MEC5008

MEKATRONİKTE
PNÖMATİK VE HİDROLİK
SİSTEMLER
MEC5008
İçerik

 Akışkanların Fiziksel Ölçme Boyutları

 Kuvvet, Basınç, Kütle, Enerji, Güç Birimleri

 Hidrolik-Pnömatik Devre Eleman Seçimi

Temel Fiziksel Kavramlar

 Hidrolik: Basınçlı sıvılar ile gücün üretimi, kontrolü

ve iletimi ile ilgili teknolojiyi ifade eder.
 Pnömatik: Gaz basıncını mekanik harekete çevirme
amaçlı eğitim ve uygulamaları içeren endüstriyel bir
bilim dalıdır.
 Hidrodinamik: Hareket halindeki akışkanların
mekaniği.
 Hidrostatik: Durağan akışkanların, mekaniği üzerine
yoğunlaşmıştır. (** Eğer bir akışkanın hidrostatik iş
yapabilme yetisi, hidrodinamik iş yapabilme
yetisinden daha yüksek ise, bu akışkanı kullanarak
gücün kontrol ve iletimi modern hidroliğin tanımını
ifade eder)
Temel Fiziksel Kavramlar

 Atalet: Bir cismin harekete veya hareketi esnasında gerçekleşen bir

değişikliğe karşı direnç gösterme özelliğidir.
 Kütle: Ataletin sayısal bir ölçüsü ve aynı zamanda cismin
yoğunluğu ile birlikte hacmini tanımlayan temel fiziksel ölçüdür.
 İvme: Bir cismin birim zamandaki hızıdır. Cismin hareketindeki
hızlanmasını,yavaşlamasını, yön değiştirmesini, durağan halden
harekete geçmesini ya da tam tersini ifade eder.
 Kuvvet: Bir cismi belirli bir ivme değerine ulaştırmak için gerekli
büyüklüktür.(Newton 1,2)
 Yoğunluk: Bir cismin hacminin kütlesine oranıdır ve
sıkıştırılamayan cisimlerde, cismi oluşturan maddenin temel
değişmez özelliğidir.
 Basınç: Birim alana düşen kuvvettir.
 Debi: Birim zamanda birim alandan geçen akışkan hacmidir.
Temel Fiziksel Kavramların SI Birimleri
Temel Fiziksel Kavramlar
Hidrostatik Basınç

 Hidrostatik kanunları sadece kütlesiz, sürtünmesiz ve

sıkıştırılamaz olduğu varsayılan bir ideal akışkana
uygulanır. Bu ilişki ile ideal yani kaybı olmayan devrelerin
hareketini tahmin etmek mümkündür. Ancak bir takım
kayıplar hidrolik sistemdeki tüm elemanlarda kendilerini
gösterirler. Kısma prensibine göre çalışan elemanlarda
meydana gelen kayıplar fonksiyonlarını sağlayabilmeleri
için gerekli ön adımlardır.
Pascal Kanunu

 Sabit bir akışkana uygulanan kuvvetin etkisi akışkan

içerisinde her yöne dağılır. Akışkan basıncının miktarı
uygulanan alana göre ağırlık kuvvetine eşittir.
 Basınç her zaman kap yüzeylerine dik açı ile eşit etki eder.
 Modern hidrolik devrelerde kullanılan yüksek basınçlardan
dolayı, yerçekiminden oluşan basınç ihmal edilir.
 ** 10m su sütunu = 1 bar
Kuvvet İletimi

 Basınç tüm yönlerde eşit etki ettiğinden, kabın şeklinden

bağımsızdır.
 Kuvvetler alanlar ile aynı orandadır
 Böyle bir sistemde P, kuvvet F’in büyüklüğüne ve efektif alan A’ya
bağlıdır. Bunun anlamı, akış hareketinin direncini yenene kadar
basınç artmaya devam eder.
 Pistonların aldıkları yol S1 ve S2 alanlar ile ters orantılıdır.
 Piston(1) kuvveti ile yapılan iş W1, piston(2) yükü ile yapılan işe
W2 eşittir.
Basınç İletimi

** Sürtünme kayıpları ihmal

F1 = F2 ve p1. A1 = p2. A2

p1/ p2= A2 / A1
Akış Kanunu

 Eğer akışkan değişik çaplara sahip bir boruda akıyor

ise, herhangi bir anda tüm noktalarda aynı debi
mevcuttur.
 Dar noktalarda akışkan hızı artar.
 Debi Q akış hacminin zaman t’ye bölümüdür.

Q=V/t
Akış Kanunu

 V=A.s

 Q=A.s/t

 v=s/t

 Q=A.V
Akış Kanunu

 Borunun her noktasında aynı miktarda debi Q L/dak oluşur.

Eğer bir boru farklı A1 ve A2 kesit alanlarına sahip ise, bu
kesit alanlarında hızlar alanlar ile ters orantılı oluşur.
 Q 1= Q 1
Q1= A1 . V1
Q2= A2 . V2
Süreklilik Denklemi:
A1 . V1 = A2 . V2
Enerjinin Korunumu

 Akan akışkan ile ilgili enerjinin korunması

kanunu, enerji dışarıdan sağlanmadığı veya
dışarıya verilmediği sürece akışkanın toplam
enerjisinin değişmediğini savunur.

 Potansiyel Enerji: Pozisyon enerjisi, akışkan

sütununun yüksekliğine ve statik basınca
bağlı
 Kinetik Enerji: Hareket enerjisi, akışın hızına
ve geri basınca bağlı
Bernoulli Denklemi

p v2
g.h    sabit
 2
 Basınç enerjisi yönünden bunun anlamı:
 2
p top  p st   . g .h  .v
2
p st : Statik basınç
 . g .h : Akışkan sütunu yüksekliğine bağlı basınç

 2
.v : Geri basınç
2
Bernoulli Denklemi

 Süreklilik denklemi ve bernoulli denklemi beraber

değerlendirildiğinde:
 Kesit alanı azaldıkça, akışkan hızı artar, hareket enerjisi artar.
Toplam enerji sabit kaldığı sürece basınç, kesit alanının küçülmesi
ile beraber, azalmalıdır.
 Potansiyel enerjide ölçülebilir bir değişim olmaz
 Statik basınç geri basınca bağlı olarak değişir, başka bir değişle
akışkanın hızına bağlıdır.
 Hidrostatik sistemlerde önemli olan statik basınçtır, akışkan
sütunu yüksekliği ve akış hızı genelde çok düşüktür.
Sürtünme ve Basınç Kayıpları

 Akış enerjisi borularda kayıpsız iletilemez. Sürtünme boru

yüzeylerinde akışkan içinde oluşur ve ısı meydana getirir. Böylece
hidrolik enerji ısıya dönüşür.
 Akış enerjisinde bu yolla oluşan kaybın anlamı hidrolik devrelerde
bir basınç kaybının oluşacağıdır.
 Basınç kaybı, basınç farkı Δ ile gösterilir.
 Akışkan tabakaları arasında sürtünme(iç sürtünme) arttıkça,
akışkan viskozitesi de artar.

Kayıplar:
- Boru boyu
- Boru kesit alanı
- Boru iç yüzey pürüzlülüğü
- Boru dirsek sayısı
- Akışkan hızı
- Akışkan viskozitesi
 Akış Çeşitleri

 Belli bir hıza kadar akışkan,

borularda içten dışa doğru
silindirik düzgün tabakalar
halinde akar. En içteki tabaka en
yüksek hızda hareket eder. En
dıştaki boru yüzeyi üzerindeki
tabaka hareket etmez.
 Kritik hızda akış tipi değişir ve
akışkan tabakalar dönerek
akmaya başlar.
 Böylece akış direnci arttığından
kayıplar da artmaya başlar.
 Kritik hız sabit bir değer değildir.
Akışkan viskozitesine ve akışın
olduğu kesit alanına bağlıdır.
 Hidrolik devrelerde kritik hız
geçilmemelidir
Reynold Sayısı (Re)

 Akış tipi reynold sayısı kullanılarak hesaplanır.

v : akışkan hızı
v.d h dh : boru çapı
Re 
 ν : kinematik
viskozitedir
 Rekrit=2300 alınır(yuvarlak,pürüzsüz, düzgün
borularda uygulanır)
 Kritik reynold sayısında akış laminardan türbülansa
geçer veya tam tersi olur
 Laminar akış için Re<Rekrit
 Türbülanslı akış için Re>Rekrit
Basınçlı Hava Teorisi

 Pnömatik sistemlerle ilgili mühendislik hesapları havanın

davranışlarını açıklayan birkaç gaz kanununa dayanır.
 Boyle – Mariotte Yasası: Sabit sıcaklıkta, sabit miktardaki
gazın hacmi, basıncı ile ters orantılıdır. Buradan elde
edilecek sonuç ise sabit sıcaklıktaki bir gaz kütlesinin
basıncı (P) ile hacmi (V) nin çarpımı sabittir.
Basınçlı Hava Teorisi

 Gay – Lussac Yasası: Sabit basınçta,

herhangi bir miktardaki ideal gazın sıcaklığı
arttıkça hacmi artar; sıcaklığı azaldıkça
hacmi azalır
 MEC5008

Teşekkürler
TMMOB Makine Mühendisleri Odası, Hidrolik
Devre Elemanları ve Teknikleri

Rexroth Bosch Group, Akışkanlar Tekniğinin

Temel Esasları ve Elemanları

Öğr. Gör. Güngör Kaya, Hidrolik-Pnömatik

Sistemler