Professional Documents
Culture Documents
maswavleblis
sarekomendacio
wigni
fizika
X klasi
gamomcemloba inteleqti
2012
giorgi gedeniZe, eTer lazaraSvili
fizika X
maswavleblis sarekomendacio wigni
INTELEKTI PUBLISHERS
Tbilisi 2012
gamomcemloba inteleqti
Tbilisi, ilia WavWavaZis gamziri 5
225-05-22, 599 55-66-54
faqsi: 225-05-22
info@intelekti.ge www.intelekti.ge
INTELEKTI Publishers
5 Ilia Chavchavadze ave., Tbilisi, Georgia. Tel.: 225-05-22, 599 55-66-54
gakveTilebis scenarebi
gakveTilis dagegmvis zogadi principebi................................................................................................41
gakveTili 1.1. eleqtruli muxti da elementaruli nawilakebi. ................................................ 41
damatebiTi gakveTili ...................................................................................................................................46
gakveTili 1.3. damuxtuli sxeulebis urTierTqmedeba. kulonis kanoni................................... 49
gakveTili 1.8. dieleqtrikis polarizacia. dieleqtrikuli SeRwevadoba................................ 53
gakveTili 2.7. saSualo winaRobis gansazRvra ampermetrisa da voltmetris meSveobiT... 57
gakveTili 2.11 . erTnair Zabvasa da sxvadasxva simZlavreze
gaangariSebuli naTurebis SeerTeba.........................................................................................................62
gakveTili 2.12. sami erTnairi naTuras Sereuli SeerTebis gamokvleva (I gakveTili)...... 67
gakveTili 2.12. sami erTnairi naTuras Sereuli SeerTebis gamokvleva (II gakveTili)..... 70
Semajamebeli gakveTili..................................................................................................................................73
3
maswavleblis sarekomendacio wigni
saxemZRvanelo
I Tavi. eleqtrostatika.................................................................................................................................6
1.1. ra da rogor iswavleT, SeamowmeT Tqveni codna.................................................................. 8
1.2. eleqtruli muxti da elementaruli nawilakebi.................................................................... 10
1.3. damuxtuli sxeulebis urTierTqmedeba. kulonis kanoni.................................................... 13
1.4. eleqtruli velis daZabuloba....................................................................................................... 16
1.5. eleqtruli velis daZabulobis wirebi...................................................................................... 19
1.6 gamtari eleqtrostatikur velSi.................................................................................................. 21
1.7. dieleqtriki eleqtrostatikur velSi. ori saxis dieleqtriki..................................... 24
1.8. dieleqtrikis polarizacia. dieleqtrikuli SeRwevadoba................................................. 26
1.9. damuxtuli sxeulis potenciuri energia erTgvarovan
eleqtrostatikur velSi.......................................................................................................................... 28
1.10. eleqtrostatikuri velis potenciali da potencialTa sxvaoba.................................. 31
1.11. ekvipotenciuri zedapirebi. potencialTa sxvaobis gazomva.......................................... 34
1.12. amocanis amoxsnis nimuSi................................................................................................................ 36
1.13. eleqtrotevadoba. brtyeli kondensatori............................................................................. 38
1.14. brtyeli kondensatoris eleqtrotevadoba .......................................................................... 40
1.15. damuxtuli kondensatoris energia. kondensatoris gamoyeneba..................................... 42
1.16. amocanis amoxsnis nimuSi................................................................................................................ 45
1.17. SeamowmeT Tqveni codna.................................................................................................................. 47
4
maswavleblis sarekomendacio wigni
5
maswavleblis sarekomendacio wigni
-a
. X.1. . X. 5.
. .
. X.2. . X. 6.
/
. .
. X.3.
.
. X.4.
.
: -
.X.1. .
, :
;
;
/;
(., , ,
, );
(, ) ;
;
//, ;
(, , , ,
).
.X.2. / .
, :
;
/
;
/ , ;
6
maswavleblis sarekomendacio wigni
;
, , -
(.,
);
.
.X.3.
.
, :
(, , , ) ;
-
.
. X.4. .
, :
,
;
(.,
), , ,
;
, ( )
;
, ;
,
;
, ;
;
.
.X. 5. .
:
;
(,
). ;
, , .
;
;
;
,
;
;
,
;
, .
7
maswavleblis sarekomendacio wigni
.X.6. .
:
, ,
;
, .
I. eleqtrostatika;
II. mudmivi eleqtruli deni;
III. magnituri veli;
IV. eleqtromagnituri induqcia.
pirvel oTx Sedegs mecnieruli kvleva-Zieba faravs oTxive TavSi mocemuli saSinao
da saklaso cdebi. konkretulad romel Sedegs romeli cda faravs miTiTebulia
maswavleblis sarekomendacio wignSi _ `standartTan kavSirSi~ da X klasis Sinaarsisa
da miznebis rukaSi.
mexuTe Sedegs faravs oTxive Tavi;
meeqvse Sedegs ZiriTadad faravs meore Tavi.
8
X klasis Sinaarsisa da miznebis ruka
66 saaTi
(6 sT sarezervo dro)
I. eleqtrostatika 19
II. mudmivi 26
eleqtruli deni
IV. eleqtromagnituri 8
induqcia.
60
maswavleblis sarekomendacio wigni
9
10
I Tavis Sinaarsisa da miznebis ruka
akademiuri saaTebis raodenoba 19 saaTi
qtrostatikur velSi.
1
ori saxis dieleqtriki
1.10. eleqtrostatikuri
velis potenciali da
1
potencialTa sxvaoba
1.11. ekvipotenciuri
zedapirebi. potencialTa
1
sxvaobis gazomva
11
12
III Tavis Sinaarsisa da miznebis ruka
akademiuri saaTebis raodenoba 7 saaTi
nituri urTierTq-
medeba
3.2. magnituri velis 1
induqciis moduli.
amperis Zala
3.3. magnituri velis 1
moqmedeba moZrav
muxtze. lorencis
Zala
3.4. nivTierebis mag- 1
nituri Tvisebebi
4.1. eleqtromag- 1
nituri induqciis
movlena
4.2. induqciuri 1
denis mimarTuleba.
lencis wesi. griga-
luri
eleqtruli veli
4.3. eleqtromagnitu- 1
ri induqciis kanoni
4.4. TviTinduqcia 1
4.5. induqciuroba. 1
magnituri velis en-
ergia
4.6. amocanis amoxsnis 1
nimuSi
13
maswavleblis sarekomendacio wigni
saxelmZRvanelos daniSnuleba da misi gamoyenebis instruqcia.
sagnis swavlebis specifika. meToduri orientirebi.
14
maswavleblis sarekomendacio wigni
romelic axali masalis aTvisebas da azrovnebis ganviTarebas maqsimalurad uwyobs
xels.
meti Tvalsa
Cino
ebisaTvis saSinao cda, saWiroebis SemTxvevaSi, gakveTilzec
Cava
taroT moswavleTa gamokiTxvisa da analizis procesis paralelurad. es im
moswavleebisTvisac sasargebloa, vinc saSinao cda Caatara. gamoikveTeba, ramdenad
emTxveva TiTo
euli moswavlis mier SemCneuli movlenebi da miRebuli das
kvnebi
sinamdviles. analizic ufro naTeli da gasagebi gaxdeba.
gakveTilis meti nawili davuTmoT diskusias. axali masala mivawodoT etapo
brivad, cnebebis TandaTan SemotaniT, TiToeul etaps unda mohyves misi praqtikuli
ganmtkiceba. mocemul paragrafSi etapebi erTmaneTisagan gamoyofilia aqtivobebiT.
swored am aqtivobebiT xdeba axali masalis aTvisebis Semowmeba da ganmtkiceba.
gakveTilze aqtivobebiT masalis axsna da ganmtkiceba rom movaswroT, Zalian
gvexmareba moswavlis samuSao rveuli, rome
lSic moswavlisaTvis samuSao masala
winaswar gamzadebulia. moswavle gakveTilze gamudmebiT, aqtiur, muSa mdgomareobaSi
unda iyos. man zogierT SekiTxvas zepirad unda upasuxos, zogierTs _ werilobiT.
amiT gakveTilze SevinarCunebT aqtiur, uwyvet process da uzrunvelvyofT
sagakveTilo procesSi mos
wavlis CarTulobas. garda amisa, werilobiT pasuxis
gacemas sxva dadebiTi mxareebic aqvs. am gziT moswavle 1. problemas, sakiTxs ufro
Rrmad Cas
wvdeba; 2.euf
leba weris kulturas.
moswavlem, romelmac samuSao rveulSi yvela davalebis Ses
ruleba gakveTilze
ver moaswro, Sin daamTavros.
gakveTilis procesSi CarTulobis, saklaso da saSinao davalebebis Sefasebis
kriteriumebs gakveTilebis scenarebSi gavecnobiT.
gakveTili warmatebuli rom iyos, unda SevqmnaT iseTi garemo, rom moswavleebma
keTilganwyobili damokidebuleba igrZnon rogorc erTmaneTis mimarT, ise
maswavleblis mxridan; gakveTilze mravlad unda iyos interesis gamomwvevi
faqtorebi da garemoebebi (vizualuri mxare, materialur-teqnikuri uzrunvelyofa);
saswavlo procesi mizanmimarTulad unda warvmarToT da vixelmZRvaneloT gunduri
muSaobis principiT.
saSinao cda, xSirad, moicavs martiv SekiTxve
bsac da problemursac. ase rom,
moswavles mxolod cda ki ar aqvs Casatarebeli, kiTxvebze pasuxic unda daweros
da moam
zados masala gakveTilze warsadgenad.
moswavles samuSao rveulSi gamzadebuli aqvs Sin samuSao masala. rveulSi
advilad gavarCevT, sad mTavrdeba sak
laso da iwyeba Sin samuSao.
klasis donis mixedviT, an Tundac gamorCeuli individe
bis
Tvis diferencirebis
saSualebac gvaqvs. damatebiT masalas SevarCevT krebulidan, romelSic
ganTavsebulia sxvadasxva tipis amocanebi da zogadi unarebis testebi.
maswavleblis sarekomendacio wignSi ganxilulia aqtivobebis mizani, daniSnuleba,
savaraudo da swori pasuxebi.
maswavleblis wignSi mocemulia damatebiTi masala, savar
j iSoebi, agreTve,
sakontrolo weris nimuSebi da maTi amoxsna.
sakontrolo werisTvis mosamzadebeli da savarjiSo masala mos
wavlesac aqvs
samuSao rveulSi.
15
maswavleblis sarekomendacio wigni
sarezervo saaTebi gvaZlevs saSualebas, Cven mier miTiTebuli gakveTilebis garda
sxva romelime gakveTilsac ori saaTi davuTmoT, Tuki amis saWiroeba iqneba.
rogor moemzados moswavle gakveTilisTvis da ra unda icodes?
Tu swavlobs gakveTilSi moyvanil wesebs, faqtebs, formulebs da SeuZlia mxo
lod martiv SekiTxvebze pasuxis gacema, maSin es dabali donea.
Tu pasuxobs SekiTxvebis umetes nawils, atarebs saSinao cdebs, magram zogjer
uWirs damoukideblad daskvnebis gamotana _ saSualo donea.
Tu gakveTilSi mocemul yvela savarjiSos asrulebs damoukideblad, asabuTebs
logikurad, amzadebs saWiro xelsawyoebs, atarebs saSinao cdebs da srulyofilad
waradgens masalas gakveTilze _ maRali donea.
migvaCnia, rom Tu maswavleblebi moswavlis samuSao rveuls winaswar SevavsebT,
maSin ufro kargad davgegmavT gakveTils. naT
lad warmovidgenT gakveTilis mizans
da mis msvlelobas, advilad da swrafad gadavWriT gakveTilze warmoqmnil winaswar
gauT
valiswinebel problemebs da gakveTils, dasaxuli miznis gansa
xorcieleblad,
CvenTvis sasurvel gezs mivcemT.
gakveTilebi, rac ufro mravalferovani iqneba, miT ufro izrdeba moswavlis
interesi. amitom sasurvelia, sxvadasxva meTodiT warvmarToT gakveTilis procesi.
moswavlis motivacia izrdeba, Tu man winaswar icis, mis ama Tu im namuSevars ra
kriteriumebiT Seafaseben.
calkeuli komponentebis mixedviT Sefasebis kriteriumebs gakveTilebis
scenarebSi SemogTavazebT.
winaswar gavacnoT niSnis Semadgeneli kompo
nentebis ganawileba da TiToeuli
komponentis Sesabamisi unarebi.
16
maswavleblis sarekomendacio wigni
Sinaarsis realizebis procesSi moswavleebi muSaoben an individualurad, an wyvile-
bad, an jgufebad. asruleben teqstur davalebebs. es davalebebi, umravles SemTxvevaSi,
kvleviTi xasiaTisaa da maTi meSveobiT etapobrivad midian cnebamde. am etapze gamo
iyeneba ZiriTadi saswavlo masala: teqsti, ilustracia, TvalsaCinoeba, wina dRes mice-
muli saSinao cda.
Sinaarsis realizaciis Semdeg ganvixilavT damagvirgvinebel etapze Sesasrulebel
savarjiSoebs. es savarjiSoebi emsaxureba masalis Sejamebas, analizs.
bolo etapze tardeba damoukidebeli samuSao. amiT irkveva, rogor gaiges da Seu-
ZliaT Tu ara gamoiyenon axali masala Tvisebrivi an gamoTvliTi amocanebis amoxsnisas
an raime problemis gadaWrisas.
17
maswavleblis sarekomendacio wigni
SeniSvna: prezentacia ar aris moswavlis mier gakveTilis teqstis moyola. prezentacia SeiZleba gakeTdes
kvlevis, proeqtis, cdis Sedegebis, raime Sesrulebuli samuSaosi da sxv.
18
maswavleblis sarekomendacio wigni
aqtivobebis Sefasebis nimuSebi:
informaciis moZieba
19
20
saSinao davalebis Sefasebis kriteriumi
maswavleblis sarekomendacio wigni
maswavleblis sarekomendacio wigni
Sefasebis sqema prezentaciisaTvis
21
maswavleblis sarekomendacio wigni
Sefasebebi
22
maswavleblis sarekomendacio wigni
mcire komentari interaqtiuri swavlebis Sesaxeb
23
maswavleblis sarekomendacio wigni
(es SeiZleba moxdes maswavleblis meSveobiT, an teqstiT iyos nakarnaxevi, an TviT
moswavlis mofiqrebuli).
II etapze moswavleebi ecnobian axal informacias. am fazaze unda moxdes Temis
arsSi siRrmiseuli wvdoma. miznis misaRwevad saWiroa diskusiis warmarTva, sxvadasxva
Tvalsazrisis Sedareba, kritikuli analizi.
III etapze mTavaria, moswavlem sakuTari sityvebiT gamoxatos, gadmosces, rac
gaigo Seswavlis procesSi. am fazaze aucilebelia moswavleTa Soris azrebis gacvla-
gamocvla. diskusiis wyalobiT maTi azrovneba ufro moqnili da mizandasaxuli
xdeba, leqsika _ ufro mdidari. ase vTqvaT, isini iZenen axal codnas.
ukve vaswavle da imasTan, ris swavlebasac vapireb? rogor uwyobs gakveTili xels
kritikuli azrovnebis ganviTarebas?
miznebi _ ra saxis konkretul codnas gadavcemT moswavleebs; rogor moixmaren
moswavleebi am codnas?
winapirobebi _ ra safuZveli unda hqondes moswavles imisaTvis, rom warmatebiT
24
maswavleblis sarekomendacio wigni
I done IV done
I faza _ gamowveva II done II faza _ Sinaarsis
25
maswavleblis sarekomendacio wigni
am meTodiT mimdinare gakveTilis Catarebisas maswavlebeli asaxelebs konkre-
tul sakiTxs, romelsac ganixilaven gakveTilze. moswavle cxrilis pirvel grafaSi
daafiqsirebs, ra icis am sakiTxis Sesaxeb, Semdeg kiTxulobs teqsts. maswavlebeli
axdens teqstze muSaobis organizebas. maswavlebeli svams SekiTxvebs axali gakveTi-
lis irgvliv. moswavle monawileobas iRebs diskusiaSi. jgufTan erTad msjelobs
Sesrulebuli samuSaos Sesaxeb.
Semdeg avsebs cxrilis me-2 grafas.
bolos moswavleebi afiqsireben, kidev risi Seswavla surT am sakiTxis Sesaxeb.
3. strategia _ T sqema.
T-sqema aris sqemis meSveobiT informaciis organizebis mravalmxrivi savarjiSo.
T-sqema saSualebas iZleva problemis gadaWrisas warmoSobili kontrastuli
argumentebi (ki _ ara) garkveviT iyos warmodgenili.
ixazeba cxrili
es strategia rom gamoiyenos, moswavlem unda icodes, ras niSnavs ori sagnis
Sedareba. Sedareba niSnavs:
26
maswavleblis sarekomendacio wigni
1. davadginoT 1-li sagnis arsebiTi niSnebi.
2. davadginoT meore sagnis arsebiTi niSnebi
3. orive sagnis arsebiT niSnebSi movZebnoT urTierTmsgavsi.
4. Sedarebis Sedegebi CamovayaliboT sityvierad an werilobiT.
5. orive sagnis arsebiT niSnebSi movZebnoT urTierTgansxvavebuli.
6. Sedarebis Sedegebi CamovayaliboT sityvierad an werilobiT.
problemuri Txroba
am meTodiT masalis axsnas Tan sdevs kiTxvebi: ratom? Tqven rogor fiqrobT?
am dros moswavleebs evalebaT damoukideblad, msjelobis gziT, kritikulad gaiaz-
ron movlenis arsi, gamoTqvan sakuTari azri.
maswavlebeli aRwers faqtebs, movlenebs. moswavleebs ki gamoaqvT daskvnebi adre
miRebuli codnisa da logikuri msjelobis safuZvelze.
ra Tqma unda, maswavleblis mier dasmuli problemis sirTule unda Seesabame-
bodes moswavleTa SesaZleblobebs.
masalis Tanmimdevrulad da logikurad gaazrebisTvis, agreTve, imis gasarkevad,
rogor gaiges moswavleebma miwodebuli masala, maswavlebeli svams SekiTxvebs.
codna
. faqtebis, wesebis principebis, Teoriebis, TariRebis, procesebis, obieqtebis,
stilis, movlenebis cnoba da dasaxeleba
. konkretuli monacemebis, terminologiis, procedurebis codna
. informaciis moZiebis procedurebis codna
. konkretul monacemebTan muSaobis xerxebis da saSualebebis codna: a) wesebis
da kanonebis codna; b) klasifikaciebisa da kategoriebis codna; g) kriteriume-
bis codna; d) meTodebis codna;
. smeniTi, werilobiTi da grafikuli informaciis damaxsovreba da gaxseneba
msgavsi an zusti formiT
27
maswavleblis sarekomendacio wigni
gageba
. faqtebis, wesebis, principebis, Teoriebis, procesebis, obieqtebis, stilis, mov-
lenebis sakuTari sityvebiT aRwera
. teqstis ZiriTadi azris sakuTari sityvebiT axsna mSobliur enaze
. teqstis Sinaarsis gagebaze mimarTul kiTxvaze pasuxis gacema
. smeniTi, werilobiTi da grafikuli informaciis erTi formidan meoreSi gada-
tana
. Sesabamisi magaliTis moyvana
. obieqtebis, movlenebis, procesebisa da stilis TvalsaCino niSniT daxarisxeba
da dajgufeba.
gamoyeneba
. codnis sxvadasxva situaciaSi (konteqstSi) moxmareba
. modelis mixedviT (naswavli wesis mixedviT) davalebis, samuSaos Sesruleba
. proceduris ganxorcieleba
. kanonzomierebis moqmedebis farglebis gansazRvra
analizi
. masalis (struqturis) Semadgenel nawilebad dayofa, nawilebis Sedareba-
Sepirispireba, nawilebs Soris kavSiris an struqturis danaxva
. movlenis mizezis axsna (dafaruli azris aRmoCena)
. procesis kanonzomierebis gamovlena
. mizezebsa da Sedegs Soris kavSirebis dadgena
sinTezi
. nawilebis SeerTeba axali struqturis (mag. teqstis) Sesaqmnelad
. hipoTezis wamoyeneba
. kvlevis an referatis dagegmva
. SemoqmedebiTi produqtis Seqmna
. problemis gadaWris alternatiuli gzebis wamoyeneba
. problemis gadaWrisaTvis saWiro moqmedebebis dagegmva
. axali produqtis (inteleqtualuri an materialuri) Seqmna an gamogoneba
Sefaseba
. sakuTari poziciis (arCevanis) argumentirebuli dasabuTeba
. garkveul kriteriumebze an standartebze dayrdnobiT daskvnebis gamotana
. poziciisa da misi kontrargumentebis ganxilvis safuZvelze daskvnis gamotana
. problemis gadaWris ramdenime gzidan erT-erTis arCevis marTebulobis dasa-
buTeba
. modelis (sistemis) moqmedebis Sefaseba
. mtkicebulebis (Teoriis, prezentaciis) Rirebulebis (mniSvnelovanebis) da-
zusteba
. ramdenad Seesabameba miRebuli daskvna im monacemebs, romelTa safuZvelzec
daskvna gakeTda (monacemebisa da daskvnebis Sesabamisobis dadgena).
28
maswavleblis sarekomendacio wigni
saazrovno unar-Cvevebi
kvlevis unar-Cvevebi
30
maswavleblis sarekomendacio wigni
komunikaciis unar-Cvevebi
1. mosmena
. instruqciis mosmena
. sxvebis mosmena
. informaciis mosmena
2. laparaki
. naTlad saubari
. mcire da didi jgufebisTvis zepiri angariSis micema
. ideebis naTlad da logikurad gamoxatva
. sakuTari mosazrebis gamoTqma
3. kiTxva
. sxvadasxva wyaroebis kiTxva informaciis miRebis mizniT
. wakiTxulis gageba
. gadawyvetilebis miReba da daskvnebis gamotana
4. wera:
. informaciis da dakvirvebebis Cawera
. SeniSvnebis da parafrazis gakeTeba
. saboloo daskvnis dawera
. angariSis dawera
. sakuTari azris werilobiT gadmocema
. Canawerebis rveulis Seqmna
5. araverbaluri komunikacia
. mxedvelobiTi da taqtiluri (SexebiTi) komunikaciis mniSvnelobis cnoba
6. informaciis transformacia
. mxedvelobiTi, taqtiluri (SexebiTi) da smeniTi informaciis vgardaqmna
. sxvadasxva saxiT mocemuli werilobiTi informaciis gardaqmna (magaliTad,
TxrobiTi formidan cxrilSi da sqemaSi an piriqiT)
31
maswavleblis sarekomendacio wigni
rCevebi maswavleblisTvis
32
maswavleblis sarekomendacio wigni
TiToeuli paragrafi Seicavs sxvadasxva donis teqstur davalebebs _ SekiTxvebs
an savarjiSoebs. gakveTilis axsnis procesSi yvela moswavle rom iyos CarTuli
sasurvelia, martivi SekiTxvebi sust moswavleebs misceT xolme. ra Tqma unda es ar
niSnavs imas, rom Tu maT ufro rTul SekiTxvaze surT azris gamoTqma, ar misceT
amis saSualeba.
saklaso davalebebis micemisas, Tu aSkarad iciT, rom konkretuli moswavlisTvis
Zalian rTulia es davaleba, SeurCieT ufro martivi, is dakavebulic iqneba da
stimulic miecema, ar gauCndeba is SegrZneba, rom mainc ver gaakeTebs.
saSinao davalebebis micemisas gaiTvaliswineT Cveni amocanaTa krebulis
mravalferovneba da moswvaleTa donis Sesabamisad SearCieT davalebebi.
moswavleebi erTmaneTisgan swavlis stilis mixedviTac gansxvadebian. daafaseT da
SeafaseT imis mixedviT, risi gakeTebac SeuZliaT, aucilebelia da Zalian kargad
moqmedebs ganmaviTarebeli Sefasebebi.
Tu moswavle acdenda gakveTilebs, saWiroa aRadginos gacdenili gakveTilebi. mas
damoukidebelad mouxdeba mecadineoba. urCieT, samuSao rveulSi Seavsos TiToeuli
paragrafis Sesabamisi masala. Tqven ki SeamowmeT xolme, ramdenad sworad akeTebs.
miuTiTeT Secdomebze da auxseniT. paragrafis bolos mocemuli daskvnebi daexmareba
gansazRvros TiToeuli paragrafidan ra codna unda mieRo. ecadeT, aseTi moswavle
gakveTilis axsnis procesSi umoqmedod ar iyos. mas Sefasebisas dausviT SekiTxvebi
wina masalidan.
samwuxarod, moswavleTa umravlesobisTvis internetiT sargebloba miuwvdomelia.
arsebobs enis barieric.
moswavleebma ama Tu im sakiTxis Sesaxeb saWiro informacia SeiZleba moipovon
sxvadasxva saxis enciklopediebSi, magaliTad, bakur sulakauris gamomcemlobis,
`mecnierebis enciklopedia~ (enciklopedia + interneti), qarTuli sabWoTa
enciklopedia da sxva. agreTve fizikis saxelmZRvaneloebis wina gamocemebSi.
im moswavleebma ki, visac aqvs survili da SesaZlebloba, isargeblon intrnetiT,
urCieT gamoiyenon vebgverdebi:
www. en. wikipedia. org, www. geogle.com, www.yahoo.com, www.rambler.ru, www.yandex.ru
33
maswavleblis sarekomendacio wigni
34
maswavleblis sarekomendacio wigni
sxvadasxva paragrafebidan:
magaliTad: 1. ganmxoloebuli gamtaris eleqtrotevadioba.
2. aRwereT rogor davadginoT, razea damokidebuli brtyeli
kondensatoris tevadoba.
3. daasabuTeT msjelobiT, rom gamtarSi gamavali deni
pirdapirproporciulia gamtaris boloebze modebuli Zabvisa.
4. axseniT naxevargamatarSi eleqtronuli gamtarobis meqanizmi.
5. axseniT naxevargamtarSi xvreluri gamtarobis meqanizmi
da sxva.
35
maswavleblis sarekomendacio wigni
proeqtis Sesaxeb
dagegmva
gamokvleva
Sedegebi da daskvnebi
Sedegis warmodgena
2. dagegmva.
es stadia ramdenime etaps moicavs:
a) informaciis wyaros gansazRvra.
b) informaciis mopovebis xerxebisa da informaciis analizis saSualebebis
gansazRvra.
g) Sedegebis warmodgenis xerxis gansazRvra (angariSis forma).
d) proeqtis Sefasebis procedurisa da kriteriumebis dadgena.
e) amocanebis (movaleobebis) ganawileba momuSave jgufis wevrebs Soris.
maswavlebeli moswavleebs awodebs ideas (cxadia, umjobesia, Tu ideis avtori
iqneba moswvale), gamoTqvams varaudebs. moswavleebi ki SeimuSaveben moqmedebis
gegmas, saxaven amocanebs, gamoTqvamen hipoTezebs. romelic dadasturdeba an iqneba
uaryofili muSaobis Semdgom etapze.
3. gamokvleva
es aris informaciis Segrovebis da Sualeduri amocanebis gadaWris stadia.
is SeiZleba daiyos or nawilad. jer mimdinareobs Teoriuli samuSao, rac
aucilebeli momentia mecadineobis praqtikuli nawilis dasawyebad; zogjer saWiro
informacias moswavles awvdis maswavlebeli, ufro xSirad ki moswavleebi moipoveben
damoukideblad. am informaciis ganxilvis Semdeg (mini konferencia, diskusia ama
Tu im Teoriuli problemebis irgvliv) moswavleebi iwyeben kvlevas da wyveten
Sualedur amocanebs. kvlevis ZiriTadi instrumentia _ azris gamokiTxva, dakvirveba,
eqsperimenti da a. S. eqsperimentis Catareba sagangebo momzadebas moiTxovs.
36
maswavleblis sarekomendacio wigni
saWiroa: eqsperimentis dagegmva, eqsperimentuli masalis damuSaveba, procesebisa
da obieqtebis modelireba. maswavlebeli akvirdeba moswavleTa qmedebebs, iZleva
rCevebs, xelmZRvanelobs maT qmedebebs.
4. Sedegebi da daskvnebi:
moswavleebi aanalizeben Sekrebil informacias (Teoriuls an eqsperimentuls),
aformeben kvlevis Sedegebs, ayalibeben daskvnebs.
5. Sedegebis warmodgena.
Sedegebis warmodgenis forma SesaZloa iyos sxvadasxva: zepiri angariSi masalis
gaTvalsaCinoeba (sqema, grafiki, cxrili) romelime xerxis gamoyenebiT, weriTi
angariSi. modelis wardgena da a.S. maswavlebeli moswavleebTan erTad msjelobs
proeqtis irgvliv, svams SekiTxvebs.
6. Sedegis Sefaseba.
proeqtis SefasebaSi monawileoben moswavleebi: msjeloben da axdenen
TviTSefasebas, maswavlebeli exmareba moswavleebs saqmianobaSi, sainformacio
wyaroebis xarisxis gamouyenebeli SesaZleblobebis SefasebaSi, aanalizeben proeqtis
gagrZelebis SesaZleblobas da potencials, warmodgenili angariSis xarisxs.
1. problemis identificireba;
2. Teoriuli codnis praqtikul saqmianobaSi gamoyeneba:
3. informaciis moZiebis unari;
4. kvlevebis dagegmvisa da Catarebis unari;
5. sazogadoebasTan da Sesabamis samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebTan
urTierTobis unari;
6. jgufis SemoqmedebiTi unari;
7. moZiebuli informaciis klasifikaciisa da interpretaciis unari;
8. kvlevis Sedegebis analizis unari;
9. problemis gadaWris analizis unari;
10. gadawyvetilebebis miReba;
11. warmodgenili namuSevris organizeba;
37
maswavleblis sarekomendacio wigni
samuSao rveulSi moswavle muSaobs rogorc klasSi, ise Sin. samuSao rveulSi
Setanilia SekiTxvebi, rasac moswavlem damoukideblad unda upasuxos gakveTilis
axsnis procesSi. Setanili saklaso davalebebi, agreTve saSinao davaleba, romelic
moicavs yvela sakiTxs, rac moswavles gakveTilis momzadebaSi daexmareba.
miTiTebulia instruqciebi da saWiro cxrilebi saSinao cdis Sesaxeb. (zogjer
cxrilebs TviTon adgenen) maSasadame, samuSao rveulis meSveobiT, gansakuTrebiT
gakveTilze, izogeba rogorc moswavlis, ise maswavleblis dro.
samuSao rveuli maswavlebels aZlevs saSualebas rveulSi warmodgenili Canawerebis
da masze kontrolis mixedviT Seafasos samive komponenti: gakveTilze CarTuloba,
saklaso davaleba da saSinao davaleba.
38
maswavleblis sarekomendacio wigni
imis gasarkvevad, rogor gamoviyenoT samuSao rveuli gakveTilis axsnis procesSi,
modiT paragrafSi mocemul SekiTxvebs, aqtivobebs da savarjiSoebs davarqvaT
saxelebi da aRvniSnoT maTi daniSnuleba.
pirveli _ damxmare SekiTxvebi. es aris SekiTxvebi, romlebze pasuxis gaxsenebac
aucilebelia axali masalis axsnisaTvis fonis Sesaqmnelad.
meore _ SekiTxvebi da aqtivobebi, romlebic emsaxureba axali masalis axsnas.
mesame _ savarjiSoebi axali masalis gansamtkiceblad (gagebisa da gamoyenebis
done yovelTvis da xSirad analizis donec).
meoTxe _ savarjiSoebis ufro maRali donis (sinTezi da Sefaseba) azrovnebis
gansaviTareblad. aseTi savarjiSoebi yvela paragrafSi ar aris.
damxmare SekiTxvebze pasuxis gacemaSi mTeli klasi Rebulobs monawileobas. aseTi
SekiTxvebi rveulSi Cawerili ar aris.
yvela is SekiTxva, romelic axali gakveTilis axsnas emsaxureba da iTxovs
azrovnebas Setanilia samuSao rveulSi. sasurvelia da misaRwevi miznisTvis
aucilebelic, TiToeulma moswavlem SekiTxvas pasuxi damoukideblad, werilobiT
gasces. amiT moswavle ar eqceva sxvisi pasuxis gavlenis qveS. gamoxatavs sakuTar
azrs; eCveva nafiqris, naazrevis werilobiT gadmocemas.
maswavlebeli moswavleebs pasuxis gasacemad aZlevs garkveul dros. Semdeg
moismens ramdenime pasuxs. Seajerebs da daafiqsirebs swor pasuxs. moswavlem swori
pasuxi unda Seitanos rveulSi (rveulSi fanqriT muSaobs Tu moswavle swor pasuxs
ar Cawers, gakveTilis momzadeba gauWirdeba.
maSasadame, gakveTilis am etapze moswavle dakavebulia, fiqrobs azrovnebs,
wers. dainteresebulia moaswros swori pasuxis Cawera, ris gamoc damokidebulia
maswavlebelze.
rac Seexeba saklaso davalebas. xSirad saklaso davaleba ramdenime savarjiSos
moicavs. maswavlebels SeuZlia es savarjiSoebi moswavleebs misces amosaxsnelad
donis mixedviT. Tundac erTs-erTi. imis mixedviT dro rogor eyofa. Tu klasSi aris
an arian gansakuTrebiT niWieri da maRali donis moswavleebi, maT SeurCieT ufro
rTuli davaleba, raTa met xans dakavdnen da sxva moswavleebs xeli ar SeuSalon.
yvela moswavle valdebulia momdevno gakveTilisTvis rveuli mTlianad hqondes
Sevsebuli.
praqtikam aCvena: Tu maswavlebeli gakveTils atarebs im TanmimdevrobiT, rogorc
teqstSia mocemuli, winaswar amzadebs yvela aqtivobas da SekiTxvebze pasuxs,
aseve winaswar dagegmavs moswavleebTan samuSao rveulSi muSaobis etapebs, aseTi
maswavleblebi aRweven warmatebebs.
39
maswavleblis sarekomendacio wigni
saWiro informacia
codnis gagebis
gamoyeneba analizi sinTezi Seafaseba
done done
moyevi axseni gamoiyene gaanalize dagegme gansaje
sakuTari
Tqvi
sityvebiT gamoTvale axseni ZiriTadi ganWvrite daasabuTe
CamoTvale principi
ras niSnavs Seamowme ivaraude arCevani
daasaxele
gamoyavi gaakeTe
moiyvane
dawere funqcianaluri Seqmeni
magaliTi
kavSirebi modeli daskvna
Camowere
gamohyavi gamoitane
aRwere Seadare arsebiTi moifiqre
moZebne niSnebiT gadawyvite
moZebne
ganazogade
Seajame
daakavSire
Seusabame
daajgufe
40
gakveTilis dagegmvis zogadi principebi
yoveli gakveTilis dagegmvisas maswavlebeli unda dafiqrdes:
1. risTvis vaswavli amas? ra ecodinebaT da ra SeeZlebaT moswavleebs am gakveTilis Seswavlis Semdeg?
2. rogor vaswavli? ra meTodebi unda gamoviyeno? ra qmedebebs ganaxorcieleben moswavleebi?
3. rogor movaxden moswavleebis organizebas? ra formebs gamoviyeneb?
4 . ra resursebi damWirdeba saswavlo miznis miRwevaSi?
5. rogor Sevamowmo saswavlo Sedegebi?
41
maswavleblis sarekomendacio wigni
standartTan kavSiri
moswavle ikvlevs eleqtrul da magnitur movlenebs.
saswavlo miznebi:
. saazrovno unar-Cvevebis informaciis gacnobis, gagebis, gamoyenebis da analizis
ganviTareba
. eleqtruli urTierTqmedebebis Sesaxeb sawyisi cnobebis gaxseneba.
pirveli gakveTili
procedura
42
maswavleblis sarekomendacio wigni
Tu ver gipasuxeben Tanmimdevrulad dasviT SekiTxvebi:
_ ra aris energia?
pasuxi: sxeulis an sxeulTa sistemis mier muSaobis Sesrulebis unari.
_ rodis sruldeba muSaoba?
pasuxi: Tu sxeulze moqmedebs Zala da Zalis moqmedebis Sedegad sxeuli gadis
raRac manZils _ gadaadgildeba, sruldeba muSaoba.
_ b da g suraTebze gamosaxul buStebze moqmedebs Tu ara Zala?
pasuxi: moqmedebs.
_ gadaadgildnen Tu ara buStebi Zalis moqmedebis Sedegad?
pasuxi: gadaadgildnen.
_ gamoitaneT daskvna.
amis Semdeg daskvnis gamotana ukve SesaZlebelia.
aseve, kiTxva-pasuxiT gaixseneT, risgan Sedgeba nivTiereba. ra aris molekula,
atomi
masa muxti
neitroni 1,675.10-27 kg elqtrulad neitraluria
43
maswavleblis sarekomendacio wigni
komentari maswavleblisTvis
ras velodebiT aseTi tipis aqtivobisgan?
orive winadadeba da cxrilis monacemebic aris informacia, romelic SeiZleba
axsovdes an ar axsovdes moswavles, miTumetes ori wlis Semdeg da gameorebis
gareSe.
aseve, SeiZleba ar axsovdes (an ar icodes) atomi damuxtulia Tu daumuxtavi.
atomi rom atombirTvisa da mis garSemo moZravi eleqtronebisgan Sedgeba, es
informacia SeiZleba gaaxsenoT.
damuxtulia Tu daumuxtavi _ amis pirdapir gaxsenebas, sjobs mivceT saSualeba
TviTon gamoitanos daskvna. am dros TavisTavad gaxsenebac moxdeba da logikuri
msjelobis unaris ganviTarebac.
arian moswavleebi, romlebic informacias kargad imaxsovreben da azrovneba
uWirT. zogi informacias ver imaxsovrebs, magram Tu miawvdi informacias daskvnebis
gamotanis unari aqvs. ra Tqma unda, orive unariT dajildoebuli moswavleebic
arian.
vfiqrobT, samive tipis moswavlisTvis aseTi aqtivoba sasargebloa.
meore davaleba
III. rodesac atomi kargavs an miierTebs eleqtrons, miiReba ioni.
5. cxrilis da I, II, III winadadebebis gamoyenebiT upasuxeT:
44
maswavleblis sarekomendacio wigni
dacilebis Semdeg orive sxeuli damuxtuli aRmoCnda, maSin
a. am sxeulebs aqvT erTnairi niSnis toli muxtebi;
b. am sxeulebs aqvT sapirispiro niSnis moduliT toli muxtebi;
g. didi sxeulis muxtis moduli metia patara sxeulis muxtis modulze;
d. didi sxeulis muxtis moduli naklebia patara sxeulis muxtis modulze.
kiTxva-pasuxi
_ ra aris eleqtruli muxti?
pasuxi: eleqtruli urTierTqmedebis maxasiaTebeli fizikuri sidide.
rogor davmuxtoT polieTilenis mSrali boTli?
pasuxi: xaxuniT (gavusvaT qaRaldze, xelze, tansacmelze).
_ rogor davrwmundeT, rom damuxtulia?
pasuxi: mivuaxlooT qaRaldis nakuwebs.
davinaxavT, rom miizidavs.
_ axla liTonis Rero vaxaxunoT da SevamowmoT, daimuxta Tu ara.
rogor axsniT SemCneul movlenebs?
pasuxi: polieTilenis boTli xaxunis Sedegad imuxteba da raRac drois
ganmavlobaSi rCeba damuxtuli. liTonis Rero imuxteba da muxti momentalurad
xelis meSveobiT gadadis adamianis sxeulSi.
45
46
damatebiTi gakveTili
da gamoyenebis,
analizis unarebis sakiTxebis momzadeba jgufuri 15 wT
ganviTareba jgufebSi
standartTan kavSiri
moswavle ikvlevs eleqtrul da magnitur movlenebs.
saswavlo miznebi:
. saazrovno unar-Cvevebis (informaciis gacnoba, gageba, gamoyeneba, analizi)
ganviTareba.
. sawyisi cnobebis gaxseneba eleqtruli urTierTqmedebis Sesaxeb.
SekiTxvebi
1. rogor aRmovaCinoT cdiT moxaxune sxeulebze eleqtruli muxtis gaCena?
2. rogor vaCvenoT, rom urTierTSexebisas orive sxeuli eleqtrovdeba?
3. rogor vaCvenoT, rom abreSumisa da minis xaxuniT minaze miRebuli muxti
gansxvavdeba ebonitisa da Salis xaxuniT ebonitze miRebuli muxtisgan?
4. rogor aRmovaCinoT damuxtulia Tu ara sxeuli?
5. eleqtroskopis furclebis gaSlis kuTxis mixedviT, rogor vimsjeloT mis
muxtze.
6. rogor vaCvenoT cdiT, rom zogi nivTiereba eleqtrobis gamtaria, zogi ara.
7. rogor SevamciroT damuxtuli sxeulis muxti?
8. rogor gadavceT sxeulis muxti mTlianad sxva sxeuls?
9. axseniT, rogor xdeba sxeulebis eleqtrizacia maTi urTierTSexebisas.
10. sxeulebis xaxuniT daeleqtroebisas maTze ratom warmoiqmneba sididiT toli
da sapirispiro niSnis muxtebi?
47
maswavleblis sarekomendacio wigni
saSinao davaleba
daavaleT Seasrulon pirveli paragrafis bolos mocemuli davaleba.
48
gakveTili 1.3. damuxtuli sxeulebis urTierTqmedeba. kulonis kanoni
49
maswavleblis sarekomendacio wigni
standartTan kavSiri
saswavlo miznebi:
. saazrovno unar-Cvevebis (gamoyeneba, analizi, sinTezi) da kvlevis unar-Cvevebis
(dakvirveba, dagegmva) ganviTareba.
. damuxtuli sxeulebis urTierTqmedebis kanonis dadgena.
ilustraciaze dakvirveba
daavaleT moswavleebs, daakvirdnen 13.1 suraTs.
kiTxva-pasuxi
TanmimdevrobiT dasviT SekiTxvebi.
1. aRwereT suraTze gamosaxuli situacia.
pasuxi: suraTze gamosaxulia dadebiTad damuxtuli burTulisa da Zafze
dakidebuli erTnairi burTulebis urTierTqmedebis Sedegi. burTulebs erTnairi
muxtebi aqvs. isini erTmaneTisgan ganizidebian.
2. rogor icvleba damuxtuli sxeulebis urTierTqmedebis Zala maT Soris
manZilis gadidebiT? pasuxis marTebuloba ganamtkiceT msjelobiT.
pasuxi: damuxtul sxeulebs Soris manZilis gadidebiT maTi urTierTqmedebis
Zala mcirdeba.
suraTidan kargad Cans, rom damuxtuli A sxeulidan yvelaze metad daSorebuli
burTulis Sveulidan gadaxris kuTxe yvelaze mcirea.
3. rogor SevamciroT liTonis A sxeulis muxti orjer?
pasuxi: liTonis sxeulis muxti orjer rom SevamciroT saWiroa, igi SevaxoT
iseTive zomisa da formis gamtar burTulas. maSin A sxeulis muxti Tanabrad
ganawildeba TiToeulze.
4. ra moxdeba, Tu A sxeulis muxts sapirispiro niSnis muxtiT SevcvliT?
pasuxi: Tu A sxeulis muxts sapirispiroTi SevcvliT, maSin Zafze dakidebul
burTulebze moqmedi eleqtruli ganzidvis Zala Seicvleba mizidvis ZaliT.
burTulebi Sveulidan sapirispiro mxares gadaixrebian.
5. moifiqreT da aRwereT cda, romliTac daadgenT damuxtul sxeulebs
Soris urTierTqmedebis Zalis damokidebulebas maT muxtze. daasabuTeT Tqveni
mosazrebis marTebuloba da SeamowmeT cdiT.
pasuxi: SevaxoT liTonis A burTulas izolatorze damagrebuli iseTive
zomisa da formis gamtari burTula da Semdeg davaciloT. A burTulis muxti
orjer Semcirdeba. davakvirdeT Zafze dakidebul burTulebs. SevamCnevT, maTi
Sveulidan gadaxris kuTxe Semcirdeba. rac damuxtuli sxeulebis urTierTqmedebis
Zalis Semcirebas miuTiTebs. SeiZleba gamovitanoT daskvna: damuxtuli sxeulebis
urTierTqmedebis Zala damokidebulia maT muxtebze, sxeulebis muxtis SemcirebiT
urTierTqmedebis Zala mcirdeba.
50
maswavleblis sarekomendacio wigni
+
1 F12F12
=- =-F21F21 2
uTxariT, rom urTierTqmedebis Zalis anu kulonuri Zalis mimarTuleba
damokidebulia imaze, ra niSnis muxtebi urTierTqmedeben.
aCveneT suraTze Zalebis mimarTulebebi.
uTxariT, rom msgavs Zalebs centruli Zalebi hqvia. CawereT niutonis III kanoni
am ZalebisTvis.
CawereT formuliT kulonis kanoni.
axseniT k-s fizikuri Sinaarsi. daasaxeleT misi ricxviTi mniSvneloba SI-Si. misi
formula, eleqtruli mudmivas ricxviTi mniSvneloba.
CawereT kulonis kanoni k-s formulis gaTvaliswinebiT.
eqsperimentis dagegmva
dayaviT klasi jgufebad.
dasviT me-6 SekiTxva.
6. imsjeleT, mgrZnobiare sasworis meSveobiT rogor SeamowmebT kulonis
kanonis marTebulobas?
mieciT dro 8 wuTi. 8 wuTis Semdeg mousmineT jgufebis warmomadgenlebs.
daafiqsireT swori pasuxi.
pasuxi: gavawonasworoT saswori, romelzedac liTonis msubuqi burTulaa
mimagrebuli. burTulas SevaxoT meore damuxtuli burTula da davaSoroT 2-3 sm-
iT. sasworis wonasworoba dairRveva. isari zeviT aiwevs, radganac erTsaxeliani
muxtebi erTmaneTs ganizidaven. aRvadginoT sasworis wonasworoba (8) sapirwonis
gadaadgilebiT da ganvsazRvroT me-(7) burTulaze moqmedi Zala. Semdeg SevamciroT
erT-erT burTulas muxti orjer. amisaTvis SevaxoT mas mesame iseTive daumuxtavi
burTula. sasworis wonasworoba dairRveva. aRvadginoT sasworis wonasworoba
da ganvsazRvroT me-(7) burTulaze moqmedi Zala. aRmoCndeba, rom igi orjer
Semcirdeba. Tu cdas gavimeorebT da muxts oTxjer SevamcirebT miviRebT, rom Zalac
oTxjer Semcirdeba urTierTqmedebis Zalis manZilze damokidebulebis dasadgenad,
isev Zlierad davmuxtoT orive burTula da ganvsazRvroT maTi urTierTqmedebis
Zalis moduli maTi sxvadasxva manZiliT daSorebisas. cdebis Sedegebis analiziT
davadgenT kulonis kanonis marTebulobas.
eqsperimenti
Tu gaqvT saWiro resursebi, CaatareT sademonstracio eqsperimenti.
gaiTvaliswineT, rom cda Zneli Casatarebelia sxeulebis mier muxtis swrafad
dakargvis gamo. Tumca muxtebs Soris urTierTqmedebis Zalis manZilsa da muxtis
sidideze Tvisebriv damokidebulebas mainc daadgenT.
51
maswavleblis sarekomendacio wigni
saklaso davaleba
daavaleT, Seasrulon me-7 savarjiSo.
Sefaseba
gakveTilis msvlelobisas maswavlebeli unda daakvirdes moswavleebs, ramdenad
sworad gegmaven isini eqsperiments.
SeafaseT 8-10 quliT, Tu eqsperiments gegmavs sworad, gansazRvravs specifikur
detalebs, detalurad CamoTvlis kvlevis etapebs, ayalibebs da asabuTebs varauds.
SeafaseT 6-7 quliT, Tu eqsperiments gegmavs sworad, Tumca mciredi
uzustobebiT, damakmayofileblad CamoTvlis kvlevis etapebs, ayalibebs da
nawilobriv asabuTebs Tavis varauds.
SeafaseT 4-5 quliT, Tu eqsperiments gegmavs arazustad, garkveuli xarvezebiT,
arasworad CamoTvlis kvlevis etapebs, ayalibebs, magram ver asabuTebs Tavis
varauds.
SeafaseT 1-3 quliT, Tu eqsperiments gegmavs arasworad, ver Tvlis kvlevis
etapebs, ver ayalibebs varauds.
52
gakveTili 1.8. dieleqtrikis polarizacia. dieleqtrikuli SeRwevadoba
53
maswavleblis sarekomendacio wigni
standantTan kavSiri
saswavlo miznebi:
. varaudis gamoTqmis, analizis da sinTezis unarebis ganviTareba.
. dieleqtrikis polarizaciis axsna.
. dieleqtrikebis eleqtruli Tvisebebis daxasiaTeba.
procedura
axali masalis axsnisaTvis momzadeba
gakveTili daiwyeT wina gakveTilis masalis gameorebiT. dasviT SekiTxvebi.
ra aris dieleqtriki?
riT gansxvavdeba dieleqtrikebi erTmaneTisagn.
rogor dieleqtriks uwodeben polaruls?
rogor dieleqtriks uwodeben arapolaruls?
ra aris eleqtruli dipoli?
54
maswavleblis sarekomendacio wigni
uTxariT, rom damuxtul sxeulTa urTierTqmedebis Zala damokidebulia am
sxeulTa Soris arsebuli garemos Tvisebebze.
SemoitaneT dieleqtrikuli SeRwevadobis cneba. kulonis kanoni CawereT dieleq
trikuli SeRwevadobis gaTvaliswinebiT.
situaciis ukeT warmodgenisTvis dausaxeleT sxvadasxva garemos dieleqtrikuli
SeRwevadobis mniSvneloba.
diskusia
3. rogoria Tqveni varaudi, rogor Seicvleba dieleqtrikSi moTavsebuli
wertilovani muxtis da gamtari damuxtuli sferos mier Seqmnili velis
daZabuloba? axseniT, ratom fiqrobT ase?
pasuxi: eleqtrul velSi moTavsebuli dieleqtriki polarizdeba. polarizebuli
bmuli muxtebi yovelTvis qmnian ZiriTadi velis sapirispirod mimarTul eleqtrul
vels. superpoziciis principis Tanaxmad, dieleqtrikis SigniT moTavsebuli.
wertilovani muxtis mier Seqmnili velis daZabuloba mcirdeba e-jer, e-garemos
dieleqtrikuli SeRwevadobaa.
55
maswavleblis sarekomendacio wigni
1. msoflio
1. msoflio mizidulobis 1. kulonis Zala
mizidulobis
Zala ar aris damokidebuli damokidebulia garemos
kanons da kulonis
garemos Tvisebebze eleqtrul Tvisebebze.
kanons erTi da
2. sxeulebi msoflio 2. imis mixedviT,
igive saxe aqvs.
mizidulobis ZaliT rogori niSani aqvT,
yovelTvis izidaven sxeulebi izidaven an
erTmaneTs ganizidaven erTmaneTs.
3. or damuxtul 3. or damuxtul sxeuls
sxeuls Soris msoflio Soris kulonis Zalis
mizidulobis Zalis moduli moduli gacilebiT metia
gacilebiT naklebia msoflio mizidulobis
kulonis Zalis modulTan Zalis modulTan
SedarebiT SedarebiT.
56
gakveTili 2.7. saSualo winaRobis gansazRvra ampermetrisa da voltmetris meSveobiT
57
maswavleblis sarekomendacio wigni
standartTan kavSiri
saswavlo miznebi:
. kritikuli da SemoqmedebiTi azrovnebis ganviTareba
. rezistoris winaRobis gansazRvrisas Seqmnili problemis gadaWra.
procedura
problemis dasma
isaubreT eleqtroxelsawyoebis eqspluataciisas maTi winaRobis SerCevis aucileb
lobaze.
gaacaniT winaRobebis klasifikacia sididis mixedviT.
dasviT SekiTxva.
_ rogor ganvsazRvroT gamtaris winaRoba ampermetrisa da voltmetris
meSveobiT?
pasuxi martivia. gamtarTan mimdevrobiT CavrToT ampermetri, paralelurad
voltmetri. denis wyarosa da CamrTvel-amomrTvelis gamoyenebiT SevkraT wredi.
gavzomoT denis Zala da Zabva. SevitanoT mniSvnelobebi formulaSi R = U . da
I
gamovTvaloT.
magram arsebobs problema. wanaRoba ampermetrsac gaaCnia da voltmetrsac.
Secvlis Tu ara maTi winaRobebi miRebul Sedegs?
problema warmoadgineT situaciuri amocanis saxiT.
2. situaciuri amocana.
gegim rezistoris winaRoba 66.1, a suraTze gamosaxuli sqemis mixedviT
gansazRvra. tasom ki 66.1, b suraTiT.
Tqven romel sqemas gamoiyenebdiT? axseniT, ra
tom?
Rx
3. 66.1, a sqemiT ris boloebze zomavs volt
metri
Zabvas? a
Rx
58
maswavleblis sarekomendacio wigni
3. strategiis gamoyeneba problemis gadasaWrelad
4. Sedegebis Semowmeba da Sefaseba.
dayaviT moswavleebi jgufebad da daavaleT analogiurad, konkretuli amocanebis
gadaWris safexurebi warmoadginon.
Uv- Ia Ra (1) Uv
Rx= . (2)
Rx= . Uv
Ia Ia -
Rv
Uv
rogorc sul Tavidan aRvniSneT, Rx = ; SevadaroT es formula Cven mier miRebul
Ia
Uv
Rx= ;, ra ar unda iyos?
formulebs. (1)-Si rom dagvrCes mxolod
I a
pasuxi: Ra.
saklaso davaleba
orive SemTxvevaSi dasviT me-7, me-8 da me-9 SekiTxvebi.
7. 60.1 suraTze gamosaxuli sqemis mixedviT gansazRvreT
ampermetris winaRoba.
Rx
pasuxi: ampermetris winaRoba sadac Uv volt-
metris Cvenebaa, Ia _ amper
metris.
SeiZ
leba gamoviyenoT 60.2 suraTze gamosaxuli sqema
60
maswavleblis sarekomendacio wigni
9. rezistoris gaxurebis Sesamcireblad rogor gamovi yenoT 77.1 suraTze
gamosaxuli wredSi CarTuli reostati?
pasuxi: reostatis meSveobiT SesaZlebelia wredSi gamavali deni ise SevamciroT,
rom minimumamde Semcirdes rezistoris gaTboba.
Sefaseba
SeafaseT 8-10 quliT, Tu sworad arCevs sqemebs da wers Sesabamis formulebs;
sworad afiqsirebs Rx-is formulas. logikurad aanalizebs miRebul Sedegs.
SeafaseT 1-3 quliT, Tu ver arCevs sqemas. icis omis kanoni, magram ar SeuZlia
sqemis mixedviT formulebis Cawera da ver gamoaqvs daskevnebi.
61
62
gakveTili 2.11 . erTnair Zabvasa da sxvadasxva simZlavreze gaangariSebuli naTurebis SeerTeba
saswavlo miznebi:
. kvlevis unar-Cvevebis ganviTareba
. erTnair Zabvasa da sxvadasxva simZlavreze gaangarigebuli naTurebis SeerTebis
gamokvleva.
resursebi:
25 vt, 60 vt da 100 vt simZlavris naTurebi. mimyvani sadenebi. CamrTvel-
amomrTveli. 220 v Zabvis wyaro.
procedura
eqsperimenti
25 da 100 vt-iani naTurebi SeaerTeT mimdevrobiT da CarTeT 220 v Zabvis qselSi.
ganmarteT eqsperimentis mizani.
moswavleebma winaswar ar ician, romeli naTura ramdenvatiania. eqsperimentis
SedegiT, damxmare kixvebze pasuxiT da analiziT unda gamoicnon romeli naTuraa
25 vatiani, romeli 100 vatiani.
kiTxva-pasuxi
mas Semdeg, rac CarTavT CamrTvels da moswavleebi daafiqsireben naTurebis
anTebas, dasviT SekiTxvebi Tanmimdevrulad:
63
maswavleblis sarekomendacio wigni
gamoyofili siTbo, I _ gamtarSi gamavali deni, R _ gamtaris winaRoba, t _ drois
Sualedi, romlis ganmavlobaSic gamtarSi deni gadioda.
informacia maswavleblisTvis
Tqven iciT, rom meore naTura aris 25 vatiani. iciT agreTve saxelmZRvaneloSi
SemoTavazebuli masala. moswavleebi ganixilaven or versias, aanalizeben da irCeven
swors. es procesi rom ufro gasagebi da xelmisawvdomi gaxdes, gTavazobT, winaswar
romelime or moswavles gaacnoT es versiebi da maT waradginon moswavleebis winaSe.
formulebs daweren dafaze sxvadasxva mxares.
Semdeg moswavleebi gaagrZeleben msjelobas.
diskusia
mimarTeT moswavleebs:
Tqven rogor fiqrobT, romeli msjelobaa TqvenTvis misaRebi?
diskusiis mizania, moswavleebma gaacnobieron, rom formulaSi Q=I2Rt, R unda
gansazRvron formuliT R = U da ara R = P2 .. U da P aris is parametrebi, rac
2
P I
naTuras aweria zed da risTvisac gaTvlilia es naTura. meore formulaSi I aris
naTuras normaluri kaSkaSisTvis saWiro deni. gegim denis es mniSvneloba Sekveca
wredSi gamaval denTan, rac Secdoma iyo. ar aris gamoricxuli romelime moswavlem
msjeloba unda ase warmarTos.
radgan naTurebi mimdevrobiT aris SeerTebuli, metad anaTebs is, romlis
winaRobac metia Q=I2R-is Tanaxmad. deni erTnairia. amocana dadis R-is gansazRvraze.
nebismieri naTuras winaRoba ganisazRvreba im parametrebiT risTvisac is aris
gaTvlili.
R = U . im naTuras winaRobaa meti, romelic nakleb simZlavrezea gaTvlili,
2
P
maSasadame 25 vatianis. e. i. naTura, romelic ufro metad anaTebs aris 25 vatiani.
6. 74.2 suraTis mixedviT Catarebul cdaSi 100 vt. simZlavris naTura anaTebs
a. normalurad; b. normalurze metad; g. normalurze naklebad.
64
maswavleblis sarekomendacio wigni
pasuxi: oriveSi g. normalurze naklebad.
saklaso davaleba
daavaleT, gansazRvron TiToeuli naTuras mier fiqtiurad moxmarebuli
simZlavre.
Semdeg orive naTuras jamuri simZlavre. imuSaon wyvilebSi. moswavleebi jer
damoukidebllad muSaoben. Semdeg romelime dafaze wers. Tu gauWirdaT gansazRvra,
etapobrivad dausviT SekiTxvebi:
_ romeli formuliT gamoiTvleba pirveli naTuras mier moxmarebuli simZlavre.
pasuxi: P1=I2R. (1)
_ dawereT omis kanoni mocemuli wredisTvis
pasuxi: I = U
R1+ R2
_ ras udris R1?; R2?
2 2
pasuxi: R1= U ; R2= U .
P1 P2
P1 P22
denis da winaRobebis mniSvnelobebi CasviT (1)-Si P l1= 2 .
^ P1+ P2h
zustad analogiurad P l2= P2 P12
2 .
^ P1+ P2h
orive naTuras simZlavre erTad
2
pasuxi: R = U formulidan gamomdinareobs mcire simZlavreze gaangariSebuli
P
naTuras winaRoba metia didi simZlavris naTuras winaRobaze. amitom 100 vt-iani
naTuras SecvliT 60 vt-ianiT wredis winaRoba gaizrdeba, wredSi deni Semcirdeba,
amitom 25 vt simZlavris naTuras kaSkaSi moiklebs.
65
maswavleblis sarekomendacio wigni
konkretuli problemis gadaWra
pasuxi: jer erTi, mimdevrobiT SeerTebuli ori naTura orjer nakleb energias
moixmars erT naTurasTan SedarebiT. meore, gadawvis gamo naTura xSirad
gamodis mwyobridan. mimdevrobiT SeerTebul or naTuraSi orjer naklebi deni
gadis. naTurebis spiralebi orjer naklebad xurdeba, amis gamo isini didxans ar
gadaiwvebian.
66
gakveTili 2.12. sami erTnairi naTuras Sereuli SeerTebis gamokvleva
I gakveTili
67
maswavleblis sarekomendacio wigni
standartTan kavSiri
saswavlo miznebi:
. kvlevis unar-Cvevebis ganviTareba
. sami erTnairi naTuras SeerTebis gamokvleva.
resursebi:
TiTo jgufisTvis sami erTnairi naTura, ori mSrali elementi, mimyvani sadenebi.
informacia maswavleblisTvis
am sakiTxs SeiZleba dauTmoT ori gakveTili. pirvel gakTilze tardeba cdebi.
moswavleebi cxrilSi afiqsireben cdebis Sedegebs.
meore gakveTilze analizurad ikvleven imave sakiTxebs da adareben cdebis Sedegs.
I gakveTili
procedura
moswavleTa organizeba
dayaviT klasi jgufebad. TiToeuli jgufi moamarageT saWiro masaliT. gaacaniT
gakveTilis mizani.
maT unda gamoikvlion sami erTnairi naTuras Sereuli SeerTeba. kvlevis etapebi
miTiTebulia paragrafSi. samuSao masala gadatanilia samuSao rveulSi. ase, rom
SeuZliaT imuSaon samuSao rveulSi.
68
maswavleblis sarekomendacio wigni
Sefaseba
gakveTilis msvlelobisas maswavlebeli unda daakvirdes moswavleebs, ramdenad
sworad gegmaven isini eqsperiments. rogor iniSnaven miRebul Sedegebs.
69
70
gakveTili 2.12. sami erTnairi naTuras Sereuli SeerTebis gamokvleva
II gakveTili
standartTan kavSiri
saswavlo miznebi:
. kvlevis unar-Cvevebis ganviTareba
. sami erTnairi naTuras SeerTebis gamokvleva.
71
maswavleblis sarekomendacio wigni
wredis winaRoba Semcirdeba, mxolod R iqneba. is ufro kargad gaanaTebs. deni exeba
I= U;
R
TiToeuli moswavlis gamosvla dafasTan SegiZliaT SeafasoT, rogorc saklaso
davalebis Sesruleba.
72
maswavleblis sarekomendacio wigni
Semajamebeli gakveTili
gunduri muSaoba
informacia maswavleblisTvis
qvemoT ganxiluli meTodiT gvsurs vaCvenoT, rom saswavlo miznis misaRwevad
Tanaklaselebis urTierTanamSromloba saukeTeso gzaa. erTis warmateba niSnavs
yvelas warmatebas _ pasuxismgebloba mTel gunds ekisreba da ara TiToeul
moswavles. es ar aris im tipis jgufuri muSaoba, rodesac TiToeuli moswavle
Tavis azrs gamoTqvams da msjelobis Semdeg SearCeven erT-erTs.
gunduri muSaoba principulad gansxvavdeba am tipis muSaobisagan.
gundis wevrebi ara mxolod uSualo kavSirSi arian erTmaneTTan, aramed
erTmaneTze damokidebulnic arian. maT funqciebi aqvT ganawilebuli. funqciebi
aseTi SeiZleba iyos: teqstis mkiTxveli, SeniSvnebis Camweri, drois gamanawilebeli,
masalebis Semgrovebeli, prezentatori da sxva, davalebis xasiaTis mixedviT.
aseTi formis gakveTilze maswavlebelis movaleobaa.
miznis Sesabamisi samuSaos dagegmva.
mkafio, etapobrivi instruqciis micema.
gundebis Seqmna, moswavleTa Soris rolebis ganawileba.
gunduri samuSaos monitoringi.
gunduri muSaobis Sedegebis Sefaseba.
miaqcieT yuradReba, gundebma erTmaneTs ar SeuSalon xeli muSaobaSi.
gundebma unda icodnen, ra kriteriumebiT Seafaseben.
saswavlo miznebi:
. TanamSromlobis unaris ganviTareba gunduri muSaobis gziT.
. eleqtruli, gravitaciuli da magnituri velebis Sedareba.
procedura _ I varianti
dayaviT klasi sam gundad
gaacaniT gakveTilis mizani.
daavaleT, TiTo gundma moamzados TiTo sakiTxi. pirvelma Sekribos informacia
gravitaciuli velis Sesaxeb. meorem _ eleqtruli velis Sesaxeb. mesamem _
magnituri velis Sesaxeb. Semdeg gadaajgufeT moswavleebi warmodgenili sqemis
mixedviT.
II III
I
73
maswavleblis sarekomendacio wigni
erTmaneTTan dawyvilebuli jgufebi erTmaneTs gaacnoben sakuTar informacias.
Semdeg Seadareben erTmaneTs da msgavseba gansxavebas warmoadgenen venis diagramiT.
prezentatorebi rigrigobiT gaacnoben klass sakuTar namuSevars.
II varianti
74
maswavleblis sarekomendacio wigni
gansxvaveba
magnituri veli gravitaciuli veli
msgavseba
1. gravitaciuli velis
1. magnituri velis meSveo- 1. materialuria.
meSveobiT mxolod mizidva
biT mizidvac xdeba, gan-
xdeba.
zidv ac. 2. velis meSve
obiT
2. grafikulad ar gamois-
2. magnituri veli grafiku- xdeba urTierTq-
axeba.
lad gamoisaxeba. medeba
gansxvaveba
eleqtrostatikuri veli magnituri veli
msgavseba
1. Zalwirebi Caketili wire-
1. Zalwirebi Ria wire- 1. materialuria.
bia. 2. grafikulad Zal- bia.
2. uZravi muxtis wirebiT gamoisaxeba. 2. mudmivi magnitis da moZ-
garSemo arsebobs. 3. velis meSveobiT ravi muxtis garSemo arse-
xorcieldeba urT- bobs
ierTqmedeba.
gansxvaveba
eleqtrostatikuri veli gravitaciuli veli
msgavseba
75
maswavleblis sarekomendacio wigni
Sedegebis Sejameba
76