SALH TUR

ESK ARAP RNN GVENLRL

SALH TUR

zet: Bu almada, Chiliye toplumu arasnda yaznn gnlk

yaamda yaygn olup olmad, edebiyat ve kltrlerini sonraki
nesillere aktarmada bir kayt arac olarak kullanp kullanmadklar
incelenmitir. Eski dneme ait iirlerin tedvin dnemine kadar yazl
deil, szl olarak intikal ettii varsaymnn ne derece gvenilir
olduu zerinde durulmutur. slmn ortaya kndan sonra Arap
yarmadasnda yaanan sosyal, siyasal, kltrel gelimeler ve bu
gelimelerin iir zerindeki yansmalar ile iir intihaline neden olan
faktrler ele alnmtr. Ayrca konu ile ilgili farkl grlere yer
verilmitir.

Anahtar Kelimeler: Arap iiri, Chiliye, intihal, tedvin, yaz.

Reliability of Ancient Arabic Poetry

Summary: In this study, it was determined that whether in Pre-

Islamic society writing is widespread or not in their daily life and
whether they have used their letters and their culture as a registration
tool in between them. It was also mentioned that whether the
transition of old poems was come with writing or oral and how much
it is reliable. After Islam the social, cultural and political
developments on poems and their reflections and factors which cause
the poem plagiarism in Arabian Peninsula were taken up. In addition,
the different sights were determined too.

Keywords: Arabic Poetry, Pre-Islamic, plagiarism, registration,

writing.

Ar. Gr. Dr. Harran niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Dou Dilleri ve

Edebiyatlar Blm (salihtur65@yahoo.com)

NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006 111

 ESK ARAP RNN GVENLRL

Chiliye dnemine atfedilen iirler, hicri ikinci yzyln sonlar ile

nc yzyln balarnda iir tedviniyle ilgilenen alim ve raviler tarafndan
kayt altna alnmtr. Kayt altna alnmadan nce bu iirler, tedvin
dnemine kadar szl m yazl m intikal etmitir? Elimizde eski dneme ait
olduu iddia edilen sayszca iirlerin szl olarak intikal etmesi olas mdr,
yoksa bunlar, slmiyetin ortaya kndan sonra eitli nedenlerden dolay
uydurulmu ve eski dnemin airlerine atfedilmi metinler midir?
Bu aratrmamzda konu ile ilgili farkl grlere yer verilerek iir
intihaline neden olan faktrler zerinde duracaz. Bu konulara gemeden
nce Chiliye Araplarnn yazy bilip bilmediklerine, biliyorlarsa edebiyat
mahsullerini sonraki nesillere aktarmada bir kayt arac olarak kullanp
kullanmadklarna aklk getirmemiz yararl olacaktr.
Gerek Arap edebiyat tarihi kaynaklarnda yer alan bilgiler, gerekse
gnmzde yaplan eitli kazlarda bulunan kitabelerden elde edilen veriler,
Araplarn, slmn douundan en az yzyl nce yazy bildiklerini ve
gnlk yaamlarnda kullandklarn gstermektedir.1
slmiyetin douundan nce Hira, Taif, Mekke ve Medine gibi
blgelerde okuma ve yazma bilenlerin saysnn ok, el-Kttb (ky okulu)
olarak bilinen eitim messeseleri yaygn olduu kaydedilmektedir. 2
zellikle Hira Prenslii, corafi konumu nedeniyle ticaret ve kltr
merkeziydi. Bu yzden burada okuma ve yazma bilenlerin saysnn da ok
olduu belirtilir. Murakka el Ekber (. yaklak 550 m.) ve kardei Harmala
gibi pek ok air de burada okuma ve yazmay renmitir. Lahm prensleri
tarafndan kurulan saraylara, yneticileri vmek amacyla eitli blgelerden
airlerin geldii de ne srlr.3
eitli Arap edebiyat kaynaklarnda da Chiliye airleri arasnda okuma
ve yazma bilen pek ok kii bulunduu ifade edilir. Hatta Udeyye b. Zeyd
el-Abbed (. yaklak 35/590) Lukayt b. Yamur el- yyd 4 gibi airlerin,
hem Arapa hem de Farsa okuyup yazdklar ve Kisr Divannda ktip ve
mtercim olarak altklar rivayet edilir.5 Okuma ve yazma bilmeyen
airlerin iirlerini yazmay bilenlere yazdrdklar kaydedilir.
bnul-Arabnin rivayetine gre, muallak airlerinden saylan Amr b.
Kelsm (. yaklak 600 m.), tehdit ierikli kasidesini en-Numn b. el-
Munzir (.602 m.)e gndermek isteyince, kendisi yazma bilmediinden,
bilen birisine yazdrmtr.6
Chiliye Araplarnn iirlerinin bir ksmn yazya dktkleri konusunda
eitli bilgi ve rivayetler bulunmaktadr. rnein bn Cinn (.392/1001),
havliyt (ylda bir defa kaside yazan) airlerini kast ederek, eski Arap iirin
tmnn szl olmadn, airlerin, kasidelerini yaymlamadan nce kda
dktklerini, zenle inceleyip baz ekleme ve karmalar yaptklarn ve
szgeten geirdiklerini belirtir.7 bn Cinn, Hammd er-Rviyeden
naklettii bir baka rivayetinde ise, Hira hkmdar en-Numn b. el-
Munzirin baz airlerin iirlerini yazdrarak bir araya topladn ve saraynn
altna gmdrdn, bunlarn da daha sonra el-Muhtr b. Eb Ubeyd es-
Sakaf (.749 m.) tarafndan ortaya karldn ifade eder. 8 Bu rivayetin

112 NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006

 SALH TUR

senedini incelediimizde, senetteki kopukluk hemen gze arpar. Eski alim

ve eletirmenler de bu rivayeti zayf bulurlar. 9 Ayn ekilde bn
Sellm(.231/845), en-Numn b. el-Munzirin, Chiliye dneminin nde
gelen airlerine ait, kendisini ve ailesini metheden bir iir koleksiyonu
bulunduu ve bunun da Emevlerin eline getii hususunda bir rivayet
aktarr.10 Ancak bu rivayetin ierii, Hammd er-Rviyeye nispet edilen ve
yukarda dile getirilen rivayetle rtmektedir. Bu yzden bu rivayetin
doruluu da kuku yaratmaktadr.
Emev dneminin nl nekiz (atma) airlerinden Ferezdakn
(.114/732-3) ise bir iirinde, Chiliye airlerine ait baz divanlarn
bulunduunu ve bununla yle vndn gryoruz:11
Cafer (Lebid b. Raba ) ve Caferden nce olan Bir (b. Hazmn 12)
kasidelerinden oluan derli toplu bir kitaba sahibim.
Eb Amr b. el-Al (.154/770-1), Chiliye dnemine ait iirlerin, hicri
ikinci yzyln sonu ile nc yzyln banda sadece szl olarak deil, bir
ksmnn divanlarda yazl olarak intikal ettiini ifade eder. Hatta el-Asma
(. 216/813-2), el-Mufaddal ed-Dabb (.yaklak 170/786-7), Eb Amr e-
eybn (.205/820 ile 213/829 arasnda) gibi iir rivayetiyle ilgilenen
alimler, eski dneme ait iirlerin tahsilini yaparken, divanlardan karlkl
olarak okuduklarn da vurgular.13
Aratrmac Nsruddn el-Esed, Chiliye Araplar arasnda yaznn
yaygn olduunu ve gnlk hayatta kullanldn ifade eder ve eserinde bu
konu ile ilgili pek ok rnek verir. 14 Ancak bu grlerin aksine, yine eitli
edebiyat tarihi kaynaklarnda Chiliye Araplarnn okuma yazma
bilmediklerini, bilenlerin de parmak saysn gemedii eklinde farkl
grler de ileri srlr. rnein el-Chiz (.255/868-9), Araplarn okuma
yazmay bilmediklerini ve mm bir millet olduunu ifade eder. 15 bn Sad ise
(.685/1286-7), Tabakt adl eserinde Chiliye dneminde okuma yazmay
bilen birok kiinin adn anar, ancak ifadelerinin sonunda Araplar arasnda
yaznn pek yaygn olmadn belirtir. 16 Ayn ekilde bn Abdrabbihi
(.328/930-40), slmn douunda Araplar arasnda yaz yazmay bilenlerin
saysnn ok az olduunu dile getirir.17
Chiliye Araplar ile ilgili her ne kadar okuma ve yazma bilenlerin
saysnn azmsanmad ve gnlk hayatta kullanld konusunda eitli
kaynaklarda bilgi ve rivayetler yer alyorsa da, kanaatimizce yaznn
kullanm bugnk anlamyla o dnemde edeb rnleri tedvin edecek ve
sonraki nesillere aktaracak kadar pek yaygn ve gelimi deildi. Yaz
metinleri daha ok, ksa, z ve birka satrdan oluuyordu. Bu yaz tr, al
veri hesaplarnn, alacak-vereceklerin yazld, kle mlkiyetlerinin
tutulduu belgelerde, kabileler arasnda yaplan anlamalarn kaydedildii
vesikalarda ve dnemin nemli devlet byklerine ve kabile reislerine
yazlan mektuplarda, mhrlerde ve mezar kitabelerinde kullanlrd.18
Dolaysyla Chiliye iirinin Hz. Peygamber dnemine szl olarak
intikal ettii byk olasdr. Birok aratrmac da bu grtedir. 19 Ancak
yukarda yer verdiimiz Chiliye iirinin byk bir ksmnn szl deil,

NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006 113

 ESK ARAP RNN GVENLRL

yazl olduu hususundaki grleri kabul edecek olursak, bu iirlerin hicretin

ikinci yzylnn sonlarna doru alim ve ravilere ulamasn engelleyen
siyasal, sosyal ve kltrel gelimeler olarak Arap yarmadasnda yaanmtr.
zellikle siyas alanda yaanan gelimeler, gerek Chiliye gerekse slm
dneme ait iirlerin bir ksmnn kaybolmasna, bir ksmnn da intihale
maruz kalmasna neden olmutur.
Bilindii zere slmn ortaya kyla beraber Arap yarmadasnda
sosyal, siyasal, kltrel ve daha pek ok alanda devrimler yaanmtr.
Araplar arasnda daha nce var olan sosyal ilikiler, dnceler, alkanlklar,
gelenek ve grenekler, bir baka ifadeyle, Araplarn hayata baklar tamamen
deimitir. Bu deiimden iir de nasibini almtr. zellikle iir ve airleri
hedef alan ayetin iniinin ardndan 20 Araplarn iire olan bak ve
tutumlarnda bir deiiklik meydana gelmitir. Ayet, her ne kadar baz airleri
istisna klmsa da slma gnl vermi sahabeler, iirden uzak durmay
yelemilerdir. bn Haldn (.808/106-7)un da iaret ettii gibi
Mslmanlar, slmn ilk yllarnda daha ok din, peygamberlik ve vahiy
gibi konularla megul olmulardr. Kurnn nazm ve slbu kendilerini
bylemi, bir sre nesir ve nazm alannda susmay tercih etmilerdir. 21
Hatta Lebd b. Raba (.41/661-2) gibi baz sahabe airlerin iir sylemeyi
dahi brakt rivayet edilmektedir. 22 Bu arada Hz. Peygamber, slm
dncesiyle badamayan tm iir trlerini de yasaklamtr. 23
slmn ilk yllarnda Hz. peygamber ve sahabeler, Mekke mrikleri
tarafndan eziyet ve baskya maruz kalm ve Medineye hicret etmek
zorunda braklmlardr. Mslmanlar Medineye hicret etmelerine ramen,
Mekke mrikleri ile aralarndaki kavga ve husumet daha da iddetlenmitir.
Mslmanlar, amdan gelen kervan ele geirmek isteyince her iki grup
arasnda Bedirde ilk kanl sava meydana gelmi ve bu sava,
Mslmanlarn zaferiyle sonulanmtr.24 Bedir savan Uhut sava takip
etmitir.25 Bylece Mekke ile Medine, bir baka ifadeyle Kurey ile Ensr
arasnda kanl bir husumet domutur. Klla srdrlen bu savalara her iki
grubun airleri de iirleriyle itirak etmi; kahramanlklaryla, eref ve
asaletleriyle vnmeye ve birbirlerine onur krc, kk drc ifadeler
kullanmlardr. Hatta Hz. Peygamberin Medine airlerini, bu yergi sava ile
Mekke mriklerini hicvetmeleri iin zaman zaman tevik ettii rivayet
edilmitir.26 Mekke ile Medineliler arasndaki yergi sava yaklak sekiz yl
srm ve aralarndaki kin ve husumet varabilecei en son noktaya
ulamtr.27 Ancak Mslmanlar, asker ve siyas bakmdan yeterli gce
ulanca Mekkeyi kuatm, Mekke lideri konumunda olan Eb Sfyn ve
onunla beraber dier Kureyliler de Mslman olmulardr. Bylece Kurey
ile Ensr arasnda uzun sren husumet atei de bir sreye kadar
kllenmitir.28
Hz. Peygamber Mekke fethinden ksa bir sre sonra Hakka
kavumutur. Hz. Peygamberin vefatndan sonra Kurey muhacirleri ile Ensr
arasnda hilafet konusunda gr ayrl ba gstermitir. Fakat Sad b.

114 NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006

 SALH TUR

bde el-Ensr gibi birka muhalifin dnda Mslmanlarn byk

ounluu Eb Bekirin zerinde uzlama salamtr.29
Hz. Eb Bekir dneminde Ridde savalar balam, Kurey ve Ensr bu
savala oyalanmtr. Mslmanlar, Ridde savalarnda byk direnile
karlamlar ve bilhassa Yamme savanda birok sahabe ehit olmutur. 30
Bunlarn byk bir ksm Kurn ezbere bilen ve iir rivayetiyle ilgilenen
kimselerdi. Mslmanlar, Kurn hafzlarnn ounun ehit olduunu
grnce, Kurnn kaybolmasndan endie duymu ve yazlmasna karar
vermilerdir.31
Mslmanlar, Hz Eb Bekir dneminde Ridde savalar, Hz. mer
dneminde de fetihlerle oyalanmlardr. Mekke ve Medinede kalanlar ise
eski gnleri anmsamaya ve aralarndaki husumeti krklemeye
balamlardr. Ancak Hz. mer, Mslmanlar arasndaki bu tehlikeli
gelimenin farkna varm, Hz. Peygamber dneminde iki grup arasnda
meydana gelen karlkl yergilerin rivayetini yasaklam ve hatta bu iirlerin
kaybolmas hususunda zen gstermitir.32 Nitekim Hz. mer, air el-Hutaya
(.yaklak 30/650-1)yi, ez-Zibrikn hicvettiinden tr zindana atarak
cezalandrmtr.33
Hz. Osman dneminde ise slm anlayyla badamayan tm iirler
yasaklanmtr. Hz. Osman, bu kurallara uymayan airlere kar sert bir tavr
taknm ve hatta air Dbb. el-Hris el-Bercemyi, Ensrdan bir grup
insan yerdii iin lene dek cezaevinde tutmutur.34
Hz. merin ehit edilmesinden sonra Mslmanlar, hilafet konusunda
olduka etin ve sancl bir dnem geirmilerdir. Bilhassa Hz. merin
ldrlmesinden sonra Mslmanlar eitli hizip ve frkalara blnm,
aralarndaki anlamazlk ve savan ardndan, iktidar Emevlerin eline
gemitir.
Emev dneminde fetihler durmu; Arap kabileleri, gebelikten yerleik
bir hayata gemilerdir. Birok kabile Basra, Kfe, Badat ve am gibi
ehirlere yerlemitir. ehir hayatna almaya alan Araplar, bo
zamanlarn deerlendirmek iin eitim ve kltr faaliyetlerine nem
vermeye balamlardr. Mekke ve Medinede ark, 35 Basra ve Kfede
atma sanat gelimitir.36 Araplarn bir ksm da gemie ait kltrlerini
aratrmaya balam, ancak gemie ait iirlerini ieren herhangi bir yazl
metin bulamamlardr. nk slmn ortaya kndan sonra Araplar iir
rivayetini brakm, uzun bir dnem fetihlerle megul olmulardr. Nitekim
bn Sellm bu konuda yle der; Araplar, uzun bir dnem Fars ve Rum
fetihleriyle oyalandlar. Daha sonra slm yaylp, fetihler durunca Araplar
ehirlere yerletiler ve iir rivayetine geri dndler. Ancak ne yazl bir
divanlar ne de kitaplar vard. iir rivayet edenlerin birou savalarda
ldrld ya da vefat etti. Bu nedenle Araplar iirlerinin ounu kaybettiler,
ancak ok azn koruyabildiler.37 Yine bu balamda Eb Amr b. el-Al
Araplarn sylemi olduklar iirin sadece ok az size ulamt. ayet ou
gelmi olsayd, size pek ok ilim ve iir ulard.38 der.

NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006 115

 ESK ARAP RNN GVENLRL

Hilafet Emevlerin eline getiinde durum tamamen deimitir. Hz.

mer ve Osman zamannda yasaklanan ve Mslmanlar arasnda kin ve
husumeti krkleyen iirler yeniden dirilmi, Araplar eref ve soylaryla
vnmeye balamlardr.
Mslmanlar, aralarndaki siyas anlamazlk ve iktidar kavgas
sebebiyle birbirleriyle uramaya balamlardr. Ensr, Emevlere kar
muhalif gruplar destekleyerek, Hz. Alinin yannda saf almtr. 39 Kurey ve
Ensr arasnda ba gsteren siyas husumetin, iire de yansmas kanlmaz
olmutur. rnein Hz. Peygamberin airlerinden Hassn b. Sbitin olu ve
Emevlere muhalif olan Abdurrahmn (.104 h.) Muaviyenin kz
Bermeleyi yermitir.40 Bunun zerine Yezd, Ensr yermesi iin Kab
b.Cuaylden bir iir yazmasn istemitir. Ancak Kab, Hz. Peygambere
yardm eden insanlar yeremeyeceini ifade ederek bu teklifi reddetmi ve
Yezdi Hiristiyan bir air olan Ahtal(.92/710-1)a ynlendirmitir. Ahtal,
Yezidin isteini kabul ederek, Ensr bir kasideyle yermitir. 41
Kurey ile Ensr arasndaki iktidar sava sebebiyle Araplar arasnda
eskiden beri nemli bir zellik olarak kabul edilen asabiyet duygusu yeniden
bir ivme kazanmtr. Asabiyet duygusu sadece Mekke ve Medine halk ile
snrl kalmam, tm Arap kabilelerini kapsayacak ekilde yaylarak, farkl
bir boyut almtr. Kabilleler, kendi aralarnda Talib, Bekir, Kays, Temm
gibi airetlere ayrlarak herkes kendi airetiyle vnmeye balamtr.
Kabileler, asalet ve faziletleriyle vnmek, bir birinden daha stn olduunu
gstermek amacyla eitli iirler uydurmu,42 bunlar da farkl isimlere nispet
etmilerdir. Bu arada asabiyet duygusu iin birok airin iiri de istismar
edilmitir. Bu airlerin banda da Numn b. Ber ve Hassn b.Sbit
(.54/673) gelmektedir. zellikle Hassana yle ok iirler nispet edilmiti ki
hangisinin doru hangisinin uydurma olduunu birbirinden ayrt etmek
glemitir.43 bn Sellma gre, Kurey kabilesi, Chiliye dneminde iir
asndan en zayf kabile olduundan dolay, slm dnemde Hz.
Peygamberin ailesini ve Kurey nesebini yceltmek iin Arap kabileleri
arasnda en ok intihale bavuran kabile olmutur.44
Dier Arap kabileleri de Kurey gibi eski dneme ait iirlerinin az
olduunu veya kaybolduunu grnce airlerinin iirlerini istismar edip
adlarna pek ok iirler uydurarak bunu telafi etmeye almlardr. Daha
sonra uydurulan bu iirlere raviler de baz eklemelerde bulunmulardr.
ntihal edilen bu iirlerin alimler tarafndan dorusundan ayrt edilmesi zor
deildi. Ancak bu iirlerin ldeki bedev Araplardan birisine atfedilmesi
nedeniyle durum iinden klmaz bir hal almtr. 45
iir rivayetiyle uraan bir ksm raviler de asabiyet duygusunu istismar
ederek bundan yararlanmaya almlardr. Kendi kabilelerini yceltmek
veya kendi soyunu siyas iktidar elinde bulunduran kiilere yakn gstermek
amacyla eitli iirler uydurmu ve bunlar da farkl kiilere atfetmilerdir. 46
Yine raviler, rakiplerinin asaletlerini kk drmek gayesiyle farkl
kabilelere mensup airler hakknda gerekle badamayan ve tamamen
uydurma iirler rivayet etmilerdir.47

116 NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006

 SALH TUR

Hristiyan ve Yahud Arap kabileleri de eski dneme ait kltrleriyle

vnme dncesiyle intihale bavurmulardr. Bilindii gibi Chiliye
dneminin airlerinin tm putperest kabilelere mensup deildir. Talib,
Temm gibi birok Arap kabilesi, Hira Prensliinde glenen Hristiyanlk
dinini benimsemilerdir. Yahudiler ise Medine ve civarnda Arap
medeniyetine dayal bir yaam srdrmlerdir. slmn ortaya kndan
sonra baz Arap kabileleri Mslmanl tercih etmeyerek, eski dinlerine
bal kalmlardr.48 Bu kabileler, gemileriyle, asalet ve faziletleriyle
vnme ihtiyacn hissetmilerdir. Fakat kltr balamnda gemiten
kendilerine bir miras kalmadn grnce dier kabileler gibi eitli iirler
uydurup, bunlar da Ad b. Zeyd (. 640 m.) ve es-Semevel b. diy 49 gibi
Chiliye dneminin Hristiyan ve Yahud airlerine atfetmilerdir. 50
Asabiyet duygusunun dnda iir intihaline bavuran bir baka grup da
lde yaayan bedev Araplard. iir rivayetiyle uraan raviler, iirleri kayt
altna almak amacyla llere giderek, dili bozulmam olan bedevlerden,
ihtiyalarn karlamak mukabilinde iir rivayeti ve ilgin olay ve haberleri
sorarlard. Bedevler, ellerindeki malzemenin ie yaradn grnce bu defa
ii ticarete dkerek iirle ilgili bir sr rivayet uydurmulard. iir rivayetinin
oaldn gren raviler, bedevlerin yalan sylediklerinin farkna
varmlard. rnein el Esma bir gn le giderek, Eb Damdam adnda bir
bedevden iirle ilgili rivayetler sormu. Eb Damdam, el-Esmaye mer
adnda yze yakn airin iirini rivayet etmitir. el Esma evine dndnde,
Halef el-Ahmer ile birlikte mer adnda sadece otuz airin adn
anmsayabilmilerdir. Dierleri ise tamamen bedevnin uydurmalaryd.51
iir intihaline sebep olan dier faktrler arasnda ayrca unlar
zikredebiliriz:

Raviler
iir intihali nedenlerinden bir dieri de iiri derleyip toplayan ravilerdir.
Bilindii gibi iiri rivayet eden ravilerin bir ksm Arap, bir ksm da
mevlydi. Mevl ravilerin banda Halef el-Ahmer ve Hammd er-Rviye
geliyordu. Ayn zamanda Hammd er-Rviye, rivayet ve ezber konusunda
Kfelilerin, Halef el-Ahmer ise Basrallarn nde geleniydi. Ancak her ikisi
de ilm evrelerde ahlk ve ilm adan pek gvenilir bulunulmuyorlard.
Hatta Hammd er-Rviye ve Halef el-Ahmar ile Hammd Acrad, Vlibe el-
Hubb, Eb Nuvs (. yaklak 195/810-1) gibi arkada evreleriyle birlikte
Irakn byk kentinde ahlak d davranlar sergilediklerinden dolay
dinsizlik ve zndklkla sulanmlard.52
Bu nedenle Halef el-Ahmer ile Hammdur-Rviyenin iirle ilgili
rivayetleri pek gvenilir bulunmuyordu. Rivayet ettikleri bir airin iirini bir
dierine katyor veya kendi uydurduklar iirleri bir bakasnn iirine
ekliyorlard. Bu iirleri de dorusundan ayrt etmek ok zordu. nk her

NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006 117

 ESK ARAP RNN GVENLRL

ikisi de yetenekli birer airdi. Hatta Hammd, bir gn el-Veld b. Yezide her
szlk harfinden yz kaside syleyebileceini dahi iddia etmitir. 53
bn Sellma gre Hammdur-Rviye, birinin iirini bir bakasna izafe
eder ve baz eklemeler yapard. 54 Kfenin nde gelen ravilerinden el-
Mufaddal ed-Dabb, Hammdur-Rviyenin airlerin iir syleyi tarzlarn
ok iyi bildiini, herhangi bir airin iirlerine benzer ekilde iirler
sylediini, bir airin iirini bir dierine katn ve iiri sonsuza dek
dzeltilmeyecek kadar bozduunu ifade eder. 55 Ynus b. Habb (.182-5/798-
801) ise Hammdn kurallar inediini, lahn (konumas srasnda dil
bilgisi hatas) yaptn, yalan sylediini belirtmi ve ondan iir rivayet
edenlere ardn vurgulamtr.56
bn Sellm, Halef el-Ahmern de gvenilir olmadn ve Kfelilerin
iinde en ok iir uyduranlardan biri olduunu belirtir. 57 Halef el Ahmer
mrnn sonlarna doru yaptklarndan pimanlk duyduunu, bir kaside
dnda sylediklerinin tmnn uydurma olduunu el-Asmaiye syledii
de ifade edilir.58 Hammd ve Halefin dnda iir intihaline bavuran bir
baka ravi de Kfeli Eb Amr e-eybndir. Yetmi kabilenin iirini
derleyen e-eybn, ilm evrelerce pek gvenilir bulunmamtr. Para
karlnda kabileler adna alm ve her kabilenin airlerine iir nispet
etmi ve para kazanmak, halifelere yakn olmak veyahut hasmlarna kar bir
konuda stn olduunu gstermek gayesiyle eitli iirler uydurmutur. 59
Ayrca ilm evrelerce drst ve gvenilir olarak bilinen raviler de iir
intihaline bavurmulardr. rnein Eb Amr b. el-Al, iir rivayeti
konusunda gvenilir birisi olmakla birlikte air el-Aya kendisine ait
olmayan iirler nispet ettii itirafnda bulunmutur. 60
Syer
Chiliye ile slm dneminin ilk yllarna ait haber ve iirleri gnmze
tayan ilk kaynaklar arasnda bn shk (.151/768) ve bn Him
(.218/833-4)n sretleri gelmektedir. Bilindii gibi sret kitaplar genelde
tarih eserden ok, hikye kitaplarna daha yakndr. Hikyeler de yaps
itibariyle eklemeye msait ve aktr.
bn shkn eserinde rivayet ettii iirlerin bayalna dikkat eken
alim ve eletirmenler, bu iirlerin uzaktan ve yakndan gerekle bir ilgisi
bulunmad, tamamen arma metinler olduu kansna vararak, bn shka
eletiriler yneltmilerdir. bn Sellm, iiri bozanlar arasnda bn shkn
olduunu ifade etmitir.61 Yine el-Fihrist adl eserin sahibi bnun-Nedm
(.385/955), eserinde iire gelii gzel yer verdii iin alimler arasnda
gln bir duruma dtn belirtmi ve onu eletirmitir. 62 bn shk ise
eserinde yer verdii iirlerin intihal rn olduu konusunda bizzat itirafta
bulunmutur. iirden de pek anlamadn, kendisine ne getiriliyorsa onu
rivayet ettiini belirtmi ve kendisine yneltilen sulamalardan kendince
kurtulmaya almtr.63
bn shk, eserinde, Bedir ve Uhud gibi savalarla ilgili iirler uydurmu
ve bu iirleri de eitli airlere, hatta hayatnda bir tek msra sylememi

118 NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006

 SALH TUR

kadnlara, air olmayan Hz. Ali ve Hamza gibi nl kiilere nispet etmitir.
Bununla snrl kalmayan bn shk, Hz. Adem ve oullar Hbil ve Kbile,
d ve Semd gibi yok olmu kavimlere dahi iirler atfetmitir. 64
bn Him ise eserinde, bn shkn sretinde derlemi olduu iirleri
tasnife tabi tutmu, bunlarn bir ksmn zetlemi, bir ksmn eletirmi, bir
ksmn da intihal olduu gerekesiyle atmak durumunda kalmtr. 65 Fakat
bn Himn eserinde yer alan bu iirlerin tmnn doru olduu anlamna
gelmez. k onun eletiri ve inceleme metoduna bakldnda u hususlar
gze arpar:
bn Him, bn shkn eserinde yer verdii msralarn aynsn zikreder
ve bunlar da bn shkn nispet ettii kiilere nispet eder. Ancak iirin birka
msrasnn farkl bir kiiye ait olduunu aklar. 66 bn shkn dile getirdii
gibi tarihi olay nakleder, fakat i bu olay mnasebetiyle sylenmi iire
gelince, bu iirin doruluu hakkndaki kukular nedeniyle eserinde pek yer
vermez.67 Eserin pek ok yerinde de bn shkn dile getirdii msralarla
yetinir. Kasidenin eksik msralarn ise ortaya koymaz. 68 bn shkn Eb
Tlibe ait olduunu iddia ettii iirin sadece doksan drt msrasn zikreder
ve sonra iir bilginlerinin bir ksmnn, bu kasidenin birok msrasn
reddettiini ifade eder.69 Bazen bn shkn eserinde yer verdii iirin hibir
msrasn atmadan olduu gibi alr. 70 Bazen de eserinde, Mslmanlar hedef
alan iirlerin bir ksmna yer vermez, bir ksmnn da kelimelerini deitirir. 71
Kssalar (Hikayecilik )
Uydurmac ravilerin intihale ak bulduklar bir baka alan da kssalar
olmutur. Emev dneminde yerleik bir hayata geen ve buna almaya
alan halk arasnda kssaclk halifelerin tevikleriyle gelimitir. Bo
zamann deerlendirmek amacyla halk, kssalara zel ilgi gstermitir. Bu
dnemde kssaclk, evlerdeki gece elenceleriyle snrl kalmayarak
saraylara, hatta mescitlere kadar yaylmtr. Kssaclar, kssalarn sslemek,
dinleyicilerin dikkatini ekmek ve zerlerinde etki brakmak amacyla zaman
zaman kssalarna eitli uydurma atasz veya iirler katarlard. 72 iirin Arap
dinleyiciler zerindeki etkisini idrak eden kssaclar, kssalarnda iire ayr bir
nem verirlerdi. Emev ve Abbs dneminde kssaclar, iir alannda
yetenekli insanlardan yardm alrlard. Bu insanlar, kssaclarn ihtiyacn
karlamak iin her konuda iirler uydurarak, bunlar da farkl isimlere nispet
ederlerdi. Uydurduklar iirlerin sahibinin kim olduunu gstermek iin
filan kabileden bir adam veya bedevlerden biri eklinde anonim ifadeler
kullanrlard.73
Halk arasnda byk rabet gren ve zerlerinde etki brakan kssalar,
dnemin yneticilerince gerek siyas, gerekse din amalar dorultusunda
istismar edilmitir. Mekke, Medine, Kfe ve Basra gibi byk kentlerde
kassaslar, dnemin siyas otoritesiyle kar ilikisi iinde olmulardr. Onlarn
siyas emellerine hizmet edecek biimde iirler uydurarak kssalarn
derlemilerdir.74
Ayrca kssaclarn bazlar imam ve hatiplerden oluuyordu. Bunlar
mescitlerde verdikleri hadis ve tefsir derslerinde veya vaazlar srasnda

NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006 119

 ESK ARAP RNN GVENLRL

Eyymul-Arab (Eski Arap Gnleri) ile ilgili haber ve olaylar anlatrlard.

Anlatlan olaylar desteklemek ve rivayetlerini pekitirmek amacyla eski
dneme ait eitli iirlere yer verirlerdi. zellikle Kurnda geen d ve
Semd gibi eitli kavimlere ait kssalarn tefsiri esnasnda gemi toplumlar
hakknda rivayet edilen haberlerle birlikte, pek ok uydurma iir dile
getirirlerdi.75 Bunlar da bazen Hz. Ademe, bazen de farkl peygamberlere
atfederlerdi.76
Emev ve Abbas dneminde kssaclar tarafndan uydurulan iirler yle
oalmtr ki el-Chz gibi alimler, Arap toplumunun mizac itibariyle doal
bir ekilde iir sylediini ve ftratlar itibariyle de air olduklarn belirtmi,
bu iirlerin doruluunu destekleyen grler dahi ne srmlerdir. 77
ubiyye (Milliyetilik)
slm fetihler srasnda Araplarn egemenliine giren Fars, Rum gibi
mevller, Araplar aalamaya ve kk drmeye ynelik bir tutum iine
girmilerdir. zellikle Emevlerin Arap milliyetiliini n planda tutan bir
siyaset gtmeleri sonucu mevlilere soysal, politik ve ekonomik adan bask
uygulamlardr. Bu da mevlleri Araplara kar bir cephe almaya sevk
etmitir.78
Hicr dnemin ilk yllarndan itibaren fetihler srasnda rann eitli
kentlerinden esir olarak getirilen, kle ve hizmeti olarak istihdam edilen
Fars asll gruplar Araplatlar. Onlarn ocuklar Araplar gibi Arapay
dzgn, akc bir ekilde okuyup konumaya ve hatta iirler yazmaya
baladlar. Mevller, sadece iir yazmakla kalmayarak, Araplarn siyas
husumetlerine de taraf oldular. Bunlardan bir ksm iktidardakilerini, bir
ksm da muhalif gruplar desteklediler. Her grup kendini destekleyen
mevllere kar ilgi gsterip, madd destek salarlard. Emevler,
mevllerden birisini kendilerini ven bir kaside yazdnda samimiyetini
sorgulamadan dllendirerek tevik ederlerdi. Emevlerin muhalifleri
Zubeyrler ve Himler de benzer uygulama yapyorlard. Ne var ki
mevllerin Araplara kar bu tutumlar pek samimi deildi. Zira mevller
bunu, madd kar salamak, hrriyetlerine kavumak ve ikinci snf
muamelesinden kurtulmak amacyla yapyorlard. 79 rnein Araplara kar
kin gtt sylenen mevl asll air sml b. Yser en-Nisi (.yaklak
130/748), ilk etapta Emevlerin muhalifi Zubeyrleri desteklemi, daha sonra
Emevler, Zubeyrlere galip gelince bu defa Emevlerin yannda yer almtr.80
Mevller, aalk duygusundan kurtulmak ve kendilerinin Araplardan
stn olduklarn gstermek iin gemileriyle vnme ihtiyac duymulardr.
Bilindii gibi Chiliye dneminde Farslar, medeniyet sahibiydiler, bilim ve
asker alanda Araplardan stndler. Irak blgesinin hkimiyetinin yan sra
Yemene kadar byk bir nfuza sahiptiler. Bylece Fars asll mevller,
yazdklar iirlerinde Araplara kar gemileriyle vnmeye baladlar. Fars
hkmdarln ycelten iirler yazp, bu iirleri de halk arasnda nem
kazanmas iin de el-A, Udey b. Zeyd, Lukayt b.Yamer, Ebs-Salt b.
Raba gibi eski dnemin airlerine atfettiler. 81 Ayrca mevller, eski dnem
airlerinin bir ksmnn, Kisr ve onun hkmdarln ven iirler yazdklar

120 NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006

 SALH TUR

ve onun dllerine mazhar olduklar eklinde bir takm uydurma haberler de

ortaya atmlardr. 82
Birinci Abbs dneminde halifelerin balattklar tercme faaliyetinin
yan sra mevl alimlerince Farsadan Arapaya pek ok eser tercme
edilmitir. Bu eserlerde kendilerini ven ve ycelten bir sr uydurma hikye
ve iirlere yer vermilerdir. Bu eserlerin bir ksm gerek yazarlarn ismiyle
yazlm, bir ksm da nl kiilere nispet edilmitir. 83 Mevller, Fars
unsurunu yceltmek iin sadece iir ve rivyet retmekle kalmayp
azmsanmayacak derecede hadis dahi uydurmulardr.84
Emev devleti yklp Abbs devleti kurulduktan sonra, mevl etkinlii
gerek siyas gerekse eitim alannda daha da artmtr. Kelm, felsefe, tefsir,
dil ve edebiyat gibi pek ok konuda sz sahibi olmulardr. Eb Ubeyde
Mamer b. el-Musenn (. 207-213/822-828 yllar arasnda), Sehl b. Hrn
(. 215/830), Eb Nvs gibi mevl kkenli air ve alimler, devletin st
kademelerinde grev yapan Fars kkenli idarecilerden destek ve tevik
grmeye balamladr. Bu alimler, Araplar kk drme gibi bir eilim
iinde olmulardr. iir, hitabet ve edebiyat alannda kendilerinin Araplardan
daha stn olduklarn kantlamaya almlardr. 85 Bu arada el-Chz, bn
Kuteybe (.276/889), Eb Abdillh el-Cehm (.247/861) gibi alimler de,
mevl alimlerinin bu aalayc tutumlarna kar cevap vermeye ve
Araplar yceltme abas iine girmilerdir. zellikle el-Chz, mevllerin
Araplara yneltilmi olduu pek ok konudaki eletirilerine, el-Beyn vet-
Tebyn adl eserini kaleme alarak cevap vermitir. Mevller, Arap hatiplerini
hutbe srasnda sark sarmalar ve asa kullanmalar nedeniyle eletirmilerdir.
Mevllerin bu eletirisine el-Chz, eserinde asa ile ilgili bir blm tahsis
etmi ve asann faziletlerini sralamtr. Araplarn da Fars, Hint uluslar gibi
hatip bir millet olduklarn kantlamaya almtr. 86 el-Chz asann
faziletlerini ortaya koyarken, konuyla ilgili grlerini eski dneme ait
iirlerle desteklemitir. Fakat bu iirlerin rivayetinin doruluuna kukuyla
yaklalmaktadr. Zira el-Chzn dier alimler gibi rakiplerini susturmak
dncesiyle intihale bavurmak zorunda kald dnlmektedir. 87
Dil Ekolleri
Emevler dneminin sonlarna ve birinci Abbas dneminin balarna,
yani hicrettin ikinci yzylnn sonlarna doru iir tedvinine geildiinde
Basrada Eb Amru b. el-Al, Kfede Hammd er-Raviye (.155/771-
2)nin nclnde iir rivayeti ve tedviniyle uraan iki farkl ekol ortaya
kmtr. Halaf el-Ahmer (.180/796-7), el-Mufaddal ed-Dabb
(.yaklak170/786-7), el-Asma, Eb Ubeyde (.223/837-8), Eb Amr
e-eybn (205/820 ile 213/829 arasnda) gibi alimler de iir rivayetini bu
iki alimden almlardr.88
Her iki ekolun rencileri, kendi hocalarnn grlerini desteklemi,
rivayetlerini dorulam ve kar ekoln grlerini de rtmeye
almlardr. Birbirlerini de intihal ve yalanclkla sulam, her grup, kendi
ekolne ballkta kat bir taassup ierisine girmitir. 89

NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006 121

 ESK ARAP RNN GVENLRL

Basrallar, rivayet edilen iirlerin gvenirlii hususunda Kfelilere gre

daha ihtiyatl ve kukuyla yaklamlardr. Basrallar dili, ldeki lisan
bozulmam bedevlerden, Kfeliler ise dili bozulmu Araplardan aldklarn
iddia etmilerdir. Bu nedenle onlarn grlerini hep zayf bulmu ve rivayet
ettikleri iirlerin ounu atmak zorunda kalmlardr. 90
Kfeliler, eski iirle ilgili rivayetleri -basit dzeltmeler dnda- olduu
gibi, hatta istisna ve az konular alm ve bunu da asl olarak kabul
etmilerdir. Basrallarn zayf bulduklar kaynaklardan rivayet etme
konusunda da bir saknca grmemilerdir. Ayrca kyas yapabilmek ve
grlerini destekleyebilmek iin de eitli iirler uydurmulardr. 91
Dolaysyla Kfeliler, Basrallara gre iir rivayeti konusunda zgrce
hareket etmilerdir.92 Bu bakmdan Kfede rivayet edilen iir miktar,
Basrada rivayet edilenden fazla olmutur. Ancak Ebt-Tayyib el-Luaviy
(.351/962)in de ifade ettii gibi bu iirlerin ou uydurmadr.93
Ayrca Emev ve Abbs dneminde ilm ve kltrel hayat gelitikten
sonra, gerek Araplar gerekse mevller, Kurnn doru okunup anlalmas
amacyla onu dil asnda incelemeye baladlar. zellikle Kurnn baz
ayetlerinin tevil ve tefsiri srasnda alimler arasnda gr ayrl ortaya
kmtr. Herkes, Krnn manalarn farkl bir ekilde anlam ve
yorumlamtr. Kendi grn desteklemek ve ne srd anlamn Arap
diline uygun olduunu kantlamak amacyla, Kurnn her kelimesine eski
iirden bir kant gstermeye almlardr. Kurn ile ilgili kant sunulurken
bu arada eitli iirler icat edilmi ve bunlar da eski dnemin farkl airlerine
atfedilmitir.94 Bilhassa Abbs dneminde baz ilm evreler arasnda eski
iirden her eye delil getirme alkanl yle oalmtr ki, Fars ve Rumlara
ait eyalarn isimlerine dahi kant getirmilerdir. 95
Chiliye dnemine atfedilen iirlerin gvenirlii pek ok ada
aratrmac tarafndan da sorgulanmtr. Bunlarn banda da Doubilimcisi
D.S Margoliouth gelmektedir. Margoliouth, 1952 ylnda yaymlad The
Origins of Arabic Poetry balkl makalesinde, Chiliye iirinin doruluu
hakkndaki kukularn dile getirmitir. Bu kukularn ortaya koyarken de u
grlerden hareket etmitir:
Margoliouth, Chiliye dnemine ait olarak bilinen iirlerin, slm
dnemde yazldn ve o dnemin farkl airlerine atfedildiini
vurgulamtr. Zira ona gre, Arap iiri yazl deil, szl olarak intikal
etmitir. Bu iirlerin szl rivayetle intikali mmkn deildir. nk
kasideler birok msradan olumaktayd, bunlar da kuaktan kuaa
aktaracak ihtisas sahibi raviler o dnemde bulunmamaktayd. Bu dneme ait
gerek iir gerekse nesir slbu Kurann slbuna benzedii gibi Kurnda
geen din kssalara da iaret etmektedir. stelik bu iirler kyamet, ahiret,
Allahn sfatlar gibi birok din kavramlar iermektedir. Oysa eitli
kazlarda bulunan kitabelerde, ok Tanrla iaret eden ibareler yer
almaktadr. Ancak ne var ki bunlarn iire yansmad, hatta Hristiyan ve
Yahud airlerinin dil ve dncelerinde dahi din retilerin etkisi
grlmemektedir.96

122 NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006

 SALH TUR

Chiliye iiri ile ilgili kukularn dile getiren bir baka ada
aratrmac da Th Huseyn(.1973)dir. Descartesn phecilik kuramndan
hareket ederek Chiliye dneminin iirini, iktisad, sosyal, kltrel ve dil gibi
birok adan inceleyen Th Huseyn, bu dnemin airlerine nispet edilen
iirlerin byk bir ounluunun slm dnemde uydurulduu grndedir.
Ona gre, Chiliye iirinin byk bir ksm bu dnemle bir ilgisi yoktur.
Bunlarn ou eitli nedenlerle daha sonra uydurulan arma metinlerdir. Bu
iirler, Chiliye Araplarnn din ve fikr hayatn tasvir etmekten ok,
Mslmanlarn zevklerini, eilimlerini ve duygularn yanstmaktadr. 97
Th Huseyn, Chiliye iirlerini incelerken bu dnemle ilgili en gvenilir
bilgi kayna olan Kurn esas alr. Buradan hareket ederek dnemin iktisad
hayatn inceler. Kurn, Chiliye Araplarnn bir ksmnn zengin olup, faiz
vermede israfa katklarn, bir ksmnn da fakir ve bu faizlerin altnda ezilen
insanlar olduklar hakknda bilgi verir. 98 Ancak bu dnemin iirleri, Chiliye
Araplarnn zengin deil, yoksul insanlar olduklarn ortaya koyar.99
Ayn ekilde Kurn, Araplara seslenirken mal edinme hrs ve cimriliin
iyi bir haslet olmadn vurgular. Dolaysyla mal edinme hrs ve cimrilik,
her toplumun karakterinin bir paras olduu gibi Arap toplumunun da
sosyoekonomik bir gereiydi. Oysa bu dneme atfedilen iirler, Araplarn
cmert, misafirperver ve davetlerinde savurgan insanlar olduunu yanstr.
Onlarn mal edinme hrs ve cimrilik gibi zelliklerini yanstmaz. 100
Yine Th Huseyn Kurnda denizin dier insanlar gibi Araplarn da
hizmetine sunulduu ve ondan eitli ekilde yararlanabileceini ifade eden
ayetine binaen,101 Araplarn tmnn lde gebe bir hayat yaamadklarn,
bir ksmnn ky blgelerinde yaam srdrdklerini gstermektedir. Ancak
bu dneme atfedilen iirlerin sadece l hayatn yzeysel olarak yansttn,
ky blgelerinde yaayan ve geimlerini denizden temin eden Araplarn
hayat hakknda bilgi vermediini vurgulamaktadr.102
Th Huseyn, eski dneme ait iirler konusundaki gr ve kukularn,
bu iirlerin dil ve slplarn inceleyerek destekler. Ona gre, ravilerin gr
birliinde olduklar konu Araplarn ilk yerleim blgesi Yemen olan
Kahtniler/Himyer ve ilk yurtlar Hicz blgesi olan Adnniler olmak zere
iki ksma ayrldklardr. Yine ravilere gre, daha nce branice ve Keldanice
konuan Adnniler, Arapay sonradan, ftrattan Arap olan Kahtnilerden
almlardr.103
Ayn ekilde Th Huseyn, ravilerin, gney Araplarnn
(Himyer/Kahtni) dili ile kuzey Araplarn(Adnniler) dili arasnda nemli
farklklar bulunduu konusunda hemfikir olduunu belirtmektedir. Buna da
Eb Amr b. el-Alnin ne Himyer dili bizim dilimiz ne de onlarn dili
bizim dilimiz eklindeki grn kant sunarak, her iki blgenin dilleri
arasndaki farkllna dikkat ekmitir. Arabistan yarmadasnda yaplan
kazlarda bulunan kitabelerin ise gerek kelime gerekse gramer yapsnn ayn
olmamasnn, her iki dilin temelde farkl olduunu kantladn ifade
etmektedir. Ancak Kahtanoullar airleri ile Adnnoullar airleri arasnda
dil ve slp asndan hibir fark grlmediini, stelik her iki blgenin

NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006 123

 ESK ARAP RNN GVENLRL

airlerinin dil ve slbu ile Kurnn slbu arasnda byk bir benzerlik
bulunduunu dile getirmektedir.104
Th Huseyn, elimizde bulunan rnek ve doru iirler olarak kabul
edilen muallak iirlerini ierik ve biim ynnden incelemi ve bu iirlerin
gerek ierik gerekse biim ynnden birbirinden pek fark bulunmad,
bunlarn sonraki dnemlerde uydurulduu grndedir.105
Sonu
Sonu itibariyle eski dneme ait iirlerin, hicri ikinci yzyln sonlarna
doru alimlere szl olarak intikal ettii bir gerektir. Kayt altna alnmayan
bu iirlerin yukarda dile getirdiimiz sebeplerden dolay byk bir ksmnn
kaybolduu, bir ksmnn da armaya maruz kald aikrdr. Bu iirlerin
tedvin dnemine intikal etmesinden nce, hadis senetlerinde gsterilen
titizlik ve uygulanan ilm rivayet teknii iir rivayetinde uygulanmamtr.
Edebiyat kaynaklarnda, eski iirle ilgili yer alan rivayet senetlerinin ou
anonim ve kopuktur. Hatta kopuk olmayan senetlerin de hicri nc
yzyln balarndaki bazen de ikinci yzyln yarsndaki limlere kadar
dayandrlmaktadr.
ntihal olgusu sadece iire zg bir durum deildir. slmn ilk yllarnda
gerekle badamayan hadisler dahi uydurulmutur.106 Bu durum gz nne
alndnda slmn douundan sonra Araplar arasnda iirin eski nemini
yitirmesiyle ok sayda intihal ve uydurma iir ortaya ktn tahmin etmek
g deildir.
slmiyetten nce, hatta slmiyetin ilk dnemlerinde Araplar arasnda
yaznn yaygn olmamasndan dolay, iirler gibi Kurn da yazya
aktarlmamt. Yaplan fetihler srasnda ok sayda Kurn hafznn
yaamn yitirmesi sonucu Kurnn kaybolaca endiesinin yaand bir
ortamda eski dneme ait pek ok iirin kaybolmas da doaldr. slm
dneminin airlerinin iirlerinin bir blm dahi kaybolmutur. Emev
dneminde her airin iirini rivayet eden zel ravilerin bulunmasna karn,
bu dneme ait baz airlerin bir ksm iirleri gnmze ulamamtr. Buna
da Emev dneminin nl atma airleri Ferazdak ve Cerr (. 114/732-3)in
iirlerini rnek verebiliriz. Bugn her iki airin divanlarna gz atacak
olursak karlkl olarak birbirleriyle attklar kasidelerin cevabn bazen bir
dierinde bulamayabiliriz.

124 NSHA, YIL: VI, SAYI: 21, BAHAR 2006

1
Bu konuda geni bilgi iin bkz. Nsruddn el-Esed, Masdur-iril-Chili ve Kymetuhe et-Trihiyye, Drul-Cl, Beyrut 1988, s. 23-
41; Cevd Ali, el-Mufassal f Trihil-Arab kablel-slm, Beyrut 1993, C.VIII, s. 248 v.d.; Abdurahmn b. Muhammed b. Haldn, el-
Mukaddime, Drul-Kalem, Beyrut 1984, s. 417-423; Mustaf Sdk er-Rfi, Tarihu dbil-Arab, Drul-KitbilArab, Beyrut 1974,
C.I, s. 78-80; Hann el-Fhr, Tarihul-Edebil-Arab, Menrt el-Mektebetil-Bulusiyye, Beyrut 1987, s. 20-32; evk Dayf, Trihul-
Edebl-Arab, el-Asrul-Chil, Drul-Marif, Kahire 1982, s. 104-137.
2
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 107.
3
Ayn eser, s. 114-115.
4
air hakknda bilgi iin bkz. Bkz. Carl Brockelmann, Trihul-Edebil-Arabi, (ev. Abdulhalm en-Neccr v.d.), el-Heyetul-
Msrriyyetul-mme lil-Kitb, Kahire 1983, C.I, s.170.
5
Ebl-Ferec el-sfahn, el-Eani, Drul-Kutbil-lmiyye, Beyrut 1986, C.II, s. 94.
6
el-sfahn, a.g.e., C.II, s. 58.
7
Ebul Feth Osmn b. Cinn, el-Hasis,(Tah. Muhammed Ali en-Neccr), Drul-Kitbil-Arab, Beyrut tsz, C.I, s. 330.
8
Ayn eser, C.I, s. 387.
9
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 161.
10
Muhammed b. Sellm el-Cumah, Tabkt Fuhlu-uar, ( erh. Mahmd Muhammed kir) Kahire tsz., s. 25.
11
Divnul-Ferezdak, (erh. Ali Fer,) Drul-Kutbil-Arab, Beyrut 1987, s. 493.
12
Bir b. Hazm el-Esed, Chiliye airlerinden olup, m.560-600 yllar arasnda yaamtr. Brockelmann, a.g.e., 1983, C.I, s. 118.
13
Geni bilgi iin bkz. Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 172-178.
14
Ayn eser, s. 59-63.
15
Eb Usmn b. Bahr el-Chiz, el- Beyn vet-Tebyn, Drul-Mektebetil-Hill, Beyrut 1988, C.III, s.28.
16
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 42-43.
17
Eb Amr Ahmed b. Muhammed b.Abdrabbihi, el-Ikdul-Ferd, (erh. Ahmed Emn), Drul-KitbilArab, Beyrut 1991, C.IV, s.
149.
18
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 65.67.
19
Th Huseyn, min Trihil-Edebil-Arab-el-Asrul-Chil vel-Asrul-slm, Drul-lmi lil-Melyn, Kahire 1981, s. 143.
20
Bkz. uar, 224-227
21
bn Haldn, a.g.e. s. 581.
22
evk Dayf, Trihul-Edebil-Arab- el-Asrul-slm, Drul-Marif, Khire 1981, s.90-91.
23
Muhammed el-d el-Hatrv, el-Medne f Sadril-slm- el-Haytul-Edebiyye, Mektebetu Drit-Turs, Dimak 1984, s. 30.
24
Bkz.bn Him, es-Syretun-Nebeviyye, (erh. Umer Abdusellm Tedmur) Drur-Reyn, Kahire 1987, C.II, s.249-274.
25
Ayn eser, C.II, s.21-62.
26
evk Dayf, Trihul-Edebil-Arab- el-Asrul-slm, s. 46-47.
27
Muhammed el-d el-Hatrv, a.g.e., s.54-55.
28
Th Huseyn, a.g.e., s.133.
29
Bkz. Muhammed es-Seyyd el-Vekl, Cevle Trihiyye f Asril-Hulefir-Rdn, Drul-Muctema, Cidde 1986, s. 80-83.
30
Ridde savalar hakknda geni bilgi iin bkz. Muhammed es-Seyyd el-Vekl, a.g.e., s. 21 v.d.
31
Yahy el- Cubr, irul-Muhadramn ve Eserul-slm fihi, Muessesetur-Risle, Beyrut 1988, s.48.
32
Ayn eser, s.49.
33
Ebl-Ferec el-sfahn, a.g.e., C.II, s.177-178.
34
Muhammed el-d el-Hatrv, a.g.e, s.37.
35
Geni bilgi in bkz. evk Dayf, e-ir vel-Gin fl-Medne ve Mekke li Asr Ben Umeyye, Drul-Marif, Khire 1979, s. 36 v.d.
36
evk Dayf, et-Tetavvr vet-Tecdd fi-iril-Emev, Drul-Marif, Kahire 1987, s. 182-183.
37
bn Selm, a.g.e., s. 25.
38
Ayn eser, s. 25.
39
Bkz. evk Dayf, et-Tetavvr vet-Tecdd, s. 85-100.
40
iir iin bkz. Ebl-Ferec el-sfahn, a.g.e., C.XV, s. 103.
41
Ebl-Ferec el-sfahn, a.g.e., C.XV, s.104; ayrca kaside iin bkz. Divnul-Ahtal, (erh.Abdurrahmn el-Mastv) Drul- Marife,
Beyrut 2003, s. 153.
42
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 79.
43
bn Sellm, a.g.e., 179; Muhammed el-d el-Hatrv, a.g.e, s. 239-240.
44
bn Sellm, a.g.e., s. 62; ayrca Kurey airlerinin iir intihali ile ilgili geni bilgi iin bkz. Cevd Ali, a.g.e., C.IX, s. 693-718.
45
, bn Sellm, a.g.e., s. 46-47, Mustaf Sdk er-Rfi, a.g.e., C.I, s. 369.
46
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 249.
47
Th Huseyn, a.g.e., s. 60-61.
48
Cevd Ali, a.g.e., C.IX, s.767 v.d; C. Brockelmann, a.g.e,.C.I, s. 184.
49
Hayat hakknda bilgi iin bkz. gnace Goldziher, Klasik Arap Literatr, (ev. Azmi Yksel & Rahmi Er), maj Yaynlar, Ankara
1993, s.30; C. Brockelmann, a.g.e., C.I, s. 184.
50
Th Huseyn, a.g.e., s. 162-163.
51
Ayn eser, s. 170-171.
52
Corc Zeydn, Trihu dbil-Luatil-Arabiyye, Menrt Dru Mektebetil-Hayt, Beyrut 1978, s. 411; evk Dayf, Trihul-
Edebil-Arab- el-Asrul-Abbs el-Evvel, Drul-Marif, Kahire 1994, s. 382-392.
53
Mustaf Sdk er-Rfi, a.g.e., C.I, s. 373.
54
bn Sellm, a.g.e., s. 39-40.
55
Ebl-Ferec el-sfahn, a.g.e., C.VI, s. 99; Corc Zeydn, a.g.e., C.I, s. 411.
56
el-sfahn, a.g.e., C.VI, s. 72.
57
bn Sellm, a.g.e., s. 15.
58
Th Huseyn, a.g.e., s. 123.
59
Ayn eser, s. 179.
60
Ayn eser, s. 180.
61
bn Sellm, a.g.e., s. 181.
62
Ebul-Ferc Muhammed b. shk b. Yakb b. en-Nedm, el-Fihrist, Drul-Marife, Beyrut 1994, s.121.
63
bn Sellm, a.g.e., s. 8.
64
Ayn eser, s.26.
65
bn Him, a.g.e., C.I, s.4.
66
rnein bkz. Ayn eser, C.I, s. 73,74,-79,80,81.
67
Ayn eser, C.I, s. 24.
68
Ayn eser, C.I, s. 53.
69
Ayn eser, C.I, s. 305-311.
70
Ayn eser, C.II, s. 247.
71
Ayn eser, C.III, s. 33.
72
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 247.
73
Ayn eser, s. 104.
74
Th Huseyn, a.g.e., s. 160.
75
Ayn eser, s.150.
76
Mustaf Sdk er-Rfi, a.g.e., C.I, s.375.
77
el-Chz, a.g.e., C.II, s. 56.
78
Bkz. Mustafa Kl, Arap Edebiyatnda uubiye, aret Yaynlar, stanbul 1992, s. 42 v.d.
79
Th Huseyn, a.g.e., s.169-170.
80
el-sfahn, a.g.e., C. IV, s. 408.
81
Kaside iin bkz. bn Him, a.g.e., C.I, s. 70; ayrca air Yser en-Nisinin Fars unsurunu ycelten iiri in bkz. Ebl-Ferec el-
sfahn, el-Egn, C.IV, s.402-404.
82
Th Huseyn, a.g.e., s. 172.
83
Mustafa Kl, a.g.e., s. 207-208.
84
Ayn ese, s. 204-205.
85
el-Chz, a.g.e., C.III, s. 9-11.
86
Bkz. Ayn eser, C.III, s. 14 v.d.
87
Th Huseyn, a.g.e., s. 176.
88
Bkz. Ahmet Subhi Furat, Arap Edebiyat Trih (Balangtan XVI. Asra kadar), .. Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1986, s.
242 v.d.
89
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 252.
90
Kenan Demirayak & Ahmet Savran, Arap Edebiyat Tarihi-Chiliye Dnemi, A.. Fen Edebiyat Fakltesi Yayn, Erzurum 1993 s. 68.
91
Mustaf Sdk er-Rfi, a.g.e., C.I, s. 370.
92
Nsruddn el-Esed, a.g.e., s. 434-436.
93
Ayn eser, s. 437.
94
Th Huseyn, a.g.e., s. 150.
95
Mustaf Sdk er-Rfi, a.g.e., C.I, s. 373.
96
Bkz. Abdurrahmn Bedev, Dirst havle Shhati-iril-Chil, Drul-lm lil-Melyn, Beyrut 1986, s. 87 v.d.; Davd Samuel
Margolouth, Arap iirinin Kkeni, (ev. Nurettin Ceviz), Aktif Yaynevi, Ankara 2004, s.71 v.d.
97
Th Huseyn, a.g.e., s. 89.
98
Konuyla ilgili ayet iin bkz. Bakara, 275.
99
Ayn eser, s. 92.
100
Ayn eser, s. 93.
101
Bu konudaki ayetler iin bkz. Nahl, 14; Mide, 96.
102
Th Huseyn, a.g.e., s. 95.
103
Ayn eser, s. 96.
104
Th Huseyn, a.g.e., s.97-99.
105
Ayn eser s. 108 ;ayrca mullak iirlerinin doruluu hakkndaki alimlerin kukular iin bkz. Mustaf Sdk er-Rfi, a.g.e., C.III,
s.184; Cevd Ali, a.g.e., C.IX, s.506-518.
106
Bu konudaki hadis iin bkz. Eb Husayn Muslim b. El- Haccc en-Nisbr, Sahh Muslim, Dru hyil- Kutubil-Arabiyye, Kahire
tsh, C.I, s. 9-10.