INKE, MAJE I

ASTECI
Priprema;
Naziv Indijanci se koristi za stanovnitvo koje je ivelo na tlu Amerike.
Kolumbo doavsi 1492. god. u Novi svijet (smatrao je da je doao do Indije)
zatie tamonje stanovnitvo i naziva ih Indijancima. Ovaj naziv se ustalio i
do danas, odnoseci se na svo stanovnitvo koje je ivelo na tlu Amerike.
Mjutim na tlu Amerike iveli su mnogi narodi koji su naseljavali svako
plodno tlo koje se moglo nai od Aljaske do Ognjene zemlje

Teritorija Inca prostirala se na

planinskom masivu junoamerikih
Anda. Osnovao je Manco Capac u
blizini jezera Titicaca, koje se nalazi
u junom dijelu dananjeg Perua.Tu
su se nastanili u dolini Cuzco. Inca
su bile u poetku ratoborno pleme,
meutim razvijaju se u jednu od
najnaprednijih civilizacija. Do 16.
vijeka civilizacija Inca se razvija
kada zbog bogatstva biva pokorena
od strane panskih konkvistadora
na elu sa Franciscom Pizarrom.
Na vrhuncu svoje moi drava se prostirala na prostorima dananjeg
Perua, koje je bilo centar moi, zatim Bolivie, Ecuadora, sjevera
Chilea i Argentine.

Drutvo Inca je bilo veoma organizovano poevi od vladara i

vladarske porodice pa do obinog stanovnitva. Smatralo se da
vladar potie od boga sunca, Inti, i zbog toga je imao neogranienu
vlast i autoritet. Vladar je imao jednu zakonitu enu ali je pored toga
imao vei broj ljubavnica, sa njima je obino imao i preko stotinu
dijece. Za najvaznije dravne
polozaje imenovao je svoje sinove.
Odmah poslje samog vladara po
drutvenom polozaju sledila je
aristokratija koja je bila u bliskoj vezi
sa vladarom. Plemstvo iz pokorenih
zemalja je zauzimalo znacajan faktor
u aristokratiji.
Finansije za javne radove su prikupljali ubiranjem taksi tj. poreza koji
su se nazivali mit`a i prikupljali su se jednom godisnje. Izgradili su
oko 16 000 km duge puteve. Preko velikih kanjona su gradili visece
mostove

nekad duge i po sto metara koji su bili cudo inenjerstva. Da bi

poboljali poljoprivredu gradili su terasaste njive koje su bile znatno
lakse za obradu. Poruke koje je trebalo prenjeti na velike razdaljine,
prenosili su glasnici putem raznih znakova, tako da su mogle preci
dnevno i do 400 km. Najimpresivnije gradjevine bile su hramovi
palate i utvrenja koje su gradili sa minimalnom inzinjerskom
opremom. Kamenje, koje je tezilo i do dvjesto tona prenosili su
gurajuci ga preko stabala. Jedna od najvecih gradjevina je i tvrdjava
Machu Picchu.

Vrhovni bog nazivao se Viracocha, a poslje njega po vaznosti

dolazio je bog sunca, Inti. Smatrali su takodje da su neki objekti
sveti. U znak postovanja prema bogovima gradili su hramove.Iako su
svetenici ljeili oboljele raznim ceremonijama, medicina je bila
veoma razvijena, a hirurzi su vrsili niz kompleksnih zahvata kao sto
je amputacija, i transplantacija kostiju. U tom su bili veoma uspjesni
i pacijenti su poslije operacije zivjeli godinama.Umjetnost kod Inca
odlikovala se kreativnocu. Bavili su se najvie ukraavanjem
tekstila zatim grnarstvom i obradom metala. Krajem 15. vijeka
panci poinju da kolonizuju Junu Ameriku. Na elu panskih
konkvistadora bio je Francisco Pizarro. Krajem 16. vijeka
civilizacija Inca je u potpunosti unitena. Zadnji vladar bio je
Atahualpa

Francisco Pizarro bio je panski istrazivac i osvaja.

Rodjen je u Trujillu. Iako nikad nije nauio da ita i pie
postao je guverner Perua. Sluajui prie o bogatstvu Inca
, uputio se u potragu za zlatnim rudnicima i prekrasnim
zlatnim nakitom. Zarobivi jednog od poglavica Inca,
Atahualpu, bilo mu je obeano veliko bogatstvo( oko
100 miliona danasnjih dolara) u zamjenu za njegovo
oslobodjenje , medjutim prekrsio je datu rije i ubio
poglavicu. Ubijen je 1541..

Civilizacija Maya je naseljavala Srednju Ameriku, tnije juni dio

Mexica, Guatemalu, El Salvador i zapadni Honduras. Civilizacija Maja
se najvie razvila u periodu od 300 do 900 godine. Velika dostignua
su postigli u arhitekturi i graevinarstvu, a gradili su piramide od
kamena, hramove, razvijali skulpturu i postigli velika dostignua u
matematici i astronomiji, o kojima imamo zabiljeke na hijeroglifima.
Poslje 900
 godine misteriozno se spustaju
u podrucje Guatemale. Kasnije
su ponovo obnovili svoju mo
u dijelovima Yucatan Peninsula
i tu su razvijali jednu od
najnaprednijih civilizacija tog
vremena sve do 16. vijeka i
dolaska panskih
konkvistadora koji su unitili
ovu civilizaciju.

Civilizacija Maya je bila nastanjena u tri regije: u centralnom Mexicu,

na tropskom ostrvu sjeverne Guatamale, i na vulkanskom podneblju
juzne Guatamale blizu Pacifika, a uopte historijski razvoj Maya
moemo podjeliti u tri perioda: preklasini, klasini i
postklasini.

U mladjem periodu Maya su bili farmeri koji su ivjeli sa porodicama

u kuama sa slamenim krovovima. Smatra se da su bili organizovani
u neke vrste plemena u kojima je poglavica bio na vrhu. Kao i svi
farmeri prvo su poeli oboavati bogove kao sto su bog kie a
kasnije i bog kukuruza. Posmatrali su planete, te su tako i napravili
kalendar kombinovan sa astronomskim istraivanjima koji se
nazivao almanacs.

Kako se civilizacija Maya razvijala, napredovalo je i drutvo koje je

postalo slojevitije. Razvijala se aristokratija, a svakim gradom vladao
je kralj cija je uloga bila slina preanjim poglavicama, samo sto ga
je sada podravala i aristokratija koja se razvila u ovom periodu.
Gradovi nizija bili su veliki centri u kojima je ivilo veliki broj ljudi koji
su plaali poreze od kojih su se izgraivali hramovi, palate, dvorita,
sistemi navodnjavanja i putevi. Zidovi, podovi i ostale povrine
graevina su bile obojene posebnim bojama koje su sijale na
tropskom suncu.

Kraljevi su imali i politiku i

religioznu mo, tanije oni su bili i
svetenici. Religiozna mo se
poveava u postklasicnom
periodu. Trgovci su bili veoma
znaajni za sam razvoj drutva.
Oni su povezivali gradove i
trgovali raznim zainima i drugom
robom. Drutvo se djelilo u cetiri
klase: svestentvo koji su
ujedno bili i vladajuci stale,
plemstvo, seljatvo koji su 2/3
svojih proizvoda davali
pometnutim slojevima i robovi koji su bili osueni kriminalci,
siromani seljaci koji su se prodali, ratni zarobljenici i robovi koji su
bili kupljeni iz

drugih zemalja. Robovi bi poslje smrti svojih vlasnika bili ubijani da

bi im mogli sluiti i u zagrobnom ivotu.Vrhovni bog je bio Hunab
Ku koji je prema legendi stvorio svijet i ljude da bi ga oboavali.
Doveli su matematiku i astronomiju na zavidan nivo a neka od
njihovih dostignua se ne mogu ni danas dobro razumiti. Oni su prvi
poeli da koriste nulu u matematici. Pisali su hieroglifima. U periodu
od 8. do 9. vijeka gradovi nizija naglo poinju da slabe, to dovodi do
kolapsa. Novostvoreni gradovi su se razvili u predjelu Yucatan
Peninsula. U postklasinom periodu na elu gradova su nasledni
vladari koji su se nazivali (ahau). Vrhovni svetenik koji se nazivao
ahaucan vrsio je sve religiozne obrede. Iz predjela oko Golfskog
zaliva dosli su Putini koji su imali veliki uticaj na umjetnost i
arhitekturu Maya. Glavni grad je bio Chichen Itza.U 16. vijeku
dolaskom konkvistadora na elu sa Pedrom de Alvaradom bivaju
pokoreni.

Mnogo prije nego sto je nastala civilizacija Aztec-a u meksickoj niziji

je zivio narod po imenu Toltec. Tu su osnovali grad Teotihuacan.
Nakon osnivanja ovog grada migrirali su u cenralni dio danasnjeg
Mexic-a. Nesto nakon toga ratoborno pleme Chichimec je pokorilo
Toltec-e i donjelo sa sobom svoju kulturu. Spajanjem ove dve kulture
nastaje i civilizacija Aztec-a.

A zteci su ivjeli na prostoru dananjeg Mexica (iskljuujui juni

dio). Najvei razvitak doivljavaju u 15. i 16. vijeku kada bivaju
pokoreni od strane panskih osvajaa. Na vrhuncu moi drava se
prostirala od meksike niziji do Golfskog zaliva i Guatemale na jugu.
Dolaskom panaca civilizacija Aztec-a je unitena ali je imala uticaja
na razvitak Mexica. Danas preko milion ljudi u Mexicu pria
Nahuatl, stari jezik koji su priali Azteci.

Glavni grad bio je Tenochtitlan, koji se nalazio na prostoru

danasnjeg Mexico Sity-a. Ovaj grad bio je vjerovatno najvei grad
kada su panci doli. Neke od gradjevina su i carska palata,
kompleks hramova kao i veliki broj
drugih gradjevina i kanala. Neke od
gradjevina iz ovog grada se nalaze u
samom Mexico Sity-u.

Osnovna jedinica drutva bili su tzv.

capulli, koji su posebno u ranijem
periodu razvoja bili neka vrsta klana,
koji se sastojao od nekoliko porodica. Svaki capulli je imao
sopsvenog vladara, kole, zemlju i hramove. U

glavnom gradu, kada je osnovan, bilo je 15 capulli-a ali kako se grad

razvijao i broj capulli-a je rastao, a lanovi vie nisu morali biti u
krvnom srodstvu. Kada su panci doli, glavni grad je imao 80
capulli-a. Kasnije kako se Tenochtitlan razvijao tlatoani je postao
vladar itavog carstva. Njemu su nii vladari tj. poglavice plaali
porez, a on je smatran da je potomak bogova. Nosio je titulu "veliki
vladar", "veliki govornik".

Poslije vladara na ljestvici je bilo plemstvo. Oni su davali porez

vladaru, a taj novac je koriten u svrhu podizanja raznih gradjevina.
Iako su klase bile veoma izdiferencirane, drutveni status se mogao
promjeniti , a zavisio je od zasluga. Najbolje se moglo napredovati na
drutvenoj skali ako bi se istakao u ratu. ovjek koji bi poinio neki
zloin postao bi rob, ali bi mogao da povrati svoju slobodu i njegova
dijeca su bila radjana kao slobodna.

U zemljoradnji koristili su posebnu tehniku tzv. "plutajucih basti".

Imali su veoma razvijen irigacioni sistem i veliki broj kanala. Vrhovni
bog u religiji Aztec-a bio je Huitzilpochtli, bog sunca a takoe i bog
rata. Drugi vaniji bogovi bili su bog kise Tlaloc i bog vjetra i znanja
Quetzalcoatl. U ast ovih bogova rtvovani su ljudi, obino ratni
zarobljenici, a u ast boga kise ak su zrtvovali i djecu. U ast
podizanja hrama u Tenochtitlan-u u ast boga sunca rtvovano je
80000 ratnih zarobljenika. U ast bogova su se odravale razne
ceremonije.

Umjetnost je bila usko vezana za religiju. To su bile rane skulpture i

crtei. Jedno od najznaajnijih dijela bio je kameni kalendar koji je
predstavljao aztecki univerzum u ijem centru je bio bog sunca.
Pisali su piktografima, tanije malim slikama. Godine 1519. Hernan
Cortes je sa vise od 500 vojnika doao na prostor June Amerike.
Tadanji vladar Montezuma II je dopustio Cortes-u da ue u
Tenochtitlan kako bi nauio vie o ovoj civilizaciji. Godine 1525.
carstvo Asteka je pokoreno.