10.

METABOLIZAM MASNIH KISELINA

Fizioloka uloga masnih kiselina:

1. Izgrauju fosfolipide i glikolipide (membrane)

2. Kovalentno vezane na proteine usmjeravaju ih u membrane
3. Molekule za dobivanje energije (rezerva energije u obliku triacil-glicerola)
4. Derivati masnih kiselina slue kao hormoni i intracelularni glasnici

Energija: 37,62 kJ/g (ugljikohidrati 16,72 kJ/g)

10.1. Razgradnja masnih kiselina

Masne kiseline se oslobaaju hidrolitikim cijepanjem triacilglicerola djelovanjem

lipaza koje su pod hormonalnom kontrolom.
Lipoliza se odvija u citosolu. Glicerol se prevodi u dihidroksiaceton-fosfat i tako
ukljuuje u glikolizu.
Masne kiseline se aktiviraju u citosolu u reakciji sa ATP. Aktivirani oblik masnih
kiselina je acil-CoA.

Aktivacija masnih kiselina:

enzim: acil-CoA sintetaza
O
O
1. RC + ATP RCAMP + PPi
O-
masna kis. acil-adenilat

O O

2. RCAMP + HSCoA RCSCoA + AMP

acil-CoA adenozin
monofosfat
Razgradnja masnih kiselina se odvija u matriksu mitohondrija, pa se aktivirane masne
kiseline transportiraju u mitohondrij pomou karnitina.
U mitohondriju se masne kiseline razgrauju
ponavljenjem slijeda od etiri reakcije:
oksidacija (uz FAD), hidracija, oksidacija (uz
NAD+) te tioliza (reakcije -oksidacije).
Na taj nain se masne kiseline (s parnim
brojem C atoma) prevode u odreeni broj
molekula acetil-CoA. Acetil-CoA ulazi u
reakcije citratnog ciklusa gdje se acetilna
jedinica razgrauje do 2 CO2, a reducirani
koenzimi nastali u oksidacijskim koracima
-oksidacije te u citratnom ciklusu se
oksidiraju u respiracijskom lancu. Time se
oslobaa energija za sintezu ATP.
Masne kiseline s neparnim brojem C atoma u posljednjem koraku tiolize daju
propionil-CoA, koji se prevodi u sukcinil-CoA i tako ulazi u citratni ciklus.
Razgradnja masnih kiselina se osim u mitohondrijima odvija i u peroksisomima i glioksi-
somima i to prvenstveno masnih kiselina s veim brojem C atoma.

Sam proces razgradnje masne kiseline

do acetil-CoA (-oksidacija) je potpuno
isti kao i u mitohondrijima. Razlika je
samo u tome da se FADH2, nastao u prvoj
reakciji procesa -oksidacije, ne reoksidira
u mitohondrijima ve u samim peroksisomi-
ma/glioksisomima u reakciji sa molekularnim
kisikom te nastaje peroksid kojeg cijepa
katalaza.
Kod oksidacije nezasienih masnih kiselina proces -oksidacije tee kao i kod zasienih
kiselina dok ne nastane cis-3-enoil-CoA koji nije supstrat za prvi enzim, acil-CoA
dehidrogenazu. Izomeraza pretvara ovaj spoj u trans-2-enoil-CoA koji je tada
normalni supstrat za drugu reakciju -oksidacije.

cis-3-enoil-CoA

trans-2-enoil-CoA
Kod razgradnje polinezasienih masnih kiselina potreban je jo jedan enzim, epimeraza,
koja mijenja konfiguraciju hidroksilne skupine na C-3 i prevodi D-3-hidroksi-cis-5-enoil-
-CoA u L-3-hidroksi-cis-5-enoil-CoA, koji je supstrat za L-hidroksiacil-CoA-dehidrogena-
zu.
Kad je koncentracija oksaloacetata u odnosu na koncentraciju acetil-CoA, koji nastaje
razgradnjom masnih kiselina, premala, acetil-CoA ne moe ui u citratni ciklus ve se
prevodi u acetoacetat koji se reducira u 3-hidroksi-butirat ili spontano dekarboksilira
u aceton.
Acetoacetat, 3-hidroksibutirat i aceton se nazivaju ketonska tijela. Acetoacetat i
3-hidroksibutirat se mogu koristiti kao molekule goriva, tj. kao izvori energije.
U ivotinjskom organizmu masne kiseline se ne mogu prevesti u oksaloacetat. U biljnim
stanicama se preko glioksilatnog ciklusa acetil-CoA moe prevesti u oksaloacetat te
dalje u glukozu.
U mitohondrijima se odvija razgradnja piruvata i masnih kiselina do acetil-CoA, koji se
zatim razgrauje u citratnom ciklusu do 2 CO2. Reducirani koenzimi koji nastaju u re-
akcijama citratnog ciklusa kao i u procesu -oksidacije masnih kiselina te u reakciji
pretvorbe piruvata u acetil-CoA se reoksidiraju u respiratornom lancu. Osloboenu
energiju stanica koristi za sintezu ATP-a.
 10.2. Sinteza masnih kiselina

Masne kiseline se sintetiziraju u citosolu reakcijama koje nisu obrat -oksidacije.

Sinteza masnih kiselina zapoinje karboksilacijom acetil-CoA u malonil-CoA. Za sintezu
masnih kiselina se acetil-CoA, koji nastaje oksidativnom dekarboksilacijom piruvata u
mitohondrijima, mora prenjeti iz mitohondrija u citosol. Unutranja mitohondrijska
membrana nije propusna za acetil-CoA, pa se transportira citrat koji se u citosolu
djelovanjem citrat-liaze cijepa na acetil-CoA i oksaloacetat.

Da bi se sinteza citrata mogla dalje odvijati oksaloacetat se mora vratiti u mitohondrije.

Oksaloacetat se ne moe direktno transportirati u mitohondrije ve se reducira u malat.
Malat se zatim oksidativno dekarboksilira u piruvat, pri emu se NADP+ reducira u
NADPH, u reakciji koju katalizira malatni enzim.

Nastali piruvat se transportira u mitohondrije i uz hidrolizu ATP se karboksilira u oksalo-

acetat koji ponovo ulazi u citratni ciklus.

Ovim slijedom reakcija osigurava se po jedna molekula NADPH po molekuli acetil-CoA

koja se putem citrata prenese iz mitohondrija u citosol. NADPH se koristi kao reduktivna
snaga u procesu biosinteze masnih kiselina.
Odluujui korak u sintezi masnih kiselina je ireverzibilna reakcija karboksilacije
acetil-CoA u malonil-CoA, katalizirana acetil-CoA-karboksilazom koja, kao i piruvat-
-karboksilaza, sadri prostetsku skupinu biotin.
 Sintezu zasienih dugolananih masnih kiselina katalizira multienzimski kompleks koji
se naziva sintetaza masnih kiselina.

Meuprodukti sinteze masnih kiselina su kovalentno vezani na acil-nosa-protein (ACP)

preko sulfidrilnog kraja fosfopanteteinske prostetske skupine.

Prva reakcija elongacije je kondenzacija acetil-ACP i malonil-ACP uz otputanje CO2.

Slijedi redukcija, dehidracija i ponovna redukcija. Reducens u obje reakcije redukcije
je NADPH. Ovim reakcijama nastaje butiril-ACP.
Odluujui korak u sintezi masnih kiselina je ireverzibilna reakcija karboksilacije
acetil-CoA u malonil-CoA, katalizirana acetil-CoA-karboksilazom koja, kao i piruvat-
-karboksilaza, sadri prostetsku skupinu biotin.
 Sintezu zasienih dugolananih masnih kiselina katalizira multienzimski kompleks koji
se naziva sintetaza masnih kiselina.

Meuprodukti sinteze masnih kiselina su kovalentno vezani na acil-nosa-protein (ACP)

preko sulfidrilnog kraja fosfopanteteinske prostetske skupine.

Prva reakcija elongacije je kondenzacija acetil-ACP i malonil-ACP uz otputanje CO2.

Slijedi redukcija, dehidracija i ponovna redukcija. Reducens u obje reakcije redukcije
je NADPH. Ovim reakcijama nastaje butiril-ACP.
Butiril-ACP ulazi u drugi krug produenja lanca, a donor C2-jedinice je opet malonil-ACP.

Kroz sedam krugova produenja nastati e palmitoil-ACP koji se hidrolizira i oslobaa se

palmitat.
Stehiometrija sinteze palmitata:

acetil-CoA + 7 malonil-CoA + 14 NADPH + 7 H+

palmitat + 7 CO2 + 14 NADP+ + 8 CoA + 6 H2O

7 acetil- CoA + 7 CO2 + 7 ATP

7 malonil-CoA + 7 ADP + 7 Pi + 7 H+

Sumarno:

8 acetil-CoA + 7 ATP + 14 NADPH palmitat + 14 NADP+

+ 8 CoA + 6 H2O + 7 ADP + 7 Pi