Peygamber Efendimiz (S.a.v.) 'Den 55 Öğüt

55
Altn t
Kitabn Ad: Peygamber Efendimiz'den 55 Altn t

Tercme ve erh: brahim GADBAN
Kapak: Mustafa ERK
Dizgi: Ramazan Erkovan
Bask: Dizgi Ofset Konya (0332 342 07 42)
steme Adresi
eref irin Mahallesi
eref irin Cad.
Hac Mahmut han No: 35
Tel: 332 350 35 26
Peygamber Efendimiz (s.a.v.)den
55 ALTIN T
brahim GADBAN
2009/Konya
Peygamber Efendimiz (s.a.v)'den 55 Altn t ii
NDEKLER
Hutbetul Hace ..................................................................................7
Mukaddime........................................................................................8
Giri................................................................................................... 9
Birinci t: La ilahe illallahn Fazileti................................... 13
kinci t: Tevhid Hakknda Genel Bir Tavsiye........................ 17
nc t: lim renmenin Fazileti..................................... 22
Drdnc t: lmin Deeri.....................................................23
Beinci t: Allaha Secde Etmenin Fazileti............................. 26
Altnc t: Sadakann Fazileti...29
Yedinci t: Duha Namaz Klmann ve Oru
Tutmann Fazileti ........................................................................... 33
Sekizinci t: Tesbih Namaz 37
Dokuzuncu t: Allahtan Balanma ve Afiyet Dileyin!..40
Onuncu t: Oru Tutmann Fazileti 43
Onbirinci t: Allaha irk Komamak 45
Onikinci t: slamn Ruknleri 68
Onnc t: Ana-Babaya yilik Etmek ..85
Ondrdnc t: slamda Niyetin nemi ..87
Onbeinci t: Namazdan Sonra Ne Yapmal?........................90
Onaltnc t: Her Namazn Ardndan Ne Sylenir?................93
Onyedinci t: Zikrin Fazileti 97
Onsekizinci t: Allah Anmann Fazilet ve Deeri102
Ondokuzuncu t: Gnahlardan Uzaklamak..105
Yirminci t: Sabah Namaznn ki Rektlk Snneti.112
Yirmibirinci t: Namazda Saa-Sola Bakmamak..115
Yirmiikinci t: hls ve Samimiyetin Fazileti..118
Yirminc t: Haceti Olan Kimse in..120
Yirmidrdnc t: Sadaka Kt lm Engeller126
Yirmibeinci t: Sorumluluklarmzn Farknda Olmak127
Yirmialtnc t: Fatiha Suresinin Fazileti .130
Yirmiyedinci t: hls Suresinin Fazileti135
Yirmisekizinci t: hls Suresi ve Muavvizeteyn Ktlklere
Kar Bir Kalkandr.137
Yirmidokuzuncu t: Felak ve Nas Surelerinin Fazileti....139
Otuzuncu t: Kur an ve Snnete Uymaya Tevik..141
Otuzbirinci t: Zhd..153
Otuzikinci t: Ateten Korunma.158
Otuznc t: Cennet Ehlinden Bir Adam.160
Otuzdrdnc t: stihare Namaz. 162
Otuzbeinci t: Hznn ve Kederin zalesi iin Bir Dua166
Otuzaltnc t: ok Secde Etmek Seni Cennete Girdirir.168
Otuzyedinci t: Yemek Yedirmek, Selm yaymak
ve Gece Namaz Klmak170
Otuzsekizinci t: Komulara Yemek kram Etmek
Ve Onlarla yi geinmek..174
Otuzdokuzuncu t: Miskinleri Sevmek .177
Krknc t: Fakirliin Tarifi...........182
Krkbirinci t: Kuran ve Baz Sureleri
Okumann Fazileti.183
Krkikinci t: nfak Yollar 186
Krknc t: Kederden ve Bortan Kurtulmak
in Ne sylenir?......................................................................... 188
Krk drdnc t: Yatarken Okunacak Dua ..189
Krkbeinci t: Uykusunda Korkan Kimsenin
Yapaca Dua .191
Krkaltnc t: Dnyada Yolcu Gibi Ol.192
Krkyedinci t: Toplant Sonras Okunacak Dua..194
Krksekizinci t: Subhanallahi Ve Bihamdihi
Demenin Fazileti..195
Krkdokuzuncu t: Cennet Fidan196
Ellinci t : Yatarken Allaha Snmak...197
Ellibirinci t: Bortan Kurtulmak in Okunacak Dua...198
Elliikinci t: Seyyidl stifar.200
Ellinc t: Sabah Ve Akam Yaplacak Bir Dua.202
Ellidrdnc t : Veciz Bir Dua.204
Ellibeinci t : Mescid Edinmek 205
Son Sz.208
Selefi Salihinden zl Nasihatler..209
HUTBETL HCE
Hamd Allaha zgdr. Ona hamd eder, Ondan yar-
dm ister ve Ondan balanma dileriz. Nefislerimizin er-
rinden, yaptklarmzn ktlklerinden Ona snrz. Allah
kime hidayet ederse onu saptracak yoktur. Kimi de saptrr-
sa onu doru yola sevk edecek biri bulunmaz. Allahtan
baka hibir (hak) ilahn olmadna, Onun tek ve orta
bulunmadna ahitlikte bulunur, Hz. Muhammed (s.a.v)in
Onun kulu ve Rasl olduuna tanklk ederiz.
Allah-u Tel yle buyurur:
Ey iman edenler! Allahtan korkun ve sizler kesin-
likle Mslman olarak ln. (3 l-i mrn/102)
Ey insanlar! Sizi bir tek canldan yaratan, ondan ei-
ni vcuda getiren ve o ikisinden birok erkekler ve kadn-
lar reten Rabbinize kar gelmekten saknn. Adn ana-
rak birbirinizden dilekler dilediiniz Allah'tan korkun.
Rahimlerin haklarna saygszlktan da saknn. u bir
gerek ki Allah, Rakb'dir, sizin zerinizde srekli ve titiz
bir gzetleyicidir. (4 Nisa/1)
Ey iman edenler! Allah'tan korkun ve salam sz
syleyin ki Allah amellerinizi hayra ve bara yarayl
klsn, gnahlarnz affetsin. Allah'a ve O'nun resulne
itaat eden, gerektende byk bir baary elde etmitir.
(33 Ahzb/70,71)
Emma badu:
En doru sz, Allahn kelam ve en doru yol, Mu-
hammed (s.a.v)in rehberlik ettii yoldur. Yoldan saptran en
erli eyler, bidatlerdir (dine sonradan eklenen eylerdir.)
Dine sonradan eklenen her ey bidattir. Her bidat sapklktr
ve her sapklkta azab gerektirir.
MUKADDME
Hamd lemlerin Rabbi olan Allah'a, salt ve selam,
peygamberlerin en ereflisi efendimiz Hz. Muhammed
(s.a.v.)'e, line ve ashabna olsun.
Hadis kitaplarnda, Rasulullah (s.a.v.)'dan ashabna
yneltimi bir takm tavsiyelerle karlatm. Bu tavsiyeler-
den bazsn kk bir kitapta toplamay arzuladm. Bu
tlerden ellibe tanesini mam Mnziri'nin "et-Terib ve't
Terhib inden, mam Nevevi'nin "Riyazus-Salihin" adl ese-
rinden ve Mansur Ali Nasfa ait olan "et-Tcul Camiu li'l
usl" adl kitaptan seerek derledim. Bu deerli tavsiye ve
tler her ne kadar da baz sahabelere yneltilmi olsa da,
aslnda btn Mslmanlara amildir. Bu tavsiye ve tler;
ibadeti sadece Allah'a has klarak O'na hibir eyi ortak
komamaya tevik edip La lahe llallah demenin, Allah'a
secde etmenin, oru tutmann, namaz klmann, gece kya-
mnn, ilim talebinin, sadaka vermenin ve tesbih ekmenin
fazileti hakknda rivayet edilen eyleri beyan etmekte, bu-
nun yan sra ebeveynin rzasn elde etmeye, gzel ahlaka,
sla-i rahm'e, komular gzetmeye, yemek yedirmeye, mis-
kinleri sevmeye ve dier salih amellere insanlar ynlendir-
mektir.
Yaptmz tm almalar makbul ve kendi rzasna
has klmasn ve bu tavsiyelerde zikredilen eylerle bizleri
faydalandrarak onlarla amel etmeyi bize nasip etmesini
Allah'u Tel'dan niyaz ederim. Salt ve selam Hz. Mu-
hammed (s.a.v.)'e, Onun l ve ashabna olsun.
Hamza Muhammed Salih el-Acc
GR
Hi phesiz ki hamd, Allah'a mahsustur. Salt ve se-
lam, eylem ve sylemleriyle insanlar doru yola ileten, Hz.
Muhammed'e, O'na gzellikle tabi olan l ve ashabna olsun.
Hi kuku yok ki, Allah-u Tel peygamberleri, insan-
lar irkin, kfrn ve zulmn karanlklarndan, imann ay-
dnlna karmalar ve tautlara kulluk etmekten uzaklat-
rp, Allah'a ibadet etmelerini salamalar iin gndermitir.
Yce Allah bu konuda yle buyurur:
Biz her mmete, Allah'a ibadet edin ve tauttan
uzak durun diye (tebli yapan) bir peygamber gderdik.
(16 Nahl/36)
Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)' de ayn mis-
yon ile gnderilmi, bu misyonu yerine getirirken, Allah'n
ayetlerini bize hatrlatm, bizi irkten, kfrden ve gnah-
lardan temizleyerek Kitap ve Snneti retmitir. Allah-u
Tel Kur'an- Kerim'de Efendimizi nitelerken, yle bu-
yurmutur:
O Allah, mmi araplar arasnda kendilerinden, onla-
ra kar O'nun ayetlerini okuyan, onlar arndran (temiz-
leyen) onlara Kitab ve Hikmeti reten bir peygamber
gnderendir. (62 Cuma/2)
Baz slam limleri bu ayette ki Hikmet ten kastn
Snnet olduunu belirtmilerdir. 1 Mslmanlarn kesinlik-
le Rasulullah'n snnetini renmeleri gerekmektedir.
Allah-u Tel, Kur'an- Kerim'in birok yerinde
Rasulullah (s.a.v.)'a itaat etmenin gerekliliini, kesin ve kati
1 Bkz: Miftahul Cenneh Fil ihticaci Bis- Snneh, sf. 20.

Peygamber Efendimiz (s.a.v)'den 55 Altn t 10
ifadelerle vurgulamtr. O'na itaat etmek farz, isyan etmek

haramdr. Rasulullah (s.a.v.)'a itaati emreden ayetlerin baz-
lar unlardr:
Allah'a ve Rasule itaat edin; eer yz evirirlerse
phesiz ki Allah kfirleri sevmez. (3 l-i mran /32)
Allah'a itaat edin; Peygamberlere de itaat edin. (5
Mide Suresi/92)
Ey iman edenler! Allah'a itaat edin; Rasule de itaat
edin ve amellerinizi boa karmayn. (47 Muhammed/33)
Allah' a ve Rasule itaat edin ki rahmete nail olas-
nz. (3 l-i mran /132)
Her kim Peygambere taat ederse, Allah'a itaat etmi
olur. Her kim de yz evirirse, biz seni onlara beki olarak
gndermedik. (4 Nisa/80)
O'na itaat edebilmemiz iin, O'nun yaantsn, hayat
tarzn, yemesini, imesini, oturmasn, kalkmasn, insanla-
ra, elerine ve ocuklara nasl davrandn, mrik, kfir ve
mnafklara nasl muamele de bulunduunu, Rabbine nasl
itaat ettiini, ksacas tm davranlarn renmemiz gere-
kir. Bunlar renmeden O'na nasl itaat edebilir, nasl bu
farz yerine getirebiliriz ki? unu unutmamak gerekir ki,
Allah Rasulu (s.a.v.)'ne itaati terketmek ve O'na muhalefet
etmek, kimi zaman haram olabilecei gibi, kimi zamanda -
Allah korusun - irk ve kfr olabilir.
Ahmet b. Hanbel (rahimehullah) "Mushaf 'a baktm ve
otuz yerde Rasulullah (s.a.v.)a itaatin olduunu grdm."
dedi ve u ayeti okudu: "Bu sebeple, onun emrine aykr
davrananlar, balarna bir fitne gelmesinden veya kendile-
rine ok ackl bir azap isabet etmesinden saknsnlar." (24
Nur/63) Sonra bunu tekrar etti ve dedi ki: Fitne nedir? Fit-
ne; irktir. Kii, Rasulullah (s.a.v.)'n baz szlerini reddeder
ve buna binaen de kalbine bir sapklk der. Bylece doru
11 Peygamber Efendimiz (s.a.v)'den 55 Altn t
yoldan sapar ve helak olur." 2

Bu gn kimi insanlar kp: "Kur'an bize yeter. Bizler
Kur'an'n haram dediini haram, helal dediini de helal ka-
bul ederiz," demekte ve snneti reddederek peygamberi
adeta bir "postac" mesabesinde grmektedirler. Bylelerine,
Ahmed b. Hanbel'in stte geen szn hatrlatarak, kendi-
lerini "fitne"den, yani "irk"ten korumalarn tleriz.
Efendimiz (s.a.v.) yle buyurdu: Yz evirenler d-
nda mmetimin tamam cennete girecektir. Denildi ki:
"Ya Rasulullah! Yz evirenler kimlerdir?" Rasulullah
(s.a.v.): "Bana itaat eden cennete girer, bana isyan eden ise
yz evirmi demektir."3
hls ve samimiyetle Rasulullah (s.a.v.)'a itaat edenler,
Allah'n izni keremi ile cennete girecek, orada Onunla bera-
ber olacaktr. Rasulullah (s.a.v.)'a komu olmak ve cennete
O'na refakat etmek kadar byk bir erdem varmdr acaba?
Efendimize olan sevgimizi ispatlamann ve cennette ona
komuluk etmenin yegne yolu, O'nun verdii direktiflere
titizlikle uymak ve gcmz miktarnca emirlerini yerine
getirmekle mmkndr. Rabbim bizi ve tm mslmanlar,
O'nun snnetini ihya eden ve cahiliyenin karanlnda yolu-
nu kaybeden insanlar onun aydnlk yolu ile Srat- Msta-
kim'e ileten insanlardan eylesin. (min)
Biz bu almamzda Efendimiz (s.a.v.)'in elli be altn
dn, toplumumuzun anlayarak istifade edebilecei bir
slupla, izah etmeye gayret ettik. Bunun yan sra kitabn
son ksmna mmetin ncleri olan Selef-i Salihin den 55
nasihat yerletirdik. Bizler biliyoruz ki Rasulullah (s.a.v.)'n
t ve tavsiyeleri elbette bu kadarla snrl deildir. Ancak,
O'nun dnya ve ahiret saadetini elde etmemiz iin bize yap-
2 Es-Sarimul Meslul, 56.

3 Buhari, Kitabul tisam, 2.
t nasihatleri ve tleri itenlikle yerine getirdiimiz za-

man, Allah (cc) bize bilmediimiz veya amel etme imkn
bulamadmz, dier t ve nasihatleri renme ve haya-
tmzda tatbik etme frsat verecektir. Yeter ki bizler, istekle-
rimizde samimi ve ihlsl olalm, rendiklerimizi hayat-
mzda pratie dkme gayretine girelim. Mutlaka Allah (cc)
bize bu nimeti nasip edecektir.
Bizi bu almay yapmaya sevk eden yegne unsur,
Rasulullah (s.a.v.)'n; Din Nasihattir4 buyruudur. Ms-
lmanlara ve tm insanla nasihat etmek, bizim temel g-
revlerimizdendir. Nitekim sahabenin ileri gelenlerinden
birisi olan, Cerir b. Abdullah bu hakikati yle dile getirmi-
tir:
Ben Rasulullah (s.a.v.)'a namaz srekli olarak dz-
gn klmak, zekt vermek ve her mslmana nasihat et-
mek zere biat ettim.5
Buna binaen bizlerde gcmz nisbetinde her karde-
imize nasihat edelim. Dnya ve ahiret saadetini hep birlikte
elde edebilmek iin kardelerimizi buna tevik ederek, etra-
fmzda ki ktlklerin sona ermesi ve iyiliklerin baki kal-
mas adna bir cehd- gayretin iine girelim.
De ki: Haydi bakalm aln (amel edin). Hem Allah,
hem Rasul hemde m'minler yaptnz grecektir. Siz
grneni de grnmeyeni de bilene (Allah'a) dndrle-
ceksiniz. O da size yaptklarnz haber verecektir. (9
Tevbe/105)
Baarya ulatran Allah'tr.
brahim GADBAN
01.04.2008 / KONYA
4 Mslim, Kitabul man, 95.

5 Buhari, Kitabul man, 42.
* BRNC T *
Lilhe llallah'n Fazileti
Ebu Hureyre (ra) yle anlatr: Rasulullah (s.a.v.)a: "Ey
Allah'n Rasulu! Kyamet gnnde senin efaatinle insanla-
rn en mesud olan kimdir?" diye sordum. Rasulullah (s.a.v.):
"Ey Ebu Hureyre! Gerekten ben hadise (ilme) olan hrsn-
dan dolay senden nce hi bir kimsenin bu bilgiyi sorma-
yacan tahmin etmitim. Kyamet gn efaatimle insan-
larn en mesud olan kalbinden -veya iinden- ihlsl bir
ekilde "La lahe llallah" diyen kimsedir." buyurdu.6
Fayday artrmak iin aadaki Hadis-i erifi de zikre-
deceiz:
Ubade b. Samit (ra)'den rivayet edildiine gre
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutur: Her kim kendisinin
orta olmayan, tek olan Allah'tan baka hi bir ilahn bu-
lunmadna, Hz.Muhamed'in O'nun kulu ve Rasulu ol-
duuna, Hz. sa'nn Allah'n kulu ve Rasul ayrca Hz.
Meryem'e ilk ettii kelimesi ve kendisinden bir ruh
olduuna, cennet ve cehennemin hak olduuna ehadet
ederse, Allah onu yapt ameline gre cennete koyar. 7
Mslim ve Tirmiz'ye ait olan baka bir rivayette ise
Efendimiz (s.a.v.) yle buyurmutur: Kim Allah'tan baka
hibir ilahn bulunmadna ve Hz.Muhamed'in Allah'n
Peygamberi olduuna ehadet ederse, Allah atei ona ha-
ram klar.8
6 Buhari rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

8 el-Camius Sair; 6319. Hadis sahih tir.
* AIKLAMA *
slam limleri Kelime-i Tevhidi telaffuz eden kimsele-
rin cennete gireceini bildiren hadislerin yorumunda
gruba ayrlmlardr.
Birinci grup: Bu hadisler, slam'n ilk yllarnda farzlar
emredilmeden nce sylenmitir. Farzlar emredilip hadler
belirlendikten sonra bu hkm nesh edildi /ortadan kald-
rld. demitir.
kinci grup: Bu konuda nesh iddiasna hi de gerek
yoktur. nk namaz ve zekt gibi farzlar ve slam'n dier
ruknlari zaten Kelime-i ehadet'in gereklerindendir. de-
mitir.
nc grup: Kelime-i ehadet'i telaffuz etmek, farz-
lar yerine getirerek gnahlardan kanmak artyla kiinin
cennete girip cehennemden kurtulmasn salayan bir et-
kendir. Eer kii farzlar eda etmiyor ve gnahlardan da
saknmyorsa Kelime-i Tevhid'i telaffuz etmesinin, o kiiyi
cehennemden korumayacan belirtmitir.
Burada vurgulamadan geemeyeceimiz bir mesele
daha var ki, maalesef birok insanmz bu noktada cahil
kalm, a kalma korkusu kendilerini epeevre kuattn-
dan ve dnya ya olan ballklar nefislerini aldattndan
tr gnein aydnl kadar ayan beyan olan bu meseleyi
renme hususunda ihmalkr davranarak kfrn zehirli
oklarna hedef olmulardr. Bu mesele, birok insann gnde
onlarca kez telaffuz ettii ama bir trl anlam ve ieriini,
muhteva ve muktezasn bilmedii La ilahe illallah mese-
lesidir.
Kur'an ve Snnetteki naslarn asla birbirinden ayr ola-
rak deerlendirilmeyecei kesinlikle bilinmesi gereken bir
husustur. Bir ayeti ya da bir hadisi o konuda ki dier
naslardan ayrarak alp amel etmek son derece yanl bir
tutumdur. Bu yanl tutum, gnmzde ki birok insann

sapmasna veya gerekleri yanl alglamasna neden olmu-
tur. stte zikri geen hadisleri de o konuda sylenen dier
ayet ve hadislerden soyutlayarak dile getirmek delalete ve
yoldan kmaya kap aralamaktadr.
Efendimiz (s.a.v.) Mslim'in rivayet ettii baka bir ha-
dis-i erifte yle buyurur:
Kim La ilahe illallah der ve Allah'tan baka ibadet
ve itaat edilen eyleri inkr ederse mal ve kan haram ol-
mu olur...9
Toplumumuz da Her kim la ilahe illallah derse Cen-
net 'e girecektir10 hadisi herkesin dilindedir. Adam bir kere
"Lailahe llallah" dediinde tm crmleri ilemekte, hi bir
farz yerine getirmemektedir. Hatta yle bir hale gelmitir ki
insanlar kendilerini dinden karacak sylem ve eylemleri
hi bir sknt duymadan rahatlkla yapmakta, kendilerine
bu yaptklarnn yanl olduunu syleyen Mslmanlara
ise Kim La ilahe illallah derse Cennet'e girecektir. hadi-
sini adeta bir kalkan gibi kullanmaktadrlar.
Bizler yakinen inanyoruz ki La ilahe illallah diyen bir
kimse hi kukusuz cennet'e girecektir ama bir artla. Bu
artta, stte zikrettiimiz hadis-i erif te belirtildii gibi Al-
lah'n dnda ibadet ve itaat edilenleri yani "Tautlar" inkr
ve reddetmektir. La ilahe illallah'n fayda vermesi bu arta
balanmtr.11
Bir insann La ilahe illallah dediinde Cennet'e gire-

11 La ilahe illallah kelimesinin artlar elbette bununla snrl deildir;
ancak burada vurgulanmak istenen tautu inkr etmek olduu iin

sadece bu art zikredilmitir. Bu kelimenin artlarn etraflca ren-
mek isteyenlere Faruk Furkann kaleme ald Kelime-i Tevhidin
Anlam ve artlar adl eseri tavsiye ederiz.
bilmesi iin Allah'n yasalarn ineyerek heva ve hevesleri-

ne gre kanun yapanlar reddetmesi, onlara destek verme-
mesi, ortaya koyduklar irk maddelerini tanmamas ve
kendisini Allah'a kulluktan alkoyan tm varlklar elinin
tersiyle bir tarafa itmesi gerekir... Bu varlk kimi zaman bir
kadn, kimi zaman dnyalk bir kar olabilecei gibi kimi
zaman da Allah'n hkmlerini reddederek beer rn
yasalarla insanlar ynetmeye kalkan bir sistem ya da bir
ideoloji olabilir. Dolaysyla bir insan Taut'u inkr etmeden
Mslman olamayaca gibi La ilahe illallah dedii halde bu
dorultuda bir hayat yaamad zaman da Mslman ola-
maz.
La ilahe illallah diyen kii Cennet'e girecektir. ha-
disi "mutlak" bir hadistir. Kim La ilahe illallah der ve Al-
lah'tan baka ibadet ve itaat edilen eyleri inkr ederse
mal ve kan haram olmu olur. Hadisi ise "mukayyit"tir,12
onu takyit etmitir. Yani birinci Hadis-i erifi doru anlaya-
bilmemiz, ikinci hadis ile mmkndr.
12Mutlak ve Mukayyet kavramlarnn izah iin Usul-u Fkh kitaplar-

na mracaat edilebilir.
* KNC T *
Tevhid Hakknda Genel Bir Tavsiye
bn-i Abbas (r.a) yle anlatr: Bir gn Hz. Peygambe-
rin terkisinde idim. Dedi ki: Delikanl! Sana birtakm ke-
limeler reteyim. Allah'n hududunu koru ki, Allah'ta
seni korusun. Allah'n emirlerini muhafaza et ki, onun
yardmn karnda bulasn. Bir ey istediin zaman sadece
Allah'tan iste. Yardm da ancak Allah'tan bekle. Bilesin ki
btn insanlk sana fayda vermek iin bir araya gelse, Al-
lah'n sana takdir ettii eyden baka fayda veremez. Eer
sana zarar vermek iin toplansalar, ancak Allah'n diledii
kadar sana zarar verebilirler. Kalemler kaldrlm, sahife-
lerin mrekkebi kurumutur. 13
Hadisin baka bir rivayeti ise yledir:
Allah'n hakkn koru ki, O'nun yardmn nnde
bulasn. Bolluk zamanlarnda Allah' bil ki, O'da skntl
anlarda seni tansn. Bil ki senden uzaklaan sana isabet
edecek deildir. Sana isabet eden de senden uzaklaacak
deildir. Bilesin ki yardm sabrla beraberdir. Tasann ar-
dnda ferahlk zorluun ardnda da kolaylk vardr.14
* AIKLAMA*
Efendimiz (s.a.v.)'in bn-i Abbas (ra)'a yapm olduu
bu muhteem tavsiyelerden u nemli noktalar karabiliriz.
1) Rasulullah (s.a.v.), kk byk, kadn erkek deme-
13 Tirmizi, Hadis sahih tir.

14 Msned-i Ahmed.
den herkese ilim retmi, insanlar cennete ulatrp cehen-

nemden sakndracak eyleri bir bir anlatmtr.
2) bn-i Abbas (ra), Rasulullah (s.a.v.) vefat ettiinde 13
yandayd. Efendimiz kendisine bu d verdiinde ise
ya haliyle daha ufakt. Yann kklne ramen tev-
hidin en z ve temel meselelerini ona retmesi ok dikkat
ekicidir.
Bu ve benzeri hadisi eriflerden bizim karmamz ge-
reken en nemli ders; bu ulvi davann kesinlikle ve kesinlik-
le genlerin omzunda ykseleceini ve davann zorluklarn
gerek anlamda stlenebilecek kimselerin "genler" olduu-
nu bilmemizdir. Zira Kuran ve Snnet'e bir gz attmzda
bu hakikati aka grmekteyiz. Rabbimiz Ashab- Kehf
hakknda buyurur ki:
Onlar, Rablerine iman etmi genlerdi; biz de onla-
rn hidayetlerini artrmtk. (18 Kehf/13)
Ayeti siyak ve sibak ile birlikte dndmzde, on-
larn, dnemin tautuna kar yapm olduklar kyamn ve
tauta itaat eden insanlardan uzaklaarak beri olmalarnn,
Allah tarafndan vldn grrz. Yine Rabbimiz Musa
(a.s.) hakknda yle buyurur:
Musa'ya, kavminden birtakm genler dnda kimse
iman etmedi. (10 Yunus/83)
Rabbimizin bu ayeti kerimede de genlerin deerine
vurgu yaptn mahede ediyoruz. Rasulullah (s.a.v.)'n
hayatna baktmz da, ona iman edenlerin ounun yine
genlerden mteekkil olduunu grrz. te baz
sahabilerin Rasulullah (s.a.v.)'a iman edi ve slam davasna
iltihak edi yalar:
Hz. Ali (10) Abdullah b. mer (13)
Zeyd b. Harise (15 17) Zbeyr b. Avvam (16)

Abdurrahman b. Avf (17) Musab b. Umeyr (1820)
Sd b. Ebi Vakkas (17) Hz. Osman (24)
Abdullah b. Mesut (15)
Onlarn hemen hemen hepsi daha bulu dnemlerinde

iken Rasullah'a iman etmi ve gzlerini bile krpmadan da-
valar uruna canlarn ortaya koymulardr. Bu gn bizler
de bu hakikati gz nnde bulundurarak ncelikle genlere
ynelmeli, ftratlar, kfrn zehirli ve ldrc oklarna
hedef olmadan onlar kazanmalyz. Yalar ufaktr, bir ey
anlamazlar dememeli, onlara Rasulullah (s.a.v.)'n bn-i Ab-
bas'a yapt gibi ilk olarak tevhidin hakikatini ortaya koyan
meseleleri anlatarak amzn tautlarn, putlarn ve bu
dnemde ortaya kan irk eitlerini retmeliyiz. bn-i Ebi
eybe el-Musannef adl eserinde, Sahabelerin ocuklarna
rettikleri ilk eyin: Allah'a iman ettim ve tautlar inkr
ettim. sz olduunu nakleder. 15 Bizler de, sahabenin bu
snnetine uyarak ocuklarmza ncelikle iman ve Rabbimi-
zin, inkr etmesini emrettii tautlar reddetmeyi retmeli,
bunu onlara benimsetmeliyiz.
3) Kullarn Allah zerinde, Allah'n da, kullar zerinde
bir takm haklar vardr. Allah'n kullar zerindeki en b-
yk hakk, kullarn hibir eyi ona ortak komadan ibadet
etmeleridir. Bu, gerekten de ok nemli bir meseledir. Zira
nice insanlar vardr ki kendilerinin Allah'a ibadet ettiklerini
sanrlar. Hakikatte ise onlar bu ibadetleriyle birlikte Allah'a
irk komaktadrlar. Rabbimiz Yusuf Suresi'nde bu gerei
yle dile getirmektedir:
Onlarn ou, Allah'a, ancak mrik olduklar halde
iman ederler. (10 Yusuf/106)
15 Bkz: Feyzul Furkan, sf: 270.

Yani onlar, Allah'a iman ederler, bir takm ibadetleri de

yerine getirirler ama hakikatte ise onlar birer mriktir. ba-
det ve itaatlerine, Allah'tan baka varlklar kartrmlardr.
Allaha iman ettiini sand halde, hakikatte irk koan bir
insan olmak ne kadar da ac bir durumdur! Allah bizi ve
tm inananlar bu kt durumdan korusun. Allah-u Tel,
dilerse tm gnahlar balar. O'nun balamayaca bir
gnah vardr ki o da irktir Rabbimiz Zmer Suresinde:
Andolsun, sana ve senden nceki peygamberlere
vahyolundu ki:" Eer irk koarsan, kesinlikle amelin boa
gider ve phesiz ki hsrana urayanlardan olursun (39
Zmer/65) buyurmaktadr. Peygamberimiz (s.a.v.) bile irk
kotuunda -ki bu mmkn deildir- balanmayacak ve
hsrana urayanlardan olacaksa acaba bizlerin hali ne olur?
te bylesi bir hataya dmemek iin varmz youmuzu
ortaya koymal ve bizi ebedi cehenneme srkleyecek olan
irk ten kendimizi, ailemizi ve ulama imkn bulduu-
muz tm insanlar korumalyz. Kimilerinin aklna irk
denilince hemen putlara tapmak ya da Allah'tan baka bir
Allahn! daha olduuna inanmak gelir. Evet, bunlar irktir
ama irk, sadece bunlar deildir. irkin binlerce eit ve tr
vardr. Allah'tan bakalarna mutlak anlam da kanun yapma
yetkisini vermek. Allah'n dini ile alakas olmayanlara itaat
etmek, bunlar desteklemek, bylelerine sevgi ve sempati
gstererek onlarn yollarndan gitmek, llerden medet bek-
lemek, kabirlerden yardm ummak, birilerinin kalpten ge-
enleri bildiine inanmak, kadere isyan etmek, Allah'n tak-
dirine rza gstermemek, Allah'n rahmetinden mit kes-
mek, Allah'a, Kur'an'a ve Peygambere uygun olmayan vasf-
lar yaktrmak, Kur'an'a l kanunudur demek, eriata
svmek ya da, eriat khnemi fikirlerden ibaret bir sis-
temdir demek vb. eyler gnmzde ortaya kan en bariz
irk eitlerindendir.
irki bilmeyen birisi her an irke debilir. Bizler bu tr

fitnelerden korunabilmek iin,televizyon karsnda geir-
diimiz vakti, Kur'an ve Snnet'e ayrmal, yiyecek ve giye-
cek satn alrken gsterdiimiz titizlii, piyasada dolaan
fikirleri ayrt ederken de gstermeliyiz. Ve unu hi unut-
mamalyz ki, bizler bu dnyaya sefa srmeye deil, irke ve
kfre dmeden yaayarak yeryzn imar etmeye geldik.
4) Medet ve yardm sadece ve sadece Allah'tan istenir.
Bunu, Medet ya eyh, yeti ya fulan demek suretiyle Allah'-
tan bakasndan istemek, kiiyi irke dren amellerdendir.
Bizler gnde onlarca kez Ancak sana ibadet eder ve ancak
senden yardm dileriz (1 Fatiha/4) diyerek, Allah'tan ba-
kasndan medet ve yardm dilemeyeceimize dair, Rabbimi-
ze sz veriyoruz. Bu sze sadakat gstermeliyiz.
5) Rasulullah'n ok ufak yata olan bir sahabeye byle-
sine nemli bir meseleyi retmesi gerekten dikkate ayan-
dr.
6) Btn insanlk fayda ve zarar vermek iin bir araya
gelse Allah'n takdir ettiinden bakasyla asla fayda ve ya
zarar veremez. Bu hadis skntya den bir insan iin ok
mit vericidir. Yce Allah Kuran- Kerimde bu geree y-
le dikkat ekmi: De ki: Bize, Allah'n yazdndan baka
bir ey isabet etmeyecektir. (9 Tevbe/51)
Unutmamalyz ki, ne kfirlerin kfr, ne de zalimlerin
zulm Rabbimizin takdirinin nne geebilir. Onlar ellerin-
den geleni ardlarna koymasalar, btn zulm mekanizma-
laryla mazlumlara saldrsalar da kesinlikle Allah'n takdiri-
nin nne geemeyecek Allah'n bizler iin yazd eyleri
asla deitiremeyeceklerdir.
* NC T *
lim renmenin Fazileti
Ebu'd Derda (r.a) Rasulullah (s.a.v.)' yle buyururken
iittiini sylemitir:
Her kim, ilim renmek zere bir yola girerse Allah
onu cennete giden bir yola sevk eder. Melekler yaptn-
dan honut olduklar iin ilim talebesinin zerine kanatla-
rn gererler. Suda ki balklara varncaya kadar gkler ve
yerdekiler lim iin istifar da bulunurlar. lim kimsenin
bid kimseye stnl, ayn dolunay gecesinde yldzla-
ra olan stnl gibidir. phesiz ki limler, Peygamber-
lerin varisleridir. Peygamberler ise ne altn ne gm b-
rakmlardr. Onlar miras olarak ancak ilmi brakmlar-
dr. Her kim ilmi elde ederse gerekten byk bir pay elde
etmitir.16
16 Tirmizi ve bn-i Hibbn rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

* DRDNC T *
lmin Deeri
Saffan b. Assal (ra) yle anlatr:
Bir gn Rasulullah (s.a.v.) mescit de kendisine ait kr-
mz bir cbbeye yaslanm iken yanna geldim ve: Ya
Rasulallah ilim tahsil etmek iin gelmitim dedim. Efendi-
miz (s.a.v.): lim talebesine merhaba! phesiz ki Melek-
ler, ilim talebesini sarmalar ve kanatlar ile onu glgelen-
dirir. Daha sonra ilim talebesinin rendii eylere olan
sevgilerden dolay dnya semasna ulaana kadar bazs,
bazsnn zerine kar. buyurdu.17
*AIKLAMA*
Rasulullah (s.a.v.) bu szleriyle insanlar ilme tevik
etmitir. Rabbimiz Kur'an- Kerim'de Rabbim ilmimi artr!
de (20 Taha/114) buyurarak ilmin dier amellere olan s-
tnln beyan etmitir. bn-i Hacer (rahimehullah),
Fethu'l Br adl dev eserinde bu ayetle ilgili olarak yle
der:
Bu ayet ilmin faziletini ak bir ekilde gstermekte-
dir. nk Yce Allah Hz. Peygamberden ilim dnda ba-
ka bir eyin artrlmas iin dua etmesini istememitir. Bura-
da ki ilimden kastedilen dini ilimlerdir. 18
Evet, nderimiz, ilminin artrlmasn istemise bizler
de bunu itenlikle istemeli ve bunun gereini yapmak iin
17 Ahmed b. Hanbel ve Taberan rivayet etmitir. snad ceyyit tir.

18 Fethu'l Br c. 1, sf. 188.
gayret gstermeliyiz. Allah-u Tela, Bil ki Allah'tan baka

hibir ilah yoktur (47 Muhammed/19) buyurarak ilk olarak
neyi renmemiz gerektiini bizlere retmitir. Bizler ilk
nce, Allah'n yegne ilah ve Rab olduunu bilmeli ve bu
dorultu da hayatmz tanzim etmeliyiz. Rabbimiz bu aye-
tinde Bil ki diyerek Tevhid'i renmeyi bizlere farz klm-
tr. Tevhid'i renmeyenler, irk bataklnda boularak yok
olmaya mahkmdurlar.
Bizler, bu ilmi renirken Kur'an ve Snneti l kabul
etmeliyiz. Neleri renip neleri renmeyeceimizi bu iki
kaynak belirlemelidir. Rasulullah (s.a.v.) buyurur ki: ilim
renmek her Mslmana farzdr.19
Bu gn nice Mslmanlar bu farz terk etmekte, Allah-
'n kendilerine ihsan etmi olduu vakit nimetini bo ve
faydasz eylerle heder etmektedirler. Bizler, ilmi temel ihti-
yalarmzdan birisi olarak kabul etmeli, yemeye, imeye,
gezmeye, uyumaya nasl vakit ayryorsak, ilmede gereken
vakti ayrmalyz.
Ahmed b. Hanbel (rahimehullah) nsann ilme olan ih-
tiyac, yeme ve imeye olan ihtiyacndan daha fazladr 20
diyerek, stte temas ettiimiz hakikate vurgu yapmtr.
Bizler ilim sayesinde Allah' birler, Rasule itaat eder, helal ve
haram reniriz. Onun vesilesiyle Rabbimizi nasl raz ede-
ceimizi bilir, O'nun gazabndan kendimizi sakndrrz.
Rasulullah (s.a.v.) baka bir hadisin de Dnya ve iindeki-
ler lanetlenmitir/melundur. Ancak, Allah' anmak, ona
yaklatran eyler, ilim reten ve renen bundan ms-
tesnadr21 buyurarak ilimle uraanlarn dnya da ki lanet-
ten uzak olacaklarn, Ya lim ol, ya renci ol, ya bunlar
19 Camiu's Sar, 5264. Hadis hasen dir.

20 er-Rasul ve'I lim, Yusuf El-Kardavi, sf, 12.
21 Tirmizi, Zhd, 14.
dinleyen ol, ya da bunlar seven ol. Sakn ha beinci olma

helak olursun22 buyurarak ta ilme ve ilim talebelerine sevgi
ve muhabbet gsterilmesi gerektiini ifade etmitir. Yine
baz sahabelerden nakledilen u hikmet dolu szler, ilmin
deerini bir kez daha ortaya koymaktadr.
Hz. Ali (ra) der ki: lim, maldan daha hayrldr. lim
seni korur, sen ise mal korursun. lim, harcandka artar,
mal ise harcama eksiltir. lim hkimdir, mal ise mahkm-
dur.
Muaz b. Cebel (r.a)'de yle der: lim renin. Zira il-
mi Allah iin renmek hayettir. Onu talep etmek ibadettir.
Mtalaasn yapmak tesbihtir. Aratrmasn yapmak cihat-
tr. Onu bilmeyen kimseye retmek sadaka, ehline bahet-
mek Allah'a yaklamadr. lim, yalnzlkta en samimi dost,
halvet halinde gerek arkadatr. Dini renme de rehber, iyi
ve kt gnde yardmcdr 23
Szlerimi, mam afii (rahimehullah)'n u muhteem
nasihati ile noktalamak istiyorum:
"Eer dnyay istiyorsan, ilme sarl. Sadece ahireti isti-
yorsan yine ilme sarl. Yok, eer ikisini de istiyorsan yine
ilme sarl."
22 Mecmau'z Zevaid c. 1, sf. 132.

23 Bkz. er-Rasul vel lim, sf, 11.
* BENC T *
Allah'a Secde Etmenin Fazileti
Mi'dad b. Ebi Talha (ra) yle anlatr: Ben, Rasulullah
(s.a.v.)'n azadls Sevban (ra) ile karlatm; O'na: ilediim
de beni cennete koyacak bir amel syle dedim, -baka bir
rivayette- Amellerin Allah'a en sevimli olann bana bildir
dedim. Ama O konumad. Sonra tekrar sordum fakat yine
konumad. nc defa sorduum da ise dedi ki: Ben de
bunu Rasulullah(s.a.v.)'a sormutum. Rasulullah (s.a.v.):
ok secde et; zira sen her ne zaman Allah iin bir secde
etsen, Allah o secde sebebiyle seni bir derece ykseltir ve
bir ktln giderir buyurdu. 24
nemine binaen konuyla ilgili iki hadis daha naklede-
ceiz. Ubade b. Samit (ra), Rasulullah (s.a.v.)' yle buyu-
rurken iitmitir:
Allah'a secde eden bir kula, Allah-u Tel o secde
sebebiyle bir iyilik yazar, bir ktln yok eder, ma-
kamn da bir derece ykseltir. O halde secdelerinizi oal-
tp artrnz."25
Ebu Hureyre (ra)'den rivayet edildiine gre
Rasulullah (s.a.v.)yle buyurmutur:
Kulun, Rabbine en yakn olduu hl, secde halidir.
yleyse (orada) ok dua ediniz.26
* AIKLAMA *
Bu hadisi eriften sahabelerin cennete girmek iin ne
kabar ok aba harcadklarn ve bu yolu gsteren amelleri
24 Mslim rivayet etmitir.

25 bn-i Mace rivayet etmitir. Hadis sahih tir.
renmeye ne kadar istekli olduklarn rahatlkla anlayabili-

riz. Allah-u Tel Kur'an- Kerim'de: Eer bilmiyorsanz
ilim ehline sorun (21 Enbiya/7)buyurarak bizleri ren-
meye, renmek iin de soru sormaya tevik etmitir. Bu
nokta da bize den, kendimizi, cehennemden kurtaracak ve
cennete koyacak amelleri renme hususunda aba sarf et-
mek ve byk kk demeden kim olursa olsun, hakk bize
ulatranlardan alma noktasnda kibre ve gurura kaplma-
dan cehd- gayret gstermektir.
Abdullah bn-i Mes'ud'un (ra): Hakk, dmann bile
sylese kabul et, batl, dostun bile sylese reddet sz, bu mese-
leyi ok net bir ekilde ifade etmektedir.
mam Mcahid' de lmi, hay eden ve kibirlenenler re-
nemezler27 diyerek soru sormada utanan ya da kibrinden
dolay soru sormayan insanlarn ilmi elde edemeyeceini
bize retmitir.
Rabbimiz Kehf Suresin de, Hz. Musa'nn ilim renmek
iin uzun bir yolculuk yaptn ve bu uurda yorularak
birok skntya gs gerdiini anlatr. mmetin yldzlar
olan Sahabe, Tabiin ve Etbau't tabiin de ilim renebilmek
iin ayn zorluklara katlanm, bir Hadis-i erifi renmek
veya ilm bir meseleyi halledebilmek iin ok uzun mesafeler
kat etmitir.
Cabir b. Abdullah (r.a), Abdullah b.neys (r.a)e tek bir
hadisle ilgili soru sormak iin tam bir aylk mesafeye yolcu-
luk etmitir.28
Said b. Mseyyeb (r.a)'de yle demitir: Yalnzca bir
hadis renmek iin gece gndz yolculuklar yapardm29
Bu insanlar, bir meseleyi renebilmek iin bu kadar
27 Buhari, Kitabu'I lm de muallak olarak rivayet etmitir.

28 Buhari, Kitabu'l lm.
29 el-Bidaye ve'n Nihaye, c. 9, sf.100.
ura gsteriyorsa bizlerinde bundan ibret almas ve dinimi-

zi renme adna mutlaka bir eyler yapmas gerekir.
Selef-i Salinin'in ilim uruna ektii sknty ve bu yol-
da grm olduu zorluklar renmek isteyenlere; eyh
Eb Gudde'nin kaleme ald ve lim Uruna ismiyle ter-
cme edilerek Polen Yaynlar tarafndan piyasaya srlen
eseri tavsiye ederiz.
Hadisimizde secdenin nemine dikkat ekilmitir.
Secde; kibir ve gururunu ayaklar altna alarak en de-
erli azan olan alnn lemlerin Rabbi'nin huzurunda yere
koyarak ubudiyetini ifade etmendir.
Secde; acziyet ve zaafn Allah'a arz etme makamdr.
Secde; Allah'tan bakalarna itaat etmeyeceini ve kul-
luun sadece Allah'a olacann ilandr.
Secde; Allah'n huzurunda ba eerek mstekbir
Tautlara ba kaldrmann simgesidir.
Secde; eytan'n kaybettii imtihan kazanmaktr.
Secde; dualara icabet andr.
Secde; huzura ermenin ve kalbi itminan elde etme ye-
ridir.
Secde; sadece secde edenlerin hissedebilecei mthi
bir tattr.
hlsl bir kalple ve bu manalarn tamamnn bilincinde
olarak Allah iin secdeye kapanmak, kiiye kulluunu, Allah
(cc) karsnda ne kadar aciz ve zayf olduunu, O'na olan
ihtiyacn ve beeri yetersizliini fark ettirir; Onu sufl lem-
den alarak ulv lemlere sevk eder.
* ALTINCI T *
Sadakann Fazileti
Ka'b b. Ucre (ra)'den rivayet edildiine gre Rasulullah
(s.a.v.) O'na yle tavsiyede bulunmutur: Ey Ka'b! Hi
phe yok ki, haram ile yetien et ve kan cennete giremez.
Ate ona daha layktr. Ey Ka'b! nsanlar sabah erkenden
ilerine karlar da ya nefislerini zd ederek kendilerini
azaptan kurtarrlar ya da nefislerini helake srklerler. Ey
Ka'b! Namaz (Allah'a) yaknlktr. Oru bir kalkandr. Sa-
daka ise, buzun tan zerinde eridii gibi ktlkleri
silip sprr.30
Muaz b. Cebel (ra) yle anlatr:
Ben bir yolculukta Rasulullah (s.a.v.) ile beraber bu-
lundum. Bana: Ey Muaz! Sana hayr kaplarn gstereyim
mi? buyurdu. Ben de hemen: Evet ey Allah'n Rasul!
dedim. Rasulullah: Oru, kalkandr, Sadaka, suyun atei
sndrd gibi ktlkleri silip sprr. buyurdu. 31
Ebu Umame (ra)'den rivayet edildiine gre Rasulullah
(s.a.v.)yle buyurmutur:
Gzel ve hayrl iler kt lmden korur. Gizli ve-
rilen sadaka, Rabbin gazabn giderir. Sla-i rahim de mr
artrr.32
30 bn-i Hibban rivayet etmitir. Hadis sahihtir.

31 Tirmizi rivayet etmi ve sahih demitir.
32 Taberani el-Mu'cemu'l Kebir de hasen olarak rivayet etmitir.
*AIKLAMA*
Rabbimiz, Kuran- Kerim'de: Ey insanlar, yeryzn-
de ki eylerden helal ve temiz olanlarn yiyin (2 Baka-
ra/168) buyurarak bizlere helal olan eyleri tketmeyi em-
retmitir.
Kumar, faiz, haksz kazan, yetim mal yemek vb. ha-
ram klnm olan eyleri yemeyi yasaklam ve bu tr ha-
ramlar irtikab eden kimseleri ok korkun azaplarla tehdit
etmitir. Efendimiz' de (s.a.v.) bu hadisinde Haram ile bes-
lenen bir bedenin cehenneme girmeye daha layk olduu-
nu belirtmitir. Baka bir hadis-i erifte de, haram kazancn,
kiinin yapt dua ve niyazlara engel olduu ifade edilmi-
tir
...Bir adam ki uzun yolculua km, sa ba birbi-
rine karm toz toprak iinde bu haliyle ellerini ge
kaldrm Ya Rab, Ya Rab! diyerek niyazda bulunuyor. Hal
bu ki, onun yedii haram, itii haram, giydii haram, ha-
ramla beslenmi. Bunun duasna nasl icabet edilsin.33
Hadisin ikinci ksmnda sadakaya ve Allah rzas iin
mal harcamaya tevik vardr. Su, nasl ki atei sndrp yok
ediyorsa, Allah yolunda harcanan mal da gnahlar silip yok
eder. Mallarmz Allah iin harcarken u iki hususa ok
dikkat etmeliyiz:
a) Onlar tamamen helal ve temiz olanlarndan semeli,
kt olanlar vermemeli,
b) Dattktan sonra asla baa kakmamal.
Rabbimiz, bu iki noktay u ekilde ifade etmitir:
Ey iman edenler, kazandklarnzn en gzel ve he-
lallerinden ve sizin iin yerden kardmz eylerden
infak edin. Gz yummakszn alcs olmayacanz aa-
33 Mslim, 1015.
lk eyleri seerek vermeye yeltenmeyin. (2 Bakara /267)

Ey iman edenler! Sadakalarnz baa kakarak ve
eziyet ederek boa karmayn. (2 Bakara/264.)
Efendimiz (s.a.v.)'in hadislerine baktmzda Yarm
hurma ile de olsa cehennem ateinden korkunuz 34 gibi
ifadelerden, Mslmanlarn az veya ok mutlaka infakta
bulunmalar gerektiini ve herkesin gc nispetinde bir
eyler vermeye kendisini altrmasnn zorunlu olduunu
anlarz. Kii buna ramen elde verecek bir eyi bulamyorsa,
o zaman Allah'n kendisine vermi olduu beden gc, akl,
zeky, ilmi, bo vakti ve buna benzer nimetleri ortaya koya-
rak sadaka grevini yerine getirebilir. rnein, Bir kardei-
nin yk ve arlklarn tayarak bedeniyle, iinden kama-
d bir mesele hakknda ona yol gstererek akl ve zeksy-
la, bilmedii bir meseleyi reterek ilmiyle, stesinden ge-
lemedii ilerin halledilmesinde vaktiyle yardmda buluna-
bilir. Onun bu ameli kendisi iin sadaka olur. Mslmanla-
rn saydmz eylere de gc yetmiyorsa sadaka veremiyo-
rum diye zlmemesi gerekir. Zira
nsanlara zarar vermemek sadaka35
Subhanallah, el-hamdlillah, Allahu Ekber ve
La ilahe illallah demek sadaka, iyilii emrederek kt-
lklerden sakndrmak sadaka36
Kiinin hanm ile yatmas sadaka37
Kardeine gler yzl davranmas sadaka38
Ho ve tatl szler sylemek sadaka39
34 Buhari, Zekt 9; Mslim, Zekt 66.

35 Buhari, tk 2; Mslim, man 136.
36 Mslim, Kitabu'l Msafirin, 84.
37 Mslim, Zekt, 53.
38 Buhari, Edep 34; Mslim, Zekt 66.

Adaletle hkmetmek, namaz iin mescide giderken

atlan her adm, insanlara eziyet veren eyleri yollardan
kaldrmak40 Bineine binerken ya da ykn yklerken
Mslman'a yardm etmek41 sadakadr. Evet, maddi im-
knn yoksa bu tr salih amellerle sadaka sevabn elde ede-
bilirsin. Sadakann en faziletlisi hangisidir? diye soran bir
sahabeye Efendimiz (s.a.v.) Dar gelirlinin gcnn yetti-
idir. Sen bakmakla ykml olduun kimseden bala42
buyurarak cevap vermitir. Aile ve yaknlarmz asla ihmal
etmemeli, malmzdan infak edeceimiz zaman ilk olarak
onlardan balamalyz. Sonra da M'min dier mmin
kardeine kar paralar birbirine destek olan bir bina
gibidir43 hadisi gereince etrafmzda sknt eken din kar-
delerimize harcamada bulunmalyz. Bu harcamalar ya-
parken Rasulullah (s.a.v.)'n u szlerini asla hatrmzdan
karmamalyz.
Sadaka vermek asla mal eksiltmez.44
Her sabah yeryzne iki melek iner. Birisi Allah-
'm, infak edenin malnn yerine yenisi ver der. Dieri de
Allah'm, cimrilik edenin malna telef ver, yok et diye
dua eder. "45
Maln gerek sahibi Allah-u Teldr. Bizler elimizde
ki mallarla sadece imtihan edilmekteyiz. Allah, bu imtiha-
nmz baaryla gemeyi bizlere nasip ve myesser eylesin.
39 Buhari, Sulh 11.

40 Mslim, Zekt 56.
41 Mslim, Zekt 56.
42 Ebu Davut, Zekt 40.
43 Tirmizi, 1908.
44 Mslim, Kitabu'l Biri ves Sla, 69.
45 Buhari, Zekt 27; Mslim, Zekt 57.

* YEDNC T *
ki Rekt Duha Namaz Klmann Ve Her Aydan
Gn Oru Tutmann Fazileti
Ebu Hureyre (ra) yle der:
"Dostum Muhammed (s.a.v.) bana her aydan gn
oru tutmam, iki rekt duha namaz klmam ve uyumadan
nce vitir namaz klmam tavsiye etti."46
bn-i Huzeyme'de u lafzla rivayet etmitir.
Dostum Muhammed (s.a.v.) bana u eyi tavsiye et-
ti. Ben onlar kesinlikle terk edecek deilim.
1) Ancak vitir namaz kldktan sonra uyumam,
2) Allah'a ynelenlerin namaz olan iki rektlk Duha
namazn kesinlikle brakmamam,
3) Her aydan gn oru tutmam.
Fayday artrmas iin iki hadis daha nakledeceiz.
1) Abdullah b. Amr b. As (ra)'dan rivayet edildiine g-
re Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutur:
Her aydan gn oru tutmak, btn yl oru tut-
maya denktir.47
2) Ebu Zer (ra)'den rivayet edildiine gre Rasulullah
(s.a.v.) yle buyurmutur:
Sizden her birinizin btn eklemleri iin ayr ayr
sadaka gerekir. Her tesbih; sadaka, her hamd; sadaka, her
46 Buhari ve Mslim rivayet etmitir.

tehlil (La ilahe illallah demek); sadaka, her tekbir getirmek;

sadaka, iyilii emretmek; sadaka, ktlkten alkoymak;
sadakadr. Kuluk vaktinde klnacak iki rektlk namaz
ise btn bunlarn yerini tutar.48
* AIKLAMA *
Peygamberimiz (s.a.v.), Ebu Hureyre (r.a)'ye yapt bu
tavsiyesinde kuluk namaz klmaya, oru tutmaya ve vitir
namazna tevik etmitir. imdi bu maddeyi ksaca izah
edelim.
Kuluk Namaz: Bu son derece faziletli bir namazdr.
Hadis-i eriflerde belirtildiine gre bir insanda yzaltm
mafsal vardr. Her bir mafsal iin gnlk sadaka vermek
gerekir. ki rektlk kuluk namaz ise bunun yerine gemek-
tedir. Dolaysyla iki rekt kuluk namaz klmak insan v-
cudunda bulunan yzaltm eklemin sadakas olmaktadr.
Bu namazn vakti, gne bir mzrak boyu ykselince balar,
zeval vaktinin girmesiyle son bulur. Mstehap olan, gne
ykselip hararet artncaya kadar geciktirmektir. Bu namazn
en az iki, en ou ise bizzat Efendimiz (s.a.v.)'in tatbikiyle
sekiz rekttr. Baz hadisi eriflerde on iki rekt olduu da
sylenmitir. Ama muhakkik limler, Peygamberimiz ve
ashabnn bunu sekiz rekttan fazla klmadn belirtmitir.
Allah en iyisini bilendir.
Oru: Bu ibadetin fazileti hakknda da saylamayacak
kadar Hadis-i erif varit olmutur.
Oru benim iindir. Onun mkfatn ancak ben ve-
ririm.49
Oru sabrn yarsdr.50
48 Mslim ve Nesai rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

49 Buhari, Savm, 2.
50 Tirmizi, Deavat, 86.
Sizden biriniz oru gnnde olduunda o gn kt

sz sylemesin. Tartp dalamasn, eer birisi onunla
dvr veya ona satarsa : Ben orulu bir adamm de-
sin. Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin ederim
ki, orulunun az kokusu kyamet gn Allah katnda
mis kokusundan daha gzeldir.51
Bir kul, Allah yolunda iken bir gn oru tutarsa, bu-
nun sebebiyle kesinlikle Allah onun yzn cehennem-
den yetmi yl uzak tutar.52
Oru ibadeti mminin takvasn artrr, kalbini yumu-
atr, bedenine salk ve shhat verir. Bunun yan sra yaa-
m olduu toplumda bulunan fakirlerin, gariplerin ve mis-
kinlerin halini fark ettirir. Kiiye, kendisini onlarn yerine
koyabilme zelliini ve belirli bir dnem iin bile olsa, onla-
rn yaad duygular yaayabilme hissini verir.
Oru, ehveti krmak iin ok etkili bir ilatr. Bu sebep-
le evlenemeyen genlerin bu ilac srekli ve dzenli bir e-
kilde kullanmalar gerekir. Kfr, basn ve yayn yoluyla
kadn klcn kullanarak Mslman genlere hcum et-
mektedir. Mslman genlerin ise bu etkili klca ancak oru
gibi salam bir kalkanla karlk vermeleri gerekir. Kfirler,
Mslmanlarn edep ve ahlakn bozmak iin ne kadar gl
ve tesirli zehir kullanrlarsa kullansnlar, Allah mutlaka biz-
lere o zehirin gcn yok edecek bir panzehir nasip etmitir.
Oru ibadetinin birok fkh yn vardr. Bu nokta da bilgi
sahibi olmak isteyenler ilgili fkh kitaplarna mracaat ede-
bilirler.
Vitir Namaz: Bu namaz da Rasulullah (s.a.v.)'n son
derece nem verdii ve terketmedii gl bir snnettir. 53
51 Mslim, Syam, 163.

52 Mslim, Syam, 167.
53 Hanef limleri ise bunun vcib olduunu sylemilerdir.
Yats namaz ile sabah namaz arasnda klnr. Gece uyana-

mayacana kanaat getiren birisinin hemen klmas, uyana-
can kestiren birisinin de uyuduktan sonra uyanarak kl-
mas ve bu namaz namazlarn en sonu yapmas
mstehaptr.
slam da baz ibadetlerin tek sayl olarak yaplmasna
tevik vardr. Bu sebeple, mesela; Kbeyi tavaf etmek, Safa
ile Merve arasnda sa'y etmek, rku ve secdeler de yaplan
tesbihat, namazn sonunda ekilen tesbihler ve vitir namaz
hep tek say olarak uygulanmtr.
Efendimiz (s.a.v.) bir hadisinde: Allah tekdir; teki se-
ver54 buyurarak, bu tr ibadetlerde tek saylara riayet et-
menin hikmetini aklamtr. Allah'n gzel isimleri de dok-
san dokuzdur. Yani onlarn says da tektir. Bunun kymet ve
hikmetini, Allah' her konuda; zatnda, sfatlarnda ve fiille-
rinde birleyen muvahhitler anlayabilir. Yaptmz ibadetleri
yeniden gzden geirmeli ve bu uur ierisinde vitirlerimizi
eda etmeliyiz.
54 Mslim, Dua, 5.
* SEKZNC T *
Tesbih Namaz
bn-i Abbas (r.a)'dan rivayet edildiine gre Peygambe-
rimiz (s.a.v.) amcas Abbas'a yle demitir:
Amcacm sana bir iyilikte bulunup seni dllendi-
reyim mi? Eer bunlar yaparsan Allah; gelmi ve gemi,
eski ve yeni, bilerek ve bilmeyerek, kk ve byk, gizli
ve ak btn gnahlarn affeder. Sen drt rekt namaz
klarsn. Her rektnda Fatiha ve bir sure okursun. Birinci
rektta okumay bitirince ayakta iken: Subhanallahi
velhamd lillahi ve la ilaha illallahu vallahu ekber i on
be kere sylersin. Sonra rukua giderek rukuda iken on
kere ayn duay sylersin. Sonra rkudan ban kaldrnca
on kere aynsn sylersin. Sonra secdeye iner on kere sy-
lersin. Secdeden ban kaldrr on kere sylersin. Sonra
tekrar secde eder on kere sylersin. Secdeden ban kald-
rr on kere daha sylersin. Bylece her rektta yetmi be
tesbih yapar dier rekatlardada aynsn yaparsn. Eer her
gn bir kere klmaya gcn yeterse kl. ayet gcn yet-
mezse her hafta bir kere kl. Eer bunu yapamazsan sene-
de bir kere kl. Eer onu da yapamazsan mrn de bir
kere kl. 55
* AIKLAMA*
Rasulullah (s.a.v.) farz namazlarn yan sra birok nafi-
le namazn klnmasn mmetine tavsiye etmitir. Bu na-
mazlardan birisi de tesbih namazdr.
55 Ebu Davud, bn-i Mace ve Hkim rivayet etmitir. Hadis hasen dir.
Tesbih: Allah' noksan sfatlardan tenzih etmek, Allah'a

yakmayan nitelikleri O'ndan uzaklatrmak anlamndadr.
Bizler drt rektlk bir tesbih namazn da her rektta yetmi
beer kez Subhanallahi velhamd lillahi ve la ilaha
illallahu vallahu ekber demek suretiyle tam yz defa
Allah' noksan sfatlardan tenzih etmekteyiz. Allah' bylesi-
ne ycelten bir namaz terketmek biz mslmanlara yak-
maz. Ama bu namaz, malesef mslmanlar arasnda nere-
deyse unutulmaya yz tutmutur. Bizler, Rasulullah
(s.a.v.)'n unutulmu snnetleri arasnda yer alan bu namaz
ed etmeli ve lm olan bir snneti ihya ederek insanlara
rnek olmalyz. Rasulullah (s.a.v.) bu konuda yle buyu-
rur: Kim benden sonra ldrlm bir snnetimi ihya
ederse ona, o snnetle amel edenlerin sevabndan hi ek-
siltilmeksizin sevap verilecektir.56
Kim benim snnetimi ihya ederse beni sevmi olur.
Kim de beni severse cennette benimle birlikte olacaktr.57
Eer Rasulullah (s.a.v.) ile beraber cennette olmak isti-
yorsak, onun unutulmu snnetlerini yeniden canlandrmal
ve hayata hkim klmalyz. Bu konuya da son derece hassa-
siyet gstermeliyiz. Bu tr ibadetleri nafiledir diyerek terk
etmemeliyiz. nk nafile namazlar, farz olan namazlarda
meydana gelen eksiklikleri gidermek iin meru klnmtr.
Nafileler, farzlarn muhafazas iin adeta bir kalkan ni-
teliindedir. Nafileleri srekli terk etmek, zamanla farzlar
terk etmeye yol aabilir. Bu nedenle nafilelere titizlikle riayet
edilmeli, Allah'a daha fazla yaklaabilmek iin onlar muha-
faza etmeliyiz. Efendimiz (s.a.v.) bir hadisinde yce Allahn
yle buyurduunu bize bildirir:
Kulumu bana yaklatran eylerin benim katmda en
56 Tirmizi, 2677.
57 Tirmizi, 2678.
sevimli olan, farz kldm ibadetlerdir. Kulum nafile

ibadetlerle devaml bana yaklar da, nihayet ben onu se-
verim. Onu sevdiim vakit de iiten kula, gren gz,
tutan eli ve yryen aya olurum. Bana snrsa muhak-
kak onu korurum.58
Kyamet gn insanlarn ilk hesaba ekilecei amel
namazdr. Allah meleklere, kendisi en iyi bildii halde: Ku-
lumun namazna bakn, onu tamamlad m yoksa noksan
m brakt? Eer tamamlamsa sevab tam olarak yazlr.
Eer namazn noksan brakmsa kulumun nafilelerine
bakn, eer nafilesi varsa farzlarn nafile ile tamamlayn
der. Sonra da dier ameller ele alnr. 59
bnul Cevz el Mevduat adl eserinde Tesbih namaz
hadisinin mevzu olduunu iddia etmitir. bn-i Hacer el-
Askalan ise onu bu konuda tenkit ederek hadisin mevzu
olmadn, aksine kendisi ile amel edilebilecek bir shhate
sahip olduunu ifade etmitir. Bizde bu noktada bn-i Hacer
gibi dnyor ve hadisin amel edilebilecek bir konumda
olduuna inanyoruz. Allah en iyisini bilendir.
58 Buhari, Rikak, 38.

59 Tirmizi, Mevakit, 188.
* DOKUZUNCU T *
Allah'tan Balanma Ve Afiyet Dileyin!
Rasulullah (s.a.v.) amcas Abbas (r.a)'a:
"Ey Abbas! Ey Rasulullah 'n amcas! Allah'tan dnya
ve ahiret te balanma ve afiyet dile." buyurdu.60
Dier bir rivayette ise yledir:
Allah'tan afiyet dileyin. nk hi bir kimseye
imandan sonra afiyetten daha hayrl bir ey verilmemi-
tir.61
* AIKLAMA *
nderimiz Hz. Muhammed (s.a.v.), amcasna yapt
bu tavsiyesinde Allah'tan balanma dilemeyi yani isifar
etmeyi ve her zaman salk, shhat ve afiyet zere olmay
temenni etmeyi tlemitir. Rasulullah (s.a.v.) yle buyu-
rur:
Ey insanlar! Allah'a tevbe ediniz ve O'ndan ba-
lanma dileyiniz. Dorusu ben de gnde yz defa tevbe
ediyorum.62
Allah'a yemin ederim ki; ben gnde yetmi defadan
daha fazla Allah'tan balanma diliyor ve tvbe ediyo-
rum.63
Hayatmzn her annda bilerek veya bilmeyerek gnah
60 Tirmizi ve Ahmed b. Hanbel rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

61 Sahihu'l Camii's Sair 632 nolu hadis.
62 Mslim, Kitabu'z Zikr, 2702.
63 Buhari, Kitabu'd Daevat, 3.

ilememiz mmkndr. Bu nedenle srekli Allah'tan ba-

lanma dileyerek gnah-larmzn aff iin abalamalyz. Bu
hususta sadece kendi nefislerimizi deil, bizimle ayn akide-
yi paylaan dier kardelerimizi de dnmeliyiz. Allah-u
Tel yle buyurur:
Bil ki, Allah'tan baka ilah yoktur. Hem kendinin,
hem de M'mim erkeklerin ve M'min kadnlarn gnah-
larnn balanmasn dile! (47 Muhammed/19)
Rabbimiz! Bizi ve bizden nce gelip gemi iman
eden kardelerimizi bala... (59 Har/10)
Rasulullah (s.a.v.) her sabah ve her akam Allah-u Te-
l'dan af ve afiyet isterdi.
Allah'm! Dnya ve ahirette senden af ve afiyet
isterm. Allahm! Dinim, dnyam, ailem ve malm hak-
knda da senden af ve afiyet isterim...64
Efendimiz (s.a.v.), ncelikle dinimiz hususunda afiyet
dilemeyi bize retmitir. Dinimizi, lene kadar her an irk,
kfr, nifak, kibir, ucub vb. afetlerden korumalyz. Sonra da
ehlimiz, malmz ve bedenimiz iin afiyet dilemeliyiz. Bunun
iinde daima Rabbimize yalvarp yakarmalyz. Allah-u Te-
l Kur'an- Kerim'de:
Rabbimiz! Bizi kfirler iin imtihan konusu klma,
bizi bala Ey Rabbimiz! (60 Mmtahine/5)buyurmutur.
Ne yazk ki bu gn baz Mslmanlardan Mslman
hapse dmeli, Mslman fakir olmal, Mslman mreffeh
bir hayat yaamamal gibi, Rasulullah'n emrine aykr sz-
ler iitmekteyiz. mtihanmzn eklini bizler deil, her eyi
en iyi bilen Allah belirlemelidir. Zira bizler bir saniye sonra-
sn bile bilemeyecek kadar kt bir bilgiye sahibiz. Bylesi
lakrdlar ve bo szlerle Allah'a akl vermeye kalkrsak bu
64 Ebu Dvut, 5074.

iin neticesi muhtemelen bizim lehimizde sonulanmayacak-

tr. Rabbimiz Bakara Suresin de:
Allah her nefsi ancak gcnn yettii lde mkel-
lef klar (2 Bakara/286) buyurarak, kaldramayacamz
yk yklemeyeceini vaat etmitir. Bizlere den, Onun
bizim iin izdii kadere rza gstermektir, O'na akl verme-
ye kalkmak deil. Efendimiz (s.a.v.) baka bir hadisinde de:
Ey insanlar! Dmanla karlamay temenni etme-
yin. Allah'tan afiyet dileyin. Dmanla karlanca da
sabredin65 buyurmutur.
Allah'tan her halkarda salk, shhat ve selamet ieri-
sinde olmay dilemeliyiz. Ama ilahi takdir gerei bir sknt-
ya maruz kalrsak o zaman da isyan etmeksizin gzel bir
sabr ile o musibet zail olana dek sebat gstermeliyiz.
Allah'm! Bizleri her zaman afiyet ierisinde kl. ayet
bizler iin bir musibet dilemisen, o zaman da gereken sabr
gstermeyi nasip et. (min!)
65 Buhari ve Mslim rivayet etmitir. Bkz. Mslim, 1742.

* ONUNCU T *
Oru Tutmann Fazileti
Ebu mme (ra) yle anlatr:
Ey Allah'n Rasul! Bana bir amel yapmay emret" de-
dim. Rasulullah (s.a.v.) Oruca smsk sarl, nk onun
bir dengi yoktur buyurdu. (Ben tekrar) Ey Allah'n
Rasul! Bana bir amel yapmay emret dedim. Rasulullah
(s.a.v.) yine Oruca smsk sarl, nk orucun bir dengi
yoktur buyurdu. (Ben bir daha) Ey Allah'n Rasul! Bana
bir amel yapmay emret dedim. Rasulullah (s.a.v.) yine
Oruca smsk sarl, nk onun bir benzeri yoktur. bu-
yurdu. 66
* AIKLAMA *
Allah-u Tel Kur'an- Kerim'de: Ey iman edenler,
Oru sizden nceki mmetlere farz klnd gibi sizede
farz klnd (2 Bakara/187) buyurarak, oru ibadetini
hem bu mmete hem de nceki mmetlere farz klndn
beyan etmitir. nsanln, sfli duygularna hkim olabil-
mesi iin oru ibadetine ihtiyac vardr. Oru ibadetinin bu
noktada ki rol ok byktr. nsana srekli ktl em-
reden nefis, oru sayesinde dizginlenir. ehvetlere olan duy-
gular ve dnyaya olan ihtiraslar oru vesilesiyle teskin edi-
lir. Oru ehveti krar, nefsan hevesleri malup eder, azgn-
lktan, irkin fiillerden ve kt amellerden men eder. nsana
takva ve huu verir. Yce Allah kitabn da: Kim bir iyilikle
gelirse ite ona bunun on kat vardr. (6 Enam/16) buyura-
66 Nesai, bn-i Huzeyme ve Hkim rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

rak, yaplan gzel amellerin on misli ile mukabele greceini

belirtmitir. Buhari'nin rivayet ettii bir hadiste de: Gzel
ameller/iyilikler on misli ile denir.67 buyrulmutur.
Bir insan gzel ve yararl bir amel ilediinde, o amelin
on kat fazlas ile sevap kazanacaktr. Ama oru ibadeti by-
le deildir. Onun ecir ve sevabn sadece Allah verecektir.
Oru, srf O'nun rzas iin tutulduundan dolay, ona veri-
lecek sevapta sadece O'nun (c.c.) tarafndan olacaktr. Kuds
bir Hadiste Allah-u Tealnn : Oru benim iindir. Onun
mkfatn ancak ben veririm.68 buyurduu nakledilir. Bu
ibadete ne kadar ecir verileceini hi kimse bilemez. Bu ne-
denle Peygamberimiz (s.a.v.) Onun hi bir dengi yoktur.
buyurmutur. Bylesi benzeri olmayan bir ibadete almay
Rabbim tm Mslmanlara nasip etsin.
67 Buhari Savm, 2.
68 Buhari, Savm, 2.
* ONBRNC GT *
Allah'a irk Komamak
meyme (r.a.) yle anlatr:
Bir adam Rasulullah (s.a.v.)n huzuruna girdi ve Ba-
na bir tavsiye de bulun dedi. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.): Parampara edilsen de, atelerde yaklsan da, hi-
bir eyi Allah'a ortak koma. Anne ve babana kesinlikle
isyan etme, eer onlar ailenden ve dnyalklardan uzak
durman isterlerse, uzak dur. Sakn iki ime, nk o tm
erlerin anahtardr. Bile bile namazn terk etme. Zira her
kim onu (namaz) kastl olarak terk ederse, Allah ve
Rasulnn himayesi ondan uzak olur. buyurdu 69
* AIKLAMA *
Rasulullah (s.a.v.) bu hadisinde ok nemli tavsiyelerde
bulunmutur. Bu hadiste bildirilen tavsiyelerin en can alc
noktas; irke dmeden bir hayat srdrebilmek iin aba-
lamak ve her ne pahasna olursa olsun asla irk komamak-
tr. Bundan dolay da Parampara edilsen de, atelerde
yaklsan da hi bir eyi Allah'a ortak koma buyrulmu-
tur.
Esefle belirtmeliyim ki, ierisin de yaadmz toplum,
hayatn birok alann da irke dmtr. Hatta kendisini
slama nisbet eden ve bunun iin abalayan insanlar bile bu
mesele hakknda gereken titizlii gstermemektedirler. Al-
lah Rasulnn, irke dmesi tahayyl dahi edilemezken, O
69 Heysemi, Mecmau'z Zevaid de zikretmitir. Hadis hasen dir.

bile irk ve kfrden srekli Allah'a snmtr. Hatta O'nun

en ok snd eylerden birisi bu olmutur.
Allah'm! Kfrden, fakirlikten ve kabir azabndan
sana snrm. 70
Allah'm! Bilerek irk komaktan sana snrm.
Bilmediim eyler hususunda da senden balanma dile-
rim.71
Allah'm! Senden baka hibir ilah olmadna
ehadet ederim. Nefsimin errinden, eytann da er ve
irkinden sana snrm. 72
Efendimiz (s.a.v.) bu dualarn sabah-akam srekli
yapmtr. Bizim de meselenin ehemmiyetinden dolay baz
aklamalarda bulunmamz ve gnmzde revata olan irk
eitlerinden bahsetmemiz kanlmazdr.
RK: Allaha zatn da, sfatlarnda ya da fiillerinde
denk tutmak, ortak komaktr veya kiinin her hangi bir
ibadet trn ya da ibadet saylabilecek her hangi bir eyi
Allah dnda bir baka varlk iin yapmasdr. Allah ve
Rasulu'nn emrettii btn inan, sz ve amellerin Allah
iin yaplmas tevhid ve iman olarak adlandrlrken; bunla-
rn Allah dnda bir varlk iin yaplmas da irk ve kfr
olarak adlandrlr. Allah'n kendisine has bir takm zellik-
leri, vasflar ve yetkileri vardr. Bunlarn tamamn ya da her
hangi birisini Allah'tan baka varlklara vermek irktir. r-
nein, Allah-u Tel Kur'an- Kerim'de: O gayb bilendir.
O, kendi gaybna hibir kimseyi muttali klmaz 73 buyu-
rarak, gayb ancak kendisinin bildiini beyan etmitir.
Bu gn birisi ksa ve: Efendim ben de kalplerden geeni
70 Ebu Davut, Kitabu'l Edep 324.

71 Tirmizi, Deavat, 4.
72 Tirmizi, 3392.
73 Cin Suresi, 26.

bilirim, benim de bu noktada bilgim vardr dese, bu adam, Al-

lah'n Gayb Bilme sfatn kendisinde grd iin ilahlk
iddiasnda bulunmutur.
Baka birisi de ksa: Efendi hazretleri doru sylyor. O
kalpten geenleri bilebilir. Ben bu nokta da ona inanyorum der-
se, bu adam da Allah'tan baka birisinin gayb bildiine
inand ve onu dorulad iin mrik olmu olur.
Buna bir rnek daha verelim. Mesela, Allahu Tel Yu-
suf Suresinin 40. ayetinde Hkm yalnzca Allah'a mah-
sustur diyerek ve yine Kehf suresinin 26. ayetin de O,
hibir kimseyi hkmne ortak etmez buyurarak egemen-
liin kaytsz ve artsz kendisinin olduunu bildiriyor.
imdi birisi ksa ve: Hayr efendim egemenlik kaytsz artsz
bizimdir ve ya milletindir dese, bu ahs Allah'n egemenlik
hakkn kendisinde grd iin ilahlk iddiasnda bulun-
mu olur. Baka birisi de byle syleyen kimselere maddi ve
manevi destekte bulunsa veya onlara itaat etse, Allah'tan
bakalarnn da hkm koyabilme yetkisini kabullendii iin
mrik olur. Buna benzer rnekleri oaltmamz mmkn-
dr, ama verdiimiz iki rnee kyas yaplarak dierlerinin
de anlalacan umduumuz iin bu kadaryla yetiniyoruz.
Bir insan hayatnn tamamn Allah'a ibadet ve itaatle
geirirse; namaz klsa, oru tutsa, zektn verse, hacca gitse,
fakir ve miskinleri gzetse ksacas hayr ve hasenat ynn-
den birok slih amel ilese ama bununla birlikte kendisini
dinden karan bir eylemde bulunursa -Allah korusun- bu
ahsn tm yapt ameller boa gider ve ebedi cehennemi
hak edenlerden olur. Aada mealini vereceimiz ayetler
bunun delilidir.
Eer onlar (peygamberler) dahi irk kosalard, yap-
tklar her amel boa giderdi. 74
74 (6 Enam/88)
Andolsun, sana ve senden ncekilere vahyolundu

ki: Eer irk koarsan, yemin olsun ki amelin boa kar ve
muhakkak zarar edenlerden olursun.75
irke derek amellerimizin boa kmasndan rahmet
ve merhameti sonsuz olan Rabbimize snrz. irk, samimi
bir ekilde tvbe edilmedii takdirde asla balanmayacak-
tr. Allah'u Tel diledii zaman tm gnahlar affettii hal-
de, irki asla affetmeyecektir. Bu hususu Rabbimiz yle dile
getirir:
Dorusu Allah kendisine irk koulmasn affetmez.
Ondan bakasn da dilediine balar. Allah'a irk koan
kimse byk bir gnah ile iftira etmi olur.76
Bu kadar neme haiz olan bir mesele hakknda lakayt
kalmamz asla dnlemez. Hi bir Mslman'n da byle-
si bir konuda ilgisiz kalmas uygun deildir. Tarih boyunca
gelmi gemi tm Peygamberler, mmetlerini irke ve kf-
re dren amellerden sakndrdna gre, bizler de onlarn
takipileri olarak yaadmz toplumda ki fertleri bu tr
ktlklerden sakndrmalyz. Meselenin nemini beyan
ettikten sonra gnmz de zuhur eden irk eitlerinden
bazlarn anlatmaya geebiliriz. Gnmz de meydana ge-
len irk eitlerinden birisi hi kukusuz Hkimiyet nok-
tasnda ki irktir.
Hkimiyet irki: Kiinin Allah'n indirdii ile hk-
metmemesi, Allah'n indirdii kanunlar brakp yeni kanun
ve yasalar karmas, Allah'tan baka ya da Allah ile beraber
mutlak bir kanun koyucunun varlna inanmas, Allah'n
kitabn brakp tautlarn kanunlaryla hkmolunmay is-
temesidir. Yine Allah ve Rasul'nn hkmne raz olma-
mak, Allah'n haram kld eyleri helal, helal kld eyleri
75 (39 Zmer/65)
76 (4 Nisa/48)
ise haram saymak hkimiyet irkinin en belirgin rneklerin-

dendir. 77
irkin dier bir eidi de kiinin mminleri brakp k-
firleri dost edinmesi ve mminlere kar kfirlere yardmda
bulunmasdr. Kfirlere yardmda bulunup dostluk gster-
menin islmda ki manas "Muvalattr."
Muvlt: Kiiyi islmdan karp kfre sokan bir amel-
dir. Mslmanlarn mriklere kar dostluk gstermeleri
Allah-u Tel tarafndan yasaklanmtr. Allah-u Tel yle
buyurur:
Ey iman edenler, mminleri brakp da kfirleri veli
(dost) edinmeyin. (4 Nisa/144)
Mminler, mminleri brakp da kfirleri veli
edinmesinler. Kim byle yaparsa Allah ile dostluu kal-
maz. (3 Al-i mran/28)
Kfirleri veli edinenlerin, Allah ile bir iliiinin kalma-
yacan bu ayetten rahatlkla anlamak mmkndr. Bu gn
baz mealler "velayet" kelimesini sadece dost edinmek ek-
linde anlamlandrmaktadrlar. Hal bu ki bu kelimenin sade-
ce bu anlamla tercme edilmesi eksiktir. "Velayet" kelimesi
Arap dilinde "dostluk" anlamna geldii gibi kalben sevgi
duyma, azalar ile yardm etme, destek verme, mttefik ol-
ma, arkadalk kurma anlamlarna da gelmektedir. Dolay-
syla mealler okunurken bu noktaya dikkat edilmeli ve ayet-
leri anlamada hataya dlmemelidir.
Baka bir irk eidi de baz tasavvuf evrelerinde g-
rlen; Yardm dileme, medet umma ve arac edinme irki-
dir. Sadece Allah-u Tellnn g yetirebilecei bir konuda,
mahlkattan yardm dilemek ve medet ummak kiiyi din-
den karr. nk byle bir yardm talebi ibadet niteliin-
77 stismar Edilen Kavramlar, Abdullah Palev, sf. 53.

dedir. badeti ise Allah'tan bakasna sarf etmek caiz deil-

dir. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
Dua ibadetin ta kendisidir. 78
Kiilerin Allah'a daha yakn olma maksadyla, Al-
lahtan bakalarna ynelmeleri, onlara dua etmeleri, kendi-
leri ile Allah arasnda vasta tayin etmeleri, dilek ve istekle-
rini Allah'a deil de bu vastalara yneltmeleri bu gn kar-
latmz bariz irk eitlerindendir. Bu gn kimi insanlar
kabir ve trbelere giderek oralardan dilekte bulunmakta;
zengin olmak, i kurmak okul kazanmak, ocuk sahibi ol-
mak veya hastalklardan kurtulmak iin isteklerini o trbe
ve kabir de yatanlara sunmaktadrlar. Kimileri de zorda
kaldnda "yeti ya Rab" diyecekleri yerde: " Yeti ya eyh!
Yardm ya fulan! " demekte, sknt ve maruzatlarn onlara
arz etmektedirler. Bizler, snnet namazlarn da hesaba ka-
tarsak gnde tam krk kez yyake na'budu ve iyyake
nestaindemekteyiz. Yani, Allah'm! badetlerimin tm
sanadr. Namazm, orucum, secdem, kyamm, dua ve istek-
lerim hepsi senin iindir. Senden bakas bunlar hak ede-
mez. Yardm ancak senden dileriz. Zaten senden bakas da
buna g yetiremez. te Fatiha Suresini okurken tam krk
defa Allah'a byle yakaryoruz. Gnde krk kez byle deyip
sonra da ondan bakasndan yardm ve medet bekleyenler
acaba yalan sylemi olmazlar m? Yaptmz amellere dik-
kat etmeli, dua ve niyazlarmzda ki ifadeleri zenle seme-
liyiz. bn-i Kayyim (rahimehullah) yle der; irk eitlerinden
biri de, lden bir eyler istemek, ona snmak ve ona y-
nelmektir. lm kimsenin ameli kesilmitir. O, kendine
zarar veya fayda veremedii gibi kendisine snan ya da
kendisinden Allah katnda efaat isteyen kimseye de yardm
edemez...79
78 Kenzu'l Ummal, Daavat, 3113

79 Bkz: A'malun Tuhricu Sahibeha Minel Milleh, Sf. 200.
Unutulmamaldr ki irkin eitleri yukarda anlattkla-

rmzla snrl deildir. irkin birok eit ve tr vardr.
Kendisini slam'a nisbet eden herkese bunu bilip renmek
farzdr. Zira kii bilmedii bir eyin ierisine her an debi-
lir. Allah-u Tel bizleri, irksiz bir hayat srerek O'na iba-
det etmemiz iin var etmitir. Bu nedenle hangi amellerin
Allah tarafndan sevilip, hangilerinin sevilmediini, hangile-
rinin iman, hangilerinin kfr olduunu bilmek bizim birin-
ci vazifemizdir. Vazifesini terkedenler, netice de gelecek
cezalara katlanmaldrlar. irkin dnya ve ahirette ki baz
zararlarn da ksaca belirttikten sonra hadisin dier madde-
lerini izah etmeye geebiliriz.
RKN ZARARLARI
1. Kiinin kan ve mal dokunulmazln ortadan kald-
rr.
2. Dnya ve ahirette ki skntlarn en byk sebebidir.
3. Affedilmesi mmkn olmayan bir ameldir.
4. Btn amelleri yok eder.
5. Kiiye cenneti haram klar.
6. Kiiye cehennemi gerekli klar.
7. En byk zulmdr.
8. Allah'n gazap ve cezasn celbeder.
9. Ftrat nurunu sndrr.
10. Gzel ahlak yok eder.
11. zzet-i nefsi ortadan kaldrr.
12. Sahibini Mslmanlarn dman yapar.
Allah-u Tel irkten beri ve uzak bir hayat srmeyi
hepimize nasip ve myesser eylesin (min!)
Hadis de ikinin ktlne de vurgu yaplmtr.
Sakn iki ime, nk o tm serlerin anahtardr. G-
nmz insannn mptela olduu en kt alkanlklardan
birisi hi phesiz ki ikidir. ki, insann akln bandan
alarak hayal bile edemeyecei ktlkleri rahatlkla yaptra-
bilen bir maddedir. ki ien birisi akln gerei gibi kullan-

ma zelliini yitirdii iin, Allahn yasaklad amelleri
rahatlkla ileyebilir. Buna, Abdullah b. Amr (r.a.)'dan rivayet
edilen u hadisi rnek verebiliriz: Rasulullah (s.a.v.) buyurur
ki: ki ien namaz terk eder. Hatta annesi, halas ve tey-
zesine ktlk yapabilir.
Dier bir rivayette ise: ki ien annesiyle zina edebi-
80
lir buyrulmutur. Hz. Osmann Rasulullah (s.a.v.)den nak-
len anlatt bir olayda yle geer:
Sizden nceki mmetler arasnda ibadetle megul
olan bir adam vard. Fahie bir kadn ona kafay takt ve
hizmetisini gndererek ahitlik iin seni istiyoruz diye
onu artt. Adam hizmeti ile beraber onun yanna kadar
geldi. Her bir kapdan ieri girince hizmeti kaplar kilitli-
yordu. Sonunda gzel bir kadnn yanna geldi kadnn ya-
nnda bir ocuk, bir kap ierisinde de iki vard. Kadn o
gelen adama Allaha yemin olsun ki ben seni ahitlik iin
armadm, ya benimle iliki kurarsn veya bu ikiden ier-
sin ya da bu ocuu ldrrsn! Adam yleyse bana bir
kadeh iki ver dedi. Kadn bir kadeh iki verdi, adam tekrar
ver dedi ve sarho olunca kadnla zina etti ocuu da ldr-
d. (te bundan dolay) ikiden uzak durun.81
te bylesi kt sonulara neden olabilecei iin: ki
tm erlerin anahtardr. denmitir.
ki imek en byk haramlardan birisidir. Hatta
Rasulullah (s.a.v.) iki iin yle korkutucu bir ifade kullanm-
tr ki, bylesi bir ifade dier gnahlar iin kullanlmamtr.
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
ki tutkunu ldn de, Allah-u Tel tarafndan
80 Taberani rivayet etmitir. Bkz: Fkhu's-Snne, 4/214.

81 Nesai, 5572.
puta tapan kii gibi karlanr.82

ki tutkunu kimse cennete giremez.83
Eer iki tutkunluu, kiiyi ikinin helal ve iyi olduu
dncesine sevk ederse o zaman hadis zahirine gredir.
Yani iki dkn gerekten de bir putun kulu olmu olur.
Efendimiz (s.a.v.) baka bir hadisinde:
mmetimden baz insanlar iki ier ve ona baka bir
ad koyarlar 84buyurarak, gnmzde olduu gibi ikinin
farkl isimlerle adlandrlacan bildirmitir. Bugn iki
farkl adlarla adlandrlarak ve ekici ielerde sata sunula-
rak toplumumuzu zellikle de genlerimizi tehdit etmekte-
dir. Bu tehditten insanlarmz kurtarabilmek iin gayret
etmemiz gerekmektedir. Hadisler de iki ien birisinin krk
gn namaznn kabul olmayaca bildirilmitir. Rasulullah
(s.a.v.) yle buyurur;
"Her kim iki ierse krk gn namaz kabul edilmez.

Eer tevbe ederse Allah tevbesini kabul eder."85
Dnya da iki ien ve bu amelinden tr tvbe etme-
den lenler ahiretin o enfes arabndan mahrum kalacaklar-
dr.
"Her kim dnya da devaml iki ierek lrse ahirette
cennet arabndan iemez."86
Dnya da takva zere yaayanlara cennette drt trl
rmaktan ikram da bulunulacaktr. Bu rmak trlerinden
birisi de: enlere lezzet veren arap rmadr. Rabbimiz y-
le buyurur:
82 Silsiletu's-Sahiha 677.
83 Silsiletu's-Sahiha 678.
84 Buhari, bn-i Mace ve bn-i Hibban rivayet etmitir. Bkz, et-Terib,
828.
85 Tirmizi rivayet etmi ve hasen dir demitir. Bkz: et-Terib 829
86 Buhari ve Mslim rivayet etmitir. Bkz; et-Terib 824.

Takva zere yaayanlara vaat edilen cennetin duru-

mu udur: inde bozulmayan sudan rmaklar, tad dei-
meyen stten rmaklar, ienlere lezzet veren araptan r-
maklar ve szme baldan rmaklar vardr. 87
Ahiret arabndan mahrum olmamak iin dnya ara-
bn imemek gerek. Akla:Peki, ahirette ki araptan mah-
rum olan ikicilerin orada ki iecekleri nedir? diye bir soru
gelirse, bunun cevabn Hadis-i eriflerden renmek mm-
kndr. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
Sarholuk veren eyleri ienlere Tinet'l Habl
iireceine dair Allahu Telnn sz vardr. Sahabeler:
Ey Allah'n Rasulu, Tinet'l Habl nedir? dediler.
Rasulullah: (s.a.v.) Cehennemliklerin teri veya cehennem-
liklerden sklp karlan sudur. buyurdu. 88
Dnya da iki ienler ahirette irin imeye mahkmdur-
lar. kinin bylesine korkun akbeti olduunu rendikten
sonra ona devam edenler, karlaacaklar kt sona imdi-
den hazrlk yapmaldrlar. Tabi ki yaptklar hazrlk kendi-
lerini kurtaracaksa!
Hadis-i erifin dier ksmnda namaz ibadetini terk et-
menin kt sonucundan bahsedilmitir.
Namaz... slamn be temel ilkesinden birisi... Dinin di-
rei... Bir tevhid eylemi... Tekbiri ile Allah'tan baka hayata
karanlar ve byklenen mstekbirleri tanmamay, kyam
ile Allah'a ba kaldrm despotlara kar koyarak Allah'tan
gayr hi bir kimsenin karsnda durmamay, rksu ile
yaratandan bakasnn nnde eilmemeyi, secdesi ile de
vcudun en deerli azas olan aln lemlerin Rabbinin n-
ne koyarak ubudiyetin zirvesine ulamay ifade eden bir
ibadet... Kiiyi hayszlklardan ve tm ktlklerden koru-
87 Muhammed Suresi, 15.

88 Mslim, Eribe 72.
yan yegne amel... Allaha yaklamann ve kalben huzura

ermenin en gzel yolu... Rasulullah (s.a.v).'n gznn nuru
Namaz, slam akidesinde ok nemli bir yere haizdir.
Namaz hakkyla eda edenlere ok byk mkfatlar vaat
edilirken, onu terk edenlere de ok ar tehditler varit ol-
mutur. Bizler burada namazn adap ve erknndan bahset-
meyeceiz Elbette ki bunlar bilmek her Mslman'n gre-
vidir. Ama bizim asl amacmz konumuz olan hadisin met-
ninde ki ifadenin anlalmas ve bunun ne anlama geldiidir.
Efendimiz (s.a.v.) bu hadisinde: Bile bile namaz terk etme
Zira her kim onu kastl olarak terk ederse Allah ve
Rasulnn himayesi ondan uzak olur buyurarak, namaz
kastl olarak terk edenlerden Allah ve Rasulnn zimmeti-
nin uzak olacan bildirmitir.
Gerekten de namaz terk edenlerden Allah ve Resul-
nn himayesi olan slam vasf kalkar m? Bu soru, slam
limleri tarafndan bir hayli tartlmtr. Kimileri, bu vasfn
kalkmas iin kiinin namazn asln inkr etmesi gerektiini
art komu iken, kimileri de ayet, hadis ve Selefi Salihinin
szlerinin ihtiva ettii anlamlarn zahirine bakarak, bu vas-
fn kalkmas iin sadece inkr artnn gerekmediini bilakis
onu tamamen terk etmenin kiiyi slm dininden karan bir
eylem olduunu ne srmlerdir. Acaba, gerekten de na-
maz terk etmek kiiyi slmdan karan bir amel midir?
imdi Kur'an, Snnet ve Selef-i Salihinin szleri ere-
vesinde bu konuyu ele almaya ve namaz terk eden kimse-
nin hkmnn ne olduunu aklamaya alacaz.
Rabbimiz Kur'an- Kerim'de yle buyurmaktadr:
O haram aylar kanca, artk mrikleri nerede bu-
lursanz ldrn. Onlar yakalayn. Onlar alkoyun. Onla-
rn btn geit yerlerini tutun. Eer tevbe edip namaz klar
ve zekt verirlerse, yollarn serbest brakn. Gerekten
Allah Gafur'dur, Rahimdir. (9 Tevbe/5)
Eer tevbe eder, namaz klar ve zekt verirlerse artk

dinde kardelerinizdir. Biz bilen bir kavme ayetleri uzun
uzadya aklarz. (9 Tevbe/11)
Ayetlerin mefhumundan, onlarn tvbe edip namaz
klmadka ve zekt farzlarn eda etmedike yollarn serbest
braklmayacan ve bizim, din de kardelerimiz olamaya-
caklarn anlyoruz. Onlarn dinde kardelerimiz olamamala-
r, kendilerinin kfir ve mrik olduu anlamna gelmekte-
dir. Namaz terk etmenin kfr olduunun Kur'an da ki
delilleri bunlardr. imdi bu hakikatin Snnette ki yerine bir
gz atalm. Peygamberimiz (s.a.v.) yle buyurur:
Kii ile kfr arasnda namaz terk vardr. 89
Kul ile kfr arasnda ancak namaz terk vardr.90
Kfr ile iman arasnda namaz terk vardr. 91
Bizim ile onlarn arasnda ki ahit namazdr. Kim onu
terk ederse kfir ol m ustur. 92
Kul ile kfr ve iman arasnda namaz vardr. Onu
terk eden, irk komu olur. 93
Namaz kim bile bile terk ederse dinden km
olur. 94
Namaza devam eden kimse iin kyamet gnnde
namaz bir nur, bir delil ve bir kurtulutur. Ona devam
etmeyen kimseler iin namaz bir delil ve kurtulu deildir.
Ve o kimse kyamet gnn de Krun, Firavun, Hman ve
Ubeyy b. Halef ile beraber olacaktr. 95
89 Mslim, rivayet etmitir.

90 Nesai rivayet etmitir. Bkz: Sahihu't Terib, 563.
91 Tirmizi rivayet etmitir. Bkz: Sahihu't Terib, 563.
92 Ahmed rivayet etmitir. Bkz: Sahihu't Terib, 564.
93 Sahihu't Terib, 574.
94 Ahmed rivayet etmitir. Bkz: Sahihu't Terib, 569.
95 Ahmed, Taberani ve bn-i Hibban rivayet etmitir. Bkz: Fkhu's
Snne, sf, 100.

Namaz terk edenin kfr nderiyle beraber olmas, o

kimsenin kfir olduunu gsterir. bn-i Kayym (rahimehullah)
bu hadisin erhinde yle der:
Namaz terk edeni ya mal, ya reislii, ya memuriyeti
ya da ticareti engeller. Mal namazn klmaktan engelleyen-
ler Krunla beraber, saltanat engelleyenler Firavunla bera-
ber, memuriyeti ve vezirlii engelleyenler Hmanla beraber,
ticareti engelleyenlerde Ubeyy b. Halefle beraberdirler." 96
imdi de mmetin ncleri olan sahabenin, bu nokta-
daki szlerini nakledelim:
Hz. mer (ra) yle der: Namaz terk edenin dini yok-
tur
bn-i Mesud (ra) yle der: Namaz terk edenin
slmdan bir pay yoktur.
Ebu Derda (ra) yle der: Namaz olmayann iman
yoktur, abdesti olmayann da namaz yoktur.
Hz.Ali yle (ra) yle der: Namaz klmayan kfirdir.
Cabir b. Abdillah (ra) yle der: Namaz terk etmek
kfrdr. Bunda da ihtilaf yoktur. 97
Abdullah b. akik el-Ukayli (r.a): Rasulullah'n ashab,
namazdan baka hi bir ibadeti terk etmeyi kfr saymaz-
lard98 diyerek, sahabenin, namaz terk eden kiinin kfir
olacana inandn aka belirtmitir. Hadis alimleriden
Hafz el-Mnziri de bu hususu yle dile getirir.
"Sahabeden ve onlardan sonra gelenlerden bir topluluk
vakti kncaya kadar namaz kastl olarak terk eden bir
kimsenin tekfir edilecei grndedir. Bu grte olanlar
96 Bkz: Fkhu's Snne, sf, 100.

97 Tm bu nakiller iin bkz: Amaln Tuhricu Sahibeha Mine'l Mille, sf.
184
98 Tirmizi ve Hkim rivayet etmitir. Bkz: Fkhu's Snne sf, 100.
unlardr: Hz. mer, Abdullah bn-i Mesud, Abdullah bn-i

Abbas, Muaz b. Cebel, Cabir b. Abdillah ve Ebu Derda. Sa-
habenin dnda ayn grte olanlar ise: Ahmed b. Hanbel,
shak b. Rahaveyh, Abdullah bn-i Mbarek, brahim en-
Neha, Hakem b. Utbe, Eyyub es-Sahtiyani, Ebu Davut et-
Tayalisi, bn-i Ebi eybe, Zheyr b. Harp ve dierleridir." 99
eyhu'l slam bn-i Teymiyye (rahimehullah) yle der:
"Selefin byk bir ounluu, farz olduunu kabul et-
mesine ramen namaz terk edenin kfir olarak ldrlecei
grndedir."100
Yine baka bir yerde yle der:
"Kim namaz terk etme konusunda srar eder, asla na-
maz klmaz ve bu durum zere lrse, o kimse Mslman
deildir."101
zetleyecek olursak, kendisinin Mslman olduunu
syleyen, ama Allah'n farz kld be vakit namaz tama-
men terk eden kii bunun farz olduuna inansa dahi yine de
kfir olmu olur. Kur'ann, Snnetin ve Selef-i Salihinin
ifadeleri bizlere bunu gstermektedir. Artk bunca delilden
sonra namaz klmamakta srar edenler yeniden imanlarn
gzden geirsin, kendilerinin, Allah'a gre mi yoksa heva ve
heveslerine gre mi Mslman olduklarn incelesinler?
Bizler birilerini tekfir etme sevdasnda deiliz. Ama
Allah ve Rasul bir amelin kfr olduunu ve onu ileyen-
lerin dinden ktn sylemise bu noktada asla birilerinin
knamasndan da ekinmeyiniz. Bizim, mesele hakknda bu
denli ak ve net ifadeler kullanmamz Allah'da biliyor ki
tebli ve slah amaldr.
99 et-Terib ve't-Terhip, sf; 107,108.

100 Mecmuu'l Fetava, 28/308.
101 Mecmuu'l Fetva, 7/578.
Ben gcmn yettii kadar slahtan bakasn iste-

mem, Benim baarm ancak Allah iledir. Ben yalnz O'na
gvenip dayandm ve yalnz O'na dnerim.102
Bu gne kadar birileri namaz klmayanlara kar hep
bozuk teviller yaparak, Allah'n affna sndrarak onlar
tembellie sevk etti. Bizler ise namaz klmayanlara acd-
mzdan ve onlarn cehenneme gitmelerini istemediimizden
dolay kendilerinin gerek hkmn aklamaya altk.
Rabbimiz Mddesir Suresinde:
Sizi Sakar cehennemine sokan nedir? Onlar yle
cevap verirler! Biz namaz klanlardan deildik. 103 buyu-
rarak, namaz klmamay cehenneme girme sebebi saymtr.
Cehenneme girmemek ve elem verici o etin azaptan kur-
tulmak, tevhidi bir hayat srerek namaz klmakla mmkn
olur.
Ey namaz terk ederek nefsine zulmeden kii! Ne olur
bu amelinden vazge. Allah'a ynel. Nefsine uyma. u
gnlk dnya hayatna aldanma.
De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kulla-
rm! Allah'n rahmetinden mit kesmeyin! nk Allah
btn gnahlar balar. phesiz ki 0, ok balayan,
ok esirgeyendir. 104
Namaz klmak ayet zoruna gidiyor ve nefsine ar ge-
liyorsa biraz gayret ederek bunun stesinden gelebilirsin.
Namaz kldnda Allah'n senin iin neler hazrladn,
cennetteki nimetleri ve en nemlisi O'nun rzasn dnr-
sen, namaz klmak artk zor bir grev deil, zevk veren bir
amele dnr.
Bir de, namaz klarken kendini irk, kfr ve nifaktan
102 (11 Hud/88)

103 (74 Mddessir/42,43)
104 (39 Zmer/53)
koru, ayet hayatn irke bulam ise kldn namazn sana

hi bir faydas olmayacak, seni cehennemden koruyamaya-
caktr. Nice namaz klanlar vardr ki irk bataklnda bo-
ulmu ve yok olmulardr. Sen bylesi kimselerden olma.
Kur'an ve Snnet okuyarak, tevhid ilmini renerek kendini
irkten koru, ite o zaman namaz sana fayda verecek ve seni
ktlklerden koruyacaktr. Rabbimiz yle buyurur:
Sana vahyedilen kitab oku ve namaz kl. Muhak-
kak ki namaz, hayszlktan ve ktlklerden alko-
yar..."105
Hadis-i erifte son madde olarak ana babann ocuklar
zerindeki haklarnn nemine dikkat ekilmitir. Biz mese-
lenin nemine binaen ana baba haklaryla ilgili olarak baz
aklamalar yapmaya, sonra da hadiste yer alan: Eer anne
ve baban ailenden ve dnyalklardan uzak durman ister-
lerse, uzak dur. eklindeki ifadenin ne anlama geldiini
izah etmeye alacaz.
Rabbimiz Kuran- Kerim de: Rabbin sadece kendisine
kulluk etmenizi, ana babanza da iyi davranmanz kesin bir
ekilde emretti106 buyurarak, insan zerinde Allah'u Tel'-
dan sonra en ok hak sahibi olan kimselerin ebeveynler ol-
duunu beyan etmitir. nk ayet-i kerime de Allah'a kul-
luktan hemen sonra ana babaya iyilikten bahsedilmitir.
Mslim'in rivayet ettii bir hadiste Peygamberimiz (s.a.v.):
Gnahlarn en by Allah'a irk komak, ana ba-
baya kar gelip eziyet vermek ve yalanc ahitlikte bu-
lunmaktr 107 buyurarak, ana babaya itaatsizlii irkten
sonra en byk gnah olarak nitelendirmitir.
Buna binaen, ocuklar ebeveynlerine son derece itaat
105 (29 Ankebut/45)

106 (17 sra Suresi/23)
107 Mslim, Kitabul iman, 87. (Muhtasar)
etmeli, onlara saygda kusur etmemeli ve rzalarn kazana-

bilmek iin ellerinden gelen tm gayreti sarf etmelidirler.
Rabbimiz, Lokman Suresin de ana babaya yaplacak itaatin
boyutlarn tayin etmitir. Eer onlar bizleri irke ve kfre
zorlarlarsa asla itaat etmemeliyiz.
Eer onlar seni hakknda bilgin olmayan bir eyi
bana irk koman iin zorlarlarsa, onlara itaat etme. Onlar-
la dnya da iyi gein. 108
Rasulullah (s.a.v.)'da: Yaratana isyan hususunda hi bir
mahlka itaat yoktur. taat ancak iyi eylerdedir. 109 buyu-
rarak itaatin sadece dinin ngrd iyi eylerde olduunu,
haram da ve gnah gerektiren hususlarda ise itaatin olma-
yacan belirtmitir. Mevdud, Tefhimu'l Kur'an adl ese-
rinde yle der:
"Allah'n yarattklar arasnda anne babann haklar en
st seviyededir. Fakat anne baba kiiyi irke zorlarsa, onlara
itaat edilmemelidir. Anne baba ocuklarnn kendilerine
hizmet etme, sayg gsterme ve helal eylerde itaat etmeleri
konusunda mutlak haklara sahiptirler.
Fakat onlarn bir kiiyi kr krne, gereklerden ha-
bersiz bir ekilde itaate zorlama haklar yoktur.110
Bu gn kimi ana-babalar ocuklarn tevhid akidesin-
den ve bu akidenin gerektirdii esaslardan dndrebilmek
iin uramakta ve bin bir trl bask yoluyla onlar irke
zorlamaktadrlar. Bu noktada ocuklara den, ana-
babalarn gzellikle tevhide davet etmeleri, ayet kabule
yanamyorlarsa onlar incitmeden gereken tavr gsterme-
leridir. Baz gen kardeler, tevhid ve islam hakikatleri
bilmeyen ebeveynlerine kar ok sert davranmakta, onlar
108 (31 Lokman/15)

109 Mslim, Kitabu'l imara, 40.
110 Tefhimu'l Kuran, c. 4, sf. 229.
rencide ederek gayri islami bir tavr taknmaktadrlar. Byle-

si bir hataya den gen muvahhitlere, kendileri gibi gen
yata iman eden Sa'd b. Ebi Vakkas'n annesi ile arasnda
geen u olay hatrlatmakta yarar gryorum:
Hz. Sa'd der ki: "Ben anneme son derece itaatkr bir
gentim. slam' kabul ettiim vakit annem bana "ihdas etti-
in bu din de neyin nesi ey S'd! Ya bu dini terk edersin ya
da lene dek yeyip imeyi brakrm da bu nedenle knanr
ve Ey annesinin katilidiye itham edilirsin" dedi. Bunun
zerine ben:"Anneciim bunu yapma! Zira ben bu tr ey-
lerden dolay dinimi terk etmem dedim. Tam bir gn bir
gece hi bir ey yemeden bekledi. Takati kesilmiti. Sonra
yine tam bir gn bir gece hi bir ey yemeden bekledi. Bu
durumu grnce anneme: "Anneciim! Vallahi biliyorsun
ki, yz tane cann olsa ve hepside bu ekilde tek tek ksa
ben asla dinimi deitirmem. Dilersen yersin dilersen a
kalrsn" dedim. Olayn ciddiyetini anlayan annem yemeye
balad ve bunun zerine Allah-u Tel Ankebut Suresi'nin
8. ayetini indirdi.111
Rivayetlerden anlaldna gre Hz. S'd dininden
dnmesini emrettii iin annesine itaat etmemi, ama ona
kar kusurda da bulunmamtr. Zaten ebeveyne kar gel-
mek ve onlar azarlayarak kt szler sarf etmek slam ahla-
kndan deildir. Rabbimiz sra Suresinde: Onlardan (ana-
babadan) biri veya her ikisi senin yannda yalanrsa ken-
dilerine f bile deme, onlar azarlama, ikisine de gzel
sz syle (17 sra/12) buyurmutur. Eer onlara f bile
demek caiz deilse, acaba svmenin, hakaret etmenin ve
kendilerini darp etmenin hkm nedir? Onlara olan kin ve
nefretimiz bizi asla adaletsizlie sevk etmemelidir. ayet
ebeveynimiz yanl yapyorsa bizimde baka bir yanlla
onlara kar koymamz uygun deildir. Ebeveynlerimizin
111 Safvet't Tefasir 2/451

baka inan ve akideleri benimsemeleri bizim kendilerine

iyilik etmemize engel tekil etmez. nk: "Allah'n rzas,
ana-babann raz edilmesine baldr. Allah'n gazab da
ana-babann gazabndadr." 112
Yine bir hadiste: Ana-babasndan birine veya her iki-
sine ihtiyarlk devrelerinde yetiipte (onlar raz edemedi-
inden tr) cennete giremeyen kimsenin, burnu yerde
srtlsn, burnu yerde srtlsn, burnu yerde srtl-
sn113 denilerek ana-babann rza ve honutluunu kaza-
namamann kt akbetine dikkat ekilmitir.
Anne ve babann rzasnn kesinlikle meru ereve de
olmas gerektiini unutmamak gerekir. Eer onlar bizim dini
yaantmzdan, slam klk kyafetimizden ve slami fikir
yapmzdan honut olmuyorlarsa bizim de bu konuda onlar
raz etme gibi bir mesuliyetimiz yoktur. Hadis-i erif de
varid olan tehdit byle bir konumda olan kimseyi kapsa-
mamaktadr. Burnu yerde srtlsn ifadesi, Allah'n em-
rettii ekilde ana-babasn raz etmeyenler iindir. Bu nok-
taya dikkat etmek gerekir.
Hadiste, anne hakknn baba hakkna nisbetle ok daha
fazla olduuna iaret edilmitir.
Biz insana ana-babasna iyilikte bulunmasn tavsi-
ye ettik. Annesi onu zorlukla tam, zorlukla brakmtr.
Onun tanmas ve stten kesilmesi de otuz aydr. (46
Ahkf/15)
Biz insana ana-babasn (onlara iyilikte bulun-masn)
tavsiye ettik. Annesi onu gszlk zerine gszlkle
tamtr. Onun stten kesilmesi de iki ylda olur. Bana ve
ana-babana kret. Dn yalnz banadr. (31 Lokman/14)
Hamilelik dneminden tutun da ta evlenme ana ka-
112 Tirmizi, 1899.

113 Mslim, Bir ve Sla, 9.
dar ocuun tm skntlarn eken ncelikle annedir. o-

cuun doumu, emzirilmesi, ihtiyalarnn giderilmesi ve bu
esnada ekilen uykusuzluk gibi skntlarn tamam anne
tarafndan stlenilmektedir. ocuun eitiminde de en b-
yk sorumluluu anne yklenmektedir. ocuk belirli bir
yaa gelene dek yirmi drt saat annesinden ayrlamamakta-
dr. Bu sre zarfnda ocuun maddi ve manevi tm ihtiya-
larn karlayan yine annedir. Allah en iyisini bilir ama her-
halde bu tr haklardan dolay anneye gsterilecek hrmet
babannkinden ok daha nceliklidir.
Unutmayalm ki: Cennet annelerin ayaklar altn-
dadr.114 Rabbim bizleri ana-baba hakkn en iyi ekilde ifa
edenlerden eylesin. (min!)
Hadiste yer alan Eer anne ve baban ailenden ve
dnyalklardan uzak durman isterlerse, uzak dur ifade-
sini iki ekilde anlamamz mmkndr.
1) Rasulullah (s.a.v.)'tan tavsiye isteyen bu sahabenin
ebeveynine isyankr olmas ve ei ile dnyalklarn onlara
tercih etmesi ihtimal dairesindedir. Dolaysyla, sahabesinde
grd bu eksiklii gidermek iin Efendimiz (s.a.v.) byle bir
ifade kullanm olabilir.
2) Vahyin dorultusunda hareket eden ana-baba, evlat-
larnn elerinde grm olduklar serkelik, bakaldrma,
hayszlk, iffetsizlik ve Allah'n emirlerine itaatsizlik gibi
durumlarda, ocuklarna, gelinlerinin icabna bakmalarn ve
onlardan ayrlmalarn tavsiye edebilir.
Burada dikkat edilmesi gereken en nemli husus, ana-
babalarn, ocuklarna elerinden ayrlmalarn tavsiye eder-
ken kesinlikle nefsan davranmamalar ve her meselede ol-
mas gerektii gibi bu meselede de eri llere rivayet et-
meleridir. ayet ebeveynler bu kriterlere dikkat etmiyor ve
114 Hkim rivayet etrmitir.

nefislerinin arzulad ekilde ocuklarna elerinden ayrl-

malarn dikte ediyorlarsa, o zaman ocuklarn, slmn en
nemli messeselerinden birisi olan aile messesini, srf
anne ve babamza itaat edelim dncesiyle ykma gibi bir
haklar yoktur. Bu noktada yaplan itaatsizlik, Allah ve
Rasul'nn buz ettii bir itaatsizlik deildir. Zira slam:
Allah'a isyan hususunda hibir mahlka itaat yoktur115
ilkesi ile bizlere meru itaatin erevesini izmitir. mam
Buhari'nin, naklettii u olayda anlattklarmz destekle-
mektedir:
Bir gn brahim (as), evlendirdii olu smail'i yokla-
mak iin Hz. smail'in evine gelir. Ama kendisini evde bu-
lamaz. Hanmna: olunun nerede olduunu sorar. Kadn,
kocas smailin kendilerine rzk temin etmeye gittiini sy-
ler. Hz. brahim kadna durumunuz nasl, geinebiliyor mu-
sunuz? diye soru yneltince kadn: iyi deilz. Sknt ve
darlk iindeyiz. diyerek ikyette bulunur. Bunun zerine
Hz. brahim: Kocan gelince benden selam ilet ve ona kap-
nn eiini deitir dediimi syle diyerek oradan ayrlr.
Nihayet smail (as) gelir ve gelip giden oldu mu? diye sorar.
Hanm "evet" der ve Hz. brahim ile aralarnda cereyan
eden konumay ona anlatr.
Batan sona olay dinleyen Hz. smail babasnn kap-
nn eiini deitir sznden kadnn boamas gerektiini
anlar ve hi beklemeden kadn boar. Daha sonra Hz. smail
Crhm kabilesinden baka bir kadnla evlenir. Aradan be-
lirli bir vakit getikten sonra brahim (a.s) olunun evine gelir
ve yine onu evde bulamaz. Hanmna nereye gittiini sorar.
Hanm da kendileri iin rzk temin etmeye gittiini syler.
brahim (as) kadna: Naslsnz? Durumunuz iyi mi? diye
sual eder. Kadn Allah'a krederek iyilik ve bolluk iinde-
yiz der. Bunun zerine Hz. brahim kadna: Kocan geldii
115 Mslim, Kitabu'l mara, 40

zaman selamm ilet ve ona kapnn eiine iyi sahip k

dediimi hatrlat der ve oradan ayrlr. smail (as) eve gelin-
ce hanm, brahim (as) ile aralarnda geen olay anlatr. Ola-
y dinleyen smail (as) kadna: O benim babamdr, sende
eiksin. Babam Eiine iyi sahip k demekle sana iyi dav-
ranmam ve seni brakmamam tavsiye etmitir diyerek
kadna olayn i yzn anlatr... 116
Hadiste anlatld ekliyle brahim peygamber k-
retmeyen ve durumundan srekli ikyeti olan hanmn
boamas iin olu smail'e tavsiyede bulunmutur. Babas-
nn bu mantkl ve hikmetli dn kabul eden smail
peygamber derhal asi eini boar. Buna benzer bir olayda
Rasulullah dneminde vuku bulmutur. Hz. mer (ra) be-
enmedii ve yanllarn grd iin olu Abdullah'a ka-
rsn boamasn emretmi. Abdullah bundan imtina ederek
eini boamayacan syleyince olay Rasulullah (s.a.v.)'a inti-
kal etmi ve Efendimizde, hanmn boamas iin Abdullah-
'a emir vermitir.117
Aktardmz bu iki olay aka bize gstermektedir ki,
eri olmayan hibir gereke ile elerin aras ayrlmayaca
gibi, yuvalarn ykmalarda kendilerinden istenemez. z-
lerek belirtmeliyim ki, yaadmz toplumda heva ve heves-
lerinin esiri olmu ebeveynler, ceviz kabuunu doldurmaya-
cak bahanelerle ocuklarn elerinden ayrlmaya zorlamak-
ta, maalesef buna gereke olarakta peygamberimizin, ak-
lamaya altmz hadisini ne srmektedirler. Delil getir-
meye altklar bu hadisin kendileri iin bir dayanak olma-
dn ve Rasulullah'n syledii bu szn arptlmaya al-
ldn okuyucu kardelerimiz rahatlkla anlayacaktr. Bo-
anmay, Allah'n en ok kzd helal118 olarak niteleyen
116 Olayn tamam iin bkz: Buhari, hadis No: 3364.

117 Bkz.Tirmizi ve Ebu Davud.
118 Ebu Davud, Talak, 3.
bir peygamber nasl olurda eri gerekelere dayanmadan

ocuklarnn boanmasn isteyen ebeveynlere cevaz verebi-
lir? Bu iddia, Rasulullah'n hadislerini birbiriden ayrarak
neticeye varmak isteyen ve dini bir btn olarak almaktan
imtina eden kimselerin ortaya att bo bir lakrtdan ibaret-
tir. Kur'an ve Snnete bir btn olarak yaklaan ve karla-
t meseleleri bu dorultuda halleden birisi, zahiren elikili
gibi gzken naslar kolaylkla fehmedecek ve iinden ka-
mad etrefilli meseleleri selim bir kalple dnd iin
rahatlkla neticeye balayabilecektir.
Aslna baklrsa bu, ou Mslman'n hataya dt
ve insanlarn ayaklarnn kayd bir meseledir. Rabbim, her
noktada olduu gibi bu noktada da bizleri orta yolu takip
eden Mslmanlardan eylesin.
* ONKNC T *
slam'n Rknleri
Muaz b. Cebel (r.a) yle anlatr:
Rasulullah (s.a.v.) ile bir yolculukta beraberdim. Bir ara
beraber yrrken ona ok yakn oldum ve: "Ey Allah'n
Rasul, bana yle bir amel syle ki, beni cehennemden kur-
tarp, cennete koysun" dedim. Bunun zerine Efendimiz
(s.a.v.): Gerekten byk bir soru sordun ama o, Allah'n
kolaylatrd kimseler iin ok kolaydr: Allah'a ibadet
eder ve O'na hibir eyi ortak komazsn, namaz dosdoru
klar, zekt verir, orucu tutar ve haccedersin" dedi ve yle
devam etti; "Sana hayr yollarn gstereceim; oru kal-
kandr, sadaka suyun atei sndrd gibi gnahlar
silip sprr, kiinin gece kld namazda hatalar silip
sprr. Sonra Efendimiz Secde Suresinin 16 ve 17. ayetle-
rini okudu.
Yanlar yataklarndan uzak kalr. Rablerine korkarak
ve mit ederek dua ederler. Onlara verdiimiz rzklardan
da infak ederler. Onlara o ilediklerine mkfat olmak zere
gzleri aydnlatan ne nimetler gizlendiini hibir kimse bi-
lemez"
Sana btn ilerin ban, direini ve en st noktasn
haber vereyim mi? dedi. Bende: "Evet Ey Allah'n Rasul!"
dedim. Buyurdu ki: Her iin ba slam (teslimiyyet) dir.
Direi namaz zirvesi ve en st noktasda cihaddr. Sonra
devamla Sana btn bunlarn temel ve esasn haber ve-
reyim mi? dedi. Bende: "Evet Ey Allah'n Rasul dedim."
Rasulullah (s.a.v.) dilini tuttu ve : Buna iyi sahip k, onu
sk tut dedi. Ben: "Ey Allah'n Rasul bizler konumalar-

mzdan dolay hesaba ekilecek miyiz" dedim. Rasulullah:
Anan sana hasret kalsn ey Muaz! nsanlar yzkoyun
cehenneme srkleyen dillerinin yaptklarndan baka bir
ey midir?" buyurdu. 119
* AIKLAMA *
Hadis-i erifte slam'n birok rknne atfta bulunul-
mu ve bu rknlerin, kiiyi cehennemden kurtarp cennete
koyaca belirtilmitir. Ayrca, Allah'a ibadet etmek, irkten
uzak durmak, namaz klmak, zekt vermek, oru tutmak,
hacca gitmek ve sadaka vermek gibi bir takm esaslarn
nemine vurgu yaplmtr. Zikri geen kavramlarn geni ve
detayl aklamalar nceki hadislerin erhinde verildii iin,
burada tekrar zikredilmeyecektir. Hadis-i erifte zikri geen
ibadet trlerinin yan sra u iki noktann alt nemle izil-
mitir.
a) Geceleyin klnan teheccd namaznn gnahlar yok
edecei:
b) Kiinin diline sahip kmasnn gereklilii:
Bu iki konu biroumuzun hayatnda nem ve deerini
yitirdiinden dolay, ihya edilmeyi bekleyen en nemli kav-
ramlar kervanna dhil olmutur. hya yolunda bir katk olur
dncesi ile bu iki kavram izah etmekte byk yarar g-
ryoruz.
GECE NAMAZININ NEM:
Bu ibadet, artk birok Mslman'n hayat program
ierisinde yer almamaktadr. Gece namazna endeksli bir
hayat srdrmeleri gereken Mslmanlar, ne yazk ki, bu
mhim ibadeti terk etmi durumdadrlar. Gece yarlarna
kadar laf- gzaflarla faydasz szlere dalan Mslmanlar,
119 Ahmed b. Hanbel ve Tirmizi rivayet etmitir. Hadis "sahih"tir.

brakn gece namazn, neredeyse sabah namazn bile karr

hale gelmilerdir. Farz namazlar bile gsterilmesi gereken
gerek ihtimam yitirdiine gre, bu tr nafile namazlarn
kendi deer ve kymetini kaybetmeleri ok doal gzkmek-
tedir. Bu gafleti bizden gidermesini ve bizleri "her eye gere-
ken deeri veren" kimselerden eylemesini Cenab- Allah'tan
niyaz ediyoruz.
Gece namaz dier nafilelerden farkl bir konuma haiz-
dir. Gecenin zifiri karanlnda, riya ve gsteriten uzak,
sknetli ve huulu bir kalple eda edildii iin dier nafile
ibadetlere sirayet etmesi muhtemel olan birok kt haslet-
ten uzaktr. Dier nafileleri eda eden birisinin kibre, gurura,
riya ve nifaka kaplmas muhtemelken, geceleyin namaz
klanlarn bu tr kt hasletlere yakalanmas neredeyse im-
knszdr. Zira gece yaplan ibadetlere lemlerin tek sahibi
olan Allah'tan baka hibir kimse muttali olamamaktadr. Bu
nedenle, gece namazn ihya edenler, gsteri hastalna
yakalanmam ihlsl kimselerdir. Mnafklarn veya kalple-
rinde hastalk bulunan insanlarn bu namazdan pay yoktur.
Bu namaz, ihls mektebinden mezun olanlarn namazdr.
Gafillerin, bu namazn haz ve lezzetini bilmeleri imknsz-
dr. Lezzetini tatmadklar iin de bu namaz klmalar an-
lamszdr. badetlerin kabulndeki temel artn "ihls" oldu-
unu dndmzde, bunun en iyi ekilde tezahr ettii
yerin gece olduunu rahatlkla anlarz. Samimi ve ihlsl bir
ekilde ibadet etmek, en iyi ekliyle gece vakitlerinde oldu-
una gre; Selef-i Salihin ve slam nderleri, acaba gece iba-
detlerine neden bu kadar zen gstermilerdir? eklinde
kafamzda oluan bir istifhama bu ekilde cevap bulmu
oluruz. Hatta Selef-i Salihin bu ibadetlere o kadar zen gs-
teriyordu ki, vefat edeceklerinde, gece ibadetlerinden ayrla-
caklar iin alyorlard.
Amir (ra) vefat ederken alyordu. Kendisine Neden
alyorsun diye sorulunca yle cevap verdi: Yaz scakl-

nda ki susuzlua ve k gecelerindeki namaza veda edeceim iin
alyorum 120
Kitaplar kartrdmzda, bu manada Selef-i
Salihinden nakledilen birok rivayetle karlamaktayz. Bu
da gstermektedir ki, salih insanlar gece ibadetlerine bir
hayli zen gstermilerdir.
Gece ierisinde: Namaz klmak, Kur'an okumak, Allah'
zikretmek, tefekkr ve tezekkrde bulunmak, tesbih ekmek
ve ilimle megul olmak gibi birok ibadeti yerine getirmek
mmkndr. Ama Rasulullah (s.a.v.)'n bildirdiine gre, gece
ierisinde yaplan ibadetlerin en faziletlisi namaz klmaktr.
Farz namazdan sonra en faziletli namaz gece nama-
zdr 121
nk namaz, yukarda saydmz tm ibadet trleri-
ni ihtiva etmektedir. Namaz klan birisi hem Kur'an oku-
makta, hem tesbihat yapmakta hem de, tefekkrde bulun-
maktadr. te, tm bu amelleri kendisinde bulundurduun-
dan tr namaz, gece yaplabilecek ibadetlerin en deerlisi
saylmtr. Rabbimiz Mzzemmil Suresinde:
Ey rtsne brnen! Biraz mstesna geceleyin
kalk; yars kadar yahut ondan biraz eksilt veya ona (biraz)
ekle! Kur'an da tane tane gzelce oku. Muhakkak ki biz
sana ar bir sz ilka edeceiz (73 Mzzemmil/1-5) buyu-
rarak, Rasulullah'a ar bir yk ykleyeceinden bahsetmi-
tir. Bu ar yk mfessirlerinde belirttii gibi, Kur'an- Ke-
rim'in insanla ulatrlmas ve ierisinde ki ahkmn uygu-
lanmasdr. Allah-u Tel bylesi bir ar ykn altndan
ancak gece namaz ile kalklabileceini belirtmitir.
Gece namaz, be vakit namaz farz klnmadan nce
120 Ruhbanu'l Leyl sf. 589.

121 Mslim, Tirmizi, Ebu Davud ve Nesai rivayet etmitir.
farz klnm, daha sonralar sadece Peygamberimize farz,

sair Mslmanlara ise nafile olarak braklmtr. Bunun
birok hikmeti vardr. Ama ayetlerin siyak ve sibakndan ve
Rasulullah'n kutlu siyretinden anladmz kadaryla bunun
en bariz hikmeti; islam yolunda karmza kabilecek zor-
luklarn ancak gece kyam ile hafifletileceidir. Davann bel
bken ar ykn ancak gece namaz klan Kur'an d-
nerek, tane tane ve manasn idrak ederek okuyan muvahhit-
ler kaldrabilir. nsanlara vahyi ulatrrken ekilen skntlar,
iitilen ar szler, kt itham ve eletiriler ancak gece na-
mazndan alnan manevi ila ile tahamml edilir hale gelebi-
lir. Bu ila alnmadan yaplacak mcadele baarsz olacaktr.
Allah-u Tel Kur'an- Kerim'de:
Sizden nce kendilerine kitap verilenlerden ve irk
koan insanlardan birok zc szler iiteceksiniz (3 Al-
i mran/186) buyurarak, slam akidesini kabul etmeyen in-
sanlarn muvahhit Mslmanlara birok sknt ve eziyet
ektireceini belirtmitir. Hatta mriklerin mslman in-
sanlara mecnun, deli, byc, khin vb. ifadeler kulland
muhtelif eserlerde mevcuttur. Peygamberlerin hemen he-
men hepsinin bu tr iftiralara urad ise bizzat Allah tara-
fndan Kur'an- Kerimde bildirilmitir. Bu tr haksz itham-
lara hedef olmak insan psikolojik olarak ypratabilir.
Bu tr ypratc ithamlarn tedavisi gece namazdr. Bu
namaz kendisine adet edinmi birisi bylesi ar ithamlar-
dan etkilenmeyecek ve stlendii ar misyonun ykn
tayabilecektir. Bu konuda Namaz Bilinci adl eserde y-
le denilir:
"Gece namaz, Mslmanlarn, zelliklede slam davet-
ilerinin hayatnda byk tesire sahiptir. Sanki bu olmazsa
onlarn teblilerinin bir tesiri, hayatlarnn bir bereketi ol-
mayacaktr.
Onun iin Mslmanlara rnek olan Peygamberimizin
hibir zaman kolay kolay terk etmedii ibadet gece namaz-

dr. Daha slam'n ilk gnlerinde, davetin en zor dnemle-
rinde hem Rasulullah (s.a.v.)'a hem de Mslmanlara farz
klnmtr. Kur'an'da henz be vakit namazn farz olmad
bir zamanda gece namaz Mslmanlar zerine farz olan bir
ibadetti. Kur'an'n ilk nazil olan surelerine baktmz zaman
bunu kolayca anlarz:
Ey rtsne brnen! Biraz hari gece kalk, yar-
snda ya da yarsndan biraz azalt veya bunu artr. Ve ar
ar Kur'an oku. Dorusu biz senin zerine ar bir sz
indireceiz. Gerekten gece kalkmak, nefse hkim olmak,
Kur'an- okumak iin daha uygundur. nk gndz se-
nin iin uraacan uzun iler vardr. Rabbinin ismini an
ve her eyden gnln boaltarak O'na ynel... (73
Mzzemmil/1-8)
slamn ilk yaylma dneminde Allah, Peygamberi ve
m'minleri byle hazrlyordu. nk onlar gerekten ar
olan Kur'an davasn tayacaklard. Gnmzde tebli vazi-
fesiyle ykml tm m'minlerin de buna dikkat etmeleri
gerekir. Herkes yatarken gecenin te ikisinin getii bir
anda kalkacak. Gzelce abdestini alacak. Sonra Rasulullah'n
kld teheccd namazn klacak. Kur'an'dan ar ar anla-
yarak okuyacak. Gndz yapaca davet iin manevi g ve
Kur'an bilgisini kazanacak. Gndz asla bo gemeyecek.
Bunlar ancak davasnda samimi olan m'minlerin iidir. 122
Namaz mminleri yle bir hale getirdi ki, bu namazn
kendilerine kazandrd vasf, onlar sava meydanlarnda
galip getiriyordu. Sahabiler Suriye seferindeydi. Bizans Ko-
mutan Herakliyus, mslman askerlerin arasna casus gn-
derdi. Casusun, Herakliyus'a Mslmanlarla ilgili sunduu
122 Namaz Bilinci, sf: 100, 101.

rapor ok ilginti: "Onlar gece ruhbn gndz de fursndrlar.123

Onun iin bunlara galip gelmemiz asla mmkn deildir." Nite-
kim casusun dedii gibi oldu. Allah mminleri zafere, dier-
lerini de hezimete uratt. 124
Unutmayalm ki gndzn yiidi olmak, gecenin bidi
olmaktan geer. Gecesini diriltmeyen, gndzn ldr-
mtr. Hasan Basri (ra) bir gn arda ki gereksiz ve bo
konumalar dinleyince yle der:
Bana yle geliyor ki, bunlarn geceleri kt olduu
iin gndzleri de byle ktdr. Gecelerini ibadetle de-
erlendirmedikleri iin, gndzlerinde bir hayr gremi-
yorlar. 125
Hasan Basri'nin bu tesbitinden anlalmaktadr ki, gece-
lerini iyi deerlendirmeyen insanlarn gndzleri, bereketsiz
gemeye mahkmdur.
GECE NAMAZI HAKKINDAK RVAYETLER
1. "Cennette, d ieriden ii de dardan grnen
odalar vardr." Ebu Malik: "Bunlar kimler iindir ya
Rasulullah?" diye sordu. Rasulullah (s.a.v.): "Gzel sz syle-
yen, yemek yediren ve insanlar uyurken geceyi ibadetle
geiren iindir " buyurdu. 126
2. "Kyamet gn insanlarn hepsi ayrm yaplmakszn
diriltilirler. Bir mnadi yle seslenir: "Geceleri yanlar ya-
taklarndan uzaklap kalkanlar neredeler?" Onlar azdrlar,
hesapsz Cennet'e girerler. Sonra dier insanlarn hesaplar
grlr." 127
3. "Allah'n en sevdii namaz Dvud (a.s)'un namaz,
123 Ruhbn, daima ibadet eden bid; Fursn, srekli savaan svari
demektir.
124 Namaz Bilinci, sf: 102, 103.
125 Kitabu'z Zhd, Ahmed bin Hanbel, 1540.
126 Taberani ve Hkim rivayet etmitir.
127 Beyhaki rivayet etmitir.

en sevdii oru Dvud (a.s.)'un orucudur. O gecenin yan-

snda uyur, te birinde kalkar altda birinde uyurdu. Bir
gn oru tutar, bir gn iftar ederdi." 128
4. "Gecede bir saat vardr. Kim, o saate rastlar ve Al-
lah'tan dnya ve ahiret ile ilgili bir ey isterse verilir. Bu
her gece iin geerlidir." 129
5. "Gece kalkp namaz klan, eini uyandran, kalk-
mazsa yzne su serperek kaldrana Allah merhamet et-
sin." 130
6. "Geceleri namazla kyamda durunuz. Bu sizden
nceki Salihlerin yoludur. Rabbinize yaklatnc, ktlk-
leri rtc, gnahlar yok edicidir." 131
7. Rasulullah (s.a.v.) geceleri ayaklar iinceye kadar
kyam ediyordu. Kendisine: "Y Rasulallah, Allah senin
gemi ve gelecekteki gnahlarn affetmesine ramen
byle mi yapyorsun?" denildi. Cevaben yle dedi: "k-
reden bir kul olmayaym m? 132
8. "Kii ailesini uyandrp iki rekt namaz kldkla-
rnda (ayette geen) Allah' zikreden erkekler ve Allah'
zikreden kadnlardan yazlrlar" 133
9. "Gece namaznn, gndz namazlarna stnl;
gizli verilen sadakann, aktan verilene stnl gibi-
dir." 134
Gece namaznn fazileti hakknda rivayet edilen hadis-
lerin yeknu bir hayli oktur. Biz, hatrlatma adna sadece
bir ksmn zikrettik. Dileyenler, hadis kitaplarnn ilgili b-
lmlerine mracaat edebilirler.
128 Buhari ve Mslim rivayet etmitir..

130 Ebu Davut, Nesai, bn-i Mace rivayet etmitir.
131 Tirmizi rivayet etmitir.
132 bn-i Huzeyme rivayet etmitir.
133 Ebu Davut, Nesai rivayet etmitir.
134 Taberani rivayet etmitir.

Gece Namaz Hakknda Baz Fkhi Ynler

Gece namaz hakknda bir takm fkhi meseleler bu-
lunmaktadr. Bunlardan bazsn zikretmemizde fayda var-
dr.
Gece Namaz kier Rekttr:
Rasulullah (s.a.v.)'dan rivayet edilen hadislerin zahirin-
den, bu namaz ikier rekat klmann daha faziletli olduu
anlalmaktadr. Bunun aksini gsteren rivayetler bulunsa
da, Rasulullah (s.a.v.)'n genelde iki rektta bir selam vererek
kldn bildiren hadisler hem daha kuvvetli, hem de daha
oktur. Bu hadislere binaen Cumhuru ulema, gece namazla-
rn her iki rekatte bir selam vermek sureti ile eda etmenin,
dierlerine nisbetle daha efdal olduuna kani olmutur.
Ama drt veya daha fazla rekt sonunda selam veren birisi
de yine snnete muvafakat etmi olur.
Ayakta Klmak Oturarak Klmaktan Daha Efdaldir:
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutur:
Her kim ayakta klarsa bu en efdalidir. Her kim de
oturarak klarsa ona ayakta klan kimsenin sevabnn yan-
s vardr. 135
nsan, g yitirdii durumlarda ayakta klmaldr. Ama
kimi zaman yorgunluundan, kimi zaman da rahatszln-
dan tr halsiz olabilir. Bylesi durumlarda oturarak kl-
mas mmkndr. Allah-u Tel yle buyurur: O, din
hususunda size bir zorluk yklemedi." (22 Hac/ 78) Otura-
rak namaz klmak meru bir ibadet olduuna gre, zorluk
anlarnda bu ruhsat kullanmak gzeldir. Yaptmz ibadet-
lerden bkknlk duymamak iin gerekli ruhsatlar kullan-
mamz gerekir. Bedenimize haddinden fazla ykler ykledi-
imizde, belirli bir aamadan sonra bedenimiz bunu kaldr-
135 Buhari rivayet etmitir.

mayacak, belki de yapt ibadetten bkknlk duyacaktr.

Bylesi bir duruma dmemek iin ruhsatlar kullanmamz-
da yarar vardr.
Kur'an' Ar Ar m Okumak yidir Yoksa
Hzl ve ok mu?
bn Kayyim (rahimehullah) der ki; "nsanlar, Kur'an' ar
ar ve az miktarda okumann m, yoksa hzl ve ok mik-
tarda okumann m daha faziletli olduu hususunda iki g-
re ayrlmlardr:
bn Mes'd, bn Abbas ve dier biroklar dnerek ve
tefekkr ederek az miktarda okumann, hzl ve ok miktar-
da okumaktan faziletli olduu grndedir. Deliller un-
lardr:
1) Kur'an'dan asl maksat onu anlamak, tefekkr etmek,
iindeki hkmleri idrak edip onlarla amel etmektir.
2) man amellerin en stndr. man meyvasn veren
de Kur'an tefekkr etmek, anlamaktr. Kur'an' anlamadan
ve dnmeden okumay ise muttaki de yapar gnahkr da,
m'min de yapar, mnafk da. Nasl ki Kuransz iman ve-
rilmi kimse imansz Kur'an verilmi kimseden stnse,
Kur'an' tefekkr etme ve anlama ihsannda bulunulmu
kimse de onu ok okuma ltfuna mazhar olmu kimseden
daha stndr.
3) Ayrca bu Peygamberin (s.a.v.) snneti ve detiydi.
yetleri ar ar okur, normalden daha ok uzunmu gibi
olurdu. Tek bir ayeti sabaha kadar okuduu olurdu.
afii limleri ise, ok miktarda Kur"an okumak daha
faziletlidir demilerdir. Bunlarn delili bn-i Mes'ud'un (r.a.)
Rasulullah'tan (s.a.v.) rivayet ettii Her kim Allah'n kita-
bndan bir harf okursa, ona bir sevap yazlr. hadisi eri-
fidir. Ayrca Osman b. Affan'n Kur'an'n tmn bir rektta
okuyuunu delil getirmilerdir.
Bu konuda en doru olan yle sylemektir:

Ar ar ve dnerek okumann sevab kymet ve de-
er ynnden fazla, ok miktarda okumann sevab ise say-
ca oktur. Birincisi ok deerli bir mcevheri sadaka veren
veya ok para eden bir kleyi azad eden kimse gibiyken,
ikincisi ok miktarda dirhem sadaka veren veya deeri d-
k ok sayda kle azad eden kimse gibidir. 136
Gece Namazn Cemaatle Klmann Hkm:
slam limleri, gece namazn srekli olmamak artyla
cemaatle klmann caiz olduunu sylemilerdir. Dolaysyla
kimi zaman mnferit, kimi zamanda cemaatle klmak
Rasulullah'n snnetidir.
Gece Namazna Kalkabilmek in Nelere Dikkat
Etmeli:
Aada sayacamz maddeler gece namazna kalk
iin kolaylk salamaktadr. Bu maddelerin tamamna ya da
bir ksmna riayet eden birisi gece namazna kolaylkla kal-
kacaktr.
Az yemek
Gndz bedeni ok yormamak,
Kaylule uykusu uyumak,
Yats namazndan sonra sohbet etmemek,
Yumuak yatakta yatmamak, sa tarafa yatmak,
Gnahlardan uzak durmak ve helal yemek
KI MMNN BAHARIDIR
Rasulullah (sav.): K m'minin bahardr. M'min o
mevsimde geceleri uzun uzun namaz klma imkn bulur.
Gndzleri ksa olur, bylece kolayca oru tutar.137 bu-
yurmutur.
136 Gece Namazna Nasl Kalkabilirim? Hseyin Affani, sf: 84-85.

137 Ruhbanu'l Leyl, sf: 583.
Kii, bu uzun geceleri deerlendirerek uzun uzun na-

maz klabilir, tertil zere Kur'an'n okur ve gecenin skne-
tinde inceden inceye tefekkr edebilir. Bu, Allah'n kullarna
bir ikramdr. Gndzlerin ksa olmas da, oru iin son de-
rece elverilidir. O halde, bu nimetin kymetini iyi bilmek
gerekir.
Hz. mer (r.a.) der ki: K abidlerin ganimetidir.
bn-i Mes'ud (r.a.) der ki: "K mevsimine merhaba, k-
n bereketi iner, gece namaz iin geceler uzar, oru iin
gndzler ksalr."
Mu'dad yle der: u ey olmasayd eek ars bile
olsam gam yemezdim:
1) Scak yaz gnlerinin susuzluu
2) K gecelerinin namaz
3) Ve Allah'n kitabyla teheccd namaz klmann tad.138
Rabbim tm m'minlere bu uuru nasip etsin. imdi,
hadisimizde vurgusu yaplan ikinci maddeyi izah etmeye
geebiliriz.
Kiinin, Diline Sahip kmasnn Gereklilii:
Hadisin son ksmnda yer alan "nsanlar yzkoyun
cehenneme srkleyen ey dillerinin yaptklarndan baka
bir ey midir ?" cmlesi gerekten de ok rperticidir. Baka
bir rivayette yle geer. Sufyan b. Abdillah anlatr: " Bir
gn, ya Rasulullah, hakkmda korktuun eylerin en tehlike-
lisi nedir ?" dedim. Rasululiah (s.a.v.) mbarek dilini tutarak :
"ite budur" buyurdu. 139
Dil, kimi zaman insana stn bir itibar temin ederken
bezende kazanlan itibar bir anda ayaklar altna serecek
derecede fena neticelere sebep olmutur. Dil, kullanmasn
138 Ruhbanu'l Leyl adl kitaptan sf: 588, 589.

139 Tirmizi, 2410.
bilmeyenler iin bir felaket sebebidir. Fakat onu yerli yerinde

kullanmak olduka byk bir fazilettir. Sz vardr insann
hrmet grmesini salar. Sz vardr, sahibinin itibarn da
beraberinde alp gtrr. Bazen ocaklarn snmesine, yuva-
larn yklmasna sebep olan dil, bazen de bir harbin nn
alacak kudrete sahiptir. 140 Bouna dememiler: "Sz ola
kese sava, sz ola kestire ba" diye... Bir atasznde yle
denir:
"Mzraklarn at yaralar kapanr ama dilin at yaralar
asla kapanmaz."
Bu nedenle konutuumuz eylere ok dikkat etmeli ve
sylediimiz laflarn nereye gittiini iyi bilmeliyiz. Rabbimiz
Kf Suresinde yle buyurur:
...nk onun sanda ve solunda, oturan ve her
davran yakalayp tespit eden iki melek vardr, insan bir
sz sylemeye dursun mutlaka yannda gzetleyici ve de-
diklerini zapt eden (bir) melek vardr. (50 Kf/16,17)
Her insann sanda ve solunda, yapt amelleri ve
syledii szleri kaydeden iki melek vardr. Kamera, foto-
raf makinesi, ses kayt cihaz vb. aletler nasl ki kayt yap-
makta ve bu kaytlar mahkemelerde delil olarak kullanl-
makta ise, ayn ekilde meleklerin kayt yapt aletler hi
durmakszn almakta ve kyamet gn mahkeme-i
kbra'da delil olarak kullanlmak iin arivlenmektedir. bn-
i Kesir bu ayetin tefsirinde u rivayete yer verir.
bn-i abbas (r.a.) der ki: Kulun, hayr veya er namna
konutuu her ey yazlmaktadr. Hatta onun yedim, itim,
gittim, geldim ve grdm gibi szleri de kaydedilir. 141
Bu rivayet sayesinde, iin ne kadar ciddi bir boyuta sa-
hip olduunu rahatlkla anlayabiliriz. Azmzdan kan her
140 Krk Hadis erhi, Ltfi Kazanc sf: 152 153.

141 Tefsiru'l Kur'an'i'l Azim, c. 4, s. 286.
sz kayda getiine gre, sylediklerimizi itina ile semeli,

gerekiyorsa bin kez dnp bir kez sylemeliyiz.
bn-i Kesir devamla yle der: "Melein her sz yazp
yazmad hususunda limler ihtilaf etmitir. Hasan- Basri
ve Katade, melein her sz yazd grndedir. bn-i
Abbas'n iki kavlinden birisine gre ise melek sadece sevap
ya da azap gerektiren szleri yazar. Ayetin zahiri birinci
gr desteklemektedir. Zira ayet umumidir..." 142
Efendimiz (s.a.v.) bir hadisinde yle buyurur:
Kii nereye varacan bilmeden, Allah'n rzasn
gerektiren bir kelime konuur da, Allah bu kelime sebebi
ile kendisine kavuaca gne kadar o kul iin rzasn
yazar. Bir kiide nereye varacan dnmeden Allah'n
gazabn gerektirecek bir kelime konuur da Allah bu ke-
lime sebebi ile kendisine kavuaca gne kadar o kul
aleyhinde fkesini yazar. 143
Hadisin ravilerinden olan Alkame (r.a.) Bilal b. Haris'in
rivayet ettii bu hadis, nice szleri dile getirmekten beni
engellemitir. 144 diyerek meselenin ciddiyetini ortaya koy-
mutur. lmin kaldrp cehaletin yayld u dnemde in-
sanlar ou zaman kendilerini uuruma gtren szler sy-
lemekte bu nedenle de helakin eiine gelmektedirler. Ken-
dilerini slam dairesinden karp kfre sokan birtakm ke-
lime ve cmleler sarf etmekte ve ou zaman da bu hususta
ciddi davranmamaktadrlar. Syledikleri bu szleri ya aka
amal dillendirmekte ya da bir yerlere gelebilme adna sy-
lemektedirler. Bir de niyet ve kastlarn farkl olduunu dile
getirmeleri yok mu, ite bu onlar aldatmakta kfre girmele-
rine ramen hl kendilerinin Mslman olduklarn ihsas
142 Tefsiru'l Kur'an'i'l Azim, c.4, sf: 286.

143 Tirmizi, Zhd, 10.
144 Bkz: Tefsiru'l Kur'an'i'l Azim, c.4, sf: 286.
ettirmektedir. Bu gerektende ok ac bir durumdur. Etraf-

mzda bu batakla saplanan insanlar bir an nce kurtarmal
ve yaptklar bu eyin yanl olduunu onlara gzellikle
anlatmalyz.
Kuran ve Snnetin ak naslar krah olmakszn k-
fr kelimesini telaffuz eden bir kimsenin kfir olacana ve
bu noktada niyetinin geerli olmayacana iaret etmektedir.
Mesele bu kadar ciddi ve ehemmiyetli iken insanlar hl
batm olduklar bataklktan kmak iin abalamamakta,
ilerinde bulunduklar durumlardan kurtulma adna bir
eyler yapmamaktadrlar. Bu mesele hakknda baz nakiller
yapmann faydal olaca kansndayz.
mam Kurtubi, Kad Ebu Bekir bnu'l Arab 145nin yle
dediini nakleder:
Kfr (lafzlar) ile aka yapmak kfrdr. Bu ko-
nuda mmet arasnda hibir ihtilaf yoktur.146
bn-i Hacer el-A'lam" adl eserinde Hanefi fkh kitap-
larndan unu nakleder: "Kim kfr kelimesini sylerse
kfir olur. el-Bahr adl eserde de u nakledilir. Kii kalbi
ile iman zerine olduu halde isteyerek kfr kelimesini
sylerlerse kfir olur, Allah katnda da m'min olamaz.
Fetevay- Kadhan ve Fetevay- Hindiyede de byledir
mam Kemiri de yle der: Ksacas, kim, gerek alay
ederek, gerekse aka yere kfr kelimesini sylerse, itti-
fakla kfir olur ve bu konuda itikadna (niyetine) itibar
edilmez.147
Nakillerden de anlalaca zere Ehl-i Snnet limleri,
145 Zikri geen bnul Arab Malik mezhebinin byk alimlerinden

birisidir. Sapkn birok fikri olan tasavvufu bn-i Arab ile kartrl-
mamaldr.
146 Tefsiru'l Kurtubi, c, 8, sf; 197.
147 kfaru'I Mulhidin, sf. 59.

kfr kelimesini telaffuz eden bir kimsenin dinden kt

hususunda icma etmi, bu duruma den birisinin akac ya
da ciddi olmas konusunda bir ayrm gzetmemilerdir.
Ayn ekilde, byle bir kimsenin niyetinin iyi ve kalbinin
temiz(!) olmasnn kendisini kurtarmayacan kfr kelime-
sini hangi ama ve gaye ile sylerse sylesin kesinlikle kfir
olacan aka beyan etmilerdir. Rabbimiz Kuran Kerim-
de yle buyurur:
Andolsun, onlara (Tebk gazvesine giderken syle-
dikleri o alayl szleri) soracak olsan, elbette yle diyecek-
lerdir : Biz sadece elenip akalayorduk. De ki: Allah
ile O'nun ayetleri ile ve Rasul ile mi alay ediyorsunuz?
zr dilemeyin siz, iman ettikten sonra gerekten kfir
oldunuz... (9 Tevbe/65, 66)
Bu ayetin sebebi nzul u olaydr.
"Tebuk gazvesinde bir adam: "Bizim u Kur'an okuyan-
larmz kadar midelerine dkn, dilleri yalanc ve dman-
la karlama esnasnda korkak kimseleri hi grmedim"
dedi. O mecliste bulunan bir adam: "Yalan syledin sen bir
mnafksn, seni Rasulullah'a haber vereceim" dedi. Bu
Rasulullah'a ulat ve bunun zerine ayet nazil oldu" 148
Ayetin ini sebebi hakknda daha baka rivayetlerde
vardr. Bu konuda detayl bilgi isteyenler ilgili ayetin tefsiri-
ne mracaat edebilirler. Abdu'l Munim, bu ayet ve hadisi
naklettikten sonra yle der:
"Bu (nakiller), Allah ile, ayetleri ile ve Rasul ile alay
eden bir kimsenin, bunu oyun, elence ve aka maksadyla
yapsa dahi kafir olaca noktasnda ak naslardr. mmet
arasnda kfr olan bir sz veya amel ile elenilmesinin
kfr olduu konusunda hibir ihtilaf yoktur." 149
148 Taberi Tefsiri, c. 6, sf. 172 vd.

149 Dinden karan Ameller, sf: 155.
Yukarda zikri geen ayette ve onun inii hakknda

nakledilen rivayette; Tebk gazvesine giderken aralarnda
konuan ve konumalar esnasna Rasulullah (s.a.v.) ve ashab
hakknda ileri geri laflar eden bir takm insanlarn srf bu
szleri nedeni ile dinden ktklar belirtilmektedir. Ayetin
ifadesinden, onlarn bu olaydan nce mmin olduklar fakat
telaffuz ettikleri bir takm alayc ifadelerden dolay kfre
dtkleri anlalmaktadr. Onlarn dinden kmalarnn
nedeni sadece syledikleri alayc szlerdir. Onlar bu szleri
sylerken belki de niyetleri baka idi. Niyetleri ne olursa
olsun yaptklar i onlar kfre drmt. Bu gn, niyetle-
rinin iyi olduu gerekesiyle kfr szlerini telaffuz eden ve
hocalardan aldklar fetvalarla dine aykr ifadeleri kullanan
insanlarn durumu nedir acaba? Onlarn durumunu herhal-
de sylemeye gerek yoktur. Zira Kuran ve Snnetin ak
hkmleri karsnda hibir insann szne veya fetvasna
itibar edilmez. Bu durumda olan insanlara Allah iin tavsi-
yemiz yaptklar iin yanl olduunun farkna varmalar ve
bir an nce iinde bulunduklar durumdan vazgemeleridir.
Rabbim tm Mslmanlar, diline sahip olan kimselerden
eylesin. (min)
* ONNC T *
Ana-Babaya yilik Etmek
Ebu Hureyre (r.a.)'den yle rivayet edilmitir:
Bir adam Rasulullah (s.a.v.)'a: Ey Allah'n Rasul gzel
davranmama ve hsn- muamelede bulunmama en layk
olan kimdir dedi. Rasulullah (s.a.v.): Annendir buyurdu.
Adam: Sonra kimdir? dedi. Rasulullah (s.a.v.) yine: An-
nendir buyurdu. Adam Sonra kimdir? dedi. Rasulullah
(s.a.v.) tekrar: Annendir buyurdu. Adam Sonra kimdir?
deyince, Rasulullah (s.a.v.) (drdncde): Babandr. bu-
yurdu.150
* AIKLAMA *
Ana-baba haklar ile ilgili meseleleri, onbirinci dn
aklamasnda izah etmitik. Burada deinmek istediimiz
asl mesele; anneye gsterilmesi gereken hrmetin neden
babannkinden nce zikredildii ve bunun defa ard arda
neden vurgulanm olduudur? slam limleri bunun nede-
nini u ekilde aklamtr. ocuu yetitirmede annenin
stlendii grev babann stlendii grevden ok daha fazla
ve ok daha meakkatlidir. Annenin defa zikredilmesinin
nedeni de ektii skntdan dolaydr.
Hamilelik sknts
Doum sknts
Emzirme sknts
Dolaysyla anne, babadan kat daha fazla ilgi ve
hrmete layktr. Fakat her ikisi nede gzel davranmak va-

ciptir. Haris el-Muhasibi; iyilik ve gzel muamele hususun-

da annenin babadan ncelikli olduuna dair ulemann
icman nakletmitir.
Hadisten u iki hkm karabiliriz.
1) Annenin hakk herkesin hakkndan fazladr. Her-
kesten fazla anne ile iyi geinmek, ona iyi davranmak gere-
kir. Bu hak ok nemli olduu iin defa tekrarlanmtr.
2) Anneden sonra babann hakk dier insanlarn hak-
larndan fazladr.
* ONDRDNC T *
slamda Niyetin nemi
Ebu Hureyre (r.a.)'den rivayet edildiine gre
Allah: Kulum bir ktlk yapmak isterse onu ile-
yene kadar yazmayn. Eer ilerse onu aynen yaznz. a-
yet o ktl benim rzam iin ilemez (terk ederse), bu
amelini kendisi iin bir sevap olarak yaznz. Yine bir iyi-
lik yapmak isterde bunu yap(a)mazsa, bu amelini kendisi
iin bir sevap olarak yaznz, ayet, o iyilii yaparsa kendi-
si iin on mislinden yedi yz misline kadar yaznz. bu-
yurur. 151
* AIKLAMA *
Allah-u Tel Kur'an' Kerim de yle buyurur:
Kim (Allah'n huzuruna) bir iyilikle gelirse, ona bu-
nun on misli vardr. Kim de bir ktlkle gelirse ancak
onun misliyle cezalandrlr. Onlara zulm de edilmez. (5,
Enam/160.)
Yani, kii bir iyilik ilediinde ona iyiliinin karl
olarak en aa on misli ecir verilecektir. Gnah gerektiren
bir amel ilediinde de sadece o amelin gnah yklenecek-
tir. Ayet-i Kerime'nin zahirinden gzel bir amelin karl-
nn en aa on misli ile mukabele olduu anlalmaktadr.
Yani, bir iyiliin yaplmas halinde o iyilii yapan kii en
aa on misli ile karlk grecektir. Bu, yaplan iyilie veri-
lecek en alt seviyedir. Bunun en st derecesi ise bazen yz,

bazen yedi yz, bezende snrszdr. Bu, kiinin niyet ve sa-

mimiyetine gre deiir. Birok mfessir, ayet-i kerimeyi
byle yorumlamtr.
zahn yapm olduumuz hadiste, ayet-i kerimede ge-
en iki maddeye bir ncs daha eklenmitir. O da niyet-
tir. Yani, sevap ilemeyi arzu eden ama bunu yapamayan
birisi srf iinde tad hsn- niyetinden dolay bir ecir
olacaktr. Ayn ekilde ktlk ilemeyi arzu eden ama bu
arzusundan srf Allah rzas iin vazgeen kimsede tad
gzel niyetten tr bir sevap kazanacaktr. ayet o gnah
irtikab ederse, hanesine o gnahn sadece misli yazlacaktr.
Bu, Allah'n, kullarna olan bir lutfudur. Allah, hi kimseye
zulmetmez. Rahmeti gazabn getii iin 152 yaplan iyi-
liklere yzlerce kat mkfat verirken, gnahlara sadece misli
ile mukabelede bulunmaktadr.
Hadis- eriften rendiklerimiz:
Kul kalbinden ktlk geirdiinde, bu bir dnce
olarak kald srece melekler onu hemen yazmaz. Bu d-
nce onun aleyhine bir ey olmaz. Marifet olur.
Kulun kalbinde dnce olarak beliren ktlk ya-
pldnda bir gnah olarak yazlr.
Kul, kalbinden bir ktlk dnr de sonra piman
olur vazgeerse bu ona bir sevap olarak yazlr.
Kul kalbinden iyilik yapmay geirip, sonra bundan
vazgeer, yapmaz veya imkn yetmedii iin bunu yapa-
mazsa bir sevap yazlr.
Tasarlanan iyilik yaplrsa on iyilik veya yedi yz iyi-
lik yaplm gibi kat kat sevap yazlr.
Melekler kullarn iyilik ve ktlklerini izlerler, ku-
lun amellerine yazarlar, kaydederler.
152 Mslim, 2751.

Melekler insann kalbindeki dnceleri, niyetleri bi-

lir.
Kul, ktl Allah rzas iin terk etmelidir.
Tertemiz Mslmanlktan; inancna irk karmayan,
itikad doru olan, Allah ve Rasul'ne tam teslimiyet gste-
renlerin kulluu kastedilmektedir.
Allah (c.c.) dilerse kulun yapt ktlkleri de yok
kabul eder, affeder.
Allah'a (c.c.) isyan eden helak olur. 153
153 man Kitab, sf, 326.

* ONBENC T *
Namazdan Sonra Ne Yaplmal?
Enes b. Malik (r.a.)'den yle rivayet edilmitir:
Bir gn mm Sleym (r.a.) sabah erkenden Peygambe-
rimize geldi ve: Ya Rasulullah, bana namazlarmda syle-
yeceim bir eyler ret dedi. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.): On defa Allah'u Ekber, on defa Subhanallah ve
on defa da Elhamdlillah de sonra da Allah'tan ne diler-
sen dile buyurdu. mm Sleym (r.a.) (bunlar dinlerken)
evet, evet diyordu. 154
* AIKLAMA *
Yaptmz aratrmalar neticesinde, Rasulullah (s.a.v.)'n
drt farkl ekilde tesbihat yaptn ve ya bunu emrettiini
tesbit edebildik. mam Ayni bu rivayetleri on altya kar-
mtr ama bunlarn hemen hemen hepsi birazdan zikrede-
ceimiz drt rivayetle ayn dorultudadr. imdi srasyla
bunlar zikredelim.
Her kim namazdan sonra 33 defa Subhanallah,
33 defa El Hamdlillah ve 33 defa Allahu Ekber dedik-
ten sonra: La ilahe illallahu vahdehu la erike leh, lehl
mlk ve leh'l hamd ve hve al klli eyin kadir di-
yerek yze tamamlarsa deniz kp bile kadar olsa btn
gnahlar balanr. 155
Her farz namazdan sonra pe pee sylenecek baz
szler vardr. Bu szleri syleyen (okuyan) sevabndan asla
154 Ahmed b. Hanbel ve Tirmizi rivayet etmitir. Hadis "hasen"dir.

155 Mslim, 597.
mahrum olmaz. Sylenecek bu szler 33 defa

Subhanallah 33 defa Elhamdlillah ve 34 defa Allahu
Ekber szleridir. 156
ki zellik vardr ki Mslman bir kul buna gzelce
riayet ederse mutlaka cennete girer. Bu ok kolaydr ama
bununla amel eden azdr. Her namazn ardndan on defa
Subhanallah 10 defa Elhamdlillah ve 10 defa da
Allahu Ekber demektir ki bu gnde yzelli eder. Mizan
da ise bin beyz eder. Yatana girdiinde 34 defa "Allahu
Ekber" 33 defa Elhamdlillah" ve 33 defa da
"Subhanallah" demek dilde yz, Mizan da ise bin adet eder.
Acaba hanginizin bir gn ve gecede ikibin beyz gnah
iler? " 157
Zeyd b. Sabit anlatr: Bizler, her namazdan sonra 33
defa "Subhanallah", 33 defa "Elhamdlillah" ve 34 defa
"Allahu Ekber" demekle emrolunduk. Ensardan bir adama
ryasnda, Hz. Peygamber, her namazdan sonra yle yle
demenizi emretti mi? diye soruldu. Ensardan olan adam:
"Evet" dedi. Ryada grnen kii: "Bunlar 25'er defa syle-
yin ve buna tehlil (La ilahe illallah demeyi) de ekleyin" dedi.
Sabah olunca, Ensardan olan adam Hz. Peygamberin yanna
gitti ve ryasn ona haber verdi. Hz. Peygamber : "Byle
yapn" buyurdu 158
Aktardmz bu rivayetlerden, Rasulullah (s.a.v.)'n
namazlarn akabinde nasl tesbihat yaptn ve bu
tesbihatlarn ne gibi faydalar olduunu rendik. Toplu-
mumuzda genelde bir tek tesbihat tr yaygndr. O da,
aktardmz ilk rivayette geen ekildir.
Dier tesbihat modellerini de hayatmza kazandrarak
lm bir snneti ihya edebilir ve bu sayede cennette
156 Mslim, 596.

157 Ebu Davut, 5065, Tirmizi, 3410.
158 Tirmizi, 3413, Nesai, 1350.
Rasulullah (s.a.v.)'a komu olma erefine nazil olabiliriz.

"Kim, benden sonra unutulmu bir snnetimi ihya
ederse beni seviyor demektir. Beni sevende, benimle bera-
berdir." 159
Rasulullah'a olan sevgimizi ispat etmenin yolu, onun
bizim iin belirledii kurallara skca balanmaktr. Biz an-
cak O'nun snnetini yaayarak ve yaatarak sevgimizi ispat
edebiliriz. Birilerinin yapt gibi ylda bir kez Hrka- erifi
ziyaret ederek veya mevlit gecelerinde birka damla gzya
dkerek bununla birlikte slam'dan uzak bir yaant ortaya
koyarak deil.
zahn yaptmz hadisten, dua ve niyazlarmz
tesbihten sonraya brakmann gzel bir ey olduunu anl-
yoruz. Rasulullahn: "On defa "Allahu Ekber", on defa
"Subhanallah" ve on defa da "Elhamdlillah" de, sonra da
Allah'tan ne dilersen dile" sz buna iaret etmektedir.
159 bn-i Mace, 4077.

* ONALTINCI T *
Her Namazn Ardndan Ne Sylenir?
Muaz b. Cebel (r.a.)'den yle rivayet edilmitir.
"Rasululllah (s.a.v.) bir gn Muaz (r.a.)'nn elinden tuttu
ve ona: "Muaz! Vallahi seni ok seviyorum. imdi sana her
namazn ardndan: "Allah'm seni anmak, sana kretmek
ve sana gzel bir ekilde ibadet etmek iin bana yardm et"
duasn hi brakmaman tlyorum." buyurdu.160
* AIKLAMA *
Hadis-i erifin izahna gemeden nce, Muaz b. Cebel
(r.a.) hakknda ksa bir bilgi verelim.
Muaz b. Cebel (r.a.), Ensarn Hazre kabilesinden idi.
Rasulullah (s.a.v.) ile birlikte tm savalara katlmt. Kur'an-
Kerim'i ve ondaki ahkm son derecede iyi bilirdi. Onun bu
alandaki kabiliyet ve bilgisini takdir eden Efendimiz (s.a.v.),
Kur'an' renmek isteyenlerin ona mracaat etmelerini tav-
siye etmitir. Bir hadisinde onun iin yle der:
"mmetim iinde haram ve helali en iyi bilen Muaz
b. Cebel'dir."161 Baka bir hadisinde de: Muaz b. Cebel ne
iyi adamdr."162 buyurmutur.
Rasulullah (s.a.v.), vefatnn son ylnda onu Yemen'e
gndermiti. Yemen'e gittiinde kendisine yklenen grevi
hakkyla yerine getirdi ve orada ki ahaliye slam' gzelce
retti. Efendimizin vefatndan tam yedi yl sonra ebedi
160 Ebu Davut ve Nesai rivayet etmitir. Hadis "sahih" tir.

161 Tirmizi, Kitabu'l Menakib, 33.
162 Tirmizi, Kitabu'l Menakib, 33.
leme irtihal etti. lm nedeni herkesi krp geen veba has-

tal idi. am diyarlarnda ba gsteren bu hastalk Muaz
(r.a.)' da bulmu ve onu sevgilinin yanna gndermiti. Vefat
ettiinde otuz drt yan bitirmiti. Allah ondan raz olsun.
Efendimiz (s.a.v.), Muaz'a nasihat etmeden nce ona olan
sevgisini ortaya koymu sonrada sylemek istedii eyleri
dile getirmitir. Bir hadis-i erifte yle buyrulur:
Kii (Mslman) kardeini sevdiinde mutlaka sev-
diini ona bildirsin. 163
Efendimiz (s.a.v.) 'de, bize bildirdii bu ilkeye gre hare-
ket etmi ve sevdii insanlara mutlaka sevdiini sylemitir,
izahn yapmakta olduumuz hadis bunlardan sadece biri-
dir. Bu ilkenin eitimde ve insanlar aras diyalokta ok b-
yk bir etkisi vardr. Kar tarafn kendisini sevdiini bilen
bir kii verilen nasihat ve direktiflere kulak verecek, seven
kiinin rzasn kazanabilmek iin ok daha fazla gayret gs-
terecektir.
Hadisin muhtevasndan nasihatlemenin nemi anla-
lmaktadr. Rasulullah (s.a.v.) her insana ihtiya duyduu
meselelerde nasihat eder ve onu hayra ynlendirirdi. Bu,
sevdii kiilerde daha da ne kard. Yani sevdii insanlara
dier insanlardan farkl olarak zel nasihatlerde bulunurdu.
Hadis kitaplar bunun rnekleri ile doludur.
rnein; Hz. Fatma (r.anha.), Peygamber Efendimize de-
irmenin eline verdii zarardan dolay ikyette bulunmu-
tu. Bu srada Efendimize (s.a.v.) baz esirler getirilmiti. Bunun
zerine Fatma (r.anha.) hizmetini grdrmek iin esir istemek
zere Efendimiz (s.a.v.)e geldi, ama evde olmad iin
Rasulullah (s.a.v.)' gremedi. Geli sebebini Aie (r.anha)'ya
bildirdi. Peygamber (s.a.v.) gelince Aie (r.anha) durumu haber
verdi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) bize geldi. Biz yata-
163 Ebu Davut, 5124.

mza yatmtk tam kalkacaktk ki bize "Yerinizde durun

buyurdu ve aramza oturdu. Sonra bize yle dedi: "Size
istediinizden daha hayrl bir ey syleyeyim mi? Yatan-
za girdiinizde 33 defa "Subhanallah" 33 defa "Elhamdlil-
lah" 34 defa da "Allahu Ekber" deyiniz. Bu sizin iin bir
hizmetiden daha hayrldr. 164
Bunun bir dier rneide Buharinin aktard u riva-
yettir: Efendimiz (s.a.v.) Abdullah ibn-i mer (r.a.)e Abdul-
lah ne gzel bir adamdr. Ah birde gece namaz klsa!
buyurmutur. 165
Mslmanlar her daim birbirine nasihat etmeli birbirle-
rini hayra ynlendirerek ktlklerin nne gemelidir.
Din nasihattir hadisi Mslman'n dsturu olmal ve hi-
bir knaycnn knamasndan korkmadan her zaman ve her
zeminde hakk dile getirerek genelde insanla zelde ise
Mslmanlara olan nasihat grevini yerine getirmelidir.
Cerir bin Abdillah: Ben Rasulullah (s.a.v.)a namaz klmak,
zekt vermek ve her Mslman'a nasihat etmek zere biat
ettim166 diyerek nasihatin nemini bizlere retmitir. Her
Mslman'a kar samimi olmal ve bu samimiyetin gerei
olarak birbirimize nasihat etmeliyiz.
Hadiste geen Her namazn ardndan ifadesi ile farz
namazlar kast edilmitir. Hadisin son ksmnda yer alan
Sana gzel bir ekilde ibadet etmek iin sz dikkate
ayandr. Zira her Mslman ibadet edebilir ama gzel iba-
det etme erdemine ancak dinini bilen insanlar muvaffak
olur. Gzel ibadet etmek, ancak ibadetlerin art, rkn ve
adablarn bilmekle mmkndr. Bunun da yegne yolu
ilimdir. limsiz yaplan ibadette hayr yoktur. limsiz yaplan
ibadet hatadan yoksun olmaz. Hz. Ali (r.a) yle der:
164 Ebu Davud, 5062.

165 Buhari, Teheccd 2.
166 Buhari, man 42.
limsiz yaplan ibadette, fkh edilmemi bir ilimde

ve manas dnlmeden okunan Kur'an'da hibir hayr
yoktur. 167
Bu nedenle her Mslman gzel ibadet erdemine nail
olabilmek iin tm gayretini ortaya koymaldr. Bununda
yolu ilim renmekten geer. Muaz bin Cebelin ilim hak-
kndaki u mthi szlerini aktarmadan geemeyeceim
lim reniniz. Zira o yalnzlkta en samimi dost,
halvet halinde gerek arkadatr. Dini renmede rehber,
iyi ve kt gnde yardmcdr. Helal ve haram onunla bi-
linir. lim amelin imamdr. Amel ona tabidir. 168
Efendimiz (s.a.v.)in bu emrini yerine getirebilmemiz iin
ilme sarlmalyz. lme sarlmadan gzel ibadet etmemiz asla
mmkn deildir.
167 Gelin Bir Saat man Edelim, sf. 49.

168 er-Rasul vel lim sf, 11.
* ON YEDNC T *
Zikrin Fazileti
Abdullah b. Bsr anlatr: Adamn birisi Ya
Rasulallah, slamn nafile ibadetleri bana ar geldi. Bana,
devaml yapabileceim bir ey syle ki ona smsk sarla-
ym dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.): Dilin devam-
l Allahn zikriyle slak kalsn buyurdu. 169
* AIKLAMA *
Kyametin nemli alametlerinden birisi olan, ilmin or-
tadan kaybolup cehaletin artmas ve ehil olmayan kiilerin
hayatn her sahasnda i bana gelmesiyle slamn tm de-
erlerine saldrlar olmu ve islamn birok kelimeleri ze-
rindeki farkl yorum ve yaklam tarzlar sonucu insanlar
din emsiyesi altnda frka frka olmulardr. Allahtan gelen
vahyi, Allah ve Rasulnn iradesine uygun anlamak yerine,
kolay olan tercih etmiler ve ayetler ile hadisleri kendi akl
ve anlaylarna gre yorumlamlardr. Oysa Rahmet sahibi
Rabbimiz bizlere bildirdii buyruklarn bizzat kendisi ak-
lam ve hi bir kimseye dinine ilave ve eksiltmelerle mda-
hale hakk tanmamtr. i boaltlan manas daraltlan ve
dier dini vecibelerle ilgisi kesilen Kurani kavramlardan
biriside, hi phe yok ki zikir kavramdr.
Gnmzde birok insan ne yazk ki, zikir denilince
sadece Allahu Ekber, La ilahe llallah, Subhanallah,
Elhamdlillah ve Estafirullah gibi bir takm kelimele-
ri belirli saylarda ve zamanlarda defalarca, manasn d-
169 Tirmizi ve bn-i Hibban rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

nmeden, asli vazifelerini bilmeden ve kulluunu icra et-

meden tekrarlama olarak alglamaktadrlar. Asr- saadette
rnei olmamasna ramen, halkalar halinde bir araya gelen
kiiler Allah, Allah! diyerek ya da Allahn baz isimlerini
syleyerek veya sadece Huu! Diyerek Allah zikretme
grevlerini yerine getirdiklerini sanmaktadrlar. Oysa koro
halinde Allah ve Hu diye baran insanlarn karttk-
lar seslerden hibir harf ve kelime anlalmamakta ve ok
naho bir grnt olumaktadr. Driminin rivayetlerinden
birinde, Ebu Musa el-Eari bir sabah namazndan sonra
insanlar halkalar eklinde ellerinde talar olduu halde
emir-komuta ile 100 defa Subhanallah, 100 defa Lailahe llal-
lah ve 100 defa Allahu Ekber derlerken grd ve bu duru-
mu Abdullah b. Mesud ile grt. Abdullah b. Mesud
duyduklarna ok kzarak doruca mescide gitti ve Ey
mmeti Muhammed Helaknz ne kadarda yaklat. Hem de
aranzda bunca sahabi varken, Rasulullahn kefeni daha
nemlenmedi, yemek taba henz krlmad. Siz Muhammed
mmetinden daha ok mu hidayet zerindesiniz yoksa dala-
let (sapklk) kapsn aanlar msnz? dedi. Onlar: Ey Ab-
dullah, vallahi iyilikten baka maksadmz yoktur deyince
Abdullah: Nice hayr uman insanlar var ki asla umduu
hayr bulamamtr diye cevap verdi. Amr b. Selemenin
bildirdiine gre bu adamlarn ounluu haricilerle birlikte
Nehrevanda Mslmanlara kar savamlardr.
slamda, batl ve bidat yolundan hayra ulamak yok-
tur. slama gre niyet, amel ve yol-yntem meru olmaldr.
Bilinmelidir ki, Kuranda birok manalar ihtiva eden Z
vch kelimeler vardr. Mukatil b. Sleyman: Kii
Kuranda ki birok vecihleri grmedike hakiki fakih olamaz di-
yerek bu incelie dikkat ekmitir.
slam limleri, Kuranda zikr kavramnn 17 mana-
da kullanldn tesbit etmilerdir. Bu 17 mana unlardr:
Bir eyi telaffuz etmek, unutmamak iin bir eyi zihin-

de hazr bulundurmak, sadrda hsl olan ey, amele devam
etmek, dilin zikri, hfz (hatrda tutmak), taat ve ceza, be
vakit namaz, beyan, Hadis, Kuran, eraitleri bilmek, eref,
ayp, kr, Cuma namaz ve kalbin zikri. Kuranda geen
zikra kelimeside zikir anlamndadr. Sfiyyeye gre ise
zikir, Allah belli bir takm kelimelerle ve cmlelerle anmak-
tr. Yce Allah (c.c.) yle buyuruyor:
Ey iman edenler, Allah oka zikredin. (33
Ahzab/41)
Bu ayetin tefsirine dair bn-i Abbas yle der: Hibir
kimse akln yitirmedike, Allah zikretmeyi terk ettii iin
mazur saylamaz. Allah oka zikretmenin anlam, Allah
asla unutmamaktr. Hkim, bn-i Hibban, Ebu Yala ve
Ahmed b. Hanbelin Ebu Said el-Hudriden rivayetle naklet-
tikleri bir hadis-i erifte Rasulullah (s.a.v.) yle buyuruyor:
Allah zikretmeye oka devam ediniz. Tki insan-
lar size deli deyinceye kadar.
Yine bu konuda Said b. Cbeyr yle der: Zikir Al-
laha itaat etmektir. Allaha itaat etmeyen kimse isterse pek
ok defa Subhanallah desin, Lailaheillallah desin, Kuran
okusun Allah zikretmi olmaz.
Allah zikretmek farzdr. Allah zikir yalnzca dille
olmaz. Mslman hem dil hem kalp hem amel hem de niyet
ve ihls ile Allaha itaat etmelidir. Hayatn belirli vakitlerin-
de belirli saylarla bir takm kelime ve cmleleri syleyerek
deil; gece gndz her an tevhid ve ihls zere Allahn
buyruklarn hatrda tutarak, Allahn rzasna muvafk ha-
reket etmektir. nk Allahn rzasna gre yaayp, slami
hkmleri hayatta ihya etmenin karl cennet ve cemal-i
ilahidir. Rabbimiz yle buyuruyor:
O halde siz beni ann ki (zikredin) bende sizi ana-
ym. Ve bana kredin, nankrlk etmeyin. (2 Baka-

ra/152)
Allahn ismini gndemde tutarak, Allah adna i yap-
mak ve yaptklarmz Allah dedii iin yapmann karl,
Allahn kuluna rahmetiyle tecelli ederek ona sevap vermesi
ve balamasdr.
Bakara Suresi 152. ayette de belirtildii gibi, biz nan-
krlk etmeden, hamd ederek ve krederek Allah zikre-
dersek Allahta karln verecektir.
Yukarda ki hadiste de belirtildii gibi; milyarlarca fi-
kir, tercih, teklif, arzu ve menfaatlerin olduu, ou zaman
da att bir dnemde tek bir yola uyan, sadece Allahn
iradesi ve emirleri istikametinde bir hayat yaayan Msl-
manlara, dier insanlar deli diyeceklerdir. Haramdan,
faizden, rvetten, zinadan, fuhiyat ve malayaniden uzak
duran, Allahn hadlerini kabul edip, erdemli-faziletli bir
hayat tarzn seen gvenilir, drst ve doruluk timsali
olan Mslmanlar onlara gre delilerdir. nk onlar nle-
rine kan frsatlar deerlendirmeyip, iyilik ve takva zere
yardmlamak mallar ve nefisleriyle Allaha ibadet etmekte
ve topluca Allah zikretmektedirler. Bu balamda sofilerin
sz olan deli olunmadan veli olunmaz. sz ile aklamakta
olduumuz bu hadis arasnda bir uyum olduu sanlmama-
ldr. nk slam da ne velilik messesesi vardr ne delil-
lik(!). Allahn istedii ekilde iman eden, Rasulullahn sn-
netine uygun amel ileyen her mmin velidir. Allah katnda
stnlk ancak Takva iledir. Mslmanlar takva zere bir
hayat yaadklar zaman Allah zikretmi olurlar. Rabbimiz
Hicr Suresi 9. ayette yle buyurur.
phesiz ki o zikri biz indirdik ve onun koruyucusu
da elbette biziz.
Kuran takva sahipleri iin bir rehberdir. Dosdoru yo-
lun klavuzudur. Kurann tm ayetlerini okumak, onlar
zerinde dnmek, onlar tebli etmek, o ayetlere gre

hayat yaamak, Kuran ilimlerini renmek ve retmek,
Kurann hkmlerini korumak, Kurana ve slama sald-
ranlara kar cihad etmek, mmet ve kardelii tesis ve ilim
ehli limler yetitirmek adna mallardan harcamalar yap-
mak, Kuran hkmlerinin hayatla btnlemesi adna be-
denen hizmet etmek birer zikirdir.
Yine Rabbimiz Al-i mran Suresi 191. ayette yle bu-
yuruyor.
Onlar ki, ayakta iken, otururken, yanlar zerine ya-
tarken Allah anarlar (zikrederler), gklerin ve yerin yara-
tln dnrler (ve yle derler): Rabbimiz, sen bunla-
r bo yere yaratmadn. Sen mnezzehsin. Bizi atein aza-
bndan koru !
Btn bu sylenenlerden sonra unu anlyoruz ki,
Mslman n 24 saati zikir olmaldr. Yerken-ierken, ge-
zerken, ticaret yaparken, evlenirken-boanrken, insanlarla
grrken-ortaklk yaparken, uyurken-uyanrken, hastala-
nnca, lm deinde her halkarda Allah anmaldr.
Mslman, hayatnn her annda Allah hatrnda tutmal ve
ondan gafil olmamaldr. Kalbin masivallah ile megul iken,
dilin tesbih, tehlil ve tahmidi zikir deildir. Kalbin gafleti
annda dilin tesbih, tekbir, tehlil ve tahmidi ise etkisiz ve
zayf bir zikirdir. Bu zikri yapan dil gnah ileyen, bo ey-
ler konuan bo duran dilden stndr. En stn zikir ise,
dilin sylediinin kalbe yerlemesi, iman olarak, istikrar
bulmas ve azalara tesir ederek hayata yn vermesidir. Yce
Allah gnlden, itenlik ve takva ile zikretmemizi emredi-
yor:
Rabbini iinden yalvararak ve korkarak, yksek ol-
mayan bir sesle sabah akam an (zikret) ve gafillerden ol-
ma! (7 Araf/ 205)
* ON SEKZNC T *
Allah Anmann Fazilet Ve Deeri
Ebu Hureyre (r.a.)den rivayet edildiine gre
Kim bir yere oturur veya bir yere yaslanr da orada
Allah zikretmez (anmaz) ise, Allahtan ona bir pimanlk
ve eksiklik yazlr. 170
* AIKLAMA *
Rasulullah (s.a.v.) dan, bu anlamda bir ok hadis-i erif
varid olmutur:
Kim bir yere oturur ve Allah anmadan oradan kal-
karsa, o kiide Allahn rahmetinden bir noksanlk vardr.
Kim bir yerde yatar da orada Allah zikretmezsa onda
Allahn rahmetinden bir noksanlk vardr. Kim bir md-
det yrr ve bu esnada Allah zikretmezse, Allahn rah-
metinden onda bir noksanlk vardr. 171
mam Mslimin rivayet ettii bir hadiste, Hz. Aie
(r.anha.) Rasulullah (s.a.v.) yle niteler:
Rasulullah (s.a.v.), hayatnn her annda Allah zikre-

derdi. 172
Yani, yemesinde, imesinde, oturmasnda, kalkmasnda
hasl hayatnn her alannda Allah zikrederdi. Hibir ey
onu, Rabbini zikretmekten alkoyamazd. Rasulullah
170 Silsiletu Ehadisis Sahiha. Hadis sahih tir.

171 Ebu Davut, Edep 31. Hadisin son ksm bn-i Hibbandan alnmtr.
172 Mslim, 2073.
(s.a.v.)n bu tutumu tm insanlar iin rnek tekil etmeli,

onu kendisine rehber edinmi bir Mslman tpk onun gibi
her annda Allah zikretmelidir.
Bir mecliste oturup da Allah zikretmeden oradan
kalkan bir topluluk sanki l eek yeyipte kalkanlar gibi-
dir. Bu oturma onlar iin bir pimanlk olur. 173
Mslman bir kul gittii her yerde dinini yaamal ve
yaatmaldr. Eer, Allahn gndeme getirilmedii ve bo
eylerin konuulup, tartld bir meclise rast gelirse ya
oray terk etmeli ya da orann havasn slami bir hava ile
deitirmelidir. Mslman bulunduu ortamdan etkilenen
deil, bulunduu ortamlar etkileyen kimsedir. Bizler otur-
duumuz ortamlarda Allah, Rasuln ve slami meseleleri
gndem etmez ve bu ekilde oradan ayrlrsak o zaman san-
ki eek eti yenen bir sofradan ayrlan insanlar gibi oluruz ve
bu oturmamz bizim iin bir pimanla dnr. Byle bir
mecliste oturmak acaba nasl pimanlk olur diye akla bir
soru gelirse bunun cevab baka bir Hadis-i erifte yle
verilmitir:
len her insan mutlaka piman olacaktr.
Rasulullahn huzurunda bulunanlar: Ya Rasulullah onun
pimanl da nedir? diye sorunca Efendimiz (s.a.v.):
Eer iyi bir kimse ise iyiliklerini artrmadna piman
olur. ayet kt bir kimse ise ktlklerinden vazgeme-
diine piman olur. 174 buyurdu.
Allah anmakszn bir mecliste oturmak kt bir ey
olduuna gre, kii bu ktl terk etmedii iin piman-
lk duyacaktr. Efendimiz (s.a.v.) oturduumuz meclislerden
kalkarken yle demeyi bizlere retmitir:
Kim bir mecliste oturur da orada ok bo sz syler-
173 Ebu Davut rivayet etmitir. Bkz. Hsnl Mslim sf. 12.
174 Rudani.
se, sonra da o meclisten kalkmadan nce yle derse mut-

laka o mecliste ilenen gnahlar balanr:
Subhanekallahmme ve bi hamdik ehed enla ilahe illa
ente estafiruke ve etubu ileyk. 175
Oturduumuz yerlerde ayet Allah zikredersek o za-
man u mjdeye mazhar oluruz.
Her hangi bir topluluk Allah anmak iin bir araya
gelir sonra da ayrlrsa mutlaka onlara: Gnahlarnz ba-
lanm olarak kalkn denilir. 176
O halde ey Mslman! Tm ortamlarn zikir meclisi
haline getir. Gittiin her yeri Allahn anld bir ortam yap.
Unutma ki sen Allah zikretmek iin varsn. Allah dilinle
zikrettiin gibi yaantnla da zikret ki, Allah unutmu in-
sanlar lisan- halin ile yaptn bu zikirden etkilenerek Al-
lah hatrlasnlar.
175 Tirmizi sahih olarak rivayet etmitir. Bkz. el-Ezkar 767.

176 Ahmed b. Hanbel rivayet etmitir. Hadis sahihtir.
* ONDOKUZUNCU T *
Gnahlardan Uzaklamak, Allaha taate Ve Onu
Zikretmeye Azimle Devam Etmek
Hz. Enesin annesi mm Sleymden yle rivayet
edilmitir: O bir gn Peygamberimize Ey Allahn Rasul
bana bir tavsiyede bulun dedi. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) ona: Gnahlardan uzakla nk bu hicretin en fazi-
letlisidir. Farz olan ibadetleri muhafaza et bu da cihadn
en faziletlisidir. Allah da oka zikret nk sen Allahn
huzuruna Onu ok zikretmekten daha sevimli bir amelle
varamazsn buyurdu. 177
* AIKLAMA *
Hadisi izah etmeye gemeden nce Hadisin ravisi olan
mm Sleym (r.a.)in biyografisini vermekte yarar gryo-
ruz. Ensarn Hazre kabilesine mensup olan bu deerli ha-
nm sahabinin gerek ad Sehle binti Milhandr. sminin
Ramle olduu da sylenmitir. Kendisine Rmeysa ya
da Gumeysa da denir. Ancak mm Sleym diye me-
hur olmutur.
mm Sleym (r.a.), birok fazileti kendisinde bulundu-
ran bir hanmd. man, takvas, iffeti, cmertlii ve cihad ile
n yapmt. Rasulullah (s.a.v.) n yannda ayr bir yeri vard.
Kendisi, Malik b. Nadr isimli bir mrikle evli idi. man etti-
i srada kocas Malik yannda deildi. Malik dnpte kar-
snn Hz. Muhammede tabi olduunu renince ok fke-
lendi ve: Sende mi sapttn? dedi. mm Sleym (r.a.): Ha-
177 Taberani ceyyid bir snatla rivayet etmitir.

yr. Ben saptmadm. Sadece sz edilen zat iman ettim dedi. O,

olu Enesede islam telkin etti. Enes daha ok ufakt. Buna
ramen Kelime-i ahadet getirerek kck kalbine slam
yerletirdi. Tm bu olanlar karsnda Malik, deliye dnm-
t. Einin ve ocuunun islam kabullenmesine tahamml
edemeyerek am a gitti. Ama ilahi takdir onun eceline
hkmetmi ve yolda karsna kan bir dman tarafndan
ldrlmeyi kararlatrmt. Dmanndan ald bir kl
darbesiyle cann teslim etti.
ocuuyla tek bana kalan mm Sleym, biricik
yavrusunu gzelce yetitirmeye balad. Bir ara olunu
efendimize gtrerek Ya Rasulullah herkes sana bir hediye
veriyor benim ise olum Enesten baka hibir eyim yok.
te onu sana hediye ediyor ve senin hizmetine adyorum, ne
olur onun iin dua et dedi. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.),
Enes (r.a.) iin: Allahm onun mal ve evladn oalt. diye-
rek dua etti. Allah-u Tel Peygamberinin duasna icabet
ederek Hz. Enesin maln ve zrriyetini oaltt.
mm Sleym ok soylu ve asil bir kadnd. Dul oldu-
u iin birok taliplisi vard. Ama o nceden verdii bir sz-
den dolay bunlarn hibirisini kabul etmiyordu. Kendi ken-
dine verdii sz yerine getirince evlenme tekliflerini deer-
lendirmeye balamt. O srada kendisi gibi asil birisi olan
Ebu Talha el-Ensar evlenme teklifini kendisine arz etmek
iin geldi. Ama o hl iman etmemi bir mrikti. Teklifini
mm Sleyme iletti. mm Sleym biraz dndkten
sonra gzel bir slup ile: Ebu Talha! Gerekten de senin
gibi birisini geri evirmek uygun deildir ama sen kfir bir
insansn. Ben ise Allaha iman etmi bir kadnm. Bir Ms-
lmann kfirle evlenmesi dinime gre olacak ey deildir.
Sen iman etmeden bu ie scak bakamam diyerek Ebu Tal-
hann evlenme teklifini reddetti.
Ebu Talha bu mazereti pek inandrc bulamamt.
mm Sleyme: Hayr, senin gerek amacn altn ve g-

mtr. Sen bu nedenle beni reddettin dedi. Sylediklerin-
de samimi olduunu Ebu Talhaya inandrabilmek iin
mm Sleym: Eer sen iman edersen senden hibir mihir
almayacam. Benim mihrim senin islamn olacaktr diye-
rek ne kadar samimi olduunu ortaya koydu. Aralarnda
geen konumalar gzelce tahlil eden Ebu Talha: Peki,
bana bu konuda kim yardm edebilir diye sordu. mm
Sleym: Tabi ki Allah Rasul dedi. Hi vakit kaybetmeden
Allah Rasulunn yanna giden Ebu Talha orackta Msl-
man oldu. Onun iman ettiini iiten mm Sleym sznde
durarak hi mihir almadan onunla evlendi. Tabiiden Sabit
b. Eslemi der ki:
Biz mm Sleymin mihrinden daha gzel bir mihir
duymadk. Kendisinin mihri slam idi.
mm Sleym kendisine ait hurmalklardan birisini
muhacirler arasnda datlmak zere Rasulullaha vererek
ne kadar cmert olduunu ispatlamtr. O, kadn olmasna
ramen harp meydanlarndan geri durmamtr. Uhut,
Huneyn ve Hayber gibi savalara katlm; savalarda m-
cahitlere yiyecek ve iecek tayarak hizmet etmi, yarallar
tedavi ederek slamn muzaffer olmasnda byk bir rol
oynamtr. Rasulullahtan on drt hadis rivayet etmitir.
Onun fazilet ve stnlkleri anlatmakla bitmez. mm
Sleym, bizzat Rasulullah (s.a.v.) tarafndan cennetle mjde-
lenmitir. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
Cennete girdim, derken bir ayak sesi iittim: Bu
kim? diye sorduumda: Bu, Enes b. Malikin annesi
Gumeysadr dediler. 178 Allah ondan raz olsun. 179
Bkz: Buhari, Fadailu Ashabin Nebi 6.

178
Bkz: Cennetle Mjdelenenler Hanm Sahabiler, Ahmet Halil Cuma.

179
85-104 ayrca bkz: Sahabe Hayatndan Tablolar, c: 3, sf, 525538.

Hadis-i erifi madde altnda incelememiz mmkn-

dr.
Hicretin mahiyeti
Farz olan ibadetleri muhafaza etmek
Allah ok zikretmek
1) Hicretin Mahiyeti: Hicret lgatte bir eyi terk et-
meye ve ondan uzaklamaya kullanlr. Istlahta ise: Kf-
rn ve kfr kanunlarnn hkim olduu bir beldeden, s-
lam n hkim olduu bir beldeye g etmeye denir. zahn
yaptmz hadiste Rasulullah (s.a.v.); Gnahlardan uzakla-
may En efdal hicret olarak nitelendirmitir. Buharinin
rivayet ettii u hadis erh etmeye altmz hadisin bu
ksmn aklar mahiyettedir. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
Muhacir Allahn yasakladklarn terk eden kimse-
dir. 180
slam limlerinin taksimine gre hicret; Hicret-i Haki-
kiye ve Hicret-i Hkmiye olmak zere ikiye ayrlr.
(1) Hicret-i Hakikiye: Kfr diyarndan slamn ege-
men olduu beldelere gitmek.
(2) Hicret-i Hkmiye: Gnah, masiyet ve ktlkler-
den uzaklamak.
Baz limler bunu, Hicret-i Zahiriye ve Hicret-i Batniye
diye de adlandrmlardr.
nceleri iman muhafaza etmek iin kfr diyarlarn-
dan islamn egemen olduu diyarlara g vard. Ama Mek-
kenin fethedilmesiyle Rasulullah (s.a.v.) hicrete yeni bir boyut
kazandrd. Rasulullah, erhini yaptmz hadisi Mek-
kenin fethinden sonra sylemitir. diyenler vardr. Mek-
kenin fethinden nce hicret sadece slami beldelere g an-
lamnda kullanlrken fetihten sonra gnahlardan g etme-
180 Buhari, man 3.

ye de mecazen kullanlmtr. Hadis, bu izahlarla birlikte

yeniden okunduunda daha iyi anlalacaktr.
2) Farz Olan badetleri Muhafaza Etmek: Farz olan
ibadetleri muhafaza etmek en efdal cihat olarak nitelendi-
rilmitir. Aslnda burada vurgulanmak istenen ey farz iba-
detlere zen gstermektir. Bu nedenle Farz olan ibadetleri
muhafaza et. buyrulmutur.
Rasulullah (s.a.v.) baz ibadetler iin cihad lafzn
kullanm, hatta bu ibadetlerin en efdal cihat olduunu be-
lirtmitir.
rnein: Cihadn en faziletlisi kabul edilmi bir
hacdr 181 buyurmutur. Bunun nedeni iki ekilde aklan-
mtr.
a) slamda ki baz ibadetler kimi durum ve artlara g-
re bazlarndan daha stn ve nceliklidir. Cihat farz- ayn
ve farz- kifaye olmak zere ikiye ayrlr. Cihat Farz- ayn
konumuna geldiinde kii iin en efdal ibadet (lerden birisi)
saylr. Farz- kifaye olduunda ise kiinin ncelikle kendisi-
ne farz olan dier amelleri eda etmesi sonra da kifaye olan
cihad yerine getirmesi gerekir. rnein Hac farizasn he-
nz yerine getirmemi ve Haccn artlar kendisinde olu-
mu birisi cihadn Farz Kifaye olduu bir zamanda hac ile
cihad arasnda bir tercih yapmak durumunda kalsa kesinlik-
le hacc tercih etmelidir. nk bylesi bir anda hac o kiiye
Farz- Ayn iken cihat Farz Kifaye konumundadr. Farz
ayn olan bir ibadeti Farz- Kifaye olan bir ibadetten nce
yapmann gereklilii herkese bilinen bir eydir. Dolaysyla
bylesi bir kii iin Hac, cihattan ve o an iin kendisine farz
olmayan dier tm ibadetlerden efdaldir. Bu nedenle baz
ibadetlerin deerlerinden stn olduunu bildiren naslar
okunurken bu kaide gz nnde bulundurulmaldr.
181 Buhari, Cihad 3.

b) Amellerin efdallii kiiden kiiye gre de deiir.

Kimisi iin bir ibadeti eda etmek ok deerli iken, dier bir
kimse iin ayn ibadeti eda etmek o kadar deerli deildir.
u hadisler bu nevidendir.
Sahabiler: Ey Allahn Rasul hangi Mslman daha
stndr diye sordular. Rasulullah: Mslmanlarn elin-
den ve dilinden selamette olduu kimsedir buyurdu. 182
Bir adam: Ya Rasulullah! Hangi slam daha hayrl-
dr. diye sordu. Rasulullah (s.a.v.): Yemek yedirmen, tan-
dn ve tanmadn kimselere selam vermendir buyur-
du. 183
Abdullah b. Mesud der ki: Bir gn Ya Rasulullah, en
faziletli amel hangisidir? diye sordum. Rasulullah (s.a.v.):
Vaktinde klnan namazdr buyurdu. 184
Bu noktada hadisleri oaltmak mmkndr.
Rasulullahn ayn soruya farkl farkl cevaplar vermesinin
nedeni sahabilerinde grd eksiklii gidermek veya onla-
rn daha yce bir konuma gelmesini salamakt.
rnein, kimi sahabiler selam vermekte geveklik gs-
teriyorlard. Rasulullah onlarn bu eksikliini gidermek iin
en efdal amel hangisidir diye sorulan sorulara ncelikli ola-
rak; selam vermenizdir diye cevap veriyordu. Ya da na-
maz tam vaktinde klmayan birisine En efdal amel namaz
vaktinde klmandr. eklinde cevap veriyordu. Dier ha-
dis-i erifler iinde ayn eyleri syleyebiliriz. zahn yapt-
mz mm Sleym hadisin de ayn ekilde anlamamz
mmkndr. Yani cihat o an iin mm Seleyme farz de-
ildi. Bu nedenle onun yapaca en faziletli cihat, Allahn
farz kld ibadetleri muhafaza ederek yerine getirmekti.
182 Buhari, man 4.

183 Buhari, man 5.
184 Buhari, Cihad 1.
Buna binaen Rasulullah (s.a.v.) ona: Farzlar muhafaza et

buyurdu.
3) Allah ok Zikretmek:
Rasulullah (s.a.v.) bu konuyla ilgili olarak baka bir hadi-
sinde yle buyurur:
Kul kendini Allahn azabndan kurtarma konusun-
da zikirden daha etkili bir ibadet ilememitir. 185
Kuran- Kerimde Allah ok zikretme ile ilgili olarak
yle buyrulur:
Ey iman edenler Allah ok zikredin, onu sabah ak-
am tesbih edin (33 Ahzab/41,42)
Bu, Allah tarafndan iman iddiasnda bulunan herkese
yklenmi bir grevdir. Allah zikretmek miminlerin iidir.
Zikir hakknda yaayan ehit Seyyid Kutup yle der:
Allahu Tely zikretmek, kalbin onunla temas, Ona
yaklamas ve Onu unutmamasdr. Yoksa zikir demek ku-
ru kuruya dili hareket ettirmek demek deildir Zikir, ku-
lun rabbini tefekkr ettii ve kalbinin onunla bir olduu her
hale amildir. 186
nsanolu her konutuundan hesaba ekilecektir. Her
konutuu onun aleyhindedir. Ancak Allah zikretmesi
bunun dndadr. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
demolunun tm konumalar aleyhinedir, lehine
deil. Ancak iyilii emretmesi, ktlkten sakndrmas ve
Allah zikretmesi bundan mstesnadr. 187
Allah bizi, kendisini oka zikredenlerden ve hayatn
bo konumalarla deil, faydal eylerle dolu dolu geiren-
lerden eylesin. (min)
185 Tirmizi Daevat, 6.

186 Fi Zilal, c. 12,sf.48.
187 Tirmizi, 2412.
* YRMNC T *
Sabah Namaznn ki Rektlk Snnetinin Fazileti
Aie (r.a.) den rivayet edildiine gre Rasulullah (s.a.v.)
yle buyurmutur:
Sabah namaznn iki rektlk snneti dnya ve iin-
dekilerden daha hayrldr. 188
* AIKLAMA *
Rasulullah (s.a.v.)n sabah namaznn snnetine, verdii
nem dier namazlarn snnetlerine verdii nemden ok
daha fazladr.
bn-i Kayyimin de belirttii gibi Rasulullah (s.a.v.) yolcu-
lua ktnda sabah namaznn snneti hari hibir snnet
namazn klmazd.189 Bu da bize Rasulullahn bu namaza ne
kadar ihtimam gsterdiini ifade etmekte yeterli bir delildir.
Bu namazn dnya ve iindekilerden daha hayrl olmasn
limler yle izah etmitir.
(1) Dnya metandan daha deerlidir
(2) Dnya fanidir. Dnya nimetlerini elde edebilmek
iin zahmet ve sknt ekilmektedir. Sabah namaznn sevab
ise bakidir. Onun ecir ve sevabn elde edebilmek iin zah-
met ve sknt ekilmemektedir. Bu adan sabah namaznn
snneti dnyalklardan daha hayrl olur.
Sabah namaznn snnetinin fazileti hakknda bir takm
188 Mslim, 725. Tirmizi, 418.

189 Zadl Med Fi Hedyi Hayril bad c,1 sf. 448.
hadisler varid olmutur. imdi onlardan bir kan buraya

aktaralm.
Rasulullah (s.a.v.) buyurur ki: phesiz ki bu iki re-
ktlk namaz bana tm dnyadan daha sevimlidir. 190
Hz. Aie der ki: Rasulullah (s.a.v.)n sabah namaz-
nn iki rekt kadar srarla devam ettii baka bir nafile
namaz yoktur. 191
Yine Hz. Aie der ki: Allahn Rasul (s.a.v.) leden
nceki drt rekt ve sabah namazndan nce ki iki rekt
hi terk etmezdi. 192
Rasulullah (s.a.v.) sabah namaznn snnetini ok hafif
klard. Yani tadil-i erknna hakkyla riayet eder ama krat
ve namaz ierisinde ki dualar fazla uzatmazd. Bu, Onun
srekli riayet ettii bir detiydi.
Baknz mminlerin annesi Hz. Aie bu mesele hakkn-
da ne diyor: Rasulullah (s.a.v.) sabah namazndan nce kld-
iki rekt yle hafif klard ki, ben (kendi kendime) acaba
Fatiha suresini okudumu ki? derdim. 193
Bu namaz ok hafif tutmasnn hikmeti yle izah
edilmitir.
(a) Sabah namaznn farzn vakit girer girmez klabil-
mek iin
(b) Rasulullah (s.a.v.) gece namazn klmaya nce iki re-
ktlk hafif bir namazla balar, bununla da sonra klaca
namazlar iin daha evik ve daha hazrlkl olmay amalar-
d. Bunu gndzn ilk namaz olan sabah namaznn snne-
tinde de yapm ki, sonra klaca namazlarda daha canl ve
neit olsun.
190 Mslim, 725.

191 Buhari, 1163.
193 Mslim, 724.

(c) Kiinin uykudan uyandnda bir mddet kendine

gelemedii tartlmaz bir gerektir. Rasulullah (s.a.v.), insan-
larn bu zelliini bildiinden dolay hem kendilerine kolay-
lk olmas hem de sabah namaznn farzn daha huulu eda
edebilmeleri iin sabah namaznn snnetini byle hafif tut-
mutur.
Rasulullah Sabah Namaznn Snnetinde Ne Okur-
du?
Efendimiz (s.a.v.) bu namaz klarken okuduu birka
farkl ayet veya sure vardr. Bunlar srayla yledir.
(a) Birinci rektta Kafirun suresini ikinci rektta da
ihls suresini okurdu. 194
(b) Birinci rektta Bakara Suresinin 136. ayetini, ikinci
rektta da Al-i mran Suresinin 52. Ayetini okurdu. 195
(c) Birinci rakatta Bakara Suresinin 136. Ayetini, ikinci
rektta da Al-i mran Suresinin 64. Ayetini okurdu. 196
Sabah Namaznn Snnetini Karan Kimse Ne Ya-
par?
Sabah namaznn snnetini karan kimsenin bunu sa-
bahn farzndan sonra klmas veya gne doduktan sonra
klmas caizdir. Bu, limler arasnda tartmal bir konudur.
Ama tercih edilen gre gre gne doduktan sonra kl-
mak daha efdaldir. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
Kim sabah namaznn iki rektlk snnetini kla-
mamsa gne doduktan sonra klsn. 197
194 Mslim, 726.

195 Mslim, 727.
196 Mslim, 727.
197 Tirmizi, 423.

* YRMBRNC T *
Namazda Saa-Sola Bakmamak
Ebu zer (r.a.)den rivayet edildiine gre Rasulullah
(s.a.v.) yle
buyurmutur:
Kul namazda iken yzyle saa sola dnmedii s-
rece Alla onunla ilgilenir, ona ynelir. Kul, ne zaman ki
yzn saa sola evirirse, Allahta onunla ilgilenmeyi,
ona ynelmeyi brakr. 198
* AIKLAMA *
Kul namazda iken mecbur olmad mddete sana
ve soluna yzn evirmemelidir. nk kul namaz esna-
snda btn vcuduyla beraber yzn kbleye dnk bu-
lundurduu srece Allahn rahmet, mafiret ve ihsan
nazarda kula evrilmi olur.
Kul zaruret ve ihtiya bulunmad halde ban saa
veya sola evirecek olursa, o andan itibaren Allah (c.c.) rah-
met nazaryla o kula bakmaktan vazgeer. Bu konuda ok
korkutucu hadis-i erifler varit olmutur. Rasulullah (s.a.v.)
yle buyurur:
Namazlarnda gzlerini semaya kaldran kimselerin
neyi var? Onlar ya bu yaptklarna son verirler ya da gzle-
ri kr olur.199
Hz. Aie der ki: Rasulullah (s.a.v.)a namazda iken saa
198 Ahmed b. Hanbel ve Nesai rivayet etmitir. Hadis hasen dir.

199 Buhari, Ezan 92.
sola dnme (nin hkmn) sordum. Rasulullah (s.a.v.): Bu,

eytann namazndan ald bir almadr. buyurdu. 200
Tabiki bu ifadeler zaruret olmakszn saa-sola bakan-
lar kapsamaktadr. Bir ihtiya halinde saa veya sola bak-
mann caiz olduu snnetle sabittir. Bunun delili Ebu Da-
vutun rivayet ettii u hadistir.
Sabah namaz iin ikamet getirilirdi. Rasulullah
(s.a.v.) namaza durdu ve da yoluna bakyordu. 201
Hadisi erifte anlatlan bu olay Huneyn seferinde vuku

bulmutur. Efendimiz (s.a.v.) Huneyn seferine giderken gece
vakti bir yerde konaklam ve sabaha kadar kendilerini g-
zetleyecek bir gnll istemiti. Rasulullah (s.a.v.)n bu tale-
bine sahabeden Enes b. Mersed (r.a.) yant verdi. Mnasip bir
tepeye konulanp sabaha kadar ortal gzetledi.
Rasulullah (s.a.v.) sabah olup namaza durduunda Hz. Enes
hala gelmemiti. Gz yollarda kalan Rasulullah (s.a.v.) bu
nedenle namazda devaml olarak da tarafna bakyordu. Bu
olay bir ihtiya halinde gz ile saa veya sola bakmann caiz
olduuna ak bir delildir. Ama sadece ihtiya ve zaruret
haline has bir cevazdr. Aksi halde ho bir davran deildir.
Unutmayalm ki; Zaruretler yasak olan eyleri mbah k-
lar 202
Hanefi limleri kulun namazda iken ynn kbleden
evirmesini madde altnda incelemilerdir.
(a) Yz kbleden evirmek ki bu mekruhtur.
(b) Gz kbleden evirmek Her ne kadar da bunda
bir saknca olmasa da yapmamak daha iyidir.
(c) Gs evirmek. Bu hareketin namaz bozaca
hususunda limler arasnda bir ihtilaf yoktur. nk nama-
200 Buhari, Ezan 93.

201 Ebu Davut, 916.
202 el-Veciz fil Kavaidil fkhiyye sf, 67.
zn farzlarndan birisi kbleye ynelmektir. Kii kendi bede-

nini kbleden evirdii zaman namazn farzlarndan birisini
terk etmi olur ki bu da namaz zarar verir.
Vahidi, Ebu Hureyre (r.a.) nin yle dediini rivayet
eder:
Filanca ban ge kaldrarak namaz klard. Bunun
zerine Mminun suresinde ki Onlar namazlarnda huu
ierisindedir ayeti nazil oldu. 203
Bu rivayetten anlaldna gre namazda ge veya
saa sola bakmak huuya engeldir. Gerek mminler na-
mazlarn huu ierisinde eda ettikleri iin onlarn gereksiz
yere saa veya sola bakmalar sz konusu deildir.
203 Tecrid-i Sarih c,2, sf, 718.

* YRM KNC T *
hls Ve Samimiyetin Fazileti
Muaz b. Cebel yle anlatr:
Bir gn Rasulullah (s.a.v.)a: Ya Rasulullah bana bir tav-
siyede bulun dedim. Rasulullah (s.a.v.) bana: Dininde sa-
mimi ve ihlsl ol az amel sana yeter. buyurdu.204
* AIKLAMA *
hls: badet ve taatler de gsterie yer vermeden srf
Allah rzasn dnmek ve sadece Allah iin amel etmek
demektir. hls, ibadetlerin kabulnde ki temel arttr. O
olmakszn amellerin kabul sz konusu deildir. bn-i Kesir
der ki: Amelin kabul edilmesi iin iki art vardr. Birincisi
sadece Allah iin olmas, ikincisi eriata uygun olmasdr
205
mam Nevevi, Fudayl b. yad (rh.a.)n yle dediini

nakleder:
nsanlar iin amel ilemeyi terk etmek riyadr. Srf on-
lar iin amel ilemekte irktir. hls ise Allahu Telnn bu
iki eyden seni afiyette klmas/uzak tutmasdr. 206
Hadis-i erif, ihlssz ok amel ilemektense ihlsl az
amel ilemenin daha iyi olduuna vurgu yapmaktadr. Bu-
rada ki az amel ifadesinden farz ve vaciplerin terk edilme-
si gibi bir anlam karmak son derece yanltr. Kimileri bu
204 Hkim rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

205 Tefsiru bn-i Kesir, c, 1, sf: 214.
206 erhul Erbain, sf, 34.
hadisi delil getirerek birok ameli terk etmitir. Bu son dere-

ce hatal bir tutumdur. Bylesi bir anlaya sahip olanlarn
bir an nce Allaha tvbe ederek zerlerine farz ve vacip
olan amelleri yerine getirmeleri gerekmektedir.
* YRM NC T *
Haceti Olan Kimse
Osman b. Huneyf (r.a.) den yle rivayet edilmitir:
Gzleri grmeyen bir adam Rasulullaha (s.a.v.) geldi
ve: Ya Rasulullah! Allahn, gzmdeki bu sknty gider-
mesi iin bana dua et dedi. Allah Rasul (s.a.v.) adama: Di-
lersen dua edeyim, dilersen bu adam tehir edeyim ki bu
senin iin daha hayrldr buyurdu. Kr adam: Fakat Ya
Rasulullah, gzlerimin olmamas bana ok meakkat veri-
yor dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) adama: Haydi
yleyse git gzelce abdest al, iki rekt namaz kl sonra da:
Allahm senden istiyorum ve rahmet Peygamberi olan
elin Muhammed (in duas) ile sana yneliyorum. Ya Mu-
hammed! Benim gzmde ki u sknty gidermesi iin
senin (duan) ile Rabbime yneliyorum. Allahm onu be-
nim hakkmda efaati kl diye dua et buyurdu. Adam bu
sylenenleri yapmak iin gitti ve Allah gznde ki sknty
giderdi. 207
* AIKLAMA *
Selefi dnceye sahip olan kimseler ile tasavvufi fikri
benimseyen insanlarn en ok zerinde tartt meseleler-
den birisi hi kukusuz ki tevessl meselesidir. Kiilerin
dualar ile deil de zatlar ile yaplan tevessln caiz oldu-
una dair tasavvufularn kendilerine dayanak gsterdikleri
en gl delil bu hadisi eriftir. Gerekten de bu hadis onla-
rn grlerini destekleyen bir delil midir? Hadisin anlatmak
207 Tirmizi ve Nesai rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

istedii ey nedir? Kiilerin zatlar ile tevessl caiz midir?

Buna benzer sorularn cevabna gemeden nce slam da
meru olan tevessl ile meru olmayan tevessl ve ksaca
bunlarn delillerini zikretmemiz gerekmektedir.
Meru Tevessl
Kuran ve snnette belirtildiine gre Meru tevess-
ln eidi vardr.
(1) Allahn sim Ve Sfatlaryla Yaplan Tevessl:
Bir kulun yle demesi bu kabildendir: Allahm! Se-
nin merhamet edenlerin en merhametlisi olduunu, lutufla
muamele edip her eyi bilen olduunu itiraf ederek senden
bana ifa vermeni diliyorum. Allahm! Her eyi kuatan
geni rahmetinle bana acman istiyorum.
Bu ve benzeri dua eitleri Allahn isim ve sfatlar ile
yaplan tevessl kapsamna girmektedir. Bunun caiz oldu-
unun Kuran da ki delili Araf Suresinin 180. ayetidir. Rab-
bimiz orada buyurur ki: En gzel isimler Allahndr. O
halde O na o gzel isimlerle dua edin Bunun Snnette ki
delili ise u hadisi eriftir. Bir adam Rasulullahn (s.a.v.) ya-
nnda yle dua etti: Allahm! Senden baka hibir ilahn
olmadna, senin tek ve Samed olduuna, dourmadna,
baka birisi tarafndan dorulmadna ve hibir eyin senin
dengin olmadna ehadet ettiim iin senden istiyorum.
Bunu duyan Rasulullah (s.a.v.), adama: Allahtan yle bir
isimle istedin ki, O, bununla istenince verir, bunu zikrede-
rek dua edene icabet eder buyurdu. 208
(2) Salih Ameller le Yaplan Tevessl:
Bir Mslmann: Allahm! Sana iman ettiim,
Rasuln sevdiim ve dinin iin abaladmdan dolay
benim u ihtiyacm yerime getir demesi veya Allahm

kldm namazlar, tuttuum orular ve emrettiin ibadet-

lerden dolay benim u skntm gider diyerek dua etmesi
gibi Aada mealini vereceimiz ayetler bunun caiz ol-
duunun en byk delilidir. Rabbimiz buyurur ki:
Onlar ki : Rabbimiz! Biz iman ettik (o halde) bizim
gnahlarmz bala ve bizi ate azabndan koru der-
ler(3 Al-i mran/16)
(Havariler) dediler ki: Rabbimiz! ndirdiine iman
ettik ve peygamberlere uyduk. O halde bizi ahitlerle bir-
likte yaz. (3 Al-i mran/56)
Bu anlamda daha birok ayet-i kerime vardr. Maara-
ya skan ve salih amellerini zikrederek iine dtkleri
kt durumdan kurtulan kiinin mehur hikyesi de salih
amellerle tevesslde bulunmann caiz olduunu ifade eden
en net delillerdir. 209
(3) Samimi Bir nsann Duas le Yaplan Tevessl:
Bu da kiinin, iman ve ihlsna gvendii bir kimseye:
Ey Allahn kulu, u iinde bulunduum sknty gidermesi
iin Allaha dua eder misin demesi veya Allahm! Filan-
cann benim iin yapt dua vesilesi ile u dileimin yerine
getirilmesini istiyorum diye dua etmesi eklinde olur. za-
hn yapmaya altmz hadis bunun ak bir delilidir. 210
Meru Olmayan Tevessl
stte zikri geen maddenin haricinde bir eyle te-
vesslde bulunulmas, meru olmayan tevessl ksmna
girer. rnein kiinin: Allahm! Falancann hrmetine,
filancann senin yanndaki konumu adna, femekanlarn
hakk iin benim dileimi yerine getir demesi gibi. Bu ve
benzeri dualar bidattr ve asla caiz deildir.
209Olayn tamam iin bkz: Mslim, 2743.

210Geni bilgi iin bkz: Dinden karan Ameller, Ebu Basir sf, 204,
ayrca Tevessl Kitab sf, 60.
Allahn Peygamberleri, Ashab- Kiram ve onlara gzel-

likle tabi olanlar asla byle bir ey yapmamtr. lmiyle in-
sanlara yn veren mezhep imamlarmzdan da bu tr eyler
nakledilmemitir. Hatta kitaplarda getii zere imamlar, bu
tr bidatlara kar kmlardr. mam Ebu Hanife (rh.a)nin
yle dedii nakledilir:
Hi kimsenin Allahtan baka biriyle Allaha dua et-
mesi gerekmez. Msaade edilen ve emredilen dua Allahn
u sznden yararlanlarak yaplan duadr. En gzel isim-
ler Allahndr. O halde Ona o gzel isimlerle dua edin.
(7 Araf/180) Yine baka bir sznde Ebu Hanife (rh.a.) yle
der:
Ben dua eden bir kimsenin: Arnn izzet makamlar
veya kullarndan falann hakk iin diye dua etmesini kerih
gryorum.211
Hanefilerin byk imamlarndan biri olan Kuduri y-
le der: Allahn kullarndan birisinin hakk iin dua etmek
caiz olmad gibi, herhangi bir mahlkun Allah zerinde
bir hakk da yoktur. 212
mmetin en hayrl insanlarnn tavr bu iken bugn
bir takm insanlara ne oluyor da meru olmayan yollara ba-
vurarak Allaha yaklama peinde kouyorlar? Allahn raz
olmad yollarla Allaha yaklamaya almak mmkn
deildir. Allaha ancak onun sevip raz olduu amellerle
211 Hanefilerin en mehur eserlerinden birisi olan hidaye adl eserde

yle denilir: mam Muhammede gre mekruh haram demektir;
ancak kati bir delil bulunmad iin ona haram lafzn kullanmamtr.
Ebu Hanife ve Ebu Yusufa gre ise bu lafzla kastedilen; harama daha
yakn (tahrimen mekruh olmas)dr. (bkz: el- Hidaye, Kerahet Bahsi,
giri blm.) Hanefilerin bu usulnden anlaldna gre kiinin
stte getii ekilde dua etmesi ya haram ya da harama yakn mana-
snda tahrimen mekruhtur.
212 Tm bu nakiller iin bkz: Tevessl Kitab sf: 6869.
yaklalabilir. Bunun haricinde bir yol izlemek Allahn sevgi

ve rzasn deil, gazap ve cezasn gerektirir. Mutasavvf
insanlar kiilerin zatlaryla tevesslde bulunmann caiz ol-
duuna bu hadisi delil getirmilerdir. Ama bu hadis onlar
iin mstakil bir delil deildir. Hatta hadis, dier varyantlar
ile birlikte ele alndnda onlarn aleyhinde bir delil olmak-
tadr. Bu hadisin Ahmed b. Hanbel tarafndan yaplan dier
bir rivayetinde ise yle nemli bir ilave bulunmaktadr.
Allahm! Beni Onun hakknda Onu da benim
hakkmda efaati kl.
Bu u anlama gelmektedir. Allahm! Sana Peygamber-
lerinin duas ile yneliyorum. Allahm! Hem benim duam
hem de Onun benim adma yapt duay kabul buyur. Bu-
rada, adamn Peygambere olan tevesslnn Peygamberin
duasna deil de zatna olduu sylenemez. Eer byle ol-
sayd u sz sylemezdi: Allahm! Beni Onun hakkn da,
Onu da benim hakkmda efaati kl Peygamberin adama
olan efaati ona dua etmesi eklinde olmutur. Adamn Pey-
gambere olan efaati ise kendisi hakknda yapm olduu
duann kabul edilmesi iin Allaha dua etmesidir. 213
Enes b. Malik (r.a.)ten yle rivayet edilmitir:
Rasulullahn vefatndan sonra Hz. mer, Rasulullahn
amcas Abbas ile yamur duasna km ve yle dua etmi-
ti: Allahm! Bizler kuraklkla kar karya kaldmzda
Peygamberimiz (in duas ile) sana tevessl ederdik sende
bize yamur yadrrdn. imdi de Peygamberimizin amcas
(nn duas ile) sana tevessl ediyoruz 214
Eer kiilerin zatlaryla tevesslde bulunmak caiz ol-
sayd Hz. mer ve beraberlerinde ki sahabe topluluu Ab-
bas (r.a.) ile deil Rasulullah (s.a.v.) ile bunu yaparlar.
213 Amalun Tuhricu Sahibeha Minel Mille, sf, 207.

214 Buhari, stiska, 3.
Rasulullahn zatnn hayatta iken de ldkten sonra da Ab-

basn zatndan hayrl olduu herkese bilinen bir eydir.
Sahabe-i Kiramn bu davran gstermektedir ki Meru olan
tevessl dua eden kimsenin duas ile tevessl etmektir, dua
edenin zat ile deil. Bazlarnn: Hz. mer, Allah
Rasulnn ehl-i beytinin ve akrabalarnn deerine iaret
etmek iin byle yapmtr eklinde ki tevilleri zorlamadr.
Bu sadece bir zandan ibarettir.
Tm bu delillerden anlalmaktadr ki, kiilerin hrme-
tine veya onlarn Allah katnda ki makamlarna dair dilekte
bulunmak Snnete aykr bir tutumdur. Snnete uygun olan
ise kiilerin dualar vastas ile tevesslde bulunmaktr. O
halde hadisin bize anlatmak istedii nedir? diye akla bir
soru gelirse deriz ki:
Hadis, salih insanlarn dualar ile tevesslde bulun-
mann meruluunu ispat etmekte ve skntya maruz kalm
insanlarn tandklar takva sahibi kimselerden bu gibi du-
rumlarda Allaha dua etmeleri iin talepte bulunmalarnn
cevazna iaret etmektedir. Meselenin nemine binaen tekra-
ren diyoruz ki: Falancann Allah katndaki konumuna, fi-
lancann hakkna veya birilerinin hrmetine gibi ifadelerle
dua etmek caiz deildir. Ehl-i tasavvufun birounun bal
olduu Hanefi mezhebinin imamlar bile bunu meru gr-
memitir. Ak ifadelerle bunu reddetmilerdir. Dolaysyla
bylesi dualar yerine Kuran ve Snnette bize retilen ifa-
deler semeli ve onlarla Rabbimize ynelmeliyiz.
Rasulullahn yapt ve rettii eyler bizim iin ba-
laycdr. Falancalarn syledikleri eer Kuran ve Snnete
uygun ise kabul edilmeyi hak ederler. Rasulullahn en gzel
rnek olduunu tekrar hatrlayalm ve Ahzap Suresinin 21.
Ayeti ile konumuzu noktalayalm.
Andolsun ki sizin iin Allah ve ahret gnn mit
eden ve Allah oka anan kimseler iin Rasulullahta
gzel bir rnek vardr.
* YRMDRDNC T *
Sadaka Kt lm Engeller
Enes b. Malik (r.a.) den rivayet edildiine gre
phesiz ki sadaka Allahn gazabn dindirir ve k-
t lm engeller. 215
* AIKLAMA *
Sadakann fazileti ve ona denk amellerin nitelii hak-
knda altnc hadisin erhinde bilgi vermitik. Konu hakkn-
da malumat sahibi olmak isteyenler oraya bavurabilirler.
zahn yapmaya altmz hadis, sadaka vermenin kt
lme engel olacan ifade etmektedir. Kt lm; Dme,
gck altnda kalma, boulma ve yanma gibi feci akibete
neden olan ifadelerle aklanmtr. Baz limlere gre ise
bundan kastedilen, anszn gelen lm veya idam edilerek
ldrlme dir. Rasulullahn Allaha snd lm trleri-
nin tamam bu ifadenin iine dhildir. Sonu olarak; akl-
selim bir insann istemedii lm trlerinin tamamna kt
lmdememiz mmkndr. Bu tr bir lmle kar karya
gelmemek iin Allahn bize sunduu nimetleri fakir insan-
larla paylamal ve mallarmz Allah yolunda harcamalyz.
215 Tirmizi rivayet etmitir. Hadis hasen dir.

* YRM BENC T *
Sorumluluklarmzn Farknda Olmak
Cabir (r.a.)den rivayet edildiine gre Rasulullah (s.a.v.)
yle buyurmutur:
Allah adna size snan kimseyi koruyup himaye
ediniz. Allah iin isteyene veriniz. Sizi davet eden birisi-
nin davetine icabet ediniz. Size iyilik yapan birisini mk-
fatlandrnz. ayet onu mkfatlandracak bir eyler bu-
lamazsnz, onu mkfatlandrdnza kani olana kadar
ona dua ediniz. 216
* AIKLAMA *
Allah adna veya Allah hakk iin diyerek yardm
talep eden ya da bir zulmn nlenmesini isteyen birisinin bu
arsna kulak vermek gerekir. Zira o, en yce varl arac
klarak bir talepte bulunmutur. Allah adn vesile ederek bir
eyler isteyen kimseye srf Allaha olan sayg ve sevgimiz-
den dolay yardm etmeliyiz. Bu, bizim Allaha kar sorum-
luluk bilincimizi artracak, Onun mukaddesatna olan hr-
metimizin ziyadelemesine sebep olacaktr.
Davete icabet etmek Mslmann dier Mslmanlar
zerindeki haklarndan birisidir. Rasulullah (s.a.v.) yle
buyurur:
Mslmann dier bir mslman zereindeki hakk
betir:
216 Ebu Davut rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

Selam verdiinde selamn almak,

Hastalandnda ziyeret etmek,
Vefat ettiinde cenazesine katlmak,
Davet etiiinde icabet etmek,
Hapurup el-Hamdulillah dedii zaman
yerhamukallah demek. 217
Davete icabet etmenin art verilen davetin islama uy-
gun olmasdr. Eer davette bu art gzetilmemise davete
icabet etmemiz sz konusu deildir. rnein, davet sahibi,
davetini ikili bir ortamda gerekletirir veya davette alg
aletleri bulundurursa bir Mslmann o ortama itirak et-
memesi gerekir. Hatta davet sahibinin yapt bu yanl ak
bir dille eletirmeli ve gerekirse ona ciddi bir tavr koymal-
dr.
Hadisin son ksmnda: Size iyilik yapan bir kimseyi
mkfatlandrn. buyrulmaktadr. Allah-u Tel bu ilkeyi
kitabnda yle ifade etmektedir.
yilikte bulunmann karl ancak iyiliktir. (55
Rahman/60)
Allah sana nasl iyilikte bulunmusa sen de yle iyi-
likte bulun. (28 Kasas Suresi/77)
ayet kii kendisine iyilik yapan kimseyi dllendi-
recek bir ey bulamyorsa o zaman onun iin dua etmelidir.
Bu duann eklini Rasulullah (s.a.v.) yle belirtmitir.
Kime bir iyilik yaplr da iyilii yapana:
Cezkallhu Hayran (Allah seni hayrla mkfatlandr-
sn) derse mkfatn hakkn vermi olur. 218
Hadis-i eriften anlaldna gre, bize iyilik eden biri-
sine -ayet elimizde verecek bir ey yoksa- Cezkallhu Hay-
217 Buhari, Cenaiz, 2.

218 Bkz. Avnul mabud, c, 3, sf 102.
ran diye dua edersek ona hakkyla teekkrde bulunmu

ve onun mkfatn Allaha havale etmi oluruz. Allah ise
onu en iyi ekilde mkfatlandracaktr.
* YRMALTINCI T *
Fatiha Suresinin Fazileti
Ebu Said Rafi b. Mualla yle anlatr:
Mescitte namaz klyordum. O esnada Rasulullah (s.a.v.)
beni ard. Ama ben onun bu arsna icabet etmedim.
(Namazm tamamladktan) sonra onun yanna vardm ve: Ya
Rasulullah! Namaz klyordum. (Bu nedenle yannza geleme-
dim) dedim. Efendimiz (s.a.v.) Yce Allah: Ey iman edenler!
Allah ve Rasul sizi ardnda icabet edin buyurmuyor
mu? dedi ve ekledi, sana mescitten kmadan nce Kuranda
ki surelerin en byn reteceim. Daha sonra
rasulullah (s.a.v.) elimden tuttu. Mescitten ayrlmak istedii-
mizde ben: Ya Rasulullah, hani Kurann en byk suresini
reteceinizi sylemitiniz dedim. Bunun zerine
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu: O, El hamdu lillahi Rab-
bil lemin Suresidir ki namazlarda tekrar tekrar okunan
yedi ayet ve bana verilen byk Kurandr. 219
* AIKLAMA *
Fatiha suresi tertip olarak Kurann ilk suresidir. Fatiha
aan, al yapan gibi anlamlara gelmektedir. Kuran oku-
yanlar Allahn kitabna bu sure ile al yaptklarndan ve-
ya namazda ilk bu sureyi okuduklarnda dolay Fatiha
denmi ve byle adlandrlmtr.
Bu surenin birok ismi vardr. Kimi limler bunun say-
sn yirmi ikiye kadar karrken, kimileride on iki ile snr-
219 Buhari, Tefsir 1.

landrmlardr. mam Kurtubinin tercihi de bu dorultu-

dadr. Surenin isimleri unlardr:
es-Salt, el-Hamd, el-Mesani, el-Kuranul Azim, e-
ifa, er-Rukiye, el-Esas, el-Vafiye, el-Kafiye, Fatihatul
Kitap, mml Kitap, mml Kuran
Bu surenin faziletine dair birok rivayet bulunmakta-
dr. Biz bu rivayetlerden sadece ikisini buraya aktaracaz.
Canm elinde tutan Allaha yemin ederim ki Fati-
hann bir benzeri ne Tevratta ne ncilde ne de Kuranda
indirilmitir... 220
Kudsi bir hadiste Allah (c.c.) yle buyurur:
Namaz (Fatihay) kulumla aramda ikiye ayrdm. Bir
yars benim dier yars da kulumdur. Kuluma istedii
verilecektir.
Kul: Hamd lemlerin rabbi olan Allaha zgdr.
dediinde,
Allah: Kulum bana hamdetti der.
Kul: Rahman ve Rahim olan... dediinde
Allah: Kulum bana senada bulundu der.
Kul: Din gnnn Maliki dediinde
Allah: Kulum beni yceltti der.
Kul: Ancak sana ibadet eder ve ancak senden yar-
dm dileriz dediinde,
Allah: Bu benimle kulum arasndadr. Kuluma is-
tedii verilecektir. der.
Kul: Bizi doru yola ilet, kendilerine nimet verdi-
in kimselerin yoluna, gazaba uram ve saptm insan-
220 Tirmizi, 2875.

larn yoluna deil. dediinde,

Allah: Bunlar kulumundur. Kuluma istedii veri-
lecektir buyurur. 221
limler, Fatihann dier surelerden daha stn olma-
snn nedenini, Kurann bir zeti niteliinde olmasna ba-
lamlardr. nk Fatiha Suresi; Tevhidi, Allahn bir takm
sfatlarn, ahiretteki ceza ve mkfat, ibadetin sadece Al-
laha yaplmasnn gerekliliini, Srat- Mstakimi ve Ehl-i
kitabn durumunu veciz bir ekilde zetlemitir. Bylesi
nemli meseleleri ok ksa ibarelerle hatrlatan bir sure elbet-
te ki dierlerine nisbetle daha tesirli olacaktr. Bu nedenle de
baz hadislerde Fatihann, Kuranda ki en deerli sure ol-
duu ifade edilmitir. Kuran- Kerimin tamam Allahtan
geldiine gre nasl olurda bir sure dier bir sureden ya da
bir ayet dier bir ayetten daha stn olabilir? diye insann
aklna bir soru taklabilir. Bu sorunun cevab hakknda islam
limleri iki gre ayrlmlardr.
a. Birinci gr savunanlar: Bir surenin dierlerin-
den stn olmas mmkn deildir. nk hepsi Allahn
kelamdr. Eer biz bir ayetin deerlerinden stn olduunu
sylersek o zaman stnlne dair bir iaretin bulunmad-
ayetlerin eksiklii sz konusu olur. Bu da yanltr der-
ler.
Bu gr benimseyenler: Rasulullah (s.a.v.)n u sre
Kurann en faziletlisidir veya u ayet Kurann en efdalidir
eklindeki szlerini yle yorumlarlar: Bylesi hadislerde
ayet veya sure Kurann en efdalidir denildii zaman
okunduunda en ok sevap elde edilen ayet veya suredir
anlamna gelir. ayet byle bir tevil yaplmazsa Kuranda ki
kimi ayetlerin fazilete dk olduu sonucu ortaya kar ki,
bu da caiz deildir.
221 Mslim, Salt, 38.

b. kinci gr savunanlar ise yle derler: stnlk

ayet ve surelerin ierdii mana ve bu manalarn gzelliin-
dedir. Nitelik bakmndan stnlk sz konusu deildir.
Mesela, Ayet el-Krsi de, Fatihada ve hls Suresinde Al-
laha yaplan vg, Leheb suresinde ve benzeri surelerde
yoktur. Dolaysyla Allahn vahdaniyet ve sfatlarna delalet
eden ayetler dierlerinden stndr. mam Kurtubide bu
gre meyletmitir. Allah en iyisini bilir.
Burada deinmeden geemeyeceimiz bir mesele daha
vardr ki, o da Fatiha Suresinin, hastalklarn tedavisinde
nemli bir yere sahip olduudur. Bir hastala yakalanan
kimse ifay sadece Allahtan bekleyerek bu sureyi ihlsla
okursa Allahn izniyle ifa bulur veya hastal hafifler. Hz.
Enesden yle rivayet edilmitir:
Rasulullahn ashabndan bir grup bir arap kyne u-
rad. Ky halkndan kendilerini arlamalarn talep ettiler,
ancak kyller bu teklifi reddetti. Bu esnada kyn liderini
ylan sokmutu. Ne yaptlarsa hibir ey fayda vermedi.
lerinden birisi Kymze gelen u insanlara gidin. Belki
onlardan birisinde fayda verecek bir eyler vardr. dedi. Bir
grup hemen gitti ve kyde mola veren sahabilere: Lideri-
mizi ylan soktu ve ne yaptysak fayda vermedi. Acaba siz-
den birisinde fayda verecek bir eyler var m? dediler.
Sahabilerden birisi Evet, Vallahi ben tedavi edebilirim. An-
cak siz, rica etmemize ramen bizi misafir etmediniz. Bende
karlnda cret almadan tedavi yapmam. dedi. Nihayet
bir sr koyun zerinde anlatlar. Sahabi flemeye ve Fati-
ha Suresini okumaya balad. Adam badan zlr gibi
oldu ve sanki onu yataa dren hi bir ey olmam gibi
kalkp yrd. Kyller anlatklar creti ona verdiler. le-
rinden birisi paylaalm dedi. Ancak rukye ile tedavi ya-
pan sahabi : Peygambere gidip durumu anlatarak bize ne
emredeceini grmedike bunu yapmayn dedi. Rasulullah
(s.a.v.)n
yanna vardlar ve olay anlattlar. Rasulullah (s.a.v.)
sahabiye Fatihann ifa verici bir dua olduunu nereden
anladn? dedi. Sonra : isabet etmiiniz. Paylan. Sizinle
beraber bana da pay ayrn dedi ve gld. 222
Hadis kitaplarnda buna benzer baz olaylardan bahse-
dilmektedir. Bu ve benzeri olaylar Fatiha Suresinin hasta-
lklarn tedavisinde nemli bir yere sahip olduunu gster-
mektedir.
222 Buhari, 2276.

* YRMYEDNC T *
hls Suresinin Fazileti
Ebu Derda (r.a.)dan rivayet edildiine gre, Rasulullah
(s.a.v.):
Sizden biriniz bir gecede Kurann te birini oku-

maktan acizmidir? diye sordu. (Ashab): Kurann te
birini (bizden birisi) nasl okuyabilir ki? dediler. Bunun
zerine Rasulullah (s.a.v.): Kul hvallahu ehad suresi,
Kurann tebirine denktir. buyurdu. 223
* AIKLAMA *
hls Suresi, tertip olarak Kurann 112. suresidir. Drt
ayetten mteekkil olmasna ramen tevhid akidesini en
veciz bir ekilde ortaya koymutur. Ayetlerin hi birisinde
ihls kelimesi gememektedir. Sure, halis tevhidi anlatt
iin bu adla adlandrlmtr. Hadiste, bu surenin Kurann
te birine denk olduu belirtilmitir. Acaba drt ayetlik
ksa bir sure nasl olurda Kurann te birine denk olabi-
lir? diye bir soru aklmza gelmektedir. Bu soruya ok farkl
cevaplar verilmitir. Kanmzca bu cevaplarn en gzeli u
iki cevaptr.
a-) Kuran Kerim temel esasa dayanmaktadr.
1) Tevhid
2) Risalet
3) Ahiret
223 Mslim, 81.

Bu surede halis tevhid beyan edildii iin, Rasulullah

bu surenin Kurann te birine denk olduunu sylemitir.
b-) Kuran Kerim, maddeden olumaktadr.
1) Tevhid
2) Ahkm
3) Vaaz
hls suresi mana itibariyle tevhidin tamamn kapsa-
d iin Kurann te birine muadil saylmtr. En doru-
sunu bilen Allahtr.
Bu surenin faziletine dair birok hadis rivayet edilmi-
tir. Onlardan bir kan burada zikretmeyi uygun gryoruz.
Rasulullah (s.a.v.) buyurur ki: Kim hls suresini 10 de-
fa okursa, Allah onun iin cennette bir ev bina eder.224
Hz. Aie (r.a.) anlatr: Rasulullah (s.a.v.) bir sahabiyi bir
seriyenin banda grevli olarak gnderdi. Bu ahs arkada-
larna namaz kldrr ve kraatn hep ihls suresi ile tamam-
lard. Seferden dndkleri zaman bu durumu Rasulullah
(s.a.v.)a anlattlar. Rasulullah (s.a.v.): Sorun bakalm neden
byle yapyormu buyurdu. Ona sorduklarnda yle ce-
vap verdi: Bu sure rahmann bir sfatdr. Bende bu sureyi
okumay ok seviyorum deyince Rasulullah (s.a.v.): Syle-
yin ona, Allah da onu ok seviyor. buyurdu. 225
Efendimiz (s.a.v.) yatana girdiinde defa bu sureyi
avucunun iine okur ve tn bedenine srerdi. Sabah nama-
znn snnetini klarken ilk rektta Kafirun ikinci rektta
ise hls suresini okurdu. Tevhid zere yaamak isteyen
her Mslmann bu sureyi gzelce renmesi ve bu surenin
anlatt ekilde hayatn idame ettirmesi gerekmektedir.
224 Camius Sair, 8946.

225 Buhari ve Mslim rivayet etmitir. Bkz, Mslim, 813.
* YRMSEKZNC T *
hls Suresi Ve Muavvizeteyn Ktlklere Kar Bir
Kalkandr
Muaz b. Abdillah, babasnn yle dediini anlatr: Bi-
ze yamur ve iddetli bir karanlk isabet etmiti. Namaz
kldrmas iin Rasulullah (s.a.v.) bekliyorduk. Derken
Rasulullah (s.a.v.) geldi ve bana oku dedi. Ben Ne okuya-
ym dedim. Rasulullah (s.a.v.): Sabahladn ve akamlad-
n zaman er defa ihls suresini ve muavvizeteyni (felak
ve nas surelerini) oku, bunlar her ktle kar sana ye-
ter buyurdu. 226
* AIKLAMA *
Sabah akam bu sureleri er defa okumak
Rasulullahn detiydi. Hz. Aienin bildirdiine gre
Rasulullah bir rahatszlk duyduu zaman bu sureleri avu
iine okur ve bedenine srerdi. Muavvizeteyn, Felak ve Nas
Suresinin dier bir addr. Sndran, snmay gsteren
anlamlarna gelmektedir. Kimileri bunun Muavvezeteyn
eklinde ve harfinin fethasyla okumulardr ki o zaman
anlam, iki kale veya iki snak olur. Kimi Hadis-i erif-
lerde ihls suresi de bu isme dhil edilmi ve hepsine
Muavvizat denilmitir.
Bu sureleri snnette bildirildii ekliyle dzenli olarak
okuyan bir mslman maddi ve manevi tm erlerden Al-
lahn izni ile korunacaktr. hls suresi ile irk, kfr ve ni-

fak gibi akideye zarar verici etkenlerden; Felak ve Nas sure-

leri ile de tm mahlkattan gelebilecek maddi ve manevi
ktlklerden muhafaza edilecektir. Bu surelerle alakal
birok nemli mesele bulunmaktadr. Dileyenler ilgili tefsir
kitaplarna mracaat edebilirler.
* YRMDOKUZUNCU T *
Felak Ve Nas Surelerinin Fazileti
Ukbe b. Amir (r.a.) den rivayet edildiine gre
Rasulullah (s.a.v.) ona yle demitir:
Bu gece benzeri grlmemi ayetlerin indirildiini
grmedin mi? (onlar) Kul euzu bi Rabbil Falak ve Kul
euzu bi Rabbin Nas sureleridir. 227
* AIKLAMA *
Bir nceki hadisin aklamasn yaparken Felak ve Nas
surelerinin dier ismi olan Muavvizeteyn kelimesine de-
inmi ve bu surelerin Rasulullah tarafndan okunduu yer-
lere atfta bulunmutuk. Bu hadisin aklamasn da ise ad
geen surelerin faziletine dair rivayet edilen hadisleri zik-
retmeye alacaz.
a. Ukbe b. Amir (r.a.) yle anlatr: Cuhfe ile Ebva ara-
snda Rasulullah (s.a.v.) ile yrrken aniden bir rzgr ve id-
detli bir karanlk bizi kuatverdi. Efendimiz (s.a.v.) hemen
Felak ve Nas sureleri ile Allaha snmaya balad ve bana:
Ey Ukbe! Haydi, bu surelerle Allaha sn. nk hi bir
insan bu surelerin bir benzeri ile Allaha snmamtr.
buyurdu. Ukbe (r.a.) devamla der ki: Ben, Rasulullah (s.a.v.)n
bu iki sure ile bize imamlk yaptn iittim. 228
Dier bir rivayette de: Ey Ukbe! Haydi, bu iki sure ile
Allaha sn. Zira hi bir insan bu surelerden daha fazilet-
227 Mslim, 814

228 Ebu Davut rivayet etmitir. Hadis hasen dir.
lisi ile Allaha sanmamtr eklinde varid olmutur 229

b. Mmkn olduu kadar namazlarnzda bu iki
sureyi okuyunuz.
c. Bu sureleri ihls suresi ile birlikte namazlardan
sonra okuyunuz.
d. Felak suresinden daha karl bir ey yoktur.
e. Felak ve Nas Allahn en ok sevdii sureler
(den)dir. 230
Ktlklerin artmas, er odaklarnn oalmas, bela
ve musibetlerin inanlmaz derecede yaygnlamas nedeniyle
bir Mslmann bu surelerden gafil olmas olacak ey de-
ildir. Kul, manasn bilerek ve muhtevasna inanarak bu
sureleri okuduunuzda Allahn onu muhafaza etmesi mu-
hakkaktr. Bu nedenle altndan daha kymetli olan bu surele-
rin ihmal edilmemesi gerekir.
229 Sahihul Camis Sair, 4396.

230 Son drt rivayet Tefhimul Kurandan iktibas edilmitir.
* OTUZUNCU T *
Kuran Ve Snnete Uymaya Tevik
rbad b. Sriye (r.a.) anlatr: Rasulullah (s.a.v.) bizlere kalp-
leri titreten, gzleri yaartan bir vaaz verdi. Biz: Ey Allahn
Rasul bu vaaz (ve tler) vedalaan bir kimsenin vaazna
benziyor. Bize tavsiyede bulunurmusunuz. dedik. Bunun
zerine Rasulullah (s.a.v.): Sizlere Allahtan gerei gibi sa-
knmay, zerinize bir kle bile emir tayin edilse onu din-
leyip itaat etmeyi tlyorum. nk sizden kim hayatta
biraz daha kalrsa birok ihtilaf grecektir. O durumda
benim ve hidayete erdirilmi rait halifelerimin snnetine
(yoluna) az dilerinizle (drt elle) yapn, hi brakmayn.
Bununla birlikte (dini konularda) sonradan ortaya kar-
lan bidatlerden iddetle saknn nk her bidat dalalettir,
sapklktr. buyurdu.231
* AIKLAMA *
Hadisin izahna gemeden nce hadisin ravisi olan
rbad b. Sriye nin (r.a.) ksa bir ansn aktarmann faydal
olaca kansndaym.
Hz. rbad, Suffe ehlinden fakir birisi idi. Allah
Rasulnn yannda ilim tahsil eder, bununla hayr umard.
Yln en scak gnlerinden birisinde Rasulullah (s.a.v.) Tebke
sefer dzenleyeceini duyurmutu. Hz. rbad Allah yolunda
cihad etmek iin can atan birisiydi. Ama maddi durumunun
yetersizliinden dolay yannda cihad iin gerekli olan mal-
231 Ebu Davut ve Tirmizi rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

zemelerin hi birisi yoktu. Hemen Rasul Ekrem Efendimi-

zin yanna gelerek kendisinin cihada katlabilmesi iin techiz
edilmesini istedi. Ama Rasulullah (s.a.v.)n yannda onu
techiz edebilecek hi bir ey yoktu. Efendimiz (s.a.v.): Sana
verebilecek hi bir eyim yok deyince rbad (r.a.)n gzle-
rinden seller gibi ya boalmt. Tam o srada Rasulullah
(s.a.v.)a Tevbe suresinin 92. Ayeti vahyediliverdi. Rabbimiz o
ayette yle buyuruyordu:
Kendilerine binek salaman iin sana geldiklerinde
Sizi bindirecek bir binek bulamyorum deyince harcaya-
cak bir ey bulamadklarndan tr zntden gzleri
ya dkerek geri dnen kimselere de bir sorumluluk yok-
tur.
Allah, iinde besledii samimi duygulardan tr on-
lar mazur grmt. Allah ondan ve onun gibi cihat sevda-
ls olan tm inananlardan raz olsun.
zahn yapacamz hadis ierdii konular nedeni ile
en mhim hadislerden saylmtr. Bundan dolaydr ki
imam Nevevi (rh.a.) slamn en zl hadislerini bir araya ge-
tirdii ve Krk hadis diye mehur olan kitabna bu hadisi
derc etmitir. Hadis-i erifi 5 ana balk altnda incelemeye
alacaz. Yardm yalnz Allah tandr.
1) slamda Vaaz ve Sohbetlerin nemi:
Rasulullah (s.a.v.), Cuma ve Bayram gnlerinde ashabna
hutbe vererek vaaz ettii gibi sair gnlerde de onlara vaaz
eder, yapmalar ve saknmalar gereken eyleri onlara anla-
tarak Allah ve ahireti hatrlatrd. Vaaz ve t vermek
bizzat Allah tarafndan Rasulne emredilmi bir grevdi.
Yce Allah yle buyurur:
Onlara vaaz et (t ver) ve kendileri hakknda etki-
leyici beli szler syle. (4 Nisa/63)
Rabbinin yoluna hikmet ve gzel t (mevize) ile
davet et . (16 Nahl/125)

Baz rivayetlerde Efendimiz (s.a.v.)in sabah namazndan
sonra vaaz verdii bildirilmektedir. Rasulullah (s.a.v.) vaaz ve
sohbetlerini ok uzatmaz, beli, veciz ve tesirli szlerle ksa
tutmay tercih ederdi. Mslmin rivayet ettii bir hadisi
erife gre: Rasulullah (s.a.v.) vaaz veya sohbet verdiinde
sanki bir orduyu ynletiriyormucasna gzleri kzarr,
rengi atar, sesi ykselir ve hiddeti artard. 232
Bu gn birok hocalarn yapt gibi uzun uzun, saat-
lerce konumaz, ksa ama etkileyici bir sohbet verir ve derdi
ki: Kiinin namaznn uzunluu ve hutbesinin ksal
anlayl olduunun alametidir. 233
zellikle anlatc ve daveti pozisyonda olan kardele-
rimizin bu ilkeye yeterince riayet etmeleri gerekmektedir.
nk insanlar bkp usanncaya kadar konumalar uzat-
mak nefrete yol aar. Nefret ise onlar dinden soutur. Biri-
cik nderimiz (s.a.v.) buyurur ki: Mjdeleyin nefret
ettimeyin, kolaylatrn zorlatrmayn. 234
Sahabe de bu yolu takip etmi, vaazlarnda usandrc
bir metod izlememilerdir. Ebu Vail der ki: Abdullah bn-i
Mesud her Perembe bize sohbet verirdi. Bir gn adamn
birisi ona: Ey Abdurrahmann babas! Bizler senin konu-
man seviyor ve arzuluyoruz. Bize her gn vaaz vermeni
istiyoruz (olmaz m?) dedi. Abdullah bn-i Mesud: Size
bkknlk verme korkusundan baka beni vaazdan engel-
leyen hi bir ey yoktur. Rasulullah (s.a.v.) bize bkknlk
vermemek iin vaazlar ile bizi gzetirdi. diye karlk
verdi (ve adamn teklifini reddetti). 235
232 Mslim, 867. Rasulullah (s.a.v.) genelde hutbelerinde byle idi.

233 Mslim, 869.
235 Buhari, 70; Mslim 2821.

bn-i Recep el-Hanbel Camiul Ulum vel Hikem adl

dev eserinde, vaaz verirken zl ve beli bir slupla ko-
numann gzel olduuna dikkat ekmi ve bunun kalpleri
kazanma hususunda en iyi ve en kolay yol olduunu belirt-
mitir.236
slamda vaaz ve sohbetlerin temel olarak 3 amac var-
dr:
1. slam d ve batl inanlarla mcadele,
2. yilii emredip ktlkten sakndrma anlamna ge-
len Emr-i bil Maruf - Neyh-i anil Mnker yapma,
3. Bilgilendirme, t ve nasihatte bulunma,
Bu konudan hangisinin seilecei sohbeti tertip eden
ahsn insiyatifine kalmtr. Sohbete gelenlerin eksik ve
yetersiz olduu konulara ncelik vermelidir. Kansere yaka-
lanm bir hastaya nezle tedavisi uygulamak ne kadar abes
bir i ise, Akidesi bozuk olan ve tevhide gereken eilimi
gstermeyen insanlara sadakann veya gece namaznn fazi-
letinden bahsetmek te bir o kadar abestir. Daveti bir tabip
gibi olmaldr. Tabip, iyi bir tedavi uygulayabilmek iin has-
tasna nasl ki doru bir tehis koymak zorundaysa, daveti
de hastala yakalanm insanlara ayn derecede doru ve
hatasz bir tehis koymak zorundadr. Tabibin yapt yanl
tehis ve tedaviler en fazla hastay mezara gtrr. Ama
davetilerin yapt yanl tehis ve tedaviler Allah korusun
insan cehenneme gtrr. Bu nedenle yapacamz tebli ve
davetlere ok zen gstermeli, insanlarn nabzna gre er-
bet vermeliyiz.
2) Takvaya Tevik:
Rasulullah (s.a.v.) son anlarnda kendisinden nasihat is-
teyen ashabna ilk bata takva y sonra da itaat tavsiye
etmitir. Rasulullahn zerine basa basa takvay tlemesi,
236 Camiul Ulum vel Hikem, sf.356, Darul Vefa basks.

takvann ne kadar nemli bir kavram olduunu anlamamz

iin yeterlidir. O halde takva nedir?
Takva: Kulun, kendisi ile korkup saknd eyler ara-
sna kendisini onlardan koruyacak olan bir korunak koyma-
sdr. Kulun Rabbine kar gsterdii takva ise arasna Al-
lahn gazabndan ve ikabndan kendisini koruyaca bir
korunak dikmesidir ki bu Allahn emirlerini yerine getir-
mek ve nehyettiklerinden de saknmakla olur.
Takva, Kuran- Kerim de mertebede ele alnmtr.
irk ve kfre kar takva: bu irkten ve kfrden
uzaklaarak Allah birlemekle olur. Kii bu sayede ebedi
azaptan korunur. (48 Fetih/26)
Byk ve kk gnahlara kar takva: Bu byk
gnahlara yaklamamak kk gnahlarda srekli ileme-
mek sureti ile olur. (7 Araf/96)
Kiiyi Allahtan ve Allahn sevgisinden uzaklat-
ran eylere kar takva: Bu da insan Allaha gtren yollarn
nne gemek isteyen her eyi elinin tersi ile bir tarafa ite-
rek, kalbini ve tm benliini Allahn iradesine rm ederek
gerekleir. (3 Al-i mran/102)
Rabbimiz kitabnda: Ey iman edenler Allahtan hakk
ile korkun (takval olun) ve ancak mslman olarak can
verin. buyurarak bizleri takvann en st zirvesine talip ol-
maya tevik etmitir.
Rasulullah (s.a.v.) buyurur ki: Kul, kendisinde hi bir
saknca olmayan eyleri srf kendisinde saknca vardr
korkusuyla terk etmedike muttakilerden olamaz. 237
Meymun b. Mihran der ki: Takva sahibi kimse, kendi-
sini cimri bir ortan kendi ortan hesaba ektiinden daha
fazla hesaba ekendir.
237 Tirmizi, 211.

Bir adam Ebu Hureyreye Takva nedir? diye sual etti.

- Ebu Hureyre: Dikenli bir yolda giderken ne yapar-
sn? dedi.
- Adam: Dikeni grnce ya yan izerim, ya stnden
atlarm ya da geri dururum. dedi.
- Ebu Hureyre: te takva budur dedi.
Hasan-i Basri der ki: Mttakiler, Allahn haram kld-
eylerden saknan ve emrettii eyleri eda eden kimseler-
dir.
mer bn-u Abdil Aziz de yle der:
Gndz oru tutmak, geceleri ihya etmek veya her ikisinide
yapmak Allahtan korkmak deildir. Fakat Allahtan korkmak;
Allahn yasaklad eyleri terkederek emirlerini yerine getirmek
demektir. Bundan sonra kime bir hayr verilirse hayr stne hayr
elde etmi olur.
bni l Mutezz der ki:
Gnahn knde terk et byn de.
Takva budur ite.
Dikenli bir yolda grdklerinden saknan biri gibi davran,
Kk gnahlardan hi birisini basite alma,
nk dalar akl talarndan meydana gelir.
Rait halifelerin hepsi hilafet makamna seildiklerinde
irad ettikleri ilk hutbelerinde hep takvay tavsiye etmiler-
dir. Takvay tavsiye etmek Selef-i Salihinin yoludur. Bizler-
de onlarn bu gzel yolunu takip etmeli imknlarmz dhi-
linde birbirimize takval olmay tlemeliyiz.
3) taatn Gereklilii:
Emir olarak seilen kimselere itaat etmek ihtilafn ve
anarinin nn kesmek iindir. Emir ve yneticiler, Allah
ve Rasulne bal kaldklar srece itaati hak ederler. Gna-
h gerektiren bir ey sz konusu olduunda onlar dinlemek-

te itaat etmekte vacip deildir. Birok kez atfta bulunduu-
muz zere Rasulullah (s.a.v.): Allaha isyan hususunda hi
bir mahlka itaat yoktur buyurmutur. taat, Allah ve
Rasulnn sevip holand failine gnah kazandrmayan
hususlardadr. Ynetim mekanizmasna getirilen insanlarn
bu ilkeyi esas almalar gerekir. mmetin en hayrl insanlar
olan Selef-i Salihin bu esasa sk skya bal kalmtr. Hz.
Ebu Bekr halife olduktan sonra yat ilk konumada bu
hakikati yle dile getirmitir: Ben, Allah ve Rasulne itaat
etmezsem sizin bana itaat etmeniz gerekmez
Yce Allah Kuran- Kerimde yle buyurur:
Ey iman edenler! Allaha itaat edin, Rasule itaat edin
ve sizden olan emir sahiplerine de itaat edin... (4 Nisa/59)
Bu gn, dinini anasndan veya atasndan rendii ek-
liyle bilen kimi insanlarla, dini tahrif etme sevdasna kapl-
m baz sapklar Allahn bu ayetini delil getirerek Allahn
hkmlerini kaldrm, yerine heva ve heveslerinin arzula-
d ekilde kanun koymu, insanlara itaat etmenin vacip
olduunu (!), onlara kar kmann slamla elitiini (!)
savunmaktadrlar. Onlara gre devlet, Kuranla ynetmeyen
bir devlet bile olsa itaat edilmesi gereken bir mercidir. Ba-
taki insan kim olursa olsun onu desteklemek gerekir. Zira o
emirdir demektedirler. Bu ve benzeri insanlar aslnda
delil getirmi olduklar ayeti salim bir kafa ile okusalard
ayetin, kendi lehlerine deil bilakis aleyhlerine bir delil ol-
duunu anlarlard. Ayette ki Minkm=sizden olan ifadesi
meseleyi zmek iin aslnda yeterlidir. Bizleri ynetenlerin
her eyden nce bizden olmalar gerekmektedir. Yani bizim
akidemizden, bizim inancmzdan, bizim gibi Allah ve
Rasulne itaat eden kimselerden, bizim gibi irk, kfr ve
nifaktan uzak olan insanlardan... Evet. Onlar eer bizden
itaat bekliyorlarsa her eyden nce bizi Kurana gre y-
netmeleri ve biraz nce zikrettiimiz esaslara bal kalmalar

gerekmektedir. Onlar buna yanamyorsa bizde itaate ya-
namayacaz. Taut yneticilere isyan etmek Allaha itaat,
onlara itaat etmek ise Allaha isyandr. Bizleri tautlara is-
yan etmek ile ereflendiren Allaha hamdolsun.
4) Snnete ttiba Etmenin Luzumu:
Abdullah bn-i Mesud der ki: Rasulullahn snnetini
terk edecek olursanz sapkla dersiniz.
Sufyan- Sevri yle der: Kiinin, ban bile snnete
gre kamas gerekir.
Hadis-i erif, Rasulullah (s.a.v.)tan sonra ihtilaflarn ar-
tacan, bylesi bir durumda snnete ittiba etmenin gerekli
olduunu anlatmaktadr. Rabbimiz yle buyurur: Eer bir
ey hususunda ihtilafa derseniz onu Allaha ve Rasule
gtrn. (4 Nisa/59)
Bu ayet, ak bir ekilde meydana gelen anlamazlkla-
rn Allaha ve Rasulne gtrlmesi gerektiini emretmek-
tedir. Rasulullah vefat ettikten sonra aramzda husule gelen
anlamazlklar ona gtrmemiz mmkn deildir. Bylesi
bir durumda onun Pak snnetine bavurmamz gerekmek-
tedir. Snnete ittiba etmek Allahn bir emridir. Bunu hafife
alanlarn akibetinden korkulur. ayet snnete uymak emre-
dilmemi bir ey olsayd Allah Eer Allah seviyorsanz
bana uyun ki Allahta sizi sevsin (3 Al-i mran/31)
buyururmuydu? O kendi sevgisini Rasule itaate balamtr.
Rasulullah (s.a.v.)a (onun snnetine) itaat etmeyenler Allahn
sevgisinden mahrumlardr.
Hadisin devamnda Rait halifelerin snnetine (yo-
luna) uyun buyrulmutur. Onlar Allahn raz olduu in-
sanlardr. Bu, Allah tarafndan tescillenmi bir durumdur.
Allah-u Teal Kitab- Keriminde, (slam dinine girme
hususunda) ne geen ilk Muhacirler ve Ensar ile onlara
gzellikle tabi olanlar varya Allah onlardan raz olmutur,

onlarda Allahtan raz olmulardr. (9 Tevbe/100) buyura-
rak, Muhacir ve Ensardan nc olanlardan raz olduunu
ak bir uslupla ifade etmitir. Hulefa-i Raidin islamn en
zor dnemlerinde bile islam omuzlarda tamz, bu uurda
tahamml ok zor fedakrlklar ortaya koymulardr. On-
lar Allahn raz olduu kimselerdir. Allahn raz olduu
kimse asla onun gazapland amellerde srar etmez. ayet
byle bir ey yapacak olsayd Allah ondan raz olmazd.
Tarihte olduu gibi bugnde Rait halifelere dil uzatan in-
sanlar vardr. Bunlarn ban ia mezhebi ekmektedir. Hat-
ta iann byk bir ksm Hz. meri ve Hz. Ebu Bekri tek-
fir etmekte onlarn Allah dman olduunu savunmaktadr.
Allah ve Rasulnn raz olduu insanlara Allah dman
demek veya onlar kfrle itham etmek ok tehlikeli bir du-
rumdur. Bylesi insanlarn kfre olan yaknl tekfir ettikle-
ri insanlarn yaknlndan kat kat fazladr. Biz Ashab- Ki-
rama dil uzatan tm insanlardan -Allaha hamdolsun- beri-
yiz, uzaz. Hz. mere veya Hz. Ebu Bekre ancak mnafk-
larn buzedecei kanaatindeyiz.
Rasulullah (s.a.v.) buyurur ki: Benden sonra Ebu Bekre
ve mere uyunuz. 238
Onlar, Allah ve Rasulnn raz olmad kimselerden
olsayd Rasulullah onlara uymamz emredermiydi hi? Bu
olacak ey deildir. Bizler sahabeyi seviyor onlara kin g-
denlerden nefret ediyoruz.
5) Bidatlerden Saknmak:
Bidat szlkte: Sonradan meydana gelen demektir.
Istlahta ise Snnetin ztt olan eyler anlamndadr. Bidat-
ler, dinin doru anlalmasna engel tekil ettii iin re-
nilmesi en mhim olan meselerdendir. Zira bidatn anlam ve
238 Tirmizi, 3663.

muhtevasndan gafil olan birisi hi farkna varmadan

Bidat pisliine bulaabilir. Her bidat sapklk olduuna
gre bu sapkla bulaan kimse adm adm gnah batakl-
nn derinliklerine ilerlemekte ve sonu cehennem olan bir
yolda mesafe katetmektedir. Allah tm mslmanlar bidat
bataklna dmekten muhafaza etsin.
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur: Kim bizim u dini-
mizde olmayan bir eyi ihdas ederse o derhal reddedi-
lir.239
Abdullah bn-. Abbas der ki: lerin Allaha en sevim-
siz olan bidatlerdir. 240
Sufyan- Sevri yle der: Bidat eytana gnahlardan
daha sevimlidir. nk gnahdan tevbe edilir, ama
bidatten tevbe edilmez.241
Baz limler bidatleri akidede, ibadette ve adetlerde
olmak zere ksma ayrmlardr.
1) Akidede Bidat: Akide konusunda birok bidat var-
dr. Bunlarn snrlandrlmas imknszdr. Ama bunlarn en
barizlerini yle sralayabiliriz:
Allahn Hkmlerini Terk Etmek: Gnmzde
mahede ettiimiz en byk bidat, Allahn gnderdii
kanun ve yasalar bir tarafa brakp yerine beer mahsul
yasa ve kanunlar ile hkmetmektir. Demokrasi, Laiklik,
Kominizm ve benzeri ideolojilerin tamam Akidede bidat
kavramn iine girmektedir. Unutmayalm ki akidevi bir
bidat ilemek insan dinden karr.
Allahtan Bakasndan Medet ve Yardm Bekleme:
Sadece Allahn g yetirebilecei bir meselede ondan ba-
239 Buhari, 2697.

240 Beyhaki, es-Snenl Kbra, 4/136.
241 el-Luma, sf, 17. Bidati yapt ameli gzel grr bu nedenle ondan
tevbe etmeyi dnmez.

kasndan medet beklemek sahibini dinden karan bir

bidattr. Yardm yalnz ve yalnz Allahtan beklenmelidir.
Allahtan Bakas Adna Adak Adamak veya Kur-
ban Kesmek: Her hangi bir ibadet trn Allahtan bakas-
na sunmak irktir. Bugn nice insanlar trbe nlerinde veya
mezar balarnda ihtiyalarnn giderilmesi iin kurbanlar
kesmekte ve onlardan yardm beklemektedir. Bu da, insan
dinden karan bir bidattir.
Allahtan Bakasnn Gayb Bildiine nanmak:
Gayb bilmek Allaha mahsustur. Ondan bakasnn bu nok-
tada hi bir bilgisi olmad gibi hi bir de yetkisi yoktur.
Birilerinin gayb bildiine inanmak veya onlarn kalpten
geenlere muttali olduklarn sylemek akidevi bir bidattir.
Allahtan Bakalarnn Kinatta Tasarrufta Bulun-
duklarna nanmak: Kimi tasavvuf evreleri ler, yediler,
krklar, kutuplar veya gavs diye adlandrdklar hayali bir
takm varlklarn yeryznde tasarruf sahibi olduklarna ve
kinatta onlarnda sz sylemeye hakk bulunduklarna
inanmaktadrlar. Bu da akidev bir sapmadr, byk bir
bidattr. Bylesi eylere inana insanlarn Lat veya Uzzann
tasarrufata bulunduuna inanan Mekke mriklerinden ne
fark vardr?
2) badetlerde Bidat: Recep aynn banda 12 rekt
namaz klmak, aban aynn 15inde 100 rekt namaz kl-
mak, ay boyunca hi ara vermeden oru tutmak gibi ey-
ler ibadetlerde ilenen bidatlere rnektir. badetlerde ki
bidadler saymakla bitmez.
3) AdetlerdeBidat: Salih kiilerin kabirlerinin zerine
cami ina etmek, camileri naketmek, pis kokuyla camiye
gitmek, Cuma namazndan nce sela vermek, kabirler zeri-
ne kubbeler yapmak, mezarlar pmek, oralara bez veya
aput balamak, kii ldkten sonra , yedi veya krk gn
sonra yiyecek yedirmek, sakal kesmek, vakti israf etmek ve
Amerikan tra olmak gibi eyler adette bidattr. 242

Zikri geen bu amelleri ne Rasulullah (s.a.v.), ne Ashab
ne de mezhep imamlar yapmtr. Bunlarn hi birisi dinden
deildir. Aksine insan cehenneme gtren bidatlerdendir.
Allah hepimizi bu tr bidatlerden muhafaza etsin. (min)
242 stismar Edilen Kavramlar Abdullah Palev sf, 449455.

* OTUZBRNC T *
Zhd (Dnya Ve Dnyalklara Gnl Balamama)
Sehl b. Sad es-Saidi (r.a.)den rivayet edildiine gre bir
adam Rasulullah (s.a.v.)a gelerek: Ya Rasulullah! Bana bir
amel gster ki onu yaptmda hem Allah hem de insanlar
beni sevsin. dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.): Dnya-
ya gnl balama ki Allah seni sevsin, insanlarn yann-
daki eylerden uzak dur ki insanlar seni sevsin buyurdu.
243
* AIKLAMA *
Zhd lugatta: yz evirmek, rabet etmemek ve
terk etmek gibi anlamlara gelir. Islhatta ise: dnyaya
kar hrsl olmamak, dnyevi menfaatlere gnl balama-
mak ve Allahn elindeki eylere kendi elinde olanlardan
daha ok gvenmektir. Bu anlamlar kendisinde cem etmi
birisine zahid denir.
Bu gn Zhd kavramda birok kavramda olduu gibi
tahrifata uram ve yanl yorumlanan kavramlar kervanna
dhil olmutur. Birok insan zhd dnyadan tamamyla el
etek ekmek, hi bir ekilde dnta nimetlerinden yararlan-
mamak ve paspal grnml elbiseler giymek eklinde an-
lamaktadr. Bu son derece yanl ve hatal bir anlaytr.
slam hi bir ekilde dnyadan el etek ekmeye msade et-
mez. nsanlarn anlad bu Zhd anlay islamn temel
retileri ile elimektedir. Allah-u Tel yle buyurur:
243 bn-i Mace, 4102.

Allahn sana verdiinden (harcayp) ahiret yurdunu

ara, ama dnyadan da nasibini unutma ... (28 Kasas/77)
Allah-u Telnn: Dnyadan da nasibini unutma
sz insanlara ihtiyalar olan dnyalklar elde etmeleri
hususundan gayret gstermelerini ima eden bir nkte ta-
maktadr. Bir insann dnyadaki nasibi Allahn ona helal
kld eylerdir. Dolaysyla insanlarn helal rzk aramalar
dnyada ki nasiplerini unutmamalar anlamndadr. slamn
yasaklam olduu ey insanlarn tamamen dnyaya ynel-
meleri, dnyay ara deil ama edinmeleri, hayat prog-
ramlarn ahirete gre deil dnyaya gre ayarlamalar,
dnyay ahiretin nne geirmeleri ve ehl-i dnya olmalar-
dr. nsanlara muhta olmamak iin alp helal kazan te-
min etmek islamn emrettii ve faillerini vd bir ameldir.
Zahitlerin nderi Peygamberimiz (s.a.v.)dir. O, hem evlenmi
hem uyumu hemde dnya nimetlerinden faydalanmtr.
Hatta yeri geldiinde etin en gzel yerinden yemitir. Ama o
bylesi bir yaanty hedef edinmemi aksine ihtiyac kada-
ryla yetinerek mtevaz bir hayat srmtr. Peygamberi-
miz (s.a.v.) eline geen dnyalk nimetleri her daim Allah yo-
lunda kullanm, bu dnyalklar Allahn dinini yceltebil-
mek iin gece gndz demeden harcamtr.
Temiz ve helal mal salih bir kimse iin ne de gzel-
dir buyurarak helal maln Allahtan korkan bir kimse iin
hayrl bir ey olduuna dikkat ekmitir.
Maln Allah yolunda tereddt etmeden feda eden Ebu
Bekrler, merler, Aliler ve Osmanlar olmasayd bu din bu
kadar ycelebilirmiydi? Tebuk seferinde maddi imknlarn
yetersizliinden dolay techiz edilemeyen orduyu infak etti-
i mallarla donatan Osmanlar, Abdurrahmanlar, Talhalar
olmasayd, slam, dmanlarna galip gelebilir miydi? Yine
ayn seferde malnn tamamn ortaya koyan ve geride ehline
Allah ve Rasuln brakan Ebu Bekir olmasayd, dmanlar
hezimete uratlabilir miydi? Bu nedenle mal sahibi olmak

kt bir ey deildir. Kt olan, mal sevdals olmak ve
dnyalklara gnl balamaktr. Maln gerektii zaman
Rabbi uruna harcayabilenler en zahid insanlardr. Mal
olduu halde infakta geveklik gsterenler zht ehliyiz diye-
rekten yemek yemeseler, uykusuzluk ekseler, ya da yrtk
elbiselerle dolasalar bile zhd ehli deillerdir. Ebu Bekir
(r.a.) mmetin en zengin sahabilerinden birisi olmasna ra-
men insanlarn en zahitlerindendi. Mal hi bir zaman onu
Allah yolundan alkoymamt.
Bir gn adamn birisi Abdullah bn-i Mubareke: Ey
zahid! diye seslenmiti. Bunun zerine Abdullah bn-i M-
barek adama: Asl zahid dnya kendisine yneldii halde
ona gnl vermeyen mer ibn-i Abdulazizdir. Benim dn-
yalk neyim varki ona gnl vereyim. diye karlk verdi.
Zht, elde olmad zaman mala rabet etmemek deil
aksine mal elde varken ona haddinden fazla gnl verme-
mektir. Bulamad iin az yiyenle bulduu halde yeme iste-
i olmasna ramen snnette uyarak yemekten el ekmek
arasnda ok fark vardr.
Abdullah bni Mesud, Ashabna dedi ki: Sizler
Rasulullahn ashabndan ok daha fazla namaz klmakta,
oru tutmakta ve cihad etmektesiniz ama buna ramen onlar
sizden daha hayrldr. Bu da nasl oluyor. dediler. bni
Mesud: nk onlar dnyaya kar sizden daha zahid
ahirete kar daha istekliydiler. dedi.
Avn b. Abdullah der ki: Dnya ve ahiret kalpte tera-
zinin iki kefesine benzer. Sen onlardan hangisini arlatrr-
san dieri hafifleyecektir.
Vehb b. Mnebbih der ki: Dnya ve ahiret iki hanml
bir erkee benzer. Adam elerinden birini raz etse dierini
mutlaka kzdrm olur.
Dnya ve ahiret sevgisi bir arada bulunmaz. Kii mut-

laka bir tarafa arlk vermelidir. Ya dnyay tercih edip
ahiretini heba eder ya da ahireti tercih edip dnyasndan
geer. kisinide e deerde sevmek asla zhd ilkesi ile
badamaz.
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur: Kim Arzu ve istekleri
(ni) tek bir arzuya (ahiret arzusuna) has klarsa Allah onun
dnyevi arzularna kfidir. 244
Kulun asl hedefi ahiret yurdu olursa Allah onun dn-
yadaki skntlarna kar mutlaka yardm edecektir. Hadisin
ilk ksmnda yer alan Dnya ve dnyalklara yer balama
ki Allah seni sevsin ifadesini bu ekilde anlamak gerekir.
Hadisin devamnda anlatlan insanlarn yanndaki eyler-
den uzak dur ki insanlar seni sevsin. buyruuna gelince,
bu esas insanlar arasndaki sevgi ve muhabbet iin kanl-
maz olan bir eydir. nsanlarn seni sevmesini istiyorsan
onlardan ve onlarn dnyalklarndan uzak durman gerekir.
Mminin erefi gece kyamdr. Onun izzeti ise in-
sanlara muhta olmasdr. 245
Mal sevgisi insanolunun ftratnda vardr. Bu nedenle
tutkulu olduu bir eye bakalarn ortak etmek istemez.
Bir bedevi Basraya gelmi ve oradakilere: Bu beldenin
efendisi kimdir? diye sormu. Ahali Burann efendisi Ha-
san el- Basridir. demi. Bedevi: Peki ne ile onlarn efendisi
olmu deyince ahali nsanlar onun ameline ihtiya duyar,
O ise onlarn dnyalklarndan uzak durur diye karlk
vermi. 246
Son olarak zhdn derecelerinden bahsederek hadisin
244 bn-i Mace, 4106.

245 Hkim. Mstedrekinde rivayet etmitir. Hadis sahih tir.
246 Camiul Ulum vel Hikem bn-i Receb el- Hanbel, sf, 414.
izahn noktalayacaz. slam limleri zhd ksma ayr-

mlardr.
1) irke ve Allahtan baka ibadet edilenlere kar gs-
terilen zhd,
2) Haramlara kar gsterilen zhd,
3) Helallere kar gsterilen zhd.
bn-i Receb el-Hanbel der ki: Zhdn ilk iki ksm
(herkese) farzdr. Son ksm ise farz deildir. Farzlarn en
by nce irkten sonra haramlardan uzak durmaktr.
Ebu Bekir el- Mzeni kardelerine yle dua ederdi:
Allah bizi ve sizleri kimsenin kendisini grmedii yer-
lerde haram ileme frsat bulan ama Allahn kendisini gr-
dn bilerek bunu terk eden kimsenin zhd ile
rzklandrsn 247
Allah tm mminleri dnya ve dnyalklara gnl
balamayan zahitlerden eylesin. (min)
247 Ayn eser, sf. 401.

* OTUZKNC T *
Ateten Korunma
Haris b. Mslim et- Temimi (r.a.)den rivayet edildiine
gre Rasulullah (s.a.v.) ona yle demitir:
Sabah namazn kldktan sonra insanlardan hi
kimseyle konumadan yedi defa: Allahumme ecirni
minennar (Allahm beni ateten koru) de. Eer o gn le-
cek olsan Allah senin iin ateten kurtulu yazar. Akam
namazn kldktan sonrada ayn eyi yap. ayet o gece
lecek olsan Allah senin iin ateten kurtulu yazar. 248
* AIKLAMA *
Cehennem azabndan korunabilmek iin Allah a yal-
varmak Rasulullahn terk etmedii snnetlerden birisidir.
Birok hadis-i erif, Onun srekli olarak cehennem azabn-
dan Allaha sndn bildirmektedir. Bu hadislerin bazs
unlardr:
Allahm! Cehennem azabndan, kabir azabndan
hayat ve lmn fitnesinden ve Mesih Deccalin errinden
sana snrm.249
Allahm! Cehennemden ve ona yaklatran her trl
sz ve davrantan sana snrm. 250
Ey Hayy ve Kayyum olan Allahm! Senden cenneti
ister ve cehennemden de sana snrm. 251
248 Nesai rivayet etmitir. Hadis hasen dir.

249 Ebu Davut rivayet etmitir. Hadis hasendir.
250 bn-i Mace, 3846.

Rabbimiz Kuran- Kerimde: Onlar ki, Rabbimiz,

bizden cehennem azabn geri evir. nk onun azab
gerektende kesin bir helak olutur derler (25 Furkan/65)
buyurarak, sekin mminlerinde cehennemden Allaha
sndklarn bildirmitir. Kimi hadisler, baz amellerin be-
lirli saylarda yaplmasn ngrmektedir. Bunun mutlaka
bir hikmeti vardr. Fazla yapmaktan zarar gelmez diyerek
bu saylar almamaldr. Hadiste belirtilen Hi bir kimsey-
le konumadan. artnada son derece dikkat etmeliyiz.
Aksi takdirde vaadedilen kurtulu gereklemeyecektir.
* OTUZ NC T *
Cennet Ehlinden Bir Adam
Ebu Hureyre (r.a.) anlatr: l halkndan birisi
Rasulullaha geldi ve: Ey Allahn Rasul! Bana yle bir
amel gsterki, onu yaptmda cennete gireyim. dedi.
Rasulullah (s.a.v.) ona: Hi bir eyi Allaha ortak komaks-
zn Allaha ibadet et, farz olan namaz (lar) kl, zektn ver
ve Ramazan orucunu tut. buyurdu. Bunun zerine adam:
Canm elinde tutana (Allaha) yemin ederim ki bunun ze-
rine ne ilavede bulunacam ne de bunlardan birisini eksik
yapacam. dedi. Adam oradan ayrlrken Efendimiz (s.a.v.)
(ashabna): Kim cennetlik birisine bakmaktan holanrsa
u adama baksn buyurdu.252
* AIKLAMA *
Hadis-i erifte hac ibadeti zikredilmemitir. limle-
rimiz bu olayn henz hac ibadeti farz klnmadan nce vu-
ku bulduunu belirtmilerdir. Baz limler ise dier rivayet-
lerde bununda zikredildiini sylemilerdir.
Eer Hadiste slamn birok emir ve neyhi zikredil-
memitir denilirse buna u ekilde cevap verilir: mam
Buhar bu hadisin dier rivayetinde: Rasulullah ona slam
eriatlarn/kurallarn bildirdi... eklinde bir ilave zikre-
dilmitir. Bu ilave ortada ki problemi kaldrmaktadr. Yani, o
adama slamn dier kural ve prensipleri tebli edilmi, o
da bunlara sadk kalacana dair sz vermitir. O adam ken-

disine ulaan ibadetleri yerine getirip, menhiyattan saknr-

sa, kendisine ulamayan ibadet ve taatlerden mesul olmaya-
ca iin kurtululua erecektir. O dnemde slam eriat ta-
mamlanmad iin tamam olduu kadaryla amel eden biri-
si kendisine ulamayan ibadetleri eda etmese bile, zerine
den vazifeyi yerine getirmi saylyordu. Habeistana hic-
ret eden sahabiler slamn ok az bir ksmn biliyorlard.
Onlar Habesitan da ikamet ederken Rasulullah a birok
hkm nazil oluyor, onunla birlikte bulunan sahabiler bu
hkmleri icra etmeye alyorlard. Kendilerine ulamad-
iin Habeistanda ki mslmanlar bu hkmlerden so-
rumlu tutulmuyordu. Dolaysyla bu hkmler kendilerine
ulamadan nce vefat eden sahabiler bundan hesaba ekil-
meyecektir. Rasulullaha sual eden adam iinde ayn ey
geerli olabilir. O, henz var olan hkmleri yapacana
dair Rasulullah a sz veriyor, bunun zerine herhangi bir
ilavede bulunmayacana dair yemin ediyordu. Rasulullah
(s.a.v.) Allahtan gelen haber ile onun bu sznde sadk kala-
can bildiinden dolay onu cennetle mjdeliyordu. Hadis
zerinde daha birok yorum yaplmtr. En dorusunu bi-
len Allahtr.
* OTUZDRDNC T *
stihare Namaz
Cebir b. Abdillah der ki: Rasulullah bizlere
Kurandan bir sure retir gibi ilerimizin tamamnda isti-
hare yapmamz retir ve yle derdi: inizden birisi, bir
ie niyetlendiinde farzn dnda nafile olarak iki rekt na-
maz klsn ve akabinde yle desin:
Allahm! Senin ilmin ile senden hayrlsn dilerim,
senin kudretinle senden kudret isterim. Senin sonsuz ltf
ve fazln talep ederim. phesiz ki sen her eye g yeti-
rirsin, ben ise g yetiremem; sen her eyi bilirsin, ben ise
bilmem. Her eyi en ince ayrntsna kadar bilen sensin.
Allahm! Senin ilminde bu i benim dinim, hayatm
ve iimin sonucu bakmndan -veya dnya ve ahireti iin-
hayrl ise onu bana takdir et, onu bana kolaylatr sonra
da benim iin o ite bereketler ihsan et. Eer senin ilminde
bu i benim dinim, hayatm ve iimin sonucu bakmndan
-veya dnya ve ahiretim iin- erli ise, onu benden beni de
ondan uzak tut. Hayr, nerede ise bana onu takdir et son-
rada beni bundan raz kl.253
* AIKLAMA *
stihare szlkte; hayr dilemek, iyi bir sonu talep
etmek anlamna gelmektedir. er slhatta ise; Bir
mslmann yaplmas mbah olan bir ie kalkmadan n-
ce, Allahtan o iin ahs adna hayrl olup olmadn ken-
disine iaret etmesi iin kld nafile bir namazdr."

Drt mezhebe gre de istihare duasn, bu niyet ere-

vesinde klnan iki rektlk bir namazdan sonra yapmak en
uygun yoldur. Hanefi, afi ve Malikler; ayet istihare na-
mazn klma imkn yoksa sadece dua ile iktifa edilebilecei
hususunda ittifak etmilerdir. Hanbeller ise dua ile birlikte
namaz da art komulardr. stihare namazn kerahet va-
kitleri hari tm vakitlerde klmak mmkndr. Bu namazn
ilk rektn da Kafirun ikinci rektnda da hls suresini
okumann mstehap olduu bildirilmitir.254
stihare duasnn, klnan namazn hemen ardndan ya-
plmasnn ve kbleye dnmek, kalben huuya ermek ve elle-
ri kaldrmak gibi dua adab olarak bilinen eylerin yerine
getirilmesinin duann kabulne tesir meydana getirecei
sylenmitir. Kiinin, bu duann akabinde msbet veya men-
fi hi bir kanaate varamamas halinde istihare yedi defaya
kadar tekrarlanabilir. bn-i Snninin rivayet ettii bir hadis-
te Rasulullah (s.a.v.) Hz. Enese: Ey Enes! Bir i yapmak iste-
diinde yedi kere Rabbine istihare yap, sonra da kalbine
gelene bak. Hayr, ondadr. buyurmutur.255
stihare duasna balarken hamdedip, salvat getirmek
mstehaptr. Bunun delili Rasulullah (s.a.v.)n u szdr.
Namaz klp oturduun vakit, (nce) Allaha layky-
la hamdet sonr bana salt getir sonrada dilediin ekilde
Allaha dua et. 256
Kimi limler istihare namazn kldktan sonra abdestli
olarak kbleye doru yatlmas gerektiini ve ryada beyaz
veya yeil renk grlrse, o iin hayrl olduunu, siyah
veya krmz renk grlrse de o iin erli olduunu syler-
ken, kimileride byle bir uygulamann Snnete dayal olma-
254 Bkz: slam Fkh Ansiklopedisi, Vehbe Zuhayli, c, 2, sf: 180.

255 A.g.e. sf.180.
256 Tirmizi, 3476.
dn, bu ve benzeri eylerin sadece tecrbeye dayal bir

takm denemeler olduunu belirtmiler ve istiharede Snnet
olan eklin, Rasulullahn Hz. Enese yapt tavsiyede ifade
edildii gibi kalbe gelen ilk dnce olduunu
ylemilerdir.
Kuran- Kerim de: Onlarn ileri aralarnda istiare
(danma) iledir (42 ura/38) buyrularak, mminlerin hi
bir zaman istiaresiz hareket etmeyecei belirtilmitir. Bu,
hayatn tm alanna amildir. nemli bir ie girimeden
nce mutlaka ehil olan kimselerle fikir al veriinde bulu-
nulmal ve oradan kan neticeye gre hareket edilmelidir.
Kii istihare yapmadan nce Allahtan korkan ve nefsi arzu-
larnn esiri olmam muvahhid kimselerle istiare etmelidir.
Bu istiareden sonra da maksudunu Allaha arz etmeli ve
Allahn onun kalbine ilka ettii ey dorultusunda hareket
ynn belirlemelidir.
stihare sadece meru ve mubah ilerde olur. Allahn
yasaklad eyleri irtikab etmede veya emrettii eyleri terk
hususunda istihare sz konusu deildir. Bizzat yaam ol-
duum bir olay sizinle paylamakta yarar gryorum.
Bir arkadam vard. Kendisi islam ile kfr arasnda
gidip geliyordu. Kimi zaman islama ve mslmanlara mey-
lediyordu, kimi zamanda kfre ve kfirlere Ama ben ar-
kadamn iyi bir karakterde olduunu biliyor ve onu ziyeret
etmeyi hi terk etmiyordum. Son zamanlar ziyaretlerimi
sklatrdm ve kendisinin net bir izgiye gelmesi gerektii-
ni ak bir dille anlattm. Aradan ksa bir sre gemiti. Ar-
kadam beni ard ve artk kendisinde Allahn istedii
gibi bir kul olacan syledi. Ben kendisine bu kanya nasl
vardn sorduumda ise bana ok artc bir cevap verdi.
Dedi ki: Bir ka gn istihare yaptm ve senin anlattklarnn
doru olduunu grdm! bu cevabn zerine ben, islamn en
nemli meselesi olan iman meselesinde byle bir uygulama-
nn batl olduunu ve bir daha asla byle bir ey yapmamas

gerektiini kendisine anlattm ve oradan ayrldm. Allaha
hamd olsun ki o arkadam halen net bir izgide yrmekte
ve hayatn Allahn ve Rasulnn belirledii istikamette
idame ettirmektedir.
man ve kfr meselesinde ya da haram ve helalin ta-
yininde istihare olmayacan tekrar vurgulayarak bir sonra
ki hadisin izahna geebiliriz.
* OTUZBENC T *
Hznn Ve Kederin zalesi in Bir Dua
bn-i Mesud (r.a.)dan rivayet edildiine gre
Rasulullah (s.a.v.) yle dua ederdi :
Allahm! Ben senin kulunum, erkek kulunun (ba-
bamn) olu, kadn kulunun (annemin) ocuuyum. Per-
emim senin elindedir. Hakkmda senin hkmn geerli-
dir. Hakkmda takdir ettiin eyler adildir. Kendini isim-
lendirdiin veya kitabnda indirdiin yahut kullarndan
birine rettiin ya da katndaki gayb ilminde kendine
has kldn sana ait her isimle, Kuran, kalbimin bahar,
gnlmn nuru, hznmn cilas ve kederimin izalesi iin
(vesile) klman diliyorum. 257
* AIKLAMA *
Efendimiz (s.a.v.) bu duay hznnn yok olmas iin
okurdu. O nun (s.a.v.), hzn ve keder verici eylerden kur-
tulmak iin yapt daha birok dua vardr. Bu dualarn ba-
zlar yledir:
Ey Hayy ve Kayyum olan Allahm! Rahmetinle yar-
dm diliyorum.258
Allahm! Gam ve kederden, acizlik ve tenbellikten
sana snrm. Korkaklktan, cimrilikten, borcun galebe
almasndan ve insanlarn kahrndan yine sana sn-
rm.259
257 Ahmed b. Hanbel rivayet etmi, Elbanide sahih olduunu belirt-

mitir.
258 Tirmizi, 3524.
259 Ebu Davut 1555.

Bu hadis, Rasulullah (s.a.v.)n belirttiine gre sabah ve

akam birer defa okunmaldr. Bu duay okumaya devam
eden kimse, gerekli vesilelere sarlp gayret ederse, Allahn
izni ile borlarndan kurtulur. Bu hadisin bir benzeri krk
nc tte zikredilecektir.
* OTUZALTINCI T *
ok Secde Etmek Seni Cennete Girdir
Ebu Firas el- Eslemi (r.a.) anlatr: Ben, Rasulullah (s.a.v.)
ile birlikte geceliyor ve kendisine abdest suyunu ve ihtiyac
olan eyleri getiriyordum. Bir gn bana:Dile benden ne
dilersen. buyurdu. Ben: Cennette sana arkadalk etmek
isterim dedim. Rasulullah (s.a.v.):Baka bir ey
istemezmisin? buyurdu. Ben de: steim budur dedim.
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.): O halde ok secde ederek
nefsine kar bana yardmc ol. buyurdu. 260
* AIKLAMA *
Bu hadis, ok secde etmenin gerekli olduunu bildir-
mektedir. Bu ve benzeri hadislerde ki Secde kelimesi Na-
file Namaz olarak aklanmtr. Yani, ok nafile namaz kl
ki, ok secde edesin denilmektedir.
mam Nevevi nin bildirdiine gre baz limler bu ve
benzeri hadisleri baz alarak, secdenin kyamdan ve namazn
dier rukunlerinden daha efdal olduunu savunmular ve
ksa sureler okuyup ok secde etmenin uzun sureler okuyup
az secde etmekten daha hayrl olduunu ileri srmlerdir.
Baz limler bunun tam aksini savunmulardr. Her iki gru-
bunda sahih ve kuvvetli delilleri vardr, en dorusunu bilen
Allahtr.261
Hadis-i erifte secdelerin oaltlmasnn tavsiye edil-

261 erhul Mslim, mam Nevevi, c, 4, sf: 149 vd.
diini belirtmitik. Secde kelimesinin nafile namaz an-

lamna hamledildiini kabul ettiimizde, snnetle bildirilen
nafile namazlarn muhafaza edilmesi gerektii sonucuna
varrz. slamda nafile olarak bildirilen namazlar unlardr:
Farz namazlara tabi olan snnet namazlar (revatip)
Tehecct namaz
Kuluk namaz
stihare namaz
Ksf (gne tutulmas) namaz
Hsf ( ay tutulmas) namaz
stiska (yamur isteme) namaz
Tahiyyetl Mescid namaz
Tevbe namaz
Tesbih namaz
Evvabin namaz
Hacet namaz
ok secde et sz ile hem bu namazlar, hemde kii-
nin farz namazlarnn haricinde srf Allah rzas iin kld
normal nafile namazlar kastedilmitir.
Hadis-i eriften u hususlar anlamamz mmkndr:
1) Cennet ancak, itaat ve hevaya muhalefet noktasnda
nefse kar cihad etmekle elde edilir.
2) Sahabeler ahirette de Rasulullah (s.a.v.) ile beraber ol-
mak iin ok hrsl idiler.
3) Abdest suyunu temin etmek iin bakalarndan yar-
dm istemek caizdir.
4) Cennette Rasulullah (s.a.v.)a komu olmak isteyenler
onun snnetine daha ok sarlmaldrlar. 262
262 Nzhetl Mttakin, c1, sf: 111.

* OTUZYEDNC T *
Yemek Yedirmek, Selam Yaygn Hale Getirmek Ve
Gece Namaz Klmak
Malik el-Eari (r.a.)den rivayet edildiine gre
Cennette d iinden, ii de dndan gzken bir
takm odalar vardr. Allah bu odalar, insanlara yemek
yediren, selam yayan ve insanlar uyurken gece namaz
klanlara hazrlamtr. 263
* AIKLAMA *
Hadis-i erifte zikri geen amel, Rasulullah (s.a.v.)n
srarla zerinde durduu konularn banda gelmektedir. Bu
amelin fert zerinde byk bir tesiri olduu gibi, toplum
zerinde de son derece msbet bir etkisi vardr. Toplumdaki
fakir Mslmanlar doyurmak sureti ile onlara yarmc ol-
mak, onlarn insanlara el amalarna bir nebzede olsa engel
olur. Selam yaygnlatrmak, kardeler arasnda muhabbet
meydana getirdii gibi, aralarnda var olan lfetinde artma-
sn salar. Gece namazna devam eden bir Mslman ise, o
namazdan ald pozitif enerji ile gndz Allaha davet ede-
rek irk bataklna batm olan insanlar kurtarr, bylece
toplumda varln srdren irk ve kfr gibi kt ameller
giderek azalr. Bu kt amellerin azalmas ise toplumun
dzelmesinde byk rol oynar.
Yemek Yedirmek: Bu gzel haslet insanda var olan
263 bn-i Hibban rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

cimrilik vasfn zamanla ortadan kaldrr ; fakir olan insan-

larla har neir olmay salad gibi onlarn durumlarna
muttali olmay da temin eder. slam cimrilikten ve cimrilie
neden olan tm davranlardan sakndrr. yle ki, cimrili-
in, Allahn sevgisinden mahrum brakacak derecede zarar-
l bir duygu ve tutum olduunu belirtir.
Allah... cimrilik edenleri ve insanlara cimri davran-
may emredenleri... sevmez. (4 Nisa/37)
Rasulullah (s.a.v.): man ile cimriliin bir arada bulu-
namayacan 264 ve Bir insanda bulunabilecek vasflarn
en erlisinin cimrilik olduunu sylemitir.265 Cimrilik
bylesine kt bir haslet olduu iin Efendimiz sabah ak-
am daima ondan Allaha snmtr. 266
Yemek yedirmek sureti ile oumuzun benliine ile-
mi olan bu kt vasftan kurtulabiliriz. nsanlara yemek
ikram etmek Peygamberlerin snnetidir.
Selam Yaygnlatrmak: stte de belirttiimiz gibi se-
lam verip almak muhabbeti artrr ve sevgi balarn kuvvet-
lendirir. Rasulullah (s.a.v.)n bildirdiine gre, insanlarn en
cimrisi selam verme hususunda cimri davrananlardr. 267
Selam vermek snnet, verilen selam almak ise farzdr.
Bunun delili Kuran- Kerimde ki u ayettir.
Size bir selam verildiinde ondan daha gzeli ile se-
lam aln veya aynsyla karl verin. (4 Nisa/86)
Ayette geen selam aln ve aynsyla karlk ve-
rin ifadesi emir sigasyla gelmitir. Emir sigasyla gelen
ifadelerin aksi bir karine bulunmad srece vucuba
264 Nesai, 3059.

265 Ebu Davut 2511.
266 Buhari, Cihat, 74.
267 Taberani rivayet etmitir. Bkz: Fkhus Snne, c 3, sf, 75.

(farziyete) delalet edecei, Usul-u Fkhn en mehur mesele-

lerindendir.268 Dolaysyla, selam almak Allahn bir emridir.
Kasten selam almay terk edenler, Allahn bir emrini ihlal
etmektedirler. eri gerekelerimiz olmad srece, nefsi bir
takm davranlarmzdan dolay selam almay terk etmemiz
ok yanl bir davrantr.
Selamlamann bir ka ekli vardr. Bunlar u ekilde
sralayabiliriz:
1) Selamun Aleykm
2) es-Selamu Aleykm
3) es-Selamu Aleykm ve Rahmetullahi
4) es-Selamu Aleykm ve Rahmetullahi ve Berekatuhu
Ebu Davut, rivayet ettii bir hadiste ve berekatuhu
ifadesinden sonra ve mafiretuhu lafznn da sylenebile-
ceini belirtmi269, ancak, Avnul Mabud yazar imam
Mnziriden naklen, bu hadisin senedinde yer alan, Merhum
b. Abdirrahman ve Sehl b. Muaz isimli ahslarn rivayetleri
ile ihticac edilmeyeceini ifade etmitir.270 Allah en iyisini
bilendir.
Hanefi limleri, Selamun aleykm lafzn el takl
olarak ifade etmenin daha faziletli olduunu sylemilerdir.
Yani, es- Selamu aleykm demek selamun aleykm demek-
ten daha faziletlidir.
aretle selamlamak caiz deildir. 271 Bu, Ehl-i Kitabn
selamlama ekli olduu iin Rasulullah (s.a.v.) tarafndan
yasaklanmtr. Selamlama hususunda daha birok fkhi
hkm bulunmaktadr. Bunlarn tamamn tarafmzca ter-
268 Bkz: el- Kafil Vafi fi Usulil Fkhil slami sf: 323.
270 Bkz: Avnul Mabud, c, 14, sf, 245. Darul Ktbil lmiyye basks.
271 Bkz: Tirmizi, 2695.

cme edilmi olan slamda Selamlama Adab adl eserde

bulabilirsiniz.
Gece Namaz Klmak: Bu meseleyi on ikinci dn
aklamasnda genice ele aldmz iin tekrar izah etmeye
luzum gmyoruz.
zetleyecek olursak, Hadis-i erifte belirtilen ameller
her Mslmann son derece nem vermesi gereken iler-
dendir. Bir Mslmann bu ilerden uzak olmas dn-
lemez. Kuranda zikri geen Peygamberlerden bazlarnn
bu amelleri yapt bildirilmitir. Allah bizi yemek yediren,
selam yayan ve gece namaz klan kullarndan eylesin.
* OTUZSEKZNC T *
Komulara Yemek kram Etmek
Ve Onlarla yi Geinmek
Ebu Zer (r.a.) den rivayet edildiine gre Rasulullah
(s.a.v.) Ona yle buyurmutur:
Ey Ebu Zer! orba piirdiin zaman onu oalt ve

komularn gzet.272
* AIKLAMA *
Hadis-i erif, komu hukukuna riayet edilmesinin ge-
rekli olduunu ifade eden en ak delillerden birisidir.
Rasulullah (s.a.v.), ister Mslman olsun isterse gayr-i
mslim, tm komularnza gereken ihtimam gstermi ve
onlarn hakkn eksiksiz olarak yerine getirmitir. Sahih bir
hadisinde buyurur ki:
Cebrail bana komuya iyilik etmeyi o kadar ok tav-
siye etti ki, neredeyse komuyu komuya miras klacak
sandm .273
Baka bir hadisinde de: Vallahi mmin deildir, val-
lahi mmin deildir, vallahi mmin deildir. Zulm ve
errinden komusu gven ierisinde olmayan mmin de-
ildir.274 buyurarak, komu haklarna riayet etmeyenlerin
ve onlara zulmedenlerin ne kadar kt bir vasfa sahip ol-
duklarn beyan etmitir.

273 Buhari, Edep, 28.
274 Buhari, Edep, 29.
Komu hakkyla ilgili olarak sylenmi hadisler; shhah

ve snen kitaplarnda en ok yer kaplayan meseleler arasn-
dadr.
Rasulullah (s.a.v.)n yapt tasnifata gre haklar y-
nnden komular gruba ayrlr:
1) hakka sahip olan komular: Bunlar hem akraba,
hem de Mslman olanlardr. Bunlarn komu, akraba ve
Mslmanlktan doan haklar vardr.
2) ki hakka sahip olan komular: Akraba dnda ki
Mslman komular. Bunlarn komu ve Mslman ol-
maktan kaynaklanan iki eit komuluk haklar vardr.
3) Bir hakka sahip olan komular: Bunlarda akraba ve
Mslman olmayan Ehl-i kitap (yahudi ve hristiyan) veya
mrik olan komulardr. Bunlar sadece komuluktan ileri
gelen bir hakka sahiptirler.
Bu tasnifattan da anlalaca zere komuluk tabirine
Mslman, kfir, mrik, mnafk, hristiyan, mttaki, facir,
zararl, zararsz, uzak, yakn vb. tm komular dhildir.
Komumuzun Mslman olmamas bizim ona iyilik etme-
mize engel deildir. Belki de yapacamz basit bir iyilik,
onlarn kalbini kazanma konusunda bize yardmc olacaktr.
Kentlemenin hzla artt yerlerde komuluk hukuku
son derece zayflamakta neredeyse yok olma derecesine
gelmektedir. Hatta baz yerlerde yllarca ayn apartmanda
oturmasna ramen birbirini tanmayan nice insanlar bu-
lunmaktadr. Bu, son derece tehlikeli bir durumdur. Bu gn
psikolojik bunalma giren insanlarn birounun toplumdan
soyutlanm kiiler olduu bildirilmektedir. Ruhi bunalm
yaayan insanlara veya psikolojik sorunlar olanlara komu-
laryla ya da akrabalaryla sk sk grmeleri, tabipler tara-
fndan srarla tavsiye edilmekte ve bylesi bir tutumun psi-
kolojik skntlara birebir geldii belirtilmektedir. Bu ynte-
min bylesi hastalklara iyi gelmesinin nedeni ise; skntya
den insanlarn komu ve akrabalaryla sk grmek sure-

ti ile ilerini onlara dkecekleri ve onlarla konuma imkn
bularak skntlarna bir nebzede olsa are bulacaklar ek-
linde aklanmtr. nsan sosyal bir varlktr, konumaya
dertlemeye ve fikir al-veriinde bulunmaya, yeme imeye
duyduu ihtiya kadar muhtatr. Psikolojik rahatszlklar
olanlar ya da manevi bir bunalm iine denler genelde
insanlardan kopmakta ve onlarla aralarnda geni setler
ekmektedirler. Onlarn en byk problemleri dertlerini
gvendii insanlarla paylamamalar ve skntlar ilerine
atmalardr. Ama kii komular ile iyi bir diyaloa sahip
olsa bu tr problemler azalr, psikolojik bunalmlar asgari
seviyeye der ve ortaya birbirleriyle kaynam salkl bir
toplum kar. Unutmayalm ki iyi bir komuluk psikolojik
skntlar iin benzeri bulunmayan bir tedavi yntemidir.
Toplumun bu denli bozulmasnda ve komuluk huku-
kunun sona ermesinde bata televizyon olmak zere, kitle
iletiim aralarnn byk rol vardr. Vaktinin ounu tele-
vizyon karsnda geiren insanlar, brakn komuluk huku-
kunu, akraba haklarn bile doru drst yerine getirme-
mektedirler. Bu afetten Allah bizleri korusun.
Rasulullah (s.a.v.) buyurur ki: Komusu aken tok ola-
rak geceleyen kimse iman etmi deildir. 275
Bu ok ar bir tehdittir. Bu tehdidin kapsamna gir-
memek iin izahn yapmaya altmz hadis ile amel ede-
rek yaptmz yemeklerden komularmza ikram etmeli ve
durumu ok iyi olmayanlar zellikle gzetlemeliyiz.
275 Tecrid-i Sarih, c, 4 sf: 406.

* OTUZDOKUZUNCU T *
Miskinleri Sevmek
Ebu Zer (r.a.) anlatr, Dostum Muhammed (s.a.v.) bana u
yedi eyi tavsiye etti.
1) Miskinleri sevip onlara yakn olmam,
2) Hali vakti benden iyi olanlara deil durumu daha
kt olanlara bakmam,
3) Bana cefa versede akrabay ziyaret etmemi,
4) La havle ve la kuvvete illa billh zikrini okca
yapmam,
5) Ac dahi olsa her daim hakk sylememi,
6) Allah yolunda hi bir knaycnn knamasndan
korkmamam,
7) Asla insanlardan bir eyler istemememi. 276
* AIKLAMA *
Rasulullah (s.a.v.)n Hz. Ebu Zer (r.a.)e yapm olduu
bu mthi tavsiyeyi, madde madde ele alarak izah etmeye
alacaz.
1) Miskinleri Sevmek ve Onlara Yakn Olmak: Mis-
kin kelimesi hi veya yeterince mal olmayan yoksul kimse-
lere verilen bir isimdir. Fakir kelimesinin mradifi saylr,
ancak bu konu ulema arasnda tartmaldr. Ebu Hanife ve
mam Malik miskinin fakirden daha kt bir durumda ol-
duunu sylerken, mam afii ve Ahmed b. Hanbel bunun
tam aksini iddia etmiler ve fakirin, elinde hi bi ey olma-
276 Ahmet b.Hanbel rivayet etmitir. Hadis hasen dir.

yan anlamna geldiini, miskinin ise en azndan ailesinin

geimini temin edebilecek kadar bir imkna sahip olan kim-
se olduunu syleyerek fakirin miskine nisbetle ok daha
muhta olduunu belirtmilerdir. Her iki tarafnda gl
delilleri vardr. En iyisini bilen Allahtr.
Hadisin bize anlatmak istedii, kendisine gariban deni-
lebilen insanlar sevmek, onlar gzetlemek ve kendilerine
yaklamak sureti ile ilerinde bulunduklar skntlara mut-
tali olarak dertlerine derman olmaktr.
Rasulullah (s.a.v.) Ebu Zer (r.a.)e yapm olduu bu tav-
siyeyi bizzat kendisi tatbik etmi ve: Beni zayf (gariban)
kimseler arasnda arayn.277 buyurarak daima maddi im-
knlar kstl olan insanlarla beraber bulunmutur.
2) Hali Vakti yi Olanlara Deil Durumu Daha kt
Olanlara Bakmak: Kii bir musibete maruz kaldnda veya
zor bir imtihandan geirildiinde kendisinden ok daha
kt durumda olanlara bakarsa, iinde bulunduu duruma
kreder, isyan etmekten uzak durur. Eli krlan birisinin, eli
kopan bir adam grdnde durumuna kretmemesi ola-
cak ey deildir.
3) Cefa Bile Verse Akraba Ziyaretini Kesmemek: Bir
adam Rasulullah (s.a.v.)e gelerek: Ya Rasulullah! Benim ak-
rabalarm var, ben onlar arayp sorduum halde onlar be-
nimle ilikiyi kesiyorlar. Ben onlara iyilik ediyorum, onlar
ise bana cahilce davranyorlar. Ben bu yaptklarna kar
hogr ile muamele ediyorum, dedi. Bunun zerine
Rasulullah (s.a.v.) adama: Eer durum, senin anlattn gibi
ise, sen onlara ateli kl yediriyor gibisin. Sen bu ekilde
iyi davranmaya devam ettike, onlara kar Allahtan bir
yardmc daima seninle beraber olur. buyurdu.278
277 Tirmizi, 1708, Ebu Davut, 2094.

278 Buhari el- Edebl Mfred, 52.
Akrabalarmz bizleri ziyaret etmese ve zerlerine va-

cip olan haklar yerine getirmeseler bile bizim byle bir eyi
yapmamz sz konusu olamaz. Cahillie cahillikle karlk
vermek olgun bir Mslmana yakmaz. Yce Rabbimiz
ktle iyilikle karlk verildiinde, dmanlarn bile dost
olabileceini sylemitir.
yilikle ktlk bir olmaz. Sen ktl en iyi olan-
la def et. Bylelikle seninle arasnda dmanlk olan bir
kimse candan bir dost oluverir. (41 Fussilet/33)
4) La Havle ve La Kuvvete lla Billh Szn ok
Sylemek: Rasulullah (s.a.v.) her namazn ardndan 279 ve gece
uykusundan uyandnda280 bu kelimeleri telaffuz eder ve
bunu mmetine tavsiye ederdi. Bu mbarek kelime G ve
kuvvet tamamen Allahndr. Anlamna gelmektedir. Bu keli-
menin faziletine dair birok Hadis-i erif bulunmaktadr.
Onlardan birisi u ekildedir.
Yeryznde La ilahe illalahu vallahu ekber ve la
havle vela kuvvete illa billh diyen hi bir kul yoktur ki
denizkp kadar bile olsa gnahlar balanm olma-
sn.281
Sahabeden Avf b. Malik, mriklere esir dmt. Ba-
bas Rasulullaha gelerek durumu haber etti. Efendimiz
adama: Oluna La havle vela kuvvete illa billh duas-
n oka sylemesini emret buyurdu. Adam bir ekilde bu
sz oluna ulatrd. Olu bu duay yapmaya balad. M-
rikler onu bir okun yayna balamlard. Yay koptu, o da
kurtuldu. Kaarken bir deve grd ve hemen ona bindi.
Derken yolda kendisini esir eden mriklerin srsne rast-
lad ve onlar nne katarak Medineye kadar geldi...282
279 Mslim, 594.

280 Buhari, Tehect, 21.
281 Tirmizi, 3460.
282 Tefsiru bn-i Kesir, c, 4 sf: 488.

Bu ve benzeri olaylar gsteriyor ki, La havle vela kuv-

vete illa billh szn ok sylemek, kiinin skntlarndan
kurtulmas iin bir vesiledir.
5) Ac Dahi Osa Hakk Sylemek: Bu biroumuzun
g yetiremedii amellerden birisidir. Hz. mer bu vasf ile
muttasft. O en sevdiklerinin aleyhinde bile olsa hakk dile
getirirdi. Bundan dolay Rasulullah (s.a.v.) Hak, mere hi
bir dost brakmad. 283 buyurmutur. Yani kim olursa olsun
hakk syledii ve bu konuda hi bir kimseden ekinmeksi-
zin konutuu iin onun dostu kalmamt.
Hz. Ali (r.a.)nin:Hakk dile getir ki, hak ile tanna-
sn284 dedii nakledilir. Her ortamda hakk syleyenler
genelde dlanrlar. nk hak, kalbinde maraz olanlara ok
ar gelir. Hakk sylememiz gerektii yerde bir takm yersiz
gerekeler sebebiyle sylemezsek hakka zulmetmi oluruz.
Hz. Huzeyfe (r.a.)nin u sz ne kadar da gzeldir.
Kii hakikati dile getirmesinin vacip olduu bir orta-
ma girer ve konumazsa, kalbi hi bir zaman eski hassasiye-
tini kazanamaz. 285
6) Allah (cc) yolunda Hi Bir Knaycnn Knamasn-
dan Korkmamak: Bu, Allah-u Telnn, kendilerini sevdii
ve Kuranda verek zikrettii mminler grubunun nitelii-
dir. Yce Allah yle buyurur:
Ey iman edenler! Sizden kim dininden dnerse (bil-
sin ki), Allah mminlere kar alak gnll, kfirlere kar-
onurlu ve iddetli, kendisinin onlar sevecei onlarnda
kendisini sevecei bir topluluk getirir ki, Allah yolunda
cihad ederler ve hi bir knaycnn knamasndan kork-
mazlar... (5 Maide/54)
283 Tirmizi.
284 Gelin Bir Saat man Edelim, Said Abdulazim, sf: 44.
285 A.g.e. sf: 68.
7) nsanlardan bir eyler istememek (Dilenmemek):

slam dilencilii ve insanlara el amay ho karlamaz. Sa-
dece halette insanlardan bir ey istemeyi caiz grmtr.
Bu halet:
1) Kefalet altna girmek,
2) Mal varlnn tamamn kaybederek felakete ura-
mak,
3) Akl banda Mslmann birisi iin gerekten
fakirdir diyecek derecede fakir olmak.286
Bu maddelerde zikredilenler hari dier tm dilencilik
eitleri zaruret d kabul edildiinden haram saylmtr.
Rasulullah (s.a.v.) buyurur ki: Canm elinde tutan Allaha
yemin ederim ki sizden birinizin eline ip alp srtnda
odun tamas birisine varp dilenmesinden hayrldr. 287
286 Mslim, Zekt 109; Ebu Davut, Zekt 26.

287 Buhari, Zekt 50.
* KIRKINCI T *
Fakirliin Tarifi
Ebu Zer (r.a.) der ki: Rasulullah (s.a.v.) bana Ey Ebu
Zer! Syle bakalm, sence zenginlik mal okluu fakirlikte
mal azlmdr? diye sordu. Ben: Evet ey Allahn
Rasul! dedim. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) (Hayr)
gerek zenginlik gnl zenginlii, gerek fakirlikte gnl
fakirliidir. Kimin zenginlii gnlnde olursa, dnyada
karlat sknt ve eziyetler ona zarar vermez. Kimin de
gnl fakir olursa, dnyalklar onu zengin yapmaz, yapt-
cimrilik nefsine zarar verir. buyurdu.288
* AIKLAMA *
Efendimiz (s.a.v.) burada zenginliin ve fakirliin hakiki
anlamlarndan ziyade mecazi anlamlarn kastedmitir. s-
lam hukukunda fakir: Maietini temin edemeyecek kadar
zor durumda olan ve elinde hi bir mal bulunmayan kimse
anlamna gelmektedir. Zengin ise Nisab miktar kadar mala
sahip olan kimse olarak tarif edilmitir.
Hadis-i erifte, zenginliin mal okluuyla deil, gnl
geniliiyle; fakirliinde mal azl ile deil gnl yetersizli-
i ile olaca ifade edilmektedir.
288 bn-i Hibban rivayet etmitir.

* KIRKBRNC T *
Kuran Ve Baz Sureleri Okumann Fazileti
Ebu mame (r.a.)den rivayet edildiine gre Rasulullah
(s.a.v.) yle buyurmutur:
Kuran okuyunuz. phesiz ki o, kendisini oku-

yan (ve gereince amel eden) kimselere kyamet gnnde
efaati olarak gelecektir. ki parlak sure olan Bakara ve
Al-i mran surelerini okuyunuz. Hi kuku yok ki, bu iki
sure kyamet gn glgelik olarak veya saf saf dizilmi
ku srs gibi gelir ve kendilerini okuyan insanlar ko-
ruyup mdafaa ederler. Bakara Suresini okuyunuz. nk
onu elde etmek bereket, onu terk etmek ise pimanlktr.
Sihirbazlar bu sureyi elde etmeye g yetiremezler.289
* AIKLAMA *
Kuran- Kerimi okumann faziletine dair birok hadisi
erif varid olmutur. Bu hadislerden bir tanesi yledir:
Kuran ehline: Oku ve yksel. Dnya da tane tane
okuduun gibi imdi de oku. phesiz ki senin cennette
ki yerin okuyacan en son ayetin yanndadr. denilecek-
tir.290
Kuran okumak, ayetlerini tefekkr ve tedebbr etmek
her insana farzdr. Yce Allah yle buyurur:
...Mslmanlardan olmakla emrolundum. Kuran
okumaklada (emrolundum) (27 Neml/9192)
289 Mslim rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

290 Tirmizi, 2914.
Sana vahyedilen kitab oku (29 Ankebut/45)

Kuran okumaktan maksat salt arapa metni okumak
deildir. Bu zaten her Mslmann yapmas kanlmaz bir
grevidir. Kuran okumaktan maksat, Onun bize ne dedii-
ni, ne anlatmak istediini ve bizim nasl bir kul olmamz
gerektii noktasnda bizden ne talep ettiini fehmedip, idrak
etmektir. Hz. Ali (r.a.)nin u veciz sz bizim vurgulamak
istediimiz manay tam anlamyla ifade etmektir. O, yle
der:
limsiz yaplan ibadette, kavranlmam bir ilimde ve
manas dnlmeden okunan Kuranda hi bir hayr yok-
tur. 291
Kuran, kendisini okuyup gereince amel eden kimse-
lere efaat edecektir. Hadisin tercmesini verirken gerein-
ce amel eden ifadesini parantez ierisinde ifade ettik. Bunu
yapmam olsaydk, Kuranla amel edilmesi gerektiini ifade
eden dier hadislerle elikiye dm olurduk.
Hadis-i erif, Bakara ve Al-i mran surelerinin okun-
masn emrederek bu surelerin faziletine iaret etmitir.
Kuran okuyunuz buyruunun ierisine Bakara ve Al-i
mran sureleri girmi olmasna ramen burada neden tekrar
edildi? diye akla bir soru gelebilir. Bu sorunun cevab y-
ledir.
Has (zel) olan bir eyi, m (genel) olandan sonra zik-
retmek, hasn (zel olarak zikredilen) ok nemli bir ey
olduuna iaret etmek iindir.
Rasulullah (s.a.v.) Kuran okunmasnn gerekli olduunu
vurguladktan sonra bu iki surenin zellikle okunmasna
tevikte bulunmutur. nk bu iki sure Kurann zeti
niteliindedir. Kii, Kuran okuduktan sonra bu iki sureyi
291 Gelin Bir Saat man Edelim, Said Abdulazim, sf: 49.
tekrar mutalaa ederse Kuran da okumu olduu konularn

zetini daha kolay kafasnda da canlandrr. Baz hadislerin
bildirdiine gre, ierisinde Bakara Suresi okunan eve ey-
tan girememektedir.292
Hadisin son ksmnda yer alan sihirbazlar onu elde
etmeye yetiremezler cmlesi, onu okuyan ve okumaya
devam eden kimselerin sihirbaz ve khinlerin errinden
emin olaca eklinde yorumlanmtr. 293 Bu surelerin fazi-
leti iin tefsir kitaplarna mracaat edilebilir.
292 Mslim, Salatl Msafirin,212.

293 Min Vasayar Rasul, sf, 55.
* KIRKKNC T *
nfak Yollar
Enes b. Malik anlatr: Beni Temim kabilesinden bir
adam Rasulullah (s.a.v.)a geldi ve Ya Rasulullah! Ben, ailesi,
akrabalar ve mal ok olan bir adamm. Bana ne yapacam
ve nasl infak edeceimi bildirirmisiniz? dedi. Rasulullah
(s.a.v.) adama: Malnn zektn verirsin nk zekt seni
gnahlardan arndran bir temizleyicidir. Akrabalarn
ziyeret eder, onlar gzetirsin. Miskinin, komunun ve
isteyen kimselerin de hakkn gzetirsin buyurdu.294
* AIKLAMA *
Efendimiz (s.a.v.) verdii bu cevapla mal olanlarn zekt
vermeleri gerektiini ve zekt verilirken nasl bir sra gze-
tilmesinin uygun olacan ifade etmitir. Hadiste drt grup-
tan bahsedilmektedir.
1) Akrabalar: Kii akrabasna yardm ettiinde hem
yardm sevab hem de sla-i rahim sevab alr.
2) Miskinler: Miskinin tarifi 39. tn erhinde ge-
miti, oraya baknz.
3) Komular: 38. tn erhinde komuluk haklary-
la ilgili geni bilgi verilmiti, oraya baknz.
4) steyenler: Bunlarla, eli dar, borlu, hastalanm, ke-
fil olmu ve bu kapsamda deerlendirilebilecek insanlarn
kastedilmi olmas muhtemel olduu gibi, Allah rzas iin
diyerek dilenen fakir kimselerin kastedilmi olmas da ihti-
mal dhilindedir.
294 Ahmed b. Hanbel rivayet etmitir. Hadis hasen dir.

Zekt vermek isteyen veya tasaddukta bulunmay ar-

zulayan Mslmanlarn bu sray gzetmeleri gzel bir ey-
dir.
* KIRKNC T *
Kederden Ve Bortan Kurtulmak in Ne Sylenir
Rasulullah (s.a.v.) sknt ve kederden kurtulmak iin u
duay ok yapard.
Allahm! Tasadan, hznden, acizlikten, tembellik-
ten, cimrilikten, korkaklktan, bor altna girmekten ve
insanlarn galebesinden sana snrm.295
Borcunu deyebilmek iinde yle dua ederdi:
Allahm! Beni helalin ile yetindirerek haramndan
muhta etme.296

296 Tirmizi rivayet etmitir. Hadis sahih tir.
* KIRKDRDNC T *
Yatarken Okunacak Dua
Enes b. Malik (r.a.)den rivayet edildiine gre
Kim yatana girdiinde Her eye kar bana yeten
ve beni barndran Allaha hamdolsun. Hamdolsun Ona
ki, beni yedirdi, iirdi ve bana ihsanda bulunup beni s-
tn kld. derse, tm mahlkattn hamd ile Allaha
hamdetmi olur. 297
* AIKLAMA *
Rasulullah (s.a.v.)n yatarken yapt dualardan bazlar
unlardr.
Allahm! Senin isminle lr, senin isminle dirili-
rim.298
Allahm! Kullarn dirilttiin gn beni azabndan
koru. ( kere).299
Rabbim senin isminle uzanp yattm. Yine senin is-
minle kalkarm. Eer canm alrsan ona rahmet et. Ruhu-
mu tekrar bana iade edersen, salih kullarn koruduun
gibi onu koru.300
Ayrca, Rasulullah (s.a.v.) yatana gireceinde ellerini
297 Hkim sahihdemi, Zehebi de Ona muvafakat etmitir.

298 Buhari, Daevat, 27.
299 Tirmizi, 3394.
300 Buhari, Daevat, 13.

bir araya getirerek avu iine er kez hls, Felak ve Nas

surelerini oku ve bedeninden ulaabildii tm yerlere mesh
ederdi. Ayet el-Krsiyi ve Bakara suresinin son iki ayeti
olan Amener Rasuly okumayda ihmal etmezdi. Onun
uyku adbna dair bir ok snneti vardr. Bu snnetleri -
renmek isteyenler, mam Nevevinin el- Ezkarna ve mam
Nesainin Amell Yevmi vel leyle adl eserine mracaat
edebilirler. Bu iki kaynanda Trke tercmesi mevcuttur.
* KIRKBENC T *
Uykusunda Korkan Kimsenin Yapaca Dua
Amr b. uayb (r.a.)dan rivayet edildiine gre
Sizden birisi uykusundan korkarak uyand zaman
yle desin: Allahn azap ve gazabndan, kullarnn er-
rinden, eytanlarn vesveselerinden ve benimle beraber
olmalarndan, Allahn tam ve eksiksiz kelimelerine s-
nrm. (Byle dua eden kimseye) eytanlar asla zarar ve-
remeyecektir !301
* AIKLAMA *
Baaka bir hadiste, geceleyin uykusundan uyanan kim-
seye Rasulullah (s.a.v.), yle dua etmesini tavsiye etmitir.
Kim geceleyin uyanr ve: La ilahe illallahu
vahdehula erike leh, lehul mlk ve lehl hamdu ve
hve ala klli eyin kadir. Elhamdu lillahi ve
Subhanallahi ve la ilahe illallahu vallahu ekber ve la havle
ve la kuvvete illa billh der sonra da Allahmmafirli,
(Allahm beni bala) szn syler yahut dua ederse
duas kabul edilir. Eer abdest alp namaz klarsa namaz
kabul edilir.302
Dualarn kabul edilmesinde problem yaayanlar, bu
snneti ihya ederek dileklerine ulaabilirler.
301 Tirmizi ve Ebu Davut rivayet etmitir. Hadis hasendir.

302 Buhari,Tehecct, 21.
* KIRKALTINCI T *
Dnyada Yolcu Gibi Ol
Abdullah bn-i mer der ki: Rasulullah (s.a.v.)
omuzumdan tuttu ve bana: Dnya da, vatanndan uzak
kalm kimse veya bir yolcu gibi ol ve kendini kabir eh-
linden say. buyurdu. Abdullah bn-i mer derdi ki: Ak-
ama eriince sabah, sabaha eriince akam bekleme! Sal-
nda hastaln iin, hayatnda lmn iin istifade et.303
* AIKLAMA *
Rasulullah (s.a.v.)n bu veciz ve zl nasihat, dnyaya
balanmay yeren onlarca szden daha tesirlidir. Kendi va-
tanndan baka bir yerde yaayan kimselere arap dilinde
Garip denir. Dnyaya balanmama hususunda garip ol-
mak ne deerli bir makamdr!
Yolculua kan birisi; kendisine yk olmasn diye faz-
la eya almaz.
Yolculua kan birisi; gidecei yerde kendisine fayda-
l olacak eyleri ve en muhta olduu maddeleri yanna alr.
Yolculua kan birisi; vatann zler.
Yolculua kan birisi; yolda kendisini oyalayacak bo
ilerden yz evirir.
Yolculua kan birisi; iyi yol arkadalar seer, kendi-
sine zarar getirebilecek kt arkadalardan uzak durur.
Yolculua kan birisi; varaca yere ulatran doru
ve gvenli yolu seer.

Yolculua kan birisi; kendisini yanl yne gtrecek

yollardan uzak durur.
Yolculua kan birisi; kendisine gvenilir bir rehber
edinir.
Yolculua kan birisi; yol iaretlerine ok dikkat eder.
Yolculua kan birisinin temel amac; ilerini halle-
dip vatanna geri dnmektir.
Hsl, Yolculua kan birisi; kendisini amacna ulat-
racak olan her trl tedbiri ald gibi, amacndan saptracak
tm engellerden de uzak durur.
Gn gelecek misafir olarak kaldmz u dnyadan,
asl vatanmz olan ahirete doru yolculua kacaz. Dn-
yada bir yerden bir yere yolculuk yaparken dikkat ettiimiz
hususlara ahiret yolculuunda ok daha fazla dikkat etmeli-
yiz. stte anlatlan maddelere dnyada gerekletirdiimiz
yolculuklarda dikkat etmezsek, en fazla maddi zarara ura-
rz. Ama ahirete doru gerekletirdiimiz yolculuumuzda
bu saylanlara dikkat gstermezsek, o zaman manevi bir
kaypla ve kt bir akibetle kar karya kalrz.
Akama eriince sabah, sabaha eriince akam bek-
leme! sz iki anlama gelmektedir.
1) ini vaktinde yap, sabah yapacan ii akama, ak-
am yapacan ii sabaha erteleme.
2) lm sana her an gelebilir: bu nedenle sabahleyin
akama erimeyi, akam leyinde sabaha erimeyi arzulama.
Salndan hastaln iin, hayatnda lmn isti-
fade et sz: saln yerinde iken gzel amelleri yap,
yarn hastalk veya lm gelirse, yapmay arzuladn gzel
amelleri eda edemeyebilirsin anlamndadr.
Hadis-i erif, dnyaya ve dnyalklara gnl bala-
mamay ifade etmektedir.
* KIRKYEDNC T *
Toplant Sonras Okunacak Dua
Ebu Hureyre (r.a.)den rivayet edildiine gre,
Kim bir mecliste oturup orada faydasz ve bo szler
konuur sonrada oradan kalkmadan nce
Subhanekallahmme ve bi hamdik ehed en la ilahe illa ente
estafiruke ve etubu ileyk 304 derse, o mecliste meydana gelen
(kk) gnahlar affedilir. 305
* AIKLAMA *
nsanolu bulunduu meclislerde konuma ihtiyac
hisseder. Konutuu cmlelerin hatadan hali olmas ise ne-
redeyse mmkn deildir. Bu duay kendisine adet edindi-
inde, her meclisten kalkmadan nce nefsini hesaba ekme
ve syledii eyleri muhasebe etme imkn bulur. Tevbe ve
istifar ederek yapm olduu yersiz konumalardan ba-
lanr.
Bir mecliste, gybet ve nemime gibi Allahn kesin ola-
rak yasaklam olduu haramlar ileniyorsa, o zaman zel
bir tvbe gerekir. Bu dua tek bana yeterli deildir. Bu farka
iaret edebilmek iin hadisin tercmesini verirken parantez
iine kk kelimesini ilave ettik.
304 Duann anlam yledir: Allahm seni hamdinle tesbih ederim.

ehadet ederim ki, senden baka hi bir ilah yoktur. Senden balan-
ma diliyor ve sana tevbe ediyorum.
305 Ebu Davut rivayet etmitir. Hadis sahih tir.
* KIRKSEKZNC T *
Subhanallahi Ve Bihamdihi Demenin Fazileti
Ebu Zer (r.a.) anlatr: Rasulullah (s.a.v.) bana: Ey Ebu
Zer! Allahn en ok sevdii sz sana haber vereyim mi?
dedi. Ben: Evet, Ey Allahn Rasul! dedim. Rasulullah
(s.a.v.): phesiz ki Allahn en ok sevdii sz:
Subhanallahi ve bihamdihi szdr. buyurdu. 306
* AIKLAMA *
Subhanallah ifadesi, Allahn tm noksan sfatlardan
beri ve uzak olduunu bildiren bir cmledir. Anlam: Al-
lah tesbih ederim veya Allah tm noksan sfatlardan ten-
zih ederim demektir. Bu szn faziletine dair birok Hadis-
i erif vardr. Bunlardan bazlar yledir.
Her kim Subhanallahi ve bi hamdihi derse cennette
onun iin bir hurma aac dikilir.307
Kim gnde yz defa Subhanallahi ve bi hamdihi
derse, denizkp kadar bile olsa gnahlar affedilir.308
ki kelime vardr ki, onlar dilde hafif, mizanda ar,
Rahmana ok sevimlidirler. Bu iki kelime: Subhanallahi
ve bi hamdihi, subhanallahil azim szleridir. 309
306 Mslim rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

307 bn-i Hibban rivayet etmitir. Hadis sahih tir.
308 Mslim, 2691.
309 Buhari Daavat, 67.

* KIRKDOKUZUNCU T *
Cennet Fidan
Ebu Hureyre (r.a.) anlatr: Kendisi bir gn fidan dik-
mekte iken Rasulullah (s.a.v.) yanna geldi ve: Dikmi oldu-
un bu fidanda nedir? Ey Ebu Hureyre! dedi. Ben: Fidan-
dr dedim. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.): Sana, dikmi
olduun bu fidandan daha hayrl daha hayrl bir fidan
gstereyim mi? Subhanallah el hamd lillah Lailahe
illallah Allahu ekber Bu szlerin her birinin karl-
nda senin iin cennette bir aa (fidan) dikilir buyur-
du.310
* AIKLAMA *
Kul, Rasulullah (s.a.v.)n bildirmi olduu bu mjdeye
nail olmak istiyorsa, zikri geen ifadeleri, muhtevasna iman
ederek tekrarlamas gerekir. Kul, Allahn Subhan oldu-
unu bilir, hayatn hamdederek geirir, Ondan bakalar-
nn hayata mdahale etmelerini reddeder ve en byk ola-
rak Allah kabul ederse, o zaman sylemi ve inanm oldu-
u bu kelimeler sebebiyle cennette onun iin fidanlar dikilir.
Ama bu kelimeleri sylemekle birlikte hayatn Allahtan
bakalarna gre ayarlar, Onun subhanlna aykr bir ha-
yat srer ve bakalarn Allahtan daha byk kabul ederse,
kesinlikle cennete giremez. Onun bu kelimeleri telaffuz
etmesinin kendisine hi bir faydas yoktur.
310 bn-i Mace rivayet etmitir. Hadis hasen dir.

* ELLNC T *
Yatarken Allaha Snmak
Ebu Hureyre (r.a.)den rivayet edildiine gre, bir adam
Rasulullah (s.a.v.)a geldi ve: Ya Rasulullah! Dn gece beni
sokan akrepten neler ektim neler? dedi. Rasulullah (s.a.v.):
Eer sen akamladnda: Euzu bi kelimetillahit
Tammati min erri ma halaka 311 demi olsaydn, o akrep
sana zarar vermezdi buyurdu.312
* AIKLAMA *
Allahn tam ve eksiksiz kelimelerinden maksat, Al-
lahn zatna, sfatlarna ve fiillerine muvafk olan mesur
dualardr. bnul Esir en- Nihaye adl eserinde der ki:
Rasullah (s.a.v.), Allahn kelimelerini tam ve eksiksiz
olmakla nitelendirdi nk Allahn kelemnda eksikliin ve
aybn olmas caiz deildir... 313
Akamladnda ifadesinden ikindi ile akam ara-
sndaki vakit kastedilmitir.
Hadis, musibet gelmeden nce Allaha snmaya te-
vik etmektedir.
311 Yaratt eylerin errinden, Allahn tam ve eksiksiz kelimelerine

snrm
313 Bkz: Avanul Mabud erhu Snnei Ebi Davut, c.11, sf.119
* ELLBRNC T *
Bortan Kurtulmak in Okunacak Dua
Hz. Ali (r.a.)den rivayet edildiine gre mkatep (an-
lamal) bir kle Ona geldi ve: Ben mkatebe borcumu
demekten aciz kaldm. Bana yardm et. dedi. Bunun ze-
rine Hz. Ali (r.a.) kleye: Rasulullah (s.a.v.)n bana rettii
baz kelimeleri sana reteyim mi? Bunlar sayesinde zerin-
de Sabr da kadar bile bor olsa, Allah seni ondan kurta-
rr. Sen: Allahm! Beni helalin ile yetindirerek haramla-
rndan koru ve lutfunla beni zengin klarak senden baka-
sna muhta etme diye dua et buyurdu.314
* AIKLAMA *
Hz. Aliye gelen kle mkatebe yapm, ancak duru-
munun ktlnden dolay borcunu deyememiti.
Mkatebe: bir kleyi veya cariyeyi hrriyetine kavu-
turmak iin daha sonra denmek zere belli bir mebla kar-
lnda yaplan antlamaya verilen isimdir. Mkatebe
Kuran ile sabit bir hkmdr. Yce Allah yle buyurur:
Ellerinizin altnda bulunan (kle ve cariyelerden)
mkatebe akdi yapmak isteyenlere, eer kendilerinde bir
hayr grrseniz, mkatebe akdi yapn ve Allahn size
verdii mallardan onlara da (yardm olarak) verin. (24
Nur/33)
Mkatebe akdi yapan bir kleye Allah, yardm edece-
ini vadetmitir. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
kimse vardr ki, Allah onlara yardm etmeyi
vadetmitir.
314 Tirmizi rivayet etmitir. Hkim, hadis iin sahih demitir.

1) Allah yolunda savaan gazi

2) Anlama yapan (mkatep) kle
3) Nefsini haramlardan korumak iin evlenen
adam.315
Hadis-i erifte geen Sabr da, Yemende bulunan
bir dan addr. Hadis, bortan kurtulmak iin Allahtan
yardm istemeye tevik etmektedir.
315 bn-i Mace, Itk, 3.

* ELL KNC T *
Seyyidl stifar
eddat b. Evs (r.a.)den rivayet edildiine gre,
stifarn efendisi (kiinin) Allahumme ente rabbi la
ilahe illa ente halakteni ve ene abduke ve ene ala ahdike
ve vadike mestetat ve euzu bike min erri ma sanatu
ebuu leke bi nimetike aleyye ve ebuu bi zenbi fafirli
finnehu la yafiruz zunube illa ente.
Allahm! Sen benim Rabbimsin, senden baka hi bir
ilah yoktur. Beni sen yarattn. Ben senin kulunum. Gcm
yettii kadar sana verdiim szde duracam. Yatm ey-
lerin errinden sana snrm. Bana verdiin nimetlerini
itiraf ediyor, gnahm da kabul ediyorum. Beni bala, zira
senden baka hi bir kimse gnahlar balayamaz. deme-
sidir. Her kim bunu akamladnda manasna inanarak
syler ve o gece lrse cennete girer. Kim de sabahladnda
manasna inanarak syler ve o gn lrse cennete girer. 316
* AIKLAMA *
Bu hadis-i erif mslmanlar arasnda Seyyidl sti-
far diye mehur olmutur. Seyyid kelimesi aslnda ihti-
ya annda kendisine bavurulan, mracaat edilen reis an-
lamndadr. Bu duaya istifarlarn efendisi denmitir. nk
balanma ihtiyac hisseden kul ona bavurur ve onun vas-
tas ile balanma diler. mam Buhari bu hadisin balna

istifarn en faziletlisi adn vererek, hadiste geen

Seyyid kelimesinin Fazilet anlamna geldiini belirmek
istemitir. bn-i Hacer der ki:
Hadis-i erif, stifarn efendisi lafz ile geldii hal-
de mam Buhari buna stifarlarn En Faziletlisi diye ba-
lk atmtr. O, efendi kelimesinin sanki fazilet anlamna
geldiine iaret etmek istemitir. Buna nazaran bu kelime
sahibine en ok fayda salayan istifar. anlamna gelmek-
tedir... 317
Gcm yettii kadar sana verdiim szde duraca-
m sz ile kulun ruhlar leminde Allaha vermi olduu
sz kastedilmektedir. Bu olay Araf suresinin 172. Ayetinde
anlatlmtr. Kul orada Allahn Rubbiyetini ikrar ederek
Allahn birliine iman etmi ve lemlerin Rabbini buna
ahit tutmutur. Kii bu duann anlam ve muhtevasna ina-
narak bu kelimeleri sabah-akam sylemeye devam edese
inaallah cennete girmeyi hak edecektir.
317 Fethul Bar c. 11, sf, 136. Darul Msr Basks.

* ELL NC T *
Sabah Ve Akam Yaplacak Bir Dua
Ebu Hureyre (r.a.)den rivayet edildiine gre, Hz. Ebu
Bekir (r.a.) Rasulullah (s.a.v.)a: Ya Rasulullah! Sabahladm
ve akamladm zaman syleyebileceim bir ka sz tavsiye
edermisiniz. dedi. Rasulullah (s.a.v.):
Allahmme fatiras Semavati vel ard, alimel gaybi
ve ehadeh, Rabbe klli eyin ve melikeh ehed en la
ilahe illa ente euzu bike min erri nefsi ve min erri ey-
tani ve irkihi.
Ey gkleri ve yeri yaratan, grneni ve grnmeyeni
bilen, her eyin Rabbi ve sahibi olan Allahm! Senden baka
hi bir ilah olmadna ehadet ederim. Nefsimin errinden,
eytann ktlnden ve irkinden sana snrmde. Bu-
nu sabahladnda, akam vaktine ulatnda ve yatana
girdiinde oku buyurdu.
* AIKLAMA *
Rasulullah (s.a.v.)n sabah ve akam yapt birok dua
vardr. Bu dua onlardan sadece birisidir. Mslman gne
balarken, gn bitiminde ve yatana girerken bu duay
okuyarak Allah vmeli, nefisinin ve eytann errinden
daima Allaha snmaldr.
Rasulullah (s.a.v.) mmetini daima irkten sakndr-
mtr. Kendisi de peygamber olmasna ramen irkten s-
rekli Allaha snmtr. Hatta Onun Allaha snd ey-
lerin banda irk ve kfr gelmektedir.
Allahm! Kfrden, fakirlikten ve kabir azabndan

sana snrm.318
Allahm! Bilerek irk komaktan sana snr, bil-
mediim eyler hususunda ise senden af dilerim.319
Bu hadisimizde de kulun irkten saknmas tavsie
edilmektedir.
318 Ebu Davut 924.

319 Tirmizi, Deavat, 4, Hsnul Mslim, 203.
* ELL DRDNC T *
Veciz Bir Dua
Enes b. Malik (r.a.)den rivayet edildiine gre,
Rasulullah (s.a.v.) kz Fatma (r.anha.)ya: Fatma! sana tavsiye
edeceim u szleri dinlemekten ve onlar sabah-akam
sylemekten seni alkoyan nedir? buyurdu.
Allahmme Ya Hayyu ya kayyum bi rahmetike
esteiys eslih li eni kllehu ve la tekilni ila nefsi tarfete
aynin.
Ey Hay ve Kayyum olan Allahm! Senin rahmetinle
yardm diliyorum. Benim btn ilerimi, dzene koy ve gz
ap kapayacak bir zaman kadar bile olsa beni nefsimle ba
baa brakma !320
320 Nesai rivayet etmitir. Hadis hasen dir.

* ELL BENC T *
Mescid Edinmek
Hz. Aie (r.a.) der ki: Rasulullah (s.a.v.) evler arasnda
mescitler ina etmeyi ve onlar temizleyip kokulandrmay
emretmitir. 321
* AIKLAMA *
Evler arasnda ifadesi iki anlama gelmektedir.
1) Mahalleler ve evlerin bulunduu yerleim yerleri,
2) Bizzat evin ii
Bu ifadeden her iki anlamnda anlalmas mmkn-
dr. limlerin ounluu birinci anlam tercih ederken, ki-
mileride ikinci anlam benimsemitir. Birinci anlamn doru
olduunu syleyen limler ikinci anlamnda muhtemel ol-
duunu ve kiinin evinin bir kesini mescid haline getirme-
sinin sakncal olmadn ifade etmilerdir. Her iki anlamda
da mescid ina etmeye tevik vardr.
Mescidler tevhid inancnn sembol olan Kbenin birer
ubesi mesabesinde olduu iin buralarda yalnzca Allaha
ibadet edilir. irkin ve mriklerin oralarda bulunmas sz
konusu deildir. Oralar Allaha iman eden, Onu birleyen ve
hayatn Onun gnderdii esaslara gre dzenleyen
mminlerin meknlardr.
Mescitler mminler arasnda ki, birlik ve beraberlik
ruhunu pekitiren meknlardr. Bu kutsal meknlarn

mminlerin birlik ve beraberliini bozmak iin alet edilmesi

Kuran- Kerimde iddetle knanm ve mnafklarn bu
amala ina etmi olduklar mescid, Mescid-i Drar diye
vasflandrlarak Rasulullah (s.a.v.)n orada namaz klmas
katiyetle yasaklanmtr.
Mescitlerin asl amac mminlerin toplu halde ibadet
etmelerine imkn salamaktr. Bununla beraber bu meknlar
Rasulullah (s.a.v.) dneminde eitim messesesi, devlet idare
merkezi, mahkeme, ordu karargh ve elilerin kabul edildi-
i makam olarak kullanlmtr. Bu gn ise mescitler asl
fonksiyonlarn kaybetmitir. Mslmanlarn vazgeemeye-
cei meknlar olan bu kutsal yerler imdileri, kfe meruti-
yet kazandran meknlar olarak kullanlmaktadr. Allahn
ahkmn yrrlkten kaldran despot zalimler bu meknla-
r kullanarak icra ettikleri kfr halka benimsetmekte, g-
revlen-dirdikleri memurlar vastasyla gece gndz hak batl
karm bir dini halka empoze etmektedirler. Mslmanla-
rn bu noktada ok hassas olmalar gerekmektedir. Msl-
man bir kulun zalimlere kaptrmamak artyla mescid ina
etmesi gzel bir ameldir. ayet zalimler el koyacaksa mesci-
de harcayaca paray daha hayrl ilerde kullanmaldr.
Mescitler Allahn en ok sevdii meknlardr. 322
nsan mescide girdiinde manevi bir huzura kavuur. Ancak
bu hakikat snnet zere bina edilmi mescitler iin geerli-
dir. Gereksiz yere birok masrafn yapld sslemelerle
insanlarn huuunun bozulduu, israfn hat safaya kt
ve neredeyse insanlarn birbirlerine kar vn vastas ola-
rak kullandklar mescitler maneviyattan yoksun yerlerdir.
Mescitleri temizlemek ve kokulandrmak snnettir.
zellikle yaz gnlerinde buna ok fazla ihtimam gsterilme-
lidir. Mescitleri pisliklerden ve pis kokulardan arndrmak
322 Mslim, Mesacid 52.

emredilen bir ey olduuna gre, sigara, soan, sarmsak, ter

ve ayak kokusu gibi insanlara rahatszlk verecek eylerle
oralara girmek dolayl olarak yasaklanmaktadr. nk bir
eyi emretmek onun zttn yasaklamay gerektirir.
SON SZ
ok ar artlar altnda ve birok zorluklar ierisinde
hazrlam olduumuz bu kitab okuyan kardelerimizden
ricamz; kitap ierisinde yer alan dorularn Allahtan, yan-
llarn ise bizden kaynaklandn bilerek -ayet bir hata tes-
pit ederlerse- bizleri mazur grmeleridir. Cmlelerimi mehur
hadis limi Abdurrahman bnl Cevzinin u mthi dua-
syla noktalamak istiyorum:
Allahm, senden haber veren dile, seni gsteren ilim-
lere bakan gze, senin hizmetin iin yryen ayaa ve Pey-
gamberinin szlerini yazan ele azap etme! zzetin hakk iin
beni atee girdirme! Erbab bildirmektir ki, ben senin dinini
hep mdafa gayretin de oldum.
Dualarmzn Sonu, lemlerin Rabbi Olan
Allaha Hamd Etmektir.
brahim GADBAN
22/08/2009
KONYA
SELEF SALHNDEN ZL NASHATLER
1. Genler! Ynnz ahirete evirin, ahireti oka is-
teyin. Biz, ahireti isteyenin ahiretle beraber dnyaya da elde
ettiini grdk. Ama dnyaya isteyenin dnya ile beraber
ahireti elde ettiini hi grmedik. (Hasan Basri)
2. Konumay rendiiniz gibi susmayda renin.
Muhakkak ki en byk yumuak huyluluk, kiinin kendisini
ilgilendirmeyen konularda susmasdr. Konumaktan daha
ok susmaya istekli olun. Kendinzi ilgilendirmeyen eyler
hakknda kesinlikle konumayn. (Ebud Derda)
3. Amelsiz dua eden, yaysz ok atan gibidir. (Vehb b.
Mnebbih)
4. Amelsiz ahireti isteyenlerden ve olmayacak eyleri
temenni edipte sonra tevbe edenlerden olma. (Hz. Ali)
5. Gerekletirebilecein hususunda kendine gven-
mediin hi bir sz sakn verme ! (mam Zhri)
6. Dnya bir kalbe yerleince, ahiret oradan kp gi-
der." (Ebu Sleyman ed-Darani)
7. Dnya, amel etme; ahiret, karlk alma mekndr.
Kim dnyada amel etmezse ahirette piman olur. (Ahned b.
Hanbel)
8. Elinden geliyorsa insanlar arasnda mehur olma-
maya al. Yce Allah katnda vlen bir kul olduktan son-
ra insanlar tarafndan bilinmmen, velmemen ve ktlen-
men senin iin nemli olmasn. (Fudayl b. Iyaz)
9. Kesin bir ilim veya delil zere olmadn eyi brak.
Seni ilgilendirmeyen eyler hakknda konuma. Paran ko-
ruduun gibi dinini de koru. Kazandn sevab da (baa
kakmamak suretiyle) muhafaza et. (Abdullah b. Amr)
10. Biz yle bir topluluk grdk ki az konuur, ok i

yaparlard. imdi ki insanlar ise az amel ediyor fakat ok
konuuyorlar. (Hasan Basri)
11. lim ok bilgi sahibi olmak deildir. Asl ilim Al-
lahtan korkup saknmaktr. (bn-i Mesud)
12. Piman olmadan nce, dnn ve amel edin,
Dnyaya aldr etmeyin, zira onun salkls hastalanr,
yenisi eskir, nimeti tkenir, genci yalanr. (Fudayl b. Iyaz)
13. Kendini hak ile megul etmezsen, batl seni igal
eder. (mam afi)
14. Hesaba ekilmeden nce kendinizi hesaba ekin,
lmeden nce ln. (Hz. mer)
15. Mttaki kimse, kendini, zalim bir sultandan ve
cimri bir ortaktan daha sk hesaba eker. (Meymun b. Mihran)
16. lim lse de diridir, cahil diri olsada ldr. (Hz.
Ali)
17. Her davrann bir karl vardr. yleyse
karlacan kt sonulardan sakn. (mam Zhri)
18. Dnya ahirete gtren kprdr. Onun zerin-
den gein, ama zerini imar etmeyin. (Yahya b. Muaz)
19. Dnya ve ahiret, iki kuma gibidir. Birini raz
edersen dierini kzdrrsn. (Vehb b. Mnebbih)
20. rendiin ilimle amel etmedike lim olamaz-
sn. (Ebud Derda)
21. Dnya gndr. Dn, bugn ve yarn. Dn,
iindekilerle birlikte geip gitmitir; yarna belki ulaamaya-
caksn, bu gn ise senindir. O halde onu iyi deerlendir.
(Hasan Basri)
22. Sana faydas olmayan ilim sapklktr. Sana fayda
vermeyen mal da vebaldir. (Hz. Ali)
23. lim kiiye ilim olarak Allahtan korkmas, cahil
kiiyede cehalet olarak bilgisiyle bbrlenmesi yeterlidir.
(Mesruk)
24. Bilmeyene bir defa, bilip te amel etmeyene yedi
defa yazklar olsun. (Ebu Derda)

25. Eer kendi kusurlarm bilmeseydim, insanlardan
nefret ederdim. (Mutarrf b. Abdullah)
26. Bir mslman seversen, onunla mnaaka etme,
onu olaya alp mizahta bulunma. (Muaz b. Cebel)
27. Kim Allaha hizmet etmekten dolay mutlu olursa
her ey ona hizmet etmekten dolay mutlu olur. Kimin Allah
ile ii ferahlarsa, ona bakan herkesin ii ferahlar.(Yahya b.
Muaz)
28. Ey insanlar! Dnyadan uzaklamakta, ahirete
doru yaklamaktasnz. Her birinin insanlar vardr. Siz
ahiret insanlarndan olun, dnya insanlarndan olmayn. Bu
gn alma gndr, hesap yoktur. Yarn ise hesap gn-
dr, alma yoktur. (Hz. Ali)
29. ey cehaletin alametidir; kendini beenmek,
kendisini ilgilendirmeyen eyleri konumak, insanlara ya-
saklad eyi yapmak. (Ebu Derda)
30. Kim dnyay boarsa, ahiret onun ei olur. Dnya
aklllar tarafndan boanmtr; fakat iddeti hi bitmez.
Dnyay aklndan kar ve hi dnme, ahireti ise dn ve
hi unutma! Dnyadan, seni, ahirete ulatracak olan al, seni
ahiretten alkoyacak olan alma. (Yahya b. Muaz)
31. Tehlikelerle dolu bir hidayet yoluna giren insann
drt eye ihtiyac vardr;
*Koruyacak bir olgunlua
*Ynlendirecek bir ilme
*Haramlardan uzak tutacak bir takvaya,
*Allaha yaklatracak bir zikre. (Muhammed b. Ali)
32. Bil ki, insanlarn Allaha en ok itaat edenleri g-
nahlara kar en fazla buz edenleridir. (Ebu Bekr es- Sddk)
33. Hakszln nnde eilmeyiniz zira hakknzla
beraber erefinizide kaybedersiniz. (Hz. Ali)
34. nandnz gibi yaamazsanz, yaadnz gibi
inanmaya balarsnz. (Hz. mer)

35. Hakk dile getiriniz ki, hak ile tannasnz. (Hz.
Ali)
36. Biz hadisi aklmzda tutabilmek iin onunla amel
ederdik. (mam abi)
37. lim kiiye ilim olarak Allahtan korkmas, cahil
kiiyede cehalet olarak bilgisiyle bbrlenmesi yeter.
(Mesruk)
38. Nasihati istiyorsan, lm sana yeter! (Hz. mer)
39. Kabre azksz giren kii, denizde gemisiz yolcu-
lua km gibidir. (Hz. Ebu Bekir)
40. Hikmet sahibi kii dnyay ahirete tercih etmez.
(Yahya b. Muaz)
41. ey, eyle elde edilmez:
1) Zenginlik, arzu etmekle
2) Genlik, makyaj yapmakla,
3) Salk, ila kullanmakla (Hz. Ebu Bekir)
42. nsanlarla iyi geinmek akln yars, iyi soruda
ilmin yarsdr. (Hz. mer)
43. Meguliyet olarak ibadet, ibret olarak lm sana
yeter. (Hz. Ali)
44. Allahn sana farz kldklarn yap; insanlarn en
ok ibadet edeni (abid) sen olursun, Allahn yasakladkla-
rndan uzak dur; insanlarn en fazla dnyadan yz evireni
(zahid) sen olursun, Allahn senin iin ayrd rzka raz ol;
insanlarn en zengini olursun. (Abdullah b. Mesud)
45. yilik yaptn kimsenin efendisi, iyiliini grd-
n kimsenin klesi, iyiliine tenezzl etmediin kimsenin
dengi olursun. (Hz. Ali)
46. Kanaatkr a olsa da zengindir. (Vehb b. Mneb-
bih)
47. Kskan kiinin rahat, yalancnn itibar yoktur."
(Ahmet b. Kays)
48. Affedilecei midiyle, pimanlk duymadan g-
nah ilemek, ibadet yapmadan Allaha yaklaacan sanmak

ve Allaha isyan iinde mr tkettii halde Allaha itaat
eden kullara verilecek olan cennete girmeyi mit etmek al-
danmann en bydr. (Yahya b. Muaz)
49. ok glen vakar ve heybetini kaybeder. (Hz.
mer)
50. Dnlmeden okunan Kuranda hayr yoktur.
(Hz. Ali)
51. ok konumay terk edene, hikmet; bakalarnn
kusurlaryla uramay terk edene, kendi kusurlarn d-
zeltme imkn verilir. (Hz. mer)
52. lm tepenizde, cehennem de nnzdedir!
(Hasan Basri)
53. ilim, en hayrl miras, takva en hayrl azktr.
(Hz. Ali)
54. Kim namaz klar da, kld namaz onu iyilie
yneltmez ve ktlktende uzaklatrmazsa, namaz sadece
kendisini Allahtan uzaklatrmaya yarar. (Abdullah bn-i
Mesud)
55. Kim Allah katndaki deerinin ne olduunu bil-
mek isterse kendisini Kurana arz etsin. (Hasan Basri)
NOTLAR
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...

Peygamber Efendimiz (S.a.v.) 'Den 55 Öğüt

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Peygamber Efendimiz (S.a.v.) 'Den 55 Öğüt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

55

Kitabn Ad: Peygamber Efendimiz'den 55 Altn t

1 Bkz: Miftahul Cenneh Fil ihticaci Bis- Snneh, sf. 20.

ifadelerle vurgulamtr. O'na itaat etmek farz, isyan etmek

yoldan sapar ve helak olur." 2

2 Es-Sarimul Meslul, 56.

t nasihatleri ve tleri itenlikle yerine getirdiimiz za-

4 Mslim, Kitabul man, 95.

6 Buhari rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

tutumdur. Bu yanl tutum, gnmzde ki birok insann

9 Mslim, Kitabul man, 37.

ancak burada vurgulanmak istenen tautu inkr etmek olduu iin

bilmesi iin Allah'n yasalarn ineyerek heva ve hevesleri-

12Mutlak ve Mukayyet kavramlarnn izah iin Usul-u Fkh kitaplar-

13 Tirmizi, Hadis sahih tir.

den herkese ilim retmi, insanlar cennete ulatrp cehen-

Hz. Ali (10) Abdullah b. mer (13)

Zeyd b. Harise (15 17) Zbeyr b. Avvam (16)

Abdurrahman b. Avf (17) Musab b. Umeyr (1820)

Sd b. Ebi Vakkas (17) Hz. Osman (24)

Abdullah b. Mesut (15)

Onlarn hemen hemen hepsi daha bulu dnemlerinde

15 Bkz: Feyzul Furkan, sf: 270.

Yani onlar, Allah'a iman ederler, bir takm ibadetleri de

irki bilmeyen birisi her an irke debilir. Bizler bu tr

16 Tirmizi ve bn-i Hibbn rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

17 Ahmed b. Hanbel ve Taberan rivayet etmitir. snad ceyyit tir.

gayret gstermeliyiz. Allah-u Tela, Bil ki Allah'tan baka

19 Camiu's Sar, 5264. Hadis hasen dir.

dinleyen ol, ya da bunlar seven ol. Sakn ha beinci olma

22 Mecmau'z Zevaid c. 1, sf. 132.

24 Mslim rivayet etmitir.

renmeye ne kadar istekli olduklarn rahatlkla anlayabili-

27 Buhari, Kitabu'I lm de muallak olarak rivayet etmitir.

ura gsteriyorsa bizlerinde bundan ibret almas ve dinimi-

30 bn-i Hibban rivayet etmitir. Hadis sahihtir.

lk eyleri seerek vermeye yeltenmeyin. (2 Bakara /267)

34 Buhari, Zekt 9; Mslim, Zekt 66.

37 Mslim, Zekt, 53.

38 Buhari, Edep 34; Mslim, Zekt 66.

Adaletle hkmetmek, namaz iin mescide giderken

39 Buhari, Sulh 11.

42 Ebu Davut, Zekt 40.

44 Mslim, Kitabu'l Biri ves Sla, 69.

45 Buhari, Zekt 27; Mslim, Zekt 57.

46 Buhari ve Mslim rivayet etmitir.

tehlil (La ilahe illallah demek); sadaka, her tekbir getirmek;

48 Mslim ve Nesai rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

Sizden biriniz oru gnnde olduunda o gn kt

51 Mslim, Syam, 163.

Yats namaz ile sabah namaz arasnda klnr. Gece uyana-

Tesbih: Allah' noksan sfatlardan tenzih etmek, Allah'a

sevimli olan, farz kldm ibadetlerdir. Kulum nafile

58 Buhari, Rikak, 38.

60 Tirmizi ve Ahmed b. Hanbel rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

63 Buhari, Kitabu'd Daevat, 3.

ilememiz mmkndr. Bu nedenle srekli Allah'tan ba-

64 Ebu Dvut, 5074.

iin neticesi muhtemelen bizim lehimizde sonulanmayacak-

65 Buhari ve Mslim rivayet etmitir. Bkz. Mslim, 1742.

66 Nesai, bn-i Huzeyme ve Hkim rivayet etmitir. Hadis sahih tir.

rak, yaplan gzel amellerin on misli ile mukabele greceini

69 Heysemi, Mecmau'z Zevaid de zikretmitir. Hadis hasen dir.