ABATI PREVO

Manon Lesko
 ABATI PREVO

PARATHNIE

Ndonse aventurat e kalorsit de Gri kisha mundsi t'i prfshija

n "Shnimet..." e mia, m'u duk m e udhs q, prderisa ato aventura
nuk kan lidhje t drejtprdrejt me kto, lexuesi do t ndihet m i
knaqur, po t'i lexoj veas.
Nj rrfim aq i zgjatur do t'ia ndrpriste fillin tregimit tim. Pa
mtuar n asnj mnyr t jem nj shkrimtar i prkor, gjithsesi e di
shum mir q rrfimi duhet t jet i liruar nga episode q mund ta
rndojn dhe ta ndrlikojn at. A nuk porosit edhe Horaci:
Ut jam nunc dicat jam nunc debantia dici
Pleraque dfferat, ac praesens in tempus omittat?1
'sht e vrteta, nuk sht nevoja t'i drejtohemi nj autoriteti t
till t rndsishm, pr t vrtetuar nj fakt kaq t qart. Logjika e
shndosh m e thjesht sht burim i drejtprdrejt i ksaj rregullsie.
Po qe se, n historin e jets sime, lexuesit kan gjetur ndonj
gj t plqyeshme dhe interesante pr ta, un zotohem t'i siguroj se kan
pr t mbetuar gjithaq t knaqur edhe nga kjo shtojc. N sjelljen e
zotit de Gri, ata mund t gjejn nj shembull rrqeths t ashkut t
gjithpushtetshm. Un po prpiqem t paraqes nj t ri t verbuar, q
heq dor nga mirqenia e tij dhe, me vetdije, sulet drejt vuajtjeve m t
rnda. N nj koh q ka gjithka q i nevojitet pr t br nj jet
gjith shklqim, ai, me vullnet t plot, paraplqen gjallimin mjeran
prej endacaku, prpara gjith atyre dhuntive t zgjedhura t natyrs dhe
t fatit. Ai i parashikon fatkeqsit e tij, por nuk ka as dshirn m t

1
Citat nga Poetika e Horacit, q do t thot: Le t shtjelloj autori vetm at q i
lejohet t tregoj; pjesn tjetr ai duhet, gjithsesi, ta lr mnjan dhe tani pr tani t
mos e prfshij n rrfenj
6
 MANON LESKO

vogl t'i mnjanoj ato; ai vuan dhe ndien trysnin e tyre, por nuk i
shfrytzon mjetet q vazhdimisht i paraqiten, t cilat mund t'ia
ndrprisnin menjher sfilitjet. Me nj fjal, prmbajtja e tablos q po
ju paraqes, sht karakteri i tij i dyzuar, q prfshin brenda vetes edhe
fajtorin, edhe t virtytshmin, kundrshtit pa mbarim ndrmjet
qllimeve t mira dhe veprimeve mkatare.
Njerzit e logjikshm nuk do ta shohin kt vepr si nj pun t
padobishme. Krahas knaqsis q do t'u jap ky lexim i kndshm,
ktu mund t gjenden edhe shum ngjarje q mund t ndihmojn pr
njfar edukimi moral dhe un mendoj se sht nj shrbim i madh q i
bhet lexuesit: "ta msosh duke e argtuar".
Duke e vrar mendjen pr normat e moralit, nuk mund t mos t
t habit fakti se ato norma, te ne, jan njkohsisht edhe t respektuara,
edhe t shprfillura. Pa dashje shtron pyetjen pr shkakun e ksaj
veantie t uditshme t zemrs s njeriut, q i lejon atij t miratoj
idet e s mirs dhe t prsosmris, t cilave ajo, n t vrtet, u
shmanget. Po qe se njerzit me pes para mend dhe me nj shkall t
caktuar edukate do t dshironin t ndiqnin me vmendje se cila sht
prmbajtja m e rndomt e kuvendimeve t tyre ose e vramendjeve t
tyre vetmitare, nuk do ta kishin t vshtir t vrenin se mendimet u
priren drejt arsyetimeve moralizuese. astet m t mbla t jets s tyre
jan pikrisht ato q ua kushtojn - n vetmi a n shoqrin e ndonj
miku-mendimeve t fitra pr dlirsin e barnirsis, pr knaqsit e
shoqris, pr mnyrat e arritjes s lumturis, pr dobsit e natyrs
son q na largojn prej saj dhe pr mundsit e shmangies s tyre.
Horaci dhe Bualoja i quajn kuvendime t tilla nj nga copzat
m t bukura t tablos s jets s lumtur q ata vizatojn. Si ndodh
kjo? Si sht e mundur q ne, me nj lehtsi t till, rrzohemi q nga
lartsia e t vrojtuarit dhe gjendemi n nivelin e njerzve t zvetnuar?
7
 ABATI PREVO

Ose un jam tejet i gabuar, ose mendimet q do t shfaq tani, jan n

gjendje ti shpjegojn katrciprisht kundrshtit ndrmjet mendimeve
dhe veprimeve tuaja. Puna sht se pr sa koh t gjitha normat e
moralit jan n fakt rregulla t prgjithshme dhe t shkputura, prqasja
e tyre me rastsit m t vrteta t jets dhe t shijeve, sht tejet e
vshtir. Le ta shkoqitim kt me ndonj shembull: shpirtrat fisnik e
ndiejn se butsia dhe humanizmi jan virtyte robruese, prandaj edhe
jan t prira. t'i shfrytzojn; por, kur vjen koha q t veprohet, shpesh
shtangen. A sht ky nj rast prshtatshm? A sht e qart se deri n
'shkall mund t shfaqen kto virtyte? A mos ka ndonj gabim te vet
shkaku?
Dalin nj mizri vshtirsish: friksohesh se, teksa tregohesh
bamirs ose bujar, mos futesh n ndonj rrug pa krye; se mos
tregohesh i dobt, teksa krkon ta tregosh veten t ndjeshm dhe t
but; e thn ndryshe, ke frik se mos i tejkalon a nuk i zbaton fare
krkesat q prfshihen n normat e prg'ithshme t butsis dhe t
humanizmit. N kt mdyshje vetm prvoja ose shembulli mund ta
drejtojn ngashnjimin e zemrs. Sa pr prvojn, nj pasuri t till jo
kushdo ka vullnet ta prftoj: ajo varet nga pozitat e ndryshmc n t
cilat na shpie fati. Mbetet vetm shembulli, sepse ai me t vrtet mund
t shrbej si nj busull pr shum njerz q jan n krkim t virtytit.
Pr kt kategorin e fundit t lexuesve, vepra si kjo imja mund
t jen shum dobiprurse, veanrisht kur ato jan shkruar nga nj
njeri i ndershm dhe me logjik. do fakt q jepet ktu, sht n vetvete
nj rreze drite ose msim ci zvendson prvojn; do aventur jep, si
t thuash, nj shmblltyr sipas s cils njeriu mund ta reformoj
vetveten; mungon vetm prqasja me kushtet n t cilat do t gjendet
secili nga ne.

8
 MANON LESKO

E gjith vepra sht nj traktat morali pr t'u br m e

plqyeshme, sht shtjelluar prej meje n form shembujsh t qart.
Ka gjasa q lexuesi i rrept t m fajsoj pse un, n kt
mosh, mora srish penn, duke kuturisur t prshkruaj lojn e
dashuris dhe t fatit, por, n qoft se arsyetimet e bra prej meje m
lart kan baz, un jam i shfajsuar; nse ato jan t gabuara, ather
vet gabimi do t jet ndjesa ime.

9
 ABATI PREVO

PJESA E PAR

Do t m duhet ta oj lexuesin n at periudh t jets sime kur

pr her t par takova kalorsin de Gri. Kjo ndodhi nja gjasht muaj
prpara se t nisesha pr n Spanj. Ndonse, m t rrall, ndahesha nga
vetmia ime, gjithsesi, dshira pr t plotsuar ndonj knaqsi t sime
bije, m kishte detyruar her pas here q t ndrmerrja disa udhtime, t
cilat, m duhet t pranoj, bja mos pr t'i shkurtuar sa m shum.
Nj her po kthehesha nga Ruani, ku vajza m ishte lutur t
shkoja pr t'u interesuar pran Parlamentit Normand 2, pr t'ia kaluar
asaj n pronsi disa ifligje q i kisha trashguar prej gjyshit nga nna.
N rrugn e kthimit nga Evr, ku kalova natn e par, afr
dreks mbrrita n Passi, vendbanim q ndodhej nja pes-gjasht milje
larg. Kur isha duke hyr n fshat, u habita tek pash se t gjith banort
e tij ishin t shqetsuar. Ata derdheshin nga shtpit e tyre n rrug dhe,
turm, po dyndeshin n dern e nj bujtine t rgjuar, prpara s cils
qndronin dy karro t mbuluara. Kuajt, q ende nuk ishin mbrehur, t
djersitur nga lodhja dhe nga vapa, tregonin qart se karrot sapo kishin
mbrritur.

2
Kshtu quhej n Francn e asaj kohe organi m i lart gjyqsor i qarkut ose i t
gjith mbretris.
10
 MANON LESKO

U ndala dhe pyeta 'ishte gjith ajo zallamahi, por nuk arrita t
merrja vesh kushedi se far nga bjerrakohsit q dyndeshin atypari, t
cilt nuk ua kishin ngen pyetjeve t mia, ndrsa afroheshin gjithnj e
m shum te bujtina duke shtyr njri-tjetrin. Kur, m n fund, te dera e
bujtins doli nj ushtar me rripin mbi gjoks dhe me mushqet n sup,
un ia bra me shenj q t afrohej. Iu luta t m shkoqitte shkakun e
asaj rrmuje.
- Gjepura, zotri, - m'u prgjigj. Un me shokt e mi shoqrojm
nj duzin prostitutash deri n Havr-d-Gras, ku do ngarkojm n anijet
q nisen pr n Amerik. Midis tyre jan disa t lezetshme; me sa duket
sht pikrisht kjo q ka ngjallur kureshtjen e fshatarve t ktushm.
Pas ksaj shkoqitjeje, me siguri do t kisha nisur rrugn time,
po t mos m kishte ndaluar britma e nj plakusheje, e cila, teksa po
dilte nga bujtina, prplaste shuplakat dhe thrriste: "far barbarie!
far tmerri, far mkati!"
- Si sht puna? e pyeta plakn.
- Ah, zotri, shkoni dhe shikojeni me syt tuaj: nga 't shohin
syt atje, t coptohet zemra.
Kureshtja m detyroi t'i zbrisja kalit, frert e t cilit ia lash n
dor kafsharit tim. Duke u shtyr midis turms, hyra dhe prpara syve
m'u shfaq vrtet dika prekse.
Ndr ato dymbdhjet vajza, t lidhura nga gjasht me nj
zinxhir q u kapej te beli, njra, me pamjen e saj t jashtme, ngjasonte
shum pak me gjendjen ku ndodhej, pasi, n rrethana t tjera, do ta
merrja pr nj zonj t srs s lart.
Pamja e rnduar dhe veshja e rregullt pothuajse nuk e kishin
shmtuar, prandaj edhe ndjeva keqardhje dhe mshir pr t. Prve
ksaj, ajo prpiqej, me sa i lejonte zinxhiri, t fshihte fytyrn nga
vshtrimet e kureshtarve. Kuturisjet e saj pr t br kt, kishin
11
 ABATI PREVO

brenda vetes nj natyrshmri t till q e kishte zanafilln, me sa duket,

te ndjesia e turpit.
Meqense t gjasht rojat shoqruese t ktyre fatkeqeve
ndodheshin n po at dhom, un e hoqa mnjan komandantin e tyre
dhe iu luta t m tregonte dika pr vajzn bukuroshe.
Ai mundi ta bnte kt vetm n vija t prgjithshme:
- E kemi marr nga Hopitali3, m tha ai, - me urdhr t komisarit
t policis. Nuk m duket se ajo kishte hyr atje pr pun t mira. Gjat
rrugs e kam pyetur disa her, por ajo, me kryenesi, nuk m
prgjigjej. Ndonse nuk kisha ndonj urdhr ta trajtoja m mir se t
tjerat, i kam br disa lshime, duke menduar se duhet t jet paksa m
e pastr nga shoqkat e saj. Ktu ndodhet nj djalosh, i cili mund t'ua
shkoqit m hollsisht se un shkakun e fatkeqsis s saj. Ai po e
ndjek nga prapa q nga Parisi dhe qan pa pushim. Duhet t jet ose i
vllai, ose dashnori i saj.
U ktheva nga ajo an e dhoms, ku ishte ulur djaloshi. Ai
ngjante sikur ishte kredhur n mendime t thella. Kurr m par nuk m
kishte takuar t shihja nj pezmatim kaq t thell. Ishte veshur shum
thjesht, por, q n shikimin e par, dukej se ishte njeri i edukuar dhe
me prejardhje t mir. Iu afrova. Ai u ngrit nga vendi ku ishte ulur, dhe
pash se syt dhe lvizjet e tij i prshkoi kaq shum respekt e fisnikri,
saq, pa dashje, ndjeva stim pr t.
- Mos po ju shqetsoj? - e pyeta, duke iu ulur pran. - A do t
kishit mirsin t m shuanit kureshtjen? Un do t dshiroja t dija cila

3
Hopital spital (fr.) N t vrtet ishte nj burg ku mbylleshin vajzat pjesmarrse n ndonj
krim. U ndrtua n vitin 1656 nga Luigji XIV. Ishte nj burg i tmerrshm pr vajzat q u
takonte fati ta provonon sepse e dini q mund t dilnin prej andej ose pr n varreza, ose pr tu
drguar n Amerik
12
 MANON LESKO

sht ajo bukuroshja q, pr mendimin tim, i prshtatet shum pak

gjendjes n t ciln po e shoh.
Me shum mirsjellje m'u prgjigj se nuk mund t ma
shpjegonte cila ishte ajo, pa treguar emrin e tij, ndrkoh q kishte arsye
t forta t mbetej i panjohur.
- Mund t'ju them vetm aq sa u sht br e njohur edhe ktyre
mjeranve, - m tha ai, duke br shenj n drejtim t ushtarve. - Un e
dashuroj at vajz me nj dashuri prej t menduri, e cila m ka br
njeriun m fatkeq n bot. N Paris, nuk lash gur pa lvizur q ta
liroja. Interesimi, me lloj-lloj sajesash, dhe forca qen t padobishme.
Vendosa t nisesha pas saj, po t ishte nevoja, deri n fund t bots. Do
t hipi n anije bashk me t. Do t shkoj n Amerik. Por 'sht kjo
vrazhdsi. e prbindshme? - shtoi ai, duke pasur parasysh ushtart. -
Kta njerz t pshtir nuk m lejojn as t'i afrohem. U nisa t'i sulmoja
disa lje 4 larg Parisit. U mora vesh me nja katr bandill, t cilt, pr nj
shum t majme, m premtuan t m ndihmonin ta lironim.
Maskarenjt, kur duhej t vepronin, m lan vetm dhe ia mbathn me
gjith parat e mia. Pamundsia pr t arritur ndonj gj me an t
forcs m detyruan t dorzohesha. Iu luta.ushtarve t m lejonin t'i
ndiqja pas, duke u premtuar para. Joshja e parave i detyroi t pranonin.
Sa her q m lejonin t flisja me t dashurn time, m krkonin para.
Qesja ime u boshatis shpejt dhe tani, kur nuk m ka mbetur asnj
qindark ata sillen egrsisht, ndrsa kur bj t'i afrohem qoft edhe nj
hap, m shtyjn me prbuzje. Pak koh m par, kur un, duke
shprfillur krcnimet e tyre, desha t'i afrohesha, ata patn paturpsin
t m drejtonin tytn e pushks. Q t mundja t knaqja gryksin e

4
Lieue njsi franceze e matjes s gjatsis, n tok e barabart me 4,444 km n det me 5,556
km (shn. i perk)
13
 ABATI PREVO

tyre dhe t mundja t udhtoja n kmb pas tyre, m'u desh t shisja
kalin tim grdall, me t cilin kisha ardhur deri ktu.
Ndonse gjat gjith kohs q po m tregonte, ai dukej i qet, n
fund, nuk duroi dot pa u prlotur. Aventura e tij m'u duk tej mase
prekse dhe e jashtzakonshme.
- N asnj mnyr nuk dua t'ju detyroj t m zbuloni t fshehtn
tuaj, - i thash, - por, nse do t keni nevoj pr mua, jam gati t'ju
shrbej.
- Medet! - ma ktheu. - Tashm nuk m ka mbetur asnj fije
shprese! M duhet t'i nnshtrohem fatit tim mizor. Do t nisem edhe
un pr n Amerik. Atje, t paktn, kam pr t jetuar i lir, bashk me
at q dashuroj. I kam shkruar nj mikut tim, nga i cili pres ndonj
ndihm n Havr-d-Gras. Vshtirsia sht se un nuk kam me far t
udhtoj deri atje dhe t'ia lehtsoj n ndonjfar mnyre rrugn asaj
vajze t mjer, - shtoi ai, teksa i hodhi nj vshtrim s dashurs.
- Mir ather, - i thash. - Un do t prpiqem t'jua lehtsoj
vshtirsit. Ju lutem t pranoni prej meje kt shum modeste t
hollash. Ndihem shum i brengosur q nuk mund t'ju ndihmoj n ndonj
form tjetr.
I dhash katr luidor5 dhe u prpoqa ta bja n mnyr t till
q rojat t mos e pikasnin. Mjaftonte q ata ta merrnin vesh kt,
mendova, dhe kishin pr t'i krkuar m shum para pr lshimet q do
t'i bnin. M shkoi mendja t flisja me ta, n mnyr q t mund
siguroja djaloshit t dashuruar kuvendime t 1ira me t dashurn e tij,
derisa t arrinin n Havr. E hoqa mnjan komandantin e tyre dhe i bra

5
Louis dor (Luigji I art) monedh ari e prodhuar n Franc n v. 1640. sht quajtur
kshtu pr t Luigjit XIII.
14
 MANON LESKO

nj propozim t till. Megjith pamjen prej harbuti, atij, me sa duket, i

erdhi turp.
- Zotri, puna nuk sht se nuk e lejojm t flas me t, - m tha
me pamje t shprqendruar, - por ai krkon t qndroj vazhdimisht
pran saj. Ne na v n pozit t vshtir nj gj e till. Dhe ska asgj t
habitshme q, pr telashet q na sjell, duhet t paguaj.
- Pa ta shohim, - ia ktheva. Sa krkoni q t mos i ndieni ato
telashe?
Ai, pa u menduar gjat, m krkoi dy luidor. Un ia dhash
menjher .
- Vetm kini kujdes, - e krcnova, t mos ju shkoj npr mend
t ma dridhni, se do t'ia jap atij djaloshit adresn time, q t m
shkruaj; dhe mos mendoni q nuk do ta gjej mnyrn pr tju
ndshkuar rnd.
E gjith kjo pun m kushtoi gjasht luidor.
Mnyra e prkor dhe mirnjohja me t ciln djaloshi i panjohur
m falnderoi, m bindn prfundimisht q kishte lindur n familje t
mir dhe ksisoj e meritonte plotsisht bujarin q tregova. Para se t
dilja, shkmbeva disa fjal me t dashurn e tij. Ajo m'u prgjigj me nj
thjeshtsi t till robruese saq, kur u largova, m kaploi nj shkulm i
tr mendimesh rreth misterit t karakterit femror.
Pasi u ktheva n vetmin time, nuk mora m asnj lloj kumti pr
ecurin e mtejshme t asaj aventure. Kaluan afrsisht dy vjet, q m
kishin br ta harroja fare at ndodhi, por nj rastsi m dha mundsi t
msoja gjithka, deri n hollsit m t imta.
Isha kthyer nga Londra n Kale, s bashku me markezin d...,
nj nxnsin tim. Ishim vendosur, me sa m kujtohet, n hotelin "Luani
i Art", ku, pr disa shkaqe, na u desh t kalonim gjith at dit dhe
natn pasardhse. Ndrsa po bja nj shtitje npr rrugt e qytetit,
15
 ABATI PREVO

pasdite, prpara meje u shfaq fytyra e djaloshit me t cilin kisha folur n

Passi. Veshja e tij fliste pr nj gjendje t mjeruar, madje edhe ai vet
ishte m i zbeht nga sa kishte qen n takimin ton t par. Nn sqetull
mbante nj ant t vjetr udhtimi. T linte prshtypjen e nj udhtari
q sapo kishte mbrritur n qytet. M duhet t pranoj se pamjen e tij t
jashtme t hijshme nuk ishte e leht ta harroje. E njoha menjher.
- Do t m duhet t flas pak me at djaloshin, - i thash
markezit.
Kur m njohu, hareja e tij nuk kishte t prshkruar.
- Ah, zotri! - klithi ai, duke m puthur dorn. - sht lumturi e
madhe pr mua q m jepet rasti t'ju falnderoj edhe nj her. E pyeta
se nga po vinte. Ai m shpjegoi se kishte ardhur me det nga Havr-d-
Grasi, ku pak koh m par kishte mbrritur nga Amerika.
- Me sa duket, qenkeni holl nga parat, - i thash. - Kthehuni
dhe m prisni te "Luani i Art, ku kam zn dhom. Do t vij aty pas
pak.
U ktheva vrtet i prndezur nga dshira pr t msuar t gjitha
ndeshakeqjet e tij, gjithka q i kishte ndodhur gjat udhtimit pr n
Amerik. U kujdesa sa munda pr t dhe dhash urdhr q t mos i
mungonte asgj. Ai nuk priti ta lutja q t m tregonte historin e jets
s tij.
- Zotri, m tha, - ju u sollt me mua me nj fisnikri t rrall
dhe un, po qe se do t mbaja ndonj t fsheht nga ju, duhej t meritoja
prmim. Do t dshiroja q ju t dinit jo vetm fatkeqsit dhe vuajtjet
e mia, por edhe paudhsit dhe dobsit e mia t pafalshme; jam i
bindur se, duke m fajsuar, keni pr t shfaqur edhe keqardhje t beft
pr mua.
Tani, m duhet ta paralajmroj lexuesin se e shkrova historin e
tij menjher pasi e dgjova, kshtu q dokush duhet t jet i sigurt pr
16
 MANON LESKO

vrtetsin e plot t rrfimit tim. Vrtetsia shprehet, madje, edhe n

tejuarjen nga ana ime t mendimeve dhe t ndjenjave t tij, t cilat
endacaku i ri m'i tha me nj sqim t jashtzakonshme.
Ja tregimi i tij, t cilit, q nga fillimi deri n fund, nuk i kam
shtuar asnj fjal nga vetja.

Isha nj djalosh shtatmbdhjetvjear dhe po mbaroja studimet

n klass e filozofis n qytetin Amien, ku m kishin drguar prindrit,
t cilt i prkisnin nj nga familjet m t mira t P. Jeta ime rridhte n
mnyr kaq logjike dhe t baraspeshuar, saq msuesit m merrnin si
shembull n t gjith shkolln. Nuk bhej fjal pr prpjekje kushedi se
far, q ta prligjnin gjith at lavdrim, jo, ishte karakteri im i but
dhe i qet, ishte trheqja ime e natyrshme dhe pa u sforcuar ndaj
shkencave, kshtu q edhe ndonj shenj shthurjeje ose vesi m ishte
shndrruar n virtyt. Prejardhja ime, ecuria e mbar n msime dhe nj
pamje e jashtme mjaft trheqse, m siguruan njohjen dhe respektin e t
gjith njerzve t nderuar t qytetit.
I prfundova provat publike, duke patur miratimin e t gjithve,
aq sa zoti Evek, peshkopi vendor q ndodhej pranishm, m propozoi t
shugurohesha prift, sepse, sipas fjalve t tij, un mund t arrija t
dallohesha shum m tepr sesa n Urdhrin e Malts, ku kishin
vendosur prindrit t shkoja. Sipas dshirs s tyre, un e kisha
vendosur mbi gjoks kryqin e atij Urdhri dhe emrin e kalorsit de Gri.

17
 ABATI PREVO

Po afroheshin pushimet e shkolls dhe po prgatitesha t kthehesha tek

im at, i cili m kishte premtuar t m onte n Akademi.
Meraku i vetm brejts, q po largohesha nga qyteti Amien,
ishte ndarja nga nj shoku im, me t cilin na kishte lidhur nj miqsi e
iltr. Ai ishte disa vjet m i madh se un. Studionim t dy bashk, por,
meqense mundsit ekonomike t familjes s tij ishin t kufizuara, atij
iu desh t'i kushtohej karriers kishtare, ksisoj, edhe pas largimit tim,
mbeti n Amien pr t vazhduar studimin e atyre shkencave q
lidheshin me degn s cils iu prkushtua. Ai kishte nj sr cilsish t
shklqyera. Gjat ecuris s historis sime, ju do t njiheni me m t
mirat prej tyre, veanrisht me bujarin e madhe q karakterizonte
miqsin me t, bujari me t ciln nuk mund t ket t krahasuar as
shembulli m i shklgyer i lashtsis.
Sikur, n at koh, n kulmin e dalldis s ashkut, t kisha
dgjuar kshillat e tij, do t'u isha shmangur shum dallgve t fatit dhe
do ta kisha ruajtur mirqenien dhe dinjitetin tim. Fatkeqsisht,
prkujdesjet e tij nuk dhan fryt, prkundrazi, solln vetm pezmatim
pr shkak t padobis s tyre, ndonjher edhe t kundrshtimit t
vrazhd nga ana ime, tek i prqeshja ato dhe i trajtoja si dika tejet t
bezdisshme.
E kisha caktuar kohn e nisjes nga Amicni. Por 'e do! Sikur ta
kisha caktuar nj dit m par, do t kisha shkuar tek im at me
ndrgjegje t pastr. Pikrisht n vigjilje t nisjes sime, un dhe shoku
im, q quhet Tiberzh, ndrsa shtitnim vum re nj dilixhens 6 q vinte
nga Arrasi, pas s cils ne ecm deri te nj han, ku ndalonin zakonisht
ato karroca. Asnj shtys tjetr nuk m ngacmonte, prve kureshtjes.
Nga dilixhensa doln disa gra, q u larguan sakaq. Mbeti vetm njra,

6
Lloj karroce e udhtimeve t largta. (shn. i perk)
18
 MANON LESKO

shum e re, e cila qndroi n oborrin e hanit duke pritur derisa rij burr
i moshuar, me sa duket shoqrues i saj, t zbriste bohet nga atia e
karrocs. Ajo m'u duk kaq e mahnitshme, saq un, q nuk m kishte
shkuar kurr mendja pr ndryshimin midis gjinive e nuk u kisha hedhur
kurr ndonj vshtrim vajzave, un, dlirsia dhe prmbajtja e t cilit i
mahniste t gjith, befas u dashurova pas saj deri n menduri. Un
kisha nj t met: isha i druajtur dhe turbullohesha shpejt. Vetm se n
kt rast kto dobsi nuk m penguan t'i afrohesha sakaq robrueses s
zemrs sime.
Ndonse nga mosha ajo ishte m e re se un, e pranoi
mirsjelljen time, pa shfaqur asnj fije turpi. E pyeta se 'e mir e kishte
sjell n Amien dhe nse kishte aty t afrm. Ajo m'u prgjigj me
shum iltrsi se prindrit e kishin drguar aty pr t hyr n nj
manastir. Dashuria, e cila pak minuta m par ma kishte mbushur
prplot zemrn, arriti t m ndrionte mendjen aq shum, sepse lajmi i
dha nj goditje vdekjeprurse ashkut tim. Kuvendimi yn vazhdoi n
mnyr t till q ndjenjat e mia nuk mund t mos ishin kuptuar prej
saj, sepse ishte m me prvoj se un. Po e drgonin n manastir kundr
vullnetit t saj, me sa duket, pr ta prer nga rrnjt at ngashnjim ndaj
knaqsive, shfaqur q hert, dhe n t ardhmen u b shkaktar i t gjitha
fatkeqsive tona.
Kundr synimit vrastar t prindrve t saj, un parashtrova t
gjitha argumentet q m pshpriste n vetdije dashuria e sapolindur
dhe gojtaria shkollareske. Ajo nuk m shfaqi as ashprsi, as shprfillje.
Pas nj heshtjeje t shkurtr, m tha se i kishte parasysh t gjitha
vuajtjet q e prisnin, por, me sa duket, i till kishte qen vullneti i Zotit,
sepse Qielli nuk i kishte ln tjetr rrugdalje. Vshtrimi i saj i mbl
dhe zri uditrisht i trisht me t cilin shqiptoi ato fjal, ose, e thn
m shkoqur, fati q m joshte mua drejt vdekjes, nuk m lejuan t'ia
19
 ABATI PREVO

vonoja asnj ast prgjigjen. Iu prbetova se, sikur t ishte e nj

mendjeje t mbshtetej sadopak n ndershmrin time dhe n mblsin
e ndjenjs s paan q m kishte ndezur n zemr, do t prdorja gjith
jetn q ta liroja nga tirania e prindrve dhe ta bja t lumtur. Shum
her jam habitur me veten se ku e gjeta, n at koh, gjith at guxim
dhe gojtari. Ndonse duhet thn se qe vshtir t pranohej dashuria
nga hyjnit, sikur ajo t mos ishte n gjendje t bnte mrekulli n do
hap. Fjalve t mia u shtova edhe nj mij lutje t tjera.
Bukuroshja e panjohur e kuptoi m s miri q, n moshn time,
vshtir t gjenden mashtrues; ajo pranoi se, po t mund ta ktheja n
liri, do t m detyrohej m shum sesa sikur ta kisha shptuar nga
vdekja. Ia prsrita se isha gati t bja gjithka, por, meqense nuk
kisha prvojn e duhur q t mund t sajoja menjher ndonj mjet, u
kufizova vetm me nj dorznie jo shum t qart, prej s cils dobia
ishte e vogl si pr mua, edhe pr at vet.
Kur plaku Argus u kthye dhe na u afrua, shpresat e mia do t
ishin br pluhur e hi, sikur asaj t mos i kishte pjell mendja dhe t
mos e kishte nxjerr nga topitja mendjen time t ngatht. U habita kur
ajo, sa pa t'i afrohej shoqruesi i moshuar, filloi t m quante kushri
dhe, pa trandjen m t vogl, tha se sa e lumtur ndihej q m kishte
takuar n Amien. Dhe, meq ndodhi kshtu, ajo mendonte ta shtynte pr
t nesrmen hyrjen n manastir, q t mund t knaqej duke ngrn
dark bashk me mua. Un e mbshteta menjher kt sajes dinake
dhe kshillova t vendosej n hotelin pronari i t cilit, prpara se t
vinte n Amien, kishte shrbyer pr nj koh t gjat si karrocier tim eti,
prandaj edhe ishte i gatshm t m plotsonte do urdhr.
Atje e ova un vet, ndonse plakushi shoqrues dika
hun.groi, ndrkoh ci Tiberzhi, miku im, q nuk po merrte vesh asgj
se 'po ndodhte, m ndoqi pas pa thn asnj Ai nuk e kishte dgjuar
20
 MANON LESKO

kuvendimin ton. Ndrkoh q un po i shprehja dashurin bukuroshes,

ai shtiste npr oborr.
I friksuar nga logjika e ftoht e tij, e shmanga, duke iu lutur
bnte nj shrbim fardo, dhe ai u nis ta kryente me dshir. Ndrkoh
un pata rastin q, prpara mbrritjes n hotel, t kuvendoja vetm pr
vetm me robruesen e zemrs sime.
Nuk vonoi dhe u binda q nuk kisha qen dhe aq i paprvoj.
Zemra ime u hap dhe u b pre e mijra ndjesive, pr t cilat as q kisha
dyshuar m par. Nj vaksi e mbl m'u derdh npr t gjith damart.
Isha n nj gjendje dalldie, e cila ma hoqi pr njfar kohe dhuntin e t
folurit, por q shprehej qartazi n syt e mi.
Zonjusha Manon Lesko, kshtu e quajti ajo veten, me sa duket
ishte shum e knaqur nga ndikimi q patn mbi mua hiret e saj. Un
pikasa se edhe ajo nuk ndihej m pak e tronditur. Nuk vonoi t pranonte
se i dukesha shum i kndshm dhe se do t ishte e lumtur sikur t ma
detyronte mua lirin e saj. Ishte kureshtare t dinte se cili isha dhe, si
mori prgjigje, u tregua m e afruar, sepse, duke mos qen prej soji
fisnik, e ndiente veten t mikluar, teksa prftonte nj adhurues t till.
Folm gjat sesi ta ndrtonim jetn ton n mirkuptim.
Pas shum vramendjesh, nuk gjetm rrugdalje tjetr ve
arratisjes. Do t duhej t mashtronim syeljen e shoqruesit, i cili,
ndonse ishte nj shrbtor i thjesht, nuk ishte dhe aq leshko. Vendosm
q gjat nats t pajtoja nj karroc nga ato t posts dhe, n agim,
prpara se t zgjohej plaku, t vija n hotel. Do t iknim fshehurazi dhe
do t niseshim drejt e pr n Paris, ku, me t arritur, do t vinim kuror.
Kisha me vete gjithsej pesdhjet eky7, kursimet e mia; kurse ajo kishte
pothuajse dyfishin. Me at papjckurin ton prej fmije, mendonim se

7
Ecu monedh franceze e shek. XVII, q m von mori vlern e pes frangave (shn. i perk.)
21
 ABATI PREVO

kjo shum nuk do t kishte t mbaruar, prandaj besonim verbrisht se

do t kishim sukses edhe n hapat tona t mtejshm.
Pasi hngrm dark me nj oreks q nuk e kisha ndier kurr, u
nisa pr t vn n jet planin ton. Prgatitjet nuk m krkuan ndonj
mundim kushedi se far, sepse kisha ndr mend t nisesha t nesrmen
pr tek im at, kshtu ato pak plaka q m ndodheshin i kisha
mbledhur. Pa as m t vogln penges, dhash urdhr q ta merrnin
valixhen time dhe t prgatitnin karrocn pr n orn pes t mngjesit,
pikrisht n at or kur portat e qytetit ishin t hapura. Megjithat m
doli nj ngatrres, t ciln nuk e kisha prfillur fare, por q pr pak ma
prmbysi gjith iden.
Ndonse Tiberzhi ishte vetm tre vjet m i madh se un,
dallohej pr mendime t pjekura dhe rregullsi n sjellje. Ai sillej me
mua me przemrsi t jashtzakonshme. Pamja e nj bukurosheje t till
si Manoni, ngulmimi im pr ta shoqruar dhe kuturisjet e mia pr ta
larguar Tiberzhin, e bn mikun tim t dyshonte se mos un kisha rn
n dashuri. Ai nuk vendosi t kthehej srish n hotelin ku m kishte
ln, nga frika se mos m zemronte me ardhjen e tij, por shkoi t m
priste n shtpi, ku edhe e gjeta, kur u ktheva, ndonse ora kishte shkuar
dhjet e nats.
Nuk m erdhi mir q e gjeta atje. Por edhe ai e kuptoi se prania
e tij ishte e padshirueshme.
- Jam i bindur, - m tha pa mdyshje, - se ju keni kurdisur
ndonj plan dhe doni t ma fshihni. Vet pamja juaj m bn t nxjerr
nj prfundim t till.
Un iu prgjigja prerazi se nuk kisha ndr mend ti jepja llogari
lidhur me qllimet e mia.
- Ashtu sht vrtet, por ju m keni quajtur gjithmon mikun
tuaj dhe nj titull i till ka parasysh njfar mirbesimi dhe iltrsie.
22
 MANON LESKO

Ngulmoi kaq shum dhe m'u lut pr nj koh kaq t gjat q t`i
zbuloja t fshehtn time, saq un, q nuk i kisha mbajtur kurr ndonj
gj t fsheht, u detyrova tia tregoja iltr ashkun q m kishte kapluar.
Ai nuk e miratoi fare rrfimin tim dhe befas kjo m bri t
drithrohesha. M vinte veanrisht keq q isha treguar aq naiv dhe i
isha hapur lidhur me dshirn time pr tu arratisur. Tiberzhi m tha se
ai, si miku im m i besuar, do t bnte gjithka kishte mundsi pr t
m penguar, por n fillim do t m thoshte mendimet e tij, q do m t
bnin t hiqja dor nga ai vendim ndjellakeq; do ti duhej t'u drejtohej
atyre njerzve q i kishin t gjitha mundsit ta mnjanonin sakaq
vnien n jet t atij vendimi. Ai mbajti nj ligjrat serioze pr kt
problem, e cila vazhdoi pr gati nj erek ore dhe prfundoi me
krcnimin se do t m kallzonte, nse nuk do ti jepja fjaln q do t
sillesha si m kishte hije dhe me mend n kok. Mua m erdhi shum
keq q u tregova aq leshko e q ia thash t gjitha. Gjithsesi, dashuria
prgjat atyre dy-tri orve ma kishte mprehur tej mase trurin, prandaj
menjher u kujtova se nuk ia kisha thn synimin tim pr t'u nisur t
nesrmen n mngjes, prandaj edhe vendosa ta mashtroja, duke
shfrytzuar faktin q nuk ia kisha treguar t gjitha.
- Tiberzh, iu ktheva, - un gjithmon t kam quajtur mikun tim,
por tani desha tju vija n prov me kt hapje zemre. Q kam rn n
dashuri, sht e vrtet dhe nuk ju kam gnjyer, por nj gj e till nuk
bhet n tym. Kaloni ktej nga un, po mundt, nesr nga ora nnt, se
do t jua tregoj t zgjedhurn time, pastaj ju vet do t vendosni nse e
meriton ajo hedhjen e nj hapi t till nga ana ime.
U nda nga un, pasi m'u prbetua disa her pr miqsin e tij.
Natn e kalova duke rregulluar punt e mia. Kur bashk me agimin u
nisa pr n hotelin ku ndodhej Manoni, vura re se ajo ishte duke m

23
 ABATI PREVO

pritur. Po rrinte te dritarja q vshtronte nga rruga dhe, sa m pa, vrapoi

vet t m hapte dern.
Duke ruajtur qetsin e plot, dolrn n rrug. Ajo kishte marr
vetm ndrresat, t cilat po i mbaja un; karroca ishte gati pr t'u nisur,
kshtu q ne dolm pa humbur koh nga qyteti. M von do t'ju tregoj
sesi u soll Tiberzhi, kur e zbuloi dredhin time. Vrulli i tij nuk ishte
mpakur fare. Ju keni pr ta msuar se deri ku arriti dhe sa lot derdha un
pastaj, teksa vrisja mendjen se far shprblimi kishte marr ai pr kt.
Ne nguteshim kaq shum pr t shkuar sa m larg, saq arritm
n Sen-Deni para se t binte nata. Un vrapoja kaluar prbri karrocs,
kshtu q na takonte t kuvendonim vetm n kohn kur ndrroheshin
kuajt. Kur u gjendm n afrsi t Parisit, q donte t thoshte se ishim
siguruar nga do e papritur, gjetm koh pr t ngrn dika, sepse q
nga Amieni nuk kishim futur gj n goj. Shum e madhe ishte dashuria
ime pr Manonin, por e dashura ime arriti t m tregonte se edhe ajo
zhuritej jo m pak pr mua. Ne tregoheshim kaq t paprmbajtur n
prkdhelje, saq mezi po duronim derisa t mbeteshim vetm.
Karrociert tan dhe pronart e hoteleve na vshtronin t habitur; un
vura re se atyre u dukej e uditshme t shikonin dy riosh t dashuruar
kaq marrzisht me njri-tjetrin.
Mendimet tona, pr ceremoni martese u harruan q n Sen-Deni,
e shmangm t drejtn e kishs dhe u gjendm burr e grua, pa e vrar
fare mendjen pr kt. Nisur nga karakteri im i but dhe i qndrueshm,
nuk kishte asnj dyshim se do t isha prjetsisht i lumtur, sikur Manoni
t m mbetej besnike deri n fund. Sa m shum e njihja, aq m shum
zbuloja tek ajo dhunti q m bnin pr vete. Mendja, zemra, mblsia
dhe bukuria e saj ngrtheheshin n nj zinxhir kaq t fort dhe
ngashnjys, saq un ndihesha tejet i lumtur q t mos e kputja kurr
at. O ndryshime t tmerrshme! Ajo q m shkaktoi zhgnjim, mund t
24
 MANON LESKO

kishte qen lumturia ime. Pr shkak t besnikris sime, un u bra

njeriu m fatkeq i toks, i asaj besnikrie q m ngjante sikur ma kishte
sjell vet fati dhe do t ishte shprblimi m i pamat i dashuris.
N Paris morm me qira nj apartament t mobiluar, q ndodhej
n rrugn V. dhe, pr fatkeqsin time, ndodhej prbri shtpis s zotit
B., nj siprmarrs i famshm taksash. Kaluan tri jav, gjat t cilave
un ndihesha kaq i tejmbushur nga afshi i dashuris, saq pothuaj nuk
m kishte shkuar mendja pr familjen dhe pr pezmin e madh q duhet
ti kisha shkaktuar tim eti me zhdukjen time. Por, meqense tek ajo q
po bja, nuk kishte asgj t pandershme, ndrsa Manoni sillej me shum
thjeshtsi, vet qetsia e jetess son bri q brenda meje t fillonte t
zgjohej ndjenja e detyrs.
Vendosa se me rastin m t par q do t m jepej, do t bja
paqe me tim at. E dashura ime ishte kaq e mbl, saq, sipas bindjes
sime, nuk mund t mos i plqente tim eti, po qe se ai do t kishte
mundsin t njihte iltrsin dhe dhuntit e saj. E thn shkurt, mua
m mildonte shpresa se ai do t miratonte martesn time, sepse nuk
kisha ndonj shpres kushedi se far q ta bja vet nj gj.
Ia thash planin tim Manonit, duke i shpjeguar se, krahas
dashuris dhe detyrs, duhet t mos harronim edhe mungesn e t
hollave, sepse rezervat tona t parave ishin paksuar shum, pra m
braktisi mendimi q ato nuk do t mbaroheshin kurr. Manoni e priti
propozimin tim shum ftoht. Por, meqense kundrshtimet e saj
buronin nga butsia e saj dhe nga druajtja se mos m humbiste, n rast
se im at, pasi ta kishte marr vesh vendin ku ndodheshim, nuk do t
jepte plqimin pr t na e plotsuar dshirn, mua as q m shkonte
mendja pr at goditje t rnd q po prgatitej kundr meje. Vrejtjes
sime se po na mbaroheshin t hollat, Manoni iu prgjigj se kishim ende

25
 ABATI PREVO

para pr t jetuar edhe disa jav, pastaj ajo do t'u krkonte ndihm disa
t afrmve t saj q e prkrahnin dhe t cilve do t'u shkruante.
Mospranimin e saj e zbuti me prkdheli t tilla t mbla dhe
plot afsh, saq un, q jetoja e mendoja vetm pr t, pa e vn pr
asnj ast n dyshim zemrn e saj, e pranova me dshir at prgjigje
dhe vendim. Ia besova asaj qesen ton dhe harxhimet e prditshme.
Vura re se tryeza jon u prmirsua dukshm, ndrsa Manoni filloi t
vishej dhe t mbante zbukurime q kushtonin shum. Meqense e dija
q nuk na kishin mbetur m shum se dymbdhjet-trembdhjet
pistole8, shpreha habi pr at rritje t papritur t mirqenies. Ajo qeshi
dhe m'u lut q t mos ndihesha ngusht.
- A nuk t thash, - m'u prgjigj ajo, se do t gjeja para?
Un e dashuroja me aq iltrsi, saq nuk mund t m
shqetsonin gjrat e parndsishrne.
Nj pasdite dola nga shtpia, duke e paralajmruar q do t
vonohesha m tepr se zakonisht. Kur u ktheva, u habita q m
detyruan t prisja dy-tre minuta te dera. Na shrbente nj vajz e re, gati
nj mosh me ne. Kur ma hapi dern, e pyeta pse u vonua kaq shum.
Ajo, e turbulluar, brbliti se nuk e kishte dgjuar trokitjen time. Un
kisha trokitur vetm nj her, prandaj edhe e kundrshtova:
- N qoft se nuk e dgjuat trokitjen, ather pse e hapt dern?
Pyetja ime e hutoi kaq shum, saq pa ditur se 't m
prgjigjej, filloi t qante, duke u rrekur t m bindte se nuk kishte gisht
n kt pun dhe se vet zonja e kishte urdhruar t mos e hapte dern,
derisa zoti d B. t zbriste nga shkallt e brendshme ngjitur me dhomn
e gjumit.

8
Pistole, monedh spanjolle ari e shek. XVIII me pesh 6.2 gr (shn. i perk.)
26
 MANON LESKO

Un u trondita kaq shun, saq nuk kisha forca t hyja n shtpi.

Vendosa t ikja, duke u shfajsuar se kisha disa pun, dhe i dhash
urdhr vajzs t'i thoshte zonjs se do t kthehesha s shpejti, por t mos
ia zinte n goj q m kishte folur pr zotin d B.
U lemerisa nga ajo ka dgjova dhe, tek zbrisja shkallt, m
mbytn lott, pa e kuptuar as vet se cili ishte shkaku i tyre.
U futa n kafenen e par q m doli prpara. U ula n nj
karrige dhe, me kokn t mbshtetur mbi t dyja duart, prpiqesha ti
jepja ndonj shpjegim lmshit q po mblidhej n zemrn time. Nuk
guxoja t'ia prsritja vetes ato q sapo kisha dgjuar. Doja t mendoja
se isha gabuar, prandaj edhe dy-tri her bra t ngrihesha t shkoja n
shtpi, pa dhn t kuptohej se far kisha dgjuar. Tradhtia e Manonit
m dukej kaq e pabesueshme, saq kisha frik se mos e fyeja me
dyshimet e mia. Un e adhuroja, por nuk ia kisha dshrnuar dashurin
time m shum nga sa ma kishte ckshmuar ajo. Si, ather, ta fajsoja
q ajo ishte m pak e iltr dhe besnike se un? far do ta shtynte t
m mashtronte? S'kishin kaluar vese tri or nga koha kur ajo m kishte
dhuruar ledhkat m t mbla dhe, tr ashk, kishte pranuar t miat. Ishte
zor t thosha se zemrn time e njihja m mir se zemrn e saj. "Jo, jo, i
prsritja pr t satn her vetes, - sht e pamundur q Manoni t m
tradhtoj. Ajo e di shum mir q un jetoj vetm pr t. Nuk mund t
mos e dij q un e adhuroj. Pr 'arsye t m urrej?"
Ndrkoh, vizita dhe ikja fshehurazi e zotit d B. m orodiste
krejt. Solla ndr mend gjithashtu edhe shpenzimet e paradokohshme t
Manonit, t cilat i kalonin shum mundsit tona. Ato m bnin t
mendoja pr bujarin e dashnorit t saj t ri. Po zotimi i saj se ajo do t
krkonte t holla nga njfar burimi q un nuk e njihja?! T gjitha kto
enigma m vrtiteshin n kok dhe un nuk u jepja dot at prgjigje q
do ta knaqte zemrn time t zhuritur. Pastaj, un pothuajse kurr nuk ia
27
 ABATI PREVO

ndaja syt dhe nuk isha shkputur prej saj q nga dita q ishim vendosur
n Paris. Kurdoher, si kur kryenim ndonj pun, edhe npr shtitje e
argtime, ne kishim qen gjithmon pran njri-tjetrit. O zot! Nj
minut e vetme ndarjeje do t na pezmatonte q t dyve tej mase. do
minut ne i shprehnim dashurin njri-tjetrit, ndryshe mund t na
mbytte ankthi. Pra, nuk mund ta prfytyroja, qoft edhe pr nj ast t
vetm, se Manoni do t mund t merrej me ndonj tjetr, ve meje.
M n fund e binda veten se e kisha gjetur zgjidhjen e enigms.
"Zoti d B., - thash me vete, - sht njeri q drejton pun t mdha dhe
ka lidhje t rndsishme; me sa duket, t afrmit e Manonit, i kan
krkuar t ndrmjetsoj pr t'i drguar asaj para. Ka gjasa q ajo t'i
ket marr t hollat nprmjet atij; sot ai ka ardhur ti jepte t tjera. Ajo,
si duket, ka dashur t bnte shaka dhe t ma fshihte, pr t m br nj
t papritur t kndshme. Ndoshta ajo vet do t ma tregonte, po qe se do
t kisha shkuar, si zakonisht, drejt e n shtpi, pa u kthyer n kafene dhe
pa u shqetsuar. Gjithsesi, n qoft se un do t flas vet me t, ajo nuk
ka pr t ma mbajtur t fsheht".
Kto arsyetime m krijuan nj bindje t thell pr pafajsin e
saj, e cila ma zbuti dukshm dhe ma lehtsoi pezmin q m kishte
pushtuar. Menjher u ngrita dhe u ktheva n shtpi. E putha Manonin
me mblsin e zakonshme. Ajo m priti shum e gzuar. N fillim
desha sikur t'ia bja t njohura dyshimet e mia, por hoqa dor, me
shpres se, befas, mund t'i shkrepte n kok asaj vet dhe t fillonte t
m tregonte gjithka q kishte ndodhur.
Na solln darkn. U ula n tryez me pamje tejet t gzuar, por,
duke e par n dritn e qiririt q ndodhej midis nesh, m'u duk sikur
fytyrn dhe syt e saj i kishte mbuluar nj tis i holl trishtimi. Kjo m
bri q, pa dashje, t kaplohesha edhe un nga mrzia. Pikasa se
vshtrimet e s dashurs sime ishin disi t ndryshme nga ato t
28
 MANON LESKO

mparshmet; e kisha t vshtir ta kuptoja n se ato vshtrime

frymzoheshin nga dashuria apo nga mshira. M ngjau sikur ajo
prshkohej nga nj ndjenj mblsie dhe molisjeje. Edhe un e
vshtroja me shum vmendje. Kishte t ngjar q edhe ajo nuk e kishte
t leht ta kuptonte nga vshtrimet e mia se 'vlonte tek un. Nuk na
shkonte mendja as pr t ngrn, as pr t kuvenduar. M n fund vura
re se nga syt e saj t bukur rrodhn lott e besthyerjes.
- O zot! - klitha un. - Ju po qani, e dashur Manon? far ju ka
pezmatuar kaq shum, sa ju bn t derdhni lot pa m thn shkakun?
Ajo pshertiu disa her, pa m thn asnj fjal, dhe kjo ma
shtoi edhe m shum shqetsimin. Duke u dridhur i tri, u ngrita nga
karrigia dhe fillova t'i lutesha e t'i prgjrohesha pr dashurin ton, q
t m tregonte shkakun e lotve t saj. Teksa i fshija lott, fillova t qaja
edhe vet; ndihesha m shum i vdekur se gjall. Edhe nj i pashpirt do
t prekej, po t shihte shkulmet e dshprimit dhe t friks q m kishin
kapluar.
N kohn q un, i shqetsuar sa s'ka, po merresha me t,
dgjova nj zhurm hapash: disa njerz po ngjiteshin shkallve. U
dgjua nj trokitje e leht n der. Manoni m puthi, u shkput nga
kraht e mi, shkoi ngutshm n dhomn e saj dhe mbylli dern me
els. Un mendova se ajo, meqense nuk ishte e rregulluar, nuk donte
t dilte n sy t njerzve t panjohur q po trokitnin n der. Shkova
vet dhe hapa dern.
Por, sapo e hapa, ndjeva q m kapn tre burra. Ishin shrbtort
e tim eti. Nuk prdorn dhun ndaj meje. e vrteta, dy prej tyre m
kapn pr duarsh, kurse i treti m kontrolloi xhepat, nga ku nxori nj
thik t vogl, arma e vetme q kisha me vete.
Ata m krkuan ndjes pr mungesn e respektit q, pa dashje,
kishin treguar ndaj meje; iltrsisht m than se vepronin sipas urdhrave
29
 ABATI PREVO

t tim eti dhe se vllai im m i madh m priste posht n karroc. Un u

trondita aq shurn, saq shkova me ta, pa kundrshtuar dhe pa br
asnj pyetje. Im vlla vrtet m priste posht. M futn dhe m uln n
karroc prbri tij. Karrocieri, duke zbatuar urdhrin e vllait, u nis me
gjith shpejtsin n rrugn 131. n Sen-Deni. Vllai m puthi
mblsisht, por nuk m tha asnj fjal, kshtu q munda ta mblidhja
veten gjat asaj kohe pushimi dhe t mendoja pr gjrrin q m kishte
pllakosur.
N fillim isha kaq i hutuar, saq asnj lloj hamendjeje nuk m
vinte n kok. Dukej sheshit q isha tradhtuar pabesisht. Por nga kush?
I pari q rn erdhi ndr mend, ishte Tiberzhi! ''Tradhtar! Tradhtar! -
thoja me vete. - Po qe se hamendjet e mia do t vrtetohen, ditt e tua
jan t numruara". Pastaj fillova t mendohesha rn thell; ai nuk e
dinte vendin ku ndodhesha un, prandaj edhe s'kishte si ta kishin marr
vesh prej tij. T fajsoja Manonin, zemra ime nuk guxonte t bnte nj
krim t till. Brenga e pazakont q, si e vura re, po e mundonte, lott
e saj, puthja e mbl q m dha n astin e fundit, m ngjanin shum
enigmatike, por isha i prir ta shpjegoja kt me parandjenjn e
dshprimit ton t prbashkt. Dhe n kohn q un ndihesha i
zhgnjyer nga fatkeqsia q m shkputi prej saj, me naivitet mendoja
se ajo meritonte m tepr mshir nga un.
N prfundim t hamendsimeve t mia, arrita n prfundimin
se dikush do t m kishte par npr rrugt e Parisit dhe kishte
lajmruar tim at. Ky mendim m qetsoi. Mendova se gjithka do t
prfundonte ose me nj qortim, ose me marrjen e masave t ashpra ndaj
meje nga ana e pushtetit atror. Teksa vendosja q t duroja dhe t
merrja zotime pr gjithka do t m krkohej, veja me shpres t arrija
t lihesha srish i lir q t shkoja n Paris, pr t'i rikthyer haren dhe
lumturin Manonit tim t shtrenjt.
30
 MANON LESKO

S'kaloi shum dhe ne mbrritm n Sen-Deni. Im vlla, habitur

nga heshtja ime, mendoi se shkaku i saj ishte frika. Prandaj filloi t m
merrte me t mir dhe t m thoshte se skisha pse t friksohesha nga
rreptsia e babait, n qoft se do t prpiqesha t rikthehesha n rrugn
e mbar t kryerjes s detyrave t mia dhe t meritoja dhembshurin q
kishte im at pr mua. Ai m urdhroi ta kaloja natn n Sen-Deni dhe,
pr tiu siguruar, t tre shrbtort do t flinin n dhomn time.
Nj dhembje ma ndrydhi zemrn, kur mendova se do t flija n
at bujtin ku kisha qen s bashku me Manonin, gjat rrugs nga
Amieni pr n Paris. Si pronari edhe shrbyesit m njohn, por edhe e
kuptuan fatkeqsin q m kishte ndodhur. Dgjova q njri nga
shrbyesit t'i thoshte pronarit: Ah! Ky sht ai zotria bukurosh q
gjasht jav m par pati kaluar ktej s bashku me at vajzn e re, pas
s cils kishte ln mendjen. Ajo ishte shum e bukur! T shkrett sa
shum q e prkdhelnin njri-tjetrin. Pr at Zot, rn ardhka keq q i
paskan ndar! Un bra sikur nuk dgjoja dhe prpiqesha t mos bija
n sy t njerzve.
N Sen-Deni, vllan e priste nj biroe, me t ciln ne u nism
ndajnat hert dhe mbrritm n shtpi t nesrmen n mbrmje. Ai u
takua me tim at m prpara se un, pr t'i thn ndonj fjal t mir
lidhur me qndrimin e bindur q kisha mbajtur gjat udhtimit. Ishte kjo
arsyeja q babai m priti jo aq egrsisht sa e prisja un, pasi u mjaftua
me nj qortim n prgjithsi pr largimin nga shtpia pa i marr leje.
Lidhur me t kaluarn time, ai tha se e kisha merituar plotsisht at q
kishte ndodhur me mua, duke u lidhur me nj t panjohur, se ai kishte
pasur nj mendim m t mir pr logjikn time, megjithat shpresonte
q ajo aventur e vogl do t m bnte m t menur.
U ulm t hanim dark dhe nuk vonuan t fillonin shakat lidhur
me fitoren e arritur nga un n Amien dhe me arratisjen s bashku me
31
 ABATI PREVO

dashnoren besnike. Talljet i prita miqsisht; madje m erdhi mir q

mu dha rasti t flisja pr at q nuk mund ta shkputja dot nga
mendimet e mia. Mirpo, disa fjal t hedhura ashtu si pa dashje nga
ana e tim eti, m bn t prqendrohesha dhe t dgjoja me vmendje
m t madhe. Ai m foli pr tradhtin dhe shrbimin e leverdisshrn q
i kishte br zoti d B. Shtanga kur dgjova nga goja e tij at emr dhe
iu luta t shpjegohej m mir. Ai iu kthye tim vllai dhe e pyeti nse ma
kishte treguar historin. Vllai iu prgjigj se gjat rrugs un kisha
qndruar shum i qet, prandaj e kishte par t udhs se nuk ishte i
nevojshm nj bar i till pr t shruar mendurin time. Vura re q im
at filloi t mdyshej nse duhej t'i onte deri n fund shkoqitjet e tij,
prandaj iu prgjrova me kaq ngulm, saq ai ma plotsoi dshirn ose,
m mir t them, m goditi rnd me rrfimin e tij makabr.
N fillim m pyeti nse vrtet isha aq naiv sa t besoja n
dashurin e iltr t Manonit. Un iu prgjigja plot afsh se isha
plotsisht i bindur pr kt dhe se s'kishte forc n bot t m bnte t
dyshoja pr mungesn m t vogl t besnikris nga ana e saj.
- Ha, ha, ha, - ia dha t qeshurit ai me t madhe, - 'mrekulli! Ti
je nj leshko i vrtet, prandaj dhe s'm vjen udi kur shoh q ke
mendime t tilla! M vjen vrtet keq, more kalorsi im i shkret, q ne
t futm n Urdhrin e Malts, sepse ti paske dhunti t shklqyera pr t
qen nj bashkshort i bindur dhe qejfpaprishur!
Ai lshoi edhe shum tallje t tjera t ktij lloji lidhur me
dritshkurtsin dhe mirbesimin tim.
Kur pa se po rrija e dgjoja pa folur, vazhdoi t thoshte se, sipas
llogarive t tij, q nga dita e nisjes sime nga Amieni, Manoni m kishte
dashuruar mua gjithsej jo m shum se dymbdhjet dit. Pastaj shtoi:
- Me sa di un, je nisur nga Amieni m datn njzet e tet t
muajit t kaluar; sot sht njzet e nnt e ktij muaji. Zoti d B. m ka
32
 MANON LESKO

shkruar njmbdhjet dit m par. Mendoj se atij i jan dashur nja tet
dit t krijonte at njohje t shkurtr me t dashurn tnde, kshtu q,
po t zbriten njmbdhjet dhe tet nga tridhjet e nj dit q kan
kaluar nga data njzet e tet e muajit t kaluar, sot, m datn njzet e
nnt, mbeten dymbdhjet dit. - Pastaj nisn srish t qeshurat
qesndisse.
Un e dgjoja tim at me zemr t ngrir, i friksuar se kjo nga
asti n ast mund t ndalej, pa arritur ta shijonte deri n fund at
komedi makabre.
- Ve dije, pra, vazhdoi im at, - po qe se nuk e di, se zoti d B.
arriti tia fitonte zemrn bukuroshes sate. Ai u rrek t ma dridhte, teksa
deshi t m bindte se ta mori dashnoren ty, i nisur nga dshira e mir
pr t m shrbyer mua. Nga njerz t till - t cilin duhet ta pranoj se
nuk e njoh - nuk duhet pritur nj gjest kaq fisnik. Prej saj ai e kishte
marr vesh se un isha babai yt dhe, duke dashur t t hiqte qafe, m
lajmroi pr vendin se ku ndodheshe, far jetese t rregullt bje, duke
mos harruar t m thoshte se do t duhej t prdorej forca pr t t
larguar prej andej. Ai mori prsipr t m ndihmonte t t ngrinim nj
kurth. Duke shfrytzuar udhzimet, si t atij vet edhe t dashnores sate,
yt vlla shfrytzoi rastin pr t t kapur n befasi. Krenohu, pra, tani me
vazhdimsin e suksesit tnd. Kalors, ti di t arrish shpejt fitoren, por
nuk je i zoti ta mbrosh at q ke fituar!
Nuk kisha m forca ta dgjoja m tej tirn at, sepse do fjal e tij
ma shponte zemrn tejprtej. U ngrita nga tryeza, por, pasi dola nga
dhoma, nuk arrita t bja dot as dy hapa dhe u plandosa n dysheme pa
ndjenja. Ndihma e shpejt q m dhan, m pruri srish n vete. Syt e
mi u hapn pr t ln t lir nj lum t tr lotsh, kurse buzt, pr t
shprehuar dnesat m t dhembshme dhe m prekse. Babai, i cili
gjithmon m kishte dashur shum, bri gjithka mundi pr t m
33
 ABATI PREVO

ngushlluar. Un rash n gjunj prpara kmbve t tij dhe me

shuplakat e bashkuara iu prgjrova t m lejonte t shkoja n Paris, q
t'i futja disa thika zotit d B.
"E pamundur, - mendoja un, - ai nuk ia ka robruar zemrn
Manonit, me siguri do t ket prdorur dhun, do ta ket dehur ose me
bar, ose me helm, ndoshta mund t ket prdorur edhe forcn. Manoni
m dashuron dhe un e di shum mir kt. Ai do ta ket krcnuar me
thik n dor, duke e detyruar t m braktiste. 'nuk ka br ai pr t
ma grabitur at vajz plot hire! O Zot i madh! A sht e mundur q
Manoni t m ket tradhtuar, q ajo t mos m dashuroj m?"
Meqense vazhdoja me ngulm t krkoja t kthehesha pa
vones n Paris dhe ngrihesha her pas here nga vendi pr t'u nisur, im
at, duke par trbimin q m kishte kapur, e kuptoi se asgj nuk do t
mund t m ndalonte. M shoqroi pr n dhomn e katit t siprm dhe
la pran meje dy shrbtor, q t mos m'i ndanin syt. Un nuk e
zotroja m veten. Isha gati t jepja nj mij her jetn time, q vetm
pr nj erek ore t ndodhesha n Paris. E kuptova se, pasi i kisha
treguar hapur dhe iltr qllimet e mia, nuk do t m linin dhe aq leht
t dilja nga dhoma. Mata me sy lartsin e dritareve dhe, pasi u binda se
andej ishte e pamundur t ikja, fillova t kuvendoja przemrsisht me
dy shrbtort. U dhash fjaln, duke e prforcuar me nj mori
prbetimesh, se do ti bja t pasur, po qe se ata do t m linin t
arratisesha. Iu luta, i tundova, i krcnova, por gjithka ishte pa dobi.
M n fund i humba t gjitha shpresat. Atbot vendosa t vdisja dhe
rash n shtrat me mendimin q t ndahesha prej tij s bashku me jetn.
N kt gjendje kalova tr at nat dhe ditn tjetr. Nuk e pranova as
ushqimin q m solln n mngjes.
Mbasdite erdhi pr t m par im at dhe, me dashuri, u prpoq
t ma lehtsonte dhembjen. Ai ngulmoi aq shum ta haja ushqimin,
34
 MANON LESKO

saq, nga respekti, iu nnshtrova dshirs s tij. Disa dit rresht haja
ushqim vetm n prani t tij. Ai m sillte vazhdimisht argumente t reja,
pr t m kthyer arsyetimin e shndosh dhe pr t m nxitur urrejtjen
ndaj besshkelses Manon. Natyrisht q un e kisha humbur stimn pr
t. E si mund t respektoja krijesn m mendjeleht dhe m t pashpirt
nga t gjitha qeniet e bots? Vese vizioni i saj dhe hiret q ruaja n
zemrn time, mbeteshin atje t paprekura. Dhe, thell n shpirt, vuaja.
"Mund t vdes, - thosha me vete, madje, pas gjith ktyre vuajtjeve dhe
ktij turpi, duhet t vdes, ve, edhe sikur t vdes nj mij her, nuk
mund ta harroj mosmirnjohsen Manon."
Im at habitej kur shikonte vuajtjet e mia q s'kishin t mbaruar.
Duke e ditur q un u prmbahesha normave t nderit dhe, njkohsisht,
pa dyshuar se tradhtia q m ishte br, kishte ngjallur tek un urrejtjen
ndaj Manonit, ai mendoi se besnikria ime shkaktohej jo aq nga nj
pasion i caktuar, sesa nga joshja n prgjithsi nga femrat. Ai ishte aq i
bindur n kt prfundim t tij, saq, nisur edhe nga dashuria pr mua,
nj dit filloi t m fliste hapur.
- Kalors, - m tha, - deri tani kam ndrruar t t shihja tek
mbaje mbi gjoks kryqin e Urdhrit t Malts, mirpo me sa shoh prirjet e
tua nuk prputhen me kt dshir timen. Ty t plqejn grat e bukura.
Un mendoj q t t gjej nj sipas shijeve t tua, vetm m thuaj se
'mendon pr kt shtje. Iu prgjigja se nuk bja m dallim midis
femrave dhe se, pas gjms q m kishte pllakosur, i urreja t gjitha
njlloj.
- Po sikur t gjej ndonj, e shtyu m tej fjaln im at, me buzn
n gaz, - q t'i ngjaj Manonit, por t jet m besnike?
- Ju lutem, baba! Po qe se doni t m bni ndonj t mir, ma
ktheni srish at. T jeni i sigurt se ajo nuk m ka tradhtuar. Nuk sht e
zonja ajo t bj nj poshtrsi t till t prbindshme. Si ju, edhe mua,
35
 ABATI PREVO

edhe at na ka mashtruar ai i pabesi B. Sikur ta dinit sa e mbl dhe e

iltr sht dhe sikur ta njihnit vet, do t kishit rn n dashuri me t.
- Je ende fmij, - ma ktheu im at. - Si mund t jesh kaq verbr,
pas gjith atyre q t tregova pr t? Ajo vet t dorzoi te vllai yt.
Duhej t'ia harroje deri edhe emrin asaj dhe t shfrytzoje zemrgjersin
q po tregoj ndaj teje.
E kuptoja mirfilli q im at kishte t drejt. Vetm nj ndjenj
e pavetdijshme m bnte t mbaja ann e bukuroshes s pabes.
Fatkeqsisht, - fillova t flisja srish pas nj asti heshtjeje, -
sht e qart q un jam objekt mjeran i nj tradhtie nga m t
prbindshmet. Po, po, - vazhdova duke derdhur lot turpi, - e shoh mir
q nuk jam tjetr vese nj fmij. Ata nuk e patn t vshtir ta
mashtronin mirbesimin tim. Vetm se tani e di se 'duhet t bj pr t'u
hakmarr.
Im at deshi t dinte se cili ishte synimi im.
- Do t shkoj n Paris, - i thash, - do t'i v zjarrin shtpis s B.
dhe do ta djeg t gjall s bashku me Manonin e pabes.
Nj prndezje ksisoj imja e bri tim at t qeshte dhe,
njkohsisht, bri q burgosja ime t vzhgohej edhe m me rreptsi.
Kalova kshtu gjasht muaj t tr, gjat t cilve gjendja ime
shpirtrore nuk ndryshoi kushedi se far. Sipas kndit t pamjes n t
cilin m fanepsej prpara Manoni, ndjenjat e mia t urrejtjes dhe t
dashuris, t shpress dhe t zhgnjimit zvendsonin njra-tjetrn.
Her e prfytyroja si vajzn m t mahnitshme dhe torturohesha nga
dshira pr ta par srish; her m shfaqej si nj dashnore e poshtr dhe
tradhtare dhe bja be e rrufe ta gjeja, vetm pr ta ndshkuar.
M solln libra, q m ndihmuan t gjeja nj pjes t qetsis s
nevojshme shpirtrore. Rilexova t gjith autort m t paraplqyer,
zgjerova njohurit e mia dhe n studim gjeta nj knaqsi t pamat. Do
36
 MANON LESKO

ta merrni vesh m von se sleverdi t madhe m solln ato studime pr

t ardhmen. I prshknditur prej dashuris, m'u shfaqn t qarta shum
pjes t Horacit dhe t Virgjilit, t cilat m par m ngjanin t turbullta.
Hartova nj komentar dashuror t librit t katrt t Eneids, me
mendimin q dikur ta botoja, aq sa fillova t miklohesha nga mendimi
se vepra ime do t'u plqente lexuesve. "Por e do, mendoja ndrkoh
q shkruaja, - Didona besnike kishte nevoj pr nj zemr tamam si kjo
imja!"
Nj dit, erdhi pr t m vizituar n burgun ku ndodhesha i
ndryr, Tiberzhi. U befasova nga przemrsia me t ciln m prfshiu
n kraht e tij. Deri ather nuk kisha pasur rast q t m bnte t
mendoja ndryshe, prve shoqris s shkolls q krijohet ndrmjet t
rinjve t pothuaj s njjts mosh. Pas pes a gjasht muajsh q kisha pa
e par, duk shum m i ndryshuar dhe m i pjekur, saq pamja dhe
mnyra sesi fliste, m ngjalln respekt. Ai fliste me mua m tepr si
kshilltar i urt, sesa si shok shkolle. Ishte shum i pezmatuar pr
gabimin q kisha br, por u gzua q isha shruar, shrim q, sipas tij,
ishte n rrug t mbar. Pastaj m bri thirrje t nxirrja msime nga ky
faj rinor, me qllim q t m hapeshin syt dhe t mos prpihesha nga
gjeratorja e dshirave pr knaqsi.
Un po e vshtroja i habitur. Ai e vuri re kt.
- I dashur kalors, - m tha, un po ju them gjra plotsisht t
vrteta, pr t cilat jam bindur, fal nj analize t thell t prvojs
sime. Edhe mua m ka ndodhur t joshem nga ndjenjat, ashtu si ju
ndodhi edhe juve, por, n t njjtn koh, Zoti m msoi t adhuroja
edhe virtytin. Un vura n pun logjikn pr t prballur frytet e mkatit
dhe t pafajsis dhe duhet t t them se nuk m sht dashur shum
koh pr t zbuluar ndryshimin n mes tyre. Arsyetimet e mia mi
prforcoi ndihma hyjnore. M'u krijua nj urrejtje e pakufishme pr jetn
37
 ABATI PREVO

toksore. Por a e dini se far m mban ende t lidhur me t, - shtoi ai, -

dhe far m pengon t fshihem n zhguallin e vetmis? Vetm miqsia
q kam me ju. Un i di dhuntit e mrekullueshme q mbartin zemra dhe
mendja juaj. Nuk ka asgj nga t mirat e bots q ju nuk mund ta arrini.
Helmi i knaqsis ju ka br t shmangeni nga rruga e drejt.
'humbje e madhe pr virtytin! Arratisja juaj nga Amieni m shkaktoi
kaq shum dhembje, saq prej asaj kohe nuk kam gjetur qetsi pr asnj
ast. Merreni vet me mend se far m sht dashur t prjetoj pr
shkakun tuaj.
M tregoi se, sapo e kishte zbuluar mashtrimin dhe ikjen bashk
me dashnoren, i kishte hipur kalit pr t m ndjekur pas, por un isha
prpara tij rreth katr-pes or, prandaj e kishte t pamundur t m
arrinte. Gjithsesi ai kishte mbrritur n Sen-Deni nj gjysm ore pasi
isha nisur un. Krejt i sigurt se do t ndaloja n Paris, kishte humbur
plot gjasht jav duke m krkuar pa dobi. Shkonte n t gjitha ato
vende ku, sipas mendimit t tij, mund t m gjente, derisa m n fund
kishte mundur t pikaste n teatrin e komedis t dashurn time. Ajo
ishte veshur me sqim t theksuar, ndaj shpejt kishte dyshuar se gjith
ato veshje t shtrenjta e kishin burimin te ndonj adhurues i saj i ri. Pasi
e kishte ndjekur karrocn e saj deri te shtpia, ai kishte msuar prej
shrbtorit se Manoni mbahej me parat e zotit d B.
- Un nuk u mjaftova me kaq, - vazhdoi ai, u ktheva t
nesrmen, pr t msuar pikrisht prej saj se 'kishte ndodhur me ju.
Ajo, sa m dgjoi t flisja pr ju, e ndrpreu vrazhd kuvendimin,
kshtu q u detyrova t kthehesha n provincn ku banoja, pa mundur t
msoja asgj. Atje mora vesh pr aventurn tuaj dhe pr dhembjen e
skajshme q ju kishte goditur. Megjithat, nuk doja t'ju bja vizit, pa u
bindur se ndiheni m i qet.

38
 MANON LESKO

- Pra, ju e paskeni takuar Manonin? - e pyeta duke pshertir. Si

lum ju! Un jam dnuar t mos e shoh m kurr.
Tiberzhi m qortoi pr pshertimn q nxora, e cila tregonte se
ende nuk isha liruar nga dobsia pr Manonin. Ai m foli kaq bukur
pr forcn e karakterit tim dhe pr prirjet e mia shpirtrore, saq, pas
vizits s tij t par, lindi dshira pr t hequr dor - ashtu si kishte
br edhe ai - nga gzimet e bots dhe pr t hyr n karriern kishtare.
U ngashnjeva aq shum nga ajo ide, saq, kur mbeta vetm,
nuk mendoja pr tjetr gj. Solla ndr mend flait e peshkopit t
Amienit, i cili m kishte dhn nj kshill t ngjashme dhe m kishte
br parashikime mikluese, po qe se do t nisja at rrug. N kto
arsyetime bnin pjes edhe prirjet e mia fetare. "Do t bj nj jet prej
t krishteri t prkor, - mendoja. - Do t'u dorzohem studimeve dhe
fes, t cilat do t m ruajn nga tundimi i rrezikshm i knaqsive t
dashuris. Un e urrej gjithka q mahnit shumicn e njerzve t
zakonshm dhe, meqense e kam parasysh q zemra ime dashuron
vetm ata q respekton, kam pr t pasur m pak mdyshje dhe
dshira".
Kshtu, fillova t prvijoja n mendje jetn e qet vetmitare q
do t bja. Prfytyroja nj shtpi t boshatisur, nj korije dhe nj prrua
q rridhte paqsisht n fund t kopshtit, nj bibliotek me autor t
zgjedhur, nj rreth t ngusht miqsh t prkushtuar dhe t menur, si
dhe nj tryez t shtruar mir, por t thjesht. Kjo ishte jeta q
prfytyroja. Shtova ktu edhe letrkmbirnin me nj mikun tim q
banonte n Paris, i cili do t m kumtonte ngjarjet e sigurisht, jo pr t
m shuar kureshtjen, por pr t m argtuar me mendurin e jets s
njerzve. ''Pse, kjo nuk sht lumturi? - mendoja un. - Pse, kshtu a
nuk do t plotsohen t gjitha dshirat e mia?"

39
 ABATI PREVO

Nuk kishte dyshim q nj plan i till u prgjigjej plotsisht

prirjeve t mia. Por, pa arritur mir n prfundim t thurjes s planit, e
ndieja thell se zemra ime ishte n pritje edhe t dikaje tjetr dhe, q t
mos m mungonte asgj, n at vetmi t kndshme, e ndieja se duhej t
ndodhesha atje bashk me Manonin.
Ndrkoh, Tiberzhi vazhdonte t m vizitonte her pas here, me
dshirn q t ma prforconte iden q ai vet ma kishte nxitur. Pr
kt, un gjeta rastin t'i hapesha edhe tim eti. Ai m tha se gjithmon
kishte qen i prir t'u linte frnijve liri veprimi pr t zgjedhur rrugn e
jets dhe se, fardo do t dshiroja un q bja n t ardhmen, ai kishte
pr t ruajtur t drejtn vetm t m kshillonte. Kshillat e tij qen
shum t vlefshme pr mua dhe nuk synonin aq t m kthenin nga rruga
q krkoja t ndiqja, sesa t m ushqenin siguri pr zbatimin e atij plani.
Po afrohej fillimi i vitit t ri msimor. Un me Tiberzhin ishim
t nj mendjeje t hynim n seminarin Sen-Sylpis: ai pr t prfunduar
studirnet teologjike, kurse un pr t'i filluar. Aftsit e tij ishin t
njohura pr peshkopin e diociezs dhe kjo bri q t'i caktohej, ende pa
mbrritur ne atje, nj fond bamirsie. Im at, duke menduar se isha
shruar plotsisht nga ashku dashuror, nuk pati asnj kundrshtim q
edhe un t nisesha. Mbrritm n Paris. Un e ndrrova kryqin tim t
Malts me veshjen kishtare, kurse vendin e titullit kalors e zuri emri
abati de Gri.
Iu futa msimeve me nj zell t till, sa n pak muaj arrita
suksese t dukshme. Puns i kushtoja nj pjes t nats si edhe gjith
ditn, pa humbur asnj minut. Fitova aq kredi, saq filluan t m vinin
urime pr detyrat e larta q, pa dyshim, do t m jepeshin n t ardhmen
dhe jo vetm kaq, por pa m lajmruar fare m futn n listn e fondit t
bamirsis.

40
 MANON LESKO

Ndrkoh, nuk i kisha shprfillur as praktikat fetare,

prkundrazi, tregohesha shum i zellshm pr to. Tiberzhi ngazllehej
nga ajo q e quante vepr t tij, aq sa e kisha par shpeshher t derdhte
lot gzimi pr shkak t shndrrimit q mendonte se kisha br.
Q mtimet njerzore u nnshtrohen ndryshimeve, kjo nuk m
kishte habitur asnjher. Nj pasion i bn ato t lindin, kurse nj tjetr
bn t shkatrrohen, vese, kur mendoja pr pastltin e synimeve q
m patn sjell n Sen-Sylpis, dhe pr ngazllimin shpirtror q m
kishte falur Qielli gjat vnies s tyre n jet, m kapte tmerri kur
mendoja se me sa lehtsi mund t'i bja ato cop e ik.
Nse sht e vrtet q ndihma hyjnore i prqaset forcs s
pasionit, le t m shkoqitin ather 'sht ajo forc vrastare q na
largon nga thirrja e detyrs, aq sa nuk jemi n gjendje t'i bjm as
kundrshtimin m t vogl dhe as t na vras sadopak ndrgjegjja?
Mendoja se isha liruar plotsisht nga dobsia e dashuris.
Mendoja se leximi i nj faqeje nga Shn Agostini, ose nj erek ore
meditimi t krishter, do t ishin m t parapqyera pr mua se ndjesia e
knaqsive, prfshi edhe ato q m pati falur Manoni. Por mjaftoi nj
ast fatkeq q un t bija srish n gremin, madje ajo rnie qe ku e ku
m e pandreqshme, aq sa, pasi u gjenda n at thellsi prej nga kisha
mundur t dilja nj her, kt radh u fundosa edhe m thell, deri n
fund t humners.
Kisha gati nj vit q ndodhesha n Paris, pa krkuar t merrja
vesh ndonj gj pr Manonin. Ajo dhun q ushtroja mbi veten, n
fillim m bnte t vuaja, por kshillat e vazhdueshme t Tiberzhit, t
cilat prqaseshin edhe me arsyetimet e mia, m bn ta mundja
vetveten. Muajt e fundit i kisha kaluar kaq qet, saq m ngjante sikur
nuk isha larg harrimit t plot t asaj krijese mahnitse dhe t pabes.
Erdhi koha kur duhej t mbroja publikisht nj tez teologjike.
41
 ABATI PREVO

Nclrkoh u isha lutur shum njerzve t prndershm pr t m

nderuar me pjesmarrjen e tyre. Kshtu q u prmend emri im n t
gjitha lagjet e Parisit, derisa arriti n vesht e s pabess sime. Titulli
abat e kishte penguar, n fillim, ta kuptonte se bhej fjal pr mua, por
nj mbeturin krshrie ose ndoshta ndopak pendes q m kishte
tradhtuar - kurr nuk arrita ta shkoqitja se cila prej ktyre ndjesive -
ngjalli interesimin e saj pr at emr q i ngjante shum emrit tim.
Erdhi n Sorbon e shoqruar nga disa zonja t tjera. Pra, ishte e
pranishme n mbrojtjen time dhe, si kuptohet, nuk e pati t vshtir t
m njihte.
Mua as q m shkonte mendja se mund t vinte. Si dihet, n
institucione t tilla, pr zonjat vendet jan t porositura, ato qndrojn
aty t fshehura pas rrjetave. U ktheva n Sen-Sylpis i mbuluar me lavdi
dhe prgzime. Ishte ora gjasht e mbrmjes. Nuk kaloi shum koh,
pasi isha kthyer, kur m njoftuan se nj zonj krkonte t m takonte.
Un dola menjher n sallonin e pritjes s kuvendit. O Zot i madh!
'fanitje e papritur! Ishte Manoni. Ishte ajo, por edhe m e hijshme dhe
shklqimtare nga sa kisha pasur rastin ta shihja m par. N at koh
ishte tetmbdhjet vjee. Hiret e saj i tejkalonin t gjitha mundsit e
prshkrimit. Ishte e mahnitshme, e mbl dhe ngashnjyese. Ajo ishte
mishrimi i vet dashuris! E gjith qenia e saj ishte nj mrekulli.
Kur e pash, shtanga dhe nuk fola asnj fjal. Duke mos pasur
iden m t vogl se cili ishte qllimi i asaj vizite, ula syt dhe, duke u
dridhur, prisja t ma shpjegonte vet. Pr disa aste turbullimi i saj nuk
i linte gj mangut timit, por meqense un vazhdoja t heshtja, ajo ngriti
njrn dor dhe u prpoq t fshihte lott e mi. un. Me z t druajtur m
tha se pabesia e saj e meritonte arrniqsin time, por, nse vrtet dikur e
kisha dashuruar, ishte tejet mizore nga ana ime q pr dy vjet t tr t
mos kisha krkuar t dija sesi kishte vajtur fati i saj, ishte po aq mizore
42
 MANON LESKO

q ta shikoja n gjendjen e mjeruar q ndodhej, pa i thn asnj fial.

Ndrkoh q e dgjoja, nuk mund t gjenden fjal t prshkruhet
tronditja e shpirtit tim.
Ajo u ul. Un vazhdova t qndroja n kmb, me gjysmn e
trupit t kthyer nga ajo, sepse nuk guxoja ta vshtroja drejtprdrejt n
fytyr. Kuturisa disa her t'i prgjigjesha, por nuk kisha forca ta oja
deri n fund. M n fund i prmblodha t gjitha fuqit e mia dhe thirra
dhemshm:
- Manon e pashpirt! Ah, moj Manon e pashpirt!
Ajo, e mbuluar nga lot t nxeht, m'u prgjigj se nuk kishte ndr
mend t shfajsohej pr tradhtin e saj.
- Po 'krkoni ather? - thirra un pr s dyti.
- Dua t vdes, nse nuk do t ma ktheni zemrri tuaj, pa t ciln e
kam t pamundur t jetoj.
- Krkomni m mir jetn. E pabes! - iu prgjigja, duke mos
mundur t'i prmbaja edhe vet lott. M krkoni m mir jetn, gjn e
vetme q m ka mbetur pr t flijuar, sepse zemra ime kurr nuk ka
pushuar s rrahuri pr ju.
Pa e mbaruar mir fjaln e fundit, ajo, e kndellur, u ngrit, miu
afrua dhe m puthi. M mbuloi me nj mori ledhash plot ashk. M
quajti me t gjith emrat q dashuria sht n gjendje t sajoj, pr t
m shprehuar dhembshurin e saj t zjarrt. Un iu prgjigja me njfar
pasigurie. Nuk mund ta kuptoja se 'ishte ajo kthes e papritur nga nj
gjendje e qet, ku isha ndodhur pak m par, tek ajo stuhi q po ndieja
t shprthente brenda meje. Ndjeva nj drithrim, sikur t isha gjendur
papritur natn n nj shkrettir dhe mendova se po m trhiqte
vorbulla e nj rendi t ri t sendeve. N kto kushte befas t kaplon nj
tmerr i fsheht, prej t cilit shpton vetm pasi e ke kontrolluar gjithka
prreth. U ulm prbri njri-tjetrit dhe un ia mora duart n duart e mia.
43
 ABATI PREVO

- Ah, Manon, - i thash duke e par zemrthyer. - Nuk e prisja

kt tradhti t zez me t ciln shprblyet dashurin time. E patt t
leht t mashtronit nj zemr zotruese e s cils ishit vetm ju, e
vetmja lumturi e s cils ishte q t'ju plqente dhe t'ju bindej. Thoni tani
nse keni gjetur nj tjetr zemr po aq t mbl dhe po aq t nnshtruar!
E pamundur, natyra nuk ka krijuar nj tjetr zemr po aq t kalitur sa
imja. M thoni, t paktn, ne jeni penduar ndonjher. Sa mund t kem
besim un te rikthimi i ksaj mblsie q ju ka sjell ktu sot pr t m
ngushlluar? Po e shoh mirfilli q jeni m hijshme se kurr
ndonjher. Por, pr hir t gjith atyre vuajtjeve, m thoni, Manon,
bukuroshja ime, a do t m jeni besnike ktej e tutje?
Mu prgjigj n mnyr kaq prekse pr pendesn e saj, duke m
br shum premtime dhe prbetime se do t m qndronte besnike,
saq m pushtoi nga nj keqardhje q nuk mund t prshkruhet.
- E dashur Manon, - i thash i qetsuar, duke przier shprehjet
dashurore me ato teologjike. Ti je shum e dashur pr nj krijes
njerzore. E ndiej zemrn plot me nj dalldi q nuk mundem ta mposht.
Gjithka na thon neve n Sen-Sylpis pr lirin, jan vetm brokulla.
Pr shkakun tuaj, e parashikoj, un do t humbas fatin dhe dinjitetin
tim. N syt tuaj t bukur lexoj fatin tim. A nuk do t jet vall dashuria
juaj ngushllim pr gjith humbjet e mia? As q m bhet von pr t
mirat e fatit, lavdia nuk sht gj tjetr vese nj re tymi dhe synimet
pr nj jet fetare jan vetm fanitje prej t menduri. Me nj fjal, t
gjitha ato t mira q nuk u ngjajn fare atyre q un pres prej jush,
meritojn vetm prmim, sepse n zemrn time ato nuk do t kishin
forc t prballeshin qoft dhe vetm me vshtrimet tuaja.
Pasi iu zotova se do ti harroja t gjitha mkatet e saj, i krkova
t m thoshte se si mundi t joshej nga zoti d B. M tregoi se ai, kur e
kishte par nj dit n dritare, kishte rn n dashuri me t. Ia shfaqte
44
 MANON LESKO

dashurin ashtu si i shkonte pr shtat nj fajdexhiu, duke i shkruar n

letr se pagesa do t caktohet sipas shkalls s ledhatimeve t saj. Ajo
pranoi vetm me nj qllim: q t mund t'i shkpute atij nj shum t
mir t hollash, me t cilat ne t mund t jetonim pa kokarje. Dora-
dors ai e kishte joshur me premtime t bujshme, kshtu q ajo iu
dorzua.
Sa pr faktin nse e kishte vrar ndrgjegjja, un e nxora
prfundimin nga shkalla e pezmatimit q e kaploi at, pak prpara se t
ndaheshim. Pavarsisht nga luksi me t cilin e kishte mbuluar ai,
Manoni nuk kishte ndier asnj minut lumturie me t, jo vetm se tek ai
nuk e gjente at, si e quajti ajo mblsin dhe ndjenjat e mia t holla,
por edhe se midis t gjitha gzimeve dhe argtimeve me t cilat ai e
rrethonte, ajo vazhdonte ta ruante n thellsin e zemrs s saj kujtimin
pr dashurin time dhe i vinte shum keq q m kishte tradhtuar.
Pastaj m foli pr Tiberzhin dhe se sa dhembje i kishte
shkaktuar vizita e tij.
- Nj goditje shpate n zemr nuk do ta kishte turbulluar aq
shum gjakun tim, - tha ajo. - I ktheva shpinn, sepse nuk mund ta
duroja asnj ast pranin e tij.
Pastaj m tregoi se n 'mnyr kishte marr vesh pr ndodhjen
time n Paris, pr ndryshimin q kishte ndodhur n karriern time dhe
pr mbrojtjen publike q do t bja n Sorbon. M tha se gjat
diskutimit ishte ndier tejet e turbulluar, aq sa me vshtirsi kishte
mundur t mbytte jo vetm lott, por edhe dnesat e klithmat, t cilat jo
nj her pr pak sa nuk i kishin shptuar nga buzt.
M n fund, m tha se kishte dal e fundit nga salla, pr t
fshehur turbullimin e saj dhe shkulmet e ashkut q e kishin prpir t
trn. Ishte nisur drejt e pr n seminar, me synimin e vetm q t
vdiste, po qe se un nuk do ta falja.
45
 ABATI PREVO

Ku do t gjendej nj njeri aq i pashpirt q nuk do t prekej nga

nj pendes aq e gjall dhe e mbl? Pr sa m prket mua, at ast e
ndjeva se pr Manonin un mund ti flijoja t gjith peshkopt e bots.
E pyeta se si mendonte t'i rregullonim punt tona. Ajo m'u prgjigj se
duhej t dilja sa m par nga seminari dhe t synonim t rregulloheshim
s bashku n nj vend t sigurt. I pranova t gjitha kushtet e saj pa m t
voglin kundrshtirn.
Ajo hipi n karrocn e saj dhe shkoi t m priste n qoshen e
rrugs. Pas nj asti, pa u vn re nga portieri, shkova edhe un e zura
vend pran saj n karroc. Shkuam drejt e n nj shitore vjetrsirash, ku
bleva nj pal izme dhe nj shpat. T gjitha harxhimet i mori prsipr
Manoni, pasi un nuk kisha me vete asnj qindark. Pr t mos hasur n
ndonj penges, Manoni nuk deshi q t kalonirn nga dhoma ime, n
Sen-Sylpis, ku kisha ln parat. M duhet t pranoj se isha holl nga
parat, ndrkoh, fal bujaris zotit d B., Manoni ishte br mjaft e
pasur, sa pr t mos i prfillur ato pak t holla q m'u desh t braktisja.
Po aty, te shitorja e vjetrsirave, ne prcaktuam edhe hapat q
do t ndrmerrnim pr t ardhmen. Me qllim q t bnte prshtypje m
t madhe theroria q po bnte ajo, duke braktisur zotin d B., shprehu
dshirn t shkputej prej tij pa i prfillur normat e mirsjelljes.
- Kam pr ln atij plakat, - m tha ajo, - por ama kam t drejt
t marr me vete bizhuterit dhe gjashtdhjet mij franga, q munda t'ia
zhvatja gjat dy vjetve. Ai s'ka asnj t drejt ligjore mbi mua, - shtoi.
- Kshtu q ne mund t qndrojm n Paris, pa asnj problem, duke
marr me qira nj shtpi t rehatshme, ku t jetojm t lumtur.
Un e kundrshtova, duke i thn se mund t mos kishte rrezik
pr at, por pr mua rreziku ishte i madh, sepse shpejt a von do t m
njihnin dhe do t kisha telashe m t mdha se ato q kisha pasur.

46
 MANON LESKO

Manoni m la t kuptoja se do t'i vinte shum keq t largohej

nga Parisi. Un tmerrohesha nga mendimi se ndonj veprim imi mund
ta pezmatonte, prandaj isha gati t prballesha me fardo rreziku,
vetm q ajo t mbetej e knaqur. n fund arritm n nj zgjidhje t
arsyeshme: t zinim nj shtpi n ndonj fshat n afrsi t Parisit, prej
nga mund t ishte leht t shkonim atje, sa her q ta krkonin punt
ose argtimet tona. Zgjodhm Shajon, q ndodhej fare pran. Manoni
shkoi menjher n shtpin e saj, kurse un ndenja pran portave t
parkut Tyilri pr ta pritur.
Pas nj ore u kthye me nj pajton, e shoqruar nga vajza e
shrbimit dhe me disa valixhe, ku ndodheshin veshjet dhe sendet e saj
t muara.
Pa u vonuar, u nism pr n Shajo, ku arritm pas pak. Natn e
par u vendosm n nj bujtin, me qllim q t kishim koh t
krkonim nj shtpi ose, t paktn, nj apartament t rehatshm. T
nesrmen gjetm nj q na plqeu.
N fillim m dukej sikur lumturia ime qndronte n baza t
shndosha. Manoni ishte mishrim i mblsis dhe i mirkuptimit. Ajo
tregonte ndaj meje nj prkujdesje kaq t vmendshme, saq e ndieja
veten t shprblyer tej mase pr t gjitha vuajtjet q kisha hequr.
Meqense t dy kishim fituar njfar prvoje, filluam t mendonim se
sa e qndrueshme ishte mirqenia q gzonim. Gjashtdhjet mij
franga prbnin bazn e pasuris son; sigurisht, nuk ishin aq sa t na
mjaftonin t kalonim gjith jetn ton t gjat. Nga ana tjetr, nuk ishim
shum t prir t'i kufizonim dhe aq shum shpenzimet tona. Si Manoni,
edhe un nuk e kishim dhuntin e t kursyerit. Propozova kt plan:
- Gjashtdhjet mij franga, - thash, - mund t na mjaftojn pr
dhjet vjet. Po qe se do t qndrojm gjithmon n Shajo, na mjaftojn
dy mij eky n vit. Jetesa jon do t ishte e knaqshme, por e thjesht.
47
 ABATI PREVO

Shpenzimet m t mdha do t'i krkonte mbajtja e karrocs dhe vajtja

n teatr. Ktu do t prpiqemi t ruajm masn. Juve ju plqen opera,
do t shkojm dy her n jav. Sa pr bixhozin, do t tregojm kujdes
q t mos humbasim m shum se dy pistole. sht krejt e pamundur
q, gjat dhjet vjetve, n farniljen time t mos ndodh ndonj
ndryshim. Im at sht tashm i moshuar, edhe mund t vdes; un do
t trashgoj pasurin time, kshtu q do t mund t jetojm pa u
rnerakosur pr asgj.
Kjo mnyr e rregullimit t problemeve tona, nuk do t kishte
qen veprimi m i fantaksur i jets sime, po t kishim qen aq t
arsyeshm sa t'i prmbaheshim pa iu shmangur.
Por ktij plani ne iu prmbajtm, gjith-gjith, as nj muaj.
Manoni mendej pas argtimeve, kurse un mendesha pas saj.
do ast na dilnin arsye pr t harxhuar. Dhe un, n vend q t m
vinte keq pr shpenzimet q bnte ajo me nj shkaprdarje t madhe,
edhe vet prpiqesha t'i jepja gjithka q, sipas mendimit tim, mund ti
plqente. Madje edhe detyrimi q t qndronim n Shajo, filloi t na
bhej barr.
Po afrohej dimri; t gjith po ktheheshin n kryeqytet, duke
boshatisur fshatrat prreth. Ajo shtroi problemin e znies s nj shtpie
n Paris. Un nuk doja, por, pr ta knagur, i thash se mund t zinim
n qytet nj apartament t mobiluar pr t kaluar natn, kur t na duhej
t flinim atje sa her q mblidheshim me shoqri, q ndodhte disa her
n jav. Madje edhe shkaku q e detyroi at t krkonte largirnin nga
Shajoja, ishte vshtirsia e kthimit atje n ora e vona.
Kshtu q i lejuam vetes luksin pr t pasur dy shtpi: njra n
qytet, tjetra n fshat. Kjo risi nuk vonoi dhe na e rregulloi jetn dhe
solli me vete dy ngjarje q na shkatrruan krejt.

48
 MANON LESKO

Manoni kishte nj vlla, q shrbente n gard. Fal nj rastsie

fatkeqe, ai banonte n t njjtn rrug ku banonim edhe ne. Nj mngjes
ai e pa t motrn n rrug dhe e njohu. Pa e zgjatur, erdhi menjher te
ne. Ishte nj njeri i vrazhd, q nuk i prfillte rregullat e mirsjelljes.
Hyri n dhomn ton duke shar rnd. Meq i dinte aventurat e s
motrs, ai e mbuloi at me sharje dhe fyerje.
Kur kishte ardhur ai, un nuk ndodhesha n shtpi dhe ky qe nj
fat i madh si pr at, edhe pr mua, sepse me siguri q nuk do tti kisha
duruar fyerjet e uj. U ktheva pak koh pasi ai ishte larguar. Nga pamja e
trishtuar e Manonit e kuptova q kishte ndodhur dika e pazakont. Ajo
ma tregoi ngjarjen e pahijshme dhe krcnimet e vrazhda t t vllait.
Un u shqetsova aq shum, saq isha gati t shkoja t hakmerresha,
sikur ajo t mos m kishte ndaluar me prgjrimet dhe lott e saj.
Ishim duke kuvenduar, kur n dhomn ton hyri pa trokitur, nj
gardist. Po ta dija se kush ishte, do ta kisha sikterisur menjher. Pasi u
prshndet me prulsi, ai u ngut t'i thoshte Manonit se kishte ardhur
pr t'i krkuar ndjes pr zemratn e paradokohshme. Gjoja, n fillim,
kishte menduar se ajo kishte marr rrug t keqe, prandaj edhe nuk i
vuri fre inatit, por, pasi kishte pyetur njrin nga shrbtort e mi, kishte
marr vesh pr mua shum gjra mikluese, prandaj cdhe kishte dshir
t mbante marrdhnie t mira me ne.
Ndonse marrja e lajmeve nga nj shrbtor imi duhej t m
ishte dukur e padenj dhe fyese, prapseprap e prita me mirsjellje,
duke menduar se kshtu plotsoja nj dshir t Manonit. Ajo, me sa
dukej, u gzua shum nga fakti q ai erdhi pr t'u pajtuar. Iu lutm t
rrinte t drekonte me ne.
Pas disa astesh, ai filloi t sillej kaq shpenguar, saq, kur mori
vesh nga kuvendimet tona se do t ktheheshim n Shajo, pa u menduar

49
 ABATI PREVO

shum, krkoi t na bnte shoqri. Na u desh t'i hapnim edhe atij nj

vend n karrocn ton.
Nuk vonoi t fitonte njfar t drejte prej pronari. Vizitat n
shtpin ton i bri pjes t programit t tij ditor dhe u b kshtu nj lloj
bashkpronari i gjithkaje q na prkiste neve. Mua m thrriste vlla
dhe, nisur nga sjellja e shpenguar prej vllai, filloi t na sillte n Shajo
shoqrin e tij dhe t hantc c t pinte bashk me ta me shpenzimet tona.
Po me parat tona bleu pr vete rroba nga m t mirat, madje na detyroi
t'i paguanim edhe borxhet q kishte. Un, pr t mos e mrzitur
Manonin, mbyllja njrin sy prpara ksaj lloj tiranie dhe arrita deri atje
sa t bja sikur nuk e merrja vesh q ai her pas here merrte prej nesh
shuma t mira parash. Pr hir t s vrtets, duhet t them se, duke qen
nj bixhozi i shfrenuar, ai nj pjes t atyre parave edhe na i kthente,
sigurisht, kur i qeshte fati n loj. Por pasuria jon ishte shum e brisht
pr t'i lejuar vetes shpenzime t shpeshta me shuma t atilla.
Isha gati sqaroja mir gjrat me t e kjo do t kishte ndihmuar ta
hiqnim qafe, por nj rrethan fatkeqe m shptoi nga nj barr e till,
vese duke na shkaktuar, n t njjtn koh, nj dm q na shkatrroi
prfundimisht.
Nj her qndruam t flinim n Paris, gj q na ndodhte shum
shpesh. Shrbyesja, e cila n raste t tilla mbetej vetm n shtpi, erdhi
n mngjes tek un dhe m tha se, natn, shtpia jon n Shajo kishte
marr zjarr, saq me shum vshtirsi kishin mundur ta shuanin. E
pyeta nse nga zjarri ishin dmtuar sendet tona; ajo m tha se, pr t
ndihmuar n shuarjen e zjarrit kishin ardhur shum fqinj dhe shtpia
ishte rrmuj, prandaj edhe nuk mund t m jepte dot nj prgjigje t
sakt.
M zuri tmerri pr parat tona, q ndodheshin t mbyllura n nj
kuti. Shkova shpejt n Shajo. Prkujdesja ime kishte qen e kot! Kutia
50
 MANON LESKO

ishte zhdukur. Aty e kuptova se, edhe pa qen koprac, parat ishin
shurn t dshiruara, t nevojshme. Kjo humbje m shkaktoi nj
dhembje kaq t madhe, sa pr pak luajta mendsh. E kuptova aty pr aty
se 'fatkeqsi t tjera m prisnin n t ardhmen dhe se varfria ishte e
keqja m e vogl.
Un e njihja mir Manonin, por e kuptoja mirfilli se, sado e
prkushtuar dhe besnike t ishte ajo ndaj meje, kur jeta ishte plotsisht e
siguruar, n skamje nuk mund t'i besoja plotsisht. E dija q asaj i
plqente aq shum luksi dhe argtimet, saq nuk mund t'i flijonte pr
mua: "Do ta humbas, - klitha me vete. - O kalors i pafat! Do ta
humbas6h srish at q adhuron!"
Ky mendim m tronditi tej mase, aq sa pr disa aste u
mdysha: a nuk do t ishte m mir t'u jepja fund t gjitha vuajtjeve
duke vn dor mbi veten time? Megjithat, bra 'bra dhe u
prmbajta. N fillim u rreka t krkoja nse m kishte mbetur ndonj
rrugdalje. Forca hyjnore m kshilloi nj zgjidhje q m dha njfar
qetsie. Vendosa t bja eishte e mundur tia mbaja t fsheht Manonit
humbjen e parave dhe, duke shfrytzuar shkathtsin, nga njra an, dhe
fatin nga ana tjetr, t'i siguroja nj jet t till, q t mos e ndiente
varfrin.
E kam llogaritur, - thosha me vete pr t'u ngushlluar, - se
njzet mij eky na mjaftonin pr t jetuar dhjet vjet. Le t pranojm se
dhjet vjett kaluan dhe se n familjen time nuk ndodhi asnj ndryshim.
thapa t tjer do t ndrmerrja?
As un nuk e dija me saktsi, por far do -t m pengonte t
bja at dit at q do t bja pas dhjet vjetsh? "Sa banor ka Parisi, t
cilt s'kan as inteligjencn time, as dhuntit natyrale, por, megjithat,
fitojn para fal aftsive t tyre vetjake? - Dhe duke arsyetuar lidhur me
rrethanat me t cilat t prball jeta, shtoja po me vete: - Natyra vet, a
51
 ABATI PREVO

nuk i ka stisur gjrat n mnyr t menur? Shumica e t pasurve dhe

fisnikve jan truthar; kushdo q e njeh sadopak jetn, e ka t qart
kt. Pikrisht ktu qndron nj ekuilibr i habitshm. Sepse sikur ata,
bashk me pasurin, t kishin edhe menurin, do t ishin tej mase t
lumtur, kurse njerzit e tjer, tej mase fatkeq. Pikrisht pr t dal nga
varfria dhe nga mjerimi, njerzit e kategoris s fundit kan dhuntit e
trupit dhe t shpirtit. Disa e marrin pjesn e tyre nga pasuria e t
mdhenjve t ksaj bote, duke u plotsuar atyre dshirat dhe, n t
njjtn koh, duke hequr pr hunde; disa t tjer vihen n shrbim t
tyre pr t'i msuar, duke u rrekur ti bjn njerz t menur, fush ku
ata, duhet thn tro, nuk kan gjithmon sukses. Por nuk sht ky
qllimi i menuris hyjnore, sepse ata arrijn ta marrin shprblimin e
mundit, pra, t jetojn duke u fshehur prapa nxnsve t tyre. Ngado q
ta kthesh, del se budallallku i t pasurve dhe fisnikve sht nj burim
t ardhurash pr vegjlin".
Kto mendime m'i qetsuan disi mendjen dhe shpirtin. Vendosa
t shkoja menjher te Leskoja, vllai i Manonit. Ai e njihte n mnyr
t prkryer Parisin dhe mua m kishte rn shpesh rasti t bindesha se
pjesn m t madhe t t ardhurave nuk i kishte nga ifligjet prindrore
dhe as nga rroga q i jepte lartmadhria e tij mbreti. Fatmirsisht m
kishin mbetur rastsisht n xhep njzet pistole. Pasi ia tregova ato q
m kishin mbetur, i fola pr fatkeqsin dhe frikn q m kishte
pllakosur duke e pyetur nse kishte mbetur pr mua ndonj rrugdalje
tjetr, prve vdekjes nga uria apo vetvrasjes nga dshprimi. Ai m
tha se ajo puna plumbit sht nj marrzi e tr, se pr t vdekur urie
nuk sht ndonj udi, pasi ka shum intelektual q e bjn nj gj t
till, ngaq nuk duan t'i futin n pun aftsit e tyre. Un duhej t gjeja
se far isha n gjendje t bja, kurse ai m siguroi se do t m
ndihmonte fuqimisht n t gjitha vendimet e mia.
52
 MANON LESKO

- E gjith kjo q po m thoni, zoti Lesko, sht shum e

mjegullt, - ia ktheva. - Rrethanat n t cilat ndodhem, krkojn nj
ndrhyrje ku e ku m t ngutshme. far do t mund t'i them Manonit?
- Sa pr Manonin, - m ndrpreu ai, s'keni pse shqetsoheni. Ajo
mund tju nxjerr nga situata kur t doni. Nj vajz si ajo mund t
mbaj veten, ju dhe mua.
Desha t'i prgjigjesha si e meritonte, poshtrsis s tij, por ai
nuk m dha koh, duke m'u zotuar se, po t ndiqja kshillat e tij, pa u
errur mir do t mund t ndaja bashk me t, nj mij eky. Kinse ai
kishte nj oborrtar t njohur, i cili i paguante bujarisht knaqsit e tij
dhe ishte gati t paguante nj mij eky pr t pasur prkdheljet e nj
vajze t till si Manoni.
Nuk e lash t vazhdonte m.
- Kam pasur nj mendim m t mir pr ju, - i thash. - Kujtova
se shkaku q ju shtyu t m shfaqnit miqsin tuaj, ishin ndjesi krejt t
tjera nga kto q po dgjoj.
Me nj paturpsi t patreguar, ai ma ktheu se pr kto probleme
gjithmon ka pasur t njjtn pikpamje. Prderisa e motra e tij i kishte
shkelur nj her rregullat e nderit, ndonse pr hir t nj burri q e
dashuronte m shum se kdo tjetr, ai ishte pajtuar me kt, vetm me
synimin se do t nxirrte prfitime nga sjellja e saj si e prdal.
Nuk e pata t vshtir t kuptoja se ai na kishte hequr t dyve
pr hunde. Gjithsesi, pavarsisht nga tronditja q m shkaktuan ato
fjal, nevoja pr t mbajtur marrdhnie t mira me t m detyroi t'i
prgjigjesha me nj buzagaz se kshilla e tij do t ishte mjeti i fundit, i
cili duhej ruajtur pr ndonj rast dshprimi. Ndrkoh i krkova t m
kshillonte ndonj rrugdalje tjetr.
Ai m propozoi t mbshtetesha n moshn time t re, n
pamjen e jashtme t hijshme q m kishte falur natyra dhe ksisoj t
53
 ABATI PREVO

hyja n lidhje me ndonj zonj t moshuar dhe bujare. Mirpo edhe kjo
rrug nuk m plqeu, sepse duhej t tradhtoja Manonin.
I zn ngusht, ia hodha fialn pr bixhozin, si nj rrugdalje m
e leht n rrethanat n t cilat ndodhesha. Ai pranoi q loja ishte,
sigurisht, nj mundsi e mir, por duheshin shkoqitur disa gjra.
Kshtu, pr shembull, t futeshe n loj t ndershme, me mundsit e
zakonshme pr t fituar, ishte njlloj sikur t shkoje me kmbt e tua
drejt rrnimit t plot; t provoje t prdorje vet, pa ndihmn e askujt,
disa nga ato dredhit e vogla q prdoreshin nga disa njerz t shkatht
pr ta afruar fatin, ishte nj zanat tejet i rrezikshm. Mbetej vetm nj
rrug e tret, ajo e bashkimit me njerz profesionist. Mirpo edhe ktu
kishte frik se, duke par moshn time t re, zotrinjt ortak nuk do ta
quanin t udhs t m pranonin n Lidhjen e tyre. Gjithsesi, ai u tregua i
gatshm t m njihte me ta. Por ajo q nuk e prisja prej tij, ishte se m'u
zotua t m jepte para, po qe se un do t ndodhesha n vshtirsi t
skajshme. N ato aste, un iu luta t m bnte vetm nj t mir: t
mos i thoshte asgj Manonit, si pr humbjen q kisha psuar, ashtu edhe
pr temn e kuvendimeve tona.
U largova prej tij edhe m i shqetsuar nga sa isha para se t
takoheshim. Madje u pendova q ia besova t fshehtn time. Ai nuk
kishte pr t br pr mua asgj m tepr nga sa do t arrija t bja vet,
edhe pa ia rrfyer t fshehtn. Kisha nj dyshim q sm shqitej nga
mendja, se ai nuk do t duronte dot pa ia treguar Manonit t gjitha.
Kisha arsye t friksohesha se, nisur nga ato far m tha, nuk do t
linte pa e vn n jet planin q, sipas fjalve t tij, "t nxirrte prfitime
nga e motra", 'ka do t thoshte se ose do t ma rrmbente, ose do ta
kshillonte t m braktiste pr t'u lidhur me ndonj dashnor tjetr m t
pasur dhe m t suksesshm. E vrava mendjen shum gjat pr t gjitha

54
 MANON LESKO

kto, por nuk arrita gjkundi, vetm se u sfilita m tepr dhe e thellova
m tej zhgnjimin q m kishte kapluar qysh n mngjes.
Shpesh m kishte shkrepur n kok t'i shkruaja tim eti dhe t
luaja nj kthim tjetr prapa, q ti merrja ca para, por nuk mund t lija
pas dore faktin se, pavarsisht nga shpirtbutsia e tij, pr gabimin tim t
par m kishte mbyllur pr gjasht muaj rresht n nj lloj burgu t
rrept. Nuk kisha asnj dyshim se, pas skandalit t largimit tim nga Sen-
Sylpisi, ai kishte pr t m trajtuar edhe m ashpr.
Nga e gjith kjo tollovi mendimesh, befas m lindi nj ide q ma
ktheu srish qetsin shpirtrore, dhe u habita se si nuk m kishte
shkuar mendja m par. Pse t mos i dejtohesha mikut tim, Tiberzhit,
tek i cili, me siguri, do t gjeja t njjtin mirkuptim dhe miqsi q
kisha pasur m par?
Nuk ka gj m t admirueshme dhe m mikluese pr virtytin,
sesa mirbesimi me t cilin u drejtohemi njerzve q ua njohim
ndershmrin. E ndiejm se n prani t tyre nuk na gjen asnj e keqe.
Edhe sikur ata t mos ken gjithnj mundsi t na ndihmojn, mund t
jemi t bindur se do t tregojn mirbesim dhe mirkuptim ndaj nesh.
Zemra, q shpesh u shmanget t tjerve, n prani t tyre hapet vetvetiu,
si nj lule q el petalet e saj sapo e puthin rrezet jetdhnse t diellit.
Fakti q u kujtova pr Tiberzhin, m ngjau si nj kumt nga
Qielli, prandaj bra mos y ta takoja menjher, prpara se t errej.
Shkova sakaq n shtpi dhe i shkrova disa rreshta, duke i treguar edhe
vendin m t prshtatshm pr t kuvenduar. Iu luta, para s gjithash, t
mos e bnte fjal me njeri, pasi ky do t ishte nj nga shrbimet m t
mdha q do t m bnte n rrethanat n t cilat ndodhesha.
Gzimi q m kishte pushtuar nga shpresa se do t takohesha me
t, mti largoi edhe ato shenjat e pezmit q, pa dyshim, do t'i kishte vn
re Manoni n fytyrn time. I tregova asaj pr at 'kishte ndodhur n
55
 ABATI PREVO

Shajo, si pr nj gj t parndsishme, prandaj edhe s'kishte pse t

shqetsohej dhe, meqense Parisi ishte vendi ku ajo ndihej m e
knaqur, nuk u mrzit kur thash se do t banonim atje, pr sa koh do
t duhej t ndreqeshin dmet q ishin shkaktuar nga zjarri n Shajo.
Pas nj ore m erdhi prgjigjja nga Tiberzhi: ai m premtonte se
do t paraqitej n vendin e takimit q i kisha caktuar. U nisa menjher i
shtyr nga padurimi. T them t vrtetn, m vinte pak turp t'i dilja
prpara mikut tim; vetm takimi me t do t duhej t ishte nj qortim
pr sjelljen time t mbrapsht. Por besimi n zemrgjersin e tij e
njkohsisht edhe respekti pr Manonin m bn edhe m t vendosur.
I isha lutur t vinte n kopshtin e Pale-Ruajalit. Ai kishte ardhur
aty prpara meje. Sa m pa, m'u hodh n qaf dhe m shtrngoi gjat n
krah. E ndjeva q fytyra ime u lag prej lotve t tij. I thash se po
takohesha me t shum i tronditur, se m coptohej zemra pr pabesin
q kisha treguar ndaj tij, ndaj iu luta q, para s gjithash, t m thoshte
nse, pas gjith asaj q kishte ndodhur dhe q ma hiqte t drejtn t
prfitoja nga dashuria dhe mirbesimi i tij, m lejonte ta quaja ende
mikun tim. Me shprehjet m t przemrta m tha se asnj forc n bot
nuk mund ta pengonte q t m quante mikun e tij dhe se vet
fatkeqsit e mia ose, po ta lejoja un t'i quante, gabimet dhe
parregullsit e mia, ia kishin dyfishuar dashurin pr mua. Mirpo me
dashurin przihet nj dhembje e thell, si ajo q ndien kur sheh q
njeriu yt i dashur ndodhet n prag t rrnimit dhe nuk je n gjendje ta
ndihmosh.
U ulm n nj stol.
- Mjerisht, - i thash me nj ofsham q mu shkput nga
thellsia e zemrs, - prdllimi juaj, i dashur Tiberzh, duhet t jet i
pamat, po qe se m siguroni se bashkoheni me vuajtjet e mia. M vjen
turp tjua rrfej, sepse shkaku i tyre nuk m nderon, kurse pasojat jan
56
 MANON LESKO

kaq t trishtuara, saq nuk mjafton e gjith dashuria q shfaqni pr mua,

q t'ju shkaktojn keqardhje.
Ai m krkoi q, pa i mbajtur asgj t fsheht, t'ia tregoja t
gjitha 'kishin ndodhur, q nga koha kur kisha ikur nga Sen-Sylpisi.
Un ia plotsova dshirn, pa iu shmangur aspak s vrtets, pa u
prpjekur t'i zvogloja fajet e mia, me qllim q t prftoja faljen e tij; i
fola pr pasionin tim me t gjith forcn e shkulmeve q ai m
frymzonte. Ia paraqita si nj nga ato goditjet e uditshme t fatit, e cila
sht n gjendje ta fundos nj fatkeq si un. Ia prshkrova n mnyr
krejt t qart mdyshjet e mia, druajtjen dhe zhgnjimin q kisha
provuar dy or prpara se ta takoja at, dhe ku do t isha rrkllyer,
sikur miqt e mi t m kishin braktisur, ashtu si m kishte braktisur
fati. Me nj fial, e preka kaq shum Tiberzhin shpirtmir, saq mshira
po e shtynte t vuante njlloj si un.
Nuk kishin t mbaruar prqafimet e tij, teksa m lutej t mos e
lshoja veten, t bhesha i fort dhe t krkoja rrugdaljen m t
pranueshme. Meqense m krkonte vazhdimisht t shkputesha nga
Manoni, i dhash t kuptonte qart se pikrisht ndarjen me t un e
quaja fatkeqsin time m t madhe dhe se isha gati t prjetoja jo
vetm varfrin m t skajshme, por edhe vdekjen m makabre, prpara
se t pranoja shrimin, q pr mua do t ishte m i padurueshm nga t
gjitha vuajtjet t marra s bashku.
- Por ather m thoni, - foli ai, - 'ndihm mund t'ju jap, kur po
hidhni posht t gjitha propozimet e mia? Nuk guxoja t'i thosha se
synoja qesen e tij. Gjithsesi, m n fund e mori vesh vet dhe, duke m
dhn t kuptoja se e kishte parasysh si qndronte puna, nj cop her
ra n mendime, me pamjen e njeriut q mdyshet.
- T mos ju shkoj mendja, filloi ai pas pak, se mdyshja ime u
shkaktua nga ndonj mpakje e interesimit dhe ftohje e miqsis. Ju po
57
 ABATI PREVO

m detyroni t bj njrn: ose t mos jua jap t vetmen ndihm q

pranoni nga un, ose t shkel detyrimet e mia dhe t'jua jap at. Duke ju
ndihmuar n prapsit tuaja, a nuk sht njlloj sikur marr pjes edhe
un n to? Megjithat, - vazhdoi pasi u mendua nj hop, - jam i prir t
mendoj se gjendja e tmerrshme n t ciln ndodheni, jua heq t gjitha
mundsit pr t zgjedhur dika m t mir. Duhet t jesh i qet
shpirtrisht q t dgjosh zrin e arsyes dhe t urtsis. Un do t gjej
ndonj mnyr q t'ju siguroj disa para. Ve m lejoni, kalorsi im i
dashur, - shtoi teksa m prqafonte, - t'ju v vetm nj kusht: m thoni
ku banoni dhe mos i kundrshtoni mtimet e mia pr t'ju kthyer te
virtyti, q ju e dshironi dhe prej t cilit ju largojn vetrn ashket e
furishme.
Ia pranova me knaqsi kushtin q m vuri, duke iu lutur, n t
njjtn koh, t kishte mshir pr fatin tim t keq, q nuk m lejonte t
prfitoja nga kshillat e nj miku kaq t madh si ishte ai. Nuk vonoi
dhe m oi te nj bankier q e njihte, i cili m dha, me firmn e
Tiberzhit, njqind pistole n dor, sepse vet Tiberzhi nuk ishte i pasur.
E gjith rroga e tij arrinte gjithsej n nj mij eky. Dhe, meqense ishte
viti i par i shrbimit, nuk merrte asnj lloj fitimi, kshtu q ma dha at
paradhnie t fitimeve t tij t pritshme.
Un e mova shum bujarin e tij. U preka thell, aq sa isha gati
ta mallkoja verbimin tim prej ashkut fatal, i cili m shtynte t shkela t
gjitha detyrimet q kisha. Pr pak aste virtyti sikur prftoi nj forc t
till brenda meje, saq u rebelua kundr pasionit t verbr dhe pikrisht
n ato aste prndriimi ndjeva turpin dhe faqen e zez t zinxhirve t
mi. Por ajo luft e brendshme qe e leht dhe jetshkurtr. Mjaftonte nj
vshtrim i Manonit q un t rrzohesha nga qiejt, prandaj, kur u
ndodha pran saj, u habita se si kisha arritur q, qoft edhe pr nj ast

58
 MANON LESKO

t vetm, ta quaja t turpshm ashkun e ligjshm ndaj nj krijese kaq

magjepsse.
Manoni kishte nj karakter krejt t veant. Asnj vajz me
bukurin e saj nuk mund t ishte aq pak e interesuar pr parat sa ajo,
por ama nuk do t gjente kurr qetsi, n qoft se do t kishte frik se
parat do t mbaroheshin s shpejti. Ajo donte t knaqej dhe t
argtohej. Sikur t mund t argtoheshim pa harxhuar para, ajo nuk
kishte pr t'i prekur me dor kurr parat. Pr at s'kishte rndsi ta
dinte se nga e kishin burimin t ardhurat, mjaftonte q ta kalonte ditn
duke u zbavitur. Ajo nuk ishte e dhn as pas lojs, as trhiqej nga
shpenzimet e mdha, kshtu q nuk ishte e vshtir ta knaqje;
mjaftonte vetm q do dit t'i gjeje nj mnyr t re pr t kaluar
kohn dhe q ti plqente asaj. E kishte t domos-doshme t kalonte nga
nj form dfrimi te nj tjetr, prndryshe gjendja e saj shpirtrore nuk
do t ishte ajo q duhej.
Megjithse m donte marrzisht dhe, si thoshte vet shpesh,
isha burri i vetm q e bja ta shijonte thell mblsin e dashuris,
gjithsesi, isha pothuajse i sigurt q dashuria e saj nuk do t'u qndronte
dot shqetsimeve. Ajo m adhuronte m shum se kdo tjetr n bot,
por nuk kisha as dyshimin m t vogl se do t m braktiste pr ndonj
tjetr d B., po qe se un nuk do t kisha 'tti jepja tjetr, ve
besnikris dhe qndrueshmris sime.
Prandaj, q t plotsoja sa m mir dshirat e saj, qoft edhe n
teprime, vendosa t'i kufizoja s teprmi shpenzimet e mia vetjake, deri
edhe n gjrat m t domosdoshme.
Ajo q m shqetsonte m shum, ishte karroca, sepse s'mund ta
shkoja dot npr mend se si do t mundja t paguaja edhe pr kuajt,
edhe pr karrocierin.

59
 ABATI PREVO

Ia thash Leskos hallin q m kishte zn. Nuk ia fsheha edhe

faktin q dikush m kishte dhn njqind pistole. Ai ma prsriti se, po
t kisha dshir ta provoja fatin n bixhoz, ai ishte gati t m
ndihmonte, me kusht q t harxhoja nja njqind franga pr t gostitur
ortakt e tij t letrave, n shoqrin e t cilve do t m jepej besimi t
hyja. Sado q nuk i honepsja dot hilet, i detyruar nga nevoja e
paprballueshme, pranova.
Po at mbrmje, Leskoja m paraqiti tek ata si nj nga t afrmit
e tij, duke shtuar se un kisha shum mundsi t m ecte fati, e se kisha
shum nevoj pr nj gj t till. Njkohsisht, duke dashur t'u jepte
atyre t kuptonin se, pavarsisht nga nevojat pr t holla, nuk isha
ndonj endacak mjeran, u tha se un kisha dshir t'u jepja nj dark.
Ftesa u pranua dhe un u shtrova atyre nj tryez dinjitoze. Aty u fol
shum pr pamjen time t jashtme trheqse dhe pr mirsjelljen q
tregoja; u bn hamendsime se tek un mund t kishin shpresa t
mdha, ngaq paraqitja ime e jashtme rrezatonte ndershmri dhe nuk
linte fijen e dyshimit se mund t bja hile. M n fund falnderuan
Leskon q u kishte gjetur nj ortak t ri, t zotin, si isha un, dhe njri
nga kalorsit mori prsipr t m jepte msimet e nevojshme pr disa
dit rresht.
Fusha e veprimeve t mia do t ishte hoteli "Transilvania", ku n
njrn nga sallat ndodhej tryeza e faraonit, kurse n galeri ishin
vendosur lojra t ndryshme si me letra, ashtu edhe me zare. Pronar i
atij lokali bixhozi ishte princi d R., i cili n at koh banonte n Klanji,
kurse gjith oficert e tij bnin pjes n grupin ton. Megjithse m
vjen turp ta pranoj, brenda nj kohe t shkurtr munda t'i shrytzoja me
sukses msimet q kisha marr. Fitova nj zhdrvjelltsi t
admirueshme pr ti zvendsuar letrat ose pr ti zhdukur ato dhe, me
ndihmn e manshetave t gjata q mbaja, arrija t'i fshihja letrat me nj
60
 MANON LESKO

shpejtsi t till, saq mund t mashtroja edhe syt m me prvoj, duke

br t rrnoheshin shum lojtar t ndershm.
Kjo shkall zhdrvjelltsie e rriti shum mirqenien time, saq
brenda pak javsh arrita t merrja shuma t majme, prve atyre q m
takonin nga ndarja e zakonshme q bnim me ortakt.
N kto kushte, nuk kisha m asnj druajtje t'i tregoja Manonit
pr dmin q na ishte br n Shajo, por, pas atij lajmi t hidhur, pr ta
ngushlluar, mora me qira nj shtpi t pajisur mir, n t ciln filluam
t banonim n kamje e qetsi.
Gjat ksaj kohe, Tiberzhi nuk i kishte ndrprer takimet me
mua dhe nuk lodhej s m bri moral. E fillonte gjithmon duke m
thn se sa shum dm po i bja nderit dhe s ardhmes sime. Ia pranoja
miqsisht kshillat q m jepte, dhe, ndonse nuk kisha ndr mend t'i
ndiqja ato, i tregohesha mirnjohs pr zellin q tregonte, sepse e dija
ku e kishte burimin. Ngandonj-her edhe bja shaka me t, n prani t
Manonit, tek i thosha t mos ishte m i rregullt se shum priftrinj e
peshkop, t cilt dinin t'i prqasnin me sukses dashnoret me prfitimin.
- Vshtroni, i thosha teksa i tregoja syt e mikeshs sime, - dhe
mu prgjigjni: a ka faje n bot q nuk prligjen nga nj bukuri e till?
Ai nuk e humbiste durimin, madje m bnte lshime edhe m t
mdha, por, kur vuri re se t ardhurat po shtoheshin dhe se jo vetm ia
ktheva t njqind pistolet, por edhe kisha marr shtpi t re dhe kisha
dyfishuar shpenzimet, duke u zhytur gjithnj e m thell n vorbulln e
dfrimeve, e ndryshoi krejt mnyrn sesi m fliste. Iu dhimbsa pr
dobsin q tregoja, m krcnoi me dnimin hyjnor dhe m
paralajmroi se mund t m pllakoste ndonj nga ato fatkeqsi q, pr
udi, nuk vonuan t m rndonin mbi shpin.
- sht e pamundur, - m tha, - q e gjith kjo pasuri, e cila
ushqen mkatet tuaja, ta ket prejardhjen nga burime t ndershme. Do ta
61
 ABATI PREVO

keni prfituar n mnyr t padrejt, ve mos harroni se, si do prfitim

i paligjshm, do t vij nj dit q do t'u lr duarbosh. Po tju lejoj
Zoti ta shfrytzoni qetsisht kt pasuri, ai do t jet dnimi m i
tmerrshm q do t'u jap. T gjitha kshillat e mia, - vazhdoi, - paskan
qen t kota. Me sa shoh, nuk do t jet e largt dita kur ato do t'u
ngjallin neveri. Lamtumir, o miku im mosmirnjohs dhe
vullnetsmur! Uroj q knaqsit tuaja t shpmdahen si nj hije! Fati
dhe parat tuaja t zhbhen pa asnj kthim prapa, kurse ju mbetshi i
vetm dhe i zbuluar, n mnyr q ta ndieni kotsin e gjith ktyre t
mirave q ju kan dehur mendurisht! Vetm ather do t jem i
gatshm tju dua dhe t'ju ndihmoj. Q sot i ndrpres t gjitha lidhjet me
ju dhe prmoj jetn q po bni.
Kjo ligjrat apostolike m'u b pikrisht n dhomn time,
prpara Manonit. Ai u ngrit t ikte. Un u prpoqa ta mbaja, por
Manoni nuk m la, duke m pshpritur se qenksh i 1n nga trut,
prandaj m mir le t ikte. Fjalt e tij, gjithsesi, m bn njfar
prshtypjeje. Dua t theksoj ktu t gjitha ato raste kur zemra ime sht
shtyr pr tu kthyer drejt veprimeve t arsyeshme, sepse vetm kujtimi
tyre, n ndodhit e mvonshme, prbn nj pjes t asaj force q ndikoi
mbi mua dhe m mbajti n kmb, n astet m t vshtira t jets sime.
Prkdhelit e Manonit ma hoqn sakaq at mrzi q m kishte
krijuar ajo sken e pakndshme. Ne vazhduam t jetonim t dhn
trsisht pas dashuris dhe knaqsive. Shtimi i t ardhurave, vetm na
e shtoi ngashnjimin ton ndaj njri- tjetrit. Venera dhe Fortuna kurr
nuk kishin pasur ndonjher skllevr t tyre kaq t lumtur. O Zot i
madh! Si sht e mundur t quhet bota nj vazhd fatkeqsish, kur
mund t shijohen knaqsi kaq t mbla? Por mjerisht ato, pr nga
natyra, jan shum t prkohshme dhe kalojn shpejt! far lumturie do
t krkohej m tej, po qe se ato do t vazhdonin prjetsisht?
62
 MANON LESKO

Knaqsive tona u takoi fati t jen si ato t zakonshmet, domethn t

vazhdojn pr pak koh dhe t pasohen nga pendesa t hidhura.
N bixhoz po fitoja shuma t mdha, kshtu q mendova t'i vija
diku n ruajtje. Shrbyesit tan ishin n dijeni t sukseseve t mia,
sidomos shrbtori im personal dhe kamerierja e Manonit, n prani t t
cilve ne kuvendonim hapur. Ajo vajza ishte e lezetshme dhe shrbtori
im ishte dashuruar pas saj. Zotrinjt e tyre ishin t rinj dhe, sipas tyre,
nuk do t ishte e vshtir t'ua hidhje.
Ata menduan nj plan, t cilin mjerisht arritn ta vinin n jet,
me nj pasoj t till q na kthyen n nj gjendje nga e cila nuk patm
mundsi t dilnim dot.
Nj her Leskoja na ftoi pr dark. U kthyem n shtpi rreth
mesnats. Un thirra shrbtorin, kurse Manoni kamerieren e saj, por
asni prej tyre nuk na u paraqit. Na than se q nga ora tet nuk i kishte
par m njeri n shtpi dhe ishin larguar pasi kishin marr me vete disa
arka, sipas urdhrave q, si thoshin ata, kishin marr prej meje. M
shkoi mendja pr nj pjes t s vrtets, por t gjitha hamendjet e mia
u tejkaluan s teprmi nga ajo q m doli prpara syve, kur hyra n
dhom.
Dera e dhoms sime ishte thyer dhe parat ishin grabitur s
bashku me rrobat e mia. Ndrsa isha duke vrar mendjen pr at q
kishte ndodhur, erdhi Manoni e tmerruar pr t m njoftuar se edhe n
dhomn e saj kishin br krdin.
Goditja ishte e tmerrshme dhe vetm prmbledhja e t gjitha
forcave m mbajti pa qar dhe pa thirrur. Vetm nga frika se mos ia
proja edhe Manonit dshprimin tim, u detyrova t mbaja nj
qndrim n dukje t qet. Duke br shaka, i thash se do t'i fitoja
prsri n hotel "Transilvania". Megjithat, pesha e varfris e kishte

63
 ABATI PREVO

drrmuar, kurse dhembja e saj veproi mbi mua m tepr nga sa kishte
vepruar mbi at shtirja ime, me qllim q t mos e mrzitja.
- Morm fund! - m tha ajo me lot n sy. M kot u mundova ta
qetsoja me ledhat e mia. Lott q m rridhnin mua vet, tregonin se
edhe un isha tronditur e zhgnjyer skajshm. Dhe, n t vrtet, na
kishin rrnuar me gjithka. Nuk na kishin ln kmish n trup.
Vendosa t drgoja menjher t thrrisja Leskon. Ai m kshilloi t
thrrisja menjher komisarin e policis dhe komandantin e
xhandamaris s Parisit. Shkova tek ata dhe me kt i solla vetes telashe
edhe m t mdha, sepse, pavarsisht nga kotsia e atij hapi dhe e
hapave t tjer q iu desh t ndrmerrnin ata dy oficer t drejtsis, i
lash koh Leskos t fliste me t motrn dhe ta nxitte q n kohn kur
un nuk ndodhesha aty, t merrte nj vendim t prbindshm. I kishte
folur pr zotrin d G. M., nj plak ky i prdal, i cili knaqsit e
epsheve t tij i paguante me shuma t majme, dhe ia vizatoi kaq bukur
leverdin q t bhej dashnorja e tij, saq ajo, e tronditur si ishte nga
fatkeqsia q e kishte pllakosur, i pranoi t gjitha kshillat e tij.
Kjo ujdi "e nderuar" ishte prfunduar prpara se t kthehesha
un, por vnia n jet ishte shtyr deri t nesrmen, pr t'i dhn koh
Leskos ta njoftonte d G. M. Kur u ktheva, ajo ishte n shtpi, e ndryr
n dhomn e saj; kishte dhn urdhr t m thoshin se ishte shtrir, se
kishte nevoj t pushonte dhe dshironte t qndronte vetm.
Leskoja, pasi m dha disa pistole, t cilat un i pranova, u
largua. Kishte shkuar ora katr, kur u shtriva pr t fjetur, por gjumi m
zuri shum von, ngaq vrisja mendjen si t dilja nga gjendja ku
ndodhesha. U zgjova rreth ors njmbdhjet. U ngrita shpejt dhe
shkova ta pyesja Manonin se si e kishte kaluar natn. M than se kishte
nj or q kishte dal s bashku me t vllan, i cili kishte ardhur ta
merrte me nj pajton. Ndonse ajo shtitje me t vllan m bri t
64
 MANON LESKO

dyshoja, u prpoqa t'i braktisja dyshimet e mia dhe fillova t lexoja, me

qllim q t kalonin m leht ort. Por nuk e kisha t leht ta zotroja
veten. Fillova t bja ecejake npr apartament. N at t Manonit m
zuri syri mbi tryez nj letr t dyllosur. M drejtohej mua dhe shkrimi
ishte i saj. E hapa sakaq me duart q m dridheshin.
N letr thuhej:
"T betohem, o kalorsi im i dashur, se ti je idhulli i zemrs sime
dhe se ve teje nuk mund t ket tjetr n bot q ta dashuroj ashtu si ty.
Por a nuk e sheh, o i dashur i mjer, se n kushtet n t cilat jemi
katandisur, besnikria sht nj virtyt prej t marri? A mos mendon ti
se mund t joshesh pas prkdhelive kur s'ke buk t hash? Uria mund
t m shtynte t bja ndonj gabim fatal. Mund t vinte nj dit q t
lshoja frymn e fundit dhe t mendoja se ajo ishte nj ofsham
dashurie. T jesh i sigurt se t adhuroj, por m lejo pr pak koh t
merrem me rregullimin e punve tona. Mjer ai q do t bjer n
kthetrat e mia. Un punoj pr ta br kalorsin tim t lumtur dhe t
pasur. Im vlla do t t jap lajme pr Manonin tnd dhe do t thot se
ka qar shum ngaq qe e detyruar t ndahej prej teje".
Nuk mund ta shpreh dot gjendjen n t ciln u ndodha pas
leximit t asaj letre, sepse edhe sot e ksaj dite nuk mund t'i prcaktoj
ndjesit q m turbullonin n ato aste. Ishte nj gjendje shpirtrore q
prjetohet vetm nj her dhe q nuk mund t krahasohet me t tjera.
sht e pamundur t'ua shpjegosh t tjerve, sepse edhe vet e ke tejet t
vshtir ta kuptosh, ngaq, duke qen e paprsritshme n llojin e vet,
nuk prqaset me asnj tjetr. Sido q ishin ato ndjesi, nj gj ishte e
qart: aty przihej dhembja, zhgnjimi, mendjezia dhe turpi. Si lum un
q, mbi t gjitha kto, nuk mbizotroi dashuria.
"Dshiroj ta besoj se m dashuron, - thirra s brendshmi, - por
pr t m urryer nuk ishte nevoja t shndrrohej n prbindsh! A ka
65
 ABATI PREVO

njeri tjetr q t ket t drejt t jet pronar i zemrs s saj m shum se

un? Pas gjith ktyre flijimeve, far m ka mbetur ende pa br pr
t? Dhe megjithat ajo m braktisi. Mosmirnjohse! Dhe, kur m thot
se ende m do, krkon t mbrohet nga fajsimet e mia. Ajo i trembet
uris. O zot i madh! 'ndjenja mizore! Sa keq po ma shprblen
prkushtimin dhe mblsin time! Un vet nuk i isha trembur uris,
kur pr t braktisa gjithka, si karriern time, ashtu edhe rehatin e
shtpis atrore. Un q kam ln pas dore edhe gjrat m t
domosdoshme pr t knaqur trillet e saj t vogla! M thot se m
adhuron. Sikur vrtet t m adhuroje, moj mosmirnjohse, e dije se
kujt duhej t'i kishe krkuar kshilla. T paktn nuk do t m kishe
braktisur pa m dhn lamtumirn. Vetm un mund ta di se 'vuajtje t
tmerrshme ndien kur ndahesh nga njerzit q adhuron. Duhet t jesh i
mendur q, vullnetarisht, t ndahesh nga njerzit."
Dnesat e mia u ndrpren nga vizita e njeriut q e prisja m pak
se kdo tjetr. Ishte Leskoja.
- Xhelat, - i brtita, teksa vija dorn mbi shpat, ku sht
Manoni? 'ke br me t?
Ky gjest imi e friksoi. M'u prgjigj se, po ta prisja n at
mnyr, n nj koh ai vinte pr t m br nj shrbim nga m t
rndsishmit q m kishte br ndonjher, do t largohej dhe nuk do t
shkelte kurr m n shtpin time. Shkova vringthi te dera e dhoms
sime dhe e mbylla mir.
- As mos t t shkoj mendja, - i thash, pasi u ktheva drejt tij, -
se mund t ma hedhsh srish dhe t m mashtrosh me brokulla. Po
nuk m tregove ku sht Manoni, do t prgjigjesh me kokn tnde.
- Sa i dhunshm q je! - ma ktheu. - sht pikrisht kjo arsyeja
q un jam ktu. Jam lajmtar i nj lumturie q as nuk mund ta
prfytyroni, pr t ciln ka gjasa ta quani veten borxhli ndaj meje.
66
 MANON LESKO

I krkova t m thoshte shpejt si qndronte puna.

M tregoi se Manoni, meqense nuk e duronte dot varfrin dhe
veanrisht iden q do t ishte e detyruar ta ulte, papritur, nivelin e
mirqenies, m'u lut q ta njihja me zotin d G. M., nj njeri i njohur pr
bujarin e tij.
Ai as q e prmendi faktin se ishte ai vet q ia kishte dhn at
kshill dhe ia kishte prgatitur rrugn nga duhej t kalonte.
- E ova tek ai q sot n mngjes, - vazhdoi ai, - dhe ai u mahnit
kaq shum nga hiret e Manonit, saq e ftoi, sakaq, t'i bnte shoqri n
viln e tij jasht qytetit, ku do t shkonte pr disa dit. Un, - shtoi ai, -
e nuhata menjher. se far t rnirash do t sillte kjo gj pr ju. Me
shkathtsi i dhash t kuptonte se Manoni kishte psuar nj humbje t
madhe dhe e nxita dorlshuarjen e tij deri n at mas, saq ai, sakaq, i
dhuroi dyqind pistole. I thash se, si fillim kjo ishte gj mjaft e mir,
por q n t ardhmen ime motr do t kishte nevoj pr shuma t
mdha; jo vetm kaq, por asaj i ishte besuar edhe nj vlla m i vogl, i
cili kishte mbetur n duart tona pas vdekjes s prindrve dhe se, n
qoft se ai e meritonte namin q kishte, nuk do ta linte t vuante pr
shkak t atij djali fatkeq, q e kishte si t ishte gjysma e saj. Tregimi im
nuk vonoi dhe e preku plakushin. Ai mori prsipr t zinte me qira nj
shtpi t rehatshme pr ty dhe pr Manonin, sepse ai vllai jetim jeni
pikrisht ju. Premtoi t'ua pajiste shtpin sa m mir dhe t'u jepte nj
rrog t prmuajshme prej katrqind frangash, nse nuk gaboj, q n
fund t vitit bhen katrmijetetqind. Prpara se t nisej, i dha urdhr
administratorit t tij t gjente nj shtpi dhe ta kishte gati kur t kthehej.
Atje keni pr ta takuar Manonin, e cila m'u lut t'ju prqafoja nj mij
her dhe ju siguron se dashuria e saj sht m e fort se kurr.
U ula ndenjur dhe rash n mendime se si po rrottullohej n
mnyr kaq t uditshme fati im. Isha i tronditur nga ndjesi t kundrta,
67
 ABATI PREVO

t cilat m shtynin drejt nj pasigurie q e kisha t vshtir ta prcaktoja,

dhe kjo m bri t qndroja gjat pa u dhn prgjigje nj morie
pyetjesh q po m bnte Leskoja njra pas tjetrs. N ato aste, nderi
dhe virtyti m bn t ndieja brerjen e ndrgjegjes dhe, duke pshertir,
e ktheva vshtrimin nga Amieni, kah shtpia prindrore, nga Sen-
Sylpisi dhe nga t gjitha ato vende ku kisha jetuar n pafajsin time t
virgjr. 'hapsir e pamat m ndante nga ajo jet e lumtur! Arrija ta
shihja at vetm si nj hije tejet t largt, e cila ende e ngacmonte
ndrgjegjen e vrar dhe dshirn, por ishte shum e vagullt q t mund
t ndikonte sadopak mbi mua.
'qe ajo forc fatale, - thosha, - q m bri t ndihem kaq
fajtor? Dashuria sht nj ndjenj e pafajshme. Si sht e mundur
ather q pr mua u shndrrua n nj burim varfrie dhe vuajtjesh?
Kush m pengonte t jetoja i qet dhe i virtytshmm s bashku me
Manonin? Pse nuk u martova me t prpara se t ndieja dashurin e saj
ndaj meje? A thua im at, q m donte aq shum, nuk do t pranonte, po
qe se un do t ngulmoja n krkesn time? Pa dyshim q edhe im at
do ta kishte dashur, tamam si nj vajz t vetn, plotsisht t denj t
ishte gruaja e djalit t tij. Un do t isha i lumtur me dashurin e
Manonit, me prkushtimin e tim eti, me stimn e njerzve t ndershm,
me t mirat e fatit dhe me paqen q t dhuron virtyti. Gjithka mori pr
keq! 'sht kjo pun e ndyr q po m krkoni t pranoj? Duhet ta
ndaj... Por a mund ta v n dyshim nj gj t till, kur sht vet
Manoni q ma krkon? Po nuk pranova, do ta humbas".
- Zoti Lesko, - thirra, teksa mbyllja syt pr t larguar mendimet
e dhembshme. - Po qe se keni vendosur t m bni nj shrbim t till,
ju jam mirnjohs. Mund t kishit gjetur nj mnyr m t ndershme,
por tani gjithka ka marr fund, apo jo? Le t'i lm t tjerat, por t
prpiqemi ta vm jet planin tuaj.
68
 MANON LESKO

Leskoja, q ishte befasuar e shastisur nga zemrata dhe heshtja

ime e gjat, u gzua kur dgjoi vendimin tim krejt t kundrt nga ai q
kishte pritur dhe t cilit pa dyshim i ishte trembur. Ai nuk ishte dhe aq
trim sa rrekej t ngjante, gj q un pata rastin ta vrtetoja m von.
- Po, po, - u ngut t m prgjigjej, sht nj shrbim i shklqyer
q ju kam br dhe keni pr t par se do t fitojm m tepr nga sa
mund t pritej. E vram mendjen pr t'u paraprir dyshimeve q mund
t ngjalleshin te zoti d G. M., sapo t m shihte q isha m i gjat e m
i madh nga sa e priste.
Nuk gjetm zgjidhje tjetr ve q un t tregohesha paksa
torollak dhe provincial. Do t'i jepnim t kuptonte se kisha dshir t
shugurohesha prift, prandaj do t m duhej q do dit t shkoja n
seminar. Vendosm gjithashtu se ditn q do t m duhej t'i paraqitja
nderimet e mia, do t'i dilja prpara i veshur keq.
Tri-katr dit m pas, zoti G. M. u kthye n qytet dhe,
personalisht, e oi Manonin n shtpin q administratori i tij ishte
prkujdesur tli prgatitte. Nuk vonoi dhe ajo e njoftoi Leskon pr
mbrritjen e saj. Ai m lajmroi mua dhe, t dy s bashku, shkuam te
Manoni. Dashnori i moshuar kishte ikur.
Pavarsisht nga prulja me t ciln i isha bindur vullnetit t saj,
kur e pash e pata t vshtir t prmbaja nj shkulm zemrimi. Isha i
trishtuar dhe kokulur. Lumturia, e cila do ish srish imja, nuk arrinte ta
mposhtte plotsisht dhembjen q m shkaktonte pabesia e saj. Nrsa
Manoni u ngazllye q m takoi dhe m qortoi pr ftohtsin time, un
nuk munda ta prmbaja veten pa e quajtur besthyer dhe tradhtare, fjal
kto t shoqruara nga pshertima t thella.
N fillim, ajo filloi t tallej me naivitetin tim, por, kur e pa q
vshtrimi im ishte tejet i trisht dhe e kuptoi se sa i prekur isha nga
gjendja e krijuar, q binte ndesh me natyrn dhe dshirat e mia, u largua
69
 ABATI PREVO

pr n dhomn e saj. I shkova pas dhe e gjeta t mbytur n lot. I

krkova t m thoshte shkakun.
- Nuk sht e vshtir pr ta kuptuar, - mu prgjigj. - 'duhet t
bj, kur e shoh q prania ime t inatos dhe t shkakton dhembje? Kemi
nj or q jemi bashk dhe nuk m ke prkdhelur fare, ndrsa t miat i
ke pranuar me mendjemadhsin e nj sulltani n haremin e tij.
- M dgjo, Manon, - i thash teksa e shtrgoja n kraht e mi.
Nuk mund t'jua fsheh se e kam zemrn cop e ik. Nuk po ju flas pr
ankthin q m kaploi nga ikja juaj e papritur, as pr sjelljen tuaj t
vrazhd, kur m braktist pa m thn asnj fjal ngushlluese, as pr
at q keni kaluar nj nat n nj shtrat q nuk ishte imi. Hiret e pranis
suaj do t m bnin t harroja plot gjra. Por a do t mundem q, pa
pshertir dhe pa dnesur, - dhe tek flisja nuk munda ti mbaja dot lott,
t shkoj npr mend jetn fatkeqe dhe t trishtuar q ju doni t m
detyroni t bj n kt shtpi? Le ta lm mnjan prejardhjen dhe
nderin tim. Arsyetime t tilla t parndsishme nuk mund t prballen
me nj dashuri si kjo e imja. A nuk ju shkon mendja se sa vuan e sfilitet
kjo dashuri, kur sheh sa keq shprblehet, ose m mir t them, kur
trajtohet kaq mizorisht nga nj dashnore mosmirnjohse dhe
zemrgur?
Ajo m ndrpreu:
- Mir, kalors, - m tha, - mjaft m torturuat me kto qortime,
q po ma coptojn zemrn, pikrisht se m bhen nga ju. Po e shoh
mirfilli se far ju lndon. Shpresoja se do ta pranonit planin tim pr t
zgjidhur problemet tona. Nisur nga zemrbutsia juaj fillova ta zbatoja
pa ju paralajmruar, por, meqense nuk e miratoni, un po heq dor prej
tij.
Shtoi vetm se do t dshironte t kishte miratimin q ta
vazhdonte at pun deri n mbrmjen e asaj dite, sepse nga dashnori i
70
 MANON LESKO

saj i moshuar i kishte marr tashm tc dyqind pistolet e dits s bashku

me premtimin se ai do t'i sillte n dark nj gjerdan me gur t muar
dhe zbukurime t tjera me perla, pa folur pastaj edhe pr gjysmn e
pensionit vjetor q i kishte caktuar.
- M jepni vetm pak koh, - mu lut ajo, - sa t marr t gjitha
kto dhurata. T betohem se ai s'ka pr t prfituar asgj nga premtimet
q i kam dhn. I kam shtyr ato pr kur t ktheheshim n qytet. 'sht
e vrteta, ai m'i ka puthur duart nja nj milion her. Mir i bhet, t
paguaj pr at knaqsi, pastaj se mos pes mij franga jan ndonj
shum kushedi se far pr t, po t kihet parasysh pasuria dhe mosha e
tij.
Vendimi i saj m plqeu ku e ku m tepr se shpresa pr pes
mij livrat. Me kt rast u binda se nuk e kisha humbur ende ndjenjn e
nderit, sepse u ngazlleva ngaq e shmanga nj veprim t turpshm. Por
fati m ishte caktuar t kisha aste t shkurtra lumturie dhe dhembje t
zgjatura. Hyjnit m shpauan t mos bija n at humner pr t m
rrokuIlisur n nj tjetr. Kur, pas mijra prkdhelive, i kisha treguar
Manonit ngazllimin tim t pamat pr ndryshimin q bri, i thash se
duhej t lamronim Leskon, q t ishim t nj mendjeje.
N fillim ai filloi t hungronte, por katr-pes mij livrat n
dor e bn ta miratonte mendimin ton. Prve ksaj ram n nj
mendje t shkonim t tre pr dark te zoti G. M., dhe kjo gj bhej pr
dy arsye: s pari, pr t'u zbavitur me rolin tim t nj nxnsi shkolle,
vaa i Manonit; s dyti, t mos i lejoja atij plakaruqi t shthurur t hapte
sfratin e ndjenjave me mikeshn time, duke ditur q e kishte bler me
nj paradhnie t majme. Kur ai do t trhiqej pr n dhomn e tij, ku
mendonte t kalonte natn, un dhe Leskoja duhej t largoheshim.
Manoni premtoi se, n vend q t shkonte me t, do t vinte ta kalonte

71
 ABATI PREVO

natn me mua. Leskoja ishte ngarkuar q, n orn e caktuar, ta kishte

karrocn gati.
Erdhi dhe ora pr t darkuar. Zoti G. M. nuk na bri t prisnim
gjat. Leskoja me t motrn ndodheshin n sall. Mirsjellja e par prej
fisniku e plakut ishte dhurimi i nj gjerdani, i nj byzylyku dhe i
vathve t mrekullueshm bukuroshes s tij, dhurata q kushtonin t
paktn nj mij eky. Pastaj i numroi dy mij e katrqind franga n
luidor, q ishte gjysma e pagess vjetore. T gjitha kto i shoqroi me
njmij fial t mbla, t denja pr nj oborrtar plak. Manoni ishte e
detyruar falte ndonj t puthur, q i jepte t drejtn t shtinte n dor
sendet e muara q i ishin dhn. Un rrija pran ders, n pritje t
shenjs q do t m bnte Leskoja pr t hyr.
Pasi Manoni i kishte marr sendet e muara dhe parat, Leskoja
erdhi, m mori mua, m oi te zoti G. M. dhe m urdhroi t'i prkulesha
n shenj nderimi. Iu binda duke u prkulur thell dy-tri her.
- Faleni, zotri, tha Leskoja, sht nj djal krejt pa prvoj. Si
e shihni sht ende shum larg mnyrave pariziane t mirsjelljes, por
shpresojm se me kalimin e kohs do t'i fitoj, - dhe, duke m'u drejtuar
mua, vijoi: - do keni nderin ta shikoni shpesh ktu zotrin dhe
mundohuni t prfitoni nga nj shembull kaq i mir.
Ashikut plak u duk sikur i erdhi mir q m takoi. M goditi dy-
tri her leht-leht faqeve dhe m tha se isha nj djal i lezetshrn dhe
se duhej t kisha kujdes n nj qytet si Parisi, ku t rinjt bien shpejt pre
e jets s shthurur. Leskoja i tha se un nuk isha nga ata, se dshira ime
e vetme ishte t bhesha prift dhe se e kaloja gjith kohn duke ndrtuar
kulla me lodra frnijsh.
- Me sa shoh, i ngjaka Manonit, tha plaku, duke m kapur leht
pr mjekre.

72
 MANON LESKO

Teksa merrja pamjen e nj djaloshi t padjallzuar, un iu

prgjigj a:
- Zotri, sht e vrtet q ne t dy jemi t afrm me njri-tjetrin.
Prandaj edhe e dua time motr, Manonin, aq sa edhe vetveten.
- E dgjoni? e pyeti ai Leskon. - Qenka i zgjuar! Gjynah q ky
djalosh nuk takohet shpesh me njerzit.
- Jo, zotri, - ia ktheva un, - n kishat tuaja kam par shum
njerz dhe, t'ju them t vrtetn, ktu n Paris ka budallenj m t
mdhenj se un.
- E shihni? - shtoi ai. - sht gj e jashtzakonshme pr nj
djalosh provincial.
Gjat gjith darks kuvendimi yn vazhdoi gati n kt hulli.
Manoni, q dallohej pr karakterin e saj hokatar, disa her desh na i
prishi planet me shprthimet e veta t hares. Ndrkoh q ishim duke
ngrn, un shfrytzova rastin t'i tregoja plakut aventurn time dhe
fundin e paplqyer q e priste. Leskoja dhe Manoni drithroheshin teksa
dgjonin tregimin tim, sidomos kur, duke folur, vizatova portretin e tij,
aq sa vetm krenaria nuk e lejoi plakun t njihte vetveten; e prmbylla
fjaln time me kaq shkathtsi, saq ai vet filloi t qeshte me t madhe.
Erdhi dhe koha e gjumit. Ai filloi t fliste pr dashuri dhe dukej
sheshit q nuk po i pritej. Un dhe Leskoja u larguam. Plaku shkoi n
dhomn e tij, kurse Manoni, q kishte dal duke sajuar nj shkak, erdhi
dhe u bashkua me ne pran ports. Karroca q na priste tri-katr shtpi
m tej, u afrua; hipm n t dhe u larguam nga ajo lagje.
Ndonse nj veprim i till ishte nj poshtrsi me kuptimin e
plot t ksaj fjale, gjithsesi, nuk ishte gjja e vetme, mendova, q duhej
t m bnte t m brente ndrgjegjja. Un mendoja se ishte nj gj ku e
ku m e ndyr fitimi i parave n bixhozin e pandershm. Megjithat, si
atyre parave edhe ktyre iu gzuam shum pak: Perndia deshi q faji
73
 ABATI PREVO

m i vogl yni t dnohej edhe m rrept. Zoti G. M., nuk vonoi ta

kuptonte se ia kishin punuar keqazi. Nuk e di nse filloi t krkonte
ndalimin ton q at nat, por autoriteti i tij n shoqri ishte i till q
krkimet t mos zgjatnin shum dhe t ishin t suksesshme, kurse ne u
treguam t pakujdesshm, kur i besuam shum madhsis s Parisit dhe
faktit q lagjia jon ndodhej shum larg nga ajo e plakut. Ai jo vetm
ishte njoftuar pr shtpin ku banonim dhe pr kushtet n t cilat
ndodheshim n at koh, por kishte msuar edhe se cili isha un, jet
kisha br n Paris, lidhjen e vjetr t Manonit me zotin d B., si edhe
kurthin q i kishte ngritur ajo atij. Me nj fjal t gjitha bmat
skandaloze t historis son. Nisur nga kto, ai kishte vendosur t na
burgoste, i shtyr jo aq pr rrengun q i kishim punuar, por m tepr pr
shthurjen ton.
Ndodheshim ende n shtrat, kur nj oficer i policis, shoqruar
nga gjasht roja, na hyri n dhom.
N fillim na morn t gjitha parat tona, ose m mir t themi t
zotit G. M., pastaj, pasi na detyruan t oheshim me ngut, na nxorn
jasht, ku ndodheshin dy karroca. Manonin e shkret e futn n njrn
prej tyre, pa i dhn asnj lloj shpjegimi, kurse mua m futn n nj
tjetr q t onte n Sen-Lazar9. Vetm kush i ka hequr n kurrizin e tij
vuajtje t tilla, mund ta kuptoj dshprimin q na kishte mbrthyer.
Rojat nuk m dhan mundsin ta prqafoja pr t fundit her Manonin,
madje as t shkmbeja ndonj fjal me t.
Kaloi shum koh dhe un nuk dija asgj se 'u b me Manonin.
Dhe duhet t pranoj se qe vrtet nj fat i madh q nuk e mora vesh

9
Sen-Lazar Burg i vjetr, ku strehoheshin t smurt me lebroz, I cili q nga viti 1632 i ishte
dhn Urdhrit S. Vinenzo dhe nj shoqate, t cilt thirreshin lazarist. E kishin shndruar n
nj shtpi edukimi pr t rinjt e dale nga udha e Zotit. Lazaristt shpesh prdorin metoda t
vrazhda trajtimi ndaj t rinjve q u besoheshin.
74
 MANON LESKO

shpejt se 'i kishte ndodhur, sepse ajo goditje e prbindshme do t m

kishte br t luaja mendsh, pr t mos thn q edhe mund t vrisja
veten.
Kshtu, mikesha ime fatkeqe u ndalua prpara syve t mi dhe u
drgua n nj vend q vetm emri i tij m tmerron. far fati pr nj
krijes kaq t hijshme, q ishte e denj t ulej n fronin m t fuqishm
t bots, sikur t gjith njerzit t kishin syt dhe zemrn time! Atje nuk
ishte trajtuar dhe aq barbarisht, por gjithsesi, e vetme, mbyllur n nj
qeli t ngusht, e dnuar t kryente nj sasi t caktuar pune, kusht i
domosdoshm pr t prfituar nj ushqim mjeran.
Kto hollsi t trishtuara i msova shum koh m von, kur
edhe mua m'u desh t vuaja pr disa muaj q dukeshin pa mbarim nj
dnim sfilits.
Rojat nuk m than se ku kishin marr urdhr t m onin,
kshtu q nuk e dija se far m priste, derisa vura kmbn n pragun e
Sen-Lazarit. N ato aste do t kisha paraplqyer m mir vdekjen,
prpara atij ferri ku mendoja se po m futnin. Pr at burg m ishte
krijuar nj ide e trnerrshrne dhe kjo ndjesi miu shtua edhe m, kur rojat,
prpara se t m futnin brenda, m'i kontrolluan dhe m'i zbrazn srish
xhepat, pr t'u siguruar se mos kisha ndonj arm a ndonj send tjetr
q t m shrbente pr t'u mbrojtur.
Nuk vonoi dhe erdhi tek un kryemurgu. Ishte paralamruar pr
ardhjen time. M prshndeti me shum przemrsi.
- At, - i thash, - nuk pranoj asnj sharje. Do t dshiroja m
mir t vdisja, sesa t duroja qoft edhe nj sharje t vetme.
- Jo, jo, zotri, - ma ktheu ai, - ju keni pr t'u sjell mire kshtu
q ne do t jemi t knaqur me njri-tjetrin.

75
 ABATI PREVO

Mu lut t ngjitesha n dhomn nj kat m lart dhe un e ndoqa

pas pa e kundrshtuar. Rojat na shoqruan deri te porta dhe prifti, pasi
hyri brenda bashk me mua, u bri shenj t largoheshin.
- Pra, qenkam robi juaj, - i thash. - E po mir, at, 'keni ndr
mend t bni me mua?
M tha se ishte i gzuar tek m shihte q po tregohesha i
arsyeshm, se, ashtu si e kishte pr detyr, do t bnte 'ishte e mundur
t m ushqente dashurin dhe virtytin ndaj fes, ndrsa un duhej t
prfitoja sa m shum nga kshillat dhe msimet e tij; me nj kujdes t
vogl nga ana ime pr prgjigjur prkujdesjeve t tij, burgu pr mua do
t shndrrohej n nj vend t kndshm.
- I kndshm! - ia ktheva. - E dini, at, se far do t m gzonte?
- E di, - m'u prgjigj, - por shpresoj q prirjet tuaja t psojn
ndryshime.
Kjo prgjigje m bri t mendoja se ai ishte n dijeni t
aventurave t mia dhe se e dinte kush isha.
Iu luta t m shkoqitte ndonj gj dhe ai, i qet, m tha se ishte
njoftuar pr t gjitha.
Ky qe ndshkimi m i rnd pr mua. Fillova t qaja me t
madhe dhe t tregoja pa u druajtur dshprimin e madh q m kishte
pushtuar. M shqetsonte sidomos fakti q do t bhesha prrall tek t
gjith t njohurit e mi dhe njkohsisht do t prdhosja nderin e familjes
sime.
Kalova nj jav t tr n nj rnie t thell shpirtrore dhe,
duke qen i kapluar nga ndjenja e turpit, nuk isha n gjendje t dgjoja
asgj dhe asknd. Edhe kujtimet pr Manonin nuk u shtonin gj
sfilitjeve t mia, sepse turpi dhe dhembja ishin ndjesit e vetme q ma
kishin mbrthyer zemrn.

76
 MANON LESKO

Shumica e njerzve jan t prekshm nga pes ose gjasht

ndjesi, prreth t cilave u vrtitet jeta dhe ku prqendrohen t gjitha
turbullimet e tyre. Hiquni atyre dashurin dhe urrejtjen, knaqsin dhe
dhembjen, shpresn dhe frikn dhe ata s'kan pr t ndijuar m tjetr
gj. Ndrsa njerzit me karakter m fisnik mund t turbullohen n
mijra mnyra t tjera, thua se kan m shum se pes shqisa dhe se
mund t kapin ide dhe ndijime q i tejkalojn kufijt e natyrs.
Meqense ata jan t ndrgjegjshm pr eprsin e tyre, q i dallon nga
turma, jan edhe tej mase mendjezinj pr t. Ktu e ka burimin fakti q
ata nuk mund ta durojn urrejtjen dhe t prqeshurit nga t tjert dhe q
ndjesia e turpit u shkakton shqetsimet m t fuqishme.
I ndodhur n Sen-Lazar, un e shfaqa hapur kt eprsi t
trishtuar. Mrzitja ime i ngjante e tepruar kryemurgut, prandaj, nga frika
se mos m ndodhte ndonj e papritur, mendoi t m trajtonte me shum
butsi e lshime. Vinte pr t m par dy-tri her n dit. M merrte
shpesh me vete dhe bnim s bashku ndonj shtitje npr kopsht, teksa
shfaqte t gjith zellin e vet duke m paralajmruar dhe kshilluar pr t
ruajtur shndetin. Un e dgjoja me shum vmendje, madje i shprehja
mirnjohjen time, q e bente t mbante shpresa se do t ndryshoja.
- Ju keni karakter t but dhe t kndshm, - m tha ai nj her, -
saq nuk e kuptoj pse ju fajsojn pr munges morali. Mua m habitin
dy gjra: s pari, me gjith kto dhunti, si keni arritur t bni nj jet t
shthurur, dhe, s dyti, kjo m mrekullon m tepr, pas asaj jete t
shthurur q ishit msuar t bnit pr shum vite me radh, dgjoni
kshillat dhe porosit e mia me dshir kaq t madhe. Po qe se kjo sht
nj pendes, ju jeni nj shembull i rrall i mshirs hyjnore; nse sht
nj mirsi q buron nga natyra juaj, nuk ka dyshim q karakteri juaj
qndron mbi baza t shndosha dhe kjo m bn t shpresoj se nuk do t

77
 ABATI PREVO

jet e nevojshme t qndroni gjat ktu, pasi nuk do t vononi t hyni

n jetn e ndershme dhe normale.
Isha i ngazllyer q kishte krijuar at mendim t mir pr mua.
Vendosa t vazhdoja n kt rrug, me qllim q kryemurgu t mbetej
sa m i knaqur prej meje, i bindur se kjo do t ishte mnyra m e mir
pr ta shkurtuar sa m shum kohn e qndrimit n burg. I krkova t
m sillte libra. Ai u habit tej mase kur pa q un przgjodha autor
shum serioz. E bra t kujtonte se u isha dhn me mish e me shpirt
studimeve dhe jepja prova t ndryshimit tim n drejtimin q ai
dshironte.
N t vrtet ndryshimi ishte vetm n dukje. Pr faqen time t
zez, jam i detyruar ta pranoj se n Sen-Lazar luajta rolin e skuthit. Kur
ndodhesha vetm, nuk bja tjetr vese ankohesha pr fatin tim t keq
q m kishte pllakosur. Mallkoja burgun dhe tirant q m mbanin atje
brenda. Sapo ndihesha paksa i liruar nga ajo gjendje e rnd
shpirtrore ku ndodhesha zakonisht, menjher kaplohesha nga vuajtjet
e dashuris. Mungesa e Manonit dhe e ndonj lajmi se 'po ndodhte me
t, frika se nuk kisha pr ta par m kurr, ma kishin mbrthyer gjith
qenien. E prfytyroja n kraht e G. M., sepse ky ishte dyshimi im
kryesor; nuk mund ta pranoja mendimin se ai e kishte trajtuar njlloj si
mua. Isha i bindur se m kishte burgosur mua pr t ndenjur qet me t.
Kto mendime m trullosnin kokn pr dit e net t tra, t cilat m
dukeshin se nuk do t kishin t mbaruar. T gjitha shpresat i kisha
mbshtetur n skuthllkun tim. I ndiqja me vmendje vshtrimet dhe
fjalt e kryemurgut, pr t kuptuar far mendonte pr mua, dhe
prpiqesha t'i hyja sa m shum n zemr, sikur t ishte gjykatsi i fatit
tim.
Dukej sheshit q i kisha hyr n zemr kryemurgut, prandaj isha
i sigurt q ai ishte gati t m ndihmonte. Nj dit mora guximin dhe e
78
 MANON LESKO

pyeta n se varej prej tij lirimi im nga burgu; rn'u prgjigj se kjo nuk
ishte e gjitha n dorn e tij, por shpresonte q dshmia e tij prpara zotit
G. M., i cili i kishte krkuar komisarit t policis t m burgoste, do t
ndihmonte pr t m liruar.
- A mund t m mikloj shpresa, - ndrhyra un me z t mekur,
- se dy muaj q kam kaluar ktu n burg, do ti duken atij t
mjaftueshme?
M premtoi se, nse dshiroja, ai mund t fliste dhe un iu luta
me gjith zjarrin e shpirtit t ma bnte kt nder. Pas dy ditsh m tha
se zoti G. M. kishte mbetur kaq i befasuar kur dgjoi t'i flisnin mir pr
mua, saq jo vetm dukej se kishte ndrmend t m falte lirin, por
kishte shfaqur edhe dshirn t m njihte m nga afr. Kishte premtuar
se do vinte t m vizitonte n burg. Ndonse prania e tij nuk m jepte
asnj lloj knaqsie, gjithsesi e quajta si hapin tim t par drejt liris.
Ai erdhi vrtet n Sen-Lazar. Kt her m'u duk m I
rndsishm dhe m pak tuhaf se at dit n shtpin e Manonit. M tha
disa fjal t menura lidhur me sjelljen time t shthurur. Ndoshta, pr t
prligjur paudhsit e veta, shtoi se vet dobsit njerzore na bjn q
t krkojm knaqsit n prputhje me krkesat e natyrshme, por
kopukrit dhe mjetet e pandershme duhet t marrin dnimin e merituar.
Un e dgjova me vmendje, q, me sa duket, i plqeu. Nuk u
fyeva, edhe kur ai i lejoi vetes t hidhte romuze lidhur me lidhjen time
t gjakut me Leskon dhe Manonin si dhe me altaret e vogla q, si
mendonte ai, kisha ndrtuar jo pak n Sen-Lazar, prderisa kjo pun m
jepte knaqsi kaq t madhe.
Por, pr fatin e tij t keq dhe timin, i shptoi kur tha se edhe
Manoni me siguri duhet t ket br t tilla, madje shum m t bukura,
atje ku ndodhej e mbyllur n Hopitalin e saj. Kur dgjova at emr, u

79
 ABATI PREVO

drodha, por gjithsesi gjeta forca n veten time ti lutesha butsisht t ma

sqaronte m mir.
- Po, po, - m tha, - edhe ajo ka dy muaj q, n Hopitalin e
qytetit, po mson se si t jet m e menur. Uroj q t ket prfituar po
aq sa edhe ju ktu n Sen-Lazar.
Burgimi i prjetshm ose ndoshta edhe vet vdekja t m dilnin
prpara syve, prapseprap nuk do t kisha qen n gjendje ta mbaja
zemrimin q m kapi kur dgjova at lajm t kobshm. Iu hodha
prsipr me nj trbim q mi prgjysmoi forcat, por, gjithsesi, m
mjaftuan ta prplasja prtok dhe ta mbrtheja pr fyti. Do ta kisha
mbytur, por rrzimi i tij prtok dhe ato pak britma q arriti t lshonte,
bn q t hynte n dhom kryemurgu dhe disa murgj t tjer. Ma
hoqn nga duart. Edhe mua po m linin forcat dhe po m merrej fryma.
- O Zot i madh, - thrrisja me zrin t coptuar nga pshertimat.
- O Qiell mshirplot! A mund t ket jeta m kuptim, pas nj
poshtrsie t till?!
Desha t lshohesha edhe nj her mbi at prbindsh q ma
coptoi zemrn, por nuk m lejuan.
Dshprimi im, britmat dhe lott e mi i kaprcenin t gjitha
prfytyrimet. Po sillesha n mnyr kaq t uditshme, saq t
sapoardhurit, meqense nuk dinin shkakun, filluan t vshtronin njri-
tjetrin, t tmerruar, por edhe t befasuar.
Ndrkoh zoti G. M. ishte ngritur dhe, teksa rregullonte parukn
e kravatn, dukej tejet i zemruar pr keqtrajtimin q kishte psuar, ndaj
i dha urdhr kryemurgut t m mbante mbyllur m rrept se m par
dhe t m jepte gjith ndshkimet e mundshme t Sen-Lazarit.
- Jo, zotri, - iu prgjigj kleriku, - nuk veprohet kshtu me njerz
q kan prejardhje fisnike, si sht zoti Kalors. Pastaj ky sht kaq

80
 MANON LESKO

shpirtbut dhe i edukuar, saq nuk mund ta marr dot me mend si arriti t
bnte veprime kaq t skajshme, pa pasur ndonj arsye t fort.
Kjo prgjigje e nxori krejt nga binart zotin G. M. Ai u largua
duke krcnuar se do t dinte si t'ia shpaguante kryemurgut, mua dhe
gjith t tjerve q guxonin t'i kthenin fjaln.
Kryemurgu, pasi u dha urdhr murgjve ta shoqronin, qndroi
me mua vetm dhe mu lut t'i shpjegoja shkakun e zemrats sime.
- Oh, at! - i thash ndrsa vazhdoja t qaja si fmij. - oni
npr mend poshtrsin m t madhe q mund t bhet dhe do ta
kuptoni at q ka br G. M. i pashpirt. Oh! Ai m ka coptuar zemrn.
Kurr m nuk kam pr t pasur qetsi. Do t'ua tregoj t gjitha, shtova
un midis dnesave. Ju jeni njeri i mir dhe do t keni mshir pr mua.
Dhe shkurtimisht i tregova historin e gjat t ashkut tim t
pamat pr Manonin, pr kushtet e shklqyera t jetess son, prpara
se shrbtort t na grabitnin e t na linin trok, pr propozimin q i
kishte br G. M.s dashurs sime, si ishte br ujdia dhe si kishte
prfunduar. T them t vrtetn, ia tregova kto gjra duke i mshuar
m tepr ans m t leverdisshme pr ne.
- Ja cili sht burimi i zellit q po tregon zoti G. M. pr
shndrrimin tim, - vazhdova un. - Ai pati aq pushtet sa t m futte
ktu, vetm e vetm pr t'u hakmarr. Megjithat, ia fal edhe kt. Por,
at, kjo nuk sht e gjitha. Ai shpirtkazm ka marr at q sht pjesa m
e shtrenjt e jets sime dhe e ka futur n mnyrn m t turpshme n
Hopital. Sot pati paturpsin t ma thoshte me gojn e tij. N Hopital,
at?! O Qiell! Mikesha ime hirplot, mbretresha e zemrs sime n
Hopital, si nj krijes nga m fatkeqet?! Ku ta gjej forcn e
mjaftueshme pr t mos vdekur nga dhembja dhe nga turpi?
Kleriku plak, kur m pa ashtu t dshpruar, filloi t m
ngushllonte. M tha se nuk kishte arritur ta kuptonte plotsisht
81
 ABATI PREVO

historin time. Dinte vetm t thoshte me t vrtet se jeta ime kishte

qen e rregullt, por kishte kujtuar se zoti G. M. ishte interesuar pr
mua, ngaq kishte lidhje miqsie dhe respekt pr familjen time, sepse ai
vet kshtu e kishte shpjeguar prfshirjen e tij n kt histori. Ajo q
kishte dgjuar prej meje mund t'i ndryshonte kryekput gjrat lidhur me
mua. Ai nuk kishte m asnj dyshim se raportimi i besueshm q do t'i
bnte komisarit t policis, do t mund t m nxirrte nga burgu.
M pyeti edhe pse nuk kisha dashur t lajmroja familjen time, e
cila nuk dinte gj pr burgosjen. Ksaj vrejtjeje iu prgjigja se nuk
doja t'i shkaktoja dhembje tim eti dhe se m vinte turp t'i dilja prpara.
M premtoi t shkonte sa m shpejt te komisari i policis.
- Jo pr gj tjetr, - shtoi ai, - por pr t'i dal prpara ndonj
veprimi t zotit G. M., i cili kishte dal ktej tejet i inatosur dhe se, me
ndikimin q ka, sht pr tia pasur frikn.
E prita kthimin e atit shpirtror me gjith ankthin e nj fatkeqi t
dnuar q pret zbatimin e vendimit. Pr mua ishte nj vuajtje e
patreguar mendimi se Manoni ndodhej n Hopital. Prve namit t keq
t atij institucioni, nuk e dija si trajtohej ajo atje. M kujtoheshin disa
hollsi q kisha dgjuar lidhur me at shtpi tmerri e kjo ma shtonte
edhe m shum dshprimin. Isha kaq i vendosur t'i vija n ndihm me
do kusht dhe me do mjet, saq mund t'i vija zjarrin Sen-Lazarit, po qe
se nuk do t arrija t dilja prej andej.
Fillova t vrisja mendjen pr t gjitha rrugt q duhej t ndiqja,
sikur komisari i policis t vazhdonte t m mbante mbyllur n burg. I
shtrydha t gjitha aftsit e mia krijuese, vlersova t gjitha mundsit,
por nuk gjeta dot asnj rrugdalje q t m siguronte nj arratisje t
sigurt dhe, prve ksaj, druhesha se, po t bja ndonj prpjekje t
pafrytshme, do t m ruanin m me shum kujdes. Solla npr mend
miqt q mund t'u drejtohesha pr ndihm, por si t'ua kumtoja gjendjen
82
 MANON LESKO

time? Tek e fundit, arrita t prpunoja nj plan t shklqyer, i cili mund

t kryhej me sukses, por e shtyva vnien n jet t tij, derisa t vinte
kryemurgu, me qllim q ta bja vetm n qoft se prapjet e klerikut
nuk do t kishin sukses. Ai u kthye shpejt dhe un nuk vura re n
fytyrn e tij ato shenjat e ngazllimit q shoqrojn zakonisht nj lajm
t mir.
- Fola me komisarin e policis, - m tha, - por ishte tepr von.
Zoti G. M., sapo doli q ktej, kishte shkuar tek ai dhe i kishte folur kaq
keq pr ju, saq ishte duke m drguar urdhrin pr t'ju mbajtur mbyllur
n mnyr m t rrept. Gjithsesi, kur un ia, tregova fill e pr pe gjith
historin tuaj, m'u duk sikur u zbut mjaft dhe, pasi bri shaka pr
shqetsimin e skajshm t zotit G. M., m tha se pr t'ia plotsuar
dshirn atij, duhet t qndrosh ktu edhe pr gjasht muaj. Pr m
tepr, shtoi se qndrimi ktu do tju vlej. M tha tju trajtojm
njerzisht dhe ju siguroj se nuk keni pr t'u ankuar nga sjellja jon.
Shkoqitjet e kryemurgut vazhduan gjat dhe kjo m dha
mundsi t mendohesha thell. Arsyetova se, po t tregoja zell t madh
pr t dal q andej, rrezikoja t dshtonin t gjitha planet e mia.
Prandaj i thash se qndrimi im i detyruar aty, duke gzuar respektin e
tij, ishte nj ngushllim i madh pr mua. Pastaj, n nj mnyr krejt t
natyrshme, iu luta t m bnte nj nder q pr t tjert nuk kishte
rndsi, por q mua do t m ndihmonte t qetsohesha. T lajmronte
nj mikun tim, nj prift i mir edhe ai, se ndodhesha n Sen-Lazar dhe
se dshiroja t vinte t m vizitonte.
Kjo krkes e imja u krye pa m t voglin ngurrim.
Ishte fjala pr mikun tim Tiberzh. Un nuk prisja, sigurisht,
ndonj ndihm prej tij lidhur me lirimin tim, por doja t m shrbente si
nj mjet ansor, pa e marr vesh fare ai. Ja, me pak fjal, cili ishte plani
im: t'i shkruaja Leskos dhe t'ia ngarkoja atij dhe miqve t tij detyrn t
83
 ABATI PREVO

m lironin. Vshtirsia e par ishte si t'ia drgoja letrn. Kjo detyr do

t'i ngarkohej Tiberzhit. Meqense e dinte q Leskoja ishte vllai i s
dashurs sime, druhesha n do t pranonte t ma bnte kt shrbim.
Mendova q letrn e Leskos ta drgoja n nj adres tjetr, te nj njeri
i mir q e njihja, t cilit lutesha ttia onte letrn atij sa m par. Ishte e
domosdoshme q un t takohesha me Leskon, pr t biseduar lidhur
me masat e mtejshme q duheshin marr, prandaj i krkoja t vinte n
Sen-Lazar dhe t krkonte t m takonte, duke u hequr si valai im m i
madh, q kishte ardhur n Paris pr t marr vesh 'm kishte ndodhur.
Doja t binim n ujdi me t, lidhur me mjetet q mund t ishin tani m
t sigurta dhe m t besueshme. Kryemurgu e njoftoi Tiberzhin pr
dshirn time q t kuvendoja me t. Miku im i bess nuk m ishte
larguar krejt dhe kishte dijeni pr aventurn time. E dinte q ndodhesha
n Sen-Lazar dhe nuk besoj se i vinte shum keq pr at q m kishte
ndodhur, duke menduar se kjo do t m ndihmonte t kthehesha n
rrugn e mbar t detyrs sime. Ai erdhi sakaq n qelin time.
Biseduam przemrsisht me njri-tjetrin. Ai deshi t dinte cilat
ishin planet e mia. Ia hapa zemrn pa i mbajtur asnj t fsheht, me
prjashtim t dshirs pr t'u arratisur nga burgu.
- Miku im i dashur, - i thash, - nuk dua q t tregohem para
jush ashtu si nuk jam n t vrtet. N qoft se keni menduar se do t
gjenit ktu nj mikun tuaj t arsyeshm, t matur n dshirat e tij, nj
shthuranak t zgjuar nga topitja e gjat prej ndshkimeve hyjnore, e
thn shkurt, nj zemr q sht liruar nga dashuria dhe hiret e
Manonit, do t ishit nj njeri me mendime t mira pr mua. N t
vrtet un jam po ai q keni ln katr muaj m par: gjithnj i
dashuruar dhe gjithnj fatkeq pr shkak t atij ashku fatal n t cilin nuk
resht s krkuari lumturin time.

84
 MANON LESKO

Mu prgjigj se rrfimi q i bra, m bnte t padenj pr ndjes.

Ka shum mkatar q, duke qen t dehur nga lumturia e rreme q t
fal vesi, paraplqejn at, n vend t lumturis q t dhuron virtyti. Ata,
t paktn, ngashnjehen nga pamja e lurnturis, pra, mashtrohen nga
dukja; por, t pranosh, si bja un, se objekti i ashkut tim shrbente
vetm pr t m br gjithnj e m fajtor e fatkeq, dhe t vazhdosh me
vullnet t plot t zhytesh gjithnj e m thell n llumin e fatkeqsis
dhe t krimit, prbnte nj kundrshti si n idet, ashtu edhe n
veprimet dhe kjo nuk e nderonte logjikn time.
- Tiberzh, iu ktheva un, - nuk sht e vshtir t korrsh fitore,
kur prpara nuk ke asnj kundrshtar! Por m lejoni t bj edhe un disa
arsyetime. Me t vrtet mendoni se ajo q ju e quani lumturi e virtytit,
i prjashton vuatjet, telashet dhe dyshimet? 'emr do t'u vinit burgjeve,
kryqzimeve, dnimeve, torturave? Apo edhe ju do t thoni, si thon
mistikt, se mundimi i trupit sht lumturi e shpirtit? Kt nuk guxoni
ta thoni, se do t ishte nj paradoks i pakuptimt. Lumturia q m
premtoni, pra, sht nj przierje e mijra dhembjeve, ose, m mir t
themi, sht nj rrjet e tr e thurur me fatkeqsi, nprmjet t cils
njerzit synojn drejt lumturis. Por, n qoft se forca e prfytyrimit na
nxit t krkojm knaqsi edhe ndr gjith kto t kqija, se kto mund
t na ojn drejt lumturis s ndrruar, pse ather e shikoni me
kundrshti dhe t pakuptimt sjelljen time me nj prirje t ngjashme?
Un e dashuroj Manonin dhe mtoj q, nprmjet njmij vuajtjeve, t
jetoj me t i qet dhe lumtur. Rruga npr t ciln po eci, sht plot me
gjemba, por shpresa se nj dit do ta arrij qllimin tim, e vesh at m
mblsi. Vetm nj ast i kaluar bashk me t shpaguan t gjitha
mundimet q kam hequr pr t arritur atje. Kshtu q t gjitha
argurnentet, si tuajat edhe t miat, m duken t njllojt, edhe po t ket
ndonj dallim, ai sht n t mirn time, sepse lumturia q krkoj un,
85
 ABATI PREVO

sht afr, kurse ajo tjetra, juaja, sht dika e largt. Duket sikur
lumturia ime sht binjake e vuajtjeve t mia, ndrkoh q ajo tjetra nuk
dihet se 'prejardhje ka, por kjo dihet vetm nga feja.
Tiberzhi u tmerrua nga arsyetimet e mia. Bri dy hapa prapa
dhe, me seriozitetin m t madh, m tha se ajo q i kisha thn, jo
vetm fyente mendimin e shndosh, por ishte sofizt e mallkuar e t
gjith t pafeve q bien n sakrilegj.
- Sepse, - shtoi, - karahasimi ndrmjet dhembjeve tuaja dhe '
atyre q t mson feja, sht nj nga idet m t shthurura e t
prbindshme.
- E pranoj q krahasimi nuk sht i sakt, - iu prgjigja. - Un
desha vetm t'ju shkoqitja at q ju e quani kundrshti n ngulmimin
tim ndaj nj ashku t pafat dhe mendoj q tju kem treguar mirfilli se,
po t jet kundrshti kjo, edhe ju, njlloj si un, nuk e keni shmangur
dot at. Vetm nga ky kndvshtrim, un i quajta arsyetimet tona t
ngjashme dhe vazhdoj t kmbngul n kt. Ju mund t m
kundrviheni duke m thn se synimi i virtytit sht ku e ku m lart se
ai i dashuris. E kush nuk e pranon nj gj t Por, mos vall ky sht
thelbi i shtjes? A nuk po bhet fjai pr forcn q na jep besimi dhe
dashuria pr t duruar dhembjet? Le t'i gjykojm nga rezultatet. Sa i
madh sht numri i atyre q braktisin virtytin e egr dhe sa i vogl ai i
atyre q braktisin dashurin?
Ju mund t m kundrshtoni duke m thn se, edhe po t hasen
n rrugn e s mirs vuajtje, ato nuk jan t domosdoshme dhe t
pamnjanueshme, se n bot nuk ka m kryqzime e tirani dhe se ka
plot njerz t virtytshm q bjn nj jet t qet dhe pa telashe. Por,
edhe un mund t'ju them se ka shum dashuri t qeta dhe fatlume. Dhe
sht prparsi imja fakti q dashuria, ndonse shpesh sht

86
 MANON LESKO

mashtruese, gjithsesi, jep knaqsi dhe paqe, kurse feja krkon nga ne ta
kalojm jetn midis vuajtjesh dhe mungesash.
- Mos u shqetsoni, - vazhdova un, kur vura re se ai, i shtyr
nga prkushtimi, ishte gati t'i hapte sfratin zemrimit. - Gjja e vetme q
dua tju vrtetoj sht se mnyra m e keqe pr tia pshtirosur
dashurin nj zemre, sht prpjekja pr ta prdhosur ngashnjimin e
saj dhe pr t'i premtuar nj lumturi m t madhe n prehrin e virtytit. Po
t mbajm parasysh se, si jemi t gjith n bot t nj mendimi,
lumturia jon qndron te knaqsia, zor se ka ndonj njeri q ta gjej at
tjetrkund. Zemra jon nuk ka pse endet shum midis mdyshjeve, q t
pranoj se knaqsia m e mbl e t gjithave sht dashuria. Sikur
ndokush do t'i thoshte q ngashnjimin m t madh do ta gjente diku
gjetk, ajo do ta ndiente menjher mashtrimin. Dhe nj mashtrim i till
bn q njeriu t priret nga mosbesimi ndaj premtimeve t tilla. Ju jeni
predikues q kmbngulni t m shtyni drejt virtytit, dhe m thoni se ai
sht tej mase i domosdoshm, ve mos ma fshihni edhe tjetrn, q ai
sht i vrazhd dhe i ngurt.
Do t ndikonte m tepr tek un, po t m vrtetonit se
knaqsit e dashuris jan kalimtare, se ato jan t ndaluara dhe do t
ndshkohen rrept; po t m thoshit se, sa m t mbla e t kndshme t
jen ato, aq m dorlshuar do t jet Zoti pr ta shprblyer flijimin e
br prej nesh. Ve nj gj duhet t pranoni: zemra si kto tonat, ktu n
Tok, prbjn lumturin m t prkryer.
Kjo mnyr e prmbylljes s fjalve t mia e qetsoi srish
mikun tim Tiberzh. Ai e pranoi se kishte nj baz logjike n ato q sapo
i kisha thn. M bri vetm nj vrejtje: pse nuk ndiqja fillin e
mendimeve, q sapo kisha shprehur dhe t flijoja dashurin n
shkmbim t shprblimit pr t cilin fola me aq ashk?

87
 ABATI PREVO

- Mik i dashur, iu prgigja, - pikrisht ktu e ndiej kotsin dhe

dobsin time. Mjerisht! sht e vrtet q ne duhet t veprojm ashtu
si sapo fola un. Por a mundem ta bj kt? Ku t'i gjej forcat t harroj
hiret e Manonit?
- Falna, o Zot! - filloi srish Tiberzhi. - Po m duket se kam t
bj ende me nj zhansenist 10.
- Nuk di t t them se jam, - ia ktheva, madie as q e kam t
qart se far duhet t jem; por, mjerisht, e kuptoj mir se far
predikojn ata.
Ky kuvendim shrbeu, s paku, pr t rizgjuar keqardhjen te
miku im. Ai e kuptoi se n sjelljen time t pahijshme kishte m tepr
dobsi sesa zvetnim. Kjo bri q miqsia e tij t bhej m e prir pr t
m dhn at ndihm, pa t ciln un do t kisha vdekur n mjerim.
Gjithsesi, nuk i thash asnj fjal lidhur me planin q kisha pr
t'u arratisur nga burgu. Vetm iu luta q t merrte prsipr t onte
letrn, q un e kisha prgatitur prpara se ai t vinte n takim, dhe nuk
kurseva asnj sajes pr ta br t mendonte se ajo letr kishte rndsi
t madhe pr mua. Ai tregoi kujdes q Leskoja ta merrte letrn q at
mbrmje.
Leskoja m erdhi q t nesrmen, duke u hequr me shum
sukses si im vlla. Kur e pash t hynte n dhom, gzimi im nuk kishte
kufi. E mbylla dern me kujdes.
- T mos humbasim asnj ast, i thash. M par m thoni si
sht Manoni, pastaj m jepni ndonj kshill t prshtatshme se si t'i
shprthej vargonjt e mi.

10
Pasues t Zhansenit, peshkop i qytetit Ipres, I cili me doktrinn e tij shfuqizoi vullnetin e lire,
pr tia kushtuat gjithka mshirs hyjnore.
88
 MANON LESKO

M siguroi se nuk e kishte par t motrn q nga dita prpara

ndalimit tim. Vetm pas krkimesh pa fund, kishte mundur t merrte
vesh fatin e saj dhe timin. Kishte shkuar n Hopital dy-tri her, por nuk
e kishin lejuar t fliste me Manonin.
- G. M. i mallkuar! - thirra. - Ke pr t ma paguar shtrenjt!
- Sa pr lirimin, - vazhdoi Leskoja, - kjo sht nj pun m e
vshtir nga sa mendohet. Dje, un dhe dy nga miqt e mi kemi ndenjur
gjith mbrmjen duke studiuar t gjitha ant e jashtme t ktij
institucioni dhe dolm n prfundimin se do t ishte shum e vshtir
t'ju nxirrnim kndej, sepse dritaret, si na e prshkruanit, dalin n nj
oborr t rrethuar me mur. Prve ksaj, ju ndodheni n katin e tret, dhe
nuk mund t futim dot ktu as litar dhe as shkall. Duhet sajuar ndonj
gj q kau brenda.
- Kjo sht e pamundur, - iu prgjigja. - Un i kam shoshitur t
gjitha mundsit, sidomos q nga koha kur ruajtja ime sht rn pak e
rrept, pr shkak t lshimeve nga ana e kryemurgut. Vrtet q dera e
dhoms sime nuk mbyllet m me eks dhe un mund t shtit npr
korridorin e brendshm. Por, mjerisht, t gjitha shkallt jan t mbyllura
nat e dit nga dyer t rnda, kshtu q nuk mund t dal dot q ktu
vetm me shkathtsin time. Pa prisni pak, - u hodha e thash pasi u
mendova nj hop rreth nj ideje q mu duk e shklqyer.
- A mund t m sillni nj pistolet?
- Fare leht, - m'u prgjigj Leskoja. - Mos keni ndr mend t
vrisni njeri?
Iu zotova se nuk kisha as m t voglin qllim t vrisja knd,
madje pistoleta mund t mos ishte fare e mbushur.
- Ma sillni nesr, - shtova, - dhe prpiquni q n orn
njmbdhjet t mbrmjes t ndodheni, bashk me dy-tre nga shokt

89
 ABATI PREVO

tuaj, prpara ksaj ndrtese. Kam shpres se do t mund t dal dhe t vij
tju takoj.
M kot m ngacmoi q t'i thosha hollsi m t mdha. Iu
prgjigja vetm se nj ndrmarrje si ajo q mendoja t nisja, mund t
ngjante e arsyeshme vetm pasi t kishte prfunduar me sukses. Iu luta
t'i jepte fund vizits, me qllim q t ishte m e logjikshme t vinte edhe
t nesrmen pr t m takuar.
T nesrmen erdhi m me lehtsi se radhn e par. Pamja e tij
ishte prej kokoroi, aq sa askujt nuk i shkonte mendja t dyshonte pr
ndershmrin e tij.
Kur mjeti q do t m sillte lirin, ndodhej n duart e mia,
besova plotsisht n suksesin e planit tim. Ai ishte sa i guximshm aq
edhe i uditshm, por a kishte forc n bot t prballej me shtysat q
kisha pr ta uar deri n fund at? Qkur m kishin lejuar t shtitja
npr korridore, kisha vn re q mbikqyrsi, do mbrmje, i onte
elsat e dyerve te kryemurgu dhe pastaj e tr shtpia binte n nj
heshtje t thell, q tregonte se t gjith ishin futur sekush n kthinn e
vet. Nprmjet nj korridori mund t shkoja fare leht nga dhoma ime
tek ajo e atit. Kisha vendosur t shkoja t'i merrja elsat dhe, po qe se
do kundrshtonte, ta krcnoja me pistolet. Pastaj do t hapja dyert dhe
do t dilja n rrug. Prita me ankth astin e volitshm. Mbikqyrsi
erdhi n orn e zakonshme, domethn pak koh pas nnts. Lash t
kalonte edhe nj or, pr t'u siguruar plotsisht q t gjith murgjit dhe
shrbyesit i kishte zn gjumi. M n fund u nisa, me nj qiri t ndezur
n dor. Trokita n dern e kryemurgut, n fillim ngadal, pr ta zgjuar
pa br zhurm. Pas trokitjes s dyt m ndjeu, sigurisht duke menduar
se duhej t ishte ndonj nga murgjit q e ndiente veten keq dhe kishte
ardhur pr ndihm.

90
 MANON LESKO

Erdhi pr t ma hapur, por gjithsesi, pr t'u siguruar, pyeti kush

isha dhe far krkoja. U detyrova t'i thosha emrin, por me nj z luts
dhe ankues, pr t'i dhn t kuptonte se nuk isha mir.
- Ah, qenkeni ju, biri im? m tha duke m hapur dern. - 'hall
ju ka sjell ktu kaq von?
Un hyra brenda dhe, pasi e trhoqa at me vete deri n kndin
m t larga nga dera, i thash se e kisha t pamundur t rrija ende n
Sen-Lazar; nata ishte koha m e prshtatshme pr t dal pa m par
kush, prandaj prisja nga shpirtgjersia e tij q ose t m hapte portn,
ose t m jepte elsin ta hapja vet.
Ky lloj propozimi, me sa duket, e befasoi. Ndenji nj hop ashtu
duke m vshtruar ngultazi dhe pa m'u prgjigjur. Por, meqense nuk
kisha ngut, fillova t'i thosha se isha shum i prekur nga t gjitha mirsit
q kisha pasur prej tij, por, meqe liria ishte m e shtrenjt se do gj,
sidomos pr mua q m ishte hequr padrejtsisht, isha i vendosur ta
arrija at me do kusht dhe nga frika se mos i shkonte mendja t ngrinte
zrin pr t krkuar ndihm, i vura prpara nj arsye t fort pr t
heshtur, dika q e mbaja n brez, posht setrs.
- Pistolet?! - klithi.
- Mos doni t m vrisni, biri im, pr t m shprblyer dashurin
q kam pasur pr ju?
- Ruajna, Zot, - iu prgjigja.
- Ju jeni aq i zgjuar dhe shum arsyeshm, pr t mos m shtyr
deri atje. Por un dua t jem i lir dhe jam i bindur pr nj gj: n qoft
se plani im do t dshtoj pr fajin tuaj, ju jeni i mbaruar, t jeni i
sigurt.
- Biri im i dashur, filloi srish, krejt i zbeht dhe i trembur sa
s'ka. - Po 't keqe ju kam br? 'arsye keni t krkoni vdekjen time?

91
 ABATI PREVO

- 'sht ajo fjal? - ia ktheva un me padurim. - As q m

shkon mendja t'ju vras, por, nse doni t jetoni, m hapni portn dhe
un do t jem gjithmon miku juaj m i mir.
Pash elsat, q ndodheshin mbi tryez. I mora dhe e ftova t
m ndiqte pas, pa br zhurm. U detyrua t bindej. Duke ecur prpara
dhe teksa ai hapte dyert, pshertinte vazhdimisht:
- Ah, mor bir! Kujt mund t'i shkonte mendja ndonjher!
Un, do her i thosha t njjtn gj.
- At, mos bni zhurm!
M n fund arritm te nj port me kangjella, prpara ports
kryesore q t nxirrte n rrug. Po e ndieja veten tashm t lir dhe
vazhdoja t ndiqja priftin, me qiririn e ndezur n njrn dor dhe me
pistoletn n dorn tjetr.
Ndrsa ishte duke hapur kangjellat, nj shrbyes q flinte n
dhomn prbri, si dgjoi zhurmn e elsit, u ngrit dhe nxori kokn te
dera. Kryemurgu, me sa duket, mendoi se shrbyesi mund t m
arrestonte, prandaj e harroi porosin q i kisha dhn pr t qen i
kujdesshm dhe e urdhroi shrbtorin t'i vinte n ndihrn. Ishte nj
djal i shndetshm q, pa iu dridhur qerpiku, m'u hodh prsipr. Pa e
zgjatur punn, un ia zbraza pistoletn n gjoks.
- Kjo sht vepr juaja, at, - i thash shoqruesit tim me njfar
vrazhdsie. - Por kjo nuk ju pengon t vazhdoni m tej, - shtova, teksa e
shtyja drejt ports s fundit.
Nuk guxoi t kundrshtonte dhe e hapi.
Dola gjall e shndosh dhe disa hapa m tej gjeta Leskon, i
cili, si e kishim br me fjal, po m priste me dy shok t tij.
U larguam me t shpejt. Leskoja m pyeti, nse ishte e vrtet
q kishin dgjuar t shtn me arm.

92
 MANON LESKO

- sht faji juaj, - iu prgjigja. - Pse ma sollt pistoletn t

mbushur?
Gjithsesi, un i falnderova q ishin treguar aq largpams, sepse
pa at t shtn, do t ndodhesha n Sen-Lazar kushedi edhe pr sa
koh. E kaluam natn n nj restorant, ku hngra dika pr t qen, n
krahasim me ka isha ushqyer gjat tre muajve. Ndonse nuk mund t
mos ndihesha i gzuar, prapseprap isha i shqetsuar tej mase pr
Manonin.
- Duhet ta lirojm, - u thash t tre miqve t mi. - Kjo ishte
arsyeja e vetme pr t ciln dola n liri. I krkoj ndihm zhdrvjelltsis
suaj; sa pr mua, jam gati t rrezikoj edhe jetn.
Leskoja, q kishte menurin dhe kujdesin e nevojshm, m
kshilloi t'i merrnim punt shtruar. Arratisja ime nga Sen-Lazari dhe
veanrisht ndodhia e burgut, me siguri q do t bnte buj. Komisari i
policis kishte pr t m krkuar dhe dihet q ai i kishte duart goxha t
gjata. Prandaj, po qe se nuk doja t prfundoja diku m keq se n Sen-
Lazar, duhej t fshihesha gjikundi pr disa dit, derisa t qetsoheshin
gjakrat e armiqve t mi. Kshilla e tij ishte e arsyeshme, por pr ta
ndjekur at duhej q i till t isha edhe un. Ngadalsia dhe gjith ato
prkujdesje nuk prqaseshin aspak me ashkun q ziente brenda meje. I
vetmi lshim ishte q do ta kaloja ditn duke fjetur. U mbylla n
dhomn e tij, ku qndrova deri n dark.
Nj pjes t kohs e shfrytzova pr t bashkrenduar projekte
dhe pr t krkuar mnyra si t'i vija n ndihm Manonit. Isha thellsisht
i bindur se burgu i saj ishte shum m pak i deprtueshm se imi. As q
mund t bhej fjal pr prdorim force dhe dhune. Duhej prdorur
dinakri. Por edhe vet perndesha e sajesave nuk do t dinte se nga t'ia
fillonte. Situata ishte kaq e errt, saq e shtyva shqyrtimin m t thell

93
 ABATI PREVO

t ksaj shtjeje pr m von, kur t kisha marr njoftimet e

mjaftueshme lidhur me rregjimin e brendshm t Hopitalit.
Sapo fitova lirin e lvizjes q m jepte errsira, iu luta Leskos
t vinte me mua. Ia filluam nga kuvendimi shtruar me njrin nga
mbikqyrsit, q m'u duk burr me mend. Un e hoqa veten pr nj t
huaj q kishte dgjuar t flitej me lvdata pr Hopitalin dhe pr
rregullin q mbretronte atje. E pyeta pr hollsit m t vogla dhe,
fjal pas fjale, kuvendimi arriti deri tek administruesit, emrat dhe gradat
e t cilve iu luta t m'i thoshte. Nga prgjigjet q m dha pr kt
shtjen e fundit, m lindi nj ide, e cila m gzoi dhe q nuk vonova ta
v n jet. E pyeta pr shtjen m thelbsore t planit tim, nse ata
zotrinjt kishin fmij. M'u prgjigj se nuk mund t ma thoshte me
saktsi, por e dinte q zoti d T., i cili ishte nj nga kryesort, kishte nj
djal n moshn pr t'u martuar dhe q kishte ardhur disa her, s
bashku me t atin, n Hopital. Kto njoftime m mjaftuan.
E ndrpreva kuvendimin pothuajse menjher dhe, me tu
kthyer n shtpi, tek Leskoja, ia parashtrova edhe atij planin tim.
- Me sa di un, - i thash, - djali i zotit d T., q sht i pasur
dhe nga nj familje e mir, si shum t rinj t moshs s tij, ka njfar
prirjeje drejt knaqsive. Ai nuk mund t jet armik femrave dhe nuk
besoj t tregohet aq qesharak sa t mos ndihmoj pr nj histori
dashurie. Mendova q ta prfshija n kuturisjen pr ta liruar Manonin.
N qoft se sht njeri i sjellshm dhe zemrmir, ka pr t na ndihmuar
bujarisht. N rast se nuk do t ket ndjeshmrin e mjaftueshme pr
kt, do t bj dika, t paktn, pr nj vajz t hijshme, qoft edhe me
shpresn q t prfitoj nga hiret e saj. Un dua ta takoj at, - shtova, -
jo m von se nesr. Ky plan m jep shpresa t mdha, dhe kam shum
besim se do t na dal me sukses.

94
 MANON LESKO

Edhe Leskos iu duk i arsyeshm nj veprim i till dhe

shpresonte q t kishte sukses. Kjo m bri ta kaloja natn m pak i
shqetsuar. N mngjes u vesha sa m mir q munda, po t mbahen
parasysh ngushtsit ekonomike q kisha, dhe i hipa nj pajtoni pr t
shkuar n shtpin e zotit T.
Ai, kur pa se i kishte ardhur pr vizit nj i panjohur, mbeti
shtangur.
Pamja e jashtme dhe mirsjellja e tij rn'u dukn shenj e mir. Ia
hapa zemrn iltrsisht dhe pr ta prekur sa m shum, q nga natyra
ishte i ndjeshm, i fola pr ashkun tim dhe pr hiret e s dashurs sime,
si pr dy gjra q mund t barazoheshin vetm me njra-tjetrn.
Ai m tha se, ndonse nuk e kishte par kurr Manonin, kishte
dgjuar t flitej pr t, nse bhej fjal pr bukuroshen e plakut G. M.
Isha i bindur se ai nuk ishte n dijeni t rolit q kisha pasur un
n at histori dhe, pr t nxitur m tej keqardhjen e tij, duke synuar q ta
shndrroja besimin e tij n merit, i tregova gjithka m kishte ndodhur
n at koh me Manonin.
- Si e shikoni edhe vet, - vazhdova, e gjith jeta, ashtu si edhe
zemra ime jan n dorn tuaj. Ve desha t'ju theksoja se, pr mua, t
dyja ato jan njlloj t shtrenjta. Me ju nuk po mbaj asgj t fsheht,
sepse e njoh bujarin tuaj, dhe ashtu si vitet tuaja prqasen me vitet e
mia, shpresoj q t na prqaset edhe ndonj nga shijet tona. Besimi q
tregova ndaj tij, m'u duk se e preku, prandaj edhe prgjigjja e tij qe ajo e
nj njeriu q di t jetoj dhe ushqen ndjenja t mbara, t cilat shoqria
shpesh nuk t'i jep, madje shpesh tii bn cop e ik.
M tha se vizita ime ishte pr t nj nga sukseset e tij t rralla,
kurse miqsia me mua, nj nga arritjet e tij m t muara, dhe se do t
vinte t gjitha forcat pr ta merituar. Nuk m premtoi t ma kthente
Manonin, sepse, sipas fjalve t tij, forca e ndikimit t tij ishte e dobt
95
 ABATI PREVO

dhe e kufizuar, por m premtoi t m jepte knaqsin ta takoja dhe t

bnte gjithka ishte n mundsit e tij, q ta kisha srish ndr kraht e
mi. Ato fjal gjysmpremtuese m knaqn m tepr nga sa do t
knaqesha sikur t m siguronte se do t'i plotsonte t gjitha dshirat e
mia.
T prmbajturit e tij m bri t mendoja se kisha t bja me nj
njeri t iltr, prandaj edhe m pacieu tej mase. Me nj fjal, gjithka e
prisja nga mbshtetja e tij. Vetm premtimi q m dha se do t m
ndihmonte t takohesha me Manonin, m shtynte t bja gjithka pr t.
Kto ndjenja nuk ia fsheha as atij, prandaj u bind q un isha fisnik n
shpirt.
U prqafuam przemrsisht dhe u bm miq, jo pr gj tjetr,
por vetm nga shpitmirsia jon dhe nga prirja drejt njri-tjetrit; jan
kto q e shtyjn njeriun e ndjeshm dhe bujar t doj nj tjetr t
ngjashm me t.
Qndrimin e tij dashamirs ndaj meje e oi m tej. Pasi u njoh
me t gjitha aventurat e mia dhe duke e kuptuar se pas daljes nga Sen-
Lazari, kushtet e mia materiale duhej t ishin mjerane, m propozoi
qesen e tij dhe ngulmoi q ta pranoja. Un nuk ia mora parat, por i
thash:
- Zotri, kjo do t ishte e teprt. Po qe se mirsia dhe miqsia
juaj do t m ndihmojn t shoh srish Manonin tim t dashur, do t
jem juaji pr gjith jetn. Ndrsa, po qe se ju do t ma jepni at krijes
t adhuruar prgjithmon, do t mbetem prgjithmon borxhliu juaj,
edhe sikur, pr tjua shprblyer, do t m duhej t derdhja t gjith
gjakun tim.
U ndam vetm pasi caktuam kohn dhe vendin se ku do t
takoheshim. Ai pati mirsin t mos e shtynte pr m tej dhe m la
takim q at pasdite.
96
 MANON LESKO

E prita n nj kafene, ku erdhi rreth ors katr. U nism drejt

Hopitalit. Kur hym n oborr, filluan t m dridheshin kmbt.
"sht forca e dashuris, - thosha me vete. - Po afrohet asti kur
do ta shoh srish idhullin e zemrs sime, burimin e shum lotve t
derdhur dhe t shum shqetsimeve. O Zot, m jep aq forc sa t
mbrrij deri atje ku sht ajo dhe pastaj bj si t duash me jetn dhe me
fatin tim. Nuk t krkoj m asnj mshir".
Zoti d T. foli me disa nga mbikqyrsit e burgut, t cilt bn
mos q, pr ta knaqur, t'ia plotsonin t gjitha krkesat, sigurisht me
aq sa kishin n dor. Ai u krkoi t na tregonin repartin ku ndodhej
dhoma e Manonit dhe ata, pasi morn nj els t strmadh si dukej do
tiu duhej pr t hapur dern u nisn t na onin atje.
Un e pyeta mbikqyrsin q na shoqronte dhe q ishte
ngarkuar t na shrbente, se si e kishte kaluar ajo kohn aty brenda. Na
tha se kishte nj mblsi engjllore dhe se nuk kishte dgjuar asnj fjal
t vrazhd nga goja e saj. Gjat gjasht javve t para pas mbrritjes s
saj atje, ajo kishte qar vazhdimisht, tani kishte ca koh q po e
pranonte gjendjen e saj m me qetsi dhe, q nga mngjesi deri n
mbrmje, merrej me qepje, prve disa orve q ia kushtonte leximit.
Vazhdova ta pyesja nse trajtimi i atjeshm ishte i denj. M
garantoi se nuk i kishte munguar asgj e domosdoshme.
U afruam te dera e saj. Zemra ime rrihte sikur do t shprthente
kraharorin. Un iu luta zotit d T.:
- Hyni ju dhe paralajmrojeni pr vizitn time, sepse kam frik
se mos shfaqja ime e papritur e trondit edhe m shum.
U hap dera. Un qndrova n korridor, por i dgjoja mir fjalt e
tyre. Ai i tha q kishte ardhur pr ta pyetur se mos kishte ndonj nevoj,
q ai qe miku im dhe ishte shum i interesuar pr lurnturin ton. Ajo e
pyeti, shum e interesuar, nse mund t'i jepte ndonj lajm se 'kishte
97
 ABATI PREVO

ndodhur me mua. Ai i premtoi t m onte prpara saj, aq t mbl dhe

besnik, sa do ta dshironte ajo.
- Kur? - e pyeti ajo me padurim.
- Q sot, ky ast i lumtur nuk do t vonoj, po qe se ju
dshironi... madje menjher.
Manoni e kuptoi q isha pas ders. Un hyra n kohn q ajo u
lshua drejt saj.
U prqafuam me shkulme t tilla ashku, t cilat mund t'i bj t
magjishme vetm ndarja prej tre muajsh e dashnorve t prvluar.
Duhia e ofshamave tona, klithmat e ndrprera, nj mij emra dashurie,
q thuheshin me z t mekur, si nga njra an, edhe nga tjetra, pr nj
erek ore, krijuan nj sken q e prekn shum zotin d T.
- Ju kam zili, - m tha duke na ftuar t uleshim, asnj fat tjetr,
sado i mrekullueshm t ishte ai, nuk do ta pranoja prpara ksaj vajze
kaq t bukur dhe kaq t zjarrt.
- Edhe un, - iu prgjigja, - do t'i prmoja t gjitha perandorit
e bots, vetm e vetm t siguroja lumturin pr t qen i dashuruar prej
saj.
Pjesa tjetr e ktij takimi t dshiruar deri n ankth nuk mund t
ishte vese nj mblsi pa fund. Manoni e shkret m tregoi peripecit e
saj, ndrsa un t miat. Qam me lot t hidhur, kur kujtuam gjendjen se
ku ndodhej ajo dhe at nga e cila un sapo kisha dal.
Zoti d T. na rigushllonte, duke na premtuar se do t bnte t
githa prpjekjet pr tti dhn fund mjerimit ton.
Na kshilloi t mos e zgjatnim shum kt kuvendim t par, pr
tii dhn kshtu mundsin t organizonte m leht takime t tjera. Por,
pr ta zbatuar at kshill, na u desh t vuanim tej mase. Mbi t gjitha,
ishte Manoni q nuk po vendoste t m lejonte t largohesha. Njqind

98
 MANON LESKO

her m ktheu e riktheu t ulesha srish n stol, duke m kapur pr

rrobash dhe pr dore.
- Ah! Po m braktisni? - m thoshte. - Kush mund t m siguroj
se do t'ju shoh srish?
Zoti d T. i premtoi t vinte bashk me mua ta takonte.
- Sa pr kt vend, - shtoi ai me dashuri, - nuk i takon t quhet
m Hopital, por Versaj 11, sa koh q n t ndodhet e ndryr nj krijes
q meriton t mbretroj mbi t gjitha zemrat.
Teksa po dilnim, i dhash para mbikqyrsit, t cilit iu luta ta
kishte kujdes dhe t'i shrbente m me zell. Ai djalosh ishte m
zemrmir se shokt e tij t shrbimit. Kishte qen i pranishm n
takimin ton dhe skena q pa e kishte prekur edhe at. Pastaj, luidori q
i dhurova, e bri plotsisht prkrahsin tim. Teksa ishim duke kaluar
npr oborr, m hoqi mnjan:
- Zotri, - m tha, - po qe se doni t m merrni n shrbimin
tuaj, duke m shprblyer n mnyr t till q t mund t plotsoj
humbjen e vendit t puns q kam ktu, besoj se do ta kem t leht ta
liroj zonjushn Manon.
Ky propozirn m bri t ngrija vesht dhe, ndonse isha pa asnj
dysh n xhep, i premtova gjra t cilat i tejkalonin shum dshirat e tij.
Mendoja se nuk do ta kisha t vshtir t paguaja nj njeri t srs s tij.
- T jesh i sigurt, miku im, - ia ktheva, se un do t bj pr ty
gjithka. E ardhmja jote do t jet e siguruar ashtu si edhe imja.
U interesova t msoja mjetet q kishte ndr mend t prdorte
pr t'ia arritur qllimiit.

11
Bhet fjal pr pallatin mbretror t Francs. (Shn. i prkth.)
99
 ABATI PREVO

- Asgj tjetr, - m'u prgjigj, - vese n dark t'i hap dern e

dhoms dhe ta shoqroj deri te porta e jashtme, ku ju duhet t jeni gati
ta merrni.
E pyeta se mos kishte rrezik q, gjat kalimit npr korridor ose
npr oborr, ndokush ta njihte Manonin. Ai e pranoi sc kto gjra nuk
bhen pa rrezikuar dika.
Megjithse isha i ngazllyer q e shihja kaq t vendosur, thirra
zotin d T, i tregova se kishim ndr mend t bnim dhe e pyeta se
far mund t na pengonte. Ai gjeti n planin ton shum m tepr
vshtirsi nga sa mendoja un. Edhe ai ishte i mendimit se Manoni
mund t arratisej n at mnyr, por shtoi:
- Po qe se kapet dhe arrestohet pr arratisje, ky, ndoshta, mund
t ishte fundi i saj i pashmangshm. Prve ksaj, do t ishte e
domosdoshme q t largoheshit menjher nga Parisi, sepse, me gjith
prkujdesjet tuaja, nuk do t'u shptonit dot krkimeve t dyfishuara, si
pr at edhe pr ju. Nj njeri i vetm mund t fshihet leht, por sht
pothuajse e pamundur t mos biesh n sy, kur je i shoqruar nga nj
grua e bukur.
Ndonse arsyetimi i tij m dukej i bazuar, shpirti im nuk mund
ta braktiste shpresn q m dukej aq e afrt, pr ta liruar Manonin. Ia
thash kto zotit d T. dhe iu luta tia falte dashuris njfar pakujdesie
dhe kuturisjeje. M tej shtova se kisha ndr mend ta braktisja Parisin
dhe t vendosesha n ndonj fshat diku n rrethina, ashtu si pata br
m par.
Ram n nj mendje me mbikqyrsin pr ta vn n jet planin
ton q t nesrmen n mbrmje dhe, q gjithka t dilte sa m me
sukses, vendosm t sillja disa veshje burrash, q largimi t mund t
bhej m i shpejt. Pr ti sjell rrobat nuk ishte pun dhe aq e leht,
prandaj u prpoqa t sajoja mnyrn m t prshtatshme. E luta zotin d
100
 MANON LESKO

T. q t nesrmen t vishte dy setra t lehta njra mbi tjetrn, kurse t

tjerat i mora vet prsipr.
T nesrmen n mngjes u kthyem n Hopital. Kisha sjell t
linjta, orape e sende t tjera pr Manonin. Prmbi jelek un kisha
veshur nj mantel, i cili nuk lejonte t dukeshin xhepat e fryr m
shum se 'duhej.
Ndenjm n dhomn e saj vetm pr pak aste. Zoti d T. i la
nj nga setrat e tij, un i dhash jelekun, sepse pr t dal pa ln
dyshime, m mjaftonte manteli. Nga e gjith veshmbathja nuk i
mungonte asgj, me prjashtim t pantallonave, t cilat, pr dreq, i
kisha harruar. Kjo harres do t na bnte t gajaseshim s qeshuri, sikur
t ndodheshim n ndonj situat tjetr e jo n at hall t madh ku u
gjendm pr munges t pantallonave. U mrzita jasht mase,- se mund
t na dshtonte plani pr nj pakujdesi aq t vogl. M n fund vendosa
q t dilja un vet pa pantallona. Manteli im ishte mjaft i gjat dhe,
pasi e rregullova mir me nj gjilpr, arrita t dilja nga porta pa
ngjallur dyshime.
Pjesa tjetr e dits m'u duk jashtzakonisht e gjat.
Erdhi m n fund mbrmja dhe ne, me nj karroc, qndruam
pak m tutje se porta e Hopitalit. Nuk vonoi shum dhe vum re
Manonin t dilte, bashk me udhrrfyesin e saj. Dera e karrocs ishte e
hapur dhe un e prita me krah hapur mikeshn time t adhuruar. Ajo
dridhej si gjethja n er.
Karrocieri m pyeti se ku do t shkonim.
- N fund t bots, - i thash. - M o n ndonj vend ku t mos
ndahem m kurr nga Manoni.
Ai vrundull ndjenjash, pr pak sa nuk m kushtoi shtrenjt.
Karrocierit i bn prshtypje fjalt e mia dhe, kur i thash emrin e
rrugs ku duhej t na onte, m tha se kishte frik t futej n ndonj
101
 ABATI PREVO

aventur pr shkakun tim. Ai e shihte mirfilli, q ai djali bukurosh, t

cilin un e thrrisja Manon, ishte nj vajz q un po e nxirrja nga
Hopitali, kshtu q ai nuk kishte as dshirn m t vogl t shkatrrohej
pr shkak t dashuris sime.
Qllimi i atij kopuku ishte t m detyronte ti paguaja m shum
pr karrocn. Ndodheshim shum afr Hopitalit, prandaj duhej q tonet
e kuvendimit t'i ruanim t qeta.
- Hesht, - i thash, - se do t fitosh nj luidor.
Pas nj premtimi t till ai ishte gati t m ndihmonte, po t
ishte nevoja, ti vija zjarrin edhe Hopitalit.
U nism drejt shtpis s Leskos. Meqense ishte von, zoti d
T. u nda nga ne n mes t rrugs, duke m premtuar t rn vinte pr
vizit t nesrmen. Bashk me ne mbeti vetm mbikqyrsi.
Un e kisha shtrnguar kaq fort Manonin n kraht e mi, saq ne
t dy me zor zinim t dy bashk nj vend n karroc. Ajo qante nga
gzimi dhe un ndieja lott e saj tek m rridhnin mbi fytyr. Por n
astin kur zbrita te shtpia e Leskos, pata nj diskutim tjetr me
karrocierin, prfundimet e t cilit qen fatale pr ne. Un u pendova q i
premtova nj luidor, jo vetm se dhurata ishte tej mase e madhe, por pr
nj arsye tjetr, edhe m t fort, sepse nuk kisha t'ia jepja. Thirra t
vinte Leskoja, i cili doli nga dhoma e tij dhe u afrua te porta. Ia thash
n vesh hallin q m kishte zn Ai, duke qen edhe nga natyra
laprdhar dhe i msuar t sillej keq me karrociert, mendoi n fillim se
un bja shaka.
- Nj luidor? - shtoi. - Nuk i jep nja njzet shkopinj t mir atij
kopuku?!
M kot u rreka ta bindja me t but se do t na futte n telashe.
Ai rrmbeu bastunin tim dhe deshi t rrihte me t karrocierin. Ky, q si
duket, kishte pasur edhe ndonj rast tjetr q kishte rn n duart e
102
 MANON LESKO

ndonj gardisti ose mosketieri, nga frika, e nisi karrocn me t katra,

duke brtitur se ia kisha punuar keq, por q s shpejti do ta paguaja
shtrenjt. M kot u prpoqa ta ndaloja.
Ikja e tij m shqetsoi jasht mase. Isha i bindur q ai do t
shkonte t njoftonte komisarin e policis.
- Ju po m rrezikoni, i thash Leskos, - ktu tek ju nuk do t
jemi t sigurt, prandaj na duhet t largohemi sa m par.
I dhash krahun Manonit dhe u nism me ngut t dilnim nga ajo
rrug e rrezikshme. Leskoja na shoqroi.
sht nj mrekulli se si fati i pleks ngjarjet me njra-tjetrn. Nuk
kishim br vese disa minuta rrug, kur nj njeri, fytyrn e t cilit nuk
e pash, njohu Leskon. Me siguri q po e krkonte n afrsi t shtpis
s tij me qllim jo t mir.
- Hej, Lesko! - thirri ai, duke nxjerr pistoletn. - Sonte do ta
hash darkn bashk me engjjt! - qlloi dhe sakaq u zhduk.
Leskoja u plandos prdhe pa asnj shenj jete. Meq ndihma
jon ndaj nj kufome do t ishte e kot dhe meq kisha frik se mos na
ndalonte patrulla e nats, e cila mund t vinte nga asti n ast, e nguta
Manonin t largoheshim. Bashk me t dhe me mbikqyrsin, u futm
n kthesn e rrugs s par q na doli prpara. Manoni ndihej aq e
pafuqishme, sa me zor qndronte n kmb. M n fund, vura re q aty
n krye t rrugs ndodhej nj karroc. I hipm, por, kur karrocieri m
pyeti se ku do t shkonim, nuk dija thosha. Nuk kisha asnj vend t
sigurt strehimi, as edhe ndonj mik t besuar, t cilit drejtohesha. Nuk
kisha as para, sepse nj gjysm eky q m ndodhej, ishte shum pak.
Frika dhe lodhja e kishin rraskapitur Manonin deri n at shkall, sa
qndronte pran meje gjysm e alivanosur. Prve ksaj, nuk mund t
m hiqej nga mendja vrassi i Leskos dhe nuk m kishte kaluar frika
nga patrulla e nats. far t bja? Pr fat t mir rn'u kujtua bujtina n
103
 ABATI PREVO

Shajo, ku un dhe Manoni patm kaluar disa dit, kur patm shkuar n
at fshat pr t banuar. Atje shpresoja q jo vetm t isha i siguruar, por
edhe t mund t jetoja pa qen nevoja t paguaja menjher.
- Na o n Shajo, - i thash karrocierit.
Ai pranoi t na onte aq larg, n nj or kaq t von, vetm po t'i
paguaja t paktn nj eky. Ky ishte nj telash tjetr. M n fund pranoi
pr gjasht franga. Ishte gjithka q m kishin mbetur n xhep.
Gjat rrugs i jepja zemr Manonit, ndonse n t vrtet
shpirtin tim e kishte kapluar dshprimi. Do t'ia kisha hequr vetes, sikur
t mos kisha n kraht e mi t mirn e vetme q ende m mbante t
lidhur me jetn. Ishte kjo ide q m bnte ta prmbaja veten.
"T paktn, ajo sht ktu, me mua, - thosha me vete, - m
dashuron, sht imja. Le t thot 't. doj Tiberzhi; kjo nuk sht
fantazm e lumturis. Edhe sikur bota t prmbyset, nuk dua t'ia di fare.
Pse? Sepse, ve Manonit, nuk m duhet asgj tjetr!"
Kjo ndjenj ishte plotsisht e iltr. Megjithat, ndrkoh q un
prmoja t mirat e ksaj bote, e ndieja q kisha nevoj t kisha timen
nj pjes t saj t vogl, pr ta urryer pjesn tjetr.
Dashuria sht shum m e fort se mirqenia, m e fort se
thesaret dhe pasurit, por, ama, ka nevoj pr ndihmn e tyre. Dhe, pr
nj dashnor t ndjeshm, nuk ka gj m zhgnjyese se mendimi q,
kundr vullnetit t tij, mungesa e parave e detyron t ul veten deri n
nivelin e mjeranve.
Kur mbrritm n Shajo, ora kishte shkuar njmbdhjet. N
bujtin na pritn si njerz t njohur dhe nuk u bri prshtypje q
Manoni ishte e veshur si burr, sepse n Paris dhe n rrethinat e tij jan
msuar t'i shohin grat veshur me t gjitha llojet e rrobave.
Dhash urdhr t na shrbenin nj tryez t pasur, a thua se isha
n kushtet e mia m t mira. Manoni nuk e dinte q isha ngusht nga
104
 MANON LESKO

parat, kurse un bja mos q t mos e merrte vesh, krejt i bindur q t

nesrmen t kthehesha vetm n Paris e t gjeja ndonj shrim pr
smundjen q na kishte zn.
Gjat darks ajo mu duk shum e zbeht dhe e dobsuar. Kur e
pash pr her t par n Hopital, nuk e vura re kt, sepse dhoma ku
ndodhej, nuk ishte e ndriuar mir. E pyeta se mos ishte ende nn
ndikimin e tmerrit nga vrasja e t vllait prpara syve t saj. M siguroi
se, me gjith tronditjen q ndiente nga ajo gjm, zbehtsia e saj vinte
ngaq i ishte dashur q pr tre muaj rresht t vuante mungesn time.
- Pra, m dashke ende marrzisht? - e pyeta.
- Nj mij her m shum nga sa mund t shprehet.
- Domethn nuk ke pr t m braktisur kurr m?
- Jo, kurr m, - ma ktheu dhe i vrtetoi fjalt e saj me ledhatime
t shumta dhe me prbetime t tilla q m dukej e pamundur t'i harronte
ndonjher.
Gjithmon kisha qen i bindur, se ajo kishte qen e iltr me
mua. Tek e fundit, pse duhej t shtirej kaq shum? Por ajo bhej shum
mendjeleht, ose m mir, pa e kuptuar as vet, ndryshohej kryekput,
kur shihte gra t tjera q jetonin n kamje, ndrkoh q vet prplitej
n kthetrat e varfris dhe t dshirave t paplotsuara.
Isha n pragun e provs s fundit nga ana e saj, e cila i tejkaloi
t gjitha ato q kishin ndodhur m par dhe q m bri t'i hyja nj
aventure t paprovuar kurr ndonjher nga nj njeri i srs dhe i
gjendjes sime.
Un e njihja mir karakterin e saj trillan, prandaj t nesrmen u
nguta t shkoja n Paris. Vdekja e t vllait dhe nevoja pr t marr
veshje dhe t linjta pr at dhe pr vete ishin arsye m se t forta q t
shkoja. Nuk kisha pse t sajoja ndonj shkak tjetr.

105
 ABATI PREVO

Dola nga bujtina me mendimin (kshtu u thash Manonit dhe

mikpritsit tim) q t pajtoja nj karroc, por kjo nuk ishte gj tjetr
vese nj mburrje. I detyruar ta bja rrugn m kmb, shum shpejt
arrita deri n ku kisha ndr mend t bja nj pushim.
Ndieja nevojn t rrija pr disa aste vetm dhe i qet, pr t
prmbledhur mendimet dhe pr t vendosur se 'do t bja m tej n
Paris.
U ula prtok, mbi bar, dhe u zhyta n nj mori mdyshjesh dhe
vramendjesh, t cilat pak e nga pak u ngushtuan n tri shtje baz. M
duhej nj ndihm e menjhershme pr t plotsuar nj mori nevojash t
ngutshme. Duhej t krkoja nj rrug q, t paktn, t hapte ndonj drit
shprese pr t ardhmen. Dhe nj shtje jo m pak e rndsishme ishte
t merrja masat e nevojshme pr sigurimin tim dhe t Manonit.
Pasi e kisha sfilitur veten me hamendsime pr kto tri shtje, e
pash me vend t'i lija mnjan dy t fundit. H pr h ndodheshim t
mbrojtur mir n nj dhom bujtine n Shajo; sa pr nevojat e
ardhshme, do t kishim koh t mendonim, pasi t kishim zgjidhur ato
t dits.
Puna ishte se duhej t mbushej qesja. Zoti d T., m kishte
premtuar bujarisht t vetn, por m vinte zor ta nisja srish at
kuvendim me t. A kisha sy e faqe t shkoja t'i tregoja nj t panjohuri
mjerimin tim dhe ta lutja t m dhuronte nga parat e tij? Vetm nj i
pafyt-yr mund t binte aq posht, ose ndonj i krishter i prvuajtur,
nisur nga tepria e ndjenjs s vet t prkushtimit, ai po, mund t
kaprcente ndjesin e turpit. Un nuk isha as i pafytyr dhe as i
krishter. Isha gati t jepja gjysmn e gakut tim pr ta shmangur at lloj
poshtrimi.
"Tiberzhi, - thash me vete. - A thua Tiberzhi i mir do t mos
pranoj t m jap at q ka mundsi? Jo. Ai ka pr tu tronditur nga
106
 MANON LESKO

gjendja ime e mjeruar, por ama me moralizimet e tij do t m gropos

fare. Por s'ke 'bn, duhet t'ia duroj qortimet, krcnimet dhe
moralizimet. Ndihma e tij do t m kushtoj aq shtrenjt, sa do t isha
gati m mir t jepja edhe gjysmn tjetr t gjakut, sesa t'i
nnshtrohesha nj skene t till t neveritshme, nga e cila do t m
mbeteshin tronditje t thella dhe vrarje ndrgjegjeje. Pra! 'duhet t
bj? - vazhdoja t vrisja mendjen.- Mos duhet t braktis do shpres?
Sepse rrug tjetr s'ka, nclrkoh q secila prej atyre mundsive m jan
aq t neveritshme, saq do t isha gati t derdhja t gjith gjakun tim,
gjysmn pr njrn e gjysmn pr tjetrn. Po, po, t gjith gjakun tim, -
shtova pasi u mendova nj hop, - do ta jap pa m t voglin dyshim, me
knaqsi, m mir sesa t bie aq posht sa t shtrij dorn e lmoshs.
Por puna nuk ishte pr gjakun tim, ishte diku gjetk. Bhej fjal pr
jetn dhe mirqenien e Manonit; bhej fjal pr dashurin dhe
besnikrin e saj. far kam un, q ta vendos n pjatn e peshores
prball saj?- pyesja veten.- Deri tani, asgj. Manoni pr mua sht
edhe lavdia, edhe pasuria, edhe lumturia. Sigurisht q ka shum gjra
q, pr t'i arritur ose pr t'i shmangur, un do t jepja jetn. Por, t
vlersosh nj send m shum se jetn, nuk do t thot aspak se e
vlerson sa Manonin".
Pas ktij arsyetimi, nuk m'u desh shum mund q t vendosja.
Vazhdova rrugn q kisha nisur, pr t shkuar tek Tiberzhi, pastaj te
zoti d T.
Kur arrita n Paris, zura nj karroc, ndonse nuk kisha asnj
qindark n xhep pr ta paguar. I kisha mbshtetur t gjitha shpresat te
ndihmat q do t krkoja. Krkova t m onin n kopshtin e
Luksemburgut, prej nga njoftova Tiberzhin se po e prisja. Ai nuk vonoi
t vinte, e kjo ma lehtsoi ankthin.

107
 ABATI PREVO

Ia tregova qart dhe pastr gjendjen time t dshpruar. M

pyeti nse ato njqind pistolet q ia pata kthyer, do t m mjaftonin, dhe
sakaq shkoi t'i merrte fytyrqeshur dhe zemrhapur, pamje q mund t'i
ket vetm dashuria dhe miqsia e vrtet.
Ndonse nuk kisha pasur asnj mdyshje lidhur me krkesn
time, gjithsesi, u befasova nga mnyra kaq e shpejt e realizimit, pa m
br ato qortimet t cilave u frikohesha, lidhur me kmbnguljen time
n rrugn e mkatit. Por u gabova kur mendova se kisha shptuar nga
vrejtjet e tij. Pasi mbaroi s numruari parat dhe un po bhesha gati
t largohesha, m'u lut t bnim nj shtitje npr rruginn e kopshtit.
Ende nuk i kisha thn asgj pr Manonin, kshtu q ai nuk e dinte se
ajo ishte e lir. Prandaj edhe qortimet e tij u solln vetm rreth arratisjes
sime nga Sen-Lazari dhe friks s tij se mos un, n vend q psimi t
m bhej msim, mund t filloja srish jetn e mkatarit. Ai m tregoi
se si, t nesrmen e arratisjes sime, kishte shkuar n Sen-Lazar pr t
m takuar; si kishte mbetur gojhapur nga mnyra e daljes sime prej
andej; si kishte folur pr kt me kryemurgun dhe se si ai, me at
zemrgjersin e tij, ndonse ende nuk e kishte marr veten nga ajo q
kishte ndodhur, ia kishte fshehur t vrtetn komisarit t policis dhe
ishte prpjekur q vdekja e mbikqyrsit t mos merrej vesh n qytet,
pra, pr kt, un nuk duhej t merakosesha. Por, po t m kishte
mbetur qoft edhe nj grim logjik e shndosh, duhej ta shfrytzoja
kthesn e mbar q u kishte dhn Qielli punve t mia; duhej, para s
gjithash, t'i shkruaja tim eti dhe t vendosja marrdhnie t mira me t
dhe, po qe se do ta dgjoja kshilln e tij, duhej t largohesha menjher
nga Parisi dhe t kthehesha pran strehs familiare.
E dgjova at ligjrat deri n fund. Prej tij mora shum lajme
q m qetsuan. N radh t par u ndjeva tejet i gzuar q nuk duhej t'i
trembesha m Sen-Lazarit, q donte t thoshte se rrugt e Parisit ishin
108
 MANON LESKO

br srish t lira pr mua. S dyti, u ndjeva i knaqur q Tiberzhi nuk

dinte asgj pr lirimin e Manonit dhe ajo ndodhej srish me mua. Madje
pikasa q ai iu shmang prmendjes s saj gjat kuvendimit me mua,
ndoshta ngaq mendonte se ajo nuk duhej t vazhdonte ta robronte
zeint-n time, ashtu si m par, ndryshe nuk do t'i dukesha aci shprfills
lidhur me t.
Vendosa q, pa synuar t kthehesha n shtpin time, t paktn
t'i shkruaja tim eti, ashtu si m kshilloi ai, dhe t'i thosha se isha gati t'i
kushtohesha srish kryerjes s detyrave t mia dhe vullnetit t tij. M
mbante shpresa t'i krkoja tim eti t m drgonte para, gjoja se m
duheshin pr t vazhduar studimet n Akademi, sepse mendoja q do ta
kisha t vshtir t krijoja tek ai bindjen se isha gati t kthehesha n
karriern fetare; ndonse duhet thn se nuk isha dhe aq larg nga ajo q
do t'i premtoja. Prkundrazi, do t gzohesha sikur t gjeja nj pun t
denj dhe t arsyeshme, me kusht q ajo t mos ma cenonte dashurin
time pr Manonin. Un kisha ndr mend t jetoja me t dashurn time
dhe njkohsisht t studioja n Akademi, gjra q mund t prputheshin
me njra-tjetrn. Kto mendime m getsuan kaq shum, saq i
premtova Tiberzhit se q at dit do t'i shkruaja babait. Dhe me t
vrtet, sa u ndava prej tij, hyra n zyrn e posts dhe i shkrova nj letr
kaq t mbl e t prkor, saq, teksa e rilexoja, mbushesha me shpres
se do t arrija ndopak ta zbutja zemrn atrore.
Ndonse, pas ndarjes me Tiberzhin, isha n gjendje t paguaja
nj karroc, desha t shijoja knaqsin dhe t ecja krenar m kmb
deri te shtpia e zotit d T.
Kisha dshir t shijoja knaqsin e liris, besimin e s cils
ma nguliti miku im, teksa m thoshte se nuk kisha pse t friksohesha
m. Befas u kujtova se ai m qetsoi lidhur vetm me Sen-Lazarin, por
mbi mua rndonte edhe faji i rrmbimit nga Hopitali, pa folur pastaj pr
109
 ABATI PREVO

vdekjen e Leskos, n t ciln isha i ngatrruar, s paku, si dshmitar.

Kto mendime m trembn kaq shum, saq u fsheha n rruginn m t
par t kopshtit dhe thirra nj karroc. U nisa drejt e te zoti d T., i cili u
tall me friksimet e mia. Madje m erdhi pr t qeshur edhe mua me
veten time, kur ai m tha se as pr Leskon, as pr punn e Hopitalit
nuk kisha pse t merakosesha.
Ai m tregoi se, nga frika se mos kishte dyshime pr
pjesmarrjen e tij n rrmbimin e Manonit, ai n mngjes kishte shkuar
n Hopital dhe kishte shprehur dshirn ta takonte Manonin, duke u
hequr sikur nuk dinte gj se ikishte ndodhur. Atyre as q u kishte
shkuar kurr mendja t dyshonin pr ne t dy, madje u ngutn t'ia
rrfenin lajmin si nj ngjarje t uditshme, teksa ndiheshin t habitur q
nj bukuroshe si Manoni kishte vendosur t arratisej me nj
mbikqyrs. Zoti d T. ishte mjaftuar me nj vrejtje t thjesht se, pr
hir t liris, githka mund t bhet.
Ai e vazhdoi rrfimin e tij: prej aty ishte nisur pr tek Leskoja,
me shpres q t m gjente mua dhe t dashurn time t magjishme;
pronari i shtpis, nj karrocier, i tregoi se nuk e kishte par as
Manonin, as mua, por nuk kishte asgj t jashtzakonshme q ne nuk
kishim shkuar te Leskoja, sepse, si duket, e kishim marr vesh vrasjen
e tij, e cila kishte ndodhur afrsisht n t njjtn koh. Ai nuk mnoi t
m tregonte at tka dinte, edhe pr shkakun e rrethanat e vdekjes s tij.
Dy or prpara ngjarjes, nj nga gardistt, nj shok i Leskos, kishte
ardhur aty dhe i kishte krkuar t luanin me letra. Leskoja e kishte
zhvatur at kaq shpejt, saq pas nj ore atij nuk i kishin mbetur as
njqind eky, pra, me xhepat bosh.
Mjerani, i mbetur pa nj dyshk, i ishte lutur Leskos t'i jepte
borxh gjysmn e shums q kishte humbur dhe mosmarrveshja q lindi
pr kt shkak, kishte shkuar deri n grindje t rnd. Leskoja nuk
110
 MANON LESKO

kishte pranuar t dilte n rrug pr t zhvilluar nj dyluftim, kurse ai,

duke dal, e kishte krcnuar se do t'ia thyente kokn, gj q e bri q
at mbrmje.
Zoti d T. pati mirsin t shtonte se ai ishte shum i shqetsuar
pr ne t dy, prandaj srish u tregua i gatshm t m ndihmonte. Un
nuk u mendova gjat dhe ia tregova vendin ku kishim gjetur streh. Ai
m krkoi leje t vinte t hante nj dark me ne.
Mua nuk m kishte mbetur pun tjetr pr t br, ve t shkoja
t bleja veshjet e Manonit, prandaj i thash se mund t niseshim q at
ast, po qe se ai do t kishte mirsin t ndalonte me mua pr disa
minuta, n disa shitore. Nuk mund ta them nse ai mendoi se, duke i
br at lutje, un doja t shfrytzoja bujarin e tij, apo ajo q ndodhi,
qe nj vrundull bamirsie, vese, me t dhn plqimin e tij t
menjhershm pr t shkuar npr shitore, m shpuri tek tregtart ku
blinte zakonisht edhe familja e tij. Ai m propozoi t zgjidhja stofra nga
m t ndryshmet, q, pr nga mimi, i tejkalonin parashikimet e mia
dhe, kur un desha t paguaja, ua ndaloi prerazi tregtarve t merrnin
prej meje qoft edhe nj qindark. Kjo bujari u shfaq me nj fisnikri t
till, q un nuk ngurova ta pranoja.
T dy bashk nism rrugn pr n Shajo, ku, si merret me
mend, mbrrita ku e ku m i qet nga sa isha nisur.

Kalorsi de Gri harxhoi m tepr se nj or me rrfimin e tij,

prandaj e luta t pushonte paksa dhe t hante dark bashk me ne.
Vmendja q treguam gjat gjith kohs q ai tregoi, e bindi q po e
dgjonim me krshri e knaqsi. Ai na siguroi se m tej historia e tij
do t na dukej edhe m interesante dhe trheqse. Kur mbaruam s
ngrni, ai vazhdoi.
111
 ABATI PREVO

PJESA E DYT

Prania ime dhe mirsjellja e zotit d T. ia hoqn Manonit edhe

hijen e fundit t mrzis.
Le t'i harrojm vuajtjet q kaluam, shpirti im, - i thash sapo u
ktheva nga Parisi, - dhe jeta jon ka pr t rrjedhur m e lumtur se m
par. Fati nuk sht n gjendje t na shkaktoj aq dhembje, sa na fal
gzime.
Darka kaloi n gzim e hare.
Me Manonin tim dhe me njqind pistole n xhep, un e ndieja
veten ku e ku m t lumtur e m t knaqur se fajdexhiu m i pasur i
Parisit midis thesareve t grumbulluara prej tij. Pasurit duhet t
mohen sipas mundsis q t japin pr t plotsuar dshirat e tua. Mua
nuk m kishte mbetur asnj dshir e paplotsuar.
As e ardhmja jon nuk m shqetsonte edhe aq. Isha i bindur q
im at nuk do t kursehej pr t m dhn aq para sa t bja nj jet pa
telashe n Paris, sepse, n moshn njzetvjeare m fillonte e drejta t
trashgoja pjesn time t pasuris. Nuk ia kisha fshehur as Manonit q e
gjith pasuria q kisha me vete, numronte njqind pistale. Kto ishin t
mjaftueshme q t rrinim n pritje t nj s ardhmeje m t mir, e cila

112
 MANON LESKO

nuk duhej t m anashkalonte ose me an t trashgimit familjar, ose

me an t suksesit n bixhoz.
Kshtu q, gjat javve t para, nuk e vrisja mendjen pr asgj
tjetr vetm se t'i gzohesha gjendjes n t ciln ndodhesha. Nderi dhe
njfar frike nga policia, m detyronin ta shtyja nga dita n dit
rivendosjen e lidhjeve me ortakt e bixhozit t hotelit "Transilvania". U
kufizova duke luajtur n disa tubime q nuk kishin dhe aq nam t keq,
ndrsa fati q kisha n loj, nuk m shtynte t prdorja mashtrimet e
ulta.
Nj pjes t pasdites e kaloja n qytet dhe kthehesha pr t
ngrn dark n Shajo, shpesh i shoqruar nga zoti d T., miqsia e t
cilit me ne vazhdonte t forcohej do dit.
Edhe Manoni kishte gjetur mnyra pr t mos u mrzitur, sepse
ishte njohur me disa gra t reja q qysh nga pranvera ishin fqinja me ne.
Shtitjet dhe sajesat e tjera karakteristike pr grat bnin q ajo ta
kalonte kohn kndshm. Duke luajtur nga pak, ato arrinin t hiqnin
shpenzimet pr karrocn. Shkonin edhe n pyllin e Bulonjs pr t
thithur ajr t pastr, kshtu q, kur kthehesha mbrmjeve, e gjeja
Manonin t bukur, t knaqur dhe m ngashnjyese se kurr.
Megjithat, re t zeza e errsuan horizontin e lumturis sime.
'sht e vrteta, ato nuk vonuan t davariteshin dhe natyra hokatare e
Manonit e bri kaq zbavitse mnyrn e zgjidhjes s tyre, saq edhe sot e
ksaj dite un ngazllehem kur kujtoj butsin dhe hijeshin e shpirtit t
saj.
Shrbtori i vetm q kishim, m hoqi nj dit mnjan dhe, i
turbulluar, m tha se donte t m kumtonte nj t fsheht t madhe. Un
i dhash zemr q t fliste hapur. Pas disa fjalve hyrse, ai m dha t
kuptoja se nj fisnik i huaj, me sa dukej, ishle joshur nga zonjusha
Manon. Nga tronditja, gjaku m vrshoi n fytyr.
113
 ABATI PREVO

- Po ajo, a sht joshur prej tij? - e ndrpreva me nj padurim

m t madh nga sa ma lejonte logjika e shndosh.
Inati im e friksoi. I shqetsuar, ai m'u prgjigj se njoftimet e tij
nuk shkonin dot aq larg; por, gjat disa ditve kishte vn re q i huaji
vinte vazhdimisht n pyllin e Bulonjs, zbriste nga karroca e tij dhe,
pasi shmangej n nj rrugin ansore, dukej sheshit q priste rastin ta
shihte ose ta takonte zonjushn Manon. Shrbtori kishte kuturisur t
njihej me shrbtort e tij, pr t msuar emrin e zotris s tyre. Ata c
quajn at princ italian. Madje edhe vet ata dyshonin se princi mund t
ishte n krkim t nj aventure dashurie. T dhna t tjera, shtoi ai duke
u dridhur, nuk kishte mundur t gjente, sepse, n at koh, princi kishte
ardhur n pyll dhe krejt shpenguar e kishte pyetur pr emrin. Pastaj,
pasi e kishte marr vesh q shrbente te ne, e kishte prgzuar q
ndodhej n shrbim t zonjs m t magjishme n bot.
Prisja me padurim vazhdimin e rrfimit e tij, por zemrimi im i
paprmbajtur bri q ai t friksohej e t mos vazhdonte m tej, prandaj,
duke m krkuar t falur, e mbylli me aq. M kot e nxita t m rrfente,
pa m fshehur asgj. M tha se nuk dinte asgj dhe, meqense ajo q m
tregoi, kishte ndodhur vetm nj dit m par, nuk kishte pasur koh t
takohej srish me shrbtort e princit. Un e shprbleva, jo vetm me
falnderime, por edhe me bakshishe t mira dhe, pa ndier as dyshimin
m t vogl ndaj Manonit, i qet, e porosita t ndiqte me vmendje do
hap t t huajit.
Frika e tij, n fakt, mbolli tek un farn e dyshimit. Nga frika ai
mund t m fshihte nj pjes t s vrtets. Mirpo, pasi e mendova
mir punn, u qetsova disi, madje m erdhi keq q rash pre e
dyshimit.
Nuk kisha t drejt t bja fajtore Manonin nse dikush kishte
rn n dashuri me t. Kishte shum gjasa q ajo t mos dinte gj fare
114
 MANON LESKO

se dikush ishte dashuruar pas saj. Pastaj, po qe se un do t bija kaq

shpejt pre e ktyre hamendjeve ndjellakeqe, jeta ime do t ishte vetm
nje skterr.
T nesrmen u ktheva srish n Paris pr t vazhduar pasurimin
tim sa m t shpejt, duke luajtur m fort, me synimin q nj dit,
menjher sapo t m paraqitej ndonj shkak pr t'u shqetsuar, t
mundja t largohesha nga Shajoja.
At mbrmje nuk mora vesh ndonj gj q t ma prishte
qetsin. I huaji ishte dukur srish n pyllin e Bulonjs dhe, duke marr
m tepr zemr nga njohja nj dit m par me shrbtorin tim, kishte
filluar t'i fliste pr dashurin e tij, por me shprehje nga t cilat nuk dilte
e qart nse edhe Manoni notonte n t njjtat ujra. Ai i kishte krkuar
shrbtorit shum hollsi. M n fund kishte kuturisur ta bnte pr vete
me premtime dhe, pasi kishte nxjerr nj letr q e kishte prgatitur
qysh m par, m kot i kishte premtuar atij disa luidor, po qe se do t
merrte prsipr t'ia onte zonjs s tij.
Kaluan dy dit pa ndonj ngjarje pr t'u shnuar. Ditn e tret
plasi stuhia. Kur u ktheva n shtpi shum von, mora vesh se Manoni,
gjat shtitjes, pr pak koh ishte shkputur nga shoqet e saj dhe, kur i
huaji, q ishte duke e ndjekur nga pas, i ishte afruar, sipas nj shenje t
saj, ajo i kishte dorzuar nj letr, t ciln ai, i ngazllyer, e kishte
marr. Mahnitjen dhe ngazllimin e tii ai e kishte shprehur duke e
puthur mblsisht se Manoni ishte larguar menjher. Pastaj, gjith
kohn tjetr t dits, ajo ishte treguar tej mase gazmore, aq sa gjendja e
gzuar shpirtrore nuk e kishte braktisur as kur ishte kthyer n shtpi.
Kuptohet q do fjal e rrfimit t shrbtorit m shkaktonte t
dridhura.
- A je i bindur ti, - e pyeta shrbtorin shum i pezmatuar, - q
nuk t kan gnjyer syt?
115
 ABATI PREVO

Ai u betua, duke thn se kishte dshmitare Perndin.

Nuk e di deri ku do t m kishin degdisur torturat shpirtrore,
sikur Manoni, kur e mori vesh q un hyra n shtpi, t mos kishte
ardhur t m ankohej pse isha vonuar kaq shum. Pa pritur prgjigjen
time, ajo m mbuloi me prkdhelje dhe, kur mbetm vetm, filloi t
m qortonte pse isha kthyer kaq von, q sikur m ishte br tashm
zakon. Meqense un e dgjoja n heshtje pa ia prer fjaln, ajo m tha
se, ishin br tri jav q nuk kisha kaluar nj dit t tr m t, se ajo
nuk mund t'i duronte mungesat e mia t gjata; m'u lut q, t paktn
nganjher, t'ia kushtoja asaj t gjith ditn dhe se, pikrisht t
nesrmen, dshironte t m kishte pran q nga mngjesi deri n
mbrmje.
- Mos u shqetsoni. Kam pr t qndruar me ju, - iu prgjigja
prerazi.
Ajo nuk i dha shum rndsi pamjes sime t tronditur dhe, me
nj shprthim ngazllimi, i cili, t them t drejtn, mu duk i tepruar,
filloi hareshm t m tregonte se si e kishte kaluar ditn.
"Vajz e uditshme! - thosha me vete. - 'duhet t pres tani nga
nj hyrje e till?"
Solla ndr mend aventurn q na kishte ndodhur n rastin e
ndarjes s par; ndrkoh q edhe hareja e saj, edhe prkdheljet m
dukeshin plot ndjenja t iltra, q prqaseshin me pamjen e saj t
jashtme.
Un nuk e kisha t vshtir q mrzin q m kishte kapluar
gjat gjith darks, tia vishja inatit se kisha humbur n bixhoz, kurse
dshira e saj q un t nesrmen t mos largohesha nga Shajoja, mu
duk nj rast shum i prshtatshm. Kshtu do t fitoja koh pr
vramendje. Prania ime aty e largonte hprh merakun pr at dit dhe,
po qe se nuk ndodhte gj, kjo do t m bnte t shpjegohesha iltrsisht
116
 MANON LESKO

me t. Un kisha vendosur q t pasnesrmen t shprnguleshim pr n

qytet dhe t vendoseshim n nj lagje t till ku t mundja t hiqja qafe
fardo princi. Fal ktij vendimi e kalova natn m i qet, ndonse nuk
shptova dot friks drithruese pr nj tradhti t saj t re.
Kur u zgjova nga gjumi, Manoni m tha se, edhe pse do t
qndroja n shtpi gjith ditn, nuk donte q t mos kujdesesha pr
pamjen time t jashtme, dhe se ajo kishte dshir q me duart e saj t
krihte flokt e mi shum t bukur. Nj lloj t till argtimi ajo e bnte
shpesh, por at dit u prkujdes si kurr ndonjher. Duke ndjekur
kshillat e saj, un duhej t ulesha prpara tualetit dhe t duroja gjith
'i shkrepte asaj n kok t bnte me flokt e mi. Gjat kohs q merrej
me kt pun, ajo m kthente shpesh me fytyr nga vetja dhe me duart
mbshtetur mbi supet e mia, m vshtronte me nj krshri t pangopur.
Pastaj, pasi e shprehte knaqsin e saj me dy-tri t puthura, m
detyronte t kthehesha srish n pozicionin e mparshm, pr t
vazhduar zbavitjen e saj.
Kto apknri na morn t gjith kohn deri n drek.
Ngashnjimi i saj m dukej kaq i natyrshm, ngazllimi kaq pafajshm,
saq un nuk mundja q kto shenja t dukshme t vmendjes s saj
ndaj meje, tti prqasja sadopak me ndonj plan fardo t nj tradhtie t
neveritshme. Disa her u bra gati t'ia thosha hapur dhe t shkarkohesha
nga ajo barr q kishte filluar t m torturonte. Por do her shkoja me
shpres se ajo vet do t ma hapte zemrn, aq sa kisha filluar t
parandieja knaqsin e fitores.
U kthyem n dhomn e saj. Ajo filloi t m rregullonte flokt,
ndrsa un u hapja rrug t gjitha trilleve t saj, kur, befas, na
lajmrojn se princi d... dshironte ta shihte. Emri i tij m trboi me
kuptimin e plot t fjals.
- Kush? - brtita, duke e shtyr. - Kush? Cili princ?
117
 ABATI PREVO

Ajo nuk u dha prgjigje pyetjeve t mia.

- Futeni brenda, - i tha ajo ftoht shrbtorit dhe, pasi u kthye nga
un, vazhdoi me at zrin e saj magjepss: - I dashur! I adhuruar! Ju
lutem, vetm nj ast mirkuptim, nj ast t vetm dhe un do t'ju
dashuroj nj mij her m fort dhe do t'ju jem mirnjohse pr tr
jetn.
Zemrata dhe befasia ma lidhn gjuhn. Ajo i prsriti
ngulmimet e saj, kurse un nuk gjeja dot fjal q t'i hidhja posht me
neveri. Por, kur dgjoi q u hap dera e paradhoms, ajo me njrn dor
m kapi nga flokt e shpupurishur, me tjetrn mori nj pasqyr t vogl
nga tualeti i saj; prmblodhi t gjitha forcat, m trhoqi, n at gjendje
t shfytyruar q isha, deri te dera e dhoms dhe, pasi hapi kanatin e
ders me gju, m nxori prpara t huajit, i cili, nga zhurma, u detyrua t
ndalonte n mes t dhoms, me sa duket i befasuar jo pak nga ajo
pamje. Un pash nj njeri t veshur me sqim, por mjaft t shmtuar
n pamje.
Ndonse i turbulluar nga ajo q pa, ai, gjithsesi, nuk vonoi t na
prshndeste duke u prkulur thell. Manoni nuk e la t hapte gojn. I
zgjati dorn q mbante pasqyrn.
- Vshtrohuni ktu, - i tha ajo t porsaardhurit, - shikojeni veten
tuaj me kujdes dhe gjykoni. Ju krkoni dashurin time? Ja kush sht
njeriu q dashuroj un dhe q i jam betuar se do ta dashuroj pr gjith
jetn. Bjeni vet krahasimin. Po qe se ju mendoni se mund t
prballeni me t pr zemrn time, m thoni, ju lutem, ku e bazoni, sepse
n syt e shrbtores suaj t prvuajtur, t gjith princat e Italis nuk
vlejn as sa nj fije floku nga kto q un po mbaj n dor.
Gjat ksaj ligjrate t uditshme q, me sa duket, ajo e kishte
menduar m par, un bra disa prpjekje t kota t shkputesha prej saj
dhe, teksa ndieja keqardhje pr vizitorin fisnik, q nga pamja dukej
118
 MANON LESKO

mjaft i rndsishm, po bhesha gati t'ia shprbleja me mirsjellje

fyerjen q kishte psuar. Mirpo ai e mori shpejt veten dhe prgjigjja e
tij, q mua m'u duk paksa e vrazhd, ma ndryshoi at mendim.
- E dashur zonjush! - iu kthye ai Manonit, me nj buzqeshje t
shtir. - Me t vrtet q miu hapn syt dhe po shoh q ju jeni ku e ku
m me prvoj nga sa ju prfytyroja.
Dhe ai u largua sakaq, pa ia hedhur m syt, duke mrmritur se
grat franceze nuk vlejn m shum se italianet.
N rrethanat n t cilat ndodhesha, nuk kisha as dshirn m t
vogl ta detyroja t ndryshonte mendim edhur me seksin e bukur.
Manoni m'i lshoi flokt dhe u zhyt n nj kolltuk, duke u
gajasur s qeshuri. Nuk mund ta fsheh q zemra ime ishte prekur thell
nga nj therori e till, t ciln mund ta bnte vetm dashuria. Gjithsesi,
nj trill si ai m dukej se i kishte kaprcyer t gjith kufijt. Nuk mund
t rrija pa e qortuar. Ajo m tregoi se shemri im, pasi e kishte ndjekur
pr disa dit rresht npr pyllin e Bulonjs, teksa i shprehte ndjenjat e tij
me shikime t zjarrta zhbiruese, kishte vendosur t shpjegohej me t
riprmjet nj letre, t ciln e kishte firmosur me emrin e tij t plot,
prfshi t gjith titujt; letrn ia kishte dhn nprmjet karrocierit q e
onte Manonin, bashk me shoqet e saj, n shtitje. Ai i premtonte se,
matan Alpeve, do t'i siguronte mirqenie t shklqyer dhe adhurim t
prjetshm. Ajo ishte kthyer n Shajo e vendosur q t m tregonte
lidhur me at aventur, por nuk mundi t'i qndronte tundimit pr t'u
argtuar pak me t. N letrn e prgjigjes, ajo, plot ledha, e kishte ftuar
princin italian t'i bnte nj vizit dhe ishte ndier shum e knaqur q
kishte mundur t m prfshinte edhe mua n planin e saj, pa m ngjallur
asnj lloj dyshimi.

119
 ABATI PREVO

Un nuk ia zura fare n goj njoftimet q kisha marr me rrug

tjetr dhe, n dalldin e dehjes nga ngadhnjimi i dashuris, vetm se i
miratova t gjitha veprimet e saj.
Kam vn re se, gjat gjith jets sime, Qielli, pr t m
ndshkuar me vuajtjet m mizore, gjithmon ka zgjedhur kohn kur
lumturia ime m ngjante m e paprekshme se kurr. Nga miqsia me
zotin d T. dhe nga magjia kndellse e Manonit ndihesha aq i trullosur
nga lumturia, saq as q m shkonte mendja se ndonjher do t
krcnohesha nga ndonj gjm e re.
Ndrkoh fati po m prgatitte nj goditje edhe m t rnd, e
cila m katandisi n at gjendje n t ciln m gjett ju, kur u takuam n
Passi. Dhe kshtu, hap pas hapi, m oi n vuajtje t tilla t skajshme, t
cilat do ta keni t vshtir t'i besoni gjat rrfimit tim t iltr.
Nj dit, teksa ishim duke ngrn dark bashk me zotin d T. ,
dgjuam zhurmn e nj karroce q ndaloi te porta e bujtins. Kureshtja
na detyroi t pyesnim se kush mund t kishte ardhur n at or t von.
Na than se ishte i riu G. M., domethn i biri i armikut ton m t egr,
i atij njeriut t shthurur q mua m pati mbyllur n burgun Sen-Lazar,
kurse Manonin n Hopital. Me ta dgjuar at emr, m vrshoi gjaku n
fytyr.
- Vet Zoti e solli ktu, q t psoj ndshkimin pr poshtrsit
e t atit, - i thash zotit d T. - Nuk kam pr ta ln t m ik pa i
kryqzuar shpatat tona.
Zoti d T., i cili e njihte, madje ishte ndr miqt e tij m t afrt,
u prpoq t m bnte t ktheja mendje. M bri be e rrufe se ai ishte nj
djalosh shum i mir dhe fisnik, q nuk ishte i aft t bhej pjes e
poshtrsive t t atit; sikur un ta takoja vetm pr nj ast, nuk do t
rrija dot pa i shfaqur respekt dhe pa synuar t arrija q edhe ai t m

120
 MANON LESKO

respektonte. Pasi tha e 'nuk tha n t mir t tij, ai m krkoi leje t

shkonte ta ftonte t darkonte bashk me ne.
Un e kundrshtova, duke i thn se ishte e rrezikshme t
zbulohej vendqndrimi i Manonit nga i biri i armikut ton, por ai ma
ktheu, duke u betuar pr nderin e tij, se, pasi t njiheshim me t, ne do
t kishim n personin e tij nj mbrojts t prkushtuar.
Pas gjith ktyre prbetimeve, nuk m mbetej tjetr vese t
pranoja.
Zoti d T. e solli, duke e vn n dijeni q m par se cilt
ishim. Ai hyri dhe, mnyra e tij sqimatare e mirsjelljes me t vrtet na
bri pr vete. Pasi m prqafoi mua, u ulm. Ai shprehu admirim pr
bukurin e Manonit, pr mua, pr gjithka na prkiste neve, dhe filloi t
hante me oreks t madh.
Kur u ngrit tryeza, kuvendimi hyri n nj hulli m serioze. Me
syt posht, ai na foli pr fyerjen q na kishte shkaktuar i ati dhe na
krkoi ndjes.
- Nuk po zgjatem me ndjesn time, - tha ai, - q t mos nxit
kujtime t neveritshme pr mua.
Sjellja e tij e iltr e fillimit, me kalimin e kohs u theksua edhe
m. Nuk kishte m shum se nj gjysm ore q kishte filluar kuvendimi
yn, dhe un pikasa se sa shum prshtypje kishin br hiret e Manonit.
Vshtrimet dhe mnyra e sjelljes s tij sa vinin e bheshin m t mbla.
N t v6-tet, atij nuk i shptonte asnj fjal q t t linte t dyshoje;
por un, pa pik mendimi t keq, kisha grumbulluar aq shum prvoj
n dashuri, saq nuk e kisha t vshtir t'i kuptoja ndjenjat e tij.
Ai na bri shoqri gjat nj pjese t madhe t nats; prpara se t
ndahej, shprehu knaqsin q ishte njohur me ne dhe na krkoi leje q
t vinte nganjher pr t na vizituar, duke na siguruar, ndrkoh, se do
t ishte gati t na shrbente.
121
 ABATI PREVO

Gati n t gdhir ai u largua me karrocn e tij, bashk me zotin

d T..
Si e thash, nuk m shkonte mendja pr keq. N at koh m
shum se kurdoher tjetr u besoja prbetimeve t Manonit. Ajo krijes
e mahnitshme ma kishte robruar aq shum zernrn, saq edhe ndjenja
m e parndsishme imja pr t ishte plot me respekt e dashuri. Pa e
br fare fajtore at q rioshi e kishte plqyer G. M., un mahnitesha
nga prshtypja q u bnte t tjerve bukuria e saj dhe krenohesha q
dashurohesha nga nj vajz t ciln t gjith e quanin magjepsse. As q
e quajta me vend t'i flisja asaj pr dyshimet e mia. Gjat disa ditve ne
ishim t zn me blerjen e veshjeve pr Manonin dhe me vendimin q
duhej t merrnim, nse mund t shkonim n teatr, pa pasur frik se
mos na njihnin. Nuk kishte kaluar as nj jav, kur zoti d T. na bri
srish vizit. Ne i krkuam atij nj kshill. Ai e kuptoi q, pr t
knaqur Manonin, duhej t'i prgjigjej pohueshm. Kshtu q vendosm
t shkonim n teatr q at mbrmje.
Por, gjithsesi, ky vendim nuk ishte thn t vihej n jet. Aty pr
aty, zoti d T. m mori mnjan dhe m tha:
- Q at dit q jam takuar me ju, hern e fundit, ndihem shum
i tronditur. Edhe ardhja ime e sotme ktu ka lidhje me kt. G. M. i ri ka
rn n dashuri me zonjn e zemrs suaj. Ai vet m'u hap pr kt. Un
jam nj mik i tij i afrt dhe jam gati ta ndihmoj n gjithka, por jam
edhe miku juaj. Kam mendimin se synimet e tij jan t padenja dhe nuk
i miratoj. Do ta kisha ruajtur t fshehtn e tij, sikur ai t shfrytzonte
mjetet e zakonshme pr t'i fituar zemrn Manonit, por ai ka t dhna t
plota pr shijet e saj. Ka marr vesh - nuk e di se nga - q asaj i plqen
luksi dhe argtimet, dhe, meqense ka pasuri t madhe, m tha se
dshironte ta ngashnjente at n fillim me ndonj dhurat t mueshme

122
 MANON LESKO

dhe me nj rrog vjetore prej dhjet mij livrash12. N kushte t njjta,

un, ndoshta do ta kisha m t vshtir ta tradhtoja besimin e tij, por, e
drejta doli m e fort se miqsia, pr m tepr q isha un ai q ia ndeza
fitilat ashkut t tij, duke e futur n shtpin tuaj. Prandaj e kam pr
detyr parandaloj pasojat e asaj t keqeje q, e ndiej se e shkaktova
vet.
E falnderova zotin d T. pr shrbimin e madh q po m bnte,
dhe po me at iltrsi pranova se karakteri i Manonit ishte pikrisht
ashtu si e prfytyronte zoti G. M., se ajo as q donte ta njihte fjaln
varfri.
- Gjithsesi, - vazhdova un, - kur sht fjala vetm pr disa t
holla m shum ose m pak, nuk m duket se do t ishte n gjendje t
m braktiste pr dik tjetr. Un jam n gjendje t'ia siguroj asaj gjrat
m t domosdoshme dhe mendoj se fati im do t shkoj n ngjitje nga
dita n dit. I trembem vetm nj gjje, - shtova, - se mos zoti G. M. na
bn ndonj dm, meq e di vendin se ku ndodhemi.
Zoti d T. u rrek t m bindte q pr kt pun duhej t isha i
qet; q G. M. edhe mund t bnte ndonj marrzi prej t dashuruari,
por nuk do t arrinte deri n nj poshtrsi t till, se, sikur t tregohej aq
i pacip sa t na bnte ndonj dm, do t ishte ai vet, zoti d T., q do
ta ndshkonte dhe kshtu do ta shpaguante at mendjelehtsi t tij, si e
quajti ai, e cila po na sillte kt andrall.
- Ndihem borxhli ndaj jush pr kto ndjenja, ia ktheva un, - por
e keqja do t jet br, kshtu q ndreqja e saj sht mjaft e dyshimt.
Prandaj e mira e t mirave sht t largohemi nga Shajoja dhe t
vendosemi diku n ndonj vend tjetr.

12
Ktu bhet fjal pr njsi monetare argjendi franceze e fillimit t shek. XVIII, deri n futjen
n prdorin t frangut. (Shn. i prkth.)
123
 ABATI PREVO

- Po, m'u prgjigj zoti d T., - por do ta keni t vshtir ta bni

kt me shpejtsin e duhur, sepse zoti G. M. do t jet ktu n mesdit.
Ma tha kt dje dhe sht kjo q m detyroi t vija ktu kaq hert e t'ju
njihja me synimet e tij. Ai pritet nga asti n ast t vij.
Argumente t tilla bindse m nxitn ta shihja shtjen m me
seriozitet. Mendova se, t shmangia vizitn e zotit G. M., tashm ishte e
pamundur, ashtu si e kisha t pamundur edhe ta pengoja at q tei
shfaqte Manonit ndjenjat e tij. Vendosa q ta paralajmroja vet
Manonin lidhur me ngasjen e shemrit tim t ri. Vendoja se, po ta dinte
ajo q un isha n dijeni t propozimeve q do t'i bnte dhe, po qe se ajo
do t'i dgjonte ato n prani time, do t kishte guximin e nevojshm t'i
hidhte posht. Kto mendime t miat ia thash edhe zotit d T., i cili
m'u prgjigj se problemi ishte shum i ndrlikuar.
- Jam i nj mendjeje me ju, - i thash, - por t gjitha shanset q
t mund t jet i sigurt nj dashnor, un i kam dhe kt e mbshtet te
ngashnjimi i Manonit ndaj meje. Vetm, ndoshta, ndonj propozim i
prmasave t mdha mund edhe ta tundoj, vese, ashtu si ju thash,
ajo nuk sht lakmitare. Vrtet q i plqen rehatia n jet, por ama m
dashuron edhe mua. N kto kushte, nuk ma merr mendja q ajo t
zvendsoj dashurin time me at t birit t atij q e futi n Hopital.
Me nj fjal, un i qndrova besnik vendimit q kisha marr
dhe, pasi e hoqa mnjan Manonin, ia tregova n mnyr t iltr
gjithka q sapo kisha dgjuar. Ajo, pasi m falnderoi pr mendimin e
mir q kisha pr t, m premtoi q t'i jepte zotit G. M. nj prgjigje t
till q t mos i shkonte mendja kurr m t'ia prsritte at propozim.
- Jo, - i thash, - nuk duhet ta zemrosh me ndonj vrazhdsi t
tepruar, sepse mund t na dmtoj. Ti, moj dredharake, - vazhdova un
me buzn n gaz, - di mir se si t'i heqsh qafe ithtart e mrzitshm.
Ajo u mendua nj hop, pastaj m'u prgjigj.
124
 MANON LESKO

- M lindi nj ide e mahnitshme, aq sa jam tejet e ngazllyer nga

sajesa ime. G. M. sht i biri i armikut ton m t egr. Duhet t
hakmerremi ndaj tij jo me t birin, por me qesen e tij. Un po e dgjoj
at, do t pranoj edhe dhuratat e tij, pastaj do ta l me gisht n goj.
- Plani yt sht mir, - i thash, - por mos e harrove, moj e
shkret, se kjo ishte rruga q na oi drejt e n Hopital?
M kot kuturisa t'i mbushja mendjen pr rrezikun q mbartte nj
veprim i ti11. Ajo m tha se puna ishte vetm q t kishim kujdes dhe
m'i hodhi posht t gjitha kundrshtimet.
M tregoni, ju lutem, nj dashnor q nuk do t'u hapte rrug t
gjitha trilleve t dashnores s hyjnizuar prej tij. E pranoj fajin q bra
duke e pranuar me aq mendjelehtsi mendimin e saj.
Morm vendim q t'ia dridhnim zotit G. M., por trilli i fatit e
deshi q i mashtruari t isha un.
Karroca e tij u duk rreth ors njmbdhjet. Ai na krkoi ndjes
disa her n mnyrat m sqimatare e mikluese q kishte marr guximin
t vinte t hante drek me ne. Nuk u habit kur gjeti aty edhe zotin d T.,
i cili. i kishte premtuar q nj dit m par se do t vinte edhe ai, por,
duke nxjerr shkaqe t ndryshme, nuk kishte dashur ta bnin rrugn
bashk.
Ndonse secili nga ne ndrynte brenda zemrs s vet nj
gnjeshtr, kjo, gjithsesi, nuk na pengoi t uleshim rreth tryezs me
maskn e besimit t plot dhe t miqsis. G. M. nuk e pati t vshtir
t gjente rastin t'i shfaqte Manonit ndjenjat e veta. Pr t mos u treguar i
bezdisshm, un gjeta enkas nj shkak dhe u largova nga dhoma pr
disa minuta.
Kur u ktheva srish, nuk vura re shenja dshprimi n fytyrn e
tij nga mospranimi i prer q mund t'i kishte br Manoni. Prkundrazi,
ai dukej se ishte n humorin m t mir. Edhe un mora pamjen e
125
 ABATI PREVO

njeriut t knaqur. Ai m prqeshte mua pr leshko, ashtu si e

prqeshja un at. Gjat gjith pasdites ne 1uanim komedi me njri-
tjetrin dhe zbaviteshim secili pr hesap t vet. Prpara se ai t largohej,
un i dhash edhe nj her mundsin t fliste vetm pr vetm me
Manonin dhe kjo e bri t ngazllehej nga mirsjellja ime, si dhurata m
e madhe q bja.
Sapo ai u nis bashk me zotin d T., Manoni erdhi turravrap tek
un dhe m'u hodh n qaf e m puthi fort, duke u gajasur s qeshuri. M'i
prsriti gjith i kishte thn ai, pa m fshehur as edhe nj fjal t
vetme. Ja, prmbledhtas, fjalt e tij: e adhuronte, kishte dshir t
ndante me t njzet mij livrat e t ardhurave q kishte tani pr tani, pa
llogaritur ato q do t merrte pas vdekjes s t atit. Manoni do t ishte
pronarja e zemrs dhe e pasuris s tij; kurse si paradhnie pr
bamirsin e saj, ai ishte gati t'i blinte nj karroc, nj vil t mobiluar,
t paguante nj kameriere, tre shrbtor dhe nj kuzhinier.
- Ky djal, pr nga bujaria, ia kalon t atit, - thash un. - Por le
t flasim hapur, - vazhdova, - a nuk ju tundon ky propozim?
- T m tundoj mua? Aspak! - m'u prgjigj ajo dhe, pr ta
vrtetuar kt, m recitoi vjershn e Rasinit:

Pr mua t dyshoni si besthyer?

Pr mua, q nuk mundem t duroj
dhe tmerrn e Hopitalit t harroj?

- Jo, - iu prgjigja un dhe vazhdova strofn:

Un s'dua, zonj; q ajo streh

dashurin ton t na zbeh.
126
 MANON LESKO

- Gjithsesi, - vazhdova, - nj vil e mobiluar, me karroc dhe me

tre shrbtor, sht gj tejet mikluese dhe vshtir t gjenden karrema
t till n dashuri.
Ajo m kundrshtoi me zjarr, duke m thn se zemra e saj m
prkiste prjetsisht mua dhe askush tjetr, ve meje, tashm, nuk mund
ta bnte pr vete.
- Premtimet e tij, - m tha ajo, - jan m tepr gjemba
hakmarrjeje, sesa shigjeta dashurie.
E pyeta nse kishte ndr mend t'ia pranonte viln dhe karrocn.
Ajo mu prgjigj se synimi i saj ishte t fuste n dor parat e tij.
Vshtirsia qndronte n at se nuk mund t merrej njra pa t
tjerat.
Vendosm t prisnim derisa t zbulohej plotsisht plani i G. M.
n letrn q ai i kishte premtuar se do t'i. drgonte.
Dhe, vrtet, letrn e solli t nesrmen nj shrbtor, i cili nuk
ishte i veshur si i till dhe q, me nj shkathtsi pr t'u admiruar, gjeti
rastin t fliste vetm pr vetm me Manonin. Ajo e urdhroi t priste
prgjigjen dhe turravrap erdhi tek un me letr n dor.
T dy bashk e hapm letrn.
N t, prve fjalve t rndomta ledhatuese, kishte edhe
premtime t hollsishme t shemrit tim. Ai tregohej i pakursyer n para.
Merrte prsipr q, menjher sapo ajo t hynte n vil, t'i numronte
njzet mij livra dhe ta plotsonte vazhdimisht at shum, pas do
shpenzimi, n mnyr q ato para t mbeteshin t paprekura n duart e
saj. Koha kur ajo duhej t kalonte n banesn e re, ishte e afrt. Ai i
lutej vetm t'i jepte dy dit afat, sa pr ta rregulluar dhe i tregonte emrin
e rrugs e t vils, ku i premtonte se do ta priste t pasnesrmen pasdite,
po qe se ajo do t mund t shkputej nga kthetrat e mia. Kjo ishte
shtja e vetme q e shqetsonte at, sepse pr t gjitha t tjerat dukej
127
 ABATI PREVO

q ishte plotsisht i bindur. Gjithsesi, shtonte, po qe se do ta kishte t

pamundur shkputjen prej meje, ai do t gjente mundsi pr tia
lehtsuar arratisjen.
G. M. ishte m dinak se i ati. Ai donte ta hidhte n dor pren e
tij, prpara se t'i jepte parat.
Ne iu vum shqyrtimit t problemit, pr t gjykuar se qndrim
duhej t mbante Manoni. Un kuturisa edhe nj her ta bindja ta hiqte
nga mendja nj plan t till, duke i treguar t gjitha rreziqet q mbartte.
Por vendimin e saj nuk qesh n gjendje ta lkundja.
Ajo iu prgjigj shkurtimisht zotit G. M., duke e siguruar se pr
t nuk paraqiste asnj vshtirsi t shkonte ditn e caktuar n Paris dhe
se ai mund ta priste i qet.
Ram n ujdi q un t nisesha menjher pr t zn nj shtpi,
n ndonj fshat tjetr n ann e kundrt t Parisit, dhe t oja atje t
gjitha sendet tona, q Manoni, t pasnesrmen, n orn e caktuar t
pasdits, t nisej pr n Paris. Pasi t'i merrte dhuratat e zotit G. M. dhe
aq para sa do t mund t mbante me vete, ajo do t'i lutej t shkonin
bashk n teatr. Parat e tjera do t'ia jepte shrbtorit tim, i cili do ta
shoqronte me krkesn e saj. Ishte fjala pr po at shrbtor, shum t
prkushtuar ndaj nesh, i cili m ndihmoi pr ta nxjerr nga Hopitali.
Un duhej t prisja me nj pajton n cepin e rrugs Sen-Andre-
des-Ark dhe, pasi ta lija aty karrocn, rreth ors shtat, n errsir, t
shkoja te hyrja e teatrit.
Manoni m premtoi q t sajonte nj shkak pr t'u larguar nga
lozha dhe ta shfrytzonte at pak koh pr t ardhur tek un. Pjesa tjetr
nuk ishte e vshtir pr t'u vn n jet. Do t na duhej gjithsej nj
minut q t arrinim me vrap deri te pajtoni dhe pastaj t shkonim nga
Parisi n rrethinn Sen-Antuan, prej nga do t nisnim rrugn drejt
vendbanimit ton t ri.
128
 MANON LESKO

Ky plan, sado i marr q ishte, na dukej plotsisht zbatueshm.

Por marrzia m e madhe ishte t prfytyroje q - edhe sikur t'ia dilnim
mban me sukses asaj aventure - se do t mund t fshiheshim
prjetsisht nga pasojat q do t na ndiqnin. Gjithsesi, ne i hym ktij
rreziku me nj shprfillje prej kokkrisuri.
Manoni. u nis me Marselin, kshtu quhej shrbtori yn. ndava
me t me dhimbje n zemr. Teksa e puthja, i thash:
- Manon, nuk po m mashtroni? A do t jeni besnike? Ajo m
qortoi mblsisht pr mosbesimin tim dhe i prsriti t gjitha prbetimet
e saj.
Kishte llogaritur t mbrrinte n Paris rreth ors tre.
Edhe un u nisa pas saj. Pjesn e mbetur t dits e kalova n
kafenen e Fere- s, ci ndodhet tek ura Sen-Mishel. Aty ndenja derisa
ra nata. M n fund, dola n rrug, zura nj pajton dhe e lash, si e
kishim vendosur, te cepi i rrugs Sen-Andre-des-Ark. Pastaj shkova m
kmb deri te hyrja e teatrit. M habiti fakti q nuk po e shihja askund
Marselin, i cili duhej t m priste.
Prita me durim t madh nj or t tr, duke u przier me turmn
e shrbtorve e duke vzhguar me kujdes kalimtart.
M n fund, kur ora ra shtat dhe nuk vura re asnj shenj q t
kishte t bnte, sadopak, me planin ton, preva nj bilet pr n plate,
pr t par nse ndodheshin n ndonj nga lozhat Manoni me G. M.
Nuk ishte as njri, as tjetri. Dola srish n rrug dhe prita nj erek ore,
shum i nervozuar dhe i shqetsuar. Askush nuk po dukej.
Pa ditur as vet se 'duhej t bja, u ktheva te pajtoni im.
Karrocieri, me t m par, erdhi drejt meje dhe me nj shprehje
enigmatike n fytyr m tha se kishte gati nj or q po m priste n
karroc nj grua e lezetshme; se e kishte pyetur pr mua, duke i treguar

129
 ABATI PREVO

dhe shenjat e mia t jashtme, dhe, kur kishte marr vesh prej tij se un
do t kthehesha, i kishte thn se do t m priste.
Aty pr aty mendova se ajo duhej t ishte Manoni. Por, kur u
afrova te karroca, vura re nj fytyr t kndshme, t ngjashme me t. E
panjohura n fillim m pyeti nse kishte nderin t fliste me kalorsin de
Gri?
Un iu prgjigja se ai ishte emri im.
- Kam nj letr pr ju, e cila do t'ju sqaroj pse ndodhem ktu
dhe nga e di emrin tuaj, - m tha ajo.
Un e luta t m linte koh ta lexoja letrn n kafenen m t
afrt. Ajo deshi t m ndiqte pas dhe m kshilloi t zija nj dhom m
vete.
- Kush ma drgon kt letr? - e pyeta, duke ngjitur shkallt
bashk me t.
N vend t prgjigjes, ajo ma dha letrn q ta lexoja.
Njoha shkrimin e Manonit. Ja, afrsisht, se shkruante: G. M. i
kishte br nj pritje shum t njerzishme, e cila kishte tejkaluar t
gjitha parashikimet e saj. E kishte mbuluar me dhurata q do t'i kishte
zili edhe nj mbretresh. Megjithat, ajo m siguronte se n at rrethim
shklqimtar ku ndodhej, nuk m kishte harruar. Por, meqense G. M.
nuk kishte pranuar t shkonte q at nat me t n teatr, ajo e shtynte
deri t nesrmen knaqsin pr t m takuar srish. Dhe, pr t m
ngushlluar sadopak pr dhembjen q m shkaktonte ai lajm, dhembje
q e merrte me mend, ajo ishte prpjekur t m drgonte nj nga vajzat
m t bukura t Parisit, e cila edhe do t m jepte letrn. Ishte firmosur:
"E dashura juaj besnike, Manon Lesko".
Pr mua ajo letr prmbante dika aq mizore dhe fyese, saq,
pr disa minuta rresht, nuk munda t vija n vete nga inati dhe dhembja,

130
 MANON LESKO

por, m n fund, vendosa ta mblidhja mendjen dhe ta harroja

prgjithmon dashnoren time mosmirnjohse e t pabes.
I hodha nj vshtrim vajzs q qndronte prpara meje. Ajo
kishte pamje tejet t kndshme, aq sa, i robruar prej bukuris s saj, do
t dshiroja q edhe un t bhesha besthyes dhe tradhtar. Por ajo nuk
kishte as syt e mbl dritmekt, as pamjen hyjnore, sikur t kishte
dal nga dora e Zotit t Dashuris, pra asnj nga ato hire t panumrta
q ia kishte dhuruar natyra Manonit t pabes.
- Jo, jo, - i thash, duke i larguar syt prej saj, - ajo
mosmirnjohsja q ju ka drguar ktu, e dinte shum mir q
prpjekjet tuaja do t ishin t kota. Kthehuni tek ajo dhe i thoni: le t
knaqet vet me krimin e saj dhe, po mundi, le t knaqet pa e brejtur
ndrgjegjja. Un po e braktis prfundimisht dhe, n t njjtn koh, heq
dor nga t gjitha femrat, sepse ato, ndonse nuk jan aq t magjishme
sa ajo, s'ka dyshim q jan po aq t neveritshme dhe besthyese.
N ato aste isha gati t zbrisja vringthi shkallt dhe t ikja
prgjithnj, duke hequr dor nga t gjitha mtimet q Manoni t ishte
vetm imja. Dhembjes torturuese q po ma coptonte shpirtin, ia zuri
vendin nj qetsi e zymt dhe shrimi im m dukej kaq i afrt, saq nuk
ndieja asnj nga ato turbullimet shpirtrore, q m par, n t tilla raste,
ishin t zakonshme. M dukej se isha budallallepsur nga dashuria po aq,
sa isha mashtruar nga G. M. dhe nga Manoni.
Vajza q m kishte sjell letrn, kur e pa q un isha gati t
nisesha turravrap tatpjet shkallve, m pyeti nse kisha gj pr t'i uar
zotit d G. M. dhe dams s tij.
Me t m zn veshi nj pyetje t till, u ktheva n dhom dhe -
i ndikuar nga ndryshimi, i cili, njerzve q nuk kan provuar n jetn e
tyre shkulme t tilla ashku, do t'u duket e pamundur - nga ajo qetsi e
rreme u shndrrova n nj bish t trbuar.
131
 ABATI PREVO

- Shko, - i thash, - dhe tregoi tradhtarit G. M. dhe dashnores s

tij t pabes se n 'gjendje m katandisi mua letra jote e mallkuar. Ve
edhe paralajmroi se nuk kan pr t'u argtuar shum gjat, sepse un
kam pr t'i therur me dorn time.
U ula vrullshm mbi nj stol. Kapela ime krceu n njrn an,
bastuni n tjetrn. Nga syt filluan t m rridhnin rrke lotsh t hidhur.
Kriza e trbimit, q sapo m kishte kapluar, u zvendsua nga nj
pezmatim i thell. Qaja dhembshm, duke lshuar rnkime dhe
pshertima.
- Eja, bija ime, afrohu pran meje, - thirra, duke iu drejtuar
vajzs, - ty t kan drguar t m ngushllosh. Pa m thuaj, a di ti
ndonj mjet ngushllimi nga trbimi dhe zhgnjimi, ndonj mjet kundr
dshirs pr t vrar veten ose pr t vrar t dy tradhtart, t cilt nuk e
meritojn faljen? Afrohu de, - vazhdova, kur vura re se ajo bri disa
hapa t druajtur e t pasigurt drejt meje. - Eja m fshi lott, eja dhe
ktheja zemrs sime qetsin. Eja dhe m thuaj se m dashuron, q t
msohem me dashurin e nj tjetre, n vend t dashuris s Manonit tim
t pabes. Ti je vajz e bukur, ka gjasa q edhe mund t bie n dashuri
me ty.
Vajza e shkret, q nga pamja nuk dukej t ishte m e madhe se
gjashtmbdhjet-shtatmbdhjet vjee dhe, me sa dukej, ishte shum
m e turpshme se shoqet e srs s saj, u mahnit tej mase nga ajo sken.
Bri bri u afrua me dshirn q t m prkdhelte, por un e largova
sakaq, duke e shtyr me t dy duart.
- 'krkon prej meje? - iu ktheva - Ti je femr. E urrej gjinin
tuaj. Qysh sot, ajo sht e padurueshme pr mua. mblsia e vshtrimit
tnd m krcnon me nj tradhti t re. Largohu dhe m lr vetm.
Ajo bri nj prkulje, pa guxuar t nxirrte asnj fial, dhe u
drejtua nga dera.
132
 MANON LESKO

Un i brtita q t ndalonte. M thuaj, s paku, - vazhdova un, -

si dhe pse t drguan ktu? Si e msove emrin tim dhe vendin se ku
mund t m gjeje?
Ajo m tha se kishte koh q e njihte zotin d G. M.; se ai, aty
rreth ors pes, i kishte drguar shrbtorin n shtpi pr ta thirrur, i cili
e kishte uar n nj vil t madhe, ku kishte gjetur zotin d G. M. duke
luajtur letra me nj grua t bukur dhe se, t dy bashk, e kishin porositur
t m sillte at letr, duke i thn se do t m gjente n nj karroc, n
fund t rrugs Sen-Andre. Un e pyeta nse i kishin thn ndonj gj
tjetr. E skuqur n fytyr, ajo brbliti se i kishin ushqyer shpresn pr
tu afruar me mua.
- T kan mashtruar, moj e shkret, - i thash, t kan mashtruar.
Ti je femr dhe ke nevoj pr nj mbrojts. Vetm se ai duhet t jet i
pasur dhe i lumtur. Un nuk jam i till. Kthehu, kthehu tek zoti d
G.M.; ai i ka t gjitha ato q duhen pr t fituar dashurin e
bukurosheve. Ai mund t'ju dhuroj vila t mobiluara dhe karroca. Un
nuk mund t'ju jap tjetr ve dashuris dhe besnikris sime. Grat e
prmojn varfrin dhe naivitetin tim.
I thash edhe shum fjal t tjera, her me trishtim, her me inat,
nisur nga fakti se cila ndjesi shungullonte brenda meje, q her m
dobsohej, her m kaplonte t trin. Ndrkoh, zemrimi, pasi m
kishte torturuar, u fashit, aq sa ia la vendin arsyetimit.
Fillova ta krahasoja fatkeqsin e fundit me ato q kisha psuar
m par dhe arrita n prfundimin se nuk kishte arsye m t madhe pr
t'u shqetsuar m shum se m par. Un e njihja mir Manonin,
ather pse t lndohesha aq tepr pr at fatkeqsi q duhej ta kisha
parashikuar me koh? A nuk do t ishte m e udhs t'i harxhoja forcat e
mia pr t gjetur ndonj mjet shrimi? Ende nuk ishte von. Gjithsesi,
duhej t bja t gjitha prpjekjet e mia pr kt, t mos e qortoja pastaj
133
 ABATI PREVO

veten se isha treguar i mefsht, duke ia shtuar kshtu vuajtjet. N kto

kushte fillova t vras mendjen pr t gjetur ato mjete q do t m hapnin
rrugn drejt shpress.
T orvatesha ta shkputja Manonin nga thonjt e d G. M.,
donte t thoshte t hidhja nj hap t dshpruar, i cili vetm se do t
rrezikonte qenien time dhe nuk do t sillte asnj rezultat. Gjithsesi,
mendoja se, sikur t mundja t kuvendoja qoft edhe sado pak me
Manonin, pa dyshim q kisha pr ta rifituar nj pjes t zemrs s saj.
Un ia njihja shum mir pikat e dobta. Isha tejet i bindur pr
dashurin e saj pr mua. Edhe sajesa pr t m drguar at vajz t
bukur, q t m ngushllonte, v bast se e kishte zanafilln tek ajo vet
dhe ishte diktuar nga mshira pr dhembjen q po m shkaktohej.
Vendosa t shfrytzoja t gjitha aftsit e mia pr t br q t
takohesha me Manonin. Nga t gjitha rrugt q ova njrn pas tjetrs
npr mend, zgjodha kt: zoti d T., n njohjen ton t par, m pati
br nj shrbim t till miqsor, sag nuk m linte asnj dyshim pr
ndjenjat e tij t iltra dhe t ngrohta ndaj meje. Vendosa t shkoja
menjher tek ai dhe t'i lutesha q, kinse pr nj pun t rndsishme, ta
ftonte n shtpi t tij G. M. M duhej, qoft edhe nj gjysm ore, t
kuvendoja me Manonin. Synimi im ishte q t futesha n dhomn e saj,
q nuk do t ishte e vshtir, po t mos ndodhej aty G. M.
Ky vendim m qetsoi. E shprbleva mir vajzn, e cila vazhdoi
t qndronte me mua dhe, q ajo t mos kthehej srish tek ata q e
kishin drguar, ia mora adresn, duke i dhn shpresa se do t kaloja
natn me t.
I hipa srish karrocs dhe i dhash urdhr t nisej me t katra pr
te zoti d T. Pr fat t mir, e gjeta n shtpi. Ia tregova me pak fjal
vuajtjet e mia dhe i thash se 'nder krkoja t m bnte.

134
 MANON LESKO

Lajmi se G. M. e kishte ngashnjyer Manonin, e preku kaq

shum, saq, pa e ditur se 'rol kisha pasur un n kt ngjarje, ai
shprehu mendimin q t mblidhte t gjith miqt e tij dhe, me arm n
duar, t shkonim ta lironirn t dashurn time.
Un i dhash t kuptonte se buja q do t bnte nj veprim till,
do t ishte vdekjeprurs si pr Manonin, ashtu edhe pr mua.
- Le t mos derdhim gjak, - i thash, - ta lm kt pr t fundit
fare. Un kam menduar nj plan m t matur, i cili na siguron nj
sukses jo m t vogl.
Ai u tregua tejet i gatshm t bnte gjithka q do t krkoja prej
tij. Kur ia prsrita q duhej vetm t ftonte G. M. pr t kuvenduar dhe
ta mbante at nja dy or jasht shtpis, ai, sakaq, u nis bashk me mua,
pr ta uar n vend dshirn time.
Vram mendjen t gjenim ndonj shkak q ai t mund t
vonohej larg shtpis pr nj koh t gjat. Un e kshillova t'i
shkruante nj pusull, ku ta ftonte t vinte menjher n aksh tavern,
pr nj pun t rndsishme dhe t ngutshme.
- Un do ta ruaj kur t dal, - shtova, - dhe do t hyj pa pengesa
n shtpi, ku m njohin vetm Manoni dhe Marseli, shrbtori im.
Kurse ju, kur t takoheni me G. M., mund tii thoni se ajo puna e
ngutshme pr t ciln donit t flisnit me t, ka t bj me parat; se ju i
keni humbur n bixhoz t gjitha 'kishit me vete, madje humbt m
tepr se aq, duke vazhduar t luanit me para t marra hua. Q t mund t
vij me ju dhe t'ju jap parat, do t'i duhet nj koh q do t mjaftoj pr
t vn n jet synimin tim.
Zoti d T. e kreu pik pr pik gjithka e porosita un. E lash
n tavern, ku ai shkroi me ngut nj letr. Un u fsheha disa hapa larg
shtpis s Manonit. Vura re se si erdhi aty nj korrier me letrn, se si,
pas disa minutash, doli prej andej G. M., i shoqruar nga nj shrbtor.
135
 ABATI PREVO

Pasi prita derisa ai u largua, u afrova te dera e tradhtares sime

dhe, me gjith inatin q m kishte kapluar, trokita me prgjrim, si t
ishte dera e nj tempulli.
Pr fat t mir, dern ma hapi Marseli. I bra shenj t heshtte,
ndonse nuk kisha pse t friksohesha nga shrbtort e tjer; e pyeta
me z t ult nse mund t m onte, pa u vn re, n dhomn ku
ndodhej Manoni. Ai m'u prgjigj se ajo ishte nj gj fare e leht dhe nisi
t ngjitej, pa br zhurm, n shkalla kryesore.
- Po ec de, m shpejt, - e nxita un, - dhe, sa koh q un do t
jem atje, vzhgo q t mos afrohet kush.
Hyra i pashqetsuar n apartamentin e saj.
Manoni ishte duke lexuar. Pata edhe nj her rastin t
mahnitesha me karakterin e asaj vajze t uditshme. Kur m pa, nuk
shfaqi as shenjn m t vogl t friks e t druajtjes, ve nj habi t
leht, q sht e zakonshme kur t del prpara nj njeri q e di se nuk
sht aty.
- Ah, qenkeni ju, i dashur! - tha ajo, teksa m prqafonte me
mblsin e zakonshme. O Zot! Sa i guximshm q jeni! Kujt shkonte
mendja se do t vinit sot ktu?
Un u lirova nga prqafimi dhe, pa dashur tu prgjigjesha
ledhave t saj, bra hapa mbrapa dhe e shtyva me neveri.
Lvizja ime e hutoi. Ajo e kuptoi gjendjen n t ciln ndodhej
dhe m vshtroi e shfytyruar.
N thellsi t shpirtit u magjepsa kaq shum kur e pash, saq,
me gjith shkaqet q kisha pr t qen i inatosur, pothuajse e humba
krejt toruan dhe nuk e hapa dot gojn q ta shaja. Kjo ndodhte n nj
koh q zemra m pikonte gjak nga fyerja q m ishte br. E solla t
gjall npr mend fyerjen, pr t ngjallur inatin q m vlonte prbrenda
dhe pr t shuar zjarrin e dashuris q m digjej n sy. Qndrova nj
136
 MANON LESKO

ast n heshtje. Ajo e vuri re turbullimin tim dhe filloi t dridhej,

ndoshta nga frika.
Ajo pamje ma coptoi zemrn.
- Ah, Manon, - i thash me mblsi, - moj e pabesa dhe e
pashpirtja Manon! Nga t'i filloj ankesat e mia? Po shoh q po dridheni
dhe jeni zbehur n fytyr, ndrsa vet jam tejet i ndjeshm ndaj vuajtjes
suaj m t vogl, trembem se mos ju ngarkoj shum me qortimet e mia.
Ve, m besoni, Manon, dhembja q m ka shkaktuar tradhtia juaj, ma
ka coptuar zemrn. Goditje t tilla nuk i jepen t dashurit, po qe se nuk
do vdekjen e tij. Se kjo sht hera e tret, Manon. Si e shihni, i kam
numruar mir, sepse gjra t tilla nuk mund t shprfillen. Ju duhet, q
tani, pa humbur koh, t merrni nj vendim, ndryshe zemra ime e mjer
nuk sht n gjendje ta duroj nj sprov t till kaq t rnd. Un po e
ndiej q ajo po sfilitet dhe sht gati t coptohet nga dhembja. Un jam
krejt i shkatrruar, - shtova, duke u ulur n nj karrige, - nuk jam n
gjendje as q t flas, pasi nuk kam m forc.
Ajo nuk foli. Sapo u ula n karrige, ajo ra n gjunj prpara
meje dhe mbshteti kokn mbi gjunjt e mi, duke e mbuluar fytyrn me
duart e mia. N at ast ndjeva n shuplakat e mia lott e saj.
Medet! Sa i tronditur q isha!
- Ah, Manon, Manon, vazhdova, duke pshrtir, pas asaj
goditjeje pr vdekje q m dhat, lott tuaj jan t vonuar. Trishtimi juaj
sht i shtir, sepse nuk jeni e zonja ta ndieni thell at. S'ka dyshim q
prania ime, e cila i ka penguar knaqsit tuaja, prbn nj fatkeqsi t
skajshme pr ju. Pa hapini njher syt dhe vshtromni si jam
katandisur! Nuk derdhen lot kaq preks mbi nj fatkeq, besn e t cilit e
thyet dhe e braktist n mnyr aq njerzore.
Ajo m puthte duart, pa e ndryshuar qndrimin.

137
 ABATI PREVO

- O Manon e paqndrueshme! - ia fillova un srish. - O grua

mosmirnjohse dhe e pabes, ku shkuan premtimet dhe prbetimet
tuaja? Moj dashnore mendjeleht dhe e pashpirt, 'e bt dashurin
time, pr t ciln m'u prbetuat edhe sot? O Qiej mshirplot! - thirra. -
Ja se si po ju prqesh kjo besthyese, pas gjith atyre thirrjeve
prdllyese q ju ka br pr t qen dshmitar! Kshtu pra,
bsthyerja shprblehet. Zhgnjimi dhe vetmia, ja cili sht fati i
besnikris.
Fjalt e mia ishin rrjedhoj e vramendjeve kaq t hidhura, saq
lott, pa dashje, urkuan nga syt e mi. Nga zri im i ndryshuar, Manoni
e kuptoi q un po qaja. Ajo e theu m n fund heshtjen.
- Po, un jam fajtore, prderisa ju kam shkaktuar kaq shum
dhembje dhe shqetsime, - m tha ajo e pezmatuar, - por le t m
dnojn Qiejt, po qe se un e kisha parashikuar dhe isha e vetdijshme
pr fajin tim.
Fjalt e saj m'u dukn kaq pa dhe t pavrteta, saq nuk mund ta
prmbaja nj shkulm inati. - far shtirje e prbindshme! - klitha. - Tani
po e shoh m qart se kurr q jeni nj zusk e pacip. Tani e njoha
karakterin tuaj. Lamtumir, moj krijes e neveritshme, vazhdova duke u
ngritur, - paraplqej m mir t vdes njmij her, sesa t kem ndonj
gj t prbashkt me ju. Qofsha i mallkuar nga Qiejt, po tju kushtoj
edhe nj vshtrim t vetm. Qndroni me dashnorin tuaj t ri,
dashurojeni at, m urreni mua, harrojeni ndershmrin dhe fisnikrin.
Un po ju prbuz, sepse nuk kam 't humbas tjeter.
Ajo u tmerrua kaq shum nga shprthimi im, saq, tek rrinte
ende m gjunj prpara karriges sime, m vshtronte duke u dridhur, pa
guxuar t merrte fryrn. Un bra disa hapa n drejtim t ders, ktheva
kokn dhe e vshtrova me vmendje. Duhej t kisha humbur do
ndjenj mshire njerzore, pr ta prballuar tundimin e magjis s
138
 MANON LESKO

hireve t saj. Por ja q nuk e kisha at forc mizore, prandaj, pa u

menduar gjat, kalova n skajin e kundrt, u ktheva vringthi dhe
vrapova drejt saj. E prfshiva n kraht e mi dhe e mbulova me mijra
puthje t mbla, i krkova ndjes q u tregova aq i rrmbyer; pranova
q u solla vrazhd me t dhe se nuk e meritoja lumturin t isha i
dashuruar nga nj vajz si ajo.
E ula n karrige dhe, pasi rash n gjunj prpara saj, iu
prgjrova t m dgjonte. Me disa fjal, i shpreha gjithka adhuruese
dhe t mbl q sht n gjendje t krijoj nj dashnor i prulur dhe plot
ashk. Iu luta t kishte mshir dhe t m falte. Ajo m'i hodhi duart n
qaf, duke m thn se ishte ajo q kishte nevoj pr zemrgjersin
time, q t shlyente gjith ato dhembje q m kishte shkaktuar, se ajo
kishte frik, dhe jo pa arsye, se nuk do t m plqenin ato q do t m
thoshte pr t'u shfajsuar.
Un e ndrpreva sakaq.
- Nuk po ju krkoj t shfajsoheni! Miratoj plotsisht gjithka
keni br. Nuk m takon mua t krkoj llogari pr sjelljen tuaj. Un do
t jem tejet i knaqur, sikur Manoni im i shtrenjt, t mos ma mohoj
dashurin dhe mbasin e zemrs s saj. Por, - vazhdova, duke e harruar
fare gjendjen n t ciln ndodhesha, - o Manon e gjithpushtetshme, ju,
q sipas dshirs suaj m shkaktoni ngazllim dhe vuajtje, tani q
prulsia ime dhe shenjat e pendess duhet t'ju ken knaqur, a do t m
lejoni t'ju shpreh hidhrimin dhe ankthin tim? A do ta msoj prej jush se
far m pret mua sot dhe n se keni ndrmend q, n mnyr t
pakthyeshme, t nnshkruani dnimin tim me vdekje, duke e kaluar
natn me shemrin tim?
Ajo u mendua nj hop prpara se t m prgjigjej.
- Kalors, m tha disi m e qet, - sikur t m kishit folur q n
fillim kaq shkoqur, nuk do t kishit pasur gjith ato shqetsime, kurse
139
 ABATI PREVO

un nuk do t isha dshmitare e asaj skene aq t pakndshme. Meqense

vuajtjet tuaja e kan burimin te xhelozia, un do t'i kisha shmangur ato
duke ju krkuar t nisesha menjher, bashk me ju, qoft edhe n fund
t bots. Por un kujtova se shkaku i dhembjeve tuaja ishte letra q ju
shkrova n syt e zotit d G. M., dhe vajza q ju drguam. Un kujtova
se ajo letr ju sht dukur nj tallje ndaj jush, ndrsa, kur pat vajzn,
menduat se un ju kisha braktisur pr hir t G. M. Ishte pikrisht ky
mendim q m dshproi skajshm, sepse, megjithse nuk ndihem
fajtore, gjithsesi, pasi e vrava mendjen, arrita n prfundimin se
rrethanat e krijuara nuk ishin n t mirn time. Gjithsesi, - vazhdoi ajo, -
un dua q ta gjykoni veprimin tim, pasi t'ua kem shpjeguar sesi
qndron puna.
Dhe filloi t m tregonte gjithka kishte ndodhur, pasi ishte
takuar me G. M., i cili e priste n at shtpi ku ndodheshim at ast. Ai
e kishte pritur vrtet si princeshn m fisnike t bots; i kishte treguar t
gjitha dhomat, q ishin pajisur me nj shije e kujdes t habitshm; i
kishte numruar dhjet mij frangat n dhomn e saj t gjumit dhe i
kishte dhuruar edhe disa stoli t muara, prfshi edhe nj gjerdan e
byzylyk perlash, pikrisht ato q ia pati dhn dikur i ati.
Prej aty e kishte uar n dhomn e pritjes, t ciln ajo nuk e
kishte par ende, ku e priste nj gosti e mrekullueshme. U kishin
shrbyer ata shrbtor q ai kishte pajtuar pr t, duke i urdhruar q ta
respektonin si zonjn e tyre. M n fund i kishte treguar karrocn, kuajt
dhe t gjitha dhuratat e tjera, pastaj i kishte propozuar t luanin nj dor
letra, n pritje t prgatitjes s darks.
- E pranoj, - vazhdoi ajo, - se u hutova krejt nga nj mrekulli e
till. Mendova se do t m vinte keq q ti linim pas dore gjith ato t
mira dhe t mjaftoheshim me dhjet mij frangat e sendet e muara, t
cilat do t'i merrja me vete, se e gjith kjo pasuri ishte krijuar pr ju dhe
140
 MANON LESKO

pr mua, se mund t jetonim pr qejfin ton me parat e G. M. N vend

q ti propozoja t shkonim n teatr, e pash m t udhs t sqaroja
marrdhniet e tij me ju, me qllim q t zbuloja nse do ta kishim t
leht t takoheshim, po qe se do t mund t vihej n jet plani im. Vura
re se ishte njeri q bnte lshime. M pyeti se 'mendim kisha pr ju
dhe nse m vinte keq q t'ju braktisja. Un iu prgjigja se ju kishit
qen kaq i dashur me mua, se kishit mbajtur gjithmon nj qndrim
fisnik ndaj meje, aq sa do t ishte fatkeqsi po t'ju urreja. Ai e pranoi q
ju meritoni do lloj respekti dhe se ishte prir t lidhte miqsi me ju.
Ai donte t dinte prej meje sesi do ta prisnit largimin tim,
sidomos po ta merrnit vesh se ku ndodhesha. Un iu prgjigja se fillesat
e dashuris son jan kaq t vjetra n koh, saq ajo ka filluar disi t
ftohet; se, nga ana tjetr, i ndodhur paksa ngusht, ndoshta edhe mund
t mos ju dukej ndarja si nj fatkeqsi kushedi se far, sepse do t'ju
shkarkohej nj barr e teprt. Shtova gjithashtu se, duke qen e bindur
pr synimet tuaja paqsore, ju kisha thn se po shkoja n Paris pr nj
pun; se ju kishit pranuar t m lejonit dhe, pasi m kishit ndjekur nga
pas e vzhguar, nuk kishit shfaqur ndonj shqetsim t veant, kur
kishit marr vesh se ju kisha braktisur.
"Ta dija se ai ishte i prir t jetonte n paqe me mua, m tha ai, -
un i pari do t'i kisha propozuar t njiheshim". Un e binda at se, duke
njohur karakterin tuaj, nuk kisha asnj dyshim q ju do t ishit i hapur
pr t'u lidhur me t, n mnyr t veant, - shtova - po qe se do tiju
ndihmonte n zgjidhjen e problemeve tuaja, t krijuara q nga koha kur
ishit ndar nga familja. Ai m ndrpreu, duke m thn se ishte gati t'ju
jepte fardo lloj ndihme q varej prej tij, dhe, po qe se ju do t
dshironit t krijonit nj lidhje t re dashurie, ishte gati t'ju paraqitte nj
dashnore t lezetshme, t ciln ai e kishte braktisur pr shkakun tim.

141
 ABATI PREVO

- Un e prshndeta mendimin e tij, - shtoi ajo, - me qllim q t'i

largoja t gjitha dyshimet dhe, duke qen gjithnj e m e vendosur pr
t arritur qllimet e mia, vrisja mendjen sesi mund tju lajmroja, ngaq
nuk m linte t qet edhe frika se mos shqetsoheshit q nuk do t m
gjenit n vendin e caktuar. Pikrisht me qllim q t gjeja nj shkak pr
t'ju shkruar, un i propozova atij q t'ju drgonte, po at mbrmje, nj
dashnore t re. Isha e detyruar t sajoja nj gj t till, sepse s'kisha
asnj shpres q ai t m linte vetm qoft edhe pr nj ast.
Ai qeshi me t madhe me propozimin tim, sakaq thirri
shrbtorin dhe, pasi e pyeti nse mund ta gjente se ku ndodhej
dashnorja e tij e mparshme, e nisi ta krkonte n t gjitha skajet e
qytetit. Ai mendonte se ajo duhej t vinte n shtpin ton n Shajo, por
un i thash se, teksa po nisesha, e kisha ln me ju t takoheshim n
teatr dhe, po qe se dika do t m pengonte t shkoja atje, ju do t m
prisnit n karroc n cepin e rrugs "Sen-Andre", prandaj ishte m mir
t drgohej pikrisht atje edhe dashnorja juaj e re, qoft edhe pr faktin
q ju t mos mrziteshit at nat. I thash edhe se do t ishte mir t'ju
shkruanim dy rreshta, pr t'ju paralajmruar lidhur me situatn e re, e
cila vshtir se do t kuptohej vetiu prej jush. Ai pranoi, por qesh e
detyruar t shkruaja n prani t tij, kshtu q m'u desh t tregohesha e
kujdesshme pr t mos u shprehur hapur n letr.
- Ja sesi ndodhi gjithka, - shtoi Manoni. - Nuk po ju fsheh
asgj, as sjelljen dhe as synimet e mia. Vajza erdhi; m'u duk e bukur
dhe, prderisa isha i sigurt se mungesa ime do t'ju bnte t vuanit, kisha
shum dshir q ajo, prkohsisht, t mund tju argtonte, sepse besa
q krkoj un prej jush, sht besa e zemrs. Un do t isha tejet e
gzuar sikur t mundja t'ju drgoja Marselin, por nuk kisha mundsi t
shkputesha asnj ast, pr ta porositur at se ka duhej t'ju thoshte.

142
 MANON LESKO

N fund t rrfimit t saj, ajo m tha se n 'pshtjellim kishte

futur zotin d G.M. pusulla q kishte marr prej zotit d T.
- Ai nuk kishte asnj dshir t ndahej prej meje, - m tha ajo, -
dhe m siguroi se do t kthehej shpejt. Ja pse m shqetsoi prania juaj
ktu dhe u trondita kur ju pash.
I dgjova me durim t gjitha q m tha. N to, sigurisht, kishte
shum gjra t rnda dhe poshtruese pr mua, sepse synimi i saj pr t
m tradhtuar ishte aq i dukshm, saq ajo as q u prpoq ta fshihte. Se
nuk mund t shpresonte ajo q G. M. do ta linte gjith natn vetm si
nj vestale13. Pra, ajo kishte ndr mend ta kalonte natn me t. 'pohim
i bukur pr nj t dashuruar! Mirpo edhe un i thirra mendjes, se edhe
vet kisha faj: isha un ai q i tregova pr ndjenjat q ushqente G. M.
ndaj saj dhe u tregova shprfills, teksa merrja pjes s vnien n jet t
atij plani prej t marri.
Nga ana tjetr, nisur nga karakteri im, u preka nga naiviteti i
rrfimit t saj dhe iltrsia me t ciln ajo m tregoi gjithka, deri n
hollsit m t vogla, q pr mua ishin fyese.
"Ajo mkaton pa t keq, - thosha me vete, - ajo sht
mendjeleht dhe e pakujdesshme, por zemrpastr dhe e iltr".
Pavarsisht nga e vrteta, se dashuria ime ishte gati t mbyllte
t dy syt prpara fajeve t saj, m ngazllente edhe shpresa se do
rrmbeja q at nat nga kthetrat Manonin shemrit tim. Gjithsesi, me
dhembje n zemr e pyeta:
- Me cilin do ta kalonit natn sonte?
Kjo pyetje fatale dhe plot trishtim e turbulloi. Mu prgjigj me
fjal t copzuara, me por dhe n qoft se t shumta. M erdhi keq pr

13
N Romn e Lasht priftresha Vesta, t cilat mbanin t ndezur zjarrin e shenjt n tempullin
e saj, zgjidheshin nga vajzat e sers s lart, t modhs 6-10 vje dhe ishin t detyruara ti
shrbenin perndeshs deri n moshn 30 vje, duke e ruajtur virgjrin. (Shn. i prkth.)
143
 ABATI PREVO

shtangien e saj, prandaj, pasi e mbylla at shtje, i thash shkoqur se

prisja q ajo t vinte me mua menjher.
- Jam shum e gatshme, - m'u prgjigj. - Plani im nuk ju plqeu?
- Ah! ia ktheva. - Nuk ju mjafton q miratova gjithka keni br
deri tani?
- Pra, nuk do t'i marrim me vete as t dhjet mij frangat? M'i ka
falur dhe jan t miat.
E kshillova t'i linte t gjitha n vend dhe t mendonte vetm si
t largoheshim sa m par, sepse kisha mbi gjysm ore q ndodhesha
aty dhe kisha frik mos kthehej d G. M. Gjithsesi, ajo m'u lut me
ngulm q t mos largoheshim me duar bosh e kjo m detyroi t'i bja
ndonj prderisa edhe ajo m kishte lshuar shum.
Ndrsa po bheshim gati t largoheshim, dgjova t trokitnin n
der. Nuk kisha as dyshimin m t vogl se ishte kthyer d G. M., dhe,
ashtu si isha i ngrthyer nga ky mendim, i thash Manonit se, po t
hynte ai atje, do t ishte edhe fundi i tij. Dhe me t vrtet q isha ende
n kulmin e inatit, prandaj, me ta par, nuk do ta kisha prbajtur dot
veten. Marseli u vuri kapak torturave t mia, duke m dhn nj pusull
q dikush ia kishte dhn te porta. Ishte nga zoti d T. Ai m vinte n
dijeni se G. M. kishte shkuar n shtpin e tij pr t marr parat q i
kishte krkuar. Ndrkoh ai po prfitonte nga mungesa e tij pr t m
dhn nj ide tejet zbavitse: hakmarrja m e mir ndaj shemrit tim
ishte q t'i haja darkn e prgatitur pr t dhe t shtrihesha t flija n po
at shtrat, n t cilin ai kishte shpresuar t flinte me dashnoren time. E
gjith kjo i dukej nj gj shum e leht, sikur t mund t gjente tre-katr
veta t vendosur dhe njkohsisht t besuar q ta ndalonin at n rrug e
ta mbanin n mbikqyrje deri t nesrmen. Pr sa i prkiste atij,
premtonte q, kur ai t kthehej, ta vononte edhe pr ndonj or tjetr,
me disa argumente q i kishte menduar.
144
 MANON LESKO

Ia dhash pusulln Manonit pr ta lexuar dhe i tregova

dinakrin ci kisha prdorur pr t hyr lirshm n shtpin e tij.
Sajesa ime dhe e zotit d T. iu duk e shklqyer. Qeshm sa mundm pr
disa minuta; por, kur i fola pr kt projektin e fundit si pr nj shaka,
m habiti ngulmimi i saj pr ta vn n jet, si dika q e bnte t
dalldisej. M kot e pyeta se ku mendonte ajo se do ta gjeja, pr kaq pak
koh sa kisha, dik q t mund ta ndalonte zotin d G. M. dhe pastaj ta
mbante nn mbikqyrje. M'u prgjigj se duheshin br prpjekje, pr sa
koh zoti d T. na premtonte edhe nj or koh, dhe, n prgjigje t
vrejtjeve t mia, m fajsoi se po bhesha kokngjeshur dhe nuk po
tregoja asnj lloj mirkuptimi. Pr t, ajo ishte gjetja m e bukur n
bot.
- Do t zini vendin e tij n tryezn e darks, - vazhdonte t m
prsritte, - do t flini n araft e tij, ndrsa nesr n mngjes hert do
t'i rrmbeni edhe dashnoren bashk me parat. Kshtu do t hakmerreni
paq si ndaj t atit, edhe ndaj t birit.
Prpara lutjeve ngulmuese t saj u dorzova pa ia varur fare
zemrs, e cila parandiente nj mynxyr t vrtet.
Dola nga shtpia me mendimin q t'u lutesha nja dy truprojave,
me t cilt m kishte njohur Leskoja, t merrnin prsipr ndalimin e G.
M. N shtpi gjeta vetm njrin, por q ishte mjaft i shkatht, i cili, sapo
e mori vesh se pr far bhej fjal, m'u zotua pr sukses t plot. M
krkoi vetm dhjet luidor pr t paguar tre ushtar t gards, t cilt
do t'i prdorte duke qen vet n krye t tyre. E luta t mos humbiste
koh; m premtoi q n jo m pak se nj erek ore do t'i grumbulIonte
t tre. E prita n shtpin e tij dhe, kur u kthye me njerzit e tij, un vet
i ova n cepin e nj rruge npr t ciln do t kalonte patjetr G. M.,
pr t'u kthyer te Manoni. Iu luta t mos e keqtrajtonte, por ta ruante me
kujdes deri t nesrmen n orn shtat. Doja t isha i sigurt se nuk
145
 ABATI PREVO

kishte pr t'u shptuar. M tha se kishte menduar ta sillte n dhomn e

tij dhe aty ta detyronte t zhvishej e t shtrihej t flinte n shtrat,
ndrkoh q ai me t tre bandillt do ta kalonin natn duke pir dhe
duke luajtur.
Qndrova bashk me ta, deri n astin kur pash t dukej G. M.,
pastaj u trhoqa disa hapa prapa, n nj knd t errt, pr t qen i
pranishm n at sken t pashembullt.
Gardisti, me pistolet n dor, iu afrua dhe me mirsjellje tha se
nuk synonte as jetn e tij, as parat, por, po qe se do t bnte edhe nj
lvizje t vetme pr t kundrshtuar ose do t nxirrte qoft edhe nj
britm t vetme, do t'ia hidhte trut n er.
G. M., kur e pa t shoqruar nga tre ushtar dhe i trembur nga
pistoleta e mbushur, nuk bri asnj kundrshtim.
U ktheva shpejt te Manoni dhe, q t'u largoja shrbtorve
dolloj dyshimi, i thash me z t lart se nuk duhej ta priste zotin d G.
M. pr dark, se fatkeqsisht ishte zn me pun t ngutshme dhe t
paparashikuara. Ishte ai vet q m ishte lutur t vija ti krkoja ndjes
dhe t darkoja me t, q e quaja nj nder jashtzakonisht t madh, meq
bhej fjal pr nj zonj kaq t hijshme.
Manoni e plotsoi m s mir synimin tim.
U ulm rreth tryezs dhe u treguam t prmbajtur pr sa koh
ndodheshin aty shrbtort, pastaj, pasi i larguam ata, kaluam bashk
nj nga mbrmjet m t kndshme t jets son.
Fshehurazi i dhash urdhr Marselit t gjente nj karroc dhe ta
porositte q t ndodhej, prpara ors gjasht t mngjesit, te porta.
Aty afr mesnats, bra sikur u ndava me Manonin, por,
ndihmuar nga Marseli, hyra srish ngadal dhe u bra gati t zija
shtratin e d G. M., ashtu si i kisha zn vendin n tryez.

146
 MANON LESKO

Ndrkoh fati yn i mbrapsht po bnte mos t na ndshkonte

keqas. Ishim duke prekur kulmin e knaqsis, kur shpata e Damokleut
na ishte varur mbi kok. Fija q e mbante, ishte gati t kputej.
Megjithat, q ju ti kuptoni m mir t gjitha hollsit e asaj q ndodhi,
m duhet t'jua shkoqit shkakun.
Kur G. M. u ndalua nga gardisti, ishte i shoqruar nga nj
shrbtor, i cili e ndiqte pas s largu. Ai, i trembur deri n palc nga ajo
q po i ndodhte zotris s tij, u kthye mbrapsh, ia dha vrapit dhe, pa e
br dy, shkoi turravrap krkonte ndihm plakut G. M., t cilin nj lajm
i till i pakndshm nuk mund t mos e shqetsonte pa mas: kishte
vetm at djal dhe, pr moshn e tij, ishte ende n gjendje t shklqyer.
Krkoi t dinte nga shrbtori se far kishte br i biri gjat gjith
pasdites. Mos ishte grindur me ndoknd, mos ishte ngatrruar n znkn
e ndokujt tjetr, apo mos ishte ngatrruar n ndonj pun t dyshimt?
Shrbtori, q i druhej pr vdekje zotris s moshuar dhe mendonte t
mos shkaktonte zemratn e tij, ia tha gjithka dinte lidhur me
dashurin e tij pr Manonin dhe me harxhimet ci kishte br pr t; se
si kishte kaluar pasditen n shtpi, defi rreth ors nnt, si kishte dal
dhe pastaj kishte ndodhur duke u kthyer. Kaq i mjaftoi plakut pr ta
kuptuar se ajo q kishte ndodhur t birit, ishte pun dashurie.
Megjithse ishte ora dhjet e gjysm e mbrmjes, nuk ngurroi pr asnj
ast t shkonte te komisari i policis dhe t'i lutej t'u jepte urdhr t
gjitha patrullave n qarkullim, ndrsa pr vete i krkoi nj patrull ta
shocironte. Shkoi vringthi deri te rruga ku ishte rrmbyer biri, s'ia pa
rrmuar asnj nga vendet ku mund t ndodhej dhe, meqense nuk e
gjeti, natyrshm i krkoi shrbtorit ta onte te dashnorja e tij, ku,
mendonte, se mund t ishte kthyer.
Kur erdhi ai, un isha gati t shtrihesha n shtrat. Meqense
dern e dhoms e kisha t mbyllur, nuk e ndjeva trokitjen e ports s
147
 ABATI PREVO

jashtme. G. M. hyri i shoqruar nga dy roja t armatosura dhe, pasi nuk

mori asnj lajm se ku mund t ishte biri, shprehu dshirn t takonte
dashnoren e tij, me qllim q t msonte prej saj ndonj t re. Ne po
bheshim gati t shtriheshim n shtrat, kur pam t hapej dera. Sa e
pam, na ngriu gjakun n damar.
- Medet! Qenka plaku G. M.! - i thash Manonit.
Shkova vringthi te shpata ime, por ajo, mjerisht, ishte ngatrruar
me rripin. Kur diktuan veprimet e mia, rojat erdhn dhe m kapn
sakaq. Nj njeri i vetm, i veshur me kmish, si isha un, nuk mund t
bj asnj lloj kundrshtimi, aq m tepr q ata mi hoqn t gjitha
mundsit pr t'u mbrojtur.
G. M., ndonse i hutuar nga skena q i doli prpara, nuk e pati t
vshtir t m njihte, por edhe m t leht e pati t njihte Manonin.
- Mos sht ndonj fanitje, apo po shoh kalorsin de Gri dhe
Manon Leskon?- tha ai tr seriozitet.
Nga inati pr turpin dhe dhembjen, nuk munda t'i jepja ndonj
prgjigje.
Pr disa aste u duk sikur po bluante n kok mendime nga m
t ndryshmet, pastaj, sikur ato befas ta kishin prndezur trbimin e tij,
thirri duke mtu drejtuar mua:
- Ah, jam i bindur q ti, more mjeran, e ke vrar tim bir.
Fyerja q m'u b, m preku thell.
- More plak i poshtr, - ia ktheva krenar, - sikur t doja t vrisja
ndonj nga familja jote, do ta kisha filluar nga ti!
- Shtrngojeni fort, - u tha rojave. - Duhet t m tregosh se 'i ka
ndodhur tim biri. Po qe se nuk m thua se ku ndodhet, q nesr do t t
var.
- Do t m varsh? More faqezi, n trekmbsh duhet t ishe ti
me ata t srs sate. Dije se gjaku im sht m fisnik dhe m i pastr se
148
 MANON LESKO

yti. Un e di se 'ka ngjar me tt bir, - shtova, - dhe po m inatose m

tej, kam pr ta mbytur prpara se t agoj dita e nesrme dhe ta dish
mir se edhe ty t pret i njjti fat.
U tregova i pakujdesshm q i dhash t kuptonte se e dija ku
ndodhej i biri, por ishte zemrimi i skajshm q m kishte kapluar, i cili
m detyroi t bja nj gabim t till. Ai u thirri t hynin menjher
brenda pes a gjasht rojave t tjera q prisnin prjashta dhe u dha
urdhr t kapnin t gjith shrbtort q ndodheshin n shtpi.
- Ah, more zoti kalors, - filloi t fliste me ton talls,- po thoni
se e dini se ku sht im bir dhe do ta mbytni? T jeni i sigurt se do t
dim t marrim masat e duhura.
E kuptova sakaq q kisha gabuar.
Iu afrua Manonit, q ishte ulur mbi shtrat e mbytur n lot. I bri
nj lvdat qesndisse lidhur me pushtetin q kishte pasur mbi t atin
dhe t birin dhe se si e kishte shfrytzuar at pr bukuri. Ai plak i
prbindshm qejfli deshi edhe ta prekte.
- Shiko se e prek me dor, - klitha sa pata n kok, - se nuk do t
ket asnj shenjtor q t t shptoj t gjall nga duart e mia!
Doli jasht, duke ln n dhom tri roja, t cilve u dha urdhr
t na lejonin t visheshim sa m shpejt.
N ato aste nuk e dija se 'kishte ndr mend t na bnte.
Ndoshta, po t'i kishim thn se ku ndodhej i biri, mund t na kishte ln
t lir. Ndrsa isha duke u veshur, po mendoja se ajo do t ishte zgjidhja
m e drejt. Por, ndrsa kur doli nga dhoma edhe mund ta kishte pasur
kt mendim, kur hyri srish, ishte ndryshuar krejt. Kishte shkuar dhe
kishte pyetur pr Manonin shrbtort e shtpis, q ishin ndaluar nga
rojat. Nuk kishte mundur t nxirrte prej tyre ndonj gj q lidhej me t
birin, por, pasi msoi. nga Marseli se m par kishte qen n shrbimin
ton, e krcnoi dhe e detyroi t fliste.
149
 ABATI PREVO

Ai ishte nj djal besnik, por i thjesht dhe pa shkoll. Kujtimi i

asaj q kishte br n Hopital pr lirimin e Manonit, bashk me
krcnimet e bra prej G. M., e tronditn aq shum trurin e tij t
flashkt, saq mendoi se do ta drgonin n trekmbsh ose mbi rrot14.
Ai premtoi t tregonte gjithka dinte, po qe se do ta falnin. Kur dgjoi
kto, G. M. e kuptoi q n veprimet tona kishte dika m t rnd dhe
m kriminale nga sa kishte dyshuar deri ather. Kshtu q i premtoi
Marselit se, po t'i tregonte, jo vetm do t'i falte jetn, por edhe do ta
shprblente. Ai mjeran ia tregoi nj pjes t planit ton, t cilin e kishte
dgjuar ndrsa ne flisnin t shkujdesur n prani t tij, sepse edhe ai
duhej t luante rolin e tij.
sht e vrtet q nuk i njihte ndryshimet q kishim br kur
erdhm n Paris, por, ama, kur u nism nga Shajoja e kishim vn n
dijeni pr planin ton dhe pr detyrat q do t kryente ai. Midis t
tjerash, i rrfeu G. M-s se synimi yn ishte ta mashtronim t birin, se
Manoni duhej t merrte, po qe se nuk i ka marr ende, dhjet mij
franga, t cilat, sipas llogarive tona, nuk duhej t ktheheshin kurr rn
n arkn e G. M.
Pas ktij zbulimi, plaku, i xhindosur, hyri vringthi n dhomn
ton. Pa e zgjatur shum, hyri n dhomn e Manonit, ku nuk e pati t
vshtir t gjente parat dhe sendet e muara. U kthye srish te ne me
fytyrn t prskuqur dhe, pasi na tregoi at ka ai e quajti preja jon, na
shkarkoi me nj varg t sharash.
Ia afroi Manonit prpara fytyrs gjerdanin e perlave dhe
byzylykt dhe e pyeti me nj nnqeshje tallse.

14
Ishte nj lloj dnimi me vdekje q jepej n koh t vjetra, duke e lidhur fajtorin pas nj rrote
t nj pajisje t posame (Shn. i prkth.)
150
 MANON LESKO

- I njihni? Nuk sht hera e par q i shikoni. Jan po ato q ju

plqenin aq shum. Apo jo, bukuroshe? Ju besoj. O kalamaj t shkret!
- shtoi. - Jeni vrtet shum t bukur, por paksa batakinj.
Fjalt e tij tallse m trbuan fare. Vetm t isha pr pak i lir
far s'do t kisha dhn... o Zot mshirplot! far nuk do t kisha
dhn! Por vetm u mjaftova tii flisja me nj ton disi t qet, por q nuk
ishte tjetr vese nj form e strholluar e zemrimit:
- Zotri, t'u japim fund ktyre talljeve t pacipa. Pr far bhet
fjal? 'keni ndr mend t bni me ne?
- Fjala sht, kalors, - m'u prgjigj ai, - q ju t shkoni drejt e
n Shatle. Nesr, kur t zbardh dita, do t thellohemi m mir n kto
shtje dhe tani besoj se do t keni mirsin t m thoni se ku ndodhet
im bir.
Nuk pata nevoj t mendohesha gjat q ta kuptoja se, t
mbylleshe n Shatle, ishte pr ne nj gj tejet e rnd. Me drithrima n
trup, i parashikova t gjitha rreziqet q na kanoseshin. Duke e hedhur
tutje krenarin time, rn'u desh t pranoja se duhej t thyhesha prpara
fatkeqsis q na kishte pllakosur dhe ta mikloja armikun ton m t
rrezikshm, me qllim q, duke luajtur rolin e t penduarit, t arrija t'i
shkputja ndonj lshim. Iu luta me mirsjellje t m dgjonte pr pak
aste.
- Nuk e shfajsoj veten, zotri, - i thash. E pranoj q mosha ime
e re m ka shtyr t bj gabime trashanike. Sigurisht q kjo ju ka fyer
dhe ju jep t drejt t zemroheni. Por, n qoft se e dini se 'sht forca
e dashuris, po qe se mund t arsyetoni lidhur me vuajtjet e nj t riu
fatkeq, t cilit i rrmbejn gjithka q ai dashuron, ndoshta do t
mendoni se jam i denj pr t m falur, vetm se krkova t
hakmerresha paksa. Ose, s paku, m quani se jam dnuar mjaft nga
fyerjet q kam psuar. Pr t'ju treguar se ku ndodhet djali juaj, nuk sht
151
 ABATI PREVO

e nevojshme as t burgosem, as t torturohem. Ju them q sht n vend

t sigurt. Nuk kam pasur qllim t'i bj ndonj t keqe dhe as t'ju fyej.
Jam i gatshm t'ua tregoj vendin ku ai po e kalon natn krejt i qet, n
qoftse ju do t tregoheni i mshirshm e t na lini t lir.
Ajo bish e vjetr, as q ua vuri veshin lutjeve t mia, por m
ktheu shpinn, duke qeshur. Ndrkoh, se brbliti disa fjal pr t m
dhn t kuptoja se e dinte planin ton nga kreu deri n fund.
- Pr sa i prket tim biri, - shtoi vrazhd, - prderisa nuk e keni
vrar, shpejt kam pr ta gjetur. ojini n Shatlen e Vogl, - u tha
rojave dhe kini kujdes se mos ju ikn kalorsi. sht tejet dinak. Nj
her ka ikur nga Sen-Lazari.
Doli duke m ln n nj gjendje q mund t merret me mend.
- O Zot! - thirra. - Do t'i pranoj me prdllim t gjitha goditjet q
do t m vijn prej teje, por q nj kopuk mjeran t ushtroj dhun t
till mbi mua, sht nj gj q m shkakton dhembje t padurueshme.
Rojat na u lutn t mos vonoheshim. Nj karroc e mbyllur po
priste te porta. I dhash dorn Manonit pr t zbritur.
- Ejani, mbretresha ime e dashur, - i thash, - ejani t vuani
gjith mizorin e fatit ton. Ndoshta Qielli do t doj q nj dit t na
bj m t lumtur.
U nism t dy me t njjtn karroc. Manoni u mbshtet n
gjoksin tim dhe un e pushtova n kraht e mi. Q nga koha kur kishte
ardhur G. M, nuk e kisha dgjuar t thoshte asnj fjal, por, kur u
ndodhm vetm, m foli me nj mblsi t paprshkruar, duke e ndier
veten fajtore pr t gjitha fatkeqsit e mia.
E sigurova se nuk do ta mallkoja kurr fatin tim, pr sa koh ajo
do t vazhdonte t m dashuronte.
- Nuk jam un ai q duhet t mshirohet, - i thash. - Disa muaj
burg as q m trembin fare dhe paraplqej m mir Shatlen n vend t
152
 MANON LESKO

Sen-Lazarit. Por zemra ime qan pr ju, e shtrenjta ime. 'fat i keq pr
nj krijes kaq fisnike! O Qiell! Pse e trajton me kaq vrazhdsi krijesn
tnde m t prsosur? Pse nuk na krijove edhe ne me cilsit q t'i
prshtateshin mjerimit ton? Na ke dhuruar menurin, shijen dhe
ndjenjat. Por 'e do! Si po i shfrytzojm ato? Ndrkoh q shum
shpirtligj dhe t denj pr t pasur fatin ton jan t prkdhelur t fatit.
Kto mendime m trishtuan jasht mase, por, gjithsesi, nuk
ishin gj n krahasim me vramendjen pr t ardhmen. M torturonte
frika pr fatin e Manonit. Nj her kishte qen n Hopital dhe, ndonse
kishte dal n mnyr t ligjshme, e dija q pasojat e veprimeve t tilla
mund t ishin shum t rrezikshme. Do t dshiroja ta bja pjes t
friks sime, por druhesha se mos i shkaktoja dhembje m t mdha. Pa
guxuar ta paralajmroja pr rrezikun q i kanosej, drithrohesha pr t
dhe e shtrgoja pas vetes duke pshertir, pr t'i dhuruar s paku
dashurin time, q ishte ndjenja e vetme t ciln kisha guximin t'ia
shprehja.
- Manon, - e pyeta, m thoni iltrsisht, a do t m dashuroni
prgjithmon?
Ma ktheu se ndihej tejet e pezmatuar q un mund t kisha
dyshimin m t vogl.
- Jo, nuk dyshoj aspak dhe, me pohimin q m bt, dua t
prballoj t gjith armiqt tan. Do t v n lvizje familjen time pr t
dal nga Shatleja dhe i gjith gjaku im nuk do t vlej asnj grosh, po
qe se nuk do t arrij t'ju liroj edhe ju.
Mbrritm n burg, ku secilin prej nesh e mbylln n qeli m
vete. Kjo goditje nuk m'u duk dhe aq e rnd, sepse isha prgatitur. Iu
luta mbikqyrsit ta kishte kujdes Manonin, duke i dhn t kuptonte se
isha njeri me njfar rndsie, si dhe duke i premtuar nj dor t mir
parash.
153
 ABATI PREVO

Prpara se t ndaheshim, e prqafova fort t dashurn time t

adhuruar. Iu luta t mos trishtohej shum dhe t mos kishte fare frik,
pr sa koh un do t isha gjall. Kisha para dhe i dhash nj pjes t
tyre, kurse me ato q m mbetn, i pagova mbikqyrsit nj muaj rrog
paradhnie pr Manonin dhe pr mua. Parat bn efekt t shklqyer.
M futn n nj dhom t pajisur mir dhe m siguruan se edhe Manoni
ishte vendosur n nj t till.
Fillova sakaq t krkoja mundsit pr lirimin tim sa m t
shpejt. Ishte e qart q n rastin tim nuk kishte asgj kriminale, madje
as fajsimi pr grabitje nuk provohej nga dshmit e Marselit, kshtu q
isha i bindur se qllimet e pastra dhe t thjeshta nuk ishin veprime t
dnueshme. Vendosa t'i shkruaja menjher tim eti, q t vinte vet n
Paris.
Si e thash pak m par, ndihesha m pak i turpruar q
ndodhesha n Shatle, n krahasim me Sen-Lazarin. Nga ana tjetr,
ndonse vazhdoja t ruaja t gjith respektin e nevojshm pr autoritetin
prindror, mosha dhe prvoja ma kishin paksuar shum druajtjen.
Kshtu pra, i shkrova tim eti dhe autoritetet nuk e penguan daljen e
letrs sime. Sikur ta dija q im at do t vinte t nesrmen n Paris, nuk
do t'i kisha hyr asaj pune.
Ai kishte marr letrn time, q ia kisha shkruar tet dit m par,
dhe ndihej shum i gzuar. Por, me gjith shpresn q i mikloja me
kthesn q kisha br n sjellje, ai nuk ishte plotsisht i bindur tiu
besonte premtimeve t mia. Prandaj kishte vendosur t vinte vet, ta
shihte me syt e tij ndryshimin tim, me qllim q t prcaktonte sjelljen
e tij me iltrsin e pendess sime.
Mbrriti n Paris nj dit pasi isha ndaluar un. Shkoi drejt e tek
Tiberzhi, n adresn e t cilit i isha lutur t m prgjigjej. Por nga ai
nuk mundi t nxirrte asgj: as se ku banoja, as se far bja. Msoi prej
154
 MANON LESKO

tij vetm aventurat m t bujshme q m kishin ndodhur q nga koha

kur kisha ikur nga Sen-Sylpisi.
Tiberzhi i tha fjal t mira pr qllimet e mira q kisha treguar
kur ishim takuar pr her t fundit. I tha se ndihesha krejtsisht i liruar
nga Manoni. Por i vinte udi q prej tet ditsh nuk kisha pasur asnj
lidhje me t.
Im at nuk ishte naiv. E kuptoi se prapa heshtjes pr t ciln
ankohej Tiberzhi, kishte dika q nuk arrinte dot ta shkoqitte, prandaj iu
vu krkimit tim me aq prkushtim, saq, dy dit pas mbrritjes, e mori
vesh burgosjen time n Shatle.
Prpara se t m vinte ai pr vizit, q, sigurisht, nuk e prisja aq
shpejt, m erdhi komisari i policis, ose, pr t'i quajtur gjrat me emrat e
veta, iu nnshtrova hetimit. Ai m bri disa qortime, q nuk ishin as t
ashpra, as t pasjellshme. M tha q e dnonte sjelljen time t keqe, se
nuk isha treguar largpams, teksa kisha br nj armik t till si zotin d
G. M., se n t vrtet isha treguar m tepr i pavmendshm dhe
mendjeleht se nj njeri i dal dore. Por, ama, ishte hera e dyt q un i
nnshtrohesha gjykimit t tij, ndrkoh q ai kishte shpresuar t isha m
i menur, pas atyre dy-tre muajve msimesh n Sen-Lazar.
I gzuar q kisha t bja me nj gjykats t arsyeshm, iu hapa
n mnyr krejt t iltr, kshtu q ai u duk shum i knaqur nga
prgjigjet e mia. M tha q t mos shqetsohesha shum dhe se, fal
prejardhjes sime familjare dhe moshs s re, kishte njfar dshire pr
t m ndihmuar.
Mora guxim dhe i fola pr Manonin, duke i prmendur
mblsin dhe edukatn e saj. Me buzn n gaz m tha se ende nuk e
kishte takuar, por ia kishin prshkruar si nj grua shum t rrezikshme.
Ajo fjal ma nxiti kaq shum dashurin ndaj saj, saq i thash nj
pafundsi fjalsh plot ashk pr t mbrojtur mikeshn time t mjer.
155
 ABATI PREVO

Madje nuk munda t prmbahesha dot pa derdhur edhe disa pika lot.
Pastaj ai dha urdhr t m onin n dhomn time.
- Eh, dashuri, dashuri! - pshertiu ai gjykats i mir, teksa m
ndiqte me sy duke dal. - Kurr ske pr t qen e nj mendjeje me
menurin!
Isha duke bluar n mendje idet e mia t trishta dhe kuvendimin
q pata me komisarin e policis, kur ndjeva t hapej dera e dhoms
sime: ishte im at.
Ndonse duhej t isha gjysm i prgatitur pr ardhjen e tij, sepse
e prisja t vinte pas disa ditsh, gjithsesi, u trondita aq shum, saq,
sikur t hapej toka posht kmbve t mia, do t isha fundosur. Me
pamjen krejt t topitur, ngarenda pr ta prqafuar.
Pa arritur t thoshim ndonj fjal asnjri nga ne, ai u ul.
Meqense po qndroja n kmb me syt posht dhe me kokn
zbuluar, ai m tha me z t vrazhd:
- Uluni, zotri, uluni. Fal skandalit t shthurjeve tuaja dhe
veprimeve tuaja t neveritshme, e zbulova se ku ndodheshit. Prparsia
e meritave tuaja sht se nuk mund t qndroni dot n hije. Po shkoni
drejt fams npr nj rrug t pagabueshme. Besoj se Grev15 do t jet
s shpejti piksynimi juaj i fundit dhe, m n fund, do t fitoni lavdin
pr t qen i njohur nga t gjith.
Un nuk fola asnj fjal dhe ai vazhdoi:
- Sa fatkeq sht nj baba q, pasi e ka dashur shum djalin e tij
dhe nuk ka kursyer asgj pr ta br njeri t rregullt, ia arrin nj dite kur
i biri bhet nj mashtrues q e nderon! Fati i mjer mund t
ngushllohet, sepse koha e fshin dhe dhembja fashitet. Por far shrimi
ka kundr nj s keqeje q shtohet nga dita n dit, si jan paudhsit e

15
Sheshi i trekmbshit, ku vareshin t dnuarit me vdekje
156
 MANON LESKO

nj djali vestar, i cili ka humbur fardo ndjesie t nderit? Ti po hesht,

more rnjeran, - vazhdoi ai. Pa shikoni kt thjeshtsi t shtir dhe kt
pamje t mbl prej skuthi. A nuk do t mendonin t gjith se jeni
njeriu m ndershm i sojit t vet?
Ndonse isha i detyruar t pranoja, se ato qortime t rnda ishin
pjesrisht t merituara, gjithsesi, pati edhe teprime. Mendova se ishte
me vend t'i thosha disa fjal t iltra.
- Ju siguroj, zotri, - i thash, se pendimi q vini re n qndrimin
tim, nuk sht i shtir. sht sjellja e nj djali me edukat t shndosh,
i cili ka nj respekt t pafund pr baban e vet e, mbi t gjitha, pr nj
baba t zemruar. Sigurisht q nuk mtoj t dukem si djali m i prkor
i bots. Jam ndrgjegishrn se i meritoj qortimet q m bni, ve ju
prgjrohem t tregoni paksa mirkuptim dhe mos m trajtoni si njeriun
m t pacip t racs njerzore. Nuk i meritoj gjith kto sharje t
vrazhda. Ju e dini mirfilli se sht dashuria, shkaku i t gjitha
oroditjeve t mia. Nj ashk fatal! Medet! A thua nuk ia njihni forcn
dhe gjaku juaj, q sht edhe imi, a thua nuk e ka provuar kurr nj
prndezje t till? Dashuria m ka dobsuar tej mase, m ka br t
jepem shum pas saj, shum t prkushtuar dhe, ndoshta, shum t
pafuqishm pr t qen shprfills ndaj dshirave s nj t dashure aq
magjepsse. Ja, kto jan gjitha fajet e mia. A shihni vall ktu ndonj
gj t pandershme? Ju prgjrohem, baba, - vazhdova tr dashuri, -
kini pak mshir pr djalin q gjithmon ju ka respektuar dhe ju ka
dashur, i cili nuk e ka braktisur, si mendoni, as nderin, as detyrn dhe
q sht pr t qar hallin nj mij her m shum nga sa mund ta
mendoni ju.
Pasi thash kto fjal, nuk i prmbajta dot lott.
Zemra atrore sht nj kryevepr e natyrs; ajo mbretron, si t
thuash, pa u trandur, duke u dhn rrug vet t gjitha lvizjeve t saj.
157
 ABATI PREVO

Im at, i cili, gjithsesi, ishte njeri me shpirt dhe ndjenja t holla,

u trondit nga mnyra dashamirse n t ciln i krkova ndjes, aq sa
nuk qe n gjendje ta fshihte turbullimin q u ngjiz n shpirtin e tij.
- Eja, o kalorsi im i mjer, m tha, eja prqafom. Po m
dhimbsesh. E prqafova dhe ai m shtrngoi n mnyr t till q m
dha t kuptoja se 'po ndodhte n zemrn e tij. - Por 'duhet t bjm
pr t t nxjerr prej kndej? M'i thuaj t gjitha mundsit e tua, pa m
fshehur asgj.
Tek e fundit, e gjith sjellja ime nuk kishte asgj q t m bnte
t skuqesha nga turpi, sidomos po t vihej prball me at t t rinjve t
srs sime. Pr moshn ton, t kesh nj dashnore, nuk quhet ende
ndonj turp dhe as q sht e till ajo pak shkathtsi me t ciln na fut
n loj fati yn. Pra, ia prshkrova tim eti shkurtimisht jetn q kisha
br. Ndrkoh q vazhdoja t rrfeja, pr t zvogluar ndjenjn e
turpit, kur vinte rasti, tregoja kujdes q tii jepja ndonj shembull nga
jeta e njerzve t famshm.
- Un bashkjetoj me nj dashnore, i thash, pa u lidhur me
martes. Duka d... mban nj t till n sy t t gjith Parisit, zoti d...
tash dhjet vjet dashuron nj grua tjetr, me nj prkushtim t till q
nuk e ka as pr t shoqen. Dy t tretat e njerzve mondan t Francs
mburren se kan dashnore. Ndonjher kam br hile n loj. Markezi
d... dhe konti d...nuk kan asnj t ardhur tjetr. Princi d... dhe duka
d... jan krert e nj bande t kalorsve t po atij Urdhri.
Sa pr synimet e mia pr qesen e t dy zotrinjve G. M., do
provoja me shum lehtsi se edhe n kt fush kisha ku t merrja
shembull, por e kisha ende t fort ndjenjn e ndershmris, pr t mos
e ndshkuar veten me t gjith ata shembuj me t cilt mund t
prballesha, sepse e luta tim at t ma falte at dobsi, prball dy

158
 MANON LESKO

ndjenjave t fuqishme q m kishin trazuar zemrn: hakmarrjes dhe

dashuris.
Ai m pyeti nse mund t'i tregoja ndonj mnyr se si t dilja q
andej sa m par dhe njkohsisht t shmangej ndonj skandal i
mundshm. I tregova pr mnyrn e sjellshme me t ciln kishte folur
me mua komisari i policis.
- Po qe se hasni ndonj penges, - i thash, - sht vetm nga
zotrinit G. M., prandaj mendoj q do t ishte me vend sikur t
krkonit t'i takonit.
Ma premtoi. Nuk munda t'i thosha t interesohej edhe pr
Manonin. Kjo nuk qe munges guximi, por druajtje se mos shkaktoja
zemratn e tij me nj propozim t till dhe si prfundim t nxitja
ndonj mendim rrnimtar si pr mua, edhc pr at.
Nuk e kam kuptuar ende edhe sot e ksaj dite nse ajo druajtje
qe shkaku i fatkeqsive m t mdha q m pllakosn, sepse ajo m
detyroi t mos e vija n prov gatishmrin e tim eti dhe, n fund t
fundit, m pengoi t bja qoft edhe nj hap n t mir t dashnores
sime fatkeqe. Ndoshta mund ta kisha nxitur edhe nj her tjetr
dashamirsin e tij. Do ta kisha paralaimruar q t mos binte pre e
prshtypieve q do t'i jepte plaku G. M.. Ku i dihet! Ndoshta fati im i
keq nuk m lejoi t bja nj prov. Dhe un, pr t kqijat q m
pllakosn m von, do t fajsoja, s paku, vetm fatin dhe mizorin e
armiqve t mi.
Pasi u nda me mua, im at shkoi t takonte zotin d G. M.. E
kishte gjetur bashk me t birin, t cilin gardisti, ndershmrisht, e kishte
ln t lir.
Kurr nuk arrita t merrja vesh prmbajtjen e atyre
kuvendimeve, por munda t gjykoja me shum lehtsi nga rezultatet e
tyre t tmerrshme. T dy baballart shkuan bashk te komisari i
159
 ABATI PREVO

policis, t cilit i krkuan dy ndere: nj, q t m nxirrte mua menjher

nga Shatleja dhe tjetri, ta mbante Manonin n burg pr tr jetn ose ta
drgonte n Amerik.
Ishte pikrisht at dit q nj grup endacaksh kishin filluar t'i
hipnin n anije pr t'i uar n Misisipi. Komisari i policis u interesua
q edhe Manoni t nisej me grupin e par.
Zoti d G. M. dhe im at nuk vonuan dhe erdhn t dy bashk
pr t m dhn lajmin e lirimit tim. Zoti G. M., me mirsjellje, m
kujtoi t kaluarn dhe, pasi m prgzoi q kisha nj baba t till, m
kshilloi t prfitoja nga msimet dhe shembulli i tij.
Im at urdhroi t'i krkoja ndjes pr padrejtsit q mendohej
se i kisha br familjes s tij; dshiroi gjithashtu q ta falnderoja q e
kishte ndihmuar pr t m liruar.
Dolm t gjith bashk nga burgu, pa thn asnj fjal lidhur me
t dashurn time. prani t tyre as q guxoja dot t'ua prmendja
mbikqyrsve.
Por mjerisht, lutjet e mia do t kishin shkuar fare kot! Urdhri
fatal kishte shkuar n nj koh me at t limit tim. Nj or m von,
vajza fatkeqe ishte shoqruar pr n Hopital, q t'u bashkohej disa
fatzezave t dnuara njlloj si ajo.
U detyrova nga im at t shkoja bashk me t deri te shtpia ku
ai ishte vendosur, kshtu q munda t shkputesha prej tij rreth ors
gjasht t mbrmjes dhe t shkoja n Shatle. Doja vetem t'i oja
Manonit ndonj ushqim dhe t'u lutesha mbikqyrsve t burgut ta kishin
kujdes, sepse pr ta takuar nuk kisha ndonj shpres. Pa folur pastaj q
nuk kisha pasur koh t vrisja mendjen se si mund t arrija ta liroja.
Krkova t takoja ish-mbikqyrsin tim. Ai, i knaqur nga
bujaria dhe sjellja ime e przemrt, u tregua i gatshm t m shrbente.
M tregoi pr fatin e Manonit, si pr nj fatkeqsi q e kishte prekur
160
 MANON LESKO

shum, sidomos pr dhembjen q do t m shkaktonte mua. Nuk po e

kuptoja se 'donte t m thoshte, kshtu q pr disa aste folm pa u
marr vesh me njri-tjetrin. M n fund, kur e kuptoi se duhej t
shpjegohej m mir, m tregoi pikrisht at gjm q ua rrfeva dhe q
m llahtaris edhe tani q po ua prsris.
Kurr nuk ka ndodhur q nj goditje damllaje t ket br nj
veprim aq t beft dhe aq t tmerrshm. Zemra filloi t m rrihte
furishm me dhembje aq t thell, saq humba ndjenjat dhe mendova se
ai ishte fundi i jets sime. Edhe kur erdha n vete, m kishte mbetur
dika nga ajo ndjesi. Hodha vshtrimin prreth dhoms dhe mendova
se, mjerisht, isha ende gjall. sht e vrtet q njeriu ndjek shtysn e
natyrshme pr t shptuar nga e keqja, por, n ato aste dshprimi dhe
tmerri, pr mua nuk kishte gj m t rnbl se vdekja. Edhe vet feja
nuk mund t premtonte asgj m t padurueshme, n jetn e prtejme,
se torturat q po provoja.
Megjithat, i shtyr pikrisht nga mrekullia e dashuris, gjeta
brenda vetes forca t mjaftueshme pr t falnderuar Qiellin, q ma
ktheu srish vetdijen dhe arsyen. Vdekja do t ishte me leverdi vetm
pr mua. Manoni kishte nevoj q un t vazhdoja t jetoja pr ta liruar,
pr ta ndihmuar dhe pr t'u hakmarr pr t. U betova q t vija t gjitha
forcat pr ti uar n vend ato.
Mbikqyrsi m dha at ndihm q do ta kisha pritur vetm nga
ndonj miku im i ngusht dhe e pranova me mirnjohje t thell.
- 'po ndodh? - i thash. Edhe ju jeni tronditur nga fatkeqsit e
mia? T gjith po m braktisin. Ska dyshim q im at sht prndjeksi
im m mizor. Askush nuk ka nj pik mshire pr mua. Vetm ju,
ndonse ndodheni n vendin ku kryhen barbarit dhe torturat m t
egra, po tregoheni i mshirshm pr m t mjeruarin e njerzve.

161
 ABATI PREVO

M kshilloi t mos dilja n rrug, derisa t qetsohesha nga

tronditja q kisha psuar.
- M lini se nuk kam gj, - iu prgjigja, ndrsa po dilja q andej.
- Do t shihemi m par nga sa mendoni. M prgatitni qelin m t
errt q keni, sepse do t bj dika q ta meritoj plotsisht!
Dhe vrtet, synimi im kryesor ishte t laja hesapet me t dy d
G. M.- t dhe me komisarin e policis, pastaj, bashk me njerzit q do
t mundja t bja pr vete, i armatosur, t shprtheja portn e Hopitalit.
Im at do t shptonte n fije t perit nga nj hakmarrje q m dukej se
e meritonte, sepse mbikqyrsi nuk ma fshehu q ai bashk me G. M.
ishin shkaktart e rrnimit tim.
Por, pasi bra disa hapa n rrug dhe ajri ma flladiti paksa
gjakun dhe shpirtin, inati im filloi t zvendsohej nga ndjesi m t
arsyeshme. Vdekja e armiqve tan vshtir se mund ti sillte ndonj t
mir Manonit; jo vetm kaq, por do t m hiqej do lloj mundsie pr ta
ndihmuar.
Pastaj do t quhesha nj vrass i ult. Por 'rrug tjetr m
mbetej pr t'u hakmarr? Prmblodha t gjitha forcat dhe energjit
shpirtrore, pr t'i vn n shrbim t mundsis pr lirimin e Manonit.
T gjitha t tjerat i shtyva pr kohn pasi t kisha kryer at q ishte m
kryesorja. M kishin mbetur pak para. Ama, ktej edhe duhej filluar.
Tre veta ishin ata nga t cilt duhej t prisja ndihm: zoti d T., im at
dhe Tiberzhi. Mundsit pr t marr dika nga dy t fundit ishin t
vogla, kurse t parit m vinte turp t'i shkoja pr nj ndihm t till. Por,
kur njeriu sht i dshpruar n shkalln q isha un, nuk u prrnbahet
rregullave t moralit.
Pa u shqetsuar fare se mund t m njihnin, u nisa pa humbur
koh pr n seminarin e Sen-Sylpisit dhe krkova t takoja Tiberzhin.

162
 MANON LESKO

Nga fjalt e tij t para, e kuptova q ai nuk dinte gj pr

aventurat e mia t fundit. Prandaj edhe e ndryshova mendimin q kisha
pr t prekur ndjenjat e tij dhe fillova flisja n prgjithsi pr
knaqsin q kisha ndier nga takimi me tim at, pastaj e luta t m
jepte hua disa para, gjoja se, prpara se t largohesha nga Parisi, do t
m duhej t laja disa borxhe, t cilat dshiroja t'i mbaja t fshehta. Pa e
br dy, m dha qesen e tij, prej ku un mora pesqind franga nga
gjithsej gjashtqind q kishte. Desha t'i jepja nj dftes pr marrjen,
por ai nuk e pranoi.
Prej andej, shkova te zoti d T.; atij ia tregova, pa i fshehur
asgj, t gjitha fatkeqsit dhe brengat e mia. N t vrtet ai dinte t
gjitha deri n hollsit m t vogla, sepse kishte qen i shqetsuar teksa
ndiqte peripecit e t riut G. M. Gjithsesi, m dgjoi dhe m mshiroi s
teprmi. Kur i krkova ndonj kshill se si ta liroja Manonin, tejet i
trishtuar, m'u prgjigj se mundsit ishin shum t pakta. Vetm ndonj
shptim hyjnor mund ta bnte nj mrekulli t till, prandaj ajo shpres
duhej t braktisej. Pasi e kishin burgosur Manonin, ai kishte kaluar
enkas nga Hopitali , por nuk kishte mundur t merrte leje pr ta takuar.
Urdhrat e komisarit t policis ishin t prera, pastaj, pr fat t keq, grupi
i atyre t mjerave, ku bnte pjes edhe Manoni, duhej t nisej pas dy
ditsh.
Ligjrimi i tij i zgjatur, pr gati nj or, m pengoi ta ndrprisja.
Vazhdoi t m thoshte se nuk kishte mundur t vinte dot n Shatle pr
t m dhn ndonj ndihm, sepse donte t linte t kuptohej q nuk
kishte pasur asnj kihje me mua. Kurse, pasi isha liruar nga burgu,
mjerisht, nuk kishte mundur t merrte vesh se ku ndodhesha, ndonse
dshironte t m takonte sa rn par, pr t m dhn kshilln e vetme
q i dukej se mund t ndryshonte sadopak gjendjen e Manonit. N t

163
 ABATI PREVO

vrtet ishte nj kshill e mbarsur me rrezik dhe m'u lut ta mbaja t

fsheht prgjithmon burimin se nga vinte.
Bhej fjal pr t gjetur disa njerz trima, t cilt do t guxonin
t sulmonin rojat q shoqronin Manonin, n kohn kur do t dilnin nga
Parisi bashk me t. Zoti d T. nuk priti q un t'i flisja pr vshtirsit
e mia financiare.
- Ja ku i keni njqind pistole, - m tha duke m zgjatur nj qese,
- q mund t'ju hyjn n pun. Do t m'i ktheni, kur t'ju ndih fati.
Dhe shtoi se, po t mos ishte prkujdesja y duhej t kishte pr
emrin e mir q mbante, do t kishte marr pjes vet n orvatjen pr
lirimin e s dashurs sime dhe se krahu e shpata e tij do t viheshin n
shrbimin tim.
Bujaria e tij e jashtzakonshme m preku, aq sa nuk e mbajta
dot ngashrimin. I shpreha mirnjohjen time, me t gjith ngrohtsin
q m lejonte ankthi n t cilin ndodhesha. E pyeta nse ndokush mund
t ndrhynte te komisari i policies.
Edhe atij i kishte shkuar mendja pr kt, por e quante t kot
nj rrug t till, sepse falje t ksaj natyre nuk mund t krkoheshin pa
ndonj shkak, dhe ai nuk shihte ndonj t till q t na shrbente pr t
gjetur nj njeri me fuqin dhe autoritetin e mjaftueshm pr t ndrhyr.
E vetmja gj q mund t shpresohej n kt gjendje, ishte q t arrihej
t'i kthehej mendja zotit d G. M. dhe tim eti, duke i shtyr q ata vet t
shkonin ta lutnin komisarin e policis, ta ndryshonte vendimin.
M propozoi t bnte 'ishte e mundur pr ta bindur djaloshin G.
M., q t na ndihmonte, megjithse ai i sillej disi ftoht, pr shkak t
dyshimit q i kishte lindur se mos edhe d T. kishte gisht n shtjen
ton. Nga ana tjetr, m kshilloi q t mos lija gj pa br pr t arritur
ta bja tim at t ndryshonte mendim.

164
 MANON LESKO

Puna nuk ishte e leht, jo vetm pr vshtirsin e natyrshme q

kisha ta takoja dhe ta bja t kthente, por pr nj arsye tjetr, q m
bnte t mos kisha guxim as t'i afrohesha: un, duke shkelur urdhrat e
tij, isha larguar nga shtpia atrore dhe, q kur kisha marr vesh fatin e
keq q i kishte pllakosur Manonit, isha plotsisht i vendosur t mos vija
kurr m kmb atje. Kisha frik, dhe jo m kot, q ai do t m mbante
atje, n kundrshtim me dshirn time, dhe do t m degdiste diku m
thell n provinc. Vllai im m i madh e kishte psuar nj her. sht e
vrtet q un isha disa vjet m i madh tani, por mosha nuk mund t'i
kundrvihej forcs. Gjithsesi gjeta nj mnyr q mund t m shptonte
nga rreziku q m kanosej: ta ftoja t vinte n ndonj lokal publik, duke
dhn nj emr tjetr.
E mora vendimin pa humbur koh. Zoti d T. shkoi tek G. M.,
kurse un n Kopshtin e Luksemburgut, prej nga drgova ta lajmronin
tim at, se nj njeri i mir dhe i prkushtuar ndaj tij po e priste atje. Pata
frik se mos i dilte ndonj vshtirsi pr t ardhur, sepse po fillonte t
errsohej, por nuk vonoi dhe ai erdhi i shoqruar nga shrbtori. Iu luta
t na onte n nj vend ku t ishim vetm. Ecm bri njri-tjetrit gati
njqind hapa pa folur asnj fjal. Ai me siguri q mendonte se gjith kjo
paraprgatitje duhej t kishte ndonj qllim t rndsishm. Ai priste
fjaln time, ndrsa mendja ime vazhdonte ta bluante.
M n fund fillova t flisja.
- Zotri, thash duke u dridhur, - jeni nj baba i mir. M keni
br shum t mira dhe m keni falur shum e shum gabime. Zoti
qoft dshmitar se pr ju kam ndjenjat m t mbla dhe m t
respektuara q nj djal mund t ket. Por, m duket... se ashprsia
juaj...
- Pastaj? far ashprsia ime? - m ndrpreu me padurim im at,
t cilit me siguri i dukej se po flisja shum ngadal
165
 ABATI PREVO

- Ah, zotri! - prsrita un. - N trajtimin q i bt Manonit t

shkret, m duket se ashprsia juaj ka qen e skajshme. Jeni ndikuar
nga mendimet e zotit d G. M., urrejtja e t cifit pr t jua ka vizatuar
me ngjyrat m t errta. Ju sht krijuar pr t nj prshtypje e
neveritshme. Ndrsa, n t vrtet, sht krijesa m e mbl dhe m e
dashur q mund t keni njohur ndonjher. Ah, sikur hyjnit tju nxitnin
dshirn pr ta par, qoft edhe pr nj ast! Aq sa jam i sigurt q ajo
sht magjepsse, aq jam i sigurt se do t'ju ishte dukur e till. Kishit pr
t dal n mbrojtje t saj, ndrsa fjalt e G. M. do t'ju dukeshin t
pshtira. Do t kishit mshir pr at dhe pr mua. Pr kt jam tepr i
sigurt. E njoh zemrn tuaj, q nuk sht e pandjeshme, prandaj edhe
jam i bindur q do t prekeshit thell.
Kur e pa q po flisja me aq zjarr, sa q mund t mos mbaroja
kurr, m ndrpreu srish. Deshi t dinte se ku doja t dilja me kt
ligjrat plot ashk.
- T'ju krkoj jetn, - iu prgjigja, - t ciln nuk do t jem i zoti ta
ruaj, po qe se Manoni niset pr n Amerik.
- Jo, - ma ktheu vrazhd, jo, m mir t t shoh t vdekur, sesa
t mendur dhe pa nder.
- Le t mos vazhdojm m tej, - thirra atbot, duke e kapur pr
krahu, - ma merrni kt jet t urryer e t padurueshme, sepse n
dshprimin ku po m shtyni, vdekja pr mua do t ishte nj vepr
bamirsie dhe nj dhurat, pikrisht pr dorn e nj babai.
- Nuk do t t jepja m shum nga sa meriton. Njoh shurn etr
t tjer q nuk do t prisnin kaq shum pr t'u br ata vet xhelatt e
pjells s vet. sht pikrisht shpirtmirsia ime q t ka rrnuar kshtu.
- Ah! Po qe se ju ka mbetur qoft edhe nj grim shpirtmirsie, -
i thash, teksa u prkula dhe i pushtova gjunjt n kraht e mi, - mos u
tregoni kaq i pandjeshm ndaj lotve t mi. Mos harroni se jam biri
166
 MANON LESKO

juaj... Kujtoni nnn time. E keni dashur shum! A do t lejonit q

dikush t'jua rrmbente nga duart? Do ta kishit mbrojtur deri n frymn e
fundit. Po t tjert, a nuk kan edhe ata zemrn tuaj? A mund t jet kaq
pashpirt nj njeri q e ka ngjruar, qoft edhe nj her t vetme, se
'sht dashuria dhe dhembja?
- Mos m fol m pr nnn tnde, - ma ktheu ai i nervozuar,
sepse sht kujtimi i saj q rindez zemratn time. Sikur t kishte jetuar
e shihte paudhsit e tua, do ta bnin t vdiste me zemr t coptuar. Ta
mbyllim kt kuvendim, - shtoi, - m ngre nervat dhe nuk do t m bj
t ndryshoj mendim. Un do t kthehem n shtpi dhe t urdhroj t
vish me mua.
Mnyra e that dhe e ashpr me t ciln ma dha at urdhr, m
bri t bindesha plotsisht se zemra e tij ishte e paprkulshme. U
shmanga disa hapa prej tij nga frika se mos i mbushej mendja t m
kapte e t m lidhte me duart e veta.
- Duke m detyruar t mos ju bindem, - i thash, - po ma shtoni
edhe m dshprimin. Pas gjith ksaj ashprsie me t ciln po m
trajtoni, nuk mund t m detyroni as q t'ju ndjek pas dhe as q t jetoj.
Vdekja ime, pr t ciln s shpejti do t merrni vesh, - vazhdova tejet i
pezmatuar, - ndoshta ka pr tju shtyr t rifitoni ndaj meje ndjenjat e
nj babai.
Ndrsa un kthehesha t largohesha, ai m thirri si i trbuar:
- Pra, ti nuk do t vish me mua! Mir ather, shko, vrapo drejt
rrnimit tnd!
- Lamtumir, o djal mosmirnjohs dhe i pabindur! Lamtumir,
ia ktheva, i verbuar krejt nga inati, - lamtumir, o baba i vrazhd dhe
mizor!

167
 ABATI PREVO

Dola me shpejtsi nga Kopshti i Luksemburgut dhe u nisa, si nj

i ln mendsh, drejt shtpis s zotit d T. Teksa ecja, ngrita duart lart
pr t thirrur n ndihm t gjitha forcat hyjnore.
- O Qiell, - i thosha, - edhe ti do t jesh i pamshirshm, si jan
njerzit?! Vetm nga ti e pres shptimin.
Zoti d T. ende nuk ishte kthyer, por erdhi disa aste pas meje.
Edhe kuturisjet e tij nuk kishin qen m t suksesshme se t miat. Ma
tha kt i trishtuar.
Djaloshi G. M., ndonse m pak i inatosur me Manonin dhe me
mua, nga sa ishte i ati, nuk kishte dashur t merrte prsipr mbrojtjen
ton. Kishte kundrshtuar nga frika q kishte edhe ai vet prej plakut
hakmarrs, i cili ishte nxehur keq me t dhe e kishte qortuar rnd pr
prpjekjen q kishte br t lidhej me Manonin.
Kshtu q nuk m mbetej gj tjetr, vese t nisja rrugn e
dhuns, q ma kishte kshilluar zoti d T. Atje i mbshteta t gjitha
shpresat e mia t fundit.
- Jam shum i pavendosur, - i thash, - por ajo sht rruga m e
sigurt dhe q do t m ngushaloj m tepr, sepse ashtu, edhe po t mos
arrij gj, t paktn do t vdes.
U largova prej tij, duke i krkuar q t m ndihmonte me lutjet.
Nuk kisha tjetr gj n mendje, vese t mblidhja disa shok, t cilve
t'u ndizja shkndijn e guximit dhe t vendosmris sime.
Njeriu i par q solla ndr mend, ishte ai gardisti q m kishte
shrbyer pr t ndaluar G. M. Madje kisha ndr mend t shkoja ta
kaloja natn n dhomn e tij, sepse gjat gjith pasdites nuk kisha pasur
koh t mendoja se ku do t strehohesha. E gjeta vetm. U tregua i
gzuar q po m shihte jasht Shatles dhe, tr respekt e dashuri, u
tregua i gatshm t m shrbente. I fola pr ka kisha vendosur. Ishte i
ndrgjegjshm pr vshtirsit q do t haseshin gjat vnies n jet t
168
 MANON LESKO

planit tim, por ishte edhe aq bujar, sa t mos trhiqej prpara tyre. E
kaluam nj pjes t mir t nats duke folur pr planin ton. M foli pr
ata t tre ushtart e gards q e kishin ndihmuar hern e fundit, si njerz
t gatshm pr do lloj therorie.
Zoti d T. m kishte dhn njoftime t sakta lidhur me sasin e
policve q duhej t shoqronin Manonin: ishin gjithsej gjasht. Kshtu
q pes veta t guximshm dhe t vendosur ishin m se t mjaftueshm
pr t'i trembur ata mjeran, t cilt nuk jan t zot t mbrojn nderin e
tyre duke luftuar dhe mund ta shmangin rrezikun e futjes n luftim,
duke ia mbathur me turp.
Meqense parat nuk m mungonin, gardisti m kshilloi t mos
kurseja asgj pr t siguruar suksesin e sulmit ton.
- Na duhen disa kuaj, - m tha, - pistoleta dhe nga nj pushk
pr njeri. Nesr do t merrem un me kto gjra. Na duhen edhe tri pal
rroba civile pr ushtart, t cilt, kuptohet, nuk mund t marrin pjes n
nj pun t till me rroba ushtarake.
I dhash t njqind pistolet q m kishte dhn zoti d T. T
nesrmen ato ishin harxhuar deri n qindarkn e fundit. T tre ushtart u
paraqitn prpara meje. Un iu dhash zemr me premtime t mdha
dhe, pr t'ua hequr do fije dyshimi, u dhash q n fillim nga dhjet
pistole secilit.
Kur erdhi dita q do t fillonim t vepronim, q n mngjes
hert, drgova njrin n Hopital, pr t marr vesh astin kur polict do
t nisnin rrugn s bashku me pren e tyre.
Shqetsimi i skajshm q kisha, m kishte detyruar t'i merrja t
gjitha masat n at drejtim dhe doli se kjo gj kishte qen e
domosdoshme. I bazuar n disa lajme t rreme q m kishin dhn,
kisha br disa llogaritje lidhur me rrugkalimin e tyre dhe, ashtu si
isha i bindur se karvani mjeran do t ngarkohej n anije n Roshell, do
169
 ABATI PREVO

t isha lodhur kot duke i pritur rrugs pr n Orlean. Ndrkoh, nga

prfundimet q nxorn ushtart, msova se ato do t merrnin rrugn pr
n Normandi dhe do t niseshin pr n Amerik nga Havr-de-Grasi.
U nism pa humbur koh drejt ports Sen-Honore, duke u
kujdesur q t lviznim npr rrug t ndryshme. U bashkuam n fundin
e rrethins s qytetit. Kuajt i kishim ende t palodhur, kshtu q nuk e
patm t vshtir t'i arrinim polict dhe ato t dy karrot q patt rastin t'i
shihnit dy vjet m par n Passi.
Ajo pamje q m doli prpara syve, pr pak sa m bri t
humbisja ndjenjat dhe arsyen.
- O fat, - klitha, - o fat mizor, ma dhuro tani, ktu, ose vdekjen,
ose fitoren!
U kshilluam paksa se si do ta fillonim sulmin. Polict tashm
ishin rreth katrqind hapa prpara nesh dhe ne mund t'ua prisnim rrugn
npt'mjet nj fushe t vogl q harkohej prej rrugs kryesore. Gardisti
ishte i mendimit t shkonim n at drejtim dhe t'i sulmonim n befasi. E
miratova mendimin e tij dhe qesh i pari q e nxita kalin tim t niste
revanin.
Por fati kishte qen i pamshirshm ndaj lutjeve t mia.
Polict, kur vun re se pes veta hipur mbi kuaj u nisn drejt
tyre, menjher menduan se po vinin ti sulmonin dhe sakaq u rreshtuan
n mbrojtje me pushkt dhe me bajonetat mbrthyer. Ajo q pam dhe
q na bri m t guximshm mua dhe gardistin, i friksoi tre shokt tan
burracak. Ata ndaluan sakaq, sikur ta kishin br me fjal dhe, pasi
pshpritn me njri-tjetrin dika q un nuk e dgjova, kthyen kuajt
dhe u nisn me t katra drejt Parisit.
- O zot! - thirri gardisti, i cili ishte hutuar jo m pak se un nga
ajo trheqje e turpshme. t bjm tani q mbetm vetm dy?

170
 MANON LESKO

Inati dhe tronditja m lan pa goj. Ndalova, i pasigurt nse

duhej t hakmerresha m par ndaj atyre t poshtrve q m lan n
balt, duke i ndjekur pas dhe duke u dhn dnimin e merituar, apo t
vazhdoja t vija n jet planin e prcaktuar q m par. Her shikoja ata
q po ia mbathnin, her hidhja syt nga polict. Sikur t kisha mundsi
t ndahesha n dysh, do ta kisha derdhur t gjith mllefin tim mbi t dy
palt, t cilt vetm sa po i vshtroja.
Gardisti, i cili nga vshtrimi im i prhumbur po ma kuptonte
pavendosmrin, rn'u lut ta dgjoja kshilln e tij.
- Vetm ne t dy, - m tha, do t ishte menduri t sulmonim
gjasht veta t armatosur deri n dhmb, pr m tepr q, me sa duket,
jan duke na pritur. Duhet t kthehemi n Paris dhe t provojm mos na
qesh fati pr t zgjedhur njerz m t bess. Polict, me ato dy karro t
rnda, vshtir se mund t largohen shum. Nesr i arrijm patjetr.
U mendova nj hop lidhur me kt propozim, por, i dshpruar
skajshm, si isha, mora nj vendim tamam prej t dshpruari:
falnderova shokun tim t aventurave dhe, n vend q t nisesha t'i
sulmoja polict, shkova dhe iu luta prulsisht t m pranonin midis
tyre pr ta shoqruar Manonin deri n Havr-de-Gras dhe pastaj t shkoja
bashk me t deri prtej detit.
- T gjith m prndjekin dhe m tradhtojn, - i thash gardistit.
- Tashm nuk mund ti z bes askujt, as fatit dhe as ndihms s
njerzve. Mjerimi im ka arritur kulmin. Nuk m mbetet gj tjetr vese
t'i nnshtrohem. Kshtu q e kam humbur do shpres. Zoti jua
shprbleft bujarin tuaj! Lamtumir! Po shkoj t ndjek fatin tim t keq
dhe, me dorn time, t'i heq gurin e fundit rrnimit tim t
pashmangshm.

171
 ABATI PREVO

Lutjet e tij pr t m kthyer n Paris qen t kota. Iu prgjrova

t m linte t oja n vend at q kisha vendosur dhe t largohej sa m
par, q polict t mos mendonin se po prgatiteshim pr ti sulmuar.
U nisa drejt tyre me hapa t ngadalshm dhe me pamje tejet t
trishtuar, gj q i bindi se afrimi im nuk prbnte ndonj rrezik pr ta.
Megjithat, qndruan gati pr t'u mbrojtur.
- Zotrinj, - u thash ndrsa po u afrohesha, - t jeni t bindur se
nuk po vij pr t br luft me ju, por pr eju krkuar rnshir.
I luta q t vazhdonin rrugn pa asnj frik dhe gjat udhtimit u
thash se far t mire krkoja prej tyre. Pasi u kshilluan me njri-
tjetrin se si duhej ta prisnin propozimin tim, komandanti i tyre e mori
fialn edhe n emr t t tjerve.
Mu prgjigj se urdhri pr ruajtjen e robinjave ishte tejet rrept,
por u dukesha njeri i mir, prandaj ai dhe njerzit e tij do t bnin nj
shkelje t urdhrit. Vetm se duhej ta dija se kjo do t m kushtonte
dika.
M kishin mbetur jo m shum se pesmbdhjet pistole; ua
thash iltrsisht se sa ishte buxheti im.
- Mir, - m tha polici, - do t tregohemi bujar me ju. Keni pr
t paguar nj eky pr do or kuvendim q do t bni me seciln nga
vajzat, sipas zgjedhjes q do t bni vet. Ky sht mimi n Paris.
Nuk u kisha folur posarisht pr Manonin, sepse nuk doja q ta
kuptonin pasionin tim. N fillim menduan se ishte trilli im prej t riu q
m shtynte t kaloja kohn me ato krijesa, por, kur e pikasn se isha i
dashuruar, e rritn kaq shum mimin, saq qesja ime u boshatis q kur
u nism nga Manta, ku fjetm ditn q mbrritm n Passi.
A sht e nevojshme t'ju them se far kuvendova gjat rrugs
me Manonin? Se 'prshtypje m bri pamja e saj, kur m dhan leje
rojat ti afrohesha karros? Ah! Fjalt nuk mund t shprehin as gjysmn
172
 MANON LESKO

e atyre far ndien shpirti, por prfytyrojeni mikeshn time t mjer t

lidhur me zinxhir pr beli, ulur mbi nj dor kasht, me kokn t
mbshtetur lodhshm n ann e karros, fytyrn e zbeht dhe t lagur nga
curriia e iotve q rridhte nprmjet qerpikve, ndonse ajo i mbante
gjithmon syt t mbyllur. Edhe kur kishte dgjuar zhurmn e rojave, t
cilt patn frik se mos sulmoheshin, ajo nuk kishte pasur kureshtje t'i
hapte syt. Veshjen e kishte t rregullt. Duart e saj t buta i kishte
reshkur ajri. Me nj fjal, e gjith qenia e saj ngashnjyese, q mund t
robronte botn t tr, ishte katandisur mos m keq.
Eca pr nj koh, hipur mbi kal, prbri karros s saj, pa ia
hequr syt. E kisha humbur krejt dhe disa her desh u rrzova nga kali.
Pshertimat dhe pasthirrmat e mia e detyruan q ta hidhte paksa
vshtrimin nga un. M njohu dhe reagimi i saj i par ishte t hidhej
nga karroja pr t ardhur tek un. Por nuk vonoi dhe mori pamjen e saj
t mparshme. Iu luta rojave t ndalonin pr pak koh, pr mshir, por
ata e bn kt nga makutria, pr t fituar para. Zbrita nga kali dhe u
ula pran saj.
Ishte kaq e dobsuar dhe e plogt, saq ndenji gjat pa nxjerr
asnj z dhe pa br asnj lvizje, ndrkoh q un ia prmbyta duart
me lott e mi. Meqense edhe un nuk isha n gjendje t flisja asnj
fjal, t dy ndodheshim n nj det t tr dhembjeje, q nuk e kisha
ndier ndonjher. Edhe kur na u dha e drejta t shkmbenim ndonj
fjal, ato qen gjithsesi zhgnjyese. Manoni foli pak, sikur turpi dhe
ankthi t'ia kishin tjetrsuar zrin. Tingulli i dridhshm i zrit t saj ishte
i dobt.
M falnderoi q nuk e kisha harruar dhe q i kisha dhn
knaqsin - kt ma tha duke pshertir - t m shihte, s paku, edhe
nj her, pr t m dhn larntumirn e fundit.

173
 ABATI PREVO

Por, kur i thash se s'kishte forc n bot q t m ndante prej

saj dhe se isha i vendosur ta ndiqja pas deri n skajet largta t bots, q
t kujdesesha pr t dhe pr t mos e ndar kurr fatin tim t keq nga i
saji, ajo krijes e mjer u kaplua nga ndjenja t tilla mblsie dhe
dhembjeje, u trondit aq shum, saq u tremba pr jetn e saj. T gjitha
luhatjet e shpirtit t trazuar dukej se ishin prqendruar n syt e saj, q
nuk m'i shqitte pr asnj ast. Her pas here, hapte gojn, pa pasur forca
ta mbaronte fjaln q sapo kishte nisur. Gjithsesi i shptonte ndonj:
ishin shenja admirimi pr dashurin time, qortime t mbla pr teprin e
asaj dashurie, dyshonte q ajo t ishte kaq e aft sa t nxitte nj ashk
kaq t fort. Mu prgjrua q t mos i shkoja pas dhe t krkoja diku
gjetk nj lumturi t denj pr mua, t ciln - m tha - nuk mund ta
kisha me t.
Duke shprfillur mizorin e atij fati, gjeja lumturi n vshtrimet
e saj dhe n sigurin se ndjenjat e zemrs s saj m takonin vetm mua.
sht e vrtet q e kisha humbur gjithka q pjesa tjetr e njerzimit
mon m shum, por ama kisha timen zemrn e Manonit dhe kjo ishte e
mira e vetme q kishte vlera pr mua. T jetoja n Evrop ose n
Amerik, nuk kishte asnj rndsi pr mua; e rndsishme ishte t isha i
lumtur bashk me t dashurn time. Kur dy dashnor jan t lumtur, a
nuk sht e tr gjithsia atdheu i tyre? Pse, a nuk e gjejn ata te njri-
tjetri nnn, baban, t afrmit, miqt, pasurin dhe lumturin? E
vetmja gj q m shqetsonte, ishte ta shihja Manonin n kthetrat e
varfris. Kisha filluar ta prfytyroja veten tek jetoja me t n nj tok
jo mikpritse, t banuar nga njerz t egr.
"Jam i bindur, - thosha me vete, - se, sidoqoft, nuk do t jen
kurr m mizor se G. M. dhe im at. T paktn do t na ln t jetojm
t qet. Po t jet e vrtet ajo q tregojn, ata ndjekin ligjet e natyrs.
Nuk priren nga shtysat pr ar, si bn G. M., as nga shtysat jasht mode
174
 MANON LESKO

t nderit, t cilat m bn t armiqsohem me tim at. Ata nuk kan pr

t'i prekur dy dashnor, po t'i shohin se po jetojn thjesht dhe n pun t
tyre."
Pra, nga kjo an ndihesha i qet. Por, ama, nuk e gnjeja veten
me shpresa romantike lidhur me nevojat e jets s prditshme. E kisha
provuar shpesh q ka mungesa t padurueshme, sidomos pr nj grua t
brisht, q sht msuar t jetoj n rehati dhe n kamje. M vinte keq
q e kisha boshatisur qesen time pr gjra t kota dhe q ato pak t holla
q m kishin mbetur, do t m duhej tua jepja atyre rojave t pangopur.
Mendoja se, me nj shum t vogl, jo vetm do t mundja t mbijetoja
pr njfar kohe, ndonse n varfri, n Amerik, ku kishte munges
parash, por edhe do t mundja t vija ndonj baz pr nj jet m t
mir n t ardhmen.
Kto vramendje m shtyn ti shkruaja Tiberzhit, i cili ishte
treguar gjithmon i gatshm t m shtrinte dorn e miqsis. I shkrova
kur mbrritm n qytetin e par npr t cilin kaluam. Shkaku i vetm
q i thash se m duheshin para, ishin nevojat e ngutshme q mendoja
se do t m lindnin sa t mbrrinim n Havr-de-Gras, ku i rrfehesha se
kisha shkuar pr t shoqruar Manonin. I krkova njqind pistole.
"Mi drgoni n Havr, - i shkruaja, me an t posts. M besoni
se sht hera e fundit q un keqprdoroj ndjenjat tuaja t ngrohta.
Mikeshn time t mjer ma kan rrmbyer prgjithmon dhe ksisoj
nuk mund ta l t niset pa ndonj ndihm, e cila t mund t zbutte
vuajtjen e saj dhe ndrgjegjen time t vrar.
Rojat, sa e pikasn ashkun tim t skajshm, u bn m t egr
dhe i dyfishonin gjithnj mimet, qoft edhe t ndonj nderi t vogl,
duke m ln kshtu krejt trok. Nga ana tjetr, dashuria nuk m linte t
tregohesha koprac. Harroja gjithka, vetm e vetm t rrija q nga
mngjesi deri n dark me Manonin. Kohn nuk e matja m me or, por
175
 ABATI PREVO

me dit t tra. Pastaj, kur qesja ime u boshatis krejt, e pash veten t
poshtruar nga trillet dhe egrsia e atyre gjasht mjeranve, t cilt m
trajtonin me nj vrazhdsi t pafalshme. E pat vet, kur u takuam n
Passi. Takimi me ju, at dit, qe nj ast i lumtur q m dhuroi fati n
at det dhembjeje ku isha zhytur. Keqardhja q u shkaktoi juve dhembja
ime, qe shprblimi m i mir i zemrs suaj bujare. Ndihma q m dhat
me aq przemrsi, m ndihmoi t mbrrija deri n Havr dhe bri q
rojat t tregoheshin m besnik ndaj premtimeve t tyre, nga sa kisha
shpresuar.
Sa mbrritm n Havr, shkova turravrap n post: Tiberzhi e
kishte gjetur kohn pr t m'u prgjigjur. M than me saktsi se n
'dit mund ta prisja letrn. Do t mbrrinte jo m von se pas dy ditsh,
por, pr fatin tim t keq, anija jon duhej t nisej n mngjesin e asaj
dite q do t vinte letra. Dshprimi q m pushtoi, sht e pamundur t
prshkruhet.
- Si kshtu? - thash. - Edhe n kt gjendje q ndodhem, m'u
dashka t zhytem edhe m thell n detin e mjerimit?
Manoni mu prgjigj:
- Nj jet e rrnuar si kjo jona, a e meriton nj strmundim t
till pr ta prballuar? Le t vdesim ktu n Havr, o kalorsi im i
dashur. Le t'i vr nj her e prgjithnj kapak vdekja ktij mjerimi. A
mos duhet ta mbartim me vete n at vis t huaj, ku, s'ka dyshim, na
presin fatkeqsi edhe m t mdha, prderisa e kan paracaktuar si nj
vend dnimi pr mua? Le t vdesim, - m tha srish, - ose t paktn, ma
dhuro mua vdekjen dhe shko vet e krko nj fat tjetr, n kraht e nj
s dashure m fatlume.
- Jo, jo, - iu prgjigja, - pr mua, t jem fatkeq s bashku me ju,
sht nj dhurat pr ta pasur zili.

176
 MANON LESKO

Fjalt e saj m bn t drithrohesha. Mendova se ajo ndihej e

sfilitur nga humnera ku ndodhej, prandaj e shtrngova veten t
tregohesha m i qet, pr t'ia larguar mendimet e llahtarshme t
dshprimit t skajshm dhe t vdekjes. I dhash vetes fjaln q edhe n
t ardhmen t sillesha kshtu. Aty m'u krijua bindja se, prve burrit q
ajo dashuron, askush tjetr n bot nuk mund t'i jap zemr nj gruaje t
dshpruar.
Kur i humba t gjitha shpresat pr ndonj ndihm nga Tiberzhi,
shita kalin. Ato pak para q mora, s bashku me ato q m kishin
mbetur nga dhurata juaj bujare, prbn shumn prej shtatmbdhjet
pistolesh. Harxhova shtat pr t bler disa gjra t vogla, por t
domosdoshme pr Manonin dhe t tjerat i ruajta me kujdes, si nj
mbshtetje t fatit ton dhe t shpresave t ardhshrne n Amerik.
Nuk m'u desh mund i madh pr t gjetur nj vend n anije. N
at koh krkoheshin djem t rinj q me dshirn e tyre t futeshin n
koloni. Si udhtimin, ashtu edhe jetesn n anije sigurova falas.
T nesrmen nisej karroca e posts pr n Paris dhe un i
drgova nj letr Tiberzhit. Duhej t ishte tejet prekse dhe e aft pr ta
zbutur deri n qelizn e fundit, sepse e nxiti t merrte nj vendim q e
kishte zanafilln te dashuria e paan dhe bujaria e tij ndaj nj miku
fatkeq.
Hapm plhurat dhe era nga pas shpine na shtynte prpara me
shpejtsi. Kapiteni i anijes m dha pr Manonin dhe pr mua nj vend t
ndar e kjo i bri njerzit t na trajtonin m me dashamirsi se pjesn
tjetr t shokve tan n fatkeqsi.
Q ditn e par e hoqa mnjan kapitenin dhe, pr t pasur prej
tij ndonj trajtim m t kujdesshm, i rrfeva nj pjes t aventurs
sime t gjat. Nuk m'u duk se bra ndonj gj t turpshme, kur e
gnjeva se isha martuar me Manonin. Bri sikur m besoi dhe m mori
177
 ABATI PREVO

nn mbrojtjen e tij, mbrojtje q e ndiem gjat gjith udhtimit. Ai u

kujdes t na jepnin ushqim t prshtatshm, prve ksaj, kujdesi q
tregoi pr ne, bri q t na respektonin edhe shokt tan t fatkeqsis.
Un kujdesesha q Manonit t mos i mungonte asgj. Ajo prkujdesje,
s bashku me dhembjen e madhe q i shkaktonte gjendja
jashtzakonisht e rnd n t ciin isha katandisur pr t, e bri at aq t
dashur dhe plot ashk, aq t prkushtuar dhe t kujdesshme ndaj meje,
saq midis asaj dhe meje zhvillohej nj lloj gare kush e kush ta knaqte
m shum tjetrin me prkujdesje dhe dashuri.
Nuk m vinte keq fare q isha larguar nga Evropa, prkundrazi,
sa m shum i afroheshim Ameriks, aq m i lehtsuar dhe i qet
ndihesha. Sikur t kisha sigurin e plot q atje ku po shkonim, nuk do
t na mungonte asgj nga sa ishte e domosdoshrne pr t jetuar, kisha
pr ta falnderuar fatin q mjerimeve t mia u kishte gjetur at zgjidhje
pr s mbari.
Pas nj lundrimi q zgjati dy muaj, m n fund arritm n
bregun e shumdshiruar. Pamja q na doli prpara q n fillim, nuk na
dha ndonj knaqsi kushedi se far. Prpara syve tan u hapn pllaja
jopjellore dhe t pabanuara, ku dukeshin m t rrall grumbuj kallamash
dhe ndonj pem e shtrembruar nga era. Asnj kmb njeriu ose
kafshe. Gjithsesi, pasi komandanti qlloi disa her me artileri, vum re
nj grup banorsh t Orleanit t Ri, t na afroheshin duke na dhn
shenja t dukshme gzimi. Ende nuk e kishim vn re se ku ishte qyteti,
sepse q aty ku ndodheshim ne, na pengonte nj kodrin. Na u b nj
pritje sikur t ishim njerz q kishim zbritur nga qielli. Ata njerz t
shkret, na rrethuan dhe na mbytn me nj mij pyetje pr Francn dhe
pr krahinat ku kishin lindur. Na prqafonin sikur t na kishin vllezr
dhe shok t dashur q vinin pr t ndar me ta mjerimin dhe vetmin e
tyre.
178
 MANON LESKO

U nism s bashku me ta drejt qytetit, por ndrsa dora-dors

afroheshim, zbuluam t befasuar se n vend t qytetit q na e lavdruan
aq shum, pam disa kasolle mjerane, ku banonin pesqind-gjashtqind
vet. Shtpia e guvernatorit dallohej nga t tjerat pr nga lartsia dhe
nga vendi ku ndodhej, por edhe se ishte e rrethuar nga nj grumbull i
madh dheu dhe nga nj kanal i thell. Menjher na paraqitn te
guvernatori, i cili qndroi pr nj koh t gjat veas me kapitenin,
pastaj, pasi u kthye nga ne, kaloi prpara t gjitha vajzave, t cilat
kishin zbritur gjithashtu n tok. Ishin gjithsej nja tridhjet, sepse n
Havr gjetm edhe nj grup tjetr, i cili u bashkua me ne. Pasi i pa me
kujdes, guvernatori thirri disa t rinj t clytetit, t cilt ishin n ankthin
e pritjes s nj bashkshorteje. Ato m t hijshmet ua caktoi djemve m
t pashm, t tjerat u ndan me short. Manonit ende nuk i kishte folur,
por, pasi mbaroi pun me t tjert, na tha ne t dyve t qndronim.
- Nga kapiteni, - na tha, msova se jeni t martuar dhe q ai,
gjat udhtimit, ka vn re se jeni njerz t arsyeshm e t nderuar. Nuk
dua t ngas shkaqet q ju kan shtyr n fatkeqsit tuaja, por, po qe se
do t dini t silleni vrtet ashtu si tregon pamja juaj, un do t bj
gjithka q t'jua lehtsoj dhembjet dhe ju vet do t bheni pjes e
knaqsive t mia n kt vend t egr e t shkret.
Iu prgjigja n mnyrn q m'u duk m e prshtatshme, pr eia
prforcuar m tej mendimin q kishte krijuar pr ne. Ai dha disa urdhra
pr t na prgatitur nj vendbanim n qytet dhe na mbajti t hanim
dark bashk me t. Vura re se ai ishte shum sjellshm pr t qen n
krye t atij grupi mjeran ikanaksh.
N prani t t tjerve nuk na bri asnj pyetje lidhur me ato q
kishin t bnin me ndodhit tona dhe kuvendimi u end rreth gjrave t
prgjithshme. Me gjith gjendjen ton t trishtuar, Manoni dhe un u
prpoqm q kuvendimi t bhej sa m i kndshm.
179
 ABATI PREVO

N mbrmje ai dha urdhr t na onin n banesn q na ishte

prgatitur: ishte nj kasolle varfanjake e ndrtuar me drrasa dhe balt,
e prbr gjithsej prej dy a tri kthinash prdhese, ndrsa prsipr kishte
nj hambar drithi. Guvernatori kishte urdhruar t sillnin aty pes a
gjasht karrige dhe disa sende t tjera t domosdoshme.
Kur u gjend n at ngrehin mjerane, Manoni u tremb shum.
Asaj i vinte keq m shum pr mua se pr vete. Kur mbetm vetm, ajo
u ul dhe filloi t qante me dnes. N fillim u rreka ta qetsoja, por, kur
m tha se i vinte keq m tepr pr mua dhe se, n fatkeqsit tona t
prbashkta, mendonte vetm pr at ka po hiqja e po vuaja un,
kuturisa t tregohesha guximtar dhe me njfar ngazllimi t
mjaftueshm pr t'ia tejuar edhe asaj.
- E pse duhet t ankohem? - i thash. - Gjithka dshiroj, e kam.
M dashuroni, apo jo? 'lumturi tjetr kam krkuar un? Le t'ia lrn
Zotit prkujdesjen pr fatin ton. Nuk m duket se sht dhe aq i
dshpruar. Guvernatori sht njeri i sjellshm. Shfaqi respekt pr ne
dhe nuk do t lejoj t na mungojn gjrat m t nevojshme. Sa pr
kasollen ton t varfr dhe orendit shurn kaba, besoj se arritt ta vinit
re q jan t pakt ata q jetojn m mir ktu. Pastaj, ti je nj alkimiste
e shklqyer, shtova duke e prqafuar, dhe di q gjithka ta shndrrosh
n flori.
- Ather, ju jeni njeriu m i pasur n bot, m'u prgjigj, - sepse,
pr sa koh nuk ka pasur ndonjher dashuri m t fort se juaja, edhe
nuk ka njeri q t dashurohet m tepr nga sa dashuroheni ju. Jam e
ndrgjegjshme, - vazhdoi ajo, - q nuk e meritoj at dashuri t
jashtzakonshme q keni pr mua. Ju kam shkaktuar shum dhembje, t
cilat nuk do t m'i kishit falur kurr, sikur t mos kishit at shpirt t
mir q keni. Kam qen mendjeleht dhe e paqndrueshme. Ndonse ju
kam dashur gjithnj mendurisht, gjithsesi, kam qen mosmirnjohse.
180
 MANON LESKO

Por nuk mund ta besoni sa shum kam ndryshuar. Ata lot q keni par
shpesh t rrjedhin nga syt e mi, pas nisjes nga Franca, asnjher nuk e
kan pasur shtysn nga mendimi pr fatkeqsit e mia. Kto nuk i kam
ndier q nga koha kur ju filluat t merrni pjes n to. Kam qar vetm
nga dashuria dhe prdllimi pr ju. Nuk mund t'ia fal vetes q ju kam
shkaktuar qoft edhe nj dhembje t vetme ri jet. Nuk resht s
qortuari paqndrueshmrin e karakterit tim dhe prekem thell, kur
mendoj, e mrekulluar, pr gjithka ju ka br t ushqeni kt dashuri
pr nj mjerane, e cila nuk e meriton dhe gjaku i s cils, - shtoi duke
dnesur,- nuk do t ishte i mjaftueshm t shlyente as gjysmn e
vuajtjeve q ju ka shkaktuar.
Dnesat e saj, ato fjal dhe mnyra se si u than, m prekn aq
shum, saq mu duk sikur zemra m'u nda n dysh.
- Kujdes, - i thash, - kujdes, e dashur Manon, ende nuk i kam
prftuar forcat e domosdoshme pr t prballuar shkulme t tilla t
shfaqjes s dashuris! Nuk jam msuar me ngazllime t tilla t
skajshme. O Zot! - thirra, - nuk t krkoj gj tjetr. Jam i sigurt pr
zemrn e Manonit, dhe pikrisht t till e kam ndrruar pr t qen i
lumtur; tani e tutje nuk mund t jetoj dot pa lumturin q m jep ajo. Ja
m n fund edhe lumturia ime, q nuk ka kush t ma rrmbej.
- E till ka pr t qen, - ma ktheu ajo, - po qe se do t varet nga
un. Njkohsisht edhe un jam e sigurt se ku mund ta gjej lumturin
time.
Shkova pr t fjetur i mikluar nga mendime t tilla, t cilat e
shndrruan at kasolle mjerane n nj pallat t mbretit m t fuqishm
t bots. Q nga ai ast, Amerika m'u duk vendi i knaqsive.
- Q t provojn mblsit e vrteta t dashuris, - i thosha
shpesh Manonit, - njerzit duhet t vijn n Orleanin e Ri. Ktu njerzit
duhen pa interes, pa t keq dhe qndrueshm. Bashkpatriott tan vijn
181
 ABATI PREVO

ktu pr t krkuar flori, por nuk mund ta marrin dot me mend se mund
t gjejn thesare ku e ku m t muara.
Bm t gjitha prkujdesjet q t fitonim micisin e
guvernatorit. Disa jav pas mbrritjes son atje, pati mirsin dhe m
besoi nj zyr npunsi t vogl q kishte mbetur bosh. Nuk kishte
ndonj rndsi kushedi se far, por e pranova si nj dhurat nga Qielli,
sepse do t ndihesha i qet, ngaq nuk do ta ndieja veten t varur nga
kurrkush. Pajtova nj shrbtor pr vete dhe nj shtpiake pr Manonin.
Ekonomia q krijuam, u prgjigjej krkesave t thjeshta, si t miave
edhe t Manonit.
Nuk linim rast pa treguar rnirsjellje dhe pa u br shrbime
fqinjve tan dhe kjo bri q t ngjallnim dashuri dhe mirbesim tek e
gjith kolonia. Brenda nj kohe t shkurtr u krijua prshtypje e mir
dhe respekt pr ne, aq sa ndiheshim t dytt pas guvernatorit.
Pastrtia shpirtrore me t ciln i kryenim punt tona dhe qetsia
e vazhdueshme n t ciln jetonim, na shtyn dora-dors, drejt
ndjenjave fetare. Manoni kishte qen gjthmon nj vajz besimtare; por
edhe un nuk u kisha prkitur njerzve t shthurur, t cilt mburren se
shthurjen e tyre morale e prqasin me ateizmin.
Shkaku i t gjitha rregullimeve tona kishin qen dashuria dhe
mosha jon e re. Prvoja kishte filluar t zinte vendin e moshs s re
dhe ndikoi mbi ne ashtu si do t kishin vepruar vitet. Kuvendimet tona
t qeta, si pa e kuptuar fare, na bn t prireshim drejt nj dashurie t
ndershme. Un qesh i pari q ia thash kt ndryshim Manonit. Ia
njihja mir shpirtin asaj. N do ndjenj ajo ishte e iltr, dhunti. q
sht shtys e moralit. I dhash t kuptonte se lumturis son i
mungonte dika. Dhe pikrisht miratimi i Zotit.
- Ne t dy kemi shpirt shum t mir, po kshtu e kemi edhe
zemrn, - i thash, prandaj as t mos t shkoj mendja pr detyrimet
182
 MANON LESKO

tona. Sikur t kishim jetuar n Franc, vrtet do t dukej e pakuptimt

pa e ligjruar lidhjen ton, por ktu n Amerik, ku varemi vetm nga
vetja jon, nuk sht e nevojshme t'u bindemi ligjeve t kushtzuara t
bots. Ktu t gjith na din t martuar. Ather, kush na pengon t
jemi t till sa m par? Pse t mos e kurorzojm dashurin ton me
ato lidhje q miraton edhe feja? Un, - shtova, - nuk ju jap asgj t re,
ve zemrs dhe dors sime, por, gjithsesi, jam gati t'jua bj kt dhurat
prpara nj altari.
Mu duk se kto fial e ngazllyen s teprmi.
- A do t m besonit, m'u prgjigj, - po t'ju thosha se, q kur
kemi ardhur ktu, e kam menduar shum her kt gj? Por nga frika se
mos ju vinte keq, e kam mbajtur t ndryr n zemr kt dshir. Nuk
dua t mtoj pr t pasur nderin t jem gruaja juaj.
- Ah, moj Manon! - ia ktheva un. - Pa dyshim q do t kishe
qen bashkshortja e nj mbreti, sikur un t kisha lindur me kuror. Le
t mos mdyshemi m. Nuk kemi pse ti druhemi asnj lloj pengese. Q
sot do t shkoj te guvernatori dhe do t'i tregoj q e kemi mashtruar deri
sot. T'i lm dashnort e tjer t pamoralshm t'u tremben lidhjeve t
pazgjidhshme t martess, - vazhdova. - Sikur t ishin si ne, t lidhur
fort nga dashuria, edhe ata s'kishin pse t kishin frik.
Pas ktij vendimi, e lash Manonin n kulmin e ngazllimit.
Kam bindje t plot se do njeri pr s mbari n siprfaqe t
toks, n ato kushte n t cilat ndodhesha, domethn skllav i nj
pasioni fatal, t cilin nuk mund ta prballoja dot, dhe kur brerjet e
ndrgjegjes po m sfilitnin, do ta miratonte synimin tim. Por a mund t
gjendet ndokush q ankimet e mia do t'i duken qaramane, kur un derdh
lot pr mizorit e Qiellit, i cili ma hodhi posht nj plan q kisha br
pr t fituar hiret e tij?

183
 ABATI PREVO

Por far po them! Mihodhi posht? E ndshkoi si nj krim. M

pati br shum lshime, pr sa koh apitesha si nj i verbr npr
rrugn e vesit. Ndrkoh, m'i ruajti ndshkimet m t prbindshme,
pikrisht ather kur un sapo kisha shkelur n kufirin e virtytit.
Kam frik se nuk do t kem forca ta prfundoj rrfimin tim t
ngjarjes m mizore q mund t jet par e dgjuar ndonjher.
Ashtu si kishim vendosur bashk me Manonin, shkova te
guvernatori pr t'iu lutur q t na lejonte t vinim kurorn e martess.
Nuk kisha pr t'iu drejtuar atij, sikur ta dija q meshtari vendas, i vetmi
prift i qytetit, do t na e kishte br shrbimin pa dijenin e tij; por nuk
guxova t shpresoja se prifti do ta ruante t fshehtn, kshtu q vendosa
t veproja hapur.
Guvernatori kishte nj nip, q quhej Sinle, t cain e donte
shum. Ishte nj burr rreth t tridhjetave, guximtar, por dhunshm dhe
q e humbiste leht logjikn. Ishte i pamartuar dhe, q ditn e mbrritjes
son, ishte magjepsur nga bukuria e Manonit. Rastet e shumta q kishte
pasur pr ta par n ata nnt-dhjet muaj t qndrimit ton atje, e
kishin prndezur aq shum ashkun e tij, saq vuante fshehtazi pr t.
Megjithat, duke qen i bindur, ashtu si edhe i ungji dhe tr qyteti, q
ne ishim t martuar, e kishte ndrydhur dashurin e tij, aq sa nuk kishte
ln fare t kuptonte, prkundrazi, n disa raste kishte shfaqur
prkujdesje t veanta pr t m br mua ndonj shrbim.
Kur mbrrita n kshtjell, e gjeta bashk me t ungjin. Nuk
kisha ndonj shkak q t m detyronte tlia mbaja t fsheht prandaj nuk
ngurrova t flisja n prani t tij.
Guvernatori m dgjoi me at shpirtmirsin e zakonshme. Ia
tregova historin time shkurtimisht dhe ai e dgjoi me knaqsi. Kur e
luta t merrte pjes n ceremonin q doja t zhvilloja, u tregua aq bujar

184
 MANON LESKO

sa t'i merrte vet prsipr t gjitha shpenzimet e fests. U largova prej tij
shum i lumtur.
Pas rreth nj ore erdhi prifti n shtpin time. Mendova se kishte
ndr mend t m jepte ndonj udhzim lidhur me ceremonin, por ai,
pasi m prshndeti ftoht, m tha, me dy fjal, se zoti guvernator ma
ndalonte ta bja nj gj t till, sepse kishte plane t tjera pr Manonin.
- Plane t tjera pr Manonin?! - i thash dhe nj ngr fuqishm
ma mbrtheu zemrn. far planesh t tjera, zoti meshtar?
M'u prgjigj se duhej ta dija q pronar ishte zoti guvernator.
Manoni ishte drguar nga Franca pr n koloni, kshtu q ishte e drejta
e tij t vendoste pr fatin e saj. Nuk e kishte br nj gj t till deri
tani, sepse mendonte q ishte e martuar, por, kur e mori vesh prej meje
se nuk ishte, mendonte t'ia jepte zotit Sinle, ishte dashuruar pas saj.
Inati ma turbulloi arsyen dhe, i zemruar, e przura priftin nga
shtpia, duke iu betuar se guvernatori, Sindeja dhe i gjith qyteti, nuk
do t guxonin ta preknin gruan ose t dashurn time, le ta quajn si t
duan.
Ia kumtova menjher Manonit lajmin e kobshm q sapo kisha
marr. Arritm n prfundimin se, pasi isha larguar un nga kshtjella,
Sinleja kishte arritur ta bindte t ungjin dhe kjo nuk ishte gj e rastit,
por vnie n jet e nj plani t menduar gjat.
U gjendm n Orleanin e Ri, si n mes t nj oqeani, t ndar
nga pjesa tjetr e bots nga hapsira t pafundme. Ku t shkonim, n ato
vise t panjohura, t shkreta, plot me kafsh t egra dhe t banuara nga
njerz po aq t egr?
N qytet isha njeri i respektuar, por as q mund t m shkonte
mendja ta mallngjeja popullin, aq sa t m vinte n ndihm pa
rrezikuar veten. Do t kisha nevoj edhe pr para, por ato m mungonin
krejt.
185
 ABATI PREVO

Prve ksaj, nj trazir popullore nuk ishte fare e sigurt; po qe

se fati nuk do t na ndihte, aventura jon do t ishte shkatrrimtare. I
bluajta n kok t gjitha kto mendime dhe nj pjes t tyre ia thash
Manonit. Krijoja variante t reja, pa ua vn veshin atyre q m
kshillonte Manoni. Merrja nj vendim, t cilin, sakaq, e lija pas dore
pr t'u kapur pas nj tjetri. Flisja vet dhe u prgjigjesha me z t lart
po vet mendimeve t mia. Me nj fjal, isha n nj gjendje t ciln nuk
mund ta krahasoja me asgj, sepse nuk kishte asgj q mund t'i
ngjasonte.
Manoni nuk po m'i shqitte syt. Nga tronditja ime, e kuptonte se
rreziku q na kanosej, ishte i madh, prandaj, e trembur m tepr pr
mua sesa pr vete, ajo krijes e ndjeshme nuk guxonte as t hapte gojn
pr t shfaqur frikn e saj.
Pas shum vramendjeve, vendosa t shkoja te guvernatori, me
shpres q ta mallngjeja, po t'i flisja pr nderin e tij dhe t'i kujtoja
respektin dhe mirbesimin q kisha pr t.
Manoni nuk donte t m linte t dilja. Ajo me lot n sy m
thoshte:
- Po shkoni drejt vdekjes. Kan pr t'ju vrar. Nuk kam pr t'ju
par m. Dua t vdes un prpara jush. M'u desh shum mund q ta
bindja se duhej t dilja me do kusht, ndrsa ajo duhej t qndronte n
shtpi. I dhash fjaln se do t shiheshim s shpejti. Asaj nuk i shkonte
mendja, ashtu si edhe mua, q e gjith zemrata qiellore dhe vrazhdsia
e armiqve tan do t shembeshin mbi t.
Shkova n kshtjell. Guvernatori ishte aty, bashk me
meshtarin. Pr ta zbutur, m'u desh t'i nnshtrohesha poshtrimeve t
tilla q n nj rast tjetr do t paraplqeja m mir t vdisja nga turpi.
Nuk lash mjet pa prdorur pr t ushtruar sadopak ndikim mbi at
zemr q ishte si e nj tigri t egr e mizor.
186
 MANON LESKO

Ai as ua vuri veshin lutjeve t mia dhe, n mnyr t paepur, m

dha vetm dy prgjigje, t cilat i prsriti njqind her: Manoni varej
prej tij dhe se ia kishte dhn fjaln nipit. Vendosa ta prmbaja veten sa
t mundja m tepr, prandaj vetm i thash se e kisha quajtur mikun tim
t mir dhe se nuk mendoja q dshironte vdekjen time, q s'ishte gj
fare prpara rrmbimit t s dashurs sime.
Kur dola prej andej, isha m se i sigurt q nuk do t kisha asnj
lshim nga ai kokngjeshur, i cili mund t m shiste mua nj mij her
pr nipin e tij. Gjithsesi, u prpoqa t sillesha n mnyr t qet, por i
vendosur se, sikur ta onin deri n fund padrejtsin e tyre, ti jepja
Ameriks nj nga shfaqjet m t prgjakshme dhe m t kobshme q
mund t ket shkaktuar dashuria ndonjher.
Teksa isha duke u kthyer n shtpi me kto mendime, q m
rrihnin si ekan n kok, fati deshi q ta prshpejtonte rrnimin tim,
duke m nxjerr prpara Sinlen. Ai mi lexoi n sy nj pjes t
mendimeve. Si e kam prmendur, ishte njeri guximtar. Mu afrua dhe
m tha:
- Mos po m krkonit gj mua? E kuptoj q synimet e mia ju
fyejn, prandaj e kisha parashikuar q puna do t shkonte deri n
dyluftim t prgjakshm. Eja pra t shkojm e ta provojm se cili prej
ne t dysh do t ket m tepr fat.
Iu prgjigja se kishte t drejt dhe se vetm vdekja ime do t'i
jepte fund grindjes son.
Dolm nja njqind hapa jasht qytetit dhe aty kryqzuam
shpatat. Un e plagosa dhe e armatosa pothuajse ri t njjtn koh. I
trbuar nga humbja, nuk pranoi t m krkonte t'i falja jetn dhe t hiqte
dor nga Manoni. N t vrtet, kisha t drejt t'ia merrja t dyja: edhe
Manonin edhe jetn, por gjaku im fisnik nuk m tradhtoi. Ia dhash
shpatn srish.
187
 ABATI PREVO

- Rifillojm nga e para, - i thash, - ve mos harroni se mshir

nuk do t ket.
M sulmoi me nj mllef t papar. M duhet t pranoj se un
nuk isha dhe aq i zoti n prdorimin e armve, sepse kisha br gjithsej
tre muaj strvitje n nj sall skerme n Paris. Por ishte dashuria q e
udhhiqte shpatn time. Sinieja ma shpoi krahun tejprtej, por un
prfitove, nga nj ast hutimi t tij dhe i dhash nj goditje aq t fort,
saq ai ra pa frym te kmbt e mia.
Me gjith gzimin q m dha fitorja pas nj dyluftimi t till t
prgjakshm, menjher m shkoi mendja te pasojat e asaj vdekjeje.
Nuk kisha shpres as pr falje dhe as pr shtyrje t dnimit. E dija mir
sesa shum e donte guvernatori nipin e vet, prandaj isha i sigurt se, sa
t'ia kumtonin vdekjen t nipit, nuk do t vononte asnj or vdekja ime.
Dhe, ndonse frika. pr kt ishte tejet e madhe, nuk qe ajo
shkaktarja kryesore e shqetsimit tim. Manoni, fati i saj, rreziku dhe
humbja e pakthyeshme q i kanosej, ishin ato q m turbullonin deri n
at mas sa t m mjegull.onin pamjen. Nuk po e merrja vesh vendin se
ku ndodhesha.
E kisha zili Sinlen. Vdekja e menjhershme do t ishte
shptimi i vetm nga vuajtjet e mia. Megjithat, ishte ky mendim q m
dha zemr, ma ktheu arsyen dhe m bri t marr nj vendim.
- Si kshtu, dashkam t vdes, pr t'u dhn fund vuajtjeve t
mia?! thirra. - Pse ka gj m t tmerrshme pr mua sesa humbja e s
dashurs? Jo. Do t duroj tmerret m t mdha. Sa pr t vdekur, kam
koh, vetm ather kur gjithka do t jet e padobishme.
U apita drejt qytetit dhe shkova n shtpi, ku e gjeta Manonin
gjysm t vdekur nga frika dhe tronditja. Mbrritja ime ia ktheu disi
qetsin. Me t dgjuar q Sinleja kishte vdekur, ndrsa un isha

188
 MANON LESKO

plagosur, gj q nuk munda t'ia mbaja t fshehur, ajo ra pa ndjenja n

kraht e mi. U desh m shum se nj erek ore q t vinte n vete.
Edhe un isha gjysmgjall. Nuk shihja asnj rrug shptimi, si
pr mua, edhe pr Manonin.
- Po tani 'do t bjm, Manon? - e pyeta, pasi e kishte marr
disi veten. - 'do t bjm? M duhet doemos t largohem. Doni t
qndroni n qytet? Po, qndroni m mir. Ku i dihet, mund t vij rasti
ta gjeni njfar lumturie, kurse un do t iki larg prej ktu dhe do t
krkoj vdekjen nga njerzit e egr ose nga bishat.
Ajo, ashtu e dobuar si ishte, u ngrit, m kapi pr dore dhe m
shoqroi deri te dera.
- Ikim s bashku, - m tha. - T mos humbasim koh, sepse,
rastsisht, kufoma e Siniess mund t jet gjetur, kshtu q nuk do t
kemi m koh t largohemi shum.
- E dashur Manon, - ia ktheva i shprqendruar, - m thoni ku
mund t shkojm! A shihni ndonj rrug shptimi? A nuk do t ishte m
mir q ju t kuturisnit t jetonit ktu pa mua, kurse un t shkoj me
kmbt e mia e t'i dorzohem guvernatorit?
Kto fjal ve q ia nxitn edhe m shum dshirn pr t'u
arratisur. Mua nuk m mbeti gj tjetr ve ta ndiqja pas. Prpara se t
niseshim, u kujtova t merrja me vete disa likere t forta q kisha n
dhom, si dhe disa ushqime, aq sa mund t m nxinin xhepat.
Shrbyesve u tham se po dilnim t bnim shtitjen e
zakonshme t mbrmjes. Ky ishte nj rit q e bnim do dit dhe na
ishte br zakon, kshtu q arritm t largoheshim goxha nga qyteti,
duke ecur m shpejt nga sa mendonim se do t na lejonte gjendja
shndetsore e Manonit.
Ndonse ende nuk kisha asnj ide se ku do t gjenim streh,
gjithsesi, ushqeja dy shpresa, pa t cilat do t paraplqeja m mir t
189
 ABATI PREVO

vdisja nga pasiguria e asaj q mund t'i ndodhte Manonit. Pas gati dhjet
muajsh qndrimi n Amerik, e kisha njohur mir rajonin prreth, pr t
msuar se si t sillesha me njerzit e egr. Kishte mundsi t'ua besoje
jetn atyre pa rrezikuar se mund t vdisje. Prve ksaj, n ato pak raste
q kisha pasur pr t'i takuar, kisha mundur t msoja disa zakone dhe
disa fjal prej gjuhs s tyre.
Prve ksaj, mbaja shpresn edhe tek anglezt, q, ashtu si
edhe ne, kan disa vendbanime n Botn e Re. Por m tmerronte
largsia prej tyre. Pr t arritur deri te kolonit e tyre duheshin
prshkuar fusha shterp, q shtriheshin disa dit rrug, duhej t
kaprcenim disa male aq t larta e t pjerrta, q, vetm ta mendoje,
dukej veprim tejet i guximshm edhe pr njerz m t fuqishm se ne.
Miklohesha, gjithsesi, nga mundsia e shfrytzimit t t dyja ktyre
mundsive: t njerzve t egr, q duhej t na ndihmonin pr t na
treguar rrugn, dhe t anglezve, q do t na prisnin n banesat e tyre.
Udhtuam, pa u ndaluar, aq sa i lejuan forcat Manonit,
domethn rreth dy milje, sepse ajo grua e jashtzakonshme nuk
pranonte n asnj mnyr t ndaleshim m prpara. M n fund, e
sfilitur krejt nga lodhja, u detyrua t m thoshte se nuk mund t ecte dot
m. Ishte errur. U ulm n mes t pllajs, pa mundur t gjenim qoft
edhe nj pem pr tiu mbrojtur. Prkujdesja e saj e par qe t m
nclrronte fashat e ciln e kishte mjekuar po vet prpara se t niseshim
pr udh. M kot u prpoqa ta kundrshtoja. Ajo do t trishtohej tej
mase, sikur t mos i jepja t kuptonte se isha jasht rrezikut, ndrkoh
q nuk mendonte fare pr shndetin e vet. Pr disa aste iu nnshtrova
dshirs s saj, teksa duroja n heshtje dhe gati me njfar turpi
mjekimin.
Por, pasi ajo e plotsoi knaqsin e prkujdesjeve t saj t
mbla, a mund t rrija un pa i shrbyer asaj? Q t ndihej m but, i
190
 MANON LESKO

zhvesha t gjitha rrobat e mia dhe ia shtrova n shesh, ku do t shtrihej

ajo, dhe e detyrova t m lejonte t bja gjithka q mendoja se mund
t'ia lehtsonte sadopak vuajtjet. Ia ngroha duart me puthje t zjarrta dhe
me ngrohtsin e pshertimave t mia. Gjith natn ndenja zgjuar prbri
saj dhe i lutesha Zotit t'ia bnte gjumin t mbl e t qet. O Perndi! Sa
t iltra dhe t przemrta ishin lutjet e mia dhe me 'egrsi ti kishe
vendosur t mos i plotsoje!
M falni n qoft se po e prfundoj me pak fjal kt tregim q
po m varros t gjall. Do t'ju rrfej nj fatkeqsi q nuk ka t ngjar me
asnj tjetr. E gjith qenia ime nuk sht tjetr ve nj det lotsh t
hidhur. Megjithse ajo m qndron vazhdimisht e gdhendur n kujtes,
prapseprap, sa her q provoj t flas pr t, m duket sikur shpirti im
kallkanoset nga tmerri.
Nj pjes t nats e kaluam qetsisht. Kujtoja se t dashurn
time e kishte zn gjumi dhe prpiqesha q as t mos dihatja, pr t mos
ia prishur gumin. Por, kur zbardhi dita dhe i preka duart, vura re se ishin
t ftohta dhe po dridheshin. E shtrngova n gjoksit tim pr ta ngrohur.
Ajo e ndjeu lvizjen q bra dhe, duke u strmunduar, bri t m kapte
duart. M foli me nj z t mekur, q m'u duk sikur vinte nga
pafundsia.
N fillim kujtova se ishte nj nga ato shprehjet q thuhen n
rrethana dhembjesh t thella, prandaj edhe ia ktheva me prkdhelit m
t mbla dhe m t dashura q mund t bhen. Por dihatjet e saj t
shpeshta, heshtja ndaj pyetjeve t mia, shtrngimi i duarve t saj q
vazhdonin t mbanin ato t miat, m dhan t kuptoja se po i afrohej
fundi. Mos krkoni q t'ju tregoj gjendjen e shpirtit tim n ato aste dhe
as q t'ju them fiala e saj t fundit.

191
 ABATI PREVO

E humba. Edhe n astet e fundit, kur po jepte shpirt, m dha

shenjat e dashuris s saj. Kaq kam fuqi t'ju tregoj pr at ngjarje fatale
dhe t tmerrshme.
Shpirti im nuk e ndoqi pas t sajin. Me siguri q Qiellit nuk i
kishin mjaftuar ndshkimet e rnda q m kishte dhn deri ather. Ai
donte q un t vazhdoja t zvarritesha ende n batakun e ksaj jete
mjerane. Dhe sht vullneti im ai q nuk m l t bj nj jet m t
lumtur.
Pr m shum se njzet e katr or qndrova atje, me buzt t
ngjitura te fytyra dhe duart e s dashurs sime. Nj her desha t vdisja
aty, bashk me t, por, kur feksi dita e dyt, mendova se, po t vdisja
un, trupi i saj do t bhej pre e bishave. Vendosa ta varrosja dhe mbi
varrin e saj t prisja fundin tim, n prag t t cilit e ndieja se kisha
mbrritur pr shkak t dobsimit q m kishte shkaktuar dhembja dhe
uria. M'u desh t bja strmundim t madh pr t qndruar n kmb
dhe u detyrova t prdorja pijet q kisha me vete, t cilat m dhan aq
fuqi sa pr t kryer at shrbes t kobshme.
Aty ku ndodhesha, nuk e pata t vshtir ta hapja tokn, pasi
ishte nj fush rre. E theva shpatn q t m shrbente m mir pr t
grmuar tokn, por m tepr m shrbyen duart e mia. Hapa nj grop
t gjer, ku vendosa idhullin e zemrs sime, pasi e mbshtolla mir me
t gjitha rrobat e mia, n mnyr q rra t mos ia takonte trupin. Pasi e
putha shum e shum her me t gjith zjarrin e shpirtit dhe t
dashuris, e shtriva rehatshm. Pastaj u ula pran saj, duke e vshtruar
gjat, pa guxuar ta mbuloja. M n fund, kur e pash q forcat po m
mpakeshin, nga frika se mos m linin fare pa arritur ti bja shrbimin e
fundit, e mbulova prgjithnj n gjirin e toks krijesn m t prsosur
dhe m t denj q toka vet kishte mbajtur ndonjher mbi vete. Pastaj

192
 MANON LESKO

u shtriva edhe vet prmbys mbi varr, duke krkuar shptimin e Qiellit
dhe duke pritur me ankth vdekjen.
Me siguri nuk do t m besoni, po tju them se, gjat gjith asaj
shrbese makabre, nga syt e mi nuk u derdh asnj pik loti dhe nga
goja ime nuk u dgjua asnj ofsham. Pezmi i thell q m kishte
kapluar, dhe dshira e zjarrt pr t vdekur ma kishin larguar do
dshir pr t shprehur dhembjen dhe dshprimin.
Pas gjith ktyre q dgjuat, fundi i rrfimit tim nuk ka ndonj
rndsi dhe nuk e meriton vmendjen me t ciln do ta dgjoni.
Pasi e kishin sjell n qytet trupin e Sindes dhe pasi i ishin par
me vmendje t gjitha plaga e tij, u vu re se jo vetm nuk kishte vdekur,
por as edhe nuk ishte plagosur rnd. Ai vet ia kishte treguar t ungjit
se si kishin rrjedhur ngjarjet dhe ishte treguar i ndershm tek i kishte
thn se un isha sjell njerzishm me t. Menjher kishin filluar t
m krkonin, por, kur nuk na kishin gjetur si mua, edhe Manonin, u
kishte lindur dyshimi se ne mund t ishim arratisur. Ishte or e von pr
t drguar ndoknd t na krkonte. Por t nesrmen vazhdoi ndjekja
gjat gjith dits s par dhe t dyt. M gjetn mbi varrin e Manonit pa
shenja jete. Ata q m gjetn n at gjendje, kur m pan ashtu lakuriq
dhe t gjakosur nga plaga, menduan se m kishin grabitur dhe m kishin
vrar.
M nisn pr n qytet. Nga troshitja gjat lvizjes, erdha n vete.
Pshertimat dhe ankimet q m doln sa hapa syt, si dhe fakti q un
qenksh ende gjall, i bn t mendonin ata q m shptuan se ende
mund t m jepej ndonj ndihm. Pr fatin tim t keq, ndihma m'u dha
dhe rezultati qe i mir. Gjithsesi, m futn n nj burg t ruajtur mir.
Mu b gjyqi dhe, meqense Manoni nuk po dukej gjkundi, m
fajsuan se e kisha hequr qafe at n nj kriz trbimi e mendjezie.

193
 ABATI PREVO

Ua tregova iltr gjithka m kishte ndodhur. Ndonse tregimi

im e bri Sinlen t luante men nga dhembja, gjithsesi u tregua i mir,
duke krkuar t m falnin, gj q dhe u pranua.
Ndihesha aq i dobt, saq u desh t m onin nga burgu n
shtratin tim, ku qndrova shtrir pr gati tre muaj, i smur rnd.
Urrejtja pr jetn nuk m shqitej. Vazhdoja ta krkoja me ngulm
vdekjen dhe, pr shum koh, nuk pranova asnj lloj mjekimi. Por
Qielli, pasi m kishte ndshkuar aq egrsisht, kishte vendosur q
fatkeqsit e mia dhe ndshkimet e tij t ktheheshin n t mirn time. Ai
m ndrioi me dritn e vet dhe m futi n kok mendime t denja pr
srn time dhe pr edukatn q kisha marr. Paqja dhe qetsia filluan
ngadal t ma prshkonin zemrn dhe nuk vonoi q, pas ktij ndryshimi
t brendshm, t filloja edhe t shrohesha.
U dhash trsisht pas zrit t ndrgjegjes dhe t nderit, teksa
vazhdoja t kryeja detyrn time t thjesht dhe t prisja anijet franceze,
t cilat nj her n vit shkojn e bregzohen n ato an t Ameriks.
Isha i vendosur t kthehesha n atdhe, q, me nj jet t arsyeshme dhe
t ndershme, t qortoja sjelljen time mjerane t mparshme. Sinleja
pati mirsin t prkujdesej q kufomn e Manonit tim t adhuruar ta
onte t prehej n nj vend t nderuar.
Kishte gati gjasht jav q e kisha marr plotsisht veten. Nj
dit, duke shtitur npr bregun e detit pash t afrohej nj anije, e cila
vinte n Orleanin e Ri pr pun tregtie. Isha duke vzhguar zbritjen e
njerzve n tok, kur, habia ime i kaloi t gjitha kufijt, tek pash midis
atyre q po i afroheshin qytetit, Tiberzhin.
Miku im i bess m njohu q s largu, pavarsisht nga vragat q
kishin ln fatkeqsit mbi fytyrn time. M tha se qllimi vetm i
udhtimit t tij kishte qen dshira pr t m takuar dhe pr t m
bindur t kthehesha n Franc. Pasi kishte marr letrn q i pata shkruar
194
 MANON LESKO

nga Havri, kishte vajtur vet atje pr t m sjell ndihmn q i krkoja.

Kur kishte mbrritur atje dhe kishte marr njoftim pr nisjen time, i
kishte ardhur shum keq dhe ishte gati t nisej me ndonj anije t
shpejt me vela rite t na arritur. Kishte krkuar pr disa muaj me radh
n skela t ndryshme dhe, pasi kishte gjetur, m n fund, nj anije n
Sen-Malo, e cila po nisej pr n Martinik, i kishte hipur asaj me
shpres se mos atje gjente ndonj mundsi pr t ardhur n orleanin e
Ri. Por anija bretone, gjat lundrimit, ishte kapur nga piratt spanjoll
dhe ishte uar n njrin nga ishujt e tyre. Tiberzhi kishte mundur ttu
shptonte kthetrave t tyre me shkathtsi dhe, pas shum endjesh, i ishte
dhn rasti t mbrrinte shndosh e mir deri tek un, duke hipur mbi
at anije t vogl q sapo ishte bregzuar.
Un nuk mundja t gjeja fjal mirnjohje pr at bujar dhe
besnik. E shoqrova deri n shtpin time, i ofrova gjithka kisha;
tregova t gjitha ato q m kishin ndodhur pas nisjes nga Franca dhe,
pr ta gzuar paksa, gj q sigurisht nuk e priste, i thash se ato fara
virtyti q ai i kishte mbjell radhn e kaluar n zemrn time, kishin
filluar t jepnin fryte, t cilat do ta ngazllenin patjetr.
Ai m'u prgjigj se kjo siguri kaq e mbl q po i jepja, ishte pr
t shprblimi m i mir pr t gjitha lodhjet e udhtimit.
S bashku pritm dy muaj n Orleanin e Ri, derisa erdhn anijet
franceze. Pasi hipm n to, zbritm pesmbdhjet dit m par n
Havr-d-Gras. Me t mbrritur ktu i shkrova familjes sime. Nprmjet
prgjigjes s vllait tim t madh, mora lajmin e hidhur pr vdekjen e tim
eti, vdekje q dyshoj se e kishin afruar aventurat e mia.
Meqense e kishim ern n shpin pr n Kale, hipa shpejt, me
synimin q t shkoja te nj i afrmi yn shpirtmir, q banonte disa
milje larg atij qyteti. Me sa m shkruante, im vlla pret atje mbrritjen
time.
195
 ABATI PREVO

ANTUAN FRANSUA PREVO

Abati Prevo ka lindur m 1 prill 1697 n qytetin Hesdin, provinca

Artua, n nj famije t dgjuar. N moshn katrmbdhjet vjeare u fut
n nj kolegj jezuitsh n qytetin lindjes. Pas dy vjetsh u drgua n
Paris ku e vazhdoi m tej rrugn e filluar pr t hyr n karriern
kishtare. Por n vitin 1717 e braktisi manastiiin pr t hyr n ushtri.
Q nga ajo koh filluan aventurat e tij t panumrta. N ushtri
qndroi pr dy zjet, pastaj kuturisi t kthehej srish te jezuitt, por nuk e
pranuan. Prevoja vendosi t shkonte n Rom, me qllim q t takonte
kreun e Urdhrit klezuitve pr t marr leje t hynte srish n t. Por
nuk arriti ta bnte.
Pr disa vjet rresht u end, duke br nj jet t paqart, pr t
arritur n vitin 1720, kur shkoi dhe u strehua n nj abaci n afrsi t.
qytetit Ruen.
N vitin 1726 u shugurua prift dhe kaloi nga nj kish n tjetrn.
N kt koh Prevoja filloi edhe krijimtarin letrare. Pikrisht n qelat
e manastirit Sen-Zhermen-dj-Pre t Parisit, shkroi katr vllimet e par
t romanit "Shnimet e nj njeriu t rndsishm, q sht larguar nga
kjo bot, t cilat i solln nj fam zulmmadhe.
Shkoi n Angli, ku filloi nj seri aventurash, por edhe nj
krijimtari t zellshme letrare.
N vitin 1731 kaloi n Holand dhe me vete t prfunduar
Historin e kavalierit de Gri dhe t Manon Leskos. Mirpo, nisur
nga suksesi q kishte pasur me "Shnimet...", i krkuan vazhdimin e atij
romani. Kjo bri q Prevoja ta prfshinte edhe "Histonn e kavalierit..."
n prbrjen e tyre, ndonse nuk kishte asgj t prbashkt me to, si e

196
 MANON LESKO

pranon vet autori n parathnien e drejtuar lexuesve, e cila hap kt

vllim.
Romani q e bri t pavdekshm Abatin Prevo, u botua pr her
t par n vitin 1731 si shtojc e "Shnimeve".
Prevoja nuk ka qen vetm shkrimtar i shquar, q radhitet ndr
m t mdhenjt jo vetm t kohs s tij por deri n ditt e sotme. Ai u
dha edhe pas krkimeve historike, prkthimeve dhe publicistiks.
Nga viti 1728 deri 1753 shkroi shtatmbdhjet romane,q zinin
rreth gjashtdhjet vllime, kurse shkrimet e fusha t tjera, prfshir
edhe prkthimet, zinin rreth pesdhjet e tri vllime t tjera.
Vdiq m 25 nntor 1763.

197
 ABATI PREVO

Botimet "ABC" n qarkullim:

I- Nobelistt/Klasikt

1. Gabriel Garsia Markez Kronik e nj vdekjeje t paralajmruar

2. Ernest Heminguej Lumi i madh me dy zernra
3. Tomas Man Lumturia
4. Jasunari Kavabata Bukuroshet e fjetura
5. Ivo Andri Tregime nga Sarajeva
6. Hajnrih Bl Nderi i humbur i Katerina Blumit
7. Honore d Balzak Kolonel Shaberi
8. Gi d Mopasan Trashgimi
9. Aleksandr I. Kuprin Byzylyku bojshege
10. Gabriel Garsia Markez Kolonelit s'ka kush t'i shkruaj
11. Prosper Merime Kolomba
12. Nagib Mahfuz Mbrmje e bekuar
13. L. N. Tolstoi At Sergi
14. Anton ehov Murgu i zi & Njeriu n Kllf
15. Fjodor Dostojevski Sozia
16. Hajnrih Bl Buka e viteve t hershme
17. Tomas Man Tonio Krgeri
18. Ivan Turgeniev Ngadhnjim i dashuris
19. Zh.K.Zherorn Tre vet me biikleta
20. Anton ehov Jeta ime
21. Danilo Kish Enciklopedia e t vdekurve
22. Henri Xhejms Deizi Miler
23. Eli Vizel Nat
24. Fransua Moriak Terez Deskeiru
25. L.N.Tolstoi Vdekja e Ivan lliit

198
 MANON LESKO

II- Princi i Vogl

1. P.L.Trevers Meri Popins
2.. Oskar Uajld Princi i lumtur
3. Xhek London Aventurat e kapitenit Grif
4. Viktor Hygo Kozeta
5. Prralla Aladini dhe llamba magjike

199