It Osnove Aibih A4

Asocijacija informatičara u Bosni i Hercegovini
Асоцијација информатичара у Босни и Херцеговини
ECDL Modul – Osnove računara

Microsoft Windows 7
Septembar/Rujan, 2015.
Windows 7
Ovaj materijal za obuku je usaglašen sa ECDL standardom i odobren od strane

Asocijacije informatičara u BiH.
2
ECDL modul – OSNOVE RAČUNARA
1. HARDVER
1.1 KONCEPT RAČUNARSKOG SISTEMA
Poznavanje i shvatanje osnovnih principa informacionih sistema jeste preduslov uspješnog korištenja
računara u svakodnevnom životu.
U ECDL modulu 1 obuhvaćeni su upravo ovi osnovni koncepti, terminologija i sve ono što omogućava
i osigurava dobar početak, a što u krajnjem, naravno, kroz ostale module olakšava usvajanje IT znanja.
Informaciono komunikacione tehnologije (IKT) obuhvataju sve forme elektronske tehnologije koje
omogućavaju sakupljanje, obradu, memorisanje i prenos podataka.
Podatak je bilo koja neobrađena informacija u formatu pogodnom za buduće procesiranje od strane
ljudi ili mašina.
Računarski sistem, se sastoji od dvije komponente:
 hardwareError! Bookmark not defined. (hardver)
 softwareError! Bookmark not defined. (softver )
1.1.1 Termin HARDVER

Računar je napravljen i sastavljen od fizičkih komponenti, kao što su monitor, tastatura i hard disk. To
su fizičke komponente koje predstavljaju hardver računara.
Spoj hardvera i softvera čini računarski sistem. Bitno je napomenuti da je svaka od ove dvije
komponente jednako važna, jer bez jedne od njih računar nije kompletan. Sam hardver bez softvera, je, u
principu samo gomila čipova, kablova i ostalog materijala koji ne može raditi. S druge strane, sam
softver bez hardvera, ne omogućava ništa, jer se taj softver mora negdje instalirati da bi funkcionisao.
Zbog toga još, jednom treba napomenuti da tek puna kombinacija hardvera i softvera čini računarski
sistem.
1.1.2 Tipovi personalnih računara (PC)

PC je skraćenica od Personal Computer. Ovo je danas ubjedljivo najšire korišteni komjuter,
namijenjen je za ličnu upotrebu. U zavisnosti od vrste, namjene računara, nekih dodatnih faktora kao što
je prenosivost, razlikujemo tri osnovna tipa personalnih računara .
 Deskotop
 Notebook
 Tablet PC
1.1.2.1 Desktop Computer

Desktop računar je standardni PC računar,
koji hardverske komponente kao što su procesor,
monitor i tastatura ima u vidu odvojenih cjelina.
U ovom će se modulu, bez obzira da li se
govori o hardveru, ili softveru, podrazumijevati
da se radi o ovoj vrsti personalnog računara.
1.1.2.2 NotebookError! Bookmark not defined.

računar (laptopError! Bookmark not defined.) Slika 1. PC računar
Laptop (NoteBook) računar je mali personalni kompjuter namjenjem za mobilnu upotrebu. Laptop
objedinjuje sve standardne dijelove Desktop računara (monitor, kućište, tastaturu i pokazivački uređaj) u
jednu prenosivu cjelinu. Obično se napaja preko baterija u trajanju od nekoliko sati, a same baterije se
pune preko standardnog strujnog adaptera.
3
Windows 7
1.1.2.3 Tablet PC
Tablet PC je laptop opremljen sa ekranom osjetljivim na dodir
(touchscreen), koji dozvoljava korištenje računara uz pomoć stylusa
(digitalne olovke) ili jednostavno dodirom prsta, umjesto miša i
tastature.
Obično se koristi u situacijama u kojima je korištenje standardnog
laptopa nepraktično, a u večini slučajeva korisnici mogu rotirati ekran
tableta i koristiti ga kao teku za pisanje.
1.1.3 Ručni prenosivi uređaji

Ručni prenosivi uređaji su računari džepne veličine, koji obično
imaju ekran sa ekranom osjetljivim na dodir i (ili) minijaturnu
tastaturu. Koriste se u situacijama i lokacijama gdje je potrebna
računarska podrška, a samo nošenje i korištenje standarnog računara je nepraktično ili nemoguće.
1.1.3.1 PDA
PDA (Personal Digital Assistent) je ručni računar koji ima
obično ima slijedeće karakteristike : touchscreen, memorijske
kartice za pohranu podataka i barem jedan od slijedećih opcija za
konekciju : Irda, Wifi ili Bluetooth.
Najčešće ovakvi uređaji imaju tkz. virtuelne tastature (tastatura
na ekranu uređaja) i koriste se u poslovnim aplikacijama, pristup
Web, mailu i zdravstvu.
1.1.3.2 Mobilni telefoni

Mobilni telefoni danas imaju sve više karakterstika uobičajenog
računara kao što su procesor, memorija, različite vrste konekcija i
prenos podataka.
1.1.3.3 Smartphone (pametni telefoni)

Pametni telefoni (smartphone) su napredniji mobilni telefoni,
koji pored standardnih funkcija telefona imaju svoj vlastiti
operativni sistem kao npr. Symbian ili Windows Mobile, ekran
visoke rezolucije, tastaturu, mogučnost instaliranja aplikacija,
pristup Internet-u, i sl.
1.1.3.4 Multimedijalni playri

Pored navedenih uređaja danas se na tržištu može naći i dosta
multimedijalnih player-a, kao npr. MP3 plajeri koji imaju
mogućnost pohrane veće količine multimedijalnog sadržaja
(muzike u MP3 formatu) i njihovo audio (i video) reprodukovanje
putem slušalica i manjeg ekrana. Pojedini multimedijalni player-i,
kao veoma poznati iPOD (proizvod američke firme Apple) imaju
mogućnost i konekcije na Internet radi online kupovine pjesama.
1.1.4 Osnovni dijelovi računara

Svi dijelovi računara se mogu svrstati u jednu od tri hardverske grupe i to onim redosljedom po kojem
visoka performansa jedne hardverske komponenete direktno utiče na ukupnu performansu cijelog
računara:
 Procesor
 Memorije
 Ulazno-izlazni uređaji
4
Pored tri navedene grupe postoje i hardverske komponente koje služe za povezivanje prethodno
pobrojanog hardvera (npr. matična ploča, adapteri), kao i različiti kablovi (strujni kablovi, kablovi za
prenos podataka).
1.1.5 Portovi na računaru

Za prenos podataka, ali i za komunikaciju sa UI uređajima, na računarima se može naći veći broj
portova. Oni se međusobno razlikuju prvenstveno po brzini prenosa podataka, jednostavnosti korištenja
(USB), a i sam oblik je različit tako se da npr. greškom neki uređaj sa USB konekcijom ne može uključiti
u recimo serijski port.
1.1.5.1 USB
Danas najstandarniji i najčešće korišten port je svakako USB (Universal
Serial Bus) port koji nudi mogučnost «Plug and play» priključenja uređaja (bez
instalacije), kao i korištenje većine uređaja bez instalacije drajvera. USB port
obezbjeđuje za manje uređaje i napajanje strujom tako da oni mogu raditi bez
strujnog kabla. Zbog svoje velike upotrebe danas se na kučištu računara nalazi
više USB portova, od kojih su nekoliko (radi lakše dostupnosti) postavljeni na prednju stranu računara.
1.1.5.2 Paralelni i serijski portovi

Ranije za povezivanje računara se perifernim uređajima su se mnogo više koristili serijski port (miš,
modem) i paralelni port (štampač,skener). Osnovna razlika između ova dva porta je u načinu prenosa
podataka i obično se obadvije vrste navedenih portova nalaze na zadnjoj strani kučišta računara.
Slika 6. Serijski i paralelni port
1.1.5.3 Mrežni port

Mrežni port na računaru se isključivo koristi za povezivanje računara u mrežu putem
kabla i u ovaj port se ubacuje UTP (mrežni) kabl. Port izgledom podsjeća na telefonski
port, ali je nešto većih dimenzija.
1.1.5.4 FireWire
FireWire port na računatu se koristi za audio i video produkciju i omogučava
prenos veče količine podataka u jedinici vremena.
1.2 PROCESOR I PERFOMANSA RAČUNARA

Procesor je hardverski dio koji najdirektinije utiče na perfomansu računara, što znači da dobar i brz
računar prije svega ima dobar procesor.
Na brzinu računara najviše utiče brzina procesora, ali da bitno utiče I veličina radne memorije
računara, veličina cash memorije računara, veliniča memorije grafičke kartice I sam tip grafičke kartice i
to zato što grafička kartica u radu sa grafičkim objektima treba cjelokupan sadržaj imati u svojoj memoriji
da bi osvježavanje monitora bilo brže, a samim tim I cijeli računar dobija bolje perfomanse
1.2.1 Osnovne perfomanse

Pored procesora, na perfomansu računara svakako utiče i hardver iz ostalih hardverskih grupa, gdje se
na prvom mjestu misli na memorije (veličina RAM memorije, brzina HDD i sl.), a zatim i na hardver iz
grupe ulazno-izlaznih uređaja. Takođe za pojedine računare, sa specifičnom namjenom (npr. grafička
obrada, kompjuterske igre i sl.) pojedini hardver kao što je grafička kartica (adapter) ima značajan uticaj
na cjelokupnu perfomansu sistema.
5
Windows 7
Pored čisto hardverskih faktora, u računicu treba uključiti i sofver, tj. istovremeno pokretanje i
korištenje više aplikacija će značajno uticati na opadanje perfomansi i sporiji rad računara.
1.2.2 Brzina procesora

Procesor je mozak računara, i sve što se dešava unutar računara dešava se pod direktnim ili
indirektnim uticajem procesora. Kao što je već napomenuto procesor najviše utiče na perfomansu cijelog
računara, ili jednostavnije rečeno, dobar i brz računar mora imati dobar procesor.
Da bi se mogao ocjenjivati i posmatrati jedan procesor treba prvo utvrditi kriterije takvog ocjenjivanja.
Svakako da je najvažnija brzina procesora, ili broj operacija koje procesor može obaviti u jedinici
vremena. Brzina zavisi od brzine sata procesora. Danas je brzina procesora reda jedinice GHz (giga herc).
To znači da računar koji radi na 2,6 GHz ima ukupno
2,6 GHz=2,6 * 109 Hz=2600 * 106 1/sek=2,6 milijardi operacija (otkucaja) u sekundi.
Ovaj podatak možda izgleda zastrašujuće velik, ali treba istaći da većina operacija koje procesor obavi
imaju rezultat koji nije vidljiv čovjeku. Jer, procesor zaista radi sve, od osvježavanja svake tačke na
ekranu do nagledanja cijelog računarskog sistema.
Pažnju valja obratiti i na sam model procesora, tj. proizvođača.
Već dugo vremena primat na polju proizvodnje procesora za PC računare drži američki gigant Intel
Corporation, firma koja je proizvela veliki broj različitih modela procesora. Prvi modeli procesora ove
firme su se nalazili u prvim PC računarima, koji su polagano, krajem 80-tih počeli ulaziti u stanove, kuće
i urede širom svijeta.To su bili modeli procesora 80286, 80386, 80486 iz poznate serije Intela x86.
Naravno, ovi procesori su bili poznatiji bez ove dvije prve cifre, pa ste tako mogli čuti da neko ima novu
386-icu i sl.
Intel 1993. godine počinje sa novom serijom procesora, nazvanom Pentium. Procesor Pentium I, prvi
predstavnik ove serije, radio je na brzinama od 60 MHz do 233 MHz.
Drugi predstavnik, Pentuium II, brzinu rada je povećao do granice od 450 MHz. Pentium III, koji
izlazi početkom 1999. godine, radi na frekvencijama do 1 GHz. Konačno, zadnji predstavnik ove serije,
Pentium IV, koji se pojavio početkom 2001. godine, radi na frekvencijama većim od 1,3 GHz. Konačno
danas su aktuelne serije Intel procesora od low-end (jeftinih) Core i3, preko procesora srednje kategorije
Core i5 do generacije naprednih Intel Core i7 procesora.
Firma AMD sa svojim procesorima je konkurent Intelu, koja sa svojim modelima procesora i dosta
nižim cijenama nastoji ugroziti status Intela kao jedinog giganta na polju izrade PC procesora. Procesori
ARM zbog svoje niske potrošnje energije danas se široko koriste u tablet uređajima i mobitelima.
1.3 MEMORIJA RAČUNARA

Veličina memorije, preciznije rečeno kapacitet, direktno utiče na brzinu računara, kao i količinu
podataka koje se mogu memorisati u računaru. Memorija se dijeli na:
 internu (primarnu)
 eksternu (sekundarnu).
6
1.3.1 Jedinice za memoriju

BIT (BInary digiT) - predstavlja osnovnu (najmanju) količinu podataka, u kojoj se može smjestiti
jedna od dvije cifre (0 ili 1) koje se koriste u binarnom predstavljanu brojeva. Predstavlja jedinični
digitalni podatak, najmanju količinu informacije sa kojom je računar u stanju raditi. U logičkom smislu
bit se predstavlja jedinicom ili nulom dok u električkom smislu bit predstavlja postojanje ili nepostojanje
određene vrijednosti napona. Postojanje binarene (0 ili 1) matematike razlog je što klasične mjerne
jedinice nisu primjenjive u računarskoj tehnici.
Prema ASCII kodu skup od 8b (osam bit-a) predstavlja jedan znak. Prema međunarodnim standardima
ta je kombinacija nazvana BAJT (BYTE).
Prema tome. 8 b (bit-a) = 1 B (Bajt)
Veće jedinice za mjerenje količine informacije od navedenih su:
1 kB (kilo Bajt) = 1 024 B ≈ 103 B
1 MB (Mega Bajt) = 1 024 kB = 1 048 576 B ≈ 106 B
1 GB (Giga Bajt) = 1 024 MB = 1 048 576 kB = 1 073 741 824 B ≈ 109 B
1TB (Tera Bajt)=1024 GB=1 048 576 MB = 1 073 741 824 kB = 1 099 511 627 776 B≈1012 B
Ako kažemo da neki memorijski medij ima KAPACITET od 64 MB, jednostavno rečeno to znači da je
u njega moguće spremiti 67 108 864 B, odnosno znakova, u veličini od 8b (osam bit-a) svaki.
1.3.2 Interna (primarna) memorija

Interna memorija se naziva zato, što je to memorija koja je bliža procesoru, tj. memorija u koju se
kopiraju podaci i aplikacije iz eksterne memorije (HDD), u trenutku kada ti podaci postanu neophodni
procesoru. Interna memorija se odlikuje velikom brzinom rada i relativno malim kapacitetom. U internu
memoriju spada:
 RAM
 ROM
 Cache
1.3.2.1 RAM (Random Access Memory- memorija sa slučajnim pristupom)

RAM memorija je radna memorija računara, u kojoj se nalazi aktuelna aplikacija i njeni podaci. Ova
aplikacija i njezini podaci se kopiraju iz eksternih memorija. Procesor komunicira sa ovom memorijom, u
nju piše i iz nje čita. Ona čuva informaciju samo dok je računar uključljen, jer RAM gubi svoj sadržaj sa
prestankom napajanja. Upravo zbog toga je neophodna stalna komunikacija sa eksternom memorijom
(HDD) koja permanentno čuva informaciju.
Ovaj princip rada može se objasniti na jednom primjeru:
Ukoliko se pokrene aplikacija za obradu teksta, MS Word, i nakon određenog vremena otkuca jedna
stranica teksta, ti podaci (stranica teksta) se nalazi u RAM memoriji. Ukoliko u tom trenutku nestane
električne energije, kao što je poznato sadržaj RAM-a se briše i gubi se sve što je otkucano. Mada u MS
Wordu postoje opcije koje ovo trebaju spriječiti, u principu, ako se želi trajno spasiti neki dokument, onda
se mora iz RAM memorije prepisati, sačuvati, na hard disk (naredba Save). Tek tad je dokument siguran,
tako da se bez problema može poslije otvoriti i nastaviti rad na njemu.
Veličina RAM memorije se izražava u MB i, u zavisnosti od namjenje računara, dosta varira. Da bi
npr. operativni sistem Windows Vista efikasno radio potrebno je najmanje 512 MB RAM-a. Danas noviji
računari imaju 3 GB RAM-a, pa i više.
RAM memorije rade brzinom reda jedne nanosekunde (10-9 sec), a mogu se naći različite vrste RAM
memorije kao što su:
 DRAM
 DDR2
 Laptop DDR2
7
Windows 7
1.3.2.2 ROM (Read Only Memory – memorija samo za

čitanje)
ROM je relativno mala memorija, koja permanetno
čuva podatke koji su upisani u nju. Kao što joj i samo
ime pokazuje ova memorija, se može samo čitati tako, da
korisnik ne može ni na kakav način mijenjati ili brisati
sadržaj ove memorije. U ovoj memoriji su podaci i
komande koji omogućavaju, između ostalog, i podizanje
računarskog sistema, kao i bezbjedno isključivanje
računara.
Slika 11. RAM memorija
1.3.2.3 Cache memorija
Cache memorija se još naziva i procesorska memorija. To je memorija malog kapaciteta (obično 128
kb), ali je veoma brza. U njoj se nalaze zadnje korišteni podaci, kao i podaci koji se relativno često
koriste. Pošto se ti podaci kopiraju iz RAM-a u cache memoriju, procesor im direktno pristupa, čime se
dobiva na brzini.
1.3.3 Eksterna (sekundarna) memorija

Eksterna memorija, koju čine različiti uređaji za storiranje (čuvanje) podataka, ima znatno veći
kapacitet, ali brzina rada eksterne memorije je za više redova jedinice manja od brzine rada interne
memorije.
Eksterne (sekundarne) memorije su različite vrste vanjskih memorija za storiranje (pohranjivanje)
podataka, koji se međusobno razlikuju ne samo po kapacitetu i brzini rada sa podacima, nego i po
tehnologijama koje omogućavaju pohranu podataka.
Opća karakteristika ovih memorija je puno manja brzina rada sa podacima. U odnosu na internu
memoriju ove memorije imaju znatno veći kapacitet.
Radi lakše identifikacije i rada sa različitim uređajima, u računaru
se koristi identifikacija vanjske memorije pomoću slova i dvotačke,
tako da obično Floppy disk ima oznaku A:, Hard disk oznaku C:, a
CD ili DVD se označavaju preko slova D:. Ovo ne mora biti pravilo,
jer na računaru može biti više fizičkih hard diskova, ili jedan hard
disk može biti podijeljen na više particija, tako da se sve onda
pomjera za jedno (ili više) slova.
1.3.3.1 HDD (Hard Disk Drive - uređaj tvrdog diska)

HDD je sekundarna memorija koja se danas nalazi gotovo u
svakom računaru, i ona predstavlja glavni medij za čuvanje podataka
unutar PC računara.
HDD radi na principu magnetnog zapisa, a sastoji se od jedne ili Slika 12. Hard Disk Drive
više ploča (diskova) koji se nalaze na istoj osi oko koje rotiraju
brzinom od (maksimalno) 10000 okretaja u minuti. Između ovih
ploča nalaze se glave za čitanje i pisanje podataka koje se kreću radijalno u odnosu na diskove. Pisanje i
čitanje podataka počinje kada se odgovarajuća glava pozicionira na pravo mjesto, tako da je vrijeme
pristupa podacima puno veće u odnosu na vrijeme kod internih memorija.
HDD je izrazito mehanička komponenta unutar računarskog sistema, tako da je sklona kvarovima.
Znači, postoji mogućnost da zbog fizičkog ili drugog oštećenja diska izgube podaci koji su bili zapisani
na disku. Proces pravljenja rezevne kopije važnih podataka na neku drugu eksternu memoriju se naziva
Back-up. O ovom procesu bit će više riječi u nastavku.
Operativni sistem, sve aplikacije, kao i podaci koji su na računaru smješteni su negdje na HDD-u, i
prilikom uključivanja računara počinje njihovo čitanje i kopiranje u RAM.
8
Pored standardnog (internog) HDD koji se nalazi u kučištu našeg računara, na tržištu su dostupni i
eksterni (prenosivi) HDDkoji se na računar priključuju putem USB kabla i veoma su praktični za prenos
veće količine podataka.
Vodeće firme na tržištu HDD-ova danas su: Western Digital, IBM, Seagate, Maxtor i Quantum.
1.3.3.2 ZIP DISK

Zip disk radi na potpuno isti način kao i disketa, ali ima znatno
veći kapaciteta od diskete. Kapacitet ZIP diskete iznosi od 100, 250
i 750 MB.
Ovaj medij izgleda kao nešto deblja disketa, i koristi se za
prijenos i čuvanje veće količine podataka između dva računara.
ZIP je odlično rješenje za prenos i čuvanje podataka, prilično je
pouzdan. Na žalost, nikada nije postao standard (najvjerovatnije
zbog cijene), tako da prilikom prijenosa podataka nije baš sigurno
da će se ZIP drive naći na odredišnom računaru.
Postoje dvije vrste ZIP drive-ova:
Slika 14. Eksterni ZIP drive sa
 interni, koji se ugrađuje u kućište računara diskom
 externi, koji se preko paralelnog ili USB porta
priključuje na PC računar, a moguće ga je prenositi i priključivati na željeni PC.
U posljednje vrijeme, razvojem drugih vrsta eksternih memorija, prvenstveno USB Flash memorija,
ZIP se sve rjeđe koristi.
1.3.3.3 CD - Compact Disc

Prvi CD uređaji su bili korišteni za slušanje muzike. Odavno
su postali i standard za korištenje na PC računarima. CD uređaji
na PC računarima se koriste najviše za instaliranje različitog
softvera na računar, jer su današnje aplikacije prevelike za
diskete.
Kapacitet CD-a je 650 MB ili 700 MB. Princip rada je optički,
za razliku od naprijed spomenutih memorija koje rade na principu
magnetnog zapisa.
Prvi CD uređaji su čitali podatke brzinom kojom čitaju muziku
i osnovna brzina je iznosila 150 KB u sekundi. Da bi se dobilo na Slika 15. CD/RW uređaj
brzini, odnosno da bi se podaci brže čitali, osnovna brzina
rotiranja diska je povećana više puta. Tako se može na nekom
CD-ROM-u vidjeti oznaka 36X, što znači da ovi diskovi čitaju podatke sa 36 puta većom brzinom od
osnovne brzine. Ovim se znatno poboljšavaju performanse CD ROM-ova. Zadnji modeli CD ROM-ova
koji se nalaze na tržištu na sebi imaju oznaku 52X.
Kao što se vidi, iza riječi CD dodaje se riječ ROM, što upućuje na zaključak da sa standardnim CD-
ROM uređajem ne postoji mogućnost pisanja, već samo čitanja. Postoji uređaj koji omogućava i pisanje
po CD-u, a naziva se CD pisač (CD-WRITER).
CD disk može biti CD-R (Compact Disk Recordable) preko kojih podaci mogu biti pisani samo
jedanput, ili CD-RWCompact Disk ReWriteable) na kojeg se podaci mogu više puta snimati, brisati i
mijenjati, tako da se CD disk doima kao i HDD.
1.3.3.4 DVD (Digital Versatile Disc ili Digital Video Disc)

DVD je veoma sličan CD-u, jer on, u stvari, predstavlja dalji razvoj CD tehnologija. Novi računari
imaju obično ugrađen DVD uređaj, tako da je DVD veoma brzo zamijenio CD. DVD ima mnogo veći
kapacitet (od 4,7 GB pa do nevjerovatnih 17 GB). Zbog ove činjenice na njega se može smjestiti puno
više različitih multimedijalnih sadržaja u odnosu na CD.
9
Windows 7
Uređaj koji samo čita podatke sa DVD zovu se DVD-ROM, a uređaj koji može i da snima na disk zove
se DVD pisač (DVD WRITER). DVD pisači su cijenom postali dostupni i najširem krugu kupaca.
Kapacitet DVD je dovoljan za memorisanje igranih filmova. Kvalitet slike je puno bolji u odnosu na
VHS kvalitet (video rekorder), a kvalitet zvuka je na nivou CD kvaliteta. DVD ROM normalno čita i CD-
ove, tako da CD-ROM u tom slučaju nije potreban.
1.3.3.5 Flash Drive– Memory stick

Flash memorije danas predstavljaju izuzetno popularan medij za
pohranu podataka i prenos podataka. Njene dobre karakteristike su
prenosivost, kratko vrijeme učitavanja i upisivanja, velik kapacitet,
niske cijene, te jednostavnost korištenja.
Flash memorije se na računar priključuju putem USB porta koji
omogučava veliku brzinu prenosa podataka.
Slika 16. Flash drive- Memory stick
1.4 ULAZNI I IZLAZNI UREĐAJI
Ulazni i izlazni uređaji (U/I) se nazivaju još i periferni uređaji i oni omogućuju komunikaciju korisnika
sa računarom. Znači, čovjek putem ulaznog uređaja (npr.tastature) daje komandu računaru, računar
obavlja procesiranje i rezultat prikazuje na izlaznom uređaju (npr. monitoru).
1.4.1 Ulazni uređaji

Ulazni uređaji imaju zadatak da u računarski sistem unesu komandu korisnika kao ulazni podatak za
procesiranje podataka, ili neke podatke koji su potrebni računaru. Bez obzira da li je ta komanda otkucana
sa tastature, ili je komanda klik miša na određenu poziciju na ekranu, ona je naredba računaru šta treba
uraditi. Ulazni uređaji su:
 tastatura
 miš
 skener
 mikrofon
 digitalna kamera
 web kamera
 joystick, itd.
1.4.1.1 Tastatura
Tastatura je najstandardniji ulazni uređaj, i standardna je komponenta svakog računara. Koristi se na
isti način kao i pisaća mašina. Osnovne grupe tastera na tastaturi su: slova i brojevi, numerički dio
tastature, funkcijski tasteri (od F1 do F12), strelice i ostali specijalni tasteri.
Slika 17. Tastatura je najstandardniji ulazni uređaj
10
1.4.1.2 Miš (Pointing Device)

Miš spada u tzv. grupu pokazivača (pointing device) i ima dvije ili tri
tipke. Osnovne funkcije koje se obavljaju mišem su klikanje na određeni dio
ekrana, dupli klik i povlačenje (draging).
Kod laptopa (prenosni računar) pojavljuje se Touchpad, tj. panel koji je
osjetljiv na dodir, a prevlačenje prsta preko panela ima istu funkciju kao
prevlačenje miša preko podloge.
TrackBall radi na isom principu. Kao što i samo ime kaže to je kugla koja
Slika 18. Miš
se pomjera prstom. Ranije se dosta koristila na laptop računarima.
1.4.1.3 Skener
Skener je ulazni uređaj koji je prvenstveno namijenjen za
kopiranje slike (digitalizaciju) u računarski sistem. Slika koja se
skenira se smješta u fajl na računaru, u obliku koji je pogodan za
dalje uređivanje i obradu. Postoje dvije vrste skenera: flatbed
(ravni skeneri) i handheld (ručni skeneri).
Važan kriterij kod ocjenjivanja skenera je njegova rezolucija
skeniranja. Što je rezolucija skeniranja veća postiže se Slika 19. Skener
kvalitetnija skenirana slika.
Danas postoje programi koji imaju mogućnost prepoznavanja
teksta unutar jedne slike. Skeniranjem stranice dokumenta, ti
programi prepoznaju tekst i daju fajl koji se može kasnije otvoriti iz
nekog programa za obradu teksta (MS Word). Ovi programi se
nazivaju OCR (Optical Character Recognition).
Čitači BAR CODE-ova koji se nalaze u supermarketima na kasi su
takođe jedna vrsta ručnog skenera koji čita crno-bijelu sliku (bar
code).
1.4.1.4 Mikrofon
Mikrofon je ulazni uređaj koje je zadužen za unos zvuka u
računarski sistem. Zbog svoje niske cijene, danas je postao dio
Slika 20 Mikrofon
svakog multimedijalnog računara, a omogućava kako snimanje glasa i
zvuka, tako i komunikaciju preko npr. inteneta.
1.4.1.5 Digitalna kamera

Digitalna kamera ne koristi film, već sve slike koje se naprave
korištenjem digitalne kamere pohranjuju se na memorijsku karticu.
Ovakvi aparati obično imaju LCD displej na kojem se prikazuju
pohranjene slike. Kamera se preko USB porta povezuje na računar i
na taj način se vrši transfer slika sa memorijske kartice u računar.
Kapacitet ove memorijske kartice se razlikuje od modela do modela,
ali je obično je više GB.
Slika 21 Digitalna kamera
1.4.1.6 WEB kamera
WEB kamera je ulazni uređaj koji u računaski sistem unosi film
(pokretne slike). Po svojim dimenzija je poprilično mala i obično se
postavlja ispred, na sto ili monitor. Ova kamera se obično korisiti za video
konferencije.
Slika 22. Web kamera
11
Windows 7
1.4.1.7 Joystick– igrača palica

Joystick je palica koja se može pokretati u svim smjerovima, a kontrolira
pomicanje pointera (pokazivača) ili nekog drugog simbola na ekranu. Funkcionira
na sličan način kao miš. Međutim pomicanjem miša pomičemo pointer, a
zaustavljanjem miša zaustavlja se pointer. Kod joysticka pointer nastavlja kretanje u
smjeru u kome je joystick usmjeren, a za zaustavljanje pointera potrebno je joystick
vratiti u neutralni položaj. Koristi se najčešće u kompjutorskim igrama, a može se
koristiti i u drugim aplikacijama.
1.4.2 Izlazni uređaji

Slika 23
Tipičan zadatak izlaznih uređaja je prikaz rezultata i tu spadaju:
Joystick
 monitor
 printer
 ploter
 zvučnici
 LCD projektor, itd.
1.4.2.1 Monitor
Monitor je tipični izlazni uređaj, namijenjen za prezentaciju podataka
korisniku. Standardan monitor radi na principu katodne cijevi, što je jako
slično principu rada televizora. Pored ovih, postoje i LCD monitori koji se
koriste na laptop računarima, ali u zadnje vrijeme i kod PC računara.
Osnovni kriterij prilikom izbora monitora jeste dimenzije monitora,
veličine se izražavaju u inchima (1”=2.54cm), a standardne su : 14”, 15”, Slika 25. Dimenzija ekrana
17”, 19” i 21”. po dijagonali
Veličina ekrana mjeri se kao kod televizora, dijagonalno. Dužina
dijagonale je veoma važna, jer veći ekran omogućava da se na ekranu prikaže više podataka. Npr. ovo je
veoma važno ako radite sa slikama i grafikom. Danas je preporučljiva standardan veličina ekrana 17”.
Veoma važna karakteristika svakog monitora je frenkvencija rada, tj. brzina osvježavanja ekrana.
Monitori koji rade na većim frenkencijama brže osvježavaju sliku, slika manje treperi, oči se manje
umaraju. Prilikom kupovine monitora treba voditi računa da frekvencija bude 75 kHz i više. Danas
postoje dva standarda na PC računarima za monitore. To je VGA (Video Graphic Array) i SVGA (Super
Video Graphic Array). SVGA rezolucija je od 1280x1024 piksela.
Zavisno od principa rada razlikujemo:
 CRT (Cathode Ray Tube), monitore sa katodnom cijevi
 LCD (Liquid Crystal Display), tanje i obično skuplje monitore
1.4.2.2 Printeri (Štampači)

Printeri su uređaji koji prave tvrdu (papirnatu) kopiju (Hard Copy)
sadržaja u elektronskom obliku sa našeg računara.
Matrični printeri se odlikuju slabim kvalitetom ispisa, sporošću, a
prilikom printanja prave veliku buku. Glava matričnog printera nosi
matricu na kojoj se nalaze iglice koje preko ribona udaraju u papir i
ostavljaju trag. Ova vrsta štampača danas se koristi tamo gdje kvalitet
ispisa nije toliko bitan, i gdje je potrebno napraviti više kopija nekog
formulara (uplatnice). Slika 26. Matrični štampač
Laserski printeriimaju najkvalitetniji ispis i jako su brzi. Laserski štampači su, u principu, crno-bijeli
i najviše se koriste u uredskim poslovima. Istina, postoje i kolor laserski štampači, ali zbog visoke cijene
ovaj printer će se teško naći u nekom standardnom uredu.
12
Injekt printeri rade na principu

prskanja tinte po papiru po čemu su i
dobili ime (Ink Jet – prskanje tinte). Ovo
su uglavnom kolor printeri. Ovi printeri
imaju glavu u kojoj se nalaze minijaturne
prskalice za tintu. Kvalitet ispisa je lošiji
nego kod laserskih, a direktno zavisi od
kvaliteta papira koji se koristi.
Slika 27. Laserski printer
Slika 28. Injekt printer
1.4.2.3 Ploteri
Ploteri se koriste za crtanje različitih crteža, dijagrama i shema pomoću
računara. Ploter omogućava takođe štampanje velikih formata karata i
plakata na papirima velikih dimenzija.
Slika 29. Ploter
1.4.2.4 Zvučnici
Zvučnici se danas isporučuju uz svaki multimedijalni računar,
rijetko kao sastavni dio monitora, već mnogo češće kao odvojene Slika 30. Zvučnici
komponente. Korisniku omogućavaju slušanje muzike, glasa i ostalih
zvukova.
Slušalice su takođe vrsta minijaturnih zvučnika, koje su namjenjene za jednu osobu. Na prenosivim
NOTEBOOK računarima, komponente kao što su zvućnici, mikrofon i WEB kamera su integrisani u
računaru radi lakše prenosivosti.
1.4.2.5 LCD projektor

LCD projektori su uređaji koji pomoću lampe i svjetla mogu da projektuju sliku iz računarskog
sistema na zaslon, zid ili bilo koju drugu ravnu površinu. Danas su obično manjih dimenzija i lako su
prenosivi.
1.4.3 Ulazno-izlazni uređaji

Ulazno-izlazni uređaji su uređaji koji istovremeno imaju osobine ulaznih i izlaznih uređaja.
1.4.3.1 Modem (MOdulator-DEModulator)

Modem je uređaj koji putem telefonske linije ostvaruje
komunikaciju između dva računara. Osnovni zadatak
modema je da digitalni signal iz računara konvertuje u
analogni oblik, pogodan za prenos putem telefonske linije, i
obrnuto. Modem se najčešće koristi za povezivanje kućnih
računara sa ISP (Internet Service Provider), tj. konektovanje
na internet.
Pored klasičnog analognog modema, u upotrebi je i Slika 31. Modem
digitalni ISDN (Integrated Services Digital Network)
modem. U principu ovo nije modem koji izvodi konverziju
signala kao klasični modem, tako da je ispravnije koristiti termin ISDN adapter.
13
Windows 7
1.4.3.2 Touch screen (ekran osjetljiv na dodir)

Touch screen, ili ekran osjetljiv na dodir, spada u grupu
ulazno-izlaznih uređaja, jer ima karakteristike ulaznih
(dodirom prsta na određeni dio ekrana simulira korištenje
miša), ali i izlaznih uređaja (ekran koji prikazuje
informacije).
1.4.3.3 Ostale hardverske komponente Slika 32. Touch screen

Da bi se kompletirala slika o hardveru računara, treba
spomenuti još neke dodatne hardverske konponente, koje nisu svrstane u osnovne tri grupe.
Tu se prije svega misli na matičnu ploča (Motherboard) čije je osnovni zadatak povezivanje različitih
komponenti sistema. U hardver računara spada i kučište računara, napojna jedinica (Power Suplly), razni
kablovi, bilo da su napojni kablovi, ili kablovi za prenos podataka.
Takođe tu spadaju i različiti adapteri (kartice) između računara i perifernih uređaja (monitor, zvučnici)
kao što su video kartica ili zvučna kartica.
Slika 33. Matična ploča
14
2. SOFTVER
2.1 KONCEPT
2.1.1 Definicija
Softver predstavlja drugi dio računarskog sistema, bez kojeg računar ne bi mogao obavljati svoju
funkciju. Softver predstavlja inteligenciju računara. Softver predstvaljaju različiti programi koji
omogućavaju funkcioniranje i korištenje računara.
Softver se može podijeliti u dvije osnovne grupe i to:
 sistemski softver
 aplikativni softver.
2.1.2 Sistemski softver i operativni sistemi

Sistemski softver, kao što mu i samo ime kaže, je namijenjen za računarski sistem, tj. to je onaj dio
softvera koji omogućava funkcionisanje računarskog sistema. U ovu grupu softvera spadaju: operativni
sistemi, kompajleri i prevodioci.
Operativni sistemi su, svakako, najvažniji sistemski softver, koji se automatski pokreće kada se uključi
računar. Operativni sistem daje kontrolu korisniku nad računarskim sistemom, kao i na svim resursima, i
pomaže u njihovom korištenju. Operativni sistem omogućuje korisniku komunikaciju s računarskim
sistemom.
2.1.2.1 DOS (Disk Operating System)

Prvi šire korišteni operativni sitem na PC računarima bio je DOS. Ovo je komandno zasnovan
operativni sistem, što znači da je korisnik sa tastature unosio naredbe. Korisnik je morao napamet znati
skup naredbi za rad s ovim operativnim sistemom i način njihovog pisanja, tako da je njegovo korištenje
bilo prilično teško.
Slika 34. DOS operativni sistem
2.1.2.2 WIN 3.X

Windows 3.X je bio prvi šire korišteni operativni sistem iz generacije Windowsa. Ovi operativni
sistemi unose revoluciju u razvoju operativnih sistema pojavom GUI-a (Grafical User Interface). Od
korisnika se više ne traži unošenje dugih i teških naredbi, već se naredba operativnom sistemu zadaje
klikom miša na određeni dio ekrana. Ekran je sastavljen od sličica, ikona i tipki, koje se neuporedivo
lakše koriste. Osnovni nedostatak ovog operativnog sistema, zbog koje i postoje dileme da li je ovo
operatativni sistem ili ne, je činjenica da se WIN 3.X nije mogao pokrenuti bez DOS-a.
15
Windows 7
2.1.2.3 WINDOWS XP
Windows XP je pretposljednja verzija Windowsa, plod dugogodišnjeg Microsoftovog iskustva (XP je
naime skraćenica za experience, iskustvo) i prva koja se nudi za sve vrste personalnih računara i za sve
korisnike – od potpunih početnika do iskusnih profesionalaca. Windows XP je naslijedio kako Windowse
95, 98 i Me, koji su bili namijenjeni ličnoj upotrebi, tako i Windowse NT i 2000, koji su predviđeni za rad
u mrežnom okruženju i za informatičke profesionalce.
2.1.2.4 WINDOWS VISTA

Jedan od manje uspješnih predstavnika Windows generacije operativnih sistema je Vista, koja se na
tržištu pojavila početkom 2007 godine, pet godina nakon pojave svog prethodnika XP-a. Sam standardni
windows interfejs je dosta izmjenjen, promjenjen sistem pretraživanja, kao i sigurnost samog operativnog
sistema.
2.1.2.5 WINDOWS 7
Trenutno aktuelni predstavnik Windows generacije operativnih sistema je Windows 7, a na tržištu se
pojavio u jesen 2009 godine i odmah pobrao jako dobre kritike i simpatije korisnika. Omogućava jako
dobre perfomanse (pogotovo na višejezgrenim procesorima).
2.1.3 Aplikativni softver

Sistemski softver je namijenjen računaru, dok je aplikativni softver namijenjen
korisniku, da mu pomogne da obavi neku konkretnu aktivnost, od obrade teksta
do vrlo specijalističkih namjena i zadataka.
Aplikativni softver se dijeli na Office alate (za standardne poslove) i
specijalistički softver.
2.1.3.1 Office alati

Kao što i samo ime kaže, ovaj dio aplikativnog softvera namijenjen je korisniku radi aktivnosti i
rješavanju zadataka u uredskom poslovanju. Bez obzira da li korisnik želi obrađivati tekst, što je i
najčešće korištena funkcija office alata, ili obavljati neku drugu aktivnost ovi alati su tu da mu pomugnu u
svim sferama posla.
Danas su ovi softverske alati postali nezamjenjiv dio svakog
ureda i učinili su da se ovaj softverski paket nalazi gotovo na
svakom računaru, bez obzira u koje se namjene koristi računar.
Office alati se rijetko isporučuju individualno, već se
standardno isporučuju u paketu. Danas je najpopularniji paket
MS Office koji je instaliran skoro na svakom računaru. Postoje
još neki paketi koji imaju istu namjenu, kao što su Lotus
SmartSuite, MS Works i Open Office.
Tekst procesori najčešće korištena aplikacija unutar Office
paketa, omogućava unošenje teksta, obradu kao i printanje teksta.
Pored ovih osnovnih funkcija današnji tekst procesori nude još mnogobrojne dodatne opcije i mogućnosti.
Najpoznatija ovakva aplikacija jeste Microsoft Word.
Tablični kalkulatorisu, također, važna komponenta unutar Office paketa, koji omogućavaju proračun
različitih matematičkih, finansijskih ili statističkih kalkulacija. Najpoznatiji programi ove vrste su
Microsoft Excel i Lotus 1-2-3.
Prezentacioni programisu danas veoma značajni, a namijenjeni su za izradu i dizajniranje prezentacija
različitih formi. Prezentacija se sastoji od više slajdova, koji sadrže različite multimedijalne elemente. Oni
pomažu korisniku da predstavi publici svoje ideje i informacije u formi prezentacije. Najpopularniji
program ove namjene je Microsoft PowerPoint.
16
Baze podatakasu neizostavan element Office paketa i omogućavaju korisniku izradu jednostavnijih
baza. Podaci koji se čuvaju u takvim bazama su korisniku uvijek nadohvat ruke. Microsoft Access, dio
MS Office-a je alat za baze podataka namijenje za korisničku upotrebu.
Programi za komunikacijusu svi programi koji nam omogućavaju razmjenu podataka između računara.
U ovu skupinu svakako spadaju e-mail programi, kao što je Microsoft Outlook.
2.1.3.2 Specijalistički programi

Druga velika grupa aplikativnog softvera jesu specijalistički programi, koji za razliku od Office
programa nisu instalirani na gotovo svakom računaru. To su programi namijenjeni uskom krugu
specijalista za neku oblast.
Takvi programi su:
DTP (Desktop Publishing) programi namijenjeni za tzv. prijelom teksta, gdje se vrši obrada teksta,
slaganje i uklapanje teksta za novine, brošure, skripte i letke različitih formata. Najpoznatiji programi
ovih namjena su QuarkXPress, Adobe PageMaker i Microsoft Publisher.
Razvojni alati ili programski jezici su namjenjeni programerima za kreiranje i razvoj softvera. Visual
Basic, C++ i Java su neki od razvojnih alata. Osobe koje se bave programiranjem se nazivaju progrmeri.
Standardne faze u razvoju softvera su:
 analiza
 dizajn
 programiranje
 testiranje
Programi u fazi programiranja prije konačne verzije (final release) mogu biti u obliku:
 alfa verzija - prva verzija softvera namjenjena internim testerima (unutar programerske kuće)
za testiranje i provjeru funkcionalnosti
 beta verzija– verzija softvera koja je prošla interna testiranja, koja se objavljuje (dostavlja) široj
zajednici na testiranje i korištenje, i za koju se očekuje povratno mišljenje (feedback) sa ciljem
“poliranja” nedostataka i prelaska u finalnu verziju.
CADprogrami (Computer Aided Design) su namijenjeni za dizajniranje složenih tehničkih crteža, i
koriste ih uglavnom stručnjaci za crtanje u građevinarstvu, mašinstvu i arhitekturi. Najpoznatiji alat ove
vrste je svakako AutoCAD.
Ovo su samo neki od specijalističkih programa koji se danas koriste. Kako je računar postao sastavni
dio svakog radnog mjesta, ne treba čuditi činjenica da se u većina privrednih djelatnosti koristi namjenski
aplikativni softver, koji olakšava i ubrzava poslovanje i razvoj.
2.1.4 Osnovne razlike između sistemskog i aplikativnog softvera

Osnovna razlika između sistemskog i aplikativnog softvera leži u činjenici da sistemski softver (npr.
Windows ili neki drugi operativni sistem) mora biti instaliran na računaru, da bi računar uopšte mogao
funkcionirati, dok broj i vrsta različitog aplikativnog softvera instaliranog na računaru, zavisi isključivo
od potreba korisnika.
17
Windows 7
3. ZAKONSKA REGULATIVA
3.1 KOPIRANJE SOFTVERA
3.1.1 CopyRight
Pojam prava na kopiranje nije isključivo vezan za IT
industriju. Autori knjiga i njihovi izdavači imaju pravo na
kopiranje određenog naslova. Nijedna druga kompanija, niti
pojedinac bez saglasnosti autora i zvaničnog izdavača tog
naslova, nema pravo izdavati tu knjigu.
Slična situacija je i sa softverom. Programeri koji pišu softver
i njihove kompanije imaju pravo, autorsko pravo nad svojim
proizvodom, pravo na kopiranje koje se naziva copyright. Svako
drugo kopiranje je nelagalno i smatra se kažnjivim.
Najjednostavniji način provjere prava nad nekim programom,
jeste odabir opcije About iz Help menija.
3.1.2 Licenca
Pri kupovini softvera dobija se licenca na taj softver. Licenca nije ništa drugo nego pravo na korištenje
tog softvera. Svi programi instalirani na računaru bi morali imati licencu. Ko je nosilac licence za
pojedini program, vidi se na opciji About iz Help Menija.
3.1.3 EULA
EULA (End-User License Agreement) je ugovor između proizvođaća softvera i korisnika, koji sadrži
detalje i uslove pod kojima korisnik može koristiti softver. Ovaj ugovor može biti u papirnatoj formi, ili
mnogo češće u elektronskoj formi, kao jedan od koraka u toku instalacije softvera. Korisnik tokom
instalacije klikom na dugme «I accept» prihvata EULA-u i nastavlja sa instalacijom softvera.
3.1.4 Vrste licenci

Pojedini programi mogu biti shareware, demo ili freeware programi. Ovakvi programi obično se
downloaduju sa Interneta. Ovakvi programi se mogu korisiti za vlastite potrebe i to besplatno, a obično
predstavljaju neku vrstu reklame i probnog korištenja pojedinog softvera.
3.1.4.1 Shareware
Shareware licenca omogućava ograničeno korištenje nekog programa, jer je ograničeno vremenski
(npr. taj softver se može korisiti samo mjesec dana) ili brojem pokretanja programa (npr. program
možemo pokrenuti samo 50 puta). Poslije ovog probnog korištenja programa korisnik se može odlučiti na
korištenje i kupovimu licence.
3.1.4.2 Demo
Demo licencane ograničava korištenje na način kako to radi shareware licenca, ali kod demo verzije
nekog programa pojedine opcije jednostavno nisu dostupne. Ukoliko se koristi demo verzija nekog
grafičkog paketa za crtanje, tada mogu biti dostupne sve opcije, osim ključnih opcija (Save i Print, npr.).
3.1.4.3 FreeWare
Freeware licenca je licenca za besplatno korištenje softvera koji nema nikakva ograničenja kao kod
shareware i demo licenci. Obično neki manji i jednostavniji programi i alati imaju besplatnu licencu.
18
3.1.4.4 OpenSource
OpenSource licenca, ili licenca otvorenog koda, slično kao i kod Freeware licence nudi korisnicima
besplatno korištenje. Međutim, softveri sa OpenSource licencom dolaze u paketu sa Source
(programskim) kodom, tako da korisnici (programeri) mogu čak i promjeniti sam programski kod i
program dodatno prilagoditi svojim potrebama.
3.2 PRAVNA ZAŠTITA PODATAKA
3.2.1 Legistativa zaštite podataka

Pojedine firme za potrebe svog poslovanja posjeduju veće količine (privatnih) podataka o svojim
klijentima. Osnovni principi koji se tiču pravnih aspekata zaštite tih podataka su:
 Podaci mogu biti korišteni samo za specifičnu svrhu za koju su i prikupljani
 Podaci se ne smiju otkriti drugim osobama (firmama) bez pristanka osobe na koju se podaci
odnose
 Osobne informacije se ne smiju čuvati duže nego što je potrebno
Večina kompanija ima usvojen dokument koji se naziva «Politika sigurnosti podataka». Ovim
dokumentom definisan je način protoka osjetljivih informacija unutar i van firme. Dokument takođe
definiše i odgovornost uposlenika za gubitak važnih informacija, zatim iznošenje osjetljivih poslovnih
informacija van firme i sl.
3.2.2 Državni zakoni

U večini zemalja prethodno navedeni principi su uvršteni u državne zakone, i svako kršenje navedenih
principa smatra se krivičnim djelom.
3.2.3 Data Controller

Data Controler je fizičko ili pravno lice koje kontroliše kako se u nekoj organizaciji čuvaju i koriste
lične informacije o klijentima te firme, kao što su mailovi, telefonski brojevi i adrese mjesta prebivališta.
19
Windows 7
4. OSNOVE WINDOWS OPERATIVNOG SISTEMA

4.1. Šta je Windows operativni sistem?
Operativni sistem je osnovni sistemski program, bez kojeg računar ne može raditi. Funkcija mu je da
obezbijedi korektan rad različitih komponenti računarskog sistema kao cjeline. Također mu je funkcija da
obavlja neke od osnovnih operacija na računaru: snimanje, kopiranje, brisanje i prebacivanje fajlova, te
njihovo štampanje.
Operativni sistem spada u grupu sistemskog softvera, što znači da mu osnovna funkcija nije obavljanje
nekih konkretnih operacija (obrada teksta, crtanje...), nego da bude osnova za korištenje svih drugih
(korisničkih) programa.
Da bi se komunikacija korisnika i računara učinila što bržom i lakšom za korisnika, napravljen je skup
programa za komunikaciju preko grafičkog okruženja (GUI – Graphical User Interface). U ovim
programima većina akcija se izvodi biranjem određenih grafičkih simbola pomoću pokazivačkog uređaja
(miša), što je osnovna razlika u odnosu na DOS.
U Windows operativnom sistemu, prostor na memorijskim uređajima je organizovan preko fajlova i
foldera.
Fajlovi se koriste za smještanje različitih tipova podataka, teksta, zvuka, slika itd. Fajlovi se smještaju
u foldere radi bolje organizacije. Folderi se mogu posmatrati kao ladice ormara. Fajlovi u jednom folderu
se obično tiču iste teme. Folderi, mogu unutar sebe sadržavati nove foldere, koji se nazivaju i podfolderi.
Postoji više verzija Windowsa 7: Windows 7 Home (kućna verzija Windowsa 7), Windows 7 Ultimate
i Windows 7 Professional (profesionalna verzija Windowsa 7).
4.2. Korištenje miša

Najčešći pokazivački uređaj koji se koristi u radu sa Windowsom je miš. Pokretanjem miša po podlozi,
pokazivač miša se pomjera na ekranu. Izbor funkcije se vrši pritiskom na tipku miša, uz prethodno
označavanje željenog objekta i klikom.
Klik je jedan pritisak lijeve tipke miša pri čemu se miš ne pomjera, već miruje.
Desni klik znači opet jednostruki klik pri istim uslovima (nema pomjeranja), ali ovaj put desnom
tipkom miša. Koristi se obično za otvaranje brzih pomoćnih menija (koji će kasnije biti objašnjeni).
Dvostruki klik su dva brza uzastopna brza pritiska lijeve tipke miša pri čemu nema nikakvog
pomjeranja miša, miš miruje.
Drag and drop (koristi se za premještanje objekta) znači: pomjeranje pokazivača miša do određenog
objekta, njegovo označavanje, pritisak lijeve tipke miša, pomjeranje miša (pri čemu je cijelo vrijeme
lijeva tipka miša pritisnuta) i puštanje lijeve tipke kada se dođe pokazivačem do mjesta gdje se želi
spustiti objekat.
Točkić u sredini miša koristi se za neke posebne operacije npr. pomjeranje sadržaja prozora gore ili
dole (engl. scrolling).
4.3. Korištenje tastature

Standardni raspored tipki na tastaturi se naziva Qwerty, na osnovu rasporeda šest slovnih tipki u
gonjem lijevom uglu od tri reda slovnih tipki. (slika 36)
Pritiskanjem tipke Shift u kombinaciji sa nekim drugim tipkama, kucaju se velika slova ili simboli u
gornjem lijevom dijelu tipke.
 Caps Lock uključuje ili isključuje velika slova. Svjetlo na tastaturi govori kada je uključena,
odnosno isključena ova opcija (svjetlo je najčešće u gornjem desnom uglu tastature).
 Enter se može koristiti za odabir određene opcije u dijalog okviru. Prilikom kucanja teksta znači
prelazak u novi paragraf. Postoje dvije Enter tipke na tastaturi i imaju potpuno istu
funkcionalnost.
20
Slika 36 Tastatura
 Esc se koristi za otkazivanje operacije koja je već započela.

 Tab se npr. koristi za prelazak sa jedne tipke na drugu u dijalog okviru. Tab znači pomjeranje
naprijed, a Shift + Tab nazad.
 Ctrl se ne može samostalno koristiti. Koristi se u kombinaciji sa nekim drugim tipkama kako bi
se izvela neka specifična operacija, npr. Ctrl/Alt/Del u Windows-u 7 aktivira TaskManager.
Obično su dvije Ctrl tipke na tastaturi.
 Backspace i Delete se koriste za brisanje. Backspace briše prethodni karakter, a Delete sljedeći
karakter.
 Alt Gr se koristi za kucanje trećeg karaktera sa tipke, u donjem lijevom uglu (npr. Alt Gr u
kombinaciji sa tipkom V ispisuje @).
 F1 se obično koristi za traženje pomoći (objašnjenja, Help) pri obavljanju neke operacije.
 PrtSc (print screen) omogućava slikanje sadržaja ekrana i smještanje u Clipboard. Alt + PrtSc
omogućava slikanje aktivnog prozora/dijalog okvira.
 Spacebar ili razmaknica, široka tipka na dnu tastature, se koristi za kucanje praznog mjesta u
tekstu.
 Windows tipka – tipka sa Windows logom (obično su dvije na tastaturi). Pritiskom na ovu tipku
dobija se startni meni. Takođe se koristi u kombinaciji sa nekim drugim tipkama za izvođenje
nekih posebnih operacija, npr. pritiskanjem tipke E, dok se u isto vrijeme drži pritisnuta
Windows tipka, pokreće se Windows Explorer.
 Aplikacijska tipka – Tipka sa slikom miša koji pokazuje na meni. Pritisak na ovu tipku je
jednak pritisku na desnu tipku na mišu. Najčešće će se pojaviti meni koji je vezan za poziciju na
kojoj se nalazite.
4.4. Uključivanje računara i prijavljivanje za njegovo korištenje

Da bi se mogao koristiti računar na kojem
je instaliran operativni sistem Windows 7,
potrebno se prijaviti nakon njegovog
uključivanja. Ovo je jedna od mjera za
poboljšanje sigurnosti korištenja računara.
Welcome screen je najbrži i najlakši način
za logiranje. Logira se klikom na željeni
account (sličicu, ikonu), slika 37, i unošenjem
šifre u odgovarajući prompt.
Kao dodatna sigurnost, može se zahtijevati
da se pritisne kombinaciju tipki
CTRL+ALT+DEL, pa se nakon toga
pojavljuje welcome screen.
Slika 37 Početni ekran
21
Windows 7
Šifra je sigurnosna mjera za ograničavanje pristupa

računaru od strane neovlaštenih korisnika.
Treba obratiti pažnju na to da se u šiframa uvažava
razlika između malih i velikih slova. Kada se upisuje
šifra, treba imati na umu da se podaci ne vide na ekranu,
već su predstavljeni tačkama ili zvjezdicama.
Šifre ne bi trebale biti lake za pretpostaviti (ime bliske
osobe ili njen datum rođenja), nego kombinacija slova ili
brojeva koju je teško pretpostaviti, uz minimalnu dužinu
šifre od 6 karaktera (slika 38).
Nakon pravilnog unosa ova dva podatka, moguće je
Slika 38 Unos šifre
dalje nastaviti koristiti računar. Ukoliko se ne unese
pravilna kombinacija ovih podataka (koji su po pravilu
tajni i znaju ih samo ovlaštene osobe) nije moguće
koristiti računar.
U toku rada može se logirati kao drugi korisnik (na
mrežu ili lokalno na računar). Prvo se treba odlogirati
klikom na tipku Start, Log Off, slika 39, a zatim se
ponovo logirati na računar po gore navedenoj proceduri.
Nakon kompletnog aktiviranja Windowsa 7 na ekranu
se prikaže tipka za start (start button), a na dnu ekrana
traka aktivnosti (taskbar). Ostali dio ekrana (desktopa) je
popunjen malim sličicama (ikonama).
Slika 39 Opcija Log Off
4.5. Završavanje rada sa Windows operativnim

sistemom i isključivanje računara
Prije nego što se isključi računar, uvijek je potrebno
završiti rad sa Windows operativnim sistemom. Treba
kliknuti na tipku Start, a zatim na Shut Down, slika 40.
4.6. Restartovanje računara

Restart je opcija slična kombinaciji isključivanja
računara i ponovnog uključivanja. Razlika restarta u
odnosu na kombinaciju ove dvije operacije je to, što se
računar ne isključuje, nego se kompletan sistem sam
isključi i ponovo aktivira bez fizičkog isključivanja
računara. Praktično se ponovno starta operativni sistem. Za Slika 40 Isključivanje računara
restartovanje računara treba:
 Kliknuti na tipku Start, a zatim na strelicu pored opcije Shut Down,
 Kliknuti na Restart.
Na isti način (uz razliku u posljednjem koraku), se pokreću i opcije Log off, Switch user, Lock, i
Hibernate.
Log off - svi programi se zatvaraju, računar se ne isključuje, prikazuje se logon screen, sa mogućnošću
da se neko ponovo prijavi za korištenje računara.
Switch user - programi se ne zatvaraju, ali se nudi mogućnost da se neko još loguje za korištenje
računara.
Lock - zaključavanje računara, ponovni pristup računaru je moguć samo onome ko je zaključao
računar.
22
Sleep - je stanje uštede energije koje omogućava brzi nastavak rada računara u punom kapacitetu
(obično u roku od nekoliko sekundi). Stavljanje računara u stanje sleep je kao zaustavljanje DVD playera:
računar se odmah zaustavlja, a spreman je za nastavak rada kada vi to budete željeli.
Hibernacija - je stanje uštede energije prvenstveno namijenjeno za prijenosne računare. Dok sleep
stavlja pokrenute dokumente i programe u memoriju i troši malu količinu energije, hibernacija stavlja
otvorene dokumente i programe na tvrdi disk, a zatim isključuje računar. Od svih načina uštede energije u
Windows-ima, hibernacija koristi najmanju količinu energije. Na prijenosnom računaru treba koristiti
hibernaciju kad se zna da se računar neće koristiti duže vrijeme i neće biti mogućnosti punjenja baterije
tokom tog vremena.
4.7. Pojam ikone i desktopa

Ikone (engl. icon) su male slike na ekranu za predstavljanje objekta kojim korisnik može da
manipuliše. Ikone su značajan faktor pogodnosti grafičkih korisničkih okruženja. Na radnoj površini
raznih računara su različite ikone, jer su na različitim računarima instalirani različiti programi. Svaki
korisnik Windowsa može lako da dodaje radnoj površini nove ikone ili briše one koje ne koristi.
Desktop je korisnički radni prostor prikazan na ekranu. Desktop se može organizovati i podesiti tako
da odgovara specifičnim potrebama korisnika.
Radna površina je baza za sve što se radi s računarom. Ako se pokrene neki drugi program, on može
privremeno da zauzme radnu površinu, ali kada se zatvori, ona je ponovo tu. Radna površina je uvijek tu,
čak i kada je privremeno prekrivena drugim programom.
Radna površina je dobila ime po tome što ima ulogu sličnu površini radnog stola.
4.8. Osnovni tipovi ikona

Osnovne ikone koje se najčešće pojavljuju na desktopu su (napomena: detaljne funkcionalnosti vezane
za ove ikone biće objašnjene u nastavku knjige):
Korisnički folder je osnovni folder za čuvanja ličnih fajlova i foldera. On sadrži foldere:
My documents – za čuvanje ličnih dokumenata, My Pictures – za čuvanje ličnih
fotografija, skeniranih slika itd., My Music – za čuvanje zvučnih fajlova, i još neke foldere.
Computer omogućava pregledanje resursa računara.
Kada je računar konfigurisan za rad na mreži, dvostrukim klikom na ikonu Network,

moguće je pristupati mrežnim resursima.
Recycle Bin – korpa za otpatke je privremeno skladište izbrisanih fajlova/foldera, slika

desno. Izbrisani fajlovi/folderi se ne brišu sa hard diska dok se ne izbrišu iz Recycle Bin-a.
Internet Explorer se u Windows 7 instalira sa operativnim sistemom. Dvostrukim
klikom na ovu ikonu, slika desno, pokreće se browser kojim se mogu pregledati web
stranice na lokalnoj mreži ili internetu.
Pored ovih osnovnih ikona koje dolaze sa instalacijom operativnog sistema na desktopu,
korisnik najčešće postavlja na desktop ikone foldera, fajlova, kratica, programa, itd.
Dokumenti sadrže informacije kao što su tekst, grafika, animacija, zvuk ili
video. Različiti tipovi ovih fajlova imaju različite ikone ovisno od njihovog
formata i pridruženih aplikacija.
23
Windows 7
Folderi se koriste za grupisanje i organizaciju fajlova koji pripadaju logički nekoj cjelini.
Npr. može se kreirati folder koji će sadržavati sve dokumente kreirane u toku rada na jednom
projektu. Svi folderi imaju istu ikonu.
Shortcut je mali fajl, prečica koja “pokazuje” na neki drugi fajl, folder, uređaj, štampač,
web stranicu ili neki drugi računar. Može se kreirati više shortcut-a za jedan isti fajl i
smjestiti ih na različita mjesta, što znači da se može pristupiti ovom fajlu sa više razičitih
lokacija.Na ikoni shortcut-a, slika desno, može se primijetiti strelica u donjem lijevom uglu.
Kreiranje shortcuta za objekat je najednostavnije pozicioniranjem na objekat i desnim klikom miša,
nakon čega se treba odabrati opcija Create Shortcut.
Shortcut-i se najčešće prenose na desktop. Brisanje ili preimenovanje shortcut-a ne utiče na fajl na koji
on pokazuje.
4.9. Označavanje i premještanje ikona

Da bi se bilo kojoj ikoni na desktopu ili bilo gdje drugo pristupilo, potrebno se pozicionirati
pokazivačem miša iznad ikone i označiti je jednostrukim klikom. Kada se ikona označi, njen pikaz je
drugačiji od prikaza ostalih ikona, slika 41.
Slika 41 Označavanje ikone
Takođe je moguće uraditi i Drag and drop (premještanje) ikone:

 Pokazivač miša se pomjeri do određene ikone,
 Pritisne se lijeva tipka miša,
Slika 42 Premještanje ikone
24
 Pomjeri se miš (pri čemu je cijelo vrijeme lijeva tipka miša pritisnuta),
 Pusti se lijeva tipka kada se dođe pokazivačem do mjesta gdje se želi premjestiti ikona, slika42.
Moguće je označiti više ikona i eventualno ih zajedno premjestiti. Nakon označavanja, vrši se
premještanje objekata na isti način kao i kada je označen samo jedan objekat.
Ikone koje se nalaze na desktopu mogu se sortirati prema vrsti, nazivu, veličini i datumu modifikacije,
ali to su sve pojmovi koji će biti objašnjeni u nastavku.
Privremeno sklanjanje svih ikonica na desktopu je moguće uraditi desnim klikom miša i biranjem
opcije View i isključivanjem opcije Show Desktop Icons. Pomoću iste opcije se ponovo vraća prikaz
ikonica na desktopu.
4.10. Pokretanje programa, otvaranje datoteke ili foldera korištenjem ikona

Bilo kojoj od ikona na desktopu ili bilo gdje drugo može se pristupiti i na nju dva puta kliknuti -
dvostruki klik. Dvostruki klik, ovisno od toga šta predstavlja ikona, može značiti pokretanje programa,
otvaranje datoteke ili foldera.
Potpuno isti efekat, kao dvostruki klik na neku ikonu, ima sukcesivno označavanje ikone i zatim
pritisak na tipku Enter na tastaturi.
4.11. Pokretanje programa preko tipke Start

Pored prethodno navedenog načina (preko ikone programa), i Start tipka (detaljnije opisano u 2.
poglavlju) se koristi za pokretanje programa koji se želi koristiti, npr. programa za obradu teksta, igre,
program za crtanje i slično.
Pokretanje programa za crtanje Paint:
 Kliknuti na Start tipku i označiti opciju All Programs,
 Označiti folder Accessories koji sadrži program Paint,
 Nakon toga kliknuti na Paint, slika 43.
Nova tipka se pojavljuje na Taskbar-u
Slika 43 Pokretanje Programa Paint
25
Windows 7
4.12. Pojam prozora i menija, osnovni dijelovi prozora

Programi, datoteke, opcije, grafičko okruženje, predstavljeni su preko ikona,
menija i prozora na ekranu. Korisnik bira i aktivira opciju postavljanjem
pokazivača na nju i klikom na tipku miša.
Svaki prozor, bez obzira o kakvom se programu radi i kakva mu je namjena
ima sljedeće dijelove:
1 - Tipka kontrolnog menija se nalazi u gornjem lijevom uglu
prozora. Meni je lista opcija sa koje korisnik bira opciju u cilju
Slika 44 Meni
izvršavanja željene akcije. Uz pomoć ovog menija prozor se može
zatvoriti, mijenjati njegova veličina i pozicija na ekranu, slika 44.
2 - Naslovna linija - Title Bar prikazuje ime programa ili otvorenog dokumenta. Ako je na
ekranu otvoreno više prozora, naslovna linija aktivnog prozora je intenzivnije obojena. Klikom na
naslovnu liniju i držanjem pritisnute lijeve tipke miša moguće je pomjerati prozor na željeno mjesto.
Ovdje se prvi put spominje druga operacija koju je moguće raditi pomoću miša, a to je povlačenje
(engl. dragging).
3 2 6
1
9 4
8
Slika 45 Dijelovi prozora
3 - Naziv prozora Slika 1.9. Dijelovi prozora

4 - Traka sa menijima - Menu Bar prikazuje dostupne menije u aplikaciji. Izborom jednog
menija pomoću tastature ili miša, otvara se lista opcija u tom meniju.
5 - Skrol linija - traka za pomak - Scroll bar omogućava pregledanje sadržaja prozora,
ukoliko sve informacije nisu vidljive u ekranskom prikazu.
6 - Min, Max i Close tipke služe za mijenjanje veličine prozora, od minimalnog prikaza (svede
se na nivo tipke na traci aktivnosti) preko maksimalne (cijelog ekrana) veličine, pa do zatvaranja
prozora.
7 - Okvir prozora - Klikom na okvir i držanjem pritisnute tipke miša, moguće je vući okvir i
smanjivati ili povećavati veličinu prozora.
8 - Ugao prozora povlačenjem omogućava istovremeno promjenu horizontalne i vertikalne
veličine prozora.
9 - Kursor pokazuje lokaciju za unos slike, teksta itd. unutar dokumenta.
U ovom slučaju je otvoren prozor programa Notepad, koji se nalazi u grupi Accessories, slika 45.
Dva osnovna tipa prozora su prozori foldera i prozori aplikacija. Iz prozora foldera moguće je za
folder ili fajl koji se nalazi u okviru tog prozora otvoriti novi prozor, dok prozor aplikacije ne omogućava
dalje kretanje kroz foldere ili fajlove, nego je unutar njega prikazan sadržaj nekog od fajlova.
26
4.13. Zatvaranje, minimiziranje, mijenjanje veličine, maksimiziranje i premještanje prozora

Da bi se zatvorio prozor i završio program potrebno je:
 Kliknuti na - Close u desnom uglu prozora, što će uzrokovati zatvaranje prozora i

nestajanje pripadajuće tipke na taskbaru.
Kao što je već prethodno spomenuto, moguće je mijenjati veličinu prozora.
 Odabir tipke - Minimize u desnom uglu prozora znači minimiziranje prozora, ne

zatvaranje. Prozor se sklanja sa desktopa, a ponovni prikaz je moguć jednostavnim klikom na
tipku koja predstavlja ovaj prozor na taskbaru.
 Odabir tipke - Restore znači smanjivanje veličine prozora, ali ne i njegovo
minimiziranje. Veličina prozora se vraća na veličinu u kojoj je bila prije maksimiziranja.
 Odabir tipke - Maximize znači maksimiziranje veličine prozora. Tipke Restore i
Maximize se međusobno isključuju, u jednom trenutku u gornjem desnom uglu prozora se
nalazi samo jedna od ove dvije tipke.
Klikom na naslovnu liniju držanjem pritisnute lijeve tipke, pomjeranjem miša i puštanjem tipke miša,
pomjera se prozor.
Prilikom pomjeranja prozora, koristi se operacija
povlačenja.
Prozor se može maksimizirati, odnosno vratiti na
standardnu veličinu tako što se mišem dvaput klikne na
njegovu naslovnu liniju.
Na slici 46 je prikazano ručno mijenjanje veličine
prozora.
4.14. Isključivanje programa koji ne reaguju Slika 46 Mijenjanje veličine prozora

Već je prikazano kako se aktivira neki program i kako se
završava njegovo korištenje. Ako se iz nekog razloga programu ne može više pristupiti (npr. klikanjem na
opciju Close se ništa ne dešava), onda se isključivanje takvih aplikacija vrši na sljedeći način:
 Na tastaturi se pritisnu zajedno tipke Ctrl, Alt i Del. Na listi dobijenih opcija treba odabrati opciju
Start Task Manager nakon čega se pojavi prozor kao na slici 47.
Slika 47 Isključivanje aplikacije koja ne reaguje
27
Windows 7
 Na tabu Applications se odabere željena aplikacija. Pored takve aplikacije u koloni Status piše
Not responding. Zatim se klikne na tipku End Task, u donjem dijelu prozora.
Prozor na slici 47 moguće je dobiti i desnim klikom na slobodnom dijelu taskbara i biranjem opcije
Task Manager.
4.15. Pregled sadržaja računara – Computer, uređaja na kojima se pohranjuju fajlovi i folderi
Sve što postoji na računaru – hardverski elementi, programi, dokumenti i slično su vidljivi sa
jednog mjesta koje je predstavljeno ikonom Computer. Ikona Computer se obično nalazi u
gornjem lijevom uglu desktopa, odakle se naravno može premjestiti.
Nakon dvostrukog klika na ikonu Computer pojavljuje se prozor sa više različitih sličica
(ikona) kao na slici 48.
Slika48 Prozor Computer
Svi fajlovi i folderi na računaru se smiještaju na hard disk drajvove. Pored toga, mogu se koristiti i
fajlovi i folderi sa promjenjivih uređaja (DVD, CD, USB flash drive-stik) i mrežnih resursa.
Uređaji na računaru se označavaju slovima engleske abecede iza kojeg slijedi dvotačka (:), a ispred
slova se nalazi ikona uređaja.
Oznaka (C:) je oznaka za tvrdi disk unutar računara. Ukoliko računar ima više diskova ili je disk
podijeljen na dijelove, svaki sljedeći dobija narednu oznaku (D:).
Pored tvrdih diskova, obično je ugrađen i čitač optičkih diskova (najčešće CD i/ili DVD pogon) koji
dobija sljedeću oznaku (E:).
Pošto se na računar mogu priključiti prenosne memorije kao što su USB stik, vanjski disk, kamera, oni
dobijaju naredne oznake (F:).
Dvoklikom na uređaj u oknu sadržaja otvara se popis njegovih foldera. Dvoklik na folder otvara popis
pripadajućih podfoldera i fajlova.
Npr. ako se želi pregledati sadržaj hard diska, dvostruko se
klikne na ikonu prikazanu na slici desno.
Nakon toga se dobije prozor kao na slici 49.
28
Slika 49 Sadržaj hard diska
Ako se žele mijenjati osobine Windows sistema i osnovna podešenja (settings) softvera i hardvera na
računaru, klikne se u gornjem dijelu prozora Computer na opciju Open Control Panel, slika 50.
Ako se žele vidjeti osnovne informacije o sistemu, klikne se u gornjem dijelu prozora Computer na
System properties, slika 50.
System daje pregled svih instaliranih uređaja i omogućava promjenu njihovog trenutnog podešenja.
Također se na ovoj opciji mogu vidjeti osnovne informacije o računaru: koji operativni sistem je
instaliran i koja verzija, koliko RAM memorije ima, koji ju procesor i koje brzine, informacije o korisniku
na kojeg je instaliran operativni sistem i serijski broj.
Slika 50 Osnovna podešenja i informacije o računaru
29
Windows 7
5. Taskbar (traka aktivnosti/programska traka) i start meni

Start meni i traka aktivnosti (taskbar) mogu se koristiti za prelaženje sa jedne aktivnosti (prozora) na
drugu i pokretanje novih.
Start tipka i taskbar su obično smješteni na dnu ekrana. Moguće ih je prebaciti (prevuči mišem) na
bilo koju stranu ekrana, ukoliko nije uključena opcija Lock the Taskbar (desni klik na slobodnom dijelu
taskbara i opcija Lock the Taskbar).
5.1. Traka aktivnosti - taskbar

Kada se pokrene neki program ili otvori neki prozor, tipka koja predstavlja prozor (task tipka) pojavi
se na srednjem dijelu taskbara, slika 51. Kada se zatvori prozor, njegova tipka nestaje sa taskbara.
Fajlovi i folderi otvoreni pomoću istog programa se grupišu u jednu tipku na taskabaru. Na njemu se
prikazuje broj fajlova i foldera i naziv programa pomoću kojeg su otvoreni.
Slika 51 Taskbar
Na desnoj strani nalazi se područje s obavijestima. U krajnjem desnom uglu taskbara je najčešće
smješten digitalni sat. Ako se postavi kursor preko sata može se pročitati tekući datum.
Osim sata u desnom uglu se može nalaziti npr. i ikona sa zvučnikom koja pokazuje da se može raditi
sa audio fajlovima i preko koje se može upravljati glasnoćom zvuka ili ikona koja simbolizira mrežu.
Ovdje se mogu naći obavijesti o pristigloj elektronskoj pošti, mrežnim vezama, napajanju, ažuriranju
Windowsa (Windows Update) itd. Za vrijeme štampe, u području obavijesti pojavi se ikona štampača.
Klikom na pojedinu ikonu, otvaramo prozor za dodatno podešavanje (npr. prikaz vremena na
računaru) ili obavijesti o radu dijela sistema (npr. brzina veze na mreži).
Na lijevoj strani nalazi se tipka Start te ikone za Internet Explorer, Windows Explorer i Windows
Media Player. Klikom na ikonu pokrećemo izabrani program.
5.2. Prelazak između prozora

Ukoliko je prethodno otvoren jedan ili više prozora za prelazak na neku od tih pokrenutih aktivnosti,
potrebno je kliknuti na sličicu na taskabaru koja simbolizira taj prozor.
Drugi način prelaska između aktivnih prozora je da se istovremeno pritsnu tipke Alt i Tab na tastaturi.
Sve dok se pomoću tipke Tab ne odabere željeni prozor, treba držati pritisnutu i tipku Alt.
Ako koristimo aero temu Windowsa 7, tipke na programskoj traci omogućavaju pretpregled otvorenih
prozora. Kad postavimo pokazivač miša na tipku prozora, prikaže se njegova minijatura ili minijature
svih stavki programa.
Ako postavimo pokazivač miša na minijaturu prozora, on će se
prikazati na radnoj površini iznad svih otvorenih prozora, a ostali
prozori u pozadini isčeznut će, odnosno vidjet će se njihove konture
poput staklenih pločica. Za prelazak u prikazan prozor, kliknemo na
njegovu minijaturu.
5.3. Raspoređivanje prozora na desktopu pomoću taskbara

Kada je nekoliko prozora prikazano na desktopu u isto vrijeme,
desnim klikom na slobodnom dijelu taskbara dobija se mogućnost
njihovog raspoređivanja, slika 52:
Slika 52 Brzi izbornik taskbara
30
 Cascade Windows - prozori se preklapaju stepenasto, samo se jedan vidi u cjelosti, a od

ostalih samo naslovna linija, slika 53.
 Show windows stacked - svi otvoreni prozori su vidljivi na ekranu, prozori su poredani
horizontalno jedan ispod drugog i zauzimaju jednaku površinu slika 54.
 Show windows side by side - svi otvoreni prozori su vidljivi na ekranu, prozori su poredani
jedan do drugog vertikalno i zauzimaju jednaku površinu, slika 55.
Slika 53 Kaskadni raspored prozora
Slika 54 Horizontalni raspored prozora
31
Windows 7
Slika 55 Vertikalni raspored prozora
5.4. Grupisanje srodnih task tipki na taskbaru

Kada je otvoreno više programa u isto vrijeme, na taskbaru se pojavljuju prozori koji simboliziraju
otvorene programe i taskbar može izgledati nepregledno. Kako bi se ovaj problem riješio i uštedio
prostor, mogu se grupisati dokumenti/fajlovi u istom programu pod jednim prozorom na taskbaru.
Da bi se pristupilo nekom od dokumenata iz grupe, treba kliknuti na tipku koja simbolizira programe u
kojem su urađeni dokumenti/fajlovi i odabrati željeni dokument (slika 56).
Slika 56 Taskbar grupisanje
32
5.5. Zatvaranje prozora pomoću taskbara

Prozore je moguće zatvarati direktno preko taskbara. Potrebno je:
 Kliknuti desnom tipkom miša na taskbar tipku koja označava prozor koji se želi zatvoriti.
 Nakon toga treba odabrati opciju Close window, slika 57.
Slika 57 Zatvaranje prozora pomoću taskbara
5.6. Osobine taskbara

Desni klik na taskbar i biranje opcije Properties daje
mogućnost podešavanja osobina taskbara, slika 58.
 Ukoliko se taskbar ne vidi (osim ako je miš iznad
njega), tada je uključena opcija Auto-hide the
taskbar. Ova opcija je najčešće isključena.
 Može se uključiti ili isključiti Aero-peek
preview pregled desktopa.
 Taskbar buttons – Always combine opcija
omogućava grupisanje sličnih tipki tako da svi
fajlovi koji su otvoreni istim programom budu
grupisani u jednu tipku na taskbaru.
Slika 58 Dijalog okvir osobina taskbara

5.7. Start meni
Slika 2.7. Dijalog boks osobina taskbara
Kada se klikne na Start tipku, koja je smještena u
donjem lijevom uglu ekrana, prikaže se Start meni
sastavljen od podmenija, slika 59.
Start meni se koristi za pokretanje programa, otvaranje
foldera i dokumenata, mijenjanje sistemskih parametara,
nalaženje fajlova na računaru, pokretanje Help-a (pomoći
za rad), odlogiranje, isključivanje računara itd.
Ako se želi aktivirati neki program, treba kliknuti na All
Programs.
Pomoć za rad sa Windows-om se dobija izborom Help
and Support. Pri izboru neke funkcije, klikom mišem,
njena ikona i naziv se oboje drugom bojom. U tabeli je
dato objašnjenje nekih komandi na start meniju.
Slika 59. Prikaz komandi na Start meniju
33
Windows 7
Tabela 1. Start meni

Komanda Namjena
Sadrži listu foldera za čuvanje dokumenata, slika i muzike;
Korisnik, odnosno naziv prijavljenog korisnika, otvara listu ličnih foldera i
dokumenata;
Grupa personalnih Documents otvara istoimeni folder;
foldera Recent Items sadrži shortcut-e na fajlove koji su posljednji korišteni;
Pictures i Music otvaraju istoimene foldere;
Computer se koristi za pregled sadržaja računara po fajlovima arhiviranim
na računaru, hard diskovima i uređajima sa izmjenjivim medijem;
Prikazuje listu opcija sa kojima se mogu pregledati i mijenjati osobine
Control Panel
kompletnog sistema;
Network Pristup mreži;
Devices and Printers Otvara folder štampača;
Help and Support Omogućava pomoć pri korištenju operativnog sistema;
Search programs and
Omogućava pronalaženje programa, foldera, fajlova;
files
Run Pokreće program ili otvara folder kada se unese njegov naziv;
Završava rad sa Windows operativnim sistemom, ili vrši tzv. Restart
Shut down
(ponovno aktiviranje Windowsa);
Log Off Vrši Log off (odjavljivanje, prijavljivanje kao novi korisnik);
All Programs Prikazuje listu programa koji se mogu pokrenuti;
Iznad tipke Start, odnosno iznad opcije All Programs, nalazi se lista zadnje korištenih programa (broj
programa se može podesiti preko osobina tipke Start). Slična je opciji Recent Items, promjenljiva je
ovisno od toga koji su se fajlovi zadnji koristili. Svaka od ovih ikona se može ukloniti na sljedeći način:
 Kliknuti desnom tipkom miša na ikonu koja se želi ukloniti,
 Odabrati na padajućem meniju opciju Remove from this list.
5.8. Osobine Start menija

Desni klik na tipku Start i biranje opcije Properties
otvara dijalog okvir u kome se mogu podešavati
osobine taskbara i Start menija, slika 60:
 Klikom na tab (jahač/karticu) Start Menu u
ovom dijalog okviru, a zatim na tipku
Customize, moguće je podesiti osobine Start
menija.
 Pomoću opcije Store and display recently
opened programs in the Start menu moguće
je odrediti da li će na start meniju biti
prikazane ikone zadnje korištenih programa.
 Pomoću opcije Store and display recently
opened items in the Start menu and the
taskbar moguće je odrediti da li će na start
meniju biti prikazane ikone zadnje korištenih
dokumenata. Isključivanje ove opcije znači Slika 60 Dijalog okvir osobina Start menija
brisanje liste zadnje korištenih fajlova.
5.9. Pomoć - Help and Support i druge funkcije pomoći

Pomoću opcije Help and Support, može se potražiti pomoć i uputstva za korištenje Windows-a 7.
Pokretanjem ove opcije, dobija se prozor kao na slici 61. Moguće je tražiti pomoć o konkretnom pojmu,
ako se pojam upiše u polje Search u gornjem dijelu prozora.
34
Moguće je pretraživati sadržaj Help-a, kretanjem kroz tematske cjeline koje se nude. Klikne se na bilo
koji tekst koji se želi pretraživati.
Slika 61. Help and Support
Opciju Help je moguće iz bilo kojeg dijela Windowsa pozvati pritiskom na tipku F1 (tipka za pomoć,
gore lijevo na tastaturi).
Da li je neki element na ekranu "aktivan" ili nije (tj. da li će reagovati kada se pritisne), saznaće se ako
se na njega postavi pokazivač miša. Ako pokazivač promijeni oblik u ruku sa ispruženim kažiprstom,
treba kliknuti.
Ikone u liniji alata prozora Help and Support imaju sljedeće funkcije:
 Back: kada se otvori nova strana, može se pritisnuti ikona Back da bi se vratili na predhodnu
stranu;
 Forward (strelica usmjerena udesno): pomoću strelice usmjerene udesno, desno od ikone
Back, vraća se na stranu koja je napuštena pritiskom na Back;
 Home: vraća na prvu stranu prozora Help;
 Browse Help: otvara pregled tema koji se odnose na neki pojam Help-a, koji nalikuje indeksu
na kraju neke knjige;
 Ask: daje pregled dodatnih opcija podrške i pomoći koja se mogu dobiti od Microsofta.
Iako je Windowsov Help veoma iscrpan, postoji i nekoliko brzih načina da se dobije pomoć bez
otvaranja sistema za pomoć. Velika većina stvari na ekranu ima svoje skriveno objašnjenje (tooltip), koje
obično ne sadrži ništa drugo do ime dotičnog alata ili funkcije. Ipak, kad se nema nikakva predstava o
tome šta predstavlja neka ikona, dovoljno je da se nad njom nekoliko trenutaka zadrži pokazivač miša i na
ekranu će se pojaviti kratko objašnjenje.
Većina elemenata na ekranu ima i priručne menije (shortcut menus). Ako nije sigurno šta će se
dogoditi kad se pritisne neka ikona, ili se želi dobiti kratak pregled opcija kojima ikona raspolaže, treba
kliknuti na nju desnom, umjesto lijevom tipkom miša. Po pravilu, pojavit će se mali priručni meni sa
opcijama.
Ako se element, na koji je kliknuto, može na bilo koji način mijenjati, u meniju će se pojaviti i opcija
Properties (svojstva). Svojstva elementa su njegove karakteristike, boja, veličina, oblik itd. Ako se izabere
opcija Properties, otvoriće se okvir za dijalog u kojem se mogu promijeniti svojstva izabranog elementa.
35
Windows 7
Najzad, ako se nalazi u nekom prozoru ili okviru za dijalog, treba pogledati da li u njegovom gornjem
desnom uglu postoji ikona sa znakom pitanja, slika 62. Ako postoji:
 Prvi uraditi klik na ikonu sa znakom pitanja „?“,
 Nakon toga treba u dobijenom prikazu pomoći, koja je vezana za prozor u kojem je kliknuto na
upitnik, potražiti potrebno objašnjenje.
Slika 62 Tipka pomoći - upitnik u gornjem desnom uglu
Ikona obilježena znakom upitnika je link na opcije pomoći vezane za specifični prozor ili dijalog okvir
u kojem se nalazite. Ova ikona ne postoji svugdje, kao što ni svim elementima okruženja nije pridružen
tekst pomoći. Međutim, ova ikona, zaista može da bude korisna.
5.10. Accessories
U okviru Windowsa se nalazi i nekoliko osnovnih programa. U nastavku će biti objašnjena namjena
nekih od njih. Zajednička karakteristika svih tih programa je da se pokreću na sljedeći način:
 Kliknuti na tipku Start,
 Odabrati opciju All Programs,
 Na meniju koji se pojavi odabrati opciju Accessories,
 Na kraju odabrati željeni program.
5.10.1. Calculator
Kalkulator ima dvije verzije:
 Standard verzija (Opcija menija View - Standard) koja se koristi za izvođenje jednostavnih
izračunavanja, i
 Scientific verzija (Opcija menija View - Scientific) koja se koristi za izvođenje složenijih
naučnih i statističkih proračuna.
5.10.2. Notepad
Notepad je tekst editor. Koristi se za kreiranje ili editovanje (mijenjanje) tekstualnih fajlova koji ne
zahtijevaju složenije formatiranje (uređivanje) i koji su manji. Notepad otvara i snima fajlove samo u
tekst formatu (text-only). Ako se želi kreirati fajl koji zahtijeva značajnije formatiranje ili je veći, tada se
koristi WordPad. Tip fajla koji koristi program Notepad je .txt, a WordPad .docx.
5.10.3. WordPad
WordPad je tekst procesor (program za obradu teksta). Tekst procesori daju alate koji omogućavaju
kreiranje incijalne verzije dokumenta, promjene i ispravke na njemu i kao krajnji rezultat daju fajl i
vizuelno dopadljivu kopiju na papiru.
Danas većina korisnika navodi kucanje i obradu teksta kao jednu od osnovnih namjena za koju koristi
računar.
36
U nastavku slijedi objašnjenje nekih od funkcija programa

WordPad, tekstualnog procesora. Osnovne operacije WordPada
su slične operacijama još jednog tekstualnog procesora Worda,
tako da skoro sve ono što važi za WordPad važi i za Word.
Savladavanjem osnova WordPada može se bez ikakvih
problema početi koristiti Word.
Pokretanje WordPada se vrši na sljedeći način:
 Odabrati opciju All Programs,
 Na meniju koji se pojavi odabrati opciju Accessories,
 Na kraju odabrati WordPad, slika 63.
Pojavit će se radni prozor WordPada, čiji su osnovni dijelovi :

1. Wordpad tipka,
2. Quick Access toolbar,
3. Linija alata Ribbon, slika 64.
Slika 63 Pokretanje WordPad-a
Slika 64 Radni prozor WordPad-a
5.10.4. Kreiranje dokumenta u WordPad-u

Treba otkucati neki tekst. Blinkajuća uspravna crta, kursor, označava gdje će se pojaviti tekst u
dokumentu. Pomjeranje unutar teksta, odnosno pomjeranje kursora na novu poziciju, je moguće
pozicioniranjem pokazivača miša na odgovarajuću poziciju i klikanjem ili pomjeranjem kursora kroz
tekst pomoću četiri kursorske tipke na tastaturi.
Ukoliko se napravi neka greška, tipka Backspace briše jedan znak lijevo u odnosu na kursor.
Tipka Delete briše znak desno od kursora.
Ako se počne kucati unutar postojećeg teksta, stari tekst se obično pomjera udesno, kako bi se
obezbijedio prostor za tekst koji se upravo kuca (tzv. Insert mod).
Ukoliko se želi kreirati novi paragraf unutar teksta, pritisne se tipka Enter na tastaturi. Postoje dvije
tipke Enter na tastaturi, koje imaju potpuno istu funkcionalnost.
Da bi se otkucalo veliko slovo, treba istovremeno pritisnuti tipku Shift i odgovarajuće slovo ili
uključiti Caps Lock, što znači ispis svih velikih slova.
Ukoliko se nešto uradi greškom (nenamjerno), WordPad ima tipku Undo koja otkazuje posljednje
urađene operacije. Ova ikona se nalazi na Quick Access Toolbaru. Moguće je otkazati više operacija,
višestrukim klikanjem na opciju Undo.
Undo lista se automatski čisti prilikom zatvaranja dokumenta, što znači da nije moguće naknadno
koristiti Undo za akcije urađene prije zatvaranja dokumenta.
37
Windows 7
Nakon što se otkuca neki tekst, može se poboljšati izgled tog dokumenta primjenom specijalnih
efekata koje nudi WordPad. Da bi se primijenili specijalni efekti, mora se označiti dio teksta ili
kompletan tekst na koji se žele primijeniti efekti.
Pritisne se lijeva tipka miša i povuče preko teksta na koji se želi primijeniti neki od efekata. Označeni
tekst je prikazan kao bijeli tekst na plavoj podlozi.
Veliki broj funkcija u WordPad-u podrazumijeva da se unaprijed označi željeni dio teksta. Postoji više
različitih načina da se označi (selektuje) željeni dio teksta. Najjednostavniji je upravo spomenut. Postoji i
tzv. Selection bar koji se nalazi pored (duž) lijeve ivice dokumenta i vrlo je efikasan, ako se pomoću
miša žele označiti veliki blokovi teksta.
Selekcija riječi: Dvostruki klik u željenoj riječi.
Selekcija dijela teksta:
 Klikne se unutar željene riječi,
 Drži se pritisnuta tipka miša i vuče se,
 Pusti se tipka miša kada je selektovan dio teksta.
Selekcija cijelog dokumenta: Izabere se na Home tab-u (u grupi Editing) komanda Select All, ili
pritisne kombinacija tipki Ctrl+A.
Pomoću Selection bara:
 Klikne se da se označi jedna linija,
 Klikne se i drži pritisnuta tipka miša ako se želi označiti više linija,
 Dvostruko se klikne ako se želi označiti jedan paragraf,
 Dvostruko se klikne, drži se pritisnuta tipka miša ako se želi označiti nekoliko paragrafa,
 Pritisne se tipka Ctrl i klikne se da se označi cijeli dokument.
Otkazivanje selekcije: Klikne se bilo
gdje u dokument.
Da bi se primijenio jedan ili više stilova
na označeni tekst, klikne se na Bold (B),
Italic (I) i/ili Underline (U) ikonu na Home
tab-u, Font grupa, slika 65.
Da bi se promijenila veličina slova u
označenom tekstu, klikne se na strelicu na
listi Font Size na Home tab-u, Font grupa i
bira nova veličina iz ponuđene liste, slika 66.
Slika 65 Promjena stila
Slika 66 Promjena veličine slova
Da bi se promijenio Font (oblik slova) označenog teksta klikne se na listu Font na Home tab-u, Font
grupa i izabere novi font iz ponuđene liste.
WordPad omogućava poravnanje teksta i pomjeranje paragrafa.
38
Ako se želi promijeniti poravnanje

teksta treba označiti tekst i kliknuti
Align Left (lijevo poravnanje), Center
(centralno poravnanje), Align Right
(desno poravnanje) ili Justify (obostrano
poravnanje) opciju na Home tabu,
Paragraf grupa, slika 67.
Slika 67 Poravnanje teksta

5.10.5. Snimanje dokumenta
Kada se počne sa radom na nekom dokumentu, neophodno ga je snimiti (arhivirati). Nakon urađenih
promjena na već snimljenom dokumentu, potrebno ga je ponovno snimiti radi njegovog ažuriranja. Proces
snimanja se može objasniti u nekoliko koraka.
 Treba kliknuti na tipku Save,
(snimi, arhiviraj) na Quick Access
toolbaru ili na File tabu.
 Ako se prvi put snima dokument,
pojavit će se Save As dijalog okvir,
slika 68.
 Ako se želi snimiti fajl negdje drugo,
a ne na tekući disk ili folder, treba
kliknuti na strelicu pored ponuđene
lokacije i odabrati odgovarajuću
poziciju.
 U File name listi upisuje se ime fajla
koji se kreira.
 Nakon ovoga se klikne na tipku Save
da bi kompletirali operaciju
arhiviranja. Slika 68 Davanje imena dokumentu i snimanje
Nastavljanje rada na dokumentu iziskuje povremeno snimanje tog dokumenta. To se može uraditi na
nekoliko načina: odabirom opcije Save na File tabu (ili Quick Access toolbaru) ili kombinacijom tipki
Ctrl+S istovremeno. Dijalog okvir se neće pojavljivati, ali fajl će se ažurirati sa trenutnim sadržajem
dokumenta.
5.10.6. Zatvaranje dokumenta

Zatvaranje dokumenta koji je kreiran ili prekidanje rada u WordPadu se vrši na jedan od sljedećih
načina:
 Klikom na Meni i odabirom opcije Exit, ili
 Klikom na tipku Close (X) u gornjem desnom uglu prozora WordPada.
5.10.7. Štampanje dokumenta

Cilj kreiranja nekog dokumenta je najčešće štampanje na papiru. Prije nego što se dokument odštampa
može se pomoću opcije Print Preview (na Quick Access toolbaru) vidjeti kako će dokument
izgledati na papiru.
Print Preview daje ideju za eventualne korekcije prije štampanja.
Ikona Quick Print na Quick Access toolbaru je najlakši i najbrži način za štampanje dokumenta.
Klikom na ovu opciju ispisuje se kompletan dokument.
Ukoliko se želi odštampati samo dio dokumenta treba:
39
Windows 7
 Kliknuti na opciju Print iz menija,

 U dijalog okviru koji će se pojaviti, odabrati opciju Current Page ukoliko se želi odštampati samo
tekuća stranica, a ukoliko se želi odabrati neki određeni opseg stranica za štampu, treba ga ukucati
u polje Pages.
Pored odabira stranica koje će se štampati u ovom dijalog okviru, može se odabrati i štampač na
kojem će se štampati, kao i broj kopija.
5.10.8. System Tools - Defragmentacija diska

Defragmentacija diska je proces konsolidiranja fragmentiranih podataka na tvrdom disku (ili uređaju
za pohranu) da bi efikasnije funkcionisao. Defragmentacija diska se obavlja na sljedeći način, slika 69:
 Start <All Programs<Accessories<Sistem Tools<Disk Defragmenter<Defragment disk
Slika 69 Defragmentacija diska
Drugi način defragmentacije diska je:

 Desni klik na disk pa klik na Properties, tab Tools, Defragmenter now.
40
6. Upravljanje fajlovima
Upravljanje fajlovima uključuje organizovanje fajlova i foldera na računaru. Neke od najčešćih
operacija sa fajlovima i folderima su premještanje, kopiranje i brisanje. Windows Explorer je program tj.
dio operativnog sistema koji se, između ostalog, koristi za izvršavanje ovih operacija.
6.1. Organizacija uređaja, foldera i fajlova u hijerarhijskoj strukturi

Svaki dokument koji se može sačuvati na hard disku ili nekom drugom uređaju za pohranjivanje
podataka, sačuvat će se kao fajl. Folderi se koriste za grupisanje i organizaciju fajlova koji pripadaju
nekoj cjelini.
Folder je spremište u koje se mogu ostaviti fajlovi. Ako se na nečiji sto stavi hiljade papira, skoro da je
nemoguće naći neki kada nam je potreban. To je razlog zašto se papiri smještaju u foldere (ladice) unutar
ormara. Računar možemo posmatrati kao ormar. Organizovanje fajlova u logičke grupe olakšava
lociranje određenog fajla. Folderi na računarima funkcionišu na isti način. Folderi ne moraju sadržavati
samo fajlove, nego mogu sadržavati i druge foldere. Folder unutar foldera se naziva podfolder. Broj
podfoldera i fajlova unutar nekog foldera nije ograničen. Svaki folder može u sebi sadržavati nove
podfoldere.
Operativni sistem, kompletan sadržaj, sve fajlove i foldere, koji se nalazi na računaru, prikazuje u
hijerarhijskoj strukturi. Na vrhu hijerarhije se nalazi sam računar. Svi memorijski uređaji na kojima se
čuvaju fajlovi i folderi su nivo ispod u hijerarhiji. Sadržaj koji se nalazi direktno na memorijskom uređaju
je još jedan nivo ispod u hijerahiji. Sadržaji koji nisu direktno na samom uređaju, nego su u nekom
folderu, su još jedan nivo ispod u hijerarhiji. Krečući se dalje, svaki novi podfolder je novi nivo u
hijerarhiji.
6.2. Veličina fajlova i foldera

Osnovna jedinica za veličinu memorije je jedan bajt 1B. Jedan bajt je dovoljan da se pohrani jedan
znak sa tastature. Dalje u hijerarhiji slijede KB (kilobajt) oko hiljadu bajta (1024 B tj. 210 bajta), zatim
MB (megabajt) oko milion bajta (220), GB (gigabajt) oko milijardu bajta (230) itd. Obični tekstualni
dokument, bez slike i zvuka vrlo rijetko prelazi veličinu od 1MB. Međutim, slika i zvuk znatno utiču na
veličinu fajlova tako da su fajlovi sa takvim sadržajima puno veći, tj. zauzimaju više memorijskog
prostora. Veličina foldera je jednaka zbiru veličina svih objekata koji su u njemu sadržani. Veličina
zauzetog prostora na memorijskom uređaju je jednaka zbiru veličina svih objekata koji su na njemu
pohranjeni.
6.3. Windows Explorer

Windows Explorer je program koji omogućava korisniku
da pregleda sadržaj memorijskih uređaja i foldera, formira
nove foldere, kopira fajlove, štampa sadržaj fajlova i obavlja
još neke operacije sa fajlovima i folderima. Windows
Explorer omogućava između ostalog:
 Pregled svih memorijskih uređaja, foldera (mapa) i
fajlova (datoteka) koji se nalaze na računaru,
 Kopiranje, brisanje, premještanje i kreiranje
foldera/fajlova i mijenjanje njihovih imena,
 Otvaranje dokumenata ili pokretanje izvršavanja
nekih aplikacija.
6.4. Pokretanje Windows Explorera

 Kliknuti mišem na tipku Start,
 Izabrati opciju All Programs u Start meniju, Slika 70 Pokretanje Windows Explorera
41
Windows 7
 Nakon toga se otvori novi meni gdje se među ponuđenim opcijama nalazi i opcija Accessories.
Klikom na ovu opciju dobija se mogućnost izbora programa Windows Explorer, kao što je
prikazano na slici 70.
Klikom mišem na tu opciju, pokrene se Windows Explorer i prikaže se prozor kao na slici 71.
Alternativni načini za pokretanje Windows Explorera su:
 Kliknuti desnom tipkom miša na Start i birati opciju Open Windows Explorer, ili
 Kombinacijom tipki Win+E.
Nakon što je pokrenut Windows Explorer mogu se uočiti dva dijela prozora: sa lijeve strane je
prikazana hijerarhija na raspoloživim uređajima u vidu stabla, dok je sa desne strane prikazan sadržaj
foldera ili uređaja na kojima je trenutno pozicioniranje.
Slika 3.2. Prozor Windows Explorera
Slika 71 Prozor Windows Explorera
U gornjem dijelu prozora, ispod menija se nalaze standardne linije alata:

Back - prikazuje prethodni prozor, slika desno. Klik na ovu opciju znači vraćanje jedan
korak unazad. Da bi se vratilo više koraka unazad odjednom, treba kliknuti na strelicu sa
strane i odabrati naslov prozora na listi.
Forward - prikazuje sljedeći prozor, slika desno. Da bi se pomjerilo više prozora unaprijed,
treba kliknuti na strelicu sa strane i odabrati naslov prozora na listi.
Search - prikazuje opciju pretraživanja, slika desno.
U donjem dijelu prozora može biti prikazana statusna linija (status bar). Uključuje se i isključuje
preko opcije Status Bar iz menija View.
6.5. Fajlovi
Svaki dokument koji se može sačuvati na hard disku ili nekom drugom uređaju za pohranjivanje
podataka sačuvat će se kao fajl. Svaki fajl ima skup osobina: tip fajla i ikonu, ime, veličinu, datum i ostale
atribute. Properties (osobine) bilo kojeg fajla ili foldera dobiju se jednostavno desnim klikom miša na
njegovu ikonu i odabirom opcije Properties na padajućem meniju.
Postoje tri osnovne vrste fajlova: dokumenti, shortcuti i programi.
6.6. Fajlovi dokumenti

Dokumenti sadrže informacije kao što su tekst, grafika, animacije, zvuk ili video.
Različiti tipovi ovih fajlova imaju različite ikone ovisno od njihovog formata i
pridruženih aplikacija, slika desno.
42
6.7. Folderi
Folderi se koriste za grupisanje i organizaciju fajlova koji pripadaju logički nekoj cjelini.
Npr. može se kreirati folder koji će sadržavati sve dokumente kreirane u toku rada na jednom
projektu. Svi folderi imaju istu ikonu, slika desno.
6.8. Prečica - Shortcut

Shortcut je prečica koja „vodi” na neki drugi fajl ili folder. Cilj kreiranja prečica je da se
jednom te istom fajlu ili folderu može pristupiti sa različitih mjesta. Umjesto da se fajl kopira
na više mjesta, kreira se shortcut na mjestima odakle se želi pristupati. Na ikoni shortcuta
može se primijetiti strelica u donjem lijevom uglu, slika desno.
Najjednostavniji način kreiranja shortcuta za
neki objekat je:
 Pozicionirati se na objekat,
 Kliknuti desnom tipkom miša,
 Na padajućem meniju odabrati opciju
Create Shortcut, slika 72.
Slika 72 Opcija za kreiranje shortcuta
Kreirani shortcut se prevlačenjem može premjestiti na desktop, slika 73.
Slika 73 Premještanje shortcuta na desktop
43
Windows 7
Postoji postupak koji je kombinacija prethodna dva, kreiranje shortcuta i njegovo premještanje na
desktop:
 Kliknuti desnom tipkom miša na objekat, i
 Izabrati opciju Send to <Desktop (create shortcut) kao na slici 74.
Nakon ove operacije se za označeni objekat kreira shortcut i premješta na desktop.
Slika 74 Kreiranje i prebacivanje shortcut-a na desktop

6.9. Fajlovi programi
Fajlovi programi sadrže sve ili neke komponente programa, slike desno.
Fajlovi koji pripadaju istom programu se obično grupišu u jedan folder.
6.10. Tipovi fajlova

U primjeru fajlova programa može se primijetiti iza
imena tačka i dodatak (ekstenzija) koji se koristi kao
oznaka tipa fajla. Svi fajlovi imaju ekstenziju. Ekstenzija
se ne vidi, iako postoji, ako je uključena opcija kojom se
skriva ekstenzija fajlova.
Skrivanje ekstenzije se podešava na sljedeći način:
 U Windows Exploreru iz menija Tools izabrati
opciju Folder Options,
 Na dobijenom dijalog okviru izabrati tab View,
 Uključiti Hide extensions for known file types,
slika 75.
Slika 75 Skrivanje ekstenzije fajla
44
U Windows-u se koriste tri slova kao oznake tipa (vrste fajla). Najčešće oznake tipa su:
 txt, tekst dokument,

 rtf, rich text format,
 docx, Word-ov dokument,
 xlsx, Excel tabela,

 accdb, Access baza podataka,
 ppt, Powerpoint prezentacija,
 wav, zvučni fajl,
 zip, komprimirani fajl,
 tmp, privremeni fajl,
 exe, izvršni fajl, .
Unutar jednog foldera može biti više fajlova koji su istog ili različitog tipa.
Prilikom promjene imena fajla važno je zadržati ekstenziju (tip) datoteke. Na osnovu tipa fajla
određuje se koji program će se koristiti za njegovo otvaranje. Ovo važi za registrovane tipove datoteka.
Npr. sve datoteke sa ekstenzijom .docx registrovane (pridružene) su za program Microsoft Word.
6.11. Pregled osobina fajlova, foldera i uređaja (drajvova)

Properties (osobine) bilo kojeg fajla, foldera ili drajva dobiju se na sljedeći način:
 Označiti željeni objekat,
 Kliknuti desnom tipkom miša na objekat,
 Izabrati opciju Properties na padajućem meniju.
Postoji i drugi način:
 Označiti željeni objekat,
 U Windows Exploreru kliknuti na Properties iz
menija File.
U dijalog okviru Properties, slika 76, nalazi se:
 Ime - tekstualni opis fajla ili foldera. Ime se određuje
prilikom kreiranja fajla ili foldera mada se naknadno
može promijeniti. Dužina imena može biti do 255
znakova.
 Location - Lokacija - mjesto na kojem se nalazi fajl
ili folder.
 Size - Veličina fajla - varira zavisno od tipa i količine
informacija u njemu. Npr. dokumenti koji sadrže samo
tekst su mnogo manji od onih koji sadrže slike.
Animacije, zvuk i video zauzimaju puno više prostora
od teksta.
 Datum - informacija koja se pamti zajedno sa fajlom i Slika 76 Osobine fajla
pokazuje kada je kreiran - Created, zadnji put
mijenjan - Modified i otvaran - Accessed.
45
Windows 7
U dijalog okviru Properties moguće je podesiti za neki fajl ili folder atribut (status) Read-only- samo
za čitanje i u tom slučaju, fajl se ne može mijenjati već samo pregledati.
Pored atributa Read-only nalazi se i atribut Hidden. Neki fajlovi i folderi ne bi trebali biti mijenjani,
jer pripadaju npr. sistemskim fajlovima. Da bi se izbjegla takva situacija, odnosno potpuno onemogućio
pristup takvim "osjetljivim" fajlovima ili folderima, oni se kao sistemski proglašavaju skrivenim
uključivanjem Hidden. Oni postoje ali se ne vide kada se pretražuje kroz Windows Explorer.
Nekada im je naravno potrebno pristupiti. Zbog toga je na prozoru Windows Explorera moguće
uključiti opciju kojom se uključuje ili isključuje prikazivanje skrivenih fajlova. T e čini na sljedeći način:
 U Windows Exploreru kliknuti opciju Tools na meniju,
 Zatim na opciju Folder Options,
 Na dobijenom prozoru odabrati tab View,
 Ukoliko se žele prikazivati skriveni fajlovi ili folderi, treba kliknuti na opciju - Hidden
files and folders - Show hidden files and folders,
 Ukoliko se ne žele prikazivati skriveni fajlovi ili folderi, treba kliknuti na opciju - Hidden
files and folders - Do not show hidden files and folders, slika 77.
Slika 77 Skrivanje i prikazivanje skrivenih fajlova i foldera
Skrivenim fajlom se može proglasiti bilo koji fajl ili folder.

Kod foldera se pamti samo jedan datum, datum kreiranja foldera - Created. Iz osobina foldera se može
pročitati koliko fajlova i podfoldera sadrži – Contains, slika 78.
Na osobinama drajvera može se pročitati kapacitet - Capacity, dio zauzetog - Used space i slobodnog
- Free space memorijskog prostora, slika 79.
Slika 78 Osobine foldera Slika 79 Osobine hard diska
46
Neke od osobina označenog objekta se mogu pročitati na statusnoj ili adresnoj liniji otvorenog
prozora.
6.12. Proširivanje, sužavanje pogleda na uređaje i foldere, navigacija do željenog foldera

Strelica ispred ikone foldera, računara ili mreže znači da folder sadrži podfoldere (foldere nižeg nivoa).
Strelica bijele bolje usmjerena u desno znači da popis foldera
nižeg nivoa nije prikazan. Da bi bio vidljiv, klikne se na bijelu
strelicu. Ispod imena foldera prikazat će se pripadajući popis
podfoldera, a strelica ispred foldera mijenja boju (crna) i smjer
(uvučen popis) . Ponovni klik na oznaku sažme (zatvori) popis
podfoldera te vrati oznaku.
Path-put do foldera ili fajla je put do mjesta gdje se folder ili fajl
nalazi, a prikazan je u adresnoj traci. Slika 80 Put do foldera
Npr. do foldera Music može se doći klikom na Libraries u
navigacijskom oknu ili klikom na strelicu iza Libraries (koja mijenja smjer ka dole) u adresnoj traci i
iz padajuće liste izabere Music, slika 80.
6.13. Kreiranje novog foldera

Kreiranje novog foldera vrši se na sljedeći način:
 Pozicionira se na željeni folder ili disk jedinicu u kome se želi kreirati folder.
 Klikom na File, izabere se opcija New, nakon čega se otvori podmeni u kome treba izabrati
opciju Folder. Nakon toga se, na desnoj strani, dobije plavo polje "New folder", slika 81.
 U polje “New Folder” upiše se željeno ime.
 Pritisne se tipka Enter za potvrdu novog imena.
Ukoliko se unutar novokreiranog foldera želi kreirati podfolder, tada je potrebno ponoviti prethodno
opisane korake, pri tom da je upravo kreirani folder početni objekat.
Slika 81 Kreiranje novog foldera
6.14. Otvaranje dokument fajlova i pokretanje aplikacija

Otvaranje dokument fajlova i pokretanje aplikacija preko Windows Explorera vrši se na sljedeći način:
 Pozicionira se na željeni fajl ili disk jedinicu (drajv),
 Dvaput se mišem klikne na ikonu ili ime fajla, ili se nakon označavanja pritisne tipka Enter.
47
Windows 7
6.15. Mijenjanje imena fajla/foldera

Ime fajla ili foldera se može promijeniti na isti način kao što se mijenja obični tekst. Mijenjanje imena
fajla ili foldera vrši se na sljedeći način:
 Pozicionira se na folder ili fajl čije se ime želi mijenjati,
 Iz menija File se odabere opcija Rename,
 Nakon toga se može ukucati novo ime za fajl ili folder,
 Nakon unosa promjene pritisne se tipka Enter ili se klikne bilo gdje izvan naziva za potvrdu
promjene.
Promjena imena fajla ili foldera se može uraditi i na sljedeći način:
 Desnim klikom se označi folder ili fajl čije se ime želi promijeniti,
 Iz padajućeg menija bira se opcija Rename,
 Unese se novo ime te pritisne tipka Enter ili se klikne bilo gdje izvan naziva za potvrdu promjene.
6.16. Dobra praksa u davanju imena fajlovima/folderima

Davanje smislenih imena fajlovima i folderima može pomoći u manipulaciji sa njima. Naziv
dokumenta PismoToplanama.docx mnogo više govori, tj. može nam pomoći pri podsjećanju na šta se
konkrektno odnosi neki dokument nego npr. naziv fajla Ax12.docx. Smisao foldera je organizacija
sadržaja na računaru. Asocijativni nazivi foldera mogu pomoći osnovnoj funkciji foldera.
Pored prethodno navedenih preporuka postoje i neka obavezujuća pravila koja se moraju ispoštovati
prilikom davanja imena fajlu ili folderu. Nazivi fajlova mogu biti dugi maksimalno 255 karaktera. Velika
i mala slova nisu bitna prilikom kreiranja naziva fajla, što znači da su nazivi fajlova auto.txt i AUTO.txt
identični za operativni sistem. Znakovi ?, “, /, \, <, >, *, |, :, nisu dozvoljeni u nazivu fajla.
6.17. Brisanje fajla ili foldera, Recycle Bin – korpa za otpatke
6.17.1. Brisanje fajla ili foldera

Brisanje fajla ili foldera vrši se na sljedeći način:
 Pozicionira se na folder ili drajv (na lijevoj strani Windows Explorera) koji sadrži fajl ili folder koji
se želi brisati,
 Jedanput se mišem klikne na sličicu fajla ili foldera (na desnoj strani Windows Explorera) koji
želite brisati, kako bi se fajl ili folder obilježio,
 Klikne se desnom tipkom miša i izabere opcija
Delete, nakon čega se pojavi okvir sa sadržajem
kao na slici 82. (u našem primjeru se radi o fajlu
imena test.doc). Ukoliko se izabere Yes, izabrani
fajl ili folder će biti obrisan te poslan u Recycle
Bin (korpu za otpatke). Za folder važi da će sa
njim u Recycle Bin biti poslani svi fajlovi i
folderi koje taj folder sadrži. Ukoliko se izabere
No, odustaje se od brisanja izabranog fajla ili
foldera.
Slika 82 Potvrda brisanja fajla
Brisanje fajla ili foldera se može obaviti i na drugi
način:
 Pozicionira se na folder ili fajl koji se želi brisati,
 Iz menija File se odabere opcija Delete nakon čega se pojavi okvir kao na slici 82.
Brisanje je moguće obaviti i prenošenjem fajla u korpu za otpatke. U nastavku će biti objašnjen pojam
prenošenja fajla, nakon čega se može primijeniti i ovaj način brisanja.
48
Ukoliko želite neke podatke izbrisati trajno, bez prebacivanja u korpu za otpatke, prilikom pritiskanja
tipke Delete treba držati pritisnutu tipku Shift na tastaturi. U tom slučaju se dobija poruka da će podaci
biti izbrisani, a ne poslani u korpu za otpatke.
6.17.2. Vraćanja obrisanog sadržaja iz korpe za otpatke opcija - Restore

Kada se briše fajl ili folder sa hard diska, tada se fajl ili folder smješta u poseban folder
nazvan "korpa za otpatke"- Recycle Bin. Ikona Recycle Bina, slika desno, se nalazi na
desktopu. Recycle bin se otvara dvostrukim klikom na ikonu.
Fajlovi i folderi iz Recycle Bina mogu se ponovo vratiti na poziciju sa koje su obrisani na sljedeći
način (slika 83):
Slika 83 Vraćanje (Restore) obrisanog dokumenta

 Otvoriti Recycle Bin,
 Selektirati fajl ili folder,
 Iz menija File izabrati opciju Restore, slika 83.
6.17.3. Trajno brisanje sadržaja

Ako se želi trajno izbrisati fajl ili folder, tada ga treba izbrisati i iz Recycle Bin-a, tj. označiti ga i npr.
pritisnuti tipku Delete na tastaturi. Ako se želi trajno uništiti (izbrisati) kompletan sadržaj Recycle Bin-a
treba uraditi sljedeće:
 Otvoriti Recycle Bin,
 Odabrati iz menija File opciju Empty Recycle Bin.
6.18. Kopiranje fajla ili foldera (Copy)

Vrlo česta operacija nad fajlovima ili folderima je kopiranje. Da bi se prenio dokument sa jedne
lokacije na neku drugu, često se koriste neki od prenosivih memorijskih uređaja (CD, DVD, USB flash
drive-USB stik ...), na koje je potrebno kopirati željeni fajl ili folder.
Kopiranje fajla ili foldera vrši se kroz sljedeće korake:
 Pozicionira se na folder ili drajv (na lijevoj strani Windows Explorera) koji sadrži fajl ili folder
koji se želi kopirati.
 Jedanput se mišem klikne na sličicu fajla ili foldera (na desnoj strani Windows Explorera) koji se
želi kopirati, kako bi fajl ili folder bio obilježen.
 Treba izabrati opciju Copy-Kopiraj iz Edit menija (ili pritisnuti kombinaciju tipki Ctrl+C, što
se vidi u produžetku naziva komande Copy) kao na slici 84. Ukoliko na bilo kojem meniju u
Windows-u pored naziva komande piše i kombinacija tipki (specifična za svaku komandu), to je
način da se izvrši ta komanda pomoću tastature.
49
Windows 7
 Pozicionirati se na odredište tj. folder ili drajv gdje se želi kopirati (na lijevoj strani Windows
Explorera).
Slika 84 Biranje komande Copy
 Izabrati opciju Paste - Zalijepi iz Edit menija ili pritisnuti kombinaciju tipki Ctrl+V, slika 85.
Slika 85 Biranje komande Paste
Kopiranje je moguće obaviti i na sljedeći način:

 Kliknuti desnom tipkom miša na fajl ili folder koji se želi kopirati i ne puštati tipku,
 Objekat privuči do željene pozicije,
 Otpusti se tipka miša i odabere opcija Copy Here iz padajućeg menija.
Kopiranje je pojašnjeno na više načina, ali treba napomenuti da postoji analogija i za sve slične akcije -
kreiranja novog foldera, promjene imena, brisanja, premještanja fajla/foldera. Sve se te akcije mogu
izvršiti na više različitih načina.
6.19. Pravljenje rezervnih kopija (Backup)

Backup je proces pravljenja rezervne kopije vitalno važnih podataka. Do gubitka podataka može doći
iz različtih razloga vezanih za sam sistem, ali isto tako i zbog hardverskog defekta u sistemu. Ovo se
posebno odnosi na hard diskove. Zbog toga se prave kopije podataka na neki drugi rezervni medij.
50
Ukoliko se orginalni podaci nalaze na hard disku, tada je preporučljivo napraviti rezervne kopije na CD-
ove, DVD-ove ili neke druge medije.
Pravljenje kopije jednog dokumenta na istom mediju je najlošiji backup jer ukoliko se ošteti medij,
npr. hard disk bez obzira što imate dvije kopije nekog dokumenta, obje su na hard disku koji je pokvaren i
ukoliko nemate kopiju dokumenta na nekom drugom mediju, ostat ćete bez njega.
Vrlo je važno redovno praviti backup. Backup-iranje se ne radi isključivo zbog kvarova nego i zbog
krađa računarske opreme i svih drugih nepredviđenih okolnosti. Prenosni računari su naročito podložni
krađama i gubljenju podataka, tako da se za njih posebno preporučuje redovno pravljenje rezervnih kopija
podataka na neki drugi medij.
Slika 86 Pravljenje rezervne kopije

Pravljenje rezervnih kopija se može raditi ranije opisanom tehnikom kopiranja, a u Windowsima
postoji i poseban alat, Backup and Restore alat u Control Panel-u, slika 86, koji je namijenjen za
kreiranje backup-a podataka. Nakon pokretanja ovog programa potrebno je odgovoriti na pitanje šta želite
da backup-irate i gdje (na koji medij).
Podaci se sa medija na kojima su backup-irani mogu jednostavnim kopiranjem vratiti na početne
lokacije, odnosno ponovo im pristupiti. Pojam koji se koristi za pristupanje ranije backup-iranim
podacima je restore podataka.
6.20. Premještanje fajla ili foldera (Move)

Premještanjem se fajl ili folder prenosi sa jednog mjesta na drugo. Premještanje se izvodi slično kao
kopiranje, s tim da se sada iz Edit menija bira opcija Cut – Izreži ili pritisne kombinacija tipki Ctrl+X
umjesto Ctrl+C, slika 84.
Premještanje je moguće obaviti i na sljedeći način:
 Kliknuti desnom tipkom miša na fajl ili folder koji se želi premjestiti i ne puštati tipku,
 Objekat privuči do željene pozicije,
 Otpusti se tipka miša i odabere opcija Move Here iz padajućeg menija.
6.21. Istovremeno označavanje više fajlova i foldera

Ukoliko se želi neka od pomenutih akcija (brisanje, kopiranje, premještanje ...) izvesti istovremeno za
više fajlova ili foldera sa nekog foldera ili disk jedinice (drajva), potrebno je učiniti sljedeće:
 Pozicionirati se na folder ili disk jedinicu (drajv) (na lijevoj strani Windows Explorera) koji
sadrži fajlove ili foldere koji se žele grupisati radi brisanja, kopiranja i sl.
 Ukoliko se želi pojedinačno obilježavati fajlovi ili folderi, potrebno je mišem kliknuti na fajl ili
folder i istovremeno držati pritisnutu tipku Ctrl. Nakon što se izaberu svi željeni fajlovi ili
folderi, izvodi se željena akcija brisanja, kopiranja ili premještanja na gore opisani način.
 Ukoliko se želi obilježiti više susjednih fajlova ili/i foldera istovremeno, klikne se mišem na prvi
fajl, čime se obilježi, zatim se mišem klikne na zadnji fajl u nizu, istovremeno držeći pritisnutu
51
Windows 7
tipku Shift. Nakon što se izaberu svi željeni fajlovi i folderi, izvede se željena akcija brisanja,
kopiranja ili premještanja.
Između obilježavanja fajlova i foldera i izbora željene akcije ne treba pritiskivati druge tipke, niti
klikati mišem mimo sličica ili imena fajlova ili foldera jer će se time izvršiti deselekcija. Ako se želi iz
selekcije isključiti pojedinačan fajl, klikne se na njegovu sličicu ili ime mišem istovremeno držeći
pritisnutu Ctrl tipku.
Označavanje više susjednih fajlova je moguće uraditi i bez upotrebe tastature povlačenjem miša kako
bi se kreirala selekcija oko fajlova i foldera koji se žele uključiti.
Ukoliko se žele označiti svi fajlovi ili folderi unutar foldera ili disk jedinice (drajva), potrebno je učiniti
sljedeće:
 Pozicionirati se na folder ili disk jedinicu (drajv) koji sadrži fajlove ili foldere koji se žele
grupisati radi brisanja, kopiranja i sl.,
 Iz menija Edit, odabrati opciju Select All ili pritisnuti kombinaciju tipki Ctrl+A.
6.22. Formatiranje stika

Formatiranje je operacija koja se često izvodi nad stikom, a cilj je brisanje kompletnog sadržaja te
provjera da li postoji neki oštećen dio.
Desnim klikom na stik i odabirom opcije Format dobija se dijalog okvir u kojem se pokreće operacija
formatiranja klikom na Start.
Nakon izvršavanja kompletne operacije dobija se izvještaj o eventualno oštećenim sektorima, odnosno o
neuspjeloj operaciji formatiranja. Ukoliko je uspješno završeno formatiranje, izbrisan je njen prethodni
sadržaj i uređaj je spreman za dalje korištenje.
6.23. Sortiranje fajlova i foldera

Fajlove i foldere je moguće sortirati unutar prozora Windows Explorera po rastućem ili opadajućem
redoslijedu najčešće po imenu (Name), veličini (Size), tipu (Type) i datumu modifikacije (Date
Modified), slika 87.
Sortiranje je moguće izvšiti na sljedeći način:
 Kliknuti na karticu menija View.
 Odabrati komandu Sort by i odgovarajuću
opciju sortiranja. Pored komande Sort by
može se primijetiti strelica, koja na bilo
kojoj opciji u okviru Windowsa gdje se
pojavi, znači da se nakon pozicioniranja na
tu komandu dobija pregled dodatnog skupa
komandi.
 Sortiranje po rastućem – Ascending,
odnosno opadajućem – Descending
redoslijedu po nekoj opciji se vrši tako što
se ponovo klikne na taj način sortiranja,
čime se dobija obrnuto sortiranje od
trenutnog. Ili na drugi način da se npr.
ukoliko su fajlovi već sortirani po datumu
modifikacije (Date Modified) ponovo
klikne na naziv te kolone u detaljnom
Slika 87 Sortiranje prema nazivu
prikazu fajlova, nakon čega se strelica pored
u rastućem redoslijedu
naziva kolone obrće u suprotnom smjeru što
znači i obrnut redoslijed sortiranja od
dotadašnjeg.
52
6.24. Načini prikazivanja fajlova i foldera

Preko menija View, dobija se mogućnost odabira sljedećih načina prikazivanja fajlova i foldera
(identična opcija postoji i na desnom dijelu toolbar-a):
 Extra large Icons – nadprosječno velike ikone,
 Large Icons – velike ikone,
 Medium Icons – srednje ikone,
 Small Icons – male ikone,
 Tiles – objekti se prikazuju korištenjem velikih ikona,
 List – objekti se prikazuju u vidu liste,
 Details – objekti se prikazuju sa informacijama o imenu, veličini, tipu i posljednjem datumu
modifikovanja.
 Content – objekti se prikazuju kao minijaturne verzije slika (ima ga smisla koristiti kada su
fajlovi slike). Najčešće se koristi za brzo pretraživanje kroz više pohranjenih slika.
Može se primijetiti da kada se pozicionira mišem iznad određene opcije menija, na status baru prozora
Windows Explorera se ispisuje objašnjenje te opcije.
Slika 88 Prikaz objekata - Srednje ikone Slika 89 Prikaz objekata u vidu liste
Slika 90 Prikaz objekata sa detaljnim osobinama
53
Windows 7
6.25. Pretraživanje foldera, fajlova (Search)

Ukoliko se želi pronaći određeni fajl ili folder, a ne zna se gdje se on nalazi na računaru ili se ne želi
tražiti ”ručno” preko Windows Explorera, opcija Search omogućava pronalaženje. Search omogućava
traženje fajla ili foldera po nazivu, po dijelu naziva, veličini, tipu, datumu rada ili sadržaju.
6.25.1. Pokretanje opcije Search

Ovu opciju je moguće pokrenuti direktno iz okvira prozora Windows Explorera klikom na opciju
Search u gornjem desnom uglu prozora, slika 91.
Slika 91 Pokretanje opcije Search u Windows Exploreru
Drugi način je klik lijevom tipkom miša na tipku Start, a

zatim na padajućem meniju koji se pojavi, klik na opciju
Search program and files, slika 92.
6.25.2. Pretraživanje po nazivu fajla ili po sadržaju

Unutar opcije Search kojoj se može pristupiti na jedan od
prethodno opisanih načina potrebno je unijeti naziv fajla ili
datoteke koju tražimo. Operativni sistem pretražuje datoteke i
foldere na osnovu unešenog pojma kroz njihove nazive ili
sadržaj. Pretraživanje počinje automatski sa unosom prvog
znaka, a unosom svakog sljedećeg znaka broj rezultata Slika 92 Pokretanje opcije Search
pretrage se smanjuje. Prilikom pokretanja pretrage iz prozora
Windows-a, slika 92, incijalno se područje pretrage ograničava samo na folder u kojem se trenutno
nalazimo.
Nakon pokretanja pretrage prikazuje se lista foldera i fajlova koji zadovoljavaju zadane uslove, npr.
kao ezultat na slika 93.
Slika 93 Rezultat pretraživanja
54
6.25.3. Pretraživanje po datumu kreiranja i veličini fajla

Ako se žele tražiti fajlovi po nekim dodatnim kriterijima, može se koristiti opcija Search filters, tako
što se klikne u okvir za pretraživanje pa na željeni filter. Ukoliko je bitan datum kreiranja klikne se na
opciju Date modified.Nakon toga se odabere da li se želi tražiti unutar određenog perioda ili za određeni
broj prethodnih sedmica ili mjeseci.
Važno je izbrisati sve prethodno podešene parametre, u protivnom i oni će se uzeti u obzir prilikom
pretraživanja.
Ukoliko se želi tražiti prema veličini fajlova, treba kliknuti na opciju Size, i nakon toga definisati
veličinu fajla kojeg tražimo.
6.25.4. Pretraživanje po tipu fajla i pomoću džoker znakova

Pretraživati se može korištenjem džoker znakova: „*” koji mijenja grupu znakova ili „?” koji mijenja
samo jedan znak u nazivu fajla. Pismo se može tražiti kao Pi* ili Pi?mo. Ukoliko kao kriterij postavimo
Pi?mo, tada kao rezultat nećemo dobiti npr. fajl Pitamo.docx, a ako je postavljen kriterij Pi*mo, tada će se
fajl Pitamo.docx pojaviti kao rezultat pretrage.
Ukoliko želimo samo pdf dokumente kao rezultat pretrage, unijet ćemo *.pdf, slika 94.
Slika 94 Dijalog okvir za pretraživanje po tipu fajla
55
Windows 7
6.26. My recent documents - lista zadnje korištenih dokumenata

Ukoliko se želi koristiti neki od zadnje korištenih dokumenata, moguće mu je pristupiti klikom na
tipku Start i izborom opcije Recent Items na meniju, slika 95. Ovo je opcija koja se često koristi jer se
najčešće svaki od dokumenata kreira
kroz više uzastopnih iteracija.
Pražnjenje liste zadnje korištenih
dokumenata (My Recent Documents),
ukoliko se to želi, može se uraditi na
sljedeći način:
 Kliknuti desnom tipkom miša
na opciju Recent Items,
 Odabrati opciju Clear recent
items list.
Slika 95 My Recent Documents
56
7. Podešavanje operativnog sistema

Iako se Windows operativni sistem automatski podešava prilikom instaliranja, a dodatno podešava
prilikom instalacije nekih programa ili hardvera. Ipak, postoji mnogo operacija koje se mogu i trebaju
ručno podešavati.
7.1. Control Panel

Control Panel se može posmatrati kao kontrolna ploča sa koje se mogu mijenjati osobine (podešenje)
sistema, slika 96. Pokreće se:
 Klikom na tipku Start,
 Zatim na opciju Control Panel.
Slika 96 Prozor Control Panela
Slijedi objašnjenje nekih od opcija koje nudi Control Panel.
7.1.1. Ease of Access Center

Ease of Access Center se koristi npr. za podešavanje tastature, miša, zvuka za osobe sa posebnim
potrebama.
Npr. moguće je podesiti:
 da se prilikom pritiska na određene tipke na tastaturi čuje zvučni signal (opcija Make the
keyboard easier to use, Turn on ToggleKeys), ili
 da prikaz ima jači kontrast korištenjem alternativnih boja i veličina slova zbog lakšeg čitanja
(opcija Set up High Contrast).
7.1.2. Devices and Printers – instaliranje novog hardvera

Devices and Printers se koristi za instalaciju novog hardvera, npr. modema, DVD-ROM-a, zvučne
kartice itd.
Velika većina uređaja se instaliraju metodom Plug-and-Play (priključi-i-koristi), što je standard za
relativno jednostavno dodavanje novih hardverskih uređaja na računaru.
Instalacija uređaja obično zahtijeva tri koraka:
1. Priključivanje uređaja na računar,
57
Windows 7
2. Instaliranje odgovarajućih drajvera za priključeni uređaj, i

3. Konfigurisanje osobina uređaja.
Uređaj treba priključiti na odgovarajući port ili ubaciti u odgovarajući slot.
Ako je uređaj Plug and Play, njegova detekcija se vrši automatski. Kod nekih starijih uređaja mora se
nakon priključivanja restartovati računar, nakon čega Windows prepoznaje novi uređaj.
Ako uređaj nije Plug and Play, mora se koristiti Add a device wizard u Control Panel-u, kroz koji se
mora dati podatak operativnom sistemu koji je tip uređaja koji se želi instalirati. Nakon što se uređaj
detektuje ili se locira preko Add/Remove Hardware Wizarda, Windows može zahtijevati instalacioni
CD/DVD, CD/DVD proizvođača uređaja, kako bi se mogli instalirati odgovarajući drajveri.
Nakon toga je moguće eventualno dodatno konfigurisanje osobina uređaja.
7.1.3. Programs and features – instaliranje i uklanjanje programa

Programs and features se koristi za uklanjanje (deinstaliranje) nekih programa ili komponenti
Windows-a.
Instalacija programa je danas najčešće riješena tako da je dovoljno ubaciti CD, DVD na kojem se
nalazi instalacija programa koji se želi instalirati i automatski se pokreće proces instalacije.
Ukoliko se želi ukloniti neki program, dovoljno ga je pronaći na listi programa i kliknuti na tipku
Uninstall, slika 97.
Slika 97 Programs and Features – instaliranje i uklanjanje programa
7.1.4. Administrative Tools – administrativni alati

Administrative Tools opcija se koristi za konfigurisanje administrativnih postavki na računaru. Ne
preporučuje se mijenjanje ovih postavki, osim ako se radi o naprednijem korisniku.
7.1.5. Date and Time – podešavanje vremena i datuma

Date and Time opcija omogućava podešavanje aktuelne vremenske zone, vremena i datuma.
Ukoliko se želi podesiti vrijeme, potrebno je nakon pokretanja ove opcije učiniti sljedeće, slika 98:
 Odabrati opciju Change date and time,
 Pozicionirati se u tekst dijalog okvira u kojem je prikazano trenutno vrijeme i unijeti željeno
vrijeme ,
 Zatim kliknuti na tipku OK.
58
Ukoliko se želi promijeniti tekući datum, potrebno je učiniti sljedeće:

 Ukoliko se mijenja datum u okviru tekućeg mjeseca, treba na postojećem prikazu mjeseca
umjesto trenutno selektiranog datuma odabrati novi
datum.
 Ukoliko se želi promijeniti datum na novi datum u
nekom drugom mjesecu, treba najprije odabrati novi
mjesec u listi mjeseci i onda u okviru
novog tekućeg mjeseca odabrati novi datum.
 Ukoliko se želi promijeniti datum na novi datum u
nekoj drugoj godini, treba najprije odabrati godinu
, zatim odabrati novi mjesec u listi mjeseci i
onda u okviru mjeseca odabrati novi datum.
Nakon svih urađenih promjena, ukoliko se žele prihvatiti,
klikne se na tipku OK.
Ukoliko se želi promijeniti vremenska zona potrebno je
učiniti sljedeće:
 Odabrati opciju ChangeTime Zone, zatim u listi
ponuđenih vremenskih zona odabrati željenu.
 Na ovoj opciji se podešava i opcija koja kontroliše
automatsko podešavanje vremena prilikom prelaska sa
zimskog na ljetno računanje vremena i obrnuto.
 Ukoliko se želi automatsko podešavanje novog
vremena u tim prelazima, tada opcija Automatically
adjust clock for Daylight Saving Time treba biti
uključena.
7.1.6. Personalization i Display – podešavanje monitora

Slika 98 Podešavanje vremena
Podešavanje prikaza na ekranu je jedna od osobina na osnovu
koje se ocjenjuje pristupačnost računara korisniku, zbog čega je
izuzetno važno da se displej
korektno podesi.
Podešavanje ovisi dijelom
od tehničkih karakteristika
grafičke karte i monitora, a
dijelom od onoga ko
podešava. Kvalitetnija
grafička karta i veći monitor
nude veće mogućnosti.
Display i Personalization
opcije omogućavaju
promjenu rezolucije (broj
pixela od kojih se sastoji
prikaz na ekranu), broja
boja ekrana, promjenu
izgleda desktopa, biranje
nekog od mnogih unaprijed
pripremljenih podešenja
(boja i veličina) različitih
elemenata prozora.
Slika 99 Podešavanje Displeja
59
Windows 7
Da bi se pokrenula opcija Display ili Personalization potrebno je:

 Kliknuti na opciju Display ili Personalization u Control Panelu, ili
 Kliknuti desnim tipkom miša na slobodnom prostoru na desktopu i odabrati na padajućem
meniju opciju Personalize.
Na dijalog okviru koji se dobije klikom na ove opcije, može se uočiti više dodatnih opcija, slika 99.
Ukoliko se želi podesiti slika koja se nalazi kao pozadina na desktopu računara, potrebno je:
 Unutar prozora opcije Personalization odabrati opciju Desktop Background, slika 99,
 Izabrati na ponuđenoj listi jednu od slika ili pomoću tipke Browse… izabrati neku drugu sliku sa
računara, slika 100.
Slika 100 Podešavanje pozadine
Pomoću opcije Picture Position određuje se da li će se slika:

 prikazati više puta na Desktopu – Tile,
 prikazati samo jednom na centru desktopa - Center,
 razvuči preko cijelog desktopa – Stretch,
 isječi tako da ispuni desktop – Fill, i
 skupiti tako da stane na desktop – Fit.
Na Themes – moguće je odabrati skup grafičkih elemenata
(temu) koji daju desktopu unificiran i prepoznatljiv izgled. Tema
se može odabrati iz ponuđenog skupa ili kreirati vlastita,
mijenjanjem postojeće i snimanjem pod novim nazivom.
Screen Saver prikazuje slike ili tekst koji skriva informacije
na ekranu. Aktivira se automatski nakon određenog vremena
(prethodno podešeno) ukoliko je računar u stanju Idle (ništa se
ne radi), slika 103.
Slika 101 Screen Saver
Da bi se podesio Screen Saver potrebno je:
 Odabrati opciju Screen Saver, slika 101,
 Odabrati Screen Saver iz Screen Saver liste, slika 102,
 Odrediti vrijeme aktiviranja Screen Saver-a, slika 103.
60
Slika 102 Odabir Screen Saver-a Slika 103 Podešavanje vremena aktiviranja
Screen Saver-a
Rezolucija je opšti izraz za broj piksela koji se

kontroliše na radnoj površini. Uobičajene su
rezolucije 800x600, 1024x768, 1280x1024 piksela
itd. Što je veća rezolucija, vidjeće se veći broj
objekata na ekranu.
Različite vrste grafičkih kartica i različiti monitori
podržavaju i različite rezolucije.
Da bi se promijenila rezolucija na ekranu,
potrebno je:
 Odabrati opciju Display, zatim Adjust
Resolution Settings,
 Promjeniti rezoluciju (Resolution)
pomjeranjem klizača i kliknuti OK,
slika 104.
7.1.7. Fonts – podešavanje fontova Slika 104 Promjena rezolucije

Fonts omogućava pregled instaliranih fontova
(oblika slova), brisanje postojećih i instaliranje novih.
4.1.8. Mouse – podešavanje miša
Kako bi se postiglo što jednostavnije korištenje
Windows-a važno je podesiti miša da odgovara
potrebama korisnika.
Miš se može npr. kretati brže nego što korisniku
odgovara, ili miš npr. može biti podešen za dešnjaka, a
koristi ga ljevak. Ovi i slični problemi se mogu riješiti
preko opcije Mouse.
Da bi se podesila brzina kretanja miša potrebno je:
 Otvoriti opciju Mouse na Control Panel-u,
Slika 105 Podešavanje brzine kretanja miša
61
Windows 7
 Odabrati tab Pointer options i pomoću klizača Select a pointer speed podesiti brzinu kretanja
miša, slika 105.
Da bi se miš koji je trenutno podešen za dešnjaka
podesio za ljevaka (zamjena primarne/lijeve i
sekundarne/desne tipke miša) potrebno je:
 Odabrati tab Buttons i uključiti polje Switch
primary and secondary buttons, slika 106.
Slika 106 Podešavanje– zamjena primarne i
sekundarne tipke miša
Ukoliko se želi promijeniti oblik pokazivača miša, da
npr. umjesto standardnog pokazivača (strelice) bude nek
drugi i drugačiji oblik pokazivača potrebno je:
 Odabrati tab Pointers i odabrati željenu šemu
iz liste Scheme, slika 107.
Slika 107 Podešavanje šeme pokazivača miša
7.1.9. Regional and Language – podešavanje regionalnih opcija, tastature

Regional and Language opcija omogućava podešavanje parametara koji su specifični za jedan region
ili zemlju. Npr. moguće je definisati format prikaza brojeva, valute, datuma, vremena u okviru
operativnog sistema. Podešavanja koja se ovdje naprave imaju uticaja i na sve aplikativne programe u
računaru. Takođe je u okviru ove opcije moguće podesiti i parametre koji su vezani za jezik.
Ukoliko se želi podesiti regionalno podešenje, kompletno ili za neki od pojedinačnih parametara,
potrebno je učiniti sljedeće:
 Otvoriti opciju Regional and Language u Control Panel-u,
 Odabrati tab Formats i ukoliko se želi kompletno podešenje prilagoditi novom regionu
potrebno je odabrati na ponuđenoj listi novi region. Ako se želi pojedinačno za neki od
parametara uraditi neko dodatno podešavanje, treba kliknuti na tipku Additional Settings i
odabrati na novodobijenom prozoru tab parametra koji se želi podešavati, i izvršiti
podešavanje, slika 108.
Ukoliko se želi podesiti tastatura tako da podržava neke od različitih svjetskih jezika, potrebno je
učiniti sljedeće:
 Otvoriti opciju Regional and Language na Control Panel-u,
 Odabrati tab Keyboards and Languages i kliknuti na tipku Change keyboards,
 U dijaloškom okviru moguće je podešavanje tastature različitim svjetskim jezicima, i
prebacivanje iz jednog podešenja u drugo (iz jednog jezika u neki drugi),
 Na listi Default input language treba odabrati inicijalni jezik za koji će biti podešena tastatura
nakon uključivanja računara,
 Pomoću tipki Add i Remove moguće je dodati novi ili ukloniti postojeći jezik, slika 109.
62
Slika 108 Regionalno podešavanje Slika 109 Podešavanje tastature
Promjenu trenutnog podešenja jezika tastature moguće je napraviti i preko opcije na taskbaru,
jednostavnim biranjem jedne od vrijednosti koje su na raspolaganju. Drugi način da se promijeni jezik
tastature je da se istovremeno pritisnu tipke Alt+Shift. (slika 110)
Slika 110 Promjena jezika tastature preko taskbara
7.1.10. System – sistemske informacije

Opcija System u Control Panel-
u daje pregled kompletnog
računarskog sistema, svih
instaliranih uređaja. Omogućava
promjenu trenutnog podešenja
hardvera, performansi i
automatskog ažuriranja. Izborom
opcije System mogu se pregledati
osnovne informacije o računaru:
instalirani operativni sistem,
veličina RAM memorije, vrsta i
brzina procesora, informacije o
korisniku na kojeg je instaliran
operativni sistem i serijski broj,
slika 111.
Klikom na Device Manager,
dobiju se informacije o svim
hardverskim uređajima
instaliranim na računaru.
Slika 111 Sistemske informacije
63
Windows 7
Klikom na Advanced system setings i izborom taba Computer Name može se podesiti naziv
računara. Ime koje se unese u polje Computer description, je ime pod kojim se računar identificira u
mreži.
Odabirom Windows Update može se specificirati kako i kada se žele automatski ažurirati Windowsi.
Može se podesiti automatsko download-ovanje i instaliranje „zakrpa” po specificiranom rasporedu.
7.1.11. Sound– zvuk i audio uređaji

Omogućava konfiguraciju i podešavanje zvuka i audio
uređaja (zvučnika, mikrofona, uređaja za snimanje zvuka
itd.).
Najčešća operacija koja se može izvršiti preko ove
opcije je mijenjanje jačine zvuka.
Jednostavniji način za promjenu jačine zvuka je preko
ikonice zvučnika u desnom dijelu taskbar-a. Ukoliko se želi
promjeniti jačina zvuka treba kliknuti na ovu ikonicu i
jednostavno pomjeriti klizač u željnom smjeru.
Preko taba Sounds je moguće zvučne efekte (Sounds)
vezati za određene događaje na računaru (Program
events). Ukoliko željeni zvučni efekat nije na listi, preko
tipke Browse je moguće potražiti željeni fajl tj. zvučni Slika 112 Podešavanje zvuka
efekat. (slika 112).
7.2. Korištenje mreže, prednosti čuvanja podataka na mreži

Mreža je skup računara i drugih hardverskih uređaja
(npr. štampača) međusobno povezanih pomoću
specijalnih kablova ili nekog drugog medija.
Ukoliko je računar u mreži, tada se otvaraju neke
mogućnosti koje ne postoje na računaru koji samostalno
radi.
Bilo kakav oblik komunikacije putem računara
podrazumijeva da je računar dio mreže (slika 113).
Mreža takođe omogućava pristup programima, bazama Slika 113 Računarska mreža
podataka i dokumentima koji su smješteni na nekom
drugom računaru, najčešće serveru. Mreža olakšava posao, jer resurs koji treba koristiti više korisnika
može biti čuvan na jednom mjestu, na kojem mu svi pristupaju, a ne na više mjesta, što znači bitnu
uštedu.
Windows 7 omogućava podešavanje računara da bude dio mreže i korištenje svih njenih resursa.
7.2.1. Pretraživanje (browse) mreže

Postojanje mreže i činjenica da je računar koji se koristi dio te mreže daje mogućnost pretraživanja i
pristupa ostalim računarima u mreži i svim drugim resursima u mreži.
Da bi se mreža mogla pretraživati (browsati) i pristupiti željenom računaru potrebno je:
 Kliknuti na ikonu Network koja se može pronaći u Windows Explorer-u ili na
Desktop-u.
 Kompletna mreža može biti podijeljena u nekoliko podgrupa – radnih grupa (workgroup). Na
pregledu svih grupa treba odabrati onu u kojoj su računari kojima se želi pristupiti.
64
 Izabrati računar kojem se želi pristupiti. Klikom na željeni računar dobija se popis foldera i
ostalih resursa tog računara koji su dijeljeni (sharing). Njegovim dijeljenim folderima može se
pristupati kao da su dio računara na kojem se direktno radi, što znači da se na njih mogu snimati
novi fajlovi, brisati i mijenjati postojeći.
7.2.2. Dijeljenje resursa

Folder ili bilo koji resurs je dijeljen, ako mu je moguće pristupiti preko mreže sa nekog drugog
računara. Ukoliko je neki računar u mreži, to ne znači da se njegov kompletan sadržaj vidi na mreži. Vidi
se samo ono što je dijeljeno (sharing).
Da bi nešto bilo vidljivo u mreži, neophodno je uraditi sljedeće korake:
 Pozicinirati se na željeni objekat i nakon toga kliknuti desnom tipkom miša i odabrati opciju
Properties (ili na meniju File odabrati opciju Properties).
 Na dobijenom dijalog okviru odabrati tab Sharing.
 U otvorenom dijalog okviru, u dijelu Sharing, se može vidjeti da li je folder dijeljen ako je polje
Advanced sharing, Share this folder uključeno ili nije dijeljen ako je polje isključeno.
 Ukoliko se želi folder dijeliti, treba kliknuti u polje Share this folder, što znači da će ovaj folder
ubuduće biti vidljiv u mreži, slika 114.
Slika 114 Podešavanje dijeljenja
Može se primijetiti da neke opcije iz sive nijanse mijenjaju bolju u tamniju nijansu, što pokazuje da je
data opcija aktivna. Ovo važi generalno za kompletne Windows-e. Neka od prikazanih polja su
nedostupna (neaktivna) u određenim stanjima, tako da klik na njih nema nikakvog efekta.
 Share Name je ime pod kojim će se folder vidjeti u mreži. Može se, a i ne mora, promijeniti
ponuđeno ime koje je najčešće jednako imenu foldera na računaru.
 Za dijeljeni folder je moguće odrediti tip pristupa. Ukoliko je uključena opcija Permissions,
Change tada ga ostali korisnici preko mreže mogu i čitati i mijenjati, a ukoliko je uključena
samo opcija Read tada ovaj folder i sve ono što je unutar njega, korisnici preko mreže mogu
samo čitati, ali ne i mijenjati.
Osim foldera moguće je dijeliti i kompletan disk (C:), printere, i sve ostale računarske resurse koje ima
smisla dijeliti. Procedura je identična prethodno opisanoj za foldere.
65
Windows 7
8. DODATNI ALATI
8.1. Komprimiranje
8.1.1. Pojam komprimiranja

Komprimiranje je pojam koji znači savijanje fajla ili foldera u cilju što manjeg zauzimanja
memorijskog prostora. Komprimiranje ne mijenja originalnu verziju fajla ili foldera, nego se veličina
posebnom tehnikom smanjuje da bi se minimizirao prostor za skladištenje i vrijeme prenošenja preko
mreže. Svi fajlovi sa nastavkom imena .zip su komprimirani.
Osnovna ideja je da se nešto komprimira, u komprimiranom obliku prenese na odredište i na odredištu
dekomprimira, ili da se čuva komprimirano i kada bude trebalo dekomprimira. Komprimirani fajl se ne može
koristiti, neophodno ga je prethodno dekomprimirati.
8.1.2. Komprimiranje fajlova i foldera

Komprimiranje se obavlja na sljedeći način:
 Označi se fajl ili fajlovi, odnosno folder ili folderi koji se žele komprimirati,
 Klikne se desnom tipkom miša (ili klikne na opciju menija File)
 Odabere se opcija Send To,
 Zatim Compressed (zipped) folder, slika 115.
Slika 115 Komprimiranje
Rezultat ove operacije je komprimiran folder sa ekstenzijom .zip. Na ikoni ovakvog foldera se nalazi
sličica koverte sa patent zatvaračem. Ako se instalira zaseban program za rad sa komprimiranim
datotekama, komprimirane foldere predstavlja ikona tog programa.
8.1.3. Dekomprimiranje fajlova i foldera

Komprimirani folder se može dekomprimirati. Dekomprimiranje se obavlja na sljedeći način:
 Označi se komprimiran folder,
 Klikne se desnom tipkom miša na njega (ili klikne na opciju menija File),
66
 Odabere se opcija Extract All, slika 116 (što aktivira dijaloški okvir u kojem se određuje put do
foldera u koji će se arhivirati fajlovi. Može to biti predloženi folder ili se pomoću tipke Browse
pokaže put do drugog foldera),
 Na kraju se klikne na komandnu tipku Extract.
Slika 116 Dekomprimiranje
Dobija se pristup svim komprimiranim fajlovima (u nekomprimiranom obliku).

Pored prethodno opisanog načina komprimiranja i dekomprimiranja, postoje i programi koji rade
slične operacije, npr. Winzip, winrar, 7-zip.
8.2. Virusi
8.2.1. Pojam virusa i načini njihovog prenošenja

Virusi su programi destruktivne namjene. To su namjenski pisani programi koji imaju za cilj
onesposobiti računar, izbrisati podatke, omogućiti neovlašten pristup računaru ili prouzrokovati štetu u
različitim oblicima.
Pojam virus potiče od osobine računarskih virusa da se sami razmnožavaju (kopiraju). Ranije su kao
način kopiranja uglavnom korištene diskete, a danas su to uglavnom elektronska pošta i fajlovi koji na
računar dospiju prilikom surfanja na internetu. Povezivanjem na internet, računar postaje potencijalna
meta mnoštvu osoba ili organizacija koje se bave pisanjem virusa. Virusi mogu dospjeti kroz razne tipove
fajlova na računar: kao izvršne datoteke, word dokumenti itd.
Nakon što na računar dospije fajl zaražen virusom, njegova destruktivnost se može na različite načine
manifestovati. Korisnik će npr. primijetiti nedostajanje nekih dokumenata, sporiji rad računara, a u nekim
situacijama neće ništa primijetiti jer je cilj virusa npr. da omogući neovlašten pristup računaru i
preuzimanje dokumenata, što korisnik teško može primijetiti.
8.2.2. Antivirusni programi, nadogradnja antivirusnih programa

Antivirusni programi su zaštita od virusa. Svrha im je otkrivanje virusa, sprečavanje njihovog
dospijevanja na računar i otklanjanje iz sistema ako su već dospjeli. Antivirusni programi nisu dio
operativnog sistema nego su poseban softver.
67
Windows 7
Instaliranje antivirusnog programa ne znači apsolutnu zaštitu od virusa. Prilikom instaliranja

antivirusnog programa, instalira se i baza odgovora na viruse (virus definicija).
Nijedan od antivirusnih programa u određenom trenutku ne pokriva sve do tada poznate viruse, iako se
svi trude da to rade. To je prva činjenica koja utiče na to da antivirus ne znači apsolutnu zaštitu.
Druga činjenica koja utiče na ovu tvrdnju je da se svakodnevno pojavljuju novi virusi. Proizvođači
antivirusnih programa nastoje da prate pojavu novih virusa i kreiraju rješenja za njih. Međutim, ostaje
problem da sami korisnici moraju na neki način pribavljati i ažurirati bazu odgovora na viruse (virus
definiciju) već instaliranog antivirusnog programa. Pošto je riječ o vrlo ozbiljnoj operaciji, većina
antivirusnih programa ima opciju automatskog ažuriranja (Live update). Svaki put kada se korisnik
konektuje na Internet, antivirusni program provjerava da li postoji nova verzija virus definicije, i ako
postoji, prebacuje je.
Kada se virus pronađe, odnosno datoteka koja je inficirana, u nekim slučajevima je moguće očistiti
virus, a u nekim se mora kompletna datoteka obrisati kako bi se odstranio virus.
Apsolutna zaštita od virusa nije moguća ali isto tako ne treba biti skeptičan kada je u pitanju zaštita od
virusa. Treba učiniti sve da se mogućnost od zaraze svede na najmanju moguću mjeru. Oprez prilikom
korištenja Interneta, neposjećivanje ”sumnjivih stranica”, neotvaranje ”sumnjivih mailova”, su aktivnosti
koje mogu pomoći većoj sigurnosti sistema. Poruke koje u svom prilogu sadrže fajlove koji imaju: .pif,
.scr ili .exe ekstenziju najbolje je odmah izbrisati. Sve eksterne memorijske medije (USB stik, CD,
DVD...) prije upotrebe treba prekontrolisati antivirusnim programom.
8.2.3. Korištenje antivirusnog programa, postupanje sa virusima

Konkretan postupak zaštite od virusa se može pokazati kroz korištenje antivirusnog programa
Symantec Endpoint Protection firme Symantec. Ovaj program nije dio operativnog sistema, nego se
mora posebno instalirati. Pored ovog programa treba spomenuti i McAfee, Sophos, Kaspersky, NOD32
itd.
Program se nakon instaliranja pokreće sa linije programa (Start, All Programs, Symantec Endpoint
Protection).
Ukoliko se želi da je antivirusni program Symantec Antivirus stalno aktivan i da reaguje na eventualnu
pojavu virusa u sistemu, potrebno je uraditi sljedeće:
 Pokrenuti antivirusni program,
 Kliknuti na opciju Options, Change
settings,
 Na Options treba uključiti polje
Enable Auto-Protect, što znači da
je antivirusni program stalno
aktivan, slika 118.
Nakon otkrivanja virusa, korisniku se nudi
(ovisno od virusa) niz opcija iz kojih korisnik
treba da odabere odgovarajuću. Primjeri
mogućih akcija su:
 Čišćenje virusa iz zaraženog fajla,
 Brisanje zaraženog fajla,
 Premještanje zaraženog fajla u
siguran folder (najčešće se naziva
karantin) u kojem će se pokušati
očistiti ili izbrisati fajl, ili
 Nastavak rada bez poduzimanja
ikakvih aktivnosti.
Ukoliko se želi podesiti automatsko
aktiviranje opcije LiveUpdate (automatsko Slika 118 Opcije programa Symantec Antivirus
68
ažuriranje) kojom se automatski prenose nove virus definicije prilikom konekcije na internet, potrebno
je uraditi sljedeće:
 Kliknuti na opciju Options,
 U lijevom dijelu prozora Symantec AntiVirus Options treba odabrati LiveUpdate, slika 119.
Slika 119 Antivirusni program Symantec
Ukoliko se želi neki od drajvova (uređaja), foldera ili fajlova ili više njih istovremeno pregledati
(skenirati - Scan) da li su zaraženi virusima, potrebno je učiniti slijedeće:
 Kliknuti na opciju Scan for Threats,
 Odabrati ono što se želi pregledati (skenirati) i kliknuti na opciju Scan, slika 120.
Slika 120 Pokretanje pregleda (skeniranja) pomoću programa Symantec Antivirus
Nakon završetka pregleda dobija se izvještaj o pronađenim inficiranim fajlovima ili folderima. U
izvještaju je naznačeno koji od virusa je dezinficiran, koji od fajlova se morao obrisati, a koji nije bilo
moguće dezinficirati. (slika 121).
69
Windows 7
Slika 121 Izvještaji koje nudi program Symantec Antivirus
Fajl ili drajv je moguće pregledati (skenirati) i na drugi način koji nije funkcionalno drugačiji od
prethodno opisanog načina. Prednost je što se na brži način pokreće proces skeniranja a postupak je sljedeći:
 Označiti željeni objekat i kliknuti desnom tipkom miša,
 Iz padajućeg menija odabrati opciju Scan for Viruses, nakon čega se pokreće skeniranje
označenog objekta, slika 122,
 Nakon skeniranja dobija se izvještaj sa brojem skeniranih fajlova (Scanned), inficiranih
(Inected), očišćenih (Repaired), poslanih u karantin (Quarantined) i obrisanih (Deleted),
slika 123.
Slika 122 Skeniranje fajla Slika 123 Izvještaj nakon skeniranja
70
9. UPRAVLJANJE ISPISOM – ŠTAMPANJE

9.1. Opcije štampača
9.1.1. Instalacija štampača

Jedan od najčešćih perifernih uređaja koji se priključuje na računar je štampač (printer). Nakon što se
fizički priključi štampač na računar, mora se instalirati i odgovarajući softver koji podržava njegov rad.
Ovaj softver se naziva driver (drajver). Za sve periferne hardverske komponente na računaru su
neophodni njihovi drajveri.
Štampač koj se želi koristiti ne mora biti direktno priključen na računar, može biti korišten i preko
lokalne računarske mreže.
Preko opcije Devices and Printers može se instalirati novi štampač, kontrolirati rad štampača, brisati
postojeći itd., odnosno obavljati sve operacije vezane za štampač. Da bi se pristupilo ovoj opciji, potrebno
je učiniti sljedeće:
 Odabrati opciju Devices and Printers nakon čega se otvara Printers and Faxes folder,
 Otvaranjem Printers and Faxes foldera dobija se prozor u kojem se na gornjoj strani nalazi ikona
Add a printer, a unutar prozora se nalaze ikone štampača koji su već instalirani na računaru
(instalirani su odgovarajući drajveri za njihov rad), slika 124.
Slika 124 Prozor Devices and Printers foldera
Ukoliko se želi instalirati novi štampač, potrebno

je učiniti sljedeće:
 Na prozoru Devices and Printers kliknuti
na opciju Add a printer.
 Nakon toga se treba u prozoru Type of
Printer odrediti kako je štampač koji se
instalira vezan na računar, direktno (Add
local printer) ili preko mreže, bežične
mreže ili bluetooth-a (Add network,
wireless or Bluetooth printer), slika 125.
Slika 125 Početak instalacije novog štampača i

odabir načina priključenja
71
Windows 7
 Ukoliko se odabere direktno priključeni štampač, treba u prozoru Use an existing port odabrati
port na koji je printer priključen. U većini slučajeva to je LPT1 ili USB.
 Potom se u prozoru Install the Printer Driver bira proizvođač i model štampača koji se želi
instalirati. Ukoliko se štampač ne može pronaći na ponuđenoj listi, tada su uz štampač
vjerovatno isporučeni i tzv. instalacioni diskovi sa drajverima koje treba ubaciti u disk drajv i
odabrati opciju Have Disk..., slika 126.
Slika 126 Odabir porta i proizvođača i modela štampača
 Pretposljednji korak je davanja imena štampaču u prozoru Type a printer name. Ovo je ime
pod kojim će štampač koji se trenutno instalira, biti vidljiv u Windows operativnom sistemu i
svim aplikativnim programima. Wizard predlaže ime štampača kreirano na osnovu imena
proizvođača i modela štampača. Ukoliko se želi prihvatiti predloženo ime štampača, treba
kliknuti na Next.
 Na posljednjem prozoru instalacije može se odabrati štampanje testne stranice (Print a test
page). Preporučuje se štampanje, osim u situaciji kada to fizički nije moguće uraditi jer još
uvijek nije fizički priključen štampač na računar (što ne onemogućava instaliranje neophodnog
drajvera unaprijed).
 Klikom na Finish završava se proces instalacije novog štampača, slika 127
Štampač se uklanja brisanjem njegove ikone iz foldera štampača.
Slika 127 Davanje imena štampaču i završetak instalacije sa štampanjem testne stranice
72
9.1.2. Dijeljenje štampača

Većina parametara za rad štampača podešava se prilikom njegove instalacije. Međutim, eventulane
promjene ili neke dodatne opcije mogu se podesiti naknadno preko Printers foldera.
Ukoliko se želi instalirani štampač podijeliti, omogućiti drugim korisnicima u mreži da ga koriste,
potrebno je učiniti sljedeće:
 Odabrati opciju Devices and Printers nakon čega se otvara Printers folder,
 Unutar otvorenog prozora se nalaze ikone instaliranih štampača,
 Kliknuti desnom tipkom miša na željeni štampač i odabrati opciju Printer Properties, zatim
Sharing, ili nakon što se selektira željeni štampač kliknuti na opciju Printer Properties iz
menija File a zatim Sharing.
Da bi se dijelio printer na mreži potrebno je kliknuti na opciju Share this printer i dati štampaču
naziv pod kojim će se vidjeti.
Skidanje dijeljenja štampača se obavlja klikom na opciju Do not share this printer.
9.1.3. Postavljanje default (osnovnog) štampača s liste instaliranih štampača

Jedna od vrlo bitnih operacija je postavljanje default (osnovnog) štampača koji će se koristiti kao
osnovni (početni) prilikom slanja na štampu iz svih programa. Postavljanje default štampača se obavlja na
sljedeći način:
 Na desnoj strani otvorenog prozora se nalaze ikone instaliranih štampača,
 Kliknuti desnom tipkom miša na željeni štampač i odabrati opciju Set as Default Printer na
padajućem meniju, ili nakon što se selektira željeni štampač kliknuti na opciju Set as Default
Printer iz File menija, slika 128.
Slika 128 Promjena osnovnog (default) štampača
Nakon što se neki štampač proglasi defaultnim (onaj koji se podrazumijeva i uvijek je prvi na ponudi),
u donjem lijevom uglu pored njegove ikone stoji mala kvakica, koja je simbolička oznaka da je to default
štampač.
73
Windows 7
9.2. Štampanje
9.2.1. Štampanje dokumenta iz wordpad-a

Cilj kreiranja nekog dokumenta je najčešće štampanje na papiru. Prije nego što se dokument odštampa
može se pomoću opcije Print Preview (na Quick Access Toolbaru) vidjeti kako će dokument
izgledati na papiru. Print Preview daje ideju za eventualne korekcije prije štampanja.
Ikona Print na Standard toolbaru je najlakši

i najbrži način za štampanje dokumenta. Klikom na
ovu opciju, ispisuje se kompletan dokument.
Ukoliko se želi odštampati samo dio dokumenta
treba:
 Kliknuti na opciju Print iz menija,
 U dijalog okviru koji će se pojaviti,
odabrati opciju Current Page ukoliko se
želi odštampati samo tekuća stranica, a
ukoliko se želi odabrati neki određeni
opseg stranica za štampu treba ga ukucati
u polje Pages. Pored odabira stranica koja
će se štampati u ovom dijalog okviru se
može odabrati i štampač na kojem će se
štampati, kao i broj kopija,
slika 129. Slika 129 Štampanje dokumenta, biranje štampača i
odabir opsega štampe
9.2.2. Praćenje procesa napredovanja štampe
Kada se jedan ili više dokumenata pošalje na štampu moguće je pratiti proces napredovanja štampe na
sljedeći način:
 Odabrati opciju Devices and Printers, nakon čega se otvara Printers folder,
 Unutar otvorenog prozora dvostruko kliknuti na ikonu štampača na koji je poslan dokument ili
više njih na štampu, a zatim odabrati opciju See what’s printing,
 U dobijenom prozoru programa za kontrolu ispisa, može se vidjeti da li je u toku štampanje
poslanog dokumenta, slika 130.
U koloni Pages je naznačen broj stranica koje su odštampane i ukupni broj stranica u dokumentu.
U koloni Submited je naznačeno vrijeme i datum kada je dokument poslan na štampu.
Slika 130 Kontrola poslova zadatih štampaču
Pored već opisanog načina otvaranja Printers foldera, brži način otvaranja je preko shortcut-a
štampača (kratice) koji se eventualno može nalaziti na desktopu ili preko ikonice štampača koja se
pojavljuje u donjem desnom uglu (pored sata) prilikom slanja dokumenta na štampu.
74
9.2.3. Otkazivanje, zaustavljanje i ponovno pokretanje štampanja dokumenata

Nakon što se neki dokument pošalje na štampu, moguće je odustati od štampe. Da bi se štampanje
dokumenta koji je već poslan na štampu pokušalo otkazati, potrebno je uraditi sljedeće:
 Na desnoj strani otvorenog prozora dvostruko kliknuti na ikonu štampača na koji je poslan
dokument ili više njih na štampu,
 U dobijenom prozoru programa za kontrolu ispisa može se vidjeti da li je u toku štampanje
poslanog dokumenta,
 Poslani dokument ili više poslanih dokumenata, pojedinačno ili sve dokumente, je moguće
otkazati sa štampe tako što se, nakon što se označe, klikne na Cancel na meniju Document.
Ukoliko se žele otkazati sa štampe svi poslani dokumenti, klikne se na Cancel All Documents
na meniju Printer, slika 131.
Nemojte se zbuniti ako se proces štampe ne obustavi odmah nakon klika na tipku Cancel. Iako računar
prekida proslijeđivanje informacija prema štampaču, on će odštampati one informacije koje je primio do
klika na tipku Cancel.
Slika 131 Otkazivanje štampe dokumenta
Obustavljanje štampe poslanog dokumenta se vrši na sličan način kao otkazivanje:

dokument ili više njih na štampu,
 Označiti dokumente čija se štampa želi obustaviti i kliknuti na Pause na meniju Document, slika
131.
Ponovno pokretanje obustavljene štampe se vrši na sljedeći način:
dokument ili više njih, a koji su obustavljeni,
 Označiti dokumente čija se štampa želi nastaviti,
 Nakon što se označe dokumenti čija se štampa želi nastaviti, klikne se na Resume na meniju
Document, slika 131.
Sve prethodno navedene operacije: otkazivanja, stopiranja i ponovnog pokretanja štampe, počinju
od otvaranja Printers foldera. Pored već opisanog načina otvaranja ovog foldera, brži način otvaranja je
preko shortcut-a štampača (kratice) koji se eventualno može nalaziti na desktopu ili preko ikonice
štampača koja se pojavljuje u donjem desnom uglu (pored sata) prilikom slanja dokumenta na štampu.
75
Windows 7
10. KOMUNIKACIJE I MREŽE

Radi što boljeg korištenja računara i međusobne komunikacije, računari se povezuju u računarske
mreže. Ovim se omogućava dijeljenje (sharing) resursa u mreži, ali i veoma jednostavan i brz način
komunikacije.
10.1. TIPOVI MREŽA

Podjela mreža može se obaviti na više načina, međutim najčešće se podjela vrši na osnovu slijedećih
faktora:
 Veličina mreže
 Princip rada
 Topologija
10.1.1 LAN, WLAN i WAN mreže
10.1.1.1 LAN
Mreža računara koja se nalazi unutar jedne specifične lokacije, obično zgrade, naziva se LAN mreža (Local
Area Network). Npr. LAN mreža Elektrotehničkog fakulteta u Sarajevu.
LAN mrežu obično uspostavljaju i različite kompanije unutar svojih zgrada sa ciljem da omoguće
komunikaciju putem mreže (interni mail), dijeljenje resursa u mreži (mrežni štampači), te pristup
serverima firme.
10.1.1.2 WAN
Putem različitih telekomunikacionih linkova i veza, više LAN mreža se uvezuju u veću mrežu koja se
naziva WAN mreža. Firme koje imaju svoje poslovnice u više gradova, u tim poslovnicama računare uvezuju
u LAN mreže, a opet sve LAN mreže su povezane u jednu WAN mrežu firme.
10.1.1.3 WLAN
Wireless LAN ili WLAN mreža je lokalna mreža u kojoj računari nisu fizički povezani kablovima, već se
komunikacija obavlja bežično. Računari u WLAN mreži se konektuju na centralnu mrežnu komponentu koja
se naziva Access Point. Prednosti ovakve mreže su jednostavnija implementacija (nema postavljanja kablova),
a mane su svakako manje brzine prenosa, problemi sa prenosom signala bežičnim putem na veće razdaljine i
dodatni aspekti sigurnosti.
10.1.2 Client - server mreže

Server je obično računar koji je po svojim performansama najjači u mreži, i on je, kao što samo ime kaže,
zadužen za pružanje usluga ostalim računarima u mreži. Ukoliko se radi o većoj mreži tada može biti više
servera koji imaju svoju konkretnu funkciju. Server je najčešće zadužen za skladištenje fajlova korisnika (File
Server), ali postoje i Print Serveri, Web serveri, Database serveri (na kojima se nalaze baze podataka) i sl.
Na serveru je obično instaliran operativini sistem, kao što je Windows 2000, Windows NT, Novell ili
UNIX, i svi ovi sistemi omogućavaju pouzdanu komunikaciju s klijentima. Klijent se svojim korisničkim
imenom i šifrom prijavljuje na mrežu i na osnovu te prijave može pristupiti samo onim resursima u mreži za
koja su mu dodijeljena prava. Administracija kod ovog tipa mreže se radi samo na jednom mjestu i to je
osnovna prednost ovog tipa mreža. Osoba koja se bavi ovom administracijom naziva se mrežni administrator.
Klijent je računar koji traži uslugu od servera i preko koje korisnik nastoji obaviti neki svoj zadatak.
U slučaju manjih mreža, moguća je i implementacije rješenja u kojem su svi računari istovremeno i klijenti
i serveri, tkz peer-to-peer mreža, ili mreža ravnopravnih računara. Ovo rješenje se preporučuje za manje mreže
do 10 računara. Svaki korisnik je zadužen za svoj računar i resurse koji se nalaze na njemu, tako da u ovom
slučaju obično korisnici preuzimaju posao mrežnog administratora, bar na svom računaru.
76
U praksi se koriste različite topologije (strukture) lokalnih mreža kao što su STAR, BUS ili RING, a
moguće su i njihove kombinacije.
10.1.3 INTERNET
Obično se za Internet kaže da je to mreža svih mreža. Svaki računar koji se danas priključi na Internet, na
bilo koji način, dio je ove mreže, pod uslovom da se pridržava pravila koja su uspostavljena na Internetu.
Da bi milioni računara koji predstavljaju Internet međusobno komunicirali, moraju se korisiti istim
jezikom. Jezik za komuniciranje između računara, jeste protokol ili
preciznije, protokol je skup pravila i komandi koje se koriste u
komunikaciji.
Protokol koji se koristi na Internetu jeste TCP/IP protokol
(Transfer Control Protocol / Internet Protocol), i na svakom
računaru preko kojeg se želi konektovati na internet mora se
konfigurisati ovaj protokol.
WWWse sastoji od velikog broja WEB stranica različitih firmi,
kompanija, organizacija, pa do ličnih stranica korisnika Interneta.
Sve ove stranice se nalaze na računarima koji se nazivaju web
serveri. Korisnici koji žele modificirati svoje web stranice, ili
dodavati nove, moraju preko svoje šifre prvo pristupiti ovim
serverima, pa tek onda raditi na svojim stranicama. U principu, ova Slika 132. Internet
usluga se naplaćuje, ali postoje i besplatni serveri na kojim se može
iznajmiti prostor na disku, ali na neki način se mora kompezirati ta usluga.
10.1.3.1 WWW (World Wide Web)

WWW je najkorišteniji servisni elemenat Interneta. Milioni ljudi
svakodnevno pretražuju web stranice, tražeći informacije koje ih interesuju.
Stranice na Internetu su povezane preko hiperlinkova tako da se veoma brzo
može prelaziti sa jedne stranice na drugu iako se ove nalaze na računarima koji
su fizički udaljenim hiljade kilometara.
Da bi se mogle pregledati web stranice, računar mora imati instaliranu aplikaciju koja se naziva web
browserNajpoznatije aplikacije za pretraživanje Interneta su MS Internet Explorer, Mozilla Firefox i Google
Chrome.
Ovi programi otvaraju stranicu čija je adresa ukucana u address bar. Jedna tipična web adresa ima oblik:
http://www.google.com
U ovom primjeru razlikujemo slijedeće standardne dijelove jedne web adrese:
 http (Hyper Text Transfer Protocol) – aplikacioni protokol, tj. prefiks web adresa, koji se može
izostaviti prilikom kucanja web adrese u web browser-ima
 www – oznaka servisnog elementa (web)
 google – naziv stranice
 .com – oznaka domene, pored .com domena (komercijalna stranica), koriste se još i .edu
(edukaciona), .gov(vlada), .org(nevladine organizacije), .mil(vojska).
10.1.3.2 E - mail (elektronska pošta)

E-mail predstavlja drugi po popularnosti Internet servis. Ovo je danas
najbolji način za uredsko poslovanje, jer e-mail predstavlja brz, siguran i
jeftin način komuniciranja. Fizička udaljenost između učesnika u
komunikaciji ne utiče ni na jedan od ovih navedenih parametara
komunikacije. Ovo su sve prednosti koje ima komunikacija e-mailom u
odnosu na neke konvencionalne načine komunikacije, npr. telefon ili faks.
Da bi se bez problema poslao e-mail, mora se znati e-mail adresa
77
Windows 7
primaoca. Svaka e-mail adresa se sastoji iz dva dijela, gdje prvi dio predstavlja korisnika, a drugi dio
predstavlja domenu na kojoj se nalazi taj korisnik. Između ova dva dijela je specijalni znak @ (et) koji
pokazuje da se radi o e-mail adresi.
Programi koji omogućavaju rad sa e-mailom nazivaju se e-mail klijenti. Takvi programi su: MS Outlook,
Outlook Express i Eudora. S druge strane korisnik može koristiti webmail pri čemu ne mora na računaru imati
instaliran neki mail klijent, već sav posao oko maila obavlja preko web browsera. Najpozatiji i najviše
korišteni webmail-ovi su Hotmail i Yahoo.
10.1.3.3 FTP (File Transfer Protocol)

Ovo je jedan od najstarijih servisa na internetu, koji se koristi za transfer fajlova sa jednog na drugi računar
unutar Interneta. Veoma je česta situacija da se pojedini fajlovi preuzimaju sa nekog servera na Interneta. Taj
proces se naziva download. S druge se strane, proces u kojem se prebacuju fajlovi sa računara na server naziva
se upload. U praksi se mnogo češće koristi prvi transfer fajla, jer korisnici obično sa Interneta “skidaju”
(uobičajeni izraz za proces download-a) muziku, filmove i ostale fajlove koji su im interesatni i koje žele imati
na svom računaru.
10.1.3.4 Diskusione grupe (News grupa)

Ovaj servis omogućava tzv. diskusiju na određenu temu, gdje svaki od članova News grupe ostavlja svoj
komentar u vidu kratke tekstualne poruke.
10.1.3.5 IRC (Internet Relay Chat)

IRCje sistem koji je namijenjen za razmjenu kratkih tekstualnih poruka u realnom vremenu. IRC, ustvari,
predstavlja «razgovor» preko mreže, u kojem se koristi tastatura. U onom trenutku kada se otkuca poruka
sagovorniku, on je dobiva na svom ekranu i obrnuto. Postoji veliki broj kanala, na kojima se nalazi dosta
korisnika koji međusobno “pričaju”. Ovaj servis je izuzetno popularan među mlađom populacijom.
10.1.4 Intranet i Extranet

Intraneti Extranet su mreže koje rade na istim tehnologijama i principima kao Internet mreža, ali su
zatvorenog karaktera, za razliku od Interneta.
10.1.4.1 Intranet
Intranet je privatna računarska mreža jednog poslovnog sistema koja koristi internetske standardne
protokole, kako bi se zaposlenima omogućila jednostavna komunikacija i saradnja, te pristup informacijama
firme. S obzirom da se temelji na Web tehnologiji Intranet često nazivaju i korporativnim Webom.
Razlike između Interneta i intraneta:
 Intranet je privatna mreža u vlasništvu neke organizacije, dok Internet nije u vlasništvu ni jedne
firme ili osobe.
 Na Internet ima pravo pristupa svako ko ima tehničke mogućnosti za to, dok na intranet imaju
pristup samo osobe koje su za to ovlašćene.
Namjena ovakvih mreža je obično dijeljenje informacija među uposlenim (info portali).
10.1.4.2 Extranet
Ekstranet je nadogradnja Intranet mreže, kojoj pored osoblja firme mogu pristupiti i vanjski računari
(kupci, klijenti, poslovni partneri) putem javnog telekomunikacijskog sistema, ali pod strogim ograničenjima i
prismotrom nametnutim od strane administratora mreže.
10.2 PRENOS PODATAKA

Dva osnovna faktora koji utiču na prenos podataka između računara u mreži su svakako smjer prenosa i
brzina konekcije.
78
10.2.1 Download i upload podataka

Pod pojmom download-a podrazumjeva se preuzimanje podataka (fajlova) na lokalni sistem (računar) sa
nekog udaljenog račuanara, kao što je WEB ili FTP server. Termin koji se jako često koristi u žargonu je
svakako «skidanje fajlova» sa Interneta.
Upload je proces koji ima obrnut smjer od download-a, gdje se podaci sa lokalnog računara kopiraju na
server na Internet-u. U praksi ovo je puno rjeđi proces od procesa download-a.
10.2.2 Brzina prenosa

Bez obzira na vrstu Internet konekcije, najvažniji faktor je svakako njena brzina, tj. količina podataka koja
se može prenijeti u jedinici vremena.
Brzina Internet konekcije se najčečće izražava u broju prenesenih kilobita u sekundi, tj. jedinicama kbps
(kilobits per second). Brže konekcije imaju brzinu i od nekoliko mbps (megabita u sekundi), dok se već
odavno brzina konekcije ne izražava u broju bita po sekundi (bps)
10.2.3 Dial-up
Prilikom odabira Internet konekcije treba uzeti u obzir nekoliko parametara, kao što su frekvencija
korištenja interneta, namjena korištenja interneta i naravno spremnost za plaćanje određene cijene korištenja
usluge. Ukoliko se Internet rjeđe koristi može se iskoristiti dial-up konekcija.
Prilikom Dial-up konekcije uspostavlja se konekcija putem modema preko telefonske žice. Podaci se
prenose u analognom obliku i telefonska linija je zauzeta prilikom korištenja Interneta na ovaj način. Danas se
sve više ovaj način konekcije zamjenjuje nekom vrstom broadband konekcije.
10.2.4 Broadband konekcije

Danas ISPovi (Internet Service Provider) nude široku lepezu načina za konekciju na Internet, koji se
međusobno razlikuju po tehnologiji prenosa podataka, brzini prenosa podataka i naravno po načinu
naplaćivanja usluge kao i po cijeni usluge.
Sa druge strane, za svakodnevno korištenje Interneta, gdje je potrebno u što kraćem vremenu pristupiti
većoj količini podataka, preporučuje se korištenje neke vrste broadband (širokopojasnog pristupa) kao što su
svakako ADSL, kablovski Internet, bežični Internet, kao i satelitski Interenet.
10.2.4.1 ADSL
ADSL (eng. Asymetric Digital Subscriber Line, asimetrična digitalna pretplatnička linija) je jedna od
tehnologija xDSL, koja omogućuje pristup Internetu kroz postojeću pristupnu telefonsku mrežu. Posjeduje
sposobnost prijenosa podataka brzinama mnogostruko većim od brzina koje danas omogućavaju analogni
modemi. Prednosti korištenja ADSL-a je pristup Internetu korištenjem infrastrukture koja se koristi i za
pristupnu telefonsku mrežu, istovremeno korištenje Interneta i obavljanje razgovora kroz jednu telefonsku
liniju te prijenos podataka brzinama download-a koje su petnaest do dvadeset puta veće od brzina koje danas
omogućavaju analogni modemi.
10.2.4.2 Kablovska konekcija

Korištenje kablovskog Interneta podrazumjeva korištenje infrastrukture (kablova) kablovske televizije za
prenos podataka u cilju pristupa Internetu. Usluga se obično naplaćuje odvojeno od usluge korištenja
kablovske televizije
10.2.4.3 Bežična konekcija

Korisnici sa svojim računarima pristupaju Internetu korištenjem antene koja prenosi podatke do pristupne
tačke ISP-a. U ovakvim sistemima veoma je važno da između antene korisnika i pristupne tačke ISP-a postoji
optička vidljivost. Vremenski uvjeti (kiša, snijeg, grmljavina) mogu znatno uticati na kvalitet i brzinu
konekcije.
79
Windows 7
10.2.4.4 Satelitska konekcija

Satelitski Internet se obično koristi na lokacijama gdje ni jedna od prethodno nabrojanih konekcija nije
moguća. Ova usluga, uz odgovarajuću opremu (satelitska antena) je moguća na bilo kojoj poziciji na svijetu,
uključujući i more.
10.2.4.5 GPRS - Mobilni Internet

GPRS (General Packet Radio Service) je usluga paketnog prenosa podataka koja dozvoljava vlasnicima
mobilnih telefona korištenje Internet-a (web, mail) direktno na njihovim mobilnim telefonima. Svi telekom
operatori u našoj zemlji nude navedenu uslugu.
10.2.5 Karakteristike broadband konekcija

Osnovna karakteristika broadband pristupa je svakako značajno veća brzina pristupa Internetu, tako da za
razliku od dial-up pristupa, korisnici imaju mogućnost znatno komfornijeg pregledanja web-a, korištenja
maila, ali bržeg download-a sa Interneta različitog audio i video sadržaja (filmovi, serije, muzika) na svoj
vlastiti računar. Ovakva usluga i način korištenja Internet-a se obično plaća kao fiksan mjesečni iznos.
U pojedinim slučajevima (zavisno od ugovora sa provajderom) pored fiksnog iznosa može se platiti i
prekoračenje (promet) u odnosu na limit iz ugovora. Takođe ISP-ovi u svojoj ponudi imaju i tzv. FLAT
pakete, u kojima se nudi korisnicima, uz odgovarajuću naknadu na mjesečnom nivou i neograničeno
korištenje Interneta bez obzira na količinu prometa.
Sa bilo kojom vrstom broadband konekcije računar je više izložen «napadima» sa Internet-a, pa treba
poduzeti dodatne mjere osiguranja računara (npr. podizanje Firewall-a).
80
11. IKT U SVAKODNEVNOM ŽIVOTU

11.1 Elektronski svijet
11.1.1 Definicija IKT-a

IKT- Informatičko – komunikacijske tehnologije (Information and Communication Technology)
predstavljaju zajednički termin za sve tehnologije koje se bave obradom i prenosom podataka.
11.1.2 Internet usluge za korisnike

Usluge koje se pružaju i koriste preko navedenih tehnologija su svakodnevno prisutne u svim sferama
života.
11.1.2.1 E-Commerce
E-Commerce ili elektronska trgovina je način kupovine ili prodaje proizvoda i usluga putem kompjuterske
mreže, odnosno Interneta. Korisnici pristupaju web stranicama koji se nazivaju web shop-ovi, pregledaju
raspoložive proizvode (ili usluge) i vrše odabir stavljanjem artikta u «korpu».
Plaćanje se obavlja putem kreditne kartice pri čemu korisnici navode broj svoje (validne) kartice, kao i
period važenja kartice. Važno je napomenuti da u tom trenutku osjetljivi podaci (broj kreditne kartice) se
prenose Internet-om, i zbog tog razloga postoji realna mogućnost da ovi podaci dođu u ruke neovlaštenih
osoba. Preporuke koje se svakako trebaju poštovati su:
 Kupovati samo na provjerenim stranicama (npr, www.amazon.com i slično)
 Kupovinu obavljati samo preko stranica sa kriptovanom (SSL) konekcijom (adresa ovakvim
sajtova počinje sa prefiksom https://, umjesto standardnog prefiksa http://)
 Nikada ne slati mailom ili faxom svoj broj kartice e-commerce kompaniji
11.1.2.2 E-Banking
Banke i druge finansijske kompanije pružaju svojim klijentima usluge korištenja e-Bankinga, ili sistema
elektronskog bankarstva. Klijenti umjesto da idu do najbližih poslovnica svojih banaka, i čekaju u redovima,
za standardne bankarske usluge (provjera stanja, plaćanje računa, pregled izvoda), ove usluge mogu dobiti
preko Interneta, iz svojih domova ili ureda.
Zahvaljujući sistemu ebankinga banke imaju manje redove, a klijenti dobijaju brzu i jednostavnu uslugu.
11.1.2.3 E-government
E-government usluga podrazumjeva uslugu države putem Interneta kao medija za razmjenu informacija,
pružanje servisa građanima, poslovnim kompanijama i ostalim službama.
U ovakvim sistemima obavljaju se slijedeće aktivnosti:
 Prezentacija informacija preko Interneta (kalendar državnih praznika, obavijesti i slično)
 Dvosmjerna komunikacija između državnih službi i građana
 Obavljanje transakcija (npr. povrat poreza)
 Glasanje i online kampanje
11.1.3 E-learning
E-learning (electronic learning) podrazumjeva način edukacije u kojoj se računar koristi kao medij za
prenos i prezentiranje znanja. Jedna od formi e-learninga je svakako distance learning ili učenje na daljinu.
Osnovne prednosti ovakvog načina edukacije su svakako fleksibilno vrijeme, tj. osoba koja se educira bira
vrijeme kada će učiti nove lekcije, zatim fizički ne mora biti prisutna u učionici, materijal je predstavljen
slikovito u multimedijalnom obliku (slike, zvuk i video) i zahvaljujući svemu navedenom značajno se
smanjuju vrijeme i troškovi edukacije.
81
Windows 7
11.1.4 Teleworking
Teleworking (ili rad od kuće) je savremeni trend kod velikih poslodavaca koji nude svojim uposlenicima
mogućnost (određen broj dana sedmično) rada od kuće korištenjem svoga računara i brzih telekomunikacionih
linkova.
Poslodavci u ovakvom načinu rada vide svoju korist koja se prvenstveno ogleda u smanjenom potrebom za
poslovnim prostorom, zatim često većoj produktivnosti radnika i sl. Sa druge strane uposlenici u opuštenoj
kućnoj atmosferi i u periodu dana kada im najviše odgovara mogu biti znatno produktivniji.
Sa druge strane, u pojedinim situacijama, izostanak fizičkog kontakta i komunikacije među zaposlenicima
može dovesti da slabijeg timskog rada na zajedničkim zadacima i projektima.
11.2 KOMUNIKACIJE
11.2.1 E-mail
E-mail kao što je već objašnjeno, u sklopu servisnih elemenata Interneta, predstavlja veoma popularan
način komunikacije, kako u svakodnevnom životu, tako i poslovnom okruženju.
11.2.2 IM Instant messaging

Instant messaging (moderniji izraz za chat ili IRC) je forma komunikacije u realnom vremenu, između
dvoje ili više ljudi, koja se bazira na kucanju kratkih tektualnih poruka. Ovakvi servisi su danas pružaju i
dodatne mogućnosti kao što su prenos zvuka i videa. Tipični primjeri su MSN Messenger, Google Talk, ICQ i
ostali.
11.2.3 VoIP
VoIP (Voice over Internet Protocol) podrzumjeva prenos glasovne komunikacije preko Interneta, ili neke
druge računarske mreže.
Kompanije koje implementiraju VoIP smanjuju svoje telefonske troškove, jer se glasovna komunikacija
prenosi preko računarske mreže. Jedan od najvećih problema za glasovnu komunikaciju putem Interneta, koji
pogotovo dolazi do izražaja na sporijim konekcijama, je svakako gubitak na kvalitetu glasa na strani
prijemnika, zbog kašnjenja prilikom prenosa.
Danas jedan od najpopularnijih VoIP alata je Skype.
11.2.4 RSS
RSS (Really Simple Syndication) je skup web formata korištenih za web stranice koje se često
osvježavaju. RSS izvori postoje najčešće za blogove, neke novinske internet stranice (portali) koje se veoma
često mijenjaju (jednom dnevno ili češće). Čitanje RSS vijesti može biti elegantnije od otvaranja desetak
prozora u web browseru.
11.2.5 Blog
Blog je web stranica, na kojoj najčešće pojedinci unose svoje komentare, opisuju događaje, ali postavlju i
slike i video sadržaje. Stavke na blogu se uvijek prikazuju u hronološki obrnutom redoslijedu, tako da
najnoviji komentari se pozicioniraju na vrhu stranice, a stariji u dnu stranice. Dok jedan broj blogova sadrže
komentare na određenu temu, većina blogova je lične prirode, i predstavljaju Internet verziju «ličnog
dnevnika» neke osobe.
11.2.6 PodCAST
Podcast (Personal On Demand broadCAST) je digitalni fajl koji sadrži audio ili audio-video zapis koji se
distribuira putem Interneta koristeći RSS tehnologiju, a namijenjen je gledanju (ili slušanju) na računaru,
digitanom prijenosnom playeru poput iPoda ili televizije koristeći uređaje poput Apple TV-a.
82
11.3 VIRTUELNE ZAJEDNICE
11.3.1 Online (virtuelne) zajednice

Virtuelna zajednica (online (virtual) community) je termin koji podrazumjeva grupu ljudi koji međusobno
komuniciraju putem računarske mreže, radi socijalnih (društevenih), profesionalnih, edukacijskih ili nekih
drugih razloga.
Tipični primjeri su slijedeći:
 Web sajtovi za socijalno umrežavanje (npr. FaceBook ili Myspace) se danas svakodnevno
koriste od strane miliona ljudi, na kojima korisnici prijavljuju svoje lične profile, zatim se
svrstavaju u različite direktorije (prijatelji, bivši školski drugovi i sl), međusobno komuniciraju
i razmjenjuju slike.
 Internet forumi su web sajtovi namijenji za diskusiju. Forumi su podjeljeni na grupe i teme,
gdje članovi foruma ostavljaju svoje komentare (obično kratke tekstualne poruke) na temu, kao
i na komentare ostalih članova foruma.
 Online igre na računaru podrazumjevaju igranje kompjuterskih igara preko računarskih mreže
(najčešće Internet-a)
11.3.2 Postavljanje sadržaja

Ukoliko korisnici žele da postave svoje sadržaje na ovakve mrežne servise, moraju proći kroz proces
publikovanja (upload-a) fajlova (slike, audio fajlovi, video fajlovi) na online sajt.
Proces podrazumjeva odabir fajla (ili fajlova) na lokalnom računaru i proces kopiranja (upload-a) na server.
Tek nakon ovoga procesa sadržaj će biti vidljiv i ostalim članovima zajednice.
11.3.3 Pravila i preporuke

Ovakvi sajtovi obično imaju i kontrole koje pomažu očuvanju privatnosti. Korisnik ima mogučnost da
odabere ko može vidjeti njegov profil, ili ko ga može komunicirati.
U svakom slučaju treba se obratiti pažnja na količinu i detaljnost ličnih informacija koje se objavljuju.
83
Windows 7
12. SIGURNOST
Postoji više načina da se ošteti hardver računara ili se izgube podaci na računaru. U principu to može biti
nestručno rukovanje, npr. hard diskovi su osjetljivi na udare i pomjeranje, naročito kada je računar uključen.
Različite tekućine, ukoliko se prospu po elektronskim komponenetama računara, također mogu napraviti
veliku štetu.
Međutim, pored oštećenja hardvera, u tom trenutku, često je mnogo važniji gubitak podataka.
Prednost laptop računara, kao i različitih PDA uređaja jeste da kasnije svoje podatke uvijek imamo sa
sobom, i da su mu ti podaci pri ruci. Takvi podaci su obično i važni i povjerljivi, pa zbog toga u slučaju
otuđivanja laptopa ili PDA uređaja, neovlaštena osoba ima pristup informacijama kao što su kontakt
informacije, planer, različiti poslovni dokumenti, kao i mogućnost pristupa mreži kompanije, ukoliko je na
laptopu dial-up ili neku druga vrsta konekcije sa ukucanom šifrom.
Bitno je definisati ko ima pristup kojim resursima u mreži. Mnogi računari na sebi imaju važne podatke i
zbog toga je potrebno kontrolirati i onemogućiti svaki neovlašten pristup podacima.
12.1 Identifikacija (Autentifikacija)

Pod pojmom identifikacije (autentifikacije) podrazumjeva se dokazivanje identiteta korisnika računara ili
računarskog resursa.
12.1.1 Username i password

Kontrola pristupa računaru (ili resursima računara)
se vrši dodjeljivanjem korisničkog imena (User name) i
šifre (Password) , slika 133.
User name služi za predstavljanje, a password za
dokazivanje identiteta korisnika koji se predstavlja. Na
osnovu ovoga tačno je definisan djelokrug, odnosno
Slika 133. Logovanje na mrežu
resursi koji su dostupni.
Procedura koja je upravo opisana se često koristi i traži od korisnika da prilikom podizanja sistema unesu
svoj Username i Password. Prilikom unošenja passworda iz sigurosnih razloga na ekranu pojavljuju samo
zvjezdice (*), a nikad šifra.
Nije potrebno ni napominjati da je password lična informacija, koju zna samo korisnik. Ukoliko neko dođe
u posjed passworda može pristupiti svim resurima kao i korisnik. Posjedovanje i korištenje tuđeg imena i šifre,
bez znanja korisnika (vlsnika), spada u domen IT kriminala (cyber kriminal).
Pod IT kriminalom se podrazumjevaju svi nelegalni pristupi podacima, uzimanje informacija, kao i razne
sabotaže koje se mogu izazvati na računaru. U principu, IT kriminalac, je najobičniji kriminalac koji se koristi
informacionim i telekomunikacijskim tehnologijama.
12.1.2 Password politika

Šifre (passwordi) su tajna, i niko osim nas ne smije znati naš password. Šifre u principu treba zapamtiti, ne
držati zapisane na papiru (ili nekom drugom mediju), ne slati mailom, faxom ili telefonom.
Važne napomene o passwordu su slijedeće:
 Password mijenjati nakon određenog vremena (maksimalno 90 ili 180 dana)
 Koristiti i velika i mala slova za password
 U password uključiti i cifre
 U password uključiti i specijalne znakove
 Ne koristiti standardne riječi koje se mogu naći u riječniku
 Ne koristiti datume, brojeve telefona i slično
84
12.2 SIGURNOST PODATAKA

Sigurnost podataka se može povećati konfigurisanjem firewall-a ili korištenjem sigurosnog kabla koji
spriječava fizičko otuđenje računara ili računarskog dijela (a i podataka na njemu).
Mogućnost gubitka podataka može se smanjiti pravljenjem redovnog Off-Site Backup podataka, što
podrazumjeva da se medij sa backup podataka nalazi na drugoj lokaciji u odnosu na orginalne podatke.
12.2.1 BACK-UP podataka

Back-up je proces pravljenja rezervne kopije vitalno važnih podataka. Do gubitka podataka može doći iz
različitih razloga vezenih za sam sistem, ali isto tako i zbog hardverskog defekta u sistemu. Ovo se posebno
odnosi na hard diskove. Radi toga se prave kopije podatka na neki medij i obično je to magnetna traka, CD,
DVD, ZIP ili obična disketa.
Možda je back-up dosadan proces koji treba svakodnevno raditi, ali u trenutku kada stvari krenu naopako,
rezevna kopija je od presudnog značaja.
Važno je napomenuti da u slučaju izuzetno važnih podataka moramo imati tkz. off-site backup kopiju
podataka.
Ovo u principu znači da medij na koji je napravljem back-up (CD, DVD, magnetna traka) nikada se
nesmije držati na istom mjestu (istoj zgradi) kao i medij na kojem stoje orginalni podaci (server sa hard
diskovima) zbog požara, poplava, zemljotresa i sličnih situacija.
Preporuka je ovakve medije sa backup-om podataka držati na drugoj lokaciji u vatrostalnim sefovima.
12.2.2 Firewall
Osnovni funkcija firewall-a jeste filtriranje mrežnog prometa između unutrašnje (sigurne mreže) i vanjske
mreže (najčešće Interneta). Firewall može biti hardverski (zaseban uređaj) ili softverski (aplikacija). Da bi
Firewall uopće imao svoju funkciju, da bi štitio unutrašnju mrežu, veoma je važna pravilna konfiguracija
firewall-a, tj. definisanje pravila za filterisanje mrežnog saobračaja.
12.2.3 Otuđenje hardvera

Način na koji podaci mogu biti otuđeni je svakako «fizička»
krađa računara (ili dijela računara) na kojem se nalaze podaci.
Zaštita podataka u ovakvom slučaju se radi jednostavnim
sigurosnim kablom (security cable) kojim se fizički dijelovi računara
fiksiraju na npr. sto na kojem stoji računar.
12.3 VIRUSI
12.3.1 Objašnjenje pojma

Najjednostavije rečeno, virusi su programi destruktivne namjene.
Znači, to su namjenski pisani programi koji imaju za cilj
onesposobiti računar, izbrisati podatke i prouzrokovati razne štete.
12.3.2 Načini prenošenja virusa

Virusi su dobili ime, po tome što se sami razmnožavaju (kopiraju) sa jednog zaraženog računara na drugi.
Kao način ovog kopiranja ranije su najčešće korištene diskete kojima su prenošeni podaci sa jednog na drugi
računar. Među tim podacima nalazili su se i virusi koji su se na taj način prenosili.
U vremenu Interneta virusi se najčešće prenose putem mailova i download-om fajlova.
Kada je računar zaražen virusom, virus se nalazi ili na nekom izvršnom fajlu (sa ekstenzijama fajla .EXE,
.COM) ili na boot sektoru diska.
Virusi i njihovo djelovanje nameću potrebu objašnjavanja osnovnih vrsta virusa i načina za njihovo
prepoznavanje. U nastavku se daju osnovne vrste virusa i način na koji se prenose:
85
Windows 7
Fajl virusi
Fajl virusi inficiraju programske fajlove (uglavnom izvršne fajlove sa ekstenzijama .exe, .com, .bat, sys).
Ovi virusi se aktiviraju u trenutku kada se starta program, istovrmeno se kopiraju na ostale fajlove, a da o tome
korisnik nema nikakvih saznanja.
Trojanski konji
Trojanski virusi nisu virusi u pravom smislu te riječi, jer su to skriveni programi, koje je na računar moguće
instalirati preko nekih drugih programa i dokumenata.
Ovi virusi su dobili ime po čuvenom trojanskom konju, u kojem su skriveni grčki vojnici ušli u grad Troju i
preko noći otvorili vrata grada putem kojih su ušli ostali vojnici i osvojili grad.
Upravo tako i ovi virusi koji dođu kao dio neke aplikacije, programa koji se skida sa Interneta ili dođu kao
e-mail poruka, potpuno se skriveno instaliraju na računar i u pozadini otvaraju portove računara. Haker koji je
poslao «trojanca» u tom trenutku uspostavlja sesiju sa računarom i preuzima kontrolu nad računarom i
podacima. Podaci koji hakere najviše interesuju su obično različite šifre (npr. šifra za pristup internetu), ili
neke privatne stvari (npr. mailovi) koji se nalaze na računaru.
Boot sektor virusi
Ovi virusi se nalaze u boot sektoru (startnom sektoru) hard diska ili diskete, i oni se aktiviraju prilikom
uključivanja računara.
Macro virusi
Macro virusi su virusi koje inficiraju dokumente, automatski se pokreću i šire kada se otvori zaraženi
dokument odgovarajućom aplikacijom, npr. dosta čest macro virus je macro virus koji napada Wordove
dokumente.
Denial Of Service (DOS)
Ovo, svakako, nije virus koji može nauditi jednom standardnom korisniku, ali to je program sličan
«trojancu» koji napada web sajtove. Naime, velike firme i njihovi web sajtovi su česta meta ovih napada.
Sastoje se od programa koji automatski proizvodi ogroman broj zahtjeva za nekom adresom (adresom web
sajta koji se napada) u jedinici vremena. Usljed tog bukvalnog bombardiranja nekog web servera sa velikim
brojem zahtjeva dolazi do njegovog zagušenja i padanja. Ostali korisnici u tom trenutku ne mogu pristupiti
tom sajtu. Dobro poznati veliki sajtovi (npr. Yahoo), su bili česte mete ovih napada.
Distributed Denial Of Service (DDOS)

DDOS je naprednija varijanta programa. Za razliku od prethodnih, koji se
relativno lako mogu locirati, ova vrsta napada je sihronizovana na više lokacija.
Princip rada je potpuno isti, ali ove napade je puno teže otkriti i locirati.
12.3.3 Antivirus programi

Antivirus programi su jedina prava zaštita protiv virusa. Svi antivirus
programi obavljaju, kako detektiranje virusa, tako i njihovo otklanjanje iz
sistema.
Kada se instalira bilo kakav antivirus program, dobiva se obavijest koliko
dosad poznatih virusa može otkriti taj antivirus program. Ovaj broj se kreće
preko 70 hiljada za anitivirus programe kao što je npr. Norton Antivirus.
Međutim, izuzetno je važno objasniti i shvatiti u ovom trenutku da to nije
konačan broj poznatih virusa, jer baza virus definicija se treba neprekidno
ažurirati.
Naime, svakodnevno hakeri pišu nove viruse. Čim
se pojavi neki ozbiljnjiji virus na Internetu, vodeće
svjetske kompanije na polju antivirus programa,
svega nekoliko sati poslije izbacuju «zakrpu» za taj
virus. Znači, trebaju se ažurirati baze virus
Slika 134. Ažurirana baza virus definicija
definicija, da bi se postigla zaštita i od novijih
86
virusa. Bolji antivirus programi imaju opciju pomoću koje se ovo ažuriranje obavlja automatski.
Jednostavno se pokrene ova opciju, a sam antivirus program se konektuje preko Interneta na svoj
server i preuzima nove virus definicije. Ova opcija se, kod Norton Antivirus programa naziva «Live
Update» .
Bolji antivirus programi upozoravaju, da je aktuelna virus definicija stara i da ne postoji zaštita od
virusa koji su se u međuvremenu pojavili. Ovim je ukazano na činjenicu, da nije dovoljno korisiti samo
dobar antivirus program, već da treba i pravovremeno ažurirati njegovu bazu virus definicija. Najpoznatiji
antivirus programi su:
Norton Antivirus http://www.symantec.com
Kaspersky http://www.kaspersky.com/
McAfee http://www.mcafee.com
Avast http://www.avast.com/
Međutim, i pored svog opreza i mjera koje je potrebno preuzeti u zaštiti od virusa i ostalih napada, ta
sigurnost nikada nije stopostotna. Uvijek se može pojaviti neki novi virus za koji još nije izašla “zakrpa”
od kompanija proizvođača antivirusnog softvera. Ovo nikako ne znači, da treba biti potpuno skeptičan po
pitanju zaštite od virusa, već da treba učiniti sve i mogućnost zaraze od virusa svesti na najmanju moguću
mjeru.
12.4 Zdravlje
Ljudsko tijelo je razvijeno za kretanje, a ne dugotrajno sjedenje na jednom mjestu. Međutim,
savremeni stil života diktira drugačije ponašanje, pa se postavljaju ozbiljna pitanja vezana za opasnost
duže upotrebe računara.
12.4.1 Ergonomija
Ergonomija, u sferi informatike istražuje koje negativne posljedice po ljudsko tijelo ima dugotrajan
svakodnevni rad na račuanaru
Dugotrajno sjedenje i konstantno gledanje u monitor predstavljaju ključ problema. Posljedice
dugotrajnog sjedenja u istom položaju trpi cijelo tijelo, pogotovo leđa, ramena, glava i vrat. Ručni
zglobovi i šake konstantno trpe pritisak za vrijeme aktivnog rada na računaru.
Rad na računaru pojedine dijelove tijela osobe stavlja u statički položaj, dok su drugi dijelovi u
neprekidnom pokretu. Oboje, statički položaj i konstantna
aktivnost mogu uzrokovati prvo mikroskopsko, a zatim
makroskopsko oštećenje bioloških tkiva.
Sasvim je sigurno da se uz određene mjere opreza i pravilnu
upotrebu računari mogu nesmetano koristiti na poslu i u
svakodnevnom radu. Upravo primjenom pravilnih postupaka i
odgovarajućih mjera opreza mogu se značajno smanjiti rizici
prisutni kod dugotrajne upotrebe računara.
Postoji nekoliko jednostavnih načina zaštitite od nastanka
spomenutih tegoba,kao što su :
 Pravilno držanje tijela
 Redovno pravljenje pauza u radu
 Vježbe istezanja tijela Slika 135. Štetan uticaj upotrebe
 Tehnike relaksacije očiju računara
12.4.2 Dnevno i umjetno svjetlo
Umjetno i dnevno svjetlo mogu da izazovu probleme prilikom rada na računaru, zbog refleksije na
monitoru. Zato je najbolje da monitor bude ispred i paralelan sa prozorom. Lampu treba uvijek usmjeriti
tako da svjetlost ne udara direktno u ekran.
87
Windows 7
12.4.3 Položaj računara, stola i stolice

Jedan od najčešćih razloga zamora očiju pri radu s računarom jeste preblizu postavljen monitor. Razna
su istraživanja pokazala da je idealna udaljenost očiju od monitora oko 60 cm. Pri ovoj udaljenosti zamor
očiju je najmanji. Također je bitno da monitor bude postavljen nešto niže od nivoa očiju, 10-20 cm.
Postavljanjem monitora iznad nivoa očiju može dovesti do bolova u vratu i leđima, te do osećaja „suvih
očiju”. Spuštanjem monitora smanjuje se izlaganje očne jabučice i time se oči održavaju dovoljno
vlažnim.
12.4.4 Pravljenje pauze i tehnike relaksacije očiju

Dugotrajano gledanje u monitor može dovesti do zamora očiju i gubitka koordinacije pokreta očiju.
Sve ovo je posljedica treperenja slike na monitoru, nepravilnog položaja monitora, slabe oštrine i
kvaliteta slike. Simptomi koji se mogu javiti su: glavobolja, peckanje i suzenje u očima, dupla slika a u
težim slučajevima bol i povraćanje. Ovi simptomi su vrlo opasni i treba se
obavezno konsultovati sa ljekarom.
Takođe, tokom dugotrajnog rada na raćunaru, sa ciljem smanjenja
naprazanja očiju preporućuje se neka od tehnika relaksacije očiju kao što
su:
 Masiranje zatvorenih očnih kapaka pritiskom dlanova u trajanju
15 do 30 sekundi, sa disanjem na nos
 Promjena fokusa, odnosno posmatranje nekog bližeg, a zatim
nekog predmeta u daljini
 Naizmjenično zatvaranje i otvaranje očnih kapaka.
12.5 ČOVJEKOVA OKOLINA

Korisnici računara moraju biti svjesni kako da pomognu očuvanju čovjekove okoline, pogotovo zbog
velikog broja računara u upotrebi i relativno kratkog vijeka trajanja jednog računara.
12.5.1 Recikliranje kompjuterskih dijelova

Reciklaža računarskih dijelova danas je zakonski uređena u večini zemalja. Večina materijala od kojih
su napravljeni računari (plastika, bakar, silikon, kalaj i alminijum) se veoma dugo razgrađuju u prirodi i
kao takvi zagađuju čovjekovu okolinu. Pojedini dijelovi računara sadrže (u manjoj mjeri) i radioaktivne
izotope, pa mogu biti i opasni za čovjeka. Pravilnom reciklažom računara i računarskih dijelova, dobiva
se sirovina za proizvodnju novih računara.
Takođe reciklaža ima i svoju ekonomsku opravdanost, jer recimo recikliranjem printerskih ketridža
(cartridge) podrazumjevamo njihovo ponovno punjenje i korištenje za štampu, po znatno povoljnijim
cijenama u odnosu na cijene kupovine novih ketridža.
Papir koji se koristio za štampu, se takođe, kao i svaki drugi papir može reciklirati i koristiti kao
sirovina za ponovnu proizvodnju papira.
Stepen u kojem se reciklira (ne samo računarske komponente) pokazuje stepen razvijenosti cijelog
jednog društva.
12.5.2 Načini uštede energije

Računar, kao i drugi strujni potrošači za svoj rad troši značajnu količinu električnu energije.
U nastavku će se navesti načini na koji se ova potrošnja može smanjiti:
 uključiti opcije za automatsko gašenje monitora (nakon određenog perioda neaktivosti)
 uključiti opcije za automatsko gašenje tvrdih diskova (nakon određenog perioda neaktivosti)
 uključiti opcije za automatsko računata – tkz «Sleep mode» (nakon određenog perioda
neaktivosti)
 ručno ugasiti računar kada nemamo namjeru da ga koristimo.
88
Rječnik i objašnjenje osnovnih pojmova

Access control - kontrola pristupanja
Postupak kontrolisanja pristupanja datotekama (fajlovima), folderima i uređajima tako što se pojedinim
korisnicima i grupama korisnika daju određena prava i dozvole.
Active window - aktivni prozor
Prozor koji u datom trenutku može da prihvati ulazne podatke koje upisuje korisnik. Aktivni prozor može da
prekrije sve druge prozore koji su otvoreni na radnoj površini. Kada se mišem pritisne bilo gdje u prozoru ili na
njegovu tipku na liniji alata, prozor trenutno postaje aktivan.
Application - aplikacija
Program - softver koji se nabavi i koristi na svom računaru.
Associate - pridružiti, povezati
Vezivanje nastavka imena datoteke (ekstenzije) za određeni program. Npr., nastavak imena datoteke .docx
najčešće je vezan za Microsoftov Word. Kada se dvaput klikne na ime dokumenta koji ima nastavak .docx ,
Windows automatski pokreće Microsoftov Word koji otvara datoteku čije ime je selektirano mišem.
Attributes - atributi
Parametri koji se mogu primijeniti na fajlove i foldere tako što se desnom tipkom miša klikne na ikonu i izabere
Properties.
Bitmap - bit mapa
Format grafičkog fajla u kome je svaka tačka slike predstavljena jednim bitom. Za razliku od toga, vektorska
slika arhivira grafički objekat u obliku matematičkih definicija pomoću kojih se iscrtavaju grafički oblici.
Boot - podizanje sistema
Proces podizanja sistema. Hladno podizanje (engl. cold boot) odnosi se na podizanje sistema po uključivanju
računara. Vruće podizanje ili resetovanje (engl. warm boot ili reboot) događa se kada se pritisne tipka Start i
izabere Shut Down ➪Restart.
CD-ROM (Compact Disc Read-Only Memory) - memorija na kompakt disku koja se može samo čitati
Kompakt disk sadrži fajlove s podacima. Nazvana je "samo za čitanje" (engl. Read-Only) zato što računar može
samo da čita podatke sa kompakt diska. Na taj disk se ne može ništa upisati, niti se može mijenjati njegov sadržaj.
CD-RW
Prepisivi kompakt disk. Kompakt disk koji se može presnimavati više puta.
Click - pritisak mišem
Postupak kada se dovede pokazivač miša na neki element, a zatim se pritisne pa otpusti lijeva tipka miša.
Clipboard - Međumemorija
Dio memorije računara u koji se može privremeno smjestiti tekst i slike. Kada se pritisne kombinacija tipki
Ctrl+C, izabrani elementi se smeštaju na Clipboard. Ti elementi se postavljaju na željeno mjesto u dokumentu tako
što se pritisne kombinacija tipki Ctrl+V.
Close - zatvaranje
Uklanjanje objekta sa ekrana tako da više ne bude vidljiv. Zatvaranjem se objekat najčešće uklanja iz RAM
memorije i snima na hard disk.
Compressed file - komprimirana datoteka
Fajl u kojem se nalazi jedan ili više fajlova čija je veličina posebnom tehnikom smanjena da bi se minimizirao
prostor za skladištenje i vrijeme prenošenja preko mreže. U Windowsu 7 nazivaju se i komprimirani folderi. Svi
fajlovi s ekstenzijom .zip su komprimirani.
Compressed folder - komprimiran folder
U Windowsu 7 se naziva komprimiran folder jer se na njegovoj ikoni nalazi sličica koverte sa patent
zatvaračem. Ako se instalira zaseban program za rad s komprimiranim datotekama, komprimirane foldere
predstavlja ikona tog programa.
Computer name - ime računara
Ime koje je računaru dodijeljeno unutar mreže, vidljivo na kartici Computer Name ikone System u Control
Panelu.
Control Panel
Kolekcija ikona koja omogućava upravljanje Windowsom i njegovo prilagođavanje. Najčešće mu se pristupa iz
menija Start. Ukoliko stavke Control Panel nema u meniju Start, klikne se desnom tipkom na Start, izabere se
89
Windows 7
opcija Properties i pritisne tipka Customize. Na kartici Advanced za Control Panel izabere se Display as Link iz
liste opcija koje treba prikazati u meniju.
Ctrl+Click - Ctrl+pritisak mišem
Postupak kada se na nešto klikne mišem dok se istovremeno drži pritisnuta tipka Ctrl.
Ctrl+Point - Ctrl+pomjeranje pokazivača
Postupak kada se držeći pritisnutu tipku Ctrl pomjera pokazivač miša na nešto.
Cut-and-Paste - isjeci i umetni
Tehnika kopiranja ili premještanja teksta i grafike iz jednog dokumenta u drugi. Pošto se izabere objekat koji se
želi premjestiti ili kopirati, pritisak na Ctrl+C kopira izabrani element na Windowsov Clipboard. Pritisak na Ctrl+X
premješta izabrani element na Windowsov Clipboard. Pritisak na Ctrl+V umeće sadržaj Clipboarda na mjesto na
kojem se trenutno nalazi kursor. U većini programa ove radnje se mogu obaviti i tako što se u meniju Edit izabere
opcija Copy (kopiranje), Cut (isjecanje) i Paste (umetanje).
Default - podrazumjevana ili predložena vrijednost
Vrijednost parametra koja se podrazumijeva ako se ne odredi drugačije.
Desktop - radna površina
Osnovna radna površina Windowsa 7 koja se pojavljuje kada se podigne operativni sistem. Može se prilagoditi
tako što se klikne desnom tipkom miša i iz menija izabere opcija Personalize.
Desktop Icon (Desktop Shortcut) - ikona na radnoj površini (prečica na radnoj površini)
Ikona koja se nalazi na radnoj površini Windowsa i objezbjeđuje lak pristup drugoj lokaciji. Ikone se biraju tako
što se desnom tipkom miša pritisne radna površina, izabere se Properties i na kartici Desktop pritisne tipka
Customize Desktop. Ikone se mogu prevlačiti na radnu površinu.
Device - uređaj
Opšti izraz za svaku napravu koja se ugrađuje u računar, odnosno priključuje pomoću kabla.
Device driver - upravljački program uređaja
Kratak program koji omogućava funkcionisanje hardverskog uređaja. Npr., da bi se nešto odštampalo, obično je
za to potreban štampač (hardver) i upravljački program (softver) za taj štampač.
Dijalog okvir - okvir za dijalog
Prostor koji sadrži opcije za izbor. Te opcije su, najčešće, parametri čije vrijednosti treba zadati – npr. stvari kao
što su boja, veličina, brzina itd.
Digital image - digitalna slika
Slika smještena u fajlu na čvrstom disku računara.
Directory – direktorij, folder
Mjesto na disku na kome je smještena grupa fajlova.
Disk drive - disk jedinica, pogon diska, disk
Fizički uređaj računara koji može da sačuva uskladištene podatke čak i poslije isključivanja računara. Prvi hard
disk obično ima oznaku C:. Oznaka CD ili DVD čitača može biti D:, E: ili neko sljedeće slovo itd.
Document - dokument
Fajl koji nastaje kada koristite određeni program. Npr. kada se pomoću programa za obradu teksta napiše pismo,
ono je dokument.
DOS (Disk Operating System)
Prvi operativni sistem za PC računare.
Double-Click - dvostruki klik mišem
Postupak kada se najprije postavi pokazivač miša na neki element, a zatim brzo pritisne lijeva tipka miša dvaput
uzastopno.
Download - preuzimanje
Kopiranje fajlova sa udaljenog računara na Internetu (ili na nekom drugom mjestu) na lokalni računar.
Drag - povlačenje
Pomjeranje miša dok je pritisnuta lijeva tipka miša.
Drag-and-Drop - povuci i pusti
Premještanje ili kopiranje objekta pomoću miša, dok se drži pritisnuta lijeva tipka miša. Da bi se objekat
postavio na novo mjesto, otpusti se tipka miša.
Drive - disk jedinica, pogon diska, disk
Skraćeno od disk drive.
Drive letter - slovna oznaka diska
90
Jednoslovna oznaka dodijeljena lokalnom ili mrežnom disku. Npr. oznaka hard diska je C:.
Driver - upravljački program
Program koji služi za upravljanje uređajima koji su priključeni na računar, na primjer mišem, štampačem i sl.
Drop - pustiti, spustiti
Postaviti element na radnu površinu otpuštanjem tipke miša poslije prevlačenja.
Drop-down list - padajuća lista
Polje s tekstom kojem je pridružena tipka sa strelicom nadole, što omogućava da korisnik izabere stavku sa liste,
umjesto da je upisuje u polje. Da bi se otvorila padajuća lista, pritisne se tipka pored polja za tekst.
DVD-ROM
Za razliku od CD-a, DVD ima puno veći kapacitet.
Edit - mijenjati, uređivati

Mijenjati sadržaj ili izgled nečega; npr. pisma ranije napisanog.
Editor
Program koji omogućava uređivanje nečega, npr. pisma ranije napisanog.
Extension - nastavak, oznaka tipa
Kraći dio imena fajla iza tačke. Npr. u imenu myletter.docx nastavak imena fajla je .docx . Nastavci imena fajla
poznatog tipa obično se u Windowsu ne prikazuju. Da bi se prikazao nastavak imena fajla, otvori se ikona Folder
Options u Control Panelu. Na kartici View izbrišite se znak iz polja za potvrdu Hide extensions for known file
types.
Extract - raspakovati, izdvojiti
Dekomprimirati fajlove iz komprimiranog foldera ili Zip fajla kako bi se mogli normalno otvoriti i uređivati.
File – datoteka, fajl
Osnovna jedinica za smještanje podataka na disk. Npr. kada se napiše novo ili snimi postojeće pismo na disk,
ono će biti smješteno u obliku fajla. Svaki fajl u folderu ima jedinstveno ime.
File name extension - nastavak imena fajla
Vidjeti extension.
File sharing - zajedničko korišćenje datoteka, dijeljenje datoteka
Mogućnost da više računara unutar lokalne mreže pristupa istom skupu fajlova.
File type - vrsta fajla
Karakteristika fajla koja određuje kako se on ponaša kada ga korisnik otvori. Izvršni (EXE) fajlovi su oni koji se
pokreću prilikom otvaranja programa. Fajlovi dokumenata se otvaraju u programu pridruženom toj vrsti fajla.
Windows prepoznaje vrstu fajla na osnovu nastavka njegovog imena.
Folder - mapa
Folder je spremište u koje se mogu ostaviti fajlovi. Međutim, folderi ne moraju sadržavati samo fajlove, nego
mogu sadržavati i druge foldere. Folder unutar foldera se naziva podfolder. Broj podfoldera i fajlova unutar nekog
foldera nije ograničen. Svaki folder može u sebi sadržavati nove podfoldere.
Font - pismo, font
Oblik i stil slova. Fontovi se instaliraju tako što se iz palete menija prozora Fonts izabere File Install New Font.
Taj prozor se otvara ako se u prikazu Classic Control Panela otvori ikona Fonts.
GUI (Graphical User Interface) - grafički korisnički interfejs
Interfejs zasnovan na ikonama koji nude Windows 7 i neki drugi operativni sistemi.
Help key - tipka za pomoć
Tipka sa oznakom F1 u gornjem dijelu tastature. Pritisak na F1 obično izaziva pojavljivanje teksta pomoći koja
zavisi od trenutnog sadržaja.
Icon - ikona, sličica
Sličica koja na ekranu predstavlja disk, folder ili datoteku. Da bi se otvorila ikona, klikne se mišem, ukoliko se
koristi Web način navigacije. Ako se koristi klasični način navigacije, na ikonu se klikne dvaput.
Install - instalirati
Kopirati i podesiti program kako bi se mogao koristiti na računaru.
Internet Explorer (ili Microsoft Internet Explorer)
Program koji omogućava pristupanje World Wide Webu i komunikaciju sa njim.
Known files - poznati fajlovi
91
Windows 7
Fajlovi kojima Windows može i zna da rukuje. Fajlovi dokumenata su "poznati" kada je Windows pridružio
nastavak imena datoteke nekom programu.
Local - lokalno
Sve što se čuva ili što je neposredno povezano s računarom na kome se radi. Udaljenim resursima lokalni
računar može da pristupi preko mreže, Interneta ili neke druge veze.
Local computer - lokalni računar
U mreži, naziv za računar na kome je korisnik trenutno prijavljen.
Logon - prijavljivanje
Pristupanje računaru unošenjem korisničkog imena i (vjerovatno) šifre.
Menu - meni
Lista opcija. Pritisak na tipku Start prikazuje meni Start.
Mouse button - tipka miša
Najčešće lijeva tipka miša, a naziva se i primarna tipka.
Mouse pointer - pokazivač miša
Strelica koja se pomjera po ekranu kada se pomjera miš po stolu.
MS-DOS (Microsoft Disk Operating System)
Drugo ime za DOS, jedan od najranijih operativnih sistema za personalne računare.
Network - mreža
Dva ili više računara koji su međusobno povezani pomoću kablova ili nekog drugog medija. Internet je najveća
mreža na svijetu.
Network printer - mrežni štampač
Dijeljeni štampač koji je fizički vezan za neki drugi računar u lokalnoj mreži. Suprotan pojam od lokalnog
štampača.
Network resource - mrežni resurs
Svaki fajl, folder ili uređaj kojem se može pristupiti iz lokalne mreže.
Offline
Korišćenje računara kada nije povezan s mrežom (uključujući Internet).
Online
Korišćenje računara kada je povezan s mrežom (uključujući Internet).
Open - otvoriti
Otvoriti fajl radi pregledanja njegovog sadržaja, kada se jednom ili dvaput klikne mišem na njega.
Operating system
Računarski program koji integriše računar i sve njegove periferne uređaje. Primjeri operativnih sistema su
Windows, UNIX, Linux i Mac OS.
Option button – opciona tipka, radio-tipka
Kružić u dijalog okviru koji omogućava da se izabere samo jedna opcija iz ponuđenog skupa opcija. Poznat i
kao radio-tipka (zato što u datom trenutku samo jedna opcija može da bude izabrana).
OS
Skraćenica za operativni sistem.
Path - putanja
Lokacija foldera ili fajla izražena pomoću diska na kome se nalazi. Npr. putanja do foldera Shared Documents
je C:\Documents and Settings\All Users\Documents .
PNP
Skraćenica za Plug-and-Play (priključi-i-koristi), što je standard za relativno jednostavno dodavanje novih
hardverskih uređaja računaru.
Pointing device - pokazivački uređaj
Miš ili kugla koji omogućavaju pomjeranje pokazivača miša po ekranu.
Primary mouse button – primarna tipka miša
Tipka miša koja se koristi za obavljanje većine poslova. U većini slučajeva to je lijeva tipka miša (ona koja dođe
ispod kažiprsta kada se miš drži desnom rukom).
Program
Softver koji se (najčešće) kupi i koristi na računaru.
Properties - svojstva
92
Karakteristike kao što su boja, veličina, oblik itd. Svojstva većine elemenata se mogu vidjeti tako što se na
element koji je interesantan klikne desnom tipkom miša i zatim izabere stavka Properties iz menija koji će se tada
pojaviti.
Read-only - samo za čitanje
Fajl čiji sadržaj se može pregledati, ali ne mijenjati. Fajl koji se kopira s kompakt diska često je
podrazumijevano definisan kao "samo za čitanje". Da bi se ukinuo status datoteke "samo za čitanje", desnom
tipkom miša klikne se na njegovu ikonu, izabere se stavka Properties, a zatim promijeni opcija Read-Only na
kartici General.
Reboot - resetovati, ponovno pokrenuti
Ponovno pokrenuti operativni sistem bez isključivanja računara. Pritisnuti tipku Start i izabrati Shut Down
<Restart.
Registered file type - registrovan tip datoteke
Tip fajla dokumenta koji je na osnovu nastavka imena fajla pridružen određenom programu. Npr. svi fajlovi sa
nastavkom .DOCX registrovani (pridruženi) su za program Microsoft Word.
Resolution - rezolucija
Opšti izraz za broj piksela koji se kontroliše na radnoj površini. Uobičajene su rezolucije 800x600, 1024x768 i
1280x1024piksela. Što je veća rezolucija, vidjeće se veći broj objekata na ekranu. Rezolucija se može promijeniti
tako što će se desnom tipkom miša kliknuti na prazan prostor na ekranu i zatim izabrati Properties, Settings.
Različite vrste grafičkih kartica i različiti monitori podržavaju i različite rezolucije.
Right-click - pritisak desnom tipkom miša
Pritiskanje nekog elementa sekundarnom tipkom miša (to je obično tipka koja se nalazi na desnoj strani miša).
Right-drag - povlačenje desnom tipkom
Povlačenje objekta na novu lokaciju dok je pritisnuta sekundarna (najčešće desna) tipka miša.
Root directory - osnovni (korijenski) direktorij
Direktorij najvišeg nivoa na disku, čije ime je najčešće \. Na primer, C:\ predstavlja osnovni direktorij diska C:.
RTF (rich text format)
Tekst koji sadrži posebna formatiranja kao što su podebljana ili kurzivna slova.
Safe mode - režim Safe
Pokretanje operativnog sistema s minimalnim skupom parametara i upravljačkih programa kako bi korisnik
mogao da pronađe uzrok problema koji sprječavaju normalno pokretanje računara.
Secondary mouse button – sekundarna tipka miša
Tipka koja se koristi za prikazivanje mogućih opcija, umjesto za otvaranje ikona. U većini slučajeva to je desna
tipka miša.
Select - izabrati
Ovaj izraz najčešće znači biranje jednog ili više elemenata s kojima se želi raditi tako što se prevuče pokazivač
miša preko njih.
Selection - izbor, selekcija
Objekat ili objekti koji su izabrani. Takvi objekti su uokvireni ili istaknuti na neki drugi način.
Share (shared resource) - dijeljeni resurs
Fajl, folder, disk, štampač, modem ili drugi uređaj vezan za jedan od računara koji koriste drugi računari u
lokalnoj mreži.
Shift+Click - Shift+pritisak mišem
Postupak kada se na nešto klikne mišem dok se istovremeno drži pritisnuta tipka Shift.
Shift+Point - Shift+pomjeranje pokazivača miša
Postupak kada se pomjera pokazivač miša dok se istovremeno drži pritisnuta tipka Shift.
Shortcut - prečica
1) Ikona najčešće na radnoj površini koja omogućava otvaranje foldera, dokumenta ili pokretanje programa bez
korištenja menija Start. 2) Alternativa korištenju miša, poznata i kao prečica sa tastature.
Software - softver
Instrukcije smještene na disk koje saopštavaju računaru kako da se ponaša. Windows je softver, kao i svaki
drugi program koji se izvršava na računaru.
Start menu - meni Start
Prvi meni koji se pojavljuje kada se klikne na tipku Start na taskbaru radne površine Windowsa.
93
Windows 7
Status bar - statusna linija

Traka u dnu prozora programa na kojoj se ispisuju informacije o statusu raznih opcija koje program nudi.
Subfolder – poddirektorij, podfolder
Folder koji se nalazi unutar drugog foldera. Nadređeni folder naziva se roditeljski folder.
System menu - sistemski meni, kontrolni meni
Meni koji se otvara kada se izabere ikona u gornjem lijevom uglu prozora ili kada se pritisne tipka
Alt+razmaknica. Ovaj meni omogućava pomjeranje prozora i promjenu njegove dimenzije pomoću tastature, bez
upotrebe miša.
Taskbar - paleta poslova, traka aktivnosti
Uska traka, obično uz donju ivicu radne površine Windowsa, na kojoj se nalaze: tipka Start, po jedna tipka za
svaki otvoreni program i oblast Notification. Kada je podešen kao samosakrivajući, traka aktivnosti je vidljiva
samo kada pokazivač miša dodirne donju ivicu ekrana.
Text file - tekstualna datoteka
Datoteka koja sadrži samo kodove ASCII znakova, kao što su slova, cifre, razmaci i znaci interpunkcije, bez
drugih skrivenih kodova. Preporučljivo je tekstualne datoteke praviti isključivo pomoću programa za uređivanje
teksta, kao što je Notepad, koji se pokreće iz menija Accessories Windowsa 7.
Title bar - naslovna linija
Gornja traka prozora u kojoj je ispisano ime prozora i u kome se nalaze sistemski meni i tipka za minimiziranje,
maksimiziranje i zatvaranje prozora (X). Da bi se prozor pomjerio, mišem teba povući njegovu naslovnu liniju.
Prozor se može maksimizirati, odnosno vratiti na standardnu veličinu i tako što se mišem dvaput klikne na njegovu
naslovnu liniju.
Toolbar – linija alata
Grupa alata ili drugih kontrolnih objekata koja jednim klikom miša obezbjeđuje pristup komandama menija koje
se češće koriste.
ToolTip - kratak opis
Kratak tekst koji se pojavljuje kada se pokazivač miša zadrži na nekom od alata linije sa alatima.
Trojan horse - trojanski konj
Destruktivan program koji izgleda potpuno bezazleno. Za razliku od računarskih virusa, trojanski konj se ne
umnožava preko mreže.
Virus
Računarski program posebno projektovan da pravi štetu na računaru na koji dospije i predstavlja tehnološki
vandalizam visokog nivoa.
Web
Skraćen naziv za World Wide Web, jednu od usluga Interneta.
Web browser - Web pretraživač
Program za pristupanje World Wide Webu, npr. Microsoft Internet Explorer.
Window - prozor
Okvir na ekranu unutar kojeg je prikazan rad jednog programa ili sadržaj jednog foldera. Svaki prozor ima u
gornjem dijelu naslovnu liniju na kojoj se nalaze tipke za minimiziranje, maksimiziranje i zatvaranje (X) u gornjem
desnom uglu, kao i druge mogućnosti. Zatvoren prozor je predstavljen na ekranu u obliku ikone.
Workgroup - radna grupa
Grupa računara unutar lokalne mreže koja nosi isto ime radne grupe i može da dijeli resurse. Za razliku od
domena, radne grupe ne zahtijevaju postojanje kontrolera domena, niti omogućavaju centralizovano upravljanje
korisničkim nalozima i provjeru identiteta.
WWW
Skraćenica za World Wide Web, jednu od usluga Interneta.
Zip file (zipped file) - komprimirana datoteka
Datoteka čiji je sadržaj komprimiran radi bržeg prenošenja putem mreže.
94
SADRŽAJ
1. HARDVER .................................................................................................................................................................... 3
1.1 KONCEPT RAČUNARSKOG SISTEMA ........................................................................................................... 3
1.1.1 Termin HARDVER............................................................................................................................................ 3
1.1.2 Tipovi personalnih računara (PC) ................................................................................................................... 3
1.1.2.1 Desktop Computer ....................................................................................................................................................... 3
1.1.2.2 Notebook računar (laptop) ........................................................................................................................................... 3
1.1.2.3 Tablet PC ..................................................................................................................................................................... 4
1.1.3 Ručni prenosivi uređaji .................................................................................................................................... 4
1.1.3.1 PDA ............................................................................................................................................................................. 4
1.1.3.2 Mobilni telefoni ........................................................................................................................................................... 4
1.1.3.3 Smartphone (pametni telefoni) .................................................................................................................................... 4
1.1.3.4 Multimedijalni playri ................................................................................................................................................... 4
1.1.4 Osnovni dijelovi računara ................................................................................................................................ 4
1.1.5 Portovi na računaru ......................................................................................................................................... 5
1.1.5.1 USB ............................................................................................................................................................................. 5
1.1.5.2 Paralelni i serijski portovi ............................................................................................................................................ 5
1.1.5.3 Mrežni port .................................................................................................................................................................. 5
1.1.5.4 FireWire....................................................................................................................................................................... 5
1.2 PROCESOR I PERFOMANSA RAČUNARA ................................................................................................. 5
1.2.1 Osnovne perfomanse......................................................................................................................................... 5
1.2.2 Brzina procesora .............................................................................................................................................. 6
1.3 MEMORIJA RAČUNARA ................................................................................................................................ 6
1.3.1 Jedinice za memoriju ........................................................................................................................................ 7
1.3.2 Interna (primarna) memorija ........................................................................................................................... 7
1.3.2.1 RAM (Random Access Memory- memorija sa slučajnim pristupom) ......................................................................... 7
1.3.2.2 ROM (Read Only Memory – memorija samo za čitanje) ............................................................................................ 8
1.3.2.3 Cache memorija ........................................................................................................................................................... 8
1.3.3 Eksterna (sekundarna) memorija ..................................................................................................................... 8
1.3.3.1 HDD (Hard Disk Drive - uređaj tvrdog diska)............................................................................................................. 8
1.3.3.2 ZIP DISK ..................................................................................................................................................................... 9
1.3.3.3 CD - Compact Disc...................................................................................................................................................... 9
1.3.3.4 DVD (Digital Versatile Disc ili Digital Video Disc) ................................................................................................... 9
1.3.3.5 Flash Drive– Memory stick ....................................................................................................................................... 10
1.4 ULAZNI I IZLAZNI UREĐAJI ...................................................................................................................... 10
1.4.1 Ulazni uređaji ................................................................................................................................................. 10
1.4.1.1 Tastatura .................................................................................................................................................................... 10
1.4.1.2 Miš (Pointing Device) ............................................................................................................................................... 11
1.4.1.3 Skener ........................................................................................................................................................................ 11
1.4.1.4 Mikrofon .................................................................................................................................................................... 11
1.4.1.5 Digitalna kamera ....................................................................................................................................................... 11
1.4.1.6 WEB kamera ............................................................................................................................................................. 11
1.4.1.7 Joystick– igrača palica ............................................................................................................................................... 12
1.4.2 Izlazni uređaji ................................................................................................................................................. 12
1.4.2.1 Monitor ...................................................................................................................................................................... 12
1.4.2.2 Printeri (Štampači)..................................................................................................................................................... 12
1.4.2.3 Ploteri ........................................................................................................................................................................ 13
1.4.2.4 Zvučnici ..................................................................................................................................................................... 13
1.4.2.5 LCD projektor ........................................................................................................................................................... 13
1.4.3 Ulazno-izlazni uređaji .................................................................................................................................... 13
1.4.3.1 Modem (MOdulator-DEModulator) .......................................................................................................................... 13
1.4.3.2 Touch screen (ekran osjetljiv na dodir) ..................................................................................................................... 14
1.4.3.3 Ostale hardverske komponente ................................................................................................................................. 14
2. SOFTVER .................................................................................................................................................................... 15
2.1 KONCEPT ............................................................................................................................................................ 15
2.1.1 Definicija ........................................................................................................................................................ 15
2.1.2 Sistemski softver i operativni sistemi .............................................................................................................. 15
2.1.2.1 DOS (Disk Operating System) .................................................................................................................................. 15
2.1.2.2 WIN 3.X .................................................................................................................................................................... 15
2.1.2.3 WINDOWS XP ......................................................................................................................................................... 16
2.1.2.4 WINDOWS VISTA .................................................................................................................................................. 16
2.1.2.5 WINDOWS 7 ........................................................................................................................................................... 16
2.1.3 Aplikativni softver ........................................................................................................................................... 16
2.1.3.1 Office alati ................................................................................................................................................................. 16
2.1.3.2 Specijalistički programi ............................................................................................................................................. 17
2.1.4 Osnovne razlike između sistemskog i aplikativnog softvera ........................................................................... 17
3. ZAKONSKA REGULATIVA .................................................................................................................................... 18
3.1 KOPIRANJE SOFTVERA .................................................................................................................................. 18
95
Windows 7
3.1.1 CopyRight ..................................................................................................................................................... 18

3.1.2 Licenca .......................................................................................................................................................... 18
3.1.3 EULA............................................................................................................................................................. 18
3.1.4 Vrste licenci .................................................................................................................................................. 18
3.1.4.1 Shareware .................................................................................................................................................................. 18
3.1.4.2 Demo ......................................................................................................................................................................... 18
3.1.4.3 FreeWare ................................................................................................................................................................... 18
3.1.4.4 OpenSource ............................................................................................................................................................... 19
3.2 PRAVNA ZAŠTITA PODATAKA ..................................................................................................................... 19
3.2.1 Legistativa zaštite podataka ........................................................................................................................... 19
3.2.2 Državni zakoni ............................................................................................................................................... 19
4. OSNOVE WINDOWS OPERATIVNOG SISTEMA .............................................................................................. 20
4.1. ŠTA JE WINDOWS OPERATIVNI SISTEM? ............................................................................................................. 20
4.2. KORIŠTENJE MIŠA ................................................................................................................................................ 20
4.3. KORIŠTENJE TASTATURE ..................................................................................................................................... 20
4.4. UKLJUČIVANJE RAČUNARA I PRIJAVLJIVANJE ZA NJEGOVO KORIŠTENJE ......................................................... 21
4.5. ZAVRŠAVANJE RADA SA WINDOWS OPERATIVNIM SISTEMOM I ISKLJUČIVANJE RAČUNARA............................ 22
4.6. RESTARTOVANJE RAČUNARA ............................................................................................................................... 22
4.7. POJAM IKONE I DESKTOPA ................................................................................................................................... 23
4.8. OSNOVNI TIPOVI IKONA ....................................................................................................................................... 23
4.9. OZNAČAVANJE I PREMJEŠTANJE IKONA .............................................................................................................. 24
4.10. POKRETANJE PROGRAMA, OTVARANJE DATOTEKE ILI FOLDERA KORIŠTENJEM IKONA................................. 25
4.11. POKRETANJE PROGRAMA PREKO TIPKE START ................................................................................................ 25
4.12. POJAM PROZORA I MENIJA, OSNOVNI DIJELOVI PROZORA ............................................................................... 26
4.13. ZATVARANJE, MINIMIZIRANJE, MIJENJANJE VELIČINE, MAKSIMIZIRANJE I PREMJEŠTANJE PROZORA ......... 27
4.14. ISKLJUČIVANJE PROGRAMA KOJI NE REAGUJU ................................................................................................. 27
4.15. PREGLED SADRŽAJA RAČUNARA – COMPUTER, UREĐAJA NA KOJIMA SE POHRANJUJU FAJLOVI I FOLDERI .. 28
5. TASKBAR (TRAKA AKTIVNOSTI/PROGRAMSKA TRAKA) I START MENI ............................................ 30
5.1. TRAKA AKTIVNOSTI - TASKBAR ........................................................................................................................... 30
5.2. PRELAZAK IZMEĐU PROZORA .............................................................................................................................. 30
5.3. RASPOREĐIVANJE PROZORA NA DESKTOPU POMOĆU TASKBARA....................................................................... 30
5.4. GRUPISANJE SRODNIH TASK TIPKI NA TASKBARU ............................................................................................... 32
5.5. ZATVARANJE PROZORA POMOĆU TASKBARA ...................................................................................................... 33
5.6. OSOBINE TASKBARA ............................................................................................................................................. 33
5.7. START MENI .......................................................................................................................................................... 33
5.8. OSOBINE START MENIJA ...................................................................................................................................... 34
5.9. POMOĆ - HELP AND SUPPORT I DRUGE FUNKCIJE POMOĆI ................................................................................ 34
5.10. ACCESSORIES ..................................................................................................................................................... 36
5.10.1. Calculator ................................................................................................................................................... 36
5.10.2. Notepad ....................................................................................................................................................... 36
5.10.3. WordPad ..................................................................................................................................................... 36
5.10.4. Kreiranje dokumenta u WordPad-u ............................................................................................................ 37
5.10.5. Snimanje dokumenta ................................................................................................................................... 39
5.10.6. Zatvaranje dokumenta ................................................................................................................................. 39
5.10.7. Štampanje dokumenta ................................................................................................................................. 39
5.10.8. System Tools - Defragmentacija diska ........................................................................................................ 40
6. UPRAVLJANJE FAJLOVIMA ................................................................................................................................ 41
6.1. ORGANIZACIJA UREĐAJA, FOLDERA I FAJLOVA U HIJERARHIJSKOJ STRUKTURI .............................................. 41
6.2. VELIČINA FAJLOVA I FOLDERA ............................................................................................................................ 41
6.3. WINDOWS EXPLORER .......................................................................................................................................... 41
6.4. POKRETANJE WINDOWS EXPLORERA ................................................................................................................. 41
6.5. FAJLOVI ................................................................................................................................................................ 42
6.6. FAJLOVI DOKUMENTI ........................................................................................................................................... 42
6.7. FOLDERI ............................................................................................................................................................... 43
6.8. PREČICA - SHORTCUT .......................................................................................................................................... 43
6.9. FAJLOVI PROGRAMI ............................................................................................................................................. 44
6.10. TIPOVI FAJLOVA ................................................................................................................................................. 44
6.11. PREGLED OSOBINA FAJLOVA, FOLDERA I UREĐAJA (DRAJVOVA) ..................................................................... 45
6.12. PROŠIRIVANJE, SUŽAVANJE POGLEDA NA UREĐAJE I FOLDERE, NAVIGACIJA DO ŽELJENOG FOLDERA ......... 47
6.13. KREIRANJE NOVOG FOLDERA ............................................................................................................................ 47
6.14. OTVARANJE DOKUMENT FAJLOVA I POKRETANJE APLIKACIJA ....................................................................... 47
6.15. MIJENJANJE IMENA FAJLA/FOLDERA ................................................................................................................ 48
6.16. DOBRA PRAKSA U DAVANJU IMENA FAJLOVIMA/FOLDERIMA ........................................................................... 48
6.17. BRISANJE FAJLA ILI FOLDERA, RECYCLE BIN – KORPA ZA OTPATKE .............................................................. 48
96
6.17.1. Brisanje fajla ili foldera .............................................................................................................................. 48

6.17.2. Vraćanja obrisanog sadržaja iz korpe za otpatke opcija - Restore ............................................................. 49
6.17.3. Trajno brisanje sadržaja.............................................................................................................................. 49
6.18. KOPIRANJE FAJLA ILI FOLDERA (COPY) ............................................................................................................ 49
6.19. PRAVLJENJE REZERVNIH KOPIJA (BACKUP)...................................................................................................... 50
6.20. PREMJEŠTANJE FAJLA ILI FOLDERA (MOVE) .................................................................................................... 51
6.21. ISTOVREMENO OZNAČAVANJE VIŠE FAJLOVA I FOLDERA ................................................................................. 51
6.22. FORMATIRANJE STIKA ........................................................................................................................................ 52
6.23. SORTIRANJE FAJLOVA I FOLDERA ...................................................................................................................... 52
6.24. NAČINI PRIKAZIVANJA FAJLOVA I FOLDERA ..................................................................................................... 53
6.25. PRETRAŽIVANJE FOLDERA, FAJLOVA (SEARCH) ............................................................................................... 54
6.25.1. Pokretanje opcije Search ............................................................................................................................. 54
6.25.2. Pretraživanje po nazivu fajla ili po sadržaju ............................................................................................... 54
6.25.3. Pretraživanje po datumu kreiranja i veličini fajla ....................................................................................... 55
6.25.4. Pretraživanje po tipu fajla i pomoću džoker znakova .................................................................................. 55
6.26. MY RECENT DOCUMENTS - LISTA ZADNJE KORIŠTENIH DOKUMENATA ............................................................ 56
7. PODEŠAVANJE OPERATIVNOG SISTEMA .................................................................................................. 57
7.1. CONTROL PANEL .................................................................................................................................................. 57
7.1.1. Ease of Access Center.................................................................................................................................... 57
7.1.2. Devices and Printers – instaliranje novog hardvera ..................................................................................... 57
7.1.3. Programs and features – instaliranje i uklanjanje programa ....................................................................... 58
7.1.4. Administrative Tools – administrativni alati ................................................................................................. 58
7.1.5. Date and Time – podešavanje vremena i datuma .......................................................................................... 58
7.1.6. Personalization i Display – podešavanje monitora ....................................................................................... 59
7.1.7. Fonts – podešavanje fontova ......................................................................................................................... 61
7.1.9. Regional and Language – podešavanje regionalnih opcija, tastature........................................................... 62
7.1.10. System – sistemske informacije .................................................................................................................... 63
7.1.11. Sound– zvuk i audio uređaji ........................................................................................................................ 64
7.2. KORIŠTENJE MREŽE, PREDNOSTI ČUVANJA PODATAKA NA MREŽI ..................................................................... 64
7.2.1. Pretraživanje (browse) mreže ........................................................................................................................ 64
7.2.2. Dijeljenje resursa .......................................................................................................................................... 65
8. DODATNI ALATI ...................................................................................................................................................... 66
8.1. KOMPRIMIRANJE .................................................................................................................................................. 66
8.1.1. Pojam komprimiranja .................................................................................................................................... 66
8.1.2. Komprimiranje fajlova i foldera .................................................................................................................... 66
8.1.3. Dekomprimiranje fajlova i foldera ................................................................................................................ 66
8.2. VIRUSI ................................................................................................................................................................... 67
8.2.1. Pojam virusa i načini njihovog prenošenja ................................................................................................... 67
8.2.2. Antivirusni programi, nadogradnja antivirusnih programa .......................................................................... 67
8.2.3. Korištenje antivirusnog programa, postupanje sa virusima .......................................................................... 68
9. UPRAVLJANJE ISPISOM – ŠTAMPANJE............................................................................................................ 71
9.1. OPCIJE ŠTAMPAČA ................................................................................................................................................ 71
9.1.1. Instalacija štampača ...................................................................................................................................... 71
9.1.2. Dijeljenje štampača ....................................................................................................................................... 73
9.1.3. Postavljanje default (osnovnog) štampača s liste instaliranih štampača ...................................................... 73
9.2. ŠTAMPANJE ........................................................................................................................................................... 74
9.2.1. Štampanje dokumenta iz wordpad-a .............................................................................................................. 74
9.2.2. Praćenje procesa napredovanja štampe ........................................................................................................ 74
9.2.3. Otkazivanje, zaustavljanje i ponovno pokretanje štampanja dokumenata .................................................... 75
10. KOMUNIKACIJE I MREŽE .................................................................................................................................. 76
10.1. TIPOVI MREŽA ............................................................................................................................................... 76
10.1.1 LAN, WLAN i WAN mreže ............................................................................................................................ 76
10.1.1.1 LAN ......................................................................................................................................................................... 76
10.1.1.2 WAN ....................................................................................................................................................................... 76
10.1.1.3 WLAN ..................................................................................................................................................................... 76
10.1.2 Client - server mreže..................................................................................................................................... 76
10.1.3 INTERNET .................................................................................................................................................... 77
10.1.3.1 WWW (World Wide Web) ...................................................................................................................................... 77
10.1.3.2 E - mail (elektronska pošta) ..................................................................................................................................... 77
10.1.3.3 FTP (File Transfer Protocol).................................................................................................................................... 78
10.1.3.4 Diskusione grupe (News grupa) .............................................................................................................................. 78
10.1.3.5 IRC (Internet Relay Chat) ........................................................................................................................................ 78
10.1.4 Intranet i Extranet ........................................................................................................................................ 78
10.1.4.1 Intranet..................................................................................................................................................................... 78
10.1.4.2 Extranet ................................................................................................................................................................... 78
97
Windows 7
10.2 PRENOS PODATAKA ...................................................................................................................................... 78

10.2.1 Download i upload podataka ....................................................................................................................... 79
10.2.2 Brzina prenosa ............................................................................................................................................. 79
10.2.3 Dial-up ......................................................................................................................................................... 79
10.2.4 Broadband konekcije.................................................................................................................................... 79
10.2.4.1 ADSL ...................................................................................................................................................................... 79
10.2.4.2 Kablovska konekcija................................................................................................................................................ 79
10.2.4.3 Bežična konekcija ................................................................................................................................................... 79
10.2.4.4 Satelitska konekcija ................................................................................................................................................ 80
10.2.4.5 GPRS - Mobilni Internet.......................................................................................................................................... 80
10.2.5 Karakteristike broadband konekcija ............................................................................................................ 80
11. IKT U SVAKODNEVNOM ŽIVOTU .................................................................................................................... 81
11.1 ELEKTRONSKI SVIJET ......................................................................................................................................... 81
11.1.1 Definicija IKT-a ........................................................................................................................................... 81
11.1.2 Internet usluge za korisnike ......................................................................................................................... 81
11.1.2.1 E-Commerce ............................................................................................................................................................ 81
11.1.2.2 E-Banking ................................................................................................................................................................ 81
11.1.2.3 E-government .......................................................................................................................................................... 81
11.1.3 E-learning ................................................................................................................................................................... 81
11.1.4 Teleworking.................................................................................................................................................. 82
11.2 KOMUNIKACIJE ............................................................................................................................................. 82
11.2.1 E-mail ........................................................................................................................................................... 82
11.2.2 IM Instant messaging ................................................................................................................................... 82
11.2.3 VoIP ............................................................................................................................................................. 82
11.2.4 RSS ............................................................................................................................................................... 82
11.2.5 Blog .............................................................................................................................................................. 82
11.2.6 PodCAST ...................................................................................................................................................... 82
11.3 VIRTUELNE ZAJEDNICE .............................................................................................................................. 83
11.3.1 Online (virtuelne) zajednice ......................................................................................................................... 83
11.3.2 Postavljanje sadržaja ................................................................................................................................... 83
11.3.3 Pravila i preporuke ...................................................................................................................................... 83
12. SIGURNOST............................................................................................................................................................. 84
12.1 IDENTIFIKACIJA (AUTENTIFIKACIJA) ................................................................................................................. 84
12.1.1 Username i password ................................................................................................................................... 84
12.1.2 Password politika ......................................................................................................................................... 84
12.2 SIGURNOST PODATAKA............................................................................................................................... 85
12.2.1 BACK-UP podataka ..................................................................................................................................... 85
12.2.2 Firewall ........................................................................................................................................................ 85
12.2.3 Otuđenje hardvera ....................................................................................................................................... 85
12.3 VIRUSI................................................................................................................................................................ 85
12.3.1 Objašnjenje pojma ....................................................................................................................................... 85
12.3.2 Načini prenošenja virusa ............................................................................................................................. 85
12.3.3 Antivirus programi ...................................................................................................................................... 86
12.4 ZDRAVLJE ............................................................................................................................................................ 87
12.4.1 Ergonomija................................................................................................................................................... 87
12.4.2 Dnevno i umjetno svjetlo .............................................................................................................................. 87
12.4.3 Položaj računara, stola i stolice .................................................................................................................. 88
12.4.4 Pravljenje pauze i tehnike relaksacije očiju ................................................................................................. 88
12.5 ČOVJEKOVA OKOLINA ................................................................................................................................ 88
12.5.1 Recikliranje kompjuterskih dijelova ............................................................................................................. 88
12.5.2 Načini uštede energije .................................................................................................................................. 88
98

It Osnove Aibih A4

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

It Osnove Aibih A4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Asocijacija informatičara u Bosni i Hercegovini

Асоцијација информатичара у Босни и Херцеговини

ECDL Modul – Osnove računara

Ovaj materijal za obuku je usaglašen sa ECDL standardom i odobren od strane

1.1.1 Termin HARDVER

1.1.2 Tipovi personalnih računara (PC)

1.1.2.1 Desktop Computer

1.1.2.2 NotebookError! Bookmark not defined.

1.1.3 Ručni prenosivi uređaji

1.1.3.2 Mobilni telefoni

1.1.3.3 Smartphone (pametni telefoni)

1.1.3.4 Multimedijalni playri

1.1.4 Osnovni dijelovi računara

1.1.5 Portovi na računaru

1.1.5.2 Paralelni i serijski portovi

Slika 6. Serijski i paralelni port

1.1.5.3 Mrežni port

1.2 PROCESOR I PERFOMANSA RAČUNARA

1.2.1 Osnovne perfomanse

1.2.2 Brzina procesora

1.3 MEMORIJA RAČUNARA

1.3.1 Jedinice za memoriju

1.3.2 Interna (primarna) memorija

1.3.2.1 RAM (Random Access Memory- memorija sa slučajnim pristupom)

1.3.2.2 ROM (Read Only Memory – memorija samo za

1.3.3 Eksterna (sekundarna) memorija

1.3.3.1 HDD (Hard Disk Drive - uređaj tvrdog diska)

1.3.3.2 ZIP DISK

1.3.3.3 CD - Compact Disc

1.3.3.4 DVD (Digital Versatile Disc ili Digital Video Disc)

1.3.3.5 Flash Drive– Memory stick

1.4.1 Ulazni uređaji

Slika 17. Tastatura je najstandardniji ulazni uređaj

1.4.1.2 Miš (Pointing Device)

1.4.1.5 Digitalna kamera

Slika 22. Web kamera

1.4.1.7 Joystick– igrača palica

1.4.2 Izlazni uređaji

1.4.2.2 Printeri (Štampači)

Injekt printeri rade na principu

Slika 29. Ploter

1.4.2.5 LCD projektor

1.4.3 Ulazno-izlazni uređaji

1.4.3.1 Modem (MOdulator-DEModulator)

1.4.3.2 Touch screen (ekran osjetljiv na dodir)

1.4.3.3 Ostale hardverske komponente Slika 32. Touch screen

Slika 33. Matična ploča

2.1.2 Sistemski softver i operativni sistemi

2.1.2.1 DOS (Disk Operating System)

Slika 34. DOS operativni sistem

2.1.2.2 WIN 3.X

2.1.2.4 WINDOWS VISTA

2.1.3 Aplikativni softver

2.1.3.1 Office alati

2.1.3.2 Specijalistički programi

2.1.4 Osnovne razlike između sistemskog i aplikativnog softvera

3.1.4 Vrste licenci

3.2 PRAVNA ZAŠTITA PODATAKA

3.2.1 Legistativa zaštite podataka

3.2.2 Državni zakoni

3.2.3 Data Controller

4. OSNOVE WINDOWS OPERATIVNOG SISTEMA

4.2. Korištenje miša