1.

UVOD

Zelenilo u gradu i njegovoj okolini ima mnogostruki znaaj. Biljke na zelenim

povrinama, svojim oblikom, graom i ivotnim osobinama, predstavljaju
nezamjenljive elemente prirode, koji doprinose melioraciji ivotne sredine u najirem
smislu rijei. Zelene povrine grada pozitivno utiu na okolinu djelovanjem na
mikroklimat, tako to smanjuju visoke temperature vazduha, poveavaju stepen
vlanosti, reguliu jainu vjetra, preiavaju vazduh, smanjuju i ublaavaju jainu
gradskog uma. Zelene povrine su opte dobro i zajedniko bogatstvo. Koritenje
treba da bude planski usmjereno i namjenski kontrolisano. Zelene povrine nam
osiguravaju i znaajne utede u potronji energije te nam pruaju ugodnija mjesta za
ivot. Da bi zelene povrine u potpunosti odgovorile svojoj sve znaajnijoj ulozi, mora
im se posvetiti posebna panja. U urbanim sredinama ume i zelene povrine pruaju
doivljaj prirode stanovnitvu, koriste se za aktivnu ili pasivnu rekreaciju stanovnitva
dok indirektno svojim prisustvom utiu na podizanje kvalitete urbane sredine. To su
najee posjeeni prostori, gdje stanovnitvo trai mogunost za oslobaanje od
stresa, mjesta za odmor i relaksaciju. Osim odmora, ume su idealna mjesta za
upranjavanje raznih vidova rekreacije, a takoe, su i mjesta koja pruaju mogunost
edukacije. Boravak u prirodi i kontakt sa drveem i biljkama uopte, naroito za
djecu, moe da bude u svrhu upoznavanja i uenja o prirodi i prirodnim procesima.
Da bi bile dostupne stanovnicima grada, zelene povrine treba da budu dobro
uklopljene, kvalitetne i ravnomjerno rasporeene u tkivu grada odnosno povezane u
jedinstven sistem zelenila. Zelene povrine predstavljaju sistem koji povezuje naselja
gradske zone (parkovi, skverovi, blokovsko zelenilo i dr.) sa prigradskim zelenilom
(park-ume, zatitni pojasevi, itd.) i znaajni su elementi svakog grada.Svaki ovjek
ima odgovornost prema samom sebi, pa tako i prema okolini gdje ivi. ovjek kao
pojedinac, ali i u grupi treba da djeluje i zatiti zelene povrine koje su izvor zdravog
ivota. Od malih nogu uimo da titimo prirodu i zelene povrine.

2
Svakodnevno sluamo o ugroavanju prirode, zato trebamo biti spremni preduzeti
mjere zatite zelenih povrina. Rijetko se ovjek odazove pozivu da se edukuje o
prirodi i okolini. Radom je prikazana jedna od mogunosti saraivanja prirode i
ovjeka. Zelene povrine pomau ovjeku da ivi zdravim ivotom. Ovim radom u
pokuati to blie opisati znaaj zelenih povrina za ivot i zdravlje ivih bia.

3
2. ZELENE POVRINE- POJMOVI I DEFINICIJE, PODJELA

Zelene povrine - povrine koje se nalaze na podruju grada u kojima se odvijaju

rekreativne aktivnosti, sadre biljne vrste, vodene povrine i dr; prisustvo ovih
povrina utie na kvalitet ivota stanovnika kao i na kvalitet vazduha i vode u gradu.

Zeleni prsten - iroko otvoreno podruje spoljne i rubne zone grada, koje se sastoji od
poljoprivrednih povrina, parkova, . uma i rekreacionih povrina, i koje se zadrava
otvorenim u okviru dugoronog planiranja grada sa ciljem zaustavljanja irenja grada,
omoguavanja direktnog pristupa zonama za rekreaciju i sa funkcijom unapreenja
urbane klime.

Zelenilo javnih otvorenih prostora - ini ga drvee, travnjaci, cvjetnjaci ili zelenilo u
ardinjerama na trgovima, pjacetama, ispred ili oko javnih objekata.

Zatitno zelenilo du autoputa - ozelenjeni prostor koji ima ulogu zatite, odnosno
ublaavanja buke, imisije, vizuelnih uticaja, kao i da titi saobraajnicu od udara vetra
i nanosa snega.

Zeleni zasad - povrina pod drvenasto-bunastom vegetacijom, travnjacima i

cvetnjacima datog objekta ozelenjavanja; ako se posmatra u odnosu na naselje -
uoptavajui pojam za oznaavanje svih zelenih povrina: parkova, skverova, park-
uma, zatitnih pojaseva i drugih teritorija u ijoj organizaciji dominiraju elementi
ozelenjavanja.

Tipizacija zelenih povrina prema nainu koritenja, uobiajna u Evropi, uglavnom

polazi ili se pridrava Luncove podjele (1974), a dijeli sve vrste gradskih i prigradskih
zelenih povrina u 3 grupe:

4
I grupa Zelene povrine javnog koritenja

*gradski parkovi svih vrsta (specijalizovani i viefunkcionalni),

*skverovi (razliitih tipova i namjena),

*ulino zelenilo (drvoredi, aleje, zelene trake i sl.),

*prigradsko zelenilo (park-ume, parkovi prirode).

Zelene povrine javnog korienja dostupne su svim stanovnicima grada, a svojim

karakterom ispunjavaju najvanije socijalne funkcije.

II grupa Zelene povrine ogranienog koritenja

*specijalizovani gradski parkovi (zabavni, botaniki, zooloki i sl.),

*zelene povrine oko predkolskih objekata (obdanita i sl.),

*zelene povrine oko kolskih objekata,

*zelene povrine oko bolnikih objekata,

*zelene povrine oko industrijskih i privrednih objekata,

*zelene povrine oko kolektivnog i individualnog stanovanja.

Zelene povrine ogranienog korienja imaju ogranien pristup, bilo zbog svog
karaktera ili posebne kategorije korisnika. U nekim sluajevima ulaz je ogranien
cijenom ulaznice ili odreenim vremenom kada je park otvoren, te se ne moe stalno
koristiti.

III grupa Zelene povrine specijalne namjene

*zatitne zone oko industrije,

*vetrozatitni pojasevi,

*zelene povrine grobalja,

5
*zelene povrine zatitnog karaktera i

*zelene povrine du magistralnih i drugih saobraajnica.

Zelene povrine specijalne namene imaju posebnu namjenu i zadatak, koji je

prevashodno funkcionalan. Navedena podjela izvrena je u zavisnosti od karaktera
korienja, veliine i broja posjetilaca, a sve tri ine sistem zelenih povrina grada
zelenu infrastrukturu.

3. TIPOVI ZELENIH POVRINA

Gradski sad - blokovski park, zelena povrina koja se nalazi u stambenom kompleksu,
a no veliini je manji od parka (gradskog i rejonskog). Namenjen je odmoru
stanovnika okolnih blokova.

Javno prirodno dobro zelena povrina autohtonog ili antropogenog porijekla ili
ouvani dio predjela, jednako dostupan svima ije je koritenje, odnosno podizanje,
ureenje i ouvanje od opteg interesa.

Park - javna zelena povrina veliine preko 5 ha, pokrivena prirodnom ili vjetaki
podignutim zasadima drvea, iblja, cvjea i trave, a organizovana kao jedna cjelina sa
mreom staza, puteva i platoa, specijalnim objektima i vrtno-parkovskim elementima,
a prevashodno namenjena odmoru i rekreaciji stanovnika. Parkovski predio -
organizovan prostor koji ima svoje granice, a karakterie se odreenim skupom
komponenata i elemenata koji imaju odreene funkcije i umjetniki izraz. Pod
komponentama se podrazumevaju komponenete prirodnog predjela, a pod elementima
pojedini karakteristini objekti koji uestvuju u formiranju datog predjela. Park prirode
- podruje dobro ouvanih prirodnih svojstava voda, vazduha i zemljita,
preovladavajuih prirodnih ekosistema i bez veih degradacionih promena predionog
lika i u cjelini predstavlja znaajan dio ouvane prirode i zdrave ivotne sredine. (slika
1)