PrintArticle - Το Βήμα Online http://www.tovima.gr/PrintArticle/?

aid=173662

Γνώµες

Τρεις ελληνικοί ανορθόδοξοι

πόλεµοι
Καλύβας Στάθης Ν.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 04/06/2006, 00:00 | ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: 04/06/2006, 00:00

Την προηγούµενη εβδοµάδα διοργανώθηκε ένα ασυνήθιστο συνέδριο στη

Αθήνα. Τίτλος του: «Πόλεµος και Ταυτότητες». Για τη διοργάνωσή του
συνεργάστηκαν δύο προγράµµατα ελληνικών σπουδών που
δραστηριοποιούνται σε κορυφαία πανεπιστήµια του εξωτερικού: το
πρόγραµµα ελληνικών σπουδών του Πανεπιστηµίου Yale και το Ελληνικό
Παρατηρητήριο της London School of Economics (το συνέδριο συνέδραµαν επίσης
η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, το Ιδρυµα Κόκκαλη και το Δίκτυο για τη Μελέτη
των Εµφυλίων Πολέµων). Αν και επιδιώκουν την ανάπτυξη της έρευνας και
της διδασκαλίας για την Ελλάδα στο εξωτερικό, οι επιστηµονικοί πόροι των
προγραµµάτων αυτών καθιστούν δυνατή και την παρέµβασή τους στη χώρα
µας, µε στόχο τον εµπλουτισµό της επιστηµονικής έρευνας και του
ακαδηµαϊκού διαλόγου.

Το συνέδριο πρότεινε τη σύγκριση τριών ανορθόδοξων πολέµων του

νεότερου ελληνισµού: του Μακεδονικού Αγώνα των αρχών του 20ού αιώνα,
των εµφυλίων συγκρούσεων της δεκαετίας του 1940 και του κυπριακού
αγώνα της δεκαετίας του 1950 (καθώς και των εξελίξεων που ακολούθησαν
στη διάρκεια της αµέσως επόµενης δεκαετίας). Τόσο η ταυτόχρονη
ενασχόληση µε τρία κοµβικά σηµεία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας όσο
και η συγκριτική τους προσέγγιση αποτελούν στοιχεία πρωτοτυπίας. H
επικέντρωση, µάλιστα, σε τρεις περιπτώσεις, που η καθεµιά τους ξεχωριστά
προκαλεί ακόµη έντονα πάθη, είχε ενδεχοµένως και τον χαρακτήρα τοµής.

* Ενδιαφέρων διάλογος

Παρά τις δυσκολίες του εγχειρήµατος, το συνέδριο υπήρξε κατά κοινή

οµολογία ιδιαίτερα επιτυχηµένο. Φέρνοντας σε επαφή τρεις επιστηµονικές
κοινότητες που συνήθως δεν συνδιαλέγονται µεταξύ τους, παρήγαγε έναν
υψηλού επιπέδου διάλογο και προκάλεσε έναν γόνιµο προβληµατισµό.
Παρουσιάστηκαν 22 ανακοινώσεις µέσα σε δύο ηµέρες, ενώ
πραγµατοποιήθηκαν και δύο στρογγυλά τραπέζια. Το εύρος των
ανακοινώσεων που παρουσιάστηκαν από νέους αλλά και διακεκριµένους
έλληνες και ξένους πανεπιστηµιακούς γίνεται φανερό από την ενδεικτική

1 of 3 12/16/17, 7:10 PM
PrintArticle - Το Βήμα Online http://www.tovima.gr/PrintArticle/?aid=173662

παράθεση ορισµένων µόνο τίτλων: «Οπλα και κοινοτικές σφραγίδες. Εθνική

δράση και διχασµός στις ελληνοµακεδονικές κοινότητες την περίοδο του
Μακεδονικού Αγώνα», «Θύτες και θύµατα στη Μακεδονία (1901-1912)», «Το
Κόµµα στον Πόλεµο: Ο Πολιτικός Επίτροπος στον ΔΣΕ», «Τα "γυναικόπαιδα"
στους ολοκληρωτικούς πολέµους της δεκαετίας του 1940», «Ο αγώνας της
ΕΟΚΑ και η ταυτότητα "Προδότης": H χρήση της λέξης, η προϊστορία, το
έγκληµα και η τιµωρία», «"H επανάστασις που δεν ετελείωσε". H ιστορία του
ελληνισµού και ο κυπριακός αγώνας», «Τρεις εκδοχές του "Αγωνιστικού
Πνεύµατος" του Εθνους: Τα Αποµνηµονεύµατα του Καπετάν Ακρίτα, του
Καπετάν Μάρκου και του Διγενή», «Ο ανορθόδοξος πόλεµος ως µοχλός
πολιτικής στην ελληνική ιστορία, 1904-1959», «Ανταγωνισµός, πόλεµος και
διαµόρφωση ταυτοτήτων σε συνοριακές περιοχές: συγκριτική προσέγγιση
της Ουκρανίας και της Μακεδονίας». H έκδοση των πρακτικών του
συνεδρίου θα δώσει την ευκαιρία και σε όσους δεν το παρακολούθησαν να
συµµετάσχουν στον προβληµατισµό που προκάλεσε.

* Πέντε πορίσµατα

Πέντε, τουλάχιστον, σηµαντικά πορίσµατα προέκυψαν µέσα από την άµεση ή

έµµεση σύγκριση των περιπτώσεων.

Πρώτον, και οι τρεις ανορθόδοξοι πόλεµοι αποτελούν έκφραση πολιτικής

αδυναµίας. Τη στιγµή που ξεκινούν, ο ελληνισµός βρίσκεται σε υποχώρηση
στη Μακεδονία, η Ελλάδα βρίσκεται υπό ξένη κατοχή µετά την ήττα της από
τις δυνάµεις του Αξονα, ενώ η δύναµη της βρετανικής αυτοκρατορίας δεν
επιτρέπει την ένωση της Κύπρου µε την Ελλάδα. H επιλογή του ανορθόδοξου
πολέµου επιδιώκει εποµένως την αλλαγή του υπάρχοντος συσχετισµού
δυνάµεων.

Δεύτερον, παρ' ότι και οι τρεις ανορθόδοξοι πόλεµοι κηρύσσονται στο όνοµα
του έθνους ή του λαού, παράγουν βίαιες διαιρέσεις στο εσωτερικό τους. Ο
Μακεδονικός Αγώνας συνέβαλε στη βίαιη διάσπαση του χριστιανικού
στοιχείου της Μακεδονίας, η αντίσταση κατά των κατοχικών δυνάµεων
οδήγησε στην εµφύλια σύγκρουση, ενώ ο κυπριακός αγώνας τελικά βάθυνε
τόσο τις διακοινοτικές όσο και τις ενδοκοινοτικές διαιρέσεις στο τραγικό
αυτό νησί.

Τρίτον, οι πολιτισµικές ή πολιτικές ταυτότητες που υποτίθεται πως

αποτελούν τις προϋποθέσεις έναρξης του ένοπλου αγώνα προκύπτουν συχνά
µέσα απ' αυτόν. Πολλοί χριστιανοί έγιναν τελικά Ελληνες διά µέσου του
Μακεδονικού Αγώνα, κοµµουνιστές ή εθνικόφρονες µέσα από την εµπειρία
του εµφυλίου. Ακόµα και στην Κύπρο, όπου οι εθνοτικές ταυτότητες
προϋπήρχαν της ένοπλης σύγκρουσης, νοηµατοδοτήθηκαν διαφορετικά µέσα
(και µετά) απ' αυτόν.

2 of 3 12/16/17, 7:10 PM
PrintArticle - Το Βήμα Online http://www.tovima.gr/PrintArticle/?aid=173662

Τέταρτον, κανένας από τους ανορθόδοξους πολέµους δεν οδήγησε στην

επιτυχία των πολιτικών στόχων που έθεσαν αρχικά οι υποστηρικτές τους. H
Μακεδονία απελευθερώθηκε µόνο χάρις στην επιτυχή έκβαση των
Βαλκανικών Πολέµων, η εαµική αντίσταση και το κοµµουνιστικό αντάρτικο
του ΔΣΕ απέτυχαν να µετατρέψουν την Ελλάδα σε λαϊκή δηµοκρατία, ενώ ο
κυπριακός αγώνας δεν κατέληξε στην ένωση.

Αντίθετα, και αυτό είναι το πέµπτο πόρισµα, οι ανορθόδοξοι πόλεµοι

παρήγαγαν κυρίως συµβολικούς καρπούς που χρησιµοποιήθηκαν αργότερα
στη διατύπωση επίσηµων εκδοχών τους µε στόχο τη διαµόρφωση της
συλλογικής µνήµης και επακόλουθα της συλλογικής πολιτικής
συµπεριφοράς. Οι επίσηµες αυτές εκδοχές, τόσο στη δεξιά όσο και στην
αριστερή εκδοχή τους, υπήρξαν (και εν µέρει παραµένουν) τόσο ισχυρές ώστε
µετατράπηκαν σε αυτονόητα για πολλούς δόγµατα. Πρόκειται για µια
αρνητική εξέλιξη που, όπως είναι γνωστό, υπονοµεύει την επιστηµονική
έρευνα καθώς όσοι τολµούν να παραβούν τα θέσφατα κινδυνεύουν να
χαρακτηριστούν ως αναθεωρητές ή ακόµα και προδότες.

Σε αντιδιαστολή µε την τάση αυτή, το συνέδριο απέδειξε, µέσα από τις

ανακοινώσεις που παρουσιάστηκαν και την ψύχραιµη και υψηλού επιπέδου
συζήτηση που ακολούθησε, την ποιότητα της επιστηµονικής έρευνας που
παράγεται ακόµα στην Ελλάδα, παρά τις πενιχρές και δυσχερείς πνευµατικές
συνθήκες µέσα στις οποίες συχνά διεξάγεται.

Ο κ. Στάθης Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήµης στο

Πανεπιστήµιο Yale.

© Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε.

Το σύνολο του περιεχομένου και των υπηρεσιών του site διατίθεται στους επισκέπτες αυστηρά για προσωπική
χρήση. Απαγορεύεται η χρήση ή επανεκπομπή του, σε οποιοδήποτε μέσο, μετά ή άνευ επεξεργασίας, χωρίς γραπτή
άδεια του εκδότη.

3 of 3 12/16/17, 7:10 PM