Ahmet Şerif İzgören - Dikkat Vücudunuz Konuşuyor PDF

bofl sayfa
fl ve Ynetim Serisi 2

DKKAT VCUDUNUZ KONUfiUYOR
fl ve Ynetim Serisi 2
ELMA YAYINEV
Genel Yayn Ynetmeni : Gaye Dinel

Editr : Demet Uyar
Dzelti : Hayriye Gl, Reyhan Tutumlu, Tuba Yldrm
Fotoraf ve izimler : Ahmet fierif zgren
Mizanpaj : Yksel nsal
Kapak Dzeni : Rza Kaamak
Yayn Ekibi : Gl Balc, Timuin Karakufl, Ahmet fiahin,
Aydil nal, Altnay elik
Basmevi : Yorum Matbaaclk
1. Basm Nisan 1998 48. Basm Nisan 2010
t e m s i l c i l i k l e r i m i z
Akdeniz Blgesi CDR Eitim ve Danflmanlk Nebi Acar Tel: (242) 247 72 72
nebi@izgorenakin.com
Ege Blgesi Nazl Uluer Tel: (555) 621 28 53 nazliuluer86@gmail.com
Bursa Alp Datm Kitap Krtasiye Orhan Yalnkl Tel: (224) 223 01 19
orhanalp8@hotmail.com
anakkale Ayfl Kitapl Metin Kren Tel: (286) 217 22 24
ayisigikitapligi@gmail.com
stanbul Altnay elik Tel: (554) 498 52 50
altinay@elmayayinevi.com
zmir Pan Kitabevi Aykut Yenersu Tel: (232) 369 11 99
pankitabevi@pankitabevi.com.tr
Yakn Kitabevi M. Nusreddin zbay Tel: (232) 421 81 69
yakinkitabevi@yakinkitabevi.com.tr
Kayseri OAG Eitim Danflmanlk Gken Acuner Tel: (352) 234 17 18
gokcen@izgorenakin.com
Nazilli niversitem Kitabevi Burin Turhan fienol Tel: (256) 315 51 55
universitemkitabevi@hotmail.com
Samsun Endls Kitabevi Davut fial Tel: (362) 435 96 07
enduluskulturmerkezi@hotmail.com
Her trl kitap talebinizi temsilciliklerimizden, www.elmayayinevi.com adresimizden,

telefon veya faks araclyla yaynevimizden yapabilirsiniz. Kitaplarmzla ilgili
grfllerinizi www.elmayayinevi.com adresindeki web sitemizde belirtebilirsiniz.
Kitabn tm yayn haklar ELMA YAYINEV ne aittir. Yazl izin alnmadan ksmen veya tamamen
alnt yaplamaz, kopya edilemez, oaltlamaz ve yaymlanamaz. Trkiyede baslmfltr. ELMA,
AKADEM ARTI YAY. A.fi.nin bir markasdr. Copyright 1998, ELMA Publishing House
ISBN: 978-975-6093-11-5
5
Her bir eitiminiz flahsmn ve flirketimin alflanlarnn bireysel

geliflimine katma deer yaratmakla kalmad; bu eitimler, ha-
yat tarzmzdaki farkll bize gsterip farkl bakfl alar salad.
Dr. Barbaros Kon
Dentafl Afi nsan Kaynaklar Mdr
fierif Bey,
On yldr bu niversitedeyim, 700 kiflilik salon ikinci defa doluyor.
Bir o kadar renci de dflarda kald. lki, Rauf Denktafln konufl-
masyd, onda rencileri imzayla getirmifltik. Mikrofon kullan-
madan bu kadar renci soluksuz dinledi. Mkemmel bir semi-
nerdi. rencilerin sizi bu kadar sevmesinin nedeni ok ak.
Kenan Baflaran
Dou Akdeniz niversitesi retim yesi
fl yaflammda almfl olduum, bende ve arkadafllarmda iz b-

rakan, pratik anlamda destek vereceine inandm, nadir ve
kurumumuzun st ynetimini kaynafltran elenceli bir eitim-
di. Tebrik ediyorum.
Faruk Yarman
Havelsan Genel Mdr
Scak, samimi, kesinlikle hayata dair... Bugne kadar aldm

en verimli eitimdi.
Filiz Mzrak
Trk Kzlay nsan Kaynaklar Mdr
Kesinlikle tm hayatm boyunca kullanacam bilgi ve yntem-

lere sahip oldum. Bir eitimin beni ve hayatm bu kadar etki-
leyeceini tahmin etmezdim.
Zekiye fiafak
Metesan nsan Kaynaklar Uzman
6
Bedenimizin dili i dnyamzn sesidir. erideki bilgiler gerek

anlamda bize flk tutuyor. ok etkileyici bir kitap.
Yekta Gngr zden
Anayasa Mahkemesi Eski Baflkan
nsan yaflam ile dorudan ilgili olan bu konunun renilmesi

iin bu kitabn herkes tarafndan okunmas ve milli eitim mf-
redatna girmesi gerektiine de inanyorum.
Dr. Mehmet Atay
Siyaset Bilimi Doktoru
Cumhurbaflkan Eski Bafldanflman
Bu konudaki hemen hemen btn kitaplar okudum. Fakat bu

kitap gerekten ok farkl ve etkileyici. Benim iin en nem-
li nokta ise, bu kitab bir Trkn bize uygun rneklerle yazmfl
olmas. Ellerinize salk.
Hakan Eryiit
fl Bankas
Kitab elinize aldnzda kesinlikle brakamyorsunuz, arkadafl-

larma verdiimde de ayn fleyi grdm, eline alan saatte
bitiriyor. ok ilgin, yeni kitaplarnz bekliyoruz.
H. Babr Leflkeri
Subay
Kitabnz okudum. Gerekten ok faydalandm. Kitabnzn biz-

lere, yani Trkiye flartlarna gre hazrlanmas, klasik bir eviri
veya bizim ifl hayatmzla ilgisiz olmamas takdire flayandr.
Sleyman Tapsz
Yeflilhisar Kaymakam
7
Dikkat Vcudunuz Konufluyor kitabyla tesadfen karfllafltm.

Sonuta beni yle etkiledi ki yazarn dier kitaplarn da son de-
rece keyif alarak, her cmlesini bilgilenerek okudum.
Hlya Ferruholu
Buski Bilgi fllem Daire Bflk.
Denizli Belediyesinin nnde kitabnz okurken yanma bir kz

geldi. Selamlafltk, kitabnz okuduunu syledi. Harika bir ki-
tap! kimiz de mutlu olduk. Doktor olma kararm Avcunuzdaki
Kelebeki okuduktan sonra almfltm. Genler iin flk gibisiniz.
Sa olun.
Ebru Ylmaz
Bu kitapta yazarn en ok vurgulad nokta flu: Bu bilgileri kul-

lanarak yapaylaflmayn, doal olun. Baflka insanlar bu bilgile-
riniz nedeniyle birka hareketi yznden yarglayp karar ver-
meyin. Sadece size uygulayan olursa ne yaptn bilin ve sa-
vunmaya gein. Sadece bu tavsiyesi bile bir kitaptan alnabi-
lecek gzel bir t ya da art olarak yeter.
Ayfle Gler
Bize vcut dili ile ilgili ipucu verecek kitabn bu kltrn iinden
biri tarafndan hazrlanmas, konuflma dili kvamnda yazlarak
okuyucuya muhabbet ediliyormufl havas vermesi ortaya gzel
bir alflma karmfl. Methini ok nceleri duyduum ve baz
beklentiler iinde elime aldm bu kitap, beklentilerimi yantla-
maktan geri kalmad.
Erdal Azman
ade garantisini grnce iade ederim diye aldm, baflucu kita-

bm oldu.
fikran Ylmaz
8
Seminer iin teflekkr etmek istiyorum. Harikuladeydi. kflta

birok kifli Bugne kadar dinlediimiz en iyi konferanst yoru-
munu yapt. Saolun.
Hakk Can Saylan
Bilkent niversitesi Mhendislik Topluluu
Benim adm Agil. Azerbaycandanm, MBA mastr yapmakta-

ym. Kitabnzda son derece isabetli ve mthifl fleylerle karfl-
lafltm. Kitaplarnz burada herkes okuyor. Sizi ok severler.
Kafama taklan bir mesele oldu. Bir yerde nutuk syleyen ada-
mn kalemini almflsnz, sizin yannzda eyleflmiflse problem
yok, sizden hayli kenarda eyleflmifl olsayd alternatifiniz ne ola-
caktr?
Agil Memmedi
Ekonomist
9
Bana Masallar, Nisan Gneflini ve Gneyde Kimsenin Bilmedii

O Byl Sahillerde Esen Meltemleri Hatrlatan Tatl Kza...
Ocak 1999
zmir
10
11
Yazarn Uyars
letiflim denilen fley, doal ve kendiniz olmak-

tr. inizdeki fln dfl dnyaya yansmasdr.
nsanlarla kurduunuz iliflkinin iine yapaylk
girerse dostluklar, iten ve insanlk dolu bir
hayat unutun.
Bu kitapta size Amerikan tarz kitaplarda ol-

duu gibi yapayl pompalamaya alflmadm.
Onlarn kltryle bizim kltrmz arasn-
da dalar kadar fark var. Bizimki sayg ve sev-
gi zerinedir, onlarnki ise para ve g. Kitap
sizin flu anki tavrlarnz sakn deifltirmesin.
Sakn fazla etkilenmeyin.
letiflim insanlar arasnda kpr kurmaktr, in-

sanlar ynetmek ve insanlara bask kurmak de-
il. Kitaptaki otorite oyunlarn, nelerle karfl
karflya olduunuzu, sizi patlamfl msr gibi t-
ketmeye alflan modern kltr gstermek iin
anlattm. Sadece bunlar fark etmeyi ve bunla-
rn etkisi altnda kalmamay renin. nsanlarn
anlk hareketlerine bakarak sakn kiflilikleriyle
ve duygularyla ilgili kararlar vermeyin ve ken-
diniz olun.
Sevgiyle, insanlkla, itenlikle dolu kendiniz...

Brakn, flnz dflar olduu gibi yanssn, de-
iflmeden.
evrenizi ancak yle aydnlatabilirsiniz.
12
13
NDEKLER
nsz ...................................................................................15
fluyor ..............................................19
Dikkat Vcudunuz Konuflu
Blgeler ve Hkimiyet Alanlar ..............................................37

evremizdeki Grnmez Alanlar .........................................42
Ellerin Verdii Mesajlar .........................................................49

Elin Konumlar ......................................................................49
Dilenci Konum .................................................................49
Diktatr Konum................................................................54
Tehdit Konumu ................................................................58
El Skma Trleri ....................................................................63
Ss Kpekleri...................................................................64
Pehlivanlar .......................................................................64
fl Bitiriciler........................................................................65
Ellerin Anlattklar ..................................................................70
Eller Kenetli ......................................................................70
Ellerin nde ve Arkada Birleflmesi...................................74
Haldun Dormen Duruflu...................................................79
El Yzde ..........................................................................80
Baflparman Verdii Mesajlar ........................................83
Ellerin Birbirine Srtlmesi ...............................................87
Savunma ..............................................................................89
Kol Kavuflturmalar............................................................89
Kollar Yanda El Belde ......................................................95
Gizli Kol Kavuflturmalar ....................................................97
Bacak Bacak stne Atma ...........................................100
Meydan Okuma Oturuflu ...............................................101
Ayaklar arp Konumunda.............................................104
14
fllar, Bafl
Gzler, Bakfll fln Kullanm ........................................ 109
Bafln Konumu ve Bakfllar .................................................118
lgi Bakfl........................................................................118
Mfettifl Bakfl................................................................119
Hulusi Kentmen Bakfl ...................................................121
Yzn Blgeleri ve Bakfllar ................................................122
Resmiyet Bakfl .............................................................123
letiflim Bakfl .................................................................123
Flrt Bakfl .....................................................................124
Makam Odalar, fl Dnyas, G Oyunlar ......................... 127

Masalar ..............................................................................128
Dikdrtgen Masalar .......................................................129
Yuvarlak Masalar ...........................................................131
Kare Masalar .................................................................132
Alar ..................................................................................133
Aynalama, Yalan, Flrt ....................................................... 139

Aynalama...........................................................................139
Yalan..................................................................................143
Aksesuarlar ........................................................................155
Flrt ....................................................................................162
Beyin, Duygular ve Bedenimiz ........................................... 169
flamnda Kullanm ...................................... 179

Renklerin fl Yafla
Son Sz ............................................................................. 199
Kaynaka ........................................................................... 208

15
Bilgi bir flk gibidir, szacak bir yer bulur ve ieri girer.
Pablo Neruda1
Bazen su altnda o gne kadar hep grdnz, fakat hi fark etmedii-

niz bir fley grrsnz; inip yakndan incelediinizde, dokunduunuzda,
o gne kadar keflfetmediiniz, inanlmaz, byl bir canlyla karfl karfl-
yasnzdr. Bugne kadar hep gznzn nnde olan bu byl canly
nasl da fark etmediinize flaflarsnz. Ben de bu kadar youn bir biimde
kullandmz, verdiimiz mesaja asl anlam ykleyen bu dili flans eseri
fark ettim. 1987 ylndan beri ifl yaflamnn iindeyim. Bunun yaklaflk se-
kiz ay dflndaki blm, irili-ufakl, sivil-asker, zel sektr-devlet gibi e-
flitli gruplarda yneticilikle geti. O gnden beri zerinde alfltm, bir-
ok kaynaktan okuduum, asl nemlisi ifl yaflam iinde ve ynetimde
kullandm bir konu oldu.
Verdiim seminerlerin birounun sonunda benden bu konuda bir kitap
yazmam istediler. Dikkat Vcudunuz Konufluyoru yazmadan nce oku-
duum kitaplarda ncelikle flunu grdm: Amerikalnn kendi kltrne
uygun olarak yazd bilgileri alp Trkiyedeki ifl yaflamna olduu gibi
adapte etme flansnz hi yok. Tabii, bu kltrler arasnda benzerlikler ol-
duu da yadsnamaz. Hattuflafltaki Yazlkayada Hitit Kral fiippuliumann
yaztlarnda geen Tanr Hessupu, yzyllar sonra Hindistanda Tanr Zui
olarak grrsnz. Ayn Tanr Egede Olymposun zirvesine Zeus ismiyle
kar. skender dou seferine ktnda tanrlarna Anadoluda rastlar ve
ok flaflrr. Ayn Tanr bugn Batda Zuinin gnnde, yani (Tuesday) sa-
l gnnn isminde yaflar. Kltrler arasnda baz benzerlikler olduu
doru; ama bu benzerlikler bir sre sonra her lkede farkllklar gsterir.
Bu yzden kitabn bizim kltrmz yanstmasna dikkat ettim. Okudu-
um kitaplarda benim dikkatimi en ok eken konulardan biri de, hep
1 Neruda, Pablo (1954). Santiago niversitesi konuflma metni.
16
bahsedilen konuya ok uygun ve pek de inandrc olmayan Hi unut-

mam satfl mdrm bir gn... diye bafllayan senaryolar oldu. Baz kitap-
larda ise herkesi salak yerine koyan ve sadece kendi davranfllarnn ne
denli profesyonelce olduunu anlatan, satr aralar hep salaklar iin ba-
flarnn 10 altn anahtaryla dolu olan alayc blmleri okudum. Kitabn
iinde bu tr ibarelere rastlamayacaksnz.
Mesajn kodlanmas, alc tarafndan irdelendikten sonra dnglen-
mesi ve bireye ikilemlenmesi gibi teoriler de grmeyeceksiniz. Dilin bi-
zim konufltuumuz dil olmasna ve yurt dflndan verdiim rnekler hari-
cinde ngilizce bir terim kullanmamaya dikkat ettim.
Kitapta ok fazla isimle karfllaflacaksnz. Bunun nedeni, bilginin ok de-
erli olduunu ve her trl bilgiyi aldm insanlarn isimlerini vermem
gerektiini dflnmemdir. Tm bildiklerimiz baflkalarndan rendikleri-
mizdir. Bu kitab yazmamda bana bir fleyler reterek yardmc olan tm
dostlarn isimlerini bir sayfada toplanmfl bulacaksnz. Kaynaka bl-
mnde alnt yaptklarmn yan sra, alnt yapmamfl olmama ramen,
bu kitab yazarken, bende birtakm fikirlerin oluflmasna katkda bulu-
nan, konuyla ilgili okuduum kitaplarn isimlerini de yazdm.
Robert Colteway, Alman bir arkeologdur ve Babilin Asma Bahelerinin
peflinde kazlar yapar. nce surlar bulur ve Babilin Asma Bahelerini
bulduunu zanneder; ama yanlmfltr. Kazlarda bulduu 25000 tabletin
hibirinde Babilin Asma Bahelerinin ismi bile gemez. nk Babilin
Asma Baheleri yoktur! Egede zeytin ve peynirle beslenen Platonun -
rencileri Douya gittiklerinde, mthifl ve zengin bir dnyayla karfllaflr-
lar. Yunanistana dndklerinde orada grdkleri envai eflit meyveleri,
baheleri ve uygarl abartarak anlatrlar; gittike anlatlanlara daha faz-
la inanlmaya bafllanr. Sonunda hepimiz, olmayan Babilin Asma Bahe-
lerini dnyann yedi harikasndan biri zannederiz.
nsz 17
Sradan fleyleri gznzde byterek mucizevi fleylere dnfltrmeyin,

bunun yerine mucizevi fleyleri sradan fleylere dnfltrn diyor Francis
Bacon. Kitapta anlattklarmn gnlk yaflamdan uzak olmamasna alfl-
tm. Kimi yazarlarn beden dili ile ilgili abartl bulduum yorumlarn,
kimi hareketlere ykledikleri anlamlar, gnlk yaflantmzda ve ifl yafla-
mnda hi grmediim iin kullanmadm. Sahte Asma Baheler yaratma-
maya alfltm.
Beden diliyle ilgili ok temel, hepinizin bildii konulara ise (eer biri es-
niyorsa uykusu gelmifltir gibi) kitab, bizlere saf muamelesi yapan, yu-
murta piflirme makinesi kullanma talimatlarna evirmemek iin dein-
medim. Onun iin kitapta basit konulardan ok, ayrntlara rastlayacak-
snz.
Bir fiili ataszdr: Sinek ter iindeki kz drtmfl, Tarlay srerken
amma yorulduk deil mi? demifl. Bu kitab yazarken bana ok fley re-
ten dostlarmn, bana bu zaman ayrmam salayan ZGREN&AKINl
ekip arkadafllarmn ok byk katks oldu. Eer, bu kitap bilginin bu l-
kede birka kap altndan szmasna bir sinek kadar katkda bulunursa, ne
mutlu bana.
Ahmet fierif zgren

Ekim 1998
Ankara
18
Kusursuzluu kk fleyler oluflturur; ama

kusursuzluk kk bir fley deildir.
19
ou zaman ok yaknmzdakilerin srf burnumuzun

dibinde olduklar iin asl zelliklerini deil de ikincil
zelliklerini fark ederiz.
Orhan Pamuk2
DKKAT VCUDUNUZ KONUfiUYOR
Karflmzdaki insanla iletiflim kurarken, bir mesaj iletirken

3 kanal kullanrz. Sz: Burada ierikten bahsediyorum,
sylediiniz cmleleri yazl dflnn. Ses: Tonlama, vur-
gu, telaffuz. Beden Dili: Mimikler, vcudun duruflu, bakfl-
lar, mesafeniz vs. Karflmzdaki kifli duygularmz bu
kanaldan alglar. fiimdi ltfen kaleminizi alp karflnzdaki-
nin duygularn anlamaya alflrken veya siz duygularnz
karflya aktarrken bu kanaln etkilerini dflnerek bun-
lara, toplam % 100 olacak flekilde birer not vermenizi is-
tiyorum. (Yazn. nk, bu daha sonra, kitab okumaya
bafllamadan nceki yarglarnz kontrol etme olana
salayacaktr. Doru cevaplar arka sayfada bulacaks-
nz.) Notlamay yaptktan sonra devam edebilirsiniz.
SZ % _____
SES % _____
BEDEN DL % _____
+
______________
100
2 Pamuk, Orhan (2003). Kara Kitap. stanbul: letiflim Yaynlar.

20
Biriyle dans ettiinizi dflnn, fonda alan flarkdaki sz

(ierik), mzik (ses) ve dans (beden dili) karflnzdaki
zerinde farkl oranda etkiler brakacaktr.
MESAJIN ULAfiMA
KANALLARI
SZ %7
SES % 38
BEDEN DL % 55
3 Ferris & Mahrebian (1967). Inference of attitudes from nonverbal commu-

nication in two channels. The Journal of Counselling Psychology, Cilt 31,
sayfalar 248-252.
Dikkat Vcudunuz Konufluyor 21
Bunlar, Prof. Dr. Albert Mahrebian ve Ferrisin 1967de yap-

t bir arafltrmann sonular. Bu trdeki hemen hemen
btn kitaplarda bu arafltrmann sonularn bulacaksnz.
eflitli bilimsel arafltrmalarda farkl sonular ortaya kmfl
olsa da sonular birbirine ok yakndr. Son dnemdeki ba-
z arafltrma sonularnda sz blmnn etkisinin % 15e
kadar ulaflt grlyor. Fakat bugne kadar duygu aktar-
mnda szn etkisinin bu orann zerine ktn gsteren
bir arafltrma yok.
fiimdi itiraznz duyar gibiyim:
Ben patronumun sylediklerini dinlerim, hareketler o ka-
dar nemli deil.
Ne yani, o kadar korktuum karmn szleri benim bir ku-
lamdan giriyor dier kulamdan kyor mu? Nayr!
ocuk bana evlenme teklif ediyor, nasl syleyeceine
mi bakacam?
Hadi ordan, almfl kalemi eline uyduruyor! (Bu sonuncu-
yu syleyen arkadafla teessf ediyorum.)
Bakn cmle flu:
Nazl, benimle evlen!
Bu cmleyi muhallebicide yznzde hafif bir glmseme,
sevgilinizin gzlerine bakarak ve ellerini tutarak sevgi-
li dostum Semih Sergenin ses tonuyla sylemenizle, sz
hi deifltirmeden, sesi ve beden dilini deifltirerek, yani
Reha Muhtarn ses tonunu kullanp, bir elinizle masaya vu-
rup dier elinizin iflaret parman Saadettin Teksoy gibi
uzatarak NAZZLI BENMLEN EVLENN!!! diye barmanz
arasnda sonu olarak byk bir farkllk olduunu grecek-
siniz; yani ne sylediiniz deil, nasl sylediiniz nemli.
Ne yazk ki mesaj iki fliflelerini algladmz gibi alglarz.
indekinden ok paketi sizi etkiler ve syleyifl biiminiz, ya-
ni sesinizi ve vcudunuzu kullanflnz karflnzdaki zerinde
asl etkiyi brakr.
22
Maaflm yetersiz, biraz artfl istiyorum.
Maaflm yetersiz, biraz artfl istiyorum.

Maafl artfl istemeye gelen bir alflannzn size bunu bi-

rinci resimdeki gibi sylemesiyle, ikinci resimdeki gibi sy-
lemesi arasnda etki asndan byk fark olacaktr (Be-
nim iin fark etmez, ikisinde de maafl artfl yapmam di-
yor olabilirsiniz; ama en azndan birini dvmek zorunda
kalmayacanz kesin. nann ben fotoraf ekerken ken-
dimi zor tuttum!).
Tabii, bu oranlarn her konuflmada byle olduu syle-
nemez. Kiflilerin kltr dzeylerine, konuflulan konuya,
atmosfere, mesajn duygu mu, dflnce aktarm m olu-
fluna gre szn, sesin ve beden dilinin etkileri farkldr.
Bu konuda anlafltmz dflnyorum; o yzden, bir de-
dii bir dediine uymayan, Hi unutmuyorum bir kere-
sinde flyle nemli bir sz sylemiflti, bu lke iin flyle
bir fikir oluflturdu diyemediiniz politikaclar yllardr dev-
lette nemli yerlerdedir. Evet, ne sylediiniz deil, nasl
sylediiniz nemli. Hibir fleyi iyi sylemek, politikada
nemli noktalara gelmek iin nemli olabilir. Politikacla-
ra kitabn yalanla ilgili blmnde yine deineceiz.
Sayn Asl zyrekin stanbulda yapt bir arafltrma,
Trkiyede bat blgelerinde yetiflenlerin beden dillerini
daha az kullanrken, gney kkenli olanlarn ok daha
fazla kullandn gsteriyor. Ayn flekilde kltr dzeyi
arttka beden dili kullanmnn azald grlr. Prens
Charles, Kralie Elizabeth gibi soylularn konuflurken el-
lerini ve vcutlarn hi kullanmadklarn grrsnz. n-
gilterede Eton College gibi okullarda rencilerin koltuk
altlarna kitaplar yerlefltirip topluluk karflsnda yle ko-
nuflmalar salanr. Bir sre sonra renciler kollarn ha-
reket ettirmemeyi renirler. Prens Charlesn ocuklar
bugn ayn okulda okuyorlar. Oysa Margaret Thatcher,
krsye elini nasl vurmas gerektii konusunda pop
imaj menajerlerinden ders ald.4 Kruschevin ne syledi-
4 Atkinson, Max (1984). Our Masters Voices. New York: Routledge.

24
ini kimse pek hatrlamaz, ama Kba krizi srasnda Bir-

leflmifl Milletlerdeki konuflmasnda ayakkabsn karp
krsye vurmasn kimse unutmaz (bizim politikaclar,
olur da bu kitab okurlarsa meclis orap kokusundan
geilmez). Bakn hi kprdamadan konufluyorum, ne
kadar da kltrlym demeyin, sylediklerinizin etkisi-
nin azaldn grrsnz. letiflimde doal olmak ok
deerlidir; yoksa, dublajl brahim Tatlses filmlerine ben-
zersiniz. Filmde, adam mthifl bir dublaj sanats ses-
lendirmifl, mthifl kibar konufluyor; trk bafllaynca
aneey any...
Beden dilinin kullanm (szsz iletiflim) kk yafllarda

ok fazla iken, yafl bydke azalr. Baz ocuklar iin
sylenir: Bymfl de klmfl, bu kategoriye giren-
lerin bilmiflliklerinin yan sra, beden dillerini de bykler
gibi ok az kullandklarn greceksiniz. Ayn ma kk
bir ocua ve yafll bir adama seyrettirip anlattrdnz-
da, kk ocuk gol anlatrken koflturup, topa vurup
gol atan futbolcu kadar heyecanl bir performans gs-
terirken; yafll izleyici hi kprdamadan Lefter Kkan-
donyadis gol atmfltr, binaenaleyh diyebilir.
Kadn ve erkek arasnda da baz farklar var. rnein,

ceket giyerken erkeklerin ilk nce sa kolunu, kadnlarn
da daha ok sol kolunu kullandklar tespit edilmifl (bu
beynin loblarnn kullanm ile ilgili). Yine yalan sylerken
erkekler gzlerini aflaya doru karrken, kadnlar da-
ha ok yukar bakmay tercih ediyorlar ve erkekler yalan
sylerken gzlerini ovuflturuyorlar, kadnlarn eli ise bu-
runlarna gidiyor. Bu rnei verdiim seminerlerde toplu
olarak hep ayn tepkiyi aldm: Makyajlar bozulmasn di-
ye! Kesinlikle doru.
Peki dnyadaki farkllklar ve benzerlikler ne? ncelikle te-

mel duygularn tm dnyada ayn yz mimikleri ile gste-
rildiini belirtmem gerekir. Bir Japon da mutluysa yzn-
den anlarsnz, Senegalli bir taksi flofr de levyeyi ekip
sizi dvmeye geliyorsa, kzgnl yznden bellidir. Ama
vcudun blgesel hareketlerinde baz farkllklar vardr.
fiimdi ltfen sadece baflnz kullanarak bir evet iflareti
yapar msnz? fiimdi de yine baflnzla h, hayr anla-
mna gelen iflareti yapn (bunlar Eminn-Taksim oto-
bsnde, Konak-Karflyaka vapurunda ya da Anka-
rayda yapyorsanz etraftakiler deli zannedebilir). Evet
tm dnyada ayn, insanlar bafln yukardan aflaya
doru sallyor. Hayr da tm dnyada ayn, insanlar bafl-
larn iki yana doru sallyorlar. Hayr, biraz nce sizin
de yaptnz gibi bafllarn geriye atarak ve gzlerini vah-
flice arkaya doru devirerek yapan millet var: Trkler,
Yunanllar ve Suriyeliler. Bir de talyann sadece Sicilya
blgesinde, yani gneyinde yaplyor. Kk bir ocua
mama uzattnzda yemeyecekse kafasn iki yana do-
ru sallar veya yana doru evirir; bu, ocuun doal bir
hayr tepkisidir. Fakat yafl bydke renmenin etki-
siyle bu tepkiler farkllk gsterir. ki ulus ise bu hareketin
tam tersini yapyor: Getiimiz gnlerde Sheratonda, n-
san Kaynaklar Trkiye Buluflmasnda yaptm bir ko-
nuflmada, Emniyet Genel Mdrlnden bir bey, Ar-
navut rencilerin evet ve hayr iflaretlerini tam tersi fle-
kilde kullandklarn syledi. Arnavut rencilere Trki-
yeye ilk geldiklerinde Yemek yer misiniz? diye soru-
yorlar. ocuklar kafalarn evet anlamnda iki yana salla-
ynca Herhlde yemeyecekler diye saatlerce a brak-
yorlar. Bursada tanfltm Bulgaristan gmeni olan bir
vatandaflmz, bana Bulgarlarn da evet ve hayr iflaretle-
rini tam tersi flekilde yaptklarn syledi. Bulgaristan ve
Arnavutluktaki bu farkllk, Yunanllarn hayr iin bizim
26
gibi kafalarn arkaya atmalar Balkanlarda bu konuyla il-

gili genel bir farkllk olduunun bir gstergesi. Biz kafa-
y iki yana sallamay, yazk anlamnda kullanrz. Bu,
onaylamadmz bir durumu ya da olumsuz bir duygu-
yu ifade etmek iin kullandmz bir harekettir. Batda
hayrn yan sra katlmama anlamnda da kullanlr.
Ak oturumlarda karflt grfl savunan kifli kamera onu
gsterdiinde, onaylamadn gstermek iin kafasn
iki yana sallar. Bizde hayr anlamnda kafanz btn bir
oturum boyunca geriye atma ve kafllarnz kaldrma
flansnz olamaz. Belki bunun yerine Deniz Baykal g-
lmsemesi kullanlabilir.
ok ilgintir ki 1997 ylnda Bilkent niversitesinde retim
yelerinden, rencilerden ve alflanlardan oluflan yakla-
flk 200 kiflilik bir toplulua yaptm bir konuflmada, insan-
lardan bafllaryla hayr yapmalarn istediimde, kafalarn
yarsnn yukar doru kalkarken, dinleyicilerin dier yarsnn
da bafllarn saa sola salladn grdm. Hayr dier
milletler gibi yapan grup daha ok Inter-Star dizileriyle b-
yyen, Pepsicilerin generation-next yapmak iin milyonlar-
ca dolar harcadklar yafl grubuydu. Globalization ad al-
tnda mthifl sistematik bir Americanization yrtlen
dnyada renmeyle ve beyin ykamayla beden dilinde
genel bir benzeflme olmas kanlmaz grnyor. fiu an
mzik kanallarnda program sunan VJler (vjk) ayn abar-
tl hareketleri bundan 10-15 yl ncesi TRTde yapsalard
duyma engelliler iin Amerikadan sunucu getirmifller d-
flncesine kaplabilirdik; ama alflyor ve reniyoruz. Ben
bu globalleflmenin, 1950li 1960l yllarda byklerimize
Clark ekmeyi reten rahmetli Clark Gable ile bafllad-
na inanyorum. O bakfl hlen birok pastane, kraatha-
ne, niversite kamps gibi umuma ak yerlerde ayn
ciddiyetle icra edilmektedir.
Clark eken bir gencimiz (kendisi evli ve bir ocuk babas).
Ayn gencimiz baflka bir Clark tarz deniyor; Kemal Sunal tarz (ken-
disi yine evli ve yine bir ocuk babas).
28
Akflam eve gittiniz, sofrada en sevdiiniz yemein tad-

na baktktan sonra, mkemmel olmufl anlamnda yapt-
mz iflaret budur.
Mkemmel hareketi
Ktahya Gen fl Adamlar Derneinde (KGAD) yapt-

m bir konuflmada Erkan Gral, bir ansn anlatt: tal-
yada nemli bir ifl balants yapmfllar ve akflam yeme-
e klmfl. Yemei nasl bulduu sorulduunda, Erkan
Bey bizim mkemmel hareketini dierlerine doru yap-
mfl, herkesin yz aslmfl. Hareketi anlamadlar her-
hlde diye tekrar ettiinde yzler daha gerilmifl ve son-
ra da buz gibi bir geceyle yemei bitirmifller. Birleflmifl
Milletler Orta Avrupa Grubuna liderlik, takm alflmas
gibi eitimler verirken grupta Finlandiyadan Ermenis-
tana, Amerikadan Filipinlere kadar rencilerim olu-
yor, o gruplardan birinde iki talyan ynetici olan Marko
ve Furyoya sorduumda talyanlarn bu hareketi Ne zr-

valyorsunuz? anlamnda kullandn sylediler. talyan
futbolcularn hakeme itiraz ederken bu hareketi yaptkla-
rn greceksiniz. Ayn hareket Suudi Arabistan, Suriye ve
srailde yavaflla (flvayye) anlamnda kullanlr. Kbrsta
verdiim bir seminerde, Kbrs Trkleri arasnda bu iflare-
tin eskiden gnn greceksin anlamnda kullanldn
sylediler. talyanlarn bir yemei beendiklerinde iflaret
parmaklarn yanaklarnda sabitleyip mmm diye evir-
diklerini, NATOda yabanc subaylar eitirken rendim.
fiimdi talyadaki o geceyi gznzde canlandrn. Bizim-
ki flahane diyor, onlar zrvalamayn anlyor.
Baflparmak hareketi
Baflparmak iflareti benim iin su altnda kfl yapyoruz
anlamna gelirken, baflka birine Fazilet Partisini arfltra-
bilir, kimi lkelerde (rnein ABD) ayn iflaret baflar anla-
mnda kullanlrken, baz lkelerde kfr anlamna gelir.
30
Bu iflareti Filistinde yaparsanz Hizbullah taraftar oldu-

unuz anlafllr. Mslman birok lkede (rnein ran)
ve Avustralyada bu hareket kfr anlamnda kullanlr.
1996 ylnda, Bangladefl Parlamentosunda Denizcilik
Bakan Abdur Rab bu hareketi yaptnda, parlamento
ve basn birbirine girmiflti. Ayn hareketi bizim meclisi-
mizde yaptnzda olumsuz bir fley ifade etmez.
Kuzey-Gney Savaflnda Kuzeyli askerler her gn tekmil
veriyorlard: Five people are killed (5 kifli ldrld), k-
saca five key Kimse lmemiflse bugn len yok anla-
mnda OK (Ovv-Key) diyorlard.
OK iflareti
OK iflareti su altnda bir problem yok anlamnda kullanlr-
ken, Trkiyede yolda bir vatandafla bu iflareti yaparsanz
gznze yumruu yersiniz. Japonlar ise ayn iflareti para
anlamnda kullanr. Bugn Amerikada bu iflaret (OK)
problem yok veya baflar anlamnda kullanlr. Latin lke-
lerinde ise ayn iflaret kfr anlamna gelir. John Kijnerin,5
5 Kijner, John. The New York Times, 29.08.1996.

bir Amerikan gazetesinde yaymlad yazsnda oku-

mufltum; 1950de Richard Millhous Nixon, Amerikann
gney snrnda konuflmaya gider ve toplanan Latin hal-
ka iki eliyle OK iflareti yapar, topluluun tepkisi ok sert
olur, kfr ediyor zannederler. Ayn iflareti Fransada ya-
parsanz da deersiz, sfr anlamna gelir.
Churchill 8 Mays 1945te Whitehallda, kinci Dnya Savaflnn biti-

minde 50.000 yurttaflna, aznda g simgesi puroyla zafer iflareti
yapyor.
6 National Geographic dergisi, Austos 1965.

32
Fotorafta, Winston Churchilli lm zerine Austos 1965te ona

ayrlan National Geographic kapanda zafer iflareti yaparken g-
ryorsunuz.
Churchillin kinci Dnya Savafl sonras iflaret ve orta
parman kullanarak V Victory (Zafer) kelimesinin ilk
harfini yaparak zaferi sembolize etmesi, tm dnyada
bu iflaretin zafer iin kullanlmasna neden olmufltur. Ay-
n iflareti avucunuzu kendinize evirerek yaparsanz,
Trkiyede 2 anlamna gelir, ngilterede ise karflnzdaki-
ne boynuzlu diyerek kfr etmifl olursunuz. Bunun k-
keni ise befl yz yl ncesine dayanr. Franszlar savafl-
larda esir aldklar ngiliz okularn, kurtulduklar zaman
yay kullanmasnlar diye, iflaret ve orta parmaklarn ke-
7 National Geographic dergisi, Austos 1965.
serler. Agincourt ve Crecy Savafllarn kazanan ngiliz ok-

ular, savafl meydanndan kaan Franszlara avu ileri
kendilerine dnk bir flekilde iflaret ve orta parmaklarn
havaya kaldrrlar ve Parmaklarmz kestiniz; ama biz ka-
zandk derler. Bylece bu hareket gnmz ngiltere-
sinde kfr olarak kullanlmaktadr.
Yaser Arafat zafer iflareti yaparken, Filistinlileri de ayn hareketle lider-

lerine cevap verirken gryorsunuz. lkelerinin sraile verilmesini arka
planda organize eden ngiltere Baflbakannn yaratt bir slogan.
Sri Lanka, Hindistan veya Taylandda bir ocuu baflna

dokunarak veya hafif fiskelerle sevmeye kalkarsanz bu
bir faciaya yol aabilir. Bu lkelerde bafln ruhun bulun-
duu yer olduuna inanlr.
Bizlerin dur diye bildii iflareti, avu dfla dnk, befl par-
mak yukarda, Bat Afrikada yaparsanz karfldakine Se-
34
nin befl baban var! diye kfretmifl olursunuz, durmak ye-

rine arabay zerinize srerler. Yunanistanda da bu kfr
olarak alglanr.
Avu yukar bakar flekilde parmaklar kapal, sadece ifla-
ret parman ileri geri hareket ettirerek yaptmz a-
rma hareketi, Yugoslavya ve Malezyada, sadece
hayvanlar armak iin kullanlr. Avustralya ve Endo-
nezyada ise hayat kadn arma anlamna gelir.
lkeden lkeye farkllklar o dzeydedir ki kuzey lkele-
rinde insanlar fazla hareket yapmadan konuflurlarken,
iki Arap uzaktan grrseniz sar dilsiz vatandafllar an-
laflmaya alflyorlar zannedersiniz. Danimarkallar ve
Kuzey Avrupallar ise Tutankamon tarz fazla hareket et-
meden anlaflrlar.
Prof. Dr. Robert Kraussun 1940l yllarda New Yorka
gelen mlteciler hakknda yapt bir arafltrmada, tal-
yan ve Yahudi olanlarn dier gmenlere gre ok da-
ha fazla hareket yaparak konufltuu saptand. Yahudile-
rin el hareketlerinin kk apl olmasna karfllk, tal-
yanlarn jestleri daha abartlyd ve Krauss, bunu iki dilin
farkl ritimlerine balyor.
fiimdi sa elinizi yumruk yapn! (fiu anda toplu taflma
fii
aralarnn dflnda olan okurlarmz kastediyorum.) Da -
ha sonra parmaklarnz bir, iki, , diye tek tek aarak
saymaya bafllfllayn.
% 80 ilk olarak iflaret parmanz kaldrarak saymaya

baflladnz, biz Trkler saymaya iflaret parma ile bafl-
larken, Batllar baflparmaklar ile saymaya bafllyorlar.
1999 ylnda ngilterede Northampton niversitesinde
Avrupa Topluluu bnyesinde yrtlen bir ynetici ye-
tifltirme programnda ders vermem istendi. Katlan ngi-
lizlere saymalarn istediimde hepsi baflparmaklaryla

baflladlar. Bu da beden dilinde birok hareketin ren-
me ile olufltuunu ve kltrden kltre deifltiini gste-
ren bir rnek. inliler saymaya sere parmaklaryla bafl-
lar. Bir seminerimde, dinleyicilerden birinin sere par-
ma ile saymaya baflladn grdm. Byle bir rnei
ilk defa gryordum. Nereli olduunu sorduumda
Trabzonluyum, niye sordunuz? cevabn aldm. Trab-
zon ve dousunda beden dili farkllklarn arafltrmak is-
tiyorum (Karadenizde nereye giderseniz gidin Siz laz
msnz? diye sorduunuzda Biz laz deiliz daha dou-
dakiler laz derlermifl. Byle byle en uca kadar laz bu-
lamadan gitme ihtimaliniz var).
Trk Silahl Kuvvetleri Eitim Doktrin Komutanlnda
(EDOK) yaptm bir konuflmaya katlan subaylar arasn-
da bulunan Azerbaycanl subaylar, bizdeki Hayr hare-
ketinin onlarda Ne diyorsun? anlamna geldiini anlat-
tlar.
Ege Gen fl Adamlar Derneinde (EGAD) yaptm bir
konuflmada, yllardr Trkiyede yaflayan Mr. Winfred da
beden dilinde Almanyayla byk farkllklar olduunu
sylemiflti. Sonu olarak beden dili tm dnyada byk
farkllklar gsteriyor ve bunlar bilmek byk avantaj.
36
Dier blme gemeden nce ltfen bu

resmi bir dakika boyunca inceleyin.
37
Bu adam herhangi bir mlke sahip deil;

mlk ona sahip.
Diyojen
BLGELER VE
HKMYET ALANLARI
Evlerde herkesin belli koltuklar vardr. Sofrada herkes ay-

n sandalyeye oturur, iftler ayn yata paylaflr, kesinlikle
herhangi bir akflam yerlerini de deifltirmezler. steyen
okur, bunu deneyebilir. Bugn erken hareket edip yeflil di-
kine izgili pijamanz ve atletinizi giydikten sonra karnzn
tarafna yatp bekleyin, o t pt eflinizin NOOLUYOS! ni-
dasyla kafanza tencereyi geirdiini greceksiniz.
Maaralarda yafladmz alardan bu yana hepimizin

kendimize ait alanlar ve blgeleri oldu ve bunlar sava-
flarak savunduk. Modern yaflamla birlikte blgeler kesin
snrlarla veya baltalarla izilemez oldu. Gndelik yafla-
mmzda kendi alanmza sklkla girilmeye baflland,
maara devrinde olduu gibi birbirimize saldramad-
mz iin (tabii, bu konuda stanbulu bu snflandrmann
dflnda tutuyoruz) fazlasyla agresif ve gergin olabiliyo-
ruz. Hayvan dostlarmz da kendilerine ait alanlar olufltu-
rurlar ve o blgeye dier hayvanlarn girmesini istemez-
ler. Kpeklerin koku alma duyusu insanlara gre yakla-
flk yz kat daha fazladr. Parklarda her aacn altnda
durup azar azar ifllerini yapan kpekler aslnda kendi
38
blgelerini iflaretleme abasndadrlar. Yine kediler, b-

yk akrabalarnn yaptklar gibi aalara srnerek bl-
gelerini kokuyla belirlemeye alflrlar. Bylece Zama-
nnda fluradan bir arazi kapatamadk duygumuzun, ay-
nsnn hayvanlarda da olduunu grmfl oluyoruz. Her-
hangi bir ifl grflmesine gittiinizde unutmayn, o blge
her ne kadar bahsettiimiz flekillerde iflaretlenmemiflse
bile tamamyla karflnzdaki kiflinindir. Eer yanlfllkla
masasna dokunursanz taciz edersiniz.
1997 yl Eyllnde bir yneticiyle grflmem vard; ne i-

mek istediimi sorduunda ay istedim. Fakat her zaman
masann nnde duran sehpa o an orada olmad iin
eer barda yanlfllkla o yneticinin masasnn zerine
koysaydm, ki yllar nce deneyimsiz bir grflmeci iken
bunu kesin yapardm, bu olumlu grflme, mthifl bir
olumsuzlukla bitebilirdi (grflme boyunca benim barda
kafamda taflmam garip kat, ama olsun).
Tarafsz bir yere yemee gittiinizi dflnn, masa oto-

matik olarak ikiye blnr. Yars sizin, yars da karflnz-
daki arkadaflnzndr. Onun blgesindeki tuzluu isteyin
ve yemeinize dkn, fakat geri vermeyin, kendi blgeni-
ze koyun, iki dakika sonra arkadaflnzn tuzu alp zaten
deniz suyu kadar tuzlu olan orbasn tuzladn ve tuzlu-
u tekrar kendi blgesine koyduunu greceksiniz. Sizin
tarafnzdaki kl tablasn aktrmadan onun blgesine itin,
befl dakika sonra kl tablas sizin blgenize geri gelir.
Sahiplenme iin zellikle dokunmay kullanrz. Bir d-

n salonuna girerken, sevgilimize, eflimize sarlr veya
dokunuruz. Bu dokunuflu Bu benim ona gre! anla-
mnda kullanrz. Genelde hanmlar bu mesaj etrafa ver-
mede bizden daha kibar olduklar iin, bizim yaptmz
Blgeler ve Hkimiyet Alanlar 39
gibi kollaryla bir boma harektna girmek yerine, ze-

rinizden olmayan kepekleri silkelerler ya da ceketinizden
hayali salar toplarlar. Zaten sk olan kravatnz dilinizi
dflar karacak flekilde skarlar. Bu, dier diflilere Bu
adam benim, bulana kadar canm kt, kimse yanafl-
masn mesajn verir. Siz saf saf Dn kafa st dfl-
tm, dnp bakmad. fiimdi kravatm dzeltiyor, dee-
rimi anlad. Rabbime flkrler olsun! diye dflnrken,
o etrafa gerekli mesaj vermektedir.
Sahibi olduunuz ifl yerinde duvarlara dokunup yaslana-

bilirken, bir baflkasnn yerinde bunu yapamazsnz.
Kendi mahallesinde bir aaca veya diree tek elini yas-
layp duran genler bunu baflka bir mahallede yaptkla-
rnda meydan okuma anlamna geldiini bilirler.
Yeni araba alan birinin, arabasyla bir fotorafn ekmek

istediinizde verecei poz % 99 afladaki resimde g-
receimiz gibi olacaktr (biyolojik olarak iki ayan birden
arabaya dayama imkn olmad iin bununla yetinir).
Yeni ald arabayla poz veren bir beyefendi.

40
Peki ayn kifli byk bir ifltahla poz verirken bir sonraki fo-
torafta grdnz gibi yoldan geen alakasz biri elini
ve ayan arabaya dayasa ne olur? flte bir ifl grflme-
sinde karflnzdaki kiflinin masasna dokunduunuzda,
zel bir eflyas ile oynadnzda ayn duygular yaflanr.
Konuyla alakasz biri gelip poza giriyor.
Yurt dflnda yaptm bir dizi ifl toplantsnn en sonuncu

ve en nemlisinde yafladm bir deneyimi anlatmak is-
tiyorum. Toplantda benim yanmda oturan ve uluslara-
ras deneyimi olan bir ynetim danflman ayaa kalkt
(lkeyi ve ismi kitapta vermek istemedim) ve Trkiyede-
ki yksek enflasyondan, iflsizlik oranlarndan, son -
drt ylda ka hkmet ve baflbakann deifltiinden ke-
sin rakamlar ve istatistikler vererek bahsetmeye, lkenin
yaflad politik kaos, dinci akmlar ve terr rneklerini
tam bir Batl tekniiyle, ok etkileyici bir tarzda anlatma-
ya bafllad. Toplantda olan dier yneticilerin sessizce
ve ok etkilenerek dinlemeye baflladklarn grdm.
Belli ki dersini ok iyi alflmflt. ki- gn iinde oluflturdu-

umuz o olumlu atmosfer (Turkish kebap good, Turkish
rak good havas) bir anda dalmaya bafllamflt. Danfl-
man, ses tonu, nceden hazrlanmfl konuflmas, araya
girmenize imkn vermeyen tarzyla etkili bir sunuflun tm
prensiplerini kullanarak bir konteyner inciri berbat etmek
zereyken, ben bir fley yapmaya baflladm. Bir anda o et-
kileyici konuflmada teklemeler, unutmalar bafllad. Bu
arada ben kimsenin dikkatini ekmeyen, hatta danflma-
nn da bilinli olarak fark etmedii eylemime devam edi-
yordum. ki saniye araya giremeyeceiniz o etkileyici ko-
nuflma, ats ak in evlerine dnd. Ben araya girdim,
ayaa kalktm ve konuflmaya baflladm. Trkiyedeki kal-
knma hzyla, onlarn kalknma hz arasndaki dev fark
rakamlaryla verdim (ben de dersimi alflp toplantya y-
le girmifltim). Baflbakan deifltirme hzmzn en azndan
talyadan az olduunu, darbelerin de Meksikadan daha
az ve dzenli aralklarla yapldn ve Turkish hamamn
good, Turkish delightn da good olduunu anlatan bil-
gilerle atmosferi dzelttim. Bizim iin ok nemli olan bir
antlaflmay imzaladk.
Peki ne yapmfltm? Ayaa kalkmadan nce, yanmda
oturan danflman, masada Cross marka parlak gmfl
dolma kalemini brakmflt. O etkileyici konuflma srer-
ken ben kalemi aldm, kapan takp karmaya, elimde
evirmeye, bir fleyler karalamaya baflladm. Orada ka-
lemle oynadmda, danflman, fotoraf ektirdii yeni
arabasna bir yabanc tarafndan ayak dayanan kifliyle
ayn duygular yaflamaya saldramad, tartflamad ve
ek ayan diyemedii iin de teklemeye bafllamflt.
Eer teklemese ve uvallamasa benim onun sunuflu-
nun iine girmem olas deildi. Bir ifl grflmesine gitti-
inizde karflnzdakinin masasna barda koymanz ya
da elinizle masasna dokunmanz ayn etkiyi yapar.
42
Bir ifl grflmesine gittiinizde tm ofis malzemeleri kar-

flnzdaki kifliye aittir. Dokunmaya bafllarsanz byk bir
rahatszlk yaratrsnz. Kimi zaman eer inisiyatifi ele ge-
irmeniz gerekiyorsa, masadaki bir kalemlikle oynaya-
bilir ya da sadece bir kdn yerini deifltirebilirsiniz. O
masaya en ufak dokunufl bile karflnzdakinin otoritesini
sarsacak, sizin onu pek kaale almadnz hissettirecek-
tir. Aslanla boa bir ifl anlaflmas yapmfllar. Boa, asla-
na: Hadi koum bu anlaflmay bir slatalm demifl, as-
lan: Aabey, sa ol ben gelmeyeyim, yengen evde
bekler demifl, boa: Kardeflim biz de evliyiz, bu kadar
da klbk olunmaz ki dediinde, aslan: Tabii, beni ev-
de inek beklemiyor demifl. Grflmeyi yaptnz bro-
da sizi kimin beklediine bakn ve ona gre davrann.
evremizdeki Grnmez Alanlar

Duran suyun iine bir tafl attnzda etrafnda oluflan
halkalar gibi bizim de bedenimizin evresinde greme-
diimiz halkalar vardr.
eflitli kitaplarda bu mesafe deiflik llerde verilmifltir.
Grnmeyen bu blgeler lkeden lkeye, flehirden fle-
hire deiflmektedir. zel alan ya da dier bir deyiflle
mahrem blge sadece anne babamz, sevgilimiz, efli-
miz ya da ok ok yaknlarmzn girebildii blgedir. Bu
alana baflka biri girerse kalp daha hzl atmaya ve stres
ykselmeye bafllar. Kama istei veya saldrganlk hissi
duyarsnz. O yzden kalabalk spermarketlerde ve so-
kaklarda herkesin yz asktr. Londra metrosunda da,
Ankara metrosunda da kimsenin yznn gldn
gremezsiniz; nk herkesin zel alan rahatsz edil-
mektedir. Asansrde de ayn duyguyu yaflarsnz. Dfla-
rda sohbet ettiiniz insanlarla beraber asansre biner-
siniz, bir anda gizli iletiflim kurallar ifllemeye bafllar;
kimse gz gze gelmez. Katlar gsteren dmelere
Etrafmzdaki grnmeyen blgeler.8
8 Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. New York: Doubleday.

44
hep beraber dikkatli birer opera izleyicisi huflu ve eda-

syla bakmaya bafllarz. fiimdi asansre bindiniz, mah-
rem blgeniz rahatsz ediliyor, kama ihtimaliniz yok,
saldrsanz Bir manyak var asansrde, adam dv-
yor diye adnz kar; o yzden birbirimizi yok sayp
hep beraber lambaya bakar ve katlar sayarz. Beefl,
drt, ...
Bu alann taciz edildii dier bir durum da sorgulardr.
Batda etraf ak bir sandalyeye oturtulan sank sorgula-
nrken, polis hep yandan yanaflarak (bunun nemini a-
larda greceksiniz) ve yanna iyice yaklaflp zel alann
taciz edip dokunarak sorular sorar, psikolojik olarak b-
yk bask altna giren sank suunu daha kolay itiraf eder.
nl sunucu Erkan Yola da, Evet-Hayr programn su-
narken, yarflmacnn hep yaknnda durur ve zellikle sk
sk yaknna ekme numaras ile dokunurdu. Mahrem
blgesi rahatsz edilen bu insanlar, tm konsantrasyon-
larn kaybedip rahatlkla evet hayr numarasna dfler-
lerdi. Eer Yola bu sorular karflsndaki kifliyi bir masa-
nn arkasna alarak ve mesafe koyarak sorsa bu kadar
kolay evet dedirtemezdi. Yllar nce bu program pa-
zar gnleri TRTde seyrederken, eminim Ne kadar ko-
lay tuzaa dflyorlar diye dflnmflsnzdr. Ekran-
dan seyretmekle, size dokunularak cevap vermeniz
arasnda inanlmaz bir fark olduunu flimdi daha iyi g-
ryorsunuzdur, diye dflnyorum.
Rock konserlerinde ve TVde grdmz arabesk ilah-
larnn(!) konserlerinde dinleyicilerin bu denli lgnca
davranabilmesinin nedeni de, birbirlerine mthifl yakn
olmalar ve herkesin birbirinin zel alannda olmas y-
znden saldrganlk duygusunun artmasdr. Vahfli ve
tempolu mzik de bu duyguyu artrr. Statlarmzdaki ar-
bedeyi ve holiganl dflnn, insanlar ayakta arbede
hlinde tkfl tkfl deil de birbirinden uzak koltuklarda

oturuyor olsalar byle bir saldrganl yapamazlar. Birbi-
riyle st ste barflan dner bakl drt adam aln,
bombofl bir Mithat Pafla Stadyumuna (eskiler bilir) bir
kifliyi numaral, bir kifliyi kapal, bir kifliyi gazclar, bir kifli-
yi de deniz tarafndaki kale arkas tribne gelecek flekil-
de oturtun ve Hadi delirin bakalm! deyin, bakn saldr-
ganlk yapabiliyorlar m?
On befl ilin evik kuvvet mdrlerine ve mdr yardm-
clarna verdiim bir eitimde bu konuda hemfikir olduk.
Polisin dikkat etmesi gereken en nemli noktalardan bi-
ri de olay karma potansiyeline sahip gstericilerin
mmkn olduunca birbirinden uzakta tutulmasdr.
Ev ve arabada bu alan byr. Normalde 50 cm olan
zel alannzn bir anda ok arttn grrsnz. Bu yz-
den apartman giriflinde saygyla geip yol verdiimiz in-
sanlarla, arabada yol verdin vermedin, yol benimdi se-
nindi kavgalarna gireriz. Bize zg i ie apartman ya-
flam da zel alanlarna girilen insanlarn saldrganlna
yol amaktadr. fiimdi dflnn, eer tkfl tkfl apart-
manlarda deil de filmlerde grdmz o genifl bah-
eli tek katl evlerde yaflyor olsaydk, birbirimize karfl yi-
ne de bu denli saldrgan olur muyduk?
zel alandan bir sonraki blge kiflisel alan (50-120 cm)
diye geer. Buraya uzun sreli alfltmz ifl arkadaflla-
rmz, dostlarmz girebilir ve iletiflim iin iyi bir alandr.
Ama flirketinize kargo getirmek iin gelmifl olan eleman
eer 1.20den yakna girerse rahatsz olursunuz. Yine
seminer veren biri bu mesafeden yakna girmemeli. Bir
yabancnn bulunmas gereken yer (ben buna nc
blge diyorum) sosyal alandr (1.20-3.60). 3.60 ve son-
ras ortak alandr. Bu blgeye herkes girebilir.
46
Bu alanlar cetvelle izer gibi 1.20-3.60 aras fleklinde

ayrma flansmz yok. Tm bu alanlar lkeden lkeye ve
lke iindeki yrelere gre deiflir. Metrekare baflna az
sayda insan dflen yerlerde bu alanlar otomatikman
genifllemektedir. Krsal alanlarda yetiflmifl insanlarn bu
zel blgeleri, flehirde byyenlere gre ok daha ge-
nifltir. Bu nedenle el skflrken, sarlrken; flehirde yetifl-
mifl biri yannza girerken, ky kkenli bir insan mm-
kn olduunca uzanzda kalr. stanbulda bu mesafe-
nin 2-3 santimetreye, otobslerde de sfra dfltn
biliyoruz deil mi?
Dokunarak sahipleniriz. Bir avc avna dokunarak poz verir. Sizin

sahip olduunuz bir fleye baflkas dokunamaz.
48
49
Hi kimsede, yamurda bile, yok byle kk eller.
E. E. Cummings9
ELLERN VERD MESAJLAR
Eller, dflncelerin ifadesinde en gl olan destekleyi-

cilerdir. Tm yaratclmz ellerimizle dnyaya yanst-
rz. Resmi, heykeli, yemei ellerimizle yapar; dflnce-
lerimizi dnyaya ellerimizle indiririz. Ufack bir dokunma
yzlerce hofl kelimeden daha etkili olabilir. Elleri takip et-
mek dflncelerle ilgili ipular verecektir. nsanlar d-
flncelerini farknda olmadan ifade edebilirler. Ellerin
temel konumu vardr: dilenci, diktatr ve tehdit.
Elin Konumlar
Dilenci Konum
Arka sayfadaki resimde greceiniz dilenci, yani ak
konum size neyi hatrlatyor?
9 Kse, Samet (2002). Cummings Profilden alntdr, sayfa 159. stanbul: Yap
Kredi Yaynlar.
50
Elin dilenci konumu

Evet, rahatlk, isteme, belki yalvarma (dua eden insanlar
dflnn, ellerini yukar ters konumda kaldrp dua eden
birini hi grdnz m?), yani eliniz dilenci konumdayken
sylediiniz bir fley karflnzdakileri rahatsz etmeyecektir;
bir otorite hissi uyandrmayacaktr. Dilenci konumu, iletiflim
Ellerin Verdii Mesajlar 51
kurmak, ikna etmek ve Bak elimde bir fley saklamyo-

rum, doruyu sylyorum demek iin iyi bir kullanm
olarak kabul edilir. Konufltuunuz toplulua kollarnz
aarak avularnz ak yaklaflyorsanz onlarla iletiflim
kurma abasnda olduunuzu karflnzdaki topluluk ra-
hatlkla alglar.
Eller belin yukarsnda ve ak olduundan bir fley sakla-
madnz hissettirirsiniz. Sizi dinleyenler gven ve kucak-
lama hissini yaflarlar. Politikaclar bunu ok sk kullanrlar.
Berlusconinin seildii aylarda yaymlanan drt ayr fotoraf. Dr-

dnde de eller belin yukarsnda, avular ak. Bakn hibir fley sak-
lamyorum diyor. renilmifl bir hareket. En ilginci son fotoraf:
Mahkeme heyetiyle konuflurken arkadan ekilmifl. Mahkemede byle
konuflmazsnz. Avular ak, Bakn, hi yolsuzluk yok, rflvet ver-
medim diyor. Berlusconi; Chirac, Putin, Blair, fiaron ve Schrderle
birlikte bu konuda Avrupadaki en eitimli politikaclardan biri.
52
10
Bush Yaptmz her fley yasal aklamasnda. Sadece Irakta 2003ten

bu yana bombalamalarda 655.000 sivil ld. Kolsuz, bacaksz, ana-
sz, babasz sryle ocuk ortalkta kalmfl. Filistinde ambargo var, o-
cuklar ilaszlktan lyor. Siz, Bushun kollar ak, avular bize d-
nk fotoraflarn grrsnz hep. Iraka girme nedeni olarak gster-
dikleri bir tane kitle imha silah bulunamad. Bakn, Blairin o akla-
masndaki fotorafna. Nasl masum deil mi? Bizden saklad hibir
fley yok. Avularn gsterirler bize. Iraktan gelen bir Trkmen okurum
O kadar ok kolsuz, bacaksz ocuk var ki anlatamam demiflti. Bu
yzden bu ellere dikkatli bakn, nasl temizler deil mi?
10 Hrriyet gazetesi, 12 Mays 2006.
Tony Blair bembeyaz gmleiyle Irakn Basra kentinde bir okulda;

dnyadan haberi olmayan kk bir ocuk Blairin yanan pyor.
Btn dnya basnnda bu fotoraflar yer ald. Baca olmayan, e-
nesi kopmufl, yz yank ocuklar hi grmediniz. 655.000 lnn
zerine hl kollar bacaklar kopuyor, bombalar patlyor; ama bu
adamlarn gmleklerine hi kan sramyor, gmlekleri bembeyaz.
Iraktaki ABD iflgal glerinin ba-

flndaki Tommy Franks. Ebu Ga-
rip Cezaevinde kollar, bacaklar
gz gre gre krlan, tecavz
edilen Irakllarla ilgili susuzluk-
larn aklyor. Avular ak, bir
elinde kalem. Kalemin anlamn
ileride greceiz.
54
Diktatr Konum
Kapal konum ise insanlarn beyninde bir anda otoriteyi
arfltrr. Kpek eitmifl olanlar bunu bilir. Kpee avu
aflay gsterir bir flekilde kolunuzu afla indirir ve yksek
sesle Otur Cimbo! dersiniz (flimdi evli erkek okurlarmz
Aaa hanm evde bana aynen byle davranyor! diyor
olabilirler, ben de yazarken benzeri eitimleri eflit-
li kereler aldm fark ettim). Ayn kpee, glmseyerek
avularnz ak, kibar ve yumuflak bir tonda Cimbo, otu-
rur musun, ltfen! dediinizde byk ihtimalle Cimbo:
Niye oturaym ki bir kere avular ak! Sen benim zerim-
de otorite kuramyorsun kardeflim; dileniyor musun, emir
mi veriyorsun? Allah Allah! diye el kol hareketlerinde bu-
lunacaktr. Unutmayn, karflnzdakine mesaj % 7 syle-
diklerinizle verirsiniz, % 93 de sesiniz ve beden dilinizle.
Diktatr konum
Burada, toplulua yaptnz konuflma ve sunufllarda

zellikle nereceim fley, kollarnz ak, avularnzn
yukar bakyor olmas ve ellerinizi hep bel hizasnn s-
tnde tutuyor olmanzdr. Bu dinleyicilerin sizi alglama-
larn kolaylafltrr ve iletiflimi olumlu ynde etkiler.
Hitler
Hitleri dflnn, dnyann en etkili liderlerinden biridir.
Eitimlidir ve modern bir ulusu peflinden savafla srk-
lemeyi baflarmfltr. fiimdi ltfen kitab brakn ve televiz-
yonda belgeselde grdmz Fhrerin arka plandan
ekilmifl siyah beyaz grntsn dflnn. Btn o ka-
labala, milyonlara elini diktatr konumda uzatp Hayl
Hitler! Nazi selamyla hitap etti ve btn bir ulus ayn
iflareti birbirine tekrar etti, Alman ulusu birbirinin beynine
56
ayn mesaj kodlad. Otur Cimbo, yoksa sabun olur-

sun! Hitler sarslmaz bir karizma ve otorite oluflturdu,
koca bir ulusu savafla soktu. Peki ayn Hitler, o kalabal-
a avularn dilenir bir flekilde gsterip Serdar Ortan
ses tonu ve yznde Rahmetli Kemal Sunaln glmse-
mesiyle Hayyll Hiiitler! deseydi sizce dnyay bir sava-
fla sokabilir miydi? (Duvara bofl bofl bakp srarla evet
diyenler ltfen kitabn devamn okumasnlar, kitab al-
dklar kitapya gidip yalvar yakar geri vermeye alflsn-
lar; nk bu grubu ikna flansm yok).
Herhangi bir tartflmay durdurmak veya bastrmak isteyen
bir baflkan, bir arabay otoriter bir flekilde yavafllatmak is-
teyen bir trafik polisi, beraberindeki milletvekillerini otorite
altna almak isteyen bir parti baflkan avular afla baka-
rak, ellerini diktatr konumunda bastrarak konuflacaktr.
Bir konuflmasnda Tansu iller.

fiimdi Tansu illeri dflnn ltfen. Evet, hep sa eli

avu afla dnk (kapal konum) ve bastrarak konuflur.
Avcunu hi amaz. Yllardr siyaset sahnesinde (bu kitap
1999 Ocak sonunda bitti ve sadece Demirelin Cumhur-
baflkanl dneminde yedi baflbakan deiflmifl, flu sra-
da da ayn politikaclar ayn liderler srasyla baflbakan
olacaklar) ve yze yakn bykl, kaflarl, kurt, erkek millet-
vekilini esas duruflta bekletiyor. Avcunu ak konumda
hi gremezsiniz, yapay ve sonradan renildii bel-
li bir flekilde afla doru bastrdn greceksiniz. Ya-
banc danflmanlara on binlerce dolar dersiniz ve size
bu hareketleri retirler.
Tansu illerin TBMMdeki bir konuflmas, elini baskn olarak avcu

aflaya gelecek flekilde indirip kaldrarak konuflmasn srdryor.
Devlet Baheli, Blent Ecevit ve Hsamettin zkann el hareketlerini
kitabn devamnda yorumlayabilecek dzeye geleceksiniz.
58
Tehdit Konumu
iller sadece Mesut Ylmazdan bahsederken, iflaret
parman, yumruunu skarak tehdit konumuna getirir.
Bu ebeveynlerin, byklerin, amirlerin, retmenlerin,
subaylarn kulland, beyinde tehdidi inceden inceye
hissettiren korkutucu bir harekettir.
Tehdit konumu
Deniz Baykal bu konuflmasnda: Hkmete n koflulsuz girebiliriz, di-
yor olabilir. Eer byle diyorsa sakn inanmayn ve parmana bakn.
Parmak: ok koflulumuz var, hkmete girdikten sonra da canm s-
kld anda hkmeti dflrrm, diyor olabilir; ama olmayabilir de!
Eer yeni genel mdr glmseyerek Arkadafllar bura-

da, senelerce hep beraber mesut bahtiyar alflacaz
derken, bu iflareti yapyorsa ve iflaret parman kullan-
yorsa, ben buna tehdit parma diyorum. Bilin ki karflnz-
da sizi Bizans askerleri ya da Profilo buzdolab gibi gren
yavru bir Cneyt Arkn var. Yumruk tehdittir. Yumruun s-
klma fliddeti tehdidin derecesini gsterir; bu yumrua bir
de iflaret parma eklenmiflse tehdit, bir yerlere ynelme-
ye bafllamfl demektir. erie deil, vcudun verdii
ipularna bakn.
Irak Savafl sonras Bush ve Blairin kimyasal silah konusunda bilerek

yalan syledikleri ortaya kmfl. Fotoraf ekilirken Putin, iflaret par-
man uzun sre byle tuttu. Grflmenin ieriini kimse bilmiyor;
ama bakn haberdeki son cmle ne: Putin, Tony Blairi hafllad.
Cumhurbaflkan Ahmet Necdet Sezer, bu konuflmasnda, ok mut-

lu bir yl geireceiz! dese bile parmak Sen arkadaki! diyor. fla-
ret parma bilinaltmzda tehdit ve her an kafama bir anayasa ki-
tap gelebilir duygusu yaratr. Bakfllar ise ilerleyen blmlerde
yorumlayabileceksiniz.
60
Clinton, tehdit ederken sa eliyle krsye ve dnyaya dokunuyor, ya

Saddamdan ya da Ladinden bahsediyor. Monica Lewinskyden bah-
setseydi mahcup ve buulu gzlerle konuflacakt, gvenilirliini ve
drstln anlatan mavi kravatn takacakt.
Davranfllar grlebilir. Tutum, duygu ve dflnceler grlemez.

Davranfl GRLEBLR
Duygu
nan GRLEMEZ
Dflnce
Grlemeyen tm bu dflnce, duygu, tutum, inan gi-
bi soyut kavramlar insanlarn davranfllarnda yakalars-
nz. Mutlu bir insan nasl glmsyorsa, hoflnut olmayan
biri de ayaklarnn durufluyla herhangi bir ipucu verebilir.
Beyin gemiflte olabilir veya gelecei yaflyordur. Ama
beden an yaflar. Siz de o an beynin yafladklarn be-
denden yakalayabilirsiniz. lerideki blmlerde bu ko-
nuyla ilgili ok ilgin rnekler bulacaksnz.
Amerikada bir ktphanede yrtlen arafltrmada, g-
nn belli saatlerinde okurlara kitaplar tezgha braklarak
verildi. Belli saatlerde ise kitaplar tezgha braklmadan
elden verildi ve bu srada da hafif bir el temas saland.
Ktphane kflnda uygulanan ankette, el temas sala-
nan okurlarn ktphane hizmetlerine ok daha olumlu
baktklar, dokunulmayan okurlarn ise, ktphane hiz-
metlerini ilgin bir flekilde iyi bulmadklar grld (flimdi,
kitap yaymlanp da yneticiler bu bilgiyi okuduktan sonra
bakn, biz abartrz ya, Migroslarda kart verirken el okfla-
malar, Beendikte pofletinizi alrken hafif temaslar, kimi
flirketlerde inlemeler... vs.).
Dokunmak ok etkili ve nemlidir, bir el skmayla karfl-
nzdakinin dflncelerini olumluya evirme flansnz ok
fazladr. El skarken baflka etkiler de brakabilirsiniz.
Mesut Ylmazn Almanyaya 1997 ylnda yapt ziyaret-
te, Helmut Kohl tarafndan karfllanmasn televizyondan
izledim. Kohl, elini diktatr konumunda saylabilecek fle-
kilde uzatt, Mesut Ylmaz elini mecburen ak konum-
da, yani avucu yukar gelecek flekilde verdi. Elin, benim
dilenci konumu diye adlandrdm bu duruflu, 3-5 sani-
yelik el skma sresi ierisinde Kohlun Burada patron
62
benim mesajn Ylmazn beynine kodlad. Batl bir ifl

adam ile el skflrken bunu mutlaka yaflarsnz. Ellerini
sizin elinizi hafif bastracak biimde baskn ve diktatr
konumda uzatrlar. Trkiyede yerleflmifl Batl firmalar-
dan size gelen satclarn elinizi bu flekilde sktn gre-
ceksiniz. Peki bunu nasl aflarsnz?
Herhangi bir kitab okuyarak, bir beden dili ya da satfl
eitimi alp karflnzda brakn hafif baskn bir flekli, p
babann elini fleklinde el uzatanlara ne yapacaksnz?
Tuttuum gibi bileini bkerim alimallah diyenler, yan-
lfl dflnyor. Bu kitapta geen, anlatm zor olan iki zel
teknikle rahatlkla halledilebilecek bir sorun.
2001 sonlarnda, srail Baflbakan Ariel fiaron ve Trkiye Baflbakan

Blent Ecevit tokalaflyorlar. fiaronun Ecevitin elini, ne kadar kontro-
l ele geirecek flekilde ve avcu yere bakar biimde sktna dikkat edin.
Ecevitin beynine de bizim beynimize de gc kodluyor. fiaronun
arkasndaki uzun boylu koruma, Ecevitin o dnemki korumas Komi-
ser Recai Birgn, Emniyet Genel Mdrlndeki eitimlerim srasn-
da tam bir gn beden dili konusunda eitim ald. fiaron, onun elini
skmaya kalksa o nasl tokalaflacan biliyor. Trkiyenin Baflbakan
bilmiyor, aslnda brakn Eceviti, politikaclarmzdan hangisini ko-
yarsanz koyun oraya, dflnda hibiri bu konuda ciddi eitimli de-
il. (Bu yorum yapldnda Ecevit hayattayd. Allah rahmet eylesin.)
Beden dili ile ilgili ilk alflmalar, Amerika Birleflik Devletle-

rinde bafllad. Bu bilgiyi de ilk olarak istihbarat ve devlet
ynetiminde kullanmaya baflladlar. Size, Amerikan Kara
Kuvvetleri arflivinden alnan ilgin bir fotoraf gstermek
istiyorum. ABD Baflkan Harry S. Trumann bir tarafnda
Churchill, bir tarafnda Stalin; Baflkan her ikisinin de elini,
otoriteyi eline geirecek flekilde, baskn olarak skyor.
11
Postdam Konferans, Temmuz 1945. Elinizi normal bir durumda iki

tarafa doru uzattnzda, elinizin iki tarafa doru, avcunuz yuka-
rda olacak flekilde gittiini grrsnz. Truman ise bilinli bir flekil-
de tersini yapyor.
El Skma Trleri
El skanlar tiplemelerine gre ayr kategoride topla-
yabiliriz:
a) Ss Kpekleri
b) Pehlivanlar
c) fl Bitiriciler
11 National Geographic dergisi, 1945. ABD Kara Kuvvetleri Fotoraf Arflivi.

64
Ss Kpekleri
Onlarla el skflrken
artk daha fazla ya-
flamak istemediinizi
fark edersiniz. Ge-
nelde hanmlarla bu
derdi yaflarsnz. Size
ellerini verirler, eli
alrsnz hibir fley
hissetmezsiniz, sal-
layp geri verirsiniz. Naylon poflet mi salladnz? Amca-
ya merhaba de kzm denilen bir kaniflin patisini mi tut-
tunuz, anlamazsnz. lkemizdeki hanmlarsa aflr din-
dar erkeklerin ellerini skarken ayn hissi yaflarlar. Kimi
zaman eliniz havada bile kalabilir. Byle bir durumda
yanndakine dnn ve Siz almaz mydnz? diye sorun.
Kendisine ve karflsndakine gvensizlik, iletiflim kurma-
ma istei, motivasyon dflkln karflya vermenin en
kolay yolu olarak kabul edilebilir. Profesyonellie hi ya-
kflmadn rahata syleyebilirim.
zm, 21 aspirini ayn anda iin.
Pehlivanlar
Pehlivanlar, size medeni cesa-
retlerini gstermeye, ilgi ve
dikkatlerini anlatmaya, kendi-
lerine ne kadar gvendiklerini
ve ifl bitirici olduklarn gster-
meye tokalaflmayla birlikte
bafllayacaklarn bilirler; buna
inanrlar ve bu konuda muhte-
melen nceden evde ciddi
ciddi alflrlar, diye tahmin ediyorum. Kimi hanmlar, bu

konuda erkeklerden daha uzmandrlar. Eliniz bir men-
geneye girer, kurtulamazsnz. Yukarda yznze glen
adam, aflada Sana bir z gvenimi gstereyim de
gr diye skar da skar. Ta ki yznz mor renkten sa-
rya dnmeye, kalp atflnz yavafllamaya bafllayncaya
dek. Bu duruma mutlaka hazrlkl olun, bir hanm misa-
firim, beni hazrlksz yakalayarak kkken Cincibir ga-
zozlarnn (artk Cincibir kmyor, ne ok severdim!) a-
zn bafl parmanzla kapatp gazn kartmak iin sal-
ladnz gibi sallad, stm baflm kahve oldu.
zm, tokalaflma srasnda gideceiniz yne doru ha-

reketlenmek olmal. Odanza beraberce halay ekerek gi-
demeyeceiniz iin elinizi brakmak zorunda kalacaktr.
fl Bitiriciler
Bunlarla daha ilk kez karfllaflmfl-

snzdr; ama elinizi bir elleriyle tu-
tarken dier elleriyle de elinizin
akta kalan blmn sarar ve
okflarlar. Siz Bayram deil, sey-
ran deil, Allahtan ortalk kalaba-
lk diye dflnrken elinizi bir tr-
l kurtaramazsnz. Yzszlkleri
artt oranda, eli yukar gitmeye
ve kolunuzu geriden tutmaya
bafllar. Bu ancak yakn bir dosta yapabileceiniz, karfllkl
itenlii anlatan bir tutufl fleklidir, hayatnzda ilk defa gr-
dnz bir adam bunu yapyorsa ondan korkun. Bunu
genelde politikaclar yaparlar, el skflrken elleriyle yapay
bir dostluk mesaj verirler. Bayan politikaclar bunu yapa-
rak erkeklerin beyninin kflesindeki bir yere cinsel mesaj
66
gnderirken, erkek politikaclarda bunun en st dzey

flekli, Hasan Celal Gzel hareketi adyla literatre kazan-
drdm enseden aslma hareketidir. Yakn dostlar birbi-
rine bunu yaparsa o zaman itenlii anlatr.
Getiimiz gnlerde bir televizyon kanalnn ana haber

blteni iin benden grfl istendi. Konu, Yalm Erezin
hkmet grflmesindeki beden diliyle ilgili mesajlard.
En ilgin grnt, Yalm Erezin elini skt tm liderlere
(iller hari) dier eliyle de mutlaka dokunmasyd. Bu
hkmetin kuruluflu iin bir yardm beklentisinin en ak
gstergesiydi. Fakat dier eliyle Deniz Baykaln sadece
eline dokunurken, FP Lideri Kutann dirseine, Ecevitte
daha yukar, en yakn olduu Ylmazn ise neredeyse
omzuna dokunuyordu. Liderler arasnda bir mahalle ar-
kadafl olsa ensesini de tutabilirdi (Hasan Celal Gzel
hareketi). lgin bir flekilde el skma riteli srasnda kar-
fllk olarak liderlerden, Ereze dier elleriyle dokunan sa-
dece Ylmaz ve Ecevit oldu. Dierleri dokunmadlar, bu
da onu gerek anlamda hangi liderlerin koflulsuz des-
teklediiyle ilgili iyi bir ipucuydu (ben haberi hazrlayan
televizyoncuya, bu yorumlar ekrana bakarak yaparken
arkama dndmde, haber arkasndaki dier kiflilerin
merakla toplandklarn ve dinlediklerini grdm).
zm, aynsn yapn. Yznzde daha ikircikli bir g-

lmsemeyle elleri, daha fazla okflayn ve daha uzun tu-
tun. Dier elle ensenize mi dald? Siz de enseyi yakala-
yn, onlar birbirini tanr. Unutmayn deli deliyi grnce o-
man saklarmfl! Bu benden daha yzsz ya da
Onun da benden bir kar var herhlde deyip yannz-
dan hzla uzaklaflacaktr.
12
Kostas sa elini kontrol alacak flekilde dominant uzatrken sol eliy-

le, Erdoann kolunu kavramfl. 68. sayfadaki fotoraf ise Erdo-
ann bu konuda bilgili olduu dnem. Karamanlis elini dominant
uzatmasna ramen baflbakann avucunu ak bulamad. Baflba-
kan da dier eliyle onu kavrad.
12 Hrriyet gazetesi, 16 Austos 2004.

68
13
Baflbakan Erdoan ve Yunanistan Baflbakan Kostas Karamanlis Vi-

yanada, Avrupa Topluluu hkmet baflkanlar toplantsnda. kisi
de beden dili konusunda iyi eitimli. Karamanlis sol eliyle Erdo-
ann kolunu mmkn olduu kadar yukardan tutarak hem sa-
mimiyetini hem de hkimiyetini anlatmaya alflyor. El ne kadar yu-
kardan kavrarsa hkimiyet, beklenti, kar, samimiyet (grflmenin
yapsna gre) o kadar yksektir.
Yukardan dokunmak g gsterisidir. st, astn omzu-

na eliyle dokunur. Bu, sahiplenmeyi ve gc anlatr. Ast,
ste aynsn yapamaz. El ne kadar omza veya enseye
yaknsa g o kadar fazladr.
13 Sabah gazetesi, 13 Mays 2006.

2005te ayn hafta iinde ekilen bu iki grntde Tayyip Erdoan,

talyan Baflbakan Berlusconi ve Krgzistan Baflbakan Tanayevi iki
eliyle tutuyor. Bu fotoraf da gc ve stn olmay anlatr. Bilinli
ve hkimiyet kurmak iin yaplan profesyonel bir davranfl.
70
Ellerin Anlattklar
fiimdi ellerin eflitli durufllarnn size ne gibi gizli ipular
verebilecei zerinde duralm.
Eller Kenetli
Kenetli eller, genel bir olumsuzluun, bir hayal krklnn
habercisidir. Bir ifl grflmesinde sizi ziyarete geldiklerin-
de dikkat edin. O ilk bafllang blm bitmek bilmez.
Dilbilimde buna fatique communion14 denir. letiflim kur-
mak iin gsterilen hani o ilk abalar. Bunda genelde pek
baflarl olduumuz sylenemez. Daha daha naslsnz?
sorusu sadece Trkede vardr. Otobslerde Memleket
nire? ve onu mutlaka izlemesi gereken inden mi? so-
rularndan oluflan bu iletiflim kurma biimi, kz istemeler-
de de vardr. Timur ve Beyaztn ordular gibi karfl karfl-
ya gelen kalabalk aile gruplar, buz gibi bir sessizlikten
sonra birinin (ki onun ad genelde Kamberdir) ortaya -
kp Eee, havalar da soudu! demesiyle iki rakip aile,
havalar zerine yarm saat geyik yaparlar.
Beyefendi ernobilden sonra byle oldu.
Evet, bu El Nino byle yapt.
Haklsnz Monika Lewinsky yznden dzelmedi git-
ti mevsimler (o da yabanc kelime ya!).
fl grflmesinde sizi ziyarete gelenler, genelde asl konu-
ya girmek iin yaklaflk yarm saat Befliktafl teknik direkt-
rnn Erturulu niye libero oynattndan Amokachiyi ta-
kmdan kesmekte ne kadar hatal olduuna kadar konufl-
mak zorunda hissederler. Byle bir durumda, ellerinizin
masann stnde birbirine kenetli olduunu greceksiniz.
14 Fatique Communion: Sohbet bafllatmak iin kullanlan standart szlerin dil-

bilimdeki uluslararas ismi. Kitap boyunca benden zenti ngilizce kelimeler
duymayacaksnz. Benim dilim bana yeter. Sadece bazen burada olduu
gibi arafltrma yapacaklar iin bilimsel kaynak belirtirken kullanacam.
Resimde, Prof. Dr. smail stelin haraflo rg zerine yaptm on

befl dakikalk bir konuflma sonrasndaki ellerini gryorsunuz.
Bu durufl yznze yanstmamaya alfltnz, beyniniz-

deki olumsuzluun ellerinize yansmasdr. Grflme ya-
rm saati geip de karflnzdaki koltua kayklarak Asln-
da hem enflasyonun hem de gneydou sorununun
flipflak zlebileceinden, aslnda kfledeki kokorei-
nin benden ve ondan fazla kazandndan ve aslnda biz
millet olarak tembeliz arkadafl, bak sallandracan iki ki-
fliyi... diye devam ederken, kenetli ellerinizin iyice yuka-
r ykseldiini grrsnz. Bu olumsuzluun, bkknl-
nzn ne dzeye geldiinin bir gstergesidir. Olumsuzluk
arttka kenetli eller daha yukar kmaya bafllar. Eer
karflnzdaki ellerini bu flekilde tutuyorsa iflte bu nedenle
siz de grflmeyi daha fazla srdrmemelisiniz.
72
Grflmemiz iki saati gemifl, ben deerli dostum smail Beye Bir blk
komutanmz vard, beni ok severdi. Askerde hi nbet tutmadm, ok ra-
hattm, hi dayak yemedim diye, anlatyorum; grflmemizin nc
saatine denk gelen resmi, yayn ilkelerimiz nedeniyle yaymlamyoruz.
Trk Dfliflleri Bakan Abdullah Gl ve ABD eski Dfliflleri Bakan Colin

Powell basn toplantsnda. Her ikisi de bir i gerginlii iinde (eller ke-
netli) bir ihtimal farknda olmadan biri dierini aynalyor olabilir.
Recep Tayyip Erdoan, stanbul Bykflehir Belediye Baflkanl g-

revinden alndktan sonra yapt basn toplantsnda gryorsunuz.
Eller zgnlnn derecesini gsteriyor. Ayaklar da byk ihti-
malle arp iflareti yapyor.
15
Efsane bir fotoraf. ok sosyal bir ortam. Hilmi zkk, Semra Sezer,
Necdet Sezer ve Tayyip Erdoan yan yana. Kimse ortamda rahat de-
il, herkesin elleri kenetli.
74
Papa II. Jean Paul, Beytllahime ziyarete gelmifl, Filistinde protesto

gsterileri var, Yaser Arafat ve efli Sha Arafat glmsemeye alflyor-
lar; ama elleri gerginliklerini yanstyor.
flmesi
Ellerin nde ve Arkada Birleflm
Bunlar iki farkl anlam taflyan durufllardr. lk resimde
grdnz daha ok kaymakam beyden kye su yolu
istemeye gelen muhtarn durufludur ve genellikle de ba-
fln eilmesi, vcudun klmesi ve omuzlarn dflme-
siyle desteklenir. Karflnzdakine genelde Vur enseme,
al azmdan ekmei havasn verirsiniz. Ellerin arkada
birleflmesi ise kendine olan zgveni, meydan okumay
anlatr. Saklayacak ve korkacak bir fleyiniz olmadn
gsterirsiniz. Genelde bu, koridordan geen lise md-
rnzn, kalabalk bir bln karflsndaki nbeti su-
bayn ya da cezaevi avlusunda volta atanlarn yryfl-
dr ve gsn ne kmas, omuzlarn ykselmesi, bur-
nun hafif yukar kalkmasyla tamamlanr. Karflnzdakine
genelde Bunun milletvekili bir days var herhlde ha-
vas verirsiniz. Bir fley saklamadnz, kendinize gven-
diinizi ve mcadeleye de hazr olduunuzu gsteren
bir durufltur bu. Bir devlet dairesinde sizi ayakta bekleti-
yorlar, bilmem ne verginizi vermek iin eziyet ekiyorsu-
nuz; Muhtar Emmi gibi beklerseniz yarm saat daha te-

lefonda muhabbetlerine devam edebilirler; ama Kay-
makam Bey duruflu size en azndan yarm saat kazan-
dracaktr.
Muhtar Emmi duruflu
Kaymakam Bey duruflu

76
Amerikallar iin zafer fotoraf. Saddam Hseyin'in elleri nden ke-

lepelenmifl; gcn elinden alndnn kant. Amerikallar ellerinde
flampanya kadehleriyle yeni yl kutlamaya hazrlanrken seyrettiler
grntleri. Bu fotoraf iin 655.000'i aflkn sivil, kadn, ocuk Irak-
l ld ve Amerikallarn Irak'a girme nedeni olarak gsterdikleri kit-
le imha silahlar hl bulunamad. Dnya nfusunun %5ine sahip-
ken dnya tketiminin %40n yapan, nfusu %5ken kresel sn-
maya yol aan gazlarn %25ini salan ve Kyoto anlaflmasn imza-
lamayan ABD Baflkan Bush hakknda hibir mahkeme yok. Yl 2007,
bir dier ylbafl; 167 kiflinin lmne neden olmaktan alan dava
sonucu Saddam asld (emin olun on binlerce daha fazlasn ldrt-
mfltr). 655.000 kiflinin katili Bush ise zgr. Fotoraflara inan-
mayn, kalbinize inann. Aslacaksa tm katiller aslsn, mral'dan
Beyaz Saraya kadar.
Eer bir elinizle dier elinizi deil de, dier bileinizi tu-
tuyorsanz bu genel bir olumsuzluun ifadesidir. Daha
fazla uzamamas gereken bir olumsuzluun da iflareti-
sidir. Zielkenin dedii gibi el, bilei ne kadar yukardan
tutarsa, ki bu dirsee kadar kabilir, memnuniyetsizliin
artt, bir an nce baflka bir ifle dnmeniz gerektii ko-
nusunda karflya ipucu veriyorsunuzdur.16 Eer karflnz-
daki byle bekliyorsa grflmeyi bir an nce bitirin, bir
de yumruu sklysa kan oradan!
Bill ve Hillary, Beyaz Saray bahesinde eer bunun tam tersi flekilde
dursalard skandal olabilirdi. retilmifl bir durufl. Bill hkim,
Hillary ise evde kocasn sapk herif diye oklavayla kovalyor bile ol-
sa basnn karflsnda byle durmak zorunda.
16 Zielke, Wolfrang (1993). Szsz Konuflma. stanbul: Say Yaynlar.
78
Irak Savafl ncesi ABDli General Michael Dodson diye bir adam gel-
mifl skenderuna. Basn, nceleme ve denetmelerde (!) bulundu
diye haber yaymlad. Dodson fotoraflarn ekildiinin farknda, el-
ler belinde, g gsterisi yapyor; denetleme yapyor havas veriyor.
Karflsnda bizim subaymz. Belki fotoraflarn ekildiinin farknda
deil; yine de yle durmamal. Emin olun; bilgisiyle, tavryla, lke
sevgisiyle o adama gerekli tavr gstermifl ve yeterli cevab vermifltir;
ama insanlar o konuflmalar duymuyor, sadece bu fotoraf gr-
yorlar. Asker lisede bizim mfredatmzda beden dili yoktu. Mutlaka
retilmesi gerekir, bu fotoraf onun kant. Dfliflleri, politika, birok
alanda herkes bu konudan habersiz. Abartlmadan renilmesinde
fayda var. (Bu fotoraftaki kifli ben de olabilirdim; rencide etmemek
iin subaymzn yzn flulafltrdk. Bunun anlk bir grnt ola-
bileceini gz nnde bulundurmakta fayda var, biz sadece ilerisi
iin gereken dersi almalyz.)
flu
Haldun Dormen Duruflu
Ellerin Haldun Dormen duruflu, resimlerde grdnz

hareket, daha ok Ben biliyorum ya da Biliyor gr-
nyorum hareketi olarak kabul edilebilir.
Haldun Dormen duruflu
Her fleyi biliyorum kardeflim grmyor musun?

80
Bu hareketi yaptnzda karfldaki igdsel olarak sizin

konuyla ilgili bir fleyler bildiiniz hissine kaplacaktr. Ben
bunu Haldun Dormen hareketi olarak adlandryorum.
Karflnzdaki otomatikman daha tedbirli olacak ve Her-
hlde konuya hkim duygusuna kaplacaktr. Bunu o-
unlukla, genel mdrler, yneticiler alflanlarna karfl,
profesrler oturduklar masada rencilerine karfl ya-
parlar. Astn stne karfl yapma flans yoktur. Dflnn,
flirkette aycy aryorsunuz. Buyur ne istedin? diye
bu hareketle geliyor. Anlaflld gibi bu hareketi daha
ok, yetkin, st kademedeki ve bilgili grnmndeki ki-
fliler kullanr. Byl ve bilgece bir harekettir. Doru yer-
de kullanmanz itenlikle tavsiye ederim.
Kemal Derviflin Dnya Bankasnda baflkan yardmcsyken eitim ald-

kesin, bakanl srasnda Haldun Dormen duruflunu ok kulland.
El Yzde
Elin yz kapatmas genellikle olumsuzluk, endifle, belki yalan
ya da flpheye dair bir ipucudur. eflitli uzmanlar, elin yzde-
ki deiflik konumlaryla ilgili farkl yorumlar yapmaktadr.
Endifle, flphe, yalan, olumsuzluk

El, yze hayal krkl durumunda da gider. Penalt katnda
tm taraftarlar elini yzne, alnna gtrr; iflte size bir rnek:
17
Mart 2003 Tezkeresinin TBMMden gemedii gn, Erdoan ve Gl.

Ellerin yzde oluflu; endifle, znt, i gerginlii ve olumsuz duygu-
lar anlatyor.
17 Milliyet gazetesi, 20 Mart 2003.
82
Elin eneyi okflamas bir karar verme srecini ve youn-

laflma isteini anlatr. Dikkati ve younlaflma isteini
gsteren asl ipucu, iflaret parmann beyni gsterdii,
elin ise yanaa dayal olduu durufltur. Bunu genellikle
bir toplantnn baflnda sizi dinleyen alflanlarnzn afla-
daki gibi yaptn grrsnz; ama bir sre sonra du-
rufl bir sonraki flekli alabilir. kinci fotorafla ilgili fazlaca
yorum yapmyorum. Birinci durufl ilginin ifadesi, ikincisi
ise fiimdi memlekette olmak vard, annem ili kfte ya-
pyordur durufludur.
Elin yanakta olduu duruflta iki fleye dikkat edin, baflpar-

mak ve orta parmak.
Bak nasl dikkatle dinliyorum, gryor musun? Anlattklarna yo-

unlaflmfl durumdaym.
Genelde 15 dakika sonra bu grnt oluflur. Kardeflim susmad git-

ti; leylein mr laklakla geer dedikleri bu herhlde.
flparman Verdii Mesajlar

Baflp
Baflparmak, genel anlamda stnln, egonun ve gve-
nin ifadesidir. Birini baflparmakla gstermekle ak avu-
la iflaret etmek veya iflaret parmayla gstermek arasn-
da byk fark vardr. Baflparmak nem vermeme, kendi-
ni ondan stn grme; ak avu sayg, sevgi ve dostluk;
iflaret parma ise tehdit, otorite duygusu uyandrr.
Dikkat edin yeni yetme ifl adamlar takm elbise alrlar ve bu
elbise mutlaka yelekli olur. fiirkette dolaflrken genelde eller
yelek cebindedir, fakat baflparmaklar hep dflardadr. Bu
egemenliin sahipliin, hatta etrafa alttan alta verilen bir
cinsel mesajn habercisi olabilir. Dflnn, aycy aryor-
84
sunuz; eller yelek cebinde, baflparmak dflarda Buyur di-

yerek geliyor! (Kitap boyunca baflka ayc rneimiz yok,
rahatlayabilirsiniz.) ayc yapamaz; ama genel mdr ve-
ya patron flirkette byle dolaflr. Ayn fley askl kemerini tu-
tanlarda vardr, normal bir flekilde tutabilecekken baflpar-
mak akta ve yukardadr. Ayn flekilde iki elini arka cebine
sokanlar zellikle baflparma, gveni, etrafa egemenlii
gsterme isteinin habercisi olarak hep dflarda brakrlar.
Sizi dinleyen kiflinin eli yanaktayken, baflparma flakak-
ta deil de ene altndaysa elefltirel bakyordur, bir reka-
bet hissi de yaflyor olabilir18 (bu, Morrise ait bir yorum;
kendi izlenimlerimle bunu destekleme flansm olmad).
Dinlemede. Negatif duygular hkim, sylediklerinize katlmyor ve

kendi eklemek istedikleri var.
18 Morris, Desmond (1994). Bodytalk: A World Guide to Gestures. New Jersey:
Cape Publishing.
Obamann bakfl elefltirel, tam olarak ikna olmufl deil. Byk ihti-
malle itiraz niteliinde syleyecekleri var. Bakfllar dikkatle dinledi-
ini anlatyor.
Dier parmaklarn az rtmesi iki fleyin ipucu olabilir ya

Benim de sylemek istediklerim var ya da Sana inan-
myorum.
Bir seminerdesiniz, sunufl yapyorsunuz veya toplantda-
snz. Yneticilerden biri sizi byle dinliyor. Konuflmanz
kesip hemen fikrini aln. Erdoan Bey, siz ne dersiniz?
deyin. Duruflunu deifltirecek, grfllerini aktardktan
sonra elinin konumu mutlaka farkl olacaktr.
1997de Ankarada bir otelde konuflma yapyorum, bir an
durdum; yetmifl-seksen kiflilik bir topluluk iinden, bir be-
yefendiye: Siz ne dflnyorsunuz bu konuda? diye sor-
dum. ok tannan bir yatak ve kanepe firmasnn st d-
zey yneticisiymifl. Hi duraksamadan kendi flirketiyle ilgili
baz rnekler verdi ve sonra fierif Bey, ben bir fleyler sy-
86
leyip sylememeyi aklmdan geiriyordum; ama belirgin

hibir fley yapmadm, bu kadar kiflinin arasnda benim
srail Devlet Baflkan, Cumhurbaflkanlnca verilen resm bir yemek-

te Demireli dinliyor. Yorumsuz!
bir fleyler eklemek istediimi nasl anladnz? diye sor-
du (Siz bir konuflmac olarak doru drst bir fley an-
latmazsanz ve bofl konuflursanz, seksen dinleyicinin de
mutlaka ekleyecekleri bir fley vardr zaten diyemediim
iin iflaret parma ve dudaklarla ilgili alakasz bir fley an-
lattm. Herkes inand, size de anlatyorum). Sadece iflaret
parmann dudaklara dokunmas kiflinin byk ihtimalle
sylemek ve eklemek istedii bir fleylerin olduunu belir-
tir. Bu tr bir dinlemede negatif bir dflnce yoktur, genel-
de kiflinin katkda bulunma istei vardr. Ama syleyip
sylememe arasnda bir tereddt geiriyordur. Eer
olumsuz bir dflnce varsa tm el az kapatr ve bafl-
parmak da yukary gsterir. flaret parmann duda
kapatmasn veya dudaa dokunmasn, ben en ok ma-
samda bir fley dflnrken ve bunu alflan arkadaflla-
rmdan birine aktarp aktarmama konusunda kararszken

yapyorum; bu durufl ayn zamanda o sradaki bir dfln-
ce younluunun da gstergesi olabilir.
2001 yl sonunda TOBBun reel sektr zerine yapt toplantlardan

biri. Kemal Derviflin konuflmacya sylemek istedikleri var, iflaret
parman bastrma fliddeti, itiraznn olduuyla ilgili bir ipucu, Der-
vifl konuflmacya katlmyor. Benim iyi dostum, gelecekte de drst-
l ve alflkanlyla nemli hizmetler vereceine inandm Rifat
Hisarcklolu, elleriyle hkim ve bilgili olduunu hissettiriyor.
Ellerin Birbirine Srtlmesi

Akflam eve gittiniz ve en sevdiiniz yemek sofrada (be-
nimki zeytinyal yaprak sarma, bizim evde geleneksel
olduunu tahmin ettiim bir flekilde drt ylda bir yaplr,
yani en son drt yl nce yapld, bir daha da yemek na-
sip olmad). Genellikle yaptmz fley, fotorafta grl-
d gibi ellerin hzl bir flekilde birbirine srtlmesidir.
Dikkat ederseniz snmak iin de ayn fleyi yaparz. Bilin-
dii gibi ilkel alarda atefl yakmak iin iki ubuk hzla
88
birbirine srtlrd. Bu balamda, bu hareket olumlu

beklentilerin iflaretidir. Yavafl yapldnda ise korkun! Bu
sefer olumsuz beklentilerin iflareti olacaktr. rnein, ev
kiralamaya gittiniz. Emlak ellerini yavafl yavafl srterek
Tabii yardmc oluruz diyorsa kan oradan.
Olumlu bir beklenti ile hazrlk yapyorlar, snyorlar (yiyecekleri de iki

para biskvi!). Bu fotoraf lkede aln ne boyutlarda ve
ZGREN&AKINdaki maafllarn ne denli az olduunu gstermesi a-
sndan korkun bir belge niteliinde. (Bofluna aramayn ben fotoraf-
ta yokum.)
89
Geri dnmeliyim engin denizlere,

yalnz denize ve gkyzne.
John Masefield
SAVUNMA
flturmalar
Kol Kavuflt
Kkken bir fleyden saklanmak istediimizde, kendi-
mizi rahat hissetmediimizde, yaramazlk yaptmzda
kanepenin, koltuun veya bir masann altna saklanrz
(biraz daha byyp yaramazlklar artp yolsuzluklara
dnfltnde meclis ats altna saklanmak en man-
tklsdr). Orada kendimizi daha rahat ve gvende hisse-
deriz. fl yaflamnda da kendimizi daha gvende hisset-
mek istediimiz zamanlar olur. Bu durumlarda masan-
zn altna kamanz garip olabilir, bu yzden genelde
yaptmz fley, bir krsnn arkasnda olmak, grfl-
meyi masa arkasndan yapmaktr. Bu da yok ve tama-
men aktaysak kollar kavufltururuz, bacak bacak st-
ne atarz. fiimdi karflmzdakilerle aramzda en azndan
bir engel vardr. Araya o engeli koyduumuz anda ra-
hatlamaya bafllarz. Fakat karflmzdaki ile olan iletiflimi-
miz kopmaya bafllar. Kol kavuflturma ve bacak bacak
stne atma iletiflim kurmada nermeyeceim bir fley
Ama ben kendimi yle daha rahat hissediyorum! diyor
da olabilirsiniz. Evet, siz kendinizi daha rahat ve gven-
de hissedersiniz; fakat karflnzdaki yle hissetmez.
90
Verdiim seminerlerde, hep en n srada, akta oturan-

larn bafllangta bu flekilde oturduklarn grrm. Se-
minerin ilk dakikasndan sonra genelde katlmclarn o-
u ellerini ve ayaklarn nereye koyacaklarn bilemedik-
leri iin bu durufl deiflir (Beyefendi bakn ayak par-
maklarnz havada, byk ihtimalle siz flizofrensiniz. Evet
evet, o paranoyan iki nndeki adam sana diyorum
fleklindeki yorumlarm bu konuda etkili oluyor).
Yabanc olduumuz bir ortamda zellikle de ayaktay-
sak, kollarmz kavufltururuz ve savunmaya geeriz.
Byle bir durumda bacak bacak stne atamayaca-
mz iin genelde yaplan hareket ki bu byk oranla ha-
nmlara zgdr, resimde grlen trde bir kapanma-
dr, bir ayak dierinin nne gelir.
Yar kapallk hanmlara zg bir savunma. Ayaktayken uygulanr.

Savunma 91
Bu yorumlar yaparken, ortamdan ya da durumdan du-

ruflu ayramazsnz. Erzurumda -10 derece soukta
otobs duranda otobs bekliyorsunuz, arkadaflnz bu
konumu almfl durumda. Nurullah Aabey ne o? Bu-
gn bana ok kapalsn, savunma m yapyon yoksa?
fleklinde konuflmalar anlamsz kaabilir. Nurullah Aa-
bey, souktan donduu iin o hareketi yapyordur. Sa-
dece grdnz bir hareketten de yola kamazsnz,
nk bir hareket koca bir kompozisyonun iinde bir
cmle gibidir; size ipular verir; ama tek bir cmleden
kp tm kompozisyonu yorumlayamazsnz. Kifliyi yo-
rumlarken sadece elin durufluna bakarak bir anlam -
karamazsnz.
Ali Krcann bu fotorafnda, baflparmak mcadele gcn ve hr-

sn anlatyor. Baflparmaa dikkat edin! Savunmadaym; ama re-
kabete hazrm.
92
Vcudun tamamnn verdii mesaj nemlidir. Yzdeki

ifade, gzler her fley nemlidir. Ellerle Haldun Dormen
duruflu yaparken, gzleriniz utanga utanga yere bak-
yor, dudaklarnz sryorsanz, yanaklar krmzysa bilge
ifadesi veremezsiniz. Tek bir iflarete, vcudun dier ifa-
delerinden soyutlayarak anlam ykleyemezsiniz. Res-
min boyutunu grmek zorundasnz.
Kol kavuflturmada ellerin de durufla kazandrd an-

lamlar vardr. Eer yumruklar sklmflsa tehdit, tartflma-
ya hazr bir savunma; eller kollar skca kavramflsa ko-
lay krlamayacak bir savunma; eller kollar tutmufl, bafl-
parmaklar yukar dnmflse, savunmann yan sra
mcadeleye hazrm mesajn alrsnz. Bu bir st po-
zisyona oynayan mdrn, genel mdrnn yannda-
ki durufludur.
Kanal 7 Ana Haber Blteni, soldaki sunucu Ahmet Hakan, konuu Meh-
met Barlas ve bir maymun, haber masasnn zerinde ok sk maymu-
na rastlanmadndan Ahmet Hakan igdsel olarak kollaryla savun-
maya gemifl ve kapanmfl (devamnda maymun spikeri yedi).
Savunma 93
Yazarlarn klasik pozlar

94
Bulunduunuz atmosferin rahatl, savunmanzn boyutunu

belirler. lgin bir rnek vermek istiyorum: fiu anki Bat Ak-
deniz Blge Mdrmz, ondan nce de Halkla liflkiler M-
drmz olan Seval etin benimle grflmek iin odama
geldiinde ak konumda ve rahat grflrz. Eer odam-
da bir misafirim varsa, grflmeyi yar kapal konumda (sa-
dece bir el dier kolu tutuyor) yapar. Yine ayaktayken, bir
yabancyla konufltuunu grdmde, klasik savunma ha-
reketiyle iki kolunu birden kavuflturduunu izliyorum.
Dfliflleri Bakan Abdullah Gl (bugne kadar beden dilini en iyi kul-

lanan dfliflleri bakanlarndan biridir), bayan meslektafl Loyola de
Palacio ile grflyor. Palacio hanmlara zg yar kapallk duru-
flunda. Bir erkek dfliflleri bakann byle gremezsiniz.
Kol kavuflturma devaml mcadele iindeki insanlarn
yapmak zorunda olduu bir fleydir. zellikle srek-
li birbirine saldran spor yazarlarnn, sk sk elefltiriye ma-
ruz kalan kfle yazarlarnn farkna varmadan hep kolla-
rn kavuflturarak resim ektirdiklerini greceksiniz, yani
Ben kendimi savunabilirim ve mcadeleye hazrm ve
kollarn arkas milyonlarn nne ktnzda ok rahat-
latcdr. Erturul zkk ve Hasan Cemalin fotoraflar
hepinizin belleindedir, diye dflnyorum.
Savunma 95
Yazarlarn resimlerini milyonlar gryor ve hep gz nn-

deler. Yazlar hep tepkiye ak ve bu yzden verdikleri
tm pozlar ounlukla farknda olmadan bu flekilde verir-
ler. Eer biraz bilmifl havas vermek isterlerse, bir el ene-
ye dokunabilir. Marka merakls olanlarda bu bilekteki pa-
hal saati de mutlaka size dnmfl bir flekilde grrsnz.
Askerde avufllarn rtbelerini gsteren kollarn yan dne-
rek fotoraf ektirmeleri gibi. Ben bu saati alacak kadar
maafl alyorum, akflamlar mankenlerin olduu garden
partilere davetliyim, bakn saate, bakn bakn!
Kollar Yanda El Belde

Kollarn yanda, ellerin ise belde olmas genel bir saldr
hazrlnn veya mcadeleye hazr olmann habercisidir.
Mcadeleye hazr, efline: Neredesin sen bu saate kadar? deme duru-

flu. fl yerinde ise bu daha st noktalara ulaflmay hedefleyen birinin
durufludur. Eer bir kadn dier bir kadna bu hareketi yapyorsa, bi-
limsel dzeyde Yrtarm senin azn flllk anlamna gelebilir.
96
fl yerinde ise bu, daha st noktalara ulaflmay hedefle-

yen birinin durufludur.
Sen hazrsan ben de hazrm mcadeleye, hayatta inmem rakam.

Kiminle pazarlk ediyorsun kardeflim.
Bu, kavga etmeye hazrlanan, tartflmaya niyetli olan bir

kiflinin durufludur. Levyeleri ekip birbirlerine doru y-
ryen iki taksi flofr, delloya hazrlanan kovboylar, d-
vfl horozlar ayn hareketi yaparlar. Kanatlarn aarak
Savunma 97
gvdelerini byk gstermeye alflrlar. Eli bele koyma-

nn, siyam balklarnn kavga etmeden nce solungala-
rn, yzgelerini amalarndan bir fark yoktur. fl yerinde
hep byle duranlarn, meydan okumaya ve rekabete
ok hazr olduunu dflnebilirsiniz.
Kolejli bir kzmz, okul kfl gelecek saldrlardan haberdar vaziyet-

te dosyasnn arkasna saklanmfl, korka korka yryor.
flturmalar
Gizli Kol Kavuflt
Kolejli kzlarn ders kfl genel bir yryfl tarzlar vardr.
Dosya ve kitaplar gslerinin zerine koyup kitaplara
sarlarak t pt yrrler.
Hi kitaplarn gsne yaslayp sarlarak yryen bir li-
seli delikanl grdnz m? Hayr, erkekler genelde sal-
drgan ve laf atma konumunda olduklar iin horozlar gi-
98
bi kollarn saa sola doru aarak yrrken, kzlar mec-

buren kitaplarn arkasnda savunmada yrmek zorun-
da kalrlar. Bu savunmann dier bir rnei, genelde er-
keklerin yapt, saatleriyle oynamadr. Bir topluluun
karflsnda bekleyen erkekler, saatleriyle ve gmlekleri-
nin kol ucuyla oynarken, hanmlar antalarn iki elleriyle
tutarak nlerinde bir duvar olufltururlar. Kokteyllerde ve
garden partilerde (hepimiz hemen hemen her akflam
byle yerlerde gezdiimiz iin genelde rnekleri buralar-
dan veriyorum!) insanlar ufack bir flarap bardan iki el-
leriyle tutarlar. Bylece yine bir duvarn arkasna gemifl-
esine rahatlarz. Ama bunu sadece yabanclarn yann-
da yaparz. Bilmiyorum, aranzda akflam televizyon kar-
flsnda ince belli ay bardayla ay ierken, barda iki
eliyle tutan var m? Yok, nk evde rahatz.
Aktel dergisinin dl treni, Gler Sabanc yln ifl kadn ve Gazi Er-
cel yln brokrat dln almfllar (tabii henz kriz kmamfl du-
rumda). Ufack bir dl herkesin iki eliyle tuttuunu greceksiniz.
gdsel olarak yaptklar, bir cismin arkasna saklanma hareketini
dl evde tutarken hibiri yapmayacaktr.
Savunma 99
Allaam iyi ki bardak var, bardan arkasna saklandm. Hepsi ba-

na bakyor. ok utangacm, ook.
Akflam televizyonda haber spikerlerini seyredin; Glgn
Feyman, Ali Krca, Jlide Atefl, Reha Muhtar ve dierleri,
hepsinin elinde birer kalem greceksiniz. Oysa haber bl-
teni boyunca kesinlikle not tutmazlar. Kalemin syledikleri-
ne deer kattn bilirler. Ama sz bir baflkasna braktk-
larnda ya da haberi beklemek zorunda kaldklarnda o ufa-
ck hafif kalemi iki elleriyle tuttuklarn greceksiniz. Bu, ken-
dilerini seyreden milyonlarla aralarna farknda olmadan
100
koyduklar bir settir. Aslnda olumsuz bir harekettir. zleyici-

lerle igdsel olarak iletiflimleri gleflir. Bunun nasl olufl-
tuunu masalarla ilgili blmde daha net alglayacaksnz.
Ocak 2002, Beyaz Sarayda BushEcevit grflmesi. Bush, kendinden

emin, bir eli dizinde, g almfl ve Ecevite doru eilmifl, bacaklar
rahatln pekifltirirken ak bir konumda (bafl anlk bir grnt
olabilir, yorum yapmayacam). Ecevit, ufack bir kd iki eliyle
tutmufl, bacaklar kapal bir flekilde savunma grnts veriyor.
Bacak Bacak stne Atma

Bacak bacak stne atma ise, savunmann dier bir
fleklidir. Genelde erkeklerin (belki de pantolonun rahatl-
yla) daha az bacak bacak stne attn greceksiniz.
Oysa kadnlar genelde bacak bacak stne atarak otur-
may tercih ederler. Bu kapanma ve savunmaya geme
duygusunun bir gstergesidir. Kifli kabuuna ekilmifltir.
Eer fikrini aklamak iin konuya girerse, bacak bacak
stne atmaktan vazgetiini greceksiniz. Bacak ba-
Savunma 101
cak stne atma durumunda, dikkat edin ayamz da-

ha samimi olduumuz kifliye doru atarz.
Tam kapallk. Kesinlikle kendimizi ok rahat ve gvende hissederiz.

Kitaplarn ne dediine bakmayn dostlar; kendinizi nasl rahat hisse-
diyorsanz yle oturun. Ukalalk yapanlara da Kapalym kardeflim,
var m itirazn? deyin.
Meydan Okuma Oturuflu

Hrriyet Dergi Grubu benden bir konuflma yapmam is-
temiflti; stanbulda baz ifl grflmelerim de vard, gittim.
Avclarda olduka uzak bir yer, git git bitmiyor. Atinaya
10 km yazsndan bir nceki TEM kfl. Neyse, dergi
grubunda krk elli civarnda bir toplulua konuflma yap-
maya baflladm.
102
Meydan okuma oturuflu. Bu arkadafl gerekten pis meydan okur.

Karflnzda lkemizin en iyi giriflimcilik ve dfl ticaret uzmanlarndan
Hakan Akn. Bir de en drstlerin en drst ortadr. Grdnz
gibi Richard Gerein ksa sals, ben de Julia Robertsn uzun sal h-
line benziyorum. fiirket bylece 14 yldr ayakta.
Beden dili eitimlerim genelde iki gn srer; fakat burada
iki saatlik bir srem var. Bina gzel, mthifl yatrm yapl-
mfl; fakat seminer ve toplant salonu dzeni kesinlikle
renklerden, dizayna ve flk dzenine kadar bafltan sona
yenilenmeli. Benim, mesainin en youn olabilecek saat-
lerinde, orada alflma saatinin tam ortasnda baflladm
konuflmam, herkesin aklnn ifllerinde olmas ve salonun
olumsuz dizayn nedeniyle bir trl istediim etkiyi brak-
mad. Bafllangta istediim iletiflimi kuramadm. Katlm-
clardan kimseyi flahsen tanmyorum; bir an durdum, bir
sessizlik oldu ve aniden, iki kifliyi gsterdim, Siz satfl de-
partmanndansnz deil mi? dedim, ikisi toparlanarak
Savunma 103
Evet dediler. Turgay Bey ve Bora Beymifl. Sonra iki ki-

fliyi daha gsterdim, Siz de kyorsunuz, aranzda duy-
gusal bir yaknlk var, deil mi? dedim onlar da flaflrarak
Evet dediler (tabii biri erkek, biri bayan) ve ben semine-
re devam ettim; konuflmann devamn byk bir dikkatle
dinlediler. Sonu gzel biten, iyi bir seminer oldu.
Bu benim artk hi ama hi yapmadm bir fley. nsan-
larn tiplerine, durufllarna, hareketlerine bakp yorum
yapmak. Size iki gn ters ters bakan adam, sizi sadece
dikkatle dinliyor olabilir. Beden dilini ocuunuza sevgi
gsterirken kullann. ocuk Esirgeme Yuvalarna ziyare-
tinizde ocuklara sarlrken, insanlar anlamaya alflr-
ken kullann. Silah zannetmeyin.
Fiyaskoyla bitebilecek bir riske girerek satfl departma-
nnda olduunu sylediim iki kifli de meydan okuma
oturuflu dediim pozisyonda oturuyordu. Bu oturufl bii-
minde karflsndakine meydan okumay, rekabeti ve hr-
s grrsnz. Satfl ve pazarlama elemanlar genelde
byle oturur. Bana -drt ipucu daha verdiler (flrt
edenleri nasl fark ettiim ise az sonra).
Bizim kltrmzde hele aile byklerinin yannda say-
gszlk saylabilecek bu oturufl, zaman iinde kltrm-
ze girdi. Genelde rekabeti, hrsl, mcadeleci ve tuttu-
unu koparan kiflilerin oturufl biimidir.
Verdiim bir seminerde izleyicilere Dnp bakn aranz-
da Yzbafl Mustafa Bafltrk var, bacak bacak stne
bu flekilde attn greceksiniz, hatta fazla rekabeti ol-
duunu gsteren bir flekilde iki eliyle ayak bileini yaka-
lamfl olabilir dediimde Mustafann olduu blmden
glflmeler ykseldi. Benim dediim flekilde oturuyor-
mufl. Benim o kadar rahatlkla bu yorumu yapmamn
nedeni ise Mustafa ile 1979 ylndan bu yana arkadafl ol-
mamz ve kendisini ok iyi tanmamd. Eer grflmede
karflnzdaki byle oturuyorsa onu ikna etme flansnz sfra
104
dflebilir. Maafl istemeye gittiiniz patronunuzu genelde

karflnzda byle bulma flansnz ok fazladr. Dflndke
etrafnzda byle oturan kifliler aklnza gelecek, genelde
ok hrsl olduklarn hayretle fark edeceksiniz.
flin ilgin taraf, duygularmz duruflumuzu etkiledii gibi,
duruflumuz da duygularmz etkileyecei iin bu pozisyon-
da oturan birinin size muhalefet etme duygusu, duruflu de-
vam ettii srece artacaktr. Bu durufl biimini mutlaka boz-
malsnz. Kiflinin iki yannda oturanlar varsa, dizin gsterdi-
i taraf genelde rekabette olunan kiflinin olduu taraftr.
Ayaklar arp Konumunda

Ayaklar X (arp) iflareti verdiinde bu olumsuz tavr ve-
ya gizlenen bir problemi haber veren bir durufltur. Eer
hoflnut olmadnz bir ortamdaysanz, aklayamad-
nz bir dert, bafl edemediiniz bir problem yaflyorsanz,
ayaklarnzn byle bir arp iflareti izdiini greceksiniz.
Deniz Baykal, bir TV rportajnda ayaklar arp pozisyonda, hoflnut ol-

madn; eller ise Haldun Dormen tutuflu, konuya hkim olduunu
veya olduunu gstermek istediini anlatyor. Sert bir grflme devam
ediyor, spikerin de ayaklar aflada arp duruflunda. O da gergin.
Savunma 105
Refah Partisinin kapatlmas sz konusu olduu d-

nemde parti kurmaylarndan Abdullah Gl bir TV prog-
ramnda izlediimde, Gl, koltua yaslanmfl glmse-
yerek ve rahat bir flekilde partinin kapatlamayacan
sylerken, masann altndaki ayaklarnn arp konu-
munda olduunu grdm. Bu, Gln aslnda yaflad,
ama dflarya vuramad Eyvah parti kapatlyor! rahat-
szlnn ipucuydu benim iin.
Yine Deniz Baykaln bir gazeteci ile grflmesinde; ga-

zeteci Deniz Baykal rahatsz edecek sorular sormak-
tan, Deniz Baykal da bu sorularla muhatap olmaktan s-
kntl, sehpann st blmlerinde glmserlerken ikisinin
de ayaklar apraz biimdeydi ve memnuniyetsizliklerini
anlatyordu.
Deniz Baykal, Arena programnda Mesut Ylmazla

Trkbank ihalesindeki yolsuzluk iddialar iin grflrler-
ken izledim. Mesut Ylmaz programn byk blmn-
de, Deniz Baykal ise benim seyrettiim blmn nere-
deyse tamamnda ayaklar arp flekilde oturdular.
Calero, mzakerelerde aya apraz durumda olan bu

kiflilerin sakladklar bir itiraflar veya verebilecekleri faz-
ladan tavizleri olduunu syler.19 Kritik on bir ilin emniyet
yneticilerine verdiim bir seminerde sorgularda sann
ayan takip etmelerini nermifltim. Eer ayak aflada
aprazsa, itiraf edecei baflka fleyler de vardr.
19 Pease, Allan (1981). Body Language How to Read Others Thoughts by

Their Gestures. Sydney: Camel Publishing Company.
106
Kapal kollar savunmay, ayaklarn arp hli i gerginliini anlat-

yor. Klasik, gergin bir bekleme odas n duruflu.
Difl hekimi sevgili Meryem Aca, bir seminerimin so-
nunda yanma geldi ve fierif Bey, ben hep byle oturu-
rum, nk ben Malatyalym, bizde kz ocuklarna k-
k yafltan itibaren ailenin yannda byle oturmay re-
tirler. Bu byklere bir saygnn ifadesidir. Daha sonra da
bunu deifltirmeyiz dedi. Bu, karflmzdakinde grd-
mz bir hareketi yorumlarken, bu hareketi o anki v-
cudun dier durufllarndan, ortamdan, karflmzdaki in-
sann kiflilik zelliklerinden ve kltrden soyutlamamzn
Savunma 107
ne kadar hatal olacayla ilgili ok iyi bir rnek. Ana-

dolu veya Dou Anadolu kkenli bir hanmn karflnzda
ayaklar kilitli oturmas, hoflnutsuzluu deil, o kltrn
getirdii bir saygy gsterir. O yzden Amerikal yazarla-
rn bu konudaki yorumlarn Trkiyeye olduu gibi uyar-
lamak hata olacaktr.
Adamn biri, ifl iin hayvanat bahesine baflvurmufl,
Maymunumuz ld, sadece maymun kadromuz bofl.
Kabul edersen buyur demifller. Bizimki kabul etmifl. Bir
maymun postu giydirmifller, asgari cretle ifle bafllamfl.
fl iyi, gdaya da para vermiyor, btn gn simit, fstk vs.
Bir gn yanlfllkla yan kafesle arasndaki kap ak kal-
mfl ieri aslan girmifl! Bizimkisi mesaiyi unutup panik
ierisinde mdat yok mu kurtaran! diye barmaya
bafllamfl. Aslan durmufl Kardeflim tek iflsiz sen misin?
demifl. Her grdnz aslan sanmayn, vcudun ver-
dii baz iflaretlerin farkl anlamlar da olabilir.
108
109
Gryorsunuz ya, bu budalalardan neler ekiyorum?

Ama ben iflin alayndaym, siz aldrmayn! yle tadn kar-
yorum ki, bu iflin... mnasnda gya yaptm
elenceli alaya onlar da katan, kendine crm ve
elence arkadafl yapan bakfllar atardm.
Ahmet Hamdi Tanpnar20
GZLER, BAKIfiLAR, BAfiIN KULLANIMI
Gzlerle ilgili ilk bilimsel arafltrma bir Trk tarafndan ya-

pld. Arafltrmay yapan bilim adam, Selami fiahin Aa-
beyimiz. Gzler kalbin aynasdr, yalan nedir bilmez on-
lar. diyor bir flarksnda. Gerekten karflmzdakine an-
lattmz birok fleyi gzlerimizle anlatr ve gzlerimizle
alglarz. nsanlar ortalama olarak dfl dnyay % 87 gz-
leriyle, % 9 kulaklaryla, % 4 dier organlaryla alglar.
Karflya verdiimiz mesajn grsellie dayanmas % 87
orannda daha fazla alglanmasn salar.
Gzlerle ilgili size en ok ipucu verecek nokta gz be-
bekleridir. nsanlar birok fleyi gizleyebilirler. Ayaklarn
doru kullanmay, savunma yapmamay, yalan syler-
ken ipucu vermemeyi renirler; ama gz bebeklerini
kontrol edemezler. nsan bir fleyden ok hofllanmflsa
gz bebekleri % 450 oranna kadar byyebilir. Gzleri
faltafl gibi ald deyimi aslnda gzler iin deil, gz
bebekleri iin kullanlmfltr. O yzden poker oyuncular
20 Tanpnar, Ahmet Hamdi (1999). Saatleri Ayarlama Enstits. stanbul:
Dergh Yaynlar.
110
birbirlerinin gz bebeklerini takip ederler, en iyi ipucunu

gz bebeklerinde yakalarlar. ankrda, Orta Karade-
nizden gelen ifl adamlar arlkl bir toplantda yaptm
konuflmada bir bey sz isteyip fierif Bey, ben kuyum-
cuyum, cidden kadnn gzne baktk m, biz o rn
alp almayacan anlarz. Demek ki ben de kadnlarn
gz bebeini takip ediyormuflum dedi. Ben de bu du-
rumdan yengenin haberi olup olmadn sordum, hep
beraber glfltk. Gz bebekleri ile ilgili iyi bir rnekti.
Sizden hofllanan karfl cinsin gz bebekleri byyecek
ve parlaklaflacaktr. Fakat bunun nedeni karanlk da ola-
bilir; bildiiniz gibi karanlkta gz bebekleri byr, aydn-
lkta klr, yani her gz bebei byyene Bana has-
ta oldu herhlde gzyle bakamazsnz. Fakat gzlerin
karfl cins zerinde etkisini bilen kadnlar, gz etrafnda
zel makyaj malzemeleri kullanarak, gzlerini daha be-
lirgin ve dikkat ekici hle getirirler. 50li ve 60l yllarda
kadnlar gz bebeklerini parlaklafltrmak amac ile limon
damlatrlarmfl. Daha eski dnemlerde ise dulavrat otu
denilen ot bu ifllemde kullanlrmfl. Bu sv gnmzde
atropin svs olarak tpta kullanlyor.
Gz bebeklerinin byk ve kk hli.
Northampton niversitesinde hocalk yapan, benim de

Durumsal Liderlik dersleri aldm Stuart Gray, Ga-
Gzler, Bakfllar, Bafln Kullanm 111
nada altn madenlerindeki yneticilere eitim verirken

yaflad bir deneyimi anlatmflt bana. Ganada gz te-
mas aypmfl, bu yzden toplantlar Ganal yneticiler
yere; Gray de tavana bakarak yapmfl.
Gz temasnn sresi de iletiflim asndan nemlidir.

Staty belirler ve lkeden lkeye deiflir. rnein,
Araplar pek gz gze gelmeyi sevmez. Japonlarda da
fazla gz temas saygszlktr. Japonlar konuflurken bir-
birlerinin boyunlarna bakmay tercih ederler. Oysa
Amerikallarda ve Avrupann byk bir blmnde gz
temas daha fazladr (yaz dnemlerinde gney sahille-
rinde timsaha yatan arkadafllar bilirler!). Normalde Tr-
kiye iin nerilen, grflme sresinin yaklaflk % 75i ka-
dar bir sre gz temas kurmaktr. Kifliden kifliye de
mutlaka farkllk gsterir.
zeyir Garihi ldren Yener Yermez adl katili yakalayan Komiser

Hasan Kahramana, Kayseri Emniyet Mdr dl veriyor. st ko-
numda olduu iin ona bakmyor, Komiser Hasan ise gzn bir sa-
niye Emniyet Mdrnden ayrmyor (zeyir Garih, topra bol ol-
sun, birka toplantda onunla beraberce konuflma yapmfltk, bizi hi
krmayan ok drst ve iyi bir insand).
112
Gzlerin iine uzun sre bakan kifli, size iletiflim kurmak

isteiyle mesaj verirken, bakfl sresi kimin daha nemli
bir konumda olduunun gstergesidir. O dnemde,
Dnya Basn Konseyinin bir toplantsnda Oktay Ekfli,
Baflbakan Mesut Ylmaza plaket veriyordu. kisi ayak-
taydlar, Ekfli gzn bir saniye bile Baflbakandan ayr-
mazken, Ylmaz, Ekfli ile konuflurken hep baflka tarafla-
ra bakyordu. Trke bilmeyen ve ikisini de tanmayan
bir yabanc, durufllarndan ve gz temaslarndan kimin
baflbakan olduunu rahatlkla karabilirdi. Az bakan,
st konuma geer.
Getiimiz gnlerde bir seminerdeki konuflmaclardan
biriydim, Mustafa Denizlinin de (bu kitabn bittii Ocak
1999 tarihinde, Milli Takm Teknik Direktr) konuflmas
vard. Bizi tanfltrdlar, konuflma ncesi ayakta, bir ma-
sada Denizli, sulu kfte yerken grfltk. Bana bir fleyler
anlatt. O, on befl dakika ierisinde bana bir kez bakt
bakmad, bu arada bir fleyler anlatyor, aktrmadan
uzaklaflsam fark etmeyecek. Ben de baflka bir tarafa
baknca, dnd, bana bakarak anlatmaya bafllad.
ki laz yolda karfllaflmfllar, birinin omzunda papaan
varmfl. teki sormufl Nereden buldun bunu? diye. Pa-
paan cevap vermifl: Bunlardan Hopada ok var!
Bizden Hopada ok var ya. O yzden flhretli (bu iyi ya da
kt ynde olabilir) insanlarn sizinle konuflurken size hi
bakmadklarn greceksiniz. Fatih Terim de bir ma sonras
onun bir ayda aldn drt ylda alamayan, saha ii rpor-
tajcsyla konuflurken ona hi bakmaz, kameraya da bak-
maz, iki arada kalan bofllua bakar. Bunu yaptnzda yle
bir karizma oluflturursunuz ki her an fiimdi ilk hedefiniz Ak-
denizdir! dedi, diyecek beklentisi oluflur. Fakat Anadolu ta-
kmlarn alfltran antrenrlere dikkat edin, rportaj yapan-
larla ok ciddi bir gz temas kurduklarn greceksiniz.
21
Zaman gazetesinin bafll: kinci randevuda Erdoan daha rahatt. Evet

Beyaz Saraydaki ikinci grflmelerinde Bush bacak bacak stne att, Er-
doan da aya Bushu gsterecek flekilde bacak bacak stne att; bu, kor-
kum, ekincem yok anlamna gelir. Kravat rengi krmz; gc, genlii ve
enerjiyi temsil ediyor. Daha nceki grntlerde ABD Baflkan bizim Baflba-
kana hi bakmaz, bizim Baflbakanlar gzlerini ABD Baflkanndan hi
ayrmazd. Bu nemli adamn ABDli olduunu anlatrd insanlara. Bu
grflmede, fotoraflarn ekildii anlarda bizim Baflbakan da hi gz te-
mas kurmad. Asl zafer an, tokalaflma sahnesinde Erdoann eli domi-
nant, Bushun avucu ak. Hocam, yle olsa ne olur, adamlar dnyay
ynetiyor. Bizim lke ekonomimizi istedikleri gibi ynetiyorlar! Doru!
Ama burada sadece beden dilini konufluyoruz. Daha nce orada ky muh-
tar gibi bekleyen baflbakanlardan sonra en azndan beden dili asndan
profesyonelce hazrlanmfl, kendini ezdirmeyen birilerini grmek nemli.
Bu fotoraftan tam yarm saat nce Amerikal danflmanlar oval ofise gelip
oturulacak yerleri, ayakta fotoraf ekilmeyeceini ve benzeri tm talimat-
lar Trk ekibine verdiler. Onlar bu kadar hazrlanyorsa biz de hazr ol-
malyz; tabii her alanda, sadece imajda deil.
21 Zaman gazetesi, 29 Ocak 2004.
114
22
Dier bir yorum: Rahat ve cesur tavr dikkat ekti diyor. Buradaki
cesareti kifliye doru bacak bacak stne atma anlatyor. Gz te-
mas yine yok, evirmeni Egemen Bafl duymak iin dnmfl.
Demireli her gn eflitli gruplar ziyarete gelir. Sivas

flklar Cemiyeti, Dinar Belediye Bandosu, Demirci Avc-
lar Kraathanesi Mensuplar gibi. Demirel bu gruplar
mutlaka kapda karfllar, parmaklarn aarak sk sk el-
lerini skar. karken byk bir nezaketle gene kapya -
22 Radikal gazetesi, 29 Ocak 2004.

kar ve hepsinin elini tek tek skar. Dokunmann deerini,

geen yllar kendisine retmifltir. Daha sonra uzun dik-
drtgen masann etrafna toplar, misafirleri nefeslerini
tutarak gzlerini bir saniye bile ayrmadan Demirele ba-
karlarken Demirel onlarla gz temas kurmaz, masaya
ve iki eliyle tuttuu kda bakar ve gz krpma sresi
normalden daha uzundur. Bu stnln ifadesidir. Be-
nim avcm eyi gufl vurur derken, eer gz temasn faz-
la kurarsa, srenin uzayabileceinin farkndadr. Tam ter-
sini dflnn, Demirel pr dikkat flklara bakarak Benim
lkemin fl gitse Eurovizyonu gapar gelir alimallah
derken, flklar baflka yne bakyor! mknsz! Bakfllar
staty belirler. Az bakan, ok nemlidir. Getiimiz gn-
lerde Cumhurbaflkanlnda yaptm bir konuflmada
buna deindim. Demirel beden dilini igdsel de olsa
en profesyonel kullanan politikaclardan biridir.
Demirelin ok kulland bakfl karma grnts.

116
23
Demirel, bir tarafnda Aydn Doann kz Hanzade Doan, dier ta-

rafnda Hrriyet tepe yneticisi Doan Hzlan ile. Hi gz temas kur-
muyor. Hzlan ve Doan gzlerini Demirelden ayrmyorlar. Sizce
nemli olan kim?
Size l nokta bakflndan bahsetmek istiyorum. Gzle-

rinizi bir tr hipnoz alflmasnda kullanma flansnz var.
Bir topluluk karflsnda ayaktasnz, diyelim ki bir seminer
veriyorsunuz, satfl yapyorsunuz ya da bir tantm konufl-
mas. Sorular blmne getiinizde grup ierisinde
Ben seni naslsa en sonda kstrrm fleklinde bekleyen
bir arkadafl mutlaka vardr. Size yok edici sorusunu en
sonda sorar. Sabit bir noktada gz temasnz devam et-
tirerek sorunun bitmesini bekleyin. Daha sonra gzlerini-
zi onun gzlerine dikin ve bir adm ona doru atn. Son-
ra istediiniz kadar sama bir cevap verebilirsiniz, vere-
ceiniz cevaptan kesinlikle tatmin olacaktr. Bu hareket-
le satfl itirazndaki birini de etki altna almanz olasdr.
Bunu belki dalaflmaya hazrlanan iki kurdun birbirlerin-
den gzlerini hi ayrmamasna benzetebilirsiniz. Kurt-
lardan biri yeri nedeniyle kprdayamazken, ona doru
gzlerini ayrmadan adm atan kurt avantajl duruma ge-
er. Bu hipnozun ilk admdr.

Hipnozla ilgilenmeye baflladm dnemde, Bursada

Sayn Vural Okurdan (bu konudaki ok nemli bir isim)
bir seminer vermesini istemifltim. nanlmaz ilgin bir se-
minerdi. Yalnz, bir ara ok acil bir telefon iin dflar a-
rdlar, kmak zorunda kaldm ve sonra seminere tek-
rar katldm. Akflam, arkadafllarmz arasnda sevimlilii
ve cesaretiyle tannan (bu tanmlama literatrde cahil
creti diye geiyor) dostum Blent Okuyucu ziyarete gel-
di. Ona anlattm. Hadi canm bunlar safsata, ben inan-
myorum, beni uyut da grelim dedi. Ben de Vural
Beyden rendiklerimi Blente naslsa uyumaz diye
uyguladm. Blent bir iki dakika iinde buharl bir tren lo-
komotifinin ddk seslerini kararak ve bir cami gver-
cini masumluuyla uyumaya ve horlamaya bafllad. Ben,
Hadi uyan bakalm Blent, Blent uyansana, Blent
hiflflt! nidalaryla Blenti uyandrmaya alflrken, Blent
bir trl uyanmyordu. Seminerin uyutmayla ilgili blm-
n dinleyip telefon iin ktm srada verilen uyandrma
blmn renmediimi fark ettim ve ac gerekle kar-
fllaflmfl oldum. Karflmda bir su perisi masumiyeti ve bir
yol delme makinesi grltsyle arkadaflm Blent orada
hl uyuyor demeyi isterdim; ama Blent drt saat
sonra ben ve ev arkadaflm fiinasi yerde glme krizi ge-
irirken uyand. Uykusu srasnda bilinaltnn en ak ol-
duu anda verdiim, Gidip bir bardak su getireceksin
komutunu yerine getirdikten sonra hayretle uyuduu b-
lm hatrlamadn fark ettik. Daha sonra hipnozla ilgi-
li yaptm alflmalarda hipnotize ettiim kiflilerin uyand-
rldklarnda o blm hi hatrlamadklarn grdm. Hip-
noz, ok ilgin ve ifl yaflamnn iinde dikkatle kullanlabi-
lecek bir konu. Vural Okurun, bu konuda yaymlanmfl
ok iyi bir kitab da var.24
24 Okur, Vural (2010). Gizemli G Hipnoz. Ankara: Elma Yaynevi.

118
fln Konumu ve Bakfll

Bafl fllar
Bakfllarnzn ve baflnzn konumuyla bir grflmenin na-
sl gideceini ve ne kadar sreceini belirlersiniz. Bafl
kullanarak yaplan ana bakfl trnden bahsedebiliriz.
fl
a) lgi Bakfl
fl
b) Mfettifl Bakfl
fl
c) Hulusi Kentmen Bakfl
fl
lgi Bakfl
Bir kpee bir fley gsterdiinizde, gzleri sabit bir bi-
imde kafasn yana yatrr. Bu, ilgilendiinin gstergesi-
dir. Ayn fley insanlar iin de geerlidir. Kafanz hafif yan
yatrdnzda karfldaki konuyla ilgilendiinizi hisseder.
fl diyoruz. Burada bahsettiimiz yana ya-
Buna ilgi bakfl
trma iki santimlik bir eimden olufluyor.
lgi bakfl
Dikkat Vcudunuz Konufluyoru okuduktan sonra, flirket top-

lantsnda, genel mdr ilgiyle dinlediinizi gstermek iin
kafanz yerle paralel bir dzleme getirmeniz garip kaabilir.
Bu kitabn yazld, 1998 Ekim ay ierisinde yafladm

ilgin bir olaydan bahsetmek istiyorum. Bir kurmay albay-
la eitim konularnda grfl alflverifli iin, daveti zerine,
Ankarada bir asker birlikteki makamna ziyarete gittim.
Brosunda yaptmz grflme srasnda, bir yarbay ra-
por vermek zere ieri girdi. Albay, makamnda; bense,
masann nndeki misafir koltuunda oturuyordum. Yar-
bay konuyu arz ederken bir deneme yaptm. Kafam kal-
drp yarbaya bakmaya, baflm hafif yana yatrp kafamla
onaylamaya baflladm. ok ilgin bir fley oldu. Konuyla il-
gili bilgi veren yarbay farkna varmadan bafln bana evi-
rip konunun bir blmyle ilgili bana da bilgi vermeye
bafllad ve ben onaylamaya devam ettim. Grflme bo-
yunca yarbay bir albaya, bir bana kafasn evirerek ko-
nuyu anlatt. lgi ekici bulduunuzu, kafanz hafif yan ya-
trarak belirtirsiniz, baflnzla da onaylarsnz. Arada kaflla-
rnz da hafif kaldrrsanz bir anda karflnzdakinin ok da-
ha uzun ve ilgili konufltuunu greceksiniz.
fl
Mfettifl Bakfl
ngiliz uflaklarnn kafa biraz geride klasik bir bakfl var-

dr. Buna ben mfettifl bakfl diyorum. Kafa geriye atld-
nda burun da otomatik olarak havaya kalkar. Atalar-
mzn kulland burnu havada deyimi buradan gelir.
Kbrsl Trk kardefllerimiz Yere burnu dflse eilip al-
maz diyor. Birleflmifl Milletlerdeki bir Japon rencim,
randa ayn duruflu gdn gstermek fleklinde ifade
ettiklerini sylemiflti.
120
Beni ne doktorlar ne mhendisler istedi; sen de kimsin ayrk diflli,

bodur kerkenez! bakfl.
Bir iki santimetrelik bir geriye atfl bile karflnzdakinde ona
tepeden baktnz havasn yaratabilir. Bunu gereken yer-
de kullanabilirsiniz, size makamnda zorluk karan ve
problem yaratan birine bafl birka santimlik bir geriye
atflla ya da baktnz alan deifltirerek, alnna bakarak
kendisini toparlamas gerektiini hissettirebilirsiniz.
Getiimiz gnlerde bir dostum, Koray Toy, beni evine
yemee ard. Yemek sonras efliyle beraber bana ev-
lilik fotoraflarn gsterirken, ben tanmadm kiflilerin
durufllarna bakarak bir iki yorum yaptm, ok flaflrdlar
ve ok glfltk. Hepsinin doru ktn sylediler (be-
den dili bilmenize gerek yok; siz de atn tutacaktr). He-
yecan iinde bana bir fotoraf gsterip Ltfen bu ada-
m yorumla dediler. lk sylediim fley, Bu adam her
fleyi biliyordur oldu. Gsterdikleri tm fotoraflarda bafl
birka santim gerideydi. Eller arkada, koyu takm elbise
ve bordo kravat. Sonra glflerek flunu anlattlar. Bu ta-
ndklar, bir gn, devlet dairesi olan ifl yerine ziyarete

gelmifl. Ayn odada oturan alt hanm birden ayaa kalk-
mfl. Ziyaret sonras ayaa kalkanlarn hepsi Biz onu
mfettifl zannettik, o yzden ayaa kalktk demifller.
Bafl geride, eller arkada, hafif aflalayc bakfllar, istedi-
iniz an mfettifl olabilirsiniz.
fl
Hulusi Kentmen Bakfl
Siyah-beyaz Trk filmlerinde, sert kaynpeder veya ba-
bacan komiser rolndeki Hulusi Beyin gzlklerinin s-
tnden yapt bakfltr. Burada bafl biraz afla doru
iner, karfldakine tehdit duygusu verir. fiu anda olduu-
nuz yerde, karflnzda ayakta biri olduunu farz edin.
Ona baflnz kaldrmadan bir bakmay deneyin, daha
sonra ona yznz tam onun yzne karfllk gelecek
flekilde bakn. Arada byk bir fark olduunu grecek-
siniz. Yz yze baktnzda iletiflim salarken, afladan
baktnzda tehdit yaratrsnz.
Hulusi Kentmen bakfl

122
2001 ylnda yaynlanan Kim 500 Milyar ster? yarflmasnn sunucu-

su Kenan Iflkn Kardeflim, kim ister ki bu paray? Olmaz olsun; msa-
adenizle gideyim! dedirten bakfl. Bir rportajnda sunucu, bu prog-
ramdaki tm durufllarn know-how alnan yabanc kuruluflca belirlen-
diini belirtmifl. Bu tehdit bakfln, dinliyor grnmesi gerektiinde iflaret
parman yanana dayayarak dinliyor ifadesi kazanmak iin kullanr.
fllar
Yzn Blgeleri ve Bakfll
Yzn baktnz blgesi, karflnzdaki insann sizinle
olan iletiflimi zerinde belirleyici bir rol oynar. Yzn bak-
tmz blgelerine gre bakfl trleri ise e ayrlr.
fl
a) Resmiyet Bakfl
flim Bakfl
b) letifli fl
fl
c) Flrt Bakfl
fl
Resmiyet Bakfl
Resmiyet bakfl blgesi

Eer karflnzdaki kiflinin gzlerle aln arasndaki blgesine
bakarsanz sizinle mesafeli durmas, fazla samimi olmama-
s gerektiini hisseder. Odanza gelen satcnn bakmanz
gereken blgesi burasdr. Personelin yapsna gre de bakfl
trnz belirlemelisiniz, abuk samimi olan bir alflannzn
bakmanz gereken blgesi burasdr. Ama kendisini zaten
rahat ifade edemeyen, iletiflim eksiklii bulunan bir alflan-
nza resmi bakfl kullanrsanz onu bsbtn kapatrsnz.
flim Bakfl
letifli fl
letiflim bakfl blgesi

124
Eer grfltnz kiflinin gzler ve dudaklar arasnda

kalan blgesine (iinizden Biz ona burun diyoruz di-
yor olabilirsiniz. Ben de diyorum ki Karflnzdaki laz ola-
bilir. Ne bakyorsun burnuma dik dik! Tepkisini alabilir-
siniz) bakarsanz karflnzdakinin yz stteki insann
ifadesini alacaktr. Bu, iletiflime ak ve duygusal olarak
rahatlatc olan bakfl trdr. Mesafe koymak istemiyor-
sanz bu bakfl kullanabilirsiniz.
fl
Flrt Bakfl
Flrt bakfl blgesi

Trkiyede genelde hanmlarn maruz kald bakfl t-
rdr. Dudaklar ve gs arasnda kalan gen blge-
ye yaplan bakfltr. Duygusal ilgiyi veya daha ilerisini
gsterir. Genelde bakfln odakland yer dudaklar, e-
ne ve zellikle de boyundur. Bayanlar da, erkeklerin
ayn blgesine bakp beklentilerini belirtebilirler. g-
dsel olarak yaplan bir bakfl trdr.
Yan bakfl
Literatrde olmamasna karfln lkemizde yaygn olmas nedeniyle
grmenizi istediim bir bakfl tr yan bakfl, lkemizin zellikle
gney yresinde kullanlmakta ve Ne bakyorsun dik dik! cmle-
siyle tamamlanmakta, karakolda sonulanmaktadr. Adanalya
Amerikada sormufllar Where are you from? diye, Im from Ada-
na demifl. Dnyadaki herkes Adanay biliyor ya!
126
127
Ne yani, fierif, benim yerime niye oturdun? dememi

kitapta m kullanacaksn!
Babam
MAKAM ODALARI, fi DNYASI,

G OYUNLARI
Amerikada bir psikoloun muayenehanesinde yaplan

arafltrmalarda flu tespit edildi: [Bilimsel rneklerimi hep
yurt dflndan veriyorum; bunun iki nedeni var, birincisi
bu arafltrmalar Trkiyede yaplmyor. kincisi bizde ky
kahvelerinde kullanlan bir sz vardr: Gvur yapyor ar-
kadafl. Karadenizlinin biri bir Volkswagen kaplumbaa
almfl, yolda giderken araba pat pat pat arza yapmfl.
Bizimki ekmifl saa Motora bir bakiyim demifl. n ta-
rafa gemifl, amfl kaputu, bakmfl motor yok, Eyvah
demifl, Yolda motoru dflrdk. Arka tarafa reflektr
koyaym, sonra da gidip motoru alp geleyim. Arkaya
gemifl, reflektr almak iin bagaj bir amfl: Motor!
Bizimki flok olmufl. Gvura bak arkadafl, arkaya stepne
motor koymufl! demifl (bu aklamay kitab okuyacak
anneannem iin yapyorum: Anneanne, Volkswagen
kaplumbaalarn motoru arkada olur). Buna istinaden
yurt dflndan verdiiniz rneklere hi itiraz gelmez. G-
vur yapmflsa hayran oluruz. fiimdi desem ki Urfada
yaplan bir arafltrmaya gre... hepiniz Adam ne arafl-
tracak Urfada, onlar i kfte yapar! diye itirazda bulu-
128
nursunuz]. Evet, Amerikada bir psikoloun muayeneha-

nesinde on denek srayla grflmeye alnyor. Psikolog
bu kiflilerle hep masann arkasndan grflyor. kinci on
kifliyle olan grflmede ise deneklerle psikolog arasna
masa konmuyor. Psikolog grflmesini arada herhangi
bir engel olmadan yapyor. Grflme sonras yaplan an-
ketlerde ok ilgin bir sonu kyor: lk grupta kendini ra-
hat hisseden bir kifli varken, ikinci grupta kendini rahat
hissedenlerin says befl! Psikolog ayn psikolog, davranfl
biimi ve grflme tarz ayn. Sadece oturum dzeni de-
ifltii iin insanlarn duygular da deifliyor. Gnmzde
ofis dzenleri, toplant masalar, oturulan yer ve blgeler
ifl yaflamnda ufak tefek savafllarn yafland, flirketin gi-
diflini etkileyebilen, kiflisel etkinlik derecenizi belirleyen
taktikler salar hle dnflmfl durumda. Profesyoneller
bunlar bilinli bir titizlikle, liderliklerini pekifltirecek, mza-
kerelerden baflarl kmalarn salayacak flekilde kulla-
nyorlar. Bu blmde size masalardan, oturum biimle-
rinden ve alardan bahsedeceim.
Masalar
Kkken dflardan, zorluklardan kamamz gerektiin-
de dolaplarn iine, kanepelerin altna saklanrdk. Semi-
ner verirken arkasna saklanabileceimiz bir krs bizi
rahatlatr. Eer arkasna saklanacak bir cisim yoksa ka-
vuflturduumuz kollarmzn arkasna saklanrz. Her fle-
kilde bir fleylerin arkasna saklanarak rahatlarz; ama
karflmzdaki hibir zaman kendisini rahat hissetmez.
Daha nce verdiimiz masa arkasnda grflme yapan
psikolog rneinde olduu gibi. Masann biimi toplant
veya grflmedeki staty, olumluluk derecesini ve ka-
tlm orann belirler.
Makam Odalar, fl Dnyas, G Oyunlar 129
Masalar ana kategoride toplayabiliriz.
a) Dikdrtgen
b) Yuvarlak
c) Kare
Dikdrtgen Masalar
Dikdrtgen masalar otorite oyunlarnn en ok oynand

masalardr. Herkes oturduu yere gre daha fazla
nem kazanr veya kaybeder.
Mustafa Mjdat
Seyfi smail
Kap Atilla Mahmut
Burada lider byk ihtimalle smaildir. Liderler masann

bafl tarafna otururlar ve arkalarn kesinlikle bofllua, pen-
cere veya kapya vermezler. Byle bir toplantya, bir gru-
bun baflnda ilk olarak girerler, ilk olarak karlar ve yk-
sekte otururlar. Ykseklik, liderlik duygusunu pekifltirir. Ka-
labalk bir gsteride gstericilerin bafl mutlaka yksek bir
yere kar. Parlamentolarda, meclis baflkannn koltuu
hep yukarlarda bir yerdedir. Bu flekilde meclis baflkan
milletvekillerine hep yukardan bakar ve otorite oluflturur.
Bir maymun srsnde de lider maymun, en yksek

kayaya kar. Bugn Taylandda kraliyet mensubu biri
sokaktan getiinde hl insanlar yere kapanrlar, her
130
zaman ondan aflada olmak zorundadrlar. Okuduum

bir makalede, eleman almlarnda nitelikleri ayn olsa bi-
le uzun boylularn byk oranda tercih edildikleri yazyor-
du. Yukarda olan avantajldr. retmenin rencilere,
hkimin sana yukardan bakt gibi. Tam tersini dfl-
nn, sank yukarda, hkim aflada. Hkim isminde de
bulunan, o tm hkimiyetini kaybeder. Bir fleyi yceltiyor-
sak yukar karrz.
smaili lider kabul ettiimizde liderin konumuna gre en

avantajl kifli Mjdattr. Liderin sa kolu konumundadr.
Sa kol sz neredeyse dnyann btn dillerinde var.
kisinin alar ileride ortak noktada buluflur, masa birbir-
lerinin mahrem blgelerini rahatsz etmelerini engeller.
Mahmut da ayn flekilde avantajldr. O da lidere yakndr
ve herhangi bir rekabet duygusu oluflturmaz.
Alar konusunda Seyfi en dezavantajl konumdadr. n-

k biraz sonra greceiniz flekilde karfllkl durufl, zellik-
le ayn cinsler zerinde olumsuz bir etki yaratr ve muha-
lefet duygusu oluflturur. ok olumlu iletiflim kurduunuz
biriyle bu flekilde oturursanz negatif duygular oluflabilir.
Mustafa ve Atillann konumlar ise toplantdan en uzak,

katlma en kapal oturufl yeridir. nerileri daha az dikka-
te alnacak, katlmlar daha az deerli olacaktr. Tabii b-
tn bu konumlar lidere gre deerlendirdik. Bir baflkas-
nn ynetici olmas durumunda bu etkiler deiflecektir.
Yabanc bir gruba verdiim bir seminerden yaklaflk bir

ay sonra, o gn grupta tanfltm, daha sonra da ah-
baplk ettiimiz bir hanm beni ifl yerimde ziyarete geldi
ve fierif Bey, bu olamaz; sizin seminerinizden sonra
ben toplantlarda hep oturduum kel alaka yerimi de-
ifltirdim (ben Atilla ve Mustafann oturduu yerleri kel
alaka diye nitelendiririm) ve toplant ncesi gidip yneti-

cinin sa yanndaki koltua oturmaya baflladm ve ger-
ekten bana toplantlardaki yaklaflm olumlu ynde de-
iflti dedi. Yneticisi de kendisi gibi ngiliz olan dostu-
mun anlatt bu olay, gerekten toplantlardaki etkiniz
asndan ok nemlidir. Yine ayn flekilde bir otomotiv
kurumunun yneticilerine verdiim bir eitimde bir bayan
ynetici sz istedi ve toplantlarda bal olduu mdrn
hep sanda oturduunu, onun da ilgili ilgisiz ne kadar ifl
varsa kendisine yklediini syledi. Mdr de Doru,
gerekten yle dedi. Karar sizin, saa oturun veya otur-
mayn. Dikdrtgen masalardaki iktidar oyunlar yznden
tm dnyada bakanlar kurulu toplantlar, byk flirketle-
rin ynetim kurulu toplantlar hep dikdrtgen masalarda
yaplr. Lider dierlerini istedii gibi ynlendirir.
Yuvarlak Masalar
Katlmn en fazla saland masalardr. Yuvarlak ma-

salarda stat azalr, iletiflim artar. Yine liderin sanda
ve solunda oturanlar avantajl durumda, tam karflsnda
oturanlar ise muhalefet durumundadr. ngilizlerin efsa-
nevi kral Arthurun 12 flvalyesiyle toplantlarn yuvar-
lak masada yapt sylenir. Hepimiz Birimiz, Birimiz
Hepimiz in sloganna en uygun masa trdr. 1998
Sonbaharnda gittiim Sihirli Kl adl izgi filmde Kral
Arthur, 12 flvalyesiyle yuvarlak masada toplant ya-
parken flvalyelerden biri ona isyan edip saldrd. Sald-
ran flvalye Arthurun tam karflsnda oturand. Alar
blmnde karfl karflya oturmann rekabet duygusu
oluflturduunu greceksiniz. Katlm gerektiren uzun
soluklu toplantlarnz yuvarlak masalarda yapn.
132
KOLTUK
SANDALYE
Son dnemlerde retilen makam masalar. Yuvarlak blmde yap-

lan toplantlarda aradan masa kyor ve iletiflim artyor. Masann
yuvarlak oluflu iletiflimi artryor ve alarn ileride bir yerde bulufl-
mas da ortaklk duygusunu oluflturuyor.
Dikkat ediyorsanz, son dnemde Ankara Sitelerde ya-

plan tm bro masalarnn u taraflarna yuvarlak kma
kfleler ekleniyor. Bunun nedeni tm siteler esnafnn bi-
rer arafltrma-gelifltirme departman olmas ve depart-
manlarn, ortak fikir retilmesi gereken toplantlarn yu-
varlak masalarda yaplmas gerektiini keflfetmeleri de-
il. Gvur yapyor, biz de dizayn oradan yrtp kfleye
bir yuvarlak toplant kflesi ekliyoruz.
Kare Masalar
Ksa, sonuca ynelik toplantlarn yapld masalardr.
Katlm salama flansnz daha azdr. Dikdrtgen masa-
lardaki otorite oyunlar kare masalarda uygulanmasa
da, kare masalar da iletiflimi azaltr. Katlm gerektirme-
yen ve abuk bitmesi gereken toplantlar iin nerilir.
Grevlendirirsiniz ve fra atar, abuk sonu alrsnz. A
tipi kiflilikler iin zellikle uygundur.
Acaba Topkap Sarayndaki, yuvarlak salon ve kubbeler

eflliinde aralarda masalarn ve tavanlarn da aflr yksek
olmad bir ortamda iletiflim ve paylaflm artrp otorite his-
sini zayflatan divan toplantlarndan vazgeip, Dolmabah-
e Saraynn barok mimarisiyle yaplmfl olan otorite ve
boflluk korkusu veren, yksek tavanl, byk dikdrtgen
salonlarnda, uzun dikdrtgen masalarda bakanlarn top-
lamaya bafllayan Osmanl, o eski katlm kaybettii iin -
kfln de hzlandrd m? Ya da o yksek salonlarn verdi-
i boflluk ve lm duygusunda, dikdrtgen salonlarn oto-
rite kskacnda padiflahlar eskisine gre daha lm korku-
lu, daha flpheci ve otoriter mi olmaya baflladlar? Topka-
p Saraynn yuvarlak, kubbeli salonlar yerine, Dolmabah-
enin sert ve kfleli mimarisi padiflahlar daha fazla bir
bask dzenine mi yneltti ve acaba ABD Baflkannn oval
ofiste alflyor olmas rakibiyle olan iletiflimini arttrmasn
m salyor? Sevgili Nilfer nce anlatmflt, Ankara Hiltonun
giriflindeki byk salonda aflaya inen baca gibi devasa
bir ss vardr. nsanlarn o boflluk duygusundan rahatsz ol-
mamalar iin yaplmfltr. Tm mimarlar benzeri objelerle
bu korku ve sonsuzluk duygusunu yok etmeye alflrlar.
Byk bir cami veya katedrale girdiinizde (hepimiz sk sk
katedrallere gideriz ya o yzden!) iinizde oluflan sonsuz-
luk duygusunu o yksek tavanlar verir.
Alar
Ayakta veya otururken karflnzdakiyle olan anz karflnz-
daki kifli zerinde eflitli etkiler yapar. Size oluflturduum
bir izelgeyi sunmak istiyorum. Bizim cephemizin gsterdi-
i ynle karflmzdakinin cephesinin gsterdii ynn olufl-
turduu alarn, karflnzdaki kifli zerindeki etkileri flyledir:
fiimdi, ofis dzenlerini dflnn; bir grflmeye gittiiniz-
de, karflnzdaki kiflinin masas genelde kahverengi, ma-
undan yaplmfl ve kocamandr. Arkadaki Atatrk resmi ve
ne olduuna bir trl anlam veremediiniz, genelde dev-
let dairelerinde grlen bordo bir deri veya kumafl kapl
134
Alarn etkileri
ereve, otomatik olarak bro sahibine karizma kazan-
drr. Onun koltuu deri ve uzundur, grflme boyunca
koltuk uzar da uzar. Genelde kifli 1.60, koltuk 2 metre
grnts oluflur. Sizin koltuunuz ise yerle bitiflik gibi-
dir. Onun cephesi sizi gsterirken, sizin cepheniz karfly
gsterir. Beyninizdeki duygu, sorgulanan sanklarn bey-
nindeki tehdit edilme duygusudur. Eer arkanz da bofl-
luktaysa kendinizi iyice savunmasz hissedersiniz. Ge-
nelde flk karflnzdan gelir, siz karflnzdakini zorlukla
grrken o sizi ayrntlaryla izler. Sizin sandalyenizin
ayaklar sabitken, karflnzdaki dner koltuuyla istedii
yne hareket edebilir. Grflme boyunca kendinizi sne
zararls gibi hissedersiniz.
Hitlerin makam odas, gc ele geirme yntemlerine

en iyi rneklerden biridir. Hitlerin Almanyadaki alflma
odasn bir mhendislik kitabndan inceleyen dostum rfan
fiendodu, oday bana izdi, ben de bilgilerim flnda
yorumluyorum.
Hitlerin
Makam Odas
Hitlerin Koltuu
Pencere
Konuk Sandalyesi
Hal
Hitlerin makam odas

136
Hitlerin alflma odas uzun dikdrtgen biimindedir. e-

ri giren kifli, ona otoriteyi, kan, igdleri arfltran ve
heyecann artran krmz bir halyla karfllaflr, yrr, fakat
ortaya geldiinde bocalamaya bafllar. Masa normalde
olmas gereken yerde, yani karflda deildir ve oturaca
sandalyeye ulaflmas iin halnn dflna kmas gerek-
mektedir. Kararsz kalp bir sre sonra kafasnda soru
iflaretleri ile haldan ayrlr ve alak sandalyeye oturur.
Karflsnda, hemen ksa bir mesafede beyaz dz bir du-
var vardr. Arkas ise byk bir boflluktur ve arkasndaki
pencereden gelen flk arkasnn salam olmadn ona
tm grflme boyunca hatrlatr (Hitler bu dnemde s-
tanbulda Pera Palasta bombal suikast dzenleyebile-
cek gtedir). Hitlerin n ise ak ve genifltir, arkasn
ise duvara dayamfltr. Byle bir durumda grflmenin
ipleri Hitlerin eline gemifltir.
Kendi ofis dzenlemenizde eer karflnzdakini rahatlat-
mak istiyorsanz grflmede aradan masay karn.
Arada en fazla bir sehpa olsun, alarnzn ayn yne
bakmasna dikkat edin, konuklarnzn arkasnda boflluk
bulunmasn, mutlaka arkalarnda bir duvar olsun ve
kendilerini gvende hissetsinler.
Arkamda duvar var, ok rahatm.

Ama bu otorite oluflturmanz gereken bir grflmeyse

tersi yaplabilir. Misafirin ieceini koyaca sehpay uza-
a koymak bile inisiyatifi ele geirmek iin uygulanan
yntemlerden biridir.
Alar ve konumlar o denli detayyla kullanlr ki souk sa-
vafl dneminde istihbarat rgtleri girmekte zorlandklar,
demirperde lkelerinin (bu terimi de literatre Churchill ka-
zandrmfltr) protokol fotoraflar zerinde alflrlard. Pe-
kin ve Moskovadakilerin oturma sralar ve durufllar Bat-
l istihbarat rgtleri iin byk ipularyd. Brejneve en
yakn Andropov oturuyor, demek ki bir sonraki aday o.
Gorbaov, Aliyeve oranla daha yakn bir blgede, o za-
man Brejneve daha yakn KGBnin bafl olan Andropovun
sertliiyle bir Prestroika gereklefltirmesi imknsz. De-
mek ki Andropovun greve geldikten ksa bir sre sonra,
kalp krizi geirip yerini Gorbaova brakmas gerekli!
1815 Viyana Antlaflmasyla Avrupa dzeni salanacaktr.
Avusturya-Macaristan Dfliflleri Bakan Meternihin adyla
anlan ve Meternih dzeni denilen bu antlaflmaya 15 dev-
let katlr, fakat kimin nereye oturaca ve kimin ieri nce
gireceiyle ilgili tartflmalar o denli uzun srer ki sonunda
yuvarlak masadaki toplantnn yaplaca salona tam on
befl kap alr! Tm devletlerin temsilcileri ayn anda girer.
Vietnam-Vietkong grflmelerinde ise, masa dzeni
ok byk bir problem olur. Bu mzakereler ncesinde
oturma dzeni iin bir buuk ay alfllr. Vietnamllar,
Vietkonglular onlardan daha aflaya oturmazlarsa top-
lantya katlmayacaklarn sylerler, bylece dier masa-
nn ayaklar kesilir. Pariste yaplan grflmelerde de
Vietkonglular, 15 cm afladaki bir masaya oturtulur.
Propaganda dehas Hitler, belediye kararyla Berlin gettolarn-
da yaflayan Yahudilerin evlerine girifl kaplarnn alak tutulma-
sn salar. Bu gettolarda belirli yksekliin zerinde kap yap-
lamaz. Tm Yahudiler evlerine girip karken bafllarn eerler.
Savafl ncesi her gn kafasn edirdiiniz insanlar, savafl
iinde Yahudi toplama kamplarna daha rahat yollarsnz.
138
fl yaflamnzda etrafnzda dolaflan, bir sr takm elbise, sizinle top-

lantya giren kalemler, sizden randevu isteyen saat markalar, size ifl
veren purolar, ortaklk kurmak isteyen haval markal deri antalar
greceksiniz. Belki de bir parfm markasna flk olacak ve bir gnefl
gzlyle flrt edeceksiniz.
139
Politikaclar her sabah iki defa trafl olmak zorunda,

nk iki yzldrler.
Mark Twain
AYNALAMA, YALAN, FLRT
Aynalama
1991 yl sonlarnda ev arkadaflm (flu anda da ifl ortam
olan) Hakan, beraber kaldmz bekr evine bir kpek
yavrusu getirdi, Makarna. Gece Makarnay uyutup ya-
tyorum, 15 dakika sonra Hav hav hav uyanyor, hadi
kalkp gecenin nde koflturup oynuyoruz, tekrar uyu-
yor, ben de uyuyorum. 15 dakika sonra Hav hav hav yi-
ne koflturuyoruz. Sadece koluma yatarsa uyuyor. Bu se-
fer ben de Ya ezersem! korkusuyla uyuyamyorum. Bir-
ka gn byle uykusuz geirdim. Gzlerimi mosmor
gren bir arkadaflm, fierif, bir alar saati havluya sar ve
kpein yanna koy dedi. Pek inanmasam da o gn K-
zlayda seyyar satclarda satlan bol grltl cetezen (!)
marka bir saat aldm, havluya sarp Makarnann yanna
koydum. Bizimki btn gece horul horul uyudu. Bu sefer
beni uyku tutmad Bu ne zaman uyanacak? diye. Sa-
bah gzler flifl arkadaflmla bulufltuk, bana kpein uyu-
ma nedenini aklad. O tatl yavru saatin tik taklarn an-
nesinin kalp atfllar zannediyor ve rahatlyormufl. Tpk
bizim skntl anlarmzda elimizle ensemizi ovuflturmamz
140
gibi, bu bir annenin yavrusunu veya bir sahibin kpeini

okflad yerdir. Ensemizi okflarken igdsel olarak ra-
hatlarz, annemiz bizi okfluyor gibi hissederiz ya da mah-
kemede ellerimiz nde birbirini tutarken anne veya baba-
mzn elini tuttuumuzu dflnrz.
Kendi elimizi tuttuumuzda, resimdeki bu ufak Malezya

maymununun duygularn yaflarz. nsanlarn benzer dav-
ranfllarnn ve dflncelerinin de birbirini rahatlatt bir
gerek. Eer ayn odada bir yabancyla, hele fark-
l dflncelerde olduunuz bir yabancyla beraberseniz
ok rahatsz olursunuz. Hareketlerimiz dflncelerimizin
aynasdr. Eer karflmzdakiyle benzer davranyorsak bu
karflmzdakini rahatlatr. Bu, bacak bacak stne atfl y-
nnden elleri kullanfl biimine kadar karflnzdakini (ifli
maymunluk dzeyine getirmeden) taklit etmenizle ger-
ekleflir. st dzey satfl eitimlerinde satclara karflsn-
dakinin ses ykseklii ve konuflma hzn taklit etmeleri
retilir. Bu, frekans yakalamayla ilgili avantajlar kazan-
drr. Alar iziminde grdnz ayn yne bakmak ya
da alarn ileride kesiflmesi gibi etkenlerden, dokunma-
Aynalama, Yalan, Flrt 141
nzn olumlu etkisine kadar Beden dilinde bu uyum ay -

nalama olarak adlandrlr. O yzden Beyaz Sarayn bah-
esinde Clintonla danflman yrrlerken danflman
admlarn baflkannkiyle ayn anda atar. Bugn, Benjamin
Netanyahu-Yaser Arafat grflmesinde eer eski bir
MOSSAD saha eleman olan Netanyahu barfl antlaflma-
s yapmay hedefliyorsa, Arafatn nefes alflyla, kendi ne-
fes alfln uyumlu hle getiriyor. Profesyonel bir ynetici,
seminer salonunda, genel mdr ayakta yryerek ko-
nuflma yaparken, genel mdr adm att anda, kendi-
si de oturduu yerden belli etmeden ayayla tempo tu-
tar. Aynalama politika ve ifl yaflamnda profesyonelce
kullanlmaktadr. zellikle flirketteki yneticilerin giyim tar-
znn, konuflma fleklinin ve hareketlerinin taklit edilmesiy-
le de bilinli ya da bilinsizce yaplr. Bir dnem farknda
olmadan bir flekilde lafn ok kullanyormuflum. Sekre-
terim Hocam, aycdan ay istemek iin telefon ayo-
ruz, bi flekilde getiriyom diyor haberiniz olsun demiflti.
DAlema-Schroeder grflmesi solda bykl olan yznden meymenet

damlayan arkadafl, talyan Baflbakan DAlema.
142
Fotorafta 1998 Aralk aynda talyan Baflbakan DAlemayla

Alman Baflbakan Schroederi, Bonnda yaptklar Apo pazar-
lnda gryorsunuz. Koltuk alar ortak noktada buluflabile-
cekleri flekilde ayarlanmfl durumda (bu ann etkilerini alar
konusuna dnerek grebilirsiniz). Farkndaysanz ayaklar ne-
redeyse birbirine deecek hlde olmasna ramen ikisi de
aynalama amacyla ayaklarn birbirlerine doru atmfllar. Her
ikisinin elleri ayn konumda, diktatr konumu. Birine bir fleyi
kabul ettirmek istediinizde eliniz bu konumda olmal. Grfl-
me boyunca ikisinin de ellerinin hep byle kaldna emin
olun. DAlemann Apoyu Almanyaya postalayabilmek iin
aynalama amacyla bir byn kesmedii kalmfl.
nsanlar birbirlerini otomatik olarak aynalar. Bir toplulu-
un karflsna gein, konuflma yapmadan nce bir da-
kika srtn, herkesin glmsemeye baflladn grecek-
siniz. Suratnz asn, kollarnz kavuflturun ayn tepkiyi bi-
raz sonra dinleyicilerde yakalarsnz. Yaptnz flirket
toplantsnda bir kiflinin Maaflm artmad, kstm iflte
oturuflu ve surat herkese yansr. Trafikte tartfltnz flo-
frle, arabalarnz yan yana geldiinde sinirlenip kavga
etmek yerine glmseyin, karflnzdakinin de glmse-
diini greceksiniz (uzak bir ihtimalle gznze yumru-
u indirebilir de). Evli iftlerin evlendikten bir sre sonra
benzeflmeye baflladn bilirsiniz. Konuflmalarndan tip-
lerine, giyimlerine kadar birbirlerini aynalarlar. Bu tr ay-
nalamalar politika sahnesinde ok yakalarsnz. Gnefl
Taneri seyrederken Turgut zaln tarzn, Hsamettin
Cindorukta uzun yllar beraber olmann getirdii Demi-
rel bakfllar ve konuflma tarzn grrsnz. Oylarnn ar-
tacan bilseler birou Bedia Muvahhit taklidi bile ya-
parlar aslnda. Konuflurken tm mimikleriyle Fatih Te-
rimi taklit eden bir teknik direktr, hepimizin dikkatini
eker. Can Dndar, Mithat Bereket ve Cneyt zde-
mirin I ve Eeeleri Mehmet Ali Biranda aittir.
Yalan
Sz politikaclara gelmiflken, yalan konusuna girmemek
olmaz. nsanlar yalan sylerken bedenlerinde belir-
li deifliklikler olur. Terleme, kzarma, kekeleme gibi. Bu
temel deifliklikler zerinde durmak yerine, kitabn ta-
mamnda olduu gibi ayrntlar zerinde gezinmek isti-
yorum. Bir mafya babas Yalan sylyorsanz basit ol-
sun diyor oysa yalan syleyenler gereksiz yere uzatrlar.
Kk ocuklarn yalan sylediini ok rahat anlarsnz,

iki elleriyle birden azlarn kapatma ihtiyac hissederler,
nk azlarna biber srlebilir!
Azna biber srlmesinden korkan bir ufaklk. Gzlerse belki de bi-

razdan olacaklar grmemek iin kapanmfl.
Biraz daha bydklerinde 13-18 yafllarnda azn tek

elle kapandn grrsnz. Baba, devlerimi yaptm
derken az tek elle kapaldr. Yirmili, otuzlu yafllara do-
ru kmaya baflladnzda ifl dnyasnda yalan syle-
yenlerin elinin flyle bir bya dokunduunu ya da yar
144
yolda dndn grrsnz, Baba biz bu akflam arka-

dafllarla ktphaneye kitap okumaya gidiyoruzda oldu-
u gibi. Yalan sylerken el genelde aza ve yze doku-
nur. Yafl ilerlemeye baflladnda ise insanlar daha pro-
fesyonel olmaya bafllar, syledikleri yalan da daha zor
anlafllmaya bafllanr. Erkeklerin yalan sylerken gzlerini
ovuflturduklarn, kadnlarn ise bunu yapmadklarn gre-
ceksiniz. Daha nce bizde part time alflan bir elema-
nmda ok yakaladm bir hareketti bu. fl ve ifl dfl ko-
nuflmalarla ilgili doruyu sylemediinde, hep gzlerini
ovuflturuyordu. Evet fotoraftaki orfozu derken elleri
gzne gittiinde orfozu onun vurmadn rahatlkla anl-
yordum. O konuda yalan syleyen, emin olun baflka ko-
nularda da syler. Bu tr riskleri olanlar sakn kurumu-
nuzda tutmayn. Hrszlar frsatlar yaratr, drst insan de-
diklerinizin birou nne frsat kmamfl olanlardr. ngi-
lizler de Yumurtay alan tavuu da alar diyor.
Tabii kastettiimiz flu deil; bir grflme yapyorsunuz,
karflnzdaki bir an burnuna dokunuyor, Sahtekr herif,
sen kimle dans ediyorsun? tarz bir yaklaflm doru
kamayabilir. Balkesirde bir sre ayn evde kaldmz
ok sevdiim bir arkadaflm vard, Ouz Gzel. Ouzun
bir tiki vardr, hep burnuna dokunur. Ama bugne kadar
yalan sylediini duyan olmamfltr. Fakat normal seyre-
den bir grflmenin bir yerinde karflnzdakinde fark-
l bir ses tonu ve tavrlar seziyorsanz, iflte o anda bir elin
aza ve gze gidip gelmesi, size nemli bir ipucudur.
Bunun dflnda gzlerin karlmaya bafllanmas, yalanla
ilgili nemli verilerdendir. Sizinle grflen kifli grflme-
nin belli bir yerinde gzlerini baflka bir yere karmaya
bafllamflsa bilin ki syledikleri doru deildir. Bununla il-
gili ilgin bir arafltrma, erkeklerin yalan sylerken gzle-
rini aflaya, kadnlarn ise yukarya kardn gsteriyor.
Benim yorumum yalan konusunda biz erkeklerin biraz
daha mahcup olduu ve aflaya baktklar.

Getiimiz gnlerde tannmfl bir kozmetik kuruluflunda
170e yakn kadna tm gn sren bir seminer verdim.
Evet, Allah tm erkeklere byle hofl bir gruba konuflma
yapmay nasip etsin. Byle bir eitimde insan, Coflkun
Sabah ve Hncal Uluun niye gzellik yarflmalarnn sa-
niyesini dahi karmadn daha iyi anlyor, o gn ben de
ok fley rendim. Mesela hanmlardan birinin efli yalan
sylerken sa ayak baflparman kprdatmaya bafll-
yormufl. Eflinize hi sylediniz mi bunu? diye sordum.
Niye syleyeyim ki? diye muzip bir cevap aldm. Efline
n ak bir terlik almfl, akflam giydiriyormufl terlii ga-
ribana. Evet, kadnlar bize gre yzlerce defa daha dik-
katliler ve ayrntlar fark ediyorlar.
Yine erkeklerin yalan sylerken yakalaryla oynadklar ve
gmleklerini gevflettikleri grlr.
Eller! Kk bir ocuk sizden bir fley saklyorsa Ne sak-
lyorsun sen bakaym? dediinizde ellerini hzla arkaya
gtrr. Eer insanlar sizden baz gerekleri gizliyor ve-
ya yalan sylyorlarsa ellerini igdsel olarak gizleme
ihtiyac duyarlar.
Bununla ilgili aklma gelen en ilgin rnek flu; yllar nce
bir niversitemize bal bir dil retim merkezinde Bur-
sa flubesi mdr olarak alflyorum. Ara sra Anka-
raya toplantlara geliyoruz. Devlette yaplan bu tr top-
lantlar bilirsiniz, en bafltaki kifli herkesi toplar, Ben var
ya ben, Hi unutmam diye bafllayan hatralarn ve
baflarlarn anlatr. Siz de Leylein mr laklakla geer
misali dinlersiniz, onaylarsnz. Bu tr toplantlarda mer-
kezin baflndaki kifli Geen gn yine Cumhurbaflkan
beni ard, sk sk beraber oluyoruz, Rektr yardm-
csnn arabasna teyp aldk, artk her iflimize onay kar,
Argadafllar valinin kz iin baflka bir master tezi alp e-
virttirdik, hazrladk, verdik, artk denizde karada bize
146
lm yok, Rektrn karsnn el falna baktm bir sene

daha grevdeyim, Kuruma bir slaan (slogan) bulalm,
otibislere (otobs) yazdralm, filibis (Philips) iyi deil zo-
ni (Sony) alalm gibi konuflmalar yaparken elleri hep
masann zerinde olurdu. Yalnz konu kitap almlarna
veya kitap yazlmasna geldii anda, ellerinin masann
altna gittiini dier bir mdr arkadaflmla fark etmifltik.
Baflka bir arkadafla syledik, o da dikkat etti ve ok fla-
flrd. Cidden kitap almlarnda el masann altnda, kitap
alm konusu bitince karyor dedi. Bu olay bir sre bi-
zim elencemiz oldu; ama nedenini renemedik. Tm
toplantlarda konu kitap almlarna geldiinde eller ma-
sann altna saklanyordu. Sonradan rendik ki bu kifli-
nin kaynvalidesinin adna kurduu (soyad farkll olsun
diye) olunun adn verdii, karsn da baflna getirdii,
ama yasal olarak kendisinin olmayan bir yaynevi var.
Kurumda kullanlan ve rencilere satlan tm kitaplar
bir flekilde (kimi zaman baflka yaynevlerinin zerinden)
buradan alnyor. Trke kitaplar burada baslyor. Sei-
len ngilizce kitaplarnn temsilcilii de bu yaynevinin, ya-
ni kuruma ayda 100.000 dolar giriyorsa bunun yars flir-
kete aktarlyor. Devletin okutmanlar bir araya getirilip
mesai saatlerinde ders kitaplar yazdrlyor ve bu kitap-
lar okutmanlarn itiraz hakk olmad iin yok pahasna
yaynevinde baslyor ya da benim de aralarnda oldu-
um mdrlere Yaynevinin kitaplarn bulunduunuz
flehirdeki flubemizde satacaksnz, paray da yaynevinin
direkt hesabna yatracaksnz, parann %10u sizin ola-
cak gibi teklifler getiriliyor. Tabii toplantlarda topluluk
karflsnda bunlar sylenemedii iin kitap almlaryla il-
gili vatan millet edebiyat srasnda eller hep masann al-
tndayken, bu blm bittiinde eller masann stne k-
yor ve yine Vatan, millet, her fley Trk Dnyas iin! flek-
linde toplantlar devam ediyordu. O yzden de kurumun
kitap alm, broflr basm vs. gibi mali ifllerine bakan ekip
hi deiflmez ve bunlar krklerle dolaflrken geri kalan

okutmanlarn ylda bir kere bafltan sona deifltiini ve ga-
zetelerde devaml okutman ilanlar verildiini grrdk
(George Orwellin Hayvan iftlii kitabn mutlaka okuyun,
kitapta komnizmi sembollerle anlatr. Trkiyede ifllerin
nasl yrdyle ilgili ok nemli ipular yakalarsnz).
nsanlar, ellerini ceplerine sokarak da ellerini saklaya-
bilirler. Bir satfl grflmesinin sonunda karflnzdaki ki-
fli Biz bu seneki almlar yaptk, nmzdeki sene d-
flnebiliriz derken elleri masann altndaysa bilin ki asl
nedeni sylemiyordur. Eller masann zerindeyken
gerek nedeni yakalayabilirsiniz.
Karflnzdaki, avular ak, size gstererek konufluyor-
sa, bu, Bak senden bir fley saklamyorum, am, giz-
lim saklm yok demenin iyi bir yoludur. O yzden politi-
kaclar topluluk nnde konuflurken avular ak bir fle-
kilde toplulua hitap ederler. Benim vatandaflm, hepi-
nize iki anahtar vericem derler. Hepimiz saf gibi inanr,
Acaba bagaj anahtarn da verir mi? diye dflnrz.
Dikkat edin, Meryem Ana ve sa heykellerinin kollar hep
aktr ve eller bel hizasnn stndedir. Kucaklamaya
hazr vaziyette.
Yalan sylerken en profesyonel yalanclarn bile gizleye-
medii fley, gz bebeklerindeki ani ve kk bymeler-
dir. nsanlar yalan sylerken gz bebekleri byr. Ak
renk gzllerde bunu rahatlkla takip edebilirsiniz. Ameri-
kan Baflkannn yapt konuflmalarn rakip lkelerde gz
bebekleri yaknlafltrlarak izlendiini bilin. nk, gz be-
bekleriniz, dnyada sayl profesyoneller hari, sizin kon-
trolnz dflndadr. Kontrol edebilenler var m? Var. nl
Dalg Pippen gibi. Pippenin kalp atfllar su stnde da-
kikada 90 civarndadr. Yzeyde Sharaji Yoga yaparak
kalp atfln dakikada 75 civarna indirir. 133 metreye ne-
fesle inen dalgcn 100 metre civarnda kalp atfllar daki-
148
kada 9-10a dfler. Alfa durumu denilen bir alflmayla

bedeninizdeki baz deifliklikleri kontrol edebilirsiniz.
Hani bazlar vardr, Adamn gzne bakt m yalan sy-
leyip sylemediini anlar diye tanrz onlar. Aslnda
yaptklar tek fley, hayatn getirdii, o deeri hibir okul,
hibir teori, hibir kitapla llemeyecek olan tecrbey-
le karflsndakinin syledikleriyle beden dili arasndaki
eliflkileri fark etmektir. yi bir gzlemci olmaya ve insa-
nolunun bilinsizce yapt birok hareketin anlamn
okuyabilmeye baflladnzda yeni ve byl bir di-
li konuflmaya ve anlamaya da bafllayacaksnz.
fiyle bir talyan atasz vardr: yi bir yalanc ak ve
kesin bir sesle konuflup karflsndakinin gzne bakan
kiflidir. Bu sz yalanla ilgili en iyi belirtileri anlatr.
1998 Eyll aynda, bir kanalda, Jlide Ateflin sunduu
ana haber blteninde benimle politikaclar zerine bir r-
portaj yaptlar. Ses tonu ve vcut dilini en iyi kullananlar-
dan ikisinin flu anda igdsel olarak Demirel ve Erbakan
olduunu syledim. Gerekten de nerede, hangi gruba
nasl seslenmeleri gerektiini en iyi bilen iki lider olduklar-
n syleyebilirim. Dikkat edin, avular hep ak ve insan-
lar kucaklar biimde konuflurlar. Erbakan ou zaman
dua eder gibi ellerini yukar kaldrr. O grnty beyinlere
kazr. Hatta ellerini kaldrrken Abuuuv deyiflini dflnn.
MAN yneticilerine verdiim bir eitimde st dzey y-
neticilerden Aydn Bey, Erbakann Almanyadaki bir te-
zini okuduunu ve ok etkileyici bir alflma olduunu
sylemiflti. Evet ok zeki bir insan. Bu kifli bir profesr,
Almanyada fabrika mdrl yapmfl bir ynetici ve
evinde Abuuuv lafn hi kullanmyor; ama altmfl mil-
yonun seyrettiini bile bile televizyonda Abuuuv diyor.
nk kydeki vatandafln babaannesine dnp Aa
bak babaanne bizim gibi konufluyor diyeceini biliyor.
Sakp Sabanc da ynetim kurullarnda doru drst bir
Trke kullanr ve normal konuflurken, TV karflsnda

Gardaflm biz Gayseriliyik fleklinde konuflmaya baflla-
d. Biz saf saf dedik ki Bizden biri. Oysa Sabancnn
sadece Fransadaki yazlndaki antika otomobillerden
birinin deeri bir vatandafln mr boyu alaca maafl-
tan fazlayd. O yzden ifl yaflamnda en az onun kadar
baflarl olan Rahmi Koa teklif gitmezken, Sakp Sa-
bancya stanbul Belediye Baflkanl iin teklif yaard.
Erdal nn iyi bir bilim adamdr. nemli bir yneticilik
kariyerine de sahip bir insan. Eminim bilgili ve drst bir
kiflidir; ama insanlar hi etkileyemedi. My my my ko-
nufltuu, beden dilini kullanamad iin kaybetti. Baykal,
yllardr yzndeki ve ellerindeki tehdit ifadesini yok ede-
medii iin, zaln aklmzdan silinmeyen tebessmn
st beynimize aktaramad iin belirli bir kliin zerine
kmay baflaramad. Bir de birok grflmede ayann
aflada apraz olduunu (aklnda syleyemedii fleyler
olduunu gsterir) grrsnz. Elleri de genelde dinle-
mede, Haldun Dormen duruflundadr.
zal, bu konudaki en etkin siyasetilerdendi. Kalem kul-
lanarak dikkati zerine toplar, sylediklerine deer ka-
tard. Elinize bir kalem aln ve dinleyici kitlesine tutun, bir
anda insanlarn kaleme kilitlendiklerini greceksiniz. Yu-
kar kaldrn, herkes kaleme bakar. Hipnoz yapmak isti-
yorsanz, yani mesajnz insanlarn bilinaltna yerlefltir-
mek amacndaysanz bir cisme bakmalarn salarsnz,
zellikle de parlak bir kalem seersiniz ve flartl hipnozun
ilk aflamasn bafllatrsnz. Alflverifl yaptm bir esnafn
zal hakknda sylediklerini hi unutmuyorum. Aabey,
kz jaguar rflvet ald, hanm puro iiyor sonradan gr-
me, oluna zel kanal amas iin gvurlarla pazarlk
yapmfl deyip kzyorum; ama televizyonun karflsna ge-
ip seyredince gene bu adama oy veriyorum demiflti.
flte byle benim aziz ve kymetli vatandafllarm, craatn
150
inden programlarnda arka fonda bulunan bilgisayar

ve Trk bayra bile flans eseri seilmemiflti. Bu adam-
lara kzyoruz, ondan sonra da gidip oy veriyoruz diye
hayflandnz mutlaka oluyordur. 1950li yllarn sonun-
da Amerikada direkt bilinaltna etki yapan bir propa-
ganda yntemi olan eflikalt keflfedildi. Bu sinema ve te-
levizyonlarda kullanlrd. James Vicary, Kim Novakn bir
filminde saniyenin 30da birinde Cola i! ve Msr ye!
sloganlarn ekrana yanstt. Msr satfllar % 58, cola sa-
tfllar % 18 artt.25 nsan gz saniyenin 30da birini yaka-
layamyor; ama grnty beyin fark ediyor ve grnt,
beyninin bir kflesine kaznyor. Yani bilinaltna direkt bir
atfl. Bu iren yntem Amerikada daha sonra kontrol
altna alnd ve yasakland. Etik kurallarn yakndan tan-
dmz, kendi maaflndan, boazndan kesip evine ucuz
tencere alacam diye uraflan gariban insanlara elle
bklebilen sahte tencereler veren veya onlar bile ver-
meyen, stanbuldaki bir plazadan kmadan, bir oda
iinde haberler ve kimi zaman yargsz infaz yapan (bir
gn, prl prl bir arkadaflm gazetenin kapanda Loj-
man almak iin evlendi, lojman alnca karsn boflad,
sapk memur manfletiyle grmfltk. Sevip evlenmeye
karar vermifl yrmeyince de uygarca boflanmfllard.
Mahkeme kflnda bir gazeteci fotorafn ekmifl, haf-
talar sonra mr boyu silemeyecei bir damga yemiflti.
nce gazeteyi arad, Eer bizimle uraflrsan bir haber
daha yaparz hayatn kayar dediler. Dier gazeteleri
arad, oradan da t iti srmaz tr kibar cevaplar ald.
Avukatla konufltu, ki seneye kadar bir uyar yaplr bel-
ki dediler) bu etik kurallara sahip bir medyann bu yn-
temi kullanmadna inanabiliyor musunuz? Kendilerine
dflk faizli krediler veren hkmetlere destek olup se-
im dnemlerinde fanatike kamplara ayrlan bir bas-
nn, birbirlerinin karlarna dokunduklarnda birbirine
25 Packard, Vance (1957). The Hidden Persuaders. New York: David McKay
Company.
kfredecek dzeye gelenlerin, bu yntemi kullanmad-

n dflnebiliyor musunuz? rnein, seim dnemi bir
medya grubu olarak bir parti lideriyle anlaflp bir dierini
istemediinizi dflnn; televizyonunuzda gzden d-
flrmek istediiniz lideri fleytan gibi gsteren kareleri pri-
me timeda geirirsiniz ya da baflka bir yayn grubu ola-
rak byk bir elektrik flirketini size vermeye sz veren bir
politikacnn sempatik resimlerini eflitli aralklarla geirir
ve insanlarn oyunu ynlendirirsiniz. Gzlerin fark etme-
dii bu resimleri beyin alglar ve unutmaz. Televizyonla-
rn seimler srasnda yapt yaynlarn karelerini
RTKn izlemesi ok ilgin sorular karabilir.
1991 ylndaki krfez krizi srasnda savafl jeneriinde
gsterilen petrole bulanmfl bir karabatak grnts var-
d, hatrladnz m? Bu soruyu ayn hafta ierisinde Ata-
trk Dflnce Derneinde, daha sonra da Gazi ni-
versitesi Endstri Topluluunda yaptm ksa konufl-
malarda toplam 250-300 civarndaki katlmcya sordu-
umda, neredeyse hepsinin, hatta o yllarda on-on iki
yafllarnda olanlarn bile hatrladn grdm. Ayn toplu-
lua ki, gn nce, altmfl befl Irakl bebek, brakn
gda ambargosunu, ila ambargosu kaldrlmad iin
ld, bunu kanz biliyor? diye sorduumda on
beflyirmi kifli parmak kaldrd. flte bizimle byle oynu-
yorlar, yaflam ve yaflamla oynayanlar bu denli acmasz
ve profesyonel. Hibirimizin unutmad o grntlerin
olduu CNN jeneriini tekrar izlediinizde, seilen g-
rntlerin hepsinin ayr ayr g gruplarn etkilemek iin
seildiini grrsnz. Petrole bulanmfl karabatak ev-
recileri Saddama karfl kflkrtrken, yanan petrol kuyula-
r ifl evrelerinin desteini ABDye kazandrd; yara-
l bir asker duygusallar etkilerken, savafl uaklar ve
uak gemisi grntleri gce tapanlar ve Amerika-
l vatandafllarn milliyetilik duygularn etkilemek iin se-
ilmiflti. Jenerii tekrar izlediimde bu grntlerin jene-
rikte ve sonrasnda saniyenin 30da bir aralkla kullanld-
152
ndan emindim. Nasl olsa kimse o karabatan yllar

nce bir Fransz petrol tankerinin skoya aklarnda
batmasyla petrole bulanp ldn arafltrmayacakt26,
renseler bile altmfl befl bebein ldn duyura-
madklar gibi kimseyi haberdar edemezlerdi. En azn-
dan siz rendiniz, bu byk mutluluk; bir bilgi huzme-
si, bir kapnn altndan ieri szd.
ngilterede ilk kez Margaret Thatchern uygulad, se-
imlerde o gne kadar kullanlmayan bir yntem vardr.
Thatcher, herhangi bir ngiliz politikacnn uygulamaya te-
nezzl etmeyecei bir fley yapar, eline yar dolu bir poflet
alr ve herkese Eskiden flu kadar poundla bunun tama-
mn dolduruyordunuz diye gstererek, palama dedii-
miz fleyi yapar. nsanlar o grnty unutmaz, Thatchera
o torbay dolduracak insan gzyle bakarlar. 1970li yllar-
da ayn fleyi Erbakan yapmfl, bofl bir fileyle halkn karfl-
sna kmflt ve insanlar, o grnty unutmadlar.
1900 ylndan bu yana, Amerikan baflkanlk seimlerinde
rakiplerinden ksa olan, sadece iki aday baflkanlk koltu-
una oturabildi: Nixon ve Carter.27 Bu verilerden yola k-
tnzda Demokrat veya Cumhuriyeti Parti olarak bafl-
kan aday seiminde dikkat etmeniz gereken fley, rakibi-
nizden daha uzun ve daha yakflkl olmanzdr. Adaynz
hakknda farkl ve olumsuz bir bilgi sahibi olsanz hatta
sapk olduunu bile bilseniz Naslsa ortaya kmaz de-
yip aday gsterirsiniz ki devleti ynettii odada stajyerle-
riyle yatt ortaya ktnda (bir tanesi ortaya kt) bunu
lehte propagandaya bile evirebilirsiniz. Yine Pittsburg
niversitesi mezunlar arasnda 1972de yaplan bir arafl-
trma boylar 1.87-1.92 snrlar arasnda olanlarn baflka
etmenlere bal olmakszn, arkadafllarndan %12 daha
yksek cret aldklarn gstermifltir (Pittsburg niversitesi
uzun boylulara daha yksek cret verilmesinin nedenini
bulamamfl. Ayn arafltrma Marafl St mam niversi-
26 zgren, Ahmet fierif (2006). Eflikalt Bycleri. Ankara: Elma Yaynevi.
27 Richard Milhous Nixon - Jimmy Carter.
tesinde yaplmfl olsayd flirketlerin fiimdi bu adam deve

gibi yer arkadafl, biz ona %12 daha fazla verelim diye
dflndkleri ak seik ortaya kard).
Ken Coopern28 kitabnda 1960 Kennedy ile Nixonn TV
mcadelesi ayrntlaryla verilir. Bir ak oturumun den-
geleri nasl deifltirdiinin en iyi rneidir bu. Nixon ak
oturuma karken ok fazla hata yapar. Arka fonla ayn
renkte elbise giyer, bu Kennedyye gre daha az dikkat
ekmesine neden olur. Beyaz yzndeki sert sakallar,
ne kadar dikkatli trafl olursa olsun dikkat ekmektedir.
Bunu engellemek iin yzne bol pudrayla makyaj yap-
lr; fakat bu da Nixon solgun ve ifadesiz gsterir. Gr
kafllar gzlerini glgelemesin diye aflaya konulan
spotlar terlemesine yol aar, pudra silinerek saka-
l daha da ok grnr. Bir de Nixon konuflurken kame-
ralar Kennedyyi gsterdiinde, Kennedy onaylamaz bi-
imde (nceden hazrlanmfltr) kafasn yana sallarken,
Kennedynin konuflmalarn, Nixon onaylarken yakalanr.
Tm bunlar birlefltirildiinde tartflmay gazeteden oku-
yanlar iki tarafn birbirine stnlk salayamadn d-
flnrken, seyredenler Kennedynin ak farkla stnlk
saladn dflnyorlard. Ak oturum herkesi etkiledi
ve Kennedy farkl kazand. Ken Cooper, kitabnda asln-
da tek bir ak oturum olduunu yazar; ama bu bilgi
yanlfl. Nixon-Kennedy yedi TV tartflmasna katldlar (ii-
nizden Amerikal bilmiyor da, sen mi biliyorsun diyor-
sanz aynen yle).
Baflla, onaylamayla ilgili bu rnekten Beyaz Saray ders
almfl grnyor. Clintonn azil srecinin bafllatlmas
ile ilgili karardan sonra Clintonn yzne Arkadan b-
aklanmfl ifadesi taknarak yapt konuflmann tm
boyunca, Hillary bafln (otomobil arkasndaki oyuncak
kpekler gibi) onaylar bir flekilde sallad. Clintonn ze-
rinde en inandrc renk olarak kabul edilen lacivert bir
takm ve koyu mavi bir kravat vard.
28 Cooper, Ken (1989). Szsz letiflim. stanbul: lgi Yaynclk.
154
Hillary, Billi onaylar grnyor. Bill ise ok zgn!

Bizdeki en hatrlanr oturum ise 12 Eyll sonrasnda ilk se-
imlerden nce yaplandr. Kenan Evren eski askerlik arka-
dafl Turgut Sunalpi destekler, hatta televizyonda herkesi
bu partiye oy vermeye ynlendirirken (seimden birka
gn nce Evren, Trkiyenin tek kanal olan TRTye kmfl,
vatandafllar zala deil, Sunalpe oy vermeleri ynnde
uyaran bir konuflma yapmflt. Kenan Evren, Cumhurbafl-
kanln % 90nn stnde bir destekle kazanan bir yneti-
ci konumunda bu uyary yapmflt) ve tm basn Sunalpe
kaytsz flartsz byk destek salarken ak oturumda Ge-
neral Turgut Sunalp, Tutankamon gibi glmsemeden
oturmufl ve karflsnda bir tabur asker varmflasna sert
konuflarak Nixonn yafladn yaflamflt. Turgut zal g-
lmseyen tavr ve daha nce bakanl srasnda olufltur-
duu sempatisiyle ve oturumdaki glmsemesiyle, by,
boyu ve konuflmasyla halktan biri havasyla ve kimsenin
flans vermedii sosyal demokrat Necdet Calp de Kpr-
y sattrtmam, efendim! diye elini masaya vurmas ve
sempatik tavrlaryla oy toplamflt. Gnmz politikasnda
medya mthifl etkili olmakta, bu iki g oda siyasetiler
ve medya birbirlerine byk destek salamaktadr.
leme ise politikaclarn kulland ilgin tekniklerden bir

dieridir. Dinleyiciler zerinde yaplan bir arafltrma flunu
gstermifl: Kalabalk bir gruba konuflma yapyorsunuz ve
Size yol getireceim, elektrik probleminizi zeceim
diyorsunuz, insanlar alkfllayp alkfllamama konusunda
kararsz kalyorlar. Ayn gruba fleyi yapacanz st s-
te sylediinizde, dinleyiciler kendilerini alkfllamak zorun-
da hissediyorlar.29 Size yol getireceim, elektrik proble-
minizi zeceim ve sizi il yapacam dediiniz anda
bunu sylediiniz yer Adana olsa bile dinleyenler Biz za-
ten iliz demiyorlar, etki mthifl artyor ve alkfllyorlar. Ba-
tl politikaclar bunu etkin bir flekilde kullanyor. Tabii baz
yerlerde uygun olmayabilir, Enflasyon ya dflecek, ya
dflecek, ya dflecek! rneinde olduu gibi. Bundan
sonra politikaclarmz vaat verirlerken dikkatle izleyecei-
nizi biliyorum. Vaat verirken hangilerinin leme yaptkla-
rna dikkat edin. Yapanlar bir eitim almfllardr. leme
etkiyi hep artrr. Bana masallar ve nisan gneflini hatr-
latan yerine Bana masallar, Nisan gneflini ve gneyde
kimsenin bilmedii o byl sahillerde esen meltemleri
hatrlatan tatl kza... derseniz karfldaki Ben zaten tatl-
ym demeden sizi alkfllar.
Aksesuarlar
Politikac ve ifl adamlarnn karflya mesaj vermek iin kul-
landklar aksesuarlar da vardr. Hrkanzdaki timsah logo-
su Bakn benim bunu alacak kadar param var mesajn
verirken, yllar nce Polo oynayan beyefendi diye yo-
rumladnz bir logo, sahtesi ok yaplp tm tatil yrele-
rinde tezghlarda tanesi 10 dolara satld iin Elinde
omakla beygiri dven herif durumuna dflp eski hava-
sn kaybedebilir. Ye krkm ye (fine feathers make fine
birds) gibi ataszleri tm dnyada geerli olduu iin
Amerikada zpr yuppieler iin Rolex saat ve benzeri
29 Atkinson, Max (1984). Our Masters Voices. New York: Routledge.

156
pahal kuflamlar kiralayan dkknlar var (marka dflkn-

lnn salaklk dzeyine geldii lkemizde bu ifl kolunun
uyank giriflimcilerce deerlendirilebilecei kansndaym).
Evet aksesuarlarla etrafa birok mesaj verebilirsiniz. r-
nein gz bozuk olmad hlde numarasz gzlk ta-
kanlar, etrafna bilgili ve entelektel bir hava verirler. G-
nefl gzlnn de verdii mesajlar vardr, bknlk (ya
da Ne zaman karflma bir televole kameras kacak?
Ne zaman nl olacam? diye bekleyenlerin kendilerini
saklyormufl gibi grnp aslnda her gece ekranda olma
istei) gibi tavrlar yanstr. Bir de, kapal havalarda bina
iinde bile gnefl gzl takanlar vardr. Profesyoneller
gzl karflsndakini ynlendirmek iin de kullanr. Dik-
kat edin, bir ak oturumda, deneyimli ve gzlkl bir po-
litikac, karflsndaki konuflurken gzln takar, kendi
konuflurken karr. Bu hareket karflsndakini bir sre
sonra Pavlovun kpei hline getirir. Gzl kard
anda szn ona getiini karflsndaki hisseder ve susar.
30
Reagan dnemindeki Beyaz Saray Szcs Norman Whitewater konuflurken
gzln indirmifl gryorsunuz. Soru sorulmasn istedii an gzln
tekrar takacak, karflsndakinin susmasn istedii an gzln karacaktr.
30 Newsweek dergisi, 1988.
Sigara, pipo ve puro da ayr mesajlar verir. Sigara daha

gnlk ve sradandr, her gn rastlayabilirsiniz. Hzl ve
abuktur. A tipi diye snflandrlan (aceleci, abuk karar
verebilen ve sinirlenen, hrsl, sorumluluk sahibi) insanlar
sigaray tercih eder. Pipo imek ise bir tr trendir, uzun
zaman ister. Pipo entelektellii, biraz karamsarl, da-
ha ok dflnceyi ve edebiyat, ince bir mzik zevkini
anlatr. B tipleri (sakin, yavafl karar veren, hrssz, genifl,
zor sinirlenen) pipoyu tercih eder. Puro ierek baflka
mesajlar verirsiniz, insanlara dersiniz ki: Benim kaak-
lkla zengin olduumu herkes biliyor; ama bakn koca
bir kulbn baflndaym ve kimse bana dokunamaz ya
da Ben bakanm, ama mteahhitlerle, onlarn zel
uaklaryla yurt dflna gidip % 5 komisyonla ifl balyo-
rum veya Kocam inanlmaz ykseldi ve devletin bu ka-
demesine geldi, flu anki makammla kendim arasndaki
bir trl hazmedemediim bu fark kapatmaya alflyo-
rum, bakn puro iiyorum, bakanlara el ptryorum
veya Flofl kaaklyla zengin oldum; ama bakn 1. s-
nf tarm arazisine yaptrdm, imar izni olmayan konut-
larn alfln devletin baflndaki insanlara yaptryorum,
garibanlarn evini ykarsnz; ama benim siteme dokuna-
mazsnz ya da O adam benim ldrttm btn
bir flehir halk biliyor; ama benim yle bir politik ve med-
ya gcm var ki cinayeti btn bir medya baflka bir ada-
ma ykledi, bakn kimse bana dokunamyor dersiniz,
insanlara. Eminim siz baflka eklemeler yapmflsnzdr.
Sigara, puro ve pipo dumann takip ederek karflnzda-
kinin ruh hlini yakalayabilirsiniz. Bu olur mu? Olur. Ba-
kn, doumhane koridorunda volta atan baba adayn
dflnn, duman afla flyordur ve mutlaka sert, kes-
kin bir fleyifli vardr. Bir iflten baflaryla kan bir ynetici
ise arkasna yaslanp duman yukar fleyecektir.
158
Olumlu duygular, rahatlama, sakinlik ifadesi.
Olumsuz duygular, gerginlik, i sknts, endifle ifadesi.

flemenin srati ise duygunun younluunu gsterir. Afla-
ve yavafl fleyen daha az gerginken, sert fleyen daha
sinirlidir. Bir seminerimde dinleyicilerden biri Benim bafl-
ma flu geldi, bir keresinde karflmdaki hanm, duman afla-
yukar deil de, yzme fledi, peki bu ne anlama gelir?
diye sordu. Ben de Bekr msn? diye sordum. Evet ce-
vabn alnca, Bunun anlamn bilmezsen tabii bekr kalr-
sn dedim ve Anladm hocam cevabn aldm.
Byklar ve sakallar da mesaj verir. Bunun ayrntsna gir-

memem gerektiini dflnyorum. nk hangi byn
veya sakaln deiflik bir imaj arfltrdn zaten biliyorsu-

nuz. Bir rnek vermek gerekirse, bir kurban almaya gidi-
yorsunuz, kurban satan adam ince telli yuvarlak gzlkleri
olan, kei sakalll ve papyon takan biri ise floka girersiniz.
Giyiminiz ve aksesuarnzla karflnzdakine kim olduu-

nuzu ve kurumunuzu anlatrsnz. nsanlar sizi giysileri-
nizle karfllar, dflncelerinizle uurlarlar; ama dfln-
celerinize giysileriniz ve aksesuarlarnz deer katar.
Mevlanann ok gzel bir sz var:
Ne insanlar grdm stlerinde elbise yoktu;
Ne elbiseler grdm iinde insan yoktu.
Evet, ifl yaflammzda etrafnzda dolaflan bir sr takm
elbise, sizinle toplantya giren kalemler, sizden randevu
isteyen saat markalar, size ifl veren purolar, ortaklk kur-
mak isteyen haval markal deri antalar greceksiniz.
Belki de bir parfm markasna flk olacak ve bir gnefl
gzlyle flrt edeceksiniz. inde insan olmayan elbi-
seleri grebilmeniz iin Mevlanann hayata bakfln anla-
manz gerekir. fle eleman yerlefltirme grflmesi eitimi
verirken profesyonellere retmeye alfltm en nem-
li nokta ilk intibann etkilerini silebilmeleri. Batl yazarlar
160
karflnzdakinin grntsne nem vermenizi anlatrlar ki-

taplarnda, bense tam tersini savunuyorum. Siz bulundu-
unuz ortama uygun giyinin; ama karflnzdakinin fiziin-
den etkilenmeyin. lk otuz veya doksan saniyede olufltur-
duunuz o intiba kolay kolay deiflmez. Karflnzdaki pa-
la bykl, dalyan gibi ifl adamnn sa kulana takaca
nokta kadar bir kpe sizi grflme boyunca duygudan
duyguya gtrecektir.
Satclara ve konuflmaclara insanlarn aklnda kalmalar
iin zerlerinde farkl bir aksesuar bulundurmalar tavsiye
edilir, ifl grflmesinde bunu takn derler. O kadar adayn
arasnda bir farkllnz, aklda kalclnz olsun. Fark-
l renk bir kravat, bir rozet vs. O yzden gazetelere kendi
paralaryla tam sayfa ilan verip Trk gurusu Selami ara-
nzda, hepinize yaflamn ve ifl yaflamndaki baflarnn sr-
larn reteceim diyen uzmanlarn (veya uzman a-
vufllarn) pembe zerine sar puanl papyonlar taktn
grrsnz (bu yzden gurunun yannda yafl da yana-
biliyor). Crtlak bir papyon aklnzda kalr. Yirmi drt resim
karesinden farkl olann bilinaltna girdii gibi.
Demirel politik hayat boyunca flapkasn ayrt edici bir sembol olarak
kulland.
Demirelin kalabalklara sallad flapka gibi, o sizi dier

liderlerden ayran bir semboldr. Ecevitin mavi gmlei
ve kasketi gibi, kasket de ayrt edici bir semboldr. Tay-
yip Erdoan karanfillerle zdeflleflmeye alflrken, Erba-
kann parlak sar kravatlar, Mesut Ylmazn beyaz ya-
kal gmlekleri, Tansu illerin fular gibi. Ayrt edici sem-
boller sizi aklda brakr, Trkefl byle bir fleye ihtiya
duymad, kaln kafllar yeterince farkllk oluflturuyordu.
Hitlerde fark yaratan ise badem bykt.
Erbakann sar kravat Ecevitin mavi gmlek ve kasketi
Trkeflin kafllar illerin fular ve beyaz kyafetleri

162
Flrt
fiimdi, bu kitab almanzn asl nedeni olan konuya gel-
mek istiyorum, flrtte beden dilinin kullanm. 1998 y-
l fiubat ay olduunu tahmin ediyorum. Bir konuflma
yapmak iin davet edildiim TBTAK salonunda flirin
mi flirin, yafla da hayli olgun bir hanm ayaa kalkt,
fierif Bey, ben sizden flrtte beden dili nasl kullanlr
onu renmeye geldim, yakalamflken anlattrmadan
yollamam diyerek, hepimizi kahkahaya bodu.
Kadnlar flrtle ilgili ipularn yakalamada ve vermede
erkeklere gre defalarca daha stndrler, dikkatlidirler.
Erkeklerin bu konudaki yeteneksizliklerini en ok Hacet-
tepenin Feycan, ODTnn Best gibi eflitli cafelerinde
ve muhallebicilerde grrsnz. Bizler genelde gz-
mze kestirdiimiz kza, Erol Tafln kurbann ldrme-
den bir saniye nceki bakflyla, gzmz hi ayrma-
dan mthifl bir konsantrasyon ve Daha nce ok kz
bakflmla ldrdm, inflallah befl on saniyeye kadar sen
de Hakkn rahmetine kavuflacaksn sertliiyle bakarz.
Bir de bunun tam tersini, yani hoflland kza Karpuz
kabuu grmfl merkep gibi srtarak bakanlarmz var-
dr. Sonra da birahanelerde erkek erkee imek zorun-
da kalrz. Gerekten ilgiyi en ok belirten fley bakfllardr
ve kadnlar bunu kaamak, omuz zerinden sk aralk-
larla hafif glmseyerek ve salarn atarak yaparlar ki
biz sazanlarn kolaylkla oltaya atlamasna neden olurlar
(sazann piflirilecei yer nikh masasdr). Karfl cinsten
hofllanan kiflinin gz bebekleri byr ve parlaklaflr. Si-
zinle ilgilenen karfl cinsin gz bebeklerinin mthifl by-
dn rahatlkla grebilirsiniz (bilmeyen arkadafllar iin
gz bebeklerinin karanlkta da otomatikman byd-
n tekrar belirtmek istiyorum, herhangi bir kazaya ne-
den olmayalm).
ki cins de ilgi duyduklarnda daha dik durmaya ve st-

lerini bafllarn dzeltmeye bafllarlar. Erkekler daha ok
kravatlarn, yoksa salarn ve pantolonlarn dzeltirler.
zellikle kot pantolonla yaplan baflparmak ieride, drt

parmak dflarda duruflu, cinsel mesaj olarak yorumlan-
maktadr.31 Bu duruflu kot pantolon giyen kzlarda da na-
diren grebilirsiniz. Umberto Econun32 giyimin insan
davranfllarn nasl etkileyebildiini gsteren ok ilgin
bir yazsn okumufltum. Gerekten de giydiiniz kot ge-
nital blgelerinizi skarak sizi uyarr, kendinizi hep bir ka-
lbn iinde hissedersiniz. Reklamlarda st taraf plak,
altnda kot, kzlara cool bakfllar frlatan birine, flalvar
giydirin, yakas da ilikli pazen bir gmlek, bir de poflu!
Tavrlar bir anda deiflir, cinsellikten eser kalmaz.
Bedazzled filminde Liz Hurley. Krmz elbisesi seksi, bilek ii sekse

ak olduunu arfltryor.
Kadnlarn bilinli yaptklar, gzleri ksma, dudaklar ha-
fif aralk ve slak brakma gibi davranfllarn dflnda bilin-
31 Zielke, Wolfgang (1993). Szsz Konuflma. stanbul: Say Yaynlar.

32 Eco, Umberto (1993). Gnlk Yaflamdan Sanata. ev. Kemal Atakay. stan-
bul: Adam Yaynclk.
164
siz yaptklarn dflndm birka fleyi belirtmek istiyo-

rum. Size ilgi duyan bir hanm farkna varmadan sala-
ryla oynamaya bafllar, bu ilgiyi gsteren en nem-
li ipularndan biridir. gdsel olarak cephesini erkee
dner, araya el kol engeli koymaz. Kadnlarn bilinsiz
olarak yaptklar en nemli hareket ise ilgi duyduklar er-
kee el bileklerinin iini gstermektir. Bunu zellikle siga-
ra ierken yaparlar. Dflar ilgi mesaj vermeyen bir kadn
bileini ieri doru evirirken, etrafta ilgi duyduu bir er-
kek olan kadn ise bileinin iini o erkee gsterecektir.
1980lerin ortalar, Kayp Kzlar filminde Ahu Tuba, Nuri Aloya ve

bize sigara ierken bilek iini gsteriyor. Oysa Nuri Aabeyimize bilek
ii gstermeye gerek yok; o her fleyi bilek ii gryor, gazoza ilac ok-
tan atmfltr zaten. Bu arada ilgisiz, ama Nuri Alo ve pipo sper git-
mifl deil mi?
Elin bkl olmas ise ilgiye dier bir iflarettir. Bu bilgi-

ler flnda dflnnce, eflcinsel ya da efemine diye ni-
telendirdiimiz erkeklerin, genelde kadnlarn hareket-
lerini deil de; flrt hareketlerini taklit ettiklerini hayretle
fark edeceksiniz. Ksa salarna ramen sa atmalar,
bilei bkmeler, sigara ierken bilek iini gsterme,
bacak bacak stne atarken kala blmn aa -
karma gibi.
Poz veren fotomodellerin cinsel ekicilik yaratmak iin bileklerinin

hep bkl olduunu greceksiniz. Ayn hareketi eflcinsel erkekler
karfldakilere mesaj vermek iin kullanrlar. Marilyn Monroenun da
tm pozlarnda bileklerini bkl grrsnz.
166
Angelina Jolienin iki pozu. Dudaklarn yar ak oluflu ve ellerin du-

daklarnda oluflu seksi ve flehveti anlatyor. Gzlerin yana bakmas ak-
lndan bir fleyler getiini hissettiriyor. Sayn Pittten zr diliyoruz.
Biz erkekler ise genelde diflisinin etrafnda dolaflan g-

vercinin ne yaptn bilmez, hareketlerini taklit ederiz.
ki tarafn da verdii dier bir mesaj ise bir frsat bulup bir
saniye de olsa dokunmaktr. Bu bilinli yaplan bir fley
deildir. Ama genel olarak dokunma istei kendisini
byle gsterir. Her dokunmay bu flekilde yorumlama
flansmz olmadn dflnyorum. Ama size ilgi duyan
karfl cinsin bir frsatn bulup size dokunduunu gre-
ceksiniz (bunun belediye otobslerinde gereklefltirilen
flekli konumuzun dflnda). Halk Bankasnn 600e yakn
flube mdrne iki yzerli gruplar hlinde verdiim se-
minerlerde, bir flube mdr Idrda eer bir erkek, bir

kzn kolunu tutarsa o kz kyde baflkas isteyemez, o
gencin olur demiflti. Bu da sahiplenmeyle ilgili ilgin bir
rnek. Bu arada aramzda flu anda Idra gitmek zere
hareketlenmifl arkadafllar olabilir, kz daha nce tutmufl
birileri olabilir, en azndan uyaralm istedik.
168
169
Akl kendinin yeridir ve kendi baflna cehennemi

cennete, cenneti cehenneme evirebilir.
Milton33
BEYN, DUYGULAR VE BEDENMZ
Yaplan birok arafltrma, duygularmzn beden dilimizi

etkiledii gibi ilgin bir flekilde beden dilimizin de duygu-
larmz etkilediini gsteriyor. Ertesi gn nemli bir rapo-
runuzun olduunu dflnn, eer raporu uzanarak ha-
zrlamaya kalkarsanz befl dakika sonra uykunuz gelir.
Duruflunuz duygularnz etkiler. Kollarnz kavuflturup,
bacaklarnzla kapandnzda algnzn da azaldn,
duygularnzn negatife dnfltn greceksiniz. Kol-
larn kapanmas algnz mutlaka azaltr. Ayn zamanda
karflnzdakinin sizinle olan iletiflimi azalr. Bir ifl grfl-
mesinde sizi kollar kapal, bacak bacak stne atmfl
dinleyen birini ikna etme flansnz ok dflktr.
Columbia niversitesinden Psikolog Prof. Dr. Robert
Kraussn American Journal of Psychologyde yaymla-
nan arafltrmas buna iyi bir rnektir. Deneklerin kollarna
elektrotlar balayan Krauss, somut kelimeler sylenir-
ken kaslarn hareket etmediini, soyut kelimeler syle-
nirken kaslarn hareket ettiini grd. Ayn arafltrma
bnyesinde, deneklere baz kelimelerin tanmlar yapla-
33 Bu sz aktaran: Vassaf, Gndz (1996). Cennetin Dibi. stanbul: Ayrnt

Yaynlar.
170
rak kelimeleri hatrlamalar istendiinde, hatrlama alfl-

mas esnasnda ellerini kullanmas yasaklanan insanla-
rn somut szckleri bulmakta zorlandklar, ellerini hare-
ket ettirenlerin ise ayn kelimeleri daha ksa srede bul-
duklar tespit edildi. Topluluk karflsnda konuflurken ha-
reket edin, beyninizin de hareketlendiini hissedeceksi-
niz (bende hibir hareketlenme olmuyor, o ayr).
Neuro Linguistic Programming zerine yaplan bir arafl-
trmada ise, insanlardan kendileriyle ilgili sfatlar yazma-
lar istendi ve ok ilgin bir sonu ortaya kt. Sa elini
kullanarak yazanlar kendileriyle ilgili daha ok resm s-
fatlar kullanrlarken, sol elini kullanan denekler daha ya-
ratc, duygusal ve iten tanmlamalar yaptlar. rnein,
sa eliyle daha ok tutumluyum sfat kullanlrken, sol el-
le cimriyim sfat yazld. Bu da beynin loblaryla ilgi-
li bir sonu. Beynin sa taraf vcudun sol tarafna hk-
mederken, sol lob vcudun sa tarafna hkmeder.
Beynin sol lobu mantkl, disiplinli ve planlyken, sa lob
yaratc, duygusal, itendir. Bu deneyde grnen ilgin
sonu, vcudun sa tarafn kullanrken sol lobu da ha-
rekete geirdiimizdir, yani sa elle yazarken daha
mantkl dflnyoruz, sol elle yazarken beynin daha ya-
ratc, daha duygusal olan sa lobunu harekete geirdi-
imiz iin daha duygusal dflnyoruz. Vcudunuzu
kullanarak beynin iflleyifliyle ilgili deiflik sonular olufltu-
rabilirsiniz. Futbolda sol ayakl oyuncular, oyun iinde,
sol ayaklarn youn olarak kullandklar iin beynin yara-
tc sa lobu hep harekettedir. O yzden solak oyuncu-
lar hep daha yaratc ve yetenekli olarak tannrlar (Mara-
dona, Hagi, Prekazi, Sergen, Platini, Tmer, Abdullah
gibi). Bu oyuncular daha yaratc olan sa loblar daha
aktif olduu iin sol ayaklarn zaten kullanmaktadrlar;
ama tam tersi etki de oluflturmaktadr; yani vcudun sol
taraf aktif olduu iin beynin sa tarafnn etkinliinde
artfl meydana gelmektedir.
Beyin, Duygular ve Bedenimiz 171
Duruflunuzu deifltirmeniz alglarnz, dolaysyla duygu-

larnz etkileyecektir. Bedeninizdeki deifliklikler beyne
mesajlar gnderir ve vcudun kimyasal salglar deiflir.
Biz de stres verici duygularmz bu flekilde kontrol edebi-
liriz. Sakz inerken midemiz bir fleyler yediimizi zan-
nedip asit salglar ya da topuklu ayakkab giyen kadnla-
rn her iki ayan topuklar da yukarda olduu iin beynin
serebral dengesi bozulur; beyin, iki ayan bir arada atl-
dn zanneder (bu demektir ki yenge, yksek topuklu
ayakkab giydiinde onun dengesiz davranfllar hoflg-
ryle karfllanabilir. Ayakkab topuksuzsa zaten film tama-
myla kopmufl olabilir, oradan yavafl yavafl uzaklafln).
Dr. John Diamond Davranflsal Hareketbilimin dnya-
daki kurucularndan olup vcuttaki birok deifliklii ti-
ms bezinin durumuna balar. Tavrlarmz deifltir-
menin yan sra duygusal durumumuzu denetlemenin
bir baflka yolu daha vardr. Bu yol, durufllarmz ve yz
ifademizdir. Tm durufllar arasnda en evrensel iki du-
rufltan bir tanesi, kabullenmeyi ifade eden bafln dikey
bir flekilde sallanmas ve dieriyse reddetmeyi ifade
eden bafln yatay olarak iki yana sallanmasdr.34 Btn
durufllarn belli meridyenlerle iliflkileri vardr; bu kabul et-
me ve reddetme hareketleri dorudan doruya tims
beziyle, bedenin tm meridyen sistemindeki enerjinin y-
neticisiyle iliflkilidir. Bu kolayca kantlanabilir. Tims bezi
zayf olan bir insandan bafln birka kez afla yukar sal-
lamasn isteyin. Tims bezi, test sonucunda gl ka-
caktr. Karflt olarak, tims bezi gl olan bir insandan
bafln iki yana sallamasn isteyin. Bu durumda tims be-
zi zayf kacak. Glmsemenin ne kadar gzel ve yararl
olduunu biliriz. fiimdi glmsemenin tedavi edici dee-
rini de gsterebiliriz. Glmseme kas, zygomaticus ma-
34 Tabii, Dr. Diamond Trkleri tanmyor, kelleyi geriye atarak ve Ih diyerek

hayr diyen bizleri.
172
jor (elmack kemiine ait byk kas) olarak adlandrlr.

Gerek bir glmseme, ayn zamanda alt gz kapaklar-
nn kaslarn da ilgilendirir. Aksi takdirde souk glmse-
me Kumarbaz glmsemesi olur. Bedendeki dier kas-
lar belli meridyenlerde iliflki iindeyken, zygomaticus ma-
jor kas da tims bezi ile iliflki ierisindedir. Eer tims be-
zine dokunularak yaplan testte bu bezi zayf olan bir in-
san bulursanz, glmsemesini salayn. Testi yeniden
uyguladnzda tims bezi gl kacaktr. Eer onu g-
lmsetmek yerine, tpk bir bebee yaptnz gibi yanak-
larndan kesme alrsanz ayn glendirici etki elde edile-
cektir. Glmseme kaslarnn zerindeki deride bulunan
alc sinirler bu mekanizmay harekete geiriyor gibidir.
Deneinizin bedenini bu flekilde, glmsediini dfln-
mesine neden olarak kandrrsnz.35
Dr. Diamond ayn flekilde yzdeki yanak kaslar aflaya
doru ekildiinde, kiflinin duygusal durumunun kt-
lefltiini ortaya karmfltr. Davranflsal Hareketbilim bu
durumlardaki deiflikliklerin daha ok tims beziyle ilgi-
li olduunu gstermektedir. Fakat, vcut duruflumuzda-
ki ve yz ifadelerimizdeki deifliklikler duygularmz, da-
ha nemlisi, aynalama konusunda bahsettiim gibi,
karflmzdakinin de duygularn etkilemektedir.
Kambur, ne eik bir durufl, ruh hlimizi de eip bker,
karflmzdakinin nnde daha ezik ve eflit olmayan du-
ruma dfleriz. Oysa dik ve salam bir durufl, ruh hlimi-
zi de gl klar. Yzmzdeki bir glmseme duygula-
rmz da daha gl bir hle getirir. Bize hayatmzdaki
en nemli glerden birini geri getirir, Hayat Enerjisini. Bo-
zuk bir durufl ise Hayat Enerjimizi geri alr. M. Carrington
diyor ki: ... nsanoluna zg, yukarya doru dik duru-
flumuz, benzeri olmayan bir baflardr... En mkemmel
35 Diamond, John (1995). Bedeniniz Yalan Sylemez. stanbul: Dharma Yaynlar.
durufl flekli ve btn kaslarn tmyle abadan kurtuldu-

u, duygusal ve motor mekanizmann karfllkl iliflki ara-
clyla glerin mkemmel dengede olduu bir du-
rumdur. Btn bu baflarnn en eflsiz nitelii, abadaki
bu azalmadr.36
Silahl Kuvvetlerde bizim yaptmz da budur. Askeri
alrsnz, ona iki ay boyunca sadece Saa dn, sola
dn, rahat, hazr ol, yat, kalk yaptrrsnz. ki ay iinde
askerin btn kontrol sizin elinize geer. Bedenini kon-
trol altna aldnz askerin beyni de sizin kontrolnze
geer, isterseniz yz askere Yat, srn dersiniz,
hepsi amurun iinde srnr. atflmann en pis ann-
da, Karfl tepeye srnerek ulafln dediiniz asker,
zerinden geen kurflunlara ramen emri yerine getirir.
Asker disiplini ve vatan sevgisi olmad iin bunu bafla-
ramayan ve Yiyecek bulamayan insanlar inanlarn
yer felsefesinden yararlanarak terrist toplayan blc
rgt PKK ise, bunu terristlerine esrar iirerek salar.
Beyni kontrolden karr. Mesaide karflnzda esas du-
ruflta bekleyen astnz size itirazda bulunmaz, her syle-
diinizi kabul etmek durumundadr. Karflnzda, vcudu
niformaya sarlmfl, esas durufltaki astnzn beyni de
esas durufltadr. Ellerini hareket ettirmedii srece, Prof.
Dr. Kraussun arafltrmasnda tespit edildii gibi hem so-
yut-somut kelimeleri hatrlayamaz hem de fikir rete-
mez, fikri varsa bile karflnzda belirtemez. Emniyet Ge-
nel Mdrlnde orta ve st dzey yneticilere verdi-
im lider yneticilik seminerlerinde, dikey hiyerarfli ile
yatay hiyerarfli konusunu anlatrken gen bir komiser,
Ben baz fikirlerimi stme aktarmak iin planlama ya-
pyorum; ama o kapy alp byk makam odasna gi-
rip esas durufla getiimde hibir fleyi aktaramyorum
demiflti. Ofis dzenlemenizden karflnzdakinin vcudu-
174
nu ne denli serbest braktnza kadar, tm bu ayrntlar

alflmann niteliini belirler. Bu yzden sert brokratik
yaplarda, zellikle devlet kurumlarnda yaplmaya alfl-
lan toplam kalite ve beyin frtnas alflmalar ou za-
man omurilik soan rzgrlar olarak sonulanr (Emni-
yet Genel Mdrlne verdiim seminerlerde karflm-
da grdm aydn ve prl prl topluluk beni bir Trk va-
tandafl olarak ok heyecanlandrd. Bize eflitli flekiller-
de sunulan polis portresinin ok dflnda, Trkiyenin ge-
leceiyle ilgili flk veren, bilimsel ve profesyonel dflnen
bu ynetici grubu gelecein polisini flekillendirmeye a-
lflyor. Bunun olumlu sonularn nmzdeki yllarda
greceimize inanyorum. 1998 ylndan beri Emniyet
Genel Mdrlnde ve Silahl Kuvvetlerde bu konular-
da eitim ve seminerler veriyorum, sonularn da byk
bir sevgiyle izliyorum).
R. W. Sperry diyor ki: Hem sa hem de sol beyin ken-
dilerine zg bir hafza zincirine ve dier lob tarafndan
girilemeyen bir renme deneyimine sahiptir. Birok
adan iki balantsz lob da kendilerine ait ayr birer ak-
la sahip gibi grnrler.37 Beynin alflmasn ticarileflti-
ren ve retim alanna sokan Tony Buzan, Sol beyinle
planlayn, sa beyinle ynetin! slogann kullanr.38
Asl nemli olan ise beynin iki lobunu birden alflr hl-
de tutmak ve geiflli alflmay yapabilmek. Bunun iin
nerilen yntemler arasnda telefonla konuflurken de-
vaml ayn kula kullanmamak bile var.
Beyin byl bir dnya. Tam on iki milyar sinir hcresin-
den olufluyor (sonra sayarsnz, ltfen flimdi okumaya
devam edin). Beyin hcreleri arasndaki balantlar, tm
dnyadaki telefon sistemlerinden 1300-1400 defa daha
38 Buzan, Tony (1999). Akln En yi fiekilde Kullan. stanbul: Arion Yaynlar.
fazlaymfl (tandnz kimi politikaclarda ve yneticilerde

sadece evdeki televizyonun uzatma kablosu kadar bir ba-
lant kullanlmfl olduunu dflnyor olabilirsiniz; mmkn-
dr) ve siz, flu anda bu cmleyi okurken beyninizde sani-
yede yz bin civarnda kimyasal reaksiyon olufluyor (evet,
aynen flu anda mrldandnz gibi gvur oturmufl bunlar
hesaplamfl). Beynimizin kullanabildiimiz kapasitesi ise
sadece % 7 civarnda. Bunu da ou zaman gereksiz bilgi-
lerle dolduruyoruz. Antalyada verdiim bir seminerde,
Adanal bir ifl adam, Ben ajanda kullanmyorum ve bun-
dan ok memnunum. Hibir fleyi de unutmuyorum de-
miflti, ona Albert Einstein rneini vermifltim. Einsteinin ze-
k dzeyini konuflmaya gerek yok. Einstein evinin telefon
numarasn bilmezmifl. Nasl olur da bilmezsiniz? diyenle-
re, Bir not defterinin tutaca bilgi iin beynimi meflgul et-
mem cevabn verirmifl, rahmetli!
nsanlar grsel olarak dflndkleri fleyleri daha zor unu-
turlar. fiimdi sizden flunu yapmanz istiyorum. Afladaki
on kelimeyi yavafl yavafl okuyun, her kelimeyi tek tek d-
flnn, tekrar bafla veya bir nceki kelimeye dnmeyin,
sonra kitaba bakmadan srasyla hatrlamaya alfln.
1. Bisiklet
2. Tavuk
3. Yourt
4. Araba
5. Saat
6. p
7. Karpuz
8. Televizyon
9. Kalem
10. Sandalye
176
Eer foto belleiniz yoksa birka kelimenin sras mutla-

ka karflmfltr. fiimdi ayn alflmay flu flekilde deneyin.
Beyninizde grsel renkli bir film oluflturun. Bisiklet gidi-
yor, zerinde bir tavuk var, zerinden getii yourt,
arabann iindeki saate sryor, saate bal ipin ucun-
da bir karpuz var, (T TVde grnt hlinde) bir kalemi
saplayp karpuzu sandalyeye koyuyorsunuz. fiimdi
filmdeki grntleri dflnn ve saymaya alfln. Keli-
meleri rahatlkla sayacaksnz. Baflka bir egzersiz veriyo-
rum, ltfen deneyin. 20 kelimeyi ve daha fazlasn rahat-
lkla sayabilirsiniz.
1. Krmz
2. At
3. Kt
4. Uak
5. fiarap
6. Mikrofon
7. Altn
8. Ktphane
9. Ev
10. Fil
Bu kelime hatrlamann bir yntemi daha var, konumu-
zun dflnda kald iin deinmiyorum. Bu kelime hatr-
lama yntemleri, eski Yunandan bu yana kullanlyor,
yani Buzann keflfettii fleyler deil; ama Amerikallar
her alanda olduu gibi satmasn biliyor. Oysa Mark
Twain, Belleinizi doldurmaya alflmayn, zihninizi ge-
lifltirin der. Trk Zek Vakf tarafndan 2002 ylnn en
zeki insan seilen Boaziili kza, spiker bir soru sordu:
Mthifl bir belleiniz vardr herhlde? Yoo dedi kz-

caz, Hatta hafzam ok ktdr, fakat bilgiye ulaflma-
nn yollarn biliyorum. Belleinizi deil, zihninizi geliflti-
rin; ama bunun iin Amerikallara para kaptrmayn.
Beyin grnt kullanmyla ok yakndan ilgilidir, gzleri
takip ederek kimi dflnceleri yakalarsnz. Karflnzdaki
kifli sizinle konuflurken sana doru bakyorsa, beyninin
sol lobunu kullanyordur, yani tasarlama ve planlama ya-
pyor olabilir. Sola doru bakyorsa, sa lobu kullanyor
olabilir, yani hatrlyordur ve byk ihtimalle hayallere
dalmfltr. Karflnzdakinin gz hareketlerinin size verebi-
lecei ipular flyle olabilir:
Grsel tasarlama Koku hatrlama Grsel hatrlama
Ses tasarlama Duygusal sentez Ses hatrlama
Bedensel duyum Tat hatrlama Duygu hatrlama

hatrlama
Gzlerin verdii mesajlar39

Kitapta yer alan, zihin haritalamas ve beynin loblaryla il-
gili olan know-howa sadece konumuzla ilgili olan bo-
yutuyla deindim ve tamamen yurt dfl kaynakl bir ko-
nu olduundan fazla girmek istemedim.
39 Revell, Jane ve Norman, Susan (1997). In Your Hands NLP in ELT. London:
Saffire Press.
178
179
Yaflam hofltur; ama biimden yoksundur.

Sanat yaflam biimlendirir.
Jean Anuilh
fiA
RENKLERN fi YAfi AMINDA
KULLANIMI
Kansas niversitesi Sanat Mzesinde bir arafltrma iin

halnn altn elektronik bir sistemle donatrlar, duvar ren-
gini beyaz ve kahverengi olarak deiflebilir hle getirir-
ler. Sonu ok ilgintir. Arka fon beyaz kullanldnda,
insanlarn mzede yavafl hareketlerle daha uzun sre
kalp daha fazla alanda dolafltklarn tespit ederler. Arka
fon kahverengiye dndnde ise insanlarn mzede
ok daha hzl hareket edip, daha az alanda dolaflp m-
zeyi ok daha ksa srede terk ettiklerini grrler. O yz-
den dnyadaki fast food restoranlarn hepsinin sandal-
yeleri ve masalar kahverengi, duvar boyalar ise kahve-
rengi-flampanya-pembe karflmdr. Hibir fast foodcu-
nun duvarn beyaz gremezsiniz.
ODTdeki Mc Donaldsta duvarlara konan alakasz ki-
remitlerden oluflturulmufl kahverengi fonlar mutlaka dik-
katinizi ekecektir. Londradaki Mc Donaldstan, Ameri-
kadakine kadar duvar resimlerinin hep kahverengi, kr-
mz tonlu olduunu grrsnz. abuk yiyin! abuk gi-
din! Renklerin insanlar zerindeki yadsnamaz etkisini
fark eden Batl flirketler bunu ifl yaflamnda sklkla kul-
180
lanmaktalar. Logo seiminden, rnn beyninizde yara-

taca imaja kadar renklerin insan zerinde inanlmaz
etkileri vardr. En azndan Kardeflim buras fast food, bir
an nce yiyin gidin diyemedikleri iin her taraf kahve-
rengiye boyuyorlar. 1998 Austosunda bir gnlne
Bursaya uradk. Sevgili arkadaflm stemen fiahin
pek, bizi akflam, nl skender Kebapsna gtrd ve
yemek srasnda fierif Aabey buraya ne zaman gel-
sem bir an nce gitmek istiyorum, ieride kalmay hi is-
temiyorum dedi. Tm duvarlar tavan dhil bafltan afla-
kahverengi aa kaplamayd. Ben de ona Burger
King, Kentucky Fried Chicken ve benzer fast foodlarn
bunu yllardr bilinli olarak yaptndan bahsettim. Bizim
lokantaclar ise lks tutkusuyla aslnda uzun zaman otu-
rulmas ve keyif alnmas gereken bir yerde yanlfl uygu-
lama yapmfllard.
Bronuzda kahverengi mobilyalar kullanmayn! (al-
flanlar uzun sre kalsn istiyorsanz.) Erol Aksoyun bildi-
inden midir bilinmez, kahverengiyi hi sevmedii sy-
lenir. Kendi sigorta flirketine gittiinde, kahverengi giyen-
ler bina dflna kendilerini zor atyorlarmfl. Oradan ayrlan
bir sigortac anlatmflt, Bir gn kontrole geldi, biz birka
kifli kahverengi takm elbise giymifltik, bizi alelacele bi-
nadan kovaladlar. Bir arkadafl ise masann altna sak-
lanp kurtulmufl (en azndan Cine 5 Genel Mdr Sev-
gili Enisin kahverengi giymekten zamannda yeterince
bktn biliyorum). Kahverengi ayn zamanda teklifsiz,
rahat bir renk olarak kabul edilir. Gazetecilere tavsiye
edilecek bir renktir. Getiimiz gnlerde Sayn Hakk
Devrimle yaptmz bir telefon grflmesinde kendisi-
ne, programnda krem ve kahverengi tonlar giymesini
nerdim. Karflnzdakinin kendisini resmiyetten uzak da-
ha rahat hissetmesini ve almasn salar. Kendisi ze-
rinde ciddi bir takibim yok; ama tm nlleri rahatlkla
konuflturmasyla tannan, nl televizyoncu Larry Kingi
Renklerin fl Yaflamnda Kullanm 181
televizyonda her seferinde kahverengi kravatlar ve ceket-

lerle gryorum. stanbulda bir dergi grubuna verdiim
seminerde gazetecilere bundan bahsettim ve rportajla-
rnda kahverengi giymelerinin avantaj olacan syledim.
Bylece karfllarndaki rahatlkla zlp konuflurlar. Da-
ha sonra, ayn dergi grubundan benimle rportaj yapmak
zere Ankaraya gelen bir gazeteci dostum, fierif Bey,
sizin yaptnz konuflmann ertesi gn bir rportajm
vard, kahverengileri giyip gittim, gerekten adam sustu-
ramadk demiflti. Tabii, Clint Eastwood rollerindeki bir
adam kahverengi renklerle konuflturma ihtimaliniz ol-
maz; ama belki bir iki kelime fazla syletebilirsiniz.
Sevgili zden Aslan 1940l yllardan bu yana Avustral-
yada kahverengi para takm elbise retilmediini
sylemiflti. (Bu arada Sayn zden Aslann Bir nsan Kay-
naklar Masal40 adl kitabn mutlaka neririm. Alanndaki
en iyi kitaplardan biri.) Batllar, You blend in people di-
yorlar. Kahverengi toprak rengidir ve dier insanlarn ara-
snda kaybolup gidersiniz. fl grflmelerinde, profesyo-
nel toplantlarda kahverengiyi tercih etmeyin.
fiimdi ltfen bir kalem aln ve afladaki kelimeyi okudu-
unuzda aklnza gelen rengi bofllua yazn.
KAMYON...!
40 Aslan, zden (2006). Bir nsan Kaynaklar Masal. Ankara: Elma Yaynevi.
182
KIRMIZI!
Verdiim seminerlerde bunu sorduumda da dinleyici-

lerin % 75-80i, hayretle toplu olarak krmz yazdklarn
fark ediyorlar. Renkler ve kavramlar beyninizde st ste
gelmifl durumda. Kullandnz renk (giyimde, logoda,
broflr kapanzda, bina dizaynnzda olabilir), insanla-
rn zerinde yadsnamaz nrolojik etkiler brakyor (krm-
z yazmayanlar ltfen silip dzeltsinler). Krmz ifltah
aar. O yzden dnyadaki gda firmalarnn hepsinin lo-
gosunun krmz olduunu hayretle fark edeceksiniz;
Coca Cola, Pizza Hut, TGI Fridays, Mc Donalds, lker,
Burger King, Lays... bu listeyi binlere karabilirsiniz.
Dnyadaki btn gda firmalar logolarnda krmzy kullanrlar,

btn fast foodlarn markalar da ifltah artrd iin krmzdr.
Krmz tansiyonu ykseltir ve kan akfln hzlandrr. O

yzden genlie hitap eden markalar da logo ve rnle-
rinde krmzy tercih ederler. Levis, Le coq Sportif, The
Little Big, Nike, Puma sizin ekleyeceiniz yzlercesi.

Spor arabalarda da atefl, adrenalin ve genlik simgesi
krmz tercih edilir. Northampton-Londra flehirleri ara-
sndaki yolda bir saat iinde 4-5 krmz Ferrari, Porsche
ve Lamborghiniyi eflitli aralklarla grdm, baflka bir
tek renk yoktu. Tabii otomobil firmalar bu renkleri belir-
lerken kadn ve erkeklerin tercihlerini, farklarn da de-
erlendiriyorlar. Ford erkekler iin rettii Mustangi,
iinde sar tonlar olan bir krmzyla satarken, kadnlarn
tercih ettii Probeda mavi ton bulunan bir krmzy kul-
lanyor. nk kendine sveter alan kadnlarn en az ya-
rsnn maviyi tercih ettii biliniyor. nsanlar krmz fonlu
meknlarda zaman kavramn kaybetmeye bafllyorlar
ve bu yerler uykusuzluk yaratabiliyor. Bu yzden tm
gece kulb, bar, pavyon tr yerlerde (ilgili arkadafllar
bilir) krmz fonlar kullanlr. Zaman unutun! fltahnz al-
sn, daha ok iin! Uykusuz kaln!
Otomobil firmalar, byklklerini gstermek iin maviyi; enerji, he-

yecan ve genlii vurgulamak iin de krmzy kullanrlar. Batl fir-
malar maviyi tercih ederken, kltrel zellikleri nedeniyle Japon ve
Gney Kore otomobil devlerinin krmzy tercih ettiklerini greceksiniz.
Aksigorta krmz-gri olan logosunu krmzya evirdi; hzl, gen, di-

namik bir flirket olduklarn ve demelerin annda yapldn anla-
tan bir renk.
184
Bir seminerimde Peki boalar niye krmz renge saldr-

yor? diye sormufllard. Maymunlarn dflnda, arafltrlan
hayvanlarn hemen hemen hepsi siyah beyaz grmektedir,
yani boalar da renk krdr. Krmzya deil kendilerine
sallanan koyu renkli beze saldrrlar. Birinin kp spanyol-
lara bu gerei anlatmas gerekir. Belki de kan, heyecan
ve enerjiyi anlatan o krmz bez arenadaki, lme mahkm
olan o zavall boaya deil de tribnlerde oturan, televiz-
yonlar baflnda lm, kan ve balantl olarak cinsellii is-
teyen binlerce manyaa sallanyor. Matadorun ve etrafn-
daki yardmclarn, hatta atlarn zerine serilen rtlerin bile
krmz olmas bununla ilgili bir ipucu olabilir mi? Birilerinin
de kp bize bunu anlatmas gerekir. Ben de onlara Peki
itfaiyeciler niye krmz renk kemer takar? diye sordum, ce-
vap kmad. Pantolonlar dflmesin diyeymifl.
Krmz; cinsellik, enerji, kan, skandal, arka sayfada garanti mayolu bir
kadn resmi demektir. Dergi ve gazete gruplar bu yzden krmz logo
kullanrlar. Ciddi bir gazete kardklarnda ise maviyi tercih ederler.
stisnai olarak Cumhuriyet gazetesi, rengini Trk bayrandan almfltr.
Bizim semt pazarlarnda domates satan vatandafllarn

tezghnn stndeki byk flemsiyelere bakn, krmz
olduunu grrsnz. Eski Bergamadaki byk Arte-
mis heykelinin nnde mermer bir havuz vard ve havu-
zun iinde hep zeytinya olurdu. Tm Mezopotam-
yadan, Egeden ve adalardan insanlar tapnaa bu
muhteflem heykeli grmeye gelirlerdi; heykeli bu kadar
arpc yapan fley ise zeytinya dolu havuzdan heykele
yansyan gnefl flyd. Ayn hileyi flimdi pazarlarda do-
mateslerin zerine krmz flemsiyeden yansyan fln
canlln kullanan pazarclarda grrsnz.
Domates, Amerika ktasnn keflfiyle batya geldi ve kr-
mz rengi nedeniyle zehirli zannedilerek yz yl kadar
yenmedi. Domates, bir Fransz kral halkn domatesin
zehirli olmadna inandrmak iin toplum nnde do-
mates yedikten sonra tketilmeye baflland.
Aslnda ham iken yeflil olan domates, ekirdekleri ol-
gunlaflmaya baflladka krmzlaflr ve ilgi ekmeye
bafllar. Domatesin renk deifltirmesi ok geliflmifl bir
kimyasal srecin rndr. Enzimler tarafndan rt-
len yeflil klorofiller yerlerini o ana kadar gizlenen krmz
karotenlere brakrlar.41
Kasaplarsa dkknlarnda yeflili hi kullanmazlar. Yefli flil
vejeteryanl temsil eder. Yeflil doann kendisidir. Yeflil
gven verir. O yzden bankalarn logolarnda en ok ter-
cih ettikleri iki renkten biridir. Ev iin de rahatlatc bir
renktir. Yaratcl krkler, Batda byk otellerin mut-
faklarndaki duvarlar afllarn yaratcln artrmak iin
yeflile boyarlar. Hastaneler de logo ve i dizaynlarnda
yeflili tercih ederler. nk rahatlatc ve sakinlefltiricidir.
Tabiat en ok hatrlatan renktir. Yeflil alanlarda insanla-
rn daha az mide ars ektikleri tespit edilmifl. Sakz
paketlerinde, sebze satlan yerlerde de yeflil en ok ter-
cih edilen renktir.
41 Focus dergisi, Hrriyet Yaynlar.

186
Renklerin gzdeki kimi sinir hcrelerini ksa sreli olarak

ldrd gzlendi (burada ldrmeden kastettiimiz yok
etme deil, ksa sreli devre dfl brakma). Renkler, bakl-
dnda bu iki tr hcreden birini ldryorlar. Kimi renkle-
rin ise bu iki tr hcreyi birden ldrd grld. Yeflil
bunlardan bir tanesi. Yeflil uzun sreli bakldnda gzde-
ki iki hcreyi birden ldryor ve baflka tarafa baktnz-
da dier renkleri alglama flansnz yok oluyor. O yzden
yeflil rengin araba gstergelerinde kullanlmas pek tavsi-
ye edilmez (VW Polo, Renault Broadway yeflil gstergele-
re birer rnek olabilir). Gece gstergeye baktktan hemen
sonra gznz yola evirdiinizde ksa bir sre fark-
l renkleri alglayamazsnz. Karfldan gelen farlar getikten
sonra, bir sre grmeyle ilgili zorluk ekmemiz de buna
balanabilir. Okuduum bir bilimsel yaynda, insan gz-
nn mavi ile yeflile uzun sre bakamad yazyordu, ma-
vinin de yeflille ayn zellii tafldn dflnyorum.
Siyah, gc ve tutkuyu temsil eder. Hrsn da bir ifadesi-
dir. fl grflmelerinde sorarlar: fiirketimiz ifle bafllad-
nzda size bir araba verecek, ne rengi tercih edersiniz?
Siyah cevabn verirseniz, flirket; hrsl, ykselmeyi iste-
yen bir eleman geliyor, diye dflnr. Dier renklerin an-
lamlarn da greceiz. Bizde ve Batda siyah matemi
simgelerken, Japonyada mutluluun simgesidir. Fonda
kullanldnda karamsarl arfltrr. Ifl yok eder. Si-
yah konsantrasyonu en ok getiren renktir. Einstein kon-
santre olabilmek iin perdeleri siyah, gn fl olmayan
bir odaya girer ve yle dflnrd.
Sigmund Freud maviyi okyanussal ve sakin diye niteler.
Faber Birren ise tansiyonu dflrdn syler. Araplar
ise mavi tafllarn, firuzenin kann akfln yavafllattna ina-

nrlar. Nazar boncuu o yzden mavi taflldr. Sakinlefltiri-
ci bir renktir, Batda bu sakinlefltirici etkisi yznden inti-
harlar azaltmak iin kpr korkuluklarn maviye boyarlar
(Boaz Kprsnde bu ifl flov iin yapldndan maviye
boyama yerine, spot flklar ve sahne grnts ve krm-
zms bir flk atmosferi oluflturulabilir). Amerikada bir ilko-
kulun duvarlarn beyaz ve portakal renginden maviye e-
virirler, ocuklarn notlarnn ykseldiini, yaramazlklarnn
azaldn grrler (beybabam bunu duyduunda O ta-
rihte okula eli sopal bir mdr gelmifltir de ondan uslan-
mfllardr. dedi). Mavi ve zelikle lacivert kozmik bir renk
olarak kabul edilir; sonsuzluu, otoriteyi ve verimlilii a-
rfltrr. O yzden dnyadaki firmalarn yarsndan fazlas
logolarnda maviyi kullanrlar. Size bir gazetede yakalad-
m bir haberi veriyorum.
Hilton amblemini maviye evirirken, insanlarn kafasnda

daha byk bir kurulufl imaj oluflturacan biliyor. Ayn
flekilde Bill Clinton (Boston niversitesinde hocalk ya-
188
pan sevgili hsan Boyvoda 1997de yaplan bir ankette

ABDde Michael Jordann Bill Clintondan daha ok ta-
nndn syledi. Herhlde son geliflmelerden sonra
Jordan gemifltir), byk jriye ifade vermeden nce
mavi kravat takarak daha inandrc olaca ynnde da-
nflmanlarnca uyarlmfltr.
Bankalarn logolarnda ve imaj oluflturmada en ok kul-
landklar iki renk mavi ve yeflildir. Maviyle byklkleri-
ni, yeflille gvenilirliklerini vurgularlar.
Dnyadaki btn bankalar baskn renk olarak gvenirliklerini gstermek

iin yeflili; byklklerini gstermek iinse maviyi kullanrlar. Kontrast
renk olarak paray vurgulamak iin bazen bronz ve altn rengi ya da her-
kese ak olduklarn gstermek iin turuncuyu da kullanabilirler.
Yeflil ve mavi salamln habercisidir. Hakknda sk sk
batyor sylentisi kan, ok kazandran bankalarn ise
logolarnn mavi olmas yeterli deildir, korumalarn da-
hi maviye boyamalarn neririm.
Mavi, yeme igdsn azaltan bir renk, o yzden fast
food zincirleri ieride mavi hibir fley kullanmazlar.
Mmkn olsa mavi tiflrtl mflterileri dflar atmak iste-
yebilirler. Tm diyet rnler mavi yaz ve logo kullanrlar.
St ve st rnleri de salkl, fakat fliflmanlatc olmadk-
larn anlatmak iin maviyi ve yeflili tercih ederler.
Marie Clarie dergisi de yapt bir arafltrmada ilgin bir
flekilde mavi baslan kapaklarnn en ok satan saylar
olduunu tespit etti.
Baflbakan yardmcsyken Baflbakanlkta merdiven altndaki hamam mermer-

lerinin nnde konuflma yapan Mesut Ylmaz, ANAPn o dnemki logosu sar
olmasna ramen, 2002 seimlerinde hep lacivert fonun nnde konufltu. Bu-
radaki afifllerde arka fonu reklam flirketi hazrlad iin profesyonellik var. Fo-
torafa dikkatli bakn; Mesut Ylmaz glmserken grmek herkese nasip olmaz.
Mavi en uzaktan grlebilen flktr. Krmz ise doa iinde
en dikkat ekici renklerden biri olmasna ramen, yakn-
dan kolaylkla fark edilebilirken, uzaktan daha zor ayrt
edilmektedir. O yzden Batda gkdelenlerin ve yksek
noktalarn zerinde uaklar iin konulan uyar flklar ma-
viye evrilmiflken bu bilgiden yoksun biz, hl srarla kr-
mz iflaret flklarn kullanmaktayz. Oysa krmz uzaktan
dikkati ekmez. Herhlde bizde de pilot arpmadan nce
son anda Eflhed enna... diyebilsin, imansz gitmesin
diye binalarda krmz uyar fl konuyor. Pistlerde pilotla-
rn ncelikle grmesi gereken yer olan rdek ad verilen
flklar, mavi-mor arasdr. Tm bu fark edilme, flklarn
yayd dalga boylar ile ilgilidir. Hatrlar msnz; eskiden
polis arabalarnn zerinde yuvarlak, tek bir flk vard, bu
flk ya mavi ya da krmz olurdu. Son dnemde Batda
190
Dnyadaki btn byk firmalar, logolarnda mavi ve lacivertin tonlar-

n kullanrlar. Farkndaysanz Nokia, Sony, Philips, zgrenAkn, bunlar
hep ayn kategoride flirketler.
polis otolarnn zerinde dikdrtgen flklar grmeye bafl-
ladk, bunlarn genellikle yars mavi yars da krmzyd.
Bunun nedeni de lambann krmz sayesinde yakndan,
mavi sayesinde de uzaktan fark edilebilmesiydi. Bu
lambalar Trkiyeye geldi ve polis arabalarnn zerine
kondu. Tabii nedeni bilinmeden...
Portakal rengi ise, abuk dikkat eker. Eer bir rn ve
markada ise, bu rn herkes iin imajn verirsiniz. n-
sanlar o kapdan ieri rahat girebileceklerini hissederler.
Portakal rengi bulunduu grubu sayca ok gsterir.
1974 Dnya Kupasnda Hollanda Milli Takmnn bafln-
da olan Ernst Happell Bu turuncu formalarla biz saha-
da rakip takmdan daha fazla sayda grnyoruz de-
miflti. Gerekten de bayraklarnda turuncu renk olma-
masna ramen, kraliyet rengi olduu iin hep portakal
rengi formalaryla sahaya karlar ve televizyon grnt-
lerinde daha kalabalk grnrler. Amerikada cezaevle-
rindeki tutuklularn turuncu giydiini grrsnz. 2002
Ocak aynda Kbaya getirilen El Kaide rgt yeleri tu-
runcu niformalarla hcrelere kondular, aklamada,

kamaya kalkarlarsa kolay fark edilebilmeleri iin dendi.
Gri tahmin ettiinizin tersine gzn en rahat ayrd ve

alglad renklerden biridir. Gz, grinin on sekiz alt tonu-
nu ayrt edebilir. Ar bir renktir; hareketsizlii ve yavafll-
temsil eder. Silahl Kuvvetlerde her yeri griye boyarz.
Kaplar, kaloriferler; devlette de her fley gridir. Puslu be-
lirsiz bir hava gibi yaratcl da ldrr.
42
Eer ABD Baflkan veya Yunan Dfliflleri Bakan konufluyorsa arka fon la-
civerttir. Devletin bykln ve gcn anlatr. Bizi yneten bir nce-
ki ly gryorsunuz. Trk devleti adna baflbakanlkta tm dnyaya
aklama yapyorlar. Arkada gri mermerler. Devlet adna hibir sembol,
aklama yok. Gri; devleti, gc, inanlrl anlatmaz. Bu ekibin kabine-
sinden bir bakana ynetim eitimleri veriyordum, ona syledim: Arkaya
tane de kurna taktrn!
42 Hrriyet gazetesi, Nisan 2000.
192
Bronz, genellikle negatif bir etki yaratr. Tepki almak is-

tediinizde ifle yarar, iki reklamlarnda belki biraz da i-
ki rengi ile benzeflmesinden kullanlr. Kimi bankalarn
yaz karakterlerinde altn-bronz karflm bir flekil ve ren-
gi kullandn grrsnz. Bunun nedeni, daha ok alt-
n ve paray arfltrmasdr.
Size 1998 yl ierisinde gazetelerde kan iki haberden
bahsetmek istiyorum.
Bu haber bir iki gazetede Amerikanvari intihar, fleytana
tapan genler intihar etti! fleklinde kmflt. fieytana ta-
pan genlerin kendilerini fleytana kurban ettikleri gibi
fleyler yazyordu. Sonradan prl prl bu iki ocuktan biri-
nin flizofren olduunu, tedaviye ramen iyileflmediini,
ama evresine ok saygl, derslerinde ok baflar-
l olduunu, fleytana falan da tapmadklarn rendik.
Ne kadar kolay yargsz infaz yapyoruz, deil mi?
Mor, nevrotik duygular aa kard, insanlar bilinal-

tnda korkuttuu tespit edilen bir renk. Bu olayda da in-
tihar eden ocuun, flizofren olduu grlyor. Bu kitap-
ta yaymlamak istemediim ve grmekten ok zld-
m intihar resmindeki bir ayrnt ok dikkatimi ekti.
Yerdeki ajandadan, bir kenara savrulmufl akmaa ka-

dar her fley mordu. Yzndeki masum ifadenin beni ok
zd bu gencin trnaklar dahi mora boyanmflt.
Rocklarn, uuk solistlerin hepsinin makyajlarnn mor
olduunu grrsnz. Uyuflturucu kullanp brakt sy-
lenen ve cinsellii zerine ok konuflulan flarkclardan
Harun Kolak bir TV rportajnda Yatak odam tama-
men mor demiflti (evet, ben de oturup yle programlar
seyrediyorum).
Soner Yalnn Efendi adl kitabnda belirttiine gre Ce-
lal Bayar ve Adnan Menderesin Yassadada kaldklar
hcrelerin duvarlar da mor renge boyanmflt.
Pembe giyenlere, hizmetlerinden dolay deme yapar-
ken kendimizi daha rahat hissettiimizi tespit ettiler. n-
gilterede Boots ve Marks & Spencer (orada gda da sa-
tyor) maazalarnda btn tezghtarlarn pembe gm-
lek giydiini grdm. Bu devaml politikalardr, diye d-
flnyorum. Bu kitab okuduktan sonra bizde de ek se-
net mafyas, tahsilata pembe gmlek giyerek gider her-
hlde. Aabey ok paran aldk; ama herhlde kendini
ok rahat hissediyorsundur! ya da flirketlerde flyle ko-
nuflmalar geecektir:
Banu Hanm ne o? Pembe gmlek giymiflsiniz, zam
m isteyeceksiniz?
fiey, evet efendim. Siz de mi okudunuz?
Bana pembe membe ifllemez, k dflar!
Bir grup denee eflitli renklerdeki kurabiye kutularn
gsterip Sizce en iyi kurabiyeler hangisinde? Sorusu
sorulduunda ounluun pembe kutuda en lezzet-
li kurabiyelerin olduunu dflndkleri grlmfl. O
yzden ikolata ve kurabiye kutular pembe ile eflatun
aras bir renkte seilir.
194
Sar geiciliin ve dikkat ekiciliin ifadesidir. O yzden

tm dnyada taksiler sardr. Dikkat eksin ve geici ol-
duunu bilsinler diye. Araba kiralama firmalar logolarn-
da hep sary kullanrlar. rn geici, ltfen geri getirin!
demek istiyorlar.
O yzden dnyada hibir banka, ambleminde bildiimiz

sary kullanmaz (portakal, bronz ya da bakr kimi zaman
yer alabilir). Parann geici deil, kalc olmasn isterler.
Paray yatrn ve unutun ltfen demenin bir yoludur bu.
Benim bugne kadar sary logosunda baskn bir renk ola-
rak kullandn grdm tek banka bizim kamu banka-
s Vakfbanktr. Aslnda kamu bankas olduklar iin hakl-
lar, Bizde para pek durmaz, politikaclara ve yaknlarna
avanta kredi olarak datyoruz demenin bir yolu olabilir.
Sembolizmde sar; geicilii, lm hatrlatr. Muhteflem
Gatsby filminin bafllarnda Gatsbynin arabasnn sar ol-
duunu grdnzde filmin sonunda leceini anlars-
nz; sar odalarda ocuklarn daha ok alad, byk-
lerin daha sinirli olduklar tespit edildi. lgintir birok hay-

van fkesini gstermek iin krmzdan ok sary kullanr.
Sinirlendiklerinde renkleri sarya dnflr. En az pig-
mentle yaratlan renk olduu iin tabiatta en ok rastla-
nan renklerden biridir. Sar gl ayrl simgeler.
Beyaz; istikrar, devamll ve temizlii simgeler. Yine

Muhteflem Gatsbyde, ana karakterlerden Daisy (papat-
ya) iyiliin timsalidir ve roman boyunca zerinde beyaz
giysiler vardr. zdemir Asafn fliirinde olduu gibi:
Btn renkler ayn hzla kirleniyordu,

Birincilii beyaza verdiler.
Bu yzden eer zerinizde fazlaca flaibeler olan bir po-
litikacysanz, beyaz arlkl kyafetleri semelisiniz. Be-
yaz elbiseler sizin temiz olduunuz imajn verir. 2002 y-
lndaki genel seimlerde zerinde en ok flaibe olan iki
lider halkn karflsna beyaz gmlek ve beyaz dpiyes-
lerle ktlar. Biz de inandk.
Evet, renklerin dnyas ve flirketlerin bunu nasl kullanp

bizimle nasl oynadklar apayr bir konu. Amerikan mut-
fak eflyalar reticisi Tupperware, mevcut ntr renklerini
deifltirdiinde satfllarn bir anda % 30 artrmflt. Farkn-
daysanz onlar Pavlov, biz de denekleri, Zil alAcksn-
larSatZil alAcksnlarSat.
Peki ifl grflmesinde hangi renk arabay semeliyiz?

Lacivert, mavi ve gri genel anlamyla istikrarl, iyi alfla-
cak disiplinli bir elemann ipucudur.
Krmzy semiflse gezmeyi tozmay seven, iflten ok aflk

dflnen bir elemanla karfl karflya olabilirsiniz. Genel
prensibi Savaflma, sevifltir. Tabii grflme flyle ge-
memeli.
196
A: Ne renk arabay alrdnz?

B: Krmz.
A: Sahtekr! fiirketin parasn pavyonlarda yedirtmem ben!
B: !..
Sar : Fazla uzun alflmayacak, geici bir

eleman anlatabilir.
Beyaz : Yavafl ama kalc, gvenilir, devaml bir
personel.
Siyah : Ykselmeyi hedefleyen, hrsl tuttuunu
koparan.
Yeflil : Uyumlu, problem karmay sevmeyen, yaratc.
Mor : Ani duygusal inifl ve kfllar olabileceinin gs-
tergesidir.
Renklerin dekorasyondaki kullanmn ise sayn Meltem
M. Etcheberrynin bilgilerinden aktaryorum.
Pembe : Uzaklafltrc, tatl / youn, monoton.
Yeflil : Uzaklafltrc, souk, duraan / rahatlat-

c, dinlendirici.
Sar : Yaknlafltrc, ak, flyan, flaflaal, hafif /

teflvik edici, canl, davetkr.
Turuncu : Scak, kuru, n plana kan / teflvik edi-

ci, canl, davetkr.
Krmz : Yakn, flyan, scak, canl / heyecanlan-

drc hrslandrc.
Mavi : Uzaklafltrc, duraan, sk, biriflik / so-

uk, taze, pratik.
Ak mavi : Uzaklafltrc, serin, slak / pasif, hijyenik,

dinlendirici.
Koyu pembe : Yaknlafltrc, ar / temin edici, arac,

pasif.
Mor : Arzulayc, susatc / yadrganan, garip-

senen, pasif.
Beyaz : Geniflletici, uzaklafltrc / rahat, hijyenik,

temiz.
Ak gri : Uzaklafltrc, hafif / rahat, kolay, uygun.
Koyu gri : Ar, sk, yaknlafltrc / bunaltc, yer-

lefltirici.
Siyah : Ar, sk, yaknlafltrc / bunaltc,

boucu, skc.
198
Ne faydas var ar gibi alflmann,

Bal alacak am aac kalmadktan sonra?
199
Dz Beyaz Ktlarda Birka Satr,

Bir Zaman Yafladmz Hatrlatr Bize Siyah
Behet Necatigil
SON SZ
Ben bir bilim adam ya da psikolog deilim. Size teori-

lerden bahsetmek yerine pratikten, Trkiyeden ve be-
den dilinin gnlk yaflamda kullanmndan bahsetmek
istedim. Verdiim eitimlerin sonunda fierif Bey, bunla-
ra dikkat edersek psikopat olabiliriz! Siz her fleye nasl
dikkat ediyorsunuz? diye soruyorlar. zel yaflammda
profesyonel bilgilerimi kullanmyorum. Ama Mzakere
Yntemlerinden, Liderlik ve Ynetim Becerilerine; Za-
man Ynetiminden, Problem zme Tekniklerine kadar
ifl yaflamnda birok bafll bilmek zorundasnz. Biz ifl
yaflamna bunlar bilmeden giriyor ve yllar iinde dene-
yim kazanyoruz. Batda ise tm ynetici adaylar bunlar
renerek ifl yaflamna bafllyor. Euro 2001 Leadership
and Beyond bafllkl konferansta liderlik zerine bir ko-
nuflma yapmam istendi. Avrupann her lkesinden ge-
len 200e yakn dinleyici vard, bunlarn 30 kadar Trkt.
7-38-55 orann orada sorduumda, tm topluluun bu
oran sylemek iin el kaldrdn grdm. Bizim yneti-
cilerimizin hibiri bilmiyordu. Yabanclara verdiim se-
minerlerde konu hakknda bilgi sahibi olduklarn gr-
yorum, biz ise pek bir fley bilmiyoruz. sveli bir dinleyici
bunlar lisede rendiklerinden bahsetmiflti. Bizim lke-
mizi ynetenler ise bilmiyor.
200
Bunlar bilmek yuppie olmay gerektirmiyor. fl yafla-

mnda sk sk karflnza kan zppelerin zaten bunlar
bilmediini greceksiniz. fl yaflamnda sadece nitelikle-
riniz var. Bugn rahmetli Sakp Sabanc yaflasayd tm
maddi varln alp cebinde befl parasz sokaa ayn ni-
telikleriyle braksanz, on senede ciddi bir ifl baflarsn
yakalard. Kiflisel niteliklerinizi ykseltmeniz hayat kalite-
nizi de artrr. etin Altann bir sz var: Gneydo-
udaki bir toprak aasnn milyarlar stakozun tadna
bakmaya yetmez.
Bu anlamda modern ynetimin kulland teknikleri bil-
mek ok nemli. Bunlar ifl hayatnz daha avantaj-
l hle getirmek iin kullanmaksa sizin elinizde. Oradaki
formllerin aynsn Trkiyede kullanmak da olas deil.
De Bononun Alt fiapkal Dflnme Teknii ilgin, ama
bizim pek flapka kullanma alflkanlmz yok. Sen be-
nim lke kltrm bilmeden, insanm tanmadan gelip
buraya ABDdeki formlleri anlatma arkadafl.
Bir gn evimin telefonu ald. Kuzenim Alperen, fierif
Aabey, flu gazete tam sayfa renklerle ilgili bir yaz ya-
ymlamfl. Senin kitabndan kelime kelime almfllar ve
senin adn yaymlamamfllar, bu hrszlk deil de ne?
dedi, cidden gazeteyi aldm; kitaptaki renklerle ilgi-
li blm aynsyla yaymlamfllar ve adm hi belirtme-
mifller. Bir akflam evimin telefonu almaya bafllad, e-
flitli kurumlardan rencilerim arayp, Hocam, televiz-
yonda bir bey var flu anda sizin bize verdiiniz eitimi
ayn esprilerle, ayn rneklerle, ama sizin isminizden hi
bahsetmeden anlatyor, inanlacak gibi deil dediler.
Telefonlar gelmeye devam ederken TVyi atm, 8-10 ay
nce benden eitim alan ok sevdiim bir rencim, is-
minin altna beden dili uzman yazmfllar ders anlat-
yor. Bir gn zmirden evimi aradlar, bir dostumdu, fie-
Son Sz 201
rif, internetten bir mail geldi; senin kitaptan renklerle ilgili

blm almfllar, hi kaynak belirtmeden tm Trkiyeye
yolluyorlar, zmirli diye bir site. Cidden de yaz internet
vastasyla tm Trkiyeye ulaflt ve hibir kaynak gster-
mediler. Bir gn tp kuruluflunda verdiim bir saatlik bir
seminerimin sonunda, biri yanma geldi Benim bir ar-
kadaflm bu seminerin aynsn, ayn esprilerle ayn bilgi-
lerle ve ayn uygulamalarla dinlemifl, flu beyi mi taklit
ediyorsunuz? diye benden detayl eitim almfl bir -
rencimin adn verdi baflmdan afla kaynar sular dkl-
d. Hibir fley sylemedim. Bu arada bir danflmanlk ve
eitim flirketi Dikkat Vcudunuz Konufluyor! bafll al-
tnda eitim vermeye bafllad. Geenlerde yaynevinden
Didem arad, Hocam bu kiflisel geliflim dergilerinden
birinde Ece Vahapolu diye bir yazar kitabn renklerle il-
gili blmn almfl, kendi yazs gibi yaymlamfl; ben
grfleceim dedi. Grfltnde Ben o yazy in-
ternet sitesinden aldm demifl. yleyse internet siteleri-
nin adn yaz, kendi adn yazma o yaznn altna. Bizde-
ki kiflisel geliflimci denilenlerin mentalitesini iyi anlatyor
deil mi? Ne dergi ne de bu flahs zr yazs yazd.
Benim seminerlerimi dinleyenlerin bildii bir fley vardr,
on cmlede bir; bir yazarn, bir bilim adamnn adn ana-
rm. O bilgiyi kimden renmiflsem ismini sylerim. Ki-
tabm okurken de satr aralarnda krk elli isim grecek-
siniz, bilgi aldm iin isimlerini mutlaka belirtirim.
Birok rencim benden izin alarak, asetatlarm alp
eitimimin aynsn veriyorlar, ben de ok memnun olu-
yorum. eflitli niversitelerden retim yeleri arayp
benden konuyla ilgili bilgi istiyorlar, byk bir memnuni-
yetle aktaryorum. Konuyla ilgili master tezi yazanlar
ZGREN&AKINa geliyorlar, tezleri iin destek veriyo-
rum, Trkiyenin neresinden arrlarsa koflarak gidiyo-
202
rum ve bilginin bu flekilde paylafllmasndan byk

memnuniyet duyuyorum.
Bir programn baflnda Siz bu konunun lkedeki en

nemli iki uzmanndan biri kabul ediliyorsunuz dedikle-
rinde, bir fley syledim: Ben konunun uzman deilim.
Benim gzmde uzmanlk ok daha uzun yol almay ve
mthifl bir arafltrma temposunu gerektiren bir terim.
Sekiz-on yllk renme srecini uzmanlk diye nitelendi-
remem.
Elime yeni bir kitap geti Malchonun Beden Dili kitab.

Alp bafltan sona okudum, tek kelime yeni bir fley ren-
me flansm olmad. nk bu alandaki alflmalar ok
temel. Blgelerle ilgili teorem tm kitaplarda ayndr,
santimleri deiflik verirler. Ken Coopern kitabndaki
masa dzeniyle, Zielkeninki ayndr. Hareketlere oldu-
undan fazla anlam ykleyen Peasein kitabndaki yo-
rumlarla J. Fasti karfllafltrdnzda ayn yorumlar g-
rrsnz. Otto Schoberle Desmond Morrisi karfllaflt-
rn, a yorumlarn hangisi hangisinden almfl diye dfl-
nrsnz. Biraz Atkinsonun yorumlar farkldr. Aslnda
farkl olan lkelerine ve yaptklar ifllere gre konuyu yo-
rumlamalardr. Hibiri Hitlerin elini nasl kullandn fark
etmemifltir. Hibirinde renklerle ilgili bir arafltrma yoktur.
Bir tek Zielke, o da tm dnyada bilinen psikolojik y-
nyle ilgili yorumlar yazmfltr. Daha nemlisi hibirinde
Trkiye ve bizim kltrmz yoktur. Aslnda ben de ki-
tapta yazdma piflman oldum. En drstleri, iine iki
flark trk sz ekleyip maaza isimlerini deifltirip
uzun uzun yazlar yazdlar ve kp: Ben bu konudan
habersizdim, konuyu fierif Hocamdan rendim de-
mediler. Dierleri, naslsa bilen yok diye topluluun n-
ne kp uzmanlk yaptlar. Konuyu bilen biri yaplan ko-
Son Sz 203
nuflmada onlarca hata bulabilirdi oysa. Konuya tam h-

kim olmadan yapacanz yorumlar dalga dalga yaylr.
Mesai arkadafllaryla ilgili: Hocam alt ay nce beraber

eitim aldk, konudan haberi yoktu; flimdi uzman olmufl,
btn arkadafllar bunu konufluyoruz diyen rencileri-
me, bir fley syledim: Trkiyede her alan yle bakir ki
hemen uzman olabilirsiniz. ki haftada spor yazar,
ayda genel mdr, bir gnde bakan olursunuz.
Bu kitaptaki rneklerin ou alfltnzn aksine Trki-

yeden ve Anadoludan (arafltrmalar dflnda, onda da
mecbur kaldm). Kitaptaki hibir bilgi sizin doallnz
bozmaya ynelik deil. O doallmz yeterince bozdu-
lar zaten. Genlere bakn, hepsinin beden dili Amerikal-
lara benzedi. Kendi kltrmz kaybettirmeye bafllad-
lar bize. Eer birilerini taklit edersek olabileceimiz en iyi
fley en iyi taklittir.
Bu kitapta okuduunuz hibir fleyin doallnz bozma-

sn istemem. letiflim denilen fley kendiniz ve doal ol-
maktr. Tavrlarnzn iine biraz yapaylk girerse bunu
herkes hisseder. Olduunuz gibi olun, sevdiiniz flekilde
konuflun, bildiiniz gibi tokalafln, hibir zaman yuppie
olmayn; nk okuduum Batl kitaplar hep bu yapay-
laflmay vermeye ynelik. Ben, Kimseniz, o olun ve do-
allnz hep koruyun; ama bunlar da mutlaka bilin!
Yarn br gn size uygulamaya kalkacak bir zppeye
karfl gerekebilir diye dflnyorum.
Jandarma Subay Hazrlk Okulunda, Beden Dili zeri-

ne verdii seminerde yzlerce subaya benim kitabm
gsterip Bu konudaki btn kitaplar okudum yazlmfl
en iyi kitap bu diyerek kitabm gsteren adn bir trl
renemediim Hacettepe niversiteli retim yesine,
204
bir gn izlediim bir TV programnda benim adm vere-

rek Trkiyedeki en nemli uzman diyen Do. Dr. Nu-
ran Yldza, bu bilgiyi ve her trl bilgiyi yaymaya alflan
tm rencilerime ve okur grfln pek belirtmez
inancnn aksine bana lkenin her yerinden yazan ve
okuyarak bu lkenin geliflimine destek veren sizlere ok
teflekkr ediyorum. Gnn yorgun bir saatinde bir okur-
dan gelen telefon kadar gzel bir fley yok nk.
Dikkat Vcudunuz Konufluyoru yazmam iin beni moti-

ve eden, destek veren ekip arkadafllarm baflta olmak
zere herkese teflekkr etmek istiyorum. Beni en ok
gururlandran nokta ise uluslararas eitim veren ve l-
keye dviz getiren bir Trk kuruluflu olan ZG-
REN&AKINda alflyor olmak. nk yabanclar bizden
tiflrt alr, hal alr; ama bilgi iin bize para demezler.
ZGREN&AKIN bu konuda bir ilk. Bilgi ihra ediyor ve
Trkiyeye dviz kazandryor. Ben bu satrlar yazarken
arkadafllarm Ukraynadan gelen bir Eitici Eitimi se-
mineri talebini cevaplyorlard. ELMA Yaynevinin de bu
kitaplar dnyaya sataca gn byk bir zlemle bek-
leyeceim. Vakit ayrp bilgi paylafltnz iin ise ayrca
teflekkrler. Aldklar beden dili eitiminin yaflamlarn
farkllafltrdn, ifl yaflamnda onlar baflarya gtrd-
n, 19 yldr yannda konuflmaya ekindii efliyle rahat
konuflabilmeye baflladn syleyerek beni bu alflma-
ya motive eden rencilerimin, dostlarmn ve yneticile-
rin yaklaflmlar bu kitab yazmama neden oldu; ama
eer bu birka satr siyah, bir zaman yafladm size
hatrlatrsa bu bile yeterli diye dflnyorum. Dostlukla...
Ahmet fierif zgren
Son Sz 205
Ne insanlar grdm stlerinde elbise yoktu;

Ne elbiseler grdm iinde insan yoktu.
Mevlana Celleddn-i Rm
206
Tm bildiklerimiz baflkalarndan rendiklerimizdir.

Bu kitab yazarken sizlerden ok fley rendim.
Teflekkr ederim.
Ayfle Ylmaz, Ali Ayranc, Ayfer Karaca, Ahmet Parla, Ayfle Snmez, Asl flmen, Ali Rza Ok-
tay, Ali Kuyumcu, Ayflen zkan, Adnan Salam, Ali Ecevit, Ahmet Mekin, Ahmet Nacar, Ay-
han Yazc, Aydn Uyank, Ahmet rey, Atilla fiahin, Ayhan Filazi, A.Rza ztoprak, Atilla Ay-
val, Atalay Kibarolu, Ahmet zgren, Asl Tarakolu, Aydn Tunaboylu, Ali zen, Ayflenur
Gvenir, Atilla Okumufl, Ahmet Nacar, Ayflen Onaran, Ayta Balamir, Adalet Aaolu, Atefl
Uzundemir, Atilla Perin, Ayhan Akengin, Atilla Dorsay, Ahmet Ergnefl, Ahmet fiakar, Ali
Demireen, Ahmet Bostanc, Aynur Grata, Akif Sayn, Alperen Doan, Alper Barfl, Bahar
Ulusolu Darn, Beycan fiahin, Belin Gney, Bekir Uluer, Berna Civan, Blent Okutucu, Bora
zkula, Banu Akn, Burin Byknal, Barfl Gmflbafl, Berna Mutlu, Birten Gkyay, Cum-
hur Demirda, Cemal Duran, iek Uluer, Tanset-idem zege, Cihan Bykflk, Cemil Ba-
flo, Can Demirci, Cezmi Gler, Cihan Akaboy, Cemal Ekinci, Erdoan Yeen, Deniz ztekin,
Deniz zbeyli, Deniz Zeyrek, Erkut Tanrseven, Erhan Kara, Emel Mutlu, Erhan-zlem zal-
l, Alp Damat, Ercan Mersin, Elif intulu, Emel Erdoan, Erdoan zgren, Ertan Karapirin-
ler, Ender Kakc, Erol-Semra Atmar, Emine Onat, Ertan iftdoan, Ercan Abbasolu, Erkan
nal, Emel elikkanat, Emel Bafltrk, Enis Karslolu, Engin nal, Engin Orhan, Erbay Avflar,
Erdoan Vatansever, Ender Kakc, Fsun Beyazkl, Faruk Cimbar, Fahrettin ncel, Fatma
Grer, Fsun Konyal, Fikret Mulhan, Filiz-Murat-Zeynep Etiz, Ferhat Gngr, Feride-Nec-
mettin Mehmetolu, Faruk Akbafl, Fatih Akdamar, Fsun fiahin, Gray Burgun, Gaye ar-
mkl, Gray lkz, Gl Polat, Gksel Ger, Gzin Bat, Gnay Kufluolu, Gkhan, Grkan-
Handan Doan, Gl Tanrseven, Gonca-Raci, Glfem Aslan, Hakan Akn, Handan Bykak-
sar, Hakan Yaman, Hasan-Behiye, Hande Erdoan, Hami Scakkan, Hlya zer, Hakan-Se-
vim Akman, Hakan Uluer, Ali Osman-Hakan Kocabafl, Hseyin Kkten, Hakan-zlem Arslan-
trk, Hlya Erg, Halis Ruhi Ekingen, Hakan Ersz, Hasan Babr Leflkeri, Hasan Kaplan,
Hseyin Ali am, smail Haskara, dris Alhanlolu, lker Glm, rfan Kaya, dil Demir, s-
mail deli, clal Ergen, smail Karpuzcu, lknur Akntrk, smail Boztafl, rfan Karagz, b-
rahim Avc, smail stel, Kemal Suyalnkaya, Kamil Sral, Kemal Arkan, Kadir iek, Kr-
flat zkan, Koray Toy, Levent Bedir, Ltfiye Oktar, Mehmet zaksu, Murat zdoru, Mer-
yem Aca, Mhsin nal, Mehmet Vatandafllar, Metin Altun, Mjdat-fienay Snmez, Mah-
mut-fiule Aka, Mzekka Damgacolu, Mehmet zgren, Mustafa Acar, Mehmet Dadak,
Meltem Kutay, M. Culum rten, Mahir zmen, Mustafa Uak, Mehmet Gll, Mahmut Top-
rak, Mustafa Erdoan, Mustafa-Zeliha Eser, Mge Kibarolu, Mete zel, Mustafa Bafltrk,
Melih Cevdet Anday, Mine flgven, Mustafa Durak, Dr. Mustafa Bakar, Mine Engin Tekay,
Mustafa Uar, Mehmet Terzi, Mehmet Kl, Mehmet Sepetolu, Mustafa Liman, Mustafa
Karpuzcu, M.Emin Sevi, Mustafa Kemal Elmas, Metin Berke, Muhsin Kflger, Merve Bayka-
ra, Mumin Tozan, Murat Tafltan, Nuray Eryiit, Nail Vural, Nusret Tekmen, Nejat Tngr, Nu-
ri zdil, Nurten Kzal, Nurflen Gnaydn, Necmiye Ergnefl, Nejat Ercan, Nazik Erik, Muzaf-
fer Tokmak, Aya, Burcu, Feray Duran, Necmettin Kaya, Neriman Uur, Nasuh Mahruki, Ne-
cip Ylmaz, Nkte cal, Naile Kemal, Naim Dilek, Nadir Kl, Nevzat Adil, Nzhet Akn, Nebi
Gl, Necdet Ergin, Osman Tanrseven, Osman Turan, Hakan Balc, Rza Kaamak, Olcay z-
gen, ner Gv, Osman Barflk, Oguz Sekinay, Olcay Sain, Ouz Gzel, zlem Renber,
mer Tamer, Orbay Blek, Olgun Dnmez, zcan Kutay, nder Helvacolu, zgr-zlem
avlflolu, Oktay Altun, mer Ercan, Perihan-Ferhan Saylman, Raflit zen, Reha Sha i-
207
men, Rza Aydn, Recep Can fien, Prof. Refik Osmanolu, Rabia Dokumac, Rahime Balk,
Recai Recep, Dr. Raflit Ercan, Reflit Diner, Serpil Yklmaz, Serpil Demirci, Sinan Batr, Sel-
uk Mutlu, Sanem-Uur, Sevin zcan, Sevim Aktafl, Semih Sergen, fikr Karaca, fiinasi
Havuz, fienol akr, fiemsa Yein, Ahmet Ecevit, fienol Kurubal, fiinasi fientrk, fiahin pek,
fiemsi Tanrseven, fiakir fientrk, Talat Saygl, Tolga-Ayfle Kutlu, Seval etin, Sadk Aca,
Tansel fiahin, Tuba Nisan, Turgut Ecevit, Turan ztrk, mit zgren, mit Sylemez, l-
k Cantez, lk Ercan, Uur Dedeolu, Uur Hakan Kocatrk, Uur fierif Peker, nal elik,
Vildan fiengler, Mutlu-Ylmaz-lker Turhan, Vural Okur, Vahap Katkat, Vedat Kahraman,
Ylmaz Yaln, Ycel Tanyrek, Ycel Ercan, Yusuf Ouzolu, Ylmaz len, Vicdan Erkr,
Zinnur Barflk, Zehra Doan, Prof. Zeki Palal, Zerrin Barflk, Zlfiye zdemir, Zafer Erbafl-
lar, zden Aslan, mer Koca, Ati-Arzu, Efe-Ege, Adnan zdemir, Ali Sevin, Erturul Kker,
Nazl, Binnaz, Bengl, Koray, Kemal, Suna, Yavuz, Mehmet, fienay, Remzi, Melek, Davut,
Thresa Douelli, Abdullah, nder Ayta, Deniz, Koray, Suat, Krflat, Gkhan, Nurullah Ak-
bay, Ahmet Eryiit, Esin, Elif, Hakan, Ayflegl-Alptekin, Anna Lia, Ann, Prof. Ahmet Koca-
man, Hakan, Viv Sloan, Paul Brown, Stuart Gray, Caroline Stanford, Sezer Snmez, Ali z-
kara, Rekin al, Arif fiahin, Sleyman Yolcu, Esra Demirciolu, Belkiye Kadir, Rya Arslan,
Nesrin Glcemal, Devletflah, Tural, Ceren, Hande Mutlu, Kadir, Defne Yazcolu, Glhan
Berkman, Ercan dl, Deniz Ylankaya, Dr. Necdet, Meltem Ferendeci, Elif-Ensar-Kevser Ku-
tay, Gevher Akaboy, Burak, Talha, Ahmet Ergnefl, Necmiye, Asl, Muhittin-Mzeyyen Er-
gnefl, Saime zgren, Nedret, Hayati, Emre, Enes, Glsev, Cem, Simon Denny, Mike West,
Leyla stel, Akif Sayn, Fahri z, Elif Garipaaolu, Turhan Bozkurt, Bensu, Glten, Ayhan
fiaylman, Yldz ztrk, Arzu algner, Cihat Erylmaz, Nilfer nce, Neva, Melih Ercen, Ah-
met Kule, Veli Yldz, Nuri ztrk, Mehmet Alkan, Nurten Ceceli Alkan, Yaprak zer, Mine K-
l, Erdal, Yasemin, Pnar, Batuhan, Ersin Asarkaya, Elif zbaykal, Mustafa Deniz, mer Ka-
ya, mit Seyitolu, mer, Seda Barflk, Mge Ciciolu, Cem Arpac, fiefkat, Mge, Orhan
Kuyumcu, Sibel deli, Cemil Doan, Fatma Er, Hatice, brahim, fiadiye Yurdabak, Gken
Kaynova, Serhat Bilim, Murat Toktamflolu, Cengiz Alkfl, Bahar Ulusolu Darn, Mustafa
Tanyeri, Uur, mit krk, Fulya Alagz, Kaan Aral, Savafl Ceylan, fierif Saraolu, Dursun
Yafla, Celal, Erkal Sahtiyanc, Erhan Algan, Ersoy zgr, nder Ayta, Melih Derneli, Uur,
Hacer, Sibel, hsan Boyvoda, Hlya-Egemen Havuz, Mine Kl, Tijen Eren, Trkan, Tlay,
Serap, Tamer, Suna Coflkun, Aya Diktafl, Glfem Tandoan, mer Burak, mer Koca, Ali
ztrk, fierafettin Gen, Ethem Uluda, Hayri Uur, Tahir Boran, Yahya Gler, Avni Erdo-
an, Haldun Aydn, Yaln Tanolu, Ramazan Emre, Kazm Usta, M.Nazm Erolu, Mcahit
Yanlmaz, Mr. Knobelsdorf, Reha Deneme, Asuman Seluk, Sema, Emel, Pelin, DPTli tm
dostlar, Mahir Ersz, Nuri Atefl, Hasan Alsancak, Veli Yldz, fikr ukurlu, Erdoan Sakal,
Hseyin Duran, M.Emin Yldrr, Faruk nsal, Ercan Tafltekin, Prof.Dr. Peyami Cinas, Hande
Yeflilbafl, Selin Bilensoy, Mge Cantekin, Baha Pak, Elif nkaya, Ahmet Acuner, Ouz Aslan,
Gaye Dinel, Hakan Mermiciolu, Gl Balc, S. Umut Sav, Tuce Tun, Zeynep Gnday, Em-
rah Gnday, Faruk Yarman, Burcu Sel, Bora, Ll, Melis, Erim, Efe, Nisan ve Smin.
Baflkalarnn bilgileriyle bilgili olabilirsiniz; ama

sadece kendi aklnzla akll olabilirsiniz.
Montaigne
208
KAYNAKA
Alder, Harry (1997). NLP, Sinir Dili Programlamas.
stanbul: Sistem Yaynclk.
Aslan, zden (2006). Bir nsan Kaynaklar Masal.
Ankara: Elma Yaynevi
Atkinson, Max (1984). Our Masters Voices. New York:
Routledge.
Axtell, E. Roger (1991). Gestures: The Dos and
Taboos of Body Language Around the World.
John Wiley & Sons, Inc.
Baltafl, Acar, Zuhal (1992). Bedenin Dili. stanbul: Rem-
zi Kitabevi.
Berry, Adrian (1989). Bilimin Arka Yz. Ankara:
TBTAK Yaynlar.
Buzan, Tony (1999). Akln En yi fiekilde Kullan. stanbul:
Arion Yaynlar.
Cooper, Ken (1989). Szsz letiflim. stanbul: lgi
Yaynclk.
Diamond, John (1995). Bedeniniz Yalan Sylemez.
stanbul: Dharma Yaynlar.
Eco, Umberto (1993). Gnlk Yaflamdan Sanata.
ev. Kemal Atakay. stanbul: Adam Yaynclk.
Ferris & Mahrebian (1967). Inference of attitudes from
nonverbal communication in two channels. The
Journal of Counselling Psychology, Cilt 31, s. 248-252.
Hall, Edward T. (1966). The Hidden Dimension. New
York: Doubleday.
Henry, C. Lewis (1952) Five Thousand Quatations.
New York: Garden City Books.
Inbau, E. Fred, Reid, E. John, Buckley, P. Joseph
(1997). Sulu Sorgulamalar. ev. Ahmet Kule.
lin, M-Segal. E. (1995). nsan Nasl nsan Oldu?
stanbul: Say Yaynlar.
Kaynaka 209
zgren, Ahmet fierif (2006). Eflikalt Bycleri.

Ankara: Elma Yaynevi.
Kse, Samet (2002). Cummings Profil. stanbul: Yap
Kredi Yaynlar.
La Fay, Howard (1965). Be Ye Men of Valour.
National Geographic Society.
Morris, Desmond (1990). Hayvan-nsan Szleflmesi.
stanbul: nklp Kitabevi.
Morris, Desmond (1994). Bodytalk: A World Guide to
Gestures. New Jersey: Cape Publishing.
Okur, Vural (2006). Gizemli G Hipnoz. stanbul: m
Yayn Tasarm.
Packard, Vance (1957). The Hidden Persuaders. New
York: David McKay Company.
Pamuk, Orhan (2003). Kara Kitap. stanbul: letiflim Ya-
ynlar.
Pease, Allan (1981). Body Language How to Read
Others Thoughts by Their Gestures.
Sydney: Camel Publishing Company.
Postman, Neil (1985). Amusing Ourselves to Death.
New York: Penguin Books.
Revell, Jane ve Norman, Susan (1997). in Your Hands
NLP in ELT. London: Saffire Press.
fiahin, Nesrin Hisli (1994). Stresle Bafla kma.
stanbul: Sistem Yaynclk.
Tanpnar, Ahmet Hamdi (1999). Saatleri Ayarlama Ens-
tits. stanbul: Dergh Yaynlar.
Vassaf, Gndz (1996). Cennetin Dibi. stanbul: Ayrnt
Yaynlar.
Wills, Pauline (1997). Yansbilim ve Renk Terapisi.
stanbul: Alkm Yaynevi
Zielke, Wolfgang (1993). Szsz Konuflma.
stanbul: Say Yaynlar.
Kitaplarmz
fi VE YNETM SERS
YEN fiMZ DIfi TCARET / Hakan Akn

DKKAT VCUDUNUZ KONUfiUYOR / Ahmet fierif zgren
fi YAfiAMINDA 100 KANGURU / Ahmet fierif zgren
MILITARY TERMS AND ABBREVIATIONS / Faruk Cimbar
TMUR VE TZKATI / fierafettin Ali
12 SAATTE MBA PROGRAMI / Milo Sobel
HONDA YNETM KTABI / Setsuo Mito
HALA YERNDE SAYAN fiRKETLER / smail stel
TAKIM ALIfiMASI TEKNKLER / Murat Dengiz
GELECEN ORGANZASYONUNU YARATMAK / Ahmet fierif zgren
YENLN 3M YOLU / Ernest Gundling
NSAN KAYNAKLARI YNETM / Canan Ergin
ETMDE TOPLAM KALTE YNETM / Elife Doan
FNANSI OLMAYANLAR N FNANS / Dr. Hakan zerol
SPK SINAVINA HAZIRLIK SORU BANKASI / Hakan zerol
EYVAH PARAM VAR! / Hakan zerol
MOR NEK / Seth Godin
LETfiMDE LETfiM / Almila Dalkl
DIfi TCARETTE ALTERNATF PARA KAZANMA YOLLARI / Hakan Akn
LDERLK / Bahtiyar Trker
NTERNETTE fi BULMA REHBER / Artemiz Gler
KR OYUNU / Sancar Tanflman
ULUSLARARASI MZAKERE / Frank L. Acuff
Dfi SATMAK / Mehmet aan
PARAfiTNZ NE RENK? / Richard N. Bolles
HAML KTAP YAKINIMDIR / Hakan Yaman
BTN PAZARLAMACILAR YALANCIDIR / Seth Godin
EfiKALTI BYCLER / Ahmet fierif zgren
BR NSAN KAYNAKLARI MASALI / zden Aslan
SLKELENEN KERZ OLMAYIN! / Dr. Hakan zerol
FOREX PYASASI / Mutlu Meydan
MOKS / Ahmet fierif zgren
fiTE MLAKAT / Mehmet Erkan & Ouz Erdoan
KRZ GELYORUM DER! / Dr. Hakan zerol
DIfi TCARET DESTEKLER / Hakan Akn
BYK OLMA MUHTEfiEM OL / fiafak Altun
POPLER EKONOM MASALLARI / fiafak Altun
KFTE ST KREM fiANT / Seth Godin
MARKADAN PATENTE / Zekeriya Bafltrk
Kitaplarmz
KfiSEL GELfiM SERS
26. KLOMETRE / Cengiz Alkfl

ZERDfiT "YAfiAMAK STYORUM" DED / Metin Varol
fiU HORTUMLU DNYADA FL YALNIZ BR HAYVANDIR /
Ahmet fierif zgren
BR DAKKA HAYATINIZI DEfiTREBLR / Steve Goodier
AVCUNUZDAK KELEBEK / Ahmet fierif zgren
SINAVLARDA HEDEF %100 BAfiARI / Metin Varol
EL YAZINIZ HAYATINIZI DEfiTREBLR / Vimala Rodgers
ILIIN GC / Ala Elcircevi
HAYAT GLMSERSEN GLMSER SANA / Gzde Akkl
SPERMEN VE UUR BCE / Ahmet fierif zgren
HIDIR KfiSEL GELfiYOR / Ahmet fierif zgren
ALE fiDDET / Aliye Mavili Aktafl
OLUMLU SZCKLER ETKL SONULAR / Hal Urban
YABANCI DL NASIL RENLMEZ? / Dr. Ali Iflk
Y K FARKLIYIZ / zden Aslan
VE BRDEN MUCT ORTAYA IKIVERD - TRIZ / Genrich Altshuller
KELMEN / Hakan Yaman
DAHA MUTLU YAfiAMAK / Dr. Tal Ben-Shahar
SINAVA GTTM GELECEM / Z. Polat Koyuncu
SEN DNYAYA BR ARMAANSIN / Serkan Duru
fiKR DEFTER / Meral Ceylan
BEN KM, KONUfiMAK KM? / Hakan Urganc
BEN HEYECANLANDIRIYORSUN SBS / Bora Serhat elik
ZOR NSANLARLA ZORLANMADAN BAfi ETMEK / zden Aslan
FELSEFE, YELKEN VE CAZ / Asiye Koray Bendon
SPERMEN TRK OLSAYDI PELERNN ANNES BALARDI /
Ahmet fierif zgren
TEMSLC / Murat okyiit
GZEML G HPNOZ / Vural Okur
Kitaplarmz
ANI / ROMAN / ARAfiTIRMA SERS
MDEN GELD GB / kbal Grpnar

ZEHRL BAL / Reha Yeprem
YOLCULUK / Cneyt Ayral
BENM Dfi MERDVENLERM / Tuncay Akdoan
THE USAME / nder Ayta
MAV / Turgut Cihan
EDA / pek Mutaf Bler
AMAZONLARA YOLCULUK / Atila Sesren
TEK KALEMDE fiAMPYON / Mustafa Kran
FLZ, NERDESN? / Ahmet nam
ZGREN YAYINLARI
UAN HALI BABAM/ Ahmet fierif zgren

NAZK ANNEDEN DERSLER / Nazik Erik
KARINCA KIRK OLUNCA / Ahmet Nacar
BR TRK ZABTNN ANILARI / Ahmet fierif zgren
FUTBOLUN BUKALEMUNLARI / Tarkan Kaynar
SARI SYAH / Ahmet Nacar & Ahmet fierif zgren
NEDEN KTAP ADE GARANTS?
Kitap iade garantisi uygulamamz var! nk:
Okurlarmz deerlidir. Kitap beklentilerinizi karfllayamamflsa
iade edebilme hakknzn olmas gerektiine inanyoruz. Para de-
il, sizin fikirleriniz nemlidir bizim iin.
Kitaplar deerlidir. Beenmediiniz bir kitab kuytu kflelere
terk etmek yerine iade edebilin ki bilgi paylaflm ile daha da iler-
leyelim.
Her trl fikir alflverifline az. stelik elefltirilerin bizi daha
da gelifltireceine, bize farkl bakfl alar kazandracana inan-
yoruz.
Kitaplarmza gveniyoruz. Her fleyi gze alp gvenle yayml-
yoruz kitaplarmz.
yi okumalar
Elma Yaynevinde Bir Gn

fik giyimli bir adam ieri girdi. Elindeki
kitaplar iade etmek istediini syledi. dedii
creti geri aldnda flaflrarak tebrik etti.
Aslnda avukatmfl, iade garantisi reklamn
grnce gelip denemek istemifl sadece. Scak bir
fleyler ierken biraz konufltuk. ade garantisine
nasl karar verdiimizi, neden byle bir sre
izlediimizi merak etmifl. Baflka merak edenler
de varsa kapmz her zaman ak, bekleriz.
Kitaplarmzla ilgili ayrntl bilgi iin:
www.elmayayinevi.com

Ahmet Şerif İzgören - Dikkat Vücudunuz Konuşuyor PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmet Şerif İzgören - Dikkat Vücudunuz Konuşuyor PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

bofl sayfa

Genel Yayn Ynetmeni : Gaye Dinel

1. Basm Nisan 1998 48. Basm Nisan 2010

Her trl kitap talebinizi temsilciliklerimizden, www.elmayayinevi.com adresimizden,

Her bir eitiminiz flahsmn ve flirketimin alflanlarnn bireysel

fl yaflammda almfl olduum, bende ve arkadafllarmda iz b-

Scak, samimi, kesinlikle hayata dair... Bugne kadar aldm

Kesinlikle tm hayatm boyunca kullanacam bilgi ve yntem-

Bedenimizin dili i dnyamzn sesidir. erideki bilgiler gerek

nsan yaflam ile dorudan ilgili olan bu konunun renilmesi

Bu konudaki hemen hemen btn kitaplar okudum. Fakat bu

Kitab elinize aldnzda kesinlikle brakamyorsunuz, arkadafl-

Kitabnz okudum. Gerekten ok faydalandm. Kitabnzn biz-

Dikkat Vcudunuz Konufluyor kitabyla tesadfen karfllafltm.

Denizli Belediyesinin nnde kitabnz okurken yanma bir kz

Bu kitapta yazarn en ok vurgulad nokta flu: Bu bilgileri kul-

ade garantisini grnce iade ederim diye aldm, baflucu kita-

Seminer iin teflekkr etmek istiyorum. Harikuladeydi. kflta

Benim adm Agil. Azerbaycandanm, MBA mastr yapmakta-

Bana Masallar, Nisan Gneflini ve Gneyde Kimsenin Bilmedii

letiflim denilen fley, doal ve kendiniz olmak-

Bu kitapta size Amerikan tarz kitaplarda ol-

letiflim insanlar arasnda kpr kurmaktr, in-

Sevgiyle, insanlkla, itenlikle dolu kendiniz...

Blgeler ve Hkimiyet Alanlar ..............................................37

Ellerin Verdii Mesajlar .........................................................49

Makam Odalar, fl Dnyas, G Oyunlar ......................... 127

Aynalama, Yalan, Flrt ....................................................... 139

Beyin, Duygular ve Bedenimiz ........................................... 169

flamnda Kullanm ...................................... 179

Son Sz ............................................................................. 199

Kaynaka ........................................................................... 208

Bazen su altnda o gne kadar hep grdnz, fakat hi fark etmedii-

bahsedilen konuya ok uygun ve pek de inandrc olmayan Hi unut-

Sradan fleyleri gznzde byterek mucizevi fleylere dnfltrmeyin,

Ahmet fierif zgren

Kusursuzluu kk fleyler oluflturur; ama

ou zaman ok yaknmzdakilerin srf burnumuzun

DKKAT VCUDUNUZ KONUfiUYOR

Karflmzdaki insanla iletiflim kurarken, bir mesaj iletirken

2 Pamuk, Orhan (2003). Kara Kitap. stanbul: letiflim Yaynlar.

Biriyle dans ettiinizi dflnn, fonda alan flarkdaki sz

3 Ferris & Mahrebian (1967). Inference of attitudes from nonverbal commu-

Bunlar, Prof. Dr. Albert Mahrebian ve Ferrisin 1967de yap-

Maaflm yetersiz, biraz artfl istiyorum.

Maaflm yetersiz, biraz artfl istiyorum.

Maafl artfl istemeye gelen bir alflannzn size bunu bi-

4 Atkinson, Max (1984). Our Masters Voices. New York: Routledge.

ini kimse pek hatrlamaz, ama Kba krizi srasnda Bir-

Beden dilinin kullanm (szsz iletiflim) kk yafllarda

Kadn ve erkek arasnda da baz farklar var. rnein,

Peki dnyadaki farkllklar ve benzerlikler ne? ncelikle te-

gibi kafalarn arkaya atmalar Balkanlarda bu konuyla il-

Clark eken bir gencimiz (kendisi evli ve bir ocuk babas).

Akflam eve gittiniz, sofrada en sevdiiniz yemein tad-

Ktahya Gen fl Adamlar Derneinde (KGAD) yapt-

ve Furyoya sorduumda talyanlarn bu hareketi Ne zr-

Bu iflareti Filistinde yaparsanz Hizbullah taraftar oldu-

5 Kijner, John. The New York Times, 29.08.1996.

bir Amerikan gazetesinde yaymlad yazsnda oku-

Churchill 8 Mays 1945te Whitehallda, kinci Dnya Savaflnn biti-

6 National Geographic dergisi, Austos 1965.

Fotorafta, Winston Churchilli lm zerine Austos 1965te ona