 LECTIO ΧΧXVIII: Η μοίρα της Καικιλίας

Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen.
Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat expectabatque dum aliqua vox
congruens proposito audiretur. Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit
materteram, ut sibi paulisper loco cederet. Tum Caecilia puellae dixit: “ego libenter tibi mea
sede cedo”. Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit. Nam mortua est Caecilia, quam
Metellus, dum vixit, multum amavit; postea is puellam in matrimonium duxit.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΧXVIII

Η Καικιλία, η σύζυγος του Μετέλλου, ενώ επιδίωκε την εμφάνιση κάποιου γαμήλιου οιωνού για
την κόρη της αδελφής της, σύμφωνα με τις πατροπαράδοτες συνήθειες, δημιούργησε η ίδια
οιωνό. Μια νύχτα δηλαδή καθόταν με την κόρη της αδελφής (της) σε κάποιο μικρό ιερό και
περίμενε μέχρις ότου ακουστεί κάποια φωνή που να ανταποκρινόταν στον σκοπό τους. Τελικά η
κοπέλα, κουρασμένη από την πολλή ορθοστασία, ζήτησε από τη θεία (της) να της παραχωρήσει
για λίγο τη θέση της. Τότε η Καικιλία είπε στην κοπέλα: «εγώ ευχαρίστως σου παραχωρώ τη θέση
μου». Αυτόν τον λόγο λίγο αργότερα επιβεβαίωσε η ίδια η πραγματικότητα. Πέθανε δηλαδή η
Καικιλία, την οποία ο Μέτελλος, όσο ζούσε, την αγάπησε πολύ· αργότερα αυτός παντρεύτηκε την
κοπέλα (οδήγησε την κοπέλα σε γάμο).

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΧXVIII

o uxor: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στο Caecilia.
o more: αφαιρετική οργανική του τρόπου.
o filiae: δοτική προσωπική χαριστική.
o nocte: αφαιρετική του χρόνου [αφαιρ. nocte & noctu].
o congruens: επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο vox [ανάλυση σε:quae
congruebat] [Οι αρχικοί χρόνοι του ρήματος είναι congruo, congrui, -, congruĕre. Ο
συγκριτικός και υπερθετικός βαθμός είναι congruentior, -ior, -ius /
congruentissimus, -a, -um].
o mora: αφαιρετική της αιτίας και συγκεκριμένα του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στη λέξη
fessa [ρήματα ή επίθετα που δηλώνουν σωματική ή ψυχική ταλαιπωρία, αρρώστια ή
κόπωση συντάσσονται με αφαιρετική της αιτίας, απρόθετη ή εμπρόθετη].
o standi: γενική γερουνδίου ως συμπλήρωμα, γενική αντικειμενική στο mora [Οι αρχικοί χρόνοι
του ρήματος sto είναι sto,steti,statum,stare].
o fessa: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου.
o puellam in matrimonium duco: πρβλ. με την αρχαία ελληνική γλώσσα: ἂγομαι γυναĩκα =
νυμφεύομαι.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Caecilia: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους Caecilia -ae =
Καικιλία. (Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό αριθμό).
uxor:ονομ. ενικ. του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, θηλυκού γένους uxor -oris = η σύζυγος.
Metelli: γενική ενικού του ουσιαστικού της β΄ κλίσης, αρσενικού γένους Metellus -i = Μέτελλος. (
Ως κύριο όνομα δεν σχηματίζει κατά κανόνα πληθυντικό αριθμό).
dum: χρονικός σύνδεσμος = ενώ.
more: αφαιρ. Ενικ.του ουσιαστικού της γ΄κλίσης, αρσενικού γένους mos,moris = έθιμο.
prisco: αφαιρετική ενικού, αρσενικού γένους του δευτεροκλίτου επιθέτου priscus, -a, -um =
αρχαίος, -α, -ο. Το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά.
omen: αιτιατ. Ενικ. του ουσιαστ. της γ΄ κλίσης, ουδετέρου γένους omen-inis = οιωνός.
nuptiale: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους του τριτοκλίτου επιθέτου (τριγενές και
δικατάληκτο) nuptialis, -is, -e = γαμήλιος, -α, -ο. Το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά ως
απόλυτη έννοια. (Το επίθετο συγκεκριμένα είναι παράγωγο του ουσιαστικού nuptiae -arum =
γάμος < nubo = νυμφεύομαι).
petit: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος της γ' συζυγίας peto, peti(v)i,
petitum, petĕre = ζητώ, επιδιώκω.
filiae: δοτική ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους filia1-ae = κόρη.
1
To ουσιαστικό filia -ae σχηματίζει τη δοτική και αφαιρετική του πληθυντικού αριθμού (filiis)
κανονικά και σε –abus, όταν είναι ανάγκη να γίνει διάκριση από τις αντίστοιχες πτώσεις του
αρσενικού δευτερόκλιτου ουσιαστικού filius
sororis: γενική ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, θηλυκού γένους soror –oris = αδελφή.
ipsa: ονομαστική ενικού, θηλυκού γένους της οριστικής αντωνυμίας ipse, ipsa, ipsum = αυτός ο ίδιος,
αυτή η ίδια, αυτό το ίδιο.
fecit: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος της γ΄ συζυγίας facio, feci, factum,
facĕre* = κάνω. (Το facio είναι ένα από τα 15 ρήματα σε –io που ανήκουν στη γ΄ συζυγία. Το β΄ ενικό
της προστακτικής του ενεργητικού ενεστώτα είναι fac).
omen: αιτιατ. Ενικ.του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, ουδετέρου γένους omen -inis = οιωνός.
nam: αιτιολογικός ή διασαφητικός σύνδεσμος = διότι, δηλαδή. [Εδώ διασαφητικός]. Τίθεται στην
αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου. Ισοδυναμεί με το αρχαιοελληνικό γάρ.
in: πρόθεση. Συντάσσεται με αιτιατική ή αφαιρετική. Εδώ συντάσσεται με αφαιρετική = σε.
sacello: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού της β΄ κλίσης, ουδετέρου γένους, sacellum-i = μικρό ιερό,
μικρό τέμενος.
quodam: αφαιρετική ενικού, ουδετέρου γένους της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam,
quaedam, quoddam = κάποιος, κάποια, κάποιο.
nocte:αφαιρ. ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, θηλυκού γένους nox-ctis = νύκτα.(Η αφαιρετική
του ενικού είναι και noctu,ενώ η γενική του πληθυντικού είναι noctium).
cum: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = μαζί με.
sororis: γεν.ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, θηλυκού γένους soror -oris = αδελφή.
filia: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους filia -ae = κόρη.
persedebat: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρατατικού του ρήματος της β΄ συζυγίας persedeo,
persedi, persessum, persedēre = κάθομαι για πολλή ώρα.
expectabat: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρατατικού του ρήματος της α΄ συζυγίας ex(s)pecto, -
avi, -atum, -āre = περιμένω.
-que: συμπλεκτικός, παρατακτικός σύνδεσμος (εγκλιτική λέξη) = και.
dum: χρονικός σύνδεσμος = ενώ.
aliqua: ονομαστική ενικού, θηλυκού γένους της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας aliqui, aliqua,
aliquod = κάποιος, κάποια, κάποιο.
vox:ονομαστική ενικού του ουσιαστικού της γ΄κλίσης, θηλυκού γένους vox,vocis = φωνή.
congruens: ονομαστική ενικού, θηλυκού γένους της επιθετικοποιημένης μετοχής, χρόνου
ενεστώτα congruens -ntis = σύμφωνος, -η, -ο. Πρόκειται για μετοχή του ρήματος της γ΄ συζυγίας
congruo, congrui, -, congruĕre = συμφωνώ, αρμόζω. (παραθετικά μετοχής:
Θετικός:congruens,συγκριτικός:congruentior,-ior,-ius,υπερθετικός:congruentissimus,a,um).
proposito: δοτική ενικού του ουσιαστικού της β΄ κλίσης, ουδετέρου γένους propositum -i = σκοπός.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για ουσιαστικοποιημένη μετοχή, ουδετέρου γένους, παθητικού
παρακειμένου (propositus, -a, -um) του ρήματος της γ΄ συζυγίας propono, proposui, propositum,
proponĕre = σκοπεύω, προτίθεμαι.
audiretur: γ΄ ενικό υποτακτικής παθητικού παρατατικού του ρήματος της δ΄ συζυγίας audio, audivi,
auditum, audīre = ακούω.
tandem: χρονικό επίρρημα = επιτέλους.
puella: ονομ. ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους puella -ae = κοπέλα.
longa: αφαιρετική ενικού, θηλυκού γένους, του δευτεροκλίτου επιθέτου longus, -a, -um = μακρύς, -ιά,
-ύ, μακρόχρονος, -η, -ο. (Θετικός βαθμός: longus, -a, -um, συγκριτικός: longior, -ior, -ius, υπερθετικός:
longissimus, -a, -um ).
mora: αφαιρετική ενικού του ουσ. της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους mora –ae = χρονοτριβή,
καθυστέρηση.
standi: γενική γερουνδίου του ρήματος της α΄ συζυγίας sto, steti, statum, stāre = στέκομαι.
fessa: ονομαστική ενικού, θηλυκού γένους του δευτεροκλίτου επιθέτου (τριγενές και
τρικατάληκτο) fessus, -a, -um = κουρασμένος, -η, -ο, καταπονημένος, -η, -ο (συντάσσεται με γεν.
αντικειμενική ή αφαιρ. της αιτίας). Το επίθετο δεν σχηματίζει παραθετικά. Στην πραγματικότητα
παράγεται από το αποθετικό ρήμα της γ΄ συζυγίας fatiscor, -, -, fatisci = κουράζομαι. (Το ρήμα fatiscor
χρησιμοποιείται σπανιότερα αντί του ρήματος της γ΄ συζυγ. fatisco, -, -, ĕre, ενώ συνώνυμο είναι και
το ρήμα της α΄ συζυγίας fatigo, -avi, -atum, -āre).
rogavit: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος της α΄ συζυγίας rogo, -avi, -atum, -
āre = ζητώ, παρακαλώ.
materteram: αιτιατ. ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους matertera -ae = θεία (από
την πλευρά της μητέρας).
ut: εδώ βουλητικός σύνδεσμος = να.
sibi: δοτική ενικού, της προσωπικής αντωνυμίας γ΄ προσώπου = στον εαυτό της
paulisper: χρονικό επίρρημα = για λίγο.
loco: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού της β΄ κλίσης, αρσενικού γένους locus -i = τόπος, θέση. Το
ουσιαστικό είναι ετερογενές στον πληθυντικό2.
2
Το ουσιαστικό locus -i στον πληθυντικό σχηματίζεται και ως αρσενικό, δηλαδή loci και ως
ουδέτερο, δηλαδή loca. Ο τύπος loci χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει τα χωρία ενός
βιβλίου, ενώ ο τύπος loca σημαίνει τις περιοχές, τους τόπους, Ωστόσο, δεν γίνεται πάντοτε σαφής
διάκριση μεταξύ των δύο τύπων.

cederet: γ΄ ενικό υποτακτικής ενεργητικού παρατατικού του ρήματος της γ΄ συζυγίας cedo, cessi,
cessum, cedĕre = παραχωρώ.
tum: χρονικό επίρρημα = τότε, έπειτα.
Caecilia: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους Caecilia-ae = Καικιλία.
Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό αριθμό.
puellae: δοτ. Ενικ. του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους puella –ae = κοπέλα.
dixit: γ΄ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος της γ΄ συζυγίας dico, dixi, dictum,
dicĕre = λέγω. (Το β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα είναι dic).
ego: ονομαστική ενικού α΄ προσώπου της προσωπικής αντωνυμίας ego = εγώ.
libenter: τροπικό επίρρημα = ευχαρίστως.
(Συγκριτικός βαθμός: libentius, υπερθετικός: libentissime). To επίρρημα είναι παράγωγο της
επιθετικοποιημένης μετοχής, χρόνου ενεστώτα libens -entis = αυτός που είναι πρόθυμος να κάνει
κάτι. Η παραπάνω μετοχή προέρχεται από το απρόσωπο ρήμα της β΄ συζυγίας libet, libuit (libitum
est), libēre = μου αρέσει.
tibi: δοτική ενικού β΄ προσώπου της προσωπικής αντωνυμίας tu = εσύ
mea: αφαιρετική ενικού, θηλυκού γένους της κτητικής αντωνυμίας α΄ προσώπου (για έναν
κτήτορα) meus, mea, meum = δικός μου, δική μου, δικό μου.
sede: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, θηλυκού γένους sedes -is = έδρα, κάθισμα.
(Το ουσιαστικό είναι ισοσύλλαβο της γ΄ κλίσης, αλλά σχηματίζει κατ’ εξαίρεση τη γενική του
πληθυντικού με την κατάληξη –um, δηλαδή sedum).
cedo: α΄ ενικό οριστικής ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος της γ΄ συζυγίας cedo, cessi, cessum,
ceděre = αποχωρώ, παραχωρώ.
hoc: αιτιατ. Ενικ., ουδετέρου γένους της δεικτικής αντωνυμίας hic,haec,hoc=αυτός,-ή,-ό.
dictum: αιτιατ. Ενικ. του ουσιαστικού της β΄κλίσης,ουδετέρου γένους dictum -i = λόγος. (Πρόκειται
στην πραγματικότητα για ουσιαστικοποιημένη μετοχή, ουδετέρου γένους και χρόνου παθητικού
παρακειμένου του ρήμ. της γ΄ συζυγίας dico,dixi,dictum,dicĕre = λέγω).
paulo: αφαιρετ. ενικ., ουδετέρου γένους του δευτεροκλίτου επιθέτου paulus, -a, -um3 = λίγος, -η, -ο.
(Το επίθετο δεν έχει παραθετικά).
3
Το επίθετο paulus, -a, -um, σε αντίθεση με το paucus, -a, -um, χρησιμοποιείται μόνο στον ενικό
αριθμό. Είναι σπάνιο επίθετο και αρχαϊκό. Συναντάται πιο συχνά στην αιτιατική πτώση (paulum)
και στην αφαιρετική (paulo). Βλ. και Σκάσσης Ερρ., Ιστορική Γραμματική της Λατινικής Γλώσσας,
σελ. 177, παρ. 83.

post: χρονικό επίρρημα = έπειτα, μετά.

res: ονομαστ. Ενικ.του ουσιαστικού της ε΄ κλίσης, θηλυκού γένους res, rei = πράγμα.
ipsa: ονομ. ενικού, θηλ. γένους της οριστικής αντωνυμίας ipse,ipsa,ipsum=ο ίδιος,α,ο.
confirmavit: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος της α΄συζυγίας confirmo, -avi,
-atum, -āre = επιβεβαιώνω.
nam: αιτιολογικός ή διασαφητικός σύνδεσμος = διότι,δηλαδή. [Εδώ διασαφητικός].
mortua est: γ΄ ενικό οριστικής παρακειμένου του αποθετικού ρήματος της γ΄ συζυγίας morior,
mortuus sum, mori* = πεθαίνω. (Το ρήμα morior ανήκει στη γ΄ συζυγία, αν και λήγει σε –io(r)). Η
μετοχή μέλλοντα είναι moriturus, -a, -um).
Caecilia: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους Caecilia -ae = Καικιλία.
Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό αριθμό.
quam: αιτιατ.ενικ., θηλ. γέν. της αναφορικής αντωνυμίας qui,quae,quod=ο οποίος,α,ο.
Metellus: ονομ. ενικού του ουσιαστικού της β΄ κλίσης, αρσενικού γένους Metellus-i= Μέτελλος.(Ως
κύριο όνομα δεν σχηματίζει κατά κανόνα πληθυντικό).
dum: χρονικός, υποτακτικός σύνδεσμος = ενώ.
vixit: γ΄ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος της γ΄ συζυγίας vivo, vixi, victum,
vivĕre = ζω.
multum: ποσοτικό επίρρημα = πολύ. (Συγκριτικός βαθμός: plus, υπερθετικός: plurimum. To επίρρημα
παράγεται από το επίθετο multus -a,-um=πολύς,πολλή,πολύ).
amavit: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος της α΄ συζυγίας amo, amavi,
amatum, amāre = αγαπώ.
postea: επίρρημα χρονικό (προέρχεται από το post+ea) = μετά, έπειτα.
is: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους της οριστικής-επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός,
αυτή, αυτό.
puellam: αιτιατ. Ενικ. του ουσιαστικού της α΄ κλίσης,θηλυκού γένους,puella-ae = κοπέλα.
in: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική ή αφαιρετική. Εδώ : με αιτιατική = σε.
matrimonium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού της β΄ κλίσης, ουδετέρου γένους matrimonium -ii/ -
i = γάμος (Ως υπερδισύλλαβο ουσιαστικό της β΄ κλίσης που λήγει σε –ium [όπως και όσα λήγουν σε –
ius] σχηματίζει τη γενική του ενικού και σε –i , με συναίρεση του – ii σε –i. Επίσης, το ουσιαστικό στον
πληθυντικό αριθμό matrimonia συχνά έχει άλλη σημασία και σημαίνει τις νυμφευμένες γυναίκες).
duxit: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος της γ΄ συζυγίας duco, duxi, ductum,
ducĕre = οδηγώ. (Tο β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής είναι duc. Εδώ η έκφραση in
matrimonium duco σημαίνει νυμφεύομαι).

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ TΑΞΙΝΟΜΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

Caecilia -ae: θηλυκό (ως κύριο όνομα δεν σχηματίζει κατά κανόνα πληθυντικό)
filia -ae: θηλυκό (δοτική και αφαιρετική πληθυντικού filiis & filiabus)
puella -ae: θηλυκό
mora -ae: θηλυκό
matertera -ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

Metellus -i: αρσενικό (ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό)
sacellum -i: ουδέτερο
locus -i: αρσενικό [στον πληθυντικό είναι ετερογενές: είναι και αρσενικό: loci -orum (χωρία βιβλίων): και ο
orum (τόποι, περιοχές)]
propositum -i: ουδέτερο (στην πραγματικότητα πρόκειται για ουδέτερο μετοχής παθητικού παρακειμένου
της γ΄ συζυγίας propono, -sui, -situm, proponĕre)
dictum -i: ουδέτερο (στην πραγματικότητα προέρχεται από το ουδέτερο μετοχής παθητικού παρακειμένο
της γ΄συζυγίας dico, dixi, dictum, dicĕre)
matrimonium -ii(i): ουδέτερο

Γ΄ κλίση

uxor -oris: θηλυκό

mos, moris: αρσενικό
omen -inis: ουδέτερο
soror -oris: θηλυκό
nox, noctis: θηλυκό (αφαιρετική ενικού: nocte και noctu, γενική πληθυντικού: noctium)
vox, vocis: θηλυκό
sedes, sedis: θηλυκό (γενική πληθυντικού sedum)

Ε΄ κλίση

res, rei: θηλυκό

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

priscus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)

longus, -a, -um: (συγκριτικός:longior, -ior, -ius, υπερθετικός:longissimus, -a, - um)
fessus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)
paulus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)

Γ΄ κλίση

nuptialis, -is, -e: ( δεν σχηματίζει παραθετικά ως απόλυτη έννοια)

congruens -ntis: (συγκριτικός: congruentior, -ior, -ius, υπερθετικός: congruentissimus, -a, -um. Πρόκειται σ
πραγματικότητα για επιθετικοποιημένη μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος της γ΄ συζυγίας congr
congruĕre)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

ipse, ipsa, ipsum: (oριστική)

quidam, quaedam, quoddam: (αόριστη επιθετική)
aliqui, aliqua, aliquod: (αόριστη επιθετική)
ego: (προσωπική α΄ προσώπου)
tu: (προσωπική β΄προσώπου)
meus, -a, -um: (κτητική α΄ προσώπου για έναν κτήτορα)
hic, haec, hoc: (δεικτική)
qui, quae, quod: (αναφορική)
is, ea, id: (οριστική-επαναληπτική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

expecto, -avi, -atum, -āre

amo, -avi, -atum, -āre
rogo, -avi, -atum, -āre
sto, steti, statum, stāre
confirmo, -avi, -atum, -āre

2η Συζυγία

persedeo, persedi, persessum, persedēre

3η Συζυγία

facio, feci, factum, facĕre* (To ρήμα είναι ένα από τα 15 ρήματα της γ συζυγίας που λήγουν σε –io.
To β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα: fac)
peto, peti(v)i, petitum, petĕre
congruo, congrui, -, congruĕre
cedo, cessi, cessum, cedĕre
dico, dixi, dictum, dicĕre (To β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα:dic)
morior, mortuus sum, mori* (Αποθετικό. Ανήκει στη γ΄ συζυγία, αν και λήγει σε –io(r).
H μετοχή μέλλοντα είναι moriturus, -a, -um)
duco, duxi, ductum, ducĕre (To β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα:duc)
vivo, vixi, victum, vivĕre

4η Συζυγία

audio, audivi, auditum, audīre

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

tandem
paulisper
tum
libenter (συγκριτικός: libentius, υπερθετικός:libentissime)
post
multum (συγκριτικός: plus, υπερθετικός: plurimum)
postea

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

in+ αφαιρετική (στον εμπρόθετο προσδιορισμό: in sacello)

in+ αιτιατική (στον εμπρόθετο προσδιορισμό: in matrimonium)
cum+ αφαιρετική

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

dum (χρονικός,υποτακτικός)
nam (αιτιολογικός ή διασαφητικός)
-que (συμπλεκτικός,παρατακτικός)
ut (βουλητικός, υποτακτικός)

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Caecilia, uxor Metelli,dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis: δευτερεύουσα
επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχό-
μενο της κύριας πρότασης με ρήμα το fecit. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και
εκφέρεται με οριστική (petit: ιστορικός ενεστώτας), διότι η πράξη ενδιαφέρει μόνο από
καθαρά χρονική άποψη. Πιο συγκεκριμένα, εκφράζει, σε σχέση με την πρόταση την οποία
προσδιορίζει, το σύγχρονο και μάλιστα τη συνεχιζόμενη πράξη, στη διάρκεια της οποίας
συμβαίνει η πράξη της κύριας πρότασης. (Έχουμε λατινισμό, αφού γίνεται χρήση της σύνταξης
dum + οριστική ενεστώτα, που στα νέα ελληνικά μεταφράζεται με οριστική χρόνου παρατα-
τικού). Η φράση Caecilia, uxor Metelli ανήκει,κατά πρόταξη, στη χρονική πρόταση.

petit: ρήμα.
Caecilia: υποκείμενο του ρήματος petit.
uxor: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στο Caecilia.
Metelli: γενική κτητική στη λέξη uxor.
omen: αντικείμενο του ρήματος petit.
nuptiale: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο omen.
filiae: δοτική προσωπική χαριστική. Συνάπτεται με το ρήμα petit.
sorοris: γενική κτητική στη λέξη filiae.
more: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα petit.
prisco: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο more.
ipsa fecit omen: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (fecit: οριστική
παρακειμένου).

fecit: ρήμα.
ipsa: υποκείμενο του ρήματος fecit.
omen: αντικείμενο του ρήματος fecit.

Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat: κύρια πρόταση
κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (persedebat: οριστική παρατατικού).

persedebat: ρήμα.
(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος persedebat.
in sacello: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο ρήμα persedebat.
quodam: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη sacello.
cum filia: εμπρόθετος προσδιορισμός της κοινωνίας4 στο ρήμα persedebat.
sororis: γενική κτητική στη λέξη filia.
nocte: αφαιρετική του χρονικού εντοπισμού στο ρήμα persedebat.
4
Ο εμπρόθετος προσδιορισμός της κοινωνίας (cum+ αφαιρετική) συναντάται με ρήματα που
δηλώνουν συμμετοχή. Αντιθέτως, με ρήματα που δηλώνουν κίνηση ο προσδιορισμός ονομάζεται
«της συνοδείας».

expectabatque: κύρια πρόταση που εκφέρεται με οριστική (expectabat: οριστική παρατατικού)

και συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη κύρια πρόταση με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο
–que (εγκλιτική λέξη).

expectabat: ρήμα.
(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος expectabat.

dum aliqua vox congruens proposito audiretur: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση,
ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα
το expectabat. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με υποτακτική χρόνου
παρατατικού (audiretur), διότι η πράξη δεν ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, αλλά
περιγράφεται και ως προσδοκία ή επιδίωξη. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζει,
δηλαδή την κύρια, δηλώνει το υστερόχρονο.

audiretur: ρήμα.
vox: υποκείμενο του ρήματος audiretur.
aliqua: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο vox.
congruens: επιθετική/αναφορική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο vox.
proposito: αντικείμενο της μετοχής congruens.
Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram: κύρια πρόταση κρίσεως,
αφού εκφέρεται με οριστική (rogavit: οριστική παρακειμένου).

rogavit: ρήμα.
puella: υποκείμενο του ρήματος rogavit.
materteram: άμεσο αντικείμενο του ρήματος rogavit. Ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος rogavit τίθεται
δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση που ακολουθεί «ut sibi paulisper loco cederet».
fessa: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο puella.
mora: αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου. Συνάπτεται με το fessa.
longa: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη mora.
standi: γενική γερουνδίου που χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα, γενική αντικειμενική στο mora.
tandem: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα rogavit.

ut sibi paulisper loco cederet: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως έμμεσο

αντικείμενο στο ρήμα rogavit της κύριας πρότασης που προηγήθηκε. Εισάγεται με τον
βουλητικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το
περιεχόμενό της δηλώνει απλώς κάτι το επιθυμητό και χρόνου παρατατικού (cederet),
διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (rogavit ) που είναι ιστορικού χρόνου.
Έχουμε ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, καθώς η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή
που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής
της. (Συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).[ευθύς λόγος: matertera, mihi
paupisper loco cede!].

cederet: ρήμα.
(matertera ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος cederet.
sibi: δοτική προσωπική χαριστική που συνάπτεται με το cederet .
loco: αντικείμενο του ρήματος cederet.
paulisper: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα cederet.

Tum Caecilia puellae dixit: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (dixit:
οριστική παρακειμένου).

dixit: ρήμα.
Caecilia: υποκείμενο του ρήματος dixit.
puellae: αντικείμενο του ρήματος dixit.
tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα dixit.

“ego libenter tibi mea sede cedo”: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική
(cedo: οριστική ενεστώτα).

cedo: ρήμα.
ego: υποκείμενο του ρήματος cedo.
tibi: δοτική προσωπική χαριστική που συνάπτεται με το cedo.
sede: αντικείμενο του ρήματος cedo.
mea: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη sede.
libenter: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα cedo.

Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (confirm
παρακειμένου).

confirmavit: ρήμα.
res: υποκείμενο του ρήματος confirmavit.
ipsa: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη res
dictum: αντικείμενο του ρήματος confirmavit.
hoc: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη dictum.
post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα confirmavit.
paulo: αφαιρετική οργανική του μέτρου ή της διαφοράς στο επίρρημα post.

Nam mortua est Caecilia: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική. Εδώ ο σύνδεσμος
nam (= δηλαδή) είναι διασαφητικός (mortua est: οριστική παρακειμένου).

mortua est: ρήμα.

Caecilia: υποκείμενο του ρήματος mortua est.

quam Metellus,- multum amavit: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη

λέξη Caecilia. Eισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quam και εκφέρεται με οριστική
(amavit), αφού εκφράζει το πραγματικό γεγονός.

amavit: ρήμα.
Metellus: υποκείμενο του ρήματος amavit.
quam: αντικείμενο του ρήματος amavit.
multum: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα amavit.

dum vixit: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση που χρησιμεύει,ως επιρρηματικός

προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής με ρήμα το
amavit. Eισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με οριστική (vixit: oριστική
παρακειμένου), διότι ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη. Σε σχέση με την πρόταση που
προσδιορίζει (την αναφορική δευτερεύουσα) εκφράζει το σύγχρονο και μάλιστα την παράλληλη
διάρκεια.

vixit: ρήμα.
(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος vixit.

postea is puellam in matrimonium duxit: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με

οριστική (duxit: οριστική παρακειμένου).
duxit: ρήμα.
is: υποκείμενο του ρήματος duxit.
puellam: αντικείμενο του ρήματος duxit.
in matrimonium: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την είσοδο σε κατάσταση ή σκοπό
στο ρήμα duxit.
postea: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου και συγκεκριμένα της χρονικής ακολουθίας
στο ρήμα duxit.

Πρόσθετες ασκήσεις επί του κειμένου

ΑΣΚΗΣΗ I:Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους ακόλουθους ρηματικούς τύπους:
petit: β΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου
fecit: β΄ πληθυντικό υποτακτικής παθητικού παρατατικού
persedebat: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου
expectabat: α΄ ενικό υποτακτικής ενεργητικού ενεστώτα
audiretur: αφαιρετική σουπίνου
dixit: τα 3 γένη του γερουνδιακού
cedo: γ΄ πληθυντικό οριστικής συντελεσμένου μέλλοντα στην ενεργητική φωνή
confirmavit: απαρέμφατο ενεργητικού παρακειμένου
vixit: γ΄ ενικό υποτακτικής υπερσυντελίκου στη φωνή που βρίσκεται
duxit: γ΄ πληθυντικό οριστικής παθητικού ενεστώτα

ΑΣΚΗΣΗ II:Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους ακόλουθους ονοματικούς τύπους:
more: γενική ενικού
omen: δοτική ενικού
prisco: αιτιατική ενικού στον θετικό βαθμό του θηλυκού γένους
filia: αφαιρετική πληθυντικού
longa: αφαιρετική ενικού στον συγκριτικό βαθμό του ιδίου γένους.
sibi: αφαιρετική πληθυντικού του α΄ προσώπου
sede: γενική πληθυντικού
ipsa: αιτιατική πληθυντικού στο αρσενικό γένος
res: δοτική πληθυντικού
matrimonium: γενική ενικού

ΑΣΚΗΣΗ III:longa, libenter, multum: να γίνει παραθετική αντικατάσταση των τύπων.

ΑΣΚΗΣΗ IV:Nα σχολιαστούν συντακτικά όλες οι αφαιρετικές του κειμένου 38.

 ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Στη λατινική οι συμπερασματικές προτάσεις διακρίνονται σε επιρρηματικές και ουσιαστικές. Οι ουσιαστικές
λειτουργούν συντακτικά ως επεξήγηση, υποκείμενο, αντικείμενο (απομνημονεύουμε Ε.Υ.Α), όπως όλες οι
ονοματικές προτάσεις, και θα τις μελετήσουμε στο μάθημα 46, καθώς και στην αντίστοιχη ενότητα του
βοηθήματος.
Επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις
Συντακτική λειτουργία:
Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του αποτελέσματος στο ρήμα της
πρότασης εξάρτησης, που συνήθως είναι η κύρια πρόταση.
Εισαγωγή:
Εισάγονται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο:
- ut, όταν είναι καταφατικές
- ut non / ut nemo / ut nihil (ή κάποια άλλη αρνητική λέξη), όταν είναι αρνητικές
(σε αντίθεση με τις αρνητικές τελικές που εισάγονται με το ne)
Εκφορά:
Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική (δυνητική), γιατί το αποτέλεσμα θεωρείται πάντα
μια υποκειμενική κατάσταση. Στην κύρια πρόταση προηγούνται συνήθως επιρρήματα τροπικά ή
ποσοτικά (sic, ita, tam) ή αντωνυμίες (talis, tantus) από τα οποία προεξαγγέλλεται η
συμπερασματική πρόταση που ακολουθεί.
Εκφέρονται συνήθως (όπως και οι τελικές, βουλητικές, ενδοιαστικές και οι προτάσεις του quin και
του quominus) με:
 υποτακτική ενεστώτα, αν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου,
π.χ. tantus furor omnes invadit, ut pugnare cupiant
 υποτακτική παρατατικού, αν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου,
π.χ. tantus furor omnes invaserat, ut pugnare cuperent
Ακολουθία των χρόνων:
Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι παρουσιάζεται ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, γιατί το
αποτέλεσμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της
κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του.
Σημείωση:
Σπάνια (δεν απαντούμε κανένα παράδειγμα στα εξεταζόμενα κείμενα) όταν το ρήμα της κύριας
είναι ιστορικού χρόνου, η συμπερασματική πρόταση μπορεί να εκφέρεται με υποτακτική
παρακειμένου όταν, κατά την άποψη του ομιλητή, το αποτέλεσμα θεωρείται ως πράξη
ολοκληρωμένη στο παρελθόν. Στην περίπτωση αυτή δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν ο χρόνος από τον
οποίο εξαρτάται η δευτερεύουσα συμπερασματική.
π.χ. tantus furor omnes invaserat, ut pugnare cuperent (υπ. Πρτ.)
(τόση μανία είχε καταλάβει όλους, ώστε να επιθυμούν να μάχονται)
tantus furor omnes invaserat, ut pugnare cupiverint (υπ. Πρκμ.)
(τόση μανία είχε καταλάβει όλους, ώστε επεθύμησαν να μάχονται)
Παρατήρηση:
Συχνά, αναφορικές προσδιοριστικές προτάσεις, που εξαρτώνται από συμπερασματικές
(ουσιαστικές ή επιρρηματικές), παρουσιάζουν έλξη έγκλισης από την υποτακτική της
συμπερασματικής (37,46). Αποτελεί, βέβαια, γενικό κανόνα η έλξη έγκλισης μιας αναφορικής
προσδιοριστικής πρότασης προς την υποτακτική έγκλιση της πρότασης εξάρτησής της.
π.χ. … exitus tales sunt, ut non solum ea fiant, quae velit victor(37)
(Η αναφορική εκφέρεται με υποτακτική, λόγω έλξης προς την υποτακτική της συμπερασματικής
πρότασης. Στην αναφορική, όμως, εφαρμόζουμε κανονικά την ακολουθία των χρόνων.)
ΟΙ ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1. Γενικά
Οι χρονικές προτάσεις είναι επιρρηματικές προτάσεις που προσδιορίζουν χρονικά την πράξη ή
την κατάσταση που περιγράφει το ρήμα μιας άλλης πρότασης (συνήθως της κύριας).
Εκφέρονται:
 με οριστική, εφόσον εκφράζουν μόνο τον χρόνο.
 με υποτακτική, αν η σχέση της χρονικής πρότασης με την προσδιοριζόμενη δεν είναι μόνο
καθαρά χρονική, αλλά ο καθορισμός του χρόνου χρωματίζεται και με άλλες έννοιες (όπως
αυτή της προσδοκώμενης πράξης).
σημείωση: Όταν στη χρονική πρόταση υπάρχει υποτακτική, τηρούνται γενικά οι κανόνες
της ακολουθίας των χρόνων.

2. Πιο συγκεκριμένα
Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζουν, οι χρονικές προτάσεις είναι δυνατόν να
εκφράζουν:
I. κάτι το σύγχρονο. Εδώ διακρίνουμε δυο κατηγορίες:
a. παράλληλη διάρκεια. Οι προτάσεις αυτές:
 εισάγονται με τους συνδέσμους dum, quoad, quamdiu
 εκφέρονται με οριστική
π.χ. Dum Caecilia vixit, Metellus eam multum amavit. = Όσο έζησε η Καικιλία, ο Μέτελλος την
αγαπούσε πολύ. [38]
b. μια συνεχιζόμενη πράξη (χρονική πρόταση), στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει
μια άλλη πράξη (κύρια πρόταση). Οι προτάσεις αυτές:
 εισάγονται με τον σύνδεσμο dum
 εκφέρονται πάντα με οριστική ενεστώτα, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χρόνος
της κύριας πρότασης (για γεγονότα του παρελθόντος συνήθως παρακείμενος
ή ιστορικός ενεστώτας).
π.χ. Caecilia, [...], dum [...] omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen. = Ενώ η Καικιλία
αναζητούσε κάποιο γαμήλιο οιωνό για την κόρη της αδελφής της, η ίδια δημιούργησε τον
οιωνό. [38]
II. κάτι το προτερόχρονο. Οι προτάσεις αυτές:
o εισάγονται με τους συνδέσμους postquam (= αφού), ut, ubi (= όταν, μόλις), simul (=
μόλις), simulac, cum primum.
o εκφέρονται με οριστική, που για το παρελθόν είναι συνήθως η οριστική
του παρακειμένου (ή του υπερσυντελίκου).
π.χ. Equidem, ut veni ad urbem, non destiti omnia sentire[...]. = Εγώ βέβαια, μόλις ήλθα στην
πόλη, δεν έπαψα να πιστεύω όλα [...]. [37]
III. κάτι το υστερόχρονο. Οι προτάσεις αυτές:
o εισάγονται με τους συνδέσμους antequam, priusquam (= πριν), dum, donec, quoad
(= μέχρι).
o εκφέρονται με οριστική, όταν η πράξη ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη˙
με υποτακτική, όταν η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία ή επιδίωξη.
π.χ. Augustus tempus extraxit, donec induxit mentionem aetatis. = Ο Αύγουστος
καθυστέρησε, μέχρι που έφερε την κουβέντα στην ηλικία (μόνο χρονικό ενδιαφέρον). [47]
[...] expectabat dum aliqua vox [...] audiretur. = [...] περίμενε μέχρι (με την προσδοκία) να
ακουστεί μια φωνή. [38]

3. Χρονικές προτάσεις εισαγόμενες με τον σύνδεσμο cum

Όταν ο cum εκφέρεται με οριστική διακρίνεται σε: καθαρά χρονικό
επαναληπτικό
αντίστροφο

Όταν όμως εκφέρεται με υποτακτική, ονομάζεται ιστορικός-διηγηματικός.

I. καθαρά χρονικός (43, 44): χρησιμοποιείται και για τις 3 χρονικές βαθμίδες (παρελθόν,
παρόν, μέλλον) και προσδιορίζει χρονικά την πράξη ή την κατάσταση που περιγράφει η
πρόταση εξάρτησης (συνήθως η κύρια).
π.χ. Cur, cum in conspectu Roma fuit, tibi non succurrit? = Γιατί, όταν αντίκρισες τη Ρώμη,
δεν σου πέρασε από το μυαλό; [43]
II. επαναληπτικός (23, 29): εκφράζει αόριστη επανάληψη (όπως οι υποθετικοί λόγοι της
αρχαίας ελληνικής).
cum + οριστική ενεστώτα/μέλλοντα/παρακειμένου (ως αρκτικού χρόνου): αόριστη
επανάληψη στο παρόν - μέλλον
cum + οριστική παρατατικού/υπερσυντελίκου: αόριστη επανάληψη στο παρελθόν
π.χ. Cum illa cubiculum mariti intraverat, vivere filium simulabat. = Κάθε φορά που εκείνη
έμπαινε στην κρεβατοκάμαρα του συζύγου, προσποιόταν πως ο γιος τους ζούσε. [23]

σημείωση: Ο σύνδεσμος quotiescumque (29) ισοδυναμεί με τον επαναληπτικό cum.

III. αντίστροφος: δηλώνει το αιφνίδιο γεγονός και αναφέρεται μόνο στο παρελθόν. Εκφέρεται
με οριστική παρακειμένου συχνά μαζί με το επίρρημα repente (ξαφνικά). Η κύρια
πρόταση εκφέρεται με οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου, την οποία συνοδεύουν
συνήθως τα επιρρήματα vix, aegre (μόλις και μετά βίας). Από άποψη χρονικής βαθμίδας
εκφράζει πάντα το υστερόχρονο (ουσιαστικά λέγεται αντίστροφος, γιατί θα έπρεπε οι
προτάσεις να λειτουργούν αντίστροφα, δηλαδή η κύρια να είναι χρονική και η χρονική
κύρια).
π.χ. Ibi vix [...] dederat, cum repente apparuit ei species horrenda. = Eκεί μόλις είχε
παραδώσει [...], όταν ξαφνικά εμφανίστηκε μπροστά του μία φρικτή μορφή. [14]

σημείωση: Στα εξεταζόμενα στις πανελλαδικές εξετάσεις κείμενα δεν συναντάμε αντίστροφο cum.

IV. Ιστορικός - διηγηματικός (23, 24, 25, 27, 28, 29, 31, 34, 36, 40, 47, 48, 49): Χρησιμοποιείται
για τις διηγήσεις του παρελθόντος και εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (για πράξη
σύγχρονη) και υπερσυντελίκου (για πράξη προτερόχρονη). Υπογραμμίζει τη βαθύτερη
σχέση της δευτερεύουσας χρονικής με την κύρια πρόταση, δημιουργώντας μια σχέση
αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους. Η υποτακτική έγκλιση τονίζει τον υποκειμενικό
χαρακτήρα της πρότασης.
π.χ. Εgo, cum te quaererem, ancillae tuae credidi. = Εγώ, όταν σε ζητούσα, πίστεψα την
υπηρέτριά σου. [24]
Cum omnes recentem esse dixissent, inquit. = Όταν όλοι απάντησαν ότι ήταν φρέσκο,
είπε. [25]
Σχηματικά:

Χρονικές προτάσεις

Εισάγονται Εκφέρονται Εκφράζουν

Dum οριστική το σύγχρονο(παράλληλη διάρκεια)

Dum οριστική ενεστώτα το σύγχρονο (συνεχιζόμενη πράξη,

στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει
μια άλλη πράξη)

Postquam, ut οριστική (παρακειμένου για το το προτερόχρονο

παρελθόν)

dum, donec οριστική (μόνο χρονικό το υστερόχρονο

ενδιαφέρον) υποτακτική (προσδοκία,
επιδίωξη)

cum ιστορικός - υποτακτική σχέση αιτίου και αιτιατού

διηγηματικός παρατατικού/υπερσυντελίκου(μόνο ανάμεσα στην κύρια και τη
για το παρελθόν) δευτερεύουσα πρόταση

cum καθαρά οριστική (παρελθόν, παρόν, μέλλον) χρονικό προσδιορισμό

χρονικός

cum επαναληπτικός οριστική αρκτικού χρόνου (για παρόν, αόριστη επανάληψη

(quotiescumque) μέλλον), παρατατικού/
υπερσυντέλικου (για παρελθόν)

σημείωση: Στον πίνακα αναγράφονται μόνον οι σύνδεσμοι που συναντώνται στα εξεταζόμενα στις
πανελλαδικές εξετάσεις κείμενα.
 Ασκήσεις συντακτικού(ΧΡΟΝΙΚΕΣ)
ΑΣΚΗΣΗ I:Στις παρακάτω περιόδους να αναγνωρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες προτάσεις
(είδος, συντακτική θέση, εισαγωγή, εκφορά).
1. Cum lacrimae suae vincerent, egrediebatur. [23]
2. Cum P. C. Nasica ad Ennium poetam venisset, Nasica sensit illam domini iussu id dixisse.
[24]
3. Quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat. [29]
4. Is cum aliquando castris abiret, edixit. [31]
5. Cum Africanus in Literno esset, complures praedonum duces forte salutatum ad eum
venerunt. [34]
6. Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt. [34]
7. Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari [...] iussit. [34]
8. Nam mortua est Caecilia, quam Metellus, dum vixit, multum amavit.
9. Caecilia, [...], dum [...] omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen. [38]
10. [...]expectabat dum aliqua vox [...] audiretur. [38]
11. Tum intellexi, [...], cum iam neutris gratiam referre poteram. [44]
12. Augustus tempus extraxit, donec induxit mentionem aetatis. [47]
13. Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo Caesare cognovisset, cultellum
tonsorium [...] poposcit. [49]
ΑΣΚΗΣΗ II:α)Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες μετοχές στις παρακάτωπροτάσεις:
1. Brenno duce, Galli, [...] deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam. [21]
2. Quibus interemptis aurum omne recepit. [21]
3. Paetus, [...], occiso Scriboniano, Romam trahebatur. [23]
4. Auditā salutatione Caesar dixit. [29]
5. Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt. [34]
6. Sulla, occupata urbe, senatum armatus coegerat. [40]
7. [...] Scaevola augur de hac re interrogatus sententiam dicere noluit. [40]
8. Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit? [43]
9. Hoc est quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem. [44]
10. Hac re audita Augustus voluit filiam deterrere. [47]
11. Sertorius, admissis amicis in cubiculum suum, dixit [...]. [48]
β) Να αναλύσετε τις μετοχές των παρακάτω προτάσεων σε δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις
εισαγόμενες με τον ιστορικό-διηγηματικό cum.
1. Brenno duce, Galli, [...] deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam. [21]
2. Paetus, [...], occiso Scriboniano, Romam trahebatur. [23]
3. Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt. [34]
4. [...] Scaevola augur de hac re interrogatus sententiam dicere noluit. [40]
5. Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit? [43]
γ) Να αναλύσετε τις μετοχές των παρακάτω προτάσεων σε δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις
εισαγόμενες με τον σύνδεσμο postquam ή τον σύνδεσμο ut.
1. Quibus interemptis aurum omne recepit. [21]
2. Auditā salutatione Caesar dixit. [29]
3. Sulla, occupatā urbe, senatum armatus coegerat. [40]
4. Hac re auditā Augustus voluit filiam deterrere. [47]
5. Sertorius, admissis amicis in cubiculum suum, dixit [...]. [48]
δ) Να αναλύσετε τη μετοχή της παρακάτω πρότασης σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση
εισαγόμενη με τον σύνδεσμο dum.
Hoc est quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem. [44]
Ασκήσεις συντακτικού(ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ)
ΑΣΚΗΣΗ I:Να κάνετε πλήρη συντακτική αναγνώριση των ακολούθων επιρρηματικών
συμπερασματικών προτάσεων (συντακτική λειτουργία, εισαγωγή και δικαιολόγηση του τρόπου
εκφοράς)
1. Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a marito. (23)
2. […] tanto dolore Aesopus est adfectus, ut nihil ei gratius possit esse […] (28)
3. In eum locum res deducta est, ut […] salvi esse nequeamus. (37)
4. Tantus furor omnes invaserat, ut pugnare cuperent. (37)
5. Ea victores ferociores reddit, ut […] necessitate esse cogantur. (37)
6. […] exitus tales sunt semper, ut non solum ea fiant […] sed etiam ut victor obsequatur iis
[…] (37)
7. In hoc […] me traxit, ut primum exsulem deinde hostem te viderem?(43)