
powtrzy mu to samo, dodajc, e w gr wchodzi nie tylko operacja
taktyczna, lecz co o wiele waniejszego, bo presti amerykaskiej
armii. Postawa Bradleya bardzo si nam wszystkim podobaa i nie
omieszkalimy mu tego powiedzie. Genera Hodges owiadczy, e
moe rozpocz natarcie w niedziel dwudziestego smego,
natychmiast wic postanowiem, e ja rozpoczn w sobot,
dwudziestego sidmego.
Bradley, Hodges i ja bylimy cakowicie zgodni, e marnotrawienie
oddziaw w worku pod Colmarem" jest gupot, ponadto za takie
rozproszenie wysiku zdarzyo si ju, o ile wiemy, po raz trzeci.
Bylimy osobicie zdecydowani przeprowadzi natarcie niezalenie od
tego, jak bardzo siy nasze zostan zredukowane.
W tym czasie byem przekonany, e Niemcy wycofuj si
prawdopodobnie a nad Ren. Interesujcym faktem jest to, e, jak
wiadcz sprawozdania niemieckich oficerw, ktre potem czytaem,
niemieckie naczelne dowdztwo pragno to uczyni, ale Hitler nie
pozwoli.
25 stycznia odwiedziem z Codmanem i Stillerem 4, 5 i 80 dywizj
piechoty. Zajrzelimy rwnie do Diekirch, Eittelbrck i Wiltz.
Wszystkie trzy miejscowoci byy dokadnie wyzwolone". Przy
mrozie, a o tej porze roku temperatura zawsze spadaa poniej zera,
brak drzwi i okien, ktre powylatyway na skutek bombardowania,
spowodowa zamarzniecie i popkanie rur wodocigowych i
kanalizacyjnych, tak e ani jeden z duych domw nie nadawa si do
zamieszkania, poniewa ani sie kanalizacyjna, ani ogrzewanie nie
dziaay.
Tego dnia wszystkie jednostki 8, 3 i 12 korpusu, oprcz lewo-
skrzydowego puku 80 dywizji, osigny swj ostateczny przedmiot
natarcia, a mianowicie masyw wzgrz na wschd od drogi Diekirch, St.
Vith. 76 i 87 dywizja piechoty zamieniay si miejscami.
Natarcie 12 korpusu byo w tej operacji wyjtkowo udane: dobrze
zaplanowane, szybko przeprowadzone i to tanim kosztem.
Dwudziestego czwartego 5 dywizja piechoty rozpoznaa w grupie
100 jecw onierzy z piciu niemieckich dywizji, a 6 dywizja
pancerna, tego samego dnia w grupie 150 jecw onierzy z
dziesiciu rnych dywizji. Wskazywao to na ogromn dezorganizacj
wrd Niemcw, niestety jednak nie zdawalimy sobie wtedy sprawy,
do jakiego stopnia ju si ona posuna. Przez cay ten czas naczelne
dowdztwo wykazywao wiele pesymizmu i wci nas przestrzegao
przed optymizmem. Bya to za postawa.
Dwudziestego szstego o zmroku byo oczywiste, e wszelkie
przesunicia oddziaw zostan zakoczone w por i e dwudziestego
smego bdzie mona rozpocz natarcie. Gdyby kto zaproponowa
takie przesunicia w Leavenworth, ludzie by powariowali, ale tutaj
udao nam si je przeprowadzi. Rnica jednak midzy t operacj a
problemem stawianym w Leavenworth polegaa na tym, e tutaj
mielimy stary, dowiadczony sztab zoony z wyjtkowo zdolnych
ludzi, podczas gdy w Leavenworth s tylko suchacze w wikszym lub
mniejszym stopniu otumanieni formukami.
Dwudziestego smego odwiedziem Middletona w Bastogne i
znalazem go w nastroju bardzo zaczepnym. Jego plan natarcia by
nastpujcy: rozpoczyna na lewo 87 dywizja, na prawo 90 dywizja, w
lad za pierwsz posuwa si 95, a za drug 4 dywizja piechoty. Po
pewnym czasie 90 dywizja piechoty organizuje obron na prawym
skrzydle, a 4 dywizja piechoty przechodzi przez jej ugrupowanie i
organizuje obron skrzyda dalej na wschd. 95 dywizja piechoty
przejdzie przez ugrupowanie 87 dywizji, gdy ta bdzie wyczerpana,
kontynuujc natarcie wzdu osi dziaania korpusu. Z lewej strony nie
zachodzia potrzeba
utworzenia obrony na skrzydle, poniewa tutaj osaniaa nas 1 armia.
11 dywizja pancerna miaa podej do 90 dywizji i by gotowa do
wykorzystania powodzenia.
Zatrzymaem si w Martelange, w sztabie 3 korpusu, i kazaem im
przygotowa si do rozszerzenia podstawy wystpu na poudnie od 90
dywizji, to znaczy przej przez wyom dokonany przez 90 dywizj i
naciera na poudniowy wschd. Aby to skutecznie przeprowadzi,
musiaem doda jeszcze jedn dywizj 3 korpusowi, ktry w tym czasie
dysponowa tylko 17 dywizj powietrznodesantow, jedn grup
bojow 35 dywizji piechoty oraz 6 dywizj pancern.
Po powrocie do sztabu zastaem Eddy'ego, ktry zaproponowa, e
bdzie naciera na pnoc w celu poczenia si z 4 dywizja piechoty.
Ten pomys bardzo mi si spodoba i kazaem go realizowa.
Otrzymalimy rwnie od 1 armii drog biegnc z Houffalize na
zachd. Sie drogowa w rejonie 8 korpusu bya wyjtkowo za i miaa
sta si o wiele gorsza.
28 stycznia powzilimy decyzj przeprowadzenia natarcia dopiero
dwudziestego dziewitego, tak e, jak zwykle, dzie poprzedzajcy
bitw szarpa nam nerwy. Niemniej jednak system uzupenie dziaa
lepiej ni kiedykolwiek przedtem i waciwie mielimy, praktycznie
biorc, pene stany. Wszystkie przesunicia dywizji zostay zakoczone
pomimo niegu, lodu i gooledzi.
Jeli chodzi o techniczny stan samochodw ciarowych, to
sytuacja bya do niepomylna ze wzgldu na ciki haracz, jaki
pacilimy na oblodzonych drogach, ale rwnie dlatego, e miedzy 19
grudnia a 16 stycznia przerzucilimy siedemnacie dywizji przecitnie
na odlego 100 mil. Teraz znw przerzucalimy osiem dywizji mniej
wicej na te sam odlego. Na skutek tego, e ld oblepia podwozie i
koa, a kierowcy byli przemarznici, biecych napraw dokonywano
bardzo niedbale. Brako nam rwnie personelu technicznego do tego
rodzaju pracy.
Tak zakoczyy si walki o wybrzuszenie, ktre kosztoway nas 50
630 ludzi.
W czasie tej operacji 3 armia posuna si dalej i prdzej oraz
wprowadzia do walki wicej dywizji w krtszym czasie ni ja-
kakolwiek inna armia w dziejach Stanw Zjednoczonych, a by moe
w dziejach wiata. Osignicie takich wynikw byo moliwe dziki
niezwykle wysokim walorom amerykaskich oficerw, amerykaskich
onierzy i amerykaskiego sprztu. Przed tak armi nie ostoi si
aden kraj. Straty na dzie 29 stycznia:

3 armia. Nieprzyjaciel
Zabitych 14 879 Zabitych 96 500
Rannych 71 009 Rannych 269 000
Zaginionych 14 054 Jecw 163 000
Razem: 99 942 Razem: 528 000
Straty niebojowe 73 011
Ogem: 172 953
Sprzt:
Czogi lekkie 270 Czogi rednie 1268
Czogi rednie 771 Czogi Pantera"
i Tygrys" 711
Dziaa 144 Dziaa 2526
 Rozdzia 5
Od gr Eifel do Renu. Zdobycie Trewiru

29 stycznia do 12 marca 1945 roku

29 stycznia 1945 roku trzynacie dywizji wchodzcych w skad
czterech korpusw 3 armii, gotowych do przeamania linii Zygfryda na
odcinku od Saarlautern do rejonu na pnoc od St. Vith, stao na
wysokoci rzek: Mozeli, Sauer i Our.
Now ofensyw zainaugurowa tego dnia 8 korpus, a w lad za nim
ruszy znajdujcy si bezporednio na poudnie od niego 3 korpus. 12
korpus rozpocz natarcie 6 i 7 lutego, a 20 korpus
19 lutego.
Pod koniec miesica wszystkie korpusy przeamay lini Zygfryda,
ten synny pomnik gupoty ludzkiej". Nadszed marzec
dla Niemcw miesic zaiste nie najatwiejszy. Gwatowno
natarcia ani na chwil si nie zmniejszaa. 2 marca, w wyniku
uderzenia 20 korpusu, pad Trewir; pitego przedara si w woln
przestrze 4 dywizja pancerna i smego dotara do Renu. Trzynastego
3 armia kontrolowaa Mozel od rzeki Saary do Koblencji i Ren od
Koblencji na pnoc do Andernach.
Gry Eifel teren zdaniem prorokw cakowicie nie nadajcy si
do szybkich dziaa zostay opanowane w cigu dwunastu dni.
Trewir, kluczowe miasto trjkta Zagbia Saary, pad pod uderzeniem
20 korpusu.
W tym czasie na froncie 21 Grupy Armii nie wydarzyo si nic
nowego. W 6 Grupie Armii oddziay amerykaskie i francuskie
oczyciy worek pod Colmarem" i znw posuway si ku Renowi.
Rosjanie doszli do Batyku midzy Szczecinem a Gdaskiem
i znajdowali si na Odrze w odlegoci 40 mil od Berlina. We Woszech
nic nowego. Amerykaska 1 armia przedara si przez lini
Zygfryda, zdobya po drugiej stronie Renu przyczek pod Remagen i
przerzucia przez rzek trzy dywizje. Na Pacyfiku mielimy kopoty z
Iwo Jim.

P.D.H.
 WIELE RZEK I OBRONA BIERNA

8 korpus rozpocz natarcie, jak zaplanowano, 29 stycznia,

przerzucajc jeden batalion 4 dywizji piechoty przez rzek Our. 90
dywizja miaa si przeprawi przez t rzek w nocy, dalej na pnoc.
87 dywizja, ktra na skutek uksztatowania terenu bya bardziej od niej
oddalona, zbliaa si, aby rwnie rozpocz natarcie.
Wezwaem generaa Eddy'ego, chciaem z nim bowiem omwi
jego najblisze natarcie na pnocy, na Bitburg. Obaj zdawalimy sobie
spraw, e jego siy s niedostateczne, mielimy jednak nadziej, e
jako to pjdzie.
Poniewa plan mj przewidywa zluzowanie w trjkcie Saary 20
korpusu przez 7 armi, zawezwaem rwnie Walkera dla omwienia z
nim i Eddym, w jaki sposb przejmie on praw cz odcinka 12
korpusu po rozpoczciu natarcia. W tym czasie sdzilimy, e 20
korpus zostanie zluzowany natychmiast po zdobyciu Colmaru.
Otrzymalimy rwnie wiadomo, e 35 dywizja ju do nas nie
wrci, lecz przejdzie do 9 armii. Pamitamy, e zostaa wypoyczona 7
armii. Bya to jedna z najstarszych dywizji 3 armii i zawsze dobrze si
spisywaa.
Z punktu widzenia uczuciowego i moralnego przesuwanie dywizji
z jednego korpusu do drugiego jest niewtpliwie bdne. Jeszcze
wikszym bdem jest przesuwanie korpusw z armii do armii.
Niemniej jednak du cz naszych sukcesw naley
wiatru, a dwa pozostae po jednym z kadej strony, potem ukadali
cik z gazi sosnowych i spali tam grupami po trzech lub czterech.
Jak mogy istoty ludzkie wytrzyma t nieustann walk przy
temperaturze poniej zera, przechodzi moje pojcie.
90 dywizja, ktr odwiedzilimy na samym kocu, spisaa si, jak
zwykle, dobrze i osigna swj przedmiot natarcia.
Trzy pozostae korpusy wci jeszcze byy w obronie i prze-
grupowyway si.
Eddy zamierza rozpocz natarcie na Bitburg szstego, ale
kazaem mu naciera czwartego. Gorzko si uskara, e nigdy nie
doceniam czynnika czasu i przestrzeni. Odpowiedziaem, e gdybym to
zrobi w odniesieniu do niego lub do innych dowdcw korpusw, to
znajdowalibymy si jeszcze po zachodniej stronie Sekwany.
Po rozmowie z Eddym zatelefonowaem do 12 Grupy Armii, aby
zbada, czy mgbym dosta 9 dywizj pancern i dywizj piechoty w
celu zluzowania 17 dywizji powietrznodesantowej, ktra miaa niskie
stany. Genera Alien odtelefonowa mi, e nie tylko nic nie dostan, ale
do otrzymania dalszych rozkazw nie wolno mi si ruszy z miejsca.
W konsekwencji musiaem wstrzyma plany natarcia Eddy'ego w dniu
4 lutego.
Pojechaem do Thionville, zjadem lunch w 20 korpusie i od-
wiedziem 94 dywizj. Jej dowdcy powiedziaem par sw do suchu,
poniewa wykazywaa ona najwiksz w armii liczb strat
niebojowych i onierzy, ktrzy trafili do niewoli. Zebraem wszystkich
oficerw oraz tylu podoficerw i szeregowcw, ile si tylko dao, i
powtrzyem im to samo; otwarcie stwierdziem, e stracili nazbyt
wielu jecw i e musz poprawi marn opini, jak wyrobia sobie
dywizja.
Po powrocie do sztabu otrzymaem wiadomo od Bradleya, e
musimy odda 9 armii 95 dywizj. Protestowaem jak zwykle, ale
powiedziano mi, e rozkaz przyszed od Poczonego Komitetu Szefw
Sztabw w Waszyngtonie. Rwnoczenie Bradley kaza mi si stawi
nastpnego dnia w Spa w Belgii na konferencji w sprawie nowego
natarcia.
2 lutego pojechaem z pukownikiem Harkinsem i Codmanem
do Spa przez Bastogne i Houffalize. Houlfalize byo kompletnie
zniszczone, jeszcze bardziej ni St. Vith.
Spa jest miejscowoci kpieliskow, w ktrej w 1918 roku
znajdowa si sztab Hindenburga; sztab naszej 1 armii zajmowa to
samo pomieszczenie. Z jego okien wida byo jezioro, wok ktrego
przechadza si kajzer czekajc na Hindenburga, aby podj decyzj,
czy Niemcy bd mogli kontynuowa wojn.
Na naradzie poinformowano nas, e genera Eisenhower otrzyma
od Poczonego Komitetu Szefw Sztabw rozkaz przydzielenia 9
armii do brytyjskiej 21 Grupy Armii pod dowdztwo Montgomery'ego.
Czyby miaa to by ze strony generaa Marshalla prba zapewnienia
sobie pomocy czternastu brytyjskich dywizji, ktre od pewnego czasu
niewiele robiy?
Celem natarcia miao by rzekomo zdobycie duego odcinka Renu,
tak abymy w razie zaamania si Niemiec mogli szybka przeprawi si
na drug stron.
Sdziem wwczas, e skoro natarcie brytyjskie nie moe si
rozpocz przed 10 lutego, to prowadzone ju natarcie 1 i 3 armii
bdzie si rozwijao szybciej i posunie si dalej. Na pociech, dla
zaspokojenia naszych ambicji, pozwolono nam kontynuowa natarcie
do dziesitego oraz po tym terminie, pod warunkiem, e straty i
zuycie amunicji nie bd nadmierne.
Dowiedziaem si rwnie, e 6 Grupa Armii nie przejmie trjkta
Mozela, Saara. Nawiasem mwic to, e 6 Grupa Armii nie przeja
tego rejonu, byo jednym z najszczliwszych dla mnie wydarze,
poniewa zatrzymujc ten trjkt 3 armia bya pniej w stanie zdoby
Trewir i rozpocz natarcie przez Palatynat. Wtedy jednak byem
wcieky. Oto jeszcze jeden z wielu przykadw w moim yciu, kiedy
wielkie rozczarowanie otwierao mi drog do przyszych sukcesw.
Bylimy wszyscy niezmiernie wzburzeni, uwaalimy bowiem za
niegodne armii amerykaskiej oczekiwanie koca wojny w obronie.
Drug rzecz, ktra nas rozwcieczya, bya wiadomo, e Naczelne
Dowdztwo Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych zbiera odwd teatru
dziaa wojennych. Przypominao to zamknicie wrt stajni, kiedy ko
zosta ju skradziony. W tym okresie wojny
na pewno ju nic odwd by potrzebny, lecz po prostu gwatowne
natarcie wszdzie i wszystkimi siami.
3 lutego zebraem wszystkich dowdcw korpusw, aby omwi,
w jaki sposb moemy kontynuowa natarcie. Genera Middleton
owiadczy, e szkoda mu wprawdzie utraci 95 dywizj na rzecz 9
armii, sdzi jednak, i bdzie mg prowadzi natarcie trzema
pozostaymi dywizjami, zwaszcza e ze wzgldu na bardzo ze drogi w
jego rejonie zaopatrzenie 95 dywizji stawao si powanym
problemem. Wobec takiego stanu rzeczy Eddy mg przeprowadzi
swe natarcie na Bitburg, kazaem mu wic rozpocz je w nocy z 6 na
7 lutego.
Konferencja w Spa daa tylko ten efekt, e stracilimy dwa dni. Mj
plan opiera si na zaoeniu, e Niemcy nie s w stanie przeprowadzi
powanego przeciwnatarcia. Przewidywania te okazay si suszne.
Usiowaem rwnie bezskutecznie zapewni sobie 9 i 10
dywizj pancerna, aby pozwoli 20 korpusowi oczyci trjkt Saara,
Mozela.
Czwartego odwiedziem szpitale i zastaem zaskakujco mao
rannych, ale natknem si na trzy wypadki wiadomie zadanych sobie
ran: dwa przestrzelenia lewej nogi i jedno lewej rki. Z
dowiadczenia wiedziaem, e kiedy onierz jest ranny w jedna z tych
koczyn, istnieje wielkie prawdopodobiestwo, i ran zada sobie
sam. Wydaem wic rozkaz, e odtd onierze z takimi ranami
oddawani bd pod sd, po pierwsze za niedbalstwo, nastpnie za za
zadanie sobie samemu rany. Udowodni zranienie samego siebie
prawie niepodobna, ale zawsze mona udowodni niedbalstwo, za co
onierz moe dosta do szeciu miesicy. Kiedy onierze przemyleli
t spraw, co trwao okoo dwch miesicy, chwycili si innego
sposobu, a mianowicie prosili swych przyjaci, aby ich postrzelili, ale
ci czstokro niedokadnie celowali i odstrzeliwali zbyt wiele palcw,
tak e ta metoda nigdy si specjalnie nie przyja.
W obawie, aby majce nastpi natarcie na Bitburg nie zostao
wstrzymane odgrnie, staraem si utrzyma je w tajemnicy, tote
bardzo si zaniepokoiem, kiedy otrzymaem telefoniczny
rozkaz zameldowania si u generaa Eisenhowera w Bastogne. Po
przyjedzie odetchnem, chodzio bowiem po prostu o misj fo-
tograficzn", e si tak wyra. Zabawne byo, aczkolwiek niezbyt
pochlebne, e genera Eisenhower ani sowem nie wspomnia o
natarciu na Bastogne, chocia widziaem si z nim po raz pierwszy od
19 grudnia, kiedy to zdawa si by bardzo zadowolony, i wanie ja
znajduj si na tym wanym odcinku.
Spotkanie to byo doniose pod jednym wzgldem, a mianowicie, e
omawiano na nim spraw zamiany jednego z dowdcw korpusw.
Genera Bradley chcia, aby genera Middleton wrci do 1 armii, skd
do nas przyszed. Ja natomiast owiadczyem, i wol zatrzyma
Middletona, a nie Millikina, ktry wprawdzie dobrze si sprawi pod
Bastogne, ale jednak w porwnaniu z Middletonem brak mu
dowiadczenia. Genera Eisenhower pozwoli mi zatrzyma
Middletona. Przez cay czas narady nie przestawaem myle o
Nelsonie, ktry w przeddzie natarcia na Calvi na Korsyce,
wykrywszy, e Francuzw jest dwa razy wicej, ni przypuszcza, nie
zameldowa o tym swemu dowdcy z obawy, i natarcie zostanie
odwoane.
W drodze powrotnej z Bastogne pojechaem na nowe stanowisko
dowodzenia 8 korpusu w Trois Vierges. Natarcie tego korpusu
rozwijao si lepiej, ni oczekiwano. 4 dywizja znajdowaa si w
odlegoci zaledwie 3 kilometrw od Prum. Byo to lej nocy, kiedy 11
dywizja pancerna miaa naciera wymijajc 4 dywizj piechoty, aby
zdoby wzniesienie na wschd od rzeki, i tego nie zrobia.
Obudziem si o godzinie 3.00 nad ranem 6 lutego z kompletnie
uoonym w gowie planem natarcia przeamujcego 8 i 12 korpusu
oraz z przewiadczeniem, e jeli przeamanie to zostanie dokonane,
moglibymy skierowa dwie, a by moe trzy dywizje pancerne na
Pwysep Bretoski w celu wznowienia tam dziaa. Czy te moje
taktyczne koncepcje s wynikiem inspiracji, czy bezsennoci, nigdy nie
umiaem powiedzie, ale prawie kada koncepcja taktyczna
wyskakiwaa z mej gowy zupenie gotowa, podobnie jak Minerwa z
gowy Jupitera.
 Zjawi si u mnie genera Eddy peen ufnoci w powodzenia swego
natarcia.
5 dywizja ruszya 7 lutego o godzinie 1.00 w nocy i sforsowaa
rzek Sauer. Na skutek rwcego prdu i wezbranych wd stracono
wiele lodzi, a prawdopodobnie ponad szedziesiciu ludzi utono.
Jedna grupa bojowa 76 dywizji (417, dowodzona przez pukownika
George'a E. Brunera), ktra nacieraa na prawo od 5 dywizji piechoty,
lepiej si spisaa podczas przeprawy ni 5 dywizja, poniewa nie
zdawaa sobie sprawy z niebezpieczestwa. Gdy znalaza si po drugiej
stronie, przez trzy dni prawie nic nie robia prawdopodobnie
przychodzia do siebie po szoku, jakiego doznaa na skutek wasnego
bohaterstwa.
80 dywizja, ktra nacieraa na zachd od Wallensdorfu, pooonego
na zachd od miejsca, gdzie rzeka Our wpada do rzeki Sauer, miaa
mniej trudnoci i udao si jej przeprawi dwa bataliony. W tym
wypadku forsowanie poprzedzone byo trzydziestominutowym
przygotowaniem artyleryjskim i rozpoczo si dokadnie o wicie.
Przeprawienie si trzech dywizji przez te rzeki byo wspaniaym
sukcesem. Rzeki byy wezbrane do tego stopnia, e zapory z drutu
kolczastego wzdu linii Zygfryda, dochodzce do brzegw tych rzek,
znalazy si pod wod i onierze wyskakujc z odzi zapltywali si w
nie. Cae zbocze gry pokryte byo niemieckimi schronami bojowymi i
zaporami z drutu kolczastego. Pewien cywilny obserwator powiedzia
mi pniej, e nie wie, skd w istotach ludzkich bierze si tyle odwagi,
aby pomylnie przeprowadzi takie natarcie. Faktycznie, w osigniciu
przez nas sukcesu istotn rol odegraa miao uderzenia oraz sia
pozycji. Niemniej jednak zdawao nam si wwczas, e na skutek zych
warunkw atmosferycznych tempo natarcia jest powolne, co bardzo
niepokoio zarwno mnie, jak Eddy'ego.
Pozostaa cz 20 korpusu 3 armii nie dokonaa tego dnia niczego
wanego.
Po poudniu odwiedziem odcinek Mozeli osaniany przez 2
grup kawalerii pod dowdztwem pukownika Hanka Reeda (Charles
H. Reed); zastosowane tu przez niego metody bardzo mi si podobay.
Udao nam si wydosta na brzeg i moglimy patrze w d wprost na
niemieckie pozycje znajdujce si zadziwiajco blisko. Musz
przyzna, e tak bezporednie ssiedztwo nieprzyjaciela, do czego nie
byem przyzwyczajony, troch mnie zaniepokoio. Nikt jednak do nas
nie strzela.
8 lutego sytuacja si nie poprawia. Wci jeszcze nie mielimy ani
jednego mostu ani na rzece Our, ani na rzece Sauer i natarcie rozwijao
si marnie. Sprbowaem, ale bezskutecznie, odroczy termin
wycofania 17 dywizji powietrznodesantowej. Wydaje mi si, e du
cz moich sukcesw i du cz mojej niepopularnoci naley
przypisa temu, i przeciwstawiaem si kademu rozkazowi
zabierajcemu mi wojska i temu, e czstokro udawao mi si je
zatrzyma lub otrzyma w zamian inne.
Sytuacja w 8 korpusie tak si pogorszya, e Middleton za-
proponowa wstrzymanie natarcia, ale kazaem mu je kontynuowa i
zdoby Prm; obiecaem, e potem postaram si go zaopatrywa tzw.
drog na horyzoncie*. Znajdowaa si ona wprawdzie pod
bezporednim ostrzaem Niemcw, sdziem jednak, e noc bdziemy
mogli z niej korzysta, co te pniej czynilimy.
Genera Muller (szef suby tyw) robi herkulesowe wysiki, aby
uruchomi lini kolejowa w pobliu St. Vith. 17 dywizj po-
wietrznodesantow w 3 korpusie musielimy zastpi dwoma nie
ostrzelanymi batalionami wojsk inynieryjnych, pojechaem wic do
Millikina, chcc sprawdzi, jak daje sobie rad w tej sytuacji. Uznaem
jego rozwizanie za zupenie zadowalajce.
Dziewitego pojechaem przez Wiltz do Trois Vierges, aby zo-
baczy si z Middletonem. Sytuacja na drogach bya katastrofalna, ale
Middleton ze zwyk sobie wytrwaoci robi wszystko, co w jego
mocy, aby utrzyma ruch.
Przyjecha do mnie na kilka dni urlopu genera Keyes**. Od

* Droga I klasy nr 16 biegnca na pnoc od Diekirch do St. Vith.

** Genera porucznik Geoffrey Keyes by zastpc generaa Pattona w Zachodnim
Zgrupowaniu Operacyjnym i w 7 armii. Na Sycylii dowodzi prowizorycznym
korpusem. 7 armi opuci, aby obj dowdztwo 2 korpusu we Woszech.
Pniej dowodzi 5, 7 i 3 armi.
10 lipca 1943 roku bez przerwy walczy, a teraz, kiedy otrzyma urlop,
zamiast spdzi go na jakim spokojnym odcinku i odpocz,
przyjecha do mnie, jakby nie do mu byo wojny.
Dziesitego zadzwoni Bradley; chcia si dowiedzie, kiedy
przejd do obrony. Odpowiedziaem, e jestem najstarszym wiekiem i
najbardziej dowiadczonym generaem w Armii Stanw
Zjednoczonych na kontynencie europejskim i jeli mam przej do
obrony, to poprosz o zwolnienie. Bradley owiadczy, i zbyt wiele
zawdziczam onierzom i powinienem pozosta. Odparem, e sporo
te mnie si zawdzicza i jeli nie wolno mi kontynuowa natarcia,
wol odej. Nastpnie zasugerowaem, i niele byoby, gdyby
niektrzy oficerowie z jego sztabu przyjechali na front zobaczy, jak
si wiedzie ich kolegom. Sam Bradley odwiedza nas czsto, ale
oficerowie jego sztabu w ogle si nie pokazywali. O natarciu
Montgomery'ego przy uyciu 9 armii wyrazi si, e jest to najwikszy
bd, jaki dotychczas popenio Naczelne Dowdztwo Sojuszniczych
Si Ekspedycyjnych. Nie byem taki pewny, czy jest to najwikszy
bd, zawsze bowiem uwaaem, i bd popeniono ju wtedy, kiedy
pod koniec sierpnia genera Eisenhower skierowa 1 armi na pnoc w
celu udzielenia pomocy Montgomery'emu, co w konsekwencji
pocigno za sob przerwanie dostaw dla 3 armii.
Jedenastego sytuacja 8 korpusu bya ju tak za, e genera
Weyland zaatwi spraw zrzutu zaopatrzenia dla 87 i 4 dywizji
piechoty, jeeli okae si to konieczne.
Wycofano rwnie dwa bataliony wojsk inynieryjnych osaniajce
dawny odcinek frontu 3 korpusu (3 korpus przeszed w tym czasie do 1
armii). Kazaem wic Middletonowi, ktry przej t cz frontu,
spieszy w razie koniecznoci oddziay 6 dywizji pancernej i uy je
jako piechot; zapowiedziaem mu jednak, i musi utrzyma most na
rzece Our, dopiero co zdobyty przez t dywizj.
12 korpus natomiast zdoby wreszcie mosty na rzece Our i na rzece
Sauer i robi dobre postpy.
Dwunastego genera Keyes i ja pojechalimy przez Arlon,
Bastogne i Wiltz do 8 korpusu. Przejedalimy przez las, ktry
tak silnie ostrzeliwalimy ogniem artylerii podczas walk o Bastogne.
Efekt uycia zapalnika zblieniowego w lesie by nadzwyczajny.
Widziao si dokadny kat uderzenia kadego pocisku, ktry wybucha
okoo 30 stp ponad wierzchokami najwyszych drzew. Eksplodujc
pocisk obcina drzewo pod ktem okoo 40 stopni nisko nad ziemi.
Wydawao mi si jednak wtedy, a pniej potwierdzia to moja
rozmowa z generaem Growem, e w starym lesie zapalnik zblieniowy
nie jest skuteczny, poniewa drewno zatrzymuje odamki. W takich
lasach znacznie lepszy jest zapalnik ze zwok, ktry wybucha tylko po
trafieniu wielkiego drzewa nad sam ziemi. Sztuki wojennej nadal
uczy si czowiek prowadzc wojn.
Widzielimy rwnie setki martwych koni niemieckiej artylerii i
taborw oraz mnstwo trupw ludzkich. Wzdu drogi stao sporo
cikich czogw typu Tygrys"; wygldao na to, e zaoga je opucia
i wysadzia w powietrze. Kilka z nich obejrzelimy.
Droga z Trois Vierges do St. Vith faktycznie nie nadawaa si dla
pojazdw, ale wszyscy onierze 8 korpusu, nie zaangaowani w danej
chwili w walce, zajci byli ukadaniem nawierzchni z okrglakw.
Robiono to tak, e na podunych podkadach oddalonych od siebie o 4
stopy przymocowywano gwodziami poprzeczne bale. Saperzy, jak
zwykle, dokonali wspaniaej roboty.
Pogoda bya tak straszna, e zezwoliem generaowi Eddy'emu
przerwa natarcie, co natychmiast odnioso taki skutek, i naciera
energiczniej. Taka ju jest natura czowieka.
Podczas caego okresu walk o Bastogne prawie co dzie spdzaem
pi lub sze godzin w otwartym wozie i waciwie nigdy nie
cierpiaem z tego powodu na adne dolegliwoci. Nigdy si nie
zazibiaem, a twarz, chocia niekiedy lekko spierzchnita, niezbyt
mnie bolaa. Nie ubieraem si te za ciepo. Co prawda nogi zawsze
miaem owinite kocem, chronicym je od przemarznicia. Codman i
Stiller, ktrzy siedzieli z tyu, marzli o wiele bardziej.
13 lutego osiemdziesit trzy samoloty zgrupowania lotnictwa
transportowego (dowdca genera major P.L. Williams) zrzuciy 4 i 87
dywizji amunicj i zaopatrzenie.
 Eddy i ja przeprawilimy si przez rzek Sauer w rejonie 5 dywizji.
Jeepem, ktry znalelimy po drugiej stronie, pojechalimy wzdu
pnocno-zachodniego brzegu. Zdaje si, e to wanie dao pocztek
gadce, e przepynem rzek. Przeprawilimy si przez czciowo
zalany wod most szturmowy pod dymn zason, kiedy wic
przybylimy na drug stron, znajdujcy si tam bardzo zdenerwowany
onierz mg przypuszcza, e przepynlimy rzek. Nic podobnego.
W kadym razie przeprawa wrd dymu przez most szturmowy, gdzie
o stop przed sob nic si nie widziao, a barierek do trzymania si nie
byo to przedsiwzicie bardzo ekscytujce. onierze byli
zadowoleni, e nas widz.
Po drugiej stronie rzeki znajdowao si sporo schronw bojowych.
Jeden, jak sobie przypominam, by tak zamaskowany, e wyglda na
stodo i to drewnian. Po otworzeniu wrt, sucych rzekomo do
wwoenia siana, ukazaa si betonowa ciana gruboci 9 stp z
wystajcym z niej 88-milimetrowym dziaem. Inny schron by
cakowicie zbudowany wewntrz starego domu, ktrego zewntrzne
ciany zburzono w chwili, gdy schron mia wej do akcji.
Zdumiewajce jest przy tym, e wszystkie te urzdzenia obronne na nic
si nie przyday.
W trakcie tych operacji sama tylko 90 dywizja zniszczya sto
dwadziecia schronw w cigu okoo czterdziestu omiu godzin przy
stratach wasnych wynoszcych niespena stu dwudziestu ludzi.
Dokonano tego dziki starannemu rozpoznaniu, po czym strzelnice
obezwadniano ogniem karabinw maszynowych i karabinw, a tylne
drzwi wysadzano dynamitem lub niszczono strzelajc ze 155-
milimetrowych dzia samobienych z maej odlegoci. Kady pocisk
kalibru 155-mm, wystrzelony z odlegoci 300 jardw, zmiecie schron
bojowy.
Na pocztku natarcia przez rzek Sauer mielimy na naszym brzegu
dziaa, ktre strzelay do schronw z odlegoci od 400 do 600 jardw.
Bez nich forsowanie byoby prawdopodobnie mniej pomylne.
Do dywizji naszej przyszed i podda si kapitan Krass, wybitny
specjalista od kontratakw i dowdca cyrku Krassa". Po-
da swoje nazwisko zaznaczajc, e robi, co mg, aby da si
Amerykanom dobrze we znaki. Zapytany, dlaczego si poddaje,
powiedzia, e zrobi ju wszystko, co w ludzkiej mocy, e otrzyma
wszystkie medale za odwag, jakie istniej w armii niemieckiej, i e
nie jest gupcem. Dlatego te chce jeszcze y, aby mc uczy po
wojnie... prawdopodobnie, jak walczy w nastpnej.
Czternastego sto trzy samoloty zgrupowania lotnictwa tran-
sportowego ponownie dokonay zrzutu zaopatrzenia dla 4 i 87 dywizji
piechoty. W cigu nastpnych kilku dni dziaania rozwijay si do
powolnie.
Dziewitnastego napisaem do generaa Bradleya list, w ktrym
stwierdziem, e adna z jednostek amerykaskich, oprcz 3 armii, nic
nie robi i e ja wprawdzie nacieram, ale mgbym mie lepsze wyniki,
gdybym mia wicej dywizji. Prosiem o jedn do trzech dywizji
dodatkowych.
Zdaje si, e by to mj jedyny list, ktry napisaem z myl o
przyszoci, miaem jednak gbokie przewiadczenie, e historia nam
nie wybaczy, i nie dziaalimy energiczniej.
19 lutego o godzinie 11.30 zatelefonowa Walker i owiadczy, e,
jego zdaniem, sytuacja dojrzaa do natarcia przeamujcego w trjkcie
Zagbia Saary pod warunkiem, i otrzyma jedn dywizj pancern.
Poniewa Bradleya nie byo, porozumiaem si telefonicznie z
generaem Bullem; udao mi si otrzyma 10 dywizj pancern, ale z
zastrzeeniem: ,,tylko do tej operacji".
Do szalestwa doprowadzaa mnie zawsze ta ebranina o
moliwo zwycienia w bitwach.
Dwudziestego 10 dywizja pancerna doczya do 20 korpusu i
rozpocza natarcie na pnoc na zachodnim (lewym) skrzydle 94
dywizji. Natarcie to zostao sprawnie przeprowadzone i o zmroku
dywizje podchodziy do Saarburga. 10 dywizja pancerna walczya w
tym rejonie w listopadzie, znaa wic teren i warunki.
W towarzystwie Eddy'ego przeprowadziem inspekcj frontu 12
korpusu, podczas ktrej doszedem do mostu na rzece Sauer, gdzie
staa tablica z napisem: Most generaa Pattona, zbudowany przez
potnych karzekw". Historia tego napisu bya nast-
pujca: ostatnim razem, kiedy jechaem brzegiem rzeki, most
znajdowa si w budowie; rzuciem wtedy uwag, e jeszcze nigdy nie
widziaem tak wiele maych ludzi przy tak wielkiej konstrukcji.
"Karzekami" byli saperzy z kompanii F 1303 puku wojsk
inynieryjnych (dowodzonej przez kapitana Walforda T. Gradisona).
Po rozstaniu si. z Eddym pojechaem z generaem Middletonem
drog na horyzoncie" na inspekcje drg. Middleton wietnie si spisa
utrzymujc je w stanie nadajcym si do uytku; natychmiast po
podcigniciu linii kolejowej do St. Vith sytuacja zostanie uratowana,
poniewa wwczas bdzie mg zrezygnowa z drg, posugujc si w
swoim rejonie tyowym tylko kolej; w ten sposb bdzie w stanie
wszystkich swoich saperw rzuci do pracy na froncie. Co wicej,
znajdzie si ju w Niemczech, gdzie drogi s o wiele lepsze ni w
Belgii czy Luksemburgu. Prawd powiedziawszy, ich stan w tych
pastwach jest bardzo ndzny, prawdopodobnie dlatego, e nie zostay
przystosowane do duego ruchu w okresie zimy; od miejscowej
ludnoci dowiedzielimy si, e zim ruch cikich wozw na drogach
jest prawie zakazany.
Po inspekcji drg odwiedzilimy 6 dywizj pancern oraz 90 i 4
dywizj piechoty. Genera Grow z 6 dywizji pancernej by niezdrw,
kazaem mu wic na kilka dni przerwa prac i da podowodzi swemu
zastpcy (genera brygady George W. Read jr).
Dwudziestego pierwszego przyjecha do sztabu 3 armii genera
Bradley i przedstawi nam oglny plan przyszych operacji, a
mianowicie: 21 Grupa Armii i amerykaska 9 armia rozpoczynaj
natarcie 23 lutego. Po osigniciu Renu sprbuj zdoby przyczek.
W tym czasie 1 armia osania prawe skrzydo 9 armii, 3 armia za
pozostaje na miejscu przynajmniej teoretycznie. Po dojciu 21
Grupy Armii do rzeki 1 armia rusza swym lewoskrzydowym
korpusem w kierunku Kolonii. Kiedy Kolonia zostanie zablokowana,
lecz niekoniecznie zdobyta, 3 i 5 korpus to jest rodkowy i
prawoskrzydowy korpus 1 armii nacieraj kolejno, podczas gdy 3
armia posuwa si w kierunku Prm na
Koblencj. Ta faza operacji zostaje zakoczona z chwil, gdy armie
sojusznicze opr si o Ren od Kolonii do Koblencji.
W nastpnej fazie 1 armia umacnia si na rzece, 3 armia za
naciera starym korytarzem frankfurckim, rozpoczynajc dziaania z
Saarlautern i bd z Saarguemines, bd z Saarburga zalenie od
okolicznoci.
Zapytaem kategorycznie, czy bd mg uderzy na Koblencj
przed zablokowaniem Kolonii, na co mi odpowiedziano, e jeli okazja
si nadarzy, mog to uczyni.
Dwudziestego drugiego dekorowaem kilka pielgniarek Brzow
Gwiazd, a porucznika Jamesa H. Fieldsa z 4 dywizji pancernej
Medalem Honorowym. Powiedziaem Gaffeyowi, e ycz sobie, aby
porucznika Fieldsa nie wysyano wicej na pierwsz lini,
zaobserwowaem bowiem nieszczsne zjawisko, e kiedykolwiek
onierz otrzyma Medal Honorowy albo nawet tylko Distinguished
Service Cross, na og zaczyna brawurowa i zostaje zabity, a takich
ludzi trzeba zachowa przy yciu dla podtrzymania mnej rasy.
Z jednostki tej pojechaem do Remich, gdzie spotkaem si z
generaem Walkerem i Morrisem. Stwierdziem, e Morris straci swj
park mostowy i dlatego nie przeprawi si i nie opanowa Saarburga; w
pnych godzinach popoudniowych, kiedy si z nim spotkaem, zosta
zatrzymany ogniem broni piechoty z drugiego brzegu. Kazaem mu
natychmiast zbudowa most bez wzgldu na ogie. Genera Walker
uda si do Saarburga, aby w operacj tchn nieco ycia.
8 korpus robi dobre postpy i bya nadzieja, e dotrze do rzeki
Prum dwudziestego trzeciego.
Tego dnia sytuacja w trjkcie bya bardzo nieprzyjemna, a to
dziki Naczelnemu Dowdztwu Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych, a
nie Niemcom. Pomys utworzenia odwodu naczelnego dowdztwa by
bardzo niefortunny, kiedykolwiek bowiem udawao si nam otrzyma
z niego onierzy, musielimy oddawa inn dywizj. I to pomimo e
posiadane przeze mnie trzy dywizje pancerne byy rozmieszczone na
pozycjach wyjciowych do natarcia, a dwie z nich prowadziy ju
walk. Najlepsze, co mogem zro-
bi, to zapewni sobie dalsz czterdziestoomiogodzinn zwok przed
posaniem czego na miejsce 10 dywizji pancernej.
Zatelefonowa Bradley i zawiadomi mnie, e otrzymamy dwie
wiee dywizje piechoty pod warunkiem zluzowania dwch starych i
posania ich na odpoczynek. Poniewa zarwno 80, jak 90 dywizja
potrzeboway odpoczynku, warunek ten nie by trudny do spenienia,
zwaszcza e nie musielimy ich wycofywa z obszaru 3 armii.
Dzie 24 lutego by znamienny z tego wzgldu, e straty nie-
bojowe wynoszce 13 976 ludzi przewyszay w tej operacji, w
Okresie od 29 stycznia do tego dnia, straty bojowe 12 296 ludzi.
Zdarzyo si to w dziejach 3 armii po raz pierwszy, a przyczyn takiej
rnicy nie by wzrost strat niebojowych, lecz wyrany spadek strat
bojowych. Stosunek tych dwch rodzajw strat jest dobrym
wskanikiem sprawnoci dywizji, pod warunkiem, e pamita si, jaka
powinna by normalna wysoko strat niebojowych.
Dwudziestego pitego gociem u siebie na lunchu Middletona,
Walkera i Gaffeya (ktry peni obowizki dowdcy 12 korpusu,
poniewa Eddy by na urlopie zdrowotnym). Zadzwoni rwnie
Bradley i zaprosi si z Allenem na lunch. Napuciem trzech
dowdcw korpusw i generaa Weylanda na Bradleya, aby pozwoli
nam wykorzysta 10 dywizj pancern do zdobycia Trewiru.
Najbardziej wymowny by przy tym Weyland. Jestem pewny, e
Bradley si z nami zgadza, uwaa jednak, e musi wykona rozkaz.
Udao si nam jednak go przekona i wyrazi zgod na kontynuowanie
przez nas natarcia do zmroku dwudziestego szstego, pod warunkiem,
e genera Eisenhower pozwoli mi nazwa 90 dywizj, ktra i tak
faktycznie nie walczya, odwodem, aby rozkazowi stao si zado.
Gdyby nam odmwiono zezwolenia na kontynuowanie natarcia, caa
historia wojny mogaby przybra inny obrt, poniewa zdobycie
Trewiru stanowio jeden z jej punktw zwrotnych.
Otrzymaem rwnie ponown zgod Bradleya na dokonanie prby
przeamania na wschd od rzeki Prm, jeeli nadarzy si taka okazja.
Zarwno Bradley, jak Allen bardzo si cieszyli
 jestem tego pewny, a Allen nawet to stwierdzi e znajduj si
pord ludzi tak gorco pragncych walki.
Kolejno wydarze prowadzcych do zdobycia Trewiru jest
interesujca, poniewa burzy ona normalny pogld na to, jak planuj
generaowie. Pocztkowe natarcie w trjkcie Saara, Mozela rozpocz
20 korpus w celu zaprawienia do walki 94 dywizji. Nastpnie,
dziewitnastego, zadzwoni Walker, ktry mia bardzo dobre poczucie
czasu, i owiadczy, e z pomoc jednej dywizji pancernej bdzie mg,
jak sdzi, oczyci trjkt. Pamitamy, e 10 dywizj pancern
poyczyem sobie i sprawy niele si rozwijay do czasu sforsowania
rzeki pod Saarburgiem. Wtedy dopiero Walkerowi i mnie wpado do
gowy, e przecie nigdy nie zamierzalimy ograniczy si do zdobycia
Saarburga, lecz mielimy wzrok skierowany na Trewir, a wic po
prostu kontynuowalimy dziaania.
Dwudziestego szstego 20 korpus niewiele zdziaa, by bowiem
gwatownie atakowany na wschd od Saary i na pnoc od Zerf przez
niemieck 2 dywizj grsk (dowodzon przez generaa majora
Degena). W tym czasie wygldao na to, e bdziemy musieli
skierowa si na wschd, aby odrzuci t dywizj. 12 korpus natomiast
robi bardzo dobre postpy. 4 dywizja pancerna na jego lewym skrzydle
znajdowaa si nad rzeka Kyll w pobliu Bitburga, a 5 i 76 dywizja
bd ju dotary do rzeki, bd te si do niej zbliay. Wiedzc o tym
wpadem na pomys przesunicia 4 dywizji pancernej na poudnie za 5 i
76 dywizj piechoty i uderzenia na Trewir od pnocy. Genera Gaffey,
ktry tymczasowo dowodzi 12 korpusem, wskazywa na zwizane z
przesuniciem tej dywizji trudnoci z punktu widzenia kwater-
mistrzowskiego i zaproponowa uycie znajdujcej si na prawym
skrzydle 76 dywizji, wzmocnionej batalionem czogw odpoczywajcej
w tym czasie 80 dywizji.
Nauka, jak powinno si z tego wycign, jest nastpujca: dobrzy
generaowie opracowuj plany odpowiednio do sytuacji, a nie staraj
si stworzy sytuacji odpowiadajcych ich planom.
W zwizku z Bitburgiem przypominam sobie pewne bardzo
charakterystyczne dla Niemcw wydarzenie. Do miasta wjechaem od
poudniowej strony, podczas gdy na pnocnym jego kracu toczyy si
jeszcze walki. Nie byo to zbyt daleko Bitburg jest maym miastem.
Pomimo e pociski paday do regularnie, zauwayem picioro
Niemcw trzy kobiety i dwch mczyzn ktrzy pokrywali swj
dom dachem. Nie czekali nawet na lendlease, co z pewnoci miaoby
miejsce w niektrych innych znanych mi krajach.
Dwudziestego sidmego 10 dywizja pancerna posuna si 10
kilometrw na pnoc od Zerf, znajdowaa si wic w pl drogi do
Trewiru. Nieprzyjaciel sprowadzi poprzedniego dnia 2 dywizj grsk,
ale pomyli si co do kierunku natarcia 10 dywizji pancernej.
Prawdopodobnie sdzi, e bdzie ona nacieraa na poudniowy wschd
od Zerf, aby wyj poza lini Zygfryda, przeprowadzi wic
przeciwnatarcie z tego kierunku. Faktycznie 10 dywizja pancerna
skrcia na pnoc w kierunku Pellingen, ale wystawia na uderzenie z
prawej strony swe tyy.
Wieczorem, w myl obietnicy, zadzwoniem do Bradleya, aby mu
donie, e jeszcze nie jestem w Trewirze, lecz znajduj si w
odlegoci 8 kilometrw, i zapyta, czy mog dziaa dalej. Kaza mi
kontynuowa natarcie, dopki nie dostanie od wadz wyszych rozkazu
zatrzymania mnie; doda przy tym, e bdzie si trzyma z dala od
telefonu.
Dwudziestego smego 10 dywizja pancerna wci jeszcze nie bya
w Trewirze, ale powodzio jej si lepiej, poniewa znalaza si w
terenie, w ktrym moga naciera wieloma kolumnami. Do tego czasu
musiaa dziaa w jednej kolumnie, co dla dywizji pancernej zawsze
jest trudne.
Tego dnia moja wizyta u generaa Morrisa wykazaa ponad wszelk
wtpliwo, e na naszych liniach telefonicznych jest podsuch. Przed
wyjazdem Codman telefonicznie dowiedzia si nazwy miasta, w
ktrym mielimy si spotka z generaem Morrisem. Kiedy
dojechalimy do skrzyowania drg w pobliu tego miasta, wyszed
nam naprzeciw andarm i zameldowa, e genera jest w innym
miecie, do ktrego nas zaprowadzi. Podczas na-
szego tam pobytu miasto, ktre byo przewidziane na miejsce naszego
spotkania, zostao silnie ostrzelane zerodkowanym ogniem artylerii
akurat o godzinie, kiedy powinnimy byli tam przebywa.
Sztab 94 dywizji znajdowa si w Saarburgu, ojczystym miecie
Jana lepego, krla Czech i ksicia Luksemburga, ktry zosta zabity w
1346 roku w bitwie pod Crecy. Jego piropusz z trzech pir noszony
jest teraz przez ksicia Walii. Jan lepy by tym, ktry ustanowi
luksemburski Order Czerwonego Lwa i czeski Order Biaego Lwa. Oba
te odznaczenia pniej otrzymaem.
W drodze powrotnej genera Malony zabra mnie do jakiego,
wedug mnie, redniowiecznego zamku. Okazao si, e jest to
nowoczesna winiarnia z bardzo zym winem. Podczas gdy j ogl-
dalimy, tu nad naszymi gowami przelecia pocisk tak blisko, e omal
nas nie trafi.
Sdz, e ten prawie fatalny strza nastroi nas religijnie. W kadym
razie, kiedy odjechalimy stamtd, jeden z moich oficerw z wielk
emfaz rozwodzi si nad swymi bardzo religijnymi przodkami i w
kocu, aby udowodni, jaki to on jest wity, powiedzia:
Bg mi wiadkiem, generale, e moja rodzina od ponad trzech
tysicy lat jest katolicka.
Jak to zapytaem katolicy sprzed Chrystusa?
Tak, panie generale.
Opowiadaem t histori wiele razy i niektrzy ludzie miali si.
1 marca poleciaem do Bastogne, gdzie omwiem z generaem
Middletonem proponowane plany jego nastpnej operacji. Zamierza
on naciera 3 marca 11 dywizj pancern i przebi si przez niemieck
5 dywizj spadochronow do rzeki Kyll. Po osigniciu rzeki miaa si
przez ni przeprawi posuwajca si bezporednio za ni 4 dywizja.
Pozostaa cz jego korpusu dobrze dawaa sobie rad.
Wszystkie jednostki 12 korpusu osigny ju lini rzeki Kyll, a
sama tylko 76 dywizja wzia tysic jecw.
 O godzinie 14.15 zatelefonowa Walker, aby mnie zawiadomi, e
10 dywizja pancerna jest w Trewirze i zdobya nie uszkodzony most na
Mozeli. Zdobycie tego mostu naleao zawdzicza bohaterskiemu
czynowi nieyjcego ju podpukownika J.J. Richardsona. Jadc w
czoowym wozie swego batalionu piechoty zmechanizowanej
zauway nagle przewody poczone z adunkiem wybuchowym po
drugiej stronie mostu. Natychmiast wyskoczy z wozu, pogna pod
silnym ogniem przez most i przeci kable. W ogniowej prbie bitwy
wytapia si najczystsze zoto.
Zadzwoniem do generaw Smitha i Bradleya i zawiadomiem ich,
e Trewir jest nasz. Obaj zdawali si by bardzo zadowoleni.
2 marca omwiem z Walkerem plany zlikwidowania tak zwanego
wystpu Mettalach na poudnie od Saarburga natychmiast po
zluzowaniu zmczonej 94 dywizji przez wypoczt 26 dywizj
piechoty. W trakcie naszej rozmowy wpado mi nagle na myl, e
skuteczniejsz operacj przeprowadzimy forsujc Mozel pod
Sehweich siami 10 dywizji pancernej, wraz z grupa bojow 76 dywizji
piechoty w sile wzmocnionego puku, i posuwajc si na Wittlich.
Walker natychmiast zabra si do opracowania tego planu.
Eddy i ja przeprawilimy si przez rzek Saar pod Echternach i
pojechalimy do Bitburga. Odwiedzilimy tam 76, 5 i 80 dywizje
piechoty oraz 4 dywizj pancern. Nasza podr bya bardzo
interesujca z dwch wzgldw. Po pierwsze wykazaa nam, jak
ogromne trudnoci pokonaa 76 dywizja forsujc lini Zygfryda w tym
miejscu, po drugie za cakowit bezwartociowo staych
umocnie.
Z jednego punktu drogi, ktr pomylnie posuwaa si 76 dywizja,
wida byo pitnacie schronw bojowych, a oprcz tego smocze
zby" (zapory przeciwpancerne) i rowy przeciwczogowe. Pomimo to
ta stosunkowo mao ostrzelana dywizja przesza przez nie.
Zwiedzilimy schron dowdztwa na tym odcinku. Skada si on z
trzypitrowych podziemnych koszar z ubikacjami, natryskami,
szpitalem, pralni, kuchni, magazynami i wszelkimi innymi
urzdzeniami, nie mwic ju o potnej instalacji telefonicznej.
Prdu elektrycznego i ogrzewania dostarczay dwa identyczne silniki
dieslowskie zaopatrzone w generatory. Ale caa warto zaczepna tej
pozycji sprowadzaa si do dwch karabinw maszynowych i jednego
60-milimetrowego modzierza, umieszczonych w stalowych kopuach
podnoszonych i opuszczanych za pomoc hydraulicznych dwigw.
Osobliwo modzierza polegaa na tym, e by on zdalnie kierowany.
I jak we wszystkich innych wypadkach, ten specjalny schron zosta
zdobyty jednym adunkiem dynamitu przyoonym do tylnych drzwi.
Na kopuach gruboci 10 cali znalelimy lady naszych 90-
milimetrowych pociskw, ktre wystrzelone z odlegoci 200 jardw,
po prostu si odbiy.
Pacyfistom dobrze by zrobio obejrzenie sobie linii Zygfryda i linii
Maginota; nie powinni jednak przy tym zapomina, e obie zostay
sforsowane, e Troja pada, e mury Hadrianu legy w gruzach, e
wielki mur chiski na nic si zda i e z tych samych powodw potne
obszary rzekomo chronicych nas mrz rwnie mog by pokonane
przez zdecydowanego i pomysowego przeciwnika. Na wojnie jedyn
niezawodn obron jest natarcie, a jego skuteczno zaley od stopnia
wojowniczoci tych, ktrzy ni kieruj.
3 marca Gay osobicie zawiz dowdcy 10 dywizji pancernej
rozkaz przekroczenia Mozeli, zdobycia wsplnie z grup bojowa 76
dywizji przeprawy na rzece Kyll i posuwania si na wschd,
rwnolegle do Mozeli. Pozostae jednostki 20 korpusu miay oczy-
szcza obszary tyowe. 5 dywizja 12 korpusu zdobya przyczek po
drugiej stronie rzeki Kyll, aby umoliwi wydostanie si na woln
przestrze 4 dywizji pancernej. W 8 korpusie 11 dywizja opnia swe
natarcie poprzez ugrupowanie 4 dywizji piechoty o sze godzin i
natrafia na powany opr.
Genera Bradley by zdania, e 3 armia zanadto si rozcigna i nie
bdzie w stanie wykona, jak to nazwa, uderzenia z wczonym
silnikiem" na Koblencj. By przekonany, e przy tej sieci drg nie da
si przeprowadzi akcji siami wikszymi ni dwch dywizji i e akcje
takie wanie s w toku, a mianowicie: 8 korpus dziaa siami 11 i 90
dywizji; 12 korpus 4 dywizji pancernej i 5 dywizji; 20 korpus 10
dywizji pancernej i czci
76 dywizji. 65 dywizja doczya do 3 armii w rejonie 20 korpusu, a 26
dywizja zluzowaa 94 dywizj.
Tego dnia, 4 marca, 9 armia i 1 armia znalazy si na linii Renu. W
cigu trzydziestu poprzednich dni liczba wzitych przez 3 armi
jecw wynosia przecitnie tysic dziennie, a oglna ich liczba od
chwili rozpoczcia operacji 29 stycznia przewyszaa ogln liczb
strat bojowych poniesionych przez 3 armi w tym samym okresie.
5 dywizja piechoty 12 korpusu zdobya przyczek po drugiej
stronie rzeki Kyll, a 10 dywizja pancerna 20 korpusu sforsowaa t
rzek dalej na poudnie i posuwaa si w kierunku wschodnim na
pnoc od Mozeli.
5 marca 4 dywizja pancerna 12 korpusu rozpocza swe natarcie
przeamujce ku Renowi, posuna si o 16 kilometrw i pomimo
deszczu i bota dotara w poblie miasta Daun.
6 marca o godzinie 10.00 zatelefonowaem do Bradleya i po raz
pierwszy mu powiedziaem, e 12 korpus znajduje si w drodze do
Renu. Nalegaem, aby prawe skrzydo 1 armii otrzymao rozkaz
uderzenia naprzd, tak by nie opniao lewego skrzyda 87 dywizji na
lewym skrzydle 3 armii.
Tego samego dnia 4 dywizja pancerna natkna si na jednego z
generaw niemieckiego 53 korpusu (dowodzonego przez generaa Kau
von Rothkircha i generaa porucznika Botscha) i wzia go do niewoli.
8 korpus na naszym pnocnym skrzydle przerzuci przez rzek
Kyll trzy mosty: jeden dla 4 dywizji piechoty, jeden dla 11 dywizji
pancernej i jeden dla 90 dywizji.
Nasz front odwiedzi ksi Feliks Luksemburski. Towarzyszy mu
genera Gay. Ksi Feliks wizytowa 10 dywizj pancern i zwiedzi
Trewir. Z podry tej genera Gay wywnioskowa, e rejon na pnoc
od Renu w strefie 3 armii jest prawie cakowicie oczyszczony i e
powinnimy opracowa plany natarcia przez Palatynat w kierunku
poudniowo-wschodnim. Zaleca on, aby przerwa natarcie 10 dywizji
pancernej, poniewa i tak zostanie ona w kocu wyklinowana wskutek
cigego natarcia 12 korpusu;
genera Gay sdzi, e dywizj t mona z wikszym poytkiem
wykorzysta w innym miejscu.
7 marca o godzinie 17.00 4 dywizja pancerna dotara do Renu. 11
dywizja pancerna, ktra tego dnia walczya lepiej, dotara w poblie
miejscowoci Kyllberg. 10 dywizja pancerna otrzymaa rozkaz
przerwania natarcia.
Tego dnia przeszlimy si po obozie jenieckim i sfotografowalimy
dwustutysicznego jeca niemieckiego. Fotografie posialimy do
oddziau informacji i propagandy 12 Grupy Armii, ktry odmwi
publikowania jej z tego wzgldu, e onierz by oznaczony numerem
dwustutysicznym, co go wedug ich mniemania upokarzao, a to
byo sprzeczne z konwencj genewsk.
smego na rozkaz z gry musielimy odda 6 dywizje pancern 6
Grupie Armii.
Odbya si konferencja w sztabie z udziaem wszystkich nalecych
do niego oficerw, cznie z generaem Weylandem. Konferencja miaa
na celu ustalenie przyszego planu dziaa 3 armii i 19 zgrupowania
lotnictwa taktycznego. Przyjty tam i pniej realizowany plan by
nastpujcy: natarcie dwoma korpusami z zadaniem uchwycenia
przyczkw na Renie w pobliu Moguncji, Oppenheimu i Worms; 20
korpus w skadzie: 94, 26 i 80 dywizje piechoty oraz 10 dywizja
pancerna, wzmocniony pniej 65 dywizj piechoty i 12 dywizj
pancern, naciera z rejonu Trewir, Saarburg w kierunku Kaiserslautern;
12 korpus w skadzie: 4 dywizja pancerna, 5, 76, 90 i 89 dywizje
piechoty (ta ostatnia generaa majora T.D. Finleya), naciera na poudnie
przez Mozel na poudniowy wschd od Mayen, kierujc si
pocztkowo na Bingen i Bad Kreuznach, z zadaniem uniemoliwienia
nieprzyjacielowi ponownego przeprawienia si przez Ren oraz
zdobycia dla nas przeprawy gdzie midzy Moguncj a Worms; 8
korpus siami 87 i 4 dywizji piechoty oraz 11 dywizji pancernej nadal
oczyszcza obszar na pnoc od Mozeli i na zachd od Renu, z tym i
wyranie zaznaczono, e gdyby mg zdoby przepraw przez Ren. to
powinien moliwo tak wykorzysta.
Bradley owiadczy, e wolaby, abymy nie nacierali po drugiej
stronie Mozeli, chyba e zdobdziemy nietknity most.
 1 armia, jak si zdaje, dawaa sobie bardzo dobrze rad na
przyczku pod Remagen. Bylimy z tego bardzo zadowoleni, ale
troch im zazdrocilimy.
Dziewitego generaowie: Bradley, Hodges, Doolittle, Simpson, ja i
kilku innych, zebralimy si na uroczysto wrczenia nam francuskiej
Legii Honorowej II klasy oraz Krzya Wojennego z palm. Przed
uroczystoci zaatwiem z Bradleyem spraw przesunicia granicy 3
armii na poudnie, tak e otrzymalimy Saarlautern jako miejsce
forsowania rzeki Saary. Telefonicznie wydaem Gayowi rozkaz, aby 80
dywizja doczya do 20 korpusu, a 90 dywizja do 12 korpusu.
Wszyscy bylimy zdania, i niezmiernie wane jest tak silne
zaangaowanie 1 i 3 armii w walkach, aby plan Montgomery'ego
wykorzystania wikszoci dywizji brytyjskich i amerykaskich
na zachodnim froncie pod jego dowdztwem w natarciu na rwninach
Zagbia Ruhry nie doszed do skutku i aby armie te nie zostay
wystrychnite na dudka.
Troch si mwio na temat skoordynowania planw natarcia 3 i 7
armii, poniewa jednak 7 armia nie moga ruszy przed pitnastym,
postanowiem naciera, gdy tylko bd mg, uwaaem bowiem, e
czas by cenniejszy ni koordynacja. Prawd powiedziawszy, moim
zdaniem, koordynacja jest sowem naduywanym, a zrealizowanie jej
w praktyce jest trudne.
10 i 11 marca miny spokojnie, kady bowiem przygotowywa si
do nastpnej operacji. Wykorzystalimy ten czas na odpraw
dowdcw korpusw. Na szczcie na zebraniu obecny by rwnie
genera Patch, dowdca 7 armii, tak wic kady zosta poinformowany
o majcych nastpi wydarzeniach. Patch zgodzi si, aby Valker (mj
poudniowy korpus) uzgodni dziaania z Haislipem, dowdc jego
pnocnego korpusu. Z Patchem zawsze dobrze si wsppracowao.
Tego dnia otrzymaem komplet srebra stoowego dla 3 armii.
Zamwiem go za porednictwem generaa Littlejohna* i zapaciem z
wasnej kieszeni.
* Genera major Robert M. Lattlejohn, szef suby kwatermistrzowskiej generaa
Eisenhowera.
 Walker nie zdoa ruszy z miejsca dwunastego, obieca jednak
rozpocz natarcie trzynastego o godzinie 3.00. 12 korpus by gotw
rozpocz natarcie zaraz po pnocy.
Littlejohn i ja spdzilimy dugi czas na omawianiu i ogldaniu
mundurw. Doszlimy w kocu do wniosku, e najlepsze
umundurowanie polowe powinno si skada z dobrze wykonanych
butw, ze skry odwrconej wewntrzn stron na wierzch, z grubych
wenianych spodni, ktrych szeroko u dou nie powinna przekracza
18 cali, z wenianej koszuli i hemu lub czapki pod hem. Zim
umundurowanie to powinien uzupenia nieprzemakalny paszcz z
podpink i rkawiczki. Koszula i spodnie stanowi najuyteczniejsze,
najbardziej wojskowe i najlepiej si prezentujce, wyekwipowanie
naszych onierzy; dajc im koszule z materiau podwjnej gruboci i
grube solidne spodnie, uzyskamy prosty, lecz efektowny mundur, ktry
si tak atwo nie defasonuje.
Przyszed do mnie z wasnej inicjatywy pewien genera usunity ze
stanowiska i prbowa si tumaczy, dlaczego si na nie nadaje.
Zaproponowaem mu nisze stanowisko w innej dywizji, owiadczy
jednak, e musi mie czterdzieci osiem godzin na zastanowienie si.
Wprawdzie nic mu nie powiedziaem, ale uwaaem, e czowiek, ktry
nie moe si zdecydowa w czasie krtszym ni czterdzieci osiem
godzin, nie nadaje si na dowdc na wojnie.
Tak zakoczyy si dziaania, ktre prawdopodobnie otrzymaj w
historii nazw dziaa w grach Eifel. Byy to dugie i uciliwe walki
poczone z forsowaniem wielu rzek, z bardzo z pogod i z du doz
szczcia.
Na dzie 12 marca bilans strat przedstawia si nastpujco:

3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 18 529 Zabitych 116 000
Rannych 87 586 Rannych 321 800
Zaginionych 15 328 Jecw 216 500
Razem: 121 423 Razem: 654 300
Straty niebojowe 93 801
Ogem: 215 224
Minus straty na
29 stycznia 172 903
Koszt dziaa
w grach Eifel 42 271
Sprzt:
3 armia Nieprzyjaciel
Czogi lekkie 284 Czogi rednie 1369
Czogi rednie 837 Czogi Pantera"
i Tygrys" 805
Dziaa 158 Dziaa 2811
 Rozdzia 6

Zdobycie Koblencji
i operacje w Palatynacie

13 marca do 21 marca 1945 roku

Wielu ludzi, nie wyczajc Niemcw, uwaao kampani 3 armii w
Palatynacie za jedn z najwspanialszych operacji w caej wojnie.
W cigu dziesiciu dni dwanacie jej dywizji, przerzuconych przez
Mozel na poudnie, wzajemnie si przecigajc, pdzio poprzez tyy
wojsk niemieckich, ktre dalej na poudnie jeszcze si przeciwstawiay
amerykaskiej 7 armii na linii Zygfryda, okryy lub zniszczyy dwie
niemieckie armie, wziy ponad 60 000 jecw i opanoway 10 000 mil
kwadratowych terenu przy minimalnych stratach wasnych.
22 marca osiem dywizji gotowych do uderzenia stao na Renie, na
poudnie od Koblencji. Cztery dywizje pancerne, za ktrymi szy
wspierajce jednostki piechoty, runy przez gry Hunsbrck
niemoliwe do przebycia dla czogw". Niemcy byli oszoomieni,
zaskoczeni, bezradni. Nieprzyjaciel sta si zbit masa mczyzn, kobiet
i dzieci, midzy ktrymi rozsiani byli zatwardziali nazici. Wojn
wygrano na zachd od Renu, tak jak to przepowiada genera Patton
prawie rok wczeniej. 3 armia bya w
stanie przekroczy Ren pod Moguncj, Worms i Oppenheimem (patrz
szkic s. 248249).
6 Grupa Armii kontynuowaa swe natarcie do Renu; nieprzy-
jaciel cofa si przed ni na pnocnym skrzydle, lecz na linii Zygfryda
stawia zacieky opr.
Na innych frontach: Panay skapitulowao przed MacArthurem,
Mandalay w Birmie wci si jeszcze trzymao, a walki we Woszech
toczyy si powoli.
Siy powietrzne nadal bombardoway Niemcy, koncentrujc swe
silne naloty na Berlinie.

P.D.H.
 POCZTEK KOCA

Natarcie 20 korpusu rozpoczo si w wyznaczonym czasie, 13

marca, nie posuwao si jednak szybko, a to na skutek tego, e zarwno
94, jak 26 dywizja walczyy w wyjtkowo trudnym terenie. 12 korpus
gotw by do natarcia w pobliu miejscowoci Treis o godzinie 2.00
nad ranem 14 marca. 12 korpus, nacierajc siami 5 dywizji piechoty na
prawym skrzydle, a 90 dywizji na lewym, zbudowa do poudnia cztery
mosty przez Mozel i do koca dnia jego czternacie batalionw
znalazo si na poudniowym brzegu rzeki. Mielimy tutaj wyjtkowe
szczcie albo opiekowaa si nami Opatrzno, gdy dwunastego po
poudniu naprzeciw miejsca naszej przeprawy znajdowaa si co
najmniej poowa niemieckiej 2 dywizji grskiej, widocznie jednak
zostaa wprowadzona w bd natarciem 20 korpusu i udaa si tam, aby
je odeprze, co pozwolio 12 korpusowi przeprawi si waciwie bez
adnego oporu. Stanowi to najlepszy dowd, jak bardzo podane jest
ustalenie rnych terminw natarcia.
Pojechaem przez Wasservillig do Trewiru. T sam drog
maszeroway niegdy z Luksemburga na Trewir rzymskie legiony.
Czuo si prawie ostry zapach potu i widziao nisko opadajc chmur
kurzu tam, gdzie ci pospni wojownicy szli do bitwy. Pomnikiem ich
wielkich czynw bya najmniej zniszczona w Trewirze budowla, a
mianowicie brama rzymskiego amfiteatru. Pozostaa cz centrum
miasta oraz wszelkie mosty, z wyjtkiem tego, ktry zdobylimy w nie
uszkodzonym stanie, ulega do
powanemu zniszczeniu. Odwiedziem 10 dywizj pancern oraz 80,
94 i 26 dywizje piechoty. Niepokoiem si w tym czasie, aby 7 armia,
ktra rozpocza natarcie 15 marca rano, nie dotara do Moguncji
przede mn. Moja wiara w siebie bardzo by si umocnia, gdybym
umia odczyta przyszo.
Pitnastego poleciaem do Mayen, gdzie widziaem si z generaem
Eddym z 12 korpusu i z generaem Middletonem z 8 korpusu. Kiedy
powiedziaem Middletonowi, e bd musia zabra mu wszystko
oprcz 87 dywizji, w zamian za co dam mu moliwie najszybciej 76
dywizj, absolutnie nie protestowa, wysun natomiast wspania
propozycj natychmiastowego zdobycia Koblencji siami 87 dywizji.
By on jednym z dowdcw korpusw, z ktrymi najatwiej si
wsppracowao, a rwnoczenie jednym z najlepszych.
Pozostae jednostki armii nic specjalnego nie zdziaay, tylko na
froncie 80 i 94 dywizji piechoty posunlimy si okoo 6 mil.
Lecc z powrotem do sztabu zboczylimy z drogi, chciaem
bowiem zrobi zdjcia w Vianden i Clairvaux. W obu s pikne zamki
rnego typu: jeden jest warowni pooon nad rzeka, drugi
warowni na skale.
Szesnastego o godzinie 11.00 Bradley przekaza mi telefonicznie,
e genera Eisenhower znajduje si w samolocie prawdopodobnie nad
moim miastem, poniewa nie mg wyldowa u niego. Pospieszyem
na lotnisko, gdzie powitaem go par minut po drugiej. Eisenhowerowi
towarzyszy genera Smith. Natychmiast udalimy si do pokoju z
mapami. Obaj byli rozentuzjazmowani i niezwykle uprzejmi. Smith
owiadczy, e po sukcesie, jaki odniosem z 10 dywizj pancern,
mog sobie wypoyczy kad potrzebn mi dywizj. Po poudniu
wystawilimy oddzia honorowy dla Smitha i wydaje mi si, e by to
pierwszy w jego yciu.
Pniej genera Eisenhower i ja pojechalimy w dwch jeepach do
Trewiru, aby odwiedzi stanowisko dowodzenia grupy bojowej A" z
10 dywizji pancernej. Spotkalimy si tam z generaem Morrisem i
zastpc dowdcy dywizji, generaem Piburnem. Oddziay 10 dywizji
pancernej i 90 dywizji dotary do rzeki Nahe i zdobyy mosty. 11
dywizja pancerna doczya do 12
korpusu i zerodkowaa si w pobliu miejscowoci Boullay,
przygotowujc si do przeprawy przez rzek w lad za 89 dywizj. 87
dywizja przeprawia si przez Mozel na pnocny wschd od 90
dywizji i dotara do przedmie Koblencji, podczas gdy 28 dywizja,
czasowo wypoyczona mi przez 1 armi, doczya do 8 korpusu i
przeja front nad rzek na poudnie od 1 armii do Koblencji wycznie.
Genera Eisenhower powiedzia Smithowi, aby kaza 12 dywizj
pancern 7 armii przekaza 3 armii i wczy do 20 korpusu, ktry
wyrusza 17 marca rano.
Siedemnastego genera Eisenhower by obecny na porannej
odprawie i usyszelimy od niego wiele uprzejmoci. Owiadczy, e
my, jako weterani walk, sami nie zdajemy sobie sprawy z naszej
wielkoci i e nie jestemy do butni, moemy by jednak pewni, i
inni zdaj sobie spraw, jak dobrze walcz Amerykanie. Jako przykad
przytoczy, e gazety piszc o nieprzyjacielu walczcym na froncie 4
dywizji pancernej podaway, i siy niemieckie byy tam sabe,
zapomniay natomiast uzna zasugi 4 dywizji pancernej, jeli chodzi o
szybko manewru, dziki ktrej uniemoliwiono ucieczk duej liczby
Niemcw.
Polecielimy do Luneville, do generaw Patcha i Deversa. Wyoni
si pomys, abym zajmowa z Patchem wsplne stanowisko
dowodzenia, wyjanilimy jednak, e mamy doskona czno
telefoniczn, poza tym za zainteresowania nasze id w dwch rnych
kierunkach, wobec czego sprawa ta upada.
Po powrocie do Luksemburga przeprowadziem konferencj
prasow, na ktrej przedstawiem sprawy poruszone przez generaa
Eisenhowera. Owiadczyem rwnie, e trzy dywizje piechoty
morskiej walczce na Pacyfiku otrzymay wiele sw uznania, kiedy
doniosy o swych straszliwych stratach, podczas gdy dwanacie lub
trzynacie dywizji naszej armii nie otrzymao ani jednego sowa
pochway, poniewa my nie ponielimy straszliwych strat. Poprosiem
dziennikarzy, aby gazety to sprostoway, nastpnie daem im
zestawienie strat (list faktycznych strat amerykaskich porwnanych z
przypuszczalnymi stratami niemieckimi) 3 armii i kazaem je
opublikowa.
Kto zada pytanie, jak spisuj si nasze czogi w walce z
czogami niemieckimi. Odpowiedziaem, e jak dotychczas na kady
nasz czog stracony w walce przypadaj dwa niemieckie. Ponadto
stwierdziem, e cay nasz ekwipunek, umundurowanie itd. przewysza
wszystko, co maj alianci lub Niemcy.
Po przemyleniu sw krytyki, ktre w wyniku dyskusji z ko-
respondentami wojennymi pady pod adresem naszych czogw,
napisaem list do generaa Handy'ego i potwierdziem to, co mwiem
korespondentom. List ten uzyska szeroki rozgos i w ogromnej mierze
przyczyni si do przerwania idiotycznej krytyki, ktra nie tylko bya
nieprawdziwa, lecz take wpywaa ujemnie na morale naszych
onierzy*.
O godzinie 18.00 zatelefonowa Walker z prob o usunicie ze
stanowiska jednego z jego dowdcw dywizji. Powiedziaem, e jeli
znajdzie na jego miejsce lepszego, moe to uczyni. Ale

* Rozpowszechniane w caej Ameryce plotki o tym, e nasze czogi s gorsze od

niemieckich, dotary w kocu do onierzy na froncie i wywoay wrd nich
pewne obawy.
Jeli wemiemy dwa poszczeglne czogi i zaczniemy porwnywa je punkt po
punkcie dziao, prdko pocztkow pocisku, pancerz ochronny itd. to,
by moe, znajdziemy jaki cie przewagi w czogach niemieckich nad naszymi,
przy porwnaniu ich najciszych typw z naszymi w owym czasie. Gdyby
takie dwa czogi spotkay si na drodze wiejskiej i miay stoczy walk, to nawet
przy rwnorzdnoci wszystkich warunkw czog amerykaski prawdopodobnie
ulegby. Ale nie taka bya koncepcja generaa Pattona uycia czogw w walce.
Nigdy nie myla on o uyciu ich w pojedynku czogowym; stosownie do jego
koncepcji zadaniem ich byo przedrze si przez linie nieprzyjacielskie, by
potem w szaleczym tempie rzuci si na jego tyy. Genera Patton, zdajc sobie
spraw, jak bardzo tego rodzaju pogoski mog wpyn na morale wojsk, stara
si je zdyskredytowa, zanim spowoduj ujemne skutki. Genera zna si
prawdopodobnie na czogach rwnie dobrze jak kady inny amerykaski
onierz. Od chwili wprowadzenia ich podczas pierwszej wojny wiatowej
intensywnie je bada. Wskazywa na korzy, jak daje ruchliwo czogw, na
ich bezawaryjne funkcjonowanie, na wie z napdem, stabilizator yroskopowy
oraz na ich dane oglne. We wszystkim tym growalimy nad nieprzyjacielem.
Wskazywa, z pomoc czego i jak daleko zaszlimy w porwnaniu z tym, dokd
cofn si nieprzyjaciel i co odda.
Wyniki mwiy same za siebie. Wiara generaa Pattona w amerykaskiego
onierza w poczeniu z przedsibiorczoci, brawur i umiejtnoci walczenia
amerykaskiego czogisty, w ogromnej mierze przyczynia si do pooenia
kresu szkodliwym pogoskom, ktre mogy osabi nie tylko ducha bojowego
onierzy na froncie, lecz rwnie morale robotnikw w kraju, ktrzy tak usilnie
starali si wyprodukowa najlepszy sprzt.
lepszego nie znalaz. Potem zadzwoniem do Eddy'ego i zrobiem mu
piekieln awantur, poniewa 11 dywizja pancerna w ogle si nie
posuwaa. Chcc jednak poprawi wraenie dnia poczyem si z
Middletonem, aby mu powiedzie, e przynajmniej nad nim nie wisi
przeklestwo, i powinszowa mu wielkiego osignicia, jakim byo
zdobycie Koblencji.
Dzie 18 marca by nijaki ani dobry, ani zy. 4 dywizja pancerna
zostaa zatrzymana przez zoliwy kontratak dwch pukw
grenadierw 2 dywizji pancernej (dowodzonej przez generaa
porucznika von Lttwitza i generaa majora von Laucherta). Pozostae
jednostki 8, 12 i 20 korpusu spisyway si dobrze, ale nie wietnie.
Dziewitnastego sytuacja znacznie si poprawia. 8 korpus
zakoczy oczyszczanie Koblencji. 4 dywizja pancerna 12 korpusu
znajdowaa si w odlegoci 6 mil od Worms i 10 mil od Moguncji, 90
i 5 dywizja piechoty przeprawiy si przez rzek Nahe. Cze 11
dywizji pancernej bya w Neisenheim i nawizaa kontakt z 12 dywizj
pancerna 20 korpusu znajdujca si w Lauterecken, 10 dywizja
pancerna i cz 12 dywizji pancernej stay w odlegoci okoo 12 mil
od Kaiserslautern, a 80 i 94 dywizje tu za nimi.
Uwaaem wtedy, e gdyby wojna zakoczya si w tym mo-
mencie, dowodzone przeze mnie wojska miayby za sob naj-
wspanialsz i najpomylniejsza w dziejach kampani. Jeszcze teraz
jestem tego zdania.
Po poudniu przybyli do mnie Hodges i Bradley. Sprawy
przedstawiay si pospnie, gdybymy bowiem nie zdobyli przeprawy
na Renie, prawdopodobnie musielibymy odda dziesi dywizji 9
armii, podporzdkowanej Montgomery'emu, i przej do obrony.
Gdyby natomiast udao si nam przeby rzek przed rozpoczciem
natarcia przez Brytyjczykw, moglibymy kontynuowa marsz.
Hodges i ja postanowilimy, e on przeprawi si pod Remagen, ja za
w pobliu Moguncji i e pierwszy kontakt nawiemy w Giessen. Std
on posuwaby si autostrad i drogami na zachd, ja za drogami na
wschd przez Kassel i Hanau.
20 marca dziaania rozwijay si szczeglnie dobrze. W 12
korpusie zgrupowanie taktyczne 90 dywizji podchodzio do Renu
na poudnie od Moguncji, odcinajc Niemcom wszystkie drogi od-
wrotu do tego miejsca. Grupa bojowa A" 4 dywizji pancernej
(dowodzona przez pukownika H.A. Searsa) znajdowaa si w
odlegoci 9 mil na pnocny wschd od Kaiserslautern, podczas gdy
grupa bojowa B" (dowodzona przez pukownika C.W. Abramsa) z tej
samej dywizji obchodzia miasto, pozostawiajc zajcie go 80 dywizji.
Zaatwiem z Patchem spraw nowej linii rozgraniczenia; miaa
teraz dochodzi do Renu na poudnie od Worms, tak e Kaiserslautern
pozostawao dla 7 armii, kiedykolwiek by tam dotara. Powiedziaem
Patchowi, e po dojciu do Kaiserslautern mam zamiar skierowa
przynajmniej jedn dywizj pancern i jedn dywizj piechoty na
poudnie w celu nawizania kontaktu z jego 6 korpusem (dowdca
genera major E. H. Brooks), aby w ten sposb cakowicie okry
pozostaych tam Niemcw, i natychmiast po dokonaniu tego opuszcz
ten rejon.
Dziewitnastego nasze oglne straty bojowe i niebojowe
wynosiy 800 onierzy, podczas gdy do niewoli wzilimy okoo
12 000 Niemcw, nie liczc tych, ktrych zabilimy.
mieszne byy wtedy, a jeszcze mieszniejsze wydaj si teraz,
kiedy je wspominam, trudnoci, jakie musiaem pokonywa dla
uzyskania zezwolenia na zdobycie Trewiru oraz na rzucenie 4 dywizji
pancernej w kierunku Renu. A prawd powiedziawszy, musiaem uy
pewnych kruczkw, aby mi zezwolono na przekroczenie Mozeli i
posuwanie si na poudnie*.
Podczas mojej rozmowy z Patchem rzuci on artobliwie

* Zgodnie z yczeniami generaa Bradleya, aby nie rozpoczyna operacji w

Palatynacie, dopki 3 armia nie zdobdzie nie uszkodzonego mostu na Mozeli,
12 korpus rzuci na rzek oddziay rozpoznawcze w celu zdobycia takiego
mostu. Czoowe oddziay dotary w poblie miejscowoci Treis, gdzie sta
jeszcze jeden z mostw. Natychmiast poday przez radio wiadomo: ,,Most pod
Treis nie uszkodzony. Wykonujemy dalej zadanie". Wiadomo t przekazano z
dywizji do korpusu, z korpusu do armii i z armii do grupy armii. Operacja si
rozpocza; oddziay ruszyy w kierunku Mozeli. Bya to ostatnia wiadomo z
wozu, ktry j nada. Kiedy bowiem wjecha on na most, ten wylecia w
powietrze wraz z wozem i jego zaog. Gdy dowiedzielimy si, e mostu ju
nie ma, na zatrzymanie natarcia byo za pno. Zbudowanie wasnych
prowizorycznych mostw nie zabrao duo czasu i wojna potoczya si dalej, 3
armia przekroczya Mozel po raz czwarty.
George, zapomniaem panu powiedzie, e jest pan ostatnim
czowiekiem, ktry dotar do Renu". Pozwoli pan sobie powinszowa
odciem si e pan jest pierwszym, ktry znad niego odchodzi".
Miaem na myli to, e kiedy jego 6 korpus pod dowdztwem generaa
majora E.H. Brooksa dotar do Renu, kazano mu si wycofa.
21 marca dziaania w Palatynacie praktycznie byy zakoczone. 90
dywizja 12 korpusu dotara do Moguncji i dwa jej puki atakoway
miasto. 4 dywizja pancerna znajdowaa si w Worms, a 11 dywizja
pancerna na poudnie od tego miasta. 12 dywizja pancerna 20 korpusu
podchodzia do Mannerheimu, a 10 dywizja pancerna skrcia z
Neustadt w kierunku Landau. 80 dywizja oczycia Kaiserslautern, a 94
i 26 dywizje te si tu zbliay, pomimo pewnego zamieszania,
spowodowanego przez 6 dywizj pancern 7 armii, ktra przecia
kierunek marszu 26 dywizji.
W Simmeren odbyem narad z Eddym. Byo zupenie wyrane, e
Niemcy sdz, i bdziemy przeprawiali si pod Moguncj i
pozostawili w miecie dwa puki z zadaniem bronienia go do upadego.
Zdecydowalimy si wic postawi nad rzek pod Moguncj zason
dymn i w ten sposb stworzy wraenie, i przeprawiamy si wanie
tutaj, a przeby rzek pod Oppenheimem. Byo to bardzo dogodne do
przeprawy miejsce, poniewa na naszym brzegu znajdowa si port, do
ktrego mona byo doj przez miasto nie bdc widzianym ani z
jednej, ani z drugiej strony rzeki. W porcie tym moglimy
niepostrzeeni przez nieprzyjaciela spuci na wod barki desantowe i
spokojnie wypyn na rzek. Eddy wybra to miejsce ju przed wielu
miesicami.
Wydaje mi si jednak, e dopuciem si ogromnego bdu nie
przeprawiajc si przez rzek na pnoc od miejsca, gdzie Men wpada
do Renu, to jest na pnoc od Moguncji. Nie uczyniem tego z obawy,
e zostan zatrzymany na wyynie, na pnoc od zbiegu tych rzek.
Gdybym to by jednak uczyni, uniknlibymy forsowania Menu pod
Frankfurtem i przy jego ujciu. By to jeden z tych rzadkich wypadkw,
kiedy zdawao si, i dobrze si asekurujemy, a co w efekcie okazao
si asekuracj a nazbyt dobr.
 W kadym razie postanowilimy przekroczy Ren w nocy na 22
marca, przerzucajc 5 dywizj piechoty. Poddaem Eddy'emu plan,
ktry mg by bardzo oryginalny, a mianowicie, aby uy w tej
operacji jakie dwiecie samolotw L-4, z ktrych kady zabieraby na
drug stron rzeki co p godziny jednego strzelca. W ten sposb co
p godziny przerzucalibymy tam dwustu ludzi. Na pomys ten wpad
genera E.T. Williams, szef artylerii armii. Pomys by doskonay*.
Po zaatwieniu spraw z Eddym polecielimy do Moguncji na
spotkanie z generaem Middletonem z 8 korpusu. Omwilimy spraw
forsowania przez niego gardzieli Renu w pobliu miejscowoci
Boppard lub Lorch. Mia on pocztkowo posuwa si na Mastatten,
ktre stanowio dobry wze drogowy, i dalimy mu do wyboru bd
skierowa si na pnocny wschd na Limburg, bd te na poudnie,
aby mg ze wschodniego brzegu uatwi przepraw pod Moguncj.
Sprawa otrzymania sprztu mostowego dla tych przepraw przez
rzeki bya niezmiernie trudna. Trudnoci zostay pokonane tylko dziki
nadludzkim wysikom generaa Conklina, szefa wojsk inynieryjnych
armii, oraz oddziau marynarki, ktry z nami wsppracowa**.
W tym czasie ostro stana na porzdku dziennym sprawa racji
ywnociowych. Podjlimy kroki, aby oszczdza, gdzie si tylko
dao.
21 marca dziaania w Palatynacie dobiegy koca. Sdz, e przed
zakoczeniem relacji o nich, naley jeszcze wskaza, e natarcie nasze
przez Ren pod Oppenheimem prowadzilimy bez zatrzymywania si,
to jest po prostu zmienilimy kierunek posuwania si 5 i 90 dywizji z
poudnia na wschd, kontynuujc marsz
* Zgromadzone lekkie samoloty Cub zostay przezwane zgrupowaniem lotnictwa
transportowego 3 armii. W wytworzonej sytuacji genera Patton chcia mie po
drugiej stronie rzeki moliwie najwicej ludzi w moliwie najkrtszym czasie.
Sdzi on wtedy jeszcze, e sia polega na jak najwikszej liczebnoci wojsk.
** Oddzia marynarki (N-2), w ktrego skad wchodzio dwanacie szturmowych
barek desantowych (LCVP) z zaogami, by przydzielony do 3 armii. Oddzia ten
prowadzi w Toul specjalne wiczenia w forsowaniu Renu i przyby na czas, aby
przystpi do dziaa 23 marca o godzinie 7.30. Oddzia ten niezwykle
przyspieszy przepraw.
na poudnie pozostaymi siami dwch korpusw. Zmylio to
Niemcw, tak e nie sdzili oni, i powanie mylimy o przeprawieniu
si przez Ren. Uwaaem, e najlepszym sposobem dostania si na
drug stron rzeki jest miay wypad. Uderzenie to zostao wietnie
zaplanowane przez generaa Eddy'ego i znakomicie przeprowadzone
przez generaa Irwina. Straty na dzie 21 marca:
3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 19 281 Zabitych 128 800
Rannych 91 081 Rannych 337 800
Zaginionych 15 556 Jecw 282 900*
Razem: 125 918 Razem: 744 000
Straty niebojowe 96 593
Ogem: 222 511
Minus straty
na 13 marca 216 106
Koszt dziaa
w Palatynacie 6 405
23 marca wydaem Rozkaz Oglny nr 70 obejmujcy operacje w
okresie od 29 stycznia do 22 marca. Ze wzgldu na to, i zawiera on
moje pogldy na dziaania w Palatynacie, zamieszczam go tutaj.
Rozkaz Oglny nr 70
23 marca 1945 roku
DO OFICERW, PODOFICERW I SZEREGOWCW 3 ARMII
ORAZ
DO NASZYCH TOWARZYSZY Z 19 ZGRUPOWANIA LOTNICTWA
TAKTYCZNEGO

W okresie od 29 stycznia do 22 marca 1945 roku wydarlicie nieprzyjacielowi

6484 mile kwadratowe terenu. Zdobylicie 3072 miasta,

* Poniewa na 13 marca liczba jecw wojennych wynosia 220 000, podczas

dziaa w Palatynacie wzilimy ich 62 900.
 miasteczka i wsie, midzy innymi: Trewir, Koblencj, Bingen, Worms,
Moguncj, Kaiserslautem i Ludwigshafen.
Wzilicie 140 112 jecw, zabilicie i ranilicie 99 000 Niemcw, praktycznie
likwidujc w ten sposb ca niemieck 7 i 1 armi. Historia nie zanotowaa
wikszego osignicia w tak krtkim czasie.
T wspania kampani bylimy w stanie przeprowadzi dziki Waszemu
zdyscyplinowaniu, Waszemu niezachwianemu poczuciu obowizku oraz
bezprzykadnej miaoci i szybkoci Waszego posuwania si na ziemi, podczas
gdy niezrwnane samoloty myliwsko-bombowe przez okrg dob atakoway
zdezorganizowanego nieprzyjaciela z powietrza.
wiat rozbrzmiewa pochwaami na Wasz cze, a co wicej, genera Marshall,
genera Eisenhower i genera Bradley osobicie Was chwal. Najwyszym
zaszczytem, jaki mi kiedykolwiek przypad w udziale, jest to, e w tych wielkich
wydarzeniach moje nazwisko czy si z Waszymi.
Przyjmijcie moje pynce z serca sowa uznania i podziki za wszystko,
czegocie dokonali, i pamitajcie, e Wasze natarcie przez Ren wczoraj o godzinie
22.00 zapowiada Warn w przyszoci jeszcze wiksz saw.
G.S. PATTON jr
Genera porucznik
Dowdca Armii Stanw Zjednoczonych
 Rozdzia 7
Forsowanie Renu, Frankfurt
nad Menem, za Muld

22 marca do 21 kwietnia 1945 roku

W tym okresie najistotniejsz spraw bya szybko. Zdobywanie
terenu miao wiksze znaczenie, anieli oczyszczanie go z pobitego
nieprzyjaciela. Nastpowao cakowite rozprzenie zaplecza
nieprzyjacielskiego; pozostay tylko oszoomione oddziay, ktre
zupenie straciy gow; nieprzyjaciel wszdzie walczy resztkami si.
Rozumiejc to, genera Bradley da 12 korpusowi rozkaz
sforsowania Renu w nocy z 22 na 23 marca.
Za wysunitymi oddziaami 3 armii, stojcymi ju nad Renem od
Koblencji do Speyer, znajdowaa si bezadna masa Niemcw, a
rwnie troch Amerykanw, ktrzy te stracili gow. Wszyscy pdzili
na wschd Amerykanie nacierajc, Niemcy cofajc si. Niektre
oddziay posuwajcej si naprzd 3 armii dotary do Renu przed
Niemcami, ktrzy cofali si przed 7 armi. Gdy te dywizje
amerykaskie doszy do Renu, powsta korek. Kiedy za Niemcy tam
dotarli, zostali wzici do niewoli.
22 marca o godzinie 22.00, zgodnie z planem, 5 dywizja piechoty 12
korpusu przeprawia si przez Ren. Nie byo adnego przygotowania
artyleryjskiego, adnego blitzu" lotniczego, adnego desantu
spadochroniarzy. Forsowanie odbyo si tak spokojnie i tak skutecznie,
e zaskoczyo nie tylko nieprzyjaciela, ale rwnie naszych onierzy.
W nastpnym miesicu, pomimo koniecznoci pokonania kilku
przypadkowych ognisk oporu, wojna w wikszoci wypadkw
sprowadzaa si do zwykego marszu drogami. Faktycznie,
w pewnym momencie na autostradzie na pnoc od Frankfurtu dwie
dywizje pancerne i dwie dywizje piechoty posuway si po obu stronach
drogi na pnoc, w kierunku Kassel, a rodkiem pyn na poudnie
potok dziesitkw tysicy jecw niemieckich bez stray.
Odwody niemieckie zostay zmiecione, umocnienia tyowe
zburzone lub ominite, ludno cywilna znajdowaa si w stanie
cakowitego oszoomienia. Na wiato dzienne wyszy potworne
okruciestwa nazistw, rwnoczenie za rozlegy si gosy na temat
hitlerowskiej twierdzy" widma.
Pod koniec miesica wysunite oddziay 3 armii opanoway rejony
Saksonii, Koburga i Gothy, znalazy si na przedmieciach Chemnitz i
wyszy poza Norymberg. Po przeprawieniu si przez Muld 3 armia
otrzymaa od wadz nadrzdnych rozkaz wyznaczajcy nowy kierunek
uderzenia nie na wschd, lecz na poudniowy wschd przez Bawari,
wzdu granicy czechosowackiej (patrz szkic s. 278279).
Poza Wochami sytuacja na wszystkich innych frontach bya
pynna. Wszystkie armie sojusznicze na froncie zachodnim znajdoway
si po drugiej stronie Renu. Na pnocy 21 Grupa Armii dosza do linii
aby, bardziej na poudnie 1 armia dotara do przedmie Drezna,
Norymberg opanowaa 7 armia. Rosjanie zdobyli Wiede i Gdask.
Siy powietrzne kontynuoway swe uderzenia, wspierajc wojska
ldowe na wszystkich frontach.
12 kwietnia zmar Naczelny Wdz, prezydent Franklin Delano
Roosevelt.
P.D.H.
 RENIE, RENIE, NIEMIECKA RZEKO"

22 marca 10 dywizja pancerna 12 korpusu i 11 dywizja pancerna 20

korpusu zluzoway w pobliu Worms 4 dywizj pancern. Oddziay 12
dywizji pancernej 20 korpusu posuway si na Ludwigshafen, a 10
dywizja pancerna miaa jedn grup bojowa w Landau. I wreszcie
jedna grupa bojowa 12 dywizji pancernej posuwaa si w kierunku
miasta Speyer. Z chwil gdy tam dotara, wszystkie drogi odwrotu
Niemcw przez Ren w rejonie byy odcite.
22 marca wzilimy do niewoli najwysz, jak dotychczas, liczb
Niemcw w cigu jednego dnia 11 000.
Genera Weyland, pukownik Codman i ja pojechalimy z
Saarburga przez St. Wendel do Kaiserslautern, a stamtd przez lasy
okoo 20 kilometrw w kierunku Neustadt. Tutaj roztoczy si przed
nami obraz najwikszego zniszczenia, jaki kiedykolwiek widziaem. Na
kolumn niemieck, zoon gwnie z pojazdw o trakcji konnej i
dzia, ktra wjedaa na szos z pnocnego zachodu, z prawej strony
uderzya kompania rednich czogw 10 dywizji pancernej. Niemcy
posuwali si do stromym wwozem, z ich lewej strony wznosia si
urwista ciana skalna, a czogi wjechay midzy nich i ska, spychajc
na ni wozy i konie na ponad dwumilowym odcinku; na bokach i
opatkach koskich odcinite byy lady gsienic, a strzay z bliska
osmaliy ludzi i konie. Pomimo mej dumy z osigni 10 dywizji
pancernej, al mi byo tych biednych istot.
O zmroku, po powrocie do sztabu, dowiedzielimy si, e od-
dziay 10 dywizji pancernej nawizay kontakt z oddziaami 6 korpusu
7 armii w pobliu miasta Schwanim. W ten sposb oddziay
niemieckie znalazy si w kotle. Otrzymaem rwnie telegram od
Gerowa, ktry dowodzi teraz 5 armi, z nastpujcym tekstem:
Gratulacje z okazji okrenia trzech armii, w tym jednej
amerykaskiej".
W nocy na dwudziestego drugiego 5 dywizja piechoty, ktra
rozpocza natarcie o godzinie 22.30, przekroczya Ren pod Oppen-
heimem, forsujc przeszkod wodn po raz dwudziesty trzeci. Przed
nastaniem dnia jej sze batalionw znalazo si na drugim brzegu przy
stratach dwudziestu omiu zabitych i rannych.
Na tej przeprawie wydarzy si, jak opowiadano, zabawny
incydent. 21 Grupa Armii miaa przekroczy Ren 24 marca; chcc si
przygotowa do tego wstrzsajcego wiat wydarzenia, pan Churchill
napisa przemwienie, gratulujc marszakowi Montgomery'emu
pierwszego w nowoczesnych dziejach forsowania Renu. Przemwienie
to zostao utrwalone na tamie i wskutek jakiej omyki ze strony BBC
nadane w audycji radiowej, pomimo e 3 armia przeprawia si ju
okoo trzydziestu szeciu godzin przedtem.
Ze wzgldu na to, e 10 dywizja pancerna znajdowaa si gboko
w pasie dziaania 7 armii, zamieniem j za obopln zgod
generaa Patcha i moj na 6 dywizj pancerna dziaajc na
lewym skrzydle 7 armii.
24 marca Codman, Stiller, genera Eddy i ja przekroczylimy Ren
pod Oppenheimem, zatrzymujc si, aby splun do rzeki. Po drugiej
stronie celowo si potknem i upadem, aby wzi gar niemieckiej
ziemi, naladujc w tym Scypiona Afrykaskiego i Wilhelma
Zdobywc, ktrzy upadli i obaj obrcili to w art, mwic: Widz w
swoich rkach ziemi Afryki" wzgldnie ...ziemi Anglii". Ja
widziaem w swoich rkach ziemi Niemiec.
Potem polecielimy do sztabu 8 korpusu, aby dopilnowa
przeprawy pod miejscowoci Boppard, co nastpio noc 24 marca, i
przeprawy 76 dywizji pod St. Goar nastpnej nocy, 25 marca.
Przepraw pod St. Goar w pobliu legendarnej skay Lorelei
jednego z uwiconych miejsc niemieckiej mitologii uwaaem za
dobry znak.
 Przeprawa przez Ren 12 korpusu rozwijaa si bardzo dobrze. Caa
5 dywizja piechoty, dwa puki 90 dywizji i wiksza cz 4 dywizji
pancernej znajdoway si na drugim brzegu, a 6 dywizja pancerna
szykowaa si do przeprawy rankiem dwudziestego pitego.
Tymczasem 20 korpus zerodkowa si w pobliu Moguncji, gdzie
postanowilimy zbudowa most kolejowy, gdy ze wzgldu na
istniejc tu sie kolejow by on niezbdny na naszej gwnej linii
zaopatrzenia.
Plan nastpnej operacji przewidywa wysianie jednej grupy
bojowej z 76 dywizji na poudnie wzdu Renu, z zadaniem zdobycia
wzniesienia bronicego przeprawy na wprost Moguncji, oraz
przeprawienie 5 dywizji przez Men w pobliu Moguncji i 80 dywizji
przez Ren na pnoc od miejsca, gdzie Men wpada do Renu. Pozostaa
cz 12 korpusu miaa si przeprawi przez Men na wschd od
Frankfurtu, z tym e w Giessen ustalono punkt spotkania z 8
korpusem, ktry rwnie tam zmierza. Kademu z dowdcw
korpusw zapowiedziaem, e ma dotrze do Giessen pierwszy,
zagrzewajc ich w ten sposb do wspzawodnictwa.
W tym czasie wpadem na pomys utworzenia cakowicie pan-
cernego korpusu zoonego z trzech dywizji pancernych i wzmoc-
nionego zmotoryzowan grup bojow z jakiej dywizji piechoty. Na
jego czele chciaem postawi Walkera i rzuci ten korpus na Kassel
lub Weimar, zalenie od sytuacji.
Dwudziestego pitego udao si przeprawi 87 dywizji i w cigu
dnia na drugim brzegu znalazy si dwa jej puki, pomimo e
wszystkie czytane przez nas dziea historyczne na temat forsowania
rzek zapewniay, e midzy Bingen a Koblencj Ren jest nie do
przebycia. W tym wypadku rwnie skorzystalimy z wasnej teorii, a
mianowicie, e takie niemoliwe miejsca s zwykle najsabiej
bronione.
Niemcy przeprowadzili silny nalot na nasz most co najmniej
dwiecie samolotw ale dziki naszej artylerii przeciwlotniczej oraz
19 zgrupowaniu lotnictwa taktycznego nie zniszczyli go, chocia jeden
czon zosta trafiony i zaton.
26 marca pojechaem z Codmanem na drugi brzeg Renu i po-
leciem Eddy'emu wysa wydzielony oddzia za Men do Hammel-
burga. Przedsiwzicie to miao podwjny cel: po pierwsze nasu-
na Niemcom myl, e posuwamy si na wschd, podczas gdy w
rzeczywistoci zamierzalimy maszerowa w kierunku pnocnym; po
drugie pragnlimy uwolni okoo dziewiciuset amerykaskich
jecw wojennych przebywajcych w Hammelburgu. Zamierzaem
wysa jedn grup bojow 4 dywizji pancernej, niestety, Eddy i
dowdca tej dywizji Hoge wyperswadowali mi to, zgodziem si wic
na kompromis i wysaem jedn kompanie czogw oraz jedn
kompani piechoty na transporterach opancerzonych.
Dowiedziaem si, e pukownik John Hines, syn mego starego
przyjaciela, generaa majora Johna L. Hinesa, zosta trafiony w twarz
odamkiem 88-milimetrowego pocisku i straci oczy, gdy prowadzi
swe czogi do ataku na lotnisko na poudnie od Frankfurtu. Ranny,
wywoa przez radiotelefon dowdc dywizji, zoy mu dokadny
meldunek sytuacyjny i na zakoczenie powiedzia: A take, generale,
powinien pan przysa kogo na moje miejsce, gdy jestem ranny"*. Za
ten wysoce bohaterski czyn

* Z listu pukownika Johna L. Hinesa jr do pani Patton: Moja grupa bojowa A z

6 dywizji pancernej przeprawia si przez Ren i przesza przez ugrupowanie
bojowe 5 dywizji piechoty na lewo od naszej grupy bojowej B. Zadanie nasze
polegao na oczyszczeniu kta midzy Menem i Renem i uderzeniu na mosty
prowadzce do Frankfurtu oraz na sam Frankfurt. Posuwalimy si przez bardzo
trudny, zalesiony, bagnisty teren i po zacitej walce zdobylimy wie Morfelden.
Stra przednia mojej prawoskrzydowej grupy bojowej 9 batalion piechoty
zmechanizowanej (wzmocniony) pod dowdztwem podpukownika Brittona
torowaa sobie drog przez rzadkie laski pod silnym ogniem piechoty i
karabinw maszynowych nieprzyjaciela. Zadaniem ich byo oczyszczenie
lotniska. Wiedzielimy, e jest tam duo 88- i 105-milimetrowych dzia
przeciwlotniczych, ktre prowadziy do nas silny ogie. Strzelano do nas
rwnie pociskami kalibru 150 mm, prawdopodobnie z Frankfurtu. Opuciem
Morfelden w czogu, aby z moimi oddziaami czoowymi moliwie najszybciej
przeby lotnisko i dotrze do mostw; miaem nadziej zdoby jeden lub wicej
w stanie nie uszkodzonym. Kiedy dotarem do skrzyowania drg w pobliu
autostrady, nasze wysunite oddziay rozpoznawcze dostay si w ciki ogie
artylerii i kilka wozw stano w pomieniach. Nieprzyjacielska artyleria
przesuwaa swj ogie wzdu drogi na odlego okoo 200 jardw od
skrzyowania, na ktrym si znajdowaem. Aby unikn ostrzau, zjechaem
jakie 200 jardw w pole. Pamitam, e wyposzylimy z dow strzeleckich
niemieckich piechurw, ktrzy wyleli, aby si podda. Staem w wiey mojego
czogu rozmawiajc przez radiotelefon. Czog by zwrcony tyln czci w
stron Frankfurtu. Najpierw rozmawiaem z moj drug grup bojow, aby si
upewni, e posuwa si naprzd, a potem bd rozmawiaem, bd te
prbowaem uzyska poczenie z pukownikiem Brittonem.
dano mu Licie Dbowe do Distinguished Service Cross, ktry
otrzyma za walki w Zagbiu Saary. To by wspaniay onierz i nie
powinien by umrze. Utrata Hinesa wytrcia generaa Growa z
rwnowagi do tego stopnia, e jeszcze nastpnego dnia nic nie robi i
trzeba go byo popdzi, aby opanowa Frankfurt.
Pniej w rzucie tyowym 12 korpusu spotkaem generaa Walkera
i zakoczylimy przygotowania do przeprawienia jednej kolumny 80
dywizji przez Men, a drugiej przez Ren.
Po powrocie do sztabu dowiedziaem si, e zwizek taktyczny 9
dywizji pancernej 1 armii przedar si na poudnie i Bradley pyta
mnie, czy chc, aby dotar on do Wiesbadenu, na ktry wanie miaem
uderzy. Natychmiast si na to zgodziem, a potem poleciaem do Bad
Kreuznach, do pukownika Hinesa. Gdy tam przybyem, Hines lea na
stole operacyjnym i by nieprzytomny. To by bardzo bolesny widok.
Dwudziestego sidmego przenielimy nasze stanowisko dowo-
dzenia do miejscowoci Oberstein i rozmiecilimy je w koszarach
niemieckiego 107 puku piechoty (dowdca pukownik Gronaw).
Zdobylimy tutaj ogromnych rozmiarw rzebionego ora i posalimy
go do Akademii Wojskowej Stanw Zjednoczonych jako dar od 3
armii.
Dwudziestego smego powstay ogromne komplikacje, poniewa
80 dywizja bez wielkiego trudu zakoczya przeprawianie si przez
Ren i przez Men i zostaa skierowana na Wiesbaden, podobnie jak
grupa bojowa 76 dywizji oraz zwizek taktyczny z 9 dy-

Obejrzaem si akurat w stron Frankfurtu, kiedy nadlatujcy pocisk, ktrego nie

usyszaem, uderzy w grn cian czogu i bok wiey. Lew rk trzymaem na
klapie wazu i byem zwrcony twarz w stron pocisku. Pamitam, e ujrzaem
eksplozj i prbowaem lew rk szybko zamkn klap, ale stwierdziem, e
nie mam palcw. Pamitam, e spadem do wntrza czogu, e dusiem si
odamkami koci i pocisku, ktre wycignem z garda palcami prawej rki.
Potem, pamitam, prbowaem zameldowa o naszej sytuacji i prosi o przy-
sanie kogo na moje miejsce, ale wszystko mi si pomieszao i nie wiem, z kim
rozmawiaem i co mwiem. Genera Grow opowiada mi pniej, e
zatelefonowaem i rzeczywicie powiedziaem to, co zacytowa genera Patton.
Pniej zawieziono mnie moim czogiem na tyy i pamitam, e gdzie tam
rozmawia ze mn genera Grow. Mam niejasne wspomnienie, e chocia
prbowaem, nie byem w stanie nic powiedzie, ale genera twierdzi, i jednak
z nim rozmawiaem i prosiem o moliwie najszybsze cignicie mnie z
powrotem do dywizji..."
wizji pancernej. Przez pewien czas wydawao si, e kada z tych
jednostek zacznie strzela do dwch innych. W kocu jednak
zatrzymalimy jednostki 9 dywizji pancernej i 76 dywizji i kazalimy
im zawrci na ich waciwe miejsca.
Pukownik E. M. Fickett, dowdca 6 puku kawalerii, przeci ze
zwizkiem taktycznym z 8 korpusu autostrad i kontynuowa marsz na
wschd; to bya wietna robota. W tym samym czasie 4 dywizja
pancerna przebya ponad dwie trzecie drogi do Giessen. 6 dywizja
pancerna rwnie wywalczya sobie drog przez Men do samego serca
Frankfurtu i kontynuowaa marsz na pnoc.
Bylimy natomiast bardzo niespokojni, co si stao z wysanym na
wschd oddziaem wydzielonym z 4 dywizji pancernej, od ktrego nie
mielimy absolutnie adnych wiadomoci.
Omawiajc z Bradleyem spraw linii rozgraniczenia midzy 3 a 1
armia, zaproponowaem, aby po zdobyciu Kassel, dokd zmierzalimy
w tym czasie, 3 armi skierowa na wschd do trjkta Drezno, Lipsk.
Pomys ten by wynikiem czciowo moich wasnych studiw mapy,
czciowo za rozmowy, jak przeprowadziem z francuskim
generaem Giraud. Bradley przychyla si do mojej koncepcji i
omawialimy ju plan tej operacji.
Giraud mwi mi, e czonkowie jego rodziny, zdaje si ona i dwie
synowe, byli uwizieni przez Niemcw gdzie w rejonie Weimaru.
Zaproponowaem, aby jego adiutant towarzyszy 4 dywizji pancernej,
ktra, jak na to w tym czasie wygldao, dotrze do tego rejonu
pierwsza. Rodzina Girauda zostaa w kocu uratowana wraz z jak
belgijsk ksiniczk, ktra opowiadaa bardzo ciekawe historie o
jak to nazwaa obozie dla znamienitych" kobiet, znajdujcym si na
pnoc od Berlina. Przebywao tam, jak mwia ksiniczka, okoo
4000 kobiet niemieckich, ktrych mowie zajmowali wysokie
stanowiska. Kobiety te byy w gruncie rzeczy zakadniczkami.
ywiono je podobno niele, ale Niemcy umiercili sporo modych
dziewczt, co ksiniczka widziaa ze swego okna. Egzekucje
odbyway si kadej nocy, co pozbawiao ksiniczk snu.
Opowiadanie jej uznalimy za wielce przesadzone.
29 marca 70 dywizja piechoty (genera major A.J. Barnett) oraz 13
dywizja pancerna (genera major J.B. Wogan) zostay
przydzielone do 3 armii, ale miay pozosta w odwodzie Naczelnego
Dowdztwa Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych na zachd od Renu. To
bardzo uatwio sytuacj na tyach i 70 dywizj rozmiecilimy wzdu
Renu od Koblencji do Oppenheimu. Mielimy te uy wszystkie
cztery grupy kawalerii przydzielone do 3 armii, podczas gdy
dotychczas kazano nam jedn trzyma w odwodzie. Bradley prosi,
abym jedn dywizj piechoty pozostawi w rejonie zerodkowania,
gdzie w pobliu Frankfurtu lub Wiesbadenu, jako odwd armii. Rol
t wyznaczylimy 5 dywizji piechoty.
A w ogle sprawy rozwijay si bardzo dobrze. 4 i 6 dywizje
pancerne zrobiy istotne postpy, chocia 11 dywizja pancerna, ktra
skrcia na wschd, zostaa zatrzymana za miejscowoci Hanau.
Pnocna dywizja 8 korpusu rwnie zwolnia tempo, poniewa 1
armia przyja lini rozgraniczenia wedug wasnego widzimisi, nie
liczc si z lini wyznaczon przez 12 Grup Armii; skutek by taki, e
prawa granica 1 armii przecia lini marszu 87 dywizji. Sprawa ta
zostaa w kocu zaatwiona.
Trzydziestego radio niemieckie podao wiadomo, e nacierajca
na Hammelburg amerykaska dywizja pancerna zostaa otoczona i
zniszczona*.
Otrzymalimy polecenie, aby moliwie najszybciej posuwa si po
linii rzek Werra, Wezera, nastpnie za na wschd od aby. Naczelne
Dowdztwo zalecao, aby ruch ten wykona bez popiechu, lecz my
wskazalimy na to, i jedynym sposobem uniknicia strat jest szybki
marsz naprzd.
6 dywizja pancerna, wspierana przez oddziay 80 i 65 dywizji
piechoty, dotara do miejsca oddalonego o 12 mil na poudniowy
zachd od Kassel.
31 marca poleciaem do sztabu 12 korpusu na wschd od
Frankfurtu i wyjaniem, e korpus ten po przekroczeniu rzek Werra i
Wezera winien ograniczy swj marsz mniej wicej do okoo 15 mil
dziennie. Zamierzaem polecie rwnie do 20 korpusu, aby wyjani
t sam spraw, ale do sztabu 12 korpusu przyby Walker i
omwilimy wszystko na miejscu.
* Faktyczny skad tej grupy bojowej by nastpujcy: jedna kompania czogw i
jedna kompania piechoty na transporterach opancerzonych; 11 oficerw oraz
282 podoficerw i szeregowcw.
 Pojechaem potem na lotnisko, aby polecie do 8 korpusu, kiedy
akurat wyldowa genera Sibert, szef oddziau rozpoznania 12 Grupy
Armii, i da mi znak, abym pozosta. Mia on plan zdobycia
niemieckiego wza komunikacyjnego w rejonie Gothy, Erfurtu,
Weimaru i Ohrdrufu. Plan ten wydawa si bardzo obiecujcy.
Zatelefonowaem z lotniska do sztabu 12 korpusu, aby zatrzyma
Walkera do czasu mojego przyjazdu z Sibertem. Niestety, Walker ju
wyjecha, zapano go jednak w drodze i wrci do sztabu mniej wicej
w tym samym czasie co my. Wyjanilimy mu nasz pomys szybkiego
marszu w kierunku czworoboku Weimaru Eddy na prawym, Walker
na lewym skrzydle. Powiedziaem im, e maj najwiksz w dziejach
szans wsawienia si i kazaem im maszerowa. Zezwoliem
Walkerowi na ominicie Kassel w celu przyspieszenia operacji.
Nastpnie poleciaem na stanowisko dowodzenia 8 korpusu tu na
zachd od Limburga. Lotnisko w Limburgu otrzymywao materiay
pdne od zgrupowania lotnictwa transportowego w tempie
szedziesiciu samolotw na godzin. Gdyby nie to, znw zabrakoby
nam paliwa. Kady samolot zabiera 115 piciogalonowych kanistrw.
Przed opuszczeniem przez nas sztabu uzgodniem z Gayem, e
zawiadomi go telefonicznie, jak maj przebiega linie rozgraniczenia
midzy 8 a 20 i 12 korpusem, proponowalimy bowiem, aby 8 korpus
wprowadzi porodku. Middleton wanie otrzyma granice i by z nich
zupenie zadowolony. Jednake wobec zaplanowanego natarcia na
czworobok Weimaru oraz ze wzgldu na moliwo niemieckiego
przeciwnatarcia z rejonu Hanau, nie kazaem mu rozpoczyna operacji,
poniewa zajmowane wwczas przez niego pozycje w pobliu
Limburga idealnie si nadaway do powstrzymania wszelkiej prby
uderzenia Niemcw przez Hanau.
W drodze powrotnej leciaem z Codmanem nad przeomem Renu i
sfotografowaem z powietrza oba miejsca przeprawy 8 korpusu w tym
rejonie.
O godzinie 18.30 zatelefonowa Bradley i powiedzia, e genera
Eisenhower jest nieco zaniepokojony ryzykiem, na jakie naraamy si
w zwizku z zaplanowanym przez nas uderzeniem na
Weimar. Przedyskutowaem z Bradleyem t spraw i otrzymaem
zezwolenie na kontynuowanie natarcia.
Podjem kroki w celu ponownego sformowania dwch kompanii 4
dywizji pancernej, o ktrych ju z pewnoci wiedzielimy, e zostay
wzite do niewoli. Kompanie te sforsoway Men na wschd od
Frankfurtu; dowodzcy nimi kapitan zosta podczas tych dziaa lekko
ranny. Kompanie kontynuoway natarcie i dotary do skraju
Hammelburga. Tutaj natkny si na oddziay trzech niemieckich
dywizji, ktre, jak liczylimy, zostay tym atakiem odrzucone. Podczas
gdy cz naszych czogw oraz piechoty na transporterach
opancerzonych toczya z nimi walk, pozostae czogi ruszyy do obozu
jenieckiego, okoo 6 mil na pnoc, i uwolniy jecw. Czogi te wraz z
okoo 1200 jecami doczyy do walczcego oddziau w pobliu
Hammelburga i rozpoczy odwrt t sam drog, ktr tu przybyy.
Nastpujca relacja pochodzi od mego adiutanta, majora Stillera, ktry
by z nimi, ale nie dowodzi. Stiller zaproponowa, aby nie wraca t
sam droga, lecz uderzy w kierunku pnocnym. Dowdca odrzuci t
propozycj, kolumna zatrzymaa si w celu nabrania paliwa i wanie
wtedy zostaa zaatakowana z trzech rnych kierunkw przez trzy puki
piechoty niemieckiej. Kolumna rozproszya si. Kiedy mino za-
mieszanie, major Stiller, kapitan dowodzcy t grup oraz piciu
szeregowcw kontynuowali walk do czasu, a wyczerpaa im si
amunicja, po czym zniszczyli wozy i poddali si.
1 kwietnia, w drug rocznic mierci Jensona*, nie posuwalimy
si zbyt szybko, przede wszystkim ze wzgldu na zatory na drogach i
zniszczenia. Niemniej jednak 4 dywizja pancerna znajdowaa si 6
kilometrw na zachd od Eisenach, podczas gdy pnocna kolumna 11
dywizji pancernej rwnie 12 korpusu dotara do Oberfeldu. Z 12
Grupy Armii otrzymalimy polecenie, e jeeli nie uda nam si zdoby
Weimaru do wieczora 1 kwietnia, to mamy si zatrzyma i poczeka,
a 1 i 9 armia podejd na nasz wysoko. Przekonalimy ich jednak i
pozwolili nam kontynuowa natarcie do 2 kwietnia, godzina 17.00.

* Major Richard N. Jenson, adiutant generaa Pattona, zabity podczas

bombardowania lotniczego w Tunezji.
 2 kwietnia 8 korpus rozpocz marsz zgodnie z planem, wchodzc
pomidzy 20 korpus na pnocy a 12 na poudniu i przejmujc 4
dywizj pancerna. 80 dywizja z 20 korpusu na nowo podja natarcie
na Kassel i przeya do cikie chwile, wiedzielimy jednak, e
gdziekolwiek j skierujemy, zawsze osignie swj cel.
Tego dnia zameldowano mi, e jaka grupa Niemcw (jak si
pniej okazao byli to onierze 2 dywizji grskiej) wymkna si ze
wzgrz na pnocny wchd od Frankfurtu, przesza przez tyy 12
korpusu, wpada na kolumn sanitarn i zabia jednego oficera i dwch
szeregowcw; grupa ta zdobya rwnie skad z amunicj. Pierwsze
meldunki, ktre nadeszy noc, zawieray wstrzsajcy opis
popenionych przez Niemcw okruciestw; podaway one, e cay
personel szpitalny zosta wymordowany, pielgniarki zgwacone, a
skad z amunicj zniszczony. Jest to po prostu jeszcze jeden przykad
ilustrujcy moj teori, eby adnego meldunku o wydarzeniach, ktre
zaszy po zapadniciu ciemnoci, nie traktowa nazbyt powanie.
Zawsze s przesadzone.
W tym wypadku oficer i dwaj szeregowcy zostali zabici w
pierwszym starciu. Potem Niemcy, ktrzy zabrali samochody ci-
arowe i ambulanse, absolutnie nie napastowali ani lekarzy, ani
pielgniarek, ani personelu szpitalnego. Ponadto, kiedy doszli do
skadu amunicji, bronionego przez kilku czarnych onierzy, ktrzy
uciekli, nie zadali sobie najmniejszego trudu, aby go wysadzi w
powietrze, lecz jak najszybciej wzili nogi za pas. Otoczylimy ich
nastpnego dnia siami 71 dywizji piechoty, 10 puku piechoty
(pukownik R. P. Bell) z 5 dywizji piechoty oraz batalionu roz-
poznawczego (podpukownik M. W. Frame) z 13 dywizji pancernej,
ktry tego dnia do nas doczy. Wzilimy w sumie okoo 800 jecw,
a prawdopodobnie koo 500 Niemcw zostao zabitych, poniewa nasi
onierze wci jeszcze byli pod wraeniem opowiada o rzekomo
popenionych okruciestwach.
Oglna liczba strat w caej armii wyniosa tego dnia 190 zabitych,
rannych i zaginionych, co najwymowniej wiadczy o sabym oporze
nieprzyjaciela.
Rzeka Werra stanowia wiksz przeszkod, ni przewidywalimy.
Zatrzymaa ona 6 i 4 dywizj pancern i zwolnia tempo 11 dywizji
pancernej. Oprcz tego na 6 dywizj pancern, ktra
usiowaa przerzuci przez rzek most, Niemcy przeprowadzili silne
naloty.
Trzeciego przenielimy stanowisko dowodzenia do niemieckich
koszar na pnocnym przedmieciu Frankfurtu. Codman i ja
pojechalimy tam z Obersteinu. Dolina prowadzca do Moguncji
bardzo przypominaa dolin rzeki Kaw w Kansas. Drogi znajdoway si
w doskonaym stanie, a ca ludno niemieck zastalimy przy
oczyszczaniu swych miast. Moguncja bya bardzo zniszczona. Wedug
mojej oceny przynajmniej dwie trzecie miasta leao w gruzach.
Wszystkie mosty na Renie Niemcy wysadzili w powietrze, na szczcie
jednak zburzony most kolejowy na pnoc od Oppenheimu utworzy
doskona zapor, tak e nie mogli oni puci z prdem rzeki ani barek,
ani min, ktre zniszczyyby nasze mosty na pnoc od mostu
kolejowego.
W drodze zatrzymalimy si w Bad Kreuznach, aby odwiedzi
pukownika Hinesa, ale ju go nie byo; zosta przed dwiema
godzinami ewakuowany*.
Widzielimy sporo odbitych przez nas jecw amerykaskich,
ktrzy, zwaywszy, e byli w niewoli, zupenie niele wygldali. W tej
wanie grupie byo co najmniej szeciu szeregowcw, ktrzy sami
zadali sobie rany, oraz jeden oficer pierwszy i ostatni z tej kategorii.
Wygosiem do nich moje zwyke przemwienie, mniej wicej
nastpujcej treci:
Zapalicie tego, ktry was postrzeli?
Nie, panie generale, sam to zrobiem.
Ach tak! A kiedy si to wydarzyo, w dzie?
Nie, panie generale, noc.
Bardzo was bolao?
Nie, panie generale, mj kumpel zaraz mnie opatrzy.
Wiecie, kim jestecie?
Nie wiem, panie generale.
Wwczas zwracaem si zwykle do wszystkich:
A teraz posuchajcie, onierze, wszyscy, ilu was jest... i
obrzucaem ich najbardziej wyszukanymi przeklestwami, po czym na
zakoczenie stwierdzaem, e onierz zadajc sam sobie
* Pukownik Hines wyzdrowia, ale cakowicie straci wzrok.
rany nie tylko wykazuje, i jest tchrzem, lecz ponadto przerzuca
ciar pracy i niebezpieczestwo na barki tych dzielnych onierzy,
ktrzy nie chwytaj si takich metod, aby wydosta si z walki. Oficera
potraktowaem w specjalny sposb.
Po przybyciu do nowego miejsca postoju sztabu dowiedzielimy
si, e 4 dywizja pancerna znajduje si niedaleko od Gothy, a grupa
bojowa B" (dowodzona przez pukownika W.W. Yale) z 11 dywizji
pancernej w odlegoci 12 kilometrw na poudniowy zachd od
Ohrdrufu. Otrzymalimy rwnie stanowczy rozkaz z naczelnego
dowdztwa, e po osigniciu linii Meiningen, Ohrdruf, Gotha,
Mhlhausen mamy si zatrzyma i czeka na podejcie 1 i 9 armii.
4 kwietnia wyznaczono nowe linie rozgraniczenia midzy nami a 1
i 7 armi oraz now lini, na ktrej mielimy si zatrzyma,
przebiegajc przez Meiningen, Goth, Suhl, Langersalz i Mhlhausen.
Po osigniciu jej kazano nam si posuwa nie wicej ni kilka mil
dziennie, dopki 1 i 9 armia do nas nie podejd. To za wymagao
duszego czasu, poniewa dwa z czterech korpusw 1 armii oraz jeden
korpus 9 armii wci jeszcze oczyszczay kocio w Zagbiu Ruhry,
gdzie Niemcy zostali okreni. Wypoyczylimy Hodgesowi 5 dywizj
piechoty i 13 dywizj pancern do pomocy.
Na szczcie, wtedy gdy wyznaczano nam lini rozgraniczenia i
lini, gdzie mamy si zatrzyma, obecny by genera Patch.
Odwiedziem sztab trzech korpusw. 6 dywizja pancerna z 20
korpusu zdobya Mhlhausen, a 80 dywizja pokonaa ostatni opr
nieprzyjaciela w Kassel i zaja prawie cae miasto. Wzito tam do
niewoli niemieckiego generaa i czterystu onierzy. Genera ten
owiadczy, e wierzy, i Niemcy jeszcze zwyci, ale jego teorie nie
bardzo zgadzay si z czynami, bo si przecie podda. Poza tym by to
pierwszy genera niemiecki, ktry stwierdzi, e wierzy w zwycistwo
Niemcw. Wszyscy inni mwili, e Niemcy s pokonane, a oni
kontynuuj walk tylko dlatego, e otrzymali taki rozkaz.
W 8 korpusie obejrzaem dwadziecia dziewi zdobytych przez t
jednostk niemieckich sztandarw z pierwszej wojny
wiatowej. Posiano je pniej do szefa administracji wojskowej w
Waszyngtonie.
Tego wieczora odwiedzio mnie dwch porucznikw uwolnionych
w Hammelburgu, ktrzy przebyli szmat drogi, aby dotrze do naszych
linii*.
Pnym wieczorom zatelefonowa Patch; powiedzia, e do jego
sztabu rwnie przybyo trzech oficerw z Hammelburga i e
dowiedzia si od nich, i pukownik Waters zosta ciko ranny. Patch
obieca zrobi wszystko, co w jego mocy, aby zdoby obz 5 kwietnia.
Pitego 4 dywizja pancerna ostatecznie opanowaa Goth, Ohrdruf
i Mhlberg. Byem bardzo zadowolony, bo genera Gay otrzyma
wreszcie stopie generaa majora, a genera Wiliams, szef artylerii
armii, oraz genera Conklin, szef suby inynieryjnej, rwnie dostali
swe pierwsze gwiazdki.
Przyjechali do nas na lunch dowdcy korpusw w celu ustalenia
linii rozgraniczenia. Za kadym razem, gdy wyania si to zagadnienie,
wszyscy zainteresowani staczaj zacieke boje o drogi, postanowiem
wic pozwoli tym trzem doj do porozumienia midzy sob. Udao
im si to w kocu po dugich i zjadliwych debatach. Sdziem i
wydawao mi si, e dowdcy korpusw zgadzaj si ze mn i
przed frontem 3 armii nie ma nic takiego, czego by armia lub
ktrykolwiek z jej trzech korpusw nie zdoay z atwoci pokona.
Tote bylimy przeciwni zatrzymaniu, niemniej jednak, chcc
przesun si do nowych pasw dziaania, narzuconych nam przez
wadze wysze, musielimy si zatrzyma lub przynajmniej zwolni
tempo, aby dokona po raz pierwszy w dziejach 3 armii
przegrupowania. Jednake nawet w trakcie przegrupowania
posuwalimy si co dzie o kilka mil, uniemoliwiajc w ten sposb
nieprzyjacielowi umocnienie si.
Szstego udekorowaem szeregowca Harolda A. Garmana z 5
dywizji piechoty Medalem Honorowym. Garman, jako medyk,
przydzielony by do jednego z batalionw forsujcych rzek Sauer.
* Oficerowie ci opowiedzieli, e w obozie w Hammelburgu znajdowa si zi
generaa Pattona, pukownik J.K. Waters, ktry zosta zastrzelony podczas
utarczki w obozie, kiedy zbliali si Amerykanie.
Podczas tych dziaa jedna z odzi z trzema rannymi trzymajcymi si
na nogach i jednym lecym, w ktrej przy wiosach siedzieli dwaj
saperzy, pync z powrotem dostaa si na rodku rzeki pod ogie
niemieckich karabinw maszynowych. Saperzy i jeden z rannych
chodzcych" wyskoczyli do wody i popynli do brzegu; dwaj inni
rwnie skoczyli do wody, byli jednak za sabi, aby pyn, i kurczowo
trzymali si odzi; trzeci lea nie mogc si ruszy. Prd znosi d
pod gradem pociskw w kierunku niemieckiego brzegu. Szeregowiec
Garman podpyn i zacz pcha d w nasz stron. Zapytaem go,
dlaczego to uczyni. Spojrza na mnie zdziwiony i powiedzia:
Przecie kto musia to zrobi".
Po uroczystoci pojechaem przez Limburg do miejscowoci
Ehrenbreistein na ceremoni ponownego podniesienia amerykaskiego
sztandaru, ktry zosta zdjty przed dwudziestu szeciu laty, kiedy 4
dywizja piechoty powracaa do kraju po zakoczeniu okupacji
Nadrenii. Obecny by pan McCloy, zastpca sekretarza Departamentu
Wojny.
Bdca w odwodzie armii 13 dywizja pancerna podchodzia ju do
rejonu tyowego 20 korpusu. Pnym wieczorem zatelefonowa Patch
zawiadamiajc, e 14 dywizja pancerna (dowodzona przez generaa
majora A. C. Smitha) ponownie zdobya Hammelburg i e w obozie
znajdowao si tylko okoo siedemdziesiciu amerykaskich jecw,
midzy innymi pukownik Waters bardzo ciko ranny.
Na obiad przyjechali Elmer Davis z wojskowego urzdu informacji
oraz genera McClure*. Przyjecha rwnie pukownik Darby,
dowdca rangersw, ktrego dwukrotnie dekorowaem orderem
Distinguished Service Cross raz w Tunezji, drugi raz na Sycylii.
Zosta on pniej zabity.
Dobr wiadomo przekaza nam tego dnia telefonicznie o godzinie
17.05 genera Eddy, a mianowicie, e 90 dywizja jego korpusu zdobya
rezerwy niemieckiego zota w miejscowoci Merkers. W ten sposb
potwierdzio si przypuszczenie generaa Siberta co do lokalizacji
niemieckiej kwatery gwnej. Sparzyem si jednak na tylu plotkach, e
nie pozwoliem Eddy'emu powiedzie
* Genera brygady R. M. McClure, szef oddziau wojny psychologicznej przy
Naczelnym Dowdztwie Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych.
ani sowa o zdobyciu zota, dopki wiadomo ta nie zostanie
definitywnie sprawdzona.
Sidmego Bradley prosi, abym wypoyczy 1 armii 13 dywizj
pancern w celu zlikwidowania okronego nieprzyjaciela midzy 1 a
9 armi. Podczas tej operacji zosta ciko ranny dowdca tej dywizji,
genera Wogan. Dla zastpienia 13 dywizji pancernej przesunem 4
dywizj pancern z 8 do 20 korpusu, tak e 8 korpus pozosta na razie
bez dywizji pancernej. Nic to jednak nie szkodzio, poniewa teren, w
ktrym walczy ten korpus, nie nadawa si do dziaa wojsk
pancernych.
Oddzia kwatermistrzowski 3 armii wyrni si w sposb
znamienity i, jak dalece mi jest wiadome, jedyny, biorc do niewoli
niemieckiego generaa porucznika Hahma, dowdc 82 korpusu, wraz
z pukownikiem, majorem, porucznikiem i siedmiu szeregowcami.
Widocznie mieli dosy walki i tylko czekali na przybycie wojsk
amerykaskich. Nigdy nie widziaem ludzi tak penych dumy ze swego
czynu, jak czarni onierze, ktrzy ich wzili do niewoli.
O godzinie 15.00 zatelefonowa Eddy i powiedzia, e by w
skarbcu, w ktrym przechowywano rezerw zota. Znalaz tam
rwnowarto miliarda dolarw w papierowych markach niemieckich,
zoto natomiast, o ile w ogle istniao, znajdowao si za stalowymi
drzwiami. Kazaem mu drzwi wysadzi. Eddy meldowa rwnie, e
zaaresztowa dwch pracownikw Banku Rzeszy.
Tego dnia 400 000 jecw, wzitych do niewoli przez 3 armi,
zostao zewidencjonowanych i sfotografowanych w swych obozach.
Pnym wieczorem 8 korpus stoczy do powan walk z grup
okoo 2000 Niemcw, ktrzy dostali si midzy 89 a 87 dywizj.
Rwnoczenie Niemcy zaatakowali pnocne skrzydo 20 korpusu.
Atak zosta odparty siami 76 dywizji oraz grupy bojowej z 6 dywizji
pancernej.
Podczas kolacji przyby adiutant generaa Girauda z rodzin
generaa, ktr odnalaz w miecie Friedrichroda. Zatrzymaem ich na
noc, a rano odesaem do Metzu samolotem, poniewa podr taka bya
szybsza i bezpieczniejsza ni samochodem.
 8 kwietnia przyby pan McCloy w towarzystwie generaa Craiga* z
lotnictwa. Obaj uczestniczyli w naszej porannej odprawie. Pan McCloy
by niezwykle uprzejmy. Bardzo pragn pojecha na front i zobaczy
walki. Udao mi si jednak w kocu mu to wyperswadowa ze wzgldu
na due odlegoci oraz na to, e na drogach grasoway mae grupki
Niemcw, ktre ostrzeliway nasze pojedyncze konwoje. Z siedmiu
ludzi, ktrzy 7 kwietnia jechali samochodem w okolicy Gothy, jeden
pukownik R. S. Allen, zastpca szefa oddziau rozpoznania 3 armii
zosta ciko ranny, jeden zabity, a trzej inni dostali si do
niewoli. Dyskutowalimy z panem McCloyem na temat
barbarzyskiego, moim zdaniem, bombardowania centrum miast.
Sekretarz stwierdzi, e rozmawia o tym z Deversem i Patchem i obaj
zgadzali si ze mn, i jest to bezuyteczna i sadystyczna forma
prowadzenia wojny.
Szef sztabu 90 dywizji rozgosi wiadomo o zdobyciu przez nas
zota, co, jak poprzednio mwiem, chciaem utrzyma w tajemnicy.
Oprcz banknotw, o ktrych meldowano, Eddy po wysadzeniu drzwi
znalaz jakie 4500 sztab zota, wacych kada 35 funtw,
przypuszczalnej wartoci 57 600 000 dolarw. Natychmiast
telefonicznie porozumiaem si z Bradleyem; powiedziaem mu, e ze
wzgldu na wielko naszej zdobyczy oraz na to, i zostaa ona podana
do wiadomoci publicznej, sprawa ta staa si, moim zdaniem,
zagadnieniem raczej politycznym ni wojskowym, wobec czego
prosz, aby szef suby tyw Naczelnego Dowdztwa Sojuszniczych
Si Ekspedycyjnych przysa kogo i przej ten skarb.
Pan McCloy z wasnej inicjatywy odwiedzi pukownika Watersa w
szpitalu. Przy sposobnoci obejrzelimy kilka oddziaw szpitalnych i
sale operacyjne. Pan McCloy niezwykle pochlebnie wyraa si o
sprawnoci, z jak funkcjonowa szpital. Po jego odjedzie powrciem
do szpitala i przypiem Watersowi Srebrn Gwiazd oraz Licie
Dbowe. Waters nic nie wiedzia o przyznaniu mu tych odznacze,
poniewa od ponad dwch lat, tj. od cza-

* Genera major H. A. Craig, zastpca szefa sztabu do spraw operacyjnych w

dowdztwie lotnictwa taktycznego w Waszyngtonie.
su, kiedy w Tunezji dosta si do niewoli, w sensie historycznym nie
znajdowa si pord ywych*.
Wszystkie trzy korpusy, ktre odwiedziem tego popoudnia,
gotowe byy do podjcia natarcia w celu ograniczonym tj. do
osignicia linii 20** siatki wsprzdnych topograficznych. Jeli
chodzi o 20 korpus, to powiedziaem, e gdyby po osigniciu tej linii
mg zdoby Erfurt, pooony na wschd, ma to uczyni obchodzc go
od poudnia, aby zapa wysokich dygnitarzy niemieckich, usiujcych
przedosta si do tak zwanej twierdzy, ktrej istnieniu osobicie nie
dawaem wiary, 8 korpus z 89 dywizj na poudniu posuwa si w
kierunku tej samej linii siatki wsprzdnych topograficznych z
zadaniem zdobycia Arnstadtu. 12 korpus min ju t lini, sdziem
jednak, e zostanie zatrzymany z wyjtkiem prawego skrzyda, ktre
miao zaj Eisfeld i Coburg.
Dziesitego cel wyznaczony poprzedniego dnia zosta osignity,
wobec czego przenielimy sztab armii z Frankfurtu do Hersfeldu.
Jechalimy tam autostrad. Kiedy ujrzelimy autostrady po raz
pierwszy, wydawao nam si, e maj one ogromna warto wojskow,
zdobywszy jednak pewne dowiadczenie doszlimy do wniosku, i do
dziaa zaczepnych o wiele lepiej nadaj si drogi drugorzdne, a to
dlatego, e autostrady je przecinaj, a skrzyowania te atwo jest
zniszczy. Pewien wzity przez nas do niewoli pukownik niemiecki,
peen dumy z siebie, opowiada, e przy uyciu 500-kilogramowej
bomby lotniczej opni 3 armi z pewnoci o dwa dni, co
przypuszczalnie byo prawd. Ale po trzech dniach znajdowania si w
naszych rkach autostrada stawaa si niezmiernie cenna, poniewa w
tym czasie saperzy naprawiali uszkodzenia. Mieli w tym due
dowiadczenie, jak zreszt we wszystkich innych pracach wojskowych.
Dla przykadu, jak wielkich zniszcze dokonywali Niemcy, powiem, e
kiedy z Codmanem widzielimy czternacie zniszczonych miejsc na
dwudziestokilometrowym odcinku autostrady.

* Pukownik Waters dosta si do niewoli w lutym 1943 raku.

** Zaznaczona na mapie linia siatki wsprzdnych topograficznych, na ktrej
ssiadujce ze sob jednostki miay uzgodni swe dziaania, zanim rusz dalej
naprzd.
 W drodze do nowego stanowiska dowodzenia w Hersfeldzie
zatrzymalimy si na lunch z generaem Bradleyem w Wiesbadenie.
Nowe stanowisko dowodzenia znajdowao si prawdopodobnie w
orodku szkolenia wojsk pancernych czy te oddziaw kwater-
mistrzowskich. Byo doskonale pooone i miao wietne kasyno oraz
kuchni dla szeregowcw. Byo rwnie kilka szop, jedna pena czci
zapasowych do wozw taboru konnego.
Podczas dugiej jazdy do Hersfeldu zauwayem pozostawione
wzdu drogi kanistry z benzyn, co wskazywao na niezwyke
niedbalstwo. Wydaem wic rozkaz, aby pomocnik szefa suby
kwatermistrzowskiej 3 armii osobicie przejecha si t drog wraz z
dwoma ciarwkami i zebra wszystkie znalezione kanistry.
Stwierdziem rwnie, e praktycznie biorc kady podoficer czy
szeregowiec suby sanitarnej mia zdobyczny samochd lub motocykl.
W konsekwencji prowadzio to do ogromnego marnotrawienia
materiaw pdnych, jak rwnie do zakorkowania drg pojazdami,
potrzebnymi w przyszoci niemieckiej ludnoci cywilnej do odbudowy
kraju. Wydaem wic rozkaz konfiskowania tych pojazdw.
Zauwayem jeszcze jedn rzecz. onierze absolutnie lekcewayli
przepisy mundurowe. Podczas mrozw mona, a nawet trzeba byo
pozwoli na pewne odstpstwa od regulaminu, teraz jednak, kiedy
zbliao si lato, ponownie wydaem w tej sprawie rozkaz.
Na nowym stanowisku dowodzenia w Hersfeldzie zastalimy
ogromne poruszenie na skutek plotki, jakoby Niemcy mieli zrzuci
ma grupk ludzi na szybowcach w celu zabicia mnie. Nie dawaem
temu wiary, niemniej jednak kadego wieczora idc spa zabieraem do
mej ciarwki karabinek*.
* Zarwno w polu, jak u siebie w sztabie armii genera Patton mieszka i pracowa
w dwch przyczepach.
Jego bawialnia, sypialnia i azienka znajdoway si w specjalnie przerobionej
przyczepie suby uzbrojenia, do ktrej wchodzio si po stromych schodkach od
tyu. Stopnie schodkw zrobione byy z falistej blachy, bardzo niebezpiecznej
dla Willie'a, psa generaa. Kiedy Willie straci na tej falistej blasze kilka
pazurw, stopnie trzeba byo pokry deskami. Wewntrz stao biurko z
bocznymi szufladami; przyczepa miaa elek-
 12 kwietnia o godzinie 9.00 przybyli na ldowisko naszych lekkich
samolotw Cub genera Eisenhower i genera Bradley; natychmiast
udalimy si do kopalni soli w Merkers, aby zobaczy si z generaem
Eddym i pukownikiem Bernardem D. Bernsteinem*. Towarzyszyo im
kilku niemieckich urzdnikw. Zabralimy ich do windy, ktr
zjechalimy pod ziemi na gboko 2100 stp. Kopalnia ta, potocznie
nazywana kopalni soli, nie daje soli kuchennej, lecz jaki zwizek
chemiczny, bardzo przypominajcy azbest. To wspaniaa rzecz mie
580 kilometrw podziemnych korytarzy wysokoci 30 50 stp i
prawie takiej samej szerokoci.
Oprcz banknotw i sztab zota znalelimy tarn jeszcze mnstwo
francuskich, amerykaskich i brytyjskich pienidzy w zocie, ponadto
kilka waliz wypenionych kosztownociami: zotymi i srebrnymi
papieronicami, zegarkami na rk, ykami, widel-

tryczne wiato, dwa telefony i inne niezbdne urzdzenia biurowe. Znajdowa

si tam rwnie may stojak z map, ktr genera rzadko o ile kiedykolwiek
si posugiwa. Nie mia naniesionej na tej mapie sytuacji, poniewa
oznaczano j na mapie znajdujcej si w drugiej przyczepie, w ktrej miecia
si kancelaria. Bya tam rwnie maa szafka na ubrania, maa umywalka i
szafka na przybory toaletowe, a w drugim kocu wbudowane ko. Na pce
stao radio; genera czsto sucha audycji. Nigdy nie posugiwa si radiem do
rozmw ze swymi dowdcami. Nawet w czasie najszybszych marszw oddziay
cznoci zwykle utrzymyway czno przewodow. Od czasu do czasu
zachodzia konieczno uycia radiotelefonu, ale i te rozmowy przeczano na
zwyke telefony zainstalowane w wozie. Jeden z dwch aparatw
przypadkowo w zielonym kolorze zapewnia bezporednie poczenie z
generaem Bradleyem i generaem Eisenhowerem. W tym specjalnym aparacie
zainstalowano urzdzenie, ktre rzekomo zaguszao sowa, gdy przebiegay po
drutach; staway si one wyrane dopiero na drugim kocu przewodu. Na nic
genera tak nie kl, jak wanie na to urzdzenie; pono nigdy nie mg go
nastroi i uskara si, e aparat zagusza jego wasne sowa, zanim zostan
wypowiedziane.
Wszystkie urzdzenia elektryczne byy zasilane z przenonego generatora, ktry
dostarcza prd caemu sztabowi.
Przyczepa kancelarii bya duga typu wagonu towarowego. Umeblowanie jej
skadao si z biurka, stojakw do map i telefonw. Staa zwykle w pobliu
mieszkalnej przyczepy generaa; odbyway si w niej czsto konferencje.
Genera wola mieszka i pracowa w przyczepach i dopiero z nastaniem zimy
przenosi si do pomieszcze w budynku. Na wiosn 1945 roku, przemierzajc
Niemcy, zawsze sypia w wozie, nawet wtedy, gdy kancelaria miecia si w
budynku i gdy tam podawano mu posiki.
* Z oddziau finansowego Naczelnego Dowdztwa Sojuszniczych Si Ekspe-
dycyjnych.
cami, wazami, zotymi plombami, sztucznymi zbami itp. Na
walizkach nie byo adnych nalepek, po prostu zawieray szlachetne
metale nagromadzone bandyckimi metodami. Genera Eisenhower
rzuci artem, e bardzo go martwi, i nic znalaz tu szkatuki penej
brylantw. Ale w tej szczeglnej kryjwce drogich kamieni nie byo.
Obejrzelimy kilka rzekomych dziel sztuki. Te, ktre widziaem, byy,
moim zdaniem, warte nie wicej ni dwa i pl dolara. W Ameryce tego
typu obrazy widzi si na og w barach.
Z kopalni pojechalimy do sztabu 12 korpusu w Eisfeldzie, dokd
przyjecha rwnie genera Weyland. Std polecielimy po lunchu
osaniani przez jak mityczn eskort, ktra nie nabraa materialnych
ksztatw, poniewa w drodze gdzie si zawieruszya do sztabu 20
korpusu w Gotha. Tutaj spotkalimy si z Middletonem i Walkerem.
Walker zaproponowa udanie si do Ohrdrufu i zwiedzenie pierwszego
obozu eksterminacyjnego, jaki widzielimy. Przeraajcy widok
przekracza wszelkie wyobraenie. Po terenie oprowadza nas jaki
czowiek podajcy si za byego winia. Pokaza nam najpierw
szubienice, na ktrych wieszano Judzi za prb ucieczki. Zapadnia
znajdowaa si okoo 2 stp nad ziemi, a do wieszania uywano struny
fortepianowej, dopasowanej w ten sposb, aby palce delikwenta
sigay ziemi, tak e mier przez uduszenie nastpowaa po okoo
pitnastu minutach. Szarpnicie bowiem przy spadku byo
niedostateczne dla przerwania stosu pacierzowego. Desk spod stp
wieszanego wytrcao kopniciem dwch nastpnych w kolejnoci
skazanych na mier. Kilku znajdujcych si w obozie Niemcw
stwierdzia, e w ten sposb zostali powieszeni generaowie po
zamachu bombowym na Hitlera.
Nasz przewodnik pokaza nam pniej aw, na ktrej wymierzano
kar chosty; wysoko awy sigaa krocza przecitnie wysokiego
czowieka. Umieszczone w dybach nogi karanego sigay ziemi, a
ciao, wycignite na lekko wklnitej awie, trzymao dwch
stranikw. Razy wymierzano w plecy i w ldwie. Uywana do bicia
paka, pokryta jeszcze krwi, bya grubsza ni rkoje oskarda.
Przewodnik nasz utrzymywa, e rwnie dosta dwadziecia pi
razw tym narzdziem. Pniej okazao si, e
nie tylko nie by on winiem, lecz jednym z oprawcw. Genera
Eisenhower musia to podejrzewa, bo zjadliwie go zapyta, jakim
sposobem jest on taki tusty. Nastpnego dnia znaleziono go martwego.
Zabili go winiowie.
Tu za aw znajdowa si stos czterdziestu trupw bardziej lub
mniej obnaonych. Wszyscy ci winiowie otrzymali strza w ty
gowy z bliskiej odlegoci, a z ran jeszcze sczya si krzepnca na
ziemi krew.
W pobliskiej szopie leao czterdzieci kompletnie nagich trupw w
ostatnim stadium wychudzenia. Ciaa byy lekko spryskane wapnem,
widocznie nie w celu ich zniszczenia, lecz dla zabicia odoru. Wapno
jest bardzo mao skutecznym rodkiem, jeli o to chodzi. Wedug
moich oblicze szopa moga pomieci okoo dwustu trupw.
Powiedziano nam, e pozostawiano tam ciaa, dopki szopa si nie
wypenia, po czym je zabierano i grzebano; od 1 stycznia 1945 roku,
jak opowiadali winiowie, zabrano z tej szopy i pogrzebano okoo
3000 ludzi.
Kiedy nasze wojska zbliay si do Ohrdrufu, Niemcy uznali, e
lepiej bdzie, jeli usun dowody swych zbrodni. Kazali wic
winiom odkopa dopiero co pogrzebane ciaa i zbudowa co w
rodzaju gigantycznego rusztu z 60-centymetrowych szyn kolejowych
uoonych na fundamencie z cegy. Na rusztowaniu uoono trupy
usiujc je spali. Ale to si nie udao. Chcc nie chcc nasuwaa si
myl o jakim gigantycznym obrzdku pieczenia misa u ludoercw.
Z dou, czciowo wypenionego zielon wod, wystaway ramiona,
nogi i inne czci cia ludzkich.
Genera Walker i genera Middleton susznie postanowili, by ten
obraz obejrzaa moliwie najwiksza liczba onierzy. To nasuno mi
myl, by rwnie niemiecka ludno zwiedzia obz. Zaproponowaem
to Walkerowi, ale okazao si, e pokaza ju obz burmistrzowi i jego
onie. Oboje po powrocie do domu popenili samobjstwo. Ten sam
system zastosowalimy pniej w stosunku do mieszkacw Weimaru,
ktrym kazalimy obejrze jeszcze wikszy obz koncentracyjny
(Buchenwald) na pnoc od miasta.
Z Ohrdrufu pojechalimy do 80 dywizji, gdzie genera McBride
opisa wymylon przez siebie now technik. Polegaa ona na
wystrzeleniu kilku pociskw z ulotkami goszcymi, e jeli dane
miasto nie podda si do okrelonej godziny, zostanie odpowiednio
potraktowane; jeli za zamierza si podda, burmistrz ma wyj z
bia flag i bdzie odpowiedzialny za 1o, by w miecie nie byo
adnych oddziaw niemieckich. W tym samym czasie, kiedy ulotki
spaday na miasto, ukazywao si nad nim kilka eskadr myliwsko-
bombowych 19 zgrupowania lotnictwa taktycznego, ktre pod koniec
podanego terminu coraz bardziej zniay lot. Gdy wyznaczony czas
upyn, a Niemcy nic nie przedsiwzili, grupa wsparcia lotnictwa
powiadamiaa o tym samoloty myliwsko-bombowe, ktre zrzucay
bomby; rwnoczenie artyleria zerodkowywaa ogie na miecie. W
wyniku tej metody wiele miast bez trudu si poddao.
Pniej zastosowalimy system znany jako projekt pomnika
wojennego 3 armii". Polega on na tym, e zbliajc si do miasta
oddawalimy do niego kilka salw, jeszcze zanim zaproponowalimy
mu kapitulacj. Chcielimy, aby w ten sposb mieszkacy mogli
pokazywa przyszym pokoleniom Niemcw dowody, e przechodzia
tdy 3 armia.
Pooyem si do pno i zauwayem, e zapomniaem nakrci
zegarka, ktry stan, chcc wic usysze sygna czasu nastawiem
radio. Wanie gdy je wczyem, spiker podawa komunikat o mierci
prezydenta Roosevelta. Natychmiast zawiadomiem o tym generaa
Eisenhowera i generaa Bradleya. Dugo dyskutowalimy o tym, jak
potocz si teraz wydarzenia. Zmiana w tak krytycznym okresie naszej
historii wydawaa si nam bardzo niefortunna. Przysze wydarzenia
wykazay jednak, e nie miao to w ogle adnego znaczenia.
Trzynastego Bradley prosi mnie, abym 65 dywizj piechoty
pozostawi do nastpnej niedzieli na zajmowanych przez ni
pozycjach, a to w celu uatwienia pewnych dziaa podjtych przez 1
armi.
Odwiedziem w szpitalu pukownika Allena, ktry zosta wy-
zwolony z niewoli podczas zdobywania przez nas Weimaru. Straci on
rk do okcia. Allen opowiedzia mi kilka bardzo ciekawych rzeczy.
Chirurg, ktry go operowa, zuy resztki eteru, aby go upi, ale bya
to ilo niedostateczna i pod koniec operacji da
mu wdki i jaki narkotyk chloralowy. Allen widzia co najmniej
osiemdziesiciu Niemcw operowanych bez rodkw znieczulajcych
poza chloralem i koniakiem; nie byo adnych urzdze sanitarnych ani
myda, ani wody, a lekarze i pielgniarki dosownie brodzili we krwi.
Wielu rannych niesiono do sali operacyjnej na rkach, poniewa nie
byo noszy. Chirurg, ktry operowa Allena, Austriak, w cigu kilku
dni pobytu Allena w szpitalu stale podawa faszywe informacje o
stanie jego zdrowia, Niemcy bowiem, dowiedziawszy si, e jest
pukownikiem, chcieli go zabra do sztabu armii w celu przesuchania.
W kocu obieca Allenowi, e jeli dojdzie do najgorszego, pomoe mu
uciec i ukry si do czasu naszego nadejcia. Allen to rwny chop,
jedyne o co prosi, to pozostawienie go w subie w sztabie armii.
Proba jego zostaa speniona. Do koca wojny doskonale tam
pracowa.
14 kwietnia 20 i 12 korpus dziki wspierajcym je wojskom
pancernym znalazy si na wyznaczonej linii zatrzymania si, biegncej
wzdu rzeki Muldy od naszej pnocnej linii rozgraniczenia w pobliu
miejscowoci Hochlitz do rejonu Zwickau i dalej przez Plauen i Hof, a
nastpnie, oglnie biorc, rwnolegle do autostrady prowadzcej do
Bayreuth na wschd od niej.
Na zaproszenie generaa Pianka ze sztabu strefy komunikacji frontu
poleciaem z porucznikiem Gravesem* do Moguncji na otwarcie mostu
kolejowego na Renie, zbudowanego przez mojego przyjaciela i
dawnego koleg szkolnego, pukownika Franka Hulena. Hulen by,
zdaje si, bardzo przygnbiony, poniewa budowa mostu zaja mu
dziesi dni, dwadziecia godzin i pitnacie minut, co wedug niego o
jakie dwanacie godzin przekraczao czas zuyty przez Cezara na
budow podobnego mostu. Pocieszalimy go, e Cezar nie budowa
mostu kolejowego. Po odpowiednich uroczystociach poproszono mnie
o przecicie czerwonej tasiemki, zastpujcej czerwon wstg, i
wrczono mi par noyczek. Mj zmys sytuacji dramatycznych szybko
mi jednak podszepn, aby kaza sobie poda bagnet, ktrym
przeciem tasiemk. Potem wsiedlimy na otwart platform i
przejechalimy przez most pierwszym pocigiem. Osobicie
odczuwaem wikszy strach przed

* Pniej kapitan F.P. Graves, adiutant generaa Pattona.

zawaleniem si mostu, ni przed bitw. W drodze powrotnej Hulen
pokaza nam sprzt, jaki uy do budowy mostu, m. in. olbrzymi dwig
bdcy w stanie unie cae sprzgo, nazwany zdaje si ,,Moby Dick".
Po powrocie do sztabu dowiedziaem si, e genera Gay oraz
pukownicy Pfann* i Codman zwiedzili jeszcze jeden obz kon-
centracyjny na pnoc od Weimaru, Buchenwald, podobno jeszcze o
wiele gorszy ni Ohrdruf. Natychmiast poczyem si z generaem
Eisenhowerem z propozycj, aby posa tam czoowych przedstawicieli
prasy oraz fotografw w celu utrwalenia tych straszliwych faktw.
Genera Eisenhower posa tam nie tylko dziennikarzy, lecz take
czonkw Kongresu. W tym to wanie obozie kazalimy okoo 1500
mieszkacom Weimaru przedefilowa przez obz, aby z pierwszej rki
dowiedzieli si o habie ich wasnego rzdu. Szczerze mwic
wikszo z nich nie wiedziaa, moim zdaniem, o wielu rzeczach, ktre
si tam dziay.
Nie byem w stanie dowiedzie si, co ma nastpi, gdy ju dojd
do linii, na ktrej polecono mi si zatrzyma. Powiedziano mi tylko, e
zdaniem 12 Grupy Armii nie mam dostatecznego zaopatrzenia, aby
posuwa si dalej, chocia ja doskonale wiedziaem, e je miaem.
Z wyszego sztabu otrzymaem informacj, e korespondent 3
armii, niejaki Driscoll**, napisa artyku, w ktrym stwierdzi, e 3
armia zostaa zatrzymana z powodu 1 armii. Ludzie staj si widocznie
przewraliwieni. Podczas cotygodniowych odpraw z korespondentami
zawsze odmawiaem odpowiedzi na pytania dotyczce innych armii lub
omawiania ich dziaa, uwaaem bowiem, e 3 armia moe sta na
wasnych nogach i nie musi si przed nikim usprawiedliwia.
Wezwaem majora Quirka*** i wydaem zarzdzenie, by aden artyku
porwnujcy zasugi poszczeglnych armii nigdy si wicej nie ukaza.
15 kwietnia trzy korpusy (12, 20 i 8) znalazy si na nakazanej linii
zatrzymania si, poleciaem wic do Weimaru, aby obej-
* Podpukownik G. R. Pfann, sekretarz sztabu 3 armii.
** Joseph Driscoll z New York Herald Tribune", przewodniczcy amerykaskiego
Stowarzyszenia Korespondentw Wojennych.
*** Pniej podpukownik T.T. Quirk, szef oddziau informacji prasowej 3 armii.
rze miejsce, ktre, jak sdziem wtedy, bdzie moim nastpnym
stanowiskiem dowodzenia. Byo to mieszkanie byego lokalnego
gauleitera, odpowiedzialnego za niewolnicz prac cudzoziemcw i
wszystkie ohydne rzeczy popenione w tym rejonie. Genera Walker da
mi w prezencie zabawk dla mojego wnuka d, ktr przyjem
bez wahania, poniewa nie ulega wtpliwoci, e zostaa przez tego
niemieckiego bandyt komu skradziona.
Potem w towarzystwie generaa Walkera zwiedziem obz
koncentracyjny w Buchenwaldzie. Znajdowa si on w pobliu fabryki
produkujcej w duej mierze czci do latajcej bomby V-1 oraz
jaszcze artyleryjskie. Fabryka ta jest pomnikiem wiadczcym o
precyzji bombardowania przez nasze siy powietrzne, ktre cakowicie
j zniszczyy, nie zrzuciwszy ani jednej bomby na przylegy obz.
W obozie tym oprcz robotnikw fabryki znajdowaa si dua
liczba winiw politycznych. Ich dzienna porcja ywnociowa za-
wieraa 800 kalorii, tote kadej nocy umierao ich okoo stu.
Przeszedem przez dwa baraki. W kadym znajdoway si po obu
stronach czteropitrowe prycze ustawione pod ktem prostym do
przejcia; byy one lekko pochylone w osi wzdunej, tak e wszelkie
odchody i inne wydaliny winiw ciekay pod ich gowami na
podog, ktra, gdy tamtdy przechodziem, co najmniej na wysoko
trzech cali pokryta bya nieczystociami. I dziwna rzecz, odr nie by
specjalnie odraajcy czu byo raczej stchlizn ni zgnilizn.
Winiowie wygldali jak z wolna poruszajce si mumie i zdawali
si wykazywa taki sam stopie inteligencji. Jeli liczba zmarych z
godu nie bya dostateczna bd jeli z innych powodw podane
byo, aby si winiw pozby nie czekajc na normalny bieg rzeczy,
zrzucano ich czym w rodzaju koryta zrzutowego do pomieszczenia z
kilku hakami w cianach na wysokoci okoo 8 stp od podogi
takimi, na jakich wiesza si miso u rzenika. Z kadego haka zwisaa
lina, gruboci sznura na bielizn, z metalowym piercieniem na obu
kocach. Jeden piercie przesuwano przez drugi, co tworzyo ptl,
ktr zarzucano winiowi na szyj, a wolny piercie zawieszano na
haku. I tak wi-
sia czowiek, dopki si nie udusi. A kiedy trwao to zbyt dugo,
posugiwano si pak bardzo przypominajc wielki tuczek do
kartofli ktr rozbijano winiowi gow. Paka ta musiaa czsto
by w uyciu, bo z jednej strony bya obtuczona.
Jedn z najstraszniejszych rzeczy byo w tym wszystkim to, e
wszelkie egzekucje wykonywane byy przez samych winiw. Inna
diabelska metoda polegaa na tym, e rne grupy winiw musiay
wybiera ludzi przeznaczonych na mier. Kada grupa rasowa miaa
kilku swych przedstawicieli, ktrzy wyznaczali spord siebie ludzi,
majcych by umierconymi na miejscu bd te wysanymi do
obozw jak w Ohrdruf, zwanych obozami mierci".
W Buchenwaldzie znajdowao si kilku podobno wybitnych
lekarzy, ktrych zawodowa etyka tak dalece zostaa zamana, e
zgodzili si na przeprowadzanie haniebnych dowiadcze na
wspwiniach. Mwiono o wypadku zaszczepienia omiuset wi-
niw przeciwko tyfusowi i zastrzyknicia im potem zarazkw tyfusu.
Okoo siedmiuset zmaro, wobec czego eksperyment uznano za
nieudany. Pukownik Odom zapyta kilku z tych lekarzy, czy mgby
co dla nich zrobi. Jeden odpowiedzia, e jest w trakcie
przeprowadzania bardzo ciekawego dowiadczenia na ludzkim mzgu,
do czego potrzebuje troch sadzy. Mzg ludzki podobno jeszcze by
ywy.
Z pomieszczenia, gdzie wykonywano egzekucje, trupy adowano do
rcznej windy i zawoono pitro wyej do krematorium z szecioma
piecami. Ciao umieszczano w niecce urzdzenia zaadowczego,
podobnego do uywanego przy adowaniu 155-milimetrowego dziaa;
na komend naprzd" koniec niecki uderza o opor u drzwi i ciao
wskakiwao do pieca, gdzie szybko si spalao. Wizie, ktry spenia
te czynnoci, by bardzo z siebie dumny, tar rka o podog i
pokazywa mi, jaka jest czysta.
Kiedy wrciem do siebie, dowiedziaem si, e Bradley usiowa
si ze mn poczy przez aparat zaguszajcy rozmowy, poniewa
jednak aparat by zepsuty, Gay wprost powiedzia mu, e pojad do
niego rano.
Jedn z ciekawych rzeczy, ktr widzi si lecc nad Niemcami, jest
ogromna liczba basenw pywackich. Kade mae mia-
steczko ma swj wasny. To widocznie byo zgodne z wyznawan
zasad: sport to zdrowie".
Ciekawe jest rwnie to, e podczas gdy we Francji wszystkie
gwne elektryczne linie przesyowe ulegy cakowitemu zniszczeniu,
to w Niemczech, zwaszcza za na wschd od Renu, byy cae, a jeli je
uszkodzono, to tylko w jednym albo w dwch miejscach.
16 kwietnia poleciaem z pukownikiem Harkinsem do Wies-
badenu, gdzie spotkaem si z generaem Bradleyem, a pniej z
Hodgesem i jego szefem oddziau operacyjnego. Otrzymalimy nowy
plan, ktry faktycznie nakazywa zmian kierunku na poudnie w celu
uderzenia na tak zwan twierdz. Aby przeprowadzi t zmian, 8
korpus mia pozosta na miejscu i powrci pod dowdztwo 1 armii,
rozszerzajc rwnoczenie swj front zarwno na pnoc, jak na
poudnie. Wybr nasz pad na 8 korpus, gdy mniej czasu kosztowao
rozwinicie go w obu tych kierunkach, ni wprowadzenie innego
korpusu, ktry musiaby rozwija si w jedn stron dwa razy tak
daleko. Front korpusu mia siga na poudniu do miejscowoci Hof,
na pnocy do dawnej linii rozgraniczenia z 20 korpusem. Aby tego
dokona, przekazalimy 8 korpusowi 76 dywizj 20 korpusu oraz 4 i 6
dywizj pancern.
Sztab 20 korpusu i jego artyleria oraz 80 dywizja zostay wy-
cignite i przeszy na poudnie, tak e ich lewa granica pokrywaa si
z praw granic 12 korpusu w rejonie zajmowanym dotychczas przez
15 korpus 7 armii. 71 dywizja 12 korpusu zostaa rwnie przesunita
w prawo, a oprcz tego miano tu przerzuci dodatkow dywizj z
tyw (patrz szkice s. 278279).
Ponadto otrzymalimy 3 korpus pod dowdztwem generaa Van
Fleeta, z oddziaami tego korpusu i innymi z Zagbia Ruhry. 3 korpus
mia przej front zajmowany dotychczas przez 21 korpus (genera
major F. W. Milburn) 7 armii.
cignlimy jeszcze oprcz 11 dywizji pancernej dodatkowe trzy
dywizje pancerne, a mianowicie: 13 (genera major Millikin) ju
ostrzelan, 16 (genera brygady J. L. Pierce) i 20 (genera major
Orlando Ward); te dwie ostatnie jeszcze nie walczyy. Byem
zadowolony, e mi je przydzielono, uwaaem bo-
wiem, e po takim szkoleniu, jakie otrzymay, powinnimy te
nieostrzelane dywizje wprowadzi do walki, zanim wojna si skoczy.
3 armia miaa naciera w kierunku poudniowo-wschodnim
rwnolegle do czechosowackiej granicy. Pas dziaania rozcity by
przez Dunaj, tak e 12 korpus znajdowa si na pnocy, a 20 korpus
porodku. 7 armia miaa naciera prosto na poudnie, a 1 i 9 armia
pozostaway w obronie.
W drodze powrotnej przelecielimy nad sztabem Rundstedta w
Ziegenburgu, 16 kilometrw na zachd od Bad Nauheim. Miejscowo
t zbombardoway nasze samoloty myliwsko-bombowe bezporednio
przed przekroczeniem przez nas Renu. Wyniki bombardowania byy
doskonae. Skuteczno dziaania samolotw myliwsko-bombowych,
a zwaszcza ich zdolno wykrywania i trafiania odosobnionych
kolumn samochodowych, za kadym razem wprawiaa mnie w
zdumienie.
Wezwalimy czterech dowdcw korpusw i wyjanilimy im
nowy plan. Byli cakowicie pewni, e zdoaj dokona przesunicia,
zmiany kierunku i uczyni wszystko, co trzeba. Genera Weyland,
zawsze obecny, gdy w 3 armii podejmowano decyzj, rwnie nie
wtpi, e bdzie w stanie wesprze wszelkie prowadzone przez nas
dziaania. Middleton, jak zawsze doskonay onierz, zaproponowa, e
naradzi si z generaem Hodgesem i ustali z nim, jaki odcinek frontu
Hodges pragnie mu przydzieli oraz czas, w jakim maj by dokonane
przesunicia midzy armiami. Po odprawie zjedlimy lunch.
Siedziaem obok generaa Eddy'ego i troch mnie zaniepokoia jego
wyrana apatia, zazwyczaj bowiem by bardzo rozmowny i wesoy.
Pnym popoudniem polecielimy genera Williams, ja,
pukownik Codman, pukownik Odom i porucznik Graves do
Parya, gdzie dugo rozmawiaem w szpitalu z pukownikiem
Watersem. Stan jego zdrowia uleg znacznej poprawie. Jeszcze raz si
z nim zobaczyem rankiem osiemnastego, przed odlotem z Parya.
Tego dnia przy niadaniu genera Hughes i ja czytalimy kady
swj egzemplarz The Stars and Stripes". Przegldaem praw
kolumn o dziaaniach 3 armii, kiedy Hughes pokaza mi kolumn
rodkow, na ktrej podawano, e zostaem mianowany penym
generaem. Byem wprawdzie zadowolony z awansu, ale fakt, e nie
naleaem do pierwszej grupy, a wic byem pobitym kandydatem",
psu mi nieco rado. Kiedy opublikowano pierwsz list nazwisk,
sierant Meeks, ktry usysza j przez radio, przyszed do mego
pokoju i powiedzia: Dobry Boe, generale, to oni awansuj
wszystkich pisarczykw". Codman zdoby dla mnie ostatni komplet
czterech gwiazdek w Paryu, a moje trzy gwiazdki odesaem
generaowi Keyesowi, ktry tym samym rozkazem awansowany zosta
do stopnia generaa porucznika.
Dziewitnastego przybyo do nas kilku komentatorw radiowych i
kilku ekspertw z sekretariatu Departamentu Wojny. Ci ostatni to
bardzo interesujcy ludzie.
Genera Canine, szef sztabu 12 korpusu, poda mi telefonicznie
przygnbiajc wiadomo, e stan zdrowia generaa Eddy'ego jest tak
niedobry, i trzeba go bdzie zwolni ze stanowiska i odesa do kraju.
Eddy by wietnym dowdc korpusu i nie mogem spokojnie myle o
jego odejciu. Poza tym by ze mn prawie od samego pocztku, od
dnia naszego pierwszego ldowania w Afryce. Dowodzi wikszymi
zwizkami bojowymi prawdopodobnie duej ni jakikolwiek inny
genera. Nie mogem odwiedzi go tego dnia, poniewa genera
Bradley przysa po mnie, abym przyby do Wiesbaden na konferencj
z generaem Eisenhowerem. Kazaem wic Canine'owi peni
obowizki dowdcy w zastpstwie generaa Eddy'ego, dopki po
rozmowie z generaem Eisenhowerem i generaem Bradleyem nie
dostan nowego dowdcy korpusu. Proponowaem Gaffeya, Harmona
lub Irwina*. Zdecydowano, e ani Gaffey, ani Harmon nie mog by w
tej chwili oddani, pozostawa wic wybr midzy Irwinem moim
kandydatem a Wyche'em, kandydatem generaa Eisenhowera.
Wydaje mi si, e Eisenhower wysun go nie tylko dlatego, e Wyche
by starszy, lecz rwnie z tego powodu, e Irwin by jego koleg
szkolnym, a Eisenhower robi wszystko, aby nie awansowa swych
kolegw. W kocu udao mi si jednak przeforsowa Irwina na tej
podstawie, e mia wicej bojowego dowiadczenia, po-

* Genera major S. LeRoy Irwin, dowdca 5 dywizji piechoty.

niewa nie tylko stale bra udzia w walkach na kontynencie, lecz take
mia za sob ca kampani tunezyjsk.
Genera Eisenhower owiadczy, e pragnie wprawdzie, abymy
moliwie najprdzej ruszyli w kierunku Linzu, ale na skutek tego, i
Brytyjczycy nie robi dostatecznych postpw, bdzie prawdopodobnie
musia posa tam korpus. Nie chcia, jak mi tumaczy, nadmiernie
rozciga si, dopki sytuacja na pnocy si nie wyjani, i dlatego
mam by gotowy do wyruszenia, ale nie powinienem wyrusza do
czasu otrzymania zezwolenia.
Dwudziestego posalimy do sztabu generaa Eddy'ego armijny
samolot P-47 w celu przewiezienia go do Parya. Poleciaem lekkim
samolotem Cub, aby si z nim poegna. Mia tak wysokie cinienie, e
stan jego zdrowia wydawa si beznadziejny*.
Z wielkim alem poegnaem Eddy'ego, po czym poleciaem do
sztabu 20 korpusu w zamku Weissenstein. By to najbardziej okazay i
najbrzydszy budynek, jaki kiedykolwiek widziaem. Zbudowany okoo
1700 roku, jest przeadowany freskami i olbrzymimi gipsowymi
figurami nadmiernie tustych kobiet. Znajduje si w nim rwnie
kolekcja naprawd wietnych obrazw. Podoga w jednym pokoju
inkrustowana jest srebrem. Inny pokj ma znw inkrustacj ze
szczerego zota. Genera Walker posiada niesamowity dar wybierania
sobie wspaniaych stanowisk dowodzenia. Stajnie zamku zbudowane s
pkolem na wprost gwnego wejcia. Pomieszczenie, gdzie
przechowywano sioda i gdzie prawdopodobnie zbierali si ludzie
gotowi do jazdy, ozdabiay pikne freski; byo ono bardziej luksusowe i
lepiej umeblowane ni niejeden z naszych salonw w kraju. Stajnie,
bardzo nowoczesne, znajdoway si w dobrym stanie. Miecio si w
nich ponad dwadziecia boksw. Weissensteinowie lubili widocznie
polowania.
Std udalimy si samolotem do sztabu 3 korpusu w Reidfeldzie.
Przed samym przybyciem tam zauwayem kilka pociskw z prawej
strony naszego samolotu, ktry w tym samym momencie nurkiem
zacz schodzi ku ziemi i omal nie zderzy si z samolotem
wygldajcym na Spitfire'a. Samolot ten powtrzy swj manewr,
znw zacz strzela i znw chybi. Nie ulegao ju wt-

* Zosta operowany w Stanach Zjednoczonych i cakowicie wyzdrowia.

pliwoci, e zostalimy zaatakowani, a poniewa nie mona byo
zrobi nic innego, prbowaem sfotografowa napastnika, byem
jednak do tego stopnia zdenerwowany, i zapomniaem zdj z
obiektywu pokrywk i nic nie wyszo. Przy trzecim ataku napastnik
zeszed tak szybko, a my znajdowalimy si tak blisko ziemi, e nie by
w stanie wyj z lotu nurkowego i ku naszemu zadowoleniu roztrzaska
si. W czasie gdy Codman i ja lecielimy lotem koszcym, usiujc
uciec przed tym wojowniczym dentelmenem, cztery inne samoloty
kryy nad nami, ale nas nie atakoway.
15 korpus 7 armii, ktry przeszed do rejonu 21 korpusu tej samej
armii, napotka due trudnoci przy usuwaniu si sprzed frontu 3
korpusu nadcigajcego za nim. Kazaem 3 korpusowi przesun si
naprzd przez ugrupowanie 15 korpusu, tak aby znalaz si na linii
wyjciowej i mg wyruszy w niedziel 23 kwietnia.
Spdzi u mnie noc genera Millikin, dawny dowdca 3 korpusu,
ktry otrzyma teraz 13 dywizj pancern. Mia wietn postaw;
obiecaem mu, e przy najbliszej okazji wygosz do jego dywizji
przemwienie.
Krajobraz midzy Norymberg a Hersfeldem naley do naj-
pikniejszych, nad jakimi przelatywaem. Widzielimy kilka ferm
niewtpliwie hodowli koni, za stajniami bowiem znajdoway si
otwarte ujedalnie.
Podczas pobytu w sztabie 20 korpusu podarowaem generaowi
Walkerowi moje trzygwiazdkowe odznaki, poniewa on rwnie zosta
awansowany rwnoczenie ze mn.
Dwudziestego pierwszego 3 armia miaa poegna si ze swym
szefem sanitarnym, generaem brygady Thomasem D. Hurleyem, oraz
omal nie stracia swego szefa uzbrojenia, pukownika Nixona, ktry
zachorowa na odek. Hurley wyjecha do kraju, a Nixon musia
podda si operacji i prawdopodobnie byby zmar, gdyby nie
odwiedzi go pukownik Odom i nie stwierdzi, e jego stan zdrowia
jest fatalny.
Tak zakoczyy si dziaania w Nadrenii, ktre kosztoway nas 17
961 ludzi.
Straty na dzie 21 kwietnia:

3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 21 098 Zabitych 138 700
Rannych 97 163 Rannych 369 700
Zaginionych 16 393 Jecw 545 800
Razem: 134 654 Razem: 1 054 200
Straty niebojowe 106 440
Ogem: 241 094

Sprzt:

3 armia Nieprzyjaciel
Czogi lekkie 298 Czogi rednie 1492
Czogi rednie 934 Czogi Pantera"
i Tygrys" 857
Dziaa 174 Dziaa 3324
 Rozdzia 8
Przeprawa przez Dunaj, wkroczenie do Czechosowacji i Austrii

22 kwietnia do 9 maja 1945 roku

Dzie 22 kwietnia zaznaczy pocztek koca. Pierwsze ame-
rykaskie wojska generaa Pattona wyldoway w Afryce 8 listopada
1942 roku, a jego 3 armia zakoczya gwne dziaania w Europie 9
maja 1945 roku.
W cigu trzech lat prowadzi on operacje, w ktrych wojska jego
stale odnosiy sukcesy. Nigdy nie wyda rozkazu przejcia do obrony.
Teoria jego: nacieraj, nacieraj i jeszcze raz nacieraj, a jeli nachodz
ci wtpliwoci, to znw nacieraj, skrcia wojn, poniewa nigdy nie
dawa nieprzyjacielowi szansy zorganizowanie, i zreorganizowania
swych si w celu przeprowadzenia skoncentrowanego ataku.
Zakoczenie dziaa wojennych oraz narzucona przez wysze
wadze linia zatrzymania si unieruchomiy 3 armi 9 maja. Dosza ona
dalej, zdobya wicej jecw, sforsowaa wicej rzek, wyzwolia wicej
ziem nalecych do przyjaci i zagarna wicej terenu
nieprzyjacielskiego anieli jakakolwiek inna armia w dotychczasowych
dziejach Ameryki.
Pod koniec kampanii 3 armia skrcia na poudniowy wschd,
oczycia Bawari, skoczya z upiorem twierdzy", wkroczya do
Czechosowacji, przesza przez Alpy i poczya si z Rosjanami w
Austrii, na wschd od Linzu.
 Dalej na pnocy Brytyjczycy i Amerykanie poczyli si z
Rosjanami nad ab i w Berlinie. Amerykaska 7 armia i francuska 1
armia oczyciy w swoim pasie dziaania Alpy i poczyy si we
Woszech z amerykask 5 armi.
Na Pacyfiku Brytyjczycy zdobyli Rangun. Wszystkie wysiki
skierowano na utworzenie baz do inwazji na sam Japoni.
Lotnictwo i marynarka zadaway ciosy nieprzyjacielowi na
wszystkich frontach.

P.D.H.
 OSTATNIA OBAWA

Okoo 22 kwietnia nie ulegao ju dla mnie wtpliwoci, e koniec

wojny jest bardzo bliski, jednak byli jeszcze ludzie, ktrzy uparcie
twierdzili, i na poudniu istnieje dua koncentracja Niemcw w tzw.
twierdzy.
Przenielimy nasze stanowisko dowodzenia z Hersfeldu do
Erlangen. Pojechaem tam z Codmanem podczas deszczu i gooledzi, a
na szczytach gr, na wysokoci 4000 stp natknlimy si na nieg.
Ruch na drogach midzy Bambergiem a Erlangen by bardzo
utrudniony, a to dlatego, e mielimy mosty pozwalajce tylko na ruch
w jednym kierunku, a nikt oprcz generaa Maddoxa i mnie nie
wykaza dosy inicjatywy, aby baagan ten uporzdkowa.
Erlangen jest miastem uniwersalnym, zbudowanym w okresie
przeladowa hugonotw. Zdziwio mnie, e dachy mansardowe
pochodz z tego okresu: nie wiem dlaczego, ale sdziem, e pochodz
one z roku 1870.
11 dywizja pancerna oraz 71 i 61 dywizja bardzo dobrze si
spisyway. Uzgodniem z generaem Bradleyem, e 70 dywizj
zatrzymam w rejonie Frankfurtu do penienia suby okupacyjnej,
wzmacniajc jej stany uzupenieniami, ktrych nie wykorzystalimy na
skutek niewielkich strat. Faktycznie stan osobowy tej dywizji wynosi
przez pewien czas prawie ptorej normalnej dywizji.
Dwudziestego trzeciego udaem si samochodem do sztabu 12
i 20 korpusu. Podr autostrad z Erlangen do Bayreuth, gdzie
znajdowa si sztab 12 korpusu, jak rwnie jazda drog boczn na
przeaj z Bayreuth do Bambergu bya bardzo pikna, chocia ta
ostatnia z wojskowego punktu widzenia jest trudna i zbyt krta.
Kiedy powrciem do sztabu, zatelefonowa genera Path z
propozycj wymiany jego 14 dywizji pancernej na moj 20 dywizj
pancern. 14 dywizja pancerna wci jeszcze toczya walki w okolicy
Monachium oraz w pasie dziaania 3 korpusu; 20 dywizja pancerna za
znajdowaa si w okolicy Wrzburga i atwiej mona j byo przesun
do pasa dziaania 7 armii. Natychmiast si zgodziem.
Dwudziestego czwartego na prob Millikina wygosiem prze-
mwienie do oficerw i onierzy 13 dywizji pancernej.
3 puk kawalerii dotar do Dunaju w okolicy Regensburga
dwudziestego trzeciego o godzinie 4 rano. 3 korpus pod wietnym
dowdztwem Van Fleeta szybko ruszy naprzd i zabawne byo, e 14
dywizja pancerna, ktra przed jego przybyciem prowadzia przeciwko
17 dywizji grenadierw pancernych SS (SS-Oberfhrer Bochmann)
walki rwnie dugie, jak niepomylne, nagle przepdzia hitlerowcw
sprzed swego frontu.
25 kwietnia by dniem nader ciekawym. Dowiedzielimy si, e
5000 nieprzyjacielskich onierzy, ktrzy poprzedniego popoudnia
nawizali kontakt z 26 dywizj, wyraajc gotowo zoenia broni,
byo Biaorusinami walczcymi przeciwko Rosjanom po stronie
Niemcw*. Wyonio si wic zagadnienie: czy s to jecy wojenni,
czy sojusznicy? W kocu otrzymalimy decyzj, e s jecami
wojennymi i pozostaj w niewoli. Moim zdaniem, znaleli si w
paskudnej sytuacji, bo jeli dostan si kiedy w rce Rosjan,
niewtpliwie zostan zlikwidowani.
19 zgrupowanie lotnictwa taktycznego meldowao o duej liczbie
wojsk niewiadomego pochodzenia, cigncych w gr Dunaju po obu
jego stronach. Byo tam troch wojsk pancernych, duy tabor konny i
dziaa. Trudno byo stwierdzi, czy s to Ro-
* Autor ma tu na myli niewtpliwie oddziay zdrajcy Wasowa (przyp. red.).
sjanie, czy Niemcy uciekajcy przed Rosjanami, sdzilimy jednak, e
energicznie posuwajc si naprzd, wkrtce rozwiemy to
zagadnienie.
W poudnie zadzwoni Bradley proponujc, aby 1 armia roz-
szerzya swj pas dziaania dalej na poudnie i obsadzia lini granicy
Czechosowackiej do punktu w pobliu miejsca, gdzie granica ta
czya si z granic Austrii; 1 armia przesunaby tam swoje korpusy
kolejno, w miar wyjaniania si sytuacji na pnocy. Bardzo nam to
odpowiadao, poniewa wzdu granicy skrzydo nasze byo na dugim
odcinku odsonite.
14 dywizja pancerna dotara do rzeki Altmhl, gdzie porodku
pasa dziaania 3 korpusu, a czoowy puk 86 dywizji tego korpusu
osign rzek na prawo od linii rozgraniczenia korpusu pod Eichsttt.
Van Fleet zapewni mnie, e przeprawi si przez t rzek i dojdzie do
Dunaju przed noc. Doskonay by z niego pracownik i wielki onierz.
Stale dochodziy nas pogoski od rozpoznania lotniczego o ruchu
wojsk w gr doliny Dunaju po obu stronach rzeki, sdzilimy wic, e
11 dywizja pancerna, ktra przeprawia si przez rzek Naade i
posuna si o 8 kilometrw na poudniowy wschd od niej,
prawdopodobnie pierwsza natknie si na te wojska. Grupa bojowa A"
(pod dowdztwem generaa brygady W.A. Holbrooka jr.) i grupa
bojowa B" (dowodzona przez pukownika W.W. Yale) toczyy 10 mil
na poudnie od Regensburga do cikie walki, ale gdy przeamay
tam opr, natarcie przeksztacio si w zwyky marsz podrny.
Straty bojowe 3 armii w cigu dwch poprzednich dni nie
przekraczay 100 ludzi dziennie; straty niebojowe te byy niewielkie.
Zwaywszy, e w tym czasie 3 armia miaa zaangaowanych
czternacie dywizji i odpowiedni do tego liczb oddziaw kor-
punych i armijnych, mona wyobrazi sobie, jak tanio kosztoway nas
te walki. Jeeli pomnoymy liczb dywizji przez 30 000, to otrzymamy
w przyblieniu ogln liczb wojsk obejmujc oddziay dywizyjne,
korpune i armijne.
26 kwietnia dekorowaem Van Fleeta orderem Distinguished
Service Medal, a nastpnie odwiedziem 99 dywizj i 14 dywizj
pancern. Zarwno Van Fleet, jak ja nie mielimy zbyt wielkiego
mniemania o aktywnoci sztabw tych dwch jednostek.
83 dywizja 3 korpusu dotara do Ingolstadt i toczya walki na
przedpolu miasta.
Po powrocie do sztabu dowiedziaem si, e zarwno 65, jak 71
dywizja 20 korpusu przeprawiy si przez Dunaj jedna na wschd,
druga na zachd od Regensburga. Napotkay one umiarkowany opr,
bez ognia artyleryjskiego, i szybko posuway si naprzd.
11 dywizja pancerna 12 korpusu znajdowaa si w odlegoci 6 mil
od austriackiej granicy. Jeden batalion 90 dywizji zblia si do
miejscowoci Cham, aby osoni przejcie przez to miasto na tyach 11
dywizji pancernej, poniewa cigle dochodziy nas pogoski, e
wanie tdy ma uderzy niemiecka 11 dywizja pancerna.
Do 26 dywizji zgosi si niemiecki oficer i poinformowa generaa
Paula, e tu obok znajduje si na Dunaju pi zakotwiczonych barek;
jeeli je zbombardujemy lub ostrzelamy, spowodujemy mier
wszystkich ludzi w promieniu 30 kilometrw. Paul kaza mu postawi
wart koo barek i czeka na nasze przybycie. Rwnoczenie ostrzeg
nasze lotnictwo, aby nie bombardowao barek na rzece. Okazao si, e
zawieraj one trujcy gaz.
Przypomniao mi to histori, ktr akurat usyszaem od nie-
mieckiego jeca. Dwustu onierzy z oddziaw SS wszyscy
czonkowie Hitlerjugend przeszkolono na specjalnym kursie w
bombardowaniu i nawigacji. Powiedziano im. e uyj bomb nowej
konstrukcji przypuszczalimy, e chodzio o bomb atomow w
celu zniszczenia w Niemczech wszelkiego ycia. Syszc ten wesoy
plan, osiemdziesiciu chopcw odmwio swego wspudziau i
zostao zlikwidowanych przynajmniej tak powiedziano ich kolegom.
Pozostaych zabrano na wzniesienie, aby przygldali si
eksperymentowi. Nad obszarem tym przelecia nisko samolot i zrzuci
bomb, ktra wywoaa co w rodzaju silnych fal powietrza. Pniej
chopcom zawizano oczy i przez godzin wieziono ciarwkami;
potem zdjto im opaski z oczu i kazano zbada ziemi. Teren, gdzie ich
przywieziono, pokryty by niegiem, ale to, co nad nim przeleciao,
stopio nieg, staro na proch
mniejsze kamienie, wiksze za roztrzaskao i powyrywao drzewa z
ziemi. Jednake, jak stwierdzili, fale dziaay tylko w polu widzenia,
poniewa wszystko, co znajdowao si za wysokim wzgrzem, byo
nietknite. Ten sam jeniec twierdzi, e w pobliu Salzburga znajduje
si podziemny hangar ze stu osiemdziesicioma samolotami, z ktrych
kady zaopatrzony by w tak wanie bomb.
Dwa punkty w tej historii wydaway si wtpliwe. Genera
Doolittle, na przykad, wskazywa na to, e samolot, zrzucajcy tak
rzecz, nie mg lecie nisko; poza tym jeniec robi wraenie spryciarza.
Pniej, kiedy zdobylimy Salzburg, nie znalelimy ani ladu
hangaru, ani stu osiemdziesiciu samolotw.
Tego dnia po raz pierwszy obejrzaem centrum Norymbergi. Widok
by rzeczywicie przeraajcy. Stare, otoczone murami miasto, takie
kiedy pikne, byo cakowicie zniszczone wydaje mi si, e
najbardziej ze wszystkich, ktre dotd widziaem. Nie wszystko
naleao zapisa na konto si powietrznych, poniewa 15 korpus 7
armii, chcc przekona Niemcw do opuszczenia miasta, musia
przeprowadzi najprawdziwsze bombardowanie artyleryjskie.
Dwudziestego sidmego poleciaem z Codmanem do sztabu 20
korpusu w Pittersbergu na uroczystoci przypicia generaowi
Walkerowi trzeciej gwiazdki. Walker nie chcia jej naoy, dopki si
nie dowiedzia, e awans zosta zatwierdzony przez Senat. Nabijaem
si z niego, e ma chyba nieczyste sumienie. Jeli o mnie chodzi, to
zawsze nakadaem nowe dystynkcje, gdy tylko wniosek wpyn do
prezydenta.
W towarzystwie Walkera pojechalimy do miejsca na wschd od
Regensburga i dalej przez Dunaj mostem kolejowym. Dunaj nie robi
specjalnego wraenia. W pobliu mostu stao kilka barek
zaadowanych uszkodzonymi czciami okrtu podwodnego.
Pniej polecielimy do sztabu 12 korpusu, gdzie przeprowa-
dzilimy rozmow z generaem Irwinem. 11 dywizja pancerna
przekroczya granic Austrii, a 90 i 26 dywizja zbliay si do niej.
Irwin niepokoi si nieco o swoje odlege odsonite skrzydo, nie
cakowicie przykryte przez 5 korpus* 1 armii, ktry podchodzi
zgodnie z planem Bradleya. Pozwoliem Irwinowi na udzielenie 11
dywizji pancernej kilkudniowego odpoczynku w celu doprowadzenia
si do porzdku, poniewa w cigu ostatnich trzydziestu dni nie braa
ona udziau w walkach tylko przez cztery dni.
86 i 99 dywizja 3 korpusu pomylnie dotary na drugi brzeg
Dunaju, a 14 dywizja pancerna przeprawiaa si przez t rzek.
Zupenie wyranie zaznaczy si wycig midzy 3 i 20 korpusem
oba dowodzone przez bardzo rzutkich i energicznych oficerw.
12 korpus nie wczy si do wycigu, poniewa drogi w jego pasie
dziaania byy tak ze, e mg on posuwa si naprzd tylko w
kolumnie dywizyjnej, a i to z trudnoci.
5 dywizja piechoty pod dowdztwem generaa Burfeya"
Browna** znw zostaa nam przekazana. Obiecalimy odda w
zamian nieostrzelan 97 dywizj, gdy tylko 5 dywizja przybdzie na
front.
Na lunch przyjechali generaowie Spaatz, Doolittle i Vandenberg.
Dla Spaatza i Vandenberga kazaem wystawi wart honorow,
adnego bowiem nie powitano jeszcze po awansie z nalenymi mu
honorami.
BBC podao komunikat, e Himmler zaproponowa Stanom
Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii bezwarunkow kapitulacj
Niemiec; odpowiedziano mu jednak, e nic z tego, jeli kapitulacja nie
nastpi rwnoczenie przed Rosj.
Dwudziestego dziewitego poleciaem z porucznikiem Gravesem
do Viechtach, 15 mil na poudniowy wschd od Cham, ale nie
moglimy ldowa, wobec czego musielimy polecie z powrotem do
Cham, skd do Viechtach, gdzie mieci si sztab 12 korpusu, trzeba
byo jecha samochodem; korpus ten naciera na Linz.
Zaproponowaem, aby zboczy troch w prawo i zdoby miasto Passau
lub zagrozi mu, a to w celu uzyskania kontroli nad mostami na
rzekach Inn i Dunaju, ktre si w tym miecie cz, lub zmuszenia
Niemcw do wysadzenia ich w powietrze. I jedno, i drugie
rozwizanie byoby dla nas poyteczne, poniewa mosty
* 5 korpusem dowodzi genera major Clarence R. Huebner.
** Genera major A. Brown.
te chcielimy opanowa przede wszystkim dlatego, by uniemoliwi
Niemcom wycofywanie wojsk wzdu prawego brzegu Dunaju i
obsadzenia nimi obszaru twierdzy".
Nastpnie polecielimy do 20 korpusu w Regensburgu, gdzie
zastalimy generaa Walkera, ktry przytulnie urzdzi si w paacu
ksicia Thurn und Taxis. Jest to bardzo ozdobny gmach, zajmujcy
cztery strony placu w miecie i obejmujcy teatr, bibliotek,
zbrojowni i trzy kocioy, nie mwic ju o parku i terenie
przeznaczonym na pikniki. Pniej rwnie mieszkaem w tym paacu,
nie powinienem wic krytykowa generaa Walkera za to, e go zaj.
W gruncie rzeczy wykaza dobry smak. Ksita Thurn und Taxis
zakupili jakie trzysta lat temu bawarski monopol pocztowy i
wprowadzili znaczek pocztowy. Na skutek tej dalekowzrocznoci
rodzina ta jest nadal bardzo bogata.
Liczba jecw na dzie 29 kwietnia dosza do 28 000.
Miesic zakoczy si bez wielkich zmian w sytuacji 3 armii, tyle
tylko, e 26 dywizja bya ju prawie w Passau, a 11 dywizja pancerna
podchodzia do Linzu. Uzyskalimy od generaa Bradleya 4 dywizj
pancern w zamian za 16 dywizj, ktra jeszcze nie bya w akcji.
Chcielimy bowiem, aby 4 dywizja pancerna wraz z 5 dywizj piechoty
nacieray na poudniowy zachd dolin rzeki Traun w kierunku
Salzburga, przy rwnoczesnym natarciu 20 i 3 korpusu z pnocnego
zachodu. W tej fazie wojny zdobywanie terenu miao wiksze
znaczenie ni niszczenie nieprzyjaciela, a droga z Linzu do Salzburga
w gr rzeki bya lepsza ni drogi, ktrymi posuway si dwa pozostae
korpusy. Gdybymy w por zdobyli Passau, 4 dywizja pancerna i 5
dywizja piechoty mogyby posuwa si std dalej, poniewa oprcz
drogi z Linzu do Salzburga istniaa tu jeszcze jedna, biegnca z Passau
wzdu poudniowego brzegu rzeki Inn. Drog t moglimy
wykorzysta pod warunkiem, e uda nam si zdoby mosty w Passau;
w ten sposb plan ten dawa mi mono ustrzelenia jednym strzaem
dwch zajcy.
Dowiedzielimy si, e 29 kwietnia 19 zgrupowanie lotnictwa
taktycznego dokonao pomylnych nalotw na zerodkowane na
pnoc od Cham oddziay pancerne, ktre, jak si pniej okazao,
naleay do niemieckiej 11 dywizji pancernej.
Erlangen do Regensburga, czyli Ratyzbony, gdzie Napoleon stoczy
sw synn bitw i sta si natchnieniem poematu rozpoczynajcego si
sowami: ,,Wiecie, my, Francuzi, wzilimy Ratyzbon, nie dalej ni o
mil, na maym kopcu sta Napoleon..." itd. Widocznie w tamtych
czasach dowdcy armii nie podchodzili tak blisko do pierwszych linii,
jak to si dzieje dzisiaj.
Nie byem w stanie opuci stanowiska dowodzenia do godziny
13.30, musiaem bowiem czeka na wiadomoci od generaa Bradleya,
czy mam ostatecznie kontynuowa natarcie na twierdz", czy te
przekaza to zadanie 7 armii. O godzinie 13.30 genera Bradley
wyznaczy mi now lini rozgraniczenia, ktra rozwizywaa to
zagadnienie zadanie otrzymaa 7 armia. Linia rozgraniczenia biega
nastpujco: star lini rozgraniczenia midzy 3 armi a 3 korpusem na
pnocny zachd od miejscowoci Freising; stamtd w oglnym
kierunku na wschd do Mhldorfu; dalej wzdu rzeki Inn do miejsca,
gdzie czy si ona z rzek Salzach; nastpnie do miejscowoci
Strasswalchen i std w oglnym kierunku rwnolegle do rzeki Enns do
miejsca, gdzie wpada ona do Dunaju pod Mauthausen, 10 kilometrw
na wschd od Linzu. Po drugiej stronie rzeki znajdowali si Rosjanie.
Na pnoc od Dunaju tymczasow lini rozgraniczenia midzy Amery-
kanami a Rosjanami stanowia linia kolejowa przebiegajca na pnoc
od miejsca, w ktrym rzeka Enns wpada do Dunaju. W wyniku takiego
rozgraniczenia 3 korpus zosta, praktycznie rzecz biorc, wyklinowany,
a my musielimy si tutaj zatrzyma.
Poniewa nale do ludzi nie traccych nadziei, kazaem 3
korpusowi nadal trzyma Wasserburg, a take opanowa wszelkie
inne, jakie tylko uda mu si znale, nietknite przeprawy przez rzek
Inn.
7 armia prosia, abymy zamienili nasz 86 dywizj stojc pod
Wasserburgiem na ich 4 dywizj piechoty (genera major H. W.
Blakeley). Zgodzilimy si na to, bo innej rady nie byo. Niemniej
jednak udao nam si zatrzyma przydzielony do 86 dywizji 23
szwadron rozpoznawczy (dowodzony przez podpukownika R.C.
Adkinsona) 16 dywizji pancernej oraz dwie kompanie 14 dywizji
pancernej, wspdziaajcej z 86 dywizj.
Zadzwoniem do 3 korpusu, poinformowaem ich o tym, co
si wydarzyo, i kazaem posuwa si w Lej niewielkiej strefie, ktra
jeszcze bya wolna.
Wpadem na pomys, aby 12 korpus wykorzysta przepraw 65
dywizji 20 korpusu pod Passau i szybko posuwa si na Linz drog
Scharding Linz. Jednake genera Gay i genera Maddox odradzili
mi to, poniewa ocenili suszniej ni ja jak nieznaczny opr
stawia nieprzyjaciel przed frontem 20 korpusu. Wydaje mi si rwnie,
e ju wtedy wyczuli oni moliwo zmiany kierunku 12 korpusu na
pnocny wschd. Za kadym razem, kiedy 3 armia przenosia swe
stanowisko dowodzenia podczas tej operacji, przeladowa j jaki
pech. Zawsze nastpowaa wtedy zmiana kierunku lub zmiana
wyznaczonego nam zadania.
3 maja usyszelimy przez radio wiadomo o bezwarunkowej
kapitulacji wojsk niemieckich we Woszech.
Zarwno 65 dywizja piechoty 20 korpusu, jak 11 dywizja pancerna
12 korpusu nadal przeprawiay si przez zagradzajce im drog rzeki i
szybko posuway si w kierunku Linzu. Postanowiem posa 4 dywizj
piechoty do Norymbergi w celu penienia suby na liniach
komunikacyjnych oraz przekazania 3 korpusowi w razie dziaa w
Czechosowacji jednej dywizji ze skadu 12 albo 20 korpusu.
Odwiedzilimy nastpnie sztab 20 korpusu, rozmieszczony w do
adnym dworze, w ktrym znajdowaa si pikna kolekcja starej broni
palnej. Przodkowie waciciela byli podobno dziedzicznymi
pukownikami jakiego puku piechoty.
W drodze powrotnej do sztabu 3 armii przejedalimy koo duej
grupy Wgrw. Wygld ich zdradza, e byli doskonale odywieni;
wesoo maszerowali pod stra tylko jednego naszego onierza na
okoo tysica jecw.
O may wos zostalibymy zabici przez zaprzony w byka wz,
ktry wypad z bocznej ulicy, tak e dyszel chybi nas o cal.
Amerykaski onierz jest absolutnie niezdolny do zmuszenia cywilw,
aby podczas ruchw wojsk nie tarasowali drg. Jego dobre serce
zasuguje wprawdzie na uznanie, ale niewtpliwie kosztowao nas
wiele wypadkw. Podczas wojny czas jest spraw ycia i mierci, a
poniewa wozy zaprzone w byki powoduj strat czasu, tym samym
staj si przyczyn mierci.
 Gdybym mia jeszcze raz bra udzia w wojnie, wprowadzibym
niezomne prawo zakazujce pojazdom cywilnym, zaprzonym w
konia, krow czy o napdzie mechanicznym, pojawiania si na drogach
bdcych osiami marszu i zmuszabym do poszanowania go przez
strzelanie do zwierzt i niszczenie pojazdw. Robiem tak na Sycylii,
przez co naraziem si na krytyk ignoranckiej prasy, ktra uwaaa
zrzucenie z mostw kilku osw za rzecz nader brutaln, a nie
wiedziaa, e dziki temu zdobylimy Palermo w cigu jednego dnia i
bardzo niewielkim kosztem. Rwnie podczas walk o Zagbie Saary
wstrzymywalimy przy pomocy lokalnych wadz wszelki ruch na
wszystkich osiach marszu, cznie z prowadzcymi przez rdmiecie
Nancy.
4 maja 11 dywizja pancerna przekroczya biegnc przez Linz lini
pnocpoudnie i omal nie wpada na Rosjan. 90 i 5 dywizja oraz 2
grupa kawalerii (dowodzona przez pukownika C.H. Reeda) opanoway
z inicjatywy generaa Irwina przecze prowadzce przez gry
do Czechosowacji, tak e w razie gdybymy mieli naciera na Prag,
przekroczylibymy przynajmniej przecze, zanim ktokolwiek
zdyby na nas uderzy.
5 korpus 1 armii, dowodzony przez generaa Huebnera, zosta
przesunity do 3 armii, ktra po wczeniu tego korpusu staa si
najwiksz armi, jak mielimy do tej pory: obejmowaa osiemnacie
dywizji, czyli nieco ponad 540 000 onierzy.
4 maja przyjecha do mnie w odwiedziny francuski genera armii,
Jean Houdemon, mj stary przyjaciel z 1912 roku z Saumur. Oficer
kawalerii podczas pierwszej wojny wiatowej, zosta pniej lotnikiem
i walczy o Francj w drugiej wojnie wiatowej, a, jak mwi: le vieux
Ptain m'a renvoy*. Mia on wtedy szedziesit cztery lata i by
najstarszym lotnikiem francuskiej armii. Wycofa si wic do swego
ojczystego miasta Pont-a-Mousson, gdzie by burmistrzem. Podczas
okupacji zaoy w swoim domu szpital. Pod pretekstem pertraktacji w
sprawie czego w rodzaju zawieszenia broni w celu ewakuacji chorych
z jego szpitala, przeprawi si ze sw crk, pielgniark Catherine,
pod ogniem przez Mozel i zjawi si w moim sztabie. Jako mody
kawalerzysta pozna podczas manewrw wszystkie brody na tym
odcinku
* Stary Ptain mnie zwolni.
Mozeli i prawdziw przyczyn jego wizyty u mnie byo wskazanie mi
ich. Niestety, mnie nie zasta, a oficer, ktry z nim rozmawia, nie
zrozumia, e genera dziaa w dobrej wierze i kaza mu wraca za
Mozel, a na poegnanie wystrzeli w kierunku jego odzi. Genera
nalega jednak, aby przed odjazdem pozwolono mu pozostawi kartk
dla mnie ze szkicem brodw oraz z wiadomoci, e w
redniowiecznym zamku Mousson, pooonym na stromym wzgrzu za
miastem, mieci si wany niemiecki punkt obserwacyjny. Szkic
brodw wykorzystalimy pniej przy przeprawianiu si przez Mozel.
W dwa dni po tej wizycie Niemcy ewakuowali generaa i musielimy
si duo naszuka, zanim zdoano ustali miejsce jego pobytu. Przez
duszy czas sdzilimy, e nie yje. By to bardzo wytworny czowiek,
umiejcy niezwykle ciekawie prowadzi rozmow. Odesaem go
pniej samolotem do Parya, co go bardzo uradowao, poniewa przed
upadkiem Francji by dowdc francuskiego lotnictwa w poudniowej
czci kraju. Crka jego otrzymaa Croix de Guerre za sw dziaalno
w czasie wojny; m.in. za bohaterskie uratowanie z Mozeli dwch
rannych amerykaskich onierzy.
O godzinie 19.30 zadzwoni genera Bradley. Zawiadomi, e
natarciu na Czechosowacj dano zielone wiato i pyta, kiedy
mgbym je rozpocz. Powiedziaem, e nastpnego dnia rano. Troch
sceptycznie si do tego odnis, ale poniewa znalimy si do dobrze,
da jednak wiar moim sowom.
Natychmiast poczyem si z 5 korpusem i kazaem mu ruszy 1
dywizj piechoty (w tym czasie dowodzon przez generaa majora
Clift Andrusa) oraz 2 dywizj piechoty* i 16 dywizj pan-
* 5 maja 1945 roku 5 korpus (genera major C. R. Huebner) zosta przydzielony do
3 armii.
Genera Huebner siedzia akurat przy obiedzie. Byo okoo 7.30 wieczorem,
kiedy wszed szef jego oddziau operacyjnego z rozkazem przydzielajcym
korpus do 3 armii. Genera Huebner zauway: "No tak, minie dwanacie
godzin, a zadzwoni genera Patton, e mamy na co naciera". Nie zdya
jeszcze ostygn zupa na talerzu, kiedy odwoano od stou do telefonu szefa
sztabu korpusu. Wrci szeroko umiechnity:
Generale powiedzia to genera Patton. Chce z panem mwi.
Rozmowa miaa mniej wicej nastpujcy przebieg:
Halo, Huebner?
Dzie dobry, generale, jak si pan miewa?
Doskonale. Gdzie, do diabla, podziewa si pan od Sycylii?
Och, wczylimy si troch po wiecie.
cern. Daem rwnie rozkaz 12 korpusowi, aby naciera zgodnie z
planem. Genera Gay, ktry obdarzony by szstym zmysem, ju po
poudniu postawi w stan gotowoci alarmowej 16 dywizj pancern,
czu bowiem, e co wisi w powietrzu. Bardzo pragnlimy
wprowadzi t dywizj do walki, zanim wojna si skoczy, a jej
onierze rwnie tego pragnli.
Oba korpusy wyruszyy rano 5 maja midzy godzin 8.00 a 10.00,
5 korpus w skadzie 97 i 2 dywizji piechoty oraz czci 16 dywizji
pancernej, 1 dywizja oraz cz 9 dywizji pancernej miay wczy si
do walki szstego.
Otrzymaem od Bradleya instrukcje, ktre przekazaem korpusom,
e nie wolno nam posun si duymi siami poza lini biegnc przez
Pilzno z pnocnego zachodu na poudniowy wschd, wolno nam
jednak i powinnimy prowadzi energicznie rozpoznanie w kierunku
Pragi.
12 korpus rozpocz natarcie 90 i 5 dywizj, a jego 11 dywizja
pancerna i 26 dywizja, zluzowane potem do dziaa w kierunku
pnocnym przez 65 dywizj piechoty z 20 korpusu, opanoway Linz.
Pamitam, e w czasie tego natarcia rozmawiaem z generaem
Paulem, dowdc 26 dywizji, ktry przypomnia moje sowa, kiedy
jego jeszcze nie ostrzelana dywizja wesza 7 padziernika do walki;
powiedziaem wtedy, i jego onierze to grupa amatorw bawicych
si w zawodowych wojakw i przyjdzie im dobrze wyty siy, aby
mc wspzawodniczy z zawodowcami; sowa te, jak twierdzi Paul,
mogy mie zastosowanie rwnie teraz, w jego ostatnim natarciu na
Linz, poniewa na skutek strat i wycieczenia dywizja w duej mierze
zostaa uzupeniona o-

Ciesz si, e znw jestemy razem.

Ja te jestem zadowolony, generale.
Chc, eby pan rano zacz naciera na Pilzno.
Tak jest, panie generale!
Czy to jest moliwe?
Tak jest, panie generale.
wietnie, niech si pan uwija. W tej wojnie nie pozostawiono nam wiele
czasu. Niedugo do pana przyjad. Do widzenia.
Do widzenia.
Genera Huebner powrci do siou i powiedzia: A jednak chybiem tym
razem. Zamiast dwunastu godzin, byo dwanacie minut. O wicie nacieramy na
Pilzno".
nierzami, ktrzy jeszcze nie wchali prochu. Niemniej jednak midzy
star dywizj, niezalenie od wchodzcych w jej skad onierzy, a
now istnieje kolosalna rnica. Wojna rozwija dusz walczcej
jednostki i nawet, jeli nie pozostanie w niej wielu starych onierzy,
nie potrzeba duo drody, aby to ciasto wyroso.
Niedobrze jest, e tylko niewielu dowdcw (a ani jeden polityk)
rozumie indywidualno jednostek i konieczno wygrywania uczu
ludzkich. W zwizku z tym przypominam sobie, e ten sam Paul
powiedzia mi kiedy z cakowit szczeroci, i jeden z najbardziej
wzruszajcych momentw przey podczas bitwy o wybrzuszenie,
kiedy objem go ramieniem i zapytaem: No, a jak czuje si mj
may walczcy sukinsynek dzisiaj?" Paul twierdzi, i sowa te
podniosy na duchu nie tylko jego, lecz wszystkich onierzy dywizji i
to jest zupenie prawdopodobne.
Huebner mnie ostrzeg, e jeli kiedykolwiek spotkam si z
Rosjanami, musz by przygotowany na wzajemne wrczanie sobie
medali, flag i rzeczy osobistych itp. Natychmiast porozumiaem si
telefonicznie z generaem Bradleyem, jakie odznaczenia mog
wrcza. Uzgodnilimy, e przeznaczamy mniej wicej nastpujce:
nasza dywizja bdzie moga da dywizji rosyjskiej, z ktr nawie
kontakt, sze Legii Honorowych najniszego stopnia i sze
Brzowych Gwiazd. Korpus rosyjski otrzyma od naszego korpusu
dziewi Legii Honorowych i trzy Brzowe Gwiazdy. W tym wypadku
poowa orderw Legii Honorowej bdzie stopnia oficerskiego. Na
szczeblu armii moemy wrczy dwanacie Legii Honorowych
rnego stopnia cznie z trzecim, czyli komandorskim, i w razie
potrzeby doda kilka Brzowych Gwiazd. Natychmiast zabralimy
si do rzeczy i zapewnilimy sobie odpowiedni liczb odznacze.
Wobec komunikatw radiowych o zdobyciu Pragi przez czeskich
obywateli gorco pragnem dopomc im w walce, poprosiem wic
Bradleya o zezwolenie na to, ale mi odmwi. Niemniej jednak trzeba
powiedzie, e oddziay rozpoznawcze 3 armii znajdoway si ju w
pobliu Pragi i w ten sposb osigny najdalej na wschd wysunity
punkt, do ktrego dotara jakakolwiek armia zachodnia. 3 armii
przypad rwnie w udziale zaszczyt, e bya ostatni armi zachodni
prowadzc dziaania zaczepne.
 6 maja definitywnie ustalono, e nie wolno nam posuwa si poza
lini zatrzymania biegnc przez Pilzno dalej ni 5 mil. Bardzo mnie to
zmartwio, czuem wtedy, i nadal jestem tego zdania, e powinnimy
byli doj do rzeki Modawy, a jeli Rosjanom si to nie podobao, to
niechby sobie poszli do diabla. Dopiero kilka tygodni pniej
wykryem przyczyny i to suszne ktre wpyny na decyzj
generaa Eisenhowera zatrzymania nas w miejscu nakazanym przez
niego.
Polecono nam rwnie zatrzyma marsz w kierunku poudniowo-
wschodnim w dolinie Dunaju i pozosta na miejscu do chwili, a
Rosjanie nawi z nami kontakt. O godzinie 11.00 czoowa grupa
bojowa 16 dywizji pancernej (dowodzona przez pukownika C.H.
Noble'a) wkroczya do Pilzna. 3 korpus przesunlimy w poblie
Norymbergi, gdzie mia on rozpocz okupacj Bawarii w ramach tzw.
planu zamienia*.
Otrzymalimy rwnie meldunek, e 100 000 Biaorusinw pragnie
si podda. Ludzie ci znajdowali si niewtpliwie w fatalnej sytuacji i
mieli ze sob pewn liczb kobiet i dzieci. onierzy traktowalimy jak
jecw wojennych, kobiety i dzieci jak osoby przesiedlone.
Sidmego wiedzielimy ju, e wojna skoczy si o pnocy z 8 na
9 maja. Bradley umoliwi rosyjskiemu generaowi pukownikowi
przedostanie si przez 5 korpus do Pragi w celu poinformowania
dowdcy niemieckiej Grupy Armii, generaa Schrnera, o warunkach
kapitulacji.
Genera Gay by na tyle przezorny, e skierowa naczelnego
lekarza 3 armii do Moosbergu w celu przeprowadzenia inspekcji i
upewnienia si, e jecy, onierze wojsk sojuszniczych, s pod
odpowiedni opieka lekarsk i otrzymuj dostateczne wyywienie.
Noc z 6 na 7 maja spdzi u nas sdzia Patterson, podsekretarz w
Departamencie Wojny, i sidmego polecielimy w dwch lekkich
samolotach Cub do 20 korpusu. Tego dnia przejedalimy przez rzek
Enns i przez Izer i widzielimy w jednym miejscu na bocznicy
kolejowej przynajmniej sto nie zniszczonych lokomotyw.
* Eclipse Plan zakodowana nazwa planu okupacji Niemiec.
 Po przybyciu do sztabu Walkera dowiedzielimy si, e 20 korpus
zdoby w pobliskim zamku ca nietknit hiszpask Imperialn
Akademi Kawalerii, ktra w czasie zbliania si Rosjan opucia
Wiede. Akademia ta istniaa w Wiedniu od czasw Karola V, krla
Hiszpanii.
Rne ewolucje, jakich uczono konie, miay w swoim czasie
znaczenie wojskowe. Uczono je stawa na tylnych nogach w tym celu,
aby ko opada na przednie nogi rwnoczenie z uderzeniem miecza,
przez co cios nabiera wikszej siy; wolty i pwolty pozwalay
jedcowi unikn ataku przeciwnika; skok w powietrze, uderzanie
kopytami w przd i do tyu miay na celu uwolnienie si jedca od
zbyt bliskiego kontaktu z przeciwnikiem itd. Z biegiem lat i rozwojem
sztuki wojennej cel tej formy jazdy konnej poszed w zapomnienie, a
ewolucji uczono jako sztuki dla sztuki. Innymi sowy, podobnie jak w
wielu innych dziedzinach, ludzie zaczli gloryfikowa raczej rodki
prowadzce do celu ni cel, jakiemu rodki te miay suy.
Po lunchu genera Walker urzdzi dla nas bardzo interesujcy i
wspaniale przeprowadzony pokaz jazdy konnej. Niemniej jednak
uderzyo mnie, e jest nieco dziwne, i w wiecie, w ktrym toczya si
wojna, okoo dwudziestu modych lub w rednim wieku ludzi o
wspaniaej kondycji fizycznej oraz okoo trzydziestu chopcw
stajennych spdzao czas na tresowaniu koni w krceniu zadem i
podnoszeniu ng stosownie do pewnych sygnaw danych ydkami i
wodzami. Jakkolwiek bardzo lubi konie, wydawao mi si to jednak
marnotrawieniem energii. Z drugiej strony prawdopodobnie byoby
niesuszne, aby jakakolwiek rozwinita sztuka, nawet najbardziej
bezmylna, miaa zanikn, a jaka sztuka jest bezmylna, to ju zaley
od punktu widzenia. Dla mnie, na przykad, sztuka wyszej tresury
koni jest niewtpliwie ciekawsza ni malarstwo czy muzyka.
Po opuszczeniu 20 korpusu podsekretarz Patterson i ja przele-
cielimy nad Linzem, o wiele bardziej zniszczonym, ni sdziem.
Nastpnie wyldowalimy w sztabie 12 korpusu, gdzie oczekiwa nas
genera Irwin. Stamtd wrcilimy samolotem do mego sztabu, dokd
przybylimy o godzinie 20.00.
Podsekretarz ma nadzwyczajn pami do nazwisk; kademu
oficerowi, ktry mu by przedstawiony, mwi, gdzie go ostatnim
razem widzia. wietnie zna rwnie histori, zwaszcza histori
Wojny Domowej, tak e bardzo przyjemnie spdziem czas na
rozmowie z nim. Jest on jedynym czowiekiem w rzdzie, ktry, o ile
mi wiadomo, ma odznaczenie Distinguished Service Cross; otrzyma je
w piechocie podczas pierwszej wojny wiatowej.
Po jego odjedzie 8 maja przybyli na lunch Bradley i Allen.
Omwilimy szereg spraw zwizanych ze stref naszej okupacji.
Poniewa jednak Naczelne Dowdztwo Sojuszniczych Si Ekspe-
dycyjnych nie podjo jeszcze adnej decyzji, moglimy tylko snu
przypuszczenia co do przyszych wydarze.
8 maja rano, podczas naszej normalnej odprawy, powiedziaem
oficerom, e jest to nasza ostatnia odprawa w Europie. Sowo Europa
podkreliem. Wikszo oficerw przypuszczalnie sdzia, e licz na
dalsze odprawy w Azji, ale... czowiek strzela..." itd. Podzikowaem
kademu oficerowi sztabu za to, co zrobi, i zapewniem ich, e jeden
czowiek nie jest w stanie dowodzi armi, a sukces kadej armii
uzaleniony jest od harmonijnej pracy jej sztabu i niezwykle wysokiej
wartoci bojowej oficerw liniowych i onierzy. Bez pracy zespoowej
nie mona pomylnie prowadzi wojny.
8 maja mino dokadnie dwa i p roku od dnia, kiedy wyl-
dowalimy w Afryce. Przez cay ten czas do pnocy z 8 na 9 maja
toczylimy, praktycznie rzecz biorc, nieprzerwane walki, a jeli nie
bya to walka, to w kadym razie napicie nieustannej krytyki pod
naszym adresem, co jest, sdz, jeszcze trudniejsze do zniesienia.
O godzinie 11.30 poegnaem si na ostatniej odprawie z ko-
respondentami wojennymi. Podczas odprawy jeden z nich zapyla:
Generale, dlaczego nie wzilimy Pragi?
Mog wam to dokadnie powiedzie odrzekem. Wszyscy
wycignli notesy i wyczekujco na mnie patrzyli.
Poniewa dano nam rozkaz, aby tego nie robi.
Odpowiedzia mi wybuch miechu, chocia sowa te rozczaroway
korespondentw. Potem rozdzieliem mnstwo autografw na
bankiecie i pozowaem do niezliczonej liczby wsplnych zdj.
Oglnie biorc, korespondenci akredytowani przy 3 armii zrobili
wietna i lojaln robot; udao im si da ludziom w kraju doskonay,
szczegowy i zgodny z rzeczywistoci obraz wojny*.
Dostaem bardzo miy list gratulacyjny od sekretarza Departamentu
Wojny, pana Stimsona:
Gratuluj Panu i bohaterskim onierzom 3 armii. Panu dzikuj za pene
rozmachu i byskotliwe zwycistwa, ktre w duej mierze przyczyniy si do
tego dnia penego chway. Czyny 3 armii stanowiy kontynuacj
najwzniolejszych tradycji armii, ktre broniy Ameryki w cigu jej historii.
Zarwno Pan, jak Jego dzielna armia w peni zasuguj na hod caego narodu.
List ten, wydaje mi si, w sposb znamienny zaznacza koniec
wojny obawiam si, mojej ostatniej wojny.
Mog powiedzie jedno: w okresie caej kampanii w Europie nie
poczuwam si do adnego bdu oprcz tego, e nie wysaem grupy
bojowej dla zdobycia Hammelburga. Poza tym operacje moje wydaj
mi si cakowicie zadowalajce. Podczas caej tej kampanii wysze
dowdztwo stale mnie hamowao. Moe i susznie, jestem bowiem
zbyt porywczy. Wydaje mi si jednak, e tak nie byo i gdyby mi
pozwolono i na caego, wojna skoczyaby si wczeniej i
oszczdzilibymy wicej istnie ludzkich. Jest to szczeglnie suszne w
stosunku do tego okresu, kiedy w pierwszych dniach wrzenia
zatrzymano nas na skutek tego, e genera Eisenhower pragn a
moe zmusia go do tego konieczno wesprze uderzenie
Montgomery'ego na pnocy. Nie byo wtedy cienia wtpliwoci, e
doszlibymy do Renu i przekroczylibymy go w cigu dziesiciu dni.
Ocalioby to wiele tysicy ludzi.
(Jak powiada Koci: Tyle jest sw Ewangelii witej na dzie
dzisiejszy").
* Bardzo niewiele albo nic nie zostao dotychczas powiedziane o powtrzeniu
przez 3 armi czynu Hannibala, tj. o przekroczeniu Alp.
Pod koniec wojny, kiedy sytuacja w Jugosawii nie bya jasna. 3 armia
otrzymaa rozkaz przesunicia piciu dywizji do 5 armii do strefy brytyjskiej, na
poudnie od Alp, na pnoc od Triestu. Bez jednego mrugnicia wyruszya tam
amerykaska 3 grupa kawalerii. W cigu dwunastu godzin przekroczya ona
Alpy i cakowicie przemieszaa si z wojskami brytyjskimi w pnocnych
Woszech. Genera Clark, ktry nie zosta poinformowany o tym przesuniciu,
spiesznie pogratulowa generaowi Pattonowi skwapliwoci i miaoci, z jakimi
ruch ten zosta przeprowadzony. Niemniej jednak nie tracc czasu zawiadomi
generaa Eisenhowera, i dodatkowe wojska nie s mu potrzebne i da
wycofania przybyego oddziau... ze wzgldw administracyjnych.
Zostay wycofane z takim samym zapaem i zdecydowaniem, z jakim si tu
zjawiy.
 Ostateczna lista strat przedstawia si na 8 maja 1945 roku
nastpujco:

3 armia Nieprzyjaciel
Zabitych 21 441 Zabitych 144 500
Rannych 99 224 Rannych 386 200
Zaginionych 16 200 Jecw 956 000*
Razem: 136 865 Razem: 1 486 700
Straty niebojowe 111 562
Ogem: 248 427

Sprzt:

Czogi lekkie 308 Czogi rednie 1529

Czogi rednie 949 Czogi Pantera"
i ,,Tygrys" 858
Dziaa 175 Dziaa 3454

* Podana wyej liczba jecw dotyczy wzitych do niewoli przed pnoc 89

maja. Po tym terminie branie jecw nie byo adnym specjalnym wydarzeniem
i dlatego nie podaem ich liczby obliczanej w milionach (przyp. aut.).
 Cz trzecia

RZUT OKA WSTECZ

 Rozdzia 1

Refleksje i rady

To, co zamierzam teraz napisa, nie jest prawdopodobnie niczym

nowym, wojna bowiem jest rzecz star, ja za, czowiek stary,
studiowaem j i wiczyem si w jej prowadzeniu ponad czterdzieci
lat. Co wic, co mnie wydaje si oryginalnym pomysem, bdzie, by
moe, tylko wspomnieniem zachowanym w podwiadomoci.

onierz
onierz to armia. Nie ma armii lepszej ni jej onierze.
onierz jest rwnie obywatelem, a najwyszy obowizek i przywilej
obywatela to z broni w rku suy swej ojczynie. Std wniosek: by
onierzem, dobrym onierzem, to zaszczytny przywilej. Kady, komu
na jakimkolwiek etapie ycia wystarcza miernota, zdradza samego
siebie i amerykask tradycj. Aby by dobrym onierzem, czowiek
musi by zdyscyplinowany, szanowa samego siebie, odczuwa dum
ze swej jednostki i swego kraju, mie wysokie poczucie obowizku
oraz zobowizania wobec swych kolegw i przeoonych, musi mie
zaufanie do siebie zrodzone z wykazanych zdolnoci.
Na temat dyscypliny zawsze byo i jest nadal duo gadania, ale
niewiele ludzi w armii lub poza jej szeregami wie, co oznacza i
dlaczego jest konieczna.
 Czowiek wstpujcy do armii opuszcza dom, na og po raz
pierwszy, i pozostawia za sob hamulce wynikajce z szacunku, jaki
ywi dla pogldw swych rodzicw i przyjaci. Te wanie hamulce w
duej mierze reguloway podwiadomie jego ycie. Z chwil
wstpienia do jednostki, gdzie te etyczne wpywy przestaj dziaa,
moralno czowieka, jego prawo i energia mog ulec zakceniu.
Nie istniejce tu prawa wewntrznych hamulcw musi zastpi
administracyjny przymus.
Wszystkie istoty ludzkie odczuwaj wewntrzn niech do
posuszestwa. Dyscyplina usuwa te opory i przez stae powtarzanie
robi z posuszestwa podwiadomy nawyk. Co osignaby
niezdyscyplinowana druyna piki nonej? Gracze podwiadomie
reaguj na kady sygna. Tak musi by, poniewa uamek sekundy,
jakiego wymaga myl, daby przewag przeciwnikowi.
Bitwa stawia o wiele wiksze wymagania ni pika nona. Kady
zdrowy czowiek odczuwa w walce strach, ale dyscyplina wytwarza w
nim co w rodzaju namiastki odwagi, ktra w poczeniu z jego msk
postaw prowadzi do zwycistwa. Szacunek dla samego siebie jest
bezporednim nastpstwem dyscypliny. Powiedzenie, ktre utaro si
w szeregach: ,,kt widzia niechlujnego onierza z medalami?", w
duym stopniu odzwierciedla prawd. Szacunek dla siebie oraz
wiadomo tego, e onierz jest Amerykaninem, rodz z kolei dum.
Poczucie obowizku oraz zobowizanie wobec kolegw i przeoonych
wywodz si ze wiadomoci wzajemnych zobowiza oraz z takiego
samego sposobu ycia. Pewno siebie najwiksza cnota onierska
jest nastpstwem wykazanych zdolnoci, ktrych podstaw tworz
wszystkie poprzednio wymienione zalety oraz wiczenia w uyciu
broni.
Niefortunny jest a moim zdaniem wrcz tragiczny fakt, e w
naszych usiowaniach zapobieenia wojnie uczylimy ludzi
pomniejsza bohaterskie zalety onierza. Ludzie nie rozumiej, e
pogo za zwodn saw nawet pod wylotem lufy armatniej", jak to
powiedzia Shakespeare, jest nie tylko dodatni cech wojskow, lecz
take bardzo pomaga modemu czowiekowi w chwili, kiedy wok
niego gwid i rozrywaj si pociski. Duo wicej mona by
osign, gdyby amerykaskie kobiety sawiy swych
bohaterw, a prasa publikowaa w ich rodzinnych miastach cytowane w
rozkazach pochway onierzy oraz gdyby gupie teorie na temat
bezpieczestwa nie odbieray tym pochwaom wszelkich elementw
realnoci. By moe, powracajcy z obecnej wojny onierze
przyczyni si do poprawy tej niefortunnej sytuacji. Jeden z wierszy
Kiplinga zaczyna si nastpujcymi sowami:
When the 'arf-made recruity goes to the East, 'E acts like a babe an' 'e drinks
like a beast, An' 'e wonders because 'e is frequent deceased Ere 'e's fit for to
serve as soldier...*

Nie wszyscy nasi onierze pij jak bydlta, a raczej trzeba

powiedzie, e w armii naszej panuje wybitna wstrzemiliwo.
Niemniej jednak wielu postpuje jak dzieci. To, co pisz poniej,
bdzie prb wysunicia pewnych sugestii, ktre okazay si
uyteczne:
Jeli moesz tego unikn, nie kop pojedynczych okopw pod
drzewami, poniewa przelatujcy ci nad gow pocisk, ktry trafi w
drzewo, dziaa jak rozpryskowy, a odamki spadaj wprost w d, tak
e twj okop jest dla ciebie bezuyteczny, chocia moe si okaza
pomocny ludziom ze suby pogrzebowej. Okopy dla obsugi dzia
musz si znajdowa tu obok dziaa, w przeciwnym bowiem razie
ludzie trac zbyt wiele czasu na drog od okopu do dziaa. Poza tym s
tak samo naraeni na mier biegnc w t czy w tamt stron, jak
gdyby stali obok dziaa. I wreszcie dziao nie strzelajce jest
bezuyteczne, a jego obsuga postpuje nielojalnie wobec znajdujcych
si przed ni onierzy, ktrych ma wspiera.
Potoczne powiedzonko ,,kop albo umrzesz" jest wielce naduywane
i w duej mierze le rozumiane. Wojen nie wygrywa si obronn
taktyk. Kopanie jest zasadniczo metod obrony. onierz powinien si
okopywa tylko wtedy, kiedy osignie ostateczny przedmiot natarcia
lub kiedy biwakuje w warunkach na-

* Gdy na poy surowy rekrut udaje si na Wschd, Poczyna sobie jak dzieci i pije
jak bydl, I zdumiony jest, gdy czsto ginie, Zanim stanie si onierzem...
suwajcych przypuszczenie, e moe by ostrzeliwany z powietrza,
albo znajduje si w zasigu nieprzyjacielskiej artylerii. Osobicie
jestem przeciwny okopywaniu si nawet w takich okolicznociach,
moliwo bowiem, e czowiek zostanie zabity normalnie pic na
ziemi, jest niewielka, a unika si zmczenia spowodowanego
kopaniem niezliczonej liczby okopw. Rwnie efekt psychologiczny
jest niekorzystny, poniewa onierz, ktry musi si okopywa,
dochodzi do wniosku, e nieprzyjaciel jest grony, a na og tak nie
jest.
Inny slogan, ktry w duym stopniu przyczyni si do zwikszenia
naszych strat, to kryj si". Walczc przeciwko Niemcom, a w
nastpnej wojnie prawdopodobnie przeciwko innym wojskom,
niejednokrotnie bdziemy mogli stwierdzi, e wykorzystuj one sw
znajomo naszego zwyczaju krycia si. I co robi? Czekaj, a
przybdziemy na okrelone miejsce, w ktre wstrzelali si rakietami,
modzierzami lub artyleri, i nagle otwieraj gwatowny ogie z broni
maszynowej czstokro wprost w powietrze. Optany myl ukrycia
si onierz pada na ziemi i biernie czeka na pociski modzierzy,
rakiety itp. Na og nie musi czeka dugo.
onierz powinien pa na ziemi tylko w jednym przypadku, a
mianowicie kiedy dostanie si w silny ogie broni piechoty z bliskiej
odlegoci (poniej 300 jardw). Ale nawet wtedy nie wolno mu lee i
pozostawa biernym. Musi szybko zacz strzela do nieprzyjaciela
lub w kierunku nieprzyjaciela, sowa bowiem Farraguta: Najlepszym
pancerzem (i najlepsz obron) jest szybki i dobrze kierowany ogie",
s rwnie prawdziwe dzi, jak podczas Wojny Domowej, kiedy zostay
wypowiedziane. Smutno wiadcz o naszym wojsku napywajce
czsto meldunki, e taka to a taka jednostka zostaa ogniem
przygwodona do ziemi, pniej za jednostka ta powraca.
Jeli onierz dostaje si pod ogie modzierzy, rakiet czy artylerii,
najlepszym sposobem wydostania si spod niego jest szybkie
posuwanie si naprzd, prawie niezmiennie, bywa bowiem tak, e
nieprzyjaciel raczej wydua ogie anieli go skraca.
Kiedy, gdy na polu bitwy ogie broni piechoty prowadzono
gwnie z karabinw, by moe, zachodzia konieczno posuwa-
nia si skokami w celu zasilenia linii ogniowej. Dzisiaj jednak, gdy
ogie broni piechoty na polu bitwy oraz wiksz cz ognia
obezwadniajcego prowadzi si z karabinw maszynowych, mo-
dzierzy i dzia, posuwanie si skokami nie daje adnych korzyci,
poniewa zanim dojdziesz na odlego 300 jardw, bro piechoty jest
bardzo mao skuteczna, natomiast gdy zalegniesz midzy dwoma
skokami, narazisz si na trafienie szrapnelami; kiedy za znajdziesz si
ju w odlegoci 300 jardw, to ogie z twojej wasnej broni piechoty
przewyszajcej wszystko, co dotychczas istnieje i prawdopodobnie
kiedykolwiek bdzie istniao, zneutralizuje ogie nieprzyjacielskiej
broni piechoty tak, e posuwanie si skokami jest niepotrzebne. Mwi
to z wielkim przekonaniem, poniewa zarwno podczas manewrw,
jak w czasie walki wielokrotnie widziaem onierzy posuwajcych si
skokami, chocia znajdowali si pod oson wzgrz i gdyby mieli
limuzyny, mogliby nimi jecha zupenie bezpiecznie.
Ogie z marszu. Odpowiednia forma posuwania si w natarciu,
zwaszcza dla oddziaw uzbrojonych we wspania bro, jak jest
karabin M-1, to stosowanie ognia z marszu bez zatrzymywania si.
Ogie ten mona prowadzi opierajc karabin na ramieniu, ale rwnie
skuteczny jest, kiedy kolba karabinu znajduje si midzy pasem i
pach. Seri strzaw naley oddawa co dwa, trzy kroki, wist
pociskw, przenikliwy gwizd rykoszetw, kurz, gazki i gazie
podrywane z ziemi i cinane pociskami z drzew wywieraj na
nieprzyjacielu tak wielkie wraenie, e ogie jego broni piechoty
prawie nie ma znaczenia.
W tym czasie nasze oddziay na tyach powinny obezwadnia
modzierze i artyleri nieprzyjaciela ogniem stromotorowym. Jak ju
stwierdziem, nawet jeli nam si nie uda obezwadni modzierzy i
artylerii, to zatrzymanie si pod ogniem jest najgupsz rzecz, jak
mona zrobi. Bez przerwy id naprzd. Ponadto sam fakt, e strzelasz,
dodaje ci pewnoci siebie, czujesz bowiem, e co robisz, a nie siedzisz
jak kaczka w wannie, do ktrej strzelaj.
Do prowadzenia ognia z marszu trzeba wykorzysta kad po-
siadan bro. Z rcznego karabinu maszynowego idc mona strzela
w ten sposb, e jeden onierz trzyma tam amunicyj-
n, drugi karabin. To samo dotyczy automatycznego karabinu
Browning" i, oczywicie, jak ju mwiem, karabinu M-1. W ten sam
sposb mona wiele zdziaa 60-milimetrowym modzierzem,
przesuwanym na kolejne stanowiska. Modzierz 81-milimetrowy
zwykle musi wspiera z jednego stanowiska ogniowego.
Sdz, e stwierdzenie, i ogie jest krlem bitwy", zaosz-
czdzioby dysput na temat broni i przybliyoby nas do prawdy. Bitwy
wygrywa si ogniem i ruchem. Celem ruchu jest prowadzenie ognia do
nieprzyjaciela z moliwie najkorzystniejszego miejsca, to jest z tyu
lub ze skrzyda.
Kady onierz powinien sobie uwiadomi, e przyczyn strat w
bitwie s dwa czynniki: po pierwsze skuteczny ogie nieprzyjaciela i
po drugie czas, w jakim onierz jest na ten ogie naraony.
Skuteczno ognia nieprzyjacielskiego moesz ograniczy wasnym
ogniem lub przeprowadzajc nocny atak. Czas, w ktrym jeste
naraony, skrcisz szybkoci wasnego natarcia.
Nieustraszono i odwaga. Jeli wemiemy oglnie przyjt
definicj nieustraszonoci, i jest to cecha czowieka nie znajcego
strachu, to ja osobicie nie widziaem takiego czowieka. Wszyscy
ludzie si boj, im inteligentniejszy czowiek, tym wikszy odczuwa
strach. Czowiekiem odwanym jest ten, kto potrafi si zmusi do
wytrwania wbrew swemu strachowi. Dyscyplina, duma, szacunek dla
samego siebie, zaufanie do siebie oraz umiowanie chway oto cechy,
ktre sprawiaj, e czowiek jest odwany, nawet gdy si boi.
Najlepsz broni przeciwko tak zwanemu urazowi psychicznemu na
skutek walk jest mieszno. Gdyby onierze zdawali sobie spraw, e
dua cz ludzi cierpicych na taki uraz psychiczny" w
rzeczywistoci szuka atwej drogi zadekowania si, nie wspczuliby
im tak bardzo. Kady, kto twierdzi, e cierpi na uraz psychiczny",
chce unikn niebezpieczestwa przerzucajc obowizek naraania si
na ludzi twardszych od siebie. Gdyby onierze wymiewali tych, ktry
ulegaj urazowi psychicznemu", zapobiegaliby szerzeniu si tej
choroby, a rwnoczenie uchroniliby czowieka pozwalajcego sobie
symulowa od pniejszych upokorze i wyrzutw sumienia.
Okopowa choroba ng. onierze musz dba o sie-
bie, zwaszcza przy wilgotnej i zimnej pogodzie. Dotyczy to przede
wszystkim okopowej choroby ng, ktrej przy odpowiedniej pomocy
ze strony wyszego dowdztwa mona by w duym stopniu zapobiec,
gdyby onierz chcia zada sobie trud masowania ng i nakadania
suchych skarpet. Nie on odpowiada za ich nadsyanie, ale z chwil gdy
je otrzyma, obowizkiem jego jest je nakada.
To samo dotyczy chorb wenerycznych. onierze mog unikn
zaraenia si, jeli bd stosowali rodki zapobiegawcze, dostarczane
przez instytucje wojskowe. Zaraenie si jest aktem nielojalnoci
wobec kolegw, poniewa w czasie leczenia onierza, kto inny musi
wykonywa jego robot.

II

Taktyka maych pododdziaw

Rzadko kiedy dzieli si druyny na mniejsze grupy, ale w razie
takiej koniecznoci naley upewni si, e wydzielona grupa jest
przynajmniej zdolna do wzajemnego wspierania si, to znaczy, e nie
moe mie mniej ni trzech ludzi. Druyna zaopatrzona jest w bro
konieczn do utworzenia podstawy ogniowej oraz posiada element
manewru. Manewr powinien stanowi niezmienn metod natarcia
druyny, ale jej dowdcy nie wolno trwoni czasu na zastanawianie si,
w jaki sposb ma dokona obejcia, a poniesie straty, ktrych
uniknby, gdyby uderzy bezzwocznie.
Zarwno w drobnych operacjach, jak w wielkich, istotnym
elementem powodzenia jest szybko. Jeli rnica midzy dwoma
moliwymi do obejcia skrzydami jest tak maa, i wymaga
zastanowienia, to czas stracony na zastanawianie si nie zosta dobrze
wykorzystany. Pamitaj, e ycie druyny piechoty zaley od siy jej
ognia. Druyna musi strzela.
Jeli pododdzia w natarciu dysponuje modzierzami zarwno 60-,
jak 81-milimetrowymi, to 60-milimetrowe powinny prowadzi ogie
na pierwsz lini obrony, 81-milimetrowe za na dalsze, aby dosign
oddziay drugiego rzutu oraz bro cik.
Walka w lesie. Najlepszym sposobem przedostania si
piechoty za dnia przez las jest posuwanie si tyralier w kierunku
odlegego bezporednio punktu, o ile taki mona wyznaczy, lub co
jest bardziej prawdopodobne wedug kompasu na azymut.
Odstpy w tyralierze powinny by zmniejszone, onierze winni i
przez las wprost przed siebie strzelajc z marszu. Jeli speni si te
warunki, to zdumienie czowieka ogarnia, jak niewielki opr si
napotyka, a to dlatego, e jeli nieprzyjaciel sprbuje strzela poprzez
las, pociski jego karabinw zawsze mniej skutecznych ni nasze
nie zdoaj przebi drzew, podczas gdy naszym si to uda i dosign
nieprzyjaciela.
Walczc w lasach Europy, ktre co 1000 metrw poprzecinane s
krzyujcymi si pod ktem prostym przesiekami, nie posuwaj si nimi
i bd ostrony przy ich mijaniu, rb to prdko, nieprzyjaciel bowiem
zwykle trzyma je pod ogniem karabinw maszynowych.
Natarcie nocne w lesie. Prowadzenie natarcia przez las w nocy nie
jest rzecz ani konieczn, ani wskazan. Przede wszystkim las sam
przez si stanowi oson, ktr w otwartym terenie daj ciemnoci
nocy. Po drugie poruszanie si w lesie noc z wyjtkiem w
kolumnach drogami jest prawie niemoliwe.
Czogi i piechota. Zagadnienie, czy piechota, czy czogi nacieraj w
pierwszym rzucie, rozstrzyga charakter terenu oraz oporu
nieprzyjaciela. W kadym wypadku, gdy teren pozwala na szybkie
posuwanie si czogw, powinny one i w pierwszym rzucie, nawet
jeli istnieje pewno, e ponios straty na polach minowych. W
gstych lasach albo przeciwko przygotowanym pozycjom
nieprzyjacielskim lub nie rozpoznanym dziaom przeciwpancernym w
pierwszym rzucie idzie piechota, czogi za posuwaj si tu za ni
dziaajc jako artyleria bezporedniego wsparcia. Niezalenie jednak
od tego, co powiedziano wyej, w chwili kiedy piechota osiga swj
przedmiot natarcia, musi jej towarzyszy kilka czogw, a to w celu
oczyszczenia terenu z nieprzyjacielskiej broni, ktra ujawnia si po
przejciu pierwszego rzutu czogw.
Schrony bojowe. Natarcie na schrony bojowe najlepiej
przeprowadza zawczasu przygotowanymi grupami. Aby mc do-
brze speni swe zadanie, grupa taka powinna si skada z dwch
rcznych karabinw maszynowych typu ,,Browning", z bazooki,
lekkiego karabinu maszynowego, dwch do czterech strzekw oraz
dwch onierzy z adunkiem wybuchowym; 60 funtw trotylu to ilo
a nadto wystarczajca. Przed rozpoczciem natarcia na rejon, w
ktrym znajduj si schrony bojowe, naley przeprowadzi
rozpoznanie w celu ustalenia, ktre z nich wzajemnie si wspieraj; na
te trzeba uderzy rwnoczenie. Najlepsze wyniki osiga cicho
przeprowadzony atak nocny, podczas ktrego kada z grup
uderzeniowych o wicie zajmuje stanowisko blisko wyznaczonego jej
schronu bojowego. Otwory strzelnicze musz by bezzwocznie
ostrzelane i zmuszone do milczenia. Po dokonaniu tego pod tylne drzwi
schronu bojowego podkada si, pod oson strzelcw i lekkich
karabinw maszynowych, adunek wybuchowy, lont zostaje zapalony,
a onierze wycofuj si za rg budowli. Natychmiast po eksplozji
strzelcy wrzucaj do rodka granaty najlepiej fosforowe. Kady
wyaniajcy si onierz nieprzyjacielski zostaje zabity lub wzity do
niewoli zalenie od jego zachowania si.
Jeeli warunki nie pozwalaj na przeprowadzenie natarcia nocnego,
podobne wyniki, lecz przy wikszych stratach wasnych, mona
osign posuwajc si tu za nawaa artylerii.
Gdzie warunki na to pozwalaj, dodatkowym plusem w natarciu na
schrony bojowe jest 155-milimetrowe dziao pancerne. Przy maej
odlegoci efekt jest bardzo dobry.
Walki uliczne. Walka uliczna jest po prostu odmian natarcia na
schrony bojowe. Dobre wyniki daje podobnie sformowana grupa
bojowa, lecz z wiksz liczb strzelcw. Dodatkowych strzelcw
rozmieszcza si po obu stronach ulicy, tak aby mogli ostrzeliwa
onierzy nieprzyjaciela pojawiajcych si na wyszych pitrach z
przeciwlegej strony. W domach, gdzie znajduje si gniazdo oporu,
naley podobnie jak w schronach bojowych ogniem obezwadni okna;
korzystajc z uzyskanego w ten sposb immunitetu" obsuga bazooki
oddaje jeden albo dwa strzay w rg domu na wysokoci okoo 3 stp
od ziemi. Przez wybit w ten sposb dziur wrzuca si na parter i do
piwnicy granaty fosforowe lub odamkowo-burzce, a to w celu
odebrania znajdujcym si
tam onierzom nieprzyjacielskim ochoty do dalszej walki. Zniszczenie
tak wane przy zdobywaniu schronw bojowych nie ma w walce
ulicznej istotnego znaczenia.
Bardzo wane jest natomiast dziaanie bez popiechu. Jedna grupa,
sformowana jak podano wyej, na og jest w stanie w cigu dwunastu
godzin oczyci jeden blok domw. Jeli s w dyspozycji czogi,
zastpuj one bazooki w wybijaniu dziur w cianach parteru. Czogi
jednak musz by dokadnie zamknite, aby uchroni je przed
granatami z wyszych piter, ponadto za powinny by osaniane przez
strzelcw, ktrzy trzymaj nieprzyjaciela z dala od okien. Przeciwko
przecitnym budynkom murowanym niezwykle skuteczne s w
miastach 155-milimetrowe dziaa pancerne. Jeden pocisk z zapalnikiem
ze zwok moe, przy bardzo rozwartym kcie strzau, rozwali
przedni cian wszystkich domw jednego kwartau.
Atak dwukierunkowy. W miar moliwoci naley tworzy, od
szczebla druyny poczwszy, grup ogniow i grup manewrowa, z
tym e grupa manewrowa powinna by wiksza. Rozpoczyna ona
natarcie w duej odlegoci od grupy ogniowej, wysuwajc si za
skrzydo nieprzyjaciela tak daleko, aby mc uderzy od tyu. Gdy atak
skrzydowy, a raczej uderzenie na tyy rozwinie si dostatecznie, aby
zmusi nieprzyjaciela do reakcji, grupa ogniowa natychmiast
przeprowadza atak czoowy wzdu pierwotnej osi posuwania si.
Przekraczanie rzek. Przy przeprawianiu si przez rzeki, przy
forsowaniu rzeki lub przy wysadzaniu desantu istnieje dua moliwo,
e nie wszystkie odzie, na ktrych znajduje si kompania a nawet
pluton, dobij do tego samego punktu. Dlatego te kada d powinna
by zorganizowana na zasadzie zespou bojowego i powinna mie
rodki pozwalajce utworzy grup ogniow i grup manewrow.
Zespoy te powinny prowadzi wiczenia przed operacj w tym
skadzie, w jakim wejd do dziaa, a kada zaoga odzi pierwszego
rzutu musi otrzyma informacj o geograficznym przedmiocie, do
ktrego ma dotrze.
Ten przedmiot geograficzny podane, aby bya to droga lub
linia kolejowa powinien znajdowa si w do duej odlegoci od
linii brzegu, aby ogie broni piechoty nie mg dosign
play. aden przyczek nie moe by uwaany za bezpieczny, jeli
obwd jego nie bdzie lea w odlegoci przynajmniej 8000 jardw od
play i (lub) nie bdzie obejmowa dominujcych przedmiotw terenu.
Podczas ldowania nocnego naley zrobi wszystko, co moliwe, aby
odlego tak osign przed nastaniem dnia.
Walka w terenie pagrkowatym. Podczas walk w terenie
pagrkowatym lub falistym plutony znacznie si od siebie oddalaj.
Najlepszym sposobem przedostania si druyn drugiego rzutu i
odwodowych nacierajcego plutonu na grzbiet wzgrza jest okrenie
go po stronie wznoszcej si. Z chwil wydostania si na grzbiet nie
wolno da si zepchn.
Nigdy nie nacieraj dnem doliny, jeli nie opanowae wzniesie po
obu jej stronach. We wszystkich dolinach znajduj si przedmioty
geograficzne tworzce przeszkody na drodze natarcia i wystawiajce
posuwajcych si dnem doliny na obserwowany ogie ze wzgrza.
Otwarty teren. W otwartym terenie, gdzie znajduj si odosobnione
grupy drzew, unikaj tych drzew, poniewa stan si one niewtpliwie
celem atakw nieprzyjacielskiej artylerii i lotnictwa. W tego rodzaju
terenie naley stosowa szyk rozproszony. Drzewa, by moe, dadz
si wykorzysta jako przynta dla cignicia nieprzyjacielskiego
ognia, jeli skraj ich le zamaskujesz, sam jednak nie zatrzymuj si
pord nich.
Z tego samego powodu nie zajmuj jedynego domu na wzgrzu na
stanowisko dowodzenia, jak to kiedy zdarzyo mi si widzie, ani nie
rozmieszczaj go co rwnie widziaem w bezporednim
ssiedztwie pomnika zaznaczonego na mapie i widocznego z odlegoci
kilku kilometrw.
Due radiostacje nie powinny znajdowa si w bezporednim
ssiedztwie stanowiska dowodzenia lub jedna w pobliu drugiej.
Musz by oddalone od siebie, zamaskowane i mie poczenie te-
lefoniczne. W przeciwnym razie lotnictwo nieprzyjaciela atakujc je,
trafi stanowisko dowodzenia.
Ogie do rejonw obsadzonych przez nieprzyjaciela. Na skutek
zych tradycji naszego wyszkolenia strzeleckiego przyzwyczailimy si
nie strzela, dopki nie zoba-
czymy celu. Ale w walce cele rzadko kiedy s widoczne. Jeli jaka
grupka onierzy znajdzie si pod ogniem broni piechoty, nieprzyjaciel
widzi j oczywicie; wynikaoby wic, e i onierze powinni widzie
nieprzyjaciela, ale to zdarza si rzadko. Jeli powstaje wic taka
sytuacja, onierze musz strzela w kierunku tej czci
nieprzyjacielskiego terenu, ktra prawdopodobnie ukrywa
nieprzyjacielsk bro piechoty. Wiem z ca pewnoci, e taka
metoda zawsze daje dobry skutek i na og przyczynia si do
przerwania ognia przez nieprzyjaciela. Zawsze pamitaj, e o wiele
lepiej jest trwoni amunicj anieli ycie ludzkie. Na wyprodukowanie
onierza trzeba co najmniej osiemnastu lat, a na wyprodukowanie
amunicji tylko kilku miesicy.
Kapitulacja. onierz, ktry poddaje si z broni w rku, nie
spenia obowizku wobec kraju i sprzedaje si tanio, poniewa
warunki ycia jeca wojennego s nadzwyczaj ze, nie mwic ju o
tym, e jeniec wojenny moe si sta nie zamierzon ofiar
bombardowania lotniczego i artyleryjskiego z naszej strony.
Jeli nieprzyjaciel zdradza ch poddania si, ka mu si zbliy z
podniesionymi rkami. Nie podchod do niego i nie przestawaj
strzela, dopki tego nie zrobi. Po poddaniu si onierz
nieprzyjacielski musi by traktowany zgodnie z reguami prowadzenia
wojny ldowej.

III

Fortele wojenne
Mosty. Podczas przeprawiania si przez rzeki ruch na wszystkich
mostach do czasu ustabilizowania si sytuacji musi odbywa si w
jedn stron w kierunku nieprzyjaciela. Zanim sytuacja si wyjani,
rannych i puste rodki transportowe naley przeprawia z powrotem na
promach.
Budujc kadk szturmow na wartko pyncej rzece, umocuj lin
kotwiczn moliwie najwyej, co najmniej 10 stp nad poziomem
wody, uchroni to most przed zalaniem przez wod.
Miny i druty kolczaste. Nie uywaj min i drutw
kolczastych w obronie, chyba tylko jako puapek minowych dla
ostrzeenia przed nieprzyjacielskimi maruderami. Minowanie i bu-
dowanie zapr z drutw kolczastych wok pozycji bardzo le wpywa
na morale naszych onierzy. Jednake, jako dziaanie pozorne moe to
mie bardzo dobry skutek. Mona, na przykad, zaoy druty na
pozornym polu minowym w tej czci frontu, w ktrej zamierzamy
naciera, podczas gdy na innych odcinkach ostentacyjnie nie
wznosimy zasiekw. Nastpnie, po rozpoczciu natarcia, drut
kolczasty z atwoci usuwamy, a o pozorne pole minowe nie musi
bole gowa.
Metody natarcia. Jeli natarcie jednostki w sile dywizji w cztery
godziny po rozpoczciu nie rozwija si pomylnie, naley osobicie
przeprowadzi staranne rozpoznanie, aby sprawdzi, czy nie zachodzi
potrzeba zmiany kierunku gwnego wysiku, poniewa cztery godziny
walki powinny da jaki istotny efekt. Nie oznacza to, e stojc wobec
niepewnego zwycistwa czowiek powinien by niezdecydowany czy
kontynuowa natarcie, oznacza jednak, e po czterech godzinach
powinno si ju wiedzie, czy istniej jakie widoki na powodzenie, a
jeli nie ma, tempo natarcia na tym kierunku trzeba osabi i
przeprowadzi je na nowym kierunku.
Natarcie czoowe. Nie prbuj przeprowadzi niespodziewanego
natarcia czoowego noc lub za dnia na okopanego nieprzyjaciela,
ktry ju od pewnego czasu znajduje si przed tob. Z pewnoci
przygotowa on ju cigy system ogni i z tego wzgldu przed
rozpoczciem natarcia trzeba przeprowadzi solidne bombardowanie
lotnicze i artyleryjskie. Nie dotyczy to jednak linii schronw bojowych.
Jeli nieprzyjaciel siedzi w schronach bojowych, a nie w okopach na
zewntrz nich, przeprowadzenie niespodziewanego natarcia jest
wskazane, a to w celu podcignicia oddziaw o wicie tu pod
schrony. Jeli natomiast zajmuje on okopy na zewntrz schronw,
trzeba go bez przerwy bombardowa i zmusi do szukania ukrycia w
schronach, gdzie jest o wiele mniej niebezpieczny ni w rowach.
Uycie kabla telefonicznego. W kadym natarciu maksymalnie
wykorzystuj czno przewodow i staraj si wszelkimi siami
przeciga kable w miar posuwania si naprzd jed-
nostek. Radio, chocia teoretycznie skuteczne, nie ma tej wartoci co
kabel i naley je traktowa jako pomocniczy rodek cznoci. Kiedy
faktycznie przeprowadzilimy natarcie do du liczb czogw,
kierujc nimi za pomoc linii telefonicznej dugoci 17 mil.
Miejsce natarcia. Nigdy nie nacieraj tam, gdzie nieprzyjaciel ci
oczekuje. O wiele lepiej jest naciera w trudnym terenie, gdzie
nieprzyjaciel si tego nie spodziewa, ni w atwym, gdzie jeste
oczekiwany. Dotyczy to jednak jednostek do dywizji wcznie.
Korpusy i wiksze jednostki stanowi wyjtek o tyle, e musz
posuwa si w terenie, gdzie drogi i linie kolejowe pozwalaj stworzy
lini zaopatrzenia. Drogi te i koleje bd prawdopodobnie bronione.
Chodzi o to, aby zostay one zdobyte przez dywizj nacierajc w
trudnym terenie, a nie posuwajc si wzdu toru kolejowego lub
drogi.
Ogie i ruch. Taktyka trzymania nieprzyjaciela ogniem za nos i
dawania mu ruchem kopniakw w tyek jest rwnie suszna dzisiaj, jak
bya dwadziecia lat temu, kiedy o tym pisaem, a wtedy bya ju
suszna od czasu istnienia wojny. Kada operacja, sprowadzona do jej
elementarnych cech, polega na posuwaniu si drog do chwili
natknicia si na nieprzyjaciela. Moe to by jedna droga lub kilka.
Kiedy si ju natkniesz na nieprzyjaciela, trzymaj go w miejscu
nawizania z nim stycznoci bojowej ogniem mniej wicej trzeciej
czci twych si. Reszt dokonaj dalekiego obejcia, aby mg uderzy
w jego skrzydo od tyu. Natarcie oskrzydlajce powinno wyruszy
pierwsze. Pocztkowe natarcie czoowe rozpoczynamy dopiero wtedy,
kiedy nieprzyjaciel odpowiednio zareagowa na natarcie oskrzydlajce.
Wtedy natarcie czoowe rozwinie si atwo i szybko.
Ogie na czas (wedug tabeli ognia). Ogie bliski lub normalny
ogie wedug tabeli ognia jest bardzo skuteczny jako osona czogw w
natarciu i czstokro uniemoliwia nieprzyjacielowi obsadzenie jego
dzia przeciwpancernych. Pod oson ognia prowadzonego wedug
tabeli pociskami 105- lub 155-milimetrowymi czogi mog posuwa si
zupenie bezkarnie. Pociski o zapalniku zblieniowym s w lesie
niecelowe, poniewa wybuchaj nad wierzchokami najwyszych
drzew, a odamki gubi si wrd
nich, zanim spadn w miejscu, gdzie mog wyrzdzi szkod nie-
przyjacielowi.
Chcc przy ostrzeliwaniu lasw zada straty, uywaj pociskw z
zapalnikiem z krtk zwok, ktre wybuchaj dopiero po zetkniciu
si z dostatecznie duym konarem lub pniem drzewa.
Obejcie. Obejcie pionowe lub poziome w celach taktycznych nie
moe by zbyt gbokie ani zbyt dalekie. Najlepsze wyniki osiga si,
jeli wychodzi si na stanowiska nieprzyjacielskiej artylerii lub te za
nimi. Tutaj dezorganizuje ono nieprzyjacielskie linie zaopatrzenia i
cznoci oraz system artylerii, ponadto za znajdujesz si do blisko
oddziaw posuwajcych si wzdu osi natarcia, aby w odpowiednim
czasie nawiza z nimi kontakt.
Cmentarze. Nie umieszcza cmentarzy w miejscu, gdzie mog je
dostrzec przybywajce na front uzupenienia. Ma to bardzo zy wpyw
na morale onierzy, nawet jeli dodaje chway subie pogrzebowej.
Popiech i szybko. Te dwa sowa ogromnie si midzy sob
rni. Popiech istnieje wtedy, gdy oddziay wprowadza si do walki
bez naleytego rozpoznania, bez zorganizowania odpowiedniego
wsparcia ogniowego i zanim kady onierz zajmie swoje stanowisko.
Rezultat jest taki, e oddziay rzuca si do akcji szybko, ale dziaania
rozwijaj si bardzo powoli.
Szybko uzyskujemy przez przeprowadzenie koniecznego roz-
poznania i zabezpieczenie odpowiedniego wsparcia taktycznego
artyleri oraz innymi rodkami, wcznie ze wsparciem lotnictwa, przez
uwiadomienie kadego onierza oraz przez rozpoczcie natarcia
wedug z gry ustalonego planu, tak aby czas przebywania pod ogniem
skrcony zosta do minimum. Na szczeblu batalionu czterogodzinne
przygotowanie natarcia prawdopodobnie stanowi gwarancj, e czas
pod ogniem nie przekroczy trzydziestu minut. Przy jednogodzinnym
przygotowaniu moemy by prawie pewni, e oddziay pozostan pod
ogniem wiele godzin i e poniesiemy krwawe straty.
Oddziay osaniajce. W maksymalnym stopniu wykorzystuj
zmechanizowane i pancerne oddziay rozpoznawcze i osaniajce. W
dzisiejszej wojnie s to pojcia rwnoznaczne. Na
og oddzia rozpoznawczy powinien by wzmocniony co najmniej
plutonem rednich czogw z jadc na nich piechot.
Maksymalne wykorzystanie pojazdw. W nowoczesnej dywizji
piechoty, ktrej wszystkie pojazdy czogi, samochody pancerne,
oa dzia, dziaa przeciwlotnicze i samochody ciarowe s
wykorzystane, ani jeden onierz nie musi i nie powinien chodzi
pieszo, dopki nie wejdzie do walki. Chocia widok dywizji
posuwajcej si t metod wstrtem napeniaby kadego dobrego
fryderycjaskiego onierza, to jednak daje ona w wyniku szybki ruch
naprzd przy minimum zmczenia. Przewoone w ten sposb jednostki
spieszaj si pozostawiajc dla oznaczenia tego miejsca na skraju drogi
znak, a nawet proporczyk.

Rne notatki

Podczas dziaa ruchowych lepiej jest uywa drg bocznych jako

osi posuwania si ni gwnych. Po pierwsze drugorzdne drogi nie s
tak dokadnie strzeone, po drugie za bd mniej zniszczone. Gwne
drogi naley moliwie szybko naprawia za posuwajcym frontem, aby
zapewni sobie dobrze dziaajc lini zaopatrzenia.
Przeszkody i ruiny, jeli nie s bronione, maj niewielk warto.
Nie warto zatrzymywa si przy nich i ich broni, poniewa
nieprzyjaciel skieruje na nie ogie. Najlepiej mona je broni z
odlegoci kilkuset metrw, jeli chodzi o bro piechoty, i z odlegoci
normalnego zasigu artylerii, jeli chodzi o t bro.
Wskanikiem dyscypliny bojowej jest dyscyplina oglna. Do-
wdca, ktry nie chce lub nie umie zmusi do poszanowania dy-
scypliny oglnej, nie bdzie w stanie zmusi do poszanowania dy-
scypliny bojowej. Dowiadczony oficer nawet po bardzo pobienej
inspekcji w jednostce potrafi oceni klas jej dowdcy.
Im starszy oficer, tym wicej ma czasu i dlatego starszy oficer
powinien odwiedza modszego, a nie wzywa go do siebie, z wy-
jtkiem takich sytuacji, kiedy zachodzi konieczno zebrania kilku
dowdcw w celu skoordynowania planu. W takim wypadku modsi
musz si stawi w sztabie swego przeoonego.
 Bardzo niebezpieczne jest przeprowadzanie ruchw wstecznych w
nocy, nawet w wypadku, jeli stanowi one taktyczn kontynuacj
natarcia, onierzy bowiem, nie biorcych w ruchu tym udziau,
ogarnia niepokj graniczcy z panik. Jeli jaka jednostka musi by
wycofana, przypilnuj, aby wszyscy onierze znajdujcy si na drodze
jej ruchu byli poinformowani, dlaczego si to robi i kiedy to nastpi.
Szpitale naley rozmieszcza w otwartym terenie, tak aby nie-
przyjaciel nie mg si tumaczy, e wzi je za co innego. Nie wolno
ich umieszcza w pobliu magazynw lub pasw startowych.
Nigdy nie zatrzymuj si po wasnej stronie rzeki lub pasma
grskiego. W obu przypadkach zdobd przyczek, poniewa nawet
jeli nie zamierzasz wykorzysta przeprawy, przyczek taki po drugiej
stronie ogranicza moliwoci nieprzyjaciela.
Jeli dywizja piechoty lub dywizja pancerna poniosa straty w
wysokoci 75 procent, dywizj t naley natychmiast zluzowa lub da
jej uzupenienia.
Zawsze niezwocznie zdobywaj najwyszy przedmiot terenu w
twoim ssiedztwie i pozostawaj na nim.
Kompanie wartownicze przeznaczone do strzeenia jecw
wojennych lub inne rwnorzdne pododdziay powinno si podczas
dziaa wysuwa moliwie najdalej do przodu, aby od razu
przejmoway jecw, bowiem rozgrzani bitw onierze nie s
bezpiecznymi stranikami. Na kad prb okradania lub grabienia
jecw przez wartownikw trzeba ostro reagowa.
Kiedy oficer wchodzi do pomieszczenia, w ktrym przebywaj
jecy wojenni, jecy musz stan na baczno.

IV

Dowodzenie
Posugiwanie si kodem. Decyzj o tym, czy posugiwa si
otwartym tekstem czy kodem w cznoci radiowej i przewodowej,
atwo jest podj na nastpujcych zasadach: jeli okres dziaania jest
krtszy ni okres przeciwdziaania ze strony
nieprzyjaciela, porozumiewaj si otwartym tekstem, w przeciwnym
razie uywaj kodu. Rozumiem przez to, co nastpuje: jeli dajesz
grupie bojowej rozkaz nacierania o godzinie 10.00, a dowiadczenie
mwi ci, e nieprzyjaciel nie bdzie mg zareagowa na t informacj
przed godzin 11.00, uywaj tekstu otwartego. I podobnie dla jednostek
wyszego szczebla.
Ocena meldunkw. Jeli otrzymasz meldunek o kontrataku,
sprawd, kto go sporzdzi, tj. wielko jednostki, ktra go wysaa.
Zajmujca jak pozycj druyna zamelduje zblianie si sekcji
nieprzyjacielskiej jako kontratak, ale taki kontratak nie ma istotnego
znaczenia dla dywizji czy korpusu.
Natarcie nocne. onierzy trzeba szkoli w marszach i walkach
nocnych. Staje si to coraz bardziej konieczne, nie oznacza jednak, e
trzeba przeprowadza marsz zblienia w nocy. Oznacza to, e pod
oson ciemnoci naley prowadzi walk. W tym celu podane jest
przeprowadzenie bardzo dokadnego rozpoznania przy wietle
dziennym, a istotne znaczenie ma wyznaczenie ograniczonego
przedmiotu natarcia. Oprcz normalnego odwodu posuwajcego si za
takim natarciem trzeba mie pod rk drugi odwd, ktry, w razie
przeciwnatarcia ze strony nieprzyjaciela, gotw byby do dziaa po
nastaniu dnia.
Planowanie w odpowiednim czasie zaopatrzenia. Racjonalne
studiowanie kalendarza pozwoli unikn sytuacji, kiedy na skutek
braku umiejtnoci przewidywania nie zrobi si na czas
zapotrzebowania na ciepe ubrania itd.
Podobnie znajomo sytuacji taktycznej zapewni, e materiay
pdne i amunicja zostan zapotrzebowane w odpowiednim terminie. Za
braki w tej dziedzinie odpowiedzialne jest dowdztwo, a nie suba
zaopatrzenia.
Podczas deszczowej pogody wane jest, aby onierze wraz ze sw
racj ywnociow otrzymywali co dzie suche skarpety. Musz to by
skarpety weniane lub z rwnie grubego surowca tak spreparowanego,
aby si nie kurczy.
Przy istnieniu prawie nieograniczonego transportu zmotoryzo-
wanego gupot jest obcianie onierzy kocami itp. Dotyczy to
zwaszcza okresu deszczw i zimna. Naley przypilnowa, aby
zwinit w lekkie rulony pociel dostarczano przed zapadniciem
zmroku do punktw rozdzielczych amunicji, skd oddziay j za-
bieraj; onierze korzystaj z pocieli w nocy, rano j zwijaj i
pozostawiaj na miejscu, a std zabieraj j oddziay tyowe. Brzmi to
jednak jak nawoywanie do marnotrawstwa, poniewa pociel moe
gin, ale w kadym razie kosztuje to taniej ni zapalenie puc.
onierz idcy do walki nie powinien dwiga nic oprcz tego, co
ma na sobie, swej amunicji, swych racji ywnociowych i przyborw
toaletowych. Po powrocie z walki powinien otrzyma nowy mundur,
now bielizn, nowe wszystko.
System dwch workw" (A" i B"), ktrym rozpoczlimy
wojn, jest skrajnie idiotyczny, zanim bowiem zasza konieczno
signicia do worka ,,B", w wielu wypadkach jego waciciel zalicza
si ju do strat wojennych.
Podczas operacji desantowych lub przeprawiania si przez rzeki, w
ktrych onierze trac cae umundurowanie lub s przemoczeni do
nitki, naley dla 20 procent stanu osobowego jednostek dostarczy
rne numery kompletnego umundurowania, cznie z hemem, pasem,
butami, bielizn itd., przywoonego przez drugi rzut ldujcych wojsk.
System taki zapewnia tym, ktrzy stracili swe rzeczy, natychmiastowy
wiey ekwipunek przy minimalnym obcieniu linii zaopatrzenia.
Gwnym celem sztabw oglnych oraz sztabw specjalnych jest
zapewnienie, aby onierze otrzymywali na czas wszystko, o co
poprosz. W bitwie onierze staj si nerwowi i daj rzeczy, ktrych
w rzeczywistoci nie potrzebuj. Niemniej jednak, jeli to tylko ley w
ludzkiej mocy, dania ich, nawet najbardziej nierozsdne, powinny
by spenione.
Oddziay zaopatrzenia i administracyjne czstokro bywaj
lekcewaone przez dowdcw jednostek bojowych. Morale i skuteczna
praca tych oddziaw wymagaj, aby w kadym z nich przeprowadza
inspekcj dowdca jednostki, ktr obsuguj.
Dugotrwao natarcia. Oddziay piechoty mog naciera bez
przerwy w cigu szedziesiciu godzin, a czynic to czstokro
oszczdzaj wiele czasu i cierpie. Ponad szedziesit godzin, to
najczciej strata czasu, poniewa onierze s zbyt zmczeni brakiem
snu.
 Marsz nocny. Marsz nocny w pobliu nieprzyjaciela jest
nieekonomiczny. Lepiej jest zatrzyma si na dwie godziny przed
zapadniciem ciemnoci i dopilnowa, aby onierze dostali je, aby
wysuszyli skarpety, jeli panuje wilgotna pogoda, oporzdzili wozy i
przygotowali je na nastpny dzie. I wtedy ruszaj przed witem. Nocne
natarcie czogw jest nieekonomiczne, chyba e przeprowadza si je w
bardzo sprzyjajcych warunkach terenowych i po bardzo dokadnym
rozpoznaniu za dnia.
Uwaaj przy wprowadzaniu zmian. W dawnej flocie aglowej
panowa zwyczaj, e nowy oficer wachtowy w cigu p godziny tj.
do pierwszego uderzenia w dzwon po objciu przez niego suby nie
wprowadza adnych zmian w ustawieniu agli. To samo z
powodzeniem mona zastosowa do dowdcw i oficerw sztabu,
ktrzy podczas wojny obejmuj nowe stanowiska. Z wprowadzeniem
radykalnych zmian powinni si wstrzyma co najmniej tydzie, z
wyjtkiem wypadkw, kiedy zostali powoani specjalnie po to, aby
naprawi istniejc z sytuacj.
Nie zwlekaj. Lepsze jest wrogiem dobrego. Mam tu na myli, e
dobry plan realizowany ju teraz jest lepszy, ni doskonay plan
wprowadzony w ycie w nastpnym tygodniu. Wojna jest rzecz
bardzo prost, a jej cechy to pewno siebie, szybko i miao.
adna z tych cech nie moe by doskonaa, ale kada z nich moe by
dobra.
Meldunki. Na wojnie nic nigdy nie jest tak dobre lub tak ze, jak to
przedstawiaj meldunki napywajce do wyszego dowdztwa. Do
meldunku sporzdzonego przez jednostk jeli fakt, o ktrym
donosi, zaszed po zapadniciu ciemnoci jednostka wyszego
szczebla musi podchodzi sceptycznie. Meldunki skadane przez
rannych zawsze s przesadzone na korzy nieprzyjaciela.
Znaki rozpoznawcze. Wyrane, nie zaszyfrowane znaki
rozpoznawcze jednostki s bardziej uyteczne ni niebezpieczne i
naley je umieszcza tam, gdzie s widoczne.
wiczenia na stole plastycznym nawet przy najprymitywniejszym
urzdzeniu s przed natarciem dla sztabw do szczebla korpusu lub
armii wcznie nad wyraz poyteczne.
 Dowdcy. Istnieje wicej zmczonych dowdcw dywizji ni
zmczonych dywizji. Zmczeni oficerowie s zawsze pesymistami. Nie
zapominaj o tym oceniajc meldunki. Generaowi nie wolno okazywa
zwtpienia, zniechcenia lub zmczenia. Generaowie musz ubiera
si w jednakowy sposb, aby onierze mogli ich rozpozna. Musz
by zawsze bardzo starannie ubrani.
W okresie zimna generaowie musz uwaa, aby ubranie ich nie
robio wraenia cieplejszego ni ubranie onierzy.
Dowdcy i oficerowie ich sztabw powinni odwiedza jednostki o
dwa szczeble w d i mie odpowiednio do tego naniesion sytuacj na
mapy. Innymi sowy, dowdcy korpusu oraz ich sztaby powinni
wizytowa stanowiska dowodzenia dywizji i puku; dowdca dywizji
powinien wizytowa stanowisko dowodzenia puku i batalionu.
Wizyty, o ktrych mowa, s zwizane z zagadnieniami dowodzenia,
wizyty natomiast, ktre mona nazwa wizytami podnoszcymi na
duchu", musz obejmowa nisze szczeble. Im starszy stopniem oficer
pojawia si na froncie w maym pododdziale, tym lepszy wywouje to
efekt wrd onierzy. Niebezpieczestwo zwizane z tak wizyt
zwiksza jej warto.
Rozmawiajc z onierzem niszego stopnia o nieprzyjacielu,
przeciwko ktremu ma on walczy, zawsze pomniejszaj siy wroga, a
to dlatego, e czowiek znajdujcy si w kontakcie z nieprzyjacielem
sam przed sob zawsze je wyolbrzymia, a wic ty, pomniejszajc je,
utrafisz mniej wicej w sedno, a rwnoczenie zwikszysz pewno
siebie podwadnego.
Wszyscy oficerowie, zwaszcza za generaowie, musz ywo
interesowa si wszystkim, co interesuje onierza. Na og zain-
teresowanie takie da ci duo wiadomoci, ale nawet gdyby tak nie
byo, to sam fakt interesowania si onierzem wywiera na niego
ogromny wpyw moralny.
Jak stwierdziem na podstawie wasnego dowiadczenia, wszyscy
odnoszcy sukcesy dowdcy przypominaj primadonny i tak wanie
naley ich traktowa. Niektrzy oficerowie wymagaj popdzania,
innym znw naley podsuwa sugestie, a tylko bardzo niewielu trzeba
hamowa.
Genera, ktry niezmiennie susznie czy niesusznie
bierze na siebie odpowiedzialno za niepowodzenie, a zasugi za
sukces niezmiennie przypisuje innym niezalenie od tego, czy na to
zasuguj, czy nie, osignie wybitne sukcesy.
W kadym razie pochway na pimie oraz rozkazy oglne
przedstawiajce caej jednostce saw i wielko jej osigni maj
wielkie znaczenie moralne.
Dowdcy korpusw i armii powinni uwaa za rzecz zasadnicz
pokazywa si moliwie najwikszej liczbie onierzy podlegych im
jednostek, a przede wszystkim tym, ktrzy bior bezporedni udzia w
walkach. Najlepszym na to sposobem jest zbieranie dywizji bd w
caoci, bd czciami i wygaszanie do onierzy krtkiego
przemwienia.
Jeli jednostka opuszcza twoje dowdztwo, a osignicia jej byy
dobre, powiniene wystosowa do niej rozkaz poegnalny z
odpowiedni pochwa.
Niezmiernie wane jest czste odwiedzanie podczas bitwy szpitali,
do ktrych napywaj ranni onierze. Przed rozpoczciem takiej
inspekcji komendant szpitala powinien poinformowa generaa, w
ktrych salach znajduj si onierze nie zasugujcy na pochwa.
Generaowie i najwaniejsi oficerowie ich sztabw powinni
prowadzi dziennik.
Wystrzegaj si bardzo zego przyzwyczajenia, jakim jest przy-
pisywanie wszystkich ostrych sw krytyki swemu bezporedniemu
przeoonemu, sobie za wszystkich pochlebnych wypowiedzi.
Inspekcja. Jeli jak jednostk postawiono na nogi wiadomoci o
majcej nastpi inspekcji, nie omieszkaj jej przeprowadzi i to
dokadnie, a poza tym nie daj na siebie czeka. Z chwil gdy onierze
podjli trud przygotowania si do inspekcji, to zasuguj na uznanie w
postaci wizyty. Nie omieszkaj publicznie powiedzie dowdcy, e
jednostka jego dobrze si spisuje, jeeli rzeczywicie tak jest. W zej
jednostce powiedz swe zdanie dowdcy w cztery oczy i nie owijajc w
bawen. Rozmawiaj z kadym szeregowcem, ktry otrzyma
odznaczenie lub zosta ranny; zapytaj, w jakich okolicznociach
zasuy na odznaczenie lub w jaki sposb zosta ranny.
Dywizje piechoty i pancerne. Gwna rnica
midzy dywizj piechoty zaopatrzon w czogi i dywizja pancern
polega na tym, e w dywizji piechoty celem czogw jest torowanie
drogi piechocie. W dywizji pancernej funkcja piechoty polega na
torowaniu drogi czogom. Czogi dywizji piechoty uywaj swych
dzia, aby uatwi posuwanie si piechoty. W dywizji pancernej czogi
robi z nich uytek, aby wama si na odlego, z ktrej mog
prowadzi ogie z karabinw maszynowych. I dlatego ogromne
znaczenie ma umieszczenie we wszystkich czogach zamiast jednego
dwch sprzonych karabinw maszynowych.
Wspdziaanie powietrze ziemia. Wspdziaanie powietrze
ziemia wci jeszcze znajduje si w powijakach i jest mao skuteczne.
Dowdcy zarwno si powietrznych, jak ldowych musz stale by
przygotowani do stosowania nowych metod wspdziaania.
Sia ognia. Liczba pociskw w walce nigdy nie jest za dua. Czy
wystrzeliwane s one z armaty, wyrzutni rakiet lub z broni
bezodrzutowej, nie ma znaczenia. Cel kadego z tych urzdze jest ten
sam, mianowicie: zala nieprzyjaciela lawin ognia. Nie jest te
konieczne, aby pociski byy wystrzeliwane z ziemi.
Wydawanie rozkazw. Najlepszym sposobem wydawania rozkazw
jest osobiste ustne przekazywanie ich przez jednego generaa drugiemu.
Jeli to jest niemoliwe, pozostaje rozmowa telefoniczna, rejestrowana
z obu stron przewodu. Niemniej jednak, aby po wszystkich ustnie
wydanych rozkazach pozosta lad, zawsze trzeba sporzdzi krtki
pisemny rozkaz, niekoniecznie wtedy, kiedy wydaje si go ustnie, lecz
w kadym razie w odpowiednim czasie, aby dotar on do niszego
dowdcy, zanim zostanie przez niego zrealizowany. W ten sposb, jeli
czego zapomnia, rozkaz pisemny przypomni mu o tym i co wicej
upewni go, e jego przeoony bierze cakowit odpowiedzialno za
operacj zarzdzon ustnie.
Moim zdaniem, rozkaz armijny nie powinien przekracza ptorej
strony maszynopisu i osobicie duszych nigdy nie wydawaem. Na
og mona go zmieci na jednej stronie, na odwrocie za zamieci
szkic sytuacyjny.
Dowdcy niechaj nie zapominaj, e wydanie rozkazu lub
opracowanie planu to dopiero 5 procent obowizku dowdztwa.
Pozostae 95 procent polega na upewnieniu si przez osobisty nadzr
lub za porednictwem oficerw sztabu, e rozkaz zosta wykonany.
Rozkazy musz by wydawane do wczenie, aby pozostawi czas na
dalsze ich przekazanie.
Nigdy nie mw ludziom, jak maj si zabra do rzeczy. Powiedz
im, c o maj zrobi, a zobaczysz, e zaskocz ci sw pomysowoci.
Wystrzegaj si jak zarazy wydawania kryjcych ci rozkazw,
rozkazw majcych ci stworzy alibi. S one po prostu wyrazem braku
charakteru ze strony oficera podpisujcego taki rozkaz, a kady, kto go
czyta, natychmiast zdaje sobie z tego spraw.
Przy planowaniu kadej operacji pamitaj o dwch rzeczach i stale
je sobie powtarzaj, to jest niezmiernie wane: ,,Na wojnie nie ma nic
niemoliwego; pod warunkiem, e nie zbraknie ci odwagi" oraz: Nie
szukaj rady u swojego strachu". Jeeli te dwie zasady bd
przestrzegane, to z wojskiem amerykaskim zwycistwo jest pewne.
Mapy. Moim zdaniem, uywanie przez starszych oficerw map w
duej skali jest wybitnie szkodliwe, a to dlatego, e zapacz si oni w
badanie warunkw terenowych.
Mwic oglnie: dowdcw armii i korpusw interesuje nie tyle,
jak bi nieprzyjaciela, z punktu widzenia taktycznego, ile gdzie go bi.
Tego gdzie" dowiaduj si oni ze starannego badania map drogowych,
kolejowych i drg wodnych. Zagadnienie taktycznych sposobw, jakie
dywizja powinna stosowa przy zdobywaniu tych obiektw z
koniecznoci rozwizuje si studiujc mapy o duej skali. Jednake
skala mapy nie wzrasta proporcjonalnie do zmniejszania si jednostek.
Na szczeblu puku mapa powinna by tylko tak dua i dokadna, aby
uatwi dowdcy wybr punktw obserwacyjnych, stanowiska
dowodzenia oraz oglnego kierunku dziaa. Wszystko pozostae
dowdca powinien zbada osobicie prowadzc rozpoznanie w terenie.
Poczwszy od szczebla batalionu w d uywanie map nie ma adnej
wartoci, a czstokro zwizane jest z duym niebezpieczestwem.
Nigdy nie widziaem dobrego dowdcy batalionu, ktry dowodziby
swymi jednostkami kierujc si map, widziaem natomiast
wielu zych dowdcw batalionw naduywajcych lego mao-
dusznego sposobu dowodzenia.
Organizacja sztabu. Sztaby jednostek wyszego szczebla, tj.
korpusw i armii, powinny by zorganizowane w nastpujcy sposb:
pierwszy rzut sztabu w skadzie: dowdca, szef sztabu, szef kancelarii
sztabu, szef oddziau organizacyjnego (G-1), szef oddziau rozpoznania
(G-2), szef oddziau operacyjnego (G-3), szef wojsk inynieryjnych
oraz dowdcy artylerii polowej, artylerii przeciwlotniczej, cznoci i
wspdziaajcego lotnictwa. Ponadto w skad pierwszego rzutu
powinien wchodzi pododdzia dowdcy andarmerii wojskowej,
jednostki specjalne i komendant kwatery gwnej oraz oficerowie
cznikowi oddziau zaopatrzenia (G-4), uzbrojenia, sanitarnego,
kwatermistrzowskiego i do spraw ludnoci cywilnej (G-5). Tam gdzie
okolicznoci tego wymagaj, ten pierwszy rzut mona podzieli na
wysunity rzut taktyczny, w ktrego skad wchodzi dowdca, szef
sztabu rzutu wysunitego oraz mae operacyjne sekcje oddziau
rozpoznania, operacyjnego, wojsk inynieryjnych, dowdztwa artylerii
polowej i cznoci. W rzucie wysunitym podana jest, lecz
niekonieczna, grupa cznikowa oddziau zaopatrzenia.
Rzut tyowy sztabu powinien by podporzdkowany szefowi
oddziau zaopatrzenia (G-4) i obejmowa: oddzia do spraw ludnoci
cywilnej (G-5), oddzia wojny chemicznej, oddzia finansowy, oddzia
sanitarny, kwatermistrzowski, uzbrojenia, cznoci, inynieryjny,
generalnego adiutanta, generalnego inspektora, prokuratora
wojskowego oraz suby specjalne i kapelana.
Wszdzie tam, gdzie okolicznoci na to pozwalaj i gdzie istniej
odpowiednie warunki zakwaterowania, wszystkie trzy rzuty sztabu
powinny trzyma si razem. Rzut tyowy musi znajdowa si w jednym
miejscu, w odlegoci nie przekraczajcej trzech godzin jazdy
samochodem od rzutu wysunitego. Oba te rzuty musi czy
rozgaziona sie cznoci przewodowej.
Urzdzenie sztabu. Wszystkie sztaby, poczwszy od szczebla puku
do szczebla armii, powinny by rozmieszczone wedug identycznego
oglnego schematu, tak aby kady, kto znajdzie si w wle cznoci,
od razu wiedzia, w jakim uda si kierunku, aby znale dowolny
oddzia.
 Ciarwki urzdzone jako sypialnie dowdcy i starszych oficerw
sztabu oszczdzaj mnstwo czasu i przyczyniaj si do usprawnienia
pracy. Ponadto w pierwszym rzucie sztabu powinny si znajdowa
trzy due przyczepy-kancelarie: jedna dla dowdcy i szefa sztabu,
jedna dla szefw oddziaw sztabu i jedna dla szefa kancelarii sztabu,
pisarzy i stenografw. W ten sposb mona prowadzi robot
kancelaryjn podczas zej pogody.
Dla urzdzenia kancelarii, jadalni i kuchni lepszy jest zburzony
dom ni namiot. W kadej kancelarii sztabu lub przyczepie telefon
naley umieci w pobliu gwnej mapy, tak aby kady oficer
rozmawiajc przez telefon mg rwnoczenie patrze na map.
Dziwnym przyczynkiem do saboci ludzkiej byo to, e 3 armia na
swym dwudziestym trzecim stanowisku dowodzenia umiecia map w
jednym kocu pokoju, a telefon w drugim.
Moim zdaniem generaowie a przynajmniej genera dowodzcy
powinni w dzie sami odpowiada na dzwonek swego telefonu. Nie
jest to specjalnie uciliwe, poniewa do generaw telefonuje niewiele
ludzi, chyba w nagych wypadkach, a wtedy chcieliby uzyska
rozmow bezzwocznie. W nocy telefon dowdcy powinien odbiera
adiutant majcy mono natychmiastowego wywoania bd
dowdcy, bd szefa sztabu, w zalenoci od tego, dla ktrego z nich
przeznaczona jest wiadomo. Bardzo wane jest, aby sta sub
peni stenograf lub zainstalowana zostaa maszyna do
stenografowania, w ten sposb szef sztabu lub dowdca otrzymuj
zapis kadej rozmowy telefonicznej. Specjalne znaczenie ma to przy
odbieraniu lub wydawaniu przez nich rozkazw telefonicznych. Zapis
musi wskazywa dat, czas i miejsce oraz nazwiska obu rozmwcw.
Wyej wymieniony system oszczdza wielu bdw i pozwala unikn
wielu przykrych dyskusji.
Sztab kadego szczebla przeywa w cigu doby dwukrotnie
godziny szczytowego obcienia. W godzinach tych musza by obecni
wszyscy oficerowie, podoficerowie i szeregowcy. W okresach
wolniejszych maksymalna ich liczba powinna spdza czas na
jedzeniu, spaniu i wiczeniach. Wielu oficerw, jak mi wiadomo,
zaprzepacio sw pniejsz przydatno nadmiern sumiennoci na
pocztku kampanii oraz tym, e wiecznie tkwili przy
swym biurku. Tego nie wolno robi, oficerowie musz uywa ruchu.
Osob zupenie nieodzown jest szef kancelarii sztabu i kom-
petentny zastpca szefa sztabu. Zadaniem jego jest przypilnowanie, aby
oddziay i wydziay sztabu oglnego i sztabw specjalnych nie stay si
nazbyt samodzielne i nie wydaway sprzecznych rozkazw. Zastpca
szefa sztabu jest kanaem, przez ktry musz te rozkazy przechodzi.
Na szczeblu armii, korpusu i dywizji wysunity rzut sztabu
powinien kadego dnia, natychmiast po otrzymaniu dziennej in-
formacji, przeprowadza zebrania oficerw lub odprawy. Moim
zdaniem, czas odprawy jest nastpujcy: dywizja godzina po
nastaniu witu; korpus dwie godziny po nastaniu witu; armia
trzy godziny po nastaniu witu.
Sztab korpusu i armii powinien codziennie wysya na lini frontu
jednego oficera kadego oddziau do oficerw analogicznych
oddziaw bezporednio niszego szczebla. Obowizkiem tego oficera
jest rwnie zbieranie wszystkich oglnych wiadomoci normalnie nie
majcych bezporedniego zwizku z jego rodzajem wojsk lub
oddziaem sztabu. Kad wan informacj uzyskan podczas pobytu
w jednostce melduje on natychmiast po powrocie szefowi sztabu. Jeli
wiadomo nie ma specjalnego znaczenia, podaje j w dniu nastpnym
na odprawie sztabu. Dowdca lub szef sztabu musz odwiedza cz
frontu codziennie po odprawie.
We wszystkich konferencjach sztabu i zebraniach zwizanych z
planowaniem nieodzowna jest obecno dowdcy lub szefa sztabu
zgrupowania lotnictwa taktycznego wspdziaajcego z armi. Bez ich
obecnoci nie uzyska si maksymalnego wspdziaania z tym
potnym rodzajem si zbrojnych. Szef oddziau operacyjnego
lotnictwa musi cile wsppracowa z szefem oddziau operacyjnego
armii, a szef rozpoznania lotnictwa z szefem rozpoznania armii.
Oficerw sztabu, ktrzy nie potrafi harmonijnie wsppracowa,
naley usuwa bez wzgldu na ich zdolnoci. Sztab nie moe dobrze
funkcjonowa, jeli nie tworzy zgranej rodziny.
Odznaczenia. Rzecz majc ogromny wpyw na morale jest
szybkie i sprawiedliwe rozdzielanie odznacze. W sztabie
kadej armii i korpusu naley wyznaczy jednego oficera oddziau
kadr, do ktrego obowizkw naley popdzanie" dywizji i przy-
dzielonych jednostek niszego szczebla, by umieszczay w rozkazach
pochway; jego rzecz jest rwnie przypilnowanie, aby byy one
napisane w odpowiedni sposb. Gdyby czas na to pozwala, naleaoby
stworzy kurs pisania pochwa, na ktry uczszczaliby oficerowie
oddziaw kadr sztabu korpusu, armii i dywizji.
Meldunki o stratach. Analogicznie powinien istnie kurs
administracyjny dla oficerw sztabu dywizji, korpusu i armii, gdzie
specjaln uwag powicono by meldunkom o stratach itp. Aby stale
zna biec sytuacj, trzeba prowadzi po dwa komplety sprawozda
dotyczcych zarwno strat nieprzyjaciela, jak i wasnych. Podstaw
jednego stanowi oparte na faktach meldunki, drugiego za
przyblione oceny. Meldunek oparty na danych faktycznych wpywa
na og dwa do trzech tygodni po meldunku opartym na danych
przyblionych, ten jednak, jeli jest naleycie sporzdzony, nie
powinien odbiega od faktycznego stanu rzeczy o wicej ni 2 do 3
procent.
Rwno kar. Zadaniem prokuratora wojskowego i inspektora
generalnego jest sprawdzanie i przypilnowanie, aby wymiar kary za
analogiczne przestpstwa w kadej podlegajcej im jednostce by
zasadniczo jednakowy; w ten sposb uzyska si oglny poziom i
rwno wymiaru kary w caej armii.

Uwagi oglne
Do duych defektw naszej organizacji wojskowej nale agodne
wyroki za wykroczenia w dziedzinie wojskowoci. Prawo wojskowe
jest rodkiem raczej administracyjnym ni prawnym. Jak mwi
Francuzi, wyroki s po to, aby zachca innych. Jestem przekonany, e
onierzy, ktrzy pi na warcie, ktrzy oddalaj si w czasie walki na
nieusprawiedliwienie dugi czas, ktrzy dekuj si podczas bitwy,
naley, kierujc si sprawiedliwoci wobec innych, skazywa na
mier i wyrok wykona. Moim zdaniem, dowdcy armii i korpusw
powinni by uprawnieni do
zatwierdzenia wyroku mierci. Niewypowiedzian gupot jest to, e
wysi dowdcy, na ktrych rozkaz zabitych zostaje tysice dzielnych i
odwanych onierzy, nie s w stanie odebra ycia jednemu
ndznemu tchrzowi.
Umundurowanie. Mundur daje si onierzowi po to, aby mg
nosi co, co upodabnia go do innych onierzy i co jest ciepe lub
lekkie, stosowne do okolicznoci. Odpowiednie dla amerykaskiego
onierza umundurowanie powinno skada si moim zdaniem z
hemu zaopatrzonego w podkadk, z szarooliwkowej wenianej koszuli
i spodni zwajcych si ku doowi oraz z butw. Kiedy na jesieni robi
si zimno, materia, z ktrego zrobione s spodnie i koszule, powinien
way 26 do 30 uncji. Rwnoczenie naley onierzowi wyda grub
bielizn i skarpety (wszystko weniane) oraz weniany szalik dugoci
48 cali, ktry moe nosi na szyi, czy te owija nim sobie na noc
gow lub brzuch.
Przy temperaturze zero stopni lub poniej onierz powinien
jeszcze otrzyma paszcz, bdcy odmian nieprzemakalnego z
podpink, lecz bez pasa, zaopatrzony natomiast w weniany mankiet, w
ktrym onierz moe chowa rce i swobodnie naciska spust swej
broni bez potrzeby cigania rkawiczek.
Uywanie celownika. Celownik z przeziernikiem nie nadaje si
podczas wojny, poniewa nie spenia swego zadania w ciemnoci lub
przy sabym wietle. Na stu zapytywanych oficerw znalazem tylko
trzech czy czterech, ktrzy widzieli onierza posugujcego si w
walce celownikiem. Dlatego te karabiny nasze powinny by
zaopatrzone w dwa stae celowniki jeden na odlego stu, drugi 300
jardw. Sprawi to, e onierz bdzie strzela nisko i skoryguje fakt, e
w gorczce walki celuje zbyt wysoko.
Pas karabinu. Ci sami oficerowie, ktrych zapytywaem w sprawie
celownika, poinformowali mnie, e nigdy nie widzieli onierzy
uywajcych pasw karabinu, z wyjtkiem dwch strzelcw
wyborowych, ktrzy pomagali sobie nim przy strzelaniu. Z tego
wzgldu naleaoby zrezygnowa z cikiego i kosztownego
skrzanego pasa i zastpi go pasem z materiau, uywanym tylko do
noszenia karabinu.
 Modzierze. Modzierze piechoty naley zaopatrzy w urzdzenie
owietlajce do strzelania w nocy.
Znaki Czerwonego Krzya. Ambulanse powinny by pomalowane
cakowicie na biao z wielkimi znakami Czerwonego Krzya na dachu,
bokach, z tyu i z przodu.
Personel suby sanitarnej przydzielony do jednostek frontowych
powinien mie krtkie biae pelerynki do pasa z duym znakiem
Czerwonego Krzya na plecach i na piersiach. Bezporednio w walce,
kiedy biay kolor bdzie atwy do zauwaenia z powietrza, pelerynk
trzeba odwrci na drug, szarooliwkow stron z maym znakiem
Czerwonego Krzya.
Ataki lotnicze. Poniewa znamy skutki naszych atakw lotniczych
na nieprzyjacielskie rodki cznoci, koleje i szosy, musimy liczy si
z podobnymi nalotami na nasze linie komunikacyjne i zawczasu
zastanowi si, w jaki sposb damy sobie rad w razie ich ograniczenia
lub cakowitego zniszczenia.
Tam, gdzie to jest moliwe, trzeba da od lotnictwa, aby
przerywao linie kolejowe daleko od miasta i to w trzech punktach,
poniewa przedostanie si do rodkowego punktu 2 obu stron pociga
za sob du zwok. Wymaga to rwnie przerzucenia brygad
naprawczych na duych odlegociach i zmusza je do pracy w
miejscach, w ktrych mog by z wiksz atwoci zaatakowane z
powietrza, poniewa w otwartym terenie na og nie ma artylerii
przeciwlotniczej.
Sprawozdania po walkach. Z chwil rozpoczcia operacji grupa
oficerw z oddziau rozpoznania i oddziau operacyjnego zaczyna
zestawia sprawozdanie wedug miesicy kalendarzowych, tak e
kady miesic tworzy wyodrbnion cao. Po zakoczeniu wojny
uzyskane w ten sposb dane mona opracowa wedug
przeprowadzonych kampanii. Sprawozdanie musi zawiera kopie
rozkazw, dyrektywy, mapy itp.
Ochrona pocigw. Pocigi towarowe wiozce racje ywnociowe,
materiay pdne lub inne artykuy majce warto sprzedan na
czarnym rynku musz by strzeone. Kady, kto prbuje rabunku,
powinien by zastrzelony, a wiadomo o tym opublikowana.
Straty w zabitych i rannych. Aby mc naleycie
oceni skuteczno nieprzyjacielskiego ognia, trzeba mie wicej ni
dotychczas informacji dotyczcych strat. W chwili obecnej znamy
tylko liczb strat oraz rodzaj ran onierzy, ktrzy dostaj si do
szpitala; ale nawet w tym wypadku nie wiemy, w jakiej czci pola
bitwy zostali ranni. Nie mamy pojcia, jak i gdzie padli zabici.
Naleaoby wyda instrukcj, ktrej stosowanie przy zbieraniu rannych
od razu pozwolioby ustali, e onierz zosta trafiony w pobliu
takiego to, a takiego miejsca. Personel suby pogrzebowej powinien
stwierdzi, jaki typ pocisku sta si przyczyn mierci onierza. Nie
potrzeba do tego adnego dowiadczenia medycznego. Kady, kto
widzia kilka ran, potrafi odrni ran zadan lekk broni piechoty
od rany spowodowanej odamkiem. Tego rodzaju informacje powinny
by rejestrowane. Lokalizacj kadego z tych rodzajw ran mona
zapewni wydajc personelowi suby sanitarnej i pogrzebowej szkice
terenu. Jeli poznamy przyczyny naszych strat oraz miejsca, gdzie
zostay one zadane, bdziemy mogli przedsiwzi kroki dla ich
uniknicia. Oto cel zbierania tych informacji.
Osona z gry. Poniewa istnieje pewno, e w przyszej wojnie
nieprzyjaciel bdzie uywa pociskw z zapalnikiem zblieniowym,
musimy rozway konieczno zaopatrzenia wszelkich rodzajw broni
zmechanizowanej, cznie z dziaami artylerii, w oson z gry.
Uzupenienia. Jeeli normalna dywizja piechoty straci 4000 ludzi,
jej warto zaczepna bdzie rwna zeru, poniewa 92 procent tej
liczby to strzelcy, a w dywizji jest strzelcw mniej ni 4000. To samo,
w nieco mniejszym stopniu, dotyczy dywizji pancernej. Z tego
wzgldu kada dywizja musi mie swj wasny organiczny batalion
uzupenie. W dywizji piechoty w skad batalionu uzupenie powinno
wchodzi 15 procent liczby strzelcw dywizji oraz 5 procent
wszystkich innych onierzy cznie z oficerami poniej stopnia
majora. W batalionie tym powinna si znajdowa jedna kompania dla
kadego puku piechoty oraz jedna kompania dla wszystkich innych
jednostek.
Analogiczny oddzia dywizji pancernej powinien obejmowa 10
procent liczby strzelcw piechoty zmechanizowanej i 10 procent
innych, cznie z oficerami poniej stopnia majora.
 W trakcie kampanii moe si przytrafi, e na skutek powrotu
rannych batalion uzupenie przekroczy zalecony procent, ale jeden lub
dwa dni walki niezmiennie doprowadzaj do stanu normalnego.
Niezwykle wan rzecz dla morale onierzy jest to, aby powracali oni
do swych starych jednostek nie tracc stopnia.
Amerykaska pomysowo. Amerykanie s w dziedzinie
zmechanizowania przodujc ras na wiecie. Ameryka, jako pastwo,
wykazuje najwysz zdolno masowej produkcji maszyn. Z tego
wzgldu wypadaoby, abymy wynajdywali metody prowadzenia
wojny wykorzystujc nasz wrodzon wyszo. Musimy prowadzi
wojn stosujc maszyny na ziemi i w powietrzu do maksymalnych
granic naszych moliwoci, zwaszcza e trzeba si liczy z tym, i
dwie rasy, przeciwko ktrym, by moe, przyjdzie nam walczy, s
miernie uzdolnione pod wzgldem technicznym, maj natomiast obfite
zasoby ludzkie. My rwnie mamy obfito ludzi, lecz przedstawiaj
oni zbyt wielk warto, aby nimi szafowa.
Lojalno. Straszliwie duo gada si o lojalnoci od dou do gry.
Lojalno od gry do dou jest jeszcze bardziej potrzebna, lecz czuje
si j o wiele mniej.
Kocz te uwagi i smutek mnie ogarnia, gdy przypomn sobie, e
kiedy kto jako tako opanowa ju sztuk dowodzenia, konieczno
stosowania jej na og wygasa bd na skutek zakoczenia wojny, bd
ze wzgldu na podeszy wiek dowdcy.
 Rozdzia 2

Nie jem darmo chleba

Obowizki oficera s zupenie analogiczne do obowizkw

policjanta lub straaka. Im lepiej spenia on swe codzienne zadania,
tym rzadziej musi przystpowa do bezporedniej akcji.
Patrzc wstecz na moj raczej dug karier wojskow sam si
dziwi, w jak niewielu wypadkach zarabiaem, e tak powiem, na swj
kawaek chleba. By moe jednak to, e tak rzadko musiaem
podejmowa drastyczne posunicia, ukazuje wanie, i speniaem
swj obowizek.
Nastpujce epizody utkwiy w mej pamici jako okazje, w
ktrych moja osobista interwencja miaa pewn warto.

I
Uczniowie Akademii Wojskowej pozwalali sobie czasem wobec
oficerw na wtpliwej wartoci superkrytyczne wystpienia, znane pod
nazw metody milczenia". Stosuje si j w chwili, kiedy oficer,
ktremu suchacze zarzucaj niesuszne postpowanie, wchodzi do
jadalni. Wszyscy uczniowie staj na baczno i dopki oficer znajduje
si wrd nich, nie ruszaj si i nic nie mwi. Zawsze byem temu
przeciwny, uwaaem bowiem, e graniczy to z buntem.
Kiedy byem wwczas dowdc batalionu prowadziem
swj batalion na lunch. Do jadalni wszed oficer subowy i
natychmiast spostrzegem, e szykuje si milczce" wystpienie.
Miaem wraenie, e uczniowie s niesprawiedliwi w stosunku do
tego oficera, a w kadym razie byem przeciwnikiem tego rodzaju
wystpie. Postawiem cay batalion na baczno, po czym popro-
wadziem go z powrotem bez lunchu. Oficer, czowiek do mody i
niedowiadczony, skrytykowa mnie za to. Musiaem mu dopiero
wytumaczy, dlaczego tak postpiem.

II
Latem 1914 roku doszo w Fort Riley (Kansas) do nastpujcego
wydarzenia. Pozostaem akurat jako jedyny oficer na subie, kiedy
jeden z czarnych onierzy zosta oskarony o zgwacenie biaej
dziewczyny w ssiednim miasteczku. Doszy nas pogoski, e
mieszkacy zamierzaj go zlinczowa. Jestem, oczywicie,
przeciwnikiem gwacenia dziewczt, niemniej jednak uwaaem, e
moim obowizkiem oficera jest niedopuszczenie do linczu nad
onierzem armii Stanw Zjednoczonych. Tote poinformowaem
czoowych obywateli miasta, e jeli bd usiowali tego dokona, to
tylko po moim trupie. W rezultacie onierz nie zosta zlinczowany, a
pniej okazao si, i by niewinny.

III
Podczas incydentw granicznych w 1916 roku peniem sub na
czele dwudziestoosobowego patrolu w Hot Wells (Teksas). Zadanie
moje polegao na obronie przed atakami villasistw* okoo
czterdziestomilowego odcinka linii kolejowej Southern Pacific", na
ktrej kursoway pocigi carranzistw**. Hot Wells znajdowao si w
centrum mojego odcinka. Posaem sieranta z poow mego patrolu na
zachd, z pozosta czci udaem si na wschd, uprzednio
telefonicznie zawiadomiwszy dowdc 13 puku kawalerii, e
przejmuj ochron odcinka do pewnego mostu wcznie. Kiedy w
ciemnociach zblialimy si do niego, powrci szperacz meldujc, e
na mocie sysza gosy i e by to jzyk hiszpaski. Wywnioskowaem
z tego, e villasisci minuj most.

* Zwolennicy przywdcy rewolucjonistw Villa, walczcego w Meksyku z

popieranym w tym czasie przez rzd Stanw Zjednoczonych Carranz.
** Zwolennicy walczcego o wadz w Meksyku przywdcy Carranza.
Zawsze uwaaem, e zaskakujcy atak jest susznym posuniciem.
Tote uszykowaem m grup do uderzenia i daem komend: Gotj
pistolety, naprzd!" Ale akurat kiedy weszlimy w cie mostu,
natknlimy si na pot z drutu kolczastego i musielimy si zatrzyma.
Rwnoczenie kilka karabinw wysuno si ponad grn krawd
mostu. Klnc jak najty zawoaem: Kto tam?" i z wielk ulg
usyszaem odpowied: Patrol 13 puku kawalerii". Patrol ten nie
znalaz mostu, przy ktrym powinien by si zatrzyma, i wlaz do
mojej parafii".
Przykad ten nauczy mnie, jak warto ma trzymanie si planu.

IV
Podczas operacji w ramach amerykaskiej ekspedycji karnej w
19161917 roku w Meksyku genera Pershing rozmieci swe
wysunite stanowisko dowodzenia w miejscowoci El Cobre. Znaj-
dowali si na nim oprcz generaa major Ryan, ja oraz czterej
onierze. Kiedy pnym wieczorem genera Pershing dyktowa
majorowi Ryanowi rozkaz, ktry miaem zanie do szwadronu 13
puku kawalerii w Saca Grand. Zgodnie z tym rozkazem szwadron
mia uda si do miejsca w pobliu rancza Providencja i przeszuka
gry na zachd od rancza. Genera Pershing, piszc rozkaz, spoglda
na gry po zachodniej stronie, byem wic gboko przekonany, e o
nie wanie chodzi.
W celu dorczenia rozkazu musiaem jecha okoo ptorej godziny
rozklekotanym fordem z zapalonymi reflektorami poprzez okolic
pozbawion drg, ale pen villasistw. Potem sprokurowaem sobie
konia. Pogoda bya straszna: deszcz, grad, nieg i gooled. Wreszcie
po caonocnej podry dotarem do szwadronu. Kiedy przybylimy do
Providencji, major zebra swych kapitanw i zacz wydawa rozkazy
do przeszukania gr na zachd od Providencji. Tymczasem
Providencja ley w dolinie otoczonej grami z obu stron, a stanowisko
dowodzenia generaa Pershinga znajdowao si po wschodniej stronie
gr lecych na wschd od Providencji. Z tego wzgldu powiedziaem
dowdcy szwadronu, e ma przeszuka gry na wschd od niego.
Pokaza mi na to
pisemny rozkaz i powiedzia: Chce pan, abym naruszy pisemny
rozkaz!" Tak" odpowiedziaem. Rzuci w moj stron kilka mao
pochlebnych uwag, ale owiadczy, e wykona to, co kazaem. Cay
dzie prowadzilimy bezskuteczne poszukiwania i wreszcie
powrcilimy przez gry na stanowisko dowodzenia generaa
Pershinga.
Major posa po mnie i razem pojechalimy do generaa. Tutaj
major owiadczy, e ten mody, taki to a taki, spowodowa, e nie
speniem zadania". Na to genera Pershing: Niezalenie, co kaza
zrobi porucznik Patton, mia pan przecie moje rozkazy". Nastpnie
zwrci si do mnie: Jaki da pan rozkaz?" Powiedziaem mu, co
zrobiem. Mia pan cakowit suszno" stwierdzi genera
Pershing.
W owym czasie rnica midzy podporucznikiem a majorem bya
znacznie wiksza ni dzisiaj midzy podporucznikiem a penym
generaem, tak wic to, co uczyniem, wymagao moim zdaniem
wielkiej cywilnej odwagi, lecz dodao mi pewnoci siebie i byo
suszne.

V
Wkrtce po opisanym wyej wydarzeniu genera Pershing posa
mnie z wiadomoci do generaa Howze'a. Jedyn informacj, jak
uzyskalimy o miejscu jego pobytu, byo to, e przejeda przez
ranczo Providencja. Dotarem tam samochodem akurat o zmroku i
miaem szczcie, e spotkaem tam juczny tabor 7 puku kawalerii.
Dowdca kolumny da mi dwch onierzy i trzy konie. Rozpoczem
poszukiwania generaa Howze'a. Byo jeszcze dostatecznie jasno, aby
jecha ladami szwadronu. Nie ujechalimy daleko, kiedy
napotkalimy patrol 10 puku kawalerii, ktry ostrzega, abym nie
zapuszcza si dalej, bo lasy, jak zapewnia, pene s villasistw. Nie
zwaaem jednak na to i wreszcie okoo pnocy dotarlimy do miejsca,
gdzie kanion, ktrym jechaem, dzieli si na dwie czci biegnce w
rnych kierunkach. Trzeba si byo na co zdecydowa. Rozejrzaem
si dokoa i wydao mi si, e widz sabe odblaski uny ognia na
chmurach nad wschodnim kanionem. Pojechaem wic w t stron i
spotkaem patrol
7 puku kawalerii pod dowdztwem generaa Fecheta, wwczas
majora, ktry nalega, abym nie jecha dalej, poniewa kanion jest
peen villasistw. Fechet nie wiedzia, czy genera Howze tdy
przejeda, sdzi jednak, e raczej nie. Niemniej jednak pojechalimy
dalej i w kocu znalelimy generaa Howze'a.
Chocia operacja ta nie bya zwizana z rzeczywistym nie-
bezpieczestwem, to jednak obfitowaa w wiele niespodzianek, o
ktrych nie opowiedziaem.

VI
Kiedy, bdc instruktorem w Fort Riley, urzdziem u siebie w
domu wieczr kawalerski dla suchaczy drugiego roku studiw. Byo
oczywicie bardzo wesoo, ale nikt nie rozrabia po pijanemu i nie
zachowywa si nieodpowiednio. Nastpnego dnia zostaem wezwany
do dowdcy, ktry napuszczony przez swoj on posa po mnie i
owiadczy, e wedug otrzymanych konkretnych informacji jeden z
moich goci, porucznik, by pijany do nieprzytomnoci. Dowdca
da, abym to potwierdzi. Kiedy odmwiem, powiedzia: Brakuje
panu tylko ptora miesica do zakoczenia suby tutaj. Jeli nie da mi
pan twierdzcej odpowiedzi, zwolni pana natychmiast i zepsuj
pask poza tym doskona opini subow". Skamaem i
owiadczyem, e byem zbyt pijany podczas przyjcia, aby zauway,
w jakim stanie znajduj si inni oficerowie. Dowdca nie podj
dalszych krokw w tej sprawie.

VII
Latem 1918 roku obserwowaem wiczenia przy dziale 37-mi-
limetrowym prowadzone przez grup onierzy 301 brygady czogw
znajdujcej si pod moim dowdztwem. Jeden pocisk z defektem
eksplodowa u wylotu lufy ranic dwch czy trzech onierzy.
Nastpny pocisk eksplodowa w komorze zamkowej urywajc gow
kanonierowi. onierze nie chcieli odda nastpnego strzau, wobec
czego ja, jako jedyny obecny przy tym starszy oficer, musiaem to
zrobi. Oddaem trzy strzay bez wypadku. To
przywrcio zaufanie onierzy do broni. Musz przyzna, e nigdy w
yciu nie naciskaem na spust z wiksz niechci.

VIII
Podczas ofensywy w rejonie Moza, Argony zaogi czogw
kompanii kapitana Matta Englisha, wchodzcej w skad 301 brygady,
dostay si podczas przekopywania przejcia przez niemieckie okopy
pod bezporedni ogie karabinw maszynowych z odlegoci okoo
300 jardw. onierze ukryli si i porzucili prac, w celu wic
przywrcenia ducha kapitan English i ja stanlimy na samym
wierzchu przedpiersia. To skonio onierzy do ponownego podjcia
pracy. I dziwne: kilku onierzy zostao trafionych, a nam nic si nie
stao. Kiedy przeprowadzilimy przez przekopane przejcie pi
czogw, ruszyy one szybko w kierunku niemieckich karabinw
maszynowych, ktre przerway ogie. Udaem si pieszo za czogami i
minem na przeciwlegym zboczu wzgrza, ostrzeliwanym niezwykle
silnym dalekim ogniem karabinw maszynowych i artylerii, okoo
trzystu piechurw w stanie cakowitej dezorganizacji. Niesychanie
wane byo, aby piechota posuwaa si za czogami w celu
wykorzystania przeamania. Daem im rozkaz przesuwania si naprzd,
ale bezskutecznie. Wezwaem wobec tego ochotnikw. Zgosio si
szeciu, cznie z moim ordynansem, Josephem Angelo, ktry zgodzi
si towarzyszy mi. Ruszylimy naprzd, a efekt by taki, e reszta
przestaa si cofa. W akcji tej czterech ochotnikw zostao zabitych, a
ja byem ranny. Kiedy podeszo wicej czogw, piechota ruszya za
nimi i operacja skoczya si sukcesem. Otrzymaem za te dwa czyny
odznaczenia Distinguished Service Cross.

IX
Kiedy zostaem ranny pod St. Mihiel, leaem okoo godziny, silnie
krwawic, w leju po pocisku, w odlegoci okoo 30 jardw od
niemieckich linii. W tym czasie bylimy bez przerwy ostrzeliwani
ogniem karabinw maszynowych i modzierzy, zreszt bezskutecznie.
Poniewa jeszcze nigdy nie byem ranny, wydawao
mi si, e stan mj jest bardzo ciki, a waciwie mylaem, i umr.
Pomimo to wbrew zaleceniu lekarza nalegaem, aby mnie zawieziono
do sztabu 35 dywizji, ktr wtedy wspieraem. Chciaem, zanim
zabior mnie do szpitala, zoy dokadne sprawozdanie z sytuacji na
froncie, jak dalece j wtedy znalem. Okazao si, e rana nie bya
specjalnie cika, ale znw napicie nerwowe, ktre jest rwnie silne
jak napicie fizyczne, odegrao swoj rol.

X
9 listopada 1942 roku rano udaem si w towarzystwie mego
adiutanta, porucznika Stillera, na pla pod Fedhal. Sytuacja bya tam
bardzo za. odzi po wyadowaniu nie odpychano od brzegu. Na pla
paday pociski, a francuscy lotnicy ostrzeliwali j z lotu koszcego.
Chocia za kadym razem chybili o du odlego, nasi onierze
szukali ukrycia i opniali wyadunek, zwaszcza amunicji, ktra bya
nam nieodzownie potrzebna ze wzgldu na to, e nie dalej ni 1500
jardw na poudnie prowadzilimy powane walki.
Wydaje mi si, i tym, e pozostaem na play osobicie pomagajc
odpycha odzie od brzegu oraz e nie kryem si, kiedy nad gowami
przelatyway nam nieprzyjacielskie samoloty, znacznie przyczyniem
si do uspokojenia nerww onierzy oraz do sukcesu ldowania
pierwszego rzutu. Pozostawaem na tej play okoo osiemnastu godzin,
przez cay czas przemoczony do suchej nitki. Powiadaj, e dowdcy
armii nie powinni stosowa takich praktyk, lecz, moim zdaniem,
dowdca armii ma robi wszystko, co jest konieczne, aby wykona
swe zadanie, i e okoo 80 procent tego zadania polega na podnoszeniu
morale swych onierzy.

XI
11 listopada 1942 roku o godzinie 2.30 nad ranem obudzi mnie
pukownik Harkins wiadomoci o przybyciu z Rabatu francuskiego
oficera z rozkazem nakazujcym Francuzom w Casablance zoenie
broni. Dalimy temu oficerowi eskort do Casablanki. Wyonio si
przy tym pytanie, czy powinienem odwoa
natarcie, ktre miao si rozpocz bombardowaniem lotniczym o
godzinie 7.00 tego samego ranka. Wielu doskonaych oficerw
doradzao mi odwoanie go. Ja jednak byem innego zdania, sdziem,
e jeli utrzymam nacisk, to niewtpliwie zmusimy Francuzw do
poddania si. Gdybymy natomiast wykazali ch dyskutowania z
nimi, mogliby nie zoy broni, a poniewa dwukrotnie przewyszali
nas liczebnie, czas mia ogromne znaczenie. Daem wic rozkaz
przeprowadzenia natarcia. Nastpnego ranka, kiedy o godzinie 6.45
Casablanca wyrazia ch poddania si, przeylimy bardzo cikie
osiem minut nadajc wiadomo radiow samolotom, ktre miay
rozpocz bombardowanie o godzinie 7.00, oraz marynarce wojennej,
majcej ostrzeliwa Casablank od godziny 7.16. Pozostaa zaledwie
minuta i pitnacie sekund do godziny 7.00, kiedy otrzymalimy od
samolotw potwierdzenie odbioru naszego radiogramu.

XII
11 listopada 1942 roku o godzinie 13.30 do hotelu Miramar" w
Fedhali przybyli z oficerami swych sztabw admira Michelier,
francuski naczelny dowdca w Afryce Zachodniej, oraz genera
Nogues, rezydent generalny, aby si podda. Kiedy opuszczaem
Waszyngton, zaopatrzono mnie w dwa komplety warunkw
kapitulacyjnych, jedne agodniejsze od drugich. Podczas podry
kilkakrotnie je, oczywicie, przeczytaem, ale na skutek braku
znajomoci historii nie zdawaem sobie do czasu pojawienia si
Francuzw sprawy, e warunki te sporzdzone byy dla Algieru
stanowicego francuski departament, podczas gdy Maroko jest
protektorem, gdzie jedynie presti armii francuskiej utrzymuje Arabw
w szachu. Wobec tego faktu byo dla mnie jasne, e ani jeden, ani drugi
komplet warunkw si nie nadawa.
Sytuacja komplikowaa si jeszcze bardziej przez to, e byem
absolutnie pozbawiony cznoci z generaem Eisenhowerem i nie
miaem pojcia, jak rozwijaj si inne dziaania w Afryce. Musiaem
podj decyzj, a co wicej musiaem utrzyma Maroko jako bram
wejciow Amerykanw na kontynent afrykaski, a bram tak
Maroko nie staoby si, gdyby ogarno je powstanie
Arabw. Std wniosek, e musiaem utrzyma presti francuskiej
armii.
Wstaem i powiedziaem moj niezbyt dobr francuszczyzn, e
jestem byym uczniem francuskiej szkoy kawalerii, e dwa lata
suyem wsplnie z Francuzami podczas pierwszej wojny wiatowej i
e bardzo szanuj oraz wierz w sowo honoru oficera francuskiego,
gdyby wic obecni tu francuscy oficerowie zechcieli da mi sowo
honoru, i nie bd strzela do amerykaskich onierzy i
amerykaskich okrtw, bd mogli zatrzyma bro, obsadzi
zaogami swe nadbrzene forty i pod kadym wzgldem, jak
poprzednio, nadal spenia swe obowizki... ale pod moimi rozkazami.
Nigdy nie miaem najmniejszego powodu do poaowania tej
decyzji. Gdybym by postpi inaczej, jestem przekonany, e przy-
najmniej 60 000 onierzy amerykaskich musiaoby okupowa
Maroko, co uniemoliwioby nam maksymalne ich wykorzystanie i
wpynoby na zmniejszenie naszych i tak niedostatecznych si.

XIII
5 marca 1943 roku okoo godziny 10.00 genera Walter B. Smith,
szef sztabu generaa Eisenhowera, zawiadomi mnie telefonicznie, e
szstego rano mam si stawi samolotem na lotnisku Maison
Blanche" w Algierze; maj mi towarzyszy szef sztabu oraz dwaj lub
trzej oficerowie sztabu przygotowani do dugotrwaej suby polowej.
Nie mogem zabra nikogo z normalnego personelu mojego sztabu,
poniewa wszyscy oficerowie byli potrzebni przy opracowywaniu
planu operacji sycylijskiej.
Zabraem ze sob dwch adiutantw, kapitana Jensona i porucznika
Stillera, mego ordynansa, sieranta Meeksa, generaa Gaffeya z 2
dywizji pancernej w charakterze szefa sztabu, pukownika Kenta
Lamberta, szefa mojego oddziau operacyjnego, ktrego zastpi
Maddox, oraz pukownika Kocha, szefa mojego oddziau rozpoznania.
Przybylimy na lotnisko ,,Maison Blanche" 6 marca tu po poudniu.
Oczekiwali mnie tam generaowie Eisenhower i Smith. Genera Smith
poinformowa mnie, e genera Fredendall zostanie zdjty ze
stanowiska, mam wic uda si
do jego sztabu i przej dowdztwo 2 korpusu; korpus ten ma
rozpocz 14 marca natarcie, do ktrego plany zostay ju opracowane
i zatwierdzone. Na moje pytanie, jakie otrzymam upowanienie do
zdjcia generaa Fredendalla ze stanowiska, genera Eisenhower
odpowiedzia, e rozmawia z nim telefonicznie, nastpnie za na
kawaku papieru napisa odrcznie notatk do niego, e ma pozosta ze
mn do czasu, a obejm jego stanowisko.
Z Algieru polecielimy do Konstantyny, gdzie spdziem noc i
poznaem generaa Alexandra, dowdc grupy armii, do ktrej
przydzielony by 2 korpus. Poinformowa mnie on, e po 10 marca 2
korpus wyjty zostanie spod dowdztwa brytyjskiego i bdzie
traktowany jak oddzielna armia, chocia zatrzyma nazw korpusu.
Sidmego wczesnym rankiem poleciaem do Tebessy i okoo
godziny 9.00 rano przybyem do sztabu 2 korpusu. Wikszo oficerw
zastaem w ku. Sytuacja w tym korpusie bya wyranie bardzo za.
Trzy z jego czterech dywizji po otrzymanych cigach cierpiay na
kompleks niszoci. Pozostae dywizje miay bardzo niewielkie
dowiadczenie bojowe i wyrniay si jedynie sw niewiedz.
Dyscyplina w ogle nie istniaa i kady oficer sztabu wydawa
bezporednie rozkazy wszystkim, komu si dao, i to do tego stopnia,
e, na przykad, szef oddziau operacyjnego mg rozkaza dowdztwu
dywizji, aby do takiego to a takiego miejsca wysao wzmocniony
pluton.
W okresie od rana 7 marca do pnego popoudnia 13 marca
przemawiaem osobicie do kadego batalionu we wszystkich czterech
dywizjach i przywrciem dyscyplin. To by ciki kawaek roboty
chyba najciszy, jaki kiedykolwiek podjem. Niemniej jednak
mielimy szczcie i w naszym pierwszym natarciu 14 marca na Gafs
odnielimy cakowite zwycistwo. To naprawio wszystko zo
wypywajce z braku zaufania i od tego czasu 2 korpus zawsze
wspaniale walczy.
XIV
Podczas kampanii tunezyjskiej znajdowalimy si pod cis
kuratel Brytyjczykw; w moim sztabie przebywa brygadier
brytyjski. Gdzie okoo pocztku drugiego tygodnia kwietnia robiem
rozpaczliwe wysiki, aby zdoby gr Debel Berda. Tego wanie
wieczoru po kolacji przyby do mego sztabu genera Eddy, dowdca 9
dywizji, ktra prowadzia natarcie, i w obecnoci brytyjskiego
brygadiera owiadczy, e speni wprawdzie mj rozkaz
kontynuowania natarcia, uwaa jednak je za beznadziejne, poniewa
zaangaowane w nim puki piechoty poniosy ju straty dochodzce do
20 procent.
Stanem wobec koniecznoci podjcia decyzji: albo kontynuowa
beznadziejne natarcie, albo godzc si na przerwanie go straci
twarz w oczach Brytyjczykw i sprzeniewierzy si wasnym zasadom
prowadzenia wojny. Uwaaem jednak, e w tych okolicznociach nie
miaem prawa da dalszych ofiar. Kazaem wic generaowi
Eddy'emu przerwa natarcie. Wydaje mi si, e bya to jedna z
najciszych decyzji w moim yciu.
Na szczcie nastpnego dnia 1 dywizja, znajdujca si z drugiej
strony doliny, zdobya punkt obserwacyjny, skd moglimy prowadzi
bardzo skuteczny masowy ogie artylerii na t cz gry, ktr
prbowalimy wzi szturmem. Skierowalimy na ten cel wszystkie
dziaa korpusu i dwch dywizji i rwno o wicie prowadzc szybki
ogie oddalimy po 25 strzaw na dziao pociskami z biaym
fosforem, zamierzajc w ten sposb przekona" nieprzyjaciela, i
rozpoczlimy atak i liczc, e schowa si on w okopach. Po
odczekaniu dziesiciu minut znw oddalimy 25 pociskw
odamkowo-burzcych na dziao. W rezultacie tej akcji zdobylimy
pozycj bez strat z naszej strony.

XV
10 lipca 1943 roku wczesnym rankiem genera Gay, pukownik
Odom, kapitan Stiller i ja wyldowalimy w Geli na Sycylii. Plaa, na
ktrej odbywao si ldowanie, bya ostrzeliwana, ale wikszo
pociskw padaa okoo 25 stp za pla w wod, gdzie wyrzdzay
niewiele szkody. Na play panowao wielkie zamieszanie, nikt nic nie
robi. Przez pewien czas spacerowaem po play w towarzystwie mego
sztabu tam i z powrotem; ten widok
doda ludziom odwagi, zwaszcza gdy zobaczyli, e nie szukamy
ukrycia przed niemieckimi samolotami, ktre przelatyway nad pla i
ostrzeliway j z broni pokadowej.
Pniej wkroczylimy do Geli i pozostalimy tam przez pewien
czas pod bardzo silnym ogniem artylerii i modzierzy. Z lewej strony
widzielimy brygad woskiej piechoty atakujc nasz bardzo cienk
lini dwch kompanii rangersw, z prawej za dwanacie czogw,
ktre wamay si w nasze linie i znajdoway si w odlegoci
niespena 400 jardw od play.
Chcc znale generaa Terry'ego Allena, trzeba byo przejecha
drog biegnc midzy tymi czogami a 1 dywizj. Byo to
przedsiwzicie nieco ryzykowne, poniewa jechalimy midzy
dwiema armiami prowadzcymi ze sob prawdziw bitw, jako e
Niemcy rzucili do kontrataku przeciwko nam jakie szedziesit
czogw. Niemniej jednak znalelimy Allena i uzgodnilimy plany
kontynuowania natarcia nastpnego ranka. Zdarzenie to przypominam
sobie tak ywo dlatego, e podczas naszego spotkania przez cay czas
w pobliu paday pociski, co sprawio, e bya to chyba jedna z
najkrtszych konferencji sztabu, jak znay dzieje. Za czyn ten dodano
mi do mego Distinguished Service Cross Licie Dbowe, moim
zdaniem, zupenie niezasuenie, jako e speniem tylko swj
obowizek, a sytuacja nie bya tak strasznie niebezpieczna, chocia w
pewnym momencie w odlegoci kilku stp od generaa Gaya i ode
mnie wybuch pocisk, a potem tu za znajdujc si przed nami drog
spada bomba.

XVI
13 lipca 1943 roku wieczorem uwaaem, e kontratak niemiecki w
dniach 11 i 12 lipca jest ostatnim wikszym dziaaniem zaczepnym, do
jakiego zdolni s Niemcy. W tym przewidywaniu zrewidowaem swe
plany dalszych operacji na Sycylii. Gdybym by usucha rad mego
strachu lub uwierzy meldunkom szefa oddziau rozpoznania,
kampania trwaaby duej i nie byaby tak pomylna. Podjcie takiej
decyzji wydaje si w opowiadaniu atwe, ale moim zdaniem jest
to rzecz do trudna.
 XVII
14 lipca otrzymaem od generaa Alexandra telegram, e mam
zaj stanowiska obronne w pobliu Caltanissetty, aby osania z lewej
strony tyy brytyjskiej 8 armii. cise wykonanie tego rozkazu byoby
nielojalnoci wobec armii amerykaskiej. Z pomoc generaa Keyesa,
generaa Wedemeyera i generaa Gaya opracowaem projekt rozkazu
przeprowadzenia natarcia oskrzydlajcego na Palermo przez Agrigento
i Castelvetrano.
W towarzystwie generaa Wedemeyera poleciaem nastpnie do
Afryki i przedstawiem ten rozkaz generaowi Alexandrowi.
Stwierdziem przy tym, e jestem przewiadczony, i to wanie mia
on na myli, a nie pozostawienie mnie w obronie. Poprosiem go, aby
zaparafowa ten rozkaz. Uczyni to, lecz zaznaczy, e nie powinienem
naciera na Agrigento, jeli natarciu nie bdzie towarzyszyo
rozpoznanie walk. Rozpoznanie walk wykonaem wykorzystujc
wszystkie oddziay, ktrymi dysponowaem, a mianowicie 3 dywizj,
cz 82 dywizji powietrznodesantowej, dwa bataliony rangersw oraz
zwizek taktyczny 2 dywizji pancernej. Gdyby mi si to nie udao,
zostabym zdjty ze stanowiska. Palermo zajlimy 22 lipca.

XVIII
W czasie posuwania si na Mesyn drog pnocn na Sycylii
pomylnie przeprowadzilimy jedn okrajc operacj desantowo-
morsk i bylimy w trakcie przeprowadzania drugiej, kiedy wkrtce po
kolacji zadzwoni do mnie genera Keyes, przebywajcy w 3 dywizji, i
oznajmi mi, e genera Bradley, dowdca 2 korpusu, w ktrego skad
wchodzia 3 dywizja, oraz genera Truscott, dowdca 3 dywizji,
uwaaj, i ta druga operacja desantowo-morska jest zbyt
niebezpieczna i dlatego prosz o zezwolenie jej odroczenia.
Powiedziaem generaowi Keyesowi, aby im przekaza, i operacji nie
odrocz i e natychmiast do nich przybd.
Zabraem ze sob generaa Gaya i pozostawiem go na play, z
ktrej miay wyruszy oddziay desantowe, polecajc mu dopil-
nowa, aby rzeczywicie wyruszyy. Sam udaem si do sztabu 3
dywizji, niezbyt silnie ostrzeliwanego przez nieprzyjaciela, gdzie
zastaem generaa Truscotta. By to bardzo energiczny oficer, lecz w tej
chwili tak nieludzko zmczony, e z gry z ca pewnoci zakada, i
operacja si nie uda. Kazaem mu j przeprowadzi zaznaczajc, e w
razie powodzenia bdzie mg zasug za ni cakowicie przypisa
sobie, w razie za fiaska, ja bior na siebie win. Nastpnie
zatelefonowaem do generaa Bradleya i powtrzyem mu to samo. Obu
owiadczyem, e majc do nich kompletne zaufanie wracam do swego
sztabu, pozostanie bowiem u nich rwnaoby si wotum nieufnoci.
Noc spdziem peen niepokoju, zwaszcza kiedy nieprzyjaciel zacz
nas ostrzeliwa, zreszt bezskutecznie. Zaraz po rannej pobudce oficer
subowy, pukownik Harkins, zameldowa mi, e operacja uwieczona
zostaa cakowitym powodzeniem.
Nieatw rzecz byo wydanie rozkazu dwm oficerom, cieszcym
si moim duym zaufaniem, aby przeprowadzili operacj, ktrej aden
z nich nie uwaa za moliw.

XIX
Podczas natarcia na Troin pojechaem do sztabu generaa
Bradleya, ktry kierowa t operacj. Towarzyszy mi genera Lucas.
Tu przed przybyciem tam zauwayem w dolinie szpital polowy,
zatrzymaem si wic na inspekcj. W szpitalu znajdowao si okoo
350 ciko rannych onierzy. Cierpienia swoje znosili po bohatersku i
ywo interesowali si losami naszego natarcia.
Zamierzaem ju opuci szpital, kiedy spostrzegem jakiego
onierza siedzcego na skrzynce obok punktu opatrunkowego.
Zatrzymaem si i zapytaem Co z tob, chopcze?" Nic
odpowiedzia po prostu nie mog tego znie". Zapytaem, co ma na
myli. Po prostu nie mog znie, kiedy do mnie strzelaj"
powtrzy. Aha, to znaczy, e przyszede tu, aby symulowa?"
onierz wybuchn paczem. Od razu zrozumiaem, e jest to
przypadek histerii, uderzyem go wic rkawiczk po twarzy, kazaem
mu wsta, zabiera si z powrotem do jednostki
i wykaza, e jest mczyzn, co te uczyni. Faktycznie wtedy
samowolnie oddali si z oddziau.
Jestem gboko przewiadczony, e w tym wypadku postpiem
susznie. Gdyby inni oficerowie mieli odwag i postpowali podobnie,
to haniebne przypadki urazu psychicznego", majcego osania
tchrzostwo, zostayby zredukowane do minimum.

XX
28 lipca 1944 roku genera Bradley poinformowa mnie, e 3 armia
bdzie gotowa do dziaa 1 sierpnia w poudnie, tymczasem za
miaem obj kontrol nad 8 i 15 korpusem, co nie byo oficjalnie
zwizane z operacj. Dwudziestego dziewitego po poudniu spotkaem
na poudnie od Coutances stojc na drodze dywizj pancern;
dowdztwo dywizji badao na mapie moliwo przeprawienia si
przez rzek Sienne w celu posuwania si drog nadbrzen w kierunku
Granville. Rzuciem okiem na map i stwierdziem, e rzeka znajduje
si w odlegoci kilku mil, udaem si wic tam i przeprowadziem
rozpoznanie. Okazao si, e gboko jej wynosi zaledwie okoo
dwch stp i, jak dalece mogem zauway, broni jej jeden karabin
maszynowy, ktry strzelajc do mnie haniebnie spudowa. Uzbrojony
w te informacje, powrciem do dowdcy dywizji i zapytaem,
dlaczego nie przeprawia si przez rzek. Odpowiedzia, e nie wie, czy
ma nastpi przypyw, czy odpyw, poza tym, jak mu wiadomo, rzeka
jest silnie broniona. Nie dobierajc sw, powiedziaem mu co
zrobiem, i kazaem mu natychmiast rusza, co te uczyni. Od tej pory
dywizja ta staa si jedn z najmielszych w 3 armii, poniewa jednak
wtedy po raz pierwszy sza do walki, potrzebny jej by wanie tego
rodzaju kopniak.

XXI
31 lipca 1944 roku po kolacji genera Gaffey, pukownik Harkins i
ja pojechalimy do sztabu 8 korpusu. Zawiadomiem generaa
Middletona, ktry dowodzi tym korpusem, e rano obejm
dowdztwo. Middleton owiadczy, e rad jest z mego przybycia,
poniewa osign swj przedmiot natarcia, ktrym bya rzeka Selune.
Zapytaem, czy przeprawi si na drugi brzeg. Nie" odrzek.
Powiedziaem mu, e wiele kampanii w dziejach zostao przegranych
tylko przez to, i zatrzymano si po zej stronie rzeki, i kazaem mu si
natychmiast przeprawi. Middleton odpar, e most poniej Avranches
jest zniszczony. Podczas gdy omawialimy sposoby i rodki
przeprawienia si na drugi brzeg, wpyn telefoniczny meldunek, e
most jest wprawdzie uszkodzony, ale nadaje si do uytku, oraz e 4
dywizja pancerna zdobya na wschd od Avranches tam, ktr
oddziay mog si posuwa. Wydaem rozkaz, aby 8 korpus zacz si
przeprawia jeszcze tej nocy, co te uczyni. Opowiadajc to
wydarzenie, nie mam zamiaru krytykowa generaa Middletona,
doskonaego onierza. Wskazuje ono jednak, e w krytycznym
momencie takie lekkie popchnicie jest czasem poyteczne. Gdybymy
tej nocy nie zdobyli przyczka, caa nasza operacja byaby zagroona.

XXII
Przejcie 3 armii przez korytarz pod Avranches byo niezmiernie
trudn operacj. Do Avranches dochodziy dwie drogi, a tylko jedna
wychodzia z miasta przez most. Przerzucalimy przez ten korytarz
dwie dywizje piechoty i dwie dywizje pancerne w cigu niespena
dwudziestu czterech godzin. Nie mielimy adnego planu,
sporzdzanie; go bowiem byo niemoliwe. W krytycznych miejscach
postawiem po prostu dowdcw korpusw i dowdcw dywizji,
ktrzy przepuszczali jednostki w miar ich przybywania. To bya
niebezpieczna operacja, poniewa oddziay na przestrzeni wielu mil
byy stoczone, nie mielimy jednak innego sposobu, aby
przeprowadzi manewr z konieczn szybkoci. Dokonalimy go
pomylnie dziki energii naszych generaw, zwaszcza Middletona,
Wooda, Haislipa, Gaffeya i Gaya, dziki wspaniaym zdolnociom
sztabu 3 armii do improwizacji w nagych sytuacjach oraz dziki
pomocy boej.
 XXIII
W czasie natarcia 3 armii od Avranches do Mozeli zdarzay si
do czsto wypadki, kiedy potrzebna bya dua sia perswazji, aby
pozwolono 3 armii posuwa si naprzd bez zatrzymania, i naturalnie
w chwilach, gdy nie dawao si osign byskotliwego zwycistwa,
trzeba byo podejmowa powane ryzyko.
Jednym z wikszych niebezpieczestw, ktre nam grozio, byo
pozostawienie prawego skrzyda 3 armii od St. Nazaire do punktu w
pobliu Troyes bez najmniejszej osony. Decyzj t podjem bdc
przekonany, e chocia Niemcy dysponuj jeszcze duymi siami, to
jednak brak im dostatecznej ruchliwoci, aby uderza szybko; poza
tym miaem cakowite zaufanie, e zawsze skutecznie dziaajce 19
zgrupowanie lotnictwa taktycznego wykryje kad grup
nieprzyjacielsk do siln, aby nam wyrzdzi szkod, i bdzie w
stanie zatrzyma tak dugo, a nadejd o wiele bardziej ruchliwe
wojska amerykaskie. To, e decyzja moja bya suszna, potwierdziy
wyniki.

XXIV
Okoo 5 wrzenia wyranie ju widzielimy, e nasze zapasy
materiaw pdnych s na wyczerpaniu. Wydaem rozkaz obu
korpusom 20 i 12 aby nadal posuway si naprzd, dopki w
czogach nie wyczerpie si paliwo, potem za maszeroway pieszo.
Korpusy wykonay mj rozkaz i w ten sposb zdobyty zosta
przyczek po drugiej stronie Mozeli. Dowdcy korpusw energicznie
protestowali przeciwko prowadzeniu operacji ich zdaniem
niepotrzebnie niebezpiecznej. I znw osignity sukces dowid, e nie
bya ona niebezpieczna.

XXV
30 wrzenia 1944 roku odwiedzaem sztab 12 korpusu w Nancy.
Dowiedziaem si, e na wzgrzu na wschd od Mozeli Niemcy
gwatownie atakowali dwie grupy bojowe 35 dywizji. Daem rozkaz,
eby nie cofa si ani o krok, a dowdcy poleciem dla utrzymania
wzgrza uy jego ostatnich odwodw, ktre ska-
day si z czci 6 dywizji pancernej. Nastpnego dnia posaem
generaa Gaffeya, wczesnego szefa sztabu, aby zobaczy, jak sprawy
si rozwijaj. O godzinie 14.00 zatelefonowa, e w tej chwili obu
grupom bojowym 35 dywizji wydano rozkaz wycofania si.
Powiedziaem Gaffeyowi, aby odwoa ten rozkaz i kaza dowdcy
korpusu oraz dowdcom 35 dywizji piechoty i 6 dywizji pancernej
stawi si na stanowisku dowodzenia 6 dywizji pancernej, dokd
natychmiast przybd samolotem.
Przybywszy tam stwierdziem, e wszyscy trzej dowdcy byli jako
zbytnio zaniepokojeni i dlatego myleli o odwrocie i wydali rozkazy do
odwrotu. Kazaem rozkazy te natychmiast odwoa oraz wprowadzi
rano do akcji 6 dywizj pancern. Dowdcy wysunli zastrzeenie, e
6 dywizja pancerna jest ostatnim odwodem, jaki nam pozosta.
Odpowiedziaem na to, e zadaniem jej jest nie pozostawa", lecz
walczy.
Nastpnego dnia 6 dywizja pancerna i 35 dywizja piechoty
wznowiy natarcie z cakowitym powodzeniem. Na jednym polu
naliczono ponad omiuset zabitych Niemcw. Wszyscy trzej dowdcy
naleeli do najlepszych, ale byli bardzo zmczeni, a jak mwiem ju
poprzednio, zmczenie rodzi pesymizm.

XXVI
W padzierniku podczas walk na zachd od Mozeli i na zachd od
Metzu dowdca 20 korpusu, genera Walker, zaproponowa, abymy
sprbowali zdoby fort Driant. Rozpoczlimy natarcie, chocia jednak
odnielimy pocztkowy sukces, wida byo, e bdzie nas ono
nadmiernie kosztowao. Musiaem w tym wypadku odstpi od mojej
cile przestrzeganej zasady, aby nigdy si nie cofa i nie zatrzymywa
rozpocztego natarcia, co wanie uczyniem. Bya to bardzo trudna
decyzja, ale pozwolia nam zaoszczdzi wiele istnie ludzkich, a Metz
zdobylimy 25 listopada przy stosunkowo maych stratach.

XXVII
Do 1 listopada 3 armia zapewnia sobie dostateczny zapas
materiaw pdnych, amunicji i uzupenie, aby mc wznowi
natarcie majce na celu przeamanie linii Zygfryda i utworzenie
przyczka za Renem w pobliu Moguncji. Natarcie miao si
rozpocz 8 listopada o godzinie 4.30 rano. Pogoda bya straszna, a
wysoko wd w rzece przeraajca. Sidmego o godzinie 20.00
przybyli do mnie dowdca korpusu i dowdca dywizji i stwierdzili, e,
ich zdaniem, nie bd w stanie rozpocz natarcia rano. Odwoanie
natarcia ma bardzo zy wpyw na onierzy, a o tak pniej godzinie
byo to na skutek trudnoci komunikacyjnych fizycznie prawie
niemoliwe. Zapytaem wic tych oficerw, kogo polecaj jako
dowdcw na swoje miejsca, poniewa bd zwalnia dopty, dopki
nie znajd kogo, kto poprowadzi natarcie. Odpowiedzieli, e skoro tak
stawiam spraw, to je poprowadz.
Nastpnego ranka, pomimo okropnej pogody, natarcie zostao
uwieczone cakowitym sukcesem. Nie naley, oczywicie, zapomina,
e dowdcy korpusw i dywizji naraeni s na wiksze zmczenie
fizyczne i na wiksze niebezpieczestwo ni dowdca armii i dlatego
obowizkiem dowdcy armii jest doda im bodca, gdy zmczenie
zaczyna odbiera im energi.

XXVIII
19 grudnia 1944 roku genera Eisenhower zwoa w Verdun
odpraw, na ktrej byli obecni: genera Bradley, genera Devers, ja
oraz oficerowie sztabu Eisenhowera. Podjto decyzj, e 3 armia
bdzie nacieraa na poudniowe skrzydo wybrzuszenia. Zapytano
mnie, kiedy mog rozpocz natarcie. Owiadczyem, e trzy dywizje
mog ruszy 23 grudnia rano. Obliczyem to jeszcze przed wyjazdem
do Verdun, dokadnie w cigu osiemnastu minut. Genera Eisenhower
by zdania, e powinienem czeka, a bd mia co najmniej sze
dywizji. Odpowiedziaem na to, e wedug mnie lepiej jest natychmiast
naciera trzema dywizjami, ni czeka na sze, zwaszcza i nie wiem,
kiedy bd mg otrzyma pozostae trzy. I rzeczywicie, 3 korpus w
sile 80 i 26 dywizji piechoty oraz 4 dywizji pancernej rozpocz
natarcie 22 grudnia rano, jeden dzie przed przewidzianym terminem.
 Rozpoczynajc je absolutnie nie wiedzielimy, co znajdziemy
przed sob, ale bylimy zdecydowani przebi si do Bastogne, co te
uczynilimy 26 grudnia. Jestem pewny, e to wczenie prze-
prowadzone natarcie w sposb istotny przyczynio si do naszego
zwycistwa.

XXIX
27 grudnia przypuszczalimy, e 87 dywizja piechoty i 11 dywizja
pancerna docz do 8 korpusu 28 grudnia o pnocy w pobliu
Neufchateau, aby rozpocz natarcie 29 grudnia o godzinie 9.00 rano.
Na skutek trudnych Warunkw drogowych dywizje te przybyy na
miejsce spotkania dopiero dwudziestego dziewitego prawie o wicie i
genera Middleton prosi o przesunicie natarcia o jeden dzie. Ja
natomiast daem, aby mimo to naciera tego samego rana, mj szsty
zmys bowiem mwi mi, e jest to niezmiernie wane. Natarcie
ruszyo i trafio wprost w skrzydo niemieckiego przeciwnatarcia
prowadzonego siami dwch i p dywizji. Gdyby moje dywizje
zatrzymay si o jeden dzie, przeciwnatarcie niemieckie, by moe,
odcioby wski korytarz, jaki zdoalimy utworzy od Arlon do
Bastogne.
XXX
Podczas bitwy o wybrzuszenie przez cay czas korcio mnie, aby
przeprowadzi natarcie na pnoc z Echternach wzdu drogi biegncej
grzbietem. 6 lutego 12 korpus sforsowa wreszcie rzeki Our i Sauer
siami, liczc z lewej na prawo: 80 dywizji, 5 dywizji i grupy bojowej
76 dywizji. Moim zdaniem, gwn zalet tej operacji bya jej
zuchwao, poniewa, na zdrowy rozsdek, adna ludzka istota nie
moga przewidzie pomylnego forsowania rzek. Zasug za to trzeba
przypisa 12 korpusowi oraz dywizjom, ktre przeprowadziy
forsowanie. Ja mog przyzna si jedynie do tego. e na skutek mojego
nalegania dokonano go we waciwym czasie.
 XXXI

19 lutego zatelefonowa do mnie genera Walker. Utrzymywa on,

e gdybym dosta dywizj pancern z odwodu naczelnego dowdztwa,
to mgby, jak mu si wydaje, siami tej dywizji oraz 94 dywizji
oczyci trjkt Saary i zdoby Saarburg. Udao mi si wypoyczy 10
dywizj pancern do tej specjalnej operacji, ktr przeprowadzono
pomylnie w cigu dwch dni. Pniej, metod staych perswazji oraz
przy pomocy generaa Bradleya, ktry zamkn oczy i uszy na
przerne pogoski, zdoalimy zatrzyma 10 dywizj i w kocu
zdoby Trewir. Wydaje mi si, e by to jedyny przypadek w historii,
kiedy dla osignicia zwycistwa trzeba byo ucieka si do takich
sposobw, jak ebranina, wypoyczanie, a wreszcie kradzie
oddziaw. Zdobycie Trewiru stao si podstaw rozpoczcia dziaa w
Palatynacie.

XXXII
W marcu 1945 roku 1 i 3 armia miay naciera urzutowane
schodami w lewo, to jest najpierw 1 armia, a za ni 3 armia, z myl
dotarcia do Renu od Koblencji do Kolonii. Kazano mi czeka, a 1
armia podejdzie do Renu. Kiedy jednak przeprawilimy si przez rzek
Kyll, rzuciem 4 dywizj pancern naprzd, a poniewa baem si, e
mog kaza mi j zatrzyma, nie posyaem w cigu dwudziestu
czterech godzin adnych meldunkw, a dywizja ta tak dalece bya
zaangaowana, i zatrzymanie jej stao si niemoliwe. Bez trudu
dotara do Renu. I znw musz stwierdzi, e niebezpieczestwo byo
bardziej urojone ni rzeczywiste, osobicie jednak nie jestem pewny,
czy miaem wielka zasug w podjciu tej decyzji, z wyjtkiem tego, e
j podjem.

XXXIII
Okoo 18 marca uwiadomilimy sobie, e jeli 3 armia nie
zdobdzie przyczka po drugiej stronie Renu przed przeprawianiem
si Brytyjczykw na lewym skrzydle grup armii, to grozi nam
konieczno oddania im jednostek i przejcie do obrony. A to
nam si absolutnie nie podobao. Powiedziaem wic generaowi
Eddy'emu, e musi przeprawi si przez Ren przed dwudziestym
trzecim. Przeprawa 5 dywizji 12 korpusu bya prawdziw epopej
wspaniaym czynem naszego ora, za ktry chwaa naley si
dowdcy korpusu, generaowi Eddy'emu, oraz dowdcy dywizji,
generaowi Irwinowi. Moj jedyn zasug jest tylko sam pomys.
Prawd powiedziawszy, Eddy przeprawi si dwadziecia cztery
godziny wczeniej, ni sdziem.

XXXIV
Konferencja prasowa 22 wrzenia 1945 roku
Konferencja ta kosztowaa mnie dowdztwo 3 armii, a raczej grupy
onierzy, w wikszoci rekrutw, ktrzy cieszyli si, e su w tej
historycznej jednostce, ale przemawiaem celowo tak szczerze,
sdziem bowiem, e nadszed czas, aby ludzie dowiedzieli si, co si
dzieje. Nie mwiem jzykiem specjalnie politycznym, ale chciabym
wiedzie, kiedy to jzyk polityczny przyczynia si do powstania
pomylnie dziaajcego rzdu.
Jedyn rzecz, ktrej wtedy nie mogem powiedzie i nie mog
tego uczyni rwnie teraz byo to, e wprowadzajc w Niemczech
ad staraem si przede wszystkim zapobiec temu, aby Niemcy stay si
krajem komunistycznym. Obawiam si, e nasza szalecza i skrajnie
gupia polityka wobec Niemiec z pewnoci doprowadzi do tego, i
pocz si one z Rosjanami, w ten sposb zapewniajc powstanie
komunistycznego pastwa w caej Europie Zachodniej.
Smutno mi, kiedy pomyl, e moja ostatnia sposobno zasuenia
na otrzyman pac mina. Ale zrobiem przynajmniej wszystko, co w
mojej mocy, wtedy kiedy Bg da mi szans po temu.
Zacznik A
OPERACJA TORCH"

Dowdztwo Zachodniego Zgrupowania Operacyjnego

Dowdca genera major George S. Patton jr
Zastpca dowdcy genera major Geoffrey Keyes
Szef sztabu pukownik Hobart R. Gay*
Zastpca szefa sztabu podpukownik Paul D. Harkins*
Szef oddziau kadr (G-1) pukownik Hugh Fitzgerald
Szef oddziau rozpoznania (G-2) pukownik Percy Black
Szef oddziau operacyjnego (G-3) pukownik Kent C. Lambert
Szef oddziau zaopatrzenia (G-4) pukownik Walter J. Muller*
Szef suby tyw pukownik R. E. Cummings*
Artyleria pukownik J. J. B. Williams
Wojska inynieryjne pukownik John Conklin**
Szef uzbrojenia pukownik Thomas H. Nixon*
Dowdca cznoci pukownik Elton H. Hammond*
Szef suby sanitarnej pukownik Albert Kenner
Pnocna grupa desantowa genera major Lucien K. Truscott
60 puk piechoty 9 dywizji piechoty pukownik F. J. de Rohan
Pancerny zwizek taktyczny z 2 pukownik Harry H. Semmes ***
dywizji pancernej
Oddziay wsparcia
Centralna grupa desantowa genera major Jonathan W. Anderson

* Przy generale Pattonie cay okres wojny.

** Wyjecha do Stanw Zjednoczonych w 1943 r.; powrci z 3 armi.
*** Otrzyma trzykrotnie Distinguished Service Cross; suy z generaem
Pattonem w obu wojnach wiatowych.
3 dywizja piechoty genera Anderson
Pancerny zwizek taktyczny z 2 podpukownik Richard Nelson
dywizji pancernej Oddziay
wsparcia
Poudniowa grupa desantowa genera major Ernest A. Harmon,
dowdca 2 dywizji pancernej
47 puk piechoty 9 dywizji pie- pukownik E. H. Rangle
choty
Pancerny zwizek taktyczny z 2 genera brygady Hugh A. Gaffey
dywizji pancernej Oddziay
wsparcia
Zacznik B
SKAD 2 KORPUSU

W Skad 2 korpusu w Tunezji wchodziy trzy dywizje piechoty i jedna dywizja

pancerna. Korpus wspieraa 13 brygada artylerii polowej, a ponadto posiada on w
swej dyspozycji oddziay pomocnicze, takie jak cznoci, uzbrojenia, sanitarne,
wojsk inynieryjnych itd.

Skad korpusu

Dowdztwa i kompanie sztabowe 2 korpusu:

1 dywizja piechoty
1 dywizja pancerna
34 dywizja piechoty
9 dywizja piechoty
13 brygada artylerii polowej
genera major Terry de la M. Alien
genera major Orlando Ward
genera, major Ernest A. Harmon
genera major Charles W. Ryder
genera major Manton C. Eddy
genera brygady John A. Crane
Zacznik C
OPERACJA HUSKY

Dowdztwo 1 korpusu pancernego i 7 armii

Dowdztwo i kompania sztabowa 1 korpusu pancernego pniej przemianowane
na dowdztwo i kompani sztabow 7 armii.
Dowdztwo 2 korpusu genera major O. N. Bradley
Dowdztwo tymczasowego korpusu (sformowanego po wyldowaniu i do-
wodzonego przez zastpc dowdcy armii, generaa majora Keyesa).
1 dywizja piechoty genera major Terry de la M. Alien
45 dywizja piechoty genera major Troy Middleton
3 dywizja piechoty genera major Lucien Truscott
2 dywizja pancerna genera major Hugh A. Gaffey
9 dywizja piechoty genera major Manton C. Eddy
82 dywizja powietrznodesantowa genera major Matthew Ridgeway
3 batalion rangersw pukownik William Darby

Normalny skad oddziaw wsparcia.

Zacznik D
DYREKTYWY

Dowdztwo 3 armii Stanw Zjednoczonych

Poczta polowa 9563
Armia St. Zjedn.
6 marca 1944 roku
Tre: Dyrektywa nr 1

Do: Dowdcw korpusw, dywizji i samodzielnych jednostek

I. Oglnie
Dyrektywa ta zorientuje was, oficerw wyszych szczebli, w zasadach
dowodzenia, w metodach walki i administracji stosowanych w tej armii i bdziecie
si mogli ni kierowa przy wykonywaniu waszych rnych funkcji dowdczych.
II. Dowdztwo
a. Dowodzenie
1. Podstawowy obowizek.
Kady w swym waciwym zakresie dowodzi osobicie. Kady dowdca, ktry nie
osignie swego przedmiotu natarcia, a nie zosta zabity lub ciko ranny, nie
speni swego podstawowego obowizku.
2. Inspekcja frontu.
Dowdca lub jego szef sztabu (nigdy obaj razem) oraz jeden przedstawiciel
kadego oddziau sztabu oraz cznoci, suby sanitarnej, uzbrojenia, wojsk
inynieryjnych i kwatermistrzostwa codziennie powinni wyjeda na front. Aby
unikn dublowania, szef sztabu wyznacza kademu z nich odcinek, ktry
powinien odwiedzi.
Zadaniem tych oficerw sztabu jest obserwowanie, a nie wtrcanie si. Oprcz
dziedziny swej wasnej specjalnoci maj oni obserwowa i meldowa wszystko,
co ma znaczenie wojskowe. Pamitaj, e pochwaa
ma wiksz warto ni nagana. Pamitaj rwnie, e twoim gwnym
zadaniem jako dowdcy jest zobaczy wasnymi oczami i by widzianym
przez twoich onierzy, kiedy przeprowadzasz inspekcj osobicie.
b. Wykonanie
Kiedy wykonujesz zadanie, pamitaj, e wydanie rozkazu stanowi zaledwie 10
procent twoich obowizkw. Pozostae 90 procent to zapewnienie przez osobisty
nadzr na miejscu, przez ciebie samego i twj sztab, waciwego i sprawnego
wykonania rozkazu.
c. Odprawy sztabowe
Codziennie, moliwie najwczeniej, gdy tylko szef oddziau rozpoznania i szef
oddziau operacyjnego, nanios sytuacj na swe mapy, winna odby si odprawa, w
ktrej bior udzia: dowdca, szef sztabu oraz szefowie wszystkich oddziaw
sztabu, naczelny lekarz, szef cznoci, szef uzbrojenia, szef wojsk inynieryjnych
oraz szefowie innych oddziaw specjalnych, jeli zostan wezwani. Obecni s
rwnie oficerowie sztabu wymienieni w punkcie IIa (2), ktrzy dzie przedtem
przeprowadzili inspekcje frontu. Kady, kto ma cokolwiek do zameldowania, musi
to zrobi krtko. (Notabene. Jeli oficer sztabu, ktry przeprowadzi inspekcj
frontu, dostrzeg podczas swej wizyty co, co wymaga podjcia natychmiastowego
dziaania, powinien to zameldowa szefowi sztabu zaraz po swoim powrocie).
Dowdca przedstawia swoje zamierzenia, a szef sztabu przydziela oficerom
odcinki frontu, na ktre maj wyjecha tego dnia.

d. Okresy wypoczynku
Personel sztabu zarwno oficerowie, jak onierze ktry nie odpoczywa, nie
wytrwa dugo. Wszystkie oddziay musz prowadzi plan suby i wymaga
przestrzegania go. Intensywno pracy sztabu podczas bitwy nasila si w rnych
okresach. Na szczeblu armii i korpusu najwiksze nasilenie pracy tr\va jedna do
trzech godzin po nastaniu witu i trzy do piciu godzin po zapadniciu zmroku. Na
niszych szczeblach oraz w sztabach administracyjnych i zaopatrzeniowych okresy
nasilenia pracy s rne, zawsze jednak dadz si rwnie dokadnie okreli; Kiedy
zachodzi potrzeba, wszyscy musz pracowa przez cay czas, ale takie sytuacje nie
zdarzaj si czsto: ludzie nie przemczeni pozostaj na stanowisku duej i
pracuj lepiej w chwilach wielkiego nasilenia.

e. Rozmieszczenie stanowisk dowodzenia

Im bardziej wysunite jest stanowisko dowodzenia, tym mniej czasu traci si na
dojazd do linii frontu i z powrotem. Idealn. sytuacj mamy wtedy, kiedy
stanowisko dowodzenia armii znajduje si. w odlegoci p
godziny jazdy samochodem od stanowiska dowodzenia dywizji. Czas jazdy do linii
frontu ze stanowisk dowodzenia jednostek niszego szczebla powinien by
odpowiednio krtszy.
Duo czasu i kabla mona zaoszczdzi, jeli stanowisko dowodzenia wyszej,
jednostki znajduje si tu. obok lub w pobliu jednego ze stanowisk dowodzenia
jednostki o jeden szczebel niszej.
Wszystkie stanowiska dowodzenia dywizji i jednostek wyszych od dywizji musz
rnie przynajmniej dwa rzuty; rzut wysunity, o ktrym jest wanie mowa w tym
punkcie (e), powinien by moliwie najmniejszy i moliwie najbardziej ruchliwy, z
minimaln liczb radiowych rodkw cznoci.

III. Postpowanie w walce

a. Mapy
Jestemy nazbyt skonni wierzy, e zasugujemy na pochwa studiujc jedynie
mapy w bezpiecznym zaciszu naszego stanowiska dowodzenia. To jest bd.
Mapy s potrzebne do uzyskania oglnej panoramy bitwy i aby umoliwi
inteligentne sporzdzenie planw.
Ponadto i to jest bardzo wane studiowanie mapy wskazuje, gdzie istniej
lub mog zaistnie krytyczne sytuacje, a wiec gdzie powinien znajdowa si
dowdca. W jednostkach wyszego szczebla przegldowa mapa w rozsdnej skali
caego teatru dziaa z zaznaczonymi drogami, liniami kolejowymi, rzekami i
miastami daje wicej poytku ni mapa w duej skali zamiecona formami terenu i
mnstwem szczegw nie majcych istotnego znaczenia.

b. Plany
Plany musz by proste i elastyczne. Zasadniczo tworz one jedynie baz
wyjciow, na ktrej budujesz w zalenoci od tego, co ci dyktuje konieczno i
nasuwa sprzyjajca okazja. Powinni je opracowywa ludzie majcy je realizowa.

c. Rozpoznanie
Nigdy nie masz go za duo. Wykorzystuj wszystkie dyspozycyjne rodki
rozpoznania przed walk, w czasie walki i po, walce. Meldunki musz si opiera
na faktach, a nie na opiniach ludzi i to zarwno meldunki negatywne, jak
pozytywne. Nie wierz lepo w przechwycone wiadomoci: sprawdzaj je rnymi
drogami. Niekiedy wiadomoci s nadawane po to, aby zostay przechwycone.
Wiadomoci s jak jajko: im wiesze, tym lepsze.
 d. Rozkazy
1. Rozkazy oglne
Rozkazy oglne naley poprzedza pisemnymi instrukcjami i osobicie
przeprowadzanymi odprawami. W ten sposb wyjaniony zostaje cel operacji oraz
zadanie, jakie ma wykona kady wikszy zwizek taktyczny. Jeli wic podczas
walki czno zostanie przerwana, kady dowdca moe i musi dziaa tak, aby
osign oglny cel. Sam rozkaz ma by krtki, zaopatrzony w szkic. Wskazuje co
robi, a nie jak robi. Stanowi w gruncie rzeczy notatk subow i jest wyrazem
odpowiedzialnoci, jak bierze na siebie wydajcy go dowdca.
2. Rozkazy szczegowe
Po pierwszym rozkazie rzadko kiedy dostaniesz drugi rozkaz oglny, otrzymasz
natomiast wiele rozkazw szczegowych pisemnych lub ustnych,
przekazywanych telefonicznie lub osobicie.
Zanotuj wszystkie ustne rozkazy i powtrz je temu, kto ci je wydaje. Ka twoim
podwadnym postpowa tak samo w stosunku do ciebie.
Prowad dziennik wszystkich otrzymanych kolejnych rozkazw i meldunkw oraz
wynikajcych z nich dziaa.
Wydawaj krtkie rozkazy; wydawaj je w por; wydawaj je, jeli moesz, osobicie,
ustnie. W czasie walki starszemu dowdcy zawsze atwiej jest pj do modszego,
anieli modszemu przyj po rozkaz.
Dywizja powinna mie dwanacie, a jeszcze lepiej osiemnacie godzin od
momentu, kiedy rozkaz wpynie do sztabu dywizji, do chwili jego wykonania.
3. Rozkaz przygotowawczy
Rozkazy przygotowawcze maj ogromne znaczenie i musz by wydawane w por.
Dotyczy to nie tylko jednostek walczcych, lecz rwnie naczelnego lekarza, szefa
cznoci, kwatermistrza, szefa uzbrojenia i szefa wojsk inynieryjnych. Musz oni
rozkaz przygotowawczy otrzyma niezwocznie, poniewa i oni maj plany do
opracowania oraz oddziay, ktre trzeba przesuwa. Jeli nie bd sprawnie
dziaali, nie bdziesz mg walczy.
Rozkazy oglne, czy inne, dotyczce jednostek niszych od bezporednio
podlegych, s w najwyszym stopniu szkodliwe.
4. Informuj twoich onierzy
Wykorzystuj wszelkie rodki przed i po walce, aby poinformowa onierzy, co
bd robili i czego ju dokonali.
IV. Administracja
a. Zaopatrzenie
1. Oglnie
Obowizki zwizane z zaopatrzeniem spadaj w rwnej mierze na togo, co daje,
jak na tego, ktry bierze.
Jednostki pierwszego rzutu musz przewidzie swoje potrzeby i w por zoy
odpowiednie zapotrzebowanie. Musz one by przygotowane na to, e uyj
wszystkich swych rodkw w celu udzielenia pomocy przy przewoeniu
zaopatrzenia.
Suby zaopatrzeniowe musz dostarczy rzeczy zapotrzebowane na odpowiednie
miejsce i w odpowiednim czasie. Musz one zrobi wicej, a mianowicie na
podstawie rozeznania z gry przewidzie potrzeby i rozpocz wysyk
zaopatrzenia, zanim otrzymaj zapotrzebowanie.
Niezomne postanowi ni e osignicia sukcesu obowizuje w rwnej mierze
sub zaopatrzenia, jak jednostki liniowe.
2. Uzupenienia
Uzupenienia s ,,czciami zapasowymi" zaopatrzeniem. Jednostki liniowe
musz w por pomyle o ich zapotrzebowaniu, a suba tyw przewidzie, e
bd one potrzebne. Inteligentne przewidywanie jest rwnie dokadne, a o wiele
szybsze od bdnych zestawie. W okresach ciszy moesz rachunek wyrwna.
Czuwaj, aby twoje jednostki walczce miay pene stany. Kompania bez strzelcw
jest rwnie bezuyteczna, jak czog bez paliwa.
3. Szpitale
Szpitale ewakuacyjne lub polowe musz znajdowa si w poblia frontu.
Odwiedzaj rannych osobicie.
b. Odznaczenia
Odznaczenia maj na celu podniesienie wartoci bojowej onierzy i dlatego musz
by wydawane niezwocznie. Wyznacz jednego oficera twego sztabu umiejcego
pisa pochway i przypilnuj, aby byy one umieszczane w rozkazie.
c. Dyscyplina
Istnieje tylko jeden rodzaj dyscypliny dyscyplina cakowita. Jeli jej nie
narzucisz i nie utrzymasz, stajesz si potencjalnym morderc. Musisz dawa
przykad.
V. Pogoski
Do meldunkw opartych na wiadomociach zdobytych przez rozpoznanie
prowadzone po zapadniciu ciemnoci naley odnosi sit; sceptycznie. To samo
dotyczy meldunkw skadanych przez lekko rannych i maruderw. Ci ostatni
zwaszcza usiuj, dla usprawiedliwienia si, malowa obrazy w czarnych kolorach.
Przesuwanie odwodw w ciemnociach na kade wezwanie pomocy jest rzecz
ryzykown i na og niemoliw. Jednostki nie mog zosta cakowicie zniszczone
w nocnym ataku. Musz si trzyma. Przeprowad wic kontratak po nastaniu dnia
i po przeprowadzeniu odpowiedniego rozpoznania, pilnujc, aby by on
skoordynowany.
VI. Kondycja fizyczna
Dobra kondycja fizyczna jest nieodzowna do zwycistwa. Wicej jest zmczonych
dowdcw korpusw i dywizji anieli zmczonych korpusw i dywizji.
Zmczenie czyni tchrzy z nas wszystkich. Ludzie o dobrej kondycji fizycznej nie
ulegaj zmczeniu.
VII. Odwaga
NIE SZUKAJ RADY U TWEGO STRACHU.
G. S. PATTON jr
Genera porucznik
Dowdca Armii Stanw Zjednoczonych

POUFNE
Sztab 3 armii Stanw Zjednoczonych

Poczta polowa nr 403

Armia Stanw Zjednoczonych

3 kwietnia 1944 roku
Tre: Instrukcja nr 2
Do: Dowdcw korpusw, dywizji i samodzielnych jednostek.
I. Oglnie
1. Instrukcja ta podkrela te metody taktyczne i administracyjne, ktre zarwno ja,
jak moi oficerowie nauczylimy si traktowa na podstawie naszego
dowiadczenia bojowego jako zasadnicze.
2. Nie bdziesz instrukcji tej po prostu powiela uwaajc swoje zadanie tym
samym za spenione. Jeste odpowiedzialny za to, aby zlecenia jej stay si
zwyczajem dowodzonego przez ciebie oddziau.
II. Dyscyplina
1. Istnieje tylko jeden rodzaj dyscypliny dyscyplina cako-
wita. onierze nie mog utrzymywa dobrej dyscypliny bojowej, a zej dyscypliny
administracyjnej.
2. Dyscyplina oparta jest na dumie z zawodu onierskiego, na pedantycznym
przestrzeganiu szczegw oraz na wzajemnym szacunku i zaufaniu. Dyscyplina
musi by zwyczajem tak gboko zakorzenionym, e staje si silniejsza ni
podniecenie walk lub strach przed mierci.
3. Dzieje naszych niezmiennie zwyciskich armii wykazuj e jestemy
najlepszymi onierzami na wiecie. To powinno napawa twoich onierzy dum.
To powinno ciebie napawa dum. To powinno przepoi twoje oddziay
nieposkromion pewnoci siebie i dum z wykazywanych wartoci.
4. Dyscyplin mona wprowadzi tylko wtedy, jeli sens ogromnych zobowiza
wobec swoich onierzy i wobec swego kraju do tego stopnia przepoi wszystkich
oficerw, i nie bd mogli tolerowa niedbalstwa. Oficerowie, ktrym zdarza si
nie kara za bdy i nie chwali za doskonao, s w czasie pokoju
bezwartociowi, a na wojnie niebezpieczni.
5. Oficerowie musz przodowa pod kadym wzgldem. Musz oni wyrnia si
odwag, zachowaniem si i ubiorem.
6. Jednym z gwnych celw dyscypliny jest wytworzenie w ludziach bystroci.
onierz, ktry jest tak apatyczny, e nie salutuje, staje si atw zdobycz
nieprzyjaciela.
7. Dowiadczenie bojowe udowodnio, e takie ceremonie, jak uroczyste
zaciganie warty, uroczyste capstrzyki oraz regularne i kontrolowane apele
poranne stanowi ogromn, a niekiedy istotn pomoc w przygotowaniu onierzy i
oficerw do walki, we wpojeniu im doskonaej dyscypliny, w nadaniu im tego
eleganckiego wygldu i tej werwy, bez ktrych nie wygrywa si bitew.
8. W 3 armii, kiedy onierze znajduj si w strefie walk lub nie s zajci
wiczeniami taktycznymi lub strzelaniem na poligonie itd., dowdcy korpusw i
samodzielnych dywizji dopilnuj:
a) aby odbyway si regularne apele poranne, przy ktrych musi by obecny co
najmniej jeden oficer na kompani lub analogiczny pododdzia, ponadto za, jeli
moliwe, jeden starszy oficer na puk lub samodzielny batalion;
b) aby staym zwyczajem by we wszystkich formacjach regularny apel wieczorny
w penym uzbrojeniu. Obecni musz by przy tym, oprcz szeregowcw i
podoficerw, wszyscy oficerowie modsi. W pukach i samodzielnych batalionach
konieczna jest obecno przynajmniej jednego oficera starszego;
c) aby tam, gdzie jest orkiestra, a warunki zakwaterowania na to pozwalaj, czsto
odbyway si po apelu wieczornym defilady puku i batalionu oraz temu podobne
uroczystoci;
d) aby wystawianie wart przez jednostki i formacje odbywao si cile wedug
regulaminu suby polowej (FM 26-5). Jeli jest orkiestra, naley czsto
przeprowadza uroczyst zmian, warty;
c) aby oficerowie w formacjach nosili takie same mundury jak szeregowcy i aby
wszyscy oficerowie brali udzia ze swymi formacjami i jednostkami we wszystkich
wiczeniach i marszach, cznie z marszem na place wicze oraz strzelnice i z
powrotem.
9. Oficerowie s zawsze na subie i ich uprawnienia subowe rozcigaj si nie
tylko na onierzy wasnej formacji, lecz na kadego modszego od nich stopniem
onierza armii amerykaskiej.
10. Amerykanin, ktry poddaje si z broni w rku, jest w rwnym stopniu
gupcem co tchrzem. Kontynuujc walk zwyciy.
11. Wypadki naruszenia dyscypliny w obliczu nieprzyjaciela bd stawiane przed
sdem wojennym i sdzone z art. 75 kodeksu wojskowego. Przekonaem si, e
wiele zespow sdw wojennych skonnych jest traktowa t najpotworniejsz
zbrodni, za ktr powinna by wymierzona kara mierci, w sposb zbyt
pobaliwy. Sdziowie powinni zdawa sobie spraw, e kara wymierzona
pierwszym winowajcom ratuje ycie onierzy. Tchrzostwo jest chorob i musi
by zahamowane, zanim przeksztaci si w epidemi.
III. Taktyka
1. Oglnie
a. Zasady walki
1. Nie ma ustalonego rozwizania kadej sytuacji taktycznej.
2. Istnieje tylko jedna niezmienna zasada taktyczna, a mianowicie: Posiadane
rodki stosowa w ten sposb, aby w minimum czasu zada nieprzyjacielowi
maksymaln ilo ran, mierci i zniszczenia".
3. Straty w walce s wprost proporcjonalne do czasu, w jakim znajdujesz si pod
skutecznym ogniem. Ogie prowadzony przez ciebie zmniejsza skuteczno i si
ognia nieprzyjacielskiego, a szybko natarcia skraca czas, w ktrym naraony
jeste na niebezpieczestwo. Kwaterka potu pozwala oszczdzi kwart krwi!
4. Bitwy wygrywa si przez zastraszenie nieprzyjaciela. Strach wywouje si siejc
wrd niego mier i rany. mier i rany powoduje ogie. Ogie z tyu jest bardziej
morderczy i trzykrotnie skuteczniejszy ni ogie czoowy, aby jednak zanie
ogie na tyy nieprzyjaciela, trzeba go zwiza ogniem od czoa i szybko obej
jego skrzydo. Atakw czoowych na przygotowane pozycje naley w miar
moliwoci unika.
5. Chwy nieprzyjaciela ogniem za nos i kop go w tyek ogniem prowadzonym ze
stanowisk uzyskanych w wyniku manewru".
6. Uderzaj mocno i szybko, to znaczy w puku dwoma batalionami w pierwszym
rzucie, w korpusie dwiema dywizjami w pierwszym rzucie,
w armii dwoma korpusami w pierwszym rzucie. Chodzi o to, aby natychmiast
rozwin maksimum swych si, zanim nieprzyjaciel zdoa rozwin swoje.
7. Nigdy nie jeste za silny. Zbierz wszystkich onierzy i ca bro, jak moesz
sobie zapewni, pod warunkiem jednak, e nie opni to niepotrzebnie twego
natarcia. Niemiec jest mistrzem w okopywaniu si.
8. Z im wiksz gwatownoci przeprowadzisz natarcie i im wikszymi siami,
niezalenie od tego, czy bd to onierze, czogi, czy amunicja, tym mniejsze
stosunkowo poniesiesz straty.
9. Nigdy nie oddawaj terenu. Taniej kosztuje utrzymanie tego, co ju masz, anieli
ponowne zdobywanie tego, co straci. Nigdy nie przesuwaj wojsk do tyu na
odpoczynek lub na przegrupowanie noc, w dzie za tylko wtedy, kiedy jest to
absolutnie nieodzowne. Ruchy takie mog wywoa panik.
10. Nasze modzierze i nasza artyleria s wspania broni, kiedy strzelaj. Kiedy
milcz, s zwykym elastwem. Pilnuj, aby zawsze strzelay!
b. Zasady taktyczne w przypadkach specjalnych
1. Wykorzystuj drogi do marszw, pola do walki. We Francji, zbliajc si do
nieprzyjaciela, z pewnoci zastaniemy drogi w wielu miejscach zaminowane lub
zniszczone. W takich wypadkach zejd z drg i kontynuuj marsz. Kiedy jednak
drogi s w stanie uywalnoci, trzymajc si ich, dopki nie zostaniesz spdzony z
nich ogniem, zaoszczdzisz czasu i wysiku.
2. Oddziay nie powinny rozwija si do walki, dopki nie zostan zmuszone do
tego przez nieprzyjacielski ogie.
3. Kiedy posuwasz si w pocitym terenie, liczc si z moliwoci uderze
czogw i stosujc metod skokw, opisan przeze mnie w moich notatkach z
Sycylii, upewnij si, e twe dziaa przeciwpancerne przygotowane s do
prowadzenia ognia.
4. W terenie grzystym opanowuj wzniesienia. Najskuteczniej zrobisz to
dokonujc rozpoznania przy wietle dziennym, po ktrym w nocy nastpuje atak
plutonu, wzmocnionego przy brzasku dnia.
5. Forsujc przecz zdobd najpierw wzniesienia. Zawsze znajd si cieki
prowadzce na tyy wzgrza. Nigdy nie zapominaj, e szerokie zachcajce drogi
podej zawsze s bronione i posuwanie si nimi, nie zdobywszy przedtem
panujcych nad nimi wzgrz, jest samobjstwem.
6. Efekt min jest w duej mierze psychologiczny. Poniesione na nich przez nas
straty nie przekraczaj 10 procent. Kiedy spotyka si je na swej drodze, trzeba
przez nie przej lub je wymin. Nie ma w wiecie tyle min, aby pokry nimi cay
kraj. Taniej wypada obejcie bokiem ni szukanie. Niemniej jednak, w czasie gdy
czoowe oddziay kontynuuj marsz objazdem, saperzy powinni rozpocz
oczyszczanie drogi. Przypilnuj,
aby wszystkie rodzaje wojsk zaopatrzone byy w wykrywacze min i umiay je
uywa. Musisz, powtarzam, musisz si przedosta!
7. Nigdy nie pozwalaj, aby jaka jednostka si okopywaa, zanim osignie swj
ostateczny przedmiot natarcia, wtedy niech si okopuje, niech buduje zasieki z
drutu kolczastego, niech stawia miny.
8. W artylerii rowy przeciwodamkowe naley kopa w odlegoci 10 jardw od
dzia. Nic wolno umieszcza ich pod drzewami, poniewa drzewa powoduj
wybuch pocisku w powietrzu. Sieci maskujce trzeba zaciga w ten sposb, aby w
razie gdy si zapal, mona je byo natychmiast usun.
9. Przygotowujc natarcie nie auj czasu. Przygotowanie batalionu piechoty do
przeprowadzenia dobrze skoordynowanego natarcia zajmuje co najmniej dwie
godziny. Zbyt wczesne wyruszenie powoduje niepotrzebne straty.
10. Niewielkie siy plutony, kompanie, a nawet bataliony mog robi w
walce jedn z trzech rzeczy: i naprzd, zatrzyma si, ucieka. Jeli zatrzymaj
si lub uciekaj, staj si celem lepszym ni w marszu. Dlatego musz i naprzd.
Jeli dostan si pod ogie, zwaszcza artylerii, powinny posuwa si naprzd, by
si z niego wydosta, nigdy si przed nim nie cofa. Artyleria rzadko kiedy skraca
donono.
11. Oddziay ubezpieczajce musz wysun si dalej do przodu i pozosta tam w
nocy. Bardzo wane informacje moe przekazywa radiowz umieszczony w
pewnym oddaleniu od drogi albo w miejscu, skd wida drog, lub tam, skd jeden
czowiek zaogi moe obserwowa j z bliska.
12. Zbyt wolno stawiamy pola minowe i wznosimy zapory z drutu kolczastego
przygotowujc pozycj do obrony okrnej. Na szkolenie w stawianiu i usuwaniu
min naley powici wicej czasu.
13. Tam, gdzie to jest moliwe, trzeba przydzieli dywizji piechoty batalion 4,2-
calowych modzierzy chemicznych. Puk piechoty powinien dysponowa w walce
kompani 4,2-calowych modzierzy chemicznych.
c. Szkolenie oglne
1. Wicej nacisku trzeba ka na zapraw onierzy i oficerw. Wszyscy onierze
i oficerowie musz by w stanie przeby biegiem mil w penym obcieniu
bojowym w cigu dziesiciu minut, a omiomilowy marsz wykona w cigu dwch
godzin. Gdy onierze znajduj si w bezporedniej stycznoci bojowej z
nieprzyjacielem, utrzymanie kondycji fizycznej jest rzecz prawie niemoliw, jeli
jednak kondycja ta jest dostatecznie wysoka ju przedtem, nie ma
niebezpieczestwa, e w czasie walk ulegnie osabieniu tak dalece, aby miao to
przynie szkod.
2. Wiele czasu traci si na ustawianie i zdejmowanie ze stanowiska modzierzy i
karabinw maszynowych. Naley prowadzi wiczenia z zakresu ich obsugi tak,
aby czynnoci te stay si automatyczne i mogy
by wykonane w ciemnociach. Jeli chodzi o modzierze, zaleca si prze-
prowadza wstrzeliwanie dononoci skokami.
3. Nasza umiejtno prowadzenia walki w nocy jest, w przeciwiestwie do
zajmowania pozycji w nocy do natarcia o wicie, aonie saba. Musimy nauczy
si prowadzenia natarcia w ciemnociach.
4. Wyostrz toporki, kilofy i opatki ju teraz i utrzymuj je ostre.
5. Walk tocz plutony i druyny. Kad nacisk na wyszkolenie bojowe maych
pododdziaw, tak by byo ono przeprowadzone z t sam dokadnoci, co
musztra w szyku zwartym. Dohre rozwizanie energicznie realizowane ju teraz
jest wicej warte ni doskonae rozwizanie dziesi minut pniej.
6. Do szkolenia na szczeblach od druyny do puku naley uywa stow
plastycznych w ten sposb, aby szkolony oficer czy podoficer wydawa te same
rozkazy co w czasie bitwy. Stoy plastyczne nie musz by skomplikowane.
Zupenie wystarczy kawaek ziemi osonity budynkiem.
7. Oficerowie i onierze musz zna swj sprzt bojowy. Musz oni wiczy z
tym samym sprztem, ktrego maj uy w walce. Sprzt dostarczony na teatr
dziaa wojennych musi by w doskonaym sianie.
d. Wskazwki dla oficerw
1. Oficerowie musz mie zaufanie do siebie oraz cieszy si zaufaniem swoich
ludzi. Najlepszymi sposobami uzyskania lego jest dokadnie prowadzona przez
oficerw musztra w szyku zwartym oraz czterdziestoomio- do
szedziesiciogodzinne marsze plutonu, podczas ktrych pluton musi cakowicie
polega na sobie.
2. W pierwszych walkach wiee oddziay wszystkich szczebli musz nue
przepojone duchem zaczepnym dowdztwo, nie wyczajc generaw, ktrych
onierze musz widzie podczas dziaa w pierwszej linii.
3. Adiutant generalny lub szef kancelarii sztabu musi prowadzi dla bezporedniej
informacji dowdcy list strat personalnych i materiaowych, jecw wojennych,
zdobytego sprztu oraz otrzymanych uzupenie zarwno w ludziach, jak sprzcie.
Potrzebne s dwa wykazy: pierwszy oparty na informacjach, drugi poprawiony
wedug konkretnych danych. Okazuje si, e pierwszy zadziwiajco mao odbiega
od drugiego.
4. Zanotuj godzin, o ktrej prosie o wsparcie artylerii i lotnictwa, oraz godzin
udzielenia wsparcia. Jeli wsparcia nie otrzymae, zanotuj to rwnie.
5. Nagminnie powtarza si bd niepowtarzania ustnie wydawanych rozkazw.
Bd ten z pewnoci prowadzi do powanych konsekwencji.
6. W meldunkach i rozkazach naley uywa zwizego jzyka wojskowego.
7. Wykorzystuj czno przewodow w maksymalnym stopniu. Tele-
fon przewodowy wart jest, zarwno pod wzgldem szybkoci, jak i bezpieczestwa
tyle, co trzy radiotelefony.
8. Dowdcy batalionw i kompanii zaniedbuj posugiwanie si gocami i
przenonymi radiowymi aparatami nadawczo-odbiorczymi. Czsto zdarza si, e
nie maj gocw przy sobie lub w pobliu.
9. Na skrzyowaniu drg andarmeria wojskowa powinna by zaopatrzona w mapy
i plany wskazujce, dokd prowadz rne drogi oraz jakie znajduj si na nich
jednostki.
10. Nie umieszczaj w pobliu stanowiska dowodzenia, pozostajcego w tym
samym miejscu ponad sze godzin, duych aparatw radiowych. Jeli zachodzi
potrzeba posugiwania si radiem przez duszy czas, umieszczaj je w duej
odlegoci, rozproszone i stosuj zdalne kierowanie.
e. Jecy
Jecy niemieccy, ktrzy przekroczyli czterdziesty rok ycia, chtniej mwi ni
modzi. Trzeba ich przesuchiwa oddzielnie, a po przesuchaniu nie kierowa od
obozu, w ktrym znajduj si modzi. Nieniemieccy jecy zazwyczaj mwi
chtnie, nie podawane przez nich wiadomoci nie s cise. Ich rwnie nic trzeba
przesuchiwa w obecnoci innych, pniej za naley ich odseparowa od
modych nazistw.
f. Niepotrzebne strzelanie
Niepotrzebny ogie artylerii przerywa starszy oficer artylerii.
g. Niepotrzebne wymagania
W acuchu dowdczym panuj tendencje do przeciania modszych oficerw
nadmiernymi wymaganiami w zakresie szkolenia i sprawozdawczoci. Ulysz tym
ciarom eliminujc wymagania nie majce istotnego znaczenia.
2. Piechota
a. Aby zewrze si z nieprzyjacielem, piechota musi si posuwa, a chcc si
posuwa musi strzela. Jeli cele ywe nie s widoczne, ogie wszelkiej broni
piechoty musi by prowadzony do rejonu zajtego przez nieprzyjaciela. Stosuj
ogie z marszu. Zmniejsza on celno ognia nieprzyjaciela i zwiksza poczucie
wasnego bezpieczestwa. Strzelaj krtko. Rykoszety powoduj paskudny dwik i
gorsze rany. Zatrzymywanie si pod ogniem oraz nieodpowiadanie ogniem jest
samobjstwem. Id naprzd, aby wydosta si spod ognia. Oficerowie musz
wieci przykadem.
b. Tempo marszu nadaje bro cika. W batalionie kompania broni cikiej nadaje
tempo. W puku kompania armat nadaje tempo, ale umoliwienie posuwania si
broni cikiej jest zadaniem karabinw i lekkich karabinw maszynowych. Innymi
sowy, karabiny maszynowe toruj drog cikiej broni i umoliwiaj jej
zniszczenie nieprzyjaciela.
c. Modzierze zuywaj mas amunicji. Modzierze 81-milimetrowe mog odda
800 strzaw, a 60-milimetrowe 500 strzaw w cigu dwu-
dziestu czterech godzin. Aby dostarczy t ilo amunicji, potrzebne s wszelkie
rodki transportu, a w piechocie kady strzelec znajdujcy si w pobliu
modzierzy powinien nosi ze sob jeden pocisk, ktry skada w okrelonym
miejscu, w momencie gdy rozpoczyna walk ogniow. Kiedy nie znajduj si w
ruchu, wszystkie modzierze, karabiny maszynowe i dziaa przeciwpancerne
piechoty musz zaj stanowiska ogniowe.
d. Dziaa przeciwpancerne naley umieszcza w miejscach, skd nie widz one nic
wicej poza swym polem ostrzau, i gdzie nie mog by widziane chyba e maj
odegra rol lekkiej artylerii.
e. Niewiele ludzi ponosi mier od uderzenia bagnetem, wiele natomiast si tego
boi. Bagnety trzeba zakada, gdy rozpoczyna si walka ogniowa. Kady onierz
musi wyostrzy swj bagnet. Niemcy nienawidz walki na bagnety i nie dorwnuj
w niej naszym onierzom. Nasi onierze powinni to wiedzie.
f. Karabin M-1 jest najbardziej miercionony ze wszystkich karabinw w wiecie.
Jeli nie widzisz nieprzyjaciela, moesz przynajmniej strzela do tego miejsca,
gdzie przypuszczalnie powinien si on znajdowa.
g. Ogie paski do karabinw maszynowych naley prowadzi blisko osi ognia
nieprzyjacielskiego i rwnolegle do niej. Przygwada on nieprzyjaciela do ziemi
do czasu przybycia naszych onierzy, ktrzy zabijaj go od tyu granatem i
bagnetem.
h. W praktyce podzia ognia w naszej armii nie istnieje; w rezultacie cay nasz
ogie spada na t cz wojsk nieprzyjaciela, ktra jest widoczna, podczas gdy
niewidoczna cz z cakowit bezkarnoci ostrzeliwuje naszych onierzy. Ten
bd naley naprawi.
i. Najmniejsz jednostk, ktr mona posa na samodzielne zadanie, jest batalion
piechoty. W takich wypadkach zawsze jest podane wzmocnienie go artyleri,
dziaami przeciwpancernymi, dziaami przeciwlotniczymi i w miar moliwoci
czogami i saperami.
j. Piechota na transporterach opancerzonych nie powinna naciera siedzc na
wozach. Uywa ich tylko, aby si rozwin, a take do zebrania si z szyku
rozwinitego.
k. Natarcia nocne prowadzone s bd w ciemnociach, bd przy wietle
ksiyca. Podczas nocy bezksiycowych natarcie powinno si rozpocz dwie i
p godziny przed witem; podczas nocy ksiycowych wraz z wzejciem
ksiyca. Natarcie nocne musi by poprzedzone starannie przygotowanym
rozpoznaniem dziennym, a oddziay do wczenie o nim uprzedzone. Przedmiot
natarcia musi by ograniczony i dostrzegalny w ciemnociach. Szykiem natarcia
jest kolumna lub linia kolumn. Odlegoci i odstpy s zmniejszone. Konieczna
jest gboko.
l. Ogie wsparcia naley zorganizowa: po pierwsze w celu zaata-
kowania nieprzyjaciela po wykryciu przez niego naszej piechoty, po drugie za w
celu unicestwienia kontrataku o wicie. Przed kolumnami uderzeniowymi posuwa
si oddzia ubezpieczajcy, ten za z kolei poprzedzany jest przez patrol. Po
nawizaniu stycznoci bojowej oddzia ubezpieczajcy i patrol zostaj wchonite
przez kolumny. Oprcz kolumn uderzeniowych musi by przygotowany odwd,
ktrego zadaniem jest rozwinicie sukcesu po nastaniu dnia. Nieodzowne jest
ustalenie hasa i odzewu oraz zaopatrzenie onierzy w znaki rozpoznawcze na
rkawach lub hemach. Naley uywa granatw zaczepnych. Jeli zostaniesz wy-
kryty, otwrz gwatowny ogie robic moliwie najwicej haasu, a jednoczenie
ruszaj do walki na bagnety.
m. Obron tworz wzajemnie si wspierajce niewielkie grupy urzutowane w gb i
cakowicie otoczone zaporami z drutu kolczastego. Konieczne jest postawienie
min.
n. Wszyscy oficerowie piechoty musz umie obserwowa ogie artylerii i
kierowa nim.

3. Artyleria
a. 65 do 75 procent wszystkich celw artyleryjskich wskazuj wysunici
obserwatorzy. Pochodzi od nich taki sam procent informacji taktycznych, wiele
jednak wiadomoci obu tych rodzajw obserwatorzy czerpi od piechoty i dlatego
wysunity obserwator musi utrzymywa cisy kontakt z piechot. Musi on by
podporzdkowany oficerowi cznikowemu artylerii przy batalionie. Oficerowie
artylerii przydzieleni do piechoty nie wracaj na noc do swych baterii.
b. Natychmiast po zdobyciu pozycji wysunity obserwator melduje za
porednictwem oficera cznikowego, na ktry z moliwych kierunkw
nieprzyjacielskiego kontrataku bdzie w stanie prowadzi ogie obserwowany.
Informacj t naley przekaza dowdcy batalionu piechoty.
c. Obserwatorzy musz wykonywa swe zadania zarwno w dzie, jak w nocy.
Naley zawsze uywa dzia wszelkich kalibrw, aby ostrzela kady nadarzajcy
si cel. Dlatego te musz by rwnie wysunici obserwatorzy cikiej artylerii.
d. Obserwatorzy artylerii z wasnej inicjatywy kieruj ogie na bro nieprzyjaciela
ostrzeliwujc nasz piechot. Oficerowie piechoty ze swej strony maj rwnie
obowizek da takiego ognia.
e. Karabiny maszynowe bezporednio osaniajce artyleri musz by odsunite
dostatecznie daleko, aby ogie nieprzyjaciela broni piechoty nie niepokoi naszej
strzelajcej baterii.
f. Twrz baterie pozorne. Wybierajc dla nich stanowiska unikaj
takich miejsc, e skierowany na nie ogie nieprzyjaciela mgby wyrzdzi szkod
innym rodzajom wojsk.
g. Natarcie czogw mona zatrzyma zerodkowanym ogniem artylerii uywajc
pociskw wypenionych biaym fosforem i granatw.
h. Artyleri rozmieszcza si moliwie najbardziej w przodzie i przesuwa naprzd
przy kadej sposobnoci.
4. Wojska pancerne
a. Gwnym zadaniem jednostek pancernych jest atakowanie piechoty i artylerii.
Doskonaym terenem oww s dla nich nieprzyjacielskie tyy. Zastosuj wszelkie
rodki, aby mogy si tam przedosta.
b. Taktyczne i techniczne szkolenie naszych jednostek pancernych jest dobre.
Wikszy nacisk naleaoby pooy na szkolenie zag czogw, tak aby pierwsze
staray si zaatakowa nieprzyjaciela.
c. Podczas nieprzyjacielskich kontratakw decydujce znaczenie ma zaczepne
uderzenie naszych czogw na skrzyda. Std wniosek, e gbokie wamanie si
piechoty, ktrej tyy osaniaj czogi, jest moliwe do przeprowadzenia i
bezpieczne.
d. Takie pojcie, jak teren dla czogw", w sensie ograniczajcym nie istnieje.
Pewne rodzaje terenu s lepsze ni inne, ale czogi musz i mog dziaa wszdzie.
e. Integralno dywizji pancernych powinno si utrzymywa uywajc do
specjalnych zada bezporedniego wsparcia piechoty batalionw czogw odwodu
naczelnego dowdztwa. Speniajc takie zadanie czogi powinny posuwa si za
piechot skokami, od zasony do zasony. Wysuwa si je tylko w wypadkach, gdy
sytuacja wymaga ich wkroczenia. Atakuj one wtedy w cisym wspdziaaniu z
piechot.
5. Rozpoznanie
a. Duy nacisk trzeba ka na rozpoznanie, zwaszcza prowadzone przez piechot,
szczeglnie noc. Kadej nocy konieczne jest zdobywanie wiadomoci przez
wzicie jecw i obserwowanie dziaalnoci nieprzyjaciela. Patrolami musz
dowodzi dobrzy onierze. Zmechanizowanych jednostek rozpoznawczych nie
naley uywa do ubezpieczenia, z wyjtkiem przypadkw skrajnej koniecznoci.
b. Modzi oficerowie oddziaw rozpoznawczych powinni odznacza si du
wnikliwoci. Meldunki ich musz by bardzo dokadne i oparte na faktach.
Wiadomo negatywna jest rwnie wana, jak pozytywna. Wiadomoci musz by
natychmiast przekazywane przez radio otwartym tekstem. Miejsce postoju
jednostki przekazujcej wiadomoci naley poda, jeli jest to moliwe, czciowo
zmienionym kodem. Pooenie nieprzyjaciela okrela si azymutem
magnetycznym i odlegoci od punktu,
z ktrego si obserwuje. Wszyscy onierze oddziau rozpoznawczego powinni
zna zadanie. Wszystkie wyniki rozpoznania uzyskane przed frontem dywizji
naley przekaza ssiadujcym z ni jednostkom.
c. Oddziaowi rozpoznawczemu nie wolno straci kontaktu z nieprzyjacielem.
Noc, jeli kontakt nie zosta nawizany, naley zorganizowa w odlegoci co
najmniej 6 mil przed wasnymi liniami podsuch. Dzienne rozpoznanie posuwa si
tak dugo, a nawie kontakt. Uycie do rozpoznania nocnego lekkich czogw
zwykle zmusza nieprzyjaciela do otwarcia ognia i zdradzenia swych stanowisk.

IV. Artyleria przeciwlotnicza i przeciwpancerna

1. Artyleria przeciwlotnicza
a. Do kadej kompanii lub baterii artylerii, piechoty czy czogw powinno by
przydzielone przynajmniej jedno, jeli moliwe samobiene, dziao
przeciwlotnicze. W sztabach od szczebla dywizji wzwy powinny znajdowa si
dwa takie dziaa. Baterie dzia 155-milimetrowych i wikszych kalibrw powinny
mie przynajmniej po dwa dziaa przeciwlotnicze. Poniewa mamy przewag w
powietrzu, artyleria przeciwlotnicza nigdy nie powinna otwiera ognia, dopki nie
zostanie zaatakowana. Artyleria przeciwlotnicza jest rwnie dobra jako bro
przeciwpancerna.
2. Artyleria przeciwpancerna
a. Dziaa przeciwpancerne cignione powinny by wysunite daleko w przd i
rozmieszczone tak, aby trzymay pod ogniem prawdopodobne drogi podejcia
nieprzyjacielskich czogw, przy czym nie powinny one widzie nic wicej poza
swym polem ostrzau, same za nie powinny by stamtd widoczne. Samobiene
dziaa przeciwpancerne naley trzyma w odwodzie, aby mc je uy w razie
uderzenia nieprzyjacielskich czogw. Powinny one wytyczy drogi prowadzce do
i ze stanowisk ogniowych w prawdopodobnych rejonach przyszej dziaalnoci.
Wszystkie zaogi dzia przeciwpancernych naley szkoli w prowadzeniu ognia jak
zwyk artyleri; naley je zaopatrzy w du liczb granatw odamkowo-
burzcych.

V. Utrzymanie sprztu
1. Bro ma by utrzymana w doskonaym stanie.
2. Naley przeprowadza zapobiegawcz konserwacj i napraw sprztu.
Szczegln uwag trzeba zwrci na cinienie w oponach, smarowanie, baterie,
wolta, wod w chodnicach. Wozy naley zaopatrzy w paliwo i doprowadzi do
stanu uywalnoci przed udaniem si zag na spoczynek. Wozy oznacza si
zgodnie z paragrafem 6-14 instrukcji A-R 850-5.
VI. Troska o onierzy
1. Oficerowie s odpowiedzialni nie tylko za zachowanie si swych onierzy w
walce, lecz rwnie za ich zdrowie i dobry nastrj, kiedy nie walcz. Oficer musi
by ostatnim czowiekiem, ktry chroni si przed ogniem, a pierwszym, ktry rusza
naprzd. Tak samo po zakoczeniu marszu jako ostatni dba o sw wasn wygod,
uwaa natomiast, aby zatroszczono si o onierzy. Oficer stale musi si
interesowa racjami ywnociowymi onierzy. Powinien on zna swych ludzi tak
dobrze, aby natychmiast zauway kady objaw choroby czy napicia nerwowego i
mc przedsiwzi odpowiednie rodki.
2. Musi on uwaa na nogi swych ludzi, dopilnowa, aby mieli dobrze dopasowane
i w dobrym stanie obuwie, aby skarpety byy odpowiedniej wielkoci za due
lub za mae powoduj rany na nogach. Musi on przewidywa zmian pogody i
dopilnowa, aby we waciwym czasie zapotrzebowa i uzyska odpowiedni
odzie i obuwie.
3. Szpitale polowe i ewakuacyjne naley trzyma tak blisko frontu, jak na to
pozwala nieprzyjacielski ogie. Im krcej transportuje si rannego onierza do
szpitala, tym wiksze s szans na jego wyzdrowienie.
4. Szpitale musz znajdowa si w otwartym terenie i by wyranie oznaczone. Nie
pozwl, aby w pobliu zaparkowane byy samoloty cznikowe lub wiksza liczba
pojazdw. To daje nieprzyjacielowi usprawiedliwienie dla jego atakw.
5. onierz odnoszcy sukcesy zwycia tanim kosztem, jeli chodzi o jego wasne
straty; musi on jednak pamita, e gwatowne natarcia, chocia w danej chwili
kosztowne, w ostatecznym rachunku oszczdzaj wiele istnie ludzkich. Musi
pamita, e uzupenienia wymagaj specjalnej troski, i zwaa, aby nowi
onierze zaaklimatyzowali si w nowej jednostce moliwie najszybciej i w sposb
najbardziej harmonijny.
G.S. PATTON jr
Genera porucznik
Dowdca Armii Stanw Zjednoczonych
TAJNE
Sztab 3 armii Stanw Zjednoczonych
Poczta polowa 403
25 wrzenia 1944 roku
Tre: Instrukcja nr 4
Do: Dowdcw korpusw i dowdcy 19 zgrupowania lotnictwa taktycznego
1. Krytyczna sytuacja zaopatrzeniowa, wobec ktrej stanlimy, zmusia
Naczelnego Dowdc do wydania rozkazu, aby a do odwoania 3 armia wraz ze
wspierajcymi j jednostkami, jak rwnie te oddziay 9 armii, ktre znajduj si
ju na froncie, przeszy do obrony.
2. Jest oczywiste, e pomylne wykonanie tego zadania bdzie wymagao
specjalnego skoncentrowania uwagi na dwch punktach:
a) po pierwsze zmiana naszej postawy musi by utrzymana w cakowitej tajemnicy
przed nieprzyjacielem, ktry gdyby si o tym dowiedzia, z pewnoci cignby
wojska z naszego frontu, aby je przerzuci przeciwko innym armiom sojuszniczym;
b) po drugie musimy mie odpowiedni lini wyjciow, tak abymy w chwili,
kiedy Naczelny Dowdca kae nam ponownie podj dziaania zaczepne, mogli
szybko ruszy z miejsca.
3. Aby mc wypeni wymagania punktu 2a, nie bdziemy si okopywali,
drutowali czy minowali, lecz utworzymy pytk stref ubezpiecze wspart w
nadajcych si do tego miejscach przez potne i ruchliwe odwody. Ponadto
zapewnimy, aby do wszystkich moliwych kierunkw uderze czogw wstrzelane
byy wszystkie baterie dywizji, korpusw i armii ktrych dziaa bd mogy
tam strzela. Pod nadzorem dowdcy artylerii armii te strefy zerodkowania
zostan ponumerowane od pnocy na poudnie i naniesione na jednakowe mapy,
ktre otrzymaj zainteresowane jednostki, tak aby na kad stref mona byo
natychmiast otworzy ogie. Ponadto jeden egzemplarz tej mapy powinien
otrzyma dowdca 19 zgrupowania lotnictwa taktycznego, aby mg jak
najsprawniej skoordynowa zerodkowanie samolotw w kadym taktycznie
wanym rejonie. Naley tak zaplanowa kontrataki naszymi ruchliwymi
odwodami, aby umoliwi oskrzydlenie dwustronne si nieprzyjaciela majce na
celu nie tylko pokonanie ich, lecz take zniszczenie.
4. Aby zapewni sobie dogodn lini wyjciow do przyszych dziaa zaczepnych,
musimy opanowa lini wykropkowan na zaczonej oleacie prowadzc dziaania
o ograniczonym celu zgodnie z nasz zredukowan norm zaopatrzenia. W celu
uzyskania niezbdnych rodkw do takich ograniczonych operacji naley
zastosowa najdalej idc oszczdno w zuyciu materiaw pdnych i amunicji,
dajc si jednak pogodzi z oszczdzaniem ycia naszych onierzy.
5. Gdziekolwiek pozwol na to okolicznoci, onierzy nie znajdujcych si w
bezporedniej stycznoci bojowej z nieprzyjacielem naley rozmieci na
kwaterach. Gdy tylko zakwaterowani onierze odpoczn i zostan wyekwipowani,
naley ich stale wiczy w taktyce dziaa zaczepnych.
6. Zawartych w tej instrukcji zarzdze obronnych nie naley podawa do
wiadomoci oficerw poniej stopnia generaa.
7. Na zakoczenie pragn raz jeszcze wyrazi uznanie dla wspaniaego rozmachu i
umiejtnoci, jakie wykazalicie w dotychczasowych dziaaniach. Czekamy tylko
sygnau, aby podj na nowo nasz zwyciski marsz.
G.S. PATTON jr
Genera porucznik
Dowdca Armii Stanw Zjednoczonych
Zacznik E
SKAD ARMII

Wielu ludzi nie orientuje si, z czego skada si armia, zatem krtki opis jej
wojennego skadu niewtpliwie ich zainteresuje.
Oglna liczba onierzy w armii waha si od stu do trzystu tysicy, zalenie od
liczby przydzielonych do niej korpusw i dywizji. (Podane liczby nie obejmuj
wspierajcych jednostek lotniczych.) Armia musi po pierwsze walczy, po drugie
je, po trzecie by zdolna do szybkiego ruchu. I wreszcie, co jest nie najmniej
wane, musi by ona zaopatrzona we wszystko, co jest konieczne do spenienia jej
zada. W rzeczywistoci armii potrzebne jest do ycia prawie wszystko to, czego
wymaga spoeczno tej samej wielkoci.
W skad kwatery gwnej armii wchodzi kompania kwatery gwnej oraz pewna
liczba oddziaw specjalnych umoliwiajcych wasn gospodark, ochron i
administracj. Na og do armii przydzielone s trzy lub cztery dowdztwa
korpusw, podobnie zorganizowane i wyposaone, ale o wiele mniejsze. Korpus
obejmuje dywizje piechoty i dywizje pancerne, ktre prowadz walk, oraz wiele
oddziaw wsparcia pomagajcych dywizjom wypenia zadania. Oddziay
wsparcia skadaj si z jednostek walczcych kawalerii, artylerii, wojsk
inynieryjnych, artylerii przeciwlotniczej, przeciwpancernych i chemicznych.
S tam rwnie oddziay andarmerii, ktrych zadaniem jest utrzymywanie w
poszanowaniu prawa i porzdku, oraz oddziay sanitarne troszczce si o chorych i
rannych i sprawujce kontrol nad oglnym stanem zdrowia jednostki.
Kwatermistrzostwo zajmuje si sprawami oglnego zaopatrzenia, a wic
przydziaami paliwa, ywnoci, odziey itp. Suba transportowa przewozi to
zaopatrzenie. Oddziay cznoci zapewniaj wszelkiego rodzaju czno, a
wojska inynieryjne maj wiele rnych typw jednostek umoliwiajcych im
penienie wszelkich funkcji, poczwszy od walki z nieprzyjacielem i strzelaniem,
do budowania mostw kolejowych na rzekach. Oddziay do spraw cywilnych
zajmuj si ludnoci cywiln w wyzwolonych i zdobytych miastach, a oddziay
suby spec-
jalnej dbaj o rozrywki dla onierzy. List kocz rnorodne oddziay, jak
oddziay wywiadu, finansowe, oddzia tumaczy przy jecach wojennych i tym
podobne.
Wikszo tych oddziaw jest cakowicie wyposaona i dysponuje wasnym
transportem i wasnymi kuchniami. W innych wypadkach s przydzielane pod
wzgldem gospodarczym do innych jednostek wyposaonych w odpowiednie
rodki.
Zacznik F
LISTA GWNYCH OFICERW SZTABU

Szefowie sztabu: genera major Hugh J. Gaffey, kwiecie grudzie 1944 roku
genera major H. R. Gay, grudzie 1944 roku do koca wojny
Zastpca szefa sztabu pukownik Paul D. Harkins
Sekretarz sztabu pukownik G. R. Pfann
Szef oddziau kadr (G-1) pukownik F. S. Matthews
Szef oddziau rozpoznania (G-2) pukownik O. W. Koch
Pomocnik szefa oddziau rozpoznania pukownik H. M. Forde
do spraw rozpoznania lotniczego (G-2)
Szef oddziau operacyjnego (G-3) genera brygady H. G. Maddox
Szef oddziau zaopatrzenia (G-4) genera brygady W. J. Muller
Szef oddziau do spraw cywilnych (G- pukownik N. W. Campanole;
5) pukownik R. L. Dalferes
Szef suby tyw pukownik R. E. Cummings
Obrona przeciwlotnicza pukownik F. R. Chambarlein jr;
pukownik T. F. Gallagher
Artyleria genera brygady E. T. Wiliams
Kapelan pukownik T. H. O'Neill
Sekcja wojny chemicznej pukownik E. C. Wellington
Wojska inynieryjne genera brygady J. F. Conklin
Oddzia finansowy pukownik G. B. Milliken
Komendant kwatery gwnej pukownik R. C. Bratton
Generalny inspektor pukownik C. C. Park
Prokurator generalny pukownik C. E. Cheever
Suba sanitarna genera brygady T. D. Hurley;
pukownik T. J. Hartford
Szef uzbrojenia pukownik T. H. Nixon
Szef andarmerii pukownik J. C. MacDonald;
pukownik P. C. Clayton
Suba informacji i propagandy podpukownik K. A. Hunter;
podpukownik J. T. Quirk
Kwatermistrz pukownik Everetl Busch
czno pukownik E. F. Hammond
Suba specjalna pukownik K. E. Van Buskirk
Obrona przeciwpancerna genera brygady H. L. Earnest;
pukownik L. C. Berry

19 zgrupowanie lotnictwa, taktycznego

Dowdca genera brygady O.P. Weyland

Szef sztabu pukownik R.Q. Browne
 Zacznik G
KORPUSY, KTRE WCHODZIY W SKAD 3 ARMII
1 SIERPNIA 1944 ROKU 9 MAJA 1943 ROKU
CZNIE Z DOWDCAMI I SZEFAMI SZTABW

8 korpus 1 sierpnia 1944 r. do 5 wrzenia 1944 r. 21 grudnia 1944 r.

do 22 kwietnia 1945 r. dowdca: genera major Troy H.
Middleton szef sztabu: genera brygady C. H. Searcy

15 korpus 1 sierpnia 1944 r. do 24 sierpnia 1944 r. 29 sierpnia H944 r.

do 29 wrzenia 1944 r. dowdca: genera porucznik Wade
H. Haislip szef sztabu: genera brygady Pearson Menoher
12 korpus 1 sierpnia 1944 r. do 9 maja 1945 r. dowdcy: genera major
Gilbert R. Cook 1 sierpnia 1944 r. do 17 sierpnia 1944 r.
genera major Manton S. Eddy 17 sierpnia 1944 r. do 20
kwietnia 1945 r. genera major S. LeRoy Irwin 20 kwietnia
1945 r. do 9 maja 1945 r. szef sztabu: genera brygady R. J.
Canine
20 korpus 1 sierpnia 1944 r. do 9 maja 1945 r. dowdca: genera
porucznik Walton H. Walker szef sztabu: genera brygady
W. A. Collier
3 korpus 31 padziernika 1944 r. do 11 lutego 1945 r, 18 kwietnia
1945 r. do 9 maja 1945 r. dowdcy: genera major John
Millikin 31 padziernika 1944 r. do 11 lutego 1945 r.
genera major James A. Van Fleet 18 kwietnia 1945 r. do 9
maja 1945 r. szef sztabu: pukownik James H. Phillips

5 korpus 6 maja 1945 r. do 9 maja 1945 r. dowdca: genera major

Clarence R. Huebner szef sztabu: pukownik S. B. Mason
Zacznik H
DYWIZJE WCHODZCE W SKAD 3 ARMII

1 sierpnia 1944 r. do 9 maja 1945 r.

cznie z dowdcami i zastpcami dowdcw

dywizja dowdca zastpca dowdcy

1 piechoty genera major genera brygady G. A.Taylor
Clift Andrus
2 piechoty genera major W. M. Robertson genera brygady J. A. Van Fleet
genera brygady J. H. Stokes jr

4 piechoty genera major R. O. Barton genera brygady J. S. Rodwell

genera major H. W. Blakeley

5 piechoty genera major S. LeRoy Irwin genera brygady A. D. Warnock

genera major A. E. Brown

8 piechoty genera major D. A. Stroh genera brygady C. D. Canham

26 piechoty genera major W. S. Paul genera brygady H. N. Hartness

28 piechoty genera major N. D. Gota genera brygady G. A. Davis
29 piechoty genera major C. H. Gerhardt genera brygady L. II. Watson
35 piechoty genera major P. W. Baade genera brygady E. B. Sebree
genera brygady B.B.
Miltonberger
42 piechoty genera major H. J. Collins genera brygady H. Linden
65 piechoty genera major S. E. Reinhart genera brygady J.E. Copeland
 dywizja dowdca zastpca dowdcy
69 piechoty genera major E. F. Rheinhardt genera brygady L. H. Gibbons
70 piechoty genera major A. J, Branett genera brygady T. W. Herren
71 piechoty genera major W. G. Wyman genera brygady O. S. Rolfe
76 piechoty genera major W. R. Schmidt genera brygady F. A. Woolfley
79 piechoty genera major I. T. Wyche genera brygady F. U. Greer
genera brygady J. S. Winn jr
80 piechoty genera major H. L. McBride genera brygady O. Summers
genera brygady G. W. Smythe
83 piechoty genera major R. C. Macon genera brygady C. B. Ferenbaugh
86 piechoty genera major H. M. Melasky genera brygady G. V. W. Pope
87 piechoty genera major F. L. Culin jr genera brygady J. L. McKee
89 piechoty genera major T. D. Finley genera brygady J. N. Robinson
90 piechoty genera major R. S. McLain genera brygady W. G. Weaver
genera major J. A. Van Fleet genera brygady J. M. Tully
genera major H. L. Earnest

94 piechoty genera major H. J. Malony genera brygady H. B. Cheadle

95 piechoty genera major H. L. Twaddle genera brygady Don C. Faith
97 piechoty genera brygady M. B. Hasley genera brygady F. H. Partridge
99 piechoty genera major W. E. Lauer genera brygady H. T. Mayberry
4 pancerna genera major J. S. Wood genera brygady W. L. Roberts
genera major H. J. Gaffey
genera major W. H. Hoge
5 pancerna genera major L. E. Oliver
6 pancerna genera major R. W. Grow genera brygady G. W. Reed jr
 dywizja dowdca zastpca dowdcy
7 pancerna genera major L. M. Silvester
genera major R. W. Hasbrouck
8 pancerna genera major J. M. Devine
9 pancerna genera major J. W. Leonard
10 pancerna genera major W. H. H. Morris jr
11 pancerna genera brygady C. S. Kilburn
genera major H. E. Dager
12 pancerna genera major R. R. Alien
13 pancerna genera major J. B. Wogan
genera major John Millikin
14 pancerna genera major A. C. Smith

16 pancerna genera brygady J. L. Pierce

20 pancerna genera major Orlando Ward
17 powie- genera major W. M. Miley genera brygady J. L. Whitelaw
trznodesanto-
wa
101 powie- genera major M. D. Taylor genera brygady G. J. Higgins
trzno-desan-
towa fran-
cuska
2 francuska genera major LeClerc
pancerna