JU MJEOVITA SREDNJA ELEKTROTEHNIKA KOLSKA GODINA

KOLA TUZLA 2013./2014.

PROJEKTNI RAD
Predmet: Elektrina Mjerenja
Tema:Mjerni Kompenzatori (UVOD)

PROFESOR: UENIK:
Adin Huremovi Eldin Bei 3t2

TUZLA, decembar,2013.god.
 MJERNI KOMPENZATORI

Osim mjerenja sa mjernim instrumentima s direktnim oitavanjem,izvode se elektrina

mjerenja i brojnim mjernim metodama koje omoguuju meusobnu usporedbu poznatih i
nepoznatih veliina.Za usporedbu potreban indikator koji se podeava da ostane bez otklona
podeavanjem poznatih veliina.

Kompenzacionim metodama odreuje se nepoznati napon ili pad napona pomou

usporedbe s padom napona koji izaziva poznata struja na poznatom otporu.Usporedba se
postie tako da se oba napona vezuju u opoziciju i poznati napon mijenja dok nul indikator ne
pokae nulu.Tada je nepoznati napon jednak poznatom.

Za vrijeme mjerenja mjerni izvor ostaje neoptereen,jer je struja kroz nul indikator
jednaka nuli.Mjerni rezultat je neovisan o otporu indikatora i unutarnjem otporu mjernog
izvora,pa je to osnovna prednost kompenzacionih metoda nad ostalim.

Poznati pad napona koji slui za kompoziciju mjernog napona moe se u principu
postii pomoi potenciometarskog postupka kojeg je uveo Poggendorff 1841.g. ili pomou
ampermetarskog postupka prema Lindeck-Rotheu 1899.g.

Princip potenciometarskog postupka vidi se na sl.1.0.Potenciometar AB prikljuen je

preko otpora R,na pomonu bateriju B,pa kroz potenciometar tee pomona struja I,koja se
ugaanjem otpora R,moe naravnati na odgovarajuu vrijednost.Postavljanjem preklopke P
u poloaj 2 spajaju se u opoziciju mjerni napon Ux i pad napona izmeu taaka A i C
potenciometra,pa e razlika izmeu njih prouzrokovati otklon osjetljivog nulindikatora.
Pomicanjem klizaa C potenciometra treba postii da nulindikator ostane bez otklona.Tada je
mjerni napon upravo jednak padu napona izmeu taaka A i C potenciometra.Ako je otpor
izmeu njih taka R (tzv. Kompenzacioni otpor) biti e jednako relaciji:

Slika 1.0 Princip potenciometarskog postupka

2
 Tanost mjerenja napona Ux ovisit e o tanosti kojom moemo odrediti otpor R i
pomonu struju IP.Upotrebom preciznih potenciometara.specijalno razvijenih za provoenje
kompenzacionih postupaka,moe se R odrediti vrhunskom tanou.Mjerenja struje IP pomou
miliampermetra ne osigurava dovoljnu tanost u preciznim laboratorijskim mjerenjima,pa se
takvo rjeenje susree samo kod nekih pogonskih kompenzatora.Veu tanost mjerenja
moemo postii ako struju pomonom krugu ugodimo pomou etalonskog elementa.Tada se
postupa ovako:Preklopku P postavimo najprije u poloaj 1,gdje se usporeuje napon UN
etalonskog elementa s padom napona na potenciometru.Otporom RP,mijenjamo struju u
pomonom krugu dok nulindikator ne ostane bez otklona.Tada je napon etalonskog elementa
jednak padu napona na otporu R=R1 izmeu taaka A i C potenciometra:

= 1
Budui da R1 i UN mogu biti vrlo tano poznati,omogueno nam je pouzadano
odreivanje pomone struje I :

=
1
Nakon toga prebacimo preklopku u poloaj 2 te ne mijenjajui otpor RP,traimo poloaj
klizaa C pri kojem e nulindikator ostati bez otklona.Ako pri tome otpor izmeu taaka A i C
potenciometra iznosi R=R2,biti e:

=
Uvrstimo li u ovaj izraz vrijednost za struju I,iz prethodnog izraza dobivamo jednakost:

2
=
1
Iz ovog izraza vidimo da nam je za odreivanje mjernog napona nije izravno potrebno
poznavanje pomone struje.Bitno je da se ta struja nije nimalo promijenila za vrijeme mjerenja
napona UX.Ipak se za struju IP,redovno odabire tano 0.1 mA ili 1 mA.To se postie ako se kod
etalonskog elementa napon UN = 1,01865 V odaberemo R1=10186,5 ili R2=1018,65 .Tada
je izraunavanje mjernog napona jednostavno:

= 104 2

ILI

= 103 2

3
Slika 1.1 Princip potenciometarkog postupka Slika 1.2 Lindeck-Rotheov Kompenzator
s posebnim mjernim otpornikom R1
za naravnavanje pomone struje

Ve smo ustanovili da pomona struja ne smije mijenjati za vrijeme mjerenja napona

UX.To u dobroj mjeri postiemo pouzdanom pomonom baterijom,temperaturno neovisnim
otporima u pomonom krugu i dobrim kontaktima na klizaima i preklopkama
otpornika.Pomonu struju ipak treba ee provjeravati,a to je u rjeenju prema Slici 1.0
nespretno jer se mora svaki puta vraati kliznik C na poloaj koji tano odgovara vrijednosti
R1.Stoga zgodnije rjeenje prema slici 1.1 gdje se pomona struja ugaa posebnim otporom R1
spojenim u seriju sa potenciometrom AB.Kad je preklopka najprije u poloaju I,ugaa se
pomona struja pomou otpora Rp ,dok nul indikator ne ostane bez otklona.

4
 MJERENJE STRUJA I OTPORA POMOU
KOMPENZATORA

Kompenzacioni postupak moe se koristiti i za mjerenje struja ako se pomou

kompenzatora mjeri pad napona UX koji izaziva nepoznata struja IX na poznatom otpru RN
slika (2.0):

=

Time se dobiva mogunost badarenja i najpreciznijih ampermetara.Ista struja mjeri se
kompenzatorom i ampermetrom koji se badari,te se iz razlike pokazivanja odreuje pogreka
ampermetra.

Slika 2.0 Mjerenje struje pomou Slika 2.1 Mjerenje otpora pomou
Kompenzatora Kompenzatora

Otpore moemo takoe odrediti kompenzacionim postupkom.Nepoznati otpor R2

spajamo u seriju s poznatim otporom R1,te pomou kompenzatora mjerimo pad napona U2 na
nepoznatom otporu i pad napona U1 na poznatom otporu (slika 2.1):

2
2 = 1
1

5
 PRECIZNI KOMPENZATORI

Kompenzatorom prema (sl. 3.0) sa potenciometrom izvedenim u obliku klizne ice ili u
obliku kliznog otpornika,ne moe se postii visoka tanost,jer zbog nesavrenosti klizne ice i
kliznih spojeva nije mogue precizno odrediti vrijednost kompenzacionog otpora.Bolji su
kompenzatori kojima je u seriju s kliznom icom dodan precizni dekadski otpornik s
preklopkom (sl 3.1).Tu se samo mali dio kompenzacionog napona dobiva s klizne ice,pa je
tanost vea.elimo li postii jo bolju tanost,moramo poveati broj dekadskih otpornika i
izbjei upotrebu klizne ice.Broj dekada,meutim,ne moemo poveati jednostavno tako da ih
spajamo u seriju,jer bi se pomicanjem preklopki na dekadama mijenjao otpor,odnosno struja u
pomonom krugu ( odreivanje konstante struje osnovni je uvjet kompenzacije pomou
potenciometarskog postupka).Da bi se odrala konstanta struja u pomonom krugu i poveala
tanost,razvijeni su razni tipovi preciznih kompenzatora kao to je Feussnerov,Rapsov,kaskad-
ni,Diesselhors-ov kompenzator itd.

Slika 3.0 Osnovni spoj kompenzatora Slika 3.1 Kompenzator sa jednim dekadskim
otpornikom i kliznom icom

6
 FEUSSNEROV KOMPENZATOR

Ovaj kompenzator za kompoziciju mjernog napona koristi pet dekada (R1 do R5) a to su
dekade ( 10x1000 ; 9x100 ; 9x10 ; 9x1 i 10 x 0.1 ). Da se ne bi mijenjao otpor pomonog
kruga,dodane su u seriju tri dekede (R3,R4,R5) a to su dekade ( 9x10 ; 9x1 i 10x0.1 ) ije su
preklopke mehaniki povezane s preklopkama dekada istih vrijednosti iz komenzacionog dijela
one su tako spojene da poveanju otpora na dekadi odgovara isto toliko smanjenje otpora
dodane dekade, i obratno.

Slika 4.0 Feussnerov kompenzator

7
 KASKADNI KOMPENZATOR

Da bi se napon mogao uitati na pet cifri,potrebno je kod Feussnerovog kompenzatora

osam dekada,a kod ovog isto samo pet (slika 5.0).Tri dekade (R2,R3,R4) imaju preklopku s dva
klizna meusobno izolirana kontakta,koji su mehaniki povezani i razmaknuti za dva
stepena.Ostale dvije dekade ( 10 x 1000 i 10 x 0,8 ) imaju preklopku s jednim kliznim
kontaktom.Mjerenje se izvodi na slijedei nain.Najprije se otpor R tako odabere da se izmeu
taaka C i D dobije otpor RN koji odgovara naponu etalonskog elementa.Zatim se preklopka P
postavi u poloaj I i ugaanjem otpora RP mijenja pomona struja,sve dok galvanometar ne
postigne nulpoloaj.

Slika 5.0 Kaskadni kompenzator

8
 LITERATURA

http://www.wikipedia.org/

Elektrina mjerenja za 4. Razred ElektroTehnike kole Tuzla

Knjiga Mjerenja u Elektronici -Vojislav Bego

Elektricna mjerenja-pomocni materijal za pripremu ispita WWW.STUDOMAT.BA

9
 SADRAJ

MJERNI KOMPENZATORI............................................................................................................... 2
MJERENJE STRUJA I OTPORA POMOU KOMPENZATORA ........................................... 5
PRECIZNI KOMPENZATORI ....................................................................................................... 6
FEUSSNEROV KOMPENZATOR ................................................................................................. 7
KASKADNI KOMPENZATOR ...................................................................................................... 8
LITERATURA .................................................................................................................................. 9

10