BORULARDA SRTNME KAYIPLARI

Deneyi Yapanlar

Umut BYKNSAN
Baykal GLFIRAT
Taner ELK
Zafer ELK
Emre YILDIZ

Raporu Hazrlayan

Umut BYKNSAN

Bu rapor Frat niversitesi Mhendislik Fakltesi Kimya

Mhendislii Blmne Sunulmu tur.

27 EKM 2006
Sayn Yrd. Do. Dr Soner ALTUNDOAN
F. Kimya Mhendislik Blm
KM 402 Mh. Lab. Sorumlusu
ELAZI

Borularda srtnme kayplar 27/ 09 / 2006 tarihinde Ar. Gr.

M. Deniz TURAN gzetiminde; ak boyunca meydana gelen basn
kayplarn belirlemek amac ile yaplm olup, bir ak sisteminde
kayplara neden olan dirsek, vana, dz boru, przl boru, ani daralma
ve ani genileme gibi donanmlarn etkisi incelenmitir.
 NDEKLER

KONU Sayfa No:

zet 4
Giri 5
Ykseklik kayplar 5
Ani genleme 5
Ani daralma 6
Bklmeden dolay meydana gelen kayplar 7
Vanalardaki ykseklik kayplar 8
Przl borularda srtnme kayplar 8-9
Deney Yapl 10
Yorum 11
Simgeler 12
Kaynaklar 13
Veriler 14-15-16
Hesaplamalar 17-18
Ekler
Grafikler 19-20
zet:

Borularda srtnme kayplar deneyinde borularda ki basn

d ve buna bal olan srtnme faktrnn hesab iin deneyler
yapld.
Yaplan ilk deneyde; be farkl ak hzlarnda, koyu mavi renkli
boruda bulunan al vana, standart dirsek ve dik dirsekte basn
farklar piezometre ile belirlendi.
kinci deneyde; eitli ak hzlarnda ak mavi renkli boruda
bulunan, bilyeli vana, ani genilemi boru, ani daralm boru, 50100
150 mm yarapl dirsek donanmlarnda olan kayplar yine
piezometre tpleri vastasyla hesapland.
Yaplan son deneyde ise; przlendirilmi boruda eitli ak
hzlarnda oluan srtnme kayplar piezometre yardmyla
hesapland.
Elde edilen tm veriler(ykseklik farklar) yardmyla eitli ak
hzlarndaki srtnme faktrleri hesapland.
Giri:

Akkanlar mekaniinde en nemli problemlerden biri, ak

boyunca meydana gelen basn kayplarnn tayin edilmesi, bu amala
bir ak sisteminde basn dne neden olan dirsek, vana, ani
genileme ve ani daralma gibi donanmlardan ileri gelen srtnme
kayplar deneysel olarak incelenmesi ve sitemin ona gre ayarlamas
salanr.

1.Ykseklik kayplar:

Dairesel kesitli borudaki ykseklik kayb iki ekilde meydana

gelir.
Borunun toplam uzunluu boyunca viskoz direnten meydana
gelen kayplar
Ak zerinde bulunan donanmlarn neden olduu kayplar.

1.1 Ak alanndaki ani deiimlerden meydana gelen

ykseklik kayplar:
a. Ani genleme: Dar bir borudan geni bir boruya ani
genilemeden dolay meydana gelen ykseklik kayb.

Bu ani genileme aada verilen eitlik yardmyla hesaplanabilir.

hg(V1-V2)2/(2*g)
 b. Ani daralma:

Bir borunun kesit alan aniden daraldnda akkan akm keskin

ke etrafn takip etmeyecek ve akntlar borunun duvar ile temas
kesecektir. Bir jet meydana gelir ve kk ksmdaki sabit akkan
iine akar. Jet nce klr ve sonra kk kesiti doldurmak iin
geniler ve hz dalm tekrar normal halini alr. Jetin bu daralmadan
genilemeye getii en kk kesit alanna vena contracta denir. Ani
daralmadan dolay meydana gelen srtnme kayb dar ksmndaki hz
d ile doru orantl olup aadaki eitlikle hesaplanabilir.

hD= KD*V22/(2*gc)

Ani daralma iin kayp katsaylar:

A2/A1 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,6 0,8

KD 0,5 0,46 0,41 0,36 0,3 0,18 0,06

b. bklmelerden dolay meydana gelen ykseklik kayplar:

Bklmeden meydana gelen ykseklik kayplar, KB ykselme

katsays, V bklme veya balantya giren akkann ortalama hz
olmak zere;

hB = KB*(V2)/(2*gc)
Eitlii ile verilmekte buradaki kayp sadece bklmeden dolay
meydana geldii iin balantnn uzunluundan dolay da bir kayp
meydana gelmektedir. Toplam ykseklik kayb h ile gsterilirse;

h=hL + hB
ve
h=(KL + KB)*V2/(2*/gc)

halini alr

d. vanalardaki ykseklik kayplar:

Vanalardaki ykseklik kayplar;

hL=Kv*V2 / (2*gc)

Eitlii ile verilir. Burada Kv vana kayp katsays dr ve vanann

tipine ve aklk derecesine bal olarak deiik deerler almaktadr.

Vana kayp katsaylar

Bilyeli vana tam ak 10
Al vana tam ak 0,2
Al vana yar ak 5,6

Przl Borularda Srtnme kayplar:

ap ve bal przll belli olan dz bir borunu i

yzeyindeki przllkten dolay meydana gelen basn d
llerek, Reynolds says ile srtnme faktr arasndaki ilikiyi
belirlemek.
Bir akkann dz bir boruda ak srasnda boru boyunca
meydana gelen basn d ile srtnme faktr arasndaki iliki;
 dP= f*LgV2/(2D) (ABD)

dP = 4*f*L*g*V2 / (2*D) (ngiliz)

eklinde dir.

Reynolds says ile srtnme faktr arasnda izilen kartlarda f

farkl deerler olmaktadr.
I eitlie gre laminer ak iin;

f=64/Nre

II eitlie gre ise;

f=16/Nre deerini almaktadr.

dP= pgh olduuna gre birinci ve ikinci eitlikler u hali alrlar;

h=f*L*V2/(D*2*gc)

h=4f*L*V2/(D*2*gc)
eitlii elde edilir.
Deneyin yapl:

Besleme tank zerindeki su kontrol vanasn tamamen aarak

pompann elektrik balants yaplarak pompa altrlr. Bilyeli vana
kapatlarak al vana tamamen alr. Bu ekilde koyu mavi boruda
maksimum ak hz elde edilerek sistem zerine bal her trl
donanmn bal bulunduu piezometre tplerinde ki su stunun
ykseklii kaydedilir. Al vanann bal olduu U tpndeki civa
stunun ykseklii de kaydedilir. Bu artlarda besleme tanknn hacmi
hesaplanarak belirli hacimdeki suyun toplanmas iin geen sre
kronometre yardmyla llr.
Yukardaki ilemler eitli ak hzlarnda tekrarlanrlar. Al
vana kapatlr, bilyeli vana alarak yukardaki ilemler tekrarlanr
farkl ak hzlarnda ilemler tekrarlanr.
Deney II przl borularda srtnme kayplar:
Besleme tank ve przl borunu kndaki vana tamamen
alr. Su pompas alr kararl hale gelmesi beklenilir.
Manometredeki su stunu ykseklii llr. Ayn ilemler eitli ak
hzlarnda tekrarlanr.
Yorum:

Borulardaki srtnme kayplar, sistem zerinde bulunan eitli

donanmlarda srtnme ve ykseklik kayplar incelendi. Yaplan
almalar sonucu; vanann tam ak olduu zaman srtnme kaybnn
en az olduu, vana ayar ksldka srtnme kaybnn art gzlendi.
Dz borularda Reynolds says srtnme faktr ile ters orantl
olduu yani Reynolds azaldka srtnme kayplarnn art gzlendi.
Ayrca hacimsel debi ile hl nin logaritmalar lineer olarak
azald gzlendi. Blasius eitliinden elde edilen f ile deneysel elde
edilen f de farkllklar gzlendi. Bunun nedenleri grafik okuma hatas
olabilir.
Ani daralmalarda sonularn daha verimli olmas iin ykseklik
kaybnnda gz nnde bulundurulmas gereklidir. Ani genilemede
ise ykseklik kayplarnn ihmal edilmesi sonu bakmndan daha
verimli olur. Bunun nedeni deneysel olarak elde edilen ykseklik
kayb ile teorik olarak elde edilen yksek kaybnn ayn olmas
gerekli. Birbirlerine eit olabilmeleri iin eimin ayn olmas gerekli.
Przl borularda Nre f grafiinin srtnmesiz boruya gre
daha dik bir a izdiini, srtnmesiz boruda reynoulds f ile ters
orantl iken przl boruda reynoulds saysnn artmas ile srtnme
faktrnn art gzlendi.
Ayrca dirseklerde srtnme kayplar hesaplanrken; ak hznn
ayarlanmasndaki hatadan dolay dirseklerdeki srtnme kaybn
negatif bulduk. Bu hata kiisel hata olup deneye daha duyarl
yaklald zaman sonular daha iyi olacaktr.
Simgeler:

hl: ykseklik kayb (m)

g: akkann younluu (kg/m3)
Q: hacimsel debi (m3/sn)
V: ortalama izgisel hz (m/sn)
A: Borunun kesit alan (m2)
dp: basn fark (kg/m2)
g : yerekimi ivmesi (m/s2)
f: srtnme faktr
Kd : daralma kayp katsays
D : boru i ap (m)
Kv : vana kayp katsays
Ko : bklme katsays
r: boru yarap (m)
hg: ani genilemeden oluan ykseklik kayb
hd: ani daralmadan oluan ykseklik kayb
Kaynaklar:

1. Prof. Dr. Emir GLBARAN, Akkanlar Mekanii nit

operasyonlar cilt-1, .T. Mimarlk Mh. Fakltesi, stanbul 1979
2. Kimya Mh. Lab. Fy, Frat ni. Mh. Fak. Elaz 2005
Veriler:

BORULARDA SRTNME KAYIPLARI DENEY VERLER

KOYU MAV BORUDA YAPILAN LMLER
t1 t2 t3 Ak vana Standart dirsek Dz boru Dik dirsek
92 92 8 421 283 494
107 106 154 264 191 319
122 121 186 247 170 280
133 132 214 217 148 255
145 144 250 179 127 210

AIK MAV BORUDA YAPILAN LMLER

t1 t2 t3 Bilyeli vana Ani genileme Ani daralma 100 mm dirsek 150 mm dirsek 50 mm dirsek
167 166 227 23 115 127 128 125
180 181 302 15 65 67 70 73
227 225 362 10 63 61 62 65
302 303 411 5 37 42 37 38
713 713 499 2 17 5 6 7

PRZL BORULARDA YAPILAN LMLER

t1 t2 t3 Przl Boru
167 166 30
180 181 35
227 225 40
302 303 43
713 713 46
Dz borulardaki kayplar:

Q V Nre dP= hl f log Q log hl blasius denk

0,0002717 1,844342 28308,1 0,288 0,006225 -3,56 -0,54 0,00578207
0,0002347 1,593234 24453,94 0,191 0,006325 -3,63 -0,71 0,00599755
0,0002058 1,396539 21434,94 0,17 0,006409 -3,68 -0,76 0,00619842
0,0001887 1,2806 19655,43 0,148 0,006635 -3,72 -0,829 0,00633418
0,0001718 1,166182 17899,28 0,127 0,006866 -3,76 -0,896 0,00648414

Ani genleme:

Q V a) h2-h1 b) h2-h1 Manometre

0,000149 1,013264 0,048534 0,048509 0,0681852
0,000139 0,940286 0,041795 0,041773 0,0587172
0,000111 0,750981 0,02666 0,026646 0,0374544
8,26E-05 0,561063 0,014881 0,014873 0,0209059
3,51E-05 0,238039 0,002679 0,002677 0,0037631

Ani daralma:

Q V a h2-h1 b h2-h1 Manometre

0,000149 1,844342 0,048509 0,068185 0,0485344

0,000139 1,593234 0,041773 0,058717 0,0417951

0,000111 1,396539 0,026646 0,037454 0,0266601

8,26E-05 1,2806 0,014873 0,020906 0,0148809

3,51E-05 1,166182 0,002677 0,003763 0,0026786

Vanalar:
Ak vana
Q V dp h2 Kv %Q
0,00027174 1,844342 0,008 0,1008 0,581402 100
0,00023474 1,593234 0,154 1,9404 14,99792 86,38498
0,00020576 1,396539 0,186 2,3436 23,57635 75,72016
0,00018868 1,2806 0,214 2,6964 32,25943 69,43396
0,00017182 1,166182 0,25 3,15 45,44406 63,23024

Bilyeli vana
 Q V dP h2 Kv

0,00027174 1,844342 0,228 2,8602 16,49729

0,00023474 1,593234 0,302 3,8052 29,41151

0,00020576 1,396539 0,362 4,5612 45,88516

0,00018868 1,2806 0,411 5,1786 61,95619

0,00017182 1,166182 0,499 6,2874 90,70634

Dirsekler:
100 mm dirsek
Q V hz Nre f grafik hl Kb hb=h-hl
0,00014925 1,013264 15552,2 0,0062 0,127 0,772393 0,040419
0,0001385 0,940286 14432,09 0,0062 0,067 -0,16774 -0,00756
0,00011062 0,750981 11526,52 0,0062 0,061 0,467586 0,013441
8,2645E-05 0,561063 8611,547 0,0062 0,042 0,963188 0,015454
3,5063E-05 0,238039 3653,566 0,0062 0,005 0,076765 0,000222

150 mm dirsek
Q V hz Nre f grafik Hl kb hb

0,00014925 1,013264 15552,2 0,0062 0,128 0,791503 0,041419

0,0001385 0,940286 14432,09 0,0062 0,07 -0,10116 -0,00456

0,00011062 0,750981 11526,52 0,0062 0,062 0,502375 0,014441

8,2645E-05 0,561063 8611,547 0,0062 0,037 0,651554 0,010454

3,5063E-05 0,238039 3653,566 0,0062 0,006 0,423026 0,001222

50 mm dirsek
Q V hz Nre f grafik hl Kb hb
0,00014925 1,013264 15552,2 0,0062 0,125 0,734174 0,038419
0,0001385 0,940286 14432,09 0,0062 0,083 0,187321 0,008441
0,00011062 0,750981 11526,52 0,0062 0,065 0,606742 0,017441
8,2645E-05 0,561063 8611,547 0,0062 0,038 0,71388 0,011454
3,5063E-05 0,238039 3653,566 0,0062 0,007 0,769287 0,002222

Hesaplamalar:
Dz borulardaki kayplar:

A = *D2/4 => A = 3,14*(13,7*10-3)2 / 4 = 1,473*10-4 m2

Q = (25lt)/ (92sn)*(1m3)/(1000 lt) => Q = 2,71*10-4 m3/sn

V = Q / A => V = 1,473*10-4 / 2,71*10-4 = 1,84m/sn

250C de suyun zellikleri

g= 997,1 kg/m3 = 890*10-6 kg/msn

NRe=D*V*g/ => NRe= 13,7*10-3*1,84*997,1/890*10-6 = 28241

Blasius denklemi

f= 0,075 / NRe(1/4) => f= 0,058

srtnme faktr f= hL*2*gc*D/(4*L*V2) f=6025*10-3

Ani genleme:
a) Ani genilemeden dolay ykseklik kaybnn olmadn var
sayarak;
Q=(25lt)/(167,5sn)*(1m3)/(1000lt) => Q = 1,49*10-4

V= Q / A => V = 1,013 m/ sn

h2 - h1 = V2*(1-(Ddar/Dgeni)4)/(2*gc) =>

h2 - h1 = 4,15*10-2

b) Ykseklik kaybnn olduunu varsayarsak

h2 - h1=0,5396*V2*(2*gc) => h2 h1 = 0,0564

Ani daralma:
a) Ani daralmadan dolay ykseklik kaybnn olmad
varsaylarak:
 h2 h1 = 0,027*(V2/(2*gc) => h2 h1 = 4,85*10-2

b) Ykseklik kayb olduu varsaylarak:

A2/A1 = (d2/d1)2 => A2/A1= 0,27

h2 h1= (0,376+0,927*V2/(2*gc)) => h2 h1 = 6,8*10-2

Vanalar:
hL=(s-1)*X => hL= (13,6-1)*5/100 hL= 0,108

Kv= hL*2*gc/V2 => Kv = 0,626

%Q = (llen hacimsel debi) / (vanann tam ak haldeki debisi)

%Q = (2,71*10-4 ) / (2,71*10-4 )*100 => %Q= % 100

c) Ykseklik kaybnn olduu varsaylarak:

h2 h1 = 0,5396*V2/(2*gc) => h2 h1 = 9,31*10-2

Dirsekler:
a) Standart dirsekler:
r/D = 12,7/13,7 => r/D= 0,927
grafikten f= 0,0058 bulunur.

hL= 4*f*L/D*V2/(2*gc) => hL= 0,267

h= hL + hB => hB = 0,159

KD= hB*2*gc/v2 => KD =0,021