ΙΣΤΟΡΙΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Διδάσκων: Δ. Κ. Χατζημιχαήλ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ … ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ιστορικά Μυθιστορήματα και άλλα λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στην
Ιστορία της Β΄ Γυμνασίου
 Κ. Κυριαζή, Κωνσταντίνος ο Μέγας (μυθιστορηματική βιογραφία), εκδόσεις

Εστίας.
 Ε.-Τ. Σαριγκούλη, Κωνσταντίνος ο Μέγας: τραγωδία σε πέντε πράξεις.
 Π. Αθανασιάδη, Ιουλιανός, Αυτοκράτορας της Ρώμης, Αθήνα 2001.
 Ε.-Τ. Σαριγκούλη, Αυτοκράτορας Ιουλιανός (θέατρο).
 Ν. Καζαντζάκης, Ιουλιανός ο Παραβάτης (τραγωδία).
 Γ. Νικολαΐδης, Αθηναΐδα. Μια ελληνίδα αυγούστα, εκδ. Ωκεανίς.
 Κίρα Σίνου, Στην πόλη του Αγ. Δημήτρη: Το χρονικό της Θεσσαλονίκης, Αθήνα
1992.
 M. Reed – E. Meyer, Το Βυζάντιο φλέγεται, Γκοβόστης 2006.
 Καρόλου Ντηλ, Βυζαντινές μορφές (αναφέρεται σε σημαντικές μορφές της
Βυζαντινής Ιστορίας, ιδίως σε γυναικείες μορφές που ξεχώρισαν, όπως η Θεοδώρα
και η Θεοφανώ).
 Κ. Κυριαζή, Ηράκλειος (μυθιστορηματική βιογραφία), εκδόσεις Εστίας.
 Ι. Ζώης, Ηράκλειος: δράμα, Αθήνα 1976.
 Α. Τερζάκης, Αυτοκράτωρ Μιχαήλ (θέατρο).
 Α. Τερζάκης, Θεοφανώ (τραγωδία).
 Κ. Κυριαζής, Θεοφανώ: η εστεμμένη φόνισσα, εκδόσεις Εστίας.
 Κίρα Σίνου, Άννα και Θεοφανώ, 2004.
 Π. Δημητρακόπουλος, Η Θεοφανώ: βυζαντινή μυθιστορία του Ι΄ αιώνος.
 Α. Προβελέγγιος, Νικηφόρος Φωκάς: τραγωδία εις πράξεις πέντε.
 Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου, Νικηφόρος Φωκάς: μυθιστορηματική βιογραφία,
Αθήνα 1992.
 Ν. Καζαντζάκης, Νικηφόρος Φωκάς (τραγωδία)
 Πηνελόπη Δέλτα, Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου.
 Πηνελόπη Δέλτα, Για την πατρίδα.
 Κ. Κυριαζή, Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος (μυθιστορηματική βιογραφία), εκδόσεις
Εστίας.
 Π. Λαμπαρδής, Η κοιλάδα των σπαθιών, εκδ. Πατάκη.
 Κ. Κυριαζή, Ρωμανός ο Δ΄ Διογένης (μυθιστορηματική βιογραφία), εκδόσεις
Εστίας.
 Π. Ζάνος, Θέατρον ελληνικόν: Διογένης Ρωμανός: τραγωδία. Κομνηνός και
Θεοδώρα ή Θεσσαλονίκης άλωσις: δράμα.
 Μ. Δούκα, Ένας σκούφος από πορφύρα.
 Κ. Κυριαζή, Αγνή η Φράγκα. Οι τελευταίοι Κομνηνοί, τόμοι 2, εκδόσεις Εστίας.
 Ε. Βαλαβάνη, Στο Μυστρά των Παλαιολόγων, εκδόσεις Δωδώνη (αναφέρεται
στον Γεώργιο Γεμιστό-Πλήθωνα).
 Κ. Κυριαζή, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (μυθιστορηματική βιογραφία), τόμοι 2,
εκδόσεις Εστίας.
 Ν. Καζαντζάκης, Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος (τραγωδία)
 Π. Μ. Σωτήρχος, Η Γιαγιά μου η Άλωση, Εκδόσεις Αρμός (αναφέρεται στην
άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους).
 Μ. Λαμπαδαρίδου – Πόθου, Πήραν την Πόλη πήραν την (αναφέρεται στην άλωση
της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους).
 Γ. Λεονάρδος, Σοφία Παλαιολογίνα, από το Βυζάντιο στη Ρωσία.
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
 Ο καθένας σας πρέπει να επιλέξει ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό κείμενο, να

το προμηθευτεί και να το μελετήσει προσεκτικά.
 Στη συνέχεια θα συγγράψει εργασία που θα περιλαμβάνει:
 Στοιχεία για τον συγγραφέα και για τη λογοτεχνική αξία του κειμένου.
 Παρουσίαση του περιεχομένου.
 Πληροφορίες για όλα τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα που
αναφέρονται στο έργο και μια σύντομη παρουσίαση του ιστορικού
πλαισίου.
 Εξέταση της σχέση του έργου με την ιστορική πραγματικότητα.
 Στο τέλος (με τίτλο Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία) θα πρέπει να αναγράψετε
όλα τα βιβλία ή τις ιστοσελίδες που χρησιμοποιήσατε.
 Η εργασία πρέπει να είναι χωρισμένη σε κεφάλαια και να είναι γραμμένη
στον ηλεκτρονικό υπολογιστή.
 Οι καλύτερες εργασίες θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα του Σχολείου.
 Για όποιο πρόβλημα έχετε να με ρωτάτε χωρίς δισταγμό.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

(ΤΕΛΟΣ ΠΕΡΣΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ)
 479-431 π.Χ.: Η πεντηκονταετία από τη λήξη των Περσικών Πολέμων

μέχρι την αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου - Εποχή της ακμής για την
Αθήνα.
o Ιδρύεται η Α' αθηναϊκή συμμαχία, που καθιστά την Αθήνα πρώτη δύναμη στον
ελληνικό χώρο.
o Παράλληλα η Αθήνα γίνεται πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδας, με την
τεράστια ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών.
o Αρχίζει όμως και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Αθήνα και στην Σπάρτη, που
θα οδηγήσει στον Πελοποννησιακό πόλεμο.
 431-404 π.Χ.: Ο Πελοποννησιακός πόλεμος.
o Τα αίτια του πολέμου:

α) ο ανταγωνισμός Αθήνας και Σπάρτης.
β) η ανησυχία της Σπάρτης από την αύξηση της αθηναϊκής δύναμης μετά τους
περσικούς πολέμους.
γ) ο οικονομικός ανταγωνισμός Αθήνας - Κορίνθου.
δ) το γεγονός ότι οι Αθηναίοι υποστήριζαν στις διάφορες πόλεις τις
δημοκρατικές παρατάξεις, ενώ οι Σπαρτιάτες τις ολιγαρχικές.
o Οι φάσεις του πολέμου:

1. Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π.Χ.)
2. Σικελικός πόλεμος (415-413 π.Χ.)
3. Δεκελεικός - Ιωνικός πόλεμος (413-404 π.Χ.)
o Ο Πελοποννησιακός πόλεμος τελειώνει με νίκη της Σπαρτιατικής συμμαχίας, η

οποία επιβάλλει ταπεινωτικούς όρους στην Αθήνα.
 404-323 π.Χ.: Από το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου ως το θάνατο

του Μ. Αλεξάνδρου.
o Προηγείται μια ταραγμένη περίοδος (α' μισό του 4ου αι. π.Χ.), κατά την οποία
έχουμε αρχικά τα χρόνια της σπαρτιατικής ηγεμονίας και στη συνέχεια την
θηβαϊκή ηγεμονία. Είναι περίοδος εμφυλίων πολέμων και παρακμής για τις
ελληνικές πόλεις.
o Ακολουθεί η περίοδος ανάπτυξης του κράτους της Μακεδονίας (από τα μέσα
του 4ου αι. και μετά): ο Φίλιππος Β' οργανώνει και επεκτείνει το κράτος του και
όταν βρίσκει αφορμή για επέμβαση στη νότια Ελλάδα, υποχρεώνει τις ελληνικές
πόλεις να ενωθούν κάτω από την ηγεσία του για κοινό πόλεμο κατά των
Περσών.
o Μετά το θάνατο του Φιλίππου, αναλαμβάνει να πραγματοποιήσει την
εκστρατεία κατά των Περσών ο γιος του Αλέξανδρος Γ', γνωστός ως Μέγας
Αλέξανδρος.
o Ο Αλέξανδρος νικά τους Πέρσες στις μάχες του Γρανικού (334 π.Χ.) και της
Ισσού (333 π.Χ.). Προχωρά και καταλαμβάνει τη Φοινίκη και την Αίγυπτο και
στη συνέχεια, μετά τη νικηφόρα μάχη των Γαυγαμήλων (331 π.Χ.), όπου
διαλύει τον περσικό στρατό, καταλύει το περσικό κράτος.
o Ο Αλέξανδρος συνεχίζει την εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας μέχρι το 326
π.Χ., οπότε ο στρατός του αρνείται να συνεχίσει και αναγκάζεται να διατάξει
επιστροφή. Ο Αλέξανδρος πέθανε ξαφνικά τον Ιούλιο του 323, μετά από
σύντομη ασθένεια.
Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (323-30 π.Χ.):

Από το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου ως την υποταγή της Αιγύπτου στους
Ρωμαίους.
 Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ
o Στην κυρίως Ελλάδα ξεσπά αντιμακεδονικός αγώνας, με επικεφαλής την

Αθήνα, που όμως αντιμετωπίζεται από τα μακεδονικά στρατεύματα.
o Αρχίζει μια περίοδος πολέμων των διαδόχων του Αλεξάνδρου, για το ποιος
θα κυβερνήσει το τεράστιο κράτος.
o Μετά από μια αποφασιστική μάχη στην Ιψό (301 π.Χ.), η αυτοκρατορία του
Αλεξάνδρου διασπάται σε τέσσερα βασίλεια:
 Το βασίλειο της Μακεδονίας, με βασιλιά τον Κάσσανδρο.
 Το βασίλειο της Θράκης (μαζί με μεγάλα τμήματα της Μ. Ασίας), με
βασιλιά το Λυσίμαχο.
 Το βασίλειο της Συρίας, με βασιλιά το Σέλευκο.
 Το βασίλειο της Αιγύπτου, με βασιλιά τον Πτολεμαίο.
o Σύντομα το βασίλειο της Θράκης διαλύθηκε και τα εδάφη του διεκδίκησαν η
Συρία και η Μακεδονία. Αντίθετα ιδρύθηκε στη Μ. Ασία το βασίλειο της
Περγάμου.
o Στον κυρίως Ελληνικό χώρο, εκτός από το κράτος της Μακεδονίας,
δημιουργούνται πολιτικές ενώσεις πόλεων-κρατών, οι συμπολιτείες. Πιο
γνωστές είναι η αιτωλική και η αχαϊκή συμπολιτεία.
 ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ

ΡΩΜΗ
o Το μικρό αρχικά κράτος των Ρωμαίων άρχισε να ισχυροποιείται και
σύντομα κυριάρχησε σε όλη τη δυτική Μεσόγειο. Επόμενος στόχος της
ρωμαϊκής πολιτικής ήταν η ανάμιξη στα πράγματα της Ανατολής.
o Την ευκαιρία την έδωσαν οι ίδιοι οι Έλληνες: οι Συμπολιτείες και οι άλλες
πόλεις της Νότιας Ελλάδας, που αντιστρατεύονταν τους Μακεδόνες,
κάλεσαν τους Ρωμαίους και συμμάχησαν μαζί τους κατά των Μακεδόνων.
o Οι Ρωμαίοι εμφανίστηκαν στην Ελλάδα ως ελευθερωτές και κατόρθωσαν
σχετικά εύκολα να την υποτάξουν.
o Σιγά σιγά οι Ρωμαίοι υπέταξαν και τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής.
Τελευταίο πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων το βασίλειο των Πτολεμαίων της
Αιγύπτου (30 π.Χ.).
o Η χρονολογία αυτή (30 π.Χ.) σηματοδοτεί και το τέλος των Ελληνιστικών
Χρόνων.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

 Η μεγάλη επέκταση του ρωμαϊκού κράτους:
o Από τον 5ο αι. π.Χ. η πόλη-κράτος της Ρώμης άρχισε να αποκτά
δύναμη.
o Γρήγορα επέκτεινε την κυριαρχία της σε ολόκληρη την Ιταλία.
Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσών.
o Σκληρή ήταν η σύγκρουση με τους Καρχηδονίους για την κυριαρχία
στη Δυτική Μεσόγειο. Τελικά οι Ρωμαίοι με στρατηγό τον Σκιπίωνα
κατάφεραν να νικήσουν τον ηγέτη των Καρχηδονίων, τον Αννίβα.
o Από το 2ο αι. η Ρώμη στράφηκε κατά της ελληνιστικής Ανατολής και
ως το 146 π.Χ. υπέταξε την Ελλάδα.
o Ακολούθως στράφηκε κατά των Ελληνιστικών κρατών της Μ. Ασίας
και ολοκλήρωσε την υποταγή της ανατολικής Μεσογείου με την
κατάληψη της Αιγύπτου το 30 π.Χ.
 Το 2ο αι. π.Χ. λόγω των μεγάλων κατακτήσεων το ρωμαϊκό κράτος

αντιμετώπισε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που ανέλαβαν να
αντιμετωπίσουν – χωρίς όμως επιτυχία – οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος
Γράκχος.
 Έτσι, από τα τέλη του 2ου αι. μέχρι το τέλος του 1ου αι. π.Χ. το ρωμαϊκό
κράτος συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους, μέσα από τους οποίους
αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά.
 Τρία ήταν τα κυριότερα ζευγάρια στρατηγών που ήρθαν σε αντιπαράθεση:

o Μάριος και Σύλλας
o Πομπήιος και Ιούλιος Καίσαρ
o Οκταβιανός και Μάρκος Αντώνιος.
 Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα, ενός στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες,

το ρωμαϊκό κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Ευρώπη.
 Η ναυμαχία στο Άκτιο (31 π.χ.) ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια και τον
Αντώνιο και την Κλεοπάτρα από την άλλη, μαζί με την κατάληψη της
Αιγύπτου (30 π.Χ.), σηματοδότησε:
o το τέλος των εμφυλίων πολέμων στο ρωμαϊκό κράτος
o το τέλος των ελληνιστικών χρόνων και
o το τέλος της ρωμαϊκής δημοκρατίας.
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
 Το 27 π.Χ. ο Οκταβιανός, επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη, παίρνει τον
τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε
αυτοκρατορικό.
 Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax

Romana). Είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εμφανιστεί και θα
αναπτυχθεί ο Χριστιανισμός.
 Το κοινό πολιτικό, γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής

Μεσογείου βοήθησε στην γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισμού.
 Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της
ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γι’ αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες
αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό. Τον 3 ο αι. παρατηρούνται οι δύο
φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και
Διοκλητιανό.
 Τον 3ο αι. μ.Χ. η Ρώμη, έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και

εξωτερικά προβλήματα (περίοδος στρατιωτικής αναρχίας – επιδρομές
Γότθων), αρχίζει να παρακμάζει.
 Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς

αυτοκράτορες (σημαντικότεροι οι Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος).
 Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον

ανατολικό μεσογειακό χώρο, όπου κυριαρχεί ο Ελληνισμός.
 Τελικά, ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την

μεταφορά της πρωτεύουσας αλλάζει την ιστορία και θέτει τα θεμέλια για τη
δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)
ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
 Α. Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι.)
o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μ.Χ.).
o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους.
o Μ. Θεοδόσιος. Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μ.Χ.).
o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον
Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό.
 B. ΟΙ «ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ» ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι.)
o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού
κράτους (476 μ.Χ.).
 Γ. Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι.)
o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή.
o Η κωδικοποίηση των νόμων. Ιουστινιάνειο δίκαιο.
o Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας. Διοικητικές μεταρρυθμίσεις.
o Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης. Τα ψηφιδωτά. Η Αγία Σοφία.
 Δ. Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι.)
o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων.
o Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων.
o Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της
αυτοκρατορίας.
ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
 Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας:
o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη,
Ευφράτη), όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες).
o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι. και μετά κατάγονταν από περιοχές
που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη.
o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας)
ήταν το ανατολικό.
o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή.
Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια. Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε
πολύ το χριστιανικό στοιχείο, κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή.
o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με
την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές
αντιλήψεις.
 Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούπολης:

o Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη:
 βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους
εχθρούς και
 η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά, καθώς από τρία μέρη
βρεχόταν από θάλασσα.
o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη:
 βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων
εμπορικών δρόμων και
 ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
 Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού:
o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μ.Χ. στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριος.
o Το "διάταγμα των Μεδιολάνων" το 313 μ.Χ. από τον Κωνσταντίνο και το
Λικίνιο, με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η
έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος).
o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ. Κωνσταντίνος: το
325 μ.Χ. προήδρευσε στην Α' οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον
αρειανισμό.
o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ.
Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι
Ολυμπιακοί αγώνες).
 Ο Μ. Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμός:

o Όπως τονίσαμε: ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το
χριστιανισμό.
o Πιο συγκεκριμένα: έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας,
επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της
Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά, με το κτίσιμο
ναών, με την εύρεση του Τ. Σταυρού κτλ.).
o ΟΜΩΣ: διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και
τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου).
o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο "πρώτος
χριστιανός αυτοκράτορας".
 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

1. Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα, φωτογραφικό υλικό) για
τον Μέγα Κωνσταντίνο.
2. Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης, να
αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός, 6ος αι.
π.Χ.) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου:
ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ.
Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

 Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας:
o γεωργική
o διευθυνόμενη από το κράτος οικονομ
o εκχρηματισμένη ία
o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων
 Κοινωνικά προβλήματα:
o Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών
o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικους
o Η υψηλή φορολογία, που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό
πληθυσμό,
στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλεις.
o Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις
εξεγέρσεις.
o Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και
δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο.
 Η ανάπτυξη του εμπορίου:
o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίου
o Αιτία: ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσας.
o Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα
προϊόντα της Ανατολής (μετάξι, μπαχαρικά).
Β. ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
 Τον 4ο-5ο αι. δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία:
o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των
Ούννων.
o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς
μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη.
 Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος:

o Οι αυτοκράτορές του:
 πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση
 τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της
αυτοκρατορίας
o Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων:
 τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν
 έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη
διοίκηση.
o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης, που δημιούργησε ένα
είδος αντιγερμανικού μετώπου, βοήθησε στην αντιμετώπιση του
κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς.
o Το 400 μ.Χ. ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους
Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό
τους Γαϊνά.
 Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτος:

o Αντίθετα, το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη
σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων
και υποκύπτει.
o Το 410 μ.Χ. ο Αλάριχος, αρχηγός των Βησιγότθων, καταλαμβάνει και
λεηλατεί τη Ρώμη.
o Το 476 μ.Χ. ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος
εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο.
o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον
αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να
αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας.
o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων, αλλά
ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου.
o Το 476 μ.Χ. είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού
κράτους.
o Τελικά, ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των
Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο.
o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε
τέσσερα χρόνια. Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της
Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο.
o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας.
 Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους:
o Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανία.
o Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρική.
o Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκων.
o Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανία.
o Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα
δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων.
Γ. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
 Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος
αποτελούν:
o Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄, που
διέθετε:
 16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας
 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας.
o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438), στον οποίο περιλήφθηκαν
όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312.
ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Με βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της
πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους.
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ – ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
 Τι ήταν οι αιρέσεις; Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση;

 Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που
έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές
καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους).
 Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της,
του Άρειου, ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια).
 Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα, αλλά
δημιούργημα του Πατέρα.
 Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α' οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας
το 325 μ.Χ.
 Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων. Πώς τις αντιμετώπισε το

κράτος και γιατί:
 Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις.
 Αλλά ακόμα: οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή
ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους.
 Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από
την κεντρική εξουσία.
 Γι’ αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις
αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις.
 Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας:

 Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε
σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία.
 Επίσης, μισούσε τον Μ. Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β' γιατί
είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα. Αποστρεφόταν έτσι και τη
θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί.
 Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει
την ειδωλολατρία.
 Απέτυχε όμως γιατί "το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω": ο αρχαίος κόσμος είχε
χαθεί οριστικά.
 Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό;

 Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα
μέτρα που έλαβε:
 Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία.
 Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα.
 Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία.
 Η Εκκλησία τον ονόμασε "παραβάτη" και "αποστάτη".
 Οι αιρέσεις του 5ου αι.:

 Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος): αμφισβητούσε
τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ' οικουμενική σύνοδο
της Εφέσου (431).
 Ο Μονοφυσιτισμός: αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και
υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ' οικουμενική
σύνοδο της Χαλκηδόνας (451).
 Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές
επαρχίες. Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο
και τη Συρία.
 Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική
εξουσία, με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες.
 Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας:

 Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία:
o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντεία
o Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια.
 Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι. παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά
των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας.
o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία
στην Αλεξάνδρεια.
 Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι.):
 Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας: Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης,
Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ιωάννης Χρυσόστομος κ.ά.
 Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη
σχολή της Αθήνας.
 Γι’ αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού
και αρχαίου κόσμου.
 Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας, αλλά αξιοποιούν την
αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος.
 Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας.
 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

1. Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα, φωτογραφικό
υλικό) για τον Ιουλιανό.
Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
 Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού
Καταστολή Θρησκευτικ
Στάσης του Νίκα ή πολιτική
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Αγώνας κατά Κωδικοποίηση

των Οικοδομι Ρωμαϊκού Δικαίου
«Δυνατών» κό
πρόγραμμ
Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία

νομοθεσία
Πόλεμος
κατά των Πόλεμος κατά
Βανδάλων των
Οστρογότθων
ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Πόλεμος Πόλεμοι με
κατά των τους
Βησιγότθων Η κατάσταση Πέρσες
στα βαλκανικά
σύνορα
 Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού
Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
 Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανό:

o Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείο.
o Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος, ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργο.
o Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητες.
o Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέση.
o Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχή.
o Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και
απολυταρχικές.
o Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση: Ένα κράτος, μία
θρησκεία, μία νομοθεσία.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
 Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τους:
o Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσας.
o Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι,
Πράσινοι κτλ.) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν.
o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο
ιππόδρομος, απόκτησαν και πολιτική σημασία. Οι αυτοκράτορες τους
υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου "Δήμου".
o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες
υποχρεώσεις.
o Τα καθήκοντά τους: οργάνωναν τις ιπποδρομίες, βοηθούσαν στην κατασκευή
δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών.
 Τα αίτια της στάσης του "Νίκα". Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχε;
o Αίτια: γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία, καθώς
και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους, όπως του Καππαδόκη
και του Τριβωνιανού.
o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες: α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν
είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν.
o Συνέπειες: α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη
μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία
στο εσωτερικό, με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με
τους μεγάλους πολέμους.
 Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού:
o Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα
πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γι’ αυτό καταπολέμησε:
1. Τους ειδωλολάτρες. Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας.
2. Τους αιρετικούς. Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει
γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα.
o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής:
α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή για
τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών, οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν
φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο).
β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα, γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του
για τα σχέδιά του στη Δύση.
 Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσία;
o Έπρεπε να αναθεωρηθεί: α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι
νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού
που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία.
o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να
γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης.
 Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού.
o Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν:
1. Ιουστινιάνειος κώδικας: 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό
νόμους.
2. Πανδέκτης: περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών.
3. Εισηγήσεις: εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής.
4. Νεαρές (=νέοι νόμοι): οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το
534. Γράφονταν στα ελληνικά «για να τους καταλαβαίνει ο κόσμος».
 Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκηση:
o Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση: α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η
συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους
μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η
κωδικοποίηση της νομοθεσίας.
o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε
όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να
υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης.
 Τα μέτρα κατά των "δυνατών":
o Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των "δυνατών", των
μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνων.
o Οι λόγοι: α) οι "δυνατοί" αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες,
πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το
αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για
κατάληψη της εξουσίας.
o Γι’ αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις
παρανομίες των "δυνατών" και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους. Έτσι
κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους.
 Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανού.
o Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα:
1. Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη
πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές.
2. Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων: ναών, λουτρών,
φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, υδραγωγείων, δρόμων και γεφυρών.
3. Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο
της Αγίας Σοφίας.
o Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος
στο έργο του "Περί Κτισμάτων".
Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)
 Το Βυζάντιο σε κρίση:
o Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα.
o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική:
 τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση:
 κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία
 υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του
νομίσματος
 οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν
 η διοίκηση είχε παραλύσει
 στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα.
o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος:
 οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές
επιδρομές τους,
 οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν
βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης,
 στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για
τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας.
 Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειου:

o με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα
o αναδιοργάνωσε το στράτευμα
o έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των
Περσών
o επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό, έδωσε στον
πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου.
 Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίου:

o Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε
να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους.
 Στη μάχη της Νινευί (627 μ.Χ.) έδωσε το τελικό κτύπημα κατά
των Περσών, οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν.
o Κατά την απουσία του Ηράκλειου, οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους
Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη.
 Ενωμένοι, ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και
την πολιτική ηγεσία, αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να
αποκρούσουν τους εχθρούς.
 Τα Θέματα:
o Τον 7ο αι. εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της
αυτοκρατορίας, ο θεσμός των θεμάτων.
o Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε
περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς.
o Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάτα.
o Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε και
τη διοίκηση της περιοχής, όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμα.
o Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές, όπου στάθμευαν τα
στρατιωτικά σώματα.
o Τον 8ο αι., επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν
κινδύνευε από τους εχθρούς, γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτων.
o Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα, με «θεματικό στόλο».
 Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτους:

o Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη
νομοθεσία.
o Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς.
o Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίας.
o Ο αυτοκράτορας ονομάζεται «πιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺς»
και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γη.
o Ό,τι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο
το όνομα.
ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

«Αυτό το έτος (622 μ.Χ.) ο βασιλιάς Ηράκλειος, αφού γιόρτασε το Πάσχα, αμέσως τη
δεύτερη μέρα (του Πάσχα), ξεκίνησε κατά της Περσίας. Είχε πάρει, επειδή δεν είχε
οικονομικούς πόρους, τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο, πήρε και
από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και
έκοψε νομίσματα πολλά. Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να
διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο, άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο …»
«Πήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου, την οποία δεν
είχαν ζωγραφίσει χέρια … και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα)
έκανε αρχή των αγώνων»
Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη, αλλά και τα όσα

διαβάσατε, να απαντήσετε τις ερωτήσεις:
α) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους
αυτήν την περίοδο;
β) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου;
ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
 Οι Σλάβοι
o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι. στα βόρεια του Δούναβη.
o Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίου.
o Τον 7ο αι. περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων
 Οι Άβαροι
o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής
o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπη.
o Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του
Βυζαντίου.
o Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη, ενώ επί Ηρακλείου
πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη.
 Σκλαβηνίες
o Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής
Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίες
o Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού,
διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνες.
o Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους:
 σχέσεις αντιπαράθεσης, με λεηλασίες και επιθέσεις
 σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας
o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων
 Ο εξελληνισμός των Σλάβων

o Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η
βυζαντινή κυβέρνηση.
o Ακολούθησε τρία στάδια:
 στρατιωτική υποταγή
 εκχριστιανισμός
 κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση.
 Οι Βούλγαροι
o Ήταν λαός ασιατικής καταγωγής
o Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αι.
o Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα
βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του
Δούναβη.
o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης.
 Εθνογένεση Βουλγάρων
o Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που
κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τους.
o Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος:
 από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους
Βούλγαρους
 από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα.
 Σχέσεις με το Βυζάντιο:
o Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμων
o Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασία.
o Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσα
o Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό.
Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ – Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
 Η εμφάνιση του Μωάμεθ

o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος, αλλά έξυπνος και
χαρισματικός άνθρωπος.
o Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνια.
o Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών
(χριστιανούς, Ιουδαίους), καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρους.
o Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της
θρησκείας της πατρίδας του.
o Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας, διδάσκοντας
«όσα του είχε αποκαλύψει ο θεός».
 Η λιθολατρία
o Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες
(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανό.
o Στη Μέκκα, πατρίδα του Μωάμεθ, βρισκόταν το ιερό Κααβά, ένα
πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα, το οποίο
αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων: τραβούσε μεγάλο
πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο.
o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας.
 Η Εγίρα (622 μ. Χ.)

o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του, τη
Μέκκα.
o Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν, γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα
μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθων
o Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη, όπου τον
δέχτηκαν ως προφήτη, ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν
το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη).
o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ. Χ.) ονομάστηκε Εγίρα
και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας.
o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων.
 Το κήρυγμα του Μωάμεθ

o Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας: «ένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και
ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)»
o Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως
ιουδαϊσμού, χριστιανισμού και ζωροαστρισμού).
o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας, γιατί τους
υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή.
o Το κοράνι, το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού, απαιτούσε από τους
πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ).
o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και
εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο.
 Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μ.Χ.

o Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσία.
o Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους:
Συρία, Παλαιστίνη Αίγυπτο.
o Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την
Κωνσταντινούπολη.
o Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην
Ισπανία.
o Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη, αλλά
αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο.
o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους
Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους.
 Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεται:

o Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφες.
o Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους
αναμέτρηση.
o Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το
πολιτικό κέντρο του κράτους.
Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1. Η ανάπτυξη του Εμπορίου
 Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου

 Εμπορεύματα και τιμές
 Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη
 Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή
 Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι.
 Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο
2. Γράμματα, επιστήμη και τέχνες
 Κέντρα του αραβικού πολιτισμού

 Βιβλιοπωλεία – συλλογές χειρογράφων
 Μεταφραστικό έργο των Αράβων
 Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης
 Χαρακτήρας αραβικής τέχνης
3. Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο
 Μαθηματικά: καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση.

 Γεωγραφία: οργάνωσαν μακρινά ταξίδια.
 Αστρονομία: υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών.
 Χημεία: ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα.
 Ιατρική: πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και
καθιέρωσαν νέα φάρμακα.
 Γλώσσα: παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές
γλώσσες.
 Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών: χαρτί από τους Κινέζους
και πολλές καλλιέργειες.
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι:

 Ελληνισμός
 Χριστιανισμός (Ορθοδοξία)
 Θεματική οργάνωση - Κοινότητες
 ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
 Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο.
 Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή, ενώ είχε
επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό.
 Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς. Είναι η
γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση.
 Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας. Οι περισσότεροι
κάτοικοί της είναι Έλληνες. Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά
συγγράμματα. Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική
τέχνη.
 Από τον 7ο αι. επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτους:

o Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεται
Εξαιτίας:
 Των κατακτήσεων των Αράβων
 Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα Βαλκάνια.
Αποτέλεσμα:
 Χάνεται ο χαρακτήρας του «οικουμενικού» κράτους
 Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους
 Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά – Η ελληνική καθιερώνεται
ως επίσημη γλώσσα.
 Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία, τις κρατικές δραστηριότητες
και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας.
o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν: ο πατριάρχης της
Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα.
o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και
αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση, η οποία της δίνει κύρος και
δύναμη.
o Από τον 7ο αι. όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το
πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης
o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του
Βυζαντίου: το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία.
 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ – ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ
o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότες.

o Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικά.
o Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησία.
o Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητες.
o Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (π.χ. το πότισμα
των ζώων και των χωραφιών).
o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων.
Θέμα για συζήτηση:

 Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)

ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ
 Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867:

o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου, γιατί το
κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση, με σημαντικά προβλήματα και στο
εξωτερικό και στο εσωτερικό.
o Στο εξωτερικό, οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες, οι Βούλγαροι
και οι Σαρακηνοί πειρατές.
o Στο εσωτερικό, ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση, που χαρακτηρίζει
ολόκληρη την περίοδο, η Εικονομαχία.
 Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδου:

o Λέων ο Γ': πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων, ενώ στο εσωτερικό
επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η
εικονομαχία).
o Ο γιος του Λέοντα, Κωνσταντίνος Ε': μεγάλος στρατηγός (από τους
μεγαλύτερους του Βυζαντίου), κατατρόπωσε τους Βούλγαρους. Ήταν
φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του.
o Λέων Ε' ο Αρμένιος: καλός στρατηγός, κατάφερε να αντιμετωπίσει
αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας). Επανέφερε την
εικονομαχία.
Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
 Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείας:

o Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου. Το κράτος
παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
o Στο εσωτερικό:
 ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και
αλλαγές στη διοίκηση
 λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων
τάξεων
 σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό
θρόνο
 παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών
o Στο εξωτερικό:
 συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο
εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του
 η περίοδος 963-1025 ονομάζεται «βυζαντινή εποποιία» και είναι η
πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας
 παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα.
Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την
διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς.
o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα
σημάδια παρακμής.
 Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδους:

o Πρώτη περίοδος: 867-963.
 Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης. Το κράτος προχωρά με
γοργά βήματα προς την ακμή.
 Σημαντικότεροι αυτοκράτορες: ο Βασίλειος Α' και ο Ρωμανός Α'
Λεκαπηνός.
 Λόγιοι αυτοκράτορες: Λέων ΣΤ' ο σοφός και Κων/νος Ζ' ο
πορφυρογέννητος.
o Δεύτερη περίοδος: 963-1025.
 Η εποχή της ακμής. Ονομάζεται «Βυζαντινή Εποποιία».
 Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου:
Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β'
Βουλγαροκτόνος.
o Τρίτη περίοδος: 1025-1056.
 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους. Το Βυζάντιο βαδίζει
γοργά προς την παρακμή.
 Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου
Η΄, Ζωή και Θεοδώρα, οι οποίες ανεβάζουν σ’ αυτόν μια σειρά από
ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες. Έλειψε ο ικανός
αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την
κατάρρευση.
ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ
 Η εμφάνιση της Εικονομαχίας.

o Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος, εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες, σε μια
προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος, προχώρησε σε μια σειρά από
εσωτερικές μεταρρυθμίσεις.
o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την
προσκύνηση των εικόνων.
o Παράλληλα, επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία
και τα μοναστικά ιδρύματα.
o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το
κράτος για 150 χρόνια.
o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως
θρησκευτικά, αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των
λαϊκών στρωμάτων.
o Επίσης: δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό
προκάλεσε αντιδράσεις.
 Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνων:
o Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνες.
o Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες
για λατρευτικούς σκοπούς.
o Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι
πιστοί τις εικόνες.
o Τον 8ο αι. παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων:
 Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των
αγίων.
 Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε
σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου.
o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και
ειδωλολάτρες. Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα.
o Παράλληλα, υπήρξαν και άλλα προβλήματα:
 Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς.
 Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες, οι οποίες
απαλλάσσονταν από τη φορολογία.
 Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από
αξιόμαχους πολεμιστές.
 Η αρχή της κρίσης:
o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μ.Χ. ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να
απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων.
o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα
κατάργησης των εικόνων.
o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε. Ο
Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του.
o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα.
o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο
μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός.
 Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)
o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄
οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία.
o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των «Ελλαδικών» (στην κυρίως Ελλάδα),
καθώς και στην κάτω Ιταλία, μετά από ενέργειες του Πάπα.
o Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του
πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας).
o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο.
Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήρια.
o Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία
τους.
o Τελικά, η Ειρήνη η Αθηναία, ως επίτροπος του ανήλικου γιου της
Κωνσταντίνου ΣΤ΄, συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο, που
αναστήλωσε τις εικόνες.
 Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)
o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των
Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνων.
o Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδου.
o Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος, που έκανε διωγμούς και
έκλεισε πολλά μοναστήρια.
o Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα, ως επίτροπος του ανήλικου γιου της
Μιχαήλ Γ΄, συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843, που
επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε
οριστικά το ζήτημα.
o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή
της σαρακοστής, που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.
 Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίας.
o Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξία.
o Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το
υλικό, αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωπο.
o Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονία.
o Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες:
 Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση. Η λύση δόθηκε με
κρατική πρωτοβουλία.
 Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις. Η
μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το
ιεραποστολικό έργο.
 Καταδικάστηκε η τυπολατρία.
o Αρνητικές συνέπειες:
 Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους
Φράγκους ηγεμόνες για προστασία.
 Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει
δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες.
 ΕΡΓΑΣΙΑ: Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα
των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών), όπως πηγάζουν από τα κείμενα
και το μάθημα.
Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

 Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμου:
o Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας, με επικεφαλής τον Λέοντα τον
Μαθηματικό.
o Διδάσκονταν οι επιστήμες: φιλοσοφία, γεωμετρία, αστρονομία,
γραμματική.
o Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη μελέτη
των αρχαίων κειμένων.
o Μελετούνται, σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των
κλασσικών συγγραφέων.
o Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα, τις
εγκυκλοπαίδειες.
o Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι, όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο
μαθητής του Αρέθας.
o Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι.
 Η «Μυριόβιβλος» και το έργο του Φωτίου:

o Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του
Φωτίου, που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειας.
o Σ’ αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων
κειμένων.
o Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και
πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από
άλλες πηγές.
o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό, καθώς και πολλά θεολογικά,
φιλοσοφικά και ρητορικά έργα.
o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα.
 Το ακριτικό τραγούδι:
o Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των «ακριτών»
ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία, η οποία εκφράστηκε με
το ακριτικό τραγούδι.
o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών, με
κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα.
o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας, ο οποίος συγκεντρώνει
πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών.
o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της
νεοελληνικής ποίησης.
ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ
ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ
 Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίου:

o Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό
των Σλάβων.
o Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους
ιεραποστόλους, αλλά:
 Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής
πολιτικής
 Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους
 Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να
επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρεία.
o Γι’ αυτό: στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει
δασκάλους και οδηγίες.
o Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη,
τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον
Μεθόδιο.
o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η
σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα
σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα.
o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων
έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας.
o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους.
 Εκχριστιανισμός των Βουλγάρων:

o Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο
εκχριστιανισμός των Βουλγάρων.
o Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με
ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλ.
o Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της
νεοσύστατης εκκλησίας, τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την
επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για
δογματικές καινοτομίες.
o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867, που αναθεμάτισε τον
πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος
«και εκ του Υιού» (Filioque).
o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του
πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
 Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963:

o Ο Βασίλειος Α' είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά
σύνορα.
o Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών
πειρατών, διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατική.
o Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ' ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες
περιοχές.
o Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης, με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη, κατέλαβαν
και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκη.
o Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας
κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας.
 Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά:

o 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄): απελευθέρωση της Κρήτης από τους
Σαρακηνούς πειρατές.
o 963 και μετά (ως αυτοκράτορας): συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη:
 της Ταρσού της Κιλικίας
 της Αντιόχειας
 της Κύπρου
 Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή:

o Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε:
 τη Συρία
 την Παλαιστίνη
 ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα, τον πρόλαβε όμως ο
θάνατος.
 Ο Βασίλειος Β΄:
o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας.
ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
 Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών:

o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη, Συμεών, έθεσε ως στόχο
την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του
αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια.
o Κυρίευσε την Αδριανούπολη, αυτοανακηρύχθηκε «τσάρος Ρωμαίων και
Βουλγάρων» και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κων/πολης.
o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού
πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία.
o Στα χρόνια του Ρωμανού Α' Λεκαπηνού, το Βυζάντιο με τη βοήθεια των
Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον
περιορίσει στα παλιά του σύνορα.
o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο
εχθρό.
 Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά:

o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρους.
o Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν – Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσους.
o Ο Σβιατοσλάβος, ηγέτης των Ρώσων, νίκησε τους Βούλγαρους, αρνήθηκε όμως
να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτος.
o Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία, αλλά δολοφονήθηκε.
 Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή:

o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971
κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρία.
o ΕΤΣΙ:
- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος.
- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες.
- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες, οι Βοεβόδες.
- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών.
 Αγώνες του Βασιλείου Β΄:

o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον
Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο).
o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό:
του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκά.
o Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις, ασχολήθηκε συστηματικά με τις
βουλγαρικές επιδρομές.
o Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό: ο στρατηγός
Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους, που επέστρεφαν από επιδρομή,
και τους συνέτριψε. Ο Σαμουήλ, τραυματισμένος, κατάφερε να σωθεί με δυσκολία.
o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία, μέχρι την
οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της.
o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014:
- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική.
- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία.
- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον
Σαμουήλ.
- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του.
- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά.
o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση:
- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο «θέματα».
- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την
Αχρίδα.
- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της
Αγίας Σοφίας.
- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση.
o Ο Βασίλειος Β΄, μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων, ονομάστηκε από τους
σύγχρονούς του ιστορικούς «Βουλγαροκτόνος».
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι.)
 Οικονομία:
o Κατά τον 9ο και 10ο αι. η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και
ακμάζουσα οικονομία.
o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η
βιοτεχνία.
o Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι:
 Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα
 Δυρράχιο, Καστοριά και Αδριανούπολη
 Βέροια, Θήβα, Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)
o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής
εκείνης.
 Κοινωνία της υπαίθρου:

o Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)
o Ελεύθεροι γεωργοί
o Ακτήμονες
o Πάροικοι (δουλοπάροικοι)
 Οικονομία των πόλεων:

o Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)
 Βιοτεχνία
 Εμπόριο
o Οργάνωση σε συντεχνίες.
o Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)
 Η βιοτεχνία:
o Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνες:
o Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών, ο τρόπος
και ο χρόνος των αγοραπωλησιών.
o Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες:
 Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων
κλάδων της βιοτεχνίας.
 Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην
αντίστοιχη συντεχνία.
 Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το
δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό.
 Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας, τις τιμές, τους
μισθούς και τα κέρδη.
 Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχο.
o Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια.
 Νομοθεσία:
o Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο:
 την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης,
 την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων,
 την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές
συνθήκες.
o Νομοθετικές συλλογές:
 Βασίλειος Α΄: Πρόχειρος νόμος, Επαναγωγή
 Λέων Στ΄: Βασιλικά, Επαρχικό βιβλίο, Νεαρές.
[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]
 Οι «Δυνατοί»:
o Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο:
 Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες.
 Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη
της εξουσίας).
 Γενικά, απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους.
o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι:
 Φωκάδες, Σκληροί, Κομνηνοί, Παλαιολόγοι (Μ. Ασία)
 Βρυέννιοι, Καντακουζηνοί (Ευρώπη)
o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και
λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος.
 Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατών:

o Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατών.
o Περισσότερο απ’ όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο
θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών).
o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις
κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους
996).
o Επίσης, το 1002 όρισε το αλληλέγγυον:
 Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των
«ταπεινών», αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το
μερίδιό τους στους φόρους.
 Κείμενα:
«… έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν
καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς. Ονομάστηκε δε η τέτοιου
είδους είσπραξη «αλληλέγγυον». Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους
αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει
αυτό το παράλογο βάρος, ο βασιλιάς δεν υπάκουσε …»
Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)
ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
 Γενικά χαρακτηριστικά εποχής:

o Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμής.
o Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ. Ασίας μένουν απροστάτευτοι.
o Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα
γίνεται μισθοφορικό.
o Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσεις.
o Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων – Κατάκτηση Μ. Ασίας.
o Στη Δύση: μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιο.
o Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας.
o Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτος.
o Σταυροφορίες, που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης και
την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους.
 Τρεις περίοδοι:
o 1056-1081: ανίκανοι αυτοκράτορες, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν
τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα. Φωτεινή εξαίρεση ο
Ρωμανός Δ΄ Διογένης.
o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185). Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί
είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την
κατάρρευση.
o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204). Ίσως η χειρότερη δυναστεία
του Βυζαντίου. Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της
Κων/πολης.
 Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκων:

o Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο
ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους, του
Σελτζούκ.
o Δέχονται τον Ισλαμισμό, εγκαθίστανται στα εδάφη του
παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα
βυζαντινά εδάφη.
o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα
κύριοι της Μ. Ασίας.
o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη
αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του.
 Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της:

o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των
Σελτζούκων.
o Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ. Μετά από προδοσία των
αντιπάλων του, ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος
πιάστηκε αιχμάλωτος.
o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε
ελεύθερο.
o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον
τυφλώνουν.
o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες:
 Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ. Ασίας από τους
Τούρκους.
 Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην
Ανατολή.
 Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176):

o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες
κατά των Σελτζούκων Τούρκων.
o Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων, αν δεν
τον προλάβαινε ο θάνατος.
o Ο Μανουήλ Κομνηνός, παρά την γενικότερη ικανότητά του,
παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη
πανωλεθρία.
o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του
Ματζικέρτ. Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ. Ασίας.
 Επιδρομές των Νορμανδών:

o Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά), προερχόμενοι από την
σκανδιναβική χερσόνησο, δημιούργησαν τον 11ο αι. ισχυρό κράτος
στην Ιταλία, καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη.
o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι, την τελευταία βυζαντινή κτήση
της Ιταλίας.
o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν
τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους.
o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν, αλλά προκάλεσαν μεγάλες
καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο.
o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της
Θεσσαλονίκης το 1185, κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή. Την
καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος.
ΕΡΓΑΣΙΑ:
- Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους
Τούρκους; Ποια είναι η σημασία τους;
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)
ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1. Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ
(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο

αποτελέσματα. Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης, αφού δίνει λεπτομέρειες
για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού, καταλήγει με την παρακάτω
περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα, που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι
όταν έμεινε μόνος)
«... τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί, μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον
νικήσουν. Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους
αντιμετωπίσει. Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του.
Κι αφού σκότωσε πολλούς, τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος. Το άλογό του
είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη, όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να
μάχεται. Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε –τι φοβερό– στα χέρια του εχθρού
αιχμάλωτος».
Μιχαήλ Ατταλειάτης, «Ιστορία» (μετάφραση)
2. Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ
«Με τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης, δίχως
θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες· ούτε απόδωσαν
τα γεγονότα στη δική τους δύναμη, αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού, γιατί η
νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες. Έτσι λοιπόν, κι όταν
αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος
το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο, εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν
μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γι’ αυτόν (να του πουν αν
πραγματικά είναι αυτός). Όταν τέλος πληροφορήθηκε, και από άλλους μα πιο
πολύ απ’ αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές, ότι αυτός που
στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος, τον
αγκάλιασε και του είπε: «μη φοβάσαι, βασιλιά, δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα
κίνδυνο σωματικό, αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου. Γιατί
είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της
τύχης». Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του
δώσουν την ακολουθία που του πρέπει. Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα,
αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσαν».
Μιχαήλ Ατταλειάτης, «Ιστορία» (μετάφραση)

3. Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ
Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο, η

οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία, ο Ρωμανός
Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην
Κωνσταντινούπολη. Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη
Βασιλεύουσα και, αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί
ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας, αποφάσισε να διεκδικήσει με τα
όπλα το θρόνο. Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των
στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής. Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες
του Καππαδόκες, ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος, διοικητής
της Αντιόχειας. Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα
στο Μαντζικέρτ, ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια, προκειμένου να
αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την
Κωνσταντινούπολη. Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε, αλλά
κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία. Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα
Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να
συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος, Ηρακλείας
και Κολωνείας.
Όπως είχε συμφωνηθεί, ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και, εξουθενωμένος
από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί, ακολούθησε το στράτευμα
έως το Κοτυάειον. Εκεί, παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών
αρχιερέων, που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα, τυφλώθηκε στις
26 Ιουνίου 1072, πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα. Μετά την
ωμή αυτή πράξη, ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα
στον τόπο εξορίας του, τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας, όπου και πέθανε στις 4
Αυγούστου 1072. Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς, έπειτα από
άδεια του γιου της, αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη
μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής.
Μαρκούρης Γιάννης, «Ρωμανός Δ΄ Διογένης», 2002,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6007>
ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
 Πρώτος παραχώρησε εμπορικά προνόμια στους Βενετούς ο Βασίλειος Β΄ ο

Βουλγαροκτόνος, θέλοντας να ενισχύσει την ασφάλεια της Αδριατικής από
τους Σαρακηνούς πειρατές.
 Ήταν η αρχή μιας κακής πολιτικής. Οι Κομνηνοί αυτοκράτορες, για να
αντιμετωπίσουν τους Νορμανδούς, επέκτειναν την παραχώρηση
προνομίων.
 Οι Βενετοί εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός και έγιναν πανίσχυρη ναυτική
δύναμη.
 Το χρυσόβουλο του 1082 :

o Ο Αλέξιος Κομνηνός με χρυσόβουλό του έδωσε σημαντικά προνόμια
στους Βενετούς:
1. Να μην πληρώνουν φόρο για τις εμπορικές τους πράξεις στη
βυζαντινή επικράτεια.
2. Να μένουν όσο θέλουν στη βυζαντινή πρωτεύουσα.
3. Τους παραχώρησε σκάλες (αποβάθρες) και καταστήματα στο λιμάνι
της Κων/πολης.
4. Τους παραχώρησε τίτλους και χρηματικές χορηγίες.
o Οι Βενετοί έτσι ξεπέρασαν το Βυζάντιο σε ναυτική δύναμη.
 Όταν οι αυτοκράτορες επιχειρούσαν περιορισμό των προνομίων, οι Βενετοί

επαναστατούσαν και τα έπαιρναν αυξημένα.
 Συνέχεια κακής πολιτικής: για να σπάσει το μονοπώλιο των Βενετών
παραχώρησαν προνόμια και σε άλλες ιταλικές πόλεις (π.χ. Γένουα).
 Συνέπειες της παραχώρησης προνομίων:

o Το Βυζάντιο εγκατέλειψε το δικό του εμπόριο στις ιταλικές πόλεις.
o Η οικονομική του υπεροχή ανατράπηκε.
o Υποδουλώθηκε οικονομικά στις ιταλικές πόλεις, πράγμα που
οδήγησε και στην πολιτική υποδούλωση.
o Η οικονομική υποδούλωση οδηγεί τους κατοίκους της
αυτοκρατορίας στο μίσος κατά των ξένων.
ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
 Το σχίσμα των δύο εκκλησιών (1054):

o Η οριστική διακοπή σχέσεων ανάμεσα στην ανατολική και δυτική
εκκλησία γίνεται το 1054 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Θ΄
Μονομάχος και πατριάρχης ο Μιχαήλ Κηρουλάριος).
o Οι διαφορές των δύο εκκλησιών:

 Η αξίωση του πάπα περί πρωτείου
 Διαφορές σε δογματικά και λατρευτικά ζητήματα
 Σημαντικότερη δογματική διαφορά: η προσθήκη από τον πάπα
του filioque στο σύμβολο της πίστεως
 Επιπλέον: υπήρχαν έντονες πολιτικές διαφορές, κυρίως σε
θέματα άσκησης επιρροής (όπως, για παράδειγμα, ο έλεγχος
των σλαβικών εκκλησιών).
o Οι συζητήσεις ανάμεσα στον απεσταλμένο του πάπα Ουμβέρτο και

τον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο οδηγούν στην οριστική ρήξη.
 Συνέπειες του σχίσματος:

o Στη Δύση καλλιεργείται μίσος προς το Βυζάντιο και η ιδέα της
πολιτικής υποταγής του Βυζαντίου.
o Όταν οι Βυζαντινοί χρειάστηκαν τη βοήθεια της χριστιανικής δύσης
για να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους, δεν υπήρχε στη δύση διάθεση
για βοήθεια στους «σχισματικούς Έλληνες».
o Επηρεάστηκε η ιστορική έρευνα και δημιουργήθηκε μια άσχημη (και
άδικη) εικόνα για το Βυζάντιο.
ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
 Τα ταξίδια για προσκύνηση των αγίων τόπων ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα.
 Τα ταξίδια αυτά γίνονταν κάτω από δύσκολες συνθήκες, ιδίως όταν
κατέλαβαν την Παλαιστίνη οι Τούρκοι.
 Άρχισε να καλλιεργείται στη Δύση η ιδέα της ένοπλης απελευθέρωσης των
αγίων τόπων.
 Ο πάπας Ουρβανός Β΄ με λόγο του στο Κλερμόν της Γαλλίας το 1095
κήρυξε την έναρξη των Σταυροφοριών.
 Δίπλα στους θρησκευτικούς λόγους υπάρχουν και ποικίλα συμφέροντα:
o Τα οικονομικά κέρδη των ιταλικών πόλεων.
o Οι φιλοδοξίες των ιπποτών να κερδίσουν νέα εδάφη.
o Η προσπάθεια του πάπα να «επαναφέρει τους σχισματικούς Έλληνες
στον αποστολικό θρόνο (της Ρώμης)».
 Μόνο η πρώτη σταυροφορία δικαιολόγησε τους θρησκευτικούς λόγους της
πραγματοποίησής της. Είναι η μόνη που οδήγησε στην απελευθέρωση των
αγίων τόπων.
 Οι άλλες τρεις σταυροφορίες έγιναν καθαρά για πολιτικούς και
οικονομικούς λόγους.
 Ιδίως η τέταρτη σταυροφορία υπήρξε μια «εκτροπή» και οδήγησε στην
άλωση της Κωνσταντινούπολης.
ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ – Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
 Η τέταρτη Σταυροφορία:
o Αρχικός σκοπός της: να κτυπήσουν τους μουσουλμάνους της
Αιγύπτου.
o Θα ματαιωνόταν, γιατί οι Βενετοί ζητούσαν υπέρογκα ποσά να
μεταφέρουν τους σταυροφόρους.
o Η κατάσταση άλλαξε όταν εμφανίστηκε ο Αλέξιος Άγγελος, γιος του
εκθρονισμένου αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄, ζητώντας βοήθεια για να
πάρει το θρόνο του πατέρα του.
o Σε αντάλλαγμα υποσχέθηκε υπέρογκα ποσά και πλουσιοπάροχα
δώρα. Στον πάπα Ιννοκέντιο υποσχέθηκε υποταγή της
ανατολικής εκκλησίας.
o Η πρόταση του Αλέξιου βοηθούσε τα σχέδια των δυτικών για
πολιτική υποταγή του Βυζαντίου. Έτσι δέχτηκαν.
o Και μόνο η παρουσία των σταυροφόρων μπροστά στην Κων/πολη
ήταν αρκετή να εκθρονιστεί ο Αλέξιος Γ΄ και να ανέλθει στο θρόνο ο
Αλέξιος Δ΄ μαζί με τον πατέρα του.
o Η υπέρογκη φορολογία για να πληρωθούν οι σταυροφόροι, καθώς
και η πρόθεση για υποταγή της ανατολικής εκκλησίας στην παπική,
προκάλεσε λαϊκή επανάσταση και άνοδο στο θρόνο του Αλέξιου Ε΄.
o Τον Απρίλιο του 1204 οι σταυροφόροι επιτέθηκαν και κατέλαβαν την
Πόλη. Οι λεηλασίες και οι καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες.
 Συνέπειες της Άλωσης:

o Καταστράφηκε το βυζαντινό κράτος, αλλά και ο πολιτισμός.
o Ζημιώθηκε ανεπανόρθωτα ο ευρωπαϊκός πολιτισμός.
o Δημιουργείται αμοιβαία αντιπάθεια, που επηρεάζει την ιστορική
έρευνα.
o Το μόνο θετικό είναι ότι με την αντίσταση στους Φράγκους
επιταχύνεται η δημιουργία εθνικής συνείδησης του Νέου
Ελληνισμού.
ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1204-1453)

 Περίοδος της Φραγκοκρατίας (1204-1261)
 Περίοδος των Παλαιολόγων (1261-1453)
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
- Λατινικά κράτη:
 Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης
 Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης
 Φεουδαρχικά κρατίδια:
o Το δουκάτο της Αθήνας
o Το πριγκιπάτο της Αχαΐας
- Βενετικές κτήσεις:
 Οι Βενετοί κράτησαν θέσεις κλειδιά για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο:
o Δυρράχιο
o Πολλά νησιά του Αιγαίου
o Κρήτη, Εύβοια
o Επτάνησα
o Κύπρος
- Ελληνικά βασίλεια:
 Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας: ιδρύθηκε από δύο αδέλφια, τον Αλέξιο
και Δαβίδ Κομνηνό, και κράτησε μέχρι το 1461.
 Δεσποτάτο της Ηπείρου
 Αυτοκρατορία της Νίκαιας
 Από το 1259 στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο, το
δεσποτάτο του Μιστρά, που περιλάμβανε τα κάστρα της Μάνης, της
Μονεμβασιάς και του Μιστρά.
- Αυτοκράτορες Νίκαιας:
 Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης
 Ιωάννης Γ΄ Δούκας
 Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης
 Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης
- Η ανακατάληψη της Πόλης (1261)
 Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ορίστηκε κηδεμόνας του ανήλικου Ιωάννη Δ΄.
 Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρισκόταν στη Θράκη με λίγο
στρατό και πλησίασε στην Κωνσταντινούπολη.
 Επειδή έλειπε ο στόλος των Βενετών, με δική του πρωτοβουλία κατάφερε
να μπει και να καταλάβει την Πόλη.
 Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εισήλθε θριαμβευτικά στην Πόλη και στέφθηκε
αυτοκράτορας παραμερίζοντας τον Ιωάννη. Είναι ο ιδρυτής της τελευταίας
δυναστείας του Βυζαντίου.
Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ
- Γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1261-1402:

- Αγωνιώδης προσπάθεια του Βυζαντίου να κρατηθεί στη ζωή.
- Σέρβοι και Βούλγαροι αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο.
- Εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων.
- Εσωτερικό: συνεχείς εμφύλιοι πόλεμοι καταπονούν το Κράτος.
- 1402: η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας έδωσε
μεγάλη ανάσα στο Βυζάντιο.
- Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων:

 Μετά την διάσπαση και παρακμή του κράτους των Σελτζούκων δόθηκε η
ευκαιρία σε μια ομάδα Τούρκων, με ηγέτη τον Οσμάν ή Οθωμάν, να ιδρύσει ένα
ανεξάρτητο κράτος με έδρα την Προύσα.
 Το νέο κράτος διέθετε δύο πλεονεκτήματα:
 Ήταν αποκομμένο από τα άλλα τουρκικά κράτη και δεν κινδύνευε να
απορροφηθεί απ’ αυτά.
 Ήταν το μόνο που συνόρευε με το Βυζάντιο.
- Τι γνωρίζετε για το παιδομάζωμα;

 Κατά τα μέσα του 14ου αι. καθιερώθηκε ο εξισλαμισμός των χριστιανοπαίδων,
για να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατού των Οθωμανών.
 Αυτή η πρακτική ονομάστηκε παιδομάζωμα.
 Από το παιδομάζωμα συγκροτήθηκε το επίλεκτο τάγμα των γενιτσάρων (=νέος
στρατός).
- Η εμφάνιση των τούρκων στην Ευρώπη.

 Ο Ιωάννης Καντακουζηνός, που διεκδικούσε το βυζαντινό θρόνο, κάλεσε τους
Τούρκους να τον βοηθήσουν και τους έφερε στη Θράκη.
 Έτσι οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το 1354 την Καλλίπολη. Ήταν η πρώτη
παρουσία των Τούρκων στην Ευρώπη.
 Η προσπάθεια των συνασπισμένων χριστιανών της Βαλκανικής να αντιδράσουν
αποτυγχάνει.
 Οι Τούρκοι νικούν τους βαλκανικούς λαούς στις μάχες του Κοσσυφοπεδίου
(1389) και της Νικόπολης (1396).
 Τα αποτελέσματα της ήττας στο Κοσσυφοπέδιο ήταν ανάλογα της ήττας στο
Ματζικέρτ: οι Τούρκοι εδραιώνουν τη θέση τους στη Βαλκανική.
- Οι προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) για τη σωτηρία

του Βυζαντίου.
 Ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ήταν μια συμπαθητική φυσιογνωμία: διέθετε
μόρφωση, ευγενικό χαρακτήρα και κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για τη
σωτηρία του Κράτους.
 Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Δύση για να ζητήσει στρατιωτική και οικονομική
βοήθεια. Παντού τον υποδέχονταν με συμπάθεια, του έδιναν όμως μόνο κάποιες
αόριστες υποσχέσεις.
 Καθώς βρισκόταν στη Δύση πληροφορήθηκε την ήττα των Τούρκων από τους
Μογγόλους. Επέστρεψε αμέσως για να επωφεληθεί από την αναπάντεχη αυτή
συγκυρία.
- Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Άγκυρας (1402);

 Οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τιμούρ-λαν ή Ταμερλάνο εισέβαλαν στη Μ. Ασία.
 Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ προχώρησε να τον αντιμετωπίσει με μεγάλες δυνάμεις.
 Η τρομερή σε αγριότητα μάχη έγινε κοντά στην Άγκυρα το 1402 και τελείωσε με
πανωλεθρία των Τούρκων.
 Ο Βαγιαζήτ πιάστηκε αιχμάλωτος και πέθανε στην αιχμαλωσία.
 Η καταστροφή των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας έδωσε στο Βυζάντιο μισό
αιώνα ζωής.
 Ο αυτοκράτορας Μανουήλ κατάφερε να κερδίσει ένα μέρος της Μακεδονίας και
τη Θεσσαλονίκη.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1402-1453: Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
- Γενικά χαρακτηριστικά:
 Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους, το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες
περιοχές, δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση.
 Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των
γραμμάτων και των τεχνών.
 Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός, ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης.
 Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε
στον Μιστρά.
 Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση
υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών. Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της
Κωνσταντινούπολης.
 Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του
τελευταίου αυτοκράτορα, η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453,
ημέρα Τρίτη.
- Το Δεσποτάτο του Μιστρά:

 Από τον 13ο αι. στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο, το
δεσποτάτο του Μιστρά, στο οποίο δεσπότης οριζόταν ο δεύτερος γιος του
αυτοκράτορα.
 Τον 15ο αι. το δεσποτάτο έφτασε σε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση.
Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο και παράλληλα κέντρο μελέτης των αρχαίων
Ελλήνων.
 Εξέχουσα πνευματική φυσιογνωμία στο Μιστρά αναδείχθηκε ο φιλόσοφος
Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων.
- Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας;

 Το 1438-39 πραγματοποιείται αρχικά στη Φερράρα και στη συνέχεια στη
Φλωρεντία σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών.
 Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η
ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση.
 Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της
ανατολικής εκκλησίας.
 Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε. Ο μόνος που
αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός.
 Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών
και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη.
 Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα.
- Η αντιπαράθεση «ενωτικών» και «ανθενωτικών:

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

 Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο
Κωνσταντίνος ΙΑ΄, ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου.
 Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και
έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης.
 Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος:
o προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά του
o μάζεψε τρόφιμα στην Πόλη
o έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχη
o έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση.
 Ο Μωάμεθ ο Β΄:
o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων
στρατιωτών.
o κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα
τελειότερα της εποχής)
o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό
φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της.
 Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία. 300

χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες
υπερασπιστές της Πόλης.
 Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του
παραδώσει την Πόλη.
 Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του
Λεωνίδα: «Μολών λαβέ».
 Στις 29 Μαΐου 1453, ημέρα Τρίτη, κατά τις πρωινές ώρες, οι
Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη,
την Κερκόπορτα. «Ἡ Πόλις ἑάλω», η Πόλη έπεσε.
 Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά
των εχθρών.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Α. Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι.)

 Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330
μ.Χ.).
 Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους.
 Μ. Θεοδόσιος. Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395
μ.Χ.).
 Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον
Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό.
B. ΟΙ «ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ» ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι.)

 Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού
ρωμαϊκού κράτους (476 μ.Χ.).
Γ. Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι.)

 Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή.
 Η κωδικοποίηση των νόμων. Ιουστινιάνειο δίκαιο.
 Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας. Διοικητικές μεταρρυθμίσεις.
 Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης. Τα ψηφιδωτά. Η Αγία Σοφία.
Δ. Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι.)

 Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων.
 Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων.
 Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός
προσανατολισμός της αυτοκρατορίας.
Ε. ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος

αι.)
 Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μ.Χ.). Οι αγώνες
κατά των Βουλγάρων.
 Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων. Η νομοθεσία.
 Η εικονομαχία: μια θρησκευτική κρίση.
 Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων. Κύριλλος και Μεθόδιος.
 Φώτιος: ένας λόγιος πατριάρχης.
ΣΤ. Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9ος–10ος αι.)

 Προμηνύματα αναγέννησης. Στροφή στην αρχαία κληρονομιά.
 Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου: "Βυζαντινή Εποποιία"
(963-1025).
 Νικηφόρος Φωκάς: ο Αραβομάχος. Κατάληψη της Κρήτης (961 μ.Χ.).
 Βασίλειος Β': ο Βουλγαροκτόνος. Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018
μ.Χ.).
 Εσωτερική πολιτική. Οι αγώνες κατά των Δυνατών.
 Νομοθεσία: Επαναγωγή, Βασιλικά, Επαρχικό βιβλίο.
 Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη. Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου της
Μαγναύρας. Μιχαήλ Ψελλός.
 Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μ.Χ.).
 Πρώτα σημάδια παρακμής. Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι).
Ζ. Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

 Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων: απειλή για το Βυζάντιο.
 Ρωμανός Δ' Διογένης: μια συμπαθής προσωπικότητα. - Ήττα στο Μάτζικερτ
(1071 μ.Χ.) και απώλεια της Μ. Ασίας.
 Δυναστεία των Κομνηνών: μια πρόσκαιρη αναλαμπή.
 Οι Σταυροφορίες. Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους
Σταυροφόρους (1204 μ.Χ.).
Η. Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

(1204-1261)
 Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια "Αυτοκράτωρ Ρωμαίων".
 Ο Μιχαήλ Άγγελος – Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της Ηπείρου.
 Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της
Κωνσταντινούπολης.
 Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης: ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις
βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας.
 Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας: ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο.
Θ. ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ

 Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μ.Χ.).
 Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται.
 Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο. Το κίνημα των Ζηλωτών.
 Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων.
 Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου.
 Μάχη της Άγκυρας (1402): ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους –
Παράταση ζωής για το Βυζάντιο.
 Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης. Ενωτικοί και ανθενωτικοί. Η
σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438).
 Η περίοδος της παρακμής, εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες.
Γεώργιος Πλήθων: ένας ελληνιστής λόγιος.
 Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29
Μαΐου 1453).
[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
 Το κράτος των Φράγκων.

o Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των
Φράγκων.
o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της
Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλία.
o Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι: αυλάρχες της βασιλικής
αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ,
που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ.
o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων.
Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος).
 Η δημιουργία του παπικού κράτους.

o Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον
πάπα.
o Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθεια.
o Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση, νίκησε τους Λογγοβάρδους και
παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας, της Πεντάπολης
(στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης.
o Έτσι στα μέσα του 8ου αι. δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας
έγινε, εκτός από θρησκευτικός ηγέτης, και αρχηγός κράτους.
 Σχέσεις Καρλομάγνου – Βυζαντίου.

o Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το
κράτος του.
o Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του
παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση, η «Καρολίγγεια αναγέννηση».
o Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να
γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα
Ρωμαίων.
o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε
το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους.
o Η άνοδος μιας γυναίκας – της Ειρήνης της Αθηναίας – στο βυζαντινό
θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος.
o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος,
με την υποστήριξη του πάπα, στέφθηκε το 800 μ.Χ. αυτοκράτορας
του Ρωμαϊκού κράτους.
o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν
αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος.
o Γι’ αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό: ζήτησε
σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολή.
o Η Ειρήνη – πολιτικά αφελής – δέχτηκε την πρόταση, αλλά το 802
εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν.
ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ
 Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη. Θεωρείται
εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται
με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες.
 Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί

χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς. Ο
Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ «εφανερώθη και
εδιδάχθη» από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο.
 Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος «προσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ

θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε
καὶ σύμψυχα κατέκαυσεν» (Θεοφ. 354.13-71) [Ο Καλλίνικος
κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και, αφού
κατασκεύασε το υγρό πυρ, έβαλε φωτιά στα πλοία των
Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους]. Το
γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της
Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μ.Χ.).
 Ενδεχομένως, το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του

υγρού πυρός, αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του
μίγματος (βλ. τα σχέδια).
 Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717), ο

αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των
αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της
Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ. το
κείμενο 1 του βιβλίου, σ. 182).
 Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός

οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του, έτσι ώστε να
αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής
περιόδου. Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι.)
ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ.
 Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι, νίτρο
και πίσσα ή νέφτι. Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και
σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ. τα
σχέδια).
ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ
ΘΕΜΑ: Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄.
ΚΕΙΜΕΝΑ
Θεοφάνη Χρονογραφία, 404.3-9 (μετάφραση)
«Κατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την
κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων. Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος, ο πάπας
της Ρώμης, δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον
Λέοντα επιστολή δογματική, στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να
ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα
δόγματα της εκκλησίας, που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρες».
«Στις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού]
χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου
εκείνου Γερμανού, που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας
για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε
ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Ο Γρηγόριος όμως, ο ιερός επίσκοπος
Ρώμης, όπως είπα και προηγουμένως, αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα
της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί. Μάλιστα,
απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα.
«Ο βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της
Ρώμης και Ιταλίας. Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους,
ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη, τον στρατηγό των Κιβυραιωτών. Ντροπιάστηκε
όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα. Τότε ο
θεομάχος ... επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της
Καλαβρίας. Επίσης, τα λεγόμενα «πατριμόνια» των αγίων και κορυφαίων
αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού
που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο
δημόσιο ταμείο».
Έτος Περιγραφή του γεγονότος

ΙΣΤΟΡΙΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΙΣΤΟΡΙΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ … ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

 Κ. Κυριαζή, Κωνσταντίνος ο Μέγας (μυθιστορηματική βιογραφία), εκδόσεις

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ

 Ο καθένας σας πρέπει να επιλέξει ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό κείμενο, να

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

 479-431 π.Χ.: Η πεντηκονταετία από τη λήξη των Περσικών Πολέμων

 431-404 π.Χ.: Ο Πελοποννησιακός πόλεμος.

o Τα αίτια του πολέμου:

o Οι φάσεις του πολέμου:

o Ο Πελοποννησιακός πόλεμος τελειώνει με νίκη της Σπαρτιατικής συμμαχίας, η

 404-323 π.Χ.: Από το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου ως το θάνατο

Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (323-30 π.Χ.):

 Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ

o Στην κυρίως Ελλάδα ξεσπά αντιμακεδονικός αγώνας, με επικεφαλής την

 ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

 Το 2ο αι. π.Χ. λόγω των μεγάλων κατακτήσεων το ρωμαϊκό κράτος

 Τρία ήταν τα κυριότερα ζευγάρια στρατηγών που ήρθαν σε αντιπαράθεση:

 Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα, ενός στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες,

 Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax

 Το κοινό πολιτικό, γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής

 Τον 3ο αι. μ.Χ. η Ρώμη, έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και

 Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς

 Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον

 Τελικά, ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

 Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούπολης:

 Ο Μ. Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμός:

 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ.

Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

 Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος:

 Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτος:

 Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ – ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

 Τι ήταν οι αιρέσεις; Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση;

 Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων. Πώς τις αντιμετώπισε το

 Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας:

 Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό;

 Οι αιρέσεις του 5ου αι.:

 Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας:

 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

 Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

Αγώνας κατά Κωδικοποίηση

Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

 Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανό:

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

 Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειου:

 Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίου:

 Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτους:

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη, αλλά και τα όσα

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

 Ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ – Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

 Η εμφάνιση του Μωάμεθ

 Η Εγίρα (622 μ. Χ.)

 Το κήρυγμα του Μωάμεθ

 Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μ.Χ.

 Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεται: