Sayisal Tasarim 2013

VII: Mimarlkta Saysal Tasarm Ulusal Sempozyumu
saysal tasarm entropi yaratclk
Sempozyum Bildirileri
27 28 Haziran 2013
stanbul Teknik niversitesi ( T)
Mimarlk Fakltesi, Ta k la Yerle kesi, stanbul
T Fen Bilimleri Enstits
Bili im Anabilim Dal
Mimari Tasarmda Bili im Lisansst Program

VII. Mimarlkta Saysal Tasarm Ulusal Sempozyumu
Dzenleme Tarihi ve Yeri:
27 28 Haziran 2013
T Mimarlk Fakltesi, Ta k la Yerle kesi, stanbul
Dzenleyen:
T Fen Bilimleri Enstits, Bili im Anabilim Dal

Mimari Tasarmda Bili im Lisansst Program
Dzenleme Kurulu:
Ara . Gr. Ethem Grer, ethemgurer@gmail.com

Ara . Gr. Sema Alaam, semosphere@gmail.com
Ara . Gr. Zeynep Bacno lu, zeynepbacinoglu@gmail.com
T Fen Bilimleri Enstits, Bili im Anabilim Dal
Bilimsel Kurul ( simler alfabetik sraya gre dizilmi tir):
Ahu Skmeno lu ( T); Arzu Erdem ( T); Arzu Gnen Sorgu (ODT); Bige Tuner (TUDelft, SUDT); Birgl olako lu (YT); Elif
Kendir (RMIT, Bilgi ni.); Elif Sezen Ya mur Kilimci ( T); Emre lal ( YTE); Fehmi Do an ( YTE); Glen a da ( T); Hakan Tong
( T); Leman Figen Gl (TOBB Ekonomi ve Tekonoloji ni.); Meltem Aksoy ( T); Mine zkar ( T, MIT); Ne e akc (Kocaeli ni.);
Ozan nder zener ( T); zgr Ediz (Uluda ni.); Salih Ouo lu (MSGS); Sevil Saryldz (TUDelft, Ya ar ni.); ebnem Yalnay
(Bilgi ni.); Tuba Kocatrk (Liverpool Uni.); Yksel Demir ( T); Zeynep Mennan (ODT).
1. bask Haziran 2013

T Mimarlk Fakltesi Matbaas, Ta k la Yerle kesi, stanbul
T Fen Bilimleri Enstits, Bili im Anabilim Dal. Kaynak gsterilmeden kullanlamaz.
ISBN: 978 975 561 437 3 www.sayisaltasarim.itu.edu.tr

nsz
Geride brakt mz yzyln ortalarndan itibaren hzla yaygnla an bilgi, ileti im ve enformasyon teknolojileri, mimari tasarm ve
retim srelerini daha tanml, e af ve di er disiplinlerle ili kili olmaya ynlendirmektedir. Tanmllk, e ak gibi olgular bir
yandan tasarmn ierik ve anlamn zmlemeye yardmc olurken, di er yandan e zamanl olarak tasarm felsefesinin yeni
yakla m ve d ncelerle zenginle mesine de altlk hazrlamaktadr. Tasarm felsefesi gnmzde, a da tasarm yakla mlar
arasnda tercih edilebilirli i sa layacak genel ve ortak bir izlek sunmak yerine, farkl olaslklara varlk alan tanmaktadr. Bilgi ve
ileti im teknolojilerinin geli mesi ile yeni ili ki ve temsil biimlerinin ortaya kmas (kodlama dilleri, dijital arayzler vb.), buna ba l
olarak yenilenen dzen ve dzensizlik tanmlamalar, karma k hesaplama teknikleri ile yeni retim modellerinin geli tirilmesi gibi
rnekler, mimari tasarmn yeni kavramlar e li inde yeni olanaklar (bilgisayar destekli retim, robotik, a kn gereklik, parametrik
tasarm vb.) treten karakterini gstermektedir. Bu ba lamda mimari tasarm uzamna yeni szck, d nce, bilgi ve teknolojilerin
katlm, tasarm bile enlerinin e itlili ini ve ayn zamanda karma kl n artrmaktadr.
Claude Shannon enformasyon kuramn temellendirirken, bir sistemin dzensizlik miktarn, termodinamikten dn ald entropi
kavram ile aklamaktadr. Genel anlamda bir sistemdeki karma klk ve rasgelelik olarak tanmlanan entropi, fizikte faydal enerji
ile ters orantdadr. evremizde geli en tm do al olaylar, canllarn ya amlarndaki dzenlili i azaltma e ilimindedir ve bu etki, her
sistemin karma kl nn, rasgeleli inin ve temelde entropisinin artmas anlamna gelmektedir. Mimari tasarm zelinde
d nld nde, teknoloji ve bilgi payla mnn e itlenen bir olanak uzamn beraberinde getirdi i ve bu olanak uzamnn yeni
tasarm ve retim yakla mlarn tetikledi i grlmektedir. Mimari tasarm uzam di er yandan, zenginle en deneysel retim
ekseninin tetikledi i o ullu un ve karma kl n yaratclk ekseninde sorgulanmas ihtiyacn do urmaktadr. Bu noktada, saysal
tasarm olanaklarnn, mimari tasarm d ncesine yaratclk ba lamnda nasl yansd ve genel anlamda tasarmn entropisini ne
ynde etkiledi i gibi sorularn tart maya almas nem ta maktadr.
stanbul Teknik niversitesi, Bili im Anabilim Dal, Mimari Tasarmda Bili im Lisansst Program olarak, 2007 ylndan bu yana
gerekle tirilen Saysal Tasarm Ulusal Sempozyumunun bu seneki temasn, bu sorgulamalarn tasarm e itimi, kriti i, ara trmas
ve prati i ierisindeki yansmalar olarak belirledik: Saysal Tasarm Entropi Yaratclk. Sempozyum ieri inde bili im ve mimari
tasarm e itimi, hesaplamal tasarm, retken sistemler, saysal tasarm ara/ yntem/ ortamlar, biim ve malzeme ara trmalar,
kent/ yap le inde bilgi modelleme ve tasarmda arttrlm gereklik konular ele alnm tr.
7. Mimarlkta Saysal Tasarm Ulusal Sempozyum ve al taylarna katklarndan dolay akademisyen ve renci arkada lara,
yorumlar ile yardmc olan bilimsel kurul yelerine, sempozyumun gerekle tirilmesi iin katk sunan stanbul Teknik niversitesi
Mimarlk Fakltesi Dekan Prof. Dr. Sinan Mert enere ve sempozyumun hazrlk sresince de erli gr ve deneyimleri ile bizlere
sonsuz destek ve gven veren de erli hocamz Prof. Dr. Glen a da a en iten te ekkrlerimizi sunarz.
Dzenleme Kurulu:
Ara . Gr. Ethem Grer

Ara . Gr. Sema Alaam
Ara . Gr. Zeynep Bacno lu
Haziran 2013
3
4
indekiler
nsz
Oturum 1
Trkiyede Mimarlk E itimi ve Bili im Teknolojileri

Leman Figen Gl, Glen a da , Nur a lar Murat Gl, I l Ruhi Sipahio lu, zgn Balaban
Yaratma Hali ve Mimarlk: Bauhaus Ekol ile Dijital a Mimarisinin li kilendirilmesi

Asl Ouo lu, Suzan Girginkaya Akda
Mimaride Saysal Sistematik Aralar ile Etkile im ve Yaratclk ltlerinin Geli tirilmesi
Didem Ba Yanarate , Sura Kl Batmaz
Tasarm Srecinin Saydamla trlmasnda Hesaplamal Tasarm Yntemlerinin Kullanlmas

Faruk Can nal
Eskiz ve Saysal Tasarm Aralarnn Erken Tasarm Evresinde levleri Ynnden Kar la trlmas
Cemal Kahraman
Oturum 2
Btnle ik retken Tasarm Sistemi ile MVRDV Silodam Projesi iin Cephe reten Bir Sistem nerisi
Orkan Zeynel Gzelci
Genetik Algoritmayla retilmi Bir Ekolojik Mutualist Kabuk nerisi

Asl Aydn, Can Boyaco lu
Kullanc Hareketleriyle Mekan Kurgusunun Etmen Tabanl Bir Tasarm Arac ile Yorumlanmas
Mehmet Emin Bayraktar
Apartman Bloklar iin Plan emas reten bir Prototip nerisi

Belinda Torus, Sinan Mert ener
5
Oturum 3
Tasarm Srelerinde Yap Bilgi Modelleme Aralarnn Etkileri

Ahmet Emre Diner, Sema Alaam , Salih Ouo lu
Yap Projelerinin lgili Ynetmeliklere Uygunluk Denetimi Otomatik Denetleme Sistemleri

Sibel Macit, Georg Suter, M.Emre lal, H. Murat Gnaydn
n aat Sektrnde Yap Bilgi Modellemesi (YBM) Hakknda nceleme

Durmu Akkaya, Begm Sertye il k
Servis Gzergh Belirlenmesine Ynelik Bir Karar Destek Sistemi Geli tirme al mas: Gngren rne i
Durmu Akkaya
Oturum 4
Arttrlm Gereklik Ortamnn Mimari n Tasarmda Kullanmna Dair Bir Uygulama: AG Ortamnda oklu Model
Togan Tong, Erdem Kymen
Dokunulabilir Tasarm Masas

zgn Balaban,Yekta pek
Use of Augmented Reality Technologies in Cultural Heritage Sites: Virtu(Re)al

Sibel Yasemin zgan, Yksel Demir
Oturum 5
Between Shape and Material: the digital computability of indeterminate plaster behavior
Asl Aydn, Mine zkar
Mu lak Tasarm Srecinde Bir Arac Olarak ekil

Zeynep Bacno lu
Do al Sistemlerdeki Optimizasyon Sreleri ve Malzeme zerinden Hesaplamal Morfogenez

Sevil Yazc , Leyla Tanaan
6
Bir Kimyasal Paradigma Olarak Materyal Etkile imlerinin Mimari Stdyo E itimi Deneyiminde Tasarm Bilgisine Dn m
Orkun Beyda
Mimari Tasarmda ncl rneklerin Analizine Dayal Bir Model

Halil Sevim, Glen a da
Posterler
Fiziksel Ortamda Eskizin, Tasarmn Erken A amasnda Kullanlabilecek Bir Ara nerisine Gsterdikleri
Turan Altnta
Ula m Planlama al mas: rnek Uygulama

Durmu Akkaya
The Creative Village: Allocation of Discrete Units Using Physics

Gzdenur Demir
Mimari Gresellerin Bir Temsiliyet Biimi Olarak Fonksiyonlar

Re ad oban
Kom uluk Yerellik Kresellik

Enes Kaan Karabay
Mimari Yap Tasarmnda Kullanc Konforu Asndan Bulank Mantk Uygulamalar

Aya Tartar
Grafiksel Ara Yzler (GUI) ve Dokunulabilir Ara Yzler (TUI) zerine Bir Protokol Analiz nerisi
Emirhan Co kun
ndeks
7
8
Oturum 1
Oturum Ba kan
Do Dr. Mine zkar
Trkiyede Mimarlk E itimi ve Bili im Teknolojileri

Leman Figen Gl, Glen a da , Nur a lar Murat Gl, I l Ruhi Sipahio lu, zgn Balaban
Yaratma Hali ve Mimarlk: Bauhaus Ekol ile Dijital a Mimarisinin li kilendirilmesi

Asl Ouo lu, Suzan Girginkaya Akda
Mimaride Saysal Sistematik Aralar ile Etkile im ve Yaratclk ltlerinin Geli tirilmesi
Didem Ba Yanarate , Sura Kl Batmaz
Tasarm Srecinin Saydamla trlmasnda Hesaplamal Tasarm Yntemlerinin Kullanlmas

Faruk Can nal
Eskiz ve Saysal Tasarm Aralarnn Erken Tasarm Evresinde levleri Ynnden Kar la trlmas
Cemal Kahraman
9
10
Trkiyede Mimarlk E itimi ve Bili im

Teknolojileri
Leman Figen Gl1, Glen a da 2, Nur a lar3, Murat Gl4, I l Ruhi Sipahio lu5, zgn Balaban6
1,3,4,5
TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi, Gzel Sanatlar, Tasarm ve Mimarlk Fakltesi
2,6
stanbul Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi
1
fgul@etu.edu.tr, 2glcagdas@gmail.com, 3ncaglar@etu.edu.tr, 4mgul@etu.edu.tr, 5iruhi@etu.edu.tr , 6ozgunbalaban@gmail.com
Anahtar kelimeler: Mimarlk e itimi, bili im teknolojileri, bilgisayar destekli tasarm
1. Giri teknolojilerinin mimarlk e itiminde oynad rol anlamak

Kreselle en dnyamzda yksek renim modellerinin amacyla hazrlam oldu umuz ara trma projesinin ilk
teknolojik geli melere paralel bir de i im ierisinde oldu u bulgularn payla aca z. Bu al mada Trkiyede mimarlk
sylenebilir. zellikle mimarlk alannda gnmz dijital program bulunan devlet ve vakf niversiteleri nitelik ve
tasarm ve retim teknolojilerinin geli mesine paralel olarak niceliksel alardan incelenmektedir. Dolaysyla bu n
e itim modellerinin ve tasarm srelerinde bilgisayar al mada a a da belirtilen konu zerinde bir mevcut
kullanmnn roln de erlendirme gereklili i ortaya durum analizi yaplacaktr:
kmaktadr. Teknolojideki geli melerin e itim sistemindeki 1. Mesleki uygulamaya ynelik akademik yakla mn tespiti;
yerinin sorgulanmasnn yan sra, daha nceden e itli 2. Pedagoji ve tasarm stdyosunda bili im teknolojilerinin
ara trma projelerine de konu olan yksek retim rolnn ara trlmas;
kurumlarnn Bologna Kriterlerine uyumu konusu da 3. retim eleman ve rencilerin gr lerinin tespiti.
gndemdeki yerini korumaktadr. Bu anlamda dnyadaki
geli melere uyumlu olarak Trkiye de Bolonya Kriterlerine 2. al mann erevesi
uyaca n taahht ederek yksek renim sisteminde nemli Mimarlk e itiminde, Ecol des Beaux Arts ve Bauhaustan bu
bir de i iklik gerekle tirece i szn vermi tir. Trkiye ayn yana tasarmn problem esasl (problem based learning),
zamanda kendi i dinamikleri ile ekillenen bir sre ierisinde deneysel (experiential learning) ve yapc retimi
her sene pek ok zel niversitenin kuruldu u, (constructivist learning) olmak zere e itli metotlarn
yksek renime ok nemli miktarda kayna n aktarld bir uyarland e itim modellerini okumak mmkndr. Bili im
geli me sreci iindedir. zellikle mimarlk e itimi alannda, teknolojilerinin e itimde kullanmna bakld nda, Karatahta
2013 senesi itibariyle altm a yakn okulda mimarlk e itimi (www.blackboard.com) ve WebCT (www.webct.com) gibi web
verilmektedir. Ancak mevcut bu okullarn e itim modellerinin, sayfas tabanl platformlar e itim iin kullanlm olan en
hzla de i en piyasa dinamikleri ierisinde ne kadar geerli yaygn aralardr. Bu platformlar aslnda asenkron ileti im
olabilece i, a da e itim modelleri ile ne derece uyumlu sa lamann yan sra ders notlar, metin ya da grafik kaynaklar,
olduklarna ve zellikle de etkisi hzla artan bili im grsel i itsel ders kaytlar ve tart ma forumlar ve
teknolojilerinin nasl ve ne lde kullanldklarna dair elimizde de erlendirme eleri ieren bir e it ders malzemeleri deposu
yeterli bulgu bulunmamaktadr. veya daha do ru bir deyi le veritaban a lar olarak
Bu makalede halen srmekte olan, Trkiyedeki mimarlk grlebilirler. Mimarlk e itiminde bili im ve ileti im
okullarnn mevcut e itim modellerini ara trmak, genel teknolojilerinin kullanlmasna rnek olarak, bilgisayar destekli
e ilimin tespitini yapmak ve bu analizin nda bili im tasarm ve takm al malar, internet teknolojisi ile uzaktan
11
e itim, modelleme, canlandrma al malar, dijital tasarm ve 3. Yntem

fabrikasyon teknikleri, sanal gereklik, 3 Boyutlu (3B) sanal
Ara trmada ok geni kapsaml bir veri toplanmas sz
ortamda yaplan tasarm al malar ve hesaplamal tasarm
konusudur. Nitel ve nicel verilerin kullanlaca bu al mada
verilebilir. Yaplan ara trmalar Sanal Gerekli in (Virtual
Uluslararas Mimarlar Birli inin (The Union Of International
Reality) e itli renme faaliyetlerini barndrabilecek, zellikle
Architectures UIA) ve UNESCOnun (United Nations
de 3B Sanal ortamlarn e itim faaliyetlerini kolayla trc bir
Educational, Scientific and Cultural Organization) aldklar
potansiyele sahip oldu unu ortaya koymaktadr (Winn 1993;
kararlar ve klavuzlar nemli bir kyaslama lt olarak
Dede 1995; Dede, Salzman and Loftin 1996). ki boyutlu web
kullanlacak olan nitel verilerdir. Bu verilerin bazlar, nicel
tabanl sistemlerin aksine Sanal Gerekli in nemli
verilerin kayna n olu turacak olan anket al masnn
avantajlarndan birisi, rencilerin 3B nesneleri veya konu olan
hazrlanmasnda kullanlm lardr. Anket al masnn ieri i
evreyi farkl bak alarndan inceleyebiliyor olmalardr (Dede
tamamen Trkiyedeki mimarlk e itiminin mevcut durumunu
1995). Dolaysyla, rencilerin meknsal alg geli imlerinde
analize ynelik olarak hazrlanm tr. Trkiyede 2013 itibariyle
olumlu bir etki yapabilmektedir. Dede (1995) sanal ortamlarn
seksen tane Mimarlk blm kurulmu tur, bu okullar
gerek dnyadaki kstlamalar olmadan al an 'deneysel
ierisinde en az bir mezun vermi olan otuz sekiz okul
renme', 'yaparak renme' ve al ma alannn
de erlendirme kapsamnda tutulup, sadece bu okullara
ki iselle tirilmesi de dahil olmak zere pek ok kolaylk
anketlere katlm daveti yaplm tr. Anketler Likert tutum
sundu una dikkat ekmektedir. Mimari tasarm e itiminde
le i ve (kuram olu turma esasl) kodlama yntemleri
kullanlan bu ba lamdaki sanal dnyalar, renciye de i en
kullanlarak analiz edilecektir.
artlara gre malzeme seimi, farkl yap sistemleri deneyimi,
mekn kurulu unu alglama, de i en kullanc ihtiyalarna Ankara, stanbul, Eski ehir, Adana ve zmir gibi ehirlerde
gre esnek meknlar tasarlama gibi pek ok adan faydal bulunan okullarda onar retim grevlisi ve yirmi renci ile
olma potansiyeline sahiptir. anket yaplmas, di er ehirlerimizde bulunan okullarda
retim grevlisi saysndaki genel azalma sebebiyle be ve
Bili im teknolojilerindeki bu geli meler, tasarm e itimcilerine
retim grevlisi ve on renci ile olmak zere, Trkiye
ve zellikle mimarlk okullarna daha nce d nlemeyecek
genelinde toplam 213 retim grevlisi ve 470 renci ile
sunum, tasarm i birli i, deneyimleme, dinamik form biim
anketlerin gerekle tirilmesi planlanm tr. u an itibariyle
retme ve canlandrma olanaklar sa lamaktadr. rne in,
Trkiye genelinde 18 farkl okulda 201 ki i ile evrimii ve yz
renciler tasarladklar binalar avatarlar sayesinde iinde
yze anket al mas yaplm tr. Tablo 1de Haziran 2013
yryerek anlama, alglama ve sanal ortamda in a etme veya
itibariyle niversiteler esas alnarak, anket al masna katlan
hzl prototipleme yntemi ile form retme ve deneyimleme
renci ve retim grevlilerinin says verilmi tir.
gibi e itli imknlara kavu mu olmaktadrlar. phesiz
yukarda sz edilen tarihi sre ierisinde mimarlk okullarnn retim elemanlar iin hazrlanan ankette 72 soru
programlarnda yeni kavram ve teknolojilere ne lde yer bulunmaktadr. Anket katlmc genel bilgilerinin derlenmesi,
verebildikleri nem kazanmaktadr. Ancak bu de i ime ayak ilgi alanlar ve al ma artlaryla ilgili sorularla ba lamaktadr.
uydurabilen okullar farkllklar ile ne kabilecek okullar Ardndan be li Likert le inin kullanld , katlmclarn e itim
olacaklardr. ve retim ile ilgili gr lerini almaya ynelik sorular yer
almaktadr. Di er sorular, katlmclarn belli konularda daha
12
niversite smi retim Eleman renci

T 1 6
Hali 5 10
MS 3 2
Anadolu 2 10
E Osmangazi 8 19
Gebze YT 5 10
Kocaeli 8
Balkesir 1 ekil 1: Mimarlk okullarnn ders programlarnn a rlklar
Uluda 2 30
100. Yl 1 Verilerin De erlendirilmesi
ODT 1 9 Trkiyede aktif ve mezun vermi devlet ve vakf
Gazi 5 18 niversitelerinin mimarlk blmlerinin programlar verilen yer
Bozok 1 8
alan derslerin, dnemlik ders program ierisindeki a rlklar
Ya ar 1
esas alnarak incelenmi tir. ekil 1de grld gibi ders
Karabk 1
programlarnn %45e yakn bir a rlktaki diliminde tasarm
ukurova 5 15
Seluk 1 proje derslerinin ne kt gzlemlenmektedir. Sras ile
Do u 8 teknoloji, tarih teori, ileti im sunum ve uygulama i letme
Belirtilmemi 5 konularnda dersler programlarda yer almaktadr. Bili im
Toplam 50 151 teknolojileri ile ilgili dersler zellikle ileti im sunum olarak
adlandrlan kategoride yer almaktadr. Proje kapsamnda
Tablo 1: Analiz al masna Katlm
yapt mz anketler ierisinde sordu umuz sorularla, tasarm
detayl gr lerini almak maksadyla ak ulu olarak ve proje derslerinde bili im teknolojilerinin byk lde
dzenlenmi tir. Anket demografik sorularla son bulmaktadr. kullanld n tespit ettik.
renciler iin hazrlanan anket ise 54 soru iermektedir. Di er Anketlere verilen cevaplar rencilerin ve retim yelerinin
ankete benzer ekilde, ilk sorular okul ve e itim dzeyi ile ilgili bak alar olmak zere ayr ayr de erlendirilmi tir. Bu
katlmcya ait genel bilgileri ierir. Ardndan yine be li Likert bildiride bu analizde ne kan baz sonular sunulmu tur.
le inin kullanld , katlmclarn aldklar e itim ile ilgili Demografik Bilgiler Katlmclar Kimlerdir?
gr lerini almaya ynelik sorular bulunmaktadr. Daha
sonraki anket sorular rencilerin baz konularda daha detayl al maya katlan rencilerin %37si erkek olup, rencilerin
gr lerini almak zere ak ulu olarak dzenlenmi tir. % 5i birinci snf, %40 ikinci snf, %21i nc snf ve %34
son snf rencisidir. Katlmc rencilerin ancak %16s yar
Ara trmann veri toplama sreci halen devam etmektedir. Bu zamanl olarak mimari tasarm ofislerinde al maktadr.
bildiride u ana kadar derlenmi olan verilerin ilk analizlerine renciler a rlkl olarak AutoCAD kullancsdr (%90), ikinci
ynelik sonular sunulacaktr. yaygn kullanlan program Photoshoptur (%74), di er
programlar, SketchUp %64, 3Dmax %37, ArchiCAD %31, Revit
13
%23 ve Rhinoceros %10 orannda kullanlan programlardr. Bu bulmadklar soruldu. Katlmclarn %20si (kesinlikle
rencilerin %25i daha nce bir sanal dnyada bulunmu tur, onaylamyorum/ onaylamyorum) yeterli bulmadklarn, %26s
bu deneyimi ya ayanlarn %24 Active Worldsde ve %16s kararsz oldu unu, %55si (onaylyorum/ kesinlikle
Second Life sanal dnyasnda bulunmu tur. renciler yo un onaylyorum) ise yeterli buldu unu belirtmi tir. retim
internet kullanclardr. ekil 2 de grld rencilerin yelerinin byk bir ksm (%75) al tklar kurumun vizyonunu
yakla k %31i haftada 6 saatten fazla internete payla madklarn belirtmi lerdir. Yine ayn retim grev
ba lanmaktadrlar. lilerinin %95i mimarlk e itiminde tasarm ve yaratcl n
ncelikli olmas gerekti inin belirtmi , %95i ele tirel d nme,
%99u problem zme ve %78i ileti im sunum tekniklerine
nem verilmesi gerekti ini onaylam lardr.
rencilere okullarnda verilen mimarlk e itimini yeterli bulup

bulmadklar soruldu. %38i okulundaki mimarlk e itimini
yeterli bulmad n (onaylamyorum/ kesinlikle onaylam
yorum), % 35i kararsz oldu unu ve %26s ise verilen e itimi
ekil 2: rencilerin haftalk internet kullanm yeterli buldu unu belirtmi tir (onaylyorum/ kesinlikle onayl
al maya katlan retim elemanlarnn %18i erkek olup, % yorum). renciler arasnda aldklar e itime ynelik memnu
60 tasarm/planlama/uygulama alanlarnda al maktadr. niyet alglarnda kutupla ma oldu u sylenebilir. Ancak yine
Akademisyenlerin %41 1 5 senedir, %15i 6 10 senedir, %18i ayn rencilerin aldklar e itimi de erlendirmelerinde % 69u
11 15 senedir ve %26s 16 sene ve zeri bir sredir mevcut yaratc d nce becerilerinin geli ti ini, %79u ele tirel d n
kurumlarnda al maktadrlar. Ayrca katlmc retim me becerilerinin geli ti ini, %65i analitik d nme beceri
yelerinin %52si aktif olarak yar malara katlmakta, ve %25i lerinin geli ti ini ve %83 problem zme becerilerinin
uygulama yapmaktadr. ekil 3te grld gibi retim geli ti ini onaylam tr.
elemanlar da yo un internet kullancsdrlar.
Mimarlk e itiminde bili im teknolojilerinin kullanm ve
konumuna ynelik alg nasldr?
Bili im teknolojilerinin tasarmda kullanlmas kavram

a a dakilerden hangilerini aklnza getirir sorusuna,
rencilerin %93 3 boyutlu modelleme seene ini
i aretleyerek cevap vermi tir. Bundan sonra en yksek oranda
%61 da foto gereki imgelerin hazrlanmas derken ancak
rencilerin sadece %42 sanal dnyalar ve ortamlar
ekil 3: retim elemanlarnn haftalk internet kullanm
seene ini i aretlemi tir. Ayn soruya retim yelerinin %78
Verilen e itime ynelik alg nasldr? 3 boyutlu modelleme derken, %65 orannda sanal ortamlar, %
60 foto gereki imgelerin hazrlanmas ve %60 i birlikli
retim yelerine al tklar kurumlarda verilen e itimin
tasarm ortamlar seeneklerini i aretlemi lerdir.
rencileri mimarlk mesle ine hazrlamada yeterli bulup
14
retim elemanlarnn %91 gibi yksek bir oran hi sanal bir Ankete katlan rencilerin %74 tasarmda bili im
dnyada bulunmam tr, geriye kalan %9luk ksmda Active teknolojilerinin kullanlmasnn 3 boyutlu d nme
Worlds ve Second Life ortamlarnda bulunduklarn becerilerinin geli imine katkda bulundu unu d nmektedir.
sylemi lerdir. En yaygn kullanlan sanal ortam ise %76lk bir Ancak bu renciler bilgisayarla tasarm el ile izime tercih
oranda Blog ortam olmu tur, ardndan %47.6lk bir oranda ederim nermesi kar snda bir kutupla ma gstermektedirler:
Facebook, ve %51lik bir oranda da i birlikli al ma rne in, %38i bu nermeyi onaylamamakta/ kesinlikle
ortamlarnn kullanld belirtilmi tir. retim elemanlarnn % onaylamamakta, %22si kararsz ve %40 kadar da
95i bili im teknolojilerinin tasarm stdyolarnda kullanmna onaylamakta/ kesinlikle onaylamaktadr. renciler, ak ulu
izin verildi ini belirtmi tir. %56s e itimin ilk yllarndan sorular srasnda yaplan mlakatta bilgisayarda eskiz
itibaren kullanlmas gerekti iyle ilgili ifadeyi onaylam , %22si yapamadklarn belirtmi lerdir. Bu durum ilerleyen
bu konuda kararsz ve %22si de kullanlmasn onaylamad n ara trmalarda eskiz yapmna daha yakn anlamda abuk ve
belirtmi tir. i levsel ara yz tasarm zerine bizlere daha derin ara trma
yaplmas gerekti ini gstermektedir.
Mimarlk e itiminde bili im teknolojilerinin kullanm ncelikli
olmaldr, eklindeki ifadenin de erlendirilmesinde bir
4. Genel de erlendirmeler
kutupla ma oldu u gzlenmi tir, katlmc retim
grevlilerinin %35 bu ifadeyi onaylamadklarn Ak ulu sorularn genel bir de erlendirmesi yapld nda,
(onaylamyorum/ kesinlikle onaylamyorum) belirtirken, %35 i bili im teknolojilerinin tasarm stdyolarndaki kullanm zeri
kararsz ve %30 onaylyorum/ kesinlikle onaylyorum ne retim elemanlarnn belirgin olarak ortaya koyduklar bir
seene ini i aretlemi tir. Ancak ayn retim grevlilerinin % ekince oldu u sylenebilir. Bu ekinceyi bir retim eleman
61i sunumda bili im teknolojilerinin ncelikli olarak u ekilde zetler: [ renciler] hakim olamadklar aralarla,
kullanlmas gerekti ini d nmektedir. Tasarm e itimine aslnda hakim olabilecekleri bir mimarlk rnn sergilemeye
ynelik sorulardan, retim yelerine yneltti imiz a da al yor. [bili im teknolojilerinin] Kullanmnn ok iyi olabil
tasarm e itiminde bili im teknolojileri tasarmn kavramsal mesi iin e itimin bir paras haline getirilmeli. zellikle
dhil her a amasnda kullanlmaldr nermesini %20si bili im teknolojilerinin tasarmn kavramsal srecine dahil
kararszm, %73 gibi yksek bir oranda onaylyorum / kesinlikle olmas asndan ise bilgisayar programlarnn el ile beyin
onaylyorum eklinde de erlendirmi tir. arasnda art bir ara yz ekledi i d ncesi belirtilmektedir. Bu
nedenle stdyolarda kavramsal srecin el ile karldktan son
renciler okullarnda verilen bilgisayarla tasarm e itiminden
ra, yani belirli bir a amaya gelindikten sonra bilgisayar kullan
genel olarak memnun olmadklarn beyan etmi lerdir. lgili
m olumlu olarak grlmektedir. Bir ba ka adan zellikle ilk
soruya rencilerin %70i onaylamyorum/ kesinlikle
yaryllarda bilgisayar program kullanmnn rne in kat plan
onaylamyorum derken, %18i kararsz ve ancak %12si verilen
larn st ste ak trlmadan al ld iin ta yc sistemin ve
e itimden (onaylyorum /kesinlikle onaylyorum) memnundur.
meknsal sreklili in sa lanmasna, kesitte nc boyut
Kurumumda yeti en renciler bili im teknolojileri konusunda
algsna engel oldu u belirtilmektedir. retim eleman larnn
donanml mezun oluyor, eklindeki benzer bir nermeyi
yapm olduklar bu yorumlar bize aslnda bili im teknoloji
retim yelerinin %40 kararszm, %40 onaylyorum, %20si
lerinin kullanmnn tasarm fikrini 2 boyutlu olarak bilgisayar
onaylamyorum diyerek de erlendirmi lerdir.
ortamna aktarma eklinde algland n da gstermektedir.
15
Yine ak ulu sorulara verilen cevaplarda, kavramsal srete giderilebilece ine ili kin neriler ortaya konmas, konuya ili kin
zellikle el beyin koordinasyonunun bir altyap olarak oturmas kapsaml bir kavramsal al ma geli tirilmesi ve konuyla ilgili
gerekti i ve rencilerin kavramsal sre iin maalesef literatrn bir araya getirilmesi, ayn konu zerine
bilgisayar programlarndaki yeterliliklerinin kstl oldu u srdrlecek ba ka ara trmalar iin sa lam bir altyap
belirtilirken, aslnda buna tam da zt olarak rencilere verilen sunacaktr. Bu bildiride halen devam etmekte olan bir
bili im teknoloji derslerinin yetersizli inin yine renciler ara trma projesinin n analiz sonularndan bazlarn sunduk.
tarafndan belirtiliyor olmas ok dikkat ekicidir. Derslerin Analizlerin ortaya koydu u gibi bilgisayarla tasarm konusunda
yetersizli inin tesinde renciler tarafndan belirtilen bir en ne kan kavram 3 boyutlu modelleme olmu tur, ancak
sknt da dikkate de erdir. o u renci belirtilen derslere pratikteki uygulamas 2 boyutlu izim olarak gerekle
e itimlerinin ilk yllarnda veya ikinci yllarnda ba la mektedir. Ayn zamanda retim yelerinin byk bir ksm
maktadrlar, ancak kendilerinin de belirtti i zere bilgisayar okullarnda verilen bili im esasl e itimi yeterli bulmakta ve bu
kullanmna ancak ilerleyen snarda izin verilmektedir. Bu teknolojilerin kavramsal al malarda da kullanlyor olmasn
durumun ise renciler tarafndan belirtildi i zere renilen desteklemektedir. Ancak, mevcut mfredatlar incelendi inde,
programn peki tirilmesi ynnde bir engel te kil etmektedir. ok az okulda lisans e itiminde ilk yaryllardan ba layarak,
Belki de daha arpc bir sorun ise yeterli bili im altyaps bili im teknolojilerinin, mimari tasarmda rencilerin yaratc
verilemeyen rencilerden yine bilgisayarl sunumlar srelerini destekleyecek dijital ara ve ortamlarn kullanl
beklenmektedir ve bu durumda renciler okul d nda kurslara masna ynelik abalar oldu u grlmektedir. Bu yakla mn
gitmek durumunda kalmaktadr. Bu durum bili im teknoloji yaygnla mas ve uyguland okullarda bile ok az rencinin
lerinin mimarlk e itiminde erken devrelerde ele alnmas yakalayabildi i bu yetkinli e ula abilmeleri iin, mimari tasa
gerekti i ve yine bu teknolojilerin 3 boyutlu olarak ele alnarak rmda bili im konusunda e itim verebilecek akademik
tasarmla ilgili derslere daha iyi bir entegrasyonunun personelin yeti tirilmesi bir gereklilik olmaktadr.
sa lanmas gereklili ini ortaya koyar.
Te ekkrler
Belirtilen bir ba ka eksiklik ise aslnda bu noktayla ok ili kilidir.
Bu bildiride kullanlan verilerin toplanmasnda katk sa layan
Bili im teknolojilerinin sadece bilgisayar destekli tasarm
renci ve retim yelerine te ekkr ederiz.
dzeyinde kullanlmas durumudur, hesaplamal tasarm, pa
rametrik tasarm ve sanal tasarm ortamlar, ne yazk ki hala Kaynaklar
niversitelerde e itim retim programlarna dahil edilme
Dede, C. 1995, The Evolution of Community Support For
mi tir. Aslnda kavramsal srete kullanlmas iin zellikle
Constructionist Learning: Immersion in Distributed Virtual
bilgisayar destekli tasarm yani sunum tekniklerinin tesinde Worlds, Educational Technology 35, 5:, pp. 46 52.
kavramsal srelerin her a amasnda kullanlan, analiz, sentez Dede, C., Salzman, M. ve. Loftin, R. B. 1996, The
ve de erlendirme a amalarnda etkin bir kullanma geilmesi Development of Virtual World for Learning Newtonian Mec
iin bir altyapnn olmad belirtilmektedir. hanics, Multimedia, Hypermedia and Virtual Reality, Ed: P.
Brusilovsky, P. Kommers ve N. Streitz. Berlin, Springer:, pp. 87
Bu ara trma mevcut e itim sisteminin bili im teknolojilerini 106.
benimseme, kullanma ve iselle tirmesi ynndeki tutumuna Winn, W. 1993, A Conceptual Basis For Educational
ve aksaklklarna i aret edilmesi, bu aksaklklarn nasl Applications Of Virtual Reality, Human Interface Technology
Laboratory, Washington Technology Center, University Of
16
Yaratma Hali ve Mimarlk

Bauhaus Ekol ile Dijital a Mimarisinin li kilendirilmesi
Asl Ouo lu1, Suzan Girginkaya Akda 2

1
Bahe ehir niversitesi, Mimarlk ve Tasarm Fakltesi, Fen Bilimleri Enstits, Mekan Tasarm Lisansst Program
2
Bahe ehir niversitesi, Mimarlk ve Tasarm Fakltesi
1
asli.ouoglu@gmail.com, 2 suzan.girginkayaakdag@bahcesehir.edu.tr
Anahtar kelimeler: Bauhaus, Bauhaus ekol, dijital a , dijital a mimarisi, yaratclk, tasarm yakla m
1. Giri adlandrlaca ve tanmlanaca konusunda fikir birli i oldu u

sylenemez. Gnmz a ; ge kapitalizm a , post
Bu bildiride, Bauhaus mimarisi ve dijital a mimarisi yaratclk
endstriyel a , enformasyon a , teknoloji a ve dijital a
erevesinde benze en ve ayr an ynleri ile
gibi pek ok ifade ile tanmlanlmaya al lmaktadr.
kar la trlmaktadrlar. Bildiri sonunda, bu kar la trmalar
Tanmlama yoksunlu unun yannda hi phe yoktur ki,
ba lamnda gnmz dijital a mimarisinin gelece i
bulundu umuz a da her geen gn beslenerek ve yenilenerek
tart lacaktr.
ilerleyen teknoloji, toplumu ve bulunulan zaman
Almanyann Weimar ehrinde kurulmu ve 1919 1933 yllar etkileyebilecek en somut durumdur (Kaplan ve Ertrk, 2012).
arasnda hizmet vermi bir tasarm okulu olan Bauhaus,
Jean Franois Lyotard 1979 ylnda yaymlam oldu u
gnmze kadar uzanan, geometri, sadelik ve dneminin
Postmodern Durum adl yaptnda gnmz teknolojilerinin ve
teknolojisinin harmanlanmas ile olu mu bir estetik anlay nn
bulundu umuz a n ayrc zelli inin ne oldu unu adeta
k noktasdr (Droste, 2010). Bauhaus ekolnn teknolojiyle
ngrm tr. Teknolojinin geli imi neticesinde, bilgi
tasarm yo urmas durumu ve yaratcl a nem veri i,
payla mnn artt n belirten ve bilginin konumunun
gnmz dijital a mimarisinin de prensipleri arasnda
irdelenmesi ynnde al malar yapm olan Lyotard;
saylabilir. Ba ka bir ifade ile bu teknoloji ve tasarm birlikteli i,
teknolojideki dn mlerin, ara trma ve kazanlm olan
aralarnda yakla k bir asr bulunan bu iki tutumun fikir baznda
aktarm gibi iki etkiyi olu turdu unu belirtmektedir. Lyotard,
var olduklar ortak payday olu turur. Bahsi geen fikr
bilginin g oldu una vurgu yapar (Erbay, 2009).
birlikteli e ra men teknoloji merkezli tasarm benimseyen
dijital a mimarisi, sundu u ifade zgrl ve bu anlamda 3. Dijital a ve Mimari
kazandrd hz ile Bauhaus ekolnden ayr trlabilir.
Bulundu umuz a da, teknolojinin srekli geli im halinde
2. Dijital a olmas sebebiyle, retim teknolojileri ile birlikte tasarm
teknolojileri de geli mi tir. Tasarm iinde barndran her alan,
nsano lunun yeryznde var oldu u sre boyunca tarih, ve
geli mekte ve a a ayak uydurarak farkl sluplar
dolayl olarak da zaman, dnemlere ayrlm ; ve dnemler
yaratmaktadr.
birbirlerinden soyut bir ekilde kopu larna sebep olan olaylar
ile adlandrlm lardr. Fakat 1789 Fransz Devrimi ile Mimari tasarmn, dijital a a ayak uydurma abalarnn bir
ba layarak 20. yzyla dek devam etmi olan modernitenin neticesi olarak, mimarl n mevcut literatr yeni terimler
felsefi adan kabul grd dnem ile bulundu umuz a kazanm tr; izomorfik yzeyler, dinamikler, parametrik
birbirinden ayran kopu un ne oldu u halen belirsizli ini tasarmlar, genetik algoritmalar, topolojik uzaylar, hareket
korumaktadr. Bu nedenle gnmz a nn nasl kinemati i gibi (Kolarevic, 2003). Bu terimlerden biri de dijital
17
a mimarisi iin nemli bir betimleyici terim olan ve yetersizlikler, gerekse de verilerin boyutlandrlmas esnasnda
hesaplamal tasarm manasna da gelen komptasyonel ya anan problemler, 2B sistemlerden 3B sistemlere gei i
tasarm ifadesidir (Vardouli, 2012). Komptasyonel tasarm, zaruri hale getirmi tir. Dijital a n sundu u imknlar ve
bilgisayar teknolojileri ile gerekle tirilen sreleri kavrama, ihtiyalar neticesinde ilerleyi gsteren bu durum son olarak 3B
temsil etme ve tasarm derinlemesine irdeleme imkan veren sistemlerden 4B sistemlere gei gereksinimi ile kendini
bir kavramdr ve gnmz mimarisinin ana esidir (Vardouli gstermi tir (Gney ve elik, 2009). fade edilen 4B sistemler
2012). Teknoloji dinamik bir disiplin olan mimarlk iin yalnzca 3B bilgisayar destekli tasarm modellerinin bir adm ileri
bir terminoloji de il, uygulama yntemleri, tasarm yntemleri, ta nm halidir; zaman ve konstrktif eylemleri kombine eden
sunu ekilleri, e itim yntemleri ve grselle tirme ekilleri gibi bir planlama ve gnmz mimarisi iin etkin bir grselle tirme
elerde de etkin bir parametredir. tekni idir ( ekil 1) (Dawood ve di ., 2002).
Mimarlk alannda bili im teknolojilerinin geli imi ihtiyalar ile 4. E itim, Uygulama Yakla mlar ve Potansiyeller Asndan
ekil alm tr denilebilir; bili im mimarilerinde ve bili im Bauhaus Ekolnn Dijital a Mimarisi ile Kar la trlmas
teknolojilerindeki bu geli ime ve zaman iinde ya anan
Teknoloji odakl, destekleyici ve hayal gc merkezli olu lar,
de i ime paralel olarak, mekna ili kin bilgiler, veriler ve
uygulama ve tasarm olgularn bir arada barndrmalar, bunlar
bunlarn kullanm amalar srekli bir geli im ve de i im
zlerinde ayr ayr de erlendirmemeleri ve retim odakl
gstermektedir. rnek vermek gerekir ise, gnmzde yaygn
olu lar, Bauhaus ekoln ve dijital a mimarisini birbirine
bir kullanma sahip olan 3B mekansal bilgi sistemleri aslnda
yaknla trr. kisi de tasarmcy yaratclk bakmndan zgr
1990l yllarn ba ndan bu yana var olan 2B sistemlerin bir
klmalar ile ayn platformda de erlendirilebilirler. Bu bildirinin
devam niteli indedir ve gerek kullanlan veri yapsndaki
amac da, iki dnemi e itim, uygulama ve potansiyel
bakmlarndan kar la trmal olarak incelemektir (Tablo 1).
4. 1 E itim
Tarihi sreler e itim baznda irdelendi inde Bauhaus

atlyeleri, uygulamaya elveri li olmalar sebebi ile rencilerini
teknoloji ile i ie yeti tirmi tir. Tasarm teorilerinin yirminci
yzyln erken ve orta dnemlerinde rastlanan hali, rnleri
genel olarak d sal bir perspektif ile yorumlar. Dolays ile
retimin ve rnlerin de erlendirili ekillerinin merkezinde
kullanm, biim ve malzeme bulunur. Benzer ekilde hem i levi
hem de biimi n plana karan Bauhaus ekol, rencilerine
sundu u temel derslerde, malzemeye, aralara ve retim
tekniklerine nem verir (Atlgan, 2006).
Dijital a mimarisinde de ileti im ve bilgisayar teknolojileri

ekil 1: Alec Robertsonn 4B tasarm olu turan eleri ieren e itime katlm durumdadr. Dijital a ile beraber tasarmcya
diyagram. byk kolaylk sa layan komptasyonel tasarm, e itim gren
18
bireyin zaman ve aba bakmndan avantaj sa layarak Bauhaus e yada moda yaratmaya al mam tr. Bu
enerjisini tamamen tasarm srecine yo unla trabilmesine okul daha ziyade tasarm ara trmalar yapmak iin
imkan tanr. Bu yakla mn geli me srecine dair rneklerinden bir laboratuar olu turuyordu. Bu laboratuarda
retmen ve renciler al malarna homojen bir k
biri, Walter Gropiusun 1964 ylnda Mimarlk ve Bilgisayar
arakter verebilmeyi ba arm lardr. () Ksacas
Konferansnda sundu u gr tr. Gropius, tasarm Bauhaus; herhangi bir stil, bir sistem ya da bir dogma
destekleyici dijital aygtlar yaratc tasarm srelerini daha da yaratma grevini benimsememi , aksine sanat
zgrle tirecek aralar olarak tanmlam tr; bunlarn daha tasarmn canl bir biimde etkilemek istemi tir.
aklc bir biimde kullanlmasnn art oldu unu da belirtmi tir.
Bauhaus, sanat tanrsal kabul eden Alman idealizminin gzel
Ba ka bir deyi le Gropiusa gre bilgisayar, tasarmcnn
sanatlar anlay ndan sanat syrarak, bunu bilim ve teknoloji
emrinde olan ve tasarmcnn i lerini hem daha verimli hem de
ile ilk defa uygulamaya ynelik bir entegrasyona
daha hzl yapan bir asistan konumundadr (Vardouli, 2012).
sokmu tur (Kavuran 2003, p.232).
Dijital a mimarisi Bauhaus ekolnden farkl olarak e itimin
Okul, farkl dnemlerde pedagojik yntemler bakmndan
merkezine teknolojiyi almaktadr ve buna ba l olarak
e itlilik gsteren e itim modelleri kullanm tr. rne in;
bireyselli i daha net bir ekilde vurgulamaktadr.
Bauhausun ilk yllarnda etkin olan pedagojik model, bireysel
Bauhausun e itim anlay zetle ifade edilecek olursa, Walter geli imi ve algy merkezde tutan, hatta yakla m karakteri
Gropiusun bildirgesinde belirtti i Mimarlar, heykeltra lar, sebebiyle mistik bulunan Johannes Itten pedagojisiydi. Itten,
ressamlar, hepimiz el sanatlarna dn yapmalyz () genel olarak al ma ncesi meditatif hareketlere yo unla an
Sanat, stn bir el sanatsdr, d ncesinin e itim ve renge, soyut al maya ve geometrik alglara yaknl ile
konseptinin znde bulundu u sylenebilir (Byk Larousse, tanmlanabilen bir e itimciydi (Resim 1).
1986, s.1405). Bu d nceye ek olarak Bauhaus ilkeleri; Sanayi
Devriminde var olan ve gnmz dijital mimarisinin de
sorunlar arasnda gsterilen, duygudan, ruhtan ve
tasarmcdan uzak mekanik retimin ele tirisini yapm tr.
Bauhaus bu tasarm odakl yakla m yoksunlu unu, detaydan
ve ssten arnm l n teknoloji ve sanat ile bulu mas ile
iyile tirmeye al r ve formu, merkezde var olan de il
fonksiyonla ekil alan bir e haline getirir. Bu durum,
Bauhausun kurucularndan Walter Gropius ve arkada larnn
temel dayana olan modernizmin u slogan ile zetlenebilir:
Form fonksiyonu izler. Ba ka bir deyi le Bauhausun
savundu u ilkeler i levselcilik anlay olarak adlandrlabilir.
Buna gre, e er bir ey amacna uygun tasarlanrsa, gzellik
kendili inden gelecektir (Gombrich, 2004, s.560). Bu
ba lamda Gropius Der Monat dergisinde yaynlanm olan bir Resim 1: Johannes Ittenn Bauhaus Weimarda bir dersinin
makalesinde form ile alakal yle der (Baktr 2006, s.2): ambiyans foto raf.
19
Ittenin ayrlmas sonras Walter Gropiusa atfedilebilinecek

pozitivist bir model ne km tr. Burada geli im, birey odakl
de il eser odakldr. o unlukla el sanatlarna nem veren
ressamlarn usta olarak e itmenlik yapt Bauhaus sanat ve
tasarm okulunda, e itli dallarda dersler verilmi tir. Bu dersler,
e itmenleri ve ierikleri ile sanat desteklerken, icra edildikleri
atlyelerin zgr harekete imkan vermesi ve uygulama
konusundaki te vik edici ierikleri ile tasarm ve uygulama
arasndaki ba kurar. Bu ba daha detayl ifade etmek
gerekirse Bauhaus; sanayi devriminin teknoloji odakl anlay Resim 2: Bilgisayar insan etkile imi, giyilebilir bilgisayar rne i.
ile, Sanat Zanaat Birli inin, sanat sanat, zanaat
zanaatkr merkezli bak n btnle tiren bir anlay n
sonucudur. Yani Bauhaus, Sanayi Devriminin tasarmcsz
retimini, Sanat Zanaat Birli inin ise teknolojiden uzak
yapsn ele tirmi ve her iki akmn kendince do ru olan
taraarn alarak sanatta birli i amalayan topik bir btnlk
kurgulam tr (Aslano lu, 1983; Droste, 2002).
Dijital a mimarisi ise Bauhaus ekol ile kar la trld nda,

kulland formlar itibariyle daha dinamik bir tavr
sergilemektedir. Malzeme, form ve uygulama konularnda
Resim 3: Marianne Brandt tasarm aydanlk, 1924
snrszl n var olu u, bu dnemin mimarlarna snrsz tasarm
imkanlar sunarken, tasarm sreci bakmndan daha statik bir
tavr a lar. Bu tavr, bilgisayar destekli tasarm programlarnn
kullanm ile ortaya km tr. Bauhaus atlyeleri biim ve
teknolojiyi kavram ki iler e itmeyi amalam ve bunu
yapm ken, yeni dnem mimarlar genel olarak biim asndan
de erlendirilmemekte ve daha ok bilgisayar destekli tasarm
programlarna hkimiyetleri ile snandrlmaktadrlar (Resim
2). Bu snandrma kriterinin ucu ak olu u ve eri ilebilirlik
dzeyi yksek olan bilgisayar destekli tasarm programlarnn
tasarm e itimi almam ki iler tarafndan kullanm, bu ki ileri
tasarm ile alakal platformlara dahil etmektedir.
4. 2 Uygulama Yakla mlar
Gnmzde yaygn olarak kullanlan bilgisayar destekli tasarm

programlar; e itim sresince var olmas gereken pratik Resim 4: Walter Gropius tasarm lokomotif, 1913/14
20
uygulamalar, yaratabildikleri 3B grseller ile arka plana imkanlaryla snrszl benimsemi tir; yaratcl lsnde
atm lardr. Simlasyonlarn n plana kt bu mimari gr , mesle inde ilerler. Petek Beyazova (2012, s. 34), Bauhaus
sanallk ile birlikte tasarmcya yalnzca optik bir deneyim Gelene ine Bak adl makalesinde u ifadeye yer verir:
sunmakta ve tasarmcy tasarlanan rnn ok duyulu
alglan ndan uzakla trmaktadr. Tasarm rnlerinin
() Yeteneksiz insan yoktur, her birey
alglan nda grselli e nem verilmesi ve bunun getirisi olarak nasl yapld n rendi inde bir
tasarmda duyumsal ve duyusal zelliklerin yitiriliyor olu u, sanatya dn ebilir. Bauhausta
avantajlar ve dezavantajlar bakmlarndan genel retmen renci / usta rak
de erlendirilmelidir (Pallasmaa, 2011). ili kisi bu bilincin zerine kurulmu
olup, zaman iindeki e itmen
Bauhaus; Almancada antiye manasna gelen ve ortaa figrlerine gre muhtelif pedagojik
dneminde duvar ve in aat ustalar loncasnn ismi olan yntemler geli tirmi tir.
Bauhtte ve bina manasnda kullanlan Bauen kelimelerinden
Ancak, Bauhaus ekol ve dijital a mimarisinin uygulama
a r mlar barndrmaktadr. Dolaysyla Bauhaus, isminden de
alanlarnda farkllklar da mevcuttur. Bauhaus, insan, yani
anla ld zere kuramdan ok prati e ve rnlerin i levi ile
tasarmcy, tensel anlamda retime katarken, yeni mimarlk
ba kuran tasarma odaklanm tr. Bauhaus; retisinin ilkeleri
anlay lar makine odakldr. Bu durum tasarm etkiliyor ve
arasnda toplumcu bir retim ekli ile, kolay eri ilebilirlik,
tasarlanm olan rne tasarmcs d nda ba ka kimlikler de
dayankl ve ucuz tasarm gibi hedeeri bulunduran, bu
katyor olabilir. Elbette ki sz konusu d ncenin tersi de
hedeere ula mak iin de renen, ba ka bir tabirle sanat
savunulabilir. rne in, bilgisayar destekli tasarm
zanaatkar merkezli e itimi esas alan bir reti olarak
programlarnn da tasarmcnn kimli ini ve yaratc rnnn
nitelendirilebilir. Bu d ncede tasarm rn i lev ynnden
d avurumunu olumsuz ynde etkiledi ini savunan
dogmatik, tasarm sreci ynnden pragmatik bir yntem ile
akademisyenler ve mimarlar uzunca bir sre tasarm ruhunun
ele alnr. Sz konusu ekolde tasarmn, tasarlanmas planlanan
yok edildi i tart masn gndemde tutmu turlar. te yandan,
nesnenin do as tarafndan tanmland savunulur, hem
bilgisayar yazlmna hkim olmann ve zihinde yaratlan
rnn i levine hem de var olu u ile birlikte getirdiklerine
eksiksiz bir ekilde dijital ortama aktarabilmenin retimi ve
vurgu yaplarak de er verilir. Bauhaus, laboratuar olarak
tasarm pozitif ynde etkiledi i gr ne sahip olan akademik
nitelendirilen atlyelerinde teknolojiyi, endstriyi, zanaat ve
evreler de mevcuttur (Hadjri, 2003).
biimi harmanlam ve rencilerine yaratcklarn snrszca
kullanp, cesur deneyler yapma olana sunarak, onlar bu 4. 3 Potansiyeller
ynde e itmeyi hedeemi tir. Bu sava gre, tasarm ve sanat
Tasarmclar gnmz dijital a nda istediklerini semekte ve
gnlk ya amn merkezinde yer alr ve gnlk ya amda var
aray larn istedikleri ynde ilerletebilmektedirler. Bu durum,
olan her ayrnt, ba ka bir deyi le aydanlktan kent
kimliksizlik ile birlikte ki iye istedi i ey olma, istedi i eyi
le indeki her yapya kadar her ey tasarlanlabilir niteliktedir
yaratma imkn vermektedir (Resim 5, Resim 6). mknszlklar
(Resim 3, Resim 4).
yok olmaya yz tutmu tur denilebilir.
Bu geni tasarm alan, gnmz mimarisinde de mevcuttur.
Yaratan ki i, yani tasarmc olmay kolay ve snrsz klan
Tasarmc sfat ile mezun olmu her ki i, teknolojinin de
gnmz teknolojisi, Bauhaus dnemi ile kyasland nda,
21
zaman ve kimlik anlamnda var olan esnekli i ve sundu u form Bauhausun amalad , rnlerin prototiplerini retme
snrszl ile stn saylabilir. rne in, form aray bak durumu, form anlamnda sadeli i getirmi tir. Bu sadeli in
mndan Bauhaus ve dijital a mimarisinin Kartezyen sebeplerinden biri ise elbette ki dnemin retim teknolojisidir.
koordinat sistemini temel ald iddia edilebilir. Bu durumda Form, kompozisyon ve tasarm anlamnda, asimetrik/simetrik
formlar anlamnda benzerlikler gsterdikleri sonucu kar denge ve ritim gibi elere dikkat eken Bauhaus, uygulama
tlabilir. Fakat el ile yaplan izimlerde hesaplamalarn zorlayc anlamnda kolayl da savunmu tur.
olu lar ve karma k formlarn imkansza yaknl , farkllklar
Gnmz mimarisi ise, yaratma ve yaratlan somutla trma
olu turmaya yetmektedir. Form, uygulamayla do rudan ili kili
konularnda snrszl benimsemi tir denilebilir. Bu snrszl n
oldu undan teknoloji ile birlikte geli mi tir denilebilir.
kayna her geen gn geli mekte olan bilgisayar destekli
tasarm programlardr. Tasarmlar saysal verilerden ibaret
kabul eden bu programlar, parametrelerin belirlenmeleri ile
kolayca grselle tirme yapabilmekte ve snrsz veri girilmesine
imkan vermektedir. Bu durum da yaratcl snrszca
kullanmaya ve zgrl desteklemeye yneliktir.
5. Yaratcl n Bauhaus Ekolndeki ve Dijital Mimarideki

Yeri
Yaratclk verisel olarak az rastlanan bir fikir, tavr ortaya

koyma durumudur. Yaratcl n, sezgisellik, irrasyonel
Resim 5: Frank Gehry, Guggenheim Museum Bilbao, 1997 d nce, belirsizlik ve ak ululuk gibi faktrler ile tetiklendi i
sylenebilir (Atlgan, 2006). Bauhaus ekol ve dijital a
mimarisi de yaratclk merkezli bir tavr sergilemekte ve her
Tablo 1: Bauhaus ekol ile dijital a mimarisine ili kin

Resim 6: Zaha Hadid, BMW Merkez Binas, Liepzig, 2001 2005 kar la trmal tablo.
22
ikisi de zlerinde Louis Khann Mimarlk, mekan d ncede ve bu durum mimaride yeni tart malar gndeme getirmi tir.
yaratmaktr szn barndrmaktadr (Kahn, 1957) ve en iyi rne in, Fransz mimar Jean Nouvel (2000, s. 70) u szleriyle
ekilde bu cmle ile zetlenebilirler. Dijital a mimarisi, bu yakla m irdelemi tir:
gnmz teknolojileri ile beraber tasarmclar iin snrsz form
Bilgisayar, verileri ok hzl biimde
ihtimalleri yaratmakta ve geni malzeme seenekleri
uyarlayabilirken, yerle mi verileri
sunmaktadr. Dolays ile tasarmcya hayal gcnde yaratt n yeniden kullanmaktan kolay ne var?
eksiksiz somutla trabilme imkan vermektedir. Bu durum, Bir parametreyi de i tiriyorsun, sonra
yaratcl n arzu edildi i gibi kullanmn mmkn klmakta ve bir ba ka parametreyi, hop, i te sana
zgrce yaratma durumunun tasarmn ana esi haline ba ka bir bina. Yani btn bu binalar
d nlmemi binalar, dolaysz
gelmesini sa lamaktadr.
rantabilitenin ve acele verilmi
Bauhausun yaratcl a ne derecede nem atfetti i Gropiusun kararlarn birer rn yalnzca. Bu
ayn zamanda, artk ba ka bir a a ait
hayal gcnn sundu u nimetler her zaman insann yaratc
kabul edilen bir boyutun tamamen
istencine boyun e en tekniklerin tmnden daha nemlidir, feda edilmesi demek.
ifadesi ile aklanabilir (Conrads, 1991, s.33). Buna ek olarak,
Bauhaus Tasarm Okulunun resim ve izim e itiminin Bu bilgiler nda zihinde bir takm sorular olu maktadr.
ieri inde bulunan bellekten ve hayal gcne dayanarak rne in; form konusundaki zgrlk, i levselli i ne lde
serbest el izim yapma e itimi de Bauhausun yaratcl bir geri planda brakacaktr? Yeni mimari yaptlarn gz alc d
prensip haline getirmeyi amalad n ispat etmektedir (zgt, kabuklar haricinde i mekan emalar ne lde d nlerek
2002). zlmektedirler? Genel olarak dinamik kompozisyonlar
yaratan yeni mimari yaplar d kabuklardan m ibarettirler,
Bu ekol zgrl savunmu , ancak dnemin teknolojilerinin
yoksa i mekn ile ili kili ve minimal lde maksimum
sundu u uygulama snrlar evresinde ekillenmi tir. Netice
fonksiyona m sahiptirler? Dnemler boyunca artan geometrik
olarak; bulunduklar dnemler farkl olsa da ve savunduklar
formlarn uygulanabilirliklerinin art , renk ve malzeme
gr ler birebir rt mese de iki mimari yakla m da Kahnn
anlamnda yeniliklerin n kesilemez halde olmas, insansz
sznde geti i gibi tasarm srecinin rnn tasarmc
retimin mmkn hale gelmesi pozitif olarak m
zihninde ekillenerek ba lad n savunmu lar ve yaratcl n
de erlendirilmelidir? Tasarm programlar sunduklar eri im
plana karm trlar.
kolaylklar ile tekrara, taklide veya kopyaya ortam m
6. Syleme Ele tirel Bak sa lamaktadr, yoksa tasarlanan rn ve bedensel
zde le meye imkan veren teknolojiler ile yaratcl m
Uygulama odakl olan, fonksiyon ile ekil alm rnlerin saf
desteklemektedir? Yaratcl n n kesiliyor mu yoksa
gzelli ine inanan Bauhaus, dijital mimari ile kyasland nda
kesilmiyor mu gibi sorular aka sorulabilir ve bu sorularn
tasarmcsn zgrl n iinde esarete mahkm ediyormu
cevaplar halen belirsizdir.
gibi grnebilir. Fakat bu noktada mimarideki teknolojik
geli melerin getirisi olan ve formun arzu edildi i gibi var
edilebilmesine izin veren imknlar; inorganik ve organik 1. Perspecta 4 The Yale Architectural Journal, 1957: 1952 ylnda yaymlanmaya
formlar ile yeni mimari temsil, biim ve ortamlar yaratm tr; ba layan, mimarlk konulu sureli yayn.
23
De i ebilir parametreler sayesinde birebir kopyalamalarn, etkile iminin tasarm ve yaratcl ne derecede etkiledi i ise
esinlenme ile yer de i tirmi olu u en optimist yakla m olarak halen belirsizdir.
de erlendirilebilir. Ancak bu durumun d nce, kurgu ve
Akllarda olu an pek ok soruya ra men u bir gerektir ki,
yaratcl tembellik ile de i tiriyor olup olmad tart maya
mimarlk, yerekiminin var oldu u her mekanda drt duvara
aktr.
sahip olmaya devam edecektir. Fakat bu drt duvarn ne tr
Sonu olarak, sz konusu rn tasarm de il de mimari yaplar sylemlere ve kriterlere gre olu up de erlendirilece inin artk
oldu unda, dijital a mimarisi de Bauhaus ekol de mimarinin nemseniyor olu u yaratcl n drt duvar tesine gei i
optik zelli ine vurgu yapar (Pallasmaa, 2011). Zamanszlk ile olarak adlandrlabilir. Bauhaus ekolnden dijital a
harmanlanan mimari, Bauhaus ekolnde yalnzca fonksiyonlar mimarisine giden yol; drt duvarl kat tasarm ve d ncenin
ile zmsenir; dijital a mimarisinde ise bireysellik ve koku, k, doku gibi belirleyiciler vesilesi ile yeniden
isteklerle kar r. Bu iki anlay da benze tikleri kadar tanmlanan konturlara dn m olarak yorumlanabilir
farklla rlar. Asl soru Bauhaus tasarm okulunun da bir dnem (Eisenmann, 1992).
yneticili ini yapm olan Ludwig Mies van der Roheun 1950
Kaynaka
ylnda Chicago llinois Teknoloji Enstitsnde yapt
konu mada gizlidir. Mies van der Rohe konu masnda: Aslano lu, . N. 1983, Bauhausa kadar endstriyel tasarm
mimarlk ili kileri, Mimarlk Dergisi, 21(7), ss. 12 16.
Teknoloji bir yntem olmaktan tede,
kendi ba na bir dnyadr. Bir yntem Atlgan, D. 2006, Geli en tasarm ara ve teknolojilerinin
olarak da hemen her adan stndr.
mimari tasarm rnleri zerindeki etkileri, Doktora Tezi,
Fakat ancak kendi ba na brakld
yerlerde, dev mhendislik yaplarnda Dokuz Eyll niversitesi FBE, zmir.
oldu u gibi, teknoloji gerek do asn
Baktr, . 2006, Bauhaus felsefesi ve endstriyel tasarmdaki
ortaya koyar. Burada onun yalnzca
yararl bir ara olmakla kalmayp, bir i levsellik boyutu, Yksek Lisans Tezi, Akdeniz niversitesi
ey, kendi ba na bir ey, bir anlam ve SBE, Antalya.
gl bir biimi olan bir ey oldu u
aka grlr o denli gldr ki Baudrillard, J. ve Nouvel, J. 2011, Tekil Nesneler Mimarlk ve
bunun adn koymak kolay olmaz. Bu Felsefe, A.U.Kl (ev.), YEM Yayn, stanbul.
hala teknoloji midir yoksa mimarlk
m? Benk, A. 1986, Bauhaus, Byk Larousse Szlk ve
ifadelerine yer vermi tir. Bu konu madan karlabilinecek olan Ansiklopedisi (1.Bask) iinde. (c.3, ss. 1404 1405), nterpress
asl soru udur; teknoloji kendi ba na bir ey midir yoksa Basn ve Yaynclk A. , stanbul.
Gropiusun dedi i gibi teknoloji mimarinin asistan mdr?
Beyazova, P. 2012, Bauhaus gelene ine bak , Sosyoloji
Ayrca bu ey olma durumu, yaratan ki i sfatnda olan
Notlar. 9, ss. 33 38.
tasarmc ile ili kili midir, yoksa teknolojinin dijital yaratm
mdr? Bu sorularn cevaplar elbette ki zaman ile ortaya Conrads, U. (drl.) 1991, 20. Yzyl Mimarisinde Program ve
kacaktr. Mimarinin ve yaratma halinin teknoloji ile Manifestolar, evki Vanl Mimarlk Vakf, Ankara.
harmanland nda yok olup olmad , insan teknoloji
24
Dawood, N., Sriprasert, E., Mallasi, Z. and Hobbs, B. 2002, 4D zgt, . (hzl.) 2002, Walter Gropius ve Bauhaus, Boyut Yayn
visualization development: real life case studies, International Grubu, stanbul.
Council for Research and Innovation in Building and
Pallasmaa, J. 2011, Tenin Gzleri, A. U. Kl (ev.), YEM Yayn,
Construction Conference, 12 14 Haziran 2002 Middlesbrough:
stanbul.
Universiy of Teesside, pp. 1 8.
Robertson, A. 1995, 4D design futures: some concepts and
Droste, M. 2002, Bauhaus, Taschen, talya.
complexities, Proceeding of the 4D Dynamics Conference,
Droste, M. 2010, Bauhaus, Taschen, Kln. Leicester.
Eisenman, P. 1992,Visions unfolding: architecture in the age Vardouli, T. 2012, Bilgisayarn bin yz: bilgisayarn tasarmda
of electronic media, Domus Magazine,734. insanla trlmas 1965 1975), Dosya 29, 1(1), ss. 25 33.
Erbay, A. 2009, Bilim ve ideoloji: tekni in iktidar, Dokuz

Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 11(2), ss. 1
11.
Gombrich, E. H. 2004, Sanatn yks, Remzi Kitabevi,

stanbul.
Gney, C. ve elik, R. N. 2009, Mekansal bili im ve mekansal

yneti im, 12. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay. 11
15 Mays 2009, TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri
Odas, Ankara.
Hadjri, K. 2003, Bridging the gap between physical and digital

models in architectural design studios, International Archives
of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial
Information Sciences, 34(5), pp. 1 6.
Kaplan, K. ve Ertrk, E. 2012 Dijital a ve bireyin ideolojik

aygtlar, The Turkish Online Journal of Design, Art and
Communication, 2(4), ss. 7 12.
Kavuran, T. 2003, Sanat ve bilimde gerek kavram, Sosyal

Bilimler Enstits Dergisi, 15(2), ss. 225 237.
Kolarevic, B. 2009, Designing and Manufacturing Architecture

in the Digital Age, Architecture in the Digital Age: Design and
Manufacturing, Taylor & Francis, London, pp. 117 123.
25
26
Mimaride Saysal Sistematik Aralar ile leti im

ve Yaratclk ltlerinin Geli tirilmesi
Didem Ba Yaranate 1, Sura Kl Batmaz2
1
stanbul Kltr niversitesi, Sanat ve Tasarm Fakltesi, Mimarlk ve evre Tasarm Blm
2
stanbul Kltr niversitesi, Fen Blimleri Enstits, Mimarlk
1
d.bas@iku.edu.tr, didembas.01@gmail.com, 2 sura_kilic@hotmail.com
zet: Bildiri mimaride ya anan yaratm krizlerine kar , saysal sistematik aralarn rol ve etkin kullanm ile zgn tasarmlarn
geli tirilebilirli i zerine odaklanmaktadr. Yaratcl n fraktal dzenlemeleri ile tasarmcnn kulland rgtsel yapy
etkinle tirmesi al mann ana erevesini olu turmaktadr. Bildiride ele alnan mimari saysal sistematik aralar, fraktal rnt
kurgulamalarna dayanan sistematiklerdir. Sistematik aralarla birlikte rntlerin geli tirildi i biim evrimine ynelik bir
deneme, nedensel ili kilendirmeye dayanan bir yakla m olarak bildirinin sonu blmde tart maya sunulmaktadr.
Anahtar kelimeler: Mimari tasarm, yaratclk, d nme sistematikleri
1. Giri tanmlanmaktadr. Bylece tasarm ngrsnn kazanlmas,

sezgi ve farkndalk bilincinin yksek tutuldu u rnt
Mimaride tkanan zgn yaratcl n nn amak zere
ke fetme yetene i ile ili kilendirilir. rntleri Ke fetme
geli tirilen d nme sistematikleri ve bunlarn anlatm yollar
ba lkl blm basit yaplardan ok daha karma k
olan tm aralar tasarmcnn ngrs ile etkile ime
yaplanmalara do ru biim evrimindeki e itlenmeye ve
geebilmektedir. Asl sorun, daha ok yol haritasna sahip
bunlarn anlatm yntemlerini irdeler. Var olan rntlerin
olmak yerine bunlar kullanabilecek daha geni bir ngrye
tasarmda biim evrimi rneklenmelerle ele alnmaktadr. Bu
sahip olma sorunu olarak ya anmaktadr.
rneklenmelerle yaratc tetikleyen etkile imden neyin ifade
Ba ka bir deyi le de sistematik aralarn etkinli i, tasarmcy edildi i ve bu ifadelerin ltlerinin belirlenmesinde gerekli
ko ullandrlm bir biimleni aray na srkleme yerine esaslar olu turmak zere kullanlmas amalanm tr.
yaratc kapasitesini geli tirebilmesine olanak sa lamas
Bildirinin sonu blmde yaratclk ltlerinin geli tirilmesine
ynnde de erlendirilmelidir. Bu do rultuda bildiride ncelikle
ynelik tart malarn ba latlmas hedeenmektedir. Bu ynde
yaratcl n temel bile enleri ortaya konulmakta ve bunlarn
ortaya konulan yakla m tasarmcnn bireysel olarak e ilimi ile
disiplin alanlarndaki kabulleri ile ili kilendirilmesine yer
toplumsal ve disiplini belirleyen sosyal gruplar arasnda denge,
verilmektedir. Yaratcl etkinli i ba l altndaki blm
uzla m sa lanmasna dayandrlmaktadr. Tasarmc yaratc
Csikzentmihalynin yaratc bir etki olu mas iin htisas alan,
giri imlerinde kullanc, retici, uygulayc, disiplininde karar
disiplin ve birey olmak zere bile en nermesi ile ortaya
verici tm taraarla etkile im a rl n dengede tutmaldr.
konulan sistemler modeline dayandrlr. Sistemler modeli, bir
Yaygn kullanm ya da popler e ilimler yaratcl
rnn yaratc olarak kabul edilebilmesi iin bulunulan zaman
ko ullandran dayatmalara dn memesi gerekti ine, ancak
ve ortama ba l olarak disiplin iindeki etkile imi zerine
kabulleri geersiz saymann da beraberinde yaratcl n
kurulur.
anla lmamas durumunu getirece ine dikkat ekilmektedir.
Bildirinin ikinci blmnde yaratcl n gerektirdi i ngr,
fraktal dzenleri ile rntleri kurgulama becerisi olarak
27
Sonu blmnde, tasarmn de i kenlerinin karma k ltlerinin belirlenmesinde, farkl etkenlerin rol oynad
ili kilerinden dolay ok tara denge konumunun zorlu una grlr.
de inilmektedir. Fraktal dzenlemelerinin sistematik olarak
Andreasen, gerek yaratcl tanmlamak iin d standartlarn
kullanm aracl yla, tasarmda denge konumu yerine
etkinli ine inanan gr ler arasnda en glsnn Mihaly
nedensellik ba lantlarn kurulmasna dayanan srecin
Csikszentmihalyinin gr oldu unu belirtir. Csikzentmihaly,
do rusal olmad grlmektedir. Tasarmda kurgulanan
yaratc bir etki olu mas iin htisas alan, disiplin ve birey
rgtlemenin ne kadar gl gerekle tirilebildi i fraktal
olmak zere bile enin rol oynad nermesini yapar ve
de erleme olarak tanmlanan ltleri belirlemektedir.
sistemler modelini geli tirir. Sistemler modeli, bir rnn
2. Yaratcl n Etkinli i yaratc olarak kabul edilebilmesi iin bulunulan zaman ve
ortama ba l olarak disiplin iindeki etkile imi zerine kurulur.
nsan beyni nasl d nr? Yeni fikirler ve nesneler nasl retilir
Bu modelin bile enleri, sanat ve tasarmda ortaya konulan r
sorularnn cevab Nrobilim, Psikoloji, Sosyoloji olmak zere
nn yaratclk olarak tannrl n sa layan bile enlerdir. z
bilimin ynn de i tiren al malarn ara trma konusu
olarak yaygn bir deyi e gnderme yapar: ormanda devrilen bir
olmu ; zekann i leyi i ile yaratclk dzeyi arasndaki ba lan
a ac duyan gzlemleyen yoksa a a gerekten devrilmi olur
tlarn zmlenmesi zerine temel yakla mlar geli tirilmi tir.
mu?. Buna gre mimari bir tasarmn zgn oldu una kanaat
Felsefe, ngiliz Edebiyat alanlarndan sonra Tp Fakltesinde getirmesi ve ihtisas alann olu turan taraarn disiplini temsil
Nrobilim alannda profesr olan Andreasen, yaratcl n eden kurullarnca kabul grmesi gereklidir. Sonuta tasarm,
do al mekanizmasn ara trm ve insan beyninin i leyi ini kendini anlatan bir rn olarak biimlenmelidir.
grntleyen modellemeler geli tirmi tir. Andreasen al ma Csikzentmihalyn sistemler modeli ile yaratcl n
snn ilk blmnde, yaratcl n sistematik aralar kullanlarak etkinle mesini anlatan durum ak emalar ekil 1.1de ifade
ara trlmasn ba latan Lewis Terman'n 'Genetic Study of edilmektedir.
Genius' al masna yer verir: Alt ciltlik bu al mada Terman
Bu noktadan hareketle, bir yap rnn yaratclk dzeyini
ocuklar olarak bilinen denekler yetmi yl boyunca izlenmi ,
belirleyen ltler geli tirilebilir mi? Bu ltlerin gnmz
sahip olduklar zeka dzeyi ile gsterdikleri yaratclk
mimarlk disiplininde yaygn olarak ba vurular saysal aralarla
performanslarnn de erlendirildi i gzlem sonular elde
etkile imi nedir? Sorularn zm, rn de erlendirmenin
edilmi tir. Yetmi yllk al ma sonucunda elde edilen bulgular,
tesinde, yaratlan rnn kabul gren aralar ile kurgulanmas
llebilen zeka dzeyinin yaratclk dzeyini belirlemedi i,
ve sonuta elde edilen de er kazanm dzeyinin
yaratcl n saysalla trlarak bir sistematik ara ile
belirlenmesini sa lar.
tanmlanmasnda farkl ltlerin geli tirilmesini gerektirmi tir.
Bu yndeki ilk ara trma Roger MacKinnon tarafndan Mimari de erleme, arkitektonik ile ilgili al malarda insan
gerekle tirilmi ve ara trmada yaratc ltlerin zaman ve yere ba l olarak bili im yer toplum (mind, land,
belirlenmesinde kullanlan denekler olarak mimarlar society Arquitectonics) konu ba lklar altnda gerekle tirilir.
seilmi tir. Mimar denekler, ok yaratc, yaratc saylr ve Mimari yaratm sreleri disiplinde yaygn kullanm e ilimi
yaratc de il olmak zere temel grup olu turur. Sonuta gsteren fraktal dzenleme ve rntlerin algoritmalar ile
belirli bir zeka dzeyi gerektirmekle birlikte, yaratclk i letilmekte, sonu rn zgn de erini, tasarmcnn konunun
ya anm lk dzeyi ile geli tirdi i ngrs, farkndal ile
28
Yaratcl n
gerekle mesi
sistemler modeli
Yaratcl n do al *ihtisas alan Yaratcl n sistematik

mekanizmasnn aralar kullanlarak
*Disiplin
ara trlmas ara trlmas(zeka dzeyi
*Birey yaratclk performans
ekil 1.1: Csikzentmihaylnin sistemler modeli ile yaratcl n etkinle mesi.
Arquitectonic yayn editr ve a n yneticisi Thornberg zerinde mi etkin rol oynar? Yoksa, daha ok disiplin ve
arkiteknoni in bili im, yer ve toplum katmanlar zerine disiplin alanlarn ilgilendiren blmlere do ru e ilim
yazsnda, Nobel dll Eric Kandel'n 'Emergency of a new sapmalarna m yol aar?: Saysal d nme aralarn; kendi
sicience of mind' bilimsel biyografisine yer verir ve disiplin yaratclk kapasitemizi geli tirmek ynnde mi? yoksa; Bu
ortam, zeka, yer ve toplumun mimarn yaratc telosunu disiplin alannda kabul grmek iin mi kullanyoruz?
ke fetmedeki etkinli ini vurgular. Yaratc olabilmek iin
Yaratclk bir eye varlk kazandrmann anlamnda sakldr.
tasarmcnn i dnyas, ya anlan ortam ve srelerde
Tasarm varlk kazandrma sreci oldu u kadar varlk kazanma
kullanlan tasarm aralar ile n plana kp zenginle melidir.
sreci olarak da ele alnmaldr. Byle bir yakla m, yaratcl n
Sistematikler, birim ya da kod olarak i letim ynergelerinin cesaretlendirilmesi ynnde insano lunun temel gereksinimini
olu turuldu u algoritmalar olarak tanmlanabilir. Byle bir kar lamay hedeer. Bildirinin k sebebini olu turan bu
ynerge, ara olma niteli indedir. Reas, McWilliams,Lustun gereksinim, Mayin Yaratma cesareti ba lkl al masnda
tanmlamalar ile herhangi bir amaca ynelik olarak ''Varolan tm ki ilerin, di er varlklara katlmak iin kendi
geli tirilebilmektedir. Buna gre bir mobilyann kurulum merkezlerinden d ar uzanmak olanaklar ve gereksinimleri
emas, yer konum ula m seenekleri gsteren bilgi panolar vardr'' szleri ile ifade edilmi tir. Buradan da anla ld zere,
e itli algoritma klavuzlardr. genel yndeki e ilimler kadar nesnel yndeki e ilimler
nemlidir ve bunlar arasnda denge sa lanmas gerekmektedir.
zgn yaratcl n ke fedilmesinde, saysal d nme aralar
olarak kullanlan sistematikler, tasarmcy sadece algoritmik Tasarmc kendi varl n kazanmak ve yer ald ihtisas alan
dzenlemenin belirledi i ynde d nmeye zorlar m? Bu disiplin iinde kimli ini kabullendirmek ihtiyacndadr.
e ilimler bireysel yaratm srecinde nesnel veya toplumsal Sistematikler, genel kodlar ile anlatm yollar, retime ynelik
kabul gren genel etkile im sapmalar yaratr m? Ba ka bir uygulama payla m rehberleri olu turan modellemelerdir.
deyi le; rnt sistematikleri, tasarmcnn bireysel yn
29
3. rntleri Ke fetme rgtleme etkinli i beynimizin normal bir i levi olarak

gerekle mekte ve bu mekanizmann incelenmesi, beynin
Hayal kurmak yaratcl n en nemli bile enlerinden birisidir.
i leme sistemati inin model olarak kullanlmas sonucunda
Tasarmcnn yaratclk ngrsn besleyen hayal kurma:
yeni rnt dzenlemeleri olu turulabilmektedir. Bu
isabetli farkndalk bilinli bak yoruma ula tran alg
aklamaya gre rnt; rgtlenen beyinden, rgtleyen
olarak tanmlanabilir. Ancak nasl tanmlarsak tanmlayalm
beyine yeni d nme modellerinin geli tirilmesi anlamna
sonuta bu bir ke fetme eylemidir. Byle bir eylem, ak bir
gelmektedir.
algya sahip olma, gzlemlenen dnyadan ilham alarak
etkilenmeyi gerektirir. Tasarmn her halinin hazr sunuldu u evremizdeki rntleri ke fetmek, buradaki yaratm
bir ortamda ke fedilenin zgnl ok ksa mrldr. kapasitesinin gcn anlayabilmemizi ve yeniden
Tasarmn zgn kurgusunun sreklili i onun her rnde yaratabilmek iin ba vuraca mz zgn yntemleri
e itlenebilmesine ba ldr. Birim kod ile genetik e itlenme geli tirmemizi sa lamaktadr.
do al yaplanmalarda kendili inden i leyen bir biim evrimi
ekil 2.1de do al yaplanmalardan alnan ortak rnt
tanmlar. Teknolojinin geli mesiyle beraber ok fazla saydaki
dzenlemeleri ile Fullerin jeodezik kubbe biimleni ine do ru
rn ve bilgi ak kullancnn tatmin dzeyini ve beklentisini
evrimi izlenmektedir.
ykseltmi , tasarmcy da ksr bir yaratm srecine
srklemi tir. Bu sreteki mimari yaratm krizinin giderilmesi, rntnn saysalla trlmas, algoritmay olu turan
ara trmalarla daha geerli tasarm yntemlerinin yrngelerle birlikte matematik dilinin kullanlmasn
geli tirilmesini tetiklemi tir: bu yntemler, var olan snrl gerektirmi tir. rnt dzenlerinin matematikteki kar l nn
biimlerin e itlenerek de i iminden olu an do al sistemlerin sorgulanmasnda Mandelbrotun fraktalinden yararlanlm tr.
izlendi i aralardan olu ur. Bu sistemlerin do adaki kar l , Karma k yaplarn basit ba lantlarla zmlenmesi
geleneksel geometrinin retilerinden ok daha karma k gerekle tirilirken,tasarmda biim kurgulamalar byk
dzeyde alglanmaktadr. lde, geometrik sistem temeline dayandrlm tr. Sertszn
Matemati in aydnlk dnyas al masnda matemati in
zgn yaratcl a do ru farkndalk, tasarmcnn grnenin
tasarm algmz de i tiren etkisi; ''Do a ayn do adr, sadece
arkasnda var olan temel d nceyi sezme, rntleri alglama
matemati in zenginle tirdi i alglama gcmz
ve eler arasndaki ba lantlar kurarak rgtleme yetene i
de i mektedir'' szleriyle ifade edilir. Alglama gcmzdeki
ile geli ir. Do ann yaratm srecinde var olan kendini
de i im fraktaller ile tasarm kurgulamamza da yansr.
rgtleme, evrimselle me ve tasarmda evrimle me de
e itlenme kapasitesini geni leten yaratcl n sa lanmas ile De i im kanlmazdr: sonu olarak:
gerekle ir. Kendini tekrarlayarak reyen sistemlere sahip canl tm leklerde tekrar edilen birim,
organizmalarda oldu u gibi, zgnl n koruyarak de i en yerini yenilenerek dn me u rayan biimlere
ko ullar altnda ya amn srdrebilme yeterlili ine sahip, brakr.
uyarlanabilen tasarmlar; gelece e ynelik, yeniliki tasarmlar
Biyolojide evrimle menin biim bilimine yansmas
olarak de erlenmektedir.
matemati in saysal dili ile gerekle ir. Biyolojinin biim bilimi,
Mark Garcia 'Patterns of Architecture' ba lkl al masnda; henz daha ke fedilmemi saysz fraktali barndrr. Biim
rntleri ke fetme, rgtleme srelerini tanmlar. aray bu fraktallerin ke fedilmesi zerine yo unla r.
30
ekil 2. 1: Ar gz, c60 molekl, nllar, jeodezik kubbe al ma eskizi, Fullerin Expo67 jeodezik kubbesi
(www.arastiralim.com/www.m gen.biz).
Tasarlad yaplarda do adaki formlar kullanan nl Biyolojik yaplanmalarn rnt dzenlemelerinden farkl
mimarlardan Buckminster Fuller, do adaki biimlenmenin olarak geometrik dzenlemelerle gerekle tirilen ba ka bir
kusursuzlu unu kullanarak al masna yanstm tr. Fullere rnek de Oliver Dibrova tarafndan paremetrik olarak
gre do ada dinamik, fonksiyonel ve rnleri hafif olan bir olu turulan kabuk tasarmdr. ekil 2.2 4te yer alan bu
teknoloji vardr (zlk). Bunu devaml ve zorunlu olarak tasarm, 2004 ylnda Stuttgart ehrinde bulunan bir bina
olu umun devam etmesi ise optimum verimlilik tir. zerinde deneysel olarak yaplm bir cephe al masdr.
31
Cephe Tasarmnda genetik algoritmalardan yararlanlm tr. oturumuna gre gne pozisyonu, saydamlk, geirgenlik
Genetik algoritmann bile enleri olarak kullanlan birimlerin d nlerek olu turulmu tur. Bir yap rn zerinden
rnt dzeninde rgtlenebilmesini sa layan yaplanma ve gidilerek yzey olu turulmu tur.
bu yaplanmann genetik kodlamada oldu u gibi saysal
ekil 2.2 4te Oliver Dibrovann parametrik olarak olu turdu u
ortamda da uygulanabilmesi nemli katklar sa lam tr. Elde
cephe tasarmna ait birim modlden rnt geli tirme sreci
edilen doku evrimle me kabiliyetine sahiptir ve her yaratmda
ve biim evrimi modellemesi grlmektedir.
farkl bir mutasyon biimlenecektir.
ekil 2.5 8de yer alan rnek al ma ise Tbingen niversitesi
ve d tasarm kriterleri dikkate alnarak olu turulan birim
biyologlar ve faklte rencileri ile i birli i iinde her iki
modller daha sonra Maya modelleme program zerinde
enstit mimari ve mhendislik ara trmaclar tarafndan
mutasyona u ratlarak e itli kabuk biimleri elde edilmi tir.
yrtlen disiplinler aras bir projeye aittir. Bu al ma da
Bu retim srecinde kabuk birim yaplanmas binann
robotik retim, biyomimetik tasarm stratejileri ve yeni
ekil 2.2: Modl Geli tirme Sreci (http://www.architizer.com)
ekil 2.3: Saysal aralarla cephe modellemesi. ekil 2.4: Modlden yzey olu turma (http://www.architizer.com)
32
sreler arasndaki olas ili kileri incelemektedir. Proje olarak alnan stakozun d iskelet olarak, lif yn, lif dzenleme,
geli tirilen yap be gen zellikte hazrlanm bir pavilyondur. tabaka kalnl ve sertli i ile ilgili e ilimleri dikkatle incelemi ,
Genel olarak rn %70 cam lifi donat ve %30 opak matris uygulamada can donatl karbon kompozit kullanlm tr.
malzemeden olu an kompozit yaplanmadan olu maktadr. 3D Saysalla trlan tasarmn simlasyonlar e itlenebilir rn
program kullanlarak iskelet zerindeki sarmal yapnn dzeyleri ile farkl mutasyonlara do ru biimlerin evrimini
yo unlu u ve biimlendirilmesi planlanm tr. Bu sarma i lemi mmkn klmaktadr. Tasarmcya yeni yaratmlarnda z
bir robot tarafndan program kodlaryla yaplm tr. Projede gnlk kazandran bu zellik, bilgisayar tabanl tasarm ve
eklem bacakllarn d iskelet sisteminin morfolojisi ve onu simlasyon srelerine entegre edilen biyolojik modelin, lii
olu turan doku yaplanmas kullanlm tr. Yaplanmada esas morfolojisine rnt modellemelerine dayanmaktadr.
ekil 2.5: Eklem bacakllarn lif yaps (http://icd.uni stuttgart.de/?p=8807).
ekil 2.6: Morfolojik biimlenme (http://icd.uni stuttgart.de/?p=8807).
33
sreler arasndaki olas ili kileri incelemektedir. Proje olarak yo unlu u ve biimlendirilmesi planlanm tr. Bu sarma i lemi
geli tirilen yap be gen zellikte hazrlanm bir pavilyondur. bir robot tarafndan program kodlaryla yaplm tr. Projede
Genel olarak rn %70 cam lifi donat ve %30 opak matris eklem bacakllarn d iskelet sisteminin morfolojisi ve onu
malzemeden olu an kompozit yaplanmadan olu maktadr. 3 olu turan doku yaplanmas kullanlm tr. Yaplanmada esas
D program kullanlarak iskelet zerindeki sarmal yapnn alnan stakozun d iskelet olarak, lif yn, lif dzenleme,
ekil 2.7: Pavilion robot retim kurgusu (http://icd.uni stuttgart.de/?p=8807)
ekil 2.8: Pavilion genel grnm (http://icd.uni stuttgart.de/?p=8807)
34
tabaka kalnl ve sertli i ile ilgili e ilimleri dikkatle incelemi , Mimari biimleni , uygulanabilir retilebilir a amalarla
uygulamada cam donatl karbon kompozit kullanlm tr. izlenebilir klnmaldr. Yaplanmalarn her lekte
Saysalla trlan tasarmn simlasyonlar e itlenebilir rn rgtlenmesini sa layan genetik algoritmalar yaratclk
dzeyleri ile farkl mutasyonlara do ru biimlerin evrimini ltleri olarak tanmlanabilecek ynerge a amalardr.
mmkn klmaktadr. Tasarmcya yeni yaratmlarnda Sistematik aralarn rgtlenmesi fraktal rnt
zgnlk kazandran bu zellik, bilgisayar tabanl tasarm ve dzenlemeleri ile gerekle tirilmektedir. Yap rn olarak
simlasyon srelerine entegre edilen biyolojik modelin, lii e itlenebilen dokularn birim modllerden karma k rnt
morfolojisine rnt modellemelerine dayanmaktadr. dzenlemelerine do ru izlenen kurgulama, tasarmn ok girdili
de i kenlerine gre de erleme yaplmasdr. Tasarmcnn
4. Sonu: Yaratclk ltlerinin Geli tirilmesi
de erlemesi, nedensel ba lantlarn gl kurmas ayn
Bildirinin sonu blmnde tart lmaya almak zere varlan zamanda sistematik aralar ile etkile iminin de gl olmas
noktay; mimaride saysal sistematik aralarla etkile imin anlam gelmektedir. Bu glenme durumumun her yaratmda
yaratclk ynnden a rl n de erlendirmemizi sa layan birbirini do rusal olarak artrarak geli mesi yaratcl n
ltler geli tirebilir miyiz sorusu ile zetleyebiliriz. hedeenen idealidir. Ancak biimleni in de i meyen sabitler
yerine nedensel ba lantlarn ngrsne gre gerekle mesi
Mimarn tasarmc kimli i ile bireysel e ilimleri, karar verici
ayn zamanda hedeenen ideal durumun ancak beklenen bir
taraarn e ilimleri ile bulu turmas kanlmazdr. Tasarmn
reel durum olarak gerekle mesi anlamna gelmektedir ki bu,
bir rn ile sonulanmas gerekti i yaygn olarak kabul
nedensel ba lantlara dayanan performans belirlemelerinin
grm tr. Mimari tasarm iin bu rn yap dr. Yaratcl n
hibir zaman do rusal olamayan yapsndan kaynaklanr.
bile enleri, mimarin yapm srecini i leterek elde etti i rn
yapda bireysel ve toplumsal tm e ilimler ile bulu ur. Yaratc biimlendirme srecinde etkile imi belirleyen ltler,
Yaratcl n sistematik aralar bu bulu mada kar lkl fraktal rnt de erleme a amalar tanmlar. Tanmlanan
etkile imi denge konumunda tutmaktadr. ltler bizim nesnel ve genel yndeki sapmalar arasndaki
dengeyi kurmamz sa layan ltlerdir. Denge kuran
ltlerin, rntler ve fraktal de erlerinin ili kilendirildi i bir
etkile im yakla m ortaya konulmaktadr. Kurgularn
algoritma dzeni ile olu turulan biimleni inin kar la trlmas
nedensel ba lantlarla de erlendirilmelidir. Etkile im a rl ,
kar la trmada elde edilecek de erlendirme sonular olarak
ifade edilir. Fraktal de erleri ile etkile im a rl arasndaki
ba lant en yksek performans ile gerekle tirilmesi
hedeenen ideal durumu belirler. Etkile im a rl ne kadar
yksek bir performans ile gerekle iyorsa nesnel ve genel
yakla mda denge o kadar iyi kurulmu tur. Byle bir ili ki
Tablo 1.1: Yaratcl n sistematik aralar kullanlarak do rusaldr ve do ru orantl olarak geli en ivmelenme ile ifade
ara trlmas (zeka dzeyi yaratclk performans edilir.
e le tirilmesi)
35
Yaratcl n sistematik aralar ile etkile imine ba l indirgenemeyen temel yapy sahip olma: karma k
performans de erlendirmesinde hedeenen ve gerekle en yaplanmalara do ru reyebilen en basit yap.
durumlar : Beklenen Durumda Fraktal de erlemesi
rn Dzeyi ndirgemesi: rntnn tekrarlanan birim
Etkile im A rl Etkile im A rl modllnn indirgenemeyen yap eleman dzeyinde
retilmesi.
2. lt nermesi
Hedeenen Durumda Fraktal de erlenmesi
rntnn biimleni e itlili i sa lamas: ayn trn farkl
varyasyonlarnn oklu u.
Beklenen Durumda Fraktal de erlemesi

Fraktal rnt De erlemesi Fraktal rnt De erlemesi rn e itlenmesi: rntnn farkl yap rn dzeylerinde
dokusal yaplar olu turmas,
Tablo 1.2: Hedeenen deal Durum ve Beklenen Reel Durum
3. lt nermesi
Hedeenen ideal durum grafi i, etkile im a rl ile fraktal Hedeenen Durumda Fraktal de erlenmesi
de erinin do ru orantl olarak geli imini gsterir. Ancak her rntnn saysalla trlm ortamda snrsz anlatm
zaman byle bir do rusall n varl geerli midir? uyarlamasna olanak sa lamas.
Bu do rusall sa layacak geerlilik ko ullar tart lmaktadr. Beklenen Durumda Fraktal de erlemesi
Bylece, rnt olu turmada biimlenme ve do rusal olmayan rn Uyarlamas: Saysal aralarla ortaya konan
etkile im a rl ile rn biimlendirme kapasiteleri tanmlanr. modellemelerin, retime ve uygulamaya otomasyon aktarm.
Do ada kendini tekrar eden karma k yaplar yaratan genetik Ana ereveler ile belirlenen lt nermelerine rnek olarak
kodlar, tasarmn biim yaratma srecinde algoritmik dzen ekil.3.1 ve ekil 3.2de, Londrada 2004 ylnda Architectural
olarak tanmlanr. Algoritma, biim retimine do ru saysal Association niversitesi rencilerinin bir rn olan
d nme sistematiklerini olu turmaktadr. Bu sistemati in Honeycomb Bal pete i ba lkl proje grlmektedir.
de i ken girdileri de algoritma ile belirlenir.
Projenin fraktalrnt ve izim otomasyon modelleme
programlar ile birlikte sahip oldu u sistematik aralar, di er
Bu de erlendirmelerin sonucunda lt olarak de erlendirilen
a amalar izleyen son rn elde etmeye ynelik uyarlama
nermeler ana erevede toplanmaktadr: lt n rneklemektedir. ok sayda gncel rne e
rastlayabilece imiz benzer projeler arasnda yer alan bu rnek,
1. lt nermesi sistematik aralarla birlikte rntlerin geli tirildi i bir deneme
Hedeenen Durumda Fraktal de erlenmesi olarak ele alnm ve bildirinin sonu blmnde nedensel
rnt olu turan birim modln hcre birim zelli i sa lamas ili kilendirmeye dayanan bir yakla m rneklenmesinde
36
ekil 3.1: Honeycomb morfolojisi (http://matsysdesign.com/)
ekil 3.2: Honeycomb morfolojisi (http://matsysdesign.com/)
37
Yzey dokusunu olu turan yaplanma, bir bal pete ini Ba , D., Kl Batmaz, S. 2013, Mekan Endstriyel Yaratm
biimlendiren okgen bir geometrik birimin dn trlerek Sreci le Tasarlamak, 3. Mimarlk Sempozyumu, MSGS,
kullanld bir doku olarak izlenmektedir. Bu temel birimin, Bildiri Kitab, stanbul, ss. 222 231.
hcre yaps olu turacak geometrik biimleni e sahip olacak
Andreasen, N, ev. Kvan Gney 2011, Yaratc Beyin
ekilde tasarlanm oldu u anla lyor. Bal pete inin rnt
Dehann Nrobilimi, Arkada Yaynlar, Ankara.
dzeninden yola klarak geli tirilen yzey dokusu, ayn
zamanda esnek biimlenerek farkl rn varyasyonlar May, R. 2010, ''Yaratma Cesareti'', Metis yaynlar, stanbul, ss.
yaratlabilmektedir. Bylece geli tirilen yzey, kabuktan 14.
tavana, blc duvardan mobilya donatsna kadar pek ok
Thornberg, M. J. 2008, Arquitectonics (Mind,Land and
farkl dzeyde yap rn biimleni ine olanak sa lamaktadr.
Society): A new Architecture for a Better Environment,
Bu rnler, olduka basit yapl bir okgen yap elemanndan
Arquitectonic, UPC, Barcelona, pp. 14.
olu an yzeyler ile biimlenmektedir. Yzeyin reyen birimleri
yap eleman dzeyine kadar indirgenmi tir. Projenin Sertsz, S. 2012, ''Matemati in Aydnlk yz'', Tbitak,
geli tirilmesinde izlenen sistemati in yakla m, rn Ankara, ss. 42.
indirgemesi ve onu izleyen rn e itlemesi a amalarn aklar
Badem, Y: 2007, ''Genetik algoritmalarn yaratc mimari
niteliktedir.
tasarmda kullanm'' Yksek lisans tezi, Fen bilimleri Enstits,
rnek al ma, tasarm ve performans arasnda btnl stanbul Teknik niversitesi.
sa layan yeni bir doku yaplanmas geli tirilmesini
hedeemi tir. Bu do rultuda geli tirilen doku yaplanmalar, Garcia, M: 2009, Prologue for a History, Theory and Future of
karma k yaplanmalara do ru dn erek reyebilme Patterns of Architecture and Spatial Design, Patterns of
zelli inin yan sra performans olarak de erlendirilen Architecture AD, Wiley and Sons, Nov Dec., pp. 6 17.
uygulanabilir, otomasyon retime ynelik programlarla birlikte ekil 2.1.http://.www.arastiralim.com/www.m gen.biz
gerekle tirilmi olma zelli ine de sahiptir.
ekil 2.2 2.4.http://www.architizer.com
Kaynaka
ekil 2.5 2.8.http://icd.uni stuttgart.de/?p=8807
Ba , D. 2010, Mimari D ncenin Biimleni i, Es Yaynlar,
ekil3.1 3.2. http://matsysdesign.com/
stanbul.
Ba , Yanarate , D. 2012, Mimaride Anlam ve Doku Yitimine

Kar Uzla ma, Gney Mimarlk, Say:8, Haziran, ss. 79 83.
Ba , Yanarate , D. 2011, Mimari Tasarmda Yaratclk Aralar

Olarak D nme Sistematikleri, Yap, Yem Yaynlar,
Say:359, stanbul, ss. 76 82.
38
Tasarm Srecinin Saydamla trlmasnda Hesaplamal Tasarm

Yntemlerinin Kullanlmas
Faruk Can nal
Eindhoven University of Technology, Design and Decision Support Systems
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bili im Anabilim Dal, Mimari Tasarmda Bili im Lisansst Program
farukcanunal@gmail.com
zet: Tasarmcnn iinde bulundu u tasarm srecini, zihninin iinde geti i gibi sorgulamadan kabul etmesi herkes tarafndan
srecin anla labilir olmasn engellemektedir. Genel bir ekilde anla labilir olmas, srecin paralara ayrlarak en alt
bile enlerine kadar tarif edilebilmesiyle, a amalar takip edilebilir, saydam bir tasarm ortam olu turularak sa lanabilir.
Saydamla trlmada, sistemli bir ekilde paralara ayrma ve paralarn birbirleriyle ili kilerinin tanmlanmas gerekmektedir. Bu
sistemati i tariemek iin ise saydam kutu yakla m kullanlmaktadr. Bili im alannda tasarm sreci, hesaplamal tasarm
yntemleriyle aklanabilir dzeydedir ve srecin saydamla trlmas iin kullanlan temel algoritmik yap ile bilgilerin daha ak
bir ekilde aktarlmas mmkndr. Bu al ma erevesinde ncelikle teorik alt yapy olu turan kara kutu ve saydam kutu
yakla mlar irdelendikten sonra saydam kutu yakla mnn bili im alannda hesaplamal tasarm yntemleriyle ifade edilmesi
zerine gidilmi tir. Com.maned Computer Manualled isimli al tay kapsamnda, denek katlmc grubu zerinde kara kutu
yakla mndan saydam kutu yakla mna gei , hesaplamal tasarm yntemleriyle algoritmik tariemeler kullanlarak
incelenmi tir. Bilgisayarn algoritmik al ma mant ve saydam kutu yakla m fiziksel olarak bilgisayar olmadan uygulanmaya
al lm tr. Tasarm e itiminde ve al malarnda hesaplamal tasarm yntemlerinin temel algoritma mant nn
kullanmndan tasarm srecinin saydamla trlmasna uzanan bir sre al tay zerinden gzlemlenmi tir.
Anahtar kelimeler: Tasarmda algoritmik d nce, saydam kutu yakla m, kara kutu yakla m.
1. Giri
sistematik bir yakla mn takip edilmesi sayesinde
Tasarm srasnda yararlanlan teknik ve aralardan kurulu saydamla m bir ortam sunulmaktadr. Bu sistemati i
eylem dzenine tasarm sreci ad verilir. Bilgilerin nasl elde tariemek iin ise saydam kutu yakla m sz konusu
edildi i ve yorumlanmas, tasarm projesinin amalarn olmaktadr.
gerekle tirirken verilen kararlar dizisi ve kararlarn verilme
biimi tasarm srecinin kapsamn olu turur (Lawson, 2006). Bili im alannda sistematik bir yakla mla tasarm srecinin
Bu srecin do rudan tasarmcnn zihninde geti i gibi kabul ifadesi ise algoritmik d nce yapsnn kullanmyla mmkn
edilmesi, di er insanlara aktarlmas ve onlar tarafndan olmaktadr. Algoritmik d nce yaps, srecin ak bir ekilde
anla lmas zorluklar ta maktadr. Sistematik bir yakla m, grlebilir ve alglanabilir olmasn sa layarak parametreleri
srecin i leyi inin adm adm takip edilebilmesini sa larken de i tirildi i zaman ne ile kar la abilece imizin de farknda
genel bir ereve altnda aktarlmasnda da kolaylklar sunan olarak tasarlamamz sa lar. Kara kutu yakla mndan saydam
bir bak tr. Bir bakma srecin aktarlmas iin kurgulanan, kutu yakla mna gei algoritmik ifadelerle tanmlanarak bu
tasarmcnn kafasndaki d ncelerin olabildi ince eksiksiz ve ekilde hesaplamal tasarm yntemleriyle tarif edilmi tir.
tanmlanm olarak ifade edilmesidir. Aktarm srecinin ak ve Com.maned Computer Manualled isimli al tay kapsamnda
net bir ekilde tarif edilmi olmasdr. Tasarm sreci ierisinde da, denek katlmc grubu zerinde kara kutu yakla mndan
39
saydam kutu yakla mna gei hesaplamal tasarm kara kutu yakla m sezgisel zellikler ta yan, kendi iine
yntemleriyle algoritmik tariemeler kullanlarak kapal bir yakla mdr. Tasarm kararlarnda sezgilerin yer
incelenmi tir. Bilgisayarn algoritmik al ma mant ve almas, rasyonel bir bak n olu masn engellemektedir
saydam kutu yakla m fiziksel olarak bilgisayar olmadan (Terzidis, 2006).
uygulanmaya al lm tr. Tasarm srecinin
2.2 Saydam Kutu Yakla m (Sistematik)
saydamla trlmas, tasarm e itiminde ve al malarnda
hesaplamal tasarm yntemlerinin temel algoritma mant nn Tasarma yntemsiz yakla ld nda, problemleri anlamak,
kullanmyla sa lanm tr. aralarndaki ili kileri kavramak ve basitle tirerek zmek
zordur. Ama, tasarm problemini sistem dzeyinde kolay
2. Tasarm Srecinde Kara Kutu / Saydam Kutu Yakla m
u ra labilir bir duruma getirmektir. Bylece problemin
Tasarm srecini bir btn olarak ele almas ve bu sreci strktr olu turulmaktadr.
sorgulamadan tasarmcnn zihninin iinde geti i gibi kabul
Tasarm probleminin, u ra labilecek boyutlarda ve
etmesi, kara kutu yakla mn tasarmc d ndaki di er insanlar
karma klkta alt problemlere ayrlmas gerekmektedir. Bir
iin anla lmaz klmaktadr. Genel bir ekilde herkes tarafndan
problem genellikle daha geni bir problem alannn parasdr.
anla labilir olmas, srecin paralara ayrlarak en alt
O parann da altnda ba ka paralar yer almaktadr. nsan,
bile enlerine kadar tarif edilebilmesiyle, a amalar takip
renme kapasitesi ve limitleri nedeniyle btn paralara
edilebilir, saydam bir tasarm ortam olu turarak sa lanabilir.
ayr trmak ve yle alglamak durumundadr. Bu ise sistematik
Saydamla trlmada, sistemli bir ekilde paralara ayrma ve
yakla m ortaya koyarak tasarm problemini bir sistem ve
paralarn birbirleriyle ili kilerinin tanmlanmas
onun bile enlerinden olu an bir btn olarak grmemizi sa lar
gerekmektedir.
(Bayazt, 2004).
2.1 Kara Kutu Yakla m (Sezgisel)
Saydam kutu yakla mnda, tasarmcnn zihninde olanlar
Kara kutu yakla mnda, tasarlama srecinin byk bir ortaya konulmaya al lr. Saydam kutu yakla m mistik
blmnn tasarmcnn kafasnn iinde geti i kabul edilir. Bu kabullerden ok rasyonel ilkelere dayandrlr ve tasarm
yakla mda insan zihnindeki girdiler ve ktlar bellidir, ancak srecinin d la trlmas ile ilgilidir. Bu yakla mda tasarlama
zihnin iinde neler oldu u, hangi yntem ve tekniklerden sreci tamamen aklanabilir durumdadr ( ekil 1).
yararlanld bilinememektedir (Bayazt, 2004). Bu nedenle
2.3 Kara Kutu Yakla mndan Saydam Kutu Yakla mna
Gei
Kara kutu yakla mndan saydam kutu yakla mna gei te

tasarmcnn tasarlarken iinde bulundu u beyinsel
aktivitelerin olabildi ince emala trlmas, ba kalar tarafndan
grlebilir ve alglanabilir duruma getirilmesi, d la trlmas
nem kazanmaktadr. Tasarmcnn d nce olgusunu
d la trmas ise bazen szlerle ve matematiksel sembollerle
ekil 1: Tasarm Srecinde Kara Kutu / Saydam Kutu Yakla m bazen de izimlerle anlatm biiminde olmaktadr. Ama,
40
tasarmcnn eylemini tekrarlanabilir, anla labilir ve yakla m hesaplamal tasarm altnda algoritmik kurgularla
denetlenebilir bir duruma getirmektir. tarif edilir. al ma kapsamnda ise algoritmik kurgularn
tarienmesi erevesinde dzenlenen bir al tay zerinden
Tasarm srecinin zihinsel ve sezgisel olmaktan karlmasna
de erlendirmeler yaplm tr.
ve sistemli, ak ve mantkl bir sre haline getirilmesine
al lmaktadr. Buna srecin sistemle tirilmesi ya da kara kutu 4.Kara Kutu Yakla mndan Saydam Kutu Yakla mna
yakla mndan saydam kutu yakla mna gei al mas da Algoritmik Tanmlamalarla Gei
denilebilir ( ekil 2).
Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesinde 15 19 ubat
3. Hesaplamal Tasarm ve Sistematik Yakla m 2012 tarihleri arasnda dzenlenen Zvanadan k isimli
etkinlikte Com.maned Computer Manualled isimli al tay
Saysal teknolojilerin geli mesiyle birlikte tasarm alannda
kapsamnda fiziksel olarak bilgisayarn olmad bir ortamda
yaplan ara trmalar, tasarmda hesaplamal yntemlere
kara kutu yakla mndan saydam kutu yakla mna algoritmik
odaklanmaktadr. Hesaplamal tasarm yntemlerinin tasarm
tanmlamalarla gei zerine al lm tr. De erlendirmeler
srecine yansmalar, kavramsal dzeyde genel i leyi
farkl niversitelerden gelen ve farkl snardaki mimarlk
mant nn kullanlmasyla olu turulur (Yldrm & nan & zen
lisans rencilerinden olu an denek katlmclarn tasarmlar
Yavuz, 2010). Tasarm alannda bilgisayarn yaygn
zerinden yaplm tr. Katlmclar, hesaplamal tasarm
kullanmyla, algoritmann hesaplamal tasarm yntemi olarak
mant nn kavranmasnda bilgisayarn algoritmik al ma
bire bir kullanm nem kazanmaktadr. Algoritma, bir
mant n ke fetmeye al m lar ve edinimlerini
problemin snrl sayda admla zm srecini ifade eder.
somutla trmak iin e itli ortamlar ve teknikler
Sistematik ve rasyonel d nce rntleri gerektirmektedir.
kullanm lardr. Katlmclara farkl bak alar kazandrlarak
Algoritmik d nce bu niteli i ile tasarm d ncesi ile
btn para ili kisini sistematize edebilecekleri ve
rt mektedir. Tasarm problemlerine zm retme algorit
tasarmlarnn algoritmik yapsn in a edebilecekleri deneyim
mik d nce yapsndan yararlanld nda tasarmcnn u unu
kazandrlarak saydamla m bir ortam sunmak hedeenmi tir.
geni letmektedir. Tasarmc, kulland en yakn ara olan
bilgisayarn algoritmik dili ile konu maya ba lad zaman, al tay srecinde beklenilen ortamn olu masn sa lamak iin
d nd zm do rudan do ruya grme ve farkl alter bilgilendirme ve tasarm a amas olmak zere iki admda
natiere ula ma kabiliyeti elde etmektedir (olako lu & Yazar, ilerlenmi tir. Algoritmik tasarm hakknda bilgilendirmelerde
2007). bulunularak katlmclarn bilgi sahibi olmas sa lanm tr.
Tasarma ba larken, ncelikle problemler belirlenmeye al lr.

Bir tasarm renmek, onun barndrd problemleri,
zmlerinin yapsn, zelliklerini anlamak, o tasarmn nasl
zmlenece ini kavramaktr. Bu kavrama a amasndan sonra
sistematik bir ekilde strktr olu turularak tanmlanm
sre algoritmik bir dzen ierisinde ifade edilebilir. Bu ekilde
ekil 2: Kara Kutu Yakla mndan Saydam Kutu Yakla mna
kontrol edilmesi ve alglanmas daha kolay, saydamla trlm
Gei
bir hesaplamal tasarm sreci ortaya kar. Sistematik
41
Devamnda dnem projelerini algoritmik bak asyla yeniden boyuta gei al mas yapmalar beklenilmi tir. al tay
de erlendirmeleri ve projelerinin kurallarn ortaya koymalar srecinde edinilen bilgilerin topluca kullanm iin fiziksel bir
istenilmi tir. Bir sonraki a amada ise katlmclara verilen bir bile enin tasarm ve bu bile enle farkl algoritmalar zerinden
altlk zerinden tamamen ba msz bir ekilde kendi hayal gidilerek fiziksel model olu turulmaya al lm tr.
glerine ba l tanmladklar algoritmalarla 2 boyuttan 3
ekil 3: Saydam Kutu Yakla myla Yeniden retilmi al malar
42
lk al mada katlmclar, dnem projelerini algoritmik bak grm lerdir. Tasarladklar projelerin algoritmik kurallarn
asyla yeniden ele alm lardr. Tasarma problem olan konuda ortaya koyarak, gemi te sezgisel olarak tasarladklar rnleri
retmi olduklar zmn sistematik bir dzen ierisinde sistematik bir ekilde ifade etmi lerdir ( ekil 3).
algoritmik tasarm mant yla gncellenmesini sa lam lardr.
Bir sonraki al mada 2 boyutlu bir ekiller dizisi olarak verilmi
Bu al mada nceden yapm olduklar tasarmlarn, farkl
olan altlk zerinde boy, renk, yanyanalk gibi parametreleri
sonulara gidecek zmlere platform olu turdu unu ve
kendileri belirleyip bu parametrelerin ne tr kar lklar
matematiksel ya da szel algoritmalar ile tanmlanabildi ini
olaca n tanmlam lardr. Bu ekilde 2 boyutlu ortam,
ekil 4: Algoritmik fadelerle Saydamla trlm Bir Sre Tanmlama, ( Seda TANKA MSGS / Beliz ORAL YT )
43
olu turulan parametrelerle 3 boyuta ta nm tr. Bu al mada 5. Sonu

tasarm srecinin, kara kutu yakla mndaki sezgisel
Bilgisayar teknolojileri yakn bir gemi e kadar, tasarm
belirsizliklerin olu masna izin verilmeden saydam kutu
alannda yalnzca yardmc bir ara roln stlenmi tir ve
yakla myla algoritmik olarak tarif edilmesi sa lanm tr ( ekil
tasarm rnnn temsili konusuna odaklanm tr. Dijital
4).
sembollerle temsil edilerek tasarm rnne ait tanmlarn
Grup al mas altnda ise fiziksel bir bile en tasarlanm ve bu olu turulmasnda iki boyutlu dzlemler zerindeki temsil
bile enle algoritmalar zerinden giderek fiziksel model biimlerine benzerli i nedeniyle, dijital ortamda temsil,
olu turma zerine al lm tr. al ma srasnda iki gruba teknolojinin ilk evrelerinde tasarm srecinde en etkin rol
ayrlan katlmclar iki farkl model ortaya koymu lardr. Bu iki oynad alandr (Kolarevic, 2003). Fakat gnmzde bu durum
model farkl algoritmalarla tanmlanm birle im mantklar yava yava de i meye ba lam retken sistem modellerinin
ta makta ve belirli sayda, belirli bir sistem ierisinde bir araya nem kazanmasyla ba ka bir boyuta ta nm tr. Bu al mada
gelmektedir ( ekil 5). ise farkl bir yakla m ierisinde bugne kadarki kullanm
ekillerinin, sistemlerinin temelini olu turan algoritmik yapnn
ekil 5: Fiziksel bir bile en tasarm ve bu bile enle farkl algoritmalar zerinden giderek fiziksel model olu turma
44
de erlendirilmesi zerine fiziksel olarak bilgisayar olmadan Kolarevic, B.: 2003, Architecture in The Digital Age: Design and
bilgisayar mant nn sistematik bir ekilde kullanlmasyla Manufacturing, Spoon Press, London.
gidilmi tir. Tasarma bilgisayarn kulland algoritmik d nce
Lawson, B.: 2006, How Designers Think, Fourth Edition: The
ile bakmann, tasarm olu turabilmek iin tasarmn adm adm
Design Process Demystified, Architectural Press.
tarif edilebilmesine olanak sa lad gzlemlenmi tir.
Terzidis, K.: 2006, Algorithmic Architecture, Architectural
Algoritmik d ncenin genel mant kullanlarak fiziksel
Press, US.
olarak bilgisayarn olmad ortamlar zerinde de bu mant n
kurgulanabilmesi algoritmik d nsel geli imin olu masnda Yldrm T.& nan N.& zen Yavuz A.: 2010, Mimari Tasarm
nemli bir rol oynayabilir. Tasarm srecinin E itiminde Bili im Teknolojilerinin Kullanm ve Etkileri, AB
zenginle tirilmesinde ve becerisinin geli tirilmesinde Akademik Bili im, Mu la.
tasarmcnn kullanmakta oldu u hesaplamal srelerin nasl
farkna varabilece i ve farknda olarak tasarmlarn nasl
ortaya koyabilece i yeniden de erlendirilmelidir. Tasarm
srecinin saydamla trlmasnda hesaplamal tasarm
yntemlerinin kullanlmas al tay zerinden de gzlemlendi i
gibi kolaylk sa lamaktadr. E itimcilerin ve ara trmaclarn bu
ekilde kendi alanlar ile ilgili do ru ve etkili bili im
teknolojilerinin kullanm olanaklar zerine yaptklar al malar
farkl bak alar kazanlmasn sa layabilir.
Te ekkr
Bu bildiri kapsamnda sunulan al tayn gerekle tirilmesinde

byk destek sa layan Mimar Asl Aydna ve Bisr ekibine
te ekkrlerimi sunarm. Ayrca Mimarlk lisans rencileri,
al tay katlmclar Anl Arpat (YT), Ay l o kuner
(MSGS), Beliz Oral (YT), Ece Avco lu (YT), Ersin Abay
(YT) ve Seda Tankaya (MSGS) da ayr ayr te ekkr ederim.
Kaynaka
Bayazt, N.: 2004, Endstriyel Tasarmclar iin Tasarlama

Kuramlar ve Metotlar, Birsen Yaynevi, stanbul.
olako lu, B. & Yazar, T.: 2007, Mimarlk E itiminde

Algoritma: Stdyo Uygulamalar, Gazi niv. Mh. Mim. Fak.
Der., cilt:22, Ankara, sf. 379 385.
45
46
Klasik Tasarm Yntemleri ve Saysal Tasarm

Yntemlerini Destekleyen Dijital Tasarm Aralarn
Erken Tasarm Evresi Ba lamnda Kar la trmas
Cemal Kahraman
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bili im Anabilim Dal, Mimari Tasarmda Bili im Lisansst Program
heldcemal@hotmail.com
Anahtar kelimeler: Eskiz, karalamalar, dinamik sre, dijital tasarm aralar, saysal, yazlm dili
1. Giri tr olarak saylabilecek, srecin geometrik temsiller ve

algoritmalarla beraber yrtld dijital tasarm aralar
Erken tasarm evresi olarak adlandrlan zihindekilerin fiziksel
bulunmaktadr. "Processing, Rhino Grasshopper" bu saysal
olana dn trlme sreci tasarmclar iin yaratcl n ortaya
tasarm aralarnn en ok kullanlan rnekleridir. Bu al mada
kt nokta olarak de erlendirilmektedir. Gnmzde klasik
eskiz ile algoritma ve dil tabanl tasarm aralar olarak
tasarm yntemleri olarak adlandrlan snfa dahil olan eskizin
adlandrlan dijital ortamlar erken tasarm evresinde
yaratc olma ya da net olarak ortada olmayan ke fetme
tasarmcya kazandrdklar ve belki kaybettirdikleri asndan
noktasnda tasarmclar tarafndan en fazla kullanlan yntem
kar la trlacaktr. Bu kar la trmay yapabilmek iin u
oldu u sylenebilir. Tasarmn belirli noktalarda "karalama"
sorulara cevap aranacaktr: Algoritmalar ve sz dizimleri
olarak da de erlendirilebilecek ekilde belirsiz biimlerle
zerinden al an dijital tasarm aralar (digital tools) klasik
tasarmc ile ka t zerinde ortaya kan arasnda dinamik bir
tasarm yntemi olarak tanmlanan eskizden hangi noktalarda
sre olarak yrtlmesi eskizdeki yaratcl n temeli olarak
ayrlmaktadr? Tasarmclar iin yaratc bir sre olarak
grlmektedir. Gnmzde ise bili im teknolojisindeki
nitelenen eskiz ve yine tasarmclarn olu turdu u
geli melerle beraber dijital aralarn da tasarm a amalarnda
algoritmalarla dijital ortamlarda yrtlen srecin fark nedir?
yo un olarak rol ald gzlenmektedir. Bu rol alma biimi ise
Bu iki yntem arasndaki farklar hangi nedenlerden
dijital aralarn niteliklerinden dolay ayr kategoride
kaynaklanmaktadr? Eskizdeki belirsizlik ve dinamik srecin
irdelenebilir:
getirdi i yaratclk kar snda dijital ortamlarn olu umu gere i
2D 3D izim ve modelleme yazlmlar, ilerinde barndrd matematiksellik ve kesinli in tasarm
srecinde ne gibi faklar yaratt , ayn zamanda tasarmdaki
retken sistemleri (Generative techniques) destekleyen
matematiksel altyapnn eskizde nasl ele alnd ve dijital
yazlmlar,
tasarm ortamlaryla nasl ili kilendirildi i bu sorulara verilecek
Dil ve algoritma tabanl yazlmlar. cevaplarn erevesini belirleyecektir.
2D ve 3D modelleme ortamlar olarak adlandrlan ve tasarmn 2. nsan Bilgisayar Birlikteli i

bire bir geometrik biimler zerinden yrtld yazlmlar ile
Bilgisayarn insan ya antsna etkileri gnden gne
srecin tamamen nceden kurgulanm algoritmalarla
artmaktadr. Bu etkiler her alanda oldu u gibi tasarm alannda
ilerletildi i ve grsel rne sadece hesaplamann sonunda
da kendini hissettirmektedir. Bilgisayarn tasarm alannda
ula ld retken sistemleri destekleyen yazlmlar bu tasarm
kullanm 1960'lara dayanmaktadr. Tasarmc bilgisayar ili kisi
aralarnn iki farkl ucunu temsil etmektedirler. Bir de al ma
geen 50 yllk srede ok farkl boyutlarda ele alnm tr. nsan
prensipleri asndan bahsedilen bu aralardan ayrlan ve ara
tasarmc bu srete bilgisayara de i ik grevler yklemi tir.
47
Fakat bu birliktelik son yllarda ok daha hzl bir ekilde geli ip larn de i kenlerine mdahalelerle ba latt srecin sonunda
glenmi tir. Tasarmn, zellikle de mimarlk gibi karma k grsele ula lmaktadr. Modelleme ve izim yazlmlarndaki
yapm a amalarn iinde barndran kollarnda bu birlikteli in grsel kurgudan farkl olarak, retken sistemleri destekleyen
nemli katklar grlmektedir. Bilgisayarn veri toplama, yazlmlarn sadece saysal veriler zerinden yrtlme ve
analiz etme gibi belirli noktalarda insandan ok daha hzl ve saysal veriler olarak sonu verme zellikleri de bulunmaktadr.
verimli olmas ya da dinamik simlasyonlar yapma gibi insan
Dil ve algoritma tabanl yazlmlar: Saysal hesaplamalar ve
kapasitesini a an ynleri bu katknn n plana kan
geometrik temsilleri ierisinde barndran grsel rn almada
ba lklardr. Bu sreler daha ok tasarmn geli tirilip
abuk sonu veren yazlmlardr.
somutla trlmas a amalarnda devreye girmektedir.
Bakld zaman ilk iki sradaki 2D 3D izim ve modelleme
3. Dijital Tasarm Aralar
aralaryla retken sistemleri destekleyen yazlmlar, yaplar ve
Di er taraftan ise bilgisayar ile birliktelik tasarmn ilk evreleri tasarm problemini ele al lar gz nne alnd nda, tasarmn
asndan farkl bir anlam ta maktadr. Teknolojinin son ilk a amalarnda sreci birbirinden ok farkl yrtmektedirler.
zamanlarda herkes tarafndan ula labilir olmas bilgisayar gibi Bu ara trmada nc sradaki dil ve algoritma tabanl
dijital tasarm aralaryla, tasarma yeni boyutlar yazlmlar incelenecektir. Processing ve Rhino Grasshopper n
kazandrm tr. Gnmzde tasarm okullarnda da bilgisayar rnek verilebilece i ve yaplar gere i, nceki iki yntemle
destekli tasarm (computer aided design) e itimcilerin ve benzerlikleri ve farkllklar ierisinde barndran yazlmlar
rencilerin yo un olarak ele aldklar bir konudur. Saysal temel kodlarn olu turulmas ve istendi inde ok basit
tasarm olarak ba lklandrlabilecek bu yazlmlarn birbirinden algoritmik denklemlerle grsel rn elde edilmesine olanak
ok farkl kullanm amalar vardr. Bu amalar do rultusunda vermektedir.
geli tirilen dijital aralar temel zellikleri gz nne alnarak
Bahsetti imiz bu dijital yazlmlarn (Processing, Rhino
ayr grupta incelenebilir:
Grasshopper) bahsedilen di er iki ve boyutlu izim
2D 3D izim ve modelleme yazlmlar: Bu tip dijital programlar ve retken saysal modellerle kar la trlmas,
yazlmlarda sre kartezyen sistem zerinde geometrik tasarm problemlerine ne lde uygun zmler sundu u
biimlerin bile en ve grselleriyle bire bir yrtlmektedir. ba ka bir ara trmann konusu olabilecek kadar geni bir
"Erken tasarm evresi" noktasnda bakld nda bu yazlmlarn meseledir. Bu ara trmada bu saysal tasarm aralarndaki
yaplar gere i geometrik biimlerin tanmlanmalar ve ili srele eskiz yapma srecinin "erken tasarm evresi" olarak
kilendirilmeleri a amalarnda esnek olmay lar, mu lakl n adlandrlan zihindeki fikirlerin ilk somutla trlmas noktasnda
sa lad farkl bak alaryla aray n tasarmn ilk kar la trlmas ve de erlendirilmesi yaplacaktr.
a amalarndaki rol gz nne alnd nda kstl bir ortam
4. Erken tasarm evresinde eskiz dijital ortamlar
olu turduklar sylenebilir.
Eskiz yapmak tasarmclar tarafndan yaratc bir sre olarak
retken sistemleri destekleyen yazlmlar: nsan tasarmc
de erlendirilmi tir. Bunun nedeni olarak da eskizdeki
tarafndan retilen algoritmalarla al an bu sistemler tasarm
mu laklklar ve bunun sonucu olan farkl de erlendirmeler
problemlerini farkl yntemlerle ele alp zmler sunmaya
yapabilme olana gsterilmi tir. Zihinde canlandrlann
ynelik giri imlerdir. Tasarmcnn nceden yazlm algoritma
48
somutla trlmasnn ilk a amasn eskizler olu turmaktadr. Bir erisinde barndrd mu laklklar sayesinde yeniden
eyleri yeniden farkl alardan "grmek", de erlendirmek ve de erlendirmelere ve ynelimlere izin veren, dinamik tasarm
bunun zerinden gitmek eskizin retkenlik ve znellik srecini ve yaratcl tetikleyen eskiz referans noktas olarak
ynnden en fazla de er verilen yandr. Hatta bu a amalar alnd nda "Processing, Rhino Grasshopper" gibi szel ifadeler
e itli ara trmaclar tarafndan "seeing movig seeing","seeing ve saysal de i kenler ile olu turulan algoritmalar zerinden
as seeing that and moving" (Goldsmith, 1991) olarak grsel rnler elde etmeye odaklanm dijital tasarm aralar
tanmlanm ve bu admlar daha belirgin hale getirmek iin nereye oturmaktadr? ncelikli olarak zihinde hayal edilenin
zerine al malar yaplm tr. Tasarmclar bu sreci belirsiz grsel temsiline ula mak iin bir ara olduklar gz nnde
biimlerin ve temel geometrik ekillerin snrlarnn ve bulundurulmaldr. Eskizdeki izgi ve karalamalarn yerini
birbirleriyle olan ili kilerinin silikle tirilip kalnla trlan burada numerik de i kenlerin ve szel ifadelerin olu turdu u
izgilerle ve glgelendirmelerle maniple edilmesiyle program dili alm tr. Bu nokta ise iki farkl ynden
yrtmektedirler. Bu ekilde zihinde canlandrlann fiziksel de erlendirilmelidir. lki bu program dilinin kurgusunun ve
hale brndrlmesi esnasnda kat snrlar iinde kalnmam barndrd temsillerin ba ka biri tarafndan olu turulmu
olup, izim esnasnda srekli gidi geli lerle dinamik ve yaratc olmasdr. Di eri ise eskizdeki izme eyleminin ve geometrik
bir sre ortaya konabilmektedir. biimlerin birinci elden grsel rnlerle ili kisinin bu
programlarda saysal ve szel ifadeler tarafndan yrtlyor
O halde insan, bilgisayarn kesinlik odakl kurgusuyla
olmasdr.
kar la t nda nasl bir yol izleyecektir? e itli komptasyonel
tasarm yntemleri iin bu ztl ortaya koyan Programn ba ka bir tasarmc tarafndan olu turulmu yaps
de erlendirmeler bulunmaktadr.: "... isabetlilik belki de daha bir altlk, program iinde kulland mz de i ken ve temsiller de
yaratc bir srece engel olmaktadr, nk unutmak ayn tasarm aralar olarak de erlendirilebilir. Humberto
zamanda elde olanlar yeniden yaratmay veya yeniden Maturana'nn belitti i gibi "Makine fra gibidir, yaps gere i
birle tirmeyi gerektirir. Bu ekilde insan beyni bo luklar belli eyleri yaparbilgisayar denen organizasyonun
doldurarak ve kayp paralar bularak bilgilerini srekli yeniden tutarlklar iinde yapsal dinamikler barndrr ve yapt eyi bu
yaplandrr ve hatrlama srecinden yeni d nceler yaratma yapsal dinamiklere gre yapar. ... eyler yaplaryla snrl var
s recine akc bir ekilde geer. Bu srecin da nk ve lklardr ve bu nedenle organizasyonu, yapy, ve de i kenlik
gvenilmez olmas ve o u zaman kullan sz sonular, hatalar alann anlamak gereklidir."(Rosenberg, 2010). Tasarmc
ve karma klklar yaratmas kanlmazdr" (Klian, 2012). Stiny elindeki malzemeleri (programdaki szel ifadeler ve saysal
(2010) de nceden tanmlanm kurallar olan sembollerle de i kenler) ve bu malzemelerle beraber sistemin yapsnn
komptasyon yerine "grme" eylemini n plana karm tr. nasl al t n anlayp i e ba lamaldr. al aca ortamn
Burada grme eylemi ki inin nesnelere zaman ve durumun snrlarn ve al ma prensiplerini bilmek tasarmcya sre
ko ullarna gre farkl bak alaryla bakt nn ve sonucunda ierisinde esnek ve retken olabilme imkann sa layacaktr.
da her zaman farkl bir de erlendirme yapt nn ifadesidir. Bu Daha sonra zihninde canlandrd n bu yapsal sisteme uygun
ekilde eskizdeki gibi " eylerin" yeniden farkl alardan bir ekilde formle edip kendine zg farkl tasarmn ortaya
grlp de erlendirildi i ve srece dahil edildi i dinamik bir koyabilir.
tasarm yntemine ula lmas hedeenmi tir.
49
5. Tasarmn saysal altyaps somutla trma a amas olan bu srete eskizin bulank yaps
dinamik bir srecin tetikleyicisi olmaktadr. Kar la trlan
Grsel sonuca saysal ve szel ifadelerin olu turdu u
saysal tasarm aralarnda ise zihindekinin kullanlan yazlmn
algoritmalar zerinden ula ma durumunun eskiz yapmaktaki
mant na uygun olacak ekilde saysal ili kiler ve algoritmalar
birebir grsel zerinden al makla ok farkl oldu u aktr.
zerinden fiziksel yapya dn trlme sreci vardr. Bu
Burada tasarlanacak olann "grsel in ele aln biimi
durumda tasarmcnn zihninde canlandrd n saysal olarak
de i mektedir. ncelikle tasarma ok daha sistematik bir
sisteme tantma biimi ve bu noktada kurdu u matematiksel
biimde yakla lmas gerekmektedir. Aslnda ister iki ister
ili kiler eskizdeki izimlerle aray n kar l olarak
boyutlu olsun her biimin ve nesnenin kendi ierisinde, insann
de erlendirebilir. Bir tarafta izim ve karalamalarn di er
bak as zerinde ekillenen matematiksel bir sistemi ve
tarafta ise dijital ortamda tanmlanan geometrilerin zerinden
altyaps vardr. Tasarm ba lamnda bakld zaman
yrtlen, algoritmalarn ve di er saysal ili kilerin
toplumsal ve ki isel etkenler sonucunda farkllk gsteren
kurguland , bir birinden ayr bu iki tasarm ortamnn
alglama biimlerinin sonular kentler gibi yksek lekli
rnlerinin de farkllk gstermesi beklenen bir sonu olacaktr.
organizasyonlardan en kk lekli tasarmlara kadar net
olarak gzlemlenebilmektir. Tasarmlardaki matematiksel 6. Sonu
kurgu farkllk gsterdi i gibi, tasarm ierisindeki etkisi de
Sonu olarak; gnmzde dijital tasarm aralarnn kullanm
yukarda bahsetti imiz etkenlerden dolay de i ebilmektedir.
olduka yaygndr. Bu aralarn olanaklaryla tasarmlarn
Bahsetti imiz zere tasarmlar matematiksel ierikleri
farklla t da kan rnlerle ortadadr. Bilgisayarn yaps
ynnden ele alnd nda, bu saysal ieri in ne derece n
gere i bu ortamlardaki al malarn da eskiz gibi klasik tasarm
planda olaca nn ve nasl bir kurgu ierisinde olu turulaca nn
yntemlerine gre daha sistematik olmas kanlmazdr.
en belirleyici etkenlerinden bir tanesi de zerinde al lan
Burada eskizdeki belirsizliklerden ve mu laklklardan
tasarm aracdr. Eskiz yapma srecinde biimlere ve
yararlanlarak olu turulan dinamik tasarm srecinin saysal
organizasyonlara her zaman bu ba lamda yakla lmamaktadr.
tasarm ortamlarnda srdrlebilir olup olmad sorusu akla
izilen biimlerin bu saysal ili kilere dayal sistemati i bazen
gelmektedir. Eskiz srecindeki dinamik srecin kar l nn
grmezden gelinebilmektedir. Dijital tasarm aralarnda
dijital tasarm ortamlarnda olup olmad veya hangi
al mak ise yaplar gere i biimlere daha sistematik bakmay
noktalarda ortaya kabilece i ba ka bir ara trmann konusu
gerektirmektedir. Bir bakma, grseli olu turan alt biimlerin
olabilir. Bu al mada dijital tasarm aralarnn tasarm
(temel geometrik elerin) matematiksel ynden analiz
srecine getirdi i saysal bak asnn zellikleri zerinde
edilmesini tetiklemektedir. Biimleri bu ekilde ele al n ise
durulmu tur. Bahsetti imiz saysal bak asn inceleme
do al olarak farkl sonular olacaktr. Geometrilerini olu turan
noktasnda ise ok e itli dijital tasarm aralar arasndan
matematiksel ili kiler zerinden tarienen ekiller arasnda
"Processing, Rhino Grasshopper" gibi saysal hesaplamalar ve
organizasyonlar kurulabilmekte ve sre yeni boyutlar
geometrik temsilleri ierisinde barndran, ayn zamanda grsel
kazanabilmektedir. Burada tasarmcnn al t dijital ortamn
rne ula makta da zorluk ekilmeyen dil tabanl yazlmlar
yapsn do ru anlayabilmesi belirleyici noktadr. Tasarm bir
seilmi tir. Kurgular gere i bu tasarm ortamlarnda al rken
aray sreci olarak ele alnrsa, eskiz yapma esnasnda
biimlere ve aralarndaki ili kilere matematiksel ynleri ele
"karalama"larla zihindekilerin fiziksel ortama dklme srecii
alnarak yakla lr. Daha do rusu tasarmcya, sre ierisinde
gerekle tirilmi oluyor. Zihinde kurgulanan eyin ilk
50
bu matematiksel bak zorunlu klar. Matemati in yaps

gere i mu laklklar ortadan kaldran saysal yapnn tasarma
yeni kaplar aaca gzden karlmamaldr. Zihindekilerin
zerinde al lacak dijital tasarm ortamna aktarmnda ve
yine srecin devamnda tasarmcnn biimleri ve biimlerin bir
araya geli lerindeki ili kileri nasl ele ald , tasarmc asndan
yaratcl nn ortaya kaca noktadr. Bili im alanndaki hzl
ilerlemenin saysal tasarm aralarna da yo un etkisi
bulunmaktadr. Dijital ortamlarn snrlarnn geni li i gz
nne alnd nda bu de i imle beraber tasarmclar iin farkl
al ma ortamlarnn ortaya kt ve kaca sylenebilir. Bu
farkl ortamlarn da tasarm srecine yeni bak alar
getirece i ve yeni sonular ortaya karaca beklenmelidir.
Kaynaka
Goldsmith G. 1991, The Dialectics of Sketching. Creativity,

Research Journal Vol. 4(2), pp. 123 143.
Klian, A. 2012, Tasarmn Onay Yerine Tasarm Ara trmasna

Ynelik Bir Sre Olarak Komptasyonel Tasarm, Dosya 29,
TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi.
Rosenberg D. 2010, Eylem Olarak Tasarm: Humberto

Maturana ile Tasarmclarn Eylemleri Hakknda Bir Syle i,
Dosya 29, TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi.
Stiny G. 2006, Shape Talking about Seeing and Doing.

Massachusetts Institute of Technology.
Stiny G. 2010, What Rule(s) Should I Use? Nexus 2010:

Relationships Between Architecture and Mathematics.
51
52
Oturum 2
Oturum Ba kan
Prof. Dr. Glen a da
Btnle ik retken Tasarm Sistemi ile MVRDV Silodam Projesi iin Cephe reten Bir Sistem nerisi
Orkan Zeynel Gzelci
Genetik Algoritmayla retilmi Bir Ekolojik Mutualist Kabuk nerisi

Asl Aydn, Can Boyaco lu
Kullanc Hareketleriyle Mekan Kurgusunun Etmen Tabanl Bir Tasarm Arac ile Yorumlanmas
Apartman Bloklar iin Plan emas reten bir Prototip nerisi

Belinda Torus, Sinan Mert ener
53
54
Btnle ik retken Tasarm Sistemi ile MVRDV

Silodam Projesi iin Cephe retken Sistem nerisi
Orkan Zeynel Gzelci
stanbul Kltr niversitesi, Sanat ve Tasarm Fakltesi
o.guzelci@iku.edu.tr
Anahtar kelimeler: Btnle ik retken tasarm sistemi, genetik algoritma, biim grameri, Silodam, cephe retimi
1. Giri 2. Kavramsal Altyap
Tasarm srecinin bilgisayarn gcnden yararlanlarak 2.1 retken Tasarm Sistemleri

desteklenmesi zaman, enerji, maliyet ve insan gc
Tasarmlarn otomasyonunu desteklemek amacyla birok
konularnda tasarruf yaplmasn sa lamaktadr. Bilgisayarn
bilgisayar destekli yakla m geli tirilmi tir. Bu retken tasarm
kullanm ayrca retilen tasarmlarn optimizasyonu ve retilen
sistemleri ok basit bir kural tabanl sistemden, do ay referans
tasarm alternatierinin o altlmasnda kullanlmaktadr
alan ok karma k sistemlere kadar e itlenebilir. al mann
(Shing ve Gu, 2012).
kavramsal altyapsn olu tururken gnmzde kullanlmakta
retken tasarm sistemleri bilgisayarn otomasyon zelli ini n olan 4 ana retken tasarm sistemi ele alnacak, zellikleri
planda tutan yakla mlardr. retken tasarm tekniklerinin anlatlacak ve kar la trlacaktr.
tasarm problemlerine kar birbirlerinden daha stn yanlar
2.1.1 Biim Grameri
bulunmaktadr. al mann temel amac, bir retken tasarm
tekni inin kar la lmas muhtemel ve tanml problemler iin Biim grameri biim retmek iin kullanlan tretici kurallar
kullanlmasndan te birden fazla tekni in bir tasarm setinin tmdr. Biim grameri bir biim da arc na, uzamsal
problemine yakla mda nasl bir arada kullanlaca nn ili kileri tanmlayan biim kurallarn ve biim da arc nda yer
tart lmasdr. alan ba lang biiminden olu ur. Tretme ba lang biimiyle
ba lar ve kurallar uygulanarak dn trlr. Tek bir biim
Gnmzde kullanlan retken tasarm sistemlerinin biro u
grameri birok biim retebilir. (Stiny ve Gips, 1972). Tasarmn
bir di erinin geli tirilmesi sonucunda elde edilmi tir. Bu ne
do as gere i biimler dn m ve de i imlere aktr. Bir
denle tasarm sistemlerinin st ste d en zelliklerinin ve
szlk olan ekil seti zerinde yaplan toplama, karma, yerini
benzerliklerinin olmas kanlmazdr. Bir ba ka bak asyla
alma ve bir takm parametrik de i ikliklerle yeni ekiller
tanmlanm bir probleme birka retken tasarm tekni iyle
olu turulabilir.
zm bulunabilir (Gu, Singh ve Merrick, 2010).
2.1.2 Genetik Algoritma
Bu al ma farkl retken tasarm sistemleri arasndaki ili kileri
irdelemeyi ve farkl tekniklerin bir arada kullanlabilece i bir Genetik algoritmalar do ann evrimsel srecinden ilham alan
retken tasarm yntemi sunmay amalamaktadr. al mann retken tasarm yntemidir. Genetik algoritma evrimsel
kavramsal altyapsnda retken tasarm sistemleri incelenmi srele benze en operatrleri kullanarak uygunluk fonksiyonu
ve zellikleri bakmndan kar la trlacaktr. Sonraki bl yardmyla optimize edilmi bir arama uzaynda bir
mlerde nerilen btnle ik retken tasarm sistemi poplasyona ula r (Gu, Singh ve Merrick, 2010). Genotip uzay
tantlacak ve sistemin test edilmesi iin bir alan al mas arama uzaynda fenotipler olarak tekrar temsil edilebilir.
yaplacaktr.
55
Genetik algoritma literatrde, tasarm alannda tasarmlarn 2.2.1 Teknik zellikleri Ba lamnda Kar la trlmas
optimizasyonu, mekansal dzenleme ve mimari form arama
Hcresel zdevinim byyen rntlerde, paralel olarak
gibi birok alanda kullanlm tr (Gu, Singh ve Merrick, 2010).
gerekle en i lemleri iermektedir. Tekil hcrelerin zellikleri,
2.1.3 Hcresel zdevinim de i imleri veya dn mleri evrelerinde bulunan di er
hcreleri de etkilemektedir.
Hcresel zdevinim belirli bir biimi olu turan hcreler
btndr. Hcreler zamanla kom u hcrelerin durumu ile L Sistemler ve Biim Grameri biim tabanl tasarmlarn ve
ili kili kurallarn uygulanmasyla evrilmi tir (Wolfram, 2002). rntlerin retilmesinde kullanlmaktadr ve iki sistem bu
Hcresel zdevinim her zaman ba lama duyarl olup di er ba lamda benzerlik gstermektedir.
hcrelerin durumuna gre tanml hale gelmektedir. Hcresel
Etmen tabanl sistemler ve hcresel zdevinim birok paralel
zdevinim sosyal anlamda kom uluk ili kilerinin simle
gerekle en olay barndrr. Her bir hcre ve birey kendi
edilmesinde, tasarm alannda ise kentsel tasarm ve blgelere
zerkli ine sahiptir.
ayrma gibi al malarda kullanlmaktadr (Gu, Singh ve
Merrick, 2010). Genetik algoritmalarda genetik operasyonlar yardmyla
tasarmlar olu turulmaktadr. Rastgele retim kavram nede
2.1.4 L Sistemler
niyle Biim Grameri ve L Sistemlerdeki gibi kural tanmlama
L sistemler 1968 ylnda Lindenmayer tarafndan geli tirilmi , yoktur. Kural setlerinin yerini, genler, kromozomlar ve
matematiksel algoritmalardr. L sistemler bir dizinin yazmna uygunluk fonksiyonlar almaktadr (Shing ve Gu, 2012).
uygulanacak bir retim kural setidir.(Gu, Singh ve Merrick,
2.2.2 Tasarm Problemleri Ba lamnda Kar la trlmas
2010) L sistemlerde tasarm bile enleri diziler olarak sembolize
edilmektedir. Bu dizileri tekrar yazlm mekanizmalarnn retken tasarm sistemleri tasarm problemlerine veya
uygulanmasyla, tasarmn temsili hali olu turulur (Shing ve Gu, tasarmn amacna gre birbirlerinden daha uygun zellik
2012). Olu turulan tasarm grselle tirmek veya de gsterebilirler.
erlendirmek yerine bu diziler grafiksel olarak yorumlan
Genetik algoritmalar genellikle tasarmlarn optimizasyonu
maktadr. Genel anlamda bir tasarm dilinin gramerinde,
iin kullanlmaktadr.
tasarm bile enleri direk olarak kurallar ifade etmekte ve
grselle tirilmekte kullanlmaktadr (Shing ve Gu, 2012). Biim Grameri ve L Sistemler biim ve rnt retirken
operasyonlar ve kurallar tekrarlammaktadr. Yeni biim ve stil
2.2 retken Sistemlerin Kar la trlmas
retimi iin uygun tekniklerdir.
Genel olarak tm retken tasarm teknikleri sonlu bir kural seti
Biim grameri iki ve boyutlu biimsel kompozisyonlar
veya operatre ba l olarak belirli bir eleman setine sahiptir
retmektedir. L Sistemlerde ise belirli bir kuraln tekrarndan
(Shing ve Gu, 2012). Hcresel zdevinim, L Sistemler ve Biim
olu an fraktal, a a dal ve kar tanesi gibi do ada bulunan
Grameri ba lang biimi zerine dn m ve operasyonlarla
biimlere ula maktadr.
grafik olarak ifade edilebilecek sonular ortaya koymaktadr
(Shing ve Gu, 2012). L Sistemler ehirlerde yol a larnn tasarlanmasnda
kullanlmaktadr (Shing ve Gu, 2012).
56
Hcresel zdevinim kentsel tasarm, blgelere ayrma, konut sistemi yakla mlarndan Biim Grameri ve Algoritma Modeli
blo unda dairelerin yerle imi gibi tasarm problemlerinde incelenecektir.
kullanlmaktadr (Shing ve Gu, 2012). Ba lama duyarl olmas
3.1 Biim Grameri Genetik Algoritma Modeli
nedeniyle tmevarm yntemini en iyi destekleyen sistem
olarak kabul edilebilir. Evrimsel algoritmalar Goldberg (1989) tarafndan fonksiyonel
optimizasyon iin kullanlm tr. Tasarm alannda kullanm ise
Etmen tabanl sistemler bir tasarmn kullanlabilirli inin
genellikle tasarm parametrelerinin optimizasyonu olarak ele
snanmasnda, olaylarn simle edilmesinde kullanlmaktadr
alnm tr. Yakn dnemde genetik algoritma biim retimi ya
(Shing ve Gu, 2012).
pan tasarm yakla mlarna yardmc bir ara olarak kullanl
Sonu olarak hcresel zdevinim ve etmen tabanl sistemler maktadr.
davran lar ieren, biim grameri ve l sistemler formal tabanl
Genetik algoritmalar bir seferde uygun sonuca ula ma
bir sre geirir. Genetik algoritmalar ise tasarm uzayn
maktadr. Genetik algoritmalarda sre retim ve test etme
tarayarak uygunluk fonksiyonuna ba l olarak istenen
a amalarn iermektedir. Genetik algoritma sonu rn olan
kalitedeki sonular ortaya koyar (Shing ve Gu, 2012).
fenotiplerin genotip olarak temsilini sunmaktadr. Genotiplerin
3. Btnle ik retken Tasarm Sistemi Yakla m dizilerle veya topolojik grafikler yardmyla dkm
yaplabilmektedir.
kinci blmde retken tasarm sistemlerinin kar la trlmas
ve analiz edilmesi sonucunda retken tasarm sistemlerinin Genetik algoritmalarda var olan poplasyon zerine yaplan
belirli bir tasarm probleminin zmne ynelik zelliklerinin operasyonlarla yeni poplasyonlar retilebilir. Bu operas
oldu u ve esnek bir yapya sahip olmadklar bilgisi elde yonlardan en ok kullanlanlar aprazlama ve mutasyondur.
edilmi tir. Bu ba lamda tasarmcnn kar la t tasarm
problemine veya isteklerine cevap verecek tekni i bulmak iin
kendi bilgi tabann gzden geirmeli ve bu bilgileri kullanarak
uygun retken tasarm sistemini olu turmaldr. Tasarmc
uygun retken tasarm sistemini olu tururken:
Problemler tekrar formle edilip gzden geirilebilir, ekil 1: Fenotiplerin genotip olarak gsterimi (Chouchoulas, 2003).
Tasarm a amalarn yeniden tanmlayabilir,
Tmevarm esasl bir yakla m kullanabilir,
Tasarm bir noktadan ba layp geni leyebilir,
Tasarm srecinin a amalar ve ak emas retebilir,
Farkl a amalarda farkl teknikler kullanlabilir (Shing ve Gu,
2012).
Tasarmc iin en nemli nokta ise farkl teknikler aras bilgi

al veri inin ve dn mnn nasl olaca sorusudur. Bu
ba lamda ara trma kapsamnda btnle ik retken tasarm ekil 2: Tek Noktadan aprazlama emas (Ang, Chau ve di .).
57
aprazlama her iki ebeveynin zelliklerini ta yan ocuklar iin bir retilen tasarmlarn belirli bir dile ait olaca n
retmek iin genotiplerden paralar alarak birbirine ekleyerek varsayabiliriz fakat ok fazla aprazlama ve mutasyon
zm retme srecidir (Chouchoulas, 2003). aprazlama iin i leminin gerekle mesi sonucunda retilen tm bireylerin bu
en az iki birey olmas gerekmektedir. aprazlama noktas her tasarm diline uygun olmas beklenmemektedir.
poplasyon iin farkl noktalar olabilir. Mutasyonun olmas iin
Genetik algoritma ile biim gramerinin entegre edildi i ve
2 birey olmasna gerek yoktur de i iklik bir birey zerinde ve
mimari tasarm srecinde kullanld bir al ma 2003 ylnda
herhangi bir noktada olabilir.
Chouchoulas tarafndan yaplm tr (Chouchoulas, 2003). Choo
Genetik Algoritmalar ile Biim Gramerlerinin bir arada Ang, Chau, McKay ve Penningtonda rn tasarm iin
kullanlmasnn hzl ve ok sayda sonu nerisi yapmas evrimsel algoritmalar ile biim gramerini bir arada kullanm tr.
beklenmektedir. retim srecinde bim grameri kullanlaca ki al mada da biim grameri sentaktik bir retim yntemi
ekil 3: Silodam Cephe Foto raf (El Croquis, 2002).
ekil 4: Silodam Cephe izimi ve Analiz Edilecek Blm (El Croquis, 2002).
58
olarak kullanlrken, genetik algoritma tasarm alternatierinin

aranmasnda ve bu alternatierin fonksiyonel veya ergonomik
gereksinimleri kar layp kar lamadklarn kontrol etmek
amacyla kullanlm tr. Chouchoulas (2003), al masnda geli
tirdi i bu ynteme Biim Evrimi (Shape Evolution) adn
vermi tir. Genetik algoritma ve biim gramerilerini birle tir
mek, tasarm biim grameriyle tanmlamay ve ayrca tasarm
ekil 5: Fenotiplerin aklamalar ve genotip olarak okunmalar.
genetik algoritmayla etkili olarak ynlendirmeyi sa lamaktadr
(Chouchoulas, 2003). Bu al mada yaplacak cephe analizi ve retimi iin 2 boyutlu
bir grid sistem altlk olarak kullanlm tr. Bir blo un herhangi
Biim evrimi (shape evolution), tasarm iin daha yaratc
bir katn olu turan plan tipi sabit oldu u iin cephe tipi ve
zmler sa layan, biim gramerini bir stil, genetik algoritmay
biimleri kat boyunca tekrar ederken d eyde byle bir tekrar
ise fonksiyonel uygunluklar sa layan bir ara olarak
sz konusu de ildir. De inilmesi gereken bir ba ka nokta ise
kullanmaktadr.Biim evriminde tasarmlar; tasarmc tara
baz plan tiplerinin 2 katl olmasdr. Bylece iki kat yksek
fndan belirlenmi kurallardan olu an biim grameri ere
li inde ayn plan ve ona ait cepheyle kar la labilmektedir.
vesinde ekillenmelidir. Genetik algoritma ise retilen
zmler iinden fonksiyonel olarak en uygun sonular Yaplan al mada, cephe tasarmn etkileyen 3 parametre
semelidir (Chouchoulas, 2003). vardr. Bu parametreler kapal(sa r) yzeyler, saydamlklar ve
hava alabilir saydamlklardr. Biim da arc n olu turmak iin
4. MVRDV Silodam Projesi in Cephe Tasarm Yapan Bir
Sistem nerisi
Silodam konut, ofis ve katlarnda yer alan kamusal alanlardan

olu an 10 kat yksekli inde ve 20 metre geni li inde bir
yapdr. Projede ki her konut planlaryla, ynelmesiyle, boyut
laryla ve ak alanlaryla birbirinden farkllk gster mektedir.
Projede ki konutlar sadece boyutlaryla de il ayrca renkleriyle
ve i meknlarndaki dn trlebilir mekanlar sayesinde
farklla maktadr. Her konut tipinden 4 veya 8er tane olup
tiplerin yan yana gelme durumu grn lerden okunmaktadr.
al mada ncelikle var olan cephenin bir blm hem plan

tipleri hem de cephe dzenleri gzetilerek analiz edilmi ve
cepheyi olu turan biimlere ait kural seti karlm tr. Elde
edilen biim kurallaryla retilecek yeni bir blok iin kurallarn
kullanlmasnda ynlendirici birtakm fonksiyonel ihtiyalar
belirlenmi tir.
ekil 6: Cephenin 6x6 gridler zerinde yer fenotip olarak gsterimi.

59
ekil 7: Silodam cephesi iin kural seti.
60
50cm kenar uzunlu una sahip birim karelerden olu an 6x6 bir Uygunluk Fonksiyonlar
grid olu turulmu tur.
A tipi iin 8 saydam (0) ve bu yzeylerden en az 4 birim
Analizlerde yapnn planlar ve plan cephe ili kisi analiz karesinin alabilir saydam (1) olmas,
edilmi tir. Analizler sonucunda hangi plan tipine hangi cephe B tipi iin en az 8 birim kare saydam (0) yzey,
trnn ve biiminin gelece i gibi bilgilerle biim dilini C tipi iin en az 36 saydam (0) ve bu yzeylerden en az 8 birim
zmeye yardmc biim grameri kurallar kartlm tr. Biim karesinin alabilir saydam (1) olmas,
grameri kurallar cephenin genelinde grlen grid sistemin her D tipi iin en az 12 birim kare saydam (0) yzey,
bir gridinden alnm ve 6x6 matrise blnm cephe E tipi iin en az 36 saydam (0) yzey,
paralarndan karlm tr. Her plan tipi iin yeni bir kural seti F tipi iin en az 10 birim kare alabilir saydam (1) yzey
olu turulmu tur. rnek vermek gerekirse E tipi ev iin kurallar istenmektedir.
E.1.1, E.1.2 olarak isimlendirilmi tir.
4.2 Algoritma emas ve retimin A amalar
4.1 Algoritma emas
Yaplacak al maya ait algoritma; plan tipine uygun 2 cephe
gramer kural rasgele seilmesiyle ba lar. ekil 2 de grld
gibi ebeveynler bir noktadan kesilir ve tekrar bir araya getirilir
bu basit aprazlama sonucunda elde edilen yeni bireyin
fenotipi olu turulur.
al mann ilk a amasndaki analiz edilen kurallar arasnda

poplasyonda uygunluk fonksiyonuna uymayan bireyler
bulunmamaktadr. Yapnn kendisine ait cephe biimleri uygun
olarak kabul edildi i iin yapnn mimari dilinden kartlm
kurallardan uygun olarak kabul edilmektedir.
Tasarlanacak yeni cephe plandan ba msz olamayaca iin

ncelikle 10katl konut blo una plan tipleri rasgele olarak
atanm tr. Planlar 10 katl blo a rasgele atanrken bu planlarn
tek veya iki katl olma durumlar gz nnde bulun durul
mu tur. Sistemde seilen her renk bir plan tipini ifade etmek
tedir. Bylece renkler okunarak seilen hcrenin hangi plan
tipine sahip oldu u ve hangi cephe trnn o hcreye uygun
olabilece i anla lmaktadr.
Plan tipi okunduktan sonra o plan tipine ait kural setlerinden 2

kural rasgele seilir ve aprazlanr. aprazlama sonucu hcreye
yerle tirilen fenotipin genotipi dolu yzeyler 2, alabilir
ekil 8: Algoritma emas. saydam yzeyler 1 ve alamayan saydam yzeyler 0 olacak
biimde tanmlanr.
61
ekil 9: Katlara gre plan tiplerinin da tlmas
retilen fenotipin uygunlu u kural setlerine ba l olarak

kartlan uygunluk fonksiyonuna gre test edilmektedir. Var
olan bir tasarm zerinden poplasyon elde edildi i iin
tasarmcnn retti i cephe biimleri optimum de er olarak ele
alnr ve uygunluk aral belirlenir.
ekil 10: Kurallarn aprazlanmas ve retilen fenotipin genotip
olarak tanmlanmas
ekil 11: Genotipler zerinden uygunlu un test edilmesi.
ekil 12: retim srecinin ilerlemesi. ekil 13: Uygunluk fonksiyonlarn sa layan retilmi cephe rne i
62
retilen genotipin uygunluk fonksiyonunu sa lamas gerekle en sre anlatlm sonuta Silodam projesinden elde
durumunda sre bir sonraki hcrenin retilmesi ile devam edilen kurallar ve uygunluk fonksiyonlaryla 3 farkl parametre
edilir. E er uygunluk sa lanmasa sistem geri dn yaparak ieren bir cephe retilmi tir. Modelde kar la lan sorunlardan
aprazlamak zere farkl iki birey seer. Sre cephedeki tm biri poplasyonu olu turan kural setinin bir yapnn sadece bir
hcreler dolana kadar devam eder ve cephe doldu unda sre blmnden elde edilmesi sonucunda poplasyonun yeterli
sonlandrlr. e itlili e sahip olmamas ve aprazlamalar sonucunda retilen
yeni fenotiplerinde aprazlanan bireylerle benzerlik
5 .Sonu
gstermesidir. Bu anlamda yaplacak analizin kapsamnn
al mada, retken tasarm sistemleri zellikleri ve geni letilmesi ve seilebilecek ilk poplasyonun o altlmas
benzerlikleri ba lamnda incelendikten sonra biim grameri ve sistemin retebilece i e itlili i arttraca d nlmektedir.
genetik algoritmalar farkl grevleri yerine getirmek zere
Kaynaklar
entegre edilerek btnle ik bir retken tasarm sistemi ortaya
konmaya al lm tr. Btnle ik retken tasarm sistemleri, Ang, M. C., Chau, H. H., Mckay, A., De Pennington, A. 2013,
tasarm ara trmalarnn yaplmasn desteklemekte ve tasarm Combining Evolutionary Algorithms And Shape Grammars To
problemlerine farkl alardan bakarak esnek bir tasarm Generate Branded Product Design (http://leva.leeds.ac.uk/
anlay sunmaktadr. shape grammars/papers/ang.pdf).
al mada kullanlan biim evrimi yntemi fonksiyonel Chouchoulas, O. 2003, Shape Evolution: An Algorithmic
ihtiyalara gre ekillenmi ve beklenmedik tasarmlar retme Method for Conceptual Architectural Design Combining Shape
becerisine sahiptir. Grammars and Genetic Algorithms, PhD thesis, Department
of Architectural and Civil Engineering, University of Bath.
Biim evriminde, biim gramerinin kullanm sonularn belirli
bir ereveye sahip arama uzaynda olaca n gstermektedir. El Croquis: 2002, MVRDV 1997/2002, Medianex Exclusivas,
Bu durum retilen tasarmlarn birok parametresinin her Madrid.
durumda korunmasn sa lamaktadr. Biim evriminde genetik
Goldberg, D. E. 1989, Genetic Algorithms in Search,
algoritmalarn kullanmyla retilen tasarmlarn belli bir
Optimization, and Machine Learning, Reading, Mass. Addison
niteli e sahip, geli tirilmi zmler olmas hedeenmektedir.
Wesley Pub. Co.,California.
Biim evrimi yntemiyle geli tirilecek uzman sistemlerin
Gu, N., Singh, V. Merrick, K. 2010, A Framework to Integrate
tasarmc roln mimardan almak yerini almak yerine
Generative Design Techniques for Enhancing Design
mimarlara katkda bulunabilecek zellikte olmas nemlidir.
Automation, CAADRiA 2010, pp. 127 136.
Evrimsel srecin yani retimin optimize edilmesi algoritmann
tekrar ele alnmasyla daha kaliteli sonularn do masna Holland, J. H. 1975, Adaptation in Natural and Artificial
yardmc olmaktadr. Btnle ik retken tasarm sistemlerinin Systems, Ann Arbor: The University of Michigan Press.
sadece biim evrimi yntemi ile snrl kalmamal farkl tasarm
Loomis, B. 2004, A Note on Generative Design Techniques:
problemlerine gre ekillenen yntemler geli tirilmelidir.
S.G.G.A.A. User Driven Genetic Algorithm for Evolving, Non
Yaplan rnek al mada, algoritma emasna ba l olarak Deterministic Shape Grammars, Working Paper.
63
Lindenmayer, A. 1968, Mathematical Models for Cellular

Interaction in Development I.Filaments With One Sided
Inputs, Journal of Theoretical Biology, 18, pp. 280 289.
Singh, V., Gu, N. 2012, Towards an Integrated Generative

Design Framework, Design Studies, 33(2), pp. 185 207.
Stiny, G., Gips, J. 1972, Shape Grammars and the Generative

Specification of Painting and Sculpture Proceedings of
Information Processing 1972, Amsterdam, North Holland.
Wolfram, S. 2002, A New Kind of Science, Wolfram Media,

Illinois.
64
Genetik Algoritmayla retilmi Bir Mutualist

Kabuk nerisi
Asl Aydn1, Can Boyaco lu2
1
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bil im Anabilim Dal, Mimari Tasarmda Bili im Lisansst Program
1
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bil im Anabilim Dal, Mimari Tasarmda Lisansst Program
1,2
Gebze Yksek Teknoloji Enstits
1
asliaydin@gmail.com, 2 cboyacioglu@gyte.edu.tr
Anahtar kelimeler: Genetik algoritma, cephe tasarm, biyobtnle me, nc tr, kent do a ili kisi
1. Giri
kavu mas iin nc trlerin bina kabu unda kendilerine yer
Mimari mekan, aydnlanma a sonrasnda do a ile bir ikililik bulmalar zerinde durulmu tur. Bugn olu an pragmatik az
durumu ierine girmi insann, kendisinden ayr trd do a ile su kullanan bitki d ncesinin aksine bu noktada hedef, daha
ba lant arayz olarak grlmeye ba lanm tr. Bu arayz; az girdi harcayan ve bir anlamda yapay evrenin klesi haline
endstri devrimi ncesinde homeostatik denge durumundan gelmi bir ekolojik varlktan ok, kendi payla mn kullanma
kopamayan insan retimi ile ekosistemi tehdit etmezken hakk verilmi , kendi ki ili i do rultusunda rehabilite olan bir
endstri devriminden sonra, insan do a arasndaki varlksal ekosistem yaratmaktr. Bu noktada mimarn i levi ise, yeni bir
ili kiyi bozacak ekilde tketim mekanlarnn ortaya k ve ekosistem yaratmak ya da ekosisteme faydac bir mdahalede
do ay hammadde sto u haline getiren insan, do a ile bulunmak de il, sistemin kendi i dinamiklerine yeniden
arasndaki ili kinin dengesini de bozmu tur. Bu dengesizlik hali dnebilmesi iin bir yardm mekan, kentsel sk klk ierisinde
zerinden ekosistemin rehabilitesi mu lak bir hale gelir ve yeni bir ekolojik payla m alan ve kent ile do al ekosistem
mimari mekan tasarlayan tasarmc bu ekolojik problemi arasnda yeni dinamik beliren bir simbiyotik ba olu turmaktr.
zme gl ekmeye ba lar. Tarienmeye ba lanan
Buradaki ama biyobtnle me ve payla mn olu masnda
problem de ekomimarlk fenomeni zerinden incelenebilir.
bugnn ve insan tarafndan yarn iin hazrlanan st anlatnn
KenYeanga (2006) gre ekomimarl n nihai amac tasarm
e aa mas ve bugn bilemedi imiz dinamik dengenin
yolu ile evreyle btnle mektir. Bu noktada mimar,
gelecekteki grnglerinin tasarmc mdahalesi gerekmek
biyobtnle me adna kent ve do al ekosistem arasnda
sizin yeniden evrimle ebilmesinin sa lanmasdr. Burada ev
simbiyotik bir ili kiyi sorgular. Bu ili kiyi sa layacak arac hem
rimden kastedilen ey biyomimetik bir metafor ya da biyoloji
fiziksel, sistematik ve zamansal olarak biyobtnle me
nin bir temsili de il, genetik olarak mimari kabu un paralar
olu turmal hem de kent ierisinde bir payla m mekan
nn olu umu a amasnda kodlanm bir belirmedir (Chu, 2006).
olu turmaldr.
Amalanan belirme insan eliyle tasarlanm bir son rn
Biyobtnle menin sa lanmas iin ekosistemin kendini
olamaz, insan ile ekosistem arasnda beliren ve her mekansal
yenilemesi nemlidir. Snep (2009), ekosistemin k
varlk iin yeniden ve yeniden kurgulanan bir sretir. Ancak,
srasnda hzla poplasyon kaybeden fakat rehabilite
bu sre insan tarafndan tanmlanabilir ve srecin belirmesini
edilmesinde birincil nem ta yan, sistemin sa lkl metabolik
sa layacak ortam insan tarafndan organize edilebilir. Bu
dengesine ula mas srasnda hzl bir ekilde hareket eden
ba lamda, belirme btn olu turan paralarn
biyolojik trleri nc tr (pioneer species) olarak belirtir. Bu
ngrlemeyen karma k ili kisi olarak tanmlanabilir ve bu
al mada da ekosistemin sa lkl metabolik dengesine
65
paralar birle erek btn olu turur. Ancak btn, bu belirmesini garanti altna alm olur. Bu ise yeni bir payla m ve
paralarn toplamndan daha fazlasdr (Johnson, 2002). btnle me olarak grlebilir.
Tasarmc paradan btne giderken paralar tasarlayabilir ve Bu belirme srecinin ortaya kmas, ekosistemin ve nc trn
btnn olu masn umabilir; fakat bu tasarlanm paralarla kendine zg ve her noktada farkl tanmlanan zelliklerinin
olu mu btn her ne kadar kendi belirmi olsa da paralarn evrimsel bir algoritmayla tasarlanmas sayesinde mmkn
maniplasyonu sonucunda yapayla m bir btn haline gelir. olur. Bu anlamda mimari kabuk, genetik olarak kodlanm par
Bu noktada tasarmc btnn kendi simbiyotik dengesini olu alardan olu ur ve paralarn ta yaca bilgi ekosistem ve nc
turabilmesi iin paralarn da belirebilece i bir ortam hazrlayp trn zelliklerine gre genetik algoritmayla ortaya karlr.
bu ortamn tasarm haline gelmesini ummaldr. Yani metaforik Tasarmc tarafndan birimleri hazrlanan ve kayna n ekosis
olarak iki a amal bir belirme sreci ortaya konmu olur. nce temin verilerinden alan ebeveynler reyerek ortamn ihti
likle parann olu masn sa layan tasarmsal algoritmalarla o yalarna daha fazla uyum sa lam ocuklar ortaya karr. Bu
lu turulmu parann belirmesi sreci ve daha sonra paralarn ocuklarn ortama ne kadar uyum sa lad ve gerekli tasarm
btn olu turmas srecinde ortaya kan ekolojik bir kriterlerini yerine getirdi i uygunluk fonksiyonu (fitness
belirmedir. function) ile hesaplanr.
Tasarm srecinde evrimsel bir yakla mn benimsenmesinin Tasarmcnn uygun ocuklar arasndan yapaca bir kabuk
nedeni olas tasarm uzamnn geni letilmesine olanak sa la seimi artk ekosistemin ihtiyalarn kar lam olaca ndan,
mas (Gero, 1996) ve btn st anlatlardan ba msz eko bu noktada tasarmcnn seimini etkileyen tasarmsal bir kayg
sistemin kendi zaman, mekan ve nitelik znelli inin tasarmsal halini alr. Bylece tasarmc tarafndan seilen herhangi bir
rol oynamasn sa lamaktr. Bu andan itibaren, mimar artk kabu un ekosistemin rehabilitasyonuna yapt etki tasarmc
Deanin (2009) de belirtti i gibi aktif de il reaktif bir sre tarafndan maniple edilmemi hale gelir, yani ba ka bir
retici haline gelmekle kalmaz, ayn zamanda bu reaktif deyi le tasarmn kabuk d nda kalan eleri ve kabu un
srecin olu umunun ekosistemin kendi i dinamiklerinden bilinli seimiyle birlikte tasarm srecinden sadece ve sadece
ekolojik etki ba mszla trlm olur.
Bo Panel Bitki Kasal Panel Gne Krc Panel
Genotip 0 1 2
Fenotip
Tablo 1: Bo braklan zgara ile bitki kasas ve gne krclar ta yan panellerin gsterimi (fenotipi) ve genotipi
66
2.Mutualist Kabu un Tasarm Cephe Sileti
Mutualist kabuk, ncelikle cephe dzlemine indirgenmi ve iki Cephenin iki boyutlu bilgisinin sadele tirilmi hali imaj dosyas
boyutlu olarak ele alnm tr. Cephenin tasarlanmasnda ise olarak (fenotip) programa yklenmi tir. Program iinde bu
Processing program kullanlm tr. dosya piksel bilgisine dayal olarak genotipi olu turacak ekilde
incelenmi tir ( ekil 2).
ki boyuta indirgenen cephenin ncelikle 50x50cm aklklar
olan zgara sistem altyapsnn kurulmas d nlm tr.
Izgara ta yc sistemin zerine gelecek iki farkl panel tr
belirlenmi , zgarann bo braklmasyla da birlikte olaslk
gz nne alnm tr (Tablo 1). Bitki kasas bulunan paneller
ekosistemin yenilenmesine olanak sa layacak nc tr bitkisini
ya atrken, gne krc paneller bina kullanclarnn iste ine
gre ayarlanabilecektir. Bo paneller ise bitki panellerinin ya da
gne krc panellerin gerekmedi i yerleri belirtmek iin
kullanlm tr.
2.1 Ak emas ve Program
Processingde hazrlanan program Shi mann rnek genetik

algoritma kodu zerinden al maktadr. Programda, ncelikle
cephenin taral oldu u imaj okunarak cephe siluetinin d nda
kalan ve iinde kalan alann bilgisi saklanm tr. Daha sonra bu
bilginin zerine cephedeki aklk bilgisi ve cephedeki ekil 1: Ak emas
glgelenme bilgisi uygun imajlardan okunmu tur. Bu iki
bilginin birle iminden uygunluk fonksiyonu hesaplanm tr.
Yine cephe sileti iinde kalan alann bilgisi kullanlarak

rastgele bireylerden olu an poplasyon retilmi tir. Bireyler
uygunluk fonksiyonuna gre de erlendirilip reme iin bireyler
geici iftle me havuzuna konmu lardr. Uygunluk fonksiyonu
de erleri yksek olan bireylerin iftle me havuzundaki says,
de erleri orannda daha oktur. Daha sonra iftle me
havuzundan bireyler iftle tirilip mutasyon oran
do rultusunda mutasyona u ratlm lardr. E er cephe istenen
yaknsama de erlerini sa lyorsa evrim durdurulmu tur,
sa lamyorsa yeni nesil uygunluk fonksiyonunun hesaplanmas
a amasna geri dndrlerek admlar tekrar edilmi tir ( ekil 1).
ekil 2: Cephenin iki boyutlu siletinin fenotipi ve genotipi
67
Cephedeki Gne zle i Cephe Aklklar
Cephenin glgelenme durumu bilgisinin i lenebilmesi iin Cephedeki kap, pencere, balkon gibi aklklarn bilgisinin
cephede evre ko ullarna ba l olarak glgelenmi alanlarn i lenebilmesi iin aklk alanlarn taral oldu u imaj programa
taral oldu u imaj programa yklenmi ve genotip bilgisi yklenmi ve genotip bilgisi karlm tr. Bu bilgi daha sonra
karlm tr. Bu bilgi daha sonra uygunluk fonksiyonunu uygunluk fonksiyonunu hesaplamak iin kullanlm tr ( ekil 4).
hesaplamak iin kullanlm tr ( ekil 3).
Rasgele Poplasyonun Ba latlmas
ekil 3: Cephedeki glgelenme durumunun fenotipi ve genotipi ekil 5: Bir bireyin DNA'snn olu turulmas genotipi ve fenotipi
ekil 4: Cephedeki aklklarn fenotipi ve genotipi ekil 6: apraz dllenme ile yeni nesilin olu turulmas
68
Belli saydaki bireyden olu an bir poplasyonun olu turulmas apraz Dllenme
iin bir bireyin DNAs rastgele genlerden, panelleri cepheye
iftle me havuzundan iki birey alnarak DNAlarndaki rastgele
yerle tirmek zere olu turulmu tur. Burada bir nceki
bir noktadan kromozomlarna ayrlp birbirlerini tamamlayacak
admlarn aksine genotipten fenotipe geilmi tir ( ekil 5).
ekilde ocuk birey olu turulmu tur ( ekil 6). Bu i lem ocuk
Seilim says toplam poplasyona ula ana kadar devam ettirilmi tir ve
bylece yeni nesil elde edilmi tir.
Bir sonraki nesile genlerini aktarabilecek bireyleri semek iin
uygunluk fonksiyonu hesaplanm tr (Denklem 1). Bu uygunluk Mutasyon
fonksiyonu ile do ru orantl olarak yani yksek skor yapan
Yeni nesil bireylerin genleri belli bir mutasyon oran
birey daha fazla ansa sahip olacak ekilde iftle me havuzu
do rultusunda mutasyona tabi tutulmu tur ( ekil 7). Bireylerin
olu turulmu tur. Burada kaba kuvvet algoritmas (brute force
mutasyona u ratlmasnn sebebi poplasyonda belirli dzeyde
algorithm) bilinli bir ekilde kullanlmam tr ki baz genlerde
e itlili i sa lamaktr. Mutasyon olmayan poplasyonlar bir
gerekli olan e itlili e sahip; ama uygunlu u az olan bireylerin
sre sonra aynla m bireylerden olu maktadr.
de seilme ans olsun.
Program Arayz
Programn arayznde sol tarafta projenin knyesi ve

kullanlan altlk imajlar yer alrken sa tarafta nesillerin
fenotipleri ve uygunluk bilgileri yer almaktadr ( ekil 8).
Hedef uygunluk ve bir bireyin uygunlu unun hesaplanmas
ekil 7: Bireylerin genlerinde meydana gelen mutasyon
69
ekil 8: Program arayz
2.2 Program ktlar
Processingde hazrlanan programdaki parametreler de i tirilerek bir nesildeki birey saysnn, mutasyon orannn ve toplulu un
kanc nesilde oldu unun bireylerin uygunlu una etkileri ara trlm tr. Programa ait rnek ktlar ekil 9 ve ekil 10da grld
gibidir.
ekil 9: Nesil #: 0 (uygunlukmin = 0.39, uygunlukmak = 0.54) ekil 10: Nesil #: 125 (uygunlukmin = 0.63, uygunlukmak = 0.72)
70
Program ktlarnn numerik de erleri tablolara aktarlm tr Topluluktaki birey saysnn artmas, hedef uygunlu a daha
(Tablo 2, 3, 4). Bu tablolara gre a a daki karmlar yapmak ok yakla an bireyler olu masn sa lam tr.
mmkndr:
Topluluktaki bireylerin mutasyona u ramasna izin
Ba lang jenerasyonundan itibaren bireylerin ortalama verilmedi i durumda toplulu un evrimi hedef uygunlu a
uygunlu u anlaml bir art gstermektedir. Bu durum da ula amadan bir noktada durmaktadr, bu da sistemin ba ars
nerilen modelin amaca hizmet etti ini gstermektedir. iin mutasyonun gereklili ini ortaya koymaktadr.
Uygunluk Nesil (Birey #: 9)

1
0,9
0,8
0,7
Uygunluk
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 15 20 25 35 50 100 125
Nesiller
Uygunluk Mak 0,54 0,6 0,61 0,62 0,63 0,64 0,64 0,64 0,64 0,63 0,63 0,63 0,61 0,63 0,54 0,63 0,56 0,72
Uygunluk Min 0,39 0,44 0,46 0,49 0,5 0,53 0,56 0,53 0,54 0,57 0,54 0,52 0,54 0,54 0,54 0,57 0,49 0,63
Tablo 2: Poplasyondaki birey says 9 oldu unda uygunluk fonksiyonunun nesile ba l de i imi
Uygunluk Nesil (Mutasyon Oran: 0.0)

1
0,9
0,8
0,7
Uygunluk
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 15 20 25 30 35
Nesiller
Uygunluk Mak 0,52 0,51 0,52 0,54 0,54 0,54 0,55 0,55 0,54 0,55 0,55 0,54 0,54 0,54 0,54 0,54
Uygunluk Min 0,44 0,43 0,44 0,45 0,45 0,46 0,44 0,44 0,44 0,47 0,51 0,51 0,51 0,52 0,51 0,54
Tablo 3: Poplasyonda mutasyon oran 0 oldu unda uygunluk fonksiyonunun nesile ba l de i imi
71
retilmi en son jenerasyona ait bireyler ierisinde en uygun kar n simbiyotik bir kabuk tasarm, ekolojik mimarlk iin tek
olan birey her zaman rneklem uzay ierisinde de en uygun ba na bir zm nermemektedir ve hatta bir zm
olan birey demek de ildir, bu bireyler ara jenerasyonlarda da nerisinin insan tarafndan yaplamayaca gr zerinden
ortaya kabilmektedir. Bu nedenle ara jenerasyonlarn da varl n olu turmaktadr. Bunun nedeni ekolojik dinamik
gzlemlenmesi nemlidir. dengenin kendi homeostatik olu umunu kendi kendine
rehabilite edebilme durumudur. Simbiyotik kabu un
Belli bir uygunluk doygunlu una ula tktan sonra mutasyon arkasndaki d nce ise sadece bir ekosistemin kendi kendine
sebebiyle krlma ya ayan jenerasyonlar bu krlmalar nedeniyle rehabilite olabilme durumuna pozitif ynde etki etme ve buna
tablolarda grld gibi dalgal bir grafik sergiler. kar bir maniplasyon olu turmama fikridir.
Sonu Algoritmik olarak altyaps hazrlanan bir kabuk ayn zamanda
Mutualist kabuk al mas, st anlatlar ve tasarmsal kayglar her ekosistemin her noktasnda ve her nc tre ba l olarak ve
ile birlikte pek ok rneklemde bir niceliksel pragmatik etki hatta bir kabuk ierisinde bile ynelimlere ba l olarak farkllk
mekanizmas altnda ezilmi ekolojik mimarlk d ncesinin, gsterece inden ekolojik mimarl n en ok ele tirilen
kabuk tasarm srecinde ba mszla trlmas iin bir yntem ynlerinden biri olan tektiple me sorunsalna ekolojik ba lam
olu turma denemesidir. Mimari kabuk, kenti insann ya ama gz nne alarak yeni bir yerellik ile cevap bulmaya
ortam olarak ald mz bir ba lamda insan ile ekosistem al maktadr.
ikilili inde bir dokunma noktas (touch point) olarak n plana Bu ba lamda olu turulmu kabuk modeli; cephe sileti, cephe
kmaktadr. Bu dokunma noktas, artk do al ya am ile bir aklklar, cephe gne izle i girdilerini kullanarak evrimsel
kopma ya am kentli insan iin, do al ekosistem ile simbiyotik algoritma mekanizmalarn; rastgele poplasyon ba latma,
bir ili kiye girmek iin kalan az yollardan biri haline gelir. Buna seilim, apraz dllenme ve mutasyon olarak kullanarak
Uygunluk Nesil (Birey #: 12)

1
0,9
0,8
0,7
Uygunluk
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 65 100 125 130
Nesiller
Uygunluk Mak 0,58 0,59 0,61 0,64 0,68 0,67 0,69 0,69 0,72 0,72 0,72 0,75 0,8 0,63 0,75 0,78
Uygunluk Min 0,4 0,53 0,53 0,56 0,6 0,57 0,58 0,61 0,64 0,61 0,66 0,66 0,68 0,59 0,61 0,63
Tablo 4: Poplasyonda birey says 12 oldu unda uygunluk fonksiyonunun nesile ba l de i imi
72
a amasnda hesaplanan uygunluk oranlar da yukarda

sraland gibi okunabilmektedir. Bu okuma sonucu da
Kaynaka
gstermektedir ki model, tasarmcnn ekosistem kentsel
sistem arasndaki mu lak ili kiyi genetik algoritmayla Dean, P. 2009, Never mind all that environmental rubbish, get
olu turulmu bir kabuk rneklem uzay zerinden on with your architecture, Architectural Design 29, 3, pp. 24
materyalle tirmesine yardmc olmaktadr. Bu ili ki 29.
mu lakl n korurken tasarmcya tasarm yapabilme olana
Johnson, S. 2002, Emergence: The Connected Lives of Ants,
sa lamaktadr. Mu lak durumun ierisinde ekosisteme
Brains, Cities, and Software, Touchstone, NY.
hesaplatlan btnle me durumu genetik algoritma
zerinden mimari mekanda kar l n bulmaya ba lam tr. Bu Shi man, D. http://natureofcode.com/ (alnma tarihi:
tasarmc tarafndan hesaplanamayan durum, mimari mekanda 11.12.2012)
belirmeye imkan verirken bir yandan mimara da olaslklar
Snep, R. 2009, Biodiversity Conservation at Business Sites,
arasndan seim yapabilme olana vermektedir.
Alterra Scientific Contributions 28, Wageningen, Netherlands.
leriye Dnk al malar
Yeang, K. 2006, Ekolojik Tasarm Rehberi, YEM, stanbul.
Teorisi ve yntemi tarienmi bu al ma srecinin devamnda
Gero, J. 1996, Creativity, Emergence and Evolutioning
ekoloji biliminden destek alnarak ekosistemlerdeki nc tr
Design, Knowledge Based Systems 9(7); pp. 435 448.
zelliklerinin belirlenip cephe gne izle i ve aklk
parametrelerinin yan sra tasarma altlk olu turacak her trl Chu, K. 2006, Metaphysics of Genetic Architecture and
saysal veri ve bilimsel bilginin edinilmesiyle daha zenginle mi Computation, Architectural Design, Vol 76 No 4, Wiley
bir kabuk tasarm nerilebilecektir. Bu alandan alnacak Academy.
bilgiler ile genetik algoritmalar kullanlarak rnek simbiyotik
kabuklar ve hatta bu kabuklardan olu an kent iinde ekolojik
koridorlar zerine bir neri yaplabilecektir. Ayrca burada iki
boyutlu cephe zerinde yaplan al mann boyutlu kabuk
zerine aktarlmas ile sitemin neminin daha da artaca
d nlmektedir.
Te ekkrler
Genetik algoritmayla retilmi ekolojik mutualist kabuk

nerisi; stanbul Teknik niversitesi Mimari Tasarmda Bili im
Anabilim Dal altnda Mimari Tasarmda Evrimsel Yakla mlar
dersi kapsamnda hazrlanm tr. Yazarlar katklar iin Prof. Dr.
Glen a da a ve Ar . Gr. Ethem Grere te ekkr ederler.
73
74
Kullanc Hareketleriyle Mekan Kurgusunun Etmen

Tabanl Bir Tasarm Arac ile Yorumlanmas
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bili im Anabilim Dal, Mimari Tasarmda Bili im Doktora Program
mbayraktar@itu.edu.tr
Anahtar kelimeler: Saysal tasarm aralar, etmen tabanl sistemler
1. Giri Etmen tabanl modeller yapay zeka kavramyle birlikte

de erlendirilmelidir. Etmenler ile birok ara trma alannda
Meknlar, tanml bo luklardan olu ur. Kullanclar meknlarn
benzetim yaplabilmektedir. Yakn zamanda mimarlkta da
tamamlaycsdr. Bo luklar mimarlar tarafndan kullanc
birbirinden ok farkl al malar iin temel olu turan etmenler,
hareketleri gz nnde bulundurularak tanmlanr. Tasarlanan
bu kapsamda geli tirilen modelin ekirde ini meydana getirir.
meknlar kullanclarn ihtiyalarna gre biimlenir ve ayn
Etmenler ile birlikte mekn kavram ve mekn temsili, n
zamanda onlara nermeler yapar. Tasarmn farkl sa alarnda
tasarm a amas d nlerek incelenmi tir ve konvansiyonel
gerekle en bu olaylar, meknlarn kendi iinde ve birbirleri
yntemlerin, gsterimlerin d nda farkl bir yakla m
arasndaki zelliklerin belirlenmesinde temeli olu turur.
barndran, mimar iin bir fikir olu turabilecek bir ara
Tasarm ok ynl bir u ra tr. Bu al mada erken tasarm
d nlm tr.
a amas iin kullanc hareketleri benzetimi yapan etmen
tabanl bir yar dmc tasarm arac geli tirilmi tir. Bu ara, As ve Schodek (2008)in de belirtti i gibi; ister elle ister
kullanc verileriyle birlikte tasarmcya zerinde al aca bilgisayarla yaplm olsun, grafiksel gsterim yntemleri,
proje iin bir altlk sunar. tasarma ve konseptine anlam vermeye yneliktir. Bu
noktadan hareketle, gsterim biimlerini e itlendirerek, algy
Mimari tasarm srecinde kullanlacak aralar nemli yer tutar.
de i tirmek mmkndr.
Saysal aralar mimari tasarm i ini kolayla trmak, varlmak
istenen hedefe ula mak iin mimarlara uygun zemin z Mekan programnn kullanclar, mimarlar ve mimarlk
hazrlamak zorundadr. Mimarlk aralar ,mimarn d ncesini rencileridir. Kesin bir biti i olmayan modelde, srekli
farkl arayzlere evirir. Bu al ma neticesinde elde edilen devinim durumu vardr. Bu durum hareketin temsil etti i
bilgilerle z Mekn adl mekn kurgulama arac retilmi tir. canll gsterir. Kullanc, canl bir altlk zerinde,
meknlardaki ili kilerin birbirleriyle al veri ine tanklk eder ve
Mekn kelimesi Arapa kkenli bir kelime olup ilk manasyla
srekli de i imi, dn m izler ve ona mdahale eder.
yer, bulunulan yer, yan anlamyla ev, yurt demektir (TDK,
Meknlarn birbirlerine gre model ierisindeki etmenler
1988). Mimari bir terim olarak; nsan evreden belli bir lde
vastasyla kurdu u ili kiyi takip eder ve kendi tasarm iin bir
ayran ve iinde eylemlerini srdrmesine elveri li olan bo luk
taban olu turur.
anlamna gelir (Hasol, 2008). Bu bo luk snrlandrmalar kabul
edilen eler ile olu turulur. Yine Hasola (2008) gre insan 2. z Mekan
yaptlarnn arasnda kalan d , kentsel mekn, yapnn e itli
z Mekn program bir mekn kurgulama aracdr, tasarm ve
i levlerinin bir arada zlmeye al ld ortak mekn gibi alt
gsterim yapar, ayrca bir deneydir. Java tabanl ak kaynakl
gruplar da vardr.
bir programlama dili olan Processing ortamnda yazlm tr
(Url 1).
75
z Mekn programnn farkll temsil yntemini tekrar Programn al ma biimi yledir:

kurgulamasndan gelmektedir.
Etkile imin d snrn tanmlayan, her eyin evrelendi i bir
evre bulunur. Model ortamnn tamamn kaplar. Bu evrenin
d eperleri etkile imin sonudur. Bykl ve oranlar
ayarlanabilir.
Etmenler ortam ierisinde belirli hedeer gzeterek, o

hedeere ula maya al rlar. Gitmek istedikleri blgeye
varmak, devamnda belirli aktiviteler gerekle tirmek, bunu
yaparken ba lantlar kurmak, ba lantlar de erlendirmek,
gitgide kuvvet kazanan ili kileri kullanma e ilimi gibi i lemler
etmenlerin d nce sistemini tanmlar. Etmenlerin k
noktalarn kullanc belirler. Bu nokta benzetimin her annda
de i tirilebilir durumdadr.
Alan olarak tanml blgeler, kendi ierisinde e itli meknlar

ekil 1: z Mekn Ekran Grnts, Giri Ekran.
temsil eder. Farkl alanlar farkl ekim kuvvetleri barndrr.
ekil 2: z Mekn Ekran Grnts, Mekn Belirleme
76
Etmenler yaplarna gre ilgili olduklar alanda kalmak isterler.

Alanlar etmen hareketleriyle birlikte evrilirler. Etmenler
alanlar, alanlar da etmenlerin hareketini etkiler.
Sar alan yksek, turuncu d k, sarturuncu aras renk orta

derecede ekim gcne sahiptir ( ekil 1). Mavi alan itme
kuvveti gsterir. Etmenler sar alanda yava hareket ederek
daha fazla bulunmak isterler, mavi alanda ise geli alarna
gre ok hzlca iinden geer veya alann snrlarna arpp yn
de i tirirler. Mavi alanlar engelleri belirlemek iin izilir.
Etmenlerin brakt izler de i kendir. zler geli en bir yapya

sahiptir ve etmenler nceden belirginle mi , ska kullanlan
izleri kullanmaya al rlar. Bu yollar bir sre sonra, alanlarn
kendi iinde ve birbirleri arasndaki ili kileri belirtecek bir
gsterime dn r. ekillenen meknlar ile de i en ili kiler
arasnda kuvvetli bir ba vardr.
2. Programn Kullanm
z Mekn modeli program ba latld nda bo bir ekran belirir.

Klavye ksa yollar veya ekrandaki d meler yardmyla, ekil 3: Etmenin i i leyi ini gsteren ak diyagram.
ekim alanlarndan bir tanesini seme ve izme,
Etmen saysn ve hzn ayarlama,
Ekran temizleme i lemleri yaplabilir.
Modelde kullanlan etmenler basit tepki etmeni yapsna

sahiptir. Ortamdaki haritalamann farknda olmas anlk durum
okumalaryla olu ur. Mevcut durumu gz nnde bulundurarak
ekim kuvveti yksek olan alanda bulunma ve sk kullanlan
yollar kullanma e ilimindedir. inde bulundu u anlk zamana
bakarak bir sonraki hareketine karar verir. Etmen harekette
bulunduka evresinde de i ikli e yol aar ve evresi de ona
kar lk verir. Bu kar la ma neticesindeki izler programn
kullancsnn karmlar yapmasn sa lar.
Her etmen iin farkl tipteki ekim alanlar renklere gre ekrana
fare yardmyla izilir. Zamanla ekim alanlarnn etmenlerin
ekil 4: Etmenin i i leyi ini gsteren ak diyagram.
77
ihtiyacna gre ekillendi i grlebilir. Ba lantlarn kuvvetine Klavye yardmyla ekim alanlar ekrandan kaldrlabilir.
gre mekanlar birbirine yakla p uzakla abilir. Programn bu srm iin bu S tu udur. Tekrar S tu una
basnca ekim alanlarn geri getirmek mmkndr. Etmenler
Programdaki de i ime mdahele edip, alanlar ba ka yere
ilgi alanlarnda bulunmak isterler ve zamanla ba lant izleri
ta mak, eklini de i tirmek mmkndr. Belirli zaman
olu ur.
aralklarnda dondurup, grntler kaydederek geli im
izlenebilir veya bir altlk amacyla kullanlmak zere rnek senaryo olarak, ekil 6da grlen alanda opera binas
saklanabilir. Etmen says, hz ve ekim alanlarnn mahiyetleri ve evre dzenlemelerinin yaplmas zerinde durulmu tur.
de i tirilerek, tekrarlar ile farkl sonular elde edilebilir. Yakn evre iin binayla birlikte dzenlemeler getirilmesi
beklenmektedir. Denizle ili kisi bulunan proje alannn
Etmenlerin ve programn i leyi emalar ekil 3 ve ekil 4te
kuzeyinde ortalama 16 18 katl, 50 metreden fazla yksekli e
gsterilmi tir.
Geli tirilen programn amac ya ayan meknlar canl

gsterim ile sunmak ve bu tip temsile sahip bir tasarm arac
ile tasarm yapmaktr. Bunu da etmen tabanl bir sistem
erevesinde geli tirerek, kullanclar iin farkl bir deneyim
sunma amac gdlm tr. Bilgisayarlar mimari al malarda
byk yer tutar. Geleneksel gsterim yntemleri d nda farkl
metotlar ile al labilir.
Yaplan al ma bir deneydir. Bu deneyin sonucunda elde

edilecek verilere gre gelecekte bu al mann daha ileri
seviyeye ta nmas, bilgisayarl izim programlaryla iie
duruma getirilmesi planlanmaktadr.
ekil 5: ekim alanlar ve ba lang noktas rne i. ekil 6: Vaziyet plan zerinden de erlendirme.
78
sahip toplu konut blgesi vardr. Gneyde ve do uda ift ynl ekiller izilirken 1. denemede arsann biiminin, gz nnde
ara yolu, batda ise denize do ru uzanan peyzaj dzenlemesi bulunduruldu u sylenemez. Renkli alanlar sadece yerlerin
yaplacak alan, sahil eridi ve bir koy bulunur. Mevcut verilere belirlenmesi grevi grm tr. Kullanclarn giri noktalar
gre z Mekan arac bu do rultuda denenmi tir. yapnn do usundaym gibi belirlenmi tir ve giri noktas 0
tu uyla istenilen yerde ele alnm tr. Benzetimin
Projede merkezi olu turacak opera binas yaps sar renkle
ba langcndan itibaren etmenler hareket etmeye ba lar ve sar
belirtilen alanda, yakn evresi sar turuncu, ky blmn
alanda daha ok bulunmak isterler, hareketleri buna gre
ieren uzak evre ksm turuncu renkle gsterilmi tir. Bu
ekillenir, d ar kma olasl di er renklere gre daha azdr.
ekil 7: Benzetimin ba langc ve sonu.
ekil 8: mekan tanmlamalar iin yaplan benzetim.
79
S tu u yardmyla ekim alanlar model ekranndan kaldrlr. Referanslar

Bu a amadan sonra etmenler sadece nceden olu mu izleri
As, I. ve Schodek D. 2008, Dynamic Digital Representations in
takip ederek hareket ederler. Tekrar S tu una basarak renkli
Architecture: Visions In Motion.
alanlar geri gelebilir. ekim alanlarnn grnlrl
azaltld nda, yo unlu un yine beklenilen biimde ortaya Bayraktar, M.E. 2010, Kullanc Hareketleriyle Mekan Kurgusu:
do ru kayd fakat belli bir sre sonra izlerin doyma Etmen Tabanl Bir Tasarm Arac, Yksek Lisans Tezi, stanbul
noktasna geldi i grlr. Bundan sonraki izler, eskilerin Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Mimari Tasarmda
zerinde grlmeyecek biimde olu ur ( ekil 7). Bili im Program.
Vaziyet iin kararlar verilebilece i gibi, i mekan zerinde de Hasol, D. 2008: Ansiklopedik Mimarlk Szl , Yap Endstri
al malar yaplabilir. Ayn projenin i mekanlar iin yaplan Merkezi Yaynlar.
de erlendirme ekil 8de grlmektedir. En sa da giri ve
Trk Dil Kurumu, 1988: Trke Szlk, Trk Dil Kurumu
fuaye, orta ksmlarda yardmc birimler, solda ise ana sahne ve
Yaynlar.
evre birimlerin oldu u d nlerek farkl kuvvetlerdeki mekan
tanmlamalar iin benzetim al mas yaplm tr.
Sonular
Gnmzde bilgisayar uygulamalar mimarlk iin ok nemli

bir noktaya ula m tr. Bu uygulamalar tasarm srecine hz
kazandrmasyla birlikte farkl yntemler geli tirmeye imkan
sa lar ve zerinde al malar yaplmaldr.
z Mekan modelindeki paralar kavramsal boyutta okumak

gerekir. rnek olarak, byklkler hacmi de il aktivitenin kar
ma kl n ve nemini gsterir. k noktas, ya ayan mekan
arn canl gsterimidir. Bunu da etmen tabanl bir sistem
ierisinde geli tirerek, kullanclar iin srad bir deneyim
sunma amac vardr. Bilgisayarn mimari al malarda nemli
roller stlenmesiyle beraber, geleneksel gsterim yntemleri
d nda farkl yntemler kullanlabilece i d ncesi mevcuttur.
Yaplan al ma bir deneydir. Bundan dolay yaplan her
deneyin sonucu ba arl bulunmayabilir. Sonular yorumlan
maldr. Benzetim ortamn olu turmu tasarmc bu sonular
de erlendirecek ki idir. Varmak istedi i yere gre verileri
model ortamna giri yapar ve dura anlktan uzak bir deneye
adm atm olur. Bu al mann geli tirilecek yeni saysal mima
ri tasarm aralar iin bir n ara trma olmas beklenmektedir.
80
Apartman Bloklar iin Plan emas reten bir

Prototip nerisi
Belinda Torus1, Sinan Mert ener2
1
Bahe ehir niversitesi, Mimarlk ve Tasarm Fakltesi
2
stanbul Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm
1
belindatorus@gmail.com, 2mert@itu.edu.tr
Anahtar kelimeler: Ak yap, esneklik, kitlesel bireyselle me, konut, bilgisayar ortamnda retim
1. Trkiyede konut retimi
Konut, insann en temel anlamda barnma (evresel etkilerden

korunma) ihtiyacn kar lamak iin olu turulmu kullanlan
yapdr. Trk dil kurumu konutu insanlarn iinde ya adklar
ev, apartman vb. yer, mesken, ikametgh olarak tanmlar [1].
Dolaysyla konut, temel anlamda barnma ihtiyacn
kar lamakla beraber, ya amn getirdi i tm temel ihtiyalar ekil 1: TOK uygulamalar Rize At Meydan ve Erzincan
da kar lamaktadr. Dolaysyla zaman iinde geli en ve Merkezden rnekler [2]
de i en bu ihtiyalara yaplan konutlarn cevap verebilme
konut retme abas seri retim (mass production) mant n
gereklili i de ortaya kmaktadr.
desteklemektedir. Bu retim mant , ok konutu tek bir plan
1963 ylndaki Devlet Planlama Te kilatnn be yllk kalknma tipinden retmeye ynelik bir yakla m sergilemekte ve
plannda konut ve gecekondular nemli bir ba lk alternatif hanehalklarn gz ard etmektedir. Alternatif
olu turmaktadr (Bayraktar, 2006). Yeni konut retiminin planl hanehalklar sosyal deste e ve farklla an ihtiyalarna cevap
ekilde kar lanmasn sa lamak amacyla 1984 ylnda TOK verecek yeni konut ve ya am evrelerine ihtiya duy
(Genel dare d nda Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi maktadrlar (nsal Glmez, 2008). rne in stanbulda oturu
Ba kanl ) kurulmu tur [2]. TOK hem dar gelirliye sosyal lan konutlarn oda saylar ile hane halk bykl ne gre de
konut retmek, hem de kar amal proje retmek zere i memesi, ksaca bu iki de er arasnda bir ili ki bulunmamas,
al maktadr1. 2003 ylndan itibaren yeniden yaplandrlan mevcut yap stokunun bugnn ailesine ve ya am biimine ne
TOK 2004 ylnn Ocak ay itibariyle Ba bakanl a ba lanm tr kadar uygun oldu u ve zaman iindeki de i en ihtiyalara ne
(Bayraktar, 2007). Trkiyedeki en byk konut reticisi olan kadar cevap verebildi i tart masna sebep olmaktadr.
TOK d nda K PTA gibi yerel ynetim destekli kurulu lar ve
Bu yazda nerilen prototipte, Trkiyedeki bu tek tip konut
zel sektr de konut retimi yapmaktadr.
retimine alternatif olarak esnek kitlesel retimi, hesaplamal
TOK nin retti i konut zmleri (hem toplu konut, hem de tasarm mant ile birle tirmeyi amalamaktadr. Bu adan
sosyal konutlar iin) genelde apartman bloklardr. TOK nin bakld nda seri retimin yerini kitlesel bireyselle me
altyaps zmlenmi , belli standartlara sahip hzl ve ucuz konulmaktadr.
1
TOK nin 2003 2007 yllar arasndaki konut retimi yakla k 750.000 konuttur. 2007 ylnn Nisan ayna kadar 250.000 konutun yapmna ba lanm tr.
Ayrca 2007 ylnda retilmekte olan yakla k 280.000 konutun %83 sosyal konuttur (Bayraktar, 2007).
81
2. Kavramsal altyap eklinde tanmlanmaktadr.
2.1 Esneklik Konutta esneklikte ise Norberg Schulz (1965), esnekli i iki
ekilde tanmlamaktadr: 1) Elemanlar ilavesi ve karlmas
Trkiyedeki konut stokunun, alternatif hanehalklarna ve
yoluyla ve btnl n kaybetmeden binann bymesi ya da
zamanla de i en ihtiyalara uyum sa layabilmesi iin esneklik
klmesi, 2) Elemanlar ve ili kilerinin de i tirilebilmesi ve
kavram n plana kmaktadr. TDK (Trk Dil Kurumu)ya gre
farklla trlmasdr.
[1], esneklik; esnek olma durumu, elastikiyet, esnek ise 1) Bir
d gcn etkisi altnda uzama, ksalma, e rilme vb. biim Konut retiminde esneklik meselesi o unlukla 20. Yzyla
de i ikliklerine u radktan sonra, etkinin kalkmasyla eski zg retimden kaynaklanan bir problem alan olmaktadr.
biimini alabilme zelli inde olan, elastik, elastiki, 2) De i ik retilen bu konutlarn kullancsnn tekil bir konutta oldu u
yorumlara elveri li, 3) Gr ve tutumlarnda kat olmayan gibi net tanmlanamayan, de i ken bir aktr olmas ve
kullanm srasnda geirece i mdahalelerin tahmin edilemez
olu u ile esneklik zmlenmesi zor bir problem alan haline
gelmektedir ( lhan, 2008).
Gerekle me zaman yapm evresiyle snrl ise, uygulamasnda

yalnz planlama ve mekan organizasyonu (layout) kararlarnn
etkili oldu u, ancak gerekle me zaman yapm evresini de
kapsyorsa, bu kararlarn yan sra yap ve yapm sistemi
niteliklerinin de uygulamada nem ta d ve binann kullanm
evresinden nce ortaya kan esnekli e tasarm esnekli i
olarak tanmlamaktadr. Sz konusu gruplandrmada tasarm
esnekli i kapsamna giren, yapm evresinde planlama ve
mekn organizasyonu karalarnn yan sra, zellikle yap ve
yapm sistemi zelliklerine ba l olarak gereklesen yapm
esnekli i ayr bir esneklik tr olarak belirlenebilir (Deniz,
1999).
Her trl kullanc iin snrsz esnek olabilen tasarmlar ise n

maliyeti artraca iin, esneklik snrlarnn planlama ve
tasarm srecinde izilmesi ilk yatrm maliyetini ciddi
oranlarda d recektir. Dolaysyla esnek konut tasarmnda
esneklik boyutunun nceden belirlenmesi gelecekteki plan
de i ikliklerine olanak sa layabilece i gibi ilk yatrm oranlarn
da azaltacaktr (Tatl, 2008). Bu adan bakld nda prototipte
Tablo 1: Literatrde var olan bireyselle tirme yntemleri yapm esnekli inden sz etmemiz mmkn olmaktadr.
(Bardak, 2004)
82
2.2 Kitlesel bireyselle me sistemler, genetik algoritmalar, yapay zek vs. gibi tasarm
tekniklerinin rnleri mimarlkta grlmekte ve dijital mimarlk
20. Yzyln ba nda otomotiv sektrnn geli imi ile ortaya
rnleri fiziksel dnyada uygulanmaya ba lanmaktadr (Akipek
kan, ayn trden rn ok sayda kimli i bilinmeyen muhtelif
& nceo lu, 2007). Ayrca, mimari tasarm ve retim sreci
kullanc iin hzl ve byk miktarlarda retme mant seri
srekli birbirini besleyen dngsel bir sre haline gelmekte ve
retim olarak kar mza kmaktadr. Bulundu umuz yzylda
bu durum da dijital sreklilik kavramyla aklanmaktadr
ise kullanclar farklla makta, istekleri de i mekte ve seri
(Kolarevic, 2003). Geleneksel tasarm srelerinden farkl olan
retim yerini kullanclarn farkl istekleri do rultusunda ve
bu srete, retim boyutlu yazclarda yaplabilmekte,
belirli tketicinin tercihine ynelik olarak snrl miktarda
srecin her noktasnda mdahaleler mmkn olmakta ve geri
retim yapan kitlesel bireyselle tirmeye do ru brakmaktadr
bildirimlerle rn geli tirilebilmektedir.
(Gngr, 2010). Bu amala e itli bireyselle tirme yntemleri
ortaya konmaktadr (izelge 1). Tasarmda tekil bir rn tasarlamak yerine, rn grubunu
tasarlayacak olan tasarm stratejisi ve tasarm yntemi
Di er pek ok alanda oldu u gibi konut retimi ve mimarlk
tasarlanmaya ba lanm tr (Akipek & nceo lu, 2007). Bir ba ka
alannda da 20. yzyl ncesindeki tekil ve ki iye zg tasarm
deyi le artk rn de il, rn grubunu olu turacak kural setleri,
ve retim yerini seri retime brakm tr. Bu adan
tasarm girdileri ve e itli parametreler tanmlanmakta ve
bakld nda kitlesel bireyselle me; kitlesel retim ile ki iye
tasarlanmaktadr. Bu durum, rnn tasarm srecinde
zg tekil retimin olumlu ynlerinin mmkn olan en iyi
kullanlacak olan mimari bilgilerin ve kural setlerinin iyi bir
ekilde bir araya gelmesidir. Kitlesel bireyselle tirme, farkl
ekilde tanmlanmas gereklili ini oraya karmaktadr. Ayrca
rn alternatieri retmekte ve tanm olarak da esnekli i
rnler test edilerek geri bildirimlerle ve mdahalelerle, bu
desteklemektedir.
kararlarda ve kurallarda de i iklikler yaplabilmektedir.
nceden verilmi kararlar ve tanml kural setleri retilen
2.4 Ak yap yakla m
kitlesel bireyselle tirme rnlerini tanmlar (Da Silveria ve di .,
2001). Bylelikle daha nceden erevesi izilerek tanmlanm Prototip iin esneklik kavramnn snrlarn belirlenmesi ve
kurallarn farkl dzenlerle bir araya gelmesi ve rnlerin kitlesel bireyselle menin gerekle ebilmesi iin ak yap
olu mas mmkndr. Ayrca hesaplamal tasarm yakla m kullanlm tr. Ak yap yakla mnn temeli
teknolojilerinin de kullanlmas ile hem olas alternatieri Habrakenin al malarna dayanmaktadr ve u szleri ile
hesaplamak, hem de bilgisayar ortamnda hzl, ekonomik ve zetlenebilir: ... gelece in konutu d nld nde, ne
uygulanabilir retim yapmak mmkn olmaktadr. olaca n tahmin etmek iin al rken ayn zamanda
ngrlemeyen iin de hazrlkl olmalyz. Gelece in belirsizli i
2.3 Tasarm teknolojileri ve uygulamalar
bugnk alnan kararlarn temelini olu turmaldr." (1972, s.
90l yllardan itibaren teknoloji alanndaki geli meler artan bir 42). Kendal ve Teicher ak yap uygulamasnda yapy iki
ivmeyle devam etmekte ve bu durum mimarlk prati ini de blmde ele alr; 1) destek (ya da temel yap support): yapnn
etkilemektedir (Torus, 2010). zellikle hesaplamal tasarm ta yc ve temel altyapsn barndran blmler, 2) dolgu
teknolojilerinin destekledi i yeni kavramlar ve tasarm (infill): yapnn de i ebilir ve kullancya cevap verebilen
teknikleri ortaya kmaktadr. Parametrik tasarm, retken de i ebilen ve dn ebilen blmler (2000, s.4).
83
Ak yap sisteminde destek, ta yc sistemle beraber tesisat Tnel kalp sistem, binalarn d eme ve duvarlarnn byk
altyapsn da ieren binann daha kat ve dura an ksmn kalp elemanlar ile birden dkld , yerinde dkme bir yapm
olu tururken; dolgu, belli lde de i ebilen ve dn ebilen, sistemidir. Hazr kalplar ile binann ta yc elemanlar
daha esnek ksmn olu turmaktadr. Bir ba ka deyi le ak yap betonarme olarak retilmekte, temeller, at ve bitirme
sistemi, ta yc ve ta yc ile ili kili olan hizmet alanlarnn i lerinin o unlu u geleneksel teknikler ile
altyapsn, yapnn temel kalc ksm olarak tasarlarken, gerekle tirilmektedir. ve d blme duvarlar ise o unlukla
dolguyu bireysel kullancnn isteklerine, seimlerine ve ya am hazr panellerden olu turulmaktadr. Tnel kalplar ile bir
stiline gre de i iklikler gsterebilecek ekilde hacmin en ok duvar dklebilmektedir. Ak kalan
tasarlanmaktadr (Kendal ve Teicher, 2000, s. 33). ksmdan karlan kalplar, vin yardmyla ba ka bir noktada
tekrar kurulmaktadr [3]. Bu yzden zellikle toplu konutlarda
3. Prototipin altyaps ve ana kararlar
olduka etkin kullanlmaktadrlar.
Prototipte kitlesel bireyselle tirilmi rn gruplarna (plan
Farkl boyutlarda ve ekillerde uygulamas olmasna ra men,
emalarna) sahip olmak, dolays ile belirsiz bir kullanc
en uygun ekle sokma ihtiyac sebebiyle prototipteki tnel
profiline gre farkl boyutlarda esnek kullanma olanak
kalp uygulamalarnda u ekilde bir boyut kstlamasna
sa layacak konut alternatieri retmek hedeenmektedir.
gidilmektedir. Uygulamada derinli i 62,5cmin katlar (en az
Bilgisayar ortamnda geli tirilerek, plan emalar hzl ve do ru
5m, en ok 12,5m), akl ise 105cm+30cm*n eklinde
bir ekilde retilebilmesi amalanmaktadr.
tanmlanabilen (en az 2,55m, en ok 5,85m) farkl oransala
Farkl plan emalarnn ve ktle ili kilerinin seilmesi mmkn sahip bir zgara sistemi zerinde retim gerekle mektedir.
olmasna ra men ilk a amada dikdrtgen plan emas Ykseklikleri ise 230 300 cm. aral nda olabilmektedir.
seilmi tir. Bunun sebebi ncelikle prototipi test etmek ve Burada tnel kalp sistemi geleneksel olmayan bir ekilde,
alternatieri daha iyi takip etmektir. lk nce ak yap tekrarlanan aralklarla de il, de i en aralklarla retilerek, plan
yakla m ile destek olu turulmaktadr. Deste i olu turmak iin tiplerinde farklla ma sa lanmaktadr. Ta yc olan bu
ta yc sistemi ve servis meknlaryla ilgili ana kararlar duvarlarn yan sra blc duvarlar da tanmlanm tr. htiya
nceden verilmi ve gerekli hesaplar yaplm tr. Bylece halinde (aklk 4,95m ve zerinde oldu u durumlarda) blc
retimi yapabilmek iin gerekli altyap olu turulmu tur. duvar eklemesi mmkn olmaktadr.
3.1 Ta yc sistem kurallar 3.2 Hesaplamalar ve retim
Ta yc sistem olarak TOK nin de uygulamalarnda ska Prototipte girdi olarak ktle boyutu, kat adedi ve istenilen
kulland tnel kalp sistemi seilmi tir. Tnel kalp sistemi, daire tipi yzdeleri girilmektedir. Ktle boyutu ve kat says ile
prefabrike bir sistem oldu u iin hzl retim yapabilen ili kili olarak ekirdek boyutlar ve ihtiya duyulan dola m
ekonomik bir sistemdir. alanlar hesaplanmaktadr. ekirdek alan ktle boyutuna ve
kat adedine ba l olarak, ktlenin k esinde, kenarnda veya
Bu sistemi kullanmak hem boyut snrlamalarnn belirlemesi
ortasnda bulunabilmektedir ( ekil 2). lk de erler girildikten
asndan, hem de elde edilecek olan rneklerin gereki ve
sonra ekirde in boyutu ve yeri saptanmakta ve birden fazla
uygulanabilir olmas asndan avantajldr.
alternatif retilebilmesi durumunda ise rastlantsal olarak
aralarndan seim yaplmaktadr.
84
Destek ksm, tasarlanan ktlenin kalc ksm oldu u iin

ekirdek, dola m alanlar, tesisat sisteminin geti i (slak
hacimlerle ili kilendirilecek olan) alanlar iermektedir ( ekil 3).
Bu durumda plan emalarnda tesisat iin belirlenen alan ve
evresinde banyo, WC, mutfak vb. alanlarn yer almas
ngrlmektedir. Bu kararla tretilen plan emasnn yatayda ekil 2: ekirdek alannn konumu
ve d eyde tesisat sisteminin sreklili ini sa lanmaktadr.
Ktle ve ekirdek retiminden sonra ise ta yc sistem

hesaplamalar ve retimi yaplmaktadr. ekirdek ve ta yclar
hesaplanarak yerle tirilmekte ve taban (base) ksm
olu turulmaktadr. Taban olu turulurken srasyla ktle,
ekirdek ve ta yclar olacak ekilde bir retim sz konusudur.
ekil 4te ekirde in merkeze yakn bir konumda bulunmas
halinde olu abilecek plan emas ve ta yc aralk ve derinlikleri
grlmektedir.
Plan emas olu turulurken taban, odalar ve daha sonra

daireler tretilmektedir. Odalar retilirken ncelikle alan
kontrol yaplmaktadr. Odalar ve daire tipleri iin en az ve en
ok alan hesaplamalar yaplm tr. retilen odalar ve ekil 3: Destek (support) ksmnn olu turulmas
dairelerin, daha nceden hesaplanm olan bu alan snr iinde
yer almas halinde retim gerekle mekte, aksi durumda tekrar
ba a dnlerek tm retim ve hesap ba tan yaplmaktadr.
Taban retildikten sonra geni likleri uygun olan odalara blc
duvarlarn eklenmesi mmkn olmaktadr. ekil 5te prototipin
arayz ve taban iin hesaplanan de erler ve plan emas
grlmektedir.
Taban ve odalar olu turulduktan sonra istenilen yzdelere gre

her katta daireler yerle tirilerek her katn plan emalar
retilmektedir. Bylelikle ta yc sistemi ayn olan kat
planlarnda dairelerin farkl ekillerde ve srayla bir araya
gelmeleri retilmeleri mmkn olmaktadr ( ekil 6). Burada
ta yclarn geni liklerine ba l olarak dairelerin her biri farkl
alanlara sahip olarak olu maktadr. Dolaysyla her tretmede
farkl plan emas retilebilece i gibi, her retilen planda da
farklla m daire tipleri elde etmek mmkn olmaktadr. ekil 4: Hesaplanan De erler
85
Her tretmede bu hesaplamalar ve retim yeniden yaplmakta 4. Sonu

ve farkl sonular elde edilebilmektedir. ekil 7de 20*20 taban
Trkiyede retilen toplu konutlarn byk bir ksm, alternatif
alanna sahip drt katl konut retim alternatierinden
hanehalkna ve de i en ihtiyalara cevap verememektedir.
rnekler grlmektedir. Ayn ilk de erlere sahip olmalarna
TOK benzer veya tek tip planla hzl ve seri retim yapmakta
ra men prototipte retilen dairelerin konumlar, saylar ve
ve plan tiplerinin e itlenmemesinden dolay da ele tiri
alanlar ekildeki gibi farkllk gstermektedir.
almaktadr. Geleneksel yntemlerle esnek retimi sa lamak ve
plan tiplerini farklla trmak, maliyeti arttracak ve retimi
yava latacaktr.
ekil 5: retilen prototipin arayz
86
ve geni bir kullanc kitlesinin ihtiyacna cevap verebilme

potansiyeli olan bir kitlesel retimden bahsedilmektedir. Ak
yap yakla m ile ta yc ve slak hacimler ve odalarla ilgili
temel kararlar verilmi tir. Yapm sisteminin belirlenmi olmas
ve tnel kalp sisteminin zelli inden dolay hem hzl hem de
ucuz retim mmkn olmaktadr. Ayrca yaplan hesaplamalar
ve kontrollerle plan emalarnn gereki ve uygulanabilir
olmas sa lanmaktadr.
Bu prototip nerisinde ise farkl alternatier olu turan, esnek

ve geni bir kullanc kitlesinin ihtiyacna cevap verebilme
ekil 6: Prototipte retilen kat plan emalar.
potansiyeli olan bir kitlesel retimden bahsedilmektedir. Ak
yap yakla m ile ta yc ve slak hacimler ve odalarla ilgili
temel kararlar verilmi tir. Yapm sisteminin belirlenmi olmas
ve tnel kalp sisteminin zelli inden dolay hem hzl hem de
ucuz retim mmkn olmaktadr. Ayrca yaplan hesaplamalar
ve kontrollerle plan emalarnn gereki ve uygulanabilir
olmas sa lanmaktadr.
Bu al mada kitlesel bireyselle tirmenin bilgisayar ortamnda

tasarlanmas sonucu olarak geli tirilme potansiyeli yksektir.
Ana kararlarda de i iklikler yaplarak e itli geri dn lerle ve
mdahalelerle, farkl retimler yaplabilmektedir. Ayrca daha
ileri a amalarda e itli zelliklerin, rne in metraj verilerinin
hesaplanmas, cephe tasarm vb. gibi eklenmesi de
mmkndr.
ekil 7: Ayn ilk de erlere sahip farkl kat plan emalarndan

rnekler
87
5. Kaynaka Tatl B.: 2008, Esneklik Ve De i ebilirli in elik skeletli ok

Katl Konut Yaplarnda rdelenmesi, Dokuz Eyll niversitesi,
Akipek, ., N. nceo lu.: 2007, "Bilgisayar Destekli Tasarm ve
Yksek Lisans Tezi
retim Teknolojilerinin Mimarlktaki Kullanmlar", Megaron
YT Mimarlk Fakltesi E Dergisi. 2(4), pp. 237 252. Torus, B.: 2010, Mimarlk teknolojilerinin mimari tasarma
etkileri, TOL Dergisi, Kayseri Mimarlar Odas Yaynlar, 8
Bardak A.: 2004, Kitlesel Bireyselle tirme Uygulama
(Bahar 2010), pp. 30 37
Yntemleri, Akdeniz . .B.F. Dergisi (8), pp. 1 17
nsal Glmez N.: 2008, Metropolde e itlenen Hanehalklar
Bayraktar E.: 2006, Gecekondu ve Kentsel Yenileme,
Ve Konut, T Doktora Tezi
Ekonomik Ara trmalar Merkezi Yaynlar
[1] www.tdk.gov.tr (Aralk 2012)
Bayraktar E.: 2007, Bir nsanlk Hakk: Konut, TOK nin Planl
[2] www.toki.gov.tr (Aralk 2012)
Kentle me ve Konut retim Seferberli i, Boyut Kitaplar
[3] www.iskelekalipdunyasi.com/teknik.bilgi/58/
Da Silveira, G., D. Borenstein, F. Fogliatto.: 2001, "Mass TUNEL.KALIP.SISTEMLER (Aralk 2012)
Customization: Literature Review And Research Directions",
Int. J. Production Economics, 72, pp. 1 13
Deniz, . S.: 1999, ok Katl Konut Tasarmnda, Kullanclarn

Esneklik Taleplerini Kar layacak Yap Elemanlarnn Seimine
Ynelik Bir Karar Verme Yakla m, T, Doktora tezi
Gngr .: 2010, Genetik Algoritmaya Dayal Kitlesel

Bireyselle tirme Amal Konut Tasarm Modeli, T, Yksek
Lisans Tezi
Habraken N. J.: 1972, Supports: An Alternative to Mass

Housing, London, UK, The Architectural Press
lhan C.: 2008, Tketici Odakl Konut Arznda Esneklik ve

Yalnlk Yaklasmlar, YT Doktora Tezi
Kendal S., & Teicher J.: 2000, Residential "Open Building",

New York, USA, E & FN Spon
Kolarevic, B. (ed.): 2003, Architecture In The Digital Age:

Design and Manufacturing, London, UK: Spon Press
Norberg Schulz C.: 1965, Intentions in Architecture, MIT Press,

(Eigth printing, 1988)
88
Oturum 3
Oturum Ba kan
Do Dr. Leman Figen Gl
Tasarm Srelerinde Yap Bilgi Modelleme Aralarnn Etkileri

Ahmet Emre Diner, Sema Alaam , Salih Ouo lu
Yap Projelerinin lgili Ynetmeliklere Uygunluk Denetimi Otomatik Denetleme Sistemleri

Sibel Macit, Georg Suter, M.Emre lal, H. Murat Gnaydn
n aat Sektrnde Yap Bilgi Modellemesi (YBM) Hakknda nceleme

Durmu Akkaya, Begm Sertye il k
Servis Gzergh Belirlenmesine Ynelik Bir Karar Destek Sistemi Geli tirme al mas: Gngren rne i
Durmu Akkaya
89
90
Tasarm Srelerinde Yap Bilgi Modelleme

Aralarnn Etkileri
Ahmet Emre Diner1, Sema Alaam2, Salih Ouo lu3

1
Karabk niversitesi, Safranbolu Fethi Toker Gzel Sanatlar ve Tasarm Fakltesi, Mimarlk Blm
2
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstitis, Bili im Anabilim Dal
3
Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, Enformatik Blm
1
dincerah@gmail.com, 2semosphere@gmail.com, 3ouoglu@msgsu.edu.tr
zet: Bu al ma kapsamnda, lkemizde faaliyet gsteren mimari tasarm ofislerinde yap bilgi modelleme(B M)
aralarnn kullanmnn ofis le inde yerel etkilerinin ve yansmalarnn irdenmesi amalanm tr. Pilot olarak seilen bir
mimarlk ofisinin yakn dnemdeki farkl lekteki i lerinin tasarm srelerine baklm tr ve ofisin al anlar ile rportaj
gerekle itirilmi tir. B M teknolojisinin tetikledi i de i imler, kullanclarn/m terilerin B M teknolojisi konusundaki
farkndalklar ve beklentileriyle ilgili bir durum analizi yaplm tr ve mimari tasarm ofisi iin izerek tasarlamaktan,
yaparak tasarlamaya bir paradigma de i iminin varl tart lm tr.
Anahtar kelimeler: Yap bilgi modelleme, durum al mas, mimarlk ofisleri, saysal tasarm, zanaat.
1. Giri 2007a). B M ile ilgili e itli yazlm firmalar (Autodesk,

Graphisoft, Bentley, VectorWorks, Nemetschek vb)
Yap Bilgi Modelleme (B M) kavram, ilk olarak 70li yllarda
tarafndan sunulan rnlerin art yla olu an rekabet de bu
Eastman tarafndan ortaya atlm tr. Eastmana gre: B M;
geli imi desteklemi tir.
kavramdan bir yapnn tasarmna, in asna ve ykmna ya am
dngs boyunca var olan zengin, btnle ik bilginin Bugnk yapsyla B M, fiziksel ve i levsel niteliklerinin saysal
kar l dr. B M tasarm kayd olarak in a edilen, yaplan ve temsili olarak tanmlamak mmkndr. B M, ba lang
i letilen bilgi iin boyutlu modellemeyle zenginle tirilmi a amalarndan ykm srecine kadar var olan bir tesisin ya am
nesne tabanl bilgiye dayanr. B Mle elde edilen kazanmlar; evresi boyunca karar almlar ve enformasyon iin gvenilir bir
yaplarn tasarland , retildi i ve i letildi i yntemleri mthi temel olu turan ve payla labilen bir bilgi kayna olarak
bir ekilde de i tirecektir (Condon, 2006). grlmektedir. B Mnin temel ncl ise payda n rollerini
desteklemek ve yanstmak amacyla B Mde bilgiyi yerle tiren,
B Min k noktas 70li yllara dayanmasna ra men;
karan, gncelleyen veya dn tren bir tesisin ya am
yaygnla mas, nesne tabanl sistemlerin geli tirilmesi ve
evresinin farkl sa alarnda farkl payda larla i birli ini
internetin ticari olarak kullanlmaya ba lamasyla birlikte, 90l
sa lamaktr (Deke, 2007).
yllarn ba larna rastlamaktadr. Fakat 2000li yllara kadar
B Mnin kullanm istenen dzeye ula mam tr. Bunun temel B Min temel bile enleri nesneler (duvar, kap, pencere vb),
sebebi de tasarm bilgisinin kstl temsili ve farkl nesneler onlar tanmlayan zellikler (nesneleri tanmlama vb), 2 ve 3
arasndaki ili kilerin tam olarak kurulamamas olarak boyutlu geometriler ve nesneler arasnda kurulan ili ki tipleri
gsterilebilir. Bu dnemden sonra, otomobil, uak ve retim olarak zetlenebilir. B Mi ekici klan zellikler ise e zamanl
endstrilerindeki ba arl uygulamalardan (parametrik bilgi eri im, sa lam bilgi, otomatik lm, nitelikli ileti im, ok
teknolojisinden) faydalanlmasyla bugnk B M yaps elde boyutlu btnle me, proje grselle tirme, proje belgeleme,
edilerek, B Min geni kitlelere da lm sa lanm tr (Autodesk, saysal tesis ynetimidir (Olatunji ve di ., 2010).
91
2. Durum al mas: Yntem ve Analiz proje revizyon srelerinde; Trump kuleleri projesinde
uygulama a amasnda, maliyet tahmini, metraj ve hak edi lerin
Durum al mas iin lkemizde B M teknolojisinden
hesaplanmasnda; Residans projesi olarak tasarlanan Cathay
faydalanmaya ba lad tarih itibariyle nc olarak kabul
projesinde de ba langta geleneksel CAD yazlm kullanlm ;
edilebilecek firmalardan biri olan DOME Mimarlk Ofisi
fakat projenin ieri i (spermarket, sinema, oyun alanlar, yeni
seilmi tir. 2003 ylndan beri e itli ve byk lekli projelerde
rezidanslar vs.) geni ledike B M yazlmnn deste inden
(AVM, ofis merkezleri, kongre ve spor merkezleri, konut
faydalanlm tr (Tablo 1).
projeleri vb) faaliyet gsteren ofis, son birka yldr bu
teknolojiyi kullanmaktadr. Firmann gerekle tirdi i 3. B Min Etkileri ve Yansmalar
Diamond stanbul, Deepo AVM, Trump Kuleleri, Milpark
Bu blmde Dome Mimarlk ekibinin B Mye gei srecinin
Residans, Elisium Fantastic konutlar ve Cathay konut
ofis yapsndaki etkileri ve bu srete kar la lan problemler
projeleri durum al masnda de erlendirme kapsamna
tart lmaktadr
alnm tr. al ma sresince bilgi edinimi firma al anlaryla
yaplan bireysel gr me, anket ve e posta aracl yla 3. 1 B Me Gei Sreci
sa lanm tr.
Ekibin B M teknolojisini kullanma sreci, bir tasarm sreci
Seilen projelerde B Mnin kullanm biimleri; erken tasarm boyunca B M yazlmn kullanma ve renme amacyla iki
a amalar, tasarm sreci, uygulama projeleri, kontrol ve tasarmcnn grevlendirilmesiyle ba lam tr. Belirli bir e itim
yenileme gibi farkl sa alarda gerekle mi tir. B Me gei srecinin ardndan, bu tasarmclarn B M yazlmn etkin bir
sreci revizyon a amasndaki Diamond ve Deepo projeleri ekilde kullanmaya ba lamalaryla birlikte, B M yazlmyla ilgili
ile ba lam ve bu projelerde B M, 2 ve 3 boyutlu temsil ve deneyimlerini ofisteki di er elemanlara aktarm lardr. Firma
uygulama projelerinin hazrlanmasnda kullanlm tr. B M, da yazlmn olumlu ynlerini dikkate alarak, BIM kullanmnn
Evkur projesinde hem erken tasarm a amalarnda hem de ofiste yaygnla trlmasn sa lam tr. Yeni projelerin
ekil 1: Osten i grnm
92
uygulamalarna BIM teknolojisiyle ba lanrken, mevcut projeler deneyimli olanlar arasnda, basitten karma a, Zanaat
de bu yapya adm adm aktarlm tr ( ekil 2). paradigmasna i aret eden hiyerar ik bir dzen
olu turulmu tur. rne in yeni ba layanlar kaba modelin
karm grevini stlenirken, daha deneyimli olanlar cephe
detaylandrmalaryla u ra m tr. Yani a amal bir grev
payla m olmu tur. antiye ortamnda da benzer bir yakla m
uygulanmakla beraber, ofis ve antiye ortamnda herhangi bir
etkile im olmam tr.
3. 2 Firma le inde B Min Etkileri

ekil 2: BIMe gei sreci
Firma le inde, B Min etkileri zellikle stratejik dzey ve
Bu gei srecinin ilgin bulgularndan biri renme
i letim dzey olmak zere iki ynl ele alnabilir. Ayrca
sreleriyle ilgilidir. Deneyim kazanmna ba l yazlma uyum
bunlara B Min firma yaps, tasarm sreci ve ileti im biimleri
sreci ya anm tr. Yazlmn kullanmna ba layanlarla
zerindeki etkileri de eklenebilir.
Projeler Milpark
Diamond Deepo Trump Elisium Evkur Cathay
Proje Tr AVM, Otel, Konut
Bilgisi Konut ve Konut Konut (Residans) Konut
merkezi AVM AVM (Residans) (Residans) ve AVM (Residans)
M 240.00
160.000 0 143.000 40.000 155.000 30.000
Ba lang Zaman 2003 2007 2006 2007 2006 2009 2008
Esenyu
Konum Maslak rt Mecidiyeky Esenyurt Bomonti Sultanbeyli Ba ak ehir
Proje Tasarm A amalar +
A amalar Revizyon + + + + + +
Uygulama Projeleri + + + + + +
n aat + + + + + + +
Kontrol + + +
Yeniden Kullanm
BIMin 3D Modelleme ve
temel temsil + + + +
amalar Maliyet Tahmini + + + + + +
Metraj + + + + + +
leyi / Maliyet
Hesaplama +
Di er
Di er al anlarla veri dw
payla m dwg g .xls dwg dwg dwg dwg
Tablo 1: BIM kullanm ve projelerin kar la trlmas
93
B Mle tasarm srelerinde hedeenen durum, eskiz B Min i letimsel dzeydeki etkisi ise, temel olarak, ofisteki veri
a amalarndan son rn elde edilene kadar tm a amalarda bu payla m yakla mnn tekrar gzden geirilmesini
sistemin kullanlmasdr. Firma le inde bu mantk, kk sa lamasdr. BIM yazlmna gre, ofisin al ma dzeninde
admlardan olu an yeni yntemlerle denenmeye al lm tr. yeniden ortak bir dil olu turma abalar olu turulmu ve
Yeni projelerin biro unda uygulanan bu yeni yntemlerle, al anlar arasnda, al lan projenin orijinal halinin korunmas
ba lang a amalarn k t zerine eskizlerin ve iki boyutlu ve farkllklarn nlenmesi amacyla dosya kullanma izni
izimlerin yapld geleneksel srelerin olu turdu u temel getirilmi tir. Yani bir proje zerinde bir eleman al rken,
kararlarn ardndan B Mle ve di er yazlmlarla boyutlu di erlerinin projelere mdahaleleri belirli izinler dhilinde
sa lanm tr.
grsellerin yaratld ve bu i lemlerin ardndan uygulama
srecinin B M aralaryla ynetildi i bir yaplanma ortaya letimsel dzeyde metraj ve hakedi hesaplamalar da BIMin
km tr. etkilerinin grld di er nemli a amalar olmu tur. Burada
BIM yazlmlar al ma sahas ve retim a amasnda di er
Ayrca, BIMin tasarm srecine etkileri konusunda iki nemli
yazlmlarn da (Primavera, Microsoft Excell vb.) deste iyle
bulgu elde edilmi tir. Bunlardan biri, gemi te firmann sadece
kullanlm tr. BIM yazlmlarnn sa lad grafik bilginin
proje tasarmna odaklanrken bugn, BIMin destekledi i
yannda szel bilgi (malzeme bilgisi, retim aralar, metraj vb.)
olanaklarla, kontrolrlk (imalat takibi, hak edi , metraj vs.)
de bu sa alarda kullanlan di er yazlmlara aktarlarak maliyet
gibi farkl al malara ynelmi olmasdr. Di eri ise, B Min
analizleri ve i takvimi gibi belgelerin elde edilmesini
e itli nedenlerden dolay, nemli revizyon de i iklikleri
kolayla trm tr.
gerektiren projelerin uyarlanmasnda kolaylk sa lamasdr.
B M, Dome Mimarlk ofisinin di er payda larla (mekanik,

statik, elektrik vb.) olan ili kilerini de etkilemi tir. Ofis,
projelerinde verimlili i artrmak amacyla, zellikle B M
yazlmlarn kullanan ekiplerle al may tercih etmeye
ba lam ve bazlarn da B M kullanmna te vik etmeye
al m ; fakat bu d nce tam anlamyla gerekle memi tir.
Buna ra men Ofis, projelerdeki niteli in artrlmas ve ekil 3: Yazlmlar aras ili kiler
korunmas iin bir zorlamann olmas gerekti ini vurgulam tr.
3.3 Gei Srecinde Kar la lan Glkler
B Min stratejik ve i letimsel dzeylerde katklarndan da
Seilen ofiste BIMle ilgili kar la lan temel iki problem vardr.
bahsetmek gerekmektedir. B Min stratejik dzeyde katks;
Bunlar, Uyumsuzluk ve Zaman Alan renme Sreleri
uluslararas dzeyde misyonunu ve vizyonunu geni leten
olmak zere iki temel ba lk altnda toplanabilir. Bunlardan
ofisin, mevcut yapsn (al an says sabit tutulmas gibi)
Uyumsuzluk problemi, BIM yazlm ve di er yazlmlar
de i tirmeden, ok daha ksa zamanda projeler reterek,
arasndaki veri aktarmyla ilgilidir. Bu problemin
tasarm ve revizyonlarla ilgili karma k problemlere etkin bir
giderilmesinde ek yazlmlara ihtiya duyulmu tur. Ayrca
ekilde zm getirerek, byyen i hacmini kar layabilir bir
etkile imli veri ak olmad ndan belirli a amalarda BIM
niteli e kavu masn sa lamasdr
94
problemler de al anlarnn CAD yazlmlarna olan Her ofis zelinde, kendi tasarm al kanlklarna ve yazlm
ba mllklarndan kopmayarak zaman zaman bu aralara geri kullandka elde ettikleri deneyimlerine dayal olarak B M
dn yaplmasdr. Gei srecinde kar la lan di er yazlmlarnn ve alt ktphanelerinin kullanmnda zgn
problemler de u ba lklar altnda sralanabilir: yakla mlar olu acaktr.
BIM yazlmnn arayznn karma kl ,

Belirli temel tasarm kararlarnn tasarm srecinin
Kaynaklar
ba langcnda alnmas gereklili i,
Ofis ierisinde yazlmn kullanmyla ilgili dil birli inin Autodesk: 2007a, White Paper: Building Information Modeling,
olu turulmas, URL:http://www.autodesk.com/buildinginformation, (E.Tarihi:
BIM ve di er yazlmlar arasndaki dosya format farkllklar. 06.01.2013)
4. Sonu ve De erlendirme
Condon, T.:2006, Building Information Modeling, URL:
Ba langta belirtildi i gibi bu al mada, seilen bir mimari
http://www.todaysfacilitymanager.com/articles/building
ofiste B Mnin yerel etkileri irdelenmek istenmi tir ve
information modeling.php (E. Tarihi:19.12.2012)
al mann kapsam firmann B Mye gei sreci ile
snrlandrlm tr. Bu al madaki bulgularn; B Mnin mimari Deke,S.:2007, Building Information Models and Model Views,
tasarm ofislerinin yaps ve hiyerar isinin tasarm ve uygulama JBIM, Fall, pp.12 16.
yntemleri zerindeki etkisi ve yakn gelecekteki durumunu
Olatunji, O.A., Sher, W.D.,Ning Gu ve Ogunsemi, D.R.:2010,
anlama konularnda yeni bir bak as olu turabilece i
Building Information Modelling
d nlm tr; Fakat bu srete, B M ile ilgili olas katklar,
zorluklar ve snrlamalarla kar la lm tr. Bunlar yle Processes: Benets for Construction Industry, CIB World Con
zetlenebilir: gress,10 13 Mays, Salford, ngiltere , URL:
B Min, CAD teknolojileriyle kyasland nda kendine has http://ogma.newcastle.edu.au:8080/vital/access/manager/
mant a ve yakla mlara gereksinim duymasdr. Yani sadece Repository/uon:6513/ATTACH
yazlmla al ma srecinin yannda, di er disiplin ve ekiplerle
birlikte al may gerektiren bir btnle ik yakla m olmasdr. MENT01 (Eri im Tarihi: 19.12.2010)
B M kullanmnn yakn gelecekteki devamll , her trl

olumlulu a ra men birtakm etkenlerin (di er payda lar, yap
ve malzeme teknolojisi vs.) varl na da ihtiya duymaktadr.
Bunun iin de veri ve i ak nda bir tutarllk olmas temel ko ul
olarak grlmektedir.
B M teknoloijisine gei sreci, kullanclarn bu ortama

adaptasyonu ve renme sreleri de gz nnde
bulundurularak uzun vadeli planlamay gerektirmektedir.
95
96
Yap Projelerinin lgili Ynetmeliklerle Uygunluk

DenetimiOtomatik Denetleme Sistemleri ve zmir rne i
Sibel Macit1, Georg Suter2, M. Emre lal3, H. Murat Gnaydn4

1,3,4
zmir Yksek Teknoloji Enstits, Mimarlk Blm, zmir
2
ViyanaTeknik niversitesi, Dijital Mimarlk Blm
1
sibelmacit@iyte.edu.tr, 2georg.suter@tuwien.ac.at, 3emreilal@iyte.edu.tr, 4muratgunaydin@iyte.edu.tr
zet: Yap projelerinin ilgili ynetmeliklere gre uygunluk denetiminin otomasyonu iin ncelikle ynetmeliklerin saysal
modellerine ihtiya duyulmaktadr. Yapla maya ili iklin ynetmeliklerin zaman ierisinde sklkla de i ikli e u ramas,
geli tirilen ynetmelik modellerinin de gncellemelere ak olmas gereklili ini ortaya karmaktadr. Bu odak
do rultusunda al ma, ynetmelik modelleri ve bu modeller ile al an sistemlere ynelik literatr taramas ve zmir
Byk ehir Belediyesi mar Ynetmeli i rne inde gerekle tirilen modelleme al masn anlatmaktadr.
Anahtar kelimeler: Otomatik denetleme sistemleri, ynetmelik modelleri, RASE
1. Giri uygulayarak uygundur, uygun de ildir, dzeltilmesi

gereken noktalar vardr, bilinmeyen noktalar bulunmaktadr
Yapm sektrnde her yap projesinin ba ta imar ynetmeli i
gibi sonu raporlar retmektedirler (Eastman ve di erleri
olmak zere, yangn ynetmeli i, s nak ynetmeli i, otopark
2009).
ynetmeli i, asansr ynetmeli i vb. yapla ma ko ullarna
ili kin ok sayda ynetmelik ile uyumlu olmas gerekmektedir. Bu alandaki ilk bilimsel al malar; ynetmeliklerin mantksal
Gnmzde yap projeleri bilgisayar ortamnda boyutlu yapsnn iyile tirilmesi erevesinde ve yazl biimde bulunan
olarak modellenebilmekte fakat bu projelerin ilgili ve sadece insanlar tarafndan okunup anla labilen
ynetmeliklere uygunluklarnn denetimi geleneksel yntem ile ynetmeliklerin bilgisayarlar tarafndan anla labilir ve
iki boyutlu izimler zerinden yaplmaktadr. Geleneksel i lenebilir biime dn trlmesine ynelik olmu tur.
yntem ile ynetmeliklere uygunluk denetimi son derece Otomatik denetleme uygulamalarna ynelik abalar ise son 15
karma k, hata yaplma olasl yksek ve yo un kaynak yllk zaman diliminde gerekle tirilmi tir. Literatr taramas
ihtiyac bulunan bir sretir. Ayrca, bu srete olu abilecek gstermektedir ki, bu tr sistemlerin geli tirilmesinde ortaya
hatalarn telafisi yksek maliyetlere ve zaman kaybna sebep kan ara trmalar; ynetmeliklerin bilgisayarda modellenmesi,
olabilmektedir. yaplarn grafik veya nesne tabanl modellenmesi, uyumluluk
denetimi algoritmalarnn geli tirilmesi ve raporlama gibi
Yap projelerinin ilgili ynetmeliklere gre yetkili kurumlarca,
konular zerinde yo unla maktadr.
zaman ve maliyet etkin olarak hatasz bir ekilde
denetlenmesini hedeeyen ara trmalar bilgi ve ileti im Bu al ma yap projelerinin ynetmeliklere uygunluk denetimi
teknolojileri alanndaki geli meler ile birlikte otomatik otomasyonu iin sistem geli tirmenin ilk a amas olan
denetleme sistemlerinin geli tirilmesine ynelmi lerdir. ynetmelik kurallarnn saysal modellerinin geli tirilmesi
Otomatik denetleme sistemleri, yap projelerini yapy oda nda devam etmektedir. Literatrde, ynetmelik
tanmlayan nesneler ve bu nesnelerin zellikleri ve birbirleriyle modelleri ve bu modeller ile al an otomatik denetleme
ili kileri zerinden de erlendirirler. Kural tabanl olan bu sistemlerinin geli tirilmesine ynelik e itli ara trmalar
sistemler; kurallar, ko ullar veya artlar nerilen projeye bulunmasna ra men sonularn yapm sektr prati ine
97
aktarlmas ve uygulanmas kstl kalm tr. Bu ba lamda, zmir kurallarnn organizasyonunun, karar tablolarnn, bilgi
li Tip mar Ynetmeli inin konut yaplar ile ilgili kurallarnn a larnn ve snandrma sistemlerinin olu turulmasn ve
modellenmesi rne inde yap ynetmeliklerinin bilgisayar kontroln sa layan bir aratr (Fenves ve di erleri 1987). Bir
ortamnda modellenebilmeleri ve otomatik denetleme di er yazlm ise Kerrigann geli tirdi i soru cevap eklindeki
sistemlerinde uygulanmalarnda var olan problemler kullanc arayzne sahip REGNET uygulamasdr. Bu
incelenmi tir. uygulama sunulan yap artlarnn e itli ynetmeliklere gre
uygulanabilirli ine karar vermektedir (Kerrigan ve Law, 2003).
2. Yap Sektrnde Otomatik Denetleme Ara trmalar
Bu erken abalar ynetmeliklerin organizasyonu ve kural
Kurallar, ynetmelikler, artnameler vb. yasal dzenlemeler tabanl mantksal yapsn olu turmaya yneliktir ve hibiri yap
dz yaz biiminde yazlm ve uzun bir sre sadece insanlar projelerinin saysal temsilleri iin kurallarn otomatik
tarafndan okunup anla labilen basl kaynaklar olarak kalm uygulamasna ynelik olmam tr. Yap projelerinin saysal
belgelerdir. Bu sebeple ynetmelikler birbirleri ile eli en temsilleri iin otomatik denetleme sistemlerin geli tirilmesi
kurallardan ve karma k bir yapdan olu maktadr. Yap 1980lerin sonlarna do ru ba lam tr. 1990lar da IFCnin
projelerinin ilgili ynetmeliklere uygunluklarnn (Industry Foundation Classes) geli tirilmesi ile bu yap modeli
denetlenmesinin otomatikle tirilmesi alannda yaplan ilk emasn kullanan otomatik denetleme sistemlerine ynelik
al malar, ynetmeliklerin mantksal yapsnn iyile tirilmesi al malar ba lam tr. IFC bugn birok YBM yazlmnn
erevesinde ve yazl biimden bilgisayarlar tarafndan yararland bir yap modelleme standard olarak ne
anla labilir ve i lenebilir biime dn trlmesine ynelik kmaktadr.
yaplm tr.
CORENET (Construction and Real Estate NETwork) yapm
1966 ylnda Fenves, ynetmeliklerin karar tablolar ile sektrndeki ilk otomatik denetleme sistemidir. 1995 ylnda
yaplandrlmas zerine al malar yapm (Fenves, 1966) ve bu Singapur Ulusal Kalknma Bakanl tarafndan mimari
al may takip eden bir projede AISC (American Institute of projelerin onay srecinin otomasyonu iin geli tirilen ve
Steel Construction) artnamesinin yeniden yaplandrlmasna ba langta 2 boyutlu izim dosyalar zerinden al an bu
al lm tr (Nyman ve di erleri 1973). Sonraki al malarda sistem gnmzde YBM veri dosyalar ile al maktadr
ynetmeliklerin yeniden yaplandrlmasna ynelik (Liebich ve di erleri 2002). CORENET projesinde kurallar
alternatier aranm fakat ierik de i imi yaplmadan yeniden sistem iine programlanm tr. Bu sistem IFC ema uzants
dzenleme yaplmasnn sa lkl olamayaca sonucuna olan FORNAX nesneleri ile al maktadr. FORNAX nesneleri
varlm tr (Nyman ve Fenves, 1975). Bunlar izleyen al malar yap bilgi modeli (ifc) dosyasndan ynetmelik denetimi iin
ise tasarm standartlarnn olu turulmasna katk sa lamaya gerekli bilgileri alarak bu bilgileri isleme hazrlar ve FORNAX
ynelik olmu tur (Fenves ve Wright, 1977; Harris ve Wright, denetim motoru ile kurallar bu nesnelere uygulanarak sonu
1980). Daha sonraki al malar ynetmeliklerin yklem raporu olu turulur. ekil 1 FORNAX tabanl CORENET sistem
mant nda yaplandrlmas zerine odaklanm tr (Jain ve mimarisini gstermektedir.
di erleri 1989; Rasdorf ve Lakmazaheri, 1990). Bu al malarn
DesignCheck Avusturalyada 2006 ylnda geli tirilmeye
sonucunda SASE (Standard Analysis, Synthesis and
ba layan tasarm denetimi projesidir. Bu proje iki a amada
Expression) yazlm geli tirilmi tir. Bu yazlm ynetmelik
geli tirilmi tir. Birinci a amada Avustralya standartlarnn
98
bilgisayar aracl ile i lenebilirli ini sa layacak en iyi yakla m iin kritik olan nesne ve zellik isimlerinin tanmlar iin halen
bulmak amacyla mevcut platformlarn kapasiteleri yrrlkte olan Uluslararas Enerji Koruma Ynetmeli inin
de erlendirilmi tir. (International Energy Conservation Code IECC) szl n
kullanmaktadr. SMARTcodes Builder yazlm ile ynetmelikler
ki nemli platform (Solibri Model Checker SMC ve Express
bu szlkteki tanmlar kullanlarak yorumlanmakta ve
Data Manager EDM) yap ynetmeliklerinin bu sistemlere
SMARTcodeslar olu turulmaktadr. IECC szlk sadece kural
tantlmas yaplarak kar la trlm tr. EDM platformu
evirisi iin de il ayn zamanda SMARTcodes denetim sistemi
ynetmeliklerin temsilinde EXPRESS tanmlama dilini
ve yap modeli arasndaki ileti im iin de kullanlmaktadr.
kulland iin bu kar la trmann sonucunda EDM prototipinin
Szlk iinde tanmlanan nesne zellikleri kural denetimi iin
daha esnek ve ak geli tirme ortam sundu u ortaya km tr.
gereken model grnmlerini sa lamaktadr. SMARTcodes
kinci a amada DesignCheck sistemi geli tirilmi tir (Ding ve
tabanl denetim sisteminin genel erevesi ekil 2de
di erleri 2006). Bu sistemde kurallar IFC model emasna
gsterilmektedir.
uygun biimde nesne tabanl yorumlanarak kodlanm ve kural
kmeleri halinde organize edilmi tir. Sistem, yap bilgi DAT (Design Assesment Tool) 2008 ylnda ABD adliye
modelinin EDM fonksiyonlar aracl ile kural kmelerine gre yaplarnn dola m ve gvenlik do rulamas iin Georgia
denetlenmesi ve sonularn raporlanmas esasna gre Teknoloji Enstits (Georgia Institute of Technology)
al maktadr. tarafndan geli tirilen bir denetleme sistemidir. Sistem Solibri
platformunu kullanmakta ve yap modelinden tretilerek kat
SMARTcodes metin tabanl yap ynetmeliklerinin
iindeki oda ba lantlarn, mekan isimlerini ve gvenlik
bilgisayarlar tarafndan yorumlanabilen btnle ik kural
blgelerini gsteren grafik temelli al maktadr (Eastman ve
kmelerine dn trlmesini sa lamaya ynelik 2006 ylnda
di erleri 2008). Bu sistemde kurallar benzer artlara gre
A.B.D.de ba latlan bir projedir. SMARTcodes geli tirme
gruplandktan sonra hesaplanabilir parametrik kurallar kmesi
projesinde yap projelerinin ynetmelikler ile uyumluluk
olarak kodlanm tr. Sistem grafik temelli al maktadr: (1)
denetiminin otomatikle tirilmesi ve basitle tirilmesi zerinde
topolojik grafik: mekansal unsurlar arasndaki ba lantlar
durulmu tur (Conover, 2007). Sistem, ynetmelik denetimi
ekil 1: CORENET Sistem Mimarisi; ekil 2: SMARTcodes Temelli Denetim Sistemi
99
temsil eden bu grafik parametrik dola m kurallar iinde i lenebilir biime dn trlmelidir. Kural modelleme i lemi
tanmlanan ynlendirme yollarn kontrol etmek iin genellikle yazlm geli tiricileri tarafndan yrtlmektedir.
kullanlmaktadr, (2) Metrik grafik; mekan iinde insan Otomatik denetleme sistem modelindeki ikinci a ama ise yap
hareketini yanstan yol mesafelerini temsil eden bu grafik iki modelinin hazrlanmasdr. Yap modelleri mimarlar tarafndan
mekan arasndaki hareket mesafesini kontrol etmek ve hazrlanr fakat kural denetimi iin gereken tm verinin bu
dola m analizi sonularn grselle tirmek iin ki iler tarafndan sa lanmas beklenemez. Tercih edilen zm
kullanlmaktadr. DAT grafik yaps ile verilen yap modeli iki bu verilerin (kural denetimi iin model grnmlerinin)
mekan arasndaki dola m yolunun verilen artlar altnda uygun otomatik olarak tretilmesi ve sa lanmasdr. nc a ama
olup olmad na gre de erlendirilmektedir. olan kural yrtmede kurallar yap modeline uygulanr. Bu
a amada yap modelinin kontrol iin gerekli olan verileri
3. Yap Sektrnde Otomatik Denetleme Ara trmalar
ta d n saptamak iin modelin szdizimsel denetimine
Otomatik denetleme sistemleri ok sayda karma k i levleri ihtiya duyulur. Otomatik denetleme srecindeki son a amada
gerekle tirebilir dzeyde olmalar gerekti inden bu tr ise sonular sunucuya geri raporlanr.
sistemleri tasarlamak ve geli tirmek olduka karma k ve zorlu
Yap projelerinin ynetmeliklere uygunluk denetimi iin, ilk
bir ara trma alan olarak grlmektedir. Eastman (2009)
a amada ynetmelik kurallarnn saysal modellerinin
otomatik denetleme sistemlerinin sa lamas gereken genel bir
olu turulmas gerekmektedir. Bu al ma bu konuya
i lev yapsn 4 a amal bir erevede tanmlamaktadr ( ekil
odaklanm tr. Literatrde, ynetmelik modelleri ve bu
3.).
modeller ile al an denetleme sistemlerinin geli tirilmesine
Otomatik denetleme sistem modelinde ilk asama kurallarn ynelik e itli ara trmalar bulunmasna ra men sonularn
yorumlanarak bilgisayar ortamnda temsillerinin olu turul yapm sektr prati ine aktarlmas ve uygulanmas kstl
masdr. Yapla ma ko ullar ile ilgili kurallar insan tarafndan kalm tr. Bu durumun yaygn olarak ynetmeliklerin sistem
tanmlanan ve bilgisayarlar aracl yla yorumlanamayan yazl iine kodlanarak modellenmesinden kaynakland n sylemek
metinlerdir. Otomatik denetleme uygulamas iin ncelikle mmkndr. Ynetmelikler zaman ierisinde yeni kurallarn
yazl metin halinde bulunan bu kurallar bilgisayar aracl ile eklenmesi yada mevcut kurallar zerinde de i iklik yaplmas
ile tekrar tekrar dzenlenmektedir. Bu do rultuda, geli tirilen
Yap M odeli Hazrlama modellerin de yeni kurallarn eklenmesi ve mevcut kurallarn
Denetleme iin model
grnmlerinin de i tirilmesi gibi gncellemelere ak olmas gerekmektedir.
olu turulmas ve
tretilmesi.
Kural Yorumlama Son zamanlarda ne kan al malardan biri olan
Yazl biimde bulunan Raporlama
kurallarn bilgisayar Sonularnn sunucuya SMARTcodes projesinde mevcut di er yntemlerden ayr
tarafndan uygulanabilir geri bildirilmesi.
biime evrilmesi. olarak ynetmeliklerin denetleme sisteminden ba msz olarak
Kural Yrtme
Kurallarn yap modeline bilgisayar ortamnda modellenmesine ynelik bir yntem
uygulanmas ve yap
modelinin kontrol
nerilmektedir. Bu yntem, ynetmelik metnini olu turan
edilmesi. kural ifadelerinin i aretleme dili kullanlarak RASE yapsna
gre biimlendirilmesi mant na dayanmaktadr. RASE
ekil 3: Otomatik Denetleme Sistem Modeli (Eastman ve
di erleri, 2009) ynteminde kural cmlelerinin ortak yaps tanmlanmaktadr.
100
Bu tanma gre her kural cmlesi bir dizi Gereksinim (ykseklik, geni lik, malzeme vb.) ile ilgili oldu unu
(Requirement), Uygulanabilirlik (Applicability), Seim belirtmektedir. le iyeli i ise e it, kk, byk e it gibi
(Selection) ve stisna (Exception) durumlarn aklayan kontrol elemanlardr. Hedef de er iyeli i saysal olabilece i gibi
ifadelerden olu maktadr. Her kuralda en az bir Gereksinim aklayc yada evet, hayr seklinde de olabilen tanmlanm
ifadesi bulunur ve bu ifade bir yap veya yap bile eninin de erdir. Birim iyeli i ise bir nesnenin zelli inin de erinin
sa lamas gereken ko ulu belirtir. Benzer olarak her kuralda en niteli ini belirtmektedir. Tablo 1 zmir Byk ehir Belediyesi
az bir Uygulanabilirlik ifadesi bulunur ve bu ifade o kuraln mar Ynetmeli inden alnan ve RASE metodolojisine gre
hangi yap bile enine ili kin oldu unu belirtir. E er bir kural modellenmi kural rneklerini gstermektedir.
ilgili yap bile eninin belirtilen bir durumu iin geerli ise o
Bu al mada kurallarn modellenmesinde ara olarak ili kisel
kuralda Seim ifadesi bulunur. Kurallar ayrca stisna ifadeleri
veritaban kullanlm tr. Kurallarn veritabanna basit bir
de ierebilirler ve bu ifadeler ilgili yap nesnesi iin o kuraln
arayz kullanlarak giri inin sa lanmas ile ynetmelikte
geerli olmayaca durumlar belirtirler.
gerekle ecek herhangi bir de i iklik durumunda kural
Bu drt gstergeyi esas alarak kurallarn ortak yapsn yapclarn programlama bilgisi olmadan rahatlkla modeli
tanmlayan RASE yntemi, hem genellenebilir olmasndan gncellemeleri mmkn olacaktr.
hem de otomatik denetleme sistemlerinden ba msz olarak
Son olarak geli tirilen modelin otomatik denetleme
modellemeye imkan vermesinden dolay zmir li Tip mar
sistemlerinde kullanlabilir oldu unun ispati iin al an bir
Ynetmeli inin konut yaplar ile ilgili kurallarnn
sisteme uygulanmas gerekmektedir. Bu a amada ilk olarak
modellenmesinde tercih edilmi tir.
mevcut al malar incelenmi ve Express Veri Yneticisi
4. zmir Byk ehir Belediyesi mar Ynetmeli i Modeli (Express Data Manager EDM) ile Solibri Model
Denetleyicisinin (Solibri Model Checker SMC) kullanlan iki
zmir Byk ehir Belediyesi mar Ynetmeli i, zmir
sistem olarak ne kt grlm tr. EDM, geli tiriciler ve
Byk ehir Belediyesi ve mcavir alan snrlar iindeki
yeni kural tanmlar iin ak bir ortam sunmakla birlikte
yerle me alanlar ve bu alanlardaki yapla malarda sa lanmas
kullanm olduka karma k ve st dzey uzmanlk gerektiren
gereken asgari artlar belirleyen yasal bir dzenlemedir. Bu
bir sistem olarak kar mza kmaktadr. SMCde ise kurallar
ynetmelik 6 ksm ve 88 maddeden olu maktadr. al mann
sistem iine kodlanm ve dolaysyla yeni kurallarn
ilk a amasnda ynetmelik analiz edilerek konut yaplarna
modellenmesine imkan vermemektedir. Sonu olarak yapm
ili kin 258 adet kural cmlesi tespit edilmi ve bunlarn %
sektrnde mevcut olan iki sistem de zmir Byk ehir
79unun bilgisayar ortamnda modellenebilir oldu u ortaya
Belediyesi mar Ynetmeli i modelinin uygulanabilece i bir
konmu tur (Macit ve di erleri 2012). al mann ikinci
denetleme sistemi altyaps sunmamaktadr. Bu nedenle,
a amasnda bu kurallar RASE metodolojisi ile nesne tabanl
al ma kapsamnda geli tirilen ynetmelik modeli ile al an
olarak modellenmi tir. Bu modelde her bir kural Gereksinim,
yeni bir denetleme sistemi erevesi kurulmu tur. rnek
Uygulanabilirlik, Seim ve stisna nesnelerinden olu maktadr.
olarak odal basit bir yapya ait modelin geli tirilen
Bu nesnelerin her biri ilgili konu, ilgili zellik, i le, hedef de er
ynetmelik modelindeki kapya ili kin kurallara gre
ve birim iyeliklerini barndrmaktadr. lgili konu iyeli i kuraln
denetimini gsteren prototip uygulamann ekran grnts
uygulanaca nesneyi (duvar, kap, at vb.) belirtirken ilgili
ekil 4de gsterilmektedir.
zellik iyeli i kuraln belirtilen nesnenin hangi zelli i
101
Metin Gereksinim Uygulanabilirlik (iIlgili nesne) Seim
stisna
i le zelli i l br ko ze i le
zellik de er br. konu k e de er . konu zellik i le de er br. nu llik de er br.
Kap ykseklikleri kasa dahil yksek >= 2.1 m. kap
(2.10) m.den az olamaz. lik
Birden fazla ba msz blm geni li >= 1.5 m. kap tip = ana giri yap #ba ms >= 1
olan binalarn ana giri kaplar k zBlm
kasa dahil (1.50) m.den az
olamaz.
Ba msz blm kaplar, kasa geni li >= 1 m. kap tip = giri
dahil (1.00) m.den az olamaz. k
Oda, mutfak, ykanma yeri ve geni li >= 0.9 m. kap tip = oda
WC kaplar kasa dahil (0.90) k
m.den, az olamaz. mutfak
banyo
wc
Birden fazla kat olan ev ve #merdi >= 1 yap

apartmanlarn ah ap olmayan ven
en az bir ana merdiveni
malze != ah ap merdiven
olacaktr.
me
Genel olarak atlarn %33 e im = 33 % at ya tr = dubleks

meyilli gabari dahilinde kalmas p konut
arttr. Ancak, 2 kat gemeyen
dubleks konut yaplarnda at
e imi ve at biimi serbesttir.
Ba msz blm iindeki antre, darKen >= 1.1 m. antre yer = ba msz
hol ve benzeri geitler; dar ar Blm
kenar 1.10 m.den, alan 1.32
alan >= 1.32 m2 hol
m2den az olamaz.
Sobal stma sistemi seilen var = km ba mszBl ya stmaSistem = soba

yaplarda her daire ba na net rlk m p i
min. 2.50 m2, max. 4.50 m2'lik
alan >= 2.5 m2 kmrlk
kmrlk (odunluk)
ayrlacaktr.
<= 4.5 m2
Genel olarak iskan edilen yksek >= 2.6 m. kat iskan = evet
katlarn net i yksekli i 2.60 lik Edilen
m.den az olamaz.
Tablo 1: zmir Byk ehir Belediyesi mar Ynetmeli i Kural rnekleri

102
ekil 4: Test Uygulamasna Dair Ekran Grnts

103
6. De erlendirme ve Sonu Geli tirilen modelin otomatik denetleme sistemlerinde

kullanlabilir olmas iin yap bilgi modelleri ile birlikte i lerli in
Yap projelerinin ynetmelik denetimi iin otomatik sistemlerin
sa lanmas gerekmektedir. Otomatik denetleme sistemlerinin
geli tirilmesi olduka yeni bir alan olmasna ra men,
geli tirilebilmesi ve yaygnla abilmesi iin denetim
uyumluluk denetiminin srekli artan nemi, teorik ve
algoritmalar ve sonularn do rulanmas al malarna da
uygulamal ara trmalarn hzla o almasna neden olmu tur.
ihtiya duyulmaktadr.
al ma kapsamnda yaplan literatr taramas gstermektedir
ki, otomatik denetleme sistemi alanndaki ara trmalar; 7. Kaynaklar
ynetmeliklerin bilgisayarda modellenmesi, yaplarn nesne
Conover, D. 2007, Development and Implementation of
tabanl modellenmesi, uyumluluk denetimi algoritmalarnn
Automated Code Compliance Checking in the U.S.
geli tirilmesi ve raporlama gibi konular zerinde
International Code Council.
yo unla maktadr.
Ding, L., Drogemuller, R., Rosenman, M., Marchant, D. ve
al ma kapsamnda yap projelerinin ynetmeliklere uygunluk
Gero, J. 2006, "Automating Code Checking for Building
denetimi otomasyonu iin sistem geli tirmenin ilk a amas
Designs Designcheck". Clients Driving Innovation: Moving
olan ynetmeliklerin bilgisayar ortamnda hesaplanabilir kural
Ideas into Practice, Gold Coast, Queensland, Australia, pp. 113
setleri biiminde modellenmesine odaklanlm tr. Literatrde
126.
ynetmelik modellemeye ynelik e itli ara trmalar
bulunmasna ra men ortaya konan modelleme yntemlerinin Eastman, C. M., Lee, J. m., Jeong, Y. s. ve Lee, J. k. 2008,
snrl sayda ynetmelik zelinde kalmas ve bu Implementation of Automatic Circulation Checking Module.
ynetmeliklerin do rudan sistem iine kodlanarak Georgia Tech. , 2008.
modellenmesi sebebiyle yaygn olarak kabul gren bir yntem
Eastman, C. M., Lee, J. m., Jeong, Y. s. ve Lee, J. k. 2009,
ortaya kmam tr. Ynetmeliklerin zaman iinde srekli
"Automatic Rule Based Checking of Building Designs",
de i ime u ramas gere i, geli tirilen modellerin de
Automation in Construction, 18(8), 1011 1033. doi: 10.1016/
sistemden ba msz ve kolaylkla gncellenebilir olmasn
j.autcon.2009.07.002
gerektirmektedir. Son zamanlarda ne kan al malardan biri
olan SMARTcodes projesinde, ynetmeliklerin denetleme Fenves, S. J. 1966, "Tabular Decision Logic for Structural
sisteminden ba msz olarak bilgisayar ortamnda Design", Journal of Structural Division ASCE, 92, pp. 473 490.
modellenmesine ynelik bir yntem nerilmektedir. Sunulan
Fenves, S. J. ve Wright, R. N. 1977, The Representation and Use
bu al mada da zmir Byk ehir Belediyesi mar
of Design Specifications. Washington, DC.: National Bureau of
Ynetmeli inin konut yaplarna ili kin kurallar SMARTcodes
Standards, 1977.
projesinde kullanlan RASE yntemi esas alnarak
modellenmi tir. Yaplan al ma zmir Byk ehir Belediyesi Fenves, S. J., Wright, R. N., Stahl, F. I. ve Reed, K. A. 1987,
mar Ynetmeli inin %79inin bu yntemle modellenebildi ini Introduction to Sase: Standards Analysis, Synthesis and
gstermektedir. Expression. Washington, D.C.: National Bureau of Standards,
1987, NBSIR 873513.
104
Harris, J. R. ve Wright, R. N. 1980, Organization of Building

Standards: Systematic Techniques for Scope and
Arrangement. Washington, D.C.: National Bureau of
Standards, 1980.
Jain, D., Law, K. H. ve Krawinkler, H. 1989, "On Processing

Standards with Predicate Calculus", Sixth Conference on
Computing in Civil Engineering, Atlanta, Georgia, pp. 259 266.
Kerrigan, S. ve Law, K. H. 2003, "Logic Based Regulation

Compliance Assistance", Proceedings of the Ninth
International Conference on Artificial Intelligence and Law
(ICAIL 2003), Edinburgh, Scotland, UK.
Liebich, T., Wix, J., Forester, J. ve Qi, Z. 2002, "Speeding up

the Building Plan Approval the Singapore E Plan Checking
Project O ers Automatic Plan Checking Based on Ifc",
European Conferences on Product and Process Modelling
(ECPPM) 2002 eWork and eBusiness in Architecture,
Engineering and Construction, Portoroz, Slovenia, pp. 467 471.
Macit, S., Suter, G., lal, M. E. ve Gnaydn, H. M. 2012, "Yap

Ynetmeliklerinin Bilgisayarda Modellenmesine Ynelik Analiz
al mas", 2. Proje ve Yapm Ynetimi Kongresi, zmir Yksek
Teknoloji Enstits, Urla zmir, ss. 1140 1148.
Nyman, D. J. ve Fenves, S. J. 1975, "An Organization Model for

Design Specifications". Journal of structural Division ASCE, 101
(4), pp. 697 716.
Nyman, D. J., Fenves, S. J. ve Wright, R. N. 1973, Restructuring

Study of the Aisc Specification. Urbana Champaign:
Department of Civil Engineering, University of Illinois
Engineering Experiment Station.
Rasdorf, W. J. ve Lakmazaheri, S. 1990, "Logic Based

Approach for Modeling Organization of Design Standards",
Journal of Computing in Civil Engineering, 4(2), 102 123. doi:
10.1061/(ASCE)0887 3801(1990)4:2(102).
105
106
Yap Bilgi Modellemesinin n aat Sektrnde

Beton At n Azaltmada Kullanm
Durmu Akkaya1, Begm Sertye il k2
1
stanbul Teknik niversitesi, n aa Mhendisli i Blm, Yap Mhendisli i Anabilim Dal
1
stanbul Byk ehir Belediyesi, Kentsel Dn m Mdrl
2
stanbul Teknik niversitesi, Mimarlk Blm, Proje ve Yapm Ynetimi Anabilim Dal
1
durowashere@hotmail.com, 2begum_sertyesilisik@hotmail.com
Anahtar kelimeler: Yap bilgi modellemesi, atk, metraj, beton, modelleme
1. Giri Bu analizler srasnda gerekle mi bir proje ele alnm tr. Bu

proje, Allplan programnda tekrar modellenerek beton
n aat sektr rekabet yo un bir sektrdr. n aat firmalarnn
miktarnn program komutlar yardmyla metrajnn
rekabet yo un ortamda hayatta kalabilmeleri etkin proje
hesaplamas yaplm tr.
ynetimi yapmalarn, kaynaklarn etkin ve verimli
kullanmalarn gerektirmektedir. Bu durum geli en teknolojinin Bu yntem sayesinde bir in aat projesinde a a kan beton
proje ynetimine adapte edilmesi ihtiyacn vurgulamaktadr. atklarnn ve in aat maliyetinin azaltlmas sa lanabilece i
al ma kapsamnda geli mi olan lkelerde zellikle son 10 yl d nlmektedir. Bylece maliyeti d en projenin kar pay
ierisinde kullanlmaya ba lanm olan ve nemi git gide artan artabilece i gibi firmann rekabet avantajn da arttrmasna
Yap Bilgi Modellemesi (YBM) sistemi incelenmi tir. Bu katkda bulunacaktr. Ayrca in aat sektrnn hem in aat
al mann amalar arasnda: sreci (malzeme, ynetim vs.) hem de kullanlan binalarn
enerji harcamas gibi nedenlerle kresel snmaya olan etkisinin
Trk in aat sektrnde kullanm alan ve yaygnl n tespit
byk olmas nedeniyle, beton at nn azaltlmas
etmek ve
srdrlebilir evreye, retim a amasnda ortaya kan CO2
Sistemin geli tirilerek, kaynak taramasnda kar la lmam salnmnn azaltlmasna destek olarak katkda
oldu undan dolay daha nce uygulamas yaplmad bulunabilecektir.
d nlen beton at azaltma iin kullanlr hale getirmek
al ma anket uygulamalar ile desteklenmi tir. Literatrden
bulunmaktadr.
ve uygulama sa alarnda elde edilen bilgiler nda
al mada, zellikle beton at na odaklanlmasnn sebebi olu turulacak anket sorular sektrde bu sistem ile al an ve
betonun in aat projelerinde yaygn olarak kullanlmas ve henz kullanmayan firmalara uygulanarak bir analiz ve
maliyeti yksek kalemlerden bir tanesi olmasndan raporlama yaplm tr.
kaynaklanmaktadr.
Anket sonularna gre YBM sistemini kullanan ve fiili olarak
Beton at engelleme ve azaltma analizi YBM yazlm olan henz kullanmayan irketler arasnda belirgin bir fark olmad
Allplan program aracl yla yaplm tr. Allplan programnn tespit edilmi tir. Sonu olarak da YBM sisteminin in aat
metraj listelerini olu turmas uygulamada bu programn sektr iin gerekli bir yenilik oldu u, irketlerin bu sistemi
seiminde byk katk sa lam tr. Allplan program hali hazr kullanmalarnn kendilerine avantaj sa layaca konusunda
da beton at nn minimize edilmesi amacyla daha nce kulla hemfikir oldu u kansna varlm tr.
nlmam olmas al mada yeni bir uygulama olarak yerini
alm tr.
107
Farkl disiplinlerle ortak al ma alan olan yapm kesimi, anlk geli tirilmi tir. al mann bu blmnde zme ynelik en
dikkatsizliklerin ok byk ve geri dnlemez sorunlara sebep yeni yntemlerden biri olan, disiplinler aras al ma ko ullarna
olabilen, yaplan kk hatalarn byk tehditlere ve maddi gre olu turulmu , meydana gelebilecek sorunlar nceden
manevi zararlara neden olabilece i, her a amasnda disiplinler grme yetisi veren ve bu anlamda zme katkda
aras ileti imde zorluklar ve kopukluklar ya anan bir sektrdr. bulunabilecek bir sistem olan Yap Bilgi Modellemesi (YBM) ve
Dolaysyla srekli geli im, sistem kontrol ve ynetim i leyi i i levleri incelenmi tir.
zerindeki dzenlemeler kanlmaz olmaktadr. Bunun iin
2.1 Yap Bilgi Modellemesi (YBM) Tanm
gnmze kadar birok yntem denenmi ve farkl bak alar
Literatrde her sektr kendi alan konusunda YBM iin bir
tanm yapm tr. Underwood ve I kda (2009), YBMyi, bina
(ya da bina projesi)nin tamamn olu turan tm ya am
dngs srelerini destekleyici yeterli bilgi ve do rudan
bilgisayar uygulamalarndan yorumlanabilen bir bilgi modelidir
diye tanmlamaktadr. Strafaci (2011), al masnda YBM bir
projenin tasarm a amasndan in aat ve operasyon
a amalarna kadar geen srete kullanlan koordineli ve
gvenilir bilgi zerine kurulu btnle ik bir sretir eklinde bir
tanmlama yapm tr. Genel anlamda yaplacak olan tanma
gre YBM:
Fikir a amasndan projenin bitirilip teslim a amasna, hatta

teslimden sonra bile planlanan proje mr boyunca yap
hakknda bilgi edinilebilecek,
Her a amasnda yaplan de i ikliklerin di er disiplinlerce de

kolaylkla alglanabilece i,
Co rafi bilgi sistemleri ile entegre edilerek evresindeki

nesneler hakknda da bilgi edinilebilinecek bir sistemdir.
2.2 YBM ile Bilgisayar Destekli Tasarm (BDT) Arasndaki

Farkllklar
YBM bildi imiz CAD (Computer Aided Design) BDT

(Bilgisayar Destekli Tasarm) sistemleriyle benzer yapya sahip
olmasna ra men sreci tamamen farkl bir modelleme
sistemidir. nk klasik BDT sisteminde 2 boyuttan 3 boyut
ekil 1: BDT ve YBMye dayal sistemin graksel gsterimi retme sreci uygulanrken, YBMde 3 boyuttan iki boyut elde
(Krygiel ve Nies, 2008). etme imkn sunulmaktadr ( ekil 1., Krygiel ve Nies, 2008).
108
YBM yazlmlarnn grafik bilgi iermesinden dolay sanal yap Konut yaplarnda st yap al malarnn saha ara trma
ile yapnn kesitlerini, cephelerini, detaylarn ve planlarn sonularna gre, in aat atklarnn temel olarak imento,
kolayca elde edebilir, metraj listelerini zerinde zaman beton krntlar, alpen hurdalar, odun hurdalar, demir
harcamadan do ru bir ekilde elde edebiliriz. Bu i lemleri hurdas, beton blok hurdalar, plastik kablo atklar, malzeme
yapy sahada uygulamaya ba lamadan nce yapabildi imiz ambalajlar ve konteynr, ivi ve di er baz kullanlmayan
iin gereksiz zaman ve i gc kayb ve malzeme israfnn malzemelerden olu tu u sonucuna varlm tr. Byk lde
nne geilebilir. YBM ve BDT arasndaki farkllklar Tablo atl atk meydana gelen yol ve kprlerde dhil btn yap
1.de grlebilir. trlerini ieren (oturmaya elveri li olsun olmasn) yaplarn
in as srasnda olu an in aat atklar, sv ve zararl maddeler
2.3 Srdrlebilirlik Asndan Yap Bilgi Modellemesi
iermeyen kat atklar temsil etmektedir. n aatn farkl
n aat sektr atk retimi zerinde byk bir etkiye sahiptir. a amalarnda olu an atklarn olu um nedenleri 4 blme
antiyede gereksiz ve yanl kullanmdan kaynaklanan, ayrlabilir. Bunlar, in aat teknolojisi, ynetim metodu,
hammadde tketimi, evreye karbondioksit salnm, kaynak malzeme ve i i.
tketimi, i gc kayb vb. olarak geri dnmektedir.
Atklar, al ma alannda nlenmesi zor bir blmdr. Ancak
antiyelerde atk olu umu zerine Chen vd.(2002)nin
kullanlacak planlama yntemleriyle stesinden
belirttikleri gibi tasarm koordinasyonu byk bir etkiye
gelinemeyecek bir konu de ildir. Kartam vd.(2004)nin i aret
sahiptir. Atklarn nemli bir miktar do ru olmayan ya da in a
ettikleri gibi temel felsefe nem srasna gre atk ynetimi
edilemez tasarmlarn sonucunda olu maktadr.
hiyerar isi uygulamaktr.
YBM BDT
Altlk olarak bir plan olmasna gerek yoktur. Altlk olarak nce plan olmal.
Tm detaylar 3B gsterilebilmektedir. Detaylar 2B gsterilmektedir.
Yap 3B gerek yap elemanlaryla modellenir Yap izgilerle modellenir.

stenilen standartlar nceden yazlmlara girilebilir (Hatal veri Bir standart belirleme imkn yoktur (Olsa dahi yazlmlar hata
giri i oldu unda yazlm uyar verir). olmas durumunda uyar vermez).
2B izimden kesitler, detaylar, grn ler ve 3B model uzun
3B modelden kesitler, detaylar, grn ler kolayca retilir.
sren i lemlerden sonra retilebilir.
YBM gere e uygun model retir. BDT gere e benzer izim retir.
YBM disiplinleraras ortak ileti im platformu olu turur. BDT ayn uzmanlk alanndaki ki ilerle ileti im sa lar.
Tablo 1: 3B modelleme asndan YBM ile BDT arasndaki farkllklar
109
Azaltma (Kaynak azaltma, geri dn m malzemelerini Geri dn m,

kullanmak ve sonu atklarn azaltmak iin malzemeyi kontrol Atk yakma (enerji geri kazanm) ve
etmek), Gvenli ekilde imha etme.
Yeniden kullanm,
ekil 2: Bina projesi olu turulmas, isimlendirilmesi ve bina strktrnn olu turulmas
ekil 3: Strktre yeni model de erlerinin i lenmesi ve bina boyutlarnn genel ekil zerinde grnm
110
Co gunun (2009) yapt bir al ma neticesinde de yapsal kat Uygulama kapsamnda in aat atklarnn ekonomik olarak
atklarn olu umu ile ilgili tasarm a amasnda tasarmcnn rol yksek maliyete sahip elemanlarndan bir tanesi olan beton
at n minimum dzeyde tutacak zmleri retmek
irdelenmi , tasarmclar ile yaplan anketlerde geri dn m ve
hedeenmi tir. YBM yazlmlarndan bir tanesi olan Allplan
kat atk ynetimi ile ilgili sorular yneltilmi tir. Bu
programnn 2011 srm ile beton kullanm miktarlar ve
ara trmann sonucunda tasarmclarn kat atk tanm
analizleri yaplarak, bir in aat projesindeki tm projede
hakkndaki fikirleri, geri dn ebilen malzeme kullanmaya olan
kullanlacak beton miktar gz nnde bulundurulmu ve atk
e ilimleri ortaya karlm tr. Yapsal kat atklarn olu umunun
olu mas ihtimalinin engellenmesi ve atk miktarnn
nlenmesi ve geri dn mnn sa lanabilmesi iin en nemli
azaltlmas konusunda bir modelleme al mas yaplm tr.
srenin tasarm iin harcanan sre oldu u sonucuna varlm tr.
n aat yapm a amasnda kullanlacak malzemelerin miktar ve Uygulama kapsamnda Devlet Hava Meydanlar letmesi
zamannn do ru bilinmesi ihtiyac, antiyelerdeki atklarn (DHM ) personeli iin yaptrlan Erzincan Havaalan Lojman
azaltlmas konusunda Co gunun bu bulgusuna destek Yapm isimli proje ele alnm tr. Proje toplamda 24 daireye
vermektedir. sahip 4 bloktan olu maktadr (A,B,C,D Bloklar). Projenin
bulundu u adres Erzincan Havaliman/Erzincandr. Projenin
Bir sonraki a amada yaplan rnek al ma ile in aat srecinde
sonulanma tarihi 1 Mays 2012dir.
kullanlan beton metrajnn uygulamaya ba lanmadan nce
tespit edilmesi sa lanm tr. Hangi srede ne kadar beton Yaplan al mada B blok ta yc elemanlarnn mimari
miktarnn kullanlaca da rahat bir ekilde zaman modellemesi tekrar Allplan programyla yaplm tr. Proje iin
kaybetmeden hesaplanabilmesi, YBMnin bir faydas olarak gerekli kullanm 616 m olan beton miktarnn YBM sistemi
kar mza kmaktadr. yazlmlarndan bir tanesi olan Allplan ile ne kadar olabilece i
ara trlm tr.
3. Uygulama
ekil 4: Allplan altl olarak kullanlan AutoCAD verisi
111
3. 1 Modelleme strktrnde yeni bir model tanmlayarak binamza zg

de erleri, programa daha sonradan de i tirebilme zgrl
rnek olarak alnan Erzincan Havaalan Lojman B blok iin
ile birlikte, i lenmi tir. Bu i lemlerin ardndan ekil 3te
Allplan programnda yeni proje olu turulmu ve bu projeye
grd mz gibi binamzn genel de erleri boyutlaryla birlikte
zg isimlendirilmi tir. Projemizin genel hatlarnn
kontrol edilerek proje olu turma a amas tamamlanm oldu.
belirlenmesiyle birlikte bina strktr ekil 2de grd mz
gibi olu turulmu tur. Proje dosyamzn tamamlanmasnn ardndan, yapnn
AutoCAD verileri Allplan programna a rlarak, gereksiz
Bina strktr ile yapmamzn bize en nemli faydas binann
izimlerin temizlenmesiyle birlikte al mamzn altl olarak
genel hatlar nceden programa tantlarak, olas hatalarn
kullanld ( ekil 4).
nne gemek ve izimi kolayla trmaktr. Olu turulan bina
ekil 5: Bina temelinin 3 boyutlu modellenmesi
ekil 6: Temelden gelen perde kolonlarn modellenmesi
112
imdiye kadar yaplan i lemler, sadece binann bir blmn Temel dosyasnn iinde ba ka bir proje seilerek bu proje de
de il tamamn ilgilendirdi i iin olu turulan bina strktrnde temel kolonlar diye adlandrld ve temelden gelen perdeler 3
genel blmde yani bina dosyasna yapld. Ancak bundan boyutlu olarak ekil 6daki gibi modellendi.
sonraki ksmlar katlarn ilgili bulunduklar dosyalarda
Proje de ift grlen kaln olan 15 cm, ince olan 10 cm olan
yaplacaktr. rne in, iki boyutlu izimden olu an altlktan ve
zemin kat d emesi, zemin kat dosyasnda, zemin d emesi
proje genelinden elde edilen bilgiler ile birlikte ilk nce binann
alt projesi ismiyle modellendi ( ekil 7).
temeli ve temel perde betonlarnn modellemesi temel
dosyasnn iinde temeller alt projesinin iinde yapld. Temel, Projede engelli vatanda lar da d nlm ve engelli rampas
srekli temel olarak gerek de erleriyle 3 boyutlu olarak ekil yaplm tr. +0.90 m kotundan +0.00 kotuna kadar inen bu
5teki gibi modellendi. Modellemede boyutlar iki boyutlu rampann hemen yannda bir de merdiven modellenmi tir.
altlktan okundu. Zemin katta da bulunan balkonlara korkuluk olarak beton
ekil 7: Zemin kat d emesinin modellenmesi
ekil 8: Engelli rampas, merdiven ve kat balkonlarnn korkuluklarnn modellemesi.
113
duvar rlm , modellemesi de merdiven ile birlikte ekil Btn bu modelleme i lemlerinde metraj bilgi sistemi
8deki gibi yaplm tr. kapsamnda her model iin kullanlan malzemenin tr ne ise
(kolon betonu, kiri betonu, d eme betonu, temel betonu)
Balkonlardan sonra bina ta yc elemanlarndan bir tanesi olan
modelleme esnasnda programa veri olarak girilmi tir. Elde
kolonlar ve bir di eri kiri ler 3 boyutlu olarak modellenmi tir.
edilen sonulara bakt mzda; izelge 2de grd mz gibi
Zemin kattan birinci kata kma iin planda yerle tirilen
toplamda 646.029m beton kullanlacaktr. Bunun yannda U
merdiven, Allplan programnn hazr modlleri sayesinde, biraz
tipi (4 adet), L tipi (1 adet) ve dz (1 adet) merdivenlerimiz de
de i tirilerek 3 boyutlu olarak modellenmi tir.
mevcuttur.
Bu modelleme sonrasnda birinci kat, zemin kattan kopyalama
3. 2 Modellemenin Yorumlanmas
i lemleri ile hazrlanm tr. Ancak, katlarn kendine zg
durumlarna dikkat edilerek, kotu d k d eme, olmayan YBM yazlm olan Allplann bu alandaki nemli yazlmlardan
yaplar vs. i lemleri gncellenmi tir, di er katlar iin de ayn bir tanesi oldu undan daha nce bahsetmi tik. Modelleme
i lemler yaplm tr ( ekil 10). srasnda kullancya gerekten ok byk kolaylklar sa lad
sylenebilir. Bu kolaylklardan bir tanesi YBM yazlm olan
ekil 9: Zemin kat merdivenleri, kolonlar ve st kiri lerinin modellenmesi
114
Allplan programnn 2011 srmnde modelin boyutlu kullanlabilir. Yap denetiminde veri olarak da kullanlabilece i
grntsnn izlenebilmesi sayesinde, bir kar klk kt nda iin hem hzl hem de gvenilir bir denetim sa lanm olur.
annda mdahale ans vermesidir. ki boyutlu izimlerde
Klasik sistemler ile yaplan yanl lklardan dolay olu an
yaplan olas hatalarn grlememesi riskinin yannda Allplann
gereksiz dokmantasyon ve hatta uygulamadaki hatalar bu
3B gerek yap elemanlaryla ek bir i yapmadan grlebilmesi
sistem ile minimuma indirilebilir. Projede olas detay
sayesinde tasarm hatalar annda tespit edilip,
dzeltilebilmektedir. Bu tasarmcya ve uygulayclara byk
kolaylk sa lamaktadr. rnek modeli yaparken, kar la lan bu
tr problemler, 3B grnt ile bu ekilde kolayca giderilmi tir.
Allplan programnn 3B zelli inin yan sra 2B menleri de ok

rahatlatc ve uygulamas kolaydr. Katman mant ile al an
2B grntlerle, plan zerinde yap elemanlarn ayrt etmek
ok kolayla m tr, ister dolgu isterse tarama ile ilgili
elemanlarn ayrt edilebilmesi sayesinde, karma k
grntlerde arndrlm sade izimler elde edebilmekteyiz.
YBM sistemi, yazlmlarn da yardmyla proje ynetimine de

byk katk sa layabilir. Gerekli olan malzemeler, hangi
malzemeden nereye ne kadar kullanlaca , modelleme
a amasnda (daha sonra da de i tirilebilmektedir) belirlenen
standartlar evresinde tespit edilebilmektedir. Sonu olarak
elde edilen eksiksiz ve do ru veriler de hak edi lere girdi olarak
Malzeme Pozu Birim Net Metraj

Temel betonu m 127.056
Kolon ve perde betonu m 128.166
Kiri betonu m 56.178
D eme betonu m 329.376
Balkon duvar m 5.253
L Tipi Merdiven Adet 1
U Tipi (Sahanlkl) Adet 4
Dz Merdiven Adet 1
Tablo 2: Uygulama sonucu elde edilen metraj listesi ekil 10: kinci katn modellenmesi
115
de i ikliklileri kolayca gncellenebilir. 3B modelde annda sahip firmalarn sistemi ileriki zamanlarda geli tirerek
grntlenebilir ve istenildi i anda detaylarn ktlar ok ksa kullanmasyla birlikte, az saydaki dezavantajlarn da ortadan
bir sre ierisinden alnabilir. Bu sayede Allplann tasarmcy kaldrlaca d nlebilir. n aat sektr iin nemli bir adm
gereksiz i yknden kurtard sylenebilir. Yapnn evresi de olan bu sistem ilgili analizleri yapan yazlmlar arasnda ortak
3B olarak modellenerek, tasarmc, uygulamac ve m teri bir dil geli tirilmesiyle, ortak projelerin anla lmas
asndan daha gvenilir bir ticaret meydana getirilebilir. uygulanmas kolay hale getirilebilir.
Bu kadar kolaylk ve gven verebilecek yazlmlarn saysnn 5. Sonu ve neriler

artmas ve kullanmnn yaygnla trlmas, proje ynetimine ve
Yaplan al ma ile YBM geli tirilerek, proje planlama
in aat sektrne phesiz katk sa layacaktr. Trk in aat
a amasnda minimum beton zayiat ile kullanmnn
sektrnde faaliyet gsteren firmalar tarafndan YBM
sa lanmas, kaliteyi d rmeden maliyeti d rp, firmalarn
sisteminin benimsenmesi, sistem ve sisteme hizmet eden
rekabet avantaj elde etmelerinin sa lanmas ve in aat
yazlmlarn zerinde gerekli olan iyile tirmelerin de
srecinin beton atk miktarn azaltarak evreye daha duyarl
yaplmasna katkda bulunacaktr.
olmasna ve srdrlebilirli e katkda bulunmak ve geli mi
4. Anket Uygulamas lkelerde zellikle son 10 ylda kullanm artm olan Yap Bilgi
Modellemesi (YBM) sisteminin Trk in aat sektrnde
Yaplan anketlerden elde edilen verilerin SAS istatistik analizi
yaygnl n artrmak iin neriler geli tirmek amalanm tr.
sonularna gre, YBM kullanclar ile fiili olarak henz YBM
Bunun yannda Trk in aat sektrnde YBM sistemini
kullancs olmayanlar arasndaki alglama farklar gzlenmi tir.
kullananlar ile fiili olarak henz kullanmayanlarn sistemi
Bunlardan, YBM sisteminin dezavantajlarnda YBM kullanclar
alglamalar arasndaki farklar ara trlarak, kullanm
tasarm maliyetinin artaca n d nrken, fiili olarak henz
engelleyen kstlar belirlemek amalanm tr.
kullanc olmayanlar ise tasarm maliyetinin artmas konusunda
ekimser cevap vermi lerdir. Srdrlebilirlik ve YBM sistemleri anlatldktan sonra
aralarnda bir ba kurularak, in aat sektrnde bu iki terimin
Trk in aat sektrnden alnan anket bilgileri ve elde edilen
ortak kullanm alanlar belirlenmi tir.
izlenimler nda grnen, Trk irketlerinin yurt ii
uygulamalarda YBM sistemini ok iyi anlayamadklar, sklkla al mann bir sonraki blmnde de fiili olarak gerekle mi
ve tam manasyla kullanamadklar anla lmaktadr. Tam bir proje ele alnarak ta yc sistemlerinin ve beton kullanlan
anlamyla kullanmaya azimli, geli tirmeye de kararl az sayda blgelerinin Allplan program ile modellemesi yaplm ,
firma bulunmakta. Bu az saydaki firma YBMnin Dnyadaki modelleme a amasnda girilen malzeme verilerine dayal
rneklerden de grd mz faydalarnn Trk in aat olarak, kalem kalem, metraj hesab yaptrlm tr.
sektrne de uygulanmasna kararl admlarla
Kaynaklardan ve karmlardan elde edilen bilgiler nda
ilerlemektedirler.
olu turulan ve Trk in aat sektrnde faaliyet gsteren
YBM sisteminin yaygnla mas iin gerekli engellerin (yazlm firmalara ynelik bir anket uygulamas hazrlanm tr. YBM
fiyatlarnn pahal olmas, ilgili e itmen eksikli i, yasal bir takm sistemini kullanan ve filli olarak henz kullanmayan irketlere
yaptrmlar, vb.) minimuma indirilmesiyle, bu farkndal a ayr ayr uygulanan bu anket sonucunda kaynak taramasndan
elde edilen bilgilerin Trk in aat sektr asndan geerli olup
116
olmad gzlemlenmi tir. al ma, anket verilerinin SAS verilebilecek neriler arasnda:
istatistik program ile analiz edilmesi ve sonularn sektr
YBM sisteminin yaygnla mas iin gerekli engeller (yazlm
kullanclar gzyle yorumlanmasyla tamamlanm tr.
fiyatlarnn pahal olmas, ilgili e itmen eksikli i, yasal bir takm
Elde edilen veriler nda in aat sektr payda lar gzyle yaptrmlar, vb.) minimuma indirilmelidir,
yaplan yorumlar;
Bu farkndal a sahip firmalarn sistemi kararl bir ekilde
YBM sistemi, proje ynetimi etkinli ini, verimlili i artrr. kullanabilmesi iin destek sa lanmal ve ileriki zamanlarda
uygulamalarda sistemi geli tirerek az saydaki dezavantajlarn
Srdrlebilir projelerde YBM ye il bina kriterlerini sa lamay
da ortadan kaldrlmas hedeenmelidir.
kolayla trr.
n aat sektr iin nemli bir adm olan bu sistem ilgili
YBM kullanm atk miktarn azaltr.
analizleri yapan yazlmlar arasnda ortak bir dil geli tirilmelidir,
YBM yazlm olan Allplan program ile beton at azaltma bu sayede sistem daha dzenli ve anla lmas uygulanmas
mmkn de ildir. kolay hale getirilebilir.
Sektr payda larnn bu karmlar ve modelleme rne inden 6. Kaynaklar

elde edilen bilgilerin yan sra, btncl olarak sistem hakknda
Akkaya, D. 2012, n aat sektrnde Yap Bilgi Modellemesi
ortaya kan tablo u ekildedir. Grn e gre Trk in aat
Hakknda nceleme, Yksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri
sektr YBM hakknda ok fazla bilgi birikimine sahip
Enstits, Yldz Teknik niversitesi, stanbul.
de illerdir. YBM sistemini ok iyi anlayamadklar, sklkla ve
tam manasyla kullanamadklar sylenebilir ve sistemi sadece Chen, Z., Li H. ve Wong, C.T.C. 2002, An application of bar
bir yazlm olarak alglamaktadrlar. YBMyi sistem olarak code system for reducing construction wastes, Automation in
alglamak yerine bir program bazl alglamak, irketlerin bu Construction 11, pp. 521533.
alanda hzl geli me gstermelerine engel olmaktadr. deal
Co gun, N. 2009, evre Duyarl Mimarlk: Yapsal Atklarn
olan bir yazlmn btn bu i levleri yrtebilmesidir, ancak,
nlenmesinde/Azaltlmasnda Tasarmcnn Rol, Mimarlk
ana hedeeri barndran bilgilerin bir yazlmda (Allplan, Revit
348, Derleyen: ztrk, M., (2011). Hatay Blgesinde n aat
vs.) toplanmas sayesinde, ilgili di er analizlerin de ba ka
Sektrnde Kat Atk Ynetimi, Yksek Lisans Tezi, 1 11, M.
yazlmlara yaptrlmas da mmkn oldu u iin, bu yazlmlar
Kemal niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Hatay.
arasnda gei in tam ve eksiksiz olmas ynnde admlar
atlmaldr. Durlu, N., beyli, M., Tekin, E. ve Sarta , S. 2007, Trkiye
demir elik sanayisinde CO2 gaz emisyonlarnn tahmini,
Tam anlamyla kullanmaya azimli, geli tirmeye de kararl az
Birle mi Milletler Kalknma Program, klim De i ikli i ve
sayda firma bulunmakta. Bu az saydaki firma YBMnin
Trkiye, ss. 32 37.
Dnyadaki rneklerden de grd mz faydalarnn Trk
in aat sektrne de uygulanmasna kararl admlarla Gielen D. ve Moriguchi Y. 2002, CO2 in the Iron And Steel
ilerlemektedirler. Bunun yannda YBM sisteminin btn yapm Industry: An Analysis Of Japanese Emission Reduction
srecine dhil edilmesi sa lanmaldr. Sonu olarak Potentials, Energy Policy 30: pp. 849863.
117
Kartam N., Al Mutairi, N., Al Ghusain, I. ve Al Humoud , J.

2004, Environmental management of construction and
demolition waste in Kuwait, Waste Management 24, pp. 1049
1059.
Krygiel, E. Ve Nies, B. 2008, Green BIM: Successful Sustainable

Design with Building Information Modeling, Wiley Publishing,
Indianapolis, ndiana, pp. 25 52.
Kymmell, W. 2008, Building Information Modeling Planning

and Managing Construction Projects with 4D CAD and
Simulations, McGraw Hill Co., Chicago. 11,27.
ztrk, M. 2011, Hatay Blgesinde n aat Sektrnde Kat Atk

Ynetimi, Yksek Lisans Tezi, 1 11, M. Kemal niversitesi Fen
Bilimleri Enstits, Hatay.
Przybyla, J. 2010, The next frontier for BIM: Interoperability

with GIS, Journal of Building Information Modeling (JBIM),
Fall 2010, pp. 14 18.
Strafeci, A. What does BIM mean for civil engineers?,

http://www.cenews.com/magazine article
what_does_bim_mean_for_civil_engineers_ 6098.html, 16
Nisan 2011.
Trk Dil Kurumu web sayfas, http://tdkterim.gov.tr/bts/, 6

Aralk 2011.
Underwood, J. ve I kda , . 2009, Handbook of Research on

Building Information Modeling and Construction Informatics:
Concepts and Technologies, 1 cilt, nformation Science
Publishing, USA, 1 28, pp. 302 323.
118
Servis Gzergah Belirlenmesine Ynelik Bir Karar Destek

Sistemi Geli tirme al mas: Gngren rne i
Durmu Akkaya
stanbul Teknik niversitesi, n aa Mhendisli i Blm, Yap Mhendisli i Anabilim Dal
stanbul Byk ehir Belediyesi, Kentsel Dn m Mdrl
1
durowashere@hotmail.com, 2begum_sertyesilisik@hotmail.com
Anahtar kelimeler: Mekansal karar destek sistemleri, optimum servis gzergah, kullanc odakl servis gzergah, ta ma
1. Giri Geleneksel sabit bir rota zerinde hizmet veren toplu tasma
aralarna gerek ula m sorunu gerek ise seyahat srasndaki
Teknolojinin artmas ve ya am ko ullarnn iyile mesi, zaman
duraklarda durmasndan ve fiziki bykl nden kaynaklanan
konusunda baz problemleri de beraberinde getirmektedir.
dar yollarda yava ilerlemesi alarndan bakld nda,
al an insanlar geimlerini sa ladklar i i d ndaki i lerine
al anlarn hayat olumsuz etkilenmektedir. Zamann
zaman ayramadklarndan ve mesai saatlerinin d nda i lerine
de erlili i ve gnmz al ma artlar gz nne alnd nda,
ve evlerine ula mn bir hayli uzun ve yorucu olmasndan
al an ki ilerin i konforunun iyile tirilmesi gereklili ini ortaya
yaknmaktadrlar. al mann amac, evlerinden i yerlerine
koymaktadr. Bu yzden en azndan i e gidi geli lerdeki servis
gidecek olan ki ilerin ula m arac olarak servislerine eri imdeki
problemlerinin herkes tarafndan daha uygun hale getirilmesi
en optimum yolu bularak, servis gzergahnn belirlenmesine
gerekti i aktr. Bu alardan bakld nda, zm retebilecek
ynelik altyap al mas yapmaktr. nsanlarn sosyal ya amn
sistemlerden meknsal sistemler ve modern CBS teknolojisi
iyile tirmeye ynelik mesai saatlerini ve al ma ortamn
acil durumlarda ka veya k noktalar ve en ksa mesafe gibi
de i tirme al malar mevcuttur. Yaplan al mann bu
analitik trde bir dizi meknsal analiz trlerini ierir. al ma
anlamdaki katks, mesai saatlerine ynelik olmasa da sosyal
kapsamnda ortaya konmu olan problem CBSde meknsal
ya am iyile tirme ve al an insanlarn hayatn kolayla trma
problemlere benzemektedir. Dolaysyla bu sistemler, kolayca
anlamnda d nlebilir.
servis gzergh belirleme problemine de zm
Sre olarak konuyla ili kili al ma alan ve literatr temeli getirebilece inden, al mada CBS teknolojisinden fay
belirlenmi tir: Meknsal Karar Destek Sistemleri. Daha sonra dalanlabilir.
bu alandaki literatr al malarndan da elde edilen bilgiler
2. Karar Destek Sistemleri (KDS), Meknsal KDS ve Co rafi
nda Gngren amlkahve Servisi Gzergah ile ilgili harita
Bilgi Sistemleri (CBS) Arasndaki li ki
altl olarak sunulacak bir alan seilip, buradaki servisin
al anlarn ihtiyalarn grp grmedi i yada ne lde do ru Little, (1970) Karar Destek Sistemlerini, (KDS) karar almada
gzergah kulland , kulland gzergah do ru de ilse, hangi verilerin ve alternatif kararlarn harmanlanmas bakmndan
gzergah kullanmasnn daha iyi olaca konusunda fikir karar alcya yardmc olan bir model olarak tanmlam tr.
olu turacak bir sistem geli tirilmeye al lm tr. Sabah i e KDSler bilgisayar yazlmlarnn insan zeks ile birle iminden
gidi servisi olarak d nlen sistemin geli tirilmesiyle, en faydalanr ve bizzat karar almadan ziyade karar almaya
uygun ak am dn gzergh da belirlenebilir. yardmc olan aralardr. Tian en vd. (2009)nin tanmna gre
meknsal KDSler, ok kaynakl meknsal veri ve onun analiz
sonularna dayal meknsal ili kili problemleri zmnde
119
kullanlan karar vermeye yardmc sistemlerdir. Aydn ve al mada MKDS, iki ana konunun ortak temas olarak
Erdo ana (2011) gre Meknsal KDSler CBS ve KDSnin kar mza kmakta ve al ma kapsam da bu temaya
entegrasyonu olarak de erlendirilmi tir. CBS ve KDS dayandrlarak hazrlanm tr.
arasndaki ili ki Zhang (2009)un al masndaki gibi a a daki
3. Karar Destek Sistemlerinde Yakla m Sre Algoritmas
ekilde gsterilmi tir.
Ele alnan problemin incelenmesinde KDSlerin niteliksel
karakterli yakla m kullanlm tr. Erden ve pbker 2013
niteliksel karakterli yakla m a a daki admlarla
tanmlam lardr.
3.1 Problemin Tanmlanmas
Genel literatrde problem, insanlarn ihtiyacn kar lamak

zere zm bulmaya al tklar bir konudur. al ma
kapsamnda ele alnan problem Gngren amlkahve sabah
gidi servis gzerghnn KDS elemanlar yardmyla
belirlenmesidir. Ele alnan problemin yapsna uygun olarak
ekil 1: CBS ve KDSnin Kapsamlar ve Aralarndaki li ki Chounun 1997deki al masnda bahsetti i gibi, konu harita
(Zhang 2009). zerine aktarld iin meknsal bir problem olarak adlandrlr.
al mada ele alnan problemin tanmlanmasndan sonra
probleme bir zel ad verilmi tir; Kullanc Odakl Servis Gzer
gh Tasarm (KOSGT). Problemin tanmlanmas srasnda
mutlaka ngrlen kstllklar erevesinde bir tanmlama
yaplmaldr. Yaplan al mann kstlar ileriki blmlerde
anlatlacaktr. Bu a amadan sonra verilerin nasl temsi
edilece i belirlenmelidir.
3.2 Verilerin Tanmlanmas ve Temsili
al ma kapsamnda kullanlan veriler servisi kullanan ki ilerin

oturdu u evlerin konumlar ve servisin izleyece i yol gzer
ghdr. nsan (konumu) harita zerinde noktasal veya dairesel
bir olgu, yol gzergh da izgi ile ifade edilmektedir. Bu ifade
biimleri modellemede gere e en yakn ve en basit gsterim
olmas nedeniyle en fazla tercih edilen ifadeler olmaktadr. Bu
ifade biimleri baz biimsel (renk, kalnlk vb.) zelliklerin de
i tirilmesiyle daha belirgin hale rastgele bir alanda temsilen
ekil 2: Ki i konumlar ve yol bilgilerinin temsili gsterimi hazrlanm ekliyle ekil 2de grld gibi getirilebilir.
120
3.3 Tretme Haritas
Tematik haritalar ile nokta ve izgi karakterli yaplarn bir

blgedeki ula m a nn gere e uygun hali zerinde
konumlanmas gsterilmektedir ( ekil 2). Ayrca yaplacak
analizlerin de haritaya uygun olacak ekilde grselle tirilmesi
tematik haritalar yardmyla olabilir. rne in yol gidi dn
ynlerinin gsterilmesi ekil 3teki gibi gsterilebilir. Yolcunun
servis gzerghna en uzun mesafesine bir kstlama konuldu u
zaman bunun de i ik harita uygulamalaryla grselle tirilmesi
yaplan al ma alannda ekil 4teki gibi kacaktr. Servise
ula mak iin en fazla tercih edilen yolun de i ik ifadelerle
gsterilmesi, ana servis gzerghnn, muhtemel servis
gzerghlarnn, ana yol ve ara yollarn de i ik sekilerde veya
sembollerle gsterilmesi de mmkndr. Bunun gibi
tanmlanan problemi anlamaya ve zm retmeye ynelik
KDS anlamnda birok harita retilebilir. KDS olarak karar
vermeye yardmc olarak yaplan bir konu btnl
ekil 3: Yol Gidi Dn Ynlerinin Gsterilmesi
olu turacak her trl harita tematik harita olarak
adlandrlabilir.
3.4 Morfolojik Analiz
Bu a amada al mann son ekli belirlenmektedir. Ele alnan

problemin temelini olu turan gzergh analizleri, tanmlanan
kriterler erevesinde ki ilerin servise uzakl gibi analizler
yaplmakta sonu olarak da gzergh belirlenmektedir ( ekil
4). Bu anlamda sre ksd olmad iin gzergh ok anlamsz
yollardan geebilecektir. Bundan dolay yazlma iki durak aras
en ksa mesafe analizi de yaptrabilmek gerekir. kt olarak
ngrlen sonularn da grselle tirilmi hali tretme haritalar
yardmyla gsterilebilir.
4. Talebe Ba l Servis Sistemi ve Kullanc Odakl Servis

Gzergah Tasarm
Bu tr yakla mlarda tanmlanan admlar problemin

zmnde benzersiz katklarda bulunabilece i gibi,
tanmlad mz problem daha nce tanmlanm olan ekil 4: Muhtemel Servis Gzergh ve Duraklarn Gsterilmesi
121
problemlere de benzer olabilir. al mada ortaya konulan gre ncelikle bilgi sisteminin kurulmasyla mmkn olacaktr.
problem talebe ba l servis sistemi ile baz alanlarda benzerlik Benzer olu um KOSGT`de de yaplmaldr.
gstermektedir. Talebe Ba l Servis (TBS) sistemi talep duyarl
TBS sistemi i letimine bakt mzda Hatipo lu vd (2007)`nin
bir ara toplu tasma sistemi olup kapdan kapya ula m hizmeti
al masnda grebilece imiz gibi yedi a ama mevcuttur:
verebilirken (Hatipo lu vd. 2007), KOSGT sistemi sadece ayn
Kullancy Belirleme, Blgeleme, Yolculuk Rezervasyonu,
hedefe farkl noktalardan hareket edecek yolcularn yaya
Servisin zamansal izelgelenmesi, Ara gnderme, Ara
seyahatini minimuma indirgemeyi hedeemektedir. Lave vd.
gzerghlarn olu turma ve Raporlama i lemi. KOSGT`de bu
(1996), TBS`yi esnek gzergh ve tarife sistemine sahip, kk
admlardan; Kullancy Belirleme, Blgeleme, Ara
aralarn kullanld (4 ile 20 ki i arasnda), ki ilerin talepleri
gzerghlarn belirleme admlar kullanlabilir. Bunun yannda
do rultusunda olu turulmu bir toplu tasma sistemi olarak
kullanc yaya yolu tanmlama, durak yerlerini belirleme
tanmlam tr. KOSGT sisteminde byle bir kstlama
admlar da ekil 5te grld gibi al maya eklenmelidir.
bulunmamaktadr. Ki i ve kurumlarn TBS`yi tercih etmelerinin
Bu sayede KOSGT sisteminde en basit ekliye srecin
sebebi, bu sistemin zel araca yakin bir ekilde daha ucuz ve
etmenleri belirlenmi olmaktadr. Ancak sistemin detaylar
konforlu bir hizmet sunmasndan dolaydr. Tabi ki bu sistemin
ileriki blmlerde incelenmi tir.
ba arl bir ekilde hayata geirilmesi Hatipo lu vd (2007)`ye
ekil 5: TBS Sisteminden Alnan ve KOSGT letimine Eklenen ekil 6: TBS Bilgi Sisteminin Kaba li ki Diyagram (Hatipo lu
Admlar (Hatipoo lu vd 2007den uyarlanm tr). vd, 2007).
122
Hatipo lu vd (2007)nin al masnda TBS bilgi sisteminin kaba iyile tirmeleri hali hazrda yazlm yaplmad iin kontrol etme
ili ki diyagram gsterilmi tir ( ekil 6). Yolcu, servis srcs imkn bulunmamaktadr. Ancak daha sonra olu turulabilecek
ve ynetici ili kisi belirgin olarak kurulmu sistem yeni sistemlere altlk olarak kullanlabilece inden al ma zgn bir
olu turulacak Kullanc Odakl Servis Gzergh Tasarmna hal almaktadr.
benzerlik gstermektedir.
4.2 Tanmlanan Problemin zm Sreci
Bu yapya benzer oldu u sylenen ancak sistemlerin farkl
al mada, problemin zm sreci bir yazlm diliyle ekil
olmasndan dolay KOSGT sisteminin ili ki ve ak diyagramn
8deki gibi ifade edilebilece i d nlm tr. Algoritma 5
ekil 7deki gibi belirleyebiliriz.
a amadan olu makta: Birinci a ama veritabannn sisteme
4.1 Tanmlanan Problemin zm in Yaplan Varsaymlar dhil edilmesi, ikinci a ama durak yerlerinin olu turulmas,
nc a ama kullanclarn duraklarn belirleme, drdnc
al mann tamamna etkisi olabilecek ki i, servis ofr,
a ama gzergh uygun ve istenen artlarda duraklardan
gzergh zerinde varsaymlar yaplm tr. rne in:
geirme ve son a ama olarak be inci a ama nihai hedefe
Ki i, evinden knca servis dura na eri imde kendi istedi i gzergh ynlendirmedir.
gzergh de il, belirlenecek olan yry yolu zerindeki en
Bunun yannda algoritma gsteriminde gerekli olan sisteme
ksa mesafeyi kullanacak, istisna olarak dura , evden
eklenecek veritaban dikdrtgen, komutlar daire, evet hayr
kt nda gryorsa %20 (250m) fazla yrmesine ra men bu
cevaplar istenen sorular okgen gsterimi ile
yolu kullanacak,
standartla trlm tr.
Servis ofr belirlenecek olan gzerghn d na
kamayacak,
Gzergh zerinde servis saatinde herhangi bir yol al mas,

bakm, kaza, hava durumu de i ikliklerinin durak konumunu
de i tirmemesi gibi yol ak n etkileyecek durumlar
olu mayacak,
Servisin gzerghtaki duraklara ge kalmayacaktr ve servisin

durakta beklemeyecektir,
Servis gzergh hesaplarnda sre de il en ksa mesafe

(yrme ve ara gzergah olarak) al mann temelini
olu turacaktr.
4.2 Tanmlanan Problemin zmnn Kontrolndeki

Eksiklikler
Eksiklik olarak bahsedilebilecek bir konu bu analizleri yapacak ekil 7: KOSGT Bilgi Sisteminin Kaba li ki Diyagram
olan bilgisayar yazm ile sistemin nasl al t n, hatalarn ve
123
ekil 8: KOSGT Sisteminin Detayl Grafiksel Gsterimi
124
4.4 Karar Vermeye Yardmc Olacak Varsaymsal nemli asndan kullanclarn ma duriyeti artacak, zellikle hava
Tematik Harita rnekleri artlarnn a r oldu u durumlarda kullancy zor durumda
brakacakt.
Bu blmde yazlm yapld takdirde, al madan beklenen
ktlar arasnda ana arterleri ve ara yollar, ara trafi i iin yol 5. Sonu
gidi ynn de i ik renk ve kalnlklarla gsteren bir tematik
Bu al mada servis ula m anlamnda, kullanc odakl servis
harita gsterilmi tir. Burada trafik ak yn gsterilmeyen
gzergh belirlenmesine ynelik bir karar destek sistemi
yollar, gidi geli li olarak alglanmaldr.
kurgulanmaya al lm tr.
ekil 9da kullanclarn en fazla yrme mesafesi 200 m
Sabah i yerlerine ula mak isteyen kullanclar yaplan
civarnda oldu u ksdyla birlikte olu turulan servis yol
al mada ngrlen maksimum 200m yrme yolu kullanarak
gzergh grlmektedir. Kullanclar bu yol ile en ksa yrme
servislerine ula abilecek ve kullancnn konforu sa lanm
(200m) mesafesinde servislerine ula arak i lerine gidecektir.
olacaktr. Kurgulanan sistemin, yazlmlarn da geli tirilmesiyle
Bunun yannda ana arterler servis gzergh olarak kullanlsa
birlikte, uygulamaya geirilmesi servis kullanclarnn hayatn
idi al maya zel rnek al ma alannda 800m 1kmyi bulan
kolayla tracak, servis yneticilerinin de herkesi memnun
yrme mesafesi olu abilecekti. Bu durumda zaten yo un olan
edecek gzergh kararlar almasnda yardmc bir sistem
al ma hayat servise ula mda gecen sre ve ula m mesafesi
ekil 9: amlkahve Blgesinin Ana Arter ve Baz Ara Yollarn ekil 10: Belirlenen Servis Gzerghnn Lejant ile Birlikte
Trafik Ak Ynyle Birlikte Gsterimi Harita zerinde Gsterilmesi
125
hazrda uygulamas yaplamad ndan bundan sonraki

al malara da yn verecek bir al ma olaca
d nlmektedir.
6. Kaynaklar
Aydn, G. ve Erdo an, A. 2011, Web Tabanl Bir Meknsal

Karar Destek Sistemi Tasarm ve Geli tirilmesi, Elektrik
Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu, Frat niversitesi,
Elaz .
Chou. Y.H. 1997, Exploring Spatial Analyses in Geographics

Information Systems. On Word Press, USA.
Erden, T. ve pbker, C. Karar Destek Sistemi Olarak

Meknsal Analiz ve CBS, Harita Genel Komutanl Web
sayfas, www.hgk.msb.gov.tr/dergi/makaleler/130_1.pdf.
Eri im Tarihi: 06.04.2013.
Hatipo lu, S., ztrk, E. A. ve ubuk, M. K. 2007, Kentsel

Ula mda Talebe Ba l Servis Sistemi: Bir Bilgi Sistemi
Kurgusu, Teknoloji Dergisi, 10(4), ss. 239 248.
Lave, E.L., Teal, R., Piras P. 1996, A Handbook for Acquiring

Demand Responsive Transit Software, Transit Cooperative
Research Program Report 18, National Academy Press.
Washington D.C.
Little, J.D.C. 1970, Models and managers: The concept of a

decision calculus, Management Science 16(8), pp. 466 485.
Tian en, C., Li ping, C., Yunbin, G. ve Yanji, W. 2009, Spatial

Decision Support System For Precision Farming Based on GIS
Web Services, International Forum on Information
Technology and Applications, Chengdu, pp. 372 376.
Zhang, Z., Li, J., Liu, Y. ve Chen, B. 2009, Application of GIS

and Spatial Decision Support System for A ordable Housing,
4. International Conference on Computer Science & Education,
Nanning, pp. 1110 1115.
126
Oturum 4
Oturum Ba kan
Do. Dr. Birgl olako lu
Arttrlm Gereklik Ortamnn Mimari n Tasarmda Kullanmna Dair Bir Uygulama: AG Ortamnda oklu Model
Togan Tong, Erdem Kymen

zgn Balaban,Yekta pek
Use of Augmented Reality Technologies in Cultural Heritage Sites: Virtu(Re)al

Sibel Yasemin zgan, Yksel Demir
ekil 10: Belirlen Servis Gzerghnn Lejant ile Birlikte

Harita zerinde Gsterilmesi
127
128
Arttrlm Gereklik Ortamnn Mimari n Tasarmnda

Kullanmna Dair Bir Uygulama AG Ortamnda oklu Model
Togan Tong1, Erdem Kymen2

1
Yldz Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm
2
Yldz Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm, Bilgisayar Ortamnda Mimarlk Doktora Program
1
togantong@yahoo.com, 2erdemkoymen@yahoo.com
Anahtar kelimeler: Arttrlm gereklik, sanal gereklik, mimari tasarm, mimarlk e itimi
1. Giri Yukarda zetlenen d ncel altyap ile yakla lan ve gelece in

mimarl nn ekillenmesine nemli katkda bulunabilece i
Teknoloji ekseninde gnden gne evrilen gnmz mimarl , incelemeler sonucunda tespit edilen Arttrlm Gereklik
hzna yeti ilmesi ok zor bir viraja girmekle birlikte geli mi konusu, bu makalede ba lk altnda de erlendirilmi ve
bilgisayar teknolojilerini halihazrdaki yapsna kolaylkla mimari n tasarmda kullanmna ynelik bir uygulama olarak
entegre edebilecek bir esneklik kazanm tr. yle ki gemi geli tirilerek ortaya konulmu tur.
dnem mimarlarnn topyalarnda bile kurgulayamadklar
geli mi yeni bir dnya dzeni ierisinde, ara trma alanlarn lk iki blmde Sanal Gereklik ve Arttrlm Gereklik,
gnden gne arttrmakta ve bnyesine mimarlarn tasarm gncel bir teknoloji olarak tantlm , mimarlk ba lamnda
ufuklarn geni letecek yeni tasarm yntemlerini katmaktadr. rneklerle incelenmi tir. nc blmde ise, asl ara trma
alan olan Arttrlm Gereklik, mimari n tasarma etkisi/
Bilgisayar yazlm ve donanm teknolojileriyle glenen katks ba lamnda de erlendirilmi ve bu amala Adobe Flash
gnmz mimarl , bu zengin teknoloji deste ini kuramsal CS 6 ortamnda, Action Script 3.0 ile geli tirilen bir Arttrlm
veya topik dzeyde brakmann tesine geirerek uygulama Gereklik yazlm olarak, somut bir uygulama eklinde ortaya
a amasna dn trm tr. Gnmzde bilgisayar deste i ile konulmu tur.
kurgulanm , e itli ve ilgi ekici, basmakalp uygulamalardan
ba msz kendine zel karakterleri bulunan mimarlk Bilgisayar teknolojileri deste ini, mimarlk iin
rneklerini, yetkin bir heykeltra n elinden km bir heykel de erlendirdi imizde, donanm ve yazlm eklinde iki
nesnesi gibi izlemek mmkndr. madde altnda zetlemek mmkndr. Gnmzde bilgisayar
destekli donanmlarn mimari yaptlarn zellikle in a
Mimarlk dnyasnn iinde girdi i dnemi Aktif a olarak a amasnda olduka fazla kullanld bilinmektedir. rne in
isimlendiren mimarlk teorisyeni Peter Eisenman, genlerin parametrik veya modler yakla mlarla kurgulanm mimarlk
nnde olu turmas gereken yeni bir mimarlk dili oldu undan nesneleri, bilgisayar deste ini kullanan SNS benzeri
bahsetmektedir. Bu referansla gnmz mimarl nn donanmlarla ortaya kartlmaktadr. Ayrca modler mimarlk
gelecekte hangi yne evrilece i ve hangi dili konu aca nesnelerinin retimi de benzer eklide bilgisayar destekli
sorusunun cevabn, yeni neslin teknolojik e ilimlerinde ve donanmlar yardmyla tamamlanabilmektedir. Geli mi cephe
ya am tarzna dn trdkleri yazlmsal veya donanmsal kaplamalarndaki kompozit malzemelerin kusursuz birle imleri
gncel teknolojilerde aramann yanl olmayaca iin retimleri, yine bilgisayar destekli retime ynelik
kanaatindeyiz. donanmlarla yaplabilmektedir.
129
retime dnk bu donanm rneklerinin yannda mimari tarama cihazlar, izim tabletleri, Donukmatik cihazlar,
tasarm, mimari grselle tirme, mimarlk e itimi, rleve/ iztoplar (Trackball) bunlara rnek gsterilebilir.
restorasyon gibi alanlarda da yine bilgisayar destekli
Donanmn yannda yazlm ksm da elbette bir o kadar
donanmlarn kullanlabildi i bilinmektedir. Sanal
nemlidir. nk bilgisayar donanmlarnn etkin i leyi i ve
kasklar (HMD Head Mounted Display), Sanal gereklik
amaca do ru hizmet edebilmesi, bu yazlmlarn kalitesi ile
eldivenleri (Data Gloves), 3D Mouselar, 3D kt donanmlar
do ru orantldr. Yukarda sralanan donanmlarn her biri iin
(3D yazclar), CAVE, BOOM (Binoccular Omni Orientational
kendine zel yazlmlar geli tirilmi tir. Bu yazlmlar amaca
Monitor), Sanal gereklik donanmlar, Stereoskopik
ynelik olarak yeniden geli tirilebilir ve kullanlaca cihazlar
grntleme cihazlar, Topografik lm cihazlar, Lazer
snrsz kullanm alannda, snrsz etkinli e ula trlabilir.
ekil 1: CAVE ve BOOMdan rnek grseller
ekil 2: Gnmzn mobil cihazlar ve giyilebilir bilgisayar rne i
130
Ayrca gnmz yazlm teknolojisi, bilgisayar i lemcilerinin teknolojileriyle desteklenen Lumion, Quest 3D gibi
geli mesi ile birlikte daha ok i lemi ayn anda ve daha hzl simlasyon programlar; Rhinoceros (Grasshopper eklentisi),
yntemlerle hesaplayabilecek bir yapya kavu makla birok Revit gibi parametrik tasarm destekleyen programlar ve ya
yeni alternatifi de deste ini arayan kullanclara sundu undan Sanal Gereklikle ilgili yazlmlar ok yakn bir dnemin
bahsetmekte yarar vardr. popler modelleme ve animasyon programlarn en azndan
bilimsel ara trmaclar iin sradanla trm tr.
rne in dokunmatik i levli mobil cihazlar, ok hzl i letim
sistemleri ve masastnden kopabilen mobil yaplaryla artk Ara trmaclarn dikkatini eken bu yeni yazlm teknolojileri
gnmzn vazgeilmezi olarak kendisini kabul ettirmi tir. mimarlkta parametrik tasarm, biim gramerleri gibi
Yakn bir gemi in yazlm odakl al an ara trmaclarnn kavramsal tasarma ili kin alanlar beslemekte ve yeni tasarm
Wearable Computer [1] olarak nitelendirdikleri, ta mas fikirlerinin parldamasna zemin olu turmaktadrlar. yle ki
olduka zahmetli, yava al an ta nabilir bilgisayarlarn bu artk saysal tasarma ili kin ara trmalar yapan gnmz
gibi e itli kstlar bilinmektedir. Gnmzde IOS ya da mimarlk fakltelerinde bilgisayarn bir sunum aygt olarak
Android i letim sistemli ve cepte dahi kolayca ta nabilen kullanlmasnn ok tesine geildi i grlmektedir.
cihazlarla bu kstlarn byk oranda kaldrld sylenebilir. rencilere e itli programlama ve script dilleri retilmekte
zellikle restorasyon blm gibi yerinde/anlk eri imin nem ve saysal tasarma ili kin al taylar [2], uygulamal dersler [3]
ta d mimarlk alannda, gnmz mobil cihazlar iin dzenlenmektedir. Yaparak renmenin de iine katld bu
geli tirilen yazlmlarn mimarlk alanndaki sylem/kuram veya yeni srele, bilgisayar teknolojilerinin iine do mu , zihinleri
ngrleri, uygulama dzeyine geirebilece i mmkndr. ok farkl al an[4] gnmz renci profiline, gncel yazlm
teknolojilerinin mimarlk eksenli kullanmna dnk yeni
Bilgisayar destekli donanmlarn etkin kullanmnn yannda
ufuklar almaktadr.
yazlm teknolojilerinin mimarlk dnyasna farkl ufuklar at /
aabilece i sylenebilir. rne in en temelde izim, modelleme Arttrlm Gereklik ise e itli yazlm teknolojilerinin
ve animasyon programlar, mimarlk dnyasnn perspektif arasnda gnden gne varl n belli eden uygulamalarla gncel
izim ve maketlerle snrlarl olan temsil kapsamn bir yazlm teknolojisi olarak bu ara trmann konusu olmu tur.
geni letmi tir. Bunun yanndan gnmz yazlm
ekil 3: Parametrik tasarmla ilgili renci al taylarndan foto raar
131
ekil 4: Sanal gereklik ortam ve donanmlar
Arttrlm Gereklik ise e itli yazlm teknolojilerinin

arasnda gnden gne varl n belli eden uygulamalarla gncel
bir yazlm teknolojisi olarak bu ara trmann konusu olmu tur.
ekil 1: CAVE ve BOOMdan rnek grseller
ekil 5: Arttrlm gereklik uygulamalarndan rnekler
ekil 6: Arttrlm Gereklik sisteminin i leyi i ve marker (i areti) rne i
132
2. Arttrlm Gereklik Roland Azuma tarafndan Arttrlm Gereklik olarak

isimlendirilen hareket yakalama (motion detection)[8]
Dnya apnda Augmented Reality olarak isimlendirilen
teknolojisi ise yakn bir gemi te Sanal Gerekli in hreti
Arttrlm Gereklik temelde bir simlasyon teknolojisidir.
zerine kurularak sanal gereklik ile birlikte anlr bir
Bir eyin benzeri ya da sahtesi anlamna gelen simlasyon,
poplariteyi yakalama e ilimine gemi tir.
teknik anlamda; Gerek bir dnya sreci veya sisteminin
i letilmesinin zaman zerinden taklit edilmesi [6] eklinde Arttrlm Gerekli in mant nda fiziksel evrede herhangi bir
tanmlanabilmektedir. dzlem zerine yerle tirilen Marker yani 2B i aretiyi
tanma, yakalama ve takip etme (Motion Tracking) fikri yatar.
Ara trmann asl alan olan Arttrlm Gereklik konusuna
Marker, snrlar net bir ekilde belirlenmi , yn
girmeden nce daha eski ve popler bir kavram olan Sanal
belirtebilmesi asndan drt tara tam simetrik olmayan iki
Gereklikten [7] bahsetmek, Arttrlm Gereklik konusunun
boyutlu bir grafikten ibarettir. ( ekil 3) Markerlar herhangi bir
daha iyi anla lmas ve saysal tasarm teknolojileri arasndaki
grafik medya ortamnda tasarlanabilece i gibi kullanc tara
do ru yerinin tespit edilmesi asndan olduka nemlidir.
fndan elle izilen basit bir figr bile olabilir. Bunlarla birlikte
Gnmz yazlm ve donanm teknolojilerindeki geli melerin daha detayda bir foto raf, kollarn iki yana am bir insann
paralel bir yanslamas olarak kabul edebilece imiz bir ba yla birlikte olu turdu u T ekli dahi programn fark
benzetim (smlasyon) modeli olan Sanal Gereklik yani edebilece i bir marker tanmlayabilir (Tong ve Koymen, 2012).
Virtual Reality, bilgisayarlar tarafndan simle edilen
Sanal gerekli in tersine Arttrlm Gereklikte sentetik yani
ortamlara denir. Latincedeki virtualis kkeninden gelen
kayna dijital ortamda bulunan 3B model, animasyon, ses,
sanallk, kavram olarak var olmayan ancak sanrlarla var oldu u
video, foto raf gibi sanal veriler, gerek dnya zerinde
kabul edilen eyler iin kullanlm tr.
kamerann yakalayp takip etti i bir alana d rlerek izlenir.
Sanal Gereklik ortamlarnn neredeyse hepsi bilgisayar Sanal nesneler gerek dnya zerine d rld iin, Sanal
ortamnda retilir. HMD (Head Mounted Display) ve Sanal Gerekli in tersine, sanal ve gerek olan 3B ortamda birlikte
gereklik eldivenleri (Data Gloves) gibi pahal donanmsal izlenir ve kullancya daha derin, daha gereki bir algsal ortam
aygtlar ve bu ortam ve cihazlar iin geli tirilmi olduka sunulur. Kullancya sunular bu ortam, Sanal Gereklikte
karma k programlar ile ok nadir kullanclar bir sanal oldu u gibi yine HMD cihazlar kullanlarak daha da zengin bir
gereklik ortamn deneyimleme frsat yakalayabilir. Sanal ekil alabilir (Piekarski, 2004).
Gereklik uygulamalar kullancya iinde ya ad mz evrenden
Arttrlm Gereklik zerine doktora tezi kapsamnda yaplan
ba msz, alternatif yeni bir dnya sunar ve kullancsn gerek
ara trmalarda bu ortamn daha ok yeni ve zellikle mimarlk
fiziksel evreden kopartarak sanal bir ortam iine alr. Kullanc,
dnyas iin ke fedilmeyi bekler bir pozisyonda oldu u
kurallar programc tarafndan belirlenmi bu alternatif sanal
izlenmi tir. Sanat, e lence, spor, sa lk, askeriye gibi alanlarda
dnya iinde dijital cihazlar yardm ile gezinir.
geli tirilmi birok AG rne ine rastlanrken mimarlkla ilgili
Sanal gereklik, kendi temel teknolojik prensibi olan birok yaplan rnek taramalarnda, mimari uygulamalarn AGi bir
duyunun ayn anda uyarlmas ile mimarlk dnyasnn dikkatini sunum ortam olmann tesine ta yamad grlm ve
ekmeyi ba arm , mimarlar iin grsel deneyimlemenin st sahann daha nice mimarlk ara trmalar iin bakir bekledi i
seviyeye ta nd zel bir ortam olmu tur. fark edilmi tir.
133
A a daki referansla, 2012 ylnda Artrlm Gereklik ve Maya 3B modelleme ve animasyon programlar iin
(Augmented Reality) Destekli bir Mimarlk E itim Modeli geli tirdi i pluginler (eklentiler) oldu u sylenebilir.
isimli bir ara trma yaplm ve Bursa Uluda niversitesinin Programlara entegre al an bu pluginler, tasarlanan herhangi
dzenledi i Saysal Tasarm Sempozyumunda bir bildiri bir modelin Arttrlm Gereklik ortamna aktarlmas iin bu
olarak sunulmu tur. Sempozyuma zel olarak geli tirilen programlara e itli yardmc fonksiyonlar eklemektedir.
yazlm ile AG ortam, mimarlkta temel tasar e itimi asndan
ARWorks isimli yazlm ise Vektorworks ile modellenmi
de erlendirilmi tir. Geli tirilen uygulamada kullanlmak zere
mimarileri Arttrlm Gereklik ortamnda temsilini sa la
Mies Van Der Rohe tarafndan tasarlanan Farnworth
maktadr. Program ile modelin farkl katmanlarna eri mek
House[9] d eylik ve yataylk ba lamnda ayr trlarak
mmkn olmakla birlikte istenilen a ve dzleme gre kesitler
modellenmi tir. AG ortamna alnan 3B yap modeli ve
de alabilmek mmkndr. Ayrca yazlm ile model zerindeki
uygulama arayzne eklenen e itli fonksiyonlar ile temel
de i ik k glge etkileri de Arttrlm Gereklik ortamnda
tasarda d ey ve yatay izgi etkisinin retilmesine ynelik bir
gerek zamanl olarak incelenebilmektedir. ARWorksn
e itim modl olu turulmaya al lm tr (Tong ve Koymen,
zellikle n model zerine gerek zamanl d n simle
2012).
eden bu yazlmsal ba ars ile mimari tasarma pozitif katk
Arttrlm Gerekli in mimarlkla ili kili en popler uygula sa layabilecek bir ynnn oldu u aktr [10].
malarnn ARMedia irketinin StketchUp, 3D Studio Max
ekil 7: Sunulan AG uygulamasndan e itli ekran grntleri ekil 8: Bir SketchUp modeli ve bu modelin ArMedia Plugii ile
(a. Arayz, b. Yapdaki d ey etki, c. Yapdaki yatay etki, d. AG ortamna aktarlm grnts
Yapdaki d ey ve yatay etki) ekil 9: ARWorks arayznden bir grnm
134
Bu masast yazlmlarnn yannda mimarlkla bilgisayarda olu turulan 3B model, kaplama nesneleriyle
ili kilendirilebilecek mobil cihazlar iin geli tirilmi e itli birlikte paketlenerek sisteme yklenmektedir. Arkasndan
Arttrlm gereklik uygulamalarndan da sz edilebilir. sistem, mobil cihazlarda hzl eri ime izin veren bir QR Code
rne in Augment isimli yazlm irketinin geli tirdi i olu turmaktadr. Mobil cihazda uygulama al trldktan sonra
Arttrlm Gereklik uygulamas Apple Store veya Google QR Code ile etkile ime girilir ve model mobil cihaza aktarlr.
Playden IOS veya Android i letim sistemlerine uyumlu olarak Bylelikle mobil bir arttrlm gereklik deneyimi elde edilmi
indirilebilmektedir. Augmentn sitesine ye olduktan sonra olur.
ekil 10: Augmentin Ipad mobil uygulamalarndan grntler
ekil 11: Indoor Modeling and Tracking for Augmented Reality isimli al madan grntler
135
IKEA gibi byk firmalar Augmentn bu yazlmna kataloglar 3. Bir Arttrlm Gereklik Uygulamas: AG Ortamnda oklu
ekleyerek rettikleri ev gerelerinin 3B modellerine eri im Model
imkn sunmaktadr. Mobil sisteme iste e ba l olarak
3.1. Birinci Srm
tanmlanan Marker olarak isimlendirilen 2B desen ya da
i areti ile bu 3B modeller fiziksel bir hacim iinde istenilen AGnin i leyi i, teknolojik ba ntlar ve gelece i ile ilgili
noktaya ta nabilmektedir. anlatlarn yannda, doktora tezi kapsamna dhil etti imiz AG
uygulamalarndan biri olan AG Ortamnda oklu Model
Dnya e itli niversitelerin bilgisayar destekli tasarmla ili kili
uygulamas, VII. Mimarlkta Saysal Tasarm Ulusal
mimarlk blmlerinde Arttrlm Gereklik teknolojisi zerine
Sempozyumu iin AGe bir rnek olarak geli tirilmi tir.
bilimsel ara trmalar yaplmaktadr. Graz University of
Technologyde Gerhard Schall ve Dieter Schmalstieg Geli tirilen AG uygulamasnn birinci srm YT, Mimarlk
tarafndan yaplan Indoor Modeling and Tracking for Fakltesi, Bilgisayar Ortamnda Mimarlk Yksek Lisans
Augmented Reality isimli al ma, bu ara trmalara rnek Programnda Yrd. Do Dr. Togan Tong tarafndan yrtlen
gsterilebilir. Ara trmada Arttrlm Gereklikin motion Yksek Lisans dersinde kullanlm tr ve parametrik tasarm
tracking (hareket takip) zellikleri kullanlarak duvarlara yntemleriyle 3D studio Max 2014 ortamnda olu turulan
yerle tirilen marker ve sensrler ile i meknlarn modellemesi mimari kabuk nesneleri iin bir sunum ve grselle tirme ortam
denenmi tir [11]. olmas hedeenmi tir.
Google, Nokia gibi dnya apnda hizmet veren kurulu larn da Birinci srm, tez ara trmalarna yazlmsal bir ba lang
AG zerine yapt ara trmalarn neticesi olarak piyasaya olmas amacyla incelenmi ilk rneklerden olan Samuel Asher
karmak zere olduklar Google Augmented Reality Rivello [13]ya ait basit bir AG uygulamasnn kodlarndan
Glasses [12] gibi cihazlar, gelece in yazlm teknolojisi ve geli tirilmi tir. Olduka basit bir dzende tasarlanm olan bu
yazlm donanm bile imindeki gelece in genel teknolojik uygulamada, sadece bir adet Markern izlenebildi i FLAR
e ilimi hakknda bizlere fikir vermektedir. tekli marker dedektr (FLARSingleMarkerDetector) [14]
ekil 12: Google Augmented Reality Glasses
136
kullanlm tr. Bu uygulamaya yaplan geli tirmelerle:
Ders kapsamndaki rencilerin tasarlad e itli parametrik

kabuk modellerini AG ortamna detay kaybna u ramadan
kolay bir eklide ykleyebilmeleri,
Kabuklarn farkl renklendirmeler altndaki grn lerini

inceleyebilmeleri,
Tasarladklar modellerin boyutlarn istenen oranda kontrol

edebilmeleri hedeenmi tir.
ncelikle bir primitif krenin hareketlerine gre parametize

edilen nesneler, Volume Select ve Morpher Modifier
kullanlarak 3D Studio Max 2014 ortamnda renciler
tarafndan tasarlanm tr. Sonrasnda; parametrelere ba l
al an ve tasarm bu parametrelere gre de i tirilebilen ekil 13: Uygulamann ilk srmnn arayz (a. Ekran, b.
nesneler, 3D Studio Max ortamnda optimize edilerek AG Model Ykleme, c. leklendirme, d. Renklendirme)
ortamna aktarlmaya hazrlanm tr. Ardndan; daha dzgn
sonularn alnabildi i nceden test edilen COLLADAMax
plugini [15] ile parametrik nesneler DAE formatna
dn trlm tr.
COLLADA, interaktif 3B uygulamalar birbirine dn trmek

iin kurulmu Bir tasarm aktivitesidir. COLLADA Ak
kaynak kodlu, standart bir XML (Extensible Markup
Language) emas tanmlayarak DEA (Digital Asset
Exchange) isimli bir dosya uzants ile grafik tabanl yazlmlar
ekil 14: Parametrik modelin kre nesnesine ba ntl olarak
arasnda gei i sa lar [16]. 3D Studio Max 2014 ortamnda olu turulmas
Sonrasnda; Flash AS3 ortamnda Flartoolkit ve
Papervision3D ktphaneleriyle desteklenen uygulamann
birinci srm al trlarak kabuk nesneleri AG ortamna
aktarlm tr.
Birinci srmn arayzne eklenen renklendirme

fonksiyonlaryla kabuk nesnenin de i ik renklendirmelerdeki
grnts izlenebilmektedir.
ekil 15: Parametrik bir kabuk nesnenin AG ortamna
aktarlmas
137
Betik tabanl diller snfndan olan Action Script 3.0, harici tarafndan yine 3D Studio Max ortamnda modellenen iskele
ktphaneleri eklemeye izin verir. Standart Flash zellikleri tasarmlar ve farkl kabuk rt alternatieri, geli tirilen
arasnda 3D tasarm ve geli tirme aralar bulunmamakla uygulama ile gerek zamanl olarak birle tirilip test edilecektir.
beraber d ardan yaplabilecek eklemelerle geli tirilmeye ve
FlarSingleMarkerDetector ile tasarlanm ilk srmn
3D sahneler/ortamlar kurup 3D objelerle al maya izin
yapsnn birden ok 3B modeli ayn AG ortamna eklemekte
vermektedir. 3D objeleri Flash ierisinde kullanmak iin
yetersiz kalmas zerine oklu marker deste i ta yan rnekler
yazlm e itli 3D ktphaneler mevcuttur. Bu 3D
zerinden ara trmalar yaplm tr. Sonrasnda; yazlm
ktphanelere Papervision3D, Away3D, Alternativa3D ve
mhendisi Arunram Kalaiselvann [19] Multi Marker Multi
Sandy rnek verilebilir. AG uygulamalarnda 3D sahnelerle
Collada [20] ismini verdi i ak kaynak kodlu AG denemesi
al abilmek iin Flash ortamnda bu ktphanelere ihtiya
tercih edilmi ve geli tirilmi tir.
duyulmaktadr. Bu ktphaneler kullanlarak temel 3D
tanmlamalar iin gereken ok uzun kodlar tekrar yazlmam Temel alnan bu uygulamada, ilk uygulamadan farkl olarak,
olur. Flartoolkit [17] ise, Tomohiko Koyama tarafndan AG ortamnda oklu Marker kullanmn destekleyen
geli tirilmi olup ARToolkit [18] isimli C ve C++ tabanl FlarManager tercih edilmi tir. FlarManager, Flash
ktphanenin Flash portudur. ortamnda bir AG uygulama yapsnn daha rahat ve kolay
kurulabilmesini sa layan bir Framework yani Yap
3.2. kinci Srm
erevesidir. Sahneye eklenen, kartlan ya da gncellenen
Ders sonras dn lerin ve yaplan de erlendirmelerin ardndan Markerlern kontrol FlarManager ile ok daha kolay
uygulamann yine YT, Mimarlk Fakltesinde, Yrd. Do Dr. gerekle ebilmektedir [21].
Togan Tong yrtcl ndeki seimlik derste ikinci bir srm
e itli optimizasyonlarn yannda d nlen mimari amalara
olarak kullanlmak zere geli tirilmesi hedefe alnm tr.
ula abilmek zere A. Kalaiselvann uygulamasna a a daki
Yaplan planlamaya gre bu ders kapsamnda stanbul Kadky
eklemeler yaplm tr:
Sahili, 3D Studio Max ortamnda modellenecektir. Tasarm
altl olacak olan bu sahil modelinin zerine renciler ncelikle renciler tarafndan kullanm kolay bir arayz
ekil 16: Parametrik nesnenin AG ortamnda renklendirilmeleri
138
tasarlanm tr.. Uygulamann arayz yardmyla 3D Studio Max 2014

ortamnda rencilerin olu turdu u modeller AG ortamna
DAE uzantl oklu modelleri ayn anda AG ortamna
yklenerek marker zerine yerle tirilir.
ykleyebilmek iin loader (ykleyici) fonksiyonlar
eklenmi tir. Daha sonra yine uygulamann arayzne yerle tirilmi olan
checkboxlar kullanlarak, zerinde i lem yaplacak modeller
zerinde i lem yaplacak model ya da modelleri seebilme
seilir, birbiri ile ili kilendirilir ve bylelikle tasarm alternatieri
fonksiyonu tanmlanm tr.
Seilen model ya da modeller zerinde boyutlandrma,

istenilen noktaya klavye ksa yollar yardmyla oklu ya da tekli
ta ma (Pan), dndrme (Rotate) ve d ey ve yatayda hareket
ettirme (Lift) fonksiyonlar geli tirilmi tir.
Yine seilen oklu ya da tekli model ya da modeller zerinde

Wireframe, Phong, Cell, Grouded ve FlatShadeden
olu an malzemelerle renklendirme fonksiyonlar eklenmi tir. ekil 13: Uygulamann ilk srmnn arayz (a. Ekran, b.
Model Ykleme, c. leklendirme, d. Renklendirme)
Geli tirilen uygulamann kullanm ya da i leyi admlarn
a a daki ekilde zetlemek mmkndr:
nceden tasarlanm ve yazlma tantlm Markerlar tekli

ya da oklu olarak, fiziksel ortamda her hangi bir dzleme
yerle tirilir.
Uygulama bu Marker ya da Markerlar tanr.
ekil 14: Parametrik modelin kre nesnesine ba ntl olarak

3D Studio Max 2014 ortamnda olu turulmas
ekil 18: kinci versiyonun arayz (a. Ekran, b. Model ykleme ekil 17: AG uygulamasna aktarlan di er parametrik
ve seim, c. leklendirme, d. Renklendirme ve hakknda) nesnelerden rnekler
139
bir AG ortamnda gerek zamanl olarak izlenmi olur. ve ekil 20de rneklendi i gibi, e itli nesnelerin AG
ortamna aktarlmasyla denenmi ve amaca hizmet edebildi i
Yine uygulama iine eklenen e itli renklendirme
izlenmi tir.
fonksiyonlaryla alternatif renklendirme seenekleri kullanlp
modellerin farkl renklendirmeler altndaki grn leri de 4. Sonu ve ngrler
incelenebilecektir.
Arttrlm Gereklik konusu zerinde yaplan okumalar,
Uygulama, yeterli renci katlmnn sa lanamamasndan incelenen rnekler ve Adobe Flash AS 3.0 ile geli tirilen
dolay renciler arasnda bilimsel yntemlere uygun eklide yazlmlarla ekillenen bu ara trma ile a a daki sonular ve
test edilememi tir. Ancak geli tirilen bu ikinci srm, ekil 19 ngrler ortaya km tr:
ekil 19: e itli 3B modellerinin AG ortamna aktarlmas ve renklendirilmesi
140
Bu ara trmada, mimarlkta n tasarma katk sa layaca zellikle Flash tabanl AG uygulamalar, internet zerinden
d nlen bir uygulama geli tirilmi tir. Uygulama ile 3B eri ime de izin veren bir yapya sahiptir. Webcam olan
ortamda tasarlanan parametrik modellerin ve bir takm mimari herhangi bir kullanc AG teknolojisini kendi bulundu u ortama
nesnelerin bir AG ortamna oklu olarak aktarlmas kolayca ta yabilir. AGnin Flash tabanndan faydalanarak,
hedeenmi ve denemeler sonunda istenilen sonuca gnmzn e itim sistemine entegre olan ve popleritesini
ula lm tr. Bununla birlikte Sanal Gerekli e gre daha pratik gnden gne arttran uzaktan e itime ynelik, internet
ve ucuz bir gereklik ortam oldu u kabul edilen bu teknolojinin zerinden kolayca eri ilebilecek uygulamalar retilmelidir.
mimari n tasarma katks daha detayl al malarla
ara trlmaldr.
ekil 20: Uygulamann ikinci versiyonunun parametrik nesneler zerinde denenmesi
141
Arttrlm Gereklik; hlihazrda artk gelenekselle ti ini 19.06.2013)

syleyebilece imiz saysal tasarm programlarnn sunum [5] http://en.wikipedia.org/wiki/Augmented_reality (Son
teknikleri ve klasik 3B ortamna alternatif, gelece in yeni bir eri im: 19.06.2013)
temsil ortam olabilece ini ispatlam tr. Dnya apnda hizmet [6] http://tr.wikipedia.org/wiki/Sim%C3%BClasyon (Son
veren Google gibi nemli irketler, Arttrlm Gereklik eri im: 19.06.2013)
teknolojisinin gelecekteki bu yerini grp imdiden yatrm [7] http://tr.wikipedia.org/wiki/Sanal_ger%C3%A7eklik (Son
yapmaya ba lam lardr. lkemizdeki saysal tasarmla eri im: 19.06.2013)
ilgilenen, interdisipliner e ilimli ara trmaclar, mimarlar ve [8] http://en.wikipedia.org/wiki/Motion_detection (Son eri im:
mimarlk rencilerine de bu teknoloji tantlmal ve zerine 19.06.2013)
daha detayl/uzman al malarn yaplabilmesi iin ortam ve [9] http://www.farnsworthhouse.org/ (Son eri im: 19.06.2013)
frsatlar sa lanmaldr. [10] http://www.ar works.net/u/arworks/ar works
dropdown.html (Son eri im: 19.06.2013)
5. Kaynaklar
[11] http://www.icg.tugraz.at/project/indoorar (Son eri im:
Azuma, R. T. 1997, A survey of augmented reality. Sunum: 19.06.2013)
Teleoperators and Virtual Environments 6. [12] http://en.wikipedia.org/wiki/Google_Glass (Son eri im:
19.06.2013)
Belcher, A. D.2008, Augmented Reality, Architecture and
[13] http://www.adobe.com/devnet/ash/articles/
Ubiquity: Technologies, Theories and Frontiers, Yksek Lisans
augmented_reality.html (Son eri im: 19.06.2013)
Tezi, University of Washington, Mimarlk Blm.
[14] www.libspark.org/browser/as3/FLARToolKit/trunk/src/org/
Piekarski W. 2004, Interactive 3D Modelling in Outdoor libspark/artoolkit/detector/FLARSingleMarkerDetector.as
Augmented Reality Worlds, Doktora Tezi, School of Computer (Son eri im: 19.06.2013)
and Information Science Division of Information Technology, [15] https://github.com/KhronosGroup/OpenCOLLADA/wiki/
Engineering, and the Environment, The University of South OpenCOLLADA Tools (Son eri im: 19.06.2013)
Australia. [16] http://en.wikipedia.org/wiki/COLLADA (Son eri im:
19.06.2013)
Tong T., Koymen E. Artrlm Gereklik (Augmented Reality)
[17] http://www.libspark.org/wiki/saqoosha/FLARToolKit/en
Destekli bir Mimarlk E itim Modeli, VI. Saysal Tasarm
(Son eri im: 19.06.2013)
Ulusal Sempozyumu, 18 Mays 2012, Uluda niversitesi.
[18] http://www.hitl.washington.edu/artoolkit/ (Son eri im:
Elektronik kaynaklar 19.06.2013)
[19] http://www.linkedin.com/in/arunramkalaiselvan (Son
[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Wearable_computer (Son eri im: 19.06.2013)
eri im: 19.06.2013) [20] https://github.com/arun057/FLARManager Multi Marker
[2] http://seepixel.wordpress.com (Son eri im: 19.06.2013) Multi Collada (Son eri im: 19.06.2013)
[3] http://www.ibu.edu.tr/index.php/tr/haber arsivi/1136 [21] http://words.transmote.com/wp/armanager/ (Son eri im:
parametrik tasarim aibude (Son eri im: 19.06.2013)
19.06.2013)
[4] http://www.salihkucuktuna.com/writings/ (Son eri im:
142
zgn Balaban1, Yekta pek2

1
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Mimari Tasarmda Bili im Doktora Program
2
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Mimari Tasarmda Bili im Yksek Lisans Program
1
ozgunbalaban@gmail.com, 2yektaipek@gmail.com
Anahtar kelimeler: Meknsal arttrlm gereklik, mimari tasarm, mimarlk e itimi
1. Giri tasarmn e itli kriterlere gre de erlendirilmesine yarayan

simlasyon aralar, bu aralar arasnda nemli bir yer tutarlar.
Tasarm srecinde mimarn emrinde birok ara ve yntem rne in, gne glge analizi yazlmlar sayesinde bir binann
vardr. Bunlar; mimarn zihnindeki fikri kolay ve hzlca yl boyu ne lde gne alaca kartlabilir ve bu sayede bina
grselle tirmeye yarayan k t ve kalem, yaplacak mimari iklime daha uygun olabilecek ekilde tasarlanr. Ancak bu
eserin fiziksel temsili iin maket ve geli en teknolojiyle beraber aralarn kullanm erken tasarm evresinde ok mmkn
mimarlk srecine giren saysal tasarm aralardr. Mimarlk de ildir. Bu yzden tasarmn ancak son a amalarnda srece
iinde ya ad mz fiziki ortam iin retim yapmay hedeedi i dahil olduklarndan sonuca yeterli etkiyi gsteremezler.
iin mimarlarn tasarm annda kullandklar yntemlerden
gere e en yakn olarak fikir verebileni yine fiziksel ortamda Saysal ortamla fiziksel ortamn beraber i grebilmesi iin ok
yaplan maketlerdir. Dokunulabilir prototiplerin epistemik sayda al ma yaplmaktadr. Bunlardan zellikle saysal
retimi, tasarmcya kendi fikirlerinin somut d avurumunu ortamdaki bir tasarm fiziksel ortamda retmeye yarayan
retmeden varamayaca , nemli bir unsur olan srpriz ve saysal retim teknikleri belli bir olgunlu a gelmi
beklenmedik olu umlar sa lar (Klemmer v.b., 2006). Ayrca bulunmaktadr. Ancak bunun tam tersine gei , yani fiziksel
fiziksel modeller zellikle mimarlk rencilerinin dokunarak ortamdaki bir temsilin saysal ortama alnmas henz istenilen
renmelerini sa lar. Bu yzden fiziksel ortamda yaplan yeterlikte de ildir.
denemeler tasarm sreci asndan de erlidir. Fakat model
Fiziksel dnyay saysal dnya etkile imini sa lamak iin
retimi yava bir sretir, zellikle tasarm esnasndaki her
kullanlan yntemlerden birisi de artrlm gerekliktir (AG).
de i iklikte modelin de de i tirilmesi gerekir. Ayrca Schrage
Artrlm gereklik kullanclarn gerek dnyay zerinde
(1996) bu modellerin fizikselli ine gere inden fazla nem
sanal nesneler konulmu ekilde gzlemlemelerini
vermenin tehlikesine dikkat eker. Ona gre Amerikan
sa lar (Azuma, 1997). Ancak artrlm gereklik saysal
otomotiv sanayisinin Japon oto sanayisine gre geri
ortamda gerekle ir ve bu yzden mobil cihazlara veya kafaya
kalmasndaki en byk sebep fiziksel modelleme srecinde
monte edilen sistemlere ihtiya duyar. Bu sistemler ya
kaybettikleri zamana kar lk Japon oto sanayisinin yazlmsal
pahaldr ya da arada bir ba ka saysal ortam sokuldu u iin
prototipleme srecinde hzla retime geebilmesidir.
fiziksel ortamla yeterince etkile ime girilemeyebilir. Bu sebeple
Fiziksel model d nda mimarn emrindeki bir ba ka arasa artrlm gereklik uygulamalar, gerek dnyadaki ortamlara
yazlmsal ve donanmsal geli meler sonrasnda ortaya kan yanstma yntemiyle kullanlabilir ve buna meknsal artrlm
saysal tasarm aralardr. Bu aralar ok e itlidir ve zellikle gereklik ad verilir. Bu al mada tasarlanmak istenen mimari
tasarmda belli bir ilerleme gsterildikten sonra, eldeki ktleyi hzlca ve kolayca saysal ortama aktarlmas iin bir
143
ortam geli tirilmesi amalanmaktadr. Bu ortamda tasarmc

ktleyi polistren (EPS) kpklerden olu turacaktr ve
olu turdu u bu modelleri bir masann zerinde derinlik
alglayclar sayesinde saysal ortama aktarmas mmkn
olacaktr. Ayrca bu ortamda tasarmc tek bir binay saysal
ortama dn trebilece i gibi kentsel lekte farkl binalarn
birbirleriyle etkile imini grebilecektir. Bu ortamda fiziksel
nesneden saysal ortama gei oldu u gibi ayn zamanda bu
dn trlen modellere uygulanan simlasyonlar yine ayn
masa zerinde yanstlabilecektir.
Bu al maya ilham olarak 2013 ylnda Londrada

gerekle tirilen SmartGeometry konferans erevesince
gerekle tirilen al taylardan biri olan, Gere in
Yanstlmasnda [1] geli tirilen sistem alnm tr. Benzer ekil 1: Sistem Kurulumu
ekilde saysal ortamn verisini fiziksel ortama aktarlan sistem,
alglanabilmektedir. Ayrca RGB kamerasndan renkli grnt
al tay katlmclar tarafndan glge gne , yaya hareketleri
alnabilir ve mikrofon dizisi sayesinde sesli komutlarn
gibi bilgileri fiziksel ortama yanstmaktadr. Bu sistem halen
i lenmesi sa lanabilmektedir. Bilgisayara ba lanabilen ve
ayn ekip tarafndan ETH Zrih niversitesi, Gelecek ehirler
ekran grntsn masaya yanstabilecek herhangi bir
Laboratuvar, Singapur bnyesinde geli tirilmektedir.
projektr sistemle al abilmektedir. Tasarm malzemesi
2. Dokunulabilir Tasarm Masas olarak EPS kullanlmasnn nedeni ise, kolaylkla ekil
verilebilmesi, ucuz olmas ve zerine yanstmaya imkn
Bu al mada fiziksel ortamdaki de i ikliklerin analiz edilerek
verebilecek renkte (beyaz) olmasdr.
saysal ortama yanstlmas amalanm tr. Dokunulabilir
Tasarm Masasnn okullarda da kullanlmas istenildi inden, Sistemin leyi i
kurulacak olan sistemin d k maliyetli olmas ok nemlidir.
Sistem a amadan olu maktadr; tarama, analiz ve yanstma
Bu yzden sistem bile eni olarak bugn birok okulda
( ekil 3). Dokunulabilir tasarm masasna tasarmcnn
halihazrda mevcut olan projektr, Microsoftun XBOX oyun
polistrenden retilmi modelini koymasyla sistem al maya
platformu iin geli tirdi i hareket alglaycs olan Kinect, fiziki
ba lamaktadr. lk olarak tarama a amas gerekle mektedir.
modellerin denendi i ortam olarak masa ve polistren (EPS)
Bu a amada fiziksel model Kinectdeki kzltesi derinlik
kpkten olu an modeller kullanlm tr. Kinect ve projektr
alglayc kameralar sayesinde, kameraya uzaklklar belli nokta
tasarm masasna tam tepeden bakacak bir ekilde yz yetmi
kmeleri haline getirilmektedir. Bu sistemde objelerin bilgisi
santimetre yksekli e konulmu tur ( ekil 1).
sadece tek bir Kinect yardmyla ve tepeden alnd iin prizma
Kinect, kzltesi derinlik kameras, RGB kamera ve mikrofon eklinde alt tabanyla st taban ayn olan nesnelerle i lem
dizisinden olu maktadr [2]. Kzltesi derinlik kameras yaplabilmektedir. Kinectden gelen saysal bilginin i lenmesi
sayesinde cisimlerin kameraya olan uzaklklar iin Processing programlama dili kullanlmaktadr ve
144
Processingin Kinectle ileti im sa layabilmesi iin ak kaynakl miktar ve olu turaca glge takip edilebilir. Bu analizler
bir ktphane olan openNI kullanlm tr. sayesinde kullanc glgeyi istedi i gibi kontrol edebilmektedir.
Derinlik haritas olu turulduktan sonra sistemin her model bir Dokunulabilir Tasarm Masasyla yaplabilecek bir ba ka analiz
yapya denk gelecek ekilde grnty i lemesi ise yaya dola m analizidir. Bu modda fiziksel modelde temsil
gerekmektedir. Bu i iin ak kaynakl ve kapsaml bir grnt edilen alanda yaya hareketlerinin simlasyonunu yapmak
i leme ktphanesi olan openCV kullanlm tr. Bu sayede mmkndr. Bu analizde etmen sistem mant yla, ortama
binalar temsil eden her model, yksekli i ve alan belli yaplar istenilen sayda etmen eklenir. Bu etmenler bina olan yerlerden
kmesi olarak Processing ortamna alnabilmektedir. geemezler. Ortama zaman atamak ve bu zamana gre bu
analizi yapmak mmkndr. Bu modda e er binalara i lev
Bu i lemler bittikten sonra bu yaplara uygulanacak analizler
verilmediyse etmenler rastgele olarak ilerlerler. Binalara i lev
Processing ortamnda gerekle tirilebilmektedir. Dokunulabilir
verilebilmesi iin referans i aretleyicisi kullanlmaktadr ( ekil
Tasarm Masas sistemi iin iki simlasyon geli tirilmi tir, ilerisi
4). Bu i aretleyiciler grnt i leme sistemlerinin kolay
iin ba ka kriterler iin de simlasyonlar geli tirilecektir.
alglayabilmeleri iin olu turulmu zel i aretlerdir. Bu
Bunlardan ilki glge gne analizidir. Bu analizde Gne
i aretleri gren program her biri i arete kar lk gelen i levi
nn yl ierisinde geti i rota hesaplanr ve gne nn
binaya ykleyebilir.Bu simlasyonlar gerekle tirilirken
belirli bir zamandaki konumuna uygun olarak yaplara
kullanc projektr yardmyla sonular gerek zamanl olarak
projektrle glgeleme yaplr. Ayrca ba ka bir modunda ise
izleyebilmektedir.
kullancnn eli gne in bulundu u pozisyonu temsil eder.
Bylelikle gne in istenilen pozisyonda, binann alaca k
ekil 2: Modelin Derinlik Haritas ekil 3: Sistemin leyi i
145
tasarm annda de i tirilen maketin verisi sayesinde ba ka bir

yerde al an ekibe ayn de i ikli in yaplmas eklinde uyar
verebilecek ekilde programlanabilir.
Daha sonra geli tirilecek ba ka bir zellik ise, yanstma yoluyla

modellerin zerlerine doku atamaktr. Ayrca yine modellerin
kesitleri alnarak o kesite denk gelen kesit grntsnn
modele yanstlmas da planlanmaktadr.
4. Kaynaklar
Azuma, R. T. 1997, A Survey of Augmented Reality,

Presence: Teleoperators and Virtual Environments 6, 4. , pp.
355 385.
Klemmer, S. R., Hartmann, B. ve Takayama, L. 2006, How

ekil 4: Referans aretleyicileri
Bodies Matter: Five Themes for Interaction Design,
3. Sonu ve neriler Proceedings of the 6th conference on Designing Interactive
systems, pp. 140 149, New York.
Bu al mada artrlm gereklik uygulamas olan dokunulabilir
tasarm masas retilmi tir. Bu sayede fiziksel ortamda Schrage, M. 1996, Cultures of Prototyping, Bringing design
modellenen tasarm kararlarnn saysal ortama alnmas ve to software. pp. 191 213, New York.
burada saysal ortamn sa lad simlasyon ve hesaplama
[1] SmartGeometry 2013 Workshop Cluster: Projections of
kolaylklarn kullanmak mmkn olmaktadr.
reality (20 Haziran 2013 tarihinde baklm tr) http://
Bu al ma devam etmektedir. u anki halinde do rusal ve smartgeometry.org/index.php?op
yardmyla sonular gerek zamanl olarak izleyebilmektedir. ion=com_community&view=groups&groupid=37&task=viewgr
oup
k eli prizmalar eklinde modeller kullanlmaktadr. Kinect
kameras sadece st yzeyi grebildi i iin altta olan [2] Kinect. Microsoft (20 Haziran 2013 tarihinde baklm tr)
geometriyi de varm gibi hesaplamaktadr. Bu yzden http://www.microsoft.com/en us/kinectforwindows
do rusal geometriler kullanlm tr. Ayrca ideal olarak ortama
grnty yanstan projeksiyonun bir tane olmas yerine 4 ayr
taraftan 4 projeksiyon cihazyla yaplmas grntnn nne
bir nesnenin gemesini engelleyece inden daha iyi sonu
verecektir. Ancak projeksiyon cihaznn 4 taneye kmas
maliyeti de ok arttracaktr.
Bu sistemin ba ka bir kullanm alan farkl mekanlarda al an

ekipler aras i birli ini kolayla trmaktr. Sistem bir yerde
146
Use of Augmented Reality Technologies in Cultural

Heritage Sites: Virtu(re)al Yenikap
Sibel Yasemin zgan1, Yksel Demir2

Istanbul Technical University, Faculty of Architecture, Department of Interior Architecture
Istanbul Technical University, Faculty of Architecture, Department of Architecture
1
sibel.ozgan@itu.edu.tr, 2yukseldemir@gmail.com
Keyword: Augmented reality, Augmented space, Virtual culture, Archaeological heritage
1. Introduction smart devices into our lives. Cell phones have started to
become popular devices in the later part of the 20th century.
Computational technologies and afterwards the innovation of
The innovations on the cell phones have never stopped.
the World Wide Web have altered human everyday practices.
Integrated photo cameras, Bluetooth and Internet are some of
The daily routines of populations have changed and the habits
the few to name of these step by step advances on the mobile
of the individuals have become reliant on computers. People
phones. In last years, scientists did a spectacular novelty and
have started to perform central actions like communication,
united the cellular phones together with the computational
cooperation, recreation or even entertainment in the virtual
technology. These so called smart devices have happened to
worlds. Consequently, discussions about embodiment have
be widespread and commonly used by general public. GPS
begun. The future was seen in virtual environments, but new
technologies are unified in these devices, which basically has
technologies have brought the virtual into the reality. This new
allowed developing augmented reality examples through their
arrangement was called Augmented Reality (AR). Augmented
displays. Numerous applications from di erent platforms have
reality systems have allowed the combination of the real and
been introduced. Smart phone users have blended their
virtual.
surroundings with virtual knowledge by using augmented
Augmented reality technologies give the opportunity to see reality applications.
extra knowledge about diverse phenomenon in multimedia
The intangible information around us is varying from di erent
forms.
fields and knowledge. This virtual information is increasing
The existent world is fulfilled with computer generated progressively and the space is fulfilled now with computer
objects, so that the user perceives the reality together with generated contexts. As opposed to disembodied occupation of
virtual in the same place (Azuma et all, 2001). virtual worlds, the physical and virtual are seen together as an
adjoining, layered and dynamic reality. Manovich (2003)
Furth (2011) explains, Augmented Reality (AR) refers to a live
highlighted the new situation of the physical space covered
view of physical real world environment whose elements are
with constantly varying information and he expressed a new
merged with augmented computer generated images
term; augmented space.
creating a mixed reality.
Manovich (2003) also declared that the virtual should no longer
At the beginning, augmented reality systems relied on really
exist as just an attached supporting layer of the reality. In
heavy and complicated equipment (Sutherland, 1968) , but
contrast, the invisible space of the computer generated data
newest advances in telecommunication technologies brought
has also to be identified. Architects are required to contribute
147
not only in the physical design process, but also in the planning people have argued about delivering the real meanings behind
of the virtual information. ancient objects. Many researches have shown, that instruction
without a concept is not enough and people have to be
2. Cultural Heritage Sites As Augmented Spaces
interactively involved in a space if they tend to learn more.
This study intends to examine how cultural heritage sites could
In the view of such discussions and arguments, Istanbul/
be redefined with technical possibilities and moreover with
Yenikap is taken as an instance in this survey.
augmented reality applications and systems. For years, the
issue of preserving the cultural heritage has been an important 3. Yenikap Site
discussion topic among researchers from di erent disciplines.
Yenikap, situated on the south part of the Historic Peninsula
When it came to the point where future met the past,
of Istanbul, has a special heritage value, since it stands right in
architects and planners had to face a di erent task; design
the middle of an essential transportation project and cannot
with respect to the old.
stay as untouched. This project plays an important role in the
Traditional museum perspective has changed with new infrastructural development of Istanbul. If the high population
technologies. Also, the dictionary forms of words like growth is taken into consideration, this project is essential for
indigenous, artifact, heritage, space, ecology and the past the improvement of citizens life standards. The Yenikap
have changed. Many academics have started to reevaluate, project aims to provide a high capacity commuter rail system,
newly theorize and re picture cultural heritage (Cameron et which connects the European site to the Asian site
all, 2007). uninterrupted.
While designers try to arrange the meeting between the old Before the construction first started in 2004, one of the largest
and the new, another aspect shows up; how to make cultural archaeological excavations begun immediately and ruins from
heritage sites more readable for modern communities. Since a an ancient harbour were covered up. Since 2004, a great deal
physical touch is not possible in any kind of way in respect of of remains from various time periods emerged (Kzltan, 2007).
cultural heritage sites, augmented reality technologies serve
Experts from di erent disciplines came together and have
opportunities of possible solutions to this problem. With the
started discussing the future of Yenikap. Due to the fact that
usage of augmented reality technologies in cultural heritage
the site cannot stay as untouched and remains cannot
sites, ancient will be donated with multimedia data and will be
continue to be in their original places, a new strategy for the
more comprehensible for people. The limitless virtual data
area has to be developed.
should be re organized strategically and designed as a self
adaptive system. 4. A Mobile Application for the Yenikap Site YNKP
EXPLORER
Not unlike the design issues of augmented spaces, cultural
enlargement generates also argumentative matters. These While the interaction levels in the city changes with new
matters mostly concern visitors, as the reason for technologies, a new potential for the Yenikap area reveals.
augmentation appears to be provision of clearing for them. For Especially in an age of emerging technologies, Yenikap has to
years, also in times when technology remained immature, be designed by considering the opportunities given by
augmented reality technologies. Dealing with the Yenikap
148
example, a premeditated application of augmented reality Apart from the audio visual presentations, 6D cinema e ects
technologies together with a new urban plan could help to can also take place in the area as extra attributes. Visitors
transform the city without destroying the levels of information could smell, touch, ride and interact. This can be achieved with
collected from the archaeological excavations. Thus, a well simulation showers and other additional technologies. In this
defined strategy for data organization is required. regard, a user can be imagined in front of an ancient harbour
where a virtual model of an ancient appears with its travellers
In this sense, the purpose of AR usage in Yenikap is to build up
on. These passengers can also appear as virtual human
a medium for cultural heritage exploration and to provide
characters and move around while doing their daily works. As
interaction via the 5 senses with this information space. To this
the ship get close to the user, the sound of a moving ship and
end, this study presents a mobile game application interface,
the feeling of its wind will give the sense of being in a realistic
which works as a medium for Yenikap visitors seeking for
environment. Apart from these, by dabbling some water, the
more knowledge about the area.
user can interact with the virtual models.
4.1 The substructure of the application
User involvement would have an important impact on heritage
With the intention of putting such an application in to the visit. This goal can be accomplished using simple three
service, some preliminary preparations for the functional dimensional models of the ancient fragments as information
background are required to be completed in the first place. 3D space. It will be steadily augmented with data (images, audio,
modelling and data gathering are some of this preparatory video etc.) provided from visitors using their mobile devices.
work. For instance, virtual reconstructions of all foundlings and The idea of the Wikipedia project is borrowed, where
ruins are thought to be made to present users a general view of everybody can contribute to increase the amount of
the past of Yenikap. Additionally, following ideas can be information. The community is encouraged to express their
realized to create the necessary environment for the vision and tell their stories. In addition, the visitors may have
application; the chance to manipulate, animate or activate interactive scale
models. Connection to the popular media platforms like
Graphical illustrations (photographs, renders, hand drawing
Twitter, Wikipedia or Facebook will provoke visitors to
etc.) and textual documentations related to the collection
contribute to the social boards and web sites of Yenikap.
pieces can be attached to the objects in virtual forms. Digital
These social platform and involvement will become an
panoramas, from city or the excavation phases in 2D
important piece of social memory, when today turns out to be
photographic forms, showing the progress on city formation
the past of tomorrow.
can be presented to the user. Since the area will be on the
transfer point of travellers from all over the world, the virtual This all will let users to see, to find, to search, to explore and
data can also contain information about the whole city. Adding moreover to augment the area.
digital movies with diverse topics could also be another option.
The endless data related to the site should be organized
3D characters (human, animal...etc.) in a story based context strategically. An open system can be helpful to present the
will help visitors to experience the history in an entertaining collected information in a contextual way. After the creation of
form. Subsequently, audio visual virtual tours will help tourist the open system is accomplished, a medium is required for the
to discover the area by accompany of professional guides. transmission of the knowledge. In this sense, this study
149
presents a smart device application model Yenikap Explorer visitors can share their experiences, opinions or simply game
for the urban area. The substructure summary of the achievements in popular social media platforms. This option is
application is presented together with other related examples also seen as a valuable guide for tourists, who travel in the city
in Table 1.1. The table shows a number of example projects and explore coincidentally the presence of the heritage site.
and applications, which are built for cultural heritage purposes Although Yenikap Explorer functions as a virtual commercial
and use AR technologies. Consequently, a comparison tool, aiming to increase touristic visits to the site,
between related examples can be made. In situ augmented advertisement is not seen as one of the main objectives of the
reality projects such as Archeoguide (Vlahakis et al., 2001) or game.
Lifeplus (Papagiannakis et all, 2005) and mobile applications
While 2D images and virtual 3D models generate the overall
like Street Museum, History Pin and History Calls are given as
augmented view of the visitors, interactive stories and texts
examples in the table.
help to enhance a better understanding of the site. On the
Additionally, the underlying technology and contents can be other hand, as one of the main contents, voice instructions will
reviewed. The subdivisions of the table are made by looking up help physically disabled people.
both to the technological aspects and substances. While
4.2 Objective
platform/display, tracking and other features sections indicate
mostly the basis techniques of the related projects, other parts The Mobile Game Yenikap Explorer uses the actual location
show the contents. of its players to track the activities and the circulation of the
virtual objects, which are collected and dropped by users
As it is seen in the Table 1.1, the proposed mobile game
during the game.
application is basically designed for handheld devices. Visitors
having smart phones can easily download the application and Once users have created an account, they are assigned as
start the game. Having tablets for rent available could be o icial Yenikap Explorer players discovering the area through
another option. its history and sociology.
Together with GPS integrated technologies, body movements This mobile game is a virtual ancient object ecosystem, which
will also be used as the main tracking components. According brings together modern time players and historical characters
to the new urban design of Yenikap, this application should be together in Yenikap archeological excavation areas.
working not only indoor (subway station etc.), but outdoor.
Players collect virtual foundlings as they are physically visiting
Simply described, education, entertainment, sharing, visuality the area and informed about the historical facts in the region
and travel are the main intends of the application. To be more and the city.
precise, because it is known that some of the video games
Each virtual item belongs to a specific time period and is the
present a unique educational environment, the Yenikap
virtual reection of the objects, which were discovered during
Explorer is considered as a pragmatic and also entertaining
the excavations. The main intention of the game is to collect
way, satisfies the visual needs of the users. Since interactivity
all the virtual foundlings and complete collections. To collect
plays an essential role on user participation, comments and
an item, players simply have to respond to the related
story telling provide contribution to the game. Yenikap
150
questions of each object. The context of these questions is smart devices. The more questions players answer, the more
selected predominantly from historical events. Thus, it also augmented views of the regions they obtain. They would see
makes Yenikap Explorer function as a knowledge contest and exciting experiences through their smart phones.
players have the opportunity to learn interactively. Once they
Apart from the game, the Yenikap Explorer operates also
collect the entire pieces of a specific collection, they have the
single AR views of the site for those, who do not want or do not
chance to observe the area containing these pieces with
have time to play.
computer generated texts, images or movies. This is provided
by the augmented reality technologies integrated into their
Table 1: Yenikap Explorer among other related examples.
151
4.3 The Interface of the Application the virtual objects around them. Right after clicking this
button, the interface changes to the screen with virtual
The first screen of the application simply welcomes users.
objects, which are categorised according to time periods
Players, after the registration process, have to login via their
(prehistoric, byzantine, ottoman, modern), object types
usernames and passwords. A small info button contains simple
(ceramics, vehicles, organic, architecturaletc), subjects
descriptive information of the game and the interface.
(social life, agriculture, waretc.) and locations.
After the login process (Figure 1), users have to choose their
Figure 2 shows a diagram of how to collect an object from a
play modes; Expert, Collector and Pass By. While Pass By users
specific time period. This diverse selection of the colors is
would mostly be users having not necessary time for playing,
useful for the users to recognize objects in the simple map
experts would be people who can be described as amateur
view. The map view is a screen with real time map to show
archaeologists looking for extra information about the area.
users actual location and game objects around them.
Collectors, on the other hand, are the average players.
There is a simple guideline about section included in the map
There are four main panels on the interface. These will be
view, which gives players a short report leading them to the
named shortly as Home, You, Society and Map switches.
next actions.
YNKP explorer users can start to play after selecting one of the
After selecting a specific object, a question, regarding objects
game types. Two main buttons as collect and drop exist on
original time period, appears on the screen. If the users give
the Home tab. The collect button allows users to see a list of
the correct answer for the query, they add the particular piece
Figure 1: The Login process of YNKP Explorer.
152
to their collection. In case of a wrong answer, the interface

simply asks the user to try again by returning to the beginning.
Figure 3 shows a general play diagram of the game.
A diagram of the game direction, after the selection process of

a specific collection piece is completed, can be seen in Figure 4.
The second main is the YOU entitled tab, in which the main
activities of the user is summarized. The middle section of the
Figure 2: Four di erent categories of virtual objects. tab, simply describes the individual ranking of the user among
other players.
Figure 3: General diagram of the Yenikap Explorer.

153
In the YOU tab, a button named as see your current view is a scenario. An augmented view of the Yenikap open area with
placed. As the name itself indicates, this button changes to the 3D ancient ships is presented in Figure 5.
actual sight of the users. In case users have collected all the
Users are able to save their various augmented views into their
necessary pieces of a particular collection, they gain
own galleries integrated into the application. To recall these
augmented contexts of their outlooks. These contexts are
views, a button with the name of other saved views is placed
computer generated data with explanatory texts, three
on the bottom part of the YOU tab. These pictures can also be
dimensional models and virtual characters acting according to
stored in smart phones own folders. Figure 6 and Figure 7 show
Figure 4: Diagramm of the Yenikap Explorer
154
Figure 5: Augmented view of the Yenikap excavation areas. Figure 7: Augmented view from the subway station with
prehistoric virtual characters from a funeral ceremony.
This study tries to see how cultural heritage sites could be

redefined with technical possibilities and moreover with
augmented reality applications and systems.
As the main point of the survey, Yenikap is examined as a

potential future augmented space. The potential relation of
modern augmented reality technologies and the city
transformation of Yenikap are highlighted in this review. As
Figure 6: Augmented view of the Ottoman Sultan in the the real view of the finds and ruins on their own places are
Yenikap tram station. unachievable, augmented reality could give the opportunity to
blend the real eye sights of the visitors with virtual models and
two di erent examples of the potential augmented views of
information. Moreover a variety of computer generated
users.
information would allow visitors to collect the knowledge
5. Conclusion about the area and the city in a general perspective.
Contemporary advances and innovation in technology have In this regard, this study presents a mobile game application
altered human everyday practices. One of the most significant that works as a representation medium. This application
of these has been augmented reality (AR), which is the brief Yenikap Explorer is a location based mobile game, which
definition of reality blended by virtual information. intends to present visitors Yenikap through a compelling
environment. The main objective of this application is to create
155
an augmented museum environment of Yenikap and keep the Geser, H. 2010, Augmenting Things, Establishments and
values found during the excavations alive. Human Beings, In: Sociology in Switzerland: Towards
Cybersociety and Vireal Social Relations. Online Publikationen.
The ow chart of the application is designed and presented to
Zuerich, March 2010, address: http://socio.ch/intcom/t
the users as diagrams. Recent intention is to actualize this
hgeser24.pdf
mock up in a near future. In this regard, the essential
background of the application has to be prepared to make the Kzltan, Z. 2007, Marmaray Projesi ve stanbulun Gn I na
application real. kan 8000 yl, Z. Kzltan (eds), Gn Is nda stanbulun 8000
Yl Marmaray, Metro, Sultanahmet Kazlar. Istanbul 2007,
6. References
Vehbi Ko Vakf Yayn: ss. 166 180.
Azuma, R. 2001, A Survey of Augmented Reality, Presence:
Manovich, L. 2003, Learning from Prada: The Poetics of
Teleoperators and Virtual Environments 6, 4 (August 1997), pp.
Augmented Space. In New Media: Theories and Practices of
355 385.
Digitextuality, A. Everett and J. Caldwell (eds), pp. 75
Azuma, R., Baillot, Y., Behringer, R., Feiner, S., Julier, S., 93.Routledge.
MacIntyre, B. 2001, Recent Advances in Augmented Reality,
Noh, Z., Sunar, M.S., Pan. Z. 2009, A Review on Augmented
IEEE Computer Graphics and Applications, 21,6, pp. 34 47.
Reality For Virtual Heritage System, Edutainment 2009, LNCS
Cameron, F., Kenderdine, S. 2007, Introduction, In F. 5670, pp. 50 61
Cameron, S. Kenderdine (eds), Theorizing Digital Cultural
Papagiannakis, G., Schertenleib, S., OKennedy, B., Poizat, M.,
Heritage A Critical Discourse, pp.1 20, MIT Press, Cambridge.
Magnenat Thalmann, N., Stoddart, A., and Thalmann, D.
Furht, B. 2011, A Handbook of Augmented Reality, Springer 2005, Mixing virtual and real scenes in the site of ancient
Verlag, Berlin.
Figure 7: An illustration of the complete augmented view of Yenikap.
156
Pompeii, Computer Animation and Virtual Worlds, pp. 11 24,

16,1, February 2005.
Sutherland. I. 1968, A head mounted three dimensional

display, Proceedings of the fall joint computer conference, pp.
757 764.
Tnnis, M. 2010, Augmented reality Einblicke in der Erweiterte

Realitt, Springer Verlag, Berlin.
Vlahakis et al. 2001, Archeoguide: First results of an

Augmented Reality, Mobile Computing System in Cultural
Heritage Sites, Virtual Reality, Archaeology and Cultural
Heritage Symposium (VAST01), Glyada, Nr Athens, Greece, 28
30 November 2001.
157
158
Oturum 5
Oturum Ba kan
r. Gr. Elif Kendir
Between Shape and Material: the digital computability of indeterminate plaster behavior
Asl Aydn, Mine zkar

Zeynep Bacno lu
Do al Sistemlerdeki Optimizasyon Sreleri ve Malzeme zerinden Hesaplamal Morfogenez

Sevil Yazc , Leyla Tanaan
Bir Kimyasal Paradigma Olarak Materyal Etkile imlerinin Mimari Stdyo E itimi Deneyiminde Tasarm Bilgisine Dn m
Orkun Beyda
Mimari Tasarmda ncl rneklerin Analizine Dayal Bir Model

Halil Sevim, Glen a da
159
160
Between Form and Material: the digital

computability of indeterminate plaster behavior
Asl Aydn1, Mine zkar2
1
Istanbul Technical University, Graduate School of Science Engineering and Technology
1
Gebze Institute of Technology, Faculty of Architecture
2
Istanbul Technical University, Faculty of Architecture
1
asliaydin@gmail.com, 2ozkar@itu.edu.tr
Keywords: Shape computation, new materialism
1. Introduction should alter the position of the designer with respect to mate
rial during design.
Shapes can be represented, interpreted or structured in many
ways. This indeterminacy in shape representation is a source of While emergence in material performance can be explored
creativity and emergence in architectural design. The ephem physically through making and interacting with the material, it
eral quality, the divisibility of a shape to multiple parts, and is di cult to capture this experience especially in digitally
various part whole relationships are part of the creative pro supported models. This is mainly because the deterministic
cess in design. These aspects, under the designers actions, representations used in digital computation contradict the
trigger emergence. Shape computation (Stiny, 2011) ideally phenomenological indeterminacy in shape computation.
addresses the phenomenological indeterminacy in calculation Shape computation already employs rules that make the cap
of visual matter and is a technical alternative to the symbolic turing of actions possible. It is especially signicant to
representation that computers usually require for shapes. acknowledge that these rules are visual and incorporate expe
rience as well. However, there is also a need to incorporate the
In our studies, we extend shapes to a more general and physi
material experience. To bridge the gap between the digital and
cal world as we consider material interactions in design rather
the physical (as the extended version of the visual) explora
than just form related ones. The merit in making is not in the
tions of emergence, the study, alluding to the notion of
end product but in the process. Form is a becoming with the
weights, proposes to incorporate information regarding mate
material instead of a being imposed on a material. Material
rial properties in shape rules. Forces that emerge due to mate
makes the form, the space, the performance and the experi
rial properties can be captured in digital implementations. In
ence on which the shape is dened; exploration through mak
other words, instead of the geometry of the shape, forces that
ing is what allows the shape, through material performance.
are active in the becoming of the shape are modeled. The
This kind of emergence in shapes is not a result of the way the
assumption is that the shape emerges from the behavior of the
designer mentally creates the form but it is the result of the
material.
way s/he explores the potential of the material. The approach
takes a phenomenological creative process and gives it a mate In order to explore the potentials of the proposed idea we
rial existence. Interpreting from Deleuzes philosophy, DeLan focus on uid behavior, and in particular of plaster. Plaster is a
da explains this relationship through new materialism (2009). material that is dynamic and mobile which takes form under
New materialist philosophy suggests that materials are forces that act upon it. We set up a physical experiment to
morphogenetically charged (DeLanda, 2009), which can and observe and document the behavior of plaster when it is rst
161
poured into an elastic mold. As the plaster takes shape against changes between forms where innitely many possible stop
the elastic surface, we derive visual schemas with the aim of pages can occur in duration. These changes can be described
digitally representing the material behavior. as changes in the curvature of the surface.
2. New Materialism and Becoming In philosophy, Deleuze takes a di erent stand from his phe
nomenologist contemporaries and demonstrates that there
Views on materials and matter in general took a new turn in
are a thousand plateaus, a multiplicity of positions from which
the last century in relation to both advances in science and
di erent provisional constructions can be created (Kolarevic,
seminal issues in philosophy in terms of understanding natural
2003b). While phenomenologists suggest that we create the
phenomena and relating ourselves with these phenomena.
world by cutting it out with concepts or with language,
Turn of the 20th century brought a shift in science from the Deleuze suggests that world exists independently of our minds
static Cartesian Newtonian understanding of matter that (DeLanda, 2009). However, DeLanda does not position
yields a conceptual and practical domination of na Deleuze among classical materialists but coins the term new
ture (Coole & Frost, 2010, p.8), towards a multidimensional (a materialism for Deleuzes philosophy, which di erentiates
four dimensional continuum of space and time) and curved itself by getting rid of essences in materialism, thus from ideal
understanding of space due to introduction of non Euclidian ism and essentialism as well. Essences make generalizations
geometries and Einsteins theory of relativity (Kolarevic, and get in the way of capturing uniqueness of each situation,
2003a). In the Cartesian Newtonian reference system, matter phenomena or becoming. DeLanda further continues to de
is dened as solid and rigid with Euclidian principles of form. scribe new materialism in terms of matter and says matter is
However, with the concepts of dynamism that is brought morphogenetically charged and that it has powers of morpho
about with multidimensionality and relativity we look for new genesis of their own (DeLanda, 2009). Coole and Frost (2010)
ways of describing matter that is also dynamic. In the tangible similarly argue that materiality is more than mere matter.
world we get in contact with the surface of the matter so it is It is an excess, force, vitality, relationality, or di erence that
possible to understand its dynamicity through its surface. renders matter active, self creative, productive, unpredicta
Hence the surface is crucial in understanding matter and its ble (p. 9).
form (Cache, 1995), and Non Euclidian description of the form
These contemporary positions shed light on the relation of the
deals with these kind of dynamic surfaces. These paradigm
designer with material. Traditionally, designers create the
shifts alter the tools that designers use while describing their
concept of their designs through abstract representations and
designs. Euclidian ways of describing forms rely on projections
impose these concepts on materials, which are domesticated
on coordinate axes that create an abstraction of forms at the
and become almost inert. However, like essences, concepts
very beginning that already breaks the ties with real matter.
diminish the true being of the matter. They make it a generali
These descriptions are also discrete and transition from one
zation that is pertinent to any matter of the same kind. This
form to another can be described by dening a new rule each
inhibits emergence that can occur in becoming. On the other
time a change is occurred. On the other hand, non Euclidian
hand, designers can recognize that the matter is dynamic in
descriptions are smooth which rely on curvature. They elimi
the making of the form that is a continuous ux, mobility.
nate external reference systems, abstractions of real forms,
Bergson describes reality as mobility, as things that are in the
conceptualizations. These kind of descriptions let smooth
162
making not as things that are made (Bergson, 1912). Fixed elastic part of the mold is prone to take form according to
concepts may be extracted by our thought from mobile reality forces acting on it. To specify further characteristics of the
but there are no means of reconstructing the mobility of the behavior, we use rigid probes that limit movement of the elas
real with xed concepts. Thus, designers benet from interact tic mold (Figure 1, Figure 2, Figure 3). We made the physical
ing with real materials to make the form that is a becoming experiments by pouring plaster in the mold described and
rather than a being. observed the duration of form taking from the time the liquid
plaster is poured until it is cured to derive visual schemas
3. Material Properties of Shapes (Figure 4). The whole process of each experiment is recorded
In shape computation, Stiny introduces the notion of weights on video. However, only the analyses of the changing sections
to represent material qualities of shapes (Stiny, 1992, 2006). of cured plaster are delivered here. But it should be noted that
They often correspond to shape features such as color, tone, there are innitely many possible sections from time 0 (staring
thickness, transparency, shading, texture, etc. These features condition) to time n (after plaster is cured in the mold).
can inform how rules can be applied and more importantly, After curing, the sections of the plaster are examined to derive
which rules can be applied at a particular time. The inclusion of visual schemas. We introduce weight algebras to represent the
these features in the visual rules may provide answers to the material properties as part of these visual schemas.
common question where do the rules come from? (Stiny,
2011). The study avoids dening too specic shape rules in order not
to achieve deterministic results. Instead, labels and weights
Following Stiny, we propose that physical forces resulting from are dened to represent the features and forces that allow the
material properties and in return inuence the form can be the shapes to emerge. Labels specify where the probes are placed
information captured as weights. In this study, we identify along the elastic mold (Figure 5). Weights specify the actual
selected material properties that have direct impact on the weight of the plaster as a force that is exerted on the elastic
formation of a shape and present an analysis of the relevant mold (Figure 6). Although weight forces are distributed along
forces. In particular, we focus on forces that emerge when the section, the places of the weights indicate centers of mass
plaster is taking form. A similar investigation of how to sche where curve changes direction between probes or probes and
matize plaster behavior with shape and weight rules (Akkk ends of the elastic mold. While dening a visual rule for the
& zkar, upcoming, 2013) describes a di erent setup for ob placement of weights we actually assign an abstract weight
serving emerging shapes and focuses on how morphological function to them. The function for the weight of the plaster is
transformations can be visualized in rules. Our focus is on a ected by two parameters: 1) quantity of the plaster, 2) vis
identifying material forces as well as resulting shapes. cosity of the plaster. Dening the place of weights with regard
In order to observe the forces on the plaster, we create a con to probes is part of the process. As seen in Figure 4 sections
trolled experiment. The experiment is set up with a mold which change based on the place and number of probes. Probes play
has static and dynamic parts. All four sides of the mold are a role in how weights divide.
rigid and the base is elastic. This physical set up limits form
changes in the XY plane only to allow for changes in the Z axis
for ease of observation. The uid plaster in contact with the
163
Figure 1: Diagram of the assembly of mold for the physical model (on the left), form in becoming when plaster is poured in the mold
(on the right)
164
Figure 2: Laser vut rigid mold Figure 3: Laser vut rigid mold with elastic base
Figure 4: Rendered areas of observed changes in the sections for four experiments
165
Additionally, we dene an observation rule that renders the

changing area when the plaster is poured in the mold until it is
cured (Figure 7), as well as a derivation rule that shows the
possible sections that emerge when plaster is taking form, i.e.
possible stops in the duration of becoming (Figure 8). The
Figure 5: Rule 1 insertion of probe label derivation rule shows that there are innitely many sections
that the designer can choose from while pouring the plaster in
the mold by stopping to pour more material. The process of
applying the rules is shown as a continuous visual computation
(Figure 9).
The section of the poured plaster that is in contact with the

Figure 6: Rule 2 indicator of material weight elastic mold with regard to label, weight, observation and
derivation rules are analyzed in order to gather information
about how the section can be interpreted so that it can be
translated to the digital medium. The analysis follows the use
of extremas and inection points as topographical features as
introduced by Cache (1995). As in non Euclidian geometry,
variations on the surface can be explained through curvature. It
Figure 7: Rule 3 Changing section according to applied forces is observed in the section that there emerge extrema points
due to labels and weights. These extrema points are where the
curve changes direction. Labels create maximum extremas and
weights create minimum extremas. There occur second order
emergences along the section of the plaster, which are the
inection points. Inection points are zero curvature points
where curvature of a curve or surface changes direction (Figure
Figure 8: Rule 4 Deriving possible sections in becoming 10).
Figure 9: Two possible applications of rules in the process
166
While labels show the placement of the restrictions in the lishes a basis for future studies on dening such properties as
digital model, weights include the information of where each weights in shape computation and eventually on dening
center of mass is along the section as well as parameters of algebras for operating with these weight values in parallel to
mass and viscosity. The analysis of the physical model shows shape computation.
that the digital section should also follow the limits of labels
(maximum extremas) and weights (minimum extremas). It is Weight algebras in shapes have previously been studied for
then possible to initiate a digital becoming with a digitally con properties such as color, thickness, tone, etc. Our study is
structed initial section. The becoming can be documented in unique in that it focuses on forces e ective in material perfor
relation to the observation rule. There will then be innitely mance as weight attributes in shapes. Not only does it
many possible sections in the process, one or many of whom strengthen the connection of material aspects of design and
can be selected by the designer as in the derivation rule. computation, it also holds potential to contribute to the an
swer to where rules come from in shape computation. The
4. Conclusion answer is crucial since computer implementations also seek to
answer the same question to be able to formulate a computa
The study addresses two issues: 1) the contradiction between
ble yet indeterminate problem.
deterministic computation and phenomenological indetermi
nacy and 2) the conventional use of materials in architecture
Acknowledgements
that tells materials to be forms. As we propose shape compu
tation to address the rst issue, we observe forms as becoming The research into material exploration was rst considered as
with non Euclidian descriptions rather than as being in a Carte part of a graduate studio, namely Digital Architectural Design
sian Newtonian reference system in a continuous processing Studio, a required course in Architectural Design Computing
of plaster. We use the real physical material properties of Graduate Program in Istanbul Technical University, when it
shapes as something to calculate with in order to achieve inde was supervised by Mine zkar and teaching assistant Ethem
terminacy in digital implementations of shape computations. Grer in the academic term of Spring 2012. The group work
We particularly identify forces and show how they can be in that considered plaster in elastic mold was conducted by stu
corporated as relevant information in shape rules. This estab dents Asl Aydn, Halil Sevim, Ersin zdamar, and Zeynep
Akkk. The work presented in this paper is entirely done
subsequent to the studio and by the authors. The theoretical
framework is a part of Asl Aydns Masters thesis studies.
References
Akkk, Z., & zkar, M. (upcoming, 2013). Ruling Im/material

Uncertainties: Visual representations for material based trans
formations. Paper presented at the ECAADE, TUDelft, Nether
lands.
Figure 10: Analysis of the section for digital implementation
167
DeLanda, M. 2009, Deleuze and the Use of Genetic Algorithm

in Architecture, Retrieved April 7th, 2013, from http://
youtu.be/50 d_J0hKz0
Kolarevic, B. 2003a, Digital Morphogenesis, In B. Kolarevic

(Ed.), Architecture in th Digital Age: Design and Manufactur
ing. New York, London: Taylor & Francis.
Kolarevic, B. 2003b Introduction, In B. Kolarevic (Ed.), Archi

tecture in th Digital Age: Design and Manufacturing. New
York, London: Taylor & Francis.
Stiny, G. 1992, Weights, Environment and Planning B: Plan

ning and Design, 19(4), 413 430.
Stiny, G. 2006, Shape: Talking about Seeing and Doing. Cam

bridge: The MIT Press.
Stiny, G. 2011, What Rule(s) Should I Use?, Nexus Network

Journal, 13(1), pp. 15 47. doi: 10.1007/s00004 011 0056 6.
168
Zeynep Bacno lu
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Bili im Anabilim Dal

zeynepbacinoglu@gmail.com
zet: ekiller mu laklklar ile tasarm srecindeki deneyimi temsil ederken ayn zamanda grerek deneyimlenmektedirler.
Tasarmcnn entellektel merakna ve o anki amacna ba l olarak ekiller etkile im ile srekli de i me potansiyelindedir.
Tasarm srecinin geli iminde grsel bir d nme ve sorgulama yolu olarak ekil hesaplamalar zerine bir deneme olarak
gerekle tirilen al ma; yaratc tasarm olu umlar srecinde, ekil ve form hareket materyal performans evre beden
arasndaki ili kiyi ke fetmeyi ve geli tirmeyi amalamaktadr. zellikle ekil ve haraketin performans arasndaki ili kiye
odaklanan al mada ekil organizasyonu, hareketin etkile ime ak mu lak bir simlasyonudur. Performansa dayal olu an
ekil organizasyonlar, (ayn zamanda soyut temsiller olarak) tasarmcnn gznde farkl bilgiler ile etkile ime girme
potansiyeline sahip, disiplinler aras bir tasarlama aracn ortaya koyma potansiyeline sahiptir.
Anahtar kelimeler: ekil hesaplamalar, lineer olmayan tasarm sreci, grsel tasarm d ncesi, tasarmc zne ve nesne etkile imi,
tasarm arac.
1. Grerek, Deneyimleyerek, Ke federek Geli en Olu um bile enleri simgeselle tirmesi ve kurulan sistemi kapalla tr
mas nedeniyle ele tirilmektedir. ekil ile hesaplamalar s
ekil hesaplamalar, var olann olu una dair bilinmeyen
relerde ise, olu um bir ekil kural ili ki sistemi tanmn
ili kileri anlamaya al mann yansra; var olann yeni (farkl)
ortaya karmaktadr. Ortaya kann, ekillerin mu lakl ile
bir ekilde grlmesini tetikleyerek, yeni yaratc olu umlarn
de i meye ak bir tanm olmas nem ta maktadr. Burada
ortaya kmas ile de ili kilenebilmektedir. Tasarmla ilgili
srecin yaratc bir ekilde geli tirilebilmesi iin kritik olan, bu
olarak ekil hesaplama, grsel kurallar ile bilginin i lenmesi ve
tanmn nasl yapld dr.
belirli bir evre olu turan elemanlar arasndaki etkile imler,
bir eyi matematiksel veya mantksal metotlar ile belirleme Etkile ime girilen eyin tanmlanmas, tanmlann mu lak
i lemi olarak kullanlmaktadr. Lineer olmayan yaratc tasarm la mas ve tekrar etkile ime girmesi olarak srp giden s
srecinde, artan ili kiler ve etkile imler, dn mler ve faz rete, tasarm bilgisi ile birlikte sistemin toplam enerjisi de
gei leri, ekillerin mu lak ve de i ken do as ile temsil edile artmakta geli mekte karma kla makta veya ba kala mak
bilmektedir. Etkile ime girilen ekil, tasarmc zne tarafndan tadr. Filson, A. ve Rohrbacher, G. (2011), bir yapnn olu u
sre boyunca srekli yeniden tanmlanmakta, srekli muna do ru giden yolun do rudan lineer olmad n, yapnn
de i mekte, dn mekte, yeni bir tasarm girdisi ile ili kilen giderek daha ok bilgi toplayarak her eyin bir paras oldu unu
mekte, o almakta veya yok olmaktadr. Bu durumda, belirten Sizann, nesneler zerinde bilgileri biraraya getiren
ekillere sabit anlamlar ve tanmlar yklememek, yeni ili kilerin ili kilerin nceli ini vurgulad n belirtmektedir. Tasarm
ortaya kmas iin bir potansiyel sa lamaktadr. Bu yakla ma nesnesini, sabit ve tek bir anlama ba l kalmayan mu lak
dayanarak, bile enleri tanmlanma ve sabitle tirme ile ekiller aracl yla grmek ve yapmak, Deleuzen tanmyla
ba layan baz parametrik tasarm yazlmlarnn kullanm, bir olu dzlemi yaratmak, tasarm nesnesini btncl
169
karma k ili kileri barndran bir sisteme dn trmektedir. noktasndan ba layarak hareketlilik kavram erevesinde
Srecin farkl ili kileri, ekiller zerinden kurarak geli tirdi i geli tirilmektedir. Hareket olu umuna ait de i ken zellikler ve
karma k btn (sistem organizasyonu), anlamlara yap ma retken ili kilerin ekiller zerinden tanmlanmas,
mas nedeniyle farkl disiplinler ile ili kilenebilir bir arac da ke fedilmesi, o altlmas, farklla trlmas olarak geli en bir
ortaya koymaktadr. Bu durumda ekiller, kirlerin olu maya ara trma ile, olas tasarmlar retecek ili ki kurucu bir sistemin
ba lamas iin araclar olarak tanmlanabilmektedirler. ok organizasyonu yaratlmaktadr.
boyutlu olabilmektedirler.
2. Bir Tasarm Aracn Geli tirme Denemesi: ekil ve ha
Tasarlama srecinde kar lkl etkile im ve artan ili kiler organi reketin olu umu arasndaki ili ki
zasyonu ile, nesne srete mu lakla abilmekte veya yok
ekil ve hareket arasndaki ili kiyi ke fetmek ve geli tirmek
olabilmekte; artan karma klk, olu umu tek bir nesneden
amacyla deneysel bir tasarm egzersizi yaplm tr. De i ken
ba mszla trmaktadr. Bu olu um, her zaman ili kilenmeye
ekil organizasyonu, ziksel model ile deneyimlenerek geli en
ak bitmeyen bir sretir.
olu um srasnda serbest olarak akan kurallarn gzlemlen
al ma, tasarm srecinde grlenin yapmay tetiklemesi ve mesini sa lam tr. Srete kurulan karma k ili kiler btn,
ziksel modeller ile deneyimlenmesinin kar lkl olarak geli meye ak disiplinler aras bir tasarm arac ve onun bir dizi
birbirini besledi ini savunmakta; bu kar lkl ve srekli farkl leklere uyarlanabilir sonularn ortaya koymaktadr.
etkile imin, bir egzersiz ile ekiller zerinden izini srmeyi Bu sonu olaslklar, farkl disiplinleri, farkl lekleri, farkl
amalamaktadr. (Olu um srecinin nonlineerli ini beliren i levleri, farkl malzemeleri kapsayabilmektedir. Bu al mada,
artan enerjisini, olu umun grsel kurallar ile ekillere evirimi aracn bedene ait farkl durumlar ile sezgisel olarak ili kisi ku
yaplarak, tarif etmeye al maktadr.) Bu etkile im, ekil ile rularak farkl neri sunulmaktadr Ancak ara, ngrlemey
form/performans/evre/beden/malzeme arasndaki srekli en ok sayda potansiyel sonu retebilecek kapasitededir.
ili kiyi ke fetme ve geli tirme srecini kapsamaktadr. Srete,
Bu sreci, telemeyi ve henz d nlmemi olan sonsuz
tasarmla birlikte geli mekte dn mekte olan ekil
sonularn ortaya karmay ise geli tirilen sistemin saysal
organizasyonlar, tasarmcnn gznde farkl bilgiler ile
tarinin dijital ortamda uygulanmas ile gerekle ece i n
etkile ime girme potansiyeline sahip, disiplinler aras bir
grlmektedir.
tasarlama aracn ortaya koymaktadr.
2.1 Tasarm sreci: kaostan dzene bir olu um
Geli tirilen aracn, ilerleyen tasarm srelerinde kullanlmas
ise, ok sayda veri grubunun bir araya gelmesi ve birbiriyle Deleuze (1991), tasarmn olu maya ba lamadan nceki s
ili kilendirilmesini sa layarak bilgi miktarn ve zgnl n recini tm n yarglarn yok oldu u ve her eyin mmkn
arttrmaya devam etmekte; mantksal olarak geli en sre, oldu u bir kaos, yersizle me olarak tanmlamaktadr. Tasarm
oklu, ok katmanl sonular do uran bir yaratc tasarm ve srecinde bir kir canlandrlmaya ba land nda, belirli bir
ara trma srecini ortaya koymaktadr. Tasarm srecinin mantk erevesinde kaosdan bir olu dzlemine geilmekte
sonular, geli tirilen tasarmlarn ba langcn olu turan arac dir. Olu uma gei , belirli kuvvetlerin girdilerin etkile imi ile
zerinden rneklendirilmektedir. meydana gelmektedir. Kwinter (2008) ise olu umu, sadece son
rnlerin strktrleri de il kendisini meydana getiren aktif ve
Bu al mada geli tirilen tasarm arac; hipotetik bir k
srekli de i en sreler olarak grmektedir.
170
ekil 1: Hareket olu umunun grsel tanmlamalar.
ekil 2: Hareket olu umu iin ilk kural ekil tanm

171
ekil 3: Hareketin ke
2.1.1 Hareketin farklla an davran ile o altlmas
Hareketi olu turma (veya hareketin nasl olu tu una bakma) yeni ili kilerin tanmn ortaya koymaktadr. ekil 6, zt yndeki
sreci, ke fedilen ve beliren zellikler ile geni lemekte hareketin olu umuna ait tanmlamalar yaparken, ekil 7de
o almaktadr. ki boyutlu bir yzeyin boyutlu bir mekana farklla m ve zt hareket davran larnn biraraya geldi i
nasl dn t n ke fetmek iin, bir durumdan ba ka bir yo unla m yzeyin hareketi srasndaki yzeyin zorlanma,
duruma gei teki hareket, kurallar ekiller kstlar ile bklme, paralanmalar ile ortaya kan yeni zelliklerini
tanmlanmakta ve yeniden ke fedilmektedir. ekil 4deki gstermektedir.
olu umda, hareketin ynnn artmas ile, tanmlanm olan
ekil kompozisyonu geni letmekte ve olu um srecinde yeni
kurallar ortaya kmaktadr ( ekil 5). Olu umun iki veya daha
fazla yndeki hareket davran , farkl kesitler arasnda kurulan
172
ekil 4: Yeni boyutlarn ortaya kmas: iki boyutlu dzlemin boyutlu mekana gei hareketi.
ekil 5. ki farkl hareket davran nn ili kisinin tanmlanmas
ekil 6. Hareket ynnn farklla mas.
173
ekil 7: Farkl iki hareket davran nn yanyana gelmesi ile yeni kurallarn: ili kilerin ortaya k .
ekil 8: ok sayda hareket davran nn biraraya gelebilmesi ile toplam harekeyin giderek ak kanla mas.
174
(2011) dinamik btn tanmlad gibi, bu sre; etkile im,

Srete ortaya konan ekiller ve ili kiler, ziksel model
iterasyon, varyasyon ve yeni beliren nesiller ile ekillenmekte
denemeleri ile gerekle tirilen farklla an hareketler
ve ekillenmeye devam etmektedir.
davran lar zerinden ke fedilmektedir. Sreteki ziksel
maket denemeleri ile tanmlanan x z yndeki hareket Tasarm sreci geli irken, tasarma srekli yeni bir girdi eklen
davran lar, geli tirilmi olan organizasyona yeni bir ili ki mekte, yeni zellikler ortaya kmaktadr. Tasarmn olu um
tanmnn daha eklenmesi ile, y ynnde de arttrlarak giderek sreci, Yreklinin (2007) tarif etti i gibi, her an her e it bilg
ak kanla maktadr ( ekil 8). Hareketin kapasitesini geni ledi i inin girdi i ve girdi i ekilde kalmad , srekli olarak
ke if sreci, olu uma ait yeni olaslklarn grlmesini zenginle meye devam etti i bir yaplanmadr. Tasarm; srete
sa lamakta ( ekil 9), tasarm srecine dair yeni girdilerin ve giren, ili kilenen, kar lkl etkile ime giren, dn en, ortaya
tanmlarn da ortaya kmasn tetiklemektedir(Tanmlanan kanlar ile hi bir zaman dengede bulunmayan oklu dinamik
olu um, tasarm srecine dair yeni zellikler ile ili kilenme ili kiler btn olarak ak bir sistemi tarif etmektedir.
potansiyeline sahiptir).
2.2 Srece katlanlar ve srete ortaya kanlar ile sistemin

de i en toplam enerjisi
al mada, karma k ve belirsiz bir ok hareketin olu umuna

ait bilgi alarak, birbiriyle ba lantl birok zellik
tanmlanm tr. Hareketin kapasitesini, zelliklerin
de i tirilmesi ile de i ken paralar ve paralarn birle im
ili kilerini tanmlayan kurallar belirlemektedir. Farkl biraraya
geli ili kilerinin tremesi ve artan ili kisel organizasyon ile
farkl hareket potansiyeline sahip yeni ara nesneler srete
ortaya km tr. Farklla m nesnelerin belirli kstlamalar
dahilinde bir araya getirilebilmesi ile, byyen ve e itlenen
strktrler olu turulmu tur.
Hareketin performansnn ke fedilmesi ve deneyimlenmesi

srecinde, ak kan ve dinamik bir organizasyon btnn varl
ortaya km tr. Ortaya kan organizasyon, ok ynde ha
reketin gerekle mesini sa layan ekil tanmlar olarak soyut
ve mu lak bir yapya sahiptir. Ak kan ve dinamik bir ili kiler
btn olarak geli en ve geli meye ak olarak devam eden
olu um, mu lakl ile tasarm srecine dair yeni zellikler ile
ili kilenme potansiyeline sahiptir. Bu ekilde, tasarm giderek
yeni katmanlar ve boyutlar kazanmakta, her eyin bir paras
olabilecek uyarlanabilir bir yapya sahip olmaktadr. Goethenin ekil 9. Yeni Tanmlarn ortaya k
175
Bu sistem De Landann dedi i gibi (2006), kendisine etkiyen e itli karma klk biimlerinin varl ndan sz etmek gerek
kuvvetler, dinamikler ile denge durumunda uzakla t nda, mektedir.
mmkn olan sonularn saysnda ve tiplerinde byk bir art
al mada, sre srasnda ke fedilenlerin artmas ile, yeni
meydana gelmektedir. Bu nedenle, tasarm srecinde, tek ve
potansiyel ili kilenmelere alan organizasyon sre boyunca
basit bir kararllk biimi yerine, birarada bulunan, ok sayda,
geirgenlik, strktr, kabuk olu umu, beden ile etkile ime
girerek sistemin toplam enerjisini arttrmaya devem etmi tir.
li kiler btnn tanmlayan bir sistem olarak olu um,
tasarm iin bir arac birok nesnenin reticisi konumundadr.
Birok girdinin etkile ime girdi i ve net bir fonksiyon ve anlam
ile snrl kalmadan sonsuz sayda olas ili kinin ve sonucun
ortaya ak bir sistem olarak olu um srecinin kendisi, tek bir
rnn de il, bir arac ortaya koymaktadr.
Bu olu um, biriken stste binen kesi en treyen yok olan

ekiller anlamlar ili kiler ile bir yerle meye do ru giderken
sre srasnda yerinden kopan veya yeniden yerle en yeni
karma klk biimlerini ortaya karmaktadr. izgisel olmayan
ekil 13. Sonsuza gidi . bu yaratc sre, kar lkl etkile imlerle ngrlmeyen
ekil 12: Sonsuza gidi .
176
arttrarak yeniden evrilmeye ili kilenmeye devam ederek

yaratc zellikler ortaya karmaktadr. De Landa nn dedi i
geli tirilebilir bir tasarm aracs olabilme potansiyeline sahiptir.
gibi (2006) sistem, izgisel olmayan kar mlar ve arpmlar ile,
Tasarmcnn d nmediklerini bilgisayar, hzl ve daha u
kendisini olu turan paralarn toplamn a maktadr.
noktalar gtrerek ilerletip arttrabilir. Ancak ilk srecin
3. Srecin bitmemi li i (aracn) geli mesi sadece ekiller zerinden grme ile de il ayn
zamanda yaparak deneyimleme ile de ke fedilmi tir. Bu
Gerekle tirilen al ma, ekilleri ve ziksel maket deneyimleri
nedenle srecin sadece bilgisayar ortamnda geli tirilmesi
ni olu um iin bir arac olarak grerek, belirsiz ve sprizli
durumunda, karlanlar ke fedilmemi olanlarn kalmas
tasarm srecini tanmlanabilir ve hesaplanabilir hale
mmkndr.
getirmeye al maktadr. ekiller aracl yla tanmlanan sre,
ekillerin mu lak do as nedeniyle, farkl tasarm girdileri ile Kaynaka
etkile ime girmesi ile yeniden tanmlanmaya ak hale
Ballantyne, A., (2007). Deleuze and Guattari for Architects,
gelmektedir. Bu sre, soyut ekil kompozisyonlarn yeni
Routledge, New York.
tanmlar retmeye ak bir sisteme dn trmektedir.
De Landa, M. (2006). izgisel Olmayan Tarih, Metis Yaynlar,
ekiller tasarmcy, her eyin mmkn oldu u ve ayn zamanda
stanbul.
hili in de oldu u kaostan koruyarak, olu dzlemine
geirmi ; mu lak yaps ile kararllktan uzak bir ekilde, Deleuze, G. (1991). Empricism and Subjectivity: An Essay on
sezgisel olarak tasarmn geli mesine araclk etmi tir. retilen Humes Theory of Human Nature, Columbia University Press,
nesne lerin ekiller aracl yla, ziksel performanslarna veya New York.
rgtlenmelerine ili kin zelliklerinin yeniden d nlmesi,
disiplinlera r yeni tasarm srelerini de olanakl klm tr. Goethe, J. G., (2011). Formation and Transformation, Compu
tational Design Thinking (ed. Menges ve Ahlquist), AD Reader,
Bu al mada, kar lkl ili kiler ve etkile imler sonucu John Wiley& Sons Ltd., London.
geli tirilen (karma kla an bir sistem olarak)olu , tasarmc
zne ile kar lkl olarak deneyim ile srekli yeniden kurulmaya, Kwinter, S.. (2008). Far from Equilibrium, Essays on Technolo
de i meye, geli meye, yeniden ekillenmeye ak olarak gy and Design Culture, Actar, New York.
braklm tr. Srecin ekiller zerinden takip edilerek bir Filson, A. ve Rohrbacher, G. (2011). Design Intercalated: The
ili kisel organizasyonun kurulmas ile algoritmik bir srecin AtFab Project, Part III Generative and Parametric Design,
tanmnn ortaya kmas, olu an organizmann saysal EuropIA 13, 13th International Conference on Advances in
bilgisayar ortamna aktarlmasnn mmkn olabilece ini Design Sciences and Technology, Department of Civil, Build
gstermektedir. Ancak srecin ok karma k, ok boyutlu ve ing and Environmental Engineering, Sapienza University of
katmanl grift bir yapy ortaya karmas, sreteki tm Rome.
tasarm bilgisinin bilgisayar ortamna evrimini mmkn
klamam tr. Stiny, G., (2006), Shape: Talking about seeing and doing. Cam
bridge, MA: The MIT Press.
lerleyen srete, bilgisayar ortamna aktarlmas olanakl olan
organizma ise, farkl kullanclar ile etkile ime girerek katlm
177
Stiny, G., (2011), Which rules should I use?.Nexus Network

Journal, volume13 number 1,15 47.
Terzidis, K. (2006). Algorithmic Architecture, Elsevier Architec

tural Press, Oxford.
Yrekli, H., (2007). The Design Studio: A Black Hole, (Ed.

Sa lamer), YEM Yaynevi, stanbul.
178
Do al Sistemlerdeki Optimizasyon Sreleri ve Malzeme

zerinden Hesaplamal Morfogenez
1
Sevil Yazc, 2Leyla Tanaan
1,2
1
sevilyazici@itu.edu.tr, 2tanacan@itu.edu.tr
zet: Mimari biim yaygn olarak mhendislik alanndan uzmanlarca analiz edilerek en uygun duruma getirildikten
(optimizasyon) sonra nesnele tirilmektedir. Ancak bu durum tasarm srecinde verimlili i d rmektedir. Mevcut durumda,
tasarmn erken a amasnda malzeme, biim ve ba armn btnle ik olarak de erlendirilmesi ihtiyac bulunmaktadr.
Do ada, malzeme, biim ve ba arm (performans) her zaman bir arada ve sistem btnl iinde de erlendirildi i ve
verimli biimler yaratld iin, tasarm ve retim srelerinde kullanlan biomimesis kavram ele alnm tr. Problem
zmnde saysal modellerin kullanld hesaplamal morfogenezde, biimin ortaya k ve nesnele tirilme sreleri,
ba arm ko ullar d nlerek gerekle tirilmektedir. Mimari tasarmn erken a amasnda kullanlmak zere geli tirilen
yntem kapsamnda, malzeme, biim ve ba arma ili kin kritik parametre, kural ve ili kiler ortaya konmu ; malzemenin
tannmas, mimari geometri, SEY ile strktrel ba arm ve strktrel optimizasyon admlar incelenmi tir. nerilen
yntemin btnle ik hesaplamal tasarm modelinde uygulanmas ve mimarlkta yaygn kullanm bulmasyla tasarm
srecinde verimlilik sa lanacaktr.
Anahtar kelimeler: Malzeme, biim, ba arm, sonlu elemanlar yntemi, optimizasyon
1. Giri ile beraber, engelle uyumlu ekilde bymeye devam edebilir

ya da dallar olan bir a a strktrnn, optimal yk ta yc
Gnmzde mimar tarafndan tasarmn tamamlanmasyla
oldu u, matematiksel programlama yntemleriyle
ortaya kan biim, yaygn olarak mhendislerce analiz edilir.
kantlanm tr. Mhendislik strktrlerinde do ann
Nesnele tirilme ise, biim en uygun duruma getirildikten sonra
gzlemlenmesiyle optimal biimler tanmlanabilir (Vasiliev ve
gerekle tirilmekte olup, bu durum tasarm srecindeki
Grdal, 1999).
verimlili i d rmektedir. Do ann en dengeli oranlara sahip,
ayn zamanda verimli biimler yaratt bilinmektedir. Do ada,
Morfonegez, evrimsel geli im ve bymede, organizmann
mal zeme, biim ve ba arm her zaman bir arada ve sistem
kendi biimini olu turma sreci olarak tanmlanmaktadr.
btnl iinde de erlendirilir (Yazc, 2011). Tasarm ve
Sistemler, malzeme olanaklarnn, d evre ko ullar ve
retim srelerinde problem zmede kullanlan biomimesis,
kuvvetlerle etkile imiyle olu turulur. Do al morfonegez
do adan renilmesi ve do ann yolunun kullanlmas
kapsamnda biimleme ve nesnele tirilme (materialization)
anlamna gelmektedir (Benyus, 1997; Arslan ve Gnen, 2007).
sreleri birbirinden ayrlmayacak ekilde ili kilidir (Menges,
Genetik Algoritmalar (GA) gibi do al sistemlerdeki
2007). Hesaplamal morfogenez ise, do al morfogenezin temel
optimizasyon sreleri ve malzeme, yapya ili kin karma k
ilkelerini uygulayarak, saysal modellerin problem zmnde
problemlerin zmne esin kayna olmu tur. Optimal (en
kullanlmasdr (Teu el ve di , 2009; Ohmori, 2008; Ohmori ve
uygun) mekn, do a kanunlaryla ynetilen evrensel bir
di , 2009; Menges, 2007). Bu srete biimin ortaya k ve
matematiksel nesnedir (Passino, 2005). Bir engelle kar la an
nesnele tirilme sreleri, ba arm ko ullar d nlerek
bitki geli im rntsn de i tirerek, yerekimi ve kuvvet alan
179
olu turulur. Malzeme sistemleri, btnl n kaybetmeden dayaldr (Kilian, 2006). Evrimsel Strktrel Optimizasyon
evresel glerle etkile ir (Menges, 2008). Strktrel biim (ESO) tekni i ise, karma k yaplarn kavramsal biimlerini
bulma alannda sklkla kullanlan hesaplamal morfogenez olu turmak iin kullanlr. ESO, SEY aracl yla biimin kk
kavram, biim, kalnlk ve topoloji gibi strktrn mekanik paralara blnmesi ve fazlalklarn karlmas ilkesine gre
zelliklerini etkileyen etmenlerin optimizasyon sreci ile al r (Xie ve di , 2005). Bir HT ve optimizasyon arac olan
belirlenmesine dayanr (Ohmori ve di , 2009). Strktr EifForm, btnle ik geometri ile ba arm tabanl retken
sistemlerinin bilgisayar kullanm ile olu turulmasn sa layan tasarm arasndaki ili ki zerinedir (Shea ve di , 2005). Voronoi
teknikleri ve yntemleri temsil etmekte kullanlan hesaplamal SEY ise malzemenin mekanik zelliklerinin biim olu turma
morfogenez, temeli hem saysal analiz olarak Sonlu Elemanlar srecine katlmasna olanak tanr (Oxman, 2009). ICD/ITKE
Yntemi (SEY), hem de strktrel optimizasyon iin geli tirilen 2010 Ara trma Pavyonu, yenile imci tasarm ve retim
zel algoritmalara ba ldr (Ohmori, 2008). teknolojilerinin btnle tirilmesiyle olu turulmu tur. Tasarm
modeli, SEY analizi ile CNC (Computer Numerical Control:
Mevcut durumda malzeme, biim ve ba armn btnle ik
Bilgisayar Sayml Ynetim) makinesi arasnda kapal bir saysal
olarak de erlendirildi i, mimari tasarm srecinin erken
bilgi dngs olu turulmu tur. Projenin yapm srecinde farkl
a amasnda kullanmna ynelik olarak geli tirilmi bir
uzmanlk alanlarndan ki iler srece katlm tr (ICD/ITKE,
ynteme ihtiya duyulmaktadr (Yazc, 2013).
2010).
2. Konu ile lgili al malar
Mevcut al malar malzeme, biim ve ba arm kavramlarn
Do al sistemlerdeki optimizasyon sreleri ve malzeme, de erlendirme amac ta salar da kstlamalar iermektedir.
Gaudi, Fuller ve Otto gibi ncler tarafndan en uygun biimi Mimari tasarm srecinde yaygn olarak kullanlabilecek,
bulma, yani bir optimizasyon yntemi olarak, fiziksel modeller tasarm kapsaml olarak ele alan bir zme ihtiya
aracl yla incelenmi tir. Gnmzde, Hesaplamal Tasarm duyulmaktadr.
(HT) aralarnn tasarm srecinde kullanlmasyla malzeme,
3. Yntem
biim ve ba arm ili kileri, optimizasyon sreleriyle beraber
ele alnabilmektedir. Mimari tasarmn erken a amasnda kullanlmak zere
geli tirilen yntem kapsamnda, malzeme, biim ve ba arma
Biimin retilmesine ynelik olarak, mimari geometrinin
ili kin kritik parametre, kural ve ili kiler ortaya konmu tur. Bu
rasyonelle tirilmesi konusu kapsaml olarak incelenmi tir
sebeple malzemenin tannmas, mimari geometri, SEY ile
(Pottman ve di , 2008; Eigensatz ve di , 2010; Schiftner ve
strktrel ba arm ve strktrel optimizasyon admlar ele
Balzer, 2010). Rasyonelle tirme, mimari geometriyi bile enlere
alnm tr.
blme problemi olarak kar mza kmaktadr. Ancak farkl
malzemelerin ve ba arma ait kstlamalarn da kullanlan Malzemenin biim ve strktrel ba armla ili kisinin
algoritmalara eklenmesi gerekmektedir (Pottman ve di , sa lanmas iin malzemenin tannmas ve biimsel durumu
2008). etkileyen mekanik zelliklerinin belirlenmesi nemli rol
oynamaktadr. Mimarlkta biimin, saysal olarak ifade
Ba arm tabanl yntemlerden Kilian (2006) tarafndan
edilmesine ynelik mimari geometri konusunun
geli tirilen, Gaudi nin asl zincir modelinin retim
de erlendirilmesi gerekmektedir. Mhendislik uygulamalar
kstlamalaryla saysal ortamda yeniden olu turulmasna
180
olarak kar mza kan strktrel ba arm de erlendirmeleri, baz zellikleri lineer olup, zamana ve sya ba l olarak
malzeme, biim ve ba arm arasndaki ili kinin ortaya de i mez ve sabit kalrlar. Ancak, gerek hayatta birok fiziksel
konmasn sa lar. Malzeme zellikleri ve mimari geometri, olu um non lineer davran gsterir. Strktrel adan non
ba arm de erlendirmesinde kullanlan SEY hesaplamasnda lineer davran , geometrik ya da malzeme tabanl
en nemli rolleri stlenmektedir. Biimin verilen ko ullarda, en durumlardan, snr ko ullarndan ve btnsel strktrn
uygun hale getirilmesi ise strktrel optimizasyon sreciyle getirdi i sorunlardan kaynaklanyor olabilir. Non lineerlik
sa lanr. Benzetim (simlasyon) ve optimizasyona ili kin kavram temel olarak geometrik ve malzemede non lineerlik
parametre, kural ve ili kilerin ortaya konmas, tpk do al olmak zere iki ana ba lkta incelenir. Geometrik non lineerlik
sistemlerde oldu u gibi malzemenin tasarm srecinin ba na durumunun ise iki temel tr bulunmaktadr. Bunlar byk
getirilerek, biim ve ba armla beraber de erlendirilmesine sapma (large deection) ve dnme (rotation) ile gerilme
olanak tanr. rijitli idir (stress sti ening). Yklemeler kar snda, en kk
birimle kar la trlarak belirlenen byk sapma ve dnmeler,
3.1 Malzemenin Tannmas
geometrinin non lineer zellik gstermesine neden olur.
Hesaplamal yntemlerin geli mesiyle birlikte, malzeme rne in, bir olta yatay ynde ok d k rijitli e sahiptir. Yatay
alannda da nemli ilerlemeler sa lanm tr. Yaygn yklerin uygulanmas ile byk sapma ve dnmeler
kullanmdaki malzeme seimi yntemleri, birok ba arm gzlemlenir. te yandan, e er bir yndeki gerilme, di er
gereklili ini kar layan benzetim tabanl malzeme tasarm yndeki rijitli i etkiliyorsa gerilme sertle mesi meydana gelir.
yntemleriyle yer de i tirmektedir (McDowell ve di , 2010). ekmede nemli oranda ve basnca ok az rjitlik gsteren ya
Yapda kullanlan malzemeler ya am dngleri boyunca e itli da hi rijitlik gstermeyen kablo ya da membran strktrler,
etkilerle kar la r. Bunlar mekanik etkiler, ssal etkiler, su ve gerilme sertle mesi zelli ini gsterir. E er bir malzeme
nem etkisi, ses etkisi ve fiziko kimyasal etkilerdir (Eri, 2002). yakla k olarak lineer bir gerilme uzama davran gsteriyorsa
Malzeme, biim ve ba arm ili kisinin ortaya kondu u yntem ve yklemeler cisimde akma gerilmesinden fazla gerilmeler
kapsamnda, malzeme zerindeki mekanik etkiler ve zellikler ortaya karmyorsa, lineer bir malzeme davran sz
saysal olarak belirlenmelidir. Mekanik zellikler, malzemenin konusudur. Aksi durumlarda ise non lineer davran mevcuttur.
snr ko ullar ve yklemelere, yani d ortam ko ullarna verdi i De i ken malzeme zelliklerini tanmlarken, bu gz nnde
tepkidir. Bir malzemenin kuvvet etkilerine kar gsterdi i bulundurulmaldr. Plastiklik ve snme gibi malzeme zellikleri
davran , mekanik davran olarak belirlenmi tir. Mekanik non lineer durumun tanmlanmasn gerektirir (Madenci ve
davran , gerilme ve ekil de i tirmelerin incelenmesiyle Gven, 2006).
tanmlanr (Onaran, 2006). Malzemenin mekanik davran ;
3.2 Mimari Geometri
izotrop, ortotrop ya da anizotrop olu una gre ele alnr.
zotrop malzemelerin zellikleri her ynde aynyken, anizotrop
Mimari problemler, uygun artlarda matematiksel problemlere
malzemelerin mekanik davran , farkl ynlere gre de i iklik
dn trlebilir. Bu kapsamda biimin saysal olarak ifade
gsterir. Ortotrop malzemelerde ise, birbirine dik do rultuda
edilebilmesi nem kazanmaktadr (Prousalidou ve Hanna,
malzeme zellikleri farklla r (Ersoy, 2001).
2007). Matematiksel yzeyler, e ri fonksiyonlar kullanlarak
Ba armn strktrel adan de erlendirilebilmesi iin, lineer ve olu turulabilir. Bu ekilde, fonksiyonda bulunan de i kenlere
non lineer davran kavramlar incelenmelidir. Malzemenin
181
(Non uniform rational B Spline : niform Olmayan Rasyonel B kolaylkla atanabilir ( ekil 1). Bunu gerekle tirirken olu an
spline), e ri ve yzeylerin standart tanm olmu tur. NURBS e bile enlerin yzey e rilik derecelerini tanmlamak mmkndr.
ait ileri matematiksel ve algoritmik zellikler, ba arl rne in ift e rilikli, karma k bir yzeyin; algoritmalar
endstriyel uygulamalarla birle mi tir (Piegl ve Tiller, 1997). aracl ile rasyonelle tirilerek, dz ya da tek e rilikli
Serbest yzeylerin tasarm modellerinin olu turulmasnda panellerle, yeniden olu turulmas olanakldr. Bu do rultuda,
hassasiyet sa layan Bilgisayar Destekli Tasarm (BDT) yzeylerdeki bo luk oranlar hesaplanabilir ( ekil 2).
yazlmlarnn, serbest biimli binalar iin kullanlan retim
3.3. SEY ile Strktrel Ba arm
teknolojileri, havaclk, gemi ve araba yapm gibi endstrilere
ynelik olarak olu turuldu u bilinmektedir. Bilgisayar destekli Yap, ya am mr ierisinde dinamik ve statik ykleme ko ul
tasarm yazlmlarnda kullanlan grafik tanm ve i lemleri, 2D larn etkisi altnda kalr. Malzeme, biim ve ba arm arasndaki
ve 3D grafik i lemlerin matematiksel temellere dayandrlmas ili ki erevesinde, yap ncelikli olarak ko ulu yerine getir
ile olu turulur. Bylece, geometri meknsal bilgi iererek, melidir. Bunlar; yapnn kararl bir ekilde ayakta durmas,
kontrol noktalarnn belirli bir ekilde konumlanmasn sa lar. belirli bir dayanma sahip olmas ve rijit olmasdr. Strktrel
Yaygn kullanm olan BDT yazlm Rhinoceros NURBS ba arm de erlendirmesinde, karma k biim, snr ko ullar ve
tabanldr.NURBS yzeylerin matematiksel ifadesi, kullanc malzeme davran n ieren fazla sayda uygulama bulunmak
tarafndan, biim tretme i lemi srasnda kontrol edilen, bir tadr. Bu amala kullanlan SEY analizi, yaygn olarak kabul
dizi kontrol noktas ile tanmlanm tr. Yzeyi olu turan kontrol grm tr. SEY ile uygulanabilen, farkl trde strktrel prob
noktalar ve polinom derecesine gre belirlenen yzey derecesi lemler iin kullanlan analizler; statik analiz, modal analiz, har
(p,q) olan bir NURBS yzeyi yle ifade edilir: monik analiz, sreksiz dinamik ve z de er burkulmadr. Her
eleman tr iin, istenen belirli malzeme zellikleri bulunmak
tadr. Bu say analiz tipine ba l olarak de i mektedir. Lineer ya
da non lineer malzemeler; izotropik, ortotropik ya da anizotro
pik malzemeler ve s ba ml ya da ba msz malzemeler
olmak zere malzeme zellikleri kullanlr.
Pi.j kontrol noktalar ve Ni.p ve Nj.q B Spline taban fonksiyon
lardr. Pi.j nin a rl wi.j, homojen nokta olan Pi.jw nin son ordi SEY de, zm blgesi alt blgelere ayr trlrken, her alt
natdr (Mathworld, 2012). blgede aranan fonksiyon ifadesi polinomlarla belirlenir.
SEYde, karma k bir problem basite indirgenerek yakla k
NURBS aracl ile her trl biim, iki ba msz parametre olan
sonuca ula lr. Eleman boyutu, biimi ve yaknsama tr prob
U ve Vnin polinom fonksiyonu olarak ifade edilebilir. U ve V
leme uymak iin farklla abilece inden, yntem karma k geo
de erleri, yzey zerindeki x ve y ynlerinde olan blnmelerle
metri ve ykleme ko ullarna ili kin hassas bir benzetim
ifade edilir. Olu turulan yzey zerindeki herhangi bir nokta
gerekle tirebilir. ncelikli olarak geometrinin matematiksel
nn, zel birer U ve V de eri bulunmaktadr. Geometriyi olu tu
modeli ve probleme ait ba nts hazrlanr (de Weck ve Kim,
ran her nokta koordinat tanmldr. Bu sebeple, mimari l
2004). SEY, cismin eleman ad verilen sonlu sayda paraya
ekteki yzeyin, malzeme ve retim kstlamalar dolaysyla bi
(subdomain) blnmesini ierir. Eleman boyutu, biimi ve
le enlere blnmesi gibi i lemler, elveri li bir biimde uygu
yaknsama biimi (approximation scheme) probleme gre
lanabilir. e itli geometrik rntler (pattern) NURBS yzeyine
farklla abilece i iin, yntem karma k geometri ve ykleme
182
ekil 1: Farkl rntlerin NURBS yzeylere atanmas (Yazc, 2013).
ekil 2: Algoritma aracl yla yzeylerde panellerin olu turulmas (Yazc, 2013).
183
ekil 3: D m ve sonlu elemanlarn gsterimi

Bu denklemde K, u ve F srasyla zellik, davran ve eylemi
ko ullarna ili kin hassas bir benzetim gerekle tirebilir. zm temsil eder. Buna gre K rijitlik matrisi ve u bilinmeyenleri
blgesi sonlu eleman ad verilen alt blgelere blnr. Daha ieren vektrken, F kuvvet vektrn temsil etmektedir. Buna
sonra bu elemanlar d m noktalarnda birbirine ba lanr ba l olarak, her sonlu eleman iin hesaplanan denklemlerin
( ekil 3). Eleman tipleri lineer, alan ve hacim olmak zere birle iminden, sistemin denklem takm elde edilir. Snr
ana ba lkta incelenir. Bu blgelere sonlu eleman a (mesh) ko ullar, bu sisteme uygun satr ve stunlarn eklenmesi ile
denilmektedir. A yo unlu u arttka, eleman says ve yzeyin hesaplamaya dhil edilir. zmn yaplmas ile her bir d m
hassasiyeti artar. Yntem paralara ayrma i lemiyle noktas iin hesaplamalar gerekle tirilir (de Weck ve Kim,
bilinmeyen de erler iin, cebirsel sistem denklemleriyle yakn 2004).
zmler olu turur. rne in (e) sonlu eleman iin kullanlan
Strktrel Optimizasyon
cebirsel denklem yle ifade edilebilir:
Optimizasyon bir i lemin, en iyi sonucu, belirli kstlamalar
K (e) * u (e) = F (e) yerine getirirken sa lamas ile ilgilidir. Optimal strktrel
K = Rijitlik ya da zellik matrisi tasarm uygulamal matematik ve mekani in en nemli
u = Noktasal yer de i tirme vektr
F = Noktasal kuvvet vektr alanlarndandr (Haftka ve Grdal, 1993). Malzeme, biim ve
184
ba arm arasndaki ili kinin do ru kurulmas optimizasyon tabanl geometrilerde kontrol noklarnn koordinatlar de i ken
sreci ile sa lanr. Strktrel analizler, malzemede olu an olabilir. En kesit optimizasyonunda strktrel elemanlarn
gerilmeler ve yer de i tirmeler gibi durumlarn gzlemlenerek profilleri ba arm sonular do rultusunda yeniden
strktrel ba armn saptanmasnda ve en uygun zm de erlendirilir. Seri retimi gerekle tirilen profillerin
bulmada yol gsterir. Ba arm sonularna gre, mekanik halihazrda belirlenmi lleri kesikli de i kenler olarak
kurallar nda, strktrn yeniden dzenlenmesi strktrel optimizasyon srecine dahil edilir. Topoloji optimizasyonu ise,
optimizasyon olarak tanmlanr (Kato, 2010). Strktrel belirli snr ko ullar ve ykler altnda geometriye etkiyen
optimizasyon kapsamnda, tasarm de i kenleri, hedef gerilmeleri hesaplayarak ideal strktrel dzenlemenin
fonksiyonlar ve kstlamalar bilinmelidir (Dimcic, 2011). olu turulmasn sa lar (Dimcic, 2011; Kato, 2010). Gerilmeler
do rultusunda geometriden malzemenin kartlmas ve
Strktrel optimizasyon trleri malzeme, topoloji, ekil
eklenmesi, Evrimsel Strktrel Optimizasyon (Evolutionary
(geometri) ve boyutlandrma (en kesit) olarak drt ana ba lkta
Structural Optimization: ESO) ve ift ynl Evrimsel Strktrel
incelenir. Malzeme optimizasyonu malzemenin mekanik
Optimizasyon (Bi directional Evolutionary Structural
zellikleri ya da malzemenin mikro yapsn de i tirmekte
Optimization: BESO) yntemlerinde incelenmi tir (Xie ve di ,
kullanlr. Farkl tipte de i kenlere gre, farkl malzeme
2005; Xie ve di , 2011). rne in ESO yntemiyle, geometrik
optimizasyon planlar uygulanabilir. Geometri ya da biim
olarak kararl bir kp, yerekimi bulunan ortamda tek bir
optimizasyonu, strktrn topolojisi tanmlandktan sonra,
noktadan aslarak stne etkiyen kuvvetlerin hesaplanmas
strktrn i ve d snrlar mekanik gereklilikler
sa lanabilmektedir. Fazla malzemenin geometriden kar
do rultusunda de i tirilmesidir. Geometri optimizasyonu,
tlmasyla, do ada ayn snr ko ullarn sa layan elma biimi
geometrinin karma kl ile orantl olarak ok de i kenli
elde edilir ( ekil 4). Benzer ekilde ESO, asl zincir modeli ile
karma k problemlerin zmn gerektirir. rne in, NURBS
retilen strktrler iin de zm retebilmektedir ( ekil 5).
ekil 4: Asl bir geometrinin, ESO zmyle verimli bir biim olan elmay kendi a rl ile olu turmas (Xie ve di , 2011).
ekil 5: : ESOnun asl zincir modeliyle tasarlanan strktrler iin geli tirdi i zmler; (a) asl durumu ifade ederken, (b d) ESO ile
olu turulan zmlerdir (Xie ve di , 2011).
185
Optimizasyon kavramlarnn tanmlanmasn takiben, hesapla di , 2008; Eigensatz ve di , 2010; Schiftner ve Balzer, 2010).
may gerekle tirecek, matematiksel bir model olan optimizas Yntem ayrca, belirli trde biimsel rntlere ynelik olarak
yon yntemi belirlenmelidir. Kullanlan yntem, optimizasyon geli tirilen ba arm tabanl ara ve yntemlere gre de fayda
tryle ili kilidir. rne in, malzeme ve en kesit optimizas sa lamaktadr (Kilian, 2006; Xie ve di , 2005; Shea ve di ,
yonlar greceli olarak daha basit olduklar iin, matematiksel 2005; Oxman, 2009). Yntemin di er bir faydas ise, ba arm
fonksiyon olarak ifade edilebilirler. Bu sebeple hesap tabanl benzetimini gerekle tirmesinden tr farkl uzmanlarn
optimizasyon yntemleriyle zlmeleri uygundur. Geometri srece katlmasn gerektirmemesidir (ICD/ITKE, 2010).
ve topoloji optimizasyonunda ise, biimin karma kl na ba l
Mevcut durumda nerilen yntem tanml parametrelerle
olarak zm alan malzeme ve en kesit optimizasyonuna gre
kstlanm tr. Uygulanan strktrel analiz ve optimizasyon
ok geni bir alan kaplayabilmektedir. Klasik optimizasyon
trne gre kullanlan parametreler farkllk gsterecektir.
teknikleri, problemler iin birden ok zm retmede yetersiz
kalr. Ancak evrimsel algoritmalar, birden ok zm rete 5. Sonular
bilirken, ok hedei optimizasyon grevlerini gerek
Mimari tasarmn erken a amasnda uyumluluk ve btnle me
le tirebilmektedir. Do al olu umlarn gzlemlenmesiyle olu
sa lamay amalayan yntem, tasarmn malzeme, biim ve
turulmu olan GA, evrimsel srecin incelenmesiyle geneti e
ba arma ait kritik parametre, kural ve ili kilerini irdeler. Bu
ba lanm tr (Turrin ve di , 2012; Kawamura ve Ohmori 2001;
do rultuda, malzemenin tannmas, mimari geometri, SEY ile
von Blow ve di , 2010). En uygun bireyleri olu turmak iin
strktrel ba arm ve strktrel optimizasyon kavramlar ele
reme (breeding), mutasyon (mutation) ve seim (selection)
alnm tr.
i lemlerini gerekle tiren algoritmada, de i kenler bir kro
mozomda dizilmi tir (von Blow, 2008; Dimcic, 2011). GA Yntemin mimari tasarm srecinde kullanlan di er yntem
kullanm, strktrel optimizasyon alannda, zellikle makas lerden fark, biim tretme, benzetim ve optimizasyon
(truss) strktrlerin topoloji optimizasyonunda sklkla ba i lemlerinin bir arada ele alnmasdr. Mevcut durumda ba arm
vurulan bir yntemdir (Togan ve Daloglu, 2006; Iuspa ve di , ben zetimi ve optimizasyona ynelik i lemler farkl
2003; Shea ve di , 2006). rne in sreksiz ta yc strktrlere mhendislik uygulamalar olarak kar mza kmaktadr. Bunlar
(load bearing discrete structures) ynelik topoloji tasarm srecinde sonradan uygulandklar iin btnle ik bir
optimizasyonu iin geli tirilmi yntem, GA ile stokastik bir tasarm elde edilmesi mmkn olmamaktadr.
arama gerekle tirir (Kawamura ve Ohmori, 2002). Buna ek
olarak, karma k biimlerin geometri optimizasyonu Gelecekte yntem, strktrel ba arm d nda tasarm
uygulamalarnda GA ba vurulan bir yntemdir (Dimcic, 2011). etkileyen di er ba arm ko ullarnn da tasarmla
btnle tirilmesiyle geli tirilebilir. Bu durumda malzeme,
4. Yntemin De erlendirilmesi biim ve ba arm kavramlarnn ok ynl olarak ele alnmas
olanakl hale gelecektir.
Yntem malzeme, biim ve ba arm btnle ik olarak ele al
maktadr. Yntemin faydalar ve kstlamalar belirlenmi tir. Kaynaklar
Yntemin faydalarndan biri, baz gruplar tarafndan kapsaml
olarak ara trlmakta olan mimari geometrinin rasyonelle Arslan Seluk, S. ve Gnen Sorgu, A. 2007, Mimarlk
tirilmesinde, malzemenin srece eklenmesidir (Pottman ve Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi, Gazi niversi
186
tesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, cilt. 22, say. 2, ss. Institute for Structural Mechanics, University of Stuttgart,
451 459. Stuttgart.
Benyus, J. 1997, Biomimicry: Innovation Inspired by Nature, Kawamura, H. ve Ohmori, H. 2002, Computational
William Morrow and Company, New York. morphogenesis of discrete structures via genetic Algorithms,
Memoirs of the School of Engineering, Nagoya University, cilt.
De Weck, O. L. ve Kim. Y. I. 2004, Massachusetts Institute of
53, say. 1/2, pp. 28 55.
Technology, Finite Element Method Notlar, Alnd Tarih:
07.08.2012, Adres: http://web.mit.edu/16.810/www/ iinde Kilian, A. 2006, Design Exploration through Bidirectional
CAE. Modeling of Constraints, (doktora tezi), MIT, Cambridge, MA.
Dimcic, M. 2011, Structural Optimization of Grid Shells Based Madenci, E. ve Gven, . 2006, The Finite Element Method and
on Genetic Algorithms, (doktora tezi), Institute of Building Applications in Engineering Using ANSYS, Springer, New York.
Structures and Structural Design, University of Stuttgart,
Mathworld 2012, Wolfram Mathematica. Alnd tarih:
Stuttgart.
02.08.2012, adres: http://mathworld.wolfram.com/
Eigensatz, M., Kilian, M., Schiftner, A., Mitra, N., J., Pottmann, NURBSSurface.html
H ve Pauly, M. 2010, Paneling Architectural Freeform
McDowell, D. L., Pancal, J.H., Choi, H., Seepersad, C. C., Allen,
Surfaces, ACM SIGGRAPH 2010, Los Angeles.
J.K. ve Mistree, F. 2010, Integrated Design of Multiscale
Eri, M. 2002, Yap Fizi i ve Malzemesi, Literatr Yaynlar, Multifunctional Materials and Products, Elsevier, Burlington
stanbul. MA.
Ersoy, H. 2001, Kompozit Malzeme, Literatr Yaynclk, stan Menges, A. 2007, Computational Morphogenesis: Integral
bul. Form Generation and Materialization Processes, 3rd Intl
ASCAAD Conference on Embodying Virtual Architecture,
Haftka, R. T. ve Grdal, Z. 1993, Elements of Structural
ASCAAD 07, Alexandria Egypt, pp. 725 744.
Optimization, Kluwer Akademik Yaynlar, Hollanda.
Menges, A. 2008, Manufacturing Performance, Architectural
ICD/ITKE. 2010, Stuttgart niversitesi Ara trma Pavyonu.
Design, John Wiley & Sons, London, cilt. 78, say. 2, pp. 42 47.
Alnd tarih: 02. 08. 2012, adres: http://icd.uni stuttgart.de/?
p=4458 Ohmori, H. 2008, Computational Morphogenesis Its Current
State and Possibility for the Future, Proceedings of the 6th
Iuspa, A, L., Scaramuzzino, F. ve Petrenga, P. 2003, Optimal
International Conference on Computation of Shell and Spatial
design of an aircraft engine mount via bit masking oriented
Structures, Ithaca, NY.
genetic algorithms, Advances in Engineering Software, say.
34, pp. 707720. Ohmori, H., Kimura, T. Ve Maene, A. 2009, Computational
Morphogenesis of Free Form Shells, Proceedings of the
Kato, J. 2010, Material Optimization for Fiber Reinforced
International Association for Shell and Spatial Structures
Composites Applying a Damage Formulation, (doktora tezi),
(IASS) Symposium, Valencia.
187
Oxman, N. 2009, Material based design computation: Tiling Turrin, M, Von Buelow, P., Kilian, A. ve Stou s, R. 2012,
behavior, ReForm: Building a Better Tomorrow, Proceedings Performative skins for passive climatic comfort: A parametric
of the 29th Annual Conference of the Association for design process, Automation in Construction, 22, pp. 3650.
Computer Aided Design in Architecture. Chicago, pp. 122 129.
Vasiliev, V. V. ve Grdal, Z. 1999, Optimal Design, Theory and
Onaran, K. 2006, Malzeme Bilimi, Bilim Teknik Yaynevi, Applications to Materials and Structures. Technomic
stanbul. publication, Lancaster, Pennsylvania.
Passino, K.M. 2005, Biomimicry for Optimization, Control and Von Blow, P., Falk, A. ve Turrin, M. 2010, Optimization of
Automation, Springer Verlag, London. structural form using a genetic algorithm to search associative
parametric geometry, Structures & Architecture, Proceedings
Piegl, L. ve Tiller, W. 1997, The Nurbs Book, Springer Verlag,
of the First International Conference on Structures and Archi
Berlin.
tecture (ICSA 2010), Portugal.
Pottmann, H., Schiftner, A. ve Wallner, J. 2008, Geometry of
Von Blow, P. 2008, Using Evolutionary Computation to ex
Architectural Freeform Structures, Internationale
plore geometry and topology without ground structures,
Mathematische Nachrichten, 209. pp. 15 28.
Proceedings of the 6th International Conference on, Computa
Prousalidou, E. ve Hanna, S. 2007, A Parametric tion of Shell and Spatial Structures IASS IACM 2008: Spanning
Representation of Ruled Surfaces, Proceedings of the 12th Nano to Mega, Cornell University, Ithaca, NY.
International Conference on Computer Aided Architectural
Xie.Y. M., Felicetti, P., Tang. J. W. ve Burry, M. 2005, Form
Design Futures. Sydney, pp. 265 278.
finding for complex structures using evolutionary structural
Shea, K., Aish, R. ve Gourtovaia, M. 2005, Towards Integrated optimization method, Design Studies, cilt. 26, say. 1, pp. 55
Performance driven Generative Design Tools, Automation in 72.
Construction, pp. 253 264.
Xie, Y. M., Zuo, Z.H., Huang, X., Tang, J.W., Zhao, B. ve Feli
Schiftner, A. ve Balzer, J. 2010, Statics Sensitive Layout of cetti, P. 2011, Architecture and Urban Design through Evolu
Planar Quadrilateral Meshes, Proceedings of Advances in tionary Structural Optimisation Algorithms, International
Architectural Geometry Conference, Vienna. Symposium on Algorithmic Design for Architecture and Urban
Design, Tokyo, Mart 14 16.
Teu el, P., Plomp. H., Heinzelmann., F. ve Geurts. C. 2009,
Computational morphogenesis using environmental Yazc, S. 2011, Computing through Holistic Systems Design
simulation tools, In Proceedings of the International Method: Material Formations Workshop, Dearq Journal of
Association for Shell and Spatial Structures (IASS) Symposium, Architecture, Universidad de Los Andes, say. 09, pp. 90 101.
Valencia.
Yazc, S. 2013, Mimarlkta Malzeme Tabanl Btnle ik
Togan, V. ve Daloglu A. 2006, Optimization of 3d trusses with Hesaplamal Tasarm Modeli, (doktora tezi), T Mimarlk
adaptive approach in genetic algorithms, Engineering Struc Fakltesi.
tures, cilt. 28, pp. 101927.
188
Bir Kimyasal Paradigma Olarak Materyal Etkile imlerinin Mimari

Stdyo E itiminde Tasarm Bilgisine Dn m
Orkun Beyda
Pratt Institute, Graduate Architecture and Urban Design
obeydagi@pratt.edu
zet: Do al sistemleri anlama biimimiz, zellikle son yzylda gerekle en bilimsel geli meler ile birlikte olduka geli mi tir. Farkl
bilim disiplinlerinin arasndaki mu lak snrlar etrafnda, do adaki davran larn, son derece kompleks; fakat birbirleri iinde farkl
leklerde harmoni iinde byyen sistemler btn oldu u grlm tr. Beliren davran , morfogenetik sreler gibi kendili inden
rgtl sistem tasarmlar, sistem teorisi etrafnda kurall tasarm organizasyonlar retmenin nemini ortaya koyar. Do al sistemleri
tam olarak zmlemek ve bunu birebir tasarm bilgisine dahil etmek, iki durumun srelerinin farkl i lemesinin de sebebiyle
neredeyse imkanszdr. Do ay tam olarak zmlemektense, onu bir yeniden yapm srecine sokarak kendi iinde sentetik ve
do aln bir arada oldu u yeni bir organizasyon retmek mmkn olabilir. Bu bahsedilen organizasyon, bir mimari tasarm seminer
dersi boyunca katlmclar ile birlikte denenmi tir. Ders boyunca fiziksel materyal etkile im deneyleri yaplm ve bu deneylerin
getirdi i sonular ile baz saysal tasarm teknikleri tasarlanarak uygulanm tr. Elde edilen yeni teknik ile, belirlenen bir mimari
programda, tasarm bilgisi, mimariyi retmek zerine kullanlm tr.
Anahtar kelimeler: Belirme davran , materyal etkile imi, do al sistemler,speklatif materyalizm,

retken sistemler, kimyasal paradigma.
1 Do adan esinlenen tasarm etkisini do rudan gstermeyi hedeemi tir. Daha duygulara
hitap eden, do ann kurallarn tekrarlamaktan ok atmosferin
Do adan esinlenen tasarm antik a lardan beri mimari
kurgusuna ynelik, ihti ama nem veren bir anlay
tasarmn ilgi alannda yer alm tr. Do al formlardan edinilen
gerekle mi tir.
geometrik oranlar, plan organizasyonu, kesit plan etkile imi,
cephe dzenleri gibi pek ok yerde do ann kusursuz olarak 2 Bilimsel modeller ve insan do a etkile imi
nitelendirilen nispetlerine yakla maya al r. Antik Yunan
Bahsedilen iki farkl yakla m arasndan, rasyonel bilginin
mimarisinden Modulor Systema kadar do adaki oranlardan,
d salla trlarak tanml tasarm bilgisine dn mesi, zellikle
matematik bilgi d salla trlarak tasarm bilgisine dahil
son yzylda elde edilen bilimsel geli melerle evrilmi tir.
edilmi tir. Bunun yannda tasarmda do ay anlamaya ynelik
Newtonn Principiasn tantt gnden bu yana Bohrun
al ma ok sefer kendini farkl dnemlerde, e itli yntemlerle
atom modelinden, Einsteinn genel grelilik kuralna ve
tekrar etmi tir. Matematiksel oran aray ndan ziyade,
standart teoriye kadar teorik fizik ve bunun yannda pratik
do adan esinlenim zaman iinde mimari mekann genel
fizik, biyoloji ve kimyadaki ilerlemeler do ay anlama ve
atmosferinin tasarmna do ru de i mi tir. zellikle barok ve
yorumlama biimlerinin de i mesine ve daha kompleks
rokoko dnemlerinde mimari tasarm, farkl strktrel ve
sistemlerin tahayyl edilerek bunlarn yeniden
mimari paralarn birle iminden, btnn meknsal atmosferik
kurgulanabilmesine olanak sa lam tr. Bahsedilen kompleks
kurgusuna ynelmi tir. Rokoko dneminde hiyerar iler
sistemlerin geli imi insan ve do ann birbirinden kopmas
btncl etki yaratmak adna birbirleri iinde eriyip do ann
imkansz kavramlar olarak kavranmasn sa lam tr. Prigogine,
189
bu durumu u ekilde aklar: Needham tarafndan tanmlanan etkile ime girmi varlklardan farkl olarak belirir. Bu durum
Avrupa izofrenisi, do ann kendi kendine al an bir otomat baz filozoar, beliren etkiler aklanamaz ya da ayn ekilde
olmas ya da tanr tarafndan ynetilen metafizik bir varlk bir etki tmdengelen kanunu bulunana kadar beliren
olmas arasndaki arada kalm l belirtir. ... Bu durumda etkidir, gibi, hatal bir sonuca gtrr (DeLanda, 2011).
yabancla maya gtren bir bilim ya da do ann bilimsel
olmayan metafizik bir kavram oldu u arasnda seim yaplmal Beliren etki biyoloji, kimya ve matematik alanlarnda ska
mdr? Radikal yeni bir duruma yol aan srekli geli im kullanlan bir kavramdr. Bu alanlar aras bilgi al veri i her
altndaki bilimsel ilerlemelerin nda byle bir tercih
yapmamza gerek kalmam tr. Bilimin bu gncel evrimi, genel
olarak kltr iindeki konumunu yeniden d nmemizi sa lar.
Yirminci yzyln sonuna yakla rken bilim tarafndan insan,
do a etkile imi ve insan, insan etkile imini nemseyen daha
evrensel bir mesaj ta nm tr (Prigogine, 1984).
3 Beliren etki ve zellikleri
Bilimin, insan, do a arasndaki snr mu lakla trmas bilimsel

geli melerin sosyo kltrel hayatta daha fazla yer bulmasn
sa lam ve farkl disiplinlerle aradaki a kapatmasna imkan
vermi tir. Felsefe, ekonomik, kltrel, sosyal, vb. alanlarda
farkl kar lklar bulunmaya ba lanm tr. Bu kar lklara rnek
olarak kentlerin geli imindeki organik bymeyi gsterebiliriz.
Yzyllardr sregelen, kentlerin yaylma biimlerinin, birebir
evresindeki ekonomik, sosyal, sava hali, ula m kolayl gibi
etmenler sonucunda beliren zellikler erevesinde geli ti inin
kavranmas, yeni kent tasarmlar hakknda do rusal olmayan
yntemler geli tirmeyi sa lam tr. Belirme (emergence),
do rusal olmayan bir kavram olarak zellikle tasarm alannda
kendine sklkla yer bulur. zgn nitelikler ve kapasitelerin
sradan etkile imler sonucu belirmesi bilimsel aklamann
do asnda nemli felsefi etkiler yapt na inanlm tr. Bu
zelde, fiziksel etkile imlerdeki zgnlk eksikli i bunlarn
etkilerini genel prensip ya da yasalardan tmden gelerek
aklanmasn sa lar. Tmdengelimci mantk gerekleri genel
cmlelerden zellere herhangi bir ekleme yapmadan aktarr.
Fakat suyun sentezlenmesi yeni bir ey retir. Gerek
anlamda hi var olmayan bir olay de il; ancak greli anlamda ekil 3: Canl sistemlerinde desen morfogenetik sreler
190
Bir Kimyasal Paradigma Olarak Materyal Etkile imlerinin

MimariStdyo E itiminde Tasarm Bilgisine Dn m
ne kadar kar k olsa da oka st ste geldikleri yerler vardr ve
snrlar mu laktr. Beliren etkinin geli imi bu disiplinlerin
arasnda var olan etkile im alanlarnda kendini olu turur. Canl
organizmalar sistem olarak belirlendiklerinde, bu sistemler
davran larn, kompleks form ve desenlerini, uzay ve zamanda
olan etkile imleri ile alrlar ( ekil 1)
Biyolojinin alanna giren bu mevzu, morfojenez teorisi,

matematik, kimya, fizik, organizasyon, geometri gibi ba ka bir
ok alanla daha kesi ir. Bu durum, beliren etkileri ortaya
karma yolu olarak, belli disiplinleri takip etme yoluyla
bulmaktan ziyade, tekil rnekleri inceleyip aralarndaki ili kileri
zmlemenin nemine vurgu yapmaktadr. Bu sreler
sonucunda beliren etkinin varolu unu anlamak iin ise
varolu un Yunan filozofisinde gsterildi i eklinden
karlarak Heideggerin bahsetti i ve Derridann yeniden
yazd haliyle imdiki zamana ula mak iin, imdiki zamann
varolmayan durumuna gidilmelidir. zi deneyimlemek gerekir
ve ba ka bir eye, Di ere uyum sa lanmaldr. Bazen
Varolu tan daha farkl bir ey gereklidir, imdiki zaman gibi
grnmeyen; fakat, Di er gemi , Di er gelecek, genel olarak
Di er (Derrida, 2002). Bu durum beliren davran sonucu
ortaya kan eyin varolu unun yalnzca imdiki zamana ba l
olarak kavranamayaca n; ancak gemi , gelecek ve imdiki
zamanda, daha btncl bak la tmn kapsayacak ekilde
aklanabilece ini belirtir. Bunun hakknda yaplabilecek ba ka
bir karm da matematiki ve filozof Whiteheadin de tart t
zere, dnyann temel bile eni maddeden ziyade srelerdir,
ve do a birbirleriyle etkile im halinde olan aktivite
desenlerinden olu ur. Organizmalar, evrelerindeki desen
de i imlerine gre kendi davran larn ayarlayan ili kiler
btndr (Hensel, Menges, Weinstock, 2004).
4 Mimarlkta belirme ve morfogenetik sreler
Mimarlk alannda beliren (emergent) kelimesi zellikle son on

ylda olduka sk kullanlmaya ba lanm tr. Fakat henz bunun ekil 4: Canllarda
byme L sistemleri
hakknda sistematik bir ara trma olmad gibi, beliren
191
kelimesinin anlam olan kendinden daha kk paralara dkme yolunda kar mza kar. Biyologlar ve bili im
blnememezlikten de daha ileri gidilmemi tir ... Belirme hem bilimciler kendili inden rgtllk zerine birlikte al ma
do al sistemlerin nasl evrildi i ve srdrlebildi i hakknda br yapp, ilgin sonular elde etmi lerdir. evresel girdilere
aklama, hem de form ve kompleks davran ve hatta gerek gre byyen bitkileri dijital olarak evrimle tirmek
zeka yaratabilecek model ve srelerin toplamdr (Hensel, mmkndr. Girdilerdeki her de i im, farkl bir byme
Menges, Weinstock, 2004). Bu noktada yukardaki paragrafta sonucuna yol aar. Di er bir deyi le, modellenmi trn
da ayrca belirtildi i zere, beliren davran anlamak iin baz farkl bir artiklasyonunu gsterir. Bu, evresel duyarl
deneyler ile morfogenetik sreleri takip ederek beliren byme modelleme olarak adlandrlr ve tasarm
formlarn matematiksel tanmn anlamak gereklidir. tercihlerinin parametrik bir sisteme gmlmesinden, ve
belirli evresel ve materyal ba lamda e zamanl bilgi
Morfogenetik sreler, organik canllarn kendili inden rgtl vermesinden tr mimarlarn ilgi alanna girer (Hensel,
(self organize) zelliklerini ortaya karr. sel organizas 2006) ( ekil 2).
yonlarn d ardan herhangi bir etki altnda kalmadan, d ev Morfogenetik srelerin mimarlk alanndaki kar lklarna
reye adapte olabildi i kendili inden rgtllk, biyolojik sis Frei Ottonun al malarndan rnek verilebilir. Otto, do al
temlerde organizmalarn byme ve geli melerini formle
ekil 3: Sabun kp deneyleri
192
srelerin kendili inden organize formlar ve bunlarn fiziksel paradigmadan kimyasal olana do ru bir kaymay
strktrel davran lar ile zellikle ilgilenmi tir. al malar anlatr. Bu kaymann ana karakterlerini tanmlarken Grant,
arasnda, gerilmi ask sistemlerin tersine evrilerek basn iki alanda da analiz ve sentezin farkl kiplerine i aret eder.
ykl tonoz tipi strktr zmleri, sabun kp deneyleri Fizik, do al olan saptamak iin, oka, veriye ba l analiz,
ile yzey elde etme ve bran la m konstrksiyonlar matematik denklemler ve gzlemlere dayanr. Bunun
saylabilir ( ekil3). yannda kimya analizi sentezle kar trarak sadece do ay
saptamaz; fakat onu yeniden yaratr. Bu yzden bilgi
Deneylerde, kendili inden organize srelerden evrilen
yalnzca retimin oldu u yerde tamamlanr. Ya da di er bir
formun karakteristi i ve davran fiziksel olarak test
deyi le do ay onu yeniden yapmadan bilemeyiz; ve
edilmelidir. Kendili inden organize sreler iki farkl
yeniden yaparak asla sentezlendi i gibi bir do a olamaz. Bu
yntemde sistematize edilebilir. lk sistem, strktr zerine
ikilem yalnzca do a ve bilgi hakknda bildiklerimizi gzden
etki eden veya onun zerinden aktarlan veya geli imi
geirmemizin yannda retim, do al ve senteti in bir araya
sresince aktif olan kuvveti vurgular. kinci sistem, formu,
geti i yeni bir ekolojiye do ru gidi i gsterir (Kolatan,
strktrnn evrimsel srecinde birinci ncelikli oldu undan
2012). Do ay anlamaya al arak onun kurallarn
dolay geli mekte olan objenin formuna vurgu yapar (Hensel
retmenin do al sreci getirdi i yapaylk bu noktada
ve di ., 2004).
kimyasal paradigmaya kayarak analiz ve sentezin bir arada
yeni bir do a retmesini beraberinde getirir.
Deneylerde, kendili inden organize srelerden evrilen
formun karakteristi i ve davran fiziksel olarak test Do al sistemlerin yeniden retilmesinde birbiri iine
edilmelidir. Kendili inden organize sreler iki farkl geirilen analiz ve sentez, bu deney srecinde tasarm
yntemde sistematize edilebilir. lk sistem, strktr zerine bilgisine dn meye ba lar. n a edilen yeni durum kendi
etki eden veya onun zerinden aktarlan veya geli imi iinde tutarl bir takm sreleri beraberinde getirir ve
sresince aktif olan kuvveti vurgular. kinci sistem, formu, tasarmsal sreler iinde kendine yer bulur. Bu sre iinde
strktrnn evrimsel srecinde birinci ncelikli oldu undan analiz ve sentez retimi birebir olarak materyali ilgilendirir.
dolay geli mekte olan objenin formuna vurgu yapar (Hensel Bir felsefeye gre ki i form ya da tasarm konsept ya da
ve di ., 2004). ussal, materyal ve enerjiden izole edilmi saf d nce olarak
niteleyebilir. lk d ncede bir tasarm basite tasarmcnn
5 Do al davran larn kimyasal paradigma ile yorumu
isteklerine gre homojen, itaatkar ve anlay l olarak
Do al davran lar belli soyutlamalara gidilmeden yeniden materyal tabakaya empoze edilerek, ona fiziksel form
kurulamayacak kadar kompleks srelerdir. Do ann verilebilir. Kar t gr nde ise materyaller ussal bir formun
davran n zmlemeyi iddia ederek, tersine mhendislik empoze edildi i dura an elemanlar de il; fakat formun
ile, onu her bir kk hcre, atom ya da bitlerine ayrp do u unu belirleyen katlmclar olarak ele alnabilir. Bu da,
yeniden bir araya getirmek aslnda son derece yapay ba ka tasarmcnn, tasarmnn isel bir paras yapabilece i,
bir durumu beraberinde getirir. Bu ba lamda do al davran de i ken ve kendine has zelliklerde heterojen materyalin
zmlemeye yardmc gibi grlen; fakat do ay ba ka varl n i aret eder (DeLanda, 2001).
anlamlarda yeniden yaratmay da ierecek deney srecinin
nemi ortaya kar. Bir syle isinde Iain Hamilton Grant,
193
ekil 4: Roche stdyosundan bir deney analizi rne i
6 Materyal etkile imleri ve mimari stdyo e itimi 2006 2012 yllar arasnda Francois Roche ve Ezio
Bu noktada tasarm srecinin, materyalin bu srete aktif bir Blasettinin ynetti i Columbia niversitesi, Royal
eleman olarak kullanld bir metodolojiye dahil edilerek Melbourne Teknoloji Enstits ve Gney California
mimari stdyo e itiminin bir paras haline getirilmesi niversitesi mimari tasarm yksek lisans programnda
tart lmaldr. Tasarm bilgisinin materyalin getirdi i ve i lenen (n) certainties stdyolarnda katlmclar belirlenen
d ardan empoze edilen bilgi ile sentezlenerek, tasarmcnn materyalleri harmanlayarak bunlarn olu turdu u yeni
ynetiminde yeni bir dn m altnda var olmas amalanr. formasyonlar gsterir ( ekil 4).
194
Kullanlan malzeme kendi bilgisi d ndan karak yeni bir da lma ve katla ma eklinde snandrlp, grup al mas
varlk olarak kendini ifade eder. Bu durum yukarda da yaplmak zere katlmclar tarafndan deneyimlemeleri
bahsedilen belirme davran n getirir. Materyallerin fiziksel sa lanm tr. Katlmclarn bu konseptler altnda kendi
hal de i imine ba l, ya da kimyasal reaksiyon sonucunda isteklerine gre setikleri materyaller arasndaki etkile imi
beliren, de i ken zellikleri kod aracl yla kontrol edilir ve video, foto raf ve ses kayd gibi yntemlerle kaydetmi tir.
kod iinde kullanlan do al sistem simlasyonlar, Tuz kristalle mesi, balmumu erimesi, al ve scak su
beklenmeyen sonulara imkan verecek ekilde tasarlanr. Bu etkile imi, sodyum asetat tuzu da lmas gibi farkl kimyasal
simlasyonlar ise deneylerden elde edilen veri sonucunda de i im gsteren malzemeler deneyler sonucunda beliren
belirlenir. Kodlama yoluyla matematik kurallarn zellikler a a karm lardr. Kaytlar sonucunda
kard mz d nd mz do a, her ne kadar yukarda gzlemlenen durumlar bilgisayar yardmyla statik imajlara
bahsedilen kimyasal paradigmaya kar grnse de aslnda dn trlp, bu imajlarda farkl de i kenlerin sabit
analiz ve sentezin i ie geti i halde yaplan deneyi kod tutularak ortaya kan yeni zellikleri kavrayp tasarm
yardmyla bilgisayar ortamnda tekrarlamaktan farkl bilgisine aktarmak zere al lm tr. Bu al ma sonucunda
de ildir. Kod burada do ann sistemini zmek haricinde olu turulan matris ile formda yakalanan de i imler
kendi do as iinde materyali yeniden analiz eder ve soyutlanarak gzlemlenebilir hale gelmi ve do al
sentezler. Fiziksel ortamda deneyimlenen materyal sistemlerin analiz ve sentezi kod yardmyla yeniden
dn m, evrimsel erevede ele alnarak sentezin ilerdeki dzenlenmi tir. Farkl gruplardan elde edilen farkl sonular,
a amalar hakknda retim yaplm olur. Roche bunun gruplarn kendine zg hesaplamal tasarm yntemleri
hakknda; Kendini organize eden varl n konstrktif geli tirmelerine olanak vermi tir. Tuz kristallerinin olu umu
materyalli i, bio azaltlabilir kaybolu u ve fizikselli inin kendini tekrarlamal retken sistemler yoluyla tasarm
devam arasnda bir izofrenik enerji yoluyla, devaml bir bilgisine dahil ederken, balmumunun eriyerek su ile
yeniden ekillenmenin ajan olarak kendini belli eder etkile mesi etmen tabanl sistemler kullanlarak tasarm
diyerek materyalin evrimsel dn mn vurgular (Roche, srecinde kendine yer bulmu tur. Di er farkl deneylerde ise
2010). yine beliren zellikler gzlemlendi i noktada tasarm
srecine etki etmesi zerine al lm tr. Materyallerin
Materyal etkile imlerinin bir kimyasal paradigma olarak
gsterdi i yeni beliren zellikler sentezlenme esnasnda,
mimari tasarm stdyosunda tasarm bilgisine dn m
kendi dn m bilgisinin yannda katlmc gruplarn kendi
metodolojik olarak Orkun Beyda tarafndan 2013 bahar
belirledikleri mimari program bilgisi ile de bir araya
yarlynda zmir Ekonomi niversitesi mimarlk lisans
getirilmi tir. Alanlar, vektrler ve snrlar d salla trlarak
program, Speklatif Materyalizm: Materyal etkile imleri
mimari i ve d kuvvetler belirlenmi ve sentez srasnda
seminer dersinde i lenmi tir. Bu ders kapsamnda
yeni olu an materyal formun adaptasyon sreleri
katlmclarn, fiziksel materyal etkile imleri ve bunlarn
gzlemlenmi tir. Etkile im bilgisinin getirdi i adaptasyon
farkl pozisyonlara adaptasyonunu anlayarak sistem tabanl
kabiliyeti mimari kuvvetlerle ekil de i tirmi ve formun
tasarm prensiplerini kavramalar amalanm tr. Materyal
evresiyle olan ili kisi kurulmu tur. Yeni olu an form, kimya
etkile imleri, do ada gzlemlenen olaylardan soyutlanarak
sal etkile imin anlamaya imkan verdi i kabiliyetler ile farkl
olu turulan be kavram olan, agregasyon, erozyon, erime,
leklerde kodlanabilir materyal olarak ortaya km tr.
195
7 rnek al malar tarafndan yaplm tr. Deney sreci olarak balmumunu bir
7.1 rnek al ma 1 Donmu Ritimler: eriyik balmumunun kap iinde eritip, bunun so uk suya belirlenen aralk ve
su iinde donmas ve partikl simlasyonu yksekliklerde atld nda olu an de i imler gzlenmi tir
( ekil 5).
Speklatif materyalizm: Materyal etkile imleri seminer dersi
kapsamnda yaplan grup al malarndan biri olan donmu
ritimler, Asya lgn, Mehtap Altu , nc zalp ve Hsn Ycel
ekil 5: Eriyik balmumunun suyla etkile iminde gzlemlenen de i imler
196
Eriyik balmumunun suya atlma yksekli i arttka, d sebebiyet vermi ve bu dalgalarn tekrar balmumu ile
ivmesinin yerekimi etkisinde artmasndan tr daha hzl etkile ime girerek onun donma annda kat formunun
olarak su iine girer ve bu suyun daha alt ksmlarna do ru olu masnda etken bir kuvvet olmu tur. Bunun yannda
ilerlemesine olanak verir. Suyun yzeyi ile ilk kar la ma an suyun yo unlu u, balmumunun donma srecinde, suyun alt
erimi haldeki balmumunun yeniden kat olarak ekillenmesi katmanlarna ilerledikten sonra geri karken, kabildi i
srecini ba latr. Bu sre iinde balmumunun su iindeki yksekli i belirlemi tir ( ekil 6).
hareketinin suyun iinde dalgalanmalar olu masna
ekil 6: Balmumunun dondu u zaman ald ekil
197
Bu ko ullar dokmante edildikten sonra kurallarn ne ekilde sistemi d nlm tr. Birinci ko ulda geli igzel olarak bir
d la trlaca nn belirlenmesi amacyla dokmanlar alanda bulunan partikller, belli yksekliklerden a a
zerinden sekans izimler retilmi tir. Bu izimler d erken farkl bir partikl sistemi ile kar la t yerde
sonucunda d la trlan eriyik balmumu ve su etkile imini onlarn etkile iminde konum de i tirmektedirler ve bu
saysal ortamda yeniden kurgulamak iin yukarda belirtilen konum bilgilerine gre devaml yzeyler olu tururlar.
ve Ottonun da kulland zere, kendili inden organize Yukarda anlatlan deneyden elde edilen bilgilere istinaden,
srelerin sistematize edilmesinde kullanlan birinci yntem partikllerin d meye ba lad ykseklik ve bunlarn
olan, strktr zerine etki eden veya onun zerinden dklme aralklar sistemin d ardan etki edilebilen
aktarlan veya geli imi sresince aktif olan kuvveti parametrelerini; farkl bir partikl sistemi ile kar la tklar
kurgulamak zere partikl hareketine odakl simlasyon anda ya adklar konum de i imi ve yzey olu turma
ekil 7: Partikl simulasyonu katalo u
198
Sistematize edilen ko ullar sonucunda olu turulan

simlasyon al trld nda, yaplan etkile im deneyine
benzer zellikte; fakat olu turulan simlasyon sisteminin
kendi i dinamiklerinin de etkisiyle, bir tasarm yntemi
olu turulmu tur. Bu sistemin mimariye dn mesi
srecinde form ve program belirlenmi ve buna ynelik
lek etkisi sisteme girdi olarak eklenmi tir. Bu rnekte
olu turulan sistem, mimari program olarak daha serbest
braklp ma ara olarak belirlenmi ve farkl leklere imkan
verecek ekilde form olu turulmu tur ( ekil 8).
ekil 8: Olu an ma ara formu kesiti
199
7.2 rnek al ma 2 Deniz Kenar Pavyonu: al tozunun

scak su iinde da lma desenleri ve yzey retimi
Dersin kapsamnda yaplan bir di er al ma olan deniz

kenar pavyonu, Cemre Akaln, Do a zkan, Mine Tunca ve
Sinan Keserci tarafndan uygulanm tr. Deney sreci olarak
scak su dolu kaba atlan al tozlarnn birikme ve sre
iinde da larak olu turdu u desenlerin de i imi
gzlenmi tir ( ekil 9).
ekil 9: Al tozunun olu turdu u desenler
200
Al tozunun dklme zaman aral , yksekli i, suyun gzlemlenmi tir ve bunlardan desen katalo u
hareketine etki eden d kuvvetler ve bunlarn toz olu turulmu tur ( ekil 10).
birikmesine olan etkisiyle desen de i imleri, deneyin
de i kenlerini olu turur. Deney sresince yaplan
dkmantasyonlar sonucunda bir ok farkl desenin oldu u
sekans imajlar ortaya km tr. Bu adm, bilgisayarda izim
yazlmlar yardmyla, desenin sre iindeki de i imini
anlamak iin desenlerin belirgin izimlere dn trlmesi
izlemi tir. Dn trlen imajlar sonucunda snrlar mu lak,
birbirine dn en desen olu umlar daha rahatlkla
ekil 10: Desenlerin izimle ayr trlmas
201
Materyallerin etkile imi srasnda ortaya kan direk

kuvvetler yerine, etkile imin sonularndan biri olarak
gzlemlenen desen de i imi, geli en srecin forma ynelik
karmlarnn n plana alnmasn sa lam tr. Deneyde
gzlemlenen etkile imi sistematize etmek iin bu kez, yine
kendili inden organize srelerin sistematize edilmesinde
kullanlan di er yntem olan geli mekte olan objenin
formuna odaklanma irdelenmi tir. Birbirlerine dn en
desenlerin de i ken snrlar st ste ak trlarak nc
boyuta aktarlm , bylece snr ili kisi iki boyutlu dzlemden
karak uzayda birbirleri arasnda yzey olu turabilecek snr
izgileri haline dn trlm tr. Bu izgiler, Ottonun
sabun deneylerinde oldu u gibi minimal yzeylere
dn trlm ve iki boyuttaki birbirine geen desen
ekil 11: Minimal yzeyler
ili kisinin meknsal etki yaratmas sa lanm tr ( ekil 11). Bu
a amadan sonra, retilen bu tasarm ynteminin bir alanda,
ekil 12: Deniz kenar pavyonu
202
belirli bir mimari program iinde uygulanmasna ne oldu u, saf, do al olana, do al sisteme ula p
odaklanlm tr. Olu an yzeylerin, meknsal olarak ula amayaca mz sorularn da beraberinde getirir. Fakat
birbirinin iine geen, insanlarn kar la ma ihtimallerini saf do al olana ula lmad nda dahi, do al sistemin
artran, sosyal olarak bir araya gelmeyi destekleyici etkisi deneyler zerinden analiz edilmesi ve yeni tasarm aralar
oldu u d nld nden, zmir Kordon boyunda denizle de retimi ile sentezlenmesi, tasarmclara evresiyle etkile im
ili ki kuracak kamusal mekan olarak kurgulanmas fikri iinde, evresel dinamiklere daha hzl tepki verecek, ak
belirmi tir. Bu kurgulamadan sonra, olu an desen katalo u ulu tasarm sistemleri retmelerine imkan sa lamaktadr.
iinden insan le ine gre belirlenen farkl desenler
seilmi ve bu desenler, olu turulacak yzeyi belirleyici Kaynaka:
snrlar olarak kullanlm tr. Bunun sonucunda deniz
Prigogine, I. 1984, Order out of Chaos: Mans New Dialogue
kenarnda su ile ili kili farkl aktiviteleri barndrma
with Nature, Bantam Books, New York, pp. 7.
potansiyeli olan bir pavyon tasarlanm tr ( ekil 12).
DeLanda, M. 2011, Philosophy and Simulation: The
Sonu
Emergence of Synthetic Reason, Continuum International
Do a, yzyllardr tasarm yntemi olarak insanlara ilham Publishing Group, New York, pp. 1.
vermi tir. zellikle do al sistemlerin matematik altyaplarn
Hensel, M., Menges, A., Weinstock, M. (eds.) 2004,
zmlemek, bu sistemlerin tasarm bilgisine dn m
Emergence: Morphogenetic Design Strategies,
asndan nemli bir yer kaplar. Do rusal olmayan sreler
Architectural Design, Vol. 74, No. 3, Wiley Academy,
ve belirme gibi kavramlar bu zmlemelerin bilimsel
London, pp. 7,13,22.
ilerleme ile ne kadar ileri gitti ini ve gidece ini grmemize
faydal oldu u gibi, do aya bak mz da felsefi olarak Kolatan, F. 2012, Of Mixing and Making, in Ruel Bergeron,
de i tirmi lerdir. Bu bak asyla, do ann tek mkemmel S. (ed.), Tarp Architecture Manual: Not Nature, Pratt
formlden olu an bir varlk olarak grlmesinden ziyade, Institute GAUD, New York, pp. 75.
bir, sistemler, desenler btn oldu u, birbiri iinde, birbirini
DeLanda, M. 2001, Philosophies of Design: The Case of
etkileyen harmonik bir organizasyon btn oldu unu
Modelling Software, in Salazar, J. (ed.), Verb Processing,
grrz. Do ay btnyle anlamann imkanszl , onu belli
Actar, Barcelona, pp. 132.
ko ullarda yeniden yaparak sentetik ve do aln bir arada
oldu u yeni bir organizasyon retilmesine sebebiyet verir. Roche, F. 2012, Scenari (n)certainties, http://www.new
Tasarm bilgisi de bu noktada do al sistemin bir kopyas territories.com/blog/ncertainties/col12/, 10.05.2013.
de il, kendi dinamikleri iinde do al sistemin kurallarn
Ziering, A., Dick, K. (Ynetmen) 2002. Derrida [Film], New
yeniden organize eden bir duruma dn r. Speklatif
York: Zeitgeist Films.
materyalizm: materyal etkile imleri seminer dersinde,
Hensel, M., Menges, A., Weinstock, M. (eds.) 2006,
deneyler sresince renilen bilgi, deneyi yapan ki inin
Techniques and Technologies in Morphogenetic Design,
kendi tasarmc kimli iyle yapt karmlar
Architectural Design, Vol. 76 No. 2, Wiley Academy,
ynlendirmesinden de ileri gelir. Bu durum aslnda do aln
London, pp. 13.
203
204
Mimari Tasarmda ncl rneklerin Analizine Dayal Bir

Model nerisi: Arapgir Yresel Konutlar
Halil Sevim1, Glen a da 2

1
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Mimari Tasarmda Bili im Lisansst Program
2
1
halilsevim@gmail.com, 2cagdas@itu.edu.tr
Anahtar kelimeler: ncl rnekler, Arapgir yresel konutlar, grnrlk ve eri ilebilirlik analizleri,
tasarmda veri taban ve rnek taban
1. Giri
yesinde var olan kltrel altyapy korumak, tantmn yapmak
nsan etkile imli bir varlktr. Bu nedenle ya ad evresi ve gelecek nesillere aktarmn eksiksiz yapmak mmkn
insandan, insan da ya ad evreden etkilenir. nsan do as olabilecektir.
gere i, ihtiyalar do rultusunda bulundu u ortama yn verir.
Olu turulacak sistematik bilgi birikimi iin Malatyann Arapgir
evrenin insan ile etkile imi, temel ihtiya olan i leve ynelik
ilesi seilmi ve bu blgeye ait gnmze ula abilmi veriler
meknsal kurgudan, grselli e ynelik estetik algya kadar
zerinde incelemeler yaplm tr. Arapgir ilesinin seilme
birok ekilde gerekle mektedir. nsann bu etkile im
amac, blgede ok sayda kltrel yap bulunmas ve bu yap
sonucunda ortaya kard evre, kendi kltrel ve sosyal
lara ait bilgilerin ve blgenin kltrne ait bilgilerin belirli bir
kimli ini barndran bilgi birikiminden olu mu bir ara haline
btn ierisinde bir arada bulunmamasdr. Bu ba lamda elde
gelir. Kltrel ve sosyal kimli i olu turan bilgiler yap le inde
edilen veriler arasnda Arapgir ilesinin kltrel ve sosyal
ele alnd nda, ncl rnekler olarak isimlendirilen ve bu
yapsn bnyesinde barndran ncl yresel konut rnekleri de
bilgileri bnyesinde barndran binalar ortaya km tr.
bulunmaktadr. Bu yaplarn verileri ve bu veriler do rultusunda
nsan, kendine ve etkile im halinde oldu u evresine ait yaplm olan analiz al malar ile birlikte kapsaml bir kltrel
bilgilerin, kltrel ve sosyal altyapy olu turmada nemli bir sistem olu turulmas hedeenmi tir.
yere sahip olmasndan dolay korunmasn ister. Bu da o
2. Bir ncl rnek: Bekir Tan Evi
kltr olu turan bilgilerin gelecek ku aklarda varl n
srdrebilmesi yoluyla olabilecektir. Bunun olabilmesi iin o Arapgir ilesinde be adet yresel konut rne i analiz edilmi
kltre ait verilerin irdelenmesi ve do ru ekilde anla lmas ve bu analiz sonular, veri ve rnek tabanlarna aktarlm tr.
gerekmektedir. Bu noktada, ktlesel yakla mlar, meknsal Bu al ma kapsamnda ise, bu evlerden bir tanesi ele alnm
dizilim ve grnrlk gibi analiz kriterleri olu turulmu tur. Bu ve geli tirilen analiz yntemi ve veri taban Bekir Tan Evi ze
analiz kriterleri erevesinde yap anla labilecek ve belirli rinden rneklenmi tir. Bekir Tan Evi, bodrum kat, zemin kat ve
kriterlere gre gruplandrlp sonular karlabilecektir. 1. kattan olu an 3 katl bir konut yapsdr. E imli bir arazide ko
Bylece yeni yaplacak mekn kurgularnn bu do rultuda numlanmasndan dolay, bodrum katta bir ve zemin katta
gerekle mesi sa lanabilecektir. bulunan ana giri ile bahe giri i olmak zere adet giri i bu
lunmaktadr. Bodrum katta; atlye, ambar, mahzen ve bir adet
Bilgisayar teknolojilerinin son derece geli mi olmas sayesinde
oda bulunmaktadr. Zemin katta ana giri te sofa, mutfak, hela
veriler ok hzl yedeklenmekte ve dijital kasalarda gvenle
ve 5 adet oda; 1.katta ise korkuluk, depo ve 3 adet oda bulun
saklanabilmektedir. Olu turulan bu sistematik bilgi birikimi sa
maktadr.
205
incelenmi tir. Bu inceleme insan gz hizas yksekli inden

yaplan mekan ierisindeki noktalarn birbirlerini grme
durumunu ifade eden bir analiz biimidir. Bekir Tan evi analiz
hesaplamalar sonucu olu an haritalarda, krmzdan koyu mavi
renge do ru giden grafikte en btnle ik noktadan en ayr k
noktaya do ru grsel ifade olu turulmu tur. Grnrlk
haritalarnda krmz ile ifade edilen ksmlar grnrlk
asndan bulunduklar katn en btnle ik noktalarn ifade
etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan ksmlar ise en ayr k
blmlerdir. Grnrlk analiz i lemlerinde haritalamalar
10cm hassasiyetle olu turulmu tur.
Grsel btnle me de eri analiz yaplan kat ierisindeki gridal

sisteme gre belirlenmi alanlarn birbirlerini grme
durumlarna gre aldklar de erlerden olu an bir analiz
ekil 1. Bekir Tan evi
verisidir. Bekir Tan evinin her kat iin ayr ayr yaplan
2. 1 Bekir Tan Evi Grnrlk Analizleri hesaplamalar sonucunda elde edilen de erlere gre; bodrum
Bekir Tan evi grnrlk analiz hesaplamalar yaplm tr. Bu kat grsel btnle me ortalama de eri 11.18, zemin kat grsel
i lemler sonucunda evin grnrlk haritalar karlm tr btnle me ortalama de eri 9.28 ve 1.kat grsel btnle me
( ekil 3). Grnrlk analizlerinde kat planlar ayr ayr ortalama de eri 9.64 dr. Evin tm katlar birlikte
de erlendirilecek olursa grnr btnle me asndan en
ekil 2: Bekir Tan evi kat planlar: (a) Bodrum Kat, (b) Zemin Kat, (c) 1.Kat.
206
yksek de er 25.05 ile bodrum katta bulunan orta alan ile oda zovist analizi, kullancnn tanmlanan noktadan mekan
arasndaki krmz alan alrken, en ayr k de er 4.39 ile zemin ierisine bakt zaman kendisinde olu an algnn ifadesidir.
kattan 1.kata kan merdivenin oldu u ksm olu turmu tur. Bekir Tan evinde zemin katta bulunan ana giri blm
Btnle menin merkezde en yksek de erlere kt grlm referans alnarak izovist haritas olu turulmu tur ( ekil 4).
ve merkezden uzakla tka di er blmlenmelere do ru Olu turulan bu haritada ye il renk ile grlen blm, evin ana
azald gzlemlenmi tir.
Grsel ortalama derinlik, analiz yaplan kat ierisindeki tm

blmlenmelerin giri blmlenmesine gre konumlarnn, o
katta bulunan blmlenme saysna blnmesi ile ortaya kan
bir analiz de eridir. Evin grsel ortalama derinlik de erlerine
bakld nda; bodrum katta 1.77, zemin katta 1.94 ve 1.katta
1.79 olarak hesaplanm tr.
Grsel kontrol edilebilirlik de eri, analiz yaplan kat ierisinde

bulunan blmlenmelerin kendi ilerinde sistem tarafndan
ayrlm alanlarnn birbirlerini grme durumlar sonucu
hesaplanan bir analiz verisidir. Bu analizde de er yksek ise o
katta bulunan mekanlar daha iyi grsel kontrole sahiptir.
Analizler sonucunda olu an de erler incelendi inde grsel
kontrol edilebilirlik ortalama de eri; bodrum katta 0.38, zemin
katta 0.25 ve 1.katta 0.34 olarak belirlenmi tir. ekil 4. Bekir Tan evi zemin kat ana giri izovist haritas
ekil 3: Bekir Tan evi kat planlar: (a) Bodrum Kat, (b) Zemin Kat, (c) 1.Kat.
207
giri ksmndan ieri giren bir kullancnn ilk bak taki alg 2. 2 Bekir Tan Evi Eri ebilirlik Analizleri
derinli ini ifade etmektedir. Bu ana giri referans alnarak
Bekir Tan evinde, her blmlenme ayr birer birim olarak
olu turulan izovist haritasnda grsel adm derinli i ortalama
ifade edilmi ve bu birimler arasndaki insan hareketlerine
1.76 dr.
ba l gei ili kileri belirlenmi tir. Belirlenen ili kiler eri im
haritasnda ye il renkli izgilerle ifade edilmektedir ( ekil 5).
ekil 5: Bekir Tan evi eri im grafik haritalar: (a) Bodrum Kat, (b) Zemin Kat, (c) 1.Kat.
ekil 6: Bekir Tan evi d bkey mekan analizi haritalar: (a) Bodrum Kat, (b) Zemin Kat, (c) 1.Kat.
208
Hesaplamalar sonucunda eri ilebilirlik analizleri yaplm ve btnle ik mekan olma zelli ine sahiptir. Koyu mavi ile
d bkey mekan analiz haritalar elde edilmi tir ( ekil 2.6). ifade edilen birim ise en ayr k mekan olma zelli ine
Yaplan bu d bkey mekan analizi haritalarnda krmzdan sahiptir.
koyu maviye kadar renklerle grafiksel ifade olu turulmu tur.
Burada krmz ile ifade edilen birim evin btnndeki en
ekil 7: Bekir Tan evi giri analizi haritalar: (a) Bodrum Kat, (b) Zemin Kat, (c) 1.Kat.
ekil 8: Bekir Tan evi ta yc sistem analizi haritalar: (a) Bodrum Kat, (b) Zemin Kat, (c) 1.Kat.
209
ekil 9: Bekir Tan evi kma cumba balkon analizi haritalar: (a) Bodrum Kat, (b) Zemin Kat, (c) 1.Kat.
ekil 10: Bekir Tan evi sirklasyon alanlar analizi haritalar: (a) Bodrum Kat, (b) Zemin Kat, (c) 1.Kat.
210
Yapnn tamam birlikte ele alnarak olu turulan bu analiz meler ta yc grevi grmektedir ve krmz ile ifade
insan hareketleri ile mekan kurgusunun incelenmesinde edilmi tir.
kullanlr. Yaplan eri ilebilirlik analizleri sonucunda Bekir
Bekir Tan evinde kma cumba balkon analizi yaplm tr
Tan evinin btnle me ortalama de eri 0.74 olarak
( ekil 9). Ktlesel de i kenlik cumbalar eklindedir. Zemin
bulunmu tur. Ortalama derinlik de eri 3.10 ve en derin
katta ve birinci katta toplam iki adet cumba mevcuttur.
mekan derinli i de 4.94 olarak bulunmu tur. Rlatif asimetri
Cumbalar krmz ile ifade edilen ksmlarda bulunmak
de eri evin btnle ik bir yapya yatknl n ifade eden bir
tadrlar.
analiz de eridir. Gerek rlatif asimetri de eri ise farkl
byklklerdeki evleri kar la trmada kullanlan ve rlatif Bekir Tan evi iin sirklasyon incelemeleri yaplm ve
asimetrinin daha hassas bir biimi olan analiz verisidir. Evin haritalar olu turulmu tur ( ekil 10). Sirklasyon iki biimde
rlatif asimetri de eri 0.23 olarak bulunmu ve gerek rlatif gerekle mektedir. Kat planlarnda ye il ile ifade edilen
asimetri de eri de 1.44 olarak hesaplanm tr. Gerek rlatif ksmlarda katlar aras gei i sa layan d ey sirklasyon
asimetri de erinin d k olmas yapnn daha btnle ik bir bulunmaktadr. Krmz ile ifade edilen ksmlar ise,
potansiyele sahip oldu unu gsterir. Evin kontrol blmlenmeler aras gei leri ifade etmektedir ve yatay
edilebilirlik de eri ise ortalama 0.31 olarak hesaplanm tr. sirklasyon olarak adlandrlmaktadrlar.
Entropi de eri, evin meknsal kurgusunun simetrikli i

zerinden hesaplanan bir analiz verisidir. Entropi de erinin 3. Arapgir Yresel Konutlarna Ait Veritaban ve rnek
yksek olmas durumunda meknsal kurgu daha simetriktir. Taban Sistemlerinin Olu turulmas
Bekir Tan evinin entropi de eri 2.78 olarak bulunmu tur. Veritaban sisteminin tasarmna ba lanlmadan nce, veri
2. 3 Bekir Tan Evi Yapsal Analizleri giri i yaplacak ncl rneklere ait bilgilerin derlenmesi
sreci tamamlanm tr. Bu sayede giri yaplmas gereken
Bekir Tan evine ait giri lerin analiz haritalar olu turulmu tur veriler belirlenmi ve bu veriler do rultusunda veri
( ekil 7). Bu yap bodrum katta bir adet baheden giri ve gruplandrmalar ve bu gruplarn ili kileri olu turulmu tur.
zemin katta biri ana giri ile evin yan ksmnda bulunan Bu i lem sistemin altyapsn ve kurgusunu olu turmaktadr.
baheden giri olmak zere iki giri i ile toplam adet giri e Bu kurguyu dijital ortamda gerekle tirmek iin Microsoft
sahiptir. Access program kullanlm tr.
Bekir Tan evine ait ta yc sistem incelenmi ve grafiksel
gsterimi hazrlanm tr ( ekil 8). Bu yap y ma sistemle
in a edilmi olmasndan dolay d duvarlar ta yc
zelliktedir. Ksmen i duvarlar da ta ycdr. Birinci
dereceden ta yc duvarlar mavi ile ifade edilmi tir. Daha
ok blme i levine sahip duvarlar blme amal kullanlm tr
ve ta ycl a etkileri azdr. Bu duvarlar ye il ile ifade
edilmi tir. Bodrum katta bulunan ve atlyeyi ayran dik
Tablo 1: Sistem diyagram
211
3. 1 Sistemin Olu turulmas butonlardan Binalar butonu ile yaplarn listesine ula ma,
Sistem Microsoft Access veritaban yazlm kullanlarak Kullanm, Malzeme ve Obje Tr butonlar ile yeni veri
olu turulmu tur. Olu turulan sistem kurgusu sonrasnda kategori tanmlamalar yaplabilmektedir. Ama butonu ile
veritaban, istenilen ltler do rultusunda filtreleme, sistemin amac, ieri i ve tantmna ula lmaktadr.
arama yapma ve kt alma gibi seeneklere sahip interaktif Sisteme yeni veri giri i yapmak iin Binalar butonuna
bir yapya sahip olmu tur. basld nda yeni bir sayfa almakta ve bu sayfada daha
Meknsal dizimde bulunan temsil, analiz, genotip ve teori nce yaplm olan rnekler kullancy kar lamaktadr. Daha
olmak zere drt temel d nme evresi bulundu u ifade sonra kullanc bo olan satrdan veri giri ini
edilmektedir. Tarihi binalar enformasyon sisteminde sa layabilmektedir ( ekil 11).
Temsil sistem kurgusunda veritaban olarak ifade edilen Yeni kayt i lemi yaplrken Bina Tanm yazan blme
binalara ait verilerden olu maktadr. Analiz, yaplarn bu yapnn ismi yazlmaktadr. Lokasyon blmne yapnn yer
temsil verileri kullanlarak elde edilen al ma sonulardr. ald blge ismi yazlmaktadr. Harita blmne ise
Genotip evresinde, Arapgir ile farkl bir blgede yaplan yapnn Dnya zerindeki konumunu gsteren harita linki
benzer al maya ait bina ve kent le indeki modeller ifade yerle tirilebilmektedir. Bylece kullanc isterse ba lantya
edilmektedir. Teori evresinde ise bu farkl kltrel genotipler tklayarak yapnn yerini harita zerinde grebilme imkanna
arasndaki genel e ilimlerin nasl oldu u ve nelere ba l sahip olmaktadr. Bu i lem iin Google Maps sitesinden
olarak ortaya kt ortaya konulmaktadr. yararlanlm tr ( ekil 13).
3. 2 Sisteme Veri Giri i Kullanm Durumu blmne yapnn u anda ne olarak
Tarihi Binalar Enformasyon Sistemi ald nda arayz kullanld bilgisi yazlmaktadr. Bunun iin nceden
ekran sistemin genel grn dr. Ayrca sayfada yer alan tanmlanm olan konut, mze, okul ve kullanlmyor
seenekleri alr men biiminde seilmeye hazr olarak
Tablo 2: Sistemin kurgu emas ekil 11: Veritaban giri arayz
212
ayarlanm tr. Malzeme blmne yapda kullanlan hazr olarak ayarlanm tr. Tescil Durumu blm yapnn
malzeme yazlmaktadr. Bu blm iin sistem ierisinde tescil bilgisinin tescilli ya da tescilsiz olarak ifade
nceden tanml olan do al ta , ah ap, kerpi ya da edilebilece i blmdr. Alan m2 blm yapnn toplam
betonarme seenekleri alr men biiminde seilmeye in aat alan bilgisinin belirtilebilece i blmdr.
ekil 12: Yeni konut giri arayz
ekil 13: : Uydu zerinden yap konumu belirtilmesi ekil 14: Veritaban giri arayz
213
Tablo 2: Bina detay bilgiler formu
Tablo 2: Obje ekleme
214
Yapm Tarihi blmnde, e er biliniyorsa yapnn yapm ba lantsnn eklenebilece i alandr. E er obje evrimd
tarihi takvim yardm ile seilebilmektedir. eri ime ak olmas amac ile veritaban ierisine eklenmek
istenilirse Obje Link alanna ole objesi biiminde ekle
Bu form ayn zamanda sisteme girilmi olan tm yaplarn
nebilmektedir. Sisteme bilgi giri i yaplan yaplara ait tm
listesini de iermektedir. Bu sayfann sa tarafnda bulunan
analizlerin ve bilgilerin yer ald ablon analiz format olu
filtreleme seenekleri olan Malzeme, Kullanm Durumu,
turulmu ve veritabanna Tm Analizler ad altnda evrim
Tescil Durumu, Lokasyon, tarih aral ve in aat alan
ii ve evrimd olarak eklenmi tir. Bu sayfada daha nce
aral seilerek arama ya da istenilen sonular listeleme
den girilmi olan objeler arasndan, bina id, bina blm
yapmak mmkndr. Binalar dkm formuna tm verilerin
veya obje trne gre filtreleme yapmak da mmkndr.
girilmesinden sonra leri butonu ile Bina Detay Bilgiler
Formu sayfasna eri im sa lanr. Bu sayfada, nceki sayfada 4. Sonular
girilen bilgilere ek olarak tarihe bilgisi de
nsann evresiyle etkile mesi nedeniyle gnlk ya amn
eklenebilmektedir. Bu formda sayfann alt ksmnda yer alan
iinde geirdi i mekanlar, insanlarn sosyal ve kltrel
Grsel Analiz Verileri blmnde yaplan grnrlk ve
yansmalar olarak de erlendirilebilirler. Birey kendi
d bkey mekan analizlerine ait de erler girilebilmektedir.
hayatna verdi i nem sayesinde kendi kltrn korumak,
Burada GABD grnr alan btnle me de erini, GODD
ya atmak ve aktarmak ister. Bu nedenle kltrne ve sosyal
grnr ortalama derinlik de erini, GKED grsel kontrol
ya amna ait zellikleri barndran nesneleri de koruma
edilebilirlik de erini, DBDD d bkey btnle me de erini,
altna alma e ilimindedir. Bir mekan koruyabilmek ve
ODD ortalama derinlik de erini, EDMD en derin mekan
srdrlebilirli ini sa lamak iin o mekan ya amak,
derinli ini, RAD rlatif asimetri de erini ve GRAD gerek
zmlemek, okumak , yorumlamak ve anlamak gerekir. Bu
rlatif asimetri de erini ifade etmektedir.
sayede mekann formunu ve i levini, mekansal kurgunun
Bilgi giri ine ek olarak bu sayfada, daha nceden girilmi sosyal mant n anlamak ve yresel de erleri gnmz
olan bilgiler arasndan, sa tarafta bulunan analiz gereksinmeleri do rultusunda yorumlayarak korumak
parametrelerinin de er aralklar seilerek filtreleme mmkn olabilir.
yaplabilmektedir.
Bilgisayar teknolojileri yardm ile mekanlarn kurgularn,
Bu form ierisinde sekmeli yapya sahiptir ve Binaya Ait birbirleri ile olan ba lantlarn i levdeki, gnlk
Objeler sekmesine geilerek yapya ait her trl obje kullanmdaki nemlerini anlamak e itli analizlerle mmkn
giri inin yaplabilece i arayze ula lm olunur. olmaktadr. Bu kapsamda, Malatyann Arapgir ilesinde
bulunan ncl yresel konut rnekleri ele alnm olup bu
Binaya ait objeler arayznde Bina Blm alanna
yaplara ait daha nceden yaplm olan rlve
eklenecek olan objenin ait oldu u bina blm
al malarndan veriler elde edilmi tir. Dijital ortamdaki bu
seilebilmektedir. Obje Tanm alanna ise girilen objeye ait
veriler ve ncl rneklerin plan emalar, mekan analizi
tanm ya da aklama girilebilmektedir.Obje Tr
konusunda geli tirilmi olan UCL Depthmap yazlm ile
blmnden ise girilecek olan objenin tr seilmektedir.
e itli analizlere tabi tutulmu lardr. Bu analizler, mekann
Obje wLink alan girilecek olan objenin veritabann
grnrlk analizleri, eri ilebilirlik ve d bkey mekan
a rla trmamas iin bir sunucuya yklenerek web
analizleridir.
215
Ayrca meknsal kurgunun yannda yapsal zelliklerin Yaplan bu al malar sonucunda ncl rneklere ait veriler
etkisinin de ortaya karlabilmesi iin yapsal analizler ve ncl rneklerin anla lp, gelecek tasarmlara yol
olarak adlandrlan Giri Analizi, kma, Cumba ve Balkon gstermesinde son derece byk neme sahip olan analiz
Analizi, Ta yc Sistem Analizi ve Sirklasyon Analizi de bilgileri gvenli bir sistem ierisinde sistematik olarak
yaplm tr. saklanm tr. Ayrca veritaban sisteminin esnek olmasndan
Mekann grnrlk analizleri yaplrken, programa mekana dolay, olu turulan sistem ba ka blgelerde de
ait izim girdi olarak verilmi ve bu altlk zerinde kullanlabilecektir. Gelecekte bu sistemin birok blgede
hesaplamalar yaplm tr. Bu hesaplamalar sonucunda uygulanmas ile gelecek nesillere kltrn ve sosyal ya amn
mekan ierisindeki blmlenmelerin grnrlk grakleri zelliklerini ieren ncl rneklere ait bilgilerin bulundu u
elde edilmi tir. sistematik bir bilgi da arc da braklm olacaktr.
D bkey mekan analizleri ise daha ok insan hareketleri ile Sistemin potansiyeli incelendi inde, gelecekte sistem
btnle ik ve birim ili kileri gz nnde bulundurularak ierisine ilave edilecek olan ba ka blgelere ait yaplm
i lem yapma mant na sahip hesaplamalardr. Bu analiz veya yaplacak al malar sonrasnda, farkl blgelerdeki
kapsamnda programa girdi olarak verilen plan izimi altlk yaplar kar la trlabilecek ve dolaysyla blgeler aras
olarak kabul edilip zerine tm birimler srayla kltrel ve sosyal kyaslamalar da yaplabilecektir. Bu
tanmlanm lardr. Sonrasnda bu birimler arasndaki gei duruma ba l olarak sonuta ortaya kacak olan benzerlik
ili kileri programa ifade edilmi tir. Bylece program bu ve farkllklar ile kltrel ve sosyal ya ama ait izlerin somut
birimler arasndaki ili kileri analiz hesaplamalarnda veriler zerinden kyaslanmas, tart lmas, de er
kullanabilmi ve sonular karm tr. lendirilmesi ve anla lmas mmkn olabilecektir.
Tm analizler yapldktan sonra ortaya kan bilgi kmesinin Akpnar, S. 1982 83, Arapgir Evleri, Yurt Ansiklopedisi, cilt:
belirli bir dzen ierisinde saklanma ihtiyac oldu u 8, ss. 5486 5487, stanbul.
belirlenmi tir. Bu ihtiyaca cevap verebilmesi amac ile Atak, . 2009, Mekansal Dizim ve Grnr Alan Ba lamnda
Microsoft Access yazlm ile bir veritaban ve rnek taban Geleneksel Kayseri Evleri, Yksek Lisans Tezi, T Fen
kurgusu gerekle tirilmi tir. Bu kurgular ierisine ncl Bilimleri Enstits, stanbul.
rneklere ait tm veriler ve analiz hesaplamalar sonucu
kan tm grak haritalar, analizlere ait sonu de erleri ve Canbay, . 2003, Mimari ncl rneklerin Analizine Dayal
yapsal bilgiler eklenmi tir. Bylece veritaban olarak Veritabanlarnn Tasarm E itiminde Kullanm, Yksek
tasarlanan sistem rnek taban zelli ine de sahip olmu tur. Lisans Yezi, stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, stanbul.
Olu turulan tarihi yaplar enformasyon sisteminin ierisinde
bulunan yaplar arasnda ltreleme kriterlerinin analiz a da , G. & Atak, . 2011, Geleneksel Malatya Evlerinde
de erlerine gre yaplabiliyor olmas sayesinde istenilen Mekan Organizasyonu ve Sosyo Kltrel Etkile imin Mekan
analiz de er aralklarnda bulunan yaplarn di er Sentaks ile Analizi, Ulusal Malatya Sempozyumlar II
zelliklerini de do rudan kar la trma imkan sa lam tr. Srdrlebilir Kentle me ve Kentlilik, Malatya, ss. 742 770.
216
Demirda , . 2001, Mimari Uygulama ve Sunumlar iin

Grsel Bir Veritaban Modeli, Yksek Lisans Tezi, stanbul
Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
Eypgiller, K., Eres, Z., Kasapgil, O. 2012, Geleneksel

Arapgir Evlerinde Malzeme Kullanm ve Koruma Sorunlar,
6. Ulusal Yap Malzemesi Kongresi ve Sergisi, .T..,
stanbul.
Gnen, A. 2005, Grsel Veritaban Modeli T Slayt Ar ivi

Veritaban, Yksek Lisans Tezi, .T.. Fen Bilimleri
Enstits, stanbul.
Hillier, B., Hanson J. 1984, The Social Logic of Space,

Cambridge University Press, UK.
Kr an, . 1996, 19.yzyl stanbul Dizi Konutlarnn

Morfolojik Analizine Dayal Bilgi Tabanl Tasarm Modeli,
Yksek Lisans Tezi, .T.. Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
Klarqvist, B. 1993, A Space Syntax Glossary, Nordic

Journal of Architectural Research, 2, pp. 11 12.
Uluam, A. 1986, Arapgir deki Mimari Antlarn Bugnk

Durumu, I. Battalgazi ve Malatya evresi Halk Kltr
Sempozyumu, ss. 140 147, Malatya.
Wiener, J. M. and Franz, G. 2004, Isovist As a Means to

Predict Spatial Experience and Behavior, Lectures Notes in
Computer Science, Springer Berlin / Heidelberg, pp. 42 57.
217
218
ndeks
Akda , Suzan Girginkaya 17

Akkaya, Durmu 107, 119
Alaam, Sema 91
Aydn, Asl 65, 161
Bacno lu, Zeynep 169
Balaban, zgn 11, 143
Batmaz, Sura Kl 27
Bayraktar, Mehmet Emin 75
Beyda , Orkun 189
Boyaco lu, Can 65
a da , Glen 11, 205
a lar, Nur 11
Demir, Yksel 147
Diner, Ahmet Emre 91
Gl, Leman Figen 11
Gl, Murat 11
Gnaydn, H. Murat 97
Gzelci, Orkan Zeynel 55
lal, M. Emre 97
pek, Yekta 143
Kahraman, Cemal 47
Kymen, Erdem 129
Macit, Sibel 97
Ouo lu, Asl 17
Ouo lu, Salih 91
zgan, Sibel Yasemin 147
zkar, Mine 161
Sertye il k, Begm 107
Sevim, Halil 205
Sipahio lu, I l Ruhi 11
Suter, Georg 97
ener, Sinan Mert 81
Tanaan, Leyla 179
Tong, Togan 129
Torus, Belinda 81
nal, Faruk Can 39
Yanarate , Didem Ba 27
Yazc, Sevil 179
219

Sayisal Tasarim 2013

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sayisal Tasarim 2013

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VII: Mimarlkta Saysal Tasarm Ulusal Sempozyumu

saysal tasarm entropi yaratclk

stanbul Teknik niversitesi ( T)

Mimarlk Fakltesi, Ta k la Yerle kesi, stanbul

T Fen Bilimleri Enstits

Bili im Anabilim Dal

Mimari Tasarmda Bili im Lisansst Program

saysal tasarm entropi yaratclk

Dzenleme Tarihi ve Yeri:

T Fen Bilimleri Enstits, Bili im Anabilim Dal

Ara . Gr. Ethem Grer, ethemgurer@gmail.com

Bilimsel Kurul ( simler alfabetik sraya gre dizilmi tir):

1. bask Haziran 2013

ISBN: 978 975 561 437 3 www.sayisaltasarim.itu.edu.tr

Ara . Gr. Ethem Grer

Trkiyede Mimarlk E itimi ve Bili im Teknolojileri

Yaratma Hali ve Mimarlk: Bauhaus Ekol ile Dijital a Mimarisinin li kilendirilmesi

Tasarm Srecinin Saydamla trlmasnda Hesaplamal Tasarm Yntemlerinin Kullanlmas

Genetik Algoritmayla retilmi Bir Ekolojik Mutualist Kabuk nerisi

Apartman Bloklar iin Plan emas reten bir Prototip nerisi

Tasarm Srelerinde Yap Bilgi Modelleme Aralarnn Etkileri

Yap Projelerinin lgili Ynetmeliklere Uygunluk Denetimi Otomatik Denetleme Sistemleri

n aat Sektrnde Yap Bilgi Modellemesi (YBM) Hakknda nceleme

Dokunulabilir Tasarm Masas

Use of Augmented Reality Technologies in Cultural Heritage Sites: Virtu(Re)al

Mu lak Tasarm Srecinde Bir Arac Olarak ekil

Do al Sistemlerdeki Optimizasyon Sreleri ve Malzeme zerinden Hesaplamal Morfogenez

Mimari Tasarmda ncl rneklerin Analizine Dayal Bir Model

Ula m Planlama al mas: rnek Uygulama

The Creative Village: Allocation of Discrete Units Using Physics

Mimari Gresellerin Bir Temsiliyet Biimi Olarak Fonksiyonlar

Kom uluk Yerellik Kresellik

Mimari Yap Tasarmnda Kullanc Konforu Asndan Bulank Mantk Uygulamalar

Trkiyede Mimarlk E itimi ve Bili im Teknolojileri

Yaratma Hali ve Mimarlk: Bauhaus Ekol ile Dijital a Mimarisinin li kilendirilmesi

Tasarm Srecinin Saydamla trlmasnda Hesaplamal Tasarm Yntemlerinin Kullanlmas

Trkiyede Mimarlk E itimi ve Bili im

Anahtar kelimeler: Mimarlk e itimi, bili im teknolojileri, bilgisayar destekli tasarm

1. Giri teknolojilerinin mimarlk e itiminde oynad rol anlamak

e itim, modelleme, canlandrma al malar, dijital tasarm ve 3. Yntem

niversite smi retim Eleman renci

rencilere okullarnda verilen mimarlk e itimini yeterli bulup

Bili im teknolojilerinin tasarmda kullanlmas kavram

Yaratma Hali ve Mimarlk

Asl Ouo lu1, Suzan Girginkaya Akda 2

1. Giri adlandrlaca ve tanmlanaca konusunda fikir birli i oldu u

Tarihi sreler e itim baznda irdelendi inde Bauhaus

Dijital a mimarisinde de ileti im ve bilgisayar teknolojileri

Ittenin ayrlmas sonras Walter Gropiusa atfedilebilinecek

Dijital a mimarisi ise Bauhaus ekol ile kar la trld nda,

4. 2 Uygulama Yakla mlar

Gnmzde yaygn olarak kullanlan bilgisayar destekli tasarm

5. Yaratcl n Bauhaus Ekolndeki ve Dijital Mimarideki

Yaratclk verisel olarak az rastlanan bir fikir, tavr ortaya

Tablo 1: Bauhaus ekol ile dijital a mimarisine ili kin

Erbay, A. 2009, Bilim ve ideoloji: tekni in iktidar, Dokuz

Gombrich, E. H. 2004, Sanatn yks, Remzi Kitabevi,

Gney, C. ve elik, R. N. 2009, Mekansal bili im ve mekansal

Hadjri, K. 2003, Bridging the gap between physical and digital

Kaplan, K. ve Ertrk, E. 2012 Dijital a ve bireyin ideolojik

Kavuran, T. 2003, Sanat ve bilimde gerek kavram, Sosyal

Kolarevic, B. 2009, Designing and Manufacturing Architecture

Mimaride Saysal Sistematik Aralar ile leti im