Pochodne funkcji (12 godz. lek.

)
Lista proponowanych zadań do wykonania na ćwiczeniach
Ćwiczenie 9. zadania: 1c), 1d), 2a), 2b), 2c), 2e), 2g), 2h), 2i), 2j), 2k), 2l).
Ćwiczenie 10. zadania: 3a), 4a), 5a), 6a), 6b), 7b), 8a), 8c).
Ćwiczenie 11. zadania: 9a), 9b), 9c), 9g), 9h), 10a), 10d).
Ćwiczenie 12. zadania: 11a), 11d), 12a), 12b).
Ćwiczenie 13. zadania: 13a), 14a), 15b), 16c), 17a), 17b).
Ćwiczenie 14. zadania: kolokwium II. (10 pkt).

Pochodne funkcji

1. Korzystając z definicji, oblicz pochodną funkcji w punkcie

a) f (x )=cos2x , x∈R ; Odp: f ' ( x )=−2sin2x .
1
b) f (x )=ln x , x∈( 0; ∞ ) ; Odp: f ' ( x )= .
x
2
c) f ( x )=√ 4x+1 , x 0=2 ; Odp: f ' (2 )= .
3
1 1
d) f (x )= , x o =1 ; Odp: f ' (1 )=− .
x+ 2 9

e) f (x )= 2

3
{1 2 1
x − x dla x∈(−∞ ; 1)
2
√ x−1 dla x ∈[ 1;+ ∞)
f) f ( x )=√ x −1 , x o =1 ;
}
, x 0=1 ;

Odp: f ' ( 1 ) - nie istnieje.

1
Odp: f ' (1 )=f −' (1)=f +' (1)= .
2

2. Wyznacz funkcję pochodną dla funkcji f, gdy

2
5 3
a) f (x )=x +3x +x−3 + 2 ; b) f ( x )=tgx−ctgx+4ln x ; c) f (x )=x−2 e x ;
1
− 1 x−2 x
'
Odp: f ( x )=5x +x 4 3
−3x−4 . Odp: f ' ( x )=4 ( +1) . Odp: f ' ( x )= e .
sin 2 2x x3

ln x sin x−cos x
d) f (x )=ln x⋅arcsin x ; e) f (x )= ; f) f ( x )= ;
1 +x 2 sin x+cos x
arcsin x ln x 1 +x 2 −2x 2 ln x 2sin2x
Odp: f ' ( x )= + . Odp: f ' ( x )= . Odp: f ' ( x )= .
x √1−x 2 x(1 +x 2 )2 1+sin2x

g) f (x )=arctg √ x ; h) f ( x )=cos3 x ; i) f ( x )=e sin x ;

1
Odp: f ' ( x )= . Odp: f ' ( x )=−3cos 2 x⋅sin x . Odp: f ' ( x )=cos x⋅e sin x .
2 √ x(1 +x )

1 +x
j) f ( x )=ln ; k) f ( x )=arctg( x−√ 1+x 2 ) ; l) f (x )=x sin x ;
1−x
2 1 sin x
Odp: f ' ( x )= 2 . Odp: f ' ( x )= . Odp: f ' ( x )=x sin x ( cos x ln x+ ).
x −1 2( 1 +x 2 ) x

3. Wyznacz pierwszą i drugą funkcję pochodną dla funkcji f, gdy

x x
a) f (x )=x √ 1−x 2 +arctg ; b) f ( x )=ln( x+ √ x 2 +1 ) ; c) f ( x )=arctgx−arcsin ;
√1−x 2
√ 1+x 2
1
Odp: f ' ( x )=2 √ 1−x 2 . Odp: f ' ( x )= 2 . Odp: f ' ( x )=0 .
√ x +1
 1 x
d) f (x )=x x ; e) f (x )= x √ 2−x 2 +arcsin ; f) f (x )=x−2 e x ;
2 √2
1 ( x−2)( x−3 ) x
Odp: f '' ( x )=x x [( ln x+1)2 + ] . Odp: f ' ( x )=√ 2−x 2 . Odp: f '' ( x )= e .
x x4

4. Wykaż, że funkcja u=u( x ) spełnia równanie różniczkowe

2
1 ' u 1−e−x 2
a) u( x )=ln ; xu +1 =e . b) u( x )= 2 ; xu' +2u =e−x .
1+x 2x
1
−
3 '' ' '' '
c) u( x ) =xe x
; x u −xu +u=0 . d) u( x ) =e x sin x ; u −2u +2u=0 .

5. Znajdź równanie stycznej do wykresu funkcji f, gdy y=f ( x ) w punkcie o odciętej x o dla
8
a) f (x )= ; x o =2 Odp: x+2y−4=0 .
4 +x 2
b) f (x )=x+cos x ; x 0 =π Odp: y=x−1 .
x−1 1
c) f ( x )=arcsin ; x o =1 Odp: y= ( x −1) .
2 2
1−x
d) f (x )=arctg ; x o =1 Odp: y=−x+1 .
1 +x

6. Znajdź różniczkę df ( x 0 ;dx) funkcji f w punkcie x 0 na przyroście argumentu dx , gdy

1−x 2 1 1 32
a) f (x )=ln dla x 0= ∧dx ∈R ; Odp: df ( ;dx)=− dx .
1 +x 2 2 2 15
2
b) f (x )=√ x 2 + 5 dla x o =2∧dx ∈R ; Odp: df (2 ;dx)= dx .
3
c) f (x )=arctgx x
dla o =−1∧dx=−0,1 ; Odp: df (−1:−0,1)=−0,05 .

7. Oblicz przyrost wartości funkcji Δf ( x 0 ;dx ) i różniczkę df ( x 0 ;dx ) funkcji f w punkcie x o na

przyroście argumentu dx , gdy
1
a) f (x )=√ 1 +x 3 dla x o =2∧dx= 0,2 ; b) f (x )= dla x o =−1∧dx=−0,1 ;
1 +x 2
Odp: Δf (x o ;dx)=f ( x o +dx )−f ( x o )=0,41 ; Odp: Δf (x o ;dx)=f ( x o +dx )−f ( x o )=−0,0475 ;
'
df ( x o ;dx )=f ( x o )dx=0,4 . df ( x o dx )=f ' ( x o ) dx=−0,05 .

8. Korzystając z różniczki funkcji f, f (x 0 +dx )≈f ( x 0 ) +f ' ( x 0 )dx oblicz przybliżone wartości liczb
Odp: 2,002; b) e 0,03 ,
3
a) √ 8,02 , Odp: 1,03 ; c) arctg 0,96 , Odp: 0,765;
d) ln0,97 , Odp: -0,03; e) sin31∘ , Odp: 0,515 ; f) arcsin0,54 , Odp: 0,57.

9. Korzystając z reguły de l’Hospitala, oblicz granice

a) lim
x→0
x−arctgx
x 2
, Odp: 0; b) lim
x→1 ln x(1
−
1
x−1
, ) Odp:
1
2
;
π 2
c) lim (1−x )tg x , Odp: ; d) lim x2 ln x , Odp: 0;
x→1 2 π x→0
+
π
−arctgx

x→0( 1
e) lim − x
x e −1
1
,
) Odp:
1
2
; f) lim
x→+∞
2
ln 1+ ( )
1
, Odp:
1
2
.

x
 π 2
cos x 2 −
2
g) lim ( 1−x ) , Odp: 1; h) lim ( arctgx ) x , Odp: e π
;
x→1
- x→+∞ π
1
x ln x 1
i) lim [ ln ( x+1) ] , Odp: 1; j) lim ( ctgx ) , Odp: ;
x→0
x→0
+ e
1
x2 1
k) lim xsin x , Odp: 1; l) lim ( cos2x) , Odp: ;
x→0
+ x→0 e2
1 1 1

( )
sin x x2
( π
) 1
−
6
m) lim , Odp: e ; n) lim −arctgx ln x , Odp: ;
x→0 x x→+∞ 2 e
x+ cos3x
o) lim , Odp: 1.
x→−∞ x+ cos2x

10. Zapisz wzór Taylora (z resztą Lagrange'a) dla funkcji f, gdy

1
a) f (x )= w punkcie x o =−2 i dla n=3 ;
x+ 4
1 1 1 1 1
Odp: = − ( x+ 2)+ (x+ 2)2 − ( x+2)3 dla x∈(−4 ;+∞ ) .
x+ 4 2 4 8 [ 2+θ ( x+ 2)]4
3 4
b) f (x )=√ x w punkcie x o =1 i dla n= 4 ;
3 4 2 4 5 1
Odp: √ x 4 =1+ ( x−1)+ ( x−1 )2− ( x−1)3 + ( x −1)4 dla x∈−∞ ,+∞ ) .
3 9 81 243 √ [ 1+θ( x−1) ]8
3

π
c) f (x )=x cos x w punkcie x o = i dla n=3 ;
2
Odp: dla x∈(−∞ ,+ ∞) mamy
π π π 1 π π π π π π π
x cos x=− ( x− )−( x− )2 + [ ( +θ (x − ) sin( +θ( x− )−3cos ( +θ( x− )] (x − )3 .
2 2 2 6 2 2 2 2 2 2 2
d) f (x )=e x sin x w punkcie x o =0 i dla n= 4 ;
1 1
Odp: e x sin x=x+x 2 + x 3 − e θx sin( θ x )x 4 dla x∈(−∞ ,+ ∞) .
3 6

11. Oblicz bezwzględny błąd przybliżenia funkcji wielomianem w podanym przedziale

1 1 1 1 1
a) √ 1 +x≈1+ x− x 2 dla x∈[0,1 ] ; Odp: |R3 (x ,0 )|= x 3
≤ dla x∈[0,1 ] .
2 8 16 √ ( 1 +θ x )5 16
1
b) tgx≈ x+ x 3 dla |x|≤0,1 ;
3
2
1 4 |sin( θ x )|[ 4 +2sin (θ x )] 4
Odp: |R4 ( x ,0)|= x ≤0,15 dla |x|≤0,1 .
24 cos 6 (θ x )
3
1
3
1
c) √1 +x≈1+ x− x 2 dla x∈[0, ] ;
3
9
1
2
Odp: |R3 ( x ,0 )|=
5 1
81 √3 ( 1+θ x )8
x 3
≤
5 1
⋅
81 2 ()
.

1 1
d) cos x≈1− x 2 dla |x|≤ ;
2 2
4
1 4
Odp: |R4 ( x ,0)|= |cos ( θ x )|x ≤ ⋅1⋅
4!
1
24
1
2
=()1
384
dla |x|≤ .
1
2
12. Korzystając ze wzoru Taylora, oblicz przybliżoną wartość liczby i oszacuj błąd przybliżenia

a) √ 4,5 dla n=3 ;

1 1 1 1
Odp: √ 4,5≈2+ ⋅ ⋅0,5− ⋅ ⋅0,52≈2,12109375 ;
1! 4 2! 32
3
3⋅0,5
|R4 (4,5 ; 4 )|= ≤0,0002442 ; ( √ 4,5≈2,121320344 - kalkulator).
3 !⋅8⋅√ (4 +0,5 θ)7

b) ln1,1 dla n= 4 ;

1 1 2
Odp: ln1,1≈0+ ⋅0,1− ⋅0,12 + ⋅0,13=0,095333 ;
1! 2! 3!
6 1
|R4 (1,1 ;1,0 )|= ⋅ ⋅0,14 ≤0,000025 ; (ln1,1=0,095310 – kalkulator).
4 ! (1+0,1 θ)4

c) sin0,3 dla n=6 ;

1 1 1
Odp: sin0,3≈ ⋅0,3− ⋅0,33 + ⋅0,35 =0,29552025 ;
1! 3! 5!
|sin (0,3θ )|
|R6 (0,3 ; 0)|= ⋅0,3 6≤3⋅107 , gdyż sin(0,3 θ )≤0,3 ) ;
6!
(sin0,3=0,29552021 kalkulator ) .
1
d) 4 dla n=5 ;
√e
1 1 1 1 1
Odp: =1+ (−0,25)+ (−0,25 )2 + (−0,25 )3 + (−0,25) 4≈0,7788086 ;
4
√e 1! 2! 3! 4!
−0,25 θ 5
e 0,25 1
|R5 (−0,25 ; 0 )|= 0,255≤ =8,1⋅106 ; ( 4 =e−0,25 =0,7788008- kalkulator ) .
5! 5! √e
13. Zbadaj monotoniczność i wyznacz ekstrema funkcji f, gdy
1
1 1
2 x
a) f (x )=x e ; Odp: f min =f ( )= e 2 ;
2 4
1 1
malejąca na (−∞ ,0 ) lub ( 0, ) , rosnąca na ( ,+∞ ) . .
2 2
2
b) f (x )=x ln x ; Odp: f min =f ( 1)=0, f max =f ( e−2 )=4 e−2 ;
malejąca na (e−2 ,1 ) , rosnąca na (0, e−2 ) lub (1,+ ∞) .

c) f (x )=arctgx−x ; Odp: brak ekstremum; malejąca na (−∞ ,+∞) .

14. Korzystając z drugiego warunku dostatecznego na ekstremum, zbadaj, czy funkcja f ma ekstre-
mum w punkcie x o , gdy
a) f (x )=2ln x−x dla x o =2 ; Odp: f max =f (2)=2ln2−2 .
2
b) f (x )=2cos x+x dla x 0=0 ; Odp: f min =f ( 0 )=2 .
1
c) f (x )=2ln x−x+ dla x o =1 ; Odp: brak ekstremum.
x
15. Wyznacz najmniejszą oraz największą wartość funkcji f na danym odcinku
3
a) f (x )=x−3 √ x dla x∈[−1,8 ] ; Odp: f min =f ( 8 )=−5∧f max =f (0 )=1 .
1−x 1
b) f (x )=arctg dla x∈[0,1 ] ; Odp: f min =f ( 1)=0∧f max ( 0 )= π .
1 +x 4
2
c) f ( x )=x ln x dla x∈[1, e ] ; Odp: f min =f ( 1)=0∧f max =f ( e )=e 2 .

16. Wyznacz punkty przegięcia oraz przedziały wypukłości i wklęsłości wykresu funkcji f, gdy
1
− 1 1
a) f (x )=e x ; Odp: f p =f ( )=e−2 , wypukła na (−∞ ,0 ) lub (0, ) ,
2 2
1
wklęsła na ( ,+∞ ) .
2
3 3
2
−
2 3 −
b) f (x )=x ln x ; Odp: f p =f ( e )=− e−3 , wklęsła na (0, e 2 ) ,
2
3
−
2
wypukła na ( e ,+ ∞ ) .
c) f (x )=x √ 4−x 2 ; Odp: f p =f ( 0)=0 , wypukła na [−2,0) ,
wklęsła na (0,2].

17. Zbadać przebieg zmienności funkcji f i naszkicuj jej wykres, gdy

1
1
a) f (x )=( x− )e x ;
4
Odp: asymptota pionowa prawostronna o równaniu x=0 ,
3
asymptota ukośna obustronna o równaniu y=x+ ,
4
funkcja rosnąca na (−∞ ,0 ) lub (0,+∞) ,
1 1 1 1
f p =f ( )= e 2 , wklęsła na (−∞ ,0 ) lub ( 0, ) , wypukła na ( ,+∞ ) .
2 4 2 2

ln x
b) f (x )= ;
√x
Odp: asymptota pionowa prawostronna o równaniu x=0 ,
asymptota ukośna prawostronna o równaniu y=0 ,
2
f max =f ( e 2 )= , funkcja rosnąca na ( 0, e2 ) , malejąca na (e 2 ,+∞ ) ,
e
8 4 8 8
8 −
f p =f ( e )= e 3 , wklęsła na (0, e 3 ) , wypukła na ( e 3 ,+∞ ) .
3
3

1−x 2
c) f (x )=arcsin ;
1 +x 2
−π
Odp: asymptota pozioma obustronna o równaniu y = ,
2
π
f max =f ( 0 )=
- ostrze, funkcja rosnąca na (−∞ ,0 ) , malejąca na (0,+∞) ,
2
wypukła na (−∞ ,0 ) lub (0,+∞) .
 1
x
d) f (x )=xe ;
Odp: asymptota pionowa prawostronna o równaniu x=0 ,
asymptota ukośna obustronna o równaniu y=x+1 ,
f min =f ( 1) =e , funkcja rosnąca na (−∞ ,0 ) lub (1,+ ∞) , malejąca na (0,1) ,
wklęsła na (−∞ ,0 ) , wypukła na ( 0,+∞) .

ln x
e) f (x )= ;
x
Odp: asymptota pionowa prawostronna o równaniu x=0 ,
asymptota pozioma prawostronna o równaiu y= 0 ,
1
f max =f ( e )= , funkcja rosnąca na ( 0, e ) , malejąca na ( e,+∞ ) ,
e
3 3 3 3
3 −
f p =f ( e )= e 2 , wklęsła na (0, e 2 ) , wypukła na (e 2 ,+∞ ) .
2
2

1
f) f ( x )= x+arcctgx ;
2
1
Odp: asymptota ukośna lewostronna o równaniu y= x +π ,
2
1
asymptota ukośna prawostronna o równaniu y= x ,
2
1 3 1 1
f max =f (−1)=− + π , f min (1)= + π , funkcja rosnąca na (−∞ ,−1) lub (1,+ ∞) ,
2 4 2 4
malejąca na (−1,1 ) ,
π
f p =f ( 0)= , wklęsła na (−∞ ,0 ) , wypukła na ( 0,+∞) .
2