Sosyoloji Konferanslar

No: 53 (2016-1) / 3-27 DOI: 10.18368/IU/sk.92772

TRK SOSYOLOJS ZERNE KISA BR BAKI

Yldz AKPOLAT*

zet

Batda gelien modern toplumlarn sorunlarna zm reten sosyoloji, Trkiyede

modernlemenin sanclar ve modernlemeye dair reeteler sunmaktadr. Tanzimatla
balayan modernleme, yzyllarca tekimiz ve tarihsel mcadele aktrmz olan
Hristiyan Batya dvel-i muazzama demek zorunda kalarak, ona yetimek iin ortaya
konan abalar olsa da; Tanzimat, Merutiyet ve Erken Cumhuriyet dneminde aydnlar,
yaanan srece Batllamak demekten kanmlardr. Erken Cumhuriyet dneminde,
Trk sosyolojisi Trk modernlemesini lmeye balarken ayn zamanda sosyolojinin
kavramlar ile Trk Devrimleri tartlmtr. Cumhuriyetin ilanndan sonra Cumhuriyete
ve devrimlere ilmi bir zemin hazrlamann peine den aydnlar, Trk devrimine ideolojik
bir zemin hazrlamtr. Tartlan konular, ncelikle Baty ve bizi tanmlayarak neden geri
kaldmz aklamaktr, daha sonra ise Trk devrimleri ile neyi baardmz anlatlmtr.
Bu srete, modernlemenin sanayileme ve kalknmaya indirgenmesi, pragmatist bir
ekilde ksa yoldan Batl olmay mmkn klmaktadr. Kendi yaratmad teknolojileri
ve kavramlar hzl bir ekilde iselletiren Trkiyede sivil toplumun sorunlar siyasetten
frsat bulunup tartlamamaktadr. 1980 sonrasnda, kresel ekonomik dinamikler
sebebiyle, Trk sosyolojinin ynelimi artk genel olarak kapitalizmin tetikledii modern
toplumun kltrel sorunlarna ilikindir. Bat yeniden farkl bir ekilde modernlemekte ve
Trk sosyolojisi de buna ayak uydurmaya abalamaktadr. Artk modernlemenin yerine
kreselleme, Trk sosyolojisinin temel tartma konusudur. Modernlik ve ulus-devletin
sorgulanmas ve ulus ncesi kimliklerin kamusal alanda grnr olmaya balamasyla,
ulus-devletin bilimi olan sosyoloji ulusun tesindekini ve ulusun bileenlerini tartmaya
balamtr. Bu almada; temel sorunu, evrensellik ve yerellik arasna skmlk olan
Trk sosyolojisinin tarihsel deiim srecinde Trk modernlemesi ile nasl biimlendii,
akademi iinde ve akademi dnda entelektellerin kendilerini daha rahat ifade ettii
dergiler erevesinde ele alnacaktr.

Anahtar Szckler: Modernleme, Batllama, Trkiyede Sosyoloji, Evrensellik,

Yerellik.

*
Prof. Dr., Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Sosyoloji Blm.
letiim: akyildiz@atauni.edu.tr
4 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

AN OVERVIEW OF THE TURKISH SOCIOLOGY

Abstract

Sociology producing solutions for the problems of the modern societies in the West provides
formulas for the modernization and the torment coming along with the modernization in
Turkey. Starting with the Tanzimat Reform era in the Ottoman period, the modernization
had to call the Christian West -which had been the other for centuries and a historical
actor that we had to struggle against- as the great powers and put great effort in catching
up with them. However, the intellectuals in the Tanzimat Reform era, Constitutional era,
and early Republican era avoided from calling this process as the Westernization. In the
early Republican period, Turkish sociology began to measure the Turkish modernization
while discussing the concept of the sociology and Turkish Revolutions. Following the
declaration of the Republic, the intellectuals began to prepare a scientific ground for the
Republic and the revolutions and set an ideological ground for the Turkish revolution.
The topics for discussion were firstly explaining why we fell behind by describing the
West and us, and then what we succeeded with the Turkish revolution. In this period, the
modernization was minimized to industrialization and development, which made becoming
Western possible in a pragmatist and short way. The politics was the hot discussion
topic which left no occasion to discuss the problems of the Turkish civil society that has
quickly embraced the technology and the concepts which were not created by them. In the
post-1980 period, Turkish sociology leaned toward the cultural problems of modern society
triggered mostly by the capitalism on account of the global economic dynamics. The
West was re-modernizing in a different manner and Turkish sociology was struggling to
keep up with it. Globalization replacing the modernization was the topic for discussion in
Turkish sociology. With the questioning of modernization and nation-state and pre-nation
identities becoming visible in the public area, the sociology -the science of nation-state-
started to discuss the transnational and the national components. This article studies how
Turkish modernization took its shape in the historical transformation process of Turkish
sociology trapped between universality and locality, within the frame of magazines where
the intellectuals expressed themselves better both within and outside the academic arena.

Keywords: Modernization, Westernization, Sociology in Turkey, Universality, Locality.

Giri

Sosyoloji demek Batda modernlik, modernliin sorunlar ve zm nerileri

demektir. Trkiyede ise sosyoloji modernleme, modernlemenin sanclar
ve nasl modernleeceimize dair reetelerin sunulmasdr (bkz., Sezer,
1988). Batda sosyoloji modern insann tarihi ve kltr yarattnn bilincine
var ve kendi elinden kan uygarln diyalektik bir dnle kendini
belirlemesinin ve ac ektirmesinin trajik bilincidir. Trkiyede sosyoloji
yzyllarca kefere dediimize ve diyar- kffar dediimize dvel-i muazzama
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 5

demek zorunda kalmzn ve ona benzemek ona yetimek iin rpnmzn

ironik bilincidir (bkz., Akpolat, 2003). Bu ironik bilin, Hamdullah Suphi
Tanrverde dile gelir; Biz baty yenerek batll muzaffer kldk.
Osmanlnn son yzylnn aydnlarnn ki onlar Cumhuriyetin kurucu
babalardr, kendi marur tarihsel kklerinden kopmann acs ile aresizce,
Batllarken Batllamyoruz aslnda zmze dnyoruz, eklinde
ironik bilinci, Mehmet Saffet Arn Enginde dile gelirken, diyalektik
mant kullanrlar. Batda 19. yzylda bizde de sosyoloji ina olurken
20. yzylda diyalektik mantk imdada yetiir. Batda bir farkndalk bilinci
olarak diyalektik Hegelde sze gelir. Ancak bizde kklerinden kopuun
gerekten modern acsna ve malubiyetin yaralad gururumuza are
olarak diyalektik mantk kullanlr (bkz. Akpolat, 2014a). Bat kendi tarihsel
kklerinden koparak kendi ina ettii bugnde modernleir. Biz ise sadece
kendi kklerimizden kopmakla kalmaz stelik kendi ina etmediimiz
bize yaban bir dnyay zmz olarak sunmak zorunda kalrz. Bizim
modernleme sanclarmz iki katl bir sorundur: Kopu ve yaban z klma.
Bu yzden, znesi olmadmz bir uygarla kendi zmz koruyarak
geelim, der kltr milliyetileri. blm ve yabanclama Batda modern
toplumun iki anahtar kavramdr. Yabanclamadan kast edilen, kendi
yarattna yabanclamadr. Bizdeki yabanclama gerek anlamda, somut
olarak yabanclamadr ve bu yabanclama kendi yarattna yabanclama
deil, kendi kendine yabanclamadr.

Bu nedenle Tanzimat, Merutiyet ve Erken Cumhuriyet dnemi devlet

adamlar ve aydnlar asla Batllamak demezler, yaadmz bu srece.
Sadk Rfat Paa mamuriyet der (bkz., Akpolat, 2014b); Namk Kemal,
onlarda demokrasi varsa bizde de meveret var der; Sait Halim Paa aydnlar
sular ne demokrasisi? Padiaha kar giriilen bir mdahale iin halk
arkalarna alyorlar der, Buhranlarmzda; Zeki Velidi Togan, Trklerin
derdi Batllamak deil cretli asker kesim kendine yeni bir kap buldu
der; Ziya Gkalp muasrlamak der; Kemal Atatrk muasr medeniyet
seviyesinin stne kmak der. Efendi oluyoruz der, Recep Peker; zmze
dnyoruz der, Saffet Arn Engin (bir de u dilde sadeleme olmasayd
iyiydi, hepten kafamz kart). Bir trl dilimiz varmaz, Batllayoruz
demeye. imiz burkulur. Yzlemek zordur, gerekle. Hlasa bir eyler
deimi biz yokken ve imdi de deien her ne ise onun karsnda nesne
olmadan tarihin znesi olmak iin abalamaktayz. Tarih yaplrken, tarihin
taraf olmalyz. Bunun bedeli her ne ise onu da deyerek.
6 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

O kadar zdeletik ki Bat ile II. Merutiyet oldu, Fransz devrimi:

Hrriyet, msavat, uhuvvet. Aydnlar Bat nedir, biz neyiz ve neden geri
kaldk, tarttlar iki yzyl ve pr sosyologlar modernleme kuramlarn
aldlar ellerine cetvel gibi ne kadar modernletiimizi ltler, toplumsal
yap ve deime derken. ronik biimde, slam bile Protestanlkla
karlatrld, Halim Sabit ibayda, gerilememizin nedeni olarak slamn
gnah keisi yaplmasnn nne geildi. Ama hep devletin bilimi oldu
sosyoloji bunu Ahmet uayb ifa etmiti, yz yl nce (bkz. Akpolat,
1994). Marksist literatr kt meydana ve biz kefettik ki 60lar ve 70ler
boyunca, emperyalizm yani benzemeye altmz Bat bizi geri klm,
1932 ylnda evket Sreyya Aydemir tlatmt, bunu kulamza. Bu
sefer hangi Baty tarttk. Benzemeye altmz ve bizi batran hangi
Bat, biz imdi hangisi olacaz. Erken Cumhuriyet boyunca sulanan
slam ve Osmanl, Anglosakson Batnn muhafazakrl ile tanmamz
sayesinde temize kt. Trkiyede sivil toplumu yeniden 80lerin sonunda
slamclar kefetti, derdi olan dnr, konuur, retir. Demokrasiyi ve ok
kltrll de kamusal alandan uzaklatrlanlar kefettiler. Aktarmaclk
var ancak bu seerek, ihtiyacmz olan alarak ve iini yeniden doldurarak
gerekleir. Bat derken lider Batl lke deitike biz de deitik. erif
Mardinin bir ifadesini dn alarak denebilir ki,ya hep ya hi zihniyeti
ile bir Batdan dierine savrulduk. Bu savrulu srecinde, ada Trk
dncesi, Trk sosyolojisi, Trk muhafazakrl ile Trk milliyetilii
ve Trk solu Batl sosyolojik kavramlarla bizi ltler.

Tam bir tr Batya benzerken o biri dieri tarafndan alaa edilince biz de
pusulamz kaybettik. Bu nedenle Trkiyede dava adamlar deien resmi
Batllama reetelerinin maduru oldular birer birer (bkz. Akpolat, 2008).
Nihal Atsz gibi, Behice Boran gibi, smail Beiki gibi, Hikmet Kvlcml
gibi. Ve biz sosyologlar artk rendik; Trk sivil toplumu hakknda
kelam etmemeyi ve edersek de bu gerei yle soyut kldk ki saylara
boulduk ve her yeni kavram bizi kendi gereimizden biraz daha uzak
kld. Nedir farkmz? Bat kendi akl ile kendi gerei zerine dnrken
bizim aklmz bizim gereimize yasak klnd. Aklmz ya korkudan ya
malubiyetten ya marurluktan ya da lmpenlikten kendi gereine uzak
kendi zerine kvrld, sustu. Ama modern olmay rendik, gemii
unutmay ok kolay rendik, hocalarmza ihanet etmeyi, gemiin
emeini hie saymay ok kolay rendik. Bat-d toplumlar en modern
olan imdilerde. Kendi yaratmadklar teknolojileri ve kavramlar en hzl
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 7

iselletiren ve kusan. Trkiyede sivil toplumun sorunlar siyasetten frsat

bulunup tartlamyor bile. Tek gereimiz; siyaset. Sosyologlar sivil
toplum ile ilgilense ya siyaseten yasaklanyor ya da daha kts i sansr
uygulanyor. O vakit ne yapalm bari adamlar ne demi onu bir anlayalm,
diyerek odalarmza ekiliyoruz. Sra kklerimizde yayoruz. En
yeni kavramlarla kendi gereimizi yanllarken en allame-i cihan hoca
oluyoruz. Ne kadar anlalmazsak o kadar iyi. Bir yanda Bat bir yanda
siyaset, bir yanda yerellik; hangi yana ekilsek ayn: Trkiyede Trk sivil
toplumunun bilimi olarak sosyoloji yaplmad ve yaplmyor. Ensest, kadn
cinayetleri, ekirdek aile sorunlar ve en kts de korkun bir anomi:
Ben yaptm oldu. Deli Dumrulun bilinci yayor. brahim Yasa diyor ki,
mutlakiyet, adam sendecilik yaratr ya da imdilerde buna renilmi
aresizlik diyoruz. Modern Bat kendim ettim kendim buldum diyor,
ama biz onu bile diyemiyoruz. Ama son zamanlarda anladk sanrm
sorunumuz; zihniyetle ilgili, kiilerle ilgili deil.

imdi de tarihsel deiim srecinde Trk sosyolojisinin Trk modernlemesi

ile nasl biimlendiini inceleyelim.1

Tanzimattan Cumhuriyete Modernleme Sorunlar ve Trk

Sosyolojisi

Bat tekimiz, tarihsel mcadele aktrmz Hristiyan Batdr. Ancak

Fransz devriminin la-dini tavr aydnlar byler. Biz de Bat ile ilgilenmeye
balarz. Sadece biz deil o da bizle (bizimle) ilgilenmeye balar.
Auguste Comteun Tanzimat Fermannn mimar Mustafa Reit Paa ile
mektuplat literatrde yazldr. Modernliin sorunlarna are arayan,
Fransz devriminin ykclna kar yapclk ile cevap veren pozitivist
felsefe, kendi reetesi iin Dounun despotik ynetimlerini daha uygun
1
Aslnda bu ksa deerlendirme yazs, ayn zamanda, 1987 ylnda lisansla Baykan Sezer
hocam ile balayan, 1994de H. Bayram Kamazolu hocam ile master tezimle ve 2003
ylnda doktorada Nilgn elebi hocamla devam eden yaklak 27 yllk Trk sosyolojisi
zerine yaptm almalara bir self-refleksiyondur. Onlara minnettarm. Ayrca
asistanlmdan itibaren yazlarm ynettikleri dergilerinde yaynlayarak beni tevik eden
Tanl Bora, Mustafa alk Beyefendilere ve aatay zdemir hocama mteekkirim.
Sosyoloji Yllklarnda daima bana yer vererek yuvam olan stanbul Sosyoloji ile
bam muhafaza eden sevgili Ertan Eribel ve Ufuk zcana sonsuz teekkrler. Trk
sosyolojisine dair derin i grs ile beni zenginletiren Kurtulu Kayal ve diyalektik
in ne olduunu reten Kadir Cangzbay hocalarm en byk ansm olmulardr.
8 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

bulur. Pozitivist sosyoloji bize yakn gelir. nk uyumcudur. Marks ok

sevmez ilk sosyologlarmz nk atmacdr. Sosyoloji ilk sosyologlar
iin modernleen, Batllaan Osmanl devleti iin kurtulu reetesidir.
Sosyoloji siyasi yn ve kimlik iin kullanlr. Bilim anda bilimin ile
siyasetin belirlenmesi amalanr. Gerek modernleme budur: En Hakiki
Mrit limdir. Bizim iin ilk reete pozitivist sosyolojinin kavramlar
olmutur. Kolektif bilin, milli bilin olarak tercme edilir. Ziya Gkalp Trk
sosyolojisi ile Trk milliyetiliinin ortakln kiiletirir (bkz. timaiyat
mecmuas, 1917/1997). Bu izgi hep devam eder. Milliyetilik ve pozitivist
sosyoloji yeni Trkiye iin Batllamann rehberi olurlar. Cumhuriyet tam
bir devrim olarak, pozitivizmin dzen iinde ilerleme-ittihat ve terakki
izgisini ardnda brakacaktr. Pozitivizmin iindeki muhafazakr nve
devrimsel ilerlemek isteyen cumhuriyet iin Tanzimatn ikiciliini ve
geriliini ifade eder. Jn Trklerin liderlerinden biri olan Prens Sabahattin
de sosyolojinin bir baka kurucusu Le Playin muhafazakr-liberal yann
bize aktarr ancak liberalizmi biz hi sevmeyiz. Ne birey ne snf; millet
olarak Batllama yolunu tercih ederiz. Geleneksel bir toplum iin de en
uygun olan milliyetiliin iindeki cemaat ruhudur.

Trkiyede sosyoloji II. Merutiyet dneminde ncelikle dergiler

erevesinde balar. Toplam cilt ve 27 say kan, Ulum-u ktisadiye
ve timaiye Mecmuasnn (1324-1327) kurucular Ahmet uayb, Rza
Tevfik ve Mehmet Cavit Beylerdir. Dergide Hasan Tahsin, Sat Bey, Bedii
Nuri, Halide Salih ve Salih Zekinin sosyolojiye dair yazlarna rastlanr.
Trkiyede ilk sosyoloji dersinin de kim tarafndan ve hangi tarihte verildii
tartmaldr. Ahmet uayb, Hukuk Fakltesinde mderris yardmcs
olarak grev yapm ve Edebiyat Fakltesinde Tarih-i Siyasiye dersi
vermitir. Matematiki Salih Zeki ve ei Halide Salih (daha sonra Halide
Edip Advar) AugusteComteun hayat ve eserlerine dair geni bir makale
kaleme almlardr. Rza Tevfik ise Spencer felsefesi hakknda bir makale
kaleme alr. Dergide en fazla sosyoloji yazlarn Ahmet uayb yazmtr.
Osmanl-Trk aydnlarnn Fransz devrimine ilgisini gsteren makaleler
yer alr. Ayrca Rusyaya dair dizi makale bizim gibi Bat-d bir lkenin
tarihi, yaps ve modernleme servenine odaklanr. Ahmet uayb,
toplumsal deiimi belirleyen etkenleri tartt, Avamil-i timaiye
dize makalesine de dergide yer verir. Toplumsal deiimi belirleyen
etkenler; evre, zaman ve rktr. Edebi kritiki Fransz dnr Hippolyte
Tainei referans alr. Ahmet uayb, toplumu organik bir btn olarak ele
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 9

alr. Ayrca toplumsal i blm kavramna da nem verir. Ahmet uayb,

dnemin pozitivist-milliyeti sosyolojisinden farkldr. O, liberalist
ve Osmanlcdr. Hrriyeti Mezhebiye dizi makalesi zgrlklere
verdii nem itibariyle deerlendirilebilir. Trk sosyolojisinde ilk defa
bu makalesinde laiklik, kavram olarak kullanlr. uayb, kii hak ve
zgrlklerinden yanadr; ancak dinsel kurum ile devlet kurumunun
ayrlmasndan yana deildir (bkz., Akpolat, 1994).

Dnemin bir dier dergisi ise Ziya Gkalpin stanbul niversitesinde

Sosyoloji krssn kurduktan sonra karmaya balad ve faslalarla
halen kmakta olan timaiyat mecmuasdr. Dergi 1917de alt say
olarak yaymlanr. Dergide Ziya Gkalp, Halim Sabit, Necmettin Sadk,
Ahmet Emin ve M. Zekeriyann yazlarna ayrca Emile Durkheimdan
evirilere rastlanlmaktadr. Ziya Gkalp milli sosyoloji anlayn bu
dergide tesis eder (bkz., Kamazolu 2011a). Sosyoloji ilmini ise Dou
ve Bat sosyolojileri biiminde ayrr. Necmeddin Sadka gre, itimaiyat
bir doa bilimidir ve doa bilimlerinin determinizm kanununu takip
eder. Durkheim gibi sosyal hadiselerin fizyolojiye ya da psikolojiye
indirgenmesine kar bir tavr sergiler. timaiyat maeri itiyatlara odaklanr.
Ziya Gkalp gibi itimaiyat, itimai ruhiyat gibi tarif eder. Kolektif bilin
ise itimai vicdan olarak tercme edilir. timai vicdan ise manevi kltr
rnleri ile ieriklendirilir. Bu ekilde itimaiyat, milli kltr bilimi halinde
yorumlanr. Bylece Trkiyede sosyoloji ve milliyetiliin ortak serveni
balar (bkz., timaiyat Mecmuas, 1917/1997).

Dier bir kadim dergi Trk Yurdudur. 1911 ylnda yayna balayan
dergi halen devam etmektedir. Burada derginin ele alnan dnemdeki
sosyolojiye ve modernlemeye dair yazlar irdelenmektedir. Ziya Gkalp
konu ile ilgili dergiye damgasn vurmutur. Onun esas kaygsnn Bat
ve Trk sentezinden ziyade slam ve Trk sentezi olduu da bu dergideki
yazlarnda izlenmitir. Osmanl Devletinin ykmn eiinde nasl bir
yol izleyeceine dair ilk leme Yusuf Akuraya aittir: Tarz Siyaset.
1904 ylnda Msrda yaymlanan makalede Osmanlclk are olarak
sunulurken Gkalp bu kk tartmaz. Dier bir leme ise Ahmet
Aaoluna ait olan 1920de yaymlanan Medeniyet adl eserdir.
Gkalp lemesinde Hseyinzade Alinin etkisini dnrsek, Osmanlnn
geleceine dair en fazla Kafkas ve Kazan Trk ya da Tatar aydnlarn kafa
yorduunu syleyebiliriz. Gkalpin dier lemelerden fark yolu
10 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

sentezlemesidir. Hem Trk hem Mslman hem de Batl olunabilmektedir.

Gkalp iin muasrlamak, teknoloji ve sanayilemedir. Kltr z
deimeden kalnarak sanayileme, muhafazakr-modernlemeciler iin
Trk sosyolojisi ve Trk milliyetilii dn tarihi boyunca temel bir
ereve olacaktr. Gkalp devrimsel dnme kardr. Ona gre, hayatn
kanunu tekmldr. Gkalp, 1919da yaynlanmaya balayacak olan
Yeni Mecmuaya kadar, Mslman Trkleri stanbul merkezinde siyasi
birlik halinde rgtlemekten yana bir tavra sahiptir. Dergi erevesinde
Batllamak, slahat olarak da adlandrlr. rnein Hasan Cemile gre,
itimai slahat, eski kanaatleri ykmak, tarihe yeni bir yn vermektir.
timai slahat kkn maziden alacak ve istikbale yryecektir. Ama ise
kkten kopmadan ve milli vahdeti bozmadan ilerlemektir. Ancak bylesi
sentezci bir anlay cumhuriyetle yerle bir edilecektir. rnein Burhan
Asafa gre, bu zihniyet sakattr ve melezdir, bu ittihat bir zihniyettir.
Zeki Velidi Togan ise Trklere dair derin bir makale kaleme alr. Trklerde
Hars Buhran adl makalede, Trklerin hars buhran yaamalarnn hem
i hem de d nedeni tartlr. D neden, Batnn rntgen uas altnda
Dounun eksikliklerinin fark edilmesi ve Dounun Bat ekonomisinin
kskacna dmesidir. Ancak daha da nemli olan i nedendir. nedenler
kltrel ve zihniyet sorunlardr. Trkler arivci olmad iin kendi
medeniyetlerini yabanclardan renmektedirler. Bununla birlikte Trk
milleti iinde bir retici-medeni unsur bir de bedevi-asker ruh vardr. Bedevi
unsur maddiyatdr. Askerlik ve yneticilikten baka bir ey bilmez.
Maddiyat iin gerekirse din bile deitirir. Tm inklap ve ihtilaller onlarn
eseridir. Bu unsurun tm marurluu, ilim ve teknie deil, ecnebilere
dayanmasdr. Togan, Bat medeniyetine ynelmenin baarszln bu
pragmatik zihniyetli bedevi-cretli asker unsura balamaktadr. Paragraf
ba yapld.

Dergi kapsamnda Trk milletinin bir tebeddlat, istihale sreci yaad ve

bunun bir takm buhranlara neden olduu da belirtilmektedir. Yaanan sre
bir tekemml yani mkemmelleme sreci olarak da adlandrlmaktadr.
Batllamann/modernlemenin iktisadi yan da tartlmaktadr. Ali
Suata gre, kapitalist zihniyet aydnlar arasnda yaylmaktadr. Eski
zihniyet sabr ile koruk helva olur idi. imdiki zihniyet ise ilim ile
demir madeninden bir hesap memuru, kmrden bir elmas yzk olur
ile ifade edilmektedir. Modern zihniyetin hesaplama ve planlama olduu
ve bunun bizde henz mevcut olmad da belirtilmektedir. Avrupa
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 11

zihniyetine Trk esnaf ayak uyduramamakta ancak gayr-i mslim

esnaf uyabilmektedir. Dergide Trk aydn genellikle siyasi kurtulu ile
iktisadi kurtuluu ardk grrken Parvus, iktisadi kurtulu olmadan
siyasi kurtuluun olamayacan belirterek, Trk aydnn uyarmaktadr.
Bizim aydnlarmzn sihirli kelimesi siyasettir, devlettir. Siyaset, iktidar
olmak, hkmetmek daha Ortaacl bir deer ve kurum iken; artk iktisat,
kapitalizm egemendir. Trk aydn bu deiimi kavramakta zorlanmaktadr.
ktisad devlet d dnemediimiz iin sosyolojiyi de sivil topluma mal
edememekteyiz. Burada ekonomi-politiin ilk sivil toplum bilimi olduu
hatrlanabilir. Paragraf ba yapld.

Dergi kapsamnda Garpllamak bir terim olarak ancak 1929da Ferit

Celal tarafndan kullanlmaktadr. Avrupa medeniyeti, sanayilemek ve
milliyetiliktir. Bu iki unsur Trk modernlemesinin deimezleridir.
nklap eskiyi ykmak ve yerine yenisini koymaktr. nklap yeniden
doma ve uyantr. Necmeddin Sadak (Sadk), Trk inklabna yneltilen
muhafazakr eletirilere cevap verir. Buna gre inklap zorla yaplmamtr;
zaten milletin vicdannda gelimi ancak kanun ile biimlendirilmitir. Trk
sosyologlar Trk devrimlerini savunmaktadrlar. Hamdullah Suphi iin
inklap mmetten millete geitir. Halil Nimetullah Osmanly reddeden
Cumhuriyet ideolojisini tesis etmektedir. nklap, Osmanl hayatndan
Trk hayatna geitir. Ahmet Aaoluna gre, din millileince dil
artk toplumsal imento olacaktr. Trk Yurdu dergisinde modernleme/
Batllama ncelikle sanayileme ve milliyetiliktir. Osmanlnn
Cumhuriyetle reddi ile sekler bir ideoloji olan milliyetilik geliir.

II. Merutiyet dnemi bir dier sosyoloji kayna Milli Tetebbular

Mecmuasdr. Bu dnem dergicilii Ziya Gkalp evresinde yer alan
aydnlarn yer ald dergilerdir. Dergi Ziya Gkalpin milli sosyoloji
anlayn paylamaktadr. Derginin amac Trk harsn ortaya karmaktr.
Dergi Asar- slamiye ve Milliye Tetkik Encmeni olan resmi bir kurumun
yayn organdr. Batda sosyoloji devlet ile toplum arasndaki mesafeyi
korurken Trkiyede tam tersi olmutur. Sosyologlar bilfiil devlet adamdr
ya da devlet adamlar ve kurumlar sosyolojiye pek merakldrlar. Pozitivist
sosyoloji, Merutiyette resmi ideoloji mertebesindedir. Trkiyede
sosyolojinin devletle bu kadar i ie gemesi, pozitivist sosyolojinin
devletle olan teori-pratik mesafesini aan bir durumdur. Din ve iktisat
nasl ki Trklerde devlet iredir, sosyoloji de devlet ire olmutur. Siyasete
12 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

rehber olmann tesinde onunla btnlemi ve asl konusunu unutmutur.

Dergide Ziya Gkalpn makalelerini Almancaya eviren Martin Hartman
dikkat ekmektedir. II. Abdlhamid dneminde balayan Alman yanls
d politika ttihat ve Terakki ile devam etmektedir. Dergide bunun izleri
grlmektedir. Ziya Gkalpin kltr zgnlnn vurgusu, Alman
idealizminin bir yansmasdr. Pozitivist sosyolojideki nesnel idealist
eilim hatrlanabilir. Dergi mdr Kprlzade Mehmet Fuattr. Dergi,
yeni gelien Trk milliyetiliinin tarih anlay dorultusunda Osmanl
ncesi Orta Asya Trk kltrne dair aratrmalar yaymlamaktadr (bkz.
Akpolat 2004).

Bu dnemde dier bir kaynak ise Halim Sabit ibayn mdrln

yapt slam Mecmuasdr. Bu dergi, Trk milliyetilii ideolojisi
erevesinde, dinin millilemesine katk salamaktadr. Dergi slamc
Trklerin etkisindedir. Derginin sosyolojik kaygs bir slam itimaiyat
oluturmaktr. Din toplumsal, yani milli bir kurumdur ve milli vicdan dile
getirmektedir. Halim Sabit, milli vahdet iin dini birlii zorunlu grmektedir.
Bu nedenle de diyanet ilerine benzer bir kurumsal yapy nerir.
Buna gre velayet-i amme iki trldr; velayet-i hukukiye ve velayet-i
diniye, ikisinin banda da padiah-halife vardr. Velayet-i diniye ileri,
Meihat- slamiye Tekilat tarafndan yrtlecektir. Sosyoloji burada da
imdada yetiir. Halim Sabite gre bu tekilatta i blm, toplumsal i
blmne uygun olarak yaplacaktr. Din zamann ihtiyalarna uymaldr.
Medeniyet ile atmamaldr. mer Seyfeddin dergi erevesinde hars,
mmet ve temeddn kavramlatrmalar ile ilgili sosyolojik yazlar ile
grnmektedir. Sosyal kurumlar bir milletin iinde ekillenirse hars,
dini mmet iinde ekillenirse medeniyet ve ilim ekseninde ekillenirse
temeddn ortaya kmaktadr. Temeddn medeniyetler arasdr. Bu itibarla
Avrupadan ne hars ne medeniyet sadece temeddn alacaz. Medeniyetin
din eksenli tanm Gkalptan alnmtr. Dergide Trk sosyoloji tarihinde
dikkat eken Kazm Nami Duru ve Ragp Hulusi isimleri de yer almaktadr.

Gene bu dnemde Ziya Gkalp evresinden Yahudi-Trk milliyetisi

Tekin Alpin bayazarlnda milli iktisat grn savunan ktisadiyat
Mecmuas da yaymlanmaktadr. Tekin Alp, bir Yahudidir, ancak Trk
milliyetiliinin Yahudilere 20. Yzylda sekler bir grupsal aidiyet
saladn savunmaktadr. Almanyada gelien sosyal devlet anlay
dorultusunda yazlar ile dikkat ekmektedir. Osmanlda devletin snflar
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 13

st oluu, sosyal devlet olmak iin bir frsat olarak deerlendirilir. Sosyal
dayanmann Trkesi, Ziya Gkalpta sosyal halklk olarak karmza
kmaktadr.

Bu dnemde kadn dergileri de Trk milliyetiliine ve Trk

modernlemesine uygun modern Trk kadnnn portresini izmektedir.
Bunlarda ilki, ttihat ve Terakkinin, Trk milliyetiliinin nvelendii,
ayn zamanda Ziya Gkalpn ilk sosyoloji derslerini okuttuu Terakki
Lisesinin yer ald Selanikte yaymlanm olan Kadn dergisidir.
Kadn dergisinin sorumlular erkek ve lakin yazarlar kadndr. Emine
Semiyye, Pakize Seni, Glnar Hanm, Zekiye Hanm, Cavide Peyker gibi
kadn yazarlara rastlanmaktadr. Derginin ttihat ve Terakki ile mali bir
ilikisi olduu anlalmaktadr. Derginin amac iffet, fazilet ve terakkidir.
Dergi, Trk milliyetiliine uygun milli-modern Trk kadnn idealize
etmektedir. Toplumun terakkisi iin kadnlarn terakkisi nemsenmektedir.
Osmanl kadn ibareleri dikkat ekmektedir. Bununla birlikte bir yerde
Nisvan- slam ibaresine rastlanr. Kadnlarn eitimi nemliyken,
kadnlarmz birden Batl kadn gibi olmaya zenmemelidir. Kadn,
merutiyetin dsturlarn hayata geirecek bir gstergedir. Trk kadn
siyasallatrlmakta siyasi bir imge olmaktadr. Kadn, valide olarak
milletin anas olarak nemlidir. Dergi, kadn ve erkek eitliinden yana
deildir. Dier bir kadn dergisi Mahasindir. Burada Halide Salih ve
Zhre Hanm gibi kadn yazarlar dikkat ekmektedirler. Kadn ve eitim
konularnn yan sra kadnlara zg bakm, moda ve bilgilendirme yazlar
da vardr. Kadn bir toplumun terakki barometresidir. Kadn, erkek gibi
souk ilimlerle uramamaldr. lim ve fen kadnn ruhuna aykrdr. Kadn
toplumsal mevkiine uygun olarak eitilmelidir, denerek Osmanl kadnna
ait bir toplumsal cinsiyet modeli oluturulmaktadr. Buna gre kadn
geleneksel olarak ev kadn ve anne olarak bilgilendirilmelidir. Al veri
yapacak kadar matematik, kocasndan gelecek mektuplar okuyacak kadar
okuma yazma, evini dekore edecek kadar geometri, kocasn dinlendirecek
kadar musiki, salkl ocuk yetitirecek kadar tp ve psikoloji bilmelidir.
Paragraf ba yapld.

II. Merutiyet kadn geleneksel rol kalplar iinde eitimli kadndr.

Kadn ancak ev ii rolleri ile eitimli kabul edilmektedir. Kadna kamusal
alan iinde yer yoktur. Bu anlay muhafazakr bir modernlemenin
izlerine sahiptir. Ancak Cumhuriyetin ilk ylnda kan Ss mecmuas,
14 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

biraz daha farkl bir kadn modelini dile getirmektedir. Bu dergi kendinden
nce kan nci gibi biraz daha az siyasi biraz daha fazla magazineldir.
Bat tipi bir kadn dergisidir. Dergide tiyatro ve sinema evresinden
kadnlarn resimlerine rastlanr. Afife Jale ve Bedia Muvahhit gibi.
Dergide kadn ve erkek ilikilerine dair elendirici karikatrlere yer verilir.
Dergide erkek kadar kadn yazarlara da rastlanr. rnein Halide Nusret,
Sheyla Muhterem, Nazan Behi, Muazzez Yusuf, Suat Dervi, Meliha
Avni, ukufe Nihal gibi. Bu kadn yazarlarn elit erkek aydnlarn eleri,
kzlar ve yaknlar olduklar anlalmaktadr. Bu kadn yazarlar, Batl
eitim almlardr. Dergi kadnlara dair ho, latif bir yayn organ olmakla
birlikte siyasete de ilgisiz deildir. rnein Kadnlar Halk Frkasnn
kurulduu bildirilmektedir. Bu bir siyasi frka deil ancak Anadolunun en
cra yerlerine kadar gidip kadnn terakkiyat iin hizmet edecek olan bir
rgtlenmedir. Kadnlar bu sayede Garbn ileri hayatna altrlacaklardr.
Dergide Kadn timaiyat balkl bir stun da yer almaktadr. Bu stunda
eski uygarlklarda kadn konusu ele alnmaktadr. Sosyoloji gnmzde
olduu gibi salt bir terim olarak bile olduka poplerdir.

Erken Cumhuriyet Dneminde Trk Sosyolojisi

Bu dnemde bir yandan Trk devrimleri kavramlatrlrken bir yandan

da ilk toplumsal yap ve deime almalar yaplmaya balanmtr. Bu
almalarda Trk devrimlerinin toplumsal hayata etkileri stanbul, Ankara
ve Bat Anadolu kentlerine yakn kylerde aratrlmaya balanmtr. Bu
dnemde stanbul sosyolojiye sahip kan Mehmet zzetin Durkheim
yorumlay, Gkalpin onu siyasiletiren yaklamndan ok farkl bir
ekilde, daha sivildir. Trk sosyolojisi, Trk modernlemesini lmeye
balarken ayn zamanda sosyolojinin kavramlar ile Trk Devrimleri
tartlr (bkz. Kamazolu, 2011b). lim anda siyasetin dili ilmidir.
Cumhuriyetin ilanndan sonra aydnlar Cumhuriyete ve devrimlere ilmi
bir zemin hazrlamann peine dmlerdir. Bu dnemde devrimlerle
ilgili kitap ve makalelerde dikkat eken, Trk devrimine ideolojik bir
zemin hazrlamaktr. Ortak tartma konular Baty ve bizi tanmlamak
sonra ise neden geri kaldmz aklamaktr. Daha sonra Trk devrimleri
ile neyi baardmz anlatlmaktadr. Bat medeniyetinin temeli Yunan,
Roma ve Hristiyanlktr. Yakn temeller ise Rnesans ve Reformdur.
Modern Bat sanayileme ve corafi keiflerdir. 1930larn Bats otoriter
ve disiplinerdir, Trk aydn bu Baty kendine referans almaktadr. Liberal
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 15

ve demokratik deerler gz ard edilmitir. 1930larn Kta Avrupas

aklc, disiplinli, bilimsel, laik, milliyeti, sanayilemi ve kentlemitir.
Ulus-devlet modeli hkimdir. Trk aydn bu ekilde toplumu, akl ile
disiplin altna alnm olarak tanr. Temel dstur, Batda ne varsa almak,
o ne yapyorsa yle yapmaktr. Var-yok cetveli hazrlanmal, onlarda
olan bizde olmayan Batdan alnarak bize eklenmelidir. Batllamak bir
matematiktir sadece. Trk devrimlerinin iki unsuru vardr: Bamszlk
ve Milliyetilik. Bu ikisi bizi batya gtrmektedir. Trk devrimi Batya
ramen Batllamak ve halka ramen halklktr. Devrim bir koputur.
Bu kopu Tanzimatn ikiciliinden bir koputur. Bir uygarlktan dierine
gemektir. Kopulan slam medeniyetidir. Devrim, slam ile kendine
yabanclaan Trk milletinin, kendinin bilincine vardr. Dou ve Bat
diyalektik ikizdir. Bat pozitif Dou negatiftir. Batllamak riyazilemek,
kentlemek ve sanayilemektir. Erken Cumhuriyet dnemi aydnlar iin
Batllamak, kendimizden baka olmak deil, kendi zmze dnmektir.
Zaten Batnn beii Anadoludur. Hristiyanlk Batya giderken
kendindeki gerici unsurlar slama brakm, slamdaki ilerici unsurlar
kendiyle beraber alp gitmitir. Batdan geri kaldk imdi ona yetime
zamandr. Ge modernleen toplumlarn tipik tavr, yzyllarn birikiminin
ksa srede alnaca zehabna kaplmalardr. Telala, hzla Bat trenine
yetimeye allmaktadr. Cumhuriyet aydn Batllamann stresi
altndadr. Trk aydn melezdir. Batdan rendii ile lkesini kurtarmaya
abalamaktadr. Cumhuriyet aydn anti-kolonyalisttir. Zilletten kurtulup
haysiyetini kurtarmaya almaktadr. Trk modernlemesi, aydn iin
yeniden tarihin znesi olmak iin kullanlan bir aratr. Cumhuriyet ve
devrimler Atatrk ile ahsiletirilip kutsallatrlmaktadr. Atatrk, Fransz
rasyonalizminden beslendii halde onun yapp-etmelerini aydnlar idealist
felsefelerle aklamaya almaktadrlar. Bu da Trk aydn ile Atatrk
arasndaki mesafenin bu dnemden beri aldn gstermektedir.

Toplumsal Yap ve Deime ya da Ne kadar Batllatk? Gelin lelim

Trkiyede Durkheimn pozitivist sosyolojisi ontolojik genel yaklam

olarak benimsenir. Ancak metodolojik farkllama, Durkheimn toplumsal
olguyu nerede okuyabiliriz sorusuna verdii cevaplarn, farkl tercih
edilmesi ile gerekleir. Toplumsal olgu metinler zerinden de okunabilir,
saylar zerinden de okunabilir. Toplumsal yap ve deime aratrmalar
toplumu saylar zerinden ve bugndeki verilerden okurlar (bkz.,
Kamazolu, 2012). Bu metodolojik farkllama, Le Playin Avrupada
16 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

maden iilerinin aile btelerini analiz eden aratrmasn referans alr.

Bu nedenle toplumsal yap aratrmaclar Science Sociale Ekol olarak
bilinir. Ontolojik ve epistemolojik yaklamlar itibariyle deil, teknik
farkllklar, Trkiyede ekollemeleri farkllatrmtr. Trk sosyolojisi
her daim yapsal-ilevselci, organik hlasa holistik ve pozitivist olmutur.
Akademide pek de tutunamayan, ancak akademi dnda olduka rabet
gren Marksist sosyoloji de holistiktir. Trkiyede Weberyen sosyolojiyi
bir iktisat olan Sabri lgenerin aklama modeli olarak kullanmas ve
Weberi bize tantan Doan zlemin bir felsefeci olmas dikkat ekicidir.
Weberin anlamac sosyoloji anlay bilim d gibi kabul edilmitir.
Hatta 2003te anlamac epistemolojiyi ve hermeneutii metodik yaklam
olarak doktora tezimde kullandmda itirazlar gelmiti. Toplumsal
yap geleneksel olunca holistik yaklamlar bize daha yakn gelmi
olmaldr. Liberal toplumlarda aksiyonel yaklamlar ve bilimsel alanda
daha demokratik yaklamlarn gelimesi mmkn olabilir. 90lardan
itibaren Trk sosyolojisinde hermeneutik metinlerin hzla evrilmesine
rastlanlmaktadr.

Toplumsal yap almalar erevesinde ilk kez 1919da Mehmet Ali

evki Beyin stanbul Bykekmecede Kurna Ky almas planlanr
ancak dnemin olumsuz koullar nedeniyle gerekletirilemez. Daha
sonra 40larda yeniden balar. Aratrmann analiz birimi kyn toplumsal
yapsdr. Trkiyede sosyologlarn kye ynelmelerinin en nemli nedeni
Trk modernlemesinin, modernlemeyi kyn kalknmas, sanayileme
ve kentleme olarak kabul etmesinden trdr. Trk modernlemesinin
gz, kye ve kadna odakldr. Kyn kentlemesi, ky-kent projesi,
Cumhuriyetin topyasdr. Krsal alanda ve kadndaki her hangi bir oluum
dikkatlerin younlamasna neden olmaktadr. Trk modernlemesine
paralel olarak da sosyologlar, sanayileme ve kentleme sorunlarna
odaklanr. Behice Borann veciz ifadesinde bu yaklam billurlar:
Ky davas ehirleme davasdr. Peyami Safada ayn hassasiyet dikkat
eker. Trk sosyologlar, muhafazakr ya da Marksist olsun, kapitalizmin
atmaclndan holanmadklar iin Saint-Simonun modern toplumu
endstriyel olarak tanmlamasn takip ederler. Bu itibarla Mmtaz Turhan
ya da Behice Boran okumak ayn metni okumak gibidir. Bizim iin Bat
demek, sanayi demektir Batllama ise sanayilemedir. Modernlemeyi
kalknmaya indirgemek, daha pragmatisttir ve ksa yoldan Batl olmay
mmkn klmaktadr.
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 17

Trkiyede toplumsal yap ve deime ky monografileri ile balar;

kylerin nasl analiz edileceini, biz Paul Deschampstan rendik.
Paul Deschamps, Comte sosyolojisi ile Le Play sosyolojisini sentezler:
Kuramdan hipotez kararak d dnyada snama yapmak. Yani ilevselci-
organik sosyoloji, felsefi doktrin olmaktan kar, hipotetik ve nicel
verilerle snanabilir hale gelir. Batl sosyoloji bize akarken sentezci
deil de ztlatrc ele al, bize daha yakn gelir. Her platformda uzlac
zmc deil de bireysel olarak atmay seviyoruz. Pozitivist sosyoloji
Fransada zaten sentezlenmitir. Ancak bizim onu yorumlamamz ekoller
aras nedensiz bir ztlamaya neden olmutur. Trk sosyolojisi iindeki
farkllamay bilimsel deil, belki de siyasi nedenler zerinden okumalyz.
nk Trk sosyolojisi zuhurunda siyasidir. Batl anlamda siyaset, pratik
sorunlara uzlac zm bulmaktr. Ancak bu kavram bize akarken, tam
tersi bir zihniyetin elinde kendine yabanclamtr.

Ky monografisi nasl yaplmaldr? Ky monografisi nicel bir uygulamadr.

Durkheim, toplum tipolojileri olutururken monografilerden yola
klmasn, Sosyolojik Yntemin Kurallarnda belirtir. Ancak uygulama
hakknda bilgi vermez. Deschampsa gre, veriler snflandrlmal, bir
olayn dieri zerindeki etkisi llmelidir. Bir topluluk yaratc unsurlar,
deitirici unsurlar, uzak nedenler, kltrel seviye ve itimai teekkl
itibaryla analiz edilmelidir. Paul Deschamps, nicel veri ile tarihsel veriyi
birbirine balar, ancak biz ztlanca stanbul ve Ankara ekolleri, ilki
tarihsel veri dieri nicel veri ile kendini tekine kar korumaya alarak
kamplar. Bununla birlikte Deschamps, edebi veriyi de toplumsal analiz
iin kanlmaz grr. Kantn syledii gibi, kuramsz veri anlamsz,
verisiz kuram ise botur.

Mehmet Ali evkinin Kurna Ky almas 1936 ylnda Siyasi

limler Mecmuasnda yaymlanr. Kurna Ky aratrmas retimde i
blmnn toplumsal cinsiyet rollerine olan etkisini tartr. Trkiyede
gen sosyologlar kendi tarihlerini bilmedikleri iin toplumsal cinsiyet gibi
bir kavram gender olunca anlalr hale gelmektedir. Daha sonra Niyazi
Berkes Baz Ankara Kyleri zerine Bir Aratrma (1942) adl almasn
yaymlar. Berkes, Ziya Gkalpin kurduu ve Durkheim kaynakl
stanbul ekoln sistemli veri kullanmad ve ideal bir Trk toplumu
tasarmna sahip olduu iin eletirmektedir. levselci bir yaklama
sahiptir. Ona gre, bir kurumun aklamas o kurumun toplumsal yapya
18 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

yapt, katkdr (ilev). Burada Durkheim tekrar edilmektedir. Berkes bu

dnemde kye olan ilginin nedenini, Trk devriminin Trk toplumuna
yapt etkiyi grmek istei biiminde aklar. Ky monografileri
yapdan ziyade deiime odakldr; nk amalanan toplumsal deiim
zerindeki nedenleri bilmek ve etkili olmaktr. Toplumsal yap ve deime
almalar, modern deiimleri lmeyi ve etkili olmay amalar. Dier
aratrmalarda olduu gibi kyn topografyas ve retim biimine arlk
verilir. Berkes ok fazla nicel veri kullanmaz. Ancak bebek lmlerine
kar kylnn duyarszln beslenme kaynaklar ve nfus arasndaki
oran ile aklar. Nfus art beslenme kaynaklar ile dengelenmektedir.
Berkes, modernleme ve zamann lmnn ksalmas ile ilgili balant
kurar. Ky topluluklar akraba gruplardr. Aile ii i blm ve retim
biimi arasnda ba kurulur. Kyllerin giyim biimleri ve batl takvim
kullanm modernleme alametleri olarak ele alnr. Paragraf ba yapld.

Hilmi Ziya lken ise rencisi N. Gknil ile 1943te Garbi Anadolu Ky
Monografisini gerekletirir. lken daha ziyade nitel verileri kullanr.
Mesleki farkllama ve tabakalamaya eilir. Yaplan alma Borann
ABDde gerekletirdii doktora tezinin konusuna benzer ekildedir.
Edremit blgesinde ticaret zihniyetinin gelimediinden bahsedilir. Ky
modernlemesinde askere gitmi kyllerin etkisi tartlr. Askerlikte
modern davran kalplarn renen erkekler ky modernletirmektedirler.
Ulam yollarnn geliimi ile modernleme arasnda ba kurulur. Paragraf
ba yapld.

Dier bir nemli alma Behice Borann 1945te yaymlad Toplumsal

Yap Aratrmalar: ki Ky eidinin Mukayeseli Tetkikidir. Bu
almada Boran, Manisaya olan uzaklk ile kyn toplumsal yaps
arasnda bir iliki olup olmadn aratrr. Eser, pozitivist metodolojinin
kuramsal tartmalarna dair nemli bir girie sahiptir. Boran, bu alandaki
en yeterli almay sunar. Kuramsal ve metodik yaklamn ok iyi ifa
eder. Ova ve da ky trlerinin yapsn analiz eder. Toplum ona gre,
organik bir btndr. Ancak insan-doa ilikilerini ieren retim biimi
ve ilikileri temel kurumlardr. Boran ilevselci ve Marksist sosyolojiyi
harmanlar. retim biimini belirleyen toplumun iinde bulunduu corafi
koullardr. Sosyal olaylar kontroll gzlem ile incelenmelidir. Mlkiyet
kadn erkee gre daha itibarl klmamaktadr. Toprak kadna ait olsa
bile erkek ilettii iin kadnn mlk zerinde iradesi yoktur. Boran
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 19

nicel verilerin dnda ok nemli toplumsal deiim olgular tespit eder.

rnein aalk yklm, ancak bir zirai burjuva kmamtr. Modernleme
yeni snflar dourmutur. Kyn modernlemesinde ulam ve iletiim
aralar etkilidir. Toplumsal deimeyi elitler ve erkekler balatmaktadr.
Mslman kasabalar ortaya kmtr.

Trkiyede dier yap ve deime almalar brahim Yasann 25 yl

ara ile gerekletirdii Hasanolan Kynn timai-ktisadi Yaps
(1955) ve 25 Yl Sonra Hasanolan Ky (1969) adl almalardr.
Yasa, ky aratrmalarnda Mahmut Makaln Bizim Ky adl anlatsnn
etkisinden bahseder. lk aratrma askerlik grevi iin bulunduu srada
1944-45 arasnda gerekletirilir. Aratrmasnn amac, Trk devrimi
sonras batllama abalarnn toplumsal yapdaki etkisini belirlemektir.
Buna ramen esas deiimi balatan 1915 ylnda kye demiryolunun
yaplmasdr. Ulam ve iletiim aralar her modernlemede olduu
gibi Trk modernlemesinde de temel etkendir. Siyasetten ziyade
toplumsal yapy deitiren bu unsurlardr. Ulam zellikle iktisadi
yapy deitirdike toplum deiir. Ky enstits deil, demiryolu ky
etkilemitir. Ky aratrmalarnn Ankara, stanbul ve zmir gibi byk kent
evresinde yaplmas manidardr. Trk sosyologlar dou ve gneydouyu
ok sonralar kefedecek, ancak bu keifleri pek de hayrl olmayacaktr.
smail Beiki ve Dou Ergil hatrlanabilir. Anadolunun bu yakasnda
yabanc aratrmaclar daha rahat almaktadr. Bizim memleket bize
yasaktr. Akademi dndan ziyade akademi ii yaftalamalar insann daha
arna gitmektedir.

Yasa, Trk devrimleri iinde kadna en ok yararl olann medeni

nikh ve eit veraset hakk olduunu tespit eder. Trk modernlemesi
kadna nem veriyor ve kadnlarmz kendini hukuken erkek ile eit
statye getiren devrimlere sahip kyor ve sonuta gnmzdeki kadn
cinayetlerinin nemli bir nedeni karmza kyor: Toplumsal cinsiyetler
aras eitsiz modernleme hz. 25 yl sonra kyde eitim artm, ehre
g artmtr. Kyde memur ve ii says iftiye gre artmtr. Yasann
1969da yaymlad Sindel Kynn Toplumsal ve Ekonomik Yaps
da olduka deerli verilere sahiptir. Egede Yrk gebelerinin yerleik
hayata geirilmesi ile ky ortaya kmtr. Tanzimat sonras balayan
gebe airetlerin yerleik hayata geirilmesi Trk modernlemesinin
en sancl srelerinden biridir. Anadolunun her yerinde bu sre
20 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

yaanmtr. Yasa, demokrasiye gei ile gericiliin arttn tespit eder.

Trk modernlemesinin zaman zaman yrnge deitirmesi de sancldr.
Kyl Trk devrimlerinin zorlamaclna bu sralarda tepki vermektedir.
Ancak Yasann, tm alan almalarnn bakiyesini yazd ve 1970de
yaymlad Trkiyenin Toplumsal Yaps ve Temel Sorunlar adl eseri,
Trk sosyolojisinde pozitivist alan, ancak alandan hi kopmayan bir
sosyoloun toplumsal gereklii anlamac bir tarzda yorumlamasnn
muhteem zetidir. Eserde Yasa dnemin sol jargonu ve bamllk okulu
terimleri ile kendini hissettirse dahi nemli olan Weberyen bir biimde
yap ile kiilik arasnda ba kurmasdr. Yasaya gre Trk toplumunun
yapsal zellikleri; otoriteye ve birincil gruplara ballk, topraa ballk,
sihirsel ve dinsel inanlara ballktr. Kltrel deerler; kana ve topraa
ballk, itaatkrlk ve kaderciliktir. Bu yapsal zelliklerin rettii kiilik
zellikleri ise; ie dnklk, kukuculuk, gvensizlik ve bencilliktir.

Mbeccel Krayn 1964 ylnda yaymlad Ereli: Ar Sanayiden nce

Bir Sahil Kasabas adl almas, sanayilemenin yaratt toplumsal
deiime odakldr. Ancak bu almay farkl klan, Trk sosyolojisinin
nemli bir eilimini dile getirmesidir. O da Bat sosyolojisine ait bir
kavram yeniden tanmlamaktr. Kray, Parsonsn Safety Valve Mecanisma
dl kavramn alp bize uyarlamtr. Parsons bu kavram ile sra d deer
ve davran kalplarna sahip, toplumun genel deerlerinin dnda kalan
gruplarn toplumsal dzen ve dengeyi bozmadan toplumun snrnda,
gzden uzak yaamalarn ifade eder. Ancak Kray bu terimi alr tampon
kurum olarak tercme eder ve geleneksel toplumsal yapdan modern
toplumsal yapya geerken, gei aamasnda toplumsal ihtiyalar
giderecek, toplumsal dengeyi koruyacak gei kurumlar olarak yeniden
tarif eder. rnein hemeri dernekleri, anneler ve tefeciler tampon
kurumlardr. Paragraf ba yapld.

Ky aratrmalar balamnda, aratrmalardan bilimsel tartmalarn

ekilip sadece nicel verilerin serimlendii bir aamaya geii, zer
Ozankayann 1971 ylnda yaymlanan Kyde Toplumsal Yap ve Siyasal
Kltr: ki Grup Kyde Yaplan Karlatrmal Bir Aratrma adl almas
simgeler. Artvin ve Ankara kylerinin karlatrld bu aratrmada,
kyllerin siyasal bilgi ve kltr ele alnr. Ancak 80lere doru Trk
sosyolojisi eski heyecann kaybetmitir. Artk her ey nicellemi ve
sadece akademik kariyer iin kuru aratrmalar ve kuramsz almalar
yava yava gndeme gelmeye balamaktadr.
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 21

Trk modernlemesine yaplan orijinal katklardan biri, stanbul ktisat

Fakltesinin deerli hocas dris Kkmerden gelir. Dzenin
Yabanclamas (1969), adl eserinde, slami-muhafazakr evrenin
ykselii ile beraber Trkiyeyi modernletirecek yeni bir snftan hatta
sivil toplumdan ilk kez o bahseder. Trk modernlemesinin kodlarn Erol
Gngr sunar; slamn Bugnk Meseleleri (1981) adl eserinde, hukuk
ile modernleme yolunu kefeden, ykselen evrenin-esnafn ocuklarn
Hukuk Fakltesinde okutarak yeni bir elit snfn douunu mjdeler. Biz
bu yeni elit snf ile 2000lerde tantk. erif Mardin Trk modernlemesini
merkez-evre biiminde ikici bir sre olarak aklar. Bu sre daha nce
Tanzimatn ikicilii ile Hilmi Ziya lken de dillendirilmitir. Hzla
Batllaan bir elit snf ile buna tepki olarak slama sarlan evrenin
atmas 2000lerde evrenin merkeze oturmas ile zlr.

Dergiler erevesinde 1930lardan 1970lere Trk Sosyolojisi

Trk sosyolojisi gerek akademi iinde gerekse akademi d entelektellerin

kendilerini daha rahat ifade ettikleri dergiler zerinden de yaplanr.
Akademinin brokratik baskcl nedeniyle dergiler de akademi dna
itilmi Trk dnrleri iin kendini ifade edebilecekleri bir kamusal alan
olur. Bu dergilerden bir ksmn akademisyenler karmaktadr. rnein
Trk sosyolojisine stanbul Edebiyat deil, stanbul ktisat Fakltesi
kanadndan byk hizmet vermi Ziyaeddin Fahri Fndkolunun 1934-
1973 yllar arasnda 278 say olarak kard Mecmuas daha sonra
ve Dnce Mecmuas adn alan dergisi nemlidir. Trk sosyolojisinin
pozitivist anlaynn derin muhafazakr kkleri bu dergi ile kkne iaret
eder. Dergi balarda saf bir sosyoloji dergisi iken, iktisat fakltesindeki
Alman hocalarn, rnein Kesslerin etkisi ile bir sosyal siyaset dergisi
olur. kavram her ne kadar Kutadgu Biligden referansla kelime
olarak tanmlansa dahi, kavram olarak Fransz muhafazakr Aksiyon
hareketinden etkilendii anlalmaktadr. , toplumsal dnm salayc
eylemdir. Trk sosyolojisinin toplumsal pratik sorunlara zm retmek
iin biimlendiinin bir iareti olarak ele alnabilir. , artk durum tespiti
deil, pratik sorunlara pratik cevap getirmek isteyen bir ynelime sahiptir
(polity oriented). Dergide Fndkolunun yan sra mer Ltf Barkan,
Cavit Orhan Ttengil, Amiran Kurtkan, Mustafa ekip Tun gibi 1940-
1950lere damgasn vurmu sosyal bilimcilerin yazlar yer almaktadr.
22 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinin yaym organ olan Siyasi

limler Mecmuas da Trk sosyolojisine dair almalarn yaymland
bir dergidir. 1933 ylnda kmaya balayan dergide 1930-1960 aras Trk
sosyolojisine dair velut yazlara rastlanmaktadr. Dergide sosyolojinin
kuramsal ve epistemolojik tartmalar dikkat ekmektedir. Bu eviri
yazlarda Sorokin ve Rus sosyolojisi ele alnmtr. Ankara Siyasaln
sol eilimi dikkat eker. Marksist sosyoloji tartlr. stanbul meneili
dergilerde bunlara pek rastlanlmaz. stanbul Sosyoloji daha milliyeti
ve muhafazakr bir ynelimi dile getirir. Bilim olarak sosyoloji ve
sosyolojinin alt disiplinleri kuramsal olarak ele alnr. Dergide Behice
Boran, Niyazi Berkes, Fndkolu, Mehmet Ali evki ve brahim Yasa
gibi isimlere rastlanr. Bununla birlikte Behice Borann Yurt ve Dnya ile
Hilmi Ziya lkenin nsan dergileri de anlmaldr. Son yllarda yeniden
kmaya balayan Sosyoloji Konferanslar dergisi ile Hilmi Z. lken ve
Ziya Gkalpn timaiyat dergisinin devam niteliindeki, eviri arlkl
Sosyoloji Dergisi de hatrlanmaldr (bkz. Kayal, 2000).

Milliyetilik, Muhafazakrlk ve Trk Sosyolojisi

Erken Cumhuriyet sonras zellikle Atatrkn lmnden sonra Ziya

Gkalp ve onun muhafazakr-milliyeti sosyoloji anlay yeniden
hatrlanm ve dergilerde dile gelmeye balamtr. Bu bir ksm akademi
d isim ve dergileri Trk sosyolojisi iin nemli klan sadece Ziya Gkalp
sosyolojisi deil, ayn zamanda Trk sosyolojisinin temel ilgisi olan Trk
modernlemesine muhafazakr bir alternatif nermelerinden kaynakldr.
Peyami Safann Trk Dncesi dergisi buna erken bir rnektir. Erken
Cumhuriyet dneminde Trk nklabna Baklar adl kitabn yazar olan
Peyami Safa 1953-1960 arasnda muhafazakr bir modernleme nerisinde
bulunduu dergisini yaymlar. Paragraf ba yapld.

Dnemin bir dier dergisi Kltr Haftasdr. Trk Dncesi dergisi,

Trk modernleme srecinin demokrasi ile muhafazakrlamasn temsil
eden ilk rnektir. Fndkolu, kendi dergisinde Ziya Gkalpi milli
sosyoloji balamnda bize yeniden hatrlatmtr. Ancak Ziya Gkalpin
sentezci modernlemesi bu dergide yeniden gndeme gelir. Peyami Safa
Trk, Mslman ve Avrupal olarak dnlebilir, der. Safaya gre Trk
milletinin ihtiyalar ile paralel olmayan Trk Yurdu, Sebilrread ve
Kadro gibi dergiler srekli olmamtr. Safaya gre, maddi ve manevi
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 23

kltr unsurlar arasndaki uyumsuzluk dikkate deer bir modernleme

sorunudur ve dergi bu sorunla ilgilenecektir. Kltr unsurlar arasndaki
uyumsuzluu amak ve ikicilii sentezleyerek buhrana son vermek,
derginin vazifesidir. Trk muhafazakrlar, Saint-Simondan neet eden ve
pozitivist sosyologlarn hzl toplumsal dnmlerin sonularn nitelemek
iin kullandklar buhran, bunalm gibi kavramlar kullanmaktadrlar.
Bunlardan ilki Sait Halim Paann 1919da yaymlad Buhranlarmz
adl eseridir. Dergide Fransz devrimini kendine rehber edinen Trk
devrimine kar eletirel bir bak sz konusudur. Dergide Ahmet Mithat
Efendinin 1909 ylnda yaymlad ve Avrupa medeniyetini ikiye ayran
teknik- ve manevi medeniyet aras buhranlar kaleme ald yazs yeniden
hatrlatlr. Bat hem beendiimiz teknik-sanayi, hem de yozlam
bir maneviyattr. Muhafazakr modernleme, sanayiyi alalm kltr
almayalm der. Paragraf ba yapld.

Gene ayn baptan olmak zere Trk Edebiyat Dergisi de 1970lerden

itibaren milliyeti-muhafazakr bir modernleme anlayn savunur. lk
olarak Ahmet Kabaklnn kard dergide ayn gre sahip zellikle
Trk dili ve edebiyat ve tarih bata olmak zere muhafazakr sosyal
bilimci hocalarn yazlarna ska rastlanr. brahim Kafesolu, Mehmet
kaplan, Erol Gngr, Cemil Meri isimleri en fazla grlen yazarlardr.
Dergide Trk devrimleri kyasya eletirilir ve Trk-slam sentezi bir
ideoloji olarak formle edilir.

Jakobenci Fransz tarz bir modernlemeye kar en ciddi bilimsel eletiri

Mmtaz Turhann 1951 ylnda yaymlad Kltr Deimeleri adl
eserinden gelir. Mmtaz Turhann doktora almas olan eserde bir
toplumun zorla ve bask ile deil, ihtiyalarn dier kltrden kendiliinden
alarak yapt modernlemenin daha verimli olduu ispat edilir. Fransz
pozitivist sosyolojinin Fransz devrimine ynelttii eletiriler ilmi surette
Mmtaz Turhann Trk devrimine ynelttii eletiriler ile akr. Bununla
birlikte Garpllamann Neresindeyiz? (1958) adl eserde de, Cumhuriyetin
ilanndan beri yaplan modernleme almalarnn tutmad belirtilerek
yeni bir kalknmas-muhafazakr bir modernleme nerilir. Teknokratik
bir yaklamla kalknmann siyasi deil, teknik ve uzmanlk ii olduunu
siyasetilerin bu sreten el ekmesi gerei bildirilir. Saint-Simon onda
dile gelir. Turhan da ky kalknmas iin bir proje nerir.
24 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

Muhafazakr modernleme en ok kltr milliyetisi sosyal bilimcilerde

dile gelir. Modernleme kargosundan her eyi almayalm diyen bu sosyal
bilimciler, toplumsal deiimin bir btn olarak ister istemez toplumu
biimlendirdiinin farknda olarak bu biimlenie kar durmaya alrlar.
Bu dnrler iinde en fazla kuramsal yaklam ile kendi gereklii ve
ideolojisi arasna mesafe koymay becerebilen Erol Gngrdr. Gngr
modern bilin ile geleneksel bilin arasnda bir uzlam aramaktadr.
Erol Gngr, Kltr Deimeleri ve Milliyetilik adl eserinde kltr
milliyetiliine ilmi bir zemin aramas itibariyle Ziya Gkalpi
hatrlatmaktadr. Bu milliyetilik Osmanlnn modernlemesi ile birlikte
balayan millet ve devlet yabancln amaya alr. Ulusu devleti
ile bartrmaya ayn anlam dnyasn paylamaya davet eder. brahim
Kafesolu da Trk Milliyetiliinin Meseleleri (1966) adl eserinde benzer
sorunlar ele almaktadr (bkz., Akpolat, 2014c).

80lerden 2000lere Doru Trk Sosyolojisi

1980 darbesi ve 1983 serbest piyasa ekonomisine gei Trkiyeyi kresel

ekonomik dinamiklerin iine hzla iterken, ayn zamanda kreselleme
ile balantl olarak, Trk sosyolojisi, Batda yeni gelien postmodern
ve postyapsalc, idealizmi temel alan bir sosyolojiye dair eviriler
ile kavramsal alet antasn doldurmaya balar. zel yaynevlerinin
yaymlad yeni kuramsal eserler 1960larn Marks evirileri kadar
heyecan yaratr. Sol sosyal bilimcilerin 1970lerden itibaren saygn
dergisi olan Toplum ve Bilim dergisi bile bu yaynlarn glgesinde kalr.
Postmodern ve postyapsalc yaynlar en fazla eviren bir yaynevinin
kard Defter dergisi zelinde bu ynelim ele alnabilir. Dergide
Boazii niversitesi evresinden sosyal bilimcilerin makalelerine ska
rastlanmaktadr. Semih Skmen, Nurdan Grbilek, skender Savar,
Meltem Ahska, Blent Somay, Zeynep Direk, Saffet Murat Tura dergiye
rengini veren nemli yazarlardr. Sosyolojinin ynelimi artk genel olarak
kapitalizmin tetikledii modern toplumun kltrel sorunlarna ilikindir.
Modernlik eletirilmekte, aklcln karsnda zgrlk vurgulanmaktadr.
Trk sosyolojisinin pozitivist, holistik ve Marksist eilimlerine olduka
yabanc liberal, aksiyonel ve yorumsamac eilimler gndemi kaplamtr.
Trkiyede kapitalizmin yaratt kltrel deiimler, daha yaygn olarak
dergi erevesinde, bu kltrel analizlerin ilklerini yapm olan eletirel
kuramclar balamnda, analiz edilmektedir. Bununla birlikte Foucault
es geilmez. Hal byle olunca rnein arabesk kltr kapitalizmin bir
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 25

getirisi olarak ele alnmaktadr. Osmanl bir tketim imparatorluu olarak

tanmlanmaktadr. Cumhuriyet aydn birden hamlet gibi psikoanalize tabi
tutulmaktadr. Kemalizm eletirilmektedir. Bu sefer milliyeti olmayan
modernlik eletirisi balamnda eletirilmektedir. Trk modernlemesi
melezleir. Evrensellie kar yerellik n plana karlr ancak bu yerellik
bize ait olmayan bir kavramdr. Dergi, kendinden nceki ynelimler gibi
Batl sosyolojik kavramlar ile Trk gereine k tutmak iin emek sarf
etmektedir. Kimlik tartmalar gndemde tutulur. Bat yeniden farkl bir
ekilde modernlemektedir Trk sosyolojisi de buna ayak uydurmak adna
abalamaktadr. Bu adan Trk sosyolojisinin genel eilimi deimemitir.
Ama deimeyen bir ey daha vardr: Trk sosyolojisi Trk sivil toplumuna
gene, ancak bu sefer, hepten yabanclamtr.

Bylesi bir akmn yan sra Baykan Sezer Sosyolojinin Ana Balklar
(1985) adl eserinde Batda sosyolojinin misyonundan yola karak,
toplumun sorunlarna zm reten bir bilim olan sosyolojinin, Trkiyede
de ayn misyon ile belirleneceine dair bir k yakmtr. Sezer bilim
sosyolojisi balamnda, sosyolojinin sosyolojisinden yola karak Trk
sosyolojisinin biimlenmesi gereini bize hatrlatmtr.

Kreselleen kapitalizm, Trkiyeye muhafazakr evrenin kodlar ile

girdi. Sivil topluma yayld ve bu noktadan itibaren Trkiyede denetimli
modernleme alm oldu. Kapitalizm ile zenginleen yeni snf kendi
sosyolojisini de yaratt. Batl sosyolojilere en fazla duyarl olan Nilfer
Gle, Binnaz Toprak gibi Boaziili hocalar muhafazakr-modernlemenin
biimleri, kimlik ve grnmleri zerine almalar yrtt. Bat-d
modernlii tartmaya baladk. Modernleme deil kreselleme artk
Trk sosyolojisinin temel tartma konusu olmaya balad. Modernlik
ve ulus-devletin sorgulanmas ile ulus ncesi kimlikler kamusal alanda
grnr olmaya balad. Ulus-devletin bilimi sosyoloji, bu sefer ulusun
tesindekini ve ulusun bileenlerini tartr ve aratrrken, makrodan
mikroya uzanr; sosyal antropolojiye kayar ve gndelik hayata eilmeye
balar. Kimlikler aratrlr, demokratikleirken sosyoloji, modernlemeden
demokratikleen sivil toplumun, feodal kimliklerini yeniden retmeye
katk sunar. Defter dergisi yazarlarnn dedii gibi, yeni sosyolojiler iki
ucu keskin bir kltr.
26 Trk Sosyolojisi zerine Ksa Bir Bak / Yldz AKPOLAT

Sonu

Sosyoloji Batda gelien modern toplumlarn sorunlarna zm retir.

Trkiyede modernleme sorunlar ncelikle kimlik sorunlardr ve Trk
sosyolojisi bu balamda ilev grr. Daha sonra ne kadar modernletiimizi
lmek isteriz ve Trk sosyolojisi bu balamda eserler verir. Sonra
yeni bir modernleme modeli karmza kar, ona uyum salamak iin
muhafazakr-milliyeti bir modernleme anlayn gelitirmeye alrz.
Sonralar modernlik eletirilir ve post dncelere merak salarz. Trk
toplumu devletidir, siyaset bizim temel ilgi alanmzdr. Toplum ve devlet
ayrm olmad iin Trk sosyolojisi de siyaseti pek sever. Biz ne isek
sosyolojimiz de odur.

Ancak bu kadar siyasete gmlmek, sivil toplumun aclarn

dillendirememek, yaftalanmak, i sansr, bilimsel cemaatlerin kycl,
akademik atamalarn nicellemesi, niteliin azalmas, heyecanla bir ak
olarak bilim yapmak deil, para iin memuriyet yapmak, saatlerce derslerde
mr tketmek, renci kalitesinin gn getike azalmas, nbr- slm-mrb
gibi ksaltlm bir ifre ile iletiim kuran rencilere Trke okutamamak,
en nemlisi de kiisel biat ya da burun srttrmek, evrensellik ve yerellik
arasna skmlk Trk sosyolojisinin temel sorunlar olarak karmzda
durmaktadr. Trk sosyolojisinin kuramsal tartmalardan nce etik
sorunlarn tartmas gerekmektedir.
 Sosyoloji Konferanslar, No: 53 (2016-1) / 3-27 27

KAYNAKA
Akpolat, Yldz (1994), Ulum-u ktisadiye ve timaiye Mecmuasnda Ahmed uaybn
Sosyoloji Anlay, Yayn Yeri?, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Erzurum, Atatrk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

Akpolat, Yldz (2003), Neden Batdan Kayoruz Neden Batya Kouyoruz, stanbul,
Q-Matris Yayn.

Akpolat, Yldz (2004), Sosyoloji Aratrmalar: Osmanlda Kadn Dergileri ve

Sosyoloji Dergileri, Erzurum, Fenomen Yayn.

Akpolat, Yldz (2008), Trkiyede Milliyetiliin Sosyolojisi, Erzurum, Fenomen

Yayn.

Akpolat, Yldz (2014a), Trk Sosyolojisinde Kuramsal Tartmalar ve Dergicilik,

stanbul, Dou Kitabevi.

Akpolat, Yldz (2014b), Trk Sosyolojisinde Devrimcilik, Buhran ve Muhafazakrlk,

stanbul, Dou Kitabevi.

Akpolat, Yldz (2014c), Bir Demodernize Bilin Olarak Muhafazakr Modernleme

ya da Tam Batllamaya/Modernlemeye Direni Olarak Kltr Milliyetilii ya da
Modernleme Bilinlerinin Arz- Endam, i. Trk Milliyetilii: Yeni Tartmalar,
Yeni Yaklamlar, ed. kbal Vurucu, Denizli, Denizli Trk Ocaklar Yayn, ss. 96-140.

timaiyat Mecmuas: Say 1-6, 1917, (1997), Sosyoloji Aratrma Merkezi ve Genel
Sosyoloji ve Metodoloji Anabilim Dal, Yayna Hazrlayan: M. Kaynar, stanbul, Edebiyat
Fakltesi Yayn.

Kamazolu, H. Bayram (2011a), Trk Sosyoloji Tarihi II, stanbul, Kitabevi Yayn.

Kamazolu, H. Bayram (2011b), Trk Sosyoloji Tarihi III, stanbul, Kitabevi Yayn.

Kamazolu, H. Bayram (2012), Trk Sosyolojisinde Temalar 2: Kuram, Uygulama,

Sosyalizm, stanbul, Dou Kitabevi.

Kayal, Kayal (2000), Trk Dnce Dnyasnn Bunalm, stanbul, letiim Yayn.

Sezer, Baykan (1988), Trk Sosyolojisinin Ana Sorunlar, stanbul, Smer Yayn.