Professional Documents
Culture Documents
2011
STANISAW BARASKI
Uniwersytet Warszawski
Instytut Historyczny
*
Artyku powsta na podstawie pracy magisterskiej napisanej w Instytucie Historycznym UW pod
kierunkiem prof. Marcina Kuli. Autor dzikuje take dr. hab. Krzysztofowi Kosiskiemu za pomocne
informacje przy pisaniu pracy.
1
Cf. [URL: http://www.youtube.com/watch?v=zbATVaKfZQ], (ostatnie wejscie 6 lipca 2010).
Rakowski opisa spotkanie ze stoczniowcami w swoich dziennikach: M. R a k o w s k i, Dzienniki poli-
tyczne 19811983, Warszawa 2004, s. 587n.
PR ZEGLD HISTORYCZNY, TOM CII, 2011, ZESZ. 2, ISSN 00332186
222 STANISAW BARASKI
2
W roku szkolnym 1945/1946 28 proc. modziey w wieku 1417 lat uczszczaa do szk. W ko-
lejnych latach liczba osb uczcych si systematycznie rosa. W roku szkolnym 1955/1956 uczyo si
ju prawie 45 proc. osb w wieku 1417 lat. Cf. Rocznik Statystyczny Szkolny 1944/451966/67,
Warszawa 1967, s. 22. Z pewnoci istotny wpyw na tak duy wzrost wspczynnika skolaryzacji
modziey miaa stopniowa stabilizacja ycia w Polsce, zwikszajca moliwoci wysyania dzieci do
szk. Z drugiej strony fakt, e przed wojn nauczaniem w szkoach objtych byo dwa razy mniej
modziey w wieku 1417 lat ni rok po jej zakoczeniu, wskazuje na szczeglne znaczenie polityki
wadz w zakresie rozbudowy i rozpowszechniania systemu owiaty; ibidem, s. 22.
3
Zarzdzenie Ministra Owiaty z dnia 20 maja 1946 r. w sprawie organizacji roku szkolnego
1946/47 w szkolnictwie zawodowym; cf. Owiata polska 19441956, oprac. S. M a u e r s b e r g,
M. W a l c z a k, cz. I: Lata 19441948, Warszawa 2000, s. 237.
4
AAN, Archiwum anny Kormanowej (dalej cyt.: AK) 253, k. 37.
5
Od maja 1945 r. do lutego 1947 r. liczba rednich szk oglnoksztaccych wzrosa o 133 proc.
W tym samym czasie liczba szk zawodowych wzrosa o 375 proc.; AAN, AK, k. 36.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 223
6
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 21 czerwca 1949 r. w sprawie zakresu dziaania
Centralnego Urzdu Szkolenia Zawodowego; cf. Owiata polska 19441956, cz II: Lata 19491956,
Warszawa 2000. s. 12.
7
Owiata polska 19441956, cz. II, s. 12.
8
Uchwaa Nr 488 Prezydium Rzdu z dnia 23 czerwca 1951 r. w sprawie ustroju szkolnictwa za-
wodowego, cf. ibidem, s. 286 nn.
224 STANISAW BARASKI
9
I. K r a s i c k i, Huta im. Lenina stalowa chluba Polski, [w:] idem, Na szlakach wielkich prze-
mian. 10 lat Ziemi Krakowskiej, Krakw 1954.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 225
w nowym ustroju poprawi wasny los: Kiedy tak sobie pomyl teraz, e ja
wiejska dziewczyna z naszego Uszewa w powiecie brzeskim, w niecae dwa lata
wyuczyam si zawodu spawaczki, e jestem dzisiaj samodzielnym czowiekiem
[...], to naprawd jestem z tego dumna i wdziczna naszemu pastwu, naszemu
Prezydentowi za to wszystko, co mamy dzisiaj w Polsce. Gdzie ja kiedy moga-
bym przed wojn myle o takim awansie? Musiaabym pewnie przez cae ycie
siedzie na wsi i moe pracowa u jakiego kuaka10.
W tej samej publikacji przytoczono take fragment listu, w ktrym dwudzie-
stokilkuletni pracownik Huty pono pisa do swoich rodzicw: Nie sposb wy-
czerpa to wszystko, co dao modej zaodze szkolenie zawodowe. Byo ono naj-
pewniejszym pomostem do awansu spoecznego, dawao cudown moc wadania
maszynami. Stawao si pierwszym bodcem do wchaniania wiedzy o wiecie11.
Drukowano take plakaty przekonujce modzie o szansach i perspektywach,
jakie miay gwarantowa szkoy zawodowe. Np. na popularnym plakacie Wiktora
Grki z 1953 r. widnieje posta modego spawacza dumnie stojcego na tle placu bu-
dowy, a pod nim napis: Przez szko zawodow na wielkie budowle socjalizmu12.
Obok propagandy oglnokrajowej, Ministerstwo Owiaty, a potem CUSZ,
bardzo aktywnie zachcay do wyboru szk zawodowych, take na poziomie lo-
kalnym. Organizowano pogadanki w szkoach podstawowych, na ktre zapraszano
najstarszych uczniw i ich rodzicw. Perspektyw nauki w szkoach zawodowych
przedstawiano jako bardzo atrakcyjn13. Podczas lokalnych akcji propagandowych
na wsi przekonywano, e nauka w szkoach zawodowych otworzy przed modzie
moliwoci przeprowadzki i pracy w duych miastach. Zdarzao si take, e CUSZ
wykorzystywa samych uczniw, by zachcali swoich kolegw do wstpowania do
szk zawodowych. W zarzdzeniu CUSZ z 1949 r. w sprawie ferii wielkanocnych
w wojewdztwie lskim czytamy, e uczniowie P.S.P.P [Pastwowych Szk
Przysposobienia Przemysowego] wglowych Mikulczyce, Tarnowskie Gry
oraz Miechowice w wypadku wyjazdu na ferie winni by poinstruowani i wy-
korzystani dla celw propagandy S.P.P. [Szk Przysposobienia Przemysowego]
wglowych w zwizku z przeprowadzon akcj werbunkow do szk wglowych
na 1go maja rb.14
10
Ibidem, s. 319.
11
Ibidem, s. 315.
12
W. G r k a, Przez szko zawodow na wielkie budowle socjalizmu, barwny offset. Do niedaw-
na plakat by eksponowany w galerii staej w Muzeum Narodowym w Warszawie, nr inw. Pl. 309/1.
13
W 1949 r. Centralny Urzd Szkolenia Zawodowego (dalej cyt.: CUSZ) ustali zasady tworzenia
materiaw propagujcych nauk w szkoach zawodowych. W instrukcji pisano, e wszystkie opisy
powinny zawiera elementy zachcajce do pracy, podkrela donioso danej gazi przemysu dla
gospodarki pastwowej, zawiera ciekawe strony pracy w danym dziale, stan organizacji bezpiecze-
stwa pracy i urzdze, majcych na celu trosk o robotnika i poprawienie jego bytu, AAN, CUSZ,
19/1, k. 21.
14
AAN, CUSZ, 19/3, k. 6.
226 STANISAW BARASKI
15
Na temat Komisji Owiatowo Kulturalnej cf. K. K o s i s k i, Oficjalne i prywatne ycie mo-
dziey w czasach PRL, Warszawa 2006, s. 1122.
16
AAN, AK, 251, k. 63.
17
AAN, AK 255, k. 1.
18
W. B i e k o w s k i, Problemy polityki kulturalnej, Nowe Drogi, 1948, nr 7, s. 81. Cyt. za:
M. M a z u r, O czowieku tendencyjnym... Obraz nowego czowieka w propagandzie komunistycznej
w okresie Polski Ludowej i PRL 1944 1956, Lublin 2009, s. 327.
19
W. G o r d z i a k o w s k i, Perspektywy szkolnictwa zawodowego, [w:] Szkoa Zawodowa,
1946, nr 1, s. 43.
20
AAN, Archiwum Stanisawa Skrzeszewskiego, 167, k. 112.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 227
21
Cf. AAN, CUSZ, 10/73.
22
Zwykle notatki byy bardzo podobne to poniszej: [CUSZ] uzasadnia wzrost kursw potrzeba-
mi gospodarczymi zgoszonymi w jeszcze wyszych liczbach przez poszczeglne resorty, AAN,
CUSZ, 7/86, b. p.
23
AAN, CUSZ, 7/44, k. 2.
24
Ibidem. Mona przypuszcza, e tak znaczne zmniejszenie szansy na zdobycie stypendium so-
cjalnego uczniom klas drugich i trzecich byo dodatkowo spowodowane przekonaniem CUSZ o mo-
liwoci zarobku podczas praktyk w fabrykach.
25
Tak ewentualno przewidziano w Uchwale Nr 448 Prezydium Rzdu z dnia 23 czerwca
1951 r. w sprawie ustroju szkolnictwa zawodowego, cf. Owiata polska, cz. II, s. 286.
228 STANISAW BARASKI
26
AAN, CUSZ, 68/1, k. 185.
27
Ibidem, k. 186.
28
AAN, CUSZ, 1/2, k. 204.
29
Zmiany w organizacji szkolnictwa zawodowego wprowadzane sukcesywnie od roku szkolnego
1945/1946, cf. Owiata polska, cz. I, s. 223n.
30
AAN, AK, 255, Tezy w sprawie reformy systemu owiaty, k. 212.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 229
31
W latach pidziesitych w systemie szkolnictwa zawodowego wida wyran tendencj do
odchodzenia od walki o odpowiedni skad klasowy szk. W kolejnych latach Planu Szecioletniego
coraz wiksz uwag przywizywano do zaspokojenia potrzeb gospodarczych i produkcji absolwen-
tw. W dokumentach CUSZ coraz mniej pisze si o potrzebie walki o awans spoeczny chopw i ro-
botnikw.
32
Ju w 1945 r. w rezolucji I Zjazdu Owiaty Zawodowej postanowiono, e dla umoliwienia
modziey niezamonej ksztacenia si w szkoach zawodowych naley dooy wszelkich stara, aby
w jak najkrtszym czasie zorganizowa internaty, Owiata polska, cz I, s. 229.
33
Naley jednak zdawa sobie spraw, e w wielu internatach przy szkoach zawodowych warun-
ki mieszkaniowe byy fatalne.
34
Wniosek o budow nowych internatw przy szkoach zawodowych w wojewdztwie krakow-
skim wizytatorzy DOSZ argumentowali wanie czstymi spnieniami i opuszczaniem szkoy przez
uczniw zamiejscowych codziennie dojedajcych na zajcia, AAN, CUSZ, 18/12, b. p.
35
AAN, CUSZ, 18/11, Roczne sprawozdanie Zasadniczej Szkoy Metalowej Szczecinelichowo, b. p.
230 STANISAW BARASKI
36
Obok dyrektora w skad komisji wchodzili przedstawiciel nauczycieli danej szkoy oraz przed-
stawiciel spoeczestwa, ktrym mia by najbardziej spoecznie i politycznie wyrobiony obywatel
wydelegowany przez miejscowe wadze owiatowe. Cf. DzUMO 1948, nr 6, poz. 112.
37
Zadania szkolnictwa zawodowego w wietle IV Plenum KC PZPR, Szkoa Zawodowa, 1950,
nr 11/12, s. 28. Szczeglnie popularne byy szkoy handlowe, budownictwa oraz techniki dentystycznej.
38
AAN, CUSZ, 18/22, Sprawozdania powizytacyjne DOSZ Zielona Gra 1954, b. p.
39
AAN, CUSZ,18/20, Sprawozdanie z wizytacji ZSZ DOSZ Warszawa 1950/51, b. p.
40
AAN, CUSZ, 14/6, Sprawozdania z wizytacji DOSZ oraz podlegych 1949/50, k. 8.
41
AAN, CUSZ, 18/20, Sprawozdania z wizytacji ZSZ DOSZ Warszawa 1950/51, b. p.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 231
42
AAN, CUSZ, 18/20, Sprawozdanie z wizytacji ZSZ DOSZ Warszawa 1950/51, b. p.
43
AAN, CUSZ, 18/11, Sprawozdanie z wizytacji Zasadniczej Szkoy Budowy Okrtw w Szcze-
cinie przeprowadzonej w dniach 2729 X i 12 XI 1954, b. p.
44
AAN, CUSZ, 18/11, Sprawozdanie z wizytacji Zasadniczej Szkoy EnergetycznoElektrycznej
w Szczecinie odbytej dnia 1, 2, 3, 7, 8, 9 i 14, XII 1954, b. p.
45
AAN, CUSZ, 18/11, Z wizytacji w Zasadniczej Szkole Metalowej w Waczu, b. p.
46
AAN, CUSZ, 68/1, Zarzdzenie prezesa CUSZ z dnia 26 wrzenia 1952 r. w sprawie polepsze-
nia pracy wychowawczej i wykonania planu produkcji w warsztatach szkolnych, b. p.
47
W okresie realizacji Planu Szecioletniego CUSZ nieustannie stara si zachci modzie do
wspzawodnictwa w warsztatach szkolnych. W 1956 r. decyzj prezesa Zarzyckiego stworzono nawet
odznak Przodujcego Ucznia ZSZ dla uczniw wyrniajcych si ponadprzecitnym wykonaniem
norm produkcyjnych w warsztatach.
232 STANISAW BARASKI
48
AAN, CUSZ, 68/1, Instrukcja z dnia 27 stycznia 1952 roku w sprawie opracowania planu tech-
nicznoprzemysowofinansowego na rok 1952, b. p. Na ten sam problem wyranie zwracano uwag
w Oklniku nr 13 z 5 czerwca 1948 piszc, e wspzawodnictwo pracy na terenie szkoy nie moe
mie na celu wzgldw ekonomicznych, cf. Owiata polska, cz I, s. 265.
49
AAN, CUSZ, 74/5, k. 55.
50
Przy okazji kontroli Zasadniczej Szkoy Zawodowej w Chemie pisano, e tylko maa garstka
uczniw wykonuje te normy, a przewaajca wikszo uczniw dochodzi tylko do 80%, AAN,
CUSZ, 18/13, b. p. W wielu szkoach wypenianie planw produkcyjnych musiao wyglda jeszcze
gorzej. Z dokumentw CUSZ z 1952 r. wynika, e ponad 2/3 Dyrekcji Okrgowych Szkolnictwa
Zawodowego nie wywizywao si z planw produkcji dla warsztatw szkolnych. O ile jednak DOSZ
w Warszawie w roku szkolnym 1951/1952 wykona prawie 95 proc. planu, o tyle w wojewdztwach
szczeciskim i kieleckim zrealizowano mniej ni poow zakadanej produkcji, cf. AAN, CUSZ, 68/1,
Zarzdzenie Prezesa Centralnego Urzdu Szkolenia Zawodowego z wrzenia 1952 r. /Nr XII/
NP./4536/52/, b. p.
51
Ustawa o planowym zatrudnianiu absolwentw rednich szk zawodowych oraz szk wy-
szych z 7 marca 1950 r., Owiata polska, cz. II, s. 283.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 233
52
Ibidem, s. 284.
53
Ibidem, s. 285.
54
Wiadomo, e przy wysyaniu uczniw do najbardziej atrakcyjnych prac Komisje Przydziau
Pracy kieroway si znajomociami, chocia na podstawie analizowanych rde, trudno oceni skal
tego problemu. Uczniowie Technikum AdministracyjnoGospodarczego w Lublinie skaryli si dele-
gatom Ministerstwa Skupu na Komisj Przydziau Pracy, ktra miaa przydziela absolwentw do
pracy nie wedle umiejtnoci i zasug, ale na zasadzie kumoterstwa i znajomoci, cf. np. AAN,
CUSZ, 8/4, k. 40.
55
Ustawa o planowym zatrudnianiu absolwentw rednich szk zawodowych oraz szk wy-
szych z 7 marca 1950 r., cf. Owiata polska, cz. II, s. 283.
56
W 1953 r. pracownicy CUSZ pisali, e niech uczniw wobec przydziaw do konkretnych
zakadw pracy jest dowodem niedostatecznego przygotowania politycznego absolwentw przez kie-
rownictwo szk, ktre nie potrafio przekona absolwentw, e ustawa o planowym zatrudnianiu jest
234 STANISAW BARASKI
wyrazem troski Partii i Rzdu o zabezpieczenie pracy wszystkim opuszczajcym szkoy absolwen-
tom, AAN, CUSZ, 8/4, k. 37.
57
Cf. T. A l e k s a n d e r, Awans owiatowy modziey wiejskiej 19451970 na przykadzie
Sdecczyzny, Warszawa 1972, s. 92.
58
W notatce z 1953 r. wadze CUSZ opisyway sytuacj przydziau do pracy nastpujco: W miastach
wojewdzkich absolwenci stawiaj opr w przydzielaniu ich do delegatur gminnych. Chcieliby pozosta na
miejscu, co jest zupenie niemoliwe na skutek znacznie wikszego zapotrzebowania terenu. [...] Podobna
sytuacja istnieje, jeli idzie o skierowanie do prac na terenie Ziem Zachodnich, AAN, CUSZ, 8/4, k. 37.
59
Kwesti relacji midzy modymi i starszymi pracownikami warszawskich zakadw produkcyj-
nych opisa B. B r z o s t e k, Robotnicy Warszawy. Konflikty codzienne (19501954), Warszawa 2002,
s. 6772.
60
Cf. np. M. R a c h o s k i, Nasi absolwenci w zakadach pracy, Szkoa Zawodowa, 1954, nr 4,
s. 47.
61
Cf. np. J. K u r o , Wiara i wina. Do i od komunizmu, Warszawa 1990, s. 50n.; Notatka o sytu-
acji w Nowej Hucie, Wwa, dnia 15 X 1955r., [w:] Polska 1944/451989. Studia i materiay, Warszawa
1997, s. 317330.
62
Cf. AAN, CUSZ, 1/54.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 235
Szanowna Przyjaciko
Do S.P.P. [Szkoy Przysposobienia Przemysowego] wstpiem dn.3.XI.1949 r.
zawd grnika nie sprzyja mi, ale powiatowa komenda S.P. [Powszechnej
Organizacji Suba Polsce]63 powiedziaa, e z S.P.P. bdzie mona na jakie
tylko szkoy jecha. No i chopcy jechali jak ydzi na jarmark. Jak pojechalimy
to nam powiedziano, e tylko jest jeden zawd grniczy. Kto chce jecha z po-
wrotem do domu, to musi zapaci 100 tysicy zotych. I przez przymus zawd
nas si trzyma jak rak torby i zostalimy.
W szkole mwiono nam, e kto si bdzie dobrze uczy, to pjdzie do gim-
nazjum grniczego, z caej szkoy 10% pjdzie najlepszych uczniw. Po 5cio
miesicznej szkole, ju jako absolwenci, dano nas pewn grup na kopalni
w Siemianowicach, pow. Katowice. Jakemy przyjechali, kierownik internatu
powiedzia: kto miesic przepracuje na kopalni bez adnej bumelki, dostanie
14dniowy szkolny patny urlop.
Do gimnazjum niech kady zapomni i. Pracowaem jak mogem, czuwa-
em w nocy eby nie zaspa i nie zrobi adnej bumelki. Przepracowaem miesic
dostaem wypaty 7tysicy.
A mwiono nam, e grnik zarabia 60 tysicy zotych, niestety kamstwo
wyzysk, zmartwiony zniechcony na kopalnie paka mi si chciao. Ale mur [?],
po ptora miesica pracy poszedem do sztygara o urlop. A sztygar za skarby
nie da, tylko kae czeka do listopada br. Zo mnie ogarna wszyscy si sta-
rali o mj urlop. Kierownik internatu, biuro meldunkowe wszyscy dawali, tylko
sztygar nie chcia no i nie da. Pojechaem sam na legalny urlop, bo co robi.
Przyjechaem z urlopu, a tu dyscyplina pracy wzywa ob.[ywatela mnie] do s-
du. Za co, czy jak kogo zabiem czy co? Przykro mi byo, bo dziadek, pradziadek
nie byli karani, a ja jestem teraz wszystko wyrwna. Teraz narzekam na tak za-
szczytny zawd, jak na matk dlaczego mnie zrodzia, a ja musz si tak mczy.
Wszystka modzie awangarda Polski narzeka i klnie na te kopalnie, dlaczego
nas tak okamuj i dla S.P.P. nie ma nic tylko praca i jeszcze raz praca. Ja mwi,
e si powiesz, albo utopi, bo innej rady nie ma, tylko pracuj i to za darmo64.
[pisownia oryginau S.B.]
W kolejnych latach Planu Szecioletniego wadze nie byy ju tak bezwzgldne
i przynajmniej w pewnym stopniu konsultoway z absolwentami decyzje dotyczce
ich przyszego miejsca pracy. W zarzdzeniu prezesa CUSZ z 1956 r. ustalono, e
zatrudnienie absolwenta oparte jest na dobrowolnej umowie o prac zawieranej
pomidzy przedstawicielami zakadu pracy a absolwentem65. Rok wczeniej pra-
cownicy DOSZ w Olsztynie pisali, e [podobnie, jak w poprzednim roku] cz
absolwentw nie wyrazia zgody na proponowan im prac, po innych znw nie
63
Suba Polsce prowadzia lokalne rekrutacje przede wszystkim do szk przysposobienia zawo-
dowego.
64
AAN, CUSZ, 1/54, b. p.
65
Zarzdzenie Prezesa Centralnego Urzdu Szkolenia Zawodowego w sprawie kierowania do pra-
cy absolwentw ZSZ, 5.III.1956; cf. Owiata polska, cz II, s. 303.
236 STANISAW BARASKI
***
Z bada i analiz polskich socjologw jednoznacznie wynika, e czasem naj-
wikszej ruchliwoci spoecznej w historii Polski XX w. by okres stalinowski69.
Gwne przemieszczenia dokonyway si wwczas ze zbiorowoci rolnikw do
zawodw pozarolniczych. Krzysztof Z a g r s k i oblicza, e odpyw osb po-
chodzenia chopskiego do zawodw pozarolniczych dokona si praktycznie do
1955 r. i w kolejnych latach wzrasta bardzo nieznacznie70. W pierwszych latach
PRL wicej ni co druga osoba pochodzca ze wsi podja prac poza rolnictwem
(przede wszystkim w przemyle). W zwizku z tym, e modzi mieszkacy wsi
samo zdobycie pracy w miecie traktowali jako awans spoeczny71, okres industria-
lizacji socjalistycznej mona uzna za czas duego natenia procesw ruchliwo-
ci spoecznej w gr, pamitajc o czsto fatalnej sytuacji uczniw i absolwen-
tw szk zawodowych. Komunistyczna propaganda gosia, e procesy awansu
spoecznego byy uwarunkowane decyzjami wadz, wyczulonych na nierwnoci
spoeczne. Przekonywano, e to starania PPR, a potem PZPR, o Polsk socjali-
stycznej sprawiedliwoci doprowadziy do masowego awansu modziey chop-
skiej i robotniczej. Ju analizy Stanisawa O s s o w s k i e g o z drugiej poowy
66
AAN, CUSZ, 1/49, k. 81n.
67
AAN, CUSZ, 1/16, k. 71.
68
Ustawa z dnia 10 wrzenia 1956 r. o przejciu szkolnictwa zawodowego przez Ministra Owiaty;
cf. Owiata polska, cz. II, s. 27.
69
Cf. K. Z a g r s k i, Rozwj, struktura i ruchliwo spoeczna, Warszawa 1978; H. D o m a s k i,
J. W i t k o w s k i, Struktura spoecznozawodowa a ruchliwo spoeczna i przestrzenna ludnoci
w Polsce, Warszawa 1989.
70
K. Z a g r s k i, op. cit., s. 97.
71
S. N o w a k o w s k i, Warszawski hotel robotniczy i jego mieszkacy. Skd i w jaki sposb rekru-
tuj si mieszkacy hotelu?, Kultura i Spoeczestwo, 1957, nr 2, s. 58.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 237
72
Cf. S. O s s o w s k i, Ruchliwo spoeczna jako wynik rewolucji spoecznej, [w:] idem, Dziea,
t. V: Z zagadnie struktury spoecznej. Warszawa 1968, s. 267272.
73
Op. cit., s. 269; P. B e r g e r, Rewolucja kapitalistyczna: pidziesit tez o dobrobycie, rwnoci
i wolnoci, Warszawa 1995, s. 115n.
74
J. K u r o , op. cit., s. 49.
238 STANISAW BARASKI
75
Wrd autorw pamitnikw zebranych przez Jzefa Chaasiskiego, w ktrych awansowana
modzie opisywaa swoje szkolne lata, jedynie kilka procent koczyo szkoy zawodowe (i to zawsze
technika), kontynuujc nauk na wyszych uczelniach, J. C h a a s i s k i, Awans pokolenia, War-
szawa 1964.
76
Cf. H. w i d a Z i b a, Czowiek wewntrznie zniewolony. Problemy psychosocjologiczne
minionej formacji, Warszawa 1997, s. 218; Pamitniki modziey robotniczej, [w:] Oblicza modoci,
oprac. J. B o l e k, Warszawa 1974, np. s. 237 i 241.
SZKOLNICTWO ZAWODOWE W OKRESIE STALINOWSKIM 239
The actual reasons for directing large numbers of the Polish youth, stemming
predominantly from rural milieus, to professional training secondary schools were the
needs of the countrys economy, which underwent postwar reconstruction and restructuring
towards heavy industry production (mining, steel production, machine construction), in
accord with the communist doctrine. All this generated the demand for large numbers of
low qualified workers. With the aim of rapid furnishing of an appropriately numerous
labour force, the training programmes in the schools were kept at low level, which
resulted in low qualifications of the graduates. Moreover, many of these schools were
underequipped with teaching utensils.
The lifestyle of the graduates of these schools also had little in common with the
picture forwarded by the official propaganda. Undoubtedly, the certificate of finishing such
a school provided the opportunity of moving to a city, which itself was generally considered
an advancement in social status among the peasantry. The appeal of the new workplace was
nevertheless limited by the fact that the authorities, with disregard of individual preferences,
directed the graduates of the discussed schools to factories all around Poland. Arriving on
the spot, the new workers were usually set to most burdensome duties, received low pay,
had problems with holiday leaves and usually had no possibility of continuing their
education. Such a situation resulted from the attitude of the authorities, who, on all levels,
treated workers as labour force, which in the name of fulfilment of economic goals
should be exploited as intensively as possible. Whereas, the authentic way to enhance ones
social and material status led through the military, the police forces, or through becoming
member of the Communist Party apparatus.