7398 CC 79 A 0037

Ortaokul
Ders Kitabı
Orhan BİLEN
Bu kitap, Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 31.05. 2016
tarih ve 33 sayılı kararıyla (ekli listenin 67. sırasında) 2017-2018 öğretim yılından iti-
baren beş yıl süreyle ders kitabı olarak kabul edilmiştir.
Bahçekapı Mah. 2460. Sok. No.: 7 06370 Şaşmaz/ANKARA

tel.: (0312) 278 30 32 (pbx) belgeç: (0312) 278 30 48
Bu kitabn tamamnn ya da bir ksmnn, kitab yaynlayan úirketin izni olmakszn elek-
tronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemi ile çoýaltlmas, yaymlanmas ve
depolanmas yasaktr. Bu kitabn tüm haklar, GûZEM YAYINCILIK’a aittir.
Haberleşme Adresi
GİZEM YAYINCILIK
Bahçekapı Mah. 2460. Sok. Nu.: 7 06370 Şaşmaz/ANKARA
tel.: (0-312) 278 30 32 (pbx) belgeç: (0-312) 278 30 48
www.gizemyayincilik.com.tr
e-posta:gizem@gizemyayincilik.com.tr
SERTİFİKA NO: 16101
ISBN: 978-975-7000-79-2
Editör
Büşra ÜNVER
Dil Uzman›
Riyazi CANBOLAT
Görsel Tasar›m Uzman›

Serkan AVCI
Baskı ve Cilt
tel.: (0-312) 278 34 84 (pbx) belgeç: (0-312) 278 30 46

www.tunamatbaacilik.com.tr
e-posta: tuna@tunamatbaacilik.com.tr
Baskı Yeri ve Yılı

Ankara, 2017
3
4
5
KÿTABIMIZI TANIYALIM
(+4) x (+2) = 4 x 2
+ + + + + + + +
(+2) x (+4) = 2 x 4
+ + + + + + + +
h1ÿ7(
Bu kitap beú üniteden oluúmaktadr. Üniteler; Saylar ve 6$<,/$59(ÿý/(0/(5
¯ 7DP6D\ÖODUODdDUSPDYH%|OPHÿþOHPOHUL
ûúlemler, Cebir, Geometri ve Ölçme, Veri ûúleme öýrenme
¯ 5DV\RQHO6D\ÖODU pay pay
alanlarna ait konular kapsamaktadr. ¯ 5DV\RQHO6D\ÖODUODÿþOHPOHU

–2
–
payda
7
5
–1 0
payda
3
5
1
Ünite kapaklarnda, o ünitede yer alan öýrenme ve alt

öýrenme alanlarnn neler olduýu belirtilmiútir.
x =
3 4 12
4 5 20
12
1
(ýÿ7/ÿ.9('(1./(0 ÖRNEK
2 %LULQFL'HUHFHGHQ%LU%LOLQPH\HQOL'HQNOHP.XUPD 0HKPHW%H\ELUEDQNDGDQ\ÕOOÕýÕQD7/NUHGLoHNL\RU
0HKPHW %H\ \ÕO VRQXQGD EDQND\D WRSODP 7/ |G\RU
SORU
dHNLOHQNUHGLQLQELU\ÕOOÕNIDL]\]GHVLQLEXODOÕP
.LORODUÕVÕUDVÕ\ODNJNJNJYHNJRODQ
G|UW DUNDGDú ELU WDKWHUHYDOOLQLQ LNL WDUDIÕQD LNLúHUOL
Öýrenme alanlarnn altn-
RWXUGXNODUÕQGDWDKWHUHYDOOLQLQGHQJHGHNDOPDVÕLoLQ
QDVÕORWXUPDODUÕJHUHNLU"
22 kg
19 kg
21 kg 20 kg
1 da alt öýrenme alanlarna ÇÖZÜM
\ÕOLoLQ|GHQHQIDL]PLNWDUÕ² 7/
%LUWHUD]LQLQVRONHIHVLQGHNJ·OÕNNWOHYDUGÕU
7HUD]LQLQGHQJHGHROPDVÕLoLQWHUD]LQLQVDýNHIHVL-
ait baúlklara yer verilmiútir. %XQDJ|UH7/·QLQ\ÕOOÕNIDL]L7/·GLU
QHELUWDQHVLJURODQOLPRQODUGDQNDoWDQHNR- sol VDý 7/·\H 7/IDL]|GHQLUVH
QXOPDOÕGÕU"
7/·\H [7/IDL]|GHQLU
—————————————————————
240000
'RýUXRUDQWÕROGXýXQGDQ 20000·x = 2400·100 x= = 12
1442443 20000
240000
BILGI Kazanmlarla ilgili baúlkla-
%LOLQPH\HQLoHUHQHúLWOLNOHUHGHQNOHPGHQLU(úLWOLN´ µVHPEROLOHJ|VWHULOLU(úLWOLýLQVR- 2 dHNLOHQNUHGLQLQ\ÕOOÕNIDL]\]GHVL·GLU
OXQGDYHVDýÕQGDEXOXQDQLIDGHOHUELUELULQHHúLWWLU ra yer verilmiútir.

ûoLQGHELUELOLQPH\HQGHýLúNHQEXOXQDQYHEXELOLQPH\HQLQNXYYHWLQLQVROGXýXGHQN-
lemlere ELULQFLGHUHFHGHQELUELOLQPH\HQOLGHQNOHP denir.
*HQHORODUDNDEFWDPVD\ÕYHDROPDN]HUHD[E FúHNOLQGHJ|VWHULOHQGHQNOHP-
OHUELULQFLGHUHFHGHQELUELOLQPH\HQOLGHQNOHPGLUgUQHýLQ[ LIDGHVLELULQFLGHUHFHGHQ ÖRNEK
ELUELOLQPH\HQOLGHQNOHPGLU%XGHQNOHPGHELOLQPH\HQ[·WLU
.UHGL NDUWODUÕ ERUFXQXQ WDPDPÕ VRQ |GHPH WDULKLQH
NDGDU|GHQPHGLýLQGHNDODQERUoLoLQJHFLNPHIDL]L|GHQ-
PHNWHGLU*HFLNPHIDL]LD\OÕNRODUDNEHOLUOHQPHNWHJQON
RODUDNX\JXODQPDNWDGÕU*HFLNPHIDL]LD\OÕNRODQELU
'HQNOHP.XUX\RUXP EDQNDQÕQNUHGLNDUWÕQÕNXOODQDQ1XUD\+DQÕP7/·OLN
NUHGLNDUWÕERUFXLoLQJQONIDL]|GHUVHNDoOLUDJHFLN-
%LUGLNG|UWJHQLQX]XQNHQDUX]XQOXýXNÕVDNH- PHIDL]L|GHPLúROXU"D\ JQDOÕQÕ]
.ÕVD.HQDUÕQ 8]XQ.HQDUÕQ
QDU X]XQOXýXQGDQ EU GDKD X]XQGXU %XQD J|UH
8]XQOXýXEU 8]XQOXýXEU
NÕVD NHQDUÕQ DODFDýÕ IDUNOÕ WDP VD\Õ GHýHUOHUL LoLQ
X]XQ NHQDUÕQ NDo ELULP ROGXýXQX EXODUDN WDEOR\X
WDPDPOD\ÕQÕ]
6RUX\XIDUNOÕELU\ROODo|]HOLP
'LNG|UWJHQLQNÕVDNHQDUX]XQOXýXQX[LOHJ|V-
WHULUVHQL] X]XQ NHQDU X]XQOXýXQXQ NDo ELULP ROGX- ...... ...
ýXQXQDVÕOLIDGHHGHUVLQL]"
%DQND\D\DWÕUÕODQSDUDQÕQD\OÕNIDL]RUDQÕQÕEXODOÕP
... ...
<D]GÕýÕQÕ]FHELUVHOLIDGHGH[KDQJLVD\ÕLOHWRS- D\ IDL]
ODQPÕúWÕU"$oÕNOD\ÕQÕ] ...... ... D\ [IDL]
[ ³³³³³³³³³
%LU HúNHQDU oJHQLQ NHQDU X]XQOXýXQX D LOH GRýUXRUDQWÕROGXýXQGDQÁ[ Á[ ·WU
J|VWHULUVHQL]EXHúNHQDUoJHQLQoHYUHX]XQOXýXQX 300 4
7/·QLQD\OÕNIDL]L 30000· = 300·4 = 1200 TL ROXU
D·\ÕNXOODQDUDNQDVÕOLIDGHHGHUVLQL]"<D]GÕýÕQÕ]FHELUVHOLIDGHGHDKDQJLVD\ÕLOHoDUSÕOPÕú- 100
1
WÕU"$oÕNOD\ÕQÕ]
%DQND\D7/\DWÕUDQ1HGLP%H\IDL]L\OHELUOLNWH 7/oHNPLúWLU
UYARI
KDULoWPUDV\RQHOVD\ÕODUÕQNDUHVLSR]LWLIUDV\RQHOVD\ÕGÕU
'LQDPLN PDWHPDWLNJHRPHWUL \D]ÕOÕPÕ NXOODQDUDN ELU úHNLO LOH EX úHNOLQ |WHOHQPHVL\OH HOGH
BILGI
HGLOHQJ|UQWVQROXúWXUDOÕPùHNLOLOHúHNOLQ|WHOHQPHVL\OHHOGHHGLOHQJ|UQWVQQHúROGX-
%LUUDV\RQHOVD\ÕQÕQNDUHVLKHVDSODQÕUNHQEXVD\ÕNHQGLVL\OHoDUSÕOÕU ýXQXEHOLUOH\HOLP
a 2 a a a·a a 2
DEVÕIÕUGDQIDUNOÕWDPVD\ÕODUROPDN]HUH d n = · = = ·GLU *HR*HEUD SURJUDPÕQÕQ NXUXOX ROGXýX
b b b b·b b 2
ELU ELOJLVD\DU SURJUDPÕQÕ DoDOÕP ´*|U-
ÖRNEK
QPµ VHJPHVLQGHQ JUDILýH ´ µ WÕNOD-
\DOÕP
$úDýÕGDNLUDV\RQHOVD\ÕODUÕQNSQEXODOÕP
2 3 2 3 ´ µ oRNJHQ VHJPHVLQH WÕNOD\DOÕP
a) E c) – o –
3 2 3 2
.RRUGLQDW G]OHPLQGH G|UW QRNWD\D WÕNOD-
ÇÖZÜM
\DUDN $%&' G|UWJHQL ROXúWXUDOÕP $%&'
G|UWJHQLQLQ N|úHOHULQLQ EU VDýÕQGDNL
2 3 2 2 2 23 3 3 3 3 3 3 3 27
a) d n = · · = 3 = E d n = · · = 3 =
8
QRNWDODUÕDUGÕúÕNRODUDNELUOHúWLUHUHN()*+
3 3 3 3 3 27 2 2 2 2 2 8
G|UWJHQLQL ROXúWXUDOÕP ()*+ G|UWJHQLQLQ
_ –2 i
3
2 3
c) d – n = d – n·d – n·d – n =
2 2 2 8
=– N|úHOHULQLQEUDúDýÕVÕQGDNLQRNWDODUÕDU-
3 3 3 3 33 27
GÕúÕN RODUDN ELUOHúWLUHUHN ,-./ G|UWJHQLQL
_ –3 i
3
3 3
o d – n = d – n·d – n·d – n =
3 3 3 27 ROXúWXUDOÕP%LOJLVD\DUÕQLPOHFLQL,-./G|UW-
=–
2 2 2 2 23 8 JHQLQLQ ]HULQH JHWLUHOLP ûPOHo DUDFÕQÕQ
VROXQD EDVÕOÕ WXWDUDN ,-./ G|UWJHQLQL V-
UNOH\HUHN ()*+ G|UWJHQLQLQ ]HULQH J|-
$/,ý7,50$/$5 WUHOLP,-./ YH()*+ G|UWJHQOHULQLQWP
QRNWDODUÕ oDNÕúÕU ûPOHo DUDFÕQÕQ VROXQD
EDVÕOÕ WXWDUDN ,-./ YH ()./ G|UWJHQOHULQL
$úDýÕGDNLVRUXODUGDGRýUXFHYDEDDLWVHoHQHýLLúDUHWOH\LQL] VUNOH\HUHN $%&' G|UWJHQLQLQ ]HULQH
5 6 J|WUHOLP$²(²,%²)²-&²*².'²+²/
1) · LúOHPLQLQVRQXFXDúDýÕGDNLOHUGHQKDQJLVLGLU"
3 7 QRNWDODUÕVWVWHJHOLU$%&'G|UWJHQLLOH
$%&'G|UWJHQLQLQ|WHOHQPHVL\OHHOGHHGL-
8 10 12
$ % & ' OHQ J|UQWOHUL ()*+ YH ,-./ G|UWJHQOHUL
7 7 7
HúWLUgWHOHPHVRQXQGD$%&'oRNJHQLQLQ
· d + n LúOHPLQLQVRQXFXDúDýÕGDNLOHUGHQKDQJLVLGLU"
6 1 1 ]HULQGHNLKHUELUQRNWDD\QÕ\|QYHE\N-
2)
5 3 2 ONWHG|QúPHXýUDU
4 1 3
$ % & '
15 3 5
· d – n LúOHPLQLQVRQXFXDúDýÕGDNLOHUGHQKDQJLVLGLU"
8 3 1
3)
3 4 2
2 4 7
$ % & '
3 3 5
5 BILGI
4) 1' LúOHPLQLQVRQXFXDúDýÕGDNLOHUGHQKDQJLVLGLU"
2
gWHOHPHGHúHNLO]HULQGHNLKHUELUQRNWDD\QÕ\|QYHE\NONWHELUG|QúPHXýUDUùHNLO
5 2 2 5 LOHúHNOLQ|WHOHPHVRQUDVÕROXúDQJ|UQWVHúWLU
$ – % – & '
2 5 5 2
6
SORU
Konuya hazrlk yapmak amac taúyan sorulara yer verilen bölüm.
ÖRNEK Konuyla ilgili pekiútirici örneklerin yer aldý bölüm.

K
ÇÖZÜM Konuyla ilgili pekiútirici örneklerin çözümlerinin yer aldý bölüm.
UYARI
Kazanmlara ait temel uyarlara yer verilen bölüm.
Bilgi ve becerilerin geliútirilmesi için hazrlanan etkinliklere yer verilen bölüm.
BILGI
Kazanmlarla ilgili önemli özellik ve açklamalara yer verilen bölüm.
Soruyu farkl bir yolla çözelim:
Örneklerin farkl úekilde çözümüne yer verilen bölüm.
Bilgi ve iletiúim teknolojilerinden yararlanlarak yaplan çalúmalara yer verilen bölüm.
ALIýTIRMALAR
Konuyu pekiútirmek amacyla hazrlanmú sorulara yer verilen bölüm.
ÜNÿTE DEĀERLENDÿRME ÇALIýMALARI
Ünitede iúlenen kazanmlarla ilgili sorulara yer verilen bölüm.
7
ÿÇÿNDEKÿLER
KûTABIMIZI TANIYALIM .........................................................................................................6
1. ÜNÿTE SAYILAR VE ÿýLEMLER .............................................................12
TAM SAYILARLA ÇARPMA VE BÖLME ÿýLEMLERÿ .................................................. 13

Tam Saylarla Çarpma ve Bölme ûúlemleri ..............................................................................13
Tam Saylarla Çarpma ûúlemi ..........................................................................................13
Tam Saylarla Bölme ûúlemi .............................................................................................18
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................21
Tam Saylarla Problem Çözme ...............................................................................................22
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................25
Üslü Nicelikler..........................................................................................................................26
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................29
RASYONEL SAYILAR .................................................................................................... 30
Rasyonel Saylar .....................................................................................................................30
Rasyonel Saylarn Say Doýrusunda Gösterilmesi .........................................................31
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................33
Rasyonel Saylarn Ondalk Gösterimi ....................................................................................34
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................36
Devirli Olmayan Ondalk Gösterimlerin Rasyonel Say Olarak Yazlmas...............................37
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................38
Rasyonel Saylar Karúlaútrma ve Sralama ..........................................................................39
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................45
RASYONEL SAYILARLA ÿýLEMLER ............................................................................ 46
Rasyonel Saylarla Toplama ve Çkarma ûúlemi......................................................................46
Rasyonel Saylarla Toplama ûúlemi .................................................................................46
Rasyonel Saylarla Çkarma ûúlemi ..................................................................................50
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................52
Rasyonel Saylarla Çarpma ve Bölme ûúlemi ..........................................................................53
Rasyonel Saylarla Çarpma ûúlemi ...................................................................................53
Rasyonel Saylarla Bölme ûúlemi .....................................................................................57
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................60
Rasyonel Saylarn Karesinin ve Küpünün Hesaplanmas ......................................................61
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................62
Rasyonel Saylarla Çok Adml ûúlemler ..................................................................................63
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................67
Rasyonel Saylarla ûúlem Yapmay Gerektiren Problemler .....................................................68
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................71
1. ÜNÿTE DEĀERLENDÿRME ÇALIýMALARI ............................................................... 72
8
2. ÜNÿTE CEBÿR ..........................................................................................79
EýÿTLÿK VE DENKLEM .................................................................................................. 80
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem Kurma ...............................................................80
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................83
Denklemlerde Eúitliýin Korunumu ...........................................................................................84
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................86
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemlerin Çözümü .....................................................87
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................90
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem Kurmay Gerektiren Problemler ........................91
ALIùTIRMALAR ...............................................................................................................95
DOĀRUSAL DENKLEMLER .......................................................................................... 96
Koordinat Sistemi ....................................................................................................................96
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................101
Doýrusal ûliúki ........................................................................................................................102
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................106
Doýrusal Denklemlerin Grafiýi ..............................................................................................107
Orijinden (Baúlangç Noktas) Geçmeyen Doýrularn Grafiýi ........................................108
x = a Biçimindeki Doýrularn Grafiýi ..............................................................................110
y = b Biçimindeki Doýrularn Grafiýi ..............................................................................110
Orijinden (Baúlangç Noktas) Geçen Doýrularn Grafiýi ...............................................111
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................112
2. ÜNÿTE DEĀERLENDÿRME ÇALIýMALARI ............................................................. 113
PROJE ÖDEVÿ (1) ......................................................................................................... 121
3. ÜNÿTE SAYILAR VE ÿýLEMLER ...........................................................122

ORAN VE ORANTI ....................................................................................................... 123
Birbirine Oran Verilen ûki Çokluktan Biri Verilince Diýerinin Bulunmas ...............................123
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................126
Bir Oranda Çokluklardan Birinin 1 Olmas Durumunda Diýerinin Alacaý Deýer ..................127
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................128
ûki Çokluýun Orantl Olup Olmadýn Belirleme...................................................................129
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................132
Doýru Orantl ûki Çokluk Arasndaki ûliúkinin Tablo veya Denklem Olarak ûfade Edilmesi ...134
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................136
Doýru Orantl ûki Çokluýa Ait Orant Sabiti ...........................................................................137
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................139
ûki Çokluýun Ters Orantl Olup Olmadýn Belirleme ..........................................................140
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................143
Orant Problemleri .................................................................................................................144
Ölçek Problemleri ...........................................................................................................144
Haritadaki Alan ile Ölçek Arasndaki ûliúki ......................................................................146
Karúm Problemleri........................................................................................................147
ûndirim ve Artú Problemleri ............................................................................................149
Ters Orantyla ûlgili Problemler .......................................................................................151
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................152
9
YÜZDELER ................................................................................................................... 154
Bir Çokluýun Belirli Bir Yüzdesine Karúlk Gelen Miktarn veya Belirli Bir Yüzdesi
Verilen Çokluýun Bulunmas .................................................................................................154
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................158
Bir Çokluýun Diýer Bir Çokluýun Yüzdesi OIarak Hesaplanmas .........................................159
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................161
Bir Çokluýu Belirli Bir Yüzde ile Artrmaya veya Azaltmaya Yönelik Hesaplamalar ..............162
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................165
Yüzde Problemleri .................................................................................................................166
Faiz Problemleri .............................................................................................................172
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................175
4. ÜNÿTE GEOMETRÿ VE ÖLÇME - VERÿ ÿýLEME...................................184

DOĀRULAR VE AÇILAR ............................................................................................. 185
Bir Açya Eú Bir Aç ...............................................................................................................185
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................188
Bir Açnn Açortay................................................................................................................189
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................192
ûki Paralel Doýruyla Bir Keseninin Oluúturduýu Yöndeú, Ters, ûç Ters, Dú Ters Açlar .......193
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................201
ÇEMBER VE DAÿRE ..................................................................................................... 203
Çemberde Merkez Aç ile Merkez Açnn Gördüýü Yayn Ölçüsü.........................................203
Bir Çemberde Merkez Aç ile Bu Açnn Gördüýü Yayn Ölçüsü Arasndaki ûliúki .........205
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................207
Çember ve Çember Parçasnn Uzunluýu.............................................................................208
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................213
Dairenin ve Daire Diliminin Alan ...........................................................................................214
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................220
ARAýTIRMA SORULARI ÜRETME, VERÿ TOPLAMA, DÜZENLEME,
DEĀERLENDÿRME VE YORUMLAMA ........................................................................ 221
Daire Grafiýi ..........................................................................................................................221
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................225
Çizgi Grafiýi ...........................................................................................................................226
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................229
Aritmetik Ortalama, Ortanca ve Tepe Deýer .........................................................................230
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................235
Araútrma Sorularna Uygun Grafik Çizme ve Bu Grafikler Arasnda Dönüúüm Yapma .......237
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................241
5. ÜNÿTE GEOMETRÿ VE ÖLÇME.............................................................251

ÇOKGENLER................................................................................................................ 252
Düzgün Çokgenlerin Kenar ve Aç Özellikleri........................................................................252
Düzgün Çokgenler .........................................................................................................253
10
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................254
Çokgenlerin Köúegenleri, ûç ve Dú Açlar ............................................................................255
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................261
Dikdörtgen, Paralelkenar, Yamuk ve Eúkenar Dörtgen .........................................................262
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................269
Eúkenar Dörtgen ve Yamuýun Alan .....................................................................................270
Eúkenar Dörtgenin Alan ................................................................................................270
Yamuýun Alan...............................................................................................................273
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................276
Üçgen, Dikdörtgen, Paralelkenar, Yamuk veya Eúkenar Dörtgenden Oluúan Bileúik
ùekillerin Alan.......................................................................................................................277
Dikdörtgenin Çevre Uzunluýu ile Alan Arasndaki ûliúki ................................................280
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................281
DÖNÜýÜM GEOMETRÿSÿ ............................................................................................ 283
Düzlemsel ùekillerin Eú Olup Olmadýn Belirleme, Bir ùekle Eú ùekiller Oluúturma..........283
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................288
Düzlemde Nokta, Doýru Parças ve Diýer ùekillerin Öteleme Altndaki Görüntüleri.............289
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................292
Ötelenen ùekiller ile Bu ùekillerin Görüntüleri Arasndaki ûliúki.............................................293
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................295
Düzlemde Nokta, Doýru Parças ve Diýer ùekillerin Yansma Sonucu Oluúan
Görüntüleri.............................................................................................................................296
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................299
Yansmada ùekil ile Görüntüsü Arasndaki ûliúki ...................................................................300
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................303
Düzlemsel Bir ùeklin Ardúk Ötelemeler ve Yansmalar Sonucu Elde Edilen Görüntüsü ....305
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................309
CÿSÿMLERÿN FARKLI YÖNLERDEN GÖRÜNÜMLERÿ ................................................ 310
Üç Boyutlu Cisimlerin Farkl Yönlerden ûki Boyutlu Görünümleri ..........................................310
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................313
Farkl Yönlerden Görünümleri Verilen Yaplar.......................................................................314
ALIùTIRMALAR .............................................................................................................316
PROJE ÖDEVÿ (2) ......................................................................................................... 328
PROJE DEĀERLENDÿRME ÖLÇEĀÿ ........................................................................... 329
ÜNÿTE DEĀERLENDÿRME ÇALIýMALARI CEVAP ANAHTARI ................................ 330
SEMBOL VE KISALTMALAR ...................................................................................... 332
SÖZLÜK ........................................................................................................................ 333
KAYNAKÇA .................................................................................................................. 335
ÿNTERNET KAYNAKÇASI............................................................................................ 335
GÖRSEL KAYNAKÇA .................................................................................................. 335
11
(+4) x (+2) = 4 x 2
+ + + + + + + +
(+2) x (+4) = 2 x 4
+ + + + + + + +
1. ÜNÿTE
SAYILAR VE ÿýLEMLER
¯ Tam Saylarla Çarpma ve Bölme ÿþlemleri
¯ Rasyonel Saylar pay pay
–2 7 –1 0 3 1
–
5 5
payda payda
¯ Rasyonel Saylarla ÿþlemler
x =
3 4 12
4 5 20
12
TAM SAYILARLA ÇARPMA VE BÖLME ÿýLEMLERÿ
Tam Saylarla Çarpma ve Bölme ÿþlemleri
SORU
Ayn sayy onlarca kez toplamanz gereken bir problemi çözerken bu iúlemin daha kolay
ve ksa sürede yaplabileceýi bir iúlem var mdr? Tartúnz.
Tam Saylarla Çarpma ÿþlemi
ÖRNEK
(+3) x (+2) iúleminin sonucunu pozitif sayma pullar ile modelleyerek bulalm.
ÇÖZÜM
(+3) x (+2) gösterimi 3 grup ve her grupta 2 pozitif sayma pulu olduýunu gösterir.
+ + + + + + 6 tane + sayma pulu elde ettiýimizden

+ + + + + + (+3) x (+2) = 3 x 2 = 6 buluruz.
(+3) x (+2) (+3) x (+2) = 6
BILGI
Tam saylarla çarpma iúlemi toplama iúleminin ksa yoludur. Ayn tam saynn tekrarl top-
lamnn ksa yoldan yaplmasna çarpma iþlemi denir. “x” veya “·” sembolü ile gösterilir.
Örneýin + + + ... + + = x = · ’dr.
tane
1. çarpan
x =
2. çarpan
çarpm x
———
1. çarpan 2. çarpan çarpm
ûki tam saynn çarpmnda 1. çarpan kaç grup olduýunu 2. çarpan ise her grupta kaç say
olduýunu gösterir.
Örneýin (+4) x (+2) gösterimi 4 grup ve her grupta 2 say olduýunu (+2) x (+4) gösterimi 2
grup ve her grupta 4 say olduýunu gösterir.
(+4) x (+2) = 4 x 2 (+2) x (+4) = 2 x 4
+ + + + + + + + + + + + + + + +
BILGI
Tam saylarn çarpm sayma pullar veya say doýrusu kullanlarak modellenebilir. Pozitif
tam saylar + , negatif tam saylar – sayma pullar ile gösterebiliriz.
13
ÖRNEK
(+3) x (+5) iúlemini say doýrusu ile modelleyerek yapalm.
ÇÖZÜM
Yandaki úekil 5 br’i belirtsin. Üç tane 5 br’i say doýrusunda gösterelim.
0 5 10 15
ûúlemin sonucu 0’n saýnda 15 birimdir.

(+3) x (+5) = 3 x 5 = 15 buluruz.
ÖRNEK
(+4) x (+2) iúleminin sonucunu say doýrusunda gösterelim.
ÇÖZÜM
0 1 2 3 4 5 6 7 8
4 tane 2’nin toplam = (+4) x (+2) = 4 x 2 = 8 buluruz.
BILGI
ûki pozitif tam saynn çarpm pozitif tam saydr.
ÖRNEK
Aúaýdaki çarpma iúlemlerinin sonuçlarn bulalm.

a) (+3)·(+7) b) (+9)·(+4) c) (+6)·(+11)
ÇÖZÜM
a) (+3)·(+7) = 21 b) (+9)·(+4) = 36 c) (+6)·(+11) = 66
ÖRNEK
(+4) x (–3) iúleminin sonucunu negatif sayma pullar ile modelleyerek bulalm.
ÇÖZÜM
(+4) x (–3) gösterimi 4 grup ve her grupta 3 negatif sayma pulu olduýunu gösterir.
– – – – – – – –
12 tane – sayma pulu elde ettiýimizden
– – – – – – – – (+4) x (–3) = 4 x (–3) = –12 buluruz.
– – – – – – – –
(+4) x (–3) (+4) x (–3) = –12
14
ÖRNEK
(+3) x (–1) iúleminin sonucunu negatif sayma pullar ile modelleyerek bulalm.
ÇÖZÜM
(+3) x (–1) gösterimi 3 grup ve her grupta 1 negatif sayma pulu olduýunu gösterir.
– – – – – –
3 tane – sayma pulu elde ettiýimize göre (+3) x (–1) = 3 x (–1) = –3 buluruz.
(+3)’ü (–1) ile çarptýmzda sonucu –3 bulduýumuz için bir sayy –1 ile çarptýmzda saynn
iúaretinin deýiútiýini söyleyebiliriz.
ÖRNEK
(+3) x (–4) iúleminin sonucunu say doýrusunda gösterelim.
ÇÖZÜM
–4 –4 –4
–12 –11 –10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0
3 tane –4’ün toplam = (+3) x (–4)

= 3 x (–4)
= –12 buluruz.
BILGI
Zt iúaretli iki tam saynn çarpm negatif tam saydr.
ÖRNEK
(–3) x (+2) iúleminin sonucunu sayma pullar ile modelleyerek bulalm.
ÇÖZÜM
Bu iúlem için modelde 3 tane ikili sfr çifti oluúturalm.
+ – + – + –
+ – + – + –
Modelden 3 tane ikili + sayma pulu çkaralm ve kalan sayma pullarn bulalm.
+ – + – + – – – –
+ – + – + – – – –
6 tane – sayma pulu elde ettiýimize göre (–3) x (+2) = (–3) x 2 = – 6 buluruz.
15
ÖRNEK
– – – – – – – –
– – – – – – – –
Yukarda – sayma pullaryla modellenen iúlemin matematik cümlesini yazalm.
ÇÖZÜM
4 grup ve her grupta ikiúer tane – sayma pulu vardr. Sonuçta 8 tane – sayma pulu elde edil-
miútir. Öyleyse matematik cümlesi (+4) x (–2) = 4 x (–2) = –8’dir.
ÖRNEK
Aúaýdaki iúlemlerin sonuçlarn bulalm.

a) (–8)·(5) b) (–4)·(13) c) 2·(–17) ç) 8·(–12)
ÇÖZÜM
a) (–8)·(5) = –40 b) (–4)·13 = –52 c) 2·(–17) = –34 ç) 8·(–12) = –96
ÖRNEK
(–2) x (–3) iúleminin sonucunu sayma pullar ile modelleyerek bulalm.
ÇÖZÜM
Bu iúlem için modelde 2 tane üçlü sfr çifti oluúturalm. Modelden 2 tane üçlü – sayma pulu
çkaralm ve kalan sayma pullarn bulalm.
+ – + – + – + – + +
+ – + – + – + – + +
+ – + – + – + – + +
6 tane + sayma pulu elde ettiýimize göre (–2) x (–3) = 6 buluruz.
BILGI
ûki negatif tam saynn çarpm pozitif tam saydr.
ÖRNEK

a) (–8)·(–3) b) (–4)·(–5) c) (–7)·(–10)
ÇÖZÜM
a) (–8)·(–3) = 24 b) (–4)·(–5) = 20 c) (–7)·(–10) = 70
16
ÖRNEK

a) 0·(–3) b) (–6)·0 c) 0·7 ç) 16·0
ÇÖZÜM
a) 0·(–3) = 0 b) (–6)·0 = 0 c) 0·7 = 0 ç) 16·0 = 0

UYARI
0 ile bir tam saynn çarpmnn 0’a eúit olduýuna dikkat ediniz.
ÖRNEK

a) 1·(–8) b) 1·13 c) (–15)·1 ç) 12·1
ÇÖZÜM
a) 1·(–8) = –8 b) 1·13 = 13 c) (–15)·1 = –15 ç) 12·1 = 12

BILGI
Bir tam saynn 1 ile çarpm kendisine eúittir. 1 çarpma iúleminin etkisiz elemandr.
ÖRNEK

a) (–1)·6 b) (–1)·(–13) c) 15·(–1) ç) (–8)·(–1)
ÇÖZÜM
a) (–1)·6 = – 6 b) (–1)·(–13) = 13 c) 15·(–1) = –15 ç) (–8)·(–1) = 8

BILGI
Sfrdan farkl bir tam say –1 ile çarpldýnda çarpm o tam saynn zt iúaretlisine eúit olur.
ÖRNEK
Aúaýdaki iúlemleri yapalm. Bulduýumuz sonuçlar inceleyelim.

a) 3·4 b) 4·3 c) 5·(–2) ç) (–2)·5 d) (–3)·(–6) e) (–6)·(–3)
ÇÖZÜM
a) 3·4 = 12 c) 5·(–2) = –10

3·4 = 4·3 5·(–2) = (–2)·5
b) 4·3 = 12 ç) (–2)·5 = –10
d) (–3)·(–6) = 18
(–3)·(–6) = (–6)·(–3)
e) (–6)·(–3) = 18
UYARI
Tam saylarla çarpma iúleminin deýiúme özelliýi olduýuna dikkat ediniz.
17
Tam Saylarla Bölme ÿþlemi
ÖRNEK
(+8) ÷ (+4) = 8 ÷ 4 iúleminin sonucunu + sayma pullaryla modelleyerek bulalm.
ÇÖZÜM
8 tane + sayma pulu alalm. + + + +

+ + + +
Bu sayma pullarn 4 eú grup olacak úekilde ayralm. + + + +

+ + + +
Her grupta ikiúer tane + sayma pulu olduýuna göre 8 ÷ 4 = 2 buluruz.
ÖRNEK
(+15) ÷ (+5) = 15 ÷ 5 iúleminin sonucunu say doýrusunu kullanarak bulalm.
ÇÖZÜM
+5 +5 +5
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
15’ten 0’a beúer beúer 3 admda gidilir.

(+15) ÷ (+5) = 15 ÷ 5 = 3 buluruz.
3·5 = 15’tir. Bu eúitliýi kullanarak 15 ÷ 5 iúleminin sonucunu bulalm.
3·5 = 15 ise 15 ÷ 5 = 3 buluruz.
BILGI
ûki pozitif tam saynn bölümü pozitif saydr.
ÖRNEK
Aúaýdaki bölme iúlemlerinin sonuçlarn bulalm.

a) (+30) ÷ (+10) b) (+15) ÷ (+3) c) (+18) ÷ (+3)
ÇÖZÜM
a) (+30) ÷ (+10) = 3 b) (+15) ÷ (+3) = 5 c) (+18) ÷ (+3) = 6
18
ÖRNEK
+ + + + + +
+ + + + + +
Yukarda + sayma pullaryla modellenen iúlemin matematik cümlesini yazalm.
ÇÖZÜM
6 tane + sayma pulu 3 gruba ayrlmútr. Her grupta ikiúer tane + sayma pulu elde edilmiútir.
Öyleyse matematik cümlesi 6 ÷ 3 = 2’dir.
ÖRNEK
(–9) ÷ (+3) iúleminin sonucunu – sayma pullaryla modelleyerek bulalm.
ÇÖZÜM
9 tane – sayma pulu alalm.

– – –
– – –
– – –
Bu sayma pullarn 3 eú grup olacak úekilde ayralm.

– – –
– – –
– – –
Her grupta üçer tane – sayma pulu olduýuna göre (–9) ÷ (+3) = (–9) ÷ 3 = –3 buluruz.
ÖRNEK
(–12) ÷ (+3) = (–12) ÷ 3 iúleminin sonucunu say doýrusunu kullanarak bulalm.
ÇÖZÜM
+3 +3 +3 +3
–12 –11 –10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0
–12’den 0’a üçer üçer 4 admda gidilir.

(–12) ÷ (+3) = (–12) ÷ 3 = –4 buluruz.
BILGI
Zt iúaretli iki tam saynn bölümü negatif saydr.
19
ÖRNEK

a) (–40) ÷ 4 b) (–52) ÷ 13 c) 80 ÷ (–8) ç) 100 ÷ (–2)
ÇÖZÜM
a) (–40) ÷ 4 = –10 b) (–52) ÷ 13 = –4 c) 80 ÷ (–8) = –10 ç) 100 ÷ (–2) = –50
ÖRNEK

a) (–40) ÷ (–8) b) (–25) ÷ (–5) c) (–24) ÷ (–3) ç) (–100) ÷ (–2)
ÇÖZÜM
a) (–40) ÷ (–8) = 5 b) (–25) ÷ (–5) = 5 c) (–24) ÷ (–3) = 8 ç) (–100) ÷ (–2) = 50
BILGI
ûki negatif tam saynn bölümü pozitif saydr.
ÖRNEK

a) 85 ÷ 1 b) (–33) ÷ 1 c) 85 ÷ (–1) ç) (–33) ÷ (–1)
ÇÖZÜM
a) 85 ÷ 1 = 85 b) (–33) ÷ 1 = –33 c) 85 ÷ (–1) = –85 ç) (–33) ÷ (–1) = 33
BILGI
Sfrdan farkl bir tam saynn 1’e bölümü kendisine, –1’e bölümü bu saynn zt iúaretlisine
eúittir.
ÖRNEK

51 –51 10 –10
a) b) c) ç)
51 –51 10 –10
ÇÖZÜM
51 –51 10 –10
a) =1 b) =1 c. =1 ç) =1
51 –51 10 –10
BILGI
0 hariç bir tam saynn kendisine bölümü 1’e eúittir.
20
ALIýTIRMALAR
Aúaýdaki sorularda istenenleri yapnz.
1) Aúaýda sayma pullaryla modellenen iúlemlerin matematik cümlesini noktal yerlere yaznz.
a) b)
+ + + + – – – – – –
+ + + +
– – – – – –
+ + + +
c)
+ – + – + – + – + – + – – – –
+ – + – + – + – + – + – – – –
+ – + – + – + – + – + – – – –
ç)
+ – + – + – + – + +
+ – + – + – + – + +
d) e)
+ + + + – – – – – –
+ + + + – – – – – –
2) Aúaýdaki iúlemlerin sonucunu noktal yerlere yaznz.
a) 3·5 = ..... b) (–3)·5 = ..... c) (–3)·(–5) = .....
ç) 3·0 = ..... d) (–3)·0 = ..... e) 3·1 = .....
f) (–3)·1 = ..... g) 3·(–1) = ..... h) (–3)·(–1) = .....
3) Aúaýda verilen eúitliklerde boú kutucuklara doýru saylar yaznz.
a) 20 : 4 = b) (–20) : =5 c) : (–4) = –5
ç) 0:5= d) :2=0 e) 6 : 6 =
f) :2=1 g) 6 : (–6) = h) : 4 = –1
21
Tam Saylarla Problem Çözme
SORU
“Günlük hayatta negatif iúaretli tam saylarla karúlaútýnz örnekler yaznz. Bu tam say-
larla iúlem yapmanz gerektiren problemler oluúturunuz. Oluúturduýunuz bu problemleri arka-
daúlarnza sorunuz.” Öýretmenin söylediklerini yapan öýrenciler hangi tür problemler yazmú
olabilir? Tartúnz.
ÖRNEK
Bir snavda 4 soruyu yanlú iúaretleyen bir öýrencinin

1 doýrusu azalmaktadr. 40 soruluk bu snavda 35 doýru,
4 yanlú ve 1 boúu olan bir öýrencinin kaç neti kalr? Her
nete 10 puan verilirse öýrenci bu snavdan kaç puan alr?
Bulalm.
ÇÖZÜM
4 yanlú bir doýruyu götürdüýünden öýrencinin 4 : 4 = 1 doýrusu azalacaktr. Yani öýrencinin

35 – 1 = 34 neti kalr. Her nete 10 puan verildiýinden öýrencinin puan 34·10 = 340’tr.
ÖRNEK
Bir simit frn her gün ayn sayda simit satarak 1 hafta-
da 2475 TL’lik satú yapmútr. Frnn haftalk gideri 1530 TL
olduýuna göre frnn 1 günlük kâr kaç liradr? Bulalm.
ÇÖZÜM
2475 TL’lik gelirin 1530 TL’si gider olduýundan 1 haftalk kâr 2475 – 1530 = 945 TL’dir. 7 günlük
kâr 945 TL olduýundan 1 günlük kâr 945 : 7 = 135 TL’dir.
ÖRNEK
Ülkemizde oynanan futbol maçlarnda galibiyete 3 ve

beraberliýe 1 puan verilmektedir. Maýlubiyete ise puan
verilmemektedir. Bir sezonda 34 maç yapan bir takm 20
galibiyet, 8 beraberlik ve 6 maýlubiyet almútr. Bu takmn
kaç puan topladýn bulalm.
ÇÖZÜM
Bu takm 20 galibiyet için 20·3 = 60 ve 8 beraberlik için 8·1 = 8 puan toplamútr. Öyleyse bu
takmn toplam puan 60 + 8 = 68’dir.
22
ÖRNEK
Denize dalan bir dalgç deniz seviyesinin 20 m altna

geldikten sonra her dakikada 2 m olmak üzere 6 daki-
ka daha dalarak denizin dibine ulaúyor. Buna göre
dalgç toplam kaç metre dalmútr?
Dalgcn bulunduýu konumu tam say olarak nasl
ifade edersiniz?
ÇÖZÜM
Dalgç 20 m derinliýe geldikten sonra her dakikada 2 m dalyor. Buna göre 6 dakikada
6·2 = 12 m dalmútr. Öyleyse dalgç toplam 20 + 12 = 32 m dalmútr. Dalgcn bulunduýu konumu
–32 m olarak ifade edebiliriz.
ÖRNEK
Bir yerleúim yerinde sabah saat 06.00’da hava s-

caklý –15°C’tur. Scaklk her saatte bir 2°C artmak-
tadr. 4 saat sonra hava scaklý kaç derece selsiyus
olur?
ÇÖZÜM
Scaklk her saatte bir 2°C arttýndan 4 saatte 4·2 = 8°C artar. Buna göre 4 saat sonra hava
scaklý (–15) + 8 = –7°C olur.
ÖRNEK
Deniz seviyesinden yükseklere çkldkça atmosferin kalnlý ve yoýunluýu azalr. Ayrca yük-
seklere doýru çkldkça her 200 m’de scaklk 1°C azalr. Bir daýc deniz seviyesinde ve 23°C s-
caklktaki bir yerden 1000 m yükseltideki daýn zirvesine çkmak istiyor. Daýn zirvesindeki scaklk
kaç °C olur?
ÇÖZÜM
Scaklk her 200 m’de 1°C azaldýndan 1000 m’de 1000 ÷ 200 = 5°C azalr. Öyleyse daýn zir-
vesinde scaklk 23°C – 5°C = 18°C olur.
23
ÖRNEK
Bir oteldeki görevli zeminin 3 kat altndaki otoparktan

aldý bavullar asansörle 9. kata taúdktan sonra tekrar
asansörle otoparka inecektir. Bavullarn aýrlý asansörün
taúma kapasitesini aúmayacak úekilde bavullar birkaç se-
fer yaparak asansörle taúyan görevli toplam 48 kat yer de-
ýiútirdiýine göre kaç sefer yapmútr?
ÇÖZÜM
Asansörün zeminin 3 kat altndan (–3) 9. kata çkmas için 3 + 9 = 12 kat hareket etmesi gerekir.
Asansör tekrar aúaý indiýinde yine 12 kat hareket eder. Buna göre asansör bir seferde 2 x 12 = 24
kat hareket eder. Asansör 48 kat yer deýiúikliýinin sonucunda tekrar otoparka geldiýinden oda gö-
revlisi 48 ÷ 24 = 2 sefer yapmútr.
ÖRNEK
100 kg aýrlýndaki Aytaç Bey, kilo vermeye karar vermiú ve bir diyetisyen eúliýinde diyete baú-
lamútr. Yaptý diyet ile her ay 2 kg vermeyi baúaran Aytaç Bey 10 ay sonunda kaç kilogram olur?
ÇÖZÜM
Aytaç Bey, 1 ayda 2 kg verdiýinden 10 ay sonunda 10 x 2 = 20 kg zayflar. 10 ay sonunda

Aytaç Bey 100 – 20 = 80 kg olur.
ÖRNEK
Yeni evli bir çift kendi evlerinde oturmak için bir ev almaya
karar vermiútir. Beýendikleri evin fiyat 180 000 TL’dir. Yeterli
paralar olmadý için bir bankadan konut kredisi çekmek iste-
mektedirler. Bankaya baúvuran bu çifte banka yetkilileri evin
fiyatnn 45 000 TL’sinin peúin ödenmesi gerektiýini ve geriye
kalan ksm 5 yl boyunca aylk eúit taksitlerle ödemeleri halin-
de 148 500 TL daha ödemeleri gerektiýini söylemiútir. Buna
göre bu teklifi kabul etmeleri hâlinde bu çiftin kaç lira peúin
ödeyeceýini, aylk taksit miktarn ve evin toplam kaç liraya
mal olduýunu bulalm.
ÇÖZÜM
Peúinat 45 000 TL,

5 yl = 5·12 ay = 60 aydr. Aylk taksitler 148500 : 60 = 2475 TL’dir.
Eve peúinat için 45 000 TL ve geri kalan ksm için 148 500 TL ödeneceýi için evin toplam mali-
yeti 45000 + 148500 = 193500 TL’dir.
24
ALIýTIRMALAR
Aúaýdaki sorularda doýru cevaba ait seçeneýi iúaretleyiniz.
1) Evi ile okulu aras 440 m olan Süleyman her gün bu mesafeyi yaya olarak gidip gelmektedir.
Buna göre Süleyman 5 gün boyunca kaç kilometre yürümüú olur?
A) 2,2 B) 3,2 C) 3,8 D) 4,4
2) Gönül’ün 80 liras vardr. Gönül, her hafta harçlklarn-

dan 25 lira biriktirmeye baúlamútr. Gönül’ün kaç hafta sonra
255 liras olur?
A) 6 B) 7
C) 8 D) 9
3) Scaklý 1°C olan bir miktar su 6 dakika süreyle stlyor. Bu süre sonunda suyun scaklý
25°C oluyor. Geçen süre boyunca her dakikadaki scaklk artú sabit olduýuna göre suyun bir daki-
kadaki scaklk artú kaç °C’dur?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6
4) ùehirleraras yolcu taúyan bir otobüsün yolcu

taúma kapasitesi 44’tür. Bu otobüsle belli iki úehir ara-
snda sefer yapldýnda her dolu koltuk için 45 lira kâr,
her boú koltuk için 20 lira zarar ediliyor. Buna göre 40
yolcusu olan bu otobüsle bir sefer yapldýnda kaç lira
kâr edilir?
A) 1720 B) 1800
C) 1880 D) 1980
5) Deniz seviyesinden yükseldikçe atmosferdeki scaklk her kilometrede 5°C azalmaktadr.

Buna göre deniz seviyesinden 2000 m yükseklikte scaklk –2°C olduýuna göre deniz seviyesinde
scaklk kaç °C’dur?
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8
6) Bir iúçi, haftalk 40 saatlik normal çalúmasnn her

saati için 12 TL alyor. 40 saati aúan her saat için bu ücretin
2 kat ücret alan bu iúçi bir haftada 48 saat çalúrsa kaç lira
ücret alr?
A) 576 B) 624
C) 672 D) 696
25
Üslü Nicelikler
SORU
Sfrdan farkl bir tam sayy onlarca kez kendisi ile çarpmanz gereken bir soruyu çözerken
bu iúlemi tek bir ifade úeklinde yazabilir misiniz? Tartúnz.
ÖRNEK
Aúaýda çarpm úeklinde verilen ifadeleri üslü ifade úeklinde yazalm.
a) 2·2 b) 3·3·3 c) 4·4·4·4 ç) 6·6·6·6·6
d) (–2)·(–2) e) (–3)·(–3)·(–3) f) (–4)·(–4)·(–4)·(–4) g) (–6)·(–6)·(–6)·(–6)·(–6)
ÇÖZÜM
a) 2·2 = 22 b) 3·3·3 = 33 c) 4·4·4·4 = 44 ç) 6·6·6·6·6 = 65
d) (–2)·(–2) = (–2)2 e) (–3)·(–3)·(–3) = (–3)3 f) (–4)·(–4)·(–4)·(–4) = (–4)4
g) (–6)·(–6)·(–6)·(–6)·(–6) = (–6)5 tir.
BILGI
a sfrdan farkl bir tam say ve n bir doýal say olmak üzere, n tane a tam saysnn çarpm
olan an ifadesine a’nn n’inci kuvveti denir.
a·a ... a = an dir. an ifadesinde a taban, n ise kuvvet (üs) olarak adlandrlr.
n tane a
ÖRNEK
Aúaýda çarpm úeklinde verilen ifadeleri üslü ifade úeklinde yazalm. Çarpma iúlemlerinin sonuç-
larn bulalm. Bulduýumuz sonuçlarn negatif ya da pozitif olma durumlarn belirleyelim.
a) 5·5 b) 5·5·5 c) 2·2·2·2 ç) (–5)·(–5)
d) (–5)·(–5)·(–5) e) (–2)·(–2)·(–2)·(–2)
ÇÖZÜM
a) 5·5 = 52 = 25 b) 5·5·5 = 53 = 125 c) 2·2·2·2 = 24 = 16
ç) (–5)·(–5) = (–5)2 = 25 d) (–5)·(–5)·(–5) = (–5)3 = –125
e) (–2)·(–2)·(–2)·(–2) = (–2)4 = 16’dr.
UYARI
Çözümlerden de gördüýümüz üzere pozitif tam saylarn tüm doýal say kuvvetleri pozitif
tam saydr. Negatif tam saylarn çift doýal say kuvvetleri pozitif, tek doýal say kuvvetleri
negatif tam saydr.
26
ÖRNEK
3 tam saysnn 1, 2 ve 3. kuvvetlerini hesaplayalm.
ÇÖZÜM
31 = 3 32 = 3·3 = 9 33 = 3·3·3 = 27
ÖRNEK
–3 tam saysnn 1, 2 ve 3. kuvvetlerini hesaplayalm.
ÇÖZÜM
(–3)1 = –3 (–3)2 = (–3)·(–3) = 9 (–3)3 = (–3)·(–3)·(–3) = 9·(–3) = –27

9
ÖRNEK
a) 13·13 b) (–7)·(–7) c) 7·7·7 ç) (–7)·(–7)·(–7)
ÇÖZÜM
a) 13·13 = 169 b) (–7)·(–7) = 49
c) 7·7·7 = 49·7 = 343 ç) (–7)·(–7)·(–7) = 49·(–7) = –343

49 49
BILGI
Bir saynn 2. kuvvetine o saynn karesi, 3. kuvvetine ise o saynn küpü denir.
ÖRNEK
15 ve –9’un karelerini, 20 ile –9’un küplerini bulalm.
ÇÖZÜM
• 15’in karesi 152 = 15·15 = 225

• –9’un karesi (–9)2 = (–9)·(–9) = 81
• 20’nin küpü 203 = 20·20·20 = 400·20 = 8000
400
• –9’un küpü (–9)3 = (–9)·(–9)·(–9) = 81·(–9) = –729
81
27
ÖRNEK
Aúaýda çarpm úeklinde verilen ifadeleri üslü ifade úeklinde yazalm. Çarpma iúlemlerinin so-
nuçlarn bulalm.
a) 1·1·1 b) 1·1·1·1
c) (–1)·(–1)·(–1) ç) (–1)·(–1)·(–1)·(–1)
ÇÖZÜM
a) 1·1·1 = 13 = 1 b) 1·1·1·1 = 14 = 1
c) (–1)·(–1)·(–1) = (–1)3 = –1 ç) (–1)·(–1)·(–1)·(–1) = (–1)4 = 1
BILGI
• 1’in tüm doýal say kuvvetleri 1’e eúittir.

Örneýin 11 = 110 = 123 = ... = 1
• (–1)’in tek doýal say kuvvetleri –1’e, çift doýal say kuvvetleri 1’e eúittir.
Örneýin (–1)3 = (–1)5 = (–1)11 = ... = –1,
(–1)2 = (–1)4 = (–1)10 = ... = 1’dir.
ÖRNEK
Aúaýdaki çarpmlar iki farkl tam saynn kuvveti úeklinde yazalm. ûúlemlerin sonuçlarn bula-
lm.
a) (–3)·(–3) b) (–3)·(–3)·(–3)·(–3) c) (–2)·(–2)·(–2)·(–2)·(–2)·(–2)
ÇÖZÜM
a) (–3)·(–3) = (–3)2 = 9 = 32,
b) (–3)·(–3)·(–3)·(–3) = (–3)4 = 81 = 34,
c) (–2)·(–2)·(–2)·(–2)·(–2)·(–2) = (–2)6 = 64 = 26 dr.
UYARI
(–3)2 = 32, (–3)4 = 34 ve (–2)6 = 26 olduýuna dikkat ediniz.
28
ALIýTIRMALAR

1) Aúaýdaki çarpmlar üslü ifade úeklinde yaznz.
a) 10·10 b) 8·8 c) (–10)·(–10)
ç) (–8)·(–8) d) (–1)·(–1) e) 13·13·13
f) 7·7·7·7 g) (–6)·(–6)·(–6)·(–6) h) 5·5·5·5
2) Aúaýdaki çarpmlar iki farkl tam saynn kuvveti úeklinde yaznz.
a) (–9)·(–9)
b) (–10)·(–10)·(–10)·(–10)
c) (–7)·(–7)·(–7)·(–7)·(–7)·(–7)
3) Aúaýdaki ifadeler ile sonuçlarn eúleútiriniz.
a) (–10)2 ..... 1
b) (–1)5 ..... –8
c) 15 ..... 8
ç) (–2)3 ..... –1
d) 23 ..... 100
..... –100
4) Aúaýdaki ifadelerin sonuçlarn bulunuz. Sonuçlarn pozitif veya negatif olmas durumunu
belirleyiniz.
a) (–10)5 b) (–2)4 c) 24
ç) (–1)15 d) 110 e) 104
f) (–3)1 g) (–1)4 h) (–2)5
29
RASYONEL SAYILAR
Rasyonel Saylar
SORU
4 kiúilik bir aile 2 ekmeýi eúit olarak paylaúrsa bir kiúiye düúen ekmeýi nasl ifade edebi-
lirsiniz?
a
a ve b sfrdan farkl tam saylar olmak üzere kesri bir tam sayya karúlk gelmiyorsa bu
b
kesri ifade edebileceýiniz saylar var mdr? Tartúnz.
ÖRNEK
2 , 3 1
ve kesirlerini inceleyelim.
3 4 16
ÇÖZÜM
2 3 1
kesri üç eú parçaya ayrl- kesri dört eú parçaya ay- kesri on alt eú parçaya
3 4 16
mú bir bütünün iki parçasn rlmú bir bütünün üç parça- ayrlmú bir bütünün 1 par-
ifade eder. sn ifade eder. çasn ifade eder.
BILGI
Bir bütünün eú parçalarndan birini veya birkaçn belirten sayya kesir denir.
a a
kesri için " kesir çizgisi a : pay b : paydadr.
b b
BILGI
a
a ve b tam saylar, b 0 olmak üzere úeklinde yazlabilen saylara rasyonel saylar
b
denir.
ÖRNEK
–5 , –1 , 3 , 0 , 7 1 ifadelerinden rasyonel say olanlar belirleyelim.

ve
–3 5 –4 7 0 9
ÇÖZÜM
–5 , –1 , 3 , 0 , 1 ifadelerinin pay ve paydalarndaki saylar tam say ve paydadaki saylar

–3 5 –4 7 9
sfrdan farkl olduýundan bu ifadeler rasyonel saydr.
7 7
ifadesinde 7 ve 0 tam saydr. Fakat paydadaki say 0 olduýundan ifadesi rasyonel say
0 0
deýildir.
30
ÖRNEK
–3 , 5 , 27 , 7 rasyonel saylarnn iúaretlerini belirleyelim.

8 9 –4 4
ÇÖZÜM
27 rasyonel saylar negatif, 5 ve 7 rasyonel saylar pozitiftir.

= –d n , = –d n
–3 3 27
8 8 –4 4 9 4
BILGI
Sfrdan büyük (say doýrusunda 0’n saýnda) olan rasyonel saylara pozitif rasyonel
1 6 5 2 23
saylar denir. , , , , pozitif rasyonel saylardr.
2 7 3 1 4
Sfrdan küçük (say doýrusunda 0’n solunda) olan rasyonel saylara negatif rasyonel
–3 , 1 , –7 , –4 , 5 , 1
saylar denir. – negatif rasyonel saylardr.
4 5 1 3 –3 –2
–2 3 –1 1 0 5 1 3 2
– –
2 6 6 2
Pay 0, paydas sfrdan farkl her rasyonel saynn deýeri sfrdr.
ÖRNEK
3, –3 ve 0 tam saylarn rasyonel say úeklinde gösterelim.
ÇÖZÜM
3 , –3 , 0 úeklinde gösterilebilir.
3= –3 = 0=
1 1 1
BILGI
a
Her tam say paydas 1 olan bir rasyonel saydr. a tam says úeklinde yazlabilir. Her
1
tam say rasyonel say olarak yazlabileceýi için rasyonel saylar say doýrusunda tam saylar-
dan daha çok yer kaplar.
Rasyonel Saylarn Say Doārusunda Gösterilmesi
ÖRNEK
12
ve 2 rasyonel saylarn say doýrusunda gösterelim.
7
ÇÖZÜM
12 5 12
= 1 ’ye eúit olduýundan say doýrusunda 1 ile 2 arasnda yer alr.
7 7 7
Say doýrusunda 1 ile 2 arasn 7 eú parçaya ayrrz. 1’den baúlayarak pay saysnca yani 5 birim
12 14
saýa ilerlersek saysn, bu saydan 2 birim saýa ilerlersek = 2 saysn elde ederiz.
7 7
pay
0 1 12 2
7
payda
31
ÖRNEK
7 , 3
– ve –2 rasyonel saylarn say doýrusunda gösterelim.
5 5
ÇÖZÜM
7 2 7 3
– = –1 ’tir. – say doýrusunda –2 ile –1, ise 0 ile 1 arasnda yer alr.
5 5 5 5
Say doýrusunda –2 ile –1 ve 0 ile 1 arasn 5 eú parçaya ayrrz.
7 10
–1’den baúlayarak 2 birim sola ilerlersek – saysn, bu saydan 3 birim sola ilerlersek – = –2
5 5
3
saysn, 0’dan 3 birim saýa ilerlersek saysn elde ederiz.
5
pay pay
–2 7 –1 0 3 1 2
–
5 5
payda payda
BILGI
Say doýrusunda gösterilecek rasyonel say için aúaýda belirtilen uygulamalar yaplr.
1. Saynn hangi iki ardúk tam say arasnda olduýu belirlenir.
2. Bu iki tam say aralý rasyonel saynn paydas kadar eú parçalara bölünür.
3. Rasyonel say pozitif ise rasyonel saynn arasnda bulunduýu iki tam saynn küçüýün-
den baúlanarak pay kadar saýa, rasyonel say negatif ise büyük saydan baúlanarak pay kadar
sola ilerlenir ve bulunan nokta iúaretlenir.
ÖRNEK
–5 , 5 5
ve – rasyonel saylarn say doýrusunda gösterelim.
4 –4 4
ÇÖZÜM
Zt iúaretli iki tam saynn birbirine bölümünün negatif say olduýunu öýrendik. Buna göre
–5 , 5 5 5
ve – rasyonel saylar ayn rasyonel sayy belirtir. Öyleyse – rasyonel saysn say
4 –4 4 4
doýrusunda gösterelim.
5 1 5
– = –1 ’tür. – say doýrusunda –2 ile –1 arasnda yer alr. Say doýrusunda –2 ile –1 ara-
4 4 4
5
sn 4 eú parçaya ayrrz. –1’den baúlayarak 1 birim sola ilerlersek – saysn elde ederiz.
4
–2 5 –1 0
–
4
32
BILGI
–a , a
úeklindeki rasyonel saylar ayn rasyonel sayy belirtir. Bu saylar say doýrusu
b –b
a
üzerinde – rasyonel saysnn bulunduýu yerdedir.
b
–a a a 2 –2 2
= = – ’dir. Örneýin = = – ’tir.
b –b b –5 5 5
ÖRNEK
5 5
– ve rasyonel saylarn say doýrusunda gösterelim.
6 6
ÇÖZÜM
5 5
– say doýrusunda –1 ile 0, ise 0 ile 1 arasnda yer alr.
6 6
Say doýrusunda –1 ile 0 ve 0 ile 1 arasn 6 eú parçaya ayrrz. 0’dan baúlayarak 5 birim sola
5 5
ilerlersek – , 5 birim saýa ilerlersek saysn elde ederiz.
6 6
–1 0 1
5 5
–
6 6
ÖRNEK
Aúaýdaki say doýrusunda –1 ile 0 aras 5 eú parçaya ayrlmútr. Say doýrusunda A harfine
karúlk gelen rasyonel sayy bulalm.
–1 A 0
ÇÖZÜM
3 3
0’dan baúlayarak 3 birim sola ilerlersek – saysn elde ederiz. Öyleyse A = – ’tir.
5 5
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki ifadelerin yanndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
3 3
1) rasyonel saydr. 2) – rasyonel say deýildir.
5 5
3) 9 rasyonel saydr. 4) –9 rasyonel say deýildir.
–7 7 7
5) Her tam say paydas 1 olan bir rasyonel saydr. 6) = = – ’tür.
3 –3 3
B) Aúaýda say doýrusunda gösterilen saylarn rasyonel say karúlýn noktal yerlere yaznz.
1) A = ....... 2) B = .......
–3 A –2 2 B 3
3) C = ....... 4) E = .......
–1 C 0 D 1 –1 E 0 F 1 F = .......
D = .......
33
Rasyonel Saylarn Ondalk Gösterimi
SORU
Her rasyonel sayya karúlk gelen bir ondalk gösterim var mdr? Bir rasyonel sayy onda-
lk gösterimle ifade etmek için hangi iúlemleri yapmanz gerekir? Tartúnz.
ÖRNEK
Aúaýdaki rasyonel saylar ondalk gösterim úeklinde yazalm.

1 5 3 7 9 3 3 3
a) b) c) ç) d) e) f) g)
4 2 5 25 50 20 8 250
ÇÖZÜM
Ondalk gösterim úeklinde yazacaýmz rasyonel saylar paydalar 10 veya 10’un doýal say
kuvvetini elde edecek úekilde geniúletelim.
1 1·25 25 5 5·5 25 3 3·2 6
a) = = = 0, 25 b) = = = 2, 5 c) = = = 0, 6
4 4·25 100 2 2·5 10 5 5·2 10
7 7·4 28 9 9·2 18 3 3·5 15

ç) = = = 0, 28 d) = = = 0, 18 e) = = = 0, 15
25 25·4 100 50 50·2 100 20 20·5 100
3 3·125 375 3 3·4 12

f) = = = 0, 375 g) = = = 0, 012'dir.
8 8·125 1000 250 250·4 1000
BILGI
Bir rasyonel sayy ondalk gösterim úeklinde ifade etmek için saynn paydas 10 veya
10’un doýal say kuvveti elde edilecek úekilde geniúletilir ya da pay paydaya bölünür. Bu iú-
lemden sonra rasyonel say ondalk gösterim úeklinde yazlr.
Rasyonel saynn paydas 10 ve 10’un doýal say kuvveti elde edilecek úekilde geniúletile-
miyorsa pay paydaya bölünerek iúlem yaplr.
ÖRNEK
Aúaýdaki rasyonel saylar ondalk gösterim úeklinde yazalm.

–3 –11 –1 –3
a) b) c) ç)
4 5 8 20
ÇÖZÜM
Rasyonel saylar paydalar 10 veya 10’un doýal say kuvvetini elde edecek úekilde geniúletelim.
–3 (–3) ·25 –75 –11 (–11) ·2 –22

a) = = = – 0, 75 b) = = = – 2, 2
4 4·25 100 5 5·2 10
(25) (2)
–1 (–1) ·125 –125 –3 (–3) ·5 –15

c) = = = – 0, 125 ç) = = = – 0, 15
8 8·125 1000 20 20·5 100
(125) (5)
34
Rasyonel saylarn payn paydasna bölelim.

a) 3 4 30 4 30 4 3 –3
= 0, 75 = – 0, 75
0, – 28 0,75 4 4
20
– 20
00
b) 11 5 11 5 11 5 11 5 11 –11
= 2, 2 = –2, 2
– 10 2 – 10 2, – 10 2,2 5 5
01 010 010
– 10
00
c) 1 8 10 8 10 8 1 –1
= 0, 125 = – 0, 125
0, – 8 0,125 8 8
20
– 16
40
– 40
00
ç) 3 20 30 20 30 20 3 –3
= 0, 15 = – 0, 15
0, – 20 0,15 20 20
100
– 100
000
ÖRNEK
7
rasyonel saysn ondalk gösterim úeklinde yazalm.
3
ÇÖZÜM
Rasyonel sayy geniúlettiýimizde paydada 10 veya 10’un doýal say kuvveti elde edemeyeceýi-
miz için pay paydaya bölelim.
7 3 7
= 2, 333 ...
– 6 2,333... 3
10
7
– 9 2,333 ... says kesrinin devirli ondalk gösterimidir.
3
10
7
– 9 = 2, 3 úeklinde gösterilir.
3
10
– 9
1...
BILGI
Bir rasyonel say ondalk gösterim úeklinde yazldýnda ondalk ksmdaki saylar belli
bir rakamdan sonra tekrar ediyorsa bu ondalk gösterimlere devirli ondalk gösterim denir.
Bu gösterimlerde tekrar eden rakam ya da rakamlar, üzerine çizgi çizilerek gösterilir. Bu çizgi
devir çizgisidir. Örneýin 0,444 ... = 0,4#
1,232323 ... = 1,23
35
ÖRNEK
13
rasyonel saysn ondalk gösterim úeklinde yazalm.
9
ÇÖZÜM
Rasyonel sayy geniúlettiýimizde paydada 10 veya 10’un doýal say kuvveti elde edemeyeceýi-
miz için pay paydaya bölelim.
13 9 13
– 9 1,444... = 1, 444 ... (Devirli ondalk gösterimde virgülden sonra tekrar eden
9
40 rakamn 4 olduýuna dikkat ediniz.)
– 36 13
40 = 1, 4 úeklinde gösterilir.
9
– 36
40
– 36
4 ...
ÖRNEK
5 –5
ve rasyonel saylarn ondalk gösterim úeklinde yazalm.
33 33
ÇÖZÜM
5
rasyonel saysnn payn paydasna bölelim.
33
50 33 5
= 0, 151515 ..... (Devirli ondalk gösterimde virgülden sonra
– 33 0,1515... 33
170 tekrar eden rakamlarn 1 ve 5 olduýuna dikkat ediniz.)
– 165 5
= 0, 15 úeklinde gösterilir.
50 33
– 33 –5
= – 0, 151515...
170 33
– 165 –5
úeklinde gösterilir.
= – 0, 15
5 ... 33
ALIýTIRMALAR

1) Aúaýdaki rasyonel saylar ondalk gösterim úeklinde yaznz.
1 11 7 9 11 9
a) b) c) ç) d) e)
2 4 5 8 20 25

1 7 4 14
a) b) c) – ç) –
3 9 33 9

–8 –1 –1 –3
a) b) c) ç)
25 50 250 125
36
Devirli Olmayan Ondalk Gösterimlerin Rasyonel Say
Olarak Yazlmas
SORU
Devirli olmayan ondalk gösterimler rasyonel say olarak yazlabilir mi? Bu ondalk göste-
rimleri rasyonel say olarak yazmak isterseniz hangi iúlemleri yapmanz gerekir? Tartúnz.
ÖRNEK
Aúaýdaki ondalk gösterimleri rasyonel say olarak yazalm.
a) 0,7 b) 1,8 c) 0,12 ç) 2,65 d) 0,135 e) 1,105
ÇÖZÜM
7 18 9 12 3
a) 0, 7 = b) 1, 8 = = c) 0, 12 = =
10 10 5 100 25
265 53 135 27 1105 221
ç) 2, 65 = = d) 0, 135 = = e) 1, 105 = =
100 20 1000 200 1000 200
ÖRNEK

a) 2,5 b) 3,27 c) 0,125
ÇÖZÜM
25 5 327 125 1
a) 2, 5 = = b) 3, 27 = c) 0, 125 = =
10 2 100 1000 8
ÖRNEK

a) – 1,8 b) – 0,25 c) – 4,105
ÇÖZÜM
18 9 25 1 4105 821
a) – 1, 8 = – =– b) – 0, 25 = – =– c) – 4, 105 = – =–
10 5 100 4 1000 200
BILGI
a, b, c birer rakam olmak üzere

a ,
0,a úeklinde bir ondalk gösterim
10
abc bc
a,bc úeklinde bir ondalk gösterim veya a ,
100 100
abc
0,abc úeklinde bir ondalk gösterim úeklinde yazlr.
1000
Gerekli sadeleútirmeler yaplarak rasyonel say elde edilir.
37
ÖRNEK

a) 0,9 b) 0,03 c) 0,005
ÇÖZÜM
9 3 5 1
a) 0, 9 = b) 0, 03 = c) 0, 005 = =
10 100 1000 200
ÖRNEK

a) – 0,4 b) – 0,19 c) – 0,475
ÇÖZÜM
4 2 19 475 19
a) – 0, 4 = – =– b) – 0, 19 = – c) – 0, 475 = – =–
10 5 100 1000 40
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki noktal yerlere doýru saylar yaznz.
1) 0,5 ondalk gösterimi rasyonel say olarak .............. úeklinde yazlr.
2) – 2,4 ondalk gösterimi rasyonel say olarak .............. úeklinde yazlr.
B) Aúaýdaki ondalk gösterimleri rasyonel saylarla eúleútiriniz.
a) 0,4 b) 0,15 c) – 0,5 ç) – 0,25 d) 1,125
1 9 2 3 3 1
..... – ..... ..... ..... ..... ..... –
4 8 5 2 20 2
38
Rasyonel Saylar Karþlaþtrma ve Sralama
SORU
ûki ya da daha fazla pozitif rasyonel sayy karúlaútrabilmek için hangi iúlemleri yapmanz
gerekir? Paylar veya paydalar ayn olan pozitif rasyonel saylarn karúlaútrlmas iúleminde
özel durumlar var mdr? Pozitif rasyonel saylar karúlaútrrken yaptýnz iúlemleri negatif
rasyonel saylar karúlaútrrken yapabilir misiniz? Tartúnz.
ÖRNEK
4, 7 3
– ve rasyonel saylarn ondalk gösterimle ifade ederek küçükten büyüýe doýru s-
5 10 2
ralayalm.
ÇÖZÜM
4 4· 2 8
•– =– =– = – 0, 8
5 5· 2 10
(2)
7
• = 0, 7
10
3 3·5 15
• = = = 1, 5
2 2·5 10
(5)
– 0,8 negatif olduýundan diýer saylardan küçüktür. Buna göre

4 7 3
– 0,8 < 0,7 < 1,5 yani – < < olur.
5 10 2
ÖRNEK
2 6
ve rasyonel saylarn say doýrusunda göstererek karúlaútralm.
5 5
ÇÖZÜM
Paydalardaki tam saylar 5 olduýundan say doýrusunda 0 ile 1 ve 1 ile 2 arasn 5 eúit parçaya
2 6
ayrarak ve rasyonel saylarn iúaretleyelim.
5 5
0 2 1 6 2
5 5
2 6 6 2
Say doýrusunda saýa doýru gidildikçe saylar büyür. Öyleyse < veya > ’tir.
5 5 5 5
39
ÖRNEK
5,3,7
rasyonel saylarn büyükten küçüýe doýru sralayalm.
8 8 8
ÇÖZÜM
5,3,7
rasyonel saylarn kesir olarak modelleyelim.
8 8 8
5
kesri için bütünü 8 eú parçaya bölüp 5
8 "
8
5 parçay boyayalm.
3
kesri için bütünü 8 eú parçaya bölüp 3
8 "
8
3 parçay boyayalm.
7 7
kesri için bütün 8 eú parçaya bölüp "
8 8
7 parçay boyayalm.
7, 3 5 3 7
Boyal bölgelerden en büyüýü en küçüýü ise kesrine karúlk gelir. O halde , , ras-
8 8 8 8 8
7 5 3
yonel saylarnn büyükten küçüýe doýru sralanú > > úeklindedir.
8 8 8
BILGI
Paydalar eúit olan pozitif rasyonel saylardan pay büyük olan büyük, pay küçük olan
küçüktür.
ÖRNEK
Aúaýdaki rasyonel saylar karúlaútralm ve küçükten büyüýe doýru sralayalm.

6 , 7 , 8 15 , 14 , 13
a) b)
11 11 11 17 17 17
ÇÖZÜM
a) Verilen rasyonel saylarn paydalar eúit olduýundan pay büyük olan büyük, pay küçük olan
8 6
küçüktür. Öyleyse en büyük, ise en küçük rasyonel saydr.
11 11
6 7 8
< < 'dir.
11 11 11
b) Verilen rasyonel saylarn paydalar eúit olduýundan pay büyük olan büyük, pay küçük olan
15 13
küçüktür. Öyleyse en büyük, ise en küçük rasyonel saydr.
17 17
13 14 15
< < 'dir.
17 17 17
40
ÖRNEK
–5 , 4
0 ve rasyonel saylarn küçükten büyüýe doýru sralayalm.
2 3
ÇÖZÜM
–5 4 –5 4
negatif, ise pozitif rasyonel saydr. Öyleyse < 0 < olur.
2 3 2 3
BILGI
0, negatif rasyonel saylardan büyük, pozitif rasyonel saylardan küçüktür.
ÖRNEK
7, 3,3 7
– – ve rasyonel saylarn say doýrusunda göstererek karúlaútralm.
5 5 5 5
ÇÖZÜM
7 3 3 7
Say doýrusunda – ; –2 ile –1, – ; –1 ile 0, ; 0 ile 1, ; 1 ile 2 arasndadr.
5 5 5 5
–2 7 –1 3 0 3 1 7 2
– –
5 5 5 5
7 3 3 7
– < – < < olur.
5 5 5 5
ÖRNEK

3 3 3 6 7 8
a) – , – , – b) – , – , –
5 4 7 5 5 5
ÇÖZÜM
3,3,3
a) saylarn karúlaútralm ve sralayalm. Bu saylarn paylar ayn olduýundan pay-
5 4 7
3 3 3
das büyük olan küçüktür. Öyleyse < < ’tür. Bu saylarn negatif olanlarn sralamak için eúit-
7 5 4
sizliklerin yönünü deýiútirelim.
3 3 3 3 3 3
– >– >– yani – < – < – ’dir.
7 5 4 4 5 7
6,7,8
b) saylarn karúlaútralm ve sralayalm. Bu saylarn paydalar ayn olduýundan pay
5 5 5
6 7 8
büyük olan büyüktür. Öyleyse < < ’tir. Bu saylarn negatif olanlarn sralamak için eúitsizlik-
5 5 5
lerin yönünü deýiútirelim.
6 7 8 8 7 6
– >– >– yani – < – < – ’tir.
5 5 5 5 5 5
42
BILGI
Negatif rasyonel saylar karúlaútrabilmek ve sralayabilmek için bu saylarn pozitifi olan

rasyonel saylar sralanr. Pozitif rasyonel saylarn sralamasndaki eúitsizliklerin yönü deýiúti-
rilerek negatif rasyonel saylarn sralanú elde edilir.
ÖRNEK
8 , 7 , 8 , 13
– – rasyonel saylarn küçükten büyüýe doýru sralayalm.
11 15 9 15
ÇÖZÜM
8 8 7 13
– ve – rasyonel saylar negatif, ve rasyonel saylar pozitiftir.
11 9 15 15
8 8 7 13
– ile – ve ile rasyonel saylarn karúlaútralm.
11 9 15 15
8 8 8 8 8 8
• ile rasyonel saylarnn paylar eúit olduýundan > yani – < – ’dir.
11 9 9 11 9 11
7 13 7 13
• ile rasyonel saylarnn paydalar eúit olduýundan < ’tir.
15 15 15 15
8 8 7 13
Buna göre – <– < < olur.
9 11 15 15
UYARI
8 8 8 8
> ve – < – olduýuna dikkat ediniz.
9 11 9 11
ÖRNEK
5 4
ve rasyonel saylarn karúlaútralm.
6 5
ÇÖZÜM
5 1
rasyonel saysnn bütüne (1’e) yaknlý 1 1 5 4
6 6 < olduýundan bütüne ’ten
6 5 6 5
4 1
rasyonel saysnn bütüne (1’e) yaknlý ’tir. daha yakndr.
5 5
5 4 4 5
Öyleyse > veya < ’dr.
6 5 5 6
43
ÖRNEK
1 5
ile rasyonel saylarn karúlaútralm.
4 8
ÇÖZÜM
4 2 1
tam, yarmdr. yarmdan küçüktür.
4 4 4
8 4 5
tam, yarmdr. yarmdan büyüktür.
8 8 8
1 5 5 1
Bu durumda < veya > olur.
4 8 8 4
ÖRNEK

2,3,4 9,7,3
a) b)
5 8 9 5 4 2
ÇÖZÜM
2,3,4
a) rasyonel saylarnn pay veya paydalar ayn deýildir. Bu saylarn pay veya payda-
5 8 9
larn eúitlememiz gerekir.
Paylar eúitlemek daha kolay olduýundan bu saylarn paylarn eúitleyelim.
2 3 4
kesrini 6 ile, kesrini 4 ile, kesrini de 3 ile geniúletelim.
5 8 9
2 2·6 12 , 3 3·4 12 4 4·3 12
= = = = ve = = ’dir. Rasyonel saylarn paylar ayn ol-
5 5·6 30 8 8·4 32 9 9·3 27
(6) (4) (3)
12 12 12 3 2 4
duýundan paydas küçük olan büyüktür. Öyleyse < < yani < < 'dur.
32 30 27 8 5 9
9,7,3
b) saylarnn pay veya paydalar ayn deýildir. Bu saylarn pay veya paydalarn eúit-
5 4 2
lememiz gerekir.
Paydalar eúitlemek daha kolay olduýundan bu saylarn paydalarn eúitleyelim.
9 7 3
kesrini 4 ile, kesrini 5 ile, kesrini de 10 ile geniúletelim.
5 4 2
9 9·4 36 , 7 7·5 35 3 3·10 30
= = = = ve = = ’dir. Rasyonel saylarn paydalar
5 5·4 20 4 4·5 20 2 2·10 20
(4) (5) (10)
30 35 36 3 7 9
ayn olduýunda pay büyük olan büyüktür. Öyleyse < < yani < < 'tir.
20 20 20 2 4 5
BILGI
Pay veya paydalar ayn olmayan pozitif rasyonel saylar karúlaútrrken pay veya payda
eúitlenir. Pay veya paydann hangisini eúitlemek daha kolay olacaksa iúlem bu durum göz önüne
alnarak yaplr. Daha sonra pay veya paydas eúitlenen rasyonel saylar karúlaútrlr.
44
ALIýTIRMALAR

11 , 11 11
1. a= b= ve c = saylarnn küçükten büyüýe doýru sralanú aúaýdakilerden
3 4 5
hangisidir?
A) a < b < c B) a < c < b C) c < b < a D) c < a < b
7, 7 7
2. x=– y=– ve z = – saylarnn küçükten büyüýe doýru sralanú aúaýdakilerden
3 4 5
hangisidir?
A) x < y < z B) x < z < y C) z < y < x D) z < x < y
13 , 11 10
3. A= B= ve C = saylarnn küçükten büyüýe doýru sralanú aúaýdakilerden
9 9 9
hangisidir?
A) A < B < C B) A < C < B C) C < B < A D) C < A < B
16 , 17 18
4. d=– e=– ve f = – saylarnn küçükten büyüýe doýru sralanú aúaýdakiler-
7 7 7
den hangisidir?
A) d < e < f B) f < e < d C) d < f < e D) f < d < e
5. Aúaýdaki eúitsizliklerden hangisi ya da hangileri doýrudur?

3 4 5 5 3 4
I. < II. < III. – <–
5 5 3 4 5 5
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I, II ve III
5 , 5 2
6. a= b= ve c = saylarnn küçükten büyüýe doýru sralanú aúaýdakilerden
12 6 3
hangisidir?
A) a < b < c B) a < c < b C) c < a < b D) c < b < a
45
RASYONEL SAYILARLA ÿýLEMLER
Rasyonel Saylarla Toplama ve Çkarma ÿþlemi
SORU
Tam saylarla toplama ve çkarma iúlemleri ile rasyonel saylarla toplama ve çkarma iúlem-
lerinin benzer ya da farkl durumlar var mdr?
Paydalar eúit ya da farkl olan rasyonel saylarla toplama ya da çkarma iúlemleri nasl
yaplabilir? Tartúnz.
Rasyonel Saylarla Toplama ÿþlemi
ÖRNEK
Aúaýda verilen toplama iúlemlerini yapalm.

1 4 2 5 4 5 5 2 2 3
a) + b) + c) + ç) + d) +
6 6 3 3 3 2 3 5 3 4
ÇÖZÜM
+ = 1 4 1+ 4 5
a) ûúlemi modelleyelim. + = =
6 6 6 6
1 + 4 = 5
6 6 6
2 5 2+5 7
b) + = =
3 3 3 3
4 5 4·2 5·3 8 15 8 + 15 23
c) + = + = + = =
3 2 3·2 2·3 6 6 6 6
(2) (3)
5 2 5·5 2·3 25 6 25 + 6 31
ç) + = + = + = =
3 5 3·5 5·3 15 15 15 15
(5) (3)
2 3 2· 4 3 · 3 8 9 8 + 9 17
d) + = + = + = = 'dir.
3 4 3·4 4·3 12 12 12 12
(4) (3)
BILGI
Paydalar ayn olan rasyonel saylarla toplama iúlemi yaplrken bu saylarn paylar topla-
narak paya, ortak payda ise paydaya yazlr. Yaplabilecek sadeleútirmeler varsa bu sadeleú-
tirmeler yaplarak iúlemin en sade hâli elde edilir.
a b a+b
a, b, c tam saylar ve c 0 olmak üzere + = 'dir.
c c c
Toplama iúlemi yaplacak rasyonel saylarn paydalar farkl ise bu saylarn paydalar eúit-
lenir ve yukarda belirtilen iúlemler yaplr.
a b a·d b·c a·d + b·c
a, b, c, d tam saylar ve c 0, d 0 olmak üzere + = + = 'dir.
c d c·d c·d c·d
(d) (c)
46
Rasyonel Saylarla Toplama ÿþleminin Özelliklerini Belirliyorum
Araç ve gereçler: kâýt, kalem.
1 2 2 1
+ ve + iúlemlerini yapnz. ûúlemlerin sonuçlarn karúlaútrnz. Yaptýnz
5 4 4 5
iúlemlerden yararlanarak rasyonel saylarla toplama iúleminin hangi özelliýini elde ettiýinizi
açklaynz.
d + n+ + d + n iúlemlerini yapnz. ûúlemlerin sonuçlarn karúlaútr-

1 1 3 1 1 3
ve
2 4 8 2 4 8
nz. Yaptýnz iúlemlerden yararlanarak rasyonel saylarla toplama iúleminin hangi özelliýini
elde ettiýinizi açklaynz.
7 8 1
+ 0, 0 + ve + 0 iúlemlerini yapnz. ûúlemlerin sonuçlar hakknda neler söy-
4 9 3
leyebilirsiniz? Toplama iúleminde 0’n etkisi nedir? Açklaynz.
+ d – n ve + d – n iúlemlerini yapnz. ûúlemlerin sonuçlar, rasyonel saylarla

5 5 9 9
8 8 4 4
toplama iúleminin hangi özelliýini belirtir? Açklaynz.
ÖRNEK
3 1 1 3
+ ve + iúlemlerini yapalm. ûúlemlerin sonuçlarn karúlaútralm.
4 2 2 4
ÇÖZÜM
3 1 3 1·2 3 2 3 + 2 5
+ = + = + = =
4 2 4 2·2 4 4 4 4
(2)
3 1 1 3
+ = + olduýundan her iki iúlemin de
1 3 1·2 3 2 3 2 + 3 5 4 2 2 4
+ = + = + = = sonucu eúittir.
2 4 2·2 4 4 4 4 4
(2)
BILGI
a b b a a+b
a, b, c, d tam saylar c 0, d 0 olmak üzere + = + = ve
c c c c c
a b b a a·d + b·c
+ = + = olduýundan rasyonel saylarla toplama iúleminin
c d d c c·d
deāiþme özelliāi vardr.
3 2 3·5 2·4 15 8 15 + 8 23
Örneýin + = + = + = =
4 5 4·5 5·4 20 20 20 20
(5) (4)
2 3 2·4 3·5 8 15 8 + 15 23
+ = + = + = =
5 4 5·4 4·5 20 20 20 20
(4) (5)
3 2 2 3
+ = + 'tür.
4 5 5 4
47
ÖRNEK
d + n+ +d + n iúlemlerini yapalm. ûúlemlerin sonuçlarn karúlaútralm.

7 1 1 7 1 1
ve
10 5 10 10 5 10
ÇÖZÜM
d + n+ =d n+ =d n+
7 1 1 7 1·2 1 7 2 1 9 1 9 + 1 10
+ + = + = = =1
10 5 10 10 5·2 10 10 10 10 10 10 10 10
(2)
+d + n= +d n= +d n=
7 1 1 7 1 ·2 1 7 2 1 7 3 7 + 3 10
+ + + = = =1
10 5 10 10 5·2 10 10 10 10 10 10 10 10
(2)
d + n+ +d + n
7 1 1 7 1 1
=
10 5 10 10 5 10
BILGI
+d + n=d + n+
a c e a c e
a, b, c, d tam saylar b 0, d 0, f 0 olmak üzere olduýun-
b d f b d f
dan rasyonel saylarla toplama iúleminin birleþme özelliāi vardr.
+d + n= + = ve d + n + = + =
2 4 5 2 9 11 2 4 5 6 5 11
Örneýin
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
+ d + n = d + n + 'tür.
2 4 5 2 4 5
Öyleyse
3 3 3 3 3 3
ÖRNEK
11 4
+ 0 ve + 0 iúlemlerini yapalm. ûúlemlerin sonuçlarn karúlaútralm.
3 9
ÇÖZÜM
11 11 4 4
+0= ve + 0 = ’dur. Her iki iúlemin sonucu da 0 ile toplanan sayya eúittir. Buna
3 3 9 9
göre bir rasyonel say 0 ile toplanrsa yine ayn say elde edilir.
BILGI
a a a
a, b tam saylar b 0 olmak üzere +0=0+ = olduýundan 0, rasyonel saylarla
b b b
toplama iúleminin etkisiz elemandr.
3 3 5 5
Örneýin +0= , 0+ = 'tür.
5 5 4 4
48
ÖRNEK
+ d – n ve d – n +
2 2 5 5
iúlemlerini yapalm. ûúlemlerin sonuçlarn karúlaútralm.
3 3 2 2
ÇÖZÜM
2 + (–2) 2 – 2 0
+ d– n =
2 2
= = =0
3 3 3 3 3
Her iki iúlemin de sonucu
0’a eúittir.
d– n+ =
5 5 –5 + 5 0
= =0
2 2 2 2
BILGI
Toplamlar 0 olan iki rasyonel say toplama iúlemine göre birbirinin tersidir.
+ d – n = d – n + = 0 olduýundan
a a a a a
a, b tam saylar b 0 olmak üzere rasyonel
b b b b b
a
saysnn toplama iúlemine göre tersi – ’dir.
b
+ d – n = 0 ’dr.
2 2 2 2
Örneýin ’in toplama iúlemine göre tersi – ’tir. Yani
5 5 5 5
3 1 1 3
ÖRNEK + – – 0
2 2 2 2
3 3
Yandaki toplama tablosunu inceleyelim. – –3 –2 – –1 0
2 2
Rasyonel saylarla toplama iúleminin deýiúme, 1 1
etkisiz eleman ve ters eleman özelliklerini be- – –2 –1 – 0 1
2 2
lirleyelim. 3 1 1 3
0 – – 0
2 2 2 2
1 1
–1 0 1 2
2 2
ÇÖZÜM 3 3
0 1 2 3
2 2
• Tablodan sonuçlar ayn olan baz iúlemleri yazalm.
d– n + d – n = –2 ve d – n + d – n = –2, d – n + = –1 ve + d – n = –1 ’dir. Buna göre

3 1 1 3 3 1 1 3
2 2 2 2 2 2 2 2
d– n + d – n = d – n + d – n = –2 ve d – n + = + d – n = –1 eúitlikleri rasyonel saylarla

3 1 1 3 3 1 1 3
2 2 2 2 2 2 2 2
toplama iúleminin deýiúme özelliýine örnektir.
3, 1,1 3
• Tabloya göre – – ve rasyonel saylarnn 0 ile toplam bu saylara eúit olduýundan
2 2 2 2
rasyonel saylarla toplama iúleminin etkisiz eleman 0’dr.
• Tablodan toplamlar 0 olan iúlemlerden bazlarn yazalm.
d– n + = 0, + d – n = 0 ’dr. Buna göre – ’nin rasyonel saylarla toplama iúlemine göre

3 3 1 1 3
2 2 2 2 2
3,1 1
tersinin ’nin rasyonel saylarla toplama iúlemine göre tersinin – olduýunu söyleyebiliriz.
2 2 2
49
Rasyonel Saylarla Çkarma ÿþlemi
ÖRNEK
5 4
– iúleminin sonucunu modelleyerek bulalm.
6 6
ÇÖZÜM
– = 5 4 5–4 1
– = =
6 6 6 6
5 – 4 = 1
6 6 6
ÖRNEK
1 1
– iúleminin sonucunu modelleyerek bulalm.
2 3
ÇÖZÜM
1 1 1·3 3
" = = "
2 2 2·3 6
1 1 1· 2 2
" = = "
3 3 3· 2 6
– =
3 – 2 = 1
6 6 6
1 1 1·3 1·2 3 2 3 – 2 1
– = – = – = =
2 3 2·3 3·2 6 6 6 6
ÖRNEK
Aúaýda verilen çkarma iúlemlerini yapalm.

7 3 2 11 4 5 6 5
a) – b) – c) – ç) –
5 5 3 3 3 2 5 4
ÇÖZÜM
7 3 7–3 4 ,
a) – = =
5 5 5 5
2 11 2 – 11 –9
b) – = = = –3,
3 3 3 3
4 5 8 15 8 – 15 –7 7
c) – = – = = =– ,
3 2 6 6 6 6 6
(2) (3)
6 5 24 25 24 – 25 –1 1
ç) – = – = = =– ’dir.
5 4 20 20 20 20 20
(4) (5)
50
BILGI
Paydalar ayn olan iki rasyonel say ile çkarma iúlemi yaplrken bu saylarn paylarnn
fark paya, ortak payda ise paydaya yazlr. Yaplabilecek sadeleútirmeler varsa bu sadeleútir-
meler yaplarak iúlemin en sade hâli elde edilir.
a, b, c tam saylar. c 0 olmak üzere
a b a–b
– = ’dir.
c c c
Çkarma iúlemi yaplacak rasyonel saylarn paydalar farkl ise bu saylarn paydalar eúit-
lenir ve yukarda belirtilen iúlemler yaplr.
a, b, c, d tam saylar ve c 0, d 0 olmak üzere
a b a·d b·c a·d – b·c

– = – = ’dir.
c d c·d d·c c·d
(d) (c)
ÖRNEK
5 8 1
+ – iúleminin sonucunu bulalm.
3 3 3
ÇÖZÜM
5 8 1 5 + 8 – 1 12
+ – = = = 4 ’tür.
3 3 3 3 3
ÖRNEK
Aúaýdaki iúlemlerin sonucunu bulalm.

1 1 5 1 1 1 5 1 5
a) – + b) + – c) – –
2 3 6 5 4 10 4 3 12
ÇÖZÜM
1 1 5
a) Önce – iúleminin sonucunu bulalm. Bu iúlemin sonucuyla kesrini toplayalm.
2 3 6
1 1 3 2 3–2 1 1 5 1+ 5 6
– = – = = + = = =1
2 3 6 6 6 6 6 6 6 6
(3) (2)
1 1 1
b) Önce + iúleminin sonucunu bulalm. Bu iúlemin sonucundan kesrini çkaralm.
5 4 10
1 1 4 5 4+5 9 9 1 9 2 9–2 7
+ = + = = – = – = =
5 4 20 20 20 20 20 10 20 20 20 20
(4) (5) (2)
5 1 5
c) Önce – iúleminin sonucunu bulalm. Bu iúlemin sonucundan kesrini çkaralm.
4 3 12
5 1 15 4 15 – 4 11 11 5 11 – 5 6 6'6 1
– = – = = – = = = =
4 3 12 12 12 12 12 12 12 12 12 ' 6 2
(3) (4)
51
ALIýTIRMALAR
3 4
1. + iúleminin sonucu kaçtr?
5 5
1 1 7
A) – B) C) D) 2
5 5 5
7 8
2. + iúleminin sonucu kaçtr?
3 3
1 10
A) – B) C) 4 D) 5
3 3
3 5 1
3. + + iúleminin sonucu kaçtr?
2 3 4
41 7 43 11
A) B) C) D)
12 2 12 3
18 3
4. – iúleminin sonucu kaçtr?
5 5
19 21
A) 1 B) 3 C) D)
5 5
5 8
5. – iúleminin sonucu kaçtr?
2 3
1 1 1 1
A) – B) – C) D)
6 8 6 8
3 1 2
6. + – iúleminin sonucu kaçtr?
4 2 3
7 11 7
A) B) C) 1 D)
12 12 6
3
7. ’in toplama iúlemine göre tersi aúaýdakilerden hangisidir?
5
3 3
A) – B) 0 C) D) 1
5 5
5
8. – ’ün toplama iúlemine göre tersi aúaýdakilerden hangisidir?
4
5 4 5
A) – B) – C) 0 D)
4 5 4
52
Rasyonel Saylarla Çarpma ve Bölme ÿþlemi
SORU
Rasyonel saylarla çarpma ve bölme iúlemlerinin benzer ve farkl yönleri var mdr?
Rasyonel Saylarla Çarpma ÿþlemi
ÖRNEK
3 4
· iúleminin sonucunu modelleme yaparak bulalm.
4 5
ÇÖZÜM
3 4
ve ’i ifade eden kesir kartlarn
4 5
3 4 x =
alalm. ’ü yatay, ’i dikey olarak üst
4 5
üste yerleútirelim. Turkuaz renkli bölge
3 4 12
çarpmn payn ifade eder. 4 5 20
ÖRNEK
Aúaýdaki çarpma iúlemlerini yapalm.
b) d – n· ·d – n
3 7 3 4 5 12 2
a) · c) ·
5 2 2 9 6 5 3
ÇÖZÜM
1 2
b) d – n · =
3 7 3·7 21 3 4 –3 · 4 –2 2
a) · = = = =–
5 2 5·2 10 2 9 2·9 3 3
1 3
1 2
·d – n =
5 12 2 5 · 12 ·–2 –4 4
c) · = = – 'tür.
6 5 3 6 · 5 ·3 3 3
1 1
BILGI
ûki ya da daha fazla rasyonel say çarplrken paylar çarpm paya, paydalar çarpm pay-
daya yazlr. Varsa gerekli sadeleútirmeler yaplr. Çarpmn en sade halî yazlr.
a, b, c, d tam saylar b 0, d 0 olmak üzere
a c a·c
· = 'dir.
b d b·d
ÖRNEK
5 2 2 5
· ve · iúlemlerini yapalm. ûúlemlerin sonuçlarn karúlaútralm.
3 7 7 3
ÇÖZÜM
5 2 5·2 10 , 2 5 2·5 10 , 5 2 2 5
· = = · = = · = ·
3 7 3·7 21 7 3 7·3 21 3 7 7 3
53
BILGI
a, b, c, d tam saylar b 0, d 0 olmak üzere

a c c a , a·c c·a
· = · = olduýundan rasyonel saylarla çarpma iúleminin deāiþme
b d d b b·d d·b
özelliāi vardr.
ÖRNEK
· d · n ve d · n · iúlemlerini yapalm. ûúlemlerin sonuçlarn karúlaútralm.

1 3 7 1 3 7
2 5 4 2 5 4
ÇÖZÜM
·d · n = ·d n= ·
1 3 7 1 3·7 1 21 1·21 21
= =
2 5 4 2 5·4 2 20 2·20 40
d · n· = d n· =
1 3 7 1· 3 7 3 7 3·7 21
· = =
2 5 4 2· 5 4 10 4 10·4 40
· d · n = d · n · olduýundan her iki iúlemin de sonucu eúittir.

1 3 7 1 3 7
2 5 4 2 5 4
BILGI
a, b, c, d, e, f tam saylar b 0, d 0, f 0 olmak üzere
·d · n = d · n·
a c e a c e
b d f b d f
·d n=d n·
a c·e a·c e
b d·f b·d f
a·c·e a·c·e
= olduýundan rasyonel saylarla çarpma iúleminin birleþme özelliāi vardr.
b·d·f b·d·f
ÖRNEK
b) 1· d – n c) d – n ·0
8 2 3 3
a) ·1 ç) ·0
5 7 4 4
ÇÖZÜM
b) 1· d – n=– c) d – n ·0 = 0
8 8 2 2 3 3
a) ·1 = ç) ·0 = 0
5 5 7 7 4 4
Herhangi bir rasyonel sayy 0 ile çarptýmzda çarpm 0’a, 1 ile çarptýmzda çarpm o sayya
eúittir.
BILGI
a, b tam saylar b 0 olmak üzere

a a a
·1 = 1· = olduýundan 1, rasyonel saylarla çarpma iúleminin etkisiz elemandr.
b b b
54
BILGI
a, b tam saylar b 0 olmak üzere

a a
·0 = 0· = 0 olduýundan 0, rasyonel saylarla çarpma iúleminin yutan elemandr.
b b
ÖRNEK
· d + n iúleminin sonucunu bulalm.

1 3 1
2 4 8
ÇÖZÜM
·d + n = ·d + n = · =
1 3 1 1 6 1 1 7 1·7 7
=
2 4 8 2 8 8 2 8 2·8 16
(2)
·d + n = · + · =
1 3 1 1 3 1 1 1·3 1·1 3 1 6 1 6 +1 7
+ = + = + = =
2 4 8 2 4 2 8 2·4 2·8 8 16 16 16 16 16
(2)
BILGI
Rasyonel saylarla çarpma iúleminin toplama iúlemi üzerine daýlma özelliýi vardr.
·d n= ·
a c e a c a e a· c a·e
+ + · = +
b d f b d b f b·d b· f
ÖRNEK
·d n iúleminin sonucunu bulalm.

1 7 3
+
5 10 20
ÇÖZÜM
·d n = ·d n= ·
1 7 3 1 14 3 1 14 + 3 1 17 1·17 17
+ + = · = =
5 10 20 5 20 20 5 20 5 20 5·20 100
(2)
·d n= ·
1 7 3 1 7 1 3 1·7 1·3 7 3 14 3 17
+ + · = + = + = + =
5 10 20 5 10 5 20 5·10 5·20 50 100 100 100 100
(2)
55
ÖRNEK
Aúaýdaki çarpma iúlemlerini çarpma iúleminin toplama ve çkarma iúlemleri üzerine daýlma
özelliýini kullanarak yapalm.
·d – n ·d – n ·d – n
3 5 10 3 4 6 2 3 2
a) b) c)
5 2 3 2 3 5 5 2 3
ÇÖZÜM
1 1 2
Y 3
a) 3 · d 5 – 10 n = 3 · 5 Y 10 3 3 4 –1
– · 1= – 2 = – =
Y Y Y
> >
5 2 3 15 2 5 3 1 2 2 2 2
3 2
2
1 2 3
Y 3 6
Y 4 Y
b) · d – n = · – · = 2 – =
3 4 6 3 9 10 9 1
– =
Y 3 Y 5
Y 1 12
> >
2 3 5 12 5 5 5 5
2 9
5
1
Y 3 2 2
·d – n = · – · =
2 3 2 2 3 4 9 4 5 1
c) – = – = =
Y1 5 3
> > (3)
5 2 3 5 2 5 15 15 15 15 3
3 4
5 15
BILGI
Rasyonel saylarla çarpma iúleminin çkarma iúlemi üzerine daýlma özelliýi vardr.
·d – n = · – · =
a c e a c a e a·c a·e
–
b d f b d b f b·d b·f
ÖRNEK
1 5
x – 0
3 2
Yandaki çarpma tablosuna göre –1, 0 ve 1’in çarpma iúle-
1 5
minde etkisini belirleyelim. –1 0 –
3 2
0 0 0 0
1 5
ÇÖZÜM 1 – 0
3 2
Tablodaki iúlemlere göre
• –1 ile çarplan rasyonel saynn iúareti deýiúir.
( –1 ) · d – n=
1 1 5 5
, (–1) · = –
3 3 2 2
• 0 ile bir rasyonel saynn çarpm 0’dr.

• 1 ile çarplan rasyonel saynn kendisi elde edilir.
1· d – n=–
1 1 5 5
, 1· =
3 3 2 2
56
ÖRNEK
b) d – n·d – n d) _ –4 i · d – n
2 3 5 2 7 4 1 1
a) · c) · ç) 5·
3 2 2 5 4 7 5 4
ÇÖZÜM
2 3 2·3 6
a) · = = =1
3 2 3·2 6
_ –5 i · _ –2 i 10
b) d – n·d – n =
5 2
= =1
2 5 2·5 10
7 4 7·4 28
c) · = = =1
4 7 4·7 28
1 5 1 5·1 5
ç) 5· = · = = =1
5 1 5 1·5 5
_ –4 i · _ –1 i 4
d) –4· d – n = d – n·d – n =
1 4 1
= =1
4 1 4 1·4 4
BILGI
Rasyonel saylarla çarpma iúleminin ters eleman özelliýi vardr.

a
a, b tam saylar a 0, b 0 olmak üzere rasyonel saysnn çarpma iúlemine göre tersi
b b
’dr.
a
Bir rasyonel saynn çarpmaya göre tersiyle çarpm etkisiz elemana yani 1’e eúittir.
a b
· = 1'dir.
b a
Rasyonel Saylarla Bölme ÿþlemi
ÖRNEK
4 1
' iúlemini modelleyerek yapalm.
5 5
ÇÖZÜM
4
5
4 1 4 1 4 5
kesri içinde 4 tane kesri vardr. ' = · = 4 ’tür.
5 5 5 5 5 1
. . . .
1 1 1 1
5 5 5 5
BILGI
Bir rasyonel say baúka bir rasyonel sayya bölünürken bölünen rasyonel say ile bölen
rasyonel saynn çarpma iúlemine göre tersi çarplr.
a c a d
a, b, c, d sfrdan farkl tam saylar olmak üzere ' = · ’dir.
b d b c
57
ÖRNEK
3 1
' iúleminin sonucunu modelleyerek bulalm.
2 4
ÇÖZÜM
1
1 1 3 3 1
2 1 = ’dir. kesrinin içinde 6 tane kesri vardr.
2 2 2 4
1 1 1 1 1 1
4 4 4 4 4 4
3 1 3 4 3·4 12
Buna göre ' = · = = = 6 olur.
2 4 2 1 2·1 2
ÖRNEK
1
1' iúleminin sonucunu modelleyerek bulalm.
5
ÇÖZÜM
1
1 1
1 1 1 1 1 Bir bütünün içinde 5 tane kesri vardr. Buna göre 1 ' = 5 olur.
5 5
5 5 5 5 5
ÖRNEK
3 5
' iúleminin sonucunu bulalm.
4 7
ÇÖZÜM
3 5 7
ile ’nin çarpmaya göre tersi ’in çarpmn bulalm.
4 7 5
3 5 3 7 3·7 21
' = · = = ’dir.
4 7 4 5 4·5 20
ÖRNEK
4 5
' iúleminin sonucunu bulalm.
3 6
ÇÖZÜM
4 5 6
ile ’nn çarpmaya göre tersi ’in çarpmn bulalm.
3 6 5
2
4 5 4 6 4· 6 8
' = · = = ’tir.
3 6 3 5 3 ·5 5
1
58
ÖRNEK
3 4
÷ – –1 1
5 3
Yandaki bölme tablosuna göre –1, 0 ve 1’in bölme iúle- 5 3
–1 1 –1 –
minde etkisini belirleyelim. 3 4
0 0 0 0 0
5 3
1 – –1 1
3 4
4 20 4 4
– – 1
3 9 3 3
ÇÖZÜM
a, b tam saylar a 0, b 0 olmak üzere

3 5 a
• –1’i – ile böldüýümüzde bölüm ’tür. Öyleyse –1’i rasyonel saysyla böldüýümüzde
5 3 b
b
bölüm – ’dr.
a
a b
( –1 ) ' = – olur.
b a
• 0’ herhangi bir rasyonel sayyla böldüýümüzde bölüm 0’dr.

a
0' = 0 olur.
b
4 3 a
• 1’i ile böldüýümüzde bölüm ’tür. Öyleyse 1’i rasyonel saysyla böldüýümüzde bölüm
3 4 b
b
’dr.
a
a b
1' = olur.
b a
4 4 4
• ’ü –1 ile böldüýümüzde bölüm – , 1 ile böldüýümüzde bölüm ’tür.
3 3 3
Öyleyse bir rasyonel sayy –1 ile böldüýümüzde bu saynn ters iúaretlisini, 1 ile böldüýümüzde
ise kendisini buluruz.
ÖRNEK
Aúaýda rasyonel saylarla bölme iúlemine örnekler verilmiútir. ûnceleyiniz.
0 'd– n = 0,
3 2 8
0' = 0, 0' =0
5 7 9
1' d – n=– ,
3 5, 2 7 5 3
1' = 1' =
5 3 7 2 3 5
(–1) ' d – n= ,
3 5 2 7 5 3
(–1) ' =– , (–1) ' =–
5 3 7 2 3 5
59
ALIýTIRMALAR
5 6
1) · iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
3 7
8 10 12
A) B) C) D) 2
7 7 7
· d + n iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?

6 1 1
2)
5 3 2
4 1 3
A) B) C) D) 1
15 3 5
· d – n iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?

8 3 1
3)
3 4 2
2 4 7
A) B) 1 C) D)
3 3 5
5
4) 1' iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
2
5 2 2 5
A) – B) – C) D)
2 5 5 2
7
5) (–1) ' iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
8
8 7 7 8
A) – B) – C) D)
7 8 8 7
6) Aúaýdaki yarglardan kaç tanesi doýrudur?

I. Rasyonel saylarla çarpma iúleminin deýiúme özelliýi vardr.
II. Rasyonel saylarla çarpma iúleminin birleúme özelliýi vardr.
III. a, b sfrdan farkl tam saylar olmak üzere
a b
1' = ’dr.
b a
a b
IV. a, b sfrdan farkl tam saylar olmak üzere · = 1'dir.
b a
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
7) Aúaýdaki yarglardan hangisi ya da hangileri doýrudur?

I. Rasyonel saylarla çarpma iúleminin etkisiz eleman 1’dir.
II. Rasyonel saylarla çarpma iúleminin yutan eleman 0’dr.
3 3
III. ’in çarpma iúlemine göre tersi – ’tir.
5 5
60
Rasyonel Saylarn Karesinin ve Küpünün Hesaplanmas
SORU
Bir tam saynn karesini ve küpünü hesaplarken yaptýnz iúlemler ile bir rasyonel saynn
karesini ve küpünü hesaplarken yaptýnz iúlemler ayn mdr?
ÖRNEK
Aúaýdaki rasyonel saylarn karesini bulalm.

3 4 2 5
a) b) c) – ç) –
4 3 5 2
ÇÖZÜM
3 2 3 3 32 4 2 4 4 4 2 16
a) d n = · = 2 = b) d n = · = 2 =
9
4 4 4 4 16 3 3 3 3 9
_ –2 i
2
2 2 5 2 (–5) 2 25
c) d – n = d – n · d – n = ç) d – n = d – n·d – n =
2 2 4 5 5
2
= =
5 5 5 5 25 2 2 2 22 4
UYARI
0 hariç tüm rasyonel saylarn karesi pozitif rasyonel saydr.
BILGI
Bir rasyonel saynn karesi hesaplanrken bu say kendisiyle çarplr.

a 2 a a a·a a 2
a, b sfrdan farkl tam saylar olmak üzere d n = · = = ’dir.
b b b b·b b 2
ÖRNEK
Aúaýdaki rasyonel saylarn küpünü bulalm.

2 3 2 3
a) b) c) – ç) –
3 2 3 2
ÇÖZÜM
2 3 2 2 2 23 3 3 3 3 3 3 3 27
a) d n = · · = 3 = b) d n = · · = 3 =
8
3 3 3 3 3 27 2 2 2 2 2 8
_ –2 i
3
2 3
c) d – n = d – n · d – n · d – n =
2 2 2 8
3
=–
3 3 3 3 3 27
_ –3 i
3
3 3
ç) d – n = d – n·d – n·d – n =
3 3 3 27
=–
2 2 2 2 23 8
BILGI
Bir rasyonel saynn küpü hesaplanrken bu say kendisiyle iki kez çarplr.
a 3 a a a a· a· a a 3
a, b sfrdan farkl tam saylar olmak üzere d n = · · = = ’tür.
b b b b b· b· b b 3
61
UYARI
Pozitif rasyonel saylarn küpü pozitif, negatif rasyonel saylarn küpü ise negatif rasyonel
saydr.
ÖRNEK
Aúaýdaki iúlemlerin sonucunu bulalm.

5 2 1 3 3 2 1 3 3 2 2 3
a) d – n + d– n b) d – n – d– n c) d n ·d n
2 2 5 5 4 3
ÇÖZÜM
5 2 1 3 25 1 50 1 49
a) d – n + d– n = – = – =
2 2 4 8 8 8 8
(2)
3 2 1 3
b) d – n – d– n = – d– n=
9 1 9 1 45 1 46
+ = + =
5 5 25 125 25 125 125 125 125
(5)
1 1
3 2 2 3
c) d n · d n =
9 8 1 1
· = =
4 3 16 27 2·3 6
2 3
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki iúlemlerin sonucunu noktal yerlere yaznz.
5 2 2 2 5 2
1) d n = .............. 2) d n = .............. 3) d– n = ..............
2 5 3
4 2 5 3 3 3
4) d– n = .............. 5) d n = .............. 6) d n = ..............
5 3 5
1 3 5 3 2 3
7) d n = .............. 8) d – n = .............. 9) d– n = ..............
2 2 5
B) Aúaýdaki eúitliklerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaz-
nz.
2 2 2 2 5 3 5 3
1) d– n =d n 5) d– n =d n
3 3 2 2
3 2 2 3
d n = d– n =–
9 8
2) 6)
8 16 5 125
5 2 25 1 3 1
3) d– n = 7) d– n =
4 4 2 8
1 2 1 2 3
d– n = d– n =
8
4) 8)
2 4 5 125
62
Rasyonel Saylarla Çok Adml ÿþlemler
SORU
Rasyonel saylarla yaptýnz iúlemler toplama, çkarma, çarpma ve bölme iúlemlerinden iki
ya da daha fazla iúlemi içeriyorsa bu iúlemlerde öncelik sras var mdr? Tartúnz.
ÖRNEK
d 1– n·d 1 + n
1 1
3 5
iúleminin sonucunu bulalm.
d 1 + n·d 2 – n
1 3
2 5
ÇÖZÜM
ûlk olarak ayraç içindeki iúlemleri yapalm. Bulduýumuz sonuçlar yerine yazalm ve iúlemin so-
nucunu bulalm.
1 3 1 2 , 1 5 1 6
1– = – = 1+ = + =
3 3 3 3 5 5 5 5
1 2 1 3 , 3 10 3 7
1+ = + = 2– = – = ’tir.
2 2 2 2 5 5 5 5
2
2 6 4 2
·
13 5 5 4 10 8
= = · = ’dir.
3 7 21 5 21 21
· 1
2 5 10
ÖRNEK
d 1+ n · d 2 + n · d 3 + n iúleminin sonucunu bulalm.

1 2 1
2 3 5
ÇÖZÜM
ûlk olarak ayraç içindeki iúlemleri yapalm. Bulduýumuz sonuçlar yerine yazalm ve iúlemin so-
nucunu bulalm.
1 2 1 3, 2 6 2 8, 1 15 1 16
1+ = + = 2+ = + = 3+ = + =
2 2 2 2 3 3 3 3 5 5 5 5
1 4
3 8 16 4·16 64
· · = = ’tir.
2 3 5 5 5
1 1
BILGI
Rasyonel saylarla iki ya da daha fazla iúlem içeren ifadelere çok adml iþlemler denir.
Bu iúlemlerde hangi admn daha önce yaplacaý “( )”, “[ ]” gibi ayraçlarla belirtilir.
63
ÖRNEK
1 3 10 1 3
+ · – ' iúleminin sonucunu iúlem önceliýine dikkat etmeden soldan saýa doýru
2 5 3 4 4
iúlem yaparak hesaplayalm. Daha sonra bu iúlemi iúlem önceliýine göre ayraçlarla ayrarak sonucu
hesaplayalm. Bulduýumuz sonuçlar karúlaútralm.
ÇÖZÜM
1
1 3 5 6 11 11 10 11 11 1 44 3 41
+ = + = , · = , – = – = ,
2 5 10 10 10 10 3 3 3 4 12 12 12
(5) (2) 1 (4) (3)
1
41 3 41 4 41
' = · = ’dur.
12 4 12 3 9
3
Ayraçlarla belirlenmemiú iúlemlerde iúlem önceliýinin soldan saýa doýru önce çarpma veya böl-
me, sonra toplama veya çkarma olduýunu biliyoruz. ûúlem önceliýine göre verilen iúlemi parantez-
lerle belirleyelim ve iúlemin sonucunu hesaplayalm.
+d · n–d ' n
1 3 10 1 3
2 5 3 4 4
+d · n–d ' n
1 3 10 1 3
=
2 5 3 4 4
1 44 2 44 3 1 44 2 44 3
2 1 4 1
· =
4 3 3
1 2 1 3 12 2 3 + 12 – 2 13
= + – = + – = = ’dr.
2 1 3 6 6 6 6 6
(3) (6) (2)
ûúlem önceliýine dikkat etmeden bulduýumuz sonuç ile iúlem önceliýine göre bulduýumuz sonuç
farkldr. Bu sonuçlarn farkl olmasnn nedeni, ayraç kullandýmz iúlemde, iúlem önceliýine dikkat
edilmesidir.
ÖRNEK
Aúaýda verilen iúlemin sonucunu hesaplayalm.

1 2 1
– ·
3 3 4
1 5 3
' –
2 4 2
ÇÖZÜM
ûúlem önceliýine göre iúlemi ayraçlarla ayralm. ûúlemin sonucunu hesaplayalm.
–d · n
1 2 1 1 1 2 1 1 1 5
3 3 4 – – 1 10 5
= J 3 2 N6 = 6 6 = 6 = 6 = · =–
d ' n–
1 5 3 2 3 4 15 –11 6 –11 33
K1 4O 3 – – 3
2 4 2 K · 5O– 2 5 2 10 10 10
K2 O (2) (5)
L1 P
64
ÖRNEK
1
iúleminin sonucunu hesaplayalm.
1
2+
5
ÇÖZÜM
1
Kesir çizgisi ayn zamanda bölme iúlemi anlamna gelir. iúleminde krmz renkli kesir
1
çizgisi bölme iúlemini belirtir. 2+
5
= 1' d 2 + n
1 1
1 5
2+
5
= 1' d + n
2 1
1 5
(5)
= 1' d + n
10 1
5 5
11
= 1'
5
5
= 1·
11
5 buluruz.
=
11
ÖRNEK
2
1+ iúleminin sonucunu hesaplayalm.
2
2–
1
1+
4
ÇÖZÜM
Çok adml bu tür iúlemlerde ilk önce en aúaýdaki iúlem yaplr. Büyük kesir çizgisine doýru gi-
dilerek iúlemlere devam edilir.
2
1+
2
2–
1 25 2 4 8
1+ " = · = $
4 54 1 5 5
4
2 2 2 5
= 1+ = 1+ = 1 + · = 1 + 5 = 6 buluruz.
>
8 2 1 2
2– 2
5 " 5 5
5
BILGI
Kesir çizgisi kullanlarak verilen iúlemlerde, iúlem önceliýi en uzun çizgi olan kesir çizgi-
sine göre belirlenir. Kesir çizgisinin belirttiýi bölme iúlemi yaplmadan önce pay ve paydadaki
iúlemler yaplr.
65
ÖRNEK
1
3+
1– 2
11 3
– iúleminin sonucunu bulalm.
12 2
ÇÖZÜM
Çok adml bu tür iúlemlerde ilk önce en üstteki iúlem yaplr. Büyük kesir çizgisine doýru gidilerek
iúlemlere devam edilir.
7
1 7 7 1 7
3+ " 2 = · =
1– 2 " 2 3 2 3 6
11 3
–
12 2
7 1
1– –
=
11
– 6 =
11
– 6 = 11 – d –1 · 1 n = 11 + 1 = 12 = 1 buluruz.
12 2 12 2 12 6 2 12 12 12
ÖRNEK
–5 2
+
3 3
25 –1
+ 2 iúleminin sonucunu bulalm.
24 1 3
–
7 4
+1
3
ÇÖZÜM
–5 2
+
3 3 1 5 7
25 – 1" " 4 25 – +4 25
2 2 = + 3 = + 3
+
24 1 3 24 1 9 24 –8
– –
7 4 7 9 7 7 7
+1" "
3 3 7
25 7 7 25 49 –24
= + · = – = = –1 buluruz.
24 3 –8 24 24 24
ÖRNEK
4
25 1–
Aúaýda + 5 iúleminin sonucu hesaplanmútr. ûnceleyiniz.
13 3
2+
5
4 1 1
1– "
+d · n=
25 25 25 1 5 25 1 25 + 1 26
+ 5 5 = + 5 = + = = =2
13 3 13 13 13 13 5 13 13 13 13 13
2+ "
5 5 5
66
ALIýTIRMALAR
d 1+ n·d 1 – n
1 1
2 2
1) iúleminin sonucunu bulunuz.
d 1 – n·d 1 + n
1 1
4 4
d 1– n · d 2 – n · d 3 – n iúleminin sonucunu bulunuz.

1 1 1
2)
2 3 4
1 2 3 1 2
3) + · + ' iúleminin sonucunu bulunuz.
5 5 4 5 3
2 3 1 1
4) · – ' + 2 iúleminin sonucunu bulunuz.
3 4 2 4
25 1
5) – iúleminin sonucunu bulunuz.
14 1
1+
1
4–
3
1 3
6) + iúleminin sonucunu bulunuz.
2 2
1–
1
1+
5
1
1+
1
3 1–
7) + 3 iúleminin sonucunu bulunuz.
4 2
67
Rasyonel Saylarla ÿþlem Yapmay Gerektiren Problemler
SORU
1
Hasan dede aylk maaúnn ’ini öýrenci olan torunlarna daýtmakta-
5
1
dr. Hasan dede daýtacaý parann ’sini üniversitede okuyan torunlarna,
2
1
kalan parann ’ünü lisede okuyan torunlarna geri kalan paray da orta-
3
okulda okuyan torunlarna eúit úekilde pay etmektedir. Ortaokulda okuyan
4 torun olduýuna göre bu torunlarn her birine aylk maaún kaçta kaçn
daýtr?
ÖRNEK
1
Asm Bey, 45 m2 lik salonun tabanna m2 lik eú parkeler
10
döúetecektir. Bir parkenin fiyat 2 TL olduýuna göre Asm Bey’in
parkelere kaç lira ödeyeceýini bulalm.
ÇÖZÜM
Kaç parke gerektiýini bulalm.

1 45 10
45 ' = · = 450 tane parke gerekir.
10 1 1
1 parkenin fiyat 2 TL olduýundan 450 parke için 450·2 = 900 TL gerekir.
ÖRNEK
3
Nazl, yeni aldý kitabn ilk gün ’ini okuyor. ûkinci gün kalan
5
3
sayfalarn ’ünü okuyor. Geriye kalan sayfalarn kitabn kaçta
4
kaç olduýunu bulalm.
ÇÖZÜM
3 3 5 3 2
Nazl, ilk gün kitabn ’ini okuyor. Geriye kitabn 1 – = – = ’i kalr.
5 5 5 5 5
3 2 3 6 3
ûkinci gün kalann ’ünü yani · = = ’unu okuyor.
4 5 4 20 10
3 3 6 3 9
Nazl, ilk iki gün kitabn + = + = ’unu okumuútur.
5 10 10 10 10
(2)
9 10 9 1
Geriye kitabn 1 – = – = ’u kalr.
10 10 10 10
68
ÖRNEK
1 1 1
Bir ailenin aylk geliri 3300 TL’dir. Bu gelirin ’ü kira, ’ü gda harcamalar, ’i ulaúm giderleri
4 3 5
1
ve ’s da diýer harcamalar için kullanlmaktadr. Geriye kaç lira kaldýn bulalm.
6
ÇÖZÜM
1 3300
Kira için 3300· = = 825 TL ,
4 4
1 3300
gda harcamalarna 3300· = = 1100 TL ,
3 3
1 3300
ulaúm giderlerine 3300· = = 660 TL ,
5 5
1 3300
diýer harcamalara 3300· = = 550 TL ayrlmútr.
6 6
Toplam harcamalar 825 + 1100 + 660 + 550 = 3135 TL’dir. Öyleyse geriye 3300 – 3135 = 165 TL
kalr.
Aylk gelirin kaçta kaçnn harcandýn bulalm.

1 1 1 1 15 20 12 10 57
+ + + = + + + =
4 3 5 6 60 60 60 60 60
(15) (20) (12) (10)
57 57 60 57 3 1
Aylk gelirin ’ harcanyor. Geriye gelirin 1 – = – = = ’si kalr.
60 60 60 60 60 20
1 3300
Öyleyse kalan para 3300· = = 165 TL
20 20
ÖRNEK
1 1
5000 m2 lik bir arsann ’ü binalar, ’si sosyal tesisler,
4 20
1 3
’i çocuk park, ’u yüzme havuzu ve geri kalan ksm
25 10
yeúil alan için ayrlmútr. Yeúil alan için kaç metrekare yer
ayrldýn bulalm.
ÇÖZÜM
1 5000
Binalar için 5000· = = 1250 m 2,
4 4
1 5000
sosyal tesisler için 5000· = = 250 m 2,
20 20
1 5000
çocuk park için 5000· = = 200 m 2,
25 25
3 15000
yüzme havuzu için 5000· = = 1500 m 2 olmak üzere toplam
10 10
1250 + 250 + 200 + 1500 = 3200 m2 alan ayrlmútr. Öyleyse yeúil alan için ayrlan ksm
5000 – 3200 = 1800 m2 dir.
69
ÖRNEK
2 1
Bir oteldeki turistlerin ’i Avrupa ülkelerinden, ’s
5 6
diýer ülkelerden gelmiútir. Geri kalanlar yerli turisttir. Yerli
turistlerin says 78 olduýuna göre bu otelde konaklayan
turistlerin saysn bulalm.
ÇÖZÜM
2 1
ile ’nn toplam yabanc turistlerin oranna eúittir.
5 6
2 1 12 5 17 17
+ = + = ’dur. Öyleyse yabanc turistlerin oran ’dur. Toplam oran 1 olaca-
5 6 30 30 30 30
(6) (5)
17 30 17 13
ýndan yerli turistlerin oran 1 – = – = olur.
30 30 30 30
13
’u 78 olan sayy bulalm.
30
13 13 6 30
’u 78 olan say 78 ' = 78 · = 6·30 = 180
30 30 13
1
ÖRNEK
Bir okulun folklor ekibi çalúma programlarna göre
birinci gün 2 saat, ikinci gün ilk günkü çalúma süresinin

5 5
kat, üçüncü gün ise ikinci günkü çalúma süresinin
6 4
kat kadar çalúmútr.
Buna göre bu ekip üç günde toplam kaç dakika çalúmútr? Bulalm.
ÇÖZÜM
1 saat 60 dakika olduýundan 2 saat = 2·60 dakika = 120 dakikadr.

Folklor ekibinin çalútý süreleri bulalm.
1. gün 120 dakika,
20 5
2. gün 120 · = 20·5 = 100 dakika,
6
1
25 5
3. gün 100 · = 25·5 = 125 dakika
4
1
Öyleyse bu ekip üç günde toplam 120 + 100 + 125 = 345 dk çalúmútr.
70
ALIýTIRMALAR
3
1) 56 L su alan bir akvaryumun ’ü doludur. Boú ksm hacmi 2 L olan bir
4
úiúeyle kaç kez doldurulursa akvaryum tamamen dolmuú olur?
A) 6 B) 7 C) 8 D) 9
2) Samet, yeni aldý kitabn ilk gün 2 ’ini okuyor. ûkinci gün kalan ksmn 1 ’ünü okuduýunda
5 4
geriye 90 sayfa kaldýna göre Samet’in kitab kaç sayfadr?
A) 182 B) 191 C) 200 D) 218
1
3) Bir öýrenci matematik proje ödevinin birinci hafta ’ünü, ikinci
4
2
hafta kalann ’ini bitirmiútir. Bu öýrenci üçüncü hafta sonunda ödevini
5
teslim edeceýine göre üçüncü hafta ödevin kaçta kaçn bitirmelidir?
9 1 3 13
A) B) C) D)
20 2 5 20
4) Çevresinin uzunluýu 204 m olan dikdörtgen úeklindeki bir bahçenin ksa kenarnn uzunluýu
uzun kenarnn uzunluýunun yarsndan 3 m fazladr. Bu bahçenin uzun kenar ksa kenarndan kaç
metre daha uzundur?
A) 24 B) 26 C) 28 D) 30
1
5) Bir ekmek frnndaki özdeú un çuvallarnn önce ’s, sonra
6
3
kalan çuvallarn ’ü kullanlyor. Geriye 10 çuval un kalyor. 1 çuval
4
un 15 kg olduýuna göre kaç kilogram un kullanlmútr?
A) 510 B) 540 C) 570 D) 720
1 2
6) Batuhan, parasnn ’i ile babasna bir kravat, ’ü ile annesine bir gömlek
5 3
1
ve ’u ile kardeúine bir kitap almútr. Batuhan’n geriye 4 TL’si kaldýna göre
10
baúlangçta kaç liras vard?
A) 90 B) 100 C) 108 D) 120
7) Ders yl sonunda öýrencilerinden okuduklar kitaplar okulun
kütüphanesine baýúlamalarn söyleyen Betül Öýretmen, bu kitaplarn

2 1
’ini sekizinci snf, ’ünü yedinci snf öýrencilerinin verdiýini, kendi-
5 3
sinin de 8 kitap verdiýini söylemiútir.
Buna göre kütüphaneye kaç kitap baýúlanmútr?
A) 30 B) 32 C) 36 D) 40
71
1. ÜNÿTE DEĀERLENDÿRME ÇALIýMALARI
A) Aúaýdaki noktal yerlere doýru ifade ya da saylar yaznz.
1) Tam saylarla çarpma iúleminin ................. eleman 0’dr.
2) Tam saylarla çarpma iúleminin deýiúme özelliýi ..................... .
3) + + + + Pozitif sayma pullaryla modellenen yandaki iúlemin
+ + + + matematik cümlesi .................. úeklindedir.
+ + + +
+ + + +
4) Negatif sayma pullaryla modellenen yandaki

– – – – – –
iúlemin matematik cümlesi ................. úeklindedir.
– – – – – –
5)
+ + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + +
Pozitif sayma pullaryla modellenen yukardaki iúlemin matematik cümlesi ..................... úek-
lindedir.
6) 2·3 = ............ 10) 15 ÷ 3 = ............ 14) 5·0 = ............
7) (–1)·3 = ............ 11) 20 ÷ (–1) = ............ 15) 0·(–8) = ............
8) (–3)·4 = ............ 12) (–18) ÷ 6 = ............ 16) 9·1 = ............

6
9) (–3)·(–4) = ............ 13) (–8) ÷ (–2) = ............ 17) = ............
6
18) Faruk ile kardeúi Emine’nin yaúlar toplam 13’tür.

Faruk, Emine’den 3 yaú büyüktür. Faruk’un ablas Emel’in
yaú ise Emine’nin yaúnn 3 katndan 2 eksik olduýuna göre
Emel .............. yaúndadr.
72
19) Dikdörtgen úeklindeki bir reklam panosunun çevresine
aydnlatma için kablo çekilecektir. Dikdörtgenin uzun kenarnn
uzunluýu ksa kenarnn uzunluýunun 2 katndan 1 eksiktir. 16 m
kablo kullanldýna göre panonun ksa kenarnn uzunluýu
................. m’dir.
20) Ankara’dan Eskiúehir’e giden bir yolcu treni Polatl’dan

geçmektedir. Polatl-Eskiúehir aras yolculuk süresi Ankara-Polatl
aras yolculuk süresinin 2 katdr. Tren Ankara’dan Eskiúehir’e 105
dakikada gittiýine göre Ankara-Polatl aras yolculuk süresi ............
dakikadr.
21) 7·7 çarpmnn üslü ifade olarak yazlú ........... úeklindedir.
22) 11·11·11 çarpmnn üslü ifade olarak yazlú ........... úeklindedir.
23) (–13)·(–13)·(–13) çarpmnn üslü ifade olarak yazlú ........... úeklindedir.
24) (–2)·7·(–2)·7·(–2)·7 çarpmnn üslü ifade olarak yazlú ........... úeklindedir.
25) (–2)4 ifadesinin deýeri ........... saysna eúittir.
26) (–3)5 ifadesinin deýeri ........... saysna eúittir.
B) Aúaýdaki ifadelerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaz-
nz.
1
1) rasyonel saydr.
3
3
2) – rasyonel say deýildir.
2
3) –5 rasyonel saydr.
–3 3 3
4) = =–
5 –5 5
5) Aúaýdaki say doýrusunda –4 ile –3 aras 5 eúit parçaya bölünmüútür. Buna göre
17
A=– ’tir.
5
–4 A –3
73
8
6) Aúaýdaki say doýrusunda 2 ile 3 aras 3 eúit parçaya bölünmüútür. Buna göre B = ’tür.
3
2 B 3
7
7) rasyonel saysnn ondalk gösterimi 3,05 úeklindedir.
2
13
4
11
5
17
10) rasyonel saysnn ondalk gösterimi 5,666 ... veya 5,6# úeklindedir.
3
8
11) rasyonel saysnn ondalk gösterimi 0,888 ... veya 0,8# úeklindedir.
9
3
12) 0,6 ondalk gösterimi rasyonel say olarak úeklinde yazlr.
5
6
5
1
8
11
4
3, 2, 5 2 3 5
16) rasyonel saylarnn küçükten büyüýe doýru sralanú < < úeklin-
5 3 6 3 5 6
dedir.
6, 3, 5 3 5 6
7 7 7 7 7 7
dedir.
7, 7, 7 7 7 7
6 3 5 3 5 6
dedir.
3, 4, 7 3 7 4
19) – – – rasyonel saylarnn küçükten büyüýe doýru sralanú – < – < –
2 3 6 2 6 3
úeklindedir.
5, 4, 5 5 4 5
20) – – – rasyonel saylarnn küçükten büyüýe doýru sralanú – < – < –
3 3 4 3 3 4
úeklindedir.
5 4
21) <
4 3
7 8
22) – <–
4 5
74
C) Aúaýdaki sorularda doýru cevaba ait seçeneýi iúaretleyiniz.
1) Rasyonel saylarla toplama iúleminin etkisiz eleman aúaýdakilerden hangisidir?
A) –1 B) 0 C) 1 D) 2
4
2) rasyonel saysnn toplama iúlemine göre tersi aúaýdakilerden hangisidir?
7
4 7
A) – B) 0 C) 1 D)
7 4
3) Aúaýdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doýrudur?

I. Rasyonel saylarla toplama iúleminin deýiúme özelliýi vardr.
II. Rasyonel saylarla toplama iúleminin birleúme özelliýi yoktur.
III. Rasyonel saylarla toplama iúleminin etkisiz eleman vardr.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III D) I ve III
7 5
4) + iúleminin sonucu kaçtr?
3 3
2 11
A) B) C) 4 D) 5
3 3
5 3
5) – iúleminin sonucu kaçtr?
2 2
1 5
A) B) 1 C) D) 4
2 2
3 3 1
6) + – iúleminin sonucu kaçtr?
4 2 8
7 15 17
A) B) C) 2 D)
4 8 8
5 4 1
7) – – iúleminin sonucu kaçtr?
6 3 2
1 1
A) –1 B) – C) D) 1
2 6

4 5
I. ’in çarpma iúlemine göre tersi ’tür.
5 4
1
II. ’nin çarpma iúlemine göre tersi 2’dir.
2
6 7
III. – ’nin çarpma iúlemine göre tersi – ’dr.
7 6
75
2 3
9) · iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
5 4
3 3 2
A) B) C) D) 1
10 5 3

5 6
10)
3 5
1 1
A) –3 B) –2 C) – D) –
2 3
· d + n iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?

3 1 5
11)
4 3 6
1 5 3 7
A) B) C) D)
2 6 4 8

9 4 5
12)
2 3 6
7 9 5
A) B) 2 C) D)
4 4 2
3
13) 1' iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
4
4 3 3 4
A) – B) – C) D)
3 4 4 3
5
14) (–1) ' iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
8
8 5 5 8
A) – B) – C) D)
5 8 8 5
4
15) ’un çarpma iúlemine göre tersi aúaýdakilerden hangisidir?
9
9 4 9
A) – B) – C) 1 D)
4 9 4
5 2
16) d n ifadesinin eúiti aúaýdakilerden hangisidir?
3
9 3 25 25
A) B) C) D)
25 5 9 3
2 2
17) d – n ifadesinin eúiti aúaýdakilerden hangisidir?
7
4 4 4 49
A) – B) C) D)
49 49 7 4
76
2 3
18) d – n ifadesinin eúiti aúaýdakilerden hangisidir?
5
4 8 4 8
A) – B) – C) D)
25 125 25 125
4 3
19) d n ifadesinin eúiti aúaýdakilerden hangisidir?
3
16 64 64 64
A) B) C) D)
9 27 9 3
d 1+ n·d 1 – n
1 1
3 3
20) iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
d 1 + n·d 1 – n
1 1
9 9
9 11
A) B) 1 C) D) 2
10 10
1
21) iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
1
1–
1
2–
2
1 5
A) B) 1 C) D) 3
3 3
1
1–
1
9 1–
22) + 3 iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
4 2
3 5
A) B) 2 C) D) 3
2 2
23) d – n· +
2 1 6 9
iúleminin sonucu aúaýdakilerden hangisidir?
3 2 5 5
6 8
A) B) C) 2 D) 3
5 5
77
5
24) Bir maýazada ayn üründen ikinci ürün için ilk ürünün ’s,
6
4
üçüncü ürün için ilk ürünün ’i kadar fiyat verilmektedir.
5
Buna göre fiyat 30 TL olan gömleklerden üç tane alan biri
kaç lira ödemelidir?
A) 73 B) 79 C) 84 D) 90
25) Bir diploma töreninin düzenlendiýi spor salonundaki

4 1
koltuklarn ’si misafirlere, ’ü öýretmen ve idarecilere,
7 4
geri kalan koltuklar da öýrencilere ayrlmútr. Öýrencilere
100 koltuk ayrldýna göre misafirlere kaç koltuk ayrlmútr?
A) 160 B) 200 C) 240 D) 320
26) Babas Gizem’e 1314 TL’ye yeni bir dizüstü bilgisayar almútr.
1
Bilgisayarn parasnn ’unu Gizem biriktirdiýi paralardan ödemiútir. Geri
9
kalan paray babas 4 eúit taksitle ödeyecektir. Taksitlerden her biri kaç
liradr?
A) 192 B) 232 C) 292 D) 322
27) Zehra Öýretmen, ders yl sonunda 8. snf öýrencilerden okuduklar kitaplar toplayp bir
4
sonraki yl 8. snf olacak öýrencilerine daýtacaktr. Kitaplarn ’sini kz öýrenciler vermiútir. Erkek
7
öýrencilerin verdiýi kitaplarn says 60 olduýuna göre kz öýrenciler kaç kitap vermiúlerdir?
A) 66 B) 70 C) 75 D) 80
28) Bir ankete katlanlara úehirler aras yolculuklarda

hangi ulaúm araçlarn tercih ettikleri sorulmuútur. Ankete
2 1
katlanlardan ’i hava yolunu, ’ü demir yolunu geri kalan-
5 3
lar ise kara yolunu tercih etmektedir. Kara yolunu tercih
edenlerin says 44 olduýuna göre ankete kaç kiúi katlmútr?
A) 135 B) 144 C) 153 D) 165
78
VRO VDý
(úNWOHOLOLPRQ : 100 g kütle
2. ÜNÿTE
CEBÿR
¯ Eþitlik ve Denklem
0
¯ Doārusal Denklemler + +
+ +
+ + +
= + +
– + + =
+ – + +
0
3x + 1 + (–1) = 7 + (–1)
3x = 6
y
2 y = 2x
y=x
1
x
y=
1 2
2
x
O 1
79
79
EýÿTLÿK VE DENKLEM
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem Kurma
SORU
Kilolar srasyla 19 kg, 20 kg, 21 kg ve 22 kg olan

dört arkadaú bir tahterevallinin iki tarafna ikiúerli
oturduklarnda tahterevallinin dengede kalmas için
nasl oturmalar gerekir? 19 kg
22 kg 21 kg 20 kg
Bir terazinin sol kefesinde 1 kg’lk kütle vardr.

Terazinin dengede olmas için terazinin saý kefesi-
ne bir tanesi 100 gr olan limonlardan kaç tane ko- sol VDý
nulmaldr?
Denklem Kuruyorum
Bir dikdörtgenin uzun kenar uzunluýu, ksa ke-
Ksa Kenarn Uzun Kenarn
nar uzunluýundan 2 br daha uzundur. Buna göre
Uzunluýu (br) Uzunluýu (br)
ksa kenarn alacaý farkl tam say deýerleri için
uzun kenarn kaç birim olduýunu bularak tabloyu 1 1+2=3
tamamlaynz.
2 2+2=4
Dikdörtgenin ksa kenar uzunluýunu x ile gös-
terirseniz uzun kenar uzunluýunun kaç birim oldu- 3 ... + ... = ...
ýunu nasl ifade edersiniz?
... ...
Yazdýnz cebirsel ifadede x hangi say ile top-
lanmútr? Açklaynz. ... + ... = ...
x
Bir eúkenar üçgenin kenar uzunluýunu a ile
gösterirseniz bu eúkenar üçgenin çevre uzunluýunu
a’y kullanarak nasl ifade edersiniz? Yazdýnz cebirsel ifadede a hangi say ile çarplmú-
tr? Açklaynz.
ÖRNEK
“Sibel Öýretmen, 7A snfndaki öýrencilerin her birine ikiúer tane yaprak test daýttýnda 1 yap-
rak test artmútr. Toplam 41 yaprak test olduýuna göre öýrenci says kaçtr?”
Bu soruyu çözmek için gerekli olan denklemi yazalm.
ÇÖZÜM
Öýrenci says x olsun. Her öýrenciye 2 test verildiýinden toplam 2x test daýtlmútr. 1 test artt-
ýna göre toplam test says 2x + 1’dir. Öyleyse denklem 2x + 1 = 41 úeklindedir.
80
ÖRNEK
Aúaýda baz ifadelere karúlk gelen cebirsel ifadeler bilinmeyen x olarak kabul edilerek yazl-
mútr. ûnceleyiniz.
a) Bir saynn 2 fazlas ~x+2
b) Bir saynn 2 eksiýi ~x–2
c) Bir saynn 3 kat ~ 3x
1 x
ç) Bir saynn ’i ~
5 5
d) Bir saynn 5 katnn 4 eksiýi ~ 5x – 4
e) Bir saynn 4 eksiýinin 5 kat ~ 5·(x – 4)
5 5x
f) Bir saynn ’snn 7 fazlas ~ +7
6 6
5 5
g) Bir saynn 7 fazlasnn ’s ~ · (x + 7)
6 6
UYARI
Bir saynn deýerinin bilinmediýi durumlarda bu sayy temsil eden bir bilinmeyen (deýiú-
ken) seçilir. Bu bilinmeyen yerine herhangi bir harf ya da sembol kullanlr.
Bir say ile bir bilinmeyenin çarpm ifade edilirken genellikle iúlem sembolü kullanlmaz. Ör-
neýin; 5 x a veya 5·a ifadeleri 5a úeklinde gösterilir.
ÖRNEK
VRO VDý
(úNWOHOLOLPRQ
: 100 g kütle
“Yukardaki terazi denge durumunda olduýuna göre 1 limon kaç gramdr?”

Bu soruyu çözmek için gerekli denklemi kuralm.
ÇÖZÜM
Eú kütleli limonlarn her biri x gram olsun. Terazinin sol kefesindeki aýrlk 5x + 100 g ve saý
kefesindeki aýrlk 4x + 200 g’dr.
Terazi dengede olduýuna göre terazinin sol kefesindeki aýrlk, saý kefesindeki aýrlýa eúit ol-
maldr. Öyleyse denklem 5x + 100 = 4x + 200 úeklindedir.
BILGI
Bilinmeyen içeren eúitliklere denklem denir. Eúitlik “=” sembolü ile gösterilir. Eúitliýin so-
lunda ve saýnda bulunan ifadeler birbirine eúittir.
ûçinde bir bilinmeyen (deýiúken) bulunan ve bu bilinmeyenin kuvvetinin (üs) 1 olduýu denk-
lemlere birinci dereceden bir bilinmeyenli denklem denir.
Genel olarak a, b, c tam say ve a 0 olmak üzere ax + b = c úeklinde gösterilen denklem-
ler birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemdir. Örneýin 3x + 1 = 7 ifadesi birinci dereceden
bir bilinmeyenli denklemdir. Bu denklemde bilinmeyen x’tir.
81
ÖRNEK
“Ahmet Öýretmen, öýrencilerinden okuduklar kitaplar

toplayarak bu kitaplar okumamú olan öýrencilerine daýt-
maktadr. Serap, Ahmet Öýretmen’in verdiýi kitab ilk gün 55,
ikinci gün 57, üçüncü gün 68 sayfa okuyarak dört günde bitir-
miútir. Kitap toplam 240 sayfa olduýuna göre Serap dördün-
cü gün kaç sayfa kitap okumuútur?”
Bu soruyu çözmek için gerekli olan denklemi kuralm.
ÇÖZÜM
Serap, ilk üç gün toplam 55 + 57 + 68 = 180 sayfa kitap okumuútur. Serap’n dördüncü gün oku-
duýu sayfa says x olsun. Öyleyse denklem 180 + x = 240 úeklindedir.
ÖRNEK
“Talat, kardeúi Selin’e 20 TL, diýer kardeúi Ege’ye 30 TL verdiýinde üçünün de paralar eúit olu-
yor. Üçünün paralar toplam 210 TL olduýuna göre Ege’nin baúlangçta kaç liras vardr?”
Bu soruyu çözmek için gerekli denklemi kuralm.
ÇÖZÜM
Talat, Selin’e 20 TL ve Ege’ye 30 TL verdiýinde üçünün de paralar eúit olduýundan en az paras

olan Ege’dir. Ege’nin paras x TL olsun. Selin’in paras x + 10 TL olur.
Talat, Ege’ye 30 TL verince Ege’nin paras x + 30 TL,
Selin’e 20 TL verince Selin’in paras da x + 10 + 20 = x + 30 TL olur.
Talat, kardeúlerine 20 + 30 = 50 TL verince geriye x + 30 liras kalacaý için Talat’n baúlangçta
x + 30 + 50 = x + 80 liras olmas gerekir.
Üçünün paralar toplam x + (x + 10) + (x + 80) = x + x + 10 + x + 80 = 3x + 90 liradr.
Öyleyse denklem 3x + 90 = 210 úeklindedir.
ÖRNEK
“Aýaç dikme úenliýine katlan erkeklerin her biri 2,

kadnlarn her biri 3 fidan olmak üzere toplam 280 fidan
dikmiúlerdir. ùenliýe katlanlarn says 110 olduýuna
göre úenliýe kaç erkek katlmútr?
Bu soruyu çözmek için gerekli olan denklemi kuralm.
ÇÖZÜM
Erkeklerin says x olsun. ùenliýe katlanlarn says 110 olduýuna göre kadnlarn says 110 – x
olur. Erkeklerin her biri 2 fidan diktiýinden erkekler toplam 2x, kadnlarn her biri 3 fidan diktiýinden
kadnlar toplam 3·(110 – x) fidan dikmiútir. Öyleyse denklem 2x + 3·(110 – x) = 280 úeklindedir.
82
ALIýTIRMALAR
1) “Dört ardúk çift saydan ikinci, üçüncü ve dördüncünün toplamndan birinci say çkarlnca
sonuç 64 oluyor. Bu saylarn en küçüýü kaçtr?”
x, bu saylarn en küçüýünü göstermek üzere bu soruyu çözmek için gerekli denklemi yaznz.
2) “Bir toplu taúma aracndaki 40 yolcudan 10’u

öýrencidir. Bir öýrenci ücreti 1,5 TL’dir. Yolcular toplam
75 TL ödediklerine göre öýrenci olmayan yolcularn her
biri kaç lira ödemiútir?”
x öýrenci olmayan bir yolcunun ödediýi ücret ol-

mak üzere bu soruyu çözmek için gerekli denklemi yaz-
nz.
3) “Serdar’n 75 TL’si vardr. Serdar, parasnn 15 TL’si ile

bir çalúma kitab almútr. Kalan parasyla tanesi 6 TL olan def-
terlerden kaç tane alrsa geriye 36 TL’si kalr?”
y defter saysn göstermek üzere bu soruyu çözmek için

gerekli denklemi yaznz.
4) “Fatma’nn 60 TL’si vardr. Fatma’nn haftalk harçlý 35 liradr. Fatma, her hafta 25 lira har-
cadýna göre Fatma’nn kaç hafta sonra 110 TL’si olur?”
x hafta saysn göstermek üzere bu soruyu çözmek için gerekli denklemi yaznz.
5) “Yandaki terazi denge durumunda olduýuna

göre 1 mandalina kaç gramdr?” sol VDý
x eú kütleli bir mandalinann kütlesini göster-

mek üzere bu soruyu çözmek için gerekli denklemi ya-
znz.
(úNWOHOLPDQGDOLQD
: 100 g kütle
83
Denklemlerde Eþitliāin Korunumu
SORU
Hayati Ece Kübra
Yukardaki tahta dengededir. Hayati’nin yanna bir kiúi daha binerse dengenin bozulmama-
s için ne yaplmaldr? Tartúnz.
Denklemde Eþitliāi Koruyalm
Araç ve gereçler: eúit kollu terazi, (1 birim kütle), (üç birim kütle) úeklinde
tahta bloklar.
Her iki kefesi boúken denge durumunda
sol VDý
olan yandaki gibi bir terazinin sol kefesine 1 tane
konulduýunda denge bozulur mu? Denge

bozulursa ne yaplmaldr? Açklaynz.
Terazi denge durumundayken terazinin saý kefesine 3 tane konulursa denge bo-
zulur mu? Açklaynz.
Terazi denge durumundayken terazinin

saý kefesine 9 tane konulursa dengenin ko- sol VDý
runmas için sol kefeye den kaç tane konul-

maldr? Açklaynz.
Terazi yandaki gibi denge durumundayken

terazinin her iki kefesinden birer tane alndýn-
da denge bozulur mu? Açklaynz. sol VDý
Terazinin saý kefesinden 1 tane alnd-

ýnda dengenin korunmas için sol kefeden kaç
tane alnmaldr? Tartúnz.
Terazinin sol kefesinde 3 tane , saý kefesinde 10 tane varken teraziyi denge
konumuna getirmek için ne yaplmaldr? Açklaynz.
Terazinin denge konumuna ait cebirsel ifadeyi, koyduýunuz tahta bloýu bilinmeyen
kabul ederek yaznz.
84
ÖRNEK
Eú kütleli 6 portakal ve eú kütleli 10 limondan 3

portakaln kütlesi 4 limonun kütlesine eúittir. 1 porta- sol VDý
kaln kütlesi 150 g olduýuna göre tüm meyveleri kul-
lanarak terazideki dengenin nasl saýlanacaýn
bulalm. Terazinin denge durumuna göre 1 limonun
kaç gram olduýunu bulabilmek için gerekli olan
denklemi yazalm.
ÇÖZÜM
3 portakal ~ 4 limon
6 portakal ~ 8 limon olduýundan terazinin sol
kefesine 6 portakal, saý kefesine ise 8 limon kondu-
ýunda terazi denge durumundadr. Bu durumda ge-
riye 2 limon kalr. Kalan limonlarn birini saý, diýerini sol VDý
sol kefeye koyarsak terazinin denge durumunu ko-
rumuú oluruz.
1 portakal 150 g olduýundan 6 portakaln kütlesi
6·150 = 900 g’dr.
1 limonun kütlesini L ile gösterelim. Buna göre sol kefedeki 6 portakal ile 1 limonun kütlesi 900 + L
gram, saý kefedeki 9 limonun kütlesi 9 L gram olur.
Terazi dengede olduýundan bu iki kütle eúittir. Öyleyse 900 + L = 9L olur.
BILGI
Bir denklemde eúitliýin her iki taraf sfrdan farkl ayn sayyla çarplrsa eúitlik bozulmaz.
Bir denklemde eúitliýin her iki tarafna ayn say eklenirse eúitlik bozulmaz.
ÖRNEK
8+3= + 4 eúitliýini saýlayan yerine gelecek sayy bulalm.
ÇÖZÜM
8+3 = +4
11 = +4
11 – 4 = + 4 – 4 (Eúitliýin her iki tarafndan 4 çkardk.)
7 =
Öyleyse yerine gelecek say 7’dir.
BILGI
Bir denklemde eúitliýin her iki tarafndan ayn say çkarlrsa eúitlik bozulmaz.
85
ÖRNEK
9–1= –2 eúitliýini saýlayan yerine gelecek sayy bulalm.
ÇÖZÜM
9–1 = –2
8 = –2
8+2 = –2 + 2 (Eúitliýin her iki tarafna 2 ekledik.)
10 =
Öyleyse yerine gelecek say 10’dur.
UYARI
Yukardaki denklemde eúitliýin her iki tarafna ayn sayy eklediýimizde eúitliýin bozulma-
dýna dikkat ediniz.
ALIýTIRMALAR
Aúaýdaki noktal yerlere uygun say veya ifadeleri yaznz.
1) Yandaki terazi denge durumundadr. Terazinin

sol kefesine 1 tane konulursa denge durumunun sol VDý
deýiúmemesi için terazinin saý kefesine .......... tane
konulmaldr.
: 2 br kütle : 1 br kütle
2) Bir denklemde eúitliýin sol tarafndan 5 çkarlrsa eúitliýin bozulmamas için eúitliýin saý
tarafndan da ........ çkarlmaldr.
3) Bir denklemde eúitliýin saý tarafna 2 eklenirse eúitliýin bozulmamas için eúitliýin saý tara-
fna da 2 ................ .
4) Bir denklemde eúitliýin her iki taraf sfrdan farkl ayn say ile çarpldýnda eúitlik .............. .
5) Bir denklemde eúitliýin her iki taraf sfrdan farkl ayn say ile bölündüýünde ...................
bozulmaz.
6) 11 – 4 = + 5 eúitliýinin bozulmamas için = ................... olmaldr.
7) 5x + 1 = 21 – 5 eúitliýinin bozulmamas için x = ................... olmaldr.
86
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemlerin Çözümü
SORU
Birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler eúitliýin korunumu ilkesi uygulanmadan çö-
zülürse doýru bir çözüm yaplmú olabilir mi? Tartúnz.
ÖRNEK
3x + 1 = 7 denklemindeki bilinmeyen x’i bulalm.
ÇÖZÜM
Denklemi modelleyerek çözelim.
Bilinmeyen ~ , + ~ 1, – ~ –1 olsun.
+ +
+ +
+ =
+ +
+
3x + 1 = 7
0
Eúitliýin her iki tarafna birer
+ +
tane – sayma pulu ekleyelim. + +
+ + +
= + +
– + + =
+ – + +
0
3x + 1 + (–1) = 7 + (–1) Eúitliýi saýlayan x = 2 buluruz.
3x = 6
UYARI
Denklemin çözümünde eúitliýin bozulmamas için eúitliýin her iki tarafnda da ayn iúlemin
yapldýna dikkat ediniz.
BILGI
Bir denklemde bilinmeyeni bulmaya denklemi çözme, bu denklemi doýru yapan bilinme-
yenin deýerine denklemin çözümü denir.
87
ÖRNEK
3x + 5 = 11 + 6 eúitliýini saýlayan x yerine gelecek sayy bulalm.
ÇÖZÜM
3x + 5 = 11 + 6
3x + 5 = 17
3x + 5 – 5 = 17 – 5 (Eúitliýin her iki tarafndan 5 çkardk.)
3x = 12
3x 12
= (Eúitliýin her iki tarafn 3 ile böldük.)
3 3
x =4
Öyleyse x yerine gelecek say 4’tür.
BILGI
Bir denklemde eúitliýin her iki taraf sfrdan farkl ayn say ile bölünürse eúitlik bozulmaz.
ÖRNEK
–2a + 3 = 11 – 2 eúitliýini saýlayan a deýerini bulalm.
ÇÖZÜM
–2a + 3 = 11 – 2
–2a + 3 = 9
–2a + 3 – 3 = 9 – 3 (Eúitliýin her iki tarafndan 3 çkardk.)
–2a = 6
–2a 6
= (Eúitliýin her iki tarafn –2 ile böldük.)
–2 –2
a = –3
Öyleyse eúitliýi saýlayan a deýeri –3’tür.
UYARI
Bir denklemin çözümünde eúitliýin bozulmamas için eúitliýin her iki tarafnda da ayn iúle-
min yaplmas gerekir.
88
ÖRNEK
Aúaýda verilen denklemlerdeki bilinmeyenleri bulalm.

a) x + 3 = 15 – 2 b) x – 2 = 6 + 3 c) 2x – 1 = 7 + 4 ç) 3x + 2 = 20 – 3
d) 4x – 5 = 7 – 4 e) 5x + 5 = 15 f) 4 – 2x = 14 g) 16 – 3x = –11
ÇÖZÜM
a) x + 3 = 15 – 2 b) x–2=6+3 c) 2x – 1 = 7 + 4 ç) 3x + 2 = 20 – 3
x + 3 = 13 x–2=9 2x – 1 = 11 3x + 2 = 17
x + 3 – 3 = 13 – 3 x–2+2=9+2 2x – 1 + 1 = 11 + 1 3x + 2 – 2 = 17 – 2
x = 10 x = 11 2x = 12 3x = 15
2x 12 3x 15
= =
2 2 3 3
x=6 x=5
d) 4x – 5 = 7 – 4 e) 5x + 5 = 15 f) 4 – 2x = 14 g) 16 – 3x = –11
4x – 5 = 3 5x + 5 – 5 = 15 – 5 4 – 2x – 4 = 14 – 4 16 – 3x – 16 = –11 – 16
4x – 5 + 5 = 3 + 5 5x = 10 –2x = 10 –3x = –27
4x = 8 5x 10 –2x 10 –3x –27
= = =
4x 8 5 5 –2 –2 –3 –3
= x=2
4 4 x = –5 x=9
x=2
ÖRNEK
2x – 3 = 5 denklemindeki bilinmeyen x’i bulalm.
Soruyu iki farkl yolla çözelim:
1) Denklemi modelleyerek çözelim.
Bilinmeyen ~ , + ~ 1, – ~ –1 olsun.
– + +
– = + +
– +
2x – 3 = 5
0
– + + + + +
= + + + +
Eúitliýin her iki tarafna üçer – +
0 =
tane + sayma pulu ekleyelim. – + + + + +
0
+ + + +
2x – 3 + 3 = 5+3 Eúitliýi saýlayan x = 4 buluruz.

2x = 8
89
2) 2x – 3 = 5
2x – 3 + 3 = 5 + 3 (Eúitliýin her iki tarafna 3 ekledik.)
2x = 8
2x 8 (Eúitliýin her iki tarafn 2 ile böldük.)
=
2 2
x=4
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki sorularda doýru cevaba ait seçeneýi iúaretleyiniz.
1) x – 3 = 4 denklemini saýlayan x deýeri kaçtr?

A) –7 B) –1 C) 1 D) 7
2) x + 2 = 5 denklemini saýlayan x deýeri kaçtr?

A) –3 B) 1 C) 3 D) 4
3) 2x – 1 = 4 + 3 denklemini saýlayan x deýeri kaçtr?

A) 3 B) 4 C) 6 D) 8
4) 5x + 3 = 26 – 3 denklemini saýlayan x deýeri kaçtr?

A) 4 B) 5 C) 6 D) 7
B) Aúaýda verilen eksik cümlelerdeki noktal yerlere doýru sonuçlar yaznz.
1) 3x – 1 = –10 denklemini saýlayan x deýeri ............... eúittir.
2) 4x + 7 = 19 denklemini saýlayan x deýeri ............... eúittir.
3) 5 – x = 6 denklemini saýlayan x deýeri ............... eúittir.
4) Bilinmeyen ~ , + ~ 1, – ~ –1 olmak üzere aúaýda modellenen denklemdeki bilin-

meyenin deýeri ............... eúittir.
– + +
=
– + +
90
Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklem Kurmay
Gerektiren Problemler
SORU
Dört arkadaú kitap okumaktadr. Bu arka-

daúlardan Adile ile Emine’nin okuduýu sayfa sa-
ys Adnan’n okuduýu sayfa saysnn 2 katndan
5 eksiktir. Adem’in okuduýu sayfa says ise Ad-
nan’n okuduýu sayfa saysndan 2 fazladr. Ad-
nan 8 sayfa kitap okuduýuna göre diýerlerinin
kaçar sayfa okuduýunu bulabilir misiniz? Tartú-
nz.
ÖRNEK
Bir kreúte öýrencilerin yaptý resimler sergilen-

mektedir. Kz öýrencilerin yaptklar resim says erkek
öýrencilerin yaptklar resim saysnn 3 katndan 5 ek-
siktir. Toplam 43 resim sergilendiýine göre erkek öý-
renciler kaç resim yapmútr?
ÇÖZÜM
Erkek öýrencilerin yaptý resim says a olsun.
a saysnn 3 kat: 3a
a saysnn 3 katnn 5 eksiýi: 3a – 5
Kz öýrencilerin yaptý resim says 3a – 5’tir. Buna göre denklem a + 3a – 5 = 43 olur. Bu denk-
lemi çözelim:
a + 3a – 5 = 43
4a – 5 = 43
4a – 5 + 5 = 43 + 5
4a = 48
4a 48
=
4 4
a = 12
Öyleyse erkek öýrencilerin yaptý resim says 12’dir.
91
ÖRNEK
Fehmi dede bir çiçek serasndan aldý gül

fidelerinin 5 tanesini dikmesi için komúusuna
hediye etmiútir. Geriye kalan fideleri de her
saksda 2 tane gül olacak úekilde dikmiútir.
Fehmi dede 11 saks kullandýna göre kaç gül
fidesi almútr?
ÇÖZÜM
Gül fidelerinin says f olsun.
Komúuya 5 fide verildiýinden geriye f – 5 fide kalr.
Her saksya 2 fide dikildiýi için 11 saksya 2·11 = 22 fide dikilir.
Fide saysn eúitlersek denklem f – 5 = 22 olur. Bu denklemi çözelim:
f – 5 = 22
f – 5 + 5 = 22 + 5
f = 27
Öyleyse Fehmi dede 27 tane gül fidesi almútr.
ÖRNEK
Bir yüzme kursuna kayt olmak isteyenler

120 TL kayt ücreti ödüyorlar. Bu ücretin dún-
da ise aylk 80 TL ücret ödenmektedir. Bu kur-
sa kayt olan Tahir belli bir süre sonra kurstan
ayrlmútr. Tahir, kursa devam ettiýi sürede
toplam 680 TL ödediýine göre bu kursa kaç ay
devam etmiútir?
ÇÖZÜM
Tahir’in kursa devam ettiýi süre x ay olsun. Tahir, bu sürede kayt ücretiyle birlikte 120 + 80x lira
öder. Buna göre denklem 120 + 80x = 680 olur. Bu denklemi çözelim:
120 + 80x = 680

120 + 80x – 120 = 680 – 120
80x = 560
80x 560
=
80 80
x = 7 olur.
92
ÖRNEK
Bir eúkenar üçgenin bir kenar uzunluýunu 4 cm artrdýmzda çevresinin uzunluýu 27 cm oluyor.
Bu üçgenin bir kenarnn uzunluýu kaç santimetredir?
ÇÖZÜM
a a
Eúkenar üçgenin kenar uzunluýu a cm olsun.
a
a’nn 4 fazlas: a + 4’tür. a+4 a+4
a+4
Eúkenar üçgenin çevresinin uzunluýu bir kenar uzunluýunun 3 kat olduýundan çevre uzunluýu
3·(a + 4) cm olur. Çevre uzunluýu 27 cm verildiýinden denklem 3·(a + 4) = 27’dir. Bu denklemi
çözelim.
3·(a + 4) = 27
3· (a + 4) = 27
3·a + 3·4 = 27
3a + 12 = 27
3a + 12 – 12 = 27 – 12
3a = 15
3a 15
=
3 3
a = 5 olur.
Öyleyse eúkenar üçgenin kenar uzunluýu 5 cm’dir.
ÖRNEK
sol VDý
Yandaki terazi dengede olduýuna göre bilinmeyen
kütleyi bulalm.
~ 3 br kütle ~ 2 br kütle
ÇÖZÜM
~ Bilinmeyen kütle
Bilinmeyen kütleyi x ile gösterelim ve terazinin dengede olma durumuna ait denklemi yazalm.
Terazinin sol kefesinde 3 tane olduýuna göre bu kefede 3·3 = 9 br kütle vardr. Terazinin
saý kefesinde 2 tane ve 1 tane olduýuna göre bu kefede 2·2 + x = 4 + x birim kütle vardr.
Terazinin sol ve saý kefesindeki kütleler eúit olacaýndan denklem 9 = 4 + x úeklindedir. Bu denklemi
çözelim:
9=4+x
9–4=4+x–4
5=x
Öyleyse bilinmeyen kütle 5 br’dir.
93
ÖRNEK
Bir maýazadan ayn sandalyelerden 8 tane ve 1 masa

alan bir müúteri maýaza sahibine masa için 350 TL ve
nakliye için 150 TL olmak üzere toplam 1460 TL ödemiú-
tir. Buna göre bir sandalyenin fiyat kaç liradr? Bulalm.
ÇÖZÜM
Bir sandalyenin fiyat x lira olsun. 8 sandalyenin fiyat 8x liradr. Öyleyse denklem
8x + 350 + 150 = 1460 úeklindedir.
Bu denklemi çözelim:
8x + 350 + 150 = 1460
8x + 500 = 1460
8x + 500 – 500 = 1460 – 500
8x = 960
8x 960
=
8 8
x = 120
ÖRNEK
Bir frnda eú kütleli açlmamú 5 çuval un vardr. Açlmú bir

çuvaldaki 12 kg un ile birlikte toplam 162 kg un olduýuna göre bir
çuval unun kütlesi kaç kilogramdr? Bulalm.
ÇÖZÜM
Bir çuval unun kütlesi x kilogram olsun. Buna göre 5 çuval unun kütlesi 5x kilogramdr. Öyleyse
denklem 5x + 12 = 162 úeklindedir. Bu denklemi çözelim:
5x + 12 = 162
5x + 12 – 12 = 162 – 12
5x = 150
5x 150
=
5 5
x = 30
94
ALIýTIRMALAR
1) Bir otoparkta park hâlinde otomobil ve motosikletler vardr. Otomobil ve motosikletlerin teker-
leklerinin says 164’tür. 35 otomobil olduýuna göre motosikletlerin says kaçtr?
A) 11 B) 12
C) 13 D) 14
2) Sevda, Tayfun’a 5 kalem verdiýinde Sevda ve Tayfun’un kalemleri says eúit olmaktadr.
Toplam 14 kalemleri olduýuna göre Sevda’nn baúlangçta kaç kalemi vardr?
A) 8 B) 10 C) 12 D) 14
3) Hatice, çözmesi gereken 200 sorunun ilk gün 60 tanesini

çözmüútür. Geri kalan sorular her gün 35 soru çözerek ödevini bitir-
diýine göre Hatice sorular kaç günde bitirmiútir?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6
4) Yandaki terazi denge durumunda olduýuna göre

1 kavunun kütlesi kaç kilogramdr?
A) 0,5 B) 1,5 sol VDý
C) 2 D) 2,5
(úNWOHOLNDYXQ : 1 kg kütle
5) Bir tiyatro oyununa giden 125 izleyiciden 30’u öýrencidir.

Öýrenci bileti 8 TL’dir. ûzleyiciler toplam 1665 TL ödediklerine göre
öýrenci olmayanlar için bilet fiyat kaç liradr?
A) 12 B) 13 C) 14 D) 15
6) Sami dede bahçesinden topladý fndklar 2 kg ve 3 kg

tartarak paketlemiútir. Sami dede 2 kg’lk 21 paket yapmútr. Pa-
ketlenen fndklar toplam 87 kg olduýuna göre 3 kg’lk paketlerin
says kaçtr?
A) 15 B) 16 C) 17 D) 18
95
DOĀRUSAL DENKLEMLER
Koordinat Sistemi
SORU
Günümüzde pilotlar uçaklarn konumunu kuleye bildirmek için hangi sistemi kullanyor ola-
bilir?
Araçlarda ve telefonlarda bulunan navigasyon cihaz, gitmek istediýimiz yeri ve bulunduýu-
muz noktay hangi prensibe göre tespit eder?
BILGI
y (Dikey eksen)
ûki say doýrusunun 0 (sfr) nokta- 4
snda birbiriyle dik kesiúmesiyle koor- 3
dinat sistemi oluúur. Koordinat siste- 2
mindeki yatay eksene x ekseni, dikey 1
eksene y ekseni, eksenlerin kesiútiýi x
–5 –4 –3 –2 –1 O1 2 3 4 5 (Yatay eksen)
noktaya da orijin (baúlangç noktas) –1
denir. –2
–3
–4
BILGI
Koordinat sisteminde bir noktaya karúlk gelen say ikilisine sral ikili denir. Bir noktay
gösteren sral ikililer o noktann koordinatlardr.
Bir sral ikilide ilk say x eksenine, ikinci say y eksenine karúlk gelen sayy gösterir.
(a, b) sral ikilisinde a saysna birinci bileþen, b saysna ise ikinci bileþen denir.
Koordinat Sisteminde Sral ÿkilileri Gösteriyorum

Araç ve gereçler: kareli kâýt, kalem.
Kareli kâýda bir koordinat sistemi çiziniz.
Kaleminizin ucunu baúlangç noktasna koyunuz. Kaleminizi x eksenine paralel 3 br
saýa daha sonra y eksenine paralel 2 br yukar götürünüz. Kalemi getirdiýiniz noktay iúa-
retleyerek bu noktay A olarak adlandrnz. Bu noktadan x eksenine dikme çiziniz. Dikmenin
x eksenini kestiýi noktay A noktasnn birinci bileúeni olarak adlandrnz. A noktasndan y
eksenine dikme çiziniz. Dikmenin y eksenini kestiýi noktay A noktasnn ikinci bileúeni ola-
rak adlandrnz. A noktasna karúlk gelen sral ikiliyi yaznz.
Kaleminizin ucunu baúlangç noktasna koyunuz. Kaleminizi x eksenine paralel 3 br
sola daha sonra y eksenine paralel 2 br yukar götürünüz. Kalemi getirdiýiniz noktay iúaret-
leyerek bu noktay B olarak adlandrnz. Benzer iúlemleri yaparak B noktasna karúlk gelen
sral ikiliyi yaznz.
Ayn úekilde kaleminizi baúlangç noktasndan x eksenine paralel 5 br sola daha sonra
y ekseni boyunca 4 br aúaý götürdüýünüz noktay C, x eksenine paralel 2 br saýa daha son-
ra y eksenine paralel 1 br aúaý götürdüýünüz noktay D olarak adlandrnz. Benzer iúlemleri
yaparak C ve D noktalarna karúlk gelen sral ikilileri yaznz.
96
ÖRNEK
Aúaýdaki koordinat sisteminde A(–1, 3), B(3, 2), C(–2, –3) ve D(2, –2) noktalarn iúaretleyelim.
ÇÖZÜM
A(–1, 3) noktasn koordinat sisteminde iúaretlemek y

için baúlangç noktasndan 1 birim sola, 3 birim yukar gi- A 3
deriz. 2 B
Benzer úekilde B(3, 2), C(–2, –3) ve D(2, –2) nokta- 1
larnn koordinat sistemindeki yerlerini yandaki koordinat
x
sisteminde iúaretleyelim. –3 –2 –1 O 1 2 3
–1
–2 D
C –3
ÖRNEK
Selçuk, kareli kâýda bir koordinat sistemi çizerek koordinat sistemine iki nokta iúaretlemiú ve
kâýd odasndaki panoya yapútrmútr.
Bu noktalarn birinci bileúenlerine matematik ve Türkçe proje ödevlerinin teslim edileceýi günü,
ikinci bileúenlerine de hangi ay olduýunu yazmútr. Matematik ve Türkçe projelerinin teslim tarihleri
srasyla 6 Nisan ve 2 Mays olduýuna göre bu noktalara karúlk gelen sral ikilileri koordinat düzle-
minde gösterelim.
ÇÖZÜM
Matematik projesinin teslim tarihini gösteren noktay M, Türkçe dersinin teslim tarihini gösteren
noktay T ile gösterelim. Matematik projesinin teslim tarihi 6 Nisan olduýuna göre M noktasnn birinci
bileúeni 6, ikinci bileúeni ise 4’tür. Türkçe projesinin teslim tarihi 2 Mays olduýuna göre T noktasnn
birinci bileúeni 2, ikinci bileúeni 5’tir. Öyleyse M noktasna karúlk gelen sral ikili (6, 4), T noktasna
karúlk gelen sral ikili (2, 5)’tir.
Bu noktalar koordinat düzleminde gösterelim.
y
5 T
4 M
3
2
1
O x
1 2 3 4 5 6
97
y
ÖRNEK 4
3 B A
C 2
Yanda kareli kâýda çizilmiú koordinat sisteminde veri-
1
len üçgenlerin köúe noktalarnn yerini x ve y eksenlerine
D O H
karúlk geldiýi saylar belirleyerek bulalm. x
–4 –3 –2 –1 1 2 3 4
–1 G
–2
E F –3
ÇÖZÜM
–4
• A noktasndan x eksenine çizilen dikme 4 noktasna, y

4
y eksenine çizilen dikme 3 noktasna karúlk gelir.
3 B A
A noktasnn koordinat sistemindeki yeri (4, 3) say iki- C 2
lisiyle gösterilir.
1
• A noktasnn koordinat sistemindeki yerini bulmak için D O H x
yaptýmz iúlemleri C, E ve G noktalar için yaparsak koor- –4 –3 –2 –1 1 2 3 4
dinat sisteminde C noktasnn yeri (–3, 2), E noktasnn yeri –1 G
(–2, –3) ve G noktasnn yeri (2, –1) say ikilisiyle gösterilir. –2
E F –3
• H noktasndan y eksenine çizilen dikme O noktasna
–4
(baúlangç noktas) karúlk gelir. H noktas x ekseni üzerin-
dedir. H noktasnn koordinat sistemindeki yeri (2, 0) say
ikilisiyle gösterilir.
Ayn iúlemi uygularsak D noktasnn koordinat sistemindeki yeri (–3, 0) say ikilisiyle gösterilir.
• B noktasndan x eksenine çizilen dikme O noktasna (baúlangç noktas) karúlk gelir. B noktas
y ekseni üzerindedir. B noktasnn koordinat sistemindeki yeri (0, 3) say ikilisiyle gösterilir.
Ayn iúlemi uygularsak F noktasnn koordinat sistemindeki yeri (0, –3) say ikilisiyle gösterilir.
BILGI
Koordinat sistemi, bulunduýu düzlemi dört bölgeye ayrr.

y
1. Bileúen 2. Bileúen 3
2. Bölge 2 1. Bölge
1. Bölge Pozitif Pozitif
1
2. Bölge Negatif Pozitif x
–3 –2 –1 O 1 2 3
3. Bölge Negatif Negatif –1
3. Bölge –2 4. Bölge
4. Bölge Pozitif Negatif –3
Bölgelerdeki noktalarn birinci ve ikinci bileúenlerinin iúaretleri yukarda verilen tablodaki gi-
bidir.
1. bileúeni 0 (sfr) olan bir noktalar y ekseni; 2. bileúeni 0 (sfr) olan noktalar ise x ekseni
üzerindedir.
98
ÖRNEK
Aúaýda verilen noktalarn koordinat sisteminde hangi bölgelerde olduýunu belirleyelim.

A) (3, 5) B) (–2, 8) C) (–1, –4) D) (1, –6)
ÇÖZÜM
• A(3, 5) noktas, 1. ve 2. bileúeni pozitif olduýundan 1. bölgededir.

• B(–2, 8) noktas, 1. bileúeni negatif ve 2. bileúeni pozitif olduýundan 2. bölgededir.
• C(–1, –4) noktas, 1. ve 2. bileúeni negatif olduýundan 3. bölgededir.
• D(1, –6) noktas, 1. bileúeni pozitif ve 2. bileúeni negatif olduýundan 4. bölgededir.
ÖRNEK
y
Bölge görüntüleme sistemi, halkn yoýun

olarak bulunduýu ve geçiú güzergah olarak 4
B
bilinen yerlere konulan kameralar ve bu kame-
ralardan alnan görüntülerin il veya ilçe emni-
3 C
yet müdürlüklerine baýl ilgili birimlere aktarlp
kaydedilmesinden oluúmaktadr. Kapkaç, hr-
szlk, deprem, yangn vb. durumlarda komuta
2 A
kontrol merkezi görevlileri bölge görüntüleme
sistemiyle aldý bilgiler doýrultusunda ilgili
ekipleri yönlendirmektedir. 1 D
Bir yerleúim birimindeki bölge görüntüleme
sisteminde kullanlan kameralar yandaki úekil- E x
O 1 2 3 4
de modellenerek bir arza durumunda en hzl
úekilde müdahale imkân saýlanmútr.
A, B, C, D ve E kameralarnn konumlarn belirleyelim. Birinci bileúeni x, ikinci bileúeni y ekseni
üzerinde olan kameralarn sral ikililerle gösterimini tablo ile ifade edelim.
ÇÖZÜM
Tablo: Kameralarn Konumlar
Kamera Konumu
A (0, 2)
B (1, 4)
C (3, 3)
D (4, 1)
E (2, 0)
99
y (km)
ÖRNEK
6 P
Bir havaliman kulesi baúlangç noktas,
x ekseni zemin ve kulenin uzants y ekse-
ni kabul edilerek çizilen yandaki koordinat
sisteminde bir uçaýn bulunduýu nokta iúa-
retlenmiútir. Bu noktaya karúlk gelen sral
ikiliyi yazalm. Bu uçaýn yerden yüksekliýini x (km)
ve kulenin uzantsna uzaklýn bulalm. O 10
ÇÖZÜM
Verilen noktadan x eksenine çizilen dikme 10 noktasna, y eksenine çizilen dikme 6 noktasna
karúlk gelir. P noktasnn koordinat sistemindeki yeri (10, 6) sral ikilisiyle gösterilir. Uçaýn yerden
yüksekliýi P noktasndan x eksenine çizilen dikmenin uzunluýuna eúittir. Uçaýn yerden yüksekliýi
6 km’dir. Uçaýn kulenin uzantsna olan uzaklý P noktasndan y eksenine çizilen dikmenin uzunlu-
ýuna eúittir. Yani 10 km’dir.
ÖRNEK
KUZEY TRûBÜNÜ
Bir futbol maçnn bilet satúna araclk yapan ÜST KISIM
y (merdiven)
bir firmann ûnternet sitesinden bilet almak iste-
yenler yandaki koordinat sistemindeki noktalara 7
tklayarak bilet alabilmektedir. Krmz renkli kol- 6
tuklar satlmú, yeúil renkli koltuklar ise satn al- 5
nabilecek koltuklar göstermektedir. 4
Bu noktalarn birinci bileúenleri pozitif olanlar 3
merdivenin saýnda, negatif olanlar ise merdive- 2
nin solunda kaçnc srada olduýunu, ikinci bile- 1
úenler ise koltuýun zeminden kaç sra üstte oldu- x (zemin)
–5 –4 –3 –2 –1 1 2 3 4 5
ýunu göstermektedir.
Sol Saý
Buna göre;
a) A(–3, 5) ve B(4, 6) noktalarnn konumunu, bu noktalara karúlk gelen koltuklarn satlp sa-
tlmadýn,
b) Merdivenin 2 sra solunda ve zeminden 4 sra üstteki koltuýu almak isteyen birinin hangi nok-
taya tklamas gerektiýini,
c) Merdivenin 3 sra saýnda ve zeminden 7 sra üstteki koltuýu almak isteyen birinin hangi nok-
taya tklamas gerektiýini belirleyelim.
ÇÖZÜM
a) A(–3, 5) noktasnn birinci bileúeni –3, bu noktaya karúlk gelen koltuýun merdivenin sol ta-
rafnda üçüncü srada, noktann ikinci bileúeni 5 ise koltuýun zeminin beú sra üstünde olduýunu
gösterir.
B(4, 6) noktasnn birinci bileúeni 4 bu noktaya karúlk gelen koltuýun merdivenin saý tarafnda
dördüncü srada, noktann ikinci bileúeni 6 ise koltuýun zeminin alt sra üstünde olduýunu gösterir.
B noktasna karúlk gelen koltuk satlmú, A noktasna karúlk gelen koltuk satlmamútr.
b) Merdivenin iki sra solu noktann birinci bileúeninin –2, zeminin dört sra üstü noktann ikinci
bileúeninin 4 olduýunu gösterir. Öyleyse bu koltuýa karúlk gelen nokta (–2, 4)’tür.
c) Merdivenin üç sra saý noktann birinci bileúeninin 3, zeminin yedi sra üstü noktann ikinci
bileúeninin 7 olduýunu gösterir. Öyleyse bu koltuýa karúlk gelen nokta (3, 7)’dir.
100
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki noktal yerlere doýru ifade veya saylar yaznz.

1, 2 ve 3. sorular yandaki koordinat sisteminde iúaretlen- y
miú noktalara göre cevaplaynz.
3
A 2
1) A noktasnn birinci bileúeni ................... eúittir. 1 C
x
2) B noktasnn ikinci bileúeni ................... eúittir. –3 –2 –1 O 1 2 3
–1
–2
3) C noktasnn koordinatlar toplam ................... eúittir.
B –3
B) Aúaýdaki ifadelerde istenenleri yapnz.

y
5
1) Yandaki kareli kâýda çizilmiú koordinat
4
sisteminde (–2, 3), (2, 4), (–2, –1) ve (3, –2) sral
3
ikililerine karúlk gelen noktalar iúaretleyiniz.
2
1
x
–5 –4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 5
–1
–2
–3
–4
–5
2) Yandaki koordinat sisteminde iúaretlen- y

miú noktalar bir tarlada buýday, arpa, mercimek 5
ve msr ekili alanlarn köúelerini göstermektedir. 4
Bu noktalardan her iki bileúeni de pozitif olan nokta 3 A
buýday, birinci bileúeni negatif ikinci bileúeni pozitif B 2
olan arpa, birinci ve ikinci bileúeni negatif olan nok- 1
ta mercimek ve birinci bileúeni pozitif ikinci bileúeni x
–5 –4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 5
negatif olan nokta ise msr ekili alann köúelerini
–1
göstermektedir. Buna göre bu noktalar buýday,
–2 D
arpa, mercimek ve msr ekili alanlarla eúleútiriniz.
C –3
–4
–5
101
Doārusal ÿliþki
SORU
Bir aracn deposundaki benzin ile gidilen yol, bir öýrencinin bir günde çözdüýü soru say-
syla gün, iúçi saysyla yaplan iúin miktar arasnda doýrusal iliúki var mdr? Doýrusal iliúki
belirten denklemlerde iki deýiúkenden biri diýerine baýl olarak deýiúir mi? ûki deýiúkenden
birinin diýerine baýl olarak nasl deýiútiýi matematiksel olarak nasl ifade edilebilir? Tartúnz.
ÖRNEK
Üniversite snavna hazrlanan Kerim her gün 10 test çözmek-

tedir. Kerim’in çözdüýü test says ile gün arasndaki doýrusal iliú-
kiyi tabloda gösterelim. Tabloda gün ve test saysn sral ikili biçi-
minde ifade edelim.
Bu doýrusal iliúkinin denklemini yazalm ve grafiýini çizelim.
ÇÖZÜM
Tablo: Kerim’in Çözdüýü Test Says
Çözülen Test Gün ile Test Saysnn

Gün (G) Doýrusal ûliúki
Says (t) Sral ûkili Biçiminde ûfadesi
1 10 10’un 1 kat (1, 10)
2 20 10’un 2 kat (2, 20)
3 30 10’un 3 kat (3,30)
4 40 10’un 4 kat (4, 40)
... ... ... ...
G 10G 10’un G kat (G, 10G)
Tablodan da gördüýümüze göre gün says arttkça Kerim’in çözdüýü test says da artmaktadr.
Çözülen test says ile gün arasnda doýrusal iliúki vardr. Bu doýrusal iliúkinin denklemi t = 10G
úeklindedir.
Bu doýrusal iliúkinin grafiýini çizelim.
Grafik: Kerim’in Çözdüýü Test Says
t (Test Says)
t = 10G
60
50
40
30
20
10
G (Gün)
O 1 2 3 4 5 6
102
BILGI
Doýrusal iliúki ifade eden denklemlere doārusal denklemler denir. ûki deýiúkenden olu-
úan bir doýrusal denklem ax + by + c = 0 úeklinde gösterilir. Bu ifadede x ile y deýiúken, a ve
b katsaylar, c ise sabit terimdir.
ax + by + c = 0 denkleminin doýrusal denklem belirtmesi için a ve b katsaylarndan en az
biri sfrdan farkl olmaldr. Yani denklemde en az bir deýiúken bulunmaldr.
ÖRNEK
ûzmir’de taksi ile yaplan yolculuklarda taksimetre 300 kr

ile açlarak her kilometrede 245 kr artar.
Açlú ücretini de göz önüne alarak gidilen yol ile ücret
arasndaki doýrusal iliúkiyi tabloda gösterelim. Tabloda yol ile
ücreti sral ikili biçiminde ifade edelim. Bu doýrusal iliúkinin
denklemini yazalm ve grafiýini çizelim.
ÇÖZÜM
Tablo: ûzmir’de Taksi Ücretleri

Yol ile Ücretin Sral ûkili
Yol (km) x Ücret (kuruú) y Doýrusal ûliúki
Biçiminde ûfadesi
0 300 + 0·245 Açlútaki ücret (0,300)
1 300 + 1·245 300’e 245’in 1 katnn eklenmesi (1,545)
... ... ... ...
x 300 + x·245 300’e 245’in x katnn eklenmesi (x,300 + 245x)
Gidilen yol arttkça ödenen ücret de artmaktadr. Gidilen yol ile ücret arasnda doýrusal iliúki
vardr. Doýrusal iliúkinin denklemi y = 300 + x·245’tir. Bu denklemi y = 245x + 300 úeklinde de ya-
zabiliriz.
Birinci bileúenler yolu, ikinci bileúenler ücreti göstermek üzere bu denklemi saýlayan sral ikililer
(0,300), (1, 545), (2,790), (3,1035)... úeklindedir. Bu sral ikilileri koordinat sisteminde iúaretleyerek
bu doýrusal iliúkinin grafiýini çizelim.
Grafik: ûzmir’de Taksi Ücretleri

y Ücret (kuruú) y = 245x + 300
1035
790
545
300
x Yol (km)
O 1 2 3
Grafikten de gördüýümüz üzere taksimetrenin ilk açlúnda 300 kr, 1 km yol gidilince 545 kr, 2 km
yol gidilince 790 kr ücret ödenmektedir. Gidilen yol arttkça ödenen ücret de artmaktadr.
103
ÖRNEK
Bir yolcu uçaýnn deposu 26 000 L benzin almaktadr. Bu

uçak 1 km’de 5 L benzin harcamaktadr. Bu uçaýn deposu
tam dolu iken kaç kilometre yol gidebileceýini ve deposun-
da kalan benzin miktarn gösteren doýrusal iliúkiyi tabloda
gösterelim. Doýrusal iliúkinin denklemini yazalm ve grafiýini
çizelim.
ÇÖZÜM
Uçak gittiýi her kilometre için benzin harcayacaýndan uçaýn deposundaki benzin miktar azalr.
Uçak 1 km’de 5 L benzin harcadýna göre 1 km sonunda uçaýn deposunda (26000 – 5) L ben-
zin kalr.
Bu doýrusal iliúkiye ait tabloyu oluúturalm.
Tablo: Uçaýn Yakt Tüketimi
Gidilen yol Uçaýn deposunda kalan

(km) benzin miktar (L) Doýrusal ûliúki
x y
1 26000 – 1·5 26 000’den 5’in 1 katnn çkarlmas
... ... ...
x 26000 – x·5 26 000’den 5’in x katnn çkarlmas
Gidilen yol arttkça uçaýn deposunda kalan benzin miktar azalmaktadr. Gidilen yol ile uçaýn
deposunda kalan benzin miktar arasnda doýrusal iliúki vardr.
Doýrusal iliúkinin denklemi y = 26000 – 5x’tir.
Birinci bileúenler gidilen yolu, ikinci bileúenler aracn deposundaki benzin miktarn göstermek
üzere bu denklemi saýlayan baz sral ikilileri bulalm.
x = 0 için y = 26000 – 5·0 y = 26000 ~ (0, 26 000)
x = 100 için y = 26000 – 5·100 y = 26000 – 500 = 25500 ~ (0, 25 500)
x = 200 için y = 26000 – 5·200 y = 26000 – 1000 = 25000 ~ (200, 25 000)
x = 300 için y = 26000 – 5·300 y = 26000 – 1500 = 24500 ~ (300, 24 500)
x = 400 için y = 26000 – 5·400 y = 26000 – 2000 = 24000 ~ (400, 24 000)
y = 0 için 0 = 26000 – 5x 5x = 26000 x = 5200 ~ (5200, 0)

Bu sral ikililere karúlk gelen noktalar koordinat sisteminde iúaretleyerek doýrusal denklemin
grafiýini çizelim.
104
Grafik: Uçaýn Yakt Tüketimi
y Depodaki benzin miktar (L)
26 000
25 500 x deýerleri (yol) arttkça y deýerleri

25 000
(benzin miktar) azalmaktadr. (0,26 000)
sral ikilisi baúlangçta uçaýn deposun-
24 500 da 26 000 L benzin olduýunu gösterir.
24 000 (5200,0) sral ikilisi 5200 km sonun-
da uçaýn deposunda benzin kalmayaca-
23 500
ýn yani bir depo benzinle uçaýn 5200
23 000 y = 26 000 – 5x km yol gidebileceýini gösterir.
x Yol (km)
O 100 200 300 400 5200
ÖRNEK
Meyve suyu üretilen bir fabrikada viúne suyu yapmnda her 1 kg viúne için 4 L su kullanlmak-
tadr.
Viúne suyu yapmnda kullanlan viúne miktar ile su miktar arasndaki doýrusal iliúkiyi tabloda
gösterelim. Tabloda, viúne miktar ile su miktarn sral ikili biçiminde ifade edelim.
Bu doýrusal iliúkinin denklemini yazalm ve grafiýini çizelim.
ÇÖZÜM
Tablo: Viúne Suyu Yapmndaki Viúne ve Su Miktar
Viúne Miktar Su miktar Doýrusal Viúne ve Su Miktarnn
(kg) (L) ûliúki Sral ûkili Biçiminde
V S ûfadesi
1 4 1’in 4 kat (1, 4)
2 8 2’nin 4 kat (2, 8)
3 12 3’ün 4 kat (3, 12)
... ... ... ...
V 4V V’nin 4 kat (V, 4V)
Viúne miktar arttkça konulan su miktar da artar. Viúne ve su miktarlar arasnda doýrusal iliúki
vardr. Bu doýrusal iliúkinin denklemi S = 4V’dir.
Grafik: Viúne Suyu Yapmndaki
Viúne ve Su Miktar
S Su Miktar (L)
S = 4V
12
0 V Viúne Miktar (kg)

1 2 3
105
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki istenenleri yapnz.

35 TL paras olan Zeliha, haftalk harçlýndan her hafta 20 TL biriktirmektedir. x deýiúkeni hafta
saysn y deýiúkeni de birikmiú paray göstermek üzere Zeliha’nn kaç lira para biriktirebileceýini
gösteren doýrusal iliúkiye ait aúaýdaki tabloyu tamamlaynz. Doýrusal iliúkinin denklemini yaznz.
Aúaýda verilen koordinat sistemine bu doýrusal denklemin grafiýini çiziniz. ûki deýiúkenden birinin
diýerine baýl olarak nasl deýiútiýini açklaynz.
Hafta y
Biriktirilen para
says Doýrusal ûliúki
(Lira)
x
x
O
... ... ...
B) Aúaýdaki sorularda doýru cevaba ait seçeneýi iúaretleyiniz.

Maratona hazrlanan bir atlet bir hafta boyunca 210 km koúmuútur. Bu haftadan sonra her gün 35
km koúarak yarúmaya hazrlanacaktr. Bu doýrusal iliúkiye ait tablo aúaýda verilmiútir.
Gün Toplam Koúulan
Doýrusal ûliúki
x Mesafe (km) y
1 210 + 1·35 210’a 35’in 1 katnn eklenmesi
... ... ...
x 210 + x·35 210’a 35’in x katnn eklenmesi
1, 2, 3, 4 ve 5. sorular bu tabloya göre cevaplaynz.

1) Atlet günde 35 km koúmaya baúlamadan önce toplam kaç kilometre koúmuútur?
A) 35 B) 70 C) 140 D) 210
2) Bu doýrusal iliúkinin denklemi aúaýdakilerden hangisidir?

A) y = 210 – 35x B) y = 210 + x C) y = 210 + 35x D) y = 35x
3) Bu doýrusal iliúkide x deýiúkeni 1 arttýnda y deýiúkeni kaç artar?

A) 5 B) 35 C) 70 D) 210
4) Aúaýdaki sral ikililerden hangisi bu doýrusal denklemin grafiýi üzerindedir?

A) (0,200) B) (1,245) C) (2,275) D) (3,310)
5) Aúaýdaki sral ikililerden hangisi bu doýrusal denklemin grafiýi üzerinde deýildir?

A) (0,210) B) (1,245) C) (2,280) D) (3,310)
106
Doārusal Denklemlerin Grafiāi
SORU
Bir doýrusal denklemin grafiýini çizebilmeniz için hangi verilere ihtiyacnz vardr? Tart-
únz.
Doārusal Denklem Grafiāi Çiziyorum
y = x + 3 denkleminde x deýiúkeninin aldý x –3 –2 –1 0 1 2

farkl deýerlere göre y deýiúkeninin alacaý deýerleri
yandaki tabloya yaznz. y
x ve y deýiúkenlerine karúlk gelen deýerleri sral ikili úeklinde yaznz.

y
Bu sral ikililere karúlk gelen noktalar yandaki
koordinat sisteminde iúaretleyerek doýrusal denklemin
grafiýini çiziniz.
x = 0 iken y deýerini bulunuz. Bu x ve y deýerlerini x

O
sral ikili olarak yaznz. Bu sral ikiliye karúlk gelen
noktay grafiýin y eksenini kestiýi nokta olarak adlandr-
nz.
y = 0 iken x deýerini bulunuz. Bu x ve y deýerlerini y

sral ikili olarak yaznz. Bu sral ikiliye karúlk gelen
noktay grafiýin x eksenini kestiýi nokta olarak adland-
rnz.
x
O
Grafiýin x ve y eksenini kestiýi noktalar yanda-
ki koordinat sisteminde iúaretleyiniz. ûúaretlediýiniz bu
noktalar birleútirerek grafiýi çiziniz.
ûlk çizdiýiniz grafik ile sonraki grafik ayn doýru-

nun grafiýi midir? Açklaynz.
Bir doýrunun grafiýini çizmek için bu doýrunun x ve y eksenlerini kestiýi noktalardan

geçen doýruyu çizmek yeterli midir? Açklaynz.
BILGI
Doýrusal denklemlerin grafiýi birer doýru grafiýidir. Koordinat sisteminde doýruyu oluú-
turan sral ikililere karúlk gelen noktalar bu doýrusal denklemin çözümünü saýlayan sral
ikililerdir.
107
Orijinden (Baþlangç Noktas) Geçmeyen Doārularn Grafiāi
ÖRNEK
y = x + 2 denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýini çizelim.
ÇÖZÜM
x deýiúkenine farkl tam say deýerleri vererek y deýiúkeninin alacaý deýerleri bulalm ve (x, y)
sral ikililerini belirleyelim.
x = –3 için y = –3 + 2 (–3, –1)
y
y = –1
x = –2 için y = –2 + 2 (–2, 0)
3 y=x+2
y=0
x = –1 için y = –1 + 2 (–1, 1)
2
y=1
x=0 için y=0+2 (0, 2) 1
y=2
x=1 için y=1+2 (1, 3) x
–3 –2 –1 O 1
y=3
Belirlediýimiz noktalar koordinat sisteminde iúaret- –1
leyerek grafiýi çizelim.
Grafiýi farkl bir yolla çizelim:
Doýrunun x ve y eksenini kestiýi noktalar bulalm. y

• x = 0 için y = 0 + 2 (0, 2) noktas grafiýin
y=2 y eksenini wkestiýi noktadr. y=x+2
• y = 0 için 0 = x + 2 (–2, 0) noktas grafiýin
2
x = –2 x eksenini kestiýi noktadr.
1
Bu noktalar koordinat sisteminde iúaretleyelim. Bu
noktalardan geçen doýrunun grafiýini çizelim.
x
–2 –1 O
ÖRNEK
y = –x + 2 denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýini çizelim.
ÇÖZÜM
y
Doýrunun x ve y eksenlerini kestiýi noktalar bula-

lm.
x = 0 için y = –0 + 2 (0, 2) noktas grafiýin y
2
y=2 eksenini kestiýi noktadr. y = –x + 2
y = 0 için 0 = –x + 2 (2, 0) noktas grafiýin x 1
x=2 eksenini kestiýi noktadr.
x
Bu noktalar koordinat sisteminde iúaretleyelim. Bu O 1 2
108
ÖRNEK
y = 2x – 4 denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýini çizelim.
ÇÖZÜM
Doýrunun x ve y eksenlerini kestiýi noktalar bulalm.
x=0 için y = 2·0 – 4 (0, –4) noktas grafiýin y eksenini kestiýi noktadr.
y = –4
y=0 için 0 = 2x – 4 (2, 0) noktas grafiýin x eksenini kestiýi noktadr.
0 + 4 = 2x – 4 + 4
y
2x = 4
x=2
y = 2x – 4
Bu noktalar koordinat sisteminde iúaretleyelim. Bu
x
O 2
–4
ÖRNEK
y = –2x – 6 denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýini çizelim.
ÇÖZÜM
Doýrunun x ve y eksenlerini kestiýi noktalar bulalm.
x=0 için y = –2·0 – 6 (0, –6) noktas grafiýin y eksenini kestiýi noktadr.
y = –6
y=0 için 0 = –2x – 6 (–3, 0) noktas grafiýin x eksenini kestiýi noktadr.
0 + 6 = –2x – 6 + 6
–2x = 6 y
x = –3
Bu noktalar koordinat sisteminde iúaretleyelim. Bu x

–3 O
y = –2x – 6
–6
109
x = a Biçimindeki Doārularn Grafiāi
Denklemi x = –3, x = –1, x = 2, x = 4 ... olan doýrularn grafikleri y eksenine paralel, x eksenine ise
diktir. y deýerleri kaç olursa olsun x deýerleri hep ayn deýeri alr. y eksenine x = 0 doýrusu da denir.
ÖRNEK
Aúaýdaki koordinat sisteminde x = –3, x = –1, x = 2 ve x = 4 doýrularnn grafiýi çizilmiútir. ûn-

celeyiniz.
y
x
–3 –2 –1 O 1 2 3 4
x = –3 x = –1 x=2 x=4
x=0
y = b Biçimindeki Doārularn Grafiāi

Denklemi y = –2, y = –1, y = 2, y = 3 .... olan doýrularn grafikleri x eksenine paraleldir. x deýerleri
kaç olursa olsun y deýerleri hep ayn deýeri alr. x eksenine y = 0 doýrusu da denir.
ÖRNEK
Aúaýdaki koordinat sisteminde y = –2, y = –1, y = 0, y = 2 ve y = 3 doýrularnn grafiýi çizilmiútir.

ûnceleyiniz.
y
y=3
3
2 y=2
y=0 x
O
y = –1
–1
y = –2
–2
110
Orijinden (Baþlangç Noktas) Geçen Doārularn Grafiāi
ÖRNEK
x,
Denklemleri y = 2x, y = x ve y = olan doýrularn grafiklerini ayn koordinat sisteminde çizelim.
2
y
ÇÖZÜM 2 y = 2x
Bu denklemlerin çözümü olan birer sral ikili

y=x
bulalm.
1
Denklem x y Sral ikili x
y=
1 2
y = 2x 1 2 (1, 2) 2
y=x 1 1 (1, 1) x
O 1
d 1, n
x 1 1 1
y=
2 2 2
Bu sral ikililere karúlk gelen noktalar koordinat sisteminde iúaretleyelim. Bu noktalar ile (0, 0)
noktasn birleútirerek grafikleri çizelim.
BILGI
a 0 olmak üzere denklemi y = ax olan doýrular orijinden geçer.

Orijinden geçen bir doýrunun grafiýinin çiziminde denklemin çözümü olan bir sral ikili bul-
mak yeterlidir. Bu sral ikiliye karúlk gelen nokta ile O(0, 0) noktas birleútirilerek grafik çizilir.
Doýru üzerinde bulunan bir noktann koordinatlar doýrusal denklemi saýlar.
ÖRNEK
x
Denklemleri y = –2x, y = –x ve y = – olan doýrularn grafiklerini ayn koordinat sisteminde
2
çizelim.
y
ÇÖZÜM
Bu denklemlerin çözümü olan birer sral ikili

bulalm. O
x
1
Denklem x y Sral ikili 1
– x
2 y=–
y = –2x 1 –2 (1, –2) 2
–1
y = –x 1 –1 (1, –1) y = –x
x
d 1, – n
1 1 1
y=– –
2 2 2 –2 y = –2x
Bu sral ikililere karúlk gelen noktalar koordinat sisteminde iúaretleyelim. Bu noktalar ile (0, 0)
noktasn birleútirerek grafikleri çizelim.
111
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki ifadelerde istenenleri yapnz.

1) y = x – 3 doýrusal denkleminin grafiýini yandaki y
koordinat sistemine çiziniz.
x
O
y
2) y = –2x + 1 doýrusal denkleminin grafiýini yandaki
koordinat sistemine çiziniz.
x
O
3) y = 1 ve x = 3 doýrusal denklemlerinin grafiklerini y

yandaki koordinat sistemine çiziniz.
x
O
y
4) y = 3x ve y = –4x doýrusal denklemlerinin grafiklerini
yandaki koordinat sistemine çiziniz.
x
O
B) Aúaýdaki ifadelerin yanndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) y = 5x doýrusal denkleminin grafiýi orijinden geçer.
2) y = x + 5 doýrusal denkleminin grafiýi y eksenini (0, –5) noktasnda keser.
3) y = –x – 4 doýrusal denkleminin grafiýi x eksenini (–4, 0) noktasnda keser.
4) y = 3x – 6 doýrusal denkleminin grafiýinin üzerindeki noktalardan biri (1, 3) noktasdr.
112
A) Aúaýdaki ifadelerin yanndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) Bilinmeyen içeren eúitliklere denklem denir.
2) 5x – 2 = 18 ifadesi birinci dereceden bir bilinmeyenli bir denklemdir. Bu denklemde bi-

linmeyen x’tir.
3) “Sla’nn babasnn yaú Sla’nn yaúndan 25 fazladr.

ûkisinin yaúlar toplam 49 olduýuna göre Sla kaç yaúndadr?”
Sla’nn yaú x ile gösterilirse bu sorunun çözümünü veren
denklem 2x – 25 = 49 úeklindedir.
4) “Bir kümeste tavúan ve tavuklardan oluúan 38 hayvan

vardr. Bu hayvanlarn ayaklarnn says 102 olduýuna göre tavuk-
larn says kaçtr?”
Tavuklarn says a ile gösterilirse bu sorunun çözümünü veren
denklem 4·(38 – a) + 2a = 102 úeklindedir.
5) “Yandaki terazi denge durumunda olduýuna

göre 1 elma kaç gramdr?”
Eú kütleli elemanlardan her biri x gram olmak üzere bu
sol VDý
sorunun çözümünü veren denklem 7x + 150 = 5x + 300
úeklindedir.
(úNWOHOLHOPD : 150 g kütle
6) “Pnar’n 55 liras vardr. Pnar, parasnn 11 lirasyla bir kalem almútr. Kalan parasyla
tanesi 2 TL olan silgilerden kaç tane alrsa geriye 40 TL’si kalr?”
Silgilerin says x ile gösterilirse bu sorunun çözümünü veren denklem 2x + 40 = 44 úeklindedir.
7) Bir denklemde eúitliýin her iki taraf sfrdan farkl ayn sayyla çarplrsa eúitlik bozulur.
8) Bir denklemin çözümünde eúitliýin bozulmamas için eúitliýin her iki tarafnda ayn iúle-
min yaplmas gerekmez.
9) 13 + 2 = – 5 eúitliýini saýlayan yerine gelecek say 20’dir.
113
Yandaki terazi denge durumundadr.
sol VDý
: 3 br kütle : 1 br kütle
10 ve 11. sorular verilenlere göre cevaplaynz.
10) Terazinin sol kefesine 1 tane konulursa denge durumunun deýiúmemesi için tera-
zinin saý kefesine 3 tane konulmaldr.
11) Terazinin sol kefesine 2 tane konursa denge durumunun deýiúmemesi için terazinin
saý kefesine 1 tane konulmaldr.
B) Aúaýdaki ifadelerde noktal yerlere doýru saylar yaznz.

1) x – 3 = 4 + 5 denklemini saýlayan x deýeri .............. eúittir.
2) 2x + 5 = x – 4 denklemini saýlayan x deýeri .............. eúittir.
3) 3x – 7 = x + 1 denklemini saýlayan x deýeri .............. eúittir.
4) 18 – 5x = x – 12 denklemini saýlayan x deýeri .............. eúittir.
5) Bilinmeyen ~ , + ~1, – ~–1 olmak üzere aúaýda modellenen denklemdeki bilin-

meyenin deýeri .............. eúittir.
– + +
– = + +
– + +
6) Bir bidonda 25 L su vardr. Sedat bidona 2 L su dolduruyor. Sinem, ise 5 L su boúaltyor.

Buna göre Sedat ile Sinem ayn iúlemi ...... kez daha tekrarlarsa bidonda 7 L su kalr.
7) Dört arkadaú bir bardak limonatann 1,5 TL olduýu bir çay

bahçesinde birer bardak limonata içiyor. Bu arkadaúlardan birinin
üzerinde paras olmadý için diýer üçü hesab eúit olarak paylaúyor-
lar. Öyleyse hesab ödeyenlerin her biri .......... TL ödemiútir.
114
8) Bir yüzme kursuna katlan kzlarn says erkeklerin
saysnn 2 katndan 11 eksiktir. Bu kursa katlan kz ve
erkeklerin says 28 olduýuna göre kzlarn says ........
eúittir.
9) Yandaki terazi denge durumundadr. Terazinin

sol kefesine 1 br kütle konulursa denge durumunun de-
ýiúmemesi için terazinin saý kefesine ...... tane eú kütleli
nar konulmaldr. sol VDý
(úNWOHOLQDU : 1 br kütle
10) Bir araç sürücüsü gideceýi yolun belli bir ksmn

gittikten sonra mola vermiútir. Moladan sonra geldiýi yolun
20 km eksiýinin 3 kat daha giderek gideceýi yere varmú-
tr. Sürücünün gittiýi yolun tamam 480 km olduýuna göre
bu sürücü mola vermeden önce .......... km yol almútr.

I. ûki say doýrusunun 0 (sfr) noktasnda dik kesiúmesiyle koordinat sistemi oluúur.
II. Koordinat sistemindeki yatay eksene x ekseni denir.
III. Koordinat sistemindeki dikey eksene y ekseni denir.
y
2, 3, 4 ve 5. sorular yandaki koordinat düzleminde
verilenlere göre cevaplaynz. 2. Bölge 1. Bölge
x
O
3. Bölge 4. Bölge
2) (–1, 3) sral ikilisine karúlk gelen nokta koordinat sisteminde hangi bölgededir?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
115
3) (1, –3) sral ikilisine karúlk gelen nokta koordinat sisteminde hangi bölgededir?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
4) (–2, –2) sral ikilisine karúlk gelen nokta koordinat sisteminde hangi bölgededir?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
5) (1, 2) sral ikilisine karúlk gelen nokta koordinat sisteminde hangi bölgededir?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
6
Yandaki kareli kâýda çizilmiú koordinat sistemine A B
5
ABC üçgeni çizilmiútir.
4
3
6, 7 ve 8. sorular verilenlere göre cevaplaynz. 2

C
1
x
O 1 2 3 4 5 6
6) A noktasna karúlk gelen sral ikili aúaýdakilerden hangisidir?

A) (0, 5) B) (5, 0) C) (3, 5) D) (5, 3)
7) B noktasna karúlk gelen sral ikili aúaýdakilerden hangisidir?

A) (5, 6) B) (6, 5) C) (6, 0) D) (0, 5)
8) C noktasna karúlk gelen sral ikili aúaýdakilerden hangisidir?

A) (5, 2) B) (2, 4) C) (4, 2) D) (2, 3)
116
Bir okulun konferans salonunda mezu- y (koridor)
niyet töreni yaplacaktr. Mezuniyet töreni-
8
ne gelen davetliler yanda verilen koordinat
7
sistemindeki noktalara karúlk gelen kol-
6
tuklara oturacaktr.
Bu noktalarn birinci bileúenleri pozitif 5
olanlar koridorun saýnda, negatif olanlar 4
ise koridorun solunda kaçnc srada oldu- 3
ýunu, ikinci bileúenler ise koltuýun zemin- 2
den kaç sra yukarda olduýunu göster- 1

mektedir. x
–6 –5 –4 –3 –2 –1 1 2 3 4 5 6
(zemin)
Sol Giriú Saý
9, 10 ve 11. sorular yukardaki verilere
göre cevaplaynz.
9) (–2, 5) noktasna karúlk gelen koltuýun konumu ile ilgili aúaýdaki ifadelerden hangisi ya da
hangileri doýrudur?
I. Koltuk koridorun solundadr.
II. Koltuk zeminden 5 sra yukardadr.
III. Bu koltuk pembedir.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III
10) (3, 6) noktasna karúlk gelen koltuýun konumu ile ilgili aúaýdaki ifadelerden hangisi ya da
hangileri doýrudur?
I. Koltuk koridorun saýndadr.
II. Bu koltuk pembedir.
III. Koltuk zeminden 6 sra yukardadr.
11) Aúaýdaki noktalara karúlk gelen koltuklardan hangisi mavidir?

A) (–5, 2) B) (–4, 3) C) (2, 6) D) (5, 4)
117
Adil, 132 ûngilizce kelime bilmektedir. Öýretmeni Adil’e her gün 7 ûngilizce kelime öýretmeyi
planlamaktadr.
12, 13 ve 14. sorular yukardaki verilen bilgiye göre cevaplaynz.
12) Adil’in öýrendiýi kelime says ile zaman arasndaki doýrusal iliúkiyi gösteren tablo aúaýda-
kilerden hangisidir?
A) Tablo: Kelime Says ile B) Tablo: Kelime Says ile
Zamann ûliúkisi Zamann ûliúkisi
Gün Kelime says Gün Kelime says
Doýrusal ûliúki Doýrusal ûliúki
(G) (K) (G) (K)
132’ye 7’nin 1 132’ye 7’nin 1
1 132 + 1·7 1 132 + 1·7
katnn eklenmesi katnn eklenmesi
132’ye 7’nin 2 132’ye 7’nin 1
2 132 + 2·7 2 132 + 1·7
132’ye 7’nin 3 132’ye 7’nin 1
3 132 + 3·7 3 132 + 1·7
... ... ... ... ... ...
132’ye 7’nin G 132’ye G’nin 1
G 132 + G·7 G 132 + G·7
C) Tablo: Kelime Says ile D) Tablo: Kelime Says ile

Zamann ûliúkisi Zamann ûliúkisi
Gün Kelime says Gün Kelime says
Doýrusal ûliúki Doýrusal ûliúki
(G) (K) (G) (K)
132’ye 7’nin
1 132 + 1·7 1 1·7 7’nin 1 kat
eklenmesi
132’ye 7’nin
2 132 + 2·7 2 2·7 7’nin 2 kat
eklenmesi
132’ye 7’nin
3 132 + 3·7 3 3·7 7’nin 3 kat
eklenmesi
... ... ... ... ... ...
132’ye 7’nin
G 132 + G·7 G G·7 7’nin G kat
eklenmesi
13) Gün says G, kelime says K olmak üzere bu doýrusal iliúkinin denklemi aúaýdakilerden
hangisidir?
A) K = 132 + G B) K = 132 + 7 G
C) K = 132 – 7 G D) K = 132 + 132 G

I. Gün says arttkça Adil’in öýrendiýi kelime says artar.
II. Adil, 5 gün sonra 167 kelime öýrenmiú olacaktr.
III. Gün says arttkça Adil’in öýrendiýi kelime says deýiúmez.
118
15) Bir öýrencinin 50 TL’si vardr. Bu öýrenci her hafta harçlklarndan 25 TL biriktirmektedir. Bu
öýrencinin biriktirdiýi para ile zaman arasndaki doýrusal iliúkiyi gösteren denklemin grafiýi aúaýda-
kilerden hangisidir?
A) Grafik: Hafta Says ile Biriktirilen B) Grafik: Hafta Says ile Biriktirilen
Parann ûliúkisi Parann ûliúkisi
Biriken para (TL) Biriken para (TL)
125
100
75
50 50
25
O Hafta O Hafta
1 2 3 4 5 says 1 2 3 4 5 says
C) Grafik: Hafta Says ile Biriktirilen D) Grafik: Hafta Says ile Biriktirilen
Parann ûliúkisi Parann ûliúkisi
Biriken para (TL) Biriken para (TL)
150
125 125
100 100
75 75
50 50
25 25
O Hafta O Hafta
1 2 3 4 5 says 1 2 3 4 5 says
16) y = x + 1 denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýi aúaýdakilerden hangisidir?

A) y B) y C) y D) y
1 1
x x x x
O 1 –1 O –1 O O 1
–1 –1
17) y = –x + 3 denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýi aúaýdakilerden hangisidir?

A) y B) y C) y D) y
3 3
x x x x
–3 O O 3 –3 O O 3
–3 –3
119
18) y = 3x denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýi aúaýdakilerden hangisidir?
A) y B) y C) y D) y
4
3 3
3
O x x O x O x
1 –1 O 1
19) y = –4x denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýi aúaýdakilerden hangisidir?
A) y B) y C) y D) y
4 4 4 4
x x 1 O x O 1 x
–1 O O 1
–
4 4
20) y = 2 denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýi aúaýdakilerden hangisidir?

A) y B) y C) y D y
x x x x
–2 O O 2 O O
–2
21) x = 2 denkleminin belirttiýi doýrunun grafiýi aúaýdakilerden hangisidir?

A) y B) y C) y D y
x x x x
–2 O O 2 O O
–2
120
PROJE ÖDEVÿ (1)
Projenin Ad: Hayalimdeki Yerleúim Yeri
Projenin Amac: Bir yerleúim bölgesinin plann hazrlama.
Beceriler: Akl yürütme, iletiúim, iliúkilendirme

Projenin Süresi: 4 hafta
Projenin Aþamalar
Hazrlk Aþamas:
1. Proje sürecinin belirlenmesi
2. Proje grubunun belirlenmesi
3. Grup içi görev daýlmnn yaplmas
4. Yararlanlabilecek araç ve gereçlerin belirlenmesi
Uygulama Aþamas:
1. Koordinat sisteminin tarihçesini araútrp bu sistemi bulanlar ve geliútirenler hakknda bilgi
toplaynz.
2. Koordinat sisteminin günlük yaúamda hangi meslek dallarnda ve hangi iúlerde kullanldýn
araútrnz.
3. Grubunuzdaki arkadaúlarnzla bir koordinat sistemi modeli tasarlaynz. Tasarlayacaýnz
koordinat sistemi için gerekli araç ve gereçleri temin ediniz.
4. Plann yapmak istediýiniz yerleúim alan modelini belirleyiniz Bu yerleúim alannda bulunma-
sn istediýiniz yaplarn ölçümleri ile ilgili hesaplamalar yapnz.
5. Plann çizeceýiniz koordinat sisteminin boyutlarn belirleyiniz ve bu plan, seçeceýiniz bir
kâýt üzerine hazrlaynz.
6. Tasarladýnz yerleúim alannn plann koordinat sistemi üzerine aktarnz.
7. Proje süresince yaplan çalúmalar raporlaútrnz.
Projenin Sunumu
1. Proje sürecinin ve proje grubunun tantmn yapnz. Koordinat sistemi hakknda toplanan
bilgileri poster olarak sununuz.
2. Uygulama çalúma yönteminizin tantmn yapnz.
3. Proje çalúmasnn sonunda ulaútýnz sonuçlar hakknda snfta sunum yapnz.
4. Uygulama aúamasnda ekip çalúmasnn size kazandrdklarn açklaynz.
5. Koordinat sistemini matematik derslerinde ne amaçla kullanabileceýinizi rapor olarak sunu-
nuz.
6. Oluúturduýunuz modelleri tantnz ve baúka hangi modellerin yaplabileceýini arkadaúlarnz-
la tartúnz.
Araútrma yapma,araútrmalardan sonuç çkarma, hazrlama süreci, projenin uygulanabilirliýi,
rapor yazma ve sunumunuz dikkate alnarak projeniz deýerlendirilecektir.
121
Grafik: Zaman ile Gidilen Yolun ûliúkisi
Yol (km)
450
360
270
180
90
0 Zaman
1 2 3 4 5
(Saat)
3. ÜNÿTE
SAYILAR VE ÿýLEMLER
¯ Oran ve Orant
88 TL’ye 22 TL indirim yaplrsa
¯ Yüzdeler
800 TL’ye x TL indirim yaplr.
1 çocuk 60 dk’da yaparsa
6 çocuk x dk’da yapar
15 15 : 15 1 1·4 4
= = = = = %4
375 375 : 15 25 25·4 100
360 gün %10 faiz

18 gün %x faiz
——————————————
122
ORAN VE ORANTI
Birbirine Oran Verilen ÿki Çokluktan Biri Verilince
Diāerinin Bulunmas
SORU
Özdeú 8 portakaldan 600 mL portakal suyu elde ediliyor. Bu por-

takallarn saysndaki artma veya azalma, elde edilecek portakal suyu
miktarn nasl etkiler?
1 kutu boya ile 20 m2 lik bir duvar boyanabilmektedir. Boya miktarn-

daki deýiúim ile boyanacak duvar arasnda nasl bir iliúki vardr?
Bir otomobilin deposundaki mazot miktar ile bu otomobilin gideceýi

mesafe arasnda nasl bir iliúki vardr? Mazot miktarndaki artma veya
azalma, otomobilin gideceýi mesafeyi nasl etkiler? Tartúnz.
Evimize Is Yaltm Yaptryoruz
Evimizin dú cephesine s yaltm (mantolama) yapla-

caktr.
1 paket yaltm malzemesiyle 10 m2 lik alan kaplana-

bilmektedir. Buna göre yanda verilen tabloyu doldurunuz. Kaplanacak
Paket Says
Alan (m2)
Tabloyu incelediýinizde paket saysndaki deýiúim ile 1 10
kaplanan alan arasnda nasl bir iliúki vardr? Açklaynz. 2
3
Tabloda her satrdaki paket saysn kaplanacak alan 4
miktarna bölünüz. Her satr için bulduýunuz oran eúit mi- 5
dir? Açklaynz. 6
7
ÖRNEK
Soner’in kütlesi 48 kg, Songül’ün kütlesi ise 44 kg’dr. Soner’in kütlesinin Songül’ün kütlesine
orann bulalm.
ÇÖZÜM
Soner’in kütlesi 48 kg 12
———————— = = buluruz.
Songül’ün kütlesi 44 kg 11
BILGI
ûki çokluýun (niceliýin) ölçülerinin bölme úeklinde birbiri ile karúlaútrlmasna oran denir.
a
a ile b çokluklarnn oran , a : b, a/b úeklinde gösterilir.
b
123
ÖRNEK
Bir salataya konulan limon miktarnn zeytinyaý miktarna

2
oran ’tür. Buna göre bir tabaktaki salataya 30 cL limon sk-
3
lrsa kaç cL zeytinyaý dökülmelidir? Bulalm.
ÇÖZÜM
Zeytinyaý miktar x cL olsun.
Limon miktar 2
———————— =
Zeytinyaý miktar 3
limon miktar 30 2 limon miktar

=
zeytinyaý x 3 zeytinyaý
miktar 30·3 miktar
x=
2
x = 45 buluruz.
ÖRNEK
1 kg portakaldan 600 mL portakal suyu elde ediliyor. 5 kg portakaldan

kaç mililitre portakal suyu elde edileceýini bulalm.
ÇÖZÜM
Portakal miktarna göre elde edilecek portakal suyu miktarn tabloda gösterelim.
Portakal miktar (kg) 1 2 3 4 5
Portakal suyu miktar (mL) 600 1200 1800 2400 3000
Portakal miktarnn, portakal suyu miktarna oran;

1 , 2 , 3 , 4 , 5
olur.
600 1200 1800 2400 3000
Öyleyse 5 kg portakaldan 3000 mL portakal suyu elde edilir.
Portakal miktar ile portakal suyu miktar arasndaki doýrusal iliúkiyi gösteren tablo yapalm.
Portakal miktar Portakal suyu miktar

Doýrusal iliúki
(kg) (mL)
1 1·600 600’ün 1 kat
2 2·600 600’ün 2 kat
3 3·600 600’ün 3 kat
4 4·600 600’ün 4 kat
5 5·600 600’ün 5 kat
... ... ...
x x·600 600’ün x kat
Tablodan da gördüýümüz üzere 5 kg portakaldan 5·600 mL = 3000 mL portakal suyu elde edilir.
124
ÖRNEK
Fiyat: 100 TL
Fiyat 100 TL olan bir ürüne 8 TL katma deýer vergisi
KDV: 8 TL
(KDV) ödeyen bir müúteri KDV oran ayn olan 300 TL’lik bir KDV’li Fiyat: 108 TL
ürüne kaç lira KDV öder?
ÇÖZÜM
Alnacak ürünün fiyatna göre kaç lira KDV ödeneceýini tabloda gösterelim.
Ürünün Fiyat (lira) 100 200 300 400

KDV (lira) 8 16 24 32
Öyleyse fiyat 300 TL olan bir ürün için 24 TL KDV ödenir.
300 TL’lik ürün için ödenecek KDV x lira olsun.

KDV oran deýiúmeyeceýinden
ürünün fiyat 100 TL 300 TL ürünün fiyat 300·8
= x= x = 24 buluruz.
ödenen KDV 8 TL x TL ödenen KDV 100
ÖRNEK
Bir kreúteki erkek çocuklarn saysnn kz çocuklarn

4
saysna oran ’tir. Bu kreúte 99 çocuk olduýuna göre kz
5
ve erkek çocuklarn saysnn kaç olduýunu bulalm.
ÇÖZÜM
a 4
Erkek çocuklarn says a, kz çocuklarn says b olsun. = ’tir. Bu eúitliýi saýlayan a says
b 5
4’ün, b says da 5’in katdr. k pozitif tam say olmak üzere a = 4k ve b = 5k alalm.
Toplam çocuk says 99 olduýundan
a + b = 99
4k + 5k = 99 Erkek çocuklarn says 4·11 = 44
9k = 99 Kz çocuklarn says 5·11 = 55’tir.
k = 11 olur.
UYARI
Doýru orantl çokluklar arasnda çarpmaya dayal bir iliúki vardr. Yukardaki örnekte er-
keklerin saysnn 4’ün 11 kat, kzlarn saysnn da 5’in 11 kat olduýuna dikkat ediniz.
125
ALIýTIRMALAR
1) 2 kg nardan 700 mL nar suyu elde edilirse 5 kg nardan kaç

mililitre nar suyu elde edilir?
A) 1400 B) 1000 C) 1750 D) 1900
2) 10 L benzinle 75 km yol giden bir araç 40 L benzinle kaç

kilometre yol gider?
A) 150 B) 175 C) 225 D) 300
3) Bir sepette elma ve portakallar vardr. Elmalarn aýrlýnn portakallarn

2
aýrlýna oran ’tür. Portakallar 6 kg olduýuna göre elmalar kaç kilogramdr?
3
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
4) Melek’in babas Melek’in odasn pembe renk boya ile

boyayacaktr. Bunun için krmz ve beyaz boyalar karútrmútr.
Bu karúmda krmz boya miktarnn beyaz boya miktarna ora-
5
n ’tür. 6 L krmz boya kullanldýna göre kaç litre beyaz
3
boya kullanlmútr?
A) 2,8 B) 3,2
C) 3,6 D) 3,8
5) Bir akvaryumdaki lepistes balklarnn saysnn Japon

17
balklarnn saysna oran ’tür. Japon balklarnn says 9 ol-
3
duýuna göre akvaryumda kaç lepistes balý vardr?
A) 48 B) 51
C) 54 D) 57
126
Bir Oranda Çokluklardan Birinin 1 Olmas Durumunda
Diāerinin Alacaā Deāer
SORU
Birbirine oran verilen iki çokluktan biri verildiýinde diýerinin nasl bulunacaýn öýrendiniz.
Bu çokluklardan biri 1 iken diýerinin kaç olabileceýini bulurken ayn iúlemleri uygulayabilir mi-
siniz? Tartúnz.
ÖRNEK
Bir pirinç pilav tarifinde 2 bardak pirince 3 bardak su konuyorsa 1 bardak pirince kaç bardak su
konmas gerektiýini bulalm.
ÇÖZÜM
2
Pirinç miktarnn su miktarna oran ’tür. 1 bardak pirince
3
konulacak su miktar x bardak olsun.
pirinç miktar 2 1 pirinç miktar 3 3 : 2 1, 5

= x= = = = 1, 5 buluruz.
su miktar 3 x su miktar 2 2:2 1
ÖRNEK
50 mL’lik limon kolonyasnn 12 tanesi 15 TL olduýuna göre 50 mL’lik 1 limon

kolonyasnn kaç lira olduýunu bulalm.
ÇÖZÜM
50 mL’lik 1 limon kolonyasnn fiyat a lira olsun.
kolonya says 12 1 kolonya says 15 15 : 12 1, 25

= a= = = = 1, 25 TL buluruz.
ödenen para 15 a ödenen para 12 12 : 12 1
ÖRNEK
Halil, birer tanesini arkadaúlarna vermek üzere ayn kitaptan 5 tane almútr.
Kitaplara toplam 60 TL ödediýine göre 1 kitabn fiyatnn kaç lira olduýunu
bulalm.
ÇÖZÜM
1 kitabn fiyat k lira olsun.
kitap says 5 1 kitap says 60 60 : 5 12

= k= = = = 12 buluruz.
ödenen para 60 k ödenen para 5 5:5 1
127
ÖRNEK
Hülya ve 11 arkadaú birlikte bir tiyatro oyununa gide-

ceklerdir. Biletleri Hülya almútr. Hülya 12 bilet için 120 TL
ödediýine göre 1 biletin fiyatnn kaç lira olduýunu bulalm.
ÇÖZÜM
1 biletin fiyat x lira olsun.
bilet says 12 1 bilet says 120 120 : 12 10

= x= = = = 10 buluruz.
ödenen para 120 x ödenen para 12 12 : 12 1
ALIýTIRMALAR
1) 3 yolcu otobüsünde 132 koltuk varsa ayn tür 1 yolcu otobüsünde

kaç koltuk vardr?
A) 44 B) 45 C) 46 D) 48
2) 32 TL’ye 4 kg deterjan alnabiliyorsa 1 kg deterjann fiyat kaç liradr?
A) 6 B) 8 C) 9 D) 10
3) Bir evin duvarlarn boyamak için kullanlacak 4 L boyaya 1 L

su karútrlrsa 1 L boyaya kaç mililitre su karútrlr?
A) 175 B) 200 C) 250 D) 300
4) 3 kavunun 9 TL’ye, 4 karpuzun 10 TL’ye satldý bir sergiden

1 kavun ile 1 karpuz alan biri kaç kuruú öder?
A) 475 B) 500 C) 525 D) 550
5) Ayn tür 5 defterin fiyat 30 TL olduýuna göre 1 defterin fiyat kaç liradr?
A) 5 B) 5,5 C) 6 D) 6,5
128
ÿki Çokluāun Orantl Olup Olmadān Belirleme
SORU
Herhangi iki oran her zaman birbirine eúit midir? ûki orann birbirine eúit olabilmesi için bu
oranlar oluúturan kesirlerin pay ve paydalar ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
ÿki Çokluāun Orantl Olup Olmadān Belirliyorum
Araç ve gereçler: defter, kalem ve 1 top A4 kâýt.
Snfnzdaki kz öýrencilerin saysnn erkek öýrencilerin saysna orann bulunuz. Bu

a
oran olarak adlandrnz.
b
Snftaki her öýrenciye ikiúer tane kâýt veriniz.
Kz öýrencilere verilen kâýt saysnn erkek öýrencilere verilen kâýt saysna orann
c
bulunuz. Bu oran da olarak adlandrnz.
d
a c
orannn oranna eúit olup olmadýn kontrol ediniz. Bu eúitlik doýru mudur?
b d
Açklaynz.
a c
= eúitliýi doýru ise a ile d’yi yer deýiútiriniz. a ile d’yi yer deýiútirdiýinizde eúitlik
b d
bozulur mu? Açklaynz.
a c
= eúitliýi doýruysa b ile c’yi yer deýiútiriniz. b ile c’yi yer deýiútirdiýinizde eúitlik
b d
bozulur mu? Açklaynz.
BILGI
ûki orann eúitliýine orant denir.

a c
a, b, c ve d bir orantya ait terimlerdir. = eúitliýi bir orantdr.
b d
• a ile d dú terimler, b ile c iç terimler olarak adlandrlr.
• Bu orantda iç terimlerin çarpm, dú terimlerin çarpmna eúittir.
b·c = a·d Bu çarpma çapraz çarpm denir.
• Bu orantda içler yer deýiútirirse eúitlik bozulmaz.
a b
=
c d
• Bu orantda dúlar yer deýiútirirse eúitlik bozulmaz.
d c
=
b a
129
ÖRNEK
Bir otomobil sabit hzla saatte 90 km yol gidiyor. Bu otomobi-

lin 5 saat sonra kaç kilometre yol gideceýini bulalm.
Otomobilin gittiýi yol ile zaman arasndaki iliúkiyi gösteren
tablo ve grafik aúaýda verilmiútir. Bu çokluklarn orantl olup
olmadýn belirleyelim.
Tablo: Zaman ile Gidilen Yolun ûliúkisi Grafik: Zaman ile Gidilen Yolun ûliúkisi
Yol (km)
Zaman (Saat) Yol (km)
450
1 90
360
2 180
3 270 270
4 360 180
5 450
90
0 Zaman (Saat)
1 2 3 4 5
ÇÖZÜM
1
Zamann gidilen yola oran ’dr. Otomobilin 5 saat sonra gideceýi yol x km olsun. Otomobil
90
1 5
sabit hzla gittiýinden 5 saat sonra otomobilin gideceýi yolu = orantsndan bulabiliriz.
90 x
Çapraz çarpm yapalm:

1·x = 90·5 x = 450 olur.
Tablo ve grafikten de gördüýümüz üzere zaman 2 katna çktýnda gidilen yol 2 katna, zaman
3 katna çktýnda gidilen yol 3 katna, zaman 4 katna çktýnda gidilen yol 4 katna ve zaman 5
katna çktýnda gidilen yol da 5 katna çkmaktadr.
Zaman ile gidilen yol doýru orantldr. Zaman arttkça otomobilin gittiýi yol da artmaktadr.
Zaman-yol iliúkisini gösteren grafik orijinden geçmektedir.
UYARI
1
Tablodaki her bir satrdaki zamann yola orannn ’a eúit olduýuna dikkat ediniz.
90
BILGI
ûki çokluktan biri artarken diýeri de ayn oranda artyor ya da biri azalrken diýeri de ayn
oranda azalyorsa bu çokluklara doāru orantl çokluklar denir.
Doýru orantl çokluklarn grafiýi orijinden geçer.
130
ÖRNEK
Beyza’nn dedesinin 5 ineýi vardr. Beyza, dedesine inekler-

den günde kaç litre süt saýldýn sormuútur. Dedesi de her
ineýin 1 günde 5 L süt verdiýini söylemiútir.
Bu bilgiyi kullanarak inek says ile elde edilen süt miktar
arasndaki iliúkiyi gösteren tablo ve grafik aúaýda verilmiútir.
Bu iki çokluýun orantl olup olmadýn belirleyelim.
Tablo: ûnek Says ile Süt Miktarnn ûliúkisi Grafik: ûnek Says ile Süt Miktarnn ûliúkisi
Süt Miktar Süt Miktar (L)

ûnek Says 25
(L)
1 5 20
2 10
15
3 15
10
4 20
5 25 5
0 ûnek Says
ÇÖZÜM 1 2 3 4 5
1
Tablodaki her satrdaki inek saysnn süt miktarna oran ’tir. ûnek says 2 katna çktýnda süt
5
miktar 2 katna, ayn úekilde inek says 5 katna çktýnda süt miktar 5 katna çkmaktadr. Bu iki
çokluk doýru orantldr. Doýru orantl bu çokluklara ait grafik orijinden geçer.
ÖRNEK
Taze sklmú meyve suyu satan bir büfeye ait veriler aúa-
ýdaki grafikte verilmiútir. Bu grafikteki çokluklarn orantl olup
Grafik: Meyve Suyu Satúlar
Kazanlan Para (Lira)
400
300
200
100
Meyve Suyu
0 50 100 150 200 Says
ÇÖZÜM
Grafikte satlan meyve suyu arttkça kazanlan parann da arttýn görüyoruz. Meyve suyu mik-
tar ile kazanlan para ayn oranda artmaktadr. Bu iki çokluk doýru orantldr. Doýru orantl bu
çokluklara ait grafik orijinden geçer.
131
ÖRNEK
2 L boya ile 24 m2 lik alan boyanabilmektedir. Boya miktar ile boya-

nan alan arasndaki iliúkiyi gösteren tablo ve grafik aúaýda verilmiútir.
Bu iki çokluýun orantl olup olmadýn belirleyelim. 15 L boya ile kaç
metrekare alan boyanabileceýini bulalm.
Tablo: Boya Miktar ile Boyanan Grafik: Boya Miktar ile Boyanan Alann ûliúkisi
Alann ûliúkisi
Boyanan Alan (m2)
Boya Miktar Boyanan 120
(Litre) Alan (m2)
96
2 24
4 48 72
6 72 48
8 96
24
10 120
Boya Miktar (Litre)
0 2 4 6 8 10
ÇÖZÜM
1
Tablodaki her satrdaki boya miktarnn boyanan alana oran ’dir. Boya miktar ile boyanan
12
alan ayn oranda artmaktadr. Bu iki çokluk doýru orantldr. Doýru orantl bu çokluklara ait grafik
orijinden geçer.
15 L boya ile kaç metrekare alan boyanacaýn bulalm.
1
15 L boya ile boyanabilecek alan x metrekare olsun. Boya miktarnn boyanan alana oran
12
1 15
olduýundan = olur.
12 x
1·x = 12·15 (Doýru orantda çapraz çarpm eúittir.)
x = 180 buluruz.
ALIýTIRMALAR

1) Sevim, her gün 50 soru çözmektedir. Tablo: Çözülen Soru
Sevim’in 5 günde kaç soru çözdüýünü bulunuz. Says
Çözülen soru saysyla zaman arasndaki Gün Soru Says
iliúkiyi gösteren yandaki tabloyu tamamlaynz. 1
Bu çokluklarn doýru orantl olup olmadýn 2
belirleyiniz. 3
4
5
132
2) Bir atlet her gün 2 saat antrenman yapmaktadr.
Bu atletin 4 günde kaç saat antrenman yaptýn bulunuz.
Antrenman süresiyle gün arasndaki iliúkiyi gösteren aúaýdaki
grafiýi tamamlaynz.
Bu çokluklarn doýru orantl olup olmadýn belirleyiniz.
Grafik: Antrenman Süresi
Antrenman Süresi (Saat)
0 Gün
1 2 3 4
Says
3) Saz kursuna giden Onur her hafta 2 türkü öýrenmektedir. Buna göre Onur’un kaç haftada
kaç türkü öýrenebileceýini gösteren aúaýdaki tabloyu tamamlaynz. Bu iki çokluýun doýru orantl
olup olmadýn belirleyiniz.
Tablo: Hafta Says ile Türkü Says Arasndaki ûliúki
Hafta Says 1 2 3 4 5
Türkü Says 2
4) Bir snfta öýrenci says kadar sra ve sandalye olduýuna

göre öýrenci says ile sra ve sandalye says arasnda nasl bir
iliúki vardr?
Bu çokluklarn doýru orantl olup olmadklarn belirleyiniz.
5) Her odasnda tek kiúilik 2 yatak olan bir oteldeki yatak say-
syla bu otelde konaklayacak insan says arasnda nasl bir iliúki
vardr?
Bu çokluklarn doýru orantl olup olmadklarn belirleyiniz.
133
Doāru Orantl ÿki Çokluk Arasndaki ÿliþkinin Tablo veya
Denklem Olarak ÿfade Edilmesi
SORU
“Doýru orantl çokluklar arasnda doýrusal iliúki var mdr? Bu iliúkileri tablo veya denklem
olarak ifade edebileceýiniz birer örnek veriniz.”
7A snf öýrencileri öýretmenin istediýine hangi tür örnekler vermiútir? Tartúnz.
ÖRNEK
Bir apartmanda bir üst kata çkabilmek için 16 basamakl

merdiven kullanlmaktadr.
Basamak says ile kat says arasndaki doýrusal iliúkiyi tab-
lo ve denklem ile ifade edelim.
ÇÖZÜM
Tablo: Basamak Says ile Kat Saysnn ûliúkisi

x kat saysn, y basamak saysn gös-
Kat says Basamak termek üzere bu iki çokluk arasndaki iliúki-
Doýrusal ûliúki
(x) Says (y) nin denklemi y = 16x olur.
1 1·16 16’nn 1 kat Doýru orantl bu çokluklar arasnda
2 2·16 16’nn 2 kat çarpmaya dayal bir iliúki vardr. Kat say-
snn basamak saysna oran 1 : 16 oldu-
3 3·16 16’nn 3 kat
ýundan kat says 1’in basamak says da
... ... ... 16’nn ayn say katdr. Kat says 3·1 = 3
x x·16 16’nn x kat olduýunda basamak says: 3·16 = 48 olur.
ÖRNEK
Bir evin slak zeminleri özdeú seramikler ile kaplanacaktr. 4 seramik ile 1 m2 alan kaplanabil-
mektedir. Seramik says ile kaplanacak alan arasndaki doýrusal iliúkiyi tablo ve denklem ile ifade
edelim.
ÇÖZÜM
Tablo: Seramik Says ile Alan Arasndaki ûliúki

Seramik Says (x) Alan (m2) y Doýrusal ûliúki x seramik saysn, y kaplanacak
1 1 alan göstermek üzere doýru orantl bu
4 ·4 4’ün ’ü
4 4 iki çokluk arasndaki iliúkinin denklemi
1 1 x
8 ·8 8’in ’ü y = olur.
4 4 4
Seramik saysnn alana oran 4 : 1
1 1
12 ·12 12’nin ’ü olduýundan seramik says 4’ün, alan
4 4
ise 1’in ayn say katdr. Seramik say-
... ... ...
s 2·4 = 8 olduýunda alan 2·1 = 2 m2
1 1
x ·x x’in ’ü olur.
4 4
134
ÖRNEK
1800 Watt gücünde bir elektrikli stc 1 saatte 40 kr’luk elektrik tüket-
mektedir. Zaman ile tüketilen elektrik miktar arasndaki doýrusal iliúkiyi tablo
ve denklem ile ifade edelim.
ÇÖZÜM
Tablo: Zaman ile Tüketilen Elektrik Arasndaki ûliúki
Zaman Tüketim Ücreti

Doýrusal ûliúki
x (Saat) y (Kuruú)
1 1·40 40’n 1 kat
2 2·40 40’n 2 kat
3 3·40 40’n 3 kat
... ... ...
x x·40 40’n x kat
x zaman (saat), y tüketilen elektriýe ödenen paray (kuruú) göstermek üzere bu doýru orantl iki
çokluk arasndaki doýrusal iliúkinin denklemi y = 40x’tir.
ÖRNEK
Bir halnn kalitesi 1 cm2 deki düýüm (ilmek) saysyla ölçülmektedir.

Düýüm says arttkça halnn kalitesi de artmaktadr.
Bünyan hallarnn 1 cm2 sinde ortalama 24 düýüm bulunmaktadr.
Düýüm says ile dokunan alan arasndaki doýrusal iliúkiyi tablo ve
denklem ile ifade edelim.
ÇÖZÜM
Tablo: Düýüm Says ile Dokunan Alan Arasndaki ûliúki
Dokunan Alan Düýüm Says
Doýrusal ûliúki
x (cm2) y
1 1·24 24’ün 1 kat
2 2·24 24’ün 2 kat
3 3·24 24’ün 3 kat
... ... ...
x x·24 24’ün x kat
x dokunan alan (cm2), y düýüm saysn göstermek üzere bu doýru orantl iki çokluk arasndaki
doýrusal iliúkinin denklemi y = 24x’tir.
135
ALIýTIRMALAR

1) Doýa yürüyüúüne katlan kadnlarn saysnn erkeklerin
5
saysna oran ’dr. Bu yürüyüúe 30 kadn katldýna göre kaç
6
erkek katlmútr? Bulunuz.
2) Bir kamyonla 8 ton karpuz taúnabildiýine göre ayn tür

kamyonlarla kaç ton karpuz taúnabileceýini gösteren aúaýdaki
tabloyu tamamlaynz.
Tablo: Kamyon Says ile Karpuz Miktarnn ûliúkisi
Kamyon Says Taúnan Karpuz Miktar
Doýrusal ûliúki
x y (ton)
1 8 8’in 1 kat
2
3
... ... ...
x
3) Göz polikliniýinde bir doktor günde 25 hasta muayene

etmektedir. x gün saysn ve y muayene olan hasta saysn gös-
termek üzere gün says ile muayene olan hasta says arasnda-
ki iliúkiyi denklem olarak ifade ediniz.
4) Bir otomobil 100 km’de 8 L benzin tüketmektedir. x km

cinsinden gidilen yolu ve y litre cinsinden tüketilen benzin miktar-
n göstermek üzere gidilen yol ile tüketilen benzin miktar arasn-
daki iliúkiyi denklem olarak ifade ediniz.
136
Doāru Orantl ÿki Çokluāa Ait Orant Sabiti
SORU
Doýru orantl iki çokluk arasndaki iliúkiyi gösteren bir tablo yapnz. Bu tablodaki her satr-
da yer alan bu çokluklarn orann bulunuz. Bu oranlar ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? Tartúnz.
Doāru Orant Sabitini Buluyorum

Bir okul kantininde 1 tost 2 liraya satlmaktadr. Tablo: Tost Satúndan Elde
Bu kantinde satlan tost says ile kazanlan para ara- Edilen Para
sndaki iliúkiyi gösteren yandaki tabloyu tamamlaynz. Kazanlan
Tost Says
Bu tabloya göre tost says ile kazanlan para arasn- Para (Lira)
da doýru orant olup olmadýn belirleyiniz. 1 2
Bu iki çokluk arasnda doýru orant varsa tablodan 5
yararlanarak her satrdaki tost saysnn kazanlan paraya 10
orann bulunuz. Bu oranlar sabit bir sayya eúit midir? Açk- 15
laynz. 20
Bulduýunuz oran her satrdaki iúlem için sabit bir sa- 25
yya eúitse bu sayy doýru orant sabiti olarak adlandrnz.
ÖRNEK
Doýru orantl iki çokluk arasndaki iliúkiyi gösteren tablo aúaýda verilmiútir. Bu tablodan yarar-
lanarak bu iki çokluýa ait orant sabitini belirleyelim.
Tablo: Fskiye Says ile Sulanacak Alann ûliúkisi
Fskiye Says Sulanacak Alan (m2)

1 12
2 24
3 36
4 48
5 60
6 72
ÇÖZÜM
Tablodan, fskiye says arttkça sulanacak alann da arttýn görürüz. Bu iki çokluk doýru oran-
tldr. Tablodan yararlanarak fskiye saysnn sulanacak alana orann bulalm.
1 , 2 1 , 3 1 , 4 1 , 5 1 , 6 1
= = = = =
12 24 12 36 12 48 12 60 12 72 12
1
Bu oranlarn sabit olduýunu görürüz. Öyleyse doýru orantl bu iki çokluýa ait orant sabiti ’ye
12
eúittir.
BILGI
Doýru orantl iki çokluktan birinin miktarn a, diýerinin miktarn da b ile gösterirsek k sabit
a
bir say olmak üzere = k ’dr.
b
k saysna doāru orant sabiti denir.
137
ÖRNEK
Doýru orantl iki çokluk arasndaki Grafik: Gidilen Yol ile Tüketilen Mazot Miktarnn
iliúkiyi gösteren doýru grafiýi yanda veril- ûliúkisi
miútir. Verilen grafiýi inceleyerek bu iki Gidilen Yol (km)
çokluýa ait orant sabitini belirleyelim. 500
400
300
200
100
Mazot Miktar
0 7 14 21 28 35 (Litre)
ÇÖZÜM
Grafikte noktalara karúlk gelen sral ikililer;

(0,0), (7,100), (14,200), (21,300), (28,400) ve (35,500)’dür. Bu sral ikililerin birinci bileúenleri
mazot miktarn, ikinci bileúenleri de gidilen yolu göstermektedir. Bu sral ikililerden yararlanarak
gidilen yolun tüketilen mazot miktarna orann bulalm.
100 , 200 100 , 300 100 , 400 100 , 500 100

= = = =
7 14 7 21 7 28 7 35 7
100
Bu oranlarn sabit olduýunu görürüz. Öyleyse doýru orantl bu iki çokluýa ait orant sabiti ’ye
7
eúittir.
ÖRNEK
Evlerine ait Mays 2015 ve Haziran 2015 su faturalarn inceleyen

Ahmet, mays ayna ait faturada 15 m3 su için 75 TL, haziran ayna ait
faturada ise 18 m3 su için 90 TL su bedeli ödeneceýini belirlemiútir.
Bu faturalara göre kullanlan su miktar ile ödenecek para doýru

orantl mdr? Bu iki çokluk doýru orantl ise bu iki çokluýa ait orant
sabitini belirleyelim.
ÇÖZÜM
Her iki faturadaki bilgilere göre kullanlan su miktarnn ödenen paraya orann bulalm.
15 1 , 18 1
= =
75 5 90 5
Bu oranlar eúit olduýundan bu iki çokluk doýru orantldr.
1
Bu oranlarn sabit olduýunu görürüz. Öyleyse doýru orantl bu iki çokluýa ait orant sabiti ’tir.
5
138
ALIýTIRMALAR

1) Doýru orantl iki çokluk arasndaki iliúkiyi gösteren tablo Tablo: Su Fiyatlar
yandaki gibidir. Bu iki çokluýa ait orant sabiti aúaýdakilerden han- Su Miktar Fiyat
gisidir? (mL) (Kuruú)
A) 2 B) 5 C) 10 D) 12 500 50
1000 100
1500 150
2000 200
2500 250
2) Doýru orantl iki çokluk arasndaki iliúkiyi gösteren Grafik: Zaman ûle Boyanan Alan
grafik yandaki gibidir. Bu iki çokluýa ait orant sabiti aúaýdaki- Arasndaki ûliúki
lerden hangisidir? Boyanan Alan (m2)
1 1 200
A) B)
20 25
150
1 1
C) D) 100
30 50
50
0 Gün
1 2 3 4
3)
Yukardaki pazar tezgâhnda verilen bilgilere göre patates miktar ile patatesin fiyat bir tabloda
gösterilirse bu çokluklara ait orant sabiti aúaýdakilerden hangisidir?
2 4
A) B) 1 C) D) 2
3 3
4) Basketbol maçlar her periyot 10 dk olmak üzere 4

periyot sürmektedir. Bu verilen bilgilere göre periyot says
ile maçn süresini gösteren grafik çizilirse bu çokluklara ait
orant sabiti aúaýdakilerden hangisidir?
1 1
A) B)
15 10
1 1
C) D)
8 4
139
ÿki Çokluāun Ters Orantl Olup Olmadān Belirleme
SORU
û çokluktan biri artarken diýeri ayn oranda azalyorsa ya da biri azalrken diýeri ayn oran-
ûki
da artyorsa bu çokluklarla ilgili neler söyleyebilirsiniz?
Özdeú iki musluktan biri yalnz baúna bir havuzu 12 saatte doldurursa bu iki musluk ayn
havuzu daha ksa bir sürede mi doldurur?
Bir araç hzn artrrsa gideceýi yere daha önce mi varr?
Bir evi bir usta yalnz baúna 5 günde boyayabilmektedir. Bu ustaya ayn nitelikte 2 usta
daha katlrsa evin boyanma süresi ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
Evimize Is Yaltm Yaptryoruz

Evinizin dú cephesine s yaltm (mantolama) yaplacaktr. Is yaltm için 36 paket
yaltm malzemesi alnmútr.
Alnan yaltm malzemeleri 4 yaltm ustasna eúit ola-
Her Ustaya
rak paylaútrlmútr. Bu durumda her ustaya kaç paket düúer? Usta Says Düúen Paket
Alnan malzemeler 6 ustaya eúit olarak paylaútrlrsa Says
her ustaya kaç paket düúer? 2
Yandaki tabloyu tamamlaynz. 3
Tabloyu inceleyiniz. Usta says ile her ustaya düúen 4
paket says arasnda nasl bir iliúki vardr? Açklaynz. 6
Tablodaki her bir satr için usta says ile her ustaya 9
düúen paket saysnn çarpmn bulunuz.
Bulduýunuz çarpmlar ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
Her satrdaki çarpmlar eúit midir?
Usta says ile her ustaya düúen paket saysn karúlaútrnz. Bu çokluklardan biri
artarken diýeri ayn oranda azalyor mu? Açklaynz.
ÖRNEK
Traktör says ile bir tarlann sürülme süresinin ters orantl

olup olmadýn belirleyelim.
Bir traktör bir tarlay 48 saatte sürüyorsa ayn nitelikte 8 trak-
törün ayn tarlay kaç saatte süreceýini bulalm.
ÇÖZÜM
Traktör says ile tarlann sürülme süresini tabloda gösterelim.

Tablo: Traktör Says ile Süre Arasndaki ûliúki
Traktör Says 1 2 3 4
Süre (Saat) 48 24 16 12
Traktör says arttkça tarlann sürülme süresi azalmaktadr. Buna göre bu iki çokluk ters orant-
ldr.
Traktör says ile tarlann sürülmesi için gerekli sürenin çarpm 1·48, 2·24, 3·16, 4·12 olur.
Her çarpmda 48 sabit saysn buluruz.
8 traktörün tarlay sürmesi için geçen süreyi x ile gösterirsek 8x = 48 olur.
Öyleyse 8x = 48
x = 6 saat buluruz.
140
BILGI
ûki çokluktan biri artarken diýeri azalyorsa ya da biri azalrken diýeri artyorsa bu çokluklar
ters orantldr. Ters orantl iki çokluktan birinin miktarn a, diýerinin miktarn b ile gösterirsek
k sabit bir say olmak üzere a·b = k eúitliýi elde edilir.
ÖRNEK
Uúak’taki bir tarhana üreticisi tarhanay 500 gramlk

torbalarda satyor. Bir torbas 9 TL’den 60 torba satú ya-
pyor. Ayn miktar tarhanay 750 gramlk torbalarda satt-
ýnda ayn paray kazanmas için 750 gramlk bir torba
tarhanay kaç liraya satmaldr?
ÇÖZÜM
Problemde verilenleri tabloda gösterelim.
Torbann Aýrlý Bir Torba Tarhana

Torba Says
(Gram) Fiyat (Lira)
500 60 9
750 x y
Satlan tarhana miktar sabit olduýundan kullanlan torbalarn hacmi arttýnda satlan torba sa-
ys azalr. Torbann hacmi ile torba says ters orantldr. Ters orantl çokluklarn çarpm sabit
olduýundan 500·60 = 750·x olur.
500·60
x= x = 40 buluruz.
750
40 tane 750 gramlk torbaya ihtiyaç vardr.

Ayn kazancn elde edilmesi için torba says azaldýnda torbann satú fiyatnn artmas gerekir.
Torba says ile bir torba tarhana fiyat ters orantldr. Ters orantl çokluklarn çarpm sabit olduýun-
dan 60·9 = 40·y olur.
60·9
y= = 13, 5 buluruz.
40
UYARI
Ters orantl çokluklarn çarpmnn sabit olduýuna dikkat ediniz.
141
ÖRNEK
Bir otomobil ykama servisine ait veriler aúaýdaki tabloda

verilmiútir. Bu çokluklarn birbiriyle oluúturduýu oranty belirle-
yelim.
Tablo: Bir Otomobilin Ykanma Süresi ile
Ykayan Kiúi Says Arasndaki ûliúki
Süre (Dakika) Ykayan Kiúi Says

36 1
18 2
12 3
9 4
ÇÖZÜM
Tablodaki her satrdaki ykama süresi ile ykayan kiúi saysnn çarpm 36·1, 18·2, 12·3, 9·4
olur.
Her çarpmda 36 sabit saysn buluruz. Otomobili ykayan kiúi says arttkça otomobilin ykanma
süresi ayn oranda azalmaktadr. Bu iki çokluk ters orantldr.
ÖRNEK
Mine, snftaki arkadaúlarna daýtmak üzere 96 tane el iúi kâýd

almútr. Mine, kâýtlar önce iki arkadaúna paylaútrarak bu arkadaú-
larndan her birine kaç kâýt daýtacaýn hesaplamútr.
Daha sonra bu iúlemleri öýrenci saysn artrarak devam ettirmiú
ve aúaýdaki tabloyu oluúturmuútur. Bu tabloyu kullanarak öýrenci
says ile her öýrenciye daýtlan kâýt says arasndaki oranty be-
lirleyelim.
Tablo: Öýrenci Says ile Daýtlan Kâýt
Arasndaki ûliúki
Her Öýrenciye Daýtlan
Öýrenci Says
Kâýt Says
2 48
3 32
4 24
6 16
24 4
ÇÖZÜM
Tablodaki her satrdaki öýrenci says ile her öýrenciye daýtlan kâýt saysnn çarpm
2·48, 3·32, 4·24, 6·16, 24·4 olur.
Her çarpmda 96 sabit saysn buluruz. Öýrenci says arttkça her öýrenciye daýtlan kâýt sa-
ys ayn oranda azalmaktadr. Bu iki çokluk ters orantldr.
142
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki noktal yerlere doýru say veya ifadeleri yaznz.
Bir su deposunun farkl sayda musluk kullanlarak kaç dakikada

doldurulduýunu gösteren tablo aúaýda verilmiútir.
Tablo: Musluk Says ile Dolum Süresi Arasndaki ûliúki
Musluk Says 1 2 3 4 5
Dolum Süresi
60 30 20 15 12
(Dakika)
1, 2, 3 ve 4. sorular yukardaki tabloya göre cevaplaynz.
1) Musluk says ile deponun dolum süresi .............. orantldr.
2) Musluk says artrldýnda deponun dolum süresi ............. .
3) Musluk says azaltldýnda deponun dolum süresi ............. .
4) Her sütundaki musluk says ile dolum süresinin çarpm ............. eúittir.
B) Aúaýdaki ifadelerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
Bir iúin yaplú süresi ile iúçi says arasndaki iliúkiyi gösteren Tablo: ûúçi Says ile Gün
tablo yanda verilmiútir. Arasndaki ûliúki
ûúçi Says Süre (Gün)
1 30
2 15
3 10
1, 2 ve 3. sorular bu tabloya göre cevaplaynz.
5 a
1) ûúçi says ile gün ters orantl çokluklardr.
2) a = 6’dr.
3) ûúçi says arttýnda gün says ayn oranda artar.
4) Bir aracn hz ile aracn gittiýi yolun süresi ters orantldr.
5) Bir aracn gittiýi yol arttkça deposunda kalan yakt miktar artar.
6) ûú makineleri kullanlarak yaplan bir iúte iú makinesi says arttkça iúin yaplma süresi
azalr.
143
Orant Problemleri
SORU
Solmaz teyze sütlaç yaparken 1,5 çay bardaý pirinç için 1 L süt
kullanmútr. 3 çay bardaý pirinç kullanrsa kaç litre süt kullanmal-
dr?
1
Kabak tatls yapmak için kg kabak için 1 kase toz úeker
2
kullanlrsa 1 kg kabak için kaç kase toz úeker kullanlmaldr?
Bir hal dokuma atölyesindeki 4 iúçi bir haly 12 günde

dokuyor. Ayn haly, ayn hzla çalúan 6 iúçi kaç günde
dokur?
Bir havuzu 1 musluk 20 saatte doldurursa ayn nitelikte

4 musluk bu havuzu kaç saatte doldurur?
Yukardaki sorulardan hangisi ya da hangileri doýru
veya ters orant problemlerine örnektir? Siz de orant prob-
lemlerine örnekler veriniz.
Ölçek Problemleri
Yeryüzünün bir parçasnn gökyüzünden kuúbakú görünü-
münün matematiksel yöntemlerle küçültülerek ve üzerine özel
iúaretler konarak bir düzlem üzerine çizilmiú úekline harita denir.
Yaplan bir çizimin harita özelliýini gösterebilmesi için çizimin
belirli bir ölçek dahilinde yaplmas gerekir. Haritalarda küçültme
oranna ölçek denir. Ölçek, harita üzerindeki iki nokta arasndaki
mesafenin, o iki noktann arasndaki gerçek mesafeye orandr.
Her haritann mutlaka bir ölçeýi vardr. Haritalarn alt köúelerinde hangi ölçekte yapldklarn
gösteren iúaretler vardr. (1 : 1 000 000 – 1 : 500 000 – 1 : 250 000 – 1 : 100 000 vb)
Bir haritada bir ölçeýin paydasnda yer alan say ne kadar büyük olursa haritann ölçeýi o kadar
küçük olur.
Haritadaki Uzaklk
Ölçek = ————————— eúitliýi kullanlarak ölçek problemleri çözülür.
Gerçek Uzaklk
144
ÖRNEK
Ankara ile Eskiúehir arasndaki uzaklk 320 km’dir. Bu

úehirler arasndaki uzaklk 1 : 1 000 000 ölçekli bir haritada
kaç santimetredir?
ÇÖZÜM
Haritadaki uzaklk x km olsun.

Haritadaki Uzaklk
Ölçek = —————————
Gerçek Uzaklk
1 x
=
1000000 320
320
x= = 0, 00032
1000000
1 km = 1000 m ve 1 m = 100 cm olduýundan
1 km = (1000 ·100) cm = 100 000 cm’dir.
Öyleyse x = 0,00032 km = (0,00032)·100000 cm = 32 cm
NOT
1 km = 1000 m ve 1 m = 100 cm olduýunu hatrlaynz.
ÖRNEK
Antalya’nn ilçeleri Alanya ile Gazipaúa arasndaki uzaklk

1 : 500 000 ölçekli bir haritada 9 cm’dir. Buna göre bu ilçeleri-
miz arasndaki gerçek uzaklk kaç kilometredir?
ÇÖZÜM
Alanya ile Gazipaúa arasndaki gerçek uzaklk x santimetre olsun.
1 9
=
500000 x
x = 500000·9 = 4 500 000

1 km = 100 000 cm olduýundan 4 500 000 cm = (4500000 : 100000) km = 45 km’dir.
ÖRNEK
1
Bir evin önden görünüúünü çizecek bir mimar yüksekliýi 8 m olan bu evi orannda küçülterek
10
çizerse evin yüksekliýini kaç santimetre olarak çizer?
ÇÖZÜM
Çizimdeki evin yüksekliýi x cm olsun.

1 x 8
= x= = 0, 8 m = (0, 8) ·100 cm = 80 cm olur.
10 8 10
145
ÖRNEK
Çanakkale ile ûzmir ara-

sndaki uzaklk deniz yolu
kullanldýnda 140 km’dir.
Bu iki úehir arasndaki uzak-
lk 1 : 700 000 ölçekli bir ha-
ritada kaç santimetredir?
ÇÖZÜM
Haritadaki uzaklk x km olsun.

1 x 140
= x= = 0, 0002
700000 140 700000
1 km = 100 000 cm olduýundan 0,0002 km = (0,0002·100000) cm

= 20 cm’dir.
ÖRNEK
Kz Kulesi ûstanbul’un simgelerinden olan ve

denizin ortasnda bulunan bir kuledir. Yüksekliýi
yaklaúk 55 m’dir.
Bir ressam Kz Kulesi’ni belli bir oranda küçül-
terek çizmiútir. Ressamn çizdiýi resimdeki Kz Ku-
lesinin yüksekliýi 55 cm olduýuna göre ressamn
resmi hangi oranda küçülttüýünü bulalm.
ÇÖZÜM
1
Ressam resmi orannda küçültmüú olsun.
x
55 m = 55·100 cm = 5500 cm
1 Resimdeki yükseklik 1 55 5500

= ————————— = x= = 100
x Gerçek yükseklik x 5500 55
1
Öyleyse ressam, resmi orannda küçültmüútür.
100
Haritadaki Alan ile Ölçek Arasndaki ÿliþki
BILGI
Bir haritadaki bir bölgenin alannn gerçek alana oran bu haritann ölçeýinin karesine eúittir.
Haritadaki Alan
(Ölçek)2 = ———————
Gerçek Alan
146
ÖRNEK
Yalova’nn yüzölçümü yaklaúk 850 km2 dir. 1 : 50 000 ölçekli bir haritada
85 250= 0,34
bu ilimizin alan kaç metrekaredir? Hesap makinesi kullanarak bulalm.
ÇÖZÜM
Haritadaki alan x metrekare olsun.

Haritadaki Alan
(Ölçek)2 = ———————
Gerçek Alan
1 km2 = 1 000 000 m2 olduýundan 850 km2 = 850 000 000 m2 dir.
2
d n =
1 x
50000 850000000
1 x 850000000
= x= = 0, 34
2500000000 850000000 2500000000
Karþm Problemleri
ÖRNEK
1 L nar suyu - su karúmnda 0,25 L su bulunmaktadr. Buna göre

200 mL nar suyu - su karúmnda kaç mililitre su vardr?
ÇÖZÜM
200 mL’lik karúmdaki su miktar x mililitre olsun. 1 L’lik ve 200 mL’lik karúmlardaki su oran
deýiúmez. Bu karúmlardaki nar suyu miktar arttkça su miktar da artacaýndan bu çokluklar doýru
orantldr.
1 L = 1000 mL 0,25 L = 0,25 x 1000 mL = 250 mL
1 L’lik karúm miktarnn 200 mL’lik karúm miktarna oran 1 L’lik karúmdaki su miktarnn
200 mL’lik karúmdaki su miktarna oran eúit olacaktr.
1000 mL 250 mL 200·250

= x= = 50
200 mL x mL 1000
147
ÖRNEK
Mahir Usta mavi, yeúil ve beyaz renkli boyalar karútrarak 4,8 L’lik bir karúm yapmútr. Bu ka-
3
rúmdaki mavi boya miktarnn yeúil boya miktarna oran ve beyaz boya miktar 80 cL’dir. Buna
2
göre bu karúmda kaç cL mavi boya kullanlmútr?
ÇÖZÜM
1 L = 100 cL olduýundan 4,8 L = (4,8 x 100) cL = 480 cL’dir.

Toplam 480 cL karúmn 80 cL’si beyaz boya olduýundan mavi ve yeúil boya miktar
480 – 80 = 400 cL’dir.
3
Mavi boya miktarnn yeúil boya miktarna oran olduýundan mavi boya miktarn 3k alrsak
2
yeúil boya miktar 2k olur.
Öyleyse 3k + 2k = 400 denklemini elde ederiz. Bu denklemi çözelim:
3k + 2k = 400
5k = 400
k = 80 olur.
Mavi boya miktar 3k = 3·80 = 240 cL buluruz.
ÖRNEK
2 L limonata hazrlayan Esma, 80 cL limon suyu ve 120 cL su

kullanmútr. Esma, ayn limon suyu - su orann kullanarak 500 cL
limonata hazrlarsa kaç santilitre su kullanmaldr?
ÇÖZÜM
2 L = 200 cL
500 cL limonatadaki su miktar x cL olsun.
Bu karúmlardaki limon suyu miktar arttkça su miktar da artacaýndan bu çokluklar doýru oran-
tldr.
Karúmlardaki limon suyu miktarnn oran ile su miktarnn oran eúittir. Buna göre
200 cL 120 cL 500·120

= x= = 300
500 cL x cL 200
148
ÿndirim ve Artþ Problemleri
ÖRNEK
Bir maýaza her ürüne ayn oranda indirim yapmaktadr. Fiyat

120 TL olan bir ayakkab 90 TL’ye satldýna göre fiyat 60 TL olan
bir pantolon kaç liraya satlr?
ÇÖZÜM
Her iki üründe de ayn indirim uygulandýndan ayakkablarn fiyatlar oran ile pantolonlarn fi-
yatlar oran eúittir.
Pantolonun indirimli fiyat x lira olsun.
120 TL 60 TL 90·60
Buna göre = x= = 45 olur.
90 TL x TL 120
ÖRNEK
Emekli maaúlarna ylda iki kez (ocak ve temmuz aylar) son maaú
üzerinden ayn oranda zam yaplmaktadr. Maaú 1800 TL olan bir emek-
linin maaú 90 TL artmútr. Buna göre maaú 1600 TL olan bir emekli va-
tandaún maaú kaç lira olur?
ÇÖZÜM
Her emeklinin maaúna ayn oranda zam yaplacaýndan 1800 TL maaú alan bir emeklinin maa-
únn zam miktarna oran ile 1600 TL maaú alan bir emeklinin maaúnn zam miktarna oran eúittir.
Maaú 1600 TL olan emekli vatandaún maaúna x TL zam yaplsn.
1800 TL 1600 TL 1600·90

Buna göre = x= = 80
90 TL x TL 1800
Zaml maaú 1600 + 80 = 1680 TL olur.
ÖRNEK
Her yln sonunda Maliye Bakanlýnca belirlenen yeniden

deýerleme oranna göre resmi vergi ve harçlara artú uygulanr.
1
Kasm 2014 tarihinde belirlenen artú oran yaklaúk ’dur.
10
Buna göre bir arsas için 320 TL emlak vergisi ödeyen bir vatan-
daú belirlenen artú oranna göre bu arsa için yaklaúk kaç lira
emlak vergisi öder?
ÇÖZÜM
1
320 TL’nin ’unu bulalm.
10
1 320
320· = = 32 Öyleyse yaklaúk 32 TL artú olacaktr.
10 10
Buna göre emlak vergisi için yaklaúk 320 + 32 = 352 TL ödenecektir.
149
ÖRNEK
Trafik cezalar tebliý tarihinden sonraki 15 gün içinde öden-

diýinde ayn oranda indirim uygulanmaktadr. Araçta telefonla
konuúma cezas alan bir sürücüye 15 gün içinde ödediýinden
88 TL ceza için 22 TL indirim yaplmútr. Araç tescil belgesi
(ruhsat) ve plaka olmadan araç kullanma cezas alan bir sürücü
800 TL olan cezay 15 gün içinde öderse kaç lira ödeyecektir?
ÇÖZÜM
Her ceza miktarna ayn oranda indirim yaplacaýndan cezalarn oran ile indirimlerin oran eúittir.
800 TL’lik cezaya x lira indirim yaplsn.
88 22 800·22
Buna göre = x= = 200
800 x 88
200 TL indirim yaplacaýndan 800 – 200 = 600 TL ödenecektir.

88 TL’ye 22 TL indirim yaplrsa
800 TL’ye x TL indirim yaplr.

Doýru orant olduýundan çaprazdaki terimlerin çarpm eúittir.
88·x = 800·22
800·22
x= = 200
88
200 TL indirim yaplacaýndan 800 – 200 = 600 TL ödenecektir.
ÖRNEK
Beyaz eúya satlan bir maýazada iki ürün alanlara fiyat az

1
olan ürün için bu ürünün fiyatnn ’i kadar indirim yaplmakta-
5
dr. Bu maýazadan fiyat 1250 TL olan buzdolab ve 800 TL
olan televizyon alan biri kaç lira öder?
ÇÖZÜM
Fiyat az olan ürüne indirim uygulanacaýndan indirim televizyon için uygulanacaktr. Öyleyse
1
800’ün ’ini bulalm.
5
1 800
800· = = 160
5 5
Televizyon için ödenecek para 800 – 160 = 640 TL’dir.

Buna göre buzdolab ve televizyon için ödenecek para 1250 + 640 = 1890 TL’dir.
150
Ters Orantyla ÿlgili Problemler
ÖRNEK
Kuruyemiú satan bir dükkân sahibi mahalledeki çocuklara kese kâýd yapmay öýretmiútir. Ço-
cuklara yaptklar kese kâýtlar için kuruyemiú ikram etmektedir.
1 çocuk 30 kese kâýdn 60 dakikada yapmaktadr. Buna göre ayn hzla çalúan 6 çocuk ayn
sayda kese kâýdn kaç dakikada yapar?
ÇÖZÜM
Çocuk says arttkça kese kâýdnn yaplma süresi azalacaý için ters orant vardr. 6 çocuk 30
kese kâýdn x dakikada yapsn.
1 çocuk 60 dk’da yaparsa
6 çocuk x dk’da yapar.
Ters orantl çokluklarn çarpm sabit olduýundan

1·60 = 6·x x = 10 olur.
ÖRNEK
Karla kapl iki úeritli bir yolun 40 km’lik ksmn 1 kar kürüme
arac 4 saatte temizlemektedir. Buna göre ayn nitelikte 2 kar
kürüme arac ayn yolu kaç saatte temizler?
ÇÖZÜM
Araç says arttkça yolun temizlenme süresi azalacaý için ters orant vardr. 2 araç 40 km’lik yolu
x saatte temizlesin.
1 araç 4 saatte temizlerse
2 araç x saatte temizler.

1·4 = 2·x x = 2 olur.
ÖRNEK
Bir su tankeri bir tarlay 210 dk’da sulayabilmektedir. Buna göre ayn nitelikte kaç su tankeri bu
tarlay 70 dk’da sular?
ÇÖZÜM
Su tankeri says arttkça tarla daha ksa sürede sulanabileceýi için ters orant vardr. Tarlay
70 dk’da sulayan su tankeri says x olsun.
1 tanker 210 dk’da sularsa
x tanker 70 dk’da sular.
1·210 = x·70 x = 3 olur.
151
ALIýTIRMALAR
1) ûstanbul ile Gebze aras 45 km’dir. Bu uzaklk 1 : 500 000

ölçekli bir haritada kaç santimetredir?
A) 9 B) 10 C) 12 D) 15
1
2) ûstanbul Boýaz’nn uzunluýu yaklaúk 30 km’dir.
50 000
orannda küçültülerek çizilmiú bir resimde bu uzunluk kaç santi-
metredir?
A) 50 B) 55 C) 60 D) 65
3)
Bayburt’un yüzölçümü yaklaúk 4000 km2 dir. 1 : 100 000 ölçekli bir haritada bu ilimizin alan
kaç metrekaredir?
A) 0,3 B) 0,4 C) 0,6 D) 0,8
4) Ayten Teyze, tarhana hazrlarken 1600 gr una 400 g süzme

yoýurt katmaktadr. Buna göre 10 kg un kullanrsa kaç gram süzme
yoýurt kullanr?
A) 2150 B) 2250 C) 2400 D) 2500
152
5) Kznn odasn pembe renge boyamak isteyen Rfat
Bey krmz ve beyaz renkli boyalar ile bir karúm yapmútr.
Bu karúmda krmz boya miktarnn beyaz boya miktarna

3
oran ’tir. Rfat Bey 8 L boya hazrladýna göre beyaz boya
5
miktar krmz boya miktarndan kaç litre fazladr?
A) 2 B) 3
C) 4 D) 5
B) Aúaýdaki ifadelerin yanndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) Bir maýazada ayn üründen 2 tane alanlara ikinci

1
ürün için orannda indirim uygulanmaktadr. Fiyat 20 TL olan
2
kemerlerden 2 tane olan biri bu kemerler için 30 TL öder.
2) Bir iúyeri çalúanlarnn maaún ayn oranda artrmaktadr. Maaú 3200 TL olan bir çal-
úann maaú 3680 TL olduýuna göre maaú 2900 TL olan bir çalúann maaú 3350 TL olur.
3) 2016 ylnda uluslararas standartlarda yaplan araç

muayene ücreti otomobiller için yaklaúk 191 TL’dir. Araç mua-
yene tarihi içinde araçlarn muayene ettirmeyen sürücüler her
1
ay için araç muayene bedelinin ’si orannda gecikme bedeli
20
ödemektedir. Buna göre otomobilinin muayenesini 2 ay gecikti-
ren bir araç sahibi 19,1 TL gecikme bedeli öder.
4) Bir kursa kayt yaptracak öýrenciler kursa kayt yaptrmadan önce girdikleri snav
sonucuna göre indirim kazanmaktadr. Bu snav sonucunda bu snava katlan bir öýrenci kurs üc-
1
retinin ’ü orannda indirim kazanmútr. Kurs ücreti 840 TL olduýuna göre bu öýrenci kurs ücreti
4
için 650 TL ödeyecektir.
5) Bir usta 15 m2 duvar 36 dakikada örerse ayn nitelikte 3 usta ayn duvar 12 dakikada
örer.
6) Bir araç belli bir yolu saatte 90 km hzla 6 saatte gitmektedir. Buna göre bu araç ayn
yolu saatte 120 km hzla 8 saatte gider.
153
YÜZDELER
Bir Çokluāun Belirli Bir Yüzdesine Karþlk Gelen Miktarn veya
Belirli Bir Yüzdesi Verilen Çokluāun Bulunmas
SORU
Yüzde günlük yaúantmzda çok sk kullandýmz kavramdr.

Bir öýrenci özel bir üniversitenin bilgisayar bölümünü %50
burslu olarak kazanmútr. Bu öýrenci yllk harç bedelinin ne kada-
rn öder?
Fiyat 3,60 TL olan mazota %1 zam yaplrsa mazotun fiyat kaç

lira olur?
Bir maýazada ayn üründen 2 tane alndýnda ikinci ürüne %50

indirim uygulanmaktadr. Fiyat 40 lira olan kazaklardan birer tane
alan ve indirimden yararlanan iki arkadaú bir kazaý kaç liraya al-
mú olur?
ÖRNEK
Aúaýda baz saylarn belirli yüzdeleri hesaplanmútr. ûnceleyiniz.
b a·b
• a saysnn %b’si $ a· =
100 100
0, 5 120
• 240 saysnn %0,5’i $ 240· = = 1, 2
100 100
8 1200
• 150 saysnn %8’i $ 150· = = 12
100 100
25 1000 1
• 40 saysnn %25’i $ 40· = = 10 (Bir saynn %25’i o saynn ’üne eúittir.)
100 100 4
50 1500
• 30 saysnn %50’si $ 30· = = 15 (Bir saynn %50’si o saynn yarsna eúittir.)
100 100
105 6300
• 60 saysnn %105 $ 60· = = 63
100 100
120 1800
• 15 saysnn %120’si $ 15· = = 18
100 100
200
• 25 saysnn %200’ü $ 25· = 25·2 = 50 (Bir saynn %200’ü o saynn 2 katna eúittir.)
100
154
ÖRNEK
300 saysnn %25’ini bulalm.
ÇÖZÜM
25 7500
300· = = 75 Öyleyse 300 saysnn %25’i, 75’tir.
100 100
ÖRNEK
200 saysnn %0,5’ini bulalm.
0, 5 200· (0, 5) 100

1) 200· = = =1
100 100 100
2) Bir saynn % 0,5’i, o saynn %1’inin yarsdr.

1 200
200 saysnn %1’i, 200· = = 2 olduýundan %0,5’i, 2 ÷ 2 = 1 olur.
100 100
ÖRNEK
Aúaýdaki sorular çözelim.

a) 60 saysnn %105’i kaçtr?
b) Hangi bir saynn %40’, 28’dir?
c) Hangi bir saynn %0,4’ü 15’tir?
d) 20 saysnn %150’si hangi saynn %0,5’ine eúittir?
ÇÖZÜM
105 60·105 6300

a) 60· = = = 63 Öyleyse 60 saysnn %105’i, 63’tür.
100 100 100
b) Bulacaýmz say a olsun.

40 28·100 2800
a· = 28 olmaldr. a = = = 70
100 40 40
c) Bulacaýmz say b olsun.

0, 4 (0, 4) ·10 4 15·1000 15000
b· = 15 b· = 15 b· = 15 b= = = 3750
100 100·10 1000 4 4
d) Bulacaýmz say t olsun. 20 saysnn %150’sini t saysnn %0,5’ine eúitleyelim.

150 0, 5 3000 (0, 5) ·10 5 30·1000 30000
20· = t· = t· 30 = t· t= = = 6000
100 100 100 100·10 1000 5 5
155
ÖRNEK
%15
40 TL indirim
Fiyat 40 TL olan bir pantolona %15 indirim uygulanmaktadr. Bu pantolon-
dan 1 tane alan biri kaç lira öder?
ÇÖZÜM

15 600
40· = = 6 Öyleyse bu ürüne 6 TL indirim uygulanacaktr.
100 100
Buna göre bu ürüne ödenecek para 40 – 6 = 34 TL’dir.
ÖRNEK
Benzin fiyatlarna %2 indirim yaplrsa 1 L’si 5 TL olan benzinin

fiyat kaç TL olur?
ÇÖZÜM
5 saysnn %2’sini bulalm.

2 10 1
5· = = = 0, 1 Öyleyse 0,1 TL indirim yaplr.
100 100 10
Buna göre 1 L benzinin indirimli fiyat 5 – 0,1 = 4,9 TL olur.
ÖRNEK
Emekli ikramiyesi alan Murat Bey yatrm amaçl bir arsa

almútr. Murat Bey bu arsay 6 yl sonra %115 kârla satmútr.
Satú sonras 69 000 TL kâr ettiýine göre Murat Bey bu arsay
kaç liraya almútr?
ÇÖZÜM
Arsann fiyat x TL olsun. x’in %115’ini 69 000’e eúitleyelim.
115 69000·100
x· = 69000 x= = 60000
100 115
%115 kâr ifadesi 100 liralk bir arsada 115 lira kâr elde etmek demektir.
100 TL’de 115 TL kâr
x TL’de 69 000 TL kâr

100·69000
115·x = 100·69000 x= = 60000
115
156
ÖRNEK
Bir ev 750 TL indirimle satlmútr. Bu satúta %0,3 indirim

yapldýna göre bu evin indirimsiz fiyatn bulalm.
ÇÖZÜM
Evin fiyat x TL olsun. x’in %0,3’ünü 750’ye eúitleyelim.
0, 3 (0, 3) ·10 3 750·1000

x· = 750 x· = 750 x· = 750 x= = 250 000
100 100·10 1000 3
ÖRNEK
Fadime nine aúure aynda hazrladý 80 kase aúurenin

%55’ini komúularna daýtacaktr. Fadime ninenin kaç
kase aúure daýtacaýn tahmin edelim. Tahminimizi 80
saysnn %55’i ile karúlaútralm.
ÇÖZÜM
80 saysnn %50’si bu saynn yarsna yani 40’a eúittir. 80 saysnn %55’ini bulacaýmz için
yarnn biraz fazlasn söyleyebiliriz. 80’in %55’i tahminen 45’tir, diyebiliriz.
55 4400
80· = = 44 ’tür. Tahminimiz gerçek deýerden 1 (45 – 44 = 1) fazladr.
100 100
ÖRNEK
Ayn snftaki iki öýrenciden Esma 90 soru, Merve ise Esma’nn çözdüýü soru saysnn %210’u
kadar soru çözmüútür. Merve’nin kaç soru çözdüýünü tahmin edelim. Tahminimizi 90 saysnn
%210’u ile karúlaútralm.
ÇÖZÜM
90 saysnn %200’ü bu saynn iki katna yani 2·90 = 180’e eúittir. 90 saysnn %210’u tahminen
190’dr, diyebiliriz.
90 saysnn %210’unu bulalm.
210 18900
90· = = 189 ’dur. Tahminimiz gerçek deýerden 1 (190 – 189 = 1) fazladr.
100 100
157
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki sorular yan taraftaki doýru sonuçlarla eúleútiriniz.
1) 80 saysnn %15’i kaçtr? a. 16
2) 50 saysnn %22’si kaçtr? b. 11
3) Hangi saynn %25’i 4’e eúittir? c. 12
4) Ürünlerine % 30 indirim uygulayan bir maýazada ç. 50

bir ürün için 15 TL indirim yaplmútr. Bu ürünün d. 70
indirimsiz fiyat kaç liradr?
1) Metrekaresi 40 TL olan bir arsa %125 deýer kazanrsa metrekare fiyat 50 TL olur.
2) Fiyat 185 000 TL olan bir evin satúnda %0,7 TL indirim yaplmútr. Buna göre bu sa-
túta 1295 TL indirim yaplmútr.
3) Edip ile Burak ihtiyaçlar olan birer spor ayakkabs alacaktr.

Bir maýazada ayn üründen 2 tane alndýnda ikinci ürüne %50 indirim
uygulanmaktadr. Bu maýazadan tanesi 60 TL olan ayakkablardan 2 tane
alan Edip ve Burak 50’úer TL ödemiúlerdir.
C) Aúaýdaki sorularda istenenleri yapnz.
4) 60 saysnn %45’ini tahmin ediniz. Tahmininizle 60’n %45’ini karúlaútrnz.
5) 80 saysnn %105’ini tahmin ediniz. Tahmininizle 80’in %105’ini karúlaútrnz.
158
Bir Çokluāun Diāer Bir Çokluāun Yüzdesi OIarak Hesaplanmas
SORU
Harun dedenin en küçük torunu Yaren 9 aylktr. Harun

dede 60 yaúnda olduýuna göre Yaren’in yaú Harun dede-
nin yaúnn % kaçdr?
30 ay sonra Yaren’in yaú Harun dedenin yaúnn %
kaçna eúit olur? Bu yüzde ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
Tartúnz.
ÖRNEK
Aúaýdaki sorular çözelim.

a) 24 says 96’nn % kaçdr? b) 33 says 165’in % kaçdr?
c) 75 says 25 000’in % kaçdr? ç) 15 says 12’nin % kaçdr?
ÇÖZÜM
a) 96 saysnn %a’s 24 olsun. b) 165 saysnn %b’si 33 olsun.

1 1
a 100· 24 100 b 100· 33 100
96· = 24 a = = = 25 165· = 33 b = = = 20
100 4 96 4 100 5 165 5
Soruyu farkl bir yolla çözelim: Soruyu farkl bir yolla çözelim:
24 saysn 96’ya oranlarsak 24’ün 96’nn 33 saysn 165’e oranlarsak 33’ün 165’in
% kaç olduýunu bulabiliriz. % kaç olduýunu bulabiliriz.
24 1 1·25 25 33 1 1·20 20
= = = = = =
96 4 4·25 100 165 5 5·20 100
Öyleyse 24 says 96’nn %25’ine eúittir. Öyleyse 33 says 165’in %20’sine eúittir.
c) 25 000 saysnn %c’si 75 olsun. ç) 12 saysnn %x’i 15 olsun.
c 100·75 7500 3 x 15·100 1500

25000· = 75 c = = = = 0, 3 12· = 15 x = = = 125
100 25000 25000 10 100 12 12
Soruyu farkl bir yolla çözelim: Soruyu farkl bir yolla çözelim:
75 saysnn 25 000’e orann bulalm. 15 saysnn 12’ye orann bulalm.
3 75 3 3 : 10 0, 3 15 5 5·25 125
= = = = = =
25000 1000 1000 : 10 100 12 4 4·25 100
1000
Öyleyse 75 says 25 000 saysnn %0,3’ü Öyleyse 15 says 12’nin %125’ine eúittir.
yani binde 3’üne eúittir.
159
ÖRNEK
Bir snftaki 25 öýrenciden 12’si erkektir. Kz öýrencilerin says snfn % kaçdr?
ÇÖZÜM
25 kiúilik snfta 12 erkek olduýuna göre kzlarn says 25 – 12 = 13’tür.

Buna göre 25 saysnn % kaçnn 13 olduýunu bulmalyz.
1) 25’in %x’i 13 olsun.

x 100·13
25· = 13 x = = 52
100 25
2) Kzlarn saysn snf mevcuduna oranlarsak snfn % kaçnn kz öýrenci olduýunu buluruz.
13 13·4 52
= =
25 25·4 100
Öyleyse kzlarn says snf mevcudunun %52’sine eúittir. Yani 13 says 25’in %52’sidir.
ÖRNEK
1 L’si 3,75 TL olan mazota 15 kr artú yaplmútr. Buna göre yaplan artú % kaçtr?
wÇÖZÜM
1 TL = 100 kr olduýunda 3,75 TL = 3,75 x 100 kr = 375 kr
Soruyu farkl yollarla çözelim:
1) 15 kr artú yapldýndan 15 saysnn 375’in % kaç olduýunu bulmalyz.

375’in %x’i 15 olsun.
x 100·15
375· = 15 x = =4
100 375
2) Artú miktarn litre fiyatna oranlarsak artún % kaç olduýunu bulabiliriz.

15 15 : 15 1 1·4 4
= = = = = %4
375 375 : 15 25 25·4 100
3) 375 kr’ta 15 kr artú
100 kr’ta x kr artú

375·x = 100·15
100·15
x= = 4 Öyleyse 15 says 375’in %4’üdür.
375
160
ÖRNEK
Bir maýazada fiyat 200 TL olan mantolarn fiyat 199 TL olarak

düzenlenmiútir. Buna göre % kaç indirim yaplmútr?
ÇÖZÜM
1 TL’lik bir indirim yapldýndan 1 saysnn 200’ün % kaç olduýunu bulmalyz.

x 100·1 100 1
200’ün %x’i, 1 olsun. Öyleyse 200· =1 x = = = = 0, 5
100 200 200 2
Buna göre %0,5 indirim yaplmútr. Yani 1 says 200’ün %0,5’idir.
200 TL’de 1 TL indirim
100 TL’de x TL indirim

100 1
200·x = 100·1 x= = = 0, 5
200 2
UYARI
0, 5 (0, 5) ·10 5
%0, 5 = = = olduýundan %0,5 ifadesini binde 5 olarak okuyabiliriz.
100 100·10 1000
ALIýTIRMALAR
Aúaýdaki ifadelerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) 15 says 60’n %40’dr.
2) 5 says 20’nin %25’idir.
3) 103 says 34 000’in %0,3’üdür.
4) 735 says 105 000’in %0,7’sidir.
5) 18 says 15’in %120’sidir.
6) 42 says 40’n %110’udur.
161
Bir Çokluāu Belirli Bir Yüzde ile Artrmaya veya Azaltmaya
Yönelik Hesaplamalar
SORU
“Bir müze ziyaretine gidecek öýrenciler için oto-

büslerde 120 koltuk ayrlmútr. Daha sonra müzeye
gelmek isteyen öýrencilerin says artnca öýrencilere
ayrlan koltuk says %5 artrlmútr. Bu müze ziyareti-
ne kaç öýrenci katlmútr?”
Öýretmenin sorduýu soruyu 7B snfndaki öýren-
ciler farkl yollarla çözmüúlerdir. Öýrencilerden bazlar
120’ye 120’nin %5’ini eklemiúler, diýerleri de 120 ile
1,05’i çarpmúlardr.
Öýrencilerin farkl çözümlerinin sonuçlar ayn m-
dr? Tartúnz.
ÖRNEK
Doýa sporlar yapan bir toplulukta 50 kiúi rafting

(Raft ad verilen botlarla akú hz ortalamann üstünde
olan nehirler üzerinde yaplan bir spor) yapacaktr. Bu
say daha sonra %6 artrlmútr. Buna göre bu toplu-
lukta kaç kiúi rafting yapmak istemiútir?
1) 50 saysna 50’nin %6’sn ekleyelim.
6 300
50 + 50· = 50 + = 50 + 3 = 53
100 100
6
2) A + A· iúlemini yapalm. Bu iúlemi ortak çarpan parantezine alma yönteminden yarar-
100
lanarak A· d 1 + n biçiminde düzenleyebiliriz. ûúleme devam edersek

6
100
A· d 1 + n = A· d n = A·
6 100 6 106
+ = A· (1, 06) elde edilir.
100 100 100 100
Öyleyse bir sayy %6 artrmak o sayy 106 ile çarpp 100 ile bölmek yani 1,06 ile çarpmak de-
mektir.
Soruyu bu bilgiyi kullanarak çözelim.
50 saysn %6 artrmak için 50’yi 1,06 ile çarpalm.
1 106 106
50· (1, 06) = 50 · = = 53
100 2
2
162
ÖRNEK
Bir uzman doktorun maaú Haziran 2015 tarihinde

3560 TL’dir. Doktorlarn maaúna %5 zam yaplrsa bu
doktorun zaml maaú kaç lira olur?
1) 3560 saysna bu saynn %5’ini ekleyelim.

1
5 3560
3560 + 3560· = 3560 + 3560 + 178 = 3738
100 20
20
Doktorun zaml maaú 3738 TL olur.
2) 3560 saysn %5 artrmak için bu sayy 1,05 ile çarpalm.

21
105 178 21
3560· (1, 05) = 3560· = 3560 · = 178·21 = 3738 buluruz.
100 20
20 1
ÖRNEK
Bir mobil iletiúim úirketi üç yldan daha fazla süre abonesi olanlara
%8 indirim yapmaktadr. Bu indirime hak kazanan bir abone aylk 50 TL
olan fatura bedeli için kaç lira öder?
1) 50 saysndan 50’nin %8’ini çkaralm.

1 8 8
50 – 50 · = 50 – = 50 – 4 = 46
100 2
2
Öyleyse 50 TL’lik bir faturaya %8 indirim uygulanrsa bu fatura için 46 TL ödenir.
8
2) A saysn %8 azaltmak için A – A· iúlemini yapalm. Bu iúlemi ortak çarpan parantezi-
100
ne alma yönteminden yararlanarak A· d 1 – n biçiminde düzenleyebiliriz. ûúleme devam edersek

8
100
A· d 1 – n = A· d n = A·
8 100 8 92
– = A· (0, 92) elde edilir.
100 100 100 100
Öyleyse bir sayy %8 azaltmak o sayy 92 ile çarpp 100 ile bölmek yani 0,92 ile çarpmak de-
mektir.
Soruyu bu bilgiyi kullanarak çözelim.
50 saysn %8 azaltmak için 50’yi 0,92 ile çarpalm.
1 92 92
50· (0, 92) = 50 · = = 46
100 2
2
163
ÖRNEK
Bir sayy belirli bir yüzde ile artrma veya azaltma ile ilgili aúaýdaki örnekleri inceleyiniz.
a) 80 saysn %25 artrmak için bu say 1,25 ile çarplr.
b) 140 saysn %12 artrmak için bu say 1,12 ile çarplr.
c) 74 saysn %7 artrmak için bu say 1,07 ile çarplr.
ç) 90 saysn %25 azaltmak için bu say 0,75 ile çarplr.
d) 55 saysn %12 azaltmak için bu say 0,88 ile çarplr.
e) 60 saysn %7 azaltmak için bu say 0,93 ile çarplr.
UYARI
100 + a 100 – a
Bir sayy %a artrmak için o sayy ile %a azaltmak için ile çarptýmza
100 100
dikkat ediniz.
ÖRNEK
Fiyat 2400 TL olan bir buzdolabnn fiyat %18 indirilmiútir. Buna göre
bu buzdolab kaç liraya satlr?
ÇÖZÜM
Buzdolabnda %18 indirim yaplacaý için buzdolabnn fiyatn 0,82 ile çarpalm.
d = 0, 82 n
100 – 18 82
=
100 100
24 82
2400· (0, 82) = 2400 · = 24·82 = 1968
100
Buzdolabnn %18 indirimli fiyat 1968 TL’dir.
ÖRNEK
Bir kuruyemiúci kilogram fiyat 24 TL olan kays fiyatn %25 artrmútr. Daha sonra kays satú-
lar azaldý için kays fiyatn artrdý fiyat üzerinden %20 azaltmútr. Buna göre son durumda 1 kg
kays fiyat kaç liradr?
ÇÖZÜM
24 saysn %25 artrmak bu sayy 1,25 ile çarpmak demektir. Öyleyse kaysnn artrlmú fiyat
5
125 6 5
24· (1, 25) = 24· = 24 · = 30 TL olur. Bu fiyat üzerinden %20 indirim yapldýna göre
100 4
4 1
30’u 0,80 ile çarparsak indirimli fiyat buluruz.
3 8
30· (0, 80) = 30 · = 24 olur.
10
1
Öyleyse 1 kg kays yine 24 TL’ye satlr.
164
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki cümlelerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” ya-
znz.
1) Kú aylar çok soýuk geçtiýi için kays üretiminin büyük

çoýunluýunu saýlayan Malatya ilimizde kays aýaçlarn don vur-
muú ve kays üretimi azaldý için kays fiyatlar artmútr. 2014 y-
lnda kilogram 15 TL olan kays fiyatlar 2015 ylnda %32 artúla
19,8 TL’ye satlmútr.
2) “Kurban Bayram nedeniyle et tüketimine yö-

nelen vatandaúlar, balk fiyatlarnda düúüúe neden
oldu. Balýa olan raýbet azalnca balk fiyatlar da
yaklaúk %25 düútü.”
Yukardaki bilgiye göre tanesi 16 TL olan bir palamut balýnn tanesi 12 TL olmuútur.
3) Bir gazete hafta içi 60 kr’tan satlmaktadr. Bu gazete

hafta sonlar ek verdiýi için gazetenin fiyat %25 artrlmaktadr.
Buna göre bu gazete hafta sonlar 70 kr’a satlr.
4) Kiralk bir evin kiras kontrat sonunda yllk enflasyon

artú kadar artrlacaktr. Yllk enflasyon %4 olduýuna göre kiras
900 TL olan bir ev için 40 TL artú yaplr.
B) Aúaýdaki ifadelerde noktal yerlere doýru saylar yaznz.
1) Bir say %3 artrlmak istenirse bu say .................. ile çarplr.
2) Bir say %18 artrlmak istenirse bu say .................. ile çarplr.
3) Bir say %3 azaltlmak istenirse bu say .................. ile çarplr.
4) Bir say %1 azaltlmak istenirse bu say .................. ile çarplr.
165
Yüzde Problemleri
SORU
Selami Bey, bir daire almak için bir emlakçyla

anlaúmútr. Selami Bey fiyat 200 000 TL olan dai-
renin satú için emlakçya %2 komisyon ödeyecek-
tir. Selami Bey emlakçya kaç lira komisyon öde-
miútir? Selami Bey ayrca 4000 TL tapu alm satm
harc ödediýine göre bu ödeme evin fiyatnn %
kaçdr?
Alúveriúte aldýmz her ürün için KDV ödenmektedir. Her ürünün KDV yüzdeleri ayn m-
dr? Hangi ürüne % kaç KDV uygulandýn ailenizin yaptý alúveriúlerde aldý fatura veya
fiúlere bakarak belirleyebilir misiniz?
Evlerimizde kullandýmz telefon, elektrik ve

su faturalar zamannda ödenmediýinde hangi
oranda gecikme bedeli ödendiýini biliyor musunuz?
Alnan bir ürün için ödenen bedele alþ fiyat denir. Baz ürünleri satúa hazr hâle getirebilmek
için taúma, sigorta, kira vb masraflar yaplr.
Yaplan bu masraflarn alú fiyatna eklenmesiyle elde edilen fiyata maliyet fiyat denir. Alnan bir
ürün için ayrca bir masraf yaplmadysa bu ürünün maliyet fiyatyla alú fiyat ayndr.
Maliyet fiyatna kâr eklenmesiyle oluúan fiyata satþ fiyat denir. (Satú fiyat – Maliyet fiyat = Kâr)
Baz durumlarda bir ürün maliyet fiyatndan daha düúük bir fiyata satlmaktadr. Bu durumda bu
üründen zarar edilir. Zarar edilen bir üründe maliyet fiyat satú fiyatndan yüksektir.
(Maliyet Fiyat – Satú fiyat = Zarar)
Bir ürünün fiyatn artrmaya o ürüne zam, fiyatn azaltmaya o üründe indirim yapmak denir.
NOT
Sorularda belirtilmediýi sürece problemleri çözerken alú fiyat ile maliyet fiyatn ayn ala-
caýz.
166
ÖRNEK
Güneú gözlüýü satlan bir maýazada ürünler alú

fiyat üzerinden %15 zaml fiyattan satlmaktadr. Alú
fiyat 120 TL olan gözlüklerden 20 tane satan bu ma-
ýaza kaç lira kâr eder?
ÇÖZÜM
15 1800
120· = = 18
100 100
Buna göre maýaza bir gözlük satúndan 18 TL kâr eder. Öyleyse 20 gözlük satúndan
20·18 = 360 TL kâr edilir.
ÖRNEK
Niúanl bir çift evlilik öncesi ihtiyaçlar olan beyaz eúya

almak için beyaz eúya satan bir maýazaya gitmiúlerdir. ûhti-
yaçlar için belirledikleri ürünlerin fiyat 4000 TL’dir. Maýaza
sahibi bu fiyat üzerinden %20 indirim yapmútr. Bu durumda
ödenmesi gereken miktarn %25’i peúin, geri kalan miktar da
6 eúit taksitle ödenecektir.
Bu çiftin ne kadar peúinat ödeyeceýini ve 1 taksitin kaç
lira olduýunu bulalm.
ÇÖZÜM
Önce 4000 TL’nin %20 indirimli fiyatn bulalm.

20
4000 – 4000· = 4000 – 800 = 3200 TL
100
UYARI
8
Bu iúlemi 4000· (0, 8) = 4000· = 3200 úeklinde de yapabileceýimize dikkat ediniz.
10
3200 TL’nin %25’i kadar peúinat verileceýi için 3200’ün %25’ini bulalm.
1
25 3200
3200· = = 800 TL peúinat ödenecektir.
100 4
4
Geriye ödenmesi gereken 3200 – 800 = 2400 TL kalyor. Bu para da 6 eúit taksitle ödeneceýi
için 1 taksit 2400 : 6 = 400 TL’dir.
167
ÖRNEK
Çocuk ürünleri satlan bir maýazadaki ürünler sezon

sonu olmas nedeniyle satú fiyat üzerinden %20 indirim-
le satlmaktadr. Buna raýmen satúlarn yeterli olmamas
nedeniyle son fiyat (indirimli fiyat) üzerinden %25 daha
indirim yaplyor. Bu maýaza ürünlerde toplam % kaç indi-
rim (iskonto) yapmútr?
ÇÖZÜM
Daha kolay iúlem yapabilmek için ürünün satú fiyatn 100 TL kabul edelim.
20
100 TL’nin %20’sini bulalm. 100· = 20 TL indirim yaplr.
100
Ürünün ilk indirim sonras satú fiyat 100 – 20 = 80 TL olur.

1
25 80
80 TL’nin %25’ini bulalm. 80· = = 20 TL daha indirim yaplnca ürünün satú fiyat
100 4
80 – 20 = 60 TL olur. 4
Ürünün ilk fiyat 100 TL idi, ürünün son fiyat 60 TL oldu.
Buna göre 100 – 60 = 40 TL indirim yaplmútr. Öyleyse toplamda %40 indirim yaplmútr.
ÖRNEK
Bir maýaza aldý ürünleri %80 kârla satmaktadr.

Satúlarn istenilen seviyede olmamasndan dolay satú
fiyat üzerinden %40 indirim uygulanmútr. Buna göre
bu maýazada 50 TL’ye alnan bir ürün kaç liraya satlr?
ÇÖZÜM
50 TL’lik ürünün ilk satú fiyat %80 zaml olduýundan 50 saysn %80 artralm.
80
50 + 50· = 50 + 40 = 90 TL ürünün %80 zaml fiyatdr.
100
Bu fiyat üzerinden %40 indirim yapldýndan 90 saysn %40 azaltalm:
40
90 – 90· = 90 – 36 = 54
100
Buna göre 50 TL’ye alnan bir ürünün son satú fiyat 54 TL olur.
168
ÖRNEK
Fiyat: .... TL
Bir markette %8 KDV uygulanmas gereken bir ürün yanlúlkla KDV %: 18
KDV’li Fiyat: 118 TL
%18 KDV eklenerek 118 TL’ye satlmaktadr. Yanlúlý fark eden
market görevlileri ürünün %8 KDV’li fiyatn yeniden yazmúlardr.
Bu ürünün %8 KDV’li fiyatn bulalm. Fiyat: .... TL
KDV %: 8
KDV’li Fiyat: .... TL
ÇÖZÜM
Ürünün fiyat x lira olsun. x saysn %18 artrrsak 118 olacaktr.
18
Buna göre x + x· = 118
100
118 118·100
x = 118 x = x = 100 olur.
100 118
100 saysn %8 artrarak bu ürünün %8 KDV’li fiyatn bulalm.
108
100· = 108 TL buluruz.
100
ÖRNEK
Bir hava yolu firmas yaryl tatili boyunca normal fiyat

120 TL olan Ankara Esenboýa Havaliman ile Bodrum-Mi-
las Havaliman aras uçak biletlerine (0 – 12) yaú grubu için
%25, (13 –18) yaú grubu için %15 ve yetiúkinler için %10
indirim uyguluyor. ûki çocuýundan biri 9, diýeri 14 yaúnda
olan dört kiúilik bir aile Ankara’dan Bodrum’a gitmek için bu
firmay tercih ederse uçak biletleri için kaç lira öderler?
ÇÖZÜM
1
25 120
9 yaúndaki çocuk için 120· = = 30 TL
100 4
4
15
14 yaúndaki çocuk için 120· = 18 TL
100
10
1 yetiúkin için 120· = 12 TL , 2 yetiúkin için 2·12 = 24 TL indirim uygulanr.
100
Biletlerin indirimsiz fiyat için 4·120 = 480 TL ödenecekti. 30 + 18 + 24 = 72 TL indirim olacaýn-

dan bu aile biletler için 480 – 72 = 408 TL öder.
169
ÖRNEK
Uýur, alúveriú için markete gidiyor. KDV’siz fiyatlar Tarih: 17.08.2015

Saat: 16:35
0,75 TL olan ekmekten 4 adet, 1 kutusu 2,75 TL olan sütler- Fiú No: 0185
den 2 adet ve 1 paketi 5,5 TL olan kâýt havlulardan 1 paket
Ekmek 4 x 0,75 TL %1 ...............
alyor. Ekmeýin KDV’si %1, sütün KDV’si %8 ve kâýt hav- Süt 2 x 2,75 TL %8 ...............
lunun KDV’si %18 olduýuna göre Uýur’un bu alúveriú için Kâýt Havlu 1 x 5,5 %18 ...............
kaç lira ödediýini bulalm. –––––––––––––––––––––––––––––

Toplam KDV ...............
–––––––––––––––––––––––––––––
Toplam ...............
–––––––––––––––––––––––––––––
ÇÖZÜM
ûyi Günler Dileriz.
4 ekmek için ödenen para: 4·(0,75) = 3 TL
1 3
4 ekmek için ödenen KDV: 3· = = 0, 03 TL
100 100
2 süt için ödenen para: 2·(2,75) = 5,5 TL
8 44
2 süt için ödenen KDV: (5, 5) · = = 0, 44 TL
100 100
1 paket kâýt havlu için ödenen para: 5,5 TL
18 99
1 paket kâýt havlu için ödenen KDV: (5, 5) · = = 0, 99 TL
100 100
Öyleyse Uýur yaptý alúveriúte KDV dahil
ekmekler için 3 + 0,03 = 3,03 TL,
sütler için 5,5 + 0,44 = 5,94 TL
kâýt havlu için 5,5 + 0,99 = 6,49 TL yani toplam
3,03 + 5,94 + 6,49 = 15,46 TL ödemiútir.
ÖRNEK
%18 KDV’li fiyat 59 TL olan bir ürüne %8 KDV uygulanrsa bu ürün kaç liraya satlr?
ÇÖZÜM
18 118
Ürünün fiyat x lira olsun. %18 KDV’li fiyat x + x· = x olur.
100 100
1
118 59 ·100 100
x = 59 x = = = 50
100 118 2
2
8
50 saysna %8 KDV eklersek 50 + 50· = 50 + 4 = 54 TL olur.
100
170
ÖRNEK
Bir iú yerinde çalúanlarn maaúlarna 2015 ylnn Ocak ve

Temmuz aylarnda son maaúlar üzerinden %5 artú yaplmútr.
Buna göre 2014 yl sonunda maaú 2400 TL olan bir çalúann
2015 yl sonunda maaú kaç lira olmuútur?
ÇÖZÜM
105
2400 saysn %5 artralm: 2400· = 2520 TL (Ocak maaú)
100
105
ùimdi de 2520 saysn %5 artralm: 2520· = 2646 TL (Temmuz maaú)
100
UYARI
105 105
Bu soruyu 2400· · çarpmn yaparak bulabileceýimize dikkat ediniz.
100 100
ÖRNEK
Bir maln alm ve satmna araclk eden birine komisyoncu,

bu iú için ödenen ücrete de komisyon denir. Örneýin baz banka
iúlemlerinde, ev alm satmnda araclk yapan emlakçlara belli
oranlarda komisyon ödenir.
300 000 liralk bir evin satúna araclk eden bir emlakç
anlaúmas gereýi satn alandan %2 ve satandan %1 komisyon
alyor. Elde ettiýi kazanç üzerinden %15 gelir vergisi ödeyen bu
emlakçnn net kazanc kaç liradr?
ÇÖZÜM
Emlakç satn alandan %2, satandan da %1 komisyon alacaý için toplam %3 komisyon alr.
300 000 TL’nin %3’ünü bulalm.
3 900000
300000· = = 9000 TL
100 100
Komisyoncunun ödeyeceýi gelir vergisini bulmak için 9000 TL’nin %15’ini bulalm:
15
9000 · = 90·15 = 1350 TL
10 0
Öyleyse emlakçnn bu satútan net kazanc 9000 – 1350 = 7650 TL’dir.
ÖRNEK
Fiyat 120 TL olan bir ceketin fiyatnn %15’i, bir gömleýin fiyatnn %40’na eúittir. Buna göre bir
gömleýin fiyat kaç liradr?
ÇÖZÜM
15 40
Bir gömleýin fiyat x TL olsun. Buna göre 120· = x· eúitliýini elde ederiz. Bu eúitliýi
100 100
3
120 ·15
çözersek x = = 3·15 = 45 ’olur.
40
1
171
ÖRNEK
5000 lira ve üzeri para transferlerinde %1 havale masraf alan bir bankadan 7750 lira havale
eden bir banka müúterisi kaç lira havale ücreti öder?
ÇÖZÜM
7750 TL’nin %1’ini bulalm:

1 7750
7750· = = 77, 5 TL havale ücreti öder.
100 100
Faiz Problemleri
Borç alnarak, bu borca karúlk ödenen fazla paraya faiz denir.
Bankalar belli bir süre için müúterilerinden aldý veya müúte-
rilerine verdiýi paralar için belli bir % üzerinden faiz öder veya faiz
alr. Faiz oranlar genellikle yllk olarak belirlenir.
ÖRNEK
Buket Hanm, 12 000 TL’sini yllk %11 faizle 1 yllýna bir bankaya yatryor. Bir yl sonra kaç
lira faiz alr?
ÇÖZÜM
11
Bankaya yatrlan para 100 TL olsayd 1 yl sonunda 100’ün %11’i yani 100· = 11 TL faiz
getirirdi. 100
100 TL 11 TL faiz getirirse
12 000 TL x TL faiz getirir.
——————————————————
132000
Doýru orant olduýundan 100·x = 12 000·11 x= = 1320 olur.
144
4244 43 100
132 000
12 000 TL yllk %11 faizle 1 yllýna bankaya yatrldýnda 1 yl sonunda 1320 TL faiz getirir.
ÖRNEK
5000 TL, yllk %13 faizle 2 yllýna bir bankaya yatrlyor. ûki yl sonunda bu parann kaç lira faiz
getirisi olacaýn bulalm.
ÇÖZÜM
13
Bankaya yatrlan para 100 TL olsayd. 1 yl sonunda 100’ün %13’ü yani 100· = 13 TL faiz
getirirdi. 100
100 TL 1 ylda 13 TL faiz getirirse 2 ylda 2·13 = 26 TL faiz getirir.
100 TL 26 TL faiz getirirse
5000 TL x TL faiz getirir.
——————————————————
130000
Doýru orant olduýundan 100·x = 5000·26 x= = 1300
1442443 100
130 000
5000 TL yllk %13 faizle 2 yllýna bankaya yatrldýnda 2 yl sonunda 1300 TL faiz getirir.
172
ÖRNEK
Arabasn 30 000 TL’ye satan Nedim Bey bu paray bir bankaya

yllk %12 faiz oranyla 4 aylýna yatrmútr. Nedim Bey, 4 ay sonra
parasn faizi ile birlikte çekmiútir. Nedim Beyin çektiýi para kaç liradr?
ÇÖZÜM
30 000 TL’nin yllk %12 faiz oranyla 1 yllk faizi 30 000 TL’nin %12’sine eúittir.
30 000 TL’nin %12’sini bulalm:
300 12
30000· = 300·12 = 3600 TL parann 1 yllk faizidir.
100
1
4 1
Para 4 aylýna yatrldý için elde edilen faiz yllk faizin ’si yani ’ü kadardr. Öyleyse para-
12 3
3600
nn 4 aylk faizi = 1200 TL ’dir. Nedim Bey, faiziyle birlikte 30000 + 1200 = 31200 TL çekmiútir.
3
Bankaya yatrlan parann 4 aylk faiz orann bulalm.

12 ay %12 faiz
4 ay %x faiz
—————————
doýru orant olduýundan 12·x = 4·12 x = 4’tür.
300 4
30 000 TL’nin 4 aylk faizi: 30000· = 300·4 = 1200 TL olur.
100
1
Bankaya 30000 TL yatran Nedim Bey faiziyle birlikte 30000 + 1200 = 31200 TL çekmiútir.
ÖRNEK
Bir miktar para yllk %15 faiz oranyla 1 yllýna bankaya yatrlmútr. Bu para vade sonunda
faiziyle birlikte 8050 TL olduýuna göre bankaya yatrlan para kaç liradr?
1) ûúlemlerde kolaylk saýlamas için bankaya yatrlan paray 100x kabul edelim.
15
100x’in yllk %15 faiz oranyla 1 yllk faizi: 100x· = 15x
100
Yatrlan parayla faizin toplam 8050 TL olacaktr.
8050
100x + 15x = 8050 115x = 8050 x = = 70
115
Öyleyse bankaya yatrlan para 100x = 100·70 = 7000 TL’dir.
2) Bankaya yatrlan para 100 TL olsayd bu para, bir yl sonunda yllk %15 faizle 115 TL olurdu.
100 TL 115 TL olursa
x TL 8050 TL olur.
——————————————————
115·x 100·8050
Doýru orant olduýundan 115·x = 100·8050 = x = 7000
115 115
173
ÖRNEK
Mehmet Bey, bir bankadan 1 yllýna 20 000 TL kredi çekiyor.

Mehmet Bey, 1 yl sonunda bankaya toplam 22 400 TL ödüyor.
Çekilen kredinin bir yllk faiz yüzdesini bulalm.
ÇÖZÜM
1 yl için ödenen faiz miktar, 22400 – 20000 = 2400 TL

Buna göre 20 000 TL’nin 1 yllk faizi 2400 TL’dir.
20 000 TL’ye 2400 TL faiz ödenirse

100 TL’ye x TL faiz ödenir.
—————————————————————
240000
Doýru orant olduýundan 20000·x = 2400·100 x= = 12
1442443 20000
240 000
Çekilen kredinin 1 yllk faiz yüzdesi %12’dir.
ÖRNEK
Kredi kartlar borcunun tamam son ödeme tarihine

kadar ödenmediýinde kalan borç için gecikme faizi öden-
mektedir. Gecikme faizi aylk olarak belirlenmekte günlük
olarak uygulanmaktadr. Gecikme faizi aylk %2 olan bir
bankann kredi kartn kullanan Nuray Hanm, 1500 TL’lik
kredi kart borcu için 24 günlük faiz öderse kaç lira gecik-
me faizi ödemiú olur? (1 ay = 30 gün alnz.)
ÇÖZÜM
30 gün için %2 faiz uygulanrsa

24 gün için %x faiz uygulanr.
———————————————————
48
<
Doýru orant olduýundan 30·x = 24·2 x= = 1, 6
30
48
1500 TL için ödenecek gecikme faizi 1500’ün %1,6’sna eúittir.

1, 6 1500· (1, 6) 2400
1500· = = = 24 TL
100 100 100
174
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki ifadelerde noktal yerlere doýru saylar yaznz.
1) Ayhan, bilinçli bir tüketici olarak alúveriú merkezinin uygulayacaý indi-

rim dönemini bekliyor. ûndirimsiz fiyat 150 TL olan okul çantasn 105 TL’ye
alyor. Ayhan çantay % .......... indirimle almútr.
2) Ankara’da 1 m3 doýalgazn fiyat 1,2 TL’dir. Doýalgaza %5 zam yapldýnda 63 TL ile ..........
m3 doýalgaz alnabilir.
3) Bir otobüs firmas motorine yaplan zamlardan sonra bilet fiyatlarna %20 zam yapmútr.
Zam sonras yolcu saysnda düúüú olduýu için zaml fiyat üzerinden %10 indirim yaplmútr. Buna
göre zamdan önce fiyat 75 TL olan bir biletin fiyat son durumda ................ TL’dir.
4, 5 ve 6. sorular yanda verilen alúveriú fiúine göre cevaplaynz.
4) Alúveriú için ödenen toplam KDV miktar .............

TL’dir. Tarih: 15.09.2015
Saat: 10:35
Fiú No: 015
Ekmek 6 x 1 TL %1 ...............
5) Alúveriú için ödenen toplam tutar ............. TL’dir. Su 4 x 2 TL %8 ...............
Islak Mendil 1 x 4 TL %18 ...............
–––––––––––––––––––––––––––––
Toplam KDV ...............
–––––––––––––––––––––––––––––
6) Su için ödenen KDV %1 olsayd 4 úiúe su için Toplam ...............
–––––––––––––––––––––––––––––
............. TL KDV ödenirdi. ûyi Günler Dileriz.
1) Kadriye’nin kitab 140 sayfadr. Kadriye bu kitabn

%25’ini okumuútur. Tuýba ise kitabnn %20’sini okumuútur.
Kadriye ile Tuýba’nn okuduýu sayfa says eúit olduýuna
göre Tuýba’nn okuduýu kitap kaç sayfadr?
A) 169 B) 165
C) 170 D) 175
175
2) Bir iú yerinde çalúanlarn maaú 156 TL artrlmútr. Buna göre maaú 2600 TL olan bir çal-
úann maaúna % kaç zam yaplmútr?
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7
3) Bir banka 10 000 TL üzeri para transferlerinde %0,3 havale ücreti almaktadr. Buna göre
15 000 TL’lk bir para transferi yapan bir banka müúterisi kaç lira havale ücreti öder?
A) 42 B) 45 C) 48 D) 50
4) Bir saatin farkl maýazalardaki satú fiyatlar ve yaplacak indirim

yüzdeleri yanlarnda verilmiútir. Yaplacak indirimler sonras bu saat hangi
maýazadan en ucuza alnr?
A) 150 TL %30 indirim B) 140 TL %25 indirim
C) 130 TL %20 indirim D) 125 TL %15 indirim
5) Emekli olan Nurten Hanm 80 000 TL emekli ikramiyesi

almútr. Nurten Hanm, bu paray yllk %15 faiz oranyla 1 yll-
ýna bir bankaya yatrrsa kaç lira faiz geliri elde eder?
A) 12 000 B) 12 500
C) 13 000 D) 13 500
6) Elektrik faturalar son ödeme gününden sonra ödendiýinde

her ay için %3 gecikme bedeli ödenmektedir.
Harun Bey, 90 TL’lik elektrik faturasn 2 ay gecikme ile öde-
miútir. Buna göre Harun Bey kaç lira gecikme bedeli ödemiútir?
A) 2,7 B) 4 C) 5,4 D) 6
7) 150 000 TL’lik bir evin satúna araclk eden bir emlakç anlaúma gereýi sadece satn alan
müúteriden %2 komisyon almútr. Emlakç elde ettiýi gelir üzerinden %15 gelir vergisi öderse kaç lira
vergi ödeyecektir?
A) 425 B) 450 C) 475 D) 500
176
A) Aúaýdaki noktal yerlere doýru ifade ya da saylar yaznz.

1) ûki çokluýun birbirine bölünerek karúlaútrlmasna ..................... denir.
2) 2 L yaýl boya ile 16 m2 lik bir alan boyanabilmektedir.

Buna göre ayn tür 3 L yaýl boyayla ............ m2 lik alan boyanr.
3) Bir salataya konulan nar ekúisi miktarnn zeytinyaý

2
miktarna oran ’tir. Buna göre bir salataya 30 cL zeytinyaý
5
katlrsa .......... cL nar ekúisi katlr.
4) Fiyat 50 TL olan bir ürüne 4 TL KDV ödeyen bir müúteri KDV oran ayn olan 40 TL’lik bir
ürüne ................ TL KDV öder.
5) 5 tanesi 4 TL olan simitlerden 1 tane alan bir öýrenci

............. TL öder.
6) Arpa úehriye çorbas yapan Melahat Hanm 2 bardak

úehriyeye 3 bardak su katmaktadr. Buna göre 1 bardak úehri-
yeye ............ bardak su katlr.
7) 3 kavunun 7,5 TL’ye, 4 karpuzun 13 TL’ye satldý bir

sergiden 1 kavun ve 1 karpuz alan biri ................ TL öder.
8) ûki orann eúitliýine ............ denir.
177
Tablo: Tavuk Says ile Yumurta

1) Yandaki tabloda tavuk says ile yumurta says Saysnn ûliúkisi
arasndaki iliúki gösterilmiútir. Bu tabloya göre bu iki çokluk
Tavuk Says Yumurta Says
doýru orantldr.
1 3
2 6
3 9
4 12
5 15
2 ve 3. sorular yandaki grafiýe göre cevaplaynz. Grafik: Bir Çam Fidesinin Aylara Göre
Boyunun Uzunluýu
Boy (cm)
2) Yanda dikildiýinde boyu 15 cm olan bir çam
45
fidesinin aylara göre boyunun uzunluýunu gösteren grafik
verilmiútir. Bu grafiýe göre bu iki çokluk doýru orantldr. 35
25
15
3) Grafik orijinden geçer. 0 Ay

1 2 3
Yandaki grafikte bir çiçekçide satlan çiçeklerden Grafik: Çiçek Satúlar

elde edilen gelir gösterilmiútir. Kazanlan Para (TL)
500
400
4 ve 5. sorular verilen grafiýe göre cevaplaynz. 300
200
100
Çiçek Says
0 5 10 15 20 25
4) Satlan çiçek says ile kazanlan para doýru orantldr.
5) Grafik orijinden geçer.
6) ûki çokluktan biri artarken diýeri de ayn oranda artyor ya da biri azalrken diýeri de ayn
oranda azalyorsa bu çokluklara doýru orantl çokluklar denir.
178
7) Doýru orantl çokluklarn grafikleri orijinden geçer.
Ertan Bey evlerinin bahçesine her metrekareye 50 g olmak üzere çim tohumlar ekmiútir.
8 ve 9. sorular yukardaki bilgiye göre cevaplaynz.
8) Çim tohumu miktar ile tohum ekilen alan doýru orantldr.
9) x gram cinsinden tohum miktarn ve y metrekare cinsinden tohum ekilen alan göster-
mek üzere doýru orantl bu iki çokluk arasndaki doýrusal iliúkinin denklemi y = 50x’tir.
10) Bir araç 1 L mazot ile 20 km yol gitmek- Tablo: Yakt Miktar ile Gidilen Yolun ûliúkisi
tedir. x litre cinsinden kullanlan mazot miktarn, y Mazot Gidilen Yol
Doýrusal
kilometre cinsinden aracn gittiýi yolu göstermek Miktar (L) (Km)
ûliúki
üzere bu iki çokluk arasndaki doýrusal iliúkiyi göste- x y
ren tablo ve denklem yandaki gibidir. 1 1·20 20’nin 1 kat
2 2·20 20’nin 2 kat
3 3·20 20’nin 3 kat
... ... ...
x x·20 20’nin x kat
11) Doýru orantl iki çokluk arasndaki iliúkiyi gös- Tablo: Kalem Fiyatlar
teren tablo yandaki gibidir. Bu iki çokluýa ait orant sabiti
Kalem Says Fiyat (Kuruú)
75’tir.
1 75
2 150
3 225
4 300
5 275
12)
Yukardaki pazar tezgâhnda verilen bilgilere göre portakal miktaryla portakaln fiyat bir
1
tabloda gösterilirse bu çokluklara ait orant sabiti ’tür.
3
179
13) Doýru orantl iki çokluk arasndaki iliúkiyi Grafik: Bir Aracn Yol-Zaman ûliúkisi
Yol (km)
gösteren grafik yandaki gibidir. Bu çokluýa ait orant sabiti
1
’tr. 240
60
180
120
60
0 Saat
1 2 3 4
14) Bir havuzu dolduran musluk says ile Tablo: Musluk Says ile Süre Arasndaki ûliúki
havuzun dolma süresini gösteren tablo yandaki gi- Musluk Says 1 2 3 4
bidir. Tabloda yer alan iki çokluk ters orantldr. Süre (saat) 60 30 20 15
15) Ters orantl çokluklarn çarpm sabit bir sayya eúit deýildir.
16) Ayn kapasitedeki asfalt makineleri ile bir yolun

Tablo: Makine Says ile Süre
asfaltlanma süresini gösteren tablo yandaki gibidir. Bu iki çok-
Arasndaki ûliúki
luk ters orantldr.
Makine Says Süre (saat)
1 36
2 18
3 12
4 9

1) ûzmir ile Aydn aras 1 : 400 000 ölçekli bir haritada
28 cm’dir. ûzmir ile Aydn arasndaki gerçek uzaklk kaç kilo-
metredir?
A) 110 B) 112
C) 114 D) 116
1
2) orannda küçültülerek çizilmiú bir resimde bir binann yüksekliýi 15 cm olduýuna göre
100
bu binann gerçek yüksekliýi kaç metredir?
A) 12 B) 13 C) 14 D) 15
3) Yoýurt çorbas hazrlayan Mehtap Hanm 1 su bardaý

yoýurda 7 su bardaý su katmútr. Buna göre 2 su bardaý yo-
ýurt kullandýnda kaç su bardaý su kullanmaldr?
A) 10 B) 12
C) 14 D) 16
180
4) Kuruyemiú satan bir dükkân sahibi fndk ve bademler ile karúmlar yapp satmaktadr. Bu
2
karúmlardaki fndk miktarnn badem miktarna oran ’tür. Bir karúmda 200 g fndk olduýuna
3
göre kaç gram badem vardr?
A) 225 B) 250
C) 275 D) 300
1
5) Bir maýazada fiyat 240 TL olan bisikletlerin fiyat orannda indirilmiútir. Buna göre bir
3
bisikletin fiyat kaç lira olur?
A) 80 B) 120
C) 160 D) 200
2
6) Bir maýaza ayn üründen iki tane olan müúterilerine ikinci ürün için bu ürünün ’i orannda
5
indirim yapmaktadr. Buna göre bu maýazadan fiyat 25 TL olan tiúörtlerden iki tane alan Mahmut kaç
lira öder?
A) 36 B) 40 C) 42 D) 45
7) Aýustos 2015 tarihinde Ankara’da okul servisi ücretleri

1
orannda artrlmútr. Buna göre servis ücretlerinin artún-
20
dan önce bir ders yl boyunca 1260 TL servis ücreti ödeyen bir
öýrenci velisi artú sonras kaç lira ücret öder?
A) 1300 B) 1311
C) 1323 D) 1335
8) Motorlu taút vergileri her yl yeniden deýerleme oranna göre artrlmaktadr. Bir taút için
ödenen 250 TL’lik vergi artú sonras 260 TL olmuútur.
Buna göre artú oran kaçtr?
1 1 1 1
A) B) C) D)
25 20 15 10
9) Bir bahçe çitini ayn hzla çalúan 3 kiúi 4 saatte boya-

múlardr. Buna göre bu çiti ayn nitelikte 4 kiúi boyasalard bu iú
kaç saatte biterdi?
5
A) B) 3
2
16
C) 5 D)
3
10) Bir çiftlikteki 20 ineýe 30 gün yetecek kadar yem vardr.

Çiftlik sahibi 10 inek daha alrsa ayn miktardaki yem ineklere
kaç gün yeter?
A) 15 B) 20
C) 25 D) 45
181
11) Aúaýdaki ifadelerden hangisi doýrudur?
A) 250 saysnn %200’ü 300’dür. B) 10 saysnn %0,5’i 0,05’tir.
C) 75 saysnn %40’ 45’tir. D) 60 saysnn %120’si 70’tir.
12) Fiyat 400 TL olan bir mini buzdolabnda %5 indirim uygu-

lanrsa kaç lira indirim yaplmú olur?
A) 15 B) 20 C) 24 D) 28
13) Fiyat 36 000 TL olan bir otomobilin fiyatnda %0,9 indirim yaplrsa kaç lira indirim yaplmú
olur?
A) 284 B) 300 C) 324 D) 360
14) Metrekaresi 50 TL olan bir arsa %120 deýer kazanrsa metrekare fiyat kaç lira olur?
A) 90 B) 100 C) 110 D) 120
15) Bir maýazada fiyat 50 TL olan gömleklerin fiyatlar %12 artrlmútr. Daha sonra bu fiyat
üzerinden 11 TL indirim yaplmútr. Buna göre bu gömleklerin son fiyatna ilk fiyat üzerinden % kaç
indirim yaplmú olur?
A) 8 B) 10 C) 12 D) 15
16) 9 says 75’in % kaçdr?

A) 12 B) 13 C) 14 D) 15
17) 36 says 12 000’in % kaçdr?

A) 0,1 B) 0,3 C) 1 D) 3
18) 53 says 50’nin % kaçdr?

A) 102 B) 104 C) 106 D) 108
19) Bir sayy %9 artrmak için bu say aúaýdaki saylardan hangisi ile çarplmaldr?
A) 1,06 B) 1,07 C) 1,08 D) 1,09
20) Bir sayy %9 azaltmak için bu say aúaýdaki saylardan hangisi ile çarplmaldr?
A) 0,81 B) 0,89 C) 0,9 D) 0,91
21) Bir bardak limonatada 80 cL su vardr. Su miktar %5 artrlmak istenirse kaç santilitre su
eklemek gerekir?
A) 4 B) 4,5 C) 5 D) 5,5
22) Bir balkç dükkânndaki balklarn tamamn satp bitirebilmek

için fiyatlarda %15 indirim yapmútr. Buna göre kilogram fiyat 20 TL
olan çinekop balýndan 1 kg alan biri kaç lira öder?
A) 17 B) 17,5
C) 18 D) 18,5
182
23) Mazot fiyatlarna %1 artú yaplmútr. Buna göre litre fiyat 4 TL olan mazot kaç liraya satlr?
A) 4,02 B) 4,04 C) 4,1 D) 4,4
24) Elektrik fiyatlarnda %0,3 artú yaplmútr. Buna göre aylk elektrik faturas
için 90 TL ödeyen bir aile ayn tüketim için kaç lira öder?
A) 90,27 B) 90,7 C) 91,27 D) 92,7
25)
Ticari taksi, hatl minibüs, servis arac, özel halk
otobüsü olanlar araçlarn 2016 yl sonuna kadar
yenilediklerinde özel tüketim vergisini (ÖTV) devlet
karúlayacaktr.
Ticari taksiler için ÖTV %45’e eúittir. Buna göre 30 000 TL’lik bir araç alacak biri kaç liralk
ÖTV ödememiú olur?
A) 13 500 B) 15 000 C) 15 750 D) 16 500
26) Bir eúofman takmnn farkl maýazalardaki satú fiyatlar ve yaplacak indirim yüzdeleri yan-
larnda verilmiútir. Yaplacak indirimler sonras bu eúofman takm hangi maýazadan en ucuza alnr?
A) 84 TL, %5 indirim B) 90 TL, %10 indirim
C) 95 TL, %15 indirim D) 105 TL, %22 indirim
27) Bartn’da oturan Nimet Hanm, ûstanbul Üniversitesinde

okuyan çocuýuna banka araclýyla toplam 500 TL göndermiútir.
Nimet Hanm bu iúlem için 3,5 TL havale ücreti ödemiútir. Buna
göre bu banka havale ücretlerinden % kaç ücret almaktadr?
A) 0,5 B) 0,7
C) 1,5 D) 1,7
28) 50 000 TL parasn yllk %12 faiz oranyla 6 aylýna bankaya yatran bir vatandaú kaç lira
faiz geliri elde eder?
A) 2500 B) 2750 C) 3000 D) 3250
29) Yeni bir otomobil almak isteyen bir vatandaú ihtiyac

olan 20 000 TL için bir bankadan 1 yllk ihtiyaç kredisi çekmiú-
tir. Bu kredinin yllk faiz oran %18 olduýuna göre bu vatandaú
kaç lira faiz öder?
A) 2800 B) 3000
C) 3250 D) 3600
183
a° b°
4. ÜNÿTE
GEOMETRÿ VE ÖLÇME
¯ Doārular ve Açlar
¯ Çember ve Daire
VERÿ ÿýLEME
¯ Araþtrma Sorular Üretme, Veri
Toplama, Düzenleme, Deāerlendirme
ve Yorumlama
184
DOĀRULAR VE AÇILAR
Bir Açya Eþ Bir Aç
SORU
Resimde kaleci kale çizgisinin tam orta-

snda durmaktadr. Verilenlere göre a ve b
açlarnn ölçüleriyle ilgili neler söyleyebilir-
siniz? Bu açlar eú midir?
a° b°
Yandaki terazi modelinde terazinin ke-

m° n°
felerini taúyan zincirlerin yaptý açlar eú
midir? Terazinin denge durumu deýiúirse bu
açlar deýiúir mi? Tartúnz.
Bir Açya Eþ Bir Aç Oluþturuyorum

Araç ve gereçler: kareli kâýt, kalem, pergel, açölçer.
Kareli kâýda bir nokta iúaretleyiniz. Bu noktay A olarak adlandrnz.
A noktasnn 5 br saýndaki noktay iúaretleyerek bu noktay C, A noktasndan 4 br
saýa 3 br yukar giderek bulduýunuz noktay iúaretleyerek bu noktay da B olarak adlandr-
nz. [AB ve [AC çizerek A oluúturunuz.
Pergeli kareli kâýt kullanarak 4 br açnz. Pergelin sivri ucunu A noktasna koyarak
[AB ve [AC n kesen bir yay çiziniz. Bu yayn bu únlar kestiýi noktalar srasyla D ve E
olarak adlandrnz.
Kareli kâýdn boú bir yerinde baúka bir nokta iúaretleyerek bu noktay F olarak adlan-
drnz.
4 br açlmú pergelin sivri ucunu F noktasna koyarak bir yay çiziniz. Bu yay üzerinde
bir nokta iúaretleyerek bu noktay da G olarak adlandrnz.
Pergelin ayaklar D ve E noktalarna gelecek úekilde pergeli açnz. Pergelin sivri ucu-
nu G noktasna koyarak bir yay çiziniz. Bu yayn F noktasndan pergeli 4 br açarak çizdiýiniz
yay kestiýi noktalardan birini H olarak adlandrnz.
Cetvelle [FG ve [FH çiziniz. Oluúan açy F olarak adlandrnz.
A ile F nn eú açlar olup olmadýn açölçer kullanarak belirleyiniz.
185
ÖRNEK
B
Kareli kâýda bir A noktas iúaretleyelim. A noktasndan 3 br
saýa ve 4 br yukar giderek bulduýumuz noktay B ve 6 br saýa gide-
rek bulduýumuz noktay C olarak iúaretleyelim. [BA] ve [BC] çizerek
ABþC elde edelim. ABþC na eú bir aç çizelim.
A C
ÇÖZÜM
C noktasndan 3 br saýa ve 4 br yukar giderek bulduýumuz noktay D ve 6 br saýa giderek bul-

duýumuz noktay E olarak iúaretleyelim. [DC] ve [DE] çizelim. ABþC na eú CDþE elde ederiz.
B D
A C E
ÖRNEK
Kareli kâýda çizilmiú yandaki BAþC snn ölçüsü 45° dir. Bu B

açya eú açlar çizelim.
45°
ÇÖZÜM A C
Açölçer kullanarak baúlangç noktas Açölçer kullanarak baúlangç noktas

A olacak ve [AB ile 45° lik aç yapacak úe- A olacak ve [AC ile 45° lik aç yapacak úe-
kilde [AD çizelim. kilde [AE çizelim.
BAþC na eú BAþD elde ederiz. BAþC na eú CAþE elde ederiz.
D
B
45°
45° A 45° C
45°
A C
E
186
ÖRNEK
A
Kareli kâýda çizilmiú yandaki AOþB na eú açlar
çizelim.
50°
O B
ÇÖZÜM D
Kareli kâýda bir nokta iúaretleyelim. Bu noktay C olarak adlandra-

lm. Pergeli |OB| kadar yani 5 br açalm. Pergelin sivri ucu C noktasnda
olacak úekilde bir yay çizelim. Bu yay üzerindeki bir noktay D olarak
iúaretleyelim (1. úekil).
C
1. úekil
D
Pergelin ayaklar A ve B noktalarna gelecek úe-
kilde pergeli açalm. Pergelin sivri ucunu D noktasna
koyarak bir yay çizelim. Bu yayn diýer yay kestiýi E
noktay E olarak adlandralm. 50°
Cetvelle [CD ve [CE çizelim.
C
AOþB na eú DCþE elde ederiz (2. úekil).
2. úekil
ÖRNEK C
Kareli kâýda çizilmiú yandaki CAþB na eú açlar çizelim.
B
A
ÇÖZÜM
C
A noktasndan 5 br saýa ve 1 br yukar gidilerek B, 3 br saýa
ve 5 br yukar gidilerek C noktas iúaretlenmiútir.
[AB ve [AC çizilerek CAþB elde edilmiútir.
A noktasndan 5 br sola ve 1 br yukar giderek B, 3 br sola ve
B
5 br yukar giderek C noktasn iúaretleyelim. A
1. úekil
[AB ve [AC çizerek CAþB na eú CAþB elde ederiz (1. úekil).
A D
A noktasndan 5 br saýa ve 1 br aúaý giderek D, 3 br saýa ve

5 br aúaý giderek E noktasn iúaretleyelim. [AD ve [AE çizerek
CAþB na eú DAþE elde ederiz (2. úekil). E
2. úekil
187
ALIýTIRMALAR
Aúaýdaki ifadelerde istenenleri yapnz.
1) Kareli kâýda çizilmiú yandaki úekildeki ABþC na eú bir aç

B
çiziniz.
2) Kareli kâýda çizilmiú yandaki úekil- C

deki ABþC ve BCþD na eú birer aç çiziniz.
A B D
3) Evinizdeki nesnelerden eú açlara sahip olan bir nesnenin resmini çiziniz. Bu nesne üzerin-
deki eú açlar çizerek belirtiniz.
4) Kareli kâýda çizilmiú yandaki úekildeki A C

ABþC na eú bir aç çiziniz.
5) Kareli kâýda çizilmiú yandaki úekildeki ABþC nn

ölçüsünü açölçer ile ölçünüz. Açölçer kullanarak bu aç- C
ya eú bir aç çiziniz.
B A
188
Bir Açnn Açortay
SORU
Kareli kâýda yandaki gibi koordinat sisteminin bir ks-

mn çiziniz. Bu koordinat sisteminde y = 2x doýrusunun B
grafiýini çiziniz. Bu doýru AOþB n iki eú açya ayrr m?
Bu doýru AOþB nn açortay deýil ise hangi doýrunun
grafiýi AOþB nn açortaydr? Tartúnz.
x
O A
Bir Açnn Açortayn Belirliyorum

Araç ve gereçler: kâýt, kalem, cetvel, pergel, açölçer.
Baúlangç noktas A olacak úekilde [AB ve [AC çizerek BAþC oluúturunuz.
Pergelin sivri ucunu A noktasna koyarak [AB ile [AC n kesen bir yay çiziniz. Bu yayn
[AB ve [AC n kestiýi noktalar D ve E olarak adlandrnz.
Pergelin ayaklar arasndaki uzaklý deýiútirmeden pergelin sivri ucunu D ve E nokta-
larna koyarak birer yay çiziniz.
Bu yaylarn kesiútiýi noktay F olarak adlandrnz.
[AF çiziniz.
Açölçer ile BAþF ile CAþF n ölçünüz. Bu açlarn ölçüleri eúit midir? [AF, BAþC n iki eú
açya ayrr m? Açklaynz.
ÖRNEK
Açölçer kullanarak 90° lik bir açy iki eú açya ayrarak bu açnn açortayn belirleyelim.
ÇÖZÜM
Açölçer kullanarak ABC dik açs çizelim.

Bir ún [BC olacak ve [BC ile 45° lik bir aç oluúturacak úekilde açölçer ile [BD çizelim.
A A
D
45°
45°
B C B C
m(CBþD) = m(ABþD) = 45° olduýundan 90° lik ABþC n [BD iki eú açya böler. [BD, ABþC nn açor-
taydr.
189
BILGI
Bir açy, ölçüleri birbirine eúit iki eú açya ayran úna o açnn açortay denir.
ÖRNEK B
Yanda kareli kâýda çizilmiú BAþC n iki eú açya ayrarak bu

açnn açortayn belirleyelim.
A C
ÇÖZÜM
Pergeli 5 br açalm. Pergelin sivri ucunu

A noktasna koyarak bir yay çizelim. Bu yayn B
[AB ve [AC n kestiýi noktalar D ve E olarak D
adlandralm (1. úekil).
A E C
1. úekil
Pergelin ayaklar arasndaki uzaklý deýiú- B

tirmeden pergelin sivri ucunu D ve E noktalarna F
koyarak birer yay çizelim. Bu yaylarn kesiútiýi D
noktay F olarak adlandralm (2. úekil).
A E C
2. úekil
[AF çizelim. BAþC, BAþF ve CAþF n açölçer ile

ölçelim. B
D F
m(BAþC) = 70°
m(BAþF) = m(CAþF) = 35° dir.
þ )
m (BAC 35°
m(BAþF) = m(CAþF) = olduýundan
2 35°
A E C
[AF, BAþC nn açortaydr.
3. úekil
190
ÖRNEK
Ölçüsü 40° olan bir açya eú bir komúu aç çizerek 80° lik bir açy iki eú açya ayralm. 80° lik
açnn açortayn belirleyelim.
ÇÖZÜM
Açölçer ile 40° lik BAþC çizelim. Bir ún [AB olacak ve [AB ile 40° lik aç D
yapacak úekilde [AD çizelim.
m(CAþB) = m(DAþB) = 40° olduýundan [AB, DAþC nn açortaydr. B
40°
Ayn úekilde bir ún [AC olacak ve [AC ile 40°lik aç yapacak úekilde A 40°
[AE çizelim. 40°
C
m(BAþC) = m(EAþC) = 40° olduýundan [AC, BAþE nn açortaydr.
Dinamik geometri yazlmn kullanarak bir açnn açortayn çizelim.

GeoGebra programnn kurulu olduýu bir bilgisayarda program açnz. Programn pers-
pektifler penceresinden Geometri ksmna tklaynz.
• sekmesinden “ ” úna tklaynz. Ekran üzerinde iki noktaya tklayarak bir
ún elde ediniz. Bu únn baúlangç noktasna ve baúka bir noktaya tklayarak bir ún daha
elde ediniz.
• sekmesine tklayarak bu únlarn baúlangç noktasn A, diýer noktalar B ve C
olarak adlandrnz.
• sekmesinden “ ” açortaya tklaynz. Srasyla B, A ve C noktalarna tkla-
ynz. BAþC nn açortay ekranda görünür.
• sekmesine tklayarak Cebir Penceresi Grafik

$o×
D = 43.17°
bu açortayn A noktasnn saýnda ka- = 43.17°
'RùUX
c: –0.06x + 1y = 5.81
lan bir noktasn D olarak adlandrnz. ,ü×Q
a: –5.93x + 5.61y = 42.06
b: 5.98x + 7.19y = 31.01
• sekmesinden “ ” Nokta
A = (–1.69, 5.72) B
B = (3.92, 11.64)
açya daha sonra srasyla D, A ve B ile C = (5.5, –0.26)
D = (9.6, 6.39) D
A 43.17°
C, A ve D noktalarna tklaynz. Ekran- 43.17°
da BAþD ile CAþD nn ölçüleri gözükür.

C
m(BAþD) = m(CAþD) olduýundan
[AD, BAþC nn açortaydr.
191
ALIýTIRMALAR
A
1) Yanda çizilmiú ABþC n iki eú açya ayrarak bu açnn açor-
tayn belirleyiniz.
100°
B C
2) Yandaki úekilde verilenlere göre
a) BAþD nn açortayn yaznz. E
b) BAþF nn açortayn yaznz. F D
c) CAþG nn açortayn yaznz. G C

30° 30°
30° 30°
ç) HAþD nn açortayn yaznz.
30° 30°
d) GAþE nn açortayn yaznz. H A B
D
3) Yanda çizilmiú DEþF n açölçer ile ölçünüz. Bu açnn açortay-
n açölçer ile çiziniz. Açortayn oluúturduýu açlarn ölçüsünü yaznz.
E F
4) Yanda çizilmiú GHþK n açölçer ile ölçünüz. Bu aç-

nn açortayn açölçer ile çiziniz. Açortayn oluúturduýu G
açlarn ölçüsünü yaznz.
H K
192
ÿki Paralel Doāruyla Bir Keseninin Oluþturduāu Yöndeþ,
Ters, ÿç Ters, Dþ Ters Açlar
SORU
Yanda verilen resim bir yerleúim alannn cadde-

lerini göstermektedir. Caddeleri doýru modeli olarak
düúündüýünüzde bu doýrularn birbirlerine göre du-
rumlar hakknda neler söyleyebilirsiniz?
Resimdeki pencere pervazlarn, kitaplk raflarn,

merdiven korkuluklarn, kolon ve sütun beton blok-
larn birer doýru modeli olarak düúündüýünüzde bu
doýrularn birbirine göre durumlar hakknda neler
söyleyebilirsiniz? Bu doýrularn oluúturduýu açlar-
dan hangileri eútir? Tartúnz.
Ayn Düzlemdeki Üç Doārunun Birbirine Göre Durumlarn Belirliyorum

Araç ve gereçler: geometri tahtas, lastikler.
Yanda verilen fotoýraflar inceleyiniz. Her bir lastiýi doý-
ru modeli kabul ederek geometri tahtas üzerinde üç doýru-
nun birbirine göre durumlarn belirleyiniz. d1
d2
1) 1. fotoýraftaki üç doýrunun birbirine göre durumlarn d3

açklaynz. Bu doýrularn kaç kesim noktas vardr?
1. fotoýraf
2) 2. fotoýraftaki üç doýrunun birbirine göre durumlarn

açklaynz. d1
d2
d3
2. fotoýraf
193
açklaynz.
d1, d2, d3
3. fotoýraf
d1

açklaynz. Bu üç doýrunun ortak noktas var mdr? d2
d1 ile d2, d1 ile d3 ve d2 ile d3 doýrular kaç noktada kesiúir?
d3
4. fotoýraf
d1

d2
açklaynz. Bu doýrularn kaç ortak noktas vardr?
d3
5. fotoýraf
Geometri tahtas ve lastikleri kullanarak yukardaki denemelerden farkl denemeler ya-

pnz. Bu denemeler sonucunda yukarda elde ettiýiniz durumlardan farkl durumlar elde
edebildiniz mi? Açklaynz.
t
ÖRNEK
D
Yandaki úekilde verilen doýrulara göre
1) n, t ve d
2) d, ¬ ve m
E
3) ¬, d ve t
4) ¬, t ve n n
doýrularnn birbirine göre durumlarn A B C
belirleyelim.
ÇÖZÜM
d ¬ m
ùekli inceleyelim.
1) n, t ve d doýrular A noktasnda kesiúirler. Buna göre üç farkl doýru tek bir noktada kesiúebi-
lirler.
2) d, ¬ ve m doýrularnn ortak noktas yoktur. Bu doýrular birbirine paraleldir.
3) d ve ¬ doýrularnn ortak noktas yoktur. d ve ¬ doýrular birbirine paraleldir. t doýrusu ¬ doýru-
sunu E, d doýrusunu ise A noktasnda keser.
4) t ile ¬ doýrular E, t ile n doýrular A ve ¬ ile n doýrular ise B noktasnda kesiúir. Yani ¬, t ve n
doýrular ikiúer ikiúer bir noktada kesiúir.
194
BILGI
Paralel olan ya da olmayan iki doýrunun her birini farkl birer noktada kesen bu iki doýru-
dan farkl üçüncü bir doýruya bu doýrularn keseni denir.
m
t
d
p
¬
n
m doýrusu d ve ¬ doýrularnn kesenidir. n doýrusu, birbirine paralel t ve p
doýrularnn kesenidir.
ÿki Paralel Doāruyla Bir Keseninin Oluþturduāu Açlar Belirliyorum

Araç ve gereçler: geometri úeritleri, kareli kâýt, kalem, açölçer.
1) d ve ¬ doýrularn modellediýiniz
geometri úeritlerini yandaki gibi paralel
2 1
duruma getiriniz. Bu doýrularn keseni
d
olan m doýrusunu modellediýiniz geomet-
ri úeridini de úekildeki gibi yerleútiriniz. 3 4
2) Modelinizi kareli kâýda çiziniz. Bu 6 5
doýrularn oluúturduýu açlar úekildeki ¬
gibi numaralandrnz. 7 8
3) Numaralandrdýnz açlarn ölçü-
lerini açölçer ile bulunuz. m
4) Açlardan hangilerinin ölçüleri eúittir? Açklaynz.
5) Hangi açlar d ile ¬ doýrular arasnda kalr? d ile ¬ doýrular arasnda kalan açlardan
ölçüleri eúit olanlar belirleyiniz. Belirlediýiniz bu açlar iç ters açlar olarak adlandrnz.
6) Hangi açlar d ile ¬ doýrular dúnda kalr? d ile ¬ doýrular dúnda kalan açlardan
ölçüleri eúit olanlar belirleyiniz. Belirlediýiniz bu açlar dú ters açlar olarak adlandrnz.
7) Ölçüleri eúit olan açlardan ayn yönlü olanlar belirleyiniz. Bu açlar yöndeú açlar
olarak adlandrnz.
8) d ile m ve ¬ ile m doýrularnn yaptý açlardan ölçüleri eúit olanlar belirleyiniz. Bu
açlar ters açlar olarak adlandrnz.
9) d ile m ve ¬ ile m doýrularnn yaptý açlardan toplamlar 180° olanlar belirleyiniz. Bu
açlar bütünler açlar olarak adlandrnz.
BILGI
ûki doýrunun kesiúmesiyle oluúan karúlkl açlara ters açlar denir. k
Ters açlarn ölçüsü eúittir.

Yandaki úekilde k ve ¬ doýrularnn kesiúmesiyle oluúan a ile c, b ile d a
açlar ters açlardr. d b
a = c ve b = d olur. c
195
BILGI
ûki doýru bir kesenle kesildiýinde kesenin ayn tarafnda f

e
olan biri içte, diýeri dúta kalan açlara yöndeþ açlar denir. d
b a
Doýrular paralel olduýunda yöndeú açlarn ölçüleri eúittir.
Yandaki úekilde a ile h, b ile g, c ile f, d ile e yöndeú aç-
lardr. c d
¬
d // ¬ olduýundan a = h, b = g, c = f ve d = e olur. g h
BILGI
ûki doýrunun bir kesenle oluúturduýu açlardan bu iki

doýru arasnda kalan açlara iç açlar, kesenin farkl tarafn- d
b
da bulunan ve komúu olmayan iç açlara ise iç ters açlar a
denir.
Doýrular paralel olduýunda iç ters açlarn ölçüleri eúittir. c
d
Yandaki úekilde a ile c, b ile d iç ters açlardr. d // ¬ olduýun- ¬
dan a = c ve b = d olur.
BILGI
ûki doýrunun bir kesenle oluúturduýu açlardan bu iki f

e
doýru arasnda olmayan açlara dú açlar, kesenin farkl ta- d
rafnda bulunan ve komúu olmayan dú açlara ise dþ ters
açlar denir.
Doýrular paralel olduýunda dú ters açlarn ölçüleri eúit-
tir. Yandaki úekilde e ile g, f ile h dú ters açlardr. d // ¬ oldu-
¬
ýundan e = g ve f = h olur. g h
t
ÖRNEK a 70°
d
Yandaki úekilde d // ¬ ve t doýrusu d ile ¬ doýrularnn ke- b c
senidir. ùekilde verilenlere göre a, b, c, d, e, f ve g açlarnn
ölçülerini bulalm.
d g
¬
e f
ÇÖZÜM
• a ile 70° lik aç bütünler açlar olduýundan a açsnn ölçüsü 180° – 70° = 110° dir.
• b ile 70° lik aç ters açlar olduýundan ölçüleri eúittir. b açsnn ölçüsü de 70° dir.
• c ile 70° lik aç bütünler açlar olduýundan c açsnn ölçüsü 180° – 70° = 110° dir.
• d ile c açs iç ters açlar olduýundan ölçüleri eúittir. d açsnn ölçüsü de 110° dir.
• e ile 70° lik aç dú ters açlar olduýundan ölçüleri eúittir. e açsnn ölçüsü de 70°’dir.
• f ile d açs ters açlar olduýundan ölçüleri eúittir. f açsnn ölçüsü de 110° dir.
• g ile b açs iç ters açlar olduýundan ölçüleri eúittir. g açsnn ölçüsü de 70° dir.
196
UYARI
Toplamlar 180° olan iki açya bütünler açlar denildiýini hatrlaynz.
ÖRNEK 5 6 m
Yandaki úekilde açlar numaralandrlmútr. d // ¬ ve m 7

1 2 8
doýrusu bu doýrularn kesenidir. Buna göre
a) yöndeú açlar b) ters açlar 3
4
c) iç ters açlar ç) dú ters açlar
d) bütünler açlar e) eú açlar belirleyelim.
ÇÖZÜM d ¬
a) 1 ile 5, 2 ile 6, 3 ile 7 ve 4 ile 8 numaral açlar yöndeú açlardr.

b) 1 ile 3, 2 ile 4, 5 ile 7 ve 6 ile 8 numaral açlar ters açlardr.
c) 2 ile 8, 3 ile 5 numaral açlar iç ters açlardr.
ç) 1 ile 7 ve 4 ile 6 numaral açlar dú ters açlardr.
d) 1 ile 2, 1 ile 4, 2 ile 3, 3 ile 4, 5 ile 6, 6 ile 7, 7 ile 8 ve 5 ile 8 numaral açlar bütünler açlardr.
e) 1, 3, 5 ve 7 numaral açlarn ölçüsü eúittir. 2, 4, 6 ve 8 numaral açlarn ölçüsü eúittir.
t
ÖRNEK
60°
Yandaki úekilde d ile ¬ doýrularnn keseni t doýru- d
sudur. Verilenlere göre d ile ¬ doýrularnn paralel olup
120°
ÇÖZÜM ¬
Bu doýrularn yaptý açlar adlandralm. d ile ¬ doý-

t
rularnn ortak kesenle yaptý açlarn eú olanlarn belir-
leyelim. Eú açlarn durumlarna göre d ile ¬ doýrularnn a
60°
paralel olup olmadýn belirleyelim. d
• c ile 60° lik aç bütünler açlar olduýundan c açs- b c
nn ölçüsü 180° – 60° = 120° dir.
• c ile a açs ters açlar olduýundan ölçüleri eúittir. 120°
d
a açsnn ölçüsü de 120° dir. ¬
• b ile 60° lik aç ters açlar olduýundan ölçüleri eúit- e
f
tir. b açsnn ölçüsü de 60° dir.
• d ile 120° lik aç bütünler açlar olduýundan d aç- t
snn ölçüsü 180° – 120° = 60° dir.
120°
• d ile e açs ters açlar olduýundan ölçüleri eúittir. 60°
d
e açsnn ölçüsü de 60° dir. 60° 120°
• f ile 120° lik aç ters açlar olduýundan ölçüleri
eúittir. f açsnn ölçüsü de 120° dir.
Bulduýumuz aç ölçülerini úekilde yazalm. 120° 60°
¬
Bulduýumuz aç ölçülerine göre a, c, f ve 120° lik 60°
120°
açlarn ölçüsü ve b, d, e ve 60°lik açlarn ölçüsü eúit
olduýundan d ile ¬ doýrularnn paralel olduýunu söyle-
yebiliriz.
197
ÖRNEK
a 75°
Yandaki úekilde 1. cadde ile 2. cadde birbirine paralel 1. cadde
olup 3. cadde bu caddeleri kesmektedir. ùekilde verilenlere
göre a + b + c toplamn bulalm.
de
b
d
3. ca
c
2. cadde
ÇÖZÜM
• c ile 75° lik aç yöndeú açlardr. Yöndeú açlarn ölçüsü eúit olduýundan c = 75° dir.
• b ile c açs iç ters açlardr. ûç ters açlarn ölçüsü eúit olduýundan b = 75° dir.
• a ile b bütünler açlar olduýundan a açsnn ölçüsü 180° – 75° = 105° dir.
Öyleyse a + b + c = 105° + 75° + 75° = 255° buluruz.
A B
ÖRNEK
Yanda verilen úekilde [AB // d , m(CDþA) = 2x + 35° ve

2x + 35° x + 25°
m(ADþE) = x + 25° olduýuna göre m(DAþB) kaç derecedir?
d
C D E
ÇÖZÜM
CDþA ile ADþE bütünler açlar olduýundan

m(CDþA) + m(ADþE) = 180°
2x + 35° + x + 25° = 180°
3x + 60° = 180°
3x = 120° A B
x = 40° olur. 115°
m(CDþA) = 2x + 35° = 2·40° + 35°

= 80° + 35° = 115° dir. 115°
d
CDþA ile DAþB iç ters açlar olduýundan ölçüleri eúittir. C D E
m(DAþB) = 115° olur.
ÖRNEK
d
Yandaki úekilde d // ¬ dur. Verilenlere göre x’in 45°
deýerini bulalm.
x
30° ¬
198
1) Iúnlardan birini úekildeki gibi

uzatalm. Oluúan a açs ile 30° lik aç iç
ters aç olacaýndan a = 30° olur. d
a = 30° 45°
x açsnn bütünler açs y olsun. y
Bir üçgenin iç açlar toplam x

180° olduýundan 30° + 45° + y = 180°
y = 105° olur.
30° ¬
x ile y açs bütünler açlar oldu-
ýundan x = 180° – 105° = 75° olur.
2) ùekildeki gibi d ve ¬ doýrularna paralel m doý- d

45°
rusu çizelim. 45° ve 30° lik açlarn iç ters açlarn yaza-
lm.
45°
m
Buna göre x = 45° + 30° = 75° buluruz. 30°
30° ¬
A B
ÖRNEK
100°
Yandaki úekilde [AB // [DE, m(CAþB) = 100° ve
m(ACþD) = 110° olduýuna göre m(CDþE) = x kaç 110°

C
derecedir?
x
D
E
ÇÖZÜM
[AC]’n úekildeki gibi uzatalm. [AC]’nn [DE na deýdiýi noktay F olarak iúaretleyelim.
A B
AFþE ile FAþB iç ters açlardr. m(AFþE) = 100° olur.
100°
EFþA nn bütünleri AFþD dr.
m(AFþD) = 180° – 100° = 80° olur. C 110°
ACþD nn bütünleri FCþD dr. 70°

100° 80° x
m(FCþD) = 180° – 110° = 70° olur. D
E F
CD¨F nin iç açlar toplam 180° olduýundan 70° + 80° + x° = 180° x = 30° buluruz.
199
A B
ÖRNEK
120°
Yandaki úekilde [AB // [DE’dr.

C
m(CAþB) = 120° ve
150°
m(CDþE) = 150° olduýuna göre
D E
m(ACþD) kaç derecedir?
ÇÖZÜM
[AB ve [DE na paralel olarak úekilde d doý- F A B

rusu çizelim. [BA ve [ED n uzatalm. 60°
120°
FAþC ile BAþC bütünler açlardr. 60°

d
C 30° G
m(FAþC) = 180° – 120° = 60°
150°
HDþC ile CDþE bütünler açlardr. 30°
H D E
m(HDþC) = 180° – 150° = 30°
m(FAþC) = m(ACþG) = 60° (iç ters açlar)
m(HDþC) = m(DCþG) = 30° (iç ters açlar)
m(ACþD) = m(ACþG) + m(DCþG)
= 60° + 30° = 90° olur.
UYARI
m(BAþC) + m(ACþD) + m(CDþE) = 360° olduýuna dikkat ediniz.
ÖRNEK F
d1
E D G
Yandaki úekilde d1 // d2’dur.
m(ABþC) = 110° olduýuna göre
m(EDþF) kaç derecedir?
B
d2
C
110°
A
1) m(ABþC) = m(BDþG) = 110° (yöndeú açlar)

m(EDþF) = m(BDþG) = 110° (ters açlar)
2) m(ABþC) = m(EDþF) = 110° (dú ters açlar)
Siz de bu çözümlerden farkl çözümler deneyiniz.
200
ALIýTIRMALAR

1) Yandaki úekilde açlar numaralandrlmútr. 2
1
d // ¬ olduýuna göre aúaýdaki tabloyu doldurunuz. d
4 3
Yöndeú Açlar
Ters Açlar
6
ûç Ters Açlar 5
¬
Dú Ters Açlar 8 7
Bütünler Açlar m
2) Yandaki úekilde verilenlere göre d ile ¬

doýrular ile gösterilen caddelerin parelel olup
olmadýn belirleyiniz. 130°
m
50°
d ¬
1) Yandaki úekilde d1 // d2 dir. Verilenlere göre x kaç d1

45°
derecedir?
A) 72° B) 76°
x
C) 81° D) 84°
36°
d2
2) Yandaki kitaplk modelinde kitaplar birbirine paralel

olarak yerleútirilmiútir. Verilenlere göre x kaç derecedir?
A) 32° B) 36° x°
3x + 20°
C) 40° D) 44°
201
3) Yandaki úekilde [AB // [CD’dr. m(BAþC) = 76° olduýuna A B
76°
göre m(ACþD) kaç derecedir?
A) 104° B) 108°
C) 112° D) 116°
C D
4) Yandaki úekilde hemzemin geçit verilmiútir. Verilenlere

göre b – a fark kaç derecedir?
A) 15° B) 18° 75°
C) 20° D) 30°
a b
A B
120°
5) Yandaki úekilde [AB // [DE, m(CAþB) = 120° ve
m(ACþD) = 90° olduýuna göre m(CDþE) kaç derecedir?

A) 130° B) 140°
C
C) 150° D) 160°
D E
6) Yandaki úekilde [BA // [DE, m(EDþC) = 25° ve E

D
25°
m(ABþC) = 120° olduýuna göre m(BCþD) kaç derecedir?
A) 75° B) 80° C
C) 85° D) 90°
120°
A B
202
ÇEMBER VE DAÿRE
Çemberde Merkez Aç ile Merkez Açnn Gördüāü Yayn Ölçüsü
SORU
Fotoýraflardaki çember modellerini inceleyiniz. Modellerin üzerinde gösterilen açlarn kö-

úelerinin modelin hangi noktasnda olduýunu belirleyiniz. Modellerin üzerinde gösterilen açlar
oluúturan únlarn çemberi kestiýi noktalar iúaretleyerek bu noktalar arasndaki yaylar belirle-
yiniz. Modellenen aç ile açy oluúturan únlarn çemberi kestiýi noktalar arasnda kalan yayn
ölçüsü arasnda nasl bir iliúki vardr? Tartúnz.
Bir Çemberde Merkez Aç ve Merkez Açnn Gördüāü Yay
Çemberde Merkez Açnn Gördüāü Yay Belirliyorum

Araç ve gereçler: geometri tahtas, lastik, açölçer
1) Geometri tahtasnda lastik ile 1. fotoýraftaki gibi bir çem-

ber oluúturunuz.
1. fotoýraf
2) Baúka bir lastiýi 2. fotoýraftaki gibi köúesi çemberin mer-
kezinde olacak úekilde yerleútiriniz.
• Köúesi çemberin merkezinde olan kaç aç oluúur? Açk-
laynz.
• Köúesi merkezde olan küçük aç ile bu açnn iç bölge-
sinde kalan çember yayn gösteriniz.
2. fotoýraf
3) Ayn úekilde 3. fotoýraftaki gibi köúesi çemberin merkezin-

de olan baúka açlar oluúturarak bu açlarn iç bölgesinde kalan
yaylar gösteriniz.
Merkezde oluúturulabilecek küçük açlarn ölçüsü en çok
kaç derece olabilir? Açklaynz.
3. fotoýraf
203
C
ÖRNEK D
Yanda verilen úekildeki O merkezli çemberde gösterilen açlar

ve bu açlarn kollar arasnda kalan yaylar belirleyelim. Bu yaylar O
adlandralm.
A B
ÇÖZÜM
COþD nn köúesi çemberin merkezindedir. COþD nn kollarnn çemberi kestiýi noktalar arasnda
kalan yay DC dr.
DOþA nn köúesi çemberin merkezindedir. DOþA nn kollarnn çemberi kestiýi noktalar arasnda
kalan yay DA dr.
AOþB nn köúesi çemberin merkezindedir. AOþB nn kollarnn çemberi kestiýi noktalar arasnda
kalan yay AB dr.
BOþC nn köúesi çemberin merkezindedir. BOþC nn kollarnn çemberi kestiýi noktalar arasnda
kalan yay BC dr.
ÖRNEK M
Yanda verilen úekildeki O merkezli çemberde gösterilen merkez O

açlar ve bu açlarn gördüýü yaylar aúaýdaki tabloya yazalm. N
L
ÇÖZÜM
K
Merkez Aç Gördüýü Yay

KOþL KL
LOþM LM
NOþM NM
NOþK NK
BILGI
Köúesi çemberin merkezi olan açya merkez aç, merkez açnn A

iç bölgesinde kalan çember yayna da merkez açnn gördüāü yay
denir.
Yandaki O merkezli çemberde AOB açsnn köúesi çemberin O
merkezinde olduýundan AOþB, merkez açdr. AOB açsnn ölçüsü
m(AOþB) úeklinde ifade edilir.
Çember üzerindeki iki nokta arasnda kalan parçaya yay denir. B
AB yay AB úeklinde gösterilir. AB yaynn ölçüsü m(AB) úeklinde

ifade edilir.
204
Bir Çemberde Merkez Aç ile Bu Açnn Gördüāü Yayn Ölçüsü Arasndaki ÿliþki
Çemberde Merkez Aç ile Bu Açnn Gördüāü Yayn Ölçüsünü Belirliyorum

Araç ve gereçler: karton, pergel, kalem, açölçer.
Bir kartona pergelle bir çember çizerek yandaki gibi bir saat L
A
B
modeli oluúturunuz.
K C
• BC n gören merkez açy oluúturunuz. Bu merkez açnn
ölçüsünü açölçer ile ölçünüz.
J D
• KG n gören merkez açy oluúturunuz. Bu merkez açnn O
ölçüsünü açölçer ile ölçünüz. I E

• DF n gören merkez açy oluúturunuz. Bu merkez açnn F
H
ölçüsünü açölçer ile ölçünüz. G
• BC, KG ve DF n gören merkez açlarn ölçüleri arasnda

nasl bir iliúki vardr? Açklaynz.
• AD, DG, GJ ve JA n gören merkez açlarn ölçüsünü açölçer ile ölçünüz. Bu merkez
açlarn ölçüleri toplamn hesaplaynz.
• Bir çembere karúlk gelen açnn ölçüsü kaç derecedir?
• Çember üzerindeki ardúk iki nokta arasnda kalan yaylarn ölçüsü eúit midir?
• KL nn ölçüsü kaç derecedir?
• KL yayn gören merkez aç ile KL nn ölçüsü eúit midir? Açklaynz.
ÖRNEK
Bir çember üzerindeki açnn 360° olduýunu biliyoruz. Bu bilgiyi kullanarak aúaýdaki O merkezli
çemberlerde krmz ile çizilmiú çember parçalarna (yaylara) ait açlarn ölçüsünü bulalm.
G
O O O
A C D F
270°
180°
K
B E
ÇÖZÜM
1 CED yay çemberin 3

AB yay çemberin ’üne FKG yay çemberin ’üne
4 yarsna eúittir. 4
eúittir. eúittir.
1 1 3
360°· = 90° 360°· = 180° 360°· = 270°
4 2 4
) = 90°
m (AB ) = 180°
m (CED ) = 270°
m (FKG
þ ) = 90°
m (AOB þ ) = 180°
m (COD þ ) = 270°
m (FOG
BILGI
Bir çemberde bir merkez aç ile bu merkez açnn gördüýü yayn ölçüsü
eúittir. O
ùekildeki O merkezli çemberde m(AOþB) = m(AB)
A B
205
A
ÖRNEK
Yandaki O merkezli çemberde m(COþB) = m(BC) ve O
m(BOþA) = m(AB) olur.

B
C
ÖRNEK C
O
Yandaki O merkezli çemberde m(AOþB) = 75° ve m(BC) = 70° oldu-
75°
ýunda göre m(AB) ve m(BOþC) kaç derecedir?
B
A
ÇÖZÜM
O merkezli çemberde AOB merkez açsnn gördüýü yay AB dr. Merkez aç ile bu açnn gördü-
ýü yayn ölçüsü eúit olduýundan m(AOþB) = m(AB) dür. Buna göre m(AB) = 75° dir.
BOC merkez açsnn gördüýü yay BC dr.
m(BOþC) = m(BC) dür. Buna göre m(BOþC) = 70° dir.
ÖRNEK
O
Yandaki O merkezli çemberde [AB] çaptr. m(AC) = 50° olduýuna A B
göre m(COþB) kaç derecedir?

C
1) AC n gören merkez aç AOþC dr. Buna göre m(AC) = m(AOþC) = 50° dir.
AOþC ile COþB bütünler açlar olduýundan m(COþB) = 180° – 50° = 130° olur.
2) ACB yarm çember yay olduýundan m(ACB) = 180° dir. m(AC) + m(CB) = m(ACB)
50° + m(CB) = 180° m(CB) = 180° – 50° = 130° dir.
COB merkez açsnn gördüýü yay CB dr.
m(COþB) = m(BC) dür. Buna göre m(COþB) = 130° olur.
BILGI
Merkez aç, doýru aç olduýunda bu açnn gördüýü yaya yarm çember yay veya yarm
çember denir. Yarm çember yaynn ölçüsü 180° dir.
206
ÖRNEK
ùekildeki O merkezli çemberde m(OBþC) = 55° dir. Buna göre

O
m(BC) kaç derecedir?
55°
ÇÖZÜM
B C
[OB] ve [OC] yarçap olduýundan |OB| = |OC| = r ve OB¨C ikizkenardr.

ûkizkenar üçgende taban açlar eúit olduýundan
O
m(OBþC) = m(OCþB) = 55° olur.
r r
OB¨C nin iç açlar toplam 180° olduýundan
m(OBþC) + m(OCþB) + m(BOþC) = 180° 55° 55°
B C
55° + 55° + m(BOþC) = 180° m(BOþC) = 180° – 110° = 70° olur.
110°
BOC merkez açsnn gördüýü yay BC olduýundan m(BOþC) = m(BC) = 70° dir.
ALIýTIRMALAR

B
1) ùekildeki O merkezli çemberde m(BOþA) = 65° olduýuna göre m(AB)
kaç derecedir? 65°
O A
A) 60° B) 65° C) 70° D) 75°
2) ùekildeki O merkezli çemberde m(OBþC) = 52° olduýuna göre m(BC)

kaç derecedir?
O
A) 72° B) 74° C) 76° D) 78°
52°
B C
3) ùekildeki O merkezli çemberde m(AB) = 110° olduýuna göre m(OAþB)
A
kaç derecedir?
A) 35° B) 38° C) 40° D) 42° O
B
B) Aúaýdaki ifadelerin yanndaki kutucuklara doýru olanlar için “D” yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) Bir çemberde merkez açnn ölçüsü gördüýü yayn ölçüsüne eúittir.
2, 3 ve 4. sorular yandaki O merkezli çemberde verilenlere göre cevaplaynz.

2) AOþB nn gördüýü yay AB dr. O
A
3) BC n gören merkez aç AOþC dr. C
4) m(AB) + m(BC) = 160° ise m(AOþC) = 160° dir.
B
207
Çember ve Çember Parçasnn Uzunluāu
SORU
Fotoýraftaki teknenin dümeninin çevre uzunluýunu

santimetre cinsinden biliyorsanz fotoýrafta krmz renkle
gösterilen merkez açnn gördüýü yayn uzunluýunun kaç
santimetre olduýunu bulabilir misiniz?
Merkez Aç ile Bu Açnn Gördüāü Yayn Uzunluāunu ÿliþkilendiriyorum

Araç ve gereçler: dairesel duvar saati, ip, açölçer, cetvel.
• ûp ile duvar saatinin çevre uzunluýunu ölçünüz.
• Saati 04.00’e ayarlaynz. Saat 04.00’ü gösterirken
akrep ve yelkovan arasndaki merkez açnn ölçüsünü aç-
ölçer ile ölçünüz.
• Merkez açnn gördüýü yayn uzunluýunu ip kulla-
narak ölçünüz. Bu uzunluýun çemberin çevre uzunluýuna
orann bulunuz.
• Merkez açnn ölçüsünün 360° ye orann bulunuz.
• Bulduýunuz oranlar ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
• Çemberin çevresinin uzunluýunu ve merkez açnn ölçüsünü biliyorsanz merkez aç-
nn gördüýü yayn uzunluýunu ölçmeden bulabilir misiniz? Açklaynz.
• Merkez açnn ölçüsü ve çemberin çevre uzunluýunu kullanarak merkez açnn gördü-
ýü yayn uzunluýunu bulmak için bir orant kurunuz.
ÖRNEK
r yarçapl çemberin uzunluýunun 2pr olduýunu biliyoruz. Aúaýdaki O merkezli çemberlerde
krmzyla çizilmiú çember parçalarnn uzunluklarn bulalm. d p yerine alal›m. n

22
7
270°
r = 14 cm O r = 14 cm
O O
180° r = 14 cm
ùHNLO ùHNLO ùHNLO
208
ÇÖZÜM
Çemberlerin yarçap 14 cm’dir. Yarçap 14 cm olan çemberin çevresi,

22
2·p·r = 2· ·14 = 88 cm'dir.
7
1
• 1. úekildeki çember parçasn gören merkez aç 90° dir. Tam çemberin ’üne eúittir. Çevresi
4
88
= 22 cm’dir.
4
1. úekildeki çember parçasnn uzunluýunu orant kurarak bulalm.

360° lik merkez aç 88 cm
90° lik merkez aç x cm
———————————————
90·88
Doýru orant 360·x = 90·88 x= = 22 cm olur.
360
1
• 2. úekildeki çember parçasn gören merkez aç 180° dir. Tam çemberin ’sine yani yarsna
2
88
eúittir. Çevresi = 44 cm’dir.
2
180° lik merkez aç y cm
———————————————
180·88
Doýru orant 360·y = 180·88 y= = 44 cm olur.
360
3
• 3. úekildeki çember parçasn gören merkez açs 270° dir. Tam çemberin ’üne eúittir. Çev-
4
3
resi ·88 = 66 cm'dir.
4

270° lik merkez aç t cm
———————————————
270·88
Doýru orant 360·t = 270·88 t= = 66 cm
360
UYARI
90° 22 1 , 180° 44 1 , 270° 66 3

= = = = = = olduýuna dikkat ediniz.
360° 88 4 360° 88 2 360° 88 4
209
UYARI
22
p saysnn yaklaúk 3,14 veya ’ye eúit olduýunu hatrlaynz.
7
A
ÖRNEK
Yandaki úekildeki O merkezli çemberde her birinin ölçüsü 90°

O
olan dört merkez aç çizilmiútir. AB yaynn uzunluýunun çemberin D B
çevresinin uzunluýuna orann bulalm.
C
ÇÖZÜM
Merkez açlarn ölçüleri eúit olduýundan gördükleri yaylarn ölçüleri de eúittir.
m(AB) = m(BC) = m(CD) = m(DA) = 90° dir. Buna göre |AB| = |BC| = |CD| = |DA| olur.
AB , BC , CD ve DA nn uzunluklar toplam çemberin çevre uzunluýuna eúit olduýundan
Çemberin çevre uzunluýu

|AB| = |BC| =|CD| =|DA| = ————————————
4
AB yaynn uzunluýu 1
———————————— = olur. Öyleyse
Çemberin çevre uzunluýu 4
AB yaynn uzunluýu Merkez açnn ölçüsü

———————————— = —————————— eúitliýini elde ederiz.
Çemberin çevre uzunluýu 360°
UYARI
90° 1
= olduýuna dikkat ediniz.
360° 4
BILGI
Yarçap uzunluýu r br olan bir çemberin çevre uzunluýu 2pr birimdir. B
AB nn (çember parçasnn) uzunluýu |AB| úeklinde gösterilir. r

a
Yandaki O merkezli ve r yarçapl çemberde AB nn uzunluýu O r A
þ )
m (AOB
=
AB · 2pr veya
360°

AB þ )
m (AOB
= eúitlikleri ile bulunur.
2p r 360°
210
ÖRNEK
A
Yandaki O merkezli çemberde m(AOþB) = 30° ve m(COþB) = 120° dir.
O 30°
B
|OB| = 4 br olduýuna göre çemberin çevre uzunluýunu, |AB| ve 120°
4
|BC|’nu bulalm. (p yerine 3 alalm.)

ÇÖZÜM C
Çemberin yarçap = r = |OB| = 4 br’dir.

Çemberin çevre uzunluýu = 2pr
= 2·3·4 = 24 br

AB 30° 24·30°
= =
AB = 2 br
24 360° 360°

BC 120° 24·120°
= =
BC = 8 br
24 360° 360°
UYARI
Merkez açlarn ölçüleri ile bu açlarn gördüýü yaylarn uzunluklar arasnda doýru orant
vardr.
30° 2
= olduýuna dikkat ediniz.
120° 8
ÖRNEK
A
Yandaki O merkezli çemberde m(AOþB) = 45° ve m(COþD) = 135° dir.
|OD| = 6 br olduýuna göre |AB| ’nun |CD| na orann bulalm. 45° O

B D
135°
6
1) Çemberin çevre uzunluýunu bulalm.

2pr = 2·p·6 = 12p

AB 45° 12·p·45° 3
= =
AB = p
12p 360° 360° 2

CD 135° 12·p·135° 9
= =
CD = p
12p 360° 360° 2
3
p

AB 1
= 2 =

CD 9 3
p
2
2) Merkez açlarn ölçüleri ile bu açlarn gördüýü yaylarn uzunluklar doýru orantl olduýundan

AB þ )
m (AOB 45° 1
= = =

CD þ )
m (COD 135° 3
211
ÖRNEK
A C
Bir otobüs sahibi aracnn çember úeklindeki direksiyon
120°
simidini üç farkl renkte deri ile kaplatacaktr. Buna göre yan-
daki taslak çizimi oluúturmuútur.
120° O
Taslak resimde verilenlere göre yeúil deri ile kaplanacak
BC nn uzunluýunu bulalm. (p yerine 3 alalm.) 25 br
B
ÇÖZÜM
Bir çemberi oluúturan aç 360° olduýundan m(BOþC) = 360° – (120° + 120°) = 120° ve çemberin
yarçap 25 br’dir.
120° 1
=
Buna göre BC ·2pr = ·2·3·25 = 50 br
360° 3
ÖRNEK
Yandaki úekildeki O merkezli çemberde m(AOþB) = 80° ve çemberin

O
çevre uzunluýu 36 br olduýuna göre |AB| kaç birimdir?
A 80°
ÇÖZÜM
B

AB 80°
=
36 360°
36·80°
=
AB = 8 br olur.
360°
ÖRNEK
ùekildeki O merkezli çemberde m(AOþB) = 120° ve |AB| = 10 br oldu-

ýuna göre çemberin çevre uzunluýu kaç birimdir? A O
120°
ÇÖZÜM
B
Çemberin çevre uzunluýu x birim olsun.

AB 120°
=
x 360°
10 1
= x = 30 br olur.
x 3
212
ALIýTIRMALAR

1) Yandaki O merkezli çemberde |OA| = 3 br olduýuna göre çem-
berin uzunluýu kaç birimdir?
A) 3p B) 4p C) 6p D) 8p O
3
A
2) Yandaki O merkezli çemberde |OC| = 2 br ve m(AOþB) = 90°

olduýuna göre |AB| kaç birimdir? (p yerine 3 alnz.)
C 2 O
A) 3 B) 6 C) 9 D) 12
B
A
3) Yandaki saat modelinde, yelkovann uzunluýu 8 cm’dir. Saat 12

11 1
07.00 de akrep ile yelkovann oluúturduýu küçük açnn gördüýü yayn
10 2
uzunluýu kaç santimetredir? (p yerine 3 alnz.)
9 O 3
A) 12 B) 15 C) 18 D) 20
8 4
7 5
6
B) Aúaýdaki ifadelerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D” yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) Yandaki O merkezli çemberde m(BOþA) = 80° ve |AB| = 4 br
olduýuna göre çemberin uzunluýu 18 br’dir.
A
O 80°
2) Yandaki O merkezli çemberde m(AOþB) = 50° ve m(BOþC) = 60° A
dir. |AB| = 10 cm olduýuna göre |BC|= 15 cm’dir.

50°
O B
60°
3) Yandaki O merkezli çemberde m(AOþB) = 105° dir. |AB| = 35 br

olduýuna göre çemberin uzunluýu 120 br’dir.
O
B
105°
213
Dairenin ve Daire Diliminin Alan
SORU
Fotoýraftaki pastadan merkez açs 45° olan daire di-

limi úeklinde bir dilim pasta kesilmiútir. Bu dilimin kütlesi
175 g olduýuna göre pastann tamamnn kaç gram oldu-
ýunu bulabilir misiniz?
ÖRNEK
Aúaýda verilen dairelerin alann hesaplayalm. (p yerine 3 alalm.)
6 cm 7 cm
5 cm B C
A O2 O3
O1
ÇÖZÜM
Alan = pr 2 Alan = pr 2 Alan = pr 2

= 3·5 2 = 3 ·6 2 = 3·7 2
= 3·25 = 3·36 = 3·49
= 75 cm 2 = 108 cm 2 = 147 cm 2
BILGI
O merkezli, r yarçapl dairenin alan pr2 dir. O

r
ÖRNEK
Aúaýda verilen daire dilimlerinin alann bulalm. (p yerine 3 alalm.)
r = 6 cm 180°
270°
O O r = 6 cm
214
ÇÖZÜM
Dairelerin yarçap 6 cm’dir. Yarçap 6 cm olan dairenin alan,

pr2 = 3·62 = 3·36 = 108 cm2 dir.
1 108
• 1. úekildeki daire diliminin merkez açs 90° dir. Tam dairenin ’üne eúittir. Alan = 27 cm 2
4 4
dir.
1. úekildeki daire diliminin alann orant kurarak bulalm.
360° lik alan 108 cm2

90° lik alan x cm2
——————————————
90·108
Doýru orant 360·x = 90·108 x= = 27 cm 2
360
1
• 2. úekildeki daire diliminin merkez açs 180° dir. Tam dairenin ’sine yani yarsna eúittir.
2
108
Alan = 54 cm 2 dir.
2
180° lik alan y cm2
——————————————
180·108
Doýru orant 360·y = 180·108 y= = 54 cm 2
360
3
• 3. úekildeki daire diliminin merkez açs 270° dir. Tam dairenin ’üne eúittir.
4
3
Alan ·108 = 81 cm 2 dir.
4
270° lik alan t cm2
——————————————
270·108
Doýru orant 360·t = 270·108 t= = 81 cm 2
360
UYARI
90° 27 1 180° 54 1 270° 81 3

= = , = = , = = olduýuna dikkat ediniz.
360° 108 4 360° 108 2 360° 108 4
ÖRNEK
Alan 75 br2 olan bir dairede 25 br2 lik bir daire diliminin merkez açsnn ölçüsü kaç derecedir?
ÇÖZÜM
360° lik alan 75 br2

x° lik alan 25 br2
—————————————
360·25
Doýru orant 360·25 = x·75 x= = 120° olur.
75
215
BILGI
Bir dairede merkez açnn iç bölgesi ile merkez açnn gördüýü yayn snrladý alana
daire dilimi denir.
Yandaki O merkezli dairede AOB merkez açsnn içinde kalan
mavi boyal alan daire dilimidir. [OA] ve [OB] yarçap, |OA| = |OB| = r
olmak üzere; O
Dairenin alan = pr2 r

þ )
m (AOB
Daire diliminin alan = ·pr 2 dir. A B
360°
ÖRNEK
Bir fabrikada daire úeklinde cam tava kapaklar üretilmektedir.

Daire cam kapaklarn yarçap 15 cm olduýuna göre alan kaç cm2
dir? (p yerine 3 alnz.)
ÇÖZÜM
Dairenin alan = pr2

= 3·152 = 3·225 = 675 cm2 dir.
ÖRNEK
Bir bahçeye yerleútirilen bir fskiye sulama yapar-

ken en fazla 150° dönebilmektedir. Fskiye suyu 4 m’ye
kadar fúkrtabildiýine göre bu fskiyenin kaç metrekare
alan sulayabileceýini bulalm. (p yerine 3 alalm.)
ÇÖZÜM
Fskiyenin suladý alan modelleyelim.

Yarçap 4 m ve merkez açs 150° olan daire dilimi-
nin alann bulmalyz.
150°
Daire diliminin alan = ·p r 2
360°
150°
= ·3·4 2 150°
360°
150°
= ·3·16 = 20 m 2 4m
360°
216
ÖRNEK
Bir ahrn köúesine 2 m uzunluýundaki bir iple

baýl olan bir atn ahrn etrafnda otlayabileceýi
toplam alann kaç metrekare olduýunu bulalm.
(p yerine 3 alalm.)
ÇÖZÜM
Atn hareket edebileceýi toplam alan, taban

dikdörtgensel bölge olan ahrn dúnda kalan 2 m
yarçapl daire diliminin alanna eúittir.
Atn otlayabileceýi alan bulmak için dairenin
alanndan merkez açs 90° olan daire diliminin
alann çkarmalyz.
90°
pr 2 – ·pr 2 iúlemini yapalm.
360°
1
90°2
Atn otlayabileceýi alan = 3·2 – · 3· 2 2
360°
4
1
= 3·4 – ·3· 4 1
4
1
= 12 – 3
= 9 m 2 dir.
ÖRNEK
Ferhat öýle yemeýinde arkadaúlar ile birlikte lahmacun yeme-

ye gidiyor. Bir küçük lahmacunun fiyat 2 TL ve büyük lahmacunun
fiyat 6 TL’dir. Daire úeklindeki büyük lahmacunun çap 32 cm ve
küçük lahmacunun çap 16 cm’dir. Buna göre Ferhat ve arkadaúla-
rnn bir büyük lahmacun mu yoksa iki küçük lahmacun mu almas-
nn daha ekonomik olacaýn bulalm. (p yerine 3 alalm.)
ÇÖZÜM
Büyük lahmacunun alann bulalm. Büyük lahmacunun çap 32 cm, yarçap 32 : 2 = 16 cm’dir.
Alan = pr2 = 3·162 = 3·256 = 768 cm2
Küçük lahmacunun çap 16 cm, yarçap 16 : 2 = 8 cm’dir.
Alan = pr2 = 3·82 = 3·64 = 192 cm2 dir.
Büyük lahmacunun alan ve fiyatn kullanarak küçük lahmacunun fiyatn belirleyelim.
768 cm2 6 TL 192·6
Doýru orant olduýundan x = = 1, 5 TL
192 cm2 x TL 768
Büyük lahmacunun alan ve fiyatna göre küçük lahmacunun fiyatnn 1,5 TL olmas gerekiyor.
Buna göre 1 büyük lahmacun almak, 2 küçük lahmacun almaya göre daha ekonomiktir.
217
ÖRNEK
Bir pastanede daire úeklinde üretilen pastalar iste-

nildiýinde daire dilimleri úeklinde satlmaktadr. Fiyat
30 TL olan bir pastadan Yeliz merkez açs 30°, Sadk
ise merkez açs 45° olan bir daire dilimi pasta almútr.
Buna göre Yeliz ve Sadk kaçar lira ödemiúlerdir?
ÇÖZÜM
Pastann ve pasta dilimlerinin üst yüzeyinin alann bulalm.

Pastann üst yüzeyinin alan = pr2
30° 1
Yeliz’in aldý pasta diliminin üst yüzeyinin alan = ·pr 2 = ·p r 2
360° 12
45° 1
Sadk’n aldý pasta diliminin üst yüzeyinin alan = ·p r 2 = · p r 2
360° 8
1 30
Öyleyse Yeliz pastann fiyatnn ’sini yani = 2, 5 TL
12 12
1 30
Sadk ise pastann fiyatnn ’ini yani = 3, 75 TL ödemiútir.
8 8
Yeliz’in ödeyeceýi paray bulmak için merkez açnn ölçüsünün 360° ye orann bulalm.
30° 1 1 30
= olduýundan Yeliz pastann fiyatnn ’sini yani = 2, 5 TL ödemiútir.
360° 12 12 12
Sadk’n ödeyeceýi paray bulmak için merkez açnn ölçüsünün 360° ye orann bulalm.
45° 1 1 30
= olduýundan Sadk pastann fiyatnn ’ini yani = 3, 75 TL ödemiútir.
360° 8 8 8
ÖRNEK
Futbol maçlarnda köúe vuruúlar yaplrken top

yarçap 1 m ve merkez açs 90° olan daire dilimine
koyulur. Bu daire diliminin alan kaç metrekaredir?
(p yerine 3 alnz.)
ÇÖZÜM
Dairenin yarçap 1 m’dir.
90°
Daire diliminin alan = ·p r 2
360°
90° 3
= ·3·1 2 = = 0, 75 m 2 dir.
360° 4
218
ÖRNEK
O 6
Yandaki úekildeki O merkezli dairede |OB| = 6 cm ve m(AOþB) = 120° B
120°
dir. AOB daire diliminin alannn dairenin alanna orann bulalm. (p yerine
3 alalm.)
A
1) Dairenin yarçap 6 cm’dir. Dairenin alann bulalm.

Dairenin alan = pr2
= 3·62 = 3·36 = 108 cm2
120°
Daire diliminin alan = · pr 2
360°
120° 120°
= ·3·6 2 = ·3·36 = 36 cm 2
360° 360°
36 1
Daire diliminin alannn dairenin alanna oran = = ’tür.
108 3
Daire diliminin alan Daire diliminin merkez açsnn ölçüsü
2) ————————— = —————————————————
Dairenin alan 360°
Daire diliminin alan 120° 1
————————— = =
Dairenin alan 360° 3
UYARI
Daire diliminin alannn dairenin alanna oran ile daire diliminin merkez açsnn ölçüsünün
360° ye oran eúittir.
ÖRNEK A
150°
Yandaki úekildeki O merkezli çemberde |OB| = 8 cm ve m(AOþB) = 150° 8
B
O
olduýuna göre AOB daire diliminin alan kaç santimetrekaredir? (p yerine 3
alalm.)
1) Dairenin yarçap 8 cm ve daire diliminin merkez açs 150° dir.

150°
Daire diliminin alan = · pr 2
360°
150° 150°
= ·3·8 2 = ·3·64 = 80 cm 2
360° 360°
2) Dairenin alan = pr2 = 3·82 = 3·64 = 192 cm2
Daire diliminin alan 150°
————————— =
Dairenin alan 360°
Daire diliminin alan 5
————————— =
192 12
16 5
Daire diliminin alan = 192 · = 16·5 = 80 cm 2 olur.
12
1
219
ALIýTIRMALAR

1) Yandaki úekildeki ABCD karesinin içine O merkezli daire çizil-
miútir. Karenin bir kenarnn uzunluýu 6 br olduýuna göre boyal alanlar
toplam kaç birimkaredir? (p yerine 3 alnz.) O
6 br
A) 9 B) 10 C) 12 D) 15
2) Yandaki O merkezli dairede verilenlere göre AOB ve COD D

daire dilimlerinin alanlar toplam dairenin alannn kaçta kaçdr?
A O 30° C
1 1 5 1 60°
A) B) C) D)
6 4 18 3
3) Yandaki O merkezli dairede m(AOþB) = 90° dir. Dairenin alan

12 br2 olduýuna göre AOB daire diliminin alan kaç birimkaredir?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 O
B
B) Aúaýdaki sorularda istenenleri yapnz. A
1) Yanda kareli kâýda çizilmiú O merkezli daire dilimi ile kare-

nin alan birbirine eúit olduýuna göre daire diliminin merkez açsnn
ölçüsünün kaç derece olduýunu bulunuz. (p yerine 3 alnz.) O
2) Yandaki O merkezli dairede m(AOþB) = 75° dir. AOB

daire diliminin alan 15 br2 olduýuna göre dairenin alannn kaç
birimkare olduýunu bulunuz. O
75°
A B
3) Resimdeki yelpaze 135° açldýnda oluúan daire

diliminin alan 18 br2 olduýuna göre yelpaze tamamen açl-
dýnda oluúan dairenin yarçapnn kaç birim olduýunu bu-
lunuz. (p yerine 3 alnz.)
220
ARAýTIRMA SORULARI ÜRETME, VERÿ TOPLAMA,
DÜZENLEME, DEĀERLENDÿRME VE YORUMLAMA
Daire Grafiāi
SORU
Grafikler bir araútrma sonucunda elde edilen verilerin gör-

selleútirilmesine, hesaplamalar yaplarak sonuçlarn yorumlan-
masna ve sonuca dayal tahminler yaplmasna yardmc olur.
Grafikler yardmyla araútrma sonucu elde edilen saysal ve-
riler daha hzl bir úekilde anlaúlabilir ve yorumlanabilir.
Fotoýraftaki grafikleri inceleyiniz. Hangi grafiýi hangi konuda
bilgi vermek için kullanmak daha uygun olur? Grafiklerin günlük
hayatta hangi alanlarda kullanldýn örnekler ile açklaynz.
Günlük hayatta gazete, dergi ve televizyonlarda gördüýünüz daire

grafiklerinin hangi saysal verilerin görselleútirilmesinde kullanldýna ör-
75°
nekler veriniz.
80°
115°
Daire Grafiāi Oluþturuyorum

Araç ve gereçler: karton, pergel, açölçer, boya kalemleri.
Bir çiftçinin bir yl sonunda bahçelerindeki Toplanan Toplamdaki
Meyve
aýaçlardan toplattý meyve miktarlar yandaki Miktar (Ton) Oran (%)
tabloda verilmiútir. Elma 90 30
1) Tablodaki boú braklan yerleri meyve mik- Armut 75
tarlarnn toplam meyve miktarnn yüzde kaç ol- Ayva 45
duýunu hesaplayarak tamamlaynz.
Çilek 60 20
2) Bir kartona pergel kullanarak yarçap 8 cm
Ceviz 30
olan bir daire çiziniz.
3) Meyve miktarlar daire dilimi Toplanan Toplamdaki Daire Diliminin
olarak gösterilirse her meyve mik- Meyve
Miktar (Ton) Oran (%) Aç Ölçüsü
tar için çizilecek daire dilimlerinin Elma 90
merkez aç ölçülerini hesaplayarak Armut 75 25 90°
yandaki tabloyu doldurunuz.
Ayva 45
4) Her bir meyve miktarna kar-
Çilek 60
úlk gelen daire dilimlerini açölçer
Ceviz 30
kullanarak çiziniz ve farkl renklere
boyaynz.
5) Oluúturduýunuz daire dilimlerine meyve miktarlarn gösteren % ve daire dilimlerinin
merkez aç ölçülerini yaznz. Bu grafiýe bakarak toplam meyve miktarnn % 10’unun hangi
meyve olduýunu bulunuz.
6) Oluúturduýunuz daire dilimlerine bakarak çilek miktarnn hangi meyvelerin miktarn-
dan daha fazla olduýunu bulunuz.
221
Bir bilgisayar program yardmyla bir daire grafik çizelim.
Microsoft Office Excel programnn yüklü olduýu bir bilgisayarda bir Excel dosyas açnz.
A1 kutucuýuna 10, B1 kutucuýuna 25, C1 kutucuýuna 30, D1 kutucuýuna 20, E1 kutucu-
ýuna 15 yaznz.
“Ekle” sekmesine tklaynz. Pasta “ ” butonuna tklaynz.
“2–B” bölümünden “ ” butonuna tklaynz. Aúaýdaki daire grafik çizilmiú olur.
ùimdi de baúka bir daire grafik çizelim.

Excel dosyasndan boú bir sayfa açnz.
A1 kutucuýuna 5, B1 kutucuýuna 10, C1 kutucuýuna 15, D1 kutucuýuna 20, E1 kutucuýu-
na 20 ve F1 kutucuýuna 30 yaznz.
“Ekle” sekmesine tklaynz. Pasta “ ” butonuna tklaynz.
“3–B” bölümünden “ ” butonuna tklaynz. Aúaýdaki daire grafik çizilmiú olur.
BILGI
Bir araútrma sonucunda elde edilen verilerin uygun bir úekilde çizilen dairenin dilimlerine
ayrlarak görselleútirilmesine daire grafiāi denir.
Elimizde bir bütünün parçalarna ait veriler varsa, bu verileri daha kolay yorumlayabilme-
miz için en uygun grafik daire grafiýidir.
Bir verinin bütün veri grubu içindeki orann görselleútirmek için daire grafiýi kullanmak
daha uygundur.
Daire grafiýi çizilirken her bir verinin bütün verilerin toplamna oran hesaplanarak daire
içerisinde ayrdý daire dilimleri iúaretlenir. Bu daire dilimleri merkez açlaryla veya % olarak
ifade edilir.
222
ÖRNEK Tablo: Seradaki Çiçeklerin Says
Çiçek Say
Yanda verilen tabloda bir çiçek serasndaki çiçeklerin tür- Lale 450
leri ve saylar verilmiútir. Bu tabloya göre çiçeklere karúlk ge- Gül 720
len daire dilimlerinin merkez aç ölçülerini ve yüzdelerini göste- Karanfil 360
ren bir daire grafiýi çizelim. Sonuçlar daire grafiýine bakarak Orkide 270
yorumlayalm.
ÇÖZÜM
Toplam çiçek saysn bulalm:

Toplam çiçek says 450 + 720 + 360 + 270 = 1800’dür.
Çiçeklerin yüzdelerini bulalm:
a
Lalelerin yüzdesi a olsun. 1800· = 450 a = 25
100
b
Güllerin yüzdesi b olsun. 1800· = 720 b = 40
100
c
Karanfillerin yüzdesi c olsun. 1800· = 360 c = 20
100
d
Orkidelerin yüzdesi d olsun. 1800· = 270 d = 15 olur.
100
Çiçeklere karúlk gelen daire dilimlerinin merkez aç ölçülerini bulalm:
Laleleri gösteren daire diliminin merkez Gülleri gösteren daire diliminin merkez
açsnn ölçüsü x° olsun. açsnn ölçüsü y° olsun.
1800 çiçek 360° 1800 çiçek 360°
450 çiçek x° 720 çiçek y°

———————————— ————————————
360°·450 360°·720
Doýru orant x = = 90° Doýru orant y = = 144°
1800 1800
Karanfilleri gösteren daire diliminin merkez Orkideleri gösteren daire diliminin

açsnn ölçüsü z° olsun. merkez açsnn ölçüsü t° olsun.
1800 çiçek 360° 1800 çiçek 360°
360 çiçek z° 270 çiçek t°

———————————— ————————————
360·360 360·270
Doýru orant z = = 72° Doýru orant t = = 54° olur.
1800 1800
Daire grafiýini çizelim ve yorumlayalm. Grafik: Seradaki Çiçeklerin Says

Yandaki daire dilimlerinin alanlarna ve yüzdelerine bakt-
ýmzda; Lale Gül
1 % 25 % 40
• Lalelerin saysnn tüm çiçeklerin saysnn ’üne eúit ol-
4
duýunu söyleyebiliriz. 144°
• En az yetiútirilen çiçek türünün orkide olduýunu görürüz. 72°

Karanfil 54°
• En çok yetiútirilen çiçek türünün gül olduýunu söyleyebili- % 20
Orkide
riz. % 15
223
ÖRNEK
Tablo: Öýrencilerin Attý Basket Says
Snflarn temsilen okullarndaki basketbol Öýrencinin Ad Arif Mert Veli Efe Can
turnuvasna katlan 7A snfndan beú öýrenci-
nin bir maçta attklar basket says yandaki tab- Basket Says 10 6 4 12 8
loda verilmiútir.
Tablodaki verileri kullanarak bu öýrencilerin attklar basket saysna karúlk gelen daire dilimle-
rinin merkez açlarnn ölçüsünü gösteren daire grafiýi çizelim. Grafiýi yorumlayalm.
ÇÖZÜM
Öýrencilerin attý toplam basket saysn bulalm:

Öýrenciler toplam 10 + 6 + 4 + 12 + 8 = 40 basket atmúlardr.
Öýrencilerin attklar basket saysna karúlk gelen daire dilimlerinin merkez aç ölçülerini bula-
lm:
Arif’in attý basket saysna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnn ölçüsü a olsun.
10 a 10·360°
= orantsn kullanalm. a = = 90°
40 360° 40
Mert’in attý basket saysna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnn ölçüsü m olsun.
6 m 6·360°
= orantsn kullanalm. m = = 54°
40 360° 40
Veli’nin attý basket saysna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnnölçüsü v olsun.
4 v 4·360°
= orantsn kullanalm. v = = 36°
40 360° 40
Efe’nin attý basket saysna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnn ölçüsü e olsun.
12 e 12·360°
= orantsn kullanalm. e = = 108°
40 360° 40
Can’n attý basket saysna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnn ölçüsü c olsun.
8 c 8·360°
= orantsn kullanalm. c = = 72° olur.
40 360° 40
Daire grafiýini çizelim ve yorumlayalm.

Yandaki daire dilimlerinin alanlarna baktýmzda;
Mert
• En az basket atann Veli olduýunu, Arif
• Can ile Efe’nin attklar basket saysnn toplam basket 54°

Veli
36°
saysnn yarsna eúit olduýunu,
72° 108°
• En çok basket atann Efe olduýunu,
Can
• Mert ve Veli’nin attklar basket saysnn Arif’in attý Efe
basket saysna eúit olduýunu söyleyebiliriz.
224
ALIýTIRMALAR

1) Aylk geliri 3200 TL olan 3 çocuklu bir ailenin aylk harcamalarnn 160 TL’si giyim, 960 TL’si
gda, 480 TL’si eýitim, 80 TL’si saýlk, 1120 TL’si kira ve 400 TL’si diýer harcamalarna ayrlyor. Bu
ailenin harcamalarnn daýlmn gösteren daire grafiýini daire dilimlerinin merkez açlarnn ölçüleri-
ni göstererek çiziniz. Grafiýi yorumlaynz.
2) Bir ankete katlan 80 kiúiden 36’s uçakla, 24’ü

trenle ve 20’si ise otobüs ile yolculuk yapmay tercih ettik-
lerini belirtmiúlerdir. Bu verileri kullanarak ankete katlan-
larn tercih ettiýi araç daýlmn gösteren daire grafiýini
daire dilimlerini % ile ifade ederek çiziniz. Grafiýi yorumla-
ynz.
3) Bir fabrikada bir ylda üretilen ürünlerin says yandaki Tablo: Fabrikada Üretilen
tabloda verilmiútir. Tablodaki verileri kullanarak üretilen ürünlere Ürünlerin Says
karúlk gelen daire dilimlerinin merkez aç ölçülerini ve yüzdele- Üretim
Ürün
rini gösteren daire grafiýi çiziniz. Sonuçlar daire grafiýine baka- Says
rak yorumlaynz. TV 500
Buzdolab 400
Çamaúr
450
Makinesi
Bulaúk
350
Makinesi
Frn 300
225
Çizgi Grafiāi
SORU
Grafik: Bir Fabrikadaki Televizyon ve
Buzdolab Üretimi
Üretim (bin adet) Televizyon
Resimdeki grafiýi inceleyiniz. Televiz-
350
yon ve buzdolab üretiminin yllara göre Buzdolab
300
artú veya azalú hakknda neler söyleye-
250
bilirsiniz? Televizyon ve buzdolab üretimi
200
hangi yl eúit saydadr?
150
Siz de günlük hayatta kullanabileceýi- 100
niz çizgi grafiklere örnekler veriniz. 50
Yllar
O 2012 2013 2014 2015
ÿkili Çizgi Grafik Oluþturuyorum

Araç ve gereçler: renkli kalemler, kareli kâýt ve cetvel.
Aúaýdaki 1. tabloda Bursa, 2. tabloda Kayseri illerimizin haziran aynn ilk haftas süre-
since gözlemlenen günlük ortalama scaklk deýerleri verilmiútir.
Tablo 1: Bursa’daki Scaklk Deýerleri Tablo 2: Kayseri’deki Scaklk Deýerleri
Gün Pzt Sal Çrú Prú Cuma Cmt Pazar Gün Pzt Sal Çrú Prú Cuma Cmt Pazar
Scaklk Scaklk
26 28 23 26 23 25 26 25 23 24 22 24 22 26
(°C) (°C)
• Kareli kâýda yandaki gibi yatay ve dikey eksen

çiziniz.
• Yatay eksene günleri, dikey eksene scaklk de-
ýerlerini yerleútiriniz.
• 1. tablodaki günler ile scaklk deýerlerinin kesiú-
tiýi noktalar iúaretleyiniz.
• ûúaretlediýiniz ilk noktadan baúlayarak ilk nokta
ile ikinci noktay, daha sonra ikinci nokta ile üçüncü nok-
tay krmz renkli kalemle cetvel kullanarak birleútiriniz.
Bu úekilde devam ederek yedinci noktaya kadar nokta-
lar birleútiriniz.
• Yukarda yaptýnz iúlemleri 2. tablodaki verileri kullanarak ve mavi renkli kalemle
yapnz.
• Elde ettiýiniz grafiýi çizgi grafik olarak adlandrnz.
• Çizgi grafiklerin yanna grafiklerin Bursa ve Kayseri illerine ait olduýunu göstermek
için Bursa Kayseri yaznz.
• Krmz ve mavi renkle çizdiýiniz grafikte scaklk deýerlerindeki artú ve azalúlar yo-
rumlaynz.
• Her iki grafiýin ortak noktasn belirleyiniz. Bu nokta ile ilgili ne söyleyebilirsiniz? Açk-
laynz.
226
ÖRNEK
Tablo: Ylmaz Bebeýin Vücut Scaklý
Ylmaz bebeýin vücut scaklýn gün
boyunca belli aralklarla ölçen annesi yan- Ölçüm Saati 03.00 07.00 11.00 15.00 19.00 23.00
daki tabloyu yapmútr. Bu tablodaki verile-
Vücut
ri kullanarak Ylmaz bebeýin vücut scakl-
Scaklý 36,5 37,4 37,8 37,4 37,4 37,2
ýn gösteren çizgi grafiýi çizelim ve bu
(°C)
grafiýi yorumlayalm.
ÇÖZÜM
Yatay ve dikey eksen çizelim. Yatay Grafik: Ylmaz Bebeýin Vücut Scaklý
eksene ölçüm saatini, dikey eksene vücut Vücut Scaklý (°C)
scaklýn (°C) yerleútirelim. Ölçüm saat- 37,8
leri ile vücut scaklklarnn kesiútiýi nokta- 37,6
lar iúaretleyelim. ûúaretlediýimiz ilk nokta- 37,4
dan baúlayarak ardúk noktalar 37,2
birleútirerek çizgi grafiýi çizelim. 37
Grafiýe göre Ylmaz bebeýin vücut 36,8
scaklý; 36,6
36,5
• En az 36,5 °C, en çok 37,8 °C tur.
• 03.00 – 11.00 saatleri arasnda art-
mútr. Zaman
O 03.00 07.00 11.00 15.00 19.00 23.00 (saat)
• 11.00 – 15.00 ve 19.00 – 23.00 sa-
atleri arasnda düúmüútür.
• 15.00 – 19.00 saatleri arasnda deýiúmemiútir.
Tablo: Bir Otomobilin Belli
ÖRNEK Zamanda Aldý Yol
Yanda bir otomobilin belli zaman aralýnda aldý yolu gös- Zaman (saat) Yol (km)
teren tablo verilmiútir. Bu tablodaki verileri kullanarak otomobilin 1 80
aldý yolu zamana baýl ifade eden çizgi grafiýi çizelim. Bu grafiýi 2 200
yorumlayalm.
3 200
ÇÖZÜM 4 280
Yatay ve dikey eksen çizelim. Yatay eksene zaman Grafik: Bir Otomobilin Belli
(saat), dikey eksene yolu (km) yerleútirelim. Zamanda Aldý Yol
Zaman ve alnan yolun kesiútiýi noktalar iúaretleyelim. Yol (km)
280
ûúaretlediýimiz ilk noktadan baúlayarak ardúk noktalar
240
birleútirerek çizgi grafiýi çizelim.
200
Grafiýi yorumlayalm.
160
Grafiýe göre;
120
• 1. saatin sonunda alnan yol 80 km,
80
• 2. saatin sonunda alnan yol 200 km,
• 1. ve 2. saatler arasnda alnan yol 200 – 80 = 120 km, 40
• Hareket süresince alnan toplam yol 280 km’dir. Zaman
O 1 2 3 4 (saat)
• Hareketin toplam süresi 4 saattir.
• 2. ve 3. saatler arasnda yol alnmamútr. Bu zaman aralýnda araç sürücüsünün mola verdi-
ýini düúünebiliriz.
227
BILGI
Bir araútrma sonucunda toplanan verilerin yatay ve dikey eksenlerdeki kesiúimleri iúaret-
lenerek bulunan noktalarn çizgilerle birleútirilmesiyle elde edilen grafiklere çizgi grafiāi denir.
Bir deýiúkenin zaman içerisindeki deýiúimini (artma, azalma) görselleútirmek için kullan-
lan en uygun grafiktir.
Çizgi grafiýi zaman içinde deýiúen sürekli verileri veya bilgileri görselleútirmek için kullan-
lr. Örneýin bir ülkenin bir yllk ihracat deýerlerinin aylara göre deýiúimi, bir bebeýin bir günde
4 saat aralklarla vücut scaklýndaki deýiúimi görselleútirmek için çizgi grafik kullanmak daha
uygundur.
Çizgi grafiýi okumak için grafik üzerinde bir nokta belirlenir. Bu noktann yatay ve dikey
eksenlerdeki deýerlerinden yararlanlr.
Tablo: Aylara Göre Dilek ve Büúra

ÖRNEK Bebeklerin Boylar
ûkiz bebekleri olan ûlknur Hanm bebeklerinin doýum- Zaman Dilek’in Büúra’nn
dan itibaren 12 ay boyunca belli aralklarla boylarndaki (Ay) Boyu (cm) Boyu (cm)
deýiúimi takip ederek yandaki tabloyu yapmútr. Bu tablo- 0 50 50
daki verileri gösteren ikili çizgi grafiýi çizelim ve bu grafiýi 3 60 62
yorumlayalm.
6 64 66
9 70 72
12 74 74
ÇÖZÜM
Yatay ve dikey eksen çizelim. Yatay eksene Grafik: Aylara Göre Dilek ve Büúra
zaman (ay), dikey eksene boyu (cm) yerleútirelim. Bebeklerin Boylar
Zaman ile bebeklerin boyunun kesiútiýi noktalar Boy (cm)
iúaretleyelim. Dilek bebek için mavi, Büúra bebek 74 Dilek
72 Büúra
için krmz renk kalemler kullanarak iúaretlediýimiz
ilk noktadan baúlayarak ardúk noktalar birleútire- 70
rek ikili çizgi grafiýi çizelim. 68
66
Grafiýi yorumlayalm.
64
Grafiýe göre; 62
60
• Doýduklarnda bebeklerin boylar eúittir.
58
• ûlk 3 ay içinde Dilek bebek 60 – 50 = 10 cm 56
ve Büúra bebek 62 – 50 = 12 cm uzamútr. 54
• Bebekler 6 aylkken Büúra bebeýin boyu Di- 52
lek bebeýin boyundan 66 – 64 = 2 cm daha uzun- 50
dur.
Zaman (ay)
• 12 ay sonunda Dilek ve Büúra bebeklerin O 3 6 9 12
boylar eúittir.
228
ALIýTIRMALAR

1) 2014 ylnda Alanya’da her mevsimin son aynda deniz Tablo: Alanya’da Mevsim Sonu
suyunun ortalama scaklýn araútran Derya yandaki tabloyu Deniz Suyu Scaklklar
yapmútr. Aylar Scaklk (°C)
Bu tablodaki verileri kullanarak bir çizgi grafiýi çiziniz. ùubat 17
Çizdiýiniz grafiýi yorumlaynz. Mays 19
Aýustos 29
Kasm 22
2) Deniz bebeýin ateúini gün boyunca dört kez ölçen Tablo: Deniz Bebeýin Ateúi
annesi yandaki tabloyu yapmútr. Deniz bebeýin belli aralk- Deniz Bebeýin
larla ölçülmüú ateúini gösteren bir çizgi grafiýi çiziniz. Çizdi- Zaman
Ateúi (°C)
ýiniz grafiýi yorumlaynz.
02.00 37,5
08.00 37
14.00 37
20.00 36
3) Doktor Güler Hanm, gün boyunca belli Tablo: Hasibe Hanm’n Tansiyon Deýerleri
aralklarla hastas olan Hasibe Hanm’n tansiyo- Büyük Küçük
nunu ölçmüútür. Tansiyon deýerlerini büyük ve Zaman
Tansiyon Tansiyon
küçük olarak not alan doktor Güler Hanm yanda- 08.00 14 10
ki tabloyu yapmútr. Bu tablodaki verileri kullana-
12.00 12 8
rak ikili çizgi grafiýi çiziniz.
16.00 13 9
20.00 13 9
229
Aritmetik Ortalama, Ortanca ve Tepe Deāer
SORU
2015 FIBA (Uluslararas Basketbol Federas-

yonu) Kadnlar Dünya ùampiyonas’nda 5. olan
basketbol milli takmmzda yer alan sporcularn
kaç kez milli formay giydiklerini araútran Küb-
ra’nn elde ettiýi veriler aúaýda verilmiútir.
0, 57, 78, 84, 146, 148, 161, 187, 214, 221,
267, 271
Bu verilerin aritmetik ortalamas, bu verilerde
en çok tekrar eden say ve bu verilerin ortasnda
bulunan iki saynn aritmetik ortalamas bu verile-
rin yorumlanmas için kullanlabilir mi? Tartúnz.
Ortalama Bulalm
Araç ve gereçler: kâýt, kalem, hesap makinesi.
Bir göz doktorunun yedi günde kaç hasta muayene et-
tiýi aúaýdaki tabloda verilmiútir.
Günler 1. Gün 2. Gün 3. Gün 4. Gün 5. Gün 6. Gün 7. Gün

Hasta
16 21 16 8 16 6 8
says
1) Tablodaki verileri kullanarak doktorun 7 günde toplam kaç hasta muayene ettiýini
hesap makinesiyle bulunuz.
2) Bulduýunuz toplam 7’ye bölerek doktorun günlük ortalama kaç hasta muayene ettiýi-
ni bulunuz.
3) Günlük muayene olan hasta saylarn gösteren veri grubundaki saylar küçükten bü-
yüýe doýru sralayarak ortadaki sayy bulunuz. Bu sayy ortanca deýer (medyan) olarak
adlandrnz. (Tekrar eden saylar tekrar edildiýi sayda yaznz.) Bulduýunuz bu sayy belir-
lerken veri grubundaki saylar küçükten büyüýe doýru sralamann neden gerekli olduýunu
açklaynz.
4) Ortanca deýer ile aritmetik ortalama deýerini karúlaútrnz. Bu deýerlerden hangisi
veri grubunda yer alan deýerlere eúit ya da yakndr? Açklaynz.
5) Günlük muayene olan hasta saylarndan oluúan veri grubundan tekrarlayan saylar
belirleyiniz. Bu saylardan en fazla tekrar eden say hangisidir? Bu sayy tepe deýer (mod)
olarak adlandrnz.
6) Veri grubunda 8. gün 10 hasta muayene edildiýi bilgisi verilseydi ortanca deýeri nasl
bulabileceýinizi arkadaúlarnzla tartúnz.
230
ÖRNEK
Bir öýrencinin üç matematik snavndan aldý notlar 76, 54 ve 92’dir. Bu öýrencinin üç snav
notunun aritmetik ortalamasn bulalm.
ÇÖZÜM
Öýrencinin matematik snavlarndan aldý notlarn toplamnn snav saysna bölümünü bulalm.
76 + 54 + 92 222
Öyleyse aritmetik ortalama = = = 74 olur.
3 3
BILGI
Bir veri grubundaki saylarn toplamnn bu gruptaki veri saysna bölümüne aritmetik or-
talama denir.
ÖRNEK
Tablo: Oyuncularn Oyunda Kaldklar Süre

Bir basketbol takmnn bir maçta
oynayan oyuncularnn bu maçta kaç Oyuncu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
dakika görev aldklar yandaki tabloda
verilmiútir. Buna göre; Oynama
18 18 22 25 40 18 24 22 13
süresi (dk)
a) Oyuncularn oynama süresinin
aritmetik ortalamasn bulalm.
b) Oyuncularn oynama sürelerinden en çok tekrar eden sayy bulalm.
c) Oyuncularn oynama sürelerini gösteren saylar küçükten büyüýe doýru sraladýmzda han-
gi saynn ortada olduýunu bulalm.
ç) Bu takmn oyuncularndan 40 dk oynayan oyuncu 33 dk oynayp bu oyuncu yerine baúka bir
oyuncu 7 dk oynasayd oyuncularn oynama sürelerini küçükten büyüýe doýru sralayarak ortada
kalan sayy bulalm.
ÇÖZÜM
a) Tabloda 9 oyuncunun oynama süreleri verilmiútir. Aritmetik ortalama bu saylarn toplamnn

9’a bölümüne eúittir.
18 + 18 + 22 + 25 + 40 + 18 + 24 + 22 + 13 200
Aritmetik ortalama = = - 22, 2 olur.
9 9
b) Saylardan en çok tekrar eden 18’dir.

c) Saylar küçükten büyüýe doýru sralayalm.
13, 18, 18, 18, 22 , 22, 24, 25, 40
Ortada kalan say
ç) ûstenilen durum için saylar küçükten büyüýe doýru sralayalm.

7, 13, 18, 18, 18, 22 , 22, 24, 25, 33
Ortada kalan saylar
Ortada kalan saylar iki tane olduýundan ortada kalan sayy bulmak için bu saylarn aritmetik
ortalamasn buluruz.
UYARI
18 + 22 40
Buna göre ortadaki say = = 20 olur. 20 saysnn veri grubunda olmad-
2 2
ýna dikkat ediniz.
231
BILGI
Bir veri grubundaki veriler küçükten büyüýe doýru sralandýnda ortadaki sayya ortanca
deāer (medyan) denir.
Veri grubundaki veri says tek olduýunda ortanca deýer en ortadaki say, veri says çift
olduýunda ise ortanca deýer ortadaki iki saynn toplamnn yarsna yani aritmetik ortalamaya
eúittir.
Veri grubunda en çok tekrar eden sayya tepe deāer (mod) denir.
Aritmetik ortalama, ortanca ve tepe deýer istatistikte kullanlan ortalama çeúitleridir.
Bir veri grubunda aritmetik ortalama, ortanca ve tepe deýer merkezi eýilim ölçüsü olarak
adlandrlr.
ÖRNEK
Bir markette bir haftada satlan süt mik- Tablo: Satlan Süt Miktar Tablo: Satlan Su Miktar
tar ile 6 günde satlan su miktar yandaki Satlan Süt Satlan Su
Günler Günler
tabloda verilmiútir. (Litre) (Litre)
Bu verilere göre; Pzt 34 Pzt 50
Sal 42 Sal 80
a) Satlan süt miktarnn ortanca deýeri-
Çrú 34 Çrú 75
ni ve tepe deýerini bulalm. Prú 40 Prú 76
b) Satlan su miktarnn ortanca deýerini Cuma 38 Cuma 150
ve tepe deýerini bulalm. Cmt 40 Cmt 150
Pazar 30
ÇÖZÜM
a) Bir haftada satlan süt miktarnn ortanca deýerini bulmak için saylar küçükten büyüýe doýru
sralayalm.
30, 34 , 34 , 38 , 40 , 40 , 42
Ortanca deýer ortadaki say 38’dir.
Bir haftada satlan süt miktarnn tepe deýerini bulmak için en çok tekrar eden saylar bulalm.
En çok tekrar eden saylar 34 ve 40’tr. Buna göre tepe deýeri 34 ve 40’tr.
UYARI
Bir veri grubunun birden fazla tepe deýeri olabileceýine dikkat ediniz.
b) 6 günde satlan su miktarnn ortanca deýerini bulmak için saylar küçükten büyüýe doýru
sralayalm.
50, 75, 76, 80 , 150 , 150
Veri grubundaki veri says çift olduýundan ortanca deýer ortadaki iki saynn toplamnn yarsna
eúittir.
76 + 80 156
Ortanca deýer = = = 78 ’dir.
2 2
UYARI
Bir veri grubunun ortanca deýeri bu veri grubunda yer almayabilir.
Alt günde satlan su miktarnn tepe deýerini bulmak için en çok tekrar eden sayy bulalm. En
çok tekrar eden say 150’dir. Buna göre tepe deýeri 150’dir.
232
ÖRNEK
Aúaýda bir folklor ekibindeki öýrencilerin boylar cm

cinsinden verilmiútir.
150, 161, 163, 166, 167, 168, 170, 175
Bu veri grubunun tepe deýerini bulalm.
ÇÖZÜM
Verilen veri grubunda tekrar eden say bulunmadýndan bu say grubunda tepe deýeri yoktur.
UYARI
Bir veri grubunda tekrar eden say yoksa bu veri grubunun tepe deýeri yoktur.
ÖRNEK
7A: 63, 66, 68, 70, 71, 72, 72, 72, 72, 76, 79, 79, 79, 81, 84, 85, 89
7B: 8, 11, 33, 76, 76, 76, 76, 80, 81, 86, 86, 96, 96, 96, 96, 97, 99
Yukardaki veriler bir okuldaki iki snfta bulunan öýrencilerin matematik dersinden aldklar snav
sonuçlarn göstermektedir. Buna göre hangi snfn daha baúarl olduýunu bulalm.
ÇÖZÜM
ûki snfn aritmetik ortalama, ortanca ve tepe deýerini bulalm:

7A 7B
1278 1269
Aritmetik ortalama = - 75, 18 Aritmetik ortalama = - 74, 65
17 17
Ortanca = 72 Ortanca = 81
Tepe deýeri = 72 Tepe deýeri = 76 ve 96
7B snfnda üç öýrencinin notlarnn düúük olmasna raýmen bu üç öýrenci dúndakilerin notlar
7A snfndaki öýrencilerden genel olarak daha yüksektir. Aritmetik ortalama çok küçük veya çok
büyük verilerden etkilendiýinden 7A snfnn aritmetik ortalamas daha baúarl olan 7B snfndan
yüksektir.
7B snfnn en düúük üç notunu dahil etmeden aritmetik ortalamay tekrar hesaplayalm:
En düúük üç notun toplam 8 + 11 + 33 = 52’dir. Bu toplam tüm notlarn toplamndan çkararak
14 öýrenci için aritmetik ortalamay hesaplayalm:
1217
1269 –52 = 1217 Aritmetik ortalama = - 86, 93 buluruz.
14
Bu durumda veriler aritmetik ortalamaya göre yorumlanrsa bu iki snfn baúarsnn yanlú yo-
rumlanacaý anlamna gelir.
Öyleyse bu iki snfn baúar karúlaútrlmas yaplrken uç deýerlerden etkilenmeyen ortancann
kullanlmas daha uygun olur. Ortancalara baktýmzda 7A için 72, 7B için 81’dir. Buna göre daha
baúarl olan snf 7B’dir.
233
Tablo: Öýrencilerin Okuduýu
ÖRNEK
Kitap Türleri
Canan, matematik projesi için arkadaúlarna bir anket uy- Kitap Türü Öýrenci Says
gulamú ve arkadaúlarnn en çok okuduýu kitap türlerini belirle-
Mizah 6
miútir. Yandaki tabloda anket sonuçlar yer almaktadr. En çok
okunan kitap türünü bulmak için aritmetik ortalama, ortanca ve Araútrma 2
tepe deýerden hangisini kullanmamz gerektiýini bulalm. Hobi 1
Roman 10
ùiir 3
ÇÖZÜM
Verilerin aritmetik ortalamas ya da ortanca deýeri en çok okunan kitap türünü belirlemede uygun
olmayacaýndan tepe deýeri kullanlmaldr.
En çok tekrar eden sayya baktýmzda bu sayy oluúturan kitap türünün roman olduýunu söy-
leyebiliriz.
BILGI
Bir veri grubunda en belirgin özelliýi veya deýeri bulmak istediýimizde tepe deýerini kul-
lanmak uygun olur.
ÖRNEK
Bir hastanenin acil servisine son 11 günde getirilen be-

beklerin says aúaýdaki gibidir.
8, 9, 6, 5, 5, 7, 10, 60, 8, 5, 9
Buna göre acil servise getirilen bebek saylarn temsil
eden en uygun merkezi eýilim ölçüsünü bulalm.
ÇÖZÜM
ûlk önce aritmetik ortalamay hesaplayalm.
8 + 9 + 6 + 5 + 5 + 7 + 10 + 60 + 8 + 5 + 9 132
Aritmetik ortalama = = = 12
11 11
Aritmetik ortalamann veri grubunun en büyük deýeri olan 60 hariç diýer bütün saylardan büyük
olduýu görülmektedir. Aritmetik ortalama bu örnekte olduýu gibi aúr uç deýerlerden kolay etkilendi-
ýinden verilerin genel eýilimini tam olarak temsil etmeyebilir.
Bu durumda aúr uç deýerlerden daha az etkilenen ortanca ve tepe deýeri inceleyelim.
Verileri küçükten büyüýe sralayalm.
5, 5, 5, 6, 7, 8 , 8, 9, 9, 10, 60
En çok tekrar eden say 5 olduýundan veri grubunun tepe deýeri 5’tir. 5 ayn zamanda veri gru-
bunun en küçük deýeridir. Ancak buradaki tepe deýer en küçük deýer olmasndan dolay bu veri
grubu için verilerin genel eýilimini tam olarak temsil etmemektedir.
Ortanca deýer 8 ’dir. Veriler genel olarak incelendiýinde ortancann bu veri grubunu aritmetik
ortalama ve tepe deýere göre daha iyi temsil ettiýini söyleyebiliriz.
234
ÖRNEK
Tablo: Sporcularn Oynadklar Süre
Bir basketbol takmnn antrenörlüýünü yapan Maçlar
Önder Hoca takmna bir oyuncu transfer edecektir. 1 2 3 4 5
Önder Hoca’nn transfer etmeyi düúündüýü sporcu- Oyuncu
lar Erol, Bülent ve Mahmut’tur. Bu sporcularn oyna- Erol 31 31 29 25 33
dklar son 5 maçta kaç dakika görev aldklarn gös-
Bülent 19 11 31 27 18
teren tablo yandaki gibidir.
Önder Hoca takma bir oyuncu transfer etmek Mahmut 21 13 29 15 23
istediýine göre hangi oyuncuyu tercih etmelidir?
ÇÖZÜM
Oyuncularn 5 maçlk ortalamas bu oyuncularn performansn iyi temsil eder. Her üç oyuncunun
da 5 maçlk ortalamasn bulalm.
31 + 31 + 29 + 25 + 33
Erol’un ortalamas = = 29, 8
5
19 + 11 + 31 + 27 + 18
Bülent’in ortalamas = 21, 2
5
21 + 13 + 29 + 15 + 23
Mahmut’un ortalamas = = 20, 2
5
Bu ortalamalara göre Önder Hoca’nn aritmetik ortalamas diýer oyuncularn ortalamasndan

daha fazla olan Erol’u tercih etmesi daha uygundur.
ALIýTIRMALAR

1) Bir öýrencinin beú günde kaç soru çözdüýünü gösteren tablo aúaýda verilmiútir.
Tablo: Gün ile Çözülen Soru Says
Arasndaki ûliúki
Gün 1. 2. 3. 4. 5.
Soru
38 42 40 46 59
Says
Buna göre bu öýrenci bir günde ortalama kaç soru çözmüútür?

A) 42 B) 43 C) 44 D) 45
Bir futbolcunun 2010 – 2014 yllarnda her yl Tablo: 2010 – 2014 Yllarndaki Gol Says
kaç gol attý yandaki tabloda verilmiútir. Yl 2010 2011 2012 2013 2014
2, 3 ve 4. sorular tablodaki verilere göre cevap-
laynz. Gol Says 15 19 26 20 20
2) Bu veri grubunun aritmetik ortalamas kaçtr?
A) 19 B) 20 C) 21 D) 22
235
3) Bu veri grubunun ortanca deýeri kaçtr?
A) 15 B) 19 C) 20 D) 26
4) Bu veri grubunun tepe deýeri kaçtr?

A) 15 B) 19 C) 20 D) 26
5) 3, 9, 3, 9, 3, 5 veri grubunun ortanca deýeri kaçtr?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 9
B) Aúaýdaki sorularn çözümlerini yapnz.

1) 8, 15, 7, 16, 6 veri grubunun tepe deýerinin olup olmadýn belirleyiniz.
2) 13, 7, 7, 5, 3, 5, 1 veri grubunun tepe deýerinin olup olmadýn belirleyiniz. Tepe deýeri
varsa kaç tane olduýunu yaznz.
3) Bir yerleúim bölgesindeki trafik lambasnda son 10 gün

içinde krmz úk ihlali yapan sürücüler kamera ile tespit edil-
miútir. Bu veriler aúaýda verilmiútir.
2, 2, 1, 2, 3, 2, 3, 20, 2, 3
Bu verilere göre aritmetik ortalama, ortanca ve tepe
deýerden hangisi ya da hangilerinin veri grubunu temsil etme-
ye uygun olduýunu bulunuz.
4) Otomobil satú yapan bir firmaya satú eleman alnacaktr.

Aúaýdaki tabloda iú baúvurusu yapan iki adayn daha önceki çalútklar yerde son 12 aya
ait sattklar otomobil saylarna ait bilgiler verilmiútir.
Aritmetik Ortanca Tepe

Ortalama Deýer Deýer
Oýuz 7,9 9 6
Mina 8 6 5
Bu firmada bir ayda 9 otomobil satlmas hedeflenmiútir. Buna göre firma yetkililerinin iú baú-
vurusu yapanlardan hangisini tercih etmesi gerekir? Cevabnz açklaynz.
236
Araþtrma Sorularna Uygun Grafik Çizme ve Bu Grafikler
Arasnda Dönüþüm Yapma
SORU
Türkiye ûstatistik Kurumu (TÜûK) Kültür ûstatistikleri verilerini araútrarak 2011-2015 yllar
aras tiyatrolarda oynanan eser saysn belirleyiniz. Bu verileri kullanarak bir çizgi grafiýi çi-
ziniz. Daha sonra çizdiýiniz çizgi grafiýindeki verileri kullanarak bir sütun grafiýi çiziniz. Çizgi
grafiýinde ve sütun grafiýinde hangi yorumlar veya karúlaútrmalar yapmak daha uygun olur?
Bu grafiklerin birbirine üstün veya zayf yönleri nelerdir? Tartúnz.
ÖRNEK
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas (TCMB) yllk olarak ülkemizde enflasyon deýerlerini açk-
lamaktadr. www.tcmb.gov.tr ûnternet adresinden bu bilgilere ulaúan Halime, aúaýdaki tabloyu yap-
mútr.
Tablo: 2010 – 2014 Yllarndaki Enflasyon Deýerleri
Yl 2010 2011 2012 2013 2014
Enflasyon 6,4 10,4 6,2 7,4 8,2
Bu tablodaki verileri gösteren bir çizgi grafik çizelim.
ÇÖZÜM *UDILN²<ÕOODUÕQGDNL
(QIODV\RQ'HýHUOHUL
(QIODV\RQ'HýHUL
10,4
10
Çizdiýimiz çizgi grafiýe göre 2010 yln-

dan 2014 ylna enflasyon deýerlerindeki de- 9
ýiúimi yorumlayabilmek daha kolaydr.
8,2
8
7,4
7
6,4
6,2
6
<ÕOODU
O 2010 2011 2012 2013 2014
UYARI
Bir veri grubundaki verilerin belirli bir zaman aralýndaki deýiúimini (artma veya azalma)
görselleútirmek için çizgi grafiýi kullanmak daha uygun olur.
237
Çizgi grafiýindeki verileri gösteren bir sütun grafiýi çizelim.
*UDILN²<ÕOODUÕQGDNL
(QIODV\RQ'HýHUOHUL
(QIODV\RQ'HýHUL
10,4
10
Çizdiýimiz sütun grafiýinde 2010 – 2014
yllarndaki enflasyon deýerlerini yllara göre
karúlaútrmak daha kolaydr. 9
8,2
8
7,4
7
6,4
6,2
6
<ÕOODU
O 2010 2011 2012 2013 2014
UYARI
Bir veri grubundaki verileri karúlaútrmak için sütun grafiýi kullanmak daha uygun olur.
ÖRNEK
Bir bilgi yarúmasnda okullarn temsil eden Tablo: Öýrencilerin Cevapladý Sorular
7. snf öýrencileri Sevgi, Mete, Figen, Ayhan ve Sevgi Mete Figen Ayhan Aylin
Aylin’in yarúmada sorulan sorulardan kaçn
doýru olarak cevapladý aúaýdaki tabloda veril- 8 6 10 12 4
miútir.
Tablodaki verileri yüzdelik dilimleri kullanarak daire grafiýi ile gösterelim.
ÇÖZÜM
Öýrenciler toplam 8 + 6 + 10 + 12 + 4 = 40 soruya doýru cevap vermiúlerdir.

Öýrencilerin cevapladý sorularn toplam sorularn % kaç olduýunu bulalm.
8 1
Sevgi’nin cevapladý sorular: = = 0, 2 " % 20
40 5
6 3
Mete’nin cevapladý sorular: = = 0, 15 " % 15
40 20
10 1
Figen’in cevapladý sorular: = = 0, 25 " % 25
40 4
12 3
Ayhan’n cevapladý sorular: = = 0, 30 " % 30
40 10
4 1
Aylin’in cevapladý sorular: = = 0, 1 " % 10
40 10
238
Daire grafiýi çizelim
Grafik: Öýrencilerin Cevapladý Sorular
Mete
% 15
Sevgi
% 20 Figen
% 25
Aylin
% 10
Ayhan
% 30
UYARI
Bir bütünün parçalarn ifade etmek ve bütün ile karúlaútrmak için daire grafiýi kullanmak
daha uygun olur.
Tablodaki verileri gösteren sütun grafiýi çizelim.
Grafik: Öýrencilerin Cevapladý Sorular

Soru Says
12
10
8
6
4
2
Öýrenciler
O Sevgi Mete Figen Ayhan Aylin
Çizdiýimiz daire grafiýinde her öýrencinin sorularn yüzde kaçn cevapladýn görürüz. Sütun
grafiýinde ise öýrencileri cevapladý soru saylarna göre karúlaútrmak daha kolaydr.
ÖRNEK
2010 – 2013 yllarnda Türkiye fndk ihracat miktarn araútran Haluk, Giresun Ticaret Borsas
ûnternet sitesinden (www.giresuntb.org.tr) elde ettiýi bilgilerle aúaýdaki tabloyu oluúturmuútur.
Tablo: 2010 – 2013 Yllar Fndk ûhracat
Yllar 2010 2011 2012 2013
Fndk Miktar
282 228 300 270
(Ton)
Tablodaki verileri gösteren daire grafiýi çizelim. Grafiýi çizerken daire dilimlerinin merkez aç
ölçülerini kullanalm.
239
ÇÖZÜM
2010 – 2013 yllarndaki toplam fndk ihracatn bulalm. Bu yllarda toplam fndk ihracat
282 + 228 + 300 + 270 = 1080 tondur.
2010 ylna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnn ölçüsü a olsun.
1080 ton 360° 282·360°
doýru orant a = = 94°
282 ton a 1080
2011 ylna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnn ölçüsü b olsun.
1080 ton 360° 228·360°
doýru orant b = = 76°
228 ton b 1080
2012 ylna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnn ölçüsü c olsun.
1080 ton 360° 300·360°
doýru orant c = = 100°
300 ton c 1080
2013 ylna karúlk gelen daire diliminin merkez açsnn ölçüsü,

360° – (94° + 76° + 100°) = 360° – 270° = 90° olur.
Daire grafiýi çizelim.
Grafik: 2010 – 2013 Yllar Fndk ûhracat
2010 2011
94° 76°
100°
2013
2012
Tablodaki verileri gösteren sütun grafiýi Sütun grafiýindeki verileri gösteren çizgi
çizelim. grafiýi çizelim.
Grafik: 2010 – 2013 Yllar Fndk ûhracat Grafik: 2010 – 2013 Yllar Fndk ûhracat
Fndk Miktar (Ton) Fndk Miktar (Ton)
300 300
282 282
270 270
240 240
228 228
210 210
O Yllar O Yllar
2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013
Çizdiýimiz grafiklerden de gördüýümüz üzere daire grafiýinde her yln toplam ihracattaki pa-
yn belirlemek, sütun grafiýinde yllara göre ihracat miktarlarn karúlaútrmak ve çizgi grafiýinde
ise 2010 – 2013 yllarnda ihracat miktarlarndaki artú veya azalú görmek daha kolay olur.
240
ALIýTIRMALAR

1)
Grafik: Bir Öýrencinin Snavlardaki Grafik: Bir Öýrencinin Snavlardaki
Türkçe Netleri Türkçe Netleri
Net Says Net Says
35 35
30 30
25 25
20 20
15 15
10 10
5 5
Snavlar Snavlar
O 1. 2. 3. 4. 5. O 1. 2. 3. 4. 5.
Yukarda bir öýrencinin snavlardaki Türkçe netlerini gösteren çizgi grafik verilmiútir. Çizgi
grafiýindeki verileri kullanarak yukardaki sütun grafiýini tamamlaynz.
Ülkemize gelen bir turist kafilesinde 20 ûngiliz, 10 ûspanyol, 40 Alman ve 10 Fransz turist
vardr.
2 ve 3. sorular yukarda verilenlere göre cevaplaynz.
2) Bu verileri gösteren aúaýdaki sklk tablosunu tamamlaynz.
Tablo: Bir Turist Kafilesindeki Turist Says
Ülke ûngiltere ûspanya Almanya Fransa
Turist Says 10
3) Sklk tablosundaki verileri gösteren yandaki daire Grafik: Bir Turist Kafilesindeki
grafiýini tamamlaynz. Turist Says
z
ns
Fra
45°
Alman
4) Grafik: Öýrencilerin Sevdiýi Kitap Türleri

Öýrenci Says
35
30
25
20
15
Kitap Türleri
O Roman ùiir Deneme Çizgi
Roman
Yukardaki sütun grafiýindeki verileri gösteren daire grafiýini bu grafiýin yanndaki boúluýa
çiziniz.
241
A) Aúaýdaki ifadelerin yanndaki kutucuklara doýru olanlar için “D” yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) Yanda verilen úekildeki BAþC na eú bir aç çizmek için baúlangç B

noktas A olacak ve [AC ile 35° lik aç yapacak úekilde bir ún çizilmelidir.
35°
A
C
2) Yanda kareli kâýda çizilmiú úekildeki ABþC na eú bir aç C

B
çizmek için baúlangç noktas B olacak ve [BA ile 45° lik aç yapacak 45°
úekilde bir ún çizilmelidir.
A
3) Yanda kareli kâýda çizilmiú úekildeki BAþC na eú bir aç B A

çizmek için baúlangç noktas A olacak ve [AC ile 37° lik aç yapacak 37°
úekilde bir ún çizilmelidir.
4, 5 ve 6. sorular yandaki úekile göre cevaplaynz. C

D
B
4) AKþD nn açortay [KC dr. 45° 45°

45° 45°
A K 45° E
5) CKþF nn açortay [KD dr. F
6) AKþC nn açortay [KB dr.
7) Yandaki úekildeki ABþC nn açortayn elde etmek

için baúlangç noktas B olacak ve [BA veya [BC ile 63° lik aç A
yapacak úekilde bir ún çizilmelidir.
126°
B C
242
Yandaki úekilde açlar adlandrlmútr.
b
d // ¬’dur. a
d
c d
f
e
¬
g h
8, 9, 10, 11 ve 12. sorular úekilde verilenlere göre cevaplaynz.

8) a ile b bütünler açlardr.
9) c ile e iç ters açlardr.
10) b ile g yöndeú açlardr.
11) f ile h ters açlardr.
12) a ile h dú ters açlardr.
13) Yandaki úekilde k // t’dur. Verilenlere göre x = 125° dir. k
130°
115°
x°
t
14) Yandaki úekilde m // n’dur. Verilenlere göre x = 25° dir. m

60°
145°
n x
15) Yandaki O merkezli çemberde KOþL nn gördüýü yay KL dr.
O
L
16) Yandaki O merkezli çemberde m(AOþB) = 100° olduýuna
göre m(AB) = 80° dir.

A O
100°
243
17) Yandaki O merkezli çemberde verilenlere göre
m(ABC) = 145° dir.

O
C
55°
B) Aúaýdaki ifadelerde noktal yerlere doýru ifade ya da saylar yaznz.
1) Yarçap 5 br olan bir çemberin çevre uzunluýu ........... br’dir. (p yerine 3 alnz.)
2) Yandaki O merkezli çemberde |OC| = 3 cm ve (AOþB) = 120° dir.

Buna göre |AB| ........... br’dir. (p yerine 3 alnz.)
O 3 cm
A C
120°
3) Bir çemberin çevre uzunluýu 36 cm’dir. Bu çemberde 100° lik bir merkez açnn gördüýü
yayn uzunluýu ........... br’dir.
4) Yarçap 6 cm olan bir dairenin alan ........... cm2 dir? (p yerine 3 alnz.)
5) Bir fabrikada daire úeklinde kavanoz kapaklar üretilmektedir. Daire

kapaklarn yarçap 8 cm olduýuna göre kapaklarn yüzey alan .............. cm2
dir. (p yerine 3 alnz.)
6) Bir bahçeye yerleútirilen bir fskiye sulama yaparken en

fazla 135° dönebilmektedir. Fskiye suyu en fazla 6 m’ye kadar fú-
krtabildiýine göre bu fskiye ile ........... m2 alan sulanabilir. (p yeri-
ne 3 alnz.)
7) ùekildeki O merkezli çemberde m(AOþB) = 120° dir. AOB

daire diliminin alannn BOC daire diliminin alanna oran 4 olduýu-
O
A
na göre m(BOþC) = .........° dir.
120°
C
B
244
1) Bir çiftçinin bir ylda bahçelerindeki aýaçlardan Tablo: Meyve Miktar

toplattý meyve miktarlar yandaki tabloda verilmiútir.
Meyve Toplanan Miktar (ton)
Bu tabloya göre çizilen daire grafik aúaýdakilerden
hangisidir? Karpuz 216
Portakal 180
Muz 180
Erik 144
A) B) C) D)
Grafik: Meyve Miktar Grafik: Meyve Miktar Grafik: Meyve Miktar Grafik: Meyve Miktar
Karpuz Erik Karpuz Erik Karpuz Erik Karpuz Erik

108° 72° 108° 72° 110° 105°
70° 75°
96° 84°
Portakal Muz Portakal Muz Portakal Muz Portakal Muz
Aylk kazanc 2340 TL olan bir ailenin bir aylk harcamalarnn Grafik: Aylk Giderler
daýlm yandaki daire grafiýinde verilmiútir.
Kira Gda
100°
2, 3 ve 4. sorular bu verilenlere göre cevaplaynz. 45°
60°
Tasarruf 65°
Ulaúm
Diýer
2) Kiraya ayrlan tutar kaç liradr?
A) 575 B) 585 C) 605 D) 625
3) Ulaúm harcamalar kaç liradr?

A) 360 B) 380 C) 390 D) 400
4) Tasarruf edilen para kaç liradr?

A) 285 B) 287,5 C) 290 D) 292,5
245
5) Tablo: Üretilen Ayakkab Miktar
Aylar Mart Nisan Mays Haziran
Üretim Miktar (Adet) 300 320 280 300
Yukardaki tabloda bir atölyede dört ayda üretilen ayakkablarn saylar verilmiútir. Bu tablo-
daki verileri kullanarak çizilen çizgi grafik aúaýdakilerden hangisidir?
A) Grafik: Üretilen Ayakkab Miktar B) Grafik: Üretilen Ayakkab Miktar
Miktar (Adet) Miktar (Adet)
320 320
300 300
280 280
Aylar Aylar
O O
Mart Nisan Mays Haziran Mart Nisan Mays Haziran
C) Grafik: Üretilen Ayakkab Miktar D) Grafik: Üretilen Ayakkab Miktar

Miktar (Adet) Miktar (Adet)
320 320
300 300
280 280
Aylar Aylar
O O
Mart Nisan Mays Haziran Mart Nisan Mays Haziran
Grafik: Gelir Miktar

Para (bin lira)
30
Yandaki çizgi grafikte bir firmann beú aylk
28
gelir miktar gösterilmiútir.
26
24
6 ve 7. sorular grafikte verilenlere göre ce- 22
vaplaynz. 20
Aylar
O
Ocak ùubat Mart Nisa
n
May
s

I. Firmann geliri ocak ayndan mart ayna kadar artmútr.
II. Mart ayndaki gelir nisan ayndaki gelirden 10 000 TL fazladr.
III. Mays ayndaki gelir úubat ayndaki gelirden 2000 TL fazladr.
A) Yalnz I B) Yalnz II
C) I ve II D) I, II ve III
246
7) Hangi aylarda firma ayn geliri elde etmiútir?
A) Ocak ile ùubat B) ùubat ile Mart
C) Ocak ile Mays D) ùubat ile Mays
Ülker’in kumbarasnda bulunan

Madenî Para (kuruú) 5 10 25 50 100
madenî paralar ve adetleri yandaki
tabloda verilmiútir. Adet 1 2 2 3 2
8, 9 ve 10. sorular tablodaki verilere göre cevaplaynz.
8) Veri grubunun aritmetik ortalamas kaçtr?

A) 42 B) 42,5 C) 43 D) 43,5
9) Veri grubunun ortancas kaçtr?

A) 10 B) 25 C) 37,5 D) 50
10) Veri grubunun tepe deýeri kaçtr?

A) 10 B) 25 C) 50 D) 100
11) 5, 5, 8, 11, 20, 20, 23 veri grubunun tepe deýeri kaçtr?

A) 5 B) 11 C) 20 D) 5 ve 20

I. Bir veri grubundaki saylarn toplamnn veri grubundaki veri saysna bölümüne aritmetik
ortalama denir.
II. Bir veri grubundaki veri says tek olduýunda ortanca deýer küçükten büyüýe sralanmú
verilerden ortadaki sayya eúittir.
III. Bir veri grubunun tepe deýeri olmayabilir.
A) Yalnz I B) Yalnz II
C) I ve II D) I, II ve III
247
13) Feride arkadaúlarna en çok okuduklar kitap tür-
Grafik: En Çok Okunan Kitap Türleri
lerini sormuú ve yandaki tabloyu oluúturmuútur. Bu verilere
göre aúaýdakilerden hangisi ya da hangileri veri grubunu Kitap Türü Öýrenci Says
temsil etmeye uygundur? Roman 3
Araútrma 2
Hobi 1
ùiir 7
A) Aritmetik Ortalama B) Ortanca
C) Tepe Deýer D) Aritmetik Ortalama ve Ortanca
14) Bir kara yolunda son 9 gün içinde oluúan trafik kazalarn gösteren veriler aúaýda verilmiútir.
4, 2, 2, 5, 6, 2, 19, 2, 4
Bu verilere göre aúaýdakilerden hangisi ya da hangileri veri grubunu temsil etmeye uygundur?
A) Aritmetik Ortalama B) Ortanca
C) Tepe Deýer D) Tepe Deýer ve Ortanca
15) Yandaki çizgi grafikte bir hisse senedinin beú Grafik: Hisse Senedinin Fiyat
günlük fiyat görselleútirilmiútir. Bu çizgi grafikteki veri- Deýer (lira)
leri gösteren sütun grafik aúaýdakilerden hangisidir? 30
25
20
15
10
5
Günler
O 1. 2. 3. 4. 5.
A) Grafik: Hisse Senedinin Fiyat B) Grafik: Hisse Senedinin Fiyat
Deýer (lira) Deýer (lira)
30 30
25 25
20 20
15 15
10 10
5 5
Günler Günler
O 1. 2. 3. 4. 5. O 1. 2. 3. 4. 5.
C) Grafik: Hisse Senedinin Fiyat D) Grafik: Hisse Senedinin Fiyat
Deýer (lira) Deýer (lira)
30 30
25 25
20 20
15 15
10 10
5 5
Günler Günler
O 1. 2. 3. 4. 5. O 1. 2. 3. 4. 5.
248
16) Yandaki sütun grafikte bir üniversitedeki üç Grafik: Üç Fakültedeki
fakültenin öýrenci saylar görselleútirilmiútir. Bu sü- Öýrenci Says
tun grafikteki verileri gösteren daire grafik aúaýdaki- Öýrenci Says
lerden hangisidir? 140
120
100
O Fakülteler
Eýitim Tp Müh.
Fak. Fak. Fak.
A) B) C) D)
Grafik: Üç Fakültedeki Grafik: Üç Fakültedeki Grafik: Üç Fakültedeki Grafik: Üç Fakültedeki
Öýrenci Says Öýrenci Says Öýrenci Says Öýrenci Says
Eýitim Eýitim
Eýitim
Eýitim Müh.
140° 130° 140°
120° 120°
130° 140° 120°
120° 100°
Tp Müh.
Tp Tp Müh. Tp Müh.
Yanda bir ilimizin 2011–2014 yllarnda domates Tablo: Domates ûhracat

ihracat rakamlar verilmiútir. Yl 2011 2012 2013 2014
Miktar
17, 18 ve 19. sorular tablodaki verilenlere göre 50 60 40 30
(Ton)
cevaplaynz.
17) Tablodaki verilerin görselleútirildiýi çizgi grafik aúaýdakilerden hangisidir?
A) Grafik: Domates ûhracat B) Grafik: Domates ûhracat

Miktar (ton) Miktar (ton)
60 60
50 50
40 40
30 30
Yllar Yllar
O 2011 2012 2013 2014 O 2011 2012 2013 2014
C) Grafik: Domates ûhracat D) Grafik: Domates ûhracat
60 60
50 50
40 40
30 30
Yllar Yllar
O 2011 2012 2013 2014 O 2011 2012 2013 2014
249
18) Tablodaki verilerin görselleútirildiýi sütun grafik aúaýdakilerden hangisidir?
A) Grafik: Domates ûhracat B) Grafik: Domates ûhracat
60 60
50 50
40 40
30 30
Yllar Yllar
O 2011 2012 2013 2014 O 2011 2012 2013 2014
C) Grafik: Domates ûhracat D) Grafik: Domates ûhracat
60 60
50 50
40 40
30 30
Yllar Yllar
O 2011 2012 2013 2014 O 2011 2012 2013 2014
19) Tablodaki verilerin görselleútirildiýi daire grafik aúaýdakilerden hangisidir?
A) B) C) D)
Grafik: Domates Grafik: Domates Grafik: Domates Grafik: Domates
ûhracat ûhracat ûhracat ûhracat
2011 2012 2011 2012 2011 2011 2012

2012
100° 80° 100° 100° 120°
60° 120° 50° 60°
2014 120° 80°
2014 2014
2014 2013 2013 2013 2013
20) Bir çiftçi tarlalarndan 5 ton arpa, 8 ton buýday ve 2 ton mercimek toplamútr. Bu ürünlerin
bütün içindeki payn gösteren uygun gösterim aúaýdakilerden hangisidir?
A) Çizgi grafik B) Sütun grafik
C) Daire grafik D) Sklk tablosu
21) Bir fabrikada 2011 ylnda 200, 2012 ylnda 225, 2013 ylnda 250 ve 2014 ylnda 185 araç
üretilmiútir. Yllara göre üretilen araç saylar karúlaútrlmak istenirse uygun gösterim aúaýdakiler-
den hangisidir?
22) Bir atölyede 2012 ylnda 3600, 2013 ylnda 4000, 2014 ylnda 3750 ve 2015 ylnda 3500
elektrikli stc üretilmiútir. Bu atölyede 2012–2015 yllarnda üretilen stc saysndaki artú veya
azalú görselleútirmek için uygun gösterim aúaýdakilerden hangisidir?
250
5. ÜNÿTE
GEOMETRÿ VE ÖLÇME
EUVDýD
¯ Çokgenler D
¯ Dönüþüm Geometrisi 4 br
B C
\XNDUÕ\D
¯ Cisimlerin Farkl Yönlerden Görünümleri A
soldan saýdan üstten

görünüm görünüm görünüm
251
ÇOKGENLER
Düzgün Çokgenlerin Kenar ve Aç Özellikleri
SORU
““Arlarn
“A l petek gözlerini kusursuz bir úekilde düzgün
altgen yapmalarnn sebepleri vardr. Bal petekleri eýer
beúgen, sekizgen veya daire úeklinde yaplsayd bitiúik
gözler arasnda boúluklar kalacak iúçi arlar daha fazla
çalúmak zorunda kalacaklard. Üçgen veya kare yap-
salard bu boúluklar olmayacakt. Düzgün altgenin bir
baúka özelliýi daha vardr; üçgen veya karenin alanlar
altgenle ayn olacak úekilde yaplsa da üçgen, kare ve
altgen úekillerden toplam kenar uzunluýu en az olan al-
tgendir. Yani ayn miktarda balmumu ile daha çok altgen odacýn kenar çevrilebilir.”
Nisa Öýretmen düzgün çokgenlere doýadan örnek verirken öýrencilerine yukardaki bilgi-
leri aktarmú ve öýrencilerinden doýada veya çevrelerinde gördüýü düzgün çokgenlere örnek-
ler vermelerini istemiútir. Öýrenciler ne tür örnekler vermiú olabilirler? Tartúnz.
F M
A
G
N L
E
B C D H K
Yukardaki geometrik úekillerin en az üç kenar vardr. Bu úekiller kapaldr.
ÖRNEK
Aúaýda verilen çokgenler kenar saylarna göre adlandrlmútr. ûnceleyiniz.

D L K T S
U R
E C
M H
V P
A B F G N O
Yukarda verilen çokgenlerden ilk çokgenin 5 kenar olduýundan bu çokgen beúgendir. Diýer iki
çokgenin 6 ve 8 kenar olduýundan bu çokgenler ise srasyla altgen ve sekizgendir.
BILGI
Herhangi üçü ayn doýru üzerinde olmayan en az üç noktay D

ardúk olarak birleútiren doýru parçalarnn birleúiminden oluúan
kapal úekillere çokgen denir. Çokgenler kenar saylarna göre C
adlandrlrlar. Üç kenar olan çokgene üçgen, dört kenar olan
A
çokgene dörtgen, beú kenar olan çokgene beúgen denir.
Yandaki çokgende A, B, C ve D noktalarna çokgenin köþele-
ri, [AB], [BC], [CD] ve [DA]’na çokgenin kenarlar denir. B
252
Düzgün Çokgenler
ÖRNEK
Aúaýda kenar uzunluklar ve iç açlarnn ölçüsü eúit olan çokgenlere örnekler verilmiútir. ûnce-
leyiniz.
H
2
cm cm R 1 cm P
2
D 2 cm C 1 cm 1 cm
K G
S O
1 cm 1 cm
2 cm 2 cm 2 cm 2 cm
T N
1 cm 1 cm
A 2 cm B E 2 cm F L 1 cm M
Yukarda verilen dörtgenin tüm kenar uzunluklar eúit ve her iç açsnn ölçüsü 90°, beúgenin tüm
kenar uzunluklar ve her iç açsnn ölçüsü eúit, sekizgenin tüm kenar uzunluklar ve her iç açsnn
ölçüsü eúittir.
ÖRNEK
Aúaýdaki çokgenlerin iç açlarnn ölçülerini ve kenar uzunluklarn inceleyelim. ûç açlarnn öl-

çüleri ve kenar uzunluklarna göre bu çokgenlerin düzgün çokgen olup olmadýn belirleyelim.
a) b) c) E 2 br D
A D
2 br 2 br 2 br 2 br
E C
3 br 3 br F C
2 br 2 br 2 br 2 br
B 3 br C A 2 br B A 2 br B
ÇÖZÜM
a) |AB| = 3 br, |BC| = 3 br ve |AC| = 3 br
m(A) = m(B) = m(C) Tüm iç açlarnn ölçüsü ve kenar uzunluklar

|AB| = |BC| = |AC| eúit olduýundan ABC üçgeni eúkenar üçgendir.
b) |AB| = 2 br, |BC| = 2 br, |CD| = 2 br, |DE| = 2 br, |EA| = 2 br

m(A) = m(B) = m(C) = m(D) = m(E) Tüm iç açlarnn ölçüsü ve kenar uzunluklar eúit
|AB| = |BC| = |CD| = |DE| = |EA| olduýundan ABCDE beúgeni düzgün beúgendir.
c) |AB| = 2 br, |BC| = 2 br, |CD| = 2 br, |DE| = 2 br, |EF| = 2 br, |FA| = 2 br
m(A) = m(B) = m(C) = m(D) = m(E) = m(F) Tüm iç açlarnn ölçüsü ve kenar uzun-
luklar eúit olduýundan ABCDEF altgeni
|AB| = |BC| = |CD| = |DE| = |EF| = |FA|
düzgün altgendir.
BILGI
Tüm kenar uzunluklar ve iç açlarnn ölçüleri eúit olan çokgenlere düzgün çokgen denir.
253
ALIýTIRMALAR

Açölçer ve cetvel kullanarak aúaýdaki çokgenlerin düzgün çokgen olup olmadýn belirleyiniz.
Düzgün çokgen olanlarn kenar ve aç özelliklerini noktal yerlere yaznz.
1) D C
A B
2) F E
G D
H C
A B
3) D
E
C
A B
K
4)
L H
F G
5) U T
V S
P R
254
Çokgenlerin Köþegenleri, ÿç ve Dþ Açlar
SORU
E D
Yandaki çokgende hangi açlar çokgenin iç bölgesin-
de hangileri çokgenin dú bölgesinde kalr?
Ardúk olmayan herhangi iki köúeyi birleútirdiýinizde
C
elde ettiýiniz doýru parçalaryla ilgili neler söyleyebilirsi- A
niz? Tartúnz.
E D
Yandaki ABCDEF düzgün altgeninin köúegenleri;
[AC], [AD], [AE], [BD], [BE], [BF], [CE], [CF] ve [DF]’dr. F C
A B
D
Yandaki ABCDE düzgün beúgeninin köúegenleri;

E C
[AC], [AD], [BD], [BE] ve [CE]’dr.
A B
BILGI
D
Bir çokgende ardúk olmayan iki köúeyi birleútiren doýru
parçasna köþegen denir.
C
Yandaki dörtgende [AC] ve [BD], ABCD dörtgeninin köúe-
A
genleridir.
ÖRNEK
G
A
Yanda verilen altgenin iç ve dú açlarn belirleyelim. N B
F H
ÇÖZÜM
C
Altgenin iç açlar; M E
K
FAþB, ABþC, BCþD, CDþE, DEþF ve EFþA dr. D
L
Altgenin dú açlar;
GAþB, HBþC, KCþD, LDþE, MEþF ve NFþA dr.
255
K
ÖRNEK D
H
Yanda verilen düzgün beúgenin iç ve dú açlarn belirleyelim. E
C
L
ÇÖZÜM
A B G
Verilen çokgen düzgün beúgen olduýundan bu çokgenin iç
F
açlarnn ölçüleri eúittir.
m(EAþB) = m(ABþC) = m(BCþD) = m(CDþE) = m(DEþA)
Düzgün beúgenin iç açlarnn ölçüleri eúit olduýundan dú açlarnn ölçüleri de eúittir.
m(FAþB) = m(GBþC) = m(HCþD) = m(KDþE) = m(LEþA)
Çokgenlerin ÿç Açlarnn Ölçüleri Toplamn Hesaplyorum

Araç ve gereçler: cetvel, açölçer.
Yanda kare, düzgün beúgen, düzgün altgen ve düzgün sekizgen
verilmiútir. Bu çokgenlerin bir köúesi A olarak adlandrlmútr. A
1) Her çokgende A köúesini diýer köúelere birleútiriniz.

2) Bu çokgenlerin her birinde kaç tane üçgen oluútu?
3) Üçgenin iç açlar ölçüleri toplamnn 180° olduýu bilgisini kulla-
narak aúaýdaki tabloyu doldurunuz.
A
Kenar Oluúan Üçgen ûç Açlarn
Çokgen
Says Says Ölçüleri Toplam
Kare
Düzgün
Beúgen
Düzgün A
Altgen
Düzgün
Sekizgen
4) Tablodaki bilgileri kullanarak çokgenlerin iç açlar toplamn

veren bir ifade yazabilir misiniz? Açklaynz.
A
5) Çokgenlerin iç açlar ölçüsünü açölçer kullanarak bulunuz.
6) Her çokgenin iç açlar toplamn kenar saysna bölünüz. Bulduýunuz deýerler ile
çokgenlerin iç açlarnn ölçülerini karúlaútrnz.
7) Düzgün çokgenlerin bir iç açsn bulmak için kullanabileceýiniz bir ifade yazabilir mi-
siniz? Açklaynz.
8) Düzgün çokgenlerin kenar says arttkça iç açlarnn ölçüleri toplam artar m? Açk-
laynz.
256
ÖRNEK
Aúaýdaki düzgün çokgenlerde bir köúe diýer köúelerle birleútirilerek üçgenlere ayrlmú ve bu
üçgenlere numaralar verilmiútir.
2 2
1 3
2 1 3
1 1 1
2 3
4
4
2
3 5
4 5
Kare 6
Düzgün Düzgün Düzgün Düzgün
beúgen altgen yedigen sekizgen
Verilen çokgenler için aúaýdaki tabloyu dolduralm. Tabloyu doldururken bir üçgenin iç açlarnn
ölçüleri toplamnn 180° olduýu bilgisini kullanalm.
ÇÖZÜM
Kenar Oluúan Üçgen ûç Açlarn

Çokgen
Says Says Ölçüleri Toplam
Kare 4 2 2·180°
Düzgün
5 3 3·180°
Beúgen
Düzgün
6 4 4·180°
Altgen
Düzgün
7 5 5·180°
Yedigen
Düzgün
8 6 6·180°
Sekizgen
Tabloda görüldüýü gibi çokgenlerin iç açlar ölçüleri toplam ile kenar says arasnda bir iliúki
vardr.
Aúaýdaki tabloyu dolduralm. Düzgün çokgenlerin bir iç açsnn ölçüsünü bulmak için iç açlar-
nn ölçülerinin toplamn aç saysna bölelim.
ûç Açlarn ûç Açlarn Bir ûç Açsnn
Çokgen
Says Ölçüleri Toplam Ölçüsü
2·180°
Kare 4 2·180° = 90°
4
Düzgün 3·180°
5 3·180° = 108°
Beúgen 5
Düzgün 4·180°
6 4·180° = 120°
Altgen 6
Düzgün 5·180°
7 5·180° - 128, 57°
Yedigen 7
Düzgün 6·180°
8 6·180° = 135°
Sekizgen 8
257
BILGI
Bir çokgende iç açlarn ölçüleri toplam çokgenin kenar saysnn 2 eksiýi ile 180° nin
çarpmdr. n kenarl bir çokgenin iç açlarnn ölçüleri toplam (n – 2)·180° ile hesaplanr.
Eýer çokgen düzgün çokgen ise bir iç açsnn ölçüsü, iç açlarnn ölçüleri toplamnn kenar
saysna bölümüdür.
(n – 2) ·180°
Bir iç açnn ölçüsü =
n
ÖRNEK
8 kenarl bir çokgenin iç açlarnn ölçüleri toplamn bulalm.

ÇÖZÜM
n kenarl bir çokgenin iç açlarnn ölçüleri toplam (n – 2)·180° olduýundan 8 kenarl bir çokgenin
iç açlarnn ölçüleri toplam (8 – 2)·180° = 6·180° = 1080° dir.
ÖRNEK
ûç açlarnn ölçüleri toplam 1800° olan çokgenin kenar saysn bulalm.
ÇÖZÜM
Çokgenin kenar says n olsun.

1800°
(n – 2) ·180° = 1800° n–2= n – 2 = 10 n = 12 olur.
180°
ÖRNEK 70° H
50° D K
110° 60°
120°
130°
120°
A
80° 60°
C 100° G
100° E 125°
80°
55°
85°
B
F 95°
Yukarda bir dörtgen ve bir beúgen verilmiútir. Bu çokgenlerin iç ve dú açlarnn ölçüleri topla-
mn hesaplayalm.
ÇÖZÜM
ABCD dörtgeninin iç açlarnn ölçüleri toplam 80° + 90° + 60° + 130° = 360°,
dú açlarnn ölçüleri toplam 100° + 90° + 120° + 50° = 360° dir.
EFGHK beúgeninin iç açlarnn ölçüleri toplam 125° + 85° + 100° + 120° + 110° = 540°,
dú açlarnn ölçüleri toplam 55° + 95° + 80° + 60° + 70° = 360° dir.
BILGI
Tüm çokgenlerin dú açlarnn ölçüleri toplam 360° dir.
360°
n kenarl bir düzgün çokgenin bir dú açsnn ölçüsü ile bulunur.
n
258
E D
ÖRNEK
Yandaki ABCDEF düzgün altgeninin bir iç açs ile bir dú aç-
F C
snn ölçüsünü bulalm.
ÇÖZÜM A B
(n – 2) ·180° 360°
n kenarl bir düzgün çokgenin bir iç açsnn ölçüsü ve dú açsnn ölçüsü
n n
(6 – 2) ·180° 4·180°
olduýundan bir düzgün altgenin bir iç açsnn ölçüsü = = 120° , bir dú açs-
6 6
360°
nn ölçüsü = 60° dir.
6
Bir çokgenin bir iç açs ve bir dú açs birbirinin bütünleridir.
Düzgün çokgenin iç açsn bulduktan sonra dú açsn aúaýdaki gibi bulabiliriz:
Bir çokgenin bir iç açs ile bir dú açsnn ölçüleri toplam 180° olduýundan bir iç açsnn ölçüsü
120° olan düzgün altgenin bir dú açsnn ölçüsü 180° – 120° = 60° olur.
F E
ÖRNEK
G D
Yandaki ABCDEFGH düzgün sekizgeninin bir iç açs ile bir dú
açsnn ölçüsünü bulalm.
H C
A B
ÇÖZÜM
(8 – 2) ·180° 6·180° 360°

Bir iç açsnn ölçüsü = = 135°, bir dú açsnn ölçüsü = 45° dir.
8 8 8
E D
ÖRNEK
Yandaki úekilde ABCDEF düzgün altgen ve ABHG karedir.

G H
F C
Buna göre m(HBþC) kaç derecedir?
ÇÖZÜM A B
ABCDEF düzgün altgeninin her iç açs 120° olduýundan m(ABþC) = 120°
Karenin her iç açs 90° olduýundan m(ABþH) = 90°
m(ABþC) = m(ABþH) + m(HBþC)
120° = 90° + m(HBþC)
m(HBþC) = 120° – 90° = 30° olur.
259
E D
ÖRNEK
130° 130°
Yandaki ABCDE beúgeninde verilenlere göre ABþC ve bu

A 100° 70°
açnn dú açsnn ölçüsünü bulalm. C
ÇÖZÜM
Beúgenin iç açlar toplam (5 – 2)·180° = 3·180° = 540° olduýundan
m(ABþC) = 540° – (100° + 130° + 130° + 70°)
= 540° – 430°
= 110° olur.
ABþC nn dú açsnn ölçüsü 180° – 110° = 70° olur.
ÖRNEK
D C
140°
Yandaki beúgende m(BCþD) = 90°, m(CDþE) = 140°,
E 110°
m(DEþA) = 110° ve m(EAþB) = 105° dir.
Buna göre m(CBþF) kaç derecedir? Bulalm.

105°
B F
A
1) Beúgenin iç açlar toplam (5 – 2)·180° = 3·180° = 540° D C

40°
m(A) + m(B) + m(C) + m(D) + m(E) = 540° 140°
105° + m(B) + 90° + 140° + 110° = 540° E

110°
m(B) + 445° = 540° 70°
m(B) = 540° – 445° = 95° x°

105°
A B F
m(ABþC) + m(CBþF) = 180° 75°
95° + m(CBþF) = 180°
m(CBþF) = 180° – 95° = 85° olur.
2) Beúgenin dú açlar toplam 360° dir. Buna göre 75° + x° + 90° + 40° + 70° = 360°
x° + 275° = 360°
x° = 360° – 275° = 85° buluruz.
260
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki ifadelerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) Dört kenarl bir çokgenin iç açlarnn ölçüleri toplam 360° dir.
2) On kenarl bir çokgenin dú açlarnn ölçüleri toplam 360° dir.
3) ûç açlarnn ölçüleri toplam 1620° olan bir çokgen 10 kenarldr.

D
4, 5 ve 6. sorular yandaki ABCDE beúgenine göre cevaplaynz.
C
4) [AD], ABCDE beúgeninin köúegenlerinden biridir.
E
5) [AB], ABCDE beúgeninin köúegenlerinden biridir.
6) [BE], ABCDE beúgeninin köúegenlerinden biridir. B
A
B) Aúaýda verilen düzgün çokgenleri bir dú açsnn ölçüsü ile eúleútiriniz.
a) Eúkenar üçgen ..... 60°
b) Kare ..... 72°
c) Düzgün beúgen ..... 90°
ç) Düzgün altgen ..... 120°
..... 45°

D C
1) Yanda verilen ABCDE beúgeninde verilenlere göre 130° 110°
m(ABþF) kaç derecedir?

E 120°
A) 85° B) 90° B
C) 95° D) 100°
F
2) Yandaki úekilde ABCDEFGH düzgün sekizgen ve DCKL F E
karedir. Buna göre m(EDþL) kaç derecedir? G

D L
A) 125° B) 130°
C) 135° D) 140° H C K
A B
3) Bir iç açsnn ölçüsü 140° olan düzgün çokgen kaç kenarldr?

A) 9 B) 10 C) 11 D) 12
4) Bir dú açsnn ölçüsü 30° olan düzgün çokgen kaç kenarldr?
A) 9 B) 10 C) 11 D) 12
261
Dikdörtgen, Paralelkenar, Yamuk ve Eþkenar Dörtgen
SORU
Yandaki resmi inceleyiniz. Bu taú duvar

oluúturulurken hangi çokgenler kullanlmútr?
Açklaynz. Siz de çevrenizde ve doýada gör-
düýünüz bu dörtgenlere örnekler veriniz.
Dikdörtgen, Paralelkenar, Yamuk ve Eþkenar Dörtgenin Aç Özelliklerini Belirliyorum
Araç ve gereçler: açölçer. D C
Yanda dikdörtgen, paralelkenar, yamuk ve eúkenar dört-

gen verilmiútir.
A B
1) Açölçer ile her dörtgenin iç açlarn ölçünüz.
H G
2) Hangi dörtgen ya da dörtgenlerin iç açlarnn ölçüleri
eúittir? Açklaynz.
3) Hangi dörtgen ya da dörtgenlerin karúlkl açlarnn öl-

çüsü eúittir? Açklaynz. E F
4) Hangi dörtgen ya da dörtgenlerin ardúk köúelerindeki N M

açlarn ölçüleri toplam 180° dir? Açklaynz.
5) KLMN yamuýunun hangi iç açlarnn ölçüleri toplam

180° dir? Açklaynz. K L
6) Paralelkenarn aç özelliklerini açklaynz. S R
7) Eúkenar dörtgenin aç özelliklerini açklaynz.
O P
ÖRNEK D C H G
Yandaki ABCD ve EFGH dörtgenlerinin

kenar ve aç özelliklerini belirleyelim.
ÇÖZÜM A B E F
ABCD dörtgeninin tüm iç açlarnn ölçüleri 90° ve |AB| = |BC| = |CD| = |DA|’dur.
EFGH dörtgeninin tüm iç açlarnn ölçüleri 90°, |EF| = |HG| ve |EH| = |FG|’dur.
262
BILGI
Tüm kenar uzunluklar eúit ve her iç açsnn ölçüsü 90° olan dörtgenlere kare denir.
Karúlkl kenar uzunluklar eúit ve her iç açsnn ölçüsü 90° olan dörtgenlere dikdörtgen
denir.
Bu durumda kare dikdörtgenin tüm özelliklerini saýlar. Karenin tüm kenar uzunluklar eúit
olduýundan kare, dikdörtgenin özel bir durumudur.
D C H G
ÖRNEK
Yanda verilen ABCD karesi ile EFGH dik-

dörtgeninde köúegenleri çizelim. Köúegenlerin
oluúturduýu açlar inceleyelim.
A B E F
ÇÖZÜM
• ABCD karesinde [AC] ve [BD] köúegen- D C H G

45° 45°
dir. Bu köúegenler A, B, C ve D köúelerindeki
45° K 45°
90° lik açlar iki eú açya böler, 45° lik açlar T
oluúturur.
45° 45°
Köúegenler K noktasnda dik olarak ke-
45° 45°
siúirler. Köúegenlerin uzunluklar eúittir ve birbi- A B E F
rini ortalar.
m(DAþC) = m(BAþC) = m(ABþD) = m(CBþD) = m(BCþA) = m(DCþA) = m(CDþB) = m(ADþB) = 45°
m(AKþB) = m(BKþC) = m(CKþD) = m(DKþA) = 90°
|AC| = |BD| ve |AK| = |KB| = |KC| = |KD|’dur.
• EFGH dikdörtgeninde köúegenler (úeklin kare olmamas durumunda) birbirini dik kesmez. Kö-
úegenlerin uzunluklar eúittir ve birbirini ortalar.
m(GEþF) = m(HFþE) = m(EGþH) = m(FHþG)
m(EGþF) = m(HFþG) = m(FHþE) = m(GEþH)
|EG| = |HF| ve |ET| = |TG| = |HT| = |TF|’dur.
D C
ÖRNEK
Yandaki úekildeki ABCD dikdörtgeninin köúegenlerinin kesim E
noktas E’dir. m(CAþB) = 40° olduýuna göre m(ADþB) kaç derecedir?
ÇÖZÜM 40°
A B
Dikdörtgenin köúegen özelliýinden m(ABþD) = 40° dir. D C

40°
[AB] // [DC] olduýundan 50°
m(ABþD) = m(BDþC) = 40° olur. (iç ters açlar) E
m(BDþC) + m(ADþB) = 90°

50°
40° + m(ADþB) = 90° 40° 40°
A B
m(ADþB) = 50° buluruz.
263
m(DAþC) + m(BAþC) = 90°

m(DAþC) + 40° = 90° m(DAþC) = 50° olur.
Dikdörtgenin köúegen özelliýinden m(DAþC) = m(ADþB) = 50° buluruz.
ÖRNEK
Aúaýda ABCD ve DEFG dörtgenlerinin kenar ve aç özellikleri verilmiútir. ûnceleyiniz.

F
D C
E
G
A B D
m(DAþþB) = m(BCþD) m(GDþE) = m(EFþG)
m(ABþC) = m(ADþC) m(FGþD) = m(FEþD)
|AB| = |BC| = |CD| = |DA| |DE| = |EF| = |FG| = |GD|
Yukardaki ABCD dörtgeninin tüm kenar uzunluklar ve karúlkl açlarnn ölçüleri eúittir. Karú-
lkl kenarlar paraleldir.
DEFG dörtgeninin tüm kenar uzunluklar ve karúlkl açlarnn ölçüleri eúittir. Karúlkl kenarlar
paraleldir.
BILGI
Tüm kenar uzunluklar eúit olan dörtgene eþkenar dörtgen denir. Eúkenar dörtgende kar-
úlkl açlarn ölçüleri eúittir. Kare, eúkenar dörtgenin tüm özelliklerini saýlar. Karenin tüm iç
açlar da eúit olduýundan kare, eúkenar dörtgenin özel bir durumudur.
C
ÖRNEK
Yanda verilen ABCD eúkenar dörtgeninde tüm kenar uzunluklar eúittir.

|AB| = |BC| = |CD| = |DA| D B
Karúlkl kenarlar birbirine paraleldir. [AB] // [DC] ve [AD] // [BC]
Karúlkl açlarnn ölçüleri eúittir. m(A) = m(C) ve m(B) = m(D)
Ardúk köúelerdeki açlarn ölçüleri toplam 180° dir.
A
m(A) + m(B) = 180°
m(B) + m(C) = 180°
ABCD eúkenar dörtgeninde köúegenleri çizelim. Köúegenlerin C
oluúturduýu açlar inceleyelim.
Köúegenler birbirini dik keser. [AC] ^ [BD]
Köúegenler açortaydr. E
D B
m(DAþC) = m(BAþC) = m(BCþA) = m(DCþA)
m(ABþD) = m(CBþD) = m(ADþB) = m(CDþB)
Köúegenlerin uzunluklar eúit deýildir. |AC| / |BD| A
264
D C
ÖRNEK
Yandaki ABCD eúkenar dörtgeninde m(ABþC) = 110° olduýuna
göre m(ACþD) kaç derecedir?

110°
A B
ÇÖZÜM
ABCD eúkenar dörtgeninde
m(B) + m(BCþD) = 180° 110° + m(BCþD) = 180° m(BCþD) = 70° olur.
þ )
m (BCD 70°
þ ) = m (ACD
m (ACB þ )= þ )=
olduýundan m (ACD = 35° buluruz.
2 2
C
ÖRNEK
Yandaki ABCD eúkenar dörtgeninde m(CDþB) = 50° olduýuna

D 50° E B
göre m(BAþC) kaç derecedir?
ÇÖZÜM
A
Eúkenar dörtgende köúegenler birbirine dik olduýundan m(CEþD) = 90° dir.
CD¨E nin iç açlarnn ölçüleri toplamn kullanarak DCþE nn ölçüsünü bulalm.
m(DCþE) + m(CDþE) + m(CEþD) = 180° m(DCþE) + 50° + 90° = 180° m(DCþE) = 40°
m(DCþA) = m(BCþA) = m(BAþC) olduýundan m(BAþC) = 40° buluruz.
ÖRNEK
Aúaýda ABCD ve EFGH dörtgenlerinin kenar ve aç özellikleri verilmiútir. ûnceleyiniz.

D C H G
A B E F
m(DAþþB) = m(BCþD), m(ABþC) = m(ADþC) m(HEþF) = m(FGþH), m(EFþG) = m(GHþE)
|AB| = |DC| , |BC| = |AD| |EF| = |HG| , |FG| = |EH|

[AB] // [DC], [BC] // [AD] [EF] // [HG], [FG] // [EH]
m(A) + m(B) = 180°, m(B) + m(C) = 180° m(E) + m(F) = 180°, m(F) + m(G) = 180°
Yukardaki ABCD ve EFGH dörtgenlerinde karúlkl kenarlar eúit ve paralel, karúlkl açlarn
ölçüleri eúit, ardúk köúelerdeki açlarn ölçüleri toplam 180° dir.
265
BILGI
Karúlkl kenarlar eúit ve paralel olan dörtgenlere paralel- D C

kenar denir. Paralelkenarda karúlkl açlarn ölçüleri eúit, ardúk
köúelerdeki açlarn ölçüleri toplam 180° dir.
Yandaki ABCD paralelkenarnda A B
|AB| = |DC|, |BC| = |AD|,

[AB] // [DC], [BC] // [AD]
m(A) = m(C), m(B) = m(D), m(A) + m(B) = 180°, m(B) + m(C) = 180°
Dikdörtgen ve eúkenar dörtgen, paralelkenarn tüm özelliklerini saýlar. Dikdörtgen ve eú-
kenar dörtgen paralelkenarn özel hâlidir.
ÖRNEK D C
70°
Yandaki ABCD paralelkenarnda m(ADþC) = 70° dir. Paralelke-

narn diýer açlarnn ölçülerini bulalm.
A B
ÇÖZÜM
Paralelkenarda ardúk köúelerdeki açlarn ölçüleri toplam 180° dir.

m(D) + m(A) = 180°
70° + m(A) = 180° m(A) = 180° – 70° = 110° olur.
Paralelkenarda karúlkl köúelerdeki açlarn ölçüleri eúittir.
m(D) = m(B) = 70° ve m(A) = m(C) = 110° buluruz.
BILGI
Karúlkl kenar çiftlerinden en az biri paralel olan

dörtgenlere yamuk denir. Yandaki ABCD dörtgeninde D C
[AB] // [DC] olduýundan ABCD dörtgeni bir yamuktur.
Yamukta iki paralel kenar arasndaki açlar bütün-
lerdir.
m(A) + m(D) = 180°, m(B) + m(C) = 180° dir.
Paralel kenarlara yamuýun tabanlar, diýer kenar- A B
lara ise yamuýun yan kenarlar denir.
266
ÖRNEK
Aúaýda kareli kâýda çizilmiú dörtgenler birer yamuktur. ûnceleyelim.
A B C D E
ÇÖZÜM
A ve E yamuklarnda karúlkl kenar çiftlerinden biri paraleldir. B, C ve D yamuklarnda karúlkl

kenar çiftlerinden ikisi paraleldir. B dörtgeni dikdörtgen, C dörtgeni eúkenar dörtgen ve D dörtgeni
paralelkenardr. Öyleyse dikdörtgen, eúkenar dörtgen ve paralelkenar yamuýun özel hâlidir.
ÖRNEK D C
110°
Yandaki ABCD yamuýunda [AB] // [DC], m(ABþC) = 55°
ve m(ADþC) = 110° olduýuna göre m(BAþD) ve m(BCþD) kaç

derecedir? 55°
A B
ÇÖZÜM
m(BAþD) + m(ADþC) = 180°
m(BAþD) + 110° = 180° m(BAþD) = 180° – 110° = 70°
m(ABþC) + m(BCþD) = 180°
55° + m(BCþD) = 180° m(BCþD) = 180° – 55° = 125° olur.
BILGI
Paralel olmayan kenarlarnn uzunluýu eúit olan D C

yamuklara ikizkenar yamuk denir.
ABCD yamuýunda [AB] // [DC],
|AD| = |BC|,
A B
m(BAþD) = m(ABþC),
m(ADþC) = m(BCþD)
267
ÖRNEK D C
Yandaki ABCD yamuýunda |AD| = |BC|, [AB] // [CD] ve
m(ABþC) = 70° olduýuna göre yamuýun diýer açlarnn ölçü-

70°
lerini bulalm.
A B
ÇÖZÜM
ABCD yamuýunda yan kenar uzunluklar eúit olduýundan ABCD yamuýu ikizkenardr.
m(A) = m(B) = 70°
m(B) + m(C) = 180°
70° + m(C) = 180° m(C) = 180° – 70° = 110° olur.
m(C) = m(D) = 110° buluruz.
BILGI
Paralel olmayan kenarlardan biri tabanlara dik olan D C

yamuýa dik yamuk denir.
ABCD yamuýunda
[AB] // [DC], [AD] ^ [DC] ve [DA] ^ [AB]’dr. A B
ÖRNEK
D C
55°
Yandaki ABCD dik yamuýunda [AB] // [DC], |AB| = |BC|,
[AB] ^ [BC] ve m(ADþC) = 55° olduýuna göre m(DAþC) kaç dere-
cedir?
A B
ÇÖZÜM
ABC ikizkenar dik üçgeninde m(CAþB) = m(ACþB) = 45°,
m(ADþC) + m(DAþB) = 180°
55° + m(DAþB) = 180° m(DAþB) = 180° – 55° = 125° olur.
m(DAþB) = m(DAþC) + m(CAþB)
125° = m(DAþC) + 45° m(DAþC) = 125° – 45° = 80° buluruz.
268
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki ifadelerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) Kare, dikdörtgen ve eúkenar dörtgenin özel bir durumudur.
2) Paralelkenarda karúlkl açlarn ölçüleri eúittir.
3) Paralelkenarda ardúk köúelerdeki açlarn ölçüleri toplam 90° dir.
4) Karede köúegenler açortaydr.
5) Dikdörtgende köúegenler açortay deýildir.
6) Eúkenar dörtgende köúegenler açortay deýildir.

D C
1) Yandaki ABCD dikdörtgeninde m(CAþB) = 30° olduýuna göre
m(ADþB) kaç derecedir?

A) 45° B) 50° C) 55° D) 60°
30°
A B
2, 3 ve 4. sorular yandaki ABCD eúkenar dörtgeninde verilenlere C
göre cevaplaynz.
2) m(AEþB) kaç derecedir?

55° E
D B
A) 75° B) 80° C) 85° D) 90°
3) m(ACþB) kaç derecedir?

A) 25° B) 30° C) 35° D) 40°
A
4) m(ADþB) kaç derecedir?
A) 50° B) 55° C) 60° D) 65°
5 ve 6. sorular yandaki ABCD paralelkenarnda verilenlere göre D C

cevaplaynz. 105°
5) m(BAþD) kaç derecedir?

A) 70° B) 75° C) 80° D) 85° A B
6) m(ABþC) kaç derecedir?

A) 95° B) 100° C) 105° D) 110°
7) Yandaki ABCD yamuýunda [AB] // [DC], m(BCþD) = 75° ve D C

75°
m(BAþD) = 115° dir.
Buna göre m(ABþC) – m(ADþC) fark kaç derecedir?
A) 30° B) 35° C) 40° D) 45° 115°
A B
269
Eþkenar Dörtgen ve Yamuāun Alan
SORU
Resimlerdeki eúkenar dörtgen ve

yamuklarn alan baýntsn oluútur-
mak isterseniz hangi çokgenlerin alan
baýntsndan yararlanabilirsiniz?
Eþkenar Dörtgenin Alan
Eþkenar Dörtgenin Alan Baāntsn Oluþturuyorum

Araç ve gereçler: noktal kâýt, cetvel.
1) Noktal kâýda uzun kenar uzunluýu 8 br, ksa D G C
kenar uzunluýu 6 br olan bir dikdörtgen çiziniz. Bu dik-
dörtgenin köúelerini ABCD olarak adlandrnz.
Çizdiýiniz dikdörtgenin kenarlarnn orta nokta- H F
larn belirleyiniz. Bu noktalar E, F, G, H harfleri ile
adlandrnz.
2) E, F, G, H noktalarn ardúk olarak cetvelle bir-
A E B
leútirerek EFGH eúkenar dörtgenini oluúturunuz.
3) EFGH eúkenar dörtgeninin köúegenlerini çiziniz.
• Köúegenler ABCD dikdörtgenini kaç dik üçgene ayrd?
• Her bir dik üçgenin alan hakknda neler söyleyebilirsiniz?
4) Eúkenar dörtgeni oluúturan dik üçgenlerin alanlar toplamn bulunuz. Bu alanlarn
toplam kaç birimkaredir?
5) Dikdörtgenin alann bulunuz. Dikdörtgenin alan kaç birimkaredir?
6) Eúkenar dörtgenin alannn dikdörtgenin alanna orann bulunuz.
7) Eúkenar dörtgenin hangi elemanlar ile dikdörtgenin ksa ve uzun kenarnn eú oldu-
ýunu belirleyiniz.
8) Dikdörtgenin alan baýntsndan yararlanarak eúkenar dörtgenin alann hesaplayabi-
leceýiniz bir baýnt oluúturunuz.
9) Noktal kâýda yandaki gibi KLMN eúkenar
N M
dörtgeni ve [NL] köúegenini çiziniz.
10) [NL] köúegeni ile elde ettiýiniz üçgenlerin
alanlarn bulunuz. Bu alanlarn toplam kaç birimka-
redir?
11) KLMN eúkenar dörtgeninin alan KLN ve LMN K L
üçgenlerinin alanlar toplamna eúit midir? Açklaynz.
12) Üçgenlerin alan baýntsndan yararlanarak eúkenar dörtgenin alann hesaplayabi-
leceýiniz bir baýnt oluúturunuz.
270
ÖRNEK D G C
Kareli kâýda çizilmiú yandaki EFGH eúkenar dörtgeninin H F

alannn kaç birimkare olduýunu bulalm. Bu eúkenar dörtgenin
alan baýntsn oluúturalm.
A E B
ÇÖZÜM
Eúkenar dörtgenin köúegenlerini çizelim. Çizdiýimiz köúe- D G C

genler ABCD dikdörtgenini 8 eú dik üçgene ayrr. Eúkenar dört-
genin alan 4 eú dik üçgenin alanna eúittir. H F
Öyleyse eúkenar dörtgenin alan dikdörtgenin alannn yar-
sna eúittir. A E B
Dikdörtgenin Alan 6·4 24
Eúkenar Dörtgenin Alan = ————————— = = = 12 br 2
2 2 2
Dikdörtgenin uzun kenarnn uzunluýu |HF|’na, ksa kenar uzunluýu |EG|’na eúittir. Buna göre
EFGH eúkenar dörtgeninin alan köúegen uzunluklarnn çarpmnn yarsna eúittir.
BILGI
C
ABCD eúkenar dörtgeninin köúegen uzunluklar
|AC| = e ve |BD| = f için E
D B
AC · BD
A (ABCD) =
2
e·f
A (ABCD) =
2 A
D C
ÖRNEK
Yanda eúkenar dörgten úeklinde bir uçurtmann

modeli verilmiútir. |BD| = 70 cm ve |AC| = 100 cm
olduýuna göre bu uçurtmay yapmak için kuyruk ha-
riç kaç santimetrekare kâýt gerekir?
A B
ÇÖZÜM
AC · BD 100·70 7000
A (ABCD) = = = = 3500 cm 2
2 2 2
Öyleyse uçurtma için 3500 cm2 kâýt gerekir.
ÖRNEK
Köúegen uzunluklar 40 m ve 30 m olan eúkenar dörtgen úeklindeki bir tarlann alan kaç metre-
karedir?
ÇÖZÜM
Eúkenar dörtgenin alan köúegenlerin çarpmnn yarsna eúittir.

40·30 1200
Tarlann alan = = 600 m 2 dir.
2 2
271
ÖRNEK
D C
Kareli kâýda çizilmiú yandaki ABCD eúkenar dörtge-

ninin alannn kaç birimkare olduýunu bulalm.
ABCD eúkenar dörtgeninin alan baýntsn oluúturalm.
A B
ÇÖZÜM
ABCD eúkenar dörtgeninin AC köúegenini çizerek ABC D K C

ve ACD üçgenlerini elde edelim.
ABC üçgeninin AB kenarna ve ACD üçgeninin DC
kenarna ait yüksekliýini çizelim. Bu yükseklikleri srasyla
[CH] ve [AK] olarak adlandralm.
A H B
|AB| = |CD| = 5 br ve |CH| = |AK| = 4 br’dir.
ABC ve ACD üçgenlerinin alanlarn bulalm.
& AB · CH & DC · AK
A (ABC) = A (ACD) =
2 2
& 5·4 & 5· 4

A (ABC) = = 10 br 2 A (ACD) = = 10 br 2
2 2
& &
A (ABCD) = A (ABC) + A (ACD)
= 10 + 10
= 20 br 2 buluruz.
ABCD eúkenar dörtgeninin alan baýntsn oluúturalm.
ABCD eúkenar dörtgeninde tüm kenarlarn uzunluýu eúit olduýundan |AB| = |CD|,
AB kenarna ait yükseklik [CH] ve DC kenarna ait yükseklik [AK] iken
A(ABCD) = A(AB¨C) + A(AC¨D)
AB · CH DC · AK
A (ABCD) = + (Bu eúitlikte |DC| yerine |AB| ve |AK| yerine |CH| yazalm.)
2 2
AB · CH AB · CH
A (ABCD) = +
2 2
A(ABCD) = |AB|·|CH| br2 olur.
Öyleyse bir eúkenar dörtgenin alan bir kenarnn uzunluýu ile o kenara ait yüksekliýin çarpmna
eúittir.
BILGI
D C
ABCD eúkenar dörtgeninin alan
A (ABCD) = AB · DH
K
= BC · DK
A H B
272
ÖRNEK
D 25 cm C
Yanda eúkenar dörtgen úeklinde bir karton verilmiútir. |DC| = 25 cm
ve |DE| = 24 cm olduýuna göre bu kartonun alann bulalm.
24 cm
ÇÖZÜM
A E B
A(ABCD) = |AB|·|DE| = 25·24 = 600 cm2
ÖRNEK
Bir kenar uzunluýu 5 m olan eúkenar dörtgen úeklindeki bir süs havuzunun o kenarna ait yük-
seklik 4 m’dir. Süs havuzunun alann bulalm.
ÇÖZÜM
Eúkenar dörtgenin alan bir kenar ile o kenara ait yüksekliýin çarpmna eúittir.
Alan 5·4 = 20 m2 dir. Süs havuzunun alan 20 m2 dir.
Yamuāun Alan
Yamuāun Alan Baāntsn Oluþturuyorum

Araç ve gereçler: noktal kâýt, cetvel, makas.
1) Noktal kâýda úekildeki gibi 2 eú yamuk çi-
ziniz. Bu yamuklar kenarlar boyunca kesip çkar-
nz.
2) Yamuklarn alt ve üst taban uzunluklar ile
yüksekliklerini ölçerek not alnz.
3) Yamuklardan birini döndürüp diýer yamuk-
la úekildeki gibi birleútirerek bir paralelkenar elde
ediniz.
4) Yamuýun tabanlarnn uzun-
luklar toplam ile paralelkenarn ta-
ban uzunluýu arasnda nasl bir iliúki
vardr?
5) Yamuk ve paralelkenarn yük-
sekliklerini belirleyerek bu yükseklik-
leri karúlaútrnz.
6) Yamuýun alannn paralelkenarn alanna orann bulunuz.
7) Yamuýun alann paralelkenarn taban uzunluklar ve bu tabanlara ait yükseklikler
cinsinden ifade ediniz.
273
ÖRNEK
D C
Kareli kâýda çizilmiú yandaki ABCD yamuýunda
[AB] // [DC]’dr. ABCD yamuýunun alannn kaç birim-
kare olduýunu bulalm. ABCD yamuýunun alan baýn-
tsn oluúturalm.
A B
ÇÖZÜM
ABCD yamuýunun AC köúegenini çizerek ABC ve K D C

ADC üçgenleri oluúturalm. ABC üçgeninin AB kenarna ve
ADC üçgeninin DC kenarna ait yüksekliklerini çizelim. Bu
yükseklikleri srasyla [CH] ve [AK] olarak adlandralm.
|AB| = 9 br, |CH| = 4 br, |DC| = 4 br ve |AK| = 4 br’dir.
A H B
ABC ve ADC üçgenlerinin alanlarn bulalm.
& AB · CH & DC · AK & &
A (ABC) = A (ADC) = A (ABCD) = A (ABC) + A (ADC)
2 2 = 18 + 8
9·4 4·4
=
2
=
2 = 26 br 2 buluruz.
= 18 br 2 = 8 br 2
ABCD yamuýunun alan baýntsn oluúturalm.
A(ABCD) = A(AB¨C) + A(AD¨C)
AB · CH DC · AK
= + (|AK| = |CH| olduýundan |AK| yerine |CH| yazalm.)
2 2
AB · CH DC · CH
= +
2 2
AB + DC
= · CH
2
Öyleyse bir yamuýun alan alt ve üst tabanlarn uzunluklar toplamnn yars ile yüksekliýin çar-
pmna eúittir.
Yamuýun A köúesinden 4 br saýa giderek bu noktay D C

iúaretleyelim ve E olarak adlandralm. [EC] çizelim. AECD
paralelkenar ve EB¨C elde ederiz.
C köúesinden hem paralelkenarn hem de EB¨C nin
yüksekliýi olan [CH] çizelim. A E H B
|AE| = 4 br, |EB| = 5 br ve |CH| = 4 br’dir.
AECD paralelkenarnn ve EB¨C nin alanlarn bulalm.
& EB · CH &
A (AECD) = AE · CH A (EBC) = A (ABCD) = A (AECD) + A (EBC)
2
= 4· 4 5·4 = 16 + 10
= = 26 br 2 buluruz.
= 16 br 2 2
= 10 br 2
274
BILGI
D c C
Taban uzunluklar |AB| = a br, |CD| = c br

ve yüksekliýi |DH| = h br olan ABCD yamuýunun alan; h
AB + CD a+c
A (ABCD) = · DH = ·h
2 2 A H B
a
ÖRNEK
Aúaýda verilen problemleri çözelim.

a) Yanda yamuk D 4m C b) Tabanlarnn 7m
úeklinde bir arsann uzunluklar 7 m, 3m G K F
modeli verilmiútir. Ve- ve yüksekliýi 5 m
5m
rilenlere göre yamu- olan yamuk úeklin- 5m
ýun alan kaç metre- deki gösteri salonu-
karedir? A K B nun alan kaç metre-
8m karedir? D 3m E
ÇÖZÜM
a) Yamuýun taban uzunluklar |AB| = 8 m, b) Yamuýun taban uzunluklar |DE| = 3 m,

|DC| = 4 m ve yüksekliýi |CK| = 5 m’dir. |GF| = 7 m ve yüksekliýi |KD| = 5 m’dir.
AB + DC DE + GF
A (ABCD) = · CK A (DEFG) = · DK
2 2
8+4 3+7
= ·5 = 6·5 = 30 m 2 = ·5 = 5·5 = 25 m 2
2 2
ÖRNEK
Aúaýda verilen problemleri çözelim.

a) Aúaýda dik yamuk úeklinde bir parkn mo- b) Aúaýdaki yamuk úeklindeki kartonun
deli verilmiútir. Verilenlere göre bu yamuýun ala- alan kaç santimetrekaredir?
n kaç metrekaredir? R
M 6m L S
H 55 cm
K
cm
4 cm
8m 8 cm
N
H 12 m K
P
ÇÖZÜM
HK + ML PR + NS
a) A (HKLM) = · MH b) A (PRSN) = · HK
2 2
12 + 6 8+4
= ·8 = ·5
2 2
18 12
= ·8 = 9·8 = 72 cm 2 = ·5 = 6·5 = 30 cm 2
2 2
275
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki sorularda doýru cevaba ait seçeneýi iúaretleyiniz. D G C

1) ABCD dikdörtgeni úeklindeki yandaki duvarn bir ksmna
EFGH eúkenar dörtgeni çizilmiútir. |AB| = 8 m ve |BC| = 6 m olduýuna
göre A(EFGH) kaç m2 dir? H F
A) 24 B) 30 C) 36 D) 48
A E B
C
2) ABCD eúkenar dörtgeni úeklindeki yandaki uçurtma modelinde
| | = 19 cm ve |BD| = 14 cm olduýuna göre A(ABCD) kaç cm2 dir?
AC
A) 126 B) 133 C) 140 D) 147
D B
3) Yanda eúkenar dörtgen úeklinde bir arsann modeli verilmiútir. N M

[NR] ^ [KL], |ML| = 10 br ve |NR| = 8 br olduýuna göre KLMN eúkenar
dörtgeninin alan kaç br2 dir? 8 br 10 br
A) 40 B) 60 C) 72 D) 80
K R L
B) Aúaýdaki ifadelerde istenenleri yapnz.

1) ABCD yamuýu úeklindeki yandaki bahçe modelinde [DC] // [AB], 12 m
|AB| = 6 m, |CD| = 12 m, |AH| = 8 m ve [AH] ^ [DC]’dr. ABCD yamuýunun D H C

alann bulunuz.
8m
A 6m B
2) Yanda yamuk úeklinde bir havuz modeli verilmiútir. [LE] // [KF], L 10 m K

[EL] ^ [LK], [FK] ^ [LK], |EL| = 6 m, |KF| = 8 m ve |LK| = 10 m’dir. EFKL
6m
yamuýunun alann bulunuz. 8m
E
F
3) Yandaki MNRS yamuýunda [SR] // [MN], [SH] ^ [MN], |MN| = 6 cm, S 3 cm R

| | = 3 cm ve |SH| = 4 cm’dir. MNRS yamuýunun alann bulunuz.
SR
4 cm
M H N
6 cm
276
Üçgen, Dikdörtgen, Paralelkenar, Yamuk veya Eþkenar
Dörtgenden Oluþan Bileþik ýekillerin Alan
SORU
Fotoýraftaki evin çatsnn, dú cephesinin, pen-

cerelerinin, merdivenlerinin ve balkonunun alanla-
rn bulmak isterseniz hangi çokgenlerin alanlarn
bulmanz gerekir?
Bir çokgenin alann bulmak için birden fazla
çokgenin alann bulmanz gerekir mi? Tartúnz.
ÖRNEK
40 cm
Yandaki çöp kutusunun dört yüzü birbirine eú yamuklardan, kapaý ve alt
ksm karelerden oluúmuútur. Çöp kutusunun yüksekliýi 50 cm’dir.
Verilenlere göre çöp kutusunun dú yüzü tamamen boyanrsa kaç santi-
metrekare alan boyanmú olur?
ÇÖZÜM
30 cm
Yamuýun ve karelerin alanlarn bulalm.
40 + 30
Yamuýun alan = ·50 = 35·50 = 1750 cm 2 Kapaýn alan = 40·40 = 1600 cm2
2
Alt tabann alan = 30·30 = 900 cm2 Boyanacak alan = 4·1750 + 1600 + 900
= 7000 + 1600 + 900
= 9500 cm2
ÖRNEK
Dikdörtgen úeklinde bir duvara eúkenar dörtgen

úeklinde 2 eú ayna aslmútr. ùekilde verilenlere göre 8 br
2 br
aynalarn dúnda kalan alann kaç birimkare olduýu-
nu bulalm.
14 br
ÇÖZÜM
Duvarn alan 14·8 = 112 br2

Duvarn ksa kenarnn uzunluýu aynann bir köúegeninin uzunluýuna eúittir, yani 8 br’dir.
Duvarn uzun kenarnn uzunluýu aynann diýer köúegeninin uzunluýunun 2 katndan 2 fazladr.
14 – 2 12
Öyleyse aynann diýer köúegeninin uzunluýu = = 6 br’dir.
2 2
8· 6
Bir aynann alan = 24 br 2 , iki aynann alan 2·24 = 48 br2
2
Aynalarn dúnda kalan alan 112 – 48 = 64 br2 dir.
277
3m 2m 7m
ÖRNEK
5m 4m
Dikdörtgen úeklindeki bir bahçenin içine
úekildeki gibi yürüyüú yollar yaplacaktr. Yü- 9,5 m
rüyüú yollar için ayrlan ksm kaç metrekare- 1m
dir?
3m 3m
1m 11 m
ÇÖZÜM
ûstenilen bölgenin alann bulmak için dikdörtgen úeklindeki bahçenin alanndan úekildeki üçgen,
yamuk ve dikdörtgenin alann çkaralm.
Bahçenin alan = 12·8 = 96 m2,
3·5 15
Üçgenin alan = = = 7, 5 m 2
2 2
7 + (9, 5) 16, 5
Yamuýun alan = ·4 = ·4 = (16, 5) ·2 = 33 m 2
2 2
Dikdörtgenin alan = 11·3 = 33 m2

Yürüyüú yollar için ayrlan alan = 96 – (7,5 + 33 + 33)
= 96 – 73,5 = 22,5 m2 olur.
A L G F
ÖRNEK
K H
B E
Yanda kareli kâýda çizilmiú M
úekil bir çiftliýin yerleúim plandr.
Çiftliýin kurulduýu alan kaç birim-
karedir? Bulalm. 1 br
C N D 1 br
ÇÖZÜM
AC · BK 8· 6
ABCK eúkenar dörtgeninin alan = = = 24 br 2
2 2
AL · KL 3·4
ALK dik üçgeninin alan = = = 6 br 2
2 2
CD + KH 10 + 5 15
CDHK yamuýunun alan = · KN = ·4 = ·4 = 30 br 2
2 2 2
HEFG paralelkenarnn alan = HE · GM = 5·4 = 20 br 2

Çiftliýin toplam alan = 24 + 6 + 30 + 20 = 80 br2 buluruz.
278
D 5m C
ÖRNEK
2m
F 3m
Duvar ustalarnn ördüýü duvarn son hali yandaki 4m
E
úekildeki gibi modellenmiútir. Ustalarn kaç metrekare
duvar ördüýüne bulalm.
A 10 m B
ÇÖZÜM
D 5m C
[DE]’n [AB]’na kadar uzatalm. AHEF yamuýu ve
2m
HBCD dikdörtgeni oluúur.
F 3m
E 4m
|AH| = |HB| = 5m ve |EH| = 2 m olur. 2m
5+3 8
Yamuýun alan · 2 = ·2 = 8 m 2 A 5m H 5m B
2 2
Dikdörtgenin alan 5·4 = 20 m2 olur. Öyleyse toplam alan 8 + 20 = 28 m2 dir.
ÖRNEK
E 46 m D
Yandaki ABCDEF çokgeni úeklindeki arsann ölçü-
leri verilmiútir. Arsa dikdörtgen, yamuk ve üçgenlerden 50 m
50 m
oluúmuútur. ùekilde [AB] // [FC] // [ED] ve [FE] // [BC]’dr. 40 m
Bu arsaya çocuk park ve spor tesisleri yapmak için F C

76 m 30 m
bir mimara tasarm yaptrlyor. Mimarn yaptý tasarm-
da arsa üç bölgeye ayrlyor. Oyun alan paralelkenar, 40 m
40 m 50 m
yeúil alan yamuk ve spor tesisleri eúkenar dörtgenden
oluútuýuna göre mimarn nasl bir tasarm yaptýn,
A 76 m B
oyun alannn, yeúil alann ve spor tesislerinin alannn
kaç metrekare olduýunu bulalm.
ÇÖZÜM
• [ED]’na paralel ve |FG| = 46 m olacak úekilde [FG] E 46 m D

çizelim. G ile D noktalarn birleútirerek [GD] çizelim.
50 m
|GD| = 50 m ve FGDE paralelkenar olur. 50 m
50 m
40 m
• G ile B noktalarn birleútirerek [GB] çizelim. 46 m

F C
G 30 m H 30 m
|GB| = 50 m ve GBCD eúkenar dörtgen olur.
40 m 40 m
50 m 50 m
• Geri kalan ABGF dörtgeni de dik yamuk olur.
• Paralelkenarn alan = |FG|·|DH| = 46·40 = 1840 m2 A 76 m B
GC · BD 60·80 4800
• Eúkenar dörtgenin alan = = = = 2400 m 2
2 2 2
AB + FG 76 + 46 122
• Yamuýun alan = · FA = ·40 = ·40 = 61·40 = 2440 m 2 buluruz.
2 2 2
279
Dikdörtgenin Çevre Uzunluāu ile Alan Arasndaki ÿliþki
ÖRNEK
20 m uzunluýunda bakr teller kullanarak kenar uzunluklar birer doýal say olan dikdörtgen veya
kare oluúturalm. Bu dikdörtgenlerin çevre uzunluklar ile alanlar arasndaki iliúkiyi inceleyelim.
ÇÖZÜM
I. 2m
II. 3m
8m
III. 4m
IV. 5m
7m
6m
5m
Tüm úekillerin çevre uzunluklar 20 m’dir.

I. dikdörtgenin alan = 8·2 = 16 m2
II. dikdörtgenin alan = 7·3 = 21 m2
III. dikdörtgenin alan = 6·4 = 24 m2
IV. dikdörtgenin (kare) alan = 5·5 = 25 m2
Dikdörtgenlerin çevre uzunluklar eúit fakat alanlar farkldr. Çevre uzunluklar eúit olan dikdört-
genlerin alanlar farkl olabilir.
Çevrelerinin uzunluklar eúit olan dikdörtgenlerden kenar uzunluklar birbirine yakn veya eúit
olan dikdörtgenin alan daha büyüktür.
ÖRNEK
I. 2 br
II. 3 br
12 br III. 4 br
8 br
6 br
Yukardaki dikdörtgenlerin alanlarn ve çevre uzunluklarn bulalm. Bu dikdörtgenlerin çevre

uzunluklar ile alanlar arasndaki iliúkiyi inceleyelim.
ÇÖZÜM
I. dikdörtgenin alan = 12·2 = 24 br2, çevresi = 2·(12 + 2) = 2·14 = 28 br,

II. dikdörtgenin alan = 8·3 = 24 br2, çevresi = 2·(8 + 3) = 2·11 = 22 br,
III. dikdörtgenin alan = 6·4 = 24 br2, çevresi = 2·(6 + 4) = 2·10 = 20 br,
Dikdörtgenlerin alanlar eúit fakat çevre uzunluklar farkldr. Ayn alana sahip dikdörtgenlerin
çevre uzunluklar farkl olabilir.
Çevre uzunluýu ile alannn alacaý deýerler eúit olan dikdörtgenler var mdr? Arkadaúlarnzla
tartúnz.
280
ALIýTIRMALAR
1) 7B snf öýrencileri 1 br uzunluýu 2 cm ka-

bul ederek kareli kâýda herhangi iki çokgenin birer
kenarlar ortak olacak úekilde çokgenlerden oluúan
yandaki bileúik úekli oluúturmuúlardr. Bu úeklin ala-
n kaç santimetrekaredir?
A) 108 B) 216
C) 224 D) 236
2 cm
2 cm
2) Bir öýrencinin tasarladý karavann yan-

dan görünüúü yandaki kareli kâýtta verilmiútir. Bo-
yal alan kaç birimkaredir?
A) 40 B) 46
C) 58 D) 63
3) Bir arsann ölçüleri yandaki úekildeki gibidir. Bu arsa- 9m

nn alan kaç metrekaredir?
A) 28,5 B) 31,5
C) 34,5 D) 37,5 6m
3m
3m
3m
6m
4) Verilenlere göre yandaki úeklin alan kaç metrekaredir?
A) 30 B) 32
3m
C) 35 D) 40
2m 2m
3m
4m
281
B) Aúaýdaki cümlelerde eksik braklan noktal yerlere doýru ifade ya da saylar yaznz.
1) Çevre uzunluklar eúit olan dikdörtgenlerin alanlar .................... olabilir.
2) Yanda bir çocuk bahçesinin ölçüleri verilmiútir. 4m 2m 3m

Buna göre yeúil boyal alan .................... m2 dir.
4m
6m
2m 2m 3m
3) Yanda bir spor tesisine yaplacak yetiúkin-

ler ve çocuklarn kullanacaý havuzlarn ölçüleri ve-
rilmiútir.
7m
Havuzlarn kapladý toplam alan ...............
m2 dir.
4m
6m 3m 3m
4m
C) Aúaýdaki ifadelerde istenenleri yapnz.
1) Çevre uzunluklar 16 br olan üç farkl dikdörtgen çiziniz. Bu dikdörtgenlerin alanlarn bulu-

nuz. Dikdörtgenlerin çevre uzunluklar ile alanlar arasndaki iliúkiyi açklaynz.
2) Alan 36 cm2 olan üç farkl dikdörtgen çiziniz. Bu dikdörtgenlerin çevre uzunluklarn bulunuz.
Dikdörtgenlerin alan ile çevre uzunluklar arasndaki iliúkiyi açklaynz.
282
DÖNÜýÜM GEOMETRÿSÿ
Düzlemsel ýekillerin Eþ Olup Olmadān Belirleme, Bir ýekle
Eþ ýekiller Oluþturma
SORU
Yandaki resimleri inceleyiniz. Bir tangramn

parçalar kullanlarak oluúturulmuú uçak, mum ve
ev modellerinde hangi çokgenler eútir? ûki ya da
daha fazla úeklin eú olmas için neler söyleyebi-
lirsiniz? Tartúnz.
Düzlemsel ýekillerin Eþ Olup Olmadān Belirliyorum

Araç ve gereçler: noktal kâýtlar, cetvel, açölçer, makas, toplu iýne.
1) Noktal kâýda bir dörtgen çizelim.
2) Dörtgen çizdiýimiz noktal kâýdn altna baúka bir noktal kâýt koyalm.
Dörtgenin köúelerine toplu iýne batralm. Toplu iýnenin alttaki noktal kâýtta braktý
ardúk izleri cetvel kullanarak kalemle birleútirelim.
3) Elde ettiýimiz dörtgenleri makasla kenarlar boyunca keserek çkaralm ve üst üste
koyalm. Dörtgenlerin tüm noktalar çakúr m?
4) Çokgenlerin kenar uzunluklarn cetvel ile aç ölçülerini açölçer ile ölçelim.
Kenar uzunluklar ve bu kenarlarn karúsndaki açlarn ölçüleri eúit midir? Açklay-
nz.
5) Çokgenlerin eú olup olmadýn belirlemek için hangi özelliklerini karúlaútrmanz ge-
rekir? Açklaynz.
283
ÖRNEK
Aúaýda kareli kâýda çizilmiú úekillerin eú olanlarn belirleyelim.
1. ùekil 2. ùekil 3. ùekil 4. ùekil 5. ùekil
ÇÖZÜM
1. ve 4. úekli üst üste getirdiýimizde bu úekiller çakúr.

1. ve 4. úekil, biçimleri ayn ve ölçüleri eúit olduýundan eú úekillerdir.
Ayn úekilde 2. ve 3. úekli üst üste getirdiýimizde bu úekiller de çakúr. 2. ve 3. úekil, biçimleri
ayn ve ölçüleri eúit olduýundan eú úekillerdir.
ÖRNEK
y y y
x x x
O O O
Yukarda noktal kâýda çizilmiú koordinat düzlemindeki yeúil renkli üçgenin döndürülmesi (1. ùe-
kil), yanstlmas (2. ùekil) ve ötelenmesiyle (3. ùekil) elde edilen görüntüleri verilmiútir. Bu görüntülerin
yeúil renkli üçgen ile eú olup olmadklarn belirleyelim.
ÇÖZÜM
Tüm üçgenlerin kenar uzunluklarn ve açlarnn ölçüsünü bulalm.

Bu üçgenlerin kenar uzunluklar ve karúlk gelen açlarnn ölçüleri eúittir.
Yeúil renkli üçgen ile bu üçgenin görüntüleri olan üçgenler üst üste getirilirse yeúil renkli üçgen ile
bu üçgenin görüntüsü olan üçgenlerin tüm noktalar çakúr. Buna göre bu üçgenler eú üçgenlerdir.
BILGI
Biçimleri ayn, ölçüleri eúit olan düzlemsel úekillere eþ þekiller denir.
284
ÖRNEK
Kareli kâýda çizilmiú aúaýdaki úekilleri inceleyelim. Eú olan úekilleri belirleyelim.
1. ùekil 2. ùekil 3. ùekil 4. ùekil
5. ùekil 6. ùekil 7. ùekil 8. ùekil
ÇÖZÜM
2. ve 7. úekiller üst üste getirilirse tüm noktalar çakúr. 5. ve 8. úekiller üst üste getirilirse tüm
noktalar çakúr. Karúlk gelen tüm açlar ve kenar uzunluklar eúit olduýundan 2. ve 7. úekil ile 5.
ve 8. úekil eútir.
4. ve 6. úekil düzgün beúgendir. Bu úekillerin tüm açlar ayn fakat kenar uzunluklar farkl oldu-
ýundan eú úekiller deýildir.
1. ve 3. úekil karedir. Bu úekillerin de tüm açlar ayn fakat kenar uzunluklar farkl olduýundan
eú úekiller deýildir.
Bir ýekle Eþ ýekiller Oluþturuyorum

Araç ve gereçler: noktal kâýt, cetvel, kalem. d
Noktal kâýda yandaki gibi bir ABCD dörtgeni ve
d doýrusu çiziniz.
C
1) A noktasnn d doýrusuna uzaklýn bulunuz.
A noktasndan bu uzaklýn 2 kat birim saýa giderek D

bu noktay A olarak iúaretleyiniz.
Yaptýnz iúlemleri B, C ve D noktalar için
tekrarlayarak B, C ve D noktalarn da iúaretleyiniz.
2) A, B, C ve D noktalarn ardúk olarak cetvel A
kullanarak kalem ile birleútiriniz. B
3) Noktal kâýd kat izi d doýrusu üzerinde ola-
cak úekilde katlaynz.
4) ABCD dörtgeni ile ABCD dörtgeninin tüm noktalar çakút m? Açklaynz.
5) ABCD dörtgeni ile ABCD dörtgeni eú dörtgenler midir? Açklaynz.
6) A noktasndan 6 br aúaý giderek bu noktay E olarak iúaretleyiniz. Ayn úekilde B, C
ve D noktalarndan 6 br aúaý inerek bu noktalar da srasyla F, G ve H olarak iúaretleyiniz.
7) E, F, G ve H noktalarn ardúk olarak cetvel kullanarak kalem ile birleútiriniz.
8) ABCD dörtgeni ile EFGH dörtgeninin kenar uzunluklar ve aç ölçüleriyle ilgili neler
söyleyebilirsiniz?
9) ABCD, ABCD ve EFGH dörtgenleri eú midir? Açklaynz.
285
ÖRNEK
Kareli kâýda çizilmiú yandaki úekle eú bir úekil oluúturalm.
ÇÖZÜM
1. adm 2. adm 3. adm 4. adm 5. adm 6. adm
ÖRNEK
Noktal kâýda çizilmiú yandaki úekle eú bir úekil oluúturalm.
ÇÖZÜM
DGÕP DGÕP DGÕP
DGÕP DGÕP
DGÕP DGÕP DGÕP DGÕP
286
ÖRNEK
Kareli kâýda çizilmiú yandaki úekle eú bir úekil oluúturalm.
ÇÖZÜM
Krmz ile çizilmiú doýru parçasna úeklin saýnda paralel bir doýru çizelim. ùeklin üzerindeki
köúelerden bu doýruya dikmeler çizelim. Çizdiýimiz dikmelerin uzunluýunu bulalm. Bu dikmelerin
doýruyu kestiýi noktalardan dikmelerin uzunluýu kadar saýa giderek bulduýumuz noktalar iúaretle-
yelim. Bu noktalar ardúk olarak birleútirelim. Verilen úekle eú bir úekil (1. ùekil) oluúturmuú oluruz.
1. ùekil
¬
2. ùekil
Yukarda yaptýmz iúlemleri ¬ doýrusu için tekrarlarsak verilen úekle eú 2. úekli oluúturmuú
oluruz.
287
ALIýTIRMALAR
A) Aúaýdaki sorularn baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
I II III IV V VI VII VIII
1, 2, 3 ve 4. sorular yukarda verilen úekillere göre cevaplaynz.
1) I. ve II. úekiller eútir.
2) III. ve IV. úekiller eútir.
3) VI. ve VIII. úekiller eú deýildir.
4) V. ve VII. úekiller eú deýildir.
B) Aúaýdaki sorularda istenenleri yapnz.

1) Noktal kâýda çizilmiú yandaki
úekle eú bir úekil çiziniz.
2) Kareli kâýda çizilmiú yandaki úekle

eú bir úekil çiziniz.
3) Noktal kâýda çizilmiú yandaki

úekle eú bir úekil çiziniz.
288
Düzlemde Nokta, Doāru Parças ve Diāer ýekillerin
Öteleme Altndaki Görüntüleri
SORU
Yolcu valiz ve çantalarn taúyan paletler hareket ettiýinde, bakm yaplan bir araç bir vinç-
le kaldrldýnda, bir kzak belli bir yönde iple çekildiýinde bu nesnelerin duruúu, boyutu ve
görüntüsü deýiúir mi?
ÖRNEK
Kareli kâýt üzerinde bir nokta belirleyelim. Bu noktay A olarak adlandralm. A noktasn 4 br
aúaý ve 5 br saýa öteleyelim. A noktasnn öteleme altndaki görüntüsünü B olarak adlandralm.
ÇÖZÜM
4 br
aúaýya
B
5 br saýa
ÖRNEK
Noktal kâýt üzerinde bir nokta belirleyelim. Bu noktay C olarak adlandralm. C noktasn 3 br
yukar ve 6 br sola öteleyelim. C noktasnn öteleme altndaki görüntüsünü D olarak adlandralm.
ÇÖZÜM
6 br sola
D
EU\XNDUÕ\D
BILGI
Bir úeklin veya nesnenin bir yerden baúka bir yere belirli bir yön ve doýrultuda yer deýiú-
tirme hareketine öteleme denir.
289
ÖRNEK
Noktal kâýda bir doýru parças çizelim. Bu doýru parçasn [AB] olarak adlandralm. [AB]’n
4 br yukar ve 5 br saýa öteleyelim. [AB]’nn öteleme altndaki görüntüsünü [CD] olarak adland-
ralm.
ÇÖZÜM
EUVDýD D
B C
4 br
\XNDUÕ\D
BILGI
Bir doýru parças ötelenirken bu doýru parçasnn baúlangç ve bitiú noktalarnn ötelen-
diýi noktalar bulunur. Bulunan noktalar birleútirilerek bu doýru parçasnn ötelenmiú hâli elde
edilmiú olur.
ÖRNEK
Kareli kâýda bir üçgen çizelim. Bu üçgeni ABC olarak adlandralm. ABC üçgenini 5 br aúaý ve
6 br sola öteleyelim. ABC üçgeninin öteleme altndaki görüntüsünü ABC üçgeni olarak adland-
ralm.
ÇÖZÜM
B C
A 6 br sola A
5 br aúaýya
B C B C
290
ÖRNEK
Noktal kâýt üzerinde bir úekil belirleyelim. ùekli 6 br yukar ve 7 br saýa öteleyelim.
ÇÖZÜM
CÕ EUVDýD CÕÕ
DÕ DÕÕ
EÕ EÕÕ
BÕ BÕÕ
EU\XNDUÕ\D
AÕ C AÕÕ
D
E
B
BILGI
Bir çokgeni ötelerken çokgenin köúelerinin ötelendiýi noktalar bulunur. Bu noktalar ardúk
olarak birleútirilerek bu çokgenin ötelenmiú hâli elde edilmiú olur.
ÖRNEK
Noktal kâýt üzerinde bir úekil belirleyelim. ùekli 10 br saýa, 6 br aúaýya öteleyelim.
ÇÖZÜM
EUVDýD
6 br
DúDýÕ\D
291
ALIýTIRMALAR

1) Kareli kâýda iúaretlenmiú yandaki A noktasnn
3 br yukar ve 4 br sola ötelenmiú hâlinin görüntüsünü
iúaretleyiniz.
2) Noktal kâýda çizilmiú yandaki [AB]’nn 3 br

A
aúaý ve 5 br saýa ötelenmiú hâlinin görüntüsünü çiziniz.
3) Kareli kâýda çizilmiú yandaki ABC üçgeninin

4 br yukar ve 6 br saýa ötelenmiú hâlinin görüntüsünü
çiziniz.
A B
4)
ùHNLO
ùHNLO
1. úeklin ötelenmiú hâli 2. úekildir. Bu öteleme hareketinde hangi dönüúüm hareketleri yapl-
mútr. Açklaynz.
292
Ötelenen ýekiller ile Bu ýekillerin Görüntüleri Arasndaki ÿliþki
SORU
Bir bisikletin tekerlekleri düz bir yolda bir tam tur attýnda bisikletin görüntüsü deýiúir mi?
Bir tekne dalgasz bir denizde düz bir úekilde hareket ettirildiýinde teknedeki nesnelerin
görüntüsünde ne gibi deýiúiklikler olabilir? Tartúnz.
Bir ýekil ile Bu ýeklin Ötelenmiþinin Görüntüsü Arasndaki ÿliþkiyi Belirliyorum

Araç ve gereçler: kareli kâýt, cetvel, makas.
D
1) Kareli kâýda yandaki gibi bir ABCD dörtgeni çiziniz.
C
2) Bu dörtgeni 6 br saýa öteleyiniz. Bulduýunuz D H

dörtgeni EFGH olarak adlandrnz.
|AE|, |BF|, |CG| ve |DH|’nu ölçünüz. Bu C
G
uzunluklar ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
A
E
B F
3) EFGH dörtgenini 7 br aúaýya öteleyiniz. D H

Bulduýunuz dörtgeni KLMN olarak adlandrnz.
|EK|, |FL|, |GM| ve |HN|’nu ölçünüz. Bu C
G
uzunluklar ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
A
4) Yaptýnz öteleme hareketlerinde ötelenen E
B F
úekil üzerindeki her bir nokta ayn yön ve büyük-
lükte bir dönüúüme tabi midir? Açklaynz.
5) EFGH ve KLMN dörtgenlerini makasla ke- N
siniz. Bu dörtgenleri ABCD dörtgeninin üstüne ko-
yunuz. Bu dörtgenlerin tüm noktalar çakúr m? M
Açklaynz.
K
6) Bir úekil ile bu úeklin ötelenmesiyle elde
L
edilen görüntüsü eú midir? Açklaynz.
293
Dinamik matematik/geometri yazlm kul-
lanarak bir úekil ile bu úeklin ötelenmesiyle 12
D H
d 10 h
elde edilen görüntüsünü oluúturalm. ùekil ile A c E g
8
úeklin ötelenmesiyle elde edilen görüntüsünün C
6
G
a e
eú olduýunu belirleyelim. b 4
f
B F
2
GeoGebra programnn kurulu olduýu bir
0
bilgisayar programn açalm. “Görünüm” sek- –14 –12 –10 –8 –6 –4 –2 0 2 4 6 8

L
10 12
–2 l
I
mesinden grafiýe tklayalm. –4
k
K
–6 Õ
“ ” çokgen sekmesine tklayalm. Ko- –8
j
J
–10
ordinat düzleminde dört noktaya tklayarak
ABCD dörtgeni oluúturalm. ABCD dörtgeni-
nin köúelerinin 7 br saýndaki noktalar ardúk
12
olarak birleútirerek EFGH dörtgenini oluútura- D HL
d 10
hl
lm. EFGH dörtgeninin köúelerinin 6 br aúa- A c I g
8 E k
ýsndaki noktalar ardúk olarak birleútirerek C 6
K
a e G
Õ
b f j
IJKL dörtgenini oluúturalm. Bilgisayarn imle- B
4
FJ
2
cini IJKL dörtgeninin üzerine getirelim. ûmleç 0
0
aracnn soluna basl tutarak IJKL dörtge- –14 –12 –10 –8 –6 –4 –2
–2
2 4 6 8 10 12
nini sürükleyerek EFGH dörtgeninin üzerine –4
götürelim. IJKL ve EFGH dörtgenlerinin tüm –6
–8
noktalar çakúr. ûmleç aracnn soluna basl
–10
tutarak IJKL ve EFKL dörtgenlerini sürükleye-
rek ABCD dörtgeninin üzerine götürelim. A–
E–I, B–F–J, C–G–K, D–H–L noktalar üst üste 12
L
gelir. ABCD dörtgeni ile ABCD dörtgeninin l
D H
10
dh
E I c
g
ötelenmesiyle elde edilen görüntüleri EFGH A k
8
C 6
ve IJKL dörtgenleri eútir. Öteleme sonunda a
eÕ GK
fj 4
ABCD çokgeninin üzerindeki her bir nokta B FJ b
2
ayn yön ve büyüklükte dönüúüme uýrar. 0
–14 –12 –10 –8 –6 –4 –2 0 2 4 6 8 10 12
–2
–4
–6
–8
–10
BILGI
Ötelemede úekil üzerindeki her bir nokta ayn yön ve büyüklükte bir dönüúüme uýrar. ùekil
ile úeklin öteleme sonras oluúan görüntüsü eútir.
294
ÖRNEK
BÕ B
Yanda ABC üçgeninin ötelenmesiyle
A B C ve ABC üçgeninin ötelenmesiyle

ABC üçgeni elde edilmiútir.

CÕ C
Bu dönüúümlerde ötelenen úekil ile bu
AÕ A
úeklin ötelenmesiyle elde edilen görüntü-
sünün eú olup olmadýn, ötelenen úekil BÕÕ
üzerindeki her bir noktann hangi yön ve
büyüklükte bir dönüúüme tabi olduýunu be-
lirleyelim.
CÕÕ
AÕÕ
ÇÖZÜM
6 br
|AA|, |BB|, |CC| ölçelim. DúDýÕ\D BÕ 8 br sola B
|AA| = |BB| = |CC| = 8 br
ABC üçgeninin köúeleri 8 br sola ötelenmiútir.
|AA|, |BB|, |CC| ölçelim. CÕ
8 br sola C
|AA| = |BB| = |CC| = 6 br A

EUDúDýÕ\D
AÕ 8 br sola
ABC üçgeninin köúeleri 6 br aúaý ötelen-
miútir. BÕÕ
6 br
ABC, ABC ve ABC üçgenleri eútir. DúDýÕ\D
CÕÕ
AÕÕ
ALIýTIRMALAR
Aúaýdaki sorularn baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D”, yanlú olanlar için “Y” yaznz.
D
Yandaki úekilde ABCD dörtgeni ötelenerek ABCD D
dörtgeni elde edilmiútir. C
C
1, 2 ve 3. sorular bu úekilde verilenlere göre cevap-
laynz. A B
A B
1) |AA| = |BB|
2) |DD| = |CC|
3) ABCD dörtgeni 10 br saýa 2 br aúaýya ötelenerek ABCD dörtgeni elde edilmiútir.
4) Ötelenen úekil üzerindeki her bir noktann ayn yön ve büyüklükte dönüúüme uýramas
gerekmez.
295
Düzlemde Nokta, Doāru Parças ve Diāer ýekillerin
Yansma Sonucu Oluþan Görüntüleri
Bir ýeklin Yansmasn Oluþturuyorum k

Araç ve gereçler: noktal kâýt, cetvel.
Noktal kâýda yandaki úekildeki gibi ABCD dörtgeni D
ve [BC]’na paralel bir k doýrusu çiziniz.
1) A, B, C ve D noktalarndan k doýrusuna dikmeler
C
çiziniz.
2) Bu dikmelerin uzunluýunu cetvel ile ölçünüz.
3) A noktasndan çizilen dikmenin k doýrusunu kes- A
tiýi noktadan bu dikmenin uzunluýu kadar saýa giderek
bulduýunuz noktay A olarak iúaretleyiniz. B
4) A noktas için yaptýnz iúlemleri tekrarlayarak B,
C ve D noktalarn iúaretleyiniz.
5) A, B, C ve D noktalarn ardúk olarak birleútirerek ABCD dörtgenini çiziniz.
6) ABCD dörtgeni ile ABCD dörtgeninin hangi kenarlarnn uzunluýu eúittir?
7) ABCD ve ABCD dörtgenlerinin boyutlar hakknda neler söyleyebilirsiniz?
ÖRNEK
Kareli kâýda bir nokta iúaretleyelim. ûki simetri doýrusu çizelim. Bu noktann simetri doýrularna
göre yansmalarn oluúturalm.
ÇÖZÜM
d d
A A H A A A
3 br 3 br 2 br
simetri K simetri
¬ ¬
doýrusu doýrusu
2 br
simetri simetri
doýrusu doýrusu
A
A noktasnn d doýrusuna göre yansmas A, ¬ doýrusuna göre yansmas A noktasdr.
UYARI
|AH| = |HA| , |AK| = |KA| , [AA] ^ d ve [AA] ^ ¬ olduýuna dikkat ediniz.
BILGI
Bir úeklin bir doýruya göre simetrisi alnrsa elde edilen úekil, bu úeklin verilen doýruya
göre yansmasdr. ùeklin yansmasn bulabilmek için doýruya (simetri eksenine) göre simet-
risini bulmamz gerekir. Bunun için önce úekil üzerindeki noktalardan simetri eksenine dikme-
ler inerek, daha sonra bu dikmelerin uzunluýu kadar simetri ekseninin diýer tarafna gidilerek
simetriýindeki noktay bulmak gerekir.
296
ÖRNEK
Noktal kâýda bir doýru parças ve simetri doýrular çizelim. Bu doýru parçasnn simetri doýru-
larna göre yansmalarn oluúturalm.
ÇÖZÜM
t t
B B D BÕÕ
2 br 2 br
A A AÕÕ
simetri simetri C 1 br
¬ ¬
GRýUXVX GRýUXVX 1 br
simetri AÕ
GRýUXVX simetri
BÕ GRýUXVX
[AB]’nn ¬ doýrusuna göre yansmas [AB], t doýrusuna göre yansmas [AB]’dr.
UYARI
|AC| = |CA| , |BD| = |DB| , [AA] ^ ¬ ve [BB] ^ t olduýuna dikkat ediniz.
ÖRNEK
Kareli kâýda bir üçgen ve bir simetri doýrusu çizelim. Bu üçgenin simetri doýrusuna göre yan-
smasn oluúturalm.
ÇÖZÜM
n
C D C
E
A A
B F B
simetri doýrusu
ABC üçgeninin n doýrusuna göre yansmas ABC üçgenidir.
UYARI
|AE| = |EA|, |BF| = |FB|, |CD| = |DC|, [AA] ^ n, [BB] ^ n ve [CC] ^ n olduýuna dikkat ediniz.
BILGI
Bir doýru parças ya da çokgenin bir doýruya göre yansmasnn görüntüsü çizilirken doýru
parçasnn baúlangç ve bitiú noktalarnn, çokgenin ise köúelerinin o doýruya göre yansma
altndaki görüntüleri bulunur. Bu görüntüler ardúk olarak birleútirilerek doýru parças ya da
çokgenin yansma altndaki görüntüsü elde edilir.
297
ÖRNEK
Noktal kâýda bir úekil ve bir doýru çizelim. Bu úeklin doýruya göre yansmasn oluúturalm.
ÇÖZÜM
ÖRNEK
Kareli kâýda bir úekil ve bir doýru çizelim. Bu úeklin doýruya göre yansmasn oluúturalm.
ÇÖZÜM
s s
simetri simetri
doýrusu doýrusu
298
ALIýTIRMALAR

1) Aúaýdaki A noktas ile [BC]’nn verilen doýruya göre yansmasn oluúturunuz.
d d
B
A
2) Yandaki úeklin verilen doýruya göre yans-

masn oluúturunuz.
B) Aúaýdaki ifadelerin baúndaki kutucuklara doýru olanlar için “D” yanlú olanlar için “Y” yaznz.
1) Yandaki 1. úeklin k doýrusuna göre yans-

mas 2. úekildir.
ùHNLO k ùHNLO
2) Yandaki 1. úeklin r doýrusuna göre yansmas

2. úekildir.
ùHNLO ùHNLO
b
3) Yandaki 1. úeklin b doýrusuna göre yansmas
2. úekildir.
ùHNLO ùHNLO
299
Yansmada ýekil ile Görüntüsü Arasndaki ÿliþki
SORU
Yukardaki fotoýraflar inceleyiniz. Bu fotoýraflardaki ortak özellikler nelerdir? Fotoýraf ve

fotoýrafn yansmalar ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?
Yansmada ýekil ile Görüntüsü Arasndaki ÿliþkiyi Belirliyorum

d
E EÕ
D DÕ
C CÕ
A B BÕ AÕ
simetri
GRýUXVX
Yukardaki noktal kâýtta ABCDE beúgeni, simetri doýrusu ve bu beúgenin simetri doý-
rusuna göre yansmas verilmiútir.
1) A ile A noktalarnn simetri doýrusuna uzaklklarn bulunuz. Bu uzaklklar karúlaút-
rnz. Bu uzaklklar eúit midir?
2) A ile A noktalar için yaptýnz iúlemleri B ile B, C ile C, D ile D ve E ile E noktalar
için de yapnz.
3) ABCDE beúgeni üzerindeki bir noktann simetri doýrusuna uzaklý ile bu noktann
simetri doýrusuna göre yansmasnn simetri doýrusuna uzaklý eúit midir? Açklaynz.
4) Kareli kâýd kat izi d doýrusu üzerine gelecek úekilde katlaynz. ABCDE ve
ABCDE beúgenlerinin köúeleri çakúr m?
5) ABCDE ve ABCDE beúgenleri eú midir? Açklaynz.
300
ÖRNEK
Kareli kâýda bir úekil ve simetri doýrusu çizelim. Bu úeklin simetri doýrusuna göre yansmasn
oluúturalm. ùekil ile úeklin yansmas üzerinde birbirlerine karúlk gelen noktalarn simetri doýrusu-
na uzaklklarn inceleyelim.
ÇÖZÜM
d
F E E F
K
H G D C C D G H
L
N
A B B A
|AN| = |NA|, |BN| = |NB|, |CL| = |LC|, |DL| = |LD|, |EK| = |KE|, |FK| = |KF|, |GL| = |LG| ve
|HL| = |LH|
BILGI
Yansmada úekil ile görüntüsü üzerinde birbirlerine karúlk gelen noktalarn simetri doýru-
suna olan uzaklklar eúittir. ùekil ile úeklin görüntüsü eútir.
ÖRNEK
Noktal kâýda bir úekil ve simetri doýrusu çizelim. Bu úeklin simetri doýrusuna göre yansmasn
oluúturalm. ùekil ile görüntüsü üzerinde birbirlerine karúlk gelen noktalar birleútirelim. Elde edece-
ýimiz doýru parçalarnn simetri doýrusuna dik olup olmadýn belirleyelim.
ÇÖZÜM
|AK| = |AK|,
|BP| = |BP|,
|CR| = |CR|,
G F D C
|DN| = |DN|,
|EM| = |EM|,
A B |FL| = |FL|,
simetri d
|GH| = |GH|
GRýUXVX H K L M N P R [AA], [BB], [CC], [DD],
AÕ BÕ [EE], [FF] ve [GG]
simetri doýrusuna diktir.
Õ
C
GÕ FÕ DÕ
EÕ
301
BILGI
Yansmada úekil ile görüntüsü üzerinde birbirlerine karúlk gelen noktalar birleútiren doý-
ru parças simetri doýrusuna diktir.
ÖRNEK
oluúturalm.
ÇÖZÜM
d H
F G
A
B
E D
C
F E
H G D
C
A B simetri doýrusu
Krmz renk ile çizilmiú úeklin simetri doýrusuna (d) göre yansmas mavi renk ile çizilmiú úekildir.
ÖRNEK
Noktal kâýda bir úekil ve simetri doýrusu çizelim. Bu úeklin simetri doýrusuna göre yansmasn
oluúturalm.
ÇÖZÜM
d d
D C D C CÕ DÕ
A B A BÕ B AÕ
simetri simetri
GRýUXVX GRýUXVX
ABCD dörtgeninin d doýrusuna göre yansmas ABCD dörtgenidir.
302
ÖRNEK
oluúturalm.
ÇÖZÜM
simetri d simetri d
doýrusu A B doýrusu A B
Verilen úeklin üzerindeki [AB] ayn zamanda simetri doýrusu üzerindedir. [AB] úeklin simetri doý-
rusuna göre yansmas üzerinde deýiúmez kalr. ùeklin yansmasnn da bir parçasdr. Krmz renk-
le çizilmiú úeklin simetri doýrusuna göre yansmas mavi renkle çizilmiú úekildir.
ALIýTIRMALAR
d
G F H F G
Yanda kareli kâýda krmz renkle bir úekil çizil-
miútir. Bu úeklin d doýrusuna göre yansmas da mavi E K E
renk ile çizilmiútir.
C D L D C
A B N B A
1, 2, 3, 4, 5 ve 6. sorular yukarda verilen yansmaya göre cevaplaynz.
1) d doýrusuna göre yansma alnmútr.
2) |GH| = |GH|
3) |EK| = |EK|
4) |AN| = |NB|
5) [GG] ^ d
6) Krmz renkle çizilmiú úekil ile mavi renkle çizilmiú úekil eú deýildir.
303
1) Aúaýda noktal kâýda çizilmiú úeklin verilen d doýrusuna göre yansmasn çiziniz.
2) Aúaýda noktal kâýda çizilmiú úeklin d doýrusuna göre yansmasn çiziniz.
3) Aúaýda kareli kâýda çizilmiú ABC üçgeninin d doýrusuna göre yansmasn çiziniz.
B d C
4) Aúaýda kareli kâýda çizilmiú ABC üçgeninin d doýrusuna göre yansmasn çiziniz.
B C
d
304
Düzlemsel Bir ýeklin Ardþk Ötelemeler ve Yansmalar
Sonucu Elde Edilen Görüntüsü
SORU
Yandaki úekilleri inceleyiniz. 1. úekle

1. ùekil hangi ardúk öteleme ve yansma hare-
ketleri yaptrlarak 2. ve 3. úekil oluúturul-
3. ùekil muútur? ûnceleyiniz.
2. ùekil
Bir ýeklin Ardþk Ötelemeler ve Yansmalarla Ortaya Çkan Görüntüsünü Oluþtu-

ruyorum
Araç ve gereçler: kareli kâýt.
y
Kareli kâýda yandaki gibi bir koordinat
düzlemi ve ABCD dörtgeni çiziniz. D
1) ABCD dörtgenini x ekseni boyunca 6 br C
sola öteleyiniz. Oluúturduýunuz dörtgeni AB-
CD olarak adlandrnz.
A B
2) ABCD dörtgenini y ekseni boyunca 7
br aúaý öteleyiniz. Oluúturduýunuz dörtgeni x
ABCD olarak adlandrnz. O
3) ABCD dörtgenini y ekseni boyunca 7
br aúaý öteleyiniz. Oluúturduýunuz dörtgeni
EFGH olarak adlandrnz.
4) EFGH dörtgenini x ekseni boyunca 6 br sola öteleyiniz. Oluúturduýunuz dörtgeni
E F GH olarak adlandrnz.

5) ABCD ve EFGH dörtgenleri hakknda neler söyleyebilirsiniz? Bu dörtgenler eú

midir? Açklaynz.
6) ABCD dörtgeninin y eksenine göre yansmasn çiziniz. Çizdiýiniz dörtgenin de x ek-
senine göre yansmasn çiziniz. Bulduýunuz dörtgeni KLMN olarak adlandrnz.
7) ABCD dörtgeninin x eksenine göre yansmasn çiziniz. Çizdiýiniz dörtgenin de y ek-
senine göre yansmasn çiziniz. Bu dörtgeni KLMN olarak adlandrnz.
8) KLMN ve KLMN dörtgenleri ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? Bu dörtgenler eú midir?
Açklaynz.
9) ABCD dörtgeninin y eksenine göre yansmasn çiziniz. Çizdiýiniz dörtgeni y ekseni
boyunca 5 br aúaý öteleyiniz.
10) ABCD dörtgenini y ekseni boyunca 5 br aúaý öteleyiniz. Oluúturduýunuz dörtgenin
y eksenine göre yansmasn alnz.
11) 9. ve 10. iúlemlerin sonucunda elde ettiýiniz çokgenler eú midir? Açklaynz.
305
ÖRNEK
simetri
d
doýrusu
Yukarda bir úekil ve simetri doýrusu verilmiútir. ùekli 10 br saýa öteleyelim. Oluúan görüntünün
simetri doýrusuna göre yansmasn oluúturalm.
ÇÖZÜM
ùeklin 10 br saýa
ötelenmiú hâli
simetri
d
doýrusu
ùeklin ötelenmiú
hâlinin yansma
sonras görüntüsü
ÖRNEK
t
D
E
C
A B D D
E E
C C
A B B A
simetri
doýrusu
Yukarda ABCDE beúgeninin 4 br saýa, 6 br aúaýya ötelenmiú hâli ABCDE beúgenidir.

ABCDE beúgeninin simetri doýrusuna göre yansmas ABCDE beúgenidir.
306
ÖRNEK
simetri
doýrusu simetri
doýrusu
b
a
Yukarda bir úekil ve simetri doýrular verilmiútir. ùeklin a doýrusuna göre yansmasn çizelim.
Yansma sonucu oluúan görüntüyü 6 br aúaýya öteleyelim. Öteleme sonucu oluúan úeklin de b doý-
rusuna göre yansmasn bulalm.
ÇÖZÜM
simetri
doýrusu
Krmz ile çizilmiú úeklin a doýrusuna göre yansmas mavi ile çizilmiú úekildir. Mavi ile çizilmiú
úeklin 6 br aúaý ötelenmiú hâli turuncu ile çizilmiú úekildir. Turuncu ile çizilmiú úeklin b doýrusuna
göre yansmas sar ile çizilmiú úekildir.
307
ÖRNEK d
Yanda bir úekil ve simetri doýrusu verilmiútir. ùeklin

simetri doýrusuna göre yansmasn çizelim. Yansma
sonucu oluúan görüntüyü 6 br aúaýya ve 9 br sola öte-
leyelim.
VLPHWULGRýUXVX
ÇÖZÜM
ùHNOLQ\DQVÕPD
VRQUDVÕJ|UQWV
VLPHWULGRýUXVX
ùHNOLQ\DQVÕPDVÕQÕQEU ùHNOLQ\DQVÕPDVÕQÕQ
DúDýÕ|WHOHQPLúKkOLQLQ EUDúDýÕ|WHOHQPLúKkOL
EUVROD|WHOHQPLúKkOL
ÖRNEK
1 3
4
Yukardaki desen için kullanlan baz dönüúüm hareketlerini belirleyelim.
ÇÖZÜM
• 1 numaral úeklin yatay eksene göre yanstlmasyla 2 numaral úekil elde edilmiútir.
• 1 ve 2 numaral úekillerin dikey eksene göre yanstlmasyla 3 ve 4 numaral úekiller elde
edilmiútir.
• 1, 2, 3 ve 4 numaral úekillerden oluúan úekil ötelenerek veya bu úeklin dikey eksene göre
yansmas alnarak diýer úekiller elde edilmiútir.
• 1 numaral úeklin dikey eksene göre yanstlmasyla 3 numaral úekil, 1 ve 3 numaral úekil-
lerin oluúturduýu úeklin yatay eksen boyunca ötelenmesi veya yatay eksene göre yanstlmasyla 2
ve 4 numaral úekiller elde edilmiútir.
• Siz de baúka dönüúüm hareketlerine örnekler veriniz.
308
ALIýTIRMALAR

1) d
Yukardaki úeklin d doýrusuna göre yansmasnn 1 br aúaýya ötelenmiú hâlini çiziniz.

2) d
Yukardaki úekli 2 br yukar öteleyiniz. ùeklin ötelenmiú hâlinin d doýrusuna göre yansma-
sn oluúturunuz.
3)
Yandaki úeklin 7 br saýa, 5 br aúa-

ýya ötelenmiú hâlinin d doýrusuna
d göre yansmasn oluúturunuz.
4) d ¬
C
A B
Yukardaki ABC üçgeninin d doýrusuna göre yansmasnn ¬ doýrusuna göre yansmasn

oluúturunuz.
5) Bir kilim deseni çiziniz. Bu deseni oluútururken kullandýnz dönüúüm hareketlerine örnekler
veriniz.
309
CÿSÿMLERÿN FARKLI YÖNLERDEN GÖRÜNÜMLERÿ
Üç Boyutlu Cisimlerin Farkl Yönlerden ÿki Boyutlu Görünümleri
SORU
Yukarda verilen fotoýraflardaki cisimleri inceleyiniz. Bu cisimlerin farkl yönlerden (ön,

arka, üst, saý ve sol) görünümlerini çizebilir misiniz? Çizebileceýiniz farkl görünümlerden han-
gileri simetriktir?
ÖRNEK
Yandaki fotoýraftaki birim küplerle oluúturulmuú yapnn

önden, arkadan, soldan, saýdan ve üstten görünümlerini kare-
li kâýda çizelim. Farkl yönlerden görünümleri iliúkilendirelim.
sol
ön
ÇÖZÜM
önden arkadan soldan saýdan üstten

görünüm görünüm görünüm görünüm görünüm
Bu yapda önden ve arkadan görünümler simetriktir. Soldan ve saýdan görünümler ayndr.
310
ÖRNEK
Yandaki fotoýraftaki birim küplerle oluúturulmuú yapnn

önden, arkadan, soldan, saýdan ve üstten görünümlerini kare-
li kâýda çizelim. Farkl yönlerden görünümleri iliúkilendirelim.
sol
ön
ÇÖZÜM

Bu yapda; önden ve arkadan görünümler simetriktir.

Soldan ve saýdan görünümler simetriktir.
Önden ve üstten görünümler ayndr.
ÖRNEK
Yandaki fotoýraftaki birim küplerle oluúturulmuú yapnn önden,

arkadan, soldan, saýdan ve üstten görünümlerini kareli kâýda çize-
lim. Farkl yönlerden görünümleri iliúkilendirelim.
sol
ÇÖZÜM
ön

Bu yapda; önden ve arkadan görünümler simetriktir.

Soldan ve saýdan görünümler simetriktir.
Önden ve soldan görünümler ayndr.
Arkadan ve saýdan görünümler ayndr.
311
ÖRNEK
Yandaki fotoýrafta yapnn önden, arkadan, soldan, saýdan ve

üstten görünümlerini kareli kâýda çizelim. Farkl yönlerden görünüm-
leri iliúkilendirelim.
sol ön
ÇÖZÜM

Bu yapda önden, arkadan, soldan ve saýdan görünümler ayndr.
ÖRNEK
Yandaki fotoýrafta yapnn önden, arkadan, soldan, saýdan

ve üstten görünümlerini kareli kâýda çizelim. Farkl yönlerden
görünümleri iliúkilendirelim.
ÇÖZÜM

Bu yapda önden, arkadan görünümler simetriktir.
312
ALIýTIRMALAR
1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 7. sorular yanda verilen fotoýraftaki yapya göre

cevaplaynz.
1) Yapnn önden görünümü úeklindedir.
2) Yapnn arkadan görünümü úeklindedir.
3) Yapnn soldan görünümü úeklindedir.
4) Yapnn saýdan görünümü úeklindedir.
5) Yapnn üstten görünümü úeklindedir.
6) Soldan ve saýdan görünümler ayndr.
7) Önden ve arkadan görünümler simetriktir.

1) Yanda verilen fotoýraftaki yapnn önden, arkadan, soldan, saýdan ve
üstten görünümünü çiziniz.

2) Yanda verilen yapnn önden, arkadan, saýdan, soldan ve üstten görü-

nümünü çiziniz. Farkl yönlerden simetrik veya ayn olanlar belirleyiniz.

313
Farkl Yönlerden Görünümleri Verilen Yaplar
SORU
Birbirleriyle
Bi b oyun oynayan Kadir ve Berke’nin oyununun kural úöyledir: Berke’nin arkasna
sakladý birim küplerden oluúan úeklin baz yönlerden görünümünü çizmesi, Kadir’in ise bu ta-
riflere göre úekli bulmas gerekmektedir. Sizce Kadir’in oyunu kazanmas için hangi yönlerden
görünümleri bilmesi gerekir?
ÖRNEK
Aúaýda farkl yönlerden görünümleri verilen yapy oluúturalm. Yapda 6 birim küp kullanlmútr.

ÇÖZÜM
Farkl yönlerden görünümleri verilen yap yandaki gibidir.
ön
VDý
ÖRNEK

ÇÖZÜM
ön VDý
314
ÖRNEK

ÇÖZÜM
sol ön
ÖRNEK

ÇÖZÜM
sol ön
315
ALIýTIRMALAR
1) Aúaýda farkl yönlerden görünümleri verilen yapy izometrik zemine çiziniz. Yapda 4 birim
küp kullanlmútr.
önden arkadan soldan

saýdan üstten
görünüm görünüm
küp kullanlmútr.
önden arkadan saýdan

soldan üstten
küp kullanlmútr.
önden arkadan soldan

saýdan üstten
316
A) Aúaýdaki cümlelerin baúndaki kutucuklara yarglar doýru ise “D” yanlú ise “Y” yaznz.
1) Herhangi üçü ayn doýru üzerinde olmayan en az üç noktay ardúk olarak birleútiren
doýru parçalarnn birleúiminden oluúan kapal úekillere çokgen denir.
2) Tüm kenar uzunluklar eúit uzunlukta ve iç açlarnn ölçüleri eúit olan çokgenlere düz-
gün çokgen denir.
D
3 ve 4. sorular yanda verilen ABCDE düzgün beúgenine göre

cevaplaynz. E C
3) m(EAþB) = m(BCþD)
A B
4) |AB| |CD|
E D
5 ve 6. sorular yanda verilen ABCDEF düzgün altgenine göre
cevaplaynz.
F C
5) m(EFþA) m(EDþC)
A B
6) |AF| = |ED|
7) 9 kenarl bir çokgenin iç açlarnn ölçüleri toplam 1620° dir.
8) 10 kenarl bir çokgenin dú açlarnn ölçüleri toplam 360° dir.
9) Bir düzgün sekizgenin bir dú açsnn ölçüsü 30° dir.
10 ve 11. sorular yandaki ABCDE düzgün beúgenine göre

cevaplaynz. E C
10) m(ABþC) = 108°
A B
11) [AD] köúegendir.
317
12, 13 ve 14. sorular yanda verilen ABCDEF düzgün altgenine E D
göre cevaplaynz.
F C
12) m(BCþD) = 120°
13) m(CBþK) = 45°

A B K
14) [EA] ve [AD], ABCDEF düzgün altgeninin köúegenleridir.
D C
15) Yanda verilen ABCDE çokgenine göre
140° 100°
m(CBþF) = 50°dir.
F
E 75°
B
16) Bir dú açsnn ölçüsü 36° olan düzgün çokgen 10 kenarldr.
17) Yandaki úekilde ABCDEF düzgün altgen, EFGH H
karedir. Buna göre m(GFþA) = 150° dir. E D
C
F
A B
18) Paralelkenarda karúlkl açlarn ölçüleri eúit deýildir.
19) Eúkenar dörtgende karúlkl açlarn ölçüleri eúittir.
20) Karede köúegenler birbirine diktir.
21) Dikdörtgende köúegenler açortaydr.
22) Kare, dikdörtgenin ve eúkenar dörtgenin özel bir durumudur.
23) Yanda verilen ABCD eúkenar dörtgeninde verilenlere göre D C
m(CAþB) = 25° dir. 65°
A B
318
D C
24) Yandaki ABCD yamuýunda [AB] // [DC] ve m(BAþD) = 45°
olduýuna göre m(ADþC) = 135° dir.

45°
A B

1) Yanda eúkenar dörtgen úeklinde bir karton verilmiútir. D E C
|AB| = 3 cm, |AE| = 2 cm ve [AE] ^ [DC] olduýuna göre kartonun
alan kaç santimetrekaredir?
2 cm
A) 4 B) 6
C) 8 D) 9
A 3 cm B
2) Yanda eúkenar dörtgen úeklindeki bir oyun alannn C

modeli verilmiútir. |AC| = 7 br ve |DB| = 10 br olduýuna göre
eúkenar dörtgenin alan kaç birimkaredir?
A) 35 B) 42 D B
C) 54 D) 70
D 3 cm C
3) Yanda yamuk úeklinde bir karton verilmiútir. [AB] // [DC],
[DH] ^ [AB], |AB| = 8 cm, |DC| = 3 cm ve |DH| = 4 cm olduýuna
göre kartonun alan kaç santimetrekaredir? 4 cm
A) 18 B) 20
C) 22 D) 24 A H B
8 cm
4) Yanda yamuk úeklindeki bir çatnn modeli verilmiútir. C

[AD] // [BC], |BC| = 14 m, |AD| = 7 m ve |AH| = 12 m olduýuna göre D
yamuýun alan kaç metrekaredir?
7m
A) 98 B) 112 14 m
12 m
C) 120 D) 126 A H
5) Bir arsann ölçüleri yandaki úeklideki gibidir. Bu arsa-

nn alan kaç metrekaredir?
A) 42 B) 44 4m
2m
C) 46 D) 48
3m 3m 3m
4m 4m
6m
319
1 br
6) Yanda kareli kâýda bir salon duvarnn modeli çizil-
1 br
miútir. Bu úekildeki mavi boyal bölgenin alan kaç birimkare-
dir?
A) 30 B) 32
C) 34 D) 36
D 6 br C
7) Yandaki çocuk park modelinde ABCD yamuk,
CBEF eúkenar dörtgen ve FGHE paralelkenardr. Verilen-
lere göre sar boyal alanlar toplam kaç birimkaredir?
4 br
A) 42 B) 44
F G
C) 46 D) 48 A 4 br B 2 br 2 br
4 br
E 3 br H
8)
I 2 br
II 3 br
III 4 br
6 br
5 br
4 br
Yukarda verilen dikdörtgenler ile ilgili aúaýdaki yarglardan hangisi ya da hangileri doýrudur?
I. Dikdörtgenlerin çevre uzunluklar eúittir.
II. Dikdörtgenlerin alanlar farkldr.
III. Alan en büyük olan III. dikdörtgendir.

I. Çevre uzunluklar eúit olan dikdörtgenlerin alanlar farkl olabilir.
II. Alanlar eúit olan dikdörtgenlerin çevre uzunluklar farkl olabilir.
III. Bir kenarnn uzunluýu 4 br olan bir karenin alan çevre uzunluýuna eúittir.
10)
1. ùekil 2. ùekil 3. ùekil 4. ùekil 5. ùekil
Yukarda verilen úekiller ile ilgili aúaýdaki yarglardan hangisi ya da hangileri doýrudur?
I. 1. ve 2. úekiller eútir.
II. 3. ve 4. úekiller eútir.
III. 2. ve 5. úekiller eútir.
320
11)
ùHNLO ùHNLO ùHNLO ùHNLO ùHNLO ùHNLO
Yukarda noktal kâýda çizilmiú úekiller ile ilgili aúaýdaki yarglardan hangisi ya da hangileri
doýrudur?
I. 1. ve 3. úekil eútir.
II. 2. ve 4. úekil eútir.
III. 5. ve 6. úekil eútir.
A) Yalnz II B) Yalnz III C) II ve III D) I, II ve III
12) Yanda verilen úekle eú bir úekil oluúturmak G

için noktal kâýt üzerinde iúaretlenmiú noktalarn
hangileri ardúk olarak birleútirilmelidir? F
H E D
A B C
A) B – C – D – G – E – H – B B) B – H – E – G – D – C – A
C) D – E – G – H – B – C – D D) A – C – D – G – E – H – B
A
13) Kareli kâýda iúaretlenmiú A noktas ötelenerek B noktas
iúaretlenmiútir. Bu öteleme hareketi ile ilgili aúaýdaki yarglardan
hangisi doýrudur? B
A) A noktasnn 5 br sola ve 2 br aúaý ötelenmiú hâli B noktasdr.

B) A noktasnn 5 br sola ve 1 br aúaý ötelenmiú hâli B noktasdr.
C) A noktasnn 5 br saýa ve 2 br aúaý ötelenmiú hâli B noktasdr.
D) A noktasnn 4 br sola ve 1 br aúaý ötelenmiú hâli B noktasdr.
14) Noktal kâýda çizilmiú [AB]’nn 7 br saýa

D
ve 1 br aúaý ötelenmiú hâli aúaýdakilerden B
hangisidir? F
C H
L
E
A
G
K
A) [CD] B) [EF] C) [GH] D) [KL]
321
15)
ùHNLO
ùHNLO
Yukarda noktal kâýda çizilmiú 1. úeklin ötelenmiú hâli 2. úekildir. Bu öteleme hareketi ile
ilgili aúaýdaki yarglardan hangisi yanlútr?
A) 1. úeklin 13 br saýa ve 4 br aúaý ötelenmesiyle 2. úekil oluúur.
B) 1. úeklin 4 br aúaý ve 13 br saýa ötelenmesiyle 2. úekil oluúur.
C) 2. úeklin 13 br saýa ve 4 br yukar ötelenmesiyle 1. úekil oluúur.
D) 2. úeklin 13 br sola ve 4 br yukar ötelenmesiyle 1. úekil oluúur.
16) Yandaki úekilde ABCD dörtgeni ötelenerek D C

EFGH dörtgeni elde edilmiútir. Buna göre aúaýdaki
yarglardan hangisi yanlútr?
A) |AB| = |EF| H G
A B
B) |BC| = |FG|
C) ABCD dörtgeni 7 br saýa ve 2 br aúaý öte-
lenerek EFGH dörtgeni oluúturulmuútur.
E F
D) ABCD dörtgeni üzerinde her bir nokta ayn
yön ve büyüklükte dönüúüme uýramútr.
17)
¬ m
A D L K KÕ LÕ
M MÕ
d simetri N NÕ
GRýUXVX
B C E F G H HÕ GÕ
simetri simetri
GRýUXVX GRýUXVX
Yukarda verilenlere göre aúaýdaki yarglardan hangisi ya da hangileri doýrudur?

I. úeklinin d doýrusuna göre yansmas úeklidir.
II. ABC üçgeninin ¬ doýrusuna göre yansmas DEF üçgenidir.
III. GHKLMN çokgeninin m doýrusuna göre yansmas HGNMLK çokgenidir.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III
322
Yanda kareli kâýda ABCD dörtgeni ve bu d
dörtgenin d doýrusuna göre yansmas olan D T H
EFGH dörtgeni çizilmiútir.
C K G
B L F
18 ve 19. sorular yanda verilen yansmaya
göre cevaplaynz. A N E
simetri
doýrusu

I. |AN| = |NE|
II. |BL| = |LF|
III. |CK| = |KG|

I. [AE] ^ d
II. [CG] ^ d
III. ABCD ve EFGH dörtgenleri eú deýildir.
20) d
D C CÕ DÕ
¬ simetri
A BÕ B AÕ E F GRýUXVX
VLPHWULGRýUXVX
ùHNLO ùHNLO

I. ABCD dörtgeninin d doýrusuna göre yansmas ABCD dörtgenidir.
II. 2. úekildeki mavi boyal úeklin ¬ doýrusuna göre yansmas yeúil boyal úekildir.
III. 2. úekildeki mavi boyal úeklin ¬ doýrusuna göre yansmasnda [EF] deýiúmez kalr.
323
21) Yanda kareli kâýda çizilmiú 1. úeklin 4 br sola ve
3 br aúaý ötelenmesiyle oluúan úekil aúaýdakilerden
hangisidir?
A) 2. ùekil B) 3. ùekil 2. ùekil 5. ùekil
1. ùekil
C) 4. ùekil D) 5. ùekil
3. ùekil 4. ùekil
22)
ùHNLO ùHNLO
VLPHWUL
GRýUXVX
ùHNLO

I. 1. úeklin d doýrusuna göre yansmas 2. úekildir.
II. 1. úeklin d doýrusuna göre yansmasnn 6 br aúaý ötelenmiúi 3. úekildir.
III. 1. úeklin 6 br saýa ötelenmiúinin 6 br aúaý ötelenmiúi 3. úekildir.
23) Yandaki mavi boyal úeklin d doýrusuna göre yansmasnn d
1 br aúaý ötelenmiúi aúaýdakilerden hangisidir?
A) B) C) D)
d d d d
324
24) Yandaki yeúil boyal úeklin d doýrusuna göre yansma- d
snn ¬ doýrusuna göre yanstlmas ile elde edilen görüntüsü
aúaýdakilerden hangisidir?
A) B) C) D)
d d d d
¬ ¬ ¬ ¬
25) Aúaýdaki úekillerin hangisinde d doýrusuna göre yansma yanlú çizilmiútir?

A) B) C) D)
d
d d
26)
Yukardaki desen için kullanlan dönüúüm hareketleri ile ilgili aúaýdaki yarglardan hangisi
ya da hangileri doýrudur?
I. Turuncu renkli úeklin dikey eksene göre yanstlmú mavi renkli úekildir.
II. Turuncu ve mavi renkli úekiller yatay eksen boyunca ötelenmiútir.
III. Turuncu ve mavi renkli úekillerin dikey eksene göre yansmas alnmútr.
325
27) Yanda izometrik kâýda çizilmiú yap ile ilgili aúaýdaki
yarglardan hangisi ya da hangileri doýrudur?
I. Bu yapda soldan ve saýdan görünümler simetriktir.
II. Bu yapda önden ve arkadan görünümler simetriktir.
III. Bu yapda önden ve arkadan görünümler ayndr.
ön
sol
28) Yanda izometrik kâýda çizilmiú yap ile ilgili aúaýdaki

yarglardan hangisi yanlútr?
A) Yapnn önden görünümü úeklindedir.
ön VDý
B) Yapnn arkadan görünümü úeklindedir.
C) Yapnn saýdan görünümü úeklindedir.
D) Yapnn soldan görünümü úeklindedir.
29)
önden arkadan saýdan soldan

görünüm görünüm görünüm görünüm
Yukarda farkl yönlerden görünümleri verilen yap 12 birim küpten oluúmaktadr. Bu yapnn
izometrik kâýda çizilmiú görüntüsü aúaýdakilerden hangisidir?
A) B) C) D)
ön VDý ön VDý ön VDý ön VDý
326
30)
soldan saýdan önden arkadan üstten

A) B)
sol ön
sol ön
C) D)
sol ön sol ön
31)
soldan saýdan önden arkadan üstten

A) B) C) D)
ön ön ön sol ön
sol sol
sol
327
PROJE ÖDEVÿ (2)
Projenin Ad: Ailemizin Aylk Harcama Kalemlerinin Belirlenmesi
Projenin Amac: Bir veri grubuna iliúkin daire grafiýini oluúturmak ve yorumlamak. Ailenizin
aylk sabit giderlerini belirleme, giderlerin toplam giderler içindeki payn yüzde olarak hesaplama,
gereksiz harcamalarn toplam harcamalar içindeki payn belirleme, bu giderleri daire grafiýi ile gös-
terme.
Beceriler: Akl yürütme,iletiúim,iliúkilendirme

Projenin Süresi: 4 hafta
Projenin Aþamalar
Hazrlk Aþamas:
1. Proje sürecinin belirlenmesi
2. Proje grubunun belirlenmesi
3. Grup içi görev daýlmnn yaplmas
4. Yararlanlabilecek araç ve gereçlerin belirlenmesi, grafik çizebilmek için gerekli verilerin oluú-
turulmas
Uygulama Aþamas:
1. Ailenizin aylk sabit giderlerini öýrenmek için aile büyüklerinizden yardm alarak, verileri hazr-
laynz.
2. Sabit giderleri deýiúik kategori ad altnda oluúturunuz. Örneýin; kira, telefon-su-elektrik-
doýalgaz (yakt), ulaúm, gda, giyim, saýlk ve kültür harcamalar.
3. Sabit giderleri gösteren bir tablo oluúturunuz.
4. Oluúturduýunuz veriler ile daire dilimlerinin merkez aç ölçülerini gösteren daire grafiýi çiziniz.
5. Oluúturduýunuz veriler ile daire dilimlerinin yüzdelerini gösteren daire grafiýi çiziniz.
6. Dört numaral admda çizdiýiniz grafik ile beú numaral admda çizdiýiniz grafik arasnda ben-
zer ve birbirine üstün durumlar belirleyiniz.
7. Oluúturduýunuz grafiýi arkadaúlarnzn oluúturduýu grafik ile karúlaútrarak benzer harcama
kalemlerini karúlaútrnz. Gereksiz gördüýünüz harcama kalemlerini aile büyüklerinize söyleyiniz.
8. Proje için yaplan çalúmalar aile büyüklerinizin aile bütçesi yapmasn kolaylaútrr m?
Açklaynz.
9. Proje süresince yaplan çalúmalar raporlaútrnz.
Projenin Sunumu
1. Proje sürecinin ve proje grubunun tantmn yapnz.
2. Uygulama çalúma yönteminizin tantmn yapnz.
3. Proje çalúmasnn sonunda ulaútýnz sonuçlar hakknda snfta sunum yapnz.
4. Uygulama aúamasnda ekip çalúmasnn size kazandrdklarn açklaynz.
5. Daire grafiýini matematik derslerinde ne amaçla kullanabileceýinizi rapor olarak sununuz.
Araútrma yapma, araútrmalardan sonuç çkarma, hazrlama süreci, projenin uygulanabilirliýi,
rapor yazma ve sunumunuz dikkate alnarak projeniz deýerlendirilecektir.
328
PROJE DEĀERLENDÿRME ÖLÇEĀÿ
Projenin ad:
Öārencinin;
Ad ve soyad:
Snf, numaras:
DERECELER
DEĀERLENDÿRÿLECEK ÖĀRENCÿ DAVRANIýLARI Çok iyi ûyi Orta Geçer Yetersiz
5 4 3 2 1
I. Proje Hazrlama Süreci
1 Projenin amacn belirleme
2 Projeye uygun çalúma plan yapma
3 Grup içinde görev daýlm yapma
4 ûhtiyaçlar belirleme
5 Farkl kaynaklardan bilgi toplama
6 Projeyi plana göre gerçekleútirme
TOPLAM
II. Projenin ÿçeriāi
1 Türkçeyi doýru ve düzgün yazma
2 Bilgilerin doýruluýu
3 Toplanan bilgilerin analiz edilmesi
4 Elde edilen bilgilerden çkarmda bulunma
5 Toplanan bilgilerin düzenlenmesi
6 Kritik düúünme becerisi gösterme
7 Yaratclk yeteneýini kullanma
TOPLAM
Projenin Sunumu
1 Türkçeyi doýru ve düzgün konuúma
2 Sorulara cevap verebilme
3 Konuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek úekilde sunma
4 Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme
5 Sunuda akc bir dil ve beden dilini kullanma
6 Verilen sürede sunuyu yapma
7 Sunu srasndaki öz güvene sahip olma
8 Severek sunu yapma
TOPLAM
GENEL TOPLAM
329
ÜNÿTE DEĀERLENDÿRME ÇALIýMALARI CEVAP ANAHTARI
1. ÜNÿTE
A.
1. yutan 10. 5 19. 3
2. vardr. 11. –20 20. 35
3. 2x4=8 12. –3 21. 72
4. 3 x (–2) = (–6) 13. 4 22. 113
5. 10 ÷ 5 = 2 14. 0 23. (–13)3
6. 6 15. 0 24. (–14)3
7. –3 16. 9 25. 16
8. –12 17. 1 26. –243
9. 12 18. 13
B. C.
1. D 7. Y 13. Y 19. Y 1. B 7. A 13. D 19. B 25. D
2. Y 8. D 14. D 20. D 2. A 8. D 14. A 20. A 26. C
3. D 9. D 15. Y 21. D 3. D 9. A 15. D 21. D 27. D
4. D 10. D 16. Y 22. D 4. C 10. B 16. C 22. B 28. D
5. D 11. D 17. D 5. B 11. D 17. B 23. C
6. Y 12. D 18. Y 6. D 12. C 18. B 24. B
2. ÜNÿTE
A. B.
1. D 5. Y 9. D 1. 12’ye 5. 3’e 9. 2
2. D 6. D 10. D 2. –9’a 6. 5 10. 135
3. Y 7. Y 11. Y 3. 4’e 7. 2
4. D 8. Y 4. 5’e 8. 15’e
C.
1. D 5. A 9. C 13. B 17. D 21. B
2. B 6. A 10. D 14. C 18. A
3. D 7. B 11. B 15. D 19. A
4. C 8. C 12. A 16. B 20. C
330
3. ÜNÿTE
A. B.
1. oran 5. 0,8 1. D 5. D 9. Y 13. D
2. 24 6. 1,5 2. Y 6. D 10. D 14. D
3. 12 7. 5,75 3. Y 7. D 11. Y 15. Y
4. 3,2 8. orant 4. D 8. D 12. Y 16. D
C.
1. B 6. B 11. B 16. A 21. A 26. A
2. D 7. C 12. B 17. B 22. A 27. B
3. C 8. A 13. C 18. C 23. B 28. C
4. D 9. B 14. C 19. D 24. A 29. D
5. C 10. B 15. B 20. D 25. A
4. ÜNÿTE
A. B.
1. D 6. D 11. D 16. Y 1. 30 5. 192
2. D 7. D 12. Y 17. D 81
2. 6 6. 2
3. D 8. D 13. Y
4. Y 9. D 14. D 3. 10 7. 30
5. Y 10. Y 15. D 4. 108
C.
1. A 5. B 9. C 13. C 17. A 21. B
2. B 6. C 10. C 14. B 18. C 22. A
3. C 7. D 11. D 15. B 19. D
4. D 8. B 12. D 16. D 20. C
5. ÜNÿTE
A.
1. D 5. Y 9. Y 13. Y 17. D 21. Y
2. D 6. D 10. D 14. D 18. Y 22. D
3. D 7. Y 11. D 15. Y 19. D 23. D
4. Y 8. D 12. D 16. D 20. D 24. D
B.
1. B 5. D 9. D 13. A 17. D 21. B 25. D 29. B
2. A 6. A 10. C 14. C 18. D 22. C 26. C 30. A
3. C 7. D 11. C 15. C 19. C 23. C 27. C 31. A
4. D 8. D 12. A 16. C 20. D 24. B 28. C
331
SEMBOL VE KISALTMALAR
Matematiksel Matematiksel Sembollerin Matematiksel Matematiksel Sembollerin

Semboller Anlamlar Semboller Anlamlar
= Eúit // Paralel
Eúit deýil p Pi says
ª Yaklaúk deýer km Kilometre
m Metre
> Büyük
cm Santimetre
Büyük veya eúit
mm Milimetre
< Küçük
br Birim
Küçük veya eúit
br2 Birimkare
(a, b) Sral ikili
km2 Kilometrekare
Koordinat sisteminde
A(a, b)
koordinatlar a ve b olan nokta m2 Metrekare
% Yüzde dm2 Desimetrekare
° Derece cm2 Santimetrekare
°C Derece selsiyus m3 Metreküp
Uç noktalar A ve B olan dm3 Desimetreküp

[AB]
AB doýru parças
cm3 Santimetreküp
|AB| AB doýru parçasnn uzunluýu
Uç noktas A olan ve br3 Birimküp

[AB
B’den geçen AB ún
A ve B noktalarndan L Litre
AB
geçen AB doýrusu
mL Mililitre
A A açs
r Yarçap
m(A) A açsnn ölçüsü
an a’nn n. kuvveti, Üslü nicelik
AB¨C ABC üçgeni
·, x Çarpma iúareti
A(AB¨C) ABC üçgeninin alan kg Kilogram
A(ABCD) ABCD dörtgeninin alan g Gram
Ç(AB¨C) ABC üçgeninin çevresi mg Miligram
~ Eú
a, a : b a’nn b’ye oran
b
Dik sa Saat
332
SÖZLÜK devirli ondalk gösterim: Bir ondalk gösterimin
A ondalk ksmda ayn rakam veya rakam grupla-
aç: Ayn doýru üzerinde bulunmayan, baúlangç rnn sürekli olarak tekrar ettiýi gösterim.
noktalar ortak iki únn birleúimi. dú aç: Bir çokgende herhangi bir iç açnn bü-
açortay: Bir açy, ölçüleri birbirine eúit iki eú aç- tünleyeni.
ya ayran ún. dúbükey çokgen: Köúegenlerinin tamam çok-
alan: Bir yüzeyin üzerinde bulunduýu düzlemde genin iç bölgesinde olan çokgenlere verilen isim.
kapladý yer. dú ters aç: Herhangi iki doýruyu üçüncü bir doý-
aritmetik ortalama: Bir veri grubundaki saylarn ru kestiýinde bu doýrularn arasnda olmayan ve
toplamnn, veri saysna bölünmesi ile elde edi- kesenin farkl yanlarndaki komúu olmayan aç-
len deýer. lar.
B dik aç: Ölçüsü 90° olan aç.
doýru: Ayn doýrultuda olan ve her iki yönde s-
benzer terimler: Bir cebirsel ifadede ayn deýiú-
nrsz giden noktalarn birleúimi.
kenleri içeren ve bu deýiúkenlerin kuvvetlerinin
doýru orant: ûki deýiúkenden biri artarken (veya
ayn, katsaylarn ayn veya farkl olduýu terimler.
azalrken) diýerinin de ayn oranda arttý (veya
bilinmeyen: Matematikte bir sorunun çözümünde
azaldý) orant.
aranan sonuç, bir eúitliýi saýlayan saylara karú-
doýrusal denklem: ûki deýiúkenden oluúan
lk gelen sembol ya da harf.
ax+by+c=0 biçimindeki cebirsel ifade.
bütünler açlar: Ölçüleri toplam 180° olan iki aç.
düzgün çokgen: Kenar uzunluklar ve açlar eú
C- Ç
olan çokgen.
cebir: Bilinmeyeni temsil etmek için sembol ve
düzlemsel noktalar: Ayn düzlemde bulunan nok-
harflerin kullanldý matematik kolu.
talar.
cebirsel ifade: ûçinde bilinmeyen bulunan ifade-
E
ler.
eksen: Koordinat düzlemlerini oluúturan say
çap: Çemberin merkezinden geçen ve uç nokta-
doýrularndan her biri.
lar çember üzerinde bulunan doýru parças.
eú: Her bakmdan ayn.
çarpan: Bir çarpma iúleminde çarpm veren sa-
eú aç: Ölçüleri eúit olan açlar.
ylardan her biri.
eú doýru parçalar: Uzunluklar eúit olan doýru
çember: Düzlemde bir noktaya eúit uzaklkta bu- parçalar.
lunan noktalarn oluúturduýu geometrik cisim. eúitlik: ûçinde “=” sembolü bulunan matematik
çember parças: Çemberin iki noktas arasnda cümlesi.
kalan parças, çember yay. eúitsizlik: ûçinde <, >, , veya sembollerinden
çizgi grafiýi: Verilerin noktalar (sral ikili) ile gös- en az birinin bulunduýu matematik cümlesi. ûki
terildiýi ve bu noktalarn düz çizgilerle birleútiril- veya daha fazla úeyin eúit olmamas durumu.
diýi grafik. eúkenar üçgen: Üç kenarnn uzunluýu ve iç aç-
çokgensel bölge: Bir çokgen ile iç bölgesinin bir- larnn ölçüleri birbirine eúit olan üçgen.
leúimi. eúlik: Eú olma durumu.
D etkisiz eleman: Bir iúlemde, iúleme girdiýi elema-
daire: Çember ile çemberin iç bölgesinin birleúimi. n deýiútirmeyen eleman.
daire dilimi: Bir dairede, merkez açnn iç bölge- G-H
sinin, gördüýü yayla snrl olan ksm. geniú aç: Ölçüsü 90° ile 180° arasnda olan aç.
daire grafiýi: Bir veri grubunun bütün içindeki hacim: Bir cismin boúlukta kapladý yer.
orannn daire üzerinde dilimlerle ifade edildiýi I-ÿ
grafik türü. ún: Bir doýru üzerinde alnan bir nokta ile bu
dar aç: Ölçüsü 0° ile 90° arasnda olan aç. noktann bir tarafnda kalan tüm noktalar.
deýiúken: Bir dizi iúlem yapldýnda deýiúik de- iç aç: Herhangi iki doýruyu üçüncü bir doýru
ýerler alabilen deýerler, nicelik. kestiýinde bu doýrularn arasnda ve kesenin her
denklem: ûçinde en az bir bilinmeyenin bulun- iki tarafnda olan açlar.
duýu bir ya da birkaç deýiúken için doýru olan iç açortay: Bir çokgenin bir iç açsn iki eú par-
eúitlik. çaya ayran ún.
333
içbükey çokgen: Köúegenlerinin bazlar çokgen sral ikili: a ve b gibi iki elemann (a, b) biçiminde
dúnda olan çokgenlere verilen isim. yazlmas, koordinat sisteminde, bir noktann ye-
iç ters aç: Herhangi iki doýruyu üçüncü bir doý- rini belirlemek için kullanlan say çifti.
ru kestiýinde, bu doýrularn arasnda ve kesenin simetri: Bir eksene göre iki yanda,ayn mesafede
her iki tarafnda komúu olmayan açlar. karúlkl olarak yer alma.
ikizkenar üçgen: Kenarlarndan herhangi ikisi eú simetri doýrusu: Bir cismin bir doýruya göre eúit
olan üçgen. uzaklktaki görüntüsünü bulmak için kullanlan
indirim: Bir ürünün fiyatnn azaltlmas. doýru.
istatistik: Bir sonuç elde etmek için verileri yön- sütun grafiýi: Verilerin eksenler üzerinde sütun-
tem kullanarak toplayp say olarak belirtme. larla ve çubuklarla ifade edildiýi grafik türü.
K T
karúm: Birden çok nesnenin karútrlmasyla tablo: Birbiri ile olan ilgilerine göre düzenlenerek
elde edilen nesne. yazlmú verilerin tamam.
katsay: Bir terimin deýiúken olmayan saysal teorem: Doýruluýu ya da yanlúlý akl yürütme-
ksm. ler ile ispatlanabilen matematiksel ifade.
kesen: ûki doýrunun her birini farkl bir noktada tepe deýer: Bir veri grubunda en çok tekrar eden
kesen üçüncü doýru. say.
komúu açlar: Köúeleri ile birer kenarlar ortak terim: Özel anlam olan kelime veya kelime grup-
lar.
olan, iç bölgeleri ayrk iki aç.
ters açlar: Kesiúen iki doýruda oluúan açlarda
koordinat sistemi: Yatay ve dikey say doýrusu-
komúu olmayan, ölçüleri birbirine eúit açlar.
nun 0(sfr) noktasnda dik kesiúmesiyle oluúan
ters eleman: Bir say ile toplandýnda veya çar-
sistem.
pldýnda etkisiz eleman veren say.
M
ters orant: Biri artarken diýeri ayn oranda aza-
merkez aç: Köúesi merkezde olup kenarlar
lan ya da biri azalrken diýeri ayn oranda artan
çemberle kesiúen aç.
çokluklar arasndaki orant çeúidi.
O-Ö
tümler açlar: Ölçüleri toplam 90° olan iki aç.
oran: Ayn cins ya da ayn birimle ölçülen iki
U-Ü
çokluýun(niceliýin) bölme úeklinde birbiri ile kar-
uzaklk: ûki noktay birleútiren en ksa doýru par-
úlaútrlmas.
çasnn uzunluýu.
orant: ûki ya da daha fazla orann eúitliýi. üçgen: Doýrusal olmayan üç noktay, ikiúer iki-
orijin: Koordinat eksenlerinin kesim noktas. úer birleútiren doýru parçalarnn oluúturduýu
ortanca deýer(medyan): Bir veri grubu küçükten geometrik úekil.
büyüýe doýru sralandýnda terim says tek ise V-Y-Z-X
ortadaki say, çift ise ortadaki iki saynn toplam- veri: Bir araútrmann, akl yürütmenin temeli
nn yars. olan ana öge, bilgi.
ölçek: Harita ve resimlerdeki küçültmeyi göste- yansma: Bir úeklin bir doýruya göre simetriýi.
ren oran. yay: Çemberde farkl iki nokta arasnda kalan
öteleme: Bir úekli, duruúu, biçimi ve boyutlar de- çember parças.
ýiúmeden ayn doýrultuda bir yerden baúka yere y-ekseni: Koordinat sistemindeki dikey eksen.
deýiútirme hareketi. yöndeú aç: Paralel iki doýru bir kesenle kesil-
R diýinde, kesenin ayn tarafnda kalan ayn yönlü
rakam: Saylar ifade etmeye yarayan semboller. açlar.
rasyonel say: ûki tam saynn oran úeklinde ya- yutan eleman: Bir iúlemde iúleme girdiýi her ele-
zlabilen saylar. man için sonuç kendisine eúit olan eleman.
S yükseklik: Üçgenin bir köúesinden karú kenara
sabit: Deýiúmeden kalan deýer. indirilen dik doýru parças.
sabit terim: Bir cebirsel ifadede deýiúkene baýl yüzey: Bir cismi boúluktan ayran dú ve yaygn
olmayan terim. bölüm, sath, yüz.
sembol: Belirlenmiú bir anlam olan resim, úekil, zam: Bir ürünün fiyatnn artrlmas.
harf gibi iúaretler. x-ekseni: Koordinat sistemindeki yatay eksen.
334
KAYNAKÇA
BAYKUL, Yaúar, Matematik Öýretimi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 1995.
DEMûRTAù, Abdurrahman, Ansiklopedik Matematik Sözlüāü, Bilim Teknik Kültür Yaynlar,
Ankara, 1986.
RICHARDS,Thomas, Spectrum Math: Grade 7, Frank Schaffer Publications Columbus, Ohio, 2002.
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2011.
Türkiye ÿstatistik Yllā, Türkiye ûstatistik Kurumu Yaynlar, Ankara, 2012.
Talim ve Terbiye Kurulu Baúkanlý, Ortaokul Matematik Dersi (5, 6, 7 ve 8. snflar) Öāretim
Program, MEB, Ankara, 2013.
Yazm Klavuzu, Türk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2012.
ÿNTERNET KAYNAKÇASI
study.com Holt Mc Dougal Algebra I: Online textbook Help Course. (15.08.2015)
www.themathpage.com.The meaning of division–A complete course in arithmetic. (15.08.2015)
www.gib.gov.tr/KDV oranlar. (19.08.2015)
www.egm.gov.tr/2015 trafik cezalar. (19.08.2015)
www.yalova-kadikoy.bel.tr/Yalova’nn yüzölçümü. (24.08.2015)
www.istanbul.com/Kz Kulesi. (24.08.2015)
www.tff.org/Futbol Bilgi Bankas. (03.09.2015)
www.tbf.org.tr/Oyuncu kadrosu. (03.09.2015)
www.turturk.com.tr/gecikme-bedeli. (07.01.2016)
GÖRSEL KAYNAKÇA
Sayfa
Görsel Link
No.
https://lh3.googleusercontent.com/DR4tsmXF36uksUrgzwz6HAc1SXp2Gfc
24 1. Fotoýraf
HlJsTROoIkUIiHayVp8ly9rUB3zq9Vsm8FdyaKec=s97.
http://www.3kopru.com/Content/fotos/2787953Avrupa_yakasi_mobilasyon_
25 3. Fotoýraf
alani_calisan_isci_detayi.jpg.
68 3. Fotoýraf shutterstock_149214680.
https://lh3.googleusercontent.com/NHAZURNO48ZtZK5TMGg--NTvAT4f7I9
70 1. Fotoýraf
rhz MATF8q3d5-yCZkbdsVfnELdrH6M_0KPz0PVg=s127.
70 2. Fotoýraf http://i.ytimg.com/vi/xygdAu-gwcc/maxresdefault.jpg.
95 2. Fotoýraf http://www.cekmekoy.bel.tr/dosya/bresim/989_tiyatro_4.jpg.
103 shutterstock_189206459.
335
https://lh3.googleusercontent.com/ApB6Ev_wFpyEQPKw8EX7ACddAPsSb-
115 1. Fotoýraf
5TU039NdQt_sB_TL9tf1nq6eXamoyTCKfAm0fGchQ=s120.
115 2. Fotoýraf http://grpstat.com/DealImages/G-foaqz1xy/gencerlerana4779_525-277.jpg.
https://lh3.googleusercontent.com/NAPUV3KpaWSnw0tHuo1ZPaEgzc9-XKG
128 1. Fotoýraf
8XKemWG0f30nle3JHnZm3CZMkx8m7VYVEPd00PA=s128.
https://lh3.googleusercontent.com/w_vAvCc-Yh6Wc6FuZcXhlxPRYhisHwaIRy
131 1. Fotoýraf
NJlO3p4d5yXfsF0uroAjw0iilZ9YxQh2ZP=s98.
136 1. Fotoýraf https://cdn-az.allevents.in/banners/f42409adeb20c9b52849bce6936f283d.
https://lh3.googleusercontent.com/oDEV5Um66zwU9kzEObdyJuJ-nmEamy-
136 3. Fotoýraf
TeqcxjPrh9-lBMTL7M2KGmTmuLvZ3yO91UJ8S_ES0=s107.
https://lh3.googleusercontent.com/y0xdMVZcjqVsc0BiN6_aE0Q1da5H-
149 2. Fotoýraf
8BqfVckfXLCY79z41s7MnOxU2fmT_vKLHI0vsEOQTg=s85.
https://lh3.googleusercontent.com/1h3lpywAVb20Bcqnnh20aOgsvSLE0r9-
150 1. Fotoýraf
YNok45f4y6CCqfikTr3JpieF8ukvgJTUMJRdcA=s130.
https://lh3.googleusercontent.com/_Kfu_ZnIy1AKcD-_yReX0fdzkNPDoDtsZ-
162 1. Fotoýraf
kV4LlpX9DAWnV9ZjI2NfYH9Kz7idxw_xVOjTtE=s97.
https://lh3.googleusercontent.com/qGR4z_L364zCELfGHA-uk33kB_uAoD5z-
165 2. Fotoýraf
sQFK-_4WYHbm6gd3NZQ2wj7S7DMmZjxbqNicUJg=s123.
https://lh3.googleusercontent.com/u73HtP4cADI-gQCNzfrC8w0qypOGXaxA-
183 2. Fotoýraf
CGdIMJHFNlDX_LjPd6qqekzQOrUB_-cVP4N35yo=s117.
http://jwsbasketball.org/wp-content/uploads/2015/04/1280537-27603411-
230 1. Fotoýraf
1600-900-681x383.jpg.
Eriúim Tarihleri: 27.10.2015. Diýer úekiller ve fotoýraflar yaynevi arúivinden alnmútr.
336

7398 CC 79 A 0037

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

7398 CC 79 A 0037

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ortaokul

Bahçekapı Mah. 2460. Sok. No.: 7 06370 Şaşmaz/ANKARA

Görsel Tasar›m Uzman›

tel.: (0-312) 278 34 84 (pbx) belgeç: (0-312) 278 30 46

Baskı Yeri ve Yılı

alanlarna ait konular kapsamaktadr. ¯ 5DV\RQHO6D\ÖODUODÿþOHPOHU

Ünite kapaklarnda, o ünitede yer alan öýrenme ve alt

OXQGDYHVDýÕQGDEXOXQDQLIDGHOHUELUELULQHHúLWWLU ra yer verilmiútir.

Konuya hazrlk yapmak amac taúyan sorulara yer verilen bölüm.

ÖRNEK Konuyla ilgili pekiútirici örneklerin yer aldý bölüm.

ÇÖZÜM Konuyla ilgili pekiútirici örneklerin çözümlerinin yer aldý bölüm.

Kazanmlara ait temel uyarlara yer verilen bölüm.

Bilgi ve becerilerin geliútirilmesi için hazrlanan etkinliklere yer verilen bölüm.

Kazanmlarla ilgili önemli özellik ve açklamalara yer verilen bölüm.

Soruyu farkl bir yolla çözelim:

Örneklerin farkl úekilde çözümüne yer verilen bölüm.

Bilgi ve iletiúim teknolojilerinden yararlanlarak yaplan çalúmalara yer verilen bölüm.

Konuyu pekiútirmek amacyla hazrlanmú sorulara yer verilen bölüm.

ÜNÿTE DEĀERLENDÿRME ÇALIýMALARI

Ünitede iúlenen kazanmlarla ilgili sorulara yer verilen bölüm.

1. ÜNÿTE SAYILAR VE ÿýLEMLER .............................................................12

TAM SAYILARLA ÇARPMA VE BÖLME ÿýLEMLERÿ .................................................. 13

3. ÜNÿTE SAYILAR VE ÿýLEMLER ...........................................................122

4. ÜNÿTE GEOMETRÿ VE ÖLÇME - VERÿ ÿýLEME...................................184

5. ÜNÿTE GEOMETRÿ VE ÖLÇME.............................................................251

¯ Rasyonel Saylar pay pay

Tam Saylarla Çarpma ÿþlemi

+ + + + + + 6 tane + sayma pulu elde ettiýimizden

(+3) x (+5) iúlemini say doýrusu ile modelleyerek yapalm.

Yandaki úekil 5 br’i belirtsin. Üç tane 5 br’i say doýrusunda gösterelim.

ûúlemin sonucu 0’n saýnda 15 birimdir.

(+4) x (+2) iúleminin sonucunu say doýrusunda gösterelim.

4 tane 2’nin toplam = (+4) x (+2) = 4 x 2 = 8 buluruz.

ûki pozitif tam saynn çarpm pozitif tam saydr.

Aúaýdaki çarpma iúlemlerinin sonuçlarn bulalm.

a) (+3)·(+7) = 21 b) (+9)·(+4) = 36 c) (+6)·(+11) = 66

(+3) x (–4) iúleminin sonucunu say doýrusunda gösterelim.

–12 –11 –10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0

3 tane –4’ün toplam = (+3) x (–4)

Zt iúaretli iki tam saynn çarpm negatif tam saydr.

(–3) x (+2) iúleminin sonucunu sayma pullar ile modelleyerek bulalm.

Bu iúlem için modelde 3 tane ikili sfr çifti oluúturalm.

Yukarda – sayma pullaryla modellenen iúlemin matematik cümlesini yazalm.

Aúaýdaki iúlemlerin sonuçlarn bulalm.

a) (–8)·(5) = –40 b) (–4)·13 = –52 c) 2·(–17) = –34 ç) 8·(–12) = –96

(–2) x (–3) iúleminin sonucunu sayma pullar ile modelleyerek bulalm.

6 tane + sayma pulu elde ettiýimize göre (–2) x (–3) = 6 buluruz.

ûki negatif tam saynn çarpm pozitif tam saydr.

Aúaýdaki çarpma iúlemlerinin sonuçlarn bulalm.

a) (–8)·(–3) = 24 b) (–4)·(–5) = 20 c) (–7)·(–10) = 70

Aúaýdaki çarpma iúlemlerinin sonuçlarn bulalm.

a) 0·(–3) = 0 b) (–6)·0 = 0 c) 0·7 = 0 ç) 16·0 = 0

Aúaýdaki çarpma iúlemlerinin sonuçlarn bulalm.

a) 1·(–8) = –8 b) 1·13 = 13 c) (–15)·1 = –15 ç) 12·1 = 12

Aúaýdaki çarpma iúlemlerinin sonuçlarn bulalm.

a) (–1)·6 = – 6 b) (–1)·(–13) = 13 c) 15·(–1) = –15 ç) (–8)·(–1) = 8

Aúaýdaki iúlemleri yapalm. Bulduýumuz sonuçlar inceleyelim.

a) 3·4 = 12 c) 5·(–2) = –10

Tam saylarla çarpma iúleminin deýiúme özelliýi olduýuna dikkat ediniz.

(+8) ÷ (+4) = 8 ÷ 4 iúleminin sonucunu + sayma pullaryla modelleyerek bulalm.

8 tane + sayma pulu alalm. + + + +

Bu sayma pullarn 4 eú grup olacak úekilde ayralm. + + + +

Her grupta ikiúer tane + sayma pulu olduýuna göre 8 ÷ 4 = 2 buluruz.

OXQGDYHVDýÕQGDEXOXQDQLIDGHOHUELUELULQHHúLWWLU ra yer verilmiútir.