ERG UN

HiYILMAZ

I
 KARAKARGA Y AY IN ARI 25

Her halO sakl idir. u eserin aynen yo do Ozet olorak hii bir bO/iimii,

teli( holdu sohibinin yaz1/1 izni olmmadan kullamlamoz.

RAC
ON

Ergun Hiy1lmaz

lmtiyaz Sahiplerl: Yelda Cumahoglu, M. K. Perker

Genel Yay1n YOnetmeni: M. K. Perker

Gorsel Yonetmen: Sedat Gosterikli

Yaym KoordinatilrU: Mesud Ata

DUzelti: Devrim Yalkut

Kapak IHUstrasyonu: M.K. Perker

Teknik Miidiir. Halil KGGk

Reklam ve Tamt1m MUdiirU: Bilgen Olgen

KaroKarga Yaymlan, Oestek Yay1nlan'nm alt kurulw;udur.

I. Baski: Arahk 2016

Yaymc1 Sertifika No: 13226

ISBN: 978-605-9670-26-S

Adres: Abdi lpeki Cad. No 31/5

Ni1anta11 / Istanbul
Tel: (0 212) 2S2 22 42
Fax: (0 212) 252 22 43

e karakarga.com
e info@karakarga.com
0 karakargayayinlari
e karakargayayinlari
0 karakargayayin

Baski: GEZEGEN BASIM

Adres: I 00. Y1I Mah. Matbaac1lar Sit.
2 . Cad. No: 2021A
Tel: (0 212) 375 71 25
ic;iNDEKiLER
Kabaday1 Nasif Giyinir? 19
.................................................... ..................

Patatuka Siparii 20
......................... .........................................................

Alt1n igne Antranik Usta 21

. .....................................................................

Racon Kesmek 22
.................. ....................................................................

Palavrac1 Kabadayilar 24
........................... ..............................................

Kabaday1 Muhabbeti Nasif Olur? 26

........................................................

Layhariyye Tarikatl 27
...................... ..................................... ...................

B1ld1rc1n Kebab1 29
.......... . . . . . ..................................... ...............................

Karyola G1c1rt1lan . 30
................................... ....... ................................ ....

Haneberdulann istanbul'u 31
. . . ............... ...................... .........................

Kiilhanilerin Gizli K0;rargiih1 33

............................................. ..................

Sertlerin Yumuad1g1 Yer 36

........ .............................. ................................

Temizlik Harekiit1 38
............................... ............ ......................................

Taife-i $eytani 40
................... . . .................................................................

Yang1ndan Sonra Yang1n 42

............ ............ ..............................................

Giivenilir Yay1n 44
...................................... ..............................................

Kiilhaniden Paa da Olur, Bakomiser de ...........................................45

Yahudi Kabadayilan 46
...................................................... ......................

Liya Ve Giizel Hasan 47

.............................................. ..............................

Balat Tulumbac1lan Kimlerdi? .48

................ ...........................................

Haskoyliiler 49
............................... ...........................................................

Tophaneli $evket'in Hazin Aki 50

............................................................

Basanlar, Basilanlar 51
......................................... ...................................

Kabadaymm Tek Yaras1 Kalbindedir 52

................................... ................

Day1 Nedir? 54
.............................. ......................................... ...................

17. Asrm Galata Ve <;evresi 55

................................ .................................

P1rpm Mustafa ile Bekri Hasan 56

............... .......... .................................

Kanunnameler Donemi 58
........................................ ................................

ibret-i Alem ie Yaramazsa! 60

................. ................. ....... ....... . . . . . . . ..........

Osmanli Usu/ii Ceza 63

...... ....................... . . . . . . . . ........................ ........... ....
Hapishane Buyusu . . ....
.. .......... ... .......... . . .
.... ...... .... .
....... . . 64 ... .. . . ..... . . .......

Baba Cafer Zindani . . ........ . .... .... .

. . .... ... .... ......... ..... . . ..... . 66
. . . .. ..... . . ... ... . ....

Hepsi Birbirinden Day1 ... .. .... . .. . ..... .

. . . .. . . . .. .
.. . . . . . . . 68 . . .. ............. .. . .. .. . ........

Cambaz1n Akt .. .... . .. . . . ... . .

. . ...... . . . . . . .
. ... 70
. . . . . . ........... . . . ........... ... . . . . . . . . . .. . . . .

Deli Suphi 'nin Kabaday1l1klar1 73

........ . . .............. ....................................

istanbul'un Ali'leri 74
. . . . .......... ......... ............. ........... . . . .. . . . . . . . . . . . . . ..............

Laz Ali' den K1z Ali 'ye ..........................................................................76

Mart Dokuzu Ali . . . . . . . . ... .. . .... . .. . . .. . . 77
. . .. ......... ...... ...... .. ... . . . . . . .... .... . . .. . . . . ... .

Samurka Ali . . . .. . .... . .... . . . .. . . .... .. . ... . . . . . .. .78

. .. . .... . .. . . . . .. .. .. ... . . .... . . ... .. . . . . .... ...

Surtuk Ali . . . . . . ..
.. . ... .. .... ....... ... . 79
............. ..................................................

T 1gli Ali 80
........................................ . . . ..................... ...................... ..........

"(:izmeli "Ler : ........................................................................81

..............

Eski Zaman DuLeri . . . .. . . . 83

. . . . . . . ............... . . . . . . . ...... ...... . . . .......... . . ......... .....

Galata Balozlari Ve Gedikli Meyhaneleri . . .. . ... . . .. . 85 .. .... ....... . . . ............ .. .

Ate Guzeli: Yak Beni Lusi Yak . . ... ... . . . .. . . .... .... .... .. .. ... 87
. .. . . . .. . .. .... .... . ......

Amber Dudu .. .. . .. . . .. . .. . . . . .. .... ... . ... . ..

.. .. .. . . .... . . .. ... .
. .. . .. ... . 89 . ... ... . . . ..... . ...... . ..

Madam Bela . .... . ... . ... .. . .. .. ... . ... . .... . . . .

... ... ..... . . .. . . . . . ... 91
. . . . .. . . . . . . . ......... . . .. .. ..

Arap Abdo .. .... .

. ... . . . .. .. . ...... ... .
. ..... . . .. ... .... .. .... . . .
.. . .. ... . 93 .. .. ....... . . . . . ..... ..... ..

Eski "Baba"Lar . .. ... .. . . .. . . . .... .... . ..... . .. ... . ... . . .. 94

. .. ........ . . . . .. . . . . . .. . .. .. . .... .. . .. .

13 Polisin Katili Beyoglulu Hrisantos . ... .... .. . .. . . .... .. .....96 . ....... .. ... . .. ... . . ..

Kiilhanbeyi, Kabaday1, Tulumbac1 Edebiyatmda Miiniler . . 100 .. . . . .... .....

Goz Yaartan Destanlar . . ..... . . . . . 102

. . ........... . ...... . . . . . . . . .............. ...............

Kiilhanbeyleri Ozerine Mani/er 104

. . . .............. . . . . . ...... . . . . ........... . . . . . . ........

Kabaday1 Ve Tulumbac1 Kantolari . . ... ... . . 105

.... ..... .............. . ....... . ...... .... .

Beige/er, Bilgiler ........... . . . ...

...... . . . . .. . .
... .... . 109 .......... ... .... .. ............. ........ .

Kabaday1, Kapkaf: Sozliigu 115

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....... ........... . . . . . . .. . . . ......... . . . . . . .
 Ergun Hic;:ydmaz: 1942 yilmda Eskiehir'de dogdu. Gaze
tecilik hayat1 I 960'da balad1. Akam, Yeni Sabah, Yeni istanbul,
Giinaydm, Fotospor, Terciiman, Giine. Nokta, Yank1, Hiirgiin gibi
yaymlarda c;:aht1. Aktif gazeteciligini yaym miidiirliigiinden ya
zarhga kadar c;:eitli kademelerde siirdiirdii. Gazeteciler Cemiyeti,
TSYD gibi kurululann 27 kez baan odiiliinii ald1; 1986'da T iirki
ye Gazeteciler Cemiyeti'nin spor yazarhg1 dahnda "Y1lm Gazeteci
si" odiiliine layik goriildii. 1993 y1hnda ise Altm Kitaplar odiiliinii
kazand1. Federasyon bakanhklan ve spor yoneticiligi yapan Hic;:
yilmaz, ozellikle Osmanh toplumsal yaam1, milli miicadele ve
istanbul'a ilikin aratmnalan ile tanmd1.

Kitaplan: Avrat Pazanndan Hareme (Destek); Bana Giine.

<;:ic;:ek ve Resmini Gonder (Destek); Baverenler Bakald1ranlar
(Altm); Beni Toprag1ma Gamlin (Destek); Beni Toprag1ma Gomiin
(Altm); Cellatlan da Asarlar (Altm); <;:erkez Ethem (Destek); Darg1-
mm Sana Hayat (Kamer); Elveda Vatamm (Destek); Esir Kamplan
- Bana Biraz Hiiniyet Yollar m1sm? (Bilge Karmca); Fenerbahc;:e
(Bilge Kannca); Fenerbahc;:e Mazinde Bir Tarih Yatar (Destek);
Hayatm ark1 Soyledigi Y 11Iar (Destek); Her afakta Oliiriim -
Osmanh'dan Cumhuriyet'e 1damlar (Bilge Kiiltiir Sanat); Hiicre
(ikarus); tpsiz Recep (Bilge Kannca); Karakol - Turk Devrimi'nde
Bir Gizli Orgiit (Destek); Operasyon - M1T CIA MOSSAD KGB
(Bilge Kannca); Son istanbullu (Destek); Tekilati Mahsusa - Ye
min Billah Once Vatan (Kaynak); Turk Kelebegi - Guyan Adas1'na
Siiriilmii Cerni) Bey'in Hatiratl (Kaynak); Y iizyilhk Tarih Beikta
(YGS); Meyhaneler (Ulak)
 ONSOZ

Kiilhanbeyligin ya da daha geni anlamda kabaday1hgm ilk

defa Gedikpaa Hamam1 'ndan tiiredigi rivayet edilir. Hamamda
cebren geceleyip, yanma bile yakla1lamayan bu tipleri amlar
boyu btrakm arapsabununu, zab1tanm dillere destan falakas1 bile
temizleyememitir. Kabahat sabunda m1, falakada m1?
Zaman ge<yiinde Abdulaziz donemine bak1yorsunuz, on alt1
yamdaki bir ttftlm kabaday1hk yoluna girdigini ama agabeyi
Kami! Bey' in de giimriik naztrhgma ulatig1m tespit ediyorsunuz.
On alt1 yamdaki <y1ragm zamanla baba, hatta biiyiikbaba oluu ile
naztr olan Kami! Bey arasmda bir irtibat kurrnayahm m1?
Ben kuruyorum.
Fehim Paa devlet adma babahk taslayan, etrafma onca ka
baday1hk aleminin simalanm toplayan, hatta Margareth' i kendine
zorla yar eden birisi.
Ne var ki, su testisi su yolunda kmlacak, Fehim Paa'nm
avanesi ile birlikte yok edilecektir. Bu da kabaday1hgm su<y diin
yasmda nas1l parlay1p, nas1l sondiigiiniin onemli bir iaretidir.
Onsoz derken "son soz" soylememek gerekiyor. Tarihin ba
ka boliimlerine bakt1g1m1zda, benim gibi ayrmtlya iyok merakh ve
"ruhu kabaday1" olanlar iiyin, Osmanh ve Cumhuriyet'te <yetele
menin nas1l viicut buldugunu omekleriyle goriiyoruz. Bu yiizden
meselenin sadece Dersaadet' in Tophane, Pera ve benzeri semtle
rinin meselesi olmad1gm1, "baloz" veya "meyhane" kapatmakla
oziimlenmeyecegini heniiz anlam1 degiliz.
Arna iki adabmm ne oldugunu, day1hk, kiilhanbeylik yap
makla erkek olunmayacagm1 hahrlamakta yarar var.
Bu sebeple ozellikle kadmlara yonelik iddete ve zorbahga
art1k evrenin herhangi bir yerinde erkeklik diplomas1 verilmedi
gini ogrenmemiz gerekiyor.
En iyi kabaday1, ozellikle kadmma sevgi ve iek veren er
kektir.

Ergun Hir;y1/maz
 GiRiZGAH

Kabaday1smdan yosmasma, beyefendisinden hammefendisi

ne kadar nicelerini barmd1rm1t1r istanbul.
Pera'dan Kad1koy'e, Siileymaniye'den sur diplerine kadar
uzanan hayat, baz1 semtlerde daha bir fark ediliyor. Galata, (:u
kurbostan, Tatavla (Kurtulu), Yenibahi;:e, Langa, Laleli, Topkap1
ve Karagiimriik'te esen "say1h firtmalar" asla dinmiyor.
Giizellik ve i;:irkinligin bir arada yaand1g1 i stanbul, "Dersa
adet" oldugundan bu yana i;:eitli vesilelerle bu i;:ok renkliligini
arz ettiriyor. Gei;:miin kartpostal ve graviirlerde kalmad1g1m ve
mazinin anlat1m1yla tiikenrnedigini goriiyorsunuz.
(:ag degiiyor, usuller degiiyor ama hayat temelde aynen
yaamyor. Degimeyenlerden biri de galiba "Tiifek icat olundu
mertlik bozuldu" tabiri.
imdi biraz gerilere gidelim ve day1hk, zorbahk aleminde
dolaahm.
1 7. asrm ortalannda devirme kanunu kaldmlm1, ocak ka
p1lan herkese ai;:Ilm1tl. Ocakh olmamn niifuzundan faydalanmak
isteyen kay1ki;:1lar, hamallar, tellaklar ve baldm i;:1plaklar Yenii;:eri
Ocag1 'na yaz1hyordu. Bu durum ocagm harai;: alan, zorbahk ya
pan bir tak1ma doniimesine neden olacakt1.
"Balta asma" yenii;:eri argosundan bir tabirdir. B1i;:ak kuvveti
ne dayanarak harai;: almak ve herhangi bir ie mani olmak isteyen
lere meydan okuyan yenii;:erinin bunu ilan etmesidir. "Nian" ad1
verilen alamet-i farikasm1 bir levha eklinde resmettirir ve harai;:
alacag1 tiiccara mah getiren gemilerin bumuna as1hrd1.
Balta as1h gemi ve ii;:indeki mal yenii;:erinin himayesine gir
mi demektir ki, bu himaye kar1hgmda tiiccar da aslan paym1
yenii;:eriye verecektir. Bazen de i stanbul limanma gelen meyve ve
sebzeler yenii;:erilerin sahalarma indirilir, diledikleri kiilere mah
's
att1ktan sonra gemi sahiplerine keyifterine gore para verirlerdi.
Bu karh ticaret bir rekabeti de one i;1karacakt1r. Reat Ekrem
Koi;u, kanh rekabeti anlat1rken mekanlar hakkmda da bilgi verir:
 "Her namh kabaday1mn 9etesinde vazife goren bir de mii
kemmel kahvehane olmas1 iidetti. Pek miikellef yapi/1p do.yenen
bu kahvehanelerin iizerine de bekcir odalan yap1/iyordu. Ba.yka
smm baltasm1 indirip kendi baltasm1 asmak isteyen, 6/iimii de
goze ahrd1. Yani bir kabaday1 diiellosu olur, bu b19akh dovii.yme
bazen iki rakibin 9eteleri efrad1 arasmda bir .yehir muharebesi
halini ahrd1. Bu b19ak oyunlarmm sahnesi de Galata surlarmm
d1.ymdaki hendek idi. Bugiin en ufak bir izi bile kalmam1.y olan
Galata hendeginin istanbul tarihinde pek kanh hat1ralan vard1r. "

Evini onarmak ya da i;:att yapmak isteyen bina sahipleri de

yenii;:eriler ile kart kar1ya gelen bir baka kesimdir.
"Balta" as1lan binadaki onanma, ev sahibinin kanamayaca
g1 anlamm1 tatrdt. Yenii;:eri zorbast 1rgatba1 unvam altmda her
tiirlii malzemeyi kendi ald1racak ve ii;:i giindeligini de kendisi
tayin edecektir. Bu giindelikleri iki misli ahp, eksik odemek de bu
zorbahgm bir tiiriiydii.
 Ergun Hii;y1/maz

KABADAYI NASIL Gi Yi NiR?

Onlan once genel anlamda batan aag1ya k1yafetleri ile an

latmak gerekiyor.
Bataki simsiyah fes, "Mecidiye kahb1" da denilen, s1fir nu
mara kahph olup, kakiillii sa9lar iizerinde sol kaa diiiiriilmiitiir.
Fesin tepesi kalm ibriim piiskiillii olup, kartal kanat denilen
k1sa ceket altma "patatuka" yani on k1sm1 iri diigmeli fermane
giyilmitir. Fermaneyi camedan ad1 verilen bir yelek tamamla
maktadir.
Camedan olduk9a siisliidiir. Galata Fermeneciler ile Kapa
h9ar1 Kiirk9iiler'de icra-1 meslek edinen se9kin ustalarm i9inde
daha 9ok Rumlar camedan dikmek ve ilemekte one 91km1lard1.
Sadece aslan, kaplan, yilan, akrep, fil degil tavus kuu da,
denizklZI da ilenir camedana. Camedana miimkiin oldugu kadar
bir sanat eseri titizligi gosterilmi ve bu ilemeler sadece renk un
suru olarak degil, geleneksel el sanatmdan misaller vermektedir.
Se9ilmi tasvirler aym zamanda kabadaymm ruh alemini yans1t
maktadir. Y1rt1c1 hayvanlar, kiinin ne denli korkulacak, hiddetli,
pervas1z ve korkusuz olduguna bir iarettir.
Onun tavus kuu veya denizklZI ilemeli camedan se9mesi de
hem farkhlamaya meyyal ve degiik kiiligini ortaya koyar ama
bu se9im onu "ince ruhlu" ve "vicdanh" biri yapmaz. Cameda
nm 9eitliligi ya da ilemenin ozel yap1lm1 olmas1 kabadaymm
davramlarmda herhangi bir degiiklik gostermedigi her zaman
varit olmutur. Ozde "kaba" ve "day1" unsuru biitiiniiyle beden
de vardir ve iki sozciigiin birleimi olarak "kabaday1" ortaya 91k
maktadir.
Ceket kollan yenlerinden k1vnkt1r ve bu k1vnk yerlere t1pk1
pantolon pa9alarmda oldugu gibi kadife kaplamrd1. Nedeni bilin
mez
,
kadifenin rengi turuncu veya 9ig sandan se9ilirdi.

- 1 9-
 RA CON

PATATUKA SiPARiSi

Terzilerden ozel siparilerle "patatuka" 1smarlayanlar da

olacakti. i ri diigmelerle siislii bu ceketler de ragbet goriir, hem
goriiniiii hem de masrafI agudu. Bir tarafI omza atilm1 ceketle
yiiriimek "kartal kanat" denilen gidii ortaya 91kanmt1.
i9 k1s1mda her renge havi gogiis k1sm1 bal petegi eklinde
olan oyuklu bir mintan giyen kabadaymm boyun atma piiskiillii,
giimii kordonu ile bogazmda da onden diigmeli bir mendil salla
mr. Bel ise Trablus kuag1 ile sanlm1hr.
Miinir Siileyman <;apanoglu iki 9eit sarrnadan soz eder:

"O st iiste, gelii giizel sanlan dildade veya diigme kuanma

denilen biikiimleri kas1klara kadar inen tarz."

Geldik alt k1sma. Yani pantolona. Giysinin bu par9as1 "yanm

Frans1z" ad1 yak1tmlan yukans1 dar, dizden aag1 genileyen ve
arka pa9as1 mar ve siyah kadife kaph bir pantolondur.
Ayak deyip de ge9meyelim. K1sa ad1mlarla yiiriirken bir saga
bir sola yakm donemde "bahriyeli" ya da "i spanyol" dedigimiz
pa9alar bir saga bir sola selam verecek bi9imde oynakhg1m ayak
kabilarda gostermektedir. <;oraplar beyaz olup, yumurta 6k9eli,
bas1k arkah yanm 1p1d1klar da dikkati 9eker. Siyah ve renkli 90-
rap giymek kabaday1hga aykm say1hrd1.

-20-
 Ergun Hir;y1/maz

ALTIN iGNE AN TRANiK USTA

Trablus kuagt sadece beli sarmaz envai i;:eit malzemeyi

saklayacak bir kasa gibidir. Bu kasada dokme pirini;:ten, genellik
le aslan bah bir i;:ekecek de vardtr, kiii;:iik boy sald1rma ve b1i;:ak
lar da burada yer alarak kabaday1y1 yiiriiyen bir kiii;:iik cephanelik
haline getirir. Eger kesici ve vurucu alet i;:oksa bunlann boylu
boslu olanlan camedamn sol tarafmda ve ii;: k1smmda saklanmak
tadtr.
Silahlann i;:eidi y11lar itibariyle degise de sald1rma, kama,
s6giit yaprag1 b1i;:ak vazgei;:ilmezdi. Kabaday1lar zamanla tekno
lojiyi takip ederek pek makbul say1lan "Sheffield" sustah ile ma
kine ad1 verilen tabancay1 da ihmal etmediler.
K1hk k1yafet herkesten farkhd1r ama bu fark hem davram
hem de tavtr olarak ortaya konur. Bir kere yiiriiyii ok farkh
olup, ad1mlan daha i;:ok omuz atmalar takip edecek ve ara s1ra be
denin silah yiiklii taraftan el ile yoklanacakttr. Ad1mlann seyrek
hale geliinde ise, bir o yana bir bu yana yalpalayan pai;:alar da bu
g6riiniie elik etmektedir.
Kabaday1 giysilerinin ana unsuru alt ve iistliikleri dikmek
iinde hayli mahir olanlarm bamda Tatavlah (Kurtululu) terzi
"Altm i gne" diye nam salm1 Antranik usta gelirdi. *

Hayat Tarih mecmuasr, Mart 1 966

- 21-
 RA CON

RACON KESMEK

Bu gortintii bilindik kanto ve benzeri paralarm sozlerine bir

nevi enstrtiman olacaktir:

"Yemenim kut burun

Ecdattan kulhanbeyim, degilim kopuk
Ecdattan kulhanbeyim, degilim kopuk
Samp satama sakm babalzk
Kulaklarmdan duvara 9akanm seni!
Heyttt!
Otobuse 9elme takan
Tayyareye kafa atan
Dumamna oromcek gibi bakan
Gunduz kalzbz dinlendirip
Gece erketeye yatan
Yolunu manda (kumar) koturmakta bu/an
ji ya/an do/an
Arkada hatm i9in kelleyi ortaya koyan
Namusa yan gozle bakmayan
Heeeyt, var m1 bana yan bakan?
Fesimiz ka ustunde, pusku/U sa9ak
Ceketim omuzda, belimde kuak
Bir yanda tabanca, bir yanda b19ak
Yan bakma babalzk yakanm seni. "

Sonrasmt "Heyyt! Var mt bana yan bakan?" naras tamamlaya

cak ve onu "Bu tilki divam sana yeter. . . Simdi lafma yekun tut ve
-
bastp git" tehdidi takip edecektir.
Bu "racon kesme"dir. Ve umumiyetle en ilst dereceden racon
kesme onemlidir ama raconu kimin kestigi daha onemlidir. Bu ba
ktmdan kabaday1hga dogru giden yolun trafigine bakmakta yarar
olacakttr.
Killhanbeyligin, efeligin, bitirimligin her birine ayn ayn tarif

22-
-
 Ergun Hi<;y1/maz

ve anlattm getirmek milmkiindiir. Yaadtklanm anlatanlar da var

dtr, racon kesmek ic;:in atanlar da.

-23-
 RA CON

PALAVRACI KABADAYILAR

"Bakt1m ki bag1rsaklanm dokiilecek, sol elimle yaramt tut

tum, sag elimle de bwag1m1 ! Vuranm atkasmdan harbe ha. Kan
pa<;alanmdan ak1yordu. Yammda tabancam olsa arkasmdan m1h
lard1m ama."
Ya da:
"<;1km11m meyhaneden, kafam giizel ama her zamanki gibi
<;akt durumunday1m. Gidecegiz, yatacag1z. Biri arkamdan geli
yor. Sevmem oyle arkamdan gelenleri. Dondi.im, birader ge<; kar1
kaldmma dedim. Bana diklenmez mi? Ben bir laf1 bir kez ederim.
Ald1m ayag1mm altma, vur ha vur derken baka kopiller de
gelmez mi, hepsinin posasm1 <;1kanp gittim."
Omekleri <;ogaltabiliriz. Ahmet Rasim "Her koltuga iki de
gil, be karpuz s1gacak kadar a<;tk ad1mlar cambaz beygiri gibi
talimli, s1rtta saku bozmas1, ayakta diiz deve derisi potinle" ka
labahk yerleri se<;er ve anlat1rd1. Buradaki ama<; flrsat kollamak,
gaze kestirmek ve biraz da korku salmaktir.
Ahmet Rasim omek de verir. Senelerce evvel bir hacamat<;1-
nm kaba etine <;izdigi bir yaray1, o seneden beri f1rsat diitiigiinde
anlatmaya balard1:

"Kapt1m bu;:ag1, Aksaray 'dan Topkap1 ya kadar kovalad1m.

Herifayagma s1k1, ben de ha/den du$tiim. Kan pa<;:alanmdan ak1-
yordu. Yammda tabancam olsayd1, arkasmdan m1hlard1m ama
yoktu i$1e yammda, bir i$ i<;:in kundakr;:i (silah tamircisi) Sabri ye
vermi$tim. "

Palavralara her yerde devam edilir. Meyhanede oturur pa

lavrac1, rak1smdan bir yudum <;eker, kalanm yukan kald1rarak
hikayelerine devam eder. Arna kavga ettigi ya da birlikte da
latiklan kii mutlaka olmii bir kabaday1d1r: "Bir kere Fener
Gazinosu'nda onunla bir ag1z dala1m1z vardir ki, sorma. Rah
metli Siman Liitfi, Sandalc1 Rasim, Tiriz Hasan da beraberdi."

-24-
 Ergun lfi<,:y1/maz

Ve mutlaka gormedigi bir ek1ya tamyordur ve birlikte gez

milerdir, avda biiyiik bir ayt vurmutur.
Goz korkutmak adma kurun s1kmam1 bu palavrac1 bol mik
tarda palavra s1kar. <;iinkii kumarhaneden mano alacak, umurnha
nelerde bele yatacaktir.

-25-
 RA CON

KABADAYI MUHABBETi NASIL OLUR?

Bir kabaday1, kumarbaze ve yanlannda da bir h1rs1z var.

Bunlar bir araya geldiklerinde kendi aralannda konutuklan ve
genellikle argo kelimelerin m;:utugu bir muhabbet has1l olurdu?
Simdi donem kahvelerinden birine gidelim ve kabadayilann
da oldugu bir masaya kulak kabartahm. Muhabbet i;:evre masalar
dakilerin bunlara bakmas1yla balam1hr:
"Korkmaym ulan ! Kerizedin. Yabanc1 olsayd1 i;:oktan sepet
havast i;:alard1m."
"Yok ya, atelendirme beni Salih, imdi kalkacag1m ha!"
"Sak in ol, muhabbetimize bakahm."
"Recep'i her akam balozda gorliyorum. Pai;:ozlardan birine
abay1 yakt1 galiba!"
"Amma yaptm ha. Recep'i bilmez misin? Zildir. Aftos para
ister, manglfstz yliz vermez."
"Kap1da gtirtiltii var. Zadegan alay1 geliyor galiba! "
"Dur dinle, gei;:en kar1 kar1ya geldik, balad1k karagozleri
sallamaya. Bazen koyti kavai;:o ediyor, bal gibi kerizleniyordum.
Herifi;:ioglu farkmda bile degildi. Tam manas1yla ahlat agamn bi
riydi."
"Mangizini i;:oki;:a arakladm mt bari?"
"Dort tekerlek kadar bir ey!"
"Ya bir ey diyecegim. Ge'j:en koprtide kalabahgm arasmda
duruyordum. Bakt1m bir aynas1z, anlad1m ki burada i yok. He
men zamkinos ettim."
"Bende mal nanay, bir sipsi ui;:lan da tellendireyim."
Muhabbet bu tiir konumalarla devam eder. Simdi daha da
gerilere gidelim ve bir tarikat ile ortaya i;:1k1lanm gorelim ...

-26-
 Ergun Hir;y1/maz

LAYHARi YYE TARiKATI

Serseriler, haneberdular, tulumbac1lar, haylazlar, it kopuk

lar, baldm i;:1plaklar deyimleri aslmda kiilhanbeyi ii;:in kullaml
m1t1r. Aslmda bu yolun yolculan ii;:in en eski yiizy1la bu baldm
i;:1plaklar yani kiilhanbeyleri sahiptir.
i lk ortaya i;:1k11 1 7. yiizy1lm sonunda goriilen "kiilhani"lik
kendine has nizam1 olan, bunu merasim ve ayinlerinde ortaya
koyan bir tarikat yap1sma sahipti. Bu tarikat aslen Afganh olan
"Layhar" adh bir kalenderden yola i;:1k1larak "Layhariyye" ola
rak amlm1t1. Yak1tmlan baka bir ad ise tekkelerin hamam kiil
hanlannda kurulmu olmasmdan dolay1 "Kiilhaniye"dir. Bu s1fat1
alan tarikat mensubu yumurta topuklu, ceket omuzda, sald1rmah
biri olarak telakki edilmemelidir.
<;:ok eskilerde Gazneli Mahmut doneminde Gazne ehrinde
hamam kiilhanmda giysisi sadece i;:ul ve i;:aputtan oluan yan i;:1p
lak zevat-1 muhterem "Layhar"d1r. iki unsuru nas1l olup da bir
letirmitir? Yani Layhar'm filozofluguna getirdigi en onemli ek
ayyahg1 olmutur.
Zaten Layhar'm anlam1 da olduki;:a menfi olup, Farsi;:ada bal
i;:1k, i;:amur, batak anlammdadlf. Fakat bu "batak"hgm1 uzaklarda
ki istanbul 'da kurmu olmasma ragmen say1s1 fazla miiride sahip
olmutur.
Edirne'nin bakent olarak kabul edilmesi, kiilhanbeyligi ta
-
rikatmm i stanbul'da serpilip, boy atmasmda rol oynam1t1. Pa
yitaht tak1m1 Edi me' de, ayaktak1m1 i stanbul 'da olunca zab1tanm
idari sistemindeki lai;:kahk ve bo vermilik her tarafI sarm1t1.
idari sistemin en basitinden "ne idiigii belirsiz" ve "isiz giii;:siiz
giiruh" olarak tammlad1g1 bu grup ve Afganh lideri Layhar, i stan
bul kalenderlerinin de piri say1lm1tlf.
Dort padiahm 50 y1l Edirne'de oturmu olmas1, sadece bu
giiruhun ortaya i;:1kmasma sebep olmam1t1. Toplumsal diizeni
sarsan davramlarla "su sektorii" biiyiidiiki;:e biiyiimii ve "kar
pay1"nm cezp edici oluu ile ayn ikollan orta i;:1km1tI. Bu kolla-

- 27-
 RA CON

rm kimler tarafmdan kollamp idare edildigine dair en kolay s1fat

da "killhani" olmutur. Bunda kiilhanbeyligin yaygmhgma zemin
haz1rlad1g1 da soylenebilir. Ancak semt koruyuculugu da yiikiim
lenen, hakkmda destanlar yaz1lacak kadar "yigit"ligi onaylanan
kabaday1hgm bu "hissi" goriiniiil, ayaktak1mmm "cebri" su.;:
davramlan ile yok edilmiti.

- 28 -
 Ergun Hir;yilmaz

BILDIRCIN KEBABI

Yaralad1g1 rakibine el veren, arkadan vurrnayan, koruma

s1zlarm yanmda olan kabaday1, "kaba" bir zorba olarak telakki
edilmi, her tilrlii alengirli iin arkasmdakiler de "day1" olarak
goriilmiitiir. Tarifin degiimi ile kabaday1lar piyasaya fi:1kamaz
olmulardt. Bu yetmezmi gibi bu erirlerde ne ahlak kalmttlr ne
de ar ve namus. O stelik tam silahlamp, duvar dibinde karanhga
fi:Okiip kabaday1 m1hlamak, tavan avlamaktan kolay hale gelmi
ti. Sadece avlad1klan tavan degildir. Devlet makammm miimtaz
tanman baz1 ekabiri, b1ld1rcm ve papel tuzaklan ile istanbul'u
haraca kesmilerdi. i in ifi:inde bildtrcm dedikleri kadtm en kirli
ilerde kullanan bu miiteebbis heyetin bol nianh iiyeleri, ozel
likle eglence yerlerini imtiyazh kiiler parselleyecekler ve Pera
denilen karanhg1, kapkaranhk hale getireceklerdir.
i te bizden onceki hepsini demeyelim ama fi:Ok biiyiik k1sm1
yaym diinyasmda ya devrialem ya da hissi "gotilrrne roman" ile
ii idare etmilerdi. Ciddi memleket meseleleri iizerinde duran
baz1 yaz1lanm ise gazetelere yazm1lard1r.

- 29 -
 RA CON

KARYOLA GICIRTILARI

Birinci Diinya Sava1 ve ardmdan Mondros Miitarekesi ta

rihlerinde yazarlar hanl hanl r;:ahmakta, kimi "miistear" imza ile
kimi imzas1z iilkenin bu "milli edebiyat"ma katk1da bulunmakta
d1r. Frans1z veya azmhk mensubu ya da Beyaz Ruslardan ser;:kin
bahketindeki (donemin olr;:iiye gelmez giizelleri) poz vermekte
dir.
Nargile ir;:enden soba bamda miiteri bekleyene, binlerce ka
dm bu hengamenin ir;:inde yer almaktadir. Hir;:biri bizden degildir.
Arna bazen Orient r;:ogunlukla i stanbul giizeli veya Osmanh, Turk
kad1m olarak sunulmaktad1r.
Zenenname, Bir Kadmm if; <;eki#, Karyola G1c1rtzlan diger
araklama ve adaptasyon kitaplan ir;:inde r;:ok terbiyeli kalmakta
ama Bah 'nm bu sosyal hiicumu fikir hayatm1 degil, cinsel hayata
bak11 da degitirmektedir.
Kaymak Tabag1 bask1lan yapilmakta hatta elle yazilm1 ki
taplar elden ele dolamaktadir.
Aslmda memleketin "meru" meselelerini dile getirmekle
yiikiimlii olanlarm "gayrimeru" yolun bamdakilere ilimek ye
rine, r;:ark edip hikayeletirmesi ve bize bu devr-i sab1klan "Bir
zamanlar", "Maziden kalanlar", "i stanbul 'da olup bitenler", "Bu
gozler neler gordii" kabilinden uyutucu hayat masallan anlatm1
lardir.
Masa ba1 uyduruk bu neriyatla beslenen yaym diinyam1z
devrin biiyiik yeteneklerine Miinif Fehim iinlii olana kadar "tabe
lac1" yakla1m1 gostermilerdi. Hem anlat1m hem de r;:izim olarak
sadece "boya" olmad1gm1 gosteren sanat, kendilerinin degil, ba
kalannm yani patronlarm pompalad1klan diinyaya hokka ve divit
uzatm1lardir. Birinci ve ikinci Merutiyet'i z1vanadan r;:1karanlar
i stanbul 'u ve iilkeyi haraca kesen bir baka Hareket Ord usu' dur.
i stanbul'u en hareketli yerinden hem de 1 2 'den vuran, vur
duran ve giderek politik olarak da silahlanan bu siyasi r;:evre gii
niimiize sadece birkar;: sur;:luyu getirmi ve tehir ettirmitir.

-30-
 Ergun Hii;y1/maz

HANEBERDUSLARIN iSTANBUL'U

Fuhu!? mahsuli.i olarak tammlanan haneberdu!?lar her tiir

li.i gayrinizami ve gayriahlaki icraatm ii;:inde yer alm1!?lard1.
istanbul 'un diger hayta ve hezele gruplan da katilmca rakam gi
derek biiyiimi.i!?ti.i. Daha i;:ok hamam ki.ilhanlanm mesken edin
diklerinden "ki.ilhanbeyi" diye anllm1!?lard1r.
Ki.ilhanbeyi tarikatmm Patrona Halil i syam ile bittigi santl
masm. isyanm olu!?um merkezlerinin hamamlar olarak gori.ilme
si ile ba!?layan temizlik harekatmda bitirimlerden i;:ok, kumalar
temizlendiginden ki.ilhanlar pai;:ay1 kurtarm1!?lard1. Kiilhaniyyelik
Patrona i syamndan sonra yiiz y1l daha ya!?ayacak, koki.i kaz1may1
Serasker R1za Pa!?a ba!?aracaktl ( 1 846).
Pa!?a aym gece ve saatlerde i stanbul 'un hamamlarma baskm
yaparak 800 ki.ilhaniyi derdest etmi!?ti. Ya!?I btiytik olanlar derhal
askere ahmp istanbul'dan uzakla!?tlnlmt!?, kiii;:i.ik olanlar ise dev
let imalathanelerine gonderilmi!?ti.
Ernniyet makamlarmm "zibidi tak1m1" olarak tammlad1g1 bu
hamam tayfasmm say1s1 giderek azalm1!? ve yerlerini i kinci Me!?
rutiyet doneminde ise "kaldmm tayfas1" olarak adlandmlanlar
alm1!?tl.
Bu yeni ki.ilhanbeyi makulesi, z1rt p1rt olur olmaz yerde nara
patlatan, daha i;:ok i;:evreyi, bilemediniz mahalleyi her hareketi
ile rahats1z edip herkese sarkan "ha!?ere" grubudur. K1yafetleri
kadar hareketleri giderek toplumsal mahiyet kazanan ha!?ereler
istanbul'un i;:e!?itli semtlerinde boy gostermeye ba!?layacaktl. Bu
ki.ilhaniler Layhar'a bagh i;:izgide yiiriiyen mtiritleri degil, kaba
day1hg1 kanla yazanlar olacakt1.
Ancak bu soylediklerimizi tek ba!?ma "yalmz adam-kabada
y1" olarak yorumlamamak gerekiyor. <;i.inkti tetkikimiz s1rasmda
nice kabaday1 gordiik. Bunlarm ii;:inde devlet kabadayllan vard1.
Ki.ilhaniden pa!?a olmu!? ama adam olamam1!?lar da olacakt1.
Ya da kabaday1 olduktan sonra sm1f atlay1p, burjuvahgm tadm1
gazinolarda i;:1karan, onca rakibe aman vermeyen ama tek bir ka-

-31-
 RA CON

dm bedenine egilen nice ba egmezler bu hayatta yer alm1lard1.

0 zaman ki.ilhanilige bir virgi.il atmak ve bu hayatm vazge
i;:ilmez unsuru kadmlara da bir nebze bakmak ve mabat yapmak
elzem olacakttr.

-12-
 Ergun Hit;y1/maz

KULHANiLERiN GiZLi KARARGAHI

Onemlisi, kabadayilann, kiilhanilerin bir baka tarifi var. Za

ten o kadar degiik ve renkli anlatim var ki, sei;: begen naklet...
Biz bu anlatimda hem konuya aina olup, hem de yaz1mm
dan keyif duydugumuz ii;:in meseleyi ai;:mak ve bir nebze "hamam
yolu"nda yilrilmeyi uygun buluyoruz. <;::ilnkil bilinir ki, Tahtakale
merkezinden Beyoglu gibi su merkezlerine uzanan hamamlar be
deni paklamakla kalm1yor, yannlara izler de birak1yor.
Takunyanm, nalmlann izi olur mu?
Unutmayahm ki, arapsabunu da olsa kifayet etmeyebilir. Te
mizlenen sadece bedendir, mazi degildir. Kabaday1 alemi dedik
ya, alem ii;:inde alemdir ve bu husus "el alemi" degil, bu "alem"i
fevkalade ilgilendirir.
Kimi mahalleyi, kimi devleti mesken tutmu, tavirlan, giyim
kuamlan ayn ama yollan aym. Yumurta topuklusundan rugana
uzanan ayakkab1lan ile hem kaldmm1 hem de vatanda1 i;:ignerler.
Sessiz ve derinden gidenler ile nara patlatanlar arasmdaki tek
fark bir tarafm her tilrlil silaha kuanm1 olmas1, diger tarafm da
makam ve mevki ile bezenmi olmas1d1r. Arna taraflann bir nebze
de olsa petamal dilnyas1 ile yakmhg1 vardir.
<;:: omez de oradad1r, aga ve katip-i umumi de oradad1r. Tahta
kale yeni<;eri gilruhuna tak1lmayahm ve semtlerin tozunu atahm.
Bazen tek kiilik ordu, bazen topludurlar. Tekilat veya ce
maat olabilirler ve kendi raconlarma gore yaarlar.
Bu da nereden i;:1kt1 demeyin. Patrona Hali!, Muslu Bee ne
reden i;:1kt1? Once petamala sannd1lar, sonra da silaha. . .
Osmanh 'da devlet ricaline donilk bir y1gm "hamam oturu
mu" vardir. Dordilncil Murat donemine dikkatlice bakt1g1m1zda
toplanma merkezlerindeki (kahvehaneler, meyhaneler vs.) her
tilrlil bir araya gelmenin nas1l k1s1tland1g1m gorilrilz.
Burada her tilrlil karanhk ilerin donecegi varsay1larak gece
fenersiz sokaga i;:1kmak bile yasaklanm1t1r. Padiah gilcil ve ikti
darm temini ai;:1smdan bu yasaklar elzem olarak nitelenmektedir.

-33-
 RA CON

Ancak her devirde yasaga kart mutlaka bir are bulunmu

tur. Devlet giivenliginin tedbirlerle saglanmast, yasaklarla korun
mast maddeleri arasmda hamam d11 ve hamam ii yasaklar vardtr
ama, hamam havuzunda biraz da stcaktan "Yand1m Allah!" diye
bagmp, ardmdan gazele geen ok say1da gizli miizisyen adaylan
olacakttr.
Benzeri bagm gaze sabun kattg1 zaman da duyulabilir. iki
si birbirine kantmlmaz, erbabt bilir diyerek hamam felsefesine
bir kiiiik katktda bulunmamn zamam gelmitir.
Son donemde nice y1ld1zm sadece inaatlardan degil, ha
mamlardan 1kttg1 varittir. Hatta basketbolda en uzun boylu, sayt
krahmtzm da giineydogu hamammdan tkttgma iaret edelim.
Basketbolu bilmem ama hamama personel olarak degil,
i stanbul'un en koklii kuliibiine basketbolcu olarak getirilmitir.
Buradan ta binanm sulak mekam yetenegin ortaya tkmasmda
en biiyiik vesile olmutur.
Suyu dokiiniip, harareti basttrarak, bir diger vesileye gee
lim.
Hattrlaym Roma hamamlannm halka a1lmasm1, elde ha
mam tast, petamal ile "Evreka evreka!" yani "Buldum buldum !"
diye bagtran Arimet'i hattrlaym. Hamamm bilimsellige yapttgt
katk1ya bakm. Arimet gibi bilime hizmeti one alanlar kadar, kur
na bamda baka hesabm iinde olanlar da .y1kacakttr.
Goziimiin oniine anh anh Fransa i htilali geliyor. ihtilalin li
derleri Robespierre, Danton, Mara ve digerleri iktidar iin miica
deleye girmiler. O len olene.
Arna son resim konumuza uygun. Sanyo kiivetinde ihtilalci
yattyor. O stelik petamali bile yok. .. Bu kadar olsa iyi, hayat ema
resi de kalmamt. Kiivette kana bulanmt suyun iinde yattyor.
Kimse yanh anlamasm. Bir darbenin boylesine kanh olabi
lecegini ben bu kiivetteki resimden gordiim. Arna ne var ki, yerli
veya yabanct yazarlar darbelerin bu tiir "sulu" zemininde hi.y yii
riimemilerdir. Biraz kaygan diye mi acaba?
Malaparte'm Darbe-i Hiikiimet Sanat1'nda bile benim bu ha-

-34-
 Ergun Hio1ilmaz

mam yoluna giren ve bu noktada ahkam kesen biri yoktur. Eh

onlar yazar, biz de ne de olsa okuryazanz.
. Meseleyi demokrasi adma "sulu" hale getirmemek a1smdan
baglamay1 yapahm.
Her eyi sululuk gormek yerine, darbe-i hiikiimette hamamm
oynad1g1 roliin radyo evini falan, igalinden daha onem ta1d1gm1
ben naiz bir merakh olarak tespit ettim. Hamamlar hem kuma
ba1 hem de sogukluk k1sm1 olarak "devlet sohbeti"ne elverilidir.
Ve bu tiir sohbetlere yasak gelmemitir. Sorulursa da "Ne yapttk
ki, devleti ifai olarak kurtarmaktan baka?" demekle, "Doner
sem kahpeyim, millet yolunda bir azimetten" m1sram1 terenniim
etmek arasmda bir fark olmayacakhr.

-35-
 RA CON

SERTLERiN YUMUADIGI YER

Layharriyeler ilerleyen zarnan iinde biiyiiyecekler ve

Osrnanh'da yer edineceklerdi. Bu kiilhaniyelerin topland1g1 mer
kez ise onceleri Tahtakale serntidir.
Giderek i stanbul 'un yerleim birirnlerine dag1lrn1lar ve tari
kat mensubu d1mdaki kiilhanbeyleri ile sosyal hayatl etkilerni
lerdi.
Tahtakale dedigirniz alanda eskiden Maliye yoktu. Mercan
ile Beyaz1t'a ulaan gilzergahta hep Dariilfiinun mu vard1? Zorba
hga ad1rn atrn1 bilurnurn haytanm bilhassa harnarnlar evresinde
yedikleri bunca halt! biliyoruz.
Kirnden okudugurnu hat1rlarn1yorurn. Bir iistat derniti
ki, Tahtakale'ye giren nice posb1y1kh k1z olarak 1kard1. "Yani
sert"lerin yurnuad1g1 bir alan.
irndi tekrar Layharriyelere bakahrn.
Farsada "bir s1vmm dibine oken tortu" anlarnma gelir ve
Nabi'nin rnISTalarmda kar1m1za 1kar."Lay-har", yani "tortu
ien", iki tortusunu iebilecek kadar bag1rnhd1r.
Bizim tiirnii ile kat1lmad1g1rn1z goriilerle bu bag1mhhkla
Haailer akla getirilir. Bu bak1lara gore "Fedaiyyun" tarikat1
olarak da amlan Hasan bin El-Sabbah bu fedailer tarikatmm ku
rucusuydu.
Tarikat rnensubu fedailerin "Kartal Yuvas1" olarak tamrn
lanan barmaklarda bu uyuturucudan gii alarak yaad1klan
one siiriildii. Tarikatm lideri Sabbah iran'm daghk bolgelerin
de giilenrni ve Alarnut Kalesi 'ni iis yaprn1h. Seluklu veziri
Nizarniirniilk'ii de oldiirrniiler ( 1 092) fakat Mogollar tarafmdan
ortadan kaldmlrn1lard1.
Osrnanh Devleti'nde kiilhanbeyi daha dogrusu ba1bozuklar
olarak tamrnlanan huzur bozucu tayfanm asayii bozan hareketle
rinin en list noktaya 1kt1g1 tarih 27 Ternrnuz 1 729'dur.
"i stanbul ite boyle bozuldu" eklinde kalerne alman rnazi
de bozulrnanm ana nedeni olarak Balat'ta balayan biiyiik yangm

-36-
 Ergun Hicyrlmaz

gosterilir. Sosyal degiim yine sosyal bir felaketin temeli olacak

hr. istanbul 'un bete birinin kill oldugu yangmda ehrin yeniden
inasma giriilecekti. Sadrazam Nevehirli ibrahim Paa'nm em
riyle Anadolu'dan i'j:i ve ustalarm getirilmesi sirasmda yaanan
bilyilk gofi: dalgasma "ne idilgil belirsiz" isiz gilfi:Silz serserilerin
de katilmas1 bu defa asayii etkileyecektir.
Sosyal yara sanlmaktad1r ama i stanbul 'da baka bir yara
a'j:1lmaktadir. Kanunsuzluklarm hakim oldugu ehir giderek dii
zensizlige teslim olmu, hirs1zhk, cinayet ve tecavilzler en ilst
noktaya fi:lkmttir.

-37-
 RA CON

TEMiZLiK HAREKATI

Kiilhaniyye'nin kokiinii Serasker R1za Paa kaz1m1t1 ( 1 844-

1 920).
Paa, i stanbullu oluu ile Dersaadet halkm1 daha yakmdan
tammak f1rsatt elde etmiti.
Harbiye'yi 1 866'da bitirmi, Karadag ve Rus savalannda
yer alm1t1. Rusya esaretinden sonra Abdiilhamid'in hayattm ko
rumakla yiikim i lii olan i stanbul'daki ikinci Firka'mn bama ge
tirilmiti.
1 89 1 'de ise miiir (mareal) riitbesi ile seraskerlige (savunma
bakam) getirilmiti. Yunan harbinde baans1 ile dikkati i;:ekmi ve
Abdiilhamid doneminde 1 7 y1l seraskerlik yapm1t1.
Goziinii budaktan esirgemeyen, titiz, otoriter ve halkm huzu
runu bozanlara kar1 ac1mas1z bir paayd1.
Toplumsal miicadelesinde huzursuzluk kaynagmm en alt ke
simlerden geldigine inamyor ve i stanbul semtlerindeki isiz giii;:
siiz tak1mm1 potansiyel sui;:lu olarak tammhyordu.
Bu kiilhanbeyi, kabaday1 olarak adlandmlanlarm lider konu
mundakilerin de devletin baz1 list diizey mensuplan ile dayam
ma ii;:inde olduklanm ilk tespit edenlerdendi.
Paa, ozellikle i stanbul 'un semtlerinde ve Beyoglu i;:evresin
de etraf1 haraca kesenler ile bu kiilhanbeyi toplulugunu temizle
yecekti.
Zorbalarm barmag1 bata Gedikpaa olmak iizere i stanbul
hamamlanna gece ani baskmlar yapm1 ve 800'e yakm kabaday1-
y1 derdest etmiti.
Bu baskmlan Aksaray, Topkap1, Tahtakale ve diger kesimle
re de yayacak ve ne kadar kiilhanbeyi ve haneberdu varsa top
latacakt1.
Ya1 kemale ermi olanlar askere yazdmhp, taraya gonderil
miti. Ya1 kiii;:iik olanlar ise i;:ahma alamna sevk edilmi, meslek
sahibi olmalan ii;:in imalathanelere yerletirilmiti.
Divan efendisi Lefkeli Emiroglu iikrii Efendi 'nin oglu

- 3 8-
 Ergun Hi<;y1/maz

Mehmet R1za Paa'nm ailesinde bin;:ok tamd1k sima gonnek

miimkiindiir.
Oglu Siireyya i lmen'in d1mda Muammer Uakh, Atatiirk 'iin
ei Latife Hamm ile klZI iffet Hamm' la evlenen damad1 R1za Nur
ilk akla gelen isimlerdir.

- 39 -
 RA CON

TAiFE-i EYTANi

"Kimi mukim, kimi konar go<;:er k1pti-i Muslim ve k1pti

inasrani ve k1pti-i Mecusi, H1rvat, dini kurular, at eti yer Tatar,
bitine kantarma vurur Kurt, <;erkez'in hirslZl, negrilin nursuzu,
Abaza'mn domuzu, Musluman'1 imam asar, Htristiyan' 1 kilise
basar, bir guruh fuhu ki en ulusu sansar, buyilgli tazesini kar1-
sma ahp put yapm1 tapar, neuzu billah birbirinin dilinden anla
maz iken bed mereb ahlak ile kaynam1 kavmi katrani ve taife-i
eytani."
Tarih<;:ilerin donem tasviri boyledir.
Disiplin ve asayii yerle bir eden davramlar, i stanbul'u yer
le bir eden yangm felaketi kadar buyuktu. Mekanlarla birlikte
canlar da yamyordu. Asayi oylesine bozulmutu ki, guvenligi
saglamakla yilkiimlu olan suba1 ve asesba1 karakollarda tefti
yapmakta bile aciz kahyorlard1.
Ozellikle Tophane ve O skudar gibi iskele merkezlerinde vu
kuats1z saat yoktu. Halk1 bizar eden vakalar i<;:in "kalem yazmaya
utamr" diyen ulema ornek olarak Balaban i skelesi 'ni gosteriyor
du.
Vapur iskelesi ile Semsipaa 'ya uzanan sahil yolu, bahk
ve midye yuvas1 olmaktan <;:1km1, baldm <;:tplaklarm harekat
karargah1 haline gelmitir.
O skudar' 1 muhafazaya memur olmasma ragmen giderek
bozulan Yeni<;:eri Ocag1'na kaydedilenler de bu bozulmanm i<;:in
de yer alacaklard1. Vukuat1 hesaba gelmez, eri su<;:larm failleri
Balaban'a yay1lm1tt. Batakhaneler ya1yor ve ocak tarafmdan
korunuyordu. Bu himayeye el vermeyen diger yeni<;:eri kollukla
n ile <;:orbac1lan (komutanlan) erbab1 namustan soz edemez hale
gelmilerdi.
Balaban <;:evresini muhit edinenler, zamanla gruplaarak
"<;:ete"lemenin ilk orneklerini vermeye balam1lard1. O skudar
i<;:inde kokleri bas1p, baglan tarumar etmilerdi. Civardan ge<;:-

-40-
 Ergun Hi{'y1/maz

mek gafletinde bulunan ehli namusun ugrad1g1 bu ekavetle de

nilebilir ki, i stanbul i stanbul olah boyle bir rezilhane hayat gor
memitir.

-4 1 -
 RA CON

YANGINDAN SONRA YANGIN

1 729 yangmmdan sonra yilzy1lm bitimine dogru Yenikap1

semtinde konaklarm yer almas1 menfi yonde batakhaneye doniik
mekanlarm da vilcut bulmasm1 saglam1t1. Yeni konak inaatl yok
fakat baz1 konaklarm bitirimhane yatagma yevrildigi var. Yangm
sondiiriilmii ama bu defa firsat kollayan yok dalavereci kundaky1
ortaya y1km1t1r.
D1tan konak ama iyten batak yuvas1 bu mekanlar hem deniz
korsanlan hem de vurguncular iyin bir yeit ils haline gelmiti.
Kiilhanbeyi demeye bin ahit ister, silah1 ile "kanc1k" tabir
edilen her tiirlii irretin emanetyileri o zamanm "baba"lan iyin
yah1yor, bu etle t1mak birleimi ile baa y1k1lam1yordu.
Halil Aga Uyiincii Murat doneminin muteber kiilerinden
biri iken baanh bir deniz adam1 olmak vasf1m kaybetmi ve ta
biri caizse mendirege s1gmamadan karaya vurmutur. Kefal olup
debelenip kalsa iyi, devlet hizmetinde edindigi diinyahk ile once
bannaklara, sonra da daha bilyiik mekanlarm sahillerine yay1l
m1t1T. "Forsa Halil"in "Borsa Hali!" olarak yiikseliinde yine
"iist"lerin rolii vardIT. Her daim yaanan alt-iist kavgasmda bu
defa da gemilerden k1zaga yekilmi giiruhu ile "altyap1"s1 saglam
olan bir tak1m kurulmutur.
<;:: emberlita ve Kumkap1, AhITkap1, Cankurtaran 'm oyunu
hal:i kurallar yeryevesinde oynayan bitirimler tak1m1 ne yapsm?
Bir boliimii de kahve koelerinde pinekleyip eski usu! davran
makta, fakat Forsa Halil'in tak1m1 da gece baskmlan ile tiirlii
"kanc1k"hk yaparak bitirimleri "bitir"mektedir. Bir yanda adam
kesenler, bir yanda c1zlam1 yekenler.
Arna unutulmamah ki bir de 1st1Tap yekenler olacaktlr.
Deniz ve kara dinlemeyip, Osmanh 'da bu tiir hadisatl en fazla
inceleyenlerden biri olan ihsan Birinci Forsa Halil'in karargahm1
"Yenikap1 Batakhanesi" olarak adlandmr ve 1 867 y1hndaki ben
zer ekavet hadiselerinde kalyon leventlerinin oynad1g1 rolden
soz eder.

-42 -
 Ergun Hir;y1/maz

Dernir tarayan ya da kalarnan 'YOziip kalyonu Kas1rnpaa'dan

silahla rnticehhez tayfa ile Halii;:'ten Stitltice'ye gidecek degiller
ya. Bogaz'm k1y1lanndan karanhkta kalrn1 koyleri, gemici fe
nerleri ile aydmlatlp, i'Yinde kadm da olan ganirneti toplayacak
tlr. i hsan Birinci bu seferlerin tarn rnanas1yla onlenmesine kadar
800'e yakm kiinin oldtigtinti yazrnaktadir. Bu 800 rnaktultin
i'Yinde ne kadar rnagdur ve magdurenin olduguna dair kay1t da
yoktur. Sadece Birinci'nin verdigi "bilahare yakalanan iki !event
Kas1rnpaa'da ctizdam ve 'Yevresi geni kankocanm batakhanesi
ne dtitirdtikleri 1 4 kadm1 oldtirdtikleri" itirafmm bilgisi vardir. *

* ihsan Birinci, Y11/ar Boyu dergisi Say1: 1 Ocak 1 981

-43-
 RA CON

GUVENiLiR YAYIN

Derginin giivenilirligi a1smdan bu donemde aym zamanda

Hiirriyet'in de gene! yaym miidiirliigiinii katledilen <;etin Erne
yapmaktadu. Yaztileri miidiirii ise $irket-i Hayriye dahil ok
say1da esere imza atan Eser Tutel olup, yaym1 aslmda damman
olan Mithat Sertoglu yonetmektedir. Yonetim ve yaz1 kadrosu
boylesine yetkin olan Y zllarboyu'nun ihsan Birinci sattrlanm
okuyahm. Yazar sozilnii ettigi ekavet yoluna sapm1lann nas1l
ava gittiklerini omekliyor:

"Avlarmz tuzaga dii.yiirme .yekli .yoyleydi: Evvela batakhane

ci kadm, namuslu safdil hatunlarm evlerine o zamanm ddetince
Tanrz misafiri diye girerek mesela "Kaszmpa.ya 'da diigun var, ge
lin seyredin" diye bireyi kandzrzr. 0 da cariyesiyle beraber siis
/enip, miicevher/erini takar ve diigiin seyrine birlikte giderlerdi.
Batakhaneci kadm 'Evim .yuradadzr, girelim de dinlenelim de
diigun evine oyle varalzm ' teklifiyle onlarz i<;eri sokar. Artzk bun
dan sonrasz felakettir.
Irz dii.ymanz katiller kurbanlara sa/dzrzr, miicevherlerini alzp
tasallut ederlerdi. Sonra da bogduklarz kurbanlarznz bahr;:eye go
merlerdi.
Nitekim yakalananlarm itirafi iizerine baszlan batakhanele
rin kazzlan toprak alanmda cesetler pkarzlmz.ytz. Verilen hiikiim
le avlarmz tuzaga dii.yiirenler, oliim yuvasmm kapzsma aszldzlar.
Bunu Alay Ko.ykii 'niin oniinde (Adli T zp 'zn kar.yzsz) ve Padi.yah
Dordiincii Mehmet 'in huzurunda kafalarmm balta i/e almmasz
takip etti. "

-44-
 Ergun Hicy1/maz

KULHANiDEN PASA DA OLUR,

BASKOMiSER DE

1 6 yamda Irak Siileymaniye'den i stanbul'a okumas1 u;:m

gonderilen Arap Abdullah, ilim irfan yerine kulhaniligin raconu
nu ogrenmiti.
Arap Abdullah sonralan Hariciye Nezareti 'nde ba kavas ol
mu ve "Mirii ' l-O mera" riitbesi verilerek paa yap1lm1tlf.
Osmanh yetkililerinin ba belas1 ktilhanileri susturma yonte
mi de degiiktir.
"Sarraf" Niyazi Efendi kabaday1 olup 1 870 y1lmda ailesi ile
birlikte Mora'dan i stanbul'a go etmiti. Hem Aksaray'da biiyii
mek hem de T1bbiye'de okumak gibi bir "olmaz"1, olur yapm1tl.
Lakabm1 sarraf oldugu ic;:in mesleginden alm1t1. Kiilhanbeyi
oluuna sebep, odenmeyen alacakland1r. Niyazi Bey bu alacakla
nm usule uygun olarak tahsil ederken onilne c;:1kan nice kabaday1-
y1 dogduguna piman etmiti.
Merutiyet sonras1 asayi bozuktu. Giritli Kemal Bey, hakhy1
haks1zdan ay1rmakta son derece titiz olan Niyazi Bey'i Adalar'a
bakomiser tayin edince etraf siitliman olmutu. Niyazi Bey fala
ka ve cop kullanmazd1. Onun, suc;:lu yilziinde miihiir gibi iz blfa
kan mehur "Osmanh tokad1" vard1.

-45-
 RACON

YAHUDi KABADAYILARI

Balat ve Haskoy'de yaayan Yahudi kabadayilan belki de

Yahudilerin en renkli simalanyd1.
Evliya (:elebi Haskoy'den soz ederken yazd1klan hayli 'rar
p1c1dir:

"Haskoy 'ii gorenler Rumeli 'de, Se/anik k Arabistan 'da Sa

fed ehrine benzetirler. Yahudi ile doludur. "

Balat ve Haskoy 'de yaayan kabaday1 gen'rler bir rekabet

iinde yaamlanm siirdiirmiilerdi. Bu rekabet kimi zaman sozlii
olarak yap1hr, Balathlar Haskoyliileri "p1smk" olarak adlandmr
ken, Haskoyliilere "pasiko" derlerdi.
Kimlerdi bunlar?
Haskoy' de Liya, Yaakov ve Moon ii kardetiler. Balat Ya
hudi tulumbac1 tak1mmm vazgeilmez elemanlan arasmdayd1.
Kiiiik bir 'ray ocaklan vard1. Ozellikle Liya 'rOk hareketli ve ka
rarh biriydi ve "Yedi Bela Liya" olarak amhrd1.

-46-
 Ergun Hir;y1/maz

Li YA VE GUZEL HASAN

Balat'm "Zaharya'mn kahvehanesi" semtin gern;:lerinin ter

cih ettigi bir kahveydi. Kahvenin miidavimlerinden biri de Giizel
Hasan'd1. "Levent gibi endamh" olarak tanman Giizel Hasan bir
gun yine kahveye gelmi. bir koede i;:ay ii;:en Liya'nm yamna gi
derek k1sa bir konuma yapm1h. Etrafta oluan izlenim iki gili;:lii
insandan sadece birinin Balat'm en until kabaday1s1 olma istegiy
di. Ardmdan kavga balayacak, Gilzel Hasan cebinden i;:1kard1g1
biyakla Liya'y1 yaralayacakti .
O ldiigiinden emin, kahveyi terk etmiti. Liya ise ag1r yara
hyd1. Giizel Hasan olmedigini haber ald1gmda tulumbac1 reisine
gitmi ve pimanhg1m dile getirmiti. <;unkil Liya'nm intikam
alacagmdan emindi. Tulumbac1 reisi talebi reddetmi, Liya'nm
kardeleri Giizel Hasan'm peine diimii, ban1 ise Simon Asa
yas saglam1h. (Donemin en onemli hahamlarmdan biriydi.)

-47-
 RA CON

BALAT TULUMBACILARI KiMLERDi?

Hepsi birbirinde gtilti, hepsi birbirinden kabaday1 idi. Asil

ad1 bilinmeyen Yahudi Koek, F1st1k1 Nesim, David Reis en tinlti
elemanlar arasmdayd1. Yangma giderlerken reisleri mutlaka elin
de bir hilal taud1. Bu onlann sembolti idi.
Yahudi Koek lakab1 tulumbac1hgmm yam ma koeklik
yapmasmdan tak1lm1t1.
l 920'li y11larda ti kabaday1 tulumbac1 tak1mma dahil olmu
tu. Bensiyon, Avraam Sarandi ve Afuera.
Reisleri Yosef Haviyo idi ve Balat surlannm d1mda kiiilk
bir evde yaard1.

-48-
 Ergun Hiry1/maz

HASKOYLULER

Haskoy ferah evleri, rneyve dolu baheleri ve yeil ormanlan

ve kabaday1lan ile 1 9. yiizylim tipik bir Yahudi yerleirn rnerke
ziydi. Kabadaytlar her yerde oldugu gibi tulurnbac1 olarak gorev
yaprntlar, kahrarnanhklan ile serntin sevgisini de kazarumlardi.
Arna kabaday1 idiler.
israelai Pazi Yahudi tulurnbac1 tak1rnmm en gozde elernan
lan arasmdaydi. Hazan Aaron Kohen, Haskoy tulurnbactlan
m anlattrken, sernte bir Arnerikalmm geldigini, sernti gezerken
i sraelai 'nin ohretini duydugunu ve tamrnak istedigini yazar:

"Tulumbac1/arm yangma ko!fluklarmda 91kard1g1 o nara/ar,

egzotik goriini.im ve giyim ku!famlanndan 9ok etkilenmi.yti. Bu
Amerikah i9in buyU/eyici bir manzaradzr. 0 kadar etkilenir ki,
israela9i 'yi New York 'a davet eder. Amac1 bu otantik goruni.imu,
bu cesur ki.yiyi Amerikahlara tamtmaktzr. israela9i Amerika 'ya
gider ve hunerlerini gosterir. Ve orada uzun miiddet kaldzktan
sonra geri doner. "

israelai zengin olrnutur. Serntin diger tulurnbact kabada

y1lanm Arnerika'ya gitmeye ikna eder. Arna Amerika'da bir tu
lumbac1 tak1mmm gosteri olarak sunulrnas1dtr. Sonuta tilrn ekip
haztrlanacak, vapur ile yap1lan uzun bir yolculuk sonrasmda New
York lirnanma "Heeeyyyttttt, yangma gideeeeee Haskooooyyy"
naralan ile yanaacakti.
Bohor Bursah, Aron Yald1zh, Yeua El-Kitap1 ve Aaron Ko
hen serntin diger kabadaytlan arasmdaydi.
Bohor Bursah iledigi bir sutan dolayt yakalanmt, elleri
kelepeli gotiiriiliirken, bir anda kelepelerinden kurtulrnu ve
kendini Hali sularma atrn1tt. 0 giinden sonra kirnse izine rast
larnarn1tt.

-49-
 RA CON

TOPHANELi EVKET'iN HAZiN AKI

Osmanh tahtmda IL Abdiilhamid'in hiikiim siirdiigii y1llar

d1. Giritli meyhaneci Barba Andon 'un Eleni admda giizel bir klZI
vard1 ve taliplisi de oktu. 0 ise gonliinii topu evket'e kapt1r
m1t1. Gizlice bulumalardan sonra nihayetinde evlenmeye karar
vermilerdi. evket klZI istetmi, Andon da kesin cevabm1 olum
suz olarak vermiti.
"Ben Tophane'de hanesiz topuya k1z vermem."
Yani hem Tophaneli olacak hem de hanesiz olacak. O stelik
sadece haneberdu bir topu demesi ortahg1 iyice germii. Top
haneliler evket' in iyileri koruyan fakirden yana bir babayigit,
iistelik mesleginin erbab1, Tophane'de bilinen bir hane sahibi top
ustas1 olarak tanmd1gm1 soyleseler de fayda etmeyecektir. evket
de son areyi klZI kamp, nikah k1yd1rmakta bulmutu.
Arna iki goniil bir olunca samanhk seyran olmuyordu. Top
hanenin aag1 mahalle ile yukan mahallesi birbirine girmi, kan
govdeyi gotiirmiitii. Bir tarafta Andon ve Rumlar, diger tarafta
evket ve has Tophaneliler vard1. Ortahk ana baba giinii. Hamam
dan 1kanlar, hamama girenler de katilmca ortahk Mercidab1k sa
va meydanma donmiitii.
Babayigit evket arkadan b1aklanm1 ve kim vurduya git
miti. Tophaneliler evket'i Galatasaray 1k1mda diitiigii yere,
topu and1ran koca bir ta koyarak hat1rlam1lard1. Tophaneli Hi
dayet Hoca da destam yazacakti:

"Nikahma girdi cam yiirekten bir Rum di/beri

Terk ey/edi nam1 i/e kii/hanbey/igi
Eyii de vardzr, kotii de ciim/e a/emde
Ama Sevket en yigidi o/amaz Tophane 'de. . . "

- 5 0-
 Ergun Hi<;yilmaz

BASANLAR, BASILANLAR

Yasaklara ragmen gizli ilikilerin, eglencelerin ve alemlerin

silrmesi i stanbul 'da her zaman toplumsal bir sorun olmutu.
Mesele i;:ogu zaman degil, her zaman sivil mahalle kuvveti
tarafmdan hallediliyordu. Genellikle "mahallenin namusu"ndan
yola 91kan sivil zabtta imam, muhtar, bazen ihtiyar heyetinden ki
iler oldugu halde eve erkek alan veya mekte oli;:ilyil ka91ranlarm
bulundugu eve baskm yapthyordu. Ahlaki ai;:tdan sui;:lu bulunan
kadm ve erkek yaka pai;:a, hatta biraz da htrpalanarak zaptiyeye
teslim ediliyordu.
Bir kadmm evine girmek olduki;:a zahmet isteyen bir iti. Yat
st namazmdan sonra sokaga giren erkek evin onilnden gei;:erken
ya kibrit i;:akarak ya da onceden kararlattnlm1 parolay1 vererek
yilrilyor, daha sonra geri donerek aralanan kap1dan i9eri silzillil
yordu.
Oncesinden soyleyelim kadm da erkek de aki;:a pak9adtr. Ha
mama gidip, bir gilzel yunmular ve gilnahtan once annmtlardtr.
Simdi "icraatm ii;:inden" finale bakahm.
Ancak bu tilr faaliyet bir silre sonra fark edildiginden
gilnahkar mekan ile dilber, mahalle halkt tarafmdan silrekli go
zetlenecektir. Operasyon am geldiginde kap1 htzh htzh 9ahmyor,
eger ai;:1lmazsa kmlarak ii;:eri giriliyordu
Vakit varsa zamparanm baskm1 yapanlarm kartsma don
gomlek 91kmamas1 ve arka pencereden vmlamas1 ilk akla gelen
yontem olacakttr. Bu noktada Ahmet Rasim' in sadece Hamamct
Ulfet'ini okuyanlar meseleye tam vak1f olamazlar. Daha neler var
neler.

-5 1 -
 RA CON

KABADAYININ TEK YARASI KALBiNDEDiR

Biitiin kabadayilan zorbahg1 one alan "kalpsiz" takm11ndan

saymamak gerekir.
Bugiine kadar elimden "aki" mahiyette 9ok mektup ge9ti.
Sevdanm hayatta oynad1g1 rolii okudugum satlrlarda goriip, bu
beraberliklerin sonunu hep tahayyi.il ettim. <;iinkii satirlar batan
sona bir gidiin degil, yo! aynmma ugram1 bir kaderin cilvesiydi.
Naz1rlara, paalara, obiir yanda sultanlara da ulaan bu sevda
mektuplan i9inde ne bir kabadaymm ne de onunla yastlga ba
koymu bir kadmm kmmz1 kurdeleye sanh bir tomar mektubunu
bir kenara koyun iki sat1rhk pusulasm1 gordiim. Keza bir kabada
ymm ilan1akma da rastlamad1m.
Merak1ma mucip baka misallerle kar1lamamak, mesela
sararm1 bir fotografta afilinin biltiln day1hg1m i9eren k1yafeti ve
bak11 i9inde "Bu suret-i mahsusam hatlram olsun" gibilerinden
yazm1 ya da yazdmlm1 olsun aki bir ifadesine rastlamad1m.
Peruz Hamm bu vurdulu k1rd1h diinya i9inde yer alm1, "81-
9ak91 Petri"den digerlerine sahne d1ma taan hayata girmitir.
1 .60'1 zor bulan boyundan daha biiyiik aklar yaayan Peruz onca
arkmm giiftesini yazm1 ama paylat1g1 erkege bir tek satlr yaz
mam1t1r.
Hep diiiinmiiiimdilr. Peruz veya bir baka kantocu Agav
ni i9in karanhkta kalanlar, kabaday1 da olsa s1radan bir sevda
m1 say1lm1t1r? Yoksa aki durum baka belahlardan korunmak
amac1 ile zorunlu bir tutunacak dal m1 olmutur? Ne yaz1k ki,
bunun cevab1m tam olarak veremedim. Hatta yazd1g1m Kantolar
Tarihi'nde bile Peruz dahil olmak iizere onlarca kantocunun bu
tiir hayatmdan belgesel bir misal ekleyemedim. *
Tabii ki Reat Ekrem Ko9u ve Ahmet Rasim 'den Refii Ce
vat Ulunay ya da Sermet Muhtar Alus ve digerlerine uzanan kay
naklan, degerlendirmeleri gordiim. Soziinii ettigim beraberlikler

* Kantolar Tarihi, Ergun Hiytlmaz, Sabah Kilaptl1k Yaymlan

-52-
vardt. Gayet ekilde bu firtmah hayatlardan sayfalar veriliyor ve
bunlar tahayyiillerden ibaret kahyordu. Ne "B19ak91" lakaph Ga
latah Petri 'yi geniletecek birka9 sattr, ne de bu satm paragraf
haline getirecek bulgular. . . Bilebildigimiz Petri'nin sevdiginin
baldmndan ufac1k da olsa b19ag1 ile bir par9a ald1g1 yak1ttrmas1
oldu. Bu olsa olsa Peruz'un gill atan yerine b19ak atan Petri'ye zo
runlu bi9imde ram oldugudur. S1rada bekleyen baka Petri'lerden
korunmanm yolu yani. Diyeceksiniz ki, zabtta var.
Var da kantoculann peinde yiiksek kademeden tutun da alt
kesime kadar onlarca kendine hayran siisii vermi, giysisi ile de
gil, bak11 ile "dayt" olmu nice zevat var.

-53-
 RA CON

DAYI NEDiR?

Day1hk eski Tiirklerde "Alp"lik gibi kolay elde edilir bir

s1fat degildi. Mehmet Zeki Pakahn Osmanh Tarih Deyimleri ve
Sozliigu'nde Day1 'ya u satirlarla yer verir:

"Dayzlar Akdeniz 'de boralanm, firtmalanm, 11ks1z gecele

rini kendi iradelerine ram ettikten ve isimlerini o denizin da/galan
iizerinde yiiriite yiiriite ispanyollara, Franszzlara, Venediklilere,
Cenevizlilere, Flemenk/ere tamttzktan sonra bu lakab1 ahrlard1.
Yine onlar doviiecek diiman bulamaymca kendi aralarmda
boguurlardz. Bundan dolay1 hassaten daimi bir hareket i9inde
yaarlard1. Dayzlar Akdeniz 'in ticaret ve siyasetinde miiessir ol
mulard1r. Dayzlardan ibrahim, Musa, Osman, Yusuf, Murat, Ah
met Hoca, laz Mehmet, Laz Mustafa, Menteeli Mehmet, Uzun
Ahmet fazla ohret alm1/ard1r.
Sonralan valiler dayzlara hakim oldular ve day1hg1 ortadan
kaldzrdzlar. Dayzlarla miicadele yolunu a{:an Vali Cezayirli Ra
mazan Bey 'dir. Dayzhk tarihini de kapayan Ali Beyzade Hiiseyin
Paa 'dzr.
Dayzhk bir ihtilal neticesinde 91km1t1r. 1 671 senesinde aga
larm keyfi idaresinden usanan reislerden birini 'Day1 ' adz ve
kayd-1 hayat artzyla agalarm yerine ge9irdiler. 1 689 'dan iti
baren dayzlan yeni9eri zabitleri se9meye balad1/ar. 1 6 71 'den
1 800 'e kadar 30 day1 ge/mitir. Day1 nazzr/anm kendi se9er, eya
/et beylerini tayin eder, korsanlarm aldzklan ganimetlerden hisse
ahrlar, vazifeye ba#ayan konsolos/ardan, su/h anlamalarmm
imzas1 ve yenilenmesi halinde ecnebi devlet reislerinden hediye
/er kabul ederlerdi. Dayzlarm devlet hazinesinden baka hususi
hazineleri de vard1. "

- 54-
 Ergun Hi{:y1/maz

1 7. ASRIN GALATA VE <;EVRESi

Bu kadar yakmhga neden liizum gordiim? Neden 1 930 ehir

Rehberi 'ne bak1p Leblebici aban Sokag1 'nda dolat1m?
Birincisi biz yani bizim kuak (Ne bi;:im Tiirkye kelime?)
bizim nesil dersek ay1p m1 olacak? Bizden oncekiler ile benim u
nayiz kitab1ma goz atanlar kabaday1lardan soz ederken devamh
"kuak"tan soz ediyorlar. Bizim buraya naklettigimiz kuak en
basitinden kabaday1 ve benzerinin beline kuand1g1d1T. Eskinin
bedenine sard1g1, imdilerde ask1 kullanmayanm pantolon dilme
sine izin vermeyen kemerdir. (Yanh anlamaym su kemeri degil,
pantolon ve etek kay11d1T. imdi bu gorilnilte "yeni nesil" daha
oturmu bir kelime olmuyor mu?*
Bu durumda Reat Ekrem Koyu veya diger ustalar ile ben
deniz 1 7. yilzy1h anlatirken 2 1 . yiizyil bak11m1 yapacag1z.
Galata'nm kabaday1s1, kiilhanbeyi ya da ailftesini dile getirirken
onlara daha ilgi yekici olsun, anlaIltr olsun diye ort mu, atlet mi
giydirecegiz?
u ilst bahgm (ana bahgm alt veya ilstilne uygun gorillen
daha kii;:iik punto ile ana fikrin tamamlay1c1s1) nesini degitire
yim?
"Sinesi ilryan, k1hc1 al kan. Gen; irisi, merhamet bilmez, fer
man dinlemez kalyon levendi Galata serserisi.

* Mustafa Kemal Tekdlifiye Kanunu r;err;evesinde milletten neyi varsa, igne

iplikten, tel ve bilumum malzemeyi isterken "ku$ak " yerine "nesil " mi istedi ?
<;iinki1 askerin b1rakm pantolonu, $alvar veya potorunu baglayacak n e ipi ne
de ku$ag1 vard1. Nutuk i$te bOyle ki$ilere gore sadeletirildi. Mustafa Kemal 'in
yazd1g1 giizelim Nutuk 'a iyileri tenzih ederim, tart1$ilacak neler varken en basi
tinden ku$ak m1, nesil mi tart1$malarma donii$fii. Bu da ikincisi.

-55-
 RA CON

PIRPIRI MUSTAFA iLE BEKRi HASAN

Bu bahg1 dikkatlice okuyup not alm11m. Reat Hoca bir

kitapta anlatilacak Galata ve i;:evresini bu tiir yaz1lara Miinif Fe
him resimleri ile yo! verip, bizi kestirmeden semt merkezine ve
91kmaz sokaklar ile komu semtlere ulatmr. Galata ve i;:evresi
nin daha anla1hr olmas1 ii;:in Madam Bela oncesine u sattrlarla
bakabiliriz. *

" 1 7. asir ortasmda Galata'y1 tir tir titretmi Kalyon leven

di iki baldm 91plak delikanhdir. Galata Fatih Sultan Mehmed' in
verdigi ferman ile Tiirk ve Miisliiman i stanbul 'un kar1smda, ya
ay1lan yaay11m1za uymayan gayrimiislimlerin bilhassa Frenk
lerin ikametine tahsis edilmiti. Asirlar boyunca i stanbul 'da i;:ok
iddetli ii;:ki yasaklan siirerken Galata'nm kat kat harabathane
meyhaneleri giiriil giiriil ilemiti.
Bir taraftan Tophane ve Fmd1kh, obiir tarafmda Kas1mpa
a. Tophane ve Fmd1kh ahalisi bekar uag1, topi;:u askerleri ve
bekar uag1 manavlarla Karadeniz yahsmda Eregli, Bartm, Bafra,
Amasra, Sinop ve Samsun vesair iskelelerden koparak gelip yer
lemi gemicilerdi.
Gemiciler ise meyhane ehli olurlard1. Kas1mpaa'daki ter
sanelileri tarife liizum yoktur. Ciimlesi Cezayir elbisesi k1rmlZl
fes iizerine destar sararlar ve arkalarma bomus ve demir kopa
ran ve kaput giyerler ve bacaklarma k1sa Cezayir i;:agm gei;:irir
ler, bellerine i;:atal pala, b19aklar ve ayaklarmda tomak (bir nevi
yemeni) ve i;:ogu yalmayak ve baldm 91plak cundabaz gaziler
dir. Amma ehlikeyf meyhane ademidirler. Ortadaki Galata ii;:in
Kastamonulu Latifi on altmc1 astrda 'Galata demek meyhane de
mektir' deyip, iin ii;:inden s1ynlm1t1. Bir asir sonra Evliya e
lebi biraz tafsilat veriyor. 'Harabatiler arasmda mehur olan Ta
merdiven Meyhanesi'nde, Kefeli'de, Manyali'de, Mihalaki'de

"' Resimli 20. As1r Hafia/ik Mecmua, Say1: 92, 20 May1s 1 954

-56-
 Ergun Hii;y1/maz

Ka!?kaval' da, Silmbilllil' de Kostantin' de, Saranda' da, ki hepsi

namh meyhanelerdir. Katresi haram tilrlil misket !?araplan Anko
na, Saktz, Mudanya, Edremit, Bozcaada !?araplan vardtr ki, yol
larm ilzerinde ba!?lan atk ve yahnayak nice yiiz meyhane gor
dilk hali peri!?anlanm sordugumuzda: "Oyle sermestim ki, idrak
itmezem/ Dilnya nedir/ Ben kimim, saki olan kimdir, meyi sahba
nedir/ dediler. i !?te yukanda ad1 geen iki baldm tplak bu dekor
iine yerle!?tirilmelidir. '
Buraya kadar ogrendigimiz o kadar Ok bilgi var ki.
Bir kere 1 7. astr ortasmda olsa olsa day1hk vard1r, day1hk
vari davrant!? vardtr ve uzanttlan Re!?at Bey'in ifadesi ile bir kere
baldm tplakttr. Meyhaneler harabathane olarak anlattlmakta ve
giyim tarzlan bizim Me!?rutiyet oncesi ve sonrasmdaki beden
ilzerinde gorillen, ilk ba!?taki tarifimizle hi bagda!?mamaktadtr.
<;:ok sert icki yasaklan silrerken harabathanedekiler ickiyi go
tilrmektedirler. Kouya gore meyhanelerin avanesi ktsa Cezayir
donu giymi!?tir ve Ogu yahnayak ve baldm tplakt1r.

- 57-
 RA CON

KANUNNAMELER DONEMi

Tilrklerin islamiyet' i kabulden onceki geleneklerinden,

Tilrk-Mogol cezalanndan hangilerinin Osmanh'ya ge9tigini kes
tirmek gil9tilr.
Sadece Asya ve Arap kavimlerinde degil, diger k1talarda da
gorillen sert cezalar arasmda kafa kesme, su9lunun govdesini par-
9alara ay1rma, y1rt1c1 kulara par9alatma, agzma ta tikama, gil
nete buakma, bogma, yakma, deri yilzme, filin ayaklan altmda
ezdirme gibi cezalar vardu. Baz1 cezai uygulamalann buralardan
Osmanh 'ya ge9tigi ileri silrillebilir.
XV ve XVI. yilzy1llarda yilrilrlilkte olan kanunlardan Fatih
Sultan Mehmed Kanunnamesi, Kanuni Sultan Siileyman Kanun
namesi, Bosna Kanunnamesi gibi esaslarda 9eitli cezalara rastla
nu. Bunlar arasmda siyaseten salb "asma", 9omaklamak, burma,
sakal kesme, daglama, el kesme, tehir gibi cezalar bulunmakta
du. Bu kanunnameler incelendiginde bir9ok uygulamalarm degi
mi oldugu, baz1 kanunlarda gayrimilslimlerin Milslilmanlardan
daha az cezaya 9arptmld1g1, bazilannda z1mnilerle Milslilmanlar
arasmda eitlik oldugu gorillilr.
Yarg1cm takdirine gelmi cezalarda su9u yilzilne vurma, ogilt
verme, azarlama, kulak 9ekme, tehir, mirastan yoksun buakma
gibi bir ol9ilde hafifleri de bulunmaktadu. Her zaman rastlanma
yan fakat tarih kaynaklannm kaydettigi 9eitli agu cezalar da var
du. XVI. yilzy1lda rastlanan cezaland1rma usulleri ilphesiz 9ok
farkh ve ag1rd1r. Arna bunu biraz da artlar gerektirmitir.
Vatan mefhumu her eyin ilstilndedir.
Casuslara uygulanan 9arm1h cezasmda, su9lunun bedenine
yanmakta olan iri bal mumlan dikildigini okuyoruz. <;engel ceza
s1 da korsanlara ve casuslara uygulamrd1.
Eminonil'nde kalaslardan bir iskele kurulur, su9lu makarah
iplerle kalaslarm ilst basamagma 9ekilir, buradan daha alt basa
makta ucu sivri 9engelin ilzerine b1rak1hrd1. Bazen su9lu hemen
olmez, 9engele tak1h olarak bir silre can 9ekiirdi.

-58-
 Ergun Hi<;y1/maz

Bu tlir i;:ok ag1r cezalar, biraz da diger clirilmlere atifta bulu

nur ve "Bak da gor, ibret al" kabilinden raftan indirilmezdi.

-59-
 RA CON

iBRET-i ALEM iE YARAMAZSA!

ibret-i alem iin uygulanan bunca are arasmda ilk akla gelen
iirkiitiicii ve oldiiriicii bask1 yonteminde, ikence ile onlem alma
nm yerini zamanla yeni bak1lar alacakt1.
Huzur bozanlan sululuk alanmdan uzaklat1rmak, onlan i
gii sahibi yapmak veya akla gelebilecek toplumsal onlemleri al
mak akla geliyor. <;eitli biimlerde akla gelen bu yontemler akh
bamdaki idari kadro ile one almmas1 akh evveller tarafmdan dik
kat ekici gerekelerle kulak ard1 ediliyor.
Uzatmaya gerek yok.
i stanbul'un dolay1s1yla devletin ihuzurunu temin etmeye
yonelik, ii kiinin bir araya gelmemesi, gece fenersiz dolama
smdan, kahvelerin ve ikinin men edilmesine kadar uzanan bir
dolu toplumsal onlemler, dogal olarak kalabahg1 hedef ahyor.
Daha dogrusu devletin (aslmda padiahm) korunma amacma yo
nelik bu ve buna benzer arelerinin, halkm yaam alanlanm yok
etmeye yonelik olmas1 kabaday1lann huzur bozan davramlanm
arattiracak goriiniitedir.
Kabaday1larm yerine, toplumun zapturapt altma almmasmm
elzem oldugunda birleenlerin ald1g1 en onemli karar bu gibi su
lara meyyal olanlarm tespiti ve i stanbul'dan tardtm (1kanlmas1-
m) giindeme getirecekti.
"Serserilerin i stanbul'dan tard edilmesi"ne yonelik i stanbul
kad1sma hitap eden emimamenin "serseri" olarak tammlanan a
htslarm kimler oldugu ve rakamsal olarak hangi boyuta eritigi
konusunda bir bilgi yok. Ancak siyasal boyutta kimlerin uzak Os
manh alanlarma gonderilmesi ne derece onem ta1m1sa sosyal
tedbir kavrammda i stanbul d1ma 1kanlma ilemi de benzer bir
onem ta1maktadir.
Sulu ya da sua meyyal ah1slar mtdir? i lerinde 1slah-1 nes
fetmi, ciirmiiniin bedelini odemilerin yer ahp almamas1 konu
sunda tam bir tetkik yap1lm1 m1dir?
Bu gibi izaha muhta konular karanhkta kalm1ttr ve onem-

- 60-
 Ergun Hii;y1/maz

lisi aydmlanmaya muhtac;: boliim dikkate almmam1hr. "Serseri"

olarak tammlanan bir giiruh olarak tek bir sozciikle ifade edilen
kesim, hangi bak1la "tard" karanna maruz kalm1t1r? Bu vesile
ile i stnbul d1ma c;:1kanlmas1 karan ile acaba hangi biirokratlann
himayesi altmda icra-1 faaliyet gosterenler gormezlikten gelin
mitir. <;:iinkii her devirde, ozellikle Tanzimat'm uzanhsmda bu
zorbalarm, idari yiiksek biirokrasi kesimi ile olan ilikileri, bu
"hami" yurtseverlerin korumas1 ve hamiligi ile kimi zaman devlet
ricalini (kademesini) siyasal olarak da etkiledigi goriilecektir.
Padiahlar genelde fermam uygulamakla gorevli k1ld1klan
makam1 yiice olarak goriir ve bu soz konusu emrin ifasmda ol
dugu gibi makam sahibi kad1y1 " istanbul kad1s1 faziletlli efendi"
olarak goriir. Bu hitap tarzi hem duydugu giivenle karanm (as
hnda padiahlarm kendi karanm) uygulamasmm bir emridir. Bu
emri yerine getirecek makam1 "faziletli" gormesinden daha dogal
ne olabilir?
25 Cemazievvel I I 86 (26 Agustos I 772) tarihli emirname
serserilerin kimligine yaad1klan yer olarak oyle bir bak1 geti
recektir.
"Her birinin hanlarda ve bekar odalarmda ve kahvehanelerde
kahp . . . "
Buralarda ikamet edenlerin zaten en azmdan "bekar uag1"
olarak adlandmld1g1 daha yukanda bir deyile, "bimekan tak1-
mmdan" ya da "haarat makulesi" olarak tammland1gmdan "ser
seri" olarak telakki edilecektir.
Emirname dirlikleri olanlarm ya da ehli zimmetten olanlann
sefer-i hiimayuna yani asker ocagma tevdih edilmelerini istemek
te, diger ciimlesinin ise ikametten men edilmesinin ve i stanbul
d1ma tard edilmesiyle nizamm saglanmasma ihtimam (dikkat)
gosterilmesi buyrulmaktadir. *

* istanbul Kad1/ig1, sicil 35, varak 96. Eski istanbu/ 'da Sosyal Haya/ ve (:evre,
Sadik Albayrak, igda!j Yaymlari. 1 997

- 6 1-
 RA CON

Bu karardan 4 y1l sonra bir genelleme yap1hp serseriler soz

cilguniln yerine "haarat" kullamlacaktlr.
Bu defaki emir "insan haaratmm def'i ic;in"dir.
Emir ilstelik yenic;eri agasma "izzetlil" hitab1 ile yazilm1 ve
o s1ralar bilhassa O skiidar baglanm ikamet alam olarak sec;en ha
arat makulesi olarak iaret edilenlerden ehl-i irzm refah ve rahat
lannm korunmas1 istenmektedir. *
Ehl-i 1rza ve nisvana taarruz diiilncesinde olan haaratm
derdest edilerek hapsedilmesi, seyr-i temaaya gidenlere doku
nulmamasma bilhassa iaretle, bu konuda yap1lacak c;ahma
larm daha etkin olmas1 bak1mmdan rahati saglamak amac1yla
O skiidar'a milkemmel bir Yenic;eri Ortas1'nm gorevlendirilmesi
de ilk emirler arasmda yer almaktadir. ( 1 7 Rebiulevvel 1 1 80-24
Agustos 1 776)

'

* Oskiidar Mahkemesi. sicil 469. varak: 73/h

-62-
 Ergun Hiytlmaz

OSMANLI USULU CEZA

Osmanh doneminde hii;: kapkai;:i;:1hk yoktu. Mala ve cana ta

sallut hirs1zhk kapsammda ele ahmyor ve ti.iii hareket varsa ceza
lann en agm veriliyordu.
Once tekdir, yani "kulak i;:ekmek", yetmiyorsa falaka yani
kotekle cezaland1rmak, Osmanh'nm bag1lamr cilri.imlerde uygu
lad1g1 bir sistemdi.
Osmanh Devleti'nin nas1l olup da as1rlar boyu ayakta kald1g1
ve onemlisi sadece Dersaadet degil, Avrupa ve Afrika dahil im
paratorluk topraklannda asayii ne ekilde korudugu hep merak
konusu olmutur.
"Osmanh tokad1" s1radan bir laf degildir ve sadece gilcil tem
sil eden bir soz olarak degil, caydmc1 olarak da kullamhr. Oyle
sine yerlemitir ki, giiniimiizde bile "Osmanh tokad1 aketmek"
akla geliyor.
Tedbirler bilhassa 4. Murad, Yavuz Selim, Kanuni donem
lerinde artm1, asayii korumak yolunda devletin seri yontemler
uygulad1g1 gori.ilmiltil. Bu ceza sisteminin uygulanmas1 giinil
milzde elbette kabul edilir degildir ama Avrupa ceza sisteminin
de Osmanh'dan aag1 kahr yeri yoktur. Osmanh Devleti ayaklan
malara temel tekil edecek, halk1 asayi yoniinden de bizar edecek
hareketlere kar1 hii;:bir zaman hogoril ile yaklamam1t1. Amai;:
sadece payitahh korumak degildi. Payitahtm korunmasmda hal
km ma! ve can gilvenligini saglamak dolay1s1yla toplumu huzur
ii;:inde yaatmak gerekiyordu. Yani asayi zadece tahtm korunmas1
ile alakah degildi. Bu sebeple Osmanh sm1rlan ii;:inde yaayanlar,
devlet giiciiniin kar1smda hii;: kimsenin duramayacag1m biliyor
lard1. Bilmeyenler de bunu ogrenecekti.
Tedbirler cana kastetmek kadar, mala kastetmeyi de one alm1
ve "tasallut" ciirmilnii i;:ok ag1r olarak cezaland1rm1h. Odiini;: ahp
vermemekten hilekarhga, i;:almaktan el koymaya kadar uzanan ve
k1saca "h1rs1zhk" olarak tammlanan ciirmiin, ti.iii hareketle yara
lama ve oliime sebebiyet vennesi en ag1r cezay1 gerektiriyordu.

-63-
 RA CON

HAPiSHANE BUYUSU

Biiyiiniin muskamn girmedigi "delik" yoktur. Reat Ekrem

Koyu, btanbul Hapishanesi'nde mahkumlar arasmda bir hayli
yaygm olan "Eshar Niishas1"nm ak ve karasevdaya tutulanlann
medet umdugu bir biiyii terkibi oldugunu yazar.
Eski hapishanelerin biiyil hayati, sevdigi genci oldiirdiigii
iyin miiebbet hapse mahkum edilen kahveci Nusret' in Zindan
Hat1ralan'na baglayan Koyu sozii edilen "Eshar Niishas1"nm
Deli Vel i Payzen Baba tarafmdan yay1ld1gm1 iaret eder. Biiyii se
her vakti ve yedi sabah tekrarland1gmdan "Eshar" admt alm1tir.
Eski yazt ve yizimli "eshar"m terkibi ve kullammm1 Koyu
oyle verir:*

"i.ybu nushai Eshar zindan karmda.ylanm1zdan ate.yi a.yk ile

karasevdaya dii.yiinler i<;indiir. Boy abdesti a/imp, t1ls1m1 yats1 na
mazmdan sonra bir ma.yraba suya at1p, gece ayaza koyup, sabah
namaz1m edadan sonra o suyu i<;in ve bunu yedi sabah boylece
tekrarlayarak i<;:en, sevda belasmdan ha/as olur. "

Biiyii olur da yeidi olmaz mt? Mesela "dam agas1"na her ba

ktmdan tabi olmaya yonelik niishalar da vard1r. Dam agas1 muk
tedir, giiylii ve iktidanm hiikiimliilere kabul ettirmitir.
Zindan eyhi olarak bi linen Veli Pauzen Aga'nm Feta niisha
s1 zindana diien delikanlmm dam agasma tam itaati iyindir. Niis
haya gore hapishaneye diien delikanh iiyiincii giinii dam agasmm
etegini oper ve hediyesini takdim eder. Feta Arapyadan gelmitir
ve emsettin Sarni Bey' in ifadesi ile geny, delikanh, yigit demek
tir. Etek opiildiikten sonra bakm neler oluyor.
"Payzen baba Feta niishasmt yazdmr ve o gece boy abdesti
ald1ktan sonra ve yatsu namazmdan sonra niishayt bir marapa
su iyine atup, gece ayazda btrakup, ertesi seher vaktinde sabah

* istanbul Ansiklopedisi, R. E. Ko<;u. JO. Cilt, 1 9 71

-64-
 Ergun Hi{:ytlmaz

namazma kalk1kda o suyu delikanhya i<;irir ve ve bunu ii<; sabah

tekrar eyledikde o taze oglan esir pazarundan satm alunmu kale
gibi dam agasma itaati mutlaka ile kul olur. Aga atee bas dese
basar, delikanh ne mertebe serke olsa da, dam agasma boynunu
eger, kuzu olur."
<;izimlerde orta gobege bir ayak tabam resmedilmi ve etra
fI yaz1larla donat1 lm1tir. Taban nakmda gencin yilzil <yizilmitir.
Yaz1lar umumiyetle birbirine benzer.
"Serde pen;em telinden ayag1mda timaga, senindir viicut be
den. Kulun oldum senin, <y1kmam gayri emrinden . . . "

-65-
 RA CON

BABA CAFER ZiNDANI

i stanbul ' un fetihten yeniyeriligin kaldmlmasma kadar en

onemli mahpushanelerinden biri olarak bilinir. Her tiirlii suytan
mahkum edilenler genellikle buraya ve Galata Zindam 'na hap
sedilirdi. Siyasi mahkumlar ile asker ocaklanna mensup suylular
Bab1ali ' deki Tomruk, Yedikule, Rumelihisan, Tersane Zindam ile
Agakapusu Mahpushanesi 'ne konurdu. Baba Cafer Zindam Ha
liy boyundaki surlann altmda yer ahyor, bury ile yanmdaki kap1
"Zindan Kap1s1" adm1 ta1yordu.
Ahmet Liitfti Efendi 'ye ait tarihin iiyiincii cildinde
Zindankapusu'na "Baba Cafer" denilmesinin bir iradeye bagh
oldugunu belirtiliyor. Yani isim Sedaret iradesi ile konulmu. An
cak Bab-1 Cafer ve Baba Cafer Kapusu isimleri halk agzmda yer
etmemi ve "Zindankapusu" ad1 yaam1t1r.
Reat Ekrem Koyu, istanbul Ansiklopedisi'nde Osman Nuri
Ergin' in Mecel/ei Umuru Belediye adh eserinde buradaki hayat
hakkmda u malumatl verir: *

"Zindana all/an/arm ia$esi vesair ihtiyar;lan ir;in devlet

hazinesinden hir;bir $ey sarf edilmezdi. Her giin, zindanm kule
penceresinden bin mahkum: 'Ey hay1r sahip/eri, biz burada apz.
Merhametinize s1g1myoruz ' diyer bagmr, hay1r sahiplerinin yar
d1mlar1 ile her giin hirer parailk ekmek ve hirer kase r;orba dag1-
tli1rd1. "

Ancak suiistimaller burada da balayacakt1. Zindan katipleri

sadece ekrnek dag1t1rlar, yorba piirmezler ve paranm kalan k1s
m1m aralarmda paylairlard1. Mahkllmlar arasmda paras1 olanlar
ho tutulurdu. Bu bozuk diizen ortaya ytkmca gerekli tedbirler
ahnacak, mahkumlardan para almmas1, hesaplarm dart ayda bir
tetkik edilmesi bu nizamm tatbikinden zindan uba1s1 mesul k1-

* Istanbul A nsik/opedisi. Reat Ekrem Kor,:u. 4. Ci/t, 3 7. Fasikul

-66-
 Ergun Hir,:ydmaz

hnm1tl (hicri 1 1 80).

Tarih<;i O mer Liitfu Efendi, Baba Cafer Zindam 'nda kadmlar
i<;in de bir boliim aynld1gm1 ve su<;lu kadmlann buraya hapsedil
digi bilgisini verir.
i ktidar degiiklerinde ve isyanlarda ihtilalcilerin ilk ilerinin
bu zindanm kap1lanm ardma kadar a<;mak ve mahkUmlan hiirri
yetlerine kavuturmak oldugu goriiliir. Ugur olarak kabul edilen
bu hiirriyete kavuturma olaylanna Naima Gen<; Osman vakasm1
verir:
" . . . ve aster iikran-1 ciilus, Baba Cafer Zindam 'na vanp ande
ve Galata zindanmda olan mahkUmlan itlak ettiler. Ve ta gemile
rinde ve tersane zindamnda olan miicrimleri sahverdiler."
Baba Cafer zindam 1 95 1 y1lmda Hakk1 Goktiirk tarafmdan
ziyaret edilmiti:
"Demir kapmm arkasmda bulunan ikinci bir camh kap1dan
ge<;tikten sonra geni bir boliime girilir. Sol tarafta tiirbedarlara
ait oda, onun yamnda zindana <;tkan merdiven vard1r. Bu ta mer
diven on dort basamaktan sonra saga k1vnhr, bu merdivenin be
basamakhk bu ikinci k1sm1 tepe penceresi ile aydmlanm1ttr. Zin
dana tek kanath demir bir kap1dan girilir. Once mescit goriiliir.
Onun arkasmdaki demir kap1dan esas zindana girilir. On basa
makh gayet dar bir ta merdivenle <;1k1hr. Zindan 4x9 metrekare
geniliginde, tavam tonos ortiilii be kii<;iik mazgal deligi ile ay
dmlattlm1 bir yerdir."

-67-
 RA CON

HEPSi BiRBiRiNDEN DAYI

imdi okurlanm diyeceklerdir ki: "Be hey Ergun <;elebi, se

nin Tarih-i i stanbul kiilliyatmm her ciiziinden bir dilber ftkmr
idi. Yak mu bu hikayenin zennesi?"
Vardir ve bu kiilhanilerin kaderinde kadmlar her zaman hayat
yizgisi olmulardir.
"Tatar Omer", "\;erkes Mehmet" gibi Cumhuriyet oncesinin
kiilhanbeyleri, "Yorganc1" bahyesine tak1hrlard1. Arabalarma bi
nip, Beyoglu'na geyerler, Tak1la'nm arkasmdaki bu ku meyha
nesinde ahrlard1 solugu. Rum Vangel Usta, beline petamah sarar
ve bu agu miiterilerini goriince hemen segirtirdi. Yamuk yumuk
direklere kurulmu yardagm altmda arkahkh iskemleler yer ahrd1.
Burada "kiiye ozel" servis vardir. Sadece Tokathyan ve
Yorganc1 ' da olan "papaz diiziko" burada sunulurdu. "Adamm
yiiregine neter vuruyor" denilen "Zurnac1 Yakomi" kulaklarm
pas1m silerken kiilhani efrad1 "istimi tutmaya" balard1.
Onlann yeri adam kesen Hac1 Fidan veya Karlovah Osman
Galata'daki Sak1zh ' nm balozu degildi. Kadugah Hiiseyin ise
Mengenli Arif gibi Bahkpazan 'nda Maksut'un meyhanesine ta
k1hrd1.
Kadirgah ' nm Adliye ricalinden olan babas1, "Benim giizel
oglum ak1lhdir, ne isterse o olur" demi, o da kiilhanbeyi olmu
tur. Serpilince semtin az1hlanm teker teker amana diiiirmii, Ka
dirga kahvesinde hiikiimdarhgm1 ilan etmiti.
Baka bir kad1rgah "Kor Emin Bey"in cesareti korkaklann
yiireginde yakalar, daha yak Rumlarla tak11r ve onlarm elinden
kadmlanm almaya bay1hrd1. Eleni'yi Tekirdagh K1lanti'den ka
pmca, Bahkpazan muharebe meydanma donecekti. K1lanti, be
yaz menevili tabancasm1 ateleyememi, Emin Bey koltuk al
tmdan y1kard1g1 sald1rma ile Kilanti ' nin yiiziinde harita yizmiti.
Diitiigu yerden "K1yma Emin Bey" diye inliyor, ba yardaky1s1
ise tiiyiiyordu.
Kiilhanbeylikte adetti, yarah oldiiriilmez, yere diien de ken-

-68-
 Ergun Hii;y1/maz

disini kimin vurdugunu beyan etmezdi. Kadm ise ayakta kalan

ki.ilhaninin olurdu.
K1lanti'den sonra "saparta" i;:eken Panani 'yi dostu Marika
zab1taya ihbar etmi. Odiili.ini.i de erkeginin diimanlanndan al
m1t1. Gammazhk paras1yla ai;:hgt baloza verdigi isim ibret veri
ciydi: Panani.
"Kont" dedikleri Hristo ise bu yola ba koymu keferelerin
en namh kiisidir. i smiyle kaim yaay11, daha i;:ok organize iler
de biirokrat gotiiriiciilerin ortakhg1 siirmiitii. Bu yi.izden bol para
kazamp, Tepeba1 'nda muhkem bir evde muhaf1zlan tarafmdan
korunurdu. Aslmda kiilhanbeyligin yolunda sapmadan yiiriimii
ve i;:1kmaz sokaklara girmemitir. Son derece nazik, kadmlara hor
bakmayan, ozetle adam besleyen burjuva kiilhanbeyidir.
0 donemde yaam1lardan <;:engelkoylii Raif ve Kara Ahmet
de Kalyoncukullugu y1ld1z1 Stella'ya vurgundu. Stella ise Osman
h kaymesine itibar etmez, Alman ve i ngiliz papellerine ragbet
ederdi.
1 6 yamda Irak Si.ileymaniye'den i stanbul 'a okumas1 ii;:in
gonderilen Arap Abdullah, ilim irfan yerine kiilhaniligin raconu
nu ogrenmiti.

-69-
 RA CON

CAMBAZIN ASKI

Fehim Paa'nm babas1, II. Abdi.ilhamid' in silt kardeidir.

Hayal edelim. Perstu Hamm kanavic;:e ilemekte, Abdi.ilha
mid ile i smet de "cici c;:ocuklar" gibi "zip zip" oynamaktadJr. "F1
fl kay1kc;:1" ya da "bilyeli" oyunlarda Abdi.ilhamid'in ilstiln olma
s1 muhtemeldir.
Gerek Abdi.ilhamid, gerekse i smet Perestu Hamm' 1 c;:ok sev
milerdi. i smet Bey'in bir zaman sonra Harp Okulu'nda okudu
gunu, ama sarayda geri hizmette oldugunu biliyoruz.
Tahta c;:1kar c;:1kmaz onu yayma alm1 ve "kese nazm" yap
m1tlr. Ercilment Ekrem (Talu) Bey, onun, "sad1k, dtirilst ve ihti
rastan azade" bir insan oldugunu soyler. Yani saraydaki gilcilnil
istismara kalkmayan ve padiahm ihsan eyledigi ile iktifa eden
bir beyefendi .
Fehim, daha kilc;:i.ikli.igi.inden "huzura kabul alma" ansma
erimi, zekas1yla Abdi.ilhamid' i memnun etmiti.
0 giln "irade-i seniyye" ile Hilnkar <;avuu olan bu zatm ta
lihi, bundan sonra hep gillmiltilr. Arkadalan idadiyeye (lise) yil
rilrken, kendileri askeri riltbelerin her birine asansorle c;:1km1tlf.
Anlayacagm1z "yol yordam" bilenlerdendir.
Hilnkar yaveri olup miralayhga yilkselen Fehim Bey,
Mekteb-i Harbiye'nin zadegan sm1fma kaydolmu ama takdir
edeceginiz gibi yaverlik vazifesindeki fevkalade meguliyetinden
dolay1 buray1 da li.izumu kadar ereflendirmemiti.
Padiahm maa, tahsisat ve gelirini idare etmekle gorevli de
desi Eref Bey vefat ettiginde ( 1 844) ei ve iki yamdaki ogluyla
ortada kalm1tl. Bunun ilzerine hilnkar emriyle saraya getirilmiler
ve padiahm elerinden Trimiljgan Hamm' la dostluk saglamasma
vesile olmutu. Abdiilhamid ile i smet, boylece birbirini seven iki
kadm tarafmdan emzirilecek, ama daha sonra yetim kalacaklardlf.
Abdiilmecid'in elerinden Perestu Hamm, hemen imdada yetiip
"bagnna ta" degil, bu garibam basacaktlf. i te sessiz ve gorevine
mildrik i smet Bey bu bebektir.

70-
-
 Ergun Hiry1/maz

<;ocuklardan i smet Bey ' in oglu Fehim de ehzadeler arasm

da bilyiimil, hilnkar yaverliginin ardmdan miralayhga kadar yiik
selmi, ama ne dedesinden ne de babasmdan feyiz alm1t1. Ald1g1
birka mma, birka9 nian, birka9 makamd1. Jumaller diizenle
yip 9ok kiinin bam1 yakan, ruhuna hafiyelik bulam1 bu paa,
bir y1gm adam1 ile i stanbul 'un tozunu atm1tir. Kurdugu tekilat
para kadar gizlilikle de milcehhezdir. Ozellikle gayrimiislimlere
dadanm1, tehdit ve antajla bilyiik magazalan haraca baglam1
h. Bir yandan padiahm ihsam, bir yandan toplad1g1 hara9larla
kuvvetlenmi ve giderek y1k1lmaz biri olmutu. Siireyya admdaki
yard1mc1s1 sag koluydu. Zamanla cilreti oylesine artm1t1 ki, hi9
kimseyi umursamamakta ve saraya da hesap vermemekte idi.
Onun bir cambazm klZI ile nikahs1z beraberligi de aym do
nemlere rastlar.
i ngiliz cambaz Morgan, ei, oglu Charles, k1zlan Margarethe
ve Mary ile i stanbul'a gelmi, Beyoglu' nda verdikleri temsiller
ve gosterilerle halkm bilyilk begenisini kazanm1lard1. Her yerde
gozil kulag1 olan hafiye ba1, allem edip kallem edip onlan sa
raya buyur edecekti. Ailenin en dikkat 9ekici ilyesi Margarethe
bu gosteri masmda Fehim Paa'nm kalbini 9alm1t1. Fehim Bey,
erkana bir gosteri diizenletip, bu tazeyi Sair Nedim'den gazeller
okuyarak degil, bol hediyelerle dile getirecektir. Margarethe'yi
konagma* getirdiginde biraz gilriiltii pat1rt1 olacaksa da evin di
ger kadmlan "makul" ama aym zamanda "mecburi" bir anlay1a
bilriinecektir.
8 yil siiren ak donemin kartpostallarma da yans1yacak,
Viyana'da 9ekilen Margarethe -Fehim Paa resimleri gilnil
milze kadar gelecekti. Fehim Paa'mn 1 908 Merutiyeti on
cesinde siirgilne gonderilmesi ise baka bir kadm yii ziindendir.
Margarethe' nin ardmdan Alman el9isi Baron Marschall ' m klZI
Eleni 'yi de Ihlamur semtinde (Tevikiye ile Beikta arasmda) bir

* Kent Sinemas1 'nm bifi$iginde olan konak, 1850 y1/larmda Marmara Klinigi
olarak hizmet vermi$fi.

71-
-
 RA CON

konaga kapatm1tt. Baronun yetkili kiilere miiracaatt iizerine Ele

ni serbest btrak1lm1, Fehim Paa' nm da siirgiine gonderilmesine
karar verilmiti. 3 ubat 1 907 giinii Tevikiye' deki konagmdan
ahmyor, eyalan ile birlikte Bursa'ya gonderiliyordu. Bursa'dan
padiaha affedilmesi ir;:in bir mektup yazm1 ancak cevap alama
m1tt. Merutiyetin ilan edilmesi ile Fehim Pa:;; a gizlice Bursa'dan
yola r;:1kacak, ancak Yeni:;; e hir'de yakalanarak linr;: edilecekti.
Oliim fermamm kar;: ya:;; mda yazm1:;;ttr, biliyor musunuz? 35
ya:;; mda.
Padi:;; aha yazd1g1 :;;u mektuba bakm:
"Padi:;;ah1m, art1k bu hasret ve arzu cana dayandt. Ben oliin
ceye kadar zat-1 :;; ahanenizi goremeyecek miyim? Ben ne riitbe,
ne ni:;; an, ne de memnuniyet isterim. Sizi gormeliyim. Oylesine
gorecegim geldi ki, anlatmak miimkiin degil. Bursa'da pek raha
ttm, ama sizden uzaktay1m. Ertesi giinii donmek kayd1yla bir giin
bu kullanmz1 i stanbul 'a getirmenizi hak-1 payenizden istirham
ederim."
Sermet Muhtar Alus 'un, "Fehim Pa:;; a linr;: edildikten sonra
Margarethe ailesi ile birlikte Avrupa'ya kar;:m1t1" gorii:;; iine Re:;; at
Ekrem Kor;:u kar:;.1 r;:1kar ve :;; u ar;:1klamay1 getirir:
"Hafiyeligi, tiirlii kotiiliikleri bir yana Fehim Paa Margaret
he ailesine biiyiik iyilik yapm1:;; t 1. Klz karde:;; i Mary'yi zengin bir
i talyan fabrikatorii ile evlendirdi . Mister Morgan kendini ir;:kiye
verdi ve biitiin giin Tokathyan' m dip koesinde ir;:kisini ir;:er, ec
nebi gazeteleri okurdu. Me:;;rutiyetten az evvel fabrikasm1 satan
damad1 ve klZI ile birlikte i talya'ya gitti. Kiir;:iik oglu tulumbac1
oldu. Margarethe'ye gelince, Fehim Pa:;; a siirgiine gider gitmez
konaktaki biitiin eyalarm1 sattt, zaten r;:ok paras1 vardt. Viyana'ya
,
gitti.,

- 72 -
 Ergun Hiy1/maz

DELi SUPHi'NiN KABADAYILIKLARI

II. Abdiilhamid doneminin bir baka kabaday1s1yd1. Yeni

koyliiydii. Cinayetten haraca uzanan bir dizi sus;larmm yam stra
hapishanede uslanacagt yerde, kabadaythklarma devam etmiti.
Suphi'yi hapishanede zapt edemeyen yetkililer onu Rodos
adasmdaki hapishaneye gondereceklerdi.
Orada da haytahgma devam ediyor, eleba1hgm1 siirdiiriiyor-
du.
Tarih Dergisi, onun hapishanede oldiiriilmesine karar verilii
ile yaanan gelimeleri oyle anlat1r: *

"Hapishaneye iki Bu/gar komitac1 gelmi.yti. Deli Suphi 'nin

herkese hiikim olmasma tahammill edemiyorlar ve oldilrmeye ka
rar veriyorlard1. Si/ah bulundurmak yasakll ama komitacilar ne
yap1p edip bir bu;ak edinmi.ylerdi. Bir sabah erkenden Bulgarlar
dan biri Deli Suphi 'nin kogu.yunun bulundugu yere gelmi.y ve bir
ko.yeye r;:omelmi.y. Suphi daima tetikte oldugundan yataktan kalk
t1g1 zaman etrafina .yoyle bir goz atm1.y. Kap1da bekleyeni gormil.y.
Yatagmm ba.yucundaki pekmez testisini alm1.y, kulpundan tutarak
yava.yr;:a kogu.ytan pkm1.y. Suphi 'yi goren Bu/gar, b1r;:ag1m r;:ekerek
Suphi 'nin ilzerine at1/m1.y. At1ll.y o ati/1.y, bir anda koca Bu/gar 'm
kafas1 patlam1.y, beyni d1.yanfirlam1.y. Suphi 'nin elinde yalmz pek
mez testisinin kulpu duruyormu.y. "

Suphi ardmdan tekrar yargtlamyor ve on be sene daha ceza

ahyordu.
Ardmdan 91kan aflar ile Suphi on yedi ytl hapis yatttktan son
ra dtan 91kacak ve Yenikoy 'e gelecekti. Uzun miiddet avc1hk
la ges;inmi, kendine dokunanlar dtmda olaylara kanmam1t1.
Arna Anadolu ' ya gittiginde bir 9etenin baskmma ugrayacak ve
"su testisi su yolunda kmlacaktt".

"' Tarih dergisi. Say1: 4, Mart 1 965

-73-
 RA CON

iSTANBUL'UN ALi'LERi

Sadece tulumbac1lar arasmda degil, kiilhanbeyi ve haneber

du ptrpmlar arasmda da "c;:iroz" olarak amhrd1.
Defterdarh <;:iroz Ali 'nin defterinde "defteri diirillmii" c;:ok
say1da it kopuk vardir. Tulumbac1 olmakla kalmay1p endazesin
den fazla efelik taslayam katlay1p kenara koymutur.
"Delikanh dedigin c;:ivi gibi olur", "Yiirildilgilnde topugu kii
tiirdemeli" misaline uygun viicut aksamma sahiptir. <;:ivi gibidir.
Bu yiizden "<;:ivisiz tahtay1 rilzgar ahr" soylencesi onunla uygun
luk arz etmez. Kac;: p1rpm, kac;: sokak lei onu "c;:ivilemek" gaf
letine diimil ama degil yaralamak, b1c;:ak bile degdirememitir.
B1c;:agm "es gec;:tigi" biridir.
Cesur ve mert tulumbac1 agz1 ile "siiliin" gibidir.
"Alengirli" hayata giriinin balang1c1 1 2 yamda Sarac;:
i smai l ' in kahvesine c;:irak olarak girmesiyle balam1hr. i smail *
dedikleri o siradan liipc;:ii yaayan bir "demli" ile bir "ekerli"ye
egilen degildir. Defterdar kay1kc;:1lanmn kahyas1 olup, as1l meslegi
sarac;:hk olmasma ragmen kahveciligi tercih etmi ve mekanmda
sadece giirilltii kopanp yayvan agz1 ile kiilhanhk taslayanlan ba
nnd1rmam1hr. Kay1kc;:1larm ona "Kahya" s1fatm1 vermeleri biraz
da bilegini c;:ift kiiregi akmt1ya kar1 gayretten fevkalade kullan
mas1 sebebiyle olmutur. Boyle bir usta yanmda siradan bir c;:irak
yetiir mi?
Defterdar i skelesi 'nden F eshane Caddesi ' ne girite koeyi
tutan kahvehanenin ilzerinde bekar odalan bulunur ve Ali bunlar
dan birinde yatardi.
"<;:iroz Ali" lakabma milnasip bir viicut tair ve kendisine na
zaran civelek "Habe Mahmut" ile onde giderdi.
Usta kay1kc;:1 kahyas1 olacak da c;:irag1 ondan aag1 kalacak.
Heveslenip para biriktirmi ve Defterdar oniine beyaz boyah, al
tm yald1zh iki c;:ifte c;:ekmiti. <;: iroz lakabmm i stanbul 'da "Defter-

* Kdhya ismail 1 945 ytlmda 78 ya}mdaydt ve kahvesini 1 941 'de kapalmt:flt.

-74-
 Ergun Hir;:y1/maz

darh" kay1kc;:1 gilzeli bilinmeyiinde bu iki c;:iftenin rolil biiytikttir.

Kiihya i smail'in sand1gm1 b1rak1p Beikta Koyic;:i sand1gma
gidiinde l 8' ine bile gelmemiti. Gene;: yata tulumbac1hgm ve
kabaday1hgm alfabesinden c;:abuk gec;:en Ali, biitiln bunlara rag
men ne zaman muslugu ac;:acagma, ne zaman kapayacagma dair
bir hayat tecriibesinden uzaktI ve kartalo bir Rum dinlerinin gec;:
kin ama ehvetli kollarmda omilr tilketmiti.
Kiihya i smail onu buldugunda bitap ve ite o lakaba uygun
"c;:iroz" haline gelmiti. Daytlar tarafmdan ne tulumbac1lara, ne
arkadalanna ve i smail Kiihyaya gosterilen <;iroz Ali, giderek
kuvvetten diiecekti. Daytlan dededen kalma evler ile yaldtzh
kaytgm ilstilne oturmak ic;:in bu fidan gibi delikanhyt c;:1rp1ya don
dilrilp bir ilte ilzerine atm1lard1.
O ldiigilnde 1 897 yaz1yd1.
Zengin yaamt, yoksul olmiltil. Htzh yaam1. yava ol
miltil. Rivayettir, Baktrkoy'den Eyilp'e cenazesi izdiham yil
zilnden hayli gecikmi ve ogle namazma zar zor yetimiti.
Tokmaktepe'de Tahdilli Baba Tiirbesi yanma gomillen Ali, 600
tulumbact ve bir o kadar dost diiman tarafmdan obilr diinyaya
ugurlanmttI.
<;ok yangm gormil, c;:ok yangm sondilrmil <;iroz'un bu ka
dar ohreti nastl olup da 20 yaa s1gdud1gm1 bilmek milmkiln de
gildir.

- 75 -
 RA CON

LAZ ALi'DEN KIZ ALi ' YE

Obiir adt "Dinikuru Laz" olup II. Mahmud doneminin ilk

ytllannda Oskiidar taraflarmda sert emi bir Yenic;:eri riizgandtr.
29'uncu Boliik'iin neferi iken "semer devirmi"ti. Bir boliikten
diger boliige gec;:menin "semer devirmek" olarak tammlamp, ha
karet say1ld1g1 donemde Laz Ali kimseyi tammamttt.
Eski boliigii bu hakareti kabullenmeyip Laz Ali'ye tuttuklan
kini biiyiittiikc;:e biiyiitmiilerdi. Bir o kadar zorba ve kitipiyozla
ugratp bela dehlizlerinden gec;:mi ve sonunda Tersane Zinda
nt 'ndaki demir bukagt c;:1kanp sessiz hayata demir atmttt.
Erkek olup da erkekligi anma gore yaamayanlar c;:oktur.
"Ktz" denilip de erkek elinin degmeyecegi nice ie bulaanlar da
vardtr.
Merutiyet doneminin namh kiilhanisi Ktz Ali yahut obiir
adt ile San Ali, Haseki'de Kadiri Dergaht'nm postniini Baba
Efendi 'nin torunuydu. Nevcivanltk doneminde bedbederligini
nazik eda ile ortmii ve bu yolun "ince"lerinden biri olarak nam
kazanm1t1.
Miikemmel ut c;:almt, iret meclislerinde hem kadeh, hem
de yatak devirmi, vurucu, kmct, aym zamanda "c;:ttkmldtm" biri
olup, "bir dalda iki kiraz" misali yaamttt. Topkapt tramvaym1
soymak ciiretini gosterir ilk erirdir. Miitareke doneminde azgm
hgt son haddine ulamt ve derdest edilerek Bursa Hapishanesi'ne
postalanm1t1.
"Bir kere egilmiin, bir kere dogrulmas1 zor" diyenleri haklt
c;:1karan bir sonu vardtr. Ktz Ali 'nin mangal maasmdan imal edil
mi bir ile mahpushanede c;:okertilip ilenmesinde hem cinsi,
hem de hissi birtaktm hesaplann olmast muhtemeldir.

- 7 6-
 Ergun Hil;y1/maz

MART DOKUZU ALi

Ali deyince akla gelenlerin say1s1 az olmaz. "Mart Dokuzu"

diye isimlendirilen II. Abdi.ilhamid doneminde hem tulumbac1
nam1, hem de bilegi bi.iki.ilmez ohret b1rakm1t1. Mektep gormi.i,
ilim irfan alm1 nadir kabaday1lardan olup, O ski.idar'da volta at
m1tir. Nam1 i cadiye, Duvardibi'nde kalmam1, Selimiye' den
<::amhca eteklerine kadar yi.iri.imi.iti.i. Reat Ekrem Koi;:u 'nun
mi.iphem ve rivayet agirhkh konularda bavurdugu O ski.idarh Va
s1f Hoca 'nm tarifi oyledir:
"Diyebilirim ki, zamanmda en kuvvetlisi ve en sabirhs1 ve
cam dayamkhs1 idi. Arna manda gibi bir adamd1. Vurdumduymaz
denilse yeri vard1. Bir defa bir oki.iz arabasm1 tekerleklerinden
tutunca, iki iii;: arm obi.ir tarafa i;:evirmiti. Bir defa da o zaman
lan idrak etmi bi.iti.in O skiidarhlar bilir, komi.ir yi.iklii bir manda
arabas1 i.isti.ine devrilmi, pamuk torbasmm altmdan kalkar gibi
dogrulmutu. Fazla yagmurlarda selin ortasmda durur, manda
gibi oturur ve uzamrd1. Hatta yine boyle bir gecede daire tulum
bacilanndan Kara Mehmed Mart Dokuzu 'nu kas1gmdan yarala
m1, rahmetli Topkap1 baymndan inen sularm ortasma oturmu,
kuagmdan rak1 iesini i;:tkanp ' Kmlmam1 be! ' diyerek i;:ekme
ye devam etmiti."
Mart Dokuzu Ali'nin "Ki.irt Ali"den fark1, day1hgm1 tath ha
yata sark1tmamas1 ve bir cepten ald1gm1 etege dokmeyiidir.
Aym donemin Ali'lerinden olan bu kabaday1 ii;:ki, kadm ve
civan arasmda mekik dokumu, bir yerden bir yere b1i;:ak oynat
m1ttr. Sab1kas1 sadece polisiye olmay1p, sevdadan yana da sab1-
kahd1r.
Galata balozlannm mi.idavimi olmakla kalmam1 ham kan
tocu k1zlan, hem de onlara vurgun sevdazadeler ile mirasyedileri
vurmutur.

-77 -
 RA CON

SAMURKA ALi

Samurka "mahbub Ali" ile kantmlmamas1 gereken "Sa

murka Ali"nin tevelliidii ve bu yola ba koyuu II. Mahmud
donemine rastlar. 0 da Oskiidar'm namh kabaday1lanndan olup
digerlerine nazaran baldm i;:1plaklardandir. O skiidar' m muha
f1zma verilen yenii;:eri ortalanndan 59. Boliik'iin neferlerinden
olan Samurkafm yigitlik sayfasma gei;:ecek tek satm olmay1p,
bir y1gm i;:amurun sahibidir. Cabi Said'e gore bu su testisinin su
yolunda kmlma tarihi I 808'dir. Bekir Aga tarafmdan erir ortag1
Komiircii Hiiseyin ile tepelenmi ve Bahkpazan'nda astlm1tir.

-78-
 Ergun Hi:v1/maz

SURTUK ALi

II. Mahmud devrinin ilk saltanat y11larmda ele avuca s1gmaz,

vurucu kmc1 baldm 1plaklardan Silrtiik Ali, otra lakaph ortag1
ile Galata'nm altm1 ilstilne getirmiti ( 1 8 1 1 ).
Zorbahg1 ve cinayetleri son haddine ulat1gmda Bilyilkdere' de
Kaptan Paa'mn "Her ne olursa olsun, derdest edilip huzura geti
rile! " buyrugu ile paay1 kapt1rm1t1. Kendisini koruyacak ayak
da. sinecegi bir izbe bulamayan Silrtiik Ali, otra ile demir bu
kag1lara vurulmu bir kay1kla paaya gonderilmek istenmiti. Son
ilmitle kelleyi koltuga ahp denize atlayan Silrtiik Ali hem kendini,
hem de otra'y1 deniz dibine bat1rm1t1.

-79-
 RA CON

TIGLI ALi

59. Yenic;:eri Ortas1 'ndan nedense kayda deger bir dogruluk

degil de, hep yanhhk c;:1kar. Tam manas1yla miinafiklar boliigii
diir.
O skiidar' 1 soyup sogana c;:evirip, semtin Toygartepe'sinde bir
de miikellef kahve ac;:an T!gh, f1skiyeli havuzu bulunan bu kahve
yi batakhane yapm1tt.
Etrafmda sadece hapc;:1 ve ayvac1 tak1m1 beslemeyen irz ve
namusu c;:oktan terk etmi fuhu miiptelas1 aiifteleri de k1skacma
alan T1gh Ali 'nin irz ehli bir kadma yapttgm1 iblis yapmazd1.
Aiiftesini bu kadmm peine tak1p, c;:eitli bahane dilleri ile
eve kapatan erir zorbahg1m siirdiirmiitii. Hergeleden kurtulduk
tan sonra Rumeli yakasma taman kadm, yine bu beladan s1ynla
mam1 ve sonunda evine donemeyecek kadar lekelenmiti. Art1k
T!gh 'nm avanesine veriliyor, yenic;:eri kiilhanilerine oynatthyor
du.
Giizelligi O skiidar' 1 aan kadmm ak1beti mec;:hul ama
Alemdar Mustafa Paa'nm i stanbul'a gelmesiyle zorbalarm ve
Ali'nin gozii yilm1t1. Bir siire Yalova'da saklanm1, Reat Ekrem
Koc;:u'nun ifadesiyle Alemdar'm oliimiinden sonra ortaya c;:1km1
tt. Kahvesinin kap1sma 59. Orta'nm niamm yeniden takm1h.
Arna bu defa ortanm baz1 neferlerinin namus damarlan kabaracak
ve kahveyi basacaklard1.
Bu hareket Ali 'nin son karannm verilmesi anlamm1 ta1yor-
du.

-80-
 Ergun Hi<;y1/maz

"<;iZMELi"LER

"<;izmeli" dedikleri baldm tplak gilruhun milstesnas1dtr.

<;izmeden bozma konlan kesilip alman "katlr kundura"ya hi
diimemiti. Kiilhaniligi kadar 1khgm1 da ayaga diiilrrneyen tam
bir i stanbul b1k1mdtr.
"<;izmeden bozma kattr/ ne goniil bilir, ne hattr."
0 hat1r da gonill de biliyor olmah ki, O skiidarlt halk airi
A1 Razi 'nin manzumesi ile olillmiltilr. Atk Razi 'nin "izme
li btkm"a diltilgil sattrlar hayli "yumuak"ad1r. Boylesine sert
bir bikma hitap tarzmdan "izmeli" degil, mokasenli bir janti
anlatltr:

"Kirk yll i<>tanbul 'u gezdim gezeli

Hele merebimce ser;tim gi,izeli
Bir serke haylaz1 hiime pervaz1
B1r;kmlar ir;inde nam1 <;izmeli. . . "

Killahmt attk kama y1kan, ekavete meyli fazla, iman

killhanca, ebrulan hanerdir. Manayt daha da kuvvetlendirecek
tarzda air onun hakkmda "Yalmayag1 opiilecek bir <;izmeli" der.
1 877 tarihi diiillen manzumedeki methiye ile mehur <;iz
meli meyhanesine yap1lan methiyeye baktp bir lahza diiilnmek
teyim.

"Ne arasan bulunur, onda ne istersen r;ok

Meclisinde hemen kusiitii yok. . . "

Devrin kalender ve her dem taze merakltst Enderunlu Faz1l,

divanesi oldugu nevcivanlan Defier-i Ak isimli eserinde anlattr
ken, Koek i smail'in ugrak yeri de "<;izmeli" meyhanesi olur:
"<;izmel i 'den kesilir mi ayag1?"
Bu meyhanenin izmeliler ve izmesizlerin bulutugu bir
nevi mek karargaht oldugunu anhyoruz. Koek i smail de orada-

- 81-
 RA CON

dtr, ko(i:ek oynatanlar da oradadtr.

"<;:: izmeli" ad1 sadece (i:izmeden gelmiyor gibi. Sanki (i:izmeli
ler i(i:in ozel verilmi bir isim.
"<;:: izmeden yukan (i:tkmak" konusunda futursuz davramla
rm muhabbethanesi gibi geliyor bana.

-82-
 Ergun Hir;ytlmaz

ESKi ZAMAN DULERi

Gerc;:egin ne kadar ic;:indeyse, diilerin de o kadar d1mda de

gildir insan. Hele y1llarla birlikte koca bir ehir de yitirilmi ve
Dersaadet'e muhteemlik kazand1ran mekiinlar insanlan ile yok
olup gitmise diiler daha da baskm olacakhr.
Tokathyan ve Pera Palas duruyor olabilir. D1tan bakhgm1z
da hepsi kar1mzdadtr.
Garden Bar'a, Frans1z Tiyatrosu ya da Odeon' a kaz1k c;:akan
Artin'in, Arakel' in veya Marko'nun Degustasyon'dan once var
olan Kafevayal'da yeni c;:apkmhklara haz1rland1gm1 hissediyo
rum.
<;ok kibar ecnebi miiteriler, iistiinde yiiksek yakah, kolah
gomlek, kuyruklu ceket, gozlerinde monokl, ellerinde beyaz eldi
ven ve giimii saph bastonlan ile tath su Frenkleri mazinin karan
hgmdan c;:1k1p geliyor.
Onlara Liiksemburg Bilardo Salonu'ndan istekamm tecriibe
sini anlatmay1 dilerdim. M1sir Apartmam'nm altmdaki Hanaki 'nin
birahanesine firlay1p Pandeli 'nin elinden bir kadeh vurabilirdim
masalanna.
Biitiin garsonlara gelecegimden gec;:miime, hirer duble 1s
marlayacak kadar zengin de diilerim. Hepsi farkh yanlan ile
diilerimde yer alma sava1 verdiklerinde "Yagma yok, diilerime
ancak enteresan olan girebilir" diye itiraz erhi koymak isterim.
Mesela Rum garson Manolaki ic;:in, Fehim Paa'nm silahoru
Arif Bey'in bir ark1 yazmasma ne dersiniz?
Arif Bey kesme billur kadehlerden bir tek att1ktan sonra ol
mutur her ey. ic;:eri Math Mustafa girmi ve elinden birkac;: ay
once b1c;:ak alan Arif Bey'e keskin bir laf atm1hr. Kor Zaharyas
ile Pac;:ac1 Mion da oradadtr. Onlar da Arif Bey'e di bilemekte
dirler. Arna bu iin de raconu vardtr ve iki kii kozunu paylat1-
gmda iic;:iinciiye kanmamak gerektigini bilirler.
Laftan sonra b1c;:ak yerine silah atar Math Mustafa.
Arif Bey teke tek b1c;:ak beklerken bir kurunla oder hem gee;:-

- 83 -
 RA CON

miin faturasm1, hem de gelecegin hesabm1.

Bag1ranlar, koumalar ve zaptiyeler. Etliye siltliiye kanma
yan milteriler iin olaganilstil, tilyen kaalotlar iin olagan bir
Beyoglu gecesidir yaanan.
Hafizamda bir baka Fani daha olup onu Tarlaba1 dilberi
diye hatirlanm. 1 900' de <;ubuku Sokag1 'nda otururken 25 yam
dayd1. Dillere destan olan giiz elligi ile namh kabaday1 Panayot'a
abay1 yakm1t1. Panayot "K1z" diye nam alm1hr ama delidoludur.
Fani'nin Vangel admda biri ile muhabbet ettigini kulagma f1silda
d1klannda bwag1m bir giizel bileyi tamdan geirecektir. ikisini
birden dograr. Geriye bu hazin olaya istinaden bir destan, bize
yazmak kalacakhr:

"K1z Panayot dedikleri hergele

Savurdu b19ag1 vurdu rasgele
Harcand1 Fani 'nin yolunda civan
Pek yaz1k oldu Vangel 'e. . .
"

-84-
 Ergun Hir;y1/maz

GALATA BALOZLARI VE GEDiKLi

MEYHANELERi

Galata anlahlmaya deger.

Oda varsa odahk da olacakttr. Eski gedikli meyhanelerin
hususiyetini miidavimlerini eglendiren hilnerli rakkase ve koek
leri de banndmrd1. <;ogunlugu K1pti olan koekler kendilerine
maniler ve destanlar yaz1lacak kadar ilnliiydiiler. Beyoglu'nun
az1h zorbalan tarafmdan ok civanm bu odalara kapahld1gm1 Re
at Ekrem Kou Hoca balland1ra balland1ra anlahr.
Onlar ve mildavimleri birbirini tamrd1. Biri hizmet, obiiril
keyif etmekte olup hava kararmaya yilz tuttugunda ortaya 1kar
ve elindeki fiske amdanla masalan dola1rd1. Fiske amdanmdan
alev sofra amdanma degdi mi art1k muhabbet alevlendi demek
ti. Biitiln masalar ustamn safasm1 ald1ktan sonra SlTa biiyilk orta
kandilin yak1lmasma gelir ve ondan sonra da "gel keyfim gel"
balard1.
Gedikli meyhanelerin tezgahlan bir iki tek ahp SlVlacaklarla
evriliydi. Tezgahm ilzerinde bir dizi tabak bulunur, fasulye pila
kisinden evde haz1rlanm1 lahana turusuna kadar dolu tabaklar
hayli goz doyurucuydu.
Esnaf kalfa ve traklan, keseleri ve yalan icab1 agalan ile
kar1 kar1ya gelmekten ekinir, meyhane adab1 piene kadar "ka
bak1" muamelesi gorilrdii. Bu k1demsizlerin yam stra evine don
meden once diikkana ugrayan ve adm1 "akamc1ya" 1karmaya
ozen gosterenler de vard1.
Ali R1za Bey bu alemlere ftra atan isimlerdendir:
"Galata ve Beyoglu civarmdaki kumarhaneler, ehveti g1c1k
lay1c1 resimlerle siislenmi gazinolar, kafeantanlar artt1."
Balozlar ise alg1h oldugundan her elini kolunu sallayan bu
raya giremezdi. Karafaki rakmm kadehi kurua, bardak bira ise
yiiz paraya... Baloz art1k giderek azalan "saz"m oncilsil miiteriyi
kesip, rengarenk atlas bluzlan ile iveli kahkahalar atan kadmlar
etraf1 mlahyor.

- 85 -
 RA CON

30 yil sonra dondilgil Galata'ya hakim olmaktansa, bir kiiilk

baloza sahip olmay1 kabullenen Yorgi Galata balozlannm deheti
bak1mmdan omektir. Yorgi akh kor, b1ag1 keskinlerle bogumak
tansa, tayfalan ile karanhga s1gmrmtlr. Yan bak1p dalga geen
ve her zaman maraza 1karanlara tezgah altmdan aba gostermek
sadece Yorgi iin degil, balozlar iin soz konusudur.
Aynah Sokak kar1sma diien ve tramvay yoluna 1kan
Manol'un meyhanesi de bwkmlar yatag1 idi. Bogazkesen' in
Firuzaga'nm kabadayilan tezgaha oreklenip turu bittikten sonra
bir araba kotek yiyecek ve ramazanda iki imenin cezas1m altm
la Odeyeceklerdir. Mastika'dan araba kadar demlenirlerdi.

- 86-
 Ergun Hii;y1/maz

ATE GUZELi: YAK BENi LUSi YAK

Yiiksekkaldmm' daki "at! 'radm "nda "diinyanm en son ha

rikas1 b1y1kh kadm Mari'ra" ve "Denizk1z1 Kii'riik Eftelya"y1 tak
dim eden ve bu vesile ile arz-1 endam Tiifek'ri kadm bin yama da
gelsem haf1zamdan silinmez. Ayakkab1s1 bas1k, suratl zifiri karan
hk, hergele 'rekmi sustahsm1 bagmyordu:
"Yak beni Liisi !" diye.
Liisi orah bile olmad1. <;ad1rdan 'rlkan iki lzbandut gayet ses
siz ve derinden giderek hergeleyi orac1kta "pata kilt" lee 'revir
diler. . .
Hadiseye muttali olan, ama "giime gitmek"ten 'rekinip sa
dece seyirci olanlar hemen bildiklerini anlatmaya balam1t1. Bu
tiifek'ri kadm meger "Yald1zh Liisyen"mi. Anas1 o yolun yolcusu
olan bu kadm ...
Bu ahval i'rinde Liisi 'nin "kaderin cilvesi" ile mi bilemeyiz
ilk gen'rlik 'ragmda hayli hasara ugrad1g1 muhakkakt1r. Ahmet
Rasim, Erciiment Ekrem ya da Muhtar Alus gibi yazarlarm baz1
yaz1larmda iffet miicadelesinde yenik diimii kader kurbanlan
da yer ahr. Bu Liisi de bunlardan biri olup, daima nefsi miidafaa
i'rindedir. Halkm dar-1 meseli "Anasma bak, klZlm al" sanki onun
i'rin soylenmitir. Hem anas1, hem de klZl bu iltifata lay1kt1r.
Kuledibi'nin haneberdu kefereleri ile h1rgiir 'rlkarmakta iis
tiine olmayan Tarlaba1 'nm fistam y1rt1klan ondan hi'rbir zaman
pas alamam1tlr.
0 zamanlar Pera'nm en afili keferelerinden biri olan Mosyo
Rafael, yahhgmda bile bastona degil, bu gevrek kadm viicudu
na yaslananlardand1r. Mosyo Rafael 'e, II. Merutiyet'ten miras
kalan bu ftitursuz hayatm i'rinde iiphesiz 'rOk kadm vard1r. Arna
Liisi, onemli bir yer kaplar. Babas1 Galata bankerlerinden olup,
bizim Osmanh ticaret erbabmm hayatm1 miirekkep faizle boya
m1t1. Faize faiz sistemi ile adam hogan "iktisadi" bir katil yani.
Mosyo Rafael uzaktan bak1ld1gmda St. Germain' den bir res
sam veya R1za Tevfik tipli filozofbir airdir. ihane Yokuu'nda-

- 87-
 RA CON

ki Jale Gazinosu'nun bir numarah miidavimidir.

Liisi 'nin kanmda hafif Makedonluk vardir. Anasmm evinden
muhallebici Lambo'ya iltica ettiginde f1k1r fikir on sekizlik bir
tazedir. Muhallebici Lambo da paray1 verdi mi, kadm1 "kazandi
bi" goren i kodrah palab1y1klardan biri . . . Liisi'yi, Rafael'e nas1l
kapt1rd1gmm sosyolojik tahlili kulaklara kiipe olmas1 bak1mmdan
oyle olabilir:
Hata bir: Lambo, kokuyu ahp her akam muhallebici
diikkamna ugrayan Rafael'e fevkalade lezzetli "tavukgogsii"nden
bahsetmitir.
Hata iki: Herkesi kendi gibi sarho zannedip "giindiiz insan,
gece kurt" olan Rafael'e evde yatak serdirmitir.
Hata ii(j:: Kendi diien aglamaz.

- 88 -
 Ergun Hir;y1/maz

AMBER DUDU

l 908 Merutiyeti 'nden sonra ad1 i;:ok duyulmu, fettan ve

aym zamanda iveyi sanat eylemiler arasmda on s1ray1 tutmu
biridir.
Merutiyetin hilrriyet ahvalinden olmah, o da k1yafet mecbu
riyetinden s1ynhp, ilryan hilrriyetini ilanda mahzur gormemiti.
Umumi harp ile miltarekede, Bayrak Sokag1'na giren
bekarlar ile yol a1ranlara "bayram" yapt1rm1tlr. Nabza gore
erbet veren kefere umumhanecinin Beyoglu 'nda felekten gece
i;:ahp ertesi gilnil apka diiilrenlere latife malzemesi olmutu. Va
ziyeti gorenler, Beyoglu'ndaki muhabbetini ismini anarak oyle
sesleniyorlard1:
"Maallah, maallah efendim yeni ' Amber' kokuyorsunuz."
Bu donemlerin kadmlanndan Anaki de ohret yapm1h. Ka
radenizli bir Rum olup, dilberligine e tammaz, sesi gilzel ve ut
i;:alard1. 0 derece ilnlil idi ki Trabzon'dan Sinop'a kadar adma
tilrkiller yakilm1t1:

"Anikam al udunu r;al bakayim

Bir taraftan keyfe bakahm
<;algi bitsin Anikam yatahm. . . "

Sen akrak ve curcunah tilrkiilerin kahramam Anika bir ara

daga kaldmlm1t1. Kadri Bey ki (Buyuk TUrk Lugati milellifi ve
Tanin gazetesini neredenlerden Hiiseyin Kaz1m Bey'in babas1-
d1r) Trabzon Vvlisi iken zaptiyelerini zorbalann ilstilne sahp onu
kurtarm1ti.
Haeratlardan kurtulup kapag1 Beyoglu'na atan Anika el
maslarla donanm1, yoluna avui;: dolusu para dokillmiltil. Sadece
Beyoglu'nda degil Goksu'da, Sanyer'de tantana ile yaam1 ve
onca paazade varken bir serseriye tutulmutu.
Dayah doeli saray yavrusu evlerden Kas1mpaa Kulaks1z'da

-89-
 RACON

ahap kil.yilk bir eve girdiginde Milslilman olmu ve "Hadiye"

ad1m alm1h. Sermet Muhtar Alus'un zengin anlahm1 ile koca
Anita'y1 sekiz yerinden m1hlam1h.

-90-
 MADAM BELA

Madam Bela'nm meyhanesinin i stanbul'da onemli bir yeri

vardtr. Bela'nm aslen nereli oldugu bilinmez. Arna i stanbul azm
hgmdan kesinlikle degildir. Adma bakarsamz Macar olabilir. Ya
da Lehistan veya Romen k1rmas1. ..
i kinci Abdiilhamid doneminin bu meyhanesi, aym zamanda
otel hizmeti de verir. Madam Bela iletmecilige balad1gmda ya
olarak 40' 1 yuvarlam1ttr ama en fazla 25 gosterir ve goren "4 1
kere maallah" eker.
Otel ve meyhanesinde 1 6 ' hk Midilli genleri ahtmrd1. Ki
minin tadma bakar, kimine de baktmrd1. "K1z i stavro" olarak ta
nman Adah bir palikaryay1 temiz pak edip giydirmi ve eteginin
dibine alm1t1. Oynat bu delikanh bir tala ii ku vuranlardand1r.
Bunlar yetmiyormu gibi, hem Kuledibi'nden bir gen fahienin,
hem de Bwakt Petri'nin yanamas1d1r.
Bela, Petri ve fahie arasmda ftr donen bu meyhane giilii bir
giin soluverir. Madam Bela lstavro'yu fahienin evinde bas1p bir
giizel iler. Arna Bela bu vartay1 da digerleri gibi atlatabilecek
kadar iinin ehlidir.
Onlarca geminin demirledigi istanbul 'da seriivenci denizci
lerin ugrak yeri olan "Bela" zaman zaman gazetelerin diline dii
er.
istanbul Ansiklopedisi'nin haztrlanmasmda emegi geen O s
kiidarh Vas1f 1 887 tarihli istanbul gazetelerinde Bela'nm yerin
den "tulumbactlar yatag1" olarak soz edilmesinin, biiyiik tepkilere
neden oldugunu belirtir. Bu tabirden ahnan 300 tulumbac1 gazete
lere teessiifterini gonderince, yaymc1lar oziir dilerler. Tulumbac1-
lann da ayn bir oziir dileme yontemi oldugunu anlayabiliyoruz. 0
zamanlar oyle "tavzih" yani "diizeltme" yok, tulumbac1 bu gerek
li diizeltmeyi kendi yap1yor, O skiidarh Vas1f anlad1g1m1z kadan
ile paay1 iyi kurtarm1.
Kurtarm1 iinkii, Reat Bey'in ok tuttugu Razi Bey'in mey
dan m1sralannda destamms1 anlattmlannda pek galiz tulumbac1-

-9 1 -
 RA CON

Ian hedef alan pek galiz ve menfi ifadelerine pek rastlamad1m.

Anla1hyor ki tulumbacdar yaz1ileri mesul rnildilrti ile O skildarh
Razi'ye fiili olrnayabilir arna ufaktan ifahi diizeltrne gerniler.
Sonras1 m1? Az yergi, ok ovgii ile tulurnbacdarla ilgili rnaddeler
renklenrnitir.
Reat Bey ne derse odur, bunu Sermet Bey de soyler. <;::un
kii Kou, bileginin hakk1 ile Vefa Lisesi s1ralanndan zirveye t1r
manrn1tl. Derginin kag1t parasm1 okuyucudan isteyen, yard1rn eli
uzatanlara rnilteekkir oldugunu istanbu/ Ansik/opedisi 'nde ilan
eden, devlete ilan verin diye yalvaran Reat Bey yiizlerce akade
rnik isrne s1fat rnakarn ve para kazand1rm1tl.
0 hi kazanamad1, biz ise onu kazand1k.
Sermet Muhtar Alus Oniki/er rornanmda da ite bu rneyha
neden soz eder:

"Madam Bela 'nm oteli tam bir be/a yatag1yd1. Madam Bela
da be/a r;fr;egi mubarek, Galata 'nm en namh, en bitirim batakha
nesi. . . Gazinosunda da saylSl 5 en aag1 dumeyen Leh dilberleri
arz-1 endam eder. "

Yangmda kill olup giden bu rnekanm "cenabet"ligi su gotilr

rnez. Mahzeninde ok say1da iskelet bulunmasmm bakaca izah1
yoktur. Toy delikanhlarm, yorgun ve sarho denizcilerin "der
dest" edildigi bu meyhanede servisin ne biirn oldugunu boylece
anlatm1 olduk.
0 donernin gazeteleri, Bela'nm otel ve meyhanesi iin
Galata'da Leblebici Sokag1'm adres olarak gosterirler. 1 930'la
rm ehir rehberlerinde bu sokagm ad1 "Leblebici aban" olarak
geer. . .

-92 -
 Ergun Hit;y1/maz

ARAP ABDO

Refii Cevat Ulunay'm yok bilinen eski i stanbul kabaday1la

nna kadar k1y1da koede kalm1 simalan hatirlamak gerekiyor.
Necmi Onur'un, Milliyet gazetesinde Ulunay' 1 dinleyip kaleme
ald1g1 Arap Abdo aynntllan ile yekicidir. *
Arap Abdo'nun hayat1 film olacak kadar renklidir. Romanda
Rum dilberi Niya ile olan beraberligi dillere destandu. Onur, bu
beraberligi Niya'nm uhlugu ve dilberligine uygun bir dille kale
me alm1tlr.
Abdo tabanca, sald1rma ve ustura ta1rd1. Sag yizmesinin
koncunda "sogilt yaprag1" tabir edilen b1yag1 da ihtiyat olarak
bulundururdu. Ag1r iitmesine ragmen sezgileri ile duydugu ek
lindeki gorilleri yok say1daki pusudan sag salim y1kmas1 dogru
lamaktad1r.
Aksaray'daki Kubazlar Kahvesi'nde rahleden geymi,
<;ukuryeme'den diploma alm1t1. Daha yok Beyoglu'nun Galata
bolgesinde boy gosterip Mirasyedi Necip ile Sarayh Muhittin'in
avanesini haklamakla ohreti yapm1t1. Hele pusuda gafil avlad1-
g1 <;ekyek Hilseyin'i don gomlek soyarak dolatirmas1 dillerden
dilmemiti.

* Arap Abdo, Necmi Onur. Halk Yaymevi, 1 974

-93-
 RA CON

ESKi "BABA"LAR

Baztlan ipekli saktz veya Trablus kuagt kuanmayabilirler.

D stlerinde iri dilgmeli "patatuka" da olmayabilir.
Yumurta topuk eski zamam 9ok 9igneyip, giderek ok9esi
amd1gmdan bir kenara attlmtttr. Ya da bastk arkah 1p1d1klann
yerini Teksasvari pilskilllil, "Amerikan 9izmesi" de alm1 olabi
lir. Zaten kendi i9inde 9ok farkh manalar ifade eden kabaday1hk,
imdilerde ger9ekten tam "kaba"day1hk ihtiva etmektedir.
Giinilmilz kiilhaniliginde ne sol gogils altmdan sark1t1lan tek
veya 9ift ag1zh "karakulak", ne de "kartal kanat" gidite kulak
biikliimlerinden arstz bakan aslan bah bir silah var art1k.
Garibam korumak, fakire mangiz dokmek veya mahalle
nin namusunu gogusleyip kasatura sallamak gibi, kimilerince
"babayigit"likle yorumlanan hayat, galiba 9ok gerilerde kalm1
bulunuyor. Zamammtzda bakalanmn adma tetik 9ekmek gibi
"vekaleten kabaday1hk" yap1hyor. Makineli teknolojik babahk,
dogutan olan cesareti bir tetik9iye "ciro etmek" gibi bir davram
"killhani literatiir"de yer bulam1yor.
Pusuya dililrmek, arkadan vurmak gibi yilrekli insanlara
yak1mayan bir tavr-1 hareket i9ine girmek, ge9mi donemlerin
bag1lanmaz hadisesi olmutur.
Osmanh ve Cumhuriyet tarihi <;ak1cah'dan Hrisantos'a, Fe
him Paa'dan Deli Suphi'ye kadar bir y1gm isme paragraf a9ar.
Bu yilzden babahgm liigat manasma aina olanlarm "baba"hk la
fmt ederken oyle bir duracaklanm ve olur olmaz herkese boyle
hitap etmeyeceklerini biliyorum.
Eskilerin tabiri ile "baba"hk oyle kolay degildir. Oyleyse ai
lenin temel diregi olan ve soyagact yeertenlerin ta1d1klan milm
taz s1fatt, nas1l olup ta ahlaken silkut etmilere yak1ttrabiliyor
sunuz?
"Devlet baba" d1mda herhangi bir "bilyilk baba"nm olmas1
manttk olarak milmkiln degildir. Arna ne yaz1k ki, bunlan zama
mm1zm babalan "ambaba"hga indirgemilerdir.

-94-
 Ergun Hiy1/maz

Devletin d1mda "baba" kabul etmemek hususiyeti, "babadan

kalma" olup, hi\:bir iilkenin veya ferdin bize "babahk" etmemesi
gerektigini de tarihten ogrenmi bulunuyoruz. Harbi Umumi 'den
itibaren bize "babacan" tavirla yaklaanlarm milleti nas1l "arka
bah\:e"de pataklad1klanm ve bize ilvey evlat muamelesi yaptikla
nm unutmu degiliz. <;ok yakm donemlerde bu memlekete "ba
bahk" etmeye kalkanlara zaman zaman "Buras1 babamn evi mi?"
gibilerinden kar1 \:lk1lar yapm11zdir.
Malum hikaye, kime baba dediysek ...

-95-
 RA CON

13 P OLiSiN KATiLi BEYOGLULU HRiSAN TOS

Sevdi, sevildi.
Vurdu, vuruldu.
Kimi giin yarah ceylan gibi aslan kesildi. Kimi gi.in el pen
c;:e divan durup korkusuna tutsak oldu. Panayia (Allah) demesine
ragmen nihayetinde o da bir insand1:

"Yand1m r;avU$Um yandzm senin elinden

<;ok sallanma kasatura firlar elinden. "

Hapishanede omi.ir torpi.ilemi, avlu armlam1 ve "kavanoz

dipli diinyaya" hasret c;:entigi c;:ekmiler ic;:in tilrkiiler tilkenmez bir
hasrettir. Onlar sustugunda konuur duvarlar. . .
Hikayemiz iki yakas1 bir araya gelmemi kopuklar, kiilhan
beyleri, pac;:ozlar di.inyasma "lo" bir 11k olup Hrisantos 'u anlahr.
Resmi takdim gerekirse Ahilya'nm oglu olup, i stanbul 1 3 1 4
( 1 898) tevelliltlildilr. 26 Eyli.il 1 9 1 4 tarihinde heni.iz 1 6 yamda
iken 474 1 say1h parmak izi ile filenmi ve o gilnden sonra Pana
iya Hrisantos olarak tanmm1hr. Bilanc;:osunda 1 3 polis, 2 1 cana
k1yd1g1 yazthdir ki, zab1ta tarihinde bah bama bir boliim tekil
eder.
Sab1ka fiinde terzi c;:irag1 olarak goriinen tak ad1 ile Hrisan
tos Anastadiyadis Ahilya, Beyoglu Papazkopriisil 'nde Bakkal
Yorgi'nin 1 2 numarah evinde dogmutu. Dervi Sokag1'nda (Pe
remeci) umumhane ileten Andemohin ' in Hrisantos'u el bebek
biiyi.itti.igii soylenemez. \:link.ii babas1 "Ben bakkaldan sigara ala
y1m" deyip sma,kadem basanlardand1r.
i lk oyuncag1 sogi.it saph bir Bursa c;:ak1s1dir. 1 3 yamda ma
hallede caka sahyor diye birkac;: c;:elimsizden kan alm1, 5 y1l sonra
da "oluklu Bursa'ya'', ardmdan da iki taraf1 ustura keskinliginde
ki kamaya terfi etmiti. Kendi halinde bir k1z kardei ile meyhane
garsonu Koc;:o admda bir agabeyi vard1. Galata'da Acem Ali'nin
kahvesine, Beyoglu'nda ise Koc;:o'nun esrar tekkesine taktld1gm-

- 96-
 Ergun Hi<;y1/maz

da, donem diiman i;:izmelerinin istanbul'u ezdigi donemdi.

Obiir yanda ise, istanbul kaldmmlanm ftrsattan faydalanan
nice kabaday1 eziyordu. Kan dokiip can alan bu erirlerin ara
smda Huysuz Baryani, Ztptr Hristo, Allahstz Niko, Put Nikola,
Camgoz Dimitri, Kor Galip, Ztpkm Harito, K1ranta Yakup gibi
isimler vardt. Hrisantos da bu isimlerin en onemlisi olarak ustast
Zafiri'den ilk dersleri almttt.
Taksim-Bogazkesen arasmda ilenen cinayette yan baktt diye
bogaz kesmi ve bu vaka ile ilk onemli dosyast ai;:tlmttt ( 1 9 1 8).
Sonrasmda siiti;:ii diikkanmda Recep Usta'yt ac1madan oldiirecek
ve paraya el koyup kai;:acaktt. Bu defa yanmda Makamact Niko
ile Fantoma Mehmet de vardt. Yakalanmt fakat hapishaneden tii
nel kazarak kai;:mtlardt.
Hrisantos durmuyordu. Once Taksim merkezine baglt Po
lis Mehmet'i 4 kurunla yere sermesi ile Hrisantos'un kartsma
k1rm1z1 bir i;:arpt iareti konulmutu. Goriildiigii yerde vurulacak
tt. Goriildiigii yerde vurulmuyor ama vuruyordu. Polis Mehmet
Hrisantos'un sald1rd1g1 Madam Despina'yt kurtarmak isterken
can vermiti. Elini tetikten i;:ekmiyordu bir tiirlii. Birer hirer diiii
yordu polisler ve polis olmayanlar.
Komiser muavini i smail Efendi'nin kendisini takip ettigini
ogrenmi ve Sinankoy Karakolu'nu da basmttt.
"Hrisantos"u Ben O ldiirdiim" diye hat1ralanm yazan ve boy
lece olayt iistlenen Komiser Muavini Muharrem Bey i le Polis
Miidiiriyeti Umumiyesi'nin raporlan hayli ilgini;: bilgilerle do
nanm1t1r. *
i ngilizlerin elinden kadm almakla kalmaytp don gomlek b1-
rakttg1 subaylarm iiniformalan ile Beyoglu'nda teftie i;:tkmak,
tramvay soymak, ilk bombalt soygunu geri;:ekletirmek, sevgili
sine tebelle olan fabrikatOriin ailesini kokiinden kaz1mak gibi bir
dolu sabtkaya sahiptir.

Hrisantos 'u Ben 6/diirdiim, Muharrem Bey, istanbul

- 97-
 RA CON

Gotiildiigii gibi Hrisantos'un hayatmda sadece pac;:ozlar, af

toslar yoktur. Onun eski i stanbul kabaday1lan ile ilgisi yoktur.
Gariban gotiince kollamaz, zaptiye gotiince sollamaz. Bu yiizden
ad1 kabaday1 degildir, hatta kiilhanbeyi bile olamaz, tamam1 ta
mamma "veled-i zina bir canidir".
Fesi s1flr olup, yelek camavari. Pantolonu saga sola yalpa vu
ran cinstendir ve boyun tarafl bilzmeli, siyah ve mavi mintan gi
yer. Omza yandan as1h siyah ceketi ile akmt1 c;:aganozu gibi yiltiir.
Yumurta okc;:eli ayakkab1lan ile yolu armlarken, yanmdakiler
sag1 solu kerteriz ederdi. Nara atmaz, tam tersine tilki sessizligine
biltiiniirdil.
Aym kefeye koysamz, 6 Kefelonyahy1 kafa kafaya vurup, si
negi kanadmdan duvara m1hlayan kabaday1 Reyhan Aga 'nm eline
bile su dokemezdi. Dedik ya, i stanbul'un ic;:inde bulundugu ko
ullardan dolay1 meydam bo bulmu ve kec;:inin olmad1g1 yerde
"Hrisantos <;elebi" olmutu.
Polis gordii mil tam zamanmda "zarnkinos eden" yani kac;:an
Hrisantos'tan can c;:1kmadan huy c;:1kmaz.
Giderek kendi c;:evresinin de nefretini kazanmaya balam1tl.
i lk olta Galatasaray Merkez Memuru (Emniyet Amiri) tarafmdan
Hrisantos'un yakm adam1 Bahkc;:1 Agaton'a at1ld1.
7 Eyliil 1 920, gilnlerden sah ...
Bir onceki vakadan ayagmdan yarah olarak s1ynlm1. Tatavla
(Kurtulu) Direkc;:iba1 Sokak 'taki Agaton 'un evinde saklanm1t1.
" i stanbul Canavan"nm yakalanmas1m onur meselesi yapan em
niyet baskm1 gece yans1 gerc;:ekletirmiti. Eve korkusuzca giren
polislerin bamda Muharrem Bey, yanmda ise Tayyar Sadik var
d1. Hrisantos tavan uykusundayd1.
Grav. . . Grav. . . Grav...
O lmekle olmemek arasmda bir ileri bir geri gitti koca vilcut.
Sonra l 0 kurunu daha yedi ve y1k1ld1.
Pusuya yatan Hrisantos'un kurun yagmuruna ragmen Mu
harrem Bey en biiyiik polis katilini oldiirecek ve arkadalanmn
kamm yerde b1rakmayacakt1.

-9!!-
 Ergun Hic;y1/maz

Hrisantos efsanesine son veren Muharrem Bey sinemanm

yild1zlanndan Selda Alkor'un babas1yd1. Muharrem Bey daha
sonra Hrisantos 'u Ben Oldiirdiim kitab1m yazacakt1.

-99-
 RA CON

KULHANBEYi, KABADAYI, TULUMBACI

EDEBiYATINDA MANiLER, DESTANLAR

Yaz1h edebiyatm, matbaanm hizmete girmesi ve matbu a

balarm ogalmas1 ifahi edebiyatm giderek Anadolu 'nun en iicra
koelerine gitmesini h1zlandmr. 19. asnn sonlan ile 20. asnn ba
lannda a1k tarzi edebiyatm sondilgu gorillmiltil.
Ancak i stanbul'un neredeyse her mahallesinde kurulan ve
semai kahveleri olarak adlandmlan alg1h kahveler ile yeni bir
edebi ak1m1 balayacakt1.
Bu yeni anlay1ta eski saz airlerinin de eserleri ahmp soy
lenecek ancak farkh aguhg1 Tahir Alangu ortaya oyle ortaya
koyacaktJ : *

"Tulumbaci zilmresinin kabadayica zevklerine uygun olan

yeni bir edebi tarzm le$ekkill etmekte oldugunu gorilyoruz. Bu
yeni muhitte de eski saz $iiri ananesinin devam ettigini, eski bilyilk
saz $airlerinin eserlerinin her zaman r.;almip soylendigini biliyo
ruz. A$lk edebiyatinm gerileme devir/erinde htanbul 'un hareketli
muhitlerinde bu edebiyata yeni bir ya$ama yolu ar.;an bu tarzm
omril pek kisa oldu. Ba$lang1c1 Tavukpazan kahvelerine anmasi
gereken bu smif edebiyat1, en parlak devrini Abdillhamid (1876-
1909) zamanmda ya$ayarak 1926-192 7 senelerinde bazi belediye
ve inzibati islahat sonunda cemiyetleri dagztan killhanbeyleri ile
beraber tarihe kan$1l. "

"A 1k edebiyati" iinde yer alan "kiilhanbeyi tarzi edebiyat"

ilzerine baz1 eyler soylendigini ancak bu tarzm meydana getir
digi eserlerden yeterli omekler verilmedigini one silren Alangu,
i stanbul 'un muhtelif semtlerinde a1lan alg1c1 kahveleri ile ma
halle aralarmdaki tulumbac1 kahvelerinde a1k tarzmm esas ve

* '"<;alg1/i kahvelerdeki kulhanbeyi edebiyat1 ve numuneleri ", Tahir Alangu, js

tanbul Yaz1lan, Ahmet jhsan Matbaas1, 1 943

- 1 00-
 Ergun Hir;y1/maz

nevilerinin degimeden yaad1gm1 belirtmektedir.

Ahmet Rasim, Ahmet Cevat, Osman Cemal Kayg1h, Mehmet
Halit Bayn ve Ahmet Cemal <;ankmh gibi baz1 ornek isimler Ta
vukpazan a1k kahvelerinden tulumbac1 kahvelerine intikal eden
ge<;ii <;eitli vesilelerle takdim etmilerdi.
<;ogunlukla ilnlil mahalle tulumbac1lannm bulundugu semt
lerde a<;Ilan kahvelerde buray1 ziyarette bulunan halk, semaiciler,
destanc1lar, maniciler ve onlara refakat eden <;alg1cilar (milzis
yenler) ayn bir dilnyada yaam1lard1.
Destanlar ifahi anlatlm d1mda genellikle tek yaprak veya
4 sayfa matbu olarak bas1hr ve <;ogunlukla uygun sesli sat1c1lar
tarafmdan par<;alar okunarak sat1hrd1. Sadece konumuzu i<;eren
destanlar kadar, "Zamparalar" ya da "Baskm", "Gelin kaynana
kavgas1" gibi herkesin merakma mucip olacak destanlar da yer
alacakt1.
"Komiser Hilsamettin'in Destam", "Kan-Koca Destam",
"Yemen Destam" dinleyenlerin alaka gosterdigi destanlar arasm
dayd1.

- IOI-
 RA CON

GOZ YAARTAN DESTANLAR

Destanlarm iinde bizzat yer alan yani yazan, basan ve ya

ymlayan kiilerin kiilhanbeyi-tulumbac1 ornekleri iizerinde duran
arahrmac1 Mehmet Ergiin 'iin yapt1g1 gozlem dikkat ekicidir. *
Meydan airlerinden O skiidarh Vas1fHoca, kendisi gibi mey
dan airi olan A 1k Razi 'den soz ederek Hafiz Fatma Hamm'm
agzmdan Tulumbac1 Altmba Mustafa iin yaz1lm1 Destan'm
nasil ilgi gordiigiinii oyle anlatacaktu.
"Razi destam bast1rd1. Bin niisha sadece O skiidar'da birka
saat iinde kap1 kap1 sat1ld1. Niishasm1 5 paraya alan I 0 kurua
bir bakasma sath. Bunun iizerine bin niisha daha basild1. On bin
niisha olsa o da sat1lacakt1."
Bu bilgiyi veren O skiidarh Vas1f Hoca kabaday1 Arap Siiley
man iin oyle bir ek yap1yor:
"Cinayet i stanbul 'da bilhassa tulumbacilarla bahriyeliler
arasmda o kadar biiyiik bir teessiir uyandud1 ki, devrin adetince
vaka iizerine 28 k1tahk bir destan yaz1p bast1rd1m; be bin niisha
kap11larak tiikendi. Paranm bereketli zamam, tanesi be paradan
5 . 5 altm getirdi. 0 zamanlar i stanbul'da iki bin niisha sat1hr ga
zete yoktu. Destanm derhal taklidi 1kt1. Rivayete gore iki ii bin
niisha da o taklit bask1dan sat1lm1."
Kabaday1 destanlarmda olenden olumlu, oldiirenden ise
olumsuz bahsedilir. Hatta yok yoluna giden, birdenbire camgo
niilden anlahmla hak yoluna eritigi ve okurlardan vefa ve dua
bekledigi dile getirilir.
Destani ifadeler takdim edilen hal terciimesi ile okuyucuya
gurbet eline uzanan bu hayatta muradma erememi bir tulumbac1-
nm sonraki hayatta yaayacagma neredeyse yemin edecektir.
Kotiiliik dolu bir diinyada iyilikle bezenmi bir yigidi anla
tan destani ifadeler oylesine etkilidir ki, dinleyenlerin kimi zaman
gozleri dolacaktir.

Toplumsal Tarih dergisi, Say1: 86, Subat 200 I

- 1 02-
 Ergun Hir;ytlmaz

Destanlardaki kabaday1 tulumbac1lara merakh bir gozle bak

hg1m1zda baz1 semtlerin kiilhanileriyle kar1lamz
Toygarh R1za'nm da yer ald1g1 D skildar Karakollular, pen
esi kuvvetli olarak amlan D skildarh Mart Dokuzlu Ali, merkez
tulumbac1s1 Kara Mehmet, Yazmac1 lakab1 ile maruf Artino 'nun
omuzda1 Yervant, Kumkap1h Dikran, melanet yoluna sapan
Cibali sand1g1 uaklanndan bed tiynetli olarak amlan Dilaver,
Galata'mn namh killham Laz Dimitri ve adm1 anmad1g1m1z ni
celeri, hem a1klarm dilinde hem de destanc1lann dilinde yaa
hlm1h.

- 1 03 -
 RA CON

KULHANBEYLERi UZERiNE MANiLER

Ayakh maniler arasmda yer alm1 kiilhanbeyleri iizerine soy

lenmi, iki satirhk deyiler arasmda u omekleri verebiliriz:

"A/eyhimde la/ istemem, dok efkiirm meydana

Ahbab1 arzulay1p geldim Galata 'daki meydana.. .
"

***

"Otur oturdugun yerde, kim att1 ta1 sana?

iinkii civan senindir, arkanda ta1sana. . ".

***

"Mevlam sevda vermesin, hiiybir kulun bama

Dir be ahbap bir olduk, iy1kt1k Baglarba1'na . . . "
***

"Makinemiz ie hazir, fayraptir ocag1m1z

Bize Tophaneli derler, kanhdir b1iyag1m1z . . . "
***

"Kurum kurum oturup, mahallende kurulma

Su testisi su yolunda kmhr, laf dinlemez tulumba . . . "
***

"Mevlam bir yiir vermi$, bir d e iki u9/u bz9ak

Kar demez k1$ demez, gogsumdefilizlenir s1cak. . . "

- 1 04-
 Ergun Hir;y1/maz

KABADAYI VE TULUMBACI KAN TOLARI

Osmanh doneminde tiyatro sahneleri sadece oyunlara mekan

olmam1h. Ozellikle ramazan geceleri de dahil olmak ilzere eg
lence merkezleriydi.
Sahneler donemim iinlii kantoculan ile renklenir, soyledikle
ri kantolarla ortahg1 kirar geirirlerdi. Kantocu deyip gemeyin,
aralarmda besteler yapanlar da vard1 ve Peruz'un iki yilze yakm
bestesi oldugu bilinir.
Bu mekanlara esnafmdan paasma, mirasyedisinden kabada
y1sma her tiirlii insan gelirdi. Dolay1s1yla kantolar da buna uygun
olarak yazilm1, her kesime hitap eden kantolar uzun zaman soy
lenmiti.
Kabaday1 ya da tulumbac1 kantolarmm da yer almas1 ka1-
mlmazd1.

Rast Kanto
"Yan gm var, yangm var yamyorum
Yeti$in garda$lar tulu$uyorum
Mis kokulu hammeli
Miisaadesiyle koklayayzm
(:ir;:egim vermem seni
Yangm var yangm var yamyorum
Yeti$in a dost/ar tulu$uyorum. . . "

Bwkln Kantosu
"Galata 'da kahve tamam
Meyhane baloz tamam
Hara<; verilirse bzr;:kma
B1r;:ag1m1 koyayzm kmma. . . "

Kumar Kantosu
"Adam aldatmak giir;:mii$ meger
Kumar oynatmakta hiiner

- 1 05-
 RA CON

Nerede bildigimiz sersemler

Ele ger;erde ise derler
Hain kumarbazlar
Elinden yilrecigim pek yand1
Zarnparahk tmgir rnmgir
Bir parac1g1rn kalrnad1
Halirne bir kere gillrneyip baksamz
Merharnet bari etseniz
Yand1rn kurnarda durnamrn1 gorseniz
imdadima yeti$seniz. . .
"

Hovarda Kantosu
"Hovardayim hovarda
Savul kar$imdan varda
Mantar yemem ben as/a
Tosunum hayda
Meyhaneler gezerim
Kabaday1 severim
Bana r;atan olursa
Bir yumrukta ezerim
Ah var mi bana yan bakan
Anam babam karde#m
$oyle gel be karde#m
At rakzy1 omuzda$lm
He/al o/sun karde$im
Yedik ir;tik kime ne dedik
Kime dedik, ne dedik
Hayda, hayda
Oyna dedik
Atlas mintan giyerim
Kadifedir yelegim
Ayakta y1rt1k potin
Ben nir;in evleneyim? "

- 1 06-
 Ergun Hir;y1/maz

Hovarda Kantosu
"Hovarday1m hovarda
Kabaday1y1m, tosun day1
Severim hovarda hayda
Bo yere h1r 1karmam, severim hovarday1
Meyhanede akanm, peykesinde yatanm
Ben camlan k1ranm, h1r 1kanr kaanm
Var m1 be>yle tosun day1
Ben marizden kaanm
Var m1 be>yle kabaday1
Ben dayaktan korkanm
Sen benimsin apkmm klZI
Ne giilersin arkada
Ne bakarsm be karda
Bende yiirek mermer ta
Savul kar1mdan dola
Bula1g1m be karda
H1r pkar yava yava. . .
"

Neva Sarho Kantosu

"Sarhoum aman, /also yapmam
Olur olmaz kabaday1ya kulak asmam
Naray1 basar davranmm
Agur agpk gorsem sulamnm
Parah da paras1z da meyhaneci
Verir bana vermez ise k1rar
Doker kaar1m, vermez misin?
Simdiden sonra art1k ge bizi ge
Bir daha atanm, nerde o/sa yatanm
Son kadehte insanllktan pkanm
Keyfim tamam, of yavrum yaktm beni
Sevdim seni. . .
"

- 1 07-
 RA CON

Kabadayi Kantosu
"Kabadayzlzk bize nam
Duz i<;:erim ben her a/cyam
Merak, keder kalmaz gam
Dumanlzdzr hep kafam
Sanki 9amurdan adam
<:;amurlarda yatarak
Rakz arap 9akarak
Hem de nara basarak
Hayda hayda hayda
Yaman bu;:km, hovarda
Narayz basar sokaklarda
Hovardalzk bize an
Meyhanedir bize mesken
Parlat tosunum hemen
Tosunum aman aman
Hem yigit, hem kabaday1
Goriiniiz hovarday1
Tosunum kabaday1
Hayda hayda hayda
<;apkm, bu;:km hovarda
Yatarlar i;:amurlarda
Meyhanede s1zarlar
Otiz rak1y1 ii;:erler
Sokaklarda yatarlar
Atanm hen naray1
Sen edelim buray1
Yaman ii;:er, yaman ii;:er
Goronuz kabaday1y1 . . .
"

- 1 08 -
 Ergun Hi"yrlmaz

BELGELER, BiLGiLER

Karakoldan Haber Var

Osmanh Devleti'nde ilk polis tekilatl 1 2 6 1 'de (miladi 1 845)
teekkiil etmiti.
Tefti memuru ad1 ile viicut bulan bu sm1f iin 1 7 maddelik
bir nizamname yapilm1 ve konu hakkmda Avrupa'ya bilgi de ve
rilmiti. Bu tefti memurlan karakollarda zaptiye zabitam ile bir
likte adli ve idari her tiirlil tahkikatla megul olurlard1. 1 880 y1hn
da tefti memurluklan kaldmlm1, Giilhane Hatt-1 Hilmayunu'nun
ardmdan geni kadrolu Polis Tekilati giindeme gelmiti.
1 908 Merutiyeti sonrasmda Beyoglu Mutasamf! Hamdi
Bey, zaptiye naz1rhgma getirilmi, gorevden almmas1 ilzerine
Manyasizade Refik Bey, Sarni Paa ile Uzun Ali Paa bu makam
da bulunmulard1.
Emniyet-i Umumiye Miidilriyeti ise Zaptiye Nezareti'nin
kaldmlmas1 ile teekkill etmiti. Miralay Galip Bey' in umum mil
diirliigii s1rasmda polis maa1 400 kurua 1kanlm1h.
Bizim polisin Avrupa ile ilk temas1 bu doneme rastlar. Ga
lip Bey, i stanbul Polis Okulu Miidiirii Ahmet Bey ve diger heyet
mensuplan ile Londra'ya tetkike gitmilerdi. Bu inceleme sonun
da O skildar ve Beyoglu polis miidiirliiklerinde adli ve idari k1s1m
lar tekil edilmiti. Ve art1k polisler haberleme iin elzem olan
telefona da kavumutu.
Galip Paa 1 y1l l 0 ay gorevde kalm1t1. Cumhuriyet donemi
ne kadar bu gorevi yerine getirenler iinde makam1 en uzun siiren
miidiir Hiisamettin Bey' di (3,5 y!I).
Erzurum mebusu Durak Bey Milli Hiikiimet'in ilk emniyet
genel miidiiriidiir. Polis Tekilat1 'mn olumasmda iki Avusturyah
Frederik Ramah ile Edmon Haydenfeld biiyilk rol oynam1t1.

Basmda Yer Alan Vakalar

I1kh gece hayat1 olumsuzluklan da beraberinde getirecek
ti. Meyhanesinden barma, genelevinden ara sokaklarma kadar

- 1 09 -
 RA CON

uzanan bu eglence mekanlan ne kadar i;:oksa, emniyete intikal

vukuatlar da o kadar i;:oktu. Donemin gazeteleri de bu haberleri
okurlanna ulahrm1h:

B1akla Oldiirme
Kas1mpaah c:;; aku Emin ile refiki Kiirt Hido evvelki gece saat
alt1 raddelerinde Galataoa Karaoglan Sokag1'ndan gec;:erken mi
ayelerinde miinazaa zuhur ederek Hido hamil oldugu kamasm1
c;:ikararak c:;;akir Emin'i karnmdan darp ve cerh edip bag1rsaklanm
d1anya c;:1karm1hr. Yarah derhal yere serilmitir. Vaka Voyvoda
Polis Komiseri Hayri Bey ile Komiser Yard1mc1S1 Mustafa ve Polis
c:;; avuu Haim Efendiler tarafmdan haber ahmr almmaz, derhal
vaka yerine itap olunup yarah Altmc1 Daire Hastanesi'ne nakle
dilmi ancak iki saat sonra vefat eylemitir.
Hido firar etmi, Kemeralti'nda bir umumhanede gizlenmi
oldugu Hayri Bey tarafmdan haber ahnmas1 iizerine aratmlmak
la katil ele gec;:irilmi ve gozetim altmda Beyoglu Mutasarnfhg1'na
gonderilmitir.
(22 Kanun-i Evvel 1 89 1 )

Bolvadin Hapishanesi,nden Firar

Bolvadin kazas1 hapishanesinde bulunan mevkufiden be
nefer terin-i evvelin on dokuzuncu gecesi derun-i hapishanede
bulunan helanm sakfmda iki doeme arasm1 delerek firar ettik
leri anlailmas1 iizerine tahrirata bi'l-ibtidar kaza zab1ta memuru
Yahya Bey'in gayretiyle birkac;: giin zarfmda ciimlesinin derdest
olunup tevkif olunacag1 Karahisar mutasarnfhg1 tarafmdan ac;:1k
lanm1 ve Yahya Bey'in hizmeti takdir gormiitiir.
( 1 Kanun-i Evvel 1 886)

<;op Arabas1 ile Firar

Diinkii giin sabahleyin hapishane-i umumiden iki kii hapis
hanenin siipriintii arabasma girerek, siipriintiicii bunlarm iizerine
siipriintii doldurmas1yla merkumlan bu hile ile hapishaneden i;:1-

- 1 1 0-
 Ergun Hi<;y1/maz

kanm ve Sultanahmet Meydam 'nda ktilhaniler arabadan i;:1karak

firar edecekleri mada gortiltip derhal jandarmalar koarak birini
derdest etmiler ise de digerinin firar ettigi iitilmitir.
(2 Terin-i Evvel 1 885)

Dolandmc1 Cemal
Karagtimrtik civannda Kei;:ecipiri mahallesinde Sofah <;e
me Caddesi 'nde on bir numarah hanede sakin Karsh Cemal na
mmda bir zat bundan yirmi be gtin once komusu bulunan zen
ciye Ferah kadm nezdine giderek, ben altm gtimti yapanm, fakat
eczalanm bitti, u altm ktili;:esi mahfuz olan i;:1km sende rehin
olarak kalsm. O i;: gtin sonra verilmek tizere bana on be mecidi
ye ver demi. Mezbure de i;:Ikmm ai;:1lmasm1 ihtar eylemi ve i
bu i;:1km benim mtihrtim altmdad1r, ziyam yoktur, boylece dursun
deyip mezbureden on be mecidiye ahr. Aradan on be-yirmi gtin
sonunda soz konusu tutann odenmemesinden dolay1 beynlerin
de niza (aralannda kavga) basil olup i polis merkezine dtier.
Mezbure nezdinde mahfuz olan i;:1km1 polis efendilere verdiginde
ii;:inden bir ktiliye tuni;: i;:1kar. Cerna! ise, polis merkezinde olunan
sual iizerine evet ben kimyagerim, benim ibu sanatimdan htikti
metin malumah vardlf diye malumat verir. Bunun tizerine evvelki
pazar gtinti mahalle imam1 ve muhtan polis mahareti ile aratm
larak hanesinde biri;:ok kimyevi madde bulunarak mercie teslim
ve kendisi dahi tevkif olunmu ve bii;:are Ferah kadm ise, on be
mecidiye gittiginden dolay1 iizgtin kalm1tlr.
(7 Terin-i Evvel 1 885)

Matmazel Roza'y1 Kim B1aklad1?

Cuma gtinti gecesi saat dort raddelerinde Kad1koy
Yeldegirmeni 'nde sakin dtilger kalfas1 Yani 'nin mutasamf oldugu
haneden iitilen bir feryat tizerine Yeldegirmeni mevkiinden ye
tiilerek sokak tistiine nazlf odamn birinde merkum Yani'nin klZI
yirmi be yalannda Rosa'nm mecruh (yarah) oldugu mtiahede
edilmesi tizerine derhal bahriye doktorlarmdan Miralay i zzetlii

- 1 1 1-
 RA CON

<;alab Bey ve Miilkiye tabiplerinden Mosyo Jak Danon i;:agml

mt ve muayene olundukta merkumun sag kaburgast kemikleri al
tmdan cerh edildigi (yaraland1g1) anlathp kimin tarafmdan cerh
edildigi soruldukta bizzat bu fii li kendisi eyledigini beyan etmi
ise de hane deruhunda (ii;:inde) alet-i cariha-i nariyye (yak1c1, ya
ralay1c1 alet) bulunmamast ciheti ile yapanm baka birisi oldugu
anla1lm1ttr. Kamaval olmak miinasebetiyle mecruhenin hanesi
oniine gelen birkai;: musahhire-i-bi edebin (edepsizligi ele almt
m) bu fiile cilret eyledigi iitilmitir.
(Zaptiye Nezaret-i Aliyyesi 3 Mart 1 889)
-

81akladdar ve Katdar
Diinkii pazar giinii saat sekiz bui;:uk raddelerinde Pavri 'nin
meyhanesinde bir cinayet vuku bulmutur.
Sehremaneti kantar idaresinde miistahdem Liitfipaah Naz
mi ile refiki Matbaa-i Osmaniye milrettiplerinden Serif, mezkur
meyhanede oturup ay ii iret etmekte iken Langa sakinlerinden
tahrninen on kadar Rum delikanhst onlerinde birtaktm ince saz
oldugu halde ii;:eriye dahil olmulardtr.
incesaz icra-i ahenge balamt, merkumundan biri bir nara
atmt, Serif tarafmdan dahi mukabele edilmi, milnazaa da bed
eylemitir (kavga balamtttr).
Merkumun Serif ile Nazmi 'nin iizerine hiicum etmiler ve
onlar da mukabele ile iskemlelerle birbirlerine girimiler ise de
miinazaa-1 mezkure Serif'ni sol bOgriiyle bamdan tehlikeli su
rette cerh olunarak yere serilmesi ve Nazmi 'nin dahi sol omzuyla
gogsiinden hafif surette yaralanmas1yla hi tarn bulmutur.
Keyfiyet polis merkezine aks eder etmez Komiser Hiisrev
Efendi maiyetine birkai;: efendi alarak mahalli vakaya itab ey
lemi ise de hayfa ki (yaztk ki) carihlerin (yaralayanlarm) kimi
meyhanenin kaptsmdan kimi de arkadan tahta perdeden firar ey
ledikleri cihetle derdest olunamamtlardtr.
Mecruhlar (yarahlar) merkeze gotiiriilmil ve ifadelerinde
hii;:birinin isimlerini bilmediklerini ve cerhin (yaralamanm) ii;:le-

- 1 1 2-
 Ergun Hir;y1/maz

rinden hangisi tarafmdan vuku buldugunu tefrik edemeyecekleri

ni ve yalmz
bazilanm tamd1klanm beyan eylemilerdir.
Yaras1 tehlikeli oldugu beyan olunan Serif bir arabaya ra
kiben (binerek) Gureba-i Milslimin (Milslilman Kimsesizler)
Hastanesi 'ne ve Nazmi dahi bab-1 valay1 zaptiyeye zam olunmu
lardir.
(Zaptiye-i Nezaret-i Aliyyesi 8 Subat 1 894)
-

Bu;akla Yaralama
Tarlaba1'ndaki evinde salhane cigercilerinden Krn;u'ya bir
ay once yol verilmi oldugu halde geiyen cumartesi gecesi yatmak
ilzere salhaneye giderek refikleri ile yemek yerken sebepsiz yere
ta1d1g1 b1iyak ile Metro'yu omzu ile elinden ve Hristo'yu kol
tugundan yaralayarak firar etmi ise de malumat ilzerine derdest
edilerek karakola getirilmitir.
(6 Kanun-i Evvel 1 886 Vakit)
-

Haneye Tecavilz
Beyoglu'ndaAynahiyeme civarmda kerhaneci Niktar admda
ki kadmm hanesine gece be alt1 adam gelip, merkume Niktar'm
kap1y1 aiymamas1 ilzerine kap1y1 bir hayli tepelemilerdi. Bununla
da kanaat getirrneyip birbiri ilzerine iy1karak hanenin penceresin
den iiyeri girrnek istemilerdir. Menkumenin feryad1 ilzerine silah
iyekip susturrnaya iyahm1lar ise de i zaptiyeye intikal etmi ve
adamlar derdest edilerek karakola gotilrillmillerdir.
( 1 6 Mart 1 885 i kdam)
-

- 1 1 3-
 KABADAYI,
KAPKA<; SOZLUGU
A
-

Abao: Alttaki
Abliyi kamnak: $amnak
Abordo etmek: Yanamak
Abuli: Kafas1z
A1k gelmek: Yaklamamak
Adadiyoz: Kiilhanbeyi
Adam1m: Dostum, yakm1m
Adembaba: Bitirimin yoksulu
Adres degitirrnek: Olmek
Afet-i devran: Diinya giizeli
Afili: Gosterili
Aftos: Dost, metres, sevgili
Aganda: Tut
Aga: Kogua hiikmeden
Aglat aga: Mankafa, ahmak
Ala: Usuliince
Alabanda: Musallat olmak
Alabandaya maruz kalmak: Azarlanmak
Alafranga: Pezevenk
Alarga durrnak: Uzak durrnak, a1k durrnak
Alengirli: Gosterili
Alesta: $imdi, derhal
Alet-i edevat: Erkekte on tak1m
Alfors: Pezevenk
Algarina: i ri kabaday1
Ali keklik: Hapishane falakas1
Alt1patlar: Toplu tabanca
Amesos: Derhal (Rumca)
Anaforlamak: <;almak
Anahtar: Riivet
Angut: Kahn kafah, sersem
Apakurya: Ortodoks Rumlannm ubat aymda, Bilyilk Pehriz on
cesi kamavah, eglencesi
Apiko: Hazir beklemek
Araklamak: <;almak
ArmatOr: Kadm i;:aht1ran belah
Arpac1: Htrs1z
Asesba1: Yenii;:eri Ocag1'nda astl gorevinin d1mda asayii sagla
makla yiikilmlil kii, bir i;:eit polis miidiirii
Avanta: Bedava ey
Averta: Aiy1k, serbest
Ayak yapmak: Birini aldatmak, kand1rmak ii;:in dalavere yapmak
Aynas1z: Poli, hoa gitmeyen; fena, zararh
Az buz etmek: Pari;:a pari;:a etmek

B
-

Baba: Erkeklik aleti

Bal petegi: Kabaday1 yeleginin ii;:indeki bal petegi oyuklu mintan
Band1ras1z: i nani;:s1z
Banka: Genelev
Sanyo ettirmek: Azarlamak
Banyol: Tersane zindanma verilen ad. Banyollar 1 863 'te yerini
Sultanahmet Hapishanesi 'ne birakh.
Barba: Yah meyhaneci
Barbunya: Mor bin lirahk
Bardag1 k1rmak: Cinsel hastahga yakalanmak
Basmak: Yilrilmek
Beybaba: Hahn say1hr, eski bitirim
Bitirim: Kiilhanbeyi
Boca etmek: Boaltmak
Bodoslama: <;arpmak
Bomba patlatmak: Beklenmeyen, a1rt1c1 racon kesmek
Borda borda: Yan yana
Borda: Yan
Bocek: Taharri, gizli polis, Osmanh doneminde bu grubun tilmil
ne hiikmedenin s1fat1. Yanmda daha ok tovbekar olan sulular da
olabilirdi. Bocekba1 dir.

c
-

Camadan: O ste giyilen kiilhanbeyi gomlegi

Cartay1 ekmek: O lmek
C1v1k: Sulu
C1zb1z etmek: Diimdiiz hale getirmek
C1zlam: Kama, s1v1ma
Cicoz: Hi, yok
Cila: Esrar iiminden sonra tathya gemek, ikide bira ile tamm
lamr.
Ciro etmek: S1rtmdan geinilen kadm1 baka bir belahya satmak
Civan mert: Yigit, delikanh
Covindo: Siislii

<;::aa: Hatirh kabaday1, genelev ileten kadm

<;:: aganozlamak: Omzunu ileri silrilp enesini egerek yilrilmek
<;:: ak1 gibi: Biikiilmeyen, saghkh
<;:: akoz etmek: Gozetlemek
<;::aparize etmek: Tuzaga diiilrmek
<;:: iroz: Kiilhanbeyi, haneberdu arasmda ok zay1f kupkuru insan
<;:: ivilemek: B1ak ya da benzer aletle yaralamak
<;:: omak: Erkeklik aleti
<;::ukur: Makat
<;:: ulgerme: Pi
D
-

Dalavere: Hile
Dalga: Esrar
Dalgamotor: Dost, sevgili, metres
Dekarya: On para, onluk
Delik: Hapishane
Derdest etmek: Yakalamak
Diragon: Paras1z, zilgilrt
D1zd1zc1: Bir i;:eit dolandmc1
Didon: Kei;:i sakalh zilppe
Dikizlemek: Gozetlemek
Dilgoz: Aptal
Dimano: Durmadan i;:ahan kotil kadm
Dirhemi bozuk: Ayan bozuk, gilvenilmez
Diine gore: Sana gore alt edebilecegin, uyuturucu
Dizel: Ahlak1 zay1f kadm
Dort tekerlek: Mecidiye
Dubara: Hile, yalan
Dumam ilstilnde: Pimeye dogru, ha patlad1 ha patlayacak
Duziko: Rak1
Dilmen kullanmak: idare etmek
Dilmen: Hile
Dilmeni k1rmak: Kai;:mak

E
-

Ekabir: Emniyette adam1 olan

Elado etmek: <::ekip almak, Rumcada buraya gel
Emperyal sakal : <::enede birak1lm1 kei;:i sakahm andiran, k1sa siv
ri sakal
Entereso: Menfaat
Enteresocu: Menfaati;:i
Eptolofos: Eftalifos kahvesi (Yeditepe anlammda)
Erketeci: Gozcii
Eski kulag1 kesik: i htiyar ve tecriibeli zampara
Esnaf: Ahlaks1z kadm
Ev pilici: Ellenmemi gem;: k1z
Ezile biiziile ram olmak: Once erkek, sonra k1z gibi davranmak
Ezmek: Para harcamak

F
-

Fa'Ya: Yiiz, 'Yehre, surat

Fa'Yasm1 almak: Mahcup etmek, fiyakas1m bozmak
Fal'Yata: B1'Yak, kama, i gibi aletler
Falso: Hata
Far: Kadm veya k1z memesi
Fertigi 'Yekmek: Savumak, ka'Ymak
Fettan: i veli, hafifmerep kadm
Fezleke: Hillasa, netice
Ftr'Yalamak: Birini azarlamak
Fisk mahalleri: Kotil, ahlakd11 ilerin yap1ld1g1 yer
Filispit: Son derece sarho
Filo: Bitler
Fino: Esrarm iyisi
Flamas1z adam: Her boyaya boyanan kii
Folluk: Ecinsel erkek
Forsa gibi 'Yahtirmak: Az para ile 'YOk i yaptlrmak
Fuhu bacizesi: Fuhu oyuncag1, fahie
Fuhu yatagmda mart olmak: Kabaday1 i'Yin olumsuzluk anlamm
da yaamad1 diye kullamhr.
G
-

Gaea: Kadm, dost, sevgili

Gardiyan: Gaige eden
Garg1 etmek: Kumarda biitiln paras1m bir kag1da koymak
Gelberi etmek: A1rmak
Geometrisi cafcafl1: ekli bozuk, abart1h
Gu atmak: Laf atmak
Gugua almak: Gayriciddi kar1lamak
Gonca: Esrarm en ala.st
Gradosunu diiiirmek: Degeri azalmak
Giimlemek: O lmek
Giimii: Kadm
Giiverte yolculugu: Otomobil bagaj mda yolculuk
Giiverte: Barbut oynatllan kiiiik masa
Giivertede yiiriimek: Erkeklerin erkeklerle iliki kurmas1

H
-

Habazan: i tahh ve karm a kimse, cinsel a1dan uzun siiredir

tatmin olmam1 erkek
Hacamat etmek: Ucu iple sanlm1 falata ile hafif yaralama
Hara yemek: Paras1z, bedavadan geinme
Havva: Kadmlar koguunda kalan
Haybeci: Daha ok kiilhanbeyinin etrafmda taktlan, asalak
Hayta: Serseri, ipsiz saps1z
Helalli: Sevgili, dost
Heyet: Kabaday1 merammm anlat1ld1g1 karar mercii
H1rtapoz: Aptal
Hicri olmak: O lmek
Hodnefes: Ebarke kabag1, nargilesi
Hoor: Eti budu yerinde, topluca giizel kadm
I-i
-

Iska: Yok
Iskarta: i e yaramaz
Iskota bacak: i iyine dogru egri bacak, iyaganoz yiiriiyiilil kabaday1
iiyin soylenir.
Islak: Henilz cinsel ilikide bulunrnam1 bakire k1z
Islatmak: B irini dovmek
Izbandut: i ri ve kaba, goriinilil ile korku salan Rum korsanlara
verilen ad.
ibigini kald1rrnak: Kar1 gelmek
iki ag1zh: Yaramaz, karakulak denilen b1iyagm kama gibi iyift ag1z
h olam
i mam kay1g1: Tabut
ipi pallah sivri killah: i siz giliysilz, paras1z pulsuz, yersiz yurtsuz
anlammda
ipsiz: Ba1bo. serseri
i skandil etmek: Bitirimlerin, killhanbeylerin ya da bu yolun yol
culannm karIlatiklan anda gozetleme iyekmek, yoklamak, silz
mek, lafla ag1z aramak
i skandil etmek: Gozetlemek
i skandil: Tepkiyi oliymek iiyin yapilan yoklama davram1
i skele almak: Sarkmtihk etmek
i skeleye baglamak: Eglenceden sonra gece kahnacak kadmm bu
lundugu yere gitmek
i spari yapmak: Pisi bahg1 gibi yamyass1 etmek
i stimini almak: Sarho olmak

K
-

Kakanoz: <;:: irkin

Kaidmm milhendisi : i sahibi, okumu gibi goriinen isiz giliysilz
Kaltaban: Deyyus, pezevenk, tembeller iiyin kullamhr.
Kamam;:o etmek: Aktarmak
Kampanac1 : arlatan
Kanemi olmak: K1zarmak
Kapama: Dost, metres, sevgili
Kaparoz: Kotiiye kullanmak yolu ile havadan gelen mal
Karagoz: Tavla zan
Karakulak: iki kan boyunda tek ag1zh saph bu;:ak
Karmanyolac1: Gilndilzleri kent iyinde zorla ve tehdit ile soygun
yapan
Karmanyolaya getirmek: Gilrilltiiye getirmek
Kaalot: Aptal, budala
Kakaval: Aptal
Kavanyo: Zar degitirmek, c1vah kmk zar kullarunak
Kayarto: Ahlaks1z kimse
Kefere: Suy dilnyasmda gayrimiislimler iyin kullamhr.
Keriz: Kumar argosunda oyun oynamak
Kerteriz etmek: EtrafI kolayan etmek, gerektiginde bunu hisset
tirmek
Kiryoz: Orta yah b1y1kh kimse
K1rt1pil: Zavalh kimse
Kira: Hamm
Kinemek: Yalanc1 killhanbeyi naras1
Klark yekmek: Reddetmek, menfi cevap vermek
Kol gezmek: Zab1tanm ya da kabadaymm yevre izlemesi
Kontra gitmek: Zit gitmek, tersine hareket
Kristal lamba: Kadm veya k1z memesi
Kristali k1rmak: Miinasebeti bitirmek
Kulealt1: Hapishane alt boliimii

L
-

Layka: Yalanm1, porsiimii kadm ya da adam

Lafa yekfm tutmak: Konumaya son vermek
Lanto: iri ve ikin vilcutlu uygunsuz kadm
Leb-i derya: Mah miilkil olan
Leblebi: Tabanca kurunu

M
-

Madik: Hile, yalan, dolan

Madra etmek: Yenmek, rezil etmek
Madra olmak: Ozellikle kalabahgm ii;:inde davay1 kaybetmek
Mahbub: Erkek sevgili, oglan
Malta: Hapishanede mahkumlann volta att1g1 alan
Mama: Genelev patronu
Mandepsi: Tuzak, oyun
Mangiz: Para
Manita: Para s1zd1rmak ii;:in yapilan kand1rma davram1
Mantinuta: Metres
Marizine kaymak: <;ullamp dovmek
Mastika: Sak1z rak1s1
Mastor: Esrar sarhou
Matiz: Sarho
Maytap gei;:mek: Kiilhaninin kar1smdakini dalgaya almas1
Mektep: Genelev
Melek girmez: Eminonil ve Bahi;:ekap1 arasmdaki bekar odalan
nm yer ald1g1 alana verilen isim. Bu semt alam tehlikeli bir sui;:
mahalli idi. Halk arasmda bu tabirle amhrd1.
Menfes: Nefeslik yer. Hapishanelerde 11k ve hava ii;:in ai;:1lan kii
i;:iik pencere.
Metazori: Zorla
Metizmenos: Esrar sarhou
M1hlamak: Kiilhanbeyi ve sokak soyleminde b1i;:ak, kama, i gibi
eylerle vurmak
M1rmu: Kiilhanbeyi olmadan once
Mori: Kili;:ilk k1z
Morto: O lii
Muhallebi \:Ocugu: Nazik erkek, hamm evlad1
Miihimmat: Kabaday1 silahlan
Miistamel: Kullamlm1
Miitemilat: <;evresi geni anlammda

N
-

Nahak yere: Haks1z olarak

Nallamak: O ldiirmek
Nannik: Kapatma
Neft yag1: Yagc1, yalaka
Niyazi olmak: Hi\: yere oliip gitmek
Nokta olmak: Gitmek
Numarac1: Dalavereci
Numisbat: Niimizmatikten uyarlama parac1, desteci
Niisha-i kudiim: Eski donemde zindana yeni giren mahkfimlara
yaz1hp verilen ayakbast1 muskas1

0
-

0 duraktan i almak: Mahalle d11 kadma yaklamak

Oksulamak: Def etmek
Oriste: Buyurun (Rumca)
Orostopolluk: Kahpece hile

0
-

O kiiz: C1vah zar

Okiiz bag1: El ve ayak prangas1
Operlemek: Opiimek
O tmek: Gevezelik etmek, itirafta bulunmak
p
-

Pa'Yoz: Uygunsuz, orta mah, gilnahkar kadm

Palaman koparmak, 'YOZmek, aynlmak
Palamut: Kahn esrarh sigara
Palikarya: Delikanh (Rumca)
Pangadoz: Kahn sanlm1 esrarh sigara
Paso: Ben yokum anlammda
Pata 'Yakmak: Silnepe
Patpat: Para
Pendifirank: Tokat
Per'Yev atmak: Sarkmtihk etmek
P1rpm: Hovarda, 'Yapkm
Pitov: Tabanca
Piyasaya dilmek: Orta mah olmak
Piyastos olmak: Yakalamak
Polim: Yalan
Polisaj : Kendini gizleyen, boya silrmil
Prinkipo: Bey adas1, hali vakti yerinde olanlar i1Yin soylenir.

R
-

Racon kesmek: Muhakeme edip hilkilm vermek

Rampa etmek: Yanamak
Raspalamak: Yanamak
Rosto yapmak: B11Yaklayarak oldilrmek
Rolantide kalmak: Sevimeyi uzatmak

s
-

Salamura: Yolsuz hareket

Salata: Kan1k
Sap: Erkek
Saraka: Alay
Sepet havast: Uzaklatmnak, kovmak, atlatmak
Serke: Serseri
S1rt1kara: Tavla zannda diie
Sipari: Eglenti
Sipsi: Sigara
Siilfi: Diikiin, aagt

apthk: Kulamparahk
ekavet: Ektyahk, h1rs1zhk
enaet inleri: Kotiiliik, alakhk koeleri, pis ilerin ilendigi yer
erir: Kotii, kotiiliik yapan kii
1k1d1m kopuk: Oglan ocuk
tplan: Hemen

T
-

Tahtakoz: Polis, jandarma

Taksi ahmak: Belli bir pezevenge bagh olmadan ahmak
Tatava yapmak: Onem vermemek. Sadece konuup giirleyen biti
rim tayfast iin de kullamhr.
Tenor: Ecinsel erkek
Ttftl: ocuk, tecriib esiz gen
Ttgmak: Savumak
Tingoz: Tokat
Toka etmek: Vermek
Topografya: Viicudu irkin kadm
Tora: imdi (Rumca)
Torigini ka1mak: Diiiinmek
Tripo: Kumarhane
u
-

Uskumru: Kadm paras1 yiyen erkek

Uskutlamak: Susmak
Uyutmak: Kand1rmak
0 b1y1kh: Manitac1, erkeksi davranan

u
-

Okiig1t1 : Yalanc1, hilekiir

O flemek: Cinsel ilikide bulunmak

v
-

Varda: Savul
Vardakosta: 1k, zarif
Vidalan gevemek: <;ok giilmek
Volta: Cezaevinde kendine ozgii alam ileri geri ad1mlamak
Voltasm1 almak: Kamak

y
-

Yakamoz olmak: Yakalamak

Yapa: B1y1k
Yapmd1rmak: Hafif tertip iki imek
Yatik: Kendini kullandiran kadm veya erkek
Yedek paralar: Memeler
Yekun tutmak: Tamam, k1sa kes demek
Yollu kadm: i ffetine gilvenilmeyen, o yolun yolcusu kadm
Yolsuz: Paras1z
Yiiklii: Sarho, silahh, parah
z
-

Zamkinos: Savumak, tiiymek, ka.ymak.

Zapartaya girimek: Azarlamak
Zartay1 .yekmek: O lmek
Zati Sungur ii: El .yabuklugu ile halletmek
Zelil: Kil.yilk, al.yak, degersiz
Zerzevat: Fahie
Zibidi: O stii ba1 perian, k1hks1z, serseri
Zil: A.y, meteliksiz
Zilli: 0 yolun yolcusu kadm
Zokay1 yutmak: Yalana aldanmak, tuzaga diimek
 KAYNAKLAR

Asmalzmecsit 74 (Bohem Hayatz), Fikret Adil, Semih Liltfi

Kitaphanesi, 1 933
Avrat Pazarmdan Hareme, Ergun Hiyilmaz, Destek Yaym
lan, 20 1 1
Beni Topragzma Gomiin, Ergun Hiyilmaz, Altm Kitaplar,
i stanbul 1 993
Beyoglu 'nun Adz Pera iken, Said N. Duhani, eviren: Nihal
O nol, <;elik Gillersoy VakfI
Beyoglu 'nun Kzsa Ge9mi# A rgosu, Ozdemir Kaptanoglu,
i letiim Yaymlan
1 924 Olimpiyatlarz 'na Yolculuk, Silleyman R1za Kugu, Trab
zon Arahrmalan Merkezi,
2002
Bin Bir Gun Bin Bir Gece, Necdet Sakaoglu-Nuri Akbayar,
Denizbank Yaymlan, 1 999
Bir Garson Ne/er Goriir, Yazan Kandemir, "Ayda Bir" O zel
Say1, Y 11: 1 954
Direklerarasz, Burhan Arpad, TTDK, i stanbul 1 984
Eski istanbul Hayatz, "Yosmalar/Kabaday1lar", Pera Orient
Yaymlan, 1 996
Eski istanbul Meyhaneleri ve Alemleri, Ergun Hiy1lmaz,
Varhk Yaymlan, 1 986
Eski istanbul Sinemalarz, Mustafa Gokmen, i stanbul Kitap
hg1, 1 99 1
Eski istanbu/ 'da Hayat, Dorina L . Neave, <;eviren: Osman
Onde, i stanbul 1 978
Eski istanbul 'un Yayayan Tadz, Jak Deleon, Cep Anlah Ya
ymlan, 1 988
Galata 'dan Karakoy 'e, Orban Tilrker, Sel Yaymc1hk, 2007
Galatalz Bir Sair Andre Chenier, Derleyen: Tozan Alkan,
Artshop Yaymlan, i stanbul 2007
Gardenbar Geceleri, Fikret Adil, i letiim Yaymlan, i stanbul
1 990
istanbul Sohbetleri, Mithad Sertoglu, Bedir Yaymlan, 1 992
istanbu/ 'a Ait Giinliik Hatiralar, <;eviren: Nahit Sim Orik,
Ankara 1 949
istanbu/ 'un igalinde ingiliz Hapishanesi Hatiralari, Sebil
Yaymlan, i stanbul 2009
ittihat ve Terakki it;inde Donen Do/aplar, Anlatan: Galip
Vardar, Yazan: Samih Nafiz
Osmanlz Devleti 'ni Sarsan Kadm Casuslar, Serna Ok, Bilge
Kannca Yaymlan, 1 996
O/iirse Ten Oliir Canlar Diesi Degil, Haldun Taner, Bilgi Ya
ymevi, 1 983
Son istanbu/, Ergun Hifi:ytlmaz, Destek Yaymlan, 20 1 2
Sohret: Bir Zamanlar Tiirkiye, emsi S1lk1m, Sam Yaymlan,
2008
Tansu, ink1lap Kitapevi, i stanbul 1 960
Tanzimat 'ta it;timai Hayat, Ziyaeddin Fahri Fmd1koglu, is-
tanbul 1 940
Tiirk Musikisi/Giifteler, Sadun Aksiit, Kervan Yaymlan, 1 983
Tiir k Sinema Tarihi, Giovanni Scognamillo, 1 . Cilt, 1 987
Zeki Miiren i<;in Bir Demel Yasemen/Dargmzm Sana Hayat,
Ergun Hifi:ytlmaz

Silreli Yaymlar

Aktiiel dergisi
Artist dergisi
Beyog/u dergisi
Biitiin Tiirkiye dergisi
Hafta dergisi
Hayat mecmuas1
Hayat Tarih dergisi
Muhit dergisi
Perembe dergisi
 Radyo Haftas1 dergisi
Resimli inci dergisi
Ses mecmuas1
Star dergisi, "Gei;mi Zaman Olur ki", Ergun Hii;y1lmaz ya-
z1lan
Tarih ve Dii$iince dergisi
Tarih ve Top/um dergisi
Yedigii n dergisi.