UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO MATEMATIKI FAKULTET

ODSJEK ZA BIOLOGIJU

OTPADNE VODE
Seminarski rad iz predmeta Ekologija

Studenti: Toki Dado

Vrabac Melisa
Zorlak Anela

Sarajevo, 2016
 SADRAJ

UVOD ....................................................................................................................................................... 3
1. Voda i njen znaaj ............................................................................................................................ 4
2. Karakteristike otpadnih voda .......................................................................................................... 5
2.1. Bioloke karakteristike otpadnih voda .................................................................................... 5
2.1.1. Bakterijski indikatori ........................................................................................................ 6
2.1.2. Mikroorganizmi ............................................................................................................... 6
2.1.3. Patogeni organizmi .......................................................................................................... 6
3. Vrste otpadih voda .......................................................................................................................... 7
3.1. Sanitarne (fekalne) otpadne vode ........................................................................................... 7
3.2. Industrijske otpadne vode ....................................................................................................... 8
3.3. Atmosferske otpadne vode ..................................................................................................... 9
3.4. Infiltracione vode .................................................................................................................. 10
4. Koliine otpadnih voda .................................................................................................................. 11
4.1. Stanje u BiH ........................................................................................................................... 12
ZAKLJUAK............................................................................................................................................. 14
LITERATURA ........................................................................................................................................... 15

2
UVOD

Voda je osnovni preduslov za ivot svih ivih bia na Zemlji. Da bi iva bia mogla da ive
normalno, voda u kojoj ive ili voda koju koriste mora imati prirodan hemijski sastav i prirodne
karakteristike. Kada se usljed ovjekovog djelovanja znaajno promjeni hemijski sastav vode,
kao i odnosi koji u njoj vladaju, kaemo da je voda zagaena.

Voda je providna, bezbojna tekuina koja formira rijeke, jezera, okeane i kiu na Zemlji, i jedan
je od osnovnih sastojaka svih ivih bia. Kao hemijski spoj, molekule vode sadre jedan atom
kisika i dva atoma vodika, koji su spojeni kovalentnom vezom. Voda je tekuina pri
standardnim uslovima temperature i pritiska, ali na Zemlji esto se nalazi u svom vrstom
stanju, ledu, kao i u svom gasovitom stanju, vodenoj pari.

Znaaj vode za ljude, za sav ivi svijet, za ekosistem, za planetu kao cjelinu, veoma je veliki i
mnogostruk poevi od toga da je voda uslov ivota pa do mnogih drugih funkcija. Prema tome
voda je: osnova ivota i medijum odakle je ivot potekao, neophodna namirnica za kompletnu
biocenozu ukljuujui i ovjeka, izvor hrane i neophodnih minerala, predmet rada i sredstvo za
rad, sredina za mnoge ive organizme, izvor energetskih resursa, mjesto rekreacije. Najvanije
od svega je da je uslov ivota, a prema podacima svijetske zdravstvene organizacije, danas je
ve kritina situacija sa rezervama iste vode i to kako stajaih i tekuih tako i podzemnih koje
se koriste kao voda za pie.

ista voda se sve vie smanjuje i degradira na razne naine, a najvie udjelom ovjeka sa svojim
aktivnostima, odnosno vjetakim zagaivanjem. Prirodna ili kondicionirana voda, poto je
jednom iskoriena za odreenu namjenu postaje upotrebljena ili otpadna voda. Tom prilikom
u njen sastav ulazi manja ili vea koliina razliitih primjesa zagaivaa, odnosno njene
fizike, hemijske i bioloke karakteristike se u toku upotrebe toliko mijenjaju da ona postaje
nepodobna za onu upotrebu pri kojoj je i nastala.

3
 1. Voda i njen znaaj

Voda ini oko 65% naeg tijela, 70% nae planete koja odrava cjelokupan ivot na Zemlji.
ovjek moe znatno due da izdri bez hrane nego bez vode. Zavisno od tjelesne mase, bez
hrane bi smo izdrali oko 40 dana, bez vode bi smo jedva sastavili jednu sedmicu i to u
zavisnosti od klimatskih uslova u kojima bi smo se nali. Gubitak vode ili dehidracija moe
biti opasna za svako ivo bie, a za ovjeka gubitak 20% vode praktino znai smrt. U
uslovima dehridacije krv se zgruava, a srce napornije radi. Ako takvo stanje potraje srce
prestaje da radi, krv postane previe gusta. Dnevne potrebe odraslog ovjeka za vodom su 2,5
do 3l. Samim tim to je toliko vana ona direktno odreuje ne samo razvoj ivih bia, ve je
njom odreen napredak cjelokupne ljudske zajednice.

Potrebe za vodom se poveavaju srazmjerno uveanju broja stanovnika na zemlji, a njena se

koliina uprkos rastuim promjenama ne mijenja. Statistiki podaci su zastraujui. Oni nam
govore da e do 2025 godine 2/3 stanovnitva osjetiti ozbiljan nedostatak vode, ve sada
prema podacima strunjaka 2,5 milijarde ljudi nema obezbjeenje osnovne higijenske uslove
zbog nedostatka vode, a ak vie od 5 miliona ljudi godinje umire usljed zagaenja vode.
Ova istina je zastraujua jer smo sve blie vremenu kada e potreba za vodom premaiti
njene zalihe.

Eksperti naglaavaju da je glavni dio problema zagaenje podzemnih voda, to je direktno

povezano sa drugim zagaivaima, bilo da je rije o otpadu sa deponija ili pesticida i drugim
materijama kojima se zagauje zemljite.

4
 2. Karakteristike otpadnih voda

Stepen negativnog uticaja otpadnih voda na prirodne vode u koje se isputaju, zavisi od stepena
njihove zagaenosti. Za odreivanje stepena zagaenosti otpadne vode slue parametri kvaliteta
otpadnih voda, odnosno, u nekim sluajevima indikatori zagaenosti. Rastvorene i
suspendovane supstance u otpadnim vodama sadre i organske i neorganske supstance.
Organske supstance ukljuuju: ugljene hidrate, masti, proteine, povrinski aktivne supstance,
pesticide i druge hemikalije koritene u poljoprivredi, isparljiva organska jedinjenja i neke
toksine supstance. Neorganske supstance, pored inertnih materijala, pijeska i ljunka,
ukljuuju i teke metale, azot i fosfor (makronutrijenti), supstance koje utiu na alkalitet,
hloride, jedinjenja sumpora i mnoge druge neorganske zagaivae. Takoe, u otpadnim vodama
mogu biti prisutni gasovi: ugljen-dioksid, azot, kiseonik, vodonik-sulfid, metan i dr. Bioloke
karakteristike otpadnih voda se najee vezuju za prisustvo bakterija, pljesni, protozoa,
mikroskopskih biljaka i ivotinja, ali i raznih virusa humanog ili animalnog porekla. Neki od
njih su neophodni za bioloku obradu otpadnih voda, dok neki mogu biti i veoma tetni po
zdravlje Ijudi ukoliko se nau u prirodnim recipijentima, pa ih je neophodno ukloniti.

Karakteristike otpadnih voda mogu se podeliti u etiri osnovne grupe, i to:

- fizike karakteristike (ukupna suha supstanca, ukupne suspendovane supstance, ukupne

rastvorene supstance, inertne i isparljive supstance),
- hemijske karakteristike (ukupan azot, ukupan fosfor, organske supstance...),
- bioloke karakteristike (bakterijski indikatori, ukupan broj koliformnih bakterija, broj fekalnih
koliformnih bakterija i broj fekalnih streptokoka) i
- specifini indikatori zagaenosti (biohemijska i hemijska potronja kiseonika, ukupni sadraj
ugljenika i broj ekvivalentnih stanovnika).

2.1. Bioloke karakteristike otpadnih voda

Najvanije grupe mikroorganizama koje se mogu nai u otpadnim vodama su bakterije, pljesni,
protozoe, mikroskopske biljke i ivotinje i virusi. Veina ovih mikroorganizama, posebno bakterije i
protozoe su odgovorne i neophodne za bioloku obradu otpadnih voda. Meutim, neke patogene
bakterije, pjlesni, protozoe i virusi, koje se mogu nai u vodi, su nepoeljne i tetne po zdravlje.

5
 2.1.1. Bakterijski indikatori

Patogeni organizmi se obino izluuju kroz gastrointestinalni trakt Ijudi u sanitarne otpadne vode. Ovi
mikroorganizmi su uzronici kolere, tifusa, paratifusne groznice, dijareje i dezenterije, kao najeih,
vodom prenosivih bolesti. Broj patogenih mikroorganizama prisutnih u otpadnoj vodi je obino mali i
njih je teko izolovati i identifikovati. Zbog toga se, kao indikatori prisustva mikroorganizama
{bakterijski indikatori), koriste: ukupan broj koliformnih bakterija (TC - total coliform), broj fekalnih
koliformnih bakterije (FC - fecal coliform) i broj fekalnih streptokoka (FS -fecal streptoccoa/s).

2.1.2. Mikroorganizmi

Najvaniji i najzastupljeniji mikroorganizmi koji se koriste u preiavanju otpadnih voda su bakterije,

ugiavnom gram-negativne, rodova Pseudomonas, Zooglea, Achromobacter, Flavobacterium, Nocardia
i Mycobacterium, kao i nitrifikacione bakterije Nitrosomonas i Nitrobacter. Pored njih, javljaju se i
filamentozne bakterije rodova Sphaerotilus, Thiotrix, Lecicothrix, Geotricum I sline. Pored bakterija i
druge vrste mikroorganizama imaju veoma znaajnu ulogu u tretmanu (preiavanju) otpadnih voda,
poput protozoa, koje se hrane dispergovanim (neflokulisanim) bakterijama i rotifere, koje uklanjaju
male, neistaloene folikule nastalog mulja tokom procesa, pa su veoma znaajne u postupcima tzv.
poliranja kvaliteta efluenta nakon aerobne obrade. Kada je re o industrijskim otpadnim vodama,
znaajnu ulogu mogu imati i fungi, posebno sa aspekta njihove otpornosti na kiselu sredinu.

2.1.3. Patogeni organizmi

Patogeni organizmi naeni u otpadnoj vodi mogu biti izlueni od strane ijudi ili ivotinja koji su zaraeni
nekom boieu ili su nosioci neke zarazne boiesti. Patogeni organizmi naeni u otpadnoj vodi mogu se
klasifikovati u etiri opte grupe: bakterije, protozoe, crijevne gliste i virusi. Bakterijski patogeni
organizmi Ijudskog porijekla tipian su uzrok zaraza gastroentrolokog trakta, kao i tifusne groznice,
dezinterije, diareje i kolere.

6
 3. Vrste otpadih voda

Otpadne vode prema porijeklu dijelimo u etiri kategorije:

sanitarne (fekalne)
industrijske
atmosferske
infiltracione

3.1. Sanitarne (fekalne) otpadne vode

Fekalne otpadne vode nastaju na sanitarnim vorovima stambenih, javnih, industrijskih i drugih
objekata gdje ive i rade ljudi, koji u fiziolokom procesu produkuju zagaenja u tenom i
vrstom obliku. Slino je i sa domaim ivotinjama koje se uzgajaju na farmama i drugim
pojedinanim mjestima. U ove vode ubrajamo i otpadne vode od ienja prostorija, spremanja
hrane, pranja posua i rublja, odravanja line higijene i sl. Koliina sanitarnih otpadnih voda
zavisi od specifine potronje vode, pa je jednaka ili manja od nje cca 10%. Kune otpadne
vode nazivaju se i sanitarne vode jer dolaze iz sanitarnih prostorija i objekata kua i okunica.
One sa sobom nose ljudske i ivotinjske izluevine, sekrete i ekskrete, otpatke hrane, masti,
deterdente u vidu suspenzija ili rastvora. Koliina ovih otpadnih voda zavisi od naina
vodosnabdevanja i prikupljanja upotrebljene vode. U naselju sa ureenim vodosnabdevanjem i
kanalizacijom koliina otpadne vode kree se od 150-500L/stanovniku/dan. Sastav ove otpadne
vode zavisi od broja i standarda stanovnika, fiziokokih procesa i godinjeg doba. Smatra se da
do 50 % sadraja ini organska materija to uz redovno prisustvo velikog broja
mikroorganizama ima poseban higijensko - epidemioloki znaaj. Ove otpadne vode sadre
velike koliine enterobakterija ( Escherichia colli, Enterococcus, Proteus, Salmonellae typhi,
Schigellae, Vibrion colerae, Leptospirae i dr.), enteroparazita ( Ascaris lumbricoides, Oxiruis
vermicullaris, Ancillostoma duodenallae, Trichocephalus dispar, Shistosomae, Lamblia
intestinalis), i enterovirusa ( Polyomiellitis anterior acuta, Haepathitis infectiosa, virus slinavke
i apa).

7
 3.2. Industrijske otpadne vode

Industrijske otpadne vode nastaju u fabrikama i industrijskim pogonima nakon upotrebe vode
u procesu proizvodnje, kao i prilikom pranja aparata, ureaja i dr. Danas postoji veliki broj po
karakteru razliitih industrijski otpadnih voda, koje se dijele na niz podtipova u zavisnosti od
tehnologije proizvodnje. Ove vode mogu biti i uslovno iste, kada se uputaju direktno u
recipijent ili atmosfersku kanalizaciju. Kod hemijske i metalopreraivake industrije
preovladavaju zagaenja mineralnog porijekla. Kod tekstilne, prehrambene, koarske,
industrije papira i sl. zagaenja su preteno organskog porijekla. Kod zajednikog
preiavanja sanitarnih i industrijskih voda postie se mjeavina koja se dobro bioloki
preiava, ukoliko nisu prisutne toksine materije, kao npr. teki metali, cijanidi, razni otrovi,
kada je za industrijske otpadne vode, prije mijeanja, potrebno uraditi predtretman, kako bi se
one neutralisale i bile pogodne za dalje preiavanje. Koliina i kvalitet otpadnih voda
industrije zavisni su od tehnolokog procesa proizvodnje i mijenjaju se tokom dana, to je manje
izraeno kod sanitarnih voda. Industrijske otpadne vode mnogih industrijskih grana sadre
specifine primjese, od kojih mnoge imaju stepen toksinosti. Kao zagaivai u ovoj vrsti
otpadnih voda mogu se nalaziti i mnogi korisni i vrijedni materijali. Njihovim izvlaenjem iz
otpadne vode postie se odreeno smanjenje stepena njene zagaenosti, a istovremeno ostvaruje
i odreeni ekonomski efekat.

Zavisno od zahtjeva u pogledu kvaliteta vode koja se koristi u tehnolokom procesu, moe se
primjenjivati viestepeno, ponovo iskoriavanje otpadnih voda za jednu istu operaciju
(recirkulacija), ili njihovo koritenje za druge operacije, za koje je zadovoljavajui i nii kvalitet
vode (ponovna upotreba). U oba sluaja se otpadna voda pre vraanja podvrgava odgovarajuoj
obradi. Industrijske otpadne vode su raznovrsne po svojim karakteristikama to

je posledica njihovog porekla, tj. vrste prisutnog zagaenja. One su u principu znatno
zagaenije i stepen njihovog zagaenja moe biti ak I nekoliko stotina puta vei od sanitarnih
otpadnih voda, to zavisi od tipa industrije i koliina otpadnih voda koje ona proizvodi. Sa
tehnolokim promenama u proizvodnji, javile su se i promene u komponentama koje se
isputaju, pa se samim tim i karakteristike otpadnih voda menjaju, tako da postaju sve
zagaenije. U odnosu na ostale, hemijska industrija, ukljuujui i faramceutsku, je sa najveim
stepenom potronje ali I zagaenja koje unosi u otpadnu vodu. Ukoliko se direktno isputaju u
prirodne vodoprijemnike, industrijske otpadne vode se obavezno, pre isputanja, moraju
preistiti do zakonom propisanog nivoa. Ukoliko se isputaju u gradsku kanalizaciju, moraju se

8
u krugu industrijskog pogona preistiti do nivoa kojim nee znaajno naruiti kvalitet sanitarnih
otpadnih voda sa kojima se meaju u kanalizacionom sistemu (predtretman industrijskih
otpadnih voda). Ovo se mora uraditi poto veliki broj jedinjenja generisanih u industriji teko
moe da se preradi napostrojenjima za preiavanje komunalnnih otpadnih voda. Nivo
kvaliteta do koga se moraju preistiti, propisuju lokalne vlasti, na podruiju gde se industrijski
pogon nalazi, a u skladu sa postojanjem I kvalitetom sistema za preiavanje komunainih
(gradskih) otpadnih voda. Uporedni prikaz karakteristika komunalnih i industrijskih otpadnih
voda dat je u tabeii 1.1.

3.3. Atmosferske otpadne vode

Ove vode se formiraju kao povrinski oticaj od padavina i otopljenog snijega sa urbanog
podruja. U ove vode se ubrajaju i otpadne vode od pranja ulinih povrina, trotoara i dr.
Koliina i kvalitet ovih voda zavisi od intenziteta i uestalosti padavina, od naina odravanja
javne higijene, od broja i intenziteta motornog saobraaja, vrste povrinske obrade terena i
saobraajnih povrina, zagaenja atmosfere, od klimatskih uvijeta i sl. Po ukupnoj
bakteriolokoj zagaenosti, atmosferske otpadne vode su sline sanitarnim. Meutim,

9
atmosferske vode sa industrijskih povrina nose znaajne koliine bakra, olova i arsena, sa
asfaltnih povrina naftne produkte (15 -25 mg/l), to izuzetno ugroava sanitarni reim
recipijenta (nastaje trovanje riba, oteano koritenje vode i sl.). Naalost, praksa je da se ove
vode ne preiavaju, jer se smatraju uslovno istim, to ponekad nije tako.

3.4. Infiltracione vode

Infiltracione vode su podzemne vode koje dotiu u kanalizacionu mreu preko cjevnih
spojeva, drenanih sistema i sl. Po svom kvalitetu su najistije, meutim, u veim koliinama,
kad razblae sanitarne vode, mogu da poremete bioloko preiavanje na postrojenjima.
nfiltracione (podzemne) vode su, u sutini, vode za koje se koriste najjednostavnija
tehnoloka reenja. Ovakve vode karakterie stabilna temperatura i odsustvo bakteriolokog
zagaenja, suspendovanih materija i mutnoe i relativno nizak sadraj organskih materija.
Ovim vodama su obino svojstveni poveani sadraji gvoa i mangana i poveana tvrdoa.
U nekim vodama iz dubokih bunara mogu biti prisutni i sumporvodonik i metan, dok druge
mogu imati poveane sadraje hlorida, sulfata i karbonata

10
 4. Koliine otpadnih voda

Da bi se pristupilo tretmanu (preiavanju) otpadnih voda, neophodno je poznavati, prije

svega, njenu koliinu. Pri odreivanju koliine otpadne vode, moraju se uzeti u obzir svi mogui
parametri koji na tu vrijednost utiu, a meu njima su osnovni:

broj stanovnika,
geografski poloaj regiona,
razvijenost i djelatnost drutva,
klimatski uslovi i
stanje infrastukture.

Takoe, vezano za stanje infrastrukture, moe se javiti infiltracija, bilo iz kanalizacionih

sistema ka zemljitu, ili pojavom podzemnih voda, njihovom infiItracijorn u kanalizacioni
sistem. Infiltracija podzemnih voda poveava kvalitet otpadnih voda, jer ih razblauje,
meutim, u isto vrijeme zahtjeva vee kapacitete za preradu. U nekim sluajevima to poveanje
kvaliteta moe loe uticati na rad sistema, koji zahtjeva odreenu minimalnu koliinu
zagaenja, kako bi on radio u kontinuitetu i zadrao efikasnost i u sluajevima kada bi se uslovi
promijenili i pogorao kvalitet dolazee otpadne vode.

U zavisnosti od aktivnosti stanovnitva, koliina otpadne vode moe varirati, pa je neophodno

poznavati sljedee veliine:

srednja dnevna koliina, dobija se na osnovu godinjih bilansa I veoma je vaan

parametar za projektovanje sistema;
maksimalna dnevna koliina, odreuje se praenjem promjena dnevne koliine otpadne
vode, u toku 24 asa, tokom godinjeg ciklusa. Ovaj parametar slui za odreivanje
vremena zadravanja vode u sistemu, a to je vana veliina za veinu tehnolokih
postupaka;
minimalna dnevna koliina odreuje se na osnovu godinjeg bilansa za ukupno 24 sata
sa najmanjim vrijednostima koliine otpadne vode. Bitan parametar za projektovanje
sistema gdje se suspendovani vrsti materijal mora odnositi sa vodom iz sistema, da ne
bi dolo do njihovog taloenja na neeljenim mjestima.

11
 4.1. Stanje u BiH

Sistematsko ispitivanje kvaliteta vode u BiH zapoeto je prije tridesetak godina, sa prosjeno
tri do etiri ispitivanja u toku jedne godine. U 1980. godini u BiH kvalitet voda se ispitivao na
ukupno 54 stanice. Pored sistemske kontrole kvaliteta povrinskih voda sprovodi se, ali u
znatno manjem obimu, i sistemska kontrola kvaliteta podzemnih voda.

Urbani razvoj kao i zagaenje voda sve vie udaljuju kvalitetnu vodu od potroaa. Tako npr.
ve danas neka podruja, kao gradovi Sarajevo, Tuzla, Zenica, Doboj i dr., moraju vodu da
dovode i sa udaljenosti od 20-100 km, pa i vie. Poseban problem predstavlja zagaenje
vodotoka.

Tako npr. u BiH u vodotoke se upusti u prosjeku 30 m3/s otpadne vode. Ukupni teret zagaenja
iznosi oko 15 miliona ekvivalentnih stanovnika, odnosno vode se zagauju kao da na podruju
BiH ivi 15 miliona stanovnika i svoje nepreiene otpadne vode uputaju u vodotoke.

Obino su najzagaeniji oni vodotoci koji su inae siromani vodom kao npr. sliv rijeke Bosne
u koji se disponira preko 50% ukupnog zagaenja BiH, zatim sliv Vrbasa 25% zagaenja itd.

to se tie Tuzlanskog kantona, vodotoci imaju bujini karakter, a to je loe kako za

vodosnabdijevanje stanovnitva tako i za privredu Kantona. Nestalnost prirodnog proticaja
vodotoka ima za posljedicu i nemogunost stalnog samopreiavanja vode od razliitih
zagaenja koja dospijevaju u vodotoke putem gradske kanalizacije ili otpadnih voda
industrijskih pogona. Naime, koliina otpadnih voda esto je po nekoliko puta vea od vode
samog vodotoka, pri minimalnom proticanju (sl.2).

sl.2 rijeka Tinja i Rijeka Jala

Prema prijeratnim istraivanjima na podruju Kantona o stanju kvaliteta povrinskih voda,

situacija je bila daleko gora od zakonom propisane. Veina vodotoka u donjim dijelovima je

12
bila mrtva, odnosno sasvim je mali broj biljnih i ivotinjskih vrsta, koje su mogle da ive u
teko zagaenim vodotocima. Kritini vodotoci, po svim pokazateljima kvaliteta voda, bili su:

1. Vodotok Jala, nizvodno od grada Tuzle,

2. Vodotok Litva, Oskova i Gostelja, po prijemu otpadnih voda separacija uglja u
Banoviima i ureviku,
3. Vodotok Sprea, nizvodno od ua vodotoka Gostelje i
4. Vodotok Sprea, po prijemu vodotoka Jale i otpadnih voda industrije u Lukavcu

13
ZAKLJUAK

U XXI vIJeku ivotna sredina postaje sve vie zagaena, a povrinske i podzemne vode su,
direktno ili indirektno, ugroene uslJed svakodnevnog izbacivanja otpadnih voda najrazliitijeg
sastava. Preiavanje otpadnih voda danas privlai sve vie panje, zahtjevi koji se nameu
sve vei, a zakonske kazne za nepotovanje istih svakodnevno rastu. Vode se mogu koristiti i
optereavati, a otpadne vode isputati u recipijent uz primjenu odgovarajueg tretmana na nain
i do nivoa koji ne predstavlja opasnost za prirodne procese ili obnovu kvaliteta i koliine vode
i koji ne umanjuju mogunost njihovog vienamjenskog korienja.

14
LITERATURA

1. Koliine otpadnih voda. Stanje u BiH. Preuzeto sa: http://ekologija.ba/index.php?w=c&id=28

Pristupljeno: 15.12.2016. godine

2. Povrenovi, D., Kneevi, M., OSNOVE TEHNOLOGIJE PREIAVANJA OTPADNIH VODA.

TEHNOLOKO-METALURKI FAKULTET Beograd, 2013. Preuzeto sa:
http://www.skripta.info/wp-content/uploads/2015/12/Otpadne-vode.pdf

15