Professional Documents
Culture Documents
Lozan TR PDF
Lozan TR PDF
(Traile de Paix)
Lozan, 24 Temmuz 1923
(Metin)
Bir yandan,
Ve te yandan,
Trkiye 1914 ylndan beri Dounun dirliini bozan sava durumuna, birlikte, kesinlikle
son vermek isteiyle,
Ve kendi uluslarnn ortak genlik ve mutluluu iin gerekli olan dostluk ve ticaret
ilikilerini aralarnda yeniden kurmak amac ile,
Byk Britanya ve rlanda Krall Birlii, Denizar Britanya lkeleri yce Kral ve
Hindistan mparatoru :
Fransz Cumhuriyeti :
-1-
karlk, Trkiye Hkmetinin, Lozan Andlamas yrrle girer girmez, Berlin'e Bykeli
olarak yollad Kemalettin Sami Paa 21 Haziran 1925 gn gven mektubunu sunmutur.
Avusturya ile : Mondros Silah Braklmadan sonra Osmanl Devleti Avusturya ile de
ilikilerini kesmek zorunda kalmt. Bu arada Avusturya, Macaristan'dan ayrlp bir
Cumhuriyet olmutu. Osmanl Devletinin Viyanadaki son Bykelisi Hseyin Hilmi Paa
ile Avusturya - Macaristan'n stanbul'daki Bykelisi John Von Pallavicini yurtlarna
dnmt. Lozan Andlamasndan sonra, Ankara'da ilk Avusturya Elisi Auguste Kral
25 Kasm 1924 gn ve Trkiye'nin ilk Viyana Elisi Hamdi Bey (Arpa) 1925 yl
Hazirannda gven mektuplarn sunmulardr.
Macaristan ile : I. Dnya Savandan sonra Avusturya'dan ayrlarak yeni bir Cumhuriyet
olan Macaristan'n Trkiye'ye yollad ilk Eli Dr. Tahy de Tavar 11 Mays 1924 gn ve
Trkiye'nin ilk Budapete Elisi Hlsrev Bey (Gerede) ise 9 Mays 1924 gn gven
mektuplarn sunmulardr.
Bulgaristan ile : I. Dnya Sava sonunda Sofya'daki Osmanl Elisi Safa Bey ile
stanbul'daki Bulgar Elisi Nedelko Koloucheff lkelerine dnmlerdi. Trkiye 1923
ubatndan balayarak Sofya'da ve Bulgaristan 1924 ylndan balayarak stanbul'da yar
resmi temsilciler bulundurduktan sonra, ilk Trk Elisi Servet Cemal Bey (Balsoy) 1924
Austosunda Sofya'da ve ilk Bulgar Elisi Todor Pavlov 5 Mays 1927 gn Ankara'da
gven mektuplarn sunmulardr.
-2-
Srplar - Hrvatlar - Slovenler Yce Kral :
Bern olaanst Temsilcisi ve Ortaelisi Msy Doktor Vliloutine Yovanovitch;
BLM : I
SYASAL HKMLER
KESM : I
-3-
Oradan Adalar Denizine dek;
Meri yata :
Madde 5 kinci Maddenin ikinci fkrasnda yazl snr topraklar zerinde izmekle
bir Snr izim Komisyonu grevlendirilecektir. Bu Komisyon, her Devlet iin birer yetkili
temsilci olmak zere, Yunanistan ve Trkiye yetkili temsilcileri ile, bu hkmetlerce bir
nc Devletin uyruklar iinden, seilecek bir Bakandan oluacaktr.
Sz konusu Komisyon ynetimsel snrlar ve yerel ekonomik karlar, olanak
bulunduu lde, gznnde tutarak, ibu Andlamadaki tanmlar en, yakndan izlemee
her durumda aba gsterecektir.
Komisyonun kararlar oy ounluu ile alnacak ve bu kararlar ilgili taraflar iin
uyulmas zorunlu olacaktr.
Komisyonun harcamalar ilgili Taraflarca eit biimde karlanacaktr.
Madde 6 Bir rmak ya da akarsuyun, kylaryla deil de, yata ile belirlenen snra
gelince, ibu Andlamann tanmlarnda kullanlan (Cours) yatak veya (Chenal) kanal
terimleri, bir yandan, ulama uygun, olmayan rmaklarda su yatann ya da balca kolunun,
te yandan gidi gelie uygun, olan rmaklarda balca ulam kanalnn orta izgisi anlamna
gelir.
Bununla birlikte, yatak ya da kanaln olas deimelerinde, snr izgisinin, yukarda
belirtilen biimdeki izgiyi mi izleyeceine, yoksa anlan, yatak ya da kanaln ibu
Andlamann, yrrle konulduu andaki durumuna gre kesinlikle mi belirleneceine
karar vermee Snr izim Komisyonu yetkili olacaktr.
bu Andlamada tersine bir hkm olmadka, deniz snrlar kydan milden aa
uzaklktaki ada ve adacklar kapsar.
Madde 7 lgili Devletler Snr izim Komisyonuna grevi iin gerekli her trl
belgeleri, zellikle bugnk ve eski snrn izilmesine ilikin tutanaklarn onayl rneklerini,
-4-
eldeki byk lekli tm haritalar, uzaklklara ilikin bilgileri, dzenlenip yaynlanmam
uzaklk haritalarn ve snr boyundaki rmaklarn yatak deitirmesi konusundaki bilgileri
vermeyi ykmlenirler. Trk makamlarnn elinde bulunan haritalar, uzakla ilikin bilgiler
ve hatta yaynlanmam haritalar, ibu Andlama yrrle konulur konulmaz, en ksa sre
iinde Komisyon Bakanna stanbul'da verilecektir.
Madde 12 mroz ve Bozca Adalar ile Tavan Adalar dnda, Dou Akdeniz Adalar
ve zellikle Limni, Semendirek, Midilli, Sakz, Sisam ve Nikarya Adalar zerinde Yunan
egemenliine ilikin 17/30 Mays 1913 gnl Londra Andlamasnn beinci ve 1/14 Kasm
1913 gnk Atina Andlamasnn on beinci Maddeleri hkmleri uyarnca 13 ubat 1914
gnk Londra Konferansnda alnp 13 ubat 1914 gn Yunan Hkmetine bildirilen karar,
ibu Andlamann talya'nn egemenlii altna konulan ve on beinci Maddede yazl olan
Adalara ilikin hkmleri sakl kalmak koulu ile dorulanmtr. Asya kysndan milden
az uzaklkta bulunan Adalar, ibu Andlamada tersine hkm olmadka, Trkiye egemenlii
altnda kalacaktr.
Madde 13 Barn korunmasn salamak amac ile, Yunan Hkmeti, Midilli, Sakz,
Sisam ve Nikarya Adalarnda aadaki nlemlere sayg gstermei ykmlenirler :
Birincisi : Bu Adalarda hibir deniz ss ve hibir istihkm kurulmayacaktr.
kincisi : Yunan, sava uaklar ve teki hava aralarnn Ana-dolu kysndaki topraklar
zerinde umas yasaklanacaktr.
Buna karlk, Trkiye Hkmeti de sava uaklarnn ve teki hava aralarnn
szgeen Adalar zerinde umasn yasaklayacaktr.
ncs : Sz konusu Adalarda Yunan, Silhl Kuvvetleri, silh altna alnp yerinde
eitilebilecek olan normal askersel birlikle ve, tm Yunanistan topraklarndaki jandarma ve
-5-
polis says ile orantl olacak, bir jandarma ve polis rgt ile snrl kalacaktr.
Madde 14 Trkiye egemenlii altnda kalan mroz ve Bozca Adalar, yerel ynetim ve
kii ve mallarn korunmas konusunda, yerli elemanlardan oluan ve mslman olmayan yerli
halka her bakmdan gven verici zel bir yerel ynetimden yararlanacaktr. Bu Adalarda
gvenlik ve dzen, yukarda szgeen yerel ynetim eliyle yerli halk arasndan toplanan ve
yerel ynetimin emrinde bulunan bir polis tarafndan salanacaktr.
Rum ve Trk nfus mbadelesine ilikin olarak Yunanistan ile Trkiye arasnda yaplm
ya da yaplacak batlar mroz ve Bozca Adalar halkna uygulanmayacaktr.
bu Maddenin hkmleri komuluk nedeniyle Trkiye ile ortak snr bulunan lkeler
arasnda kararlatrlm ya da kararlatrlacak olan zel hkmleri bozmaz.
Madde 21 5 Kasm 1914 tarihinde Kbrs Adasnda yerlemi olan Trk uyruklar,
yerel yasann belirledii koullara gre, ngiltere uyrukluuna geecek ve bylece Trk
uyrukluunu yitireceklerdir. Bununla birlikte, bu Trkler, isterlerse, bu Andlamann
yrrle konulmasndan balayarak iki yllk bir sre iinde, Trk uyrukluunu
seebileceklerdir. Bu durumda, seme haklarn kullandklar gn izleyen on iki ay iinde
Kbrs Adasndan ayrlmak zorunda kalacaklardr.
-6-
bu Andlamann yrrle konulmas gn Kbrs Adasnda yerlemi bulunup da,
yerel yasann belirledii koullara uyularak yaplan ilem zerine, o gn ngiltere
uyruklusunu edinmi ya da edinmek zere bulunmu olan Trk uyruklar da bu nedenle Trk
uyrukluunu yitireceklerdir.
Madde 22 Trkiye, 27. Maddenin genel bkmlerini bozmamak koulu ile, 18 Ekim
1912 gnl Lozan Andlamas ve ona ilikin Batlar gereince, her ne nitelikte olursa olsun,
Trablusgarp (Libya) zerinde sahip olmu bulunduu tm hak ve ayrcalklarn kesinlikle
kaldrlm olmasn tandn aklar.
2. ZEL HKMLER
Madde 25 Trkiye kendisi ile yanyana savam Devletler ile teki batl Devletler
arasnda yaplan Bar Andlamalar ve ona ek Szlemelerin geerliini tanma ve eski
Almanya mparatorluu, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan topraklar ile ilgili olarak
alnm ya da alnacak kararlar kabul etmei ve bylece belirlenecek snrlar iindeki yeni
Devletleri tanma ykmlenir.
uras da kararlatrlmtr ki, slam dini makamlarnn dinsel yetkilerine bir zarar
gelmemektedir.
-7-
Madde 29 Fransz uyruklu Fasllar ve Tunuslular Trkiye'de teki Fransz
uyruklarna uygulanan rejimin, her bakmdan tpksna bal olacaklardr.
Trablusgarp ve Bingazi halk Trkiye'de teki talyan, uyruklarna uygulanan rejimin her
bakmdan tpksna bal olacaktr.
KESM : II
UYRUKLUK
Madde 31 18 yan gemi olup da 30. Madde hkmleri uyarnca Trk uyrukluunu
yitiren ve kendiliinden yeni bir uyrukluk kazanan kiiler, ibu Andlama yrrle
konulduu gnden balayarak, iki yllk sre iinde Trk uyrukluunu semek hakkna sahip
olacakdr.
-8-
grlebilecek anlamalar sakl tutulmak zere, soylar bakmndan bu topraklar halknn
ounluuna ilintili olmalar ve o topraklar yneten hkmet de buna izin vermesi koulu
ile, asl halkndan bulunduklar topraklarda yrrlkte olan uyrukluu edinmekte seme
hakkna sahiptirler. Bu seme hakk, ibu Andlamann yrrle konulmas gnnden
balayarak, iki yllk sre iinde kullanlr.
KESM :III
AZINLIKLARIN KORUNMASI
Madde 37 Trkiye, 38.den 48.e dek Maddelerde belirtilen hkmlerin temel yasalar
[Les Lois fondamentales] olarak tannmasn ve hi bir yasa, hi bir ynetmelik ve hi bir
resmi ilemin bu hkmlerle elikili ya da onlara aykr olmamasn ve bi bir yasann, hi
bir ynetmeliin ve hibir resmi ilemin sz konusu hkmlere stn saylmamasn
ykmlenir.
Trkiye'nin tm halk, kamu dzeni ve genel ahlak ile badamazlk gstermeyen her din,
mezhep ya da inann gerek genel, gerjc /el biimde zgrce kullanlmas hakkna sahip
olacaktr. Mslman olmayan aznlklar, Trkiye Hkmetince ulusal savunma ya ila kamu
dzeninin, korunmas iin lkenin her yerinde ya da bir blmnde alnan ve tm Trk
yurttalarna uygulanan nlemler sakl kalmak koulu ile, dolam ve g zgrlnden
btn ile yararlanacaklardr.
Din, inan ya da mezhep fark hibir Trk Yurtdann medeni ve siyasal haklardan
yararlanmasna ve zellikle genel hizmetlere kabulne, memurlua ve yukar derecelere
ulamasna, ya da eitli meslekleri ve sanatlar yapmasna bir engel saylmayacaktr.
Herhangi bir Trk yurtdann gerek zel ya da ticaret ilikilerinde, gerek din, basn ya da
her trl yayn konusunda ve gerek toplantlarda herhangi bir dili serbeste kullanmasna
kar hibir snr konulmayacaktr.
-9-
Resmi dilin varl kukusuz olmakla birlikte, Trkeden baka dil ile konuan Trk
yurttalarna yarglar nnde kendi dillerini szl olarak kullanabilmeleri iin
gerekli kolaylklar gsterilecektir.
bu hkmler Trkiye Hkmeti ile ilgili aznlklardan her birinin eit sayda
temsilcilerinden oluan zel Komisyonlarda dzenlenecektir. Anlamazlk olursa, Trkiye
Hkmeti ile Milletler Cemiyeti Meclisi, birlikte, Avrupal hukukular arasndan bir st
hakem atayacaktr.
-10-
Meclisinde ibu Maddeler konusunda, yntemine uygun biimde, ounlukla kabul edilecek
olan her hangi bir deiiklii reddetmemeyi bu Andlama ile ykmlenirler.
Trkiye Hkmeti bu trden olan her hangi bir anlamazln, teki Taraf istemde
bulunursa, uluslararas Daimi Adalet Divanna gtrlmesini kabul eder. Daimi Divan karar
istinaf edilemeyip Milletler Cemiyeti Andlamasnn 13. Maddesi uyarnca verilmi bir
kararn g ve hkmnn tpksna sahip olacaktr.
BLM : II
PARASAL HKMLER
KESM : I
-11-
Madde 47 Osmanl Devlet Borlar dare Kurulu [Meclisi], ibu Kesime ekli
izelgenin (A) Blmnde gsterilen istikrazlara ilikin olup ilgili devletlerden her birine
den yllk taksitlerin tutarn, bu Andlamann yrrle konulduu gnden balayarak, 3 ay
iinde 50. ve 51. Maddelerde konulan ilkelere gre saptayacak ve bu tutar sz geen
devletlere bildirecektir.
Madde 49 lgili devletlerden her birine den yllk taksit tutarnn 47. Madde
hkmlerine gre kesinlikle saptanmasna griildii gnden balayarak bir aylk sre iinde,
ibu Kesime bal izelgenin (A) Blmnde gsterilen Osmanl Devlet Borlarnn nominal
anaparasnn bltrlmesi biimini saptamak zere Paris'te bir Komisyon toplanacaktr. Bu
blme, taksitlerin dalm iin kabul edilmi olan oranlara gre ve istikraz szlemeleri ile
ibu Kesimin hkmleri gznnde tutularak yaplacaktr.
Birinci Fkrada anlan Komisyon Trkiye Hkmetinin temsilcisi ile Osmanl Devlet
Borlar Ynetim Kurulunun bir temsilcisinden ve Birletirilmi Borlar ile Rumeli
Demiryolu Senetleri [Lots Turcs] dndaki, borlarla ilgili olanlarn bir temsilcisinden ve
ilgili devletlerden her birinin atayaca temsilcilerden oluacaktr. Komisyonda anlamaya
varlamayan tm iler 47. Maddenin 4. Fkrasnda yazl Hakeme gtrlecektir.
Trkiye kendi pay iin yeni bor senetleri karmaa karar verirse, Trkiye Hkmeti
temsilcisi ile Osmanl Devlet Borlar dare Kurulu temsilcisinden ve Birletirilmi Borlar
ile Rumeli Demiryolu tahvilleri dndaki borlar temsilcilerinden oluan bir Komite aracl
ile, her eyden nce Trkiye'ye ilikin olmak zere, Borlarn anaparasnn blm
yaplacaktr. Yeniden karlacak bor senetleri Komisyona verilecek ve Komisyon,
Trkiye'nin aklanmasn ve Osmanl Devlet Borlarndan kendilerine birer pay yklenen teki
devletlere kar senet sahiplerinin haklarn gsteren koullar iinde, sz konusu senetlerin
-12-
sahiplerine verilmesini salayacaktr. Osmanl Devlet Borlarndan her devletin payn temsil
etmek zere karlacak senetler, Batl Taraflar lkelerinde her trl damga resminden ya da
sz konusu senetlerin karlmasndan doacak bakaca vergilerden bak tutulacaktr.
lgili devletlerden her birine den yllk taksitlerin denmesi, nominal anaparann
bllmesine ilikin bu Maddede yazl bulunan hkmler nedeniyle, ertelenmeyecektir.
Madde 50 47 nci Maddede yazl yllk taksitlerin ve 49. Maddede sz konusu olan
Osmanl Devlet Borlar nominal anaparasnn bllmesi aadaki biimde yaplacaktr :
Birincisi : 17 Ekim 1912 gnnden nceki istikrazlar ile onlara ilikin yklemler, 1912-
1913 Balkan Savalar sonucunda bulunduu durumda, Osmanl mparatorluu ile sava
sonunda Osmanl Devletinden kendilerine toprak ayrlan Balkan Hkmetleri ve ibu
Andlamann 12. ve 15. Maddelerinde sz konusu Adalarn kendilerine verildii devletler
arasnda bllecek ve bu savalara son, veren Andlamalarn ya da daha sonra yaplm
Andlamalarn, yrrle konulmasndan sonra ortaya kan toprak deiiklikleri gznnde
tutulacaktr.
kincisi : Bu ilk blmeden sonra, Osmanl Devletinin zerinde kalan istikrazlarn bor
art ile onlara ilikin yllk taksitler artna, Osmanl Devletince 17 Ekim 1912 gn ile
l Kasm 1914 gn arasnda yaplan istikrazlar ve bunlara ilikin yllk taksitler eklenince
kacak toplam Trkiye ve Asyada yeni kurulmu olup ibu Andlama uyarnca Osmanl
devletinden, kendilerine toprak ayrlan devletler ve sz geen Andlamann 46. Maddesinin
son -Fkrasnda belirtilen toprak kendisine balanan Devlet arasnda bllecektir.
Madde 51 50. nci Maddede aklanan blm sonucu olarak Osmanl Devlet;
Borlarnn yllk taksitlerinden ilgili devlete den pay aadaki gibi saptanacaktr.
Birincisi : 50 nci Maddenin 1. Fkrasnda aklanan blm iin, nce 12. ve 15.
Maddelerde sz geen Adalar ile Balkan savalar sonucunda Osmanl Devletinden ayrlan
topraklarn topuna decek pay tutarnn saptanmasna giriilecektir.
bu payn 50. Maddenin birinci fkras hkmleri gereince bllecek yllk taksitler
toplamna gre tutar, zkonusu Adalar ve ayrlan lkelerin, birlikte olarak, genel gelirleri
toplam ortalamasnn, 1907 ylnda konulan ek gmrk vergisi gelirleri ile birlikte, 1910-
1911 ve 1911-1912 bte yllar srasnda Osmanl Devletinin genci gelirler toplam
ortalamasyla e oranda olacaktr.
-13-
kincisi : 46. Maddenin son fkrasnda szgeen topraklarla birlikte, ibu Andlama
uyarnca Osmanl Devletinden ayrlan topraklara gelince, ilgili her Devlete den payn, 50.
Maddenin 2. fkras hkmlerine gre bllecek yllk taksitlerinin genel toplamna oran,
ayrlan lkenin ortalama gelirinin, 1910-1911 ve 1911-1912 bte yllarnda (1907 ylnda
konulan ek gmrk vergileri gelirleri ile birlikte) topraklar ve Adalar pay karldktan sonra
bulunacak tutarn oranyla e olacaktr.
Madde 52 bu Kesime bal izelgenin, (B) Blmnde yazl avanslar Trkiye ile
46. Maddede anlan teki devletler arasnda aadaki koullara gre blnecektir :
Birincisi : izelgede belirli olup 17 Ekim 1912 de mevcut bulunan avanslar konusunda
ibu. andlamanm yrrle konulmas gnnde denmemi anapara var ise, bu anapara ve
53. Maddenin 1. fkrasnda yazl gnlerden beri toplanm faizler ile sz konusu gnlerden
beri yaplan demeler, 50. Maddenin 1. ve 51. Maddenin gene 1.fkrasnda belirtilmi
hkmlere gre bllecektir.
Osmanl Devlet Borlar Ynetim Kurulu sz konusu avanslardan ilgili devletlerin her
birine den pay tutarn, ibu Andlamann, yrrle konulmasndan balayarak, 3 aylk,
sre iinde saptayacak ve bu tutar sz konusu devletlere bildirecektir.
-14-
Madde 54 bu Kesime ekli izelgenin (A) Blmnde saylan 1911, 1912 ve 1913
Hazine Tahvilleri, Szlemelerde saptanan deme gnnden balayarak, 10 yllk bir sre
iinde kararlatrlm faizleri ile birlikte denecektir.
Madde 55 Trkiye; ile birlikte, 46. Maddede anlan, devletler, ibu Kesime bal
izelgenin (A) Blmnde belirtildii zere, Osmanl Devlet Borlarndan kendilerine den
ve 53. Maddede belirtilen gnlerden balayarak, denmesi gerektii halde denmemi
bulunun yllk taksitler tutarn Osmanl Devlet Borlar Ynetim Kuruluna deyeceklerdir.
Bu deme ibu Andlamann yrrle konulmasndan balayarak, 20 ylda eit taksitler ile
ve faizsiz olarak yaplacaktr.
Trkiye'den baka devletlerce Devlet; Borlar dare Kuruluna denen yllk taksitler bu
Kurulca, sz konusu devletler hesabna Trkiye tarafndan denmi olan paralarn tutarn
karlaynca dek, Trkiyenin henz borlu bulunduu toplanm taksitlerden karlacaktr.
-15-
BRNC KESME BALI
EK: I
A BLM
-16-
B BLM
TBAR
SZLEMENN
FAZ
AVANSLAR Ana Para
TARH
Trk Liras
%
Badat Ortakl .................... 3/16 Haziran 1998 ............. 7 300.000
Fenerler Ynetimi ................. 5/18 Austos 1904 ............. 8 55.000
Fenerler Ynetimi ................. 5/18 Temmuz 1907 ............ 7 300.000
Kstence Kablo Ortakl ..... 27/9 Ekim 1904 ................. 4 17.335
Tnel Ortakl ...................... ........................................... ... 3.000
Yetimler Sand ................... eitli Tarihlerde............... ... 153.147
Doye Bank .......................... 13/26 Austos 1912 ........... 5,5 33.000
Fenerler Ynetimi ................. 3/16 Nisan 1913 ................ 7 500.000
Anadolu demiryolu ortakl . 23/5 Mart 1914 .................. 6 200.000
KESM : II
ETL HKMLER
Bununla birlikte, yukardaki hkm ibu Andlamann III. Blmnde yazl hkmleri
(Ekonomik hkmler) zedelemeyecektir.
Almanya ile yaplan, 28 Haziran 1919 gnk Bar Andlamasnn 259. Maddesinin. (1)
Fkras ve Avusturya ile yaplan 10 Eyll 1919 gnl Bar Andlamasnn 210. Maddesinin
(1). Fkras gereince, Almanya ve Avusturya tarafndan devredilmi olan altn para
zerindeki her trl haklarndan, Trkiye (Yunanistan darda kalmak zere) teki Batl
Devletler yararna vazgeer.
Birinci Tertip Trk Tahvilleri konusunda, gerek 20 Haziran 1331 (3 Temmuz 1915)
gnk Szleme ile, gerek bu Tahvillerin, arkasnda yazl metne gre, Osmanl Devlet
Borlar Ynetim Kuruluna yklenmi olan tm deme ykmleri ortadan kaldrlmtr.
-17-
te yandan, Trkiye, Yunanistann savan uzamasndan ve onun sonularndan doan
parasal durumunu gznnde tutarak onarm konusunda Yunan Hkmetine kar her trl
istemlerinden kesinlikle vazgeer.
Madde 60 Gerek Balkan Savalar sonucunda, gerek ibu Andlama ile Osmanl
mparatorluundan kendilerine toprak verilmi ya da verilmekte olan Devletler, Osmanl
mparatorluunun ibu topraklar zerindeki tm tanr ve tanmaz mallarna, karlk
demeden, sahip olacaklardr.
uras kararlatrlmtr ki, 26 Austos 1324 (8 Eyll 1908) ve 20 Nisan 1325 (2 Mays
1909) gnl iradelerin [Padiahn Kararlar] Hazine-i Hassadan [Saray'n mal ve mlk]
Devlete geirilmesini emrettii tanr ve tanmaz mallar ile 30 Ekim 1918 de Hazine-i
Hassa'ca kamu hizmetleri iin ynetilmekte bulunmu olan tanr ve tanmaz mallar, sz
konusu Devletlerin, bu mallara ilikin, konularda Osmanl mparatorluu yerine gemeleri
gerekeceinden, bu mallar zerinde kurulmu olan Vakflar geerli saylmak zere,
yukardaki fkrada anlan tanr ve tanmaz mallarn kapsam iine girecektir.
Gerek Balkan Savalar sonucunda, gerek daha sonra Yunanistan'a gemi olan eski
Osmanl mparatorluu topraklar zerinde bulunup Hazine-i Hassadan Devlete geen tanr
ve tanmaz mallar konusunda Trkiye Hkmeti ile Yunan Hkmeti arasnda kan
anlamazlk, yaplacak bir Hakem anlamasyla ve 1-14 Kasm 1913 gnl Atina
Andlamasna ekli 2 sayl zel Protokol gereince, La Haye'de bir Hakem Mahkemesine
sunulacaktr.
-18-
BLM : III
EKONOMK HKMLER
KESM : I
Madde 65 29 Ekim 1914 gn Mttefik Devletler uyruu bulunan kiilerin olup ibu
Andlamann yrrle konulduu gn Trk kalacak topraklar zerinde kimlii belirlenecek
mallar, haklar ve karlar, bulunduklar durumda, hak sahiplerine hemen geri verilecektir.
-19-
yznden zarar grm bulunacak nc kiilerin zarar- giderimi de o Hkmete decektir.
bu zarar - giderim konusunda ortaya kabilecek anlamazlklarn zmlenmesi genel
mahkemelerin [Tribunaux de droit commun] yetkisi iine girecektir.
teki tm durumlarda, zarar - giderim iin ilgili kiilere kar dava amak zarar gren
nc kiilere decektir.
65. Madde ile geri verilmesi ngrlen mallar, haklar ve karlar, ibu Andlamann
imzas gn Yksek Taraflarn Hkmetlerinden birinin makamlarnca artlm bulunuyorsa,
bu Hkmet, artma semenini sahiplerine deyerek, sz konusu mallar, haklar ve karlar
olduu gibi geri vermek zorunluundan kurtulacaktr. Eer sahibinin istei zerine,
V. Kesimde ngrlen Karma Hakem Mahkemesi, artmann, deer fiat salayacak koullar
iinde yaplmam olduuna karar verirse, bu Mahkeme taraflar arasnda bir anlamaya
varlmad durumda, hakl grecei lde artma semenini artrabilecektir. Mal sahibi ile,
varlacak anlama ya da sz geen Karma Hakem Mahkemesi karar gnnden balayarak
iki aylk sre iinde deme yaplmam ise, sz konusu mallar ve karlar geri verilecektir.
-20-
1922-23 Bte ylndan nceki yllar iin 15 Mays 1923 gnnden sonra vergi alnm
bulunuyor ise, ibu Andlama yrrle konulur konulmaz, bu paralar hak sahiplerine geri
verilecektir.
Madde 70 65, 66, 68 ve 69. Maddelere dayanan istemler, ibu Andlamann yrrle
konulmasndan balayarak, 6 aylk sre iinde yetkili makamlar nnde ve bu yoldan
anlamaya varlamazsa, gene bu Andlamann yrrle konulmas gnnden balayarak
12 aylk bir sre iinde Karma Hakem Mahkemesi nnde ileri srlecektir.
Madde 72 Bugnk Andlama ile Trk kalan topraklar zerinde Almanya, Avusturya,
Macaristan ve Bulgaristan'n ya da onlarn uyruklarnn olup da ibu Antlamann yrrle
konulmasndan nce Mttefik Hkmetlerce alnm ya da igal edilmi bulunan
mallar,haklar ve karlar, sz konusu Hkmetler ile Almanya, Avusturya, Macaristan ve
Bulgaristan Hkmetleri ya da onlarn ilgili uyruklar arasnda gerekli anlamalarn
[arrangcments] yaplmasna dek, Mttefik Hkmetlerin ellerinde kalacaktr. Eer bu mallar,
haklar ve karlar artlm ise, bu artma ilemi dorulanmaktadr.
imdiye dek yaplm olsun, ya da olmasn, artmalarn semeni, eer bu mallar Alman,
Avusturya, Macar ve Bulgar Devletlerinin ise, ilgili Devlet ile yaplm olan Bar
Andlamas uyarnca kurulmu Onarm Komisyonuna (Commisison de Rparations)
denecektir. Eer artlan mallar zel kiilerin ise, semenleri dorudan doruya sahiplerine
verilecektir.
-21-
KESM : II
Madde 73 82. Maddede tanmland zere, sonradan dman durumuna gelmi olan
Taraflar arasnda o Maddede yazl gnden nce yaplm olup aada gsterilen trlerdeki
szlemeler, ierdikleri hkmlere ve ibu Andlamann hkmlerine bal bulunmak koulu
ile yrrlkte kalrlar.
b) zel kiiler arasnda yaplm kira, kira bedeli ve kira vaadi szlemeleri [baux,
contrats de location et promesses de location];
e) Bal olduklar yasaya gre ortaklarnn kendilerinden baka bir kiilii bulunmayan
kollektif ortaklklarna (partnerships) uygulanmamak zere, ortaklk kurucu szlemeleri;
f) Konusu ne olursa olsun, gerek kiiler ya da Ortaklklar ile Devlet, iller, Belediye ve
benzeri teki ynetimsel tzel kiiler arasnda yaplan szlemeler;
Madde 74 Sigorta Szlemeleri iin ibu Kesimin Ekinde yazl hkmler uygulanr.
-22-
Maddelerde yazl szlemelerin Batl Devletler uyruklarndan olan taraflar arasnda ve
zellikle bu szlemelerin sona erdirilmesi, srdrlmesi, uygulama biimi ya da onlarda
deiiklik yaplmasyla ilgili olarak ve denecek parann trne ya da kambiyo deerine
ilikin anlatmalar da bunun kapsam, iine girmek zere tm ilemlerin [transaction ]
geerlilii dorulanmtr.
Madde 77 30 Ekim 1918den sonra Mttefikler uyruklar ile Trk uyruklar arasnda
yaplm szlemeler geerli saylp genel hukuk hkmlerine bal olacaktr.
30 Ekim 1918 gnnden sonra, 16 Mart 1930 gnne dek, stanbul Hkmeti ile,
yntemine uygun biimde yaplm szlemeler de geerli saylp genel hukuk hkmlerine
bal olacaktr.
Bu Maddede hkmleri, ne sava srasnda ayn lkede oturmu ve kiileri ile mallarna
zgrce tasarruf etmi olan tm taraflar arasnda yaplm szlemelere, ne de Taraflarn
dman duruma girdikleri gnden nce yetkili bir Mahkemece hkme balanm
anlamazlklara uygulanamaz.
-23-
balam olsun, 29 Ekim 1914den bugnk Andlamann yrrle konulmasn izleyen
aylk bir surenin sona ermesine dek durdurulmu saylacaktr.
bu hkm, zellikle faiz ve hisse senedi geliri kuponlarnn sunulmas srelerine ve kura
kp denmesi gereken senetlerin ya da denecek bakaca herhangi bir senedin sunulma
srelerine uygulanr.
Eer bir ticaret senedinin kabul ya da denmesi iin sunulmas zorunluu ya da kabul
edilmemesi ya da denmemesinin ekici ya da cirantalara bildirimi zoruluu ya da o senedin
protesto edilmesi zorunluu iin gerekli sre, Sava srasnda sona ermi ve senedi sunma ya
da protesto etme ya da kabul etmeme ya da denmemesini bildirmek durumunda olan taraf
bunu Sava srasnda yapmam ise, senedi sunmak, kabul etmemek ya da denmemesini
bildirmek ya da protesto da bulunmak iin kendisine ibu Andlamann yrrle
konulmasndan balayarak aylk, sre tannacaktr.
Madde 81 denmesi zaman gelmi borlara karlk olarak Savatan nce yaplm
salanca ya da ipotekleri paraya evirmek iin Sava srasnda yaplm olan satlar, borluya
haber vermek zere gerekli ilemler tmyle yerine getirilmi olmasa bile, borlunun her trl
zarar ve ziyanlar konusunda hesaplarn sonulandrlmas iin alacakly Karma Hakem
Mahkemesine arabilmesi kesin hakk sakl kalmak zere geerli saylacaktr.
Szleme yapanlardan biri, Sava srasnda, onun iin dman olan bir lkede oturarak
kii ve mallan rerinde zgrce tasarrufta bulunabilmi olduu bir durumda, Batl Yksek
Taraftarlardan birinin lkesi zerinde, (Ortaklklar da kapsam iine girmek zere) dman
kiiler ve onlarn temsilcileri [Agents] arasnda yaplm szlemeler 73, 74, 75, 79 ve 80.
maddeler hkmlerinin, dnda kalarak genel bkmlere bal tutulacaktr.
-24-
Madde 83 bu Kesimin hkmleri Japonya ile Trkiye arasnda uygulanmayacak ve
bu hkmlere konu olan sorunlar ad geen, iki lkenin her birinde yerel yasalar uyarnca
zmlenecektir.
EK
I. YAAM SGORTALARI
(1)
Bir sigortac ile sonradan dman olmu bir kii arasnda yaam sigorta szlemeleri,
sava durumunun balamas ya da o kiinin dman olmas nedeniyle, ortadan kalkm
saylmayacaktr.
Yukardaki Fkraya gre ortadan kalkm saylmayan bir szleme hkmleri uyarnca
sava srasnda denmesi gerekmi olan her sigorta edilmi parann savatan sonra denmesi
gerekecektir, ibu paraya, denmesi gerekli olduu zamandan dendii gne dek, yllk yzde
be faiz eklenecektir.
Yaam sigorta szlemeleri, 29 Ekim 1914 gnnden nce imza edilip szlemelerin
hkmlerine gre primlerin denmemesinden dolay, ibu Andlamadan nce kaldrlm ya
da miktar azaltlm olan Trk uyruklar, ibu Andlamann yrrle konulmas gnnden
balayarak ay iinde ve eer o srada yapyorlarsa, sigorta edilen sermayenin btn iin
polielerini yeniden dzenlemee yetkili olacaklar ve bu amala, sigorta kumpanyas
doktorunun yapaca ve kumpanyann uygun grecei bir salk muayenesinden, getikten
sonra toplanm primleri, yzde be toplanm faizi ile birlikte, demek zorunda kalacaklardr.
(2)
Bugn bir Mttefik devlet uyruu olan Ortaklklar ile Trkiye uyruklar arasnda 1914
yl 29 Ekiminden nce yaplm olup Trk Lirasndan baka bir para ile denmesi
ngrlm ve primleri 18 Kasm 1915 gnnden nce ve sonra ya da yalnzca o gnden
nce denen yaam sigortas szlemeleri aadaki biimde sonulandrlacaktr.:
Birincisi : 18 Kasm 1915 gnnden nceki zamanlar iin szlemede yazl trde para
ile ve bu tr paray karan lkenin kuruna gre sigorta edilen kiinin haklar polienin genci
koullarna uygun olarak saptanacaktr. rnein altn Frank, ya da kt para Frank olarak
belirlenen her para Fransz Frank ile denecektir.
kincisi : 18 Kasm 1915 gnnden sonraki sre iin Trk Lirasnn deeri Savatan
nceki deerine eit sayldndan Trk kt parasyla denecektir.
Szlemeleri Trk parasndan baka bir para ile yaplm olan Trkiye uyruklar,
18 Kasm 1915den beri primlerini szlemelerde yazl para ile dediklerini kantlarlarsa, sz
-25-
konusu szlemeler 18 Kasm 1915den sonraki zamanlar iin bile ibu paray karm olan,
lkenin kuruna gre deyecektir.
Bugn Mttefik bir devletin uyrukluunu tayan Ortaklklarla 29 Ekim 1914 tarihinden
nce Trk parasndan baka bir para ile yaplm ve primlerinin denmesi dolaysyla,
imdiye dek yrrlkte kalm olan szlemelerin sahibi Trkiye uyruklar, ibu
Andlamam yrrle konulmas gnnden balayarak ay iinde, bu sylemelerde
yazl para ile ve o paray karan lkenin kuruna gre, sermayelerini btnlemesi iin
polielerini yeniden dzenlemek hakkna sahip olacaklardr. Bunun iin, 18 Kasm 1915'den
beri sreleri dolmu olan primleri o para ile deyeceklerdir. Buna karlk, szgeen kiilerin
o gnden sonra Trk paras ile dedikleri primler kendilerine gene o para ile geri verilecektir.
(3)
Trk Liras olarak yaplm olan sigorta szlemelerinde iso, deme Trk parasyla
olacaktr.
(4)
Sigorta Ortakl ile bir zel szleme yaparak polielerinin deerini ve primlerinin
deme biimini nceden dzenlemi ohn, sigortal kiilere ve ibu Andlamann yrrle
konulmas gnnd polieleri kesinlikle denmi olan kiilere 2. ve 3, Fkralarn hkmleri
uygulanmayacaktr.
(5)
(6)
(7)
-26-
KESM : III
BORLAR
KESM : IV
-27-
yrrle konulmasndan balayarak, en az bir yl sre tannacaktr.
Bununla birlikte, her durumda, bu tr bir szlemeden yararlanm olan kimse, ibu
Andlamann yrrle konulduu gnden balamak zere alt ay iinde, hak sahibinden yeni
bir lisans isteyebilecek ve bunun koullar, Taraflar arasnda anlama yolu ile
kararlatrlmazsa, ibu Blmn beinci Kesiminde yazl Karma Hakem Mahkemesince
saptanacaktr. O zaman, Mahkeme, gerekiyorsa, Sava srasnda haklarnn kullanlmas
nedeniyle, hakl grecei denmesi gereken paray saptayabilecektir.
-28-
Bu andlama ile Trkiye'den ayrlan lkelerde, bu ayrl srasnda yrrlkte olan ya da
86 nc Madde gereince yeniden yerine getirilecek ya da geri verilecek olan sna, edeb ve
gzel sanatlar mlkiyet haklar, sz konusu topraklarn geecei Devlete tutanacak ve
Osmanl yasalarnn tand sre boyunca bu lkeler zerinde yrrlkte kalacaktr.
BLM : V
Madde 92 Bir yandan Mttefik Devletlerden her biri, te yandan Trkiye arasnda,
bu Andlamann yrrle konulduu gnden balayarak aylk sre iinde, birer Karma
Hakem Mahkemesi kurulacaktr.
Bu Mahkemelerden her biri, ikisi ilgili Hkmetlerin her birince atanmak zere,
yeden oluacaktr. Bu Hkmetler birden fazla kiiyi atamak yetkisine sahip olacaklar ve
Mahkemede ye sfatyla bulunacak kiiyi, duruma gre, bunlar arasndan, seeceklerdir.
Bakan ilgili iki Hkmet arasnda anlalarak atanacaktr.
Bu Andlamann yrrle konulduu gnden balayarak iki aylk sre iinde bu anlama
gerekletirilemezse, sz konusu Bakan, ilgili Hkmetlerden birisinin istemi zerine, Lahey
Uluslararas Srekli Adalet Mahkemesi Bakannca, Sava srasnda tarafsz kalm olan
Devletler uyruklumdaki kiiler arasndan atanacaktr.
Eer bu iki ay iinde ilgili Hkmetlerden biri kendisini Mahkemede temsil edecek yeyi
seemeyecek olursa, teki ilgili Hkmetin istemi zerine, sz konusu yenin atanmas
Milletler Cemiyeti Meclisince yaplacaktr.
Her Hkmet Mahkeme nnde kendisini temsil etmek iin bir ya da bir ka memur
(Ajan) atayacaktr.
-29-
Eer Karma bir Hakem Mahkemesinin ya da ubelerinden birisinin kuruluundan
balayarak iki yl sonra ibu Mahkeme ya da ube ilerini btnlememi olursa ve o
Mahkeme ya da ubenin topland yerin bulunduu topraklara sahip olan Devlet istemde
bulunursa sz konusu Hakem Mahkemesi ya da ubesi bu topraklarn dna tanacaktr.
Madde 94 92. ve 93. Maddeler uyarnca kurulan Karma Hakem Mahkemeleri, ibu
Andlama gereince kendi yetkilileri iine giren anlamazlklar konusunda hkm
vereceklerdir.
Her Mahkeme, nnde kullanlacak dili saptayacak ve sorunlar iyice anlayabilmek zere,
gerekli evirileri yaptracak ve izlenecek yarglama yntem kurallarn ve srelerini
belirleyecektir. Bu kurallarn dzenlenmesinde, aadaki ilkelere uyulacaktr.
(1) Yarglama yntemi, bir tasar [lyiha] ve buna bir karlaan verilmesini ngrecek,
ayrca bir kar- tasarnn yuml ile onun da yantnn verilmesi olanam ierecektir. Eer
taraflardan biri szl dnceler ileri srmek ya da srdrmek isteminde bulunursa, teki
tarafa da, byle bir durumda, ayn biimde davranma yetkisi tannmas koulu ile, buna izin
verilecektir.
(4) Bir yl iinde, toplam sekiz haftaya gemeyecek olan tatil dnemleri dnda, ilerin
ivedilikle grlmesini salamak zere, her hafta yeterince toplant yapmak Mahkemenin
grevi olacaktr.
-30-
(6) Konunun gerektirdii durumalar ve her durumda, hkmlerin okunmas ak celsede
olacaktr.
(7) Her Karma Hakem Mahkemesi, ilerin iyi biimde yrtlmesine yararl grrse,
alma yeri dnda bir ya da bir ka toplant yapmak yetkisine sahip olacaktr.
Madde 96 ilgili Hkmetler her bir Mahkeme iin, aralarnda anlaarak, bir genel
Sekreter atayacak ve her biri ona bir ya da birka Sekreter verecektir. Mahkemenin, ilgili
Hkmetlerin onay ile, yardmlarna gerek grecei kiileri tutabilmesi bakmndan, Genel
Sekreter ve Sekreterler onun emri altnda bulunacaktr.
Her Mahkeme Sekreterliinin Brolar stanbul'da olacaktr. Baka herhangi bir yerde
yardmc Bro kurmak ilgili Hkmetlerin iidir.
Her Mahkeme kendisine verilecek olan ilere ilikin arivleri, yaz ve belgeleri kendi
Sekreterliinde saklayacak ve grevinin bitiminde bunlar toplant yerinin bulunduu
Hkmetin Ariv Dairesine verecektir. Bu arivler ilgili Hkmetlere her zaman ak
olacaktr.
Madde 97 Her Hkmet atad Karma Hakem Mahkemeleri yeleri ile atayaca
memur ya da Sekreterlerin cret ve deneklerini deyecektir.
Bakan ile Genel Sekreterin cret ve denekleri ilgili Hkmetlerce, aralarnda anlaarak,
saptanacak ve bu cret ve denekler ile Mahkemenin ortak harcamalar her iki Hkmete
yar yarya denecektir.
KESM : VI
ANDLAMALAR
(1) Denizalt kablolarnn, korunmasna ilikin 14 Mart 1884, l Aralk 1886 ve 23 Mart
1887 gnl Szlemeler ile 7 Temmuz 1887 gnl btnleyici [de clture] Protokol;
(3) Paris'te Uluslararas Salk Ofisi kurulmasna ilikin, 9 Aralk 1907 Anlamas
[Arrangement];
(4) Romada uluslararas bir Tarm Enstits kurulmasna ilikin 7 Haziran 1905 gnl
Szleme;
-31-
(5) Escaut Irma zerinde gei resminin satn alnmasna ilikin 16 Temmuz 1863
gnl Szleme;
(6) bu Andlamann 19. Maddesindeki zel hkmleri sakl klmak koulu altnda,
Svey Kanalnn zgrce kullanlmasn gvence altna alacak bir rejim saptanmasna ilikin
29 Ekim 1888 gnl Szleme;
(2) Gmrk resmine bal vagonlarn kurunlanarak kapatlmasna ilikin 15 Mays 1886
gnl Anlama ve 18 Mays 1907 gnk Protokol;
(5) Kadn ticaretinin yasaklanmasna ilikin 18 Mays 1904, 4 Mays 1910 ve 30 Eyll
1921 gnl Szlemeler;
(6) Fuhu ile ilgili yaynlarn yasaklanmasna ilikin 4 Mays 1910 gnl Szleme;
(7) 54, 88 ve 90. Maddelerin sakl kalmas koulu ile9 17 Ocak 1912 gnl Salk
Szlemesi;
(8) Filoksera hastalna kar alnacak nlemlere ilikin 3 Ekim 1881 ve 15 Nisan 1889
gnl Szlemeler;
(9) Afyon konusunda 23 Ocak 1912 gn La Hayc'de imzalanan Szleme ile 1914 Ek
Protokol;
(12)26 ubat 1885 gnl Berlin Genel Bat ile 2 Temmuz 1890 gnl Brksel Demeci
ve Genel Senedinin yeniden incelenmesi konusunda Saint - Germain - en - Laye'de
imzalanan 10 Eyll 1919 gnl Szleme;
-32-
(13)Eer Trkiye l Mays 1920 gnl Protokol hkmlerinin uygulanmasyla corafya
durumunun, gerektirdii deiikliklere kavutuunu grrse. Havayolu ile Gezilerin
Dzenlenmesine ilikin 13 Ekim 1919 gnk Szleme;
Trkiye, bunlardan baka, telli ve telsiz telgraflara ilikin uluslararas yeni Szlemelerin
dzenlenmesine katlma ykmlenir.
BLM: IV
ULAIM YOLLARI VE SALIK LER
KESM : I
ULAIM YOLLARI
Madde 102 Trkiye, deniz kys bulunmayan Devletlerin gemi bayrana sahip
olma haklarnn tannmasna ilikin 20 Nisan 1921 gnl Barselon Deklarasyonuna
katldn aklar.
Madde 103 Trkiye, 20 Nisan 1921 gnl Barselon Konferansnn uluslararas rejime
bal limanlara ilikin tleme Kararlarna katldn aklar.
Madde 106 Yeni snrlarn geecei yerler nedeniyle, bir lkenin iki blmn
birbirine balayan bir demiryolu teki lkeyi kesiyor ya da bir lkeden balayan bir
demiryolu kola baka bir lkede- son buluyorsa, iki lke arasndaki ulama ilikin konularda
iletme koullar, zel olarak kararlatrlan hkmler sakl kalmak zere, ilgili Demiryolu
Ynetimleri arasnda yaplacak bir anlama ile dzenlenecektir; bu Ynetimler anlama
koullar zerinde uyumazlarsa, bunlar hakem yolu ile belirlenecektir.
-33-
Trkiye ve onunla snr olan Devletler arasndaki snr zerinde tm tren istasyonlarnn
kurulmas ve bu istasyonlar arasndaki demiryollarn iletilmesi zde koullar ieren
anlamalarla dzenlenecektir.
Trkiye daha sonra Edirne'yi Kuleliburgaz ile stanbul arasndaki demiryoluna balayan
bir demiryolu yaparsa, ibu Maddenin, Kuleliburgaz ve Bosnaky yanndaki Yunanistan -
Trkiye snr noktalar arasnda, iki ynl transite ilikin hkmleri geersiz kalacaktr.
Madde 108 Gerek Osmanl Hkmetinin ya da zel Ortaklklarn olup ibu Andlama
uyarnca Osmanl mparatorluundan ayrlan topraklarda bulunan limanlar ile demiryollarnn
geirimine ilikin, gerek Batl Devletler arasnda ayrcalk hakk sahiplerine ve memur-
larnn emeklilik ilerine ilikin olarak nceden konulmu ya da konulacak zel hkmler
sakl kalmak zere, demiryollarnn geirimi aadaki koullara gre yaplacaktr.
-34-
3. bu Andlama gereince ynetimleri ayrlacak demiryollarnn yryc
gerelerinin bllmesi, eitli paralar kendilerine verilen Ynetimler arasnda dosta
anlama yolu ile saptanacaktr. Bu anlama, 30 Ekim 1918 gnl son envantere gre, sz
konusu demiryolu zerindeki kaytl gerelerin nemini, servis yollar ile birlikte,
demiryollarnn uzunluunu, ulamn nitelik ve niceliini hesaba katacaktr. Anlamaya
varlamazsa, anlamazlklar hakem yolu ile zmlenecektir. Hakem karar, gerekiyorsa, her
kesimde braklmas gereken lokomotifleri, yolcu ve yk vagonlarn gsterecek, bunlarn
devralnmas koullarn belirleyecek ve eldeki atlyelere gtrlen gerelerini ksa bir sre
iinde, bakmn salamak iin zorunlu grlecek dzenlemeleri ortaya koyacaktr.
Madde 109 Tersine hkmler olmadka, eer yeni bir snrn izilmesi yznden bir
Devletin sularnn dzeni (kanallar almas, su basknlar, sulama, drenaj, ya da onlarn
benzeri iler) teki bir Devletin topranda yaplacak ilere bal bulunduu, ya da bir
Devletin topraklar zerinde, Savatan nceki yaplacak ilere teki bir Devletin
topraklarndan kan sular ya da idrolik enerji kullanlyorsa, ilgili Devletler arasnda, her
birinin karlarn ve kazanlm haklarn koruyacak nitelikte, bir anlama yapmalar gerekir.
Madde 111 Trkiye, gerek kendi, gerek uyruklar adna, artk kendi topraklarna
erimeyen kablolarn tm ya da paralar zerinde, ne nitelikte olursa olsun, tm hak ya da
ayrcalklardan vazgeer.
Eer yukardaki Fkra gereince geirimi yaplm olan kablolar ya da kablolarn bir
blm zel mlkiyetten ise sahiplerinin zararlarnn giderimi, mlkiyetin getii
Hkmlerce karlanacaktr. Zarar giderimin tutarnda anlama olmazsa, bu tutar hakem yolu
ile saptanacaktr.
Madde 112 Trkiye kendi topraklarnda en az bir balants olan kablolar zerinde
daha nce sahip olduu mlkiyet haklarn koruyacaktr.
Madde 113 Batl Yksek Taraflar, her biri kendisiyle ilgili olarak, Trkiye'de
yabanc postahaneleri kaldrlmasn kabul ettiklerini aklarlar.
-35-
KESM : II
SALIK LER
Madde 114 stanbul Salk leri Yksek Kurulu (Conseil Suprieur de Sant de
Constantinople) kaldrlmtr. Trkiye'nin kylar ve snrlarnn salk rgtyle Trk
ynetimi grevlidir.
Madde 115 Oranlar ve koullar haka olacak tek dzen bir salk tarifesi, Trk
bayra ile yabanc bayraklar ayrt etmeksizin, tm gemilere ve Trkiye uyruklarna
uygulanan zde koullarla, yabanc Devlet uyruklarna uygulanacaktr.
Madde 116 Trkiye, akta kalm olan eski salk memurlarnn, stanbul Salk
leri Yksek Kurulunun paralarndan ayrlarak verilmek zere, zarar giderimi haklarna ve
ibu Kurulun bugnk eski memurlarnn ve onlarn yerine geen hak sahiplerinin, kazanlm
teki tm haklarna btnyle sayg gstermei stlenir. bu haklara, eski stanbul Salk
leri Yksek Kurulu'nun yedek akesinin, ayrlmas biimine ve eski Salk Ynetiminin
kesin artmna ilikin tm iler ile onlara benzer ya da bal olan teki tm sorunlar, zel (ad
hoc) bir Komisyonca zmlenecektir. Bu Komisyon, Almanya, Avusturya ve Macaristan
dndaki stanbul Salk leri Yksek Kuruluna katlm olan devletlerden her birinin
bir temsilcisinden oluacaktr. Gerek yukarda sz edilen artma, gerek bu artmdan
sonra kalan paralarn tahsis ynne ilikin olarak, ibu Komisyonun yeleri arasnda
anlamazlk karsa, Komisyonda temsil edelin Devletlerden her biri, son karar alacak olan
Milletler Cemiyeti Meclisine bavurma hakkna sahip bulunacaktr.
Madde 117 Trkiye ile Mekke'de Hac devinin, Kuds ziyaretinin ve Hicaz
Demiryollarnn korunmasnda ilgili bulunun Devletler, uluslararas Salk Szlemelerinin
hkmleri uyarnca, zel nlemler alacaklardr. Uygulamada eksiksiz bir tekdzen salamak
amacyla, bu devletler ile Trkiye, Hac ve ziyaretlere ilikin salk Egdm Komisyonu
kuracaklardr. Bu Komisyonla Trkiye Salk Daireleri ve Msr Deniz ve Karantina Salk
Kurulu temsil edilecektir.
Madde 118 Hac ve ziyaretlere ilikin Salk leri Etdm Komisyonu'nun almalar
konusunda, gerek Milletler Cemiyeti Salk Komitesine ve Uluslararas Genel Salk Ofisine,
gerek Hac ve ziyaretle ilgili her lkenin istemde bulunacak Hkmetine raporlar
gnderilecektir. Komisyon, kendisine Milletler Cemiyetince, Uluslararas Genel Salk
Ofisine ya da ilgili Hkmetlerce yneltilecek tm sorular zerine grn bildirecektir.
KESM: V
ETL HKMLER
1. SAVA TUTSAKLARI
Madde 119 Batl Yksek Taraflar, ellerinde kalm olan sava tutsaklar ile sivil
tutuklular hemen lkelerine geri yollama ykmlenirler.
Yunanistan ve Trkiye'nin, her birinin elinde bulunan sava tutsaklar ve sivil tutuklularn
-36-
mbadelesi bu Hkmetler arasnda 30 Ocak 1923 gn Lozan'da imza edilmi olan zel
Anlamann konusunu oluturmaktadr.
Madde 122 Batl Yksek Taraflar, ibu Adlama yrrle konulur konulmaz,
sava tutsaklar ve sivil tutuklularn olduu ya da olmu bulunduu halde alkonulmu tm
eya, para, hisse senetleri, tahviller, belgeler ya da her trl kiisel eyann geri verilmesini
ykmlenir
Madde 123 Batl Yksek Taraflar, kendi Ordularnca ele geirilmi olan sava
tutsaklarnn geimleri iin harcanan paralarn denmesinden karlkl olarak vazgetiklerini
aklarlar.
2. MEZARLIKLAR
Madde 124 Aada 126 Maddenin zel hkmleri zedelenmeksizin, Batl Yksek
Taraflar, ilerinden her birinin 29 Ekim 1914'ten beri sava alannda, ya da yaralanma, kaza
ya da hastalk sonucunda len kara ve deniz askerleri ile o gnden beri, tutsaklk srasnda
lm sava tutsaklar ve sivil tutuklularn, kendi egemenlikleri altnda bulunan topraklar
zerindeki mezarlklarna, mezarlarna, toplu ceset ukurlarna ve adlarna dikilen antlara
sayg gsterecek ve onlarn bakmn yapacaklardr.
Batl Yksek Taraflar, ilerinden her birinin sz konusu mezarlklar, mezarlar ve toplu
ceset ukurlarn belirlemek, kaydn yapmak, ynetmek ve bunlarn bulunduklar yerlerde
uygun antlar dikmekle grevlendirecekleri Komisyonlara, kendi topraklar zerinde
grevlerini yapmak iin, tm kolaylklar gsterme konusunda anlaacaklardr.
-37-
Madde 126 Romanya topraklarnda 27 Austos 1916dan beri len Trk kara ve deniz
askerleri ve sava tutsaklarnn mezarlar, toplu ceset ukurlar ve adlarna dikilen antlarn
bakm ile sivil tutuklulara ilikin 124. ve 125. Maddelerden doan bakaca herhangi
bir ykmllk iin Romanya Hkmeti ile Trkiye Hkmeti, arasnda zel bir Adlama
yaplacaktr.
Madde 127 124. ve 125. Maddelerin genel nitelikteki hkmlerini btnlemek iin,
bir yandan Britanya mparatorluu, Fransa ve talya Hkmetleri, te yandan Trkiye ve
Yunanistan Hkmetleri 128.den 136'ya dek olan Maddelerdeki zel hkmleri
kararlatrmlardr.
Yukardaki hkmler, verilen arsalarda Trk egemenliini ya da, duruma gre, Yunan
egemenliini zedelemez.
(1) Bu arsalar, ibu Andlama ile belirlenen kullanma amacndan baka bir biimde
kullanlmayacak; bylece hi bir askersel ya da ticar amala ya da verilmesine neden olan
yukarda belirli amaca aykr, bakaca hi bir amala kullanlmayacaktr.
(2) Trkiye Hkmeti, mezarlklarla birlikte, sz konusu arsalar her zaman denetlemek
hakkna sahip bulunacaktr.
(3) Mezarlklarn korunmasnda sivil bekilerin says, her mezarlk iin bir bekiyi
gemeyecektir. Mezarlklarn dndaki arsalar iin zel bekiler olmayacaktr.
(4) Sz konusu arsalarda, mezarlklarn gerek iinde, gerek dnda, bekiler iin zorunlu
konutlardan baka hi bir konut yaplmayacaktr.
(5) Sz konusu arsalarn deniz kys zerinde, kii ve inal indirip bindirmee yararl hi
bir rhtm, mendirek, ya da iskele yaplmayacaktr.
-38-
ancak bu ilemlerin yaplmasndan sonra girilebilecektir. Trk Hkmeti, olanakl bulunduu
lde, kolay olmas gereken bu ilemlerin, ibu Maddenin teki hkmleri zedelenmemek
koulu ile, Trkiye'ye giden baka yabanclar iin konulmu ilemlerden daha zor olmamasn
ve her trl yersiz gecikmeyi nleyici biimde yaplmasn kabul eder.
(7) Sz konusu yerleri ziyaret etmek isteyen kiiler silhl olmayacaklardr. Trk
Hkmeti ibu kesin yasaklamann, uygulanmasn izlemek hakkna sahip bulunacaktr.
(8) 150 kiiden fazla olan her ziyareti kafilesinin varndan en az bir hafta nce Trk
Hkmetine bilgi verilmesi gerekecektir.
bu Komisyonlar zellikle :
(1) Cesetlerin gmld ya da gmlm olabilecei blgeleri bulmak ve mezarlar,
toplu ceset ukurlarn ve antlar saptamak;
Madde 132 128. inciden 130. uncuya kadar olan Maddelerde yazl arsalarn sresiz
olarak ve btnyle yararlanmalar iin Britanya, Fransa ve talya Hkmetlerine
braklmasna ilikin yasal ve ynetimsel gerekli nlemler, Trk Hkmeti ve Yunan
Hkmetince, 130. Maddenin 3. Fkrasnda ngrlen bildirimi izleyecek olan alt ay iinde
alnacaktr.
-39-
ceset ukurlarnn kurulmasn salamak zere, cesetlerin mezarlardan karlmas ve baka
bir yere gtrlmesi ve kendilerine arsa ayrlan Hkmetlerce yurtlarna geri yollanmas
kararlatrlacak cesetlerin mezarlardan karlp tanmas ilerini yaptrmak hakkna yalnz
bu kurumlar sahip olacaktr.
Madde 135 128. inciden 131. inceye dek Maddelerde sz konusu arsalar Trkiye ve
Trk makamlar ve duruma gre, Yunanistan ve Yunan makamlarnca hi bir kira bedeline,
resim ya da vergiye bal tutulmayacaktr. Britanya, Fransa ve talya Hkmetleri temsilcileri
ile mezarlar, mezarlklar, toplu ceset ukurlarn ve antlar ziyaret isteinde bulunan kiiler
iin oralara girmek her zaman serbest olacaktr. Trk Hkmeti ve Yunan Hkmeti sz
konusu arsalara kan yollarn bakmn sresiz biimde stleneceklerdir.
3. GENEL HKMLER
Madde 137 Batl Yksek Taraflar arasnda tersine kararlatrlan hkmler dnda,
20 Ekim 1918 gnnden balayarak ibu And-lamamu yrrle konulmasna dek stanbul'u
igal eden Devletler uyruklarnn, yabanclarn ya da Trk uyruklarnn haklar, mallar ve
karlar ve bunlardan her birinin Trk makamlar ile olan ilikileri konusunda adgcen
devletler makamlarnca ya da onlarla anlaarak alnm kararlar ya da verilen buyruklar
geerli saylacak ve bunlar nedeniyle ad geen Devletler ya da onlarn makamlar aleyhine
hi bir istem ileri srlemeyecektir. :
Madde 138 Genel affa ilikin bugnk Demecin IV. ve VII. paragraflarn hkmleri
zedelenmemeli koulu ile, yargsal konularda 30 Ekim 1918 gnnden balayarak ibu
Andlamann yrrle konulmasna dek, Trkiye'de stanbul'u igal eden Devletlerin
yarglar, mahkemeleri ya da makamlarnca ve 8 Aralk 1921 gn kurulan Karma Yarg
Komisyonunca Trkiye'de verilen kararlar ve emirler, uygulanmaya ilikin nlemlerle
birlikte, geerli olacaktr.
-40-
u da var ki, bir askersel mahkeme ya da bir polis mahkemesince hukuksal konularda
verilen ve kendisini yararlandran bir yargsal karar nedeniyle her hangi bir kii, karlat
bir zararn giderimi iin bir istemde bulunursa, ibu istem Karma Hakem Mahkemesine
sunulacak ve bu Mahkeme de, gerekiyorsa, bir zarar giderimi denmesine ya da geri verme
ilemine karar verebilecektir.
Yukarda szgeen arivler, sicil defterleri, planlar, senetler ve teki belgeleri elinde
bulunduran Hkmet, kendisini de bunlarla ilgili gryorsa, ilgili teki Hkmete, istem
zerine, onlarn fotokopilerini ya da onayl rneklerini vermek karlnda, asllarn
alkoyabilecektir.
Gerek Trkiye'den, gerek ayrlan topraklardan alnp gtrlm olan arivler, sicil
defterleri, planlar, senetler ve teki belgeler zellikle alndklar topraklara ilikin ise, bunlarn
geri verilecektir.
Madde 140 Trkiye ile teki Batl Devletler arasnda, Sava srasnda ve 30 Ekim
1918 gnnden nce, her birinin ele geirdii deniz ganimetleri, birbirlerine kar hibir ilem
ve sav konusu olmayacaktr. stanbulu igal eden Devletlerce anlan gnden sonra, Silah
Brakmnn bozulmas nedeniyle, elkonulan mallar [saisies] konusunda da bu hkm
geerli olacaktr.
Yunan kuvvetlerince 30 Ekim 1918 gnnden sonra zaptolunan Trk bayrakl gemiler
Trkiyeye geri verilecektir.
-41-
da uyruklarna kar domu olabilecek her trl ykmllklerden Trkiye Hkmeti ve
uyruklar, imdi o gemileri elinde bulunduran Mttefik Hkmetlerin izni gerekmeksizin,
aklanmtr. Trkiye ile onun yannda savam olan teki devletlerin ilikilerinde de,
gerekiyorsa bu hkm geerlidir.
Madde 142 Yunanistan ile Trkiye arasnda Rum ve Trk nfus mbadelesine ilikin
30 Ocak 1923 gn yaplan zel Szleme, bu iki Batl Yksek Taraf arasnda, ibu
Andlamann bir paras imi gibi, onun g ve deerinde olacaktr.
Madde 143 bu Andlama, olanakl olduunca, ksa bir sre iinde onaylanacaktr.
Japon Hkmeti onayn yaplm olduum Paris'teki Siyasal Temsilcisi aracl ile
Fransz Cumhuriyeti Hkmetine bildirmekle yetinebilecek ve bu durumda, onay belgesini
de, olanakl olduunca, ivedilikle sunacaktr.
mzac her bir Devlet, Andlasmay kendisine imza edilmi ve Lozan Konferansnn Son
Senedinde gsterilmi olan Batlarla birlikte -eer bunlar da onay gerektiriyorsa- bir tek
belge ile onaylayacaktr.
Bu ilk sunu tutana gnnden balayarak, Andlama bylece, onu onaylam olan,
Batl Yksek Taraflar arasnda yrrle girecektir. teki Devletler iin, daha sonra onay
belgelerinin sunma gnnde yrrle girecektir.
Fransa Hkmeti onay belgelerinin sunu tutanaklarnn, aslna uygun, birer rneini tm
imzac Devletlere verecektir.
Yukardaki hkmlere olan inanla, yetkili Temsilciler ibu Andlamay imza etmilerdir.
Yirmi drt Temmuz bin dokuz yz yirmi gn, Lozan'da yalnz bir rnek olarak
dzenlenmi olup, bu rnek Fransz Cumhuriyeti Arivlerinde saklanacak ve bu Hkmet
Batl Devletlerden her birine onun aslna uygun bir rneini verecektir.
-42-