No stupnjevi spoznaje (gradus ad veritatem) koji najvie proizlaze iz mitskog i koji su najblii novijem

miljenju pojavljuju se najjasnije izvedeni kod Nikole Kuzanskog. Prvi je stupanj sensus, koji daje zorove,
ali takoer i jo zbrkane predstave. Drugi je stupanj ratio, koji dozvoljava rad s brojevima i koji razlikuje
suprotnosti. Trei je stupanj intellectus, koji pokazuje da su suprotnosti dijalektiki povezane i dijalektiki
prevladane (coincidentia oppositorum); ono to razum (ratio) dijeli, to um (intellectus) povezuje, kae
Kuzanski u svom spisu De conjecturis. etvrti stupanj, visio, treba da potpunu koincidenciju svih
suprotnosti uini vidljivom u beskonanom jedinstvu. Kuzanskog ne povezuje sa Hegelom samo
dijalektika, dake sposobnost sintetikog uma za razliku od analitikog razuma, nego tavie i dodatak: da
je svaka via stepenica (i unutar samih vrsta spoznaje) praecisio prethodne nie stepenice. Istovremeno
su uz tri naina spoznaje Kuzanskog (etvrti stupanj spoznaje, visio, nije pojmovni, ve sine
comprehensione intuitivni) pridodane tri spoznajna razreda, tri objektivna sloja opstojnosti koji se
pomou njih otkrivaju. Sesnsusu odgovara: tijelo, mogunost u materiji; ratiu: dua, individualna zbilja,
alteritas svijeta; intelectu: bog, apsolutna nunost, unitas. Piramida kao spoznaja i istovremeno kao ono
spoznatljivo takoer je srodna s Hegelovim nazorom, jednako kao stupnjevi spoznaje te vidik i njegovi
predmeti. Hegel nigje ne pominje Kuzanskog, iako je on u Hegelo vrijeme bio svakako jo uvijek ili
ponovo poznat. Ernst Bloh, Tubingenski uvod u filozofiju, Nolit, Beograd 1973. Str. 71.

Dijalektika je, dakako, gledajui kroz povijest filozofije, ki ugledne idealistike kue (Heraklit, Platon,
Nikola Kuzanski, Hegel i Jakob Bohme, koji nije ugledan, ali svakako veoma spekulativan). Str, 206.