HUKUKU

KU KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU KENTSE

UKUKU KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKU

L DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL D

KENTSEL
DNM
HUKUKU
NM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM H

EDTRLER: Do. Dr. MELKAH YASN / Yrd. Do. Dr. CENK AHN
 KENTSEL DNM HUKUKU

KENTSEL DNM HUKUKU

Editrler
Do. Dr. Melikah YASN
stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi dare Hukuku
Anabilim Dal retim yesi
Yrd. Do. Dr. Cenk AHN
stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi dare Hukuku
Anabilim Dal retim yesi

stanbul niversitesi S.S.ONAR dare Hukuku ve limleri Aratrma

ve Uygulama Merkezi Yaynlar, No:2013/1

3
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

TAKDM
Kentsel Dnm lkemizin imar hukuku gndeminin ilk sralarnda yeralmaktadr. Ypranm, kt yap-
lam, sadece tabii afetlere deil zamann ypratc etkisinin artk yklmaya meyyal hale getirdii bir yap varln
yenilemek ihtiyacnn oluturduu acele etmek gerei, hzl ve birbirini takip eden dzenlemeler, radikal sayla-
cak hkmler ile belediyelerin tevik edeci imar haklar tanmalarnn etkisiyle hzla yaygnlamtr.

Bu aamadan sonra bilim insanlar iin artk nemli olan bir sorun zlrken, baka ve daha ar hukuki
sorunlar karmamasna hukuki adan katkda bulunmak iin dnce retmektir.

Elbette kekeleri de sylemek gerekir:

Keke ok boyutlu sonular douracak kanuni dzenlemeler yaplmadan nce, farkl bilim dallarnn uz-
manlarndan, sorunun zmnden etkilenecek olanlardan gr almak ve deerlendirmek mmkn olabilseydi.
Farkl bilimsel grte ve menfaat tarafnda olanlarnn ortaya koyaca veriler deerlendirilerek, bu grler kabul
grmese dahi bu veriler de dikkate alnarak daha dnlm dzenlemeler yaplabilmesi gerekleebilseydi !

Keke, lkemizin bilim insanlar, lkemizin gerek sorunlarna ynelik grleri nceden retebilseydi !
Keke lkemiz bilim insanlar, yabanc dilde makale yazmak ve Trkiyeyi anlatmak gayretiyle bilimsel ykselme
bakmndan puan almak eklinde da dnk hale getirilmeseydi !

Keke, tercme yoluyla bilim yapmaya alanlar, farkl lkelerin sistemlerini yeterince zmsemeden
sadece onlarn kendilerine zg unsurlar ieren ve sistemlerinin btnl iinde deerlendirilmesi gereken
zmlerinden yola karak retim yapmak ve zm retmek eklinde deerlendirilebildiklerinin farkna varsa
ve bu gibi durumlarda, brokrasinin, yargnn ve yasamann rnlerine sayg gsterir gibi yaptn ama aslnda
neredeyse hi dikkate almad ve deerlendirmedii gereinin farkna varsayd !

Keke yksek lisans ve doktora tezlerini ynetenler, aratrma projeleri oluturanlar mltidisipliner yakla-
mla rnler ortaya kabilmesi iin gerekli ve yeterli yol gstericilii yapabilseydi!

Keke lkemiz daresi, bilimsel aratrmalar iin veri temin etme, inceleme yapma, yerinde inceleme ve
benzeri konularda bilim insanlarna kaplarn ekinmeden ama alkanlnda olsayd!

Keke bilimsel aratrmalarn sonularn ilgili idareler dikkate alsayd, tartsayd, kabul etmese dahi de-
erlendirmi olsayd!

4 5
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Bu kekeleri teker teker yazmaya kalkmak takdim yazsnn amacna elbette uygun olmaz. Birkan
NSZ
burada zikretmemin sebebi, bir sistem sorununa da ayn zamanda dikkat ekmek iindir. Ama bu konu bakmn-
dan artk dzenleme yaplm ve uygulama balamtr. imdi yaygn olarak uygulanmasna balayan dzenlemeler
Bu alma son dnemde hukuk gndeminde nemli bir yer tutmaya balayan kentsel dnm
ve gelecekte ortaya kmas pek muhtemel hukuki sorunlar bir gereklik, bir vaka olarak ortada durmaktadr.
konusundaki tartmalara az da olsa bir katk sunmak zere hazrlanmtr. phesiz ki almada eksik-
Bu aamadan sonra, mmkn olduunca sorunlar kmadan nce tahminlerde bulunarak uyumazlklar azaltc
likler bulunabilir. Bu eksikliklerin giderilmesi bakmndan, kitaba ynelik bilimsel eletiri ve deerlendir-
veya ktnda adil bir ekilde zme yardmc olucu hukuki nerilerde bulunmak nemli ve deerlidir. Konu
meler, sonraki basklarda byk bir memnuniyetle dikkate alnacaktr.
mahkemelerin nne gittiinde, adil, tutarl ve gerekeli kararlar alnabilmesi bakmndan ilkeler gelitirmek, farkl
boyutlar ve etkilerini gz nne alan deerlendirmeler yapmak zere uzmanlarn ve zellikle gen zihinlerin bu
Kitaba bilimsel almalar ile katk sunan gen meslektalarmza teekkrlerimizi sunuyor; he-
alanlarla ilgili almasn salamak gerekir. Bazen uzmanlk snrlamas sebebiyle grlemeyen zmler, konu-
nz akademik hayatlarnn banda bylesine zor ve tartmaya ak bir konuda yazma cesaretini gster-
lara ilgi gsteren ve erevelenmi bir bak as tamayan yeni balayanlar tarafndan daha rahatlkla grlr,
dikleri iin kendilerini tebrik ediyoruz.
benimsenir ve ilenebilir.
Kitabn hazrlanmas konusunda desteini esirgemeyen deerli hocamz dare Hukuku Anabilim
Elinizdeki eser bu adan heyecan vericidir. Do. Dr. Melikah Yasin tartlmas ve uygulamada dikkate
Dal Bakan Prof. Dr. Aydn GLANa sonsuz kranlarmz arz ediyoruz.
alnmas bakmndan konuya ilikin ilkeler nermi ve ilemitir. Bu kolay grlen ama zor bir itir. Muhtemel
yansmalarna iaret ile kanmca ok nemli ve deerlidir. Do. Dr. Zekeriya Krat zel hukuk asndan etkileri
Ayrca, kitabn basm konusundaki katklar iin Baakehir Belediye Bakan Sayn Mevlut UY-
boyutu ile bir imar hukuku konusunu ele alarak bu konunun ok boyutlu deerlendirilmesi gereine ok nemli bir
SAL Beyefendiye ve Hukuk leri Mdr Sayn Av. enol KARTAL Beyefendiye teekkr ederiz.
katk salamtr. Yrd. Do. Dr. Cenk Yaar ahin ise eletirel bir bak asyla kanunu irdelemitir. Her n de
candan tebrik ederim.

Asl nemlisi bu tr almalarda gen meslektalarmza da imkan ve yer verilmesi sayesinde onlarn yl-
lar srecek bir ilgiyle tanm olmalar, bu alma alanna ilgilerinin ekilmi olmasdr. Meslek hayatlarnn EDTRLER
daha banda konuyla kurulan ilgi balar sebebiyle kalem oynattklar bu konudaki gelimeleri izleyecek, deer- Do. Dr. Melikah YASN / Yrd. Do. Dr. Cenk AHN
lendirecek, mmkn olursa aksaklklar ve sorunlar nceden tahmin ederek nerileri kamuoyunun ve yetkililerin
dikkatine sunacak bir bilimsel maceraya bu suretle balam olmaktadrlar. nsan sermayesinin ulusal st beslenme
damarlar ak olarak yerli sorunlarla ilgisinin kurulmas bakmndan bu durumu ok deerli gryorum, bir tr
insan ve dnce yatrm saylsa gerektir. Bunu destekleyen kii ve kurumlar tebrik ederim.

Saygdeer Meslektalarmn ortak alma rn olan bu eserden faydalanlacana eminim. Bu alandaki

almalarn daha etkili olmas iin, meslektalarm mutlaka dikkate alacaklarndan, yazlanlara ve konuya ilikin
eletiri, takdir, teklif, darelerin karlatklar sorunlar, idari uygulama rnekleri, idari uygulamalardan etkilenenle-
rin tespit ve talepleri ve somut sorunlar gibi hususlarda bilgi iletilmesini teklif ve tavsiye ediyorum.

Bu gibi ok boyutlu, ok ynl etkiler douran konular zerinde dnlmesinin, farkl fikirlerin ortaya
kmasnn, oka ve ska yazlp izilmesinin, hukuki tartmalara konu olmas, hukuki dncenin gelimesine
ve iyi uygulama rneklerinin artmasna katk salayacaktr.

Prof. Dr. Aydn GLAN

stanbul niversitesi S.S.ONAR dare Hukuku
ve limleri Aratrma ve Uygulama Merkezi Mdr

6 7
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

NDEKLER

Kentsel Dnm Uygulamalarna likin Temel lkeler

Do. Dr. Melikah Yasin.................................................................................................................9

6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun

zel Hukuk Alanndaki Etkileri
Do. Dr. Zekeriya Kurat.............................................................................................................19

Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakkndaki Kanuna Ynelik Baz

Eletiriler
Yard. Do. Dr. Cenk ahin ..........................................................................................................49

Kentsel Dnm Kavram Ve Tarihsel Geliimi

Ara. Gr. Fatma Ayhan..............................................................................................................71

Kentsel Dnm Yntemleri

Ara. Gr. Nurhan Hacibrahimolu...........................................................................................91

Kentsel Dnm Finansman Yntemleri

Ara. Gr. Eren Solmaz...............................................................................................................113

Kentsel Dnm Uygulamalarnda Snrl Ayni Hak Tesisi

Ara. Gr. Necip Taha Gr.........................................................................................................143

6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanuna likin
Deerlendirme
Ara. Gr. Seyit Rasim Doru......................................................................................................157

6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Asndan
Mlkiyet Hakknn Snrlandrlmas
Ara.Gr.Adem Avc...................................................................................................................187

Kentsel Dnm Uygulamalarna likin dari Uyumazlklarn Yargsal Denetimi (Usul)

Ara. Gr. Nida Malbelei ........................................................................................................205

Kentsel Dnm Uygulamalarna likin dari Uyumazlklarn Yargsal Denetimi (Esas)

Ara. Gr. Ezgi Yldrm.............................................................................................................229

8 9
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

darenin Kentsel Dnm Uygulamalarndan Kaynaklanan Sorumluluu

Ara. Gr. Yasin Yerebasmaz.....................................................................................................249

Portakal iei Vadisi ve Dikmen Vadisi Kentsel Dnm Projeleri
Ara. Gr. Nurcan Ylmaz........................................................................................................261
Uygulama rnekleri: Sulukule Kentsel Yenileme Projesi
Ara. Gr. Fethiye Nur Batrk...............................................................................................285
Tarlaba Kentsel Dnm Projesi
Ara. Gr. Yunus Emre Gner..................................................................................................313
Cenovada Kentsel Dnm Sreci zerine Bir nceleme malarn, konunun hukuki ynyle incelenmesinin gerekliliini ortaya koymas, hukukularn da konuya
Ara. Gr. Eren Kalanyuva......................................................................................................333
KENTSEL DNM UYGULAMALARINA LKN
TEMEL LKELER
Do. Dr. Melikah Yasin*
GR
Kentsel dnm kavramnn Trkiyede hukuk metinlerine girmesi olduka yenidir. Kavramn kap-
sam, anlam ve uygulamasna ilikin ehir planlamas, mimarlk gibi farkl disiplinler bakmndan a-
lmalar yaplm olmasna ramen hukuk ilmi bakmndan konunun yeterince incelendiini sylemek
mmkn deildir. Son yllarda kentsel dnme ilikin olarak yaplan yasal dzenlemelerin ve uygula-
ilgi gstermelerini salamtr. phesiz bu ilgi kavramn hukuk evrelerince tartlmas ve neticede
uygulamalarn hukuka uygun ekilde gereklemesi bakmndan son derece deerlidir. Ancak; kavramn
kkeni itibari ile hukuk d bir alana ait olmas, tek bana yasal dzenlemeler ile anlalmasn gletir-
mektedir. Bu gl bir lde amann yolu, mmkn olduunca kavramn hukuki ynyle anlam ve
kapsamnn belirlenebilmesidir. Dier taraftan; zellikle uygulama ve yargsal denetimin hukuka uygun
ekilde gerekletirilebilmesi iin; bu anlam ve kapsamdan hareketle temel baz ilkelerin belirlenmesi
gerekmektedir. Bu ilkelerin bir ksm temel hukuk ilkelerinin kentsel dnm zelinde yorumlanmas
eklinde ortaya konulabilecei gibi bir ksm ise kavramn kendine zg anlamndan neet etmektedir.
phesiz ki; dnyada yaanan kentsel dnm tecrbesi, ulusal ve uluslararas mevzuatn meydana ge-
tirdii birikimin bu ilkelerin belirlenmesine katks olacaktr.
Bu almada; kentsel dnme ilikin baz temel ilkeler belirlenmeye allacaktr. phesiz ki
bu deneme, her trl eletiriye/katkya ak olduu gibi tespit edilen ilkelerin bunlarla snrl olduu da
iddia edilmemektedir. Ancak; nemle ifade edelim ki, kentsel dnm bakmndan zel bir anlam ifade
etmemekle birlikte phesiz ki dikkate alnmas gerekli olan genel hukuk ilkeleri veya idare hukuku ilke-
leri incelenmemitir. Ayrca, aada tespit edilen ilkelerin de birbiri ile balantl ve ilgili olduu aktr.
Dolaysyla; ilkelerin birbirini tamamlayan bir btn olarak ele alnmas gerektiini de sylemek gerekir.

1. KENTSEL DNMN KNCLL LKES

Bu ilke; esasen kentsel dnm uygulamalarnn sebep, yntem ve sonularndan hareketle belirlen-
mitir. Kentsel dnmn; gerekeleri, kullanlan yntem, hukuki aralar ve ortaya kmas beklenen
sonular dikkate alndnda, imar hukuku bakmndan bir olaanst dnemi ifade ettii sylenebilir.
Nitekim dzenli ve planl ehirlemeyi salamaya veya ehirlerin eitli imar sorunlarn zmeye ynelik
hukuki dzenlemeler az veya ok her hukuk dzeninde bulunabilir. rnein; ekonomik mrn tamam-
lam bir yapnn maliki tarafndan yklarak yeniden ina edilmesi, imar planlamas ile yeni yerleim
alanlar oluturulmas, ruhsatsz veya tehlikeli yaplarn yklmas, tarihi bir kent alannn yenilenmesi her

stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi dare Hukuku Anabilim Dal retim yesi.
10 11
KENTSEL DNM HUKUKU
zaman olaan hukuk uygulamalar bakmndan mmkndr.
Ancak; yasal dzenlemelerin bulunmad veya yetersiz olduu dnemlerde ina edilen veya bu d-
zenlemelere ramen hukuka uygun olarak ina edilen ve fakat zaman iinde knt alan haline ge-
len ehirlerin, ehir ksmlarnn, menfi ynlerinin olaan yntemlerle giderilmesinin mmkn olmad
durumlarda; kentsel dnme, sorunlarn zm iin elverili bir yol olarak bavurulabilecektir. Zira,
dnm, planszln planlamann nne getii, kentsel sorunlarn bildik planlama yntem ve metot-
laryla zlemez olduu, kentleri giderek gmld bataktan karacak1 bir uygulama olarak kabul
edilmektedir.
Dolaysyla; kentsel dnm messesesinin, ancak olaan usullerin yetersiz kalmas durumunda ba-
vurulabilecek bir usul olarak kabul edilmesi, kentsel dnmn ikincilliini ortaya koymaktadr. Kentsel
dnm yasalar ile getirilen olaan saylamayacak baz hukuki ara ve imknlar ve ayrca dnmde
ehri btncl ve ok ynl olarak ele alan yaklam, kentsel dnm olaanst bir imar uygulama-
s olarak kabul etmeyi gerekli kld kanaatindeyim. Prof. Dr. GLANn2 tabiri ile olaan tbbi mda-
halelerle iyiletirilemeyen hastalklara cerrahi bir mdahaleyi ifade eden kentsel dnmn bu zellii,
onu ayn zamanda ehircilik sorunlar karsnda bavurulacak ikincil bir yntem olmasn gerektirmek-
tedir. Bu nedenledir ki; kentsel dnm uygulamalarna ancak ehircilik sorunlarnn olaan usullerle
giderilemedii zaman ve durumlarda bavurulmas gerekmektedir.
Bu ilkeyi Trkiyedeki pozitif hukuk bakmndan da dorulamak mmkndr. Trkiyede kentsel d-
nm kanunu olarak nitelenen kanunun btncl bir yaklamla ele alndnda bu nitelemeyi hak edip
etmedii ayrca tartlabilir- 6306 Sayl Tabi Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda
Kanuna, olaan dnem imar dzenlemelerinin stnde bir stat tannarak kanun kapsamnda yaplacak
uygulamalar bakmndan olaanst baz yetkilerin tannd grlmektedir. rnein; Kanunun 9. mad-
desi ile getirilen dzenleme ile bu Kanun uyarnca yaplacak olan planlar, 3194 sayl mar Kanununda ve
imara ilikin hkmler ihtiva eden zel kanunlar da dhil olmak zere dier mevzuatta belirtilen kstla-
malarn dnda tutulmu, ayrca, bu Kanun kapsamndaki alanlarda Kanunun ngrd uygulamalarn
zaruri klmas hlinde, bu uygulamalarn gerektirdii i ve ilemler hakknda; bata Orman Kanunu, Kl-
tr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu, Toprak Koruma ve Arazi Koruma Kanunu gibi imar mevzua-
tnn bu kanunun uygulanmasn engelleyici hkmleri ve dier kanunlarn bu Kanuna aykr hkmleri
uygulanmamas kabul edilmitir3.
1 Pnar Pelin ZDEN; Kentsel Yenileme, mge Yaynevi, Ankara 2008, s.14.
2 Aydn Glan, Tarihi Dokuyu Yenilemek Adna Cerrahi Bir Mdahale Arac: Yenileme Alanlar, Prof. Dr. HSEYN HATEMye Armaan, Vedat
Kitaplk, stanbul, 2009, s.1963.
3 Kanunun 9. maddesi ile kentsel dnm alanlarnda uygulanmalarna snrlama getirilen kanunlar unlardr:
- 3573 sayl Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda Kanun,
- 6831 sayl Orman Kanunu,
- 7269 sayl Umumi Hayata Messir Afetler Dolaysyla Alnacak Tedbirlerle Yaplacak Yardmlara Dair Kanun,
- 189 sayl Mill Savunma Bakanl skn htiyalar in Sarfiyat cras ve Bu Bakanlka Kullanlan Gayrimenkullerden Lzumu Kalmyanlarn
Satlmasna Salhiyet Verilmesi Hakknda Kanun,
- 2565 sayl Askeri Yasak Blgeler ve Gvenlik Blgeleri Kanunu,
- 2634 sayl Turizmi Tevik Kanunu,
- 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu,
12
KENTSEL DNM HUKUKU
2. YERNDE DNM LKES
Kentsel dnmn konusunun ehrin belli bir alan olmas, doal olarak uygulamann da bu alanda
yaplmasn gerektirdii kolaylkla sylenebilir. Bu nedende, aslnda yerinde dnm eklindeki bir
ilkenin gereksizlii de ileri srlebilir. Ancak; kimi zaman, ehrin belli alanlarnn dnm srecinde, ya
tamamen boaltlmas ya da nceki ilevinden tamamen farkl bir ileve tabi klnmas sz konusu olabilir.
Bu durumda; bu yerlerde yaayanlarn da toplu veya dank ekilde ehir ii ge zorlanmas gndeme
gelecektir.
Bireylerin, ehirlerdeki yerleme tercihlerini etkileyen/belirleyen farkl olgular bulunmaktadr. Dn-
m uygulamalarnda, bu tercihlerin gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Dnmn, bireylerin
toplu olarak baka yerlere ge zorlanmasnn bata yerleme zgrl olmak zere baz temel hak ve
zgrlklerin ihlali sonularn da dourabilecektir.
Yerinde dnm ilkesinin kabul edilmesi ile ehrin herhangi bir nedenle knt alan haline gelen
ancak merkezi konumda bulunan ve/veya dnm uygulamas ile deer kazanacak alanlarnn dolayl
olarak hak sahiplerinin elinden alnmas engellenmi olur. Bireylerin, halen yaadklar yerlerden uzak-
latrlmas/zorunlu ge zorlanmas sonucuna yol aacak bir dnm uygulamasnn bir ynyle kenti
dntrecei kesin olmakla beraber bu dnmn hukuka uygun olmayaca da aktr.
phesiz ki; baz durumlarda; belli bir alann yerleime kapatlmas gerekebilir. rnein; zemin
yaps itibari ile yaplamaya ok uygun olmayan veya bu haliyle dntrlmesini ok yksek maliyet
gerektiren yerlerde dnm, bu alanlarn yaplamaya kapatlarak mmkn olan en yakn blgelerde
yeni yerleim birimleri oluturulmak suretiyle gerekletirilebilir. Ancak nemle ifade etmek gerekir ki;
yerinde dnm ilkesine byle bir istisnann kabul edilebilmesi iin, zorunluluk bulunmasnn yannda
zmn de mmkn olduu lde bireylerin tercihleri ve yerleme tercihlerini etkileyen olgular gz
nne alnarak tespit edilmesi gerekir.
3. SOSYAL DOKUNUN VE YAAM BMLERNN KORUNMASI LKES
Her ehrin ve ehir ksmlarnn tarihsel sre iinde eitli faktrlere bal olarak oluan bir sosyal
yaps vardr. Kimi zaman gelir dzeyi, kimi zaman da etnik veya dini temele dayal birlikte yaama ar-
zusu gibi olgular sosyal dokunun ekillenmesinde belirleyici olabilir. Bazen de, mevcut sosyal doku, d-
nm gerektiren olgular nedeniyle bozularak yerini yeni bir sosyal yapya brakm olabilir. Bu durum
da ise mevcut sosyal yapnn korunmas m yoksa nceki sosyal yapnn ihyasna m ncelik verilmesi
gerektii bir sorun olarak karmza kacaktr. Dier yandan, dnmn, byle bir hedefle yola kl-
masa dahi, kendiliinden sosyal yapy etkilemesi/dntrmesi de sz konusu olabilir. Bireylerin yaam
- 3621 sayl Ky Kanunu,
- 4342 sayl Mera Kanunu,
- 5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanunu,
- 5403 sayl Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu,
- Geri grnm ve etkilenme blgeleri bakmndan 18/11/1983 tarihli ve 2960 sayl Boazii Kanunu.
13
KENTSEL DNM HUKUKU
tarzlarn deitirmeye ynelik bir dnm uygulamasnn da kabul mmkn deildir. Tabi; ehir haya-
tnn gerektirdii kamu dzenini tesise ynelik uygulama veya snrlamalarn bu ilke kapsamnda deer-
lendirilmemesi gerekir. Grld zere, kentsel dnmn sosyolojik boyutu ok ynl bir meseledir
ve her uygulamann kendi iinde zel olarak deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu meselenin hukuki a-
dan nemi, uygulamann sebep, konu ve maksat unsurlar bakmndan ortaya kmaktadr. Dier bir ifade
ile bir kentsel dnm uygulamasnn hukuka uygun olabilmesi iin; balangta sosyal analizlerin iyi
yaplmas, toplumun hak ve beklentilerinin korunmas ve karlanmas, sosyal yapnn mmkn olduu
kadar muhafaza edilmesi, dolaysyla da sosyal yapy deitirme amacna ynelmemesi gerekmektedir.
Bu nedenle; hukuki, deerlendirmenin doru yaplabilmesi iin yukarda iaret edilen sorunlarn biraz
daha almas yararl olacaktr.
ncelikle; kentsel dnmnn sosyal boyutunun ihmal edilmemesi gerekmektedir. Bu nedenle;
sosyal yapy da dikkate alan, sosyal sorunlara zm getiren projeler retilmelidir. Nitekim sosyal
yapnn ihmal edilmesinin kentsel dnm uygulamalarn baarszla uratt grlmektedir4. Kent-
sel dnmn ehirlerin sadece fiziki koullarnn iyiletirilmesi, mevcut salksz yap stounun yeni-
lenmesi yaklam ile ele alnmas eitli sorunlar beraberinde getirecei gibi ehirleri gerek anlamyla
dntremeyecei de aktr. Zira; kentsel dnm, sadece fiziksel mekann dnmn deil, ayn
zamanda, sosyal geliim, ekonomik kalknma, ekolojik ve doal dengenin korunmas ve srdrebilirlii-
nin salanmas ile birlikte kapsaml ve btncl bir yaklamla ele alnd takdirde baarya ulaabilir5.
Kentin fiziksel sorunlar ile toplumsal sorunlar arasnda dorudan balant kuran gre gre de, kentsel
alanlarn knt alan haline gelmesindeki en nemli nedenlerden birisi toplumsal kme ya da bozulma
olup, kentsel dnm projeleri, bu bozulmann nedenlerini aratrmal ve bu bozulmay nleyecek neri-
lerde bulunmaldr6. Kentsel dnmn tanm, amac ve kapsam dikkate alndnda7 ehirlerin dn-
trlmesi tek boyutlu bir uygulama olmayp ehirler fiziki sorunlar zlrken ok daha derin sorunlara
yol almamas gerekmektedir.
Bu nedenle de; kentsel dnm uygulamalarnn salkl verilere dayal stratejiler gelitirilerek yr-
tlmesi gerekmektedir. Bu balamda; toplumun tanmlanmas, toplumsal ihtiyalarn belirlenmesi, top-
lumsal gruplarn zel ihtiyalarnn belirlenmesi ve ihtiyalar karlayacak aralarn saptanmas, sosyal
yapnn iyiletirilmesi gerekmektedir8.
Yukarda da iaret edildii zere, acaba sosyal yapnn tmyle deitirilmesi de dnm stratejisi
olarak belirlenebilir mi? ZDEN; soruyu u aklama erevesinde olumlu cevaplamaktadr: Eer sos-
yal yap byk bir deformasyona uram, alanda ciddi toplumsal kntler yaanmakta ya da alannn
eski, yerleik sakinleri burada yaanmakta ya da alann eski yerleik sakinleri buradan uzaklam ve
4 ngiltere rnei iin bkz. Pelin Pnar ZDEN; Kentsel Yenileme, mge Yay.,2008, s.74.
5 Z. Mge AKKAR; Kentsel Dnm zerine Batdaki Kavramlar, Tanmlar, Sreler ve Trkiye, Planlama, 2006/2, s.35, www.spo.org.tr.
6 Peter ROBERTS ve Hugh SYKES; The Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration. Urban Regeneration. London, Thousand Oaks,
New Delhi: Sage Publications. nakleden, A.SMAN, D. KBAROLU; Dnyada ve Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalar, TMMOB
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas 12. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay 1115 Mays 2009, Ankara, http://www.hkmo.org.tr.
7 Bu konuda bkz. Fatma Ayhan; Kentsel Dnm Kavram ve Tarihsel Geliimi (Bu kitap ierisindedir).
8 ZDEN; s.80-87.
14
KENTSEL DNM HUKUKU
onlarn yerine alan bakmszla, khnemeye terk etmi bir nfus yerlemi ise ve bu nfusu koruyarak
ya da iyiletirerek yenileme uygulamas yapmak mmkn grnmyorsa tm bunlarn yannda alann
potansiyel toprak rant da yksekse sosyal yapnn tmyle deitirilmesi gerekebilir. eklinde akla-
maktadr9.
Ancak, bu sorunun cevaplandrlmas kadar cevaba gereke tekil eden tespitlerin yaplmas da son
derece zordur. rnein; bir yerin eski yerleik sakinleri kimlerdir? Eski yerleik sakinleri tespit iin ne
kadar geriye gidilebilir? Dahas bu kiileri yeniden bu alanlara getirmek mmkn olabilir mi? Sulukule
projesinde, Romanlarn bu blgeden karlmasna ynelik itirazlara kar kan belediye, blgenin bir ro-
man yerleimi olmadn Osmanl dnemi yerleimlerine dayal olarak izah etmeye almtr10. Dahas
mevcut nfusun iyiletirilememesi ne anlama gelmektedir ve iyileemeyeceine kim, hangi kriterlere
gre karar verecektir? Bu nedenle; sosyal yapnn tmyle deitirilmesine sbjektif deerlendirmelerle
imkn verecek bir yaklam yerine, ancak somut verilerle ispatlanabilecek gerekelerin ortaya konulma-
s gerekir. Dolaysyla, soruya tamamen olumsuz cevap vermek yerine bunun ancak ok olaanst ve
nceden belirlenmi koullarda yaplabileceini kabul etmek gerekir. rnein, yerleik sakinleri blgeyi
kamu hizmetlerinin yetersizlii, yaplarn eski ve gvensiz olmas, yeterli sosyal donat alan bulunma-
mas sebebiyle terk etmi ve uygun koullar salandnda yeniden blgeye gelmeye istekli iseler, burada
mevcut sosyal yap korunmas gerekli bir sosyal yap olarak kabul edilemez.
Sosyal yapy koruyacak tedbirlerin de alnmas gerekmektedir. Dnyadaki baz tecrbeler dikkate
alndnda, hak sahiplerinin haklarnn korunmas yeterli olmayp, ayn zamanda bu kiilerin ayn yerde
yaamaya devamn salayacak tedbirlerin alnmas gerekmektedir.
Sosyal yapnn baaryla muhafaza edildii bir dnm rnei olan Hamburg Hafencity kentsel d-
nm projesinde; kent alanlarnn ilevlerinin karma kullanml olarak seilerek ehirdeki zengin ve
varlkl kesimlerle yoksul kesimler arasndaki sosyal ayrma nlenmek amalanmtr. ehirdeki imar
ilevleri eitlendirilerek her kesimin yararlanabilecei uygulamalar yaplmtr. Bu balamda, konut re-
timinde farkl gelir gruplarna hitap eden eitli konut trlerine yer verilmitir. Konutlarn yaklak %45i
kiralk konut olarak ayrlm, ayrca sosyal dengeyi korumak iin de kiralk konutlarn bir blmnde sb-
vansiyon uygulanarak dk gelirli kesimlerin de kirac olarak blgede yaamasna imkn salanmtr.
Benzer uygulama Amsterdam kentsel dnm projesinde de uygulanmtr11. Bu nedenle; dnm pro-
jelerinde, retilecek konutlarn piyasa deeri ve pazarlama imknlarndan nce blgenin sosyal yapsna
ve kiilerin yaam tarzlarna ve alkanlklarna uygunluunun denetlenmesi gerekmektedir.
Bu balk altnda zerinde durmak istediimiz meselelerden biri de, soylulatrma (gentrification)
kavramdr. Soylulatrma; alt gelir gruplarnn yaad yerlere, kentsel dnm yoluyla orta ve st gelir
grubuna ait kiilerin yerlemesini ifade eder12. lke olarak kabul ettiimiz sosyal dokunun korunmasnn
9 ZDEN; s.83.
10 Bkz. Fethiye Nur Batrk; Sulukule Kentsel Dnm Projesi (Bu kitap ierisindedir).
11 Hasan TOPAL; Kentsel Dnmde Yurtd rnekler, Kentsel Dnm, Panel/Forum, Mimarlar Odas Bakrky ubesi, stanbul 2013,
s.33,35.
12 Farkl tanmlar iin bkz. ZDEN; s.168-174.
15
KENTSEL DNM HUKUKU
tam aksine kentin sosyal yapsnn stelik st gelir gruplarnn yerlemesine imkn salamak zere dei-
tirilerek, ehrin soylulatrlmas hedeflenmektedir. Toplumun gelir dzeyi esas alnarak ayrtrld sorunlarn giderilmesine indirgenmi olmasdr15. Gerekten de; sadece eski yap stokunun yenilenmesi,
bu yaklamn kavramsal anlamnn iticilii bir taraf braklsa bile, her eyden nce, ekonomik imknlar
esas alnarak ehirlerin belli sosyal kesimlerin yerleimine imkn salayacak dnm projelerinin g-
nmz hukuk ilkeleri bakmndan kabulnn mmkn olmad kanaatindeyiz. Soylulatrmaya yne- dnme olan ihtiyac salt yaplarn yklarak salam binalar yaplmas ile giderilemez, ayn zamanda
lik uygulamalar, en bata mlkiyet hakk ve hakkn dourduu sonular, yerleme hrriyeti, kazanlm
haklarn korunmas ilkesi olmak zere temel hak ve zgrlklere ve temel hukuk ilkelerine aykr aykr
olduu aktr.
4. DNMN OK BOYUTLULUU LKES
Dnmn ok boyutluluu ile kastedilen; dnm hangi amala yaplrsa yaplsn sonular ve
etkileri dikkate alndndan ehir ve toplum hayatnn birden ok unsuru zerinde etkili olduudur. Bu
nedenle de bir dnm projesi tek boyutlu olarak ele alnamaz.
Kentsel dnmn, yukarda da ifade edildii zere, kapsam itibariyle sadece ehirlerin fiziki sorun-
larn gidermeye ynelik bir messese olmad kabul edilmektedir. Bu nedenle de; kentsel dnm tek
boyuta indirgeyerek sadece fiziki koullar elverili ehirler oluturma eklinde dnmek mmkn deil-
dir. ehrin fiziki koullarnn iyiletirilmesinin yannda; koruma, canlandrma, iyiletirme, yeni ilevler
kazandrma, yeniden imar etme, hem yaplar hem de bulunduklar kent kesimlerini yitirmi bulunduklar
ekonomik ve toplumsal deerlerine ve fiziksel lnlerine yeniden kavuturmak da kentsel dnmn
hedefleri arasndadr13. Dolaysyla; kentsel dnmn, ehircilik, kltrel, sosyal, eitim, ekonomik kentsel dnm uygulamalar balamnda ayrca zerinde durulmas gerekmektedir. ncelikle; kentsel
boyutlar da bulunmaktadr. Baarl bir kentsel dnmn de ancak bu ok boyutluluu dikkate alnarak dnm uygulamalarna ilikin karar alma ve uygulama srecinde kimlerin ne ekilde ve ne lde kat-
gerekletirilebilir. Kentsel dnm projelerinin gelitirilmesinde, gecekondu veya riskli yaplarn ykl-
mas, alt yap sorunlarnn giderilmesi gibi fiziksel evrenin dnmyle birlikte, blgede yaayanlara
istihdam imknlar salanmas, ekonomik cazibesini kaybetmi alanlarn yeniden cazibe merkezi haline
getirecek tedbirlerin alnmas ve buna ynelik tevik programlarnn gelitirilmesi; yerel giriimcilii
destekleyici kredi programlarnn oluturulmas; vasfsz emein kalitesinin artrlmasna ynelik eitim
kurs ve programlarnn almas; meknsal ve toplumsal gvenlii artrc nlemlerin alnmas; toplumun proje gibi yollarla srece katlm salanabilir. zellikle; kiilerin temel hak ve zgrlkleri ile ilgili olan
eitim ve salk ihtiyalarna ynelik projelerin de e zamanl olarak balatlmas; doal ve enerji kay-
naklarn hem korunmas, hem de etkin ve verimli kullanlmasna ynelik stratejilerin gelitirilmesi gibi
toplumsal, ekonomik ve evresel deerleri n plana karan politikalarn da bulunmas gerekmektedir14.
Kentsel dnmn salt bir imar uygulamas olmamas nedeniyle, ok boyutluluun salanmasnn;
uygulanan yntemle de dorudan ilgisi bulunmaktadr. rnein; bir blgede sadece imar art getirmek
suretiyle binalarn yenilenmesi gerek anlamda kentsel dnm salamas mmkn olmayabilir. Byle
bir modelde binalar yenilenecektir ancak bu yeni binalarn ehrin dier sorunlarn gidermeye yetmeye-
cei aktr.
13 KELE; s.390.
14 AKKAR; s.35.
16
KENTSEL DNM HUKUKU
Trkiyedeki kentsel dnm projelerine ynelik en byk eletiri de bu projelerin sadece fiziksel
gecekondularn tahliye edilerek, yklarak yerine ok katl binalarn yaplmas tipik bir toplu konut retimi
faaliyeti olup kentsel dnm olarak nitelendirilmesi mmkn deildir. Zira, bir gecekondu blgesinin
blgede yaayan halkn sosyal, ekonomik, kltrel sorunlarn da btncl bir yaklamla ele alnmas
gerekir. Aksi halde, bu projelerin birer toplu konut projesinde teye gidemeyecei aktr. darenin, toplu
konut uygulamasn, kentsel dnm ad altnda yerine getirmesi de usul saptrmas olarak nitelendiri-
lebilecek bir hukuka aykrlk gerekesidir. Zira, idarenin toplu konut retmek, gecekondu alanlarn ye-
nilemek konusunda elinde yeterli yasal imkanlar vardr ve bunun iin idareye olaanst yetkiler tanyan
kentsel dnm kanunlarndan yararlanmas mmkn olmamaldr.
5. KATILIM LKES
Katlm, gnmzde demokratik kamu ynetimi bakmndan temel ilkelerden biri olarak kabul edil-
mekte ve kii ve kurulular eitli yollarla idarenin karar alma ve bu kararlar uygulama srecinde etkili
olmasn ifade etmektedir. ada demokrasilerde, belli zamanlarda oy kullanarak ynetime katlmann
yetersizlii kabul edilmekte ve seimler dnda da halkn deiik yol ve yntemlerle idari faaliyetlere
katlm salanmaktadr16.
Kamu ynetimi ve idari faaliyetler bakmndan genel bir ilke olarak kabul edilen katlm ilkesinin,
lacann tespit edilmesi gerekmektedir. phesiz ki; uygulayc kurum ve kurulular (belediye, merkezi
idare, ilgili kamu kurumlar vb), hak sahipleri (malik, kirac vb), sivil toplum kurulular, meslek odalar
gibi ilgililerin srece katlm mmkn olacaktr. Ancak bu kiilerin hepsinin; dnm srecine ayn yo-
unlukta katlmalar ve dolaysyla da idarenin uygulamalarn ayn oranda etkilemeleri mmkn deildir.
rnein; srete hak sahiplerinin onay aranrken sivil toplum kurulularnn ise gr, eletiri, alternatif
ve sonular ve etkileri itibari ile de hayatlarn ve geleceklerini dorudan etkileyecek byle bir srecin
dnda tutulmamas gerekir. Zira dnm uygulamalarnn tek bir kii kurum ya da kurulu eliyle ger-
ekletirilmesi zor, hatta imknsz olup, dnm sreci yerel ynetimlerden sivil toplum kurulularna
merkezi idareden yerel halkn kendisine kadar pek ok farkl kesimi bulundurmaktadr17. Bu nedenledir
ki; kentsel dnm politikalarnn baaryla hayata geirilmesindeki en nemli etkenlerden birisi, yu-
karda ifade edilen farkl kesimlerinin ortaklklar ve uzlamalar zerinde gelimi olmalardr. Kentsel
dnm uygulamalar konusunda Trkiyeden daha ileri bir tecrbeye sahip olan Batl lkelerde baarl
olarak tanmlanan kentsel dnm projeleri mzakereci yntemlerle gelitirilmi, bu projelerin aratr-
15 AKKAR; s.35.
16 UKURAYIR M. Akif; Yeni Ynetim Modeli Araylar erevesinde Halkn Ynetim Srelerine Katlm Olanaklar, Yerel Ynetimler Sem-
pozyumu Bildirileri, TODAE Yay., Ankara 2000, s.212.
17 ZDEN; s.202.
17
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

ma, gelitirme, uygulama, izleme ve z deerlendirme srelerinde mzakereci ve katlml yntemler Kentsel dnm projeleri neticesinde deer art meydana gelmi/gelecek ise bu deer artnn ne
uygulanmtr18. ekilde paylalaca nemli bir sorundur. ncelikle; rantn hak sahipleri bakmndan adil bir paylama
tabi tutulmas gerekmektedir. TEKEL; gerekleen her dnmn, kentsel mekanda rant yzeylerini
phesiz ki; sadece katlm yollarnn ngrlm olmas yeterli olmayp, etkin, verimli ve
yeniden biimlendirmesine neden olaca, bu yeniden datmn da genellikle kentin gsz kesimle-
taraflar tatmin eden bir srecin hayata geirilmesi gerekir. Katlm srecinin salkl ve baarl ekilde
rinin kaybna neden olduunu savunmakta, dolaysyla da planclarn bu dnmler karsnda bir etik
gerekletirilmesi, toplumun projeleri sahiplenmesini ve bylece srdrlebilir ve uygulanabilir projelerin
sorumluluk ile kar karya bulunduunu ifade etmekte ve dnm gerekletirenlere bu dnmn
ortaya kmasn salar. Ancak; burada katlm srecinin taraflarca istismarnn engellenmesi gerektiini
maliyetlerini nc ahslara dlama yollarn kurumsal dzenlemelerle kapatmalar gerektiini savun-
de ifade etmek gerekir. nemli olan demokratik ve uzlamac bir tutumla hareket etmek ve tm taraflarn
maktadr21. Planlamann arazi rant bakmndan ilevsel bir ara olduuna kuku bulunmamakla beraber,
menfaatlerini koruyan ve tabi ki kentsel dnm uygulamasnn ama ve hedeflerine de uygun zmler
nc kiilere rant salayan tek ara olmadn da ifade etmek isteriz.
zerinde anlaabilmektedir. darenin usulen katlm yollarn iletmesi ne kadar yanl ise dnm
uygulamalarn engelleyici bir tavrla katlm srecinin iletilmemesi de o kadar hatal bir tutum olacaktr. nemli sorunlarndan biri de, kamu arazileri zerinde yasa d yollarla yerlemi bulunan kiilerin,
bu alanlarn dnme tabi tutulmasndan sonra oluacak ranttan yararlandrlp yararlandrlmayaca
6. KENTSEL RANTIN ADL DAITIMI LKES meselesidir. KELEin bu konudaki yaklam u ekildedir: Kent toprann artan deerinin (rant-
nn) paylam ynteminden kamunun bir btn olarak olumsuz ynde etkilenmesi olasl da yksektir.
Kentsel dnmn konusunu tekil eden ehir ksmlar, gecekondu blgeleri yksek younlukta
Kamunun topran, imar ve yap yasalarn hie sayarak igal edenlerin; zamanla ve kamunun alt yap
kaak apartmanlarn bulunduu alanlar, doal ykm riski (deprem, heyelan vb. sebeplerle) yksek alan-
harcamalar sonucunda artan toprak deerine yksek oranda ortak edilmesini adalet dncesiyle ba-
lar19, zaman sreci ierisinde eskiyen, khneyen, ypranan, salksz/yasad gelien ya da potansiyel
datrmaya olanak yoktur. Artan deerin tmnn ya da nemli bir blmnn devletin ve belediyenin
arsa deeri zerinde seyrederek deerlendirilmeyi bekleyen ve yaygn bir yoksunluun hkm srd20
kasasna dnmesi, adalet dncesi kadar mantn da gereidir. Bu deerlerin imar haklarnn toplu-
ehir ksmlardr. ehrin bu ksmlarnn ekonomik deeri dk veya zamanla nemli lde azalm
latrlmas ve transferi gibi adlar altnda bireylerle yaplacak pazarlklar erevesinde datlmasndan
olup genellikle dk gelir grubuna ait kiilerin yaad yerlerdir.
toplum ve gelecek kuaklar kesin olarak zararl kar22. Gerekten de; bu kiilerin meru hak sahipleri ile
Ancak dnm projeleri ile ehirlerin bu ksmlarnn yenilenerek yeniden cazibe merkezi haline ayn statde kabul edilmeleri mmkn olmamaldr ve ayn hak ve imknlardan yararlandrlmamaldr.
getirilmesi, bu blgelerin ekonomik deerinde nemli artlara neden olacaktr. te rant kavram ile Sosyal veya politik gerekelerle bu kiilere de arazi veya konut tahsisi dnlebilir ise de bu kesinlikle
ifade edilen bu deer art ve deer artndan kimlerin yararland/yararlanaca, kentsel dnm uy- kentsel rantn eit ekilde bltrlmesini gerektirmez.
gulamalarna ilikin tartmalarda en ok gndeme gelen meselelerden biridir. Bu nedenledir ki; dnm
Rantn adil paylam hususunda uygulamann effaflnn nemli olduu sylenebilir. Zira projenin
uygulamalar ile meydana gelen rantn adil datm, hem uygulamann baars ve hem de toplumun uy-
maliyeti, proje sonucunda elde edilecek gelir, kiilere tahsis edilecek tanmazlarn deeri gibi hususlar
gulamay benimsemesi/sahiplenmesi bakmndan nem tamaktadr.
konusunda kiilerin aydnlatlmas projelere olan gveni de arttracaktr. zetle ifade etmek gerekir ise;
Dnm alanlarnn yukarda ifade edildii zere ekonomik deerleri dk olmakla beraber genel- kentsel dnm idarenin bir gelir elde etme arac olmamal, ancak dnm neticesinde meydana gelen
likle ehirlerin merkezi yerlerinde bulunan bu alanlarn btncl bir kentsel dnm projesi ile yeniden rantn taraflar arasnda adil datm salanmaldr.
canlandrlmas, deerlerinde ciddi artlara neden olmaktadr. Bu deer art son derece doaldr ve hat-
ta deer art kimi zaman bu projelerin finansman bakmndan da nemlidir. Ancak; nemle ifade etmek 7. DNMN SRDRLEBLRL/SREKLL LKES
gerekir ki; dnm projelerinin kar salamaya odaklanmas, ehircilik, dnmn ama ve ilevleri
Kentsel dnm projelerinin; yukarda akland zere ok boyutlu ve btncl projeler olmas
bakmndan sorgulanmaldr. Kentsel dnm ile deer art meydana gelmesi bir ama deil ancak bir
nedeniyle; sonularnn ancak belli bir sre sonunda alnmas mmkn olabilir. rnein, blgedeki fizi-
sonu olabilir. Aksi halde kentsel dnmdeki kamu yarar konusunda ciddi pheler gndeme gelir.
ki koullarn iyiletirilmesi, isizliin azaltlmas, ticari hareketliliin salanmas ancak bir sre iinde
Zira, ehirlerin dntrlmesinde ne kadar rant elde edilecei deil kentin yeninden her bakmndan ya-
gerekleebilecektir. Bu nedenle; bu projelerin srekli ekilde takibi, gerektii zaman mdahale edilerek
anabilir bir mekan haline gelmesi nasl salanr sorusunun cevab aranarak proje gelitirilir. Bu nedenle;
aksaklklarnn giderilmesi gerekmektedir.
rnein yeil alanlarn asgari dzeye indiren, nfus artn tevik eden, trafik sorunun gz ard eden bir
dnm projesinin bu temel hedeften saptn sylemek yanl olmayacaktr. Dier taraftan, baarl bir dnm projesi, ayn zamanda srdrlebilir bir projedir. Zira, artk bir

18 AKKAR; s.34-35.
19 KELE; s.388. 21 TEKEL lhan; Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 2011, s.278.
20 ZDEN; s. 44. 22 KELE; s.395.

18 19
KENTSEL DNM HUKUKU
alann yeniletirilmesi, rehabilite edilmesi ile kentsel dnmden beklenen tm sonularn elde edilmesi
mmkn olmayabilir. Dolaysyla, dnmn srdrlebilirliinin de salanmas gerekir. Kentsel dn-
m bakmndan srdrlebilirliin iki boyutu olduunu syleyebiliriz: Birincisi, tamamlanan projelerin
bir devamllk iinde baarya ulamas ve hedeflerin gerekletirilmesi, ikincisi ise dntrlen ehirle-
rin evresel, kltrel ve tarihi deerleri ile gelecee yaanabilir ehirler olarak aktarlabilmesidir23.
Projenin gerekletirilmesinden sonra, elde edilen kazanmlarn devamllnn salanmas son de-
rece nemlidir. phesiz ki; srekliliin salanabilmesi nemli oranda projenin hazrlk ve uygulama
safhalarnn doru yaplmas ile ilgilidir. Bu almada ortaya konulduu zere, rnein sosyal boyutu
ihmal edilerek uygulanan bir projenin srdrlebilirlii mmkn olmayacaktr. Ayn zamanda projelerin
tamamlanmasn mteakip, geliiminin takip edilmesi, aksaklklarn zamannda tespit edilerek mdahale
edilmesi, zaman iin yetersiz kalan unsurlarn tamamlanmas veya yeni baz tedbirlerin devreye sokul-
mas gerekebilir. Nitekim baarl kentsel dnm projeleri esnek bir planlama anlayna bal olarak
gelitirilmekte ve dnm strateji ve politikalar, zaman iinde deien ekonomik, toplumsal, fiziksel
ve evresel koullara gre tekrar gzden geirilmektedir24. Aksi halde, byk abalarla gerekletirilen
dnm projelerinin baarszla urayabilir.
23 Srdrlebilir kentsel dnme ilikin olarak ngiltere deneyimi konusunda bkz. Arzu KOCABA; Kentsel Dnm (/Yenile(tir)me): ngiltere
Deneyimi ve Trkiyedeki Beklentiler, Literatr Yay., stanbul 2006, s.23 vd.
24 AKKAR; s.34.
20
KENTSEL DNM HUKUKU
6306 SAYILI AFET RSK ALTINDAK ALANLARIN
DNTRLMES HAKKINDA KANUNUN ZEL HUKUK
ALANINDAK ETKLER
Do. Dr. Zekeriya KURAT
I. Genel Tespitler
Uygulamada Kentsel Dnm Yasas olarak bilinen 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn
Dntrlmesi Hakknda Kanun erevesinde riskli alanlar1 zerindeki yaplar yahut bu alan dnda ol-
masna ramen riskli olan yaplar2/3 tespit edilmekte ve bunlarn tekrar deerlendirilmesi ile ilgili mevcut
baz dzenlemelerden farkl usuller belirlenmektedir4.
Kanunun amac u ekilde ifade edilmitir (m. 1):
Afet riski altndaki alanlar ile bu alanlar dndaki riskli yaplarn bulunduu arsa ve arazilerde,
fen ve sanat norm ve standartlarna uygun, salkl ve gvenli yaama evrelerini tekil etmek zere
iyiletirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve esaslar belirlemektir.
Bylece 6306 sayl yasa ile mevcut riskli alan ve binalarn salksz hallerine son verilmesi ve bunla-
rn salkl ve gvenli yaama alanlarna evrilmesi hedeflenmektedir. Bu hedefin salk ve gvenlik
yn nedeniyle, kanunda bir an nce tamamlanmas, bu yzden de kolaylatrlmas gereken bir sre
olarak ngrlen eitli aamalar dzenlenmitir.
Yasann ikinci blmnde bu aamalar aa yukar riskli alan ve yaplarn tespiti, binalarn tahli-
yesi ve yktrlmas ve son olarak yeniden deerleme uygulamas eklinde ifade edilmitir.
stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Medeni Hukuk Anabilim Dal retim yesi.
1 Kanunun 2/ maddesi uyarnca riskli alan, zemin yaps veya zerindeki yaplama nedeniyle can ve mal kaybna yol ama riski tayan alandr.
Kanunda riskli alannn birok hukuki sonucu bulunduundan bu yndeki tespit zel nem arz etmektedir. Bu yzden olsa gerek sz konusu tespitin
Bakanlar Kurulu tarafndan yaplaca ngrlmtr.
2 Kanunun 2/d maddesi uyarnca riskli yap, riskli alan iinde veya dnda olup ekonomik mrn tamamlam olan ya da yklma veya ar hasar
grme riski tad bilimsel olarak tespit edilmi olan yapdr.
3 Belirtelim ki, riskli olmayan yap hakknda dahi ayn hkmler belirli artlarla uygulanabilmektedir. 6306 sayl Yasa m. 3/f. 7 uyarnca, bu kanunun
uygulanmas iin belirlenen alanlarn snrlar iinde olup riskli yaplar dnda kalan dier yaplardan uygulama btnl bakmndan Bakanlka
gerekli grlenler de bu Kanun hkmlerine tabi olur. Bylece riskli yap niteliinde olmamasna ramen, bir yapnn 6306 sayl Yasann kapsa-
mna girmesi iki arta balanmtr: Riskli alan snrlar iinde kalmas ve uygulama btnlnn gerektirmesi.
4 Kanun, ierik olarak zel uygulama alan bulacak dzenlemelere yer verdii gibi 9. maddede aka baz kanunlar saymak suretiyle onlarn 6306
sayl kanun ile badamayan hkmlerinin uygulanmayacan belirtmitir. Aslnda 9. maddenin 2. fkrasnn kanunlar bentler halinde sayan ksmn
takip eden ilk cmlesindeki ve dier kanunlarn bu Kanuna aykr hkmleri uygulanmaz ifadesi, sz konusu saymay gereksiz klan genel ve
kapsayc bir dzenleme niteliindedir. Zira bu hkm ile orada saylan kanunlardan olmasa bile herhangi bir kanunun 6306 sayl yasaya aykr
hkmnn uygulanmayaca vurgulanm olmaktadr. Bu kat dzenlemeye kar grece i ferahlatacak dzenleme hemen akabindeki cmlede yer
almtr. Buna gre Ancak, bu Kanunun ngrd uygulamalar srasnda, bahsedilen kanunlarn amalar da ayrca gzetilir.
21
KENTSEL DNM HUKUKU
Aada biz de bu aamalar temel alarak ortaya kabilecek zel hukuk sonular zerinde duracaz.
II. Riskli Alan ve Yaplarn Tespiti
A. Genel Olarak
Kanunda riskli alann tespiti ile riskli yapnn tespiti birbirinden farkl usullere tabi tutulmutur.
Riskli alan, ancak bakanlar kurulu karar ile belirlenebilmekte ve tespit Ynetmelik5 m. 5 hkmleri
erevesinde yaplmaktadr. Riskli alann tespiti bakmndan tanmaz maliklerine herhangi bir ykm-
lln yklenmediini yahut bir ncelik verilmediini, fakat birinci fkrada belirtilen bilgi ve belgeleri
salamalar halinde riskli alan tespiti talebinde bulunabileceklerini grmekteyiz.
Buna karlk riskli yapnn tespiti bakmndan nceliin maliklere tanndn gryoruz (Yasa m.
3, Ynetmelik m. 7/f. 2). Bylece denilebilir ki riskli yap tespiti, ncelikle yap maliklerince, bunlarn
tespiti verilen srede yapamamas halinde ise dare veya Bakanlka yaplmakta yahut yaptrlmaktadr6.
B. Risk Tespiti Szlemesinin Taraflarnn Belirlenmesi
Yapnn riskli olup olmadnn tespiti, yukarda belirttiimiz Yasann amacn gerekletirmenin
birinci aamasdr. Bu aama temelde, salkl ve gvenli yapda yaama konusunda menfaati olan ma-
likin elbette yararnadr. Yine sahip olduu ve belki de yaad yapnn, ekonomik mrn tamamlayp
tamamlamad, yklma yahut ar hasar grme riskinin bulunup bulunmad hususlarnn belirlenmesi
ilk planda onun menfaatine hizmet eden bir ilemdir.
Bu yzden olsa gerek, tespit masraflarnn malike ait olaca Yasann 3. maddesinde aka belirtil-
mitir. Yasa m. 3/f. 1/c. 1 uyarnca riskli yaplarn tespiti, Bakanlka hazrlanacak ynetmelikte belir-
lenen usul ve esaslar erevesinde masraflar kendilerine ait olmak zere, ncelikle yap malikleri veya
kanuni temsilcileri tarafndan7, Bakanlka lisanslandrlan kurum ve kurululara yaptrlr ve sonu Ba-
kanla veya dareye bildirilir.
Grld gibi tespit masraflarnn maliklere ait olaca aka vurgulanmaktadr. Tespitin gerek-
ten de malik tarafndan yaptrlmas halinde, masrafn, daha dorusu tespit bedelinin onun tarafndan ifa
edilmesi doal olacak; gerek tespite ynelik szlemenin kurulmas ve gerekse de ifas bu anlamda ka-
rkla yol amayacaktr. Bir baka ifadeyle risk tespitini yapacak Bakanlka lisanslandrlan kurum
5 evre ve ehircilik Bakanlnn 15.12.2012 tarihli ve 28498 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi
Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmelii. Ynetmelik daha sonra 02.07.2013 tarihli 28695 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Afet Riski Altndaki
Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik ile deiiklie uramtr.
6 Kanun ve Ynetmelikte dare, belediye ve mcavir alan snrlar iinde belediyeleri, bu snrlar dnda il zel idarelerini, bykehirlerde byk-
ehir belediyelerini, Bakanlk tarafndan yetkilendirilmesi halinde bykehir belediyesi snrlar iindeki ile belediyelerini; Bakanlk ise, evre
ve ehircilik Bakanln ifade etmektedir. (6306 sayl Yasa m. 2; Ynetmelik m. 3).
7 Kanunda hem burada hem baka yerlerde kanuni temsilcileri tarafndan eklinde ifadelere rastlamak mmkndr. Oysa malik tarafndan ifade-
siyle yetinilmesi daha doru olacakt. Zira tespiti kanuni temsilci yaptrsa bile aslnda hukuki anlamda sz konusu tespit malik tarafndan yaptrlm
olacaktr. Kanuni temsilci, kk yahut kstl adna ilem yaptndan ileme kendisinin taraf olmas sz konusu deildir (kar. MK. m. 342, 448).
22
KENTSEL DNM HUKUKU
ve kurulular8 ile akdedilen ve risk tespiti szlemesi olarak adlandrabileceimiz szlemenin taraf
malik olacak ve bedel borlusu da kendisi olacaktr.
Ne var ki, Bakanlk tarafndan verilen sre ierisinde tespitin malik tarafndan yaptrlmamas halinde
kanun gereince tespit, dare yahut Bakanlk tarafndan yaptrlmaktadr. te bu noktada masrafn mali-
ke ait olmas, daha dorusu tespit szlemesinin bedel borlusunun malik olmas hkmnn tam olarak
ne anlama geldii deerlendirilmelidir.
Hkmdeki ak ifade karsnda bu ihtimalde dahi masraf borlusunun malik olduu kabul edilme-
lidir. Zaten bir anlamda bu yorumun bir tr teyidi olarak, ayn fkrann sonunda maliklerin arsa paylar
zerine masraf tutarnda mterek ipotekten sz edilmektedir. Bylece masraf alaca, maliklerin tan-
maz yahut mlkiyet paylar zerindeki rehin ile teminat altna alnmaktadr.
Fakat bu tespitin ne anlama geldii yine de ak deildir. Bir baka ifadeyle risk tespitini yapacak
kurum yahut kurulularla akdedilecek szlemede tespit alacakls ve bedel borlusunun, yani taraf sfa-
tnn malike ait olup olmayaca temelde ak deildir. Zira, bu ihtimalde szlemeyi ilgili kurum ve
kurulularla malik deil dare veya Bakanlk akdetmektedir.
Bu noktada karmza iki ihtimalin kt kanaatindeyiz:
1. dare yahut Bakanlk ilgili kurum veya kurulularla bakasnn mlkiyetindeki yapnn risk tespiti
konulu nc ahs yararna szleme akdetmekte; szlemede ncelikle kendileri bedel borcu altna
girmekte; fakat daha sonra sz konusu bedeli malik veya maliklerden dayanan kanunda bulan alacak
hakk sayesinde talep edebilmektedirler.
Bu ihtimalde, dare yahut Bakanln dedii veya deyecei bedele ilikin alaca kanuna dayan-
dndan, vekletsiz i grme yahut sebepsiz zenginleme gibi baka bor kaynaklarna bavurmaya
gerek bulunmamaktadr.
2. kinci ihtimalde dare yahut Bakanlk risk tespiti szlemesinin taraf olmamakta, sz konusu
ilemi malik adna yapmaktadr. Bu yzden szlemeden kaynaklanan bedel borcu dorudan malik ze-
rinde domakta, tespiti yapan bedel alacakls kurum yahut kurulular, alacak haklarn dorudan malike
kar ileri srebilmektedirler. Bu ihtimalde, dare veya Bakanln temsil yetkisinin dorudan kanundan
kaynaklad, onlara tespiti yaptrma yetkisini veren hkmn ayn zamanda temsil yetkisi anlamna
geldii kabul edilecektir.
Kanaatimizce, kanunda tespitin malikin sresinde yaptrmamas zerine ikinci seenek olarak ba-
8 Kanunun amacnn gereklemesinin henz ilk aamasnda szleme zgrlne taraf seme bakmndan mdahale yapldn grmekteyiz.
Bylece malikler, diledikleri kiiler ile deil ancak bu konuda yetkili olduu onaylanm kiilerle risk tespiti szlemesi akdedebilecektir. Konunun
hassasiyeti ve nemi nedeniyle, risk tespitinin sadece uzman kiiler tarafndan gerekletirilmesinin ve bunun Devlet tarafndan denetlenmesinin
doal hatta zorunlu olduunu dnmekteyiz.
23
KENTSEL DNM HUKUKU
kanlka yahut darece yaptrlmasndan sz edilmesi, malikin tespite icazet vermemek yerine sadece
itiraz edebilmesi gibi nedenlerle burada birinci ihtimale yakn bir zmn benimsenmesi doru olacak-
tr. O halde, tespitin karl olan bedel borcu dare yahut Bakanlk tarafndan ifa edilecek ve daha sonra
onlar kanundan doan bir alacak hakkna sahip olacaklardr.
Buradaki durumun TBK. m. 113/f. 1, 306/f. 1 ve 473/f. 2 gibi maddelerde yer bulan ve nama ifa
olarak adlandrlan iliki trne de benzetilmesi mmkndr. O hallerde alacakl, ifay gerekletirmeyen
borlunun yerine, ifa konusu iin yaplmas iin nc ahslarla szleme yapmakta ve bu szlemenin
borlu adna deil kendi ad ve hesabna olaca kabul edilmektedir. Ne var ki 6306 sayl yasada malik
ile Bakanlk yahut dare arasnda bir bor ilikisi bulunmad, malikin risk tespitini bu anlamda Devlete
bir bor olarak yklenmedii gz nne alnmaldr9. Bu yzden burada sadece bir benzetme kurulabile-
ceini vurgulayalm.
C. Risk Tespiti Masraflarnn Teminat
1. potein Kurulmas ve Nitelii
Yasada yukarda bahsettiimiz dare veya Bakanln alacann teminat niteliinde bir ipotekten sz
edilmektedir. Bu ipotein nitelii ve ne anlama geldii zerinde durmak gerekir.
Kanundaki ifade u ekildedir:
Bakanlk veya dare tarafndan yaplan tespit ileminin masraf ilgili tapu mdrlne bildirilir.
Tapu mdrl, binann paydalarnn mteselsil sorumlu olmalarn salamak zere tapu kaydn-
daki arsa paylar zerine, masraf tutarnda mterek ipotek belirtmesinde bulunarak Bakanla veya
dareye ve binann ayni ve ahsi hak sahiplerine bilgi verir.
Hukuk sistemimizde tanmaz rehni temelde alacakl ile tanmaz maliki arasnda yaplan szlemeye
dayanarak kurulmakta ve tescil edilmektedir (kar. MK. m. 856). Rehin Szlemesi olarak ifade edebi-
leceimiz bu szleme, ayn zamanda rehin hakkna ilikin tescilin hukuki sebebini tekil eder. Ne var
ki, tescil ile doan rehin hakknn hukuki sebebini her zaman szleme oluturmamaktadr. Duruma gre
lme bal tasarruf, kanun hkm yahut mahkeme hkm de tescil sebebi olabilmektedir10.
6306 sayl Yasada belirtilen ipotein, yukarda aktardmz dzenleme tarz karsnda, szlemeye
deil dorudan kanuna dayanan bir rehin olduu kabul edilmelidir. Bu kabul karsnda kanuni ipotek
olarak nitelendirilmesi gereken bu rehnin tescile tabi kanuni rehin olup olmad deerlendirilmelidir.
Kanundaki ifade kafa karklna yol aabilecek trdendir. Zira kanunda Bakanlk veya dare tara-
fndan yaplan tespit ileminin masraf ilgili tapu mdrlne bildirilir ifadesine yer verilmekte; daha
9 Ayrntl aklama iin bkz. irin Aydnck, Nama fa, Vedat Yaynclk, stanbul 2013, s. 264 vd.
10 Blent Kprl, Selim Kaneti, Snrl Ayni Haklar, 2. Bas, Faklteler Matbaas, stanbul 1982-1983, s. 297 vd.; M. Kemal Ouzman, zer Selii,
Saibe Oktay-zdemir, Eya Hukuku, Yenilenmi ve Mevzuata Uyarlanm 15. Bas, Filiz Kitapevi, stanbul 2012, s. 897 vd.
24
KENTSEL DNM HUKUKU
sonra da tapu mdrlnn masraf tutarnda mterek ipotek belirtmesinde bulunarak durumu ilgili-
lere bildirecei dzenlenmektedir.
Grld gibi kanunda aka ipotein tescilinden sz edilmemekte fakat Bakanlk veya darenin
tapu mdrlne yapmas gereken bir bildirimden bahsedilmektedir. Buradaki bildirim kavramna
verilecek anlama gre varlacak sonu farkl olacaktr.
Varlabilecek farkl sonulara ilikin aklamadan nce belirtelim ki Medeni Kanundaki tescilsiz rehin
trlerine bakldnda bunlarn tescilsiz olduu hususunun aka vurgulandn gryoruz (MK. m. 865,
867 ve 876). Fakat burada bahsettiimiz rehin trlerinde tescilsiz rehin vurgusu bulunmasna ramen,
MK. m. 892nin genel bir kural ile kanuni ipoteklerin doumlarnn tescile tabi olmadn vurguladn
da belirtmek gerekir. Madde metni u ekildedir:
Kanuni ipotek haklarnn doumu, aksi kanunda ngrlm olmadka, tapu ktne tescil
edilmelerine bal deildir.
MK. m. 892deki bu ak dzenleme karsnda 6306 sayl Yasadaki ipotein de, yukarda bahset-
tiimiz bildirim kavramna tescil talebi anlamnn verilmemesi halinde11, tescilsiz kanuni ipotek
olduu kabul edilmelidir. Buna karlk bildirim ile kastn aslnda tescil talebi olduu da ileri sr-
lebilecek ve yine de tescile tabi kanuni ipotein olduu kabul edilebilecektir. Dolaysyla burada iki
yorum da yaplabilecektir.
Yaplabilecek yorumlardan birincisi yukarda belirttiimiz gibi MK. m. 892yi temel alan ve sz ko-
nusu olan ipotein tescilsiz kanuni ipotek olduu, darenin bildirimi ve sonrasnda tapu mdrlnn
kaydnn aklayc tescil olduu ynndedir.
Fakat itiraf etmek gerekir ki, tersi durumun da kanaatimizce savunulmas ve tescile tabi bir kanuni
ipotein ngrldnn ileri srlmesi mmkndr. Zira esasnda maddenin genelinden, masraf borcu-
nun doumu ile birlikte bir ipotek hakknn doduu sonucuna ulamak kolay deildir. Zira bu anlamda
maddede, tescilsiz ipotein kabul ihtimalinde, ipotekli alacaklnn kim olduu, ipotein srasnn belir-
lenmesi bakmndan nem arz eden ipotein doum tarihini belirlemek olduka zor olacaktr12. Bylece
kanunda ifade edilen bildirmenin tescil talebi13 ve tapu mdrlnn ipotek belirtmesi ifadesinin
11 Maddede geen bildirim kavramnn anlamna ilikin madde gerekesinde yahut uygulama ynetmeliinde bir aklama bulunmad gibi madde-
nin kendisinden de sonuca ulamak kolay gzkmemektedir.
12 Tescilsiz ipotek seeneinde, ipotein gerekten de tam olarak ne zaman doduunun belirlenmesi zor olacaktr. Tespiti dare veya Bakanlk yap-
trdndan ve onlar risk tespiti szlemesinin taraf olarak grdmzden, maliklere kar ileri srebilecekleri alacaklar, olsa olsa risk tespitini
yapan kurum veya kurululara demenin yapld zaman, doacaktr. Bu yorum, dare veya Bakanln alacan bir tr rcu alaca haline getirir.
Buna karlk ayn gte, dare veya Bakanln maliklere kar alacak haklarnn domas iin deme yapm olma zorunluluklarnn bulunmad,
risk tespitinin yaplm olmasnn yeterli olaca da ileri srlebilecektir. Bu tr yorum farkllklarnn farkl sonularndan kanmak iin kanundaki
sistem, tescile tabi bir ipotek amaland ynnde yorumlanabilir.
13 dare veya Bakanln bu yndeki alacan temlik etmesi halinde, alacaa bal bir yenilik douran hak olarak tescil talebinin de yeni alacakl tara-
fndan yaptrlabilecei kabul edilmelidir. Buradaki ipotein tescilsiz ipotek olduunun kabul halinde ise, zaten alacan doumu ile birlikte ipotek
de domu olacandan, byle bir sorun gndeme gelmeyecektir.
25
KENTSEL DNM HUKUKU
ise ipotein tescili olarak yorumlanmas mmkn olacaktr14.
6306 sayl Yasada bir tescilli rehin ngrldnn kabul halinde tescil sebebinin de belirlenme-
si gerekir. Burada bir rehin szlemesinin ngrlmedii, kanunda Bakanlk veya dareye ayni hak (re-
hin hakk) kurulmasn salamaya ynelik yenilik douran hak tannd kabul edilmelidir. Gerekten
de kanunda rehnin tescili iin bir rehin szlemesine gerek olduuna dair hibir aklk bulunmamakta,
bilakis Bakanlk veya darenin sz konusu masraf ilgili tapu mdrlne bildirecekleri ve tapu mdr-
ln bu bildirim zerine rehin tescilini yapaca belirtilmektedir15.
Kanunda dzenlenmi olan tanmaz rehni, dare yahut Bakanlk lehine tannm bir kanuni rehindir.
Tapu mdrlne bildirim yetkisinin dare veya Bakanla tannm olmas bu yoruma yol amaktadr.
Bu durumda anlalmaktadr ki, risk tespitinin dorudan malik tarafndan yaptrld hallerde, risk tes-
pitini yapan kurum veya kurulularn buradaki rehin hakkna dayanmalar sz konusu deildir. Buradaki
rehin hakk, risk tespitine ilikin bedeli deyen dare veya Bakanln bunu malik yahut maliklerden iste-
yebilmelerini salayan ve kanundan doan alacak haklarn teminat altna almaktadr. Kanunda bu rehin
hakkndan dorudan tespiti yapan kurum yahut kurulularn faydalanabileceine yahut bu rehnin kendi
alacaklar iin tescilini isteyebileceklerine ilikin bir aklk bulunmamaktadr16.
2. Birlikte Rehine likin Kanundaki Dzenlemenin Yol At Baz
Sorunlar
Kanundaki birlikte rehin dzenlemesi eitli alardan kafa karklna yol aacak niteliktedir. Tapu
mdrl, binann paydalarnn mteselsil sorumlu olmalarn salamak zere tapu kaydndaki arsa
paylar zerine, masraf tutarnda mterek ipotek belirtmesinde bulunarak eklindeki dzenlemenin bu
14 Kanundaki masraf tutarnda mterek ipotek belirtmesinde bulunarak ifadesindeki belirtilmesi kavram, zaten kurulmu ve bu ynyle sicil d
varlk bulmu bir ipotein varlna iaret etmeye tek bana yeterli deildir. Zira kanundaki ifade tercihlerinin genel olarak zensizlii nedeniyle,
sadece ifadelerden bir sonuca ulamak doru olmaz.
Ayrca bu ifadenin beyan olarak kabul sz konusu olamaz. Zira tanmaz rehni, sicil d kurulmu olsa bile bunun beyanlar stununda belirtilmesi
deil aklayc da olsa yine de tescili gndeme gelir.
15 Burada bir rehin szlemesinden sz edilmemi olmas baka adan da ilgi ekicidir. Hatrlanaca zere yukarda, risk tespiti szlemesinin
tarafn belirlemeye ynelik eitli ihtimallerden sz etmi ve kanaatimizin dare yahut Bakanln szlemenin tarafn tekil ettii ynnde oldu- hinin gndeme gelecei fakat bu hallerdeki rehnin sz konusu kiilerin mteselsil sorumlu olmalarn
unu belirtmitik. Bylece teminat konusu alacak, Bakanlk veya darenin dorudan kanundan kaynaklanan ve malikten talep edebilecekleri alacak
hakkdr. Bir baka ifadeyle teminat altna alnan alacak, tespiti yapan kurum yahut kurulularn alaca deil, dare yahut Bakanln alacadr.
Alacan teminat altna alnmasna ilikin kanunda tespiti yapan kurum yahut kurululara deil Bakanlk veya dareye byle bir hakkn tannmas
bu yorumu kuvvetlendirir. O halde belirtelim ki, yukarda belirttiimiz kanaatimiz, kanunda ngrlen rehin sistemi ile de uyumludur.
16 Kanundaki dzenleme bu ynyle eksiklik olarak nitelendirilip eletirilebilir. Fakat dzenlemenin risk tespitini yapan kurum veya kurulular
lehine rehin hakkna yol aacak ekilde yorumlanmas kanaatimizce ok zordur. Byle bir yorum ancak, dare veya Bakanlna tapu mdrlne
ynelttii bildirimin (tescil talebinin) risk tespitini yapan kurum yahut kurulular temsilen olduunun kabul halinde mmkndr. Ne var ki, bu
durumda dare veya Bakanlm, risk tespitini yaptrrken szlemeyi kendi adna deil, malikler adna yaptn ve risk tespitini yapan kurum veya
kurulularn dorudan malikler ile szleme akdettiini kabul etmek gerekecektir. Zira ancak bu ihtimalde sz konusu kurum veya kurulularn,
maliklere kar ileri srebilecekleri bir alacak haklarndan ve bu hakkn yine maliklerin mlkiyet hakk zerindeki kurulacak rehin ile teminat altna
alndndan sz edilebilir. Bu ihtimalde ise, dare veya Bakanlk, risk tespiti szlemesi bakmndan hem maliklerin temsilcisi (szlemeyi kurar-
ken) hem de risk tespitini yapan kurum veya kurulularn temsilcisi (rehin hakknn tescilini talep ederken) olacaktr ki, bu yorum, iliki kurgusunu
iyice kartracaktr.
Btn bunlarn tesinde, kanundaki rehin dzenlemesinin sadece dare veya Bakanln risk tespitini yaptrd haller iin ngrld gzden ka-
rlamaz. Bir baka ifadeyle, rehin hakk, risk tespitinin dorudan malik tarafndan yaptrld hallerde ngrlmemitir. Rehin hakknn kanunda
aka ngrlmedii hallerde, taraflar ancak rehin szlemesi akdetmek suretiyle rehnin tescilini salayabileceklerdir.
26
KENTSEL DNM HUKUKU
adan anlamlandrlmas gerekmektedir.
Bu dzenleme karsnda u sorular akla gelmektedir:
1. Binann tek malike ait olmas halinde ipotein koullar gereklemi saylr m?
2. Kat mlkiyeti veya kat irtifak sz konusu ve bina henz yklmadndan bunlar sona ermemi-
se binann paydalar ifadesi kat maliklerini de kapsayacak mdr?
3. Birden fazla malikin gndeme gelecei payl mlkiyet, kat mlkiyeti veya kat irtifak halle-
rinde, bunlarn masrafn denmesi borcu, mteselsil bor mudur? Zira kanunda paydalarn mteselsil
sorumlu olmalarn salamak zere ifadesi ile sanki, rehnin kurulmas ile birlikte mteselsil sorumlulu-
un doaca ifade edilmi gibidir.
4. Burada dzenlenmi olan rehin, birlikte rehin trlerinden payl rehin veya mteselsil rehin
trlerinden hangisine girmektedir?
Bu sorulara aadaki cevaplarn verilmesinin uygun olaca kanaatindeyiz.
a. Binann Tek Malike Ait Olmas Halinde potein Koullar
Gereklemi Saylr m?
Kanunda her ne kadar binann paydalarndan sz edilse de, temelde dare veya Bakanlk lehine,
demi olduu risk tespiti bedelinden kaynaklanan alacak iin teminat hakk tannd aktr. Nasl ki,
dare veya Bakanlk, sadece payl mlkiyet hallerinde deil mnferit mlkiyet halinde de risk tespitini
yaptrma ve bunun bedelini daha sonra malik veya maliklerden talep etme hakkna sahipse, her iki halde
de bu alacan tanmaz rehni ile teminat altna alma hakkna sahip olmaldr.
Kanunda bu iki durum arasnda ayrm yaplmasn gerektirecek bir aklk yoktur. O halde kanundaki
ifadeleri, mnferit mlkiyeti dlayacak ekilde sadece payl mlkiyet halinde tanmaz rehni gnde-
me gelecekmi gibi yorumlamamak gerekir.
Kanundaki ifade olsa olsa mnferit mlkiyet dndaki hallerde de (payl mlkiyet vb.) tanmaz re-
salayacak ekilde tesis edilmesi gerektii anlamna gelmektedir.
b. Kat Mlkiyeti veya Kat rtifak Sz Konusu Olduuna ve Bina
Henz Yklmadndan Bunlar Sona Ermediine Gre Binann Payda-
lar fadesi Kat Maliklerini de Kapsayacak mdr?
Kanunda binann paydalar ifadesi kullanlmasna ramen, buradaki sistematik uyarnca, risk tes-
piti henz yaplar yklmadan nce yaptrlmaktadr. O halde, yaplar zerinde gndeme gelebilecek ml-
kiyet rejimi sadece payl mlkiyet deildir. Bunun dnda ve muhtemelen daha youn bir ekilde kat
mlkiyeti de gndeme gelecektir.
Kanaatimizce, binann paydalar ifadesi, kanun metninin kaleme alnmasndaki zensizliin bir
27
KENTSEL DNM HUKUKU
eseridir. Kanun koyucunun temelde ayn sorunu, deiik durumlar arasnda adaletsizlik yaratacak ekilde
farkl dzenlemesi beklenmez. Bu yzden sz konusu rehin hakk, sadece payl mlkiyet halinde deil,
kat mlkiyeti halinde de gndeme gelmelidir. Binann paydalar ifadesi, binann tamam zerinde
hak sahibi olan kiiler olarak yorumlanmal ve btn birlikte mlkiyet yahut kat mlkiyeti hallerini kap-
sayacak anlamda deerlendirilmelidir17.
c. Birden Fazla Malikin Gndeme Gelecei Payl Mlkiyet, Kat Mlkiyeti veya Kat rti-
fak Hallerinde, Bunlarn Masrafn denmesi Borcu, Mteselsil Bor mudur?
Kanunda paydalarn mteselsil sorumlu olmalarn salamak zere ifadesi ile sanki, rehnin kurul-
mas ile birlikte mteselsil sorumluluun doaca ifade edilmi gibidir. Bylece aslnda rehin kurulma-
d dnemde yahut rehin kurulmasna ihtiya bulunmamas halinde, risk tespiti bedeli borcu bakmndan
paydalar yahut malikler arasnda mteselsil sorumluluun mu yoksa ksmi sorumluluun mu bulunduu
hususu akta kalmaktadr.
Ticari ilerdeki teselsl karinesi bir yana kural olarak teselslden sz edebilmek iin borcu douran
hukuki ilemde veya kanunda bu hususun aka belirtilmesi gerekmektedir (TBK. m. 162). Byle bir
akln bulunmad ve edimin blnr olduu hallerde, teselslden deil olsa olsa herkesin ksmi so-
rumluluundan sz edilebilir18.
6306 sayl yasa, risk tespitine ilikin bedel borcu bakmndan maliklere iaret etmekte, bunun nite-
liine ilikin akla ise yer vermemektedir (m. 3/f. 1/c. 1). Buna karlk sz konusu bedel bakmndan
dare veya Bakanln hak sahibi olduu hallerde, bu alacan tanmaz rehni ile teminat altna alnabile-
cei dzenlemesi ile birlikte bu rehinin mteselsil sorumlulua yol aacak ekilde kurulaca belirtil-
mektedir.
Hukuk sistemimizde ayn alacak iin birden fazla tanmazn rehninin altna alnmas mmkndr.
Birden fazla tanmazn rehin altna alnmas halinde, her tanmazn alacan ne miktar iin gvence
oluturduunun rehin kurulurken belirtilmesi gerekmektedir (MK. m. 855/f. 2). Bir baka ifadeyle birden
fazla tanmaz tek bir alacak iin rehin altna alnyorsa, kural bunlarn her birinin yk miktarnn ayrca
belirtilmesi ynndedir.
Bunun dnda birden fazla tanmazn tamamnn alacan bir ksm deil tamam iin teminat gste-
rilmesi de mmkndr. Ne var ki bu, istisnai durum olarak ngrlm ve bir takm koullara balanm-
tr. MK. m. 855/f. 1 uyarnca bunun iin tanmazlarn ayn malike veya bortan mteselsilen sorumlu
17 Bizim sistemimizde kat mlkiyeti kurulduktan sonra, arsa paylar zerinde bamsz blmden ayr ve ondan bamsz bir ekilde tasarrufta bulunul-
mas sz konusu olmaz. Zira artk arsa pay, bamsz blme balanm olur (kar. Selahattin Sulhi Tekinay, Kat Mlkiyeti, Filiz Kitapevi, stanbul
1991, s. 34; Ouzman/Selii/Oktay-zdemir, s. 609 vd.). Bu yzden 6306 sayl yasada, henz kat mlkiyetinin sona ermedii bir aamada, kat
mlkiyeti yokmu gibi arsa paylar zerinde rehinden sz edilmesi doru deildir. Burada olsa olsa, tanmaz rehninin bamsz blmler zerinde
kurulmas, fakat sonra kat mlkiyetinin sona ermesiyle birlikte rehnin arsa paylarna aktarlmas sz konusu edilmelidir.
18 Murat Canyrek, Mteselsil Borlulukta ve D likiler, Vedat Kitaplk, Kasm 2003, s. 10. Kar. M. Kemal Ouzman, M. Turgut z, Bor-
lar Hukuku, Genel Hkmler, C. 2, Gzden Geirilmi 10. Bas, Vedat Kitaplk, stanbul 2013, s. 450, 455 vd.
28
KENTSEL DNM HUKUKU
olan maliklere ait olmas gerekir. Bylece birden fazla tanmazn tamamnn gvence tekil edecek
ekilde rehnedilmesi iin, bunlarn ya ayn malike ya da mteselsil sorumlu olan maliklere ait olmas
gerekmektedir.
Bu dzenleme karsnda belirtmek gerekir ki, tanmaz rehinin tek bana mteselsil bor kayna
olmas temelde mmkn deildir. Elbette tanmaz maliki, tanmazn rehnetmekle bir anlamda sorum-
luluk altna da girmi olur. Fakat tanmaz rehni nedeniyle mteselsil sorumluluktan sz edilemez. Olsa
olsa tam tersine mteselsil sorumluluk nedeniyle tanmaz rehninin birden fazla tanmaz kapsamas
gndeme gelebilir.
Bu aklamalarmz neticesinde, 6306 sayl Yasada dzenlenmi olan birlikte rehin trnn Mede-
ni Kanundaki rehin sistemiyle birlikte deerlendirilmesi gerektii anlalmaldr. O halde, birinci yorum
tarz olarak Medeni Kanundaki rehin ve sorumluluk sistemimiz gz nne alndnda 6306 sayl yasada
sadece rehnin kurulmas ile malikler arasnda mteselsil sorumluluun domas deil aslnda rehinden
nceki aama bakmndan dahi bunlar arasnda bir mteselsil borluluun dzenlendii sonucuna ula-
mak mmkndr.
Bu yorumun kabul halinde 6306 sayl Yasada risk tespiti borcu bakmndan birden fazla malikin
yahut paydan bulunmas durumunda, mteselsil borluluun dzenlendii sonucuna ulalr. Bylece,
rehin kurulmasa bile risk tespiti bakmndan dare yahut Bakanla kar, maliklerin mteselsil sorumlu
olduklar ve zaten bu sorumluluun varl nedeniyle kurulacak birlikte rehin trnn MK. m. 855/f. 1
anlamnda mteselsil rehin olduu kabul edilir19.
Ne var ki, bu yoruma karlk 6306 sayl Yasa ile MK. m. 855/f. 1e bir istisna ngrld ve teme-
linde mteselsil sorumluluk bulunmayan bir mteselsil rehnin dzenlendii de ileri srlebilir. Kanun-
daki metin bu yoruma da elverilidir. zellikle, paydalar arasnda mteselsil sorumluluk yaratmaya ve
ipotekle sorumluluk dnda temel iliki bakmndan da byle bir teselsle gerek bulunmad, paydalarn
risk tespiti bedeli bakmndan mteselsil deil, paylar orannda sorumlu olmalar gerektii gibi hususlar
bu yorum iin nemli dayanaklar olacaktr.
Kanaatimizce her ne kadar, mteselsil rehin sistemi ile uyumlu olmasa da, paydalar arasnda srf
ipotek nedeniyle onun varlndan bamsz olarak bir mteselsil sorumluluk oluturmaya gerek yoktur.
Bu yzden mteselsil sorumluluun paydalar arasnda temel bor ilikisi bakmndan deil, birden fazla
payn ipotek yk bakmndan sz konusu olduu kabul edilmelidir. Kanundaki paydalarn mteselsil
sorumlu olmalarn salamak zere ifadesi de, paydalarn risk tespiti bakmndan mteselsil sorumlu
olmalarn deil; kurulacak rehnin mteselsil rehin olduunu gsterir. Kanunda bu ifade ile, genel so-
rumluluun deil rehin nedeniyle sorumluluun bir anlamda mteselsil sorumluluk olduu vurgulanmak
istenmitir.
19 Kavram tercihi ve birlikte rehine ilikin ayrntl aklamalar iin bkz. Zekeriya Kurat, Birlikte Rehin, Prof. Dr. zer Seliiye Armaan, Sekin,
Ankara 2006, s. 393-426.
29
KENTSEL DNM HUKUKU
Bu noktada belirtelim ki, yukarda belirttiimiz birinci yorum benimsense bile bu yorum risk tespiti-
nin dorudan malikler tarafndan yaptrld ihtimalini kapsamayacaktr. Nasl ki, yukarda rehin hakkna
ilikin dzenlemenin o ihtimali kapsamad sonucuna ulatysak, burada da oradaki tespitimize paralel
bir ekilde, maliklerin risk tespitini yapan kurum veya kurululara kar mteselsil sorumlu olmadklar,
kanundaki dzenlemenin onu kapsayacak ekilde yorumlanamayaca da kabul edilmelidir. Bu durumda
malikler yahut paydalar olsa olsa paylar orannda sorumlu olmaldrlar20.
d. Kanunda Dzenlenmi Olan Birlikte Rehin, Payl Rehin veya M-
teselsil Rehin Trlerinden Hangisine Girmektedir?
Bir nceki balkta yaplan aklamalarla ortaya konulduu gibi, dare veya Bakanlk lehine tannan
rehin hakkna ilikin dzenleme, paydalarn paylar zerinde kurulacak rehin nedeniyle mteselsil so-
rumlu olmalarna yneliktir.
Bu yorum ve kanunda kullanlan ifadeler karsnda dzenlenen tanmaz rehinin mteselsil rehin
olarak nitelendirilmesi gerekecektir.
3. Kurulacak Tanmaz Rehninin Derece ve Sras
6306 sayl Yasada tanmaz rehninin sras ile ilgili zel bir dzenlemeye yer verilmemitir. Burada
bir rehin szlemesi sz konusu olmadndan taraflarn ipotein derecesi yahut srasn belirlemeleri de
beklenemez.
Kanunda belirtilmedii mddete yasal ipotek haklarnn zel bir sra ayrcal sz konusu deildir.
Bu yzden burada da sra veya derece bakmndan bir ayrcalk tanmak sz konusu olmayacaktr. O
halde yasal ipoteklerde kabul edildii gibi21 kurulu tarihinin buradaki ipotein srasn belirledii kabul
edilmelidir.
D. Tapu Ktne Riskli Yap Kaydnn Dlmesi
1. Kaydn Nitelii ve Genel Olarak Etkisi
Risk analizinden sonra yapnn riskli olduunun anlalmas halinde, 6306 sayl Yasa m. 3/f. 2 uya-
rnca bu durum, tapu ktne kaydedilir.
lgili hkm metni u ekildedir:
Riskli yaplar, tapu ktnn beyanlar hanesinde belirtilmek zere, tespit tarihinden itibaren en
ge on i gn iinde Bakanlk veya dare tarafndan ilgili tapu mdrlne bildirilir. Tapu ktne
ilenen belirtmeler hakknda, ilgili tapu mdrlnce ayni ve ahsi hak sahiplerine bilgi verilir.
20 Yaplan masrafn KMK. m. 20/f. 1/b. b kapsamnda deerlendirilmesi ihtimalinde de masrafa arsa pay orannda katlma sonucu kabul edilmeli-
dir.
21 Ouzman/Selii/Oktay-zdemir, s. 962.
30
KENTSEL DNM HUKUKU
Grld gibi burada dare veya Bakanln bildirimi zerine tapuda bir ilemin yaplmas sz ko-
nusudur. Kanunda kaydn beyanlar hanesine dlecei belirtilmektedir. O halde tapu ktne d-
lecek yeni bir beyan ile kar karyayz.
Bu ekilde tapu ktnn beyanlar stunundaki kaydn fonksiyonu zerinde durmak gerekir. Bilin-
dii gibi gerek Medeni kanunda gerekse dier kanunlarda mnferit olarak baz hususlarn beyanlar stu-
nunda belirtilecei dzenlemeleri yer almakta22; fakat gerek beyanlar iin gerekse de bunlarn fonksiyonu
iin ortak bir dzenlemeye rastlanmamaktadr.
Beyanlarn bazlarnn nc kiilerin iyiniyetini bertaraf ettii, bazlarnn karine yaratt, bazlar-
nn ise tanmaza bal bir ayni hakk aklad kabul edilir23.
Kanaatimizce 6306 sayl Yasa uyarnca, riskli yap kaydnn tapu ktne dlmesi ile birlikte,
yapnn riskli olduuna ilikin tespit kararnn varl aklanm, yine yapnn riskli olduuna dair bir
karine yaratlm ve konuya ilikin iyiniyet iddialarnn nne geilmi olur24.
Riskli yap tespiti, 6306 sayl yasa erevesinde yaplacak ilemlerin ilk aamasn tekil eder. Bu
yzden riskli yap tespiti ile birlikte sonraki aamalar bakmndan birinci engel ortadan kalkm olur. Yine
riskli yap tespiti ile birlikte, yapnn 6306 sayl yasada ngrlen zel ilemlere tabi olaca da ortaya
konulmu ve ilgililerin kanunda belirtilen yollar dnda buna engel olmalar imkn ortadan kaldrlm
olur. rnein riskli yapnn tespiti ile birlikte Bakanln imar ve yaplama ilemlerini durdurmas, elekt-
rik, su ve doal gaz gibi hizmetlerin durdurulmas, binann yktrlmas ve tahliyesi ile yeniden deerlen-
dirilmesi gibi zel usule tabi tutulmu ilemlerin yaplmas engellenemeyecektir25.
Bylece yapnn riskli olduunun beyan edilmesi ile birlikte umuma bina bakmndan btn bu ilem-
lerin yaplabilecei ilan edilmi olur. Bu yzden binann sonraki maliklerinin26 bu durumu bilmediklerini
iddia edip ve eitli sebeplerle haklar ileri srmeleri sz konusu olmayacaktr27. Ayn ekilde sonraki ayni
hak sahiplerinin de sz konusu durumu bilmedikleri ileri srlemeyecektir.
22 rnek olarak bkz. MK. m. 710, 748, 755, 1012, TST. m. 61, 63, 64, KMK. m .6, 10/f. son, 13/f. 3, 14/f. 2, 28/f. 5, 47/f. 2, 4, 3194 sayl Kanun m. 11.
23 Ouzman/Selii/Oktay-zdemir, s. 262 vd.
24 Fakat bu karinenin aksinin ancak 6306 sayl Yasa ve Uygulama Ynetmeliinde belirtilen (Ynetmelik m. 7) usul erevesinde ve oradaki yolla
ispat edilebilecei belirtilmelidir. Zira burada zel bir itiraz yolu benimsenmekte, bu itiraz yolu dnda risk tespitinin sadece bir kere yaplabilecei
ilkesi ortaya konmaktadr.
25 Belirtelim ki kanun bu ynyle eletiriye aktr. Kiilerin temel barnma ihtiyac ve hakkna mdahale tekil edecek ve onlar terke zorlayacak bu
tedbirlerin kanaatimizce aklanabilir bir taraf bulunmamaktadr.
26 6306 sayl Yasa m. 4te baz tasarruf kstlamalarna yer verilmitir. Maddenin ikinci fkrasnda satm, kira, irtifak hakk gibi ilemlerin yasaklanmas
sz konusudur. Maddenin bal ile metninin, rnein satm akdi veya kira akdi tek bana tasarruf ilemi olmamas gibi nedenlerle, uyumlu olma-
mas bir yana, ikinci fkradaki yasaklamann sadece Maliye Bakanlna ynelik olduunu belirtmek gerekir.
27 Bu durum bilineceinden rnein sonraki malikin satcnn ayba kar tekeffl sorumluluuna gitmesi sz konusu olmayacaktr (Kar. TBK. m.
246nn atf nedeniyle TBK. m. 222/f. 1).
31
KENTSEL DNM HUKUKU
2. Kaydn Kira likilerine Etkisi
Her ne kadar tapu ktndeki kaydn bilinmedii ileri srlemez ise de, sonradan sz konusu binaya
kirac olarak giren kii bakmndan durumun ayrca deerlendirilmesi gerektii kanaatindeyiz. Normalde
binann riskli olmasnn, kiralanandaki ayp niteliinde olduu ve kiracnn ayptan kaynaklanan haklarn
ileri srebilecei kabul edilmelidir. Yine normalde kiracnn bildii ayplar nedeniyle sonradan hak ileri
srememesi gerekir28.
Fakat kiracnn durumunun Borlar Kanununda kira szlemesine ilikin dzenlemeler erevesinde
deerlendirilmesi gerektii kanaatindeyiz. Bylece temelde kiracnn bildii ayplar nedeniyle sonradan
hak ileri sremeyecei kabul edilse de, TBK. m. 318de dzenlenen kiracya ayb gecikmeksizin bildir-
me ykmllne paralel olarak, kiracnn balangta ayb bilmesine ramen ihtiraz kayt koyduu
ayplar nedeniyle haklarn ileri srebilecei kabul edilmelidir.
O halde ncelikle kiracnn daha balangta haberdar olsa bile kiraya verene bildirdii ayplar nede-
niyle haklarn yine de ileri srebilecei kabul edilmelidir. Haberdar olmasa bile kiracdan kira szlemesi
akdederken tapu kaytlarn incelemesi beklenemeyeceinden29, kiracya sz konusu ayb bilmi yahut
tespit etmi ve buna ramen bildirmemi gibi muamele edilemez. stelik aybn, binann riskli yap ni-
teliinde olmasna ilikin olduu ve bunun tespitinin kiracnn yapaca olaan muayene ile mmkn
olamayaca da gz nnde bulundurulmaldr.
Btn bunlarn tesinde, eski Borlar Kanunu BK m. 249/ f. 3te salk iin ciddi tehlike tekil eden
ayplara ilikin, kiracnn bunlar bilse bile ayp hkmlerine dayanabileceine ilikin dzenleme de
gz nnde bulundurulmaldr. Her ne kadar bu dzenlemeye yeni Borlar Kanununda yer verilmemi
olsa da bu durum, sonucu deitirir nitelikte deildir. Salk iin ciddi tehlike oluturan ayba kiracnn
raz olmas zaten MK m. 23 karsnda geersiz olmaldr. Bu yzden riskli yapda kira ilikisine giren
kiracnn, sz konusu risk nedeniyle yine de daha sonra ayba kar tekeffl hkmlerine bavurabilecei
kabul edilmelidir.
Ayn ekilde binada mevcut kiracnn bulunmas ve kira ilikisi devam ederken binann riskli oldu-
unun tespit edilmesi halinde de, sonraki ayba kar tekeffl hkmlerinin devreye girecei ve kiracnn
bundan kaynaklanan haklarn ileri srebilecei kabul edilmelidir. 6306 sayl Yasa m. 5/f. 1de bunlara
duruma gre konut veya iyeri tahsisi ya da kira yardm yaplmas, kiracnn ayp nedeniyle sahip
olaca haklar kullanmasnn bir engeli olarak dnlemez. Sz konusu imkna bavurmak istemeyen
yahut talebinin sz konusu yardm aan kiracnn, genel hkmler erevesinde kendisine tannan haklar
28 Aybn gizli olmas artn TBK. m. 335in kyasen uygulanmas ile arayan gr iin bkz. Murat Aydodu, Nalan Kahveci, Trk Borlar Hukuku
zel Bor likileri, leri Kitapevi, zmir 2013, s. 392. Aybn sadece aikar olmamas gerektii koulunu arayan gr iin bkz. Mustafa Alper
Gm, Borlar Hukuku zel Hkmler, C. 1, Vedat Kitaplk, stanbul 2012, S. 316-317.
29 Her ne kadar tapu ktndeki kaytlar aleni olsa ve ilgili olan herkesin incelemesine tabi olsa da, tapu kayd, temelde sadece ayni haklarn iyi niyetle
kazanlmasna engel olabilmektedir. Alacak haklar bakmndan, tapu kaydnn bu ynde etkisi yoktur. Bu yzden alacak hakkn kuran szleme
annda alacaklnn tapu kaydn incelemesi ile ilgili bir menfaati sz konusu olamaz. Bylece alacak hakknn iktisab annda, tapu kaydnn incelen-
memi olmas, eksiklik veya hak kaybna yol aacak bir davran olarak nitelendirilemez.
32
KENTSEL DNM HUKUKU
tercih etmesi mmkn olmaldr.
Bu noktada son olarak sz konusu aybn kiraya verenin kusuruna dayanan bir ayp olmamas ihtima-
linde yani riskin ondan kaynaklanmamas halinde, kiracnn kusura dayal taleplerini ileri sremeyece-
ini hatrlatmak gerekir. Bu erevede kirac, szlemeyi feshedebilecek veya szlemeden dnebilecek
(TBK. m. 305, 306), kiralanann aypsz benzeri ile deitirilmesini isteyebilecek (TBK. m. 306)30, kira
bedelinin indirilmesini talep edebilecek (TBK. m. 307)31; fakat ayptan kaynaklanan zararlarn tazminini
isteyemeyecektir (TBK. m. 308) 32/33.
III. Riskli Yaplarn Tahliyesi ve Yktrlmas
Yaplarn riskli olduunun belirlenmesinin nemli sonular bulunmaktadr. Bunlar 6306 sayl Yasa
m. 4, 5 ve 6da dzenlenmitir. Bu erevede riskli yap, 4. madde kapsamnda baz yasaklamalara tabi
tutulabilmektedir. Bunun dnda riskli yapnn boaltlmas ve yktrlmas aamalar da sz konusudur.
Riskli yaplar, verilen 60 gnlk sre iinde malikler tarafndan, yoksa mlki amirler tarafndan; bu
ekilde ykmn gereklememesi halinde ise dare ve son olarak da Bakanlk tarafndan yktrlmaktadr.
Bu aamada bizi ilgilendiren husus, ykm masraflarna kimin katlanaca, kira ilikisi varsa ykmn
buna etkisi ve konut ve iyeri tahsisi yahut kira yardmnn ne anlama geleceidir.
A. Ykm Masraflar Borlusunun Tespiti
Ykmn malik tarafndan yaptrlmas halinde aka belirtilmese de ykm giderlerine malikin kendi-
sinin katlanaca anlalmaktadr. Riskli olduu belirlenen yapnn yklmas ve yeniden deerlendirilmesi
suretiyle dntrlmesi, temelde malikin yararna olduundan bu aamalardaki masraflara kendisinin
katlanmasn beklemek doaldr.
Fakat ykmn malik tarafndan yaptrlmamas halinde karmza iki durum kmaktadr. Maddenin
3. fkrasnda ncelikle ykmn mlki amirler tarafndan yaptrlaca, bu ihtimalde masrafn dnm
projeleri zel hesabndan karlanaca belirtilmektedir.
Ykmn dare yahut Bakanlk tarafndan yaptrlmas halinde ise karmza nc maddede de yer
verilen ipotek tesisi kmaktadr. Burada sz konusu ykm masraflar iin tapu mdrlne bildirimin
yaplmas ve bunun zerine maliklerin arsa paylar zerinde ipotek tesisinin gerekletirilmesi hususlar
30 Esasnda buradaki hak, 6306 sayl Yasa m. 5/f. 1de belirtilen hakla (konut yahut iyeri tahsisi veya kira yardm) neredeyse ayn ieriktedir.
31 Bu talebini doal olarak binann tahliyesi yahut yktrlmas anna kadarki sre iin kullanabilecektir.
32 Malikin, yapnn riskli olduunu bile bile kira szlemesini kurmas ve bunu kiracdan gizlemesi ihtimalinde, tazminat sorumluluu gndeme gel-
melidir. Zira bu ihtimalde eylem culpa in contrahendo tekil edecektir.
33 TBK. m. 308 uyarnca kirac tazminat isteyemeyecekse de, 6306 sayl Yasa m. 5/f. 1 uyarnca kira yardm talep edebilecektir. Fakat oradaki d-
zenlemenin dare yahut Bakanla kira yardm yaplabilir ifadesiyle takdir yetkisi tanr ekilde kaleme alnd ve sz konusu talebin ancak bu
ynde bir kararn alnmas halinde dorudan karar merciine kar ileri srlebilecei gz nnde bulundurulmaldr. Bu yzden 6306 sayl yasada
belirtilen durumun teknik anlamda bir tazminat olmaktan ziyade kamu hukuku anlamnda, yardma ilikin kararn yaratt kamu hukuku hakknn
talebi olarak nitelendirilmelidir.
33
KENTSEL DNM HUKUKU
dzenlenmitir. Konuya ilikin yukarda yaptmz aklamalara atf yapmakla yetiniyoruz34.
Netice itibariyle, ykmn mlki amirler tarafndan yaptrlmas halinde bunun masraflarnn zel he-
saptan karlanmas, fakat dier hallerde ise masraflar bakmndan nihayette malikin iaret edildiini gr-
mekteyiz35. Bu durumun masraflarn denmesi bakmndan elikili bir duruma yol atn belirtmek
gerekir. Uygulamada muhtemelen ykmn mlki amirler tarafndan yaplmas halinde dahi, aka belir-
tilmi olmasa da, sz konusu masrafn daha sonra malikten talep edilebilecei kabul edilecektir.
B. Ykmdan nce Kiracnn Tahliyesinin Mmkn Olup Olmadnn
Deerlendirilmesi
Ykm ile birlikte sz konusu tanmaz konu edinen baz haklar sona erecektir. Bu erevede kat
mlkiyeti rejimi varsa bu rejim; kira szlemesi varsa kira konusunun yok olmas nedeniyle kira hakk da
sona erecektir.
Yeni mlkiyet rejiminin ykm zerine ne olaca ayn yasann 6. maddesinde dzenlenmitir. Bu
yzden konuya ilikin aklamalarmz ileride yapacaz.
Kira ilikisi bakmndan, ykm halinde kira szlemesinin sona erecei muhakkak olsa da karlala-
bilecek sorunlar yine de bulunmaktadr36. zellikle malike ykm iin sre verilmesi ve sz konusu yapda
kiracnn bulunmas halinde ykmdan nce kiracnn tahliyesinin nasl salanaca zerinde durulmas
gereken bir konudur.
Bilindii gibi kira szlemesi Borlar Kanunumuzda zel olarak dzenlenmekte ve zellikle konut ve
atl iyeri kiralar ile ilgili olarak kiracya zel korumalar salanmaktadr. Bu erevede kiracya sala-
nan en nemli koruma, onun kiralanandan tahliyesi sebeplerinin kanunda snrlandrlmasdr.
Bu noktada ykmdan nce kiracnn tahliyesi bakmndan bir sebebin gerekleip gereklemedii-
nin tespiti gerekir. 6306 sayl yasada bu tartmaya girilmeksizin ykmn verilen sre ierisinde malik
tarafndan yaptrlaca, bu srede ykmn gereklememesi halinde srasyla kamu kurumlarnn devreye
girecei ve ykmn her halkarda gerekletirilecei dzenlenmitir. 5. maddenin birinci fkrasnda ki-
raclar da kapsayacak ekilde geici konut veya kira yardmndan sz edilmekte; 3. fkrasnda ise geici
konut yahut kira yardmndan hi sz etmeksizin yaplarn insandan ve eyadan tahliyesinin mlki
amirler tarafndan yaptrlaca belirtilmektedir.
O halde anlalmaktadr ki 6306 sayl Yasada kiracnn tahliyesi bir hukuki sorun eklinde alglan-
mam; doal olarak gereklemesi gereken bir olgu olarak kabul edilmitir. Bylece 6306 sayl Yasa
uygulamasnn kira szlemesi ile ilgili olarak ilk bakta tam anlamyla zel bir dzenleme iermedii,
34 Bkz. II. / C.
35 Belirtelim ki bu ayrmn ve zellikle ipotek tesisinin mlki amir tarafndan yaptrlan ykmlarda da neden dzenlenmediinin anlalmas gtr.
36 6306 sayl Yasa m. 6/f. 1/c. 2de ahsi haklarn payl mlkiyet pay zerinde devam edecei belirtilmi ise de, bu dzenlemenin adi kira bakmndan
uygulanmas kanaatimizce mmkn deildir. Zira konut veya iyeri kirasnn konusu payl mlkiyet pay olamaz.
34
KENTSEL DNM HUKUKU
kira szlemesinin durumdan etkilenmesinin yine de genel hkmler erevesinde zmlenmesi gerek-
tii sylenebilir. Ne var ki aada genel hkmlerin deerlendirilmesi neticesinde yaplacak yorumun
da ortaya koyaca zere 6306 sayl yasann gz nnde bulundurulmas, dzenleme tarzna ramen, bir
zorunluluktur. Zira aada da grlecei zere, iki kanunun birlikte deerlendirilmesi neticesinde, 6306
sayl yasann bir tr zel tahliye sebebi ngrd sonucuna ulalabilmektedir.
Kira konusu yapnn riskli olduunun tespiti ve yklmas zorunluluu, esasnda kiralanan yerin kul-
landrlmas borcu bakmndan hukuki imknszlk anlamna gelir. Kullandrma borlusu olan kiraya ve-
renin kusurundan sz edilmesi genelde mmkn olmayacandan37 TBK. m. 136 uyarnca kullandrma
borcu sona erecektir. Bu ihtimalde kirac bakmndan gndeme gelecek tek imkn artk kira bedeli deme
borcunun sz konusu olmamasdr. Bunun dnda kiracnn tazminat talebi, kiraya veren kusurlu olmad
mddete temelde mmkn olmayacaktr.
Hukuki imknszlk seenei grld gibi kiracy arzu edildii ekilde korumayacaktr. Hem bu
sebepten hem de kira hkmleri arasnda zel dzenleme bulunmas nedeniyle kiracnn tahliyesi mesele-
sinin kiraya ilikin hkmler aracl ile zmlenmesi gerektii kanaatindeyiz.
Kiralanan yerin bu ekilde yklmas ihtiyac, bize duruma gre aybn giderilmesi yahut TBK. m.
350/f. 1/b. 2de yer alan yeniden ina ve imar sebeplerini hatrlatmaktadr.
Kiralanan yerin, riskli olmas ve bunun yklmas gerei, yukarda da belirttiimiz gibi kiralanandaki
ayp niteliinde olacaktr. Kirac doal olarak ayptan kaynaklanan haklarn ileri srebilecektir. Konuya
yukarda zaten deinmi oluyoruz38. Kiracnn bu haklarn kullanm olmas durumunda zaten mesele
kiracnn giriimi ile zlm olacaktr. Asl mesele kiracnn bu hakkn kullanmam olmas halinde ki-
raya verenin ykmdan nce kiracnn tahliyesini nasl gerekletirecei meselesidir. Zira ayptan kaynak-
lanan haklar kiracya tannd iin kiraya verenin o sebeplere dayanarak kira szlemesini sona erdirmesi
hakk dzenlenmemitir. Bir baka ifadeyle, malikin kiracy tahliyesi sorunu, kirada ayba kar tekeffl
hkmleri ile zlemez.
Kiraya verenin dayanabilecei sebep yukarda belirttiimiz gibi kiralanann yeniden ina ve imar
sebebi olabilir. TBK. m. 350/f. 1/b. 2 hkm u ekildedir:
Kiralanann yeniden inas veya imar amacyla esasl onarm, geniletilmesi ya da deitirilme-
si gerekli ve bu iler srasnda kiralanann kullanm imknsz ise, belirli sreli szlemelerde srenin
sonunda, belirsiz sreli szlemelerde kiraya ilikin genel hkmlere gre fesih dnemine ve fesih
bildirimi iin ngrlen srelere uyularak belirlenecek tarihten balayarak bir ay iinde aaca dava
ile sona erdirebilir.
37 Zira ykm 6306 sayl yasann bir gereidir.
38 Bkz. II. / D. / 2.
35
KENTSEL DNM HUKUKU
Bu hkm tamamlayacak ekilde TBK. m. 355/f. 2 ve 3te de yle bir dzenlemeye yer verilmitir:
Yeniden ina ve imar amacyla boaltlmas salanan tanmazlar, eski hali ile, hakl sebep ol-
makszn yl gemedike bakasna kiralanamaz. Eski kiracnn, yeniden ina ve imar gerekle-
tirilen tanmazlar, yeni durumu ve yeni kira bedeli ile kiralama konusunda ncelik hakk vardr. Bu
hakkn, kiraya verenin yapaca yazl bildirimi izleyen bir ay iinde kullanlmas gerekir; bu ncelik
hakk sona erdirilmedike, tanmaz yl gemeden bakasna kiralanamaz.
Kiraya veren, bu hkmlere aykr davrand takdirde, eski kiracsna son kira ylnda denmi
olan bir yllk kira bedelinden az olmamak zere tazminat demekle ykmldr.
Grld gibi kiraya verenin yeniden ina ve imar sebebiyle kira szlemesini sona erdirmesi
iin bu ynde dava amas, kira sresinin sonunu veya feshi ihbar dnem ve srelerini beklemesi, ina ve
imardan sonra eski kiracnn ncelik hakkna riayet etmesi gibi koullar bulunmaktadr39.
6306 sayl yasada dzenlenen husus da aslnda kiralanan yerin yeniden ina ve imardr. Zira 6306
sayl yasada da ngrlen ey, gerekten tanmazn riskli olduunun tespiti ve yeniden deerlendiril-
mesi maksadyla inasdr. O halde kanaatimizce kiracnn tahliyesi ve kira szlemesinin ykmdan nce
sona erdirilmesi ile ilgili olarak 6306 sayl Yasa ile TBK. m. 350nin birlikte deerlendirilmesi bir zorun-
luluktur. Zira ayn mesele, Borlar Kanununda da dzenleniyorsa, bu iki hkmn birlikte uygulanabilip
uygulanmayacann belirlenmesi ve duruma gre 6306 sayl yasann kendi uygulama alan bakmndan
Borlar Kanunundaki dzenlemenin nne geip gemediinin ortaya konulmas gerekir40.
Birlikte yaplacak deerlendirme ile 6306 sayl yasann uygulanmas erevesinde TBK. m. 350de
olduu gibi kira sresi sonunun beklenmesinin mmkn olmad grlr. Zira malike snrl bir sre
verilmekte, bu srede ykmn gereklememesi halinde ise dare veya Bakanlk devreye girmektedir.
O halde 6306 sayl yasann, TBK. m. 350de beklenmesi gereken sre dzenlemesinin uygulanmasn
imkansz kld sylenebilir.
Bunun dnda TBK. m. 350de kira szlemesinin sona erdirilmesi iin dava almas zorunluluu
bulunmasna ramen ayn zorunluluun 6306 sayl Yasa bakmndan aranamayaca muhakkaktr. Zira
zaten snrl bir srede ileyecek sre sz konusu iken, ne kadar srecei belli olmayan dava aamasnn
bu srecin bir paras olmas dnlemez. O halde 6306 sayl yasann TBK. m. 350deki dava zorunlu-
39 Burada sz konusu olan geici bir onarm olmadndan TBK. m. 306/f. 1 anlamnda aybn giderilmesi maksatl geici tahliye gndeme gelmez.
Burada kiracnn tahliyesinin geici deil, kesin tahliye olmas gerekmektedir. Geici tahliye ve kesin tahliye kavramlar ve aralarndaki farklar iin
bkz. YHGK., 24.9.2033, E. 6-497, K.507; Kazanc tihat Bilgi Bankas.
40 Burada elbette 6306 sayl yasann yeni bir tahliye sebebi ngrd, tahliyenin sadece risk tespiti ile gerekletirilebilmesi imkn salad ileri
srlebilecektir. Fakat bu yorum, Borlar Kanununu ile kiracy zel bir korumaya alan genel sisteme uyumlu olmayacaktr. 6306 sayl Yasann
zel bir yasa olduu gz ard edilemeyecekse de, Borlar Kanunun kiracy koruyan hkmlerinin 6306 sayl yasa ile birlikte uygulanabilmesi ihti-
malinde, kiracy o korumadan yoksun brakmann gerekesi aklanamaz. stelik 6306 sayl yasann 9. maddesinin 2. fkrasnn ilk cmlesindeki
ve dier kanunlarn bu Kanuna aykr hkmleri uygulanmaz ifadesi, ile hemen akabindeki cmlede yer alan Ancak, bu Kanunun ngrd
uygulamalar srasnda, bahsedilen kanunlarn amalar da ayrca gzetilir dzenlemesi de, vardmz sonucu destekler.
36
KENTSEL DNM HUKUKU
luu dzenlemesinin de uygulanmasn imkansz kld sylenebilir.
Neticede 6306 sayl Yasann TBK. m. 350ye oranla zel bir dzenleme ierdii, yeniden ina ve
imara ilikin farkl bir tahliye sistemi ngrd kabul edilebilir. Zira 6306 sayl yasann TBK. m.
350yi dava ve sre koullar asndan deitirdii yukarda yaptmz aklamalar ile ortaya konul-
mutur. Bylece riskli yapya ilikin tespit karar41 ile kira szlemesinin yeniden ina maksadyla feshi
mmkn olmal, fakat kiracnn ncelik hakk da TBK. m. 355 uyarnca sz konusu olmaldr42. Zira 6306
sayl yasadaki tahliye sebebi yeniden ina ve imar sebebinin zel bir hali olduundan, TBK. m. 355in
uygulama alann koruduu kabul edilmelidir.
Burada yeniden ina ve imar sebebi dnda kabul etmek gerekir ki TBK. m. 331de dzenlenen
nemli sebeple fesih hkmnn uygulanmas da akla gelebilir.
TBK. m. 331/f. 1 metni u ekildedir:
Taraflardan her biri, kira ilikisinin devamn kendisi iin ekilmez hale getiren nemli sebeplerin
varl durumunda, szlemeyi yasal fesih bildirim sresine uyarak her zaman feshedebilir.
6306 sayl yasa erevesinde yapnn riskli olduuna ilikin tespitin yaptrlmas ve bunu takip eden
srelerin uygulanmas zorunluluu, taraflara bu anlamda fesih iin nemli bir sebep vermi olacaktr.
Fakat bu takdirde bile fesih iin, yasal feshi ihbar srelerine uyulmas gerektii gz nnde bulundu-
rulmaldr. TBK. m. 329da 3 ay olarak belirtilmi feshi ihbar sresinin 6306 sayl yasa erevesinde
uygulanmas mmkn olmayabilir. Bu yzden sre asndan 6306 sayl yasaya stnlk tannmas daha
doru olacaktr.
TBK. m. 331e dayanlmas halinde ayn maddenin ikinci fkras uyarnca, kiraya verenin kiracya
tazminat demesi gndeme gelebilecektir. Bu hususun da gz nnde bulundurulmas gerekir43. Bylece,
41 Uygulamada yeniden ina maksadyla alan davalarda, kiraya verenin onayl proje sunmas art aranmaktadr. Bkz. Y.6.HD., 18.6.2003, E. 4479,
K. 4648; Y.6.HD., 22.3.2012, E. 2011/15088, K. 2012/4724; Kazanc tihat Bilgi Bankas. 6306 sayl Yasa erevesindeki uygulamada bu kouldan
vazgeilmesi ve riskli yap tespiti ile yetinilmesi sz konusu olabilir. Zira 6306 sayl Kanunda binann yklmas annda ykm sonrasna ilikin
kararn verilmi olmas ve zellikle projelerin hazrlanm olmas zorunluluu bulunmamaktadr. Kanun sistematiinde byle bir zorunluluun bu-
lunmamas karsnda, tahliye iin onayl projeyi zorunlu klmak doru olmayacaktr.
42 TBK. m. 350 uyarnca kiracnn tahliyesi iin kira sresinin sonunun beklenmesi gerei nedeniyle bu tahliyenin erken tahliye olarak nitelendiril-
mesi sz konusu deildir. Bu yzden olsa gerek, kanunda kirac lehine srf bu sebebe dayal tazminat talebine yer verilmemitir. Kirac zaten kira
sresinin sonunda tahliye ettirildiinden byle bir tazminat seeneine ihtiya hissedilmemitir. Buna karlk 6306 sayl Yasann uygulanmasnda,
kiracnn tahliyesi iin sre sonunun beklenmesi gerekmemektedir. Bir anlamda burada sresinden nce, yani erken tahliye gndeme gelecektir. Bu
yzden esasnda kiracnn, erken tahliyeye zorlanmas nedeniyle urama ihtimali olan zararlarnn karlanmas gerekir. Ne var ki, byle bir tazminat
talebinin gndeme gelebilmesi iin kiraya verenin temelde kusurlu olmas gerecektir. Oysa 6306 sayl yasann uygulanmasnda genellikle kiraya
verenin kusurundan sz edilemeyecektir. Bu yzden uygulamada kiraclarn maduriyeti ile karlalmas byk bir olaslktr. Kanunda tazminat
olarak nitelendirilmese de, uzun sre kullanaca varsaymyla rnein ykl miktarda yatrm yapm olan kiraclarn katlanacaklar fedakrln
denkletirilmesini salayacak bir dzenlemeye yer verilmeliydi. Bu eksiklik karsnda kanaatimizce kiraclarn bu ekilde olas tazminat taleplerinin
dayana TBK. m. 331/f. 2 olabilecektir. Zira aslnda kira szlemesinin bu ekilde sona erdirilmesi ayn zamanda nemli sebeple fesih anlamna
gelecektir ve hkimin bu feshin parasal sonularn karara balamas hakl karlanmaldr.
43 6306 sayl yasada temel hedef riskli yaplarn dnmn salamak olduundan kanaatimizce, konuya ilikin TBK. m 350nin zel hali olarak
yeniden ina ve imar sebebi ncelikli uygulama alan bulacaktr. Zira TBK. m. 350 ile Kanunkoyucu fesih iin nemli olan bir sebebi zel olarak
37
KENTSEL DNM HUKUKU
durumun gerektirmesi halinde, yeniden ina sebebiyle tahliye salansa bile, 6306 sayl yasann bu se-
bebi farkl dzenlemi olmas nedeniyle, kiracnn tazminat talebi gndeme gelebilmelidir.
C. Geici Konut, yeri Tahsisi veya Kira Yardm
6306 sayl Yasa m. 5/f. 1de anlama ile tahliyenin salanmas halinde bir takm yardmlarn yapla-
candan sz edilmektedir.
lgili metin u ekildedir:
Anlama ile tahliye edilen yaplarn maliklerine veya malik olmasalar bile kirac veya snrl ayni
hak sahibi olarak bu yaplarda ikamet edenlere veya bu yaplarda iyeri bulunanlara geici konut veya
iyeri tahsisi ya da kira yardm yaplabilir.
5. maddenin ikinci fkras araclyla ise, bu yardmlarn yaplaca kiilerin evresi birinci fkrada
belirtilenler dnda olup riskli yapy kullanmakta olan kiiler eklinde geniletilmitir.
Bylece malik, snrl ayni hak sahibi yahut kirac dnda olan ariyet hakk sahibi hatta herhangi bir
szlemeye dayanmadan fiilen kullanan44 kiiler45 bakmndan da bu uygulama gndeme gelebilecektir.
Bylece kullanlmakta olan yapnn artk kullanlamayacak olmasnn bir tr telafi ynteminin d-
zenlendii sylenebilir. Ne var ki, telafi her zaman iin baka bir konut yahut iyerinin temin edilmesi
veya kira yardmnn yaplmas ile salanamayabilir ve kiilerin bunu aan zararlar sz konusu olabilir.
zellikle i kayb, daha uzak konut nedeniyle katlanlan ek masraflar gibi zarar kalemleri de gz nnde
bulundurulmaldr.
Yine bunun dnda yaplacak yardmlarn sadece malik ile anlamann saland haller iin dzen-
lendii grlmektedir. O halde ykmn malik dndaki kurumlar tarafndan yaptrlmas halinde bu yar-
dmlarn sz konusu olmayaca sylenebilir.
te bu hallerde ilgili kiilerin uradklar zararn tazmini iin talep imknlarnn olup olmayaca
ayrca deerlendirilmelidir. Belirtmek gerekir ki dzenlenen bu kurumlar, mlkiyet, snrl ayni hak yahut
kullanma hakknn karln tekil etmemektedir. Dolaysyla bu yardmlar aracl ile artk mlkiyet
hakknn yahut dier haklarnn sona erdii veya herhangi bir sonu dourmayaca ileri srlemez. Bu
yzden yaplan yardmlarn yeterli olmamas halinde, kiilerin tazminat talepleri karlk bulmaldr.
dzenlemi olmaktadr. Bu yzden sz konusu kapsama girecek ilemler iin TBK. m. 350nin gzetilmesi her halkarda daha doru olacaktr.
44 Madde metninde yapy kullanmakta olan kiiler ifadesi tercih edilmi ve bir snrlama yaplmam olsa da, iin nitelii gerei tek veya birka
aralkl kullanmn deil her halkarda belli bir sreklilik arzeden kullanm bulunmaldr. Bu erevede sadece belli zamanlarda toplantlarn orada
yapan kiinin bu kapsamda deerlendirilmesi g olacaktr.
45 Zamanam ile iktisap hkmleri erevesinde tanmaz fiilen kullanan kiiler bu kapsamda olabilecektir. Sicilde malik gzkmesine ramen kay-
dn yolsuz olduu ve fakat tanmazn yolsuz kayt sahibi tarafndan kullanld hallerde ayn uygulama gndeme gelebilecektir.
38
KENTSEL DNM HUKUKU
IV. Riskli Yapnn Yklmas ve Bunun Etkileri
Yapnn yklmas ile birlikte arazi zerindeki tanmaza ilikin haklarn bu durumdan etkilenmesi
doaldr. Aada ykmn bu anlamdaki baz etkileri zerinde duracaz.
A. Kat rtifak ve Kat Mlkiyetinin Sona Ermesi
KMK. m. 46/f. 1 uyarnca Kat mlkiyeti, kat mlkiyeti ktndeki sicil kaydnn silinmesiyle sona
erer. Terkin ise ayn maddenin ikinci fkras uyarnca kat maliklerinin tamamnn birlikte veya tek malik
varsa onun yazl talebi ile gerekleir.
Kat mlkiyeti kural olarak terkin ile sona erse de, bu mlkiyet rejiminin terkinsiz sona ermesi de
mmkndr. KMK. m. 47/f. 1 uyarnca Anayapnn tm harap olmusa, anagayrimenkul zerindeki
kat mlkiyeti kendiliinden sona erer. Bylece anayapnn yklmas ihtimalinde terkinden nce dahi kat
mlkiyetinin sona erdiini gryoruz.
6306 sayl Yasa erevesinde ykm gerekletirilen bina bakmndan da kat mlkiyeti kendiliinden
sona erecektir. Bu hususun bir teyidi olarak 6306 sayl Yasa m. 6/f. 1de kat irtifak ve kat mlkiyetinin
sona erecei, ilgililerin muvafakatleri aranmakszn Bakanln talebi zerine ilgili tapu mdrlnce
resen terkin edilerek ifadeleriyle ortaya konmutur.
Esasnda binann yklmas ile birlikte kat mlkiyeti zaten kendiliinden sona ermitir. Bu yzden
6306 sayl Yasada belirtilen terkin sadece aklayc terkin niteliinde kabul edilmelidir.
6306 sayl Yasada kat mlkiyeti bakmndan olmasa da kat irtifak bakmndan zellikli bir durum
bulunmaktadr. Normalde kat irtifak, inas devam edilen veya tamamlanp henz iskn izni alnmam
binann yklmasyla sona ermez. Zira KMK. m. 49/f. 2 uyarnca Kat irtifak, buna konu olan arsann
tamamiyle yok olmas veya zerinde yap yaplamyacak hale gelmesi veya kamulatrlmas ile kendili-
inden sona erer.
Grld gibi, kat irtifaknn sona erebilmesi iin binann yklmas yetmemekte, arsann da zerine
bina yaplamayacak hale gelmesi gerekmektedir. Oysa 6306 sayl yasa kat irtifak bakmndan binann
yklmasnn sona erme sebebi saylaca anlamna gelecek dzenlemeye yer vermitir.
Kanaatimizce 6306 sayl Yasa, KMK. m. 49/f. 2nin bir istisnas deil KMK. m. 49/f. 1in zel bir
haline yer vermektedir. Bylece, kat irtifakn binann yklmas deil, buna ilikin kaydn terkini sona
erdirmektedir. yle ki, KMK. m. 49/f. 1 uyarnca Kat irtifakna konu olan arsann maliki veya ortak
malikleri, tapu memuruna verecekleri yazl bir beyanla kat irtifakna ait sicil kaydn sildirerek bu irtifa-
ka her zaman son verebilirler. Burada grld gibi kat irtifaknn terkini iin arsann malik yahut ma-
liklerinin talebi gerekirken, 6306 sayl Yasada Bakanln talebi ile bunun mmkn olaca belirtilmitir.
Netice itibariyle 6306 sayl Yasa uyarnca, kat mlkiyetinin binann yklmas ile sona erecei ve ter-
39
KENTSEL DNM HUKUKU
kinin aklayc olaca; buna karlk kat irtifaknn binann yklmas ile deil kurucu terkin niteliindeki
terkinin yaplmas ile sona erecei kabul edilmelidir.
Kat mlkiyetinin sona ermesi zerine KMK. m. 49/f. 3 uyarnca o gayrimenkul, mstakil blmlere
bal arsa paylarna gre, genel ktkte yeni bir sayfaya geirilerek ve eski kaytlaryla balant sa-
lanmak suretiyle tescil olunur. Bylece kat mlkiyeti sona ermekte, kat mlkiyeti kt kapatlmakta,
tanmaz, bamsz blmlere balanm arsa paylarna gre bu sefer payl mlkiyete tabi olarak varln
devam ettirmektedir.
KMK. m. 49/f. 3n karln tekil eden bir dzenleme 6306 sayl Yasada da yer almaktadr. 6306
sayl Yasa m. 6/f. 1 uyarnca tanmaz nceki vasf ile deerlemede bulunularak veya malik ile yap-
lan anlamann artlar tapu ktnde belirtilerek malikleri adna paylar orannda tescil edilir.
Bylece 6306 sayl yasada da kat mlkiyetinin sona ermesi zerine tanmazn payl mlkiyet re-
jimine tabi olduunu grmekteyiz. Fakat burada KMK. m. 49/f. 3ten farkl olarak nceki vasf ile
deerlemede bulunulmas hususu vurgulanmtr. Bir baka ifadeyle 6306 sayl yasa gereince payl
mlkiyetin tescilinden nce bamsz blmlere bal arsa paylarnn belirlenmesi iin yeniden bir deer-
leme yaplacaktr.
Normalde arsa paylar ile bamsz blmler arasnda oranszlk varsa, KMK. m. 3/f. 2/c. 2 uyarnca
ilem yaplr.
Hkm u ekildedir:
Arsa paylarnn bamsz blmlerin paylar ile oranl olarak tahsis edilmedii hallerde, her kat
maliki veya kat irtifak sahibi, arsa paylarnn yeniden dzenlenmesi iin mahkemeye bavurabilir.
Grld gibi bamsz blmlere tahsis edilmi arsa paylarnn yeniden deerlendirilebilmesi iin
buna ilikin talebi ieren bir davann almas gerekmektedir. Bylece bamsz blmn deeri temel
alnarak bunlara ayrlm arsa paylar dzeltilir.
6306 sayl Yasa, KMK. m. 3/f. 2/c. 2de ngrlm sistemi eitli alardan deitirmi grnyor.
Zira yukarda da belirttiimiz gibi nceki vasf ile deerlemede bulunmak kanaatimizce arsa paylar-
nn bamsz blmlerin deeri temel alnarak yeniden belirlenmesi anlamna gelir. 6306 sayl yasada
yeniden deerleme iin herhangi bir dava koulu aranmam, terkini yapan tapu mdrlnn bu ilemi
resen yapmas usul benimsenmitir.
Kanundaki nceki vasf ile kastedilen, kat irtifak veya kat mlkiyetinin ayakta olduu dneme ili-
kin vasftr. Zira dzenlemenin sistematii uyarnca bu ifade, binann ykld ve kat mlkiyetinin sona
erdii aama esnasnda kullanlmaktadr. Bylece tapu mdrl, bamsz blmlerin deerlerini temel
alarak arsa paylarn yeniden belirleyecek ve tescili bu ekilde yapacaktr.
40
KENTSEL DNM HUKUKU
Kanaatimizce tapu mdrlne burada tannan zel yetkiye ramen, kiilerin KMK. m. 3 ereve-
sinde dava haklar yine de bulunmal ve mahkeme kararnda belirtilen oranlara stnlk tannmaldr. Bu
anlamda 6306 sayl yasann KMK. m. 3teki imkan ortadan kaldrma etkisi olmamaldr. Orada tapu
memuruna bir yetki verilmesi sz konusudur; yoksa bamsz blm maliklerinin yetkilerinin sona erdi-
rilmesi deil46...
B. Malik ile Yaplan Anlamann Tapu Ktnde Belirtilmesi
6306 sayl Yasa m. 6/f. 1de malik ile yaplan anlamann artlar(nn) tapu ktnde belirtile(ce-
i) dzenlemesine de yer verilmitir. Burada kastedilen anlamann, 5. madde uyarnca binann yklma-
sndan nce malikle yaplan anlama olma ihtimali vardr.
Bunun dnda terkin aamasnda malikle bir anlama yaplmas ve bunun tapuda belirtilmesi de d-
zenlemenin konusu olabilir.
Pratik etkisi bulunmasa da konuya ilikin bir sonuca ulamak mmkn gzkmemektedir. Fakat her
halkarda balangta malikin ykma ikna edilmesi anlamnda da yahut sonradan yaplacak bir szleme
anlamnda olsun, malikin rzasnn tapu ktnde belirtilecei anlalmaktadr.
C. Kat Mlkiyeti Rejiminin Sona Ermesinin Sonular
Kat mlkiyetinin sona ermesi ile birlikte yukarda belirtildii gibi birden fazla malikin bulunduu
hallerde artk payl mlkiyet sz konusu olacaktr47. Bu andan itibaren tanmaz, payl mlkiyet hkmle-
rine tabi olur. Bu yzden paydalar tarafndan uygulamada izale-i yu davas denilen bltrme davas
almas gibi payn bedel karlndan devri halinde yasal nalm hakk kullanlmas da mmkn hale
gelecektir48.
Kat mlkiyetinin sona ermesi ve bamsz blmleri kaytlayan snrl ayni hakkn yahut erhedilmi
bir kiisel hakkn bulunmas halinde bunlarn mukadderat 6306 sayl yasada zel olarak dzenlenmi-
tir49.
46 Burada akla, binann yklm olmas nedeniyle kat mlkiyetinin sona ermi olaca bu yzden KMK. m. 3n uygulama alannn zaten kalmayaca
gelebilir. Fakat kanaatimizce davann konusunun bamsz blmlerin deerlerinin gz nnde bulundurulmas suretiyle tanmaz paylarnn belir-
lenmesi olacandan yine de byle bir davann dayana KMK. m. 3 olmaldr. Burada bir anlamda kat mlkiyetinin ayakta olduu dneme ilikin
bir dzenleme sonradan yaplmaktadr. Bir baka deyile, bamsz blmn kat mlkiyeti ayaktayken sahip olduu deerin, sonraki arsa payn
etkilemesi sz konusudur.
47 Bkz. IV. A.
48 Burada bltrme davasnn muhalif malik yahut paydalar tasfiye arac olark kullanlmamasna dikkat edilmelidir. Somut durumda byle bir husu-
sun tespiti halinde dava MK m. 2 araclyla engellenebilir. Bunun dnda tanmaza ilikin bir anlamann akdedilmi olmas halinde, sz konusu
anlamann varl da davaya engel tekil edebilir.
49 Belirtelim ki, KMK. m. 46da kat mlkiyetinin sicilden terkin ile sona ermesi halinde mevcut ayni ve ahsi haklarndan nasl etkilenecei bakmn-
dan bir dzenleme bulunmakta; fakat ana yapnn harap olmas hali iin KMK. m. 47de haklarn nasl etkilenecei hususuna yer verilmemektedir.
Terkin ile sona ermeye ilikin KMK. m. 46nn konuya ilikin ilk 1, 2, 4 ve 5. fkralar aadaki gibidir:
Kat mlkiyeti, kat mlkiyeti ktndeki sicil kaydnn silinmesiyle sona erer.
Anagayrimenkuln btn bamsz blmlerinin bir tek kiinin mlkiyetinde toplanmasiyle kat mlkiyeti kendiliinden sona ermez.
...
41
KENTSEL DNM HUKUKU
Konuyu dzenleyen 6306 sayl Yasa m. 6/f. 1/c. 2 metni u ekildedir:
Bu tanmazlarn sicilinde bulunan tanmazn nitelii, ayni ve ahsi haklar ile temlik hakkn
kstlayan veya yasaklayan her trl erh, hisseler zerinde devam eder.
Dzenlemede tercih edilen ifadeler, eitli alardan eletiriye ak ifadelerdir. rnein tanmazn
niteliinin hisseler zerinde devam etmesinin ne anlama geldii, tanmaz sicilinde ahsi hakkn yer
almasnn ne demek olduu dahas ahsi hakkn bamsz blm konu edinirken pay zerinde devam
etmesinin nasl mmkn olduu merak konusudur. rnein bamsz blmn adi kiraya konu edilmi
olmas halinde, kira hakknn pay zerinde devam etmesi normalde mmkn deildir50. Bunun gibi her-
hangi bir kiisel hakkn konusu eyin yok olmas, temelde zaten ifa imknszl erevesinde zlr ve
alacan sona ermesine yol aar.
Dzenleme ile temelde ipotek, intifa gibi snrl ayni haklarn, bamsz blm yerine ona isabet eden
payl mlkiyet pay zerinde devam edecei ve baz erhedilmi kiisel haklarn da niteliine uyduu
lde pay zerinde devam edeceinin kastedildii anlalmaktadr51. rnein bamsz blm zerinde
bir kiiye nalm hakknn tannm olmas halinde, bu hakkn arsa pay zerinde devam etmesi sz ko-
nusu olacaktr52.
V. Yeniden Deerleme Uygulamas
A. Binalarn Yklmas Sonras Aamasna Ynelik Dzenlemenin Ge-
nel Deerlendirmesi
Temelde riskli yapnn yaratt tehlike, yapnn yklmas ile sona ermektedir. Tehlikenin sona ermesi
ise aslnda sz konusu tanmaz, 6306 sayl yasann amacnn kapsam dna karr. Zira 6306 sayl
Yasa esasnda afet riski altndaki alanlar ile riskli yaplarn yaratt tehlikeyi ortadan kaldrmay hedefler
(kar. m. 1).
Bamsz blmlerden biri bir ayni hakla veya sicile erh verilen bir ahsi hakla kaytlanm bulunuyorsa, hak sahibinin muvafakatiyle o hak
ktkten silinmedike, anagayrimenkul zerindeki kat mlkiyetinin adi mlkiyete evrilmesi ve kat mlkiyeti ktndeki sicil kaydnn silinmesi
istenemez.
Kaytlayc hakkn sahibi, sicil kaydnn silinmesine muvafakat etmemekle beraber hakknn yalnz borluya ait mlkiyet payna veya hakkn nitelii-
ne gre, btn ortak mlkiyet paylarna aktarlmasna muvafakat ederse bu hak sicilden silinmeksizin yalnz borlunun, adi mlkiyet gayrimenkul-
deki btn ortak mlkiyet paylar zerine geirilmek suretiyle genel kte tescil olunur
Grld gibi kat mlkiyetinin terkin ile sona ermesi halinde, snrl ayni hak yahut erhedilmi hak sahiplerinin tercihine gre, kat mlkiyetinin
adi mlkiyete evrilmesine engel olabilmekte ya da hak, niteliine gre sadece borlunun pay veya mlkiyet konusunun tamam zerinde varln
devam ettirebilmektedir.
Buna karlk anayapnn tamamen harap olmas halinin dzenlendii KMK. m. 47de mevcut snrl ayni yahut erhedilmi ahsi haklarn mukadde-
ratna ilikin bir dzenlemeye yer verilmemitir. Bu ihtimalde kanaatimizce, kat mlkiyeti sicil d ve kendiliinden sona erdiinden, hak sahipleri-
nin KMK. m. 46da belirtildii gibi kat mlkiyetinin adi mlkiyete evrilmesine engel olma anslar olmayacaktr. Bu takdirde KMK. m. 46/f. 5in
kyasen uygulanmas ile, hak, niteliine gre sadece borluya ait pay zerinde varln devam ettirebilmelidir. Bu erevede rnein rehin hakk
sadece pay zerinde devam edebilecektir.
50 Burada erhedilmi kiisel haklar kastedilse bile durum akla kavumamaktadr. rnein kira hakk erhedilmi olsa bile, kira konusu yerin yok
olmas kira hakkn sona erdirecektir. Bkz. III / B.
51 Daha sonra kat mlkiyetinin tekrar kurulmas payl mlkiyet zerindeki snrl ayni haklar sona erdirmez. Sz konusu ayni haklar, ilgili bamsz
blmlere nakledilir (KMK. m. 13/f.3; TST. m. 65 vd.). lgili aklamalar iin bkz. Ouzman/Selii/Oktay-zdemir, s. 617.
52 nalm hakk sahibi ayn zamanda payda olacaksa yasal nalm hakknn zaten gndeme gelecei hatrlanmaldr.
42
KENTSEL DNM HUKUKU
Riskin binadan deil de zeminden kaynakland hallerde, sz konusu tanmazn yine de afet riski
altnda olduu ileri srlebilir. Fakat bu takdirde dahi kamu hukuku dzenlemelerinin, yaplama ihti-
malinde bir takm gvenlik tedbirleri niteliinde olmak zere, sadece yaplamay denetlemeye ynelik
olmalar gerekir. Hatta bu denetim, riskin byklne gre yaplamann engellenmesini dahi gerektire-
bilir. Fakat tersi bir durumun, yani kamu hukuku dzenlemeleri ile bu alanlarda yaplamann emredilme-
si sz konusu olmamaldr. Hele binann yklmas ile artk arazi iin bir riskten sz edilemedii hallerde,
maliklerin yaplama konusundaki zgrlne karlmas sz konusu olmamaldr.
Mlkiyet hakk, malike mlkiyetten kaynaklanan yetkilerini kullanma yahut kullanmama zgrl
tanr. Malik, mlkiyeti zerinde tasarruflarda bulunabilecei gibi herhangi bir tasarrufta bulunmamay
da tercih edebilir53. Bu anlamdaki tasarruf zgrl, mlkiyetten temelde koparlamayacak bir yetkidir.
Ayn zgrlk malikin mlkiyeti ile ilgili hukuki ilem yapma zgrlnn de bir gereidir. Kiilerin
gerek mlkiyet hakk gerekse de hukuki ilem zgrl, anayasa seviyesinde korunan temel haklardr
(AY. m. 35, 48).
Bu hukuki duruma ramen 6306 sayl Yasa m. 6da binann yklmasndan sonraki aamaya mda-
hale edildii ve o aamaya ynelik de emredici nitelikte kiilerin yukarda belirttiimiz temel haklarna
mdahale edici dzenlemeler yapld grlmektedir. Kanaatimizce bu mdahale, Anayasann yukarda
belirttiimiz temel haklara ilikin dzenlemelerine aykrlk tekil etmektedir. Fakat bu aykrlk kiilerin
aada belirteceimiz zere belirli bir ileme zorlanmas, bunu yapmamalar halinde ise kamu otoritesinin
devreye girmesi ile ilgilidir. Bunun dnda, yaplacak ilemler bakmndan paydalar arasnda aranacak
karar yetersays bir hukuk politikas olarak deerlendirilebilir. Nitekim Medeni Kanunda payl mlkiyete
ilikin baz ilemlerin oybirlii ile yaplmas gibi oybirliinin aranmamas hallerine de yer verilmitir54.
B. Paydalarn Anlamas Suretiyle Yeniden Deerleme
1. Genel Olarak
6306 sayl Yasa m. 6/f. 1/c. 3 uyarnca bu parsellerin malikleri tarafndan deerlendirilmesi esas-
tr.
Bylece kanunda risk tekil eden binalarn yklmas sonrasnda bu alanda yaplacak ilemler bak-
mndan paydalarn iradesine ncelik tanndn gryoruz.
53 Kamulatrma gibi ilemler dahi malikin tasarrufa zorlanmas deil, malikin iradesi dnda bir ilemin yaplmas anlamna gelir. Yine bunun dnda
malikin tasarruflarnn zellikle mar Hukuku aracl ile snrlanmas mmknse de, burada bile malikin temelde tasarruf zgrl deil, tasarrufta
bulunmas halinde bunun kamu hukuk kaynakl endielerle denetlenmesi sz konusudur.
54 Medeni Kanunda alnacak kararlar bakmndan eitli oranlar benimsendiini grmek mmkndr (MK. m. 689 vd.). 6306 sayl Yasada Kanunko-
yucunun o sistemden ayrlmay tercih ettii muhakkaktr. ki kanunun uygulama alanlarnn farkl olmas nedeniyle, bu ayrlmann tek bana 6306
sayl Yasann konuya ilikin dzenlemesini Anayasaya aykr hale getirmez. Kanunkoyucu, 6306 sayl Yasann uygulanmas bakmndan belli bir
orann Medeni Kanundaki sisteme hi uymayacak hatta eliecek ekilde kabul etmi olabilir. Bu tamamen 6306 sayl Yasann kendisine ilikin
hususiyetten kaynaklanabilir.
43
KENTSEL DNM HUKUKU
2. Yaplan Anlamaya Mdahaleler
a. Anlama in Sre Snrlamas
Paydalarn iradesine tannan bir anlamda stnlk yahut nceliin snrl olduunu da grmek mm-
kndr. ncelikle 6306 sayl Yasa dzenlemesinde paydalarn yeniden deerleme yapmama zgrlne
sahip olmadn belirtebiliriz. Zira paydalarn bir anlama salamalar ayn maddenin ikinci fkrasnda
30 gnlk sre ile snrlandrlm ve srenin sonunda kamu otoritesinin devreye girecei dzenlenmitir.
b. Yaplabilecek lemlerin Snrlandrlmas
Bunun dnda paydalarn yapabilecei ilemlerin de snrlandn grmekteyiz. Konuya ilikin
6306 sayl Yasa m. 6/f. 1/c. 4 metni u ekildedir:
Bu erevede, parsellerin tevhit edilmesine, mnferit veya birletirilerek veya imar adas baznda
uygulama yaplmasna, yeniden bina yaptrlmasna, paylarn satna, kat karl veya hslat pay-
lam ve dier usuller ile yeniden deerlendirilmesine sahip olduklar hisseleri orannda paydalarn
en az te iki ounluu ile karar verilir.
Buradaki dzenleme uyarnca paydalarn yapaca anlamann konular u ekilde sralanmaktadr:
Parsellerin tevhit edilmesi mnferit veya birletirilerek veya imar adas baznda uygulama yaplmas,
yeniden bina yaptrlmas, paylarn sat, kat karl veya hslat paylam ve dier usuller ile
yeniden deerlendirilmesi.
Bylece paydalar yahut birden fazla parselin bulunmas halinde malikler, tek parsel zerinde uygula-
ma yapabilecekleri gibi birden fazla parsel malikleri ile bir araya gelerek birlikte uygulama yapabilecek-
leri, bu uygulama neticesinde maliklerin, adi inaat szlemesi, kat karl veya hslat paylaml yahut
baka bir yntemle inaat szlemesi akdetmek suretiyle yeniden bina yapmas veya paylarn satmas55
seeneklerini kullanabileceklerdir. Bunlar dnda rnein maliklerin sz konusu parsel yahut parselleri
bahe, ak alan iletmeleri gibi burada belirtilmeyen ekilde deerlemesi mmkn olmayacaktr.
c. Yeniden Deerlemeye Ynelik Anlama in Aranan ounluk
Oran ve ounluun Kararna Muhalif Kalanlarn Durumu
Payl mlkiyet hkmleri uyarnca payl maln tamam zerindeki tasarruf ilemleri veya olaan e-
kilde kullanmann gerekli kld ly aan yap ileri oybirlii ile alnacak karar ile mmkndr (MK.
m. 692/f. 1). Fakat 6306 sayl yasada sz konusu ounluk, 2/3 olarak belirlenmitir.
Sz konusu ounluun neye ilikin ounluk olduu ak deildir. Medeni Kanunda genelde pay
ve payda ounluundan sz edilmektedir. rnein nemli ynetim ileri bakmndan aranan ounluk
55 Kanunda paylarn satlmas ifadesi kullanlmakta ise de, satmn belli bir ounluun kararn gerektirecek ekilde yaplmas gerei nedeniyle
kastedilen eyin tanmazn tamamnn satlmas olduu kabul edilmelidir. Zira tek payn satlmas iin dier paydalarn ileme katlmalarna gerek
yoktur.
44
KENTSEL DNM HUKUKU
MK. m. 691/f. 1de pay ve payda ounluu olarak belirtilmitir. Buna karlk 6306 sayl yasada
sahip olduklar hisseleri orannda paydalarn en az te iki ounluu ifadesi tercih edilmitir. Hkm-
de her ne kadar paydalarn en az te iki ounluu vurgusu ile sanki sadece payda ounluunun
yeterli olaca izlenimi yaratlm olsa da, bunun ncesinde sahip olduklar hisseleri orannda ifadesi
nedeniyle pay ounluunun da aranmas gerektii kabul edilmelidir. stelik en azndan ounluun
hesab bakmndan Medeni Kanundaki sistemden ayrlmay gerektirecek bir durum yoktur. Buna karlk
6306 sayl yasann amacnn bu sreleri kolaylatrmak olduu ve sadece payda ounluunun yeterli
olaca da ileri srlebilir. Fakat kanaatimizce burada sahip olduklar hisseleri orannda paydalarn o-
unluu ifadesi, sadece paydalarn ounluu olarak yorumlanamaz. Bu ekildeki bir yorumda, sahip
olduklar hisseleri orannda ifadesine anlam vermek gleir.
Alnacak karar bakmndan 2/3 orannn yeterli saylmas elbette eletirilebilir. Fakat kanunun bt-
n bakmndan, yaplacak ilemler ile ilgili srecin hzlandrlmasnn arzu edildii, bu yzden olaan
dzenden ayrld grlmektedir. Bu anlamda kanunun btnne hkim olan bu amala uyumlu olduu
sylenebilir. stelik kanun koyucunun bu ynde bir ounluk benimsemesi olaan da karlanabilir. Fakat
kanaatimizce asl eletirilmesi gereken husus, ounlua katlmayan paydalarn paylarnn ellerinden
alnmas zorunluluudur. Zira normalde, bir kii topluluunda belli bir ounluk ile karar alnmas ha-
linde, alnan karar karara katlmayan kiileri de etkiler ve onlar balar. Dolaysyla alnan karar uyarn-
ca ilem yaplmas ve ilemin karara katlmayanlar da etkilemesi sz konusudur. Ne var ki topluluun
tamamnn katlm fakat belli bir ounluk ile karar alnmas ve karara katlmayan kiilerin topluluun
dna itilmesi, alk olduumuz bir durum deildir. Karara katlmamann sonucunun yahut yaptrmnn,
o topluluun dna itilmesi olmas, bu anlamda yeni bir durum olarak belirtilebilir.
Karara katlmayan 1/3lk aznlk paydalarn paylarna bir anlamda el konulmaktadr. Konuya ilikin
6306 sayl Yasa m. 6/f. 1/c. 5 ve 6 metni u ekildedir:
Bu karara katlmayanlarn bamsz blmlerine ilikin arsa paylar, Bakanlka rayi deeri
tespit ettirilerek bu deerden az olmamak zere anlama salayan dier paydalara ak artrma usu-
l ile satlr. Bu suretle paydalara sat gerekletirilemedii takdirde, bu paylar, Bakanln talebi
zerine, tespit edilen rayi bedeli de Bakanlka denmek kayd ile tapuda Hazine adna resen tescil
edilir ve yaplan anlama erevesinde deerlendirilmek zere Bakanla tahsis edilmi saylr veya
Bakanlka uygun grlenler TOKye veya dareye devredilir.
Grld gibi el konulma, sz konusu paydalarn paylarnn dier paydalara ak artrma usul
ile satlmas; bunun gerekleememesi halinde ise paylarn tespit edilecek rayi deer zerinden Hazine
tarafndan edinilmesi eklinde gereklemektedir56.
Bylece yeniden deerlemenin paydalar yahut maliklerin iradesi temelinde anlamalar suretiyle ya-
56 Bu yol ile mlkiyete el atlmakta ve bir anlamda kiilerin mlkiyet hakk sona erdirilmekte ise de, bu mlkiyeti snrlayan ayni haklarn devam etmesi
gerekir. Zira kanunda bunlarn da ayn yntemle sona erdirileceine ilikin bir dzenlemeye yer verilmemitir. O halde ister dier paydalar isterse
de hazine alsn pay zerinde rnein intifa hakk varsa bunun satmdan etkilenmeksizin devam etmesi gerekir.
45
KENTSEL DNM HUKUKU
plmas halinde dahi kanunda bir mdahale olduu ve anlama bakmndan tam bir szleme zgrln- bir hukuki durum yaratlmak istenmemitir. Herhangi bir kamu yarar sz konusu olmamasna ramen
den sz edilemeyecei aka sylenebilir.
Kanaatimizce payn dier paydalar tarafndan satn alnmas, MK. m. 696da dzenlenmi olan pay-
dalktan karma kurumunun zel bir dzenlemesi niteliindedir.
Paydalarn paylarna el konulmas ve onlarn paydalktan karlmas, mlkiyet hakkna mdahale
niteliinde olduundan MK. m. 696da bu durum baz koullara balanm, doru tabir ile zorlatrlm-
tr. rnein bu durumun gereklemesi iin hkim karar art arand gibi paydalktan karlacak pay-
da bakmndan gerekleecek bir takm koullar da aranm ve nihayet davann almas iin geri kalan
paydalarn belli bir ounluk ile karar vermesi zorunluluu ngrlmtr.
Bir mlkiyete mdahale ve mlkiyet hakkna el atmann, Anayasa tarafndan korunan bir hakka mda-
hale niteliinde olmas nedeniyle, ar koullara balanmas normal hatta gereklidir57. Bu geree ramen
6306 sayl yasada 2/3lk ounlua katlmayan aznlk paylarna hibir sebep zorunluluu olmadan,
hkim karar gerekmeden el atlmakta ve sz konusu paydalar, paylarn satmaya zorlanmaktadr. Kana-
atimizce bu dzenleme bu ynyle, mlkiyet hakkna orantsz mdahale niteliindedir ve Anayasaya
aykr olarak deerlendirilmelidir. Olmas gereken ey, karara katlmayan kiilerin de karar ile balanmas
ve bylece mlkiyet haklarna sahip olmaya devam etmeleridir. Medeni Kanunda aranan oybirlii ile ka-
rar alma ounluunun 2/3 oranna indirilmesi, zaten 6306 sayl Yasann arzulad srecin hzlanmas
amacn salamakta iken, daha teye gidilip karara katlmayan kiilerin mlkiyet haklarna mdahale
edilmesinin aklanabilecek bir taraf bulunmamaktadr.
Karara katlmayan paydalarn paylarnn dierleri tarafndan satn alnmamas halinde Devletin bun-
lar edinmesinin hukuki nitelii de tartmaya aktr. Kanunda bu ileme ilikin dzenleme u ekildedir:
Bu suretle paydalara sat gerekletirilemedii takdirde, bu paylar, Bakanln talebi zerine,
tespit edilen rayi bedeli de Bakanlka denmek kayd ile tapuda Hazine adna resen tescil edilir
Burada da karara katlmayan paydalarn paydalktan karlmas sz konusu olmakla birlikte, bu
sefer paylar, Devlet tarafndan satn alnmaktadr. Esasnda Borlar Hukuku anlamnda bir satm sz-
lemesinden sz etmek olduka zordur. Karlkl irade beyanlar bulunmad gibi szlemeye ilikin mann kapsam dnda kaldndan sadece durumun bu ekilde belirtilmesi ile yetiniyoruz.
esasl unsurlar da karlkl olarak kararlatrlmamaktadr. Buradaki hakkn, Devlet lehine tannm bir
tr kanuni alm hakk olarak nitelendirilmesi mmkndr. Zira Devlet kaynan kanundan alan bir hak
sayesinde tek tarafl irade beyan ile sz konusu paylarn alcs haline gelmektedir.
Hukuki nitelik bu ekilde izah edilebilirse de, esasnda Devletin sz konusu paya el atmas, yani sz
konusu pay kar tarafn iradesine dayanmakszn bir anlamda zorla edinmesi sz konusudur. Devle-
tin, kiilerin malvarl deerlerini szleme dnda edinmesi, aslnda kamulatrma gibi bir ilem ile
mmkn olmaldr. Fakat burada kamulatrma kavram kullanlmam ve kamulatrma hkmlerine tabi
57 Benzer mdahalenin dzenlendii KMK. m. 25te de ar koullarn arand hatrlanmaldr.
46
KENTSEL DNM HUKUKU
Devletin bu ekilde kanunlar aracl ile mlkiyet hakkna tek tarafl el atabilmesinin de Anayasa tara-
fndan korunan mlkiyet hakk ile ne kadar badat kanaatimizce tartmaya aktr.
d. Alnan Karara Uygun lem Yapma Zorunluluu
6306 sayl Yasa m. 6/f. 1/c. 7 uyarnca Bu durumda, paydalarn karar ile yaplan anlamaya
uyularak ilem yaplr. Bylece paydalarn 2/3 ounluu ile karar almas halinde, karara uygun ilem
yaplmas zorunluluu vurgulanmaktadr.
Bu dzenleme ile karar ieriinin baz paydalar bir anlamda tasfiye arac olarak kullanlmasnn
nne gemenin hedeflendii sylenebilir. Zira ounluun, uygulamayaca fakat aznln kar koya-
ca bir karar almas ve aznlk paylarn elde ettikten sonra sz konusu karardan vazgemesi mmkn
olabilecekti.
Kanaatimizce, bu cmledeki vurgu ile, aznlk paydalarnn paylar ister dier paydalar tarafndan
devralnm; ister Hazine tarafndan el atlm olsun, her iki durumda da alnan kararn gereinin ya-
plmas zorunluluu bulunmaktadr. Cmlenin aznlk paylarna Hazine tarafndan el atlmasna ilikin
cmleden sonra gelmesi, bir nceki cmle olan dier paydalarn paylar devralmas halinin kapsam d
kalmasn salamaz.
Bu tespitin doal sonucu olarak, dier paydalarn ve duruma gre bunlara katlan kamu kurumlarnn
karar uygulamamalar halinde, paylarna el konulan dier paydalarn paylarn geri alma haklar doa-
caktr. Bu hakkn gereinin yerine getirilmemesi halinde aacaklar dava ile bu ynde tescili salayabile-
ceklerini dnmekteyiz.
C. Paydalarn Anlaamamas Halinde Yeniden Deerleme
6306 sayl Yasa m. 6/f. 2 uyarnca binann yklm olmasna ramen yeniden deerlendirme iin
2/3lk ounluun salanamamas halinde acele kamulatrma yoluna bavurulabilmektedir.
Burada acele kamulatrmann hukuka uygun olup olmad ve koullarnn deerlendirilmesi, al-
D. Konut Sertifikas Verilmesi
6306 sayl Yasa m. 6/f. 3 uyarnca eitli koullara tabi olmak suretiyle baz kiilere konut sertifikas
verilecei dzenlenmitir. Hkm u ekildedir:
Anlama ile tahliye edilen, yktrlan veya kamulatrlan yaplarn maliklerine ve malik olma-
salar bile bu yaplarda kirac veya snrl ayni hak sahibi olarak en az bir yldr ikamet ettii veya
bunlarda iyeri bulunduu tespit edilenlere konut, iyeri, arsa veya dnm projeleri zel hesabndan
47
KENTSEL DNM HUKUKU
kredi veya mlkiyet ya da snrl ayni hak salayan ve usul ve esaslar Bakanlka belirlenen konut
sertifikas verilebilir.
Bu dzenleme ile duruma gre kredi alaca, mlkiyet yahut snrl ayni hak salayan bir sertifikann
dzenlenecei ve bunun maliklere yahut yklan binada bir yldr ikamet eden veya oray iyeri olarak
kullanan kirac ile snrl ayni hak sahiplerine verilecei anlalmaktadr.
Bu sertifikann nitelii ve esaslar henz belirlenmediinden konuya ilikin ayrntl aklama yapmak
mmkn olmamaktadr. Fakat duruma gre ayni hakk bir anlamda temsil eden bir tr kymetli evraktan
sz edilebilir. MK. m. 898 vd. hkmlerinde ipotekli bor senedi ve irat senedi dzenlenmekte ve
onlarn da bir tanmaz rehni tr olduklar kabul edilmektedir. Bylece hukuk sistemimizde ayni hakkn
bir kymetli evrakta tecelli etmesi rnekleri grlebilmektedir. Fakat ipotekli bor senedi ile irat senedin-
de ayn zamanda bir alacak sz konusu olduu ve bu alacan teminatnn gndeme geldii gz nnde
bulundurulmaldr.
6306 sayl yasa ile dzenlenen sertifika bu ynyle mlkiyet yahut snrl ayni hakk ifade eden ky-
metli evrak niteliinde olacaktr. Mlkiyet yahut snrl ayni hakkn temelde, tapu siciline kayt ile mey-
dana gelebildii gz nne alndnda, sz konusu konut sertifikasnn tapuda kayt olmad mddete altna alnmas, yaplarn tahliyesi hkmlerinin zellikle kira ilikilerine etkisi, ykmdan sonra esasnda
gerek anlamda mlkiyet yahut snrl ayni hak meydana getirip getirmeyecei kanaatimizce tartmal
olacaktr. Sertifikann bu ynyle sz konusu ayni haklarn talebine ynelik bir hak salayaca, bu y-
nyle tapu tahsis belgesine benzetilebilecei dnlebilir.
48
KENTSEL DNM HUKUKU
VI. Sonu
6306 sayl Yasa ile mevcut hukuk sistemimize istisna tekil edece birok dzenleme bulunmakta,
bunlarn hukuk pratiine yansmalar, zellikle zel hukuk etkileri bir takm maduriyetlere yol aabil-
mektedir. Buna ramen, lkemizdeki yaplama sorunu, birok yapnn salkl olmaktan uzak bulunmas
gibi nedenler, kanunkoyucuyu hzl ileyen bir sre oluturmaya itmitir. Ne var ki, srecin hzl ilemesi
beraberinde bu almada da yeri geldike ortaya konulan bir takm maduriyetleri dourmaktadr.
Kanunda temelde riskli alandaki riskli yaplar konu edilmekte ise de, riskli alandaki salam yap-
lar da istisnai olarak kapsama alnabilmektedir.
Kanun sistematii uyarnca, ncelikle riskli alan ve riskli yaplar tespit edilmekte, daha sonra
bunlarn tahliyesi ve yklmas ve en son bunlarn dnm, yeniden deerlendirilmesi salanmaktadr.
Btn bu aamalarda, kanundaki dzenlemelerin zel hukuk sistemimizde karln ortaya koymak
bazen zorlaabilmektedir. Bu erevede risk tespiti iin yaplan anlamann taraflarnn ve risk tespiti iin
denmesi gereken bedelin borlusunun belirlenmesi, bedel alacann kanun gerei ipotek ile teminat
riskin ortadan kalkmasna ramen maliklerin yeniden deerleme yapmaya zorlanmalar, baz maliklerin
yahut paydalarn muhalefetine ramen yeniden deerlemenin yaplabilmesi ve muhalif paydalarn ml-
kiyet haklarna bir anlamda el atlabilmesi gibi konular, ilgi ekici konulardr.
Yaptmz bu alma ile yukarda bazlarn belirttiimiz konulara ilikin kanaatimizi oluturmaya
ve olas sorunlar bakmndan zmler retmeye altk.
Vardmz sonular u ekilde zetlenebilir:
aRisk tespiti, ncelikle malik yoksa dare veya Bakanlk tarafndan yaptrlmaktadr. dare veya
Bakanlk, risk tespiti szlemesini kendi adna yapmakta, fakat daha sonra tespit bedelini malik-
lerden isteyebilmektedir.
adare veya Bakanlk, gerek risk tespiti gerekse de ykm masraflar iin maliklere kar benzer
ekilde alacak hakkna sahip olmakta ve bu alacak hakk, kanuni bir ipotek ile teminat altna aln-
maktadr. Sz konusu ipotek, birden fazla malikin bulunmas halinde, bunlar arasndaki sorumlu-
luun mteselsil sorumluluk olduundan hareketle, mteselsil rehin olarak dzenlenmitir.
aYaplarn riskli olduklarnn belirlenmesi, zellikle mevcut kira szlemesine etki eden bir sonu-
ca yol amaktadr. 6306 sayl Yasa ile Borlar Kanunu birlikte deerlendirildiinde, kiracnn bu
sebeple tahliyesinin salanabilecei, fakat erken tahliye nedeniyle urayabilecei zararn gideril-
mesi ve yeniden kiralama bakmndan ncelik hakknn tannmas gibi sonularn kabul edilmesi
gerekir.
49
KENTSEL DNM HUKUKU
aRiskli yapnn yklmas ile birlikte varsa kat mlkiyeti yahut kat irtifak sona ermekte ve tan-
maz payl mlkiyet hkmlerine tabi olmaktadr.
aNormalde payl mlkiyete ilikin Medeni Kanun hkmleri uyarnca oybirlii ile alnmas gere-
ken yeniden bina yapma, tanmazn satlmas gibi kararlar, 6306 sayl Yasa uyarnca 2/3 oun-
luk ile alnabilmektedir.
a2/3lk ounlua katlmayan paydalar, paydalktan karlabilmekte ve onlarn paylar dier
malikler yahut Devlet tarafndan satn alnabilmektedir. Normalde paydalktan karma, mlkiyet
hakkna mdahale niteliinde olduundan Medeni Kanun sistematiinde dava amak suretiyle ve
belli sebeplerle gerekletirilebilmektedir. 6306 sayl bu koullar aramam ve tek sebep olarak
alnan karara muhalif kalmay yeterli kabul etmitir.
aPaydalarn anlaamamas halinde bu sefer sz konusu tanmaz kamulatrma ilemine konu
olmaktadr.
Btn bu dzenlemelerin aka grlecei zere istisnai rejimi artran dzenlemeler olduu ve
bu yzden olduka dar yorumlanmas gerektii kabul edilmelidir. Zira kanun ile, hem szleme zgr-
lne hem de mlkiyet hakkna eitli alardan mdahaleler bulunmaktadr. Bu mdahalelerin Anaya-
saya aykrl elbette ileri srlebilecektir. Fakat bu ihtimal dnda dahi, sz konusu mdahale niteliin-
deki dzenlemelerin olduka dar yorumlanmas ve uygulanmas salanmaldr.
50
KENTSEL DNM HUKUKU
AFET RSK ALTINDAK ALANLARIN DNTRLMES
HAKKINDAK KANUNA YNELK BAZI ELETRLER
Yard. Do. Dr. Cenk AHN
5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak
Kullanlmas Hakknda Kanun ile 5393 sayl Belediye Kanununun 73. maddesindeki zel dzenleme-
lerden farkl olarak ok daha kapsaml ve ayrntl bir kentsel dnm uygulamas ngren ve bu haliyle
Trkiyede balatlm en byk imar hareketi olarak nitelenen 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alan-
larn Dntrlmesi Hakkndaki Kanun, bata mlkiyet olmak zere, birok temel hak ve zgrln
ihlal edilmesi sonucunu douracak mdahaleler ngren, yetki ve usul saptrmalarna davetiye karta-
bilecek1, kamu yararna ynelik olmaktan ok, rant amal uygulamalara zemin hazrlamaya msait ve
neredeyse btn maddeleri bakmndan eletiriye ak bir yasal dzenlemedir.
phesiz, bu eletirileri dile getirmek, kentsel dnme kar olmak veya messeseyi toptanc bir
anlay iinde reddetmek anlamna gelmemektedir. Byle bir yaklamn, eletiri sahiplerini, hukuku
kimliine yakmayan bir nyarg ile hareket etme yanll iine drecei kanaatindeyim. Bununla
birlikte, kentsel dnme ynelik yasal dzenlemelerdeki eksiklik ve hatalara teknik eletiri getirenlere,
pozitif hukukun kavram ve aralar ile cevap vermek yerine, bu kanunu eletirenler vatan hainidir; yak-
laan depremin vebali altnda kalrlar gibi s ve demagojik birtakm sylemlerle karlk verme kolay-
clna kaan, dnm mekanizmalarn ada ilke ve esaslar nda tartma ve ona gre kurgulama
ihtiyacn grmezden gelen tavrn da bir o kadar yanl ve yakksz olduunu dnmekteyim.
lerleyen satrlarda 6306 sayl Kanunda yer verilen baz dzenlemelere ynelik eletirilerim yer
almaktadr. Bu deerlendirmelere gemeden nce, afet riski altndaki alanlarn dntrlmesini
hedefleyen2 bir kanunun hukuksal ereve bakmndan nasl olmas veya olmamas gerektiine ynelik bir
sorunun aadaki temel cevaplarla yantlanabileceini dndm belirtmek isterim. Bu dorultuda,
afet risklerini dnm ile nlemeyi hedef alan bir kanunda;
Afet riskinin nlenmesindeki kamu yarar ile bireylerin haklarnn korunmas arasnda gzetilme-
si gereken adil dengenin (fair balance) bozulmasna yol aabilecek mdahale ve yaptrmlara yer
verilmemesi, Anayasa ile teminat altna alnan temel hak ve zgrlklerin demokratik toplum dzeni-
nin gereklerine aykr bir ekilde snrlandrlmamas ve mlkiyet hakknn kullanmnn belirsizlie
Yard. Do. Dr., stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi dare Hukuku Anabilim Dal retim yesi; almaya katklarndan dolay Anabilim Dal
Aratrma Grevlisi Fatma AYHANa teekkr bir bor bilirim.
1 Ayn gr iin bkz. Seluk Soybay, Afet Riski Altndaki Yap ve Alanlarn Dntrlmesi, Gncel Hukuk, Austos 2012/8-104, s. 26.
2 Can ve mal emniyetini temin ve dntrme esasl iki ayr hedefin, sonu almadaki zamansal farkllar sebebi ile, birbirleriyle ne kadar uyumlu
olabilecei ayr bir tartma konusu olup, bu tartmaya izleyen balk altnda yer verilecektir.
51
KENTSEL DNM HUKUKU
itilmemesi;
Mlkiyet, yaam, yerleim ve konut hakk gibi temel hak ve zgrlklere ciddi mdaha-
le ve snrlamalar getirilmesinin kanlmaz olduu durumlarda, dareye tannacak yetkilerin keyfi ve
amacna aykr bir ekilde kullanlmamas iin sz konusu yetkilerin snr ve kapsamnn belirlenmi,
bireylere bu ynde gvence oluturabilecek usuli kural ve mekanizmalarn getirilmi ve bu tr prose-
drel gvenceler iinde mutlaka katlma ynelik olanlara da yer verilmi olmas;
Konunun multidisipliner bir anlayla ele alnarak, kurgulanacak dnmn yalnzca fiziki
evrenin iyiletirilmesine deil, ulusal veya uluslararas alandaki ada ve olumlu rnekleri dikkate
alnarak, sosyo-ekonomik temellere dayandrlmas; bu dorultuda dnmn yerinde olmasna
gayret gsterilerek, toplumun gelir ve eitim seviyesi dk kesimlerinin bulunduklar yerden kent
eperlerine gnderilmesine ve alk olduklar ortamdan birdenbire koparlmalar sebebiyle sosyal ve
kltrel travmalarn yaanmasna yol almamas;
Asl amacn rant amal kullanmlara ya da tanmaz mlkiyetin el deitirmesine zemin hazr-
layacak formller retmek veya satlacak kamu arazisi kalmamas sebebiyle cazibe merkezi olan
yerlerde yatrm yaplacak toprak paras bulma skntsna den gayrimenkul ve inaat sektrne
hazr arsalar retmek olmamas;
Planlama disiplininin bilimsel temellere ve btncl bir anlaya dayanan kural ve esaslarndan
uzaklalmamas, dier kanunlarda ngrlen koruma ve kullanma ilkelerinin yok saylmamas,
gerekmektedir.
I. KANUNUN AMACI VE DNM SREC
Gerek Kanunun genel gerekesinden gerekse madde gerekelerinden Kanun Koyucunun riskli alanla-
r (kentsel) dnme tabi tutarak salkl ve ada bir ekilde yeniden yaplandrmak suretiyle tabi
afetler sebebiyle meydana gelmesi muhtemel can ve mal kayplarn nlemeyi amalad3 anlalmak-
tadr4. Bu kurgulamaya gre, bir yandan (bata her an gereklemesi muhtemel deprem olmak zere)
eitli afetlere kar can ve mal emniyetinin salanmas iin nlem alnm olacak, dier yandan da arpk
kentlemeye maruz kalm kent alanlar yerini salkl ve ada yerleimlere brakacaktr. Bu hedeflere
ulamann forml ise kentsel dnmdr.
Belki ilk okunduunda ideal ve sorunsuz bir zm yolu olarak alglanabilecek bu kurgunun,
zerinde biraz dnldnde, ok da gereki bir yaklamn rn olmad ve uygulanmasnda son
3 Kanunun genel gerekesinde yazan u ifadeler szn ettiimiz iki ayr amac birbiri ile btnletirmenin hedef alndn gstermektedir: zellikle
belirtilmelidir ki afet riski altnda olduu kabl edilen yerlerde deprem afeti meydana gelmeden nce buralardaki meskenlerin, iyerlerinin ve sanayi
tesislerinin yeni alanlara nakledilmesi sayesinde, yerleme ve yap emniyeti temin edilecek ve muhtemel can ve mal kayplar ile iktisad ve sosyal
dier zararlarn en aza indirilmesi mmkn olacaktr. Ayrca, hlihazrda yaanabilirlikten uzak, khnemi, can ve mal emniyeti bakmndan riskli
ve grnt itibar ile de irkin olan yaplamalar ortadan kaldrlabilecek, estetik yaplar ina edilecek ve halkn daha shhatli ve emniyetli artlar
altnda ikameti de temin edilecektir.
4 Nitekim, 6. maddenin 9. fkrasnn gerekesinde, yasann temel amacnn can ve mal emniyetini temin olduu ak bir ekilde vurgulanmaktadr.
TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyonu Raporu
(1/569), Yasama Dnemi. 24, Yasama Yl. 2, Sra Says. 180, s. 7. http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf,
52
KENTSEL DNM HUKUKU
derece ciddi hukuksal ve sosyal sorunlar beraberinde getirmesinin kanlmaz olduu anlalmaktadr.
Zira, sadece riskli yaplarn yklp yerine yenilerinin yaplmas ve fiziksel ortamn iyiletirilme-
sinden ibaret olmayan kentsel dnm, ok boyutlu ve uzun soluklu bir sretir. Hukuksal temelle-
rinin yannda, ekonomik, sosyal, kltrel ve ekolojik boyutlar bulunan dnm srecinin ister
istemez uzun vadeli projelere dayandrlmas gerekmektedir. Bu olguyu grmezden gelerek, ne olursa
olsun, ksa vadede sonu almay hedefleyen bir kentsel dnm politikasnn, bireylerin mlkiyet, konut
ve yerleim hakk gibi temel hak ve zgrlklerini ihlal etmeden uygulanabileceini iddia etmek samimi
olmayan bir yaklamn rndr.
Halbuki kapy ne zaman alaca belli olmayan deprem tehlikesi bata olmak zere tabii afetlere
hazrlk bakmndan birok eksii olan kentlerimizde, insan hayatn tehdit eden unsurlarn en ksa vadede
ortadan kaldrlmas gerekmektedir. Bu bakmdan aceleye getirilmi, yarm yamalak bir kentsel d-
nm uygulamas yerine, ksa vadede daha hzl sonular alnabilecek glendirme ve/veya iyiletirme
projelerine ncelik tayan bir programn tercih edilmesi; bu programn tamamlanmasnn ardndan da,
katlm mekanizmalarna yeterince yer veren, hakk ve laykyla uygulanabilecek ve multidisipliner anla-
y ile ynlendirilebilecek, uzun vadeli ve sabrl bir yaklama dayanan kentsel dnm messesesinin
yrrle koyulmas daha salkl bir seenek olarak grlmelidir.
Byle bir tercih tartmasna, pozitif hukukunun ilev ve kapsam dna talm olunduu gerek-
esi ile eletiri getirenler olabilecektir. Ancak, bu eletiri sahiplerinin, yasal dzenlemelerin yorumunda
ama unsurunu dikkate almayan bir hukuki analizin eksik ve yetersiz kalmaya mahkm olduu gerei-
ni gz ard etmemesi gerekmektedir. Aksi bir dnce iinde olanlarn, pratik olmak, az zamanda ok
iler baarmak hevesi iinde olup, hukuk kurallarn, hedeflenen sonulara ulamada her isteyenin arzu-
suna gre dizayn edilebilecek basit bir formalite olarak grenlere verebilecek bir cevab kalmamaktadr.
II. 6306 SAYILI KANUNUN DER KANUNLARA GRE UYGULANMA N-
CEL
Kanunun en ok dikkat eken dzenlemelerden birisinin 9. maddenin ikinci fkrasnda yer ald g-
rlmektedir. Sz konusu fkrada Orman Kanunu, Turizmi Tevik Kanunu, Kltr ve Tabiat Varlkla-
rn Koruma Kanunu, Ky Kanunu, Mera Kanunu, Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu,
(geri grnm ve etkilenme blgeleri bakmndan) Boazii Kanunu gibi belli bal koruma amal
kanunlar saylm ve sz konusu kanunlarn bu kanunun uygulanmasn engelleyici hkmleri ve dier
kanunlarn da bu kanuna aykr hkmlerinin uygulanmayaca ifade edilmitir. Bu fkra, ayn maddenin
bu Kanun uyarnca yaplacak olan planlarn, mar Kanununda ve imara ilikin hkmler ihtiva eden
zel kanunlar da dhil olmak zere dier mevzuatta belirtilen kstlamalara tabi olmayacana ilikin
1. fkra hkm ile birlikte deerlendirildiinde, Kanunun uygulanmas bakmndan, bugne kadar gerek
mar Kanunu gerekse zel kanunlarla ngrlen koruma- planlama ve kullanmaya ilikin ilke ve esasla-
rn gz ard edilmesi ve sz konusu yasal dzenlemelerle bilimsel esaslara gre belirlenen standartlar ve
artlarn bir tarafa braklmas anlamna gelmektedir. zlerek vurgulamak gerekir ki, Kanun Koyucu,
bu dzenleme ile, her yerde ve serbeste yap yapma sevda ve azmi iinde olanlarn bugne kadar
mevzuatta karlarna kan ve ikyeti olduklar hangi engel varsa kaldrlmasn salayabilecek mu-
53
KENTSEL DNM HUKUKU
cizevi bir forml icat etmi olmaktadr.
Bu Kanunun tad kamu yararnn, anlan kanunlarn doal ve kltrel evre ve kaynaklarn korun-
mas bakmndan ayr ayr hedefledii kamu yarar(lar) karsnda mutlak bir ekilde stn tutulmasnn
Anayasann kylarn, kltr ve tabiat varlklarnn, ormanlarn, toprak ve yer alt servetlerinin korunma-
sna ilikin hkmlerine aykr olup olmadnn tespiti kukusuz Anayasa Mahkemesinin yetkisindedir.
Bu erevede Kanunun bu hkmlerinin hukuksal geerlilik ve yrtlmesine Yksek Mahkeme tarafn-
dan izin verilmesi halinde, Mahkemenin, be ya da on yllk uygulama neticesinde bu tr alanlarn envan-
terinde oluacak eksikliklerin manevi sorumluluunu Kanun Koyucu ile birlikte paylaacak olmasndan
da phe bulunmamaktadr.
Bu durum bir yana, 6306 sayl Kanunun uyguland alanlarda dier kanunlar ve bu kanunlarn
ortaya koyduu esas, ilke ve standartlardan bamsz, stratejik ve parac bir planlama uygulamasnn
ehirlerimizin btncl ve kapsaml bir ekilde planlanmasn imknsz hale getireceinden de kuku
duyulmamaldr.
Btn bunlarn yannda dier kanunlarn bu kanuna aykr hkmleri veya kanunun uygulanmasn
engelleyici hkmlerinin uygulanmamasna ynelik (toptanc bir) dzenleme yaplmas, kanun yapma
teknii bakmndan da uygun olmayp, Trk Hukuk Sisteminde bulunmayan bir stn kanun yaratl-
masna sebebiyet vermitir. zellikle tekilat ve grevlerine ilikin 644 sayl Kanun Hkmnde Karar-
namenin yrrle girmesi ile imar yetkileri konusunda mutlak ve stn bir otorite haline gelen evre ve
ehircilik Bakanl bylelikle esas ve konu bakmndan da stn bir kanuna sahip olmakla, eline, istedii
zaman, istedii idarelerle paylaabilecei sihirli bir imar denei geirmi olmaktadr5.
III. KANUNUN KAPSAMI
Kanun ad itibar ile, ilk anda, sadece afet riski altndaki alanlarn dntrlmesine ynelik bir
dzenleme imi gibi gzkse de, ieriine bakldnda ok daha geni bir kapsama sahip olduu anlal-
maktadr. Nitekim, Kanunun Tanmlar balkl 2. maddenin (d) fkrasndaki riskli yap tanm sadece
riskli alanlardaki yklma veya ar hasar grme riski tayan yaplar deil bu alanlarn dndaki y-
klma veya ar hasar grme riski tayan yaplar ve bunun yannda riskli alan iinde veya dnda olup
ekonomik mrn tamamlam olan yaplar da iine almaktadr. O halde Kanunun ngrd uygula-
mann kapsam ve amacnn Kanun balnn olduka tesine geeceini tahmin etmek ok zor deildir6.
Yasann kapsamnn genilii ister istemez, grnrdeki amacn arkasnda, son dnemde sata sunulacak
kamu arazisi bulunamamasndan, kentin arsa stokunun tkenmesinden ikayet eden inaat sektrne ha-
zr arsa yaratma amacnn olduu endiesini beraberinde getirmektedir.
Bu endieyi yersiz bulanlara, aslnda Kanunun kapsam bakmndan uygulanmasnn yukarda yer ve-
rilenden de geni olabileceini hatrlatmak gerekir. Zira, Kanunun 3. maddesinin 7. fkrasnda yer alan
5 Kanunun 6. maddesinin 12. fkrasnda yer alan ve Bakanln, bu Kanunda belirtilen i ve ilemlere ilikin olarak TOKye veya dareye yetki devrine
ve bu i ve ilemlerden hangilerinin TOK veya dare tarafndan yaplacan belirlemeye yetkili olduunu ortaya koyan hkm Bakanln sz
edilen denei dier idarelere kullandrmak bakmndan sahip olduu takdir yetkisinin geniliini gstermesi asndan nemlidir.
6 Taner Ayanolu, Genel Bir Bak: 6306 sayl Kanun, Gncel Hukuk, Austos 2012/8-104, s. 27.
54
KENTSEL DNM HUKUKU
bu Kanunun uygulanmas iin belirlenen alanlarn snrlar iinde olup riskli yaplar dnda kalan di-
er yaplardan uygulama btnl bakmndan Bakanlka gerekli grlenler de bu Kanun hkmlerine
tabi olur eklindeki dzenlemeden, riskli alan iindeki ekonomik mrn tamamlamam veya yklma
veya ar hasar grme riski tamayan salam yaplarn da ykm ilemlerine konu olabilecei anlal-
maktadr. Kanun Koyucunun Bakanlka gerekli grlen hallere ilikin herhangi bir belirleme yapmama-
s ve bu konuda dareye snrlar ve kapsam belirsiz bir takdir yetkisi vermesi bir yana, bu tr bir ykm
kararnn nasl bir meru zemine dayandrlabilecei meselesi de merak uyandrmaktadr.
Bir kere uygulama btnl bakmndan gerekli grlmedeki kamu yarar bireylerin malikleri
olduu salam yaplar ykma derecesine varan bir mdahaleyi hakl klacak mdr? Bu mdahale kamu
yarar ile bireylerin haklar arasndaki adil denge ve demokratik toplum dzeninin gerekleri ile uyumlu
mudur? Bu soruya tereddtsz bir ekilde evet diyebilmek kanaatimce pek de kolay deildir.
kincisi, Kanunun bu tr yaplar iin gerekletirilecek uygulamay riskli yaplara ilikin olanlarla
ayn kurallara tabi tutmas da anlalabilir deildir. Yklma ve ar hasar grme riski tamayan, salam
bir yapnn malikleri tarafndan yklmamas durumunda, dare tarafndan zorla yklabilmesi iin nasl bir
ilem tesis edilmelidir? Ykm riski olmayan ve hukuka uygun olarak ina edilip kullanlan bir yapnn
yklabilmesi iin kamulatrma ilemi mi tesis edilecektir? Bu yaplarn zeminden bamsz bir ekilde
kamulatrlmas 2942 sayl Kamulatrma Kanunu ve ilgili yarg itihatlar gereince mmkn olmad-
na gre7, dare, yapnn zerinde bulunduu arsay da m zel mlkiyetten karacaktr? Bu durumda
ise btn kabahatleri riskli bir alanda salam bir bina yapm olmaktan ibaret bulunan maliklerin ya-
plarnn yannda arsalarnn da ellerinden kmasna katlanmak durumunda kalmalarnn hukuka uygun
olduu kabul edilebilecek midir? Nasl bir yntem izlenecek olursa olsun, salam bir yapnn yklmas
karlnda hak sahiplerine belirli bir bedel denmesi gerektiinden kuku bulunmamaktadr. Bu bedel
nasl denecektir? Kanunda btn bu sorulara tatmin edici cevaplar verilebilmesini salayacak bir dzen-
leme bulunmamaktadr.
IV. KANUN LLLK LKESNE SAYGILI MIDIR?
Mlkiyet, konut veya yaam hakk gibi temel hak ve zgrlklere bu denli mdahale eden bir kanu-
nun evvelemirde lllk ilkesi bakmndan deerlendirilmesi gerekmektedir.
darenin yrtmekle ykml olduu grevleri kapsamnda, kamu yarar amacyla birtakm temel
hak ve zgrlklere ynelik snrlayc dzenlemeler yapabilmesi ve hedeflenen sonulara ulaabilmesi
iin baz mdahale ve yaptrmlara bavurabilmesi mmkn hatta gereklidir. Bununla birlikte, Kanun ile
bu ynde dareye tannan yetkilerin Anayasann 13. maddesi ve yargsal itihatlar uyarnca, demokratik
toplum dzeninin gereklerine ve lllk ilkesine aykrlk tamamas, bireylerin temel hak ve
zgrlklerine mdahale nitelii tayan ilemlerin konusunun amaca ulamak iin elverili orantl
ve gerekli olmas icap etmektedir. Bu kapsamda, kanunun uygulanmasnda herhangi bir hak ihlaline
7 bir tanmaz mal zerinde bulunan bina, aa gibi yaplan veya dikilen eyler o eyin ayrlmaz parasdr. (Mtemmim czdr). Bunlar, zeminden
ayr tutulmak suretiyle mlkiyete konu olamazlar. Bu nedenle 2942 sayl Kanun uyarnca zeminden ayr olarak kamulatrlamayacaklar gibi...
D.1.D., E. 2000/173, K. 2000/206, T. 20.12.2000, DD. S. 105, s. 47.
55
KENTSEL DNM HUKUKU
yol almasnn engellenebilmesi adna, Kanun Koyucudan, sz konusu mdahale ve yaptrmlar en
hafifinden en arna doru, adm adm, kademeli bir ekilde belirlemesi, hakkn snrlanmasna ynelik
ara ve yntemleri amala doru orantl olacak ekilde formle etmesi beklenmelidir. ayet hedeflenen
sonucu salamaya ynelik olarak temel hak ve zgrlklerin snrlanmas bakmndan daha elverili,
daha az mdahale sonucu douran alternatif mdahale yntemleri varsa ncelikle bunlara yer verilmesi
zorunludur. Dier bir ifade ile, elde edilmek istenen sonuca ilgili temel hak veya zgrle daha az
olumsuz etkide bulunan veya bu temel hak veya zgrln daha etkin kullanlmasn salayan bakaca
ara ve yntemlerle ulalabiliyorsa, kamu yarar ile bireysel menfaat ve haklarn dengelenebilmesi adna
ncelikle bunlarn tercih edilmesi gerekmektedir.
ncelikli amac afet riski altnda olan alanlarda bireylerin can ve mal gvenliini tehdit eden
unsurlara kar nlem alnmas olan (veya olmas gereken) 6306 sayl Kanunun bu amaca ynelik olarak
ngrd temel ara ykmdr. Yasa, afet risklerinin azaltlmas veya ortadan kaldrlmasna ynelik
olarak ykm yntemine neredeyse hibir alternatif getirmemektedir. Bu tr bir alternatif araynda ilk
olarak akla gelen glendirme seeneine yeterince yer verilmemi olduunu kabul etmek gerekir. Zira
Kanunda glendirme kelimesi yalnzca bir yerde, 6. maddenin 8. fkrasnda gemektedir.
Bu durum, 6306 sayl Kanunun idareyi ve bireyleri, riskli yaplar glendirme ve iyiletirme
yerine ykma ynlendirdiini ortaya koymaktadr. Anlalan o ki; bilimsel temellere dayal, glendir-
me ve iyiletirme odakl planlama-uygulama tekniklerini esas alan mhendislik ve mimarlk anlay-
nn yerine, ykp yeniden yapma sevdals mteahhitlik anlay tercih edilmitir. Dnm planla-
maya deil binalar projelendirmeye arlk verilmektedir.
6. maddenin sz edilen 8. fkrasnda, riskli alan ve rezerv yap alan dnda olup da bu Kanunun
ngrd amalar bakmndan glendirilebilecei teknik olarak tespit edilen yaplar iin, Bakanlar Ku-
rulunca belirlenen usul ve esaslar erevesinde ... glendirme kredisi verilebilecei ngrlmektedir.
Gerek Kanunun bu hkm ve btn, gerekse bugne kadarki uygulama dikkate alndnda, Yasann
ilgili maddelerinin riskli alan ve rezerv alanlarnda ykm yerine glendirme seeneine bavurulmasn
mmkn klmad ynnde yorumland sonucu kmaktadr. te yandan, bu alanlar dndaki risk-
li yaplardan glendirilebilecei teknik olarak tespit edilenlerin malikleri arasnda glendirme karar
alnmas bakmndan ihtilaf ktnda nasl bir sonuca varlabilecei konusunda Kanunda herhangi bir
dzenleme getirilmemitir. Bakanlka riskli yap olarak tespit edilen bir binann maliklerinden bazla-
rnn glendirme yaplmasn talep ettii durumlarda glendirmeye nasl karar verileceine ynelik
soruya verilen cevapta, ...634 sayl Kat Mlkiyeti Kanununa tabi olan bir binada glendirme konu-
sunda bu Kanuna gre hareket edilmesi gerektii, Kat Mlkiyeti Kanununun 19 uncu maddesine gre,
bir binada glendirme yaplabilmesi iin ya btn kat maliklerinin bete drdnn (4/5) yazl rzasnn
olmas yada yapnn glendirilmesinin zorunlu olduunun mahkemece tespit edilmi olmas gerek(ti-
i) ifade edilmektedir8.
8 evre ve ehircilik Bakanl, Kentsel Dnm Srecine likin Ska Sorulan Sorular (S.S.S) http://www.Csb.Gov.Tr/Gm/Altyapi/ndex.Php?-
Sayfa=Sayfa&Tur=Webmenu&Id=8291
56
KENTSEL DNM HUKUKU
Oysa, Kat Mlkiyeti Kanunundaki bete drtlk oran (mahkemece tespit yaplmad durumlarda)
binann glendirmesinin yaplp yaplmamasna ynelik bir karardr. Halbuki 6306 sayl kanun ereve-
sinde riskli yap olarak belirlenen yaplar bakmndan alnacak karar binann glendirilip-glendirilme-
mesine ynelik karar deil, esasnda binann glendirilerek yklmasna gerek kalmamas ile yklmasna
ynelik iki seenekten birisinin tercihine ynelik karardr. Zira bu konuda karar alnrken glendirme y-
nnde oy kullanmayanlarn ykm tercih etmi saylacaklarndan kuku bulunmayacaktr. O halde, 6306
sayl Kanun ile 634 sayl Kanun arasnda bu tr bir balant kurulmas neticesinde ykm arzu edenlerin
iradesine, glendirmeyi isteyenlerin iradesine gre bariz bir stnlk tannm olmaktadr.
Afet zararlarnn nlenmesi veya azaltlmasna ynelik mdahale aralar iinde arlkl bir ekilde
ykm tercih eden, can ve mal gvenliini salamak iin glendirme veya iyiletirme gibi birey-
lerin temel haklarna daha az olumsuz etkide bulunan yntemleri bariz bir ekilde dlayan, maliklere sz
konusu mdahale aralar arasnda adaletli seim hakk tanmayan bir Kanunun ngrd tedbirlerin
ll olduundan, elverililik, orantllk ve gereklilik unsurlarn karladndan sz edilebil-
mesi mmkn deildir.
Aada 6306 sayl Kanunun riskli yaplarn tahliye edilip yktrlmas aamasndan sonra kullanl-
mak zere dareye tand yetkilerin hukuka uygun ve yerinde olup olmad tartlrken dier hukuksal
esaslar yannda lllk ilkesi zerinde tekrar durulacaktr.
V. UYGULAMA LEMLER VE KAMULATIRMA
Kanunun uygulanmasnda gnlllk esasnn geerli olduu sklkla vurgulanmaktadr. Bununla
birlikte, kamu dzenini bu kadar yakndan ilgilendiren bir yasann gnllle ancak bir yere kadar yer
verebilecei/vermesi gerektii kukusuzdur. Zira, bir yapnn yklma veya ar hasar riski tad bir
kere tespit edildikten sonra, darenin kolluk yetki ve grevleri erevesinde bireylerin gvenliini sala-
mak adna, bu yapnn varlna gz yummamas ve maliklerin rzas olmasa dahi yklmasn salamas
icap etmektedir. Aksi bir durumda ortaya kacak hasar ve zarardan dare sorumlu olacaktr. Hal byle
iken, kanunu tamamen gnlllk esasna dayal, uygulamay da hak sahiplerinin isteine bal gster-
mek doru ve yerinde bir yaklam olmasa gerektir. Bu kapsamda, Kanunun 5. maddesi uyarnca, riskli
yaplarn yktrlmasnda ve bunlarn bulunduu alanlar ile riskli alanlar ve rezerv yap alanlarndaki uy-
gulamalarda, ncelikli olarak malikler ile anlama yoluna gidilmesinin esas olduunu belirten hkm,
darenin mdahale yetkisini belirli usul ve koullara balayan ve bylelikle bireyler iin hukuksal gven-
celer oluturan teknik bir dzenlemeden ziyade, iyi niyete dayal bir dilek veya temenninin hukuksal
metne yansm halinden baka bir ey deildir.
Esasen Kanun, yapnn yklp riskin ortadan kalkmasndan sonra da tanmaz maliklerini gnlleri
ile ba baa brakmamaktadr. Kanunun uygulama ilemleri balkl 6. maddesinin 1. fkras uyarnca,
zerindeki bina yklarak arsa hline gelen parsellerin tevhit edilmesine, mnferit veya birletirilerek
veya imar adas baznda uygulama yeniden deerlendirilmesine sahip olduklar hisseleri orannda pay-
dalarn en az te iki ounluu ile karar verilecei esas getirildikten sonra, bu karara katlmayan-
larn bamsz blmlerine ilikin arsa paylarnn, Bakanlka rayi deeri tespit ettirilerek bu deerden
az olmamak zere anlama salayan dier paydalara ak artrma usul ile satlaca, paydalara sat
57
KENTSEL DNM HUKUKU
gerekletirilemedii takdirde, bu paylarn, Bakanln talebi zerine, tespit edilen rayi bedeli de Ba-
kanlka denmek kayd ile tapuda Hazine adna resen tescil edilecei ve yaplan anlama erevesinde
deerlendirilmek zere Bakanla tahsis edilmi saylaca veya Bakanlka uygun grlenlerin TOKye gerekmektedir. Ne yazk ki Kanunun ne genel gerekesinde ne de madde gerekelerinde bu tr bir akla-
veya dareye devredilecei ve bu durumda, paydalarn karar ile yaplan anlamaya uyularak ilem ya-
placa kuralna yer verilmitir.
Gayrimenkulde dkkan, galeri ve ar gibi yerler almas ya da at veya damn reklam maksad
ile kiralanmasnda veya (belirli bir yzlmn zerinde olanlar bakmndan) merkezi stma sisteminin
ferdi stma sistemine dntrlmesinde dahi oybirlii aranan bir hukuk dzeninde, sahip olunan hisse
bakmndan pay sahiplerinin, yaplar ykldktan sonra, yani yklma veya ar hasar grme tehlikesi or-
tadan kalkt, artk kamu dzenini tehdit eden bir unsur bulunmad halde, yalnzca te iki ounlukla
birlikte hareket etmedikleri gerekesi ile dlanmalar ve paylarn te iki ounlua veya dareye terk
etmek zorunda braklmalar herhalde, hibir tartmaya yer brakmayacak ya da acaba bu tr bir m-
dahale yerine baka alternatif bulunamaz myd? sorusunu sordurmayacak kadar olaan ve sradan
bir dzenleme deildir.
Kald ki; sat gerekletirilmedii takdirde Bakanln veya yetki verdii idarelerin dier payda-
larla ortaklk ilikisine girerek tpk bir gayrimenkul yatrmcs imiesine hareket etmesi; idari ilev ve
idari faaliyet kavramlar ile nasl aklanabilir veya badatrlabilir? sorusu da cevaplanmaya muhtatr.
Bu tartma bir yana braklacak olsa bile, ayn maddenin bir sonraki fkrasnda yer alan dzenlemede
pay sahiplerinin mlkiyet haklarnn zne dokunmaya varacak bir mdahale ngrldnn grmez-
den gelinmesi mmkn deildir.
Kanunun 6. maddesinin 2. fkras uyarnca zerindeki bina yklm olan arsann maliklerine ya-
plan tebligat takip eden otuz gn iinde en az te iki ounluk ile anlama salanamamas hlinde,
gerek kiilerin veya zel hukuk tzel kiilerinin mlkiyetindeki tanmazlar iin Bakanlk, TOK veya
dare tarafndan acele kamulatrma yoluna da gidilebi(lecei) ve bu Kanun uyarnca yaplacak olan
kamulatrmalar(n), 4/11/1983 tarihli ve 2942 sayl Kamulatrma Kanununun 3 nc maddesinin ikinci
fkrasndaki iskn projelerinin gerekletirilmesi amal kamulatrma sayl(aca) ve ilk taksit demesi,
mezkr fkraya gre belirlenen tutarlarn bete biri orannda yapl(aca) esas getirilmitir.
O halde, malikler te iki ounluk ile anlaamazlar ise arsalarnn deerlendirilmesinde dare tarafn-
dan kendi balarna braklmayacak, mlkiyete ilikin bu meseleyi zel hukuk alannda var olan klasik hu-
kuksal yntemlerle zmelerinin beklenmesine tahamml edilmeyecek ve srf belirli srede anlaamam
olmalar sebebiyle tanmazlarnn kamulatrlarak mlkiyetin idareye geirilmesi gndeme gelecektir.
stelik bu kamulatrma da olaan yntemlerle gereklemeyip, acele olacak ve karlnda verilecek
bedel de taksitlendirilecektir.
Bu fkra bakmndan tartlacak birok soru ve sorun bulunmaktadr:
1- Anayasann 46. maddesi uyarnca kamulatrma ancak kamu yararnn gerektirdii hallerde ba-
vurulabilecek bir zor alm yntemidir. O halde, zerindeki yklma veya ar hasar grme riski tayan
58
KENTSEL DNM HUKUKU
yap tahliye edilip yklan, dolaysyla kamu dzeni bakmndan artk bir tehdit tamayan tanmazlarn
kamulatrlmasn gerekli klan ne gibi bir kamu yarar olduunun tatmin edici gerekelerle aklanmas
maya yer verilmemektedir. Herhalde, maliklerin kendilerine verilen sre iinde anlaamam olmalar ve
bo hale gelen arsalarda bir an nce yap yaplmas gereklilii gibi gerekeler bu tr bir ilemin hakl ve
hukuka uygun olduunu kabul etmeye ve altnda gerek bir kamu yararnn yattn gstermeye yetmiyor
olsa gerektir. Bu noktada, akla gelebilecek en makul gereke, yaplarn ykm nedeniyle gnll olarak
tahliye edip geici konut veya iyeri tahsisi ya da kira yardm alanlarn bir an nce yklan tanmazlar-
nn yerine yaplacak binalara dndrlmesinin istenmesi ve sz konusu yardmlarn sona erdirilmesi iste-
idir. Bununla birlikte, bu gerekenin de anlaan-anlamayan herkese etki ederek tanmaz mlkiyetinin
sona erdirilmesi iin meru bir kamu yarar ba yaratmaya yetmeyecei kanaatindeyim.
Neticede, bireylerin mlkiyetine bu dzenleme ile tannan mdahale yetkisinin kamu yararna ynelik
olduunu ortaya koyan bir gereke retilmedike, hkmn Anayasa ile gvence altna alnan mlkiyet
hakknn ihlaline yol at iddiasn rtebilmek mmkn olmayacaktr.
2- Maddede kamulatrma yoluna da gidilebilir ifadesine yer verilmek suretiyle, darenin payda-
larn te iki ounlukla anlaamad durumlarda kamulatrma yoluna bavurup vurmamak konusunda
takdir yetkisine sahip klnd anlalmaktadr. Dier bir ifade ile dare paydalar anlaamayan iki
tanmazdan birini kamulatrabilecek dierini ise kamulatrmayabilecektir.
Byle bir ayrmn altnda yatacak objektif kriter ne olacaktr? Herhalde ve mit edilir ki, bu tr bir
ayrm arsann, bulunduu yer ve yaps itibar ile rantsal adan daha deerli olup olmamaya, inaat
sektrndeki mteebbislerin ilgisini ekip ekmemeye gre yaplmayacaktr. Ne yazk ki, kanunda bu
hususa ilikin hibir belirleme bulunmamaktadr. Esasen, bu tr bir belirleme olmaynca, getirilen dzen-
lemenin malikleri anlamaya zorlama amacna dayanan bir tr gzda mahiyetinde olduu ynndeki
iddialarn rtlmesi de glemektedir. Kanunda, bireylerin tanmazlarna Devlet tarafndan yapla-
bilecek bu tr bir mdahalenin keyfilikten uzak olacan gsteren veya teminat altna alan hibir koul
veya gvence bulunmamaktadr.
3- Bir an iin kanunla ilgili idarelere tannan kamulatrma yetkisinin Anayasaya aykr olmad
kanaatine varlacak olsa bile, bu yetkinin acele kamulatrma yntemi ile kullanlmasnn altnda yatan
gerekeyi idrak edebilmek mmkn olamamaktadr. nemle vurgulamak gerekir ki, acele kamulatrma
olaan bir yntem deildir. Bu bakmdan, sz konusu messesenin Kamulatrma Kanunu ve yarg iti-
hatlar ekillendirilmi orijinal yapsn zel bir Kanun ile bozarak ad geen messeseyi olaanst bir
hale getirmek hukuksal bakmdan doru ve yerinde bir yaklam olarak nitelendirilemez.
Acele kamulatrma, kamu hizmetlerin kesintisiz bir ekilde devam edebilmesi bakmndan bekle-
meye tahamml olunamayacak durumlarda, darenin ihtiya duyduu tanmazlara bir an evvel el atma-
sn salayan bir messesedir. Kamulatrma Kanununun 27. maddesi istisna hallerde, belirli artlarn
varlna bal olarak kymet takdiri dndaki baz kanun ilemler sonraya braklarak, darenin zel
mlkiyetteki tanmazlara acele el koymas halini zel biimde dzenlenmitir. Buna gre, 3634 sayl
59
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Milli Mdafaa Mkellefiyeti Kanununun uygulanmasnda yurt savunmas ihtiyacna veya aceleliine
Bakanlar Kurulunca karar alnacak hallerde veya zel kanunlarla ngrlen olaanst durumlarda ge-
rekli olan tanmaz mallarn kamulatrlmasnda kymet takdiri dndaki ilemler sonradan tamamlan-
mak zere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gn iinde o tanmaz maln 10uncu madde esaslar
dairesinde ve 15inci madde uyarnca seilecek bilirkiilerce tespit edilecek deeri, idare tarafndan mal
sahibi adna 10uncu maddeye gre yaplacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatrlarak o tanmaz
mala el konulabilecektir.
ve her bir kamulatrma iin taksitlendirme olanann getirilmesinin hakl ve adil grlebilmesi mmkn
deildir.
rnein, yalnzca birka tanmazn kamulatrld bir blgede, sz konusu tanmazlar byk
bir iskn projesinin paras saymak ve bu suretle maliklerine pein deme yapmak yerine kamulatrma
karln taksitlendirme yoluna gitmek, mlkiyet hakknn ihlal etmiyor ise, baka neyin ihlal edecei,
bu satrlarn yazar tarafndan ciddi bir ekilde merak edilmektedir.

Hem madde metninden hem de madde gerekesinden anlalaca zere, bu ynteme bavurulabilme-
VI. BELRLLK LKES VE KANUNLA DAREYE TANINAN TAKDR YET-
KSNN SINIR VE KAPSAMI
si iin zel koullarn varl aranm ve yalnzca durumda acele kamulatrma yaplmasna olanak
tannmtr. Bu koullardan birincisi Milli Mdafaa Mkellefiyeti Kanununun uygulanmasnda yurt sa- Kanuna yneltebilecek bir baka eletiri ise mulak ve belirsiz kavram ve ifadelere fazlas ile yer
vunmas ihtiyacnn ortaya kmas ikincisi Bakanlar Kurulunca aceleliine karar verilen hallerin bu- verilmesi ve bu kapsamda ilgili idarelere, zellikle de evre ve ehircilik Bakanlna, keyfi bir ekilde
lunmas, ncs de zel kanunlarda ngrlen olaanst durumlarn ba gstermesidir. Bu haller- kullanmaya msait, snrlar belirsiz takdir yetkisi tannm olmasdr.
de kamu dzeninin korunmasnn gerekletirilmesi, acele kamulatrma yoluna gidilebilmesinin meru Bu meyanda, rnein, gerekli grlen hallerde (m. 3/5), Bakanlka gerekli grlenler (m. 3/7),
dayanan oluturmaktadr. geici olarak durdurabilir (m. 4/1), uygulamann gerektirmesi halinde (m. 5/2 ve m. 5/4) Bakanlka
Anlalan o ki; Kanun Koyucu burada sz edilen artlardan sonuncusunun yani olaanst bir du- uygun grlenler (m. 6/1), konut sertifikas verilebilir (m. 6/3), kredi verilebilir (m. 6/3), borlan-
rumun varlna kanaat getirmi ve kamu dzeninin korunmasnn gerekletirilmesi bakmndan kamu- drma suretiyle de verilebilir (m. 6/3), gerekli grldnde (m. 6/4), tespit edilebilir (m. 6/4), dahil
latrmann acele yaplmasn gerekli ve uygun bulmutur. edilmeyebilir (m. 6/4), glendirme kredisi verilebilir (m. 6/8), faiz destei verilebilir (m. 7/6) ek-
lindeki dzenlemeler ile ilgili idarelere, kapsam ve snrlar yasa ile belirlenmemi, belirlilik ilkesinden
Bu noktada, acele kamulatrmaya konu olacak tanmazlarn, zerindeki yap yklmak sureti ile uzak, ucu ak yetkiler tannmakta ve bu yetkilerin keyfi bir ekilde kullanlmasnn n almaktadr.
kamu dzenini tehdit eden risklerden arndrlm bir halde olacaklarn tekrar hatrlatmak gerekmektedir.
Hal byle iken, bo arsa niteliindeki tanmazlarn kamu dzeninin bozulmas iin ne gibi bir tehdit Kanunda, gerekli grlen hallerin neye gre belirlenecei, uygulamann hangi durumlarda, neyi
yaratt veya baka bir ifade ile bu tanmazlarn acele kamulatrlmasn gerektirecek ne gibi bir kamu gerektirecei veya gerektirmeyecei, kredi veya konut sertifikasnn hangi esas ve koullara gre verile-
dzeni korumasna ihtiya bulunduu anlalamamaktadr. Henz herhangi bir afet gereklememi iken, bilecei, yapm gerekletirilen konutlarn bedellerinin hangi kritere gre yapm maliyetlerinin altnda
acele kamulatrmay gerektirecek derecede olaanst bir durumun varln tereddtsz bir ekilde ka- tespit edilecei, sosyal donat ve altyap harcamalarnn uygulama maliyetine ne zaman dahil edilecei,
bul etmenin mmkn olmad kanaatindeyim. ne zaman edilmeyecei, imar ve yaplama ilemlerinin hangi durumlarda, neye bal olarak ve ne kadar
sre ile durdurulabilecei9 herhangi bir suretle belirlenmemitir.
Son dnemde, yeni yasal dzenlemelerde acele kamulatrma yntemine daha ok yer verilmekte,
kamulatrma uygulamalarnda acele kamulatrma messesesi eskiye nazaran ok daha fazla tercih edi- Devletin sosyal ve ekonomik hayatn dinamikliine ayak uydurabilmesi, hzla deien artlar er-
lir olmaktadr. Halbuki, tanmazlarn olaan kamulatrma prosedrnn dna klmak suretiyle daha evesinde ortaya kan sorunlara zm bulabilmesi iin dareye takdir yetkisi tannmas kanlmazdr.
kestirme ve hzl bir biimde kamulatrlabilmesinde kamu dzeninin gerekten tehdit altnda olup Bununla birlikte, bu takdir yetkisinin keyfi kullanlmamas iin sz konusu yetkinin snr ve kapsam ile
olmad konusu ciddi bir deerlendirmeye tabi tutulmaldr. Zira, Kamulatrma Kanununda ngrlen temel ilke ve esaslarnn da yine Kanunda belirlenmesi ve giderek bu yetkinin sz edilen ilke ve esaslara
olaan yntem bireylerin mlkiyet haklarna usul gvenceler oluturulabilmesi iin tasarlanmtr. Bu uygun kullanlp kullanlmadnn denetlenebilmesine olanak tanyacak adil ve effaf usuli gvence-
bakmdan gerekli artlar bulunmad halde bir an nce tanmaza el koyulabilmesi iin sz edilen yn- lerin getirilmesi gerekmektedir. ayet byle yaplmayp, dareye ierii belirsiz ve mulak birtakm
temin dna kma hevesi iinde olunmas, istisnai bir yntemin olaan yntemin yerini almas anla-
mna gelecek ve bylelikle bireylerin sahip olduklar usuli gvenceler haksz bir ekilde ortadan kaldrl- 9 Yeri gelmiken 4. maddenin 1. fkrasnda yer alan ve riskli alanlarda, riskli yaplarn bulunduu tanmazlarda ve rezerv yap alanlarnda bu Kanun
m olacaktr. Atlanan usuli ilemlerin sonradan tamamlanacak olmas da bu gerei deitirmemektedir. kapsamndaki proje ve uygulamalar sresince her trl imar ve yaplama ilemlerini(n) geici olarak durdurabil(eceine) ynelik hkmn Anayasa
Mahkemesince yakn bir zamanda benzer bir konuda verilen ve emsal tekil edebilecek nitelikteki bir kararla uyumlu olarak iptal edilme olaslnn
4- Btn bunlar bir tarafa braklacak olsa bile, bu Kanun uyarnca yaplacak kamulatrmalar son derece yksek olduunun altn izmek gerekir. 5393 sayl Belediye Kanununun 73. maddesinin 11. fkrasnda yer alan ve kentsel dnm ve
geliim alan ilan edilen yerlerde devam eden inaatlardan projeye uygun olmad tespit edilenlerin, be ya da on yl gibi uzun bir sre durdurulmasn
bakmndan hibir ayrm yaplmayp, bunlarn tmnn Anayasann taksitlendirme iin arad istisnai ngren kural, kiisel yarar ile kamu yarar arasndaki dengeyi bozarak mlkiyet hakknn lsz biimde snrlandrlmasna, hakkn zne do-
artlardan biri olan byk iskn projesinin gerekletirilme amacna ynelik olduunun kabul edilmesi kunarak kullanlamaz hale gelmesine yol aabilecek nitelikte gren Mahkemenin bu Kanundaki hkm bakmndan da ayn yaklam sergilemesi
beklenmelidir. (Karar iin bkz. AYMK, E: 2010/82, K: 2012/159, T. 18.10.2012)

60 61
KENTSEL DNM HUKUKU
ifadelerle, snrsz bir takdir yetkisi tannr ve stelik bir de bu yetkinin kanunla ngrlen sebeplerin
dnda kullanlmasnn nlenmesi adna usuli kural ve snrlamalar da getirilmez ise, bata yasama yet-
kisinin devredilmezlii ve belirlilik olmak zere birok anayasal ve yasal ilkenin ihlal edilmesinin,
bireylerin temel hak ve zgrlklerine snrlar belirsiz ve lsz mdahalelerde bulunulmasnn nne
geilemeyecektir.
VII. GECEKONDU ALANLARINDAK UYGULAMALAR
phesiz 6306 sayl Kanunun uygulanmasndan en ok etkilenecek olanlarn banda gecekondu
alanlarnda bulunan ve imar kurallarna aykr bir ekilde yaplm yaplarn sahipleri ile bu yaplar
kullananlar gelmektedir. Kanunun 5. maddesinin 1 ve 2. fkralarnda yer alan dzenlemelerden kaak
olarak yaplm bir yapy kullanmakta olanlarn, bu statde olmayan yaplarn malikleri veya kirac
veya snrl ayni hak sahibi olarak bu yaplarda ikamet edenler ya da bu yaplarda iyeri bulunanlarla
ayn kurallara tabi tutulmadklar ve kural olarak hak sahibi statsnde grlmedikleri anlalmaktadr.
Kanunun 5. maddesinin 2. fkras dikkatli bir ekilde incelendiinde, bu gibi yaplarn sahiplerine,
risk tayan yaplarnn yklmas nedeniyle, yalnzca, enkaz bedeli verilebilecei anlalmaktadr.
Acaba, uzun yllar boyunca hukuka aykr kullanmlarna gz yumularak elektrik, su, doal
gaz gibi alt yap hizmetleri balanan, bulunduklar blgeye eitim, salk ve ulam hizmetleri
gtrlen, alm satm ilemlerine konu yaplarak el deitirmesine msaade edilen, hatta kimi zaman
zerlerinden baz vergiler tahsil edilen yaplarn sahiplerine, bir gecede karlan bir yasal dzenleme ile,
bundan byle hibir haklarnn olmad, yalnzca enkaz bedeli alabileceklerinin sylenmesi hukuka ve
hakkaniyete uygun bir tutum mudur?
Ulusal mevzuatmz bakmndan yaplacak tartma bir yana braklacak olsa bile, bu konuda taraf ol-
duumuz Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS) ve bu szlemenin yorumlanmas neticesinde verilen
Avrupa nsan Mahkemesi (AHM) kararlar Kanun Koyucunun bu tutumunu uygun grr nitelikte deil-
dir. Esasen, bu konuda, uzun uzadya aklamada bulunmak yerine sadece Mahkemenin Trkiye aleyhine
verdii iki karara gnderme yapmann dahi yeterli olabilecei kanaatindeyim.
Bu kararlardan ilki olan neryldz-Trkiye davasnda10, hazine arazisi zerine ina edilmi tapuya
kaytl olmayan gecekondunun, yaknlarndaki plk patlamas sonucunda yklmas nedeniyle yap-
lan bavuruda, AHM, bavurucunun, mlkiyet hakknn ihlal edildii ynndeki iddiasn incelerken
1 No.lu Protokoln 1. maddesinin ilk ksmndaki mlkiyet kavramnn, maddi mlkiyet ile snrl
olmayan ve i hukuktaki resmi snflandrmadan bamsz, kendine zg bir anlam olduunu belirtmi,
maddi mlkiyetin yan sra, kymet tekil eden baz hak ve karlarn da bu hkm uyarnca mlkiyet
hakkna girebileceini11 ve dolaysyla mlk olarak grlebileceini12 vurgulamtr. Mahkeme, zama-
nnda, uygun ve tutarl bir ekilde harekete geme ykmlln ihmal ederek bireylerin evlerini uzun
bir mddet boyunca ykmayan, oluturduklar toplum ve aile evresinde hi rahatsz edilmeden yaama-
10 neryldz /Trkiye, BN 48939/99, KT. 30.11.2004.
11 Zwierzyski/Polonya, BN. 34049/96, KT. 19.06.2001, pr. 63,
12 Iatridis/Yunanistan, BN. 31107/96, KT. 25.03.1999, pr. 54; Beyeler/talya BN: 33202/96, KT. 05.01.2000, pr. 100.
62
KENTSEL DNM HUKUKU
larna izin veren, kamu hizmetlerinden yararlanmalarn salayan ve hatta sz konusu yaplar iin emlak
vergisi alan Devletin, gecekondu alanlarna ilikin sregelen politikalarla bu tr alanlarn ehre dahil
olmasn tevik ettii ve hem bu alanlarn varln hem de sz konusu alanlarn bymesine neden olan
vatandalarn yaam biimini kabul ettii sonucuna ulamtr13. Bu erevede, darenin bavurucuda aile
hayatn burada srdreceine ilikin hakl bir beklenti yarattn vurgulayan Mahkeme, gecekondu
niteliindeki meskene ynelik mlkiyet karnn, 1. No.lu Protokoln 1. maddesinin ilk cmlesinin an-
lam erevesinde bir mlk oluturmaya yetecek doaya sahip olduunu kabul etmi ve bavurucunun
hakknn ihlal edildiine karar vermitir14.
Mahkeme, ikinci karar olarak zikredebileceimiz, Amato-Trkiye davasnda ise, davaya konu ta-
nmaz hakknda 7269 sayl Umumi Hayata Messir Afetler Dolaysyla Alnacak Tedbirlerle Yaplacak
Yardmlar Hakknda Kanun uyarnca ykm karar olmasna ramen bu karar uzun bir sre icra etmeyen
ve tanmazn nc kiilere satna engel olmayan Devletin, sonradan sz konusu tanmaz ykmasna
ramen, herhangi bir bedel dememesinin, kamu yarar ile bireyin temel haklarnn korunmas arasndaki
adil dengeyi bozan ve bireye orantsz ve ar bir klfet ykleyen ve mlkiyet hakkn ihlal eden bir du-
rum olduu kanaatine vararak bavurucu lehine tazminata hkmetmitir15.
Kanaatimce bu kararlar nda, gecekondu alanlarnda uzun sreden beri varlna gz yumulan ya-
plardan zellikle yklma veya ar hasar grme riski olmayanlarn yklmasnda sz konusu yaplarn sa-
hiplerine herhangi bir bedel verilmemesi veya sadece enkaz bedeli ile yetinilmesinin AHSnde teminat
altna alnan mlkiyet hakknn ihlali niteliinde olaca, bu gibi tanmazlar iin, imar mevzuatna uygun
bir yapya denecek kadar olmasa da, enkaz bedelinden daha adil bir bedel denmesine ihtiya bulunduu
sonucu kmaktadr. Bilhassa, ykm kararna konu gecekondunun bir ailenin srekli yaad tek konutu
olduu hallerde, konutun piyasa deerine yakn bir oranda tazminat verilmemesinin mlkiyet hakk ihlali
tekil edeceini ngrebilmek mmkndr16.
Yukarda da vurguland zere, imar mevzuatna aykr olarak ina edilmesine ramen gecekondu-
larn uzun sre yklmayarak varlklarna gz yumulmas, bulunduklar blgeye yllar boyunca alt yap
hizmeti gtrlmesi ve hatta vergi alnmas sz konusu iken, bu yaplarn, birdenbire, 6306 sayl Ka-
nun uyarnca enkaz bedeli karl yklmas, AHSnin yorumu bakmndan, mlkiyet hakk sahibinin
idarenin tasarruflarndan kaynaklanan hakl beklentilerine aykrlk tekil edebilecektir. dare, mlkiyete
ynelik tasarruflarnda tutarl hareket etmek zorundadr17. darenin tutarsz tasarruflarnn ortaya kard
mlkiyet hakk sorunlarnn klfeti de idarenin zerindedir18.
13 neryldz /Trkiye, pr. 105.
14 neryldz /Trkiye, pr. 124-129.
15 Amato/Trkiye, BN.58771/00, KT. 03.05.2007, pr. 19-26.
16 Bilgi iin bkz. H. Burak Gemalmaz, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde Mlkiyet Hakk, Beta Yay., stanbul, 2009, ss.599-601.
17 Beyeler/talya, pr. 117-122; Ayrca bkz. Prince Hans-Adam II of Liechtenstein/Almanya, BN. 42527/98, KT. 12.07.2001, pr. 83,
18 Gemalmaz, s. 582-586.
63
KENTSEL DNM HUKUKU
VIII. RSKL YAPILARIN KAMU HZMETLERNDEN YARARLANDIRILMA-
SININ DURDURULMASI HUKUKA UYGUN MUDUR?
6306 sayl Kanunun temel hak ve zgrlkler bakmndan vahim nitelikteki dzenlemelerinden bir
dieri ise tasarruflarn kstlanmas balkl 4. maddenin 3. fkrasnda yer alan ve uygulama srasnda
hak sahiplerinin de gr alnarak, riskli alanlardaki yaplar ile riskli yaplara elektrik, su ve doal
gaz verilme(yecei) ve verilen hizmetler(in) kurum ve kurulular tarafndan durdurul(aca)na ilikin
hkmdr19.
Maddede saylan hizmetlerin kesilmesinde hak sahiplerinin yalnzca grlerinin alnmasndan
bahsedilmi olmasndan dolay, sz konusu kiilerin onaylarnn olmasna gerek bulunmad sonu-
cuna varlabilmesi mmkndr. te yandan, kanunun ilgili hkmlerinden, hak sahibi olarak grmedii
bireylerin oturduu (kaak) yaplar bakmndan gr alnmasna dahi gerek kalmayaca anlalmakta-
dr. Byle bir uygulamann ise taraf olduumuz uluslararas szlemelere aykr olacanda kuku bulun-
mamaktadr.
Gnmzde, yeterli standartta barnma/konut hakk (right to adequate housing), normatif temelde
ulusalst insan haklar hukukunda olduka geni bir yelpazede tannmaktadr20. Birlemi Milletler
Ekonomik, Sosyal, Kltrel Haklar Szlemesinin (ESKHS) 11. Madde 1. Paragraf ile Szlemenin
denetim organ olan Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Komitesinin (ESKHK) bu maddeye y-
nelik kard 4 numaral Genel Yorumu uyarnca, konut hakk, yaamaya elverili konut hakk
olarak anlalmaktadr. Nitekim, anlan Genel Yorum iinde tanmlanan elverili konut hakk, kiiye
ban sokacak bir at salayan, barnakla zdeletiren veya barna sadece bir mal olarak gren, dar
ve snrl bir hak deil, aksine; gvenli, bar iinde ve insanlk onuruna sahip bir ekilde, belirli bir
yerde yaama hakk olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda yeterli konut, yeterli mahremiyet, yeterli
mekn, yeterli gvenlik, yeterli stma, aydnlatma ve havalandrma, su, atk su ve kat atk ynetimi gibi
temel altyap hizmetleri asndan yeterli ve eriilebilir bir konuma sahip olan konut olarak alglanmal-
dr. Bunun yannda, bu hak dier birok hakkn kullanlabilmesinin de n kouludur. Elverili bir konuta
sahip olmayan kiinin eitim, salk, istihdam gibi sosyal ve ekonomik haklara hatta siyasi haklara eriimi
olanakszdr.
nemle vurgulamak gerekir ki; hukuka aykr bir ekilde ikamet edilen konutun da haksz ve insan
haklarna aykr mdahalelere kar hukuken korunmas gerektii belirtilmitir. Konut hakk bir yerde
kira karlnda, maliki olunan evlerde, olaanst durum sonucu yaplan evlerde ve hatta igal edilen
mlklerde hukuk d oturmay kapsamaktadr. Her kii, oturduu yerden zorla tahliye edilmeye, rahatsz
edilmeye veya dier tehditlere kar belirli bir derecede korunmay hak etmektedir.
Yeterli standartta konut hakk 6306 sayl Kanunun ngrd mdahalelerden bazlarna kar
AHS balamnda da koruma salayacaktr. Bilindii zere, konut hakk AHSte aka ngrl-
memitir. Bununla birlikte, AHSnin zel ve aile hayatna sayg hakkn dzenleyen 8. maddesi konuta
19 Benzer gr iin bkz. Tayfun Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, Gncel Hukuk, Austos 2012/8-104, s. 22.
20 Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. Glay nc, zel Yaamn Korunmas Hakk, Beta Yaynevi, stanbul, 2011. s. 299-300.
64
KENTSEL DNM HUKUKU
sayg hakkn da gvence altna alnmaktadr. Bu bakmdan kiilerin oturmakta olduklar konutlarnn
devlet kaynakl ya da zel hukuk kiilerinden kaynaklanabilecek mdahalelere kar korunmas eklinde-
ki medeni hakk 8. madde erevesinde de himaye edilmektedir21. stelik, konuta sayg hakknn koruma-
sndan yararlanabilmek iin, oturulan konutun mlkiyetine sahip olmak art deildir22. Sz konusu hakkn
devreye girebilmesi iin, bir konutun hukuka uygun bir ekilde yaplm olmas veya o konutta hukuka
uygun bir ekilde ikamet ediliyor olunmas da zorunlu bir unsur deildir23.
u halde, elinde yetki bulunmasna ramen bir konutu tahliye etmeyi baaramayan idarenin, konutlarn,
elektriklerini, sularn ve doal gazlarn kesip, sz konusu konutlar boaltmay reddedenleri, ikence
yaparmasna, insan onuruna yakmayacak, elverisiz koullarda yaamaya ve bu suretle konutlarn
terk etmeye zorlamas, insan haklarna saygl, ada ve sosyal bir Hukuk Devletine yakmayan bir
tutum olacaktr. Esasnda, bu tr kamu hizmetlerinin zellikle kt iklim koullarnda kesilmesinin,
AHSnin 3. maddesinde yer verilen ikence ve kt muamele yasann ihlaline varan bir sonucunun
olabileceini dile getirmek ok da temelsiz bir iddia olmayacaktr24.
evre ve ehircilik Bakanl bu eletirilere karlk olarak verdii cevapta25, Kanunun bu hkm ile
vatandan, can gvenlii bakmndan riskli olan bir binada oturmaya devam etmesine engel olunmas(-
nn) amalan(d), vatandan yaama hakknn gzetilmesi sz konusu (olduu) ve (b)u(nun) da insan
haklarna aykr deil tam aksine insan haklarnn bir gerei olduunu ileri srmektedir.
Bakanlk yaam hakkn dier haklarn karsna alp hak atmasna dayal bir gereke retme a-
basna, yalnz bu konuda deil, yrtmenin durdurulmasnn yasaklanmas gibi bireylerin hak ve zgr-
lklerine mdahale ngrd dier konularda da bavurmaktadr. Sras geldiinde, o meseleye ilikin
deerlendirmelerde de deinilecei gibi yaama hakkn koruyorum, gerisi beni ilgilendirmez; yaam
hakkn koruma sz konusu olduunda teki haklar bakmndan herhangi bir ykmllm domaz
anlayna dayanan ve dier haklar yaama hakk karsnda trev hak olmann da tesinde hibir deeri
olmayan haklar olarak ele alan bir teorinin insan haklar hukuku ve doktrininde destek grebilmesi mm-
kn olmasa gerekir.
21 nc, s. 303.
22 Konut terimi geni anlamyla kabul edilmekte ve bireyin o yer ile yeterli ve devam eden balarnn varl aranmaktadr. Bu dorultuda, AHM, rne-
in, ingene karavanlarn konut kavram iinde deerlendirmekte bir engel grmemitir. Chapman/Birleik Krallk, BN. 27238/95, KT. 18.01.2001,
pr. 74. Aktaran nc, s. 192.
23 Nitekim AHM, konutun imar izni olmadan kullanld Buckley ve Chapman davalarnda bavurucularn konutlarndan tahliye edilmesi ilemini
konuta sayg hakk erevesinde incelemitir. (Buckley/Birleik Krallk, BN. 20348/92, KT. 29.09.1996 ve Chapman/Birleik Krallk,) Bu konuda
bkz. nc, s. 196.
24 Nitekim AHSin pozitif ykmllkler iermesi, btnlemi haklar doktrini erevesinde temelde sadece birinci kuak haklar dzenleyen Szle-
meye ikinci kuak haklar olarak nitelendirilen ekonomik, sosyal ve kltrel haklarn dahil edilmesini salamaktadr. rnein, bir kararnda ocuk-
laryla yalnz yaayan bir kadnn evinin snmasn salayan elektriin borcundan tr kesilmesinin Madde 3 erevesinde insanlk d muamele
olup olmadn tartan Avrupa nsan Haklar Komisyonu, yoksullua bal kt yaam artlarnn Madde 3 kapsamna girebileceini ve fakat somut
olayda Madde 3n devreye girebilmesi iin aranan eiin almad deerlendirmesini yapmtr. (Francis von Volsem/Belika, BN: 14641/89, KT.
09.05.1990) Bu karar ve daha fazla bilgi iin bkz. Gemalmaz, s.439-441.
25 evre ve ehircilik Bakanl, Kentsel Dnm Srecine likin Ska Sorulan Sorular (S.S.S) http://www.Csb.Gov.Tr/Gm/Altyapi/ndex.Php?-
Sayfa=Sayfa&Tur=Webmenu&Id=8291
65
KENTSEL DNM HUKUKU
IX. DEZAVANTAJLI SOSYAL TOPLULUKLARA YNELK KENTSEL
DNM UYGULAMALARININ YARATABLECE NSAN HAKLARI
SORUNLARI
6306 sayl Kanunun dnm projeleri kapsamndaki uygulamalar Romanlar gibi toplumun de-
zavantajl sosyal kategorisi iinde olduu kabul edilen topluluklar bakmndan AHSnin (konuta sayg
hakkn da ieren) zel ve aile hayatna sayg hakkna ilikin 8. maddesinin ihlali sonucunu dourabi-
lecektir.
Bu konuda AHM tarafndan yakn saylabilecek bir zamanda verilen Yordanova-Bulgaristan karar26
nemli bir rehber niteliindedir.
Anlan dava, Sofya Belediyesinin, Batalova Vodenitsa adl Roman mahallesi sakinlerinin, 1960l
yllardan itibaren, kamu arazisinde izinsiz olarak ina ettikleri konutlar, evreyi kirletip tahliye ederek
ykma giriimine istinaden almtr. Mahkeme 24.04.2012 tarihli kararnda:
1- Romanlarn Batalova Vodenitsadaki evlerinin her ne kadar i hukuk uyarnca hukuka uygun bir
ikamete konu olmasa da, AHSnin 8. maddesi anlamnda konut olarak kabul edilmesi gerektiine ve
Belediyece alnan kararn konuta sayg hakkna mdahale nitelii tadna, sz konusu mdahalenin de
bavurucularn aile ve zel hayatlarna etki ettiine;
2- Demokratik bir toplum dzeninde, Devletin temel hak ve zgrlklere mdahale etmeye ynelik
karar alma srecinde takdir yetkisi kullanrken bireylere yeterli usuli gvencelerin verilmesi gerektiine;
3- Kiinin konutunu kaybetmesinin 8. madde kapsamnda himaye edilen konuta sayg hakk ihlalinin
en ar biimi olduuna; bu nedenle bireyin sz konusu madde erevesinde, konuyu orantllk bakmn-
dan detayl olarak inceleyerek tatmin edici bir ekilde karara balayacak bir ulusal yarg yerine tayabil-
mesi gerektiine,
4- Ulusal idarelerin bavurucularn onlarca yldr blgede hukuka aykr bir biimde ikamet etmesine
msamaha gsterdiine; bunun da bavuru sahiplerinin blge ile gl balar gelitirmelerine ve burada
bir topluluk yaam kurmalarna neden olduuna; orantllk ilkesi uyarnca, bu kadar uzun bir zaman
iinde oluan ve bir topluluun btnn ilgilendiren bir durumun sadece bir bireyin hukuka aykr ola-
rak yerletii bir yerden tahliye edilmesi durumu ile ayn olmadna ve bu durumun tamamen farkl bir
muameleyi gerekli kldna;
5- Bavurucularn konutlarnn hukuka uygun ve shhi olmad tartmasz olarak kabul edilse de,
ilgili idarelerin bu sorunlar ortadan kaldrmaya ynelik alternatif bir takm zmler retilip retileme-
yeceini ciddi bir ekilde deerlendirmedii durumlarda, sz konusu sorunlarn varlnn tahliye kararn
meru klmaya yetmeyeceine;
6- Devlet yetkililerinin tahliye karar vermeden nce bavurucularn evsiz kalmalar riskini dikkate
26 Yordanova/Bulgaristan, BN.2546/06, KT. 24.04.2012.
66
KENTSEL DNM HUKUKU
almadklarna, halbuki orantllk ilkesi gereince bu riski dikkate almalar gerektiine;
7- Bavurucularn sosyal bakmdan toplumdan dlanm ve dezavantajl bir topluluk olduunun ve
bu tr topluluklara, toplumun ounlukta kalan kesiminin yararland haklardan faydalanabilmeleri iin
destek salanmas gerektiine; bavurucularn bu zel durumlar sebebiyle, ulusal makamlarn 8. madde
balamnda orantllk ilkesine gre bir deerlendirme yapmak zorunda olduuna;
8- 8. maddenin kural olarak devlete bireylere konut salama ynnde pozitif bir ykmllk verme-
diine, ancak bavurucular gibi zayf ve zor durumda olan bireylere barnak salama grevi yklediine;
karar vererek ilgili yasa ve uygulama ilemlerinin AHSnin 8. maddesini ihlal ettii sonucuna var-
mtr.
Kararda yer alan gerekeler dikkate alndnda 6306 sayl Kanunda ngrlen ykm ve tahliye
ilemlerinin belirli blgelerde kendilerine zg yaamlarn kuran ve sosyal bakmdan da dezavantajl ko-
numda bulunan topluluklarn bulunduu alanlarda son derece ihtiyatl bir ekilde uygulanmas gerektii
sonucuna ulalmaktadr.
X. YRTMENN DURDURULMASI KARARININ YASAKLANMASI
Kanunun 6. maddesinin 9. fkras ile bu Kanun uyarnca tesis edilen idari ilemlere kar alan da-
valarda yrtmenin durdurulmasna karar verilmesinin yasaklanmas eletiriye ak bir baka dzenleme
olarak gze arpmaktadr.
Madde gerekesinde Kanunun temel amacnn, afet riski altndaki alanlarda bulunan, bu sebeple her
an yklmas ihtimal dhilinde olup can ve mal kaybna yol aabilecek olan yaplarn ve bulunduklar
alanlarn iyiletirme, yenileme ve dntrme suretiyle can ve mal emniyeti iin uygun ve yaanabilir
klnmasn temin etmek olduu; bu ynyle Kanunun, yaama hakk ile dorudan alkal bulunduu;
mlkiyet hakk ve hak arama hrriyetinin, Anayasa ile teminat altna alnm olan hak ve hrriyetlerden
(olsa da) ... Kanunun temel amacnn can ve mal emniyetini temin olduu ve bu arada yaama hakk ile
sk bir mnasebetinin bulunduu ... yaama hakk(nn) ise, dier temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas-
nn olmazsa olmaz art olduu, Kanunun ngrd i ve ilemlerin plnlanan ekilde ve zamannda
gerekletirilmesi zarur olduu ve bunlarda herhangi bir sebepten dolay aksaklk meydana geldiinde,
Kanunun ngrd amacn gereklemesi engellenmi, can ve mal emniyetini temin ile yaama hakkna
matuf olan hizmetler(in) aksam olaca ve insanlarn yaama hakknn afet riski nedeniyle tehlike al-
tnda olmas hli(nin) devam edece(i) , bu yzden, Kanunun temel amac gzetilerek, uygulamada ve
hizmette aksaklklara mahal vermemek zere, bu Kanun uyarnca tesis edilen idar ilemler zerine idar
yarg yoluna mracaat edilip dava alabilecei, fakat bu davalarda yrtmenin durdurulmasna karar
verilemeyecei(nin) hkme balan(d); Anayasann 125 inci maddesinin altnc fkrasnda, Kanun,
olaanst hallerde, skynetim, seferberlik ve sava hlinde ayrca mill gvenlik, kamu dzeni, genel
salk nedenleri ile yrtmenin durdurulmas karar verilmesini snrlayabilir. hkm(nn) yer al(d)
can ve mal emniyetini korumay temel ama edinen bu Kanuna gre tesis edilen idar ilemlere kar a-
lan davalarda yrtmenin durdurulmas karar verilmesini snrlayan hk(mn), Anayasann sz konusu
67
KENTSEL DNM HUKUKU
maddesiyle izilen ereveye uygun dt belirtilmektedir27.
Bu gerekeye iki nedenden tr katlmak mmkn deildir:
1- Anayasann 125. maddesinin altnc fkrasnda saylan haller yrtmenin durdurulmasnn tmy-
le yasaklanmas deil ancak snrlanabilmesine ynelik istisnalardr. Bu istisnalara farkl bir ilev tanyp,
sz konusu fkrann hak arama zgrln kaldrma dzeyinde snrlayan bir yasaklamay ierdiini ile-
ri srmenin demokratik bir hukuk devletinin anayasas ile badar bir yn bulunmamaktadr. Anayasa,
ilgili fkrada, saylan hallerin varl halinde kanunla yrtmenin durdurulmas kararnn snrlanabilecei
belirtilmi, bu hakkn ortadan kaldrlmasna, dier bir ifade ile yok edilmesine imkn tannmamtr.
Oysa, 6. maddenin 9. fkrasnda getirilen dzenleme ile, 6306 sayl Kanun uyarnca tesis edilen btn
ilemlere kar alacak davalarda yrtmenin durdurulmas kararlarnn verilmesi sresiz ve koulsuz
bir ekilde engellenmekle hakkn kullanlmas, snrlamann tesinde, yasaklanm olmakta ve sz konusu
hakkn zn zedeleyen bir hal almaktadr.
Bu yasak yrrlkte olduu mddete, Kanunun uygulanmasna ynelik ilemlere kar idar yar-
gya bavurulabilse de idar yarg yerlerince sadece iptal karar verilebilecektir. younluu nedeniyle
kimi idar yarg yerlerinde bir davann esastan karara balanmasnn olduka uzun zaman ald dikkate
alndnda, bu koulda alacak davann ii boaltlm bir bavuru niteliinde kalacandan phe bu-
lunmamaktadr.
zellikle, ykm ve tahliye gibi uygulanmakla etkisi tkenen ilemlerde yrtmenin durdurulmas
kararnn verilemeyecek olmas, bu tr ilemlere ynelik olarak alan davalar sonunda alnacak iptal
kararlarnn anlamsz bir hal almasna ve sonuta iptal davalarndan beklenen ilevin salanamamasna
neden olacaktr. Maliki olduu bir yap hukuka aykr bir ekilde yklan davacnn sz konusu ykm
ilemine ynelik olarak sonradan alaca ve olsa olsa belirli bir tazminata hak salayabilecek bir iptal
karar yklan yapsn geri getirmeyecei iin yeterli bir anlam ifade etmeyebilecek ve mlkiyet hakkna
yaplan ihlali nlemeye yetmeyecektir.
Bu bakmdan yrtmenin durdurulmas, esasen tam da 6306 sayl Kanun gibi sonradan telafisi
imknsz zararlar ortaya karmasndan phe edilmeyecek ilemlere yer veren yasal dzenlemelerin
uygulanmasnda temel hak ve zgrlklere yaplan haksz mdahalelerin nlenmesi ve hak arama z-
grlnn teminat altna alnabilmesi iin vazgeilmez bir yargsal messesedir. Kanun, yrtmenin
durdurulmas kararnn yasaklanmasna deil, var olmas gerekliliine rnek olarak verilebilecek bir yasal
dzenlemedir.
2- Madde gerekesinde yaam hakknn n plana karlarak bu hakkn yrtmenin durdurulmas
kararnn yasaklanmasn hakl klan bir nedenmi gibi gsterilmesi de doru ve yerinde bir yaklam de-
ildir. Bireylerin can ve mal gvenliini gzeterek kamu dzenini salamak, yaam hakkn gvenceye al-
27 TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyonu Raporu
(1/569), Yasama Dnemi. 24, Yasama Yl. 2, Sra Says. 180 s. 7, (evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf,
68
KENTSEL DNM HUKUKU
mak kukusuz devletin temel grevidir. Bununla birlikte, bu grev dareye bireylerin mlkiyet hakk, hak
arama zgrl gibi dier temel hak ve zgrlklerine lsz bir ekilde mdahale etme, korunmas
gereken dier haklar grmezden gelme, kamu dzeni ile hak ve zgrlkler arasndaki dengenin salan-
mas iin optimum zmler retme ykmln ihmal etme lksn vermez. Farkl deer ve amalar
mmkn olduunca badatrmaya ynelik dzenlemeleri formle edebilmek adna hukuk mhendislii
yapma aray iinde olmak yerine, yaam hakkn koruyorum, gerisi beni ilgilendirmez anlay ile ha-
reket etmek ve giderek bunu yargsal denetimi etkisizletirmenin meru bir gerekesiymi gibi gstermek
Hukuk Devleti ile badaan bir tutum deildir.
3- Madde uyarnca, yrtmenin durdurulmas karar Kanunun uygulanmasna ynelik btn ilemler
bakmndan yasaklanmaktadr. Halbuki, bu Kanunun uygulanmasna ynelik btn ilemlerin can ve mal
emniyetini temin ile yaama hakkna matuf olan hizmetlere ynelik olmayacandan kuku bulunma-
maktadr. Bu durumda, dzenlemenin bu hali ile elverili, gerekli ve orantl olduundan ve dolaysyla
llk ilkesine uygun bulunduundan bahsedebilmek mmkn deildir.
4- Anayasa Mahkemesinin yakn saylabilecek bir zamanda 3091 sayl Kanunda yer alan benzer bir
dzenlemeye ilikin olarak verdii iptal karar bu Kanundaki kural bakmndan da dikkate alnabilecek,
emsal bir karar niteliindedir. Mahkeme, 3091 sayl Tanmaz Mal Zilyedliine Yaplan Tecavzlerin
nlenmesi Hakknda Kanunun 13. maddesinde sz konusu Kanuna gre verilmi kararlar zerine idari
yargya yaplacak bavurularda yrtmenin durdurulmas karar verilemeyeceine ilikin dzenlemeyi
1996 ylnda verdii kararyla Anayasaya aykr bulmam olsa da28, ayn hkm bir kez daha inceledii
2010 tarihli ikinci kararnda29; 3091 sayl Yasaya gre verilmi kararlara kar idari yargda alan dava-
larda yrtmenin durdurulmas karar verilememesinin kamu dzenini korumayaca; kamu dzeni(nin),
hukukun dland, yargnn etkisiz kald yerde daha ok bozul(aca); yrtmenin durdurulmasnn
snrlanmas anayasal snrlar iinde yasa koyucunun takdiri ierisinde ise de, bu yetki(nin) snrsz (ol-
mad), yasa koyucu tarafndan kamu dzeni gerekesine dayanlarak byle bir dzenleme yaplabilmesi
iin nemli, genel kabul grm, somut nedenlerin bulunmas gerek(tii), ve sz konusu kural uyarnca,
yrtmenin durdurulmas yetkisinin kullanlmasnn engellenmesi(nin) bu yetkinin snrlanmasn aan,
hakkn zn zedeleyen bir durum olduu(na) ve idari yargnn en gl aralarndan birinin elinden
alnmas suretiyle yargsal denetimin kstlanmasna ...yol a(tna) iaret ederek, anlan kuraln y-
rtmenin durdurulmas kararlaryla gerekletirilmek istenen hukuksal yarar ortadan kaldr(d), 3091
sayl Yasaya gre verilmi kararlara kar idari yargda alacak davalarda, kiileri bu aratan yoksun
brakarak hak arama zgrln de snrlandr(d) sonucuna varm ve Anayasann 2., 13., 36. ve
125. maddelerine aykr olduu gerekesi ile iptaline karar vermitir.
nemle belirtmek gerekir ki, 3091 sayl Kanun ile bu Kanun farkl amalara ynelen hukuki
dzenlemeler olmas her iki kanundaki yasaklamaya ilikin kuraln Anayasaya uygunluunun denetiminde
ayn gerekelere dayanlmasn engellememektedir. Bu bakmdan Anayasa Mahkemesinin bu dzenlemeyi
de ayn veya benzer gerekelerle iptal ederek anlan itihadna istikrar kazandrmas umulmaktadr.
28 AYMK, E. 1996/7, K. 1996/11, KT. 18.04.1996.
29 AYMK, E. 2008/77, K. 2010/77, KT. 03.06.2010.
69
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Esasnda, hak arama zgrln ihlal eden bu dzenleme, yukarda dier maddelerde yer verilen tadr.
baz hkmlerle birlikte ele alndnda, 6306 sayl Yasann hi de gnlllk esasna dayanmad, tam Gerek Dantay gerekse Kamu hale Kurulu kararlar uyarnca 4734 sayl Kanunun 21/b maddesi
tersine darece tesis edilen ilemlere boyun edirme anlayna gre dizayn edildiini gstermektedir. kapsamnda, iin ilan yaplmakszn ihale edilebilmesi iin; iki artn bir arada ve birbirine bal olarak
Bu iddiay daha iyi aklayabilmek iin maliki olduu yap hakknda yklma veya ar hasar grme gereklemesi zorunludur. Sz konusu artlardan birincisi; doal afetler, salgn hastalklar, can veya mal
riski bulunduu gerekesi ile ykm karar alnan bir kiinin durumunu ele almak isabetli bir rnek olabilir: kayb tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafndan nceden ngrlemeyen olaylarn ortaya
kmas, ikincisi ise bu nedenlerle ihalenin ivedi olarak yaplmasnn zorunlu olmasdr30. darelerin bu
ayet bu durumdaki bir ahs yapsn anlama ile tahliye etmeye ikna olmaz ise geici konut veya bende dayal olarak alm yapabilmesi iin, ihtiya domadan yeterli bir sre nce gerekli hazrlklar
iyeri tahsisi, kira yardm ya da kredi olanaklarndan yararlandrlmayacaktr. Ayn ahs, ykmdan sonra yapmalarn engelleyen ani ve beklenmeyen nitelikte bir durumun ortaya kmas gerekir31.
arsasnn deerlendirilmesi iin anlamaya yanamaz ise duruma gre (te iki ounluk anlam ise) ya
bu pay dare veya paydalar tarafndan devralnacak ya da (te iki ounluk ile anlama salanamam Kanunun yrrle girdii srada ani ve beklenmeyen veya idare tarafndan ngrlemeyen bir duru-
ise) acele kamulatrmaya konu olabilecektir. lgili ahs bu srete darece tesis edilen ilemlere kar mun ortaya km olduundan sz edilemeyeceine gre, 6306 sayl kanunla, 4734 sayl Kanunun 21.
dava amaya kalktnda yrtmenin durdurulmas kararn almas mmkn olamayacak ve iptalini talep maddesinde ngrlen bu artn gerekletiinin varsaylmas, ihale yntemlerini ngren temel nitelikli
edecei ilemlerin icrasn herhangi bir ekilde engelleyemeyecektir. yasal dzenlemenin ruhu ile uyumayan, gerek konunun uzman olan idarenin gerekse yarg yerlerinin
vermi olduklar kararlarda ortaya konulan ilkelerle badamayan bir tutumdur.
Hal byle iken, kendisini bekleyen bu tr bir senaryo karsnda dier paydalarla veya arsaya talip
olan bir mteahhit ile anlama yoluna gitmemek, tanmaz tahliye etmemek ve ykmna raz olmamak
kolay kolay gz alnacak bir mcadele deildir. Anlalan o ki; Kanun, maliklerin dareye ve/veya pay-
dalarn ounluuna teslim olmas konusunda alnabilecek her trl nlemi almtr.
XI. KANUN KAPSAMINDAK HALELERN PAZARLIK USUL LE YAPIL-
MASI
6306 sayl Kanunun 8. maddesinin 1.fkrasnda, bu Kanun uyarnca kamu kaynaklar kullanlarak
gerekletirilecek mal ve hizmet almlar ve yapm ilerinin, 4734 sayl Kanunun 21 inci maddesinin bi-
rinci fkrasnn (b) bendinde belirtilen hllere dayanan ilerden saylaca hkmne yer verilmekle, sz
edilen ilerin anlan maddede ngrlen pazarlk usul ile ihale edilecei esas getirilmitir.
4734 sayl Kanunnun Pazarlk Usul baln tayan 21. maddesinin 1. fkrasnda ihalelerin pa-
zarlk usul ile yaplmasnn artlar farkl bentlerde ayr ayr sralanmtr. Sz konusu bentlerden 6306
sayl Kanunda gnderme yaplan (b) bendi doal afetler, salgn hastalklar, can veya mal kayb tehlikesi
gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafndan nceden ngrlemeyen olaylarn ortaya kmas ve bunun
zerine ihalenin ivedi olarak yaplmasnn zorunlu olmas artlarn dzenlemektedir.
Demek ki; Kanun Koyucu 6306 sayl Kanun erevesinde gerekletirilecek mal ve hizmet almlar
ile yapm ileri iin bu artlarn gerekletii sonucuna varmtr. 4734 sayl Kamu hale Kanunu kamu
ihalelerine ilikin evrensel ilkelerin salanabilmesi adna temel ihale yntemi olarak ak ihale usul
ve belli istekliler arasnda ihale usuln dzenlemi, pazarlk usulne bavurulmasn ise istisnai du-
rumlar iin ngrmtr. 6306 sayl Kanun kapsamndaki ihalelerin istisnai zellik gstermesine ynelik
artlarn gerekletiinin kabul edilip, saydamln, rekabetin, eit muamelenin, gvenirliin, kamuoyu
denetiminin, ihtiyalarn uygun artlarla ve zamannda karlanmasnn salanmas iin ideal yntemler
olarak grlen ak ihale usul veya belli istekliler arasnda ihale usullerini bir kenara braklmas ve ilan
yaplmasnn dahi zorunlu olmad pazarlk usulnn tek yntem olarak tatbik edilmesi, Kanunun dier 30 D. 13. D. E. 2009/4101, K. 2010/8217, T. 03.12.2010
maddelerinden tr, kuku ile baklan maksat unsurunun daha da pheli hale gelmesine neden olmak- 31 Kamu hale Kurulu Karar, Kar. No: 2004/UK.Z-792, T. 29.06.2004

70 71
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU YERNE
6306 sayl Kanuna ynelik eletiri ve grlerin isabetli olup olmad kukusuz sz konusu Ka-
nunun uygulanma srecinde belirli bir yol alnmasndan sonra daha da iyi anlalabilecektir. Bununla
birlikte, kiisel kanaatim, anlan Kanunun, ehircik biliminin ortaya koyduu bilimsel ilke ve esaslara
uygun, temel hak ve zgrlklerin korunmasna saygl, Hukuk Devletine yakan bir yasal dzenleme
olmad ynndedir.
phesiz, Kanunun hukuka uygunluu ve uygulamaya ynelik etki ve sonularnn incelenmesi
bakmndan asl nemli ve ilevsel olan Anayasa Mahkemesinin kanaatidir. Ancak, varaca sonu ne
olursa olsun, Mahkemenin bir an nce incelemesini tamamlayp kararn vermesi ve uygulama zerindeki
tereddtleri gidermesi gerekmektedir.
Trkiyenin hazr beton retiminde Avrupada birinci ve Dnyada nc srada olduu dile geti-
rilmektedir32. 6306 sayl Kanunun inaat sektrnde yaratt ivmelenme neticesinde Dnyada birinci dnyada hem de lkemizde, hayata geirilmi kentsel dnm uygulamalar arasnda nemli farkllklar
olma yolunda hzla ilerlediimizi tahmin edebilmek zor olmasa gerektir. Umarm Kanun, lkemize beton
retimindeki dnya birinciliinin yan sra insan haklar ihlalleri alanndaki birincilii de hediye etmez.
32 http://www.arkitera.com/haber/index/detay/turkiye-hazir-beton-birligi-25-yasinda/18212 (12.11.2013)
72
KENTSEL DNM HUKUKU
KENTSEL DNM KAVRAMI VE TARHSEL GELM
Ara. Gr. Fatma Ayhan*
GR
Kentsel dnm uygulamalarna lkemizde, zellikle son yllarda dnm hedefli yeni yasal d-
zenlemelerin yrrle girmesinin ardndan hem merkezi idare hem de mahalli idarelerce sklkla ba-
vurulduu grlmektedir. Buna karlk, dnyada -zellikle Avrupa lkelerinde ve Amerikada- kentsel
dnm uygulamalarnn daha eski bir gemii bulunmaktadr.
Zamanla kentsel dnm kapsamnda kente d mdahalelerin grnm biimleri deitii gibi, hem
olduu tartmaszdr. Kentsel dnm uygulamalarnn konusu olan kentsel alanlarn fiziki yaps, eko-
nomik ve sosyal zelliklerinin dierinden farkl olduu dnldnde, kentsel dnm uygulamalar-
nn da farkllamas doal bir sonu olarak karmza kmaktadr. Sz konusu farkl grnm biimleri,
kentsel dnm uygulamalarnn kapsayc ve btncl bir ekilde kavramlatrlmasn zorlatrmakta
ve kimi zaman birbiriyle e anlaml ekilde kimi zaman ise bir kavramn dierlerini de kapsayacak ekilde
kullanld terimler ortaya kmaktadr. Biz de bu almada esas itibariyle kentsel dnm kavra-
mnn anlam, kapsam ve amalarn ele almak suretiyle bir kentsel dnm tanm yapmaya altk.
Bu dorultuda, almamzn ilk blmnde, kentsel dnm kavram ve unsurlar; ikinci blmde ise,
kentsel dnm kavramnn tarihi geliimi ele alnmtr.
I. Kentsel Dnm Kavram
A.Terminoloji
Dnyada, kentsel alanlarda ok nemli bir dnmn yaanmakta olduu konusunda yaygn bir ka-
naat birliinden sz edilebilirse de, bu dnmn nasl adlandrlmas gerektii konusunda gr birlii
yoktur1. Yerel ynetimlerce adeta sihirli denek olarak benimsenen2 kentsel dnm uygulamalar,
gnmzn moda kavramlarndan3 olmakla birlikte, akla getirdii farkl armlar nedeniyle anlam ve
kapsam konusunda farkl grler bulunmaktadr. Ancak gnmzde, dnm uygulamalarnn yaygn
olarak kentsel dnm terimi ile ifade edildii sylenebilir.
*stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.
1 lhan Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2011, s. 117.
2 Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme, mge Kitabevi, Ankara, 2008, s. 29.
3 Belirtelim ki, bu ifadedeki moda deyimini toplum yaamna giren geici yenilik anlamnda deil; bir eye gsterilen ar ilgi anlamnda kullanmak-
tayz. Kanaatimizce, kentsel dnm uygulamalar gelip geici nitelikte olmayp, aksine bu uygulamalarn baars srdrlebilir olmasna baldr.
Moda kelimesinin farkl anlamlar iin bkz. TDK Szlk:
(http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.51691d5eda4c28.63583868
73
KENTSEL DNM HUKUKU
Doktrinde farkl tanmlamalara sahip olmasnn yan sra iinde barndrd yenileme, koruma, sa-
lkllatrma, yeniden canlandrma gibi kavramlarla dinamik yapsna dikkat ekilen kentsel dnm
kavram; batda 19. yzyldan itibaren uygulama alan bulmutur4. Denilebilir ki, kentsel dnm kavra-
mnn kendisi dahi zaman iinde farkl ierikler kazanm ve dnme uramtr. Bu balamda, kkeni
19. yzyla dayanan kentsel dnm, zaman iinde kentsel yenilemeden (urban renewal), bir baka ifa-
deyle salt fiziki mekan odakl bir mdahale alan olmaktan karak; sosyal, ekonomik ve evresel sorun-
lar da kapsayan daha btncl bir yaklama doru evrilmitir5.
Genel bir ifadeyle, toplumsal, ekonomik ve kltrel amalarla kent paralarnn kullanm biimi-
ne dardan bir mdahale sonucunda gerekleen6 kentsel dnm (urban transformation) olgusunu
ifade etmek iin doktrinde ok sayda farkl terimin kullanld grlmektedir: kentsel yenileme7 (ur-
ban renewal), yeniden canlandrma (revitalization8), kentlerin yeniden retimi9 (urban regeneration10)
bunlardan yalnzca birkadr. Ayrca eklemek gerekir ki, sz konusu terimlerin kullanld makalelerde
dahi, tercih edilen kavramn, darda braklan kavram ile ayn anlama gelecek ekilde kullanld ifade
edilmektedir11.
Yukarda saylan terimlere, kentsel yenileme (urban renaissance), salkllatrma (rehabilitation),
koruma (preservation, conservation), yeniden gelitirme (redevelopment), dzenleme (improvement), te-
mizleme (clearance), yeniden oluum (regeneration), soylulatrma (gentrification) terimlerini, tketi-
ci olmayacak ekilde eklemek mmkndr. Bu bakmdan, kentsel dnmn, farkl kentsel alanlarda
deiik politikalar gerektirdii hususu genel kabul grmekle birlikte, sz konusu politikalar ieren ve
fakat bu stratejilerden yalnzca birini ifade etmeyip, kapsayc st kavram ifade etmek iin hangi terimin
kullanlmas gerektii hususu tartmaldr.
Kanaatimizce, yukarda saylan olgular birbirinden bamsz olmayp, birbirinden ayr grnen fakat
farkl dnm ihtiyalar nedeniyle ortaya kan deiik grnmlerdir12. Kald ki, herhangi bir kentsel
4 Zekai Grgl, Kentsel Dnm ve lkemiz, TMMOB zmir Kent Sempozyumu, 8-10 Ocak 2009, Bildiriler Kitab, zmir, s. 769.
5 Z. Grgl, . Diner, Z. Enlil, E. rnek zden, E. Kurtarr, E. Altnok, stanbulun Eylem Planlamasna Ynelik Meknsal Gelime
Stratejileri Aratrma ve Model Gelitirme i, (3. Blm: Mahalle leinde Kentsel Dnm Modeli Kkbakkalky rnei), YT,
BPB, 2006, s. 17.
6 Ruen Kele, Kentleme Politikas, 12. bs., mge Kitabevi, Ankara, 2012, s. 386.
7 zden, dnm bir sonu olarak deerlendirmekte, dnme giden yolun ise kentsel yenilemeden getiini ifade etmektedir. Yazara gre, kent-
sel yenileme kavram, bir hareket tarzn belirtmekte ve bir anlamda dnmn mekndaki uygulama aracn oluturmaktadr. Buna karlk, daha
isabetli olduunu dndmz gr gerei, dnm yalnzca kentsel yenileme ile aklanmamal ya da onunla zde klnmamaldr. (s. 29) Bu yola daha bavurulabilir. Bu da, kentin deiik blgelerinde gzlediimiz, birbirinden ayr grnen dnm sorunlarnn aslnda bir genel dnm
gr iin bkz. Zekai Grgl, Planlamada Bir Ara: Kentsel Dnm, Mimarlk Dergisi, S. 322, Mart-Nisan 2005.
8 Carlos J. L. Balsas, City Centre Revitalization in Portugal: A Study of Lisbon and Porto, Journal of Urban Design, Vol. 12. No. 2, 231259,
June 2007.
9 Baykan Gnay, Kentlerin Yeniden retilme Sreleri zerine, Mimarlk Dergisi, Y. 30, S. 249, 1992, s. 11-14. Yazarn, kentlerin yeniden retil-
mesi terimini tercih ederken, bizim kentsel dnm terimi ile anlatmak istediimiz hususu ifade ettii u cmlelerinden anlalmaktadr: Tarihsel
olarak kentlerin yeniden retilmesinde farkl yaklamlar gelitirilmitir. knt blgelerinin temizlenmesi, yenileme, yeniden gelitirme, salkla-
trma, iyiletirme, koruma, canlandrma, yeni yap ve dokularn uyumu, benzeme gibi farkl eylemler yeniden retim politikalar iinde uygulamaya
konulmulardr. (s. 13)
10 Peter Roberts/Hugh Sykes (der.), Urban Regeneration A Handbook, Sage Publications, London, 2000.
11 Carlos J. L. Balsas, s. 233. Yazar, Roberts tarafndan kullanlan urban regeneration terimi yerine ayn anlama gelecek ekilde urban revitalization
terimini kullanmay tercih ettiini belirtmektedir.
12 Ayn ynde, bkz. Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 270-271. Yazar bu konuda genel bir kuramn olanakl oldu-
74
KENTSEL DNM HUKUKU
dnm srecinde/uygulamasnda, sz konusu mdahale biimlerinden birkann ayn anda uygulan-
mas da mmkndr. rnein, kentte ekonomik anlamda bir k yaanyorsa, ekonomik canlanma he-
define ynelik tedbirler alnmakta, buna karlk sosyal anlamda bir knt sz konusu ise, sosyal yapy
iyiletirici yntemlere bavurulmaktadr13.
phesiz, ortaya kan farkl grnmlerin temelinde, kentlerin tad farkl fiziki, sosyal ve ekono-
mik zellikler nedeniyle farkllaan sorunlarn (ekonomik sebepler, arpk yerleme, sosyal geliimdeki
yetersizlik, ar nfus, doal afetler gibi) zm iin bavurulan yntemlerin de eitlenmesi ve fark-
llamas yatmaktadr. Bu kapsamda, kentsel dnm ihtiyac, yaplarn fiziksel ve ilevsel (toplumsal
ve ekonomik) anlamda eskimesinden doabilecei gibi, belli bir semtin ya da kent kesiminin deerini
tmyle yitirmesi sonucunda da ortaya kabilir14.
Sonu olarak, sz konusu terimleri kentsel dnmn unsurlar olarak deerlendirmekte ve bu an-
lamda kentsel dnm terimini kapsayc ve geni anlamda kullanmay tercih etmekteyiz. Zira kentsel
dnm kavram, yenileme, salkllatrma, koruma, yeniden gelitirme, canlandrma gibi kavramlar
da iermektedir. Ancak somut bir kentsel dnm uygulamasnda, anlan unsurlarn hepsinin ayn anda
bir araya gelmesi gerekli olmayp, bir ya da birka unsurun bulunmas yeterlidir. Nitekim son dnemde
yazlan eserlerde de kentsel dnm teriminin tercih edildii grlmektedir15.
B. Tanm
Kentsel dnm olgusunu tanmlamaya gemeden nce bir n kabul olarak belirtmek gerekir ki,
kentlerin dnm sreklidir. Kentsel alanlardaki deiim ve dnm basks yalnzca d faktrlere
(doal afetlere ya da ekonomik gerekelere) bal olmayp, doal sre iinde izlenen bir olgudur. Ancak,
sz konusu doal olgu, bu alma kapsamnda kentsel dnm kavramna karlk gelmeyip, kent sos-
yolojisinde yaylma (invasion) ve yerine geme (succession) terimleri ile ifade edilmektedir16. Genel
olarak mekansal farkllama olarak ifade edilebilecek yaylma-yerine geme sreleri, evre nfusunun
deiim srelerini tanmlamak iin kullanlmaktadr17.
Canl organizmalara benzetilen kentler veya kent paralar geliirler, duraklarlar ya da kimi zaman
unu u ekilde temellendirmektedir: Bu ok saydaki olguyu aklamakta iki farkl yaklam seilebilir. Bunlardan birincisi sz konusu olgular
bamsz olarak kabul etmek ve her biri ayr ayr aklamaya almak ya da her birini iin ayr bir kuram gelitirmeye almaktr. Oysa ikinci bir
probleminin farkl grntleri olduunu kabul etmektir. Bu durumda gzlenen her dnm genel dnmn zel koullarda ortaya kan bir
grnts olarak aklayabilen genel bir kuram gelitirmek gerekir.
13 zden, s. 162.
14 Kele, Kentleme Politikas, s. 388.
15 Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, S. 60, 2005, s. 105-138; Gl stn, Kentsel Dnmn Hu-
kuki Boyutu, XII Levha Yaynlar, stanbul, 2009; Mge Akkar, Kentsel Dnm zerine Batdaki Kavramlar, Tanmlar, Sreler ve Trkiye,
Planlama, S. 36, 2006/2; Zekai Grgl, Kentsel Dnm ve lkemiz, TMMOB zmir Kent Sempozyumu, s. 767-780
16 Tekeli Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 107. Yazar, canl ehirlerde srekli kar karya olunan dnme sorununu ifade
eden bu srelerin en iyi ekilde; eski prestijli, yksek gelirli konut alanlarnn i brolar haline gelmesinde grldn ifade etmektedir. Zira,
kentin merkezinde yer alan i alanlarnn gelimesi bro talebini artrmakta ve bu durum da konut alanlarnn kullanmn deitirmektedir.
17 Kent P. Schwirian, Models of Neighborhood Change, Annual Review of Sociology, Vol. 9 (1983), pp. 89.
http://www.jstor.org/stable/2946058 (evirimii, 15 Mart 2013)
75
KENTSEL DNM HUKUKU
kntye ve yklmaya yz tutarlar ve bu nedenle bir yandan yeni gelime alanlar ile byme devam
ederken, dier yandan yaplam alanlarda organik byme sz konusu olmad iin, bu blgeler yeni-
den retilir18.
Dnm kelimesinin szlk anlamna bakldnda, olduundan baka bir biime girme, baka bir
durum alma, ekil deitirme, tahavvl, inklap, transformasyon anlamlarna karlk geldii grlmek-
tedir19. Bu bakmdan, kentsel dnm terimi de, kentsel alanlarn mevcut durumunun deimesi, bu
alanlarn zamanla ekil deitirerek baka bir biime girmesi olarak ifade edilebilir.
Kentsel dnm kavramnn doktrinde eitli tanmlarnn yapld grlmektedir. Kentsel dn-
mn, belli zaman aralnda srekli gerekleen bir olgu olmasnn yan sra, kentsel alanlarda belirli
zaman aralnda ekonomik, toplumsal, fiziksel ve evresel kme ve bozulmaya kar verilen bir cevap
olarak grld belirtilmektedir20. Kentsel dnm kavram ise, kme ve bozulmalarn grld
kentsel alanlarn, ekonomik, toplumsal, fiziksel ve evresel koullarnn kapsaml ve btnleik yaklam-
larla iyiletirilmesine ynelik uygulanan strateji ve eylemlerin btn eklinde tanmlanmaktadr21. Kent
planlama doktrininde, kentsel dnm, kentlere yeni yerleim alanlarnn eklenmesinden farkl olarak,
kentin teden beri var olan kesimlerinin iyapsnda ve baka yerleim birimleriyle ilikilerinde gerekle-
en deiimleri anlatmak zere kullanlmaktadr22.
Kelee gre, kentsel dnm kavram, eskimi kent kesimleriyle kaak yaplardan oluan gecekon-
du topluluklarnn yenilenmesini anlatmak zere kullanlmaktadr23. Bu tanmdan da anlalaca gibi,
kentsel dnm, gecekondu alanlarnda yer alan yaplarn ykm suretiyle temizlenmesinden ibaret deil-
dir. Buna ek olarak, koruma, canlandrma, iyiletirme, yeni fonksiyonlar kazandrma, yeniden imar etme,
hem yaplar hem de yaplarn bulunduu kent kesimlerini, yitirdikleri ekonomik ve toplumsal deerlerine
ve fiziksel standartlarna yeniden kavuturma gibi amalar da kentsel dnm uygulamalarnn amalar
arasndadr24. Kanaatimizce, bu almada geen kentsel dnm kavramn karlayan ve kentsel d-
nm yntemlerinden bir veya birkan ne karmakszn, tm yntemleri kapsayan tanm u ekilde
yaplabilir: Deiime konu olan bir alanda kent sorunlarnn zmne ve bu alann ekonomik, fiziksel,
sosyal ve evresel koullarnn srekli iyiletirilmesinin salanmasna ynelik almaya dayanan, kap-
saml ve btnleik bir grnm ve eylemdir25.
Her ne kadar, yukarda yer alan tanmda, kentsel dnmn unsurlarndan dorudan bahsedilmese
de, kentsel dnm olgusunun geliim aamalarna bakldnda, kapsaml ve btnleik eylemlerin,
18 Gnay, s. 11.
19 TDK, Gncel Trke Szlk,
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.51418afea27864.38581570. (evirimii, 15 Mart 2013)
20 Akkar, s. 29.
21 Akkar, s. 29.
22 Ruen Kele, Kentsel Dnmn Tzel Altyaps, Mimarist, S. 12, Y. 4, 2004, s. 73. S. Kayasu ve S.S. Yaar, Kentsel Dnm zerine Bir
Deerlendirme: Kavramlar, Gzlemler, Kentsel Dnm Sempozyumu, 11-13 Haziran2003, Yldz Teknik niversitesi, Bildiriler, stanbul,
20-28.
23 Kele, Kentleme Politikas, s. 387.
24 Kele, Kentsel Dnmn Tzel Altyaps, s. 74.
25 Roberts, s. 17.
76
KENTSEL DNM HUKUKU
kavramn bir unsuru olarak son dnemlerde benimsendii, daha nce ise, dnm olgularnn birbirinden
bamsz olduu kabul edildiinden, her bir olgunun ayr ayr temellendirildii grlmektedir. Bu neden-
le, kentsel dnm kavramn ve bu kavramn tarihsel geliimini aklayabilmek iin, yukarda kentsel
dnmn unsurlar olarak nitelendirdiimiz hususlarn da aklanmas gerekmektedir.
C. Kentsel Dnmn Unsurlar
Yukarda, terminoloji bal altnda ifade edildii zere, kentsel dnm kavramndan bahsedildi-
inde, yenileme, salkllatrma, koruma, yeniden gelitirme, canlandrma gibi ok sayda farkl kavram
akla gelmektedir. Belirtilen kavramlar, kentsel dnmn yntemleri deil fakat kentsel dnmn
birer unsuru olarak nitelendirmekteyiz26.
Esas itibariyle sz konusu kavramlar, amalanan dnmn kentlerin yalnzca fiziksel yapsn dei-
tirmekle mmkn olmad tecrbe edildikten sonra ortaya kmtr. Bu anlamda, ekonomik, sosyo-kl-
trel ve evresel dnm gerekletirmek amacyla, bavurulan dnm uygulamalar eitlenmitir.
Dnm uygulamalarnn konusu olan alanlarda duyulan ihtiyaca gre, anlan amalar gerekletirmek
iin, bir veya birden fazla unsurun gndeme gelmesi mmkndr. Bu erevede, aada kentsel dn-
mn unsurlar olarak adlandrdmz, kentsel yenileme, yeniden retim, koruma, salkllatrma, yeni-
den canlandrma, yeniden gelitirme ve soylulatrma kavramlar aklanacaktr.
1. Kentsel Yenileme (Urban Renewal)
Yukarda ifade ettiimiz gibi, doktrinde kentsel yenileme terimi, kentsel dnm kavramn ifade
etmek zere kullanld gibi27, bizim bu almada benimsediimiz ekliyle, kentsel dnm srecinde
gzlenen bir mdahale arac veya gerekleme biimi olarak da deerlendirilmektedir. Bu anlamda kul-
lanlan kentsel yenileme kavram ile eski olann yklp yeniden yaplmas eklinde ortaya kan kentsel
dnm uygulamalarnn, doktrinde en radikal dnm biimi olduu ifade edilmektedir28.
Kentsel yenileme, gerek yerleme dzeni, gerekse mevcut yaplarn durumu bakmndan yaam ve
salk koullarnn iyiletirilmesi olana bulunmayan alanlardaki yaplarn tmnn veya bir blmnn
ortadan kaldrlarak yeniden imar edilmesi olarak tanmlanmaktadr29. stanbulda, Hali evre Nazm
mar Plan dolaysyla gzlenen bu tr dnm, rant ya da yaam kalitesi ok dm ve kullanm
riskli hale gelmi bir alana yeni imar haklar verilerek rantn ve yaam kalitesinin ykseltilmesi iin ba-
vurulmu bir are olarak kabul edilebilir30.
Kentsel yenileme uygulamalarna bavurmann rasyonelliini deiik ihtimallere gre deerlendiren
26 Yntemler konusunda detayl aklamalar iin bkz. Kentsel Dnm Yntemleri blm/Nurhan Hacibrahimolu.
27 zden, kentsel yenileme kavramn u ekilde tanmlamaktadr: Zaman sreci iinde eskiyen, khneyen, ypranan, salksz/yasad gelien ya da
potansiyel arsa deeri styap deerinin zerinde seyrederek deerlendirilmeyi bekleyen ve yaygn bir yoksunluun hkm srd kent dokusu-
nun, altyapsnn sosyal ve ekonomik programlar ile oluturulup beslendii bir stratejik yaklam iinde, gnn sosyoekonomik ve fiziksel artlarna
uygun olarak deitirilmesi, gelitirilmesi, yeniden canlandrlmas ve bazen de yeniden retilmesi eylemidir. (s. 44)
28 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 275
29 Ruen Kele, Kentbilim Terimleri Szl, mge Kitabevi, Ankara, 1998, s. 140.
30 Anl Atav/Sevin Osmay, Trkiyede Kentsel Dnme Yntemsel Bir Yaklam, METU JFA, 2007/2, s. 67.
77
KENTSEL DNM HUKUKU
Tekeliye gre31, knt alanlarnda rantn ok dmesi halinde, o alandaki yaplarn yklp yeniden ya-
plmas ok krl bir giriim haline gelebilir ya da bir alanda yaam kalitesi ok dm, zellikle de ok
riskli hale gelmise bu yola bavurmaktan baka are kalmayabilir. Ayrca, hukuka aykr biimde bakala-
rnn tanmaz zerinde yaplan yaplarn bulunduu alanlarda da ykm yaplarak yenileme gerei kanl-
maz olabilir. Ancak kentsel alanlarda32 dnm taleplerini kentsel yenileme yoluyla karlamak rasyonel
olmayp, ykp yenileme yerine aada aklanacak olan, salkllatrma ya da yeniden canlandrma gibi
mevcut yaplar koruyarak gerekletirilen dnmler daha rasyonel bir seim olacaktr. Ayrca bu seim,
kentsel dnm projeleri kapsamnda gndeme gelen mdahalelerin, mlkiyet, barnma gibi temel hak
ve zgrlkler bakmndan bir snrlama niteliinde olduundan, dikkate alnmas gereken temel ilke olan
lllk ilkesinin de zorunlu bir sonucu olarak deerlendirilebilir. Bu balamda, lllk ilkesi, hem
yaplacak mdahalenin en hafifinden en arna doru, adm adm, kademeli bir ekilde belirlenmesi hu-
susunda hem de ykm yerine glendirme temaylnn oluturulmas hususunda etkili olacaktr33.
2. Yeniden retim (Regeneration)
Kentsel yenileme terimi ve bu terimin tanmlanmas noktasnda gndeme gelen yaklam fark, kent-
lerin yeniden retimi (urban regeneration) terimi bakmndan da ayn ekilde geerli olmaktadr. Yu-
karda ifade edildii gibi, kentsel yenileme ve kentlerin yeniden retimi kavramlar dar ve geni olarak
nitelendirilebilecek iki anlamda kullanlmaktadr. Kanaatimiz, kentsel dnm kavramnn kapsayc
olarak deerlendirilmesi ve st balk niteliini tamas ynndedir. Bu bakmdan, her iki kavram da
kentsel dnm srecinde gndeme gelen birer uygulama modeli ya da yntemi olarak ele almay uygun
bulmaktayz.
Doktrinde, dilimizde daha ok kentsel dnm anlamnda kullanld ifade edilen yeniden retim
kavram, yok olmu, bozulmu, kntye uram alanlarda yeni bir dokunun yaratlmas anlamna gel-
mektedir34. Yeniden retim kavram, kentsel dnmn bir unsuru olmaktan ziyade, bal bana kentsel
dnm kavramn ifade etmek iin kullanldndan ve bu almada kentsel dnm terimi tercih
edildiinden, kavramsal aklamalara yukarda Tanm bal altnda yer verilmitir.
3. Koruma (Conservation, Preservation)
Koruma uygulamalar, hem zgn nitelii ile koruma (preservation) hem de snrl deiikliklerle
koruma (conservation) biiminde gerekleebilmektedir. Kentsel koruma genel olarak; toplumun ge-
miteki sosyal ve ekonomik koullarn, kltrel deerlerini yanstan fiziksel yapsnn, yaanan deiim
ve geliimler nedeniyle yok olmasnn engellenmesi, kentsel dokunun ada yaamla btnletirilmesi,
kltrel varlklarn topluma faydal, ekonomik ve ilevsel koullarla salkllatrlmas eklinde tanm-
lanmaktadr35.
31 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 276
32 Kentsel alan, genellikle bir kent ynetimi biriminin snrlar iinde kalmakla birlikte, kimi kez ondan daha geni olan ve krsal niteliini yitirmi
ya da yitirmek zere bulunan yre kentleri de kapsayan alan olarak tanmlanmaktadr. (Kele, Kentbilim Terimleri Szl, s. 80-81)
33 Cenk Yaar ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Kentsel Dnm-Panel/Forum, (Mimarlar Odas-Bakrky, Panel Tarihi: 02.12.2012),
stanbul, 2013, s. 22.
34 zden, s. 177
35 Sibel Polat/Neslihan Dostolu, Kentsel Dnm Kavram zerine: Bursada Kkrtl ve Mudanya rnekleri, Uluda niversitesi Mhendis-
78
KENTSEL DNM HUKUKU
Korunmas gereken alan ve/veya yaplarn varl halinde, kentsel dnm taleplerinin ne lde
karlanaca sorusu akla gelebilir. Bu durumda salt fiziki olarak salkllatrmak ve bu yolla korumaya
almak yeterli olmayacandan, fiziki olarak korumann tesine geerek ekonomik olarak gerekletiri-
lebilir (viable) klmak gerekmektedir36. Ankara ve Antalya kale iinde lks lokantalarn ve geleneksel sa-
t birimleri iin yer tahsisi byle bir korumaya rnek olabilir37. Zira yeni bir ilev vermeksizin, korunmas
gereken alanlar fiziki olarak koruma uygulamalar, amalanann aksine bu alanlarn zamanla knt
alan haline dnmesine neden olabilecektir. Nitekim doktrinde de, Trkiyedeki kentlerin ve zellikle
stanbulun kltr mirasnn ve doal evresinin korunabilmesinin, iyiletirme politika ve stratejilerinin
temel akslarndan biri olduu ifade edilmektedir38.
4. Salkllatrma-Eski Haline Getirme (Rehabilitation)
Salkllatrma, doktrinde eski kent dokusunun ve knt alanlarnn ksmi yenileme ile kullanma
almas olarak tanmlanmaktadr39. Bunun yannda, rehabilitasyon ya da salkllatrma uygulamalarn-
da amalanan husus, bozulmalarn, salksz ve niteliksiz gelimelerin balad; ancak zgn niteliini
henz kaybetmemi olan kentsel alann yeniden eski haline kavuturulmasdr40. Salkllatrma, doktrin-
de planl olarak gelimi; ancak zamanla ypranm, younluu artm ve ilevlerini yerine getiremeyen
kent alanlarn tekrar deerli hale getirilmesi yntemi41 olarak da tanmlanmaktadr. Bu kapsamda sa-
lkllatrma uygulamalar srasnda, sz konusu kentsel alann, korunmas, tamir edilmesi ya da restore
edilmesi gndeme gelmektedir.
Kentsel dnm st bal altnda, salkllatrma ya da eski haline getirme kavramndan bahsedil-
diinde akla gelen bir baka kavram da imar/slahtr. Islah ynteminde, dier yntemlerden ayrc un-
sur, hukuka aykr olarak bakasnn tanmaz zerinde ina edilen yaplarn oluturduu kentsel alanlarn
dnmnn sz konusu olmasdr. Bir baka deyile; eskimi, performans dm, alt yaplar yetersiz
bir evrenin performansnn yeterli hale getirilmesi almalar salkllatrma; ancak bu alann ayrca
imar bakmndan meru olmamas durumunda, bu alann meru hale getirilmesi, o alanlarda yaayanlara
gvence verilmesi ve yaam kalitesinin ykseltilmesi almalar ise, imar-slah yntemini ifade etmek-
tedir42.
5. Yeniden Canlandrma (Revitalization)
Yeniden canlandrma, genel olarak sosyo-kltrel, ekonomik ya da fiziksel ynlerden bir knt
sreci yaamakta olan kentsel alanlarn, kntye neden olan faktrlerin ortadan kaldrlmas ya da de-
lik Mimarlk Fakltesi Dergisi, C. 12, S. 1, 2007, s. 63.
36 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 276.
37 Atav/Osmay, s. 68.
38 Ycel Grsel, Trkiyede Kent Yenilemesi Sorunlar, Mimarist, S. 12, Y. 4, 2004, s. 70.
39 S.Z.ahin, mar Plan Deiiklikleri Ve mar Haklar Araclyla Yanltc (Pseudo) Kentsel Dnm Senaryolar: Ankara Altnda lesi rnei,
Kentsel Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab, YT Basm-Yayn, stanbul, 2003, S. 91.
40 zden, s. 179.
41 Ali Cem Gz, Kentsel Dnmn Esaslar ve skoya Whitfield rnei, Yerel Siyaset, S. 31, Temmuz 2008, s. 9.
42 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 276.
79
KENTSEL DNM HUKUKU
itirilmesi sonucu, o alann tekrar hayata dndrlmesi, canlandrlmas yntemi olarak tanmlanabilir43.
Bir baka ifadeyle, yeniden canlandrma kavram, eitli btnleik kentsel yeniden canlandrma yak-
lamlarnn ortak amac, (mali) yoksulluk ve (sosyal) dlanmlk sorunlar ile kar karya olan kentler-
deki yaam koullarnn gelitirilmesi ve iyiletirilmesidir44. ve kent eperlerinde farkl gelir gruplarna hitap eden banliyler ortaya kmaktadr. Ancak bu durum
Avrupa ve Amerika Birleik Devletlerinde sk sk bavurulduu belirtilen45 yeniden canlandrma uy-
gulamalar, pek ok farkl uygulama trn iinde barndran bir kavram olup; ekonomik, sosyal ya da
fiziksel ynlerden bir knt dnemi yaayan ya da bu knt dnemi sonucu terk edilmi, babo
braklm kent paralarnn, zellikle de kent merkezlerinin, kntnn kayna olan faktrlerin ortadan
kaldrlmas ya da deitirilmesiyle tekrar hayata dndrlmesi anlamna gelmektedir46.
6. Yeniden Gelitirme (Redevelopment)
Yeniden gelitirme kavram, ekonomik ve yapsal zellikleri, iyiletirilmesine olanak vermeyecek
lde ktlemi olan yoksul konutlarnn yklmas ve bunlarn oluturduu kent blmlerinin yeni bir
tasarlama dzeni iinde bayndrlmas olarak tanmlanabilir47. Yeniden gelitirme uygulamalar, snr-
lar nceden belirlenen alanlarda, hem yaplarn hem de yaplarn yer ald alanlarn, bir btn olarak,
yitirmi bulunduklar ekonomik ve toplumsal deerleriyle, fiziksel standartlarna yeniden kavuturulmas
amacn gder48.
Doktrinde, yeniden gelitirme uygulamalarnn byk maliyetlere ihtiya duymas nedeniyle sz ko-
nusu yntemin eletirilere hedef olduu ancak dier taraftan kentsel dnmde sk sk bavurulan bir
yntem olduu da ifade edilmektedir49.
7. Soylulatrma (Gentrification)
Soylulatrma ya da mutenalatrma, doktrinde, bir alan fiziki olarak korumann tesine geerek, o
alan ekonomik olarak yaanabilir klmak iin kullanlacak aralardan biri olarak deerlendirilmekte ve
fiziki yapy ya da evreyi koruyup, bu evrede yaayan sosyal tabakay deitirme ve bylece yeni top-
lumsal katmann daha yksek imknlar erevesinde korunmasn salamak olarak aklanmaktadr50.
Soylulatrma yntemi, lkemizde yerel ynetimlerce sklkla kullanlan bir kentsel dnm ynte-
43 Kentsel Dnm Yntemleri, Derleyen:Derya Karada, Ocak 2008,Arkitera.com (evirimii, 15 Mart 2013)
http://v3.arkitera.com/g67-kentsel-donusum.html?year=&aID=793
44 Margarida Queirs, Integrated Urban Revitalisation In Montreal: Lessons From Local Development Initiatives, Finisterra, XLV, 89, 2010, pp.
48.
45 zellikle, 1990larda, Gney Avrupa kentlerinde ok sayda kentsel yeniden canlandrma uygulamasna bavurulmutur. Bu mdahaleler, devasa
etkinlik sreleri, yn verici/nc gelimeler, kltrel tasarmlar, alveri alanlarnn yeniden canlandrlmas ve Bilbaodaki Guggenheim Mze-
sinde olduu gibi post-modern yaplar tasarlayan mimarlardan yararlanlmas suretiyle ortaya kmtr. Barselonadaki, Ciutat Vella blgesinde,
1980lerde balayan kentsel dnm uygulamas, kentin tarihi alannn yenilenmesinde etkili olmutur. 1992 Olimpiyatlar da, kentin kyya yakn
alanlarnn yeniden canlandrlmas ve birok stratejik projelerin balatlmas iin ek bir destek vermitir. (J. L. Balsas, s. 232)
46 zden, s. 167-168.
47 Ruen Kele, Kentbilim Terimleri Szl, mge Kitabevi, Ankara, 1998, s. 139.
48 Kele, Kentleme Politikas, s. 389-390.
49 zden, s. 176-177.
50 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 276-277.
80
KENTSEL DNM HUKUKU
midir. Soylulatrma terimi, ngilizce kkenli olup, aydn kesim, soylu, sekin, orta snf anlamna gelen
gentry kelimesinden tretilmitir.
Kent merkezleri, daha nce bu alanda yerlemi bulunan st gelir gruplar tarafndan terk edilmekte
vergi gelirlerinde ve elde edilen rantlarda azalmaya neden olduundan, idare de hem sermayeyi hem de
orta-st gelir gruplarn yeniden kent merkezine getirmenin yollarn aramaktadr51. Bu balamda, kentsel
dnm uygulamalar kapsamnda, st-orta gelir gruplarn merkeze tekrar ekmek amacyla sosyoeko-
nomik bakmdan knt alanlar soylulatrlmakta ve yeni yaplarn inasndan ziyade tarihi alanlarn
korunarak bu alanlara yeni ilevler kazandrlmas sz konusu olmaktadr.
Bu kentsel dnm uygulamalarnda, meslek sahibi, st-orta snftan konut sahiplerinin, kentin belli
semtlerine yerlemesi sz konusu olmakta ve fiziksel evrenin iyiletirilmesinin yan sra fakat ondan
daha nem tayan husus, nfus dnmnn ve sosyoekonomik yenilemenin gerekletirilmesi olmak-
tadr52.
Belirtmek gerekir ki, yerinden edilme unsuru, soylulatrma srecinin zn oluturmaktadr ve
sanayiden arndrlm kentin veya kent merkezinde yerlemi ii snfnn konutlarn, gnll veya
gnlsz olarak yeni orta snfa terk etmesini iermektedir53. Ancak soylulatrma kavramn, tek bana
st ya da st-orta snfn belirli bir alana yerlemesi ve eski nfusun yerini almas eklindeki aklama
biimi, sz konusu alan yeni bir sosyal tabakaya ikram etmek anlamna geldiinden, bu yaklamn
tartlmas gerektii de hakl olarak ifade edilmektedir54. Kanaatimizce de, soylulatrma gnmzde
kentsel dnm uygulamalarnn pek ounda doal bir sonu olarak ortaya ksa da, bal balna ger-
eklemesi hedeflenen bir kentsel dnm unsuru olarak kabul edilemez55. Yukarda da ifade edildii
gibi, soylulatrmada, kentsel dnm uygulamalarnn konusu kentsel alanlarda yaayanlarn yerinden
edilmesi esastr. Buna bal olarak, sz konusu kentsel alanda yaayanlarn yaam, alma ve barnma
haklarnn ihlali gndeme gelecektir ki bu durumu kentsel dnm uygulamalarnn amalar ile bada-
trma imkn bulunmamaktadr.
51 Neslihan Sam, Soylulatrma Srelerine Ekonomik Bir Yaklam: Rant Fark, Marmara niversitesi ..B.F. Dergisi, Y. 2010, C. XXIX, S. II,
s. 137.
52 zden, s. 168-169.
53 lke Evrim Uysal, Soylulatrma Kuramlarnn stanbulda Uygulanabilirlii: Cihangir rnei, Planlama, S. 36, 2006/2, s. 80-81
54 zden, s. 174. Yazar, soylulatrma kavramnn, hem dnm alann terk edenleri hem de bu alana yerleenleri dikkate alarak ift ynl dnl-
mesi gerektiini u ekilde ifade etmektedir: () Bu anlamda aslnda soylulatrma, kavram olarak alandan kan nfusu deil, alana yeni gelen
nfusu iaret eden ve tarifleyen bir ierie sahiptir. () Soylulatrma, birok aratrmacnn da belirttii gibi, alana yeni gelen nfus asndan ba-
kldnda, alann kimliinin deiip gelimesi, nitelikli konut kullancsnn alan gelmesi, konutlarn srekli bakm ve evresel niteliklerin, yaam
kalitesinin deimesi gibi olumlu birok gelimeyi artrrken alandan gidenler iin ise, yalnzca yerinden edilme, belirsizlie gitme, yalnzlk,
sosyal anlamda dlanmlk gibi duygusal srelere karlk gelen bir kavramdr.
55 rnein, Ankara kentsel dnm projeleri zerinde yaplan aratrmalar btn uygulamalarn %50-%90 orannda nfus deiimi ile sonulandn
ve yeni nfusun farkl bir snfa dahil olduunu gstermektedir. Gecekonduda yaayanlarn ou ya okuma yazma bilmeyenlerden ya da ilkokul
mezunlarndan oluurken, yeni nfusta lise ve niversite mezunlarnn yzdesi artmaktadr. (zlem Dndar, Kentsel Dnm Uygulamalarnn
Sonular zerine Kavramsal Bir Tartma, Kentsel Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab, YT Basm-Yayn, stanbul, 2003, S. 71.)
81
KENTSEL DNM HUKUKU
D. Kentsel Dnmn Amalar
Kentsel dnm uygulamalarnn konusunu, yukarda aklanan dnmn unsurlar da gz nne
alndnda, ok eitli ve farkl nitelikte kentsel alanlarn oluturabilecei grlr. Bu balamda, eskiyen
kent merkezleri, ilevini kaybeden sanayi alanlar, gecekondu blgeleri, tarihi yaplar, afet riski tayan
yerleim blgeleri, sosyo-ekonomik sorunlarn yaand kent paralar kentsel dnm olgusunun uygu-
lama alanlar olarak karmza kmaktadr. Saylan konulara gre de, kentsel dnm uygulamalarnn
amac farkllamakla birlikte, genel olarak, dnm uygulamalarnn amac u ekilde ifade edilebilir56:
Kentsel dnm projeleri, kentlemenin beraberinde getirdii, su orannn, evre kirliliinin
ve gecekondulamann artmas gibi toplumsal bozulmalarn nedenlerini aratrr ve bu bozulmay
nleyecek nerilerde bulunarak, kentsel knt ve bozulma problemine zm bulmay amalar.
Kentsel dnm projeleri kentin hzla byyen, deien ve bozulan dokusunda ortaya kan
yeni fiziksel, toplumsal, ekonomik, evresel ve altyapsal ihtiyalara gre, kent paralarnn yeni-
den gelitirilmesi amacn tar.
Kentsel dnm projeleri fiziksel ve toplumsal knt alanlar haline gelen kent paralarnda
ekonomik canll yeniden getirecek stratejileri gelitirmeyi ve bylece kentsel refah ve yaam
kalitesini artrmay amalar.
Gnmzde srdrlebilirlik hedefi ile balantl olarak, kentlerde daha nce kullanlm
ve atl olan alanlarn tekrar kullanmn salayan ve kentsel bymenin ve yaylmann snrlan-
drlmasna ynelik kentsel dnm projelerinin gelitirilmesi, dnm projelerinin bir dier
amacdr.
Yaplarn performanslarnn dmesi veya eskimesi, yangn, deprem, su baskn gibi nedenlerle
byk kayplarn olmas ya da olma riski tamas da kentsel dnm uygulamalarna bavurmay
gerektirebilir57. Bu balamda kentsel dnmn bir amac da, afet riski tayan kentsel alanlarn
yenilenmesi suretiyle olas bir afet halinde doabilecek kayplarn en aza indirgenmesidir58.
Kentsel dnm projelerinde, kamu ve zel sektr katlm yan sra, zellikle sivil toplum r-
gtleri ve toplumun farkl kesimlerinin katlmn salayan bir planlama anlay benimsenmekte;
kentsel politikann ok aktrl mzakere sreleriyle ekillenmesi gereklilii de kentsel dn-
mn amalar arasnda mtalaa edilmektedir59.
56 Akkar, s. 30.
57 lhan Tekeli, Kentleri Dnm Mekan Olarak Dnmek, Kentsel Dnm Sempozyumu-Bildiriler Kitab, s. 3, YT Basm-Yayn Merke-
zi, stanbul, 2003.
58 Nitekim 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun ama maddesinde bu husus ekilde belirtilmitir:
Bu Kanunun amac; afet riski altndaki alanlar ile bu alanlar dndaki riskli yaplarn bulunduu arsa ve arazilerde, fen ve sanat norm ve standart-
larna uygun, salkl ve gvenli yaama evrelerini tekil etmek zere iyiletirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve esaslar belirlemektir. (RG.,
31.05.2012/28309)
59 Glana gre, bir kanunda katlmn dzenlenmi olduundan bahsedilmek iin, karar ncesi, karar aamas ve kararn uygulamas aamalarna
82
KENTSEL DNM HUKUKU
Kentsel dnm projelerinin amalar bakmndan zerinde durulmas gereken bir husus da, dn-
m projesinin, dnm kararnn amacna uygun olmas gerekliliidir. Bu anlamda, deprem riskine
kar nlem almak amacyla uygulanacak dnm projelerinde, depreme uygun olarak ina edilmi
binalarn yklmas ya da kamulatrlmas ngrlemeyecei gibi, tarihi binalarn korunmas ve sa-
lkllatrlmas amacn tayan kentsel dnm projelerinde, tarihi nitelikte olmayan yaplarla ilgili
nlemler ve mdahaleler ngrlemez60. Aksi takdirde, sz konusu idari ilemler yetki-usul saptrma-
s61 nedeniyle ama unsuru ynnden hukuka aykr olacaktr.
I. Kentsel Dnmn Tarihsel Geliimi
A.Kentsel Dnm Olgusunun Ortaya k
Kentsel dnm, ortaya kt 19. yzyldan itibaren, ok eitli gerekleme biimleri ve yntem-
leri ile uygulanagelmi ve giderek gnmzde kullanld anlam kazanmtr. rnein, kentsel yenileme
ve yeniden yaplandrma bat lkelerinde kinci Dnya Sava sonunda yaygn biimde kullanlan d-
nm yntemleri iken, sonraki dnemlerde farkl ihtiyalar ve deiimlere uygun kentsel canlandrma,
iyiletirme, salkllatrma ve koruma gibi yntemler ne kmtr62.
Kentsel dnm olgusu, Avrupa lkeleri ve Amerikada eitli nedenlerle kntye urayan kentsel
alanlarn yeniden canlandrlmas ihtiyacn karlamaya ynelik uygulamalar eklinde ortaya kmtr.
lk uygulama rnekleri, genel olarak kentsel alanlarn, nfusunu kaybetmi ya da alt gelir gruplarnn kt
ekonomik ve fiziksel artlarda yaadklar ve sosyal dayanmann kaybolduu konut alanlarnda, eski
bo liman ve sanayi alanlarnda kentin ekonomik geliimine katkda bulunacak projelerin uygulanmas
biiminde olmutur63.
19. yzyln ortalarndan 1940l yllara kadar, kentlerdeki fiziksel ve toplumsal bozulmaya kar en
nemli kentsel dnm yntemi kentsel yenileme (urban renewal) olmutur64. Bu nedenle denilebilir
ki, kentsel dnm uygulamalarnn ilk rneklerinde, kentlerin fiziksel yapsnn iyiletirilmesine arlk
verilirken, toplumsal ve ekonomik ynlerden iyiletirme ve gelitirme projeleri gz ard edilmitir.
Kentsel alanlarn kntye urama sebeplerinin banda, gelimi sanayilemenin getirdii hzl de-
iimler ile II. Dnya Sava esnasnda bombalanan alanlarn oluturduu byk hasar bulunmaktadr. Bu
unsurlarn yan sra, kntye uram alanlardaki tarihi yaplarn yenileme ve restore edilme ihtiyac
ilikin olarak katlmn nasl gerekletirileceinin esaslarn belirlemi ve katlm etkin klabilmek iin mekanizmalara yer vermi olmas gerekir.
rnein, bilgi edinmeye ilikin yeterli dzenleme iermez ise, bunun katlm salamaya yeterli olmayaca bilinmelidir. (Aydn Glan, Tarihi
Dokuyu Yenilemek Adna Cerrahi Bir Mdahale Arac: Yenileme Alanlar, Prof. Dr. Hseyin HATEMye Armaan, Vedat Kitaplk, stanbul,
2009, s. 1959)
60 Yasin, s. 124-125
61 darenin belirli bir ama iin ngrlm bir usul, baka bir amala kullanmas durumunda usul saptrmas; idarenin kendisine belirli bir amala
verilmi yetkiyi o amala deil, bir baka amala kullanmas durumunda ise, yetki saptrmas gndeme gelmektedir. (Kemal Gzler, dare Hukuku
Dersleri, Ekin Kitabevi, Bursa 2010, s. 370.)
62 Atav/Osmay, s. 58.
63 Atav/Osmay, s. 58.
64 Akkar, s. 30.
83
KENTSEL DNM HUKUKU
kentsel dnm olgusunun izledii seyir bakmndan nem tamaktadr. Bu balamda, kentsel dnm
deneyimlerinin temel olarak drt aamadan getii ifade edilmektedir65:
1. 1960lara kadar devam eden Devlet eliyle toptan yeniden gelitirme ve kentsel yenileme (sta-
te-led wholesale redevelopment and renewal),
2. 1960larn ortalarndan 1970lere kadar devam eden ok boyutlu yeniden geliim (redevelop-
ment) ve salkllatrma (rehabilitation) almalar,
3. 1970lerden 1990lara kadar devam eden gayrimenkul eksenli kamu-zel ortakl dnmleri
(property-led public-private partnership urban regeneration),
4. 1990larn ikinci yarsndan itibaren ortaklk modellerinin eitlenerek devam ettii ve toplumun
yeniden hatrland dnm almalar (bringing the community back in).
Yukarda yaplan genel aklamalardan sonra, Avrupa lkelerinde ve Amerikada kentsel dnm
olgusunun ortaya kma sebepleri farkllatndan, bu iki husus aada farkl balklar altnda aklana-
caktr.
1. Avrupa lkelerinde Kentsel Dnm Kavramnn Geliimi
Kentsel dnm olgusunun ortaya kmas ve geliimi bakmndan, Avrupa lkelerinin deneyimle-
ri ve uygulama rnekleri byk nem tamaktadr. Yukardaki balk altnda yaplan aklamalarda da
iaret edildii gibi, Avrupa, kinci Dnya Savanda yklan kentsel alanlarn iyiletirilmesi, ekonomik
bakmdan knt alan haline gelmi kent paralarna yeni ilevler kazandrlmak suretiyle yeniden can-
landrlmas ve kltrel mirasn korunmas bakmndan nemli uygulamalara tanklk etmitir.
Sanayi Devriminin ardndan, sanayi kentlerinde hzla artan evre kirlilii, sanayi alanlarnn dzensiz
yaplamas, kalabalk ve yaam standartlar dk konut alanlar ve yetersiz alt yap hizmetleri, salksz
kentlerin gelimesine neden olduundan, temiz, salkl ve yaanabilir kentlerin gelitirilmesi amacyla,
ilk kentsel dnm projeleri kamusal alanlarn arttrlmas amacna ynelmitir66. 19. yzyln ikinci
yarsnda, kente doay getirme amalayan Park Hareketini67, cadde ve bulvar gibi yeni ak alanlar
ile idari ve eitim binalarnn, istasyonlarn ve kltr merkezleri gibi yaplarn ina edilmesi izlemitir68.
20. yzyln ilk yarsnda, ngilteredeki, Bahe Kent Hareketi ve Yeni Kentler Hareketine paralel
olarak gelien, kentin salksz ksmlarnn yklmas, daha fazla yeil alan ve yksek ktlelerle yeniden
planlanmasna dayanan Modernist Hareket, kentlerdeki dnm stratejilerine nclk etmitir69. Bu
hareketin ortaya k ile Avrupada Paris bata olmak zere pek ok kent yklp, modernist ilkelere gre
65 Grgl/Diner/Enlil/zden/Kurtarr/Altnok, s. 17-18.
66 Akkar, s. 30.
67 Akkar, s. 30. Yazar, Park Hareketi sonucunda, 1844te Liverpoolda Birkenhead Parknn, 1845te Londrada, Victoria Parknn yapldna
iaret etmektedir. (s. 30)
68 zden, s. 51.
69 Kentsel Dnmn Tarihi, Derleyen:Derya Karada, Ocak 2008,Arkitera.com (evirimii, 15 Mart 2013)
http://v3.arkitera.com/g67-kentsel-donusum.html?year=&aID=794
84
KENTSEL DNM HUKUKU
yeniden yaplmtr.
Bata ngilterede olmak zere, bat lkelerinde benimsenen, konut standartlarnn ykseltilmesi, sal-
gn hastalklarn kayna olarak grlen knt alan haline gelmi konut alanlarnn yklarak temizlen-
mesini (slum clearance) temel alan kentleme politikas, kinci Dnya Sava srecinde kesintiye urasa
da, sava sonras dnemin ekonomik kalknma ve kentleri yeniden ina etme dneminde tekrar gndeme
gelmi ve glenerek devam etmitir70. Doktrinde, 1950li yllarda ilk kentsel dnm uygulamalar
olduu belirtilen, sefalet yuvalar ad verilen slumlarn temizlenmesi ve tm kentsel alan parasnn
yklp yerine yeni bir kent ina edilmesi, yeni caddeler oluturularak trafiin dzenlenmesi gibi eylemleri
ieren kentleme politikas, 1960larda terk edilerek tarihi yaplarn korunmas dncesi yerlemitir71.
1960lar ve 1970lerin banda, genel itibariyle kentsel yenileme (urban renewal) yntemine ncelik
verildii grlmektedir. Bu dnemde, kentsel bozulma, toplumsal bir hastalk olarak grlerek, fiziksel
bozulma ile toplumsal bozulma arasnda dorudan balant olduu kabul edilmi ve merkezi ynetim
tarafndan gerekletirilen dnm projelerinin etkisi snrl kalmtr. Ancak bu projelerin nemi, kentsel
dnmn hem fiziksel mekan hem de toplumsal boyutlarnn bir arada ele alnmas gerekliliinin yaygn
olarak kabul edilmesini salama hususunda kendini gstermektedir72.
1980lerde uygulanan kentsel dnm projelerinin ise, daha ok knt alanlarnda ekonomik can-
landrmay salamak olduu sylenebilir. Bu bakmdan, kentsel dnm uygulamalar, knt haline
gelmi kentsel alanlarn btn olarak yklp yeniden ina edilmesine odaklanan bir kentsel yenileme
yaklam olmaktan kmtr. Bu yaklam yerini, kent merkezinde ya da merkezin yakn evresindeki
kymetli topraklarda yer alan ilevini yitirmi eski fabrika alanlar, liman blgeleri, antrepo ve depo alan-
lar gibi alanlarna yeniden ilev kazandrlarak kent ekonomisine katk salamasn hedefleyen ve ngiliz
kaynakl akademik literatrde kentlerin yeniden retimi (urban regeneration) olarak adlandrlan yak-
lama brakmtr73. Ancak, 1980 sonrasnda izlenen bu gayrimenkul-eksenli, kamu-zel sektr ortakl
kentsel yeniden canlandrma politikalaryla hedeflenen ekonomik gelimenin giderek kentin yoksun ve
yoksul blgelerinde yaayanlar da dahil olmak zere toplumun tm kesimlerine yansyaca varsaylm-
sa da sonu hi de beklendii gibi olmam ve gayrimenkul eksenli bu dnm modeli kentlere gvenilir,
istikrarl ve srdrlebilir bir ekonomik dnm ortam salayamamtr74.
1990 sonrasndan gnmze, ounlukla bavurulan kentsel dnm yntemi kentsel canlandrma
(urban revitalisation) olup, bu dnemin temel zellikleri ve kentsel dnm uygulamalarnda benimse-
nen ana politikalar u ekilde sralanabilir75:
Kamu ve zel sektrn yan sra, gnll kurulularn ve toplumun deiik kesimlerinin kentsel
70 Grgl/Diner/Enlil/zden/Kurtarr/Altnok, s. 18.
71 zden, s. 52.
72 Akkar, s. 31.
73 Grgl/Diner/Enlil/zden/Kurtarr/Altnok, s. 21.
74 Grgl/Diner/Enlil/zden/Kurtarr/Altnok, s. 22.
75 Akkar, s. 32-33.
85
KENTSEL DNM HUKUKU
dnm srelerine katlmnn salanmas,
Yerel yntemlerin etkin olmas,
1980lerde kentsel dnmde kentsel alanlarn fiziksel ve ekonomik boyutlarna vurgu yaplrken,
bu yllarda dnmn kentsel alanlarn fiziki, ekonomik, toplumsal ve evresel boyutlaryla btnleik
olarak ele alnmas,
Ekonomik, toplumsal ve evresel kaynaklarn etkin ve verimli kullanmn salayacak kentsel dn-
m politikalarnn uygulanmas amacyla, kent merkezlerinin yeniden canlandrlmas, kentsel genile-
menin ve yaylmann snrlandrlmas,
ok ilevli kentsel alanlarn ve srdrlebilir ulam tekniklerinin gelitirilmesi,
Doal ve tarihi mirasn korunmas.
Dolaysyla, gnmzde uygulanan kentsel dnm projeleri eitli amalara (kentlerin fiziksel, eko-
nomik, sosyal, evresel veya kltrel sorunlarnn zm gibi) ynelmi olmakla birlikte, pek ok yn-
temin birlikte uyguland ve kentsel koruma (urban conservation) ynteminin giderek nem kazand
grlmektedir.
2. Amerika Birleik Devletlerinde Kentsel Dnm Kavramnn Ge-
liimi
Amerika Birleik Devletlerinde kentsel dnmn balangc olarak 1930l yllardaki knt
alanlarnn temizlenmesi ve kamu konutlarnn inasna ilikin projeleri gsterilebilir ise de, kentsel d-
nm faaliyetlerinin balangc esas itibariyle 1949-1962 tarihleri arasnda gzlenmektedir76. Ancak, sz
konusu faaliyetin yukarda aklanan anlamda kentsel dnm uygulamalar ile badat sylenemez.
ABDde 1960l yllarda yaygn olan kentsel yenileme projelerinde, knt alanlarn ykarak
temizleme yaklam benimsenmitir77. Buldozerlerle eski yerleim yerlerinin dmdz edilip yerlerine
modern yerleim yerlerinin kurulmas amacyla srdrlen bu faaliyetin sonunda, 1963 tarihine kadar
elli binden fazla dk gelirli aile yaad yerden, iinden ve mlknden yoksun kalmtr78. Sz konu-
su kentsel yenileme projelerinin, kentsel alanlarda, ekonomik, fiziksel, toplumsal ve evresel sorunlar
zmeye ynelen gnmz kentsel dnm uygulamalarnda amalanann aksi ynde bir sonu ortaya
kard aktr. yle ki, o dnemde bir profesr, sz konusu uygulamalar eletiren Federal Bulldozer
isimli bir kitap yazmtr79.
76 zden, s. 63.
77 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 108.
78 zden, s. 63.
79 The Federal Bulldozer: A Critical Analysis of Urban Renewal, 1949-1962. By Martin Anderson: The M.I.T. Press, Massachusetts Institute of
Technology, Cambridge, Mass., 1964. Kitabn eletirisi iin bkz. Peter H. Nash, Anderson: The Federal Bulldozer, 6 B.C.L. Rev. 972 (1965), http://
lawdigitalcommons.bc.edu/bclr/vol6/iss4/25. (evirimii, 15 Mart 2013)
86
KENTSEL DNM HUKUKU
Genel olarak denilebilir ki, Avrupa lkelerinde dnm uygulamalarnda yaanan farkl eilimler,
ABD bakmndan da benzer ekilde sz konusu olmu; kentsel yenileme uygulamalar ile balayan d-
nm sreci, giderek kentsel yeniden canlandrma ve koruma uygulamalar eklinde grlmeye ba-
lanmtr. Bu balamda, 1960l ve 1970li yllarda, planlama anlayna ak alanlarn korunmas dahil
edilirken; 1980li yllarda ise, yeniden canlandrma (revitalization), konutlarn iyiletirilmesi ve yoksul
kimselerin konutlar soylulatrma projelerine konu olmutur80. Reformist yneticiler tarafndan yaplmak
istenen, su orannn azaltlmas, sosyal servis brokrasinin azaltlmas, politikalardan bamsz hizmet
verilmesi hedefleriyle, 1990l yllarda Amerikan kentlerinin rnesansnn balad ileri srlmektedir81.
B. Trkiyede Kentsel Dnm Kavramnn Geliimi
Trkiye, kinci Dnya Sava sonrasnda, krdan kente g ile hzl bir kentleme yaadndan, konut
ktl sorunu ortaya km ve bu gelimeye paralel olarak kentlerin etrafnda gecekondu alanlar oluma-
ya balamtr. Bu sorunlarn en youn olarak yaand stanbulun, olmas gerekenden daha byk oldu-
u, ar ve salksz bir ylmann yaand sylemlerinin younlat yllarda, 1956 ylndan itibaren
uygulanmaya balanan ve halk arasnda Menderes mar olarak bilinen projeler hayata geirilmitir82.
Merkeziyeti bir yaklam ile gerekleen bu gibi kentsel dnm uygulamalar tarihi dokuda nemli
kayplara neden olunmu ve zellikle stanbulda eski kent dokusu yer yer yklarak apartmanlatrlm,
tat trafiine uygun geni yollar almtr83. Eski yaplarn yklarak yenilerinin yaplmasn benimseyen
bu uygulamalarn ilk kentsel yenileme (urban renewal) rnei olduu kabul edilebilir.
lkemizde, kentleme srecine idarenin mdahalesi bakmndan nemli gelimeler, 1960 ylndan
sonra yaanmtr. Bu kapsamda, stanbulda Marmara Blge Planlama rgt kurularak Dou Marmara
Blge Plan hazrlanmaya balanm ve tm lke iin hazrlanan Be Yllk Kalknma Plannda ilk kez
kentleme stratejileri saptanmtr84.
1950-1980 yllar arasnda, ruhsatsz konut alanlarna ynelik dnm srecinin yaand sy-
lenebilir85. lk sre, salkllatrma (upgrading-rehabilitation) olarak adlandrlabilecek, gecekondu
mahallelerine altyap hizmetlerinin gtrlmesi ve yeni kurulacak gecekondu yerleimleri iin dzgn
ve dk younluklu alanlarn gecekondu slah alan olarak planlanmasdr. kinci tr dnm, kent
eperindeki gecekondulularnn kendi snrl olanaklaryla ok katl binalar ina etmesi ve bu yaplara ta-
nmas eklinde gerekleen yeniden yaplandrma (redevelopment) srecidir. nc dnm sreci
ise, byyen kentin eperinde orta ve st gelir grubuna konut retim talebi dorultusunda, mevcut gece-
kondulularn bedel denerek kentin dier alanlarna tanmalarnn salanmas ve bu yerleim alanlarnn
byk inaat irketleri tarafndan gelitirilmesiyle olumutur. Bu tr gecekondu dnm sreci zel
sektr giriimiyle yaplan kentsel yenileme (urban renewal) olarak nitelendirilebilir.
80 stn, s. 27.
81 zden, s. 65.
82 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 144.
83 Atav/Osmay, s. 64.
84 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 144.
85 Atav/Osmay, s. 64.
87
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

1980li yllarda, kooperatif ve kooperatif st birliklerin rgtlenmeleri, Toplu Konut daresinin SONU
(TOK) konut retimi, yerel ynetim ve TOK ibirlii ile oluan toplu konut alanlarnn geliimi ve zel
giriimcilerin ve Trkiye Emlak Bankasnn gerekletirdii toplu konut uygulamalar ile farkl toplu Kentsel dnm kavramnn tanmlanmas ve unsurlarnn belirlenmesi noktasnda doktrinde pek
konut uygulamalar yaygnlamtr86. ok farkl gr bulunmaktadr. Kentsel dnm terimi kimi zaman dnm projeleri kapsamnda uy-
gulanan tek bir arac ifade etmek iin kullanlmakta, kimi zaman ise tek bir arac deil fakat tm uygu-
1980li yllarda stanbul ve Ankara kentlerinde, kentsel dnm projelerinin saysnn olduka artt lama aralarn karlayacak ekilde kullanlmaktadr. Bu almada ikinci yorum esas alnarak, kentsel
grlmektedir. Bu balamda, stanbulda, Gkkafes, Tarlaba Bulvar, Park Otel gibi proje rneklerine dnm kavram ile kentsel alanlarn ekonomik, fiziksel, sosyal ve evresel koullarnn srekli iyileti-
rastlanrken; ayn dnemde Ankarada ise, Ulus Tarihi Kent Merkezi, Ankara Uluslararas Ticaret Merke- rilmesini hedefleyen btnleik ve kapsayc uygulamalarn btn anlatlmak istenmitir. Bu kapsamda
zi Projesi, Dikmen ve Portakal iei Vadisi projeleri hazrlanm ve bu projeler kapsamnda uygulamalar belirtmek gerekir ki, kentsel alanlarn srekli iyiletirilmesi ereini gerekletirmek iin kentsel alanlarn
balatlmtr. yalnzca fiziksel koullarn deitirmek ve yenilemek kentsel dnm kavramna tam anlamyla karlk
Trkiyede yaanan kentsel dnm sreci ve uygulamalarna genel olarak bakldnda, Avrupa gelmedii gibi, ulalmak istenen ama bakmndan da elverili bir yntem deildir.
lkelerinde ve ABDde izlenen srecin aksine, kentsel dnm projelerinin kentlerin fiziksel ynn lkemizde uygulama alan bulan kentsel dnm projelerinde, ounlukla kentsel yenileme un-
iyiletirme ve gelitirme arlkl olduu, buna karlk, kentsel dnm kavramnn unsurlarndan olan, suruna arlk verildii, kentsel dnmn yeniden canlandrma, koruma, salkllatrma boyutlarnn
kentlerin, sosyal, ekonomik, evresel ve kltrel bakmdan iyiletirme ynnn ihmal edildii grlmek- byk lde ihmal edildii grlmektedir. Bu durum esas itibariyle, Avrupa lkelerinde ve Amerikada
tedir. Buna bal olarak, Avrupa ve ABDde 1950li yllarda uygulama alan bulan fakat gnmzde ba- kinci Dnya Sava yllarndan itibaren uygulanan kentsel dnmn, lkemizde son yllarda uygu-
vurulmayan kentsel yenileme ynteminin lkemizde uygulanan projelerde sklkla kullanlmas olduka lanmaya balamas ile aklanabilir. Zira kentsel dnmn ilk rnekleri ykm vb. yntemler suretiyle
dndrcdr. kentlerin fiziksel koullarnn yenilenmesini hedefleyen kentsel yenileme projeleri zerine kuruludur. An-
cak, gnmzde kentsel dnmn tek bir boyutuna arlk vererek, kentlerin ekonomik, fiziksel, sosyal
ve evresel koullarnn srekli iyiletirilmesinin mmkn olmad tecrbe ile anlalmtr. Bu nedenle
denilebilir ki, lkemizde de kentsel dnm uygulamalarnn baars, gnmze dein uygulama ala-
n bulan kentsel dnm projelerinin eksik ynlerini gz nnde bulundurmak suretiyle ve btncl bir
bakla, her bir kentsel alann kendine zg fiziksel, sosyal, ekonomik koullarnn gerekli kld kentsel
dnm modelinin tespit edilmesine ve uygulamann srekliliine bal olacaktr.

86 Atav/Osmay, s. 65.

88 89
KENTSEL DNM HUKUKU
KAYNAKA
Akkar, Mge: Kentsel Dnm zerine Batdaki Kavramlar, Tanmlar, Sreler ve zden, Pelin Pnar: Kentsel Yenileme, mge Kitabevi, Ankara, 2008.
Trkiye, Planlama, S. 36, 2006/2.
Atav, Anl /
Osmay, Sevin: Trkiyede Kentsel Dnme Yntemsel Bir Yaklam, METU JFA, 2007/2.
Balsas, Carlos J. L.: City Centre Revitalization in Portugal: A Study of Lisbon and Porto, Journal of
Urban Design, Vol. 12. No. 2, 231259, June 2007.
Dndar, zlem: Kentsel Dnm Uygulamalarnn Sonular zerine Kavramsal Bir Tartma,
Kentsel Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab, YT Basm-Yayn, stanbul, 2003.
Grgl, Zekai: Planlamada Bir Ara: Kentsel Dnm, Mimarlk Dergisi, S. 322, Mart-Nisan
2005.
Grgl, Zekai: Kentsel Dnm ve lkemiz, TMMOB zmir Kent Sempozyumu, 8-10 Ocak
2009, Bildiriler Kitab, zmir.
Grgl, Z./Diner, ./Enlil, Z./rnek zden, E./Kurtarr, E./Altnok, E.: stanbulun Eylem
Planlamasna Ynelik Meknsal Gelime Stratejileri Aratrma ve Model Gelitirme i, (3. B-
lm: Mahalle leinde Kentsel Dnm Modeli Kkbakkalky rnei), YT, BPB, 2006.
Gz, Ali Cem: Kentsel Dnmn Esaslar ve skoya Whitfield rnei, Yerel Siyaset, S. 31, Tem-
muz 2008.
Gzler, Kemal: dare Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi, Bursa, 2010.
Glan, Aydn: Tarihi Dokuyu Yenilemek Adna Cerrahi Bir Mdahale Arac: Yenileme Alanlar, Prof.
Dr. Hseyin HATEMye Armaan, Vedat Kitaplk, stanbul, 2009.
Gnay, Baykan: Kentlerin Yeniden retilme Sreleri zerine, Mimarlk Dergisi, Y. 30,S. 249,
1992.
Grsel, Ycel: Trkiyede Kent Yenilemesi Sorunlar, Mimarist, S. 12, Y. 4, 2004.
Kayasu, S./
Yaar S.S.: Kentsel Dnm zerine Bir Deerlendirme: Kavramlar,Gzlemler, Kentsel Dnm
Sempozyumu, 11-13 Haziran 2003, Yldz Teknik niversitesi, Bildiriler, stanbul.
Kele, Ruen: Kentsel Dnmn Tzel Altyaps, Mimarist, S. 12, Y. 4, 2004.
Kele, Ruen: Kentbilim Terimleri Szl, mge Kitabevi, Ankara, 1998.
90
KENTSEL DNM HUKUKU
Kele, Ruen: Kentleme Politikas, 12. bs., mge Kitabevi, Ankara, 2012.
Polat, Sibel/
Dostolu, Neslihan: Kentsel Dnm Kavram zerine: Bursada Kkrtl ve Mudanya rnekleri,
Uluda niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, C. 12, S. 1, 2007.
Queirs, Margarida: Integrated Urban Revitalisation In Montreal: Lessons From Local Development
Initiatives, Finisterra, XLV, 89, 2010.
Roberts, Peter/
Sykes, Hugh (der.): Urban Regeneration A Handbook, Sage Publications, London, 2000.
Sam, Neslihan: Soylulatrma Srelerine Ekonomik Bir Yaklam: Rant Fark, Marmara niversite-
si ..B.F. Dergisi, Y. 2010, C. XXIX, S. II.
Schwirian, Kent P.: Models of Neighborhood Change, Annual Review of Sociology, Vol.9 1983).
http://www.jstor.org/stable/2946058 (evirimii, 15 Mart 2013)
ahin, Cenk Yaar: Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Kentsel Dnm-Panel/Forum, (Mimar-
lar Odas-Bakrky, Panel Tarihi: 02.12.2012), stanbul, 2013.
ahin, S.Z.: mar Plan Deiiklikleri Ve mar Haklar Araclyla Yanltc (Pseudo) Kentsel Dnm
Senaryolar: Ankara Altnda lesi rnei, Kentsel Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab, YT
Basm-Yayn, stanbul, 2003, S. 91.
Tekeli, lhan: Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, s-
tanbul, 2011.
Tekeli, lhan: Kentleri Dnm Mekan Olarak Dnmek, Kentsel Dnm Sempozyumu-Bildi-
riler Kitab, s. 3, YT Basm-Yayn Merkezi, stanbul, 2003.
Uysal, lke Evrim: Soylulatrma Kuramlarnn stanbulda Uygulanabilirlii: Cihangir rnei, Plan-
lama, S. 36, 2006/2.
stn, Gl: Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, XII Levha Yaynlar, stanbul, 2009.
Yasin, Melikah: Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, S. 60, 2005.
89
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

KENTSEL DNM YNTEMLER

Ara. Gr. Nurhan Hacibrahimolu*
GR
Kentsel dnme ihtiyac olan bir alanda dnm uygulamasna karar verildikten sonra, o alana
uygulanacak en uygun kentsel dnm yntemini belirlemek ok nemlidir. Kentsel dnm ynte-
mine karar verilirken, dnme urayacak alann sadece fiziksel koullar deil, ekonomik, sosyal ve
yerel koullar da dikkate alnmal, uygulanacak dnm yntemi, dnm alannn zelliklerine uy-
gun, ilevsel olmal ve alana yeni bir kimlik kazandrabilmelidir. Ayrca, dnm alannda uygulanacak
yntem, dnm ile hedeflenen amaca da hizmet etmelidir1.
Dnya zerinde, eitli sebeplerden dolay ynetimler kentler zerinde dnm uygulamalar ger-
ekletirmek zorunda kalabilir. Bu sebeplere, nfus art, ekonominin az gelimilii, doal afetler gibi
unsurlar rnek olarak verilebilir. Ayn zamanda kentsel dnmn sebebi olan unsurlar, dnmn ger-
ekletirilme ekline de yn verirler. Baka bir ifadeyle, belirtilen sebepler, dnm ynteminin belirlen-
mesinde nemli bir yere sahiptirler2.
Kentsel dnm zerine yazlan birok yazda yntemler bal altnda, soylulatrma, yeniden can-
landrma, yeniden gelitirme, iyiletirme ve benzeri kavramlarn akland grlr3. Aslnda bu kavram-
lar, bir blgede kentsel dnm uygulamas yaplmasna karar verildikten sonra, o blgede gerekleti-
rilecek kentsel dnm uygulamasnn sonucunda hangi deiimin gerekletirilmesinin hedeflendiini
ifade ederler ve ulalmak istenen amacn aklanmasna da hizmet ederler. Dolaysyla bu kavramlar
kentsel dnmn ynteminden ziyade unsuru olarak ifade etmek daha doru olacaktr.
Baz yazarlar tarafndan kentsel dnm projeleri gerekletirilirken imar haklarnn toplulatrlma-
s, imar haklarnn transferi ve gayrimenkuln menkulletirilmesi uygulamalarnn4 ve hatta kamulatrma

* Dou niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.

1 Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme, mge Kitabevi, 1. Bask, Ocak 2008, s. 233.
2 Aziz isman, Didem Kibarolu, Dnyada ve Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalar, TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas
12. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, 11-15 Mays 2009, Ankara, (evrimii), http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76c-
cfa7_ek.pdf., 19.12.2012.
3 zden, Kentsel Yenileme, s. 160; Senem Demirkan, Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol: Bursa Byke-
hir Belediyesi rnei, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kasm 2008, s. 29; Ali Cem Gz, Kentsel Dnmn
Esaslar ve skoya Whitfield rnei, Yerel Siyaset Dergisi, Yl: 3, Say: 31, Temmuz, 2008, s. 9; Mehmet Erta, Kentsel Dnm almala-
rnda Sosyal Boyutun ncelenmesi, Ankara ve Londra rnekleri, Seluk niversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik Online Dergi,
Cilt: 10, Say: 2011/1, s. 4.
4 mar haklarnn toplulatrlmas yntemi, parsel baznda, klasik anlamda var olan imar haklarnn, proje baznda bir araya getirilerek, toplulatrlmas
ve yaratlan deerin kamu ve zel sektr ibirlii erevesinde paylalmasdr. mar haklarnn transferi ise, arsa sahibinin kendi istei ile mlkiyet
zerinde var olmas gereken, imar hakkn kullanmayp, bu hakk, yerel ynetim ibirlii ile serbest piyasa koullarnda, bir baka projede kullanlmak
zere likide evirmesidir. Faruk Gksu, Kentsel Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklamlar, Kentsel Dnm Sempozyumu, stanbul, 11-13
Haziran 2003, s.271; Faruk Gksu, Dnm Projelerinin Gereklemesinde Menkulletirme Yntemleri, (evrimii), www.kentselyenileme.
org/dosyalar/menkul02.doc, 25.12.2012.

90 91
KENTSEL DNM HUKUKU
uygulamalarnn da yntem olarak ifade edildii grlr5. Elbette bu uygulamalar kentsel dnm pro-
jelerinin gerekletirilme aamalarnda kullanlabilir. Hatta bu uygulamalar kentsel dnmn arsa edin-
me yntemleri olarak da ifade edilebilir. Fakat bu yntemleri kentsel dnmn btnn kapsayacak
bir ekilde salt bir kentsel dnm yntemi olarak ifade etmektense kentsel dnm uygulamalarnn
bir paras, kentsel dnm gerekletirmek iin bavurulan hukuksal aralar olarak ifade etmek daha
yerinde olacaktr.
almada, kentsel dnm uygulamalarn gerekletiren aktrlerden yola klarak bu aktrlerin
uyguladklar yntemler belli balklar altnda toplanarak kentsel dnm yntemi ilikin teorik bir ba-
lklandrma yaplmaya allacaktr.
I. Kentsel Dnmn Dorudan Doruya Kamu Tzel Kiileri Tara-
fndan Gerekletirilmesi
Salksz yaam alanlar ile ilgili ortaya kan sorunlar ile bu sorunlar zmeye ynelik retilen
politikalar lkeden lkeye eitlilik gstermektedir. Bu eitliliin sebebi, lkelerin corafi konumu,
uygulad ynetim politikalar ve insan unsuru ile de alakaldr6. Fakat lkelerin uyguladklar farkl
yntemler ayn zamanda birbirlerine rnek tekil etmektedir. te bu farkllklar nda hem batda hem
de Trkiyede kamu tzel kiilerinin kentsel dnm uygulamalar bu uygulama yntemlerinin tasnifle-
nebilmesi amacyla ayr balklar altnda incelenmeye allacaktr.
A. Salksz Yaplarn dare Tarafndan Yeniden retimi Yntemi
Bir alanda kentsel dnm uygulamasna karar verildiinde, bu alandaki niteliksiz yaplar iyiletir-
me uygulamas ile dzelebilecek halde deilse, temizleme uygulamasna bavurulmaktadr. Uygulama
yaplacak alanda tarihi bir yapnn bulunmamas halinde, evresel zellikleri sebebiyle avantajl konumda
olan bir alann salksz konutlardan tamamen temizlenmesi ve bu alanda modern yaam alanlar yaratl-
mas dnm alann hem fiziksel hem de sosyal adan gelitirecektir7.
Yeniden retim ynteminin uygulanmas, Avrupa ve Amerikada sanayilemenin getirdii deiim
ve dnmler yannda, ikinci dnya savann etkisini gstermeye balad yllara rastlamaktadr. Bu
dnemde batda bombalanarak yklan ya da bozulan yaplar nedeniyle salksz yaam alanlar ortaya
kmaya balam ve bu alanlarn dntrlmesi amacyla yeniden retimi gndeme gelmitir8. Yeniden
retim yntemi batda birok lkede uygulama alan bulmutur. rnein; ngilterede bu yntem yerel
ynetimler tarafndan uygulanm, dnm alannda yklmas gereken tanmazlar satn alnp yklm-
tr. Fakat bu uygulamalarda sadece konut retimi deil, konutun dnda ortak kulanm alanlarnn da var
olaca yaam alanlarnn retimi de hedeflenmitir. Yeniden retim ynteminin uyguland dnm
5 Eda ata Ceylan-Aye Canan Kutlu, Yerel Ynetimler Kavram ve Kentsel Dnm Projelerinde Yetki Karmaas, Yerel Ynetimlerde Dn-
m Sempozyumu, Mattek Matbaa, 17-18-19 Ekim 2007, Ankara, s. 118.
6 Hans Skifter Andersen, Konut Alanlarnda Bozulma ve Konut Alanlar Yenileme Stratejilerinde Avrupa ve Amerika Deneyimi, Uluslararas
Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu: Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn,
stanbul, 2005, s.151.
7 zden, Kentsel Yenileme, s. 238-239.
8 pek zbek Snmez, Kentsel Dnm Srelerinde Aktrler, Beklentiler, Riskler, Ege-Mimarlk, 2005/1-53, s. 16.
92
KENTSEL DNM HUKUKU
alannda, devletin tanmazlar gerektiinde kamulatrma yetkisini kullanarak satn almas dnm s-
recinin uzamasna neden olduu, dnm gerekletirilecek alandaki tm evlerin satn alnmasnn yllar
ald ve ok masrafl olduu nedeniyle eletirilmitir9. Yeniden retim ynteminin uyguland bir baka
lke olan Hollandada Nijmegendeki blgesinde kinci Dnya Savandan sonra yeniden ina edilen e-
hirdeki yaplarn kalitesi kt olmas ve blgenin hzla bozulmakta olmas sebebiyle Nijgemen Belediyesi
blgenin tamamnn yeniden yaplandrlmas iin boz ve ina et felsefesine dayanan zel bir strateji uy-
gulamtr. Bu balamda, ilk olarak mdahale etmeme yntemini uygulayarak bozulma srecinin hzlan-
masn salam, ikinci olarak olabildiince fazla gayrimenkul satn almaya balamtr. nc olarak da
blgenin tamamna uygulanacak bir yeniden yaplanma plan gelitirmitir. Bu projede, gayrimenkullerin
mmkn olduunca ucuza satn alnmas ve yklp yeniden yaplan binalarn gemiteki gibi ina edilme-
si hedeflenmitir. Fakat gayrimenkullerin satn alnmas ilemi tahmin edildii gibi ucuza mal olmam ve
maliyetin tahmin edilenin stnde olmas sebebiyle bu uygulama masrafl olmutur10.
Trkiyede bu yntemin uygulanabilirlii incelendiinde, ncelikle kamu tzelkiilerinin bu yntemi
uygulayabilmesi iin yasal zeminin olup olmadna baklmas gerekir. II. Dnya savandan sonra, sana-
yilemenin de etkisiyle krsal alanlardan kentlere doru youn bir g yaanmas ve dolaysyla kentsel
alanlarda yaanan hzl nfus art kentlerin denetimsiz ve kontrolsz bymesine yol am dolaysyla
ortaya kan konut a, kaak yaplamay, baka bir ifadeyle gecekondulamay dourmutur11. Tr-
kiyenin yaad hzl nfus art ve kentleme sebebiyle oluan bu konut ve kentleme sorunlarnn
zlmesi amacyla, 1984 ylnda Genel dare dnda Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi Bakanl
(TOK) kurulmutur12.
TOK kurulduu ilk yllarda sosyal konut retmek zerine younlam, zellikle dar gelirli ailelere
konut retmek amacyla faaliyette bulunmu ve lkenin eitli blgelerinde kamuya lojman yapmtr13.
Geen zamanda, Trkiyede afet risklerinin azaltlmas ve gecekondu alanlarnn dnm bata olmak
zere eitli amalarla kentsel dnm projeleri uygulanmaya balam; bunlarda TOK etkin bir rol
almtr14.
9 Arzu Kocaba, Kentsel Dnm (Yeniletirme), ngiltere Deneyimi ve Trkiyede Beklentiler, Literatr Yaynlar, Ekim 2006, S.15; Pelin
Pnar zden, Kentsel Yenileme, s. 238-239; Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler
ve stanbul rnei, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, no:23-24, Ekim 2000-Mart 2001, s.1.
10 Tejo Split, Kamu-zel Sektr Ortaklklar/kentsel Yeniden Yaplanma Srecinde Gerilimli Bir iliki Hollanda Deneyimi, Uluslararas Kentsel
Dnm Uygulamalar Sempozyumu Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul,
2005, s.112.
11 Oktan Nalbantolu, Kentsel Yenileme Projelerinden rendiklerimiz Dikmen Vadisi rnei, Kentsel Yenileme ve Kentsel Tasarm, Ulusla-
raras 14. Kentsel Tasarm ve Uygulamalar Sempozyumu, Ankara, 28-29 Mays 2003, Editr; Aykut Karaman, s.244; Necati Duyar, Kentsel
Dnm Politikalar, TMMOB Diyarbakr Kent Sempozyumu, 2426 Nisan 2009, Diyarbakr, s.28.
12 Toplu Konut daresi Bakanl, 1990 ylnda 412 ve 414 sayl Kanun Hkmnde Kararnameler ile Toplu Konut daresi Bakanl ve Kamu Ortak-
l daresi Bakanl eklinde iki ayr idare olarak rgtlenmitir. 412 sayl KHK ile 2985 sayl Toplu Konut Kanununa eklenen Ek madde 1 ile
Toplu Konut daresi Bakanl, Babakanla bal ve kamu tzel kiilii olan bir kurum olarak tarif edilmitir. Babakanlk Toplu Konut daresi
Bakanl, (evrimii), http://www.toki.gov.tr/, 01.02.2013; Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol ze-
rine Dnceler ve stanbul rnei, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, no:23-24, Ekim2000-Mart2001) s.1
13 Gkhan Kalaan-Salih ifti, Kamu-zel Sektr birliinin Kentsel Mekna Yansmas: Kentsel Dnm rnei ve Yeni Aktrler, Sosyal ve
Beeri Bilimler Dergisi, Cilt: 4, No: 2, 2012, s. 125.
14 Fatma Neval Gen, Trkiyede Kentsel Dnm: Mevzuat ve Uygulamalarn Genel Grnm, Ynetim ve Ekonomi, 15/1, 2008, s.115.
93
KENTSEL DNM HUKUKU
Kentsel dnm uygulamalarnda sadece TOK deil, evre ve ehircilik Bakanl ve belediyelerin
de yetkili olduu grlr15. Gerek 2985 sayl Toplu Konut Kanunu16nda, gerek 644 sayl evre ve e-
hircilik Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda KHK17, gerekse 6306 sayl, Afet Riski Altndaki
Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun18 kentsel dnm konusunda Bakanla olduka geni yet-
kiler vermektedir. Riskli yaplarn tespitinin bakanlka hazrlanacak ynetmelikle belirlenmesi, riskli ya-
plar zerinde tasarruflarn kstlanmas, imar haklarnn toplulatrlmas ya da transferi, gayrimenkulleri
satn alnmas veya menkul deere dntrlmesi, kent tasarmlarnn yaplmas, bakanln yetkilerine
rnek olarak verilebilirler. Ayrca Bakanla acele kamulatrma yetkisi de tannmtr.
2004 tarihinde yrrle giren 5393 sayl Belediye Kanunu19nun 73.maddesinde 2010 ylnda yap-
lan bir deiiklikle, belediyelere eskiyen kent ksmlarn yeniden ina yetkisinin verildii grlr. Mad-
dede, hem Bykehir Belediyelerinin hem Bykehir Belediyeleri snrlar iindeki ile ve ilk kademe
belediyeleri ve il belediyelerinin, hem de nfusu 50.000in zerindeki belediyelerin kentsel dnm ve
geliim projeleri uygulayabilecei ifade edilmitir. Fakat kanunda kentsel dnm uygulayacak beledi-
yelerin nfusunun 50.000 olmas gereklilii vurgulanmtr. Kentsel dnm ihtiyacnn nfus youn-
luuna endeksli bir ekilde belirlenmesini douracak bu uygulama sebebiyle, kentsel dnme ihtiyac
olan ve fakat nfus artn yerine getirmemi bir blgenin belediyesi bir anlamda mahalli ihtiya olan
kentsel dnm gerekletiremeyecektir. Kanunun 69. maddesinde ise, belediyelerin dzenli kentle-
meyi salamak amacyla belediye snrlar iinde, bu konuda ilgili dier kamu kurum ve kurulular ile
ibirlii yapmak ve gerektiinde onlarla ortak projeler gerekletirmek, konut-toplu konut yapmak yetki-
sine sahip olduu ifade edilmitir.
Yasal dzenlemelerden de anlald gibi, Trkiyede salksz yaplarn idare tarafndan yeniden
retimi ynteminin uygulanabilmesi mmkndr. Fakat bu yntemin tercih edilmesi hem dnm uygu-
lanacak alandaki mlkiyet hakk sahiplerinin ikna edilerek alandan tahliye edilmeleri gibi olduka zorlu
bir sreci beraberinde getirecek hem de binalarn yklmas ve yeniden ina edilmesini ieren olduka
masrafl bir uygulama olacaktr. Bu sebeple, bu yntemin sadece kamu tzel kiileri tarafndan gerekle-
15 644 sayl KHK ile 2011 ylnda kurulan evre ve ehircilik Bakanlnn ilgili KHKda kentsel dnm ile dorudan ya da dolayl olarak ilikilen-
dirilebilecek birok grevi saylmtr. Bu grevlere; yerlemeye, evreye ve yaplamaya dair imar, mevzuatn hazrlamak; konut sektrne ilikin
strateji gelitirme ve programlama yapmak; kentsel ve krsal alan ve yerlemelerde yaplacak iyiletirme, yenileme ve dnm uygulamalarnda
idarelerce uyulacak usul ve esaslar belirlemek, dnm projelerini ve uygulamalarn yapmak rnek olarak verilebilir. evre ve ehircilik Bakan-
lnn kurulmasndan sonra 2012 ylnda 6306 sayl, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun yrrle girmitir. Bu
kanun kentsel dnm konusunda Bakanla olduka geni yetkiler vermektedir. Riskli yaplarn tespitinin bakanlka hazrlanacak ynetmelikle
belirlenmesi, riskli yaplar zerinde tasarruflarn kstlanmas, imar haklarnn toplulatrlmas ya da transferi, gayrimenkulleri satn alnmas veya
menkul deere dntrlmesi, kent tasarmlarnn yaplmas, bakanln yetkilerine rnek olarak verilebilirler. Ayrca Bakanla acele kamula-
trma yetkisi de tannmtr. Kanunda ayrca Bakanln TOKyeveya dareye yetki devrine ve bu i ve ilemlerden hangilerinin TOK veya dare
tarafndan yaplacan belirlemeye yetkili olduu ifade edilmitir. Dolaysyla kanunla kentsel dnm uygulamalarnn ba aktr evre ve e-
hircilik Bakanl olmutur. nk kanundan anlald kadaryla bakanlk, kentsel dnm faaliyetinde asl yetkili olandr. Dnm faaliyetinde
TOK ve idarenin baka bir ifadeyle belediyenin alaca roln de belirleyicisi bakanlktr. Dolaysyla Bakanlk kanunen kentsel dnm faaliyetleri
zerinde ana kontrol mekanizmasdr.
16 Resmi Gazete, Tarih/Say: 17.3.1984/18344.
17 Resmi Gazete, Tarih/Say: 4.7.2011/ 27984.
18 Resmi Gazete, Tarih/Say: 31.05.2012/28309.
19 Resmi Gazete, Tarih/Say:13.7.2005/25874.
94
KENTSEL DNM HUKUKU
tirilmesi, kamunun kaynaklar ve i gc dnldnde pek mmkn grnmemektedir. Bu sebeple,
bu yntemle gerekletirilecek kentsel dnm projelerinin hem finansman salama asndan hem de
daha ksa srede bitirilebilmesi iin zel hukuk kiileri ile ibirlii iinde gerekletirilmesi daha makul
bir yol olur.
B. Nitelii Bozulmu Yaplarn dare Tarafndan Yenilenmesi Yntemi
Nitelii bozulmu yaplarn idare tarafndan yenilenmesi ynteminde, tarihi zellik arz eden ya
da yklmadan yenileme uygulanmas ile tekrar yaanabilecek hale gelebilecek nitelikte olan yaplarn
glendirilmesi amalanmaktadr. Genelde bu tr uygulamalar tarihi ve kltrel adan deerli alanlarda
tercih edilmekle birlikte, tarihi ya da kltrel bir deer tamasalar bile binalarn niteliindeki bozulma
yenileme ilemi ile giderilebilecek durumda ise bu binalarn bulunduu alanlarda da glendirme ama-
l uygulama yaplabilir20.
Nitelii bozulmu yaplarn idare tarafndan yenilenmesi yntemi, zellikle ypranan tarihi yaplarn
yenilenmesinde ve tarihi zellik arz eden bir blgenin korunmasnda n plana kmaktadr. nk bu yn-
tem sadece bir blgenin binalar ile birlikte yenilenmesi amacn deil, ayrca gelecek nesiller iin kltrel
mirasn da korunmas amacn da tamaktadr21. Ayrca bu yntem, hem uluslararas hem blgesel hem
de ulusal alanda desteklenmektedir. rnein; Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumunun
(UNESCO)nun bir tavsiye kararnda, kentsel ve blgesel planlama ve konut politikalarnn tarihi ve kl-
trel mirasn korunmas ile ilgili yasal dzenlemelere uyumlu olmas gerektii ve bu amala bu politika-
larn yeniden gzden geirilmesi gerektii ifade edilmitir. Ayrca kararda ye devletlerin tarih alanlarn
ve evrelerinin koruma altna alnmas konusunda yardm talebinde bulunarak ibirlii ierisine girmeleri
gerektii de belirtilmitir 22. UNESCOnun dnya miras komitesinin Dnya Miras Fonunun kullanmn
belirleme ve taraf devletlerin istekleri zerine onlara finansal yardm tahsis etme gibi grevleri olduu da
UNESCO Dnya Miras Komitesinin 36. Oturumunda ifade edilmitir23.
Nitelii bozulmu ya da ypranm binalarn ya da tarihsel yaplarn bir yenilenmesi Avrupa lkele-
rinde de olduka nemli bir konudur. zellikle Avrupa lkelerinde, kentsel dnm uygulamalarnda
tarihi yaplarn korunmas amac nemli bir yer tutmaktadr. Ayrca bu konuda Avrupa komisyonu, tarihi
yaplarn korunmas politikalarn ve bu politikalara uygun olarak yrtlen yenileme faaliyetlerini ve
desteklemektedir. Fakat koruma uygulamalarnda ama yalnzca yaplarn varlklarn srdrmeleri olma-
mal, yaplar kentlerin cazibesini artracak ekilde gncel yaam koullarna adapte edilmelidir24.
20 zden, Kentsel Yenileme, s. 237.
21 Kocaba, Kentsel Dnm (Yeniletirme), ngiltere Deneyimi ve Trkiyede Beklentiler, s. 23.
22ye devletlerin tarih alanlarn ve evrelerinin koruma altna alnmas konusunda, lzum grlmesi hlinde, gerek hkmetler aras kuruluslardan
gerekse sivil toplum kuruluslarndan, zellikle de UNESCO-ICOM-ICOMOS Dokmantasyon Merkezinden uluslararas yardm talebinde bulunarak
isbirligi ierisine girmeleri gerekir.Tarih veya geleneksel alanlarn korunmas ve ada Yaamdaki rolleri konusunda tavsiye karar, (evrimii),
http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/kultur/tarihirol_t_k.pdf, 10.06.2013.
23 stanbul Sit Alanlar Alan Ynetimi Bakanl Unesco Dnya Miras Komitesi 36. Oturum Notlar,
Temmuz 2012, (evrimii),
http://www.alanbaskanligi.gov.tr/files/UNESCO%20D%C3%9CNYA%20M%C4%B0RAS%20KOM%C4%B0TES%C4%B0%2036.%20OTU-
RUM%20NOTLARI-St.%20Petersburg%20_Tem%202012_.pdf, 10.06.2013.
24 European Commission , European Sustainable Cities, Report By The Expert Group On The Urban Environment, Italyden naklen, zden, Kentsel
95
KENTSEL DNM HUKUKU
Sz edilen yntemin kullanlmasna ilikin rneklere bakldnda, Amerika Birleik Devletlerinde
bu yntemin uygulanmas konusundaki rnekte farkl bir yol izlenmitir. rnekte, tarihi adan bir zellik
arz etmese de Amerikan skn ve Kalknma Departmannn mlkiyetinde bulunan nitelii bozulmu
ve kullanm durumunda olmayan yaplarn bulunduklar yerde yetkili bulunan yerel ynetimlere devri
salanmtr. Yaplarn devri salandktan sonra, bu yaplar yerel ynetimlerce alt ay iinde kar amac
gtmeyen toplum gelitirme birimlerine satlmas ve bu birimlerin nitelii bozulmu yaplar, yoksul
ailelerin satn alabilmeleri amacyla yenilemesi ve yaanabilir hale getirip ve sata sunmas gibi bir
yntem izlenmitir25.
Yntemin Trkiyedeki yasal dzenlemelerde varl ve uygulamalara pratiine bakldnda 5366
sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanl-
mas Hakknda Kanun26un da eitli hkmlerin varl grlr. Bu kanunun 2. maddesinde yenileme
alanlarnn nasl belirlenecei tespit edilmi, Planlama balkl 3. maddesinde yenileme alanlar olarak
belirlenen blgelerde il zel idaresi ve belediye tarafndan hazrlanan veya hazrlatlan yenileme projeleri
ve uygulamalarn ilgili il zel idareleri ve belediyeler eliyle yaplaca ifade edilmitir. 4. maddede ise,
il zel idaresi ve belediyelerin tanmazlar zerinde proje tamamlanncaya kadar geici kstlamalar uy-
gulayabilecei, kamulatrma yapabilecei ifade edilmitir. Burada yerel ynetimlere mlkiyet hakkna
mdahale etme yetkisi tannd grlr. Bilindii gibi mlkiyet hakk ancak kamu yararnn gerektirdii
hallerde ancak kanunla snrlanabilir. Dolaysyla yerel ynetimlerin yenileme projeleri kapsamndaki
tanmazlar zerinde tasarruflar kstlamas, kamulatrma yapmas mmkndr27. Ayrca 5393 sayl
Belediye Kanununda da genel olarak binalarda yenileme almalarnn yaplabilecei ifade edilmitir.
(madde 73, Ek fkra: 16/5/2012-6306/17 md.)
Sz edilen yntemin Trkiyedeki uygulamasna bakldnda, TOK tarafndan kredilendirilen Saf-
ranbolu evlerinin yenilenmesi gsterilebilir. Tanmaz kltr varlnn yenilenmesi iin verilen krediler-
de, zellikle tarihi kent dokularn salklatrlmasna ynelik olan ve yerel ynetimlerin nclndeki
projelere ncelik verilecei, yenilenme ileminin yapnn kltr varl niteliinin devamn salamas,
gerekirse salklatrlmas ve ilev kazandrlmas amacna ynelik olmas zorunluluu ifade edilmitir.
UNESCOnun Dnya Kltr Miras listesinde bulunan ve Tanmaz Kltr Varl olarak tescil edilmi
Safranbolu Evleri, TOK tarafndan yenilenmi ve bylece tarihsel mirasn korunmas salanmtr28.
Nitelii bozulmu yaplarn idare tarafndan yenilenmesi yntemi yukarda da ifade edildii gibi,
gerek tarihi yaplarn koruma amal yenilenmesi asndan olsun gerek glendirme amal yenileme a-
lmalar olsun, uygulama asndan gncelliini koruyabilecek bir yntemdir. Bu yntemin uygulanmas
Yenileme, s. 339-340.
25 Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler ve stanbul rnei, stanbul niversitesi
Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, no:23-24, Ekim 2000-Mart 2001, s.1-.5.
26 Resmi Gazete, Tarih/Say:5.7.2005/ 25866
27 Halil brahim Aydnl-Hilal Turan, Kuramsal ve Yasal erevede Kentsel Dnm, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,
2012/ 28, s. 67.
28 TOK Restorasyon Uygulamalar, 2011, (evrimii), http://www.toki.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA-
849816B2EF4EE1D622DC4F2076, 19.06.2013.
96
KENTSEL DNM HUKUKU
salt binalarn ehrelerinin dzenlenmesi deil ayn zamanda evreleriyle uyumlu hale getirilerek yaatl-
malar ve gelecek nesillere aktarlmasnn salanmas da hedeflenmektedir. Bu sebeple yntem her zaman
varln koruyabilecek gncel bir yntemdir.
C. levini Kaybetmi Alanlara Yeni Kimlik Kazandrlmas Yntemi
levini kaybetmi alanlara yeni bir kimlik kazandrlmas yntemi, herhangi bir nedenle bo ve
ilevsiz kalm bina ya da arazilerin eski ilevlerinden tamamen farkl olacak ekilde deerlendirilmesi,
yeniden ilevsel hale getirilmesi ve gnlk yaama kazandrlmas olarak ifade edilebilir. Bu yntemin
uygulamas, gerek Avrupa lkelerinde gerekse lkemizde olduka yaygndr.
Yntemin Avrupa lkelerindeki uygulamas rneinde, talyann Cenova ehrinde, Kristof Ko-
lombun Amerikay kefinin beyznc ylnda yaplan etkinlikler ile ortaya kan kentsel dnm
srecinde pamuk ambarlar kongre merkezine dntrlm ve bylece ilevsiz kalm bir alana yeni bir
kimlik kazandrlarak yeniden ilevsel hale getirilmitir29.
Trkiyede yntemin uygulama alanna bakldnda birok rnekle karlalmaktadr. rnein, Bur-
sa Bykehir Belediyesi tarafndan kentsel dnm ve geliim alan olarak ilan edilmi, dericiler blge-
si olarak adlandrlan, gemi yllarda, sanayi sektrnde hizmet vermi fakat sanayi tesislerinin blgeden
tanmas ile bo ve atl durumda bulunan bu alanda yeni bir yaam alan oluturulmas amacyla konut,
alveri merkezi ve otelleri de iine alan kentsel dnm projesi hazrlanmtr30. Bunun dnda, Denizli
ilinin Buldan ilesinde, Eski Hkmet Kona binasnn, belediye tarafndan yenilerek El Sanatlar ve
Kltr Merkezi haline getirilmesi de yntemin uygulanma rneklerinden biridir31.
Bu yntem, uygulanabilmesinin yasal dayanan da bir nceki yntemin yasal dayanandan alr.
Yntemin uygulanmas ile bo ve ilevsiz bina ya da araziler deer kazanm ve kentsel dnm uygu-
lamalarnn salad gncellik ile alanlarn canlandrlmas salanmtr. Bu adan yntemin uygulama-
snn srekliliinin salanmas olduka nemlidir.
II. Kentsel Dnmn zel Hukuk Kiileri Tarafndan Gerekletiril-
mesi Yntemleri
A.Dnmn Uygulama Yaplacak Tanmazn Sahipleri Tarafndan
Gerekletirilmesi
zel hukuk kiilerinin bir ortaklk kurmadan ve kamu mdahalesi olmadan bir kentsel dnm faa-
liyeti gerekletirmesi olduka zordur. Fakat yine de yasal dzenlemeler ile zel hukuk kiilerine kentsel
dnmde uygulayc olma rolnn verildii grlr. rnein; 5366 sayl kanunun Uygulama balkl
3. maddesine gre, yenileme alan ierisinde kalan parselin sahibinin, projeye bal kalmak ve il zel
idaresi ve belediyenin belirleyecei amata kullanlmak kaydyla yenileme uygulamasn bizzat gerek-
29 Bkz, Eren Kalanyuva, talyann Cenova ehri Kentsel Dnm Sreci zerine Bir nceleme, bu kitap ierisindedir.
30 Kentsel Dnm ve Bursa Raporu, Hazrlayan ve Derleyen: Murat lkme, TMMOB ehir Planclar Odas Bursa ubesi, 2008, s. 22.
31 Nezihat Kklk Kaya, Buldan Eski Hkmet Kona ve Cezaevinin Belediye El Sanatlar ve Kltr Merkezine Dnm, Ege Mimarlk,
Ekim 2011, s. 32.
97
KENTSEL DNM HUKUKU
letirebilecei ifade edilmektedir. Fakat uygulama parsel sahibince gerekletirilecekse, bu uygulamann
projeyle e zamanl olarak balatlmas ve tamamlanmas gerekir. 6306 sayl Kanunun, Uygulama -
lemleri balkl 6. maddesine gre ise, zerinde bina yklarak arsa hline gelen tanmazlarda parsellerin
malikleri tarafndan deerlendirilmesinin esas olduu ifade edilmitir. Afet Riski Altndaki Alanlarn
Dntrlmesi Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmelii32nin Riskli yaplarn bulunduu parseller
ile riskli alanlar hakknda uygulanacak hkmler balkl 15. maddesinde ise, riskli alanlarda ve riskli
yaplarda kanun kapsamnda ncelikle maliklerce uygulama yaplmas esas olduu belirtilmitir. Fakat
malikler tarafndan yaplacak uygulamalarda ilgili kurumlar maliklere yardmc olmakla ykml kln-
mtr. lgili kurumlar, Bakanlk, Belediye ya da Toplu Konut daresi olabilir. Payl mlkiyetin var olduu
yenileme alanlarnda malikler, alann ne ekilde deerlendirileceine ilikin toplant yaparak karara va-
rrlar. Pay sahipleri, arazi zerinde yeniden bina yapabilirler, kat karl verebilirler ya da baka usuller
uygulayabilirler. Hangi usuln uygulanacana yapacaklar toplant ile karar verirler.
Kentsel dnm kanunu olarak adlandrlan 6306 sayl kanunun afet eksenli olarak belirlendiini
ve riskli binalar kapsadn ifade eden evre ve ehircilik Bakanl altyap ve Kentsel Dnm Hiz-
metleri Genel Mdrl tarafndan yaplan bir aklamada, vatandalara den grevler arasnda, riskli
yaplarn tespiti ve riski varsa dntrlmesi gereklilii de ifade edilmitir33.
Gecekondu alanlarnda, zel hukuk kiilerinin kentsel dnm faaliyetlerine bakldnda, alak ve
seyrek konutlarn kk sermayeli konut reticileri eliyle mevcut konut stokunun yklarak apartmanla-
masna imkn veren 634 Sayl Kat Mlkiyeti Kanunu34nun yrrle girmesi ile gecekondular yklarak
ok katl apartmanlar yaplmaya balanmtr. Gecekondu alanlarndaki yaplarn niteliindeki bu deii-
min, bir dnm tr, yeniden yaplandrma, olarak ifade edildii de olmutur35.
zel hukuk tzel kiilerinin kentsel dnm asndan konut retim faaliyetleri incelendiinde ise,
bilindii gibi, inaat irketlerinin artk ok geni arazilerde gelitirdikleri projelerle sadece konut retimi
deil, ayn zamanda sosyal ve kltrel faaliyetleri de ierisine alabilecek yaam alanlar rettikleri gr-
lr. Her ne kadar bu projeler uygulandklar alanda, ciddi bir deiim ve modernleme gerekletirseler
de burada irketlerin amac gelir elde etmek, kazan salamaktr. Bu sebeple, zel hukuk tzel kiilerinin
bu faaliyetlerini kentsel dnmden ziyade, kar amal modern yaam alanlar inas olarak nitelemek
daha doru bir ifade olabilir. Bunun dnda sahibi zel hukuk kiilerinin yasal dzenlemelerle kendile-
rine verilen dnm gerekletirme yetkisi erevesinde yrtt faaliyetler elbette kentsel dnm
erevesinde deerlendirilecektir. Fakat salt bir zel hukuk kiisinin kendi bana bir kentsel dnm
gerekletirmesi, hem mali adan hem de gerekletirilecek dnmn evresi ile uyumlu olmas a-
sndan sorunlarn ortaya kmasna neden olabilir.
32 Resmi Gazete, Tarih/Say:15.16.2012/28498
33 Vedad Grgenin Ege- Kooperatifin dzenlemi olduu Kentsel Dnm Yerel Ynetimler ve zmir konulu panelde yapt konumadan aln-
mtr. (evrimii) http://www.konuthaberleri.com/ege-kooptan-kentsel-donusum-paneli-27720.htm, 15.02.2013.
34 Resmi Gazete, Tarih/Say 2.7.1965/12038
35 Ege Yldrm, Gncel Bir Kent Sorunu, Kentsel Dnm, Planlama, 2006/1, s. 11.
98
KENTSEL DNM HUKUKU
B. zel Hukuk Kiileri Tarafndan Kooperatif Kurulmas Yntemi
zel hukuk kiilerinin yap kooperatifleri kurarak da kentsel dnm faaliyeti gerekletirebilecei
ileri srlebilir. zellikle dar gelirli gruplarn konut sahibi olabilmek iin gnll olarak kurabilecekleri
kooperatifler buna rnek olarak verilebilir. Eskiehir Belediye Bakan Ylmaz Bykeren Ege-Koopun
Ankarada dzenledii Kentsel Dnm ve Yerel Ynetimler panelinde, insanlarn tek balarna
yapamadklar eyleri, kooperatifler kurarak ortaklaa baarabileceklerini ve kooperatiflerin birlik ruhunun
kalesi olduunu ifade etmitir36. Fakat kooperatiflerin kentsel dnm uygulamalarndaki rol destek-
lenmekle birlikte, bu uygulamalarda tek balarna braklmalar da kabul grmemitir. zmir Bykehir
Belediye Bakan Aziz Kocaolu, Bir yap-sat ya da bir konut irketinin, bir kooperatifin, kent dn-
mn tek bana yapamayacan ve Bykehir Belediyesi veya Bakanln, kentsel dnm uygulama-
snn garantr olmas gerektiini, mal sahiplerinin zel irketlere ya da kooperatiflere teslim edilmemesi
gerektiini ifade etmitir37.
zel hukuk kiilerinin bir birlik oluturarak yrtecekleri kentsel dnm faaliyeti bireysel uygula-
malara nazaran daha avantajl olabilir. Fakat kentsel dnm faaliyetinin sadece yklm olan bir yapnn
yeniden inas ya da sadece bir konut retim faaliyetinden ibaret olmamas planlama aamasnda sorun
yaanmasna neden olabilir. nk kentsel dnm faaliyeti gerekletirildii evre, bu evrenin sosyal
ve kltrel yaps, demografik zellikleri ile bir btn olarak ele alnmas gereken bir faaliyettir ve kamu
mdahalesi olmadan gerekletirilmesinde eksiklikler yaanabilir.
III. Kentsel Dnmn Kamu-zel Ortakl Tarafndan Gerekleti-
rilmesi Yntemleri
A. Genel Olarak Kamu zel Sektr Ortakl Yntemlerinin Aklan-
mas
Kamu hizmetlerinin etkin ve verimli bir ekilde grlmesi, bu hizmetlerin kalitesinin arttrlmas
ok nemli bir konudur. Devlet, kamu hizmeti olarak tespit edilmi tm faaliyetlerin rgtlenmesini sa-
hip olduu imknlarla gerekletirebilecei gibi, bu hizmetlerin yerine getirilebilmesi iin emek de satn
alabilir38. Fakat gnlk hayatta her an karlalan kamu hizmetinin standartlarnn ykseltilebilmesi ve
nitelikli hale gelebilmesi iin sadece kamu kaynaklar yeterli deildir. Baka bir ifadeyle, sadece kamu
kayna kullanlarak gerekletirilecek uygulamalarla kamu hizmetinin etkin bir ekilde yerine getirilme-
si olduka zordur. Bu sebeple kamu sektrnn, zel sektr ile ortaklk kurarak kamu hizmetinin ifas ile
ilgili proje gelitirmesi ihtiyac hsl olmutur39. Kentsel dnm faaliyetleri asndan da bakldnda,
36 Ege-Kooperatifin Ankarada dzenledii Kentsel Dnm ve Yerel Ynetimler Panelinde Eskiehir Belediye Bakan Ylmaz Bykerenin
yapt konumadan alnmtr. 19 Aralk 2012 Tarihli, Hrriyet Gazetesinin Ekonomi sayfasndan alnmtr. (evrimii), http://hurarsiv.hurriyet.
com.tr/goster/printnews.aspx?DocID=22191937, 10.02.2013.
37 zmir Bykehir Belediyesi ve Gayrimenkul Yatrm Ortakl Dernei (GYODER) ibirlii ile dzenlenen 4. Gelien Kentler Zirvesinde z-
mir Bykehir Belediye Bakan Aziz Kocaolunun yapt konumadan alnmtr. (evrimii), http://www.kentyasam.com/kentsel-donusu-
mu-yap-satci-konut-sirketi-kooperatif-yapamaz-hbrdty-29077.html, 10.02.2013.
38 Onur Karahanoullar, Kamu Hizmetleri Piyasa likisinde Drdnc Tip: Eksik mtiyaz (Kamu-zel Ortakl), Ankara niversitesi Siyasal
Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt:66, No:3, s. 178.
39 Ahmet Keli, PPP Projelerinin Hukuki Rejimi ( Kamu-zel Sektr birlii), Group Law Yaynclk, stanbul 2012, s. 29.
99
KENTSEL DNM HUKUKU
bu faaliyetlerin salt kamu tarafndan gerekletirilmesi ve bu konuda baarya ulalmas mmkn g-
rnmemektedir. Bu sebeple, kentsel dnmde kamu sektr ile zel sektrn birlik ruhu ile almas
gerektii ifade edilmitir40. Ayrca kentsel dnmn sadece kamu tarafndan gerekletirilmesi yntemi
olduka maliyetli ve etkisiz bir yntemdir41.
Kamu-zel ortakl kavramsal adan deerlendirildiinde, bu terimi aklamaya ynelik birok tan-
mn yapld grlr. rnein; kamu-zel ortakl kavramnn, kamu alm, rgtlenme biimi, hizmet
sunma yntemi, kamu hizmetlerinin zel kiilere grdrlme yntemi, finansman yntemi kavramlarnn
emsiyesi niteliinde bir tanmlama olduu vurgulanmtr42. Baka bir tanmda ise kamu- zel ortakl
kavramnn genel olarak, eitli sorumluluklar ve hedefler ile balantl olarak altyap almalar yrtmek
ve ynetmek iin yetenek ve kaynaklarn birletirmeyi amalayan kamu ve zel sektr arasndaki eitli
ibirlii ekillerini tanmlamak iin kullanld ifade edilmitir43.
Kentsel dnm uygulamalarnda kamu-zel sektr ortaklklarnn ortaya kma sebebi olarak libe-
ral ekonominin gelimesi ve buna bal olarak kamu kaynaklarnn zayflamas, zelletirme uygulamala-
rnn yaygnlamas ve sosyal devlet anlaynn bir kenara braklmas gsterilmitir44. Bu uygulamalarn
yaygnlamas ile birlikte, kent iindeki yaplamalarda ya da dier dnm alanlarnda dnm ger-
ekletirecek aktrlerde merkezi ynetimden yerel ynetim zel sektr ibirliklerine doru bir dnm
yaanmtr45.
Kamunun zel sektr ile ortaklk kurarak gerekletirdii projelerde ama alt yap yatrmlarnn en
iyi ekilde gereklemesi ve kamu hizmetinin de en kaliteli ekilde yerine getirilmesidir. Bu sebeple, bu
projelerde sadece kr elde etmenin hedeflendii sylenemez. Elbette kamu zel ortakl kurularak yr-
tlen projelerde kr da elde edilebilecektir. Fakat asl ama, bir kamu hizmetinin yerine getirilmesi olduu
iin toplumsaldr46.
Dnyada kamu zel ortakl, birok alanda yrtlen projelerde kullanlmaktadr. Bu alanlara, sa-
lk, ulam, enerji, telekomnikasyon, rnek olarak verilebilir. Bu projeler ile kamu alanna en yeni tek-
nolojilerin ekilmesi salanacaktr. nk zel sektrn faaliyet alan, rekabete ak, srekli geliim ge-
rektiren ve yeniliki bir alandr. Kamu sektr ise zel sektre gre daha dingin ve geleneksel yapdadr47.
40 zden, Kentsel Yenileme, s. 195.
41 Hans Skifter Andersen, Konut Alanlarnda Bozulma ve Konut Alanlar Yenileme Stratejilerinde Avrupa ve Amerika Deneyimleri, Uluslararas
Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu: Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn,
stanbul, 2005, s.162.
42 Koray Karasu, Salk Hizmetlerinin rgtlenmesinde Kamu-zel Ortakl, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: 66,
No:3, 2011, s. 219-220.
43 PPP: The Italian Normative Framework and Considerations On Application of PPP Tools in Emilia Romagna Italy Turkey Bilateral Cooperation
Project, Region, (evrimii), www.dps.tesoro.it/...PPPs.../1.PPPs_pulacch.., 15.03.2013.
44 Snmez, Kentsel Dnm Srelerinde Aktrler - Beklentiler Riskler, s. 16.
45 Yldrm, Gncel bir Kent Sorunu Kentsel Dnm, s. 8.
46 Melis Ersz Avrupa Birlii ve Trk Hukuku Inda Public Private Partnerships Uygulamalar Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Ensti-
ts Yksek lisans Tezi ktisadi Aratrmalar Vakf nal Aysal Tez Deerlendirme Yarma Dizisi, 2010/2, stanbul, 2010, s. 25.
47 Ersz, Avrupa Birlii ve Trk Hukuku Inda Public Private Partnetship Uygulamalar, s. 28.
100
KENTSEL DNM HUKUKU
Bazen kentsel dnm uygulanan alanlarda, sadece kamu tzel kiileri tarafndan gerekletirilme-
ye allan projelerde kamulatrma uygulamalar ok maliyetli olabilmektedir. Bu durum da kamunun
projeyi uygulama kabiliyetini etkilemektedir. Bu aamada, zel sektr devreye girerek, riski paylamakta
ve maliyeti azaltmaktadr48. Fakat kamunun kaynaklar bir kentsel dnm projesinin gerekletirilmesi
iin yeterli olsa bile, eer, zel sektrn projeye dhil olmas, projenin niteliinde ve hznda bir art deer
ortaya karacaksa, kamu-zel ortakl yntemi tercih edilmelidir49.
Kentsel dnm uygulamalar esnasnda kamu sektr arsa edinme sorununu kamulatrma ya da
snrl ayni hak tesisi ile zerek zel sektre hareket kolayl salayabilecektir. Bunun yannda kamu
sektrnn kentsel dnm uygulamalarna bizzat dhil olmas projenin salkl yryp yrmediine
ilikin denetimini de kolaylatracak ve dolaysyla aksaklklara zamannda mdahale ans olacaktr50.
Kentsel dnmde kamu-zel sektr ortaklklarnda dikkat edilmesi gereken dier bir husus da ortak-
ln sresidir. Kentsel dnm uygulamalar, uygulamalarn yaplaca alanda sadece konut retimine
ynelik olmayp, bir blgenin hem sosyo-kltrel hem fiziksel adan yeniden yaplandrlmas anlamna
geldii iin dnm gerekletirecek kamu zel ortaklnn zaman bakmndan snrlandrlmas, d-
nm uygulamasnn hedefine ulamadan sona ermesi riskini dourabilir. Bu sebeple bu uygulamalarda,
projenin amacna ulaabilmesi iin uzun vadeli ortaklklar tercih edilmelidir51.
Kamu-zel ortakl yntemi ile gerekletirilen ve baarya ulaan kentsel dnm projelerinde,
yerel ynetimlerin nc rol stlenmesi halinde halkn desteinin daha ok alnd, kamulatrma ma-
liyetinin dt, uzun vadeli projelerde gven ortamnn olutuu ve bylece proje sresinin ksald
ynnde tespitler yaplmtr. Dolaysyla yerel ynetimlerin kentsel dnm projelerinde nc rol st-
lenmelerinin baarya giden yolda nemli olduu gerei ortaya kmtr52. Bunun dnda, bir kamu tzel
kiisi olan yerel ynetimlerin, kentsel dnmn tm uygulama ykn tek bana stlenmesindense,
zel sektr ile kuraca ortakln yerel ynetimin ykn hafifletecei muhakkaktr.
Kentsel dnm uygulamalarnda, kamu ile zel sektr arasnda ortaklk kurulmas ynteminin uy-
gulanmas esnasnda, kentsel dnm projesinin gerekletirilecei yrede yaayan yerel halkn da bu
ortaklklara katlmnn salanmas ve bu projelerin gerekletirilmesinde nemli roller edinmelerinin
48 zge Aras, Leyla Alkan, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Ankara Kent Makroformu zerinde Ekonomik, Politik, Sosyo-Kltrel Etkile-
rinin rdelenmesi, TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas 11. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, 2-6 Nisan 2007, Ankara, s.29;
Taner Soyak, zel Sektr Kentsel Dnm, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu, Kkekmece Belediyesi Atlye
almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul 2005, s. 257.
49 Cafer Uluta, Kentsel Toprak Rantnn Kamuya Kazandrlmasnda Bir Ara Olarak mar Haklarnn Toplulatrlmas, (Dikmen Vadisi
rnei), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dal, Yksel Lisans Tezi, Ankara 2005, s. 60.
50 John Mccarthy, Kentsel Dnmde Ortaklk Pratii, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu, Kkekmece Belediyesi
Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 100.
51 Cliff Hague, Konut Alanlarnn Dnm ve Yenileme Projelerinde Baar, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu, Kk-
ekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 184.
52 Smalley, J. W. 1996 City Challenge: Derby s Winning Bid, Unpublished Dissertation, University of Portsmouth, Portsmouth, UK, p.283den naklen,
Fatih Eren, Kentsel Dnmlerde Kamu-zel Ortaklklar ve zel Giriimin Dnmdeki Varl: Konya rnei, Seluk niversitesi Fen
Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Haziran 2006, s. 43.
101
KENTSEL DNM HUKUKU
gereklilii de fark edilmitir53. nk gerekletirilecek olan kentsel dnm uygulamasndan en ok et-
kilenecek olan o yrede yaayan halktr. Dolaysyla, sivil toplum rgtlerinin de destei ile birlikte yerel
halkn dnme ilikin grleri ve aktif katlm, zel sektrn teknik bilgisi, deneyimleri ve finansman
gc, kamu sektrnn denetimi ve ynlendirici ynleri bir araya geldiinde, kentsel dnm ile hedef-
lenen salkl yaam alanlarna ulalabilir54.
Genel olarak kamu-zel ortakln zelliklerine bakldnda, hem risk paylam, hem kentsel dn-
m faaliyetinin hzl ve zamannda sonuca ulatrlmas asndan tercih edilmesi gereken bir yntem ol-
duu ve hem dnyada hem de Trk hukukunda son yllarda olduka sk uygulama alan bulduu grlr.
Bu sebeple, ortakln avantajlar deerlendirildiinde kentsel dnm iin olduka makul bir yntem
olduu sonucuna varlabilir.
B. Kamu-zel Ortakl Yntemlerinin Yasal Dzenlemelerdeki Yeri
2004 ylnda kartlan 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 24. maddesinde, 5215 sayl
Belediye Kanununun 60. maddesinde ve 5355 sayl Mahalli dare Birlikleri Kanununun 16. maddesin-
de giderler arasnda, kamu yarar grlen konularda yurt ii ve yurt d kamu sektr, zel sektr ve sivil
toplum rgtleriyle birlikte yaplan ortak hizmetler saylmtr. Ayrca Belediye Kanununda belediyelere
kentsel dnm konusunda ak bir dzenleme ile yetki verilmesi sebebiyle belediye, hizmetleri arasnda
yer alan kentsel dnm faaliyetini zel hukuk kiileri ile ortaklk kurarak gerekletirebilecektir.
5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaat-
larak Kullanlmas Hakknda Kanunun 3. maddesinde yenileme alanlar olarak belirlenen blgelerde
yenileme projelerinin gerek ve zel hukuk tzel kiilerine yaptrlabilecei ifade edilmitir. Bu mad-
dede bir ortaklk ilikisinden bahsetmemekle beraber, projenin il zel idaresi ve belediye tarafndan
hazrlanabilecei ya da hazrlatlabilecei ifade edilmitir. Dolaysyla, bu madde kapsamnda yaplacak
yenileme uygulamalarnda, zel hukuk kiilerine szleme kapsamnda yenileme uygulamas ya da projesi
yaptrlabilir.
5104 sayl Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanununun 6. maddesinde, projedeki m-
avirlik ve kontrollk hizmetlerinin idare ve belediye tarafndan zel hukuk hkmlerine gre kurulacak
veya itirak edilecek irket tarafndan bedeli karlnda yrtlecei ifade edilmitir. Bu maddeden, zel
hukuk kiileri bu kentsel dnm projesinin idari-teknik ksmnda yer alabileceklerdir.
Nihayet 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun 6. madde-
sinde, Bakanln kamu ve zel sektr ibirliine dayanan usuller uygulamaya, kat veyahslatkarl
usulleri de dhil olmak zere inaat yapmaya veya yaptrmaya, arsa paylarn belirlemeye, yetkili olduu
53 Rob Atkinson, Kentsel Dnm, Ortaklk ve Yerel Katlm/ngiltere Deneyimi, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu,
Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 91.
54 Faruk Gksu, zel Sektr Asndan Kentsel Dnm, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu, Kkekmece Beledi-
yesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s.250-25; Mustafa Demirci, Kent Planlamada Uygulama
Anlayna Eletirel Bir Yaklam Dikmen Vadisi Projesi rnei, Doktora Tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi
ve Siyaset Bilimi (Kent ve evre Bilimleri) Anabilim Dal, Ankara 2004, s.209.
102
KENTSEL DNM HUKUKU
ifade edilmitir. Maddenin ifadesinden de anlald zere, kentsel dnm uygulamalarnda kamu-zel
sektr ortakl, ak bir yasal dayanaa kavumutur. Bu maddede dikkati eken dier bir ifade ise kat
karl inaat usulnn bakanlk tarafndan uygulanabileceidir. Elbette kentsel dnm projesi tasar-
layan kamu tzel kiisi, dntrecei alanda uygulama yaparken konut alanlarnn inasnda zel sektr
ile bir konut retim yntemi belirleyecektir. Fakat belirlenecek bu yntem, zel hukuk kiilerinin rant
kayglarn krkleyecek bir yntem olmamaldr. Kat karl inaat szlemesi yaplmas halinde, zel
hukuk kiilerinde daha fazla kar elde edebilmek adna ok katl bina yapma konusunda bir refleks oluabi-
lir. Bunun denetimi elbette yaplabilir fakat bu riski almak yerine, kentsel dnm uygulamalarnda, imar
haklarnn toplulatrlarak proje sonrasnda ortaya kacak deerden hak sahiplerinin paylarn almalar
daha salkl sonular ortaya karr55.
Kamu zel ortaklna ilikin olup yasalamam fakat zerinde durulmas gereken dier bir yasal d-
zenleme ise Baz Yatrm ve Hizmetlerin Kamu Kesimi le zel Sektr birlii Modelleri erevesinde
Gerekletirilmesine likin Kanun Tasars Tasladr. Taslak Devlet Planlama Tekilat Mstearl ta-
rafndan hazrlanm, ilk taslak metni Ekim 2006 ay iinde, ikinci taslak metni ise Kasm 2007 ay iinde
kamuoyunun grne almtr.
Kamu zel ortaklna ilikin eitli kanunlarda hkmler yer almasna ramen, bu ortaklk eklinin
ve bu ortakln eitlerinin tanmland, sayld herhangi bir yasal dzenleme mevcut deildir. Bu
durum da ortakln eitlerine ilikin farkl grlerin, yorumlarn ortaya kmasna sebebiyet vermekte
ve birlik salanamamaktadr. Bu sebeple, gnmzde de olduka yaygn bir ekilde kullanlan bu ortaklk
ekline ilikin kapsaml bir yasal dzenleme yrrle konmaldr.
C. Kamu zel Ortakl Yntemlerinin Grn ekilleri
1. Yasal Dzenlemelerde Kamu-zel Ortakl Yntemleri
Kamu zel ortaklnn tek bir tipi yoktur. Birden ok kamu zel ortakl tipi uygulanabilir. Bu or-
taklklar zel sektr tarafndan kamu sektrne hizmet salanmas eklinde grlebilecei gibi, kamu
sektr bakmndan daha eit risk ve para paylamnn ngrld ortaklklara eklinde de grlebilir56.
Kamu zel ortaklnn modellerini ortaya koymaya ynelik hlihazrda bir yasal dzenleme yok-
tur. Fakat yaygn olarak kullanlan Kamu-zel ortakl modelleri, yap-ilet, Yap-let-Devret, Yap-Sahip
ol-let, Yap-Sahip ol-let-Devret, Yap-Kirala-Devret, Gelir Ortakl Modeli olarak saylmtr57. Baz
Yatrm ve Hizmetlerin Kamu Kesimi ile zel Sektr birlii Modelleri erevesinde Gerekletirilme-
sine likin Kanun Tasla Tasarsnda da kamu zel ortakl modellerinin sayld bir hkm bulunmak-
tadr. Tasar Taslann Kamu-zel birlii Modelleri balkl 5. maddesinde, Kamu idareleri, grev ve
sorumluluklaryla uyumlu olmak kaydyla, bir hizmetin salanmas ve/veya bir yapnn tasarm, yapm,
iletilmesi, kiralanmas ve finansmannn temini hususlarnda zel sektrle aada belirtilen modeller
55 Gksu, Kentsel Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklamlar, s. 271.
56 Rodney ve Clark, 2000den naklen, McCarthy, Kentsel Dnmde Ortaklk Pratii, s. 101.
57 Keli, PPP Projelerinin Hukuki Rejimi, s. 448-479.
103
KENTSEL DNM HUKUKU
erevesinde szlemeler yapabilir. ifadesi yer almaktadr. Modeller ise, Yap-let-Devret, Yap--
let, Yap-Kirala, letme Hakknn Devri olarak saylmtr. Ayrca maddenin 2. fkrasnda tamamla-
ma, yeniletirme, gelitirme, arama, restorasyon, bakm-onarm ve benzeri ilerin bahsi geen modeller
kapsamndaki yap kavram iinde deerlendirilerek yaplacak szlemeler erevesinde deiik modeller
de oluturulabilecei ifade edilmitir.
Kamu-zel ortaklna ilikin saylan modeller ierisinde kentsel dnmde yaygn olarak kullan-
lan ve bir kentsel dnm yntemi olarak ifade edilebilecek olan yntem, Yap-let-Devret yntemidir.
Yasal zemin asndan da bir kentsel dnm projesini gerekletirmeye en elverili olan yntem Yap--
let-Devret yntemidir. Yap-let-Devret modeli, 3996 Sayl, Baz Yatrm ve Hizmetlerin Yap-let-Dev-
ret Modeli erevesinde Yaptrlmas Hakknda Kanun58da; leri teknoloji veya yksek maddi kaynak
ihtiyac duyulan projelerin gerekletirilmesinde kullanlmak zere gelitirilen zel bir finansman modeli
olup, yatrm bedelinin (elde edilecek kar dahil) sermaye irketine veya yabanc irkete, irketin iletme
sresi ierisinde rettii mal veya hizmetin idare veya hizmetten yararlananlarca satn alnmas suretiyle
denmesi olarak ifade edilmitir.
Kanunun 2. maddesine gre bu szleme tr, bu Kanun, kpr, tnel, baraj, sulama, ime ve kul-
lanma suyu, artma tesisi, kanalizasyon, haberleme, kongre merkezi, kltr ve turizm yatrmlar, ticari
bina ve tesisler, spor tesisleri, yurtlar, tema parklar ve maddede saylan dier hizmetlerin sermaye irket-
lerine ya da yabanc irketlere yaptrlmasna ilikindir. Burada bir yatrm faaliyeti bir kentsel geliim
faaliyeti sz konusudur. Dolaysyla, kentsel dnm aslnda kentsel geliimin bir parasn tekil eder.
Yap-let-Devret modeli olduka yaygn uygulama alan olan bir modeldir. Avrupa en yaygn Kamu zel
ortakl uygulamalarnn Yap-let-Devret modeli ile gerekletirildii ifade edilmektedir59.
Yap-let-Devret modelinin uygulamada grnne rnek olarak, Kayseri Bykehir Belediyesinin
hayata geirecei, Kayseri Mahallesi Projesi rnek olarak verilebilir. Belediyenin bu kentsel dnm
projesini yap-ilet-devret modeli ile yklenici firmaya yaptraca ilan edilmitir60. 5393 sayl Belediye
Kanununun 18. maddesinde yer alan belediye yatrmlarnn yap-ilet veya yap-ilet-devret modeli ile
yaplmasna ifadesine gre yaplacak olan projelerin tipik bir kamu zel ortakl uygulamas olduu ifa-
de edilmitir61. Dolaysyla bu ifadeden de anlald gibi, belediyelerin yap-ilet-devret usuln kullana-
rak oluturaca bir kamu-zel ortakl ile kentsel dnm faaliyetlerini yerine getirmesi mmkndr.
2. Doktrinde Kentsel Dnm Modeli Olarak Tanmlanan Kamu
zel Ortakl Yntemleri
Kamu zel ortakl yntemlerinin kentsel dnm yntemi olarak uygulanmasnda doktrinde farkl
tipte ortaklklar ortaya konmutur. Bu ortaklk yle balklandrlabilir;
58 Resmi Gazete, Tarih: 13.6.199, Say: 21959.
59 Ersz, Avrupa Birlii ve Trk Hukuku Inda Public Private Partnetship Uygulamalar, S. 68.
60 Kayseri Mahallesine Yap-let-Devret Modeli, (evrimii), http://www.kayseri.bel.tr/web2/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01ar-
ticleid=1861&cntnt01returnid=99#.Uek9CNJM9rU, 10.07.2013.
61 Ersz Avrupa Birlii ve Trk Hukuku Inda Public Private Partnetship Uygulamalar, s. 184 - 185.
104
KENTSEL DNM HUKUKU
a. Arsa Gelitirme Szlemeleri
Arsa gelitirme szlemeleri dnm projelerinin gerekletirilmesinde kullanlan ortak bir yntem-
dir ve bu szlemeye arsa sahipleri yklenici firmalar gibi maddi kazan elde edecek tm taraflar katlr.
Anlama plan izni ya da arazinin hazr hale getirilmesi koullarn ierebilir. Ayrca szlemede proje
ynetim sorumluluklar, altyapnn oluturulmas gibi taraflarn alaca roller de detayl bir ekilde belirti-
lir62. Arsa gelitirme szlemelerinin bir takm avantajlar mevcuttur. Bunlar; srece katlanlarn rollerinin
net olarak tanmlanmas, zel sektre esneklik salanabilmesi olarak ifade edilebilir63.
b. Yapm-naat Deikeni- Ortak Giriim Deikeni
Kamu sektr ile zel sektr arasnda kurulan ortaklklarda bir proje zerinde allrken iki farkl
yolun izlenebilecei ifade edilmitir. lk olarak Hollandada inaat deikeni olarak ifade edilen uygu-
lamadan bahsedilecek olursa, bu uygulamada, projenin inaat srecinin uzun bir sre alacak olmas ne-
deniyle bir tarafn projenin bir blm iin sorumluluun tamamn almas sz konusudur. Daha sonra
sorumluluk dier tarafa devredilir. Bu uygulamada zel sektr daha sonra inaat hakk talep etmek zere
arazisini yerel ynetime devreder. Bu uygulama hizmetin yrtld dnemde ortaya kabilecek eko-
nomik riskleri azaltmak iin kullanlr. Ortak giriim deikeninde ise taraflarn projeye katlm asndan
daha eit bir uygulama vardr. Burada hem kamu sektr hem de zel sektr projenin tamam asndan
birbirlerine bal olup proje nedeniyle ortaya kacak kazan ve kayplar paylalr. Ayrca kamu sektr
de projeye projenin amacna zglenmi bu ama iin oluturulmu bir bamsz birer irket ile projeye
katlr64.
c. radenin Etkinlii Asndan Kamu-zel Sektr Ortakl Yntem-
leri
Kamu zel ortakl modellerinde bir baka gruplandrma ekli ise bu ortaklkta yer alan aktrlerin
iradelerinin etkinlii zerinden yaplmaktadr. Bu gruplandrmaya gre, kamu zel ortakl modelleri,
kamu sektr ynetimli, zel sektr ynetimli olabilecei gibi, her iki aktrn eit bir ekilde ortaklkta
yer almas ile dengeli ortaklk modeli olarak grlebilir. Bunun dnda, blnm ortaklk modeli olarak
adlandrlan dier bir modelde aktrler, ok sektrl ortaklk koalisyonlar oluturarak srece zg yeni-
den canlandrma stratejisi retirler65.
d. Ortakln Kurulmas Asndan Akdi-Kurumsal Kamu zel Ortak-
l Yntemleri
Kamu zel ortaklnn eitli lkelerde grlen modeller erevesinde iki ana balk altnda toplana-
bilecei ifade edilmitir. Akdi adan kamu zel ortakl olarak ifade edilebilecek olan ilk balkta, ortak-
ln tamamen katlmclar arasndaki akdi balantlara dayanmas anlamn tar. Bu tr ortaklk eklinde
proje erevesinde yrtlecek olan grevler zel ortaa devredilerek bu grevlerin yerine getirilmesi ve
62 BBP, Regeneration, 2004den naklen, McCarthy, Kentsel Dnmde Ortaklk Pratii, s.102.
63 McCarthy, Kentsel Dnmde Ortaklk Pratii, s.102.
64 Split, Kamu-zel Sektr Ortaklklar/Kentsel Yeniden Yaplanma Srecinde Gerilimli Bir liki Hollanda Deneyimi, s.109-110.
65 Ebru Grler, Kentsel Yeniden retim Srecinde Karlatrmal alma: stanbul rnei, Kentsel Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab,
Ankara 2006, Yayna Hazrlayan: Pelin Pnar zden, lknur Karaka, Srma Turgut, Hlya Yakar, Demet Erdem, Neslihan Palaolu, s. 120-121.
105
KENTSEL DNM HUKUKU
sonu olarak bir hizmetin salanmas hedeflenir66.
Kurumsal adan kamu zel ortakl ise, kamu sektr ile zel sektrn birlikte yeni bir tzel kiilik
kurmas olarak ifade edilmitir. Bu ortakln kurulmas ile kamu yararnn amacna hizmet etmek zere,
bir eserin meydana getirilmesi ya da bir kamu hizmetinin gerekletirilebilmesi hedeflenir. Bu modelin,
AB lkelerinde yerel dzeydeki kamu hizmetlerinin ifasnda bavurulan bir model olduu ifade edilmi-
tir67.
e. Kentsel Dnmn Aamalarn Dikkate Alarak Snflandrlan Ka-
mu-zel Ortakl Yntemleri
Kamu zel ortaklna ilikin dier bir alt balklandrma ekli ise, proje gelitirme ortakl, proje
yatrm ortakl ve mahalle dnm ortakl eklindedir. Proje gelitirme ortakl, projenin finans-
mannn salanmas, altyapnn gelitirilmesi gibi projenin hazrlanmas aamasnda ortaya kar. Proje
yatrm ortakl ise, uygulama aamasna ynelik alt yap, finans ve pazarlama konularnda bir ortaklk
kurulmasdr. Mahalle dnm ortaklnda ise, mahalle odakl, mahallenin ekonomik ve sosyal ynden
geliimini tevik eden bir kentsel dnm projesinde kamu, zel sektr ve halkn katlmnn salanmas
amalanr68.
Bu balklandrmaya gre, kamu zel ortaklnn bir kentsel dnm projesinin hangi aamasna
katlrsa o aamaya gre ekillenecei anlalmaktadr. Bu sebeple, her aamada, sorumluluk alnacak risk
ve kapsam deiecektir.
66 Ersz, Avrupa Birlii ve Trk Hukuku Inda Public Private Partnership uygulamalar, s. 73
67 Green Papaer on Public Private partnerships and Community law on public contracts and concessions,http://eur-lex.europa.eu./LexUriServ/LexU-
riServ.do?uri=CELEX:52004DC0327:EN:NOT, Melis Ersz Avrupa Birlii ve Trk Hukuku Inda Public Private Partnetship uygulamalar Mar-
mara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek lisans tezi ktisadi aratrmalar vakf nal aysal tez deerlendirme yarma dizisi2010/2 istanbul
2010S. 76.
68 Faruk Gksu, zel Sektr Asndan Kentsel Dnm, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu: Kkekmece Bele-
diyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 249-252.
106
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU
Kentsel dnmde uygulanacak yntemde artk sadece kamunun ya da sadece zel sektrn uygu-
layc olmas, kentsel dnm projesinin hacmi ve ortaya kartaca etki asndan deerlendirildiinde
salksz sonular alnmasna yol aabilir. Bu sebeple bir kentsel dnm projesi tasarlanrken sadece
konut retimi refleksiyle hareket edilmemeli, dnm uygulanacak alann sadece fiziksel zellii deil,
ayn zamanda, sosyal, kltrel zellikleri de dikkate alnmal ve dnmden en fazla etkilenecek olan
yerel halkn projede grlerinin ya da aktif katlmnn salanaca planlar hazrlanmaldr. Ayrca kent-
sel dnm projeleri uzun vadeli projeler olmalar sebebiyle projenin devamll asndan yerel halkn
destei ok nemlidir69.
Bir kentsel dnm faaliyetinin sadece zel hukuk kiileri tarafndan grlmesi de salkl sonular
dourmayabilir. Bilindii gibi, kentsel dnm faaliyeti ok boyutlu bir faaliyettir. Bu faaliyet sadece
konut retiminden ibaret deildir. Dnm ile amalanan salkl yaam alanlarnn oluturulmasdr.
Ayrca, faaliyetin kapsaml oluu ve mlkiyet hakk ile yakn ilikisi hukuksal problemlerin domasna
yol aabilir. Faaliyet ierisin hem kamu hizmeti hem de kolluk faaliyetini barndrmas sebebiyle, kamu-
nun denetimini de gerektirir. Bu sebeple bir kentsel dnm faaliyetinin salt bir zel hukuk kiisi tarafn-
dan gerekletirilmesi salkl olmayabilir.
Devlet kendi kaynaklar ile gerekletirmesi mmkn olmayan projelerin sorumluluunu alarak pro-
jelerin baarsz sonulanmasna yol amamaldr. te bu aamada, zel sektr ile yaplacak ortaklklar
yoluyla hem finansman sknts yaamadan hem de daha nitelikli ve salkl yaplarn olumas salana-
bilir. Dolaysyla hem riskin paylam, hem kentsel dnmn en ksa zamana gerekletirilmesi asn-
dan kamu-zel ortakl yntemleri tercih edilmesi gereken bir kentsel dnm yntemidir.
69 Akkar, Kentsel Dnm zerinde Batdaki Kavramlar, Tanmlar, Sreler ve Trkiye, s. 36.
107
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

KAYNAKA Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek lisans Tezi ktisadi Aratrmalar Vakf nal Ay-
sal Tez Deerlendirme Yarma Dizisi, 2010/2, stanbul, 2010.
Akkar, Mge : Kentsel Dnm zerinde Batdaki Kavramlar, Tanmlar, Sreler ve Trkiye, Erta, Mehmet : Kentsel Dnm almalarnda Sosyal Boyutun ncelenmesi, Ankara ve Londra
Planlama, 2006/2, s. 29-38 rnekleri, Seluk niversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Teknik Online Dergi, Cilt:
Andersen, Hans Skifter: Konut Alanlarnda Bozulma ve Konut Alanlar Yenileme Stratejilerinde Avru- 10, Say: 2011/1, s. 1-18.
pa ve Amerika Deneyimi, Uluslararas Kentsel Dnm Gen, Fatma Neval : Trkiyede Kentsel Dnm: Mevzuat ve Uygulamalarn Genel Grnm, Y-
Uygulamalar Sempozyumu: Kkekmece Belediyesi Atlye almas, stanbul, 2004, netim ve Ekonomi, 15/1, 2008, s. 116-130.
S.151-164.
Gksu, Faruk : Kentsel Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklamlar, Kentsel Dnm Sempozyu-
Aras, zge Alkan, Leyla : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Ankara Kent Makroformu zerinde mu, stanbul, 11-13 Haziran 2003, www.kentselyenileme.org/dosyalar/menkul02. doc, 25.12.2012.
Ekonomik, Politik, Sosyo-Kltrel Etkilerinin rdelenmesi, Tmmob Harita ve Kadastro Mhendisle-
: Dnm Projelerinin Gereklemesinde Menkulletirme Yntemleri, (evrimii), www.kentsel-
ri Odas11. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, 2-6 Nisan, 2007, Ankara.
yenileme.org/dosyalar/menkul02.doc, 25.12.2012.
Atkinson, Rob : Kentsel Dnm, Ortaklk ve Yerel : zel Sektr Asndan Kentsel Dnm, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempoz-
Katlm/ngiltere Deneyimi, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu: Kk- yumu: Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn,
ekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, stanbul, 2005, s. 249-252.
s. 87-98.
Gz, Ali Cem : Kentsel Dnmn Esaslar ve skoya Whitfield rnei, Yerel Siyaset Dergisi,
Aydnl, Halil brahim Turan, Hilal : Kuramsal ve Yasal erevede Kentsel Dnm, Seluk ni- Yl: 3, Say: 31, Temmuz, 2008, s. 8-12.
versitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 2012/ 28, s. 62-70.
Grgen Vedad : Ege- Kooperatifin dzenlemi olduu Kentsel Dnm Yerel Ynetimler ve zmir
Bykeren, Ylmaz : 19 Aralk 2012 Tarihli, Hrriyet Gazetesinin Ekonomi sayfasndan alnan, konulu panelde yapt konumadan alnmtr. (evrimii), http://www.konuthaberleri.com/ ege-koop-
Ege-Kooperatifin Ankarada dzenledii Kentsel Dnm ve Yerel Ynetimler panelinde yap- tan-kentsel-donusum-paneli-27720.htm, 15.02.2013.
t konumadan alnmtr. (evrimii), http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster /printnews.aspx?Do-
cID=22191937, 10.02.2013. Grler, Ebru : Kentsel Yeniden retim Srecinde Karlatrmal alma: stanbul rnei, Kentsel
Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab, Ankara 2006, Yayna Hazrlayan: Pelin Pnar zden, lknur
Ceylan Eda ata Kutlu, Aye Canan : Yerel Ynetimler Kavram ve Kentsel Dnm Projelerinde Karaka, Srma Turgut, Hlya Yakar, Demet Erdem, Neslihan Palaolu.
Yetki Karmaas, Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu, Mattek Matbaa, 17-18-19 Ekim 2007,
Ankara. Hague, Cliff : Konut Alanlarnn Dnm ve Yenileme Projelerinde Baar, Uluslararas Kentsel
Dnm Uygulamalar Sempozyumu: Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm,
Demirci, Mustafa : Kent Planlamada Uygulama Anlayna Eletirel Bir Yaklam Dikmen Vadisi Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 178-186.
Projesi rnei, Doktora Tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi ve Siya-
set Bilimi (Kent ve evre Bilimleri)Anabilim Dal, Ankara 2004. lkme, Murat : Kentsel Dnm ve Bursa Raporu, TMMOB ehir Planclar Odas Bursa ubesi,
2008.
Demirkan, Senem : Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol: Bur-
sa Bykehir Belediyesi rnei, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Kalaan Gkhan ifti, Salih: Kamu-zel Sektr birliinin Kentsel Mekna Yansmas: Kentsel
Kasm 2008. Dnm rnei ve Yeni Aktrler, Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, Cilt: 4, No: 2, 2012, s. 121-130.

Duyar, Necati : Kentsel Dnm Politikalar, TMMOB Karahanoullar, Onur : Kamu Hizmetleri Piyasa likisinde Drdnc Tip: Eksik mtiyaz(Kamu-zel
Diyarbakr Kent Sempozyumu, 2426 Nisan 2009, Diyarbakr, s. 26-34. Ortakl), Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt:66, No:3, 2011, s. 177-215.

Ersz, Melis : Avrupa Birlii ve Trk Hukuku Inda Public Private Partnerships Uygulamalar Karasu, Koray : Salk Hizmetlerinin rgtlenmesinde

108 109
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Kamu-zel Ortakl, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Cilt: 66, No:3, 2011, s. yn, stanbul, 2005, s. 257-259.
217-262.
Snmez, pek zbek : Kentsel Dnm Srelerinde Aktrler, Beklentiler, Riskler, Ege-Mimarlk,
Kaya, Nezihat Kklk : Buldan Eski Hkmet Kona ve Cezaevinin Belediye El Sanatlar ve Kltr 2005/1-53, s. 16-21.
Merkezine Dnm, Ege Mimarlk, Ekim 2011, s.32-37.
Split, Tejo : Kamu-zel Sektr Ortaklklar/kentsel Yeniden Yaplanma Srecinde Gerilimli Bir liki
Keli, Ahmet : PPP Projelerinin Hukuki Rejimi ( Kamu-zel Sektr birlii), Group Law Yaync- Hollanda Deneyimi, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu: Kkekmece
lk, stanbul 2012. Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 108-
116.
Kocaba, Arzu : Kentsel Dnm (Yeniletirme), ngiltere Deneyimi ve Trkiyede Beklentiler,
Literatr Yaynlar, Ekim 2006. isman, Aziz - Kibarolu,Didem : Dnyada ve Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalar, TM-
MOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas 12. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay,
Kocaolu, Aziz : zmir Bykehir Belediyesi ve Gayrimenkul Yatrm Ortakl Dernei (GYODER) 11-15 Mays 2009, Ankara, (evrimii), http://www.hkmo.org.tr/ resimler/ ekler/0e6be4ce76ccfa7_
ibirlii ile dzenlenen 4. Gelien Kentler Zirvesinde yapt konumadan alnmtr. (evrimi), ek.pdf., 19.12.2012.
http://www.kentyasam.com/kentsel-donusumu-yap-satci-konut-sirketi-kooperatif-yapamaz-hbr-
dty-29077.html,10.02.2013. Uluta, Cafer : Kentsel Toprak Rantnn Kamuya Kazandrlmasnda Bir Ara Olarak mar Hak-
larnn Toplulatrlmas, (Dikmen Vadisi rnei), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Mccarthy, John : Kentsel Dnmde Ortaklk Pratii, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulama- Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dal, Yksel Lisans Tezi, Ankara 2005.
lar Sempozyumu: Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece
Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 99-107 Yldrm, Ege : Gncel Bir Kent Sorunu, Kentsel Dnm, Planlama, 2006/1, s. 7-24.

Nalbantolu, Oktan : Kentsel Yenileme Projelerinden rendiklerimiz Dikmen Vadisi rnei, Kent-
sel Yenileme ve Kentsel Tasarm, Uluslar aras 14. Kentsel Tasarm ve Uygulamalar Sempozyu-
mu, Ankara, 28-29 Mays 2003, Editr; Aykut Karaman, s. 244-250.
zden, Pelin Pnar : Kentsel Yenileme, mge Kitabevi, 1. Bask, Ocak 2008.
: Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler ve stanbul rne-
i, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No:23-24, Ekim2000-Mart2001, s. 255-
270.
Rodney B & Clark C(2000) : Financing Urban Regeneration: Real Estate Finance and Investment Re-
search Paper No:2000.04.City University Business School, London : 2000den naklen, John McCarthy,
Kentsel Dnmde Ortaklk Pratii, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu:
Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stan-
bul, 2005, s. 99-107.
Smalley, J. W. : 1996 City Challenge: Derby s Winning Bid, Unpublished Dissertation, University of
Portsmouth, Portsmouth, UK, p.283den naklen, Fatih Eren, Kentsel Dnmlerde Kamu- zel Or-
taklklar ve zel Giriimin Dnmdeki Varl: Konya rnei, Seluk niversitesi Fen Bilimleri
Enstits, Yksek Lisans Tezi, Haziran 2006.
Soyak, Taner : zel Sektr Kentsel Dnm, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sem-
pozyumu: Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Ya-

110 111
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Dier Kaynaklar

Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl, (evrimii), http://www.toki.gov.tr/, 01.02.2013.

KENTSEL DNM FNANSMAN YNTEMLER
European Commission , European Sustainable Cities, Report By The Expert Group On The Urban Envi- Ara. Gr. Eren Solmaz*
ronment, Italyden naklen, zden, Kentsel Yenileme, s. 339-340.
stanbul Sit Alanlar Alan Ynetimi Bakanl Unesco Dnya Miras Komitesi 36. Oturum Notlar, GR
Temmuz 2012, (evrimii), http://www.alanbaskanligi.gov.tr/files/UNESCO%20D%C3%9CNYA%20 Dnyada ve lkemizde, ehircilik sorunlarnn almasna ynelik hedefleri olan kentsel dnm
M%C4%B0RAS%20KOM%C4%B0TES%C4%B0%2036.%20OTURUM%20NOTLARI-St.%20Pe- uygulamalar, gnmzde artarak hayata geirilmektedir. Bu projeler, sadece kentsel alanlarn yenilen-
tersburg%20_Tem%202012_.pdf, 10.06.2013. mesiyle kalmamakta bununla birlikte sosyal, ekonomik, kltrel ve tarihi konular da kapsamaktadr. Bu
balamda, kentsel dnm uygulamalar ok ynl, kapsaml ve yksek maliyetli projeler gerektirdiin-
PPP: The Italian Normative Framework and Considerations On Application of PPP Tools in Emilia den, finansman konusunun nemi daha da artmaktadr.
Romagna Italy Turkey Bilateral Cooperation Project, Region, (evrimii), www.dps.tesoro.it/...
PPPs.../1.PPPs_pulacch.., 15.03.2013. Kentsel dnm, hem idaresinde hem de mali yapsnda sreklilik arz eden bir faaliyet olmas itiba-
riyle bu srekliliin salanabilmesi iin gl bir ekonomiye ihtiya duyulmaktadr. Bu yzden, finans-
TOK Restorasyon Uygulamalar, 2011, (evrimii), http://www.toki.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster. man, kentsel dnmn uygulanabilir ve srdrlebilir klnmasndaki en nemli etkenlerden biri ko-
aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4EE1D622DC4F2076, 19.06.2013UNESCO, Tarih numundadr. Bu dorultuda, dier lkelerde ve lkemizde kentsel dnm projelerine kaynak salamak
veya Geleneksel Alanlarn Korunmas ve ada Yaamdaki Rolleri Konusunda Tavsiye Karar, (evri- iin eitli metotlar gelitirilmitir. Bu dorultuda; dare, kamu btesinden kentsel dnme pay ayr-
mii),http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/kultur/tarihirol_t_k.pdf, 10.06.2013. d gibi baz yntemlerle piyasa koullarndan da istifade etmeye almaktadr. Ayrca dare, birtakm
BBP, Regeneration, (2004) Public; Private Joint Ventures in Urban Regeneration Keys to Success, BBP gayri nakdi haklarla da kentsel dnm finansmanna katk sunmaktadr. Ayn zamanda uluslararas r-
Regeneration, Londonden naklen, John McCarthy, Kentsel Dnmde Ortaklk Pratii, Uluslararas gtler ve organizasyonlarn da kentsel dnmn finansmanna katk salad aktiviteler bulunmaktadr.
Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu: Kkekmece Belediyesi Atlye almas, 27-30 Bu almada, ilk olarak kentsel dnm finansman asndan Kamusal Kaynaklardan nasl ve
Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 99-107. hangi usullerle istifade edildii ele alnacak, devamnda ise Kamu-zel sektr ortaklklar ile kentsel
Green Papaer on Public Private partnerships and Community law on public contracts andconcessions,ht- dnme katk sunacak finansman modelleri incelenecektir. Daha sonra ise Uluslararas rgtler ve
tp://eur-lex.europa.eu./LexUriServ /LexUriServ.do ?uri=CELEX: 52004DC0327 :EN:NOTnaklen organizasyonlardan kaynak salama modelleri deerlendirilecektir. Bu hususta, kentsel dnm fi-
Melis Ersz Avrupa Birlii ve Trk Hukuku Inda Public Private Partnetship uygulamalar Marmara nansmanna ynelik mevzuatmzda yer alan kanunlar ve dier yasal dzenlemelere deinilecektir. Ayrca
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek lisans Tezi ktisadi Aratrmalar Vakf nal Aysal Tez deerlendirmelerimiz, dier lkelerdeki kentsel dnm projelerinin finansman modelleri hakkndaki
Deerlendirme Yarma Dizisi 2010/2 stanbul 2010. rnekler ile somutlatrlmaya allacaktr. Son olarak, lkemiz asndan son dnemde giderek nem
kazanmakta olan Kentsel Dnm konusunda baar elde etmek adna finansman modellerine ilikin
nerilerde bulunulacaktr.

I. Kentsel Dnmde Kamusal Kaynaklardan Finansman Salama

Yntemleri
A. Genel Olarak
Kamusal kaynaklar; vergi, har, para cezalar, harp tazminatlar, para basmak, enflasyon, varisi olma-
yanlardan ve sahibi bulunmayanlardan kalan mallar gibi zel hukuk kiilerinde benzeri olmayan ve yalnz
kamu tzel kiilerinde grlen gelirler olarak ifade edilmitir1. Ayrca 5018 sayl Kamu Mal Ynetimi

stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.

112 113
KENTSEL DNM HUKUKU
ve Kontrol Kanununda2, kamusal kaynaklar; borlanma suretiyle elde edilen imknlar dhil kamuya ait
gelirler, tanr ve tanmazlar, hesaplarda bulunan para, alacak ve haklar ile her trl deerler olarak
saylmtr.
Kamusal Kaynaklar3, kamu hizmetlerinin kurulmas ve yrtlmesi iin gerekli olan balca finan-
sal ara olduu gibi kentsel dnm uygulamalarnn da birincil finansmann tekil etmektedir. ABD
ve Avrupa lkelerine bakldnda, kentsel dnm uygulamalar iin yasal dzenlemeler yapld, bu
hususta yetkili kurum ve kurulularn btelerine denek aktarld grlmektedir4. Benzer ekilde Al-
manyadaki kentsel dnm almalarnda da en fazla kaynak salama yolu olarak vergilendirmeye
gidildii grlmtr5. Anlald zere dare, kentsel dnmn finansmannda etkin rol oynamaktadr.
lkemizde de benzer bir durum sz konusudur. Proje maliyetlerini karlanmaya ynelik vergi, har,
katk pay ve idari para cezalarndan pay ayrarak, baz kamu tanmazlarnn satndan salanacak gelir-
den ve idarelerin yrtt bir takm faaliyetlerden elde edecei kazanlarn bir ksmndan olumak zere
bir denek (fon) oluturulmutur. Sz konusu denek, 6306 sayl Kanuna6 dayanlarak, kentsel dnm
projeleri iin, Merkezi Btede oluturulan Afet Riski Altndaki Alanlarn Dnm Gelirleri adnda
zel bir hesab ifade etmektedir. Bu hesabn nasl ileyecei ise ynetmelikle dzenlenmitir. lkemizde
kentsel dnm projeleri iin kamusal kaynaklardan nasl yararlanlacana ilikin olarak bu konu, aa-
da merkezi btede fon oluturma yntemi bal altnda, detayl ekilde anlatlmaya allmaktadr.
B. Merkezi Btede Fon Oluturma Yntemi
darenin, kamu hizmetlerini yrtmek zere gelecee ilikin gelir ve giderlerini gstermek zorunda
olduu, yasamann yrtmeye verdii yetki ve izin ile yaplan, belge bteyi ifade etmektedir. Bte,
hukuki bir dzende yaplmas ve uygulanmas gerekliliinden dolay bir kanun niteliindedir7. 1982 Ana-
yasasnn8 161 ve devam maddelerinde bte bal altnda btenin hazrlanmas, uygulanmas, g-
rlmesi ve denetimi hakknda anayasal zemin oluturulmutur.
Bte, genellik, birlik eitlik, denek gibi bir takm ilkeler dikkate alnarak yaplmaktadr. Ancak
baz durumlarda bte kaynaklarnn yetersiz olmas halinde, zorunlu olarak bir kamu hizmetini gerek-
1Devletin gelir kaynaklar (kamusal kaynaklar ve zel gelirler), kamunun emlak ve endstri gelirleri, vergiler ve istikrazlar(borlanmalar)dan olu-
maktadr. Ancak, bu snflandrma iine sokulamayacak baz gelirlerinde olduu ileri srlmtr. Para cezalar, harp ganimetleri, tazminat veya
para basmak gibi yollardan elde edilen gelirlerin vergi olduu sylenemeyecei gibi emlak geliri olmad da ileri srlmektedir. Nihayetinde,
Fransz ve Alman bilim adamlar bu tasnifin eksikliinden yola karak devlet gelirlerini, kamusal ekonomi geliri ve zel ekonomi geliri diye ikiye
ayrmtr. Gaston Jez, Finans lmi, eviren, Alaettin Tiritolu, yeni cezaevi matbaas, Ankara, 1939, s.464. / brahim Fazl Pelin, Finans lmi ve
Finansal Kanunlar, bozkurt basmevi, stanbul, 1937, s.46-47.
2 24.12.2003 tarih ve 25326 sayl RG.
3 5018 sayl Kanunda Kamu gelirleri balyla idarenin gelirleri hakknda bir tanm yaplmtr. Buna gre, Kanunlarna dayanlarak toplanan
vergi, resim, har, fon kesintisi, pay veya benzeri gelirler, faiz, zam ve ceza gelirleri, tanr ve tanmazlardan elde edilen her trl gelirler ile hizmet
karl elde edilen gelirler, borlanma aralarnn primli sat suretiyle elde edilen gelirler, sosyal gvenlik primi kesintileri, alnan ba ve yar-
dmlar ile dier gelirler idarenin gelirlerini ifade etmektedir.
4 Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme, mge kitabevi, Ankara, 2008, s.89.
5 zden, s.94.
6 31.05.2012 tarih ve 28309 sayl RG.
7 Akif Erginay, Kamu Maliyesi, 6.b., Sevin matbaas, Ankara, 1977-1978, s.188-210.
8 09.11.1982 tarih ve 17863 sayl RG.
114
KENTSEL DNM HUKUKU
letirmek iin bte kaynaklarnn dna karak baka gelirlerle fon oluturulabilmektedir. Bu sayede
bte olanaklarnn stnde gelir elde ederek, bunu daha kolay ve hzl bir ekilde harcayabilme imkn
domaktadr. lkemizde iftiyi topraklandrma fonu, afetler fonu, savunma sanayi destekleme fonu, ge-
cekondu nleme fonu, sanayi kredisi fonu toplu konut fonu gibi yasalarnda belirtilen zel statlere gre
gelirlerinin, harcamalarn ve denetiminin yapld bte d fonlar oluturulmutur9.
Kentsel dnm uygulamalarna ynelik, 2013 yl Merkezi Ynetim Bte Kanununda (B) ia-
retli cetvelde Afet Riski Altndaki Alanlarn Dnm Gelirleri ad altnda zel bir fon oluturulmu
ve bu hesaba 731.574.000 TL gelir kaydedilmitir. Ayrca 2014 ve 2015 yllar iin ise, her iki yla da,
315.130.000 TL gelir ngrlmtr. Bu gelirlerin tahsili, muhasebeletirilmesi ve harcanmasna ilikin
usuller ise ynetmelikle belirlenmitir10. 2013 yl merkezi ynetim btesinin ilgili cetvelinde zel
denek olarak ngrlen bu fonun oluturulmasnn hukuki dayana, 6306 sayl Afet Riski Altndaki
Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanundur. Kanunun, nc blmnde Dnm Gelirleri ve
Dier Hkmler bal altnda yer alan 7. maddesinde dnm gelirleri hkmlerine yer verilmitir.
Bu maddenin 1. fkrasna gre;
evre Kanunu gereince, evre katk pay ve idari para cezalarnn genel bteye kaydedilecek
tutarnn % 50si, Orman Kanununa gre hazine adna orman dna karlan yerlerin satndan elde
edilen gelirin % 90n gememek zere Bakanlar Kurulunca belirlenecek ksm ile 6107 sayl kanun
uyarnca ller Bankasnn bir takm faaliyetlerinden elde edecei krn % 50si Kentsel dnme fi-
nansman salamak zere zel denek olarak ngrlmtr. Bu ekilde dnm projelerinin maliyetini
karlamaya ynelik katk salanm olacaktr.
Ancak lkemizde, gerekletirilmesi neredeyse zorunluluk arz eden kentsel dnm projeleri-
nin varl ve dnyadaki uygulama rnekleri gz nnde bulundurulduunda, 2013 yl iin ngrlen
731.574.000 TL tutarndaki kaynan yeterli olmayaca kanaatindeyiz. rnein Brezilyada sadece
Rio Kenti Gecekondu Salklatrma Program dnm projesinde 600 milyon dolarlk bir harcama
yapld bilinmektedir11. Elbette ki bu miktar ierisinde sadece kamusal kaynaklar yer almam12 hatta bu
proje yllara yaylarak srmtr. Fakat merkezi ynetim btesinde 2014 ve 2015 yllar iin ngrlen
315.130.000 TL lik deneklerin gz nnde bulundurulmas ve Brezilyada sadece bir projede yaplan
harcamann lkemizin tamamndaki projelere kaynak sunacak bir bte ile karlatrlmas bu dnce-
mizi daha da glendirmektedir. Sz konusu fon aada belirtilen kaynaklardan pay aktarlarak tertip
edilmitir.
9 Glay Cokun, Devlet Btesi, Turhan kitabevi, Ankara, 1986, s.76-84.
10 13.09.2012 Tarih, 28410 Sayl R.G., Dnm Projeleri zel Hesab Gelir, Harcama, Kredi ve Kaynak Aktarm Ynetmelii.
11 19941998yllar arasnda gerekletirilen projenin ilketabnda 300milyon dolarlkyatrm yaplm, 62yerleim alan yenilenmi ve 250.000kii-
ninihtiyalar karlanmtr. 19982005yllar arasnda gerekletirilen ikinci etapta ise yine 300milyon dolarlk yatrm yaplm ve 106 yerleim
alan iyiletirilirken 350.000 kiinin yenileme almasnda faydalanmas salanmtr. Programn 3. etab tamamlandnda ise gecekondularda
yaayan 1milyon kiinin yaam kalitesi ykselecek ve ihtiyalar karlanacaktr. Blgeye 1 milyon dolarlk bir yatrm yaplm olacaktr. Aziz
isman, Didem Kibarolu, Dnyadave Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalar, TMMOBHaritave KadastroMhendisleriOdas12.Tr-
kiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, 11-15 Mays 2009, Ankara. http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76ccfa7_ek.pdf eriim,
25.07.2013.
12 Program, nter Amerikan Bankas ve yerel ynetimler tarafndan finanse edilmektedir 180 milyon dolarlk ksm nterAmerikan bankas tarafn-
dan, 120 milyonluk ksm ise yerel ynetim tarafndankarlanmtr. iman, Kibarolu.
115
KENTSEL DNM HUKUKU
1. Vergi, Resim, Har, Katk Pay ve dari Para Cezalarndan Fon Olu-
turulmas
darenin kamusal faaliyetleri yrtmek zere, sosyal devlet ilkesi gereince, kamu gc kullanarak
zel hukuk kiilerine ait kaynaklardan bir ksmn kamuya aktarmas, vergi kavramnn teorik zeminini
ifade etmektedir. Vergi, kamusal gereksinmelerin karlanmas iin yerine getirilmesi gereken Anayasal
bir devdir. Anayasann 73. maddesi vergi, resim, har ve benzeri ykmllkleri ayn anayasal
ilkelere balamtr. Ancak bunlar arasnda baz farkllklar bulunmaktadr. rnein, vergi ile verginin
karlad kamu hizmetlerinden yararlanma arasnda dorudan bir iliki bulunmamaktadr. Yani, vergi
karlkszdr. Buna karlk, resim, har ve katk pay belirli bir kamu hizmetinden yararlanma karlnda
denmektedir. Noter, tapu ve yarg harlar bunun tipik rnekleridir. Benzeri mali ykmllkler ise
kamusal harcamalarn kaynan oluturmamakta, belli zel ihtiyalarn finansmannn karlanmasna
tahsis edilmeleri bakmndan vergilerden ayrlmaktadrlar13.
Vergi ve benzeri bu yaptrmlardan kentsel dnme kaynak aktarlabilmesi iin ncelikle kentsel
dnm uygulamalarnn niteliini belirlemek yerinde olacaktr. nk her kentsel dnm projesinin
kendine zg karakteristik yaps mevcuttur. Baz kentsel dnm projeleri idarenin sosyal devlet ilkesi
gereince yerine getirmesi gereken bir hizmetken bazlar ise bu kapsama girmeyebilmektedir. Mesela,
deprem gibi afetlerden kaynaklanan durumlarda idarenin bu ilkeye bal kalmas gerekebilir.
Kentsel dnm uygulamalarnda -bte gelirlerinin byk bir ksmn oluturduundan- vergiler-
den ayrlacak payn neminin azmsanmayacak lde olduunu belirtmek gerekir. Yukarda, Alman-
yada konut alanlarnn bozulmasn nlemek amacyla yaplan dnm projelerinde en fazla vergilerden
yararlanldna deinmitik. Nitekim 6306 sayl Kanunda da, dnm gelirleri hesabna aktarlacak
kaynaklarn bir ksmnn vergi, resim, har, katk pay ve idari para cezalar gibi yollardan salanaca
ifade edilmitir.
Buna ilikin, kentsel dnm uygulamalarnda etkin rol olan, hizmet snrlar dhilinde proje uy-
gulama yetkisi haiz belediyeler ile ilgili olarak 6306 sayl Kanunun 7. maddesinin 8. fkrasnda kentsel
dnm uygulamalar iin zorunlu olarak ayrmas gereken kaynaklara iaret edilmitir. lgili hkm
gereince, belediyeler yatrma ilikin yllk btelerinin yzde beini kentsel dnm uygulama-
larnda kullanlmak zere ayrmak zorundadr. Bununla birlikte, 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanu-
nuna14 gre tahsil edilecek harlarn yzde ellisi belediye tarafndan gerekletirilecek kentsel dnm
uygulamalarna kaynak olarak aktarlaca ayn maddede hkme balanmtr15. Ancak belediyelerce ger-
13 Selim Kaneti, Vergi Hukuku, 2b., Filiz kitabevi, stanbul, 1989, s.3-9.
14 29.05.1981 tarih ve 17354 sayl RG.
15 Madde 80.
mar mevzuat gereince aada belirtilen harlar belediyece tahsil olunur.
a) Belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde mar Kanununa gre ilk kez yaplan veya istek zerine gerekletirilen mteakip parselasyon ilemleri
Parselasyon Harcna (tevik belgesini haiz organize sanayi blgeleri hari olmak zere),
b) Verilecek ifraz ve tevhit kararlar fraz ve Tevhit Harcna,
c) Proje tasdik ilemleri Plan ve Proje Tasdik Harcna,
d) Zemin ve yol kanal ama izni verilmesi, yapm ve ykm art malzeme ile toprak kazsnn tanmas iin belediyelerce yer gsterilmesi ve bu
116
KENTSEL DNM HUKUKU
ekletirilen projelerin azl dikkate alndnda, bu hkmlerin belediyelerin kentsel dnm konusun-
daki duyarllna etkisinin az olduunu ortaya koymaktadr. lkemizdeki belediyelerin bu ve dier kay-
naklar kullanarak kentsel dnm uygulamalar gerekletirmeleri ynndeki tavrlar ayr bir tartma
konusu yaratmaktadr.
Ayrca 6306 sayl Kanunda evre katk pay ve idari para cezalarnn genel bteye kaydedile-
cek tutarnn yzde ellisinin kentsel dnm hesabna gelir kaydedilecei belirtilmitir16. 2872 sayl
evre Kanununda17 evre katk paynn nasl elde edilecei hkme balanmtr18.
2863 sayl Kltr Ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunun19 12. maddesinde, kentsel dnm ko-
nusu kapsamnda olan, tarihi ve kltrel alanlarn korunmas ve yaatlmasna ilikin projelere yardm ve
katk pay salanmas hkme balanmtr. Sz konusu hkmde belediye ve il zel idarelerinin projelere
yardm ve katk pay sunaca belirlenmitir20. Buna gre, belediyeler ve il zel idareleri, mkelleflerden
emlak vergisi ile beraber tanmaz kltr varlklarnn korunmas adna katk pay tahsil edecektir. Tahak-
kuk eden emlak vergisinin % 10u orannda emlak vergisi ile birlikte tahsil edilecek olan katk pay, tarihi
ve kltrel alanlara ilikin projelerde kullanlmak zere il zel idaresi tarafndan alacak zel hesapta
toplanacaktr. Ayrca 2863 sayl Kanunun 12. maddesinin son fkrasnda21 2985 sayl Toplu Konut Ka-
nunu22 kapsamnda verilecek kredilerin en az %10unun da tescilli kltr varlklarna ilikin projelerde
kullandrlmas zorunlu klnmtr.
Merkezi btede, kentsel dnm iin tertiplenen zel fonda ngrlen rakamlarn arttrlmas ge-
rektiini savunmakta, bu dorultuda zorunlu deprem sigortas primlerinden de belli bir miktar dnm
gelirleri hesabna kaynak aktarlabilecei kanaatindeyiz. Bu konuda iki gr ileri srebiliriz; ilk olarak,
yerlerin tesviyesi Zemin Ama zni ve Toprak Hafriyat Harcna
f) Yap kullanma izni verilmesi ileri Yap Kullanma zni Harcna tabidir.
16 2013 yl merkezi ynetim btesindeki ilgili tertiplerde, thalden Yzde Bir ve Binde Be Orannda Alnan evre Katk Pay 136.084.000 TL,
Belediyelerden Alnan Yzde Bir Orannda evre Katk Pay ise 48.113.000 TL denek kaydedilmitir. dari para cezalarna ilikin de bteye
1.158.549.000 TL gelir ngrlmtr. 2013 Yl Merkezi Ynetim Btesi (B) Cetveli.
17 11.08.1983 tarih ve 18132 sayl RG.
1 8 Madde 18. evre kirliliinin nlenmesi, evrenin iyiletirilmesi ve evre ile ilgili yatrmlarn desteklenmesi amacyla;
a) thaline izin verilen kontrole tbi yakt ve atklarn CIF bedelinin yzde biri ile hurdalarn CIF bedelinin binde bei orannda alnacak miktar,
b) Bykehir belediyeleri su ve kanalizasyon idarelerince tahsil edilen su ve kullanlm sular uzaklatrma bedelinin yzde biri, evre katk pay
olarak tahsil edilir. Tahsil edilen bu tutarlar, ilgililerce en ge ertesi ayn on beine kadar ilgili mal saymanlklar hesaplarna aktarlr ve bteye
gelir kaydedilir.
19 23.07.1983 tarih ve 18113 sayl RG.
20 Madde 12.
(Deiik altnc fkra: 4/2/2009-5835/1 md.) Belediyelerin ve il zel idarelerinin grev alanlarnda kalan kltr varlklarnn korunmas ve deer-
lendirilmesi amacyla kullanlmak zere 29/7/1970 tarihli ve 1319 sayl Emlak Vergisi Kanununun 8 inci ve 18 inci maddeleri uyarnca mkellef
hakknda tahakkuk eden emlak vergisinin % 10u nispetinde Tanmaz Kltr Varlklarnn Korunmasna Katk Pay tahakkuk ettirilir ve ilgili bele-
diyesince emlak vergisi ile birlikte tahsil edilir.
(Deiik yedinci fkra: 4/2/2009-5835/1 md.) Tahsil edilen miktar, il zel idaresi tarafndan alacak zel hesapta toplanr. Bu miktar; il zel idare-
since ve belediyelerce kltr varlklarnn korunmas ve deerlendirilmesi amacyla hazrlanan projeler kapsamnda kamulatrma, projelendirme,
plnlama ve uygulama konularnda kullanlmak zere il zel idaresine ve il snrlar iindeki belediyelere vali tarafndan aktarlr ve bu pay valinin
denetiminde kullanlr. l zel idarelerince yaplan projeler iin kullanlan miktar zel hesabn % 30unu geemez.
21 (Ek fkra: 14/7/2004 - 5226/6 md.) 2985 sayl Toplu Konut Kanunu uyarnca verilecek kredilerin en az %10u tescilli tanmaz kltr varlklarnn
bakm, onarm ve restorasyonu ilemlerine ilikin bavurularda kullandrlr.
22 17.03.1984 tarih ve 18344 sayl RG.
117
KENTSEL DNM HUKUKU
Doal Afet Sigortalar Kurumunca (DASK) yaptrlmas zorunlu klnan deprem sigortas primlerinden
kentsel dnm fonuna pay aktarlmas, ikinci olarak da kurum fonlarndan piyasa koullarnda kentsel
dnm uygulamalar kapsamnda yararlanlmas hususudur. Nihayetinde, evrenin kirliliini nlemek
ve evre ile ilgili yatrmlar desteklemek amacyla evre katk pay alnabilmesi, keza belediyeler ile il
zel idarelerinin emlak vergisi iinde kltr varlklarnn korunmas amacyla katk pay tahsil etmesi gibi
DASKnda zorunlu deprem sigortas primleri ierisinden kentsel dnme katk sunabileceini ifade
edebiliriz. Kurumun fonlarndan yararlanmasna ilikin ikinci nerimiz detayl olarak aada kamu-zel
i birlii kapsamnda ele alnacaktr.
2. dare Tanmazlarnn Deerlendirilmesinin Fona Katks
Kamu tzel kiilerine ait mallar, kamu hukukuna tabi olmas itibariyle kamu mallar, zel hukuk
kurallar kapsamnda deerlendirilmesi itibariyle de kamunun zel mallar olarak ikiye ayrlmakta-
dr. darenin tanmazlar, kamu mal kategorisinde olabilecei gibi kamunun zel mallar snfnda da
deerlendirilebilir. Kamu mallar kural olarak zel hukuk ilemlerine konu olamayaca gibi devir ve
fera edilemezler23. Ancak kamu mallar baz durumlarda olduu gibi kentsel dnm uygulamalarna
konu olduunda bu durumun istisnasyla karlamaktayz.
darenin tanmazlar, kentsel dnm asndan nemli bir konuma sahiptir. Bu tanmazlardan,
Bakanlka belirlenen rezerv yap alan24 olarak istifade edilmekle beraber Kanunda belirtildii zere
orman vasfn yitiren yerlerin satndan elde edilen gelirlerin aktarlmas olarak da yararlanlmaktadr.
Her iki durumda da mlkiyetin zel kiilere geebileceini dnmekteyiz. Kamu tanmazlarnn nemi
bununla da snrl kalmamakta, yan sra imar hakk transferi ve imar hakk toplulatrlmas gibi yntem-
lerin uygulanmasnda, bu haklar ikame edecek zellikler ihtiva edebilmektedir. Bu yntemlerin kentsel
dnm finansmanna olumlu etkisi olaca kanaatini tamaktayz.
darenin kamusal mallarndan sahipsiz mal niteliinde olan ormanlar, devletin hkm ve tasarrufu
altnda bulunmaktadr. Ormanlarn bir lkenin ekonomisi, sal ve doal zenginlii alarndan byk
nemi olmasnn yannda kamu yarar ile ok yakndan ilgisi bulunmaktadr25. Anayasa orman varlnn
korunabilmesi iin ormanlar zerinde kamu mlkiyetini temel bir ilke olarak kabul etmitir. Ormanlar
zerinde idarenin de zel mlkiyet kuramayacan belirtmitir. Ancak Anayasann 169. maddesinin
son fkrasnda ormanlarn teknik anlamda vasfn kaybedebilecei ve bu alanlarn baka amalara konu
olabilecei hkme balanmtr. Bununla birlikte 6292 sayl Kanunda26 da, orman niteliini kaybetmi
yerlerin hazine adna tescili ile hak sahiplerine satn dzenlemitir. Kentsel dnm uygulamalarnda,
orman niteliini kaybetmi yerlerden yararlanlmasna ynelik dzenlemeler yaplmtr.
Buna ilikin 6306 sayl Kanunda, orman dna karlan yerlerin satndan elde edilen gelirlerin
23 Aydn Glan, Kamu Mallarndan Yararlanma Usullerinin Tabi Olduu Hukuki Rejim, Alfa Basm Yayn, stanbul, 1999, s.134.
24 Rezerv yap alan: Bu Kanun uyarnca gerekletirilecek uygulamalarda yeni yerleim alan olarak kullanlmak zere, TOKnin veya darenin tale-
bine bal olarak veya resen, Maliye Bakanlnn uygun gr alnarak Bakanlka belirlenen alanlar ifade eder. (6306 sayl Kanun, madde 2/c.)
25 smet Giritli, Pertev Bilgen, Tayfun Akgner, Kahraman Berk, dare Hukuku, 5.b., Der yaynlar, stanbul, 2012, s.901.
26 26.04.2012 tarih ve 28275 sayl RG.
118
KENTSEL DNM HUKUKU
yzde doksanna kadarnn, Bakanlar Kurulu kararyla afet riski altndaki alanlarn dnm gelirleri
hesabna aktarlabilecei ifade edilmitir. Her ne kadar, bu uygulamann idarenin ormanlar koruma gre-
viyle ters dtn dnsek de kentsel dnm finansmanna katk sunacak bir kaynak olduunu be-
lirtebiliriz. Ancak Kanunun 7/1 (c) bendinde hkm bulan ....yzde doksann gememek zere bakanlar
kurulu kararyla.. ifadesinin yoruma ak bir lafz olduunu dnmekteyiz. Buna ilikin, orman vasfn
yitirmi arazilerin satndan elde edilen gelirden kentsel dnm fonuna aktarlacak olan oranda bir alt
snr belirlenmesi yerinde olacaktr. Nitekim 2013 yl btesinde sz konusu gayrimenkullerin satndan
4.081.631.000 TL gelir salanaca ngrlmtr. Buna karlk Bte Kanununda yer alan afet riski
altndaki alanlarn dnm hesabna kanunda belirtildii zere vergiler, evre katk paylar, idari para
cezalar, balar gibi dier kaynaklardan elde edilen gelirler de dhil olmak zere, toplam 731.574.000
TL zel gelir ngrlmtr27.
Kentsel dnm uygulamalarnda istikrar ve baar salamak iin, kanun maddesindeki, sz konu-
su satlardan elde edilecek gelirlerin aktarlmasna ilikin hkmde bir taban orannn belirlenmesinin
yerinde olaca kanaatimizi destekler nitelikte hkmler mevcuttur. Nitekim kanundaki baz ilgili h-
kmlerde idarelerin projelere aktarmas gereken katk pay oranlar belirtilmitir. rnein, 6306 sayl
Kanunun 7/1(c) ve 7/8 maddelerinde, ller Bankasnn faaliyetlerinden elde edecei krn yzde el-
lisi Belediyelerin yllk btelerinin yzde bei ve har gelirlerinin yzde ellisi eklinde
ayrlacak oranlar net bir ekilde ifade edilmitir.
Kamu tanmazlarndan kentsel dnm uygulamalar iin kaynak oluturmann bir baka yolu ise
bu tanmazlar zerinde zel hukuk kiileriyle birlikte projeler oluturmaktr. Bu konuya ilerleyen blm-
lerde ayrca deinilecektir.
3. Kamu Kurumlarnn Yapaca Faaliyetlerin Fona Katks
Merkezi ve yerinden ynetim kurulular kamu hizmeti sunmakla beraber iktisadi alanda da faali-
yetler yrtmektedirler. dare, kamu iktisadi teebbsleri ve mahalli idareler marifetiyle, mal ve hizmet
reticisi olarak, ekonomik ve ticari faaliyetler yrtmektedir28. Gnmzde darenin dorudan ya da bal
kurulular araclyla ekonomik alana mdahalesi kentsel dnm uygulamalarn da kapsamaktadr.
dare, yukarda akland zere, merkezi ynetim btesinde tertip edilen harcama kaleminden
denek alarak kentsel dnm uygulamalar yapabilecei gibi bazen de kendi yrtecei faaliyetlerle
kentsel dnm finansmanna katk sunabilmektedir. 6107 sayl Kanun29, ller Bankasnn il zel idare-
leri, belediyeler ve bal kurulular ile bunlarn bal olduu birliklere finansman salamak zere, hal-
kn mahalli mterek hizmetlerine ilikin projeler gelitirmek, bu idarelere danmanlk hizmeti vermek
ve teknik mahiyetteki kentsel projeler ile alt ve styap ilerinin yaplmasna yardmc olmak ve her trl
27 Buna ilikin 2013 yl Merkezi Ynetim Bte Kanununda (B) iaretli cetvelde ithalden yzde bir ve binde be orannda alnan evre katk pay
136.084.000 TL, belediyelerden alnan yzde bir orannda evre katk pay ise 48.113.000 TL olarak ngrlmtr. Bununla birlikte 2013 yl MY-
BKnda evre idari para cezalar olarak 12.202.000 TL ngrlmtr. 6306 sayl kanunun ilgili hkm gereince bu tutarlarn yzde ellisi kentsel
dnm projelerinde kullanlmak zere zel bteye gelir olarak kaydedilecektir. 2013 Yl Merkezi Ynetim Btesi (B) Cetveli.
28 Turgut Tan, dare Hukuku, Turhan kitabevi, Ankara, 2011, s.183.
29 08.02.2011 tarih ve 27840 sayl RG.
119
KENTSEL DNM HUKUKU
kalknma ve yatrm bankacl ilevlerini yerine getirmek faaliyetlerini yrtebileceini ifade etmitir.
Bu balamda Bankann, her trl nakdi kredi salayabilecei, sigorta acentelii yapabilecei, yurt ii
ve yurt d finansman kurulular ile ibirlii yaparak para ve sermaye piyasalarndan ve her trl fonlar-
dan kaynak salayabilecei, her trl kalknma yatrm bankacl faaliyetleri yapabilecei ve grevleri
arasnda sralanmtr.
6306 sayl Kanun ise, ller Bankasnn kentsel dnm finansmanna katk salayaca faaliyetleri Bizzat Kkekmece Belediyesi snrlar ierisindeki Halkal Toplu Konut alannda TOK ile () naat
hkme balamtr. Kanun hkmnce, ller Bankas Anonim irketinin Hazine gelirleri ve faiz gelirleri
dndaki banka faaliyetleri ile 26/01/2011 tarihli ve 6107 sayl ller Bankas Anonim irketi Hakknda
Kanunun 3 nc maddesinin birinci fkras uyarnca yapaca faaliyetlerden elde edecei krn yzde
ellisi kentsel dnm hesabna aktarlacaktr.
ller Bankasnn kanunda bahsedilen finansal ilevselliine bakarak kentsel dnm iin nemli
aktrlerden biri olduunu dile getirebiliriz. Ancak sz konusu faaliyetlerden elde edilecek gelirlerin kentsel
dnme ayrlacak ksmnn, dorudan mahalli idarelere aktarlamayaca ve Bakanlk bnyesindeki
zel hesaba ynlendirilmesinin, projelerin yrtlmesinde brokratik hantalla yol aabileceini akla
getirmektedir.
Kentsel dnm finansmanna, yrtt faaliyetlerle katk sunacak bir baka idare de Toplu Konut
daresi(TOK)dir. TOK, 2985 sayl Kanundan ald yetkiyle konut, alt yap, sosyal donat alanlar
retilmesi gibi uygulamalar yapmak veya yaptrmaktadr30. Ancak TOKnin yetkileri sadece bununla
snrl kalmamaktadr. Kurum adeta bir finans kuruluu gibi ilevsellik kazanmakta hatta bir gayrimenkul
yatrm ortakl31 gibi faaliyetler yrtmektedir. TOKnin kanunda belirtilen grevleri arasnda finans-
mana ilikin olanlar da azmsanmayacak kadar eitli ve geni kapsamldr. Bunlar:
- Devlet garantili veya garantisiz i ve d tahviller ile her trl menkul kymetler karmak,
- Yurt dndan, grev alanyla ilgili harcamalarda kullanlmak zere Hazine Mstearlnn uygun
gr zerine kredi almaya karar vermek,
- Konutlarn finansman iin bankalarn itirakini salayacak tedbirleri almak, bu amala gerektiin-
de bankalara kredi vermek, bu hkmn uygulanmasna ilikin usulleri tesbit etmek,
- Konut inaat ile ilgili sanayii veya bu alanda alanlar desteklemek,
- Konut sektryle ilgili irketler kurmak veya kurulmu irketlere ve finans kurumlarna ortak olmak,
- Ferdi veya toplu konut kredisi vermek, ky mimarisinin gelitirilmesine, gecekondu alanlarnn d-
nmne, tarihi doku ve yresel mimarinin korunup yenilenmesine ynelik uygulamalar yapmak ve bu
konulardaki projeleri kredilendirmek ve gerektiinde tm bu kredilerde faiz sbvansiyonu yapmak,
30 Tamamlanan ve devam eden uygulamalar, http://www.toki.gov.tr/ , eriim, 25.07.2013.
31 Aada ayrntl olarak ele alnmtr.
120
KENTSEL DNM HUKUKU
- dareye kaynak salanmasn teminen kr amal projelerle uygulamalar yapmak veya yaptrmak,
TOKnin, bu kadar geni bir alana yaylm olan grevleri gz nnde bulundurulduunda32, kuru-
mun kentsel dnm finansmanndaki etkisi de belirginlemektedir. zellikle kamu-zel ortaklklarnn
sz konusu olduu veya zel sektrn tek bana gerekletirebilecei projelerde TOK faaliyetlerinin
kentsel dnme katk salayaca kabul edilmelidir. Bu konuya ilikin, Uluslararas Kentsel Dnm
Uygulamalar Sempozyumunda, TOK ile birlikte faaliyetler yrten bir naat firmasnn yetkilisi:
arasndaki szleme gerei iki etapta yaklak 3400 konut yaplmaktadr. hale sonucu kamuya en yksek
bedeli taahht ederek aldmz bu projenin toplam sat haslat 270 milyon dolar olarak ngrerek ko-
nutlar 3 sene iinde tamamlamay, satmay ve 48 ay iinde TOKye 80 milyon dolar demeyi taahht et-
tik. TOK bu konutlar kendisi sosyal konut kapsamnda yapsayd 10-15 ylda ve muhtemelen reel anlam-
da neredeyse yarsn geri alabilecei yaklak 70 milyon dolar harcayacakt. zetle, TOK harcamad
70 milyon dolara bizden tahsil edecei 80 milyon dolar da ekleyerek Trkiyenin herhangi bir kesinde,
tabi ki daha az ticari deeri olan kamu arsalar zerinde 8000 sosyal konut yapabilecektir. Veya baka
bir deile, kamu, kentsel dnme bylesine byk fonlar ayrabilecektir. zmirde Emlak GYO adna
gerekletireceimiz 5000 konut projesinden de kamuya arsa karl olarak 140 milyon dolar taahht
ettik. Bildiim kadaryla stanbulda, Ankarada ve zmirde az nce bahsettiim bizim yrttmz
projeler dndaki 7-8 ayr proje de yrrle girmitir.33 ifadeleriyle baarl rneklerden bahsetmitir.
Ayrca TOKnin finans sektrnde tpk bir zel hukuk kiisi gibi kr amal projeler gerekletir-
mesi, kredi vermesi, tahvil karmas, faiz destei salamas gibi faaliyetleri kentsel dnm projeleri
katlmclarna hitap edebilecek nitelikte uygulamalardr. Kurumun bu faaliyetlerden elde edecei kazan,
dnm hesabna gelir kaydedilecek olan mali kaynaa katk salayabilecektir.
II. Kentsel Dnm Finansmannda zel Sektrn Rol
Kamu hukukunun genel ilkeleri gereince, kamu hizmet ve faaliyetlerinin, idare kuruluu ve kurumla-
r tarafndan, kamusal ynetim biimine gre yrtlmesi gerekmektedir. Ancak idarenin gzetimi ve de-
netimi altnda zel hukuk kiilerinin de kamu faaliyet ve hizmetleri yrtebilmesi mmkn klnmtr34.
32 Kelee gre ise, TOKnin bu kadar ok grevle donatlm olmas ve kentsel dnmde birden fazla idareye ortak sorumluluk verilmesi hem
koordinasyon soruna hem de verimliliin azalmasna yol aabilecektir. Bununla birlikte kentsel dnmn yerel nitelikte bir kamu hizmeti olmas
itibariyle bu durum Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artna aykr gzkmektedir. Ruen Kele, Kentleme Politikas, Gncellenmi 12.b., mge
kitabevi, Ankara, 2012, s.394.
33 Taner Soyak, zel Sektr ve Kentsel Dnm, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu stanbul 2004, Tayf basm, 2005,
stanbul, s.258-259.
34 Yrtme ve idarenin kamusal etkinliklerinin hukuki rejimi, kamu hukukudur. Kamu hukukunda, ilem ve eylemlerin yasal ve ynetsel dzenlemelerle
nceden belirlenmi esas ve usullere uygun olmas zorunludur. Bu esaslarn banda gelen kanunilik ilkesine gre yrtme ve idare, Anayasa ve
kanunlarla ngrlmeyen hibir konuda kendiliinden herhangi bir ilem ve eylemde bulunamaz. Ayn ilke uyarnca, kamusal etkinliklerin yrtl-
mesi de, ancak yasal ve ynetsel dzenlemelerle belirlenmi olan durum ve koullarda, yetkili klnm organ, makam veya grevli tarafndan, yine
belirli ekil ve usullere uyulmak suretiyle salanabilir. Kamu hizmet ve faaliyetlerinin gerekletirilmesinde, ayrca kamu hukukunun genel ilkelerine
de aykr davranlmamas gerekir.
Kamu hukukunun genel ilkeleri gereince, kamu hizmet ve faaliyetlerinin biztih idare kurulu ve kurumlar eliyle, kamusal ynetim biimine
gre yrtlmesi asl ve olaandr. Ancak, bu hizmet ve faaliyetlerden kamu gcne zg olmayanlar ile zel ynetim biimiyle gerekletirilmeye
elverili bulunanlar, tm sorumluluk gene ilgili idare zerinde kalmak kaydyla, onun srekli gzetimi ve denetimi altnda, belli yasal usullerle zel
121
KENTSEL DNM HUKUKU
zel hukuk kiilerince yrtlen kamu faaliyetlerinden biri de kentsel dnm uygulamalardr.
zel sektrn Kentsel dnm uygulamalarna katlm birok ekilde gerekleebilmektedir. dare zel
hukuk kiileriyle ortaklklar kurabilecei gibi zel sektre devredecei yetkileriyle zel sektrn tek ba-
na uygulama yapmasna da imkn vermektedir. Avrupada ve dier lkelerdeki kentsel dnm uygu-
lamalarnda bu yntemlere bavurulduu grlmektedir.
Almanyada gerekletirilen Postam Meydan Kentsel Dnm Projesi zel sektrn kamusal faali-
yetleri yrtmesinin baarl rneklerindendir. Postam Meydan projesi, kamusal alann zel sektre dev-
redilmesiyle, zel sektrn ynetiminde, kamunun denetim ve gzetimi altnda ayrca halkn temsilcileri-
nin de katlmyla gerekletirilmitir. Proje, bir tasarm yarmas sonucunda byk irketlerin ilgi oda
olmu ve bu irketlerin meydandan satn ald alanlarn karlnda projenin finansman salanmtr35.
darenin zel sektrle sorumluluk paylaarak yrtt projeler ile yine idarenin zel sektre
tanyaca bir takm yetki ve imknlar sayesinde zel hukuk kiilerinin tek bana yrtt uygulamalar,
kentsel dnm finansmann ikinci ayan oluturmaktadr. zel sektr marifetiyle, piyasa aralarnn
kentsel dnm projeleri kapsamnda deerlendirilmesiyle kamuya mali kaynak salanmaktadr. Bu
yntemler, alt balklarda ayrntl bir ekilde deerlendirilmeye allacaktr.
A. Kamu le zel Sektrn Birlikte Katld Yntemler
Kamu hizmetlerinin sunumunda btn dnya genelinde giderek yaygnlaan kamu-zel ortakllar,
kentsel dnm uygulamalarnn etkin bir ekilde gerekletirilebilmesi iin idare ile zel sektr arasn-
da daha yakn bir balantnn gerektii dncesiyle, ilk olarak ngilterede kentsel dnme konu ol-
mutur36. Avrupada ve dier lkelerde uygulanan kentsel dnm projelerinde eitli usullerle kamu--
zel ortaklklarna bavurulmaktadr. lkemizde ise 3096 sayl Kanun37 ile zel sektr irketleri kamu
hizmetlerine katlabilecek konuma kavumu ve 1994 ylnda yrrle giren 3996 sayl Baz Yatrm
mteebbislere yaptrlabilir. zel ynetim biimiyle yrtlmeye elverili olan kamu faaliyet ve hizmetlerinin, zel teebbse grdrlebilmesi ise
bunun kanunlarda ngrlm bulunmasna baldr; yrtme ve idare kendiliinden bu yolu seemez ve diledii yntemi kullanamaz. Anayasa
Mahkemesi, E. 2000/17, K. 2002/46, T. 07.05.2002.
35 Postdam Meydan Kentsel DnmProjesi(Almanya), Projede rgtlenme modeli olarak zel sektr ynetimli liderlikmodeli seilmitir. Proje
modeli erevesinde zel sektre devredilenkentsel arsalar, alan kentsel tasarm yarmasnn konseptine uygun olarakcanlandrlm, buarada
kamu ynlendirme ve denetleme ilevi ile meslekodalar ve sivil toplum rgtleri ise halkn temsilcisi olarakprojede aktif rol stlenmitir. Kamusal
alanolanproje alan, zel sektr ynetimli liderlikeklindeki rgtlenme modeli ile zel sektre devredilmitir. Proje alannda yer seen dnyaca
nl irketler projenin finansmann oluturmutur. Postdam Meydan kentsel dnm projesi btnnde 3500kiilik sinema salonu, maaza,
restoran, kafe, tiyatro ve otel gibi ekonomikaktiviteyi salayc ilevler bulunmaktadr. Bununla birlikte st ve orta snfa hitapedecekkonut alanlar
vb okfonksiyonlu kentsel alan yaratm da salanmaktadr. Mustafa Sami Demirsoy, Kentsel Dnm Projelerinin Kent Kimlii zerindeki
Etkisi, MimarSinan Gzel Sanatlar niversitesi Fen Bilimleri Enstits, YksekLisans Tezi, stanbul 2006, s.83-87.
36Kentsel dnm ierisinde ortaklklarn gerekli grlmeye balamasnn birok nedeni bulunmaktadr. lk olarak, ngiliz hkmet gndemi, or-
taklklar ok sayda fon akna eriim iin gerekli bir kriter olarak belirlemeyi srdrmektedir. kinci olarak, srdrlebilir dnm ilkelerine
paralel olarak, dnm eyleminin etkin biimde btncl (holistic), entegre, kapsaml (inclusive) ve koordineli olmasn salamak iin ilgili tm
aktrlerin srece dahil edilmesini gerekli grmektedir. Bu, ortakln kamu fonlarnn daha etkin ve eitliki bir biimde dalmn salayabilecei
nosyonu ile ilikilidir(Carter, 2000). nc olarak, daha mekanik bir bak asndan, risklerin ok yksek grld dnm giriimlerinin zel
sektr tarafndan finanse edilmesine ynelik engelleri azaltmak iin yine ortaklklar gereklidir. John MCCARTHY, Kentsel Dnmde Ortaklk
Pratii, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu stanbul 2004, Tayf basm, 2005, stanbul, s. 99.
37 19.12.1984 tarih ve 18610 sayl RG.
122
KENTSEL DNM HUKUKU
ve Hizmetlerin Yap-let-Devret Modeli erevesinde Yaplmas Hakknda Kanun38 ile enerji, telekom-
nikasyon ve ulam hizmetlerinin yrtlmesinde kamu zel sektr ortaklklarna gidilmeye balanm-
tr. Bu ortakllarn kentsel dnm uygulamalarnda da hayata geirilebilmesi iin mevzuatmzda baz
dzenlemeler yaplmtr. 5393 sayl Belediye Kanununda39, 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn
Koruma Kanununda, 5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarnn Yenilenerek Ko-
runmas Ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanunda40, 2985 sayl Toplu Konut Kanununda ve son
olarak dzenlenen 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunda yer
alan hkmlere gre kamu zel ortaklklar imkn bulunmaktadr.
Kentsel dnm projelerinde kamu ile zel sektr ortaklklar, her iki sektr iin de eitli menfa-
atler salamaktadr. Kamu asndan zel sektr fonlarnn salayaca mali faydann yannda, kamunun
gvencesiyle piyasa riskinin az olduu bir pazara yatrm yapmak da zel sektr iin gvenli bir ynelim
olmaktadr. Her iki tarafn da birok menfaat elde edebilme adna giriimde bulunduu eitli ortaklk
usulleri gelitirilmitir. Bu blmn alt balklarnda kamu ile zel sektrn birlikte yrtt sz konusu
proje modelleri ele alnacaktr.
1. Kamu - zel birlii (Public Private Partnership) (PPP)
Kamu-zel ortakl (PPP), birok kamu hizmetinin, eitli uygulama yntemleri kullanlarak41, zel
sektr marifetiyle yrtlmesini ifade eden bir st kavramdr42. KO, sadece kamunun zel sektr fi-
nansmanndan yararland bir model olmamakla beraber, yetki, sorumluluk, risk, maliyet ve gelir gibi
unsurlarn kamu ile zel sektr tarafndan paylald bir yntemdir43. KO uygulamalarnn kamu eko-
nomisine de katk salad ileri srlmektedir44.
Kamu-zel ortakl diye adlandrlan bu model dnya ekonomisinde yaygnlaan neo-liberal yak-
lamla birlikte kamu hizmetlerinin sunulmasnda giderek artan bir konum kazanmtr. Son zamanlar-
da gerek zel sektrn sermayesinden yararlanmak gerekse hizmet kalitesini arttrabilmek adna KO
38 13.06.1994 tarih ve 21959 sayl RG.
39 13.07.2005 tarih ve 25874 sayl RG.
40 05.07.2005 tarih ve 25866 sayl RG.
41 Yap-ilet (Y), Yap-ilet-Devret (YD), Yap-ilet-Sahip Ol (YSO), Tasarla-Yap-Finanse Et-ilet (TYFE), Tasarla-Yap-Finanse Et- ilet Devret
(TYFED), Yap-Sahip Ol-ilet (YSO), Rehabilite Et-ilet (RE), Rehabilite Et-Sahip Ol-ilet (RESO), Kirala-Gelitir-ilet (KG), Ayhan Sarsu,
Kamu-zel birlikleri, Yaklam yaynclk, Ankara, 2009, s.156-162.
42ncelikle kamu-zel ortaklklar (PPP) uygulamalarn dar ve geni anlamda tanmlanmas gerektiini sylemeliyiz. Dar anlamda PPP uygula-
malar Kamu halelerinden, zelletirmeden ve BOTden ayrmaktadr. Ancak, geni anlamda PPP bu alanlarla da iliki iinde bulunmaktadr.
Kamu haleleri, kamunun ihtiya duyduu bir mal veya hizmetin devlet btesinden denerek temin edilmesidir. zelletirme, devletin serbest piyasa
ekonomisine geiisalayabilmek amacyla zel sektrn iletmeciliini yapmas gereken alanlardaki mal ve hizmetlerin retimini zel sektre dev-
retmesidir. PPP ise bu ikisi arasndaki geni alan kapsamaktadr. PPP konusunda baarl sonular elde edilmesi,PPP modellerinin esnek ekilde
belirlenebilmesinden ve kamunun zel sektr ile diyaloga ak olmasndan gemektedir. Bkz. http://www.ppp.org.tr/content/view/49/74/ eriim,
25.07.2013.
43 Ali Yldrm Eker, Kamu zel Sektr Ortaklklar, Bte Dnyas, Cilt 2, Say 25, 2007, s. 59-67, s.61.
44PPP uygulamalarnn lke ekonomisinde de ciddi katklar vardr. ncelikle, PPP projeleri uluslararas yatrmclar ektii iin lkenin ekonomik
bykl artmaktadr. Kamu kendi btesinden yapmas gereken hizmet ve altyap projelerini zel sektrn finansman ile yapt iin kamunun
hizmet ve altyap projelerine yatraca finansman baka alanlarda kullanarak daha fazla hizmet sunmas salanacaktr. PPP projelerini de zel
sektr yapaca iin piyasadaki cari ilemler artacak, bu ilemlerden doacak vergi ile de kamu gelirleri artacaktr. Ksaca, PPP lkenin ekonomik
geliiminin en nemli enstrmanlarndan birisidir. Bkz. http://www.ppp.org.tr/content/view/49/74/ eriim, 25.07.2013.
123
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

modelleri gelitirilmektedir. Trkiyede salk hizmetlerinin yrtlmesinde gndemde olan ve 6428 bir konuma sahip ve deerli olan bu alandaki konutlar zel bir konut irketiyle birlikte ibirlii yaparak
sayl Kanun45 ile yasal zemine henz kavuturulan kamu-zel ibirlii, Anglo-Sakson lkelerde yeni satn almaya balamtr. Daha sonra ise ehri tarihi dokusunu koruyarak yeniden ina etmitir. Bu uy-
kamu iletmecilii erevesinde gelitirilmi ve uluslararas finans rgtleriyle yaylmtr46. Avrupada gulamada belediyenin boz-ina et diye adlandrlan bir anlay sergiledii grlmtr. Yani belediye
da kamu-zel ortakl (Public Private Partnership) kavramsallam ve hukuksal zemine kavuturularak savata tahrip edilen kenti nce kendi haline brakarak daha ok knt yaamasn salam sonrasnda
kamu hizmeti alannn piyasa ile ilikisini arttrmtr47. da konutlar daha ucuza almtr. Bylelikle hem finansman etkili kullanlm hem de daha ok konut
toplanmaya allmtr49. Hollandadaki bir baka kentsel dnm konusu da i parklar kurulmas
Kamu asndan, zel sektrn uygulamalara katlmn salamann bir baka faydas ise risk ve ynetilmesi zerine olmutur. Bu uygulama, hem kamuya ait hem de zel sektre ait olan alanlardaki
unsurunu minimize etmektir. Yksek maliyetler gerektiren projeler iin zel sektr hem finansal deste- gvenliin salanmas, atklarn atlmas, ilanlarn aslmas ve bu alanlarn bakmnn yaplmas, belediye-
iyle hem de kamunun salayamayaca bir takm beceri alanlarndaki (tasarm, koordinasyon, uzlama, nin de yesi olduu park ynetim birlii tarafndan stlenilmesidir50. letmeler her yl, byklklerine
fon salama, ticari geliim)48 yetkinliiyle proje riskine ortak olmaktadr. Ancak zel sektrn projelere gre deme yaparak birlie katk salamakta, belediye ise kamu alanlaryla ilgili giderlerin bir blmn
katlm talebini yksek tutmak ve cazip klmak iin, kamu da zel sektre, piyasa riski az olduunu g- demektedir. Hollandada ortaya kan bu yntem daha sonra ABD ve ngilterede de uygulama alan
vence altna alan bir ynetim anlay sergilemelidir. bulmutur.
Kentsel dnm projeleri sz konusu olduunda, kamu zel ortaklklarnn uygulanmasnn ka- Hollandann Utrecht kentinde uygulanan Utrecht Centrum Project (Utrecht ehir Projesi) ise yeni
muya da zel sektre de ciddi katk salayaca phesizdir. yle ki, zel sektr kamu asndan nemli bir toplu tama terminali, yeni ofis ve konutlar, alveri merkezi vb. kentsel alanlarn ina edilmesi veya
bir finansman salarken kamunun yaratm olaca projeler de ulusal ve uluslararas sermayeler iin ya- yenilenmesi iin oluturulan ok ortakl bir yntem ile gerekletirilmitir51.
trmlarn ynlendirecei gvenli pazarlar oluturmaktadr. Baz kentsel dnm uygulamalar proje
tamamlandktan sonra gelir getirici mahiyet tamaktadr. Bu tr projelere zel sektrn katlm ve ser- ngilterenin tarihi neme sahip kentlerinden biri olan Newcastleda hayata geirilen Grainger Town
maye aktarmas, zel sektr asndan itah kabartc bir grnm yaratmaktadr. nk bu tr projeler, Projesi de kamu ve zel sektrde yer alan birden fazla aktrn birlikte yrtt uluslar aras dle sahip
zel sektrn varolu amac olan kr salama unsuruna ynelik yeni bir piyasa oluturmaktadr. Turizm baarl uygulamalardan birisidir. 1997 ylnda Newcastle City Council (Newcastle Belediyesi), English
alanlarnda gerekletirilen Kentsel dnm projelerinde bu durumla daha sk karlalabilmektedir. Haritage, Tyneside Training and Enterprise Council (Tyneside Eitim ve Giriim Kurulu), English Part-
Nitekim turizm asndan ticari deere sahip bir blgede kamu-zel sektr ortaklna gidilerek zel sek- nerships (ngiliz Ortaklklar), ve Single Regeneration (Tek Dnm Btesi) ile kurulan ortakln mali
trn sermayesinden, pazarlama yeteneinden ve teknik birikiminden yararlanlmakta dier taraftan zel desteiyle hedeflerine ulalan hatta baz hedefleri beklentilerin stnde olan bir proje gerekletirilmi-
sektre kamu mallarndan yararlanma, ynetme ve iletme hakk gibi olanaklar salanmaktadr. tir52.
Birok lkede kentsel dnm uygulamalarnda kamu zel ortaklklar (PPP) modeline bavurul- Avrupa lkelerine ve ABDye nazaran bu konuda yeni yeni yol almaya balayan bir lke olmamz
duu baarl/baarsz sonular alnd grlmektedir. Hollandada, kinci Dnya Savandan sonra e- ve gerekli yasal zeminin son dnemlerde hukuk sistemimizde yer edinmesi itibariyle kentsel dnm
hirlerin dzenlenmesi ve yeniden ina edilmesi ile balayan, 1970lerden sonra sosyal amal kentsel d- uygulamalarnda kamu zel ortaklklarna bavurulmas gndeme gelmektedir. 6306 sayl Kanunun 6.
nmn yaand, 1982den gnmze gelen srete ise giriimcilik yaklamyla devam eden kentsel
dnm uygulamalarnda kamu zel sektr ortaklklar ska uygulanmtr. Nijmegen Belediyesi, ikinci
49Park Management Leidsche Rijn ve Lage Weide park projeleri, Ayrntl Bilgi in baknz. Tejo Spit, Kentsel Yeniden Yaplanma Srecinde
dnya savanda zarar gren Benedenstad n yeniden gelitirilmesi iin gerekletirdii projede, nemli Gerilimli Bir liki: Hollanda Deneyimi, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu stanbul 2004, Tayf basm, 2005, stanbul,
s.110-114.
50 Ayrntl Bilgi in baknz. Tejo Spit, s.110-114.
45 09.03.2013 tarih ve 28582 sayl RGde yaymlanarak yrrle giren 6428 Sayl Salk Bakanlnca Kamu zel Birlii Modeli le Tesis Yapt- 51Bugnk koullarda pek ok Hollanda belediyesinde baarl bir kamu-zel sektr ortakl(ppp) oluturmann gemie gre ok daha kolay olmas
rlmas, Yenilenmesi Ve Hizmet Alnmas le Baz Kanun Ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile Kamu zel nedeniyle, projelerde baarszlklar olduu kadar baz baar hikyeleri de bulunmaktadr ve zellikle ikilemleri ortaya karmaktadr. zel sektrle
i birlii modeline mevzuatmzda ilk kez yer verilmitir. belediyeler arasnda etkili bir ibirliinin oluturulmas, zellikle de ehirlerin i blgelerinin byk apta yaplandrlmas sz konusu olduunda
46 Frederic Marty, Trosa, Sylvie, Arnaud Voisin, Les Partenariats Public-Prive, (Paris: La Decouverte) 2006, Nakleden, Onur Karahanoullar, Kamu olduka karmak bir sretir. Utrecht Merkezi (ehir) Prjesi PPPnin karmaklyla ilgili arpc bir rnektir. Ayrntl Bilgi in bkz. Tejo Spit,
Hizmetleri Piyasa likisinde Drdnc Tip: Eksik mtiyaz (Kamu-zel Ortakl), SBF Dergisi, c. 66, no. 3, 2011, s. 177-215, s. 180. s.110-114.
47 ngilterede ilk kez 1987 ylnda Queen Elizabeth II Kprsnn inaatnda kullanlan Public Finance nitiative (PFI) Major hkmeti tarafndan 52 ngrlen 80 milyonluk zel sektr destei ortakln bittii 2003 ylnda alm, toplamda 145 milyon pounda ulamtr. Sonuta 121 yap
ilk kez 1992 ylnda resmen dzenlenmitir. Daha sonra Blair hkmeti dneminde kamu-zel ortakl(PPP) kavram gelitirilmi, PFI onun bir alt restore edilerek kullanlmaya balanm, 51 yapnn iyiletirilme sreleri ise sonrasndaki srete devam ettirilmitir. Ortaklk srecinde 1900 yeni
biimi olmutur. i olana yaratlmas hedeflenirken, bu say baarl bir ekilde alm ve 2299 yeni i yaratlm, dier taraftan 199 olarak hedeflenen yeni iletme
Fransada (PPP) kamu-zel ortakl, yasal olarak les contrats de partenariat(ortaklk szlemeleri) adyla dzenlenmitir. Bkz, Raphael Apelba- says 329a ulatrlm, 522 olarak hedeflenen yeni konut birimleri says 572 birim olarak kayda gemitir. Pickard, R., Funding the artichite-
um, les PPP et le developpement du droit public franais a letranger, Actualite Juridique de droit administratif: 1759, Nakleden, Karahanoullar ctural heritage: a guide to policies and examples, Council of Europe Publishing, Strasbourg, 2009. Nakleden; ebnem Gken Dndar, Kentsel
s.180. Gerilemeden Kentsel Rnesansa Dnm: Newcastle Upon Tyne, ngiltere, Kentsel Dnmde Politika, Mevzuat, Uygulama, Nobel yayn,
48 John Mccarthy, s.101. Ankara, 2010, s. 153-158.

124 125
KENTSEL DNM HUKUKU
maddesinin 5/ bendinde, Bakanlar Kurulunca kararlatrlan riskli alanlara ilikin kamu ve zel sek-
tr ibirliine dayanan usuller uygulama yetkisi verilmektedir diyerek modelin uygulanabilmesinde
yasal zemin oluturulmutur.
Kamusal faaliyetleri gerekletirmek zere, kamu sektr ile zel sektr arasnda kurulan uzun vadeli
ibirliini ifade eden KO uygulamalar, kamusal mal veya hizmet tedarikinde en iyi finansal kaynan
en uygun finansman imkn ile temin edilmesi ilkesine53 paralel olarak birok ekilde gerekletirilmek-
tedir. Bunlar kentsel dnmde uygulanabilirliine gre aada ele alnacaktr.
a. Yap-let-Devret
Gnmzde dare, birok yatrmn ve kamu hizmetinin kurulmas iin ileri teknolojiye ve yksek
miktarda maddi kaynaa ihtiya duymaktadr. darenin kendi imknlar dhilinde bulunmayan bu maddi
kaynak ve teknolojiyi yerli veya yabanc yatrmclar sayesinde yap-ilet-devret modeliyle salayabil-
mektedir. zellikle ngiltere ve Fransada daha eski ve yaygn uygulama alan olan kamu zel sektr or-
taklklarnn, en klasik grnmnn yap-ilet-devret modeli olduu sylenebilmektedir. 1980li yllarda,
yap-ilet-devret modeli giderek yaygnlam ve ortaya kan kresel krize zm olmas dncesiyle
gelimekte olan lkelerde de uygulanmaya balamtr54.
lkemizde darenin yatrm ve hizmetlerinin yap-ilet-devret modeli ile yrtlmesi 3996 sayl
Kanunla yasal zemine kavumutur. 3996 sayl Kanun yap-ilet-devret modelinin tanmn yaparken
bunun bir finansman modeli olduunu da ifade etmitir. Kanunda hangi faaliyetlerin yap-ilet-devret
modeline konu olabilecei tek tek sralanmtr55.
6306 sayl Kanun, 6. maddesinin 5/ bendinin idareye, riskli alanlara ilikin kamu ve zel sektr
ibirliine dayanan usuller uygulama yetkisi vermesi, idarenin kentsel dnm projelerinde yap-ilet-
devret modelinden yararlanabileceini ifade etmektedir. Nitekim 3996 sayl kanunda belirtilen, yap-i-
let-devret modeli erevesinde yrtlebilecek hizmet ve yatrmlarn bir ksm kentsel dnm faali-
yetleri dhilinde yer almaktadr. rnein kamuya ait riskli alanlarda ya da kentin knt alanlarnda
park, sosyal ve kltrel alanlar, turizm alanlar gibi aktivite alanlar ina edilmesi ve bunlarn iletilmesi
yap-ilet-devret modeliyle gerekletirilebilmektedir. Bundan yola karak, kentsel dnme kaynak ya-
ratmak iin yap-ilet-devret modelinin uygulanmasnn, etkin bir finansman arac olacan syleyebiliriz.
53 Sarsu, s.141.
54 Bult-Spiering, Mirjam ve Dewulf, Geert, Strategic Issues in Public-Private Partnerships, An International Percpectives, Blackwell Publishing,-
Londra, ngiltere, 2006, s.1-13. Nakleden; Sarsu, s.157.
55 Madde 2. Bu Kanun, kpr, tnel,baraj,sulama,ime ve kullanma suyu,artma tesisi, kanalizasyon, haberleme, (Ek ibare: 20/12/1999 - 4493/1
md.) elektrik retim, iletim, datm ve ticareti maden ve iletmeleri, fabrika ve benzeri tesisler, evre kirliliini nleyici yatrmlar,otoyol, trafii
youn karayolu, demiryolu, gar kompleksi, lojistik merkezi, yeralt ve yerst otopark ve sivil kullanma ynelik deniz ve hava alanlar ve limanlar
, yk ve/veya yolcu ve yat limanlar ile kompleksleri, snr kaplar, milli park (zel kanunu olan hari), tabiat park, tabiat koruma alan ve yaban
hayat koruma ve gelitirme sahalarnda planlarda ngrlen yap ve tesisleri, toptanc halleri ve benzeri yatrm ve hizmetlerin yaptrlmas, ile-
tilmesi ve devredilmesi konularnda, yap-ilet-devret modeli erevesinde sermaye irketlerinin veya yabanc irketlerin grevlendirilmesine ilikin
usul ve esaslar kapsar.
126
KENTSEL DNM HUKUKU
b. Tasarla-Yap-Finanse Et- let
Kamu zel ibirliinin sk grlen uygulama ekillerinden biri olan tasarla-yap-finanse et-ilet mo-
delinde kamu, zel sektr ve zel finansman unsurlarnn bir araya gelmesi sz konusudur. Bu modelde
ncelikle zel sektr kamuya, hizmet sunumunda gereken tesisleri yapmak iin zel finans kurumlarndan
kaynak elde etmektedir. Sonrasnda ise zel sektr bu kayna kullanarak kamunun ihtiyac olan tesisleri
ina etmek, bakmn yapmak ve iletmektedir. Kamu ise zel sektrden ald bu hizmetlere karlk
zel sektr kuruluuna szleme sresince belirlenen ekilde deme yapmaktadr56. Bylece unsurlu
bir ortaklk dhilinde, btn taraflarn menfaat salad bir yntemle kamusal faaliyetler yerine getiri-
lebilmektedir. Ayrca bu sayede, zel finansman kurumu hem kendi sermayesini gvenli bir yatrmda
deerlendirmekte hem de zel sektrn kazancndan elde edecei sermayeyi de kendi portfynde kulla-
nabilmektedir.
c. Kirala/Satn al-Gelitir-let
Sz konusu yntemde zel sektr kuruluu kamuya ait bir tanmaz ya satn alarak ya da kiralayarak,
gerekli bakm ve onarm yapmas sonucunda anlama erevesinde iletmesi yoludur57. Son zamanlarda,
zellikle tarihi ve kltrel alanlarda grlmeye balayan bu model kentsel dnme katk salayabil-
mektedir. Avrupada ve lkemizde birok tarihi ve kltrel nemi haiz mekn bu ekilde yenilenerek
korunmaya allmakta bununla birlikte ekonomiye de katk sunmaktadr.
d. Tasarla-Yap
zel sektrle dare arasnda, kamunun ihtiyalar dorultusunda gereken, bir kamu hizmetinin veya
tesisin tasarlanmas ve ina edilmesi srecini kapsayan bir anlama eklidir. Bu modelde zel sektrn so-
rumluluu hizmetin veya tesisin ina edilmesine kadardr. Bu aamadan sonra mlkiyet ve iletme haklar
idarenin sorumluluuna devredilmektedir. Daha nce yollar, kanalizasyon sistemleri, oyun alanlar, yz-
me havuzlar, su ve atk su ileme istasyonlar gibi ehircilik hizmetlerini kapsayan birok alt yap ve in-
aat projesinde bu ynteme bavurulmutur. Tasarla-yap ynteminin kamu adna en nemli faydalarndan
birisi zel sektrn teknik ve finansal imknlarndan yararlanmak ve proje riskini minimize etmektir58.
e. Dierleri
Kamu zel i birlii ynteminin uygulama ekillerinden olan birka modeli yukarda aklamaya al-
ld. Ancak unu belirtmek gerekir ki; K modeli, belirli bir standart dhilinde olmayan ve her projenin
kendi koullarna gre idare ile zel sektr arasnda kurulduu esnek bir anlama yntemidir. Yukarda
saylan modeller dnda, yap-devret-ilet, yap-ilet-sahip ol-devret, yap-sahip ol-ilet, tasarla yap-i-
let, kirala-satn al, anahtar teslim, geici zelletirme, sarma-ekleme, iletme-bakm gibi usullerle
de kamu zel ibirliine gidilerek kamu hizmetleri gerekletirilebilmektedir59.
56 Sarsu, s.161.
57 Sarsu, s.161.
58 Sarsu, s.160.
59 Sarsu, s.159-162.
127
KENTSEL DNM HUKUKU
2. rtifak Hakk Tesis Edilmesi
rtifak hakk, sahibine, konusunu oluturan eyaya ilikin olarak kullanma, yararlanma veya hem
yararlanma hem de kullanma yetkisi veren ya da malikin mlkiyet hakkndan kaynaklanan yetkilerinden
bir ksmn kullanmaktan kanmasn gerektiren ayni haklar60 ifade eden bir medeni hukuk kavramdr.
dare hukukunda ise anayasal temeli olan dari rtifaklar messesi yer almaktadr. zel hukuka ait bir
kavram olan irtifak hakk, gnmz koullarnda ihtiya duyulan eitli gereksinmelerden dolay kamu
hukuku kurallar erevesinde idare hukukunun da konusu olmaya balamtr.
Kural olarak, kamu mallar zel hukuk ilemlerine konu olmamaktadr. Kamu mallar zerinde ayni
haklarn kurulamamas kuralnn gereklilii, kamu mallarnn devir ve fera yasa ilkesi ile ilikilendiril-
mektedir61. Ancak, ekonomik faaliyetlerin ve finans imknlarnn zorlamas, zel kiilerin kamu hizmet-
lerinin kuruluunda ve grlnde, byk bayndrlk faaliyetlerinin gerekletirilmesinde yer ald rol,
finansman salamas iin gsterilmesi gereken karlk, yaplan yatrmn bykl, beraberinde daha
gvenceli ve uzun sreli yararlanma taleplerini getirmitir62. Bu gibi ihtiyalar karlayabilmek adna bir
kamu mal zerinde irtifak hakk tesis edilebilmesine imkn vermek iin, idare hukuku ilkelerine uygun
bir ekilde tahsisin esas alnmas gerektii; tahsisi engellemeyecek, tehlikeye drmeyecek ve tahsisle
badaabilir nitelikte olan irtifaklarn kurulabilmesinin mmkn olabilecei ileri srlmektedir63. Yayla,
Toplu konut alt yap projelerinin uygulanmas, doal gaz dalm, artma tesislerinin yapm gibi ba-
yndrlk ilerinin her zaman kamu kurulularnca yapm beklenemeyeceinden bunlarn, bu tesislerden
yararlanacak olanlar tarafndan inas, bakm ve onarm gene tahsisle ve medeni hukuktaki anlamla
deil de, hi deilse idare hukuku ilkeleriyle badar bir irtifak veya benzeri gvencelerle tevik edildii
takdire idarenin yk de azalacaktr.64 diyerek bu durumu destekler ynde gr bildirmitir.
Kamu mallar zerinde zel hukuk kiileri lehine irtifak hakk kurulmas eitli usullerle gereklee-
bilmektedir. Yatrmlar tevik, eitim, salk, turizm ve sosyal amal irtifak hakk tesisleri, kamu mallar
kiraya verilerek, gayri ayni hak tesisiyle, ecrimisil veya trampa gibi usullerle dzenlenebilmektedir65.
Ayrca, kamu mallar zerinde zel kiiler lehine irtifak hakk kurulmas ayn zamanda kamu malla-
rndan yararlanma usullerinden zel yararlanma ve zel istisnai yararlanmann hukuki rejimi ile yakn-
dan ilikilidir. Nitekim kamu mallarndan bu usullerle yaralanma idarenin tek yanl bir ilemine veya bir
idari szlemeye dayanmaktadr66. Bu hususta idari szleme zorunlu mu? Yoksa zel hukuk szlemesi
gerekli mi? vb. konular hakknda yaplmas gereken bir tartma konumuzun odak noktasndan uzaklaa-
bileceimiz dncesi ile ele alnmamtr.
60 Mehmet Ayan, Eya Hukuku, III.c., 2.b., Mimoza Yaynlar, Konya, 2000, s.17.
61 Glan, s.134.
62 AUBY J.B., Le bail emphytotique sur le domaine public ve ISRAEL, Lactivit commerciale sur le domaine public, in Actes du Colloque Domaine
Public et Activit Economiques, C.J.E.G., no. hors srie, Octobre, 1991. Nakleden, Glan, s.135.
63 Glan, s.136.
64 Yldzhan Yayla, Kamu Mallar zerinde rtifak Tesisi, dare Hukuku ve limleri Dergisi, yl:9, say:1-2, 1988, s.363.
65 Ayrntl bilgi iin baknz. Melikah Yasin, dari rtifaklar, Maltepe niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2005/2, s.189-193.
66 Glan, s.215.
128
KENTSEL DNM HUKUKU
Mevzuatmzda yer alan baz hkmler de kamu mallar zerinde irtifak hakk kurulmasna izin ver-
mektedir. 2886 sayl Devlet hale Kanununun67 51. maddesi, Devletin hkm ve tasarrufu altndaki yer-
lerin kiralanmas ve mlkiyetten gayri ayni hak tesisine imkn salamaktadr. Ayrca, 2634 sayl Turizmi
Tevik Kanunu68 kamusal mallarn kira veya irtifak hakk tesisi yoluyla yatrmclara kullandrlabilece-
ini ngrrken, 6831 Sayl Orman Kanununda69 Devlet ormanlar zerinde kamu yararna yaplacak
her trl yap ve tesisler iin, bedeli karlnda Tarm Orman Bakanlnca izin verilebilir. ifadesi yer
almaktadr. Bunun yan sra 2863 sayl Tabiat ve Kltr Varlklarn Koruma Kanunu 14. maddesi de,
korunmas gerekli tanmaz kltr ve tabiat varlklarn zerinde irtifak hakk kurulabilmesini hkme
balamtr70. Bu dzenlemelerle birlikte, 5366 sayl Kanunun 5. maddesi71 de kamu tzel kiileri ve
zel hukuk kiilerine irtifak hakk tesisine olanak salayan bir hkm iermektedir. Bu hkme gre, ona-
rlmas veya yenilenmesi gereken tarihi ve kltrel tanmazlar zerinde zel hukuk kiileri lehine irtifak
hakk kurulabilecektir72.
Sz konusu yasal dzenlemelerden de anlalaca zere, idare kamu hizmetlerinin yrtlmesinde,
kamusal mallar zerinde zel kiiler lehine irtifak hakk kurulmas yoluna gitmektedir. Bu vesile ile kamu
hizmetlerinin kurulmas ve yrtlmesi srecinde, idare nemli bir finansman kaynana sahip olmakta-
dr. Kamusal mallar zerinde zel hukuk kiileri lehine irtifak hakk tesisi, bir yandan kamu hizmetleri-
nin yrtlmesine zel hukuk kiilerinin katlmn salamakta dier yandan ise, idarenin eitli nedenler-
le kullanmad veya yeterince faydalanamad kamu mallarndan en iyi ekilde yararlanmasna imkn
salamaktadr73. Tarihi ve kltrel alanlarda zel kiilere tannan bir takm haklarla hem ekonomik bir
yarar salanabilmekte hem de zel kiiler bu meknlarn doal olarak koruyucusu haline gelebilmektedir.
lkemizde bu tr ortaklklarn rnekleri son zamanlarda giderek artmaktadr. rnein baz tarihi mekn-
lar yenilenerek mze ve/veya sanat galerisine dntrlmektedir74. Hatta Newcastleda 1950lerde tahl
ambar olarak kullanlan bir yap on yllk bir yenileme sreci sonunda 33.4 milyon poundu Sanat Kurulu
Piyango Fonunun karlad toplam 50 milyon poundluk bir yatrmla bir sanat merkezine dntrl-
67 10.09.1983 tarih ve 18161 sayl RG.
68 16.03.1982 tarih ve 17635 sayl RG.
69 08.09.1956 tarih ve 9402 sayl RG.
70 Madde 14. Kullanma
Korunmas gerekli tanmaz kltr ve tabiat varlklarnn intifa haklarnn, belirli srelerle kamu hizmetlerinde kullanlmak zere, Devlet daire-
lerine, kamu kurum ve kurulularna, kamu menfaatine yararl milli derneklere braklmas veya gerek ve tzelkiilere kiraya verilmesi, Kltr ve
Turizm Bakanlnn iznine tabidir.
gerek ve tzel kiilere karakterine uygun kullanmak art ile kiraya verilmesinin Vakflar Genel Mdrlnn yetkisinde dir.
71 Madde 5. Snrl ayni hak tesisi
Kamu kurum ve kurulularnn ellerinde bulunan tarihi eser niteliini haiz bina ve mtemilat, tarihi zelliklerine uygun olarak restore ettirilmek
ve/veya tarihi zellikleri korunmak ve mlkiyeti ilgili kamu kurum ve kuruluunda kalmak suretiyle; eitim, salk, kltr ve sosyal amal olmak
zere kamu yararna alan dernekler, vakflar, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ve dier kamu kurum ve kurulular ile niversiteler
ile ticar faaliyetlerde kullanlmak zere gerek ve zel hukuk tzel kiilerine snrl ayni hak olarak tesis edilebilir.
Snrl ayni hak tesisi ile ilgili esas ve usuller ile bedeli ve kullanma sresi, ilgili belediye veya ilgili kamu kurum ve kurulular tarafndan Trk
Medeni Kanunu, l zel daresi Kanunu, Belediye Kanunu ve ilgili dier mevzuat erevesinde belirlenir.
72 Bu konuda bkz. Necip Taha Gr, Kentsel Dnm Uygulamalarnda Snrl Ayni Hak Tesisi, bu kitap ierisindedir.
73 Yasin, dari rtifaklar, s.170,171.
74Talas Belediyesi Ali Saip Paa Caddesi Sokak Salklatrmas projesi kapsamnda caddede bulunan ve yaklak 2 bin yllk olduu tahmin
edilen ta kemerli yapnn mze ve sanat galerisinedntrlecei almalar devam etmektedir. http://www.gazete5.com/haber/talasta-tarihi-me-
kan-muzeye-donusturulecek-251323.htm. eriim, 25.07.2013.
129
KENTSEL DNM HUKUKU
mtr. 2002 ylnda Baltic ada Sanat Merkezi adyla hizmete alan yap Ulusal Piyango kurumunun
finansal desteiyle srdrlmtr75. Bu sayede eskimeye veya yklmaya yz tutmu birok tarihi mekn
yenilenerek muhafaza edilmektedir. Bununla birlikte projelerin yksek maliyetlerini karlamay kolay-
latracak finansman kaynaklar da salanabilmektedir.
Bu dzenlemelerden yola ktmzda, Kentsel Dnm uygulamalarnda finansman sorununu z-
mek iin bavurulacak yollardan birisinin de zel kiiler lehine irtifak hakk tesis edilmesidir. phesiz,
kentsel dnm, sadece konut veya i yeri gibi temel nitelikli tanmazlardan ibaret deildir. Dn-
mn, alt yap ve sosyal donat alanlar gibi dier unsurlarla btn olduu bir gerektir. Bu balamda, ka-
muya ait turizm alanlar, ormanlar, kltr ve tabiat varlklar gibi zel hukuk ilikilerine konu olabilecek
ve iktisadi nemi haiz tanmazlardan usul erevesinde istifade etmek yerinde olacaktr. Bylelikle
finansman asndan nemli bir gelir yolu alm olabilir. Hatta sz konusu kamu tanmazlarndan elde
edilecek gelir sadece o tanmaza ait projelerde deil, artan miktarlar baka projelere aktarlacak ekilde
kullanabilmelidir.
3. mar Haklarnn Transferi (Aktarlmas)
mar haklarnn transferi, arazi kullanmna dayal mevcut durumun belirlenmesi ile blgelemeye
dayal olarak karar verilen her parsel iin en az gelimenin oluturulabilmesine ynelik parsel varsaym
zerine oluturulmutur. Bir baka ifade ile imar haklarnn transferi piyasa tabanl bir teknik olarak top-
lumun daha az gelime grmek istedii yerlerden daha fazla gelimenin olmasn istedii yerlere doru
bymenin gnll olarak transfer edilmesi yntemidir76.
mar haklarnn transferi yntemi, korunmas gerekli alanlarda ve kentsel dnm alanlarnda, ml-
kiyet sahiplerinin mlkiyete ilikin baz haklarndan (yaplama, tarm, sat, kiraya verme, irtifak hakk
tesisi, bakalarna kullandrmama v.b.) srekli olarak feragat etmeleri karlndaki nakdi demeye bina-
en alacaklar menkul deeri ifade etmektedir77. Bu yntem ile mlkiyet sahiplerinin imar haklar baka bir
projeye aktarlmakta veya menkul kymet hakkna dntrlmektedir. Yani imar haklarnn transferinde
arsann yerine, imar haklarnn alm ve satm sz konusu olmaktadr.
mar haklarnn transferinde dnyada iki yntem kullanlmaktadr. Birinci ve en ok kullanlan
yntem, mlkiyetini korumak isteyen kiinin, baka bir proje kapsamnda, yatrmcnn, younluk art
talebini karlamak zere imar hakkn piyasa koullarnda yatrmcya satmasdr. Dier yntem ise yerel
ynetimlerce mar Hakk Transferi Bankas kurulmasdr. Bylece banka araclyla bir havuz oluturul-
maktadr. Yatrmc, arsa sahipleri ile anlaarak talebini karlamak yerine, yerel ynetimlerin oluturduu
banka aracl ile havuzdan taleplerini karlamaktadr78.
75 ebnem Gken Dndar, s.165.
76 A.Mustafa Ayten, mar (Gelime) Hakk Transferi Kavram ve Bu Kavramn Uygulamasna Dair rnekler A.B.D. rnei, ehircilikte Reform,
TMMOB PO Mersin niversitesi, Dnya ehircilik Gn 27. Kolokyumu, Mersin, 2003, s.212. Benzer ynde baknz; Ercan Ko / Ayfer Gl,
Kentsel Dnmde mar Uygulama Aralar, Kentsel Dnm Sempozyumu, Yldz Teknik niversitesi, stanbul, 2003, s.287.
77 Yaln Yamak, mar (Yaplanma) Haklarnn Devri: Model-Uygulama Alanlar ve Sonular, Maliye Dergisi, S. 150, Ocak-Haziran 2006, s.110.
78 A. Faruk Gksu, Kent Planlamada Yeniliki Uygulama Aralar (HT-HTr-Menkulletirme), ehircilikte Reform, TMMOB PO Mersin niver-
sitesi, Dnya ehircilik Gn 27. Kolokyumu, Mersin, s. 199-209.
130
KENTSEL DNM HUKUKU
mar haklarnn transferi (Transferable Development Rghts) yntemi, ilk olarak ABDde ortaya
km ve zellikle 1980li yllarda youn bir ekilde uygulanmtr. Uygulama planlar tarm alanlarnn
ve evrenin korunmas, tarihsel dokunun korunmas, kentsel dnm ve mimari karakterin korunmasna
ynelik olmutur. New York eyaleti tarafndan, Long Island kenti Pine Barrens Blgesi Koruma Kanunu
kartlarak, blgedeki doal yaam, tarm, balklk ve tarihi sit alanlar koruma altna alnmtr. Buna
karlk bir gelime blgesi belirlenerek, koruma alanndaki mlkiyet haklar sertifikalandrlarak buraya
aktarlmtr. Bir baka proje de, Washington D.C.nin hzl kentlemesi sonucu, komu ehir olan Mont-
gomerynin tarm arazilerinin ve krsal alanlarnn tehdit altnda olmas zerine uygulanmtr79.
Trkiyede imar alan iinde bulunan tarihi ve kltrel varlklarn yklmasna ya da korunamamasna
karn, 5226 sayl Kanunun 8. maddesi ile deiiklie gidilen 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklar-
n Koruma Kanununun 17. maddesinde yaplanma haklarnn devri kavram uygulamann ilk yasal
dayana olarak mevzuatmzdaki yerini almtr. Ayrca son zamanlarda gndemde olduka yer bulan
Kentsel Dnm uygulamalarnn uygulanmasna ynelik karlan 6306 sayl Kanunun 6. maddesinin
5/b bendinde, tamaz mlkiyetini veya imar haklarn baka bir alana aktarmaya 5/c bendinde ise
tanmaz mlkiyetini anlama salamak kayd ile menkul deere dntrmeye bakanlk yetkilidir
diyerek, imar haklarnn baka bir alana aktarlabilecei ve menkul deere dntrlebilecei dzenlen-
mitir.
mar haklarnn transferi, tarihi ve kltrel alanlar ile sit alanlarnn korunmasnda, kentsel dnmn
ve geliimin desteklenmesinde ve ekonomik bymenin salanmasnda etkisini ortaya koyacak bir
yntemdir. Bu sayede yeni istihdam alanlar oluturulmasyla birlikte yntemin uygulanaca alanlar
sermaye sahipleri iin birer cazibe merkezi olabilecektir. Bylelikle, ortaya kan menkul deer sayesinde
kentsel dnme dolayl da olsa bir kaynak salanm olacaktr. Kentsel dnm projeleri iin alternatif
bir finansman modeli diyebileceimiz imar hakk transferi yntemi ayn zamanda idare ile vatandalar
ve zel sermaye kurulularnn bir araya gelerek oluturduu katlmc bir uygulama metodunu ifade
etmektedir. Kamu ile zel sektr ibirliinin bir rnei olan bu model ile tarihi ve kltrel alanlarn
korunmas, kamu tanmazlarndan maksimum dzeyde yararlanlmas ve imar haklarnn piyasa
koullarnda verimli bir ekilde deerlendirilmesi gibi kentsel dnmn finansman boyutuna da katk
salayabilecek birok fayda elde edilebilmektedir.
4. mar Haklarnn Menkulletirilmesi
mar haklarnn menkulletirilmesi, imar haklarnn transferi ve toplulatrlmas yntemlerinin uy-
gulanmasnda kullanlacak iktisadi aralar ifade etmektedir. Bu yntem, bir kentsel dnm projesinde
yer alan tm aktrlerin (mlkiyet sahipleri, yatrmclar, merkezi ve yerel ynetim birimleri, kredi ve-
ren kurulular v.b.) maddi ve yasal haklarn dntrrken, bu haklar gvence altna almak iin finans
sektrndeki aralarn zglenmesi srecidir. yle ki, imar haklarnn likidite dntrlmesi iin bir
pazarn, yani alc ve satclarn varl gereklidir. Ama, bu pazarda gerekleecek al ve satlarda ta-
raflarn haklarn teminat altna almak adna bir Sertifika Bankas kurulmas ve bu banka araclyla
79 Yamak, s.115.
131
KENTSEL DNM HUKUKU
al-satlarda kullanlmak zere, niteliklerine gre adlandrlacak, Sertifikalar80 oluturulmasyla imar
haklarnn menkulletirilmesini salanmaktr. ABDde, genellikle ya yerel otoriteler bnyesinde ya da
eyalet dzeyinde geici veya srekli sertifika bankalar oluturulmutur. Bu bankalar hem kaybedilen ya-
planma haklarn dzenlemi hem de satc asndan pazar kaygsn ortadan kaldrmtr81. Trkiyede
kentsel dnm projelerinin hayata geirilmesinde bu yntemlerden yararlanlmas, kamusal kaynaklar
kullanma orann drerek kentsel dnmn finansmanna katk salayabilecektir. Bu balamda byk
lekli gayrimenkul projelerinin finansmanna katkda bulunan Gayrimenkul Yatrm Ortaklklarndan da
istifade edilebilecektir.
Gayrimenkul yatrm ortaklklar, SPK tarafndan dzenlenen, gayrimenkule dayal sermaye piyasas
aralarna, gayrimenkul projelerine, gayrimenkule dayal haklara ve sermaye piyasas aralarna yatrm
yapabilen kurumlardr82. Olduka geni piyasa alan olan bu ortaklklar borsada da ilem grmektedirler.
Kentsel dnm projeleri kapsamnda oluturulacak Gayrimenkul Sertifikalarnn bu yatrm ortak-
lklarnn ilemlerine konu olmas halinde kentsel dnmn finansmann katk salayabileceini ileri
srebiliriz. Nitekim 6306 sayl Kanunun 6/3 maddesi uyarnca anlama salanarak tahliye edilen, ykt-
rlan veya kamulatrlan yaplarn maliklerine ya da dier hak sahiplerine Konut Sertifikas verilebilecei
hkme balanmtr. Bu sertifikalarn piyasa koullarnda veya borsa gibi yatrm kanallarnda deerlen-
dirilmesi kentsel dnm finansmanna katk sunabilecektir. Ayrca Doal Afet Sigortalar Kurumunun
(DASK) da bu srece katk sunabileceini dnmekteyiz. Nitekim kurumun ileyiini dzenleyen Doal
Afet Sigortalar Kurumu alma Esaslar Ynetmeliinin83 25. maddesinde, faaliyet konular arasn-
da kurumun fonlarnn yatrma ynlendirilmesine yer verilmitir. Ynetmelie gre, Kurumun fonlarn-
dan orta ve uzun vadeli portfyler oluturularak sermaye piyasas aralarna yatrm yaplabilmektedir.
Kurumun 2011 yl faaliyet raporunda yer alan gelir tablosunda 2011 yl kapsaml fon rezervi art
211.107.351 TL olarak, net varlk deiim tablosunda ise birikmi fon rezervi 1.477.648.481 TL olarak
belirtilmitir84. Bylesine nemli bir yatrm sermayesine sahip bir kurum, fonlarnn bir blmn kent-
sel dnm projelerine yatrarak, kentsel dnm finansmanna katk sunabilecektir.
B. zendirme Ve Destekleme Faaliyetleri
dare, kamuya yararl grd zel faaliyetleri kanunun verdii yetkiye dayanarak veya takdir yet-
80 Bu sertifikalar mar Hakk Transfer Sertifikas, mar Haklarnn Toplulatrlmas Sertifikas, Gayrimenkul Sertifikas, Gecekondu Dnm Ser-
tifikas eklinde adlandrlmaktadr. Detayl bilgi iin baknz. A.Faruk Gksu, Kentsel Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklamlar, Kentsel
Dnm Sempozyumu, Yldz Teknik niversitesi, stanbul, 2003, s.277-278.
81 Yamak, s. 114.
82 Gayrimenkul yatrm ortaklklar, i merkezleri veya alveri merkezleri gibi byk lekli gayrimenkul projelerinin finansmanna kaynak salar.
irketlerin bu tr byk projeleri gerekletirmesi iin nemli lde finansman ykn stlenmesi gerekir. Bu durum, ou kez kendi z kaynaklar
yetersiz olan irketler iin faiz yk anlamna gelen kredi yoluyla finansman demektir. Ayrca, irketin z kaynaklar yeterli olsa bile, bir z kaynak
maliyeti sz konusudur. Hlbuki bu tr projeler, halktan gayrimenkul yatrm ortakl paylar karlnda toplanacak paralarla finanse edilebilir.
Bylelikle irketin finansman yk byk lde hafiflemi olur. Ayrntl bilgi iin baknz. http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=display-
file&pageid=72&fn=72.pdf eriim, 25.07.2013.
83 15.08.2012 tarih ve28385 sayl RG.
84 Doal Afet Sigortalar Kurumu Faaliyet Raporu 2011, http://www.dask.gov.tr/content/pdf/2011faaliyet_raporu.pdf eriim, 25.07.2013.
132
KENTSEL DNM HUKUKU
kisini kullanarak, eitli usullerle zendirme, destekleme ve koruma yoluna gidebilir85. Planl kalknma
dneminde sanayilemeyi arttrmak, turizmi gelitirmek ve tarmsal retimi verimli klmak adna zel
teebbsn idare tarafndan desteklendii grlmtr. Bu dnemde yrrle konulan kanunlarla, sa-
nayilemeyi ve turizmi gelitirmek amacyla, yerli ve yabanc iletmelere, eitli vergilerden muafiyet ve
istisnalar getirilmi, uzun vadeli ve dk faizli krediler salanm, sermaye ve krlarn kur garantisi ile
yurtdna serbeste transfer edilmesi imkn verilmitir. Bununla birlikte lehlerine kamulatrma yapl-
mas ile devletletirmeyi zorlatran ve tam karlk salayan gvencelerle beraber yabanclar iin kyler-
de tanmaz mal edinme hakk tannmtr86.
darenin, Cumhuriyet dneminden bu yana iktisadi alanda yrtt zendirme ve destekleme faa-
liyetlerinin kentsel dnm uygulamalarna da uyarlanmas mmkn gzkmektedir. Gnmzde tu-
rizm faaliyetlerinin ve kullanlmayan sanayi blgeleri kentsel dnm uygulamalar kapsamnda de-
erlendirilmektedir. Nitekim ABDde Lowell Sanayi Kenti Yenilenme Sreci ve ngilterede Londra
Dok Alanlarnn Dnm projelerinde alanlarn yeniden ina edilerek yaam alanna dntrld
grlmtr. Londrada Dok alanlarnn yeniden gelitirilmesi ve ekonomik canlln arttrlmas iin
yatrmclar tevik edici giriimlerde bulunulmutur. Bu balamda yatrmclar vergilerden muaf tutul-
mulardr. Lowell projesinde ise kente yatrm yaplmas iin gereken tevik edici unsurlar tespit etmek
zere Amerikan Kentleri irketi kurulmutur87. Turizme konu olabilecek alanlarda da durum benzerlik
gstermektedir. spanyann Bilbao kentinde yaplan yenileme almalar sayesinde ehir uluslararas bir
turizm merkezine dnmtr88.
Kentsel dnm uygulamalarnda darenin zendirme ve destekleme faaliyetleri, imar hakknn
toplulatrlmas, imar hakknn arttrlmas, muafiyetler ve yardmlar, kredi ve kredi sbvansiyon-
lar gibi yntemler ile gerekleebilmektedir.
1. mar Haklarnn Toplulatrlmas
mar haklarnn toplulatrlmas, ayr ayr parsellerdeki imar haklarnn tek parselde ve byk bir proje
kapsamnda birletirilmesi ile ortaya kan deerin (rantn) paydalar arasnda bllmesi yntemidir.
Trkiyede mar haklarnn toplulatrlmas, ilk olarak 1960l yllarda yaplan kanuni dzenlemelerle89,
eitli sebeplerle paralanm tarmsal alanlarda bir btnlk salamak ve tarmsal verimlilii arttrmak
85 Ltfi Duran, dare Hukuku Ders Notlar, Faklteler Matbaas, stanbul, 1982, s.347.
86 6326 Sayl Petrol Kanunu, 6224 Sayl Yabanc Sermayeyi Tevik Kanunu (mlga), 6086 Sayl Turizm Endstrisini Tevik Kanunu (mlga).
87 Ayrntl bilgi iin bkz., zden, s.451-463.
88Hizmete dayal bir ekonomiye gei yapan kentin nehir kysndaki bant boyunca yeni bir geliim stratejisi izlenmesine dayal olan plan kapsamnda
ina edilen Guggenheim Mzesi bir yandan kent iin sembolik bir imge olutururken, dier yandan da ziyaretiler iin bir ekim merkezi olmasyla
kent yaamn canlandryor. Bylece, yap kltrnn bir kentin ekonomisini ve blgesel konumunu nasl deitirebileceini rnekleyen baarl bir
proje ortaya kyor. http://www.mo.org.tr/mimarlikdergisi/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=286&RecID=1590 eriim, 25.07.2013.
89lkemizde ilk defa arazi toplulatrlmas 1961 ylnda Toprak-su Genel Mdrl tarafndan 7457 sayl kanunun ve Medeni Kanunun ilgili
maddelerine dayanarak yaplmtr. Daha sonra 1966 ylnda ihtiya zerine ilk Arazi Toplulatrma tz karlarak Bakanlar Kurulu kararyla
uygulanmaya konmutur. Belirtilen toplulatrma tzne gre uygulamalar 1973 ylna kadar devam etmi, 1973 tarihinde, 1757 sayl toprak ve
Tarm reformu blgesinin dndaki alanlarda, toplulatrma almalar bu kanuna gre, 1978 ylna kadar Toprak Su genel Mdrl tarafndan
yrtlmtr. Ayrntl bilgi iin bkz. Halil Kalabalk, mar Hukuku, c.3, 4.b., Sekin yaynlar, Ankara, 2012, s.3629. /http://www.tarimkutupha-
nesi.com/ARAZI_TOPLULASTIRMASI_00160.html eriim, 24.04.2013.
133
KENTSEL DNM HUKUKU
zere Arazi Toplulatrlmas90 olarak uygulanm ve baarl sonular vermitir. Bu yntem sayesinde
iftilerin deiik yerlerde olan arazileri tek parselde birletirilerek sulama, gbreleme, ilalama gibi
tarmsal faaliyetlerin maliyetleri azaltlmtr. Ayrca arazi toplulatrlmasnda, kylerin dzenlenmesi,
evre planlamas, doal hayatn ve yeil alanlarn korunmas ve doal afetlere kar nlem alnmas hu-
suslar da ama edinmitir91.
mar haklarnn toplulatrlmas, kentleme ve kentsel dnm politikalarnda da sk bavurulan bir
yntemdir. Avrupa lkelerinde olduka yaygn ve baarl rnekleri olan yntemin Trkiyede ilk karla-
ld uygulamalar, Portakal iei92 ve Dikmen Vadisi kentsel dnm projeleri olmutur. Sz konusu
iki projede imar haklarnn toplulatrlmas yntemiyle hem kamu-zel sektr ibirlii etkin klnm hem
de bir finansman modeli olarak kaynak salamada baarl olunmutur.
yle ki, sz konusu alanlarda tasarlanan mimari projeler gayrimenkul deerlerini arttrmaktadr.
Ortaya kan bu deer fark projelerin gerekletirilmesinde finansmana konu olmaktadr. rnein, dik-
men vadisi projesinde, vadi gecekondulardan arndrlarak yerine bir rekreasyon alan, kltr ve elence
tesisleri ile konut ve i yerleri yaplmas hedeflenmitir93. Bylelikle blgedeki gayrimenkul deerleri ar-
t gstererek inaat ve gayrimenkul sektrndeki yatrmclar iin yeni bir pazar oluturmutur. Nitekim
projedeki konut ve ofis kulelerinden 300.000.000 USD yatrm kayna elde edilmesi amalanmtr94.
Sonu olarak, bu yntem ile projelerin piyasa koullarnda deerlendirilip yatrmclar iin cazip hale
getirilmesi ile bir getiri (rant) oluturacak, bu rant ise retim maliyetlerinde kullanlmak zere katlmc-
lar arasnda paylalacaktr diyebiliriz.
2. mar Haklarnn yiletirilmesi veya Artrlmas
Bir arazi veya arsada ya da bina zerinde, kat mlkiyeti kanunu, imar kanunu, imar plan veya imar
ynetmelikleriyle izin verilen yaplama ve fiziki gelitirme ile bu ilemlerin yasalarla belirlenmi sonu-
larnn dourduu haklar imar hakkn ifade etmektedir. mar mevzuatnca parselasyon yaplarak dzen-
lenen imar parseli zerindeki haklar ayn zamanda yaplama hakkn belirlemektedir95. mar hakknn bir
paras olan konut, iyeri vb. yapsal alanlar zamana bal olarak ya da baka sebeplerle kullanm mrn
tamamlamaktadr. zelikle deprem riski altnda olan blgelerde bu durum da fazla hassasiyet gstermek-
tedir. zlerek belirtmek gerekir ki, lkemizde meydana gelen depremlerin birounda oluan can ve mal
90Ayn ahsa veya ifti ailesine ait, eitli nedenlerle, ekonomik retime imkan vermeyecek biimde veya toprak muhafaza ve zirai sulama tedbir-
lerinin alnmasn gletirecek derecede; paralanm, dalm, ekilleri bozulmu dank, kk arazi paralarnn ve hisselerinin bir araya
getirilerek, muntazam ekiller halinde birletirilmesi, btnletirilmesi ve iletmelerin yeniden dzenlenmesi ilemi olarak tarif edilebilir. http://
www.tarimkutuphanesi.com/ARAZI_TOPLULASTIRMASI_00160.html eriim, 25.07.2013.
91 Benzer ynde gr iin bkz. Kalabalk, s.3626, http://www.tarimkutuphanesi.com/ARAZI_TOPLULASTIRMASI_00160.html eriim,
25.07.2013.
92Proje kapsamnda, 67 adet hissedara ait toplam 110.000m lik alanda, imar haklar toplulatrlmtr. Mevcut imar hakk orannda azaltlm, an-
cak alann %80 i yeil alan yaplarak, dier yatrmlarn deeri arttrlmtr. Yani, arsa sahipleri, da fazla inaat hakkndan elde edecekleri deeri,
daha az inaat ve kaliteli kentsel evre ile elde etmilerdir. Gksu, Kentsel Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklamlar, s.272.
93Dikmen vadisinde parsel baznda apartmanlam yaplar yerine konut ve ofisten oluan iki byk kule ile kuleleri birbirine balayan ve iinde
kltr aktiviteleri bulunan bir kltr kprsnn ve kent leinde byk bir gleti bulunan park alan ile vadi yamalarnda gecekondu hak sahip-
lerinin oturduu 4-5 katl yaplar bulunmaktadr. Gksu, Kentsel Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklamlar, s.274.
94 Gksu, Kentsel Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklamlar, s.273.
95 Nusret lker olak, mar Hukuku, XII Levha yaynclk, stanbul, 2010, s.374.
134
KENTSEL DNM HUKUKU
kayplar salksz konutlarn varlndan kaynaklanmaktadr. Bu yaplarn bundan sonraki srete sebep
olabilecei zararlar nlemek iin ivedi bir ekilde yklarak veya onarlarak yenilenmesi gerekmektedir.
Bu sreci hzlandracak en nemli etkenlerden biri olan finansman karlamak adna imar haklarnn iyi-
letirilmesi ya da arttrlmas gndeme gelebilir.
mar haklarnn iyiletirilmesi veya arttrlmas, kentsel dnm uygulamalarnda nemli bir finans-
man kayna salayacak bir baka yol olabilecektir. rnein ekonomik mrn tamamlam, yklmas ya
da onarlmas gereken riskli yaplar maliklerinin ekonomik imknszlklarndan tr yenilenememekte-
dir. Bu sorunu amak adna, var olan imar haklarnn iyiletirilmesi veya arttrlmas sz konusu yaplarn
yenilenmesi iin bir finansmana dnebilmektedir. yle ki bir veya daha fazla yapnn yenilenmesinde,
var olan kat says arttrlabilmesi ya da ticari yapya dntrlebilmesi iin imar ve belediye mevzua-
tnda deiiklikler yaplabilir. Bununla birlikte kk parseller baznda yaplam konutlarn, bir adada
toplanarak byk bir projede bir araya getirilmesine de msaade edilebilir. Bylece, maliklerin salaya-
mad inaat maliyetleri karlanm olmakla beraber inaat piyasasna da istihdam yaratlm olabilir.
3. Muafiyetler ve Yardmlar
ktisadi ve sosyal kalknmalar gerekletirmek iin darenin zendirme ve destekleme faaliyetlerinde
bulunduu baz uygulamalar bulunmaktadr. Endstrilememi blgelerde sanayi kurulularnn saysn
arttrmak iin o blgelerde bir takm muafiyetler ve kolaylklar salamaktadr. Arazi tahsisi, vergi ve har
muafiyetleri, elektrik, su vb. giderlerin birim fiyatlarnn drlmesi gibi imknlar sunulmaktadr.
6306 Sayl Kanunda zendirme ve destekleme faaliyetleri hususunda hkmlerin, yeterli olmazsa
bile, yer aldn syleyebiliriz. Kanunun tahliye ve yktrma balkl 5. maddesinde kirac veya malik-
lere geici konut veya iyeri tahsis edilebilecei ya da kira yardm yaplabilecei hkm yer almaktadr.
Ancak kanun maddesinin sonunda yer alan yaplabilir kelimesinin yaplr eklinde olmasnn
gerekli olabilecei kanaatindeyiz. Bylelikle keyfi uygulamalara imkn verebilecek sz konusu lafzn
eitlik ilkesini zedeleyecek ekilde yorumlanmas ihtimali ortadan kalkabilecektir.
Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmeliinin96
kira yardm ve dier yardmlar balkl 16. maddesinde ise maliklere konut ve iyeri tahsisi, bunun
mmkn olamamas halinde ise kira ve faiz yardm yaplabilecei belirtilmitir. Ancak ayn kiiye hem
kira yardm hem de faiz destei birlikte sunulamayacaktr. Ynetmelik, kira yardmn aylk 600 TL ve
en fazla 18 ay olarak belirtmitir. Bu snrlamann projelerin konumlarna ve tamamlanma srelerine gre
esnek tutulmas daha uygun ve faydal olabilecektir. Bunlarla birlikte noter harc, tapu harc, belediyeler-
ce alnan harlar, damga vergisi, veraset ve intikal vergisi gibi demelerde muafiyete gidilmitir. Ayrca
kullandrlan krediler sebebiyle lehe alnacak paralar ise banka ve sigorta muameleleri vergisinden muaf
tutulmutur.
Ynetmeliin 14/2 maddesinde ise, yeterli konut olmamas halinde kura ekimi yntemiyle hak sa-
hiplerinin belirlenecei ifade edilmitir. Ayrca bir yapda kiracnn bulunmas halinde malikin ve kira-
96 15.12.2012 tarih ve 28498 sayl RG.
135
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

cnn haklarnn ayr ayr korunmas gerektii de aka ifade edilmemitir. Bununla birlikte 6306 sayl rine kredi sunmas ya da kredilerin faizlerin ksmen veya tamamen karlamas destekleme faaliyetlerine
Kanunun 6/4 maddesinde ayn ekilde hem destekleme faaliyetinden bahsedilmi hem de yoruma ak girmektedir. Devlet adna kentleme faaliyetleri yrten zellikle de konut ihtiyacn karlamakla grevli
bir hkm getirilmitir. Bu hkm uyarnca, inaat maliyetlerinin ehrin ve kiilerin ekonomik durumuna klnan TOKnin ileyiini dzenleyen 2985 sayl Kanunda, krediler ve bunlara ilikin faiz destei
gre azaltlabilecei ve baz uygulama harcamalarndan muaf tutulabilecei belirtilmitir97. Bu hkmler hakknda;
dnda, Kanunun 3. maddesinin 1. fkrasnda, riskli yaplarn teknik analizlerin yaplmas srecindeki
mhendislik faaliyetlerinde masraflar kendilerine ait olmak zere diye yazlan hkmn kentsel Konutlarn finansman iin bankalarn itirakini salayacak tedbirleri almak, bu amala ge-
dnm projelerine herhangi bir katk salamayacan gstermektedir. nk zellikle afet riski altnda rektiinde bankalara kredi vermek, bu hkmn uygulanmasna ilikin usulleri tesbit etmek,
olan yerleim merkezlerinde kamu dzenini de gz nnde bulundurarak dnm hzlandrmak gerek- Ferdi veya toplu konut kredisi vermek, ky mimarisinin gelitirilmesine, gecekondu alanlarnn
mektedir. Bu ve benzeri masraflarn idare tarafndan karlanacak olmas hem kamu dzenini bozacak dnmne, tarihi doku ve yresel mimarinin korunup yenilenmesine ynelik uygulamalar yapmak
tehlikeleri azaltmak hem de kiilerin projelere katlmn hzlandrmak adna yararl olacaktr. ve bu konulardaki projeleri kredilendirmek ve gerektiinde tm bu kredilerde faiz sbvansiyonu yap-
5366 sayl Kanunda da, tarihi ve kltrel alanlarn yenilenmesinde idarenin birtakm destekleyici fa- mak eklinde ak bir hkm yer almaktadr.
aliyetlerinin ynetmelikle dzenlenecei hkme balanmtr98. Yine 2863 sayl Kanunun 12. maddesin- dare tarafndan salanan bu kolaylklar kentsel dnm uygulamalar kapsamnda da hukuksal ze-
de, zel hukuk kiilerinin mlkiyetinde bulunan tanmaz kltr ve tabiat varlklarnn bakm ve onarm mine kavumutur. 6306 sayl Kanunun 7/6 maddesinde de kentsel dnm projeleri kapsamnda kulla-
iin bakanlk tarafndan ayni, nakdi ve teknik yardm yaplabilecei belirtilmitir. nlacak kredilere faiz destei salanabilecei hkme balanmtr101. Bu balamda dnm projeleri zel
Kentsel dnmn sorumluluk paylam gerektiren bir politika olmas itibariyle proje aktrlerinden hesabnn ileyiine ilikin dzenlenen ynetmelikte102 Hak sahiplerince bankalardan kullanlacak kre-
olan darenin bu balamda etkin rol oynamas gereklidir. Projeler kapsamnda alnacak vergi, resim har dilere verilecek faiz destei harcamalar arasnda belirtilmitir. Ayrca ynetmelikte, Bakanlk tarafndan
gibi kamu yaptrmlarnda muafiyet ve indirimler getirebilmelidir. Bununla birlikte cretsiz planlama ve verilecek konut ve iyeri kredilerinde bavuru, kullandrma ve geri deme koullar dzenlenmektedir.
danmanlk hizmetleriyle99 beraber ruhsat alma veya yenileme aamasnda da kolaylk salanmaldr. Kredi kullandrlmasnda maliklerle beraber, kirac ve dier hak sahiplerinin de bu imknlardan yararla-
Dnyadaki birok rneine baktmzda bu tr kolaylatrc politikalara bavurulduu grlmektedir. naca uygulamada eitliki bir yaklam ortaya koymaktadr.
rnein Dublin Kentsel Geliim Plan kapsamnda hkmet zel vergi indirimlerinin uyguland bl- evre ve ehircilik Bakanl, 6306 sayl Kanun kapsamnda hak sahiplerince kullanlacak kredilere
geler tescil etmi ve bu blgelerde finansal tevikler sunmutur. Ticari alanlarn geliiminde, iyeri ki- ilikin baz bankalarla protokol imzalamtr103. Protokol gereince Bakanlk kullandrlacak kredilere
ralarnda, emlak vergisinde indirimler yaplmasnn yannda konut alanlara veya konutunun yenilemek faiz destei salarken bankalarda faiz indiriminde bulunacaktr104. Bylelikle kentsel dnm projelerine
isteyenlere de kolaylk salamtr100. alternatif bir finansman salanm olacaktr. Ancak belirtmek gerekir ki, kredi kullanmnda uygulanacak
brokrasi ve prosedr zorlatrlrsa sz konusu projeler ektisini yitirebilir. Nitekim bankalarca istenen
4. Kredi ve Kredi Sbvansiyonlar
teminatlar herkesin karlayabilecei nitelikte olmayabilir. Ayrca bankalarn kredi kullanmnda dosya
Ekonomik Kalknmann salanmas, piyasalarn canl tutulmas, enflasyon, isizlik ve istihdam gibi masraf, hizmet bedeli vb. bir takm meruluu tartlan kesintilerden de kanmas gerekebilir.
iktisadi alanlarda devletin mdahalesi gereklilik arz etmektedir. Nitekim devlet, sz konusu piyasa koul-
larnn gerekli kld zamanlarda destekleme faaliyetlerinde bulunmaktadr. Devletin zel hukuk kiile- III. Uluslararas Fonlardan Kaynak Salama Modeli
Uluslararas ekonominin giderek kreselletii (neo-liberal ekonomi) gnmz piyasalarnda yatrm-
97 Madde 6/4. Riskli alanlarda, rezerv yap alanlarnda ve riskli yaplarn bulunduu tanmazlar zerinde yapm gerekletirilen konutlarn bedel- clar, sermayelerini gven duyduklar lkelere, blgelere ve sektrlere yneltmektedir. Bu balamda zel-
leri, gerekli grldnde, proje uygulamalarnn yapld illerdeki ekonomik durum, tabii afetin ortaya kard durumlar, konut rayi ve enkaz likle gelimekte olan lkeler ve kentsel dnm projeleri sermaye irketleri asndan nem arz etmekte-
bedelleri ile uygulama alanndaki kiilerin mal varl ve geliri gz nnde bulundurularak Bakanlar Kurulu karar ile yapm maliyetlerinin altnda
dir. Trkiyede hem son zamanlardaki gl ve istikrarl ekonomik yap hem de piyasa koullaryla ilgili
tespit edilebilir ve sosyal donat ve alt yap harcamalar uygulama maliyetine dahil edilmeyebilir.
98 Madde 3. Uygulama yaplan yasal dzenlemeler sayesinde yabanc yatrmclarn gven duyduklar bir piyasa oluturulmutur.
(Ek fkra: 16/5/2012-6306/16 md.) Yenileme projelerinin gerektirdii uygulamalar, verilen sre iinde yap malikince yaplmad takdirde, il zel
idaresi veya belediye tarafndan yaplarak masraf yap malikinden tahsil edilir. l zel idaresi veya belediye tarafndan, yap malikinin uygulama
masraflarn demesini kolaylatrc tedbirler alnabilir. Bu tedbirlere ilikin usul ve esaslar ynetmelikle dzenlenir. 101Madde 7/6. Bu Kanun kapsamnda salanmas ngrlen krediler ile dnm faaliyetleri kapsamnda yaplacak konutlara ilikin, hak sahip
99 Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, Say 60, 2005, s.136. lerince bankalardan kullanlacak kredilere dnm projeleri zel hesabndan karlanmak zere faiz destei verilebilir. Bu ilemlere ve verilecek
100- Ticari geliim ve canlanma gibi ilerde, vergide % 50 indirim, destee ilikin usul ve esaslar Hazine Mstearlnn bal bulunduu Bakann teklifi zerine Bakanlar Kurulunca belirlenir.
- yeri kiralarnda, on yllk kiralamalarda ifte kira indirimi, 10213.09.2012 tarih 28410 sayl RG., Dnm Projeleri zel Hesab Gelir, Harcama, Kredi Ve Kaynak Aktarm Ynetmelii.
- On yl iin emlak vergilerinde ndirim, 103 http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8198 eriim, 25.07.2013.
- Ev satn alanlara, evin sat bedelinin %50si orannda vergiyle denkletirme, 104http://www.isbank.com.tr/content/TR/Bizi_Taniyin/Bizden_Haberler/Detay/Kentsel_Donusum_icin_Cevre_ve_Sehircilik_Bakanligi_ile_ilk_im
- Mlk sahibi veya kullanclarn vergilerinde, yapnn yenileme maliyetinin %50si orannda vergiyle denkletirme, zden, s.435. zayi_Is_Bankasi_atti-562-3123.aspx eriim, 25.07.2013.

136 137
KENTSEL DNM HUKUKU
Kentsel dnm projelerinde zel sektrn ve yerel kurulularn katlm gn getike artmaktadr.
Piyasa ekonomisinin barolnde yer alan bankaclk sektr de paydalar arasnda etkin bir konumdadr.
Hem devletin ilgililer iin salayaca faiz destekli kredilerin kullandrlmasnda hem de merkezi ve yerel
idarelerin piyasaya srecei tahvil benzeri (imar haklar menkulletirme sertifikalar) kymetli evraklarn
ilem grmesinde arac kurumlar konumundadr. Bankalarn bu faaliyetleri hzl ve sorunsuz bir ekilde
gerekletirmesi iin gl sermayelerinin olmas gerekmektedir. Bu noktada uluslararas fonlarn etkisi
ortaya kmaktadr. Bununla birlikte yerel idareler tarafndan gerekletirilen projelerde yurtdna tah-
vil ihra ederek uluslararas fonlardan finansman salanabilmektedir. lkemizde, Ankara Dikmen Vadisi
Kentsel Dnm Projesinde bu yntem kullanlmtr. Projenin yneticilerinden olan Belediye, yapt
almalara yurtdna tahvil ihra ederek yabanc kaynaklardan finansman salamtr105.
AB, BM, UNESCO, IMF ve Dnya Bankas gibi uluslararas kurulular da kentsel dnm projeleri
iin birer kresel aktr konumundadr. Bu kurulular birok lkede ekonomik, sosyal ve yapsal sorunla-
rn ortadan kalkmas adna yrtlen faaliyetlere katlmakta ve bunlara finansman salamaktadr. rlan-
dann bakenti Dublinde, kltr eksenli bir kentsel dnm uygulamas olan Temple Bar projesinde,
uygulamay yrten irket Avrupa Birliinin verdii 4 milyon sterlin ile kurulmutur. Bununla birlikte
Avrupa Yatrm Bankas irkete 25 milyon sterlin borlanma imkn salamtr. Ayrca rlanda Merkez
Bankas da devlet garantili borlanma olana sunmutur106.
lkemizde de bu kurulularla ibirlii halinde birok proje hayata geirilmitir. zellikle, AB yelik
srecinde ok sayda Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi gerekletirilmektedir107. Trkiyedeki
belediyeler ve AB ye lkeleri ile aday lke belediyeleriarasndadiyalogun arttrlmasve uzun vadeli
srdrlebilir ibirliininkurulmas ve glendirilmesi; etkin, effaf ve katlmc yerel ynetimindestek-
lenmesi, yksek kaliteli belediye hizmetlerinin sunulmas iin AB tarafndan Kentler ve Belediyeler Hibe
Program gerekletirilmektedir. Kentsel dnm konusu da bu programa dhil olan sektr ve konular
arasnda yer almaktadr108.
Ayrca 1994 ylnda Safranbolunun UNESCO kltr miras listesine kabul edilmesiyle ilede-
ki kltrel yaplar UNESCO tarafndan restore edilerek koruma altna alnmtr109. Bunlarla birlikte,
1947den beri Dnya Bankasnn katlmcs olan lkemizde, yaklak 129 proje desteklenmi ve 15.5
milyar dolar kaynak sunulmutur. Dnya Bankas dorudan konut sektrne destek sunmamakla birlikte
Erzincan, Adana, stanbul ve zmit civarndaki deprem projeleri kapsamnda kredi salamtr110.
105 Gksu, s. 274.
106 1991 ylnda rlanda hkmetinin kard Maliye Yasas ve Temple Bar Yenileme ve Gelitirme Yasasyla iki irket kurulmutur. Bunlardan
Temple Bar Mlkleri irketi, koruma, yenileme, yeniden gelitirme, restorasyon, arazi ve binalar istimlak etme gibi grev ve yetkilerle faaliyet
yrtmektedir. Ayrntl bilgi iin baknz. Dilek zdemir, Kltr ve Turizm-Eksenli Dnmde Sre Ynetimi ve Katlm: Temple Bar, Dublin,
Kentsel Dnmde Politika, Mevzuat, Uygulama,Nobel yayn, Ankara, 2010, s. 181.
107 http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=44518&l=1 eriim, 25.07.2013.
108 http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=5969&l=1 eriim, 25.07.2013.
109UNESCO Trkiye Milli Komisyonu Somut Kltrel Miras htisas Komitesi, Trkiyenin Dnya Miras Alanlar, Ankara, 2009, s. 216-240. http://
unesco.org.tr/dokumanlar/kitaplar/dma.pdf eriim, 25.07.2013.
110Alptekin Orhon, Kentsel Dnm Uygulamalarn Destekleyen Aralar Olarak, Konut ve Altyap Projeleri inde Dnya Bankas, Uluslararas
Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu stanbul 2004, Tayf basm, 2005, stanbul, s.256.
138
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU
Kentsel Dnm iin kamusal kaynaklardan finansman oluturulmas hususunda bir takm ilkeler
belirlenmesi yerinde olacaktr. Daha nce sylediimiz zere kentsel dnm uzun vadeli projelerin uy-
gulanmasyla hayat bulmaktadr. Kamusal kaynaklar bu projelerin hayata geirilmesi ve srdrlmesinde-
ki temel unsurlardan biri olduuna gre bu kaynaklarn kullanlmasnda titizlik gsterilmeli ve bunlardan
uygun bir fayda salanmaldr.
Bu balamda kentsel dnm finansmanna kaynak aktarlmasna ilikin hukuksal metinlerin ak
ve net cmlelerle ifade edilebilmesi yerinde olacaktr. Yoruma imkn veren kanuni metinler, keyfi uygu-
lamalara dnrse, srdrlebilir almalar yapmaya engel tekil edebilir. Ayrca hazine adna tescilli
arazilerin satyla ilgili bir envanter belirlenmesi ve bir planlama yaplmas gerektii kanaatindeyiz. Aksi
takdirde, idare iskn, afet vb. durumlarda arsa ihtiyacn karlamak iin kamulatrma yapmaya ihtiya
duyulabilir. Bu durumda idare daha nce satm olduu arazileri geri almak veya satt arazilerden elde
ettii gelirden daha fazlasn deyerek kamulatrma yoluna gitmek zorunda kalabilir. Hazine arazileri ya
da idarenin mlkiyetinde bulunan dier tanmazlar her ne kadar kamusal kaynak olarak grnseler de
snrsz deillerdir. Nitekim sava, ekonomik kriz, doal afetler vb. gibi durumlar gz nnde bulundurul-
duunda bu tanmazlarn ne kadarnn zel hukuk ilemlerine konu olmas gerektii de doru planlanma-
ldr. Netice itibariyle, bir anlamda kt kaynaklardan biri olarak tarif edilebilecek bu arazilerin satndan
elde edilecek gelirler kentsel dnme aktarlacaksa, ya da kentsel dnm iin bunlarn satld ifade
ediliyorsa, buradan elde edilecek gelirlerden mmkn olduunca ok miktarda kaynak aktarlabilmesi
yerinde olacaktr.
Kamu ile zel sektrn birlikte rol ald projeler de kentsel dnmn finansmanna olumlu katk
sunmaktadr. lkemizde bu yntemleri tevik edici dzenlemelerin arttrlmas ve zellikle yerel idarelere
bu konuda hareket etme yetkisi tannmas yerinde olacaktr. Bununla birlikte bata belediyeler olmak ze-
re yerel kurululara kentsel dnm projeleri uygulama zorunluluu getirilmelidir. Nitekim aratrma-
mz neticesinde belediyelerin bu konuda yeteri kadar proje yapmad gzlenmitir. Ayrca belediyelerin
kentsel dnme ayrlan bteleri de arttrlmaldr.
lkemizde TOK gibi inaat sektrnde nemli baarlara imza atan bir kurumun kentsel dnme
de katk sunduu kanaatindeyiz. Ancak, ister Bakanlk araclyla isterse kendi faaliyetleriyle kamusal
kaynaklarn byk bir ksmn kullanma yetkisi bulunan TOKnin yerel idarelerle kaynak ve yetki pay-
lam srece katk salayabilecektir. zellikle 6306 sayl Kanun bata olmak zere birok yasal d-
zenlemede harcama yetkileri Bakanlkta toplanmtr. Uygulama srecinde brokratik hantalln nne
gemek adna hazine paylar, yetkili olan her idarenin btesine aktarlabilmelidir.
Birok finansman ynteminin belirlendii ve uyguland kentsel dnm projeleri iin unu belirt-
mek gerekir ki; en nemli finansman kayna dnme konu olan yerleim yerinin kendisidir. Elbette
kamusal kaynaklar, zel sektr sermayesi ve uluslararas fonlar gibi reel kaynaklar gereklilik arz etmek-
tedir. Ancak bir kenti iinde bulunduu yapsal veya sosyo-ekonomik kntden kurtaracak en nemli
ey o yerin potansiyel deerleridir. Gerek dare gerekse zel sektr bir kentin deerlerini belirleyerek
finansman sorununu azaltabilecektir.
139
KENTSEL DNM HUKUKU
KAYNAKA
Ayan, Mehmet: Eya Hukuku, III.c., 2.b., Mimoza Yaynlar, Konya, 2000.
Ayten, A.Mustafa: mar(Gelime) Hakk Transferi Kavram ve Bu Kavramn Uygulamasna Dair r-
nekler A.B.D. rnei, ehircilikte Reform, TMMOB PO Mersin niversitesi, Dnya ehircilik
Gn 27. Kolokyumu, Mersin, 2003.
Cokun, Glay: Devlet Btesi, Turhan kitabevi, Ankara, 1986.
olak, Nusret lker: mar Hukuku, XII Levha yaynclk, stanbul, 2010.
Demirsoy, Mustafa Sami: Kentsel Dnm Projelerinin Kent Kimlii zerindeki Etkisi, MimarSi-
nan Gzel Sanatlarniversitesi Fen Bilimleri Enstits, YksekLisans Tezi, stanbul 2006.
Duran, Ltfi: dare Hukuku Ders Notlar, Faklteler Matbaas, stanbul, 1982.
Dndar, ebnem Gken : Kentsel Gerilemeden Kentsel Rnesansa Dnm: Newcastle Upon
Tyne, ngiltere, Kentsel Dnmde Politika, Mevzuat, Uygulama, Nobel yayn, Ankara, 2010.
Eker, Ali Yldrm : Kamu zel Sektr Ortaklklar, Bte Dnyas, Cilt 2, Say 25, 2007.
Erginay, Akif : Kamu Maliyesi, Sevin matbaas, Ankara, 1977-1978.
Giritli, smet; Bilgen, Pertev; Akgner, Tayfun; Berk, Kahraman: dare Hukuku, 5.b., Der yaynlar, s-
tanbul, 2012.
Gksu, A. Faruk : Kent Planlamada Yeniliki Uygulama Aralar (HT - HTr-Menkulletirme),
ehircilikte Reform, TMMOB PO Mersin niversitesi, Dnya ehircilik Gn 27. Kolokyumu, Mer-
sin.
Gksu, A.Faruk : Kentsel Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklamlar, Kentsel Dnm Sempoz-
yumu, Yldz Teknik niversitesi, stanbul, 2003.
Glan, Aydn : Kamu Mallarndan Yararlanma Usullerinin Tabi Olduu Hukuki Rejim, Alfa Basm
Yayn, stanbul,1999.
Jez, Gaston : Finans lmi, eviren, Alaettin Tiritolu, yeni cezaevi Yasin, Melikah : dari rtifaklar, Maltepe niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 2005/2.
matbaas, Ankara, 1939.
Kalabalk, Halil : mar Hukuku, c.3, Sekin yaynlar, Ankara, 2012.
Kaneti, Selim : Vergi Hukuku, Filiz kitabevi, stanbul, 1989.
Karahanoullar, Onur: Kamu Hizmetleri Piyasa likisinde Drdnc Tip: Eksik mtiyaz (Kamu-zel
Ortakl), SBF Dergisi, c. 66, no. 3, 2011.
140
KENTSEL DNM HUKUKU
Kele, Ruen : Kentleme Politikas, 12. bs., mge Kitabevi, Ankara, 2012.
Ko, Ercan; Gl Ayfer: Kentsel Dnmde mar Uygulama Aralar, Kentsel Dnm Sempozyu-
mu, Yldz Teknik niversitesi, stanbul, 2003.
MCCARTHY, John : Kentsel Dnmde Ortaklk Pratii, Uluslararas Kentsel Dnm Uygula-
malar Sempozyumu stanbul 2004, Tayf basm, stanbul, 2005.
Orhon, Alptekin : Kentsel Dnm Uygulamalarn Destekleyen Aralar Olarak, Konut ve Altyap
Projeleri inde Dnya Bankas, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu stan-
bul 2004, Tayf basm, stanbul, 2005.
zdemir, Dilek : Kltr ve Turizm-Eksenli Dnmde Sre Ynetimi ve Katlm: Temple Bar, Dub-
lin, Kentsel Dnmde Politika, Mevzuat, Uygulama,Nobel yayn, Ankara, 2010.
zden, Pelin Pnar : Kentsel Yenileme, mge kitabevi, Ankara, 2008.
Pelin, brahim Fazl : Finans lmi ve Finansal Kanunlar, bozkurt basmevi, stanbul,1937.
Sarsu, Ayhan : Kamu-zel birlikleri, Yaklam yaynclk, Ankara, 2009.
Soyak, Taner : zel Sektr ve Kentsel Dnm, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar
Sempozyumu stanbul 2004, Tayf basm, stanbul, 2005.
Spit, Tejo : Kentsel Yeniden Yaplanma Srecinde Gerilimli Bir liki: Hollanda Deneyimi, Uluslara-
ras Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu stanbul 2004, Tayf basm, stanbul, 2005.
iman, Aziz ; Dnyada ve Trkiyede Kentsel Dnm
Kibarolu, Didem : Uygulamalar, TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas 12. Trkiye
Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, Ankara, 2009.
Tan, Turgut : dare Hukuku, Turhan kitabevi, Ankara, 2011.
Yamak, Yaln : mar (Yaplanma) Haklarnn Devri: Model-Uygulama
Alanlar ve Sonular, Maliye Dergisi, S. 150, Ocak-Haziran 2006.
Yasin, Melikah : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, Say 60, 2005.
Yayla, Yldzhan : Kamu Mallar zerinde rtifak Tesisi, dare Hukuku ve limleri Dergisi, yl:9,
say:1-2, 1988.
141
KENTSEL DNM HUKUKU
ELEKTRONK KAYNAKA
UNESCO Trkiye Milli Komisyonu Somut Kltrel Miras htisas Komitesi, Trkiyenin Dnya Miras
Alanlar, Ankara, 2009. http://unesco.org.tr/dokumanlar/kitaplar/dma.pdf
http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/0e6be4ce76ccfa7_ek.pdf
http://www.toki.gov.tr/
http://www.ppp.org.tr/content/view/49/74/
http://www.gazete5.com/haber/talasta-tarihi-mekan-muzeye-donusturulecek-251323.htm.
http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=72&fn=72.pdf
http://www.dask.gov.tr/content/pdf/2011faaliyet_raporu.pdf
http://www.mo.org.tr/mimarlikdergisi/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=286&RecID=1590
http://www.tarimkutuphanesi.com/ARAZI_TOPLULASTIRMASI_00160.html
http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8198
http://www.isbank.com.tr/content/TR/Bizi_Taniyin/Bizden_Haberler/Detay/Kentsel_Donusum_icin_
Cevre_ve_Sehircilik_Bakanligi_ile_ilk_imzayi_Is_Bankasi_atti-562-3123.aspx
http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=44518&l=1
http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=5969&l=1
http://unesco.org.tr/dokumanlar/kitaplar/dma.pdf
142
KENTSEL DNM HUKUKU
KENTSEL DNM UYGULAMALARINDA
SINIRLI AYN HAK TESS
Ara. Gr. Necip Taha Gr*
GR
Kentsel dnm alanndaki dzenlemelerde snrl ayni hak tesisi, tarihi nitelik arz eden yaplarn
aslna uygun olarak yenilenmesi amacyla gerekletirilen uygulamalar olmasnn yan sra, kentsel dn-
m alanlarna mdahale iin kamulatrmaya alternatif bir uygulama ekli olarak karmza kmaktadr.
Mlkiyet hakkna nazaran sahibine daha snrl ve dar yetkiler tanyan snrl ayni haklarda, mlkiyet
hakknn sahibine verdii yetkilerin bir veya birka snrl ayni hak sahiplerine verilmek suretiyle, yarar-
lanma hakk tannmaktadr. Snrl ayni haklar Medeni Kanun temelinde; irtifak hakk, tanmaz yk ve
rehin olmak zere eittir.
I. Hukuki Dayanak
Kentsel dnm alannda ilk kanuni dzenlemelerden saylabilecek 5366 sayl Ypranan Tarihi ve
Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanunun 4.
ve 5. maddelerinde snrl ayni hak tesisini hkm altna alan dzenlemelere rastlanlmaktadr. Kanunun
Tanmaz tasarruflarnn kstlanmas ve kamulatrma balkl 4. maddesinin 4. fkrasnda1, yenileme
alanlarnda2 yaplacak kamulatrmaya alternatif olarak, ama iin uygun olduu takdirde snrl ayni hak
tesisi yoluna gidebilecei hkm altna alnmtr. Yine ayn Kanunun Snrl ayni hak tesisi balkl 5.
maddesinde3 ise, tarihi eser niteliindeki yaplarn yenilenmesi maksadyla, sz konusu mallar zerinde
zel hukuk kiileri lehine snrl ayni hak kurulmasna ilikin hkm mevcuttur. Dolaysyla 5366 sayl
Kanunda, zel hukuk kiilerine ait tanmazlar zerinde idare lehine snrl ayni hak kurulmasnn yan
sra kamu mallar zerinde zel hukuk kiileri ve idareler lehine snrl ayni hak tesis edilebilecei dzen-
lenmitir.
Kentsel dnm alannda en son kanuni dzenleme olan 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn
* stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.
1 l zel idareleri ve belediyeler tanmaz mlkiyetinin kamulatrlmas yerine, uygun grdkleri takdirde satn alma, kat karl ve 4721 sayl Trk
Medeni Kanununun ilgili maddelerinde dzenlenen intifa hakk veya st hakk kurulmas yolu ile snrl ayn hak tesis edebilirler.
2 Sit ve koruma alan olarak tescil ve ilan edilen blgeler ile bu blgelere ait koruma alanlarnn iinde, snrlar yetkili idarenin teklifi zerine Bakanlar
Kurulunca kabul edilerek belirlenen alanlar ifade eder. (5366 sayl Kanun Uygulama Ynetmelii, Tanmlar)
3 (1) Kamu kurum ve kurulularnn ellerinde bulunan tarihi eser niteliini haiz bina ve mtemilat, tarihi zelliklerine uygun olarak restore ettirilmek
ve/veya tarihi zellikleri korunmak ve mlkiyeti ilgili kamu kurum ve kuruluunda kalmak suretiyle; eitim, salk, kltr ve sosyal amal olmak
zere kamu yararna alan dernekler, vakflar, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ve dier kamu kurum ve kurulular ile niversiteler
ile ticar faaliyetlerde kullanlmak zere gerek ve zel hukuk tzel kiilerine snrl ayni hak olarak tesis edilebilir. (2) Snrl ayni hak tesisi ile ilgili
esas ve usuller ile bedeli ve kullanma sresi, ilgili belediye veya ilgili kamu kurum ve kurulular tarafndan Trk Medeni Kanunu, l zel daresi
Kanunu, Belediye Kanunu ve ilgili dier mevzuat erevesinde belirlenir.
143
KENTSEL DNM HUKUKU
Dntrlmesi Hakknda Kanunun Uygulama lemleri balkl 6. maddesinin 5. fkra (d) bendinde4
ise, riskli yaplara, rezerv yap alanlarna ve riskli yaplarn bulunduu tanmazlar zerinde Bakanlk
tarafndan tesis edilecek snrl ayni haklara iaret edilmektedir.
Sz konusu kanuni dzenlemeler incelendiinde, zel hukuk kiilerine ait tanmazlar zerinde ve
kamu mallar zerinde zel hukuk kiileri ve idare lehine snrl ayni hak tesisinin dzenlendii grl-
mektedir.
II. zel Hukuk Kiilerine Ait Tanmazlar zerinde Snrl Ayni Hak
Tesisi
A. Genel Aklama
zel hukuk kiilerinin tanmazlar zerinde, kamu gc ile idareler lehine snrl ayni hak tesisine
imkan veren Anayasann 46. maddesi, kamulatrma ileminin mlkiyet hakknn malike tand bir
takm yetkilerde kstlamaya gidilerek gerekletirilebileceini dzenlenmektedir. Buna gre, devlet ve
kamu tzel kiileri kamu yararnn gerektirdii durumlarda, zel kiilere ait tanmazlarn tamamn veya
bir ksmn kamulatrabilecei gibi zerinde idari irtifaklar da kurulabilir. Baka bir ifadeyle kamulatr-
ma, tanmazn tamam veya bir ksmnn kamulatrlmas olarak biimsel bir kamulatrma olabilecei
gibi, mlkiyet hakkndan doan birtakm yetkilerin kstlanmas eklinde ieriksel bir kamulatrma yani
snrl ayni hak eidi olan irtifak hakknn kurulmas eklinde de olabilir.
Tanmaz mlkiyetinden doan yetkilerin snrlanmas eklindeki kamulatrma ilemi, Anayasa md.
46da ifade bulduu zere, idari irtifak olarak adlandrlmaktadr. Ancak belirtmek gerekir ki, zellikle
Fransz Hukuku kaynakl eserlerden hareketle bu tip bir kamulatrma ilemi idari irtifak kurma olarak
deerlendirilmeyip, esasnda mlkiyete kamu yarar amacyla getirilen genel nitelikteki snrlandrmalar
idari irtifak olarak kabul eden grlerin5 mevcudiyetinin yan sra ki bu grlerden Gzlere gre
Anayasa md. 46daki idari irtifak tabiri yanltr-, mevcut Anayasa hkm ve bu konudaki yarg karar-
larnn6 nda bir deerlendirmeyle, kamulatrma yoluyla idare lehine irtifak hakk kurulmasn idari
irtifak olarak adlandran grler7 kanaatimizce daha isabetli gzkmektedir. Zira idari irtifak kavra-
mnn ilk olarak hukuk dzenimizde yer ald 1961 Anayasas 38. madde ve mevcut Anayasa 46. madde
4 Bakanlk; Riskli yaplara, rezerv yap alanlarna ve riskli yaplarn bulunduu tanmazlara, (d) 23/6/1965 tarihli ve 634 sayl Kat Mlkiyeti Ka-
nunundaki esaslara gre paylatrmaya, paylar ayrmaya veya birletirmeye, 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayl Trk Meden Kanunu uyarnca snrl
ayni hak tesis etmeye, yetkilidir.
5 Onar, Sddk Sami, dare Hukukunun Umumi Esaslar, smail Akgn, c. II, 3. Bas, stanbul 1966, s. 1352; Bilgen, Pertev, dare Hukuku Ders
Notlar, dare Mallar, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi, stanbul 1996, s. 123; Dren, Akn, dare Mallar, Ankara niversitesi Hukuk
Fakltesi Yaynlar, Ankara 1975, s. 87; Gzler, Kemal, dare Hukuku, Ekin Kitabevi, c. II, 2. Bas, Bursa 2009, s. 985; Ayaydn, Cem, dare Huku-
kuna Giri (I), Yenilik Basmevi, stanbul 2008, s. 364; Yaar, Hasan Nuri, mar Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul 2008, s. 197.
6 UMAH, E. 1991/2, K. 1991/2, KT. 29.04.1991, RG, 08.06.1991, sy. 20895, s. 12; UMAH, E. 2012/105, K. 2012/277, KT. 24.12.2012, RG,
12.02.2013, sy. 28557, s. 11.D6D, E. 1986/11, K. 1986/31, KT. 15.01.1986, DBB; D6D, E. 1992/683, K. 1992/4238, KT. 12.11.1992, DD, 1993, sy.
87, s. 361.
7 Yasin, Melikah, dari rtifaklar, MAHFD, sy. 2, 2005, s. 169; Gnday, Metin, dare Hukuku, maj Yaynclk, 10. Bas, Ankara 2011, s. 275;
Karaveliolu, Cell/Karaveliolu, Erdem Cemil, Aklamal-Uygulamal-tihatl- En Son Deiiklikler le mar Kanunu, Karaveliolu Hukuk
Yaynevi, c. I, 3. Bas, Ankara 2010, s. 592; Kalabalk, Halil, mar Hukuku, Sekin Yaynevi, c. II, 3. Bas, Ankara 2010, s. 1698; abri, Sezer, mar
Kanunu Uyarnca Kamulatrma, Legal Yaynclk, stanbul 2005, s. 119; Cidecigiller, Aynur, dari rtifaklar, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri 2010, s. 29.
144
KENTSEL DNM HUKUKU
hkm idari irtifak kamulatrma bal altnda dzenlemi ve belli tanmazlar zerinde idareler lehine
tannan haklar idari irtifak olarak adlandrmtr. Ayrca Anayasa madde 35 hkm erevesinde mlkiyet
hakknn kamu yarar amacyla snrlanabileceine ilikin hkm, mlkiyet hakkna ynelik genel ve ob-
jektif nitelikteki snrlandrmay anlatyor iken, srf idari irtifak kavramnn karlatrmal hukuktan farkl
ekilde dzenlenerek, kamulatrma bal altna yerletirilmesi, kanun koyucunun takdirindedir. Yine
yarg kararlarnn byk bir ksm8 da, mlkiyet hakkna ynelik genel nitelikteki snrlandrmalar idari
irtifak olarak adlandrmamaktadr. Kanaatimizce idari irtifak kavramnn karlatrmal hukuktan farkl
ekilde dzenlenerek, doktrin ve yarg kararlar nda dntrlp farkl bir boyut almasna engel g-
zkmemektedir. Aksi dnce karlatrmal hukuktaki dzenlemelerin evrensel hukuk kaidesi benzeri
ekilde anlalmas, i hukuk mevzuat ve itihatlarnn grmezden gelinmesi anlamna gelir.
Mevzuatmzda kamu gc ile idare lehine kamulatrma yoluyla snrl ayni hak kurulmasna imkan
veren hkmler konusunda yukardaki deerlendirmeler yaplabilirken, 5366 sayl Kanun ve 6306 sayl
Kanunda zel hukuk kiilerine ait mallar zerinde idareler lehine tesis edilecek snrl ayni hak, usul ve
amalar bakmndan farkl ekilde dzenlemitir. Aada deerlendirme konusu yaplan yenileme alan-
larndaki snrl ayni hak tesisi, Anayasa madde 46dan temelini alarak Kamulatrma Kanunu 4. madde9
hkmne benzeyen, kamu gcyle mlkiyet hakkn snrlandran bir ilem olarak anlalmamaktadr. Ka-
mulatrma Kanunu 4. maddede dzenleme altna alnan idari irtifaklar, kamulatrmann bir eidi olarak
karmza kmaktadr. Halbuki, kentsel dnm alanndaki kanunlardaki snrl ayni hak tesisi usul,
dnm alanlarna mdahale ii kamulatrmaya alternatif ekilde kullanlmaktadr.
B. 5366 sayl Kanunda dare Lehine Snrl Ayni Hak Tesisi
Kentsel dnm uygulamalar kapsamnda, yenileme alanlarnda ama iin uygun olduu takdir-
de tanmazn tamam veya bir ksmnn kamulatrlmas yerine, idare lehine belli birtakm yararlanma
haklar tannarak, istenen amacn gerekletirilmesi salanabilir. Amacn gerekletirilmesi bakmndan
snrl ayni hak tesisi yoluna gidilmesi gerekirken, tanmazn tamamnn kamulatrlmas, ilemi konu
bakmndan da hukuka aykr hale getirir10. Ancak 5366 sayl Kanunda snrl ayni hak tesisi kamulatr-
maya alternatif ekilde dzenlenerek, il zel idareleri ve belediyelerin uygun grdkleri takdirde yenileme
alanlarndaki tanmazlar zerinde snrl ayni hak tesis edebileceklerini hkm altna almtr11.
ncelediimiz kanun hkm, yenileme alanlarndaki tanmazlar bakmndan eitli snrlamalara ve
kamulatrmaya ilikin bir maddenin fkrasdr. Sz konusu madde tmyle incelendiinde, yenileme
alanlarnda idare tarafndan mdahalede bulunabilmesi, baka bir ifadeyle idarenin tasarruf yetkisine sa-
hip olabilmesi iin, ayni hakka ihtiyacn karlamaya ynelik hkmler gze arpmaktadr. Yenileme
alanna mdahalede bulunabilmesi iin, idarenin sz konusu alanda mlkiyet hakkna sahip olmas gerek-
8 Aksi ynde bkz. DDDGK, E. 2000/954, K. 2001/683, KT. 19.10.2001, DBB; D8D, E. 2011/2581, K. 2011/3456, KT. 04.07.2011, KY.
9 Tanmaz maln mlkiyetinin kamulatrlmas yerine, ama iin yeterli olduu takdirde tanmaz maln belirli kesimi, ykseklii, derinlii veya
kaynak zerinde kamulatrma yoluyla irtifak hakk kurulabilir.
10 Karar iin bkz. Gnday, s. 271, dn. 252. D6D, E. 1987/653, K. 1987/1156, KT. 27.01.1988.
11 Bu husus kanun gerekesinde, ama iin yeterli olduu takdirde kamulatrma yerine tanmaz zerinde baka tasarruf yntemlerinin uygulanabil-
mesine imkn salanmaktadr eklinde ifade edilmitir. evrimii, http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss911m.htm.
145
KENTSEL DNM HUKUKU
mektedir. Mlkiyet hakkna ise genel olarak kamulatrma yoluyla sahip olmaktadr. Ancak sz konusu
alanda idare, bir snrl ayni hakka sahip olmas durumunda da mdahalede bulunabilecektir12. te ka-
nunun 4. madde hkm, idarenin bu alanlarda tasarrufta bulunabilmesi iin, bu ayni haklara sahip ola-
bilmesinin artlarn ortaya koymutur. Bu bakmdan, 4. madde 3. fkra hkmnde belirtilen, Yenileme
alanlarnda bulunan yaplarn boaltlmas, ykm ve kamulatrlmasnda anlama yolu esastr ilkesi,
idarenin tasarrufta bulunmas iin gerekli ayni hakka sahip olmas bakmndan anlamann esas alnmas
gerektiini ortaya koymaktadr. dare anlama salanamamas durumunda kamulatrma yoluna bavura-
caktr. Anlama ise, uygulama ynetmelii madde 23 hkmnde belirtildii zere uzlalacak bedel
zerinden tanmazn yetkili idareye satlmas, idareye ait bir baka tanmaz malla takas veya trampa
yoluyla devredilmesi veya projenin gereklerine uygun olmas halinde bedel karl snrl ayni hak tesis
edilmesi veya yetkili idarece ngrlecek dier anlama yollaryla yaplr. Dolaysyla, 4. madde hk-
mndeki snrl ayni hak tesisi, idare ile yenileme alannda tanmaz bulunan malik arasnda yaplacak
anlama gereince ve bir bedel karlnda yaplacaktr. Dolaysyla kamulatrma yoluna bavurmadan
nce taraf iradelerine ncelik verilmektedir. Ayrca kurulan snrl ayni hak kamulatrma yoluyla deil,
taraflar arasnda yaplacak anlama gereince bir bedel karlnda olmaktadr.
Snrl ayni hak anlama yoluyla kurulamad takdirde kamulatrma yoluna bavurulaca hkmde
belirtilmektedir. Burada deerlendirilmesi gereken bir husus, kamulatrma yoluna bavurulduu takdirde
satn alma usulnn uygulanp uygulanmayaca, eer uygulanacak ise, balangta yaplmas ngrlen
anlama ile satn alma usulndeki anlama arasnda farktr. lk olarak kamulatrma yoluna bavurmadan
nce anlama yoluna gidilerek yenileme alannda idare lehine snrl ayni hak kurulmaktadr. Hkmde
belirtildii zere bu hak, intifa hakk veya st hakk kurulmas eklinde olabilir. Tanmaz maliki bu an-
lamaya raz olduu takdirde idare lehine snrl ayni hak kurulmaktadr. Kanaatimizce kurulan snrl ayni
hak Medeni Kanun anlamnda kurulan haklardan farkl ekilde anlalmamaldr. Ayrca 5366 sayl Ka-
nunda ak bir ekilde sz konusu haklarn Medeni Kanun hkmlerine gre kurulmas gerektiini ifade
etmektedir. Bu bakmdan idare ile tanmaz maliki arasnda snrl ayni hak tesisini konu edinen anlamay
da idarenin zel hukuk szlemesi olarak kabul etmek gerekir. Zira szlemenin konusu kamu hizmetinin
yrtlmesine ilikin olmamakla birlikte anlamada zel hukuku aan bir art grlmemektedir. Deer-
lendirilmesi gerekli ikinci husus, anlama salanamad takdirde bavurulan kamulatrma yolunda, satn
alma usulndeki anlamadr. 5366 sayl Kanundaki hkm kamulatrmann uygulanmas gerektiini
hkm altna aldna gre, tm sreci bu kapsama dahil etmektedir. Dolaysyla, balangta anlama
yoluna yanamayan malik, kamulatrma yoluna bavurulduu takdirde satn alma usulyle tanmazn
idareye brakabilir. ki anlama arasnda, idarenin tanmaz zerinde snrl ayni hakka sahip olmas ve
tanmazn mlkiyetine sahip olmas gibi nemli bir fark bulunmaktadr.
Snrl ayni hak tesisi bakmndan yetkili kurum, il zel idareleri ve belediyelerdir. Ancak belirtmek
gerekir ki, 6 Aralk 2012 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanan 6360 sayl Kanun kapsamnda tzel ki-
ilii kaldrlan il zel idareleri bakmndan zel durum Kanunun 3. madde 2. fkrasnda13 belirlenmitir.
12 Kubat, M. Doan, Yenileme Alanlar, Yerel Siyaset, sy. 34, Ekim 2008, s. 74.
13 Mevzuatla il zel idarelerine yaplan atflar bu Kanun kapsamnda tzel kiilii kaldrlan il zel idareleri iin ilgisine gre bakanlklara, bakanlklarn
146
KENTSEL DNM HUKUKU
Hkmden hareketle, il zel idarelerinin kaldrld stanbul, Kocaeli gibi ehirlerde, il zel idaresinin
yapmas gereken snrl ayni hak tesis ilemini bykehir belediyeleri yapacaktr. le belediye snrlar
ierisinde ise yetki bakmndan bir problem gzkmemektedir.
Usul bakmndan kanuna ilk olarak bakldnda, kamulatrlmaya alternatif olarak kamulatrma yo-
luyla snrl ayni hak tesisi yoluna gidilebilecei dnlebilirse de bu usuln; yenileme alannda idarenin
tasarruf yetkisine sahip olabilmesi iin, anlama yoluyla uzlalacak bir bedel zerinden, projenin gerek-
lerine uygun olmas halinde tanmaz zerinde idare lehine snrl ayni hak tesis edilmesini konu edindi-
ini grmekteyiz. Yukarda deerlendirdiimiz 4. madde hkm ve uygulama ynetmelii 23. madde bu
ekilde bir anlalmay gerekli klmaktadr.
dareyi bu ynde ilem yapmaya sevk eden dnce tarz, kanun lafznda uygun grdkleri takdirde
eklinde belirlenmek suretiyle, geni bir sebep unsuru kabul edilmitir. Bu uygunluk, uygulama ynetme-
lii 23. madde hkmnde, proje gereklerine uygunluk olarak anlalmaktadr. Bu kapsamda rnein,
yenileme alannda faaliyet yrtlmesi amacyla bir tanmaz zerinde prefabrik yap ina etmek iin,
ina edilecek tanmaz zerinde idare lehine st hakk kurulmas yoluna gidilebilir.
Snrl ayni hak tesisi ile tanmaz mlkiyetinden doan birtakm haklar idare lehine sunulmakta ve
dolaysyla tanmaz malikinin mlkiyet hakk snrlandrlmaktadr. Bu snrlandrmay ise Medeni Ka-
nun hkmlerine gre idare lehine intifa veya st hakk kurulmas yoluyla gerekletirilmektedir. Burada
esasnda dikkat edilecek nokta, snrl ayni hakkn Medeni Kanun hkmlerine gre kurulmasdr. Dolay-
syla bu uygulama ilemi neticesinde, idare lehine bir medeni irtifak hakk kurulmaktadr. Kamulatrma
yoluyla ve kamu gc etkisiyle kurulan bir idari irtifakn varlndan sz edilemez.
C. 6306 Sayl Kanunda dare Lehine Snrl Ayni Hak Tesisi
Afet Riski Altndaki Tanmazlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun Uygulama lemleri ba-
lkl 6. maddesinde, evre ve ehircilik Bakanl tarafndan riskli yaplara, rezerv yap alanlarna ve
riskli yaplarn bulunduu tanmazlara ilikin snrl ayni hak tesis etmeye yetkili klnmtr. Dolaysyla
burada idare lehine kurulan bir snrl ayni haktan bahsedebiliriz.
5366 sayl Kanunda belirtilen snrl ayni hak tesis ilemine benzer ekilde, 6306 sayl Kanunda
da, kentsel dnm uygulamalarnda alternatif usuller ngrlmektedir14. Bu bakmdan 5366 sayl Ka-
nundaki snrl ayni hak tesisi usul, 6306 sayl Kanuna aykr bir hkm iermediinden, uygulama
konusu olabilir. Yetki hkmleri bakmndan ise 6306 sayl Kanunda, evre ve ehircilik Bakanl
yetkili klnmtr.
bal veya ilgili kurulular ile bunlarn tara tekilatna, Hazineye, valiliklere, bykehir belediyelerine ve bal kurulularna veya ile belediye-
lerine yaplm saylr. Tzel kiilii kaldrlan il zel idarelerine 22/2/2005 tarihli ve 5302 sayl l zel daresi Kanunu ve dier mevzuatla verilmi
olan yetki, grev ve sorumluluklar ilgisine gre bu kurum ve kurulular tarafndan kullanlr ve yerine getirilir. Sz konusu il zel idarelerinin mah-
kemelerde sren davalar ile il zel idaresi olarak faaliyet gsterdikleri dnem ve yaplan ilemlere ilikin olarak alacak davalarda muhatap, devir
ileminin yapld ilgili kurum ve kurulutur.
14 6306 sayl Kanun 6. madde 5. fkra hkm gerekesi; Beinci fkrada Kanunun uygulanmas iin deiik usulleri ve tatbikat alternatifleri ng-
rlmekte ve bu hususta Bakanln yetkileri dzenlenmektedir eklindedir. evrimii, http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf
147
KENTSEL DNM HUKUKU
II. Kamu Mallar zerinde Snrl Ayni Hak Tesisi
A. Genel Aklama
Kamu mallar zerinde zel kiiler lehine snrl ayni hak kurulmas, maln kullanm hakknn kst-
layaca ve tahsisin etkilenmesine neden olabilecei dncesiyle, Fransz hukukundaki yerlemi klasik
gre gre kabul edilmemekte idi15. Ancak zel kanuni dzenlemelerle bu kuraln aksinin kararlatrla-
bilecei kabul edilmektedir16. Zira kamu mallar zerinde snrl ayni hak kurulamayaca ilkesi anayasal
bir ilke deildir17.
Trk hukuk doktrininde kamu mallar zerinde snrl ayni hak kurulamayaca ilkesi hakim iken, bu
konuda yazlm bir makalede, doktrin ve itihatlarn bu konuda henz kesin cevaplarn vermediinden
bahsedilerek, yeni ihtiyalarn ister istemez, bu tr meseleleri Trk hukukunun gndemine getirecei
belirtilmitir18. Ekonomik faaliyetlerin ve finans imkanlarnn zorlamas, zel kiilerin kamu hizmetleri-
nin kuruluunda ve grlnde, byk bayndrlk faaliyetlerinin gerekletirilmesinden yer ald rol,
finansman salamas iin gsterilmesi gereken karlk, yaplan yatrmn bykl, beraberinde daha
gvenceli ve uzun sreli yararlanma taleplerini getirdiinden19, kamu mallar zerinde zel kiiler lehine
snrl ayni hak kurulmas ilemleri de mevzuatta dzenleme altna alnmtr. almamzda inceledii-
miz kentsel dnm uygulamalarnda da, belli baz ihtiyalar sebebiyle kamu mal niteliindeki eserler
zerinde zel kiiler lehine snrl ayni hak kurulmas kanuni zemine dayandrlmtr20.
B. 5366 Sayl Kanunda zel Kii Lehine Snrl Ayni Hak Tesisi
1. Genel Aklama ve n Koullar
Tarihi nitelikteki eserlerin kamu mal nitelii konusunda tartmalar bulunmakla beraber21, bu eserle-
rin nitelii gerei kamu mal olduu kabul edilmektedir22. Zira bu tip eserler, toplum iin tad nem
nedeniyle kamu mal olarak zel bir dzenlemeyi zorunlu klmakta ve bu mallar kkenindeki genel tahsis
neticesinde kamu mal olmaktadrlar23. Ancak bu genel tahsis, Anayasa ve kanunlardaki dzenlemelerle
artlar belirlenerek, tarihi eserlerin kamu mal statsnde deerlendirmesinde kendini gstermektedir.
Nitekim 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu madde 5 hkmnde Devlete, kamu
kurum ve kurulularna ait tanmazlar ile zel hukuk hkmlerine tabi gerek ve tzelkiilerin mlkiye-
tinde bulunan tanmazlarda varl bilinen veya ileride meydana kacak olan korunmas gerekli tanr
15 Fransada kamu malnn satlamayaca kural ayn zamanda bu mallar zerinde snrl ayni hak kurulmasn da nledii kabul ediliyordu. Ancak
sonradan bu kuraln yapay olduu ve birok kanunda snrl ayni hak kurulmasna ilikin hkmler bulunduu ileri srlerek, kamu mal zerinde
tahsis amacna aykr olmamak kouluyla kiiler lehine kamu mal zerinde snrl ayni hak kurulabilecei sonucuna ulald. Bkz. Bilgen, Pertev,
dare Hukuku Dersleri (dare Mallar), Filiz Kitabevi, stanbul 1996, s. 77.
16 Glan, Aydn, Kamu Mallarndan Yararlanma Usulnn Tabi Olduu Hukuki Rejim, Alfa 1999, s. 134-135.
17 Gzler, Kemal, dare Hukuku, Ekin Kitabevi, c. II, 2. Bas, Bursa 2009, s. 885.
18 Yayla, Yldzhan, Kamu Mal zerinde rtifak Tesisi HD, Ltfi Durana Armaan, sy. 1-3, s. 359.
19 Glan, s. 135.
20 Snrl ayni hak tesisinin kentsel dnm finansman ile ilikisi konusunda bkz. Eren Solmaz, Kentsel Dnm Finansman Yntemleri. (Kitap
ierisindedir)
21 Bu tartmalar iin bkz. Sancakdar, Ouz, Tanmaz Kltr ve Tabiat Varlklar Hukuku, Sekin Yaynevi, 2. Bask, Ankara 2012, s. 88-90.
22 Onar, s. 1339.
23 Glan, s. 48-49.
148
KENTSEL DNM HUKUKU
ve tanmaz kltr ve tabiat varlklar Devlet mal niteliindedir denilerek bu tip eserler, niteliine bal
olarak kanun hkm uyarnca kamu mal saylmaktadr24. Bu bakmdan 5366 sayl Kanun lafznda geen
Kamu kurum ve kurulularnn ellerinde bulunan tarihi eser niteliini haiz bina ve mtemilat nn kamu
mal kategorisinde deerlendirilerek madde hkmyle irdelenmesi gerekmektedir.
5366 sayl Kanun hkmnde, kamu kurum ve kurulularnn ellerinde bulunan bina ve mtemilat
denmek suretiyle, kamuya ait mallarn madde hkm kapsamna girdiinden bahsedilmektedir. Bu ba-
kmdan md. 5 hkmnn uygulanmas iin ilk olarak tarihi nitelii haiz bir bina ve mtemilatnn varl
gerekir.
kinci n koul ki -bu esas itibariyle tahsis bal altnda deerlendirilebilir- bu eserlerin tarihi zel-
liklerine uygun restore ettirmek, tarihi zelliklerini korumaktr. Kanun, restore ettirmek ile tarihi zellik-
lerini koruma arasnda ve/veya balalarn kullanarak, her iki kouldan birinin varl halinde de md. 5
hkmnn uygulanabileceini ifade etmektedir. Bu hkmden hareketle restore ettirme amac olmakszn
yalnzca mevcut eseri koruma amacyla bu eserler zerinde yararlanma haklar tannabileceine ulala-
bilir.
Restore ettirme ve tarihi zelliklerini koruma amacyla kamu mal zerinde snrl ayni hak kurulmas
tahsis balamnda, yukarda belirttiimiz zere bu tip mallarn kkeninde genel bir tahsisin olduu bilgi-
siyle birletirilmelidir. Kkenlerindeki tahsisin amacnn ise, bu eserlerin mevcudiyetinin korunmas ve
dolaysyla sonraki nesillere aktarlmas olarak belirlendiinde, restore ettirme ve zelliklerini koruma
amacyla belli kii ve kurumlar lehine snrl ayni hak kurulmasn, tahsisle badar olarak grmek gere-
kir. Esasnda bu belirleme, balangta deindiimiz kamu mallar zerinde snrl ayni hak kurulamaya-
ca ilkesinin temel endiesi olan tahsisin zedelenecei fikrini de darda brakmaktadr. Dolaysyla
denilebilir ki, restore ettirme ve tarihi zelliklerini koruma amacyla tarihi eserler ve mtemilat zerinde
snrl ayni kurulmas, bu mallarn tahsis amacyla badamaktadr25.
nc n koul ise, sz konusu tarihi eserlerin ilgili kamu kurum ve kurulularn mlkiyetinde kal-
maya devam etmesidir. Zira, madde hkm esas itibariyle bu mallar zerinde zel kiiler lehine yararlan-
ma haklar tannmasn dzenlemekte, mlkiyetin kamuda kalmasn salamaktadr.
2. Kapsam ve Usul
lk olarak tarihi bina ve mtemilat zerinde lehine snrl ayni hak kurulabilecek zel hukuk kiileri
5366 sayl Kanun madde 5 hkmnde, eitim, salk, kltr ve sosyal amal olmak zere kamu yararna
alan dernekler, vakflarn yan sra ticar faaliyetlerde kullanlmak zere gerek ve zel hukuk tzel
kiileri olarak saylmtr. Bu hkm erevesinde, yukarda belirlediimiz n koullara ek olarak, ei-
tim, salk, kltr ve sosyal amal kamu yararna alan dernekler lehine snrl ayni hak tesis edilebilir.
24 Glan, s. 49.
25 Ayn grte bkz. Yasin, Melikah, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, sy. LX, 2005, s. 122; stn, Gl, Kentsel Dnmn
Hukuki Boyutu, On ki Levha, stanbul 2009, s. 127.
149
KENTSEL DNM HUKUKU
nemli husus, dernein kamu yararna alan dernek saylmas gerektiidir26. Bu kapsamda rnein,
Sultanahmet Camii Koruma ve hya Dernei, Trk Bilim Tarihi Kurumu Dernei kamu yararna alan
dernekler listesindedir27. Hkmn devamnda vakflar lehine de yukardaki n koullara bal olarak
snrl ayni hak tesis edilecei hkm altna alnmtr.
Hkmn devamnda Tarihi bina ve mtemilat zerinde gerek ve zel hukuk tzel kiileri lehine
snrl ayni hak kurulabilecei belirtilmitir. Ancak gerek ve zel hukuk tzel kiileri bakmndan ticari
faaliyetlerde kullanlmak gibi bir art ngrlmesi, restore ettirme ve tarihi zelliklerini koruma n kou-
luna ek olarak, srf bu kii ve kurumlar bakmndan uygulanmas gerekli ikinci bir art olarak karmza
kmaktadr.
Kanunda ayrca baz kamu kurum ve kurulular lehine de snrl ayni hak kurulabileceinden bahse-
dilmitir, ancak bu hususu ayr bir balk altnda inceleyeceiz.
zel hukuk kiileri lehine snrl ayni hak tesisinin usulne ilikin, ikinci fkradaki28 uygulanacak
mevzuat dnda ak bir dzenleme gzkmemektedir. ncelediimiz hkme benzer bir uygulama 2863
sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu 14. madde hkmnde29 dzenlenmitir. Hkmde,
zel hukuk kiilerinin tarihi eserlerden yararlanmas30 hususu Kltr ve Turizm Bakanlnn iznine
balanmtr. 5366 sayl Kanun dzenlenmesinde ise, byle bir izin messesine yer verilmemitir. Ayrca
bu yararlandrmann esas, usul, bedel ve kullanma sresi gibi durumlar, bu konuda bir szleme yapl-
mas gerekliliini ortaya koymaktadr. Bu bakmdan, zel kiiler lehine snrl ayni hak tesisini konu alan
bir szleme yaplmas gerektiini syleyebiliriz. Burada akla gelen soru, snrl ayni hak tesisi ieren
szleme iin bir ihale almasnn gereklilii sorunudur. darenin zel mallarn kiraya verirken dahi
Devlet hale Kanunundaki usul ve esaslara tabi olmasndan hareket ederek, tarihi eser niteliindeki bina-
lar zerinde snrl ayni hak tesisini ngren bir ihalenin almas gereklilii ileri srlebilir31. Bu bakm-
dan madde hkmndeki dernek, vakf ve ticari faaliyet amacndaki gerek ve zel hukuk kiileri, kamu
kurum ve kurulular tarafndan alacak ihale artlarn tamalar kaydyla, kendileri lehine snrl ayni
hak tannacaktr. Ancak eitim, salk, kltr ve sosyal amal olmak zere kamu yararna alan dernek
ve vakflar32 ile ticari faaliyette bulunma amacndaki gerek ve zel hukuk tzel hukuk kiileri arasndaki
tercihin neye gre yaplmas gerektii ayr bir sorun olarak gzkmektedir. yle ki, hkmn yalnzca
ticari faaliyette bulunmak isteyen zel hukuk kiilerini kapsamas durumunda, bu kiiler asndan ihale
26 Kamu yararna alan dernek saylma koulu, 5253 sayl Dernekler Kanunu 27. maddesinde hkm altna alnmtr. Hkme gre; Kamu yararna
alan dernekler, ilgili bakanlklarn ve Maliye Bakanlnn gr zerine, ileri Bakanlnn teklifi ve Bakanlar Kurulu kararyla tespit edilir.
Bir dernein kamu yararna alan derneklerden saylabilmesi iin, en az bir yldan beri faaliyette bulunmas ve dernein amac ve bu amac ger-
ekletirmek zere giritii faaliyetlerin topluma yararl sonular verecek nitelikte ve lde olmas arttr.
27 http://derbis.dernekler.gov.tr/SSL/istatistik/kamuyarari.aspx. (evrimii, 23.04.2013)
28 Snrl ayni hak tesisi ile ilgili esas ve usuller ile bedeli ve kullanma sresi, ilgili belediye veya ilgili kamu kurum ve kurulular tarafndan Trk
Medeni Kanunu, l zel daresi Kanunu, Belediye Kanunu ve ilgili dier mevzuat erevesinde belirlenir.
29 Korunmas gerekli tanmaz kltr ve tabiat varlklarnn intifa haklarnn, belirli srelerle kamu hizmetlerinde kullanlmak zere, Devlet daire-
lerine, kamu kurum ve kurulularna, kamu menfaatine yararl milli derneklere braklmas veya gerek ve tzelkiilere kiraya verilmesi, Kltr ve
Turizm Bakanlnn iznine tabidir.
30 Kanunda bu durum, korunmas gerekli tanmazlarn intifa haklarnn kiraya verilmesi eklinde dzenlenmitir.
31 Ayn grte bkz. stn, s. 131.
32 Ayrca aada belirteceimiz olan kamu kurumu ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular lehine snrl ayni tesisinde de ayn soru akla
gelebilir.
150
KENTSEL DNM HUKUKU
almas gerektii savunulabilir. Zira tarihi eseri restore etme veya mevcut zelliklerini koruma n kou-
lu yannda, kr salama amac gden bu kiiler bakmndan, objektiflik ve rekabeti salamak iin ihale
almas uygundur. Ancak kamu yararna alan dernekler ve vakflarn bu konuda ticari bir gayesi bulun-
mamakta, yalnzca bu eserleri restore ettirerek veya mevcut durumlarn koruyarak belli bir sre boyunca
yararlanmaktadrlar. rnein, restore ettirilen tarihi bir binann ngrlen sre boyunca vakfn genel mer-
kezi olarak belirlenmesi gibi. Esasnda burada kamu yarar ile kr amac gden zel yararn kar karya
gelmesi sz konusu olmaktadr. Bu bakmdan yukarda belirtilen amalardaki dernek ve vakflar ile ticari
faaliyet amacndaki gerek ve zel hukuk tzel kiileri arasnda bir ayrm yaplarak ihalenin her iki grup
iinde yaplmas gerekmektedir. Kanaatimizce kanun lafznda ile ticari faaliyetlerde kullanlmak zere
gerek ve zel hukuk kiileri lehine snrl ayni hak kurulmasnn hkmn son aamasnda belirtilme-
si, yukardaki ayrmn yaplmas gerekliliine gereke gsterilebilir. Aksi durumda maddi bakmdan bir
dernek veya vakftan ok daha iyi durumda olabilecek bir irketin restore ettirterek ticari faaliyette bu-
lunaca tarihi binalar, tarihi dokusunu kaybedip ticari merkezler olarak ortaya kabilir. Belki de kendi
grmz hemen ykmaya balarsak, Kanunun ama ve kapsam balk 1. madde hkmndeki,
ypranan ve zelliini kaybetmeye yz tutmu; kltr ve tabiat varlklarn koruma kurullarnca sit alan
olarak tescil ve ilan edilen blgeler ile bu blgelere ait koruma alanlarnn, blgenin geliimine uygun
olarak yeniden ina ve restore edilerek, bu blgelerde konut, ticaret, kltr, turizm ve sosyal donat alan-
lar oluturulmas amacnn, ticari faaliyette bulunma gayesindeki gerek ve zel hukuk tzel kiileri
lehine snrl ayni hak kurularak salanabilecei iddia edilebilir.
C. 5366 sayl Kanunda dare Lehine Snrl Ayni Hak Tesisi
Kanunun 5. maddesinde, eitim, salk, kltr ve sosyal amal olmak zere kamu yararna alan
dernek ve vakflar ile ticari faaliyette kullanmak zere gerek ve zel hukuk tzel kiileri dnda, kamu
kurumu niteliindeki meslek kurulular, dier kamu kurum ve kurulular ile niversiteler lehine de
yukarda belirttiimiz n koullar erevesinde snrl ayni hak kurulabilecei dzenlenmektedir. Ancak
idareler lehine tannan snrl ayni haklar bakmndan hangi usuln benimsenecei belirlenmelidir. zel
hukuk kiileri bakmndan, kamu malndan yararlanma iin Devlet hale Kanunundaki ihale usulnn
benimsendiini yukarda belirtmitik. Fakat idareler lehine snrl ayni hak tesisi iin byle usuln be-
nimsenmesi kanmzca dnlemez. Belirtilen nitelikteki tarihi binaya sahip kamu kurum ve kuruluu,
kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, dier kamu kurum ve kurulular ile dorudan bu konuda
bir szleme akdetme yoluna gidecektir. Yaplan protokol erevesinde ise snrl ayni hakkn bedel ve
sresini belirlemeye gidilir.
Belediye Kanununun33 dier kurulularla ilikiler balkl 75. madde (d) bendi hkmne gre,
Kendilerine ait tanmazlar, asl grev ve hizmetlerinde kullanlmak zere bedelli veya bedelsiz olarak
mahall idareler ile dier kamu kurum ve kurulularna devredebilir veya sresi yirmibe yl geme-
mek zere tahsis edebilir. Bu tanmazlar ayn kurululara kiraya da verilebilir. Bu tanmazlarn, tahsis
amac dnda kullanlmas hlinde, tahsis ilemi iptal edilir. Tahsis sresi sonunda, ayn esaslara gre
yeniden tahsis mmkndr. Hkme ilk bakta, belediyeye ait tarihi bir binann restore ettirme amacyla
33 5366 sayl Kanun 5. madde 2. fkra hkm, ilgili mevzuattan biri olarak Belediye Kanununu gstermektedir.
151
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

rnein bir niversite lehine 25 yl gememek zere snrl ayni hak kurarak tahsis edebilecei d- midir. Bu yararlanma biimine birtakm ek gvenceler getirmek maksadyla Medeni Kanun hkmlerine
nlebilir. Ancak ayn kanun 18. madde (e) bendinde, belediye meclisi grevleri sralanrken, Tanmaz gre snrl ayni hak kurulmaktadr.
mal almna, satmna, takasna, tahsisine, tahsis eklinin deitirilmesine veya tahsisli bir tanmazn
kamu hizmetinde ihtiya duyulmamas hlinde tahsisin kaldrlmasna; yldan fazla kiralanmasna ve Kamu mallar zerinde kurulan irtifakn nitelii konusunda, Dantayn 1981 ylnda vermi olduu
sresi otuz yl gememek kaydyla bunlar zerinde snrl ayn hak tesisine karar vermek gsterilmitir. kararda39, zel hukuk kiilerine verilen izin ve imtiyazlar sonucunda kazanlan haklar idari ayni hak ola-
5366 sayl Kanun 5. madde hkmnde de hem zel hukuk kiileri hem de idareler lehine snrl ayni hak rak ifade edilmitir. Ayn kararda, sz konusu snrl ayni hakkn Medeni Hukuk anlamndaki bir ayni hak-
kurulmasnda, sre bakmndan hangi hkmn uygulanaca tartlmaldr. Kanaatimizce 75. madde hk- tan farkl nitelik arzettii belirtilmitir. Onar, idari ayni hak terimini, kamusal maldan zel-istisnai ekilde
m kapsamndaki devredilecek tanmazn asli grev ve hizmetlerde kullanlmak artyla tahsis edilmesi olan tm yararlanma biimlerini kapsayan biimde kullanmaktadr40. Oysa Glana gre, idari ayni haklar
lafz, snrl ayni hak kurulmasnda daha geni bir yararlanmay ifade etmektedir. Aada belirteceimiz terimini, tm zel-istisnai yararlanma halleri iin deil, sadece kanunlarla getirilmi, medeni hukukun
zere, snrl ayni hak kurulmak suretiyle yararlandrma, kamu malndan daha gvenceli ve ek imkan ayni haklara ilikin terimleri ile ifade edilmi, uzun sreli ve gvenceli zel yararlanma biimleri sonucu
getiren yararlanmay salar. Bu bakmdan zellik gsteren bir tahsis olarak kabul edilebilir. 5366 sayl oluan hukuki durumu ifade etmek iin kullanmak gerekir41. Kanaatimizce Glann tanmn yapt
Kanun 5. madde 2. fkra hkmnde geen, sz konusu snrl ayni haklarn Medeni Kanun hkmlerine idari ayni haklar, 5366 sayl Kanunun 5. maddesi hkm uyarnca tesis edilen snrl ayni haklar iaret
gre kurulmas ise bu gvencenin temelidir. Bu itibarla Belediye Kanunu 18. madde hkm snrl ayni etmektedir. Kanunla getirilme art, Medeni Kanun hkmlerine gre kurulmas ve uzun sreli42 olarak
hak tesis etme konusunda genel bir hkm olmas nedeniyle, Belediyeye ait bir tarihi binann zerinde tesis edilmesi, sz konusu snrl ayni haklarn, idari ayni hak olarak kabul edilmesini gerektirmektedir.
zel hukuk kiileri veya idareler lehine, belediye meclisi tarafndan alnan kararla otuz yla kadar snrl Sz konusu haklar kamu tzel kiileri lehine tesis edildii takdirde idari ayni hak olarak adlandrla-
ayni hak tesis edilebilir. maz. dari ayni hak kamu mal zerinde zel kii lehine kurulmaktadr. Kamu mallar zerinde kamu tzel
D. Tesis Edilen Snrl Ayni Hakkn Nitelii kiileri lehine kurulan snrl ayni haklar ise tahsisin bir grnm olarak kabul etmek gerekir.
Kamu mallar zerinde tesis edilen snrl ayni haklarn, tahsisin belirleyicilii ve ncelii nedeniyle,
medeni hukuktaki ayni haklar bakmndan birtakm farkllklar gsterecei aktr. Zira, idare tahsisle
badamaz hale gelen, tahsise engel olan veya tahsisi tehlikeye dren yararlanma hakkn, snrl ayni
hak niteliinde de olsa sona erdirebilecektir34. Dolaysyla kanunlarda Medeni Kanun hkmlerine uygun
ekilde snrl ayni hak tesis edileceine ilikin hkmler, sadece sre ve gvence bakmndan ek bir im-
kan getirecektir35. 5366 sayl Kanun madde 5/2de belirtildii zere, Snrl ayni hak tesisi ile ilgili esas
ve usuller ile bedeli ve kullanma sresi, ilgili belediye veya ilgili kamu kurum ve kurulular tarafndan
Trk Medeni Kanunu36, l zel daresi Kanunu37, Belediye Kanunu38 ve ilgili dier mevzuat erevesinde
belirlenir. Grld zere 5366 sayl Kanunda da tesis edilen irtifakn bedeli ve sresi ile ilgili olarak
Medeni Kanun hkmlerine atf yaplmtr. Bu itibarla doktrinde savunulduu zere, Medeni Kanun h-
kmleri uyarnca kamu mallar zerinde snrl ayni hak kurulmas esasnda, belirli biimlerde srekli ve/
veya daha gvenceli yararlanma hakk salanmas amacndadr. Bu sebepledir ki tarihi eser niteliindeki
bir bina zerinde snrl ayni hak kurulmas esas manada, kamu malndan zel istisnai yararlanma bii-

34 Glan, s. 139; Yayla, s. 363.

35 Glan, s. 141.
36 Medeni Kanunun 779 ila 849. Maddeleri arasndaki snrl ayni haklara ilikin dzenlemeler.
37 l zel idaresinin yetkileri ve imtiyazlar balkl 7. maddesinin c bendinde; Hizmetlerin yrtlmesi amacyla, tanr ve tanmaz mallar almak,
satmak, kiralamak veya kiraya vermek, takas etmek, bunlar zerinde snrl ayn hak tesis etmek.
38 Belediyenin yetkileri ve imtiyazlar balkl 15. maddesinin h bendinde; Mahall mterek nitelikteki hizmetlerin yerine getirilmesi amacyla, bele-
diye ve mcavir alan snrlar ierisinde tanmaz almak, kamulatrmak, satmak, kiralamak veya kiraya vermek, trampa etmek, tahsis etmek, bunlar
zerinde snrl ayn hak tesis etmek. 39 DGK, E. 1981/4, K. 1981/25, KT. 13.04.1981, DD, sy. 44-45, s. 69. Kararn deerlendirmesi iin bkz. Glan, s. 140.
Meclisin grev ve yetkileri balkl 18. maddenin (e) bendinde; Tanmaz mal almna, satmna, takasna, tahsisine, tahsis eklinin deitirilmesine 40 Onar, s. 1336.
veya tahsisli bir tanmazn kamu hizmetinde ihtiya duyulmamas hlinde tahsisin kaldrlmasna; yldan fazla kiralanmasna ve sresi otuz yl 41 Glan, s. 142.
gememek kaydyla bunlar zerinde snrl ayn hak tesisine karar vermek. 42 rnein, belediyeye ait bir tarihi bina otuz yla kadar snrl ayni hak tesisi suretiyle yararlandrlabilecektir.

152 153
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

SONU KAYNAKA
Kentsel dnm uygulamalarnda snrl ayni hak tesisinin iki grnm vardr. lk olarak 5366 say- Ayaydn, Cem : dare Hukukuna Giri (I), Yenilik Basmevi, stanbul 2008.
l Kanunun ruhuna da uygun ekilde, tarihi nitelikteki eserlerin restore edilerek topluma yeniden kazand-
rlmas amacyla zel hukuk kiilerine veya kamu tzel kiileri lehine bir yararlandrma ekli olarak kar- Bilgen, Pertev : dare Hukuku Ders Notlar, dare Mallar, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fa-
mza kmaktadr. zel hukuk kiileri lehine bu maldan yararlanmaya ilikin snrl ayni hak tesisi, idari kltesi, stanbul 1996.
ayni hak olarak adlandrlmaktadr. Medeni Kanun hkmleri uyarnca kurulmalar sebebiyle, yararlanan
asndan ek gvence ve imkanlar salamaktadr. Kamu tzel kiileri lehine bu hakkn tesis edilmesiyle o Cidecigiller, Aynur : dari rtifaklar, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanma-
mal baka bir kamu tzel kiisine tahsis edilmi olmaktadr. Dolaysyla bu haliyle tahsisin bir grnm m Yksek Lisans Tezi, Kayseri 2010.
eklindedir. Snrl ayni hak tesisinin kentsel dnmdeki ikinci grnm, uygulama alanlarna m-
dahale arac olarak kullanlmasyla ortaya kmaktadr. 5366 sayl Kanundaki yenileme alanlar, 6306 abri, Sezer : mar Kanunu Uyarnca Kamulatrma, Legal Yaynclk, stanbul 2005.
sayl Kanunda ise rezerv yap alanlarna idarenin mdahalede bulunabilmesi iin sahip olmas gerektii
ayni hakk salamann bir yoludur. Bu alanlarda kamulatrma yetkisine sahip olan idare, kamulatrma Dren, Akn : dare Mallar, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, Ankara 1975.
yerine anlama yoluyla snrl ayni hak tesis ederek kentsel dnme rzai bir katlm salamaktadr.
Gzler, Kemal : dare Hukuku, Ekin Kitabevi, c. II, 2. Bas, Bursa 2009.

Glan, Aydn : Kamu Mallarndan Yararlanma Usulnn Tabi Olduu Hukuki Rejim, Alfa 1999.

Gnday, Metin : dare Hukuku, maj Yaynclk, 10. Bas, Ankara 2011.

Kalabalk, Halil : mar Hukuku, Sekin Yaynevi, c. II, 3. Bas, Ankara 2010

Karaveliolu, Cell / Karaveliolu, Erdem Cemil : Aklamal-Uygulamal-tihatl- En Son Deiik-

likler le mar Kanunu, Karaveliolu Hukuk Yaynevi, c. I, 3. Bas, Ankara 2010.

Kubat, M. Doan : Yenileme Alanlar, Yerel Siyaset, sy. 34, Ekim 2008, s. 74 s. 69-81.

Onar, Sddk Sami : dare Hukukunun Umumi Esaslar, smail Akgn, c. II, 3. Bas, stanbul 1966.

Sancakdar, Ouz : Tanmaz Kltr ve Tabiat Varlklar Hukuku, Sekin Yaynevi, 2. Bask, Ankara
2012.

stn, Gl : Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, On ki Levha, stanbul 2009.

Yasin, Melikah : dari rtifaklar, MAHFD, sy. 2, 2005, s. 165-203. Kentsel Dnmn Hukuki
Boyutu, TBB Dergisi, sy. LX, 2005, s. 105-137.

Yaar, Hasan Nuri : mar Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul 2008.

Yayla, Yldzhan : Kamu Mal zerinde rtifak Tesisi HD, Ltfi Durana Armaan, sy. 1-3, s.
357-364.

154 155
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

6306 SAYILI AFET RSK ALTINDAK ALANLARIN

DNTRLMES HAKKINDA KANUNA LKN
DEERLENDRME
Ara. Gr. Seyit Rasim DORU
GR
Bilindii zere, lkemizin byk bir blm deprem riski altndadr. Buna ramen, mevcut yaplarn
byk bir ksmnn muhtemel depremlere kar dayankl olmadklar ve orta iddetteki bir depremde bile
ar derecede hasar grp ykldklar, bundan dolay sosyo-ekonomik problemlerin yaand ve devletin
beklenmedik bir anda byk mal klfetler ile kar karya kald ortadadr. Onbinlerce insann lmne
ve ok yksek mal kayplara sebebiyet veren, 1999 ylnda Marmara Blgesinde meydana gelen byk
deprem felketi ile sonrasndaki depremler ve son olarak 2011 ylnda Vanda meydana gelmi bulu-
nan deprem ile bu gerek bir kez daha ortaya kmtr. u anda da lkemizdeki 19 milyon konutun 6,5
milyonunun deprem riski altnda olduu tahmin edilmektedir1. Dolaysyla bu tr yerlerin, bulunduklar
yerlerde dntrlmesi, isknn yeniden dzenlenmesi ya da baka yerlere nakledilmesi gereklilii orta-
ya kmaktadr2.
lkemizde kentler; ar nfus ylmalar, deprem ve dier afet tehlike ve riskleri, yap bakmndan
yanl yer seimi gibi eitli nedenlerden kaynaklanan problemlerle kar karyadr3. Bu problemlerden
biri, zamannda engellenememi gecekondulamaya kar getirilen imar aflar4 ile bunlara hukuki adan
meruiyet kazandrlmasdr5. zellikle byk ehirlerde en st dzeylere kan planszlk, salksz kent
dokularnn hzla artmasna neden olmutur6. Daha sonra karlan imar aflarna ilikin kanunlarn ise
kentsel dnm niteliine sahip olmadn ve kentsel dnmn arac olmaktan uzak olduunu belirt-
mek gerekir7.
Trkiyenin %90nn birinci, ikinci ve nc deprem kua ierisinde yer almasnn sonucu olarak
deprem riski altndaki binalarn dntrlmesi ve yenilenmesi byk nem arz etmektedir. Bu alma-

stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi dare Hukuku Anabilim Dal Aratrma Grevlisi.
1 (evrimii) http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291, Eriim Tarihi: 15.05.2013.
2 TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyonu
Raporu, Yasama Dnemi. 24, Yasama yl. 2, Sra says. 180, bkz. (evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf, Eriim
Tarihi: 18.05.2013.
3 Fatma Neval Gen, Trkiyede Kentsel Dnm: Mevzuat ve Uygulamalarn Genel Grnm, Ynetim ve Ekonomi c. 15, sy. 1, 2008, s. 116.
4 mar aff, kaak yap yapanlarn kendilerinden para cezas alnarak ya da hibir ceza alnmakszn balanmalardr. Ruen Kele, Kentleme Po-
litikas 12. bs., stanbul, mge Kitabevi, 2012, s. 283.
5 Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, sy. 60, Ankara, 2005, s. 111; Seluk Soybay, Afet Riski Altn-
daki Yap ve Alanlarn Dntrlmesi, Gncel Hukuk Dergisi, Austos 2012, s. 25.
6 Pelin Pnar zden, st lekli Planlamadan Projeci Yaklama Planlamann Deien Yz, Prof Dr. Nur Akna Armaan-Mimari ve Kentsel
Koruma, stanbul, Yem, 2013, s. 430; TMMOB, stanbul Blten, sy. 121, stanbul, Temmuz-Austos 2012, s. 21. Bkz. http://imoistanbul.org/imoar-
siv/ist-bulten/sayi121/(20-27)%20kentsel_donusum.pdf, Eriim Tarihi: 16.05.2013.
7 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 111.

156 157
KENTSEL DNM HUKUKU
mzda deerlendirmesini yapacamz 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakkn-
da Kanundan8 nceki kentsel dnme ynelik kanunlarla lkemizde kentsel dnm, ehirleme ve
konut edinme konularnda ciddi admlar atlm; fakat bu kanunlarla deprem veya dier afet riski altndaki
alanlarnn tmnn dntrlmesi mmkn olmamtr ve bu yzden yeni ve kapsaml bir kanun yapma
ihtiyac domutur9. Zira, ehirlerimizin iinde bulunduklar durum ile yaanan sosyal, ekonomik ve kl-
trel sorunlar dikkate alndnda, kentsel dnm uygulamalarnn yaygn ve etkin bir ekilde kullanl-
masn salayacak kanuni ve kuramsal yapnn bir an nce gerekletirilmesi gereklilii ortaya kmtr10.
lkemizde sz ettiimiz deprem riskinin stesinden gelmek iin planl, stratejik ve sistematik bir
yaklamn benimsenmesi gerektii aktr11. Dolaysyla yeni bir dzenlemenin gerekliliine dayanlarak,
lkemizdeki deprem riski gerei de gz nnde bulundurulmak suretiyle, ierdii yetkiler bakmndan
radikal bir dzenleme olarak niteleyebileceimiz12 ve yara sarma deil, yara almama anlaynn
benimsendiinin ifade edildii13 6306 sayl Kanun kabul edilmitir. Bu kanun ile balatlan sre, Tr-
kiyenin 19 milyon konut stokundan en az 6,5 milyonunun 20 senelik bir periyot ierisinde dalga dalga
dntrlecei bir sretir14.
Biz de bu almamzda ncelikle 6306 sayl Kanunun genel bir deerlendirmesini yapmak suretiyle
kanunun tam anlamyla bir kentsel dnm kanunu olup olmadn aklamaya alacaz. kinci ba-
lk altnda, kanunda yer alan kimi ifadelerin mulakl ve bu durumun oluturabilecei problemlerden
sz edeceiz. nc balk altnda, kanunda yer alan hkmlerden hangilerinin temel hak/zgrlk ve
ilkelere mdahale nitelii tadn ve bunlarn anlamn deerlendireceiz. Drdnc balk altnda, bu
kanunda ve kanunun deitirmi olduu dier kanun hkmlerinde yer alan yetkileri, idareler arasnda-
ki yetki dalmn, Bakanla verilen yetkileri ve bu yetkilerin ne anlama geldiini, ortaya kabilecek
problemleri gndeme getirmek suretiyle anlatmaya gayret edeceiz. Beinci balk altnda bu kanun uy-
gulamalarna ilikin olarak alacak davalarda ngrlen sre ve yrtmenin durdurulmas kararnn ve-
rilememesi hkmnn Anayasaya uygunluu hakknda deerlendirmelerde bulunacaz. Altnc ve son
balk altnda da Bakanln, yetki devrine ilikin hkmlerinin hukuka uygun olup olmad konusunda
aklamalar yapacaz.
8 RG. 31.05.2012, sy. 28309.
9 Erdoan Bayraktarn komisyonda yapm olduu konuma, TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars
ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyonu Raporu, Yasama Dnemi. 24, Yasama yl. 2, Sra says. 180, s. 10, http://www.tbmm.
gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf, Eriim Tarihi: 18.05.2013.
10 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 109.
11 Arzu Kocaba, Yeil Srdrlebilir Kentsel Dnm: Kavramsal ereve ve Uygulama Aralar, bkz. (evrimii) http://www.planlama.org/
dokuman/pdf/Yesil_Surdurulebilir_Kentsel_Donusum.pdf,Eriim Tarihi: 20.05.2013.
12 Soybay, Afet Riski Altndaki Yap ve Alanlarn Dntrlmesi, s. 24.
13 Afetlerle ilgili olarak, imdiye kadar hep afetler meydana geldikten sonra bir takm tedbirler alnmas ve afetzedelere eitli yardmlar yaplma-
s sz konusu olmutur. lk kez bir mevzuat, yani, 6306 sayl Kanun, afet meydana gelmeden nce, afet riski gzetilerek bir takm tedbirlerin
alnmasn ngrm ve bylece alnacak tedbirler sayesinde meydana gelebilecek bir afette can ve mal kaybnn yaanmamas veya can ve mal
kaybnn en aza indirilmesi hedeflenmitir. http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291, Eriim Tarihi:
15.05.2013.
14 Erdoan Bayraktar, naat Sektr Bulumalar-Nasl Bir Kentsel Dnm 1, (evrimii) http://zaman.com.tr/ekonomi_kentsel-donusumu-ranta-ce-
virirsek-batariz_2089322.html, Eriim Tarihi: 14.05.2013.
158
KENTSEL DNM HUKUKU
almamz elbette ki bir erh eklinde olmayacaktr fakat genel olarak kanuna ilikin deerlendir-
melerimizi yaparken niyet okumak15 yerine kanuni dzenlemeyi gerektiren sebepleri gz ard etmeden,
getirilen dzenlemelerin, ulalmak istenen amaca ne kadar hizmet ettiini aklamaya alacaz. Bunu
aklarken de konuya ilikin grlerimizi, tespit ettiimiz ve problem oluturabilecek noktalar ifade
etmeye alacaz. Kanunun eksik ve problem oluturabilecek ynlerini ifade etmek kentsel dnme
kar olmak anlamna de gelmez16. Zira, kanunun genel olarak tespit edebildiimiz eksikliklerini ifade
edecek olsak da dzenlemenin temelinde deprem riskine kar nlem alma amacnn olduunu unutmaya-
rak kanunda vatanda lehine olan olumlu dzenlemeleri de gz ard etmememiz gerekir.
I. 6306 SAYILI KANUNUN KENTSEL DNM BAKIMINDAN NTEL
6306 sayl Kanunun nitelii derken kastettiimiz ey; bu kanunun tam anlamyla bir kentsel dn-
m kanunu olup olmaddr. Zira, yukarda belirttiimiz zere lkemizin deprem riski altndaki alanlara
sahip olmas nedeniyle zellikle Van depreminden sonra, kentsel dnme ilikin kapsaml bir dzenle-
me yaplmas gerektii sylemi lke gndeminin ilk srasna yerlemi idi.
lkemizde daha nce de 6306 sayl Kanun kadar kapsaml olmasa da kentsel dnme ynelik
kanunlar karlmtr. 1990l ve 2000li yllarda youn olarak gndeme gelen17 kentsel dnm uygu-
lamalarnn sebepleri; g, kaak yaplama, kent merkezinde yaanan sorunlar ve zellikle de depremler
olmutur18. Kentsel dnmn bir btncl planlama, imar uygulama ve yapm/ina sreci olduu sy-
lenebilir19.
Kentsel dnm, sadece basit bir arazi kullanm sorunu olmayp sosyal kltrel aktiviteleri, tm
ehri ve blgeyi etkileyen sorunlar da ele alan bir sretir20. Yani, dnm, rnein salt gecekondu
blgelerindeki derme atma yaplarn temizlenmesinden ibaret deildir21. Yaanlacak deiim srecinde
sadece fiziksel iyiletirme sz konusu olmamaldr22, ayet byle olursa almamzn ilerisinde deinece-
imiz zere tam anlamyla bir kentsel dnmden bahsedemeyiz.
6306 sayl Kanunun amac; kanun gerekesinde Kanun sayesinde, bata deprem olmak zere tabi
afetler sebebiyle meydana gelmesi kuvvetle muhtemel can ve mal kayplar nlenecek; mlkiyet haklarna
sayg, salkl ve dzenli yerleme, daha az maliyet ile en fazla sosyal faydann temin edilmesi, kaynakla-
rn plnl, salkl ve verimli kullanlmas ilkelerinin hayata geirilmesi de mmkn olacaktr () yerle-
15 rnein; Tasarda yaplan dzenlemelerle, deprem lkesi gereimiz bu kez de afet, risk, kentsel dnm kavramlarnn ardna gizlenerek, kent-
lerden balayarak lkenin tm topraklarna, doal kaynaklarna kadar uzanan keyfi uygulamalarn nn amak iin kullanlmaktadr. TMMOB
ehir Planclar Odas, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars Deerlendirme Raporu, bkz. (evrimii) http://
www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=3941&tipi=4&sube=0, Eriim Tarihi: 13.05.2013.
16 Cenk Yaar ahin, Kentsel Dnmn Hukuk Boyutu, Kentsel Dnm Panel/Forum, stanbul, Mimarlar Odas, Mays 2013, s. 20.
17 Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme, stanbul, mge Kitabevi, 2008, s. 260.
18 TMMOB, stanbul Blten, s. 21. Bkz. http://imoistanbul.org/imoarsiv/ist-bulten/sayi121/(20-27)%20kentsel_donusum.pdf, Eriim Tarihi:
21.05.2013.
19 Nihat Enver lger, Trkiyede Arsa Dzenlemeleri ve Kentsel Dnm Ankara, Nobel, 2010, s. 185.
20 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 106; Halil Kalabalk, mar Hukuku 4. bs., c. 3., Ankara, Sekin, 2012, s. 3520.
21 Kele, Kentleme Politikas s. 390.
22 Gl stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, stanbul, XII Levha Yaynlar, 2009, s. 45.
159
KENTSEL DNM HUKUKU
me ve yap emniyeti temin edilecek ve muhtemel can ve mal kayplar ile iktisad ve sosyal dier zararlarn
en aza indirilmesi mmkn olacaktr. Ayrca, hlihazrda yaanabilirlikten uzak, khnemi, can ve mal
emniyeti bakmndan riskli ve grnt itibar ile de irkin olan yaplamalar ortadan kaldrlabilecek,
estetik yaplar ina edilecek ve halkn daha shhatli ve emniyetli artlar altnda ikameti de temin edile-
cektir. eklinde ifade edilmi olup23 tam anlamyla bir kentsel dnmn yaplaca hissini bir nebze
vermi olsa da bu amalarn tam olarak kanuni dzenlemeye yansmadn ifade etmek gerekir. Kentsel
dnmn kapsamnn belirlenmesi idarenin takdir yetkisinde olup24 bu kanunda sk sk deprem riskine
atfta bulunulmakta ve buna ynelik dzenleme yapld grlmektedir.
lkemizde maalesef en ok can ve mal kaybna yol aan afet deprem olduundan, 6306 sayl Ka-
nun sanki sadece deprem afetini kapsyor gibi anlalmaktadr. Ancak, 6306 sayl Kanun, sadece deprem
afeti riskine maruz alanlarla snr olmayp; sel, heyelan ve hatta yangn afeti riski altndaki alanlar ve
yaplar da kapsamaktadr. Bu kanun asndan nihai hedefin de herhangi birafet neticesinde bir daha can
ve mal kayb yaanmamasnn salanmas ve kentlerin salkl ve gvenli yaama evrelerine dntrl-
mesi olduu ifade edilmektedir25.
Kanun hkmlerine bakacak olursak; rnein ama maddesinde afet riski altnda olmayan alanlardaki
riskli yaplarn da iyiletirme, tasfiye veya yenilemesinin yaplaca hkm altna alnmtr. Kentsel d-
nmn sosyo-ekonomik boyutlar varken, ama maddesinde yer alan bu hkm, bu boyutlar gz nne
almadan, alan dnda ou yapnn salam olduu bir yerde yalnzca riskli olarak tespit edilen yapya
ynelik ilemlerin yaplacan gstermektedir. Ayrca Bakanlk, kanun kapsamndaki uygulamalar iin
ncelikle gecekondulama problemi olan spanya, Kore, Japonya ve Gney Amerika gibi lkelerin ince-
lendiini belirtmitir26. Yine, Kanunun 2. maddesinin bendindeki riskli alan tanmnda yer alan zemin
yaps veya zerindeki yaplama sebebiyle can ve mal kaybna yol ama riski tayan () alanlar ibaresi
ile riskli yap tanmnda yer alan ekonomik mrn tamamlam olan ya da yklma veya ar hasar gr-
me riski tad ilmi ve teknik verilere dayanlarak tespit edilen yap ibaresi esas amacn tam anlamyla
bir kentsel dnm olmayp yklmas gerektii dnlen yaplarn tasfiye edilerek depreme dayankl
salam yaplarn yaplmas olduunu gstermektedir. Kanunda dnm hususunda ifade birliinin de
bulunmadn belirtmek gerekir. Kanunun baz maddelerinde27 dnm faaliyetleri derken, 6. maddenin
7. fkrasnda ve kanun gerekesinde28 ise dntrme kelimesi kullanlmaktadr. Kanunkoyucunun da
bu konuda kafasnn kark olduu grlmektedir. Kanunun dnmden amalad ise kanaatimizce
sadece riskli olduu dnlen yaplarn yklarak yeni ve salam yaplarn yaplmasdr29. Bu da kentsel
23 TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyo-
nu Raporu, Yasama Dnemi. 24, Yasama yl. 2, Sra says. 180, s. 5, http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf, Eriim Tarihi:
18.05.2013.
24 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 110.
25 (evrimii) http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291, Eriim Tarihi: 15.05.2013.
26 (evrimii) http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291, Eriim Tarihi: 15.05.2013.
27 6. maddenin 7. fkras; 7. maddenin 3., 4., 6. ve 7. fkralar; 8. maddenin 2. ve 9. fkralar; Geici 1. madde.
28 TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyo-
nu Raporu, Yasama Dnemi. 24, Yasama yl. 2, Sra says. 180, s. 5. http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf, Eriim Tarihi:
18.05.2013.
29 TMMOB Mimarlar Odas Raporu, (evrimii) http://www.mimarist.org/raporlar/2198-tmmob-mimarlar-odasi.html, Eriim Tarihi: 19.05.2013.
160
KENTSEL DNM HUKUKU
dnmn sadece bir yndr. Oysa kentsel dnmde sadece ykp yeniden yapmak deil dnmn
sosyal ynn de ieren projelere yer vermeye dikkat etmek nemlidir30.
Kanunun tespit ettiimiz nitelii bizzat Bakan tarafndan; Bizim yeni kardmz 6306 sayl yasa
afet riski altndaki alanlarn dntrlmesi, afet riski tayan binalarn dntrlmesi yasasnn oda,
ruhu, mesaj insann hayat olan, insann can gvenlii, arkasndan da insann mal gvenlii olan bir
yasadr.31 eklinde ifade edilmitir. Bununla birlikte Bakan; kentsel dnmn salt binalar ykarak
depremden kurtarmak olarak dnlmemesi gerektiini ifade etmi32 ve Bakanlk da; kentsel dnn
uygulamalar yoluyla kentlerin yaam kalitesi arttrlacak, tm unsurlaryla salkl ve gvenli yaam
alanlar oluturulacaktr demitir33. Buna ramen kanundaki dzenlemelere bu niyetin pek yansmad-
n belirtmek gerekir.
Kanunun hedefledii deprem riski altndaki alanlar ve alan iindeki/dndaki riskli yaplar dntr-
mek hedefi yukarda belirttiimiz zere kentsel dnmn birok ynnden/amalarndan sadece biridir.
Zira, kentsel dnmn; ehirlerin fiziki koullarn dzeltmek, zaman iinde eskiyen ksmlarn dzen-
lemek, deitirmek, estetik unsurunu gz nnde bulundurmak, ehrin kltrel mirasnn gelecek nesillere
aktarlmasn salamak, ehrin doal, tarihi ve kltrel dokusunu korumak, sanayi ve ticaretin gelimesi
ve canlanmasn salamak34, khnemi, eskimi, bozulmu kent paralarn yeniden hayata dndrmek35,
yeni ilevler kazandrmak36 gibi amalar bulunmaktadr. Yani kentsel dnm; sosyal, ekonomik, fizi-
ki ve dier artlar gz nnde bulundurularak kent ierisinde ypranan yaplarn, kltrel dokuya zarar
vermeden yeniden canlandrlmas olarak da ifade edilebilir37. Bu saydmz amalarn ou kanunda
yer almamaktadr. Kentsel dnme ynelik daha eski tarihte karlm iki kanunun amalar saylrken
bu saydmz amalara daha yakn bir ekilde dzenleme yaplmt. Bunlardan 5366 sayl Ypranan
Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda
Kanunun38 1. maddesinde yer alan; Bu Kanunun amac, () blgenin geliimine uygun olarak yeniden
ina ve restore edilerek, bu blgelerde konut, ticaret, kltr, turizm ve sosyal donat alanlar oluturul-
mas, tabi afet risklerine kar tedbirler alnmas, tarihi ve kltrel tanmaz varlklarn yenilenerek
korunmas ve yaatlarak kullanlmasdr. eklindeki hkm ile 5393 sayl Belediye Kanununun39
Kentsel Dnm ve Geliim Alan balkl 73. maddesinde yer alan; Belediye, belediye meclisi kara-
30 TMMOB, stanbul Blten, s. 20. Bkz. http://imoistanbul.org/imoarsiv/ist-bulten/sayi121/(20-27)%20kentsel_donusum.pdf, Eriim Tarihi:
16.05.2013.
31 Erdoan Bayraktar, naat Sektr Bulumalar-Nasl Bir Kentsel Dnm 1, (evrimii) http://zaman.com.tr/ekonomi_kentsel-donusumu-ranta-ce-
virirsek-batariz_2089322.html, Eriim Tarihi: 14.05.2013.
32 Erdoan Bayraktar, Al Konumas, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi ve evreye Kar Sular Paneli, Ankara, Sekin, 2012,
s. 27.
33 (evrimii) http://www2.tbmm.gov.tr/d24/7/7-8354c.pdf, Eriim Tarihi: 12.05.2013.
34 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 109-110.
35 zden, Kentsel Yenileme, s. 45.
36 stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 46.
37 Halil brahim Aydnl/ Hilal Turan, Kuramsal ve Yasal erevede Trkiyede Kentsel Dnm, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Dergisi 28/2012, s.63.
38 RG. 05.04.2005, sy. 25866.
39 RG. 13.07.2005, sy. 25874.
161
KENTSEL DNM HUKUKU
ryla; konut alanlar, sanayi alanlar, ticaret alanlar, teknoloji parklar, kamu hizmeti alanlar, rekre-
asyon alanlar ve her trl sosyal donat alanlar oluturmak, eskiyen kent ksmlarn yeniden ina ve
restore etmek, kentin tarihi ve kltrel dokusunu korumak veya deprem riskine kar tedbirler almak
amacyla kentsel dnm ve geliim projeleri uygulayabilir. eklindeki hkmler kentsel dnmn
deprem riski dnda da yaplabileceini gsteren daha geni tanma sahip dzenlemeler olmutur.
Dolaysyla her ne kadar ismi dnda afet vurgusu neredeyse hi yaplmayan kanun tasarnn asl
amacnn dnm olduu btnne bakldnda aka anlalmaktadr. eklinde gr olsa da40 ka-
naatimizce kanun, tam anlamyla bir kentsel dnm dzenlemesi nitelii tamamakta, daha ok, lke-
mizin deprem riski altnda bulunan alanlarnn ve riskli yaplarnn yklarak yeniden yaplmasna ynelik
bulunmaktadr.
II. KANUN TEKN AISINDAN KANUNDA YER ALAN FADE BELRS-
ZKLERNN DOURABLECE PROBLEMLER
6306 sayl Kanunu deerlendirirken deinmemiz gereken bir konu da kanunda birok yerde belirsiz
ifadelerin kullanlm olmasdr. Hemen unu da belirtmek gerekir ki kanun teknii asndan, Kanunko-
yucu genel olarak idare yapabilir, edebilir eklinde bir ifade tarz kullanarak idareyi bal yetki ile
snrlamama/yani idareye takdir yetkisi tanma ynnde dzenlemeler getirmitir. Bu da belirsizliklere
yol aabilecektir. Ayn ey kanuna dayanlarak karlan Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi
Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmeliinin41 hkmlerinde de sz konusudur42.
Kanun hkmlerinde yer alan baz ifade belirsizlikleri, idarenin takdir yetkisinin genilemesine neden
olup problem oluturabilecek; bazlar ise kiilerin haklarna mdahale sonucunu dourabilecektir.
Kanundaki bu ifade belirsizliklerinin hangileri olduunu belirtecek olursak; rnein kanunun 2. mad-
desinin b bendinde, idare tanm yaplrken Bakanlk tarafndan yetkilendirilmesi halinde bykehir
belediye snrlar iindeki ile belediyeleri denmektedir. Bu hkmde, Bakanlk tarafndan hangi durum-
larda ve hangi konularda ile belediyelerinin yetkilendirilecei belirsizdir. Bu da Bakanln istedii ile
belediyesi ile almak; istemedii ile almamak problemini dourabilecektir. Zira, yetkilendirme ile
ilgili herhangi bir kriter, kanun ve ynetmelikte yer almamaktadr. Bu ekilde bir yetki devrinin mmkn
olup olmadn da 6. balmz altnda deerlendireceiz.
Yine kanunun 2. maddesinin d bendinde, riskli yap tanm yaplrken ekonomik mrn tamamla-
m ifadesi kullanlmtr. Oysa bir yapnn ekonomik mrnn ne olduu konusu greceli olup, yapda
kullanlan malzemeye, yapm tekniine, iklim koullarna, kullanm ekline, hatta yapm mevsimine ve
hava durumuna bal olarak, ekonomik mrnn hesaplamas deiebilmektedir43.
40 TMMOB Mimarlar Odas Raporu, http://www.mimarist.org/raporlar/2198-tmmob-mimarlar-odasi.html, Eriim Tarihi: 19.05.2013.
41 RG. 15.12.2012, sy. 28498.
42 rnein 13. maddenin 2-a bendi; 14. maddenin 1. fkras; 15. maddenin 11. fkras
43 N. lker olak, Kentsel Dnm Mevzuatnn Hukuksal Deerlendirmesi, (evrimii) http://www.kentseldonusumvehukuk.com/kentsel-donu-
sum-mevzuatinin-hukuksal-degerlendirmesi/, Eriim Tarihi: 21.05.2013.
162
KENTSEL DNM HUKUKU
Kanunun 3. maddesinin 3. fkrasnda Bakanla tahsis edilecek tanmazlardan sz edilirken; sz ko-
nusu tanmazlarn kamu idarelerine tahsisli olup olmadna gre tahsis/devir usul deimektedir. Fakat
bu maddede de kamu idareleri derken sadece devlet tzel kiilii, il zel idaresi, belediye ve kyler mi
kastedilmi yoksa bunlar dnda kamu tzel kiilie sahip olan kamu kurumlar da bu madde kapsamnda
deerlendirilmi mi belli deildir.
Kanunun 3. maddesinin 5. fkrasnda; Tahsis ve devir tarihinden itibaren yl iinde ve gerekli
grlen hllerde Bakanln talebi zerine Maliye Bakanlnca uzatlan sre iinde maksadna uygun
olarak kullanlmad Bakanlka tespit edilen tanmazlar, bedelsiz olarak ve resen tapuda Hazine adna
tescil edilir veya nceki maliki olan kamu idaresine devredilir hkm bulunmaktadr. Dzenlemede g-
rld zere Bakanlk, kendisine tahsis edilen/devredilen tanmazlar 3 yl iinde kanundaki amalara
uygun olarak kullanmaz ise Maliye Bakanlnca bir sre uzatm gerekletirilmekte fakat bu srenin ne
kadar olaca hususunda ak hkm bulunmamaktadr. Dolaysyla, tanmaz kendisinden alnp Bakan-
la devredilen bir idarenin, Bakanln tanmaz amaca uygun kullanmad durumda ne kadar sre daha
bekleyecei belli deildir. Bu hkm idareler ile Bakanlk arasnda uyumazlklara sebebiyet verebilecek
bir hkm olabilir. stelik ayn fkrada bir idarenin elinden alnm olan tanmazn Bakanlka amacna
uygun kullanlmad durumlarda resen Hazine adna tescil edilmesine de olanak verilmitir. Dolaysyla,
tanmaz Bakanla devredilen bir idare, belki de o tanmaz bir daha geri alamayacaktr.
Kanunun tartmaya en ak hkmlerinden birisi de 3. maddesinin 7. fkrasnda yer alan; Bu Kanu-
nun uygulanmas iin belirlenen alanlarn snrlar iinde olup riskli yaplar dnda kalan dier yaplar-
dan uygulama btnl bakmndan Bakanlka gerekli grlenler de bu Kanun hkmlerine tabi olur.
eklindeki hkmdr. Bu dzenleme, kanunun ad ile elien bir dzenlemedir. Zira, kanun maddesinde
afet riski altndaki alanlarn dntrlmesi esas ama olarak belirlenmi iken afet asndan herhangi
bir risk tamayan yaplar da projeye dahil edilebilmektedir. Dzenlemenin bu balk altnda deerlen-
direceimiz yn ise, Uygulama btnl bakmndan Bakanlka gerekli grlenler ifadesidir. Bu
ifade ekli, belirsizlik dourmakta ve idareye geni bir takdir yetkisi vermektedir. Uygulama btnl
ifadesinin tam olarak ne anlama gedii ve Bakanlka uygun grlenlerin neye gre gerekli grleceine
ilikin bir aklk bulunmamaktadr. Bu hkm, temel haklara mdahaleye ilikin balmz altnda de-
erlendireceimizden bu balk altnda bu kadarn sylemekle yetiniyoruz.
Kanunun 4. maddesinin 1. fkrasnda; Bakanlk veya uygulamay yrtmesi hlinde TOK veya da-
re, riskli alanlarda, riskli yaplarn bulunduu tanmazlarda ve rezerv yap alanlarnda bu Kanun kap-
samndaki proje ve uygulamalar sresince her trl imar ve yaplama ilemlerini geici olarak durdu-
rabilir. hkmnde de grld zere geiciliin snr belirlenmemi ve bu konuda da bir belirsizlik
olumutur. Bu belirsizlik, idarenin takdir yetkisinin genilemesine neden olacak trde bir belirsizliktir.
Oysa rnein Belediye Kanununun 73. maddesinin 11. fkrasnda; Kentsel dnm ve geliim alan
ilan edilen yerlerde; ifraz, tevhit, snrl ayni hak tesisi ve terkini, cins deiiklii ve yap ruhsat verilme-
sine ilikin ilemler belediyenin izni ile yaplr. Bu yerlerde devam eden inaatlardan projeye uygunluu
belediye tarafndan kabul edilenler dndaki dier inaatlar be yl sreyle durdurulur. Bu srenin so-
nunda durdurma kararnn devam edip etmeyeceine belediye tarafndan karar verilir. Toplam durdurma
163
KENTSEL DNM HUKUKU
sresi on yl geemez. eklindeki hkmde srenin uzunluu-ksal ayr bir tartma olmakla beraber
en azndan durdurma sreleri belirlenmi ve belirsiz bir durumun olumasna msaade edilmemiti. Fakat
byle bir belirleme varken bile Anayasa Mahkemesi, Belediye Kanununun bu hkmn iptal etmi44 ve
bu uzunluktaki srelerin kiisel yarar ile kamu yarar arasndaki dengeyi bozarak mlkiyet hakkn l-
sz biimde snrlandrdn ayrca sre sonunda ne yaplacana dair bir belirlilik olmadn ifade et- bakmndan gerekli grldnde, konulan bu kural ile Bakanln bal olmayaca da hemen bir satr
mitir. Dier kararlarnda da Anayasa Mahkemesi, sresi belli olmayan snrlamalarla oluan belirsizliin
mlkiyet hakkn kullanlamaz hale getirdiini, Anayasann 13. maddesine gre; kamu yarar veya dier
amalarla temel hak ve zgrlklere getirilecek snrlamalarn hakkn zne dokunan, hakk kullanlamaz
hale getiren bir nitelikte olmamas gerektii gerekesiyle bu ynl dzenlemeler hakknda iptal kararlar
vermitir45. Sre bakmndan bir belirlemenin yapld hkmde bile belirsizlik oluabileceini ifade
eden Anayasa Mahkemesinin sresi belli olmayan bir geici durdurma dzenlemesi iin de ayn ynde
dnmesi kanaatimizce evleviyetle beklenir.
Kanunun 5. maddesinin 1. fkrasnda hak sahiplerine; 2. fkrasnda ise uygulamann gerektirmesi
halinde 1. fkrada yer alanlar dndaki kiilere (gecekondu sahipleri kastediliyor) yardm yaplabilecei
dzenlenmitir. Kanunkoyucunun, iin aciliyetini ne srerek idareye hak ve yetkiler tanrken ortaya
koyduu cmertlii ve aciliyet anlay maalesef uygulamaya muhatap olacak vatandalar asndan
geerli saylmam gibi grnmektedir. Zira konutlarndan karlacak kiilere bu yardmlarn yaplmas
zorunluluk deil; yine bir takdir yetkisi eklinde dzenlenmitir.
Kanunun 5. maddesinin 3. fkrasnda riskli yaplarn yktrlmas iin maliklere 60 gn sre verilecei;
bu sre iinde yap, malik tarafndan yktrlmazsa tekrar sre verilecei dzenlenmitir. Bu hkmde de
ek sre bakmndan sadece tekrar sre verilecei ifadesi kullanlm fakat bu srenin ka gn olaca
veya yine en az 60 gn m olaca dzenlenmemitir. Fakat bu durum uygulama ynetmeliinin 8. mad-
desinin 2. fkrasnn c bendinde hkm altna alnm ve ikinci defa verilecek srenin en az 30 gn olaca
belirtilmitir. Bylece kanundaki bu belirsizlik, ynetmelik hkmyle giderilmitir. Kanunun 6. madde-
nin 3. fkrasnda da; kiilere verilecek konut sertifikasnn ne anlama geldii, hangi haklar salad ve
nitelii konusunda kanunda ve ynetmelikte aklayc hkm bulunmamaktadr.
44 AYM, E: 2010/82, K: 2012/159, KT: 18.10.2012, RG., 23.07.2013, sy. 28716. Kararn bu hkme ilikin iptal gerekesi u ekildedir: Dava konusu
kurallarn kentsel dnm ve geliim alan ilan edilen yerlerde devam eden inaatlardan projeye uygun olmad tespit edilenlerin, projeye aykr
olarak varlklarn devam ettirmelerine engel olmak amacyla kabul edildii anlalmakla birlikte, inaatlarn durdurulduktan sonra, toplamda on
yla varabilecek uzunca bir sre iinde ve bu srenin sonunda ne gibi bir ilem yaplacana dair bir dzenleme iermedikleri grlmektedir. Devam
eden bir inaatn be ya da on yl gibi uzun bir sre durdurulmas, hak sahiplerinin bu sre iinde haklar zerinde tasarruf etmelerine engel olaca
gibi bu srelerin sonunda inaatlara durdurulmalarndan nceki haliyle devam edilebilmesi de olduka gtr.
Kentsel dnm ve geliim projelerinin planland ekilde hayata geirilmesindeki kamusal yarar karsnda, mlkiyet hakknn snrlandrlmas-
nn demokratik toplum dzeninin gerekleriyle elien bir yn bulunmamakta ise de dava konusu kurallarda yer alan be ve on yllk sreler, kiisel
yarar ile kamu yarar arasndaki dengeyi bozarak mlkiyet hakknn lsz biimde snrlandrlmasna, hakkn zne dokunarak kullanlamaz hale
gelmesine yol aabilecek niteliktedir.
Nitekim Avrupa nsan Haklar Mahkemesi de 23.9.1982 gnl, Sporrong ve Lnnroth/sve kararnda, kamulatrma izni ile inaat yasann uzun
bir sre iin ngrlm olmasnn, mlk sahiplerinin mlklerinin ellerinden alnmamakla birlikte, uygulamada mlkiyet hakkn kullanma imkn-
larn nemli lde azalttn, kamulatrma izinleri nedeniyle bavurucularn mlkiyet haklarn zayf ve sarslabilir hale getirdiini, tanmaz 47 N. lker olak, Kentsel Dnm Mevzuatnn Hukuksal Deerlendirmesi, (evrimii) http://www.kentseldonusumvehukuk.com/kentsel-donu-
sahiplerine sreyi ksaltma ya da tazminat hakk verilmediini belirterek, bu uygulamann toplumsal yarar ile bireysel menfaat arasndaki dengeyi
bozduu sonucuna varmtr..
45 TMMOB Mimarlar Odas Raporu, http://www.mimarist.org/raporlar/2198-tmmob-mimarlar-odasi.html, Eriim Tarihi: 19.05.2013.
164
KENTSEL DNM HUKUKU
Kanunda yer alan sz konusu belirsizliklerin benzeri uygulama ynetmeliinde de karmza kmak-
tadr. rnein ynetmeliin 5. maddesinin 4. fkrasnda; riskli alan belirlemesinde alann en az 15.000
m olmas gerekir diye hkm konduktan sonra gerekli grldnde bu m artna baklmakszn Ba-
kanlka riskli alan belirlemesi yaplabilir denmektedir. Kural konulmakta ama uyguluma btnl
altnda dzenleme altna alnmaktadr. Kanaatimizce bir alann riskli alan olarak ilannda herhangi bir m
art aranmas da ok doru bir yaklam olmasa gerektir. Risk altnda bulunan alanlar pek tabii 15.000 m
altndaki alanlar da olabilir. Fakat byle bir art getiriliyor ise istisnasnn da daha ak ekilde ngrlme-
si gerekirken yalnzca uygulama btnl bakmndan gerekli grlmesi halinde diye mulaklk ieren
bir gerekeyle bu m artna bal kalmamak, uygulamada problemler dourabilecektir.
Yine, ynetmeliin teknik heyetlere ilikin 10. maddesinin 1. fkrasnda teknik heyetin ilk toplant-
snda aralarndan birini bakan olarak seecei dzenlenmi fakat bu belirlemenin nasl yaplaca belir-
tilmemitir. Maddenin 4. fkrasnda heyetin en az 5 yenin itiraki ile toplanaca ve toplantya katlan
yelerin ounluu ile karar alaca ama oylarn eitlii halinde Bakann taraf olduu grn oun-
lukta saylaca ifade edilmitir. Bakann grnn, bir yapnn riskli olup olmayacan belirleyecek
kadar nem tekil ettii yerde Bakann nasl bir usul ile seileceinin belirlenmemi olmas kanaatimizce
bir eksiklik ve belirsizlik oluturmaktadr. Ayrca dier kanunlarn 6306 sayl Kanunun uygulanmasn
engelleyen hkmlerinin uygulanmayaca dzenlenerek bir yetki belirsizliine yol almtr. rnein,
bu durumda 3621 sayl Ky Kanununun46 kylarda yaplamay dzenleyen 5. maddesinin uygulanp
uygulanmayaca soru iareti olarak kalmaktadr47. 6306 sayl Kanunun uygulanmas elbette nem arz
eder fakat Ky Kanununda kylarn kullanmna ve kylardan yararlanmaya ynelik gzetilen ama
veya kltr ve tabiat varlklarnn korunmasna ynelik kanun yaplrken sz konusu varlklarn korunma-
s iin getirilen gvenceler terk edilmi olmaktadr48.
Kanunlarn, ierdii dzenlemelerde idarelere takdir yetkisi tanyan hkmlerinin olmas doaldr fa-
kat bylesine nemli olduu gerekesiyle radikal olarak deerlendirilen dzenlemeler ieren bir kanunda
bu derecede belirsizliklerin olmas kanaatimizce pek isabetli olmamtr. Zira, kukusuz kanunkoyucunun
her eyi kanunla dzenlemesi sz konusu olamaz49. Hatta kanunda kazuistik dzenlemeler yapmak ve
her yetkiyi bal yetki eklinde dzenlemek, uygulamada ortaya kan yeni durumlar karsnda idarenin
elini kolunu balamak anlamna gelebilir. Bu yzden, idarenin takdir yetkisinin olmas gerekir fakat bu
yetkinin snrlarnn da belirlenmi olmas gerekir. Bu ekilde bir dzenleme daha isabetli olabilir.
46 RG. 17.04.1990, sy. 20495.
sum-mevzuatinin-hukuksal-degerlendirmesi/, Eriim Tarihi: 21.05.2013.
48 ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 21.
49 ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s.26.
165
KENTSEL DNM HUKUKU
III. TEMEL HAKLARA/ZGRLKLERE VE LKELERE MDAHALE EDEN
HKMLER
6306 sayl Kanun, afet riski altndaki alanlarn dntrlmesini dzenlerken pek tabii vatandalarn
zellikle barnma hakk, mlkiyet hakk, yerleme ve seyahat zgrl gibi hak ve zgrlklerine mda-
halede bulunan hkmler iermektedir. Kanun gerekesinde temel haklara mdahale edileceini kanun-
koyucunun kendisi de () riskli alanlarn dntrlmesi, mlkiyet hakkn ve mlkiyet hakk dndaki
snrl ayni haklar etkileyeceinden () demek50 suretiyle kabul etmitir. Fakat yine mlkiyet hakk
esastr fakat yaama hakk ok daha nemlidir, yaama hakk mlkiyet hakknda nce gelir dncesiyle
Bakan, bu tr haklara mdahale eden hkmlerin kanunda bulunmas zorunluluunu ifade etmitir51. Do-
laysyla bu mdahalelerin ne derece hukuka uygun olup olmadn incelemek gerekir.
lk inceleyeceimiz hkm, kanunun 3. maddesinin 7. fkrasnda yer alan hkmdr. Buna gre yaps
riskli olmasa da Bakanlka gerekli grlen yaplar kanun hkmlerine tabi klnmaktadr. Deerlendirme
yaparken, yaps riskli olanlarn bile mlkiyet haklarna yaplm bir mdahalenin olduunu belirtirken,
riskli olmayan yaplara ynelik getirilen bu hkmn evleviyetle kiilerin mlkiyet hakkn ihlal ettiini
sylemek kanaatimizce yanl olmayacaktr. Bylesi bir dzenlemeyle, gvenli, risk tamayan yaplarda
oturan, benim yapm risk tamyor, gvendeyim dncesine sahip olan kiilerin hukuki gvenceleri,
barnma haklar, konut dokunulmazl, belirsizlik tayan Bakanlka gerekli grlenler eklinde bir
ifadeyle ve uygulama btnl gibi belirsiz bir kavramla, ortadan kaldrlmaktadr52. Her ne kadar
uygulama ynetmeliinin 15. maddesinin 11. fkrasnda53; riskli alanda veya riskli yaplarn bulunduu
parselde risksiz yap bulunmas halinde, bu yapnn uygulama d tutulabilecei, bu durumda binann
bulunduu alann ifraz edilebilecei ve ifraz imkan yok ise maliklerin anlamas halinde binann haliha-
zr durumunun korunabilecei olumlu bir hkm olarak mevcut olsa bile yine de Bakanlk, fkrann son
cmlesi gerei, uygulamann gerektirmesi halinde bu yaplar Kanun hkmlerine tabi klabilmektedir.
Oysa dnm projeleri, dnme ilikin dzenlemenin amac ile uyumlu olmaldr; rnein, deprem
riskine kar nlem almak iin yaplacak kentsel dnm projelerinde, daha nceden depreme uygun
olarak ina edilmi binalarn yklmas veya kamulatrlmas ngrlemez54. Dolaysyla kanunda yer
alan bu mulak dzenleme, uygulamann gerektirip gerektirmedii hususunun yrtme dnda bamsz
bir otorite (rnein Bakanlkla ilgisi bulunmayan bilirkiiler) tarafndan rapor dzenlenerek belirlenmesi
eklinde yaplabilirdi55.
Mlkiyet hakkna mdahale eden bir dier hkm; kanunun 4. maddesinde yer alan; riskli alanlar-
50 TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyonu
Raporu, Yasama Dnemi. 24, Yasama yl. 2, Sra says. 180, s. 5, (evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf, Eriim
Tarihi: 18.05.2013.
51 Bayraktar, Al Konumas, s. 26.
52 TMMOB Mimarlar Odas Raporu, http://www.mimarist.org/raporlar/2198-tmmob-mimarlar-odasi.html, Eriim Tarihi: 19.05.2013.
53 Bu dzenleme daha nce ynetmeliin 10. fkras iken, 02.07.2013 tarih ve 28695 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Afet Riski Altndaki Alanla-
rn Dntrlmesi Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelikin 9. maddesi ile yaplan deiiklikle
maddenin 11. fkras haline gelmitir.
54 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 124.
55 Kalabalk, mar Hukuku s. 3600.
166
KENTSEL DNM HUKUKU
da, riskli yaplarn bulunduu tanmazlarda ve rezerv yap alanlarnda bu kanun kapsamndaki proje ve
uygulamalar sresince her trl imar ve yaplama ilemlerinin geici olarak durdurulabilmesine ili-
kin hkmdr. Yukarda da ifade ettiimiz zere belirsizlie neden olan bu durum, malikin tanmaz
zerinde belirsiz sreli olarak tasarruf hakkn kstlayan bir hkmdr. zellikle riskli alanlarda riskli
olmayan yaplar da bulunduundan tr, o alanda hukuka uygun bir ekilde devam eden yaplamalar
da durdurulabilecek ve bu durum hukuka aykrlk oluturabilecektir. Anayasa Mahkemesi de 5104 sayl
Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanununa56 ilikin verdii bir kararda, malikin tanmaz
zerindeki tasarruf hakkn belirsiz bir sre iin kullanlamaz hale getiren, kamu yarar ile birey zgr-
lkleri arasndaki dengenin bozulmasna yol aan bu tr geici durdurma yetkisini ieren hkmn iptal
edilmesine karar vermitir57.
Kanunda, en gze arpan dzenlemelerden biri de 4. maddenin 3. fkrasnda yer alan; Uygulama
srasnda Bakanlk, TOK veya dare tarafndan talep edilmesi hlinde, hak sahiplerinin de gr al-
narak, riskli alanlardaki yaplar ile riskli yaplara elektrik, su ve doal gaz verilmez ve verilen hizmetler
kurum ve kurulular tarafndan durdurulur. eklindeki dzenlemedir. Bu dzenleme ile yaplarn en
erken zamanda boaltlmas hedeflenmektedir. Bunun iin de kamu hizmeti niteliindeki faaliyetlerin
durdurulaca hkme balanmtr. Kanaatimizce sz konusu yaplarda oturanlarn olup olmad gz
nnde bulundurulmakszn bu yaplara elektrik-su-doalgaz verilmemesi yaama hakkna aykrlk olu-
turabilecek bir dzenlemedir. Kanunun genel gerekesinde, kanunda yer alan yetkilerin ve baz haklara
getirilen snrlamalarn, en temel hak olarak grlen yaama hakkn salamak iin getirildii belirti-
lirken, herhangi bir ekilde yaplarndan kmayan kiiler iin sz konusu kamu hizmetlerinin kesilerek
yaama haklarna mdahale ediliyor olmas bir tezat oluturmaktadr. Benzetme yapacak olursak; 2004
sayl cra-flas Kanununun58 82. maddesine gre; borlu ve ayn at altnda yaayan aile bireyleri iin
lzumlu eyalar ile borlunun haline mnasip evi, haciz ilemleri yaplrken kii ne kadar borlu olursa
olsun haczedilememektedir. Bu tip bir dzenlemenin gerekesi, kiilerin yaama hakkna mdahale etme-
mektir. 6306 sayl Kanunda ise yaama hakknn korunmas iin yine kiilerin yaama hakkn olumsuz
etkileyebilecek hizmetlerin verilmemesi eklindeki dzenleme, bir eliki olarak karmza kmaktadr.
Bu konuya ilikin bir Anayasa Mahkemesi karar da gvenli, salkl ve yaanabilir yaplarda yaam
srdrme bakmndan toplumda yaayan herkesin ayn durumda olduunu, kiiler arasnda bu tr hiz-
metlerin verilmesi asndan ayrm yaplmamas gerektiini ifade etmektedir59. Bakanlk; Kanunun bu
hkm ile vatandan, can gvenlii bakmndan riskli olan bir binada oturmaya devam etmesine engel
olunmas amalanm olup, vatandan yaama hakknn gzetilmesi sz konusudur. Bu da insan haklar-
na aykr deil tam aksine insan haklarnn bir gereidir. gibi bir bak asna sahip olsa bile60 kiilerin
yaamlarn devam ettirmesi iin zorunlu nitelie sahip kamu hizmetlerinin durdurulmas ve riskli yap-
lardan kmayan kiileri buralardan karmay salayacak bir dzenleme/ilem/eylem yerine bu ekilde
56 RG. 12.03.2004, sy. 25400.
57 AYM, E. 1999/33, K. 1999/51, KT. 29.12.1999, RG. 29.06.2000, sy. 24093, Bkz. stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 165.
58 RG. 19.06.1932, sy. 2128.
59 AYM, E. 2010/75, K. 2011/150, KT. 03.11.2011, RG. 14.02.2012, sy. 28204. Bkz. Tayfun Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, Gncel Hukuk
Dergisi, Austos 2012, s. 23.
60 (evrimii) http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291, Eriim Tarihi: 15.05.2013.
167
KENTSEL DNM HUKUKU
bir dzenleme getirilmi olmas ok isabetli olmamtr. Ayrca bu tr bir dzenleme Birlemi Milletler
Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesinin 11. maddesinde dzenlenen ve barnmay da iine
alan yeterli yaam standardna sahip olma hakknn da ihlali anlamna da gelebilir61. stelik bu dzenle-
menin, barnma sorunlarnn zmne ilikin kararlarla desteklenmedii srece bu alanlarda yaayanlar
asndan kabul edilemez nitelie sahip olduunu belirtmek gerekir62. Bu dzenlemeye benzer bir dier
dzenleme 5393 sayl Belediye Kanununun 73. maddesinin 9. fkrasnda; Kentsel dnm ve geliim
proje alanlarnda yaplacak alt yap ve rekreasyon harcamalar, proje ortak gideri saylr. Belediyelere
ait inaatlarn proje ortak giderleri belediyeler tarafndan karlanr. Kendilerine ayr ada veya parsel
tahsis edilen gayrimenkul sahipleri ile kamulatrma d kalan gayrimenkul sahipleri, sahip olduklar
inaatn toplam metrekaresi orannda proje ortak giderlerine katlmak zorundadr. Proje ortak gideri
denmeden inaat ruhsat, yaplan binalara yap kullanma izni verilemez; su, doalgaz ve elektrik
balanamaz. eklinde bulunmaktadr. darenin alacaklarn tahsil etme yntemleri arasnda bu ekilde
bir dzenlemenin yntem olarak benimsenmemesi gerektii ve bu dzenlemenin mlkiyet hakkna mda-
hale ettii iddiasyla hkmn iptalinin istendii davada Anayasa Mahkemesi, bu dzenlemenin giderlerin
karlanmasna ynelik nlem niteliinde bir yaptrm olduunu belirtmi; Kentsel dnm ve geliim
projeleri iin kamu imknlar kullanlarak yaplan harcamalarn en ksa zamanda kamuya dndrlerek,
yeniden kamu hizmetine sunulmas byk nem tamaktadr. Bu nedenle, belediyelere, kentsel dnm
ve geliim proje alanlarnda yaplan proje ortak giderlerine katlmayanlar ynnden ncelikle tahsil et-
mek amacyla dava konusu cmlede yer alan yetkilerin verilmesinin hukuk devleti ilkesine aykr bir yn
bulunmamaktadr. diyerek de hkmn iptal isteini reddetmitir63. Kanaatimizce de henz bir yapya gi-
rilmeden o yapya yap kullanma izni verilmeyip su-elektrik-doalgaz hizmetinin verilmemesi ile insanlar
bir yapda yaarken o yapya bu hizmetlerin verilmemesi durumlarn ayr ayr deerlendirmek gerekir.
lkinde, insanlar, bu hizmetlerin verilmeye balanmad bir yapda yaamaya henz balamadklar iin
bir nebze olsun bunun idarenin alacan daha etkin bir ekilde tahsil etmesinin salanmasna ynelik bir
dzenleme olduunu belirtebiliriz fakat 6306 sayl Kanunda ise insanlar mevcut yaplarda yayor iken
bu hizmetlerin verilmemesi durumu vardr ve dolaysyla yukarda da ifade ettiimiz zere bu durum
hukuka aykrlk oluturacaktr.
Sz etmemiz gereken bir dier hkm de hak sahiplerine ve gecekondu sahiplerine yaplacak yardm-
larn, yaplacak olan mdahaleyi merulatrp merulatrmaddr. ncelikle kanunun 5. maddesinin 1.
fkras kapsamnda hak sahiplerinin yaplar riskli ise kanunun amac gz nnde bulundurulduunda, bu
kiilerin yaplarnn yktrlmas hukuka uygundur ancak nemli olan karlnn verilip verilmediidir.
rnein, depremde yklma riskini ortadan kaldrmak amacyla, bir dnm projesi kapsamnda kalan
tanmazlarn belirlenen kriterler erevesinde salamlatrlmas hatta gerektiinde yklmas istenebi-
lir64. Kentsel dnm projesi uygulayan idarenin, zel mlkiyetteki tanmazlara ynelik ykmllkler
61 ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 25.
62 TMMOB Mimarlar Odas Raporu, http://www.mimarist.org/raporlar/2198-tmmob-mimarlar-odasi.html, Eriim Tarihi: 19.05.2013; TMMOB ehir
Planclar Odas, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars Deerlendirme Raporu, bkz. (evrimii) http://www.
spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=3941&tipi=4&sube=0, Eriim Tarihi: 13.05.2013.
63 AYM, E: 2010/82, K: 2012/159, KT: 18.10.2012, RG., 23.07.2013, sy. 28716.
64 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 111.
168
KENTSEL DNM HUKUKU
getirmesi veya bunlar satn almas/kamulatrmas yoluyla zel mlkiyeti sona erdirmesi de sz konusu
olabilir65. Dnm projelerinin btnl asndan daha nce hukuka uygun olarak yaplm bulunan
binalarn niteliklerinin deitirilmesi, yklmas veya kamulatrlmas gerekebilir. dare, kamu yarar
amacyla birtakm temel hak ve zgrlkleri snrlayc nitelikte dzenlemeler yapabilir66 ve kamu yara-
rnn gerektirdii bu gibi durumlarda kazanlm haklar da ortadan kalkacaktr. Fakat bu gibi durumlarda
mlkiyet hakkna mdahalede bulunulan ilgilinin urad zararlarn karlanmas gerekir67. Bu bakmdan
kanunla getirilen bir snrlama olduundan dolay riskli yaplara yaplacak mdahalenin hukuka aykr
olduu sylenemez. Problem uradadr ki kanun hkm, hak sahiplerine yaplacak yardmlar idarenin
takdir yetkisine brakm, zorunlu tutmamtr. Oysa yardm yaplmas zorunlu tutulup yardm miktarnn
idarenin takdir yetkisine o zaman braklmas, mevcut dzenlemeye nispeten, daha isabetli bir dzenleme
olabilirdi.
Ayn ey maddenin 2. fkrasnda yer alan gecekondu sahipleri iin de geerlidir. Gecekondu sahiple-
rine yaplacak yardm da kanaatimizce zorunlu tutulmaldr. Fakat asl hak sahiplerinden yle bir farkl-
lklar vardr ki gecekondu sahipleri kaak yaplama sonucunda orada oturmaktadrlar. Peki bu durumda,
ortada kendi iradeleriyle oluturduklar bir hukuka aykr durum olutuu iin onlara yardm edilmemeli
midir? Kanaatimizce; her ne kadar gecekondu bile olsa idare buna gz yummu olduundan ortada mte-
rafik bir kusur68 vardr. dare bu alanlara ilikin olarak grevini yerine getirememitir69. stelik gecekondu
bu lkede her zaman devletin resmi politikas gibi olmutur70. Bu yzden hukuka uygun bir ekilde konut
edinenlerle ayn nitelik ve miktarda olmasa da ve bunlar hukuka aykr konut edinmi olsalar bile71 ortada
mterafik kusur olduunu dndmzden bunlara da dierlerine yaplacak yardmdan daha az olmas
eklinde bir art ile yardm yaplmas ve bu yardmn idarenin takdir yetkisine braklmamas gerekir. Aksi
takdirde eitlik ilkesine aykrlk oluaca gibi hakkaniyet duygusunun da zarar grecei kanaatindeyiz.
Kanunun zerinde duracamz bir dier hkm ise 6. maddesinin 1. fkrasnda yer alan ve kanun
uygulamas kapsamnda parsellerin deerlendirilmesi konusunda paydalarn 2/3 ounluunun aranma-
sna ilikin hkmdr. Bu hkme gre; zerindeki bina yklarak arsa hline gelen tanmazlardaki parsel
sahiplerinin (paydalarn); parsellerin tevhit edilmesine, mnferit veya birletirilerek veya imar adas ba-
znda uygulama yaplmasna, yeniden bina yaptrlmasna, paylarn satna, kat karl veya haslat pay-
65 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 125
66 ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 22.
67 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 133.
68 darenin, mterafik kusurunu kabul ettiine ynelik rnek bir dzenleme 6306 sayl Kanunun 11. maddesi ile Gecekondu Kanununun 21. madde-
sinin a bendinin, a) (Deiik: 16/5/2012-6306/11 md.) Gecekondunun sahibi ise, gecekondusuna karlk gelecek ekilde, borlanma suretiyle veya
sair ekillerde konut verilinceye veya nakde dntrlp deninceye veya konut yapmak zere arsa tahsis edilip lzumu halinde kredisi salanmak
suretiyle, 27 nci maddedeki sre ve artlara uygun olarak konutunu yapncaya kadar, yktrlamaz eklindeki hkmdr. Normalde hukuka aykr
diye yklmas gerekirken idare, bu dzenleme nedeniyle belli ykmllkleri yerine getirinceye kadar gecekondu sahibinin gecekondusunu yka-
mayacaktr.
69 Necati Uyar, Al Konumas, Konut Politikalar Aktrler Roller ve Deiim Paneli stanbul, 2001, s. 16.
70 Ouz Soydan, 1. Tur Konumas, Konut Politikalar Aktrler Roller ve Deiim Paneli stanbul, 2001, s. 44.
71 Gecekondunun tanm 775 sayl Gecekondu Kanununun 2. maddesinde u ekilde yer almaktadr: Bu kanunda sz geen gecekondu deyimi ile,
imar ve yap ilerini dzenleyen mevzuata ve genel hkmlere bal kalnmakszn, kendisine ait olmayan arazi veya arsalar zerinde, sahibinin
rzas alnmadan yaplan izinsiz yaplar kastedilmektedir.
169
KENTSEL DNM HUKUKU
lam ve dier usuller ile yeniden deerlendirilmesine, sahip olduklar hisseleri orannda, en az te iki
ounluu ile karar verme yetkileri bulunmaktadr. Bu karara katlmayan paydalarn paylar Bakanlka
rayi deeri tespit edilip ya 2/3 ounluktaki paydalara ak arttrma ile satlmakta; eer bu gerekle-
mezse de sz konusu deer Bakanlka denip pay, Hazine adna tescil edilmektedir. Yani her halkarda
anlamaya katlmayan paydan pay elinden alnmaktadr. Anlamaya katlmayan paydan, paynn rayi
deerinin tespit edilip denmesi olumlu bir dzenleme olarak deerlendirilebilir. stelik 634 sayl Kat
Mlkiyeti Kanununda72 aranan %100 muvafakat artna getirilmi olan eletiriler de dikkate alndnda73
6306 sayl Kanun ile riskli yap statsnde olan apartman veya sitede yeniden yapm iin tm maliklerin
muvafakati aranmamakta, yeniden ina sadece bir-iki daire veya dkkn sahibinin kar kmasyla engel-
lenememektedir74. Kanaatimizce bu dzenleme, oyokluunun dnda kalan paydalar, zor durumda b-
raklmamak artyla kanunun amacyla rten bir dzenleme olmutur. Zira birka paydan istememesi
halinde bir btn halinde riskli olan yap hakknda bir ilemde bulunamamak ok doru olmayacaktr. En
azndan bu madde ile, ounlukta olan paydalar riskli olmasndan tr yklmas gereken yaplar hak-
knda ileriye dnk olarak bir anlama yapabilme imkanna sahip klnmlardr. Fakat yine de; Kanun,
te iki ounluk tarafndan alnan karara katlmak istemeyen, buna karlk muhitinde yaamaya devam
etmek isteyen kiilerin korunmasna ynelik bir zm barndrmamaktadr. te iki ounluun kararn
kabul etmeyen kiilerin mlkiyet haklarnn sonlandrlmas yerine, en azndan mali durumlar yetersiz
kiilerin haklar korunarak, dntrme sonrasnda gncel niteliklere sahip bir konutun kendilerine ve-
rilmesini salayacak bir idari srecin gelitirilmesine imkn salayan bir kanuni dzenleme yaplmas,
uygulamann Anayasaya ve Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 1 Nolu Ek Protokolne uygunluu bak-
mndan zorunluluktur. Bu dzenleme ayn zamanda maliklerin kendilerini gvende hissetmeleri bakmn-
dan da yerinde olacaktr.75 eklinde bir gr de mlkiyet hakkn sonlandrma sz konusu olmayacak
ise uygulanabilir. Bu konuda unu da sylemeliyiz ki halkn belli bir zaman srecinde birikimiyle olu-
mu ve alk olduu yerleme alanndan zorla karlp yeni bir yerde yaamaya zorlanmas kolay kabul
edilebilir bir durum deildir. Dolaysyla bu tr projelerde halk ikna edilmedike, proje sreci uzamakta
ve bazen kmaza srklenmektedir76. Bu yzdendir ki aslnda yaplmas gereken en temel ey, uygula-
maya muhatap olacak vatandalarn katlmyla ve onlar ikna edilerek bu tr srelerin yrtlmesidir.
Kanun uygulamasnda en ok gndeme gelen hak olan mlkiyet hakk konusunda, AYM, mlkiyet
hakknn snrsz olmadn ve kamu yararnn gerektirdii durumlarda snrlandrlabileceini kabul et-
mitir77. Bir dier kararnda78 AYM, mlkiyet hakknn bireyin eya zerindeki hakimiyetini saladn,
72 RG. 02.07.1965, sy. 12038.
73 Nazmi Durbakaym, naat Sektrnn Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesindeki Rol, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrl- 80 Melikah Yasin, Tarihi Mekanlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, Legal Hukuk Dergisi, stanbul, Eyll 2006, s. 2720; TM-
mesi ve evreye Kar Sular Paneli, Ankara, Sekin, 2012, s. 69.
74 Grsel ngren, Eskiyen, Ekonomik mrn Doldurmu Apartman Ve Sitelerde Yeniden naat (Yenileme) Sreci ve lgili Yasal Dzenle-
meler, (evrimii) http://www.kentseldonusumvehukuk.com/eskiyen-ekonomik-omrunu-doldurmus-apartman-ve-sitelerde-yeniden-insaat-yenile-
me-sureci-ve-ilgili-yasal-duzenlemeler/, Eriim Tarihi: 21.05.2013.
75 N. lker olak, Kentsel Dnm Mevzuatnn Hukuksal Deerlendirmesi, (evrimii) http://www.kentseldonusumvehukuk.com/kentsel-donu-
sum-mevzuatinin-hukuksal-degerlendirmesi/, Eriim Tarihi: 21.05.2013.
76 zden, Kentsel Yenileme, s. 313.
77 AYM, E. 2001/24, K. 2001/356, KT. 05.12.201, RG. 13.04.2002, sy. 24725.
78 AYM, E. 2009/58, K. 2001/52, KT. 17.03.2011, RG. 23.07.2011, sy. 28003. Bkz. Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, s. 19.
170
KENTSEL DNM HUKUKU
bir ynyle bireye, hayatn ynlendirme ve geleceini tasarlama imkan sunduunu, bu yzden de birey
zgrl ile mlkiyet hakk arasnda yakn bir iliki olduunu belirtmitir. AHM de mlkiyet hakkna
getirilen snrlamalarda kamu yarar ile birey yarar arasnda makul bir dengenin gz nnde bulundurul-
mas gerektiini ifade etmektedir79.
Mlkiyet hakk ile ilgili sonu olarak unu syleyebiliriz ki bu hak, kamu yarar amacyla snrlana-
bilmekle beraber bu tr dnm projelerinde bireylerin mlkiyet haklar elden geldiince korunarak ve
halkn kendisinin de projeye katlm salanarak projenin yrtlmesi mmkn klnmaldr80.
Son olarak Kanunun 6. maddesinin 2. fkrasndan sz etmek gerekir. Bu fkraya gre; zerindeki
bina yklm olan arsann maliklerine yaplan tebligat takip eden otuz gn iinde en az te iki ounluk
ile anlama salanamamas hlinde, gerek kiilerin veya zel hukuk tzel kiilerinin mlkiyetindeki
tanmazlar iin Bakanlk, TOK veya dare tarafndan acele kamulatrma yoluna da gidilebilir. Bu Ka-
nun uyarnca yaplacak olan kamulatrmalar, 4/11/1983 tarihli ve 2942 sayl Kamulatrma Kanununun
3 nc maddesinin ikinci fkrasndaki iskn projelerinin gerekletirilmesi amal kamulatrma saylr
ve ilk taksit demesi, mezkr fkraya gre belirlenen tutarlarn bete biri orannda yaplr. Yaplacak
kamulatrmalarn iskn projelerinin gerekletirilmesi amal kamulatrma saylmas, kamulatrma
bedelinin taksitle denebilecei imkannn olduunu gstermektedir. Yalnz bu tr kamulatrmalarn is-
tisnas, 2942 sayl Kamulatrma Kanununun81 3. maddesinin son fkrasnda; Kamulatrlan topraktan,
o topra dorudan doruya ileten kk iftiye ait olanlarn bedeli, her halde pein denir. eklinde
dzenlenmiken 6306 sayl Kanunda herhangi bir istisna ngrlmemitir. Bu da oturduu evi veya
dkkan dnm projesi kapsamnda kalanlarn da kamulatrma bedellerinin taksitle denebilecei ve
dolaysyla zor durumda kalabilecekleri anlamna gelmektedir. Dolaysyla kanunda, belli bir miktarn
altnda olan veya ikamet ve i amacyla kullanlan tanmazlarn bedelinin pein olarak denmesi eklinde
bir hkm ngrlebilirdi82. Ayn hkm 5366 sayl Kanunun 4. maddesinde de vard ve bu ynde ele-
tiri getirilmi olmasna ramen83 ayn olumsuz hkm, yine istisnaya yer vermeden 6306 sayl Kanuna
da konulmutur.
Kanunun hak arama zgrlne ilikin olan yrtmenin durdurulmas hakkndaki hkmn ise 5.
balk altnda ayrca deerlendireceiz.
79 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 132.
MOB, stanbul Blten, s. 22. Bkz. (evrimii) http://imoistanbul.org/imoarsiv/ist-bulten/sayi121/(20-27)%20kentsel_donusum.pdf,Eriim Tarihi:
16.05.2013; zden, Kentsel Yenileme, s. 312; Kalabalk, mar Hukuku s. 3517; Gen, Trkiyede Kentsel Dnm: Mevzuat ve Uygulamalarn
Genel Grnm, s.128; A. iman/ D. Kibarolu, Dnyada ve Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalar, TMMOB Harita ve Kadastro M-
hendisleri Odas 12. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, Ankara, 11-15 Mays 2009; Zekai Grgl, Kentsel Dnm ve lkemiz,
TMMOB zmir Kent Sempozyumu, s. 779; Gkhan Kalaan/ Salih ifti, Kamu-zel Sektr birliinin Kentsel Mekana Yansmas: Kentsel
Dnm rnei ve Yeni Aktrler, Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, c. 4, no. 2, 2012, s. 124.
81 RG. 08.11.1983, sy. 18215.
82 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 121.
83 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 121.
171
KENTSEL DNM HUKUKU
IV. MERKEZ DARENN YETKLERNE LKN HKMLER
6306 sayl Kanun hakknda sk dile getirilen ve kanaatimizce de haksz saylmayan bir eletiri de ka-
nunda yer alan dzenlemelerle Bakanln fazlasyla yetkilendirilmi olmas ve ayrca birok konuda bir-
den fazla idarenin yetkili olmasndan tr yetki problemlerinin ortaya kma ihtimalinin gl olduu
eletirisidir ki biz de yukarda Bakanla verilen yetkilerin ve zaten genel olarak kanuni dzenlemenin
radikal nitelie sahip olduunu belirttik.
Kentsel dnm srelerinde, 1980lerden sonra benimsenen ve yukarda bizce de olmas gerekti-
ini ifade ettiimiz katlmc anlay erevesinde merkezi idare, yerel idareler, zel sektr, sivil toplum
kurulular ve yerel halkn yer ald bilinmektedir84.
Gelimi lkelerde merkez, projelerde genel ereveyi belirlemekte ve finansman konusunda belirli
iler iin belli oranda destek vermektedir. Yerel ynetimler ise merkezin ereve niteliindeki politikala-
rnn iini, kendi yaptklar projelerle doldurmakta ve bylece yerel lekte bir faaliyette bulunmaktadr-
lar85. lkemizde de yerel apta yaplm ve baarl olmu Portakal iei Vadisi Projesini rnek olarak
verebiliriz. Bu projenin temel ilkesi, kamulatrma ilemi yaplmadan vadide meydana gelecek deerin
arsa sahipleriyle uzlama sonucunda paylam esasna dayanmaktadr86.
6306 sayl Kanunun hazrlanma srecinde ise bu dnm uzun sreli ve zorlu bir dnm olaca-
ndan, Bakanln veya belediyelerin bu iin stesinden tek balarna gelemeyecei, dolaysyla beraber-
ce bu iin yaplmas gerektii bizzat Bakan tarafndan ifade edilmi olmasna ramen87 yetkiler konusun-
da arlk Bakanla verilmitir. Peki Bakanla verilen hangi yetkiler, merkezileme eiliminin olduunu
gstermekte ve fazla yetki olarak nitelendirilebilmekte, bu balk altnda onu tespit etmeye alacaz.
Hemen unu belirtmemiz gerekir ki; Bakanln yetkilerinin fazla olduuna ve yerel idarelerin yetki
alanna mdahale edildiine ynelik eletirileri Bakanlk, iin aciliyetini gereke gstererek yantla-
maktadr. Birden fazla idarenin yetkili olmas durumunda, zellikle belediye ile Bakanlk arasnda bu
konuda bir atma kma endiesine karlk Bakanlk; Kanunda belediyeler daretanm altnda yer
almakta olup, gerek riskli alan, gerek riskli yap tespitlerinin yaplmasnda ve gerekse Kanun uyarnca
yaplacak dier uygulamalarda Bakanlk ile birlikte dare de yetkilidir. Ancak, Kanunun etkin bir ekil-
de uygulanmas bakmndan, baz i ve ilemlerde yetki ncelikli olarak Bakanla verilmi ve Bakan-
lka belediyelere yetki devri yaplabilecei ngrlmtr. Yani, 6306 sayl Kanun kapsamnda kentsel
dnm yapmak isteyen belediyelerin nnde yetki bakmndan herhangi bir engel bulunmamaktadr.
Kentsel dnm uygulamalarn gerekletirmeye yetecek ekip, ekipman ve mal gc bulunmayan be-
lediyelerin yetki alannda Bakanlk, dnm uygulamalar yrtebilecektir. eklinde cevap vermekte-
dir88. Fakat asl problem, belediyelerin yetkilerinin kaldrlm olup olmamas deil, belediyelerin mahalli
84 pek zbek Snmez, Kentsel Dnm Srelerinde Aktrler-Beklentiler-Riskler, Egemimarlk, 2005/1-53, s. 17.
85 zden, Kentsel Yenileme, s. 309.
86 zden, Kentsel Yenileme, s. 349; Bu konuda, bu kitapta yer alan eserlerden bkz. Nurcan Ylmaz, Portakal iei Vadisi ve Dikmen Vadisi Kentsel
Dnm Projeleri, s. 8.
87 Bayraktar, Al Konumas, s. 23.
88 (evrimii) http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291, Eriim Tarihi: 15.05.2013.
172
KENTSEL DNM HUKUKU
mterek ihtiyac gideren faaliyetlerine89 ilikin yetkilerin artk Bakanlka da kullanlabilmesinin nnn
almasdr.
Bakanln, yetki olarak n plana kt ilk hkm kanunun 3. maddesinin 1. fkrasnda yer alan; risk-
li yap tespitine yaplan itirazlarda grev alacak teknik heyetlerin oluumuna ilikin hkmdr. Bu itiraz-
lara kar, teknik heyette Bakanlktan grevlendirilecek 3 kiinin bulunmas, Bakanln, iin aciliyeti
gerei talep ettii bir dzenleme olsa gerektir. Oysa Bakanlk tarafndan yaplacak bir riskli yap tespitine
yaplacak itirazda yine Bakanlka grevlendirilecek 3 kiinin bulunmas isabetli bir hkm olmamtr.
Kimi durumlarda Bakanlk dorudan yetkiye sahiptir. Dorudan yetkiye sahip olmad durumlarda
da son are olarak devreye girmekte ve her halkarda sre ierisinde ynetimi elinde bulundurmaktadr.
Zaten bu yzden kanuna yneltilen eletirilerden biri, mlkiyet hakknn en temel kullanm biimi olan
yap yapma hakknn hukuken ve fiilen tanmaz sahiplerinin elinden alnarak idarenin geni olarak nite-
lendirdiimiz takdir yetkisine braklmasna ynelik dzenlemelerin varldr90.
Bakanln yukardaki paragrafta sz ettiimiz yetkisine rnek verecek olursak; riskli yap tespiti
sresi iinde maliklerce yaptrlmazsa, Bakanlk bunu idareden isteyebilecei gibi bizzat da yaptrabil-
mektedir. Tahliye, ykm gibi ilemlerin gerekletirilememesi durumunda Bakanlk devreye girmekte-
dir. Yine Bakanlk, kamulatrma ilemlerini yrtebilmek iin miraslk belgesi kartma, kayym tayin
etme gibi yetkilere sahiptir. Bu tr dzenlemeler Bakanln, uygulama konusunda beklemeye tahamm-
lnn olmadn gstermektedir. Bakanln dier maddelerde ngrlen yetkileri dnda esas olarak
yetkileri 6306 sayl Kanunun 5. maddesinde dzenlenmitir. rnein, a bendinde saylm olan rezerv
yap alanlarna ve riskli yaplarn bulunduu tanmazlara ilikin her tr plan, proje, arazi ve arsa d-
zenleme ilemleri ile toplulatrma yapma yetkisi, belediyenin sahip olduu bir yetkidir ve bu dzenleme
ile belediyenin yetkisi kaldrlmamsa da sonuta ayn anda Bakanlk da yetkili hale getirildiinden bir
merkezileme eiliminin olduu aikardr. Yine, maddenin b beninde Bakanln, sz konusu alanlarda
tanmazlar satn almaya, tanmaz mlkiyetini veya imar haklarn baka bir alana aktarmaya yetkili
olduu belirtilerek yerleme ve seyahat zgrlne mdahale edebilmesi imkan getirilmitir.
Maddenin 6. fkrasnda ise riskli alanlardaki ve rezerv yap alanlarndaki uygulamalarda faydala-
nlmak zere; zel kanunlar ile ngrlen alanlara ilikin olanlar da dhil, her tr ve lekteki planlama
89 6306 sayl Kanundaki gibi Bakanln fazlasyla yetkiye sahip olduu evre ve ehircilik Bakanlnn Kurulu ve Grevlerine likin
644 sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin (yerel idarelerin yetki alanna mdahale ettii itirazn da ieren) iptali istemiyle alan davada
Anayasa Mahkemesi iptal talebini baz yetkiler asndan reddederken, mahalli mterek ihtiyalara ilikin olarak u ifadeleri kullanmtr:
Mahall mterek ihtiya, herhangi bir yerel ynetim biriminin snrlar iinde yaayan kii, aile, zmre ya da snfn zel karlarn deil,
ayn yrede birlikte yaamaktan doan somut durumlarn yaratt, younlatrd ve srekli gncelletirdii, znde etkinlik, lek ve
salad yarar bakmndan yerel snrlar amayan, blnebilir ve rekabet konusu olabilen yerel ve kamusal hizmet karakterinin ar bas-
t ortak beklentileri ifade etmektedir. Anayasada il, belediye ya da ky halknn yerel ortak ihtiyalarnn neler olduu belirlenmemi,
bunun saptanmas hususu kanun koyucuya braklmtr. Bu durumda kanun koyucu, kamu yararn gzeterek, anayasal snrlar iinde
merkez ynetimle yerel ynetim arasndaki grev snrlarn belirleyebilir. darenin btnl ilkesinden hareketle dzenlemenin yerel
ynetimleri ortadan kaldrma ya da etkisiz klma amacna ynelik olmamas, belirli alanlar bakmndan belirli koullara bal ve yerel
ynetimlere bir yk ya da bor getirmeden kimi grev ve yetkilerin merkez ynetim birimine braklmas mmkndr. AYM, E. 2011/106,
K. 2012/192, KT. 29.11.2012, RG. 02.04.2013, sy. 28606 (Mkerrer).
90 Taner Ayanolu, Genel Bir Bak-6306 Sayl Kanun, Gncel Hukuk Dergisi Austos 2012, s. 27.
173
KENTSEL DNM HUKUKU
ilemlerine esas tekil edecek standartlar belirlemeye Bakanlk yetkili klnm, yine yerel idarelerin
alanna mdahale edilmitir. Bu yetki, riskli yaplarn bulunduu alanlar ile rezerv yap alan olarak be-
lirlenen blgelerde, 3194 sayl mar Kanunu91 ve ynetmeliklerle belirlenen uyulmas zorunlu teknik ve
sosyal altyap standartlarna uyulmayabilecei anlamna gelmektedir. Yani bu alanlarda daha az yeil alan
ya da daha az okul alan ayrlm olan planlar yaplabilecektir. Buradan da planl ve salkl bir evrede
yaama hakknn ihlali sonucunun doma ihtimali bulunmaktadr92.
Kanunun dikkat ekici maddelerinden biri de 9. maddesidir. Maddenin 1. fkrasnda; Bu Kanun uya-
rnca yaplacak olan planlar, 3/5/1985 tarihli ve 3194 sayl mar Kanununda ve imara ilikin hkmler
ihtiva eden zel kanunlar da dhil olmak zere dier mevzuatta belirtilen kstlamalara tabi deildir. Bu
Kanuna tabi riskli yaplar, riskli alanlar ve rezerv yap alanlar hakknda 7269 sayl Kanunun uygulan-
yor olmas bu Kanunun uygulanmasna engel tekil etmez. hkm mevcuttur. mar Kanunu gibi kanun-
lardaki kstlamalara tabi olmamas hakknda Bakanlk; 6036 sayl Kanunun bahsedilen hkm, bu Ka-
nun uyarnca yaplacak uygulamalarn aciliyetine binaen, yani, yaplamadan kaynaklanan sebeplerden
dolay herhangi bir afette can ve mal kayb yaanmamas ve salkl yaam evrelerinin oluturulmas
iin, Kanun uyarnca yaplacak uygulamalarn bir an evvel gerekletirilmesi maksadyla ngrlmtr.
Kanun uyarnca yaplacak planlar erevesinde plan btnl ve sosyo-kltrel-teknik altyap denge-
sini kurmak bakmndan plan revizyonuna gidilmesi gerekebilir. eklinde aklama yapmaktadr93. Fakat
belirtmek gerekir ki bylesi bir yetkinin bulunmas, Bakanlk tarafndan kentlerin riskli yap alan ve
rezerv yap alan olarak tanmlanm blmlerinde, daha az yeil alan, daha az okul alan, daha az sosyal
ve kltrel tesis ieren planlarn onaylanabilmesi anlamna gelir. Bu da, riskli yap alanlarnn gelecekte
salkl kent paralarna dnmesini engelleyebilir94. Maddenin 2. fkrasnda ise maddede ismen saylan
kanunlarn, bu kanunun uygulanmasn engelleyici hkmleri ve dier kanunlarn bu kanuna aykr h-
kmlerinin uygulanmayaca ifade edilmitir. En geni yetkilerden biri de bu olsa gerektir. Zira yaplan
dzenlemeler ile bugne kadar oluturulan doal ve kltrel evrenin korunmasna ilikin mevzuatn
stne 6306 sayl Kanun karlmtr. Bylece Bakanla; kylar, tarm topraklar, zeytinlikler, meralar,
ormanlar, doal, kentsel ve arkeolojik sit alanlarnda dilediince tasarrufta bulunma imkan tannmakta-
dr95.
Yine Belediye Kanununun 73. maddesinin 2. fkrasnda Bykehir belediye meclisince uygun g-
rlmesi halinde ile belediyeleri kendi snrlar iinde kentsel dnm ve geliim projeleri uygulayabi-
lir hkm varken bu yetki, 6306 sayl Kanunun 2. maddesinin 1. fkrasnn b bendinde idare tanm
yaplrken- Bakanlk tarafndan yetkilendirilmesi halinde bykehir belediyesi snrlar ierisinde ile
belediyeleri eklinde dzenlenerek yine belirsizlik dourabilecek ve yetkinin merkezilemesi problemi-
91 RG. 09.05.1985, sy. 18749.
92 TMMOB Mimarlar Odas Raporu, (evrimii) http://www.mimarist.org/raporlar/2198-tmmob-mimarlar-odasi.html, Eriim Tarihi: 19.05.2013.
93 (evrimii) http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291, Eriim Tarihi: 15.05.2013.
94 TMMOB ehir Planclar Odas, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars Deerlendirme Raporu, bkz. (evrimii)
http://www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=3941&tipi=4&sube=0,
Eriim Tarihi: 13.05.2013.
95 TMMOB Mimarlar Odas Raporu, (evrimii) http://www.mimarist.org/raporlar/2198-tmmob-mimarlar-odasi.html, Eriim Tarihi: 19.05.2013.
174
KENTSEL DNM HUKUKU
ne neden olabilecek bir hkm olmutur.
V. YRTMENN DURDURULMASI KARARI VERLEMEMES
6306 sayl Kanunun ok dikkat eken hkmlerinden bir dieri de kanunun 6. maddesinin 9. fkra-
snda yer alan; Bu Kanun uyarnca tesis edilen idari ilemlere kar tebli tarihinden itibaren otuz gn
iinde 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu uyarnca dava alabilir. Bu davalar-
da yrtmenin durdurulmasna karar verilemez. eklindeki hkmdr. Tartlmakta olan mesele; dava
ama sresinin 30 gne indirilmi olmas ve zellikle yrtmenin durdurulmas kararnn verilemiyor
olmasnn Anayasann 125. maddesinin 6. fkrasnda yer alan; Kanun, olaanst hallerde, skynetim,
seferberlik ve sava halinde ayrca milli gvenlik, kamu dzeni, genel salk nedenleri ile yrtmenin
durdurulmas karar verilmesini snrlayabilir. eklindeki hkme aykr olup olmaddr.
ncelikle kanun gerekesinde bu fkrann getirilme nedeni ve saylan nedenlerden dolay hukuka
aykr bir tarafnn grlmedii u ekilde belirtilmitir: Kanun, yaama hakk ile dorudan alkaldr.
Dier taraftan, mlkiyet hakk ve hak arama hrriyeti, Anayasa ile teminat altna alnm olan hak ve hr-
riyetlerdendir. Ancak, Kanunun temel amacnn can ve mal emniyetini temin olduu ve bu arada yaama
hakk ile sk bir mnasebetinin bulunduu ok aktr. Yaama hakk ise, dier temel hak ve hrriyetlerin
kullanlmasnn olmazsa olmaz artdr. Kanunun ngrd i ve ilemlerin plnlanan ekilde ve za-
mannda gerekletirilmesi zarurdir. Bunlarda herhangi bir sebepten dolay aksaklk meydana geldi-
inde, Kanunun ngrd amacn gereklemesi engellenmi, can ve mal emniyetini temin ile yaa-
ma hakkna matuf olan hizmetler aksam olacak ve insanlarn yaama hakknn afet riski nedeniyle
tehlike altnda olmas hli devam edecektir. Bu yzden, Kanunun temel amac gzetilerek, uygulamada
ve hizmette aksaklklara mahal vermemek zere, bu Kanun uyarnca tesis edilen idar ilemler zerine
idar yarg yoluna mracaat edilip dava alabilecei, fakat bu davalarda yrtmenin durdurulmasna
karar verilemeyecei hkme balanmtr. Anayasann 125 inci maddesinin altnc fkrasnda, Kanun,
olaanst hallerde, skynetim, seferberlik ve sava hlinde ayrca mill gvenlik, kamu dzeni, genel
salk nedenleri ile yrtmenin durdurulmas karar verilmesini snrlayabilir. hkm yer almaktadr.
Can ve mal emniyetini korumay temel ama edinen bu Kanuna gre tesis edilen idar ilemlere kar
alan davalarda yrtmenin durdurulmas karar verilmesini snrlayan hkm, Anayasann sz konusu
maddesiyle izilen ereveye uygun dmektedir.96.
Kanaatimizce Bakanlk burada yle bir yanlgya dmektedir ki bu yanlg, yaplan her ilemin ve
her tespitin riskli yaplara ilikin olaca ve bunlarn hibirinin hukuka aykr olmayaca varsaymdr.
Kanun uyarnca rnein, riskli alan ilan, riskli yap tespiti, rezerv alan ilan, her trl imar ve yaplama
ilemlerinin durdurulmas, acele kamulatrma, ykm ilemi gibi yaplan ilemler eitli olabilir97. Bu
ilemlerden dolay kii haklarn ihlal edecek hatalar doabilir.
96 TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyonu
Raporu, Yasama Dnemi. 24, Yasama yl. 2, Sra says. 180 s. 7, (evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf, Eriim
Tarihi: 18.05.2013.
97 Cafer Ergen, 6306 sayl Yasa ve ptal Davalarnda Yrtmenin Durdurulmas, (evrimii) http://www.imarhukukcusu.com/modules.php?name=-
News&file=print&sid=1921, Eriim Tarihi: 13.05.2013.
175
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Yrtmenin durdurulmas kararnn verilemeyeceine ilikin eski tarihli bir dzenleme ile ilgili ve- maddesinde yrtmenin durdurulmas karar verilmesinin snrlanabilecei belirtilmiken, 6306 sayl
rilmi Anayasa Mahkemesi kararlarna bakmakta fayda bulunmaktadr. Anayasa Mahkemesinin her iki Kanunda bu imkann tannmam olmas, snrlamay am ve bir kaldrma nitelii almtr. lkemizin
karar da 3091 sayl Tanmaz Mal Zilyedliine Yaplan Tecavzlerin nlenmesi Hakknda Kanunun98 deprem riski altnda olduu, birok yapnn risk tayor olduu ve her an gerekleebilecek bir depremde
13. maddesine ilikindir. Kanunun 13. maddesi; Bu Kanuna gre verilmi kararlar zerine idar yargya can kaybnn fazla olabilecei endiesiyle daha hzl dnm iin byle bir dzenlemenin gereklilii
bavurmalarda yrtmenin durdurulmas karar verilemez. hkmn iermekteydi. Anayasa Mahke- elbette ileri srlebilir. Fakat kanaatimizce bu aciliyet, kiilerin haklarn tamamen ellerinden almak an-
mesi, ilk kararnda99; 3091 sayl Yasann genel amac, tanmaz mal zilyedliine yaplan tecavz ya lamna gelmemelidir. rnein, yaps riskli olmad halde riskli olarak tespit edilen, buna itiraz eden iti-
da mdahale nedeniyle kamu dzeninin bozulmasn nlemek, gvenlik ve asayii salamaktr. Nitekim raz teknik heyet tarafndan da reddedilen bir vatandan yrtmeyi durdurma karar alamayacak olmas,
Yasann ama ve kapsamnn belirlendii 1. maddesinde de, (...) tanmaz mallara yaplan tecavz ve lkemizde davalarn uzun srd de gz nne alndnda telafisi g ve imkansz zararlar dourabilir.
mdahalelerin, idar makamlar tarafndan nlenmesi suretiyle tasarrufa ilikin gvenlii ve kamu dzeni- stelik, kanun kapsamnda rnein yeni binalar yapldktan ve kiilerin tanmazlar ellerinden alndk-
ni salar denilerek bu zellik vurgulanmtr. Sonu olarak, 13. maddede kamu dzeni nedeniyle getirilen tan sonra iptal kararnn kmas bir anlam ifade etmeyecektir. Zira o zaman da mahkeme kararlarnn
snrlamann Anayasann 125. maddesine aykr bir yn yoktur. ptal isteminin reddi gerekir. demek nasl uygulanaca, fiili imkanszlk102 durumunun olup olmad problemi karmza kacaktr. Yani her
suretiyle dzenlemenin, 125. maddenin 6. fkrasnda yer alan istisnalardan olan kamu dzeni gerekesiyle halkarda yrtmenin durdurulmas messesesinin olmay kiilerin haklarnn etkin bir ekilde koruna-
getirildiini ifade etmi ve Anayasaya aykr bulmamtr. mamasna neden olacaktr. O yzden yaplmas gereken, bu hakkn kaldrlmas deil, snrlandrlmas
olmaldr. Gerekirse bu talepler iin zel bir mahkeme kurulmal103 ya da bu talebi ieren davalarn daha
Anayasa Mahkemesi, ayn hkme ilikin ikinci kararnda100 ise; () 3091 sayl Yasa uyarnca al- hzl ve ksa srede zlmesini salamaya ynelik dzenlemeler getirilmelidir. rnein, buna benzer
nan kararlarn dier idari ilemlerden farkl bir zelliinin bulunmamas ve Anayasann 125. maddesi- bir dzenleme Belediye Kanununun 73. maddesinin 5. fkrasnda; Kentsel dnm ve geliim proje
nin beinci fkras gereince yrtmenin durdurulmas kararnn idari ilemin aka hukuka aykr olma- alanlarnda bulunan yaplarn boaltlmas, ykm ve kamulatrlmasnda anlama yolu esastr. Kentsel
s ve uygulanmas halinde telafisi g veya imknsz zararlarn domas artlarnn birlikte gereklemesi dnm ve geliim projesi kapsamnda bulunan gayrimenkul sahipleri ve belediye tarafndan alacak
durumunda verilebilmesi gz nne alndnda, 3091 sayl Yasaya gre verilmi kararlara kar idari davalar, mahkemelerde ncelikle grlr ve karara balanr. eklinde bulunmaktadr. Bu dzenle-
yargda alan davalarda yrtmenin durdurulmas karar verilememesinin kamu dzenini korumayaca meye kar; yasama organnn kendi belirledii alanlarda kimi davalarn ncelikle grlp karara
aktr. Kamu dzeni, hukukun dland, yargnn etkisiz kald yerde daha ok bozulur. Yrtmenin balanmas ynnde yapt dzenlemenin adil yarglama hakknda mdahale eden bir dzenleme ol-
durdurulmasnn snrlanmas anayasal snrlar iinde yasa koyucunun takdiri ierisinde ise de, bu yetki duu iddiasyla iptal davas alm ise de Anayasa Mahkemesi, kararnda104; Hukuk devletinde kanun
snrsz deildir. Yasa koyucu tarafndan kamu dzeni gerekesine dayanlarak byle bir dzenleme ya- koyucu, Anayasann ve yarglama hukukunun temel ilkelerine bal kalmak kouluyla, mahkemelerin
plabilmesi iin nemli, genel kabul grm, somut nedenlerin bulunmas gerekir. diyerek sz konusu yarglama usullerinin belirlenmesi konusunda takdir yetkisine sahiptir. Dava konusu kuraln, bir yandan
dzenlemenin Anayasada yer alan hak arama zgrlne aykr olduunu belirtmitir. Dzenlemenin byk maliyetleri olan ve yapm aamas kent yaamn olumsuz ynde etkileyebilen kentsel dnm ve
bu ekilde olmasnn, kamu dzenine fazladan bir koruma getirmediine iaret etmitir. geliim projelerinin, belediyeler ve gayrimenkul sahipleri arasnda alan davalar nedeniyle srnce-
Kanun, mlkiyet hakkna dorudan mdahale eden bir kanun hkmnde olduundan, genel dava mede kalmasn, dier yandan gayrimenkul sahiplerinin mlkiyet haklarnn ihlal edilmesini nlemek
ama sresi olan 60 gnn bu kanun ile 30 gne indirilmesine kar kan ve bu srenin tam tersine 90 amacyla kabul edildii anlalmaktadr. eklinde gerekelendirmede bulunarak sz konusu hkmn
hatta 120 gne karlmas gerektiini ifade eden gre101 karn kanaatimizce dava ama yolunu 30 gne Anayasaya aykr olmadn belirtmitir. 6306 sayl Kanunda ise byle bir imkan tannmam olup
indirmek, hak arama zgrlnn ihlali deil ama srecin hzlanmasna yardmc olmas bakmndan yarglama usulne ilikin bir messeseye bavuru imkan tamamen kaldrlm olduundan ortaya Ana-
getirilen bir dzenleme olduundan hukuka uygundur. Problem, yrtmenin durdurulmas messesesinin yasaya aykr bir durum kmtr. Anayasa Mahkemesinin de bunu gz nnde bulundurmas beklenir.
tamamen ortadan kaldrlmasdr. Zira bu messese, kaldrlmak eklinde deil de srecin hzlandrlma- Aksi takdirde, yarglamann hzlandrlmasna ynelik bir dzenleme iermeyen 6306 sayl Kanundaki
sna paralel olarak daha ksa srecek ekilde bir hkm ile dzenlenmeliydi. Peki bu nasl olacaktr? yrtmenin durdurulmasna ilikin bu hkm mlkiyet hakknn ihlal edilmesine yol aabilecektir.

Kanaatimizce yrtmenin durdurulmas karar verilememesine ynelik bu dzenleme Anayasann Kanunkoyucu, yukarda da belirttiimiz zere aciliyet durumunu sadece idareye yetkiler tanrken
hak arama zgrlne ilikin 36. maddesi ile 125. maddesine aykrlk tamaktadr. Anayasann 125. gz nne almamaldr. Mademki olaanst bir durum bulunmakta ve buna gre yetkiler, dzenlemeler

98 RG. 15.12.1984, sy. 18606.
99 AYM, E. 1996/7, K. 1996/11, KT. 18.04.1996, RG. 18.08.1996, sy. 22731.
100 AYM, E. 2008/77, K. 2010/77, KT. 03.06.2010, RG. 30.10.2010, sy. 27744.
101 Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, s. 21.
102Sz konusu tartmalarn yapld mahkeme kararnn incelendii eser iin bu kitapta bkz. Fethiye Nur Batrk, Uygulama rnekleri: Sulukule
Kentsel Yenileme Projesi.
103Ayn ynde gr iin bkz. N. lker olak, Kentsel Dnm Mevzuatnn Hukuksal Deerlendirmesi, (evrimii) http://www.kentseldonusumve-
hukuk.com/kentsel-donusum-mevzuatinin-hukuksal-degerlendirmesi/, Eriim Tarihi: 21.05.2013.
104AYM, E: 2010/82, K: 2012/159, KT: 18.10.2012, RG., 23.07.2013, sy. 28716.

176 177
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

ieren bir kanun yaplmakta, o zaman uygulamann yargsal taraf da dnlmeli ve ona gre de tedbirler
alnmaldr. Yoksa, aciliyet durumunun sadece idareye yetki tanmak iin bir gereke olarak gsteril-
mesi ama vatandan haklarna mdahale edilirken bu durumun gz ard edilmesi ok da salkl bir yol
olmayacaktr ve hukuki bir davran da olmayacaktr.
unu da son olarak belirtmek gerekir ki bu tip kanunlarda kentsel dnm uygulamalarnn deiik
aamalarna ilikin geni takdir yetkilerinin verilmi olmas bu ilem ve eylemlerin denetlenmesini daha
da nemli klmaktadr105. Belirsiz ve geni saylabilecek takdir yetkisi kullanmlarna kar etkin ve hzl
bir yargsal denetime her zamankinden daha fazla gereksinim duyulmaktadr106. Sonu olarak bu kanun
asndan yrtmenin durdurulmas kararnn verilememesine ilikin dzenlemenin Anayasaya aykr
olduunu belirtmek gerekir. Dolaysyla Anayasa Mahkemesi, daha nceki verdii karara benzer ekilde
yrtmenin durdurulmasna ilikin bu hkm de iptal edebilir107.
da balayc olarak yorumlanmtr111. Yerel idareler asndan da durum byledir ve bu tip kamu tzel
kiileri asndan da yetki devri iin ak bir kanun hkm gerekmektedir. Ayrca kanuna gre yetki devri
yaplrken devredilen yetkinin snrlar aka belirlenmeli ve bu devir yazl olarak yaplmaldr. Dantay
buna, yetkinin snrlarnn belirlenmesi suretiyle devredilmesi ilkesi112 demektedir113.
Grld zere yetki devrinin olabilmesi iin ncelikle bunun bir kanuni dzenlemeye ihtiyac bu-
lunmaktadr. Ayrca yetki devrinin yazl ve snrlar aka belirlenmi ekilde yaplmas artlar da d-
nldnde 6306 sayl Kanunda yer alan yetki devrine ilikin dzenlemelerin kanuni idare ilkesine
aykrlk oluturduunu ve dolaysyla hukuka aykrlk douracak hkmler olduunu syleyebiliriz.

VI. YETK DEVRNE LKN HKMLERN HUKUKA UYGUNLUU

MESELES
6306 sayl Kanunda yetki devrine ilikin olarak 2. maddenin b bendi ile 6. maddenin 12. fkras
hkmleri bulunmaktadr. 2. maddenin b bendine gre; Bakanlka yetkilendirilmesi halinde byk-
ehir belediye snrlar ierisindeki ile belediyeleri de kanuna gre yetkili idarelerden olmaktadr. 6.
maddenin 12. fkrasna gre ise; Bakanlk, bu Kanunda belirtilen i ve ilemlere ilikin olarak TOKye
veya dareye yetki devrine ve bu i ve ilemlerden hangilerinin TOK veya dare tarafndan yaplacan
belirlemeye yetkilidir.. Grld zere her iki dzenlemede de yetkilendirmenin nasl olaca, hangi
yetkileri kapsayaca belli deildir. Dolaysyla her iki dzenleme de problemlerin kmasna son derece
msait dzenlemelerdir. Bu durumda, ierii ve snr olmadan yetki devri yaplp yaplamayaca sorunu
gndeme gelmektedir.
dare hukukunda yetkisizlik asl olduundan, kanuni idare ilkesi gerei, bir idarenin yetkili olabilmesi
iin sz konusu yetkinin kendisine mutlaka kanunla tannm olmas gerekmektedir. Yetki devri; kanunlarn
aka ngrd hallerde108, stn, yetkilerinin bir ksmn, belirli bir sreyle, kullanmas iin astna
devretmesidir. Yetki devrinden sz edebilmek iin grevle birlikte, kanunla o makama verilen karar alma
ve yrtme yetkilerinin bir ksmnn devri sz konusu olmaktadr109. 3046 sayl Bakanlklarn Kurulu
ve Grev Esaslar Hakknda Kanunun110 38. maddesi; Bakan, mstear ve her kademedeki bakanlk
ve kurulu yneticileri, gerektiinde snrlarn yazl olarak aka belirlemek artyla yetkilerinden bir
ksmn astlarna devredebilir. Ancak yetki devri yetki devreden amirin sorumluluunu kaldrmaz. hk-
mn amirdir. Merkezi idaredeki bu genel yetki devri kural Dantay tarafndan, bal ve ilgili kurulu
olarak herhangi bir Bakanlkla ilgilendirilen hizmet bakmndan yerinden ynetim idareleri bakmndan

105 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 134.

106 Soybay, Afet Riski Altndaki Yap ve Alanlarn Dntrlmesi, s. 26.
107 ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 26.
108 Dantay dari Dava Daireleri Kurulu, E. 2005/3183, K. 2008/1621, KT. 12.06.2008, Dantay Dergisi, 2008, sy. 119, s. 66.
109 Bahtiyar Akylmaz/ Murat Sezginer/ Cemil Kaya, dare Hukuku 3. bs., Ankara, Sekin, 2012, s. 182.
110 RG. 09.10.1984, sy. 18540.
111 Turan Yldrm, dari Yarg 2. bs., stanbul, Beta, 2010, s. 211.
112 D13D, E. 2008/3526, K. 2008/6807, KT. 15.10.2008, Dantay Dergisi, 2009, sy. 120, s. 382.
113 Akylmaz/ Sezginer/ Kaya, dare Hukuku s. 182.

178 179
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU
6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunu daha ok kanunun ek-
sikliklerini tespit etmek suretiyle deerlendirmeye altmz bu almamzda sonu olarak unlar sy-
leyebiliriz ki bu kanun tam anlamyla bir kentsel dnm kanunu nitelii tamamaktadr. Zira kanun,
kentsel dnmn sadece deprem afeti riski boyutuna ilikin olup dier boyutlarn pek iermeyen ya
da dikkate almayan, n planda tutmayan bir kanundur. Bunun da nedeni, lkemizin deprem kuanda
yer almas ve Marmara, Van depremleri gibi elim deprem hadiselerini yaam olmasdr. zellikle Van
depreminden sonra bizzat siyasi iktidar tarafndan iktidarn kaybetmeye ml olacaksa bile114 gndeme
getirilmi ve hzla kanun almalarna balanmtr. Bu hz ve aciliyetin sonucu olarak da almamzda
belirttiimiz zere kanunda tespit etmeye altmz baz eksiklikler ortaya kmtr.
lkemizin deprem kuanda yer almas nedeniyle kapsaml bir kentsel dnm kanununa ihtiya
duyulduu zaten hemen hemen tm kesimlerin ortak gr olmakla beraber bu kanunun ieriinin nasl
oluturulaca konusunda uygulamada problemler kmtr. Fakat ne olursa olsun byle bir kanuni d-
zenlemeye ihtiya duyulduu aikar idi.
Kapsaml bir kentsel dnm kanununa duyulan ihtiyacn gerekeleri dnldnde 6306 sayl
Kanunun, olmas gereken bir giriim olduu dnlebilir yalnz bu kanunun gerek kanunlama sre-
cinde gerekse sonrasnda dile getirilen eletiriler ve kukular da yabana atlacak cinsten deildir. Bu nok-
tadaki temel kaygnn, kanunun rant amal kullanm zerinde younlatn da belirtmek gerekir115.
Fakat, Bakanlk, depremlerde bir daha can ve mal kayb yaanmamas iin yaplan bu dzenlemelerde
rant hesabna hi girilmediini116, uygulama yapma hakknn ncelikle vatandaa verildiini ve yaplarn
dntrlmesi iin karlksz faiz destei ile kira yardmnn yapldn, dolaysyla bir rant varsa bu
rantn yaps riskli olarak tespit edilen vatandaa ait olduunu belirterek117 kendini savunmaktadr. Ka-
naatimizce bu tr dzenlemeleri hukuki adan deerlendirmek gerekliliinden tr, hukuku gzyle
bakldnda, daha kanun uygulanmadan, en bandan rant salamaya ynelik bir dzenleme demek
suretiyle niyet okuyarak bir deerlendirme yapmak hukuki bir tavr olmayacaktr. Dolaysyla hukuki
adan yapmaya altmz, olumlu ynlerini de belirterek dzenlemenin vatanda asndan problem
oluturabilecek ynlerini ortaya koymaktr.
Belirtmek gerekir ki sz konusu kanuni dzenlemeler lkemiz, yani vatandalarmz iin yaplyorsa
kanunun sadece amac bakmndan deil, uygulama aamasnda da vatandalarmzn haklarnn korun-
masna dikkat edilmelidir. zellikle 6306 sayl Kanunda yukarda belirttiimiz zere ou temel hakka
aciliyet ve yaama hakknn tm haklardan nce gelmesi gerekesiyle mdahalede bulunulmu ve
114 Babakan Recep Tayyip ERDOANn bir toplantda yapm olduu konumas, bkz. (evrimii)
http://www.haber7.com/guncel/haber/799377-iktidari-kaybetsek-de-bunu-yapacagiz, Eriim
Tarihi: 18.05.2013.
115 Ayanolu, Genel Bir Bak-6306 Sayl Kanun, s. 27.
116 Muhittin Abacolu/ Ali Abacolu, Aklamal Kentsel Dnm Kanunu ve lgili Mevzuat, 2. bs., Ankara, Sekin, 2012, s. 76.
117 (evrimii) http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291,
Eriim Tarihi: 15.05.2013.
180
KENTSEL DNM HUKUKU
hatta yrtmenin durdurulmas talebinde bulunabilme imkanlar dahi kanaatimizce Anayasaya aykr
bir ekilde ortadan kaldrlmtr. Hele bylesi nemli bir kanuni dzenlemede kanun teknii asndan
idareye geni takdir yetkisi verecek bir ifade tarznn benimsenmi olmas, uygulamada birok probleme
yol ama ihtimalini barndrmaktadr. zellikle, hak sahiplerine yaplacak yardmlar hususunda idarenin
takdir yetkisine sahip klnmas ve yaplacak yardmlarn zorunlu tutulmamas kanaatimizce bir eksikliktir
ve vatandan, idareye olan gvenini sarsacak nitelikte bir dzenlemedir. rnein, idarenin belirttii gibi
bu kanunda gnlllk esas vardr demek, doru olmayacaktr118. Byle dersek sanki bu ilemlerin
yaplmas hususunda gnll olmayanlara, bu kanuna gre uygulama yaplmayacaktr gibi bir anlam -
kar. Oysa kanundaki gnlllk esas bu anlama gelmemektedir. Kanunda ncelikle gnlllk esas
vardr demek daha doru olacaktr. Zira maliklerle anlama yoluna gidilmesi esas olmasna ramen g-
nll olmayan riskli yap sahipleri de srecin bir sonucu olarak Bakanln devreye girmesiyle ya anla-
mak durumunda kalmakta ya da bunlarn yaplar ellerinden alnmaktadr. Tm bu ilemlerin vatandalar
dnlerek yaplmas isabetli olmakla birlikte, asl mesele bu ilemleri herhangi bir hak ihlaline neden
olmadan yapmaktr.
6306 sayl Kanunda da 644 sayl KHK gibi evre ve ehircilik Bakanlna radikal yetkiler
verilmi ve Bakanlk, Kanun uygulamasnda adeta kumanda merkezi niteliini almtr. Bu kanun ile Ba-
kanlk, zellikle yerel idarelerin yetkilerine de sahip olmu ve neredeyse her alanda her trl uygulamay
yapabilecek yetkiye sahip klnmtr. Her ne kadar Anayasa Mahkemesi, merkezi idarenin de mahalli
mterek ihtiyalar yerine getirebileceini ifade etmi olsa da kanaatimizce mahalli mterek ihtiyac,
asl olarak bu ihtiyac gidermekle grevli olan yerel idareler daha iyi giderebilirler. Dolaysyla, d-
nm yaplacaksa bunun, mahalli koullar daha iyi tahkik edebilecek yerel idareler eliyle yaplmas
daha isabetli olacaktr. Bakanlk da pek tabii bu dnmde rol alacaktr, fakat bugnk sistemin tersine
kanaatimizce dnm faaliyetlerinde ncelik yerel idarelerde olmal ve merkezi idare, yani bizde Ba-
kanlk, lke dzeyinde dnmn salkl bir ekilde yaplabilmesi asndan hem ibirlii-koordinas-
yonu salama hem de bu dnm iin gerekli olan finansman salama noktasnda etkin rol almaldr.
Bu sistemde, ancak herhangi bir yerel idare bu grevini yerine getirmedi mi Bakanlk devreye girmeli ve
idari vesayet anlay erevesinde dnm stlenmelidir. rnein, lkemizdeki Portakal iei Vadisi
Dnm Projesinin bu sistem ile baarl olduu kanaatindeyiz.
Kentsel dnm yaplrken de dnmn yapld yerlerin sadece fiziksel koullarnn dzeltilme-
si deil, ekonomik-sosyal evrelerinin korunmas, tarihi-kltrel mirasn yenilenmesi, korunmas, can-
landrlmas, yeni alanlar elde edilmesi gibi dier boyutlar da gz nnde bulundurularak bu dnm
yaplmaldr. Yoksa ok sayda lks bina yaplmas kentsel dnmn amalarndan biri deildir ve ol-
mamaldr. Yine, yaplarn deerinin arttrlmas ve vatandan daha fazla kazanmasnn salanmas ama
olmamaldr. Vatanda madur edilmeden ve kimseye haksz kar salanmadan sz konusu alanlarn yap
stokunun yenilenmesi, kentsel dnmn amalarndan biri olarak yerine getirilmelidir.119
118 ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 23.
119 Bu yndeki fikirler, Do. Dr. Melikah Yasinin stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Kamu Hukuku Anabilim Dalnda 2011-2012 eitim-re
tim ylnda vermi olduu Kentsel Dnm adl yksek lisans dersinde ifade ettii grlerden esinlenerek olumu ve olgunlamtr.
181
KENTSEL DNM HUKUKU
Kanunun deerlendirmesini yaptmzdan imdiye kadar eksiklik olarak naizane tespit etmeye a-
ltmz ynlerini belirttik. Elbette kanunun olumlu ynleri de bulunmaktadr. Her ne kadar takdir yetki-
sine braklm olmas tasvip ettiimiz bir dzenleme biimi olmasa bile kanunun 5., 6. ve 7. maddelerin-
de saylan; kiilere geici konut, iyeri tahsisi, kira yardm, kredi verilmesi, ncelikle parsellerin malikler
tarafndan deerlendirilmesi, 2/3 ounlua uymayan malikin paynn rayi deerinin hesaplanarak den-
mesi, yeni yaplacak konutlarn bedellerinin yapm maliyetinin altnda tespit edilebilmesi, sosyal donat
ve altyap harcamalarnn uygulama maliyetine dahil edilmemesi ve dnm projeleri zel hesabndan
glendirme kredisi verilmesi gibi olumlu hkmleri de mevcuttur. Bunlar vatanda korumaya ynelik
hkmlerdir fakat zellikle yardm niteliinde baz hkmlerin zorunlu tutulmas ve idareye bu konuda
takdir yetkisinin tannmamas daha isabetli olabilirdi.
Kanun gerekesinde de belirtildii ve kanun hkmlerine de yansd zere mali endie de idareyi
baz hkmleri dzenleme yoluna sevk etmektedir. rnein, idare, yeni yapaca konutlarn bedelinden
elde edecei geliri dnerek, yeni konutlar dntrd alanda daha nce yayor olan vatandaa do-
rudan verme yolunu tercih etmemektedir. Bunun da nedeni idarenin mali gelir kaygsdr. Gnl isterdi
ki lke ekonomisi yeterince iyi olsun ve insanlar yllarca yaadklar yerden, evreden, gruptan ayrl-
masn ve dnmden sonra tekrar herkes, daha salkl ve gvenli yaam evrelerinde yaasn. Fakat
byle bir eyin olmas ihtimali, -idare tarafndan imdiye kadar yaplan uygulamalar da gz nnde
bulundurduumuzda- imdiye kadar yaplan uygulamalar gz nnde bulundurduumuzda mmkn
grnmemektedir.
Sonu olarak, 6306 sayl Kanun, lkemizde bulunan hemen hemen 6,5 milyon konutun deprem riski
altnda olmasndan tr yklp yeniden yaplmasn hedefleyen, olumlu hkmler de barndran ama
daha ok iin aciliyeti gerei haklara, baz uygulamalar bakmndan kanaatimizce hukuka aykr ekilde
mdahale eden, Bakanln ziyadesiyle yetki sahibi olduu bir kanun olarak ortaya km ve bu ekilde
uygulanmaktadr.
182
KENTSEL DNM HUKUKU
KAYNAKA
- Arzu KOCABA, Yeil Srdrlebilir Kentsel Dnm: Kavramsal ereve ve Uygulama
Aralar,
http://www.planlama.org/dokuman/pdf/Yesil_Surdurulebilir_Kentsel_Donusum.pdf.
- A. MAN/ D. KBAROLU, Dnyada ve Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalar, TMMOB
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas 12. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, Ankara,
11-15 Mays 2009.
- Bahtiyar AKYILMAZ/ Murat SEZGNER/ Cemil KAYA, dare Hukuku 3. bs., Ankara, Sekin, 2012,
s. 182.
- Cafer ERGEN, 6306 sayl Yasa ve ptal Davalarnda Yrtmenin Durdurulmas, http://www.imarhu-
kukcusu.com/modules.php?name=News&file=print&sid=1921.
- Cenk Yaar AHN, Kentsel Dnmn Hukuk Boyutu, Kentsel Dnm Panel/Forum, stan-
bul, Mimarlar Odas, Mays 2013, s. 20-28.
- Erdoan BAYRAKTAR, Al Konumas, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi ve
evreye Kar Sular Paneli, Ankara, Sekin, 2012.
- Fatma Neval GEN, Trkiyede Kentsel Dnm: Mevzuat ve Uygulamalarn Genel Grnm,
Ynetim ve Ekonomi c. 15, sy. 1, 2008, sf. 115-130.
- Fethiye Nur BATRK, Uygulama rnekleri: Sulukulede Kentsel Yenileme Projesi.
- Gkhan KALAAN/ Salih FT, Kamu-zel Sektr birliinin Kentsel Mekana Yansmas:
Kentsel Dnm rnei ve Yeni Aktrler, Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, c. 4, no. 2, 2012, sf.
121-133.
- Gl STN, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, stanbul, XII Levha Yaynlar, 2009.
- Grsel NGREN, Eskiyen, Ekonomik mrn Doldurmu Apartman Ve Sitelerde Yeniden n-
aat (Yenileme) Sreci ve lgili Yasal Dzenlemeler,
http://www.kentseldonusumvehukuk.com/eskiyen-ekonomik-omrunu-doldurmus-apartman-ve-siteler-
de-yeniden-insaat-yenileme-sureci-ve-ilgili-yasal-duzenlemeler/.
- Halil brahim AYDINLI/ Hilal TURAN, Kuramsal ve Yasal erevede Trkiyede Kentsel Dn-
m, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 28/2012, s. 61-70.
- Halil KALABALIK, mar Hukuku 4. bs., c. 3., Ankara, Sekin, 2012.
- pek zbek SNMEZ, Kentsel Dnm Srelerinde Aktrler-Beklentiler-Riskler, Egemimarlk,
2005/1-53, s. 16-21.
- Melikah YASN, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, sy. 60, Ankara,
2005, s. 105-137.
- Melikah YASN, Tarihi Mekanlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, Legal Hu-
183
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

kuk Dergisi, stanbul, Eyll 2006, s. 2711-2720. ELEKTRONK KAYNAKA

- Muhittin ABACIOLU/ Ali ABACIOLU, Aklamal Kentsel Dnm Kanunu ve lgili Mevzu- www.csb.gov.tr
at, 2. bs., Ankara, Sekin, 2012.
www.haber7.com
- Nazmi DURBAKAYIM, naat Sektrnn Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesindeki
Rol, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi ve evreye Kar Sular Paneli, Ankara, www.imarhukukcusu.com/modules.php?name=News&file=print&sid=1921
Sekin, 2012. http://www.kentseldonusumvehukuk.com
- Necati UYAR, Al Konumas, Konut Politikalar Aktrler Roller ve Deiim Paneli stanbul, www.mimarist.org/raporlar/2198-tmmob-mimarlar-odasi.html
2001.
www.mevzuat.gov.tr
- Nihat Enver LGER, Trkiyede Arsa Dzenlemeleri ve Kentsel Dnm Ankara, Nobel, 2010.
www.resmigazete.gov.tr
- Nurcan YILMAZ, Portakal iei Vadisi ve Dikmen Vadisi Kentsel Dnm Projeleri.
www.zaman.com.tr
- N. lker OLAK, Kentsel Dnm Mevzuatnn Hukuksal Deerlendirmesi, (evrimii)
http://www.kentseldonusumvehukuk.com/kentsel-donusum-mevzuatinin-hukuksal-degerlendirmesi/.
- Ouz SOYDAN, 1. Tur Konumas, Konut Politikalar Aktrler Roller ve Deiim Paneli
stanbul, 2001.
- Pelin Pnar ZDEN, Kentsel Yenileme, stanbul, mge Kitabevi, 2008.
- Pelin Pnar ZDEN, st lekli Planlamadan Projeci Yaklama Planlamann Deien Yz, Prof
Dr. Nur Akna Armaan-Mimari ve Kentsel Koruma, stanbul, Yem, 2013, s. 417-435.
- Ruen KELE, Kentleme Politikas 12. bs., stanbul, mge Kitabevi, 2012.
- Seluk SOYBAY, Afet Riski Altndaki Yap ve Alanlarn Dntrlmesi, Gncel Hukuk Dergisi,
Austos 2012, s. 24-26.
- Taner AYANOLU, Genel Bir Bak-6306 Sayl Kanun, Gncel Hukuk Dergisi Austos 2012, s.
27.
- Tayfun AKGNER, Kentsel Dnm ve Hukuk, Gncel Hukuk Dergisi, Austos 2012, s. 18-23.
- TMMOB ehir Planclar Odas, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Ta-
sars Deerlendirme Raporu,
http://www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=3941&tipi=4&sube=0.
- TMMOB, stanbul Blten, sy. 121, stanbul, Temmuz-Austos 2012, http://imoistanbul.org/imoarsiv/
ist-bulten/sayi121/(20-27)%20kentsel_donusum.pdf.
- TBMM Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar,
Ulatrma ve Turizm Komisyonu Raporu, Yasama Dnemi. 24, Yasama yl. 2, Sra says. 180,
http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss180.pdf.
- Turan YILDIRIM, dari Yarg2. bs., stanbul, Beta, 2010, s. 211.
- Zekai GRGL, Kentsel Dnm ve lkemiz, TMMOB zmir Kent Sempozyumu, 2009, s.
767-780.

184 185
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

6306 SAYILI AFET RSK ALTINDAK ALANLARIN

DNTRLMES HAKKINDA KANUN AISINDAN
MLKYET HAKKININ SINIRLANDIRILMASI
Ara.Gr.Adem AVCI*
GR
Trkiyenin bir deprem blgesi olduu yadsnamaz bir gerektir. Trkiyede 1900l yllardan ba-
layarak gnmze kadar kkl bykl birok deprem meydana gelmitir. Bunlardan, 1939 ve 1992
Erzincan depremleri, 1999 Marmara depremleri, 1941, 1976 ve 2011 Van depremleri en iddetli deprem-
ler olmutur. Halen yrrlkte olan Trkiye Deprem Blgeleri Haritas dikkate alndnda lkemizin
%96s farkl derecelerde deprem riskine sahip blgeler iindedir ve nfusunun %98i bu blgelerde ya-
amaktadr1.
Trkiye, srekli deprem riski altnda olmasna ramen, mevcut yaplarn byk bir ksm muhtemel
depremlere kar dayankl deildir ve orta iddetteki bir depremde dahi ar derecede hasar grp ykl-
maktadr. Bu durum, sosyo-ekonomik sorunlara yol amakta ve Devletin beklenmedik bir anda byk
mali zararlara katlanmasna sebep olmaktadr2.
Anayasann 17. maddesinde, Herkes, yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme
hakkna sahiptir. Bu hkm, Devlete negatif bir ykmllk getirmektedir. Anayasada Devletin bu
husustaki negatif ykmllnn yannda, pozitif ykmlln ieren hkmler de mevcuttur3.
te, Trkiyedeki deprem gerei karsnda ve pozitif ykmlln bir gerei olarak, sz konusu
olumsuz durumu en aza indirmek iin 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hak-
knda Kanun 16.5.2012 tarihinde kabul edilmi, 31.5.2012 tarihinde ise yrrle girmitir4.

*Fatih niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Ana Bilim Dal.

1 Mahmut Kk, Panel Konumas, Trkiyenin Deprem Gerei Paneli, Gazi niversitesi Deprem Aratrma ve Uygulama Merkezi, Ocak
2010, Ankara, s. 48.
2 TBMM, Genel Gereke, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve
Turizm Komisyonu Raporu (1/569), Sra Says:180, s. 4, (evrimii)
http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tasari_teklif_sd.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_no=100881, 18 Mays 2013.
3 Anayasann 56. maddesine gre, Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak
ve evre kirlenmesini nlemek Devletin devidir. Yine Anayasann 26. maddesi, sosyal ve ekonomik gelimeyi salamak, salkl ve dzenli
kentlemeyi gerekletirmek ile Devleti grevli klmtr. Devletin temel ama ve grevleri ise, Anayasann 5. maddesinde dzenlenmitir.
Buna gre, Devletin temel ama ve grevleri, Trk milletinin bamszln ve btnln, lkenin blnmezliini, Cumhuriyeti ve demokra
siyi korumak, kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak; kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet
ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin
gerekli artlar hazrlamaya almaktr.
4 31.05.2012 tarih ve 28309 sayl R.G.

186 187
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Bu almada, zel mlkiyette bulunan tanmazlarn maliklerinin mlkiyet hakkndan doan yetki- barndrmaktadr. Bundan dolay bu mlkiyetin, denetim altna alnmas ve dzenlenmesi gerekmektedir12.
lerine 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun ile getirilen snrla-
Nitekim, mlkiyet hakknn snrlandrlmasnn kapsam hem ulusal hem de uluslararas mevzuatlarda
malar ele alnacaktr. Nitekim, Kanunun genel gerekesinde riskli alanlarn dntrlmesinin mlkiyet
dzenlenmitir. Mlkiyet hakk ve snrlandrlmas, Avrupa nsan Haklar Szlemesi Ek Protokol [AH-
hakkn ve mlkiyet dndaki snrl ayni haklar etkileyecei aka ifade edilmitir5.
SEP (1 Nolu Protokol)] madde 1de Mlkiyetin Korunmas bal altnda u ekilde dzenlenmitir:
Her gerek ya da tzel kii, mlkiyetinden/mamelekinden mdahale edilmeksizin yararlanma hakkna
1. GENEL OLARAK MLKYET HAKKI VE SINIRLANDIRILMASI sahiptir. Hi kimse, kamu yarar uyarnca ve yasann ve uluslararas hukuk genel ilkelerinin ngrd
Kamu dzeni ve toplum hayat gibi birtakm gereklerden tr temel hak ve zgrlklere baz s- koullara tabi olarak mlkiyetinden yoksun braklmas hari, mlkiyetinden yoksun braklmayacaktr.
nrlamalar getirilebilir. Bu husus, bireyler asndan da ehemmiyet arz eder. nk, sadece genel ilkeler
Ancak yukardaki hkmler hibir biimde, bir Devletin, mlkiyetin genel yarara uygun olarak kul-
biiminde ilan edilen, ak dzenlemelerle koruma altna alnmayan temel hak ve zgrlkler bireyler
lanlmasn denetim altna almak ya da vergilerin yahut dier ykmllklerin yahut para cezalarnn
asndan pratik bir deer tamaz6. Dolaysyla, temel hak ve zgrlklere baz snrlamalar getirilmesi
denmesini temin etmek zere gerekli grd nitelikteki yasalar yrrle koymas yetkisine halel ge-
kanlmazdr. Ancak, bu snrlamalarn ne ekilde ve hangi lde yaplacann da belirlenmesi gerekir.
tirmeyecektir.
Bu gereklilik, hukuk devleti ilkesi, kanunilik ilkesi ve hukuki gvenlik ilkesi gibi temel hukuk ilkelerinin
bir neticesidir. AHM, daval Devlet tarafndan mlkiyet hakknn ihlal edilip edilmediini AHSEP kapsamnda
zetle u ekilde inceler13: a) lk aama, yaplan mdahalenin kanunla ngrlp ngrlmedii; b) kinci
nsan haklar nem ve ncelik bakmndan bir hiyerariye tabi tutulursa, en nemli hakkn yaama
aama, sz konusu mdahalenin snrlama kriterlerine, baka bir ifadeyle, meru amalara uygun olup
hakk olaca phesizdir. nk insan yaad sre zarfnda dier haklarnn bir nemi vardr7. nsann
olmad ve c) nc aama ise, mdahalenin demokratik toplumda gerekli olup olmaddr. Son
yaamn devam ettirebilmesi iin de zorunlu birok eye ihtiyac vardr. Bu durum, insanda bunlara sahip
aama, ayn zamanda mdahalede gdlen meru amala yaplan mdahalenin ll olup olmamas
olma isteine ve gayretine sebebiyet verir. Bu nedenle alp, gayret edip, retmek zorunda olan insan;
bakmndan incelenmesi anlamna gelmektedir.
kendi emeinin ve gayretinin neticesine bakalarndan ziyade kendisinin sahip olmasn ister. Bu durum,
insann doasndan kaynaklanr. nk insan, doutan mal ve mlk edinmeye eilimlidir8. Bu balamda, Ulusal mevzuatmz asndan ise durum yledir: Hem 1982 Anayasasnda hem de Trk Medeni
yaama hakk ile mlkiyet hakk arasnda sk bir ban olduunu syleyebiliriz. Kanununda mlkiyet hakk dzenlenmi ancak tanmlanmamtr. Mlkiyet hakk ve snrlandrlmas
Anayasann 35. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre, Herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahiptir.
Mlkiyet hakk, ayni bir hak olarak karmza kmaktadr. Ayni hak ise, herkese kar ileri srlebilen
Bu haklar, ancak kamu yarar amacyla, kanunla snrlanabilir. Mlkiyet hakknn kullanlmas toplum
ve sahibine baz yetkiler veren malvarlna ilikin mutlak bir haktr. Bu kapsamda mlkiyet hakk, eya
yararna aykr olamaz. Trk Medeni Kanununun 683. maddesinde ise bu hak Bir eye malik olan
zerinde en geni yetki salayan ayni bir hak olarak nitelendirilmektedir9. Mlkiyet hakk ayni haklarn
kimse, hukuk dzeninin snrlar iinde, o ey zerinde diledii gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta
tm zelliklerini bnyesinde tad iin btn ayni haklarn en kapsamls ve en mkemmeli olarak
bulunma yetkisine sahiptir eklinde dzenlenmitir. Belirtmek gerekir ki, 743 sayl Eski Medeni Ka-
kabul edilir10. Bu hakkn ihlal edilmesi devlet tarafndan meyyideye balanmtr. Bu balamda mlk
nunda hukuk dzeni yerine kanun dairesi ifadesi kullanlmtr14. Yani, eskiye oranla snrlamann
sahibi olan kiiler, mlkiyetlerine ynelen herhangi bir haksz saldry, toplumda en stn g kullanma
kapsam geniletilmitir. Bununla birlikte, genel bir snrlama sebebi olan ve Trk Medeni Kanununun 2.
yetkisine sahip olma niteliini tayan devlet ile bertaraf etme olanana kavumulardr11. Mlkiyet hak-
maddesinde dzenlenen hakkn ktye kullanlmas, ile bu geni alan daraltlmtr15. Buna gre, Bir
k, kiiye bir takm yetkiler verir. Bunlar; kullanma (usus), yararlanma (fructus) ve tasarruf etme
hakkn aka ktye kullanlmasn hukuk dzeni korumaz.
(abusus) yetkileridir.
Mlkiyet hakk, hem bireyin birey zerindeki egemenliinin bir arac hem de devlete kar birey
II. 6306 SAYILI KANUN LE MLKYET HAKKINA MDAHALE
zgrlklerinin bir teminat olabilmektedir. Ayrca tanmaz mlkiyeti, kapsamnda yetkiler ve devler 6306 sayl Kanun, mlkiyet hakkna mdahale getiren birok hkm iermektedir. Bu mdahaleler,
risksiz yaplarn projeye tabi olma zorunluluu, tasarruflarn kstlanmas, kararlarn en az te iki
5 TBMM, s. 5. ounlukla alnmas ve acele kamulatrma olmak zere drt balk altnda deerlendirilecektir.
6 Mnci Kapani, Kamu Hrriyetleri, 7. bask, Ankara, Yetkin Y. , 1993, s. 229.
7 Mehmet Akif Etg, Kamu Hukukunda Mlkiyet Hakk ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Mlkiyet Hakkna Bak, stanbul,
12 Esin rc, Tanmaz Mlkiyetine Bir Kamu Hukuku Yaklam, Mlkiyet Hakknn Snrlandrlmas, stanbul, HFY, 1976, s. XX.
Onki Levha Yaynclk, 2009, s. 1.
13 H. Burak Gemalmaz, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde Mlkiyet Hakk, stanbul, Beta Y. , 2009, s. 448.
8 Saim Turul, Kamu Hukuku Asndan Mlkiyet Hakk ve Snrlandrlmas, stanbul, Kazanc Hukuk Yaynlar, 2004, s. 3.
14 Trk Kanunu Medenisi, m. 618: Bir eye malik olan kimse, o eyde kanun dairesinde diledii gibi tasarruf etme hakkn haizdir; haksz olarak
9 M. Kemal Ouzman, zer Selii ve Saibe Oktay-zdemir, Eya Hukuku, Gzden Geirilmi 11. Bas, stanbul, Filiz Kitabevi, 2006, s. 18;
o eye vaziyed eden herhangi bir kimseye kar istihkak davas ikame ve her nevi mdahaleyi menedebilir.
eref Erta, lknur Serdar ve Damla Grpnar, Eya Hukuku, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi 8. Bask, Ankara, Sekin Y. , 2008, s. 60.
15 Saim Turul ve brahim Orkun Atalay, Mlkiyet Hakknn levleri ve Snrlar, Kazanc Hakemli Hukuk Dergisi, Y:2004, S:3, s. 50.
10 Jale G. Akipek ve Turgut Akntrk, Eya Hukuku, stanbul, Beta Y. , 2009, s. 19.
11 Etg, s. 16.

188 189
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

A. Risksiz Yaplarn Projeye Tabi Olma Zorunluluu
6306 sayl Kanunun 3. maddesinin 7. fkrasna gre, Bu Kanunun uygulanmas iin belirlenen
alanlarn snrlar iinde olup riskli yaplar dnda kalan dier yaplardan uygulama btnl bakmn-
dan Bakanlka gerekli grlenler de bu Kanun hkmlerine tabi olur.
Belirtmek gerekir ki, byle bir dzenleme ncelikle Kanunun dzenleni amac ve genel gereke-
siyle elimektedir. nk, bu Kanunun ad Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda
Kanun olup, amac da bu kapsamda afet riski altndaki alanlar ile bu alanlar dndaki riskli yaplarn
bulunduu arsa ve arazilerde, fen ve sanat norm ve standartlarna uygun, salkl ve gvenli yaama ev-
relerini tekil etmek zere iyiletirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve esaslar belirlemektir. Ayrca,
sz konusu dzenlemeyle mlk sahipleri salam yaplarn bir anda kaybetme ve yktrld takdirde yeni
binalara geerken mlklerinin klmesi veya zarara urama ihtimali ile kar karya kalacaklardr. Ge-
nel gerekede, Anayasann 23 ve 56. maddelerine atf yaplarak salkl, dengeli ve gvenli bir evrede
yaama hakk vurgulanm ve Trkiyedeki deprem gereine deinilmitir. Ancak, sadece uygulama
btnl bakmndan riskli olmayan yaplarn da bu Kanun kapsamna alnmas mlkiyet hakkna bu
denli bir mdahale iin yeterli bir gereke oluturmamaktadr.
Risksiz yaplarn projeye tabi tutulma zorunluluu, Anayasann 13. maddesinde ngrlen ze do-
kunma yasana da aykrlk oluturmaktadr. Anayasa Mahkemesi, ze dokunmay temel hak ve z-
grl byk lde kstlayan veya kullanlmaz hale getiren snrlamalar olarak ifade etmektedir20.
Her temel hakkn gvence altna ald alan ierisinde mutlak olarak koruduu, dokunulmas mmkn
olmayan unsurlar yer almaktadr. Bir temel hakkn varlk sebebini oluturan ve dokunulmaz kabul edilen
bu unsurlar, sz konusu hakkn zn, cevherini oluturmaktadr21. Bu balamda, 6306 sayl Kanun ba-
kmndan sz konusu hkm; her koulda riskli yaplar ile risksiz yaplarn ayn kapsamda deerlendiril-
mesini ngrdnden ve risksiz yaplarn Bakanlka gerekli grlenler eklinde mulk bir ifadeye
balanm olduundan risksiz yaplar arasnda hakl nedene dayanmayan bir eitsizlik oluturmu ve
bunlar da mlkiyet hakknn zne dokunan mdahaleler meydana getirmitir.
Mlkiyet hakkna getirilecek snrlamalar, ayn zamanda Anayasann szne ve ruhuna uygun olma-
ldr. zgrlkler kural olmaldr, snrlamalar ise istisna ve demokratik toplum dzeninin sreklilii iin
zorunlu lde olmaldr. Ayrca demokratik bir hukuk devletinde, gdlen ama ne olursa olsun, zgr-
lk snrlandrmalarnn bu rejimlere zg olmayan yntemlerle ve belli bir zgrln kullanlmasn
ortadan kaldracak dzeyde yaplmamas gerekir22.

Sz konusu mdahale yetkisinin, Bakanlka gerekli grlenler ibaresiyle mulk bir ifadeye ba- TBMM Esas Komisyon Raporunda Bakanlar Kuruluna tannan yetkinin verilecekse de zorunlu hal-
lanm olmas da belirlilik, kanunilik gibi birtakm idare hukuku ilkelerine ve dolaysyla hukuk lerde yrtmenin dnda bamsz bir kurulua verilmesi gerektii ifade edilerek, sz konusu fkrann u
devleti ilkesine aykrlk tekil etmektedir16. Hukuk devleti ilkesinin, dier bir ifadeyle hukukun stn- ekilde deitirilmesi nerilmitir: Bu Kanunun uygulanmas iin belirlenen alanlarn snrlar iine
l ilkesinin en nemli zelliklerinden biri de belirlilik ve ngrlebilirliktir. Sz konusu ilkeler, olup riskli yaplar dnda kalan dier yaplardan uygulama btnl bakmndan TMMOB tarafndan
hak sahiplerini beklenmedik mdahalelere ve srprizlere kar korumakta, onlarn tasarruflarn gerek- saptanacak ve mimar, mhendis ve ehir planclarndan oluacak kiilik bir heyet tarafndan gerekli
letirirken hukuki durumunu gz nnde bulundurmalarn salamaktadr. Yine bu ilkeler, mlkiyet hakk grlenler de bu Kanun hkmlerine tabi olur. Bu neri, Bakanlkta toplanan yetki temerkznn ber-
sahibinde bir gven duygusu oluturmaktadr17. Ancak, bu ilkeleri ilgilendiren davalarda AHM, aka taraf iin olumludur. Ancak, uygulama btnl bakmndan gerekli grlenler eklindeki mulk
keyfilik gze arpmadka bunlara ilikin takdir yetkisini ulusal makamlara brakmtr. Bu balamda ifadeye bir zm getirmemektedir.
AHM, yaplan mdahalenin hukuki olup olmadn deerlendirdii davalarda az sayda ihlal karar ver- B. Tasarruflarn Kstlanmas
mitir.18 Anayasa Mahkemesi de vermi olduu kararlarda belirlilik ve ngrlebilirlik ilkelerini vurgu-
Tasarruflarn kstlanmas, Kanunun 4. maddesinde dzenlenmitir. lk fkraya gre, Bakanlk veya
lamaktadr19.
uygulamay yrtmesi hlinde TOK veya dare, riskli alanlarda, riskli yaplarn bulunduu tanmazlar-
da ve rezerv yap alanlarnda bu Kanun kapsamndaki proje ve uygulamalar sresince her trl imar ve
16 Haluk Eyidoan, Yldray Sapan, Sakine z, Ahmet hsan Kalkavan, dris Yldz ve Doan afak, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi
Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyonu Raporu (1/569), Sra Says:180, s. 18,
(evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tasari_teklif_sd.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_no=100881, 18 Mays 2013.
17 Gemalmaz, s. 456. iinde, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuksal yaptrmn veya sonucun balandn, bunlarn idareye hangi mdahale yetkisini dourduunu
18 Iatridis v. Greece, 25.3.1999, App No. 31107/96, Fener Rum Erkek Lisesi Vakf v. Turkey, 9.1.2007, App No. 34478/97, (evrimii) http://ihami. bilmelidir. Ancak bu durumda kendisine den ykmllkleri ngrebilir ve davranlarn ayarlar. Hukuk gvenlii, normlarn ngrlebilir olma-
anadolu.edu.tr/aihm.asp, 21 Mays 2013; Baklanov v. Russia, App No. 9.6.2005, App No. 68443/01, (evrimii) http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/ sn, bireylerin tm eylem ve ilemlerinde devlete gven duyabilmesini, devletin de yasal dzenlemelerde bu gven duygusunu zedeleyici yntemlerden
Pages/search.aspx#{fulltext:[lars bramelid],documentcollectionid2:[GRANDCHAMBER,CHAMBER]}, 21 Mays 2013. kanmasn gerekli klar. Yasa kural, ilgili kiilerin mevcut artlar altnda belirli bir ilemin ne tr sonular dourabileceini makul bir dzeyde
19Hukuk gvenlii, kurallarda belirlilik ve ngrlebilirlik gerektirir. Belirlilik ve ngrlebilirlik ise, herkesin bal olaca hukuk kurallarn ngrmelerini mmkn klacak ekilde dzenlenmelidir.ngrlebilirlik art olarak nitelendirilen bu ilkeye gre yasann uygulanmasnda takdirin
nceden bilmesi, tutum ve davranlarn buna gre dzene sokabilmesidir. Kii ve kurulularn devlete gven duymalar, maddi ve manevi varlkla- kapsam ve uygulama yntemi bireyleri keyfi ve ngremeyecekleri mdahalelerden koruyacak dzeyde aklkla yazlmaldr. Belirlilik, kiilerin
rn korkusuzca gelitirebilmeleri, temel hak ve zgrlklerden yararlanabilmeleri ancak hukuk gvenlii ve stnl saland bir hukuk devleti hukuk gvenliini korumakla birlikte idarede istikrar da salar. AYM, 17.4.2008, E. 2005/5, K. 2008/93 ve AYM, 30.3.2012, E. 2011/29, K. 2012/49,
dzeninde gerekletirilebilir., AYM, 19.1.2012, E. 2010/40, K. 2012/8, (evrimii) http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.res- (evrimii) http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm, 21 Mays 2013.
migazete.gov.tr/eskiler/2013/03/20130306.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/03/20130306.htm, 21 Mays 2013; Anayasann 2 20 AYM, 01.11.2012, E. 2010/83, K. 2012/169; AYM, 20.10.2011, E. 2011/54, 2011/142; AYM, 10.04.2003, E. 2002/112, K. 2003/33, (evrimii)
nci maddesinde yer alan hukuk devletinin temel ilkelerinden biri belirliliktir. Bu ilkeye gre, yasal dzenlemelerin hem kiiler hem de idare ynnden www.anayasa.gov.tr, Eriim Tarihi: 30 Mart 2013.
herhangi bir duraksamaya ve kukuya yer vermeyecek ekilde ak, net, anlalr, uygulanabilir ve nesnel olmas, ayrca kamu otoritelerinin keyfi 21 Etg, s. 180.
uygulamalarna kar koruyucu nlem iermesi de gereklidir. Belirlilik ilkesi, hukuksal gvenlikle balantl olup birey, yasadan, belirli bir kesinlik 22 AYM, 26.11.1986, E. 1985/8, K. 1986/27, (evrimii) www.anayasa.gov.tr, 31 Mart 2013.

190 191
KENTSEL DNM HUKUKU
yaplama ilemlerini geici olarak durdurabilir.
Bu dzenleme, mlkiyet hakkna bir mdahaledir. nk, mlkiyet hakknn sahibine verdii yetki-
lerden biri de tasarrufta bulunmadr. Tasarrufta bulunma yetkisi malike, yasann belirledii snrlar iinde
eyi devir ve temlik etme, eklini deitirme, yok etme, harap etme, balama ortadan kaldrabilme,
zetle eye ve eyde istediini yapabilme imknn verir23. Sz konusu fkra ile maliklerin tasarrufta
bulunma yetkileri kstland iin mlkiyet hakkna bir mdahale oluur. Ancak, her mdahale hukuka
aykr bir mdahale olmayabilir. Nitekim, byle bir snrlama da kanunla yapldndan ve Anayasann
hakkn zne dokunmama gibi temel ilkelerine aykr olmadndan dolay hukuka uygun bir mdahale-
dir. nk, bu mdahale hakk tamamen ortadan kaldrmamakta, geici olarak snrlandrmaktadr.
Sz konusu dzenleme asndan mlkiyet hakkn zedeleyecek husus, geici olarak snrlandrma-
nn uzun srme ihtimalidir. Bu snrlandrmann azami sresi belirtilmedii iin, burada idarenin takdir
yetkisi sz konusudur. Ancak idarenin takdir yetkisi keyfi ve snrsz olamaz. te idare, sz konusu s-
nrlandrmay keyfi bir ekilde uzatrsa, bu durumda mlkiyet hakkna mdahale hukuka aykr bir hal
alacaktr. nk, byle bir mdahale lllk ilkesi24ne aykrlk tekil eder. lur. Bu fkraya ilikin olarak gerekede yle denilmitir: Ayrca, ngrlen maksadn gerekletiril-
lllk ilkesi, kamu otoritesine, elindeki snrlama sebeplerine dayanarak ngrlen snrlama
amacn gerekletirmeye yarayacak en az snrlayc ve ngrlen amaca ulamaya en elverili olan
seme ykmll getirmektedir25. Aksi halde, Makyavelizmdeki, amaca giden her yol mbahtr
anlayyla hareket edilmi olacaktr.
AHM kararlarnda lllk ilkesi, mlkiyetten yoksun braklma anlamnda bavurulan ara ile g-
dlen meru ama arasnda makul ve dengeli bir orantl ilikinin olmas olarak okunur. AHMnin baka
kararlarnda bu ilkeye adil denge/fair balance da denilmektedir. AHM, kamunun genel yararnn ta-
lepleri ile bireyin temel haklarnn korunmas gerekleri arasnda adil bir dengenin kurulup kurulmadn
veya bavurucuya lsz ve ar bir klfet yklenip yklenmediini inceler. Mahkeme, bireyin mlkiyet
hakkna mdahale edilerek, onun olaand ve ar bir klfet altna sokulmas halinde adil dengenin
bozulacana hkmetmektedir26. te, mlkiyete mdahalelerde snrlama sresi de lllk ilkesinin
nemli ltlerindendir. Bunlarn banda, imar kaytlamalar ile kamulatrma erhleri olmak zere tan-
mazlarn kullanmn veya onlardan yararlanmay engelleyen mdahalelerin sresi gelmektedir. Nitekim,
AHMnin Sporrong ve Lnnroth-sve27, Rozanski-Polonya28 ve Skrzynski-Polonya29 davalar bu lte
rnek olarak verilebilir30.
23 rc, s. 203.
24 Bu ilkeye ilikin ayrntl bilgi iin bkz, Yusuf evki Hakyemez, Temel Hak ve zgrlklerin Snrlandrlmasnda lllk lkesi, Prof. Dr. maktadr. Olaydaki uyumazlk birinci fkrann ikinci cmlesindeki mlkiyetten yoksun brakma veya ikinci fkradaki mlkiyetin kontrol ile ilgili
Hayri Domanie 80. Ya Gn Armaan, C:II, stanbul, Beta Y. , 2001, s. 1287-1338.
25 mer Anayurt, Trk Anayasa Hukukunda Toplanma Hrriyeti, stanbul, Kazanc Y. , 1998, s. 186, Aktaran: Hakyemez, s. 1289.
26 Gemalmaz, s. 521.
27 AHM, Sporrong ve Lnnroth v. Sweden, 23.09.1982, App Nos. 7151/75 ve 7152/75, (evrimii) http://hudoc.echr.coe.int, 2 Nisan 2013.
28 AHM, Rosinski v. Poland, 17.10.2007, App No. 17373/02, (evrimii) http://hudoc.echr.coe.int, 2 Nisan 2013.
29 AHM, Skrzynski v. Poland, 06.12.2007, App No. 38672/02, (evrimii) http://hudoc.echr.coe.int, 2 Nisan 2013.
30 Gemalmaz, s. 549-550; Mdahalenin lllk ilkesine uygun olduundan bahisle mlkiyet hakknn ihlal edilmediine ilikin baz kararlar; Ba-
vurucu 1974 ylnda bir mlk satn almtr. Bu arazi bir imar uygulama plan kapsamna girmektedir. Bu plana gre, sz konusu arazinin belirli
bir blmne yeterli su ve kanalizasyon tesisi salanmadka, hi bir inaat yaplamaz. Arazi ayrca, belediye imar plan hazrlanncaya kadar
192
KENTSEL DNM HUKUKU
Sporrong ve Lnnroth-sve davasnda, kamulatrma izni ile inaat yasann uzun bir sre iin n-
grlm olmasnn, toplumun genel yararnn gerekleri ile bireysel yarar arasndaki dengeyi bozduu
ynnde hkm tesis edilmi ve mlkiyet hakknn ihlal edildiine karar verilmitir31. Sz konusu karar-
da, zetle, toplumun genel yarar gerei, bireylerin sahip olduu tanmazlar zerine getirilen snrlama-
larn uzun sreli olmas veya herhangi bir tazmine bal olmakszn ngrlmesi halinde toplumun genel
yararnn gerekleri ile bireysel yarar arasndaki dengenin bozulacana, dolaysyla bireylerin mlkiyet
hakknn ihlal edilmi olduuna karar verilmitir. Karara konu olaya, sve Hkmeti tarafndan yaplan
kentin gzellemesi, ypranan yerlerin yenilenmesi ve yollarn yapm konulu kentsel planlama alma-
lar sebebiyet vermitir. Sz konusu almalar, toplum yararn benimsemekte ise de maliklerin tad
yk katlanlmaz olduundan Mahkeme, toplum yarar ile bireysel yararn arasndaki dengenin bozulmu
olduuna bu nedenle AHSEPin 1. maddesinin ihlal edildiine karar vermitir32.
Kanunun 4. maddesinin nc fkrasna gre ise, Uygulama srasnda Bakanlk, TOK veya dare
tarafndan talep edilmesi hlinde, hak sahiplerinin de gr alnarak, riskli alanlardaki yaplar ile riskli
yaplara elektrik, su ve doal gaz verilmez ve verilen hizmetler kurum ve kurulular tarafndan durduru-
mesini temin iin, Kanunun uygulanmas srasnda gerekmesi ve talep edilmesi hlinde, riskli alanlardaki
yaplar ile riskli yaplara baz hizmetlerin verilmeyecei ve verilenlerin durdurulaca hkme balan-
eitli srelerle inaat yasaklarna tabidir. Bavurucu, arazinin ikiye blnmesine izin verilmesi iin, inaat yasandan muaf tutulmak ve ikinci bir
ev yapmak zere izin verilmesi iin birok kez idari makamlara bavurmu, ancak olumlu sonu alamamtr. Bylece tanmazn bulunduu bl-
gede 13 yldr yaplama yasa srmtr. Bavurucu nsan Haklar Avrupa Komisyonuna bavurarak, mlkiyet hakknn, mahkemeye bavurma
hakknn ve etkili bir hukuk yoluna bavurma hakknn ihlal edildiini ileri srmtr. Mahkemeye gre, inaat yasann uzatlmas, hi kukusuz
mlkiyetten barl bir biimde yararlanma hakkna bir mdahale oluturmutur. Bavurucunun tanmaz kamulatrmaya veya zorunlu sata tabi
tutulmamtr. Olayda sadece imar uygulama plannn hazrlanmas srerken yaplama yasa getirilerek, ikinci fkraya gre mlkiyetin kullanl-
mas kontrol altna alnmtr. Mdahalenin hukukilii ve amac konusunda Mahkeme, mdahalenin sve hukukuna uygun olduu ve amacnn 1.
maddede yer alan genel yarar iindeki imar plannn yaplmasn kolaylatrmak olduundan kuku duymamaktadr. Ayrca bavurucu tanmaz
satn alrken tanmaz zerindeki kstlamalar biliyor olmas gerekir. Mahkemeye gre bu yaplama yasa, belediyenin blgeyi planlama meru
amacyla orantsz deildir. Bu gerekeyle, P1, md 1in ihlal edilmediine karar verilmitir. Bavurucu ile Hkmet arasnda yaplama yasann
uzatlmas konusunda bir uyumazlk bulunmaktadr. Bu yasaklar bavurucunun arazisi zerinde yaplamay kesinlikle yasaklamtr. hukuktaki
snrlamalara tabi olarak bavurucu inaat izni iin savunulabilir bir hakk bulunmaktadr. Bavurucunun yaplama yasann hukuka uygunluu
konusundaki itiraz, arazi zerindeki yaplama konusunda belirleyici bir rol oynamtr. Bavurucunun arazisi zerinde bina ina etmesi kiisel bir
hakkdr. Planlama srecinin i hukukta kamu hukuku nitelii tamas belirleyici olmadndan ve olayda kiisel bir hak zerinde uyumazlk bulun-
duundan, 6. madde uygulanabilir niteliktedir. Olayda uyumazlk zerinde nihai karar sadece Hkmet tarafndan verebileceinden ve bu kararlar
bir yarg yerinin hukukilik denetimine ak olmadndan mahkemeye bavurma hakknn ihlali sonucuna varlmaldr. 6. maddenin ihlaline karar
verilmitir, AHM, Allan Jacobsson v. Sweden (No. 1), 25.10.1989, App No. 10842/84, (evrimii) http://ihami.anadolu.edu.tr/, 1 Nisan 2013;
Hkmet ulusal yarg yerlerinin bavurucunun arazisi zerinde inaat hakk bulunmadn kabul ettikleri iin olayda mlkiyet hakkna mdahale
olmadn ileri srmtr. Mahkemeye gre zel bir ahs ile kamu makamlar arasnda varlan anlama kamu makamlarnn planlama alanndaki
yetkilerini kstlamamakla birlikte arazi kullanm plannn kabul edilmesi bavurucunun mlkiyetini barl bir biimde kullanmamasn kstla-
olmayp birinci fkrasnn birinci cmlesine girmektedir. Bu nedenle olayda mlkiyet hakkna mdahale bulunmaktadr. Sz konusu mdahalenin 1.
Protokoln 1. maddesini ihlal edip etmediine karar verilebilmesi iin, genel yararn gerekleri ile bireyin temel haklarnn korunmasnn gerekleri
arasnda adil dengenin bulunup bulunmadnn tespit edilmesi gerekir. Olayda bavurucu, arazi kullanm planndaki deiiklikten sonra imar
ruhsatlarn almak zere teebbste bulunmamtr. Bavurucunun arazisi zerine mutlak bir biimde inaat yasa konulmamtr. Bavurucunun
arazi kendisine bir tazminat denmesini gerektiren fiili kamulatrmaya tabi tutulmamtr. Arazi kullanm plan belirli bir sreyle snrl olduundan,
toplumun yarar ile bavurucunun yarar karlatrldnda denge bavurucu aleyhine olarak bozulmamtr., AHM, Kate Klitsche De La Grance
v. Italy, 27.10.1994, App No. 12539/86, (evrimii) http://ihami.anadolu.edu.tr/, 1 Nisan 2013.
31 Gemalmaz, s. 520.
32 Gl stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, stanbul, On ki Levha Yaynclk, 2009, s. 171.
193
KENTSEL DNM HUKUKU
maktadr. Dolaysyla sz konusu fkra, gerekede de ifade edildii gibi Kanunla ngrlen amacn
gerekletirilmesini salamak iin getirilmitir. Yani bu ekilde, vatandan can gvenlii asndan riskli
olan bir yapda oturmaya devam etmesine engel olunmas amalanm ve yaama hakk dikkate alnmtr.
Tabii ki sz konusu hizmetler kstlanmaktadr ve bunun da malikin mlkiyet hakkn diledii gibi kullan-
mas bakmndan bir snrlama getirdii sylenebilir. Ancak bu snrlama, riskli yaplar asndan kanunla
ngrlme, stn kamu yarar ve kamu gvenlii gibi gerekeler dorultusunda hukuka uygun bir m-
dahaledir. Hatta idare, byle tedbirler almazsa ve gelecekte bu yaplarda herhangi bir afet sonucu can ve
mal kayplar olursa idarenin sorumluluu sz konusu olacaktr. Nitekim, Trkiyenin tazminata mahkm
edildii mraniyedeki plk patlamasna dair neryldz-Trkiye davas benzer bir duruma ilikindir.
Devletin AHSEP kapsamnda pozitif ykmllne iaret eden bu karar zetle yledir:
Bavurucu ailesiyle birlikte plk alannda bir gecekondu yapm ve plk patlamas meydana
gelene kadar o evrede yaklak be yl bir sosyal evre ve aile yaam kurmutur. dare gecekonduyu
ykmamtr ve kaak yapya resmi olarak elektrik ve su balamtr. Ayrca, bavurucular vergi demi-
lerdir. Bavurucu, yerleim yerinde ikamet eden kiilere, p dkm alannn oluturduu tehlike ile il-
gili Devlet tarafndan bilgi verilmemesinin ve havalandrma bacas kurulmamasnn AHSEP madde 1in
ihlali olduunu iddia etmitir. AHM sz konusu iddialar, 1. Kural yani mlkiyetten barl biimde
yararlanma hakk kapsamnda ele almtr ve ilk olarak bavurucunun kamu otoritelerinden meru ola-
rak bekledii tedbirlerle malvarlndan etkili olarak yararlanmas arasnda dorudan balant bulunan
durumlarda AHSEP madde 1in sadece mdahalede bulunmama eklinde negatif bir ykmll de-
il ayn zamanda nlemler alma anlamnda pozitif bir ykmll de gerektirebileceini yinelemitir.
AHM sz konusu olayda zellikle yaama hakk iin gelitirdii analizden yola karak Devlete ykle-
nebilir ar ihmal ile evin patlamada yok olmas arasnda bir nedensellik ba kurmutur. AHMe gre bu
durum bir mdahale deil, ancak kamu makamlarnn yetkileri dhilinde olan tasarruflarda bulunmayarak
pozitif ykmllnn ihlaline sebebiyet vermitir. Mahkeme, mlkiyet hakkna ilikin pozitif ykm-
llkler ile yaama hakkna ilikin pozitif ykmllkleri zdeletirmi ve Devletin lm soruturma
ykmll konusunda soruturmann etkili olmamasndan dolay AHS madde 2de yer alan yaama
hakknn da ihlal edildii sonucuna varmtr33.
neryldz davasnda da grld gibi, Devlet pozitif ykmllklerinin gerei olarak gerekli
nlemleri almak zorundadr. Aksi halde sorumluluktan kurtulamayacaktr. Dolaysyla Devlet, kiilerin
elektrik suyunu kesmek zorunda da kalsa pozitif ykmllnn ve bireylerin yaama hakknn bir gerei
olarak gelecekteki can kayplarn nlemek iin kiilerin mlkiyet hakk tasarruflarn snrlandrabilir.
C. Kararlarn En Az te ki ounlukla Alnmas
Riskli binann yklmasndan sonra, yaplacak ilemler konusunda alnacak kararlarn, maliklerin his-
seleri orannda oyokluuyla alnmas 6306 sayl Kanunun Uygulama ilemleri bal altndaki 6.
33 neryldz v. Turkey, 30. 11. 2004, App No. 48939/99, Gemalmaz, s. 436-437; David Harris, Michael OBoyle, Ed Bates ve Carla Buckley, Avrupa
nsan Haklar Szlemesi Hukuku, ev. Mehve Bingll Klc ve Ula Karan, Ankara, en Matbaa, 2013, s. 684-685; Oya Boyar, nsan Haklar
Avrupa Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararlarnda Mlkiyet Hakknn Snrlandrlmas, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Galatasaray
niversitesi S. B. E., stanbul, 2004, s. 57-58.
194
KENTSEL DNM HUKUKU
maddesinde dzenlenmitir. Hkmn ilk fkras u ekildedir:
zerindeki bina yklarak arsa hline gelen tanmazlarda daha nce kurulmu olan kat irtifak veya
kat mlkiyeti, ilgililerin muvafakatleri aranmakszn Bakanln talebi zerine ilgili tapu mdrlnce
resen terkin edilerek, nceki vasf ile deerlemede bulunularak veya malik ile yaplan anlamann artlar
tapu ktnde belirtilerek malikleri adna paylar orannda tescil edilir. Bu tanmazlarn sicilinde bulunan
tanmazn nitelii, ayni ve ahsi haklar ile temlik hakkn kstlayan veya yasaklayan her trl erh, hisseler
zerinde devam eder. Bu ekilde belirlenen uygulama alannda cins deiiklii, tevhit ve ifraz ilemleri
Bakanlk, TOK veya dare tarafndan resen yaplr veya yaptrlr. Bu parsellerin malikleri tarafndan
deerlendirilmesi esastr. Bu erevede, parsellerin tevhit edilmesine, mnferit veya birletirilerek veya
imar adas baznda uygulama yaplmasna, yeniden bina yaptrlmasna, paylarn satna, kat karl
veya hslat paylam ve dier usuller ile yeniden deerlendirilmesine sahip olduklar hisseleri orannda
paydalarn en az te iki ounluu ile karar verilir. Bu karara katlmayanlarn bamsz blmlerine
ilikin arsa paylar, Bakanlka rayi deeri tespit ettirilerek bu deerden az olmamak zere anlama
salayan dier paydalara ak artrma usul ile satlr. Bu suretle paydalara sat gerekletirilemedii
takdirde, bu paylar, Bakanln talebi zerine, tespit edilen rayi bedeli de Bakanlka denmek kayd ile
tapuda Hazine adna resen tescil edilir ve yaplan anlama erevesinde deerlendirilmek zere Bakanl-
a tahsis edilmi saylr veya Bakanlka uygun grlenler TOKye veya dareye devredilir. Bu durumda,
paydalarn karar ile yaplan anlamaya uyularak ilem yaplr.
Kanunun Uygulama Ynetmeliinin34 15. maddesine gre ise usul ksaca yledir: Riskli yaplarda,
parsellerle ilgili ilemlerin deerlendirilmesi iin yneticinin veya denetinin veya kat maliklerinin te
birinin istemi zerine, noter vastas ile yaplacak tebligat ile kat malikleri kurulu toplantya arlr. Bu
toplantda, alnacak kararlar iin btn maliklerce oybirlii ile anlama salanamamas halinde, ncelikle
riskli yapnn deeri, Sermaye Piyasas Kuruluna kaytl olarak faaliyet gsteren lisansl deerleme kuru-
lularna tespit ettirilir ve bu deer gzetilerek oybirlii ile anlamaya allr.
Sz konusu usule gre, oybirliiyle anlama salanamamas halinde, yaplacak uygulamaya sahip
olduklar hisseleri orannda paydalarn en az te iki ounluu ile karar verilir. Bu karar tutanaa ge-
irilir. Tutanak, toplantya katlan tm kat maliklerince imzalanr. Bu karar, karara katlmayanlara ve kat
malikleri kurulu toplantsna itirak etmeyenlere noter vastasyla tebli edilir. Ayrca bu teblide, on be
gn iinde bu kararn kabul edilmemesi halinde bamsz blmlerine ilikin arsa paylarnn, Bakanlka
tespit edilecek rayi deerden az olmamak zere anlama salayan dier paydalara ak artrma usul ile
satlaca, bu suretle paydalara sat gerekletirilemedii takdirde, bu paylarn, rayi bedeli Bakanlka
denmek kayd ile tapuda Hazine adna resen tescil edilecei belirtilir.
Sz konusu dzenleme mlkiyet hakkna bir mdahale tekil etmektedir. nk dzenlemeye gre,
karara katlmayan te birlik hisseye sahip olan paydalarn paylar, ncelikle en az te iki ounlukla
karar veren paydalara ak artrma usulyle satlacak ve bu sat gerekletirilemedii takdirde bu pay-
34 Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmelii, 15.12.2012 tarih ve 28498 sayl R.G.
195
KENTSEL DNM HUKUKU
lar, Bakanlka denmek kayd ile tapuda Hazine adna resen tescil edilecektir. Bu da malikin, mlkiyet
hakknn ona verdii tasarrufta bulunma yetkisini snrlandrmak anlamna gelmektedir. Ancak, bu mda-
haleyi AHM kriterleri nda deerlendirecek olursak, kanunla ngrlm ve meru bir amaca ynelik
olduundan hukuka uygun bir mdahale olduunu syleyebiliriz. Nitekim, Lithgow-Birleik Krallk da-
vasnda, Mahkemeye gre meru bir ama olarak kamu yarar art, mlkiyete el koyma ileminin saiki
ve hakllyla ilgili olduu konusunda bir tereddt bulunmamaktadr35.
Son olarak bu mdahale, demokratik toplumda gerekli bir mdahale midir? Yani, gdlen meru
amala yaplan mdahale ll mdr? Daha nce de belirttiimiz gibi, lllk ilkesi, mlkiyetten
yoksun braklma anlamnda bavurulan ara ile gdlen meru ama arasnda makul ve orantl bir ili-
kinin olmasdr. lllk ilkesi, Devletlerin takdir yetkilerine halel getirmemektedir. AHM verdii ka-
rarlarda, bir mdahalenin ll olup olmadn incelerken, Devletlerin kullanlan aralarn seilmesinde
geni bir takdir yetkisi olduunu ifade etmektedir36.
Sz konusu soruya, olumlu yant vermek gerekir. nk, afet riski altndaki alanlarda veya riskli
binalarda can gvenliinin salanmas iin bu mdahalenin ar sonular dourmadan yaplmas gerek-
mektedir. Nitekim, Kanunun genel gerekesinde de Kanun, afet meydana geldikten sonra yara sarma
deil de, yara almama anlayna dayanmakta; bylece Anayasadaki sosyal hukuk devleti ilkesinin ha-
yata geirilmesi iin nemli ve etkili bir adm atlmasn temin etmektedir. denilerek bu aciliyete dikkat
ekilmitir. Dolaysyla, bu mdahaleyle, kamunun genel yararnn talepleri ile bireyin temel haklarnn
korunmas gerekleri arasnda adil bir denge kurulmutur. Dier bir ifadeyle, bireyin mlkiyet hakkna
mdahale edilmekle birlikte birey olaand ve ar bir klfet altnda braklmamtr. Yani bu mda-
hale, lllk ilkesine uygun bir mdahaledir37. Ayrca, bu dzenlemeden nce Trk Medeni Kanu-
35 Lithgow and Others v. United Kingdom, 8.7.1986, App No. 9006/80, David Harris, Michael OBoyle, Ed Bates ve Carla Buckley, s. 690.
36 Cevat Ik v. Turkey, 29.11.1995, App No. 24128/94, Gemalmaz, s. 523; Chassagnou and Others v. France , 29.4.1999, App Nos. 25088/94-28331/95,
(evrimii) http://ihami.anadolu.edu.tr/aihm.asp, 24 Mays 2013; Luordo v. Italy, 17.7.2003, App No. 32190/96, (evrimii) http://hudoc.echr.coe.
int/sites/eng/Pages/search.aspx#{fulltext:[luordo]}, 24 Mays 2013.
37 Birinci ve ikinci bavurucu tanmaz mal alm satmlar ile uraan iki irkettir. Bavurucu ikinci irket feshedilen birinci irketin sahibidir. n-
c bavuru Daniel Heally ikinci irketin sahibi ve yneticisi olup 1990 ylnda iflas etmitir. Birinci bavurucu irket, yrrlkte bulunan sanayi
blgesi taslak planna dayanarak 1978 ylnda 550.000 pounda byk bir arazi satn almtr. lk bata, sz konusu tanmazn yeil alan iinde
kald gerekesiyle kamu makamlar tarafndan reddedilmitir. Bu karar birinci bavurucu tarafndan yaplan itiraz zerine mahkeme tarafndan
Mays 1981de iptal edilmitir. Birinci bavurucu Temmuz 1981de nc bavurucuya ait olan tanmaz ikinci bavurucuya satmtr. 1982 ylnda
Yksek Mahkeme taslak plan ilgili mevzuata aykr grerek yetki tecavz nedeniyle balangtan itibaren hkmsz saymtr. te yandan bavu-
rucular uygulama plannn reddedilmesinin, daha nceki planlar geerli kabul eden 1982 tarihli Planlama ve Gelime Yasas tarafndan geersiz
duruma getirilmeyeceine inanmaktadrlar. Bavurucularn bu dnceleri Yksek Mahkeme tarafndan ancak dolayl grle (obiter dictum) kabul
edilmitir. Bavurucular Yksek Mahkeme kararnn ve 1982 tarihli Yasann uygulanmasnn mlkiyet haklarn ihlal ettiini ileri srmlerdir.
Birinci bavurucu irket uygulama plan yaplacana gvenerek tanmaz satn ald iin daha sonra Yksek Mahkeme tarafndan yok hkmnde
saylsa bile, bavurucu daval devletin mdahalesinden nce mlkiyet hakkna sahiptir. Ancak birinci bavurucu tanmaz devletin mdahalesin-
den nce satm olduu iin Szlemeye gre bir talepte bulunamaz. Ulusal mevzuatn yorumu ulusal mahkemelerin iidir; baka tr bir yorumun
bulunmamas halinde Yksek Mahkemenin bavurucularn inanlarn dolayl kabul, Mahkeme tarafndan da kabul edilir. Mahkeme 1982 tarihli
Yasann bavurucularn olayna uygulama plan verilmesini geriye yrrl olarak geerli duruma getirmek iin uygulanmayacan kabul etmitir.
Dahas ulusal dzeydeki yarglama srasnda Hkmet ayn gr srdrmtr. mar ruhsatnn geri alnmas, tanmazn deerinde bir dme icin-kentsel-donusum-firsati-11-12-2012/ Eriim Tarihi: 6.5.2013
meydana getirmemitir. Bu tedbir resmen bir kamulatrma veya mlkiyetten yoksun brakma olmayp, Protokoln 1. maddesinin ikinci fkrasndaki
mlkiyetin kontroldr. kinci ve nc bavurucularn mlkiyet haklarna mdahale ilgili mevzuata gre yapld iin hukuka uygundur. Yeil karar alnacak hallerde veya zel kanunlarla ngrlen olaanst durumlarda gerekli olan tanmaz mallarn kamulatrlmasnda kymet takdiri
alan koruma amac, sadece bu tedbir yoluyla gerekletirilebilecei iin mdahale orantldr. Ayrca bavurucular bir oranda risk tayan ticari bir
faaliyette bulunduklarndan mlkiyet hakknn ihlal edilmedii sonucuna varlmaldr., AHM, Pine Valley Developments Ltd and Others v. Ireland,
196
KENTSEL DNM HUKUKU
nu38 ve Kat Mlkiyeti Kanunu39 hkmlerine gre, eskiyen ve ekonomik mrn doldurmu apartman
veya sitelerin yklp yeniden yaplmas iin tm bamsz blm maliklerinin oy birliiyle karar almas
gerekmekteydi. Bu yzden, alnacak karara bir daire veya dkkn sahibi kar ktnda binay yeniden
yapmak imknsz hale gelmekteydi. Ayrca, eskiyen binalardan mteahhitler veya yatrmclar bir daire
satn alp sistemi kilitler veya herkes ayn konuda uzlasa bile, bir daire sahibinin talepleri srekli artar ve
imzasn kullanmaktan ekinirdi. 6306 sayl Kanun bu anlamda, kt niyetli kiilerin planlarn bozmu
ve lke genelinde kamu saln ve gvenliini tehdit eden eskimi, ekonomik adan mr tkenmi
veya depreme kar dayanksz olan binalarn yklp yeniden yaplmalarnn, yenilenmelerinin nndeki
oybirlii engelini kaldrmtr40.
Belirtmek gerekir ki, sz konusu madde riskli yaplarn yklmasndan sonra alnacak kararlar husu-
sunda bir dzenlemedir. Riskli yaplar yklmadan nce, glendirilebilecei teknik olarak tespit edilen
binalarn glendirme kararlarnn ne ekilde alnaca hususunda 6306 sayl Kanunda herhangi bir d-
zenleme bulunmamaktadr. Dolaysyla, bu durumda 634 sayl Kat Mlkiyeti Kanununa tabi bir binada
glendirme konusunda bu Kanunun 19. maddesinin esas alnmas gerekmektedir. Buna gre, bir binada
glendirme yaplabilmesi iin kat maliklerinin bete drdnn yazl rzas gereklidir. Bununla birlikte,
ortak yer ve tesislerdeki bir bozukluun anayapya veya bamsz bir blme veya blmlere zarar ver-
diinin ve acilen onarlmas gerektiinin veya anayapnn glendirilmesinin zorunlu olduunun mahke-
mece tespit edilmi olmas halinde, bu onarm ve glendirmenin projesine ve tekniine uygun biimde
yaplmas konusunda kat maliklerinin rzas aranmamaktadr.
D. Acele Kamulatrma
6306 Sayl Kanunun 6. maddesinin ikinci fkrasna gre, zerindeki bina yklm olan arsann
maliklerine yaplan tebligat takip eden otuz gn iinde en az te iki ounluk ile anlama salanama-
mas hlinde, gerek kiilerin veya zel hukuk tzel kiilerinin mlkiyetindeki tanmazlar iin Bakanlk,
TOK veya dare tarafndan acele kamulatrma yoluna da gidilebilir. Bu Kanun uyarnca yaplacak
olan kamulatrmalar, 4/11/1983 tarihli ve 2942 sayl Kamulatrma Kanununun 3 nc maddesinin
ikinci fkrasndaki iskn projelerinin gerekletirilmesi amal kamulatrma saylr ve ilk taksit demesi,
mezkr fkraya gre belirlenen tutarlarn bete biri orannda yaplr. Bu hkme gre, bu usule gidebil-
mek iin en az te iki ounluun salanamamas arttr. Yani en az te iki ounluk saland zaman
ilk fkradaki usule gidilmesi gerekir.
Acele kamulatrma, 2942 sayl Kamulatrma Kanununun 27. maddesinde dzenlenmitir41. Bu
29.11.1991, App No. 12742/87, (evrimii) http://ihami.anadolu.edu.tr/, 1 Nisan 2013;
38 8.12.2001 tarih ve 24607 sayl R.G.
39 2.7.1965 tarih ve 12038 sayl R.G.
40 Grsel ngren, Eski Apartman ve Sitelerde Kentsel Dnm Frsat, http://www.kentseldonusumvehukuk.com/eskiyen-apartmanlar-ve-siteler-
41 Madde 27 - 3634 sayl Milli Mdafaa Mkellefiyeti Kanununun uygulanmasnda yurt savunmas ihtiyacna veya aceleliine Bakanlar Kurulunca
dndaki ilemler sonradan tamamlanmak zere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gn iinde o tanmaz maln 10 uncu madde esaslar dai-
resinde ve 15 inci madde uyarnca seilecek bilirkiilerce tespit edilecek deeri, idare tarafndan mal sahibi adna 10 uncu maddeye gre yaplacak
197
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

hkme gre acele kamulatrma, 3634 sayl Milli Mdafaa Mkellefiyeti Kanununun uygulanmasn- acele kamulatrmann sadece riskli yaplar iin ngrlmesi eklinde Kanunda deiiklie gidilmesi
da yurt savunmas ihtiyacna veya aceleliine Bakanlar Kurulunca karar verilen durumlarda veya zel yerinde olacaktr. nk, risksiz yaplar asndan byle bir ivedilik sz konusu deildir.
kanunlarla ngrlen olaanst durumlarda, kymet takdiri dndaki ilemler sonradan tamamlanmak
zere yaplan kamulatrmalardr ve isminden de anlalaca zere normal kamulatrma usulne gre Ayrca, Anayasann 46. maddesi ve Kamulatrma Kanununun 3. maddesinde, kamulatrmann
daha hzl yaplan bir kamulatrmadr. nakden ve pein olarak denmek zorunda olduu kural olarak belirtilmi ve bunun istisnalar dzenlen-
mitir. 6306 sayl Kanuna gre ise, yaplacak kamulatrmalarn Kamulatrma Kanunu madde 3/2deki
Kamulatrma usulne uyulsa bile neticede mlkiyet hakkna bir mdahale olumaktadr. nk ka- iskn projelerinin gerekletirilmesi amal kamulatrma saylaca ifade edilmitir. Buna gre idare,
mulatrma, malikin rzas aranmadan kamu yarar amacyla yaplr. Acele kamulatrmada ise bunlarn kamulatrma bedelinin en az altda birini pein demek, kalan ksm ise pein deme miktarndan az
yannda ilemler daha hzl yapld ve birok usul sonradan tamamlanmak zere atland iin kiinin olmamak ve en fazla be yl iinde faiziyle birlikte demek zere eit taksitlere balamak zorundadr.
mlkiyet hakkna fiilen son verilmesine ivedilikle karar verilmektedir. Sz konusu 27. maddede o Anayasann ve Kamulatrma Kanununun sz konusu hkmlerinde, Kamulatrlan topraktan, o
tanmaz mala el konulabilir denilmesi de bunun bir gstergesidir. Tabii ki acele kamulatrma da olsa topra dorudan doruya ileten kk iftiye ait olanlarnn bedeli, her halde pein denir. denile-
bu usuln de kamu yarar amacyla yaplmas gerekir. Ayrca, acele kamulatrma iin Kamulatrma rek istisnann da istisnas belirtilmitir. Ancak, 6306 sayl Kanunda byle bir istisna yer almamaktadr.
Kanununun 27. maddesinde baz koullar ngrlmtr. Buna gre, bu karar 3634 sayl Kanunun rnein; ikamet ettii evi veya dkkn olarak kulland yeri yenileme projesi kapsamnda kalan malik-
uygulanmasnda yurt savunmas ihtiyacna veya aceleliine Bakanlar Kurulunca karar verilmesi veya lerin kamulatrma bedelleri de taksitle denebilecektir. Bu uygulamayla sz konusu malikler madur
olaanst durumlarda zel kanunlarda ngrlmesi halinde verilebilir. olabilecektir. Bu nedenle, belli bir miktarn altnda olan veya ikamet ve i amacyla kullanlan tanmaz-
larn bedelinin pein olarak denmesi Kanunda bir istisna olarak ngrlmesi yerinde olacaktr43.
6306 sayl Kanun afet riski gibi olaanst bir durumu ilgilendiren bir kanun olduu ve tartmalara
yol amayacak ekilde bu kararn Bakanlar Kurulunca verilmesi ngrld iin yerinde bir dzen-
leme olmutur. Ancak, Bakanlar Kurulu verecei acele kamulatrma kararlarnda bu hususlar belirt-
mesi gerekir. Yani, Bakanlar Kurulunun acele kamulatrma kararnda, acelelik halini somut olarak
belirtmesi, dolaysyla yaplacak kamulatrmalar bakmndan snrl bir ereve izip, konu ynnden
snrlama yapmas gerekmektedir. Aksi durumda ilem, mlkiyet hakknn korunmas, kullanlmas ve s-
nrlandrlmas ynnden belirsizlik yaratacak ve mlkiyet hakk ile snrlandrlmas arasndaki dengeyi
neden gstermeden zedeleyecektir42. Bu durum da belirlilik ve ngrlebilirlik ilkelerine dolaysyla
hukuk devleti ilkesine aykr olacaktr.
Riskli yaplarda kiilerin yaama hakk n plana kt iin ve bir an nce riskli yapnn boaltlma-
s gerektii iin byle bir dzenlemenin bu anlamda olumlu olduunu syleyebiliriz. Bununla birlikte,

davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatrlarak o tanmaz mala el konulabilir.

42 Kamulatrma ilemlerinde acelelik halinin uygulanabilmesi iin Bakanlar Kurulu Kararnda, acelelik hali ve bu hali gerekli klan durumlar ile
gerek acele kamulatrmann konusu, gerekse acele kamulatrlacak tanmazlar aklkla gsterilmek suretiyle acele kamulatrmann kapsam ve
erevesinin belirlenmesi, acelelik halinin dndaki durumlar iin Bakanlar Kurulu Kararnn uygulanmasn salayacak ayrntya kararda yer ve-
rilmesi, yasa koyucu tarafndan acelelik halini belirleme konusunda Bakanlar Kuruluna tannan yetkinin baka bir makam ya da mercii tarafndan
kullanlmas sonucunu douracak, yetki devrini ierecek unsurlar tamamas gerekmektedir. Bu erevede dava konusu ileme dayanak oluturan
Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunca Yaplacak Kamulatrmalarda 2942 sayl Kamulatrma Kanununun 27. Maddesinin Uygulanmasna Dair
Bakanlar Kurulu Karar incelendiinde; acelelik halinin Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunca yaplacak tm kamulatrma ilemlerini kapsa-
yacak ekilde belirlendii, herhangi bir ereve izilmedii, acelelik halinin somut olarak belirtilmedii, uygulama asndan sreklilik ngr-
d gibi Bakanlar Kuruluna tannan yetkinin baka makam ya da mercilerce takdir edilerek kullanlmasna olanak salad, mlkiyet hakknn
korunmas, kullanlmas ve snrlandrlmas ynnden belirsizlik yaratt, mlkiyet hakk ile snrlandrlmas arasndaki dengenin neden gste-
rilmeyerek bozulduu grlmektedir. te yandan, anlan Bakanlar Kurulu Kararnn dava konusu edilmemi olmasnn aka Kanuna aykrl
saptanan Bakanlar Kurulu Kararnn ihmal edilmesi suretiyle dava konusu ilemin yargsal denetiminin yaplmasna hukuki engel oluturmayaca
kukusuzdur. Bu itibarla, yukarda belirtildii zere anlan Bakanlar Kurulu Kararnda konu ynnden bir snrlama getirilmeyerek ve uygulama
asndan da sreklilik gsterecek ekilde Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunca yaplacak tm kamulatrma ilemlerinde acele kamulatrma
hkmlerinin uygulanmasna karar verilerek genel nitelikte bir karar alnmas hukuken mmkn olmadndan, anlan Bakanlar Kurulu kararna
dayanlarak tesis edilen dava konusu ilemde hukuka uygunluk bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, dava konusu ilemin iptaline gnnde 43 Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii Dergisi, S. 60, Ankara, 2005, s. 121.
oybirliiyle karar verildi. Dantay, 6. Dairesi, 26.10.2011, E. 2009/5140, K. 2011/4007, (Yaynlanmamtr).

198 199
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

SONU de mlkiyet hakkna bir mdahale tekil etmektedir. Ancak, bu mdahaleyi AHM kriterleri nda de-
erlendirecek olursak, kanunla ngrlm ve meru bir amaca ynelik olduundan hukuka uygun bir
Mlkiyet hakk, eya zerinde en geni yetki salayan ayni bir hak olarak nitelendirilmekte ve bu
mdahaledir. Ayrca mdahale, demokratik toplumda gerekli bir mdahaledir. nk, afet riski altndaki
hakkn ihlali halinde baz yaptrmlar ngrlmektedir. Mlkiyet hakk, kiiye birtakm yetkiler verir. G-
alanlarda veya riskli binalarda can gvenliinin salanmas iin bu mdahalenin ar sonular dourma-
nmzde bu hak, znde sadece yetkiler ngren buna karn devleri kabul etmeyen snrsz bir hak ola-
dan yaplmas gerekmektedir. Bu mdahaleyle, kamunun genel yararnn talepleri ile bireyin temel hakla-
rak deerlendirilmemekte, kapsamnda hem yetkiler hem de devler barndran snrlandrlabilir bir hak
rnn korunmas gerekleri arasnda adil bir denge kurulmutur. Baka bir ifadeyle, bu mdahale, lllk
olarak kabul edilmektedir. Buna gre, malik hakkn istedii ekilde deil, belirli bir biimde kullanmak
ilkesine uygun bir mdahaledir.
zorundadr. Dolaysyla, mlkiyet hakkna baz snrlandrlmalar getirilebilir. Ancak, bu snrlamalarn
ne ekilde ve hangi lde yaplaca da dzenlenmek zorundadr. Bu zorunluluk, hukuk devleti ilkesi, Kanunun 6. maddesinin ikinci fkrasna gre, zerindeki bina yklm olan arsaya ilikin alnacak
kanunilik ilkesi ve hukuki gvenlik ilkesi gibi temel hukuk ilkelerinin bir gereidir. kararlarda te ikilik ounluk salanamamas durumunda acele kamulatrma yoluna gidilebilecei
dzenlenmitir. Acele kamulatrma, Kamulatrma Kanununda dzenlenmi olup, baz artlar vardr.
Mlkiyet hakk, belirli snrlar iinde ancak kanunla snrlandrlabilir. Afet riski altndaki blgelerde
Kanun, afet riski gibi olaanst bir durumu ilgilendiren bir kanun olduu ve tartmalara yol amaya-
yer alan tanmazlarn maliklerinin mlkiyet haklarnn snrlandrlmas da 6306 sayl Afet Riski Al-
cak ekilde bu kararn Bakanlar Kurulunca verilmesi ngrld iin sz konusu artlar bakmndan
tndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun ile mmkn hale getirilerek, bu hakkn kanunla s-
yerinde bir dzenleme olmutur. Ancak, Bakanlar Kurulu verecei acele kamulatrma kararlarnda bu
nrlandrlabilmesi koulu gerekletirilmitir. Bu kapsamda, bu almada mlkiyet hakknn 6306 sayl
hususlar belirtmesi gerekir. Yani, Bakanlar Kurulunun acele kamulatrma kararnda, acelelik halini
Kanun asndan snrlandrlmas ele alnmtr.
somut olarak belirtmesi, dolaysyla yaplacak kamulatrmalar bakmndan snrl bir ereve izip, konu
Kanunla snrlandrma, mlkiyet hakkna mdahalenin artlarndan yalnzca biridir. Bunun yannda, ynnden snrlama yapmas gerekmektedir. Aksi durumda ilem, mlkiyet hakknn korunmas, kullanl-
bu snrlandrmann kamu yarar amacyla yaplmas ve Anayasann 13. maddesinde yer alan esaslara mas ve snrlandrlmas ynnden belirsizlik yarataca iin, bu durum belirlilik ve ngrlebilirlik
-zellikle de hakkn zne dokunmama ilkesine, Anayasann szne ve ruhuna, demokratik toplum d- ilkelerine dolaysyla hukuk devleti ilkesine aykr olacaktr. Riskli yaplarda kiilerin yaama hakk n
zeninin gereklerine ve lllk ilkesine- uygun olmas gerekir. Ancak, 6306 sayl Kanunda sz konusu plana kt iin ve bir an nce riskli yapnn boaltlmas gerektii iin byle bir dzenlemenin bu an-
ilkeleri zedeleyici ve mlkiyet hakkn ihlal edici birtakm dzenlemeler yer almaktadr. Bunlarn ban- lamda olumlu olduunu syleyebiliriz. Bununla birlikte, acele kamulatrmann sadece riskli yaplar iin
da, risksiz yaplarn da projeye tabi tutulma zorunluluunun getirilmi olmas gelmektedir. Buna gre, ngrlmesi eklinde Kanunda deiiklie gidilmesi yerinde olacaktr. nk, risksiz yaplar asndan
Kanunun uygulama snrlar iinde olup riskli yaplar dnda kalan dier yaplar uygulama btnl byle bir ivedilik sz konusu deildir.
bakmndan bu Kanun hkmlerine tabi olacaktr. Hangi risksiz yaplarn bu Kanuna tabi olacann
belirlenmesi ise Bakanlka gerekli grlenler eklinde mulk bir ifadeye balanmtr. dareye byle Son olarak ifade etmek gerekir ki, Trkiyede kentsel dnm acil bir gereksinimdir ve bu kapsamda
bir takdir yetkisinin verilmesi, sz konusu esaslarn yannda belirlilik ilkesi ve kanunilik ilkesi gibi uygulanan projeler toplumun genel yarar iin yaplmaktadr. Ancak, kentsel dnm kapsamnda mlki-
bir takm idare hukuku ilkelerine de aykrlk tekil etmektedir. yet hakkna getirilecek snrlamalarn bu dnmn amacna uygun yaplmas ve amac aan snrlama-
larn yaplmamas gerekir. Aksi halde, mlkiyet hakk ihlale urayacaktr.
Kanunun 4. maddesinde dzenlenen riskli yaplarn bulunduu tanmazlarda ve rezerv yap alan-
larnda bu Kanun kapsamndaki proje ve uygulamalar sresince her trl imar ve yaplama ilemlerini
geici olarak durdurulabilmesi mlkiyet hakkna mdahale tekil etmektedir. Ancak, bu mdahale hakkn
zne dokunmayan hukuka uygun bir snrlandrmadr. nk, bu mdahale hakk tamamen ortadan
kaldrmamakta, geici olarak snrlandrmaktadr. Ne zaman ki, idarenin bu snrlandrmas uzun
yllar srer geici olma niteliini yitirirse, o zaman mlkiyet hakkna mdahale lllk ilkesini
zedeleyeceinden hukuka aykr hale gelir. AHM de Sporrong ve Lnnroth-sve, Rozanski-Polonya
ve Skrzynski-Polonya kararlarnda olduu gibi byle durumlarda mlkiyet hakknn ihlal edildiinden
tr karar vermektedir.

Riskli binann yklmasndan sonra, yaplacak ilemler konusunda alnacak kararlarn, maliklerin his-
seleri orannda te iki ounlukla alnmas Kanunun 6. maddesinde dzenlenmi olup, bu dzenleme

200 201
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

KAYNAKA Mays 2013.

Akipek, Jale G. ve Turgut Akntrk: Eya Hukuku, stanbul, Beta Y. , 2009.
Boyar, Oya: nsan Haklar Avrupa Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararlarnda Mlkiyet Hakk-
nn Snrlandrlmas, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Galatasaray niversitesi S. B. E., stanbul,
2004.
Turul, Saim: Kamu Hukuku Asndan Mlkiyet Hakk ve Snrlandrlmas, stanbul, Kazanc Hu-
kuk Yaynlar, 2004.
Turul, Saim ve brahim Orkun Atalay: Mlkiyet Hakknn levleri ve Snrlar, Kazanc Hakemli
Hukuk Dergisi, Y:2004, S:3.

Erta, eref, lknur Serdar ve Damla Grpnar: Eya Hukuku, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi 8.
Bask, Ankara, Sekin Y. , 2008.
Etg, Mehmet Akif: Kamu Hukukunda Mlkiyet Hakk ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin
Mlkiyet Hakkna Bak, stanbul, On ki Levha Yaynclk, 2009.
Eyidoan, Haluk, Yldray Sapan, Sakine z, Ahmet hsan Kalkavan, dris Yldz ve Doan afak: Afet
Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars ile Bayndrlk, mar, Ula-
trma ve Turizm Komisyonu Raporu (1/569), Sra Says:180,(evrimii) http://www.tbmm.gov.tr/
develop/owa/tasari_teklif_sd.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_no=100881, 18 Mays 2013.
Gemalmaz, H. Burak: Avrupa nsan Haklar Szlemesinde Mlkiyet Hakk, stanbul, Beta Y. ,
2009.
Hakyemez, Yusuf evki: Temel Hak ve zgrlklerin Snrlandrlmasnda lllk lkesi, Prof. Dr.
Hayri Domanie 80. Ya Gn Armaan, C:II, stanbul, Beta Y., 2001.
Harris, David, Michael OBoyle, Ed Bates ve Carla Buckley: Avrupa nsan Haklar Szlemesi Hu-
kuku, ev. Mehve Bingll Klc ve Ula Karan, Ankara, en Matbaa, 2013.
stn, Gl: Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, stanbul, On ki Levha Yaynclk, 2009.
Yasin, Melikah: Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii Der-
gisi, S. 60, Ankara, 2005, s. 121.
(evrimii) http://ihami.anadolu.edu.tr/aihm.asp, 21 Mays 2013.
(evrimii) http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/Pages/search.aspx#{fulltext:[lars bramelid],docu-
mentcollectionid2:[GRANDCHAMBER,CHAMBER]}, 21 Mays 2013.
(evrimii) http://www.kazanci.com/kho2/ibb/giris.htm, 21 Mays 2013.
evrimii) http://hudoc.echr.coe.int, 2 Nisan 2013.
(evrimii) http://ihami.anadolu.edu.tr/, 1 Nisan 2013.
(evrimii) http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/Pages/search.aspx#{fulltext:[luordo]}, 24 Mays
2013.
(evrimii) www.anayasa.gov.tr, Eriim Tarihi: 30 Mart 2013.

Kapani, Mnci: Kamu Hrriyetleri, 7. Bask, Ankara, Yetkin Y. , 1993. (evrimii) www.anayasa.gov.tr, 31 Mart 2013.

Kk, Mahmut: Panel Konumas, Trkiyenin Deprem Gerei Paneli, Gazi niversitesi Deprem (evrimii)http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eski-
Aratrma ve Uygulama Merkezi, Ocak 2010, Ankara. ler/2013/03/20130306.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/03/20130306.htm, 21
Mays 2013.
Ouzman, M. Kemal, zer Selii ve Saibe Oktay-zdemir: Eya Hukuku, Gzden Geirilmi 11. Bas,
stanbul, Filiz Kitabevi, 2006.
ngren, Grsel: Eski Apartman ve Sitelerde Kentsel Dnm Frsat, http://www.kentseldonusum-
vehukuk.com/eskiyen-apartmanlar-ve-siteler-icin-kentsel-donusum-firsati-11-12-2012/ Eriim Tarihi:
6.5.2013
rc, Esin: Tanmaz Mlkiyetine Bir Kamu Hukuku Yaklam, Mlkiyet Hakknn Snrland-
rlmas, stanbul, HFY, 1976.
TBMM, Genel Gereke, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasar-
s ile Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm Komisyonu Raporu (1/569), Sra Says:180, (evrimi-
i) http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tasari_teklif_sd.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_no=100881, 18

202 203
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

KENTSEL DNM UYGULAMALARINA LKN DAR

UYUMAZLIKLARIN YARGISAL DENETM (USUL)
Ara. Gr. Nida Malbelei*
Kentsel dnm uygulamalar iin idareye olduka geni bir takdir yetkisi tannm olmas, idarenin bu
kapsamda birok idari ilem tesis etmesi ve idari eylemlerde bulunmas, doacak idari uyumazlklarn z-
m bakmndan idari yarg denetiminin nemini daha da artrmaktadr. Bu dorultuda, almamzda ncelikle,
yarglama usul messeseleri bal altnda, grevli ve yetkili mahkeme, ehliyet, dava ama sresi ve feragat
messeseleri zerinde durulacaktr. Ardndan yrtmenin durdurulmas ve mahkeme kararlarnn yerine ge-
tirilmesi hususlarna deinilecektir. Ancak bahsi geen balklar altnda, idari davalardaki yarglama usulne
ilikin genel bilgilerden ziyade, kentsel dnm uygulamalarnn yargsal denetimiyle ilgili zellik gsteren
durumlara yer verilmeye allacaktr.
I. Yarglama Usul Messeseleri Asndan Deerlendirme
A. Grevli ve Yetkili Mahkeme
1. Grevli Mahkeme
Kentsel dnm uygulamalarndan doan tm davalar idari yargnn grev alanna girmemektedir. Dier
bir deyile, Dantay ya da vergi mahkemelerinin grevine girmeyen her kentsel dnm uygulamasnn idare
mahkemelerinin grev alanna gireceini belirtmek doru olmayacaktr. yle ki; 2577 sayl dari Yarglama
Usul Kanunu (YUK)1 m. 2 kapsamnda idari ilem, idari eylem veya szlemelerden kaynaklanmayan baz
kentsel dnm uygulamalar iin adli yargnn grevlilii gndeme gelecektir. rnein Ankara 9. dare
Mahkemesi, davacnn, tapu tahsis belgeli arsas zerinde oturduu evin, Dikmen Vadisi Kentsel Dnm
Projesi kapsamnda daval idareyle yaplan szleme uyarnca ykld ve szleme gereince ev alma ama-
cyla 31 ay deme yaptndan bahisle, evinin eski hale getirilmesini veya evinin ykmndan ve yaplan de-
melerden doan 50,000-TL maddi, 25.000-TL manevi tazminatn yasal faiziyle birlikte tarafna denilmesine
karar verilmesi istemiyle at davay grev ynnden reddetmitir2. Dantay 6. Dairesi de yerel mahkeme-
nin dayand gerekenin, usul ve hukuka uygun olduunu, bozulmasn gerektirecek bir sebep bulunmadn
belirterek karar onamtr3.

* stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.

1 20.01.1982 tarih ve 17580 sayl RG.
2 Ankara 9. dare Mahkemesinin 02.06.2011 tarih 2010/1472 E.-2011/1192 K. sayl karar.
3 Dantay 6. Dairesinin 12.12.2011 tarihli 2011/8580 E.-2011/5190 K. sayl karar yaymlanmamtr.
Zararlarn tazminiyle ilgili bir baka uyumazlkta ise Uyumazlk Mahkemesi yle bir hkme varmtr:
Dosyann incelenmesinden; Ankara Bykehir Belediye Meclisinin 17.02.2006 tarih ve 483 sayl karar ile belirlenen Dikmen 4. ve 5. Etap
Kentsel Dnm ve Geliim Projesi kapsamnda, dare ile davac arasnda 400 m2 tapu tahsis belgeli gecekondusuna karlk Tapu Tahsis Belge-
li Tesis Szlemesi ( Borlu ) imzaland; sz konusu projeye ilikin Meclis kararlarnn Ankara dare Mahkemesi karar ile iptal edilmesi zerine,
darece mahkemenin iptal kararn uygulamak amacyla Kentsel Dnm ve Geliim Projesi kapsamnda yasal imar planna gre yaplm bulunan
btn sral ilemlerin de iptal edildii; bunun zerine davac tarafndan, proje iptali nedeniyle daval Belediyenin akdettii szlemeden dnd
ne srlerek; yap, tesis ve mtemilatnn yktrlmas; aalarnn sklmesi nedeniyle, fazlaya ilikin haklar sakl kalmak kaydyla, yap,
aalar ve enkaz bedelinin ve dier zararlarnn yasal faiziyle birlikte tazmini istemiyle baklan davann ald anlalmaktadr.

Bu durumda; daval idarenin 5393 sayl Yasann 73. maddesinde yer alan dzenleme gereince hazrlad Kentsel Dnm ve Geliim
Projesine ilikin Bykehir Belediye Meclis kararnn dare Mahkemesi tarafndan iptal edilmesi zerine yrtlemedii ve Meclis karar ile
uygulamadan kaldrld; uyumazln da daval idarenin yetkili organnn kamu gcn kullanarak, resen ve tek tarafl olarak tesis etti-
i ilem nedeniyle uranld ileri srlen zarardan kaynakland; davac tarafndan da, bu ilemlerden doan zararn tazmininin istenil-
dii gzetildiinde; davann, 2577 sayl Kanunun 2/1-b maddesinde yer alan idari eylem ve ilemlerden dolay kiisel haklar dorudan zarar
grenler tarafndan alan tam yarg davalar kapsamnda idari yarg yerinde zmlenmesi gerekmektedir Uyumazlk Mahkemesinin
7.3.2011 tarihli 2010/323 E.- 2011/54 K. sayl bu karar iin bkz. http://emsal.uyusmazlik.uyap.gov.tr/VeriBankasiIstemciWeb/DokGoster-

204 205
KENTSEL DNM HUKUKU
Dolaysyla ancak adli yargnn, Dantayn ve vergi mahkemelerinin grev alan dndaki kentsel dn-
m uygulamalarndan kaynaklanan uyumazlklarda idare mahkemeleri grevli olabilecektir. rnein 6306
sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunda4 dzenlenen rezerv yap alan tespiti;
riskli yapnn tespiti, riskli yapya ilikin ilemlerin geici olarak durdurulmas, riskli yaplarn yktrlmas
iin maliklerine altm gnden az olmamak zere sre verilmesi, maliklerince yktrlmayan riskli yaplarn
yktrlmas hususlarndan doacak uyumazlklarda; yine 5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz
Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun5 kapsamnda yenileme ala-
nna ilikin projeye kar alacak ve 5393 sayl Belediye Kanununun6 73. maddesi7 kapsamnda kentsel
dnm ve geliim projelerine kar alacak davalarda idare mahkemeleri grevli olacaktr.
Adli yargnn grev alanna giren uyumazlklar alma konumuzun kapsam dnda olduundan, bu
balk altnda Dantayn ve vergi mahkemelerinin grev alanna girebilecek uyumazlklar incelenmeye a-
llacaktr.
a. Dantayn Grev Alanna Giren Uyumazlklar
2575 sayl Dantay Kanunu8 m. 24te Dantayn ilk derece mahkemesi olarak bakaca uyumazlk-
lar belirlenmitir. Bu hkm ele aldmzda, 24. madde9 hkmnn alma konumuzla ilgisi bakmndan
MainServlet?dokumanId=R%2F02r9VUpV%2Br7QLvyVrjYmzl%2BKVr0sNK6Q%2F%2F%2F0Ia5pNW4sybe0H6hDB6eFEpAAOQrZC73b-
11z8Al%0Ap87Btsz5%2BVMxObq6S%2Bf%2BFvyeXUi2nhWWWb3MemsTOIi7YjIUKAdIuhBYZ1XGNaI%3D&aranan=&dokumanTuru=U-
YUSMAZLIK, (evrimii, 08.04.2013).
Uyumazlk Mahkemesi zarar taleplerine ilikin 07.12.2009 tarihli 2009/114 E.-2009/291 K. sayl bir baka kararnda ise zetle Olayda,
imar plannn uygulamas sonucu toplu konut alannda kalan binalarn yklmasyla birlikte, davaclara tapulu hisselerine karlk baka
bir imar parselinden karlanmak zere yer verildii anlalm olup, belirtilen duruma gre, imar plan ve buna dayal imar uygulamas
sonucunda uranlan zararn tazminine ynelik bulunan davann, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 2/1-b maddesinde yer
alan dari eylem ve ilemlerden dolay kiisel haklar dorudan muhtel olanlar tarafndan alan tam yarg davalar kapsamnda idari
yarg yerince zmlenmesi gerekmektedir. Davaclara ait yaplarn, toplu konut alannda kalmas nedeniyle yktrlmasndan dolay ura-
nlan zararn tazmini istemiyle alan davann idari yarg yerinde zmlenmesi gerekir. ynnde karar vermitir. Kararn tam metni iin
bkz. http://emsal.uyusmazlik.uyap.gov.tr/VeriBankasiIstemciWeb/DokGosterMainServlet?dokumanId=R%2F02r9VUpV%2Br7QLvyVrj
Ymzl%2BKVr0sNK6Q%2F%2F%2F0Ia5pNW4sybe0H6hDB6eFEpAAOQrZC73b11z8Co%0A90MRJJ0B09ib%2Bh2rKKTBDWwkHbs
JNMTZMCWnijzQPCpyr9hTVe3p67ILPHYCPJY%3D&aranan=&dokumanTuru=UYUSMAZLIK, (evrimii, 08.04.2013).
Ayn ynde bkz. Uyumazlk Mahkemesinin 11.03.2013 tarihli 2012/344 E.-2013/328 K. sayl karar iin bkz. http://emsal.uyus-
mazlik.uyap.gov.tr/VeriBankasiIstemciWeb/DokGosterMainServlet?dokumanId=R%2F02r9VUpV%2Br7QLvyVrjYmzl%2BKVr0s-
NK6Q%2F%2F%2F0Ia5pNW4sybe0H6hDB6eFEpAAOQNRwK8cOOBWV2%0Afk5q6PbLMGk5cdYHb8rQ%2FgDW%2F8b95A-
go1YPZg2uR4Va24j%2BeaZ7CTSskE5HAlAA%3D&aranan=&dokumanTuru=UYUSMAZLIK, (evrimii, 08.04.2013).
4 31.05.2012 tarih ve 28309 sayl RG.
5 05.07.2005 tarih ve 25866 sayl RG.
6 13.07.2005 tarih ve 25874 sayl RG.
7 Kentsel dnm ve geliim alan
Madde 73- (Deiik: 17/6/2010-5998/1 md.)
Belediye, belediye meclisi kararyla; konut alanlar, sanayi alanlar, ticaret alanlar, teknoloji parklar, kamu hizmeti alanlar, rekreasyon alan-
lar ve her trl sosyal donat alanlar oluturmak, eskiyen kent ksmlarn yeniden ina ve restore etmek, kentin tarihi ve kltrel dokusunu
korumak veya deprem riskine kar tedbirler almak amacyla kentsel dnm ve geliim projeleri uygulayabilir. Bir alann kentsel dnm
ve geliim alan olarak ilan edilebilmesi iin yukarda saylan hususlardan birinin veya bir kann gereklemesi ve bu alann belediye veya
mcavir alan snrlar ierisinde bulunmas arttr. Ancak, kamunun mlkiyetinde veya kullanmnda olan yerlerde kentsel dnm ve geliim
proje alan ilan edilebilmesi ve uygulama yaplabilmesi iin ilgili belediyenin talebi ve evre ve ehircilik Bakanlnn teklifi zerine Bakan-
lar Kurulunca bu ynde karar alnmas arttr...
8 20.01.1982 tarih ve 17580 sayl RG.
9 lk derece mahkemesi olarak Dantayda grlecek davalar
Madde 24 (Deiik : 2/6/2000 - 4575/2 md.)
1. Dantay ilk derece mahkemesi olarak:
a) Bakanlar Kurulu kararlarna,
c) (Deiik: 2/7/2012-6352/45 md.) Bakanlklar ile kamu kurulular veya kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnca karlan ve lke
apnda uygulanacak dzenleyici ilemlere,
206
KENTSEL DNM HUKUKU
deerlendirilmesi gereken bentleri a, c ve e bentleridir.
Bu balamda ncelikle Bakanlar Kurulu kararlaryla ilgili m. 24/a bendini ele almak gerekirse, rnein
6306 sayl kanunun m. 2/ bendi uyarnca riskli alan karar Bakanlar Kurulu tarafndan alnmaktadr. Yine
m. 3/a kapsamnda tahsis Bakanlar Kurulu tarafndan yaplmakta veya bedelsiz devre ilikin karar Bakanlar
Kurulu vermektedir. Ayrca madde 5/2 kapsamnda hkmde geen kiilere yardm yaplmasna ve enkaz
bedeli denmesine yine Bakanlar Kurulu karar vermektedir. Bu kanunun m. 6/2 fkras kapsamnda, bu kanun-
da yaplan kamulatrmalarn Kamulatrma Kanunu m. 3 gerei iskn amal kamulatrmalardan saylaca
belirtildiinden ve bu hususta yetki Bakanlar Kurulu tarafndan kullanlmakta olduundan yine Dantay g-
revli olacaktr.
5366 sayl kanun ile 6306 sayl kanunun yrrlnden sonra, her ne kadar uygulama alan daralm olsa
da, 5393 sayl 73. maddesi kapsamnda kamunun mlkiyetinde veya kullanmnda olan yerlerde kentsel d-
nm ve geliim proje alan ilan iin Bakanlar Kurulu yetkili olduundan Dantay bu hususta da ilk derece
mahkemesi olarak grevli olacaktr.
Bu noktada u hususu da belirtmek faydal olacaktr: 5366 sayl kanunun 2. maddesi10 kapsamnda proje-
nin uygulanp uygulanmayacana Bakanlar Kurulu karar vermektedir. Ancak Bakanlar Kurulunun bu karar,
onaylama ya da onaylamama eklindeki vesayet yetkisinden ibaret olup, Bakanlar Kuruluna projeyi dei-
tirme yetkisi verilmemitir11. Dolays ile Bakanlar Kurulunun projenin uygulanmasnn reddi ynnde karar
vermesi halinde, bu ilem bir Bakanlar Kurulu karar olduu iin Dantayda dava almas sz konusu iken;
bahsi geen yenileme alan projesine kar alacak davalar ise genel grevli idare mahkemelerinde grle-
cektir.
Dantay Kanunu m. 24/c bendinde yer verilen Bakanlklar ile kamu kurulular veya kamu kurumu ni-
teliindeki meslek kurulularnca karlan ve lke apnda uygulanacak dzenleyici ilemler bakmndan bir
deerlendirme yaptmzda, rnein 6306 sayl kanunun m. 6/6 fkras kapsamnda Bakanln her tr ve
lekteki planlama ilemlerine esas tekil edecek standartlar belirlemesi bu kapsamda deerlendirilecektir.
Dantay Kanunu m. 24/e bendinde yer verilen birden ok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanna
giren ilere ise 6306 sayl kanunun m. 6/5.a bendi uyarnca riskli yap ya da rezerv yap alannn veya 5366
sayl Kanunun 2. maddesi kapsamnda belirlenecek olan yenileme alannn ilikin olduu tanmazlarn, bir-
den fazla idare mahkemesinin yarg evresine dahil olmas halleri rnek gsterilebilir.
b. Vergi Mahkemelerinin Grev Alanna Giren Uyumazlklar
Kentsel dnm uygulamalar kapsamnda vergi mahkemelerinin grevine girebilecek uyumazlk
e) Birden ok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanna giren ilere,
Kar alacak iptal ve tam yarg davalar ile tahkim yolu ngrlmeyen kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz artlama ve szlemelerinden doan idari
davalar karara balar...
10 Alanlarn belirlenmesi
Madde 2- (Deiik birinci, ikinci, nc cmleler: 16/5/2012-6306/15 md.) Yenileme alanlar; il zel idarelerinde il genel meclisinin ve belediye-
lerde belediye meclisinin ye tam saysnn salt ounluunun karar ile belirlenir. l zel idaresinde il genel meclisince ve bykehirler dndaki
belediyelerde belediye meclisince bu konuda alnan kararlar, evre ve ehircilik Bakanlnn teklifi ile Bakanlar Kuruluna sunulur. Bykehirlerde
ise ile belediye meclislerince alnan kararlar, bykehir belediye meclisince onaylanmas zerine evre ve ehircilik Bakanlnn teklifi ile Ba-
kanlar Kuruluna sunulur. Bakanlar Kurulu projenin uygulanp uygulanmamasna ay iinde karar verir...
11 l Han zay, Gnnda Ynetim, stanbul, Filiz kitabevi, 2004, s. 167. ; Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu,
Trkiye Barolar Birlii Dergisi, Ankara, 2005, S. 60, s. 117.
207
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

lar hususunda 6306 sayl kanunun 7. maddesi12 nem arz etmektedir13. yle ki; bu madde kapsamnda uyumazl olarak nitelendirilmesi mmkn olacak mdr? Bu noktada ele almamz gereken ilk husus,
gelir kaydetmek amal yaplacak kesintilerin ileride bireylere yanstlmas ve bu durumunda bunlarn vergi bu madde kapsamnda, ileride bireylerden bir kesinti yaplp yaplamayacadr. Verginin yasall ilkesi
(Anayasa m. 73/3) gereince vergi, resim, har ve benzeri mali ykmllklerin yasa ile konulmu sa-
ylabilmesi iin erevesinin, dier bir deyile konusunun, ykmlsnn, matrahnn, orannn, tarh ve
12 Dnm gelirleri
MADDE 7- (1) Bu Kanunda ngrlen amalar iin kullanlmak zere aada saylan gelirler, dnm gelirleri olarak ilgili yl genel btesinin tahakkukunun, tahsil usullerinin, yaptrmlarnn, zamanamnn, aa ve yukar snrlarnn, yasa ile
(B) iaretli cetvelinde zel gelir olarak ngrlr ve gelir gereklemesine bal olarak gelir kaydedilir: aka belirlenmesi gerekmektedir14. Bu kural erevesinde, bahsi geen hkmde (6306 m. 7) bu ynde
a) 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayl evre Kanunu gereince, evre katk pay ve idari para cezas olarak tahsil edilerek genel bteye gelir kaydedile-
cek tutarn yzde ellisi.
bir dzenleme yaplmadn ve hkmn 5. fkrasnn bendinde yer verilen sair gelirler kavramnn da
b) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayl Orman Kanununun 2 nci maddesinin birinci fkrasnn (B) bendine gre Hazine adna orman dna karlan bu kural karlamayacak kadar geni, mulk ve daha ziyade bendinde dzenlenen ba ve yardmlarla
yerlerin satndan elde edilen gelirlerin yzde doksann gememek zere Bakanlar Kurulu karar ile belirlenen orana tekabl eden tutar. ilintili bir kavram olduunu belirtebiliriz. Nitekim ilgili kanun ya da uygulama ynetmeliinde de sair
c) ller Bankas Anonim irketinin Hazine gelirleri ve faiz gelirleri dndaki banka faaliyetleri ile 26/1/2011 tarihli ve 6107 sayl ller Bankas
Anonim irketi Hakknda Kanunun 3 nc maddesinin birinci fkras uyarnca yapaca faaliyetlerden elde edecei krn yzde ellisi. gelirlerin ne olduuna ilikin bir aklamaya da yer verilmemitir. Bu durumda bu maddeye ya da bu
(2) lgili yl genel btesinin (B) iaretli cetvelinde zel gelir olarak tahmin edilen dnm gelirleri karl tutar, Bakanlk btesinde zel denek fkraya dayanlarak vatandalara vergi, resim, har veya benzeri mali ykmllk eklinde bir ykmn
olarak ngrlr. denek tutarn aan gelir gereklemeleri karlnda denek eklemeye evre ve ehircilik Bakan yetkilidir. zel gelir ve de-
nek kaydedilen tutarlardan yl iinde harcanmayan ksmlar ertesi yl btelerine devren gelir ve denek kaydetmeye Maliye Bakan yetkilidir.
yanstlmas mmkn deildir. darenin ak bir ekilde, yukarda izah ettiimiz yasallk ilkesinin gerek-
(3)Gerektiinde dnm faaliyetlerinde kullanlmak zere Bakanlk btesinde zel denek dndaki mevcut veya yeni alacak tertiplere, genel lerini yerine getirecek bir dzenleme yapmas gerekmektedir. Ancak idarenin yapaca dzenlemenin
btenin dier tertiplerinden denek aktarmaya Maliye Bakan yetkilidir. Bu tertiplerde yl iinde kullanlmayan tutarlar, ertesi yla devredilemez. yeterli aklkta olamamas ihtimalinde acaba yapaca kesintinin bir vergi uyumazl tekil etmesi
(4)Bu madde kapsamndaki denekler, Bakanln merkez muhasebe birimi adna alacak dnm projeleri zel hesabna aktarlmak suretiyle kulla-
nlr. Bakanln dnm faaliyetlerine ilikin giderleri, 14/7/1965 tarihli ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu ile dier kanunlarn szlemeli mmkn mdr? Bu sorunun cevab iin ncelikle vergi mahkemelerinin grevli olduu halleri incele-
personel altrlmasna dair hkmlerine bal kalnmakszn altrlacak szlemeli personel giderleri de dhil olmak zere, dnm projeleri memiz gerekmektedir. yle ki; 2576 sayl Blge dare Mahkemeleri, dare Mahkemeleri ve Vergi Mah-
zel hesabndan karlanr. Bu madde kapsamndaki denekler ile dnm projeleri zel hesabndan yaplacak kullanmlar yl yatrm program
ile ilikilendirilmez.
kemelerinin Kuruluu ve Grevleri Hakknda Kanunun15 6. maddesi vergi mahkemelerinin grev alann
(5) Bu Kanunda ngrlen amalar iin kullanlmak zere; belirlemektedir. Buna gre vergi mahkemeleri:
a) Bu Kanunda ngrlen uygulamalar sonucunda elde edilecek her trl gelir ve haslat,
b) Bakanla tahsis veya devredilen tanmazlardan imar uygulamasna tabi tutulmas sonucunda tapuda Hazine adna tescil edilenlerin satndan a) Genel bteye, il zel idareleri, belediye ve kylere ait vergi, resim ve harlar ile benzeri mali
elde edilecek gelirler,
c) Dnm projeleri zel hesabndan kullandrlan krediler kapsamnda ilgili kii veya kurulularca yaplan geri demeler ile bu kapsamda tahsil
ykmler ve bunlarn zam ve cezalar ile tarifelere ilikin davalar,
edilen gecikme zamlar, b) (a) bendindeki konularda 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanunun uygu-
) Her trl artl veya artsz ba ve yardmlar ile sair gelirler, dnm projeleri zel hesabna gelir olarak kaydedilir. Birinci fkrann (c) bendin-
de belirtilen tutar, hesap dnemini takip eden yln mays ay sonuna kadar Bakanln merkez muhasebe birimine aktarlr. Bu Kanun kapsamndaki
lanmasna ilikin davalar,
uygulamalara ynelik olarak Bakanlk tarafndan salanacak kredilerin vadesi getii hlde geri denmeyen ksmlar, 21/7/1953 tarihli ve 6183 c) Dier kanunlarla verilen ileri,
sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun hkmlerine gre vergi dairelerince takip ve tahsil edilir.
(6) Bu Kanun kapsamnda salanmas ngrlen krediler ile dnm faaliyetleri kapsamnda yaplacak konutlara ilikin, hak sahiplerince bankalardan zmler.
kullanlacak kredilere dnm projeleri zel hesabndan karlanmak zere faiz destei verilebilir. Bu ilemlere ve verilecek destee ilikin usul ve
esaslar Hazine Mstearlnn bal bulunduu Bakann teklifi zerine Bakanlar Kurulunca belirlenir. Bu hkmden hareketle ncelikle unu belirtmeliyiz ki kentsel dnm uygulamalarna ilikin ka-
(7) Bakanlk, dnm projeleri zel hesab gelirlerinin elde edilmesi, tahsili ve takibi ile bu hesaba bteden aktarlan tutarlarn dnm faaliyetleri
kapsamnda yrtlecek hibe veya bor verme programlarnda kullanm, her trl yapm, mal ve hizmet almna ilikin taahhtlere giriilmesi, nunlarda vergi mahkemelerine verilmi bir i henz sz konusu olmadndan hkmn c fkrasn uygula-
giderletirilmesi, muhasebeletirilmesi, denetimi ve zel hesabn ileyiine ilikin dier usul ve esaslar, Maliye Bakanlnn uygun grn alarak mak u an iin mmkn deildir.
belirlemeye yetkilidir.
(8) Bu Kanun kapsamnda uygulamada bulunacak olan belediyeler, yatrma ilikin yllk btelerinin yzde bei ile 26/5/1981 tarihli ve 2464 sayl Bu hkmn b bendini uygulayabilmek iin de uyumazln ncelikle a bendinde belirtilen kavram-
Belediye Gelirleri Kanununun 80 inci maddesi uyarnca tahsil edilen har gelirlerinin yzde ellisini, bu Kanunda ngrlen uygulamalara ayrmak
zorundadr. lardan birine girmesi gerekmektedir. Dnm gelirleri iin yaplacak kesintilerin vergi, resim ya da har
(9) Bu Kanun uyarnca yaplacak olan ilem, szleme, devir ve tesciller ile uygulamalar, noter harc, tapu harc, belediyelerce alnan harlar, damga kavramlarnn tanmlar, unsurlar, zellikleri ele alndnda16 idarenin yapaca dzenlemelerde bunlar
vergisi, veraset ve intikal vergisi, dner sermaye creti ve dier cretlerden; kullandrlan krediler sebebiyle lehe alnacak paralar ise banka ve sigorta
muameleleri vergisinden mstesnadr.
tespit etmek ok zor olmayacaktr. Ancak idarenin yapaca dzenlemelerde bu kesintilerin benzeri mali
(10) Gerek kiilerce ve zel hukuk tzel kiilerince uygulamada bulunulan riskli alanlardaki yaplarn mevcut alanlar iin daha nce belediyelerce ykmllk kapsamnda deerlendirilip deerlendirilemeyeceinin bu anlamda tartlmas gerekmek-
alnan har ve cretlere ilave olarak, sadece kullanm maksad deiiklikleri ile yap alanndaki artlar iin hesaplanan har ve cret farklar alnr. tedir. yle ki; benzeri mali ykmllk kavramnn bir tanm yaplmam ya da kavramn iine hangi
(11) Bu Kanunda belirtilen i, ilem ve hizmetlere tahsis edilmi olan tanr ve tanmazlar ile her trl hak ve alacaklar, para ve para hkmndeki
kymetli evrak, kamu yarar amacna tahsis edilmi saylr ve bunlar hakknda haciz ve tedbir uygulanamaz.
(12) Bakanlk, bu Kanun kapsamndaki uygulamalarda kullanlmak zere dnm projeleri zel hesabndan TOK, dare ve ller Bankas Anonim
irketine kaynak aktarabilir. ller Bankas Anonim irketine aktarlan kaynak, Bankann gelir ve gider hesaplar ile ilikilendirilmeksizin Dnm 14 Selim Kaneti, Vergi Hukuku, stanbul, Filiz Kitabevi, 1989, s. 37-38.
Projeleri zel Hesabnn ileyiine ilikin usul ve esaslar erevesinde kullanlr. 15 20.01.1982 tarih ve 17580 sayl RG.
(13) Bu maddede ngrlen gelirler, bu Kanunun amalar dnda kullanlamaz. 16 Vergi, resim ve har kavramlarnn tanmlar ve unsurlar iin bkz. Funda Baaran, Anayasa Temelinde Benzeri Mali Ykmllk Kavram, Prof.
13 Dnm gelirleri hakknda detayl bilgi iin bkz. Eren Solmaz, Kentsel Dnm Finansman Modelleri, bu kitap iindedir. Dr. Ouz mregne Armaan, stanbul, Beta, 1998, s. 866-868, 870 vd.

208 209
KENTSEL DNM HUKUKU
ykmllklerin gireceinin sayma yoluyla belirtilmemi olmas nedeniyle kavramn ieriinin net ol-
mad belirtilmitir17. Bu sebeple, u an bir tespitte bulunmaktan ziyade, vergi hukuku doktrininde, bu
hususta yaplan deerlendirmelere ksaca deinmek gerekirse:
- Benzeri mali ykmllklerin belirlenebilir bir gruba ynelik olduu ve benzeri mali ykmllk
yoluyla elde edilecek gelirin bahsi geen grubun yararna olmasnn asl olduu; yoksa vergi, resim ve
har dndaki tm mali ykmllkleri kapsayan torba bir kavram olarak kullanlamayaca18,
- Benzeri ykmllklerin genel ihtiyatan ziyade zel ihtiya iin ve kamu hizmeti karlnda
alnd19,
- Fon ad altnda getirilen mali ykmllklerin de her durumda benzeri mali ykmllk kapsa-
mnda deerlendirilemeyecei; ancak elde edilen gelirin belli bir grupla balantl olarak kullanlmas
halinde benzeri mali ykmllk kapsamnda kabul edilebilecei20 ve fonda toplanan gelirlerin belli
amalara tahsis edildii21,
- Benzeri mali ykmllklerin genel bteye girmemesi, parlamento denetimi dnda kalmas, vergi
devleti ilkesine aykrl, ykn genel dalmnn sz konusu olmamas gibi nedenlerle benzeri mali
ykmllklerin istisnaen kullanlmas ve kullanlacaksa da getirili sebeplerinin ayrntl olarak aklan-
mas gerektii22,
- Kyas yoluna vergi hukukunda bavurulmamas ve dolaysyla benzeri mali ykmllklerin kyas
yaparak belirlenmemesi gerektii, zira hukuk gvenlii ilkesini zedeleyecei23,
- Benzeri mali ykmllklerin vergi hukukunun baz kaynaklarnda, rnein Vergi Usul Kanununda
kapsanmad24,
ifade edilmitir.
Bu noktada tartlabilecek bir dier husus bu kesintilerin 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanunu25 m.
86 ve devamnda dzenlenen harcamalara katlma pay kapsamnda deerlendirilip deerlendirilemeye-
ceidir. Bu kanunun 86, 87 ve 88. maddeleri incelendiinde harcamalara katlma paynn sadece yol, ka-
nalizasyon ve su tesisleri iin snrlandrld grlmektedir26. Bu durumda, belediyenin kentsel dnm
17 Baaran, Anayasa Temelinde Benzeri Mali Ykmllk Kavram, s. 857-858. ; S. Ate Oktar, Vergi Benzeri Mali Ykmllkler Ek Mali
Ykmllkler Ve Bir Totolojik Dzenlemenin Analizi, .. ktisat Fakltesi Maliye Aratrma Merkezi Konferanslar, 37. Seri, Yl 1996/1997, s.
175.
18 Baaran, Anayasa Temelinde Benzeri Mali Ykmllk Kavram, s. 879, 881.
19 Oktar, Vergi Benzeri Mali Ykmllkler Ek Mali Ykmllkler Ve Bir Totolojik Dzenlemenin Analizi, s. 161.; Zeynep Arkan, Vergilendirme
Yetkisi ve Kullanm, .. ktisat Fakltesi Maliye Aratrma Merkezi Konferanslar, 37. Seri Yl 1996/1997, s. 270.
20 Baaran, Anayasa Temelinde Benzeri Mali Ykmllk Kavram, s. 880.
21 Oktar, Vergi Benzeri Mali Ykmllkler Ek Mali Ykmllkler Ve Bir Totolojik Dzenlemenin Analizi, s. 181.
22 Baaran, Anayasa Temelinde Benzeri Mali Ykmllk Kavram, s. 881.
23 Oktar, Vergi Benzeri Mali Ykmllkler Ek Mali Ykmllkler Ve Bir Totolojik Dzenlemenin Analizi, s. 173.
24 Oktar, Vergi Benzeri Mali Ykmllkler Ek Mali Ykmllkler Ve Bir Totolojik Dzenlemenin Analizi, s. 172.
25 29 Mays 1981 tarih ve 17354 sayl RG.
26 Nebi Ylmaz, Bir Otokontrol Sistemi Olarak Belediyelerde Harcamalara Katlma Pay, Saytay Dergisi, S. 71, s. 78. ; Cumhur Rzgaresen, Su
210
KENTSEL DNM HUKUKU
uygulamalar ya da dier faaliyetleri gerei sadece yol, kanalizasyon ve su tesisleri iin ngrecei bedel,
harcamalara katlma pay altnda deerlendirilebilecektir. Ancak harcamalara katlma paynn, harcama-
larn yapld blgedeki gayrimenkul sahiplerinden, harcamalar karlnda talep edilebilecei ve vergi
ya da har benzeri kapsamnda deerlendirilemeyecei de belirtilmitir27. Ayrca 6306 sayl kanunun 7.
maddesinin 8. fkrasnda da belediyelerin, yatrma ilikin yllk btelerinin yzde bei ile Belediye Ge-
lirleri Kanununun 80. maddesi uyarnca tahsil edilen har gelirlerinin yzde ellisini, bu kanunun uygu-
lamasna ayraca ngrlmtr. Dier bir deyile, 6306 sayl kanun belediyenin harcamalara katlma
pay yoluyla elde ettii gelirleri, bu kanunun uygulamasna ayracan ngrmemitir.
Bu balk altnda ele aldmz hususlarda henz bir dzenleme ve mahkemelerin nne giden bir
uyumazlk da mevcut olmadndan, kentsel dnm uygulamalar iin bireylerden ileride yaplabile-
cek kesintilerin, benzeri mali ykmllk olduu veya bu balamda bir deerlendirme yaplamayacaksa
bu kez de bu kesintilerin hukuki niteliinin ne olaca hususunda bir gr belirtmek, yukarda deinmeye
altmz bilgiler ve grler nda olduka zor ve alma alanmz dndadr. Buradan hareketle,
kentsel dnm uygulamalarna ilikin yasal dzenlemelere dayanlarak yaplabilecek bu tip kesintilerin
hukuki niteliini belirleme abasndan ziyade, dzenlemenin yeterli aklkta olmamas ihtimalinde vergi
mahkemelerinin kendilerini grevli grme ihtimaline binaen davann, hak kaybna uramamak adna 30
gn ierisinde vergi mahkemesinde almas nerisi gndeme getirilebilir.
2. Yetkili Mahkeme
dari yargda yetki uyumazlnn kabilmesi iin lkede ayn trden birok mahkemenin bulunmas
gerekmektedir. O sebeple bu balk altnda, daha ziyade, idare mahkemeleri arasnda hangi hallerde yetki
uyumazlnn gndeme gelebilecei zerinde durmaya alacaz.
YUK m. 32/1 gerei genel yetkili mahkeme, dava konusu olan idari ilemi veya idari szlemeyi yapan
idari merciin bulunduu yerdeki idare mahkemesidir. Ancak idari yarg bakmndan zel yetki kurallar
da mevcut olup, zel yetkili mahkemenin varl, genel yetkili mahkemenin yetkisini kaldrmaktadr.
alma konumuz bakmndan YUK m. 34 tanmazlara zg bir zel yetki kural olmas nedeniyle nem
tamaktadr. YUK m. 34/1 gerei imar, kamulatrma, ykm, igal, tahsis, ruhsat ve iskn gibi tanmaz
mallarla ilgili mevzuatn uygulanmasnda veya bunlara bal her trl haklara veya kamu mallarna ilikin
idari davalarda yetkili mahkeme tanmaz mallarn bulunduu yer idare mahkemesidir.
rnein Mamak Belediyesince yaplan Hseyin Gazi Mahallesi Kentsel Dnm Projesinin ve
bu projeye bal imar plan ve plan uygulamasnn iptali istemiyle alan davada Dantay, ncelikle
Dantayn grev alanna giren bir uyumazlk olmadna ve dolaysyla da 2575 sayl Dantay Kanunu
m. 24n uygulanmayacana, grevli olan idare mahkemeleri bakmndan da genel yetki kuralnn
deil, YUK m. 34 gerei tanmazn bulunduu yerdeki Ankara dare Mahkemesinin yetkili olacana
ve Kanalizasyon Hizmetleri in Alnan Harcamalara Katlm Paylar ve Bu Paylar Nedeniyle Tketici Mahkemelerinde Alan Davalar, Ankara
Barosu Dergisi, S. 2012/3, s. 97-98.
27 Ylmaz, Bir Otokontrol Sistemi Olarak Belediyelerde Harcamalara Katlma Pay, s. 78.
211
KENTSEL DNM HUKUKU
hkmetmitir28.
B. Ehliyet
ptal davalar bakmndan, kentsel dnm alannn belirlenmesine ynelik verilen karar veya
kentsel dnm uygulamalar nedeniyle menfaati ihlal edilen herkes, dier bir deyile, uygulamann
yapld yerde ikamet eden malik, kirac, ayni hak sahibi kiiler dava aabilmelidirler29. Ancak bu srete
tesis edilen birel ilemlere kar sadece bu birel ilemden menfaati olumsuz etkilenenler dava ehliyetini
haiz olabilecektir.
Tam yarg davalar bakmndan ise genel kural burada da uygulama alan bulacak ve ancak haklar
ihlal edilenler dava ehliyetini haiz olabileceklerdir.
Uygulamaya batmzda, Dantayn, bu hususta, farkl ynde kararlar olduunu grmekteyiz.
rnein Dantay, ada Bakent Ankara Dernei tarafndan alan davalarda, davacnn ehliyeti
bulunmad gerekesiyle yerel mahkeme tarafndan verilen red kararlarnn bir ksmn onam; bir
ksmn ise ehliyetinin bulunduu gerekesiyle bozmutur. yle ki; Dernein, plan deiiklii ileminin
iptali talebiyle at davalarda Dantay 6. Dairesi, Dernein Ana Tznn 2. maddesinde dzenlenen
amalarn dava konusunu da ierdii ve dernein menfaatinin ihlal edildii gerekesine yer vermitir30.
28 Dantay 6. Dairesinin 03.06.2009 tarihli 2009/6171 E.- 2009/6621 K. karar yaymlanmamtr. Kararn ilgili ksm yledir: Dava, Mamak
Belediyesince yaplan Hseyin Gazi Mahallesi kentsel dnm projesinin ve bu projeye bal imar plan ve plan uygulamasnn iptali istemiyle
almtr.
2575 sayl Dantay Kanununun 24.maddesinde belirtilen iptal davalarnn Dantayda ilk derece mahkemesi olarak zmlenecei, 2576 sayl
Kanunun 5.maddesinde de dare Mahkemelerinin, Dantayda zmlenecek olanlar dndaki davalara bakaca hkme balanmtr.
2577 sayl Yasann 34.maddesinde ise, imar, kamulatrma, ykm, igal, tahsis, ruhsat ve iskan gibi tanmaz mallarla ilgili mevzuatn uygulanma-
sndan veya bunlara bal her trl haklara veya kamu mallarna ilikin idari davalarda yetkili mahkemenin tanmaz mallarn bulunduu yerdeki
idare mahkemesi olduu belirtilmitir.
Dava konusu ilemlerin 2575 sayl Yasann 24.madddesinde belirlenen kapsamda tesis edilmi bir ilem olarak kabul edilmesine olanak bulunma-
maktadr.
Bu durumda, kentsel dnm projesi ve buna bal imar plan ve plan uygulamalarnn iptali istemiyle alan davann zm, yukarda anlan Yasa
hkmleri gereince dare Mahkemesinin grev alan iinde bulunduundan, Dantayda alan davadann 2577 sayl Yasann 15/1-a maddesi
uyarnca grev ynnden reddine, dosyann Ankara dare Mahkemesi Bakanlna gnderilmesine 03.06.2009 gnnde oybirliiyle karar verildi.
29 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 134.
30 Davac ada Bakent Ankara Dernei Ana Tznn 2. maddesinde Dernein amalar arasnda: Bakent Ankarada ada yaam 1/5000 ve 1/1000 lekli imar plan deiikliinin kabulne ilikin Ankara Bykehir Belediye Meclisinin 16.12.2005 gnl, 3284 sayl
gerekletirecek kent ve kentli bilincini oluturmak ve bu amala faaliyette bulunmak; Ankarada yaplan ve yaplacak planlama ve imar uy-
gulamalarnda, ehircilik ilkeleri, kamu yarar, hizmet gerekleri ve imar mevzuatna uygunluu salamada giriimlerde bulunmak; noktasal
bazda younluk ve kullanm karar deiiklii getirilerek kamu yarar ve Ankara halknn gzetilmedii rant salamaya ynelik planlama,
proje deiiklikleri ve her trl imar ve benzeri uygulamalara engel olmak; kamu kullanmna ayrlan ve herkesin yararlanmas gereken alan-
larn gerekten bu amaca hizmet etmesi iin almalar yapmak; Dernek amacn gerekletirmek iin gerektiinde dava amak konularna
yer verilmitir.
Davac Dernek tzel kiiliinin kurulu amac ile idari ilem arasnda ngrlen subjektif ehliyet koulu olarak menfaat ihlalinin kiisel,
meru ve gncel bir menfaat olmas ltleri gz nnde tutulduunda, ehircilik ilkeleri, planlama esaslar ile kamu yararna aykr ilem
yapld ileri srlerek alan davaya konu edilen olayn, Dernein kurulu amalaryla ngrlen faaliyet alanlar ierisinde Dernek
tzel kiiliinin menfaatini ihlal eden konular arasna girmesi karsnda plan deiiklii yaplmasna ilikin dava konusu ilemlerin
iptali istemiyle alan davada davac Dernein dava ama ehliyeti bulunmaktadr. Dantay 6. Dairesinin 14.05.2007 tarihli 2006/588 E.-
2007/2795 K. sayl karar yaymlanmamtr.
Dantay 6. Dairesinin 15.05.2007 tarihli 2006/1326 E.- 2007/2858 K. sayl karar; 10.11.2009 tarihli 2007/7481E.- 2009/10985 K. sayl karar ve
daha birok karar da ayn yndedir. (Kararlar yaymlanmamtr).
212
KENTSEL DNM HUKUKU
Ancak Dantay 6. Dairesi ayn Dernein at baka baz davalarda ise Dernein ehliyetinin olmadna
hkmetmitir. Ehliyeti olmad ynnde verilen kararlardaki ortak gereke ise, dava konusu ilemlerin
dorudan doruya davac dernek tzel kiiliinin hak ve karlarn etkilemedii, davacnn ancak kendi
tzel kiiliinin hak ve karlarn ilgilendiren konularda iptal davas aabilecei, derneklerin tzkle-
rinde belirttikleri her trl konuya ilikin olarak iptal davas ama olanann kabul edilemeyecei, dava
konusu ilemlerin iptalini istemekte davacnn hukuken korunmas gereken bir menfaat ilikisinin bulun-
mad eklindedir31. Dantayn bu ayrm neye dayanarak yapt, bahsi geen kararlardan anlalama-
maktadr. Zira ele aldmz rnek kararlardan ikisi de plan deiiklii talebinin kabul ileminin iptali
nedeniyle alm ve her iki karar da Dantay tarafndan 2007 ylnda verilmesine ramen, kararlardan
birinde ehliyet yokluu, dierinde ise ehliyetin varl kabul edilmitir. Kanaatimizce, bahsi geen der-
nein tznn 2. maddesinde belirlenen amalar ve kamusal karla olan ilikisi dikkate alndnda
dernein ehliyetinin varln kabul etmek daha yerinde olacaktr.
Dantayn yukarda ele aldmz dava konularndan farkl olarak ehliyeti ele ald kararlar da mev-
cuttur. rnein proje snrnn belirlenmesine ilikin bir kararnda ise, Ankara 2. dare Mahkemesinin,
bahsi geen kararn davacnn parseliyle ilikisi bulunmamas sebebiyle davay ehliyet ynnden redde-
den kararn, YUK m. 49/1de saylan bozma nedenlerinden biri bulunmad gerekesiyle onamtr32.
31 Dava, ankaya Belediye Meclisinin 8.3.2005 gnl, 192 sayl karar ile uygun grlen ankaya Mhye 902 Parsel Kentsel Dnm ve
Proje Alann reddeden Ankara Bykehir Belediye Meclisinin 10.5.2005 gnl, 1190 sayl kararnn iptali istemiyle alm; dare Mahke-
mesince, dosyann incelenmesinden dava konusu ilemlerin dorudan doruya davac dernek tzel kiiliinin hak ve karlarn etkileme-
dii, davacnn ancak kendi tzel kiiliinin hak ve karlarn ilgilendiren konularda iptal davas aabilecei, derneklerin tzklerinde
belirttikleri her trl konuya ilikin olarak iptal davas ama olanann kabul edilemeyecei, dava konusu ilemlerin iptalini istemekte
davacnn hukuken korunmas gereken bir menfaat ilikisinin bulunmadnn anlald gerekesiyle davann ehliyet ynnden reddine
karar verilmi; bu karar davac vekili tarafndan temyiz edilmitir.
Davann yukarda zetlenen gerekeyle ehliyet ynnden reddi yolundaki temyize konu Ankara 2. dare Mahkemesinin 5.10.2005 gnl,
E:2005/1376, K:2005/1411 sayl kararnda, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49.maddesinin 1.fkrasnda saylan bozma ne-
denlerinden hibirisi bulunmadndan, bozma istemi yerinde grlmeyerek anlan mahkeme kararnn ONANMASINA, dosyann ad geen
mahkemeye gnderilmesine 15.5.2007 gnnde oybirliiyle karar verildi Dantay 6. Dairesinin 15.5.2007 tarihli 2006/37 E., 2007/2856
K. sayl karar yaymlanmamtr.
Dantay 6. Dairesi, yine imar plan deiikliini kabul eden ilemin iptali istemiyle Dernein at davay ehliyet yokluundan reddeden
yerel mahkeme kararn onamtr. yle ki: Dava, Ankara, Keiren, Etlik, Kasalar Kentsel Dnm ve Geliim Projesi alanna ilikin
kararnn iptali istemiyle alm; dare Mahkemesince, dosyann incelenmesinden uygulama imar plannn kabulne ilikin dava konusu
ilemlerin dorudan doruya davac dernek tzel kiiliinin hak ve karlarn etkilemedii, davacnn ancak kendi tzel kiiliinin hak ve
karlarn ilgilendiren konularda iptal davas aabilecei, derneklerin tzklerinde belirttikleri her trl konuya ilikin olarak iptal davas
ama olanann kabul edilemeyecei, dava konusu ilemlerin iptalini istemekte davacnn hukuken korunmas gereken bir menfaat iliki-
sinin bulunmadnn anlald gerekesiyle davann ehliyet ynnden reddine karar verilmi; bu karar davac vekili tarafndan temyiz
edilmitir.Davann yukarda zetlenen gerekeyle ehliyet ynnden reddi yolundaki temyize konu Ankara 5. dare Mahkemesinin 17.2.2006
gnl, E:2006/390, K:2006/363 sayl kararnda, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49. maddesinin 1. fkrasnda saylan bozma
nedenlerinden hibirisi bulunmadndan, bozma istemi yerinde grlmeyerek anlan mahkeme kararnn ONANMASINA Dantay 6.
Dairesinin 14.05.2007 tarihli 2006/2497 E.-2007/2793 K. sayl karar yaymlanmamtr.
Dantay 6. Dairesinin 4.02.2008 tarihli 2007/9453 E.-2008/606 K. sayl, 23.06.2010 tarihli 2008/7686 E.-2010/6649 K. sayl, 27.03.2012 tarihli
2011/8221 E.-2012/1308 K. sayl yaymlanmam kararlar da bu yndedir.
32 Dava, Ankara li, ankaya lesi, Mhye Ky, 902 parsel sayl tanmaz kapsayan alann Gneypark kentsel dnm ve geliim alan olarak
ilan edilmesine ilikin Bykehir Belediye Meclisinin 12.8.2005 gnl, 2239 sayl karar, bu kararda deiiklik yaplmas yolundaki 15.12.2006
gnl 3226 ve 17.02.2006 gnl 482 sayl kararlar ile anlan kararlara dayanak oluturan 1/5000 lekli Yaylaba Karata, Yakupabdal Kentsel
213
KENTSEL DNM HUKUKU
Yine Dantay, 1/5000 lekli ankaya Mhye Gneypark Kentsel Dnm ve Geliim Proje Ala-
n snrnn onaylanmasna ilikin 12.05.2006 tarihli, 1206 sayl Ankara Bykehir Belediye Meclisi
kararnn iptali istemiyle kar oy kullanan meclis yelerinin at davay, kabul oyu kullandklar ak
olarak saptanamayan meclis yesi davaclarn, belde halknn menfaatini korumakla grevli ve ykml
olmalar nedeniyle, dava konusu ileme kar dava ama ehliyetlerinin bulunduunun kabul gerekesiyle
onamtr33.
Dantayn davacnn ehliyetini geni yorumlad davalardan birinde ise dava, 1/5000 ve 1/1000
lekli imar planlarnda ocuk bahesi, futbol ve basketbol alanlar ile yry alanlar kaldrlarak rant
amal salk alanna ilikin planlar yapld iddiasyla bu planlarn ve dayana Etlik Kasalar Kentsel
Dnm ve Geliim Proje alan snrlarnn belirlenmesine ilikin 13.6.2006 gnl 1370 sayl Byke-
hir Belediye Meclisi kararnn iptali istemiyle almtr. Yerel mahkeme tarafndan davacnn sz konusu
alanda adna kaytl parsel hissesi ve tanmaznn bulunmad, plan deiikliine ask sresi iinde itiraz
etmedii, bu durumda, kiisel menfaatini ihlal etmeyen ilem ile davac arasnda ciddi ve makul bir iliki
bulunmad gerekesiyle davann ehliyet ynnden redine karar vermitir. Ancak Dantay sre gelen
itihatlar ile kamu yararn ok yakndan ilgilendiren konularda imar planlarna kar dava ama hakk-
nn daha geni bir kapsamda ele aldn ve bu gibi hallerde belde sakini olmann dava ama ehliyeti iin
yeterli olduu, yine beldede oturanlarn semt sakini sfatyla semtlerinde kamuya tahsisli alanlara (yeil
alan, park, spor alan gibi) ilikin plan deiikliklerine kar dava aabileceklerini kabul ederek, yerel
mahkeme kararn bozmutur34. Ancak Dantay daha sonraki tarihli bir kararnda, davac o blgede ika-
Dnm Projesi snrnn belirlenmesine ilikin 18.2.2005 gnl, 535 sayl kararnn iptali istemiyle alm; dare Mahkemesince, ..., Yaylaba, dr38. Kanun koyucunun gayesi ve gndeme getirilen eletirileri de dikkate alarak, kanaatimizce, gerek-
Karata, Yakupabdal Kentsel Dnm Projesi snrnn belirlenmesine ilikin 18.2.2005 gnl 535 sayl kararnn davacnn parseliyle ilikisi
bulunmadndan sz konusu ilem asndan davann ehliyet ynnden reddine karar verilmi, bu karar davac vekili tarafndan vekalet creti
ynnden temyiz edilmitir.
Ksmen dava hakknda karar yenilenmesine yer olmad, ksmen de davann ehliyet ynnden reddi yolundaki temyize konu Ankara 2. dare Mahke-
mesinin 29.6.2007 gnl, E:2006/1860, K:2007/1492 sayl kararnda, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49. maddesinin 1. fkrasnda
saylan bozma nedenlerinden hibirisi bulunmadndan, bozma istemi yerinde grlmeyerek anlan mahkeme kararnn ONANMASINA, dosyann
ad geen mahkemeye gnderilmesine 3.2.2010 gnnde oybirliiyle karar verildi. Dantay 6. Dairesinin 2008/1089 E.-2010/106 K. sayl karar
yaymlanmamtr.
33 Dosyann incelenmesinden; 1/5000 lekli ankaya Mhye Gneypark Kenysel Dnm ve Geliim Proje Alannn oyokluuyla kabul edilmesine
ilikin 12.05.2006 tarihli, 1206 sayl Ankara Bykehir Belediye Meclisi kararnn iptali istemiyle Ankara Bykehir Belediye Meclis yesi olan
davaclar tarafndan, baklan davann ald anlalmtr
Olayda; meclis yesi olan davaclarn meclis yelerine ait imza izelgesini imzalayarak, meclis toplantlarna katldklar anlalmaktadr. Ancak,
meclis grme tutanana bakldnda; meclis yelerinin konu hakknda gr beyan etmedikleri ve kar oy kullanan yelerin kimler olduu
ynnde bir belirlemenin yaplmad grlmtr.
Her ne kadar; aktarlan yasa ve ynetmelik hkmleri gerei; meclis toplantlarnn grevlilerce tutanaa geirilmesi gerekmekte ise de; mec-
liste grlerek, oylanan karar oyokluu ile kabul edildiinde; kar oy kullanan meclis yelerinin kimler olduu ve kar oy gerekelerinin
saptanamad gerekesiyle kar oy kullanan meclis yelerinin dava ama ehliyetlerinin snrlandrlamayaca aktr. Ayrca meclis toplant-
larna ilikin uygulamada bu ynde bir teaml olmad gibi, hukuksal dzenlemelerle de bu ynde bir kurala yer verilmedii anlalmaktadr.
te yandan, meclis toplantlarna katlarak, kabul oyu kullanan belediye meclis yelerinin, oylar ynnde alnan meclis kararna kar dava ama
ehliyeti bulunmad aktr. Ancak; meclis toplantlarna katlarak, kar oy kullanan veya grmeye katlmayarak oy kullanmayan; dier bir an-
latmla olumlu iradesini ak veya zmni olarak belirtmeyen meclis yelerinin belde halknn hak ve menfaatlerini korumakla grevli olduklarndan;
dava ama ehliyetlerinin bulunduu da kabul edilmelidir. Ankara 4. dare Mahkemesinin 16.06.2011 tarihli, E.2011/867- K.2011/1025 sayl karar
hakknda Dantay 6. Dairesinin 2011/7242 E.-2012/2503 K. sayl karar yaymlanmamtr.
34 Dairemizin sre gelen itihatlar ile kamu yararn ok yakndan ilgilendiren konularda imar planlarna kar dava ama hakknn daha geni bir
kapsamda ele alnd ve bu gibi hallerde belde sakini olmann dava ama ehliyeti iin yeterli olduu kabul edilmektedir.
te yandan, yine beldede oturanlarn semt sakini sfatyla semtlerinde kamuya tahsisli alanlara (yeil alan,park,spor alan gibi) ilikin plan deiik-
214
KENTSEL DNM HUKUKU
met etmesine ve Dantay savcsnn semt sakinlii sfatyla ehliyetin varl ynndeki grne ramen,
davacya ait tapu tahsis belgeli tanmazn dava konusu plan ve proje kapsamnda kalmad gerekesiyle
ehliyetten red karar veren yerel mahkeme kararn onamtr35.
Bu kararlar nda Dantayn ehliyetle ilgili itihatlarnda bir birlik olmad grlmektedir. Da-
ntayn, zellikle de incelemi olduumuz rnek itihatlarnda nasl bir lte gre ayrm yapt anla-
lamamaktadr. Bu sebeple ancak unu syleyebiliriz ki, Dantayn zellikle bahsi geen dernek ve tapu
tahsis belgeli semt sakinleriyle ilgili yakn tarihli kararlar ele alndnda, ehliyeti daha dar yorumlama
yoluna gittii grlmektedir.
C. Dava Ama Sresi
YUK m. 7ye gre idare mahkemelerinde genel dava ama sresi 60 gndr. Ancak ayn hkmde,
zel kanunlarda ayr dava ama srelerinin dzenlenebilecei de ngrlmtr. Nitekim kentsel dnm
uygulamalaryla ilgili dzenlemelerden 6306 sayl kanun da 6. maddesinin 9. fkras hkm ile bu kanun
uyarnca tesis edilecek idari ilemlere kar dava ama sresini 30 gn olarak belirlemitir.
Bahsi geen m. 6/9 hkmnn gerekesi36 incelendiinde, kanun koyucunun, yaam hakkna tand-
ncelik nedeniyle, hzlandrlm bir yarglama usuln ngrd anlalmaktadr. Ancak kanunun
bu hkm hakknda eitli eletiriler gndeme getirilmitir. yle ki; 6306 sayl Kanunun bu hkm
ile idare karsnda zaten eit konumda olmayan vatandan hak arama hrriyetinin snrlandrld ileri
srlmtr37. Hatta barnma, mlkiyet gibi haklar ihlal edebilecek uygulamalar bnyesinde barndran
kanunun dava ama sresini ksaltmak yerine, uzatmasnn gerektii ynnde grler de bulunmakta-
tirdii aciliyete binaen riskli yaplar/alanlar ile risksiz yaplar/alanlar iin bir ayrm yaplmasnn daha
liklerine kar dava aabilecekleri de Dairemizce kabul edilmektedir.
Dosyann incelenmesinden, 1/5000 ve 1/1000 lekli imar planlarnda ocuk bahesi, futbol ve basketbol alanlar ile yry alanlar kaldrlarak
rant amal salk alanna ilikin planlar yapld iddiasyla anlan planlarn ve dayana Etlik Kasalar Kentsel Dnm ve Geliim Proje alan
snrnn belirlenmesine ilikin 13.6.2006 gnl,1370 sayl bykehir belediye meclisi kararnn iptali istemiyle semt sakini olan davacnn dava
at anlalmtr.
Bu durumda, davacnn dava ama ehliyeti bulunduundan davann ehliyet ynnden reddine ilikin mahkeme kararnda isabet grlmemitir.
Dantay 6. Dairesinin 2.7.2008 tarihli 2008/2523 E.-2008/4422 K. sayl karar yaymlanmamtr.
35 Dava, stanbul, Kartal, Babyk Mahallesi, 165 pafta, 1391 ada, 13 parsel sayl tanmaz ile ilgili tapu tahsis belgesi sahibi olan davacnn,
stanbul, Kartal, Babyk Mahallesi Kentsel Yenileme Alan ile ilgili Maltepe Belediye Meclisinin 9.10.2006 gnl, 56 sayl kararyla kabul edilen
1/1000 lekli uygulama imar planndaki tadilat ilemi ile Maltepe Belediyesi Babyk Mahallesi Kentsel Yenileme Alan mar Yenileme (Gece-
kondu Dnm) projesine ilikin 24.2.2006 gnl protokoln iptali istemiyle alm; dare Mahkemesince, dosyann incelenmesinden, davac
adna tapu tahsis belgesi dzenlenen tanmazn uygulama imar plan ve protokol kapsamnda kalmad anlaldndan, davann ehliyet ynnden
reddine karar verilmi, bu karar davac vekili tarafndan temyiz edilmitir.
Davann yukarda zetlenen gerekeyle ehliyet ynnden reddi yolundaki temyize konu stanbul 8. dare Mahkemesinin 28.12.2007 gnl,
E:2007/1856, K:2007/2601 sayl kararnda, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49. maddesinin 1. fkrasnda saylan bozma nedenlerin-
den hibirisi bulunmadndan, bozma istemi yerinde grlmeyerek anlan mahkeme kararnn ONANMASINA Dantay 6. Dairesinin 14.05.2010
tarihli 2008/6120 E.-2010/4721 K. sayl karar yaymlanmamtr.
36 Gereke iin bkz. http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0569.pdf, (evrimii, 09.04.2013).
37 Mimarlar Odas, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun-Deerlendirme Raporu, Gncel Hukuk Dergisi, stanbul,
Doan Burda Dergi, Austos 2012/8-104, s. 17. ; Ayn ynde bkz. TMMOB ehir Planclar Odas Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrl-
mesi Hakknda Kanun Tasars Deerlendirme Raporu, http://www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=3941&tipi=4&sube=0, (evrimii,
09.04.2013).
38 Tayfun Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, Gncel Hukuk Dergisi, stanbul, Doan Burda Dergi, Austos 2012/8-104, s. 21.
215
KENTSEL DNM HUKUKU
uygun olaca sylenebilir. yle ki; riskli yaplar/alanlar karsnda yaam hakkna stnlk tannarak
dava ama sresinin ksaltlmasn, rnein kanunda da yer ald ekliyle teblii izleyen 30 gn iinde
dava alabileceini kabul edilebilir grmek; ancak, zellikle de 6306 sayl kanunun 3. maddesinin 7.
fkras kapsamnda projenin uygulanmas iin uygulama btnl bakmndan gerekli grlen risksiz
yaplar/alanlar iin (bu hususun gerekten gerekli olup olmadnn tespiti o an yaplamadndan, dier
bir deyile yargnn denetimi bu noktada nem kazandndan) bu ynde bir sre ksaltmnn; bireylerin
mlkiyet, barnma ve hak arama hakkn da gz nnde tutarak yerinde olmayacan, genel dava ama
sresi ierisinde dava almas gerekecei nerisini sunabiliriz.
Bu balk atnda deinilmesi gereken bir dier husus ise dava ama sresinin balama tarihidir. Bilin-
dii zere YUK m. 8 gerei sreler tebli, yayn veya ilan tarihini izleyen gnden itibaren ilemeye ba-
layacaktr. 6306 sayl kanunun m. 6/10 fkrasnda teblie ilikin bir dzenlemeye yer verilmitir. yle
ki; bahsi geen Kanun uyarnca yaplan i ve ilemlere ilikin adrese dayal nfus kayt sisteminde belirti-
len adreslere yaplan tebligat, muhataplarna yaplm saylacaktr. 5490 sayl Nfus Hizmetleri Kanunu39
m. 50 gereince yerleim yeri adreslerinin tutulmasnda kiilerin yazl beyannn esas alnaca ve 50.
maddede saylan adres beyan ile ykml kii ve kurumlarn, yerleim yeri adreslerine ilikin deiik-
likleri yirmi i gn iinde ile nfus mdrlklerine bildirmekle ykml olacan dzenlenmitir. Bu
ykmllk bireylere yklendiinden, bireyin bu ykmlln yerine getirmedii hallerde 6306 sayl
kanuna gre sistemde grnen adrese tebligat yaplmas, tebligatn geerli olmas sonucunu douracaktr.
YUK m. 8 gerei srelerin balangcnda ilemlerin nitelii de nem tayacaktr. rnein Dantay,
kentsel dnm ve geliim alan snr ilanna ilikin belediye meclis kararn, plan niteliinde bir
dzenleyici ilem olarak grmeyip, dava ama sresinin ilan deil de, renme tarihinden balamas
gerektiine hkmetmitir40.
D. Feragat
YUK m. 31 gerei feragat hususunda 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanununa41 atf yaplmakla
yetinilmitir. Ancak bu durum, adli yarg ve idari yarg sistemleri arasndaki farkllklar nedeniyle baz
sorunlar ve farkl uygulamalar da beraberinde getirmektedir.
Konumuzla ilikilendirmek gerekirse, rnein kentsel dnm uygulamalarndan dolay alacak
hem tam yarg davalarnda, hem de iptal davalarnda, feragat mmkn olacak mdr? Mmkn olacaksa,
bu kez de davann her aamasndaki feragat kabul edilecek midir? Aada bu sorularn cevabna gre bir
ayrm yaplarak inceleme yaplmaya allacaktr.
39 29.04.2006 tarih ve 26153 sayl RG.
40 dare Mahkemesince, kentsel dnm ve geliim alan snr ilanna ilikin dava konusu ilemin dzenleyici bir ilem olduu gerekesiyle
ask tarihleri esas alnmak suretiyle davann sream ynnden reddine karar verilmi ise de, sz konusu snr ilanna ilikin belediye mecli-
si karar, buna dayanlarak sonradan yaplan planlara altlk oluturan ve bu planlar ynlendirien bir ilem olup, plan niteliinde dzenleyici
bir ilem olarak kabul mmkn bulunmamaktadr. Bu balamda, dava konusu karar ilan edilmi ise de, bu ileme kar dava ama sresinin
ilan tarihinden deil renme tarihi itibariyle balayacann kabul gerekmektedir. Dantay 6. Dairesinin 2011/4980 E.-2012/1426 K.
sayl karar yaymlanmamtr.
41 04.02.2011 tarih ve 27836 sayl RG.
216
KENTSEL DNM HUKUKU
1. Dava eitleri Bakmndan Feragat
ncelikle dava tipleri bakmndan yaplan ayrma iaret etmek gerekirse, bizim de katldmz gr
dorultusunda, taraflarn bir tam yarg davasndan, sbjektif nitelikteki haklarndan vazgeerek feragat
etmesinin mmkn olduu sylenebilir42. Bu noktada tam yarg davasnn konusunun bir etkisi olma-
yacandan kentsel dnm uygulamalarndan kaynaklanan tam yarg davalarndan da feragat etmek
mmkn olacaktr.
Ancak asl sorun, objektiflii ve kamuya ynelik sonular nedeniyle iptal davalar bakmndandr. Ni-
tekim iptal davasnn bu zellikleri ve idari yarglama usulnde geerli olan resen aratrma ilkesi gerei
mahkeme, taraflarn talepleri erevesinde bir inceleme yapmak ya da hkm vermek zorunda deildir43.
Doktrinde iptal davalarndan feragat, genel dzenleyici ileme kar alan iptal davalarndan feragat
ve birel ileme kar alan iptal davalarndan feragat balklar altnda ayrlarak incelenmitir44. Tm top-
lumu ilgilendiren dzenleyici ilemler bakmndan feragatin kabul edilmemesi gerektii45 sylenebilirse
de, birel ilemler bakmndan bu hkme dorudan varmak mmkn deildir. Zira iptal davalarnn
konusu bu hususta etkili olacaktr. yle ki; kamusal kar etkilemeyen birel ilemlere kar alan iptal
davalarndan feragat kabul edilebilecekken; kamusal kar etkileyen birel ilemler bakmndan feragat
kabul edilmeyecektir46. nk bu tip birel ilemlerin mahkeme tarafndan hukuka aykr olduunun sap-
tanmas sadece davacnn karna olmayp, feragatin kabul halinde idare, hukuka aykrl saptanm
olan ilemini uygulamaya devam edebilecektir47. Bu husus Dantay dari Dava Daireleri Genel Kuru-
lunun bir kararnda u ekilde ifade edilmitir:
dari dava trlerinden olan iptal davalar bireysel haklar ihlal eden, somut, subjektif ni-
telikteki idari ilemlere veya ortada herhangi bir hak ihlali olmakszn bireyin menfaat ilgisinin
kurulabildii evre, tarihi ve kltrel deerlerin korunmas, imar uygulamalar gibi kamu yarar
yakndan ilgilendiren idari ilemlere kar alabilmektedir. Bireysel hakkn ihlaline dayanmayan
kamu yararn yakndan ilgilendiren konularda alan iptal davalar, objektif ve somut nitelikte
olup; btnyle kamu yararn amalamaktadr. Dolaysyla iptal davalarnda feragat isteminin de
kamu yarar lt kullanlarak balanmas gerekmektedir.48
Dantay daha birok itihadnda kamusal yarar ve bireysel yarar ayrmn ele alarak feragati deer-
lendirmitir49. rnein Adana ili, Seyhan ilesi, Bar ve smetpaa Mahalleleri I. Etap kentsel yenileme
42 Melikah Yasin, dari Yarglama Usulnde Davadan Feragat Ve Davay Kabul, Atatrk niversitesi Erzincan Hukuk Fakltesi Dergisi, C.
VIII, S. 3-4 (2004), s. 155 ve 170.; Mnci akmak, dari Yargda Davadan Feragat, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, C. 53, S. 1,
Y. 2004, s. 187.
43 Yasin, dari Yarglama Usulnde Davadan Feragat Ve Davay Kabul, s. 169.
44 akmak, dari Yargda Davadan Feragat, s. 187-193.; Yasin, dari Yarglama Usulnde Davadan Feragat Ve Davay Kabul, s. 171.
45 Yasin, dari Yarglama Usulnde Davadan Feragat Ve Davay Kabul, s. 171.; akmak, dari Yargda Davadan Feragat, s. 187 ve 191.
46 Yasin, dari Yarglama Usulnde Davadan Feragat Ve Davay Kabul, s. 171.
47 Metin Gnday, Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu Hkmlerinin dari Yargda Uygulanma Alan, dari yargnn yeniden yaplandrlmas ve
karlatrmal idari yarglama usul: Sempozyum, 11-12 Mays 2001, Ankara, Dantay, 2003, http://www.danistay.gov.tr/7HUMK%20HUKUM-
LERININ%20IDARI%20YARGIDA%20UYGULANMA%20ALANI.htm, (evrimii, 07.04.2013).
48 Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulunun 21.10.2004 tarihli 2004/745 E.-2004/861 K. sayl karar iin bkz. http://www.kazanci.com, (ev-
rimii, 07.04.2013).
49 Yasin dari Yarglama Usulnde Davadan Feragat ve Davay Kabul, s. 172, dipnot 61.
217
KENTSEL DNM HUKUKU
(dnm) alan snrlarnn belirlenmesine ilikin Adana Bykehir Belediye Meclisinin 17.12.2009
gn ve 154 sayl karar ile bu karara yaplan itirazn reddine ilikin 12.2.2010 gn ve sayl 29 sayl
kararnn iptali istemiyle alan davada, Dantay 6. Dairesi, Adana 2. dare Mahkemesinin 28.07.2011
tarihli 2010/1059 E.-2011/1471 K. sayl kararnda dava konusu Adana Bykehir Belediye Meclis ka-
rarlarnda mar Kanunu ve ilgili ynetmeliklere, plan hiyerarisine, planlama tekniklerine, planlama ve
ehircilik ilkelerine ve kamu yararna uyarlk bulunmad gerekesiyle ilemin iptaline hkmettii ve
bu iptal kararndan sonra, iptale ynelik kararn temyiz aamasnda davadan feragat edilmesinde kamu
yararnn bulunmadna karar vermitir50.
Dantayn bu ayrm yapt bir baka kararnda da davacnn davada sadece kendi tanmazna y-
nelik deil, tm imar planna kar iddialarnn da bulunduu, dolaysyla semt sakini olmak bakmndan
menfaatinin devam ettii gerekesiyle feragati kabul etmediini grmekteyiz51.
2. Feragatin Zaman Bakmndan Feragat
Bu balk altnda ele alnacak husus ise feragatin hangi aamada yaplabileceine ilikindir. yle
ki; Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 310 gereince hukuk davalarnda davann her aamasnda feragat
mmkn iken, iptal davalar iin bunu sylemek mmkn deildir52. Daha evvel de belirttiimiz zere,
yerel mahkeme tarafndan ilemin hukuka aykrlna hkmedildikten sonra, yine yksek mahkeme tara-
fndan karar bozulduktan sonra, hatta yrtmenin durdurulmas karar verilebilmesi iin de ak hukuka
aykrln tespiti gerektiinden ilemin yrtmesi durdurulduktan sonra davadan feragat edilmesi kabul
grmemektedir53. zellikle Dantay 6. Dairesi ve daha birok Dantay kararnn da bu ynde olduu
50 Dantay 6. Dairesinin 2011/8303 E.-2011/5548 K. sayl karar yaymlanmamtr. ptal davalarnda feragate ilikin genel grleri de iermesi ne-
deniyle Dantay 6. Dairesinin bu kararnn ilgili blmlerini de ayrca belirtme ihtiyac duyulmutur. yle ki: ... Sadece davacnn kiisel karn
ihlal eden somut, subjektif nitelikteki ilemlerin iptali istemiyle alan davalarda hkm verildikten sonra karar kesinlemeden davann herhangi
bir aamasnda davacnn davasndan feragat edebileceinin kabul gerekir. Zira bireysel yararn sz konusu olduu durumda ihlal edilen kamu
yarar deil, bireysel yarardr. Kendi yarar zerine mutlak tasarruf yetkisine sahip olan bireyin davasndan feragatinde de herhangi bir kstlama
dnlemez.
Bu bakmdan, feragata ilikin uyumazlklarda, kamu yarar ve bireysel yarar ltnn belirlenmesi nem arz etmektedir. rneklemek gerekir
ise; davaclar veya kurum ve kurulular tarafndan belde veya semt sakini sfatyla alm objektif nitelikteki bir iptal davasnda kamu yarar
lt mutlak olduundan, mahkemece verilen yrtmenin durdurulmas veya iptali kararndan sonra davacnn davasndan feragat etmesi d-
nlemez....
51 Davac tarafndan dava konusu 1/1000 lekli imar plannn iptali istenirken bu blgede tanmazlarnn bulunduu belirtilerek dava alm ise
de, dava dilekesindeki iddialarn sadece kendi tanmazna ynelik olmad, ayn zamanda imar plannn btnne ynelik iddialarn da bulun-
duu, dolaysyla davann objektif nitelii ve kamu yararnn amalanmas karsnda ilemin iptaline ilikin karardan sonra blgede bu aamada
tanmaznn kalmad belirtilerek davadan feragat edilmesinde kamu yarar bulunmamaktadr. Kald ki anlan blgede bu aamada davacya ait
tanmaz kalmam olsa dahi, semt sakini sfat ile davada menfaatinin devam ettii de tartmaszdr.
Nitekim, 1/5000 lekli nazm imar plannn iptaline ilikin Dantay 6.Dairesinin 10.12.2007 gnl, E:2005/7916, K:2007/7498 sayl kararnn
temyiz aamasndaki davadan feragat istemi anlan gereke ile kabul edilmemi ve szkonusu karar dari Dava Daireleri Kurulunun 4.12.2008
gnl, E:2008/378, K:2008/2224 sayl karar ile onanm bulunmaktadr. Bu nedenle davacnn feragat istemi yerinde grlmeyerek iin esas in-
celendi. Dantay 6. Dairesinin 19.12.2008 tarihli 2007/10397 E.-2008/9251 K. sayl karar yaymlanmamtr.
52 Zehra Odyakmaz, dari Yarg ile lgili neriler, dari yargnn yeniden yaplandrlmas ve karlatrmal idari yarglama usul: Sempozyum, 11-
12 Mays 2001, Ankara, Dantay, 2003, http://www.danistay.gov.tr/10-IDARI%20YARGI%20ILE%20ILGILI%20ONERILER.htm, (evrimii,
07.04.2013).
53 Odyakmaz, dari Yarg ile lgili neriler, http://www.danistay.gov.tr/10-IDARI%20YARGI%20ILE%20ILGILI%20ONERILER. ; Gnday,
Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu Hkmlerinin dari Yargda Uygulanma Alan, http://www.danistay.gov.tr/7HUMK%20HUKUMLE-
RININ%20IDARI%20YARGIDA%20UYGULANMA%20ALANI.htm.
Bireysel haklarn ihlaline dayanan iptal davalarnda davacnn herhangi bir kstlama olmakszn davasndan feragat edebileceinde duraksama
218
KENTSEL DNM HUKUKU
belirtilmektedir54. rnein Dantay 6. Dairesi, vermi olduu bir kararda davada imar plan deiiklii-
nin mevzuata aykr olduu sonucuna varldndan temyiz aamasnda feragatin kabul edilemeyeceine
hkmetmitir55.
II. Kentsel Dnm Uygulamalar ve Yrtmenin Durdurulmas
Messesesi
Bilindii zere idari yargda dava amak, davaya konu ilemin yrtlmesini dorudan durdurmaz.
lemin yrtlmesini engellemek isteyen taraf mahkemeden yrtmenin durdurulmasn talep etmelidir.
Kentsel dnm uygulamalarndan doan uyumazlklarda yrtmenin durdurulmas talebiyle ilgili
6306 sayl kanunun 6. maddesinin 9. fkrasnda ak bir dzenleme mevcut olup, bahsi geen hkm,
bu davalarda yrtmenin durdurulmasna karar verilemeyeceini belirtmektedir. Ayrca bu hkmn ge-
rekesi incelediinde Anayasann 125. maddesinin 6. fkrasna atfen bu kanunun can ve mal gvenliini
korumay ama edindii ve bu sebeple de yrtmenin durdurulmas karar verilmesini snrlayan hkmn
Anayasaya uygun olduu ifade edilmitir. Kanun koyucunun bu ifadesine karlk Mimarlar Odas bahsi
geen Anayasa hkmnn uygulamasnn olaanst haller ile snrlandrlm olduunu ve bu kanunun
uygulamasnn, hele de dnm uygulamalarnn ok uzun yllar srecei bilindiinden, hkmde yer
alan olaanst hallerden saylamayacan belirtmitir56. Ancak asl dikkat ekilmesi gereken husus
udur ki, bahsi geen Anayasa hkmnde yrtmenin durdurulmas karar verilmesinin snrlanabilece-
i dzenlenmi olup, bu hakkn tamamen ortadan kaldrlmasna ynelik bir ifade bulunmamaktadr.
Oysa 6306 sayl kanunda geen hkm bu hakk tamamen ortadan kaldrmaktadr. Dolays ile bu hkm
Anayasann 125. maddesine aykr olup, madde gerekesindeki Anayasaya uygunluk ifadesinin bu
anlamda kabul de mmkn deildir57. Bireyin yrtmenin durdurmas isteme hakkn dorudan ve ta-
mamen ortadan kaldran nitelikteki bu hkmn hukuk devleti ilkesi ile izah edilmesi de mmkn de-
ildir58. yle ki; Erkutun da ifade ettii zere bireylerin dava sonulanana kadar geici bir yargsal
bulunmamaktadr. Buna karlk belde veya semt ehri, kamu kurulularnca alan objektif ve somut nitelikteki iptal davalarnda Dairece ilk derece
karar verildikten sonra davadan feragat edilmesi, kamu yararyla ve idarenin yargsal denetimi yoluyla hukukun stnln salama amacyla
badamamaktadr. Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulunun 21.10.2004 tarihli 2004/745 E.-2004/861 K. sayl karar iin bkz. http://www.
kazanci.com, (evrimii, 07.04.2013).
54 Celal Erkut, dari Yargnn Yeniden Yaplandrlmasnda Yarglama Hukuku Kurallarnn Etkinletirilmesi Sorunu, dari yargnn yeniden
yaplandrlmas ve karlatrmal idari yarglama usul: Sempozyum, 11-12 Mays 2001, Ankara, Dantay, 2003, http://www.danistay.gov.tr/8-I-
DARI%20YARGININ%20YENIDEN%20YAPILANDIRILMASI.htm, (evrimii, 07.04.2013).
55 Olayda, dava konusu tanmaza ynelik olarak yaplan imar plan deiikliinin iptali istemiyle alan davada imar plan deiikliinin mevzuata
aykr olduu sonucuna varlarak iptaline karar verildii, objektif nitelik tayan bu dava sonucunda, idarenin hukuka aykr ilem tesis ettii sap-
tanarak kamu yararnn korunduu anlaldndan, davada temyiz aamasnda feragat isteminde bulunulmasnda kamu yarar bulunmadndan,
feragat istemi yerinde grlmeyerek uyumazln esasna geildi. Dantay 6. Dairesinin 15.12.2008 tarihli 2008/177 E.-2008/8971 K. sayl
karar yaymlanmamtr.
Ayn ynde, yaymlanmam 05.06.2009 tarihli 2009/431 E.- 2009/6746 K. sayl kararnda da Dantay yle karar vermitir: Uyumazlk
konusu olayda, davac kendisine ait 4438 ada, 38 sayl parselin de iinde yer ald imar plan deiiklii, kamulatrma ve kentsel dnm
kapsamna alnmasna ilikin kararn iptali istemiyle at bu davada, dava konusu ilemlerin idare mahkemesince iptal edildii anlaldn-
dan, artk temyiz aamasnda davadan feragat isteminde kamu yararna uyarlk grlmemektedir. Bu nedenle istem kabul edilmeyerek esasn
incelenmesine geildi.
56 Mimarlar Odas, Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun-Deerlendirme Raporu, s. 17.
57 Gereke iin bkz. http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0569.pdf, (evrimii, 09.04.2013).
58 Taner Ayanolu, Genel Bir Bak-6306 Sayl Kanun, Gncel Hukuk Dergisi, stanbul, Doan Burda Dergi, Austos 2012/8-104, s. 27. ; Ayn
219
KENTSEL DNM HUKUKU
korumadan yararlanmasn salayan en nemli hukuksal ara yrtmenin durdurulmas messesesi olup;
Avrupa Topluluu yesi lkelerin i hukuklarnda bu tr yargsal koruma mekanizmalarnn dzenleni
biimi, o lkenin hukuk devleti anlaynn deerlendirilmesinde nemli bir gsterge oluturmaktadr59.
Dier bir deyile, idareye bu denli stn yetkilerin ve takdir hakknn tannd ve bireylerin en temel
haklarn ihlal edebilecek uyumazlklarn kaynaklanabilecei bir kanunda belki de en fazla ihtiya duyu-
lan hukuksal araca, yrtmenin durdurulmasna hi yer verilmemesine anlam verilememektedir60. Zira
bu ekilde Bakanlk, TOK ve belediyeler olaanst yetkilerini kullanmaya devam edebilecek, hukuka
aykr ve telafisi g veya imknsz zararlar doacak olsa bile inaatlar hibir mdahale ile karlamadan
bitirilebilecektir61. Dolays ile davann sonunda ilemin hukuka aykrl ispat edilse bile idare imkn-
szlk iddiasyla karar yerine getiremeyeceini belirtebilecektir.
Ancak idarenin kt uygulama rnekleri nedeniyle, Anayasada ngrlmesine ramen, yrtmenin
durdurulmasna ilikin bir karar verilmesinin hibir ekilde snrlanamayacan savunmak da, hukuki
bir sylem olmaktan uzak olacaktr. O nedenle Dava Ama Sresi bahsinde de yaptmz ayrm er-
evesinde en azndan riskli yaplar/alanlar bakmndan yrtmenin durdurulmas messesesini tamamen
kaldrmak yerine, hzlandrlm bir yarg srecini uygulamann (rnein belli bir mahkemenin sadece bu
davalara bakmas ve yrtmenin durdurulmas kararnn 15 gn iinde verilmesi zorunluluunu ya da y-
rtmesinin dorudan duraca ynnde dzenlemeler olsa); ancak risksiz yaplar/alanlar iin ise byle bir
snrlamann yaplmamas ya da en azndan yrtmenin durdurulmas karar iin mahkemeye riskli yap-
lar/alanlar iin verilenden daha uzun bir sre verilmesi gerekeceini savunmak daha yerinde olabilecektir.
III. Yarg Kararlarnn Yerine Getirilmesinde zellik Gsteren Durum-
lar
Anayasann 138. maddesinin son fkras yasama ve yrtme organlar ile idarenin, mahkeme karar-
larna uymak zorunda olduunu; bu organlar ve idarenin, mahkeme kararlarn hibir suretle deitire-
meyecei ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremeyeceini aka dzenlemitir. Yine YUKun 28.
maddesinin 1. fkrasnda da Dantay, Blge dare Mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin esasa ve
yrtmenin durdurulmasna ilikin kararlarnn icaplarna gre idarenin, gecikmeksizin ilem tesis etmeye
veya eylemde bulunmaya mecbur olduunu ve bu srenin hibir ekilde kararn idareye tebliinden ba-
layarak otuz gn geemeyeceini ve yine 4. fkrasnda da mahkeme kararlarnn otuz gn iinde kamu
grevlilerince kasten yerine getirilmemesi halinde ilgilinin, idare aleyhine dava aabilecei gibi, karar
yerine getirmeyen kamu grevlisi aleyhine de adli yargda tazminat davas alabilecei hkmleri geti-
rilmitir. Dolays ile idarenin yarg kararlarn uygulamaktaki yetkisi bal yetki olup, idareye, kararn
ynde bkz. Halil Kalabalk, mar Hukuku Cilt-3, Ankara, Sekin, 2012, s. 3677.
59 Erkut, dari Yargnn Yeniden Yaplandrlmasnda Yarglama Hukuku Kurallarnn Etkinletirilmesi Sorunu, http://www.danistay.gov.
tr/8-IDARI%20YARGININ%20YENIDEN%20YAPILANDIRILMASI.htm
60 Ayn ynde bkz. Seluk Soybay, Afet Riski Altndaki Yap ve Alanlarn Dntrlmesi, Gncel Hukuk Dergisi, stanbul, Doan Burda Dergi,
Austos 2012/8-104, s. 26. ; Ayrca ihtiya duyulmu olacak ki Dantay 6. Dairesinin 10.3.2010 tarihli 2009/5525 E.- 2010/2414 K. sayl itiha-
dnda Dikmen Vadisi, 3.Etap Kentsel Dnm ve Geliim Projesi alannda bulunan tanmaz zerindeki binalar iin verilen yap ruhsatlarnn iptali
istemiyle alm davada idare mahkemesinin yrtmenin durdurulmasna hkmettii belirtilmitir. Kararn tam metni iin bkz. http://www.kazanci.
com, (evrimii, 08.04.2013).
61 Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, s. 21.
220
KENTSEL DNM HUKUKU
haklln tartma ya da karar uygulamama gibi bir seenek tannmamtr62. Ancak idarenin, mahkeme
kararn yerine getiremeyecei durumlar da sz konusu olabilir. Yerine getirememe ile kast edilen hukuki
ve fiili imknszlk halleridir. Fakat imknszlk halinde idarenin bir takdiri sz konusu deildir. Dier bir
deyile, idare, imknszlk nedeniyle karar istese de yerine getirememektedir.
Hukuki imknszlk, iptal edilen ilemin tesisinden sonra ortaya kan hukuksal durumun, kararn
uygulanmasn olanaksz klmas eklinde ortaya karken; fiili imknszlk nesnel alandaki engeller ne-
deniyle yarg kararnn uygulanamamas sonucunu dourmaktadr63.
alma konumuz bakmndan idarelerin dayana daha ziyade fiili imknszlk halidir. yle ki; fiili
imknszlk halinin uygulamadaki en tipik rnei idarenin alm olduu ykm karar gereince bina ya
da binalar ykmasndan sonra mahkemenin bu hususta ald iptal kararnn uygulanamamasdr. te tam
da bu sebeple yukarda da izah etmeye altmz zere yrtmenin durdurulmas messesesi hayati
nem tamaktadr64. Ykm kararna kar mahkemenin yrtmenin durdurulmas karar vermesi halinde
ykm gereklemeyecek ve bu sayede fiili imknszlk halleri de azaltlm, ortadan kaldrlm olacaktr.
Ancak, zellikle bir st balkta deindiimiz zere yrtmenin durdurulmas karar verilmesini tamamen
yasaklayan 6. maddenin 9.fkras gereince inaatlar hibir engel ile karlamadan bitirilmekte ve bu
nedenle idareler fiili imknszlk kavramna dayanmaya balamlardr65. rnein Sulukule kararnda
stanbul 4. dare Mahkemesi iptal karar vermi; ancak idare, mahkeme kararn, imknszlk iddiasyla
uygulamamtr66. Halbuki idari yargda mahkeme kararlarnn yerine getirilmesinde gemie etkililik sz
konusu olup, bir st mahkeme tarafndan ilgili karar bozulmad takdirde derhal uygulanmas gerektii
aktr67.
Bu balk altnda tartlmas gereken bir dier husus ise mahkeme kararnn uygulanma biimiyle il-
gili sorunlardr. Dier bir deyile, idare, mahkeme kararn yerine getirmek iin baz ilemler tesis etmek-
te; ancak bu ilemler, bahsi geen mahkeme kararn yerine getirmek iin uygun ilemler olmamaktadr.
rnein Ankara ili, ankaya ilesi, Dikmen Vadisi, 4. ve 5. Etap Kentsel Dnm Projesi ile ilgili olarak
1/1000 lekli uygulama imar plan, 1/5000 lekli nazm imar plan, kentsel dnm proje alan sn-
rnn kabulne ilikin belediye meclisi karar ile parselasyon ileminin, Ankara 13. dare Mahkemesinin
13.05.2009 gnl, E:2008/363, K:2009/594 sayl karar ile iptal edilmesi zerine Dikmen Vadisi 4. ve 5.
Etap Kentsel Dnm ve Geliim Projesini yrtme olanann ortadan kalktndan bahisle ortaya kan
sorunlarla ilgili olarak, Ankara Bykehir Belediye Meclisinin 15.11.2009 gnl, 2647 sayl kararnda,
tapu tahsis belgesiyle hak sahibi konumunda bulunanlarn arsa haklarnn belediye mlkiyetinde bulunan
ve belediyece uygun grlecek dier yerlerden karlanmasna karar vermitir. Bunun zerine Ankara
4. dare Mahkemesi 30.09.2010 tarihli, 2010/667 E.-2010/1576 K. sayl kararnda herhangi bir hukuki
62 Evren Altay, Yarg Kararlarnn Uygulanmamasndan Doan Uyumazlklar, Ankara, Turhan Kitabevi, 2004, s. 7. ; eref Gzbyk, Ynetim
Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 2012, s. 405.
63 Yldrm Uler, dari Yargda ptal Kararlarnn Sonular, Ankara, Sevin, 1970, s. 99. Turan Yldrm, dari Yarg, stanbul, Beta, 2010, s. 538.
64 Cenk Yaar ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Kentsel Dnm-Panel/Forum (02.12.2012), stanbul, Mimarlar Odas, 2013, s. 26-
27.
65 Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, s. 21.
66 Bu konu hakknda detayl bilgi iin bkz. Fethiye Nur Batrk, Sulukule Kentsel Dnm Projesi, bu kitap iindedir.
67 Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, s. 22.
221
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

engel olmad halde, ayn blgede arsa temini seeneinin hibir ekilde tannmayarak, hak sahiplerinin Bu balamda, bir iptal kararnn yerine getirilmesinde fiilen bir imknszlk olup olmadna idare
ellerinden bu hakkn alnmasnda ve kiilerin istemi olup olmadna da baklmakszn belediyece uygun kendi kendine karar veremeyecei gibi, dorudan tazminat deyerek ya da imkn varken baka yerlerden
grlen dier yerlerden yaplacak tahsisi kabule zorlanmalarnda hukuka uyarlk bulunmad gereke- tahsis yaparak da yarg kararn yerine getirmekten kurtulamamaldr71. Dier bir deyile, bu hususlara da,
siyle dava konusu ilemin iptaline karar vermi, Dantay 6. Dairesi de yerel mahkeme kararn YUK m. her somut olay bakmndan yine mahkemenin karar vermesi gerekmektedir.
49/1deki saylan bozma nedenlerinden biri bulunmadndan onamtr68.
Bir baka davada ise davac, belediye meclisinin, mahkeme kararn incelemeden ilem tesis ettii;
ancak bu ilemlerin hak sahiplerinin maduriyetlerini gidermedii, dolaysyla belediyenin hizmet ku-
surunun varlndan bahisle maddi ve manevi tazminat istemli dava amtr69. Ancak Ankara 10. dare
Mahkemesi 03.11.2010 tarihli, 2010/198 E.-2010/1736 K. sayl karar ile davann reddine karar vermi-
tir. Yerel mahkemenin gerekesi yledir:
Ankara 13. dare Mahkemesinin anlan karar ile uyumazla konu alanda Kentsel Dnm
Projesi uygulanmayarak zarara neden olunduu iddiasyla dava alm ise de; zarar dourduu
ileri srlen belediye meclisi kararlarnn Ankara 13.dare Mahkemesinin 13.05.2009 tarihli ka-
rar zerine mahkeme kararnn uygulanmas balamnda alnd ve Anayasann 138. maddesi ve
2577 sayl Yasann 28. maddesi uyarnca idarelerin yarg kararlarnn gereklerine uygun olarak
ilem tesis etmek zorunda olmalar karsnda olayda daval idarenin hizmet kusuru bulunmad,
kald ki, srecin devamnda 09.08.2010 tarihli 2241 sayl belediye meclisi karar ile davacya eski
haklarnn aynen iade edilmesiyle 17.02.2006 tarihli 483 sayl belediye meclisi kararyla yaplan tm
anlama ve szlemelerin yrrlnn devam etmesi ynnde karar alnd anlaldndan maddi
tazminat isteminin kabulne olanak bulunmad, manevi tazminat, idarenin hukuka aykrl sapta-
nan ilem ve eylemleri nedeniyle, kiilerin eref ve haysiyetinin ar biimde rencide olduu durumlar-
da veya kiinin manevi varlnn derin elem ve sarsntya maruz kald durumlarda, kararlatrlan
bir manevi tatmin messesi olup, olayn geliimi ve uyumazln nitelii itibariyle, davac asndan
idareyi manevi tazminatla ykml tutabilecek koullarn gereklemedii sonucuna varld gerek-
esiyle davann reddine.
Dantay 6. Dairesi de 17.10.2011 tarihli 2011/881 E.-2011/3763 K. sayl itihad ile YUKun 49.
maddesinin 1. fkrasnda saylan bozma nedenlerinden hibirinin bulunmad gerekesiyle karar ona-
mtr70.

68 Dantay 6. Dairesinin 2011/1260 E.-2011/1638 K. sayl karar yaymlanmamtr.

Dantay 6. Dairesi 2011/1261 E.-2011/1637 K., 2011/1262 E.-2011/1613 K., 2011/566 E.-2011/1691 K., 2011/564 E.-2011/1672 K., 2011/563 E.-
2011/1674 K., 2011/562 E.-2011/1606 K. ve 2011/1621 E.-2011/1659 K. sayl itihatlarnda da ayn dava konusu olay iin baka davaclarn at
davalar yine bu gereke ile onamtr.
69 Mahkemenin karar zerine idare eski kararnda srar ederse, bu durum hizmet ve hukuk kaidelerine aykrlk tekil edebileceinden ve idare kusurlu
olacandan tam yarg davasna ve tazminata, hatta duruma gre ahsi kusura ve ajanlarn ahsi sorumluluuna gidilebilecei gr iin bkz. Sddk
Sami Onar, dare Hukukunun Umumi Esaslar, Cilt 3, stanbul, smail Akgn Matbaas, 1966, s. 1790. ; Kentsel dnm uygulamalarndan kaynak-
lanacak uyumazlklarda idarenin sorumluluu hususundaki daha detayl deerlendirmeler iin bkz. Yasin Yerebasmaz, darenin Kentsel Dnm
Uygulamalarndan Doan Sorumluluu, bu kitap iindedir.
70 Ayn olay ve iddialarla; ancak baka bir davac tarafndan alan dier bir davay da yerel mahkeme ayn gerekeler ile reddetmi ve Dantay ayn
gerekelerle yerel mahkeme kararn onamtr. Dantay 6. Dairesinin 17.10.2011 tarihli 2011/3493 E.-2011/3764 K. sayl bu karar da yaymlan-
mam olup, bahsi geen dier karar ile birebir ayn olduundan burada yer verilmemitir.

71 Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, s. 21.

222 223
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU
almamzda yarglama usul messeseleri bal altnda, grevli ve yetkili mahkeme, ehliyet,
dava ama sresi ve feragat messeseleri ile yrtmenin durdurulmas ve mahkeme kararlarnn
yerine getirilmesi hususlarnda kentsel dnm uygulamalar bakmndan zellik gsteren durumlar
incelenmeye allmtr.
Grevli ve yetkili mahkeme incelemesinde kentsel dnm uygulamalarna ynelik zel dzenleme-
ler ve hangi durumda idari yarglama usulndeki genel kurallarn uygulanaca ele alnmaya allmtr.
Bu kapsamda kentsel dnmle ilgili dorudan uygulamas olan yasal dzenlemelerden rnekler veril-
meye allmtr.
Ehliyet bahsinde iptal davalar ile tam yarg davalar ayrt edilerek bir inceleme yaplm ve Dan-
tayn ayn konu ve ayn tarihlerde verdii kararlarn farkllnn sebebinin anlalamad hususuna dik-
kat ekilmitir. Bu balamda eitli Dantay kararlarndan rnekler ele alnmtr.
Dava ama sresine ilikin 6306 sayl kanunun getirdii 30 gnlk zel dzenleme ele alnm ve
bu srenin riskli yaplar/alanlar ile risksiz yaplar/alanlar asndan yerindelii tartlmaya allmtr.
Nitekim bu ayrma gre bir dzenlemenin yaplmasnn daha yerinde olaca nerisi sunulmutur.
Feragat bahsinde ise hem dava tiplerine gre, hem de feragatin zamanna ilikin bir ayrm yaplarak
inceleme yaplmaya allmtr. Kentsel dnm uygulamalaryla ilgili uyumazlklarda Dantayn akmak, Mnci : dari Yargda Davadan Feragat, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi,
feragat messesesine olan bak asn gsterecek karar rneklerine yer verilmeye allmtr. Bu ba-
lamda idari yarglama usulnde feragat messesesi iin kabul edilen genel fikrin -tam yarg davalar
bakmndan feragatin mmkn olduu, iptal davalar bakmndan ise tm toplumu ilgilendiren genel d-
zenleyici ilemler ile kamusal kar etkileyen birel ilemler bakmndan feragatin kabul edilmemesinin
daha yerinde olaca- kentsel dnm uyumazlklarnda da uygulanabilecei kanaatine varlmtr.
Yrtmenin durdurulmas messesinde ise kentsel dnm uygulamalar bakmndan ak dzenle-
me getiren 6306 sayl kanun hkm ve bu hkme ynelik eletiriler deerlendirilmeye allmtr. Bu
hususta, dava ama sresi bahsindeki ele aln biimi riskli yap/alan ve risksiz yap/alan ayrmna gre
bir deerlendirme- burada da dikkate alnmtr. yle ki; Anayasann ilgili hkm ve getirilen eletiriler
gz nnde bulundurularak, yrtmenin durdurulmas hakkn tamamen ortadan kaldrc bir dzenleme
yerine hzlandrlm bir yarglama sreci nerilmitir.
Son olarak da mahkeme kararlarnn yerine getirilmesi hususunda zellikle idarelerin en ok bavur-
duu fiili imknszlk haline ve bu ynde uygulamadan rneklere yer verilmeye allmtr. Bu noktada
bir iptal kararnn yerine getirilmesinde fiilen bir imknszlk olup olmadna idarenin kendi kendine
karar veremeyecei gibi, dorudan tazminat deyerek ya da imkn varken baka yerlerden tahsis yaparak
da yarg kararn yerine getirmekten kurtulamamas gerektiine kanaat edilmi ve her somut olay bak-
mndan bir deerlendirme yaplmas gerektii hususuna dikkat ekilmitir.
224
KENTSEL DNM HUKUKU
KAYNAKA
Akgner, Tayfun : Kentsel Dnm ve Hukuk, Gncel Hukuk Dergisi, stanbul, Doan Burda
Dergi, Austos 2012/8-104.
Altay, Evren : Yarg Kararlarnn Uygulanmamasndan Doan Uyumazlklar, Ankara, Turhan
Kitabevi, 2004.
Arkan, Zeynep : Vergilendirme Yetkisi ve Kullanm, .. ktisat Fakltesi Maliye Aratrma
Merkezi Konferanslar, 37. Seri Yl 1996/1997.
Ayanolu, Taner : Genel Bir Bak-6306 Sayl Kanun, Gncel Hukuk Dergisi, stanbul, Doan
Burda Dergi, Austos 2012/8-104.
Baaran, Funda : Anayasa Temelinde Benzeri Mali Ykmllk Kavram, Prof. Dr. Ouz mre-
gne Armaan, stanbul, Beta, 1998.
Batrk, Fethiye Nur: Sulukule Kentsel Dnm Projesi, Kentsel Dnm Hukuku, Ed. Melikah
Yasin-Cenk Yaar ahin, stanbul, stanbul niversitesi S.S.ONAR dare Hukuku ve limleri Ara-
trma ve Uygulama Merkezi Yaynlar No:2013/1, 2013.
C. 53, S. 1, Y. 2004.
Erkut, Celal : dari Yargnn Yeniden Yaplandrlmasnda Yarglama Hukuku Kurallarnn Etkinle-
tirilmesi Sorunu, dari yargnn yeniden yaplandrlmas ve karlatrmal idari yarglama usul:
Sempozyum, 11-12 Mays 2001, Ankara, Dantay, 2003, http://www.danistay.gov.tr/8-IDARI%20
YARGININ%20YENIDEN%20YAPILANDIRILMASI.htm
Gzbyk, eref : Ynetim Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 2012.
Gnday, Metin : Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu Hkmlerinin dari Yargda Uygulanma
Alan, dari yargnn yeniden yaplandrlmas ve karlatrmal idari yarglama usul: Sempoz-
yum, 11-12 Mays 2001, Ankara, Dantay, 2003, http://www.danistay.gov.tr/7HUMK%20HU-
KUMLERININ%20IDARI%20YARGIDA%20UYGULANMA%20ALANI.htm
Kalabalk, Halil : mar Hukuku Cilt-3, Ankara, Sekin, 2012.
Mimarlar Odas : Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun-Deerlendirme
Raporu, Gncel Hukuk Dergisi, stanbul, Doan Burda Dergi, Austos 2012/8-104.
Odyakmaz, Zehra : dari Yarg ile lgili neriler, dari yargnn yeniden yaplandrlmas ve kar-
latrmal idari yarglama usul: Sempozyum, 11-12 Mays 2001, Ankara, Dantay, 2003, http://
225
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

www.danistay.gov.tr/10-IDARI%20YARGI%20ILE%20ILGILI%20ONERILER.htm DER KAYNAKLAR

Oktar, S. Ate : Vergi Benzeri Mali Ykmllkler Ek Mali Ykmllkler Ve Bir Totolojik D- http://www.danistay.gov.tr
zenlemenin Analizi, .. ktisat Fakltesi Maliye Aratrma Merkezi Konferanslar, 37. Seri, Yl http://emsal.uyusmazlik.uyap.gov.tr
1996/1997. http://www.kazanci.com
Onar, Sddk Sami : dare Hukukunun Umumi Esaslar, Cilt 3, stanbul, smail Akgn Matbaas, http://www2.tbmm.gov.tr
1966.
zay, l Han : Gnnda Ynetim, stanbul, Filiz Kitabevi, 2004.
Rzgaresen, Cumhur : Su ve Kanalizasyon Hizmetleri in Alnan Harcamalara Katlm Paylar ve
Bu Paylar Nedeniyle Tketici Mahkemelerinde Alan Davalar, Ankara Barosu Dergisi, S. 2012/3.
Solmaz, Eren: Finansman Modelleri, Kentsel Dnm Hukuku, Ed. Melikah Yasin-Cenk Yaar
ahin, stanbul, stanbul niversitesi S.S.ONAR dare Hukuku ve limleri Aratrma ve Uygulama
Merkezi Yaynlar No:2013/1, 2013.
Soybay, Seluk : Afet Riski Altndaki Yap ve Alanlarn Dntrlmesi, Gncel Hukuk Dergisi,
stanbul, Doan Burda Dergi, Austos 2012/8-104.
ahin, Cenk Yaar : Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Kentsel Dnm-Panel/Forum
(02.12.2012), stanbul, Mimarlar Odas, 2013.
TMMOB ehir Planclar Odas
Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Tasars Deerlendirme Raporu,
http://www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=3941&tipi=4&sube=0
Uler, Yldrm : dari Yargda ptal Kararlarnn Sonular, Ankara, Sevin, 1970.
Yasin, Melikah dari Yarglama Usulnde Davadan Feragat Ve Davay Kabul, Atatrk niversi-
tesi Erzincan Hukuk Fakltesi Dergisi, C. VIII, S. 3-4 (2004).
Yasin, Melikah : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii
Dergisi, Ankara, 2005, S. 60.
Yerebasmaz, Yasin : darenin Kentsel Dnm Uygulamalarndan Kaynaklanan Sorumluluu,
Kentsel Dnm Hukuku, Ed. Melikah Yasin-Cenk Yaar ahin, stanbul, stanbul niversitesi
S.S.ONAR dare Hukuku ve limleri Aratrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar No:2013/1, 2013.
Yldrm, Turan : dari Yarg, stanbul, Beta, 2010.

Ylmaz, Nebi : Bir Otokontrol Sistemi Olarak Belediyelerde Harcamalara Katlma Pay, Saytay
Dergisi, S. 71.

226 227
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

KENTSEL DNM UYGULAMALARINA LKN DAR

UYUMAZLIKLARIN YARGISAL DENETM (ESAS)
Ara. Gr. Ezgi Yldrm
GR
Kentsel dnm uygulamalarna dayanak tekil eden balca yasal dzenleme bulunmaktadr. Bu
yasal dzenlemeler; kronolojik bakmdan; 5393 sayl Belediye Kanununun 73. maddesi, 5366 sayl
Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas
Hakknda Kanun ve son olarak yrrle giren 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi
Hakknda Kanundur.
Kentsel dnm uygulamalar kapsamnda tesis edilecek idari ilemlerin yargsal denetiminde, i-
lemlerin yasal dayanaklarnn esas alnaca kukusuzdur. Ancak, bahsi geen kanuni dzenlemelerin uy-
gulama alanlarnn, sebeplerinin, konularnn ve ngrd usllerin farkllk arz etmesi, her bir kentsel
dnm ileminin, kendi yasal erevesi balamnda deerlendirilmesini zorunlu klmaktadr.
5393 sayl Belediye Kanunu1 73. maddesi2, kentin geliimine uygun olarak eskiyen kent ksmlarn
yeniden ina ve restore etmek; konut alanlar, sanayi ve ticaret alanlar, teknoloji parklar ve sosyal do-
natlar oluturmak, deprem riskine kar tedbirler almak veya kentin tarihi ve kltrel dokusunu korumak
amacyla kentsel dnm ve geliim projeleri uygulanacan ngrmektedir.
5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak
Kullanlmas Hakknda Kanun3 ypranan ve zelliini kaybetmeye yz tutmu; sit alanlar ile bu blgelere
ait koruma alanlarnn, blgenin geliimine uygun olarak yeniden ina ve restore edilerek, bu blgelerde
konut, ticaret, kltr, turizm ve sosyal donat alanlar oluturulmas, tabii afet risklerine kar tedbirler
alnmas, tarihi ve kltrel tanmaz varlklarn yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmas ama-
cyla yenileme projesi uygulanmasn dzenlemektedir.

6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun4 ise afet riski altndaki
alan, arsa ve arazilerde salkl ve gvenli yaama evreleri oluturmak amacyla iyiletirme, tasfiye ve
yenileme yaplabileceini ngrmektedir.

almamz kapsamnda farkl yasal dzenlemelere dayanlarak gerekletirilen kentsel dnm

uygulamalar, dava konusu olmu veya olmas muhtemel uyumazlklar dikkate alnarak idari ilemin

stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.
1 RG: 13.07.2005/25874.
2 Belediye Kanunu 73. maddesi 5998 sayl Kanunla 17.06.2010 ve 6306 sayl Kanunla 16.05.2012 tarihlerinde yaplan deiikliklerle yrrlkteki
halini almtr.
3 RG: 16.06.2005/25866.
4 RG: 31.05.2012/28309.

228 229
KENTSEL DNM HUKUKU
unsurlar asndan incelenecektir. Bu kapsamda ilemin unsurlarndaki sakatlklarn birbirine sirayet
ederek ayn ilemin birden fazla unsur ynnden sakat hale gelebilecei gznnde bulundurulmaldr.
Bu nedenle unsurlar arasnda ayrtrma yapmak her zaman mmkn olamamakta ve ou zamanda
yetersiz kalmaktadr.
Dier yandan; idari yargda yaplan denetimin kapsam taraflarca ileri srlen verilerin incelenmesin-
den ibaret olmamakta, idari yarglama usulnde geerli olan resen aratrma ilkesi ve ispat vastalar da
kullanlmak suretiyle ilemin esas bakmndan hukuka uygunluu denetlenmektedir. Bu bakmdan zel-
likle; kentsel dnm uygulamalarnn nitelikleri de dikkate alnarak; mimarlk ve ehir planlama disip-
linlerini ilgilendiren uygulamalarn deerlendirilmesi aamasnda keif ve bilirkii messeseleri sklkla
karmza kmaktadr. Hatta gerekli keif ve bilirkii5 incelemesi yaptrlmakszn alnan kararlar temyiz
aamasnda bozulmaktadr6. Bilirkii raporu hakimler asndan balayc olmamakla birlikte, hakimin
raporun aksine bir karar verecei hallerde bunun gerekesini ortaya koymas gerekmektedir7,8. Ayrca,
belirtilmelidir ki, zel ve teknik bir bilgiyi gerektiren kentsel dnm uygulamalarnn yargsal deneti-
minde bilirkiinin yapt inceleme sonucunda oluturduu rapor ilemin hukuka aykrlnn tespitinde
esasl bir rol oynamaktadr.
Bilindii zere, kentsel dnm srecinde, ok sayda idari ilem tesis edilmektedir. Bu ilemlerin,
kesin ve icrai nitelikte olanlarnn her biri ayr ayr dava konusu edilebilir niteliktedir. Bu almada;
bu ilemlerin her birinin hukuka uygunluk bakmndan deerlendirilmesi yaplmayacak, sadece kentsel
dnm srecinde tesis edilen idari ilemlere ilikin olarak, ilemin unsurlar bakmndan genel bir de-
erlendirme yaplacaktr.
5 Bilirkiinin ilevi, hukuk deerlendirmelere girimeden, tecrbe kurallarn, yani sahip olduu zel ve teknik bilgiyi mahkemeye iletmek veya bu
bilgiyi vakalara uygulamak suretiyle varm olduu sonulara iaret etmek yahut zel ve teknik bilginin yardm ile madd vakalar tespit etmekten
ibarettir. (Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasars ve Adalet Komisyonu Raporu iin bkz: http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss393.
pdf.
6 Mahkemece mahallinde keif ve bilirkii incelemesi yaptrlmasna karar verildii davacdan iki kez keif avansnn yatrlmasnn istenilmesine
ramen yatrlmamas zerine uyumazln ancak mahallinde yaplacak keif ve bilirkii incelemesi ile deerlendirileceinden davac irketin
dava konusu belediye meclisi kararna ynelik iddialar ispatlayamam olduu gerekesiyle davann reddine karar verildii, ancak uyumazln
zmnn mahallinde keif ve bilirkii incelemesi yaptrlmasn zorunlu kldndan 1086 sayl Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun 451.
maddesi uyarnca keif avansnn yarglama sonucu haksz kan taraftan alnmak artyla daval idareden, idarenin yatrmamas halinde hazineden
denmesi istenerek mahallinde keif ve bilirkii incelemesi yaptrlmas gerekmektedir. Dan, 6.D., E.2010/13552, K.2011/2425, T.24.06.2011.
(Yaynlanmamtr).
dare Mahkemesince yerinde keif ve bilirkii incelemesi yaptrlarak hazrlanacak rapor ile tanmazn bulunduu alann Kanunda ngrlen
artlar dorultusunda kentsel dnm alan ilan edilebilecek bir blge niteliinde olup olmad deerlendirilerek uyumazlk konusu nazm imar
plannn st lekli plan kararlarna, ehircilik ilkeleri, planlama esaslar ve kamu yararna uygun olup olmadnn belirlenmesi suretiyle dava ko-
nusu imar plan hakknda yeniden bir karar verilmesi gerekmektedir. Dan, 6.D., E.2010/357, K.2010/7299, T.07.07.2010. (Yaynlanmamtr).
7 Turgut Tan, dare Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 2011, s. 1063.
8 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanununun Bilirkiinin Oy ve Grnn Deerlendirilmesi kenar balkl 282. maddesinin gerekesi u e-
kildedir: Maddede yer alan dzenlemeyle, bilirkiinin, raporunda yahut szl aklamalarnda iaret ettii oy ve grn, hkimin, dier delillerle
birlikte serbeste deerlendirecei hususu hkm altna alnm; bu suretle bilirkiinin belirtecei oy ve grnn, bir takdiri delil nitelii tadna
aka iaret edilmitir. Anlan hkm erevesinde, hkim, bilirkii raporunu yeterli grmemekle beraber, raporda yazl olan zel ve teknik bilgi-
lerden hareketle, bilirkiinin raporunda varm olduu sonucun yanl olduu kansna ulaacak olursa, bunun gerekelerini aka ortaya koymak
suretiyle, bilirkii raporunun aksine de karar verebilecektir. Tersine bir anlay, hkimi, bilirkii raporuyla, hkm arasnda bir arac hline getirir ki;
bunun hukuk devleti ve onun bir grnm biimi olan yarg bamszl (Anayasann 2 nci ve 138 inci maddeleri) ile badatrlamayacak olmas
sebebiyle kabul mmkn deildir. (http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss393.pdf.)
230
KENTSEL DNM HUKUKU
1. Sebep Unsuru Bakmnda Deerlendirme
Kentsel dnm uygulamalar, mevcut yasal dzenlemeler de dikkate alndnda, ehirlerde
yaayanlarn ihtiyac olan konut, altyap, sosyal donat alanlarnn oluturulmas, eskiyen kent ksm-
larnn yeniden dzenlenmesi, ehrin doal, kltrel ve tarihi dokusunun korunmas, sanayi ve ticaretin
gelimesini salamak, ehirleri doal afetlere kar glendirmek eklinde saylabilecek farkl amalar-
la gerekletirilebilmektedir9. Sz konusu amalardan sadece biri dikkate alnabilecei gibi bazen bu
amalardan birka da birlikte sz konusu olabilecektir. Esasen, kentsel dnm uygulamasnda izlenen
ama bu uygulamay gerektiren maddi ya da hukuki olgularla da yakndan ilgilidir. Bu maddi ya da huku-
ki olgularn belirlenmesi ise ilemin hazrlk aamasn oluturmaktadr.
Bilindii zere, dare, ilemlerini yaparken ilemin hazrlaycs niteliinde olan bir takm incelemeler
yapmak durumundadr. Hazrlk aamas ayn zamanda bilimsel bir gerekliliktir10. Hazrlk aamasnda
ortaya kan veriler idare tarafndan tesis edilecek icrai ilemin sebep unsurunu tekil edecei gibi ekil,
konu, maksat ve yetki unsurlar asndan da belirleyici olacaktr11,12. Baka bir deyile 5393, 5366 veya
6306 sayl kanunlardan hangisinin kentsel dnme temel alndna bal olarak ilemi yapmaya ye-
tkili idare, uyulmas gereken ekil kurallar, ilemin konusu, sebebi ve amac da farkllk gsterecektir.
Bu balamda sebep unsuru zellikle kentsel dnmn uygulanaca alan belirlemeye ynelik
kararlarn alnmas ynnden mahkeme kararlarna konu olmutur. 5393 sayl Kanun kentsel dnm
ve geliim alan, 5366 sayl Kanun yenileme alanlar, 6306 sayl Kanun ise riskli alan tespiti
ve ilann ngrmektedir. Bu alanlarn nasl tespit edilecei hususunda dzenleyici ilemlerle birtakm
belirlemeler yaplmtr. Buna gre 5366 sayl Kanunun Uygulama Ynetmeliinin13 8. maddesi gerei
yenileme alannn tespitinde, tarihi ve kltrel zellikler ile afet riskleri dikkate alnr. Riskli alan tespitin-
de ise 6306 sayl Kanun Uygulama Ynetmeliinin14 5. maddesine gre, alann can ve mal kaybna yol
ama riski tadna dair bilimsel veriler dikkate alnarak belirleme yaplr15. Belirtilen alanlara ilikin
9 Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, S. 60, 2005, s. 109-110.
10 Yldzhan Yayla, ehir Planlamasnn Balca Hukuki Meseleleri ve stanbul rnei, HF Yaynlar, stanbul. 1975, s. 40.
11 Yayla, ehir Planlamasnn Balca Hukuki Meseleleri ve stanbul rnei, s. 55.
12 Nitekim, kentsel dnm gerektiren sorunlar uygulanacak kentsel dnm tr asndan belirleyici olmaktadr, bu konuda zden tarafndan
stanbulun kentsel dnme ihtiya duyan blgelerine ynelik olarak hazrlanm olan kentsel yenilemeyi gerektiren sorunlar, kentsel yenileme
tr ve yetkili idarelere ilikin belirlemeler iin bkz: Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine D-
nceler, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, S. 23-24, s.265-266.
13 Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmelii,
RG: 14.12.2005/26023.
14 Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun Uygulama Ynetmelii, RG: 15.12.2012/28498.
15 Riskli alann tespiti
MADDE 5 - (1) Riskli alan;
a) Alann, zemin yaps veya zerindeki yaplama sebebiyle can ve mal kaybna yol ama riski tadna dair teknik raporu,
b) Alanda daha nceden meydana gelmi afetler varsa, bunlara dair bilgileri,
c) Alann bykln de ieren koordinatl snrlandrma haritasn, varsa uygulama imar plann,
) Alanda bulunan kamuya ait tanmazlarn listesini,
d) Alann uydu grntsn veya ortofoto haritasn,
e) Zemin yaps sebebiyle riskli alan olarak tespit edilmek istenilmesi halinde yerbilimsel etd raporunu,
f) Alann zelliine gre Bakanlka istenecek sair bilgi ve belgeleri,
ihtiva edecek ekilde hazrlanm olan dosyaya istinaden ve Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn gr alnarak Bakanlka belirlenir ve
231
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

yaplan belirlemelerde kukusuz idarenin takdir yetkisi de szkonusu olacaktr, ancak hazrlk aamasnda olmamas, ekonomik mrn tamamlam ve afet riski tayan blgede bulunmamas nedeniyle kentsel
ortaya kan veriler idare asndan balayc olacak ve idarenin takdir yetkisi de bu veriler balamnda dnm alan ilannn hukuka aykr olduuna karar verilmitir20. Daha somut bir ekilde ifade etmek
snrlanacak ve ekillenecektir16. gerekirse dava konusu edilen kentsel dnm ilan edilen alann yardan fazlasnn yakn gemite tama-
mlanarak hizmete giren kavak alanndan olutuu ve bu nedenle eskiyen kent dokusu olma koulunu
ncelikle belirtmek gerekir ki, hazrlk almalarnn yaplmay ilemin sebep unsurunu salamad nedeniyle hukuka aykrlna karar verilmitir21. Grld zere ilgili kanuni dzenlemede
sakatlayacaktr. Dantay 6. Dairesi, 17,5 hektar byklndeki alann kentsel dnm ve geliim ngrlm olan maddi olgunun gereklememi olmas halinde kentsel dnm uygulamasnn
alan belirlenmesine dair plan deiiklii ile ilgili olarak mellif almas yaplmad ve mellif rapo- sebep unsuru hukuka aykr hale gelmektedir. Maddi olgunun gerekleip gereklemedii hususu ise
runun bulunmadn dikkate alarak ilemin iptaline karar vermitir17. bilimsel incelemeler ve idarenin takdir yetkisi kapsamnda yapm olduu deerlendirmelere dayanlarak
belirlenebilmektedir.
Kentsel dnm uygulamalarnn sebep unsuru incelenirken dikkate alnacak hususlardan bir dieri
de bu unsuru oluturan maddi olgularn gerekleip gereklemediidir. Kentsel dnm uygulamalarna Kimi hallerde de kentsel dnm ihtiyac szkonusu olmakla birlikte bu dnme esas tekil ede-
dayanak tekil eden kanuni dzenlemeler asndan deerlerdirme yapmak gerekirse 5393 sayl Kanuna cek kanuni dzenleme ve dolaysyla uygulanacak yntemin hatal tespiti nedeniyle sebep unsuru huku-
gre konut, sanayi, ticaret, kamu hizmeti ve sosyal donat alanlar oluturmak, deprem riskine kar ted- ka aykr hale gelebilmektedir. Buna gre, kentsel dnmn gereklilii yannda kentsel dnmn
birler almak veya eskiyen kent ksmlarnn yeniden ina etmek amacyla kentsel dnm yaplabilece- hangi unsurlar erevesinde gerekletirileceinin baka bir deyile ne ynde bir dnme ihtiya du-
ktir. Saylan bu unsurlar ayn zamanda kentsel dnm uygulamasna sebep tekil eden maddi olgular yulduunun belirlenmesi aamas da sebep unsuru asndan nem tamaktadr. Nitekim Dantay dava
olarak karmza kmaktadr. 5366 sayl Kanunun uygulama alan bulmas iin ise ypranan ve zellii- konusu yerde yeni yaplama koullarnda ngrlen kullanmlara ilikin olarak kentteki gereksinmenin
ni kaybetmeye yz tutmu sit alanlar ve koruma alanlarnn yeniden ina ve restore edilmesi gereklilii- ne olduu konularnda her hangi bir irdeleme yaplmakszn, herhangi bir incelemeye dayanlmakszn
nin sz konusu olmas gerekmektedir. 6306 sayl Kanun ise afet riski altndaki alanlar ile riskli yaplarn keyfi, gerekeleri salam oluturulamam bir plan deiiklii karar alnm olduu, bu nedenle kentsel
salkl ve gvenli bir evre oluturmak amacyla iyiletirilmesi, tasfiye ve yenilenmesini ngrmektedir. alanda kullanmlarn iktisadi faaliyetlerin yer seimleri ya da yeniden yer seimleri konusunda belirsizlik
Buna gre afet riski tayan alanlarn ve riskli yaplarn varl 6306 sayl Kanunun uygulanmasn reten plan ya da plan deiiklii kararlarnn planszlk rnei olarak saylmas gerektiinden yola
gerekli klacaktr. Buna gre, herhangi bir alanda gerekli incelemeler yaplm olmakla birlikte kentsel karak ilemin hukuka aykr olduuna karar vermitir22.
dnm alan ilann gerektiren sebeplerin yokluuna ramen yaplan ilan hukuka aykr olacaktr. Bu
durumu deerlendirmesine esas alan Dantaya gre, uyumazlk konusu planlarla 1/25000 lekli imar Belirtildii zere, kentsel dnmn bilim ve teknik karar aamas bulunmaktadr, ve bu sre sosyal
plannda belirlenen kentsel dnm alan snrlarnn geniletildii, daval idareye ait tanmazlarn ve doal afet ve risk analiz verilerine gre yrtlmelidir23,24. Bu sre sonucunda ortaya kan veriler
kentsel dnm alan snrlar ierisine alnd, dier taraftan uyumazlk konusu blgenin kentsel kentsel dnmn maddi gerekeleri olacaktr, bunlarn kanuni dzenlemelerle paralellik gstermemesi
dnm alan ilan edilmesini gerektiren artlarn bulunmamas ilemin iptalini gerektirecektir18. Ne halinde hukuka aykrlk gndeme gelecektir. Buna gre maddi olgularn hi gereklememi olmas ya
var ki szkonusu kararda kentsel dnm alan ilann gerektiren artlarn ne olduuna dair somut bir da gereklemi olmakla birlikte kentsel dnm uygulamasna esas tekil edecek kanuni dzenlemenin
aklama yaplmad grlmektedir. Buna karlk Dantay 6. Daire 5393 sayl Kanunun sz konusu yanl tespit edilmesi sebep unsurunun hukuka aykr hale gelmesi sonucunu douracaktr25.
olduu baka bir uyumazlkta, planl gelien ve imar haklar ile dnm byk lde tamamlanan II. Yetki Unsuru Bakmndan Deerlendirme
davaya konu blgenin Kentsel Dnm Proje Alan olarak ilan edilmesini gerektirecek herhangi bir
Kentsel dnm ile ilgili mevzuat hkmleri incelendiinde konularna gre merkezi ya da mahalli
teknik gerekenin sz konusu olmadna ve Belediye Kanununun 73. maddesinin ulam sistemi ve
idarelerin kentsel dnm uygulamalarn gerekletirmek hususunda yetkili olabildii grlmektedir.
trafik dzenini salamak eklinde bir amacnn bulunmadna hkmetmitir19.
Bunun yannda, kentsel dnm alanlarnn birden fazla kanun kapsamna girmesi ihtimali veya kentsel
Kentsel dnmn gereklilii konusunda zellikle yaplam alanlar asndan szkonusu alann
maddi durumunun kanunun ngrd hukuki durumla uyumluluk gstermesi aranacaktr. rnein; 5393 20 Dan, 6.D., E.2008/4749, K. 2010/4013, T.20.04.2010. (Yaynlanmamtr).
sayl Kanun kapsamnda yaplan deerlendirmede, dava konusu alann eskiyen kent dokusu kapsamnda 21 Dan, 6.D., E.2008/2998, K. 2010/4272, T.30.04.2010. (Yaynlanmamtr).
22 Dan, 6.D., E.2008/219, K. 2010/2592, T.12.03.2010. (Yaynlanmamtr).
23 Halil Kalabalk, mar Hukuku 4. bs., C. 3., Ankara, Sekin, 2012, s. 3516.
teklif olarak Bakanlar Kuruluna sunulur. 24 Kimi zaman aratrmann ne ekilde yaplaca kanunda ngrlr, buna aykrlk usul sakatln da gndeme getirir. (Yayla, ehir Planlamasmn
16 Yayla, ehir Planlamasmn Balca Hukuki. Meseleleri ve stanbul rnei, s.51. Balca Hukuki Meseleleri ve stanbul rnei, s. 40.).
17 Dan, 6.D., E.2009/3369, K.2010/1115. T.08.02.2010. (Yaynlanmamtr). 25 (...) Uyumazla konu alann 6306 sayl Kanunda belirtilen riskli alan zelliini tadna dair dzenlenen raporun alanda bulunan yaplarla
18 Dan, 6.D., E.2009/6049, K. 2009/10380 T.26.10.2009. (Yaynlanmamtr). ilgili olarak zerindeki yaplama sebebiyle can ve mal kaybuna yol ama riski tadna dair somut herhangi bir bilgi iermedii sonucuna ulald
19 Dan, 6.D., E.2009/2012, K. 2009/6544 T.02.06.2009. (Yaynlanmamtr). (...) Dan, 14.D., E.2013/1493, K.2013/5670, T. 10.09.2013. (http://www.danistay.gov.tr/kararlar/2013_1493.pdf.)

232 233
KENTSEL DNM HUKUKU
dnm uygulama alanlarnn corafi olarak birden fazla idarenin snrlarna dahil oluu da yetki kar-
maalarnn gndeme gelmesine neden olabilmektedir.
Szn ettiimiz, kentsel dnm alanlarnn birden fazla kanun kapsamna germesi nedeniyle orta-
ya kacak yetki karmaalarn somutlatrmak gerekirse; 5393 sayl Kanun deprem riskine kar nlem
almak amacyla kentsel dnm yaplabileceini ngrmektedir. Fakat daha sonra yrrle giren ve
dier kanunlarn kendisine aykr ve engelleyici olan hkmlerinin uygulanmayacan ngren 6306
sayl Kanun da afet riski altndaki alanlarn dnmn dzenlemektedir. Bu durumda deprem riskinin
szkonusu olduu alanlarda yaplacak kentsel dnm uygulamalarnda yetkili idareler 6306 sayl Ka-
nuna gre tespit edilecektir.
Buna paralel ekilde kentin tarihi ve kltrel dokusunu korumak konusunda da hem 5393 hem de
5366 sayl Kanun dzenleme ngrmektedir. Bu konuda zel kanun niteliinde olan 5366 sayl Kanun
hkmleri uygulanacaktr.
5366 sayl Kanunun da kapsamna girmekte olan ve yetkili idarenin belirlenmesini gerektiren baka
bir husus ise kltr ve tabiat varlklarna ilikin ilemlerdir. Buna gre, Kltr ve Turizm Bakanlgnn
2863 sayl Kanunun26 10. maddesindeki, tasnmaz kltr ve tabiat varlklarnn korunmasn saglamak
iin gerekli tedbirleri almak, aldrmak ve bunlarn denetimini yapmak eklindeki yetkisinin 5336 sayl
Kanun kapsamnda devam edip etmedii konusunda tereddt doabilecektir. 5366 sayl Kanun yerel
ynetimlerin yenileme alanlarnn tespitine iliskin kararlarnn Bakanlar Kurulu tarafndan onaylanacagn
ngrmektedir. Bu dzenleme karsnda, yerel ynetimler tarafndan alnacak yenileme kararnda 2863
sayl Kanun hkmlerinin uygulanmayacana dair bir dzenleme de bulunmad dikkate alnarak
Bakanlgn yetkisinin devam ettii kabul edilmelidir27.
Kentsel dnm alanlarnn corafi olarak birden fazla idarenin snrlarna dahil olmasna ilikin
olarak ise ilk olarak, bykehir ile ile belediye idareleri arasnda kabilecek yetki sorunu ele alnma-
ldr. Bu kapsamda, 5393 sayl Kanunun 73. maddesi gereince bu Kanun kapsamnda yaplacak kentsel
dnm uygulamalar hususunda kendi snrlar ierisinde bulunan alanlarda bykehir belediyesi ye-
tkili olacaktr.
Fakat 5366 sayl Kanun bykehir belediyesi snrlarna dahil olan yerlerde kimin yetkili olacana
dair bir dzenleme iermemektedir ve bu da yetkili idarenin belirlenmesinde baz zorluklara neden ol-
maktadr. ncelikle kanun belediyelerce yaplacak kentsel yenileme alan belirlenmesine ilikin kararn
Bakanlar Kurulunca onaylanacan dzenlemekte fakat bykehir belediyeleri tarafndan verilecek
kararlar bu kapsamda saymamaktadr. Bu dzenleme karsnda bykehir belediyelerinin kentsel ye-
nileme alanna ilikin kararnn da Bakanlar Kurulunca onaylanaca kabul edenler28 yannda bykehir
belediyelerine kentsel yenileme alan belirlenmesi konusunda bir yetki verilmedii savunan gr de sz-
26 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu, RG: 23.07.1983/18113.
27 Yasin, Bakanln iznine gerek olmadnn da savunulabileceini belirtmektedir. (Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s.
119).
28 Gl stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, stanbul, XII Levha Yaynlar, 2009, s. 88; Kalabalk, mar Hukuku C. 3, s. 3531.
234
KENTSEL DNM HUKUKU
konusudur29. lgili kanunda bykehir belediyesine verilmi olan yetkilerin aka dzenlendii maddel-
er mevcuttur. Uygulama Ynetmeliinin 10. maddesinde de bykehir belediyesi snrlar iindeki ile
belediyesi kararlarnn onaylanmak zere bykehir belediye meclisine gnderilecei ngrlmektedir.
Buna gre bykehir belediyesinin ancak, birden fazla ile belediyesi snrlarna dahil olan yerlere ilikin
kentsel yenileme alan ilanna yetkili olduunun kabul gerektii belirtilmektedir30.
5366 sayl Kanun kapsamnda yaplacak kentsel dnm projeleri konusunda bykehir belediye-
sinin kendi yetki ve grev alanlarnda uygulama yapabilmesi bunlar dnda ile belediyelerinin ncelikle
yetkili olmas gerektii belirtilmektedir31. Fakat bykehir belediyelerinin ile belediyesinin grev ve
yetkisine giren alanlarda yapaca kentsel dnm projelerinin yetki unsuru ynnden hukuka aykr
olaca eklinde kesin bir yargya varmak gtr.
Yetki unsuruna ilikin olarak yukarda szn ettiimiz, ortaya kmas muhtemel iki temel uyuma-
zlk yannda yetki unsurunu alt balklar altnda ele almak gerekirse konu ve yer bakmndan yetkisizlik
ve ayrca yetki devri hususuna da deinmek gerekecektir.
A. Konu Bakmndan Yetkisizlik
darelerin, yasal dzenlemelerle belirlenen yetki alanlarnn dna karak ilem yapmas halinde konu
ynnden yetkisizlik szkonusu olacaktr32. Kentsel dnm uygulamalar erevesinde bu kapsamda
bykehir belediyeleri ile ile belediyeleri arasnda yetki karmaalar kabilmektedir.
Bu kapsamda, 5216 sayl Kanunun 7. maddesinin (e) fkrasnda ngrlm olan bykehir bele-
diyelerinin kentsel dnm uygulamas yapmak konusunda 5393 sayl Kanundaki yetkileri kullanaca
eklindeki dzenlemenin sonular zerinde durulmas gerekecektir. Belirtilmelidir ki, szkonusu dzen-
leme bu alanlara dair tm yetkilerin bykehir belediyeleri tarafndan kullanlaca anlamna gelme-
mektedir. 5393 sayl Kanunun 73. maddesindeki dzenleme gereince bykehir belediyesi kentsel
dnm alanlarna ilikin olarak ile belediyesinin sahip olduu yetkilerden imar hareketlerinin btn-
l asndan, imar planlar ve imar planlar dorultusunda gerekletirilecek faaliyetlerin ruhsatlandrl-
mas ve benzeri imar ilemleri ile 3194 sayl mar Kanununda belediyelere verilmi yetkileri kullanmak
hususunda salahiyetli olacaktr. Buna karlk, bu yerlerle ilgili dier yetkiler ilgili idarelerce kullanlmaya
devam edilecektir. Nitekim, Dantayn yaklam da bu ynedir. Yksek Mahkeme; ilgili mevzuatta
kentsel dnm ve geliim alan ilan edilen yerlerde iyeri ama ve alma ruhsat verme yetkisinin
bykehir belediyelerine geeceine ilikin bir dzenlemenin yer almamas ve dava konusu iyerinin bu-
lunduu tanmazn, bykehir belediyesi tarafndan yaplan veya iletilen yer kapsamnda da olmamas
nedenleriyle bykehir belediyesinin ruhsatsz iyerinin ruhsat alnncaya kadar faaliyetten alkonul-
29 Aydn Glann 27.12.2007 tarihli, 5366 Sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatralark Kullanlma-
s Hakknda Kanun, Uygulamalar ve stanbul konulu paneldeki konumas, s. 88den naklen stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu.
30 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 119-120.
31 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 120.
32 Tan, dare Hukuku, s. 822.
235
KENTSEL DNM HUKUKU
masna ilikin ilemin hukuka aykr olduuna karar vermitir33.
Buna karlk Dantay kararlarna konu uyumazlklarda ile belediyesine ait olan yetkilerin han-
gilerinin kentsel dnm alannda yetki sahibi olan bykehir belediyesine geeceine ilikin olarak
Ankara Bykehir Belediye Bakanlnca davacya ait yapnn imara aykrl hususunun 5216 ynnde karar vermitir39.
sayl Kanunun 11. maddesi uyarnca ilgili ile belediye bakanlna bildirilmesi ve ancak ilgili ile
belediyesince anlan kanun hkmnde belirtilen aylk sre iinde imara aykrln giderilmesi iin
karar alnmamas ve buna bal olarak gereinin yaplmamas halinde 3194 sayl mar Kanununun 32.
maddesinin uygulanmas suretiyle anlan yapnn yklmasna karar verilmesi gerekmesine karn yasal
dzenlemeye aykr olarak yapnn bulunduu blgenin Kentsel Dnm ve Geliim Alan olarak ilan asndan da gndeme gelebilmektedir. Baka bir deyile hukuka uygun bir yetki devrinin artlar; yetki
edildiinden bahisle sz konusu yapnn ykmna ve davacnn para cezas ile cezalandrlmasna karar
verilmesinde yetki ynnden hukuka uyarlk bulunmadna karar verilmitir34.
5393 sayl Kanunda kentsel dnm alanlarnda bykehir belediyelerinin imar plan yapmak
hususunda yetkili olduu belirtilmi olmakla birlikte yarg yeri bu yetkinin kentsel dnm ve geliim
proje alan ilan edilen alanlarda mevcut imar uygulamalarnn durdurulmas veya proje alan ilan edilen
yerlerdeki mevcut planlarn tmnn iptal edilerek alan tamamen plansz hale getirilmesi sonucunu
dourmayacan kanunda bu ynde bir dzenleme bulunmadna karar vermitir35.
Bahsi geen kararlara gre kentsel dnm uygulamalarnn gerekletirilmesi ile balantl olduu belediyesine devretmesi hakkndadr. Bykehir belediyesinin bu konudaki grevlerini devredebilecei-
ve kanunda ngrld srece bykehir belediyesi ile belediyesinin yetkilerini kullanabilecektir,
aksi halde konu ynnden yetkisizlik szkonusu olacaktr. Yukarda rneini verdiimiz kararlar dnda
elbette yrrlkteki dier kanunlara dayal olarak da idarelerin yapm olduu ilemlerin konu bakmn-
dan yetkisizlik nedeniyle hukuka aykr hale gelmesi mmkn olabilecektir.
B. Yer Bakmndan Yetkisizlik
darenin yetkisini kendisine tannm olan corafi alanlar dnda kullanmas halinde yer bakmndan
yetkisizlik szkonusu olacaktr36. Bu konuda uygulamada sklkla karlalan rneklerden biri de 2985
sayl Kanunda37, gecekondu dnm projesi uygulayaca alanlarda ve mlkiyeti kendisine ait arsa ve
arazilerde yetkili olaca belirlenmi olan TOKnin, kentsel dnm ve gelime alan olarak ilan edilen
ve planl olan alanlar Gecekondu Dnm Alan olarak nitelendirip oradaki tanmazlar kamulatr-
mak ynnde ilem tesis etmesidir. Ancak TOKnin bu ynde bir yetkisinin olmamas ilemin hukuka
aykr olduuna karar verilmesi sonucunu dourmaktadr38.
Yetki unsuru bakmndan yapm olduumuz genel aklamalar da da belirttiimiz zere bykehir
belediyesi ile ile belediyesi arasnda da yetki sorunlar gndeme gelebilmektedir. Nitekim Dantay,
33 Dan, 6.D., E.2009/7493, K.2010/242, T.25.01.2010. (Yaynlanmamtr).
34 Dan, 14.D., E.2011/4198, K.2011/2424, T.03.11.2011. (Yaynlanmamtr).
35 Dan, 6.D., E.2008/10960, K.2010/9754, T.25.10.2010. (Yaynlanmamtr).
36 Tan, dare Hukuku, s.817.
37 2985 sayl Toplu Konut Kanunu, RG: 17.03.1984/18344.
38 Dan, 6.D., E.2009/3382, K.2009/10989, T.10.11.2009. (Yaynlanmamtr).
236
KENTSEL DNM HUKUKU
bykehir belediyesi snrlar iinde yer alan ile belediyesinin kentsel dnm alan ilanna ilikin
ilemi hakknda 5216 sayl Bykehir Belediye Kanununun 7. maddesi uyarnca bykehirlerde
kentsel dnm alan ilan etme yetkisinin bykehir belediye meclisinin grev ve yetkileri arasnda
yer ald, kentsel dnm alannda ilem tesis edilmesinde ile belediyesinin yetkisinin bulunmad
C. Yetki Devri
st makamda bulunanlarn, ak bir yasal dayanak bulunmas kouluyla, yetkilerinden bir blmn
alt makamlara devretmesi eklinde tanmlayabileceimiz yetki devri 40 kentsel dnm uygulamalar
devri konusunda ak bir yasal dzenleme bulunmas, yetki devrinin belli konularda yaplmas ve yetkil-
erin tmnn devredilmemesi eklinde aklanabilir. rnein, 6306 sayl Kanunun 6/12 maddesinde
evre ve ehircilik Bakanlnn TOK veya belediyelere yetki devrinde bulunabilecei dzenlenmitir.
Bu maddeye dayanarak Bakanlk tm yetkilerini devredemeyecektir, aksi halde bu yetki devri ve ona
dayanlarak tesis edilen ilemler hukuka aykr hale gelecektir41.
Yetki devri konusunda Dantay kararlarna konu olan baka bir husus ise bykehir belediyesinin
5216 sayl Kanun 7/e maddesinde dzenlenmi olan kentsel dnm projesi ile ilgili yetkilerini ile
ni aka ngren yasal bir dzenleme bulunmadndan ilemin hukuka aykr olduuna karar verilm-
itir42.
III. Usl Unsuru Bakmndan Deerlendirme
Kentsel dnm uygulamalarna ilikin olarak ilgili yasal dzenlemelerde eitli usl kurallar yer
almaktadr. Bu kapsamda ncelikle zellik arz eden katlm hususuna deinmek gerekecektir. Belir-
tilmelidir ki; katlm genel bir usl ilkesi deil ancak mevzuatta ngrld lde geerli bir ilkedir. Bu
nedenle kentsel dnm bakmndan da tm kanunlara ilikin olarak deil, mevzuatta ngrlm olan
ve uygulanan kanuni dzenlemeler asndan deerlendirme yaplmaldr.
Bu kapsamda, kentsel dnm uygulamalarnn baarya ulamasnda da nemi olduu belirtilen
katlma ilikin olarak 5366 sayl Kanunun Uygulama Ynetmeliinin 7. maddesinde yenileme alan
iinde kalan mlk sahipleri veya blge halkn bilgilendirmek zere toplantlar yaplarak grlerinin
alnaca belirtilmitir. Buna karlk toplantlarda alnacak kararlarn idare iin balayc olacana ilikin
bir dzenleme bulunmamaktadr, toplantlar hazrlk ilemi niteliindedir ve projenin bu toplantlar yapl-
madan yaplmas halinde ekil unsuru sakatla gndeme gelecektir43.
39 Dan, 6.D., E.2009/7294, K.2009/10403, T.26.10.2009. (Yaynlanmamtr).
40 Tan, dare Hukuku, s.241.
41 Tan, dare Hukuku, s. 826; Kalabalk, mar Hukuku C. 3, s. 3680.
42 Dan 6.D., E.2009/3379, K. 2009/8860, T.22.09.2009. (Yaynlanmamtr).
43 Yayla, ehir Planlamasmn Balca Hukuki. Meseleleri ve stanbul rnei, s. 45; Melikah Yasin, Tarihi Mekanlarn Dntrlmesi
Srecinde Mahalli darelerin Rol, Legal Hukuk Dergisi, stanbul, Eyll 2006, s. 2714.
237
KENTSEL DNM HUKUKU
Ayrca, 5393 sayl Belediye Kanunu Hemehri Hukuku kenar balkl 13. maddesinde kiilerin ika-
met ettii beldede belediye karar ve hizmetlerine katlma hakk olduu belirtilmitir. Bu madde bir ekil
unsurundan ziyade belde sakinlerine tannm olan bir hakk dzenlemektedir. Bunun sonucu olarak
hizmetin hukuka uygun yrtlp yrtlmediini yarg nne tamak konusunda menfaat sahibi olmak
sonucunu dourmaktadr44.
kinci olarak ise, kentsel dnm uygulamalarnn hazrlk aamas ve dolaysyla sebep unsuruyla da
yakndan ilgili olan ve hazrlanmalar gereklilii kanuni dzenlemelerle ngrlm bilimsel raporlarn
oluturulma sreci de usl unsuruna ilikindir. Dantayn da bu ynde kararlar mevcuttur45.
Bunlara ek olarak, kanuni dzenlemeler ilemlerin yapl aamasnda eitli kurumlarn grnn
alnmasn ngrebilir, alnmas gerekli grlerin alnmamas halinde de ilem usul ynnden sakat ola-
caktr46.
IV. Konu Unsuru Bakmndan Deerlendirme
Kent sorunlarnn farkl olmasna bal olarak kentsel dnm projelerinde farkl unsur ve aralarn
uygulanmas szkonusu olmaktadr47. Buna ek olarak kentsel dnm fiziksel, ekonomik, sosyal, planla-
ma ve tasarm boyutlarnn bir arada olmasn gerektiren ok ynl bir uygulamadr48.
Kentsel dnm uygulamasnn ieriinin hukuka uygunluunun denetiminde alann zellikleri ve
ihtiyalar dikkate alnmaldr. Bu nedenle konu ve sebep unsurlar birbiriyle balantl olarak ele aln-
maldr. Konu unsurunun deerlendirilmesi kapsamnda ise idarenin takdir yetkisinin denetimi, lllk
ilkesi gndeme gelmektedir. Bu nedenle bunlar ayr balklar altnda ele alnacaktr.
A. Takdir Yetkisi
Kentsel dnme imkan tanyan kanuni dzenlemeler arasnda idareye takdir yetkisi tanyan pek ok
44 Dan, 13.D., E.2007/4549, K.2008/5019, T.23.06.2008. (Yaynlanmamtr).
45 Dava konusu Bakanlar Kurulu karar incelendiinde; uyumazlk konusu alann zerindeki yaplama sebebiyle can ve mal kaybna yol ama riski
tadna dair farkl tarihlerde idarelerce hazrlanan teknik raporlarn, yaplarn hangi ynlerden can ve mal kaybna yol ama riski tadn kant-
layacak yeterli bilgi iermesi gerektii halde, kararn hazrlk aamasnda esas alnan raporlarn eski tarihli olduu, daval idarelerin savunmalarnda
belirttii 28.03.2006 gnl rapordaki incelemenin de sadece 15.17.19 numaral binalara ilikin olduu, yaplarn tamamna ait yaplm bir inceleme
bulunmad, en son hazrlanan raporda da yaplarn hangi ynlerde can ve mal kaybuna yol ama riski tadna dair bilgi iermedii, sadece alann
tarihsel geliimine ilikin bilgilere yer verildii, buna karn davaclar tarafndan Ankara 9. Sulh Hukuk Mahkemesinin E:2013/44 kaytl dosyasnda
yaptrlarak sunulan bilirkii raporunda; alandaki yaplara ilikin tek tek incelemelerde bulunulduu ve yaplarda can ve mal kaybna yol ama riski
tayacak derecede bulgulara rastlanmadnn belirtildii de gz nnde bulundurulduunda davallrdan evre ve ehircilik Bakanl tarafndan
hazrlanan raporun, alann riskli alan ilan edilebilmesi iin gerekli olan raporun niteliklerini tamad grlmtr. Dan, 14.D., E.2013/1493,
K.2013/5670, T.10.09.2013. (http://www.danistay.gov.tr/kararlar/2013_1493.pdf.).
46 mar planlar yaplrken mar Kanununun 11.maddesi uyarnca askeri yasak blgeler, gvenlik blgeleri ile lke gvenlii ile dorudan doruya
ilgili Trk Silahl Kuvvetlerine ait harekat ve savunma amal yerlerin hari tutulmas ve bu yerlerde ve evresindeki yaplacak imar planlar ile
deiikliklerin onaylanmasndan nce Milli Savunma Bakanlnn grnn alnmas gerektiinden, bu usule uyulmadan dava konusu parsellerin
de bulunduu alann Kentsel Dnm ve Geliim Projesi Alan olarak ayrlmas ynndeki ilemin iptali hakknda Dan, 6.D., E.2008/13066,
K.2010/8671, T.04.10.2010. (Yaynlanmamtr).
47 Kkekmece Atlye almas Sonular, Uluslararas Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu: Kkekmece Belediyesi Atlye
almas, 27-30 Kasm, Kkekmece Belediyesi Yayn, stanbul, 2005, s. 344.
48 Pelin Pnar zden, Trkiyede Kentsel Dnmn Uygulanabilirlii zerine Dnceler, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Dergisi, No. 35, Ekim 2006, s. 219.
238
KENTSEL DNM HUKUKU
hkm bulunmaktadr. Bireylerin mlkiyet, barnma gibi temel haklarna snrlama getirmesi mmkn
olan kentsel dnm uygulamalar karsnda menfaati ihlal edilenlerin korunmas asndan idarenin
takdir yetkisini kullanarak tesis ettii ilemlerin yargsal denetimi ve bunun kapsam nem arz etmektedir.
Esasen, kentsel dnm uygulamalarnn, farkl yerlerde ve koullarda idarenin farkl yntemler uygula-
masna veya elverili zmler retmesine imkan tanmas bakmndan takdir yetkisi varlnn gereklilii
de kabul edilmelidir49. Konumuz asndan zerinde durulmas gereken husus da idareye takdir yetkisi
verilip verilmemesi deil, fakat bu takdir yetkisinin hukuka uygun ekilde kullanlmasn temin etmek
amacyla yaplacak olan yargsal denetime ilikin deerlendirme yapmaktr.
Takdir yetkisi idarenin belli art ve durumlarn meydana gelmesi halinde belli bir karar alp almamak
veya kanunda ngrlen deiik zmler arasnda bir seim yapmak konusunda tannan bir serbestiye
ya da belirli bir konuda karar alabilmek iin hangi art ve durumlarn ortaya kmas gerektiini tespit
etmek imknna sahip olmasdr50. dare, kanun koyucu tarafndan belirsiz olarak braklm olan bulunan
davran koullarn belirleme yetki ve serbestine sahip olmakta ve bu kapsamda esasen eitli davran
biimlerinden birini ya da tekini hakl klacak ekilde bir belirleme yetkisini de haiz olmaktadr51. Genel
kabule gre takdir yetkisi sebep ve konusu unsurlarna ilikin olabilecektir52.
Belirtildii zere, kentsel dnm uygulamalar kapsamnda idareye takdir yetkisi veren pek ok
dzenleme bulunmaktadr. Bunlardan, 5393 sayl Kanundaki dzenlemeye gre; kentsel dnm ve
geliim alanlarnn belirlenmesinde zerinde yap olan veya olmayan, imarl veya imarsz alanlar arasnda
seim yaplabilmesi, bu alanlarda yap ykseklik ve younluunun belirlenmesi, alann byklnn en
az 5 en ok 500 hektar olmas, kentsel dnm projelerinin etaplar halinde yaplabilmesi idarenin takdir
yetkisi dahilindedir53.
5366 sayl Kanuna gre de yenileme alanlarnn belirlenmesi, bu alanlarda yaplacak yenileme pro-
49 ptal istemlerinde, dava konusu kurallar ile idareye snrsz ve keyfi uygulamalara ak yetkiler verilerek kentsel dnm ve geliim proje
alanlarndaki gerek ve tzel kiilerin hukuksal gvenliklerinin ihlal edildii ileri srlm ise de, dava konusu kurallarla belediyelere kentsel
dnm ve geliim projeleri uygulama konusunda takdir yetkisi verilmesi bir gerekliliktir. Zira kentler srekli deien ve gelien alanlar olduundan,
kentlerin her geen gn deien ihtiyalarnn nceden belirlenmesinin gl nedeniyle, bu ihtiyalarn nasl karlanacann kanunlarda tm
detaylaryla ngrlmesi mmkn deildir. Kald ki, 5393 sayl Kanunun 73. maddesinde kentsel dnm ve geliim projelerinin konut alanlar,
sanayi alanlar, ticaret alanlar, teknoloji parklar, kamu hizmeti alanlar, rekreasyon alanlar ve her trl sosyal donat alanlar oluturmak, eskiyen
kent ksmlarn yeniden ina ve restore etmek, kentin tarihi ve kltrel dokusunu korumak veya deprem riskine kar tedbirler almak amacyla
uygulanabilecei; uygulama yaplacak alann ise belediye veya mcavir alan snrlar ierisinde bulunmas, byklnn en az 5 en ok 500 hektar
arasnda olmas gerektii belirtilerek bu yetkinin erevesi de belirlenmitir.
te yandan, belediyelere verilen bu yetki snrsz olmayp, bata kamu yararnn salanmasnn yan sra, hizmet gerekleri, ehircilik ve planlama
ilkeleri ve bu yetkiyi ngren yasal dzenlemelerdeki amacn gerekletirilmesi ile snrldr. Dier taraftan, idare, takdir yetkisini kullanrken,
hukukun genel ilkelerine ve hakkaniyete de uymak zorundadr. darenin yapt her eylem ve ilemde bu ilkelere uygun hareket etmesi bir
zorunluluktur. Zira hukuk devleti ilkesinde idarenin hukuka ball esas olup idarenin faaliyetlerinin hukuka uygunluu yarg denetimine tabidir.
Anayasann 125. maddesinde dedarenin her trl eylem ve ilemlerine kar yarg yolu aktr.denilerek idarenin hukuka ball, yarg de-
netimi sayesinde etkili biimde salanm ve idare edilenler, idarenin kanunsuz ve keyfi davranlarna kar korunmutur. AYM, E. 2010/82, K.
2012/159, T.18.10.2012, RG:23.07.2013/28716.
50 Halil Kalabalk, darenin Takdir Yetkisinin Snrlar ve Yargsal Denetimi, Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, C. 1, 1997, s. 174.
51 Metin Gnday, 1982 Anayasasna Gre dari Yarg Denetiminin Kapsam ve Snrlar, 1. Ulusal dare Hukuku Kongresi, I. Kitap, Ankara 1-4
Mays 1990, s. 146.
52 Gnday, 1982 Anayasasna Gre dari Yarg Denetiminin Kapsam ve Snrlar, s. 145.
53 Kalabalk, mar Hukuku C. 3, s. 3562.
239
KENTSEL DNM HUKUKU
jelerinin ierii, uygulamalarn etaplar halinde yaplabilmesi, maliklerin tanmazlar zerindeki tasarru-
flarnn kstlanmas hususlarnda idarenin takdir yetkisi bulunmaktadr.
6306 sayl Kanun ise riskli alan ve rezerv yap alan belirleme, riskli alan ve riskli yaplarda iy-
iletirme, tasfiye veya yenilemenin yaplmas, riskli alan ve riskli yaplarn bulunduu tanmazlarda
mevcut bulunan imar ve yaplama ilemlerinin geici olarak durdurulmas, tahliye edilen yaplarn ma-
liki veya kiraclara yaplacak yardmlar, riskli ve rezerv yap alanlarnda yaplacak planlamalar ve bu
planlamalara esas tekil edecek standartlar belirlemek hususlarnda idareye takdir yetkisi tanmaktadr.
Anayasann 125. maddesi gerei, yarg yetkisinin ilemlerin hukuka uygunluk denetimi ile snrl
olmasnn sonucu olarak, idarenin sahip olduu takdir yetkisini kaldracak ekilde yarg karar verilemey-
ecektir. Takdir yetkisinin yargsal denetiminde idarenin ilemini dayandrd vakalarn geree uygun-
luu yan sra kanunda yer alan ve takdir yetkisine kaynaklk eden belirsiz kavramlarn objektif anlamlar
esas alnarak idarenin vakalara ilikin olarak yapt nitelendirmenin denetlenmesi szkonusu olacaktr54.
Kentsel dnm uygulamalar asndan takdir yetkisi birtakm ltler erevesinde denetlenme-
ktedir. Buna gre takdir yetkisinin yargsal denetimi aamasnda planlama esaslar, ehircilik ilkeleri ve
kamu yarar, hizmet gerekleri, takdir yetkisini ngren yasal dzenlemelerdeki amacn gerekletirilmesi
ve eitlik ilkesi karmza kmakta ve bunlar ayn zamanda takdir yetkisinin snrn oluturmaktadr55.
1. Planlama Esaslar ve ehircilik lkeleri
Kentsel dnm uygulamalarnda idarenin sahip olduu takdir yetkisinin yarg yerlerince deneti-
minde genellikle; planlama esaslar, ehircilik ilkeleri ve kamu yarar kavramlaryla karlalmaktadr.
almamz kapsamnda takdir yetkisinin yargsal denetimi hususunda bu kavram zerinde durula-
caktr. Yarg kararlar incelendiinde planlama esaslar, ehircilik ilkeleri ve kamu yarar kavramlarnn
birbirinin tamamlaycs eklinde ortaya konulduu ve bunlara dair ortak bir deerlendirme yapld
ngrlmektedir56.
te yandan bu kavramlarn tanmn yapmak gtr. Planlama esaslar ile ehircilik ilkelerinin
belirlenmesi aamasnda bilimsel temel ve ltlere dayandrarak inceleme olana bulunmakta ve bu
kapsamda ilgili bilim dallarnn gelitirmi olduu ve evrensel nitelik kazanm olan teknik kurallara
dayanlmas mmkn olmaktadr57. Bu balamda doal kaynaklarn korunmas, tarih ve sanat deerler-
54 Gnday, 1982 Anayasasna Gre dari Yarg Denetiminin Kapsam ve Snrlar, s. 147.
55 stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 134-135.
56 () dosyann ele alnarak ilemin ehircilik ilkeleri, planlama esaslar ve kamu yarar ynnden Kentsel Dnm ve Geliim ilke ve esaslaryla
badap badamad ynlerinden yeniden incelenmesi gerekmektedir. Dan, 6.D., E.2011/2289, K.2011/3355, T.26.09.2011. (Yaynlanmamtr).
dare Mahkemesince, davacnn iddialar erevesinde, plan kapsamnda younluk art olup olmad, var ise bunun uygun olup olmad, sosyal
donat alanlarnn yeterli olup olmad, kentsel dnm alan belirlenmesi dikkate alnarak amacna uygun kullanm kararlar getirilip getirilmedi-
inin yaptrlacak keif ve bilirkii incelemesi sonucunda hazrlanacak rapor dikkate alnarak aka ortaya konulmas suretiyle dava konusu planlar
hakknda yeniden bir karar verilmesi gerekmektedir. Dan, 6.D., E.2010/8338, K.2011/740, T.22.03.2011. (Yaynlanmamtr).
57 Ruen Kele, Kent ve evre Deerleri Balamnda Kamu Yarar Kavram, Melih Ersoy ve aatay Keskinok (Der.), Mekan Planlama ve Yarg
Denetimi, Ankara, Yarg Yaynevi, s. 7.
240
KENTSEL DNM HUKUKU
inin korunmas, toplumun esenlii ile bu alanda uzmanlam kiilerin meslek etii anlaylar58 gibi et-
kenler bu iki kavramn ieriinin belirlenmesinde rol oynamaktadr59. dari yargda alan davalarda da
bilirkii incelemesi araclyla planlama esaslar ve ehircilik ilkelerine aykrlk ortaya konmaktadr.
2. Kamu Yarar
Kamu yarar kavram ise z ya da ierii nceden belli olmayan bir kavramdr60. Kamu yararndan
ne anlalmas gerektiini saptamak daha gtr, kavramn siyasal, etik ve ideolojik boyutlar onu tanm-
lamay gletirmektedir fakat yine de bu durum onun bir lt olarak kullanlmasna engel deildir61.
Kamu yarar her idari ilemde bulunmas gereken bir arttr ve bireysel yararlarn kartdr, srf zel kiil-
erin yarar yahut toplumun bir kesiminin ama ve yararna hizmet eden kararlar hukuka aykr olacaktr62.
Kimi yasal dzenlemelerde kamu yararnn ierii belirlenmitir ki bu halde zel ama szkonusudur. Bu
nedenlerle, ilemlerin kamu yararna uygun olup olmad denetlenirken her somut olayda koullara gre
belirleme yaplarak ayr ayr deerlendirme yaplmas gerekmektedir.
Kavramlara dair kesin tanmlar bulunmamakla birlikte idari yarg yerlerince belirlenmi kimi ltler
bulunmaktadr:
Kentsel dnm uygulanacak alann yasal dzenlemelerde belirlenen artlar tadnn tespiti
halinde salkl ve dzenli bir kentleme oluturulmas bu kavramlar kapsamnda hukuka uygundur63,
Buna karlk, ehircilik ilkeleri, planlama esaslar ve kamu yararna aykr olduu tespit edilen hu-
suslar u ekilde sralanabilir:
Yap ve nfus younluunun evre koullarna aykr ekilde artrlmas, buna bal olarak ulam
sorunlarnn gndeme gelmesi64, jeolojik ynden riskli blgelerde yap younluunun artrlmas65,
Mevcut durumda yaplacak deiikliklerde teknik gerekelere dayanlmamas66
Yeil alan olan blgelerin yaplamaya almas ve buna bal olarak younluun ve ulam sorun-
58 Bu lt beraberinde znellii de getirmektedir.
59 Kele, Kent ve evre Deerleri Balamnda Kamu Yarar Kavram, s. 7
60 Tekin Akllolu, Kamu Yarar Kavram zerine Dnceler, Amme daresi Dergisi, C. 24, S. 2, s. 11.
61 Kele, Kent ve evre Deerleri Balamnda Kamu Yarar Kavram, s. 7.
62 Yayla, ehir Planlamasmn Balca Hukuki. Meseleleri ve stanbul rnei, s. 201.
63 5393 sayl Kanuna dayanlarak yaplan kentsel dnmde uyumazlk konusu tanmazlarn da bulunduu blgenin, jeolojik ynden sakncal
alanda kalmas, salksz, dzensiz ve imar mevzuatna aykr yaplarn bulunmas, mevcut yaplarda eskime ve ypranma grnmesi nedeniyle sa-
lkl ve dzenli bir kentleme oluturmak amacyla anlan blgenin dnm ve geliim proje alan snrlar ierisine alnmasna ilikin dava konusu
ilemde, imar mevzuatna, ehircilik ilkelerine, planlama esaslarna ve kamu yararna aykrlk bulunmad Dan, 6.D., E.2008/4051, K.2008/8044,
T.20.11.2008. (Yaynlanmamtr).
64 evre yaplama koullarna aykr kullanm ve yap younluklar nererek kentsel ulam sistemini zedeledii, bu nedenlerle imar mevzuatna,
ehircilik ilkelerine, planlama esaslarna ve kamu yararna aykr olduu Dan, 6.D., E.2009/479, K.2009/4979, T.04.05.2009. (Yaynlanmamtr).
65 Dan, 6.D., E.2008/5039, K.2010/5422, T.26.05.2010. (Yaynlanmamtr).
66 Kuzey Ankara Kent Girii Kentsel Dnm Projesi ile, dava konusu nazm imar plannda Esenboa yolu mevcut gzergahnn iptal edilerek yeni
bir gzergah belirlenmesinde yol mhendislii asndan teknik bir gereksinim bulunmad, yeni gzergahn mevcut yola nazaran daha yksek bir
standarda haiz olmad, yeni gzergahn maliyetinin son derece yksek olaca Dan, DDK E.2008/378, K.2008/2224, T.04.12.2008. (Yaynlan-
mamtr).
241
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

larnn artmas67,68,
Orman, su havzalar gibi doal alanlarn, geim kaynaklar arasnda yer alan tarm alanlarnn korunma-
mas69,
Yalnzca fiziki mekann dntrlmesini hedefleyen, sosyal ve ekonomik dnmn gz ard edilme-
si ,
70,71
Rant eklinde de ifade edebileceimiz deer artnn amalanmas, sosyal boyut gzard edilerek kiilerin
yerinden edilmelerine ve refah seviyelerinin dmesine sebep olunmas72,
Projenin btnlnn dikkate alnmamas nedeniyle ehircilik ilkelerine aykr sonular ortaya kmas73,
Kentsel dnm projelerinin mevcut st lekli imar planlarna ve evre yaplama koullarna aykr
ekilde hazrlanmas74,75. Bu konuya ilikin olarak belirtilmelidir ki, yeni bir imar plan yaplmasn zo-
runlu klmayan 5366 sayl Kanun76 kapsamnda yaplacak yenileme projesinin mevcut imar planna
aykrl halinde iptali gndeme gelebilecektir. Ancak kanuni dzenlemelerle szkonusu alanlardaki imar
projelerinin uygulanamayabilecei ngrlebilmektedir77. Bu durumda st lekli plana uygunluk art
aranmamakla birlikte blgenin kullanm ekli, planlarn btnl gibi ilkeler dikkate alnmaldr78.
dari yarg yerlerince verilmi olan kararlar incelenerek bu rneklerin oaltlmas mmkndr ancak
daha nce de belirttiimiz gibi her somut olayn zellikleri gznne alnarak ve planlama konusundaki
bilimsel verilere gre deerlendirme yaplarak bir sonuca ulalmas mmkn olacaktr. Takdir yetkisinin
denetlenmesi hususunda idarenin kamu yararna davrandn destekler nitelikte veri sunmas aranacak,
aksi halde ilemin hukuka aykr olduuna karar verilecektir79.

B. dari Eylem ve lem Niteliinde Karar Alamama

67 dava konusu ilemle ak ve yeil alan olmas gereken vadinin yaplamaya ald, plann uygulanmas ile blgenin ulam sorunlarnn artaca, dari yarg yerlerince Anayasann 125. maddesi gerei idari ilem ve eylem niteliinde karar
dava konusu ilemin ehircilik ilkelerine, planlama tekniklerine, imar mevzuatna ve kamu yararna aykr olduu Dan, 6.D., E.2008/5039, K.2010/5422, verilemeyecei gibi dari Yarglama Usul Kanunumuzda da idareyi bir ilem yapmaya zorlayacak bir
T.26.05.2010. (Yaynlanmamtr).
68 Ankara kent btn iin hazrlanan tm st lekli planlarda kentin nemli hava koridorlarndan biri olmas nedeniyle yeil alan olarak korunmas nerilen
dava tr bulunmamaktadr. Ancak idarece tesis edilmi bir idari ilemin idari yarg yerince iptal edilmesi
Dikmen Vadisinin dava konusu plan deiiklii ile yap younluunun yaklak %43 orannda arttrlmak, suretiyle bu zelliinden uzaklat, benzer e- halinde idare belli bir idari ilemi yapmaya zorlanabilecektir, zellikle red ilemlerinin hukuka aykr
kilde %34 gibi yksek bir oranda arttrlan konut adedi ile alanda yaayacak nfusun da arttrld, yap younluunun arttrlmas sonucunda ak ve yeil bulunmas halinde bu durum ortaya kacaktr80. Bu durumda bireylerin idari yargya bavurarak idareyi
alan olarak planlanmas gereken alann konut alanna dntrlmesinin kamu yararna da aykr olduu, nazm ve uygulama imar planlarnn hukuka aykr
olmas Dan, 6.D., E.2008/9902, K.2009/3614, T.10.04.2009. (Yaynlanmamtr). kentsel dnm uygulamas yapmak konusunda zorlayp zorlayamaca gndeme gelecektir. lgili yasal
69 orman alan iinde 2 fuar alan ile blge park ngrld, bu kullanmlar su havzasna zarar verebileceinden plan ile ngrlen fuar ve blge park dzenlemeler idareye sadece bir yetki vermemi ayn zamanda dev de vermitir, te yandan harekete
kullanmnn ve bu kullanmlara ilikin plan notunun ehircilik ilkelerine uygun olmad, planda ngrlen mezarlk alannn Glba Havzas snrlar
dnda olmakla birlikte bu havzaya ve tarm alanlarna yakn mesafede olduu, bu alann burada yaplmasna ilikin kapsaml bir evresel etki deerlendirme
geme zamann semek konusunda idareye serbestlik tanmaktadr81. Kamu hizmeti ve kolluk faaliyeti
almas yaplmasnn gerektii ancak byle bir almann yaplmadnn anlald, mezarlk alannn blgedeki tarm alanlarna ve tarm rnlerine et- zelliklerini bnyesinde barndran kentsel dnm82 kamu dzeninin salanmas ve bireylerin salkl
kileri irdelenmeden mezarlk nerisi getirilmesinin sakncal olduu, dava konusu planda Glba Havzasnn gneyindeki blgenin neri Kentsel Dnm bir evrede yaama haklarnn temini asndan gereklilik de arz etmektedir.
Alan Snr iine alnd, ancak bu alann kentsel nitelikte olmad, orman alanlarn ierdii, byle bir alann kentsel dnm projesine konu olamayaca,
dolaysyla planda ngrlen neri Kentsel Dnm Alan Snr kararnn ehircilik ilkelerine uygun olmad Dan, 6.D., E.2008/10860, K.2010/9802,
T.25.10.2010. (Yaynlanmamtr).
Bu konuda deerlendirilmesi gereken bir dzenleme de 6306 sayl Kanun Uygulama Ynetmeliinde
70 fiziki mekann dntrlmesinin hedeflenmi olmasna karn, sosyo ekonomik yap ile hibir ekilde ilgilenilmedii, katlm srelerinin gelitirilmemi yer almaktadr. Ynetmelik yer alan dzenleme, gerek veya zel hukuk kiilerinin rezerv yap alan83
olduu anlaldndan, dava konusu 1/5000 lekli revizyon nazm imar plan ile plan notunda ehircilik ilkelerine, planlama esaslarna ve kamu yararna
uyarlk bulunmad Dan, 6.D., E.2009/9247, K.2011/974, T.22.04.2011. (Yaynlanmamtr).
71 Plan deiikliinin kent btn gz nnde bulundurulmak suretiyle yaplmam olduu, kentsel dnm projesinin blgenin konut ihtiyacnn giderilmesi
ile snrl kald, niversite kampus balants hari blgenin sorunlarna zm yollar retmekten uzak bir ekilde yapld, planlama sonrasnda artan 74 st lek plan kararlar ile evre yaplama koullarna aykr kullanm ve yap younluklar nererek kentsel ulam sistemini zedeledii, bu
nfus miktarnn Plan Yapmna Dair Esaslar Hakkndaki Ynetmelikde yer alan miktardan daha az kentsel, sosyal ve teknik alt yap ngrlm olduu, nedenlerle imar mevzuatna, ehircilik ilkelerine, planlama esaslarna ve kamu yararna aykr olduu Dan, 6.D., E.2009/479, K.2009/4979,
davacya ait konutun iyi nitelikte yap zellii gsterdii, deprem sonrasnda yrrlkteki mevzuata uygun bir ekilde ruhsat alnmak suretiyle ina edildii T.04.05.2009. (Yaynlanmamtr).
tarihteki imar planna uygun olarak yapld ve kentsel dnm projesi erevesinde korunabilecek bir nitelie sahip olduu anlaldndan Dan, 6.D., 75 stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s.125.
E.2007/10476, K.2009/9243, T.06.10.2009. (Yaynlanmamtr). 76 Kalabalk, mar Hukuku C. 3, s. 3708.
72 Daval idare tarafndan beyan edilen ileriye dnk rant art sonucunda davaclarn ekonomik durumlarnn iyileecei varsaym ve gerekesinin, 77 6306 sayl Kanun madde 4 buna rnek tekil etmektedir.
ehircilik ilkeleri asndan anlaml olmad () projenin kapsaml sosyal hedefler tanmlanmakszn ve uygulama modelleri gelitirilmeksizin orta- 78 Yasin, Tarihi Mekanlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, s. 2713.
ya atlm olmas nedeniyle uygulama srasnda alanda yerinde edilmelerin kanlmaz olarak ortaya kaca, uygulama srecindeki belirsizliklerin 79 Aydn Glan, Conseil dEtatnn Kamu Yarar Kavramna Yaklam, 2000 Ylnda dari Yarg Sempozyumu, Dantay Yaynlar, Ankara, 2000,
alanda yaayanlarn veya alanda i yapanlarn hzl refah kayplarna yol amasnn olas olduu, sosyal hedefleri gelitirmeyen kentsel dnm s. 28.
uygulamasnn, dorudan ya da dolayl yollarla yerinden olma srelerini hzlandraca, () kentin nemli ticari etkinliinin zerinde olutuu 80 Gnday, 1982 Anayasasna Gre dari Yarg Denetiminin Kapsam ve Snrlar, s. 144.
bir anayolun srekliliinin bozulduu, dolam asndan snrl hareket olana sunan bir yol yaratld, bunun tat aknda yarataca sorunlarn 81 Yayla, ehir Planlamasmn Balca Hukuki. Meseleleri ve stanbul rnei, s. 66
yan sra ana caddenin grsel btnl ve srekliliini bozaca, () kentin ulam sistemi iinde zmlerini ema dzeyinde iermesi gerektii, 82 Aydn Glan, Tarihi Dokuyu Yenilemek Adna Cerrahi Bir Mdahale Arac: Yenileme Alanlar, Prof. Dr. Hseyin HATEMye Armaan, Vedat
kentsel blgeler ile dzenlemenin gerekletirildii blge arasnda ilikilerin nasl kurulaca, yaya omurgalarnn nasl oluturulaca, yaratlan Kitaplk, stanbul, 2009, s. 1957; Yayla, ehir Planlamasmn Balca Hukuki Meseleleri ve stanbul rnei, s. 211.
blgenin yakn evresi ile nasl eklemlenecei konularnda ana ilkeler gelitirilmesi ve bunu grsel bir belgeye dntrlmesi gerektii Dan, 6.D., 83 Madde 4 (c) Gerek veya zel hukuk tzel kiilerince, birinci fkrada belirtilen bilgi ve belgeleri ihtiva eden dosyaya istinaden Bakanlktan rezerv
E.2008/219, K. 2010/2592, T.12.03.2010. (Yaynlanmamtr). yap alan belirlenmesi talebinde bulunabilir. Gerek veya zel hukuk tzel kiilerince rezerv yap alan belirlenmesi talebinde bulunulabilmesi iin;
73 Dava konusu park alannn batsnda kalan yaya yolu, resmi kurum alan ve cami alan ile bir btn oluturduu ve 1/5000 lekli planda da ngrlen bu talebin, talebe konu tanmazlarn maliklerinin tamamnn muvafakati ile yaplmas ve bu tanmazlarn yzlmlerinin yzde yirmibeinin ml-
yeil alan ve yaya yolu sisteminin bir paras konumunda olduu anlaldndan dava konusu ilemde ehircilik ilkelerine, planlama esaslarna ve kamu kiyetinin, geliri dnm projeleri zel hesabna gelir olarak kaydedilmek zere, Bakanln uygun grd, bal veya ilgili kuruluuna veyahutta
yararna aykrlk bulunmad Dan, 6.D., E.2007/10365, K.2009/10742, T.04.10.2009. (Yaynlanmamtr). dareye veya TOKye devrine muvafakat edilmesi gerekir.

242 243
KENTSEL DNM HUKUKU
veya riskli alan84 belirlenmesi talebiyle idareye bavurabileceini ngrmektedir. Bavurularn idarece
reddedilmesi halinde idari yargda iptal davas alarak idare, rezerv yap alan ve riskli alan ilan hu-
susunda zorlanabilecektir. 5393 sayl Kanun ve 5366 sayl Kanun kapsamnda gerekletirilecek kentsel
dnm faaliyetleri iin ise bu ekilde bir dzenleme ngrlmemitir. Bu nedenle genel kural uyarnca
idari yarg, genel dzenleyici ilem niteliinde olan kentsel dnm ve geliim alan ile yenileme alan
ilan konusunda idareyi zorlayc kararlar alamayacaktr. Teorik olarak, maddi ve hukuki sebepler oluun-
ca idarenin harekete gemek durumunda olduu85 sylenebilirse de kanuni dzenleme gerei ortaya k-
m olan belirtilen istisnai hal dnda idari yarg bu ynde bir karar alamayacaktr.
C. Kentsel Dnm Alanlarnn Seimi
Kentsel dnm uygulamasna konu edilecek alanlarn ilgili mevzuatta ngrlen koullara uy-
gun olup olmad yarg kararlarna konu olabilmektedir. Bu kapsamda Dantay nne gelen uyuma-
zlkta, 5393 sayl Kanuna dayanlarak kentsel dnm gerekletirilmek istenen alann yardan fa-
zlasnn orman alan olarak ilan edildii, dier blmlerinin zerinde de kamu kurumlarnn hizmet
binalarnn bulunduu ve aktif olarak kullanld, bir blmnn Hacettepe niversitesinin Teknoloji
Gelitirme Blgesi olduu, Eskiehir Yolu koridorunun Ankara kentinin 1980li yllardan beri sregelen
plan almalarnda kamu kurumlar iin gelime koridoru olarak belirlendii, kentin gemi planlar,
plan btnl ve planlarn sreklilii kapsamnda, bu alana ilikin olarak ehircilik ilkeleri asndan
kentsel dnm projesi uygulama yaklam ile burada konut alan gelitirme stratejinin ehircilik ilkel-
eri asndan doru olmad, yardan fazlas orman olan alanlarn korunup korunmayaca konusunda
belirsizlik olduu gerekeleriyle kentsel dnme konu olamayacana karar vermitir86.
Yeil alanlarn kentsel dnme konu edilmesine ilikin baka bir kararda ise, davaya konu alann
tm kentin kullanmna ak olmas, korunmas gerekirken yaplamaya almas yaklamn(nn)
kentin tm nfusunun kullanabilecei sosyal donat alanlarnn azaltlmasna yol aaca nedeniyle
iptal karar verilmitir87.
Bu konuda yarg yerlerince verilen iptal karar rneklerini oaltmak mmkndr, zel evre koruma
blgesi88ve artma tesisleri arasndaki su hattnn89 kentsel dnme konu olamayacana karar verilm-
itir. Bunlara ek olarak 6306 ve 5393 sayl kanunlar kentsel dnm alan ilan edilecek yerlere ilikin
olarak asgari fiziksel byklk ngrmektedir. Bu alanlarda ayr bir yapya ilikin olarak riskli alan ya da
kentsel dnm alan ilan yaplamayacaktr90.
84 Madde 5 - (3) Riskli alan belirlenmesi iin bu alanda tanmaz maliki olan gerek veya zel hukuk tzel kiileri, birinci fkrada belirtilen bilgi ve
belgeleri ihtiva eden dosya ile birlikte Bakanlk veya dareden riskli alan tespit talebinde bulunabilir. dareye yaplacak talepler Bakanla iletilir.
Bakanlka yaplacak inceleme neticesinde uygun grlen talepler, Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn gr alnarak, teklif olarak Ba-
kanlar Kuruluna sunulur.
85 stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, s. 142.
86 Dan, 6.D., E.2007/6944, K.2009/6797, T.08.06.2009. (Yaynlanmamtr).
87 Dan, 6.D., E.2008/6752, K.2009/204, T.14.01.2009. (Yaynlanmamtr).
88 Dan, 6.D., E.2009/5471, K.2012/2556, T.21.05.2012. (Yaynlanmamtr).
89 Dan, 6.D., E.2009/9037, K.2009/11051, T.11.11.2009. (Yaynlanmamtr).
90 Yasin, Tarihi Mekanlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, s. 2712.
244
KENTSEL DNM HUKUKU
Szkonusu kararlarda gemi planlarda alanlara hangi ilevin verildii de dikkate alnarak srekliliin
salanmasna zen gsterildii ehrin ihtiyalarnn gz nne alnd grlmektedir. Kentsel dnm
uygulanacak alann kanunda belirlenen artlar tayor oluu ve kentsel dnme ihtiya duyuyor oluu
gz nnde bulundurularak karar verilmelidir.
D. lllk lkesi
Kentsel dnme konu olacak alanlarda kullanlacak kentsel dnm unsurlar ve aralar ile yapla-
cak mdahalelerin lll yarg yerlerinin denetimine konu edilebilecektir.
ncelikle alann dnmn salamak iin daima, kentsel dnm dzenleyen 5393, 5366 ve
6306 sayl Kanunlarn uygulanmas gerekmeyebilecektir. Dantay da zorunluluk olmas halinde kentsel
dnm alan ilan yaplmas gerektii, plan revizyonu yaplarak giderilebilecek sorunlar iin kentsel
dnme gerek olmad ynnde karar vermektedir91.
Buna karlk kimi alanlar iin yalnzca imar plan yaplmas yetersiz olabilmektedir. Dantay kentsel
dnme konu alann zelliklerini dikkate alarak, blge, salksz, dzensiz ve imar mevzuatna aykr
yaplat gibi mevcut konutlarn yprand ve eskidii, ayrca jeolojik adan sakncal alanlarn da
bulunduu, slah imar planlar yerine bu tr tasarma dayal planlama almalaryla kentsel standartlar
yksek, salkl ve yaanabilir bir evre oluabilecei, ayrca anlan blgenin planl gelimi blgelere ve
merkeze yakn olmas nedeniyle kentsel rantnn yksek olduu, zamana bal daha da artaca, bu ned-
enle yakn evresiyle dokusal birliin salanmas asndan slah imar plan yerine dnm projelerine
dayal planlama almalar ile kamusal yarar salanabilecei, mlkiyet sahipleri asndan ok daha
olumlu sonular doabileceine karar vermitir92.
kinci olarak kentsel dnm uygulamasnn yaplmasna karar verilmi olmakla birlikte bu
kapsamda yaplacak mdahalelerin arl deerlendirilmelidir. dare ar mdahaleye bavurma-
dan nce bunun kanlmaz bir zorunluluk olup olmadn deerlendirmeli ve buna ynelik olarak
inceleme yaptn ispatlayabilmelidir93. Somutlatrmak gerekirse, 6306 sayl Kanunda dzenlenen
iyiletirme, yenileme ve tasfiye biimindeki mdahalelerden hangisinin seilecei lllk sorununu
gndeme getirebilecektir. Mmkn olan en asgari mdahalenin seilmemesi halinde ilemin hukuka
aykrl szkonusu olacaktr.
V. Ama Unsuru Bakmndan Deerlendirme
Tm idari ilemlerin amac kamu yararn gerekletirmektir. Bunun yannda kentsel dnm uygu-
lamalarnn kanuni dayana olan dzenlemelerde kentsel dnmn amacnn ne olduu ayrca tarif
edilerek zel amalar belirlenmitir94. almamzn nceki blmlerinde idari yargnn kentsel dnm
91 Dan, 6.D., E.2008/3789, K. 2009/203, T.14.01.2009. (Yaynlanmamtr).
92 Dan, 6.D., E.2008/12808, K.2009/8038, T.08.07.2009. (Yaynlanmamtr).
93 Glan, Tarihi Dokuyu Yenilemek Adna Cerrahi Bir Mdahale Arac: Yenileme Alanlar, s. 1963.
94 5393 sayl Kanun, madde 73: () konut alanlar, sanayi alanlar, ticaret alanlar, teknoloji parklar, kamu hizmeti alanlar, rekreasyon alanlar ve
her trl sosyal donat alanlar oluturmak, eskiyen kent ksmlarn yeniden ina ve restore etmek, kentin tarihi ve kltrel dokusunu korumak veya
deprem riskine kar tedbirler almak amacyla ()
245
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

asndan kamu yararn ne ekilde deerlendirdiini aklamtk. Belirtmek gerekir ki; ama unsuru SONU
sakatln tespit etmek dier iptal nedenlerine oranla daha gtr ve genel olarak ama unsuru sakatl
dari ilemlerin unsurlar kapsamnda incelemeye altmz kentsel dnm uygulamalarnn
ilemin dier unsurlarna ilikin sakatlkla birlikte ortaya kmaktadr95.
yargsal denetimi, kentsel dnmn mlkiyet hakkn yakndan ilgilendiriyor oluu ve mevzuatla
Kentsel dnm kamu yarar dnda kiisel amalar gdlerek gerekletirildii takdirde ama unsu- idareye tannan takdir yetkisi nedeniyle olduka nem arz etmektedir. Yargsal denetimde kavramlara
ru ynnden hukuka aykr hale gelecektir. Mlkiyetle yakndan ilgili olan kentsel dnm gelir getirme ilikin objektif ltlerin ortaya konmas gerekmektedir. Mahkemelerimizin bu ltleri tam anlamyla
arac olmaya da msaittir. Nitekim, Ankara 1. dare Mahkemesi, Hatip ay Kentsel Dnm Projesi ve belirleyebildiini sylemek gtr. Bu konuda kentsel dnm dzenleyen yasal dzenlemelerde
Gelime Alan mar Plannn iptali istemiyle alan davada hazrlanacak projelerde kamu yararndan uzak son dnemde yaanan art ve farkllk da etkili olmaktadr. Bununla birlikte kentsel dnme kar
ekilde rant getirici projenin hukuka aykr olduuna karar vermitir96. alan davalarn neredeyse tmnde bilirkii incelemesinin yaptrld grlmektedir. Muhakkak ki bu
durum konunun farkl disiplinlerle ilgili olmasndan kaynaklanmaktadr. Mahkeme kararlar da bilirkii
Ama unsuru asndan deerlendirilmesi gereken baka bir husus ise yetki ve usl saptrmasdr. incelemesi ynnde ekillenmektedir. Bu durum znellii nleyebilmek adna bilirkiinin seimininde de
darenin belli bir ilem iin ngrlm olan usl baka bir ilem ve ama iin kullanmas halinde yetki objektif kriterler olmas gerekliliini gndeme getirebilecektir. Kentsel dnm aamalarnda bireylerin
ve usul saptrmas szkonusu olacaktr97. Bu konuda imar uygulamalar asndan arpc bir rnek tekil katlmnn yeterince salanamyor oluu yargsal denetimi nemli klan baka bir unsurdur. Bu nedenlerle
eden ve Dantay kararna konu olan uyumazlkta Mahkeme, kentsel dnm uygulamalarnn yargsal denetiminde her bir uygulamaya konu her bir alann somut
Davaclara ait yapyla ilgili olarak 16.9.1985 gn dzenlendiinden sz edilen statik rapor zellikleri dikkate alnmal ve ilemin hazrlk aamasndan balayarak ve sebep, konu, ama, usul ve
uyarnca ykm iin 19.9.1985 gnl, belediye encmeni karar alnarak ayn gn tebli edildii ve yetki unsurlar birbirleri arasndaki neden sonu ilikisi de gznnde bulundurularak incelenmelidir.
yapnn 22.9.1985 gnnde daval idarece yktrldnn anlald, daval idarenin ykm ilemini
Haliin temizlenmesi amacyla tesis ettiinin bilindii, () idare gereklemek istedii amata hakl
olsa bile, belli durumlarn olumas halinde yapaca ilemin usuln gsteren ve bu hususta yetki
veren bir yasa hkmnn, bu durumlar meydana gelmeden baka bir ama iin kullanlmasnn usul
saptrmas olup () ayn davaclar tarafndan ayn yap iin alan davada yaptrlan bilirkii ince-
lemesi sonucu dzenlenen raporda yapnn tayc elemanlarn olumsuz ynde etkileyen herhangi
bir deformasyon bulunmad yapnn uzun sre daha fonksiyonunu yerine getirecei ve yapnn 6785
sayl Yasann 50.maddesinde belirtilen yklacak derecede tehlikeli bir yap olmad belirtildii, bu
raporun dava konusu ykm karar alnmadan ve ykm gerekletirilmeden nce daval idareye tebli
edildii daval idarece usulne uygun olarak kamulatrma yaplmak suretiyle amaca ulalmas ger-
ekirken Haliin temizlenmesi amacna snlarak fakat yklma eilimli olduundan bahisle yapnn
yktrlmas yoluna gidilmesinin usul saptrmasn oluturduuna karar vermitir98.

5366 sayl Kanun, madde 1: Bu Kanunun amac, () ypranan ve zelliini kaybetmeye yz tutmu; kltr ve tabiat varlklarn koruma kurulla-
rnca sit alan olarak tescil ve ilan edilen blgeler ile bu blgelere ait koruma alanlarnn, blgenin geliimine uygun olarak yeniden ina ve restore
edilerek, bu blgelerde konut, ticaret, kltr, turizm ve sosyal donat alanlar oluturulmas, tabii afet risklerine kar tedbirler alnmas, tarihi ve
kltrel tanmaz varlklarn yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmasdr.
6306 sayl Kanun, madde 1: Bu Kanunun amac; afet riski altndaki alanlar ile bu alanlar dndaki riskli yaplarn bulunduu arsa ve arazilerde,
fen ve sanat norm ve standartlarna uygun, salkl ve gvenli yaama evrelerini tekil etmek zere iyiletirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve
esaslar belirlemektir.
95 Tan, dare Hukuku, s. 864.
96 Ankara 1. dare Mahkemesi, E.2005/2161, K.2008/677, T.27.03.2008, s. 16dan naklen Ayhan Melih Tezcan/ Ufuk Poyraz, Kamu Yarar Kavram-
nn ve Trkiyedeki Yasal Dayanaklarnn Kentsel Politikalar Asndan Deerlendirilmesi ada Yerel Ynetimler, C. 22, S. 1.
97 Tan, dare Hukuku, s. 863.
98 Dan 6.D., E.1987/451, K.1987/590, T.27.05.1987. (www.danistay.gov.tr).

246 247
KENTSEL DNM HUKUKU
KAYNAKA
Akllolu, Tekin : Kamu Yarar Kavram zerine Dnceler, Amme daresi Dergisi, C. 24, S. 2.
Glan, Aydn : Tarihi Dokuyu Yenilemek Adna Cerrahi Bir Mdahale Arac: Yenileme Alanlar,
Prof. Dr. Hseyin HATEMye Armaan, Vedat Kitaplk, stanbul, 2009.
Glan, Aydn : Conseil dEtatnn Kamu Yarar Kavramna Yaklam, 2000 Ylnda dari Yarg Sem-
pozyumu, Dantay Yaynlar, Ankara, 2000.
Gnday, Metin : 1982 Anayasasna Gre dari Yarg Denetiminin Kapsam ve Snrlar, 1. Ulusal da-
re Hukuku Kongresi, I. Kitap, Ankara 1-4 Mays 1990.
Kalabalk, Halil : mar Hukuku 4. bs., c. 3., Ankara, Sekin, 2012.
Kalabalk, Halil : darenin Takdir Yetkisinin Snrlar ve Yargsal Denetimi, Gazi niversitesi Hukuk
Fakltesi Dergisi, C. 1, 1997.
Kele, Ruen :Kent ve evre Deerleri Balamnda Kamu Yarar Kavram, Melih Ersoy ve aatay
Keskinok (Der.), Mekan Planlama ve Yarg Denetimi, Ankara, Yarg Yaynevi, 2001.
zden, Pelin Pnar/Turgut, Srma : Uluslararas Kentsel Dnm Sempozyumu: Kkekmece
Atlye almas Bildiri zetleri Kitab, Kkekmece Belediyesi Yay., stanbul,2005.
zden, Pelin Pnar : Trkiyede Kentsel Dnmn Uygulanabilirlii zerine Dnceler, stanbul
niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No. 35, Ekim 2006, s. 215-233.
zden, Pelin Pnar : Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnce-
ler, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No. 23-24, Ekim 2000-Mart 2001, s.255-
270.
Tan, Turgut : dare Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 2011.
Tezcan, Ayhan Melih / Poyraz, Ufuk: Kamu Yarar Kavramnn ve Trkiyedeki Yasal Dayanaklarnn
Kentsel Politikalar Asndan Deerlendirilmesi ada Yerel Ynetimler, C. 22, S. 1.
stn, Gl : Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, XII Levha Yaynlar, stanbul, 2009.
Yasin, Melikah : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, sy. 60, Ankara,
2005, s. 105-137.
Yasin, Melikah : Tarihi Mekanlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, Legal Hu-
kuk Dergisi, stanbul, Eyll 2006, s. 2711-2720.
Yayla, Yldzhan : ehir Planlamasnn Balca Hukuki Meseleleri ve stanbul rnei, HF Yaynlar,
stanbul. 1975.
248
KENTSEL DNM HUKUKU
DARENN KENTSEL DNM UYGULAMALARINDAN
KAYNAKLANAN SORUMLULUU
Ara. Gr. Yasin Yerebasmaz*
GR
2709 sayl 1982 Anayasasnn 125. maddesinin ilk fkras idarenin her trl eylem ve ilemlerine
1
kar yarg yolunun ak olduunu belirtirken yine ayn maddenin son fkras idarenin, kendi eylem ve
ilemlerinden doan zarar demekle ykml olduunu belirtmektedir. Anayasann 129. maddesinin 5.
fkras ise memurlar ve dier kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan doan
tazminat davalarnn, kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanunun gsterdii ekil ve artlara uygun
olarak, ancak idare aleyhine alabileceini ifade etmektedir.
Kentsel dnm uygulamalar kapsamnda da idarenin birtakm eylem ve ilemleri sz konusudur.
Kentsel dnm alannn/alanlarnn tespitine ilikin ilem, dnm alanlarnda uygulanacak proje,
proje kapsamnda alnacak kararlarn her biri ayr ayr kesin ve icrai nitelikte idari ilemlerdir ve idari
yargda dava konusu edilebilirler2. Yine rnein uygulama srasnda yeterli gvenlii salayamayan
idarenin, bu yap(a)mama eylemi de idari yargda dava konusu edilebilecek eylemlerdendir. Bu nedenle
bunlar ve daha sonra bahsedilecek olan ilem ve eylemlerden tr idareler, bu ilem ve eylemlerden t-
r meydana gelen zararlardan dier artlar da gereklemise- sorumlu tutulabileceklerdir.
Ksaca bahsetmek gerekirse idarenin sorumluluu doktrinde ve yarg kararlarnda kusurlu ve kusursuz
sorumluluk olarak ikiye ayrlm, kusurlu sorumluluk hali ayrca hizmet kusuru olarak da tanmlanmtr3.
Hizmet kusurunun genellii ilkesi gerei idarenin sorumlu tutulmas bakmndan nce kusur sorumlulu-
u aratrlmakta, kusur sorumluluunun tespit edilemedii hallerde artlar mevcutsa kusursuz sorum-
luluk halleri gndeme gelmektedir4. Hizmet kusuru kavram, bugn doktrin ve yarg itihatlar tarafndan;
DMK madde 13 ve zellikle Anayasann 129/5 maddesinin uygulanma ekli ile kapsam bakmndan daha
da geniletilmi ve grev kusuru kavramn da iine alr bir forma dntrlmtr. Yani klasik hizmet
kusuru- kiisel kusur ayrmnda kiisel kusur saylarak adli yargnn grev alanna dahil edilen bir ok
durum, 129/5 hkm gerei yetkilerini kullanrken ilenmek artyla grev kusuru niteliinde hizmet
* stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.
1 9.11.1982 tarih ve 17863 sayl R.G.
2 Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii Dergisi, Ankara, 2005, s. 60, s. 134.
3 darenin kamu hizmetinin yrtlmesinden doan zarardan sorumlu tutulmasn gerektiren kuramlardan birisi hizmet kusurudur. darenin yrtmekle
ykml olduu bir hizmetin kuruluunda, dzenleniinde veya ileyiindeki nesnel nitelikli bozukluk, aksaklk veya boluk olarak tanmlanabilen
hizmet kusuru; hizmetin kt ilemesi, ge ilemesi veya hi ilememesi hallerinde gereklemekte ve idarenin tazmin ykmllnn domasna
yol amaktadr. DDDK, E. 2007/2113, K.2011/1468, T. 24.11.2011, DD, 2013, sy. 130, s.115.
4 rnein bkz. DDDK, E. 2008/11, K. 2009/3108, T.17.12.2009 DD., 2010, sy. 125. s. 36-39; ayn ynde Dan. 10. D., E. 2006/7165, K.
2008/8312, T. 26/11/2008, DBB; Dan. 10. D., E. 1999/5543, K. 2001/4030, T. 22.11.2001, DBB; Dan. 10. D., E. 1997/721, K. 1999/5266, T.
20.10.1999, DBB.
249
KENTSEL DNM HUKUKU
kusurunu5 ifade etmekte, kiisel kusur bu ayrmda rcu bakmndan etki edici bir hale getirilmektedir6.
Bu nedenle doktrinde eitli zamanlarda yaplm olan grev kusuru- salt kiisel kusur ayrm7 zarar gren
bakmndan kaldrlm olup Anayasann 129/5 hkmne dahil olan hallerde davann idareye kar al-
mas anlay benimsenmitir8.
Bunun yannda 1961 Anayasasnda ilk defa yer alan ve 1982 Anayasasnda da kendisine yer bulan
idarenin her trl ilem ve eyleminden sorumlu olduu hkm, idarenin sadece kusurundan sorum-
luluundan sorumlu olmadn belirterek Trk Hukukunda ayrca kusursuz sorumluluk ilkesinin kabul
edildiini gstermektedir9. Ancak idarenin kusursuz sorumluluu, hizmet kusurunun tespit edilemedii
olaylarda bavurulabilecek bir yol olup10, eitli ilkelere dayandrlmtr. Yine doktrinde ve yarg kararla-
rnda idarenin kusursuz sorumluluk hallerinden bazlarnda uygulama artlar bakmndan baz zellikler
aranmaktadr. rnein daha sonra da geecek olan kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi bakmndan
tazminata hkmedilebilmesi iin, yarg mercileri nlerine gelen olaylarda zararn zel ve istisnai olup
olmadklarn her olay bakmndan ayr ayr inceleyecek ve buna gre karar verecektir11. Son olarak belirt-
mek gerekir ki gnmzde kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulama alan hakkaniyet- nesafet ilkeleri de
gndeme getirilerek genilemi, hatta idarenin bir ajannn bir baka ajanna verdii zararlardan dahi baz
hallerde idare, kusursuz sorumlu tutulmutur12.
5 Ayrca, kamu grevlilerinin idari bir tasarruf yaparken, mevzuatn, stlenilen devin ve yrtlen hizmetin kural, usul ve gereklerine aykr olarak,
kendilerine izafe edilebilecek boyutta ve biimde, ancak yine de resmi yetki, grev ve olanaklarndan yararlanarak yaptklar eylem ve iledikleri
kusurlar, idareden ayrlamamalar nedeniyle grevle ilgili olarak ilenen grev kusuru niteliinde hizmet kusurunu oluturmaktadr. Dan. 10.
D., E. 2008/643, K. 2010/ 5353, T.14.6.2010, DD, 2010, sy. 125, s. 327-330. Askeri Yksek dare Mahkemesi ise baz kararlarnda grev kusuru
kavramn daha farkl bir biimde kullanarak kusursuz sorumluluk ile ilikilendirmitir. ()daval idarenin hizmette ajan olarak istihdam ettii
grevlilerin ilemi olduklar kasti sularn teselsl etmesi sonucu doan eylemden kaynakland ak olup, davaclarn bu eylem nedeniyle ura-
dklar zararn ajann grev kusurunun yol at kusursuz sorumluluk esaslarna gre idarece karlanmas gerektii sonucuna ulalmtr()
AYM 2. D., E.1995/562 K.1997/804, T. 15.10.1997, (evrimii ) www.msb.gov.tr/ayim/ayim_ana.asp, 10.07.2012.
6 Bununla beraber gnmzde hizmet kusuru-kiisel kusur ayrm ortadan kalkmtr ifadesi zarar gren bakmndan bir bakma geerli olsa da, rcu
messesesi bakmndan ayrm ilevini devam ettirdii iin bu ifade tarz zarar gren asndan uygundur.
7 Kavramlar iin bkz. Ltfi Duran, Trk Kamu Personelinin Mali Sorumluluu, Prof. Dr. Tahsin Bekir Balta Armaanndan ayr bas Ankara,
Sevin Matbaas, 1974, s. 49 ve 56.
8 Dan. 10. D., E. 2006/1212, K. 2009/652, T. 06.02.2009, DD, 2007, sy. 121, 351-353; Dan. 5. D., E. 1998/1970, K. 2001/5153, T. 25.12. 2001,
DBB; ayn ynde: Dan. 5. D., E. 1995/3611, K. 1997/ 2485, T. 10.11.1997, DBB; Y4HD, E. 2010/12270, K. 2012/765, T. 24.1.2012; Y4HD, E.
2010/12270, K. 2012/765, T. 24.1.2012; Y4HD, E. 2010/11459, K. 2011/13283, T. 12.12.2011; Y4HD, E. 2011/1037, K. 2011/12613, T. 29.11.2011;
Y4HD, E. 2011/10795, K. 2011/9621, T. 26.9.2011; Y4HD, E. 2011/5994, K. 2011/11502, T. 1.1.2011; Y4HD, 2010/9816, K. 2011/12710, T.
29.11.2011, YHGK, E. 2011/4-592, K. 2012/25, T. 1.2.2012 (Kazanc tihat Bilgi Bankas)
9 Ltfi Duran, Trkiye daresinin Sorumluluu; Sorumluluun Temeli ve Sebepleri, Sorumlulua Yol Aan Olgular, Ankara, TODA Enstits
Yaynlar No: 138, Sevin Matbaas, 1974, s. 11 vd. Dan. 10. D., E. 2006/7165, K. 2008/8312, T. 26.11.2008.
10 Zarar ile idari eylem arasnda nedensellik bann kurulabildii hallerde idare hukuku kurallar erevesinde ncelikle hizmet kusurunun bulu-
nup, bulunmadnn aratrlmas, hizmet kusuru yoksa kusursuz sorumluluk ilkesine gre zararn tazmin edilip edilemiyeceinin belirlenmesi
gerekmektedir., Dan. 10. D., E. 2006/7165, K. 2008/8312, T. 26/11/2008, DD, sy.121, DBB; Dan. 10. D., E. 1995/53, K. 1996/1913, T. 10.4.1996,
(Kazanc tihat Bilgi Bankas).
11 ()Kamu hizmetinin yrtlmesinin neden ve etkisinden kaynaklanan bir zararn domamas iin idarece her trl tedbir alnmasna ramen,
hizmetin doal ve zorunlu bir sonucu olarak ortaya kan, hizmetten yararlananlar ynnden genel ve olaan nitelikteki bir klfetten kaynaklanan
zararn, kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi uyarnca idarece karlanmasna olanak bulunmamaktadr. Kamu hizmetinin yrtlmesinden kay-
naklanan bir zararn, kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi uyarnca idarece karlanabilmesi iin, uranld ileri srlen zararn kamu klfeti ol-
maktan kp, hizmetten yararlananlar ynnden zel ve olaand bir nitelie dnm olmas gerekir() Dan. 10. D., E.2008/188, K. 2012/934,
T. 16.3.2012, DD, 2012, sy. 130, 180-182.
12 AYM 2.D., E. 1995/562, K. 1997/804, T. 15.10.1997, www.msb.gov.tr/ayim/ayim_ana.asp, (evrimii)10.07.2012.
250
KENTSEL DNM HUKUKU
Bu almada da bata 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Ka-
nun13 bata olmak zere eitli mevzuat ve kentsel dnm uygulamalarndan kaynaklanan/kaynaklana-
bilecek zararlarn ortaya kmas ve idarenin buradaki sorumluluuna ilikin eitli ihtimaller zerinden
tespitler yaplmaya allacaktr.
I. darenin Kentsel Dnm Uygulamalarndan Kaynaklanan Kusurlu
Sorumluluu
darenin sorumluluu bahsinde, idarelerin kusurlu faaliyetlerinden sorumlu tutulabilmeleri iin
idarenin faaliyeti hukuka aykr olmal, bu faaliyet (kolluk yahut kamu hizmeti gibi) sonucunda ortaya
bir zarar kmal, faaliyet ile zarar arasnda illiyet ba olmal ve kusurlu sorumluluk bakmndan zararn,
idarenin kusurlu faaliyeti neticesinde ortaya kmas gerekmektedir14. Kentsel dnm uygulamalar ba-
kmndan da rnein tespiti yaplan riskli bir binann yklacak olmas halinde, idarenin bu srete gerekli
gvenlik nlemlerini almas yahut yklacak binann insanlara ve dier binalara zarar vermesinin nne
gemesi gerekir. Aksi durumda ise gerekli ve yeterli tedbirleri almayan idarelerin sorumlu tutulaca
aikardr. Bu gibi hallerde idareler almas gereken tedbirleri hi almadndan, yahut alp yetersiz kalma-
larndan tr klasik hizmet kusuru teorisine uygun bir biimde sorumlu tutulacaktr.
A. Mevzuatn Uygulanmasndan Kaynaklanan Zararlar Bakmndan
darenin Sorumluluu Meselesinde zel Durumlar
Bir st balkta klasik hizmet kusuru teorilerinin (hizmetin hi ilememesi/ge ya da kt ilemesi
gibi) kentsel dnm uygulamalar iin de geerli olduu ifade edilmeye allmtr. Bata yakn za-
manda yrrle giren 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun ol-
mak zere, kentsel dnm uygulamalarnn birtakm kanuni dayanaklar olduklar ve bunlar erevesin-
de uygulamalarn yaplmaya alld ifade edilmelidir. Bu blmde ise sorumluluk hukuku bakmndan
daha zel 2 konuya temas etmek ve bunu yapabilmek adna da kanun zelinden rnekler vererek konuyu
amak bir yol olarak seilmitir.
1-Kentsel Dnm Uygulamalar Bakmndan tihadi Hatas lkesi
Dantay kararlarnda, -zellikle daha nceki kararlarnda- kendisine oka yer bulan idarenin sorum-
luluuna ilikin ilkelerden biri, itihadi hata ilkesidir. yle ki bu ilkeye gre bir ilemin herhangi bir
ynden kanunlara ve hukuk kurallarna aykr grlerek iptal edilmi olmas, hizmet kusurunun varln
kabule yetmez, bu hukuka aykrln ayrca belli dereceye kadar ar olmas aranr15. Anayasann 125/
13 31.5.2012 tarih ve 28309 sayl R.G.
14 DDDK, E. 200/2113, K. 2011/1468, T. 24.11.2011, DD. 2012, sy. 130, s. 11-117; DDDK, E. 2008/11, K. 2009/3108, T. 17.12.2009, DD. 2010, sy.
125, s. 36-39.
15Anayasann 125. maddesinin son fkrasnda, idarenin kendi eylem ve ilemlerinden doan zarar demekle ykml olduu belirtilmitir. Bir idari
ilemin yasalara ve hukuka aykrl, kural olarak hizmet kusuru saylmakta ise de, her aykrln tazminat sorumluluuna yol amayaca da idare
hukuku ilkelerindendir. dari ilemlerin iptalini gerektiren nedenlerle hizmet kusurunu douran nedenler arasnda bir ballk ve zdelik de yoktur.
Bir ilemin herhangi bir ynden yasalara ve hukuk kurallarna aykr grlerek iptal edilmi olmas, hizmet kusurunun varln kabule yetmez. Bir
baka deyile ilemin iptalini gerektiren her hukuki yanll ve aykrl, kendiliinden hizmet kusuru olarak niteleme olana yoktur. dare ile-
minin yaplmas ve uygulanmasnda hizmet kusuru ilenmitir diyebilmek iin, saptanan hukuki sakatln bir dereceye kadar ar ve nemli olmas
gerekmektedir. Her idarenin ileyebilecei trden, olaan nitelikteki hukuki yanllk ve aykrlklar hizmet kusuruna yol amaz. Hizmet kusurunun
oluabilmesi iin saptanan yanllk ve aykrln, hizmetin iyi kurulmadn, dzenli ilemediini gsterecek derecede ar ve belirgin olmas ge-
251
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

son maddesinde idarenin sorumlu tutulmas iin kusurun arlnn aramad, kusursuz sorumluluun gereidir.16 eklinde yorumlamtr. Kanun maddesi incelendiinde riskli alandaki riskli/risksiz ya-
zellikle hakkaniyet ve nesafet kavramlar kullanlarak- bu denli geniletildii, hukuka uygun ilem ve plardan ve nerede bulunursa bulunsun- yani riskli alan iinde yahut dnda- riskli yaplardan
eylemlerden tr dahi belli artlarda idarenin sorumluluuna hkmedildii ve hatta idarenin dorudan bahsederken, Bakanln aklamasnn riskli olan bina ile snrl olduu ve bu bakmdan kanunu tam
bir ilem ya da eylemi olmadan da sosyal risk ilkesinden sorumlu tutulabildii bir sorumluluk anlaynda olarak yanstmad da gzlerden kamamaldr. Bu maddenin anayasaya uygunluu tartmal olmakla
itihadi hata ve temel yaklam olan idarenin sorumlu tutulabilmesi iin baz hallerde ar kusurun beraber aslnda riskli ve yklma tehlikesi ile kar karya olan bir binada oturan sakinlerin o binay terk
bulunmas gerektii anlay makul karlanmamaldr. Bu nedenle idareler kanun hkmlerini yorum- etmesini salamakkanaatimizce hukuka da uygun olacak baka yollar bularak- makul grlebilir. Fakat
lamada ve bu nedenle uygulamada bir yorum ve anlay hatasna derlerse, zarar grenlerin bu hatann bizim rneimizin daha belirgin olmas bakmndan riskli bir alanda fakat risksiz yani salam bir
sonularna katlanmasnn beklenmemesi hukuk devleti ilkesine daha uygun decektir. Bu nedenle r- binada oturanlarn oradan kmalar adna idare isterse su ve doal gaz verilmeyecei ve verilen hizmet-
nein ilgili alanlara kentsel dnm uygulamalarndan birini tercih ederken ya da mevzuat hkmlerine lerin kurum ve kurulular tarafndan durdurulaca hkmne dayanarak o binada oturanlarn suyunu,
dayanarak riskli alanlar yahut yenileme alanlarn tespit ederken yaplacak hukuki yanllk ve hatalar doalgazn kesebilecek ve hatta p toplama-kanalizasyon gibi hizmetlerini dahi durdurabilecektir. Bu
mevcut zararlar mukabilinde idarenin sorumluluuna ve tazminata yol aabilecektir. Gnmzde yarg hizmetlerin durmas halinde eitli salgn hastalklar orada vuku bulabilecek ve insanlar maddi ve manevi
yerlerinin, sorumlulua hkmetmek iin kusurun belli dereceye ulamasn arad olaylarda; yarg yerle- zararlar grebilecektir. Bu halde bu kimseler grdkleri zararlar bakmndan idarenin kusurlu sorumlu-
rinin sorumlulua hkmetmek iin deil, belki personele rcu edebilmek iin kusurun belli bir dereceye luuna gidemeyebilir. nk bu noktada idare kanuna uygun davrandn ve kendisine verilen yetkiyi
ulamasn aramas balang asndan daha uygun olabilir. Ancak rnein kentsel dnm uygula- kullandn iddia edecektir. darenin kusurlu sorumluluuna gidilemedii bu hallerde gndeme kusursuz
malar erevesinde salkllatrma uygulamalar ile yarar getirebilecek bir proje yapmak yerine eitli sorumluluk ilkeleri gelecektir. Kusursuz sorumlulua ilikin kararlarnda kanaatimizce kusursuz sorum-
nedenlerle rnein kendisine yahut yaknlarna veyahut 3.kiilere kazan salamak amacyla- bir alan luluk dncesinin temel ilkelerinden olan hakkaniyet ve nesafet ilkelerini gz nne alarak karar vere-
tamamen ykp yeniden yapma faaliyeti bu kapsamda deerlendirilemeyecek ve hatta hukuki deerlendir- bilmesi ve bylece tazminata hkmetmesi mmkn olan Dantay buna karn zel ve istisnai bir zararn
me neticesinde grev kusuru niteliinde hizmet kusurunu dahi oluturabilecek ve daha sonra rcu mes- olmadn ifade ederek idarenin ortaya kan zarardan sorumlu olmad ynnde karar verirse bu halde
sesi ile sorumlularn kiisel kusurlarna gidilebilecektir. ne olacaktr? Bizim burada bahsetmek istediimiz mesele ite bu son halde yani kusurlu ya da kusursuz
sorumluluk ilkelerine bavurulamayan ve bu nedenle tazmin edilemeyen bir zarara sebep olan fakat Ana-
2- Kanun Hkmlerini Dorudan Uygulamak Bakmndan Ortaya yasaya aykrl tartlabilecek 6306 sayl Kanunun bu ve buna benzer dier maddelerinin Anayasa
kan Zararlardan darenin Sorumlu Tutulup Tutulamayaca
Mahkemesi tarafndan iptal edilmesi halinde ne olaca durumudur. Bu noktada Dantay dari Dava Da-
Mevzuat hkmleriyle kendilerine birtakm grev ve yetkiler verilen idareler kentsel dnm uygu- irelerinin vermi olduu bir karar dikkat ekicidir. DDDKnin 2009 ylnda verdii bir karara konu olan
lamalar bakmndan da mevzuat ve zellikle kanun hkmlerini uygularken birtakm grevlerle ykml olay yle gereklemitir: 4672 sayl Bankalar Kanununda Deiiklik Yaplmasna likin Kanunun17
klnm ve de birtakm yetkilerle donatlmtr. Kentsel dnm uygulamalarnda vatandalarn mlki- geici 3. maddesi ile Bakan dndaki Kurul yelerinin grevleri, bu Kanunun yrrle girdii tarihte
yet ve daha bakaca haklarnn snrlandrld da grlmektedir. te bu noktada temel mesele; kanuna sona erer. Yeni yeler, yrrlk tarihinden itibaren onbe gn iinde Bakanlar Kurulunca atanr ve bu sre
uygun hareket eden idarenin yapaca faaliyetler neticesinde meydana gelebilecek zararlarn tazmin edilip iinde, mevcut yelerin grevleri devam eder hkm gereince kanun yrrle girdikten sonra yeni
edilemeyecei, edilecekse nasl tazmin edileceidir. Ancak bu bahsedeceimiz husus kanaatimizce ida- yelerin 7.6.2001 gnl, 2001/2554 sayl Bakanlar Kurulu kararyla atamalarn yaplm, sonrasnda
renin hukuka uygun ilem ve eylemlerinden sorumluluuna ilikin durumdan ve bu nedenle hukuka uygun Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu Bakan tarafndan tesis edilen 13.6.2001 gnl, 01.02/18
ilem ve eylemlerden sorumluluk olur mu? sorusundan da farkldr. Bir rnekle aklamak gerekirse, sayl ilemi ile nceki yelerin grevlerine de son verilmitir. Grevden alnan Kurul yelerinden biri
6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun un Tasarruflarn tarafndan alan davada dare Mahkemesince Anayasaya aykrlk iddiasnn ciddi grlmesi sonucu
Kstlanmas balkl 4. maddesi; uygulama srasnda rnein idare tarafndan talep edilmesi hlinde, anlan yasa kuralnn iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurulmu, Mahkeme de 4672 sayl Bankalar
-hak sahiplerinin kanun gerei gr alnsa dahi- riskli alanlardaki yaplar ile riskli yaplara elektrik, Kanununda Deiiklik Yaplmasna likin Kanunun geici 3. maddesinin Anayasaya aykr olduuna
su ve doal gaz verilmeyeceini ve verilen hizmetlerin kurum ve kurulular tarafndan durdurulacan ve iptaline karar vermitir18. Bu karara dayanarak bir kurul yesinin at davada eski yenin taleplerin-
kesin bir dille ifade etmitir. Geri evre ve ehircilik Bakanl, kanun maddesinin yorumunu, sitesinden
aktarm olduu soru-cevap blmnde Kanunun bu hkm ile vatandan, can gvenlii bakmndan 16 http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=webmenu&Id=8291
riskli olan bir binada oturmaya devam etmesine engel olunmas amalanm olup, vatandan yaama 17 29.5.2001 tarih ve 24416 sayl R.G.
18 Mahkeme gerekesinde ()4389 sayl Yasann 3. maddesinde Kurul yeliklerine atananlar iin grev sreleri dolmadan grevlerinden alnama-
hakknn gzetilmesi sz konusudur. Bu da insan haklarna aykr deil tam aksine insan haklarnn bir yacaklar ngrlerek gvence getirilmiken bu gvence, iptali istenilen kural ile Bakan dndaki Kurul yeleri iin ortadan kaldrlmtr. Hukuk
devletinde yasalarn ilke olarak genel, soyut ve nesnel olmalar gerektiinden bir statye atanm olan kiilerin bu hukuki statde bir deiiklik
olmakszn hukuk gvenliklerini ihlal edecek biimde yasama tasarrufunda bulunulmas Anayasaya aykrlk oluturur. Bu nedenle genel, soyut ve
rekir. Dan. 8. D., E. 1990/981, K. 1990/812, T. 28.06.1990, DBB. nesnel olma zellikleri tamayan itiraz konusu kural hukuk devleti ilkesiyle badamamaktadr. Bakan dndaki Kurul yelerinin grevlerine yasa

252 253
KENTSEL DNM HUKUKU
den biri de grevden alnmasnn, kanun maddesinin iptal edilmesi ile hukuka aykr geldiinden bahisle
tazminat istemine ilikindir. Bu noktada DDDK kararnda, yasama faaliyetlerinden tr sorumsuzluun
esas olmakla beraber Fransada kusursuz sorumluluk ilkesinden yararlanlarak yasama faaliyetlerinden
tr de idarenin sorumlu tutulabildiini, olayda ise idare bizzat yasa kuraln uygulam olsa dahi, bu
kuraln Anayasa Mahkemesi karar ile iptal edilmesi neticesinde hukuka aykr hale geldiini ve zarar
gren davacnn zararnn hizmet kusuru ilkesi uyarnca giderilmesi gerektiini ifade etmitir19. Yani
kararn son blmnde mahkeme aka, kanuna uygun bir ekilde yaplan uygulamann sonradan iptal
edilmesi karsnda uygulamann hukuka aykr gelmesinden tr yaplann hizmet kusuru oluturaca-
n belirtmitir. Yani ilem mahkemenin iptal kararyla hizmet kusuru oluturmutur. Bu karardan
kentsel dnm uygulamalar bakmndan karlabilecek sonu, gerek 6306 sayl Kanuna dayanarak
gerekse dier kanunlara dayanlarak yaplan uygulamalarn kanun maddeleri anayasaya aykr bulunarak
iptal edilmesi halinde, idarelerin; meydana gelen zararlar sresinde alm davalarla hizmet kusuru na
dayanarak tazmin etme olasldr. Bu halde DDDKnin bu kararndan yola klarak hareket edilirse,
idareler hukuka uygun sayarak yaptklar ilem ve eylemlerden tr bunlarn sonradan iptal edilmeleri
halinde dahi hizmet kusuru ilkesine gre milyonlarca TL tazminat demekle ykml kalabileceklerdir.
Burada bahsedilebileceimiz bir dier durum 6306 sayl Kanunun 6/9 fkrasnda yer alan; 6306 sayl
Kanun uyarnca yaplan ilemlere kar alacak davalarda yrtmenin durdurulmasna karar verileme-
yeceine ilikin hkmdr. Yrtmenin durdurulmas messesesinin idari yargdaki nemi bir yana, bu
tr davalarda yrtmenin durdurulmas kararnn verilmesi olaslnn dahi kaldrlmas dava sonucunda
verilecek iptal hkmlerinin uygulanamamas ihtimalini daha da glendirecektir. Daha sonra bahsede-
ceimiz Sulukule projesinde mahkeme, artlar varsa yrtmenin durdurulmas karar vermesinin nnde
hukuken engel yokken yrtmenin durdurulmas kararnn artlarnn olutuuna dair kanaate varmama-
ile son verilmesi, bu yelerin yasama tasarrufuna kar dava ama haklar bulunmadndan hak arama zgrlklerini ortadan kaldrmak suretiyle
yarg denetimini engellemektedir. Aklanan nedenlerle kural, Anayasann 2. ve 36. maddelerine aykrdr(...) ifadelerinde bulunmutur.
19 ()Anayasa Mahkemesi kararnn Resmi Gazetede yaymyla birlikte davac hakknda tesis edilen ilemin hukuka aykrl ortaya km
olduundan, oluan zararn giderilmesi gerektiinden bahisle davacnn, dava aabileceinin kabul gerekmektedir. dare kural olarak yrtt
kamuhizmetiyle nedensellik ba kurulabilen zararlar tazminle ykml olup; idari eylem ve/veya ilemlerden doan zararlar idare hukuku ku-
rallar erevesinde,hizmet kusuru veya kusursuz sorumluluk ilkesi gerei tazmin edilmektedir. darenin yrtmekle ykml olduu birhizmetin
kuruluunda, dzenleniinde veya ileyiindeki nesnel nitelikli bozukluk, aksaklk veya boluk olarak tanmlanabilenhizmet kusuru;hizmetin kt
ilemesi, ge ilemesi veya hi ilememesi hallerinde gereklemekte ve idarenin tazmin ykmllnn domasna yol amaktadr. Devletinya- idarenin kendi ilem ve eylemlerinden tr sorumluluunu vurgulamaktadr. Bu fkra hkm; idarenin
samafaaliyetinden dolay sorumsuzluu esas olmakla birlikte; baz durumlarda devletinyasama faaliyetinden dolay sorumluluu kabul edilmelidir.
Nitekim, st mahsullerinin himayesi hakknda 29 Haziran 1934 gnl kanunun, yapay st mahsullerinin imalini ve alm satmn yasaklamas dola-
ysyla yapay krema retimi ile uraan firmalarn at tazminat davasn inceleyen Fransz Dantay 14 Ocak 1938 gnl kararnda, ( R. Sarca, ayrm yapm da deildir20. Bu nedenle 1961 Anayasas dneminden balamak zere bugn de kusursuz
dari Kaza, 1949 ) kamu yarar gzetilerek yrrle konulan yasa nedeniyle ortaya kan zararn Hazine tarafndan karlanmas gerektiine karar
vermek suretiyle kusursuz sorumluluk ilkesinden bahisle yasama faaliyeti sonucu oluan zararn idarece tazmini gerektiine hkmetmitir. Grld-
zere, kamu yarar tad kabul edilen bir yasann uygulanmasndan dolay kiilerin uradklar zel ve olaan d arlktaki zararlarn yasada sorumluluk risk, kamu klfetleri karsnda eitlik, hakkaniyet, nesafet gibi ilkelere dayandrlrken
kural olmasa bile kamu klfetleri karsnda eitlik kural uyarnca tazminine Fransz Dantaynca daha 1938 ylnda karar verilmi bulunmaktadr.
Olayda ise, davacnn grevinin, bizzat Yasada yer alan ...kurul yelerinin grevleri, bu Kanunun yrrle girdii tarihte sona erer. kuralnn ida-
rece uygulanmas nedeniyle sona erdii aktr. Anayasa Mahkemesi anlan kararnda Yasa kuraln irdelerken hukuk devletinde yasalarn ilke olarak
genel, soyut ve nesnel olmalar gerektiini belirtmi ve sz konusu kuraln bu zelliklere sahip olmadn ve bir statye atanm olan kiilerin bu
hukuki statde bir deiiklik olmakszn hukuk gvenliklerini ihlal edecek biimdeyasama tasarrufunda bulunulamayacan zellikle vurgulam
olup; sonuta davacnn Yasa kural gerei de olsa grevden alnmasnn hukuka aykr olduunu bu kararyla aka ortaya koyduundan; bu kural
uyarnca grevden alnan davacya oluan maddi zararnn, daval idarece hizmet kusuru esaslar uyarnca denmesi hukuk devletinin gereidir(...)
DDDK, E. 2009/901, K.2010/903, T. 29.4.2010, DBB.
254
KENTSEL DNM HUKUKU
sna karn ki buna ramen iptal karar vermesi de hukuken mmkndr- dava sonunda projeyi iptal
etmi fakat bu iptal hkm pratik hayatta karln bulamamtr.
Yrtmenin durdurulmasna ilikin bu hkmn anayasaya aykrl gndeme geldiinde ise yukarda
Dantay kararndan rneklerle bahsettiimiz durumun aynen uygulanmas kanaatimizce mmkn olma-
yacaktr. yle ki rnein yrtmenin durdurulmas kararnn verilmesinin yasak olduu bu dnemde bir
uygulama projesi dava edilse ve sonunda proje iptal edilse, ve yine bu srete yrtmenin durdurulmas-
na ilikin bu hkmn anayasaya aykrl da sabit olsa, projeyi iptal ettiren kimselerin tam yarg davas
aarak; yrtmenin durdurulmas hkmnn kanun tarafndan yasaklandn ve bu yzden iptal davas
amalarna ramen yrtmenin durdurulmas talebinde bulunamadklarn, bylece zararlarnn arttn
ifade etmeleri tam yarg davalarnda yukardaki kararda verilen karl her zaman bulamayabilir. nk
bir ilemin dava sonunda iptal edilmesi farkl bir husustur, bu ilem hakknda yrtmenin durdurulmas
karar verilmesi farkl husustur. Teknik olarak yrtmenin durdurulmas karar verilen bir ilemin iptal
edilmemesi, yahut yrtmenin durdurulmas karar verilmeyen bir ilemin iptal edilmesi mmkndr.
Belki teorik olarak bu talebin n kanun tarafndan kesilmemi olsayd mahkeme daha dava banda y-
rtmenin durdurulmas karar vererek sonraki zararn ortaya kmasna mani olabilirdi ancak bunun aksi
de mmkn olabileceinden, yani yrtmeyi durdurma kararnn artlarnn gereklemediini de ifade
edebileceinden her ey bittikten sonra tam yarg davas nne gelen mahkemenin davay sonulandr-
mas iin, iptal davasnda yrtmenin durdurulmas karar verilebilirdi/verilemezdi tartmasna girmesi
ve bu tartmaya girerse buradan karaca sonula tazminata ilikin hususta buna gre yorum yapmas
gerekir. Yani sonu itibariyle ilemi iptal ettiren kii, yasak nedeniyle yrtmenin durdurulmas karar
verilemediinden ortaya kan zararn arttn iddia edebilecei gibi, kar taraf da yasa hkmyle ya-
saklanmasayd dahi yrtmenin durdurulmas kararnn verilmeyeceini iddia edebilir. Bu durumda tam
yarg davas nne gelen mahkemenin iptal davasna konu olan olayda yrtmenin durdurulmas karar
verilebilir miydi/verilemez miydi tartmasn yapmay uygun bulup bulmamas verecei kararda etkili
olacaktr.
II. darenin Kentsel Dnm Uygulamalarndan Kaynaklanan Kusur-
suz Sorumluluu
1982 Anayasasnn 1961 Anayasasnn 114/son maddesini tekrar eden 125. maddesinin son fkras
sorumlu tutulabilmesi iin faaliyetlerinden tr kusurlu yahut kusursuz olmas bakmndan herhangi bir
sorumlulua dair verilen kararlarda gzle grlr bir art grlmektedir. Yarg kararlarnda kusursuz
20 1961 Anayasasna ilikin olarak Temsilciler Meclisinin hazrlam olduu, Anayasa Komisyonu Raporunun 113. maddesinde yer alan 114/son hkm
gerekesinde; maddede idarenin sorumluluu esasndan bahsedildii ancak bunun kusurlu ya da kusursuz sorumluluk ayrmna tabi tutulmad,
ayrca bir takm zelliklerin- kusurun derecesi, sorumluluk hkmleri gibi esaslarn- itihatlara brakld ifade edilmitir Gereke u ekildedir:
Maddenin 3 nc fkras idarenin mali sorumluluunun esasn vazetmekte ve fakat bu hususta tafsilli hkmler getirtmektedir. Bu fkra ile tatbi-
katta kusurlu ve kusursuz sorumluluk hallerinin ayrm, kusurun arlk derecesinin ve tazminatn lleri ve uygulunacak dier esaslar itihatlara
braklm bulunmaktadr.
255
KENTSEL DNM HUKUKU
yarg kararlarnda zellikle kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi bakmndan idarenin faaliyetlerinden
tr kusursuz sorumlu tutulabilmesi iin zararn zel ve istisnai/olaand olmas aranmaktadr21. Risk
ilkesi bakmndan ise idarenin yrtt faaliyet bakmndan bu faaliyetin riskli olmas gerektii ifade
edilmektedir22.
Kentsel dnm uygulamalar bakmndan da kusursuz sorumluluk ilkesinin gndeme gelebilecei
ifade edilebilir. yle ki rnein; 6306 sayl Kanun gereince afet riski altndaki alanlar ile bu alanlar d-
nda fakat riskli olan alanlarda uygulama alan bulacaktr. Kanun bu kapsamda deerlendirildiinde afet
riski altndaki bulunan alandaki riskli yap ile yine afet riski altnda bulunan alandaki risksiz yap
ve afet riski altnda bulunmayan alandaki riskli yap bu kanunun kapsamna dahil edilebilir. Burada 4.
madde uyarnca afet riski altndaki bir yerde bulunan risksiz yap/yaplarn Bakanlka uygulama btn-
l sz konusu edilerek bu Kanuna tabi olabilecei ifade edilmektedir. Kanun maddesinin anayasaya ay-
krl ve yukarda belirttiimiz hususlar bir yana brakrsak Kanunun sadece bu eklinden baz sonular
karlabilir. rnein afet riski altnda bulunan bir alanda btnl salamak adna risksiz yaplarn da
dnm uygulamalarna tabi tutulmas sonucu, yap sahiplerinin yahut oturanlarn bundan tr zarar-
lar meydana gelirse bu halde kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesinin uygulanp uygulanamayaca
gndeme gelebilir. yle ki bu halde kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesinin uygulanma artlar olan
zararn zel ve istisnai olmas halleri aranacaktr. Bu noktada da zararn zel ve istisnai olup olmad-
na her olay baznda yarg yerleri ayr ayr karar verebilir. Bunun yan sra rnein 6306 sayl Kanun
erevesinde riskli alan tespit edilen yahut 5366 sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn
Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun23 gerei yenileme alan ilan edilen
alanlarn iinde bulunmamasna ramen bu alanlarn riskli alan yahut yenileme alan ilan edilmesi nede-
niyle zarar grebilecek olan kiiler de yine belirtilen artlar saland takdirde kamu klfetleri karsnda
eitlik ilkesi gerei zararlarn tazmin imkan bulabilecektir.
III. Kentsel Dnm Uygulamalar Bakmndan Hizmet Kusuru Kii-
sel Kusur Ayrm ve Rcu Meselesi
1982 Anayasasnn 129/5 hkm memurlar ve dier kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken ile-
dikleri kusurlardan doan tazminat davalarnn, kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanunun gsterdii
ekil ve artlara uygun olarak, ancak idare aleyhine alabileceinden bahsetmektedir. Anayasann bu
hkm doktrin ve yarg kararlarnda oka tartlsa da Yargtay ve Dantay uygulamasnn bugn geldii
noktann, anayasa koyucunun iradesi ynnde olduunu belirtmek gerekir. zetle bugn iin ister hizmet
21 ()Kamu hizmetinin yrtlmesinin neden ve etkisinden kaynaklanan bir zararn domamas iin idarece her trl tedbir alnmasna ramen,
hizmetin doal ve zorunlu bir sonucu olarak ortaya kan, hizmetten yararlananlar ynnden genel ve olaan nitelikteki bir klfetten kaynaklanan
zararn, kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi uyarnca idarece karlanmasna olanak bulunmamaktadr. Kamu hizmetinin yrtlmesinden kay-
naklanan bir zararn, kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesi uyarnca idarece karlanabilmesi iin, uranld ileri srlen zararn kamu klfeti ol-
maktan kp, hizmetten yararlananlar ynnden zel ve olaand bir nitelie dnm olmas gerekir() Dan. 10. D., E.2008/188, K.2012/934,
T. 16.3.2012, DD, 2012, sy. 130, 180-182.
22 Gelien teknoloji ve ihtiyalara bal olarak idarenin yrtt hizmetlerin bazlarnn, bnyesinderisktad grlmektedir. te iinde hizmetin 25 Yldzhan Yayla, dare Hukuku, stanbul, Beta, 2009, s. 351.
zelliinden kaynaklananriskbulunan faaliyetlerden dolay gerek bu faaliyeti yrten idare ajanlarnn gerekse hizmetten yararlananlarn ya da
nc kiilerin uradklar zararlarn kusursuz sorumluluk ilkesine gre tazmini gerekmektedir. Dan. 10. D., E. 1996/3996, K. 1997/2544, T.
23.6.1997, DBB.
23 5.7.2005 tarih ve 25866 sayl R.G.
256
KENTSEL DNM HUKUKU
kusuru- ister kamu grevlisinin kiisel kusuru olsun, kiilerin memur veya kamu personeli grevlisi sfa-
tyla ve yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan tr tazminat davalar idari yargda idare aleyhine
alr ve fakat (varsa) kiisel kusuru orannda memur yahut dier kamu grevlisine rcu edilir.
Kentsel dnm uygulamalar bakmndan bu blmde belirtilebilecek ilk husus; kentsel dnme
ilikin ilem ve eylemlerden/uygulamalardan tr ortaya kacak zararlara ilikin taleplerin idari yarg
merciinde baklacak davalar olmasdr. 1982 Anayasasnn 125. maddesi her ne kadar darenin her trl
eylem ve ilemlerine kar yarg yolu aktr eklinde bir aklamada bulunsa da buradan idarenin her
trl ilemine ve eylemine kar bavurulacak yarg yolunun idari yarg olduu anlam kmaz24. nk
idarenin zel hukuka ait ilem ve eylemleri vardr ve bunlardan doan uyumazlklarda bunlarn zm
yerleri adli yarg mercileri olarak kabul edilebilir. Yani 125. madde metni, idarenin ilem ve eylemlerin-
den tr sorumlu olacan belirtmi olmakla beraber ilem ve eylemlerin tbi bulunaca hukuk bak-
mndan zel hukuk-kamu hukuku ayrm yapmamtr. O halde bu hkmden idarenin zel hukuka tabi
ilem ve eylemlerinden tr zel hukuk kurallarna gre sorumlu olaca sylenebilir.25 Fakat, kentsel
dnm uygulamalarnda olduu gibi zararn idarenin yetkili organnn kamu gcn kullanarak, resen
ve tek tarafl olarak tesis ettii ilem veya eylem nedeniyle uranld ileri srlmse bu halde dava idari
yarg mercilerinde grlecektir26.
Yukarda da bahsettiimiz gibi Yargtay ve Dantay uygulamalarnda bugn Anayasann 129. mad-
desi gerei, kiisel kusur saylan hallerde dahi dava idari yargda idare aleyhine alacaktr. yle ki gerek
Yargtay, gerekse Dantay kararlarnda; kin, garez, husumet, kt niyet gibi hislerle hareket etmek yahut
kamu grevlisinin su tekil eden halleri (kasten/taksirle) gibi durumlar kiisel kusur kabul etmi fakat
Anayasann ifadesi ile yetkilerin kullanm srasnda bu saiklerle/amalarla hareket edilmesi durumun-
da davann yine de idari yargda almas gerektiini belirtmitir. O halde kentsel dnm uygulamala-
rnda rnein risksiz alan rant salamak amacyla riskli alan gsterip oradaki yaplar ykan, risksiz yapy
husumeti nedeniyle uygulama btnl ad altnda dnm alan dairesine alan idarenin grevlileri,
kendilerine dorudan tazminat davas alamasa da, daha sonra idarenin rcu prosedrn iletmesi ile
kusurlar orannda zararlar karlayacaklardr.
Bu balkta deinilmesi gereken bir baka husus yarg kararlarnn uygulanmas zorunluluudur. Yarg
kararlarnn gerei gibi uygulanmas hali,1982 Anayasasndan nceki dnemde de bir zorunluluk olarak
yer almaktayd. yle ki mlga 521 sayl Dantay Kanununun27 95. maddesinin son fkras, yarg karar-
larnn gerei gibi yerine getirilmesi gerektiini ifade etmitir. Ancak bu hkmn bu dnemde idarenin
yarg kararlarn yerine getirmek zorunda olmad, idarenin karar yerine getirmemesi durumunda ilgili-
nin zaten tazminat davas aabilme imkan olduu eklinde de anlalmak istendii belirtilmitir28. Yani bu
24 Sait Gran, Anayasann 114 ve 140 nc maddeleri Mnasebetiyle Mukayeseli Bir Tetkik, HFM (Ord. Prof. Halil Arslanlya Armaan), C.
XXX, sy. 1-2, 1964, s. 71-72.
26 UM. E. 2012/344, K. 2013/328, T. 11.03.2013, R.G. 18.04 2013, Say: 28622 (Mkerrer)
27 31.5.1975 tarih ve 15251 sayl R.G.
28 Kazm Yenice, Karara Sayg, Dantay Dergisi, Ankara, Gne Matbaaclk, Y. 5, sy. 16-17, 1975, s. 4 vd.; Ylmaz Aliefendiolu, Dantay
Kararlarna Uyulmas Dantay Dergisi, Y. 5, sy. 16-17, 1975, s. 2; Ltfi Duran, Trk Kamu Personelinin Mali Sorumluluu, A..D, Cilt: 17, Say:
257
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

anlatma gre yarg kararlarnn yerine getirilmemesinin yerinin tazminat demekle doldurulaca iddia KAYNAKA
edilmitir. 1982 Anayasasnn 138. maddesinde ve YUKun 28. maddesinde yine kendisine yer bulan
yarg kararlarnn yerine getirilmesi hali bir zorunluluu ifade etmesinin yannda hukuk devleti olmann Aliefendiolu, Ylmaz : Dantay Kararlarna Uyulmas Dantay Dergisi, Y.5, sy. 16-17, 1975, s. 16-
gerektirdii bir durumdur. Bu noktadan hareketle kentsel dnm uygulamalarna ilikin olarak yaplan 21.
idari ilemlerin iptal edilmesi zerine idarelerin, mahkemelerin bu yndeki kararlarn uygulamak zorun-
da olduunu belirtebiliriz. Yarg kararlarna ramen iptal edilmi ilemlere dayanarak uygulama ve pro- Duran, Ltfi : Trk Kamu Personelinin Mali Sorumluluu, Prof. Dr. Tahsin Bekir Balta Armaann-
jeleri devam ettirenlerin ise kastlarnn tespiti durumunda YUK madde 28/4 gerei ister idare aleyhine dan ayr bas, Ankara, Sevin Matbaas,1974.
isterse dorudan personel aleyhine dava alabileceini de ifade etmeliyiz. Bu konuda bir baka problem
Duran, Ltfi : Trkiye daresinin Sorumluluu; Sorumluluun Temeli ve Sebepleri, Sorumlulua
ise Sulukule projesinde olduu gibi projenin iptal edilmesi karsnda yarg kararnn uygulan(a)mayacak
Yol Aan Olgular, Ankara, TODA Enstits Yaynlar No: 138, Sevin Matbaas, 1974.
hale gelmesidir. Bu projede olduu gibi projenin hemen hemen bitmesi ve yarg kararndan birka ay
sonra anahtar tesliminin balayacak olmas o blgede yarg kararlarnn nasl yerine getirilecei sorusunu Duran, Ltfi : Trk Kamu Personelinin Mali Sorumluluu, A..D, Cilt: 17, Say: 2.
gndeme tamtr. Bilindii zere bu proje kapsamnda eitli nedenlerle iptal davas alm, mahkeme
dava nihayetinde iptal karar vermesine karn, ncesinde yrtmenin durdurulmas karar vermediin- Gran, Sait : Anayasann 114 ve 140 nc Maddeleri Mnasebetiyle Mukayeseli Bir Tetkik, HFM
den, ilem hukuka uygunluk karinesinden yararlanmaya devam etmitir. Kanaatimizce yarg karar bu (Ord. Prof. Halil Arslanlya Armaan), C. XXX, sy. 1-2,1964, s. 71-98.
halde sadece ileriye dnk yani ancak projenin kalan ksmnn tamamlanmasn nlemek bakmn- Yayla, Yldzhan : dare Hukuku, stanbul, Beta, 2009.
dan etkili olabilecek bir hale gelmitir Bu noktada hukuki ve fiili imkanszlk kavramlar karmza ka-
bilecekken, iptal kararlarnn bu gibi hallerde uygulanamamas halinde elde kalan tek argmann tazminat Yasin, Melikah : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii Der-
talebi olabileceini ifade edebiliriz. gisi, Ankara, 2005, s. 105-137.
Bahsedilmesi gereken bir dier husus da rnein 5366 sayl Kanunda geen uygulama esnasnda Yenice, Kazm : Karara Sayg, Dantay Dergisi, Ankara, Gne Matbaaclk,Y. 5, sy. 16-17, 1975, s.
her trl kontrol, denetim ve takip ilemleri, ilgili il zel idaresi ve belediyece yaplabileceinin yan 3-6.
sra yaptrlarak da sonulandrlabilecei ve bu ilemlerin projenin zelliine gre konuyla ilgili uzman
kii, kurum ve ekiplere yaptrlacana dair hkmdr. Kentsel dnm projeleri/uygulamalar ierii ve
zellikleri nedeniyle kamu hizmeti faaliyetini yahut kolluk faaliyetini kapsar bir biimde ortaya kabilir.
Bu nedenle zel kiinin kanunun izin verdii noktalarda kentsel dnm proje ve uygulamalarna katl-
malar halinde, bu kiilerin kusurlarndan ortaya kabilecek zararlarn da faaliyetin (kolluk faaliyetinin
de bir kamu hizmeti olup olmad tartmalarna girmeden) sahibinin idare olmas sebebiyle idare aley-
hine idari yargda dava alarak giderilebileceini belirtmek gerekir.
Son bahsedilmesi gereken husus da personelin kiisel kusurunun yarg kararlarnda tespit edilmesi
halinde Anayasann 129/5 fkras uyarnca kendisine rcu edilecei durumudur. darenin kusurlu perso-
neline rcu etmesi meselesi, bu madde hkm uyarnca zorunlu tutulmutur. Kanaatimizce rcu etmeyen
amir, anayasay uygulamam ve grevini ihmal etmi olmas yannda yarg kararn da yerine getirmemi
olacandan YUK madde 28 kapsamnda tam yarg davas tehdidi ile de kar karya kalm olacaktr.
O halde zarar gren; rcu etmeyerek yarg kararn uygulamayan amir hakknda, isterse idare aleyhine,
kasten yerine getirilmemi ise ise ister amir ister idare aleyhine yarg kararn yerine getirmemi olmaktan
tazminat davas da alabilmelidir.

2, s. 9 dipnot 12.

258 259
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

ELEKTRONK KAYNAKLAR
www.danistay.gov.tr
www.csb.gov.tr/
PORTAKAL E VADS VE DKMEN VADS
KENTSEL DNM PROJELER
Ara. Gr. Nurcan Ylmaz*

GR
1950lerden itibaren nfus artnn hzlanmasyla krsal kesimden kentlere g harekt balamtr.
Kentlere gen insanlar konut, i bulma gibi sorunlarla karlamlardr. Bu sorunlar da kentleme sorun-
larnn en by olarak adlandrabileceimiz gecekondulamaya yol amtr.

Yllar iinde gecekondu sorununu zmekten uzak, af niteliinde dzenlemeler karlrken, 1980le-
rin sonuna doru bu kentleme sorununu aabilmek iin kentsel dnm projelerinin ara olarak kulla-
nlmas gndeme gelmitir. Kentsel dnm projelerinin tek amac gecekondu blgelerinin dntrl-
mesi olmamakla birlikte, Ankarada gerekletirilen Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi ve
Dikmen Vadisi Kentsel Dnm Projesi gecekondu blgelerinin dntrlmesiyle salkl ve legal bir
yaam alan salanmasna ynelik projelerdir.

Biz bu almada ncelikle Portakal iei Vadisi Projesini ve onunla zamanda olmas itibariyle b-
tnlk gsteren ve bizim ilk etap olarak bahsedeceimiz, Dikmen Vadisi Projesinin 1. ve 2. Etaplarn
ayn sistematik dhilinde inceleyeceiz. Devamnda ise tamamlanm olan 3. etaba deinip, hali hazrda
youn tartmalarla devam eden son etap olan 4. ve 5. etaplardaki gelimeleri de kendi sistematikleri
dhilinde inceleyeceiz.

I. ANKARADA YAANAN EL DETRME VE KENTLEME SREC

Ankarann nfusu, 13 Ekim 1923te bakent ilan edilmesini takiben, yllar iinde hzla artm buna
karn yeni gelen nfusa yeterli sayda konut ina edilememitir. 1930lu yllarda ekonomik krizin etkisiy-
le kamu konut inasndan ekilmi, bu sebeple yeterli sayda bireysel konut inas gerekletirilememi ve
Ankarada gecekondulama balamtr1.
Arsa deerindeki art, st-orta ve orta snflarn konut sahibi olmalarn zorlatrr dzeye ulanca da
1934-35 yllarnda ilk konut kooperatifleri ortaya kmtr2. Ancak kooperatifler de gecekondulamay
tamamen ortadan kaldrmaya yetmemitir. Bylece Ankarada konut ihtiyac temel olarak kooperatifler ve
gecekondular erevesinde karlanmaya balamtr.

* stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.

1 zge Yksel, Kentsel Dnmn Fiziksel Ve Sosyal Mekana Etkisi: Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi, Yksek Lisans Tezi (ya-
ymlanmamtr), Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 2007, s. 62.
2 lhan Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2011, s. 290.

260 261
KENTSEL DNM HUKUKU
II. Dnya Sava yllar iinde ise imarl alanda konut yapm byk lde durmu, buna karlk
olarak gecekondulama gelimeye devam etmitir. Konut bunalmnn srd bu ortamda gecekondu
emrivakisi artk kendisini kabul ettirmitir3. Bunun zerine Ankaraya zg olarak 5218 Sayl Ankara
Belediyesine Arsa ve Arazisinden Belli Bir Ksmn Mesken Yapacaklara 2290 Sayl Kanun Hkmle-
rine Bal Olmakszn ve Muayyen artlarla Tahsis ve Temlik Yetkisi Verilmesi Hakknda Kanun 1948
ylnda karlmtr4. lk gecekondu kanunu olarak nitelendirilebilecek bu Kanuna gre belediye, bu ge-
cekondulara arsalarn dk bir bedel karl verecektir. Dier alanlar ise planlayarak, konut yapmak
isteyenlere bir ylda inaata balamak kouluyla datacaktr. Bu Kanun kapsamnda, Ankara belediye
snrlar iinde 650 hektar gecekondu alan yasallamtr5.
Ankarada gecekondular yasal bir zemine kavuturan tek kanun bununla snrl kalmamtr. Cum-
huriyet tarihinin ilk imar aff kanunu, 5431 sayl Ruhsatsz Yaplarn Yktrlmasna ve 2290 Sayl
Belediye Yap ve Yollar Kanununun 13. Maddesinin Deitirilmesine Dair Kanun6 1949 ylnda ka-
rlmtr7. Kanunun geici maddesiyle, kanunun yrrle girdii tarihe kadar yaplan tm gecekondular
yasallatrlmtr8. Bu kanunla birlikte gecekondularn yasallama sreci bir blgeye hasredilmekten -
karlm ve de yrrle giri tarihine kadar yaplan yaplar ibaresiyle, ek bir yllk sreyi daha kapsar
hale gelmitir.
1960l yllara gelindiinde ise 2 Temmuz 1966 tarihinde 775 sayl Gecekondu Kanunu9 karlmtr.
Kanunun 18. maddesinde Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yaplacak gecekondularn
yktrlaca hkm altna alnmtr. Bu maddeden de anlalaca zere yrrlk tarihinden nceki
gecekondular balanarak yasallatrlmtr. 1984te ise 2981 sayl mar ve Gecekondu Mevzuatna
Aykr Yaplara Uygulanacak Baz lemler ve 6785 Sayl mar Kanununun Bir Maddesinin
Deitirilmesi Hakknda Kanun (mar Aff Kanunu)10 karlan bir dier nemli dzenlemedir. Bu
Kanunla gecekondulara tapu tahsis belgesi verilmesi ngrlm ve gecekondu alanlarnda yeni
planlar gelitirilmitir. Gecekondular yasallatrmaya ynelik olarak karlan bu kanunlarn tm
gecekondu emrivakisinin varlnn yok saylayamayacak bir gerek olmasndan kaynaklanmaktadr.
Btn gecekondular ykp, orada yaayan insanlar yok saymak zm olmak bir yana, gerekletirilmesi
imknsz bir fikirdir11. Bu kanunlarn karlmasyla amalanan da, bu alanlarn hi yoktan- yasallat-
rlarak kontrol altna alnmas ve Anayasann 2. maddesinde ngrld zere, sosyal devlet olmann
3 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 292.
4 Bu Kanunu Trkiyede kentsel dnm uygulamalarnn balangc olarak nitelendiren gr iin bkz.; Senem Demirkran, Trkiyede Kentsel
Dnm Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol: Bursa Bykehir Belediyesi rnei, Yksek Lisans Tezi (yaymlanmamtr), Trakya
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Edirne, 2008, s. ii.
5 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 292.
6 R.G. 11.06.1949, sy. 7230.
7 mit zcan, mar Mevzuatnn ve Kentsel Toprak Mlkiyetinin rdelenmesi, TODAE Yerel Ynetimler Aratrma ve Eitim Merkezi, Ankara, 2000,
s. 62.
8 Geici Madde: Bu kanunun yrrle girdii tarihe kadar kendilerine ait olmyan arsalar zerinde ruhsatsz olarak yaplan yaplar hakknda da 5218
sayl kanun hkmleri uygulanr.
9 R.G. 30.07.1966, sy. 12362.
10 R.G. 08.03.1984, sy. 18335.
11 Bu gr, stanbul niversitesi lisans program, 30.11.2012 tarihli mar Hukuku dersinde Prof. Dr. Aydn Glan tarafndan gndeme getirilmitir.
262
KENTSEL DNM HUKUKU
gerei olarak, evre ve konut haklarnn ekseninde bu alanlarda yaayan insanlara legal yaam alan
salanmasdr.
1980ler sonrasnda kentin evresindeki mlkiyet dnm bakmndan en nemli giriim ise, mar
dare Heyetince yaplan planlarla, kent evresinde yeil bir kuak oluturma projesidir12. Yeil kuak
oluturma projesi erevesinde 1990dan gnmze kadar Dikmen Vadisi Konut ve evre Gelitirme
Projesi, Portakal iei Kentsel Kalknma Projesi gibi projeler Ankarada gze arpmaktadr13.
II. ANKARADAK KENTSEL DNM PROJELER
Ankara ve stanbul gibi Trkiyenin nde gelen kentlerinde 1980den bu yana eitli yenileme-dn-
m projeleri uygulanmtr. stanbuldaki dnm projeleri Sulukule, Tarlaba, Fener-Balat gibi proje-
lerden de anlald zere, daha ok, ypranan tarihi ve kltrel dokularn korunmas ve yenilenmesine
ynelik iken, Ankarada bu projeler gecekondu alanlarnn dntrlerek kentlemeye katlmlarn sa-
lamaya ynelik projeler olarak ortaya kmtr.
Gecekondulamayla mcadeleye uygulama rnei olarak Ankara Bykehir Belediyesinin uygula-
d, Dikmen Vadisi Projesi ve Portakal iei Vadisi Projesi gsterilebilir. Portakal iei Vadisi Projesi
ile Dikmen Vadisi Projesinin ilk etab ayn dnemde, ayn anlayn rn olmas itibariyle, ilk kez ortak-
ln kurulduu ve halk ile uzlama yoluna gidilen kentsel dnm projeleridir. Bu projeler o dnemde
dnyadaki eilimlere ve neo-liberal anlaya uygun olarak, kamu ve zel giriimin ibirliini ngrerek
proje demokrasisi ad altnda piyasaya sunulmutur14. Dikmen Vadisi Projesini 90l yllardan balayp
gnmzde hala tartmalarla birlikte devam eden bir proje olmas itibariyle, Ankarann en bilinen kent-
sel dnm projesi olarak nitelendirmek mmkndr.
Kentsel dnm projelerinde tercih edilecek yntemlerden biri, uygulamalarn yerinde yaplmas,
uygulamaya konu yerde etap etap ykmlarn yaplmas iken, dieri uygulamaya konu yerde yaayanlarn
tasfiye edilmesi; boalan yerlerin yklmas suretiyle yeniden yaplmasdr15.
Portakal iei Vadisi Projesinde de, Dikmen Vadisi Projesinde de yer alan yatrmlar ve planlama
kararlar etaplar halinde uygulamaya sokulmutur. Portakal iei Vadisinde dnmn iki etapta ya-
plmas kararlatrlrken, Dikmen Vadisinde be etap halinde yaplmas kararlatrlmtr.
Portakal iei Vadisi Projesinde etaplamann birinci stratejik karar, uygulama alanlarnn, mlkiyet
ve yasal sorunlar zlm alanlar olmasdr. kincisi, zellikle proje finansmann yaratacak ilk uygula-
mann, rant maksimize edecek alanda balamas ve son olarak ise ilk uygulamann mevcut teknik, sosyal
ve ticari altyaps olan alanlara yaknlnn dikkate alnmasdr16. Uygulamann etap etap yaplmas, hem
12 Tekeli, Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, s. 299.
13 Yksel, Kentsel Dnmn Fiziksel Ve Sosyal Mekana Etkisi: Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi, s. 64.
14 Halil Kalabalk, mar Hukuku, C. III, 4.bs., Sekin Yaynevi, Ankara, 2012, s. 3524.
15 Gl stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, XII Levha Yaynlar, stanbul, 2009, s. 120.
16 Ali Faruk Gksu, Ankara Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi mar Haklarnn Toplulatrlmas Modeli, www.kentselyenileme.
org/dosyalar/turdok01.doc, (evrimii 15.04.2013), s. 13.
263
KENTSEL DNM HUKUKU
projenin hzn arttrm, hem de ilk etapta istenilen sonulara ulalmas ikinci etapta henz uzlama salana-
mam gruplar iin tevik edici olmutur. Trkiyede kentsel dnmn ilk rneklerinden biri olan bu projede,
etaplar halinde uygulama karar alnmas kentsel dnm kavramna yabanc olan halk iin de ikna edici
olmutur.
Projelerin etaplar halinde yaplmasnn, ilk etaplarda baar salanmas durumunda, daha sonraki etaplarda
kentsel dnm planlanan alanlarda yaayan insanlar tevik edici ve onlar, daha henz proje bandayken,
konut sahibi yapabilme zelliini Dikmen Vadisi Projesinde grmek mmkndr. 3., 4. ve 5. etab incelerken
greceimiz zere biten bir etaptan arta kalan evler, Projenin daha sonra uygulanaca etaptaki kiilerin ma-
dur olmamas iin onlara datlmtr.
III. PORTAKAL E VADS KENTSEL DNM PROJES
A. Konumu ve Gemii
Portakal iei Vadisi, ankaya ve Ayranc mahalleleri arasnda yer almaktadr. Vadi, bir taraftan, Anka-
rann nemli projelerinden olan Dikmen Vadisi ile balanmakta, dier taraftan ise Ankarann simgesi Ata-
kulenin de yer ald Botanik Bahesi ve Seymenler Park ile de yakn konumda bulunmaktadr. Vadi, alan
bykl olarak, Dikmen Vadisi hari dier iki vadi parklarndan byktr.
Dnm srecinden nce bir blm yeil alan, dier blm ise iskna msait olmayan alan olarak kamu
ve zel kii mlkiyetinde bulunan Portakal iei Vadisinin bir blm iin ilk imar hakk 1950de verilmitir.
mar haklaryla birlikte vadide zel mlkiyette bulunan alanlar art gstermitir. 1980li yllara kadar yapla-
ma hakk vadi eperlerinde kullanlsa da, vadi iindeki yaplama hakknn kullanlmasna izin verilmemitir.
Bu sebeple de vadideki kamu mlkiyeti ve zel mlkiyete tabi alanlar gecekondu yerleimlerince kullanlan
alanlar haline gelmitir17.
Farkl planlama kararlarna18 maruz kalan Vadi hakknda, 1985 ylnn mar dare Heyetince daha nce
verilen imar haklar kaldrlm ve tm Vadi iin yeil alan kullanm karar alnmtr. Bu kararn uygula-
nabilmesi iin Vadinin kamu mlkiyetine gemesi gerektiinden, kamulatrma ynteminin kullanlabilecei
ngrlmtr. Ancak kaynak sknts nedeniyle kamulatrma yaplamamtr. Bylece Vadi hem yeil alan
olarak dzenlenememi, hem de mlkiyeti ve imar haklar bulunan hissedarlar, imar haklarnn kaldrlmasnn
yannda kamulatrma bedeli de alamadklarndan madur olmulardr19.
B. Proje Sreci: Uzlama
Maliyetinin fazla olmas nedeniyle kamulatrma yoluna bavurulamayan Vadinin gecekondu yerleimle-
rinden kurtulabilmesi iin, bir ekilde dnmn salanmas gerekiyordu. Bunun zerine Vadide, fayda sala-
mayacak bir kamulatrma yntemi yerine, daha uzlamac, proje deerinin paylam zerine kurulmu bir mo-
del takip edilmesi kararlatrlmtr. Proje srecinde planlama boyutunun n planda tutulduu yatay yaplama
17 Onur Dayolu, Kentsel Geliimde Dnm Projeleri: Sre ve Aktrlerin Tanmlanmas, Zeytinburnu rnei, Yksek Lisans Tezi (yaymlanmam-
tr), stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 2006, s. 33.
18 1957 tarihli Uybadin-Ycel Plan, 1968 tarihli Kat Rejimi Plan gibi.
19 Gksu, Ankara Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi mar Haklarnn Toplulatrlmas Modeli, s. 1.
264
KENTSEL DNM HUKUKU
yerine mlkiyet, finans ve uygulama yntemlerinin n planda tutulduu dikey yaplama yntemi tercih
edilmi ve daha fazla yeil alan elde edilmesi hedeflenmitir20. Projenin hazrlanmas srecinde katlm
asndan her kesimin sz sahibi olduu demokratik bir dnm oluturulmutur.
Projenin yneticisi olan Faruk Gksu, kentsel dnm projelerinde uzlamay salamann alt bilee-
ni olduu grndedir21. Bu bileenlerden birincisi bilgilendirmedir. Bilgilendirme, idarenin projeden
etkilenen gruplarla doru bilgi ve belge paylamn, effafl salamasdr. kincisi, bilinlendirmedir.
Projeden etkilenen gruplarn proje sreci hakknda, proje sonrasnda edinecekleri haklar hakknda bilin-
lendirilmesi ve kendi haklarn arayabilmeleri gerekmektedir. nc bileen, bulumadr. Projeden
etkilenen gruplarla idarenin bilgilenmeyi ve tartarak uzlamay salamak adna toplantlar yaplarak
buluturulmas gerekmektedir. Drdncs, beklentilerin ynetilmesi, yani zellikle mlk sahiplerinin
beklentileri ile zel sektr ve kamu sektrnn beklentilerinin ortak bir paydada karlanmasnn salan-
masdr. Beincisi, projedeki tm belirsizliklerin ortadan kaldrlmasdr. Altncs ise, proje ilkelerinin
taraflarca benimsenmesinin salanmasdr. Projenin katlmla gerekletirilebilmesi iin taraflarn asgari
mterekte bulumalar nemlidir.
Portakal iei Vadisi Projesinde ise halk bilgilendirilmi, yaplan toplantlarla buluma salanm
ve halkn da kendini ifade edebilmesine olanak salanmtr. Bu abalarn sonucu olarak, proje halk tara-
fndan da benimsenmitir. Hatta uzlama sadece kamu ve o blgede yaayanlar arasnda deil, proje sre-
cinde grlerinin alnmas suretiyle mimarlar, planclar, sivil toplum rgtleri arasnda da salanmtr.
Proje srecinde yaplan toplantlarda, uzlamann temel ilke ve konular belirlenmitir. Kamu adna
uzlamann temel ilke ve konular; imar haklarnn drlmesi ve fakat deer kazanmas, vadi iinde yer
alan tm parsellerin konumu, imar hakk fark etmeksizin eit kabul edilmesi, vadinin en az %70inin yeil
alan olmas ve projeyi gerekletirecek olan irketle anlama yaplmasdr. Arsa sahipleri ise bu uzlama
karlnda, kurulacak irkette belediye hissesinin %49 olmasn ve irkette, arsa hisseleri orannda his-
sedar olmay istemilerdir. Proje srecinde uzlalan dier bir ilke ise, Belediyenin, Vadide yaratlacak
deerden, proje yatrmlar dnda pay almamas olmutur22. Bylelikle vadide yaratlacak yeil alann ve
rekreatif yerlerin finansman da salanmtr.
C. Projenin Finansman
Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesinin kendi kendini finanse eden bir yaklamla yapl-
mas kararlatrlmtr. Bunu gerekletirmek iin ise proje srecinde, projedeki yatrmlarn gerekle-
mesi iin arsa sahiplerinden gerek Belediye, gerekse zel kiilerin kaynak ayrmamalar ilkesi zerinde
uzlama salanmtr. Dikmen Vadisine benzer zellikler tayan bu projede kamulatrma yapma yerine,
arsa sahiplerinin gemite aldklar imar haklarnn toplulatrlp, proje sonunda kan rantn hak sahip-
lerine eit datm esas alnmtr23. mar haklarnn toplulatrlmas, parsellere blnm ve dikeyde
20 Gksu, Ankara Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi mar Haklarnn Toplulatrlmas Modeli, s. 12.
21 A. Faruk Gksu ile Uzlama Ynetimi ve Kentsel Dnm, http://www.mimdap.org/?p=22608, (evrimii 01.05.2013).
22 A. Faruk Gksu ile Uzlama Ynetimi ve Kentsel Dnm, http://www.mimdap.org/?p=22608, (evrimii 01.05.2013).
23 Selim Szer, Kentsel Dnm: Neyin Dnm?, Yerel Siyaset Dergisi, Temmuz 2008, Yl: 3, sy. 31, s. 29.
265
KENTSEL DNM HUKUKU
kurulan kat irtifakl mlkiyet yerine, proje ama ve hedefleri dorultusunda toplulatrma ve bu haklarn men-
kul deere dntrlerek kullanlmasnn saland bir yntemdir24. Vadide bu yntem kullanlarak, 240 bin
metrekarelik inaat hakkn 60 bin metrekareye drp, %70-%80lik bir alan da yeil alan yaparak deeri
arttrmak ve bunlar bir irket araclyla yapmak amalanmtr25. Yani projenin finansman dnm alan-
larnda deer art salamak suretiyle karlanmtr. Getirim26 anlamn tayan rant her ne kadar olumsuz
bir kavram olarak alglansa da, bu projede oluan getirimin, yani proje deerinin projeden etkilenen gruplarla
paylam sayesinde rantn olumsuz anlam bertaraf edilmi ve projenin finansman da bu ekilde salanmtr.
D. Projenin Kapsam
Kentsel dnm projelerinin konusunu yalnzca kamu mlkiyetindeki tanmazlar oluturmaz; zel mlki-
yetteki tanmazlar da kentsel dnm projelerine konu olabilirler27.
Portakal iei Vadisinde proje alannn yalnzca yars kamu mlkiyetindeyken projenin btnl ilke-
si gerei zel mlkiyetteki tanmazlar da kentsel dnm projesine konu olmulardr.
Anayasann 35. maddesinde mlkiyet hakknn kanunla kamu yarar amacyla snrlanabilecei hkm
altna alnmtr. Kukusuz, idare kentsel dnm projeleri kapsamnda da kamu yarar amacyla bir takm te-
mel hak ve zgrlklere ynelik snrlayc dzenlemeler yapabilir; mlkiyet hakkna, konut hakkna mdahale
edebilir28. Gksunun ifadesiyle, Portakal iei Vadisi Projesinde de 8 ay iinde %51 ounlua ulalm ve
dnemin Belediye Bakan Murat Karayaln, %51i kamu yarar kabul ederek projeye devam edeceini ak-
lamtr. Bunu takiben ounluun oran %80e ulamtr29.
E. Proje Yntemi: Kamu zel Ortakl- irket
Portakal iei Vadisi Projesi, Trkiyede belediye, kamu, zel sektr ve mlk sahiplerinin bir araya gel-
dii irket yaklamnda gerekletirilen ilk kentsel dnm projesidir. Belediye, Dikmen Vadisi projesinde
uygulad Proje Karar Kurulu yaklamndan farkl bir biimi bu projede uygulamtr ve projeyi gerek-
letirmek iin 1580 sayl Belediye Kanunu30 ve 3030 sayl Bykehir Belediyelerinin Ynetimi Hakknda
Kanuna31 dayanarak Belediye irketi olan PORTA kurmutur.
Projeden etkilenen gruplarla uzlama srecinde yaplan toplantlarda, arsa sahipleri de irkette arsalar ora-
nnda hisse sahibi olmak artn komulardr ve bylece irketin hisse temsili, arsa sahiplerinden belediyenin
%49luk pay, zel kiilerin % 21lik pay ve projenin uygulanmasnda yer alan mteahhitin %30luk pay ile
olmutur. irketin, ynetim ve denetim kurullarnda ise projenin uygulanmasndan sorumlu belediye brokrat-
24 Kalabalk, mar Hukuku, s. 3640.
25 A. Faruk Gksu ile Uzlama Ynetimi ve Kentsel Dnm, http://www.mimdap.org/?p=22608, (evrimii 01.05.2013).
26 TDK, Gncel Trke Szlk, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.51eb90966cc561.97067419
27 Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii Dergisi, Ankara, 2005, sy. 60, s. 111.
28 Cenk Yaar ahin, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Kentsel Dnm-Panel/Forum, (Mimarlar Odas-Bakrky, Panel Tarihi: 02.12.2012), stanbul,
2013, s. 22.
29 A. Faruk Gksu ile Uzlama Ynetimi ve Kentsel Dnm, http://www.mimdap.org/?p=22608, (evrimii 01.05.2013).
30 1580 sayl Belediye Kanunu 2005 tarihli 5393 sayl Belediye Kanunu ile deitirilmitir.
31 3030 sayl Kanun 2004 tarihli 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile deitirilmitir.
266
KENTSEL DNM HUKUKU
lar ile mteahhitin temsilcileri bulunmutur32. Bu ekilde oluturulan demokratik yap sayesinde ahslar,
temsilcileri aracl ile karar alma ve deerlendirme srelerine katlma olana bulmulardr. Taraflarn
projeye katlarak benimsemesinin sonucu ise uzlama erevesinde bir dnm gerekletirilmesi ol-
mutur.
Portakal iei Vadisi Projesi bu adan da gnmzdeki projelere referans olabilecek niteliktedir.
5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 26. maddesi33. ile 5393 sayl Belediye Kanununun 70.
maddesi34 uyarnca belediyeler kendi grev alanlarna dhil olarak kentsel dnm gerekletirmek iin
belediye irketleri kurabileceklerdir.
F. Projeden Etkilenen Gruplar ile Uzlama
Projeden etkilenen gruplar, proje alanna dhil olan yahut da proje alannn evresinde yaayan grup-
lardr. Portakal iei Vadisi Projesinde projeye katlanlar belediye, arsa sahipleri, gecekondu sahipleri
ve de Vadi yakn evresi-Ankara halk olarak sralayabiliriz. Belediye bu projenin kamulatrma yapl-
makszn ve kaynak ayrlmakszn gerekletirilmesini salamtr. Arsa sahipleri kamuya gven duyarak
hem ynetime katlmlar, hem de imar haklarnn karlnda rayi deer sahibi olmulardr. Bir dier
grup olan gecekondu sahipleri ise gven iinde yaayacaklar, tapusu olan altyapl bir arsaya kavu-
mulardr. Projeden etkilenen son grup olan vadi yakn evresi-Ankara halk ise ada, kentsel bir ev-
reye kavumutur35.
Proje srecinde tapulu arsa sahipleri ile uzlaarak, imar haklarnn ve parsellerin toplulatrlmas iin
arsa sahiplerine, takas, inaat anlamas ve satn alma gibi seenekler sunulmutur. Uzlama sreci sonun-
da, 9 hissedarn arsalar Ankarann dier blgelerindeki belediye arsalar ile takas edilmi ve 5 hissedarn
arsalar ise satn alnmtr. Geri kalan 28 hissedar ise Vadide gerekletirilecek projeden deer almay
tercih etmilerdir36.
Proje srecinde, tapusu ya da tapu tahsis belgesi olmayan gecekondu sahiplerine ise nemli olanak
salanmtr37:
Birincisi, hem ev sahibi hem de kiraclara, 775 sayl Gecekondu Kanununa dayanarak Altnda
ilesi, Karaprek (Doantepe) Gecekondu nleme Blgesinde altyaps tamamlanm arsa verilmi-
tir. Ayn Kanunun 27. maddesi uyarnca, kendilerine arsa tahsis edilenlere teknik yardm olarak, yeni
evlerin mimari tip projeleri verilmi ve inaatlara balayabilmeleri iin ruhsatlar alnmtr.
32 A. Faruk Gksu ile Uzlama Ynetimi ve Kentsel Dnm, http://www.mimdap.org/?p=22608, (evrimii 01.05.2013).
33 irket kurulmas
Madde 26- (Deiik: 29/3/2011-6215/21 md.) (3)
Bykehir belediyesi kendisine verilen grev ve hizmet alanlarnda, ilgili mevzuatta belirtilen usullere gre sermaye irketleri kurabilir.
34 irket kurulmas
Madde 70- Belediye kendisine verilen grev ve hizmet alanlarnda, ilgili mevzuatta belirtilen usllere gre irket kurabilir.
35 Gksu, Ankara Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi mar Haklarnn Toplulatrlmas Modeli, s. 3.
36 Gksu, Ankara Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi mar Haklarnn Toplulatrlmas Modeli, s. 5.
37 Gksu, Ankara Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi mar Haklarnn Toplulatrlmas Modeli, s. 7-8.
267
KENTSEL DNM HUKUKU
kinci olarak, enkaz bedellerinin denmesinde kolaylk salanmtr. Gecekondu sahipleri
tarafndan enkaz bedeli artrm davalar alsa da, nihai olarak Belediye ile anlama salanmtr.
nc olarak ise, yap enkazlarnn sahipleri tarafndan alnmasna ilikin karar Belediye
tarafndan kabul edilmi ve enkazlar yap sahipleri tarafndan alnmtr. Gecekondu sahipleri, evlerini
kendileri ykarak, inaatn malzemelerini yeni evlerinin yapmnda kullanmak zere almlardr.
Gerek enkazlarn, gerekse ev eyalarnn tanmas iin, proje ynetim irketi PORTA, nakliye ve
iilik olmak zere, tm olanaklar gecekondu sakinlerine salamtr ve sonu olarak, gecekondu
sakinleri proje bnyesinde olmasa da, gecekondu nleme blgesinde kendilerine yeni yaam alanlar
kurabilmilerdir.
Proje ncesi, Vadinin yaklak %52si kamu, %48i zel mlkiyette iken, uzlama yntemi so-
nucunda, yaklak %80lik alan anlama yolu ile projeye dhil edilmitir. Projeye uzlama yoluy-
la katlmayan yaklak toplam alann %20sini oluturan ksm iin, proje banda tercih edilmeyen
kamulatrma yntemi devreye sokulmutur. Arsalar kamulatrmaya tabi tutulan ahslar tarafndan
bedel artrm davalar almtr ve kamulatrma sreci sonucunda, ok farkl kentsel arsa fiyatlar or-
taya kmtr38. Farkl arsa fiyatlar sonucu idare kimi zaman kamulatrmadan vazgemitir. darenin
kamulatrmadan vazgemesi zerine arsa sahiplerinin imar plan deiiklii talebiyle dava amas
sz konusu olsa da idare mahkemesi tanmazn park ve rekreasyon alan olarak kullanmn salayan
imar plannda ehircilik ilkelerine, planlama esaslarna ve kamu yararna aykrlk grlmediinden
davalarn reddine karar vermi, ve bu kararlar Dantay tarafndan da onanmtr39.
Uzlamann salanamad gruplar ile belediye arasndaki yasal srecin devam etmesi nedeniyle Va-
diye ilikin planlama kararlar parsel baznda deil, proje btn iinde toplulatrlm bir biimde kul-
lanlmtr.
G. Projenin Sonucu
Kentsel dnm projelerinin uygunluu ve baars blgelerin zelliklerine gre deiiklik gsterse
de genel bir tanmla, yerinde kentsel dnm, sosyal yapy koruyan kentsel dnm ve yaam
biimlerine mdahale etmeyen kentsel dnm salayan projelerin baarl olduunu sylemek mm-
kndr40.
Portakal iei Vadisi Projesi, arsa sahipleri asndan, meknsal boyutu itibariyle yerinde dnm
38 Gksu, Ankara Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi mar Haklarnn Toplulatrlmas Modeli, s. 6.
39 davacya ait tanmazn Ankara mar dare Heyetinin 22.1.1985 gnl, 56 sayl kararyla onaylanan imar plan deiiklii uyarnca Portakal
iei Park ve Rekreasyon alannda kald, bu amala kamulatrlan tanmazn kamulatrlmasndan darece 24.11.1992 gnnde vazgeilerek
kamulatrma bedelinin iadesine karar verildii, davacnn mevcut imar plannda deiiklik yaplmas istemini ieren bavurunun zmnen reddi ze-
rine yrrlkteki imar plannn iptali istemiyle baklmakta olan davann ald, tanmazn park ve rekreasyon alan olarak kullanmn salayan
imar plannda ehircilik ilkelerine, planlama esaslarna ve kamu yararna aykrlk bulunmad anlaldndan, davann reddine bozma neden-
lerinden hibirisi bulunmadndanmahkeme kararnn onanmasna Dan. 6. D., E. 2002/363, K. 2003/2276, T. 16.04.2003.
Ayn ynde kararlar iin bkz., Dan. 6. D., E. 2002/364, K. 2003/2275, T. 16.04.2003, Dan. 6. D., E. 2002/365, K. 2003/2274, T. 16.04.2003, (kararlar
yaymlanmamtr).
40 Bu gr, stanbul niversitesi yksek lisans program, 07.12.2012 tarihli Kentsel Dnm dersinde Do. Dr. Melikah Yasin tarafndan gndeme
getirilmitir. Daha ayrntl bilgi iin bkz.: Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarna likin Temel lkeler (bu kitap iindedir).
268
KENTSEL DNM HUKUKU
gerekletirmitir. Etaplar halinde yerinde yaplan projede balangta hedeflenen yeil alann oluturul-
mas tam olarak gerekletirilemezken, konut alanlar projede daha nemli yer tutmutur. Ancak yine de
Vadinin doal yaps korunmaya allmtr. Projeyle uyumlu olacak ekilde ulam sistemi de dzen-
lenmitir. Altyapl, otopark, yzme havuzu, evre dzenlemesi olan konutlara sahip olan mlk sahipleri
asndan projenin ekonomik adan da baarl olduunu sylemek mmkndr.
Gecekondu sahipleri asndan deerlendirildiinde ise, gecekondu sahiplerine Ankarann baka bir
yerinde, gecekondu nleme blgesinde altyapl arsa verilmi, yeni evleri iin mimari proje ve malzeme
yardmnda bulunulmutur. Ancak, gecekonduda yaayan halk iin i yaratma ve toplumsal gelime prog-
ramlar gerekletirilmemitir. Portakal iei Vadisi Projesi gecekondu sahipleri asndan sosyal ve
ekonomik boyutu olmayan bir proje olmutur41. Gecekondu sahiplerine proje alanndan yer verilmemesi
soylulatrmaya ynelik bir proje yntemi izlenmesi anlamna gelmemektedir. Gecekondu sahiplerine
arsa tahsisi, proje ve teknik yardm yaplmas suretiyle onlarn maduriyetlerine engel olunmaya all-
mtr.
Projeye yerinde kentsel dnmn gereklemesi asndan baktmzda ise u sorunun irdelen-
mesi gerektii kanaatindeyiz; hibir belgesi olmayan kaak yerleimcilere dnm projesi alannda ko-
nut verilmemesi yerinde dnm olumsuz niteler mi? Tapusu yahut tapu tahsis belgesi olmayan kaak
yerleimcilere proje alanndan konut verilmesine olanak salayan bir hukuki dzenleme bulunmamakta-
dr. Ancak senelerdir proje alannda yaayan, gecekondularna idare tarafndan bir takm hizmetler sa-
lanan yerleimcilerin varl da inkr edilemez bir sosyal olgudur. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi de
2012 ylnda verdii Yordanova v. Bulgaristan kararnda yetkililerin kanunlara dayanarak belediyeye
ait araziyi geri alma amacyla tahliyeye zorlad Roman vatandalarn yllardr yaadklar yerin yuva ol-
duunu, yetkililerin yllardr bu yerleimcileri tahliye etmeme eklinde gerekleen eylemsizliinin, aile-
lerin bulunduklar yerle sk ilikiler gelitirmelerine ve orada toplumsal bir yaam ina etmelerine sebep
olduunu belirterek bu sosyal olguyu kabul etmitir42. Bu sebeple kanaatimiz yerinde kentsel dnm
kavramn olumlu niteleyebilmek iin projeden nce o blgede yaayan herkesin projeden sonra da ayn
blgede yaamaya devam edebilecei bir dnm gerekletirilmesi gereidir. Portakal iei Vadisi
Projesindeki gecekondu sahiplerinin baka blgeye tanmas soylulatrmaya ynelik olmayp yasalarn
msaade ettii olanaklar salanm olsa dahi, kabul ettiimiz yerinde kentsel dnm anlaynn ge-
cekondu sahipleri iin gerekletirildiini syleyemeyiz.
Portakal iei Vadisinde uygulanm olan bu proje, finansal kaynaklarn temin edilmesi, kamulatr-
maya ynelmeden uzlama yoluyla yrtlmesi, toplumun katlmn salayan bir sistemin kurulmas ve
projenin banda oluturulan hedeflere ulalmas ynlerinden baarl bir rnek olmutur. Tam anlamyla
41 O zaman gecekondu sahiplerine Ankarann baka bir yerinde altyapl arsa verdik, onlara mimari proje ve malzeme yardmnda bulunduk. Bugn
yine byle bir projenin banda olsaydm i yaratma odakl bir yaklam izlerdim. Gecekondularda yaayanlar iin proje kapsamnda halkn ekono-
mik kalknmalarn da salayacak sosyal programlar da dzenlerdim ama 20 yl ncesinin koullarnda bunlar yapmak neredeyse imknszd. A.
Faruk Gksu ile Uzlama Ynetimi ve Kentsel Dnm, http://www.mimdap.org/?p=22608, (evrimii 01.05.2013).
42 AHMin szlemenin 8. maddesinin (zel Hayatn ve Aile Hayatnn Korunmas) ihlaline karar verdii Yordanova v. Bulgaria karar iin
bkz.: http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-110449#{fulltext:[yordanova],itemid:[001-110449]}, (evrimii
15.07.2013).
269
KENTSEL DNM HUKUKU
yerinde kentsel dnm salayamasa da, yaam biimlerine mdahale etme gayesi olmayan bir proje
gerekletirilmitir. Trkiyede kentsel dnmn balangc saylabilecek nitelikte, ilk projelerden biri
olmas itibariyle, o gnn koullar asndan bakldnda, bugnk birok projeye referans olabilecek
nitelikte baarl bir proje olduunu sylemek mmkndr.
IV. DKMEN VADS KENTSEL DNM PROJES
A. Konumu ve Gemii
Dikmen Vadisi, Ankarann Meclis, ankaya, Parlamenter Lojmanlar, Diplomatik Site, Oran ile al
Dann arasnda yer almaktadr. 1954te dzenlenen bir yarma ile kent iin yeni imar plan oluturma
almalar balam, yarmay kazanan Uybadin-Ycel Projesini esas alan uygulama planlar 1957de
onanarak yrrle girmitir. Uybadin-Ycel Plannda Dikmen Vadisinin Ankarann ankaya ile Ay-
ranc semtleri arasnda bir yeil alan olarak korunmas ngrlmtr. Ancak Uybadin-Ycel Plan bir
anlamda l domutur: Projenin kentin 2000 ylnda 750 bin nfusa ulaaca varsaymyla hazrlanm
olmas ve daha 1965e gelmeden bu snrn almas; mar Mdrlnn plann kesinlikle Belediye
snrlar iinde kalmas koulu, ok gemeden bir yandan imar snr iinde younlama taleplerini, te
yandan da Belediye ve imar plan dnda kaak ve serbest yaplama eilimlerini krklemitir43.
1982 ylnda onaylanan 1/50.000 lekli Nazm mar Plannda ise Dikmen Vadisi rekreasyon alan
olarak ayrlmtr. Ancak, Vadide kaak binalarn olduka fazla olmas ve Vadinin gneyine doru gece-
kondu igalinin hzla artmas bir kentsel dnm projesi balatlmasna nayak olmutur. 1989 ylnda
balayan ve 290 hektarlk alan kapsayan dnm projesi, fiziksel boyutunun tesinde sosyal ve ekono-
mik boyutu ile olduka nemli bir projedir. Proje zet olarak, gecekondularn kaldrlmasn ve Vadinin
tmyle rekreasyon alan olarak deerlendirilmesini ngrmektedir44.
1. lk Etap
a. Proje Sreci: Uzlama
Kentsel dnm, bir stratejiler btn dhilinde gerekletirilebilecek bir sretir. Bu stratejileri
oluturma ve uygulamada yerel ynetimlere nemli grevler dmektedir. Yerel ynetimler, bu grevle-
rini, alann sosyo-kltrel, ekonomik ve fizik-meknsal niteliklerine gre, farkl kurum ve kurulularla
paylaarak, bir i blm yaparak gerekletirmelidirler45. Dikmen Vadisinin ilk etabnda da, gecekon-
dularn istilas altnda olan dnm alannda, yerel ynetimlerce, gecekondu sahipleri ile iyi bir uzlama
iine girmek ve onlar proje iine dhil edebilmek bu projenin en nemli unsuru olmutur.
Gksunun uzlamann bileenleri olarak adlandrd 6B forml Dikmen Vadisi Projesinin ilk eta-
bnda da kullanlmtr. 1989 ylnda balayan proje sresince, halkla birebir toplantlar yaplm, orada
43 Ankarann Skkleri, http://www.mimarlarodasiankara.org/dosya/anksokuk.pdf, (evrimii 14.04.2013), s. 12.
44 Murat Karayaln, Kentsel Dnm Projeleri in Kavramlatrma nerileri ve Dikmen Vadisi Projesi Deneyimi, T Takla Konut
Sempozyumu, stanbul, 04.12.2009, s. 2.
45 Pelin Pnar zden, Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler ve stanbul rnei, stanbul niversitesi
Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Ekim 2000-Mart 2001, sy. 23-24, s. 264-265.
270
KENTSEL DNM HUKUKU
yaayan gecekondu sahiplerinin fikirleri alnm, onlara projenin hazrlanma ve uygulanma srecinde
tm kararlarn birlikte alnaca, gecekondularn yklp karlnda yeni konutlarn verilecei, verilecek
konut byklkleri hesaplanrken mevcut arsa ve gecekondu byklnn baz olarak alnaca, o aa-
maya kadar kendilerine kira verilecei ve projenin zel bir yntemle finanse edilecei sylenerek proje
srecine halkn gveni ve katlm salanmtr46. Bu toplantlar sonunda blgenin yerel halk, kamu ve
zel giriimci arasnda uzlama salanmtr. lk olarak; fiziksel proje deil toplumsal proje belirlenmitir.
Eitliki mar Hakk Dalm modeli ile blge halk ile uzlalp, daha sonra fiziksel almalara geil-
mitir47.
b. Projenin Finansman
Dikmen Vadisi Projesi, kentsel dnm projelerinin finansman yntemleri asndan rnek tekil
eden bir yapya sahiptir. Projede gecekondulara karlk gelen gayrimenkul deerlerinin finansman iin
proje kapsamnda iki tane kule yaplmas kararlatrlmtr. Ayrca belediye btesinin yan sra zel bir
kaynak kullanlmtr. Bu zel kaynak, Ankara Bykehir Belediyesinin uluslararas sermaye piyasala-
rnda tahvil ihra etmesi yoluyla elde edilmitir.
Trkiyedeki belediyelerden ilk kez Ankara Bykehir Belediyesi tarafndan 1989-1994 dneminde
gerekletirilen tahvil ihrac uygulamasnda, nce Frankfurt piyasasnda bir Alman Bankas olan DGB,
daha sonra Tokyoda private placement ilemleri iin bir Japon sermaye irketi olan NOMURA ile a-
llm, bu kurulular araclyla sermaye piyasasna girilmitir. Sermaye piyasalarna dorudan girebil-
mek iin belli bir nota sahip olunmas gerektiinden, Standard & Poors adl dereceleme kuruluuna ba-
vurulmu ve yaklak bir yllk bir deerlendirme almasnn ardndan Ankara Bykehir Belediyesi,
BBB notu alarak Japon Samuray piyasasna dorudan girmitir. Ankara Bykehir Belediyesine verilen
BBB notu, yine Standard & Poors tarafndan, Trkiye Hazinesine verilen not ile ayndr48.
Tahvil ihrac yoluyla borlanlarak elde edilen gelirin geri demesinin de projede gerekletirilecek
ticari yatrmlardan elde edilecek gelirle yaplmasna karar verilmitir.
c. Projenin Kapsam
Kentsel dnm projesi kapsamndaki mevcut yaplarn ve bunlara ilikin haklarn proje ile ba-
damamas mmkndr. Bu sebeple mevcut imar planlar ve mevzuata uygun yaplm yaplar hakknda
baz deiiklikler yaplmas gerekebilir. Dnm projelerinin btnl gerei daha nce hukuka uygun
olarak ina edilmi olsa bile, proje alanndaki binalarn niteliklerinin deitirilmesi veya kamulatrlmas
gerekebilir49.
Dikmen Vadisinde de, proje alan iinde, nceki imar planlarnda, kiilerin konut alan olarak belir-
46 Karayaln, Kentsel Dnm Projeleri in Kavramlatrma nerileri ve Dikmen Vadisi Projesi Deneyimi, s. 2.
47 Fatma Ceylan Elgin, Kentsel Dnm Projelerinde Kullanc Katlmnn nemi-Pangalt rnei, Yksek Lisans Tezi (yaymlanmamtr),
Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 2008, s. 62.
48 Karayaln, Kentsel Dnm Projeleri in Kavramlatrma nerileri ve Dikmen Vadisi Projesi Deneyimi, s. 9.
49 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s. 133.
271
KENTSEL DNM HUKUKU
lenen yerlerin kentsel dnm projesi kapsamnda yaplan plan deiiklikleriyle yeil alan50, yol51, oyun
ve spor alan52, cami53 olarak belirlenmesine ilikin ilemlere kar, hak sahipleri tarafndan birok iptal
davas almtr. Ancak idare mahkemeleri, bu plan deiiklii ilemlerinin proje btnl iin gerekli
olduu ve dava konusu planlarda ehircilik ve planlama ilkeleri ve kamu yararna aykrlk grlmedii
gerekeleri ile iptal istemlerini reddetmi ve bu kararlar da Dantay tarafndan onanmtr.
d. Proje Yntemi: Proje Karar Kurulu- irket
Dikmen Vadisi Projesinin Ankara Bykehir Belediyesi ve le Belediyelerinin bir araya gelerek
oluturduklar bir proje gelitirme irketi tarafndan gerekletirilmesine karar verilmitir. Bu amala Por-
takal iei Vadisinde olduu gibi 1580 sayl ve 3030 sayl Kanunlara dayanarak bir Belediye irketi
olan METROPOL A.. kurulmutur. rgtlenme biiminde, Vadi halknn da Belediyenin de tercihi
kooperatifler olmutur. Bu amala bir ana szleme tasla hazrlanm ve be mahallenin her biri iin
ayr ayr Dikmen Vadisi evre Gelitirme ve Konut Yap Kooperatifi adn tayan rgtler kurulmu-
tur. Dikmen Vadisi Projesinde en nemli uygulamalardan biri de Belediyenin ve Vadi halknn temsil-
cileri olan kooperatiflerin bir araya gelerek oluturduklar Dikmen Vadisi Proje Karar Kuruludur. Bu
kurulun idari olmayp, taraflar aras mutabakatla olumu bir kurul olmas nemini artrmaktadr. Karar
Kurulunda, Ankara Bykehir Belediyesi, Dikmen Vadisi Projesine ilikin tm yetkilerini Vadi halknn
temsilcileri ile paylamtr. Her ay toplanan ve gndemi Ankara Bykehir Belediye Bakan tarafndan
hazrlanan Karar Kurulunda alnan ve imzalanan kararlardan Belediyeye ilikin olanlar Ankara Byk-
ehir Belediye Bakannn ynergesi ile ilgili birimlere duyurulurken, Vadi halkna ilikin olanlar da
Kooperatifler tarafndan gerei yerine getirilmek zere stlenilmitir54.
irketin, gecekondu sahiplerini kooperatif ats altnda rgtlemesi ve paydalarn, proje karar kuru-
lu aracl ile proje kararlarna katlmalar katlmclk ve proje demokrasisi asndan nemlidir55.
e. lk Etabn Sonucu
Dikmen Vadisi lk Etap Projesi, gerek rgtlenme ve planlama, gerekse yatrm bykl ve kaynak
salama yntemi asndan nemli bir kentsel dnm projesidir. Proje, Ankarann nemli bir kentsel
gelime omurgas olan Vadinin, kentsel lekte bir rekreasyon alan ile birlikte ticaret ve kltr yatrmla-
rn ieren bir ekim merkezi haline gelmesini ve bunu gerekletirirken de zellikle Vadide yaayan hak
sahibi gecekondu sahiplerinin de katlmc bir yntemle proje iinde yer almalarn salamtr56. Belediye
ve Vadi halknn rgtlenmesiyle oluturulan Kooperatifler ve Proje Karar Kurullar sayesinde projenin
50 Dan. 6. D., E. 1995/6325, K. 1996/1531, T. 01.04.1996, Dan. 6. D., E. 1996/4115, K. 1997/1619, T. 01.04.1996, Dan. 6. D., E. 1997/1437, K. salamak asndan faydal olaca dnlerek kura ekmek suretiyle hak sahiplerine verilmitir.
1998/4704, T. 20.10.1998, Dan. 6. D., E. 1997/1438, K. 1998/4702, T. 20.10.1998, (kararlar yaymlanmamtr).
51 Dan. 6. D., E. 1997/1437, K. 1998/4704, T. 20.10.1998, Dan. 6. D., E. 1997/1438, K. 1998/4702, T. 20.10.1998, Dan. 6. D., E. 1997/2456, K.
1998/4709, T. 20.10.1998, (kararlar yaymlanmamtr).
52 Dan. 6. D., E. 1996/5732, K. 1997/5328, T. 26.11.1997, Dan. 6. D., E. 1998/1109, K. 1998/4698, T. 20.10.1998, (kararlar yaymlanmamtr).
53 Dan. 6. D., E. 1997/5018, K. 1998/4707, T. 20.10.1998, Dan. 6. D., E. 1997/5020, K. 1998/4701, T. 20.10.1998, (kararlar yaymlanmamtr).
54 Karayaln, Kentsel Dnm Projeleri in Kavramlatrma nerileri ve Dikmen Vadisi Projesi Deneyimi, s. 7.
55 Ali Faruk Gksu, zel Sektr Asndan Kentsel Dnm, http://www.kentselyenileme.org/ dosyalar/L_Ozel_Sektor_Acisindan.pdf, (evrimii
13.05.2013), s. 6.
56 Ali Faruk Gksu, Dnm Projelerinde Yeniliki Yaklaimlar, Mimar Sinan niversitesi, stanbul, 24-25 Ekim 2002, s. 5.
272
KENTSEL DNM HUKUKU
ilk etab hzla yaplmtr.
Vadinin ilk etabndaki gecekondularn neredeyse hepsi 1970lerde ina edilip tapu tahsis belgeleri
mevcut olduundan57, tapu tahsis belgeli bu hak sahiplerinin proje sonrasnda da Vadide barnmalarna
imkn tannmtr. Buna karn proje sonras, bu ailelerin %30unun blgeden mlklerini satmak yoluyla
ayrld gzlenmitir58. Bu terk edi sosyolojik adan incelendiinde, projeyle bu kiilerin o blgeden
karlmasnn amalanmadn, ancak kiilerin deien artlara uyum salayamayarak blgeden ayrl-
dklarn sylemek mmkndr. Yeni bir ehreye ve evreye sahip olan blgede yaamak istemeyen gece-
kondu sahiplerinin terki zorlayc bir kuvvetle olmamtr, doal bir sonutur.
Blgede 1. ve 2. Etaplarn uygulamasnn tamamlanmasyla 1218 gecekondu yklarak 1933 konut
yaplmtr. Projenin finansman iin proje kapsamnda yaplan kulelerin gerek ok katl olmas, gerekse
de Vadinin geniliine bakldnda orantszca byk olmas ise eletirilen bir noktadr59.
Eletirilen noktalarna ramen Dikmen Vadisi lk Etap Projesi katlmc olmas ve proje demokrasisini
gz nnde bulundurmas itibariyle ulusal dzeyde rnek bir proje olarak nitelendirilmektedir. Vadide
taraflarn mutabakatyla oluturulan ve katlm salamak asndan byk nem tayan Karar Kurulu sis-
temi bugnk kentsel dnm projelerinde de katlmc kentsel dnm gerekletirmek iin kulla-
nlabilecek bir sistemdir. Bunlara ek olarak Dikmen Vadisi lk Etap Projesi uluslararas dzeyde de beeni
kazanm bir projedir. Uluslararas Kent ve Blge Planclar Kurumu (ISOCARP) 1993 ylnda Glasgow
kentinde dzenlenen zirvede Ankara Bykehir Belediyesine Dikmen Vadisi Projesi iin dl vermitir.
2. nc Etap
Dikmen Vadisinde ilk etabn tamamlanmasndan sonra, Ankara Bykehir Belediye Meclisinin
28.01.2002 gn ve 36 sayl karar ile 3., 4. ve 5. etaplardaki ksmlarn yaplmasna ve buradaki zel
mlkiyetlerin kamulatrlmasna karar verilmitir. 3. Etap olarak adlandrlan ksm 14.01.2005 gnl,
218 sayl Ankara Bykehir Belediye Meclisi kararyla Kentsel Dnm ve Geliim Projesi Alan
ilan edilmitir.
Proje alannda zel mlkiyete tabi alanlar projeye dhil edebilmek iin ngrlen kamulatrmann
Meclis Kararnda belirtilen esaslar erevesinde karlkl anlamalar eklinde yaplaca kararlatrl-
mtr ve bu anlamalar, 3. Etap iin 80 m, 100 m ve 120 mlik konutlarn mal sahiplerine gayrimenkul
ve gecekondularna karlk verilmesi eklinde tesis edilmitir60. lk etap dhilinde olup da Belediyeye
ait bulunan 166 adet konut, hak sahiplerinin yaplacak konutlar beklemeden konutlarna kavumalarn
57 Fuat Karagney, The Problem of Eligibility of Uncertified Gecekondu Possessors in Urban Transformation Implementations in Turkey - The
Case of Ankara Dikmen Valley 4th and 5th Phases Urban Transformation and Development Project, Yksek Lisans Tezi (yaymlanmamtr),
Ortadou Teknik niversitesi, Ankara, 2009, s. 40.
58 Onur Dayolunun A. Faruk Gksu ile kiisel grmesi iin bkz.; Dayolu, Kentsel Geliimde Dnm Projeleri: Sre ve Aktrlerin Ta-
nmlanmas, Zeytinburnu rnei, s. 36.
59 Hlag Kaplan, Mehmet Tuncer, Misuse of Urban Regeneration Projects As A Disintegrative Tool: Two Case Studies From Ankara, 42nd ISO-
CARP Congress, 2006, s. 7.
60 Dikmen Vadisi 3. Etap Konut ve evre Gelitirme Projesi, www.ankara.bel.tr/ index.php/download_file/view/.../2050/, (evrimii 18.05.2013),
s. 1.
273
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Vadinin 3. Etabnda hak sahipleri asndan yerinde kentsel dnm gerekletirilmi ve hak sa-
lk etapta olduu gibi, 3. Etabn yapm srecinde de Vadi halk ve Belediye arasndaki uyumazlklar hiplerinin konutlar proje alan ierisinde yaplmtr. Ancak tapusu ya da tapu tahsis belgesi olmayan ka-
yarg organlarna tanmtr. lk etaptan farkl olarak, ynetimin deimesi sebebiyle, uyumazlklar sa- ak yerleimciler asndan yerinde kentsel dnm gerekletirilememitir. Proje alannda kalan hak
dece Vadi halk ile Belediye arasnda snrl kalmam, alnan kararlara ret oyu veren Belediye Meclis sahipleri ounlukla eski yaam tarzlarn srdrmeye alrken, baz hak sahipleri de yeni ehreye ve
yeleri de Belediye Meclisi kararlarna kar davalar amlardr61. Bu alan davalar ile Ankara Byk- evreye alamadklar iin proje alann terk etme yoluna gitmilerdir. Projeyi, dnm ncesi gecekon-
ehir Belediye Meclisinin ald birok imar plan ve imar plan deiiklii karar iptal edilse de, Beledi- duda yaayan fakat proje sonucunda hak sahibi olarak yaplan konutlara yerleen kiilerle yaplan mla-
ye Meclisi tarafndan yeni kararlar alnarak proje uygulanmaya devam edilmitir. Proje kapsamnda hak katlar sonucu hazrlanan sosyolojik bir aratrma66 erevesinde incelediimizde proje alanndaki baz hak
sahipleri ile Belediye arasnda kamulatrmasz el atmaya maruz kalan tanmazlarnn bedelinin tespiti sahiplerinin daha nce kendilerini gelitirmeleri iin frsat verilmedii iin mutsuz olduu ve bu sebeple
ve tahsiline ilikin uyumazlklar kmtr. Davaclara ait tanmazn, imar uygulamasna tabi tutularak, TODAM67n at kurslara katldklar gzlemlenmitir. Bu, yaplan dnmn yaam biimlerine
Dikmen Vadisi 3. Etap Kentsel Dnm ve Geliim Proje alan kapsamna alnd ve proje ierisinde mdahale eden bir dnm olduu eklinde deil, yalnzca daha nce kendilerine frsat sunulmayan is-
yer alan tanmazlarn tamamnn beton istinat duvar ve tel rg ile evrildii anlalmtr ve kamu- tekli insanlara imknlarn salanmas eklinde anlalmaldr68. Ayn aratrmann sonucuna baktmzda
latrmasz el atlan tanmazn bedelinin tahsiline ilikin olarak alan dava mahkeme tarafndan kabul ise; genel olarak gecekondudan apartmanlara tanm bu blgedeki hak sahiplerinin yaam olduklar bu
edilmitir. Hkm, daval idare vekilince temyiz edilmitir. Yargtay, projenin bir btn olduunun gze- dnmden memnun olduklarn sylemek mmkndr.
tilmesi gerektii ve bu sebeple de, henz el atlmayan ve imar plannda, Belediye Meclis alan, kltr park
alan ve salk tesisi alan olarak ayrlan blmlerin bedeline hkmedilmesinin doru olduunu belirterek 3. Son Etap (4. ve 5. Etaplar)
ilk derece mahkemesinin kararn onamtr62. Dikmen Vadisinin Yukar Dikmen Vadisi olarak adlandrlan blgesi Yukar Dikmen Mahallesi,
Projenin finansmann salanmas iin ise; %56,56 tenzilatla kat karl ihale yaplm ve bu sayede lker Mahallesi ve Metin Akku Mahallesi snrlar ierisinde yer alan bir yerleim blgesidir. Yukar
yklenici firmaya 1134 konut yaptrlmtr. Bu konutlardan 303 hak sahiplerine verilmitir63. Bu etap Dikmen Vadisinde ilk olarak, Ankara Bykehir Belediyesi Meclisinin 14.01.2005 gnl ve 215 sayl
ierisinde hibir haktan yararlanamayan, ancak gecekondusu bulunan ve artlar 775 sayl Gecekondu kararyla, 5393 sayl Belediye Kanununa dayanarak Dikmen Vadisi 4. ve 5. Etap Kentsel Dnm
Kanunu kapsamna uyan 56 kiiye ise Gneevler ve Tuzlu ayr Sosyal konutlarndan ev verilmesi iin Projesi adyla bir kentsel dnm uygulamasna balanmtr. Belediye Meclisinin 17.02.2006 tarih ve
kura ektirilerek konutlar teslim edilmitir64. 483 sayl kararyla da, bu kentsel dnm projesinin gncel esaslar ve Vadi halk ile uzlama esaslar
belirlenmitir. Vadideki tapulu ve tapu tahsis belgeli hak sahiplerine, bu kararla belirlenen uzlama ve
3. Etap kapsamnda konut alanlarnn yan sra 320 bin metrekarelik rekreasyon alan, tm Vadinin kamulatrma esaslar kapsamnda, gecekondularna karlk konut szlemesi nerilmitir. Tapusu yahut
pis su ve yamur suyunu tayacak atk su tneli, ara ve yaya ulamn salayacak kpr, zel ocuk tapu tahsis belgesi olmayan kaak yerleimcilere ise Doukentten imarl arsa sat ya da Karacarenden
ky ve uluslararas standartlarda yapay trman duvar yaplmtr65. borlandrma ile TOK konutu teklif edilmitir. Bykehir Belediye Meclisinin kararna kar kaak
yerleimciler Vadi iinde barnma haklarn savunmak iin Barnma Hakk Brosu ad verilen bir birlik
61 Ankara 3. dare Mahkemesi, E. 2006/1547, K. 2007/2188, T. 24.10.2007;
oluturup, tapular olmamasna ramen yllardr Vadide kendilerine gz yumulduunu, yneticilerin oyla-
3. etaba ait 1/1000 lekli uygulama imar plannn onaylanmasna ilikin Ankara Bykehir Belediye Meclisinin 14.09.2005 gn ve 2415 sayl rn almak iin kendilerine altyap, elektrik, su saladn, sokaklarna numaralar verildiini syleyerek
karar ile sz konusu planda deiiklik yaplmasna ilikin Ankara Bykehir Belediye Meclisinin 14.4.2006 gnl ve 997 sayl karar da davaya kendilerine de Vadiden hak sahibi olarak konut verilmesi gerektiini iddia etmilerdir. Gecekondular
konu olmutur. 2415 sayl kararla teknik altyap olarak belirlenen alan, 997 sayl kararla kaldrlarak, dlen plan notuyla, teknik altyap alanla-
rnn yeni oluacak konut alanlarnda zmlenecei kararlatrlmtr. Bunun zerine Vadi halk tarafndan bu plan deiiklii ileminin ehircilik 2981 sayl Kanun uyarnca aftan yararlanmam, tapu tahsis belgesi olmayan olan kaak yerleimcilerin
ilkelerine, planlama esaslarna ve stn kamu yarar ilkesine aykr olduu iddialaryla iptali istenilmitir. dare Mahkemesi tarafndan yaptrlan gecekondular hakknda 775 sayl Kanunun 18. maddesi uyarnca ykm kararlar verilmitir69. Kaak
bilirkii incelemesi zerine dava konusu plan deiiklii ile teknik altyap alannn kaldrlp konut alanna dntrlerek yaplama koullarnn
keyfiyete braklmas, umumi hizmetlere ayrlan yerleim birimleriyle birletirilmesi de mmkn olmamas nedeniyle ehircilik ilkelerine, planlama
yerleimciler ykm kararlarna kar dava asalar da, idare mahkemeleri aftan yararlanmayan gecekon-
esaslarna ve kamu yararna aykrlk tekil etmesi nedeniyle iptaline karar verilmitir.
Daval Bykehir Belediyesi vekilince temyiz edilen karar Dan. 6. D., E. 2008/3683, K. 2008/7240, T. 31.10.2008 tarihli kararyla onanmtr. 66 Kalaycolu/Duduhacolu/Karaal/Beyaz, Mekanda Deiimin Alglanmas: Ankara Dikmen Vadisi Kentsel Dnm, VI. Ulusal Sosyoloji
Mahkeme kararlar ve belediye meclisi kararlar iin bkz.: http://www.avukatmuzafferyilmaz.com/den/dosya/m36.pdf, (evrimii 18.05.2013). Kongresi Bildiri Kitab, Adnan Menderes niversitesi, Aydn, Ekim 2009, s. 893-910.
62 Davaclara ait tanmazn, imar uygulamasna tabi tutularak, Dikmen Vadisi 3. Etap Kentsel Dnm ve Geliim Proje alan kapsamna alnd 67 ankaya Belediyesi Toplumsal Dayanma Merkezleri.
ve proje ierisinde yer alan tanmazlarn tamamnn beton istinat duvar ve tel rg ile evrildii anlalmtr. Projenin bir btn olduu gzeti- 68 Bu gr, stanbul niversitesi yksek lisans program, 19.10.2012 tarihli Kentsel Dnm dersinde Do. Dr. Melikah Yasin tarafndan gndeme
lerek, henz el atlmayan ve imar plannda, Belediye Meclis alan, kltr park alan ve salk tesisi alan olarak ayrlan blmlerin bedeline hk- getirilmitir.
medilmesi dorudur. Yargtay 5. HD., E. 2007/8810, K. 2007/12895, T. 12.11.2007, Yargtay 5. HD., E. 2007/9083, K. 2007/13393, T. 19.11.2007, 69 775 Sayl Kanun uyarnca ykm karar alnan gecekondunun 2981 sayl kanuna tabi olduunun anlalmas zerine ykm kararnn iptaline ilikin
http://www.kazanci.com/, (evrimii 15.05.2013). Ankara 6. dare Mahkemesinin E. 2007/986, K. 2008/984, T. 28.05.2008 karar;
63 Proje hakknda bilgiler iin bkz.; http://www.ankara.bel.tr/genel-sekreter-yardimcisi/emlak-ve-stimlak-dairesi-baskanligi/yeni-yerlesimler-su- davacya ait yapnn tapu tahsisli olup olmadnn tespit edilemedii, davacya 2981 sayl Kanun hkmlerine gre Belediye Meclis kararnda
be-mudurlugu/hayat-sebla/dikmen-vadisi, (evrimii 18.05.2013). belirtilen uygulamalar dorultusunda ilem yaplaca hakknda 25.09.2007 tarih ve 7151-11012 sayl yaz ile bilgi verildii
64 Dikmen Vadisi 3. Etap Konut ve evre Gelitirme Projesi, www.ankara.bel.tr/ index.php/download_file/view/.../2050/, (evrimii 18.05.2013), Bu durumda davacnn tanmaz hakknda tapu tahsis belgesi bulunmas nedeniyle 775 sayl Kanunun uygulanmasnn hukuken mmkn olmamas
s. 1. nedeniyle dava konusu ilemde hukuka uyarlk bulunmad sonucuna varlmtr. Kararn tam metni iin bkz. Karagney, The Case of Ankara
65 Dikmen Vadisi 3. Etap Alyor, http://www.ankaramiz.com/2009/10/dikmen-vadisi-3-etap-aciliyor/1223, (evrimii 18.05.2013). Dikmen Valley 4th and 5th Phases Urban Transformation and Development Project, s. 89-90.

274 275
KENTSEL DNM HUKUKU
dularn korunmas gerekli nitelikte olmadn syleyerek davalar reddetmi, Dantay da bu kararlar
onamtr70.
Proje alannda hak sahiplerine verilecek ve Belediyeye ait olacak konutlarn finansman iin kat kar-
l ihale yoluna gidilmesi tercih edilmitir. Dikmen Vadisi 3. Etapta bulunan 93 adet konut da talepte
bulunan tapulu ve tapu tahsis belgeli hak sahiplerine yaplan kura sonucu tahsis edilmitir. Belediye ile
anlaan hak sahiplerine, konutlar teslim edilene dek kira yardm yaplmas kararlatrlmtr71.
Dikmen Vadisinin ilk etabnda yaplan dnm, katlmcl ve proje demokrasisini esas alan, uz-
lamay salama hedefinde bir dnm iken, 4. ve 5. Etabn uzlama ve zellikle de uzlamann bile-
enleri asndan yetersiz olduunu sylemek mmkndr. Proje srecinde, belediye ile anlama yoluna
gidip szleme imzalayanlarn bir ksm proje fikrinden olduka memnun olmasna karn, dier bir ksm
belediye ile anlamasna ramen belirsizliin yaratt bir memnuniyetsizlie sahiptir. Bu kiiler, szle-
melerin koullarnn 483 sayl Belediye Meclisi kararyla belediye tarafndan tek tarafl olarak belirlenip,
kendilerine dayatldn syleyerek, sz konusu szlemelerde tapulu ve tapu tahsis belgeli hak sahiple-
rine proje sonrasnda yaplacak konutlardan birer daire vaat edildiini, ancak konutlarn teslim tarihi, yeri
ve niteliine ilikin hibir kesin taahhdn bulunmadn ileri srerek tepki gstermilerdir72. Belediye
ile anlama yoluna gitmeyen Vadi sakinlerinden biri Dikmen Vadisi 4. ve 5. Etap Kentsel Dnm Pro-
jesi ve bal tasarruflar idari yargya tam ve Ankara 13. dare Mahkemesinin 2008/363 esas sayl
yarglamasna konu olmutur. Mahkeme bu yarglamada, ncelikle 15.01.2009 tarihli ara karar ile proje
hakknda yrtmenin durdurulmasna karar vermitir. Devamnda da 13.05.2009 tarihli karar ile imar
mevzuat, planlama esaslar ve kamu yararna uygun olmad gerekesiyle bu projeyi iptal etmitir73.
70 Dava, Ankara li, ankaya lesi, Yukar Dikmen Mahallesi, 85 Numarada bulunan gecekondunun Dikmen Vadisi 4. ve 5. Etap Kentsel D-
nm Alannda kaldndan bahisle 775 sayl Yasann 18. maddesi uyarnca tahliyesine ve ykmna ilikin ilemin iptali istemiyle alm;
dare Mahkemesince, af bavurusunda bulunulmamas nedeniyle 2981 sayl Yasa kapsamnda kalmayan ve kamuya ait tanmaz zerinde
bulunan gecekondunun korunmas gerekli nitelie sahip olmad ve bu nedenle de anlan Yasa maddesi uyarnca tesis edilen ilemde hukuka
aykrlk grlmedii gerekesiyle davann reddine karar verilmi, bu karar davac tarafndan temyiz edilmitir. Dan. 6. D., E. 2008/6071,
K. 2009/3274, T. 27.03.2009.
Ayn ynde bir baka karar iin bkz. Dan. 6. D., E. 2008/7593, K. 2010/4825, T.14.05.2010, (kararlar yaymlanmamtr).
71 Gelir daresi Bakanlnn bu aylk kira yardm olarak belirtilen bedelin, kiralama ilemine dayanmadndan gayrimenkul sermaye irad ol-
mad ynndeki gr iin bkz. http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1079&uid=iYfI8mNBGSKD7Ry8&type=ozelge, (evrimii 23.05.2013).
72 Dikmen Vadisi Madurlar Eylem Yapt, http://www.emlakhaberleri.com/emlak-haberleri/dikmen-vadisi-magdurlari-eylem-yapti_64800.html,
(evrimii 26.05.2013).
73 Dava davac tarafndan, Ankara Bykehir Belediyesi Encmeninin 10.01.2008 tarih ve 16/107 sayl kararyla onaylanan 81210 sayl parse-
lasyon plan ile bu ilemin dayana olan Dikmen Vadisi 4. ve 5. Etaplarla ilgili 1/1000 lekli uygulama imar plan ve 1/5000 lekli nazm imar
plan revizyonunun kabulne ilikin, Ankara Bykehir Belediyesi Meclisi kararlar ile Kentsel Dnm ve Geliim Proje Alan kararnn iptali
istemiyle almtr.
... tarafndan dzenlenen 06.01.2009 tarihli bilirkii raporunda zetle dava konusu ilemde kent iinde henz yaplamam bir alann, kentsel dnm
ve geliim proje alanna dhil edilerek planland, bu trden planlama kurgularnn var olan kanun ve ynetmelikleri hie sayd, ile belediyele-
rinin uygulama imar plan yapma yetkisini ortadan kaldrd, dolaysyla yetkiyi tekelletirdii, davaya konu olan alann yeni konut gelime alan
olduu, kentsel dnme konu olabilecek bir alan olmad, eitli nedenlerle henz kentsel gelimenin yaanmad bo bir alan olduu, bu bo 76 Uyumazlk Mahkemesi, Bykehir Belediye Bakanlnn Kentsel Dnm ve Geliim Projesi kapsamnda kalan gecekondu karlnda, Be-
alanda mevcut bir doku ve dnme konu olabilecek mevcut bir kullanm bulunmad, evresinde nceki imar planlarndan kaynaklanan yap-
lamalar bulunduu, dava konusu alann kentsel dnm kapsamnda deerlendirilmesinin, tm dnyadaki kentsel dnm deneyimleriyle ve bu
konudaki evrensel yaklamlar ile planlama yaznyla elitii, kavramn bilerek ya da bilmeyerek anlalmad ve hatal kullanld, dolaysyla
davaya konu blgenin kentsel dnm ve gelime alan ilan edilen alan iinde belirtilmesinin kentsel dnme ilikin ehircilik ilkeleri ve plan-
lama yaklamlaryla badamad, dava konusu ilemle amalanann aslnda yeni bir konut gelitirme projesi olduu, gerek 3194 Sayl Kanun,
gerek mar Plan Yaplmas ve Deiikliklerine Ait Esaslara Dair Ynetmelik, gerekse mar Kanununun 18. Maddesi Uyarnca Yaplacak Arazi Ve
276
KENTSEL DNM HUKUKU
Projenin idari yarg merci tarafndan iptal edilmesi zerine, Ankara Bykehir Belediyesi Meclisi
tarafndan mahkeme kararnn uygulanmas iin, 15 Mays 2009 tarihinde alnan 1208 sayl kararla;
17.02.2006 tarih ve 483 sayl karara dayanan Dikmen Vadisi 4. ve 5 Etap Kentsel Dnm Projesi
iptal edilmitir. Belediye Meclisinin ayn tarihli, 1213 ve 1214 sayl kararlar ile de, anlan proje kapsa-
mndaki ilgili planlar ve bal sral ilemlerin tm hakknda da iptal kararlar tesis edilmitir. Belediye
Meclisinin 1208 sayl iptal kararnda; proje kapsamnda uygulanan kamulatrmalardan, 2942 sayl
Kamulatrma Kanununun74 21. maddesi gereince idarenin tek tarafl olarak vazgemesi ve Kamulatr-
ma Kanununun 22. maddesi gereince taraflarn anlamasyla kamulatrmadan vazgeme iin, Belediye
ile satn alma yoluyla uzlaan ve tapuda fera veren mal sahipleri ve miraslarna 7201 sayl Tebligat
Kanunu75 ilgili hkmleri gereince tebligat gnderilerek alm olduklar bedeli 3 ay iinde demeleri
kaydyla tanmaz mallarn geri alabilecekleri hususunun bildirilmesi kararlatrlmtr. Ayn zamanda
konut karl szleme yapmak suretiyle taksit demesi yapan hak sahiplerinin dedikleri bedellerin
iade edilmesi, proje alannda bugne kadar fiilen hibir ekilde el atma yaplmad kesin olmakla birlikte
plan baznda da tamamen uygulama ncesine dnlmesi, alan tm kamulatrma bedel tespit ve tescil
davalarndan vazgeilmesi hususlar karara balanmtr.
Projenin iptal edilmesi ve tamamen uygulama ncesi duruma dnlmesi karar alnmas zerine de
gecekondular karl Belediye ile konut szlemesi imzalayan hak sahipleri maduriyete uramlar ve
zararlarnn tazminini iin dava amlardr76. Szleme gereince evi boaltlp yklan davaclar, Bele-
diyenin hizmet kusuru sebebiyle zarara uradklar iddiasyla maddi ve manevi tazminat talebinde bulun-
mulardr. dare mahkemeleri ise zarar dourduu ileri srlen Belediye Meclisi kararlarnn Ankara 13.
dare Mahkemesinin 13.05.2009 tarihli karar zerine mahkeme kararnn uygulanmas anlamna geldi-
Arsa Dzenlemesi ile lgili Ynetmeliin bo arazilerin yeni konut alan olarak gelitirilmesine ynelik hkmler ierdii, baka bir deyile bo bir
alanda yeni kentsel gelime planlamas srecinde saylan mevzuatn temel dayanaklar olduu, dava konusu ilemde olduu gibi 5393 sayl Kanunun
73. maddesine gereksinim bulunmad...
... sonu olarak, Ankara Bykehir Belediyesi Encmeninin 10.01.2008 tarih ve 16/107 sayl karar ile onaylanan 81210 sayl parselasyon plan
ile bu ilemin dayana olan Dikmen Vadisi 4. ve 5. Etaplarla ilgili olarak 1/1000 lekli uygulama imar plan ve 1/5000 lekli nazm imar plan
revizyonunun kabulne ilikin Ankara Bykehir Belediyesi Meclis kararlar ile Kentsel Dnm ve Geliim Proje alan kararnn, planlama
mevzuatna aykrlklar ierdii, anlan planlarda ... hangi alanlarn kltr alanlar, hangilerinin de yeil alan kullanmlarna ayrld konusunda
belirsizlikler ierdii, daval idarenin kentsel dnm ve geliime ilikin ilgili mevzuat doru yorumlamad, bu mevzuat var olan imar mevzuat
yerine kullanmaya alarak yetki snrlarn at grne varld belirtilmi bulunmaktadr.
Bu durumda dava konusu uyumazlkla ilgili olarak yaplan keif ve bilirkii incelemesi sonucunda dzenlenen rapora gre imar mevzuat, plan-
lama esaslar ve kamu yararna uygun olmad anlalan Ankara Bykehir Belediyesi Encmeninin 10.01.2008 tarih ve 16/107 sayl karar ile
onaylanan 81210 sayl parselasyon plan ile bu ilemin dayana olan Dikmen Vadisi 4. ve 5. Etaplarla ilgili olarak 1/1000 lekli uygulama imar
plan ve 1/5000 lekli nazm imar plan revizyonunun kabulne ilikin Ankara Bykehir Belediyesi Meclisi kararlar ile Kentsel Dnm ve
Geliim Proje alan kararnda hukuka uyarlk bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle dava konusu ilemin iptaline... Ankara 13. dare Mahkemesi,
E.2008/363, K.2009/594, T.13.05.2009.
74 R.G. 08.11.1983, sy. 18215.
75 R.G. 19.02.1959, sy. 10139.
lediye ile konut szlemesi imzaladktan sonra projenin iptaliyle uranlan zararlarn tazmini istemiyle alan davalarn, idarenin hukuka ve imar
mevzuatna uygun yeni bir proje hazrlamak yerine, davalya dier tekliflerde bulunmas ya da sessiz kalmas eklindeki eylemleri sonucu davacnn
urad zararn, idarenin kamu gcn kullanarak, resen ve tek tarafl olarak tesis ettii eylem ve ilemlerden doan zarar kapsamnda 2577 sayl
Yasann 2/1-b maddesine gre tam yarg davasna konu edilebilecei gerekesiyle idari yargda grleceine karar vermitir.
UYM, E. 2012/344, K. 2013/328, T. 11.03.2013, R.G. 18.04.2013, sy. 28622 (mkerrer). UYM, E. 2010/323, K. 2011/54, T. 07.03.2011, R.G.
14.10.2011, sy. 28084 (mkerrer).
277
KENTSEL DNM HUKUKU
ini ifade etmitir. Anayasann 138. maddesi ve 2577 sayl Kanunun 28. maddesi uyarnca idarelerin
yarg kararlarnn gereklerine uygun olarak ilem tesis etmek zorunda olmalar karsnda olayda daval
idarenin hizmet kusurunun bulunmadndan maddi tazminat isteminin kabulne olanak bulunmad,
olayn geliimi ve uyumazln nitelii itibariyle, davac asndan idareyi manevi tazminatla ykml
tutabilecek koullarn gereklemedii sonucuna vararak davalarn reddine karar vermi ve bu kararlar da
Dantay tarafndan onanmtr77.
Bu srecin devamnda Bykehir Belediyelerine ve Belediyelere kentsel dnm projeleri hazr-
lama yetkisi veren Belediye Kanununun 73. maddesi, Trkiye Byk Millet Meclisinin kabul ile dei-
iklie uram ve bu deiiklik 24.06.2010 gn ve 27621 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle
girmitir. Kanundaki bu deiiklik ile Bykehir Belediyeleri, belediye ve mcavir alan snrlar iinde
kentsel dnm ve geliim projesi alan iln etmeye, bu blgeler iin imar plan yapmaya ve yer alacak
yaplar iin ruhsat dzenlemeye yetkili hale getirilmitir. le belediyelerinin kendi snrlar iinde kentsel
dnm ve geliim projeleri uygulayabilmeleri ise ancak Bykehir Belediye Meclisinin uygun gr-
mesine balanmtr.
Belediye Kanununun 73. maddesinin yeni halinde yer alan hkmlerden biri de; Ancak, kamunun
mlkiyetinde veya kullanmnda olan yerlerde kentsel dnm ve geliim proje alan ilan edilebilmesi
ve uygulama yaplabilmesi Bakanlar Kurulu kararna baldr. hkmdr. Kanundaki bu deiiklii
takiben, kamunun ve zel ahslarn karma mlkiyetinde bir alan olan Yukar Dikmen Vadisi 2010/667
sayl Bakanlar Kurulu kararyla tekrar Dikmen Vadisi Son Etap Kentsel Dnm ve Geliim Proje Alan
ilan edilmitir78. Belediye Meclisince alnan 09.08.2010 tarih ve 2241 sayl karar ile uygulama esaslar
belirlenmi, sz konusu projeye tekrar balanlmas, daha nce yaplan tm anlama ve szlemelerin
yrrlnn devam etmesi ve yaplan szlemeler gereince kesintiye urayan karlkl demelerin
devamnn salanmas karara balanmtr.
Dnm iin yeni bir proje oluturulmasna ramen, bu projenin ieriinin neredeyse eski projenin
ayns olmas ve eski proje zamannda yaplan tm anlama ve szlemelerin yrrlnn devam etmesi
son etap projesinde de birok ihtilafa yol amtr. Bu projede de tapulu ve tapu tahsis belgeli hak sahip-
lerine proje alanndan konut verilmesi ngrlmtr. Kentsel dnm asndan bakldnda, hak
sahiplii kentsel dnm projesi kapsamnda ina edilen konutlarda yasal bir hak ileri srme yeterli-
lii olarak tanmlanabilir79. Son etap projesi kapsamnda hak sahibi olarak kabul edilmeyen tapusu yahut
tapu tahsis belgesi olmayan kaak yerleimcilere nasl bir uygulama yaplaca ise 5393 sayl Belediye
Kanununun 73. maddesinin 7.fkrasnda belirlenmitir80. Bu fkraya gre tapusu ya da tapu tahsis belgesi
olmayanlara enkaz ve aa bedelleri verilmesi zorunluyken, proje alan dndan arsa veya konut sat ya-
77 Dan. 6. D., E. 2011/5145, K. 2011/4846, T. 28.11.2011, Dan. 6. D., E. 2011/5804, K. 2011/4165, T. 01.11.2011, Dan. 6. D., E. 2011/7207, K.
2012/1543, T. 04.04.2012, Dan. 6. D., E. 2011/8448, K. 2012/3511, T. 14.06.2012, (kararlar yaymlanmamtr).
78 R.G. 13.07.2010, sy. 27640
79 Karagney, The Case of Ankara Dikmen Valley 4th and 5th Phases Urban Transformation and Development Project, s. 12.
80 Madde 73: () (7) 2981 sayl Kanun kapsamna girmeyen gecekondu sahiplerine enkaz ve aa bedelleri verilir veya belediye imknlar lsnde
kentsel dnm ve geliim proje alan dnda arsa veya konut sat yaplabilir. Bu kapsamda bulunanlara Toplu Konut daresi Bakanl ile ibir-
lii yaplmak suretiyle konut sat da yaplabilir. Enkaz ve aa bedelleri arsa veya konut bedellerinden mahsup edilir.
278
KENTSEL DNM HUKUKU
plmas, imknlar lsnde belediyelerin takdirine braklmtr. Bykehir Belediyesi de Son etap pro-
jesi kapsamnda bu kiilere Doukentten taksitle arsa sat ya da TOKden taksitle ev sat imknlarn
sunmutur. Ancak kiiler bu teklifleri kabul etmeyip, emek-zilyetlik-barnma hakk gibi ahlaki temellere
dayanarak, buna imkn tanyan yasal bir dzenleme olmamasna ramen, kendilerine de tapulu ve tapu
tahsis belgeli hak sahipleri gibi Vadiden konut verilmesini talep etmilerdir. Belediye yetkilileri imkn-
lar lsnde takdir yetkilerini geni kullanarak, bu kiilere sunabilecekleri tm imknlar saladklarn
syleyerek, Vadi dhilindeki konut taleplerinin kanunlar erevesinde mmkn olmadn belirtmitir.
Buna karn kiilerin taleplerinden vazgememesi proje srecinin daha da skntl bir hal almasna yol
amtr. Anlamann salanamamas projenin srekli yargya tanarak kesintiye uramasna ve daha da
vahimi Vadide Belediye yetkilileriyle kaak yerleimciler arasnda iddet ieren bir srece yol amtr.
Srece Anayasann 10. maddesinde hkm altna alnan eitlik ilkesi asndan baktmzda; bu ilke-
nin mutlak bir eitlikten bahsetmediini; bu sebeple herkese deil, ayn konumda olanlara ayn haklarn
tannmasn ifade ettiini syleyebiliriz. Belgesiz/kaak yaplara sahip kimselere tapusu ya da tapu tahsis
belgesi olan kiilerle ayn haklar tanmann da eitlik ilkesini zedeleyecei kanaatindeyiz. Proje kapsa-
mndaki tapu ve tapu tahsis belgesi sahiplerinin ise belgesiz kaak yerleimcilerin hak sahibi yaplmasn
istemeyip; bunun yetkililere olan gveni azaltaca ve illegal gecekondu sahiplerini dllendirmek anla-
mna gelecei dncesine sahip olduklarn grmek mmkndr81.
Proje srecinde tek uyumazlk Vadi halk ile Belediye arasnda kmam, ynetimler aras atma
da projenin birok aamasnn yargya tanmasna neden olmutur. Proje alannn dhil olduu ankaya
Belediyesi ve projeyi yrten Ankara Bykehir Belediyesi arasnda da birok dava grlm ve grl-
mektedir. 5393 sayl Kanunun 73. maddesinin eski halinde sadece kentsel dnm ve geliim projesi
kapsamnda bulunan gayrimenkul sahiplerinin aacaklar davalarn mahkemelerde ncelikle grlp
karara balanaca hkm altna alnmaktaydysa da, 5998 sayl Kanunla 24.06.2010da yaplan dei-
iklikle belediye tarafndan alacak davalarn da mahkemelerde ncelikle grlp, karara balanaca
hkm getirilmitir. Bu deiikliin proje srecinin daha hzl netlemesini salayarak kiilerin maduri-
yetlerini azaltmaya olumlu etki sunaca kanaatindeyiz.
ehir Planclar Odas tarafndan ankaya lesi, Dikmen Vadisi Son Etap Kentsel Dnm ve
Geliim Proje alan kapsamnda onaylanan 1/5000 lekli ve 1/1000 lekli mar Planlarnda Plan
Notu Deiikliinin iptali talebi ile Ankara 8. dare Mahkemesinde 2011/1917 Esas numaral dosya
zerinden 28.03.2011 tarihinde dava almtr. ehir Planclar Odasnn planlar yapanlarn A grubu
planlama karneleri olmamas ynndeki itirazlar dorultusunda, mahkeme 06.03.2012 tarihli ara kara-
ryla Dikmen Vadisi Son Etap Projesi hakknda yrtmeyi durdurma karar almtr. Vadi halk, yrtme-
nin durdurulmas kararna ramen Belediye tarafndan ykm tebligatlar gnderilmeye devam edildii,
bunun yarg kararn yok saymak anlamna geldii gerekesiyle eylemlerde bulunmulardr82. Ancak proje
kapsamnda tapusu-tapu tahsis belgesi olmayan bu gecekondular, kaak yap statsnde olmalar sebebiy-
le mahkemenin kentsel dnm projesine ilikin verdii yrtmeyi durdurma kararndan tamamen ba-
81 Karagney, The Case of Ankara Dikmen Valley 4th and 5th Phases Urban Transformation and Development Project, s. 72.
82 Dikmen Vadisindeki Kentsel Dnm Durduruldu, http://www.emlakhaberleri.com/emlak-haberleri/dikmen-vadisi-ndeki-kentsel-donusum-dur-
duruldu_84489.html, (evrimii 28.05.2013).
279
KENTSEL DNM HUKUKU
msz olarak ykm kararna maruz kalmaktadrlar. 775 sayl Kanunun 18. maddesi uyarnca Belediye
tarafndan gnderilen ykm tebligatlarnn yarg kararn yok saymak anlamna geldiini sylemek mm-
kn deildir. dare mahkemesi 22.06.2012 tarihinde davann sonucuna ilikin olarak, plan mellifi belgesi
olmadan yaplan dava konusu plan notu deiikliinde hukuka uyarlk bulunmad gerekesi ile plan
notu deiiklii yaplmasna ilikin 30.11.2010 gn ve 3392 sayl Ankara Bykehir Belediye Meclisi
kararnn iptaline karar vermitir83. Ancak sonradan mellif yeterlilik karnelerinin gelmesi zerine, mahke-
menin iptal gerekesinin ortadan kalkmas durumu sz konusu olduundan, daha nce 30.11.2010 gn ve
3392 sayl karar ile onaylanan 1/5000 ve 1/1000 lekli plan notlar yeniden Meclis toplants gndemine
gelerek, 11.09.2012 tarih 1415 sayl Ankara Bykehir Belediye Meclisi kararyla onaylanmtr.
Ayn Belediye Meclisi toplantsnda 11.09.2012 tarih ve 1403 sayl kararla Dikmen Vadisi Son Etap
Kentsel Dnm ve Geliim Projesi alan 6306 sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi
Hakknda Kanun84 kapsamnda riskli alan olarak belirlenmitir. Gecekondu ykm almalar srasnda
kan olaylar nedeniyle dare le Anlama Yapan Hak Sahibi Konutlarnn Yklmas Yapm i 4734 sa-
yl Kamu hale Kanununun85 19. maddesine gre ak ihale usul ile 2012 ylnn aralk aynda ihale edil-
mitir. Ancak taeron firmann alanlar ile Vadideki kaak yerleimciler arasnda da atma yaan-
m ve hlihazrda ykm iinin taeron firmaya devredilmesi de projenin uygulanmasn salayamamtr.
25.01.2013 tarihinde ise 2012/4159 sayl Bakanlar Kurulu kararyla Dikmen Vadisi Son Etap Kentsel
Dnm ve Geliim Projesine dhil olan mahalleler riskli alan ilan edilmitir86. Ancak, projeyle ilgili
Bakanlar Kurulu karar ile Ankara Bykehir Belediye Meclisinin kentsel dnm projesini yeniden
uygulamaya koyan ilgili kararlar aleyhine, idari yarg organlar nezdinde alan iptal davalar ve gerek bu
yrede yaayan yurttalar, gerekse de kent ve lke kamuoyu ile ilgili bilim ve meslek evrelerinin itiraz-
lar sonucu, Son Etap Projesinin bugne kadar yaama geirilmesi mmkn olmamtr.
83 Ankara 8. dare Mahkemesi, E. 2011/1917, K. 2012/843, T. 22.06.2012, (karar yaymlanmamtr).
84 R.G. 31.05.2012, sy. 28309.
85 R.G. 22.01.2002, sy. 24648.
86 Ankara li, ankaya lesi, lker, Metin Akku ve Yukar Dikmen mahalleleri snrlar ierisinde bulunan ve ekli kroki ile listede snr ve koordi-
natlar gsterilen alann riskli alan ilan edilmesi; evre ve ehircilik Bakanlnn20/12/2012 tarihli ve 2237 sayl yazs zerine, 6306 sayl Afet
Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanunun 2nci maddesine gre,BakanlarKurulunca 24/12/2012 tarihinde kararlatrlmtr.
R.G. 25.01.2013, sy. 28539.
280
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU
Ankarada gecekondulamaya maruz kalm Portakal iei ve Dikmen Vadilerini dntrmeye
ynelik olarak yaplan Trkiyenin ilk kentsel dnm projeleri kimi alardan baarl addedilebilir-
ken, kimi alardan da eletirilebilir. Dikmen Vadisine oranla daha kk bir alan kapsayan ve iki etap
halinde yaplmas kararlatrlan Portakal iei Vadisi Projesi uzlamay ngren katlmc bir yntem
izlenerek nihayete erdirilmitir. Projenin finansman asndan imar haklar toplulatrlp rant elde edil-
mitir, ancak elde edilen bu rantn hak sahiplerine eit datm zerinde uzlama salandndan projeyi
finanse etme noktasnda da sorun yaanmamtr. Proje sonucunda arsa sahiplerine proje alanndan konut
verilmi, gecekondu sahiplerine ise maduriyetlerini nlemek iin teknik yardmlar yaplmakla birlikte,
proje alannn dnda, gecekondu nleme blgesinden altyapl arsa verilmitir. Proje, gecekondu sahip-
leri asndan yerinde kentsel dnm gerekletirememesine ramen, o gnn koullar asndan
bakldnda ilk projelerden biri olmas itibariyle, katlmc proje sreci ve uygulanmas asndan baarl
bir proje olarak nitelendirilebilir.
Portakal iei Vadisi Projesiyle ayn dnemde, ayn ynetimin eseri olarak yaplan Dikmen Vadisi
lk Etap Projesi de birok noktada Portakal iei Vadisi Projesi ile benzerlikler gstermektedir. lk etap
projesi de katlmcl ve uzlamay esas alan bir yntemle yaplmtr. lk etap projesi byk uyumaz-
lklar yaanmadan nihayete erdirilmitir. Bunda katlmc proje yntemi izlenmesinin de rol vardr ancak
esas olarak bu etabn baars proje alannda belgesiz/kaak gecekondularn olmamasndan kaynaklan-
maktadr. Proje alannda yer alan gecekondularn neredeyse hepsi 1970li yllarda ina edildiklerinden
2981 sayl Kanunun salad aftan yararlanm ve tapu tahsis belgesi edinmilerdir. Tapu tahsis belgesi
sahipleri de proje alanndan konut sahibi olabildiklerinden Dikmen Vadisinin sonraki etaplarnda olduu
gibi barnma hakk ihlalleri sz konusu olmamtr. Bu da toplumda yalnzca katlmc yaklamn proje-
nin baarl olmasn saladna ynelik bir kan uyandrmtr87.
Son etap projesine gelindiinde, ilk etaptan farkl olarak ynetimin de deimesiyle birlikte, Byk-
ehir Belediyesinin katlmc kentsel dnm salama politikas deimi ve en nemlisi son etap
kapsamnda yer alan belgesiz/kaak yerleimcilerin proje alannda hak sahibi olabilme mcadelesi ortaya
kmtr. Kaak yerleimciler, dnm blgesinde hak sahibi olabilme taleplerini emek, zilyetlik ve ba-
rnma hakk olarak temel nedene dayandryorlar. Bylece bireyin gecekondusunu ina etmek iin sarf
ettii emei zilyetliinin temeli olarak gryorlar, zilyetlik de barnma hakknn temeli haline geliyor ve
barnma hakk da projede hak sahibi olma isteklerinin temeli haline geliyor88. Ancak kaak yerleimcilerin
Vadi ierisinde konut sahibi olabilmelerini salayacak bir kanuni dzenleme olmad iin, emek-zilyet-
lik-barnma hakk temelli bu iddialar onlara bir yasal koruma salamyor. Keza, proje kapsamnda, buna
imkan veren bir yasal dzenleme olmadndan, Bykehir Belediyesinin de kaak yerleimcilere proje
alanndan konut vermeye ynelik bir yetkisi mevcut deildir. Aksi ekilde bir uygulama kanunla verilme-
yen bir yetkinin, idare tarafndan idari tasarruflarla kullanlmas anlamna gelir ki, bu da hukuka aykrlk
tekil edecektir.
87 Karagney, The Case of Ankara Dikmen Valley 4th and 5th Phases Urban Transformation and Development Project, s. 40.
88 Karagney, The Case of Ankara Dikmen Valley 4th and 5th Phases Urban Transformation and Development Project, s. 13.
281
KENTSEL DNM HUKUKU
Bakent sfatna sahip bir ehrin merkezinde, kentsel dnm alan ilan edilmesinin zerinden
yllar gemesine karn blgede hala bir sonuca ulalamam olmas herkes iin maduriyet yaratc,
rahatszlk verici bir durum oluturmaktadr. Taraflarn inatlamasyla bir trl uzlamann salanama-
mas hem Barnma Hakk Brosunu kurup Vadiyi terk etmek istemeyen kaak yerleimciler asndan,
hem de Belediye ile anlap, evlerini terk edip, stelik yeni konutlar iin eksik kalan bedelleri de deyen
kiiler asndan maduriyet yaratmaktadr. TOKnin dnmn daha salkl yrtlmesi iin hazrla-
d Kentsel Dnm Raporuna bakldnda; proje srecinde nc aktrlerin yanl kanya neden
olabilecei, projelerin uzun srmesinin mahalle sakinlerinin projeden uzaklamasna neden olaca
ve de proje srecinde halkn tercihlerinin dikkate alnmas gerei ynnde yaplan tespitler dikkat ek-
mektedir89. Dikmen Vadisinin son etabnda Vadi halk yeterince bilgilendirilmeyip, uzlama salanmaya
allmad iin raporda da iaret edildii zere ilgisiz nc aktrlerin, kentsel dnm projelerinin
politik amala kullanlmasna ve yanl kanlar oluturulabilmesine zemin hazrladn sylemek mm-
kndr. Bunun yannda basn organlarnda kan haberler de kiilerin yanl bilgilendirilmesine neden
olabilmektedir. Raporda da belirtildii gibi Yukar Dikmen Vadisinde de, dnm srecinin uzun srme-
si hem mahalle sakinlerini kentsel dnme kar mesafeli durmaya yneltmi hem de zellikle seim-
lerde partiler arasnda malzeme haline gelerek olumsuz sylemin artmasna neden olmutur.
Yukar Dikmen Vadisinde, kaak yerleimcilerin ileri srd emek, zilyetlik, barnma hakk gibi
ahlaki kriterler onlar projede hak sahibi yapmak iin yeterli deildir ancak AHMin itihatlar ve sosyal
olgular da dikkate alndnda ekonomik adan yoksul, savunmasz ailelere de daha iyi frsatlar salan-
mas gerekmektedir. Ancak esas olarak proje baladnda Belediye ile anlama yoluna gidip, evlerini
terk eden ancak senelerdir hibir hak elde edemeyen kiilerin maduriyetinin daha fazla artmamas iin
projeden etkilenen tm gruplarla Belediye arasnda ortak bir noktada uzlama salanmaya allmal ve
proje bir nihayete erdirilmelidir.
89 TOKden Kentsel Dnm Raporu, http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2012/11/29/tokiden-kentsel-donusum-raporu, (evrimii 28.05.2013).
282
KENTSEL DNM HUKUKU
KAYNAKA
Dayolu, Onur : Kentsel Geliimde Dnm Projeleri: Sre ve Aktrlerin Tanmlanmas, Zeytinburnu
rnei, Yksek Lisans Tezi (yaymlanmamtr), stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
stanbul, 2006.
Demirkran, Senem : Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol: Bursa B-
ykehir Belediyesi rnei, Yksek Lisans Tezi (yaymlanmamtr), Trakya niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Edirne, 2008.
Elgin, Fatma Ceylan : Kentsel Dnm Projelerinde Kullanc Katlmnn nemi-Pangalt rnei, Yk-
sek Lisans Tezi (yaymlanmamtr), Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 2008.
Gksu, Ali Faruk : Ankara Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi mar Haklarnn Toplulatrl-
mas Modeli, www.kentselyenileme.org/dosyalar/turdok01.doc.
Gksu, Ali Faruk : zel Sektr Asndan Kentsel Dnm, http://www.kentselyenileme.org/dosya-
lar/L_Ozel_Sektor_Acisindan.pdf
Kalabalk, Halil : mar Hukuku, C. III, 4.bs., Sekin Yaynevi, Ankara, 2012.
Kalaycolu/Duduhacolu/Karaal/Beyaz : Mekanda Deiimin Alglanmas : Ankara Dikmen Vadisi
Kentsel Dnm, VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitab, Adnan Menderes niversitesi, Aydn,
Ekim 2009.
Kaplan, Hlag/Tuncer, Mehmet : Misuse of Urban Regeneration Projects As A Disintegrative Tool:
Two Case Studies From Ankara, 42nd ISOCARP Congress, 2006.
Karagney, Fuat : The Problem of Eligibility of Uncertified Gecekondu Possessors in Urban Transforma-
tion Implementations in Turkey - The Case of Ankara Dikmen Valley 4th and 5th Phases Urban Transfor-
mation and Development Project, Yksek Lisans Tezi (yaymlanmamtr), Ortadou Teknik niversitesi,
Ankara, 2009.
Karayaln, Murat : Kentsel Dnm Projeleri in Kavramlatrma nerileri ve Dikmen Vadisi Projesi
Deneyimi, T Takla Konut Sempozyumu, stanbul, 04.12.2009.
zcan, mit : mar Mevzuatnn ve Kentsel Toprak Mlkiyetinin rdelenmesi, TODAE Yerel Ynetimler
Aratrma ve Eitim Merkezi, Ankara, 2000.
zden, Pelin Pnar : Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler
ve stanbul rnei, stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, Ekim 2000-Mart 2001, sy.
23-24.
Szer, Selim :Kentsel Dnm: Neyin Dnm?, Yerel Siyaset Dergisi, Temmuz 2008, Yl: 3, sy.
31.
283
KENTSEL DNM HUKUKU
ahin, Cenk Yaar : Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Kentsel Dnm-Panel/Forum, (Mimarlar
Odas-Bakrky, Panel Tarihi: 02.12.2012), stanbul, 2013.
Tekeli, lhan : Kent, Kentli Haklar, Kentleme ve Kentsel Dnm, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stan-
bul, 2011.
stn, Gl : Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, XII Levha Yaynlar, stanbul, 2009.
Yasin, Melikah : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii Dergi-
si, Ankara, 2005, sy. 60.
Yksel, zge : Kentsel Dnmn Fiziksel Ve Sosyal Mekana Etkisi: Kuzey Ankara Girii Kentsel
Dnm Projesi, Yksek Lisans Tezi (yaymlanmamtr), Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
Ankara, 2007.
ELEKTRONK KAYNAKA
www.ankara.bel.tr/ index.php/download_file/view/.../2050/
http://www.ankara.bel.tr/genel-sekreter-yardimcisi/emlak-ve-stimlak-dairesi-baskanligi/yeni-yerlesim-
ler-sube-mudurlugu/hayat-sebla/dikmen-vadisi
http://www.ankaramiz.com/2009/10/dikmen-vadisi-3-etap-aciliyor/1223
http://www.avukatmuzafferyilmaz.com/den/dosya/m36.pdf
http://www.emlakhaberleri.com/emlak-haberleri/dikmen-vadisi-magdurlari-eylem-yapti_64800.html
http://www.emlakhaberleri.com/emlak-haberleri/dikmen-vadisi-ndeki-kentsel-donusum-durdurul-
du_84489.html
284
KENTSEL DNM HUKUKU
SULUKULE KENTSEL DNM PROJES*
Ara. Gr. Fethiye Nur Batrk**
GR
ehircilik problemlerine katk sunmak zere kartlm olan 5366 Sayl Ypranan Tarihi Ve Kltrel
Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas Ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanunun1 ilk uy-
gulama projelerinden olan Nesliah ve Hatice Sultan Mahalleleri Yenileme Avan Projesi2 bnyesinde
barndrd pek ok hukuki ihtilaf dolaysyla kentsel dnm uygulanmalarnn incelenmesi bakmndan
nemli bir projedir. Yllar boyunca sren bakmszlk ve ilgisizlik dolays ile tarihi kent merkezinin
ortasnda, kentten kopuk bir yerleim birimi halini alan Sulukulede gerekletirilen dnm, blgenin
hem tarihi zellii hem de Roman kltrne ev sahiplii yapmas ve son olarak da projenin iptal edilmesi
dolaysyla uzun bir sre kamuoyu gndeminde kalmtr.
almamzda ncelikle blgenin genel zellikleri ve blgede dnm gerektiren/gerektirdii
dnlen veriler ortaya konmu; bir anlamda kentsel dnm gerektiren nedenler de bu vesile ile
incelenmitir.
almann ikinci blmnde ise kentsel dnmn ama ve ilkeleri balamnda Sulukule Projesinin
gerekletirilme biimi, ierii, hedef ve sonular incelenmitir. Bu inceleme yaplrken proje kentsel
dnm uygulamalar ierisinde anlama ve anlamlandrmaya allmtr.
Son olarak, ilk derece mahkemesince verilen iptal karar incelenmi ve bu karar zelinde yargsal
denetimin kentsel dnm uygulamalar bakmndan anlam ve ilevi irdelenmitir. Ayrca iptal kararnn
yerine getirilmesi problemi de bu balk altnda irdelenen bir baka husustur.
I. SULUKULE BLGESNN GENEL ZELLKLER VE BLGEDE DNM
GEREKLL
A. Dnm ncesi Blgenin Fiziki ve Sosyal Yaps
stanbulda kentsel dnm uygulamalarnn ilklerinden olan Nesliah ve Hatice Sultan Mahallelerinde
(Sulukule3), yerel idareleri dnm konusunda tetikleyen kentsel faktrlerin ne olduunu anlamak ve ya-
plan projeyi bu dorultuda okuyabilmek iin blgenin fiziki ve sosyal yapsn irdelemek nemlidir. Zira
* Bu makale 2011 ylnda, Do. Dr. Melikah Yasin Tarafndan verilen Kentsel Dnm yksek lisans dersi kapsamnda Nuray Kaya ile birlite ha-
zrlanan devin, ilgili mahkeme karar ve sonraki yllarda ortaya kan gelimeler nda yeniden yazlmas suretiyle oluturulmutur.
** stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, dare Hukuku Anabilim Dal.
1 R.G. Tarih: 14.12.2005, Say: 26023
2 Nesliah ve Hatice Sultan Mahalleleri Yenileme Avan Projesi; bundan sonra Sulukule Projesi olarak anlacaktr.
3 MS. 120 yllarnda mparator Hadrianusun blgede birbirine bal ak, yar ak ve kapal sarnlardan oluan bir su ebekesi yaptrm olma-
s, kurumu Bayrampaa Deresinin (Lykos) burada bulunmas ve ayrca blgede bulunan fakat Fatih Belediyesi tarafndan zerine spor tesisi
ina edilen tarihi sarn dolaysyla blgenin Sulukule olarak adlandrld ifade edilmektedir. Ahmet Turhan Altner, Kendini alp gitmek
Milliyet,11 Mays 2008.
285
KENTSEL DNM HUKUKU
kentsel dnm gereksinimini ortaya karan etmenler birbirinden farkl ve eitlidir4.
Sulukulenin de yer ald Tarihi Yarmadann yenilenme ihtiyacn ortaya karan amilleri, tarihi
nemi dolays ile korunmas gerekli olan; ancak bu zelliklerini kaybetmeye yz tutmu, deprem riski
barndran knt ve enkaz alanlarnn5 varlnn yan sra, blgenin sahip olduu sosyo-ekonomik ve
sosyo-kltrel problemler olarak zetlemek mmkndr6.
Sulukule Tarihi Yarmadann tamamn kaplayan Fatih ilesi snrlar ierisinde, blgede barndrd
eitli eserleriyle birlikte tarihi ve kltrel miras haiz, surlar arasnda kalan blgedir. Corafi konum
itibariyle Sulukule,
Fevzi Paa Caddesinin gneybatsnda kalan Hatice Sultan ve Nesliah Mahallelerinden olu-
maktadr. Yerlemeyi gneybatda Vatan Caddesi, kuzeydouda Fevzi Paa Caddesi, kuzeybatda 10.
Yl Caddesi, gneydouda ise Sofal eme Caddesi snrlamaktadr. Yerlemenin komular kuzey-
douda Kariye, gneybatda Fatma Sultan, kuzeybatda Topular gneydouda ise Karagmrktr.
Yerlemenin kuzeybatsnda dier bir nemli snr eleman ise kara surlardr7.
Bir baka eserde ise, Sulukule Topkap Edirnekap arasndaki surlarn hemen nnde Sulukule
caddesi diye bilinen yolun kenarnda, 1960larn banda tamamen yklp tahliye edilen blge olarak
tarif edilmektedir8, 9.
Blgenin arz ettii nem, corafi konumunun yan sra; tarihi ve sosyal gemiiyle birlikte deerlen-
dirmeyi gerektiren bir alan olmas dolaysyladr. Esasnda blgenin korunmas gereklilii de bu tarihi
kimliinden ileri gelmektedir. Fatih blgesi ve zelde Sulukule UNESCO Dnya Kltr Miras Liste-
sinde yer alan Kara Surlar (The zone of ramparts) snrlar ierisindedir10. Ayrca blge stanbul 1
Numaral Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulunun 12.7.1995 tarihli 6848 sayl karar ile
belirlenen Kentsel ve Tarihi Sit alan ierisinde yer almaktadr. Sahip olduu sivil mimarlk rnekleri ve
ant eserleriyle tarih ve kltr mozaii konumunda olan Fatih11, hzl ve gayrinizam kentlemenin berabe-
4 Kentsel dnm kavram, dnyada ve lkemizdeki geliimi ve kentsel dnm ihtiyacn ortaya karan eitli nedenler hakknda ayrntl bilgi iin
bkz: Pelin Pnar zden, Trkiyede Kentsel Dnmn Uygulanabilirlii zerine Dnceler stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Dergisi, 2006, S.35. s.215-233; Melikah Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii Dergisi, Y.18, S.60,
s.105-137; Gl stn, Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Oniki Levha Yaynclk, stanbul, 2006.
5 knt blgesi: Bir kentin merkezinin toplumsal ve ekonomik etkenlerle gelimesi engellenen, tanmazlar srekli olarak deer yitiren, yoksulluk
yuvas nitelii kazanmaya yz tutmu blm, http://www.kentli.org/sss/soru71.htm, (evrimii, 07.05.2013). Gelimi ve sanayilemi bat lkele-
rinin byk kentlerindeki yoksulluk yuvalar (slamlar/knt blgeleri), kent merkezlerinde grlen ve arka sokaklarda, yksek katl binalara, orta
snf kesimin terk etmesiyle, isiz, yoksul ve kimsesizlerin yerlemesi sonucu olumu, su ve sululuun youn olduu yerler olarak bilinmektedir.
Hakan Aydn, Yerel Ynetimlerin Sosyal Sorumluluklar erevesinde knt Blgesi ve Su likisi, 16.11.2011, http://www.mahalliidareler-
dergisi.org, (evrimii, 07.05.2013).
6 Bu tespit ve gerekliklerin uygulanan projeyi ya da bu kapsamda yaplan ilemleri zorunlu klp klmad hususu ileride yeri geldike tartlmaya
allmtr.
7 Evrim Ylmaz, Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalarnda Sre ve Aktrler: Sulukule rnei, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stan-
bul 2009, s.53.
8 Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C.7, Kltr Bakanl ve Tarih Vakf Ortak Yayn, Ana Basm A., stanbul, 1994, s.70.
9 1957 ylnda Menderes operasyonlar srasnda, Edirnekapda surlarn bir blmnn ve Sulukulede 29 evin ykld ifade edilmektedir. Ylmaz,
s.54.
10 http://whc.unesco.org/en/list/356 (evrimii, 23.12.2012).
11 Fatihte yer alan eserler hakknda baknz: Fatih Rehberi, Fatih Belediye Bakanl Yaynlar, stanbul, T.Y.
286
KENTSEL DNM HUKUKU
rinde getirdii sorunlardan youn bir biimde nasibini alm ve projeye konu olan Sulukule blgesi Fatih
Belediyesinin tasviri ile Uzun yllar devam eden ilgisizlik ve bakmszlk nedeniyle kendi geliimini ve
deiimini tamamlayamam, bakmsz kalm ve yok olma tehlikesiyle kar karya kald gibi stan-
bulun merkezinde knt ve enkaz alanlar oluturmutur12.
Bu dorultuda, Sulukulenin Tarihi Yarmadada bulunuyor ve nemli eserlere ev sahiplii yapyor
oluu, sz konusu kentsel dnm projesiyle ortaya konan hedeflerin belirlenmesinde nemli bir etmen
olmutur. Sulukule Projesinde belirlenen hedefler yle ifade edilmitir:
Tarihi Yarmadann zgn dokusu ile uyumayan yaplamalarn, Tarihi Yarmadann kimlii-
ne ve karakterine uyumlu hale getirilmesi,
Planlama alan btn iin Fatih lesinin tarihten gelen zelliklerine uygun ilevlerin tanm-
lanmas,
Sulukule Blgesinin kltrel ve mimari z deerlerinin korunmas, tarihi ve kltrel kimlii ile
zdeleen kayp antsal eserler ve nemli sivil mimarlk rneklerinin de zgn kontur ve gabarisi ile
birlikte ihya edilerek tarihi dokuya kazandrlmas,
Tarihi Yarmadann grsel btnl ile uyumlu bir yaplama dzeninin tariflenmesi
Tarihi surlarn planlama ve tasarmda etkin e olarak deerlendirilmesi
Alann tarihsel ve zgn kimliine bal kalarak surlarn, ant eserlerin, tescilli yaplarn ve sivil
mimarlk rneklerinin tasarmda korumac bir anlay erevesinde etkin e olarak deerlendirilmesi
Yaya-tat ulam kurgusunun tarihi mekanlara zg zlmesi
Tarihten bugne ulaan mevcut yol dokusu ve gekilerinin kentsel tasarm ynlendirici bir ara
olarak deerlendirilmesi 13
Grld zere, Sulukule Projesinde belirlenen hedeflerin odanda, Tarihi Yarmada kimliini
koruma misyonu yer almaktadr.
Ayn dorultuda sz konusu blgenin haiz olduu mimari yaplar da tarihsel gemiinin ortaya ko-
nulmasnda yol gsterici olabilecektir14. Sahip olduu mimari eserlerin yan sra, Romanlarn yerleim
merkezi olarak bir kltr alan olma zellii de tamas15 bu alann zel olarak deerlendirilmesini ge-
rektirmitir16. Nitekim Fatih Belediyesi, yre insannn ve blgenin yapsna ilikin u tespitlerde bulun-
12 www.fatih.bel.tr (evrimii, 07.12.2011).
13 Nesliah ve Hatice Sultan Mahalleleri (Sulukule) Yenileme Avan Projesi, www.mimarizm.com (evrimii, 10.12.2012 ), Vurgu bize aittir.
14 Bu konudaki bilgi iin bkz. Esra Kaban, Kentsel Dnm ve stanbulun lk Kentsel Dnm Uygulama Projesi- Sulukule rnei, Yaynlan-
mam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits stanbul Aratrmalar Ana Bilim Dal, stanbul 2011, s.37. Ayrca bkz:
Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C.7, s.70-71; Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C.6, s.67.
15 Sulukulenin kendinden ok sakinlerinden sz etmek kanlmazdr. Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C.7, s.70.
16 Detayl bilgi iin bkz: Ylmaz, s. 52-63.
287
KENTSEL DNM HUKUKU
mutur:
Osmanl zamannda ve daha nceki tarihsel dnemde sur dnda yaayanroman vatandalarmz,
Osmanlnn Yeni eri Ocan (1826) kaldrmasyla (stanbul Surlar ikametgh ve talim alanlar ola-
rak yenierilerin kullanmnda idi) sur ilerine doru gelmeye balamlardr. Ancak esas yerleimleri
1918 yangnndan sonra olumutur. Yerleim alanlar Edirne kap ile Topkap arasnda ki Yenibahe
denilen ve u anda Vatan Caddesinin bulunduu dere yatann sa ve solu idi. Bu alan 1960 yln-
da Vatan Caddesinin almas esnasnda tamamen yklarak ortadan kaldrlmtr. Burada yaayan
Romanlarn bir ksm hemen komular olan Nesliah ve Hatice sultan Mahallelerine doru kayarak
buralar ikamet olarak kullanmaya balamlardr. Bu alandaki tarihi trbeler, camiiler -hazireler
(Nesliah Sultan Camii ve Haziresi, Mihrimah Sultan Camii ve Haziresi), alann tarihi sre itibar ile
bir gruba ait elence merkezi olarak kullanldn deil, tam tersi Osmanlnn st ve orta tabakasn
oluturanlar tarafndan kullanldn gsteren belgeler bulunmaktadr17.
Dolaysyla bir ynyle Roman kltrne ev sahiplii yapm olan Sulukule blgesinin, zellikle
1918 sonras Romanlar tarafndan yerleim alan olarak tercih edildii grlmektedir18.
Fatih Belediyesinin yukarda yer verdiimiz tespitleri dorultusunda dikkat eken nemli bir husus;
blgenin o gnlerde dnm olduu eklin aksine Osmanlnn st ve orta tabakasn oluturan kim-
seler tarafndan kullanld ve korunmas gerekli olan tarihi mirasn, yalnzca fiziki deil; bunun yannda
sosyal bir dnm de gerekli kld vurgusunun yaplm olmasdr.
Dier yandan stanbulun ve zelde Fatih blgesinin nemli bir deprem kuanda yer alyor oluu
ve yknt ve enkaz durumundaki yaplarn buralarda yaayan insanlar iin byk risk tayor olmas sz
konusu kentsel dnm ihtiyacn ortaya karan bir dier neden olarak tespit edilmitir.
Sulukulede kentsel dnmn fiziksel adan gereklilii, Sur Koruma Band iinde yer alan, ancak
bakmsz ve mdahale gerektiren yaplaryla knt blgesi zellii tayan mahalleler19den olmas
dolaysyla karmza kmaktadr. Bu durum blgede;
(s)osyo ekonomik ve sosyo kltrel problemlerin de byk lde i ie yaand alanlarn
olumasna sebebiyet vermitir. Bu alanlar, kente dardan g etmi olan ve kentin dar gelirli ve
yoksullar tarafndan kullanlan, mlkiyet-malik ilikisinin kopuk veya hi olmad, kente, kentliye
aidiyet hissiyatnn bulunmad, yalnzca barnmak ihtiyacndan baka bir amalarnn olmad-
alt gelir ve kltr seviyesindeki gruplarn kulland veya igal ettii alanlardr20.
17 www.fatih.bel.tr, (evrimii, 07.12.2011), vurgu bize aittir.
18 Romanlarn kltr ve tarihi hakknda ayrntl bilgi iin bkz: Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C.2, s.514-516.
19 www.fatih.bel.tr, (evrimii, 6.12.2011 ), Vurgu bize aittir. Bir alann knt blgesi olarak tanmlanmas iin bir takm bilimsel ltlerin bulun-
maktadr ve bu tanmlama ancak ayrntl bir sosyolojik aratrma ve analiz sonucunda yaplabilir. Gr: Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk
Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blmnn Ankara Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alan 1/5.000 lekli Koruma Amal Nazm mar Plan ile
1/1000 lekli Ankara Tarihi Kent Merkezi Kentsel Yenileme Alan Koruma Amal Uygulama mar Plan Hakkndaki Grleri; Planlama, S. 2,
TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, 2006, s,139-147, 144.
20 www.fatih.bel.tr, (evrimii, 29.11.2011), Vurgu bize aittir.
288
KENTSEL DNM HUKUKU
Fatih Belediyesince blgenin sosyo-ekonomik ve sosyo- kltrel durumunu tespit amal yaplan
anket almasna ilikin veriler ise yledir:
Yaayan nfusun yaklak %17si Roman vatandalarmzdan olumaktadr. Geriye kalan nfus
ise lkemizin muhtelif yerlerinden stanbula g etmi, genellikle alt hizmet sektrnde alan alt
ve dar gelir dzeyindeki insanlardan meydana gelmektedir. Bu durum, blgede homojen bir kltr
grubunun olmadn gstermektedir.
Eitim durumlar itibar ile %31 okur-yazar olmayan, %34 ilkokul mezunu, % 5 ortaokul, %
4 lise mezunudur. Ailelerin %17 sinin alan yoktur, %13 nde ise ocuklar, %8inde kadnlar
almakta ki bunlar genellikle dilencilik yapmaktadrlar.
durumlar itibar ile %77 sinin gelir getirici bir ii yoktur, %64 sigortasz, %16s yeil kartl,
%51i mesleki eitim almak istememekte, %37si istemektedirler.
%91 Projeden haberdar, %9 ise habersizdir, %65 yklp yeniden yaplacan, %15 baka
yere gideceklerini sanmaktadrlar. Ancak %74 burada yaamak istemektedir, %26 baka yere
gitmek istemektedir. %79 mahallede yapsal deiiklik yaplsn istemekte, %21 istememektedir. ka-
met edenlerin %40 mlk sahibi, %60 kirac ve igalcidir. %41i blgede yaanan sorunlarn
kfr-iddet, %21i yoksulluk, %14 uyuturucudan kaynaklandn dnmektedir21.
Denilebilir ki, blge zerinde yaayanlarn pek ok sosyal ve ekonomik problemlerle ba etmek ko-
numunda olan kimseler olduu bu ekilde saysal verilerle ortaya konmutur22.
B. Blgede Dnm Gereklilii
Bir blgenin ihtiva ettii fiziksel ve de sosyal artlardan ve blgeye ilikin verilerden bamsz olarak
sylenebilir ki tarih, kltr ve tabiat varlklarn korumak idareye verilmi anayasal bir grevdir. Ayrca
kamu hizmeti ve de zel idari kolluk faaliyeti nitelii tayan23 bu grevin yerine getirilmesine ilikin ola-
rak 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu24 da meridir. O halde bata Anayasa m.63
hkm ve 2863 Sayl Kanun ve buna bal olarak, o dnemde kentsel dnm projelerinin altln
oluturan, 5393 sayl Belediye Kanununun25 73. madde hkm ve 5366 Sayl Kanunun ilgili hkmleri
dolaysyla mahalli idarelerin26 bu greve kaytsz kalmalar beklenemez.
Bir nceki blmde de belirtildii gibi Sulukule blgesi kentsel ve tarihi sit alan ierisinde yer almak-
tadr. 2863 Sayl Kanunun tanmlar balkl 3. maddesinde sit: tarih ncesinden gnmze kadar gelen
21 www.fatih.bel.tr, (evrimii, 29.11.2011), Vurgu bize aittir
22 Sulukule ve Taoluk blgelerinde yaayan vatandalarn sosyo-ekonomik ve sosyo- kltrel durumlar hakknda kapsaml analizler iin bkz: Kaban,
s.58-65
23 Aydn Glan, Tarihi Dokuyu Yenilemek Adna Cerrahi Bir Mdahale Arac: Yenileme Alanlar, Prof. Dr. Hseyin Hatemiye Armaan, Vedat
Kitaplk, stanbul, 2009,s.1956-1957.
24 R.G. Tarih: 23.7.1983 Say: 18113
25 R.G. Tarih: 13.7.2005 Say: 25874
26 Mahalli idarelerin bahsi geen alanlarn dntrlmesi konusundaki grev, yetki ve sorumluluklar konusunda ayrntl bilgi iin bkz: Melikah
Yasin, Tarihi Meknlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, Legal Hukuk Dergisi, Y.4, S.45, Eyll 2006, s.2711- 2720.
289
KENTSEL DNM HUKUKU
eitli medeniyetlerin rn olup, yaadklar devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri zelliklerini
yanstan kent ve kent kalntlar, kltr varlklarnn youn olarak bulunduu sosyal yaama konu olmu
veya nemli tarihi hadiselerin cereyan ettii yerler ve tespiti yaplm tabiat zellikleri ile korunmas
gerekli alanlar olarak tarif edilmektedir. Ayn kanunun 6. maddesi sit alan iinde bulunan tanmaz
kltr varlklarn korunmas gerekli tanmaz kltr ve tabiat varlklar ierisinde saymtr. Kanunun
17. maddesi ise bir alann koruma blge kurulunca sit olarak ilan halinde bu alanda her lekteki plan
uygulamasnn duracan, blgeye ilikin Koruma Amal mar Plan27 yaplncaya kadar, koruma blge
kurulu tarafndan ay iinde gei dnemi koruma esaslar ve kullanma artlarnn belirleneceini d-
zenlemitir. Ayrca kanun koyucu, belediyelerin, valiliklerin ve ilgili kurumlarn sz konusu alanda yl
iinde koruma amal imar plan hazrlatp incelenmek ve sonulandrlmak zere koruma blge kuruluna
vermek zorunda olduunu, yllk sre iinde zorunlu nedenlerle plan yaplamad takdirde koruma
blge kurulunca bu srenin gerekeli olarak uzatlabileceini, uzatlan sre ierisinde gei dnemi ko-
ruma esaslar ve kullanma artlar uygulanacan da bu maddede hkm alna alnmtr. Ek olarak sit
alanlarna ilikin tm leklerde yaplm; koruma blge kurullarnn uygun gr alnarak yrrle hususlar tartmaszdr. Ancak zellikle yaplan anket almalar ile saysal olarak ortaya konulmaya
giren planlarn yarg kararlar ile uygulamasnn durdurulmas veya iptal edilmesi halinde ilgili koruma
blge kurulunca gei dnemi yaplanma artlarnn yeniden belirleneceini de maddede dzenlenmitir.
zetle kanun koyucu sit alanlar bakmndan her ne art altnda olursa olsun zel bir koruma statsnn
var olmasn salamay amalam ve bu koruma rejimine ilikin esaslar sratle belirlemeyi ilgili idare-
lere grev olarak yklemitir.
Blgenin kentsel ve tarihi sit alan olarak ilan edilmesinin bir sonucu olarak blgede mevcut olan
1/5000 lekli nazm imar plan ile 1/1000 lekli uygulama imar plannn yrrlkleri ortadan kalkm,
kanunun gerei olarak blgede bir boluk olumamas iin koruma kurulunca 2.8.1995 tarihli ve 6898
sayl karar ile gei dnemi yaplanma koullar ilan edilmitir. Blgede uzun bir sre boyunca bu ya-
planma koullar erevesinde imar faaliyetleri yrtlmtr. Kanunun yl ierisinde hazrlanma-
sn ngrd koruma amal imar planlar ise ancak 30.4.2005 tarihinde 1/5000 lekli ve 21.5.2005
tarihinde 1/1000 lekli olarak hazrlanm ve yrrle konmusa da bu planlarn onanmasna ilikin
koruma kurulu karar 29.11.2007 tarihinde idare mahkemesince iptal edilmitir. Bu karar zerine stanbul
4. Numaral Kltr Ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulunca 26.3.2008 tarihinde blgeye ilikin
yeniden gei dnemi esaslar ve kullanma artlar kabul edilmise de bu karar da idare mahkemesince
iptal edilmi olduundan; blgede 5366 Sayl Kanun kapsamnda yenileme alan olarak ilan edildii
tarihte yrrlkte olan herhangi bir imar plan ya da gei dnemi yaplanma esas ve kullanm art bu-
lunmamaktayd.
27 Koruma amal imar plan: Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu uyarnca belirlenen sit alanlarnda, alann etkileim gei sahasn
da gz nnde bulundurarak, kltr ve tabiat varlklarnn srdrlebilirlik ilkesi dorultusunda korunmas amacyla arkeolojik, tarihi, doal,
mimari, demografik, kltrel, sosyo-ekonomik, mlkiyet ve yaplama verilerini ieren alan aratrmasna dayal olarak; halihazr haritalar
zerine, koruma alan iinde yaayan hane halklar ve faaliyet gsteren i yerlerinin sosyal ve ekonomik yaplarn iyiletiren, istihdam ve
katma deer yaratan stratejileri, koruma esaslar ve kullanma artlar ile yaplama snrlamalarn, salklatrma, yenileme alan ve projele-
rini, uygulama etap ve programlarn, ak alan sistemini, yaya dolam ve tat ulamn, altyap tesislerinin tasarm esaslar, younluklar
ve parsel tasarmlarn, yerel sahiplilik, uygulamann finansman ilkeleri uyarnca katlmc alan ynetimi modellerini de ierecek ekilde
hazrlanan, hedefler, aralar, stratejiler ile planlama kararlar tutumlar, plan notlar ve aklama raporu ile bir btn olan nazm ve uygulama
imar planlarnn gerektirdii lekteki planlardr.
290
KENTSEL DNM HUKUKU
Bahsi geen dzenlemelerde ngrld zere, kentin tarihi ve kltrel dokusunun korunmas ama-
cyla kentsel dnm projelerinin uygulanmas, mmkn ve de gereklidir. Ayrca 5366 Sayl Kanunun
ama balkl 3. maddesinde ifade edildii zere mahalli idareler, ypranan ve zelliini kaybetme tehli-
kesi ile kar karya olan kltr ve tabiat varlklarn, koruma kurullarnca sit alan olarak tescil ve ilan
edilen blgeler ile bu blgelere ait koruma alanlarn, blgenin geliimine uygun olarak yeniden ina ve
restore edebilecekler ve bu blgelerde konut ticaret kltr turizm ve sosyal donat alanlar oluturabile-
ceklerdir. Yine ayn maddeye gre projeleri gerektiren bir baka neden, tabi afet riskinin varl ve bu ris-
ke kar nlem alnmas ihtiyacdr. Ayrca dnm projeleri ehirlemenin beraberinde getirdii sosyal
sorunlarn ve ihtiyalarn giderilmesi amacyla da yaplabilir28.
Yukarda belirlenen veriler nda, blgenin esasnda korunmas ve yenilenmesi gereken bir blge
olduu, bunun yannda tabi afet riski ierdii ve blge halknn bu riskin zarar verici sonularndan koru-
nabilmesi iin blgedeki khnemi yap stokunun fiziksel gereklikle uyumlatrlmasnn zaruri olduu
allan sosyal sorun ve ihtiyalarn giderilmesi hedefinin gerektirdii yenileme projeleri fiziksel bir
yenilemeden fazlasn iermek durumundadr.
Fatih Belediyesi projeye duyulan ihtiyac anlatmak noktasnda, esasnda kentsel dnm projelerinin
kotarabileceinden ok daha fazla sosyal problemi tespit ve izaha almtr. Bu, bir anlamda, projenin
esas nceliinin ve blgenin birincil gereksiniminin fiziki bir yenileme olduu biiminde bir yaklam or-
taya konulduunu dndrmektedir29. Bu trden bir dnm projesi kanlmaz olarak fiziki problem-
leri merkeze alan ve sosyo - kltrel problemleri fiziksel yenileme ile badat lde dikkate alabilen
bir proje olarak srdrlmtr.
zel mlkiyete mdahaleler ieren30 ve blgelerin sosyal yapsn belirli lde deitiren bu trden
projelerin uygulanmas gereklilii irdelenirken, yalnzca mevcut fiziksel durumun gereksinmelerini or-
taya koymak suretiyle mdahalenin kanlmaz olduunu vurgulamak hakkaniyete uygun bir yaklam
olarak deerlendirilmeye msait deildir. Bu gereklilii deerlendirirken iki noktaya temas etmek gerekir.
lk olarak; bir ynyle zel idari kolluk faaliyeti niteliini haiz olan31 korumann, gerekletirilmi sayla-
bilmesi iin idarenin zerine den tedbirleri alm ve uygulam olmas beklenir32. Hlbuki yukarda da
28 Yasin, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, s.110.
29 Fatih belediyesinin internet sitesinde projeyi tantmak amal olarak hazrlam olduu blmdeki ifadelerin kimi blmleri zellikle dikkat
ekicidir Bunlardan bazlar: Alan, tarihi stanbul Kara Surlarnn bitiiinde, kaybolmaya yz tutmu tarihi ve kltrel eserlerle birlikte,
sala yaplar, ykk dkk barakalar, mtemilat ve eklentilerden ibaret bir ortaa kenti grmndedir ya da Mevcut durumlar itibar ile
kiraclarn, kira demeyen igalcilerin ve birtakm marjinal gruplarn igaline urayan bu alan, kayt d ekonominin, gayri yasal uygulama-
larn ve su unsuru oluturan gayri ahlaki ortamlarn mekan haline gelmi ve 10-15 kiilik ailelerin bir arada yaad salksz yerlemelere
dnmtr biimindedir. Esasnda bu ifadeler blgenin tarihi ve kltrel nemi ile mevcut sosyal yap arasndaki uyumsuzluu keskin bir
biimde ortaya koyma vurgusu tamaktadr.
30 Kentsel dnm uygulamalarnn mlkiyet hakkna getirdii snrlamalar bakmndan incelenmesi konusunda bir alma iin bkz: Adem
Avc, 6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Asndan Mlkiyet Hakknn Snrlandrlmas, (Bu
kitap iindedir).
31 Glan, s.1957
32 Glan bu gereklilii ifade ettikten sonra, aslnda yaplan yeni dzenlemelerin (5366 Sayl Kanun ile yaplan dzenlemeler kastediliyor) idarenin bu
grevini gerei gibi yerine getirmediinin kabul anlamn da ierdiini belirtmektedir; Glan, s.1957.
291
KENTSEL DNM HUKUKU
izaha alld gibi blgenin kentsel ve tarihi sit alan olarak ilan edilmesinden sonraki on yl boyunca
blgede kanunun hazrlanmasn ngrd koruma amal imar planlar hazrlanmam, yarg kararlar
ile iptal edilenlerin yerlerine sratle yenisi yaplmas gerekirken yenileri de yaplamadan, blge, yrrlk-
te olan herhangi bir imar plan bulunmakszn yenileme alan olarak ilan edilmitir. kinci olarak, kltr
ve tabiat varl nitelii tayan tanr ve tanmaz mallarn zel mlkiyette bulunmas halinde, anayasa
gerei esas olan, bunlarn zel mlkiyette kalmasn salanmas ve amaca uygunluunun salanmas nok-
tasnda idarece destekleyici tedbirler alnmas suretiyle bir koruma gerekletirilmesidir33. Glan bunu
cerrahi mdahaleden nce uygulanmas zaruri olan ila tedavisi olarak tarif etmektedir34. Oysa ki 5366
Sayl Kanunun 4. maddesi dolaysyla idareye verilmi olan kamulatrma yetkisinin kullanlmas iin
yenileme alan ilan gerekli ve yeterli grlmtr35.
Gerekli tm tevik edici tedbirler alnm olsa ve idarenin cerrahi mdahaleden nce ila tedavisi-
ni uygulamay denedii varsaylsa dahi, yine de blgenin iinde bulunduu artlar dolaysyla uygulanan
yenileme projesinin kanlmaz olduu sonucuna da ulalabilmesi muhtemeldir. Fakat proje, ilkesel ola-
rak byle bir tedavi yntemini denemeden dorudan zel mlkiyete ar bir biimde mdahale biimin-
de balam ve de ilerlemi, bu cerrahi mdahale gerekliliini, tartlmas mucip olmayan bir n kabul,
bir k noktas olarak almtr. Her ne kadar kanunda ve uygulama ynetmeliinin Projeye Katlm
balkl 22. maddesinde zel hukuk kiilerine yenileme alan ierisinde kalan tanmazlarn bizzat yeni-
leyebilme imkn tannm olsa da, kanunun ngrd yenileme projelerinin ilklerinden olan Sulukule
projesinde maliklerden hi biri bu yolu tercih edebilmi deildir. Bunda etkili olan faktr; kanunun bu
imkn yalnzca yaps aynen korunacak veya yenilenecek tanmazlar bakmndan getirmesidir36. Zira
projede blgede mevcut btn yaplarn yklmas ngrlmtr. Yklacak olan yaplar bakmndan ise
maliklerin projeye katlm imkn bulunmamaktadr.
Nitekim Sulukulede yrtlmekte olan proje ile ilgili olarak mimarlk ve inaat hizmetleri pazarnda
rekabet koullarn ortadan kaldran uygulamalar bulunduu, Sulukule sakinlerinin kendi mimarlk ve
inaat projelerini tercih etme imknlarnn ellerinden alnd iddiasyla baz malikler tarafndan Reka-
bet Kuruluna ikyette bulunulmutur. Rekabet Kurulu, rekabeti nledii ileri srlen kentsel dnm
projesinin 5366 Sayl Kanun kapsamnda gerekletirildii katlmn mmkn olmamasnn bu kanun ve
ilgili ynetmelikten kaynaklandn ve bu nedenle de ikyetin 4054 Sayl Rekabetin Korunmas Hak-
knda Kanun kapsamnda grlemeyeceinden bahisle ikyeti reddetmitir. Alan davada Dantay Re-
kabet Kurulu kararn ayn gereke ile isabetli bulmutur.37 Sonu olarak 5366 Sayl Kanun kapsamnda
projeye katlm her durumda mmkn olmamaktadr. Kald ki 5366 Sayl Kanun uyarnca gerekletiri-
33 Glan, s.1957; Ayn ynde bkz; Yasin, Tarihi Meknlarn Dntrlmesinde Mahalli darelerin Rol, s.2716.
34 Glan, s.1963.
35 Glan, s.1960.
36 5366 Sayl Kanunun uygulama balkl 3. maddesinin 3. fkra hkm u ekildedir:
Yenileme alan iinde yap parsellerindeki uygulamalarda kendi parseli ve yaps aynen korunarak yenilenecek yaplar, projenin btnln
bozmamak artyla belediyece kabul edilen projeye bal kalmak ve il zel idaresi ve belediyenin belirleyecei amata kullanlmak kaydyla parsel
sahibince yaplabilir. Bu durumlarda uygulamann projeyle e zamanl olarak balatlmas ve tamamlanmas esastr. Aksi takdirde il zel idaresi ve
belediyece bu Kanun hkmleri uygulanr.
37 D. 13. D, E.2008/6236, K.2010/2586, K.T. 29.03.2010, (Yaymlanmamtr).
292
KENTSEL DNM HUKUKU
lecek projeler tm yaplarn yklmasn ngryor olmasa bile, idarece kiinin kendi tanmazn yeni-
leyebilmesini tevik edebilecek imknlarn salanmamasnn yan sra, projelerin uygulanmas srasnda,
e zamanl proje yrtmenin ve proje btnl salamann zorluundan tr maliklerin kamulatrma
tehdidi altnda kalmas dolaysyla, katlm imkn olduka snrldr denebilir38.
Elbette ki 5366 Sayl Kanun dzenleni biimi itibari ile gerek nc uygulamalardan olan Sulukule
projesinin ve gerekse ondan sonra uygulanan ve uygulanacak olan yenileme projelerinin belirtilen ynde
seyretmesine son derece uygun bir yasal zemin olarak karmzda durmaktadr. Her ne kadar 6306 sayl
Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun39 ile bu kanun 3. maddesine Yenileme
projelerinin gerektirdii uygulamalar, verilen sre iinde yap malikince yaplmad takdirde, il zel
idaresi veya belediye tarafndan yaplarak masraf yap malikinden tahsil edilir. l zel idaresi veya be-
lediye tarafndan, yap malikinin uygulama masraflarn demesini kolaylatrc tedbirler alnabilir. Bu
tedbirlere ilikin usul ve esaslar ynetmelikle dzenlenir biiminde bir fkra eklenmi olsa da bu hkmn
kamulatrma yetkisinin genilii ve maliklerin projeye katlm imknnn snrl olmasnn dourduu
sakncalara yeterli zm salamad kanaatindeyiz40.
C. Nesliah ve Hatice Sultan Mahallelerinin Yenilenmesinde Hukuki
Sre41
Kentsel ve Tarihi Sit Alan ierisinde yer alan Sulukule yenileme alannda Fatih Belediyesi, Byk-
ehir Belediyesi ve Toplu Konut daresinin ortaklaa yrtt proje 2005 yl Eyll aynda imzalanan
protokolle resmiyet kazanmtr. Bu tarihten daha ncesinde stanbul Bykehir Belediyesi blgeyi kent-
sel tasarm projeleri kapsamnda rehabilite etmek iin42 2002 ve 2003 yatrm programna dhil etmi,
16 Haziran 2005 tarihinde 5366 Sayl Kanun yrrle girmitir. 8 Eyll 2005te stanbul Bykehir
Belediyesi ile Fatih Belediyesi ve TOK arasnda imzalanan protokolle Sulukulenin dnm ve alanla-
rndan faydalandrlaca ve bu yolla mevcut arpk yerleme alanlarnn tasfiye edilerek tarihsel dokuya
uygun ve ada standartlara kavuturulaca hususlar dzenlenmitir43. 3 Nisan 2006da Fatih Nesli-
ah-Hatice Sultan Mahalleleri Yenileme Alan olarak Bakanlar Kurulu tarafndan kabul edilmitir44.
13 Temmuz 2006da TOK, Bykehir Belediyesi ve Fatih Belediyesi kentsel yenileme projesi ile
ilgili ikinci bir protokol imzalamtr. Bu protokolde 5366 Sayl Kanun kapsamnda Fatih Belediyesi
tarafndan kentsel yenileme alan olarak ilan edilen Sulukulede TOK ile ortaklaa hayata geirilecek
bir proje yaplmas ngrlmtr. 19.10.2006 tarihinde Bakanlar Kurulunun 2006/11296 sayl karar
ile Fatih Belediyesine blgede toplam 12 adet ada hakknda acele kamulatrma yetkisi verilmitir. Fatih
Belediyesince bu karara dayanlarak gerekletirilen acele kamulatrmalara Sulukule Roman Kltrn
38 Ayn ynde bkz: Glan, s.1959.
39 R.G. Tarih: 31.05.2012, Say:28309
40 Kanunun getirdii dzenlemelerin kapsaml bir eletirisi iin bkz: Glan, s.1958-1961.
41Bu blm; Ylmaz, s.64 ve, http://sulukuleatolyesi.blogspot.com/2009/11/sulukule-icin-kirilma-noktalari.html ile www.sulukulegunlugublogspot.
comadreslerinde yer alan bilgiler ve daha sonraki gelimeler derlenerek oluturulmutur. ( evrimii, 10.12.2012)
42 http://www.radikal.com.tr/veriler/2002/09/26/haber-51292.php, (evrimii, 25.11.2011).
43 Ylmaz, s.64.
44 R.G. Tarih:22.04.2006, Say: 26147
293
KENTSEL DNM HUKUKU
Gelitirme Dernei tarafndan iptal davas alm ve bu kararn ncelikle yrtmesinin durdurulmas
talep edilmise de Dantayn 08.08.2007 tarihli ara karar ile; kamulatrlmasna karar verilen tan-
mazlarn, mlkiyet ynnden blnm, yap olarak harabe halini alm ve yklmaya yz tutmu, her
an yklabilecek ve olas bir deprem annda byk felaketlere yol aabilecek nitelikte olduklar, hayati
tehlike ve risk tayan yaplarn yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmas amacyla Fatih Beledi-
ye Bakanlnca acele kamulatrlm olduu anlaldndan bahisle yrtmenin durdurulmas talebi
reddedilmitir45.
2 Kasm 2007de Sulukule Yenileme Avan Projesi, stanbul Yenileme Alanlar Kltr ve Tabiat Var-
lklarn Koruma Blge Kurulu tarafndan onaylanm, Kanun gerei Belediye Meclisine sunulan proje
Belediye Meclisinin kabul ve Bykehir Belediye Bakannn 17.12.2007 tarihli 4269 sayl karar ile
onaylanarak yrrle girmitir.
Projeye kar TMMOB ehir Planclar Odas stanbul ubesi ve TMMOB Mimarlar Odas stan-
bul Bykkent ubesi tarafndan iki ayr iptal davas alm; her iki davada da davaclarn yrtmenin
durdurulmas talepleri reddedilmi ve nihayet proje 26.04.2012 tarihinde ehircilik ilkeleri ve kamu
yararna uygun olmad gerekesi ile iptal edilmitir46. Ancak iptal karar verildiinde proje tamamlan-
m durumda idi. 26.06.2012 tarihinde ise Fatih Belediyesince blgede ina edilen ev ve iyerlerinin hak
sahiplerine ne ekilde datlacan belirlemek zere kura ekimi yaplmtr47.
II. KENTSEL DNM YNTEMLER LE AMA VE LKELER BALA-
MINDA SULUKULE PROJESNN DEERLENDRLMES
A. Sulukulede Gerekletirilen Dnmde Yntem ve erik Tart-
mas
Kentsel dnm uygulamalar birbirinden farkl ve eitli amalara hizmet etmektedirler. Bu uygula-
malar kavram olarak kentsel dnm bal altnda toplanabilirse de mekna getirdikleri deiimin tr
ve ilevine gre konular bakmndan farkllarlar48.
almamzda Sulukule Projesinin amacn ve konu edindii deiimin niteliini gz nnde
bulundurarak projenin ne tr bir dnm projesi olduunu, farkl bir syleyile kentsel dnm
projelerinin farkl grnmlerinden hangisi ya da hangilerini ierdiini ortaya koymaya alacaz.
5366 sayl Kanunun ngrd yenileme projelerinden olan Sulukule projesi, dayana olan mev-
zuata kout olarak birbirinden farkl pek ok kavram k noktas alarak gelitirilmi bir projedir. Bu
ynyle de kentsel dnmn farkl yntem ve sonularn ierisinde barndrr. Sulukulede; kentsel
45 Ara karar ve esasa ilikin karar yaynlanmamtr.
46 stanbul 4. dare Mahkemesi, E.2009/758, K.2012/783, KT.26.04.2012, (Yaynlanmamtr).
47 http://gundem.bugun.com.tr/sulukule-de-kuralar-cekildi-196754-haberi.aspx (evrimii, 26.12.2012)
48 Kentsel Dnmn ierdii farkl konular, ya da uygulanma biimleri/unsurlar hakknda ayrntl bilgi iin bkz: Fatma Ayhan, Kentsel Dnm
Kavram Ve Tarihsel Geliimi, (Bu kitap iindedir) ; Halil Kalabalk, mar Hukuku, C.III, Sekin Yaynclk, 2012,s.3509-3516; Pelin Pnar z-
den, Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler Ve stanbul rnei, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi,
S: 23-24. s.255-270; stn, s.6-8; Ylmaz, s. 13-15.
294
KENTSEL DNM HUKUKU
dnm, yenileme (Renewal),soylulatrma/sosyal slah (Gentrification)49, yeniden oluum (Regene-
ration), yeniden canlandrma (revitalization) ve koruma (conservation) eylemlerinden her birini iinde
barndrr.
zerinde durulmas gereken nokta ise bunlarn gerekli olup olmadnn yannda yasal zeminin her
birine msait olup olmad meselesidir. zellikle de Fatih Belediyesinin blgenin sosyal yapsna ilikin
olarak ortaya koymu olduu veriler ve irdeleni biimleri gz nne alndnda, Sulukule Blgesinde
gerekletirilen kentsel dnm projesi, blgenin yalnzca mimari boyutunun dikkate alnarak riskli ol-
duu tespit edilen yerlerin yeniden inasna50, yok olmaya yz tutmu tarihsel eserlerin yeniden hayata
kazandrlmasna ynelik deildir. Proje ayn zamanda blgenin sosyal adan problemli durumunun da
giderilmesine dnk bir yaklama sahiptir. Dolaysyla kentsel dnmn gayesine ynelik karmza
kan kavram soylulatrma/sosyal slahtr. Kavram kentsel yenilemenin bir esi olarak doktrinde kendi-
ne yer bulabilmi ve kentsel dnm bal altnda incelenebilmise de; 5366 sayl Kanunun, idarelere
bir yenileme faaliyeti dolaysyla, sosyo-kltrel adan bozulmu, kntye uram, dolaysyla fizik-
sel evresi de bozulmu alanlarda, zellikle de tarihi kent paralarnda sosyal yapnn slah edilmesi ek-
linde aklanabilen51 bir dnm modelini gerekletirme yetkisi verip vermedii meselesi tartlabilir.
Amac ypranan ve zelliini kaybetmeye yz tutmu; kltr ve tabiat varlklarn koruma kurullarnca
sit alan olarak tescil ve ilan edilen blgeler ile bu blgelere ait koruma alanlarnn, blgenin geliimine
uygun olarak yeniden ina ve restore edilmesi, tabii afet risklerine kar tedbirler alnmas, tarihi ve kl-
trel tanmaz varlklarn yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmas biiminde tarif edilen bir
kanunun zorunlu olarak sosyal yapy da deitirmesi gerekmekte midir? Sosyal yapnn deiimi, o-
unlukla -maliyeti ve blgeye getirdii deiim dolaysyla- kentsel dnm uygulamalarnn bir sonucu
olarak karmza kyor olsa da bir kentsel dnm projesinin bizatihi byle bir deiimi ama ve konu
edinmesi evrensel hukuk ilkelerinin ve insan onuru kavramnn kabul edebilecei bir olgu olmasa gerekir.
B. Kentsel Dnm lkeleri ve Sulukule Projesinin ncelenmesi
Kentsel dnm uygulamalar, hem lkemizde hukuki boyutuyla uzun yllardr incelenen bir kavram
olmamas hem de yarg mercilerinin bu uygulamalar genellikle ehircilik ilkeleri, planlama esaslar ve
kamu yarar gibi hukuki adan bir baka bilinmezden52 hareketle inceliyor olmalar dolaysyla, hukuk
49Soylulatrma kavramn kentsel dnm uygulamalarnn uygulann inceleyen hemen tm eserlerde incelenmesi dolaysyla bir veri olarak kullansak da
belirtmek gerekir ki; hem mevcut yasal dzenlemeler gerei hem de adalet duygusu ve insan onuruna sayg dolaysyla bir kentsel dnm uygulamasnn
soylulatrma nitelemesini gerektirecek bir amaca ve ierie sahip bulunmasna iddetle kar kmaktayz. Bu nitelemeyi uygulamann sonucu bakmndan
deil, Belediyenin projenin tantmn yapmak zere hazrlad metinde kulland dil ve ierii dikkate alarak yapm olduumuzu ve kavram trnak
ierisinde kullandmz vurgulamak gerekir. Soylulatrma hakknda kavramsal bir tartma iin bkz: Murat entrk Yenilemeye Kar Shhiletirme:
Fener-Balat-da Kentsel Mdahalelere Yaklamlar Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, S.22, 2011, s. 395-422.
50Belediyelerin yarsndan ounun kentsel dnm uygulamalarn, bir tr imar uygulamas olarak grdkleri tespit edilmitir. zden, Trkiyede
Kentsel Dnmn Uygulanabilirlii zerine Dnceler, s. 228.
51 zden, Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler ve stanbul rnei, s.258.
52 Kavramn bilinmezlii ile ifade etmek istediimiz yarg mercilerinin bu kavramlarn ieriini doldurma ve kavramlar deerlendirme iini daha ok
bilirkiiye bavurma yolu ile gryor olmasdr. Konuya ilikin yarg kararlarn okuyan ve inceleyen kimselerin de kolaylkla mahede edebilecei
gibi bu kavram hukuka uygunluu deerlendirmede, daha ok ehir planlamac ya da mimar bilirkiilerin inceledii ve yarg organlarnn neredey-
se baka hibir szgeten geirmedii teknik bir lt olarak grlmektedir. Bu konuda bir inceleme iin bkz: Ezgi Yldrm, Kentsel Dnm
Uygulamalarnn Esas Bakmndan Yargsal Denetimi (Bu kitap iindedir).
295
KENTSEL DNM HUKUKU
doktrininde ve uygulamasnda tam anlamyla kendine has ilkeleri olan bir kavram deildir. Belirtmek ge-
rekir ki farkl disiplinlerin, kentsel dnm uygulamalar iin nerdii pek ok ilke vardr. Bunlardan bir
ksm yarg organlarna yol gsterici olabilecek nitelikteyken byk bir ksm ise kentsel dnm uygu-
lamalar gerekletirecek olan idarelere yol gsterici olabilecektir. Yarg kararlarnda mnferit olarak de-
il ve fakat belirtilen kavramlara ek olarak kentsel dnm ve geliim ilkeleri kavramnn kullanld
grlmektedir53. Bu blmde mevzuat ve yarg kararlarndan hareketle ve tketici olmayacak biimde
birka ilke tespit etmeye ve Sulukule projesini bu ilkeler nda incelemeye alacaz54.
1) Kentsel dnm uygulamalar katlmc usullerle balatlmal ve
gelitirilmelidir
5366 Sayl Kanunun uygulama ynetmeliinin katlm ve kamuoyunun bilgilendirilmesi balkl
7. maddesi yetkili idareler tarafndan yenileme alan iinde kalan mlk sahiplerini veya blge halkn
uygulama konusunda bilgilendirmek zere toplantlar yaplarak grlerinin alnmas ve bu yolla katl-
mn salanmasn hkm altna almaktadr. Bunun yannda bu idarelere ihtiya halinde niversitelerle,
kamu kurum ve kurulular ile eitli sivil toplum kurulular ile danma toplantlar dzenleme, projeler
hakknda basn ve yayn aralar ile bilgilendirme yapma yetkisi vermektedir.
Denilebilir ki 5366 Sayl Kanun katlm konusunda idareye hem baz ykmllkler yklemek, hem
de katlm salamak konusunda kullanabilecei aralar tketici olmayacak biimde sayarak bir takm
yetkiler vermek suretiyle, projelerin katlmc usullerle gelitirilmesi konusundaki iradeyi ortaya koymu-
tur. Nitekim Fatih Belediyesi proje uygulanmaya balamadan nce ve sonra eitli toplantlar dzenleye-
rek hem yerel halk proje konusunda bilgilendirmi hem de eitli kurum ve kurulularla proje hakknda
fikir alveriinde bulunmutur. Fakat buna ramen katlm konusunda projeye farkl evrelerden ynel-
tilen ciddi eletiriler bulunmaktadr55. Ancak bu eletirilerden ziyade yasann projeye katlm hususuna
verdii anlam ve nem bakmndan incelenmesi gerekir. Kanun blge halknn projeye katlmnn nasl
salanaca hususunun ynetmelikte dzenleneceini ifade etmektedir. Bu tr bir dzenlemenin katlmn
hangi aamalarda ve nasl gerekleeceini hkm altna almamas dolaysyla gereki olmad ifade
edilmektedir. Ayrca katlma ilikin mekanizmalarn nasl ileyeceine dair dzenlemeler bulunmamas
da kanuna yneltilen bir baka eletiridir.56 Ynetmelik de kanunun tad bu eksiklikleri giderebilmi
deildir. Katlmn nasl gerekletirebileceini dzenleyen ynetmelik hkm, katlm etkin klmay
salayabilecek mekanizmalardan yoksundur. Yaplan tm toplantlara ve gr alverilerine ramen, bu
eksiklik dolaysyla, belediyenin yine de yaplan toplantlarda ortaya kan sonular hi dikkate almayan
bir proje hazrlayp uygulamas da mmkn ve kuvvetle muhtemeldir. Nihayetinde bu toplantlar hazrlk
53 ilemin ehircilik ilkeleri, planlama esaslar ve kamu yarar ynnden Kentsel Dnm ve Geliim ilke ve esaslar ile badap badamad
ynnden incelenmesi gerekmektedir. D. 6. D, E.2011/2287, K.2012/1208, K.T. 21.03.2012, ;D.6. D.,E. 2011/3712, K. 2012/308, K. T. 27.01.2012
(Yaymlanmamtr).
54 Eklemek gerekir ki bu ilkelerin tespitinde, danman hocam Sayn Do. Dr. Melikah Yasinin zikredilen eserlerine ilave olarak Kentsel
Dnm isimli yksek lisans dersi ve eitli vesilelerle baka zamanlarda yapm olduu deerlendirmelerin, ncelikli ve ufuk ac bir 59 Celal Erkut, ptal Davasnn Konusunu Oluturma Bakmndan dari lemin Kimlii, Dantay Yaynlar No: 51, Ankara,1990, s.142.
yeri ve nemi vardr.
55 Bu eletirilerden bazlar iin bkz: Fatih Ertrk, Nesliah ve Hatice Sultan (Sulukule) Mahalleleri Kentsel Dnm Projesi, stanbul Teknik
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Haziran 2009, s.52-53.
56 Glan, s.1959.
296
KENTSEL DNM HUKUKU
ilemidir57 ve yaplmamas halinde, ilemin ekil/usul unsuru sakatlanacaktr58. Ancak alnan grler hu-
kuk aleminde herhangi bir deiiklik meydan getirmemekte ve bunlara uymak konusunda idareyi balay-
c bir kural bulunmamaktadr59. Eklemek gerekir ki, yenileme alan ilanna, acele kamulatrma kararna
ve nihayet projeye kar, alan davalarn hibirinde -en azndan inceleyebildiimiz kadar ile- uygula-
malar katlmc olup olmad ynnden deerlendirilmemitir. Hlbuki bu adan bir sakatlk iddias
bulunmasa dahi bnyesinde mlkiyet ve barnma hakkna ar mdahaleler ieren kentsel dnm pro-
jeleri, resen aratrma ilkesinin verdii imkndan da faydalanlarak, katlmc olup olmad ynnden
muhakkak surette incelenmeli ve deerlendirilmelidir. Alana getirdii deiim ve dnmn nitelii
dikkate alndnda kentsel dnm uygulamas yapan idarelerin, katlmclk ilkesini bir idari usul il-
kesi olarak uygulamalar ve yarg mercilerinin de projeleri bu adan hukukilik denetimine tabi tutmalar
gerektii kanaatindeyiz. Fakat kanunlarn idareye byle bir katlm salama ykmll yklemedii
durumlarda, yarg mercilerinin, bu ynde bir eksiklik tespit etmelerinin ilemi sakatlayacan sylemek,
ne yazk ki mmkn deildir. Mahkeme kararnn deerlendirilmesi bal altnda bu konuya detayl
olarak deineceiz.
2) Kentsel dnm uygulamalar, bireylerin zorunlu olarak yerlerin-
den edilmeleri sonucunu dourmayacak biimde tasarlanmaldr
Kentsel dnm uygulamas dolays ile sosyal yapnn deimesi konusundaki grmz yukar-
da belirtmitik60. zetle denebilir ki uygulamann yapld blgede doal bir sonu olarak sosyal yapnn
bir oranda deimesi muhtemeldir ve kabul edilebilir. Ancak kentsel dnm projeleri ile blgede yaa-
yanlar yerinden etme iradesinin bir tezahr izlenimi uyandrlmamal ve mmkn olduunca blgede
yaayanlarla birlikte bir koruma ve iyiletirme anlayna sahip olunmaldr. Kiilerin blgede igalci
konumunda bulunmalar da her durumda bu ilkeden amay gerektirmemektedir. Nitekim Avrupa nsan
Haklar Mahkemesi Yordanova and others v. Bulgaria 61 kararnda yasad biimde, bir roman yerleim
birimi olarak gelien ve roman kltrnn baskn olarak yaand blgede:
- hukukun yasad olarak tanmlyor olmasndan bamsz olarak bavurucu Roman ailelerin
evlerinin, madde 8. anlamnda onlarn yuvalar olduunu ve kiilerin buna sayg duyulmasn isteme
haklar olduunu62,
- Onlarca yl, yetkililerin romanlar bahsedilen alanlardan aileleri tahliye etmemeleri ve fiili olarak
msamaha etmeleri dolaysyla ailelerin bulunduklar blgeyle sk ilikiler gelitirdiklerini ve orada top-
lumsal bir yaam oluturduklarn63,
- Bu durumun gerekletirilen tahliyeyi, hukuk d igal edilmi yerleimlerin rutin tahliyesinden
57 stn, s. 105.
58 Yasin, Tarihi Meknlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, s. 2714.
60 Bkz: dipnot:35
61 Yordanova and Others v. Bulgaria, (Application No: 25446/06), Judgment rectified version on 5 June 2012.
62 Yordanova and Others v. Bulgaria,Para.103.
63 Yordanova and Others v. Bulgaria,Para. 121.
297
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

farkl deerlendirilmesini gerekli kldn64, 3) Kentsel dnm uygulamalar, kademeli olarak tasarlanmal ve
- Belediyece blgede yaanan problemleri ve riskleri gidermeye ynelik alternatif yollar denendiinin lllk ilkesine uygun olmaldr
ispat edilememesi karsnda, hkmetin blgede yaayanlar tahliye etmenin en makul zm olduu Kentsel dnm uygulamalarnn, amalar gz nne alndnda bu amalar gerekletirmek iin
ynndeki iddiasnn zayf kaldn65 uygun birer ara olarak benimsendikleri ve kullanldklar aikrdr. Ancak yukarda da deindiimiz gibi
kentsel dnm uygulamalar70 birer cerrahi mdahale nitelii tayor olduklar zaman, uygulamay
- Blgenin salksz yapsnn da tahliye iin yeterli bir gereke oluturmayacan ve belediyenin gerektiren sebeplerle karlaldnda bavurulacak ilk ara olarak dnlmeleri ar hak ihlallerine
farkl alternatifler gelitirerek konutlarn hukuki ve fiziksel durumlarn iyiletirmesi gerektiini yol aabilecektir. Bu nedenle ehirlemenin beraberinde getirdii problemlere alternatif zm aralar
ifade etmitir. ve mdahale yntemleri gelitirilmeli; alana kkl deiimler getiren ve olaanst yntemler ieren
Ayrca Dantay Denizli, nar Meydan ve evresi Kentsel Dnm Projesi kapsamnda hazrlanan kentsel dnm projeleri bakaca aralarn, amac gerekletirmede yetersiz kalmas halinde bavurulan
plan deiikliklerinin iptaline hkmeden yerel mahkeme kararn ayn gerekelerle onam olduu iki bir yol olarak tercih edilmelidir. Kentsel dnm uygulamalar ierisinde, bnyesinde en az mdahale
kararnda : barndran uygulanma biiminden en radikaline doru dereceli olarak ve alannda ihtiyacn karlamaya
en msait olan biimin seilmesi ile bir dnm uygulamas yaplmaldr. Bir alanda kentsel dnm
projenin kapsaml sosyal hedefler tanmlanmakszn ve uygulama modelleri gelitirilmeksizin uygulamasn gerektiren nedenler ba gsterdiinde artk idarelerin, istenilen biimde, kentsel dnm
ortaya atlm olmas nedeniyle uygulama srasnda alanda yerinden edilmelerin kanlmaz olarak uygulamas yapabilecek ekilde geni bir takdir hakkna sahip olduunu sylemek hukuki bir yaklam
ortaya kaca, uygulama srecindeki belirsizliklerin alanda yaayanlarn veya alanda i yapanlarn olmaz. Bu ilkeye riayet edilmemesi yaplan kentsel dnm projesinin konu bakmndan sakat olmas
hzl refah kaybna yol amasnn olas olduu, sosyal hedefleri gelitirmeyen kentsel dnm uygula- sonucunu dourabilecektir. Hedeflenen sonucu salamaya ynelik olarak temel hak ve zgrlklere daha
masnn, dorudan ya da dolayl yollarla yerinden olma srelerini hzlandraca, dava konusu az mdahale sonucu douran alternatif mdahale yntemleri varsa, ncelikle bunlarn tercih edilmesi
ilemde ehircilik ilkelerine planlama esaslarna ve kamu yararna uyarlk bulunmad gerekmektedir71.
ifadelerine yer vermitir66. Sulukule projesi zelinde ise bir kere kanunun birbirinden ok farkl amalar olmas karsn-
Belirtmek gerekir ki Sulukule Projesinde hak sahiplii sfat yalnzca maliklere deil kiracla- da, hepsini birden gerekletirmeye ynelik bir kentsel dnm projesinin tasarlanmas bakmndan bir
ra da tannmtr ve proje bu ynyle akladmz ilke bakmndan olumludur. Ancak projenin mali- takm glklerle karlalm olmas muhtemeldir. Zira 6306 sayl Kanunda asl ama deprem riskle-
yeti dolaysyla maliklerden olduka snrl bir kesimi blgede mlk sahibi olabilmi, kirac aileler ise rinin bertaraf edilmesi olduundan, bu kanun kapsamnda kentsel dnmden nce glendirme gibi
mlk sahibi olamamlardr. Yine Yordanova kararnda ifade edildii zere her ne kadar idarenin kiile- alternatiflerin dile getirildii grlmektedir72. 5366 sayl Kanun ise deprem riskinin giderilmesinin ya-
ri mlk edindirme konusunda pozitif bir ykmll bulunmasa da67 blgede yaayanlarn ekonomik nnda; tarihi alanlarnn korunmas, yaatlmas, yenilenmesi gibi pek ok amac ieren kentsel dnm
adan dezavantajl konumlarnn dikkate alnmas ve bu dorultuda, yasal olarak barnma konusunda, uygulamalarna imkan tanmaktadr. Bu noktada kademeli bir yaklamla, iinde ykp yeniden yapma
pratik admlarla -sosyal konutlar salanmas gibi- desteklenmeleri beklenir. darenin yerel ve lkesel anlamlarn da barndran73 yenileme (Renewal) eylemi yerine, eski kent dokusunun ve knt alanlar-
programlarnda bu konuyu dikkate almalarnn pratikte bir sonu dourmam olmadna da dikkat nn ksmi yenileme ile kullanma almas olarak ifade edilen74 ve lkemizde daha ok korunmas gerekli
ekilmitir68. Sulukule projesinde de TOKnin Taolukta ina ettii konutlarda pek az Sulukulelinin kltr varlklarnn sokak salkllatrma erevesinde yenilenmesi amac ile bavurulan75 salklla-
barnmaya devam edebildii, byk ksmnn ise ekonomik imkanszlklar ve sosyal evreye uyum sala- trma (Rehabilitation) biiminde bir yenileme projesi gelitirmek neden mmkn olmamtr? Sulukule
yamama dolaysyla blgeyi terk ettikleri bilinmektedir69. bakmndan uygulanabilir olup olmad bir yana 5366 Sayl Kanun erevesinde gerekletirilecek olan
bakaca yenileme projeleri bakmndan bir alternatif olarak gz nnde tutulmay hak eden salklatrma
suretiyle yenileme eylemi, mevcut yaplar stelik de daha az bir maliyetle koruyabilecek olmas dolays

70 Kentsel dnmn birbirinden ok farkl uygulama biimleri ieren bir emsiye kavram olarak tercih edildiini yeniden belirtmek gerekir.
71 Cenk Yaar ahin,Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Kentsel Dnm-Panel/Forum, (Mimarlar Odas-Bakrky, Panel Tarihi:
64 Yordanova and Others v. Bulgaria,Para 126 02.12.2012), stanbul, 2013, s. 20-31,22.
65 Yordanova and Others v. Bulgaria,Para 124. 72 ahin, s.22.
66 D. 6. D. E. 2008/10-11, K. 2010/2564-2576, K.T 12.3.2010, (Kararlar Yaymlanmamtr). 73 zden, Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler ve stanbul rnei s.257.
67Yordanova and Others v. Bulgaria, Para. 130 74 lhan Tekeli, Kentleri Dnm Mekn Olarak Dnmek, TMMOB ehir Planclar Odas, Kentsel Dnm Sempozyumu (11-13 Haziran
68 Yordanova and Others v. Bulgaria,Para. 132 2003,stanbul), Bildiriler Kitab, stanbul, 2003, s.5.
69 entrk, s.415. 75 Kalabalk, s,3511.

298 299
KENTSEL DNM HUKUKU
ile de hukuki bakmdan daha az ihtilafa neden olabilecek bir yntem olarak gzkmektedir76. stelik 5366
Sayl Kanunun ngrd yenilenerek koruma amacn gerekletirmek bakmndan da ncelikli ola-
rak dnlmesi gerekmektedir.
Eklemek gerekir ki 5366 Sayl Kanunun ngrd dnm projelerinin cerrahi mdahale ola-
rak grlmeye msait olmasnn bir dier nedeni de, ehircilik problemlerinin zmne bir takm ola-
anst yntemlerle (kamulatrma yetkisinin genilii vs.) katk sunmaya almasdr. Eldeki veriler
gerekletirilen biimde kkl bir mdahalenin, proje alannn neredeyse tamam bakmndan zaruri oldu-
una iaret ediyor olsa da, bnyesinde ok sayda sivil mimari rnei barndrd ifade edilen blgenin,
o gn itibariyle iinde bulunduu metruk ve khnemi hal, idarelerce kaderine terk edilmi olduunun
bir gstergesidir. Blge ok nceden beri salkllatrma, koruma gibi kentsel dnm uygulamalar ile
yenilenerek korunabilir ve yaatlarak kullanlyor olabilirdi.
III. SULUKULE PROJESNN PTALNE LKN YARGI KARARININ DE-
ERLENDRLMES
A. Projenin Yarg Sreci ve Mahkeme Kararnn Deerlendirilmesi
ncelikle belirtmek gerekir ki Sulukulede gerekletirilen kentsel dnm projesinin dava konusu
edilebilecek trde olan pek ok ilemine (acele kamulatrma karar, yenileme projesi, vs.) kar malikler,
Sulukule Roman Kltrn Gelitirme Ve Dayanma Dernei, ehir Planclar Odas, Mimarlar Odas
gibi kii ve kurulular tarafndan alm olan farkl davalar bulunmaktadr. almamzda esas olarak
Mimarlar Odas stanbul Bykkent ubesi ve ehir Planclar Odas Tarafndan Sulukule Projesine
kar alm bulunan davada ilk derece mahkemesince verilen iptal karar hakknda bir deerlendirme
yaplacaktr.
Mimarlar Odas stanbul Bykkent ubesi tarafndan Fatih Belediye Bakanl ve Kltr ve Turizm
Bakanl aleyhine alm olan davada stanbul Yenileme Alanlar Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma
Blge Kurulunun 2.11.2007 tarih ve 20 numaral kararnn ncelikle yrtmesinin durdurulmas ve iptali
ve ayrca 5366 Sayl Kanunun anayasaya aykrlk dolaysyla iptalinin Anayasa Mahkemesinden isten-
mesi talepleri yer almaktadr. Davac;
- Yenileme avan projesinin 1/5000 ve 1/1000 lekli imar planlar ile mevcut yerleme dokusuna
uygun olmadn,
- Koruma amal imar plannda yeil alan olarak gsterilen alann avan projede Sulukule ticaret,
kltr ve elence tesisi ve konut alan na dntrldn,
- Koruma amal imar plannda kre alan olarak gsterilen alann ve Mihrimah Sultan Klliyesi ya-
nndaki mevcut yeil alann byk ksmnn konut alan na dntrldn,
76 Salkllatrma ynteminin yerinden edilme ya da soylulatrma sonucunu dourma riskini barndrmadna ilikin bir deerlendirme iin bkz:
entrk, s.421.
300
KENTSEL DNM HUKUKU
- Projeyle birok yap adasnn yeniden oluturulduunu; avan projede, proje raporunun aksine yalnz-
ca bir tane yeil alan ayrldn,
- Proje alannn tamamnn kara sular i koruma alan ierisinde kaldn ve proje ile imar plannda
bu alan iin gsterilen yaplama koullarndan farkl yaplama koullar getirildiini,
belirtmitir.
Davac proje ile blgeye getirilen bakaca deiikliklerden de bahsederek, zetle; yenileme projesinin
st lekli plandan ok farkl yaplama koullar getirdiini ve bu ynyle projenin, uygun olmas zorun-
lu olan st lekli planlara uygun olmadn vurgulamtr.
Davac iddialar arasnda yer alan bir dier nemli husus, yenileme alannn UNESCO Dnya Kltr
Miras Listesinde yer alan drt blgeden birinde ve kara surlar dibinde yer ald ve fakat yenileme
projesinin blgenin bu korunmas gerekli tarihi miras zellii dikkate alnmadan hazrlanm olduudur.
rnein koruma amal imar planlarnda hi bulunmad halde proje ile blge iin zemin alt otoparklar
tasarland, bylelikle zel oto ve ara trafiinin alana sokulduu ancak sur ii yer alt envanterinin he-
nz tamamlanmam olmas dolaysyla bahsi geen yer alt otopark zmlerinin tarihi yarmada yeralt
mirasna zarar verebilecek nitelikte olduu hususuna dikkat ekilmitir.
Davac, daha nce blge iin hazrlanm olan imar planlarn iptal eden yarg kararlarna da atfla pro-
jede ngrlen yeralt otoparklarnn blgenin tarihi dokusuna uygun olmad hususuna vurgu yapmtr.
Davac bu iddialar desteklemek iin ayrca blgenin tarihsel neminden ve blgede yer alyor olmas
muhtemel olan tarihi kalntlardan bahsetmitir.
Davac, blgenin sadece fiziksel deil sosyal bir korumay da gerekli kld hususuna vurgu yapm-
tr. Blgenin en eski Roman yerleim merkezlerinden biri olduu ve fakat proje ile blgenin Romanlara
ev sahiplii yapyor olma zelliinin sona erdirilecei hususuna dikkat ekilmitir.
Ayrca davac 5366 Sayl Kanunun amir hkmleri gereince projeye katlmn salanmas gerekti-
i, oysa daval idarece projenin ilan yaplmayarak itiraz yollarnn da kapatlm olduu, yeterli katlm
salanmadan yaplan projenin bu ynyle de kanuna aykr olduu savnda bulunmutur.
ehir Planclar Odas stanbul ubesi tarafndan alan davada da, esas itibariyle benzer hukuki
gerekelere dayanlmakla birlikte; ek olarak stanbul Bykehir Belediye Bakanl da hasm
gsterilmitir.
Daval idarelerin savunmalarnda ise zetle;
- Blgede uyulmas zorunlu olan bir koruma amal imar plannn bulunmad,
- Dava konusu projenin 5366 Sayl Kanuna ve uygulama ynetmelii ile 2863 Sayl Kanun ve ilgili
ynetmelie uygun olarak hazrlanm ve onaylanm olduu,
- Yenileme alanlarnda koruma amal imar plan yaplmas zorunluluu bulunmad, ayrca blge
301
KENTSEL DNM HUKUKU
iin 1/1000 lekli plan teklifinin bulunduu
ifade edilmitir.
Daval idarelerce, koruma yaklam ilkeleri bakmndan da bir deerlendirme yaplarak, davaclarn
iddiasnn aksine projenin bu ilkeler gz nne alnarak hazrlanm olduu, UNESCO kararlarna uygun
olarak kara surlar ile eklentileri olan tarihi ve kltrel yaplarn tamamen korunduu, yaayan kltrn
korunmasn salayacak alt yap ve sosyal, kltrel doku alanlarnn oluturulduu ifade edilmitir. Ayrca
projeye katlm noktasnda idareler, zerlerine den grevi yaptklarn, hazrlanan projenin yerel halk,
akademik evre ve eitli sivil toplum kurulular ile yaplan grmeler dorultusunda hazrlandn
ifade etmilerdir.
Eer 5366 Sayl Kanun yahut da koruma yaklam ilkeleri ve nihayet de hakkaniyet blgenin yaayan
kltrnn, barndrmakta olduu nfus ile birlikte korunmasn gerektiriyorsa; mahkemenin, daval ida-
relerin savunmas ile bal kalmakszn projenin bu korumaya uygun olup olmadn da resen aratrma
yetkisini kullanarak deerlendirmesi gerekirdi.
5366 Sayl Kanunun Uygulama Ynetmeliinin 7.maddesi idareye blge halknn ve mlk sahiple-
rini uygulama konusunda bilgilendirmek ve bu kimselerin projeye katlmn salamak devi yklemekte-
dir. Taraf iddialarndan ve savunmalarndan ve nihayet mahkeme kararndan, ngrlen katlm usulnn
yeterli dzeyde gerekletirilip gerekletirilmedii anlalamamaktadr. dari Yarglama Usul Kanunu
gerei olarak konular aydnlandnda karar vermesi gerekli olan mahkeme bu noktada da gerekli de-
erlendirmeyi titizlikle yapm olmalyd. Zira davac iddialar gereki ise bu durum belki de projenin
esasna etkili bir usul/ekil sakatl olarak deerlendirilmeye msait olabilecektir. Bu katlmn ne lde
olmas gerektii sorusu ise mahkemece ulusal ve ulusal st ynetim ilkeleri dikkate alnarak bir yanta
kavuturulabilir.
Yukarda yaplan deerlendirmelere ek olarak mahkeme karar ile ilgili olarak u deerlendirmelerde
bulunmak mmkndr:
Mahkeme karar yeterli aklkta deildir. Mahkeme kararlarnn gerekeli olarak yazlmas gerek-
lilii Anayasal bir ilkedir. Gereke, adil yarglanma hakknn da bir gereidir ve yeterli aklkta olma-
yan gerekeler adil yarglanma hakknn ihlali olarak nitelendirilmilerdir77. Gereke, bir yandan bozulan
dzenin inasna katk salarken; dier yandan idareye de yol gsterici olmakta ve idarenin gelecekteki
uygulamalar bakmndan geecei gzergahlar belirleyici bir misyon tamaktadr78. Dier yandan ida-
reler kararn icaplarna gre gecikmeksizin ilem tesis etmekle ve karar yerine getirmekle ykml-
drler. Bu nedenle, hem ara kararlarn, hem de esasa dair kararlarn, kararn yerine getirilmesi iin gerekli
hususlar bakmndan tereddde yer brakmayacak derecede ak bir gerekeye sahip olmas elzemdir.
Ayrca idare asndan mahkeme karar gerekesinin zel hukuktan farkl deerlendirilmeyi gerektirdii,
zira idari yarg, idarenin denetimi grevi grdnden, idarenin mahkeme karar ile balnn basit bir
77 Gereke konusunda kapsaml bir alma iin bkz: Hilmi eker, Esbab-I Mucibeden Retorie, Hukukta Gereke, Beta Yaynevi, stanbul,2010.
78 eker, s.599.
302
KENTSEL DNM HUKUKU
hkm fkrasna ballk olarak anlalamayaca; idarenin kararn genel anlam ile bal olduu79 ifade
edilmektedir. Bu bakmdan gereke ile ilgili sorunlarn amam bir kararn eksiksiz uygulanmas mm-
kn gzkmemektedir80.
ncelediimiz mahkeme kararlar bakmndan gerekenin yetersiz olduu tezini savunmamzda iki
sebep vardr. lk olarak; hkm kurulurken dorudan bilirkii raporundaki ifadeler tekrar edilmi ve
mahkemece baka bir deerlendirme yaplmadan ilemin iptaline karar verilmitir. Mahkeme kararlar
elbette ki bilirkii raporuna dayanabilir. Ancak bilirkii raporunun aynen tekrar suretiyle hkm
kurulmasnn bir takm sakncalar vardr. Zira kanun gerei hkimlik mesleinin gerektirdii genel
ve hukuki bilgiyle zmlenmesi mmkn olan konularda bilirkiiye bavurulamaz. Bilirkii, teknik
konularda deerlendirme yaparken hukuki meseleler hakknda da gr bildirmise, bilirkii raporundan
bu grler ayklanmadan raporun tekrar edilmesi ve hkme esas alnmas, hkimin karar vermesi gereken
alanlarda, bilirkiinin reyine gre karar verildii anlamna gelir.
ncelediimiz kararda hkme esas alnan bilirkii raporunda, blgede nazm imar plan bulunmad,
blgenin dier pek ok zelliine ek olarak belirtilmitir. Mahkeme, kanunlar gerei sit alanlarnda
bulunmas zorunlu olan koruma amal imar planlarnn, yenileme alanlar bakmndan bir zellik
arz edip arz etmeyecei, imar plan yaplmakszn yaplm bulunan uygulamalarn srf bu yn ile
hukuka aykr olup olmayacaklar hususunda hibir deerlendirme yapmamtr. 2863 Sayl Kanun ve
5366 Sayl Kanunun farkl ynleri ile dzenledii sit alanlarnn, imar planlar bakmndan arz ettii
zellik deerlendirilmeyerek, hukuka aykrln koruma amal imar plan bulunmayna dayandrlp
dayandrlamayaca sorusu cevapsz braklmtr. Hlbuki sulukule blgesi 5366 Sayl Kanunun ilk
uygulama alanlarndandr. Sz geen iki kanunun, yenileme alanlar bakmndan ngrd hukuki re-
jimi yorumlama konusunda mahkemeye nemli bir misyon dt sylenebilir. Ayrca yaplan projenin
5366 Sayl Kanun ile ngrlen amac gerekletirecek nitelikte olmad da kararda getii gibi bilir-
kiinin deil mahkeme heyetinin deerlendirmesi gerekli, hukuki bir mesele olmak gerekir. Bir bilirkii
raporunu, hukuki deerlendirmeyi, teknik bilgi ve deerlendirmelerden ayrmadan hkme esas almak,
zikredilen tereddtlerin olumasna neden olan bir gerekesizlik rneidir.
Mahkeme kararnn gerekesiz olduunu savunmamzdaki argmanlardan bir dieri, ehir Planclar
Odas tarafndan alan davada, Mimarlar Odas tarafndan alan davadaki iptal kararna atfla karar
verilmesine yer olmad karar verilmesidir. Hlbuki her ne kadar davalardan birinde ilemin iptal edil-
mesi ile dier dava konusuz kaldndan, sonu itibari ile karar verilmesine yer olmad karar veril-
mesinde bir isabetsizlik bulunmasa da, bu durum mahkeme kararlarnn gerekeli olmas zorunluluunu
ortadan kaldran bir olgu deildir. Nitekim Dantay bir kararnda;
.. davada ayn dzenleyici ilemin iptalini isteyen davaclarn sz edilen iptal kararnn gerek-
elerini renme hakk olduunda kuku bulunmamaktadr. Kald ki ayn konuda verilen iptal karar-
nn temyiz edilmemesi aksine sadece baklmakta olunan davada karar verilmesine yer olmad yolun-
79 Yldrm Uler, dari Yargda ptal Kararlarnn Sonular, Sevin Matbaas, Ankara, 1970, s.70.
80 eker, s.600.
303
KENTSEL DNM HUKUKU
da verilen kararn temyiz edilmesi durumunda, taraflarn hakl olup olmadklarn inceleme olana
ortadan kalkmaktadr Bu nedenle, dare mahkemesince bu davada da dava konusu ilemin gerekeli
olarak iptaline karar verilmesi gerekirken, dava hakknda karar verilmesine yer olmad karar veril-
mesinde isabet grlmemitir
demek suretiyle yerel mahkeme kararn bozmutur81.
zetle sylenebilir ki;
Mahkeme resen aratrma yetkisinin verdii imkn ve sorumluluktan faydalanarak projeyi kentsel
dnm ilkeleri bakmndan ve tek tek idari ilemin unsurlar ynnden titiz bir incelemeye tabi tutma-
mtr.
Karar, anlalmasn ve gerektii gibi yerine getirilmesini salayacak ak bir gerekeden yoksun-
dur.
5366 Sayl Kanunun ilk uygulama projesi olan Sulukule Projesinin iptali ile sonulanan yarg-
lama sreci, kanun ile yaplacak dier uygulamalara emsal tekil edecek bir noktada yer edinmeyi baa-
rabilmi deildir.
B. ptal Kararnn Yerine Getirilmesi Problemi
dari Yarglama Usul Kanununun 28. maddesi mahkeme kararlarnn gecikmeksizin yerine getirilmesi
gereklilii ile kararlarn yerine getirilmemesinin sonularn dzenlemektedir. Mahkeme kararlarnn
yerine getirilmesi hukuk gvenliinin bir gerei olduu gibi Anayasa m. 2de belirtilen hukuk devleti
ilkesinin de bir gereidir. Bu ilke karsnda idarelerin mahkeme kararlarn aynen ve gecikmeksizin
uygulamas anayasal bir zarurettir82.
ncelememize konu olan mahkeme karar bir iptal karar olduundan yerine getirilmesi iptal kararlarnn
sonular ile dorudan ilgilidir. ptal kararlarnn sonular u balk altnda toplanmaktadr83:
ptal karar ile sakat ilem ortadan kalm saylr,
lemin ortadan kalkmas geri yrr biimdedir,
ptal kararlar genel etkilidir.
ptal kararnn sakat ilemi ortadan kaldrmas iptal kararnn direkt olarak neticelerini meydana
getirecei anlamna gelmez; idare sakat ilem dolays ile hukuk alannda ortaya km sonular
kaldrmak, hukuka aykrlktan hukuka uygun duruma dnlmesini salamakla ykmldr84. Uyumaz-
81 D. 6. D, E. 2009/13535, K. 2010/2939, KT. 23.3.2010 (yaymlanmamtr); DDDK, E. 1999/240, K. 2000/1165, KT. 01.12.2000. Dantayn karar
verilmesine yer olmad karar hakknda inceleme yaparken, bu karar gereke hakk ve temyiz incelemesi bakmndan deerlendirdii baka bir
kararna rastlayabilmi deiliz.
82D. 10. D. E. 2002/4061, K. 2004/5219 K.T. 28.05.2004.
83 Uler, s. 11.
84 Uler, s. 15.
304
KENTSEL DNM HUKUKU
ln eylemsel olarak sona ermesi iin uyumazlklar kararlarn gereklerinin yerine getirilmesi, uygulan-
mas da zorunludur85.
ptal kararndan sonra yeni bir karar almak idarenin yetkisinde ise, yani karar sonularn kendiliinden
dourmuyorsa, idarece yeni alnacak karar iptal kararnn nda ve ona uygun olmak zorundadr86.
Bu aklamalar ve ilkeler nda Sulukulede verilen mahkeme kararnn yerine getirilmesi mesele-
sini inceleyebilmemiz iin ncelikle mahkeme kararnn hkm fkrasn incelemek gerekmektedir:
Sulukule Yenileme Alan snrlarna bakldnda, alann yaklak % 90 nnn 1970 li yllarda
Unesco Kriterleri kapsamnda gelitirilen Koruma Amal mar Plannda Sur Koruma Band iinde
kald ancak Yenileme Projesi ile sur koruma band snrlarnn deitirilerek koruma alannn yak-
lak %50 orannda kltld, kltlen alanda ve drt katl yaplarn yaplmasna olanak
tannd, Sulukule yenileme alannn mevcut durumu ile onayl Yenileme Avan Projesi karlatrld-
nda mevcut sokak dokusu ve mevcut yap adalar oluumunun Yenileme Avan Projesinde farkllklar
gsterdii, mevcutta 12 yap adasndan oluan alanda 24 adet yap adas oluturulduu, bu nedenle
zgn ada morfolojisinin ve sokak rejiminin yeterli dzeyde korunamad, baka bir deyile deiti-
rilmi olduu, mevcut durumda donat iin kamu kullanmna ayrlm olan Bostan Alannn Yenileme
Avan Projesi nde ortadan kaldrlarak ve yap adalar oluturularak yaplamaya ald, sokak en
kesitlerinin mevcuda gre bytlerek sokak karekterlerinin deitirildii, ada ortalar dnda yeil
alanlara, parklara projede yer verilmedii, mevcut sokak dokusu ve mevcut tescilli yaplarn gabari ve
proporsuyonuna uygun olmayan drt katl yeni yap tipolojisi oluturulduu, sonu olarak; 5366 Sa-
yl Ypranan Tarihi Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas
Hakknda Kanun ile 2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Kanunu dorultusunda blgenin
zellikleri de gz nne alndnda; Yenileme Avan Projesinin yukarda aklanan nedenlerle, 5366
Sayl Kanunda ngrlen amalarn gerekletirilmesine hizmet edebilecek nitelikte bulunmad ve
kamu yararna uygun olmad ... te yandan; daval idarelerce dava konusu avan projede deiiklik-
ler ieren 22 adet uygulama projesi hazrland ve uygulamaya geirildii ynnde savunma dilekesi
verilmesi zerine Mahkememizce bu hususla ilgili olarak da bilirkiilerden ek rapor alnd buna gre
Daval idarelerce ne srlen sz konusu uygulama projelerle birlikte dava konusu avan projede
yaplan herhangi bir deiiklik bulunmad, bu nedenle nceki bilirkii raporunda saptanan aykr-
lklarn giderilmesi gibi bir durumun sz konusu olmad hususlarnn vurguland grlmektedir.
Aklanan nedenlerle, dava konusu ilemin iptaline.. 26/04/2012 tarihinde karar verilmitir.
Karar incelendiinde ortaya kan sonu udur: proje mevcut haliyle uygulanmas mmkn olmayan,
blgeye getirdii kullanm koullar dikkate alndnda 5366 Sayl Kanuna uygun olarak hazrlanmam
bir projedir. stelik proje yapld tarihte koruma amal imar plan da bulunmadndan, sonradan yap-
lacak plan, projenin hukuka aykrln gidermeyecektir. Zira iptal davalarnda ilemin yapld andaki
85 l Han zay, Gnnda Ynetim, Alfa yaynevi, stanbul, 1996, s.797.
86 Uler, s. 28.
305
KENTSEL DNM HUKUKU
durumun yargland ifade edilmektedir87. stelik esasnda belirleyici olmas gerekirken, projeyi dikkate
alarak tasarlanacak bir plann kendisi de sakatlk iddias ile kar karya kalabilecektir.
stelik proje uygulanm ve bitmitir. Bu durumda kararlarn uygulanmas bakmndan idare, ncelikle
kararn icaplarna gre mevcut durumda hukuka aykrl gidermeye yarayacak bir deiiklik yaplp
yaplamayacan deerlendirmelidir. Ancak yine de yarg kararnn icaplarna gre yerine getirilmesi
mmkn olmayabilir. Bu durumda karmza yarg kararnn yerine getirilmesinde imkanszlk messesesi
kmaktadr. mknszlk iptal kararnn yerine getirilmesinde maddi veya hukuki olanakszlklarn bulun-
mas anlamna gelmektedir88. Bu durumda imkanszlk tespitinin hangi merci tarafndan yaplmas gerek-
tii problemi de halli gereken bir meseledir. Nitekim zelletirme uygulamalarnda yarg kararnn yerine
getirilmesinde hukuki imkanszlk bulunduu konusunda Yksek Planlama Kurulunca karar alnm ve
ardndan Bakanlar Kurulunca bu dorultuda ilke karar almtr. Dantay yarg kararlarnn yerine geti-
rilmesi konusundaki ilkelerin altn izerek, Bakanlar Kurulunun mahkeme kararnn uygulanamayaca
dorultusunda alnan ilke kararn iptaline karar vermitir89.Ayrca yrtme organ ya da idare, iptal ka-
rarnn yerine getirilmesinde imknszlk bulunduu konusunda karar almaya yetkili deildir; bu durum
ancak bir idari yarg mercii tarafndan tespit edilebilir90.
Sulukule bakmndan peinen sylemek mmkndr ki idareler yarg kararnn aynen yerine getiril-
mesinin mmkn olmayacan yargsal veya idari bir karara ihtiya duymakszn kabullenmilerdir91.
stelik mahkeme kararndan iki ay sonra blgede ina edilen evlerin sahiplerini belirlemek zere kura
ekimi yaplmtr.
Belirtmek gerekir ki ilgili Bakan tarafndan yukarda belirilen trde bir aklama yaplmas yahut da
mahkeme kararndan sonra, imknszla dair bir tespit karar da verilmeksizin kura ekimi yaplmas
mahkeme kararn yerine getirmeme iradesi olarak yorumlanmaya msaittir. Kanaatimizce bakan tarafn-
dan yaplan aklama peinen ortaya konulmu bir imknszlk deerlendirmesi olarak kabul edilebilir.
Ancak, yaplan kura ekimleri bakmndan ayn deerlendirmeyi muhafaza etmek mmkn gzkme-
mektedir. ptal edilmi bir projenin kura ekimlerini yapmak aka mahkeme kararn yerine getirmeme
iradesi olarak yorumlanmaya msaittir ki bu da ilgili kamu grevlilerinin hem tazminat hem de cezai
sorumluluklarn gndeme getirebilir92.
Ayrca Ekim aynda Fatih blgesine ilikin 1/5000 ve 1/1000 lekli koruma amal imar planlar
87Uler, s, 34.
88 Tayfun Akgner, Kentsel Dnm ve Hukuk, Gncel Hukuk Dergisi, Doan Burda Dergi, stanbul, Austos 2012/8-104, s. 21.
89 D. 10. D. E. 2002/4061, K.2004/5219, KT. 28.5.2004. Bakanlar Kurulunca alnan ilke kararn aslnda yok hkmnde olmas gerektii konusundaki
bir eletiri iin bkz: Turgut Tan, dare Hukuku, Turhan Kitabevi, 2011, Ankara, s.912, dipnot:577.
90 Akgner, s.21.
91 Sulukule Konutlar Yklmayacak Radikal,15.06.2012, Haberde, evre ve ehircilik Bakan Erdoan Bayraktar tarafndan iptal karar zerine
yaplan deerlendirmeler u satrlarla aktarlmtr: Yapm kura ekimine gnler kalastanbul4. dare Mahkemesince iptal edilen Sulukule kentsel
dnm projesinde ykm olmayacan aklayan evre ve ehircilik Bakan Erdoan Bayraktar, Proje bitme aamasna gelmi, bir ey olmaz.
Kaba inaatlar bittii iin ykm gereklemez. Belki tazminat denmesi sz konusu olabilir deerlendirmesini yapt.
92 Bu konuda bir alma iin bkz: Yasin Yerebasmaz, darenin Kentsel Dnm Uygulamalarndan Kaynaklanan Sorumluluu, ( Bu kitap inde-
dir). Ayrca bkz: zay, 795-801.
306
KENTSEL DNM HUKUKU
kabul edilmi ve askya karlarak kesinlemitir. Bu imar plan da mahkeme kararnn yerine getirilmesi
bakmndan nemli olsa da projenin sakatln ortadan kaldrmayacana ilikin deerlendirme yukar-
daki blmlerde yaplmtr. Kararn verilmesinden iki ay sonra Fatih Belediye Meclisince yeni bir avan
proje kabul edilerek onaylanmak zere Bykehir Belediyesine sunuldu. Ancak 2. Numaral Koruma
Kurulunda kabul edilen yeni avan projesi kararnda, kentsel yenileme srecinde sona yaklaldnn vur-
guland ve sosyo-kltrel yapnn slah edilmesinden zgn tarih ada morfolojisinin ve sokak rejiminin
yeterli dzeyde korunmasna kadar her eyin kamu yararna uygun olduu ifadelerinin yer ald belirtil-
mitir93. Yeni projenin iptal kararn uygulanmas anlamn tayp tamad hususundaki deerlendirme,
temyiz incelemesi neticesinde Dantay tarafndan yaplacaktr.
Sulukule bakmndan mahkeme kararnn uygulanmasn imknszlatran hukuki neden, iyi niyetli
nc kiiler bakmndan domu olan hukuki sonularn korunmas gerekliliidir. Sakat ilem iptal
edilinceye kadar geerli sayldndan domu olan hukuki sonular korunur94.
Bu sonucun ortaya kmasnda yrtmenin durdurulmas taleplerinin mahkemece reddedilmesinin de
etkisi byktr. Projenin uygulanmas ile telafisi g veya imknsz zararlar domu, iptal karar hukuka
aykrl tespit etmekten te bir sonu dourmamtr. Mahkemelerce yrtmeyi durdurulma taleplerinin
reddedilmesi, kentsel dnm uygulamalar gibi bnyesinde pek ok hukuki ilem ve ihtilaf barndran
uygulamalar bakmndan, iptal kararlarnn uygulanmasn gletirmektedir. Kentsel dnm kanunu
olarak anlan 6306 Sayl Kanunun bu kanun kapsamnda gerekletirilecek uygulamalarda yrtme-
yi durdurma karar verilmesini engelleyen hkm, bu mnferit vakadan da kolaylkla anlalabilecei
gibi, iptal kararlarnn gereklerinin yerine getirilmesinin nnde nemli bir engel tekil etmektedir. Ancak
konumuz dnda olduundan, 6306 Sayl Kanunun ilgili hkmnn detayl deerlendirilmesi burada
yaplmayacaktr95.
Bu durumda mahkeme kararnn nasl uygulanaca sorusuna tekrar dnlecek olursa denilebilir ki
aynen yerine getirilmesi mmkn olmayan yarg kararnn ortaya kard olumsuz sonularn tazminat
deme yolu ile giderimi sz konusu olabilir. Hak sahibi olsun olmasn blgede daha nce bulunan kim-
selere projenin hukuka aykrl dolaysyla, hizmet kusuru esaslarna dayanlarak tazminat verilmesi
gndeme gelebilir.
93 http://bianet.org/bianet/kent/140556-iki-ayda-kamu-yarari-nasil-saglandi, (evrimii, 13.12.2012).
94 Uler, s. 99.
95 Bu konuda bir inceleme iin bkz: Seyit Rasim Doru, 6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanuna likin Deer-
lendirme. (Bu Kitap indedir).
307
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU
Kentsel dnm uygulamalarnn, gnmzde brnd afet riskine kar nlem alnmas anlamn-
dan farkl olarak; 5366 Sayl Kanun kapsamnda gerekletirilen nc uygulamalardan olan Sulukule
projesi, iptal karar henz temyiz aamasnda ve dolaysyla kesinlememiken, incelenmesi bakmndan
bnyesinde bir zorluu da barndrmaktadr. Ancak, proje kentsel dnmn farkl anlam ve biim-
leri hakknda gzlem ve inceleme yapmak iin kk apl bir laboratuar ilevi grmtr. Denilebilir
ki blge, iinde yaayan halkn sosyo - ekonomik durumu ve idarelerin blgeye ilgisizlii dolays ile
ameliyatlk bir hasta haline gelmi; alandaki tm yaplarn yklmas ve alanda yaayan herkesin u
veya bu ekilde alandan kmas ile sonulanan kkl bir dnm projesinin konusunu oluturmutur.
Proje iptal edilmitir ve kanaatimizce temyiz incelemesi sonras Dantay kararnn da benzer ynde ol-
mas muhtemeldir. Mahkeme karar bakmndan sylenenlere ek olarak sorulmas gereken bir husus daha
olduuna inanmaktayz. Yarg karar aynen yerine getirilemeyecek olsa bile ksmen yerine getirilebilir.
Ayrca projenin hukuka aykrl dolaysyla idareler hizmet kusuru esasna gre sorumlu tutulabilirler.
Bir dier kabule gre bu iptal kararnn nakden yerine getirilmesidir. Bugne kadar yarg kararlar ile
ya da idarenin uygulamalar ile bu nemli probleme getirilmi farkl zmler mevcuttur ve almann
snrlarn amamak bakmndan geni apl bir deerlendirme yaplmaktan imtina edilmitir. Fakat asl
soru udur ki; sahip olduu tarihi zellii, sit alan kimlii ve iinde barndrmakta olduu soyut kltrel
miras, hukuka aykrl mahkeme karar ile saptanm bir kentsel dnm projesi ile deitirilen ve Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Haziran 2009.
dntrlen Sulukulenin bu dnmnden tr, kentsel kimlie ve tarihi deerlerie verilen zararn
tazmini mmkn olabilecek midir?
308
KENTSEL DNM HUKUKU
KAYNAKA
Akgner, Tayfun :Kentsel Dnm ve Hukuk, Gncel Hukuk Dergisi, Doan Burda Dergi, s-
tanbul, Austos 2012/8-104, s.18-23.
Altner, Ahmet Turhan :Kendini alp gitmek Milliyet,11 Mays 2008.
Avc, Adem : 6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun Asn-
dan Mlkiyet Hakknn Snrlandrlmas (Bu Kitap erisindedir).
Aydn, Hakan : Yerel Ynetimlerin Sosyal Sorumluluklar erevesinde knt Blgesi ve Su
likisi, 16.11.2011, (http://www.mahalliidarelerdergisi.org)
Doru, Seyit Rasim 6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanuna
likin Deerlendirme. (Bu Kitap indedir).
Erkut, Celal ptal Davasnn Konusunu Oluturma Bakmndan dari lemin Kimlii, Dantay Ya-
ynlar No: 51, Ankara,1990.
Ertrk, Fatih: Nesliah ve Hatice Sultan (Sulukule) Mahalleleri Kentsel Dnm Projesi, stanbul
Glan Aydn :Tarihi Dokuyu Yenilemek Adna Cerrahi Bir Mdahale Arac: Yenileme Alanlar,
Prof. Dr. Hseyin Hatemiye Armaan, Vedat Kitaplk, stanbul, 2009,s.1956-1957.
Kaban, Esra : Kentsel Dnm ve stanbulun lk Kentsel Dnm Uygulama Projesi- Sulukule
rnei, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits stan-
bul Aratrmalar Ana Bilim Dal, stanbul 2011.
Kalabalk, Halil : mar Hukuku, C.III, Sekin Yaynclk, Ankara, 2012.
zay, l Han : Gnnda Ynetim, Alfa Yaynevi, stanbul, 1996.
zden, Pelin Pnar : Trkiyede kentsel dnmn uygulanabilirlii zerine dnceler, stanbul
niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, 2006, S.35, s. s.215-233.
zden, Pelin Pnar : Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dn-
celer Ve stanbul rnei, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, S: 23-24. s.255-270.
ahin, Cenk Yaar : Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Kentsel Dnm-Panel/Forum, (Mi-
marlar Odas-Bakrky, Panel Tarihi: 02.12.2012), stanbul, 2013, s. 20-31.
eker, Hilmi : Esbab-I Mucibeden Retorie, Hukukta Gereke, Beta yaynevi, stanbul,2010.
entrk, Murat : Yenilemeye Kar Shhiletirme: Fener-Balat-da Kentsel Mdahalelere Yakla-
309
KENTSEL DNM HUKUKU
mlar Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, S.22, 2011, s.395-422.
Tan, Turgut : dare Hukuku, Turhan Kitabevi, 2011, Ankara.
Tekeli, lhan : Kentleri Dnm Mekn Olarak Dnmek, TMMOB ehir Planclar Odas,
Kentsel Dnm Sempozyumu (11-13 Haziran 2003,stanbul), Bildiriler Kitab, stanbul, 2003.
Uler, Yldrm : dari Yargda ptal Kararlarnn Sonular, Sevin Matbaas, Ankara, 1970.
stn, Gl : Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, Oniki Levha Yaynclk, stanbul, 2006.
Yasin, Melikah : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii
Dergisi, Y.18, S.60,s.105-137.
Yasin, Melikah : Tarihi Meknlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, Legal
Hukuk Dergisi, Y.4, S.45, Eyll 2006, s.2711-2720.
Yerebasmaz, Yasin : darenin Kentsel Dnm Uygulamalarndan Kaynaklanan Sorumluluu, ( Bu
kitap indedir).
Yldrm, Ezgi : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Esas Bakmndan Yargsal Denetimi (Bu kitap
iindedir).
Ylmaz, Evrim : Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalarnda Sre ve Aktrler: Sulukule rne-
i, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2009.
310
KENTSEL DNM HUKUKU
DER KAYNAKLAR
Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C.2. Kltr Bakanl ve Tarih Vakf Ortak Yayn, Ana Ba-
sm A., stanbul, 1994
Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C.6. Kltr Bakanl ve Tarih Vakf Ortak Yayn, Ana Ba-
sm A., stanbul, 1994
Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C.7. Kltr Bakanl ve Tarih Vakf Ortak Yayn, Ana Ba-
sm A., stanbul, 1994
Fatih Rehberi, Fatih Belediye Bakanl Yaynlar, stanbul, T.Y.
Gr: Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blmnn
Ankara Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alan 1/5.000 lekli Koruma Amal Nazm mar Plan ile
1/1000 lekli Ankara Tarihi Kent Merkezi Kentsel Yenileme Alan Koruma Amal Uygulama
mar Plan Hakkndaki Grleri; Planlama, S.2, TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, 2006, ,
s,139-147, 144.
Radikal, Sulukule Konutlar Yklmayacak,15.06.2012.
http://bianet.org/bianet/kent/140556-iki-ayda-kamu-yarari-nasil-saglandi
http://gundem.bugun.com.tr/sulukule-de-kuralar-cekildi-196754-haberi.aspx
http://sulukuleatolyesi.blogspot.com/2009/11/sulukule-icin-kirilma-noktalari.html www.sulukule-
gunlugublogspot.com
http://whc.unesco.org/en/list/356
http://www.kentli.org/sss/soru71.htm
http://www.radikal.com.tr/veriler/2002/09/26/haber-51292.php
www.fatih.bel.tr
www.mimarizm.com
311
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

TARLABAI KENTSEL DNM PROJES

Ara. Gr. Yunus Emre Gner*
GR
Tarlaba, bnyesinde barndrd tarihi ve kltrel miras dolaysyla koruma altna alnm bir blge
(Beyolu1) ierisinde yer aldndan ve burada uygulanan kentsel dnm projesi 5366 Sayl Ypranan
Tarihi ve Kltrel Tanmazlarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun
kapsamna girdiinden blgenin tarihi hususiyetlerinden snrl da olsa sz etmek faydal olacaktr. Bu
dorultuda Tarlabann tarihi ynn vurgulamak asndan nemli saylabilecek baz bilgiler payla-
lacaktr.
lk olarak belirtilmesi gereken, Tarlabann tarihsel geliiminin, Beyolunun, tarihi adyla
Perann, geliim sreciyle paralellik gstermi olduudur. Bu nedenle Perann tarihi geliiminden
sz etmek Tarlaba tarihine de k tutacaktr. Pera, Bizans dneminde ve Osmanl sonras ilk asrlarda
Galata surlar dnda yer almaktayd. Bu dnemlerde Perada, balar Pera Balar, meyve baheleri
ve korular bulunurdu. stanbulun fethinden itibaren Galata ve Pera evresinde Mslman mahalleleri
oluturma politikas gdld ve bu amala eitli almalar yapld. XV. Yzyl sonlarnda Galata surlar
dna yaplm mescitlerin varl, bu almalarn amacna ulatn, yani Mslmanlarn bu blgeye
yerletiini gsterir2.
XVI. yzyldan itibaren stanbul da srekli elilik bulundurmaya balayan Avrupa devletleri elilik
yerlekelerini Pera da kurmulardr. imdi ngiliz Saraynn bulunduu yerde 1596da ngilterenin ilk
bykelilik binas yaplmtr. O dnemde ngiliz Saraynn bahelerinin arkasnda kalan blgelerde ve
bugn Tarlabann yer ald alann tamamnda Mslman mezarlklar yer almaktadr3. Bu son derece
ilgin bir bilgi olmakla beraber mezarlklarn sonradan nasl olup da yerleim yerine dntn akla-
mak olduka gtr.
XVIII. yzyln bandan itibaren Galatadaki yerleim yerleri nce Taksim ve Galatasaray blgeleri-
ne, buralar da yetersiz olunca Tarlaba ve Dolapdereye doru ilerledi. 1850li yllardan sonra ortaya k-
maya balayan yerleim birimlerinin tamam bahe iindedir. 1910lu yllarda ise gemi yzyldan kalan
baheli konaklar, semte zelliini kazandran apartmanlara dnr. Bu dnemde Tarlaba sakinlerinin

* Fatih niversitesi Hukuk Fakltesi, Mali Hukuk Anabilim Dal.

1 2863 Sayl Kanuna gre oluturulan stanbul 1 Numaral Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulunun 1993 ylnda Beyolunu Kentsel
Sit Alan ilan ettii ve alandaki koruma almalarnn erevesini yaplacak koruma amal imar planlarna baladna dair bkz. 07.07.1993 tarih ve
4720 sayl kurul karar.
2 Ahmet Svar Aslan, Kentsel Dnm Projelerinde Meruiyet Sorunlarnn Tarlaba Yenileme Projesi zerinde Deerlendirilmesi, Yksek
Lisans Tezi, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 2008, s. 88.
3 Behzat sdiken, Tarlaba Maddesi, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C. 7, Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf yayn, stanbul,
1994, s. 218.

312 313
KENTSEL DNM HUKUKU
tamam aznlklardan olumaktadr4.
1923de imzalanan Lozan Antlamas ile ekonomik imtiyazlarn kaybeden yabanc firmalar, tccarlar
ve sigorta irketleri Beyolunu terk etti. Ayrca bakentin Ankaraya tanmas da eliliklerin ve bunlarn
etrafnda alan aznlklarn byk oranda stanbuldan ayrlmalarna sebep olmutur5.
Buraya kadar anlatlanlar ve Tarlaba blgesinde bundan sonra yaanan gelime ve deimeleri Be-
yolu Belediyesi u ekilde zetlemektedir:
Tarlaba, 1535te Franszlarla balayan lkeleraras elilik bulundurma uygulamas sonucunda
Beyoluna yerleen sefaretlerde alan st dzey yneticilerin, Beyolunda yaayan levantenlerin ve
gayrimslimlerin iyeri ve konutlarnda alanlarn konut alan olarak kuruldu. Alandaki mimari, stik-
lal Caddesi zerinde yer alan konutlarn kk birer kopyas gibi. Cephe ve gabari olarak onlarla yar-
mayan, alt gelir grubunun kk, iddiasz yaama alanlar Tpk stanbul gibi, Tarlaban da Cum-
huriyetin ilan arpc bir ekilde etkiledi. Eliliklerin Ankaraya tanmas, burada oturan insanlarn
birounun i imknlarn ortadan kaldrd. Kasm 1942de yasallaan Varlk Vergisi sonucunda burada
yaayan ou aznlk, lkeyi terk etti. Ayrca, 1955teki 6-7 Eyll Olaylarnda, Rumlarn mallar el de-
itirdi. 1960 dneminde tm lkeyi saran g dalgas, bykehirlerde kendini 2 farkl ekilde gsterdi.
Bunlardan biri hazine arazilerine izinsizce gecekondu yaplmas, bir dieri ise kent merkezlerindeki tarihi
konut alanlarnn izinsiz kullanmyd. Tarlaba, stanbul iinde, bundan en byk pay alan yerleme-
lerden biri oldu. Daha nce bandan geen olaylar nedeniyle boalan tek ailelik konutlar blnerek, ya
frsatlar tarafndan ok ucuz kiralara bekar odalar olarak verildi ya da izinsiz kullanld. 1980de ise
Bedrettin Dalann kk bir cadde olan Tarlaba Caddesindeki 350 tarihi nitelikli yapy ykarak u
andaki Tarlaba Bulvarn amas, blgenin Taksimden tamamen koparak iine kapal bir alan haline
gelmesine neden oldu.6
I. TARLABAI KENTSEL DNM PROJE ALANININ GENEL
ZELLKLER
A. Tarlabann Konumu ve Proje Alan
Tarlaba, stanbul Avrupa yakasnda, kadim yerleim blgelerinden birisi olan Beyolu lesine ba-
l, Haliin kuzeydousunda yer alan tarihi bir semttir. Beyolu lesinin kuzey kesiminde yer alan semt,
dousunda Taksim ve Ayazpaa, batsnda Kasmpaa ve kuzeyinde Kurtulu semtleriyle evrelenmitir.
Tarlaba, Taksim Meydan ile Cumhuriyet Caddesinin kesitii yerden balayp ngiltere Elilii
binas civarnda Refik Saydam Caddesinin balad yerde son bulan Tarlaba Bulvarnn iki tarafnda
4 sdiken, s. 218.
5 Aslan, s. 92.
6 Tarlaba Tarihe, http://www.beyoglubuyukdonusum.com/tarlabasi/detay/Tarihce/48/181/0, 01.05.2013(evrimii) Beyolu Belediyesinin vermi
olduu bu bilgilerin Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisinin Tarlaba ve Tarlaba Bulvar maddelerinde yer alan bilgilerle rttn
syleyebiliriz.
314
KENTSEL DNM HUKUKU
yer alan Dolapdereye doru inen yamalar zerinde kurulu semttir7. Tarlaba Bulvar ise tarihi adyla
Cadde-i Kebirin yani stiklal Caddesinin paralelinde yer alan ve ara sokaklarla buraya balanan, stiklal
Caddesinin aksine ara trafiine de ak bir caddedir.
Tarlaba; Bostan, Blbl, ukur, Kamer Hatun, Kalyoncu Kulluk ve ehit Muhtar olmak zere alt
mahalleden olumaktadr. Tarlabanda kentsel dnm projesinin, resmi ifadeyle Tarlaba 1. Etap
Yenilme Projesinin uygulanaca yer ise; Blbl, ukur ve ehit Muhtar mahallelerini iine alan, Tarla-
ba Bulvarnn kuzeyinde, Keresteci Recep Sokak ile ukur Sokak arasnda kalan ve Dolapdereye doru
ksmda Karanlk Bakkal Soka ile snrlanan, ierisinde 278 tarihi binann bulunduu, 9 yap adas ve
yaklak 20.000 metrekarelik bir alandr8.
B. Proje Alannda Sosyal Yap
Kentsel dnm projesinin uygulanaca blgenin sosyal yapsn bilmek; projenin, alanda yaa-
yanlar asndan eitli ynleriyle deerlendirilebilmesine katk salayaca gibi ok ynl hukuki de-
erlendirmeler yaplabilmesine de imkan salayacaktr9. Buradan hareketle, Tarlaba blgesi ve proje
alanndaki soysal yap ile ilgili olarak proje veya blgeyle ilgili olan farkl kaynaktan sadr olan bilgi
ve yorumlara yer verilecektir.
Sosyal yapya ilikin verilerinden faydalanacamz kaynaklardan ilki Beyolu Belediyesidir. Beyo-
lu Belediyesi proje ile ilgili olan kiileri, Proje alannda yaayan mlk sahipleri, Proje alan dnda
yaayan mlk sahipleri, Kiraclar ve Kira demeden yaayanlar eklinde snflandrmaktadr. Bu
snflandrmaya gre alanda yaayanlarn %71i kiraclardan olumaktadr. Beyolu Belediyesinin proje
alannda yaayanlarn sosyal profilleri ile ilgili olarak, birebir grmelerde tespit edildiini belirttii,
dier bilgiler ise u ekildedir10:
Alanda ok kltrl bir yap mevcut olup, farkl etnik-dini gruplar bir arada yaamaktadr. Daha ok,
Dou - Gneydou Anadoludan ve Karadeniz Blgesinden g edenler ve Aznlklar (Rum, Ermeni, Sr-
yani). Proje alannda uzun sreli oturanlar vb. Proje alannda yaayanlarn byk bir ounluu Mardin,
Siirt, Batman, Erzincan, Diyarbakr, Rize gibi Anadolunun eitli kentlerinden gelmilerdir. Bir baka
ifadeyle, proje alannda yaayan mlk sahipleri Anadolu corafyasnn mozaiini oluturmaktadr. Proje
alannda yaayan mlk sahipleri, ounlukla kat atk toplaycs- seyyar satc midyeci gibi dk gelir-
li ve kalifiye olmayan ilerde almaktadr. Ayrca, mlk sahiplerinin pek ou sosyal gvenceden yoksun
bulunmaktadr. Blge halkn, malat ve retime dayal iyerlerinde alanlar, Sosyal gvenceden
yoksun tanmlanamayan ilerde alanlar, Yurt ii ve yurt d gmenler ve Geici ikamet edenler
eklinde snflandrlabiliriz. Anket almas verilerine gre alanda yaayanlarn %66s herhangi bir
sosyal gvence kapsamnda deildir. Eski sosyal gvenlik sistemi baznda ayrtrlacak olursa, alanda
7 sdiken, s. 217.
8 Asu Aksoy, Tarlaba Yenileme Projesi: Kresel stanbulda Yeni Kent Siyaseti, Osmanl Bankas Ariv Aratrma Merkezi, stanbul, 2008, www.
obarsiv.com/pdf/tarlabasisonkonusma.pdf 09.052013 (evrimii)
9 ok ynl hukuki deerlendirmelerden kast kentsel dnm projesi uygulanan blgelerde projenin alanda yaayan belli etnik gruplara kar ayrm-
clk yapma arac olarak kullanlp kullanlmad veya alanda yaayan kiilerin barnma hakknn ihlal edilip edilmedii gibi hususlardr.
10 http://www.beyoglubuyukdonusum.com/tarlabasi/detay/Sikca-Sorulan-Sorular/44/167/0, 21.04.2013 (evrimii)
315
KENTSEL DNM HUKUKU
yaayanlarn %26s SSK, %7si Ba-Kur ve %1i Emekli Sand kapsamnda almaktadr.
Proje alanndaki sosyal yapya ilikin ikinci kaynak ise proje alannda yaayanlarn kendi bnyelerin-
de kurduklar dernek tarafndan hazrlanm raporlardr11. Blgede yaayan kiiler tarafndan hazrlanan
bu raporlarda blge nfusunun tam olarak tespit edilemedii belirtilmitir12. Bu durum blgenin kontrol
d bir yer olduuna ilikin kanaatleri glendirmektedir. Yine bu raporlarda verilen bilgilere gre bl-
gede yaayanlarn yaklak %75i kirac konumunda olup mlk sahiplerinin byk blm bu alanda
yaamamaktadr13.
Tarlaba blgesindeki sosyal yapya ilikin dier kaynak ise Tarlaba Toplum Merkezi tarafndan
yaplan alan aratrmas sonucu elde edilen verilerdir. Bu aratrma kapsamnda, Tarlaba blgesinde yer
alan alt mahallenin muhtarlarndan alnan grlere gre; Tarlaba blgesi, nfus yaps zellikle 1990l
yllarda deien, ounlukla Krtler olmak zere, Romanlar ve Afrikallardan oluan, birok illegal fa-
aliyetin gerekletii veya bu faaliyetlerin faillerinin yaad yoksul bir blgedir. zellikle belirtilmesi
gereken ve ilgin olan bir durum ise alt mahalle muhtarndan drdnn Tarlabanda yaamyor olma-
sdr14.
Tarlabanda yaayan toplam nfusa ilikin bilgiler15 net olmasa da, semt nfusunun ounluunu
Bursa, Balkesir, Tekirda, Edirne, Manisadan g etmi ya da stanbulda doup bym olan Roman-
lar ve zellikle 1990larn bandan itibaren Gneydoudaki terr olaylar nedeniyle kylerini terk etmek
zorunda kalan Krtlerin oluturduu bilinmektedir. Bunlarn dnda semtteki toplam nfusun yaklak
%20 si Orta ve Dou Anadolu ile Dou ve Bat Karadenizden g edenler oluturmaktadr. Ayrca bl-
gede Afrika ve Irak kkenli yasad gmenler de yaamaktadr16.
C. Proje Alannda Yer Alan Yaplarn zellikleri ve Mlkiyetleri
Tarlaba 1. Etap Yenileme Alan Projesi kapsamnda 220 tanesi tescilli17 olmak zere toplam 278
yap bulunmaktadr. Bu yaplar genellikle kagir (yma) yap tekniiyle ina edilmitir18. Yenileme ala-
nnda ahap veya yma ahap yap bulunmamaktadr. Bu yaplardan bazlar zamanla yklm ve yerine
11 Tarlaba Mlk Sahipleri ve Kiraclar Koruma Dernei (TMKD), 19.06.2008 tarihli, Stratejik Sosyal Plan Raporu.
12 Proje alannda yaayan ve tespit edilebilen kii says 1847 olup bu say toplam nfusun %85ini oluturmaktadr. Bunlarn dnda alanda ki ilet-
melerde alan 452 kii de hesaba katldnda toplam nfusun 2299 olduuna dair bkz. TMKD, s. 3.
13 TMKD, s. 3.
14 Tarlaba Toplum Merkezi (TTM), Tarlaba Toplum Merkezi 07.08.2006 tarihli Alan Aratrmas Ara Raporu, Aktaran: mm Glsm
ERDOAN, Hukuki Teknik ve Sosyal Boyutu le Beyolu Tarlaba Kentsel Dnm Projesi, stanbul niversitesi SBE, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, 2010, s. 25.
15 Trkiye statistik Kurumunun son verilerine gre Tarlaban oluturan alt mahallenin toplam nfusunun yaklak olarak 20.000 kii olduu
ancak; blgede yasad yollarla gelen gmenlerin ve bunlardan baka yine nfus kad olmayan veya muhtarlk kayd olmayan kiilerin de
yayor olmas nedeniyle Tarlabanda yaayan nfus hakknda kesin bir bilgiye ulalamayaca hakknda bkz. Bahar ahin, Tarlaba:
Medeniyetin 150 Metre Aas, Hayalden Geree Tarlaba Toplum Merkezi Deneyimi, Der: Pnar Uyan Semerci, stanbul Bilgi ni-
versitesi Yaynlar, 2010, s. 12-13.
16 ahin, s. 13.
17 Erdoan, s. 38.
18 Kagir yap, herhangi bir iskelet sistemine sahip olmayan, duvarlarn tayc nitelikte olduu, tula veya ta benzeri malzemelerin st ste konulduu
ve bu malzemelerin dey ykleri birbirine aktarmas esasna dayal sisteme sahip yaplardr.
316
KENTSEL DNM HUKUKU
betonarme binalar yaplmtr. Alanda bulunan yaplarn %90a yakn yma, %10u ise betonarmedir19.
Yenileme alan ierisinde yer alan parsellerin yaklak olarak %70i ahs mlkiyetindedir. Bunla-
rn dnda kalan %30luk blm ise vakflar, hazine, belediyeler, sivil toplum rgtleri veya bunlardan
bazlarnn ortak olduu mlkiyet yapsna sahiptir. Alanda toplam 278 parsel ve yaklak 430 hissedar
bulunmaktadr20. Yenileme alannda yer alan parsellerin byk oranda ahslarn mlkiyetinde bulunuyor
olmas, projelendirme aamasnda idarenin tek belirleyici gibi hareket etmeyip maliklerin grlerine
nem vermesini gerektirir21. Ancak belirtelim ki 5366 Sayl Kanun zellikle projelendirme aamasnda
maliklerin grlerinin alnmasna ilikin bir dzenleme ngrmemitir. Kanunun sistematiine gre
projelendirme aamasnda belirleyici olan, gerekli prosedre uymak kaydyla, yalnzca idaredir.
II. TARLABAINDA KENTSEL DNMN SEBEPLER VE AMACI
A. Tarlabanda Kentsel Dnm Gerekli mi?
Tarlaba, tarihi ve kltrel mirasa sahip ve ok sayda tescilli yapy bnyesinde barndran bir blge
olduundan burada 5366 sayl Kanun kapsamnda kentsel dnm projesi uygulanmas karar alnm-
tr. Dolaysyla alnan dnm kararnn gerekli olup olmadnn da bu Kanuna gre deerlendirilmesi
gerekir.
5366 Sayl Kanunun 1. maddesinde kanunun amac ve kapsam belirlenmitir. Buna gre; Bu kanu-
nun amac ypranan ve zelliini kaybetmeye yz tutmu; kltr ve tabiat varlklarn koruma kurullarnca
sit alan olarak tescil ve ilan edilen blgeler ile bu blgelere ait koruma alanlarnn, blgenin geliimine
uygun olarak yeniden ina ve restore edilerek, bu blgelerde konut, ticaret, kltr, turizm ve sosyal donat
alanlar oluturulmas, tabii afet risklerine kar tedbirler alnmas, tarihi ve kltrel tanmaz varlklarn
yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmasdr.
Anlan hkmden anlalaca gibi kanunun amac, sit alan olarak belirlenen blgelerin ve bu blge-
lere ait koruma alanlarnn yeniden ina ve restore edilerek bu blgelerde konut, ticaret, kltr, turizm ve
sosyal donat alanlar oluturulmas, tabii afet risklerine kar tedbirler alnmas, tarihi ve kltrel tan-
maz varlklarn yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmasdr. Burada dikkat eken husus, Ka-
nunun amacnn sadece tarihi ve kltrel tanmaz varlklarn korunmas olmayp ayn zamanda bunlarn
yeniden ina edilmesi ve bylelikle konut, ticaret, kltr, turizm ve sosyal donat alanlar oluturmak
olmasdr22. Bu belirlemeyi yaptktan sonra Tarlabanda dnmn gerekli olup olmadn, dnm
projesinin taraflar ve bunlarn belirttikleri gerekeler asndan deerlendirebiliriz.
19 stanbul Bykehir Belediyesi, 21.05.2009 tasdik tarihli, 1/5000 lekli Beyolu Kentsel Sit Alan Koruma Amal Nazm mar Plan Raporu.
20 BB, s. 213.
21 Erdoan, s. 42.
22 Bu duruma dikkat ekmemizin nedeni 5366 Sayl Kanun kapsamnda yaplan kentsel dnm projelerine getirilen baz eletirilerdir. Bu eletiri-
lerden en nemlisi hi phesiz dnm projelerinin aslnda soylulatrma projesi olduu eletirisidir. Soylulatrma proje alanlarnda ki yaam
standartlarnn ykseltilmesi sonucu eskiden alanda yaayanlarn ekonomik olarak blgeye ayak uyduramadklar iin yaadklar yeri terk etmesi,
buna mukabil zenginlerin buralar ele geirmesi eklinde gereklemektedir. Kanun kapsamnda yaplan dnm projelerinde; proje alanlarn-
da ki tarihi yaplar grn itibariyle belli lde korunsa da kullanm amalar ve ekonomik deerleri byk lde deimekte bunun sonucunda
ekonomik gc proje alannda yaamaya yeterli olmayan eski sahiplerinin elinden kmaktadr. Bu durumun bir sebebi de anlan maddede belirtildii
gibi dnm projelerinin proje alanlarn ticaret ve turizm merkezlerine dntryor olmasdr.
317
KENTSEL DNM HUKUKU
Kentsel dnm projelerinin genel olarak iki taraf olduunu syleyebiliriz. Taraflardan biri projenin
yrtcs konumunda olan idare dieri ise projeye konu olan alanda mlk sahibi olanlar ve bir lde
de olsa malik olmad halde orada yaayanlardr23.
Tarlaba kentsel dnm projesinin idare tarafn oluturan Beyolu Belediyesi, Tarlaban u e- lerin dnm projesi kapsamnda, normalde sahip olduklar mlkiyet haklarndan belirli oranda vazge-
kilde tasvir etmektedir: stanbulun tarihi deerler asndan en nemli blgelerinden biri olan Tarlaba
bugn; kk parsellerden oluan yaps ile ada ihtiyalar karlamayan yap stouna sahip, dar deer kazanacak; buna karlk malikler de mlkiyet haklarnn bir ksmn idareye veya yklenici firmaya
sokaklar ve otopark sorunu nedeniyle ulalamayan bir mekn, kt evre koullar nedeniyle mlk
sahiplerinin yatrm yapmad bir alan ve yksek proje maliyeti ve uzun sreli prosedr nedeniyle
yenilenemeyen yaplarla kapl bir mekndr. Blge, gerekli bakm ve onarm almalar yaplamad
iin giderek yok olmaya ve kmeye yz tutmutur. Tarlabann yenilenmesini salayacak bu projeyle
kn durdurulmas, blgenin daha gvenli, salkl, yaanabilir ve kentle btnlemi bir alan haline
getirilmesi, Tarlabanda yeni bir yaam merkezi oluturulmas hedeflenmektedir. Belediye bu belir-
lemeyi yaptktan sonra; toplu bir dnm projesi uygulanmasnn gerekliliini de u ekilde vurgula-
mtr: Btnleik bir alanda herkesin kendi zmn retmesi, tek tek dairelerde veya binalarda ya-
placak yenilenmelerle geni bir blgenin yenilenmesi hem finansman hem de rgtlenme asndan
imknszdr. Blgenin mevcut ekonomik ve sosyal dokusu gerei, sorun ne kadar btnleikse zm de
o kadar btnleik olmak durumundadr. Bu bir tercih olmann tesinde bir zorunluluk haline gelmitir.
Tarlabana toplu ve btnleik zm arttr24.
Beyolu Belediyesinin Btnleik bir alanda herkesin kendi zmn retmesi, tek tek dairelerde
veya binalarda yaplacak yenilenmelerle geni bir blgenin yenilenmesi hem finansman hem de rgt-
lenme asndan imknszdr. eklindeki tespiti, geni bir blgenin kentsel dnm projesinde olduu
gibi bir anda ve tamamen yenilenebilmesi asndan dorudur. Zira maliklerin tek tek kendi yaplarn
yenilemesi yoluyla knt bir blgenin tamamen yenilenebilmesi pek mmkn deildir. Ancak, Be-
lediyenin finansman asndan imkanszlk tespitinin irdelenmesi gerekir. Bu durumda netletirilmesi
gereken konu dnm projesiyle neyin hedeflendiidir. Eer hedef sadece tarihi yaplarn korunmas ise
Belediyenin bu tespiti ve projeye yaklam ile hedef arasnda bir tutarszlk ortaya kmaktadr. nk
Belediye projedeki finansman ihtiyacnn bir ksmn, proje kapsamndaki yaplarn zelliklerini dei-
tirmek pahasna, parsel yapsn deitirme, ilave katlar kma, yaplarn altlarna otoparklar yapma gibi
23 Kentsel dnm projelerinde, bir tarafta projeyi hayata geiren dier tarafta da projeden etkilenenler yer aldndan, genel anlamda kentsel dn-
m projelerinin iki taraf olduunu sylemek mmkndr. Ancak, kentsel dnm projelerinin etkiledii kiiler asndan bakldnda, bu proje-
lerin sadece iki taraf olduunu sylemek doru olmaz. Nitekim uyguland alanda yaayan herkesi etkileyen bu projeler maliklerin yan sra proje
alannda yaayan kiraclar veya malik ya da kirac olmad halde proje alannda yaayan kiileri de etkilemektedir. Tarlabanda olduu gibi malik
veya kirac olmayan ancak eitli sosyal veya ekonomik gerekelerle proje alannda yaamak durumunda kalan (igalci olarak bile olsa) kiiler de
kentsel dnm projesinden etkilenmektedir. Zira proje geekletikten sonra bu kiilerin proje alannda barnma imkanlar kalmayacandan buray
terk etmek zorunda kalacaklardr. Bu durumun sz konusu kiileri de dolayl olarak kentsel dnm projesinin bir taraf haline getirdii sylenebi-
lir. Ayn ey kiraclar asndan da sz konusu olmaktadr. Kiraclarn veya zellikle de igalci konumunda olan kiilerin kentsel dnm projeleri 25 Buna karlk, Proje gereklememi olsayd, maliklerin kendi yaplarn yenilemek istemeleri halinde hazrlayacaklar projelerin Yenileme Kuru-
kapsamnda dorudan ileri srebilecekleri haklara sahip olmamalar onlarn grmezden gelinmesi sonucunu dourmamaldr. Kentsel dnm
projelerinin bu kiileri de gzetecek ve en azndan barnma hakk kapsamnda bu kiilere imkanlar oluturacak sosyal projeler olarak planlanmas
gerekir. Bu gereklilik anayasal bir ilke olan sosyal devlet ilkesinin de bir sonucudur.
24 Beyolu Belediyesi, Tarlaba Yenileme Projesinin Amac Nedir, http://www.beyoglubuyukdonusum.com/tarlabasi/detay/Sikca-Sorulan-Soru-
lar/44/167/0, 21.04.2013 (evrimii)
318
KENTSEL DNM HUKUKU
koruma amacndan tavizler vererek karlamaktadr25. Maliklerin kendi yapacaklar, kentsel dnm
projesi dndaki, yenilemelerde ise byle bir imkandan faydalanmalar mmkn deildir. Belediyenin
dnm projesinde ki dier finansman kayna da eski ve kymetsiz yaplarn proje gereklemeden
nceki dk deerleri ile proje sonrasnda kazanacaklar deer arasndaki farktr. Bunun anlam malik-
mek zorunda kalacaklardr. Ksacas, maliklerin eski ve deersiz yaplar dnm projesi sonrasnda
devredecektir. Grld gibi Belediye maliklerin karlamasnn imkansz olduunu syledii finans-
man ihtiyacn yine maliklerden karlamaktadr. Sonu olarak syleyebiliriz ki yenilemelerin malikler
tarafndan yaplmas halinde finansman ihtiyacnn malikler tarafndan karlanmas imkansz deildir.
Ancak belirtelim ki zerinde durduumuz bu konular 5366 sayl Kanun asndan ok fazla nem
arz etmemektedir. Zira bu kanun asndan kentsel dnm projesinin uygulanabilmesi iin aranan art,
ypranan ve zelliini kaybetmeye yz tutmu; kltr ve tabiat varlklarn koruma kurullarnca sit alan
olarak tescil ve ilan edilen blgeler ile bu blgelere ait koruma alanlar eklinde tarif edilen bir alann
var olmas ve burada dnm projesi uygulanaca konusunda kanunun belirttii usullerle ve yetkili
organlar tarafndan karar alnmasdr26.
Tarlaba kentsel dnm projesinin dier tarafnda ise proje alannda mlkleri bulunanlar ve malik
olmad halde alanda yaayanlar yer almaktadr. Proje alannda mlkiyet hakk bulunanlar ve burada ya-
ayan kiraclar tarafndan kurulan Tarlaba Mlk Sahipleri ve Kiraclar Kalkndrma Sosyal Yardmlama
Derneinin Tarlaba projesiyle ilgili hazrlad raporda yer alan Beyolu Belediyesi, Antlar Kurulu ve
dier benzeri kurulularn 50 yl akndr uygulad imar yasa sonucunda iinde yaadmz binalar
metruk hale gelmitir. Bu durumdan tr ken bir ka binada onlarca vatandamz lmtr. baz
maliklerin tanmas bir ksm binalarn boalmasna neden olmutur. Gemite bu binalarn su gruplar
tarafndan igal edilmesi Blgenin knt alnna dnmesi noktasnda dnemin birok yetkilisinin
ar ihmali ve kusuru bulunmaktadr.27 gibi ifadelerden de anlalaca gibi malikler ve kiraclar da bl-
genin knt ierisinde ve metruk bir halde olduu hususunda Beyolu Belediyesi ile ayn grtedirler.
Tarlaba 1. Etap Yenileme Alan Projesi kapsamnda 220 tanesi tescilli olmak zere toplam 278 yap
bulunduunu daha nce belirtmitik. Alanda bulunan bu yaplarn ok byk blmnn tescilli mimarlk
rnekleri olmas ve bunlarn gerek tek balarna gerekse alann tamam birlikte ele alndnda tarihi ve
kltrel miras olduklarnda phe yoktur. Dolaysyla bu zellikleri tayan bir alanda kentsel dnme
gerek olup olmadnn 5366 Sayl Kanunun kapsamnda deerlendirilmesi gerekir. Sz konusu Ka-
nunun yukarda akladmz ama ve kapsam balkl maddesi asndan konuyu ele alacak olursak,
ypranan ve zelliini kaybetmeye yz tutmu; kltr ve tabiat varlklarn koruma kurullarnca sit alan
lu yerine Koruma Kurullarna gidecei iin ilave katlara veya yapnn orijinalliini bozacak hibir uygulamaya izin verilmeyeceine dair bkz.
Aslan, s. 177.
26 Projelendirme ve daha sonraki aamalara ilikin prosedr almann Tarlaba Kentsel Dnm Projesinin Aamalar balkl III. blmndede
ayrntl olarak aklanmtr.
27 Tarlaba Mlk Sahipleri ve Kiraclar Sosyal Yardmlama ve Kalkndrma Dernei, Ynetim Kurulu Raporu, stanbul, 30.06.2008, s. 5.
319
KENTSEL DNM HUKUKU
olarak tescil ve ilan edilmi ok sayda yapy bnyesinde barndran proje alannda kentsel dnm
almalar yaplarak tabii afet risklerine kar tedbirler alnmas tarihi ve kltrel tanmaz varlklarn
yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlmas noktasnda tereddt etmemek gerekir.
Esasen Tarlaba blgesinde yenilemeye ve deiime ihtiya duyulduu noktasnda btn taraflar
uzlamakta, uyumazlk ise yenileme projesinin hangi artlarda yaplaca noktasnda kmaktadr28. Bl-
ge sakinlerinin projeyle ilgili grleri durumu akla kavuturacak niteliktedir.
En azndan kendi evlerimizi yaanabilir bir duruma getirebileceimizi dnerek itenlikle bu i-
lemizi dindirecek projeye destek olmutuk. Belediyenin 04.04.2008 tarihli ve G: 52334 KML 279 sayl
cevabnda hale ekonomik adan en avantajl teklif, kat karl olarak mlk sahiplerine verilecek en
yksek toplam alan esas alnarak belirlenmitir. ... Yani 50 metrekare taban oturumlu 5 katl binamz
karlnda bir 50 metrekarelik alan nerilmektedir. Projenin bitmi halinde ise binamzn yerine on iki
katl bina yaplmaktadr. Bu da 1/12 ye denk gelmektedir. 29 eklindeki ifadelerden de anlalaca gibi
blge sakinleri daha doru ifadeyle malikler, kentsel dnm projesini gerekli grmelerine ramen proje
sonras paylam adaletli bulmayp, hak kaybna uradklarn dnmektedirler.
Sonu olarak, Tarlabann, bnyesinde barndrd tescilli ve ypranm hatta, Belediye ve malik-
lerin de belirttii gibi, knt haline gelmi ok sayda yap dolaysyla 5366 Sayl Kanunda aranan
ypranan ve zelliini kaybetmeye yz tutmu; kltr ve tabiat varlklarn koruma kurullarnca sit alan
olarak tescil ve ilan edilmi blgeler kapsamna girdiini ve dolaysyla dnm iin gereken artlar
tadn syleyebiliriz.
Buna karlk blgede dnm projesi uygulanmasnn, yanl olduunu ileri srenler de bulunmak-
tadr. Projeye kar kanlarn eletirileri eitli sosyal ve ekonomik gerekelere dayanmaktadr. ehircilik
politikalar asndan getirilen eletiriler30 olduu gibi baz sosyolojik veya hukuki gerekelerle yaplan
eletiriler de bulunmaktadr31.
Bunlardan en dikkat ekici olan Tarlaba projesinin bir soylulatrma projesi olduu eletirisidir.
Esasen soylulatrma eletirisi bnyesinde iki farkl iddiay barndrmaktadr. Birincisi, Beyolu Beledi-
yesinin bu projeyi bizzat Tarlaban soylulatrmak amacyla yapt iddias32; ikincisi ise projenin
netice itibariyle bir soylulatrmaya yol at iddiasdr. Birinci iddiann doru olmas Beyolu Beledi-
yesinin yapmakta olduu dnm projesini, idari eylem ve ilemlerin ama unsuru ynnden, sakatla-
yacak niteliktedir. Ancak ikinci ihtimalin gereklemesi halinde dorudan bu sonuca ulamamak gerekir.
Bunun sebebi kentsel dnm projeleri neticesinde belli lde soylulatrma saylabilecek baz durum-
larn yaanmasnn kanlmaz olmasdr. Zira kentsel dnm projelerinin gerektirdii yksek mali-
yetler ve proje sonrasnda dntrlen alanda meydana gelen deer art dolaysyla alanda yaamakta
28 Erdoan, s. 47.
29 TMKD, s. 6.
30 Aksoy, Kresel stanbulda Yeni Kent Siyaseti.
31 Erdoan, s. 60 vd.
32 Aslan, s. 173 vd.
320
KENTSEL DNM HUKUKU
ekonomik olarak zorlanacak eski sakinlerin bir ksm kanlmaz olarak alandan ayrlmaktadr.
Soylulatrma, dnm projesi uygulanacak alanda proje gerekletirilmeden nce yaamakta olan
dk gelirli ve bir anlamda alt snftan saylan insanlarn; proje gerekletirildikten sonra, ekonomik
sebeplerle, proje alannda yaayamayacak hale gelmesi ve bunlarn yerine ekonomik adan gl olan
st snftan insanlarn yerlemesi eklinde tanmlanabilir. Bu tanma gre, Tarlaba projesinin bir soy-
lulatrma projesi olduu eletirilerinin hakllk pay olmakla beraber projenin amacnn soylulatrma
yapmak olduu eklinde kesin bir yargya bir varmak gtr 33. nk Tarlaba projesinde, tarihi yap-
larda meydana gelen fiziki ypranml giderme amac ile sosyal problemlere34 zm bulmak iin proje
vastasyla sosyal yapy deitirme amac akmaktadr. Tarlaba kentsel dnm projesinin bir soylu-
latrma projesi olup olmad hususu projenin hangi amala yapldnn ve neticelerinin belirlenmesiyle
netlik kazanacaktr.
Projeyle ilgili olarak proje danmanlarndan birinin35; Tarlaba blgesi Kentlinin giremedii,
gettolam, aadan gelen olumsuz bask ile geliemeyen. Talimhanenin yaratt pozitif etkiden fay-
dalanamayan, mevcut dokusu yklmak zere ve gvenlik sorunlar nedeni ile evreden izole olmu bir
blge olarak tanmlamtr. Projenin asla Soylulatrma olmad ve stn kamu yarar ilkesine gre
ekillendirildiini de belirtmitir. eklinde ki ifadeleri Tarlaba projesinin amacn ortaya koyar nitelik-
tedir. Nitekim proje vastasyla almas ngrlen sorunlar, proje alnna kentlilerin girememesi sorunu,
aadan gelen olumsuz bask sorunu, gvenlik sorunu ve evreden izole olmuluk sorunu eklinde
nitelendirilmitir. Bu nitelendirmelerin hibiri Tarlabann fiziki ypranmlna ilikin olmayp tamam
blgedeki sosyal problemlere ilikindir. Bu durum bize proje kapsamnda yaplmak istenen eyin, belirti-
len sosyal problemlerin giderilmesi olduunu gstermektedir. Sosyal problemlerin giderilmesi ise sosyal
yapnn dntrlmesi ile salanacandan bu durum aslnda soylulatrma amacn da ortaya karmak-
tadr.
Soylulatrma iddialarna projenin neticeleri asndan baktmzda da benzer bir sonuca ulalmak-
tadr. Nitekim bu durum blgede bu gn yaayan ve proje sonrasnda yaayacak insanlarn farkllaaca
konusunda bilirkii raporunda36 da vurgulanmtr. Raporda geen, gnmzde aile tipinin deitii, u
an Tarlabanda yaayan 8-9 ocuklu aile dzeni yerine daha az ocuklu ailelerin olduu, konut alan ye-
rine bir anlamda ksa sreli konaklama ve deiik kk aile birimi, ocuksuz aile ve nc nesil denilen
yallar ile kent merkezinde yaamay tercih eden ancak sosyal dokuya ihtiya duymayan kent sakinleri
iin dzenlemeler yaplabilecei ve bunlarn imar ilkelerine uygun olduu eklindeki ifadelerden de
anlalaca gibi Tarlaba projesi neticeleri itibariyle de bir soylulatrma projesi zellii gstermektedir.
33 Tarlaba projesiyle ilgili meruiyet tartmalar ve projenin bir soylulatrma projesi olduuna ilikin gr iin bkz. Aslan, s. 173 vd., soylulatrma
iddialarna ilikin daha ksa bir deerlendirme iin bkz. Erdoan, s. 87.
34 Sosyal problemlerden kast Tarlabanda var olduu dnlen ve blge sakinlerinin de kabul ettii, blgenin su faaliyetlerinin merkezi haline
gelmesi, kayt dlk ve marjinal kesimden insanlarn sebep olduu sosyal knt halidir.
35 Proje danman Sercan Yldrma ait bu ifadeler ve proje danmanlarndan Prof. Dr. Murat Gvenin Projenin soylulatrma projesi olduu ek-
lindeki ifadeleri iin bkz. Tarlabanda Yenileme, Dnm Paneli, TMMOB ehir Planclar Odas stanbul ubesi, 26.06.2008, aktaran Aslan,
s. 173.
36 stanbul 3. dare Mahkemesi, Bilirkii Raporu, s. 15. aktaran, Erdoan, s. 89
321
KENTSEL DNM HUKUKU
B. Tarlaba Kentsel Dnm Projesinin Amac
Tarlabanda yenileme almas yaplmas konusunda taraflarn tamam uzlamaktadr. Ancak, ya-
placak almann ne tr artlarda yaplaca konusunda eitli uyumazlklar yaanmaktadr37. Projeyle
ilgili olarak, btn taraflarn, gerek mlk sahiplerinin ve eitli ayni hak sahiplerinin, kiraclarn veya hak
sahibi olmad halde bir ekilde blgede yaayanlarn gerekse proje yrtclerinin eitli beklentileri
ve amalar sz konusu olabilir. Bizim stnde duracamz konu ise, Tarlaba blgesinde yetkili olan
idare, yani Beyolu Belediye Bakanl ile projeyi gerekletirecek olan inaat firmasnn bu projeyle
neyi hedefledikleridir.
Beyolu Belediye Bakanl, Tarlabann, stanbulun tarihi deerler asndan en nemli blge-
lerinden biri olduunu, ancak gnmzde; kk parsellerden oluan yaps ile ada ihtiyalar kar-
lamayan yap stokuna sahip, dar sokaklar ve otopark sorunu nedeniyle ulalamayan bir mekn haline
geldii, kt evre koullar nedeniyle mlk sahiplerinin yatrm yapmad ve yksek proje maliyeti,
uzun sreli prosedrler sebebiyle yenilenemeyen yaplarla kapl bir mekn halini aldn ifade etmitir.
Yine Belediyeye gre, blgede, gerekli bakm ve onarm almalar yaplamad iin blgedeki yaplar
giderek yok olmaya ve kmeye yz tutmutur. Belediye Bakanlnn, bu tespitlerinden sonra amacn
u ekilde zetleyebiliriz:
Tarlabann yenilenmesini salayacak bu projeyle, kn durdurulmas, blgenin daha gvenli,
salkl, yaanabilir ve kentle btnlemi bir alan haline getirilmesi, Tarlabanda yeni bir yaam mer-
kezi oluturulmas hedeflenmektedir38. Burada belirlenen hedeflerin, kentsel dnm uygulamalarnn
genel amac dorultusunda olduunu syleyebiliriz. Ancak bu belirlemelerin ok genel ve soyut olduu
da aktr. Bu hedeflere ulalp ulalamad konusu ise projenin detaylarndan ve daha ok uygulama-
sndan anlalacaktr.
Beyolu Belediye Bakanl, proje kapsamnda, birtakm sosyal dnm almalar yapmay da
amalamtr. Bu kapsamda, Gelitirme ve Meslek Edindirme programlaryla, ksa dnemde inaat ve
restorasyon ilerinde istihdam salamak zere kapasite artrm eitim almalar balatlmas ve kurslar-
dan sertifika alanlar iin projede garantili i olana salanmas, ayrca, proje sonras blgede geliecek
olan turizm ve ticaret gibi hizmet sektrlerinde istihdam edilmek zere mesleki eitim programna katlp
sertifika alanlara i bulma konusunda ncelik tannmas kararlatrlmtr. Bunlarn yan sra, kadnlara
ynelik eitim programlar(anne ocuk sal, okum-yazma gibi) dzenlenmesi; genler iin bilgisayar,
yabanc dil, mzik, tiyatro programlar; kk lekli i gelitirme iin kredi olanaklar salanmas d-
nlmtr39.
Projeyi gerekletirecek olan yklenici inaat firmas ise, projenin amacn; Tarlabann daha g-
37 Erdoan, s. 47.
38 Beyolu Belediyesi, 50 soruda Tarlaba Yenileme Projesi,
http://www.tarlabasiyenileniyor.com/proje_hakkinda/50soruda.aspx, 22.12.2011, (evrimii)
39 Beyolu Belediyesi, 50 soruda Tarlaba Yenileme Projesi,
http://www.tarlabasiyenileniyor.com/proje_hakkinda/50soruda.aspx, 22.12.2011, (evrimii)
322
KENTSEL DNM HUKUKU
venli, salkl, yaanabilir ve kentle btnlemi bir alan olmasn salamak, evresel ve tarihi-mima-
ri-kltrel deerlere sahip kmak, zel sektrn uzmanl ve sermayesini kullanarak kamunun yatrm
imknlarn artrmak, alt yap ve ulam gelitirmek, sosyal refah ve kent ii yaam kalitesini artrmak
eklinde aklamtr. Ayrca yenileme projesiyle ilgili olarak drt hedef belirlenmitir. Bunlar, meknsal
yenileme, sosyal etkileim, ekonomik gelime ve istihdam, kentsel entegrasyon ve kentsel btnlk ek-
linde ifade edilmitir40.
III. TARLABAI KENTSEL DNM PROJESNN AAMALARI
A. Yenileme Alan Karar Alnmas
5393 sayl Belediye Kanunu ile belediyeler, 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunuyla da b-
ykehir belediyeleri kentsel dnm projeleri yapmak ve uygulamakla yetkili klnmlardr.
5393 Sayl Belediye Kanununun 73nc maddesiyle belediyelere kentsel dnm ve geliim pro-
jeleri uygulama yetkisi tannmtr. Maddeye gre, belediyeler bu yetkilerini ancak, konut alanlar, sanayi
alanlar, ticaret alanlar, teknoloji parklar, kamu hizmeti alanlar, rekreasyon alanlar ve her trl sosyal
donat alanlar oluturmak, eskiyen kent ksmlarn yeniden ina ve restore etmek, kentin tarihi ve kl-
trel dokusunu korumak veya deprem riskine kar tedbirler almak amacyla kullanabilirler. Bir alann
kentsel dnm ve geliim alan olarak ilan edilebilmesi iin yukarda saylan hususlardan en az birinin
gereklemesi gerekir.
Belediye Kanunundan doan bu yetkinin kullanm bir noktada farkllk arz etmektedir. Bu yetki-
nin, kentin tarihi ve kltrel dokusunu korumak amacyla kullanlmas durumunda, 5366 Sayl Ypranan
Tarihi ve Kltrel Tanmazlarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun
hkmlerine gre hareket etmek gerekir41. Sz konusu kanun, kltrel alanlarn yenilenmesini ayrntl bir
ekilde dzenlediinden, belediyeler bu tr alanlarn yenilemesini bu kanuna gre yapmak zorundadr42.
5366 Sayl Kanunun 2nci maddesinin ilk fkrasna gre, yenileme alanlar, il zel idarelerinde il
genel meclisi, belediyelerde belediye meclisi ye tam saysnn salt ounluunun karar ile belirlenir. l
zel idaresinde il genel meclisince, bykehirler dndaki belediyelerde belediye meclisince alnan ka-
rarlar Bakanlar Kuruluna sunulur. Bykehirlerde ise, ile ve ilk kademe belediye meclislerince alnan
bu kararlar, bykehir belediye meclisince onaylanmas halinde Bakanlar Kuruluna sunulur. Bakanlar
Kurulu projenin uygulanp uygulanmamasna ay iinde karar verir.
Grld gibi, yenileme karar alnrken, nihai olarak karar verme yetkisi43 Bakanlar Kuruluna
verilmitir.
Tarlaba kentsel yenileme projesinde de, akladmz prosedr dorultusunda, proje alan,
40 GAP naat, Tarlaba Kentsel Yenileme Projesinin Amalar,
http://www.gapinsaat.com/tr/KDTarlabasi.aspx, 22.12.2011 (evrimii)
41 stn, s. 65.
42 Yasin, s. 124.
43 Bakanlar Kurulunun projeyi deitirme yetkisi olmadna ilikin olarak bkz. Yasin, s. 117.
323
KENTSEL DNM HUKUKU
16.06.2005 tarih ve 5366 sayl Kanuna dayanarak 20.02.2006 tarih ve 2006/10172 sayl Bakanlar Kuru-
lu karar ile Yenileme Alan ilan edilmitir44.
B. Projelendirme ve hale Sreci
Yukarda ele aldmz maddenin, 2nci fkrasyla, Bakanlar Kurulunca kabul edilen alanlardaki uy-
gulamann bir program dhilinde etap etap projelendirilebilecei; 3nc fkrasyla da, etap proje ve prog-
ramlarnn, meclis ye tam saysnn salt ounluunun karar ve belediyelerde belediye bakannn, il
zel idarelerinde valinin onay ile uygulamaya konulaca hkm getirilmitir.
Maddenin bir sonraki fkrasnda ise, belirlenen alan snrlar iindeki tm tanmazlarn, belediyece
ve il zel idaresince hazrlanacak yenileme projelerinin kltr ve tabiat varlklarn koruma kurulunca
karara balanmasnn ardndan bu Kanuna gre yaplacak yenileme projesi hkmlerine tbi olaca
belirtilmitir.
Ayn Kanunun 3nc maddesinde ise, yenileme alanlar olarak belirlenen blgelerde il zel idaresi
ve belediye tarafndan hazrlanan veya hazrlatlan yenileme projeleri ve uygulamalarnn, ilgili il zel
idareleri ve belediyeler eliyle yaplaca veya kamu kurum ve kurulular veya gerek ve zel hukuk tzel
kiilerine yaptrlarak uygulanaca ifade edilmitir. Yenileme projelerinin, 2863 sayl Kltr ve Tabiat
Varlklarn Koruma Kanununa gre oluturulan Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurullarnca
onaylandktan sonra uygulanaca hkm getirilmitir.
Burada belirtmek gerekir ki, bu dzenlemede uygulamalar kimlerin yapabilecei belirtilmi, ancak
uygulamalarn hangi usulle kime yaptrlaca belirtilmemitir. Bu durumda, ilgili idare bahsedilen uygu-
lamalar kendisi yapabilecei gibi, bedel karl veya yap-ilet-devret modeliyle zel hukuk tzel kii-
lerine yaptrabilecektir45. zel hukuk kiileri tarafndan yaplacak uygulamalarda ihale yntemine bavu-
rulmas gerekir. Zaten kamu harcamalar yaplrken en uygun bedelin tespiti, ihale yntemiyle mmkn
olacaktr46.
Aklanan prosedr dorultusunda, 10.11.2006 tarih ve 63 sayl Beyolu Belediye Meclisi Karar ile
Tarlaba 1. Etap Yenileme Alan Projesinin 47 uygulama usul ve esaslar belirlenmitir. nc maddede
ki, projelerin kamu kurum ve kurulular veya zel hukuk tzel kiilerine yaptrlabilecei, hkmnden
hareketle; Tarlaba projesinin zel hukuk tzel kiilerine yaptrlmas kararlatrlmtr. Bu karar do-
rultusunda 16.03.2007 tarihinde projeyle ilgili ihale48 gerekletirilmitir. En avantajl teklifi49 vererek
44 stanbul li Beyolu lesinde Bulunan Baz Alanlarn Yenilenme Alan Olarak Belirlenmesi Hakknda Karar, 28.03.2006/26122 tarih/sayl R.G.,
http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx# 23.12.2011. (evrimii)
45 Yasin, Tarihi Meknlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, Legal Hukuk Dergisi, 4.yl, Eyll 2006, s. 45.
46 stn, 90.
47 Bu etap kapsamnda yenilemeye konu olacak alan; Beyolu Tarlabanda yer alan Blbl, ukur ve ehit Muhtar mahallelerinden oluan, Bakanlar
Kurulunun 2006/10172 sayl kararnda, Beyolu lesinde bulunan 360, 361, 362, 363, 385, 386, 387, 593, 594 numaral adalar olarak belirlenmi
olan, yaklak 20.000 metrekarelik bir alandr. (www.tarlabayenileniyor.com)(evrimii)
48 Sz konusu ihale, Tarlaba 1. Etap Yenileme Alan, Yenileme Avan ve Uygulama Projesinin Hazrlanmas ve Uygulanmas i olarak
adlandrlmaktadr.
49 halede, en avantajl teklif olarak, maliklere mevcut tanmazlarna karlk yeni ina edilecek konutlardan verilecek toplam alan en yksek
324
KENTSEL DNM HUKUKU
ihaleyi kazanan firma ile 04.04.2007 tarihinde szleme imzalanmtr50.
hale sonrasnda, yenileme avan projeleri51 Beyolu Belediye Bakanl tarafndan, stanbul Yenileme
Alanlar Blge Kuruluna iletilmitir. letilen avan projeler, Koruma Kurulu tarafndan, 12.07.2007 tari-
hinden itibaren be ay boyunca 17 kurul gndeminde grlm ve kurulun 30.11.1007 tarih ve 26 sayl
kararyla onaylanmtr52.
C. Kamulatrma Sreci
5366 Sayl Kanun 4nc maddesinde, il zel idaresi ve belediyelere, yenileme alan ilan edilen
yerlerdeki tanmazlar zerinde, her trl yaplama, kullanm ve iletme konularnda proje tamamlann-
caya kadar geici kstlamalar uygulayabilme yetkisi verilmitir. Maddenin ikinci fkrasnda, yenileme
alanlarnda bulunan yaplarn boaltlmas, ykm ve kamulatrlmasnda anlama yolunun esas olduu
belirtilmi; ancak, devamnda; uygulamalarn hzl yaplabilmesi amacyla, belediyelere ve il zel idarele-
rine, anlama salanamadnda bavurulmak zere, kamulatrma yolunu kullanma yetkisi de verilmitir.
Kamulatrmalar 2942 Sayl Kamulatrma Kanununa gre yaplacaktr.
l zel idareleri ve belediyeler tanmaz mlkiyetinin kamulatrlmas yerine, uygun grdkleri
takdirde satn alma, kat karl ve intifa hakk veya st hakk kurulmas yolu ile snrl ayn hak tesis
edebilirler.
Yenileme alannda hazineye ait arazi varsa, istisnai durumlar dnda53 Bakanlar Kurulu kararyla ilgili
idareye bedelsiz olarak devredilir.
Yukarda akladmz kanuni dzenlemeye gre, ncelikle maliklerle anlama yoluna bavurulma-
ldr. Bu ilke, madde metninde, anlama yolu esastr denilerek vurgulanmtr. Ancak anlama mmkn
olmadnda, uygulamann srncemede kalmamas iin, ilgili idareye kamulatrma yapma imkn da
tannmtr. Projenin akamete uramasn nleyecek olan bu imkn, ayn zamanda idarenin, malikleri
kendi istedii artlarda anlamaya zorlamas ve onlar hak kaybna uratmas ihtimalini de dourmaktadr.
5366 Sayl Kanunun Ynetmeliine gre, anlamalar, uzlalacak bedel zerinden tanmazn yetkili
idareye satlarak, idareye ait bir baka tanmaz malla takas veya trampa yoluyla devredilerek veya proje-
olan teklifin seilecei hkme balanm; yaplan ihale sonucunda verilen tekliflere gre, yarma usulnde ekonomik adan en avantajl teklif
olarak mlk sahiplerine en fazla alan vermeyi teklif eden firma ihaleyi kazanmtr. (Beyolu Belediye Bakanl Emlak stimlk Mdrlnn,
Beyolu Kaymakamlna gnderdii 11.11.2008/M.34.6.BEB.31 tarih/sayl yazsndan alnmtr.) Bu yaz, Tarlaba Mlk Sahipleri ve Kiraclar
Kalkndrma Sosyal Yardmlama Dernei Bakan Ahmet Gnn talebi zerine verilmitir.
50 Beyolu Belediyesi, 50 soruda Tarlaba Yenileme Projesi,
http://www.tarlabasiyenileniyor.com/proje_hakkinda/50soruda.aspx, 25.12.2011, (evrimii)
51 6183 Sayl Kanunun uygulama ynetmeliinin, tanmlar balkl 4nc maddesine gre; Yenileme avan projesi: Yenileme uygulama projelerine
esas tekil edecek, Kanunun 2nci maddesi uyarnca kltr ve tabiat varlklarn koruma kurulunca karara balanan, mimari avan proje ile statik,
tesisat, elektrik, ulam ve alt yap n raporlarn ifade eder.
52 Bu kararn nihai karar olmad, buradaki yaplarn byk blmnn tescilli yaplar olduu ve bu yaplara yaplacak mdahalelerin restorasyon
projeleriyle birlikte yeniden deerlendirileceine ilikin olarak bkz. Erdoan, s. 65 vd.
53 5366 Sayl Kanunun 4nc maddesinde; bir kamu hizmetine tahsisli olanlar, n izin verilmi veya zerinde irtifak hakk tesis edilmi olanlar,
2565 sayl Askeri Yasak Blgeler ve Gvenlik Blgeleri Kanunu kapsamnda bulunan yerler ile sivil ve askeri hava alanlar ve mania plnlar kap-
samnda kalan yerler hari olmak zere, denilerek istisnai durumlar belirtilmitir.
325
KENTSEL DNM HUKUKU
nin gereklerine uygun olmas halinde bedel karl snrl ayni hak tesisi yaplarak veya yetkili idarece
ngrlecek dier anlama yollarna bavurularak yaplabilecektir.
Uygulamada anlamalar, ihale artnamesi ve szlemesi gereince tm mal sahiplerine kat karl
inaat yapma nerisi eklinde sunulmaktadr. Ancak bu bilinen anlamda, mlk sahiplerine kendi arsalar
zerinde yaplacak binalardan pay alma imkn veren kat karl inaat yapma anlamna gelmemektedir.
Uygulama; hak sahiplerine, kendi tanmazlarnn deerine karlk, yeni projede retilen tanmazlardan,
projenin herhangi bir yerinde seecekleri tanmaz blmnn kendilerine verilmesi eklinde gerekle-
tirilecektir. Bu durum hak sahiplerine, kendi tanmazlarnn bulunduu parselden daha deersiz bir par-
selde veya ayn parselde ancak daha avantajsz bir tarafndan yer verilmesine yol amakta ve bu gereke
veya iddialar dava konusu olmaktadr54.
Aklanan kapsamda, mlk sahipleriyle birebir grmeler yaplarak, yer seimi yapmay kabul eden-
lerle, almak istedikleri konutu seip kabul ettikten sonra, yklenici firmann taahhtlerini ieren birer
szleme (kat karl inaat szlemesi) imzalanmtr. Baz malikler aldklar bedel karlnda tan-
mazn devretmitir. Bu yntemler kullanlarak maliklerin hepsiyle anlamak mmkn olmamtr. An-
lama yoluna bavurularak, proje kapsamndaki tanmaz maliklerinin yaklak olarak % 70iyle uzlama
salanmtr55.
Anlama salanamad durumlarda ise kamulatrma yntemine bavurulmutur. Bu kapsamda ya-
plan kamulatrma ilemleriyle ilgili sre halen devam etmektedir. Beyolu Belediye Bakanl Hukuk
Mavirliinde grevlilerle yaplan grmede, kamulatrma ilemleriyle ilgili davalarn devam ettii
belirtilmitir. Ancak kamulatrma ilemlerinin hangi oranda tamamland konusunda net bir bilgi veril-
memitir.
5366 Sayl Kanunun yukarda akladmz 4nc maddesine gre, bu kanun kapsamndaki kamu-
latrmalar, 2942 sayl Kamulatrma Kanununun 3nc maddesinin ikinci fkrasndaki iskn projeleri-
nin gerekletirilmesi amal kamulatrma saylr. Bu sayede, belediyeler kamulatrma bedelinin en az
altda birini nakden ve pein dedikten sonra, kalan ksm da, be yl gememek artyla, taksitli olarak
deyebilmektedirler.
Kamulatrma ilemine ilikin nasl bir prosedr uygulanaca Kamulatrma Kanununun 8, 9 ve
10uncu maddelerinde dzenlenmitir. Buna gre, kamulatrma ilemi, ksaca; komisyon56 tarafndan
bedel tespiti yaplmas, uzlama grmesi ve eer uzlama salanrsa kayt altna alnarak bedelin den-
mesi ve kamulatrmann gereklemesi eklinde yaplr. Eer uzlama salanamazsa, ilgili idarenin asli-
ye hukuk mahkemesine bavurmas sonucu mahkeme huzurunda tekrar anlama, bu da mmkn olmazsa
bilirkii tayini, bilirkii raporu zerine de taraflar anlaamazlarsa mahkemenin farkl bir bilirkii tayin
54 Bu duruma bir rnek olarak, Ahmet Gn davas, 06.07.2010,( stanbul dare Mahkemesi)
55 Beyolu Belediyesi yetkilileriyle 15.11.2011 tarihinde yaptmz grmede, maliklerin %70iyle uzlama saland ve dierleriyle ilgili olarak da
kamulatrma davalarnn devam ettii ifade edilmitir.
56 Bu komisyon, Kymet Takdir Komisyonu dur. Ayrca, maliklerle uzlamay salamak zere bir de Uzlatrma Komisyonu kurulaca ve bu
konudaki dzenlemenin ayrntlar iin bkz. Kamulatrma Kanununun 8, 9, 10uncu maddeleri.
326
KENTSEL DNM HUKUKU
etmesi ve ardndan mahkemenin hakkaniyete uygun bir bedel tayin etmesi eklinde bir prosedr iletilir.
Son olarak, taraflar bir analamaya varamasalar dahi, mahkemenin takdir ettii bedelin malikin hesabna
yatrlmasna ve tanmazn idare adna tesciline karar verilir. Kamulatrma Kanununun 10uncu madde-
sine gre, bu ekilde yaplan tescil hkm kesin olup taraflarn sadece bedele ilikin temyiz haklar sakl
tutulur.
Burada stnde durulmas gereken bir konuda, Kamulatrma Kanununun 27inci maddesiyle, Ba-
kanlar Kuruluna tannm olan acele kamulatrma karar alma yetkisidir. Maddede, aceleliine Ba-
kanlar Kurulunca karar verilen hallerde, tanmaz mallarn kamulatrlmasnda kymet takdiri dndaki
ilemler sonradan tamamlanmak zere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gn iinde o tanmaz
maln bilirkiilerce tespit edilecek deerinin, idare tarafndan mal sahibi adna bankaya yatrlarak, o
tanmaz mala el konulabilecei ifade edilmitir. Bu sayede, acele kamulatrma ilemlerinde, idareye,
uzlama ve mahkeme srecini beklemeksizin, tanmaz zerinde tasarruf yetkisi verilmektedir. dare ta-
sarruf yetkisini kullanrken mahkeme sreci de ilemeye devam etmektedir57.
Aklanan kanun hkm dorultusunda, Tarlaba yenileme alan kapsamnda, Bakanlar Kurulunun,
07.06.2006 tarihli kararyla58, Beyolu Belediyesine acele kamulatrma yapma yetkisi verilmitir.
Tarlabann, yenileme alan ilan edilme tarihi dikkate alndnda, daha maliklerle uzlama grme-
lerine balanmadan acele kamulatrma karar alnd grlmektedir59. Bu durumun, maliklerle yaplacak
uzlama grmelerinde, malikleri anlamaya zorlamak amacyla kullanld iddia edilmektedir60.
Buna karlk, Beyolu Belediyesi tarafndan verilen bilgilere gre, alnan acele kamulatrma ka-
rarnn projenin balangcnda lazm olabilir dncesiyle alnd, ancak maliklerin byk bir ksmyla
anlama saland, anlama salanamad durumlarda da normal kamulatrma yoluna bavurulduu
belirtilmitir. Acele kamulatrma yntemine ise hi bavurulmad ifade edilmitir61.
5366 Sayl Kanunun, Kamulatrma Kanununa yapt atf dolaysyla kullanlma imkn doan,
acele kamulatrma yntemiyle ilgili olarak; 5366 Sayl Kanunun Uygulama Ynetmeliinin 24nc
maddesinin son fkrasnda bir hkm bulunmaktayd. Ancak, Olaan kamulatrma srecinin projenin
uygulanmasnda gecikmeye neden olacann anlalmas halinde, 2942 Sayl Kanunu 27nci madde-
si hkmlerine gre acele kamulatrma yoluna gidilebilir eklindeki bu hkm, Dantay tarafndan
iptal edilmitir. Belirtelim ki ynetmelik hkmnn iptal edilmi olmas Beyolu Belediyesinin acele
kamulatrma yapma yetkisinin ortadan kalkt anlamna gelmez. Zira bu yetkinin kayna iptal edilen
ynetmelik hkm deil, 2006/10573 Sayl Bakanlar Kurulu Karardr. Beyolu Belediyesine acele ka-
mulatrma yapma yetkisi veren Bakanlar Kurulunun bu karar, iptal edilen ynetmelik hkmyle birlikte
57 Erdoan, s. 78.
58 2006/10573 Sayl Bakanlar Kurulu Karar, 06.07.2006 tarih, 26220 sayl Resmi Gazete.
59 Tarlabann yenilme alan ilan edilme tarihi (20.02.2006), Belediye Meclisi tarafndan uygulama usul ve esaslarnn belirlendikten sonra yaplan
ihale tarihi (16.03.2007) dikkate alndnda ve uzlama grmelerinin bundan sonra yaplabilecei gz nnde bulundurulduunda yukardaki
sonuca ulalmaktadr.
60 TMKK, s. 7.
61 Erdoan, s. 76.
327
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Dantayda dava konusu yaplm ancak hukuka uygun olduu sonucuna varlmtr62. Dolaysyla da belirleyecei amata kullanlmak kaydyla parsel sahibince yaplabilecei hkm getirilmitir. Ayrca bu
Beyolu Belediyesinin Tarlabanda acele kamulatrma yapma yetkisi ortadan kalkm deildir63. durumlarda uygulamann projeyle e zamanl olarak balatlmas ve tamamlanmasnn esas olduu, aksi
takdirde il zel idaresi ve belediyece bu Kanun hkmlerinin uygulanaca belirtilmitir.
Sonu olarak, Tarlaba 1. etap yenileme alanndaki tanmazlarla ilgili olarak acele kamulatrma
yntemine bavurulmadn, ancak, alnan kararn maliklerle yaplan grmelerde bask unsuru olarak Burada zerinde durulmas gereken konu, her isteyen malikin kendi binasn yenilemesinin mmkn
kullanlma ihtimalinin bulunduunu syleyebiliriz. olmad, sadece, kendi parseli ve yaps aynen korunarak yenilenecek yaplarn, dier artlarnda varl
halinde, malikleri tarafndan yenilenebileceidir.
D. steyen Maliklerin Kendi Binalarn Yenileyebilmesi
5366 Sayl Kanunun, uygulama balkl 3nc maddesinde, yenileme alan iinde yap parselle- Bu konuda zellikle vurgulanmas gereken baka bir durum ise, parsel sahibi tarafndan yaplacak ya-
rindeki uygulamalarda kendi parseli ve yaps aynen korunarak yenilenecek yaplarn, projenin btnl- pnn, belediye ve il zel idaresinin belirleyecei ama dorultusunda kullanlacadr. Byle bir durum-
n bozmamak artyla belediyece kabul edilen projeye bal kalmak ve il zel idaresi ve belediyenin da, ilgili idare tarafndan belirlenecek ama, sz konusu yap veya parsellerin kamu yararna hizmet iin
kullanlmas eklinde de olabilir. Bu durumda malike verilmi olan kendi yapsyla ilgili olarak projeyi
62 Bakanlar Kurulunun bu kararnn dayana ise 5366 sayl Kanunun 4. Maddesiyle yaplan atf dolaysyla dorudan 2942 sayl Kamula- gerekletirme yetkisinin bir nemi kalmam olacaktr. Zira byle bir durumda malik, sz konusu yapy
trma Kanunudur. Bu durum 5366 sayl Kanunun 4. maddesinde geen Bu Kanun uyarnca yaplacak kamulatrmalar 2942 sayl Kamu- kendi yararna kullanamayacandan projeyi gerekletirmi olmas ona bir fayda salamayacaktr. Ayr-
latrma Kanununun 3nc maddesinin ikinci fkrasndaki iskn projelerinin gerekletirilmesi amal kamulatrma saylr. eklinde ki
ifadeden anlalmaktadr. ca, 5366 Sayl Kanunda malikler tarafndan gerekletirilecek uygulamalarn giderlerinin kim tarafndan
63 Dan., 6.D.nin, 26.3.2008 tarihli ve E:2006/5246, K:2008/1995 sayl Karar (yaynlanmamtr) Dantayn bu karar iki farkl hususa nasl karlanaca hakknda bir dzenleme de bulunmamaktadr64.
ilikin iki farkl hkm ihtiva etmektedir. lk hkm 5366 sayl Kanunun Uygulama Ynetmeliinin 24nc maddesinin son fkrasnda yer
alan ve dava konusu edilen Olaan kamulatrma srecinin projenin uygulanmasnda gecikmeye neden olacann anlalmas halinde, 2942 Tarlaba yenileme projesi kapsamnda da, baz malikler kendi parsellerindeki yenileme uygulama-
Sayl Kanunu 27nci maddesi hkmlerine gre acele kamulatrma yoluna gidilebilir eklinde ki dzenlemeye ilikindir.
Dantay kararnn bu hususa ilikin blmnde geen Ynetmeliin Kamulatrma balkl 24. maddesinin son fkrasnda, olaan kamula- larn yapma talebinde bulunmulardr. Ancak, bu taleplerin yerine getirilmesi, maddede saylan artlarn
trma srecinin projenin uygulanmasnda gecikmeye neden olacann anlalmas halinde, 2942 sayl Kanunun 27 nci maddesi hkmlerine hepsinin bir arada gereklemesinin de g olduu dikkate alndnda, ounlukla mmkn olmamtr65.
gre acele kamulatrma yoluna gidilebilecei, hkm yer almtr. Anlan Ynetmelik maddesi ile, ynetmeliin dayana 5366 sayl Yasada
yer almayan bir dzenleme getirilmitir. Yasada yer almayan bir dzenlemenin ynetmelik yoluyla yaplmasnda hukuka uyarlk bulunma-
maktadr. eklinde ki ifadelerden anlalaca zere Dantay; ynetmelikte yer alan acele kamulatrmaya ilikin dzenlemeyi 5366 sayl
Kanunda yer almayan bir dzenleme olduu gerekesiyle hakl olarak iptal etmitir.
Dantay kararnda yer alan ikinci hkm ise Bakanlar Kurulunun 07.06.2006 tarihli ve Beyolu Belediyesine Tarlaba blgesini de kap-
sayan alanda acele kamulatrma yapma yetkisi veren kararna ilikindir. Dantay kararnn Bakanlar Kurulunun bu kararna ilikin blm
u ekildedir:
Uyumazlk konusu Bakanlar Kurulu kararna gelince; Bakanlar Kurulu karar, 2942 sayl Kamulatrma Kanununun 27 nci maddesine
gre aceleliine Bakanlar Kurulunca karar verilen haller kapsamnda tesis edilmitir. Bu durumda kamulatrma ileminde uygulanacak olan
2942 sayl Yasann 27. maddesinde ngrlen acelelik halinin uyumazlkta uygulanp uygulanmayacann deerlendirilmesi gerekmektedir.
Uyumazlk konusu Yenileme Alan ierisinde kalan, ancak fiziki durumlar itibar ile ok fazla miktarda ypranm, yklm, knt ve ha-
rabe halini alm tarihi ve kltrel binalarn ounlukta olduu Tarlaba Blgesi ile Galata Kulesi evresindeki yaplarn mevcut durumlar
itibar ile can ve mal gvenliini tehdit eder bir halde olduu, malikleri itibar ile de ok fazla hisseli ve sahipsiz olduklarndan bir takm
uygunsuz kiiler tarafndan da igal edilmi olduu, bu igal nedeniyle de malikler yerlerine sahip kmadklar iin bu durumun, blgenin
asayi ve gvenlii asndan da olumsuzluk yaratt, gasp, soygun vb. gayri meru olaylarn olumasna sebebiyet verildii, ehrin en ilek
caddesi olan Tarlaba Caddesi zerinde ve Galata Kulesi evresinde bulunan bu alanlarn mevcut durumlarndan kurtarlp yenilenerek
korunmas ve yaatlarak kullanlabilmesi ancak Yenileme Projelerinin ok hzl ve aksamadan yrtlmesi ve sonulandrlmas ile mmkn
olduu, projenin uygulanmasnda tabi ki esas olan, mlkiyet sahipleri ile satn alma, kat karl, proje itirak vb. tasarruf yollar ile anla-
arak ie baland, ancak belediyenin btn iyi niyet giriimleri ve gayretlerine ramen, baz tanmazlarda anlama yollarnn tkanma
ihtimalinin olumas durumunda, blgenin slah, uygulamann aciliyeti ve projenin zaman kaybetmeden hedefine ulap sonulandrlmas ve
blgeye kazandrlmas amacyla kamulatrlmas gerekli olan tanmazlarn acele ekilde kamulatrlmasna karar verilmesinde, ilemin
sebep unsuru ynnden hukuka aykrlk grlmemitir.
Grld gibi Dantay, Bakanlar Kurulunun Beyolu Belediyesine Galata kulesi evresi ve Tarlaban da kapsayan alanda acele kamu-
latrma yapma yetkisi veren kararnn, 2942 sayl Yasann 27. maddesinde ngrlen acelelik hali asndan deerlendirmi ve Tarlaba
Caddesi zerinde ki alanlarn mevcut durumlarndan kurtarlp yenilenerek korunmas ve yaatlarak kullanlabilmesinin ancak Yenileme
Projelerinin ok hzl ve aksamadan yrtlmesi ve sonulandrlmas ile mmkn olabilecei ancak belediyenin btn iyi niyet giriimleri
ve gayretlerine ramen, baz tanmazlarda anlama yollarnn tkanma ihtimalinin olumas durumunda, blgenin slah, uygulamann aci-
liyeti ve projenin zaman kaybetmeden hedefine ulap sonulandrlmas ve blgeye kazandrlmas amacyla kamulatrlmas gerekli olan
tanmazlarn acele ekilde kamulatrlmasna ihtiya duyulaca gerekesiyle sebep unsuru ynnden hukuka aykrlk olmayaca sonucuna 64 stn, s. 90.
varmtr. 65 TMKK, s. 10.

328 329
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU
5366 Sayl Kanun kapsamnda, kentsel dnm uygulamalarnn bir rnei olan Tarlaba yenile-
me projesi, Beyolu Belediyesi tarafndan gerekletirilmek-tedir. Proje alan tarihi bir yer olduu iin,
buradaki yenileme almalar koruma amac ile ekonomik katma deer art salama ve bylece pro-
je finansmann karlama amacnn akmasna yol amtr. Tarlabanda kentsel dnmn gerek-
li olduu noktasnda tereddt olmamakla birlikte kentsel dnm projesinin uygulama ekline eitli
eletiriler getirilmektedir. Bu eletirilerden en dikkat ekici olan projenin Tarlabanda soylulatrma
ya yol aaca eletirisidir. Bu eletiri blgede yaayanlardan ok projeye ilikin akademik almalar
yapanlara aittir. Blge sakinleri, daha doru ifadeyle malikler, ise proje kapsamnda kendilerine den
paylar yetersiz bulmaktadrlar. Projenin soylulatrmaya yol aaca eletirisi hem projenin amac hem de
sonular bakmndan hakl bir eletiridir. Maliklerin proje kapsamnda kendilerine den paylar yetersiz
grmeleri noktasnda bir lde hakllk paylar bulunmakla birlikte bizim bu konuda kesin bir kanat bil-
dirme imkanmz bulunmamaktadr. Ancak belirtelim ki maliklerin proje sonrasnda alacaklar paylarnn
azalmas, byk lde proje maliyetinin yksek olmas ve finansman skntsndan kaynaklanmaktadr.
Bu durumun olumasnn bir dier sebebi ise finansman skntsnn almasnda faydalanlan ve projeyi
gerekletiren zel sektre ait inaat firmasnn, ok doal olarak, kar etmek istemesidir. Bu noktada kar
marjnn normalin stnde olmas ihtimali de ortaya kmaktadr. Ancak bu konuda deerlendirme yapa-
cak lde veri bulunmamaktadr.
5366 Sayl Kanun, yenileme projelerinin zel hukuk tzel kiilerine yaptrlabilmesine de imkn
tanmtr. Buna dayanarak, Tarlaba 1. Etap Yenileme Alan, Yenileme Avan ve Uygulama Projesi
olarak isimlendirilen proje, bir inaat irketi tarafndan yrtlmektedir.
Proje kapsamndaki alan, alt yllk bir uzlama ve kamulatrma srecinin ardndan, tamamen boal-
tlarak, ki alann tamamen boaltlmas 2013 ylnda ancak gereklemitir, almalara balanmtr. 2006
ylnda yenileme alan ilan edilen projede, uygulamalarn 2013 ylna gelinceye kadar balamam olmas
eletiri konusu olmaktadr.
Bu durum proje alanndaki mal sahiplerini olumsuz etkiledii gibi, bu tr almalar yapmann g-
ln de ortaya karmtr. Bu sorunu giderebilmek iin, bu tr yenileme almalarnn daha planl bir
ekilde gerekletirilmesi gerekir.
Srecin uzamas, daha ok kamulatrma almalarnn uzun srmesinden kaynaklanmaktadr. Bu-
nun altnda yatan neden ise, maliklerin tatmin edilememesi ve oluacak rantn paylalmasnda dlen
uyumazlklardr.
Sonu olarak, Tarlaba projesinin ok uzun sren hazrlk srecinde olduu gibi, yapm srecinin de
uzun srmemesi iin, inaat firmasnn ve projenin asl sahibi kabul edebileceimiz Beyolu Belediyesi-
nin sorumluluklarn dikkatle yerine getirmesi gerekmektedir.
330
KENTSEL DNM HUKUKU
KAYNAKA
Aslan, Ahmet Svar : Kentsel Dnm Projelerinde Meruiyet Sorunlarnn Tarlaba Yenileme
Projesi zerinde Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi
Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 2008
Aksoy, Asu : Tarlaba Yenileme Projesi: Kresel stanbulda Yeni Kent Siyaseti, Osmanl Bankas
Ariv Aratrma Merkezi, stanbul, 2008, www.obarsiv.com/pdf/tarlabasisonkonusma.pdf, 09.05.2013
(evrimii)
ahin, Bahar : Tarlaba: Medeniyetin 150 Metre Aas, Hayalden Geree Tarlaba Toplum
Merkezi Deneyimi, Der: Pnar Uyan Semerci, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2010
sdiken, Behzat : Tarlaba Maddesi, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, C. 7., Trkiye Eko-
nomik ve Toplumsal Tarih Vakf yayn, stanbul, 1994
Beyolu Belediye Bakanl : Emlak stimlk Mdrlnn, Beyolu Kaymakamlna gnderdii
11.11.2008 tarih, 13302 sayl resmi yaz.
Erdoan, mm Glsm : Hukuki Teknik ve Sosyal Boyutu le Beyolu Tarlaba Kentsel Dn-
m Projesi, stanbul niversitesi SBE, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, 2010.
GAP naat : Tarlaba Kentsel Yenileme Projesinin Amalar, http://www.gapinsaat.com/tr/KD-
Tarlabasi.aspx, (evrimii) 22.12.2011
Resmi Gazete : stanbul li Beyolu lesinde Bulunan Baz Alanlarn Yenilenme Alan Olarak Be-
lirlenmesi Hakknda Karar, 28.03.2006/26122 tarih/sayl Resmi Gazete,
2006/10573 Sayl Bakanlar Kurulu Karar, 06.07.2006 tarih, 26220 sayl Resmi Gazete
http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx# ,
(evrimii), 17.06.2013.
Tarlaba Mlk Sahipleri ve Kiraclar Sosyal Yardmlama ve Kalkndrma Dernei:
Ynetim Kurulu Raporu, stanbul, 30.06.2008.
STN, Gl : Kentsel Dnmn Hukuki Boyutu, stanbul, On ki Levha Yaynclk, Haziran 2009.
YASN, Melikah : Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, TBB Dergisi, Say 60, 2005,
YASN, Melikah : Tarihi Meknlarn Dntrlmesi Srecinde Mahalli darelerin Rol, Legal
Hukuk Dergisi, 4.yl, Eyll 2006.
Yldrm, Sercan/Gven, Murat Tarlabanda Yenileme, Dnm, TMMOB ehir Planclar Odas
331
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

stanbul ubesi Paneli, 26.06.2008

CENOVADA KENTSEL DNM SREC

ZERNE BR NCELEME
Ara. Gr. Eren KALANYUVA*

GR
Gemiten gnmze, Avrupann Akdenize alan kaps olarak bilinen ve en eski liman ehirlerin-
den biri olan Cenova, Kuzey talyann Ligurya blgesinin bakentidir. nl kif Kristof Kolombun
doduu ehir olarak denizcilik tarihi bakmndan da ayr bir ne sahip olan Cenova, nfusu ve gelimi-
lik dzeyi bakmndan Kuzey talyann nde gelen sanayi ehirleri arasnda gsterilmektedir.
70li ve 80li yllarda yaanan ekonomik durgunluk, deniz ticaretinde yeni rotalarn ortaya kmas
ve buna bal olarak Antik Limann (Porto Antico) eski nemini ve ticaret hacmini yitirmesiyle Cenova
sanayisinde ciddi bir gerileme gzlense de, 90l yllarn bandan itibaren ev sahiplii yaplan ulusla-
raras etkinliklerle dirili dneminin baladn sylemek yanl olmaz. lk olarak 1992 ylnda Kristof
Kolombun Amerikay Kefinin Beyznc Yl kutlamalarna ev sahiplii yapan ehir, 2001 ylnda,
G8 Zirvesi olarak da bilinen, dnyann ekonomisiyle nde gelen sekiz lkesinin liderlerini arlamtr.
Ardndan, 2004 ylnda Fransann Lille ehri ile birlikte Cenovann Avrupa Kltr Bakenti seildii
srete gerekleen ciddi yatrmlar ve yrtlen stratejik planlarla (kentsel dnm de dhil) ehrin
ehresi deimitir1.
Bu almada, ilk olarak kentsel dnm ve ehirleme asndan talyann iinden getii tarihsel
srece deinilecektir. Daha sonra, Avrupada kentsel dnmn baarl rneklerinden biri olarak gs-
terilen Cenovaya mercek tutularak, eski ilevini yitiren liman blgesinin zellikle 1992 2004 yllar
arasnda gerekleen uluslararas etkinlikler ve Avrupa Birliinin finansman destei ile yeni ilevler
kazanmasna ve tarihi ehir merkezinin (centro storico) yeniden canlanmasna (rivitalizzazione) ilikin
sre incelenecektir.
1. TALYADA KENTSEL DNME GENEL BR BAKI
talyada kentsel dnmn (rigenerazione urbana) yakn tarihi, retide dnemde incelenmekte-
dir2. Bu blmde, ilk olarak kinci Dnya Savandan 1970lere kadar geen dnem; ikinci olarak kent-
sel dnm ve ehirlemede reform niteliinde dzenlemelerin yapld dnem; son olarak ehirlerin
genilemesinden kentsel dnme geilen nc dnem incelenecektir.

* stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi dare Hukuku Anabilim Dal

1 DEL PONTE, Ilaria Genova: riqualificazione di siti portuali e prospettive di sviluppo della citt, Portus Plus, s. 2.
2 SANTINI, Luisa Appunti di Tecnica Urbanistica e Ingegneria del Territorio, Storia Urbanistica Universit di Pisa, Facolt di Ingegneria, 2004;
Benzer tasnifler iin bkz: DRAGOTTO, Marina La Rigenerazione Urbana, Assoimmobiliare, Focus/2.

332 333
KENTSEL DNM HUKUKU
A. I. Dnem: Sava Sonras Yeniden Yaplanma
kinci Dnya Savan izleyen yllarda, ehircilik asndan ncelikli hedeflerden biri de ehirlerin
yeniden dzenlenmesi idi. Yaanan savan byk ehirlerdeki olumsuz izleri, zellikle tarihi ehir
merkezlerinde yer alan ve mimari deeri olan yaplarda, tren istasyonlarnda ve ehrin giri noktalarnda
(le porte) grlmekteydi. Buna bal olarak, ehirleme bakmndan izlenen ilk stratejiler; byk yapla-
rn inas, yklan ehir merkezlerinin yeniden dzenlenmesi gibi ehrin younluunu artran mdahaleler
eklinde ortaya kmtr3.
Sava yllarndan 1970lere kadar geen sre zarfnda, hzl bir ehirleme srecinin yaandn
sylemek yanl olmaz. Ne var ki, izlenen stratejilerle sosyal gereksinimlerin kimi zaman farkllat
gzlenmektedir. zellikle hzl ve plansz yaplama sonucu, toplumun temel ihtiyalarnn karlanmas
bakmndan rnein yeil alanlara ya da kamu hizmetine zglenebilecek alanlara ilikin dzenlemeler
olduka snrl dzeyde kalmtr.
Bu dnem bakmndan, ehirlerin planl geliimi iin gerekli denetim ve ynetimin salanamad,
bunda zellikle sava sonras dnemin hkim rejimi olan totaliter anlayn etkisi olduuna iaret edil-
mektedir4.
B. II. Dnem: ehirlemede Reform Sreci
kinci dnem olarak bilinen 70-80li yllar iin, ehirlemede hzl byme ile birlikte yeni stratejilerin
de hayata geirildiini sylemek mmkndr.
Ne var ki, bu dnemde yalnzca byk ehirlerde deil, orta lekli ve kk ehirlerde de hzl bir
genileme gzlenmektedir. zellikle isizlik oranlarndaki hzl art ve ehirlerdeki yerleim plannn
henz tamamlanmam olmas, ilk bakta karamsar bir tablo ortaya koymakla birlikte birtakm olumlu
neticelere de zemin hazrlamtr. yle ki, ehrin altyapsndaki eksikliklerin giderilmesi iin (yeil alan,
ticari yatrm blgeleri vs.) halen dzenlemeye tbi tutulabilecek lekte geni alanlarn bulunmas ve
hzl byme sonucu ortaya kan mahalli dzeyde ihtiyalarn ksa zamanda giderilmeye balanmas,
buna rnek tekil etmektedir5.
80li yllarda uygulanan projelerde mahalli idarelerin ve yerleik nfusun bu srece dorudan kat-
lmnn salanamam olmas (muhalif gruplarn protesto eylemleri) 1990lara gelindiinde yerini daha
olgun bir srece brakmtr6. zellikle kurumsal, ekonomik ve sosyal dzeyde yeni ynetim modelleri
ve kamu zel ibirliine dair ilk giriimler dikkat ekmektedir. Avrupa Birlii tarafndan desteklenen
eitli yatrmlar ve talyada hizmet bakanlklarnn balatt stratejik planlar dorultusunda, 1993 yln-
3 SANTINI, Storia Urbanistica, s. 4.
4 SANTINI, Storia Urbanistica, s. 5.
5 DRAGOTTO, La Rigenerazione Urbana, s. 2
6 GASTALDI, Francesco Processi e Politiche di Rigenerazione Urbana delle Citt Europee, Quaderni Regionali, Anno XXVIII, Numero 1, Genna-
io-Aprile 2009, s. 209.
334
KENTSEL DNM HUKUKU
da karlan 493 sayl Kanun7 ile kinci Dnya Savanda sonra ina edilen toplu konutlarn bulunduu
blgelerin yeniden gelitirilmesi hedeflenirken, 21 Aralk 1994 tarihinde Bayndrlk Bakanl tarafn-
dan karlan kararname8 ile terkedilmi sanayi alanlar ve tarihi blgelere mdahale edilmesiyle ehrin
yeniden canlandrlmas amalanmtr.
Sz konusu giriimlerle hem daha hzl, hem de daha effaf bir ehir planlamas hedeflenmekte idi.
Bunun yan sra, yeni uygulanmaya balanan programlarda, yerleim alanlarnn kstl olmas sonucu
kentsel dnme ilikin politikalar gndeme gelmi ve ehrin genileme sreci sonlanmtr. te bu nok-
tada, ehrin eski deerini yitiren kesitlerinin (kenar mahalleler, terk edilmi sanayi blgeleri, orta snfn
yaad yerler, tarihi ehir merkezleri) iyiletirilmesine ilikin programlar ivme kazanmtr.
Sonu olarak 90l yllarda yaanan gelimeler, kentsel dnm ve ehirleme asndan mahalli d-
zeydeki katlmlarn bu programlardan baarl sonular alnabilmesi iin n art olduunu gstermitir9.
C. III. Dnem: Genileme Srecinden Dnm Srecine Gei
nc dnemde, ehirlerin genilemesi (espansione) anlayndan dnm (trasformazione) anla-
yna geie tanklk edilmektedir10.
Yukarda incelenen ilk iki dnemden farkl olarak, dnm sreci, talyada Hurda ehir (Citt da
Rottamare) olarak da ifade edildii zere her eye yeniden balanan bir dnemi ifade etmektedir. 60l ve
70li yllarda ina edilen konutlarn ve yerleim alanlarnn, o gnn artlar gz nne alndnda hzl
bir ekilde tamamlanmas ve kullanlan yap malzemelerinin dk kalitede olmas sonucu binalarn a-
buk ypranmas nedeniyle hem sosyal, hem de ekonomik bakmdan olumsuz sonular olmutur11.
Daha nce deindiimiz ilk iki dnemin, bu dnemden farkn, sosyal olgular da dikkate alarak iki
ana eksende zetleyebiliriz:
ehrin tarihi dokusu bakmndan ncelikli hedef, mevcut yaplarn muhafaza edilmesi yerine,
ehirdeki sosyal dokunun yeniden canlandrlmas eklinde anlalmaldr. Bu dorultuda, en uygun
yeniden canlandrma modelinin bulunmas iin sz konusu yaplarn belli blmlerinin onarlmasndan,
yklma tehlikesi olanlarn yklarak yeniden inasna kadar her trl yntem deerlendirmeye alnmaldr.
Ancak, terk edilmi sanayi alanlar bakmndan en nemli sorun, bu blgelerde halen birtakm insanlarn
yayor olmasdr12.
7 Programmi di Recupero Urbano (P.R.U.) 4 dicembre 1993, n. 493.
8 Decreto Ministeriale dei Lavori Pubblici, 21 dicembre 1994, Programmi di riqualificazione urbana.
9 GASTALDI, Processi e Politiche di Rigenerazione Urbana delle Citt Europee, s. 210.
10 SANTINI, Storia Urbanistica, s. 5.
11 DELLA PUPPA, Federico La citt da rottamare: dimensioni, quantit, tipologie, s. 1.
12 DRAGOTTO, La Rigenerazione Urbana, s. 2.
335
KENTSEL DNM HUKUKU
II. LMAN EHR CENOVANIN KENTSEL DNM SERVEN
A. Kentsel Dnm ncesi ehrin Ekonomik ve Sosyal Krlma
Noktalar
Denizin ve dalarn ortasnda kstl bir corafi alan iinde konumlanan Cenovann kentsel geliimi,
tarih boyunca hep bu corafi artlara gre ekillenmitir.
19. yzylla birlikte bata talyann, ardndan Avrupann en nemli birka liman ehrinden biri hali-
ne gelen Cenova, sanayileme asndan gsterdii geliimle Milan ve Torino ehirleriyle birlikte lkenin
gelecek yzyldaki ekonomik geliimine yn vermitir.
Ne var ki, kinci Dnya Savan geride brakrken, talyann gneyinden (Mezzogiorno) kuzeyine
doru balayan youn gler ve 1960lardan 1970lere kadar sren petrol krizi, Cenovann hem ekono-
mik, hem de sosyal dokusunu olumsuz etkilemitir13. Henz kapsaml bir ehir planlamas dahi yaplma-
dan g sonucu artmakta olan nfusun konut ihtiyacna acil zm retebilmek maksadyla plansz ve
ucuz maliyetli yaplama ba gstermitir. 1980lere gelindiinde ise, tarihi ehir merkezi bir hayli yp-
ranm ve gemi yllarn getirdii ehircilik sorunlarna bir de artan nfus ile konut sorunu eklenmitir14.
1980ler Cenova iin tam anlamyla bir krize dnmt. Mevcut nfusun yalanmas, doum oran-
larndaki azalma; buna ek olarak Gney Afrika, Latin Amerika ve Dou Avrupadan gelen gmenlerle
ehrin ekonomik dengesi giderek bozulmaktayd.
Resim 1: Antik Limann (Porto Antico) Havadan Grnm
13 BISIO, Lidia & BOBBIO, Roberto: The Pulsar Effect in Genoa From Big Events to Urban Strategy, 38th International Congress of ISoCaRP, s.
2.
14 HILLMANN, Felicitas Big Ships on the Horizon and Growing Fragmentation at Home Genoas Transformation of the Urban Landscape, s. 305.
336
KENTSEL DNM HUKUKU
B. Stratejik Planlama ile Balayan Kentsel Dnm
Cenovann kentsel dnm serveni, 80li yllarda ehirlemeye dair sorunlar ve zellikle liman
merkezli ekonomik kriz sonucu ortaya kmtr. yle ki, Avrupann dier liman ehirleriyle rekabet
edebilecek ticaret hacmini yitiren Antik Liman ile Cenovann kendi halk tarafndan eitli nedenlerle
terk edilen ve gmenlerin yaam alan haline dnen tarihi ehir merkezine eski kimliini kavuturmak
iin Cenova (l) daresi, Liman Konsorsiyumu15 ve Ligurya Blgesi ehir Planlama Brosunun katl-
myla bir stratejik plan (Piano Urbanistico) hazrlanmtr. Bu plana gre kentsel dnmn balang
noktas tarihi ehir merkezi olarak belirlenmitir. Sz konusu plann ana ekseni ise; liman, sanayi alanlar,
niversite ve tarihi ve kltrel miras zerine kurulmutur16.
Bu srece dhil olarak kentsel dnme ilikin ilk admlarn atlmasna nclk eden isimlerin ba-
nda, dnyaca nl mimar Renzo Piano gelmektedir. ehrin sosyal ve kltrel geliimi asndan daha
korumac bir anlay benimseyen mimar, denizin ehre dn (il ritorno del mare alla citt)17 yakla-
mn benimsemi ve limann yeniden canlandrlmas iin hazrlad projede ncelikle deniz kysndaki
tarihi yaplarn restore edilmesini nermitir. Bu sayede, antik liman ve ehir merkezi arasnda mimari bir
btnlk kurularak gemite sanayi blgesi ilevini stlenen bu blgenin kentsel dnm kapsamnda
eski grnmn yitirmeden halihazrda var olan yaplaryla yeni ilevler stlenmesi mmkn klnmak-
tadr.
Kentsel dnm almalar iinde deerlendirilebilecek ilk byk apl etkinlik, 1992 ylnda
Senatr Emilio Tavianinin giriimleri sonucu Kristof Kolombun Amerikay Kefinin Beyznc Yl
kutlamalarnn dzenlenmesi ile gereklemitir. Hem Cenova Belediyesi, hem de Ligurya Blge daresi
ehrin ekonomik ve sosyal bakmdan yeniden dirilmesinde nemli bir rol stlenerek, zellikle kltrel
faaliyetlerle Cenovann kalknmas iin daha nce denenmemi bir modeli hayata geirmitir.
C. Uluslararas Etkinliklerin Kentsel Dnmdeki Rol
Son yirmi ylda Cenovann gndemine giren kentsel dnm projeleri asndan uluslararas et-
kinliklerin olduka nemli bir yeri bulunmaktadr. Bu srete, kentsel dnm ats altnda hem ken-
tin tarihi ve kltrel dokusunun muhafazas (restorasyon, tarihi yaplarn d cephelerinin yenilenmesi,
yayalatrma projeleri, Gzel Sanatlar Fakltesinin tarihi ehir merkezine tanmas gibi18), hem de eski
liman blgesine yeni ilevler kazandrlmas (Acquarium Mzesinin inas, turizme ynelik projeler, eski
rhtmlarn sinema, tiyatro, kongre merkezine dnmesi gibi) ncelikli olarak hedeflenirken, sz konusu
uluslararas etkinlikler sayesinde elde edilen finansman desteiyle aslnda Cenovann topyekn bir dn-
me tanklk ettiini sylemek yanl olmaz19.
15 Liman Konsorsiyumu: 1902 ylnda kurulan zerk Liman daresini ifade etmektedir.
16 FERRARI, Fabrizio: Genova, citt a due volti, Mditerrane, N. 111, 2008, s. 115.
17 GAZZOLA A. Trasformazioni urbane. Societ e Spazi di Genova, 2003. Nakleden: HILLMANN, Genoas Transformation of the Urban Land-
scape, s. 308.
18 FUSERO, Paolo Genova Periferie e centri storici, 2005, s. 10.
19 GASTALDI, Francesco Grandi eventi e rigenerazione urbana negli anni della grande trasformazione di Genova: 1992-2004, Rivista Internazionale
di Cultura Urbanistica, Vol. 5, N. 9, Aralk 2012, s. 25.
337
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

Cenovada uygulanan kentsel dnm modeli ve bu kapsamda hazrlanan projeler, ehirlerin marka
deerinin (city branding) incelendii almalara konu olmas20 bakmndan da nem tamaktadr. n-
k, Cenovann tarihi ehir merkezinden balayan dnm rzgar, ehrin gemiten gnmze sahip
olduu sosyal, kltrel ve mimari hafzay bir kenara brakmak ya da ehre yeni bir ehre getirmek ama-
cndan ziyade, bu ehri sahip olduu deerlerle korumay ve iyiletirmeler sonucu ehrin kendine zg
kimliini yaatmay amalamaktadr.

1. Amerikann Kefinin Beyznc Yl, Expo Colombiana21 (1992)

talyann ve dnyann en mehur denizcilerinden biri olarak bilinen Kristof Kolombun Amerikay
kefinin be yznc ylnda, Cenovada uluslararas lekte bir etkinlik dzenlenmesine karar verilmiti.
1992 ylnda gerekletirilecek bu etkinlik iin Cenova Belediye Meclisi, ilk olarak etkinliin dzenlenecei
alanlarn tespiti ve projelendirilmesi iin 1984 ylnda Mimar Renzo Piano ile anlamt22.
lk bata, etkinliklerin ehrin dnda kurulacak alanlarda ya da limanda deniz yzeyine kurulacak
platformlarda gerekletirilmesi dnlm; ancak Mimar R. Pianonun da mdahalesiyle byle bir
etkinlik iin en uygun yerin tarihi ehir merkezi (centro storico) ve meydanlar ile Antik Liman (Porto
Antico) olarak anlan eski liman blgesinin olduu ynndeki gr kabul edilmitir. Bylelikle Expo Co-
lombiana iin yaplacak hazrlklarn, bu etkinlik sona erse dahi turizm asndan ehrin ekonomisine sa-
layaca katk ve kentsel dnm srecinde de devamll salayacak bir adm olaca ngrlmtr23.
Renzo Piano tarafndan hazrlanan projeye gre, ncelikle hlihazrda kullanlmakta olan tarihi yap-
larn restore edilerek yeniden ehrin mimari dokusuna kazandrlmas; ayrca dar ve patika sokaklaryla
mehur tarihi ehir merkezi ile deniz arasnda yeniden bir ba kurulmas planlanmtr. Bu maksatla lima-
na eriimi kolaylatracak eitli alt geitler, tneller ve fnikler projeleri de projeye dhil edilmitir24.
Resim 2: Kentsel Dnm srecinde Kongre Merkezine dnen Pamuk Ambarlar (Magazzini del
Cotone)
1988 ylnda, Expo iin hazrlanan proje kapsamnda, limandaki tarihi rhtmlarda 1895 1901 yllar
arasnda ina edilen ve uzun yllar pamuk ambarlar (Magazzini del Cotone) olarak kullanlan yaklak
400 metre uzunluundaki yapnn kongre merkezi olarak yeni bir ilev kazanmas iin almalara ba-
lanmtr. (Resim 2)
Expo Colombiana 92 etkinliklerinin ncelikli hedefi, uluslararas bir etkinlik sayesinde, ksa sre iin-
de ciddi bir finansman kayna oluturarak hem ehrin eskiyen dokunuu iyiletirmek, hem de ehri ge-
mite olduu gibi ekonomik ve kltrel adan Akdenizin cazibe merkezlerinden biri haline getirmekti25.

20 RIZZI Paolo, ILARIA Dioli From Strategic Planning to City Branding: Some Empirical Evidence in Italy, Revisto de Turismo y Patrimonio
Cultural, Vol. 8 Special Issue, 2010, s. 44.
21 1987 ylnda Cenova, Bureau International des Expositions (BIE) tarafndan EXPO 1992 (International Exhibition) etkinliklerinin dzenlenecei
ehirlerden biri (dieri spanya, Seville) olarak seilmi; bu kapsamda yaplacak etkinlik Kristof Kolomba ithaf edilerek Cristoforo Colombo: La
Nave e il Mare temasyla dzenlenmitir.
22 GABRIELLI, Bruno Torusim and Mega Events The Case of Genoa, Rivista di Scienze del Turismo, 2/2010, s. 208.
23 GASTALDI, Grandi eventi e rigenerazione urbana negli anni della grande trasformazione di Genova: 1992-2004, s. 27. Resim 3: Pamuk Ambarlarnn Kongre Merkezine dntkten sonraki grnm
24 GALDINI, Rossana Urban Regeneration Process: The Case of Genoa, An Example of Integrated Urban Development Approach 45th Congress of
The European Regional Science Association Land Use and Water Management in a Sustainable Network Socieety, Vrije Universiteit Amsterdam,
23-27 August 2005, (evrimii, 01.05.2013: www-sre.wu-wien.ac.at/ersa/ersaconfs/ersa05/papers/426.pdf) 25 BISIO & BOBBIO, The Pulsar Effect in Genoa From Big Events to Urban Strategy, s. 3.

338 339
KENTSEL DNM HUKUKU
Etkinlik kapsamnda; be ayr bloktan oluan Akvaryum (Acquario di Genova), Galata Deniz Mzesi
(Galata Museo del Mare), oteller ve restoranlar, 1500 kii kapasiteli Kongre Merkezi, alveri mer-
kezleri, liman eridine konumlanm meydanlar, turistik gezi amal feribotlar iin iskeleler ve bunlara
ek olarak yaklak 1000 otomobil kapasiteli otopark ina edilmitir. Ayrca mevcut metro hatt zerine,
kentsel dnmn bir paras olan Liman yolu zerinde projelendirilen bir metro istasyonu da Expo
kapsamnda almtr26.
Her ne kadar, 1992 ylnda Expo Colombiana ile birlikte eski liman blgesinde nemli bir dn-
m salanarak ehre yeni bir grnm kazandrlsa da, etkinliin sona ermesiyle bu blgenin ynetimi
ve ayn ilevi tayp tayamayaca hususunda birtakm sorunlarla kar karya kalnmtr. rnein
Pamuk Ambarlar Kongre Merkezinin ve Deniz Mzesinin akbeti, turistik amala ina edilen yerlere
yeni ilevler verilip verilemeyecei konusu belirsizliini korurken, dier yandan liman iin yeni ynetim
modelleri zerinde allmaya balanmt27.
Gei srecinden hemen sonra, 1994 ylnda, Genova Belediyesinin % 80ine sahip olduu, ka-
lan % 20nin ise Cenova Ticaret Odas ve Liman Ynetimi tarafndan paylald bir Antik Liman A..
(la Societa Porto Antico S.p.A) kurulmutur. Bu irkete verilen imtiyazla, hem limann tek bir yerden
ynetilmesi, hem de zel kiilerin bu alanda gerekletirecei faaliyetler bakmndan limann iletilmesi
amalanmtr. Bylelikle limann yeniden yaplandrlmas sreci Expo Colombiana sonras kesintiye
uramadan devam ederken, dier yandan ekonomik baz faaliyetlerin canlandrlmas asndan Antik
Liman A..nin kurulmas nemli bir adm olmu ve bu kapsamda Deniz Mzesi de irket tarafndan
iletilmeye balanmtr28.
2. G8 Zirvesi (2001)
Expo Colombiana etkinliinden sonra, 90larda hazrlanan stratejik planlama zerine herhangi bir ge-
lime olmam ve kentsel dnmde adeta duraklama dnemi yaanmtr. 1999 ylnda, Cenovada yeni
greve gelen Belediye Meclisinin nclnde kentsel dnm konu edinen ilk Stratejik Konferans
(conferenza strategica) dzenlenmitir. Bu konferansta ehir Plan (Piano della Citt) tekrar gndeme
gelmi, ayrca kentsel dnmn ynetimi asndan sivil toplum rgtlerinin ve semenlerin srece
dorudan katlmna imkan tanyan modeller tartlmtr. Sz konusu konferanstan hemen sonra Ligurya
Blge daresi, Cenova (l) daresi, Belediye Meclisi, Ticaret Odas ve Liman Ynetiminin temsilcilerin-
den oluan bir Komite (Comitato Direttivo) oluturulmasna karar verilmitir29.
2000lerle birlikte kentsel dnm srecinde Cenova tarihi ehir merkezi zerine almalar arlk
kazanm ve stratejik planlama kapsamnda bir de Eylem Plan (Piano Operativo) hazrlanmtr. Ey-
lem plannn en nemli unsurlarndan biri de, kentsel dnm projelerinin hayata geirilmesi iin farkl
26 HILLMANN, Genoas Transformation of the Urban Landscape, s. 308.
27 GUALA, Chito Waterfront e rigenerazione urbana http://www.economia.unical.it/test/sturistiche/collegamenti/56.pdf (evrimii, 01.05.2013)
28 GASTALDI, Grandi eventi e rigenerazione urbana negli anni della grande trasformazione di Genova: 1992-2004, s. 28.
29 HILLMANN, Genoas Transformation of the Urban Landscape, s. 309.
340
KENTSEL DNM HUKUKU
kanallardan finansman destei salanmasna ynelik hedefler belirlemi olmasdr30.
2001 ylnda talyada gerekleen G8 Zirvesi iin Hkmet tarafndan Cenova ehrine teklif gtrl-
mesiyle balayan sre, bu uluslararas etkinliin ehre salad finansman destei ile kentsel dn-
mn ikinci nemli aamasn oluturmaktadr31.
G8 Zirvesi hazrlklarnn balayabilmesi iin ilk nce talyan Parlamentosu tarafndan 8 Hazi-
ran 2000 tarihli ve 149 sayl Kanun32 karlarak Devlet tarafndan bu etkinlik iin yaplacak kaynak
aktarm dzenlenmitir. Kanunun 1. maddesine gre, Cenova ehrinde gerekleecek olan bu uluslararas
etkinlik iin ehir merkezindeki yollarn bakm, ara park alanlarnn yeniden dzenlenmesi, etkinliin
gerekleecei i ve d mekanlarda yaplacak her trl (dekoratif, restore almas gibi) dzenleme bu
kanunun kapsam iinde deerlendirilip finanse edilecektir.
2001 ylnda gerekleen etkinlikte Devlet btesinden yaklak 60 milyon avro Cenova iin ayrl-
m; toplamda ise yze yakn proje hayata geirilerek 119 milyon avroya yakn kaynak kullanlmtr. Bu
projenin finansmannda % 55 orannda Devlet (Merkezi dare), % 11 orannda Cenova (l) daresi, % 9
orannda Liman daresi ve bunlar dnda Ligurya Blge daresinin katklar olmutur33.
1992 ylnda, Cenovadaki kentsel dnm projelerine ivme kazandran Expo Colombiana etkinliin-
de, gemite ok farkl ilevleri olan antrepo ve tarihi yaplardaki iyiletirmeler (riabilitazione), limann
farkl ilevler stlenerek yeniden canlandrlmasna (rivitalizzazione) ynelik projeler dikkat ekmektedir.
2001 ylnda gerekleen G8 Zirvesinde ise, ehrin tarihi ve kltrel mirasn oluturan yaplarn bir ara-
ya topland Centro Storico blgesindeki restore almalar, yol ve meydanlara ynelik iyiletirmeler
ve liman blgesine kolay eriim iin ulamdaki dzenlemeler dikkat ekmektedir.
G8 Zirvesi, Cenovada iki nemli mekanda gereklemiti. Bunlardan ilki toplantlarn yapld Pa-
lazzo Ducale (Resim 4) idi. Gemite bir sre Adalet Sarayna ek bina olarak muhtelif amalarla kulla-
nlan tarihi binann, 1992 ylnda Expo Colombiana etkinlikleri kapsamnda restorasyonu tamamlanm,
daha sonra kltr merkezine dntrlen yap gnmzde halen nemli kltr ve sanat faaliyetlerine ev
sahiplii yapmann yan sra, mze olarak da kullanlmaktadr. Zirveye ev sahiplii yapan ikinci mekan
ise, yine Expo Colombiana etkinliklerinde Kongre Merkezi olarak yenilenen, antik limanda uzun yllar
pamuk ambarlar olarak kullanlan tarihi Magazzini del Cotonedir.
30 BONFANTINI, G. Bertrando Planning the historic centres in Italy: for a critical outline, Planum, The Journal of Urbanism, No. 25, Vol. 2/2012,
s.15.
31 Ancak G8 Zirvesinin sonular, beklendii kadar olumlu olmamtr. Zirve boyunca toplantlarn gerekletii yerlerde toplanan gstericiler G8
liderlerini protesto etmi; kan olaylarda 600 kii yaralanm, 253 kii de gzaltna alnmt. Ayrca, 23 yanda Carlo Giuliani isimli bir gsterici de
polisin ate etmesi sonucu hayatn kaybetmitir. Bu olaylar nedeniyle G8 Zirvesi Cenova hakknda pek olumlu izlenimler brakmamtr. Kaynak:
La lezione di Genova http://www.internazionale.it/news/italieni-2/2011/07/21/la-lezione-di-genova/# (evrimii, 8.12.2013)
32 (G8 Zirvesi Organizasyonuna likin Dzenlemeler) Disposizioni per lorganizzazione del Vertice G8 a Genova, Legge 8 giugno 2000, n. 149,
Gazzetta Ufficiale (Resmi Gazete) N. 135, 12/08/2000, (evrimii, 01.05.2013: www.camera.it/parlam/leggi/00149l.htm)
33 BISIO & BOBBIO, The Pulsar Effect in Genoa From Big Events to Urban Strategy, s. 5.
341
KENTSEL DNM HUKUKU
lki tarihi ehir merkezinde, dieri ise antik limanda yer alan bu iki etkinlik alan arasnda ulamn
salanmas amacyla (Via. S. Lorenzo ile Duomo di Genova arasndaki blge) yayalatrma (pedonaliz-
zazione) almalar da yaplmtr34. Ayrca, G8 Zirvesi iin zel olarak karlan kanun35 kapsamnda
salanan finansman desteiyle antik limanda gerekletirilen nemli projelerden biri de Passeggiata
della Lanterna (Lanterna Yolu) olarak adlandrlan asma kpr projesidir36. Bu asma kpr, antik lima-
nn en nemli yaplarndan biri olan tarihi deniz fenerinin (Laterna) bulunduu yerden balamak suretiyle
yapm 1600lere dayanan ve liman evreleyen surlarn altndan geerek feribot iskelesine (Terminale
Traghetti) kadar ve sahile paralel uzanan panoramik bir grnme sahiptir.
Resim 4: D cehpeleri restore edilen tarihi yaplaryla Piazza Ferrari; sada Palazzo Ducale.
Bu srete, yayalatrmann yan sra, hem kamuya ait hem de zel mlk olarak kullanlan binalarn
d cephelerinde yenileme/restorasyon almalar yaplm, bunlarn finansman da byk lde G8
Zirvesi iin karlan zel kanundan salanm, eitli tarihi meydanlar ise (rnek, Resim 4) ara trafi-
ine kapatlmtr. Ayrca, yine Antik Limandaki en nemli kamu binalarndan biri olan ve G8 Zirvesi
kapsamnda eitli programlara ev sahiplii yapan Tarihi Deniz stasyonu (Antica Stazione Marittima) ile
Cenova Katedrali (Duomo di Genova) de restore edilmitir.
1992 ylnda gerekleen Expo Colombianada nemli katklar olan mimar Renzo Piano, bu sefer
de G8 Zirvesi iin Antik Limanda Deniz Akvaryumunun bulunduu rhtmda deniz yzeyinde Bolla/
Biosfera olarak bilinen, iinde tropikal bir atmosferin oluturulduu ve bu sayede tropikal blgelerde
yaayan bitki ve hayvan trlerinin grlebilecei bir kre projesini hayata geirmitir37.
34 GABRIELLI, Tourism and Mega Events The Case of Genoa, s. 209.
35 20. dipnota baknz.
36 FANUZZI, Paola Passeggiata della Lanterna a Genova, Progetto & Pubblico, N. 28, Dicembre 2006 (evrimii, 01.05.2013: www.genoaportcen-
ter.it/Repository/Allegati/genovalanterna.pdf)
37 FERRARI, Genova, citt a due volti, s. 116.
342
KENTSEL DNM HUKUKU
Resim 5: Tropikal iklime sahip Biosfera Kresi ve Deniz Akvaryumu
G8 Zirvesi sayesinde, en bata deinilen eylem plan kapsamnda kamu idarelerinin kentsel dn-
mde aktif olarak grev stlendii bir sre yaanmtr38. Barselona metodu39 olarak da bilinen bu plan
erevesinde, zellikle binalar, kamusal alanlar, kolay eriimi hedefleyen projeler ve sosyoekonomik
mdahaleler sz konusu olmutur.
Kamusal alanlarda gerekleen kentsel dnm projeleri, Cenova rneinde de grld gibi, daha
ok yol ve yry alanlarnn dzenlenmesi, yayalatrma, cadde ve sokaklarn klandrlmas gibi ko-
nularda gereklemektedir. Buna ek olarak, ehrin tarihi dokusunu yanstan Gotik mimari rnei kamu
binalar ve zel kiilerin mlkiyetinde olan binalarn (masraflarnn % 35 40 dare tarafndan finanse
edilerek) d cephelerinin restore edilmesi de bu kapsamda deerlendirilmektedir.
Kolay eriim konusunda, Cenovada antik limana ulam kolaylatran metro istasyonlar projelendi-
rilmi; halihazrda ise tarihi ehir merkezine ulam iin aktif olarak kullanlan be istasyonlu (Principe,
Darsena, San Giorgio, Sarzano ve De Ferrari) bir metro hatt ve metroya ulamak iin de banliy sefer-
leri (Genova Brignole) bulunmaktadr.
Sosyoekonomik mdahalenin ieriine baklrsa, Cenovada tarihi ehir merkezi isizlik ve ekonomi-
deki klmeye bal olarak belli bir sre yalnzca gmenler tarafndan ikamet edilen bir yere dn-
mt. 1992 ylndan 2001e kadar geen sre zarfnda gerekleen yatrmlar ve kentsel dnm kapsa-
38 Stratejik Plan olarak da ifade edilen bu mdahale yntemi, Barselona tecrbesinden esinlenerek ortaya km, ehrin belirli bir blgesinin ya da
tamamnn dnm projesine alnmasn ifade etmektedir. Daha ayrntl bilgi iin bkz: GABRIELLI, Bruno Tourism and Mega Events The Case
of Genoa, Rivista di Scienze del Turismo, 2/2010, s. 204.
39 BONFANTINI, Planning the historic centres in Italy: for a critical outline, s. 5.
343
KENTSEL DNM HUKUKU
mnda hazrlanan birok proje bu blgenin yeniden canlanmasna ve i olanaklarnn da artmasna imkan
tanmtr. Cenova niversitesi Ekonomi Fakltesi Antik Limanda bulunan tarihi antrepolardan birine
tanm, buna ek olarak Gzel Sanatlar Fakltesi de tarihi ehir merkezinde Stradone SantAgostino
blgesine tanarak hem rencilerin, hem de gen nfusun zaman iinde ehrin tarihi dokusunu yeniden
kefetmesinin yolunu amtr.
Bir dier nemli husus da, Cenovann Devlet kaynaklar dnda Avrupa Birlii fonlarndan olutu-
rulan kentsel dnm odakl finansman desteini alan (URBAN I-II Program40) tek talyan ehri olmas-
dr41. Urban program, Cenova leinde varl tartmasz olan isizlik, kt yaplama ve evre sorun-
larnn zmne katk salamay hedeflemekte idi. Ayrca Urban 2 program kapsamnda, yal nfusa
sunulacak hizmetlere, gmenler arasndaki isizliin en aza indirilmesine ve genlere ynelik projelere
dikkat ekilmektedir.
Bu gelimelere ek olarak, Cenova Mimarlk Fakltesi tarafndan Tarihi ehir Merkezine ait bir ariv
sistemi oluturulmu; tm tarihi yaplara ilikin bilgileri ieren bir katalog hazrlanmtr. Ardndan Be-
lediye tarafndan CIVIS isimli bir laboratuvar alarak bundan sonra yaplan tm mdahalelerin (res-
torasyon gibi) inceleme ve aratrmalarnn izlenebilecei bir ortamn aratrmaclara tahsis edilmesi de
dikkat ekilmesi gereken yatrmlar arasnda grlmektedir42.
3. Cenovann Avrupa Kltr Bakenti Seilmesi (2004)
1998 ylnda, Cenova henz G8 Zirvesinin gerekletirilecei ehir olarak belirlenmeden evvel,
Fransann Lille ehriyle birlikte 2004 yl iin Avrupa Kltr Bakenti seilmiti. Daha nceki uluslara-
ras etkinliklerde olduu gibi, yine bu etkinlik iin de bir Komite oluturulmu, bu sefer kamu idarelerinin
yan sra Cenova niversitesinden katlmclara da yer verilmitir43.
Cenovann Avrupa Kltr Bakenti unvan alarak 2004 ylnda birok etkinlie ev sahiplii yapacak
olmas, 1990larda balayan kentsel dnm sreci asndan da yeni bir aamaya gelindiinin gster-
gesi idi. lki G8 Zirvesi ncesi 1999 ylnda dzenlenen Stratejik Konferansn ikincisi, iki yl sonra d-
zenlenecek etkinlikler iin hazrlklarn srd 2002 ylnda gereklemiti. Lakin birok ak oturumla
srecin bireysel katlma ak tutulmas hedeflense de, kentsel dnme ait plan ve projelerin tartld
40 URBAN II, Avrupa Blgesel Kalknma Fonunun, ehircilik ve planlamada karlalan sorunlar en aza indirgemek ve srdrlebilir kalknmay
salamak iin 2000 2006 yllar arasnda hayata geirdii bir projedir. 1994 99 yllar arasnda gerekleen URBAN I programnn devam nite-
liinde olan bu projede, sorunlu kentsel alanlarn ekonomik ve sosyal dnm desteklenmektedir. Cenova ehrini URBAN II program kapsamna
alan Avrupa Komisyonu Blgesel Politikalardan Sorumlu Genel Mdrlk, 23.000 nfuslu Cenova tarihi ehir merkezinin kentsel dnm projesine
yaklak 30 milyon avro destek salamtr. Tarihi ehir merkezindeki kentsel dnm projesinin URBAN II kapsamna alnmasyla birlikte, gmen
nfusu, isizlik ve su oranlarndaki art, terk edilmi tarihi binalar, kamu hizmetlerindeki aksamalar (p toplama, kanalizasyon vs.) ve evresel
sorunlar gibi bu blgeyi yaam alan olmaktan karan daha birok faktrn ortadan kaldrlarak, Ortaa mimarisine ilikin arpc rnekleri barn-
dran Centro Storiconun yeniden yaam alan ve turizm asndan da bir cazibe merkezine dnmesine ynelik hedefler belirlenmitir. Finansman
destei asndan drt balkta sralanan hedefler yledir: 1- kentsel iyiletirme ve gelitirme, 2- Sosyoekonomik dnm, 3- evresel iyiletirmeler
(zellikle ulam, evre kirlilii ve p toplama), 4- Teknik destek. AB destekleri, saylan bu drt balk altnda bllmtr.
(Kaynak: ec.europa.eu./regional_policy/archive/urban2/index_en.htm, evrimii, 01.05.2013)
41 GALDINI, Rossana Urban Regeneration Process: The Case of Genoa, An Example of Integrated Urban Development Approach.
42 GABRIELLI, Torusim and Mega Events The Case of Genoa, s. 208.
43 BISIO & BOBBIO, The Pulsar Effect in Genoa From Big Events to Urban Strategy, s. 6.
344
KENTSEL DNM HUKUKU
ortamlarn sekinler (elite) dnda rabet grmedii ifade edilmektedir44.
Avrupa Komisyonu tarafndan da yakndan takip edilen Cenova kentsel dnm projesi, Cenovann
Avrupa Kltr Bakenti seilmesinin ardndan URBAN fonlaryla desteklenmitir. lk kez 1994 ylnda
balatlan bu program (Urban Community Initiative) ehirleme asndan sorunlar yaayan blgelerin
iyiletirilmesi, kentsel dnm projeleriyle yeniden canlandrlmasn hedeflemektedir45.
te bu maksatla, Cenova ehrinde Ortaa mimarisine ilikin en sekin yaplarn bulunduu tarihi
ehir merkezi iin planlanan kentsel dnm projesine Avrupa Birlii tarafndan URBAN II fonlar tahsis
edilmitir. Buna etken olarak, tarihi ehir merkezindeki birok binann kinci Dnya Sava yllarnda
ina edilmi olmas, kamu hizmetlerindeki ciddi aksamalar; rnein sokak aydnlatmas ve plerin top-
lanmasnda yaanan sorunlar ile gmenlerin yaam alanna dnen mahallelerde su orannn, uyutu-
rucu ve kadn ticaretinin artmasyla yerleik nfusun zaman iinde bu blgeyi terk etmesi46 saylabile-
cektir. Her ne kadar bu blgedeki yaplarn nemli bir ksm harap durumda ve kimileri yklmaya yz
tutmusa da, bir kentsel dnm yaklam olarak hlihazrda varln koruyan ve ehrin tarihi, kltrel
ve sosyal dokusunun nemli bir kesitini oluturan bu blgenin muhafaza edilerek yaatlmas (conserva-
zione) ve yeniden canlandrlmas (rivitalizzazione), turizm asndan da bu blgeyi yeniden cazip hale
getirecektir47.
Avrupa Kltr Bakenti etkinliklerinin ana ekseni, Kltr Bakanlnn da katklaryla tarihi 1930lara
dayanan Kent Mzesi Ann (City Museum Network) yenilenmesi zerine kurulmutu. Bu kapsamda,
mzeler iin yeni binalar ina etmek yerine, tarihi ehir merkezinde mimari zellikleriyle ne kan eski
yaplarn kullanlmas planlanmakta idi48. Diyebiliriz ki, ehrin tarihi ve kltrel mirasn ne karan
ve antik limandaki iyiletirmelere ek olarak tarihi ehir merkezinin de yeniden yaam alanna dnt-
rlmesine ynelik kentsel dnm projeleri, Cenovann Avrupa Kltr Bakenti olarak seilmesinde
belirleyici olmutur.
AB kaynakl URBAN II fonlar, mze ann iyiletirilmesi ve restorasyon faaliyetleri asndan da
etkili olmutur. yle ki, gemite aristokrat ailelerin ikamet ettii, belli bir dnem ise baka lkelerden
gelen diplomatlarn konaklama ihtiyacn gidermek iin kullanlan ve tarihi ehir merkezinin en deerli
yaplarn oluturan Palazzi dei Rolli binalar restore edilerek, bu binalardan bir ksmna mze ilevi ve-
rilmitir49.
44 Konumac Bruno GABRIELLI, Eski Belediye Meclisi yesi. Bu srece birok kimse katlmt. 40a yakn ak oturumla ok youn bir fikir al
verii oldu. Her ne kadar olduka kalabalk bir katlmc kitlesiyle karlasak da, bu sre yine belli bir aydn kesimin dikkatini ekebildi. Sivil
toplum rgtlerinden 4000 5000 kiinin katlm sz konusu olmutu. Daha nce buna benzer bir srecin yaand Barselonay, Cenova iin bir
referans noktas olarak semitik. Nakleden: HILLMANN, Genoas Transformation of the Urban Landscape, s. 310.
45 Daha fazla bilgi iin baknz: (evrimii, 01.05.2013) http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_inclusion_fi-
ght_against_poverty/g24209_en.htm
46 FUSERO, Paolo Genova Periferie e centri storici, 2005, s. 10.
47 Cenovaya gelen turist says ve mzelerdeki ziyareti saysnn, uluslararas etkinliklerden sonra, Barselonada olduu gibi (1992 Olimpiyat Oyun-
lar) ykselen bir grafik izlemedii gr iin baknz: http://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2006/06/11/illusione-dei-grandi-
eventi-la-scommessa.html
48 BISIO & BOBBIO, The Pulsar Effect in Genoa From Big Events to Urban Strategy, s. 6.
49 Palazzi dei Rolli binalar iin bkz: (evrimii, 01.05.2013) http://en.wikipedia.org/wiki/Palazzi_dei_Rolli
345
KENTSEL DNM HUKUKU
Buna ek olarak, tarihi villalarn bulunduu Ponente ve Nervi blgesinde de restorasyon almalar ya-
plm, zellikle Barok mimari rnei olarak gsterilen baz kamu binalar Cenova niversitesine faklte
binas olarak kullanlmak zere tahsis edilmitir. Tahmin edilecei zere, ehrin tarihi ehir merkezinde
hayata geirilen kentsel dnm projeleri ve mze ann yenilenmesi sonucu, aydn turist olarak tabir
edilen (turisti colti) turist saysnda da ciddi art yaanm, 1999 ylnda 163,000 ziyareti kaydedilirken,
2004 ylna gelindiinde mzeleri ziyaret eden turist says 410,000 olarak kaytlara gemitir50.
Resim 6: 1671de ina edilen Palazzo Rosso Resim Galerisi (Palazzi dei Rolli)
2004 ylnda kentsel dnmn bir paras olarak tarihi ehir merkezinde gerekletirilen restoras-
yon almalar ve Palazzi dei Rolli binalarndaki iyiletirmeler, tarihi ve kltrel miras koruyucu politi-
kalaryla Cenovay UNESCO nezdinde de dllendirmitir. 2006 ylnda UNESCO Komitesinin Litvan-
yada gerekletirdii toplantda, yaklak on milyon avroya mal olan restorasyon almasndan sonra
kamusal hizmetlere tahsis edilen Barok mimari rnei Palazzi dei Rolli binalar arasndan krk iki tanesi
ile Rnesans dnemine ait birok binay barndran Le Strade Nuove (Yeni Sokaklar) Dnya Kltr
Miras Listesine dahil edilmitir51.
50 BORZANI L., Investire nella cultura per fare crescere la citt. Traccia dellintervento. Genova 2004 2010: un bilancio per il futuro. Nakleden:
HILLMANN, Genoas Transformation of the Urban Landscape
51 UNESCO World Heritage Convention, (evrimii, 01.05.2013) http://whc.unesco.org/en/list/1211
346
KENTSEL DNM HUKUKU
SONU
Bu almada, talyann en eski liman ehirlerinden biri olarak bilinen Cenovada 1990larda bala-
yan ve hlihazrda devam etmekte olan kentsel dnm projelerine ilikin bir inceleme yaplmtr. Avru-
pann birok ehrine esin kayna olan Cenova, 60l ve 70li yllarda yaad ekonomik krizi, 80lerde
Antik Limana ynelik hem Hkmet ve mahalli idarelerin mdahaleleriyle hem de kamu zel ortakl
olarak da bilinen modeli kullanmak suretiyle amaya almt. Ne var ki, son yllarda uluslararas ticaret
liman olma zelliini yitiren ehir, bir yandan isizlik sorunu, dier yandan kaak gmen saysndaki
artla mcadele ederken, ehrin eski sakinleri zaman iinde baka lkelere ve Kuzey talyann dier
ehirlerine g etmeye balamt.
90lara gelindiinde, uluslararas nitelikte etkinlikler Cenovann kentsel dnm projelerine ciddi
bir ivme kazandrm, ulusal kaynaklarn yan sra Avrupa Birliinden salanan fonlarla hem Antik Li-
manda, hem de tarihi ehir merkezinde birok kentsel dnm projesi hayata geirilmitir. Ancak her
bir uluslararas etkinlik, hem yaplan yatrmlarn iyi ynetilememesi, hem de etkinlik sonras kentsel
dnm projelerinin srekliliinin salanamamas nedeniyle sorunlar dourmutur.
1992 ylnda, Kristof Kolombun Amerikay kefinin beyznc yl onuruna dzenlenen etkinlik-
lerde Antik Limanda bulunan ve eski ilevini yitiren tarihi rhtmlar yenileme projeleriyle Kongre Merke-
zi (Magazzini del Cotone), turistik gezi feribotlar iin istasyon (Terminali dei Traghetti), dnyann ikinci
en byk Deniz Akvaryumu (Acquario di Genova) ve Galata Deniz Mzesi (Galata Museo del mare)
gibi yeni etkinlik alanlarna dnmt. Ne var ki, Expo etkinlikleri sona erdiinde, mevcut projelerin
etkinlik sonrasnda da turistik amalara hizmet edip edemeyecei, daha da nemlisi nasl iletilecekleri
sorunuyla karlalmt. Bunun zerine hem Belediyenin, hem de Liman Ynetiminin kurucusu olduu
Antik Liman A.. (la Societa Porto Antico S.p.A) sayesinde ynetim krizi, imtiyazl bir irketin kurul-
masyla alm ve zel kiilerin kiralama usulyle yararlanabilecekleri eitli alanlar bu anonim irketin
idaresine braklmtr.
G8 Zirvesinin dzenlendii 2001 ylna gelindiinde, Parlamento tarafndan karlan zel bir kanun-
la etkinliin gerekleecei tarihi ehir merkezindeki cadde ve tarihi yaplarn kentsel dnm kapsa-
mnda yeniden canlandrlmas iin kaynaklarn kullanmna ilikin dzenlemeler yaplmtr. Bylelikle,
uzunca bir sredir terkedilmi bir grnme sahip olan tarihi ehir merkezinin restorasyon almalaryla
yeniden canlandrlmas ve Cenova nfusunun zaman iinde bu Ortaa mirasn yeniden kefetmesi52 sz
konusu olmutur. Ancak dnyann ekonomisiyle nde gelen sekiz lkesinin liderlerini bir araya getiren
toplantlar birok protesto gsterisine neden olmu, gsterilerde yaralananlar ve gzaltna alnanlar dnya
basnnda yer almtr. Protesto gsterileri esnasnda talyan bir gstericinin lmyle sonulanan G8
zirvesinin, Cenova iin olumlu sonular olduu kadar itibar kaybna da neden olduu sylenebilir.
52 Bu srecin kendiliinden gentrification olarak adlandrlan soylulatrmaya dnt iddia edilmektedir. Detayl bilgi iin baknz: GASTAL-
DI, Grandi eventi e rigenerazione urbana negli anni della grande trasformazione di Genova: 1992-2004; GASTALDI, Processi di Gentrification
e Rigenerazione Urbana Nel Centro Storico di Genova ; Doktora tezi: SALERNO, Irene La gentrification come strumento per la rivitalizzazione
economica e sociale delle aree urbane: il Raval di Barcellona e il Centro Storico di Genova, Alma Mater Studiorum Universit di Bollogna, 2010
(evrimii, 01.05.2013) http://amsdottorato.cib.unibo.it/2652/1/salerno_irene_tesi.pdf
347
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

lkemizde hlihazrda devam eden kentsel dnm projeleriyle kyaslandnda, Cenova rnei zer zellikler tamaktadr58. Bu adan, Cenovann geirdii kentsel dnm sreci, uluslararas etkin-
ile zellikle stanbuldaki projeler bakmndan birtakm benzer ynler bulunmakla beraber (uluslararas liklerden ve Avrupa Birliinden salanan finansman modelleri ile kendine zg zerk ynetim usulleri,
etkinliklerin rol; stanbul 2010 Kltr Bakenti rnei) ciddi bir uygulama farkll dikkati ekmektedir. stanbul asndan rnek tekil etmektedir. zellikle Tarihi Yarmada (Fatih), Galata, Karaky, Hali ve
Kentsel dnm srecinin ileyii asndan, yukarda bahsedildii zere Cenovada Belediye Meclisi, l Beyolu gibi ehrin kalbinde yer alan ve birden fazla medeniyetin izlerini tayan semtler iin hazrlana-
daresi, Blge daresi, Liman Ynetimi, Ticaret Odas, Cenova niversitesi ve birok sivil toplum rgt cak kentsel dnm projelerinde, Cenova esin kayna olacaktr.
birlikte hareket etmitir. zellikle projelerin hazrlanmasnda uzman kiilerin grlerinin alnmas, ak
oturumlarn dzenlenmesi, kamuoyunun bilgilendirilmesi buna rnek tekil etmektedir.
Ancak lkemizde hayata geirilen kentsel dnm projeleri asndan, stanbul rneini ele ald-
mzca, bata ehrin sakinleri olmak zere niversitelerin, ilgili sivil toplum rgtlerinin bu srete etkin
rol oynadn sylemek olduka gtr53.
lkemizde dnm kavram ile alkal hukuki mevzuatn54 ortaya k olduka yakn bir gemi-
e dayanmakla beraber, kapsaml bir kentsel dnm kanununa duyulan ihtiyacn Afet Yasas olarak da
bilinen yeni bir dzenleme55 ile giderilmeye allmas birok tartmay da beraberinde getirmektedir.
Sz konusu kanunla evre ve ehircilik Bakanl ile TOKye verilen yetkiler (merkezileme eilimi);
mahalli idarelerin yetkilerinde (644 Sayl KHK ile birlikte) snrlandrmaya gidilmesi; kentsel dnm
projelerinin uyguland blgelerde ikamet eden tanmaz sahiplerinin mlkiyet hakkna mdahale ola-
rak grlebilecek uygulamalara imkn veren hkmler getirilmesi ve buna benzer birok husus eletiri
konusu edilmektedir56.
Kanaatimizce, Cenova rneinde olduu zere, kentsel dnm projelerinin salkl ekilde yrt-
lebilmesi iin dem-i merkeziyet ilkesi esas alnarak mahalli idarelerin yetkileri muhafaza edilmeli ve o
blgede yaayan insanlarn ve sivil toplum rgtlerinin katlm hakk57 gzetilmelidir.
Sonu olarak, liman ehri olmann verdii corafi nitelikleri tarih boyu kendi lehine kullanan, ancak
getiimiz yzyldan bu yana ekonomik ve sosyal krizlerle mcadele eden Cenova, hem Akdenizdeki
konumu itibariyle, hem de sahip olduu tarihi, mimari ve kltrel zenginliiyle stanbul ile olduka ben-

53 Trk Mhendisler ve Mimar Odalar Birliine bal Mimarlar Odasnn 6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda
Kanuna ilikin hazrlad deerlendirme raporundan bir kesit, ...Bylesine nemli bir yasann hazrlanmas srecinde niversitelerin, ilgili
meslek odalarnn ve dier bilim evrelerinin grlerine bavurulmam olmas, amacn gerekten afet riskinin azaltlmas veya bilim ve teknie
uygun bir dnmn gerekletirilmesi olmadn aka gstermektedir... Gncel Hukuk, Austos 2012/8-104, s. 6
54 3194 Sayl mar Kanunu, 775 Sayl Gecekondu Kanunu, 2985 Sayl Toplu Konut Kanunu, 5336 Sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel
Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun, 5393 Sayl Belediye Kanunu, 5104 Sayl Kuzey
Ankara Girii Kentsel Dnm Projesi Kanunu, 6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun, Detayl bilgi
iin baknz: YASN, Melikah Kentsel Dnm Uygulamalarnn Hukuki Boyutu, Trkiye Barolar Birlii Dergisi, Say 60, 2005.
55 6306 Sayl Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi Hakknda Kanun, R.G: 31/5/2012, Say: 28309
56 ...Aslnda afet riski bulunmas nedeni ile bu sakncas tespit edilen yerlerin her trl yerleimden arndrlmas ve yeil alan ya da tarmsal alan
olarak kullanlmas gerekirken, bu kanunda yer alan yntem ve tedbirler izlenerek, riskli alanlar yeni ve youn kullanmlara almakta... Av.
Seluk Soybay, Afet Riski Altndaki Yap ve Alanlarn Dntrlmesi, Gncel Hukuk, Austos 2012/8-104, s. 24; ...6306 sayl Kanundaki
riskli yaplarn tespiti, riskli alanlarda ve riskli yaplarn bulunduu tanmazlardaki tasarruflarn kstlanmas, tahliye ve ykm ve dier uygulama
ilemleri konusundaki dzenlemeler; basite mlkiyet hakknn kamu yarar sebebiyle kstlanmasyla merulatrlamayacak derecede ar snrla-
malardr... Genel Bir Bak 6306 Sayl Kanun, Yrd. Do. Dr. Taner Ayanolu, Gncel Hukuk, Austos 2012/8-104, s. 27
57 Prof. Dr. Dirk Schubertin stanbul hakkndaki deerlendirmesi iin baknz: (evrimii, 01.05.2013) http://www.virahaber.com/haber/donusum- 58 Beyolu ile Cenova karde ehir olacak haberi iin baknz: http://www.gazete5.com/haber/beyoglu-ile-cenova-kardes-sehir-olacak-285735.htm
de-liman-kentlerine-dikkat-26394.htm (evrimii, 01.05.2013)

348 349
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

KAYNAKA RIZZI Paolo, ILARIA Dioli: From Strategic Planning to City Branding: Some Empirical Evidence
in Italy, Revisto de Turismo y Patrimonio Cultural, Vol. 8 Special Issue, 2010.
BISIO, Lidia & BOBBIO, Roberto: The Pulsar Effect in Genoa From Big Events to Urban Strate-
gy, 38th International Congress of ISoCaRP, The Pulsar Effect. Coping with peaks, troughs and repeats SALERNO, Irene: La gentrification come strumento per la rivitalizzazione economica e sociale
in the demand. delle aree urbane: il Raval di Barcellona e il Centro Storico di Genova, Alma Mater Studiorum
Universit di Bollogna, 2010.
BONFANTINI, G. Bertrando: Planning the historic centres in Italy: for a critical outline, Planum,
The Journal of Urbanism, No. 25, Vol. 2/2012. SANTINI, Luisa: Appunti di Tecnica Urbanistica e Ingegneria del Territorio, Storia Urbanistica
Universit di Pisa, Facolt di Ingegneria.
DEL PONTE, Ilaria: Genova: riqualificazione di siti portuali e prospettive di sviluppo della citt, http://www.dic.unipi.it/s.lombardo/sintesi%20lez%20storia.pdf
Portus Plus, Febbraio 2010.
(evrimii, 01.05.2013)
DELLA PUPPA, Federico: La citt da rottamare: dimensioni, quantit, tipologie, AUDIS, 2006.
DRAGOTTO, Marina: La Rigenerazione Urbana, Assoimmobiliare, Focus/2.
FANUZZI, Paola Passeggiata della Lanterna a Genova, Progetto & Pubblico, N. 28, Dicembre,
2006.
FERRARI, Fabrizio: Genova, citt a due volti, Mditerrane, N. 111, 2008.
FUSERO, Paolo Genova Periferie e centri storici, 2005.
GABRIELLI, Bruno: Torusim and Mega Events The Case of Genoa, Rivista di Scienze del Turis-
mo, 2/2010.
GALDINI, Rossana: Urban Regeneration Process: The Case of Genoa, An Example of Integrated
Urban Development Approach 45th Congress of The European Regional Science Association Land
Use and Water Management in a Sustainable Network Socieety, Vrije Universiteit Amsterdam, 23-27
August 2005.
GASTALDI, Francesco: Processi di Gentrification e Rigenerazione Urbana Nel Centro Storico di
Genova XXVII Conferenza Italiana di Scienze Regionali.
GASTALDI, Francesco: Processi e Politiche di Rigenerazione Urbana delle Citt Europee, Qua-
derni Regionali, Anno XXVIII, Numero 1, Gennaio-Aprile 2009.
GASTALDI, Francesco: Grandi eventi e rigenerazione urbana negli anni della grande trasforma-
zione di Genova: 1992-2004, Rivista Internazionale di Cultura Urbanistica, Vol. 5, N. 9, Dicembre
2012.
GUALA, Chito Waterfront e rigenerazione urbana. http://www.economia.unical.it/test/sturistiche/col-
legamenti/56.pdf (evrimii, 01.05.2013)
HILLMANN, Felicitas: Big Ships on the Horizon and Growing Fragmentation at Home Genoas
Transformation of the Urban Landscape, Erdkunde, Volume 62, No. 4, 2008.

350 351
KENTSEL DNM HUKUKU KENTSEL DNM HUKUKU

352 353
HUKUKU