Uur Mumcunun yazlarnda Dersim

AZINLIK OVENZM!..

ngiliz gizli belgeleri zerinde yaplan aratrma, Kurtulu Sava

gnlerinde ngilizlerin Ermeni ve Krt aznlklar kkrtmak iin youn
almalar yaptklarn kantlamaktadr. Bu belgelerden iki tanesini
aktaralm:
Amiral Sir F. Derobeck'ten Lord Curzon'a gnderilen rapor (Sayfa
no:108, belge 103, tarih: 28 Temmuz 1920):

1
 - Krt meselesi hakknda sizin fikrinizi bilmiyorum, daha kesin bir
karara varmanz iin bunu yazyorum. Damat Ferit bana geldi, sulh
anlamasna gre Krtler ayr bir devlet olacaklar. Krt liderleri Mustafa
Kemal'i sevmezler, nk o boleviklii getirmek istiyor. Siz Mustafa
Kemal'den nefret ediyorsunuz. nk o sizin yaptnz anlamay kabul
etmiyor. O halde Krtleri Mustafa Kemal'e kar birlikte kullanalm,
dedi... (ngiliz Belgelerinde Trkiye, Erol Ulubelen, ada Yay. s:264)
Ayn ngiliz Amiralinden Lord Curzon'a gnderilen bir baka raporda
Krdistan, Trkiye'den tamamen ayrlp zerk olmaldr. Ermenilerle
Krtlerin karlarn badatrabiliriz. stanbul'daki Krt Kulb Bakan
Said Abdlkadir ve Paris'teki Krt delegesi erif Paa emrimizdedir...
denilmektedir. (Sayfa no:49, belge no:33, tarih 26 Mart 1920)
Ermeni ve Krtleri Ankara hkmetine kar ayaklandrma
abalarnn arkasnda, o zaman, ABD ve ngiliz hkmetlerinin olduu
bugn artk belgelerle kantlamtr. Bu konuda bugn iin hibir kuku
yoktur.
Cumhuriyetin kurulmasndan hemen ksa bir sre sonra Dou'da
balatlan Krt syan da yine ngiliz destei ile sahneleniyordu. eyh
Sait ayaklanmas olarak bilinen bu ayaklanma, 1925 ylnn ubat
aynda dinsel grntlerle ortaya km, daha sonra Bamsz Krt
Devleti kurmaya ynelmiti. (ngiliz Belgeleriyle Trkiye'de Krt
Sorunu (1924-1938) eyh Sait, Ar ve Dersim Ayaklanmalar,
Dileri Bakanl Yay. Evi., s:21, Trk-ngiliz likileri. 1919-1926,
Do. Dr. mer Krkolu, SBF Yay., s.309)
ngilizlerin, Kurtulu Sava dneminde Ermenilere nasl destek
olduklar. Prof. Gotthard Jaeschke'nin, Tarih Kurumu tarafndan baslan
Kurtulu Sava le lgili ngiliz Belgeleri adl kitabnda da yeterince
anlatlmtr. (s:40-47)
Bugn, 1925 ylnda sahnelenen dinsel grntl bir blc
ayaklanmaya bakarken, eyh Sait'in ngiliz silah fabrikalarna silah
siparii verdii, ngiliz silah fabrikalarnn da o tarihte ngiliz
Intelligence Service ile i ie alan silah tccar Vasil Zaharoff ile
egdm halinde olduklarn bilmek gerekir. Mulal bir Rum olan
Zaharoff'un ngiliz Babakan, Lloyd George'un yakn dostu olduunu ve
ngiliz hkmetince silah ticaretindeki baarlarndan tr sir unvan

2
ile dllendirildiini anmsarsak, eyh Sait ile ngiliz silah fabrikalar
arasnda kurulan kprlerin siyasetten arnm masum bir ticaret
olmad sonucuna ularz.
Kald ki o gnlerde gen Trkiye ile ngiltere arasnda henz zme
balanmam Musul sorunu bulunmaktayd. Lozan anlamasnda kesin
bir zme balanmayan Musul sorunu, 1923 ylnda ngilizlerin
bavurusu ile yeniden gndeme gelmi ve sorunun zm iin 1924
ylnda stanbul'da Hali Konferans dzenlenmiti. Hali
konferansnda ngilizler, Musul dnda ayrca, Nasturi Hristiyanlar
iin Hakkari ilini de istemilerdi. Sorunun bir zme balanamamas
zerine konu ngiliz hkmetince Milletler Cemiyetine gtrlmt.
Milletler Cemiyeti, sorunun zm iin biri Macar, biri Belikal biri de
svireli olan kiilik bir komisyon grevlendirmiti. Musul'daki Trk
egemenliini kaldran komisyon karar, Trkiye tarafndan reddedildi.
Bunun zerine sorun Milletleraras Daimi Adalet Divanna gtrld.
Trkiye Divana temsilci gndermedi. Milletler Cemiyeti, 16 Aralk 1925
tarihinde, Musul'daki Trk egemenliini kaldran karar benimsedi.
Musul zerinde Trk-ngiliz diplomasi sava yaplrken, eyh Sait
isyan da balatlm ve Trkiye, Kurtulu Sava gnlerinde ngiliz
istihbarat servislerinin kkrtt etnik kkenli ayaklanma ile uramak
zorunda kalmt. syan bastrld. Ancak Trkiye 5 Haziran 1926
tarihinde ngilizlerle anlaarak, Musul zerindeki haklarndan vazgemi
oldu. syann dourduu sonulardan biri buydu.
Musul sorunu ile eyh Sait ayaklanmasnn ayn gnlere rastlamas
herhalde kaderin bir cilvesi deildi: Bu rastlantnn temelinde bir ksm
kantlanan bir ksm da henz yeterince kantlanmam d ilikiler
yatmaktayd.
31 Mart gerici ayaklanmasnda da ngiltere'nin parmak izleri yok
muydu? Aratrmaclar, bu kukuyu dile getirmilerdir.
ngiltere'nin o gnlerdeki stanbul Bykelisi'nin ttihatlara kar
taknd souk tavr, buna karlk muhalefetteki Ahrar Frkas ile
kurulan ilikiler ve ayaklanmadan sonra isyanclara saladklar
destekler, eriatlar ile ngiliz Intelligence Service ile dirsek temas
iinde olduklar kukusunu vermekteydi. (ttihat ve Terakki, 1908-1914,
Feruz Ahmet, Sander Yay., s: 66; 31 Mart Olay, Sina Akin, SBF Yay.,

3
s: 261 v.d.; 31 Mart'ta Yabanc Parma, Doan Avcolu, Bilgi Yay., s:
61 v.d.)
Bugn yine birtakm ayrmc glerin dou yrelerimizde terrist
eylemlerine tank olunmaktadr. Yakn tarihimizden verdiimiz bu
rneklerden sonra bu olaylar da ngilizler kkrtyor gibi bir yarg
sahibi deiliz. Anlatmak istediimiz, yakn tarihimizde aznlk
ovenizminin ardnda yabanc devletlerin bulunduudur.
Kurtulu Sava ncesi ve sonrasnda ngilizlerin Trkiye'deki ayrmc
gleri kkrtmalarnn nedeni Ortadou'daki ngiliz karlaryd. Hi
kukusuz bugn de bu blc ayrmc aznlk ovenizminden
kaynaklanan terrist eylemlerin arkasnda tpk dn olduu gibi bugn de
yabanc parmaklar bulunmaktadr.
Trkiye Cumhuriyeti, btn sorunlarn ulusal btnlk,
demokratikleme ve adalama yoluyla zecektir. 1975 ylndan bu
yana Kbrs sorununun yaratt gerilim sreci iinde bata Ermeni terr
olmak zere ulusa uradmz terr saldrsnn temelinde,
Ortadou'daki yeni dengelerin kurulma planlar var mdr? Bugn iin
sorulacak soru budur.
Trkiye'ye bunca silah gnderenler kimlerdi? Kimlerdi bunlarn
destekileri olan yabanc devletler ve istihbarat servisleri?
Bu gibi konular, bugnden mahkeme kant niteliinde belgelerle
ortaya koymak belki olanakszdr. Fakat zaman getike, olaylar
zerindeki sis bulutlar dalr ve ortaya kan ngiliz belgelerinde olduu
gibi, aznlk ovenizminin hangi oyunlarn ve tuzaklarn arac olduu
elbette gn gelir anlalr.
(Cumhuriyet, 2 Eyll 1984)

BLCNN DI DESTE...

Ayrmc glerin ardnda yabanc devletlerin olduunu yazdmz

zaman hani bunun kant? diye soruyorlar. Kurtulu Sava ncesinde
Ermeni ve Krtlerin ngiltere ve Amerika tarafndan desteklendikleri
ngiliz gizli belgeleri ile kantlanmtr. te bu belgelerden bir tanesi:

4
 Amiral Sir. F. Derobeck'in Lord Curzon'a yazd 26 Mart 1920 tarihli
gizli rapor:
- Krdistan Trkiye'den tamamen ayrlp zerk olmaldr. Ermenilerle
Krtlerin karlarn badatrabiliriz. stanbul'daki Krt Kulb Bakan
Said Abdl Kadir ve Paris'teki Krt delegesi erif Paa emrimizdedir...
(Kraliyet Belgeleri, sayfa 49, belge 33. ngiliz Belgelerinde Trkiye,
Erol Ulubelen, ada Yay. s. 257)
Damat Ferit Paann Krtleri Mustafa Kemal'e kar kullanma plan
bugn yabanc yazarlarca da yazlmaktadr. (Kurtulu Sava ile lgili
ngiliz Belgeleri, Gotthard, Jaeschke, TTK Yay. s.145). Lozan Bar
Anlamas grmeleri srasnda ngiliz Delegasyonu Bakan Lord
Curzon'un bamsz bir Krt devletinin en ateli savunucularndan biri
olduu tutanaklarla bellidir. (Lozan Bar Konferans, Tutanaklar ve
Belgeler, SBF Yay. s. 348 vd)
Trkiye'nin Dou ve Gneydou'sunu Ermeni ve Krtlere brakan
Sevr anlamasn Krtler adna imzalayan da ngiliz Entelligence
Service'nin emrimizdedir dedii ngiliz maas erif Paadr.
Bugn zerindeki gizlilik kalkan Kraliyet belgeleri ngiliz
hkmetinin Kurtulu Sava ncesinde Dou'da bir Krt devleti kurmak
amac ile Krt ileri gelenleri ile iliki kurduklarn, hibir yoruma gerek
braktrmayacak biimde ortaya koymaktadr. 1919 Temmuz aynn 10.
gn stanbul'-dan 1437 no ile Lord Curzon'a ekilen gizli telgrafta,
Krtlerin ngiliz mandas istedikleri, blgeye gnderilen Binba Noel'in
Krt ajanlar ile grecei yazlmaktadr. (ngiliz Belgelerinde Atatrk,
Bilal imir, TTK Yay. s. 39) ngiliz Kraliyet Ordular Karadeniz
Kuvvetleri Kurmay Bakanlnn yazd raporda da Krt devletinden
sz edilmektedir. (imir, s. 336)
Daha birok ngiliz gizli belgesi ngiliz Krt ilikisine k
tutmaktadr.
lgintir; Kogiri syan olarak bilinen ayrmc ve eylemli kalkma,
Mustafa Kemal nderliindeki ulusal glerin emperyalist devletlere
kar savat 1921 ylnda sahneye konmutur. 1925 ubat'nda patlak
veren eyh Sait syan ise Trkiye ngiltere arasnda Musul zerinde
grmeler srerken sahnelenmitir. 1927-1930 yllar arasndaki Ar
ayaklanmasna nclk eden Xwebun adl ayrmc rgtn Ermeni

5
destei ile kurulduu, bu ayrmc glerin kendi yaynlarnda aka
yazlmtr. (zgrlk Yolu, Nisan 1977, s. 30) 1936-38 arasndaki
Dersim Olay da -ilgin bir rastlant- Atatrk'n Doudaki toprak
aaln kaldrma amacyla toprak reformu hazrlklarna giritii
gnlere denk dmtr.
Ayrmc glerin szcln yapan bir dergide Ar isyannda
Franszlarn Xwebun Cemiyeti ile iliki kurduklar aka
yazlmaktadr. (zgrlk Yolu, 1977 Nisan, s. 29)
Krt lideri Barzani ile ilgili belgeler ayrmc glerin ardndaki
yabanc parman en banaz ayrmc ovenleri bile susturacak aklkta
ortaya koymaktadr.
1970'li yllarda Amerikan ynetimi, Irak'taki Baas rejiminin Sovyet
etki alan iine girmesinden ok kayg duymaktadr. Bu amala, Beyaz
Saray gdmndeki ah ile anlaarak, Barzani ynetimindeki Krtlere
silah yardm yaparak Baas rejimini sarsmak ister. Washington, ran
zerinden Barzani kuvvetlerine silah yardm yapar.
The Daily Telegraph, 2 ubat 1977 tarihli saysnda Barzani'nin ABD
Dileri Bakan Dr. Kissinger ile olan ilikilerini aklayan demecine yer
verir. Barzani'nin aklamalarna gre, Krtler ve Amerikallar arasnda,
Irak'ta bir Krt ayaklanmas dzenlenmesi iin anlamalar yaplm;
ancak Carter ynetimi srasnda bu yardmlar kesilmitir. Barzani,
yenilgisinden yardm kesen Amerika'y sorumlu tutmaktadr.
Bilindii gibi Barzani, Amerika'da lmtr. lk balarda Sovyetlerce
de desteklenen bu Krt lideri, son gnlerinde, ABAD ynetimince
arlanm ve lnceye kadar bakm Amerikan hkmetince
stlenilmitir. Sovyet destei ile ortaya kan bu Krt liderinin
Amerika'da lm olmas bile bal bana dndrc bir olaydr.
Ortadou'daki her olayda olduu gibi Krt ayaklanmalarnda da gerek
Sovyetlerin gerekse Amerikallarn paylar vardr. Yakn tarihte byle
olduu gibi byk olaslkla bu gn de byledir. nk Krt esi
Ortadou olaylarnn ve bu blgede oluacak yeni dengelerin ayrlmaz
bir parasdr. ran Irak sava, Lbnan ve Filistin sorunu, terr ihra
eden Sovyet yanls Suriye ve Amerikan yanls srail blgedeki kutup
balardr.
Trkiye'deki blc ve ayrmc terr eylemlerine i siyasetin kzgn

6
lavlar ile bakmak ya da ayn olaylar Sovyet ya da Amerikan gzlkleri
ile izlemek son derece yanltc ve sakncal deil midir?
Sacs ve solcusu ile bu lke bizim lkemizdir. Yaanan olay ise
aka blclktr. Ulusal bar ve btnl sarsan her olaya -
nereden ve kimden gelirse gelsin- yurttalk ve tarih bilinci ile kar
koymak zorundayz. Blcle kar sacnn da solcunun da elbirlii
yapmas gereklidir.
(Cumhuriyet, 16 Ekim 1984)

AIKLIK...

Genelkurmay Bakanlnca gneydoudaki olaylarla ilgili konularda

yerli ve yabanc basna bilgi verilmesi yararl olmutur. Aklkta her
zaman iin yarar vardr. Bu aklk, olaylarn u ya da bu nedenle
saptrlmasn ve smrlmesini de nleyecektir.
Dou ve Gneydou blgelerimizdeki aznlk rklna dayal
blc eylemlerin bugn olduu gibi dn ve nceki gn de vardr. Bu
gemie yle bir gz atarsak, bu bakaldrma giriimlerinin ardnda hep
bu yrelerde Krt ve Ermeni devleti kurma planlarn buluruz.
yle ksaca anmsayalm:
Kokiri syan olarak bilinen ayrmc kalkma Mustafa Kemalin
kapitalist emperyalizme kar rgtl halk gcyle sava verdii 1921
ylnda sahnelenmitir. Ama Kuvvay Milliyeyi srtndan
hanerlemektir. 1925 ubatnda balatlan eyh Sait syan Trkiye
ile ngiltere arasnda Musul sorunu hakknda grmelerin srd
gnlere denk drlmtr. Ama Musulun Trkiyeden koparlp
alnmasdr. 192730 yllar arasndaki Ar ayaklanmasna nclk eden,
Xwebudun rgt Ermenilerce desteklenmektedir. 1936-38 yllar
arasndaki Dersim syan Atatrkn Dou ve Gneydou Anadoluda
toprak aaln kaldrmak iin hazrlklar yapt gnlere rastlamaktadr.
Ama Dou ve Gneydoudaki feodal ayrcalklar korumaktr.
Yine yle ksaca anmsayalm:
Lozan Anlamas Musul blgesi iin bir zm getirememiti. Sorun
Trkiye- ngiltere arasnda askda kalm, sorunun karlkl

7
grmelerle zlmesi uygun grlmt. Konunun Trkiye ve
ngiltere arasnda grld srada, patlak veren eyh Sait syan,
padiahlk, hilafet, eriat gibi gerici isteklerle ortaya kyordu.
Hyaneti Vataniye Kanunu bu isyan srasnda kartlmtr. Din ve
kutsal kavramlar siyasal amala kullanan etnik ayaklanmaclar bu yasa
gereince cezalandrlacaklard. syan bastrld. Ancak Trkiye, Musulu
yitirdi. ngilizler yaptklar planda baarl olmulard. eyh Sait
syannn Trkiyeye maliyeti Musulun kaybyd.
eyh Saitin ngiliz silah fabrikalarna silah sipari ettii de sonradan
anlalmt.
Ayaklanma gerici grntdeydi, ancak kkeninde etnik ayrmclk
yatmaktayd ve bu gericilik ve ayrmclk Musul sorunu nedeniyle
ngiltere tarafndan destekleniyordu.
Bugn aratrmalar sonucu ele geen belgeler, Kurtulu Sava
ncesinde Amerikallar ve ngilizlerin gerek Krtlere ve gerek
Ermenilere para ve silah yardm yaptklarn aka ortaya koymutur.
ngilizlerin bir Krt devletinin kurulmas iin Krt liderleriyle Avrupada
beraber altklar belgelere balanmtr.
Ermenilere salanan destek tek ynl deildir. Kurtulu Sava
srasnda Ankara hkmetine silah ve para yardm yapan Sovyetlerin
Dileri Bakan ierin araclyla yardm almak zere Moskovaya
giden Ankara hkmeti temsilcisi Bekir Sami Beyden Van ve Bitlisin
Ermenilere braklmasn istemitir. Sovyetlerden gelen bu istek zerine
Mustafa Kemalin Bekir Sami Beye gnderdii 16 Ekim 1920 gn ve
595 ifre, 273 karar sayl talimat yleydi:
... Muayyen bir ktay arazinin bir ekalliyete terkini istemek
emperyalist bir fikri mahsul ile hareketten baka bir ey deildir. Ankara
hkmeti milliyesi, emperyalizme kar mdafaa ve mcadele kast ile
teekkl etmi bir hkmet olduundan emperyalizmin ekali
marufesinden (bilinen eklinden) olan byle bir talep ve iddiay kabul
edememekte mustardr. (zorundadr)...
Kurtulu Sava ncesi ve sonrasnda Dou ve Gneydou
blgelerimizde Krt ve Ermeni devleti kurma giriimleri kapitalist ABD
ve ngiltere tarafndan aka desteklenmi ve rgtlenmi Marksist-
Leninist Sovyetler Birlii de silah ve para yardmn Ermenilere toprak

8
verilmesi kouluna balamak istemiti. Dn Hristiyan ngiltere
tarafndan hilafet, padiahlk ve eriatlk istekleriyle kkrtlan
aznlk rkl bugn de hi kukusuz baka gler ve devletlerce
Marksist-Leninist grntlerle sunuluyor. Ama deimez; padiahlk
ve eriatlk gibi Marksistlik ve Leninistlik de aznlk rklnn
maskesidir. Ama blgede bir Krt devleti kurdurtmaktr. Byle bir
devletin kurulmasnda birden ok lkenin kar vardr. Hele
Ortadoudaki scak savalar dnrseniz...
Dou ve Gneydou yrelerimizdeki Krt ve Ermeni devleti kurma
planlar dn olduu gibi bugn de d destekle sahnelenmektedir.
Suriyede Ermeni ve Krt silahl kamplar bulunmaktadr. Avrupann
birok kentinde Ermeni ve Krt rgtleri birlikte almaktadrlar. Krt
ve Ermeni rgtleri Bat istihbarat odaklarnn gzleri nnde eylemler
koyuyorlar. Konu bu adan ok dndrc deil midir?
Yaplan aklamalar ok yararl olmutur. Blcl irkin
amalaryla birlikte sergilemek onlarla mcadele etmenin yollarndan
biridir. Aklkta yarar gryorum...
(Cumhuriyet, 18 Austos 1985)

YNE LAKLK...

TRTde laiklik konusunda dzenlenen son akoturumda yine tek

yanl grler sergilendi. Bu szde ak oturumda tek ynl grleri
benimsetmeye alan bir nrolog ile birbirlerinin szlerini noter
sadakati ile onaylayan iki retim yesini izledik.
Ak oturum kart grl tartmaclarla yaplr. Bu programlarda
ise yalnzca bir gr sergilenmektedir. Konumaclar da zenle bu gr
sahipleri arasndan seilmektedir.
Laiklik konusunda sylenecek ok sz vardr. Atatrk durup dururken
mi laiklik ilkesini benimsemitir? Cumhuriyet ncesi ve sonrasnda
dinsel grntl hangi siyasal eylemlere ve bakaldrmalara tank
olunmutur? Bunlar hi inceleyen yoktur.
Bu olaylardan biri, eyh Sait Ayaklanmasdr. 1925 yl ubat
aynda balatlan bu ayaklanma, zamann Babakan Fethi Okyarn

9
szleri ile padiahlk, hilafet, eriat, Abdlhamidin oullarndan
birinin saltanatn temin gibi irticai nitelikte bir etnik ayaklanmayd.
Ayaklanma, Lozan Antlamasnda zme balanamayan Musul
sorununun Trkiye ile ngiltere arasnda uyumazlk konusu olduu
gnlere rastlamtr. eyh Sait adna ngiliz silah fabrikalarna silah
sipari edilmesi de olaydaki ngiliz parman dorulamaktayd.
Ayaklanma bastrld; ancak bu arada Trkiye Musulu yitirmi oldu.
ngilizler, kendileri iin en uygun sonucu almlard.
Hiyaneti Vataniye Kanunu, ngiliz destekli eyh Sait ayaklanmas
srasnda karlmt. Yasann amac din duygularnn siyasal amala
kullanlmalarn nlemekti. Ayaklanmann dinsel sloganlarla balamas
ve din smrs ile srdrlmesi, lm cezas ieren yasann
karlmasna yol amt.
Devrin yneticileri ayaklanmaya byle bakyorlard.
1924 ylnda hilafetin kaldrlmas; 1928 ylnda Anayasadan devletin
dini hkmnn karlmas, dinin siyasal amalarla kullanlmasn
nlemek amacyla bavurulan yollard. Bu admlarn her biri din
duygularnn siyasetten arndrlmas amac ile atlmaktayd.
Laiklii, Batdan gelen, Bat lkelerine ho grnmek iin getirilen bir
eit kk darda dnce olarak sunmaya alanlar, asl kk
dardaki ilikilerin etnik kkenli gerici ayaklanmalarda bulunduunu,
nedense grmezlikten gelmektedirler. Tarihten rnekler vererek bu
grleri yantlayacak olanlara da televizyon ekranlar bir nrolog
tarafndan kapatlmaktadr.
Tek yanl televizyon programlarna kanlarn grmezlikten geldikleri
bir baka konu da laiklik ilkesinin benimsendii 1937 ylnda gen
cumhuriyetin hangi olaylarla karlatdr.
1937 yl cumhuriyetin zorlu yllarndan biridir. Bu yln ilk aynda
Trkiye Hatay sorununun zm iin giriimlerde bulundu. Ayn
gnlerde Atatrk, toprak reformu yaplmas iin emirler verdi.
Atatrkn amac, toprak aalnn mlkiyete dayal siyasal
egemenliini krmakt. Bunun iin de byk iftliklerin nfus
younluuna ve topran verim derecesine gre snrlandrlmas
amaland. Ancak, Atatrkn toprak reformu dncesi hibir zaman
gereklemedi.

10
 O sralar gen cumhuriyet yine bir ayaklanma ile uramak zorunda
braklmt. 1925 eyh Sait Ayaklanmas ngilizlerle aramzdaki Musul
sorununun zmlenecei gnlere rastlatlmt. Hatayn bamszl
ve toprak reformu almalar srasnda da yine etnik kkenli bir
ayaklanma balyor; Dersim isyan olarak bilinen etnik kkenli
ayaklanma Milletler Cemiyetinin Hatayn bamszl iin karar ald
gnlere denk drlyordu.
Fransz gdmndeki Suriyede rgtlenen eteler, ayn gnlerde
snrlarda terr ve soygun eylemlerine bavuruyorlard.
Terr ve soygun eylemlerinin Hatay sorununda yenik den Fransa ve
bu devletin gdmndeki Suriye tarafndan dzenlendii o gnlerde, her
ey yazlp sylenmitir. ileri Bakan kr Kaya, Mecliste yapt
konumada bu eylemlerden tr Fransay aka sulam ve etelerin
nasl hazrlandklar konusunda uluslararas bir inceleme yaplmasn
istemitir.
Ayn gnlerde hkmet, Tuncelide slahat program uygulamaya
karar vermiti. Bayndrlk hizmetleri srasnda, blgeye okullar ve yollar
yaplyordu. Ayaklanma bu srada alt airet tarafndan balatld.
Ayaklanmada din duygular yine n plandayd.
Laiklik ilkesinin siyaset sahnesinde bu olaylar yaanrken
benimsenmi olmas, herhalde bir rastlant deildi.
Kurtulu Sava ncesi ve sonrasnda irtica kkenli ve amal akm
ve eylemlerin emperyalist devletlerce desteklenmesi, laikliin deil
irtica eylemlerinin kklerinin darda olduunu kantlamaktadr. Bu
ilikileri anlamak iin o gnlerin ngiliz Kraliyet belgelerine bakmak bile
yeterlidir.
Siyasetin din duygularndan arndrlmas dncesinin ne kadar
doru olduunun, randa yaanan olaylarla artk bugn yeterince
kantlandn sanyoruz.
Bugn slam enternasyonalizmi amacn gden Rabitatl Aleml
slam adl rgt bir Amerikan-Arap ortak petrol irketi olan Aramco
tarafndan niin desteklenmektedir? Hristiyanlar, acaba neden bu slam
enternasyonalizmini petrol gelirlerinden elde ettikleri para ile
desteklemek gereini duymakta, niin Trkiyemizde Arap sermayesini

11
siyasal partilerle kenetlemeye almaktadrlar? Nedir bu abalarn
amac?
Siyasetiler arasnda Mslmann garibanna Atatrklk taslayp
okuluslu sermaye ile destekli gericilie apka karmak, gnmzn
modasdr!
Trk-slam Sentezi z ve sz ile Atatrkle kar bir grtr.
slamda laiklik ise sz konusu deildir.
Laiklik ilkesi, adm adm yok edilmektedir. Televizyon bu grn
arac olmakta; ak oturum ad altnda tek gr savunulmakta, bu
grn propagandas yaplmaktadr.
------------------------------
(Cumhuriyet, 25 Eyll 1985)

TARH BLNC...

PKK bunca silah nereden buluyor?

Silah demek, para demektir. Bu para nereden salanyor?
Btn bunlar gnn birinde belgeleri ile aklanr.
Kurtulu Sava ncesinde ayrmc Krtler ve Ermenilerin, ngilizler
tarafndan nasl desteklendikleri gizlilikleri kaldrlan ngiliz gizli
belgeleriyle kantlanmt.
ngiliz Dileri Bakanl Arivinden 30 Haziran 1930 gn ve 298
sayl gizli belgeye ksaca gz atalm:
Bu gizli yaz, randan Sir. Oliveden A. Handersona gnderilmi.
Yazda, Ruben Paa adndaki bir Ermeninin Krtlere silah salad
bildiriliyor. (F.O. 424/273, P: 7, No: 11)
Ayn yazda, rannn Krt ayaklanmaclarna yardm salad da
yazlyor.
Gizli yazya gre 1914 ylnda Ermenistanda Sava Bakan olduunu
bildiren Nubar Paa, Tebrizdeki ngiliz Bakonsolosluuna bavuruyor.
Bu gizli yaznn bir de eki var.
Ek yaz, Tahrandaki ngiliz askeri ataesinin raporudur.
Tahrandaki ngiliz Askeri Ataesi Albay Percy C. R. Dood, 26
Haziran 1930 tarihinde E. H. Olive gnderdii gizli raporda Nubar Paa
ile yaplan grme ile ilgili bilgiler veriyor. (F.O. 424/273, P: 8, 11/1).

12
 Bunlar 1930 tarihli Ar syan ile ilgili belgelerdir.
ngiliz Dileri Bakanl gizli belgelerinin eyh Sait, Ar ve
Dersim Ayaklanmalar ile ilgili olanlarnn bir blm deerli
aratrmac ve diplomat Bilal imirin ngiliz belgeleriyle Trkiyede
Krt Sorunu, 1924-1938 balkl kitapta yaymland.
Bugn de kim bilir bu konuda nerelerde ne gibi pazarlklar yaplyor?
Ve kimler, kimlere raporlar yazyor?
***
Said-i Nursinin yaam yks ile ilgili yazma dinci evrelerden
tepkiler geldi. Bu tepkilerin bir ksm svglerle sryor.
Said-i Nursi, Krt kkenli bir din ve siyaset adamdr. Merutiyet
yllarnda Said-i Krdi olarak tannan Said-i Nursi, 31 Mart gerici
ayaklanmasn kkrtan Volkan adl yayn organ ile ttihat-
Muhammedi Frkasnn da kurucularndandr.
Said-i Nursi, 1925 eyh Sait syanndan sonra da Balaya srlm;
Emirdada ve Kastamonuda srgn yaamtr.
Said-i Nursi, Atatrk dmandr.
Yargtay Ceza Genel Kurulunun 20 Eyll 1965 gn ve 234/D-1 ve 313
sayl kararnda, Diyanet leri Bakanlnn Nurculuk Hakknda adl
yaynnda da Said-i Nursi tarafndan yaymlanan risalelerin slami
esaslara uymad, (...) Nurculuun milli ve din birliini paralayan
zmrecilik olduu yazlmaktadr.
Dr. Neda Armanerin slam Dininden Ayrlan Cereyanlar, Nurculuk
adl incelemesi de 1964 ylnda Ankara lahiyat Fakltesi yaynlar
arasnda kmtr.
Said-i Nursinin Mektubat adl kitabnn 1975 yl basmnn 443-
444. sayfalarnda da ... Krtlerin milliyetini kaldrp onlarn dinini
onlara unutturduktan sonra; belki bizim gibi ayr unsurlardan saylanlara
teklifiniz, bir nevi usul- vahiyane olur. Yoksa srf keyfidir. Eyann
keyfine tebabiyet edilemez ve etmeyiz! szleri yer almaktadr.
Bu szler, Said-i Nursinin deil midir?
Krtlk ve slamclk, bugnlerde el ele veriyor. Btn bu olaylarn
nedenlerini aramak biz Atatrklerin grevidir.
***
ANAP Milletvekili Ramiz Sevin ve be arkada, Gelir Vergisi

13
Yasasnn bir maddesinin deitirilmesi iin yasa nerisi vermiler.
Ama, KT ve banka ynetim kurullarndan para alan yksek
brokratlar korumaktr.
Baz yksek brokratlara grevleri dnda ayrca ynetim kurulu
yelikleri de veriliyor. O zaman bu brokratlarn gelirleri, Birden fazla
iverenden alnan gelir kapsamna giriyor. Girince de bu yksek
brokratlar, yasann tanmlad anlamda vergi ykmls oluyorlar.
Yasa, Birden fazla iverenden alnan cretlerin 9 milyonu amas
koulunda ykmllk domasn ngryor. Ancak bu snrlar,
Bakanlar Kurulu Karar ile en ok 3 kat arttrlabiliyor. Bu yl bu snr,
Bakanlar Kurulunca 24 milyona karlm.
Yksek brokratlarn ellerine geen para bu snr ayor...
Ne yapsnlar?
Haydi bir yasa deiiklii... Yoksa yksek brokratlarmz
beyanname verecekler.
Yasa nerisinde (1.1.1989-31.12.1992) tarihleri arasndaki gelirlerin
vergi d tutulmas iin Bakanlar Kuruluna ylk 9 milyon liralk snr
alt kat arttrma yetkisi veriliyor.
Yasa 1.1.1989 tarihinden geerli olacak!
Bir eit vergi affdr bu.
Bu yasa nerisi yksek brokratlar korumak iin getirilen bir nalnc
keseri yasasdr.
ANAP adna brokrasi teorileri uyduranlarn ve bu yapay teorilerle
avunanlarn dikkatlerine saygyla sunulur...
(Cumhuriyet, 31 Mart 1990)

NN YASAK?...
Cumhuriyet dneminde 1924 ylndaki Nasturi ve 1925 ylndaki
eyh Said syanndan 1937-38 yllar arasndaki Dersim syanna
kadar on sekiz tane isyan yaanm.
Bunlar srasyla: 1924 Nasturi... 1925 eyh Said... 1925 Rekotan...
1925-37 Sason... 1926 1. Ar... 1926 Koua... 1927 Mutki... 1927 2.
Ar... 1927 Bicar... 1929 Asi Resul... 1929 Tendrk... 1930 Savur...
1930 Zeylan... 1930 Oramar... 1930 3. Ar... 1930 Plmr

14
Ayaklanmalar ile 1930 Menemen Olay ve 1937-1938 Dersim
Ayaklanmasdr.
1919-21 yllar arasndaki ayaklanmalar Genelkurmay Harp Tarihi
Bakanlnca yaymlanan Trk stiklal Harbi VI. Cilt stiklal
Harbinde Ayaklanmalar adl kitaptan renebiliyoruz.
Pontus... Ali Bat... Bozkr... eyh Eref... Anzavur... Yozgat...
Dzce... Konya... Demirci Mehmet Efe... erke Ethem... Kokiri
ayaklanmalarnn nasl baladklarn ve nasl bastrldklarn bu
yayndan izleme olanan buluyoruz.
Bu isyanlarn byk bir ksm dinsel gericilik grnts ile
sergilenmi; etnik nedenler dinsel grlerle perdelenmitir.
Geenlerde eyh Said syan ile ilgili bir aratrma yapyordum. Bu
amala Genelkurmay Harp Tarihi Bakanlnca yaymlanan Trkiye
Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938) adl kitab okumak istedim
ama bu kitab kitaplklarda bulamadm.
Bu kitabn okunmas yasakm!
Bu kitap nce yaymlanm, daha sonra da Genelkurmay
Bakanlnca toplatlm.
Cumhuriyet tarihimizle ilgili bu nemli olaylar konu alan kitap niin
yasaklanmt? Bu konular aklayan kitaplar yasak olursa,
ayaklanmalarn nedenlerini nasl renecek, o gnlerle bugnler arasnda
nasl ilgi kuracaktk?
Bu ayaklanmalar yabanc kaynaklardan inceleme olana var.
rnein ngiliz Dileri Bakanlnn gizli belgelerini bile bugn herkes
inceleyebiliyor.
Bizim istediimiz gizli belgeler de deil; istediimiz, 1924-1938
arasndaki ayaklanmalar, bu ayaklanmalarn nedenlerini, ayaklanmalarn
nasl bastrldklarn ve bu ayaklanmalarn d desteklerini aratrmaktr.
1925 ylnn ngiliz gizli belgeleri ak; ayn yln ak olmas gereken
Trk belgeleri ise yasak!
Bu konuyu Genelkurmay Bakanl st dzey yetkililerine de
sordum. Aldm yant Yasakm, biz de yeni rendik biimindeydi.
Yasa kim koymutu? Herhalde daha nceki Genelkurmay
bakanlar...
Bu kitap niin yasaklanmt? Ve bu yasak neden kaldrlamyordu?

15
 Bykeli ve tarih aratrmacs Bilal imir, ngiliz Belgeleriyle
Trkiyede Krt sorunu (1924-1938) balkl kitabnda ngiliz gizli
belgelerinin bir ksmn inceleyerek bu belgeleri bir kitap halinde
ngilizce olarak yaymlam.
Bu belgeler, ngilizlerin, eyh Said syan ile ok yakndan
ilgilendiklerini kantlyor.
ngiliz gizli belgelerini okuduktan sonra, bu belgeleri Genelkurmay
Harp Tarihi belgeleri ile kartrmak herhalde yararl olurdu.
Bugn iin bu olanaktan yoksunuz.
Cumhuriyet tarihinin bu nemli kesiti aydnlanmadan, btn
yaadmz olaylar da yeterince deerlendirmeye olanak yoktur.
Trkiye yeniden Sevr mi Lozan m? Amazna srklenmektedir.
Tarihimizin hibir dneminde grlmeyecek llere varan d
borlarla, blgede yaanan olaylarla, etnik ayaklanmalarla, d dnyada
her gn daha hzla artan yalnzlmzla yeni ve iinden kolay kolay
klmayacak sorunlara doru srkleniyoruz.
Resmi belgeler bile yasaksa syler misiniz, Trk gazetecileri ve
tarihiler olarak bu olaylar nasl aratracaz ve kamuoyunu nasl
aydnlatacaz?
Yalnzca ngiliz belgelerine dayanarak m?
413 sayl KKK nedeniyle bugn aratramyoruz bu yasaklar
nedeniyle de dn
Osmanl arivini yabanc bilim adamlarnn incelemelerine ap bunu
gsmz gere gere btn dnyaya ilan ederken cumhuriyet tarihimizle
ilgili Genelkurmay Harp Tarihi Bakanlnn i ayaklanmalarla ilgili
yaynn yasaklamann ve bu yasa bugn de srdrmenin bir anlam var
mdr?
(Cumhuriyet, 8 Mays 1990)

ZAL VE KRTLER...

Krdistan Yurtsever Birlii Bakan Celal Talabani, arkadamz

Vedat Yenerere bakn neler demi:
- Trkiyede Krt hareketi Turgut zal ile balamtr. Her ne kadar
PKK bunu sahiplenmise de Turgut zaln ncesinde bu kadar hareketli

16
deildi.
Talabani yanlyor; nk Krt hareketi Trkiyede uzun yllardan
beri -Osmanl mparatorluu gnlerinden bu yana- gndemdedir.
yle anlalyor ki Talabaninin, Trkiye Krtleri ile ilgili tarih bilgisi
olduka zayftr!
rnein 1913 Hizan Ayaklanmas vardr; 1921 Kokiri Ayaklanmas
vardr; 1925 eyh Sait ayaklanmas vardr; 1926-1927 yllarnda iki ayr
Ar Ayaklanmas vardr; ayn yllardaki Koua, Mutki ve Micar
ayaklanmalar vardr; 1930da Savur, Zeylan ve Oramar ayaklanmalar
vardr; 1937-38 Dersim Ayaklanmas vardr; 1959 tutuklanmalar vardr;
1963 tutuklanmalar vardr. Devrimci Dou Kltr Ocaklar vardr.
zetle hareket eskiden beri vardr. Deien yalnzca grntlerdir.
Kimi zaman dinsel grntldr; kimi zaman Marksist maskelidir Krt
hareketi. z hi deiemez: Bu hareketlerin z Krt milliyetiliine
dayanr.
Celal Talabani Krt milliyetiliinin ABD destekli temsilcisidir.
Bu Krt lideri Krt hareketi zal ile balamtr diyor. zal dnemi
ile balayan hareket, dorudan doruya PKK terrdr. PKK terr 1984
Eruh baskn ile balam, bugne kadar trmanarak srmtr. Bu PKK
terrnn destekilerinden biri de Celal Talabaninin kendisidir.
Talabaninin 1988 yl 1 Mays gn PKK Genel Sekreteri Abdullah
calan ile birlikte imzalad bildiride silahl eylemler vlmyor
muydu? PKK ve YNKnn devrimci silahl mcadele ve kitlesel
direnileri gelitirme planlar aklanmyor muydu?
1988 yl 1 Maysnda PKK ile bu bildiriyi yaymlayan Talabani, 1991
Austosunda Abdullah calann Saddam tarafndan desteklendiini
aklyor.
Celal Talabani ite byle bir Celal Talabanidir.
Kimi Krt liderlerindeki Batl kapitalist devletlere srtn dayamak
ve yaknlarn ele verme siyaseti, Talabaninin kiiliine de yansyor.
Bu kaypak tutumu Talabaninin hem gemiini hem geleceini
belirliyor.
zaln Krt siyasetinde, Talabani gibi yanar dner Krt liderleri ile
MT aracl ile kurulan illegal diplomasi olduu kadar, olaanst
hal vardr; SS kararnameleri vardr; srgnler vardr; basklar ve

17
yasaklar vardr; snrtesi hareket vardr.
Bu yasaklar yznden Do. smail Beiki hala cezaevindedir.
Talabani, Trkiye ile olan ilikimiz Turgut zal aracl iledir; Mesut
Ylmaz ile deil, Mesut Ylmazn syledikleri deil Turgut zaln
syledikleri nemlidir diyor.
Celal Talabaniye, Trkiye Cumhuriyetinin parlamenter sistemle
ynetildiini, bu sistemde d siyasetin bakanlar kurulu ve babakan
tarafndan belirlendiini bu sistemde asl Cumhurbakannn verdii
szlerin ve yapt balantlarn kimseyi balamayacan kim
anlatacaktr?
Talabani, Trkiyenin iilerine karyor. Bunu yaparken de ba-
bakan bile muhatap almyor.
Bylesine demeleri ak ak veren Talabaninin, el altndan Dou ve
Gneydouda kimlerin destekleneceine ve ANAP adaylarnn
saptanmasna kadar kartn duyarsanz sakn armayn!
-------
(Cumhuriyet, 3 Eyll 1991)

19. AYAKLANMA

Gneydouda yaanan olaylar, tam anlamyla eylemli kalkma

boyutlarndadr. PKK ve rgtn silahl eylem kolu ERNK, Nevruz
nedeniyle ayaklanma giriiminde bulunmulardr.
Bu, Cumhuriyet dneminde etnik kkenli 16. ayaklama oluyor.
Bu ayaklanmalardan Nasturi ayaklanmas dndakiler Krt
ayaklanmalardr. Nasturi ayaklanmasnn da Krt ayaklanmasyla dolayl
ilgisi bulunmaktadr.
Cumhuriyet dnemindeki etnik kkenli on alt ayaklanmann adlar ve
tarihleri yle:
1. Nasturi Ayaklanmas (12-28 Eyll 1924)
2. eyh Sait Ayaklanmas (13 ubat-31 Mart 1925)
3. Rekotan ve Raman Ayaklanmas (9-12 Austos 1925)
4. 1. Ar Ayaklanmas (16 Mays-17 Haziran 1926)
5. Koua Ayaklanmas (7 Ekim-30 Kasm 1926)
6. Mutki Ayaklanmas (26 Mays-25 Austos 1927)

18
 7. 2. Ar Ayaklanmas (13-20 Eyll 1927)
8. Bicar Ayaklanmas (7 Ekim-17 Kasm 1927)
9. Asi Resul Ayaklanmas (22 Mays-3 Austos 1929)
10. Tendrk Ayaklanmas (14-27 Eyll 1929)
11. Zeylan Ayaklanmas (20 Haziran-7 Eyll 1930)
12. Oramar Ayaklanmas (16 Temmuz-10 Ekim 1930)
13. 3. Ar Ayaklanmas (7-14 Eyll 1930)
14. Plmr Ayaklanmas (8 Ekim-14 Kasm 1930)
15. Dersim Ayaklanmas (21 Mart-10 Kasm 1937)
Cumhuriyet ncesinde de Krt ayaklanmalar olmutur. Bunlar da
srasyla:
1. 1914 Molla Selim ve eyh ehabettin Ayaklanmas.
2. 1919 Ali Batini Ayaklanmas.
3. 15 Kasm-17 Haziran 1921 Kokiri Ayaklanmas.
Ayaklanmalarn ortak zellii airetlere dayanmasyd. Bu ayak-
lanmalar airetler ve airet reisleri ynlendirmiti.
Hkmetler, bu ayaklanmalar bastrrken yredeki baka airetlerden
yararlanmlardr. rnein, eyh Sait ayaklanmasnn bastrlmasnda
Cibran ve Hesanan airetlerine kar Hormek ve Lolan airetleri,
hkmet kuvvetlerinin yannda yer almlard.
Nasturi ayaklanmasnn bastrlmasnda da Simko adyla bilinen
Sigag Krt aireti reisi smail Aa etkin rol oynad.
Krt liderlerinden Baytar Nurinin Dersim Tarihi kitabnda (s. 232)
yazdna gre, Dersim ayaklanmasnda da Kirgan aireti, hkmetle
ibirlii yapmtr.
Bu ayaklanmalarn bazlar da yurt dndan destek ve ilgi grmtr.
Sz gelii, Molla Selim, 1914 ayaklanmasnda ngilizlerden yardm
istemi, ngilizler stanbulda kurulan Krdistan Teali Cemiyeti ile
yakndan ilgilenmiler, Pariste yaayan erif Paa ngilizlerle iliki
kurmu, Ar ayaklanmalarnda da Fransa, ayaklanmaclar desteklemi.
Dersim ayaklanmas lideri eyh Rza ngiliz hkmetine bavurarak
yardm istemitir.
1970li yllarda da Molla Mustafa Barzaninin Krt davasn Was-
hingtona, Beyaz Saraya emanet etmitir!
Kurtulu Sava gnlerinde de ngiliz hkmeti gizli servisi tam

19
anlamyla ngiliz Krtl yapmlardr.
Bu ayaklanmalarn hibiri baar salayamamtr. Salayamad gibi
lkede yaayan btn Krtleri de arkalarnda toplayamamtr. Gemi
ayaklanmalarda grld gibi Krt aydnlarnn bir ksm ve Krt
airetleri hkmetlerin yannda yer almlardr.
zm yolu, bar, demokrasi, hogr ve uzlamadadr.
(Milliyet, 25 Mart 1992)

PKK TERR VE SLAH...

Genelkurmay Bakan Orgeneral Sayn Gre, dn yaptmz

grmede, 1984 ylndan bu yana Gneydou Blgesinde ele geen
silahlarn yzde doksannn eski SSCB, Dou Avrupa ve in yaps ve
tabancalarn yzde doksannn da Bat Avrupa lkeleri yaps olduunu
aklad.
Bu tabancalar, Belika, spanya, Fransa ve Alman yapm!
Gre, PKKl terristlerin ellerinde 24 tane ABD yapm M-16
piyade tfei ele geirildiini, bu Amerikan silahlarnn terristlerin
eline nasl getiini Amerikan yetkililerine sorduklarn da anlatt.
Bu Amerikan silahlarnn be tanesi Lbnan ordusunda kaytlym.
Peki dierleri?
Dierlerinin kaynaklar Amerikallarca saptanamam...
1984 ylndan bu yana blgede ele geen silahn dkm yle:
Bata Kalanikof olmak zere 6150 tane eitli cins ve model
piyade tfei.
3900 tane eitli cins ve model tabanca.
4 tane makineli tfek.
4 tane uaksavar makineli tfek.
260 tane roketatar (RPG-7).
10 tane havan.
12 tane geri tepmesiz top.
820 bin tane silah mhimmatna ait fiek.
700 tane roketatar mermisi.
1750 tane el bomas.

20
 28 tane omuzdan atlan uaksavar fzesi (SA-7).
Bu saylar, lkede eylemli kalkma ya da bir ayaklanma hazrl
yapldn gsteren nemli bulgulardr.
Buraya bir nokta koyup 1937 ylndaki Dersim ayaklanmas ile
ilgili kk bir bilgi ve buna bal saylar verelim.
Dersim ayaklanmasnn birok nedeni vardr. Bu nedenlerden biri de
hkmetin airetlerin elindeki silahlar toplamak istemesiydi.
Hkmete umumi mfettiliklerce 1937 ylnda Tunceli blgesinde
yaayan eitli airetlerde toplam 11 bin 670 dolaynda silah bulunduu
yolunda raporlar verilmi, ayaklanmann ilk aamasnda 4991 tfek, son
aamasnda da 1019 olmak zere 5210 tfek ele gemiti.
Dersim, airetlerin silahl ayaklanmasyd, PKK olay da eylemli
kalkma ya da ayaklanma olarak kabul edilebilir.
PKK, bu silahlar nereden alyor? PKKnn silah alm iin para
saladklar yerler, bu paralarn ve silahlarn salandklar kaynaklar,
Trk ve Krt halk zerinde oynanan kanl oyunlar sergileyecek
ipularn da vermektedir.
Sayn Gre, kimseye orduda Trk msn? Krt msn? erkez
misin? Alevi misin? Snni misin? Namaz klar msn, klmaz msn?
Oru tutar msn, tutmaz msn? diye sorulmadn, kimseye de
Namaz kl, ya da klma, oru tut ya da tutma diye bask yaplmadn,
birliklerde camiler ve mescitler olduunu, oru tutmak isteyenlere sahur
yemei karldn vurgulayarak kan rklna kar olduunu
sylyor.
Genelkurmay Bakanna harp okullar ile astsubay okullarna
Gneydoudan gelen rencilerin olup olmadn soruyorum.
karlan izelgeyi birlikte inceliyoruz:
Gneydou Blgesindeki on drt ilden harp okullarna, 413 Kara
Harp Okulu, 66s Hava Harp Okulu, 80i Deniz Harp Okulu ve 184 de
astsubay okullar olmak zere toplam 743 renci alnm.
Karadeniz Blgesindeki on be ilden ayn okullarda 1251 renci,
Akdeniz Blgesindeki yedi ilden gelen 670 renci okuyor.
Grlyor ki, askeri okullar herkese ak.
Genelkurmay Bakan, PKK terrn bir i gvenlik sorunu olarak
gryor. Bu gvenliin salanmasnda sivil otoritenin sz sahibi

21
olmasna da inanyor.
yle anlalyor ki, toplum olarak terr ile daha uzun yllar beraber
yaayacaz. Asker ve sivil olarak terr ile savamann demokrasi iinde
yolunu yordamn bulmaya alyoruz.
Byle ortamlarda askerden de askerci sivillere, sivillerden ok sivil
zmlerden yana askerlere rastlyoruz. Etnik terr de bal bana
sivillerden kaynaklanan bir rklk deil de nedir Allah akna?
(Milliyet, 1 Mart 1992)

NEDEN BAKA

Bakanlar Kurulunun, Sansr ve Srgn Kararnamesi olarak bilinen

ANAP damgal Yeni Takrir-i Skun Kanunu ya da Yeni Tunceli
Kanunu bata olmak zere, baz yasa ve kararnameleri deitirmek ve
Gneydouda ekonomik nlemler almak yolundaki almalar, gerekli
ve zorunlu giriimlerdir.
zgrlk demokrasi ynnde atlacak her adm, bata Krt sorunu
olmak zere btn sorunlarn zlmesinde yararl olur. Bu nedenle
hkmetin bu yndeki btn abalarn desteklemek gerekir. Bunda hi
phe yok.
Ancak, bu admlarn Krt sorununu temelinden zeceine ve terrn
de bakla kesilir gibi kesileceine inanmak da yanl olur. PKK terr
ve bu terre salanan destek, Krt sorununun zm ile ilgili deildir.
Terrn nedeni ile ulamak istedii siyasal sonular bilinmedike, Krt
sorununu demokratik yollarla zmeye alsanz da terr yine srer.
Yakn tarihimizden bir rnek verelim:
1937 ylnda kan Dersim syannn, hi phesiz, eitli ve
karmak nedenleri vardr. Bu eitli ve karmak nedenlerin iki tanesi
nemliydi.
Hkmet, Umumi Mfettiliklere hazrlatt raporlardan sonra
Tunceli yresinde airetlerin ellerindeki silahlarn toplanmas karar
almt. Airetler, bu karara kar direndiler.
Ayaklanmann nedenlerinden biri de airetlerin Tunceliden alnp
Bat illerine srgne gnderilmek istenmesiydi. Airetler 25 Aralk 1935

22
tarihinde karlan Tunceli Kanunu ile balayan uygulamalara da kar
ktlar.
2884 Sayl Tunceli Kanunu, blgede Umumi Mfettilikler
kuruyor, Tunceli ilinin ynetimini korgeneral rtbesindeki bir askeri
valiye balyor ve grevlilere olaanst yetkiler tanyordu... Bu yasa,
1935 ylndan 1946 ylna kadar uyguland.
brahim Tali ngren, Abidin zmen, General Kzm Dirik, Tahsin
Uzer ve Korgeneral Abdullah Alpdoann hazrladklar raporlarda,
blgede bayndrlk ileri bata olmak zere reform niteliinde
dnmler yaplmas ngrlmekteydi.
Bakanlar Kurulu, Umumi Mfettilik raporlar dorultusunda u
kararlar almt:
1. Silahlarn toplanmas,
2. Airet aalarnn ve airet aas olabileceklerin Dersimden
uzaklatrlmalar,
3. Dersimde ve toprak aalarnn etkisinde olan yerlerde kyllere
toprak datlmas,
4. Yol ve okul yapmak.
Bu nlemlerden, airet aalarnn srgn edilmeleri elbette an-
tidemokratiktir. Kimse bugn bu tr nlemleri savunamaz. Ancak,
yoksul kyllere toprak datmak, yrede okul ve yol yapmak, toprak
airetlerin etkilerini azaltacak nlemlerdi. Yoksul kyllere toprak
vermek ve yrede okul ve yol yapmak gibi nlemlerin antidemokratik
olduunu da kimse syleyemez.
Dersim Ayaklanmas, Yusufan airetinin elindeki silahlarn
topland gnlerde patlak verdi. Ayaklanma 21 Mart 1937de, bir
Nevruz gnnde balad. Darboaz Deresi zerindeki kpr ve telefon
hatlar Demanan ve Hayderan iaretleri tarafndan saldrya urad.
Ayn hafta iinde Sih ve Hozatta da karakollara saldrdlar.
Sonras biliniyor.
Krt liderlerinden Baytar Nurinin Dersim Tarihi kitabnda
anlattna gre, 1930 Ar Ayaklanmas 1927 ylnda Lbnanda
kurulan Hoybun adl Krt rgtnce hazrlanm, ayrca Ermeni
Tanak Cemiyeti, Hoybun ile i ve eylem birlii yapmtr. Yine
Baytar Nuriden rendiimize gre Kogiri ve Dersim

23
ayaklanmalarnn liderlerinden Alian, 1914te Rus arlnn korumas
altnda zerk Krdistan Devleti kurmak istemi, Sevr Anlamasnn
uygulanmas iin de bavurularda bulunmutu.
Krt sorunu, hibir zaman Krtlere ve Trklere braklm deildir.
Bu soruna hep, ama hep Batl emperyalist devletler karmtr. Bu
Batl lkelerin de olas bir Krt Devletinden beklentileri vardr.
Ayaklanmalar da terr de bu alardan deerlendirmek gerekiyor.
Reform yapsanz da yapmasanz da terr srecek, nk ama baka.
(Milliyet, 11 Nisan 1992)
KOMKAR...

Krt rgtleri konusunda genel bir yargda bulunmak gerekirse, bu

rgtlerin hemen hepsinin de Krt milliyetiliinden kaynaklandn
sylemek yanl olmaz.
Bu tan, bugnk olaylar aklad gibi dnk olaylara da k
tutuyor.
Krt liderlerinden Dr. Nuri Dersimi, Dersim ve Krt Milli
Mcadelesine Dair bal ile yaymlanan anlarnda, Mondros ve Sevr
anlamalarndan sonra Krt milliyetiliinin nasl gelitiini, Balkesirin
Balya ilesindeki madenlerdeki 1200 Krt iisinin kendisi tarafndan
nasl silahlandrldn, Krt ayaklanmalarnda kullanlmak zere ngiliz
silahlarn Sar Saltklardan Binba Mustafa Bey ile ayn aileden
stanbul Emniyet Mdr Dersimli Miralay Halit Beyin yardmlaryla
Ankaraya nasl gnderdiini; bu olay nedeniyle Krt Mustafa Paann
bakanlndaki Divan Harpte nasl susuz bulunup salverildiini
anlatyor.
Mondros ve Sevr anlamalarndan sonra Krt aydnlar, Krt
milliyetiliini kullanarak Bat desteinde bir Krt devleti kurmak
istemilerdi. Bu ama, Kuzey Irakta ABDnin ve eki Gn
korumas altnda gerekleti.
Kendisini Marksist sayan da saymayan da birer Krt milliyetisidir.
Aralarndaki tek fark, silahl eylemlere bavurup bavurmamalardr.
PKK, silahl eylemlere bavuruyor, ERNK cephe ve ARGK ordu
rgtleri olarak silahl ayaklanmay ve iddet yolunu seiyor.

24
 Trkiye Krdistan Sosyalist Partisi ile ayn siyasal dorultudaki
KOMKAR (Federal Almanya Krdistan i Dernekleri Federasyonu)
silahl eylemleri reddeden ve bu eylemlere kar kan iki Krt
rgtdr.
Bu gerein altn izen 2 Haziran tarihli yazmza KOMKARdan bir
yant geldi. KOMKAR Merkez Yrtme Kurulu adna yazlan mektupta,
sz konusu yaznn rk-oven mantkla kaleme alnd, yaznn
Krt yurtsever gler arasnda varolan gr ayrlklarn derinletirerek
dmanla dntrme amacyla yazld ileri srlmektedir.
KOMKAR Merkez Yrtme Kurulu yelerine kendi yayn organlar
Denge Komkar dergisinden alntlar yaparak yant vermek, konuya
gerekli akl getirmeye yeter.
Yurt dnda yaymlanan Denge Komkar dergisi, 1 Nisan 1987:
Krt Yurtsever Hareketi ciddi bir provokasyon ile kar karyadr.
(...) saldrganl lgnlk dzeyine ulatrdlar (...) kan dktler...
Ayn derginin 29 Mays 1987 sayl yaynndan da bir alnt yapalm:
Halkmzn yiit evlad Ali Hoca (Ramazan Adgzel) PKKl ajan
provokatrlerce katledildi...
Trkiye Krdistan Sosyalist Partisi 4 Mays 1987 gnl aklamas:
12 Eyll sonrasnda PKKnn ipleri Ortadou plannda baka
glerin eline geti. (...) PKK hem yurt iinde hem yurt dnda Krt
ulusal hareketine ve genel olarak Trkiyede devrim ve demokrasi
glerine kar bir provokasyon arac olarak kullanlyor...
Krdistan i Dernei Fransa rgt bakannn (Ali Akagndz)
ldrlmesi zerine Denge Komkar adl derginin 1 Temmuz 1987
tarihli saysnda yaymlanan 21.6.1987 tarihli bildiriye de gz atalm:
Bu erefsizce saldrnn sorumlusu da yllardr Avrupann u veya
bu lkesinde dernek basan, kundaklayan, devrimci ve yurtsever kiilere
saldran, onlar ldren, yaralayan, bu ii temel politika haline getiren
Apocu etedir...
TKSP lideri Kemal Burkay, 1983 ylnda Devrimcilik mi, Terrizm
mi? PKK zerine balkl bir kitap yazm, PKK adna, bu kitaba 1984
ylnda yaymlanan Devrimcilerdeki Kafa Karkl m, Yoksa Bir
Kk Burjuva Reformistinin flah Olmaz Hastal m? adl kitapla
yant verilmitir.

25
 Bu gibi olaylarda lt, silahl eylemler ve terrdr. Bugn, Krt
aydnlar tarafndan karalanan ve sulanan Trk aydnlar, SS
kararnamlerine" kar karak, HEPe yaplan basklar knayarak,
Anayasa Mahkemesinin Ceza Yasasnn 125. maddesini artl tahliye
kapsam dnda tutan kararn eletirerek, Gneydouda insan haklarn
ineyen devlet grevlilerini sergileyerek, eki Ge kar karak
demokrasi ve uygarlk grevlerini yerine getiriyorlar.
Bir ksm Krt aydn da dne kadar deimez slogan yaptklar
Amerikan emperyalizmi ile suladklar cinayet rgtlerini Krt
milliyetilii sz konusu olunca hemen unutuveriyorlar!
(Cumhuriyet, 17 Temmuz 1992)

KRT-ERMEN

Krtlerle Ermenilerin, Trkiye Cumhuriyetine kar ortak eylemleri

olmu mudur?
Bu gibi duyarl sorular belgelere ve Krt yaynlarna dayanarak
yantlamak doru olur.
Evet, Trkiye Cumhuriyetine kar Krtler ve Ermeniler, zaman
zaman birlikte eylemler yapmlardr. Kokiri ve Ar ayaklanmalarnn
liderlerinden N. Nuri Dersiminin yeni yaymlanan Hatratm adl
kitabnn 43. sayasna bakalm. Ne diyor Baytar Nuri adyla tannan
Nuri Dersimi?
Ben ve hassaten biz Dersimliler ve umum Krt genleri,
Ermenileri Trklerden ve sair milletlerden daha ziyade severdik.
nk onlar, dier unsurlardan ziyade bize yakn ve ayn rkn evlad
idiler.
Ayn kitabn 199. sayfasna bakarak Baytar Nurinin ilikilerini kendi
azndan renelim:
... Bitlis muhacir Krtlerinden Ziya Bey ve dier Krt aileleriyle
ve eyh Sait hadisesinden firari Emin Buruk ile Ermeni
Tanakyanlarndan Dr. Soren Etmeyezan, Trkiyeden firari erkez
Ethem ve biraderi Reit Beylerle daima temasa devam ederek emel ve
gaye urunda mtemadiyen gayret ediyordum. (S. 199-200)

26
 Bu ilikileri ortaya koyan bir baka Krt kayna Zinar Silopi adyla
tannan, eyh Sait ve Ar ayaklanmalarna katlan Krt liderlerinden
Kadri Cemil Paann Doza Krdistan adl Trkiyede yeni
yaymlanan kitabdr.
Bu kitaba da ksaca gz gezdirelim:
ki millet arasnda hasl olan anlamazlk sebebiyle uzun zamandan
beri Ermenilerin Krtler aleyhine yaptklar propagandalarn
durdurulmas gerekliliini Ermeni delegesi kabul etti. Ermeniler sahip
olduklar yaynlar aracl ile hangi memlekette olursa olsun Krt
davasn savunacaklarn, Avrupada, Amerikada yaptklar aleyhtar
propagandann aksine olarak Krt lehine propagandada bulunmaya sz
veriyorlard. Sonra Ermeniler eitli memleketlerde bulunan Krtlerin
birbirleriyle ilikilerinde Krt rgt kuruluncaya kadar arac
olacaklard. Krdistann byk bir ksmn iine alan hayali byk
Ermeni davasndan da vazgeeceklerdi. (S. 105)
Kadri Cemil Paa, 1927 ylndaki bu anlama zerine Hoybun
Cemiyetinin eylemlere getiini, Ermeni-Hoybun ittifaknn zaruret
olduunu belirttikten sonra Ar Ayaklanmasnda bu ibirliinin nasl
gerekletirildiini yle anlatyor.
Hakikaten ilk dnemlerde Ermenilerin aralarndan ok
yararlanld. Muhtelif memleketlerdeki Krt blgeleri ile yaplan
ilikilerin byk bir ksmn onlar temin ettiler. Ar Da mcahitleriyle
Hoybun merkezinin ilikisini onlar temin ettiler. Avrupada, Amerikada
yaplan Ermeni yaynlar Krtler aleyhindeki fena fikirlerin dzelmesine
ok yarad. (s. 109)
Kadri Cemil Paann anlarnda Ar Ayaklanmasndan sonra dalan
Hoybun Cemiyetinden sonra Rzgari rgtnn kurulduunu
anlatyor.
Sonrasn yine Kadri Cemil Paadan renelim:
Ar merkezi daldktan sonra Ermeniler ile Hoybun ilikileri
ok snrl bir biimde devam ediyordu. (...) Aradan ilikinin aa
yukar kesilmi olmasna ramen bir gn Tanak rgt sorumlusu
Ruben Paa ile Suriye ve Lbnan temsilcisi Hara Papazyan, Hoybun
rgt yneticileri ile yaplan bu toplantda Krtlerin Sovyet
hkmetine gsterdii yaknlk ve muhabbetin haklarnda iyi

27
olmayacan, dnya milletleri siyasetinde her zorluun zmnn
ancak Amerikan nfuzu ile olabileceini syleyerek Krtlerin Amerikan
devleti ile anlamalarnn karlar gerei olduu fikrini ileri
sryorlard. Aksi takdirde Amerika gz yumarsa Trklerin Krtleri de
Ermeniler gibi katletmek tehlikesini ihtimal dahilinde grmekteydiler.
(s. 161)
Hrriyet ve tilaf Partisi yayn organ Serbesti Gazetesinin
150likler arasnda yurt dna srlen Krt yazar Mevlanazade Rfatn
1929 ylnda yaymlanan Trk nklabnn yz adl kitabnda
kendisinin Hoybun rgt ile Ermeniler arasndaki ilikileri
yrttn yazdn, Amerikal aratrmac Michael Gunterin The
Kurds in Turkey kitabnda okuyoruz. (s. 114) 1977 yl Nisan aynda
yaymlanan zgrlk Yolu adl derginin 29-30. sayfalarnda Ar
Ayaklanmasnda Franszlarn, Krt ayaklanmaclarla Hoybun rgt
aracl ile kurduklar ilikiler anlatlyor.
1930lu yllara nokta koyarak 1990l yllara gelip Ermeni ve Krt
rgtleri arasndaki ilikileri Ermeni kaynaklarna bakarak anlatalm:
Ermeni terr rgt ASALA ile Krt terr rgt PKK arasnda 6
Nisan 1980 gn yaplan toplantda eylem birlii karar aldklar,
Interview With Mihran Mihranian adl kitapn 40. sayfas ile Asala
Interview adl yaynda (s. 15) PKK ve ASALAnn birlikte
dzenledikleri basn toplantsnn tutanaklar yaymlanyor.
PKK-ASALA ibirliini, Armenian Reporter adl derginin 16
Haziran 1983 ve 3 Kasm 1964 gnl saylarnda da okuyup
renebilirsiniz.
ngiliz The Economist dergisinin 18 Haziran 1983 gnl says (s.
55-56) ile International Herald Tribune gazetesinin 8 ve 9 Haziran
1985 gnl saylarnda da bu ibirlii anlatlmaktadr.
ASALA terr, neden 1975 Kbrs Bar Harektndan sonra balad?
Neden 1982 ylna kadar i terr ile birlikte ykseldi? Bu saldrlan
neden 1982 ylnda bakla kesilircesine kesildi? Bu saldrlar biter
bitmez, PKK eylemleri 15 Austos 1984 gn balad?
Krt Trke; Trk Krde; Ermeniyi Trke; Trk Ermeniye;
Aleviyi Snniye, Snniyi Aleviye dman eden, emperyalizm ve
emperyalizmin Ortadoudaki karlardr.

28
 Dn yleydi, bugn de yle...
(Cumhuriyet, 29 Temmuz 1992)

KRT SLAMCILII...

Gneydouda zgr Gndem, 2000e Doru ve Yeni lke

muhabirlerini kimler ldryor?
Mardinin Kzltepe ilesi SHP le Bakan Abdullah Kzlnarn
kardei Mehmet Kzlnar kimler ldrd?
PKK yanllar ve bir ksm yurtta, bu saldrlardan Hizbullah adl
rgt sorumlu tutuyor. Baz yayn organlar da bu rgtn
Kontrgerilla tarafndan desteklendiini ileri sryorlar.
nce u Hizbullah sorununa deinelim.
PKK, 4-13 Mays 1990 tarihinde Lbnanda toplad 2. Ulusal
Konferansnda din duygularnn ve dince kutsal kavramlarn
kullanlmasnn gerektiine karar vermi, Abdullah calan bu karar,
ayn yl Almanyada yaymlanan Din Sorununa Devrimci Yaklam
adl kitapta aklamt. Kitabn 119 sayfasna gz atalm.
... dinin anti emperyalist, anti smrgeci bir temelde ve halkn tarihi
geleneklerine uygun bir mcadele olarak kullanlmasna n ayak olmak
gerekir. Bir ran deneyinde olduu gibi anti emperyalist, radikal k
rneklerinden yararlanarak bunlarn olumlu ynlerini kendi
koullarmzda deerlendirerek ve daha olumlu bir karlk vererek
sonu alabiliriz.
Abdullah calan, ayn kitapta (s. 123) amalarn da aklamt.
Ama uydu:
slam halklar arasnda gelitirdiimiz slam enternasyonalizmini
kurabilme abas...
Almanyada Krdistan Dindarlar Birlii ile Suudi Arabistanda
ERNK adna yaymlanan dinsel ierikli bildiriler, PKKnn Krt-slam
sentezi peinde olduunu gzler nne seriyor.
PKKnn bu almalarna kar ran yanls Hizbullah, Trkiyede
de rgtlenerek, Diyarbakr ve evresinde slami Yumruk adna
bildiriler yaymlayarak, Yeni lke, zgr Halk, 2000e Doru gibi yayn

29
organlarnda alanlara kar cihat at.
Bu gelimelere bakarak, cinayetlerin bir ksmnn Trkiyede
rgtlenen Hizbullah tarafndan ilenecei sylenebilir.
Bu olaylar, terr arac olarak seilen din silahnn nasl geri teptiini
ve ne kadar da tehlikeli olduunu gsteriyor.
Bu gibi karanlk cinayetlerde her olay tek tek incelemeden genel
yarglar, soyut sulamalar, kukulu varsaymlar ve dedikodular ile sonu
alnamaz. Hizbullah, bu olaylar nedeniyle sulanan bir rgttr. PKK
da blgede 1979 ylndan bu yana ilenen cinayetler nedeniyle sulanan
bir baka rgttr.
Byle bir ortamda Krt Krt ldrr m diye sorulur mu?
Krt ayaklanmalarn zgn Krt kaynaklarndan inceleyenler,
Dersim Ayaklanmas lideri eyh Rzann yeeni Rehberin bu
ayaklanmann askeri liderlerinden Alien ve kars Zerifeyi, Bahtiyar
aireti reisi ahin Aann ayn airetten Hdr tarafndan ldrlp kesik
balarn hkmet kuvvetlerine teslim ettiklerini bilirler. PKKnn 1979
ylnda Dou Perinekin liderliindeki TKPnin Gneydoudaki
yelerini nasl ldrttn renmek isteyenler Aydnlk gazetesinin
1979 yl yaynlarna gz atabilirler.
Bu gibi rnekler, ayaklanmalarda ve terr olaylarnda Krtn Krt
ldrmesi alkanlnn hi de yeni olmadn anlatmaya yetiyor.
rneklerle devam edelim:
PKKnn rgtlenmesinde Abdullah calandan ok daha etkili
almalar yapt sylenen Haki Karaerin 1977 ylnda Tekoin adl
bir Krt rgtnce ldrld ileri srlyor. calann yakn
arkadalarn ldrtt, Haki Karaerin 1985 ylnda PKKdan ayrlan
kardei Baki Karaer tarafndan aklanyor. (Michael M. Gunter, The
Kurds in Turkey, s. 62) Mehmet Uzun, Ali Yaylack, Ahmet Ball,
Abdullah Kumral, Resul Altnok, Mehmet Karasungur ve brahim
Bilgin, Abdullah calan ile uyumazla den ve kukulu biimde
ldrlen PKKllarn adlardr.
Abdullah calan ile uyumazla den, PKKnn Avrupa sorumlusu
avukat Hseyin Yldrm da PKK tarafndan dzenlenen silahl saldrya
uramam myd? PKK iindeki kilit adamlardan biri olan ve annesi
PKK yayn organlarnca Krdistann anas olarak selamlanan Mehmet

30
enerin 1991 ylnda Suriyenin Kaml kentinde ldrlmesi PKKnn
kendi iindeki bu hesaplamann srdn ve sreceini gsteriyor.
Bu rnekler de PKKnn yalnzca devletin gvenlik glerine kar
deil, Marksist-Leninist ve Maocu grleri benimseyen TKP ve kendi
yelerine ve nc militan kadrosuna kar da cinayetler ileyebileceini
kantlyor.
Devlete den grev, bu faili mehul cinayetleri bir an nce
durdurmak, katilleri yakalamak, bu cinayetleri ileten rgt Hizbullah
mdr, PKK mdr, yoksa bir baka rgt mdr, bunlar kamuoyuna
aklamak ve sorumlular mahkeme nne kartmaktr.
Byle yaplmazsa faili mehul kalan her cinayet, kukulu
varsaymlar daha da yaygnlatrarak devletin saygnl ile birlikte
gvenliini her gn biraz daha azaltr...
(Cumhuriyet, 8 Austos 1992)

TBMM ve ORDU...

Bugnler, Ulusal Kurtulu Savann neden yapldn, Kurtulu

Sava nder kadrosunun neyi amaladn, Kuvvaymilliyenin ne
olduunu, hangi ayaklanmalarn yaandn, btn bu olaylar iinde
silahl kuvvetlerin ne gibi konum ve ileve sahip olduunu yeniden
anlamann ve anlatmann zamandr.
nk, son yllarda ve zellikle son gnlerde Kurtulu Savana kar
yabanclama sreci yaanyor.
Devleti devlet, orduyu ordu, halk halk, cumhuriyeti cumhuriyet,
devrimi devrim yapan o grkemli sava kmseniyor.
u bildiri ilk TBMMce 1920 ylnda yaymlanmtr, bu bildiriyi
asker ve sivil, hepimiz yeniden okuyalm.
-TBMM, milletin hayat ve istikbaline suikast eden emperyalist ve
kapitalist dmanlarn saldrlarna kar savunma ve amaca aykr
hareket edenleri cezalandrma amacyla kurulan bir orduya sahiptir. Emir
ve komuta yetkisi TBMMnin manevi kiiliindendir.
Kurtulu Savanda ordu, bir avu ulusal kurtuluu subay ve
Kuvvaymilliye ad verilen sivil rgtlerce oluturulmutur.

31
 Kurtlu Sava, asker sivil aydn halk ls ile rgtlenmi ve
kazanlmtr.
Kurtulu Sava, biroklarnn sand gibi kkeninde asker
cumhuriyeti deil, sivil rgtlenme biimi olan Kuvvaymilliye
rgtleri ve 1921 Anayasasnda yer alan Vilayet ve Nahiye urlar
yer alr.
Ordu, TBMMnin emrindedir. Ordunun da TBMMnin de o
gnlerdeki amalar ayndr.
-Emperyalist ve kapitalist dmanlara kar savamak...
Silahl Kuvvetler, Kurtulu Savanda TBMMnin emrinde hem
dnyann o tarihteki en gl emperyalist ordularna kar savat, hem i
ayaklanmalar bastrd.
Kuvvaymilliye ve silahl kuvvetler, o yllarda ka ayaklanmay
bastrd?
Trabzon ve evresinde Pontus... 1919 Maysnda Nusaybinde Ali
Bat... Bozkr... eyh Eref... 1919 Kasmnda Anzavur... 1920
Nisannda Dzce, ayn yln Mays aynda Yozgatta apanolu... ve
yine ayn yln Haziran banda Zile ve Ekim aynda Konyada
Zeynelabidin Aralk aynda da erkez Etem ayaklanmalar ba gsterir.
1921 Temmuzunda da Kokiri ayaklanmas balar.
1924 Nasturi... 1925 eyh Sait... 1925 Rakotan... 1925 1937
Sason... 1926 1.Ar... 1926 Koua... 1927 Mutki... 1927 2. Ar...
1927 Bicar... 1929 Asi Resul... 1929 Tendrk... 1930 Savur... 1930
Zeylan... 1930 Oramar... 1930 3. Ar... 1930 Plmr... 1930
Menemen... 1937 38 Dersim ayaklanmalar yaanr.
TBMM ve silahl kuvvetler, bir yandan emperyalist ve kapitalist
dmanlarla savarken, bir yandan da bu i ayaklanmalar bastrr.
Kurtulu Sava, bir soylu ayaklanma, Kuvvaymilliye, kkl bir
sivil direni ve 30 Austos da grkemli bir askeri utkudur.
Trkiye Cumhuriyeti, ne holding yazhanelerinde kurulmutur, ne
lks otel lobilerinde ne de CIA ve Dnya Bankas koridorlarnda.
Sava kazanan ve cumhuriyeti kuran, o ileke o zverili Anadolu
halkdr, her cephede kan aktan, can veren Mehmetiktir, tam
bamszlk inanc ile Anadoluya geen ve emperyalist ordulara kar
savaan ve ayaklanmalar bastran yurtsever subaylardr; Mustafa Kemal

32
gibi smet Paa, Fevzi Paa, Karabekir Paa, Refet Paa, Fahrettin Paa,
Ali Fuat ve Kazm zalp Paalar gibi paalardr.
Ne yazk ve ac ki Trkiye, yeniden emperyalizm ve kapitalizmin
boyunduruuna girdi. Krfez savanda blgeye egemen olan yeni
dnya dzeni Trkiyede hemen yandalarn ve szclerini buldu;
ideolojik ve siyasal bombardman balad.
Kurtulu Savana, Atatrke ve cumhuriyete kar saldrlar bu
yzden younlat.
30 Austos, emperyalizme ve kapitalizme kar Trk halknn
ordusu eliyle kazand byk utkudur.
Ulusal bamszlklar; 30 Austos Bayram hepinize kutlu olsun!
(Cumhuriyet, 30 Austos 1992)

UMUM MFETTLK...

Krt sorununda en byk gereksinim duyduumuz konu, nesnel

bilgidir. Yakn tarihte olanlar anlayabilmek iin bu dneme ilikin bilgi
kaynaklarn taramak gerekir.
Yakn tarihi aratrrsanz, umumi mfettilik kurumu ile
karlarsnz.
Umumi mfettilik hangi koullarda, ne amala ve ne zaman kuruldu?
Hangi tarihte kaldrld? nce bu sorulara yant bulalm.
Umumi Mfettilik, 16 Haziran 1927 tarihinde 1164 sayl yasa ile
kuruldu, 21 Kasm 1952 tarihinde 5990 sayl yasa ile de kaldrld.
eyh Sait Ayaklanmasndan sonra blgede dzenin salanmas
grevi nc Ordu Mfettiliine verilmiti. nc Ordu
Mfettilii, ayn zamanda, Diyarbakr, Gaziantep, Malatya, Erzurum ve
Ar illeri skynetim komutanl grevini de yrtmekteydi.
Banda bir generalin bulunduu ordu mfettilii yerine, ileri
Bakanlna bal banda bir sivil brokratn bulunaca umumi
mfettilik, 1927 ylnn Haziran aynda kuruldu, ayn yln Kasm
aynda umumi mfettiliin alma koullarn belirleyen 17 maddelik
tzk Bakanlar Kurulunca yaymland.
31 Aralk gn de Elaz, Urfa, Bitlis, Hakkari, Diyarbakr, Siirt,

33
Mardin ve Van illerini kapsamak zere 1 Numaral Umumi Mfettilik
kuruldu ve brahim Tali ngren umumi mfetti olarak greve
balad. 19 ubat 1934 tarihinde Edirne, Krklareli, anakkale ve
Tekirda illerini kapsayan blge iin 2. Umumi Mfettilik kuruldu ve
bu greve de, 1. Mfettilik grevini tamamlayan brahim Tali ngren
atand.
Babakan smet nn, 1935 yl yaz aylarnda Dou gezisine kt ve
bu geziden sonra 6 Eyll 1935 gnl Bakanlar Kurulu kararyla
Erzurum, Kars, Gmhane, oruh, Erzincan, Trabzon ve Ar illerini
kapsayan 3. Umumi Mfettilik kuruldu ve bu greve Tahsin Uzel
atand.
eyh Sait Ayaklanmasnn bastrlmasndan sonra hkmet, blgede
geni apl silah toplama operasyonlarna giriti. Bu amala, 1925 ylnn
Austos aynda Siirt blgesinde Rokotan, Raman ve Beiri
airetlerinden silah topland. Genelkurmay, Dersimde Koua
airetinin olas ayaklanmasn bastrma plann, bu silah toplama
operasyonlar sonrasna brakmt.
Bu silah toplama ve tedip hareketi Siirtin Sason ilesinde pek etkili
olmamt. Sason harekt 1932 ylnda balad. 1937 ylna kadar
srd.
16 Mays 1926 gn de 1. Ar Ayaklanmas balamt. Bu
ayaklanmann bastrlmasndan hemen sonra Dersimde Koua
Ayaklanmas patlak verdi. Ayaklanma, 27 Kasm 1926 gn bastrld.
Bu ayaklanmadan alt ay sonra Bitlis evresinde Mutki Ayaklanmas
balatld. 1927 yl Austos ay sonunda bastrlan bu ayaklanmay, ayn
yln Eyll ayndaki 2. Ar Ayaklanmas izledi. Bu ayaklanmay da
Bicar ve 1929 yl Mays ayndaki Asi Resul, Eyll ayndaki
Tendrk ayaklanmalar...
Ayaklanmalar bir orman yangn gibi srd. 1930 yl Haziran aynda
Savur Ayaklanmas balatld. Bu ayaklanmas Zeylan ve Oramar
ayaklanmalar izledi.
Bu ayaklanmalar bastrldktan sonra da Trkiye Cumhuriyeti,
Nasturi Ayaklanmas srasnda baz subaylar ve 350 erle Irak ve
Suriyeye kaan Yzba hsan Nuri liderliindeki 3. Ar
Ayaklanmas ile karlat. Bu byk aptaki ayaklanmann bas-

34
trlmasndan sonra Plmr Harekt balatld.
Hkmet, Dersimde bir ayaklanma bekliyordu. Babakan smet
nn, bu nedenle Dou gezisine kt. bu ayaklanmay nlemek iin
bavurulmas gerekli nlemler dnld.
1935 ylnn Eyll aynda bu amala eitli toplantlar yapld. Bu
toplantlarda Dersim blgesi ilerini yakndan ve tam yetki ile ele
alacak kuvvetli bir makam oluturulmas kararlatrld. Toplantlara, 4.
Ordu Mfettii Orgeneral Kazm Orbay, bu kuvvetli makama
getirmesi dnlen Korgeneral Abdullah Alpdoan ve Abidin zmen
katld.
1935 ylnda karlan Tunceli Kanunu ile Dersimin ad Tunceli
olarak deitirildi.
Bakanlar Kurulu, 1936 ylnda Drdnc Umumi Mfettiliki kurdu
ve Bingl, Tunceli, Elaz illerini bu mfettilie balad. Korgeneral
Alpdoan Genel Mfetti, Tunceli Vali ve Komutan yetkisiyle, bu
greve atand. Abidin zmen de Diyarbakr, Urfa, Mardin, Siirt, Bitlis,
Mu, Van ve Hakkari illerini kapsayan 1. Umumi Mfettilie atand.
Yaplan toplantlar sonucunda eitli raporlar verildi. Olas bir
ayaklanmadan kukulanan hkmet, Tuncelide yol yapmak, okul
amak, Trklk propagandas yapmak, topraksz kyllere toprak
datmak ve bata Yukar Abbasua aireti reisi Seyid Rza olmak
zere airet reislerini Bat Anadoluya srmek gibi kararlar almt.
Tunceli Ayaklanmas tam bu srada balad.
Cumhuriyet dneminde 1925-1937 arasnda yer alan ayaklanmalar ile
hkmetin bu ayaklanmalar karsnda ald kararlar ve uygulad
nlemleri ve verilen raporlar okumadan, bu dnemi genel ve soyut
szckler ve kavramlarla anlamaya ve anlatmaya olanak yoktur.
Gazetecinin grevi de alnan bu kararlar ve verilen bu raporlar
bulmak ve bunlar yaymlamaktr...
(Cumhuriyet, 13 Eyll 1992)

HANGS A?

35
 Krtler, kendilerine ihanet edenlere a derler. a, Krtler
tarafndan hain ve ibirliki anlamlarnda kullanlr.
Her ulusun tarihinde ihanetler yaanr. Krt ayaklanmalar tarihinde
ok sayda a ad bilinir.
Bugn PKK-Pemerge savanda taraflar, herhalde birbirlerini a
olarak suluyorlardr. Hangisi atr, hangisi deil?
Krt ayaklanmalar tarihine bu adan ku bak bakalm:
Kokiri Ayaklanmasnda Ginyan Aireti reisi Murat Paa ve Kangal
Aas Krt Hac Aa, hkmet kuvvetleri ile ibirlii yaparak
ayaklanmaclar ele vermilerdir. Ayn ayaklanmada Kurean Aireti
hkmet kuvvetlerinin yannda ayaklanmaclara kar savamt.
Abbasan Aireti, Ferdalan Aireti ve Karabal Aireti ayaklanma
srasnda Mustafa Kemali ve Ankara hkmetini desteklediler.
eyh Sait Ayaklanmas, eyh Saitin bacana binba Kasm (Ata)
tarafndan Mustafa Kemale ayaklanmadan bir yl nce ihbar edildi.
Ayaklanmay Dersim airetleri desteklemedi. Hkmet, eyh Sait
ayaklanmasn Hormek ve Lolan airetlerinin yardmlaryla
bastrd. Ar blgesinin nl Hayderan Aireti ayaklanmaya
katlmad gibi hkmet kuvvetlerine yardm etti. Bugnk Tunceli
yresindeki Dersim airetleri de eyh Sait Ayaklanmasna
karmadlar. Dou Dersim airetleri, Doandedeolu Hseyin
tarafndan rgtlenerek hkmet kuvvetleri yannda yer aldlar.
Kokiri ve Dersim Ayaklanmas liderlerinden Alian Bey, Dersim
Ayaklanmas liderleri eyh Rzann yeeni Rehber brahim Aa
tarafndan ldrld.
eyh Sait Ayaklanmasnda hkmet kuvvetlerinin yannda yer alan
Heyderan Aireti reisi Kr Hseyin Paa, Ar Ayaklanmasna
ayaklanmaclarn safnda katlmak zere Suriyeden Trkiyeye geerken
Krt liderlerinden Nuh Beyin yeeni Medeni tarafndan ldrld. Nuh
Bey de Molla Mustafa Barzaninin aabeyi Ahmet Barzani tarafndan
kuruna dizilerek idam edildi.
Avukat Faik Bucakn 1966 ylnda ldrlmesinden sonra TKDP
(Trkiye Krdistan Demokrat Parti) liderliine getirilen Sait Eli,
ivan adyla tannan Dr. Sait Kzltoprak tarafndan 1972 ylnda

36
Kuzey Irakta kuruna dizildi. Dr. Kzltoprak ve Kulplu eko diye
bilinen bir arkada da Molla Mustafa Barzani tarafndan idam edildi.
Molla Mustafa Barzani Irak rejimine kar ayaklandnda Kuzey
Irakta birok Krt aireti, hkmet kuvvetlerinin yannda yer ald. Herki
Aireti, Berwan Aireti, Bradost Aireti, Sndi Aireti, exan Aireti,
Zibari Aireti...
Bu Zbari Aireti reisi Mahmut Zibari, Molla Mustafa Barzaninin
kaynpederiydi. Barzaninin oullarndan Ubeydullah Barzani de
babasna kar dedesinin yannda yer almt.
Barzaniye kar Badat rejimi yannda yer alanlarn banda Celal
Talabani gelmekteydi. eyh Celalettin Brifkani, eyh Mahmut
emiran, eyh Mesut Bawarni gibi byk toprak aalar da
Barzaniye kar Badat rejiminden yana tavr almlard.
Krt ayaklanmalar ayn zamanda ihanetler, cinayetler ve a
tarihidir!
Kuzey Irakta bugn Talabani ve Mesut Barzaninin pemergeleri ile
PKK gerillalar savayor. Krt Krt ldryor. Barzani ve Talabani,
ABD ve Bat destei ile kurduklar Krt Federe Devletinde iktidar
PKK ile paylamak istemiyorlar.
Oysa, 1982 ylnda Barzani ve PKK arasnda anlama yaplm, Irak
Krdistan Demokrat Partisi o tarihten 1989 ylna kadar bu ayrmc
terr rgtn desteklemiti.
Krdistan Yurtseverler Birlii Genel Sekreteri Celal Talabani ve
PKK Genel Sekreteri Abdullah calan 1 Mays 1988 gn bir araya
gelerek Trkiye Cumhuriyetine kar devrimci silahl mcadeleyi ve
kitlesel direnileri gelitirmeyi ve cephe oluturmay kararlatrmlard.
1988 ylnda Krt Cephesi kuranlar bugn birbirlerine kan
kusturuyorlar. Bunlarn hangisi atr, hangisi deil?
Pemergeler mi atr, yoksa PKK m?
(Cumhuriyet, 13 Ekim 1992)

TANAKSUTYUN

37
 Milliyet Gazetesi, bir PKKl grubun, Ermenistann Tanaksut-
yun yesi Dileri Bakan Hovenasyan tarafndan Erivana arldn
yazd. Bu olayn hemen ardndan da Hovenasyan grevinden alnd.
Tanaksutyun, 1890 ylnda kurulan ve Osmanl mparatorluu
snrlar iinde yaayan Ermenileri ayaklandrmay amalayan rgtn
addr. Taknaksutyun Ermeni dilinde Ermeni htilal Cemiyetleri
ttifak anlamna gelir.
1886 ylnda Kafkasya Ermenilerinden Avedis Nazarbeg tarafndan
svirede kurulan Hnak Komitesi de ayn amac tamaktayd.
Hnak Komitesinden sonra kurulan Tanaksutyun ok daha etkili
oldu, 19. yzyln son yllaryla 20. yzyln balarndaki btn Ermeni
ayaklanmalarn ynetti. rgt, Padiah Abdlhamitin uzlama
nerilerini de geri evirerek almalarn srdrd. 2. Merutiyetin ilan
ile birlikte stanbulda da aka rgtlenme olana buldu.
Tanaksutyun, 1. Dnya Sava yllarnda toplad gnlllerle Rus
ordusu saflarnda Osmanl ordularna kar savat. 1917 Sovyet Devrimi
sonunda kurulan bamsz Ermenistan devletinde iktidar ele geiren
Tanaksutyun, 1920 ylnda Ermenistanda Sovyet ynetimi egemen
olunca Amerika, Fransa, Lbnan ve Yunanistanda almalarn
srdrd.
Ermeniler ve Krtler arasnda zaman zaman savalar zaman zaman da
dostluklar yaanmtr.
20 Aralk 1920 gn Pariste toplanan Bar Konferansnda Krt
delegasyonu bakan erif Paa ile Ermeni delegasyonu bakan Bogos
Nubar Paa, konferans bakanlna yaptklar ortak bavuruda u
istemlerde bulundular:
Ermeni ve Krt uluslarnn yetkili delegelerinden olan bizler yksek
rka mensup, karlar ortak resmi ve gayri resmi hkmetleri kendilerine
bunca zulm etmi bulunan Trklerin boyunduruundan tamamen
kurtularak ve bamszlklarndan baka bir gaye ve maksat takip
etmeyen iki ulusun emellerini bar anlamasna sunmakla onur duyarz.
Uluslarn kaderlerini tayin etmeleri konusundaki ilkelere dayanarak
byk devletlerden birinin korumas altnda bamsz bir Ermenistan ve
bir Krt devletinin uluslarmzn emel ve arzularn kabul ederek
aydnlanma ve geliiminde bize teknik yardm yapmalarn bar

38
konferansndan isteme konusunda fikir birliine vardk. (Kutlay Naci,
ttihat ve Terakki ve Krtler, s. 122)
Buraya bir nokta koyup, Osmanl mparatorluunun eski Stockholm
Bykelisi erif Paann kimliini aklayan 20 Mart 1920 tarihli bir
ngiliz gizli raporuna da gz atalm.
.. Krdistan Trkiyeden tamamen ayrlp zerk olmaldr.
Ermenilerle Krtlerin karlarn badatrabiliriz. stanbuldaki Krt
Kulb Bakan Seyit Abdlkadir ve Paristeki Krt delegesi erif Paa
emrimizdedir. (Ulubelen Erol, ngiliz Gizli Belgelerinde Trkiye, s. 257)
Ermeni ve Krtlerin karlarn badatrma abalar, Kurtulu Sava
yllarnda da srdrlmtr.
Tanak rgt ile Krtler arasndaki bu ilikileri Ar Ayaklanmas
lideri hsan Nuriden renelim:
Geen sava dneminde toplanan Byk Krt Ulusal Kongresi,
Ermenilerin ortak dmana kar birleme ve birbirlerine yardm etme
isteini memnuniyetle kabul etmiti. Ardndan da Ermeni Tanak
rgtnden bir temsilci Arya geldi. smi Ardeir Muratyan olan bu
ahs Zilan Krtleri arasnda iyi tannyordu. (hsan Nuri Paa, Ar Da
syan, s. 29)
Ermeni ve Krt rgtleri arasndaki yardmlama, Krt aydnlarndan,
Krtler arasnda Zinar Silopi adyla tannan Kadri Cemil Paa
tarafndan da anlatlyor:
Ar merkezi datldktan sonra Ermenilerle Hoybun ilikileri
snrl biimde devam ediyordu. (...) Tanak rgt sorumlusu Ruben
Paa ile Suriye ve Lbnan temsilcisi Hara Papazyan, Hoybun merkez
yeleriyle grmeye gelmilerdi. (Doza Krdistan, s. 161)
Kokiri Ayaklanmas liderlerinden Baytar Nuri olarak tannan
Nuri Dersimi de anlarnda Hoybun adl Krt rgtne girdikten sonra
rdn de Ermenilerle ilikilerini yle anlatyor:
... Ermeni Tanaklarndan Dr. Soren Etmezyan, Trkiyeden firari
erkez Ethem ve biraderi Reit Beylerle de daima temas ederek emel ve
gaye urunda mtemadiyen gayret ediyordum. (Hatratm, s. 200)
Ar ayaklanmas srasnda Ruben Paann, ngilterenin Tahrandaki
askeri ataesine bavurarak ngilizler ve randan Krtlere silah

39
salamak istedii 28 Haziran 1930 tarihli gizli raporda yazldr. (imir
Bilal, ngiliz Belgeleriyle Trkiyede Krt Sorunu, s. 183)
PKK ile Ermeni terr rgt ASALA arasnda, yaptklar eylem
birliine ilikin bildiri, 6 Nisan 1980 gn Lbnanda yaynlanmtr.
(The Armenian Reporter, 17 Haziran 1985 ve Michael M. Gunter, The
Kurds in Turkey, s. 114, Mumcu Uur, Cumhuriyet, 22 ubat 1985)
Irak hkmetinde eitli bakanlklar yapan Trk aydnlarndan ve eski
Osmanl ordusu subaylarndan M. Emin Zekinin Krdistan Tarihi adl
kitabnda Ermeniler ve Krtlerin ayn rktan geldikleri ileri
srlmektedir. (s. 137)
Ermeniler ile Krtlerin ayn soydan gelip gelmediklerini bilmeye
olanak yok, ancak Tanak rgt ile PKKnn ayn yntemleri
kullandklar ve Ermeni terr rgt ASALA ile PKK arasnda tpk
Hoybun ve Tanak arasnda olduu gibi yardmlama ve ibirlii
olduu biliniyor.
yle anlalyor ki Hoybun ve Tanak arasndaki ilikiler, bu kez de
Tanak ve PKK arasnda kurulmaya allyor...
(Cumhuriyet, 18 Ekim 1992)

KAVRAMLAR...

Trkiyede son yllarda birok siyasal kavram, kendi zne

yabanclatrlarak yozlatrlyor: Yozlatrlan kavramlarn banda
tutuculuk, ilerici ve gerici gibi kavramlar geliyor.
zal, bakanlk sistemi mi istiyor? Bakanlk sistemine kar olanlar
tutucudur!
Kimler ilerici? zaln her dediine evet diyenler...
Yakn tarihe hangi gzlklerle bakyoruz? rnein eyh Sait
Ayaklanmas gerici bir ayaklanma mdr? Yoksa Krt milliyetiliinden
kaynaklanan bir devrimci atlm m?
Bu gibi sorulara verilecek yantlar da zamana ve zemine gre
deiiyor.
eyh Sait Ayaklanmas iin gerici ayaklanmadr diyenlerin banda
bir zamanlar Dr. smail Beiki gelmekteydi. Dr. Beiki, Dou

40
Anadolunun Dzeni adl kitabnda 1970 ylnda u gr savunmutu,
okuyalm:
- uras da bir gerektir ki eyh Sait hareketinin ulusal nitelii sa-
nld kadar nemli deildir. (...) Bu isyanda tamamen dini sloganlar
kullanlm ve hareket irticai bir anlamda hareket olmutur... (s. 312-
313)
Ayn Beiki, Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi adl
kitabnda yz seksen derece ters gr savunmaktadr. Bu satrlar da
okuyalm:
- Kemalizm (...) isyann etnik bir nedeni olmadn, eyhlerin, airet
reislerinin kendi snfsal karlarn korumak iin ve fakir halk y-
nlarn smrmek iin giritikleri gerici bir hareket olduunu yaymaya
alr. Bu sefer propagandann etkili olmas istenen hedef, ulusu
demokrat Krt unsurlardr. Bunlara, hareket, kmsenerek irkin
gerici gsterilerek sunulur. (s. 51)
Ayn eliki, ayaklanmada ngilizlerin parma olup olmad ko-
nusunda da sz konusudur. Beiki, Dou Anadolunun Dzeni
kitabnda nce rnein, 1925te eyh Sait syannn patlak verdii ilk
gnlerde ngiliz silah fabrikalarndan eyh Saite eitli silah
kataloglarnn gelmesi emperyalizmin bu konudaki almalarn
dorulamaktadr. (s. 308) derken, sonralar u gr savunmutur:
- Dou Krdistandaki btn bakaldrlar hep ngilizlerin destei ile
bastrlmtr. eyh Sait isyannda Krtlere ngilizlerin yardm ettii
byk bir aldatmacadr. (Devletleraras Smrge: Krdistan, Alan Yay.,
1990, st. s. 28).
Beiki, bu elikileri cezaevinde grlerinin deimesi ile
aklamaktadr.
Ayaklanmay bastran hkmetin babakan smet nn ise eyh
Sait isyann dorudan doruya ngilizlerin hazrlad ve meydana
kartt hakknda kesin deliller bulunamamtr diyor. (smet nn,
Hatralar, 2 kitap, Bilgi Yay., 1987, s. 202)
Kemalizmin gr de byle...
1934 ylnda karlan skn Kanununun 10. maddesini birlikte
okuyalm:
- Kanun, airete hkmi ahsiyet tanmaz. Bu hususta herhangi bir

41
hkm, vesika ve ilama mstenit de olsa tannm haklar kaldrlmtr.
Airet reislii, beylii, aal ve eyhlii ve bunlarn herhangi bir
vesikaya veya grg ve grenee mstenit her trl tekilat ve
taazzuvlar kaldrlmtr.
Bu feodal ilikileri kaldrmaya ynelen yasama ilemi gerici midir?
Yoksa ilerici mi? Bu ileme ne ad vereceiz? Tutucu mu diyeceiz?
mparatorluktan cumhuriyete geii nasl niteleyeceiz? Hilafeti kaldrp
laik dzeni semeyi nasl adlandracaz?
Feodaliteye kar olan her eylem anti-demokratik yntemlerle yaplsa da
ilerici saylr. nk kurulu dzenin toprak emekileri zerindeki bask
ve smrleri byle son bulmaktadr.
amzda, tutuculuun, ilericilik ve gericiliin lleri, snfsal
ilikilerden ok demokraside ve demokrasi iinde insan haklarnda ve
saydamlkta aranyor.
Dnelim yeniden zala...
Askeri hkmetin babakan yardmcs, daha 1987 ylna kadar 12
Eyll ncesi siyasetilerin siyaset yasaklarn savunacak, Avrupann bu
yzyln banda benimsedii i gvencesini iilere ok grecek; ama
att her adm ilerici saylacak ve basndaki zalgiller familyas da
zala kar demokrasiyi savunanlara da tutucu diyecekler.
Enflasyon yalnzca parann deerini drmedi, fikir namusunu da
yok etti ve ediyor...
(Cumhuriyet, 3 Ocak 1993)

42