DKDZ Ced Raporu

Türkiye Doğu Karadeniz
Arama Sondaj Projesi

TPAO
Türkiye Petrolleri
Çevresel ve Sosyal Etki
Anonim Ortaklığı
Değerlendirmesi
bp (ÇSED)
BP Exploration
Turkey BV
Ankara, Türkiye
HALKLA İSTİŞARE TASLAK RAPORU
ENSR International
Danışmanlık ve Mühendislik Ltd. Şti.
Katip Çelebi Sokak No:2/9
Çankaya 06690 Ankara TÜRKİYE
Tel: +90-312-428-3667
Fax: +90-312-428-3668
RSKENSR Group Mart 2005

Spring Lodge
172 Chester Road
Helsby, Cheshire WA6 0AR
ENSR Rapor No: TR-R076-01-01
İngiltere
Tel: +44 (0) 1928 726006
Fax: +44 (0) 1928 725633
Türkiye Doğu Karadeniz Arama Sondaj Projesi ÇSED Raporu
İÇİNDEKİLER
Sayfa No.
KISALTMALAR .................................................................................................................... XV
YÖNETİCİ ÖZETİ..................................................................................................................... 1
1 GİRİŞ..................................................................................................................................1-1
1.1 Projenin Geçmişi ......................................................................................................1-1
1.2 ÇSED’in Amaç ve Kapsamı......................................................................................1-1
2 YASAL GEREKLİLİKLER .................................................................................................2-2
2.1 İlgili Türk Yönetmelikleri ve Uluslararası Sözleşmeler..............................................2-3
2.1.1 Kıyı Faaliyetleri için Yasal Çerçeve ................................................................2-3
2.1.2 Açıkdeniz Faaliyetleri için Yasal Çerçeve .......................................................2-4
2.2 BP’nin Çevresel Kriterleri .........................................................................................2-5
3 PROJE TANIMI..................................................................................................................3-1
3.1 Giriş..........................................................................................................................3-1
3.2 Sondaj Gemisinin Sefere Çıkarılması ......................................................................3-2
3.3 Sondaj Gemisi..........................................................................................................3-2
3.3.1 Sondaj Gemisinde İşletme Sistemleri .............................................................3-3
3.3.1.1 Sondaj............................................................................................3-3
3.3.1.2 Kuyu Kontrol Ekipmanı...................................................................3-4
3.3.1.3 Çamur İşleme Sistemleri ................................................................3-4
3.3.1.4 Katı Maddelerin Kontrolu Sistemi...................................................3-5
3.3.1.5 Çimento İşleme Sistemi .................................................................3-7
3.3.1.6 Malzemenin Depolanması..............................................................3-7
3.3.2 Sondaj Gemisinin Hizmet Sistemleri...............................................................3-7
3.3.2.1 Dinamik Konumlama ......................................................................3-7
3.3.2.2 Balast .............................................................................................3-8
3.3.2.3 Güç Üretimi ....................................................................................3-8
3.3.2.4 Su Drenaj Sistemi ..........................................................................3-9
3.3.2.5 Evsel Atıksu, Kirli Su ve Mutfak Atıkları .......................................3-10
3.3.2.6 Tuz Giderme (Desalinizasyon) Ünitesi .........................................3-10
3.3.2.7 Servis Suyu..................................................................................3-11
3.3.2.8 Acil Durum Yangın Söndürme Sistemi .........................................3-11
3.3.2.9 Ozon Tüketen Maddeler...............................................................3-12
3.3.2.10 Katı Atık Yönetimi.........................................................................3-12
3.4 Sondaj ....................................................................................................................3-12
3.4.1 Giriş ..............................................................................................................3-12
ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

ii
Halkla İstişare Taslak Raporu
3.4.2 Sondaj Programına Temel Alınanlar.............................................................3-12

3.4.3 Önerilen Sondaj ve Muhafaza Borusu Yerleştirme Programı .......................3-13
3.4.4 Sondaj Sıvıları ..............................................................................................3-14
3.4.4.1 Giriş..............................................................................................3-14
3.4.5 Sondaj Kesintileri..........................................................................................3-15
3.4.6 Özel Durumda Kullanılacak Sondaj Sıvısı (SBM) .........................................3-18
3.4.7 Çimento ........................................................................................................3-18
3.4.8 Kuyunun Test Edilmesi .................................................................................3-19
3.4.8.1 Katmanların Değerlendirilmesi Programı .....................................3-19
3.4.8.2 Kuyu Üretim Testi.........................................................................3-20
3.4.9 Kuyunun Askıya Alınması ve Terkedilmesi...................................................3-20
3.5 Sondaj Gemisinin Sahadan Ayrılması....................................................................3-21
3.6 Sondaj Süreci Tehlikeleri........................................................................................3-21
3.6.1 Genel Bakış ..................................................................................................3-21
3.6.2 Sığ Formasyon Gazı Tehlikeleri ...................................................................3-21
3.6.3 Derin Formasyonlarda Karşılaşılabilecek Tehlikeler .....................................3-22
3.7 Kıyıda Gerçekleştirilecek Çalışmalar......................................................................3-24
3.7.1 Liman Tesisleri .............................................................................................3-24
3.7.1.1 Trabzon Limanının Çevresel Açıdan Denetimi.............................3-26
3.7.1.2 Trabzon Limanı için Önerilen İyileştirme ve Faaliyetler ................3-26
3.7.2 Havalimanı Olanakları ..................................................................................3-27
4 EMİSYONLAR, DEŞARJLAR VE ATIKLARIN ENVANTERİ ...........................................4-1
4.1 Giriş..........................................................................................................................4-1
4.2 Hava Emisyon Envanteri ..........................................................................................4-1
4.2.1 Giriş ................................................................................................................4-1
4.2.2 Baz Alınan Varsayımlar ..................................................................................4-2
4.2.3 Emisyon Hesaplamaları..................................................................................4-3
4.3 Atık Su Deşarj Envanteri ..........................................................................................4-4
4.3.1 Giriş ................................................................................................................4-4
4.3.2 Sondaj Çamurları ve Kesintileri ......................................................................4-5
4.3.3 Çimento Deşarjı..............................................................................................4-7
4.3.4 Kuyu Test Deşarjları .......................................................................................4-8
4.3.5 BOP Kontrol Sıvısı..........................................................................................4-9
4.3.6 Drenaj Suları...................................................................................................4-9
4.3.7 Balast Suyu ..................................................................................................4-10
4.3.8 Evsel Özellikteki Atık Sular ...........................................................................4-10
4.4 Karada Atık Uzaklaştırma Envantari .....................................................................4-11
4.4.1 Giriş ..............................................................................................................4-11
4.4.2 Oluşturulacak Atıklara İlişkin Tahmini Hesaplar............................................4-11
5 FİZİKSEL, KİMYASAL VE BİYOLOJİK ÇEVRE ÖZELLİKLERİ ......................................5-1
5.1 Giriş..........................................................................................................................5-1
5.2 Çevrenin Fiziksel Özellikleri .....................................................................................5-4

iii
5.2.1 Karadeniz’in Jeolojik Oluşumu........................................................................5-4

5.2.2 Karadeniz’in Morfometrisi ...............................................................................5-5
5.2.3 Bölgenin Genel Topografyası .........................................................................5-6
5.2.4 İklim ve Meteoroloji .........................................................................................5-6
5.2.4.1 Sıcaklık ..........................................................................................5-7
5.2.4.2 Yağış..............................................................................................5-9
5.2.4.3 Sis, Bağıl Nem ve Buharlaşma ......................................................5-9
5.2.4.4 Deniz Üzerinde Görüş Uzaklığı....................................................5-13
5.2.4.5 Deniz Rüzgârları ..........................................................................5-13
5.2.5 Oşinografi .....................................................................................................5-16
5.2.5.1 Batimetri ve Hidroloji ....................................................................5-16
5.2.5.2 Deniz Dibi Çökeltileri ....................................................................5-19
5.2.5.3 Akıntılar........................................................................................5-19
5.2.5.4 Dalgalar........................................................................................5-24
5.3 Çevrenin Kimyası ...................................................................................................5-25
5.3.1 Çökelti Kimyası.............................................................................................5-25
5.3.1.1 Hidrokarbonlar .............................................................................5-25
5.3.1.2 Ağır Metal ve Eser Metal Yoğunlukları .........................................5-27
5.3.2 Hidrokimya....................................................................................................5-30
5.3.2.1 Hidrografik Profiller.......................................................................5-30
5.3.2.2 Besin Maddeleri ile Suda Asılı Katılar ..........................................5-33
5.3.2.3 Hidrokarbonlar .............................................................................5-34
5.3.2.4 Ağır ve Eser Metallerin Yoğunlukları ............................................5-35
5.4 Biyolojik Çevre .......................................................................................................5-35
5.4.1 Bentik Topluluklar .........................................................................................5-35
5.4.1.1 Makrofauna ..................................................................................5-35
5.4.1.2 Meiofauna ....................................................................................5-36
5.4.1.3 Karadeniz Bentosları....................................................................5-37
5.4.2 Plankton Toplulukları ....................................................................................5-38
5.4.2.1 Fitoplankton .................................................................................5-38
5.4.2.2 Zooplankton .................................................................................5-42
5.4.3 İhtiyofauna ....................................................................................................5-46
5.4.4 Deniz Memelileri ...........................................................................................5-53
5.4.5 Kuşlar ...........................................................................................................5-55
5.4.5.1 Göç Yolları ...................................................................................5-56
5.4.5.2 Önemli Kuş ve Sulak Alanları.......................................................5-56
6 SOSYO-EKONOMİK ÇEVRE ............................................................................................6-1
6.1 Çalışmanın Hedefleri................................................................................................6-1
6.2 Veri Kaynakları.........................................................................................................6-1
6.3 Yaklaşım ..................................................................................................................6-2
6.4 Ulusal Bağlam ..........................................................................................................6-3
6.4.1 Coğrafik, Politik ve Makroekonomik Bağlam...................................................6-3
6.4.2 Nüfus ..............................................................................................................6-4

iv
6.4.3 Ekonomi..........................................................................................................6-4
6.4.3.1 Gayri Safi Milli Hasıla .....................................................................6-5
6.4.3.2 Enflasyon .......................................................................................6-5
6.4.3.3 İşsizlik ............................................................................................6-5
6.4.4 Ekonomi ve Altyapı.........................................................................................6-5
6.4.5 Maden ve Enerji Kaynakları............................................................................6-5
6.4.6 Telekomünikasyon..........................................................................................6-6
6.4.7 Turizm.............................................................................................................6-6
6.4.8 Tekstil .............................................................................................................6-6
6.4.9 Dil, Etnik Yapı, Din ve Eğitim ..........................................................................6-6
6.5 Çalışma Alanı...........................................................................................................6-7
6.5.1 Trabzon Limanı...............................................................................................6-7
6.5.2 Trabzon İli.....................................................................................................6-12
6.6 Trabzon İli’nin Sosyal İncelemesi ...........................................................................6-12
6.6.1 Demografik ve Aile Yapısı ............................................................................6-12
6.6.1.1 Nüfus............................................................................................6-12
6.6.1.2 Demografik ve Aile Yapısı İçin Ek Bilgi ........................................6-13
6.6.2 Geçim Kaynakları .........................................................................................6-14
6.6.2.1 İstihdam .......................................................................................6-14
6.6.2.2 Geçim Kaynaklarına İlişkin Ek Bilgi ..............................................6-15
6.6.3 Hizmetler ve Altyapı......................................................................................6-15
6.6.3.1 Eğitim ...........................................................................................6-15
6.6.3.2 Sağlık ...........................................................................................6-16
6.6.3.3 Ulaşım..........................................................................................6-18
6.6.3.4 Elektrik .........................................................................................6-20
6.6.3.5 Telekomünikasyon .......................................................................6-20
6.6.3.6 Su Temini.....................................................................................6-21
6.6.3.7 Kanalizasyon ve Atık Yönetimi.....................................................6-21
6.6.3.8 Temel Bilgi Kaynakları .................................................................6-22
6.7 Trabzon İli’nin Ekonomik İncelemesi ......................................................................6-22
6.7.1 Ulusal Hesaplar Sistemi, Kamu Finansmanı ve DışTicaret...........................6-22
6.7.2 Enflasyon......................................................................................................6-26
6.7.3 Tarım ............................................................................................................6-27
6.7.4 Balıkçılık .......................................................................................................6-29
6.7.4.1 Giriş..............................................................................................6-29
6.7.4.2 Deniz Balıkçılığı ...........................................................................6-29
6.7.4.3 Tatlısu Balıkçılığı..........................................................................6-34
6.7.4.4 Kültür Balıkçılığı ...........................................................................6-34
6.7.4.5 Balıkçılık Filosu ............................................................................6-35
6.7.4.6 Balıkçı ve Üretici Organizasyonları ..............................................6-39
6.7.4.7 Deniz Balıklarının Pazarlanması ..................................................6-40
6.7.5 İmalat Endüstrisi ...........................................................................................6-40
6.7.6 Madencilik ve Ocakcılık ................................................................................6-41
6.7.7 Turizm...........................................................................................................6-42

v
6.8 Deniz Arkeolojisi.....................................................................................................6-42

6.9 Halk İstişaresi.........................................................................................................6-43
7 OLASI ETKİLERİN KAYNAKLARI, ETKİ AZALTICI ÖNLEMLER VE MÜDAHALE
YÖNTEMLERİ..............................................................................................................7-1
7.1 Giriş..........................................................................................................................7-1
7.2 Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesine Yönelik Yaklaşım ........................................7-1
7.2.1 Süreç ..............................................................................................................7-1
7.2.2 Değerlendirme Kriterleri..................................................................................7-5
7.2.2.1 Ekolojik Kriterler .............................................................................7-5
7.2.2.2 Çevresel Performans ve Yönetim Kıstasları...................................7-6
7.2.2.3 Göreceli Önem Kriterleri.................................................................7-8
7.3 Olağan İşletme Durumu Değerlendirmesi ................................................................7-8
7.4 Olağan Dışı İşletme Koşullarının ve Kaza Durumlarının Değerlendirilmesi............7-21
7.5 Temel Çevresel Sorunların Değerlendirilmesi ........................................................7-26
7.5.1 Sondaj Kesintileri ve Sondaj Çamuru Deşarjları ...........................................7-26
7.5.1.1 WBM ve Sondaj Kesintilerinin Deşarjı..........................................7-26
7.5.1.2 SBM’li Sondaj Kesintileri (Özel durum halinde)............................7-30
7.5.2 Sentetik Bazlı Sıvılar ve Sondaj Çamurunun Kaza Sonucu Bırakılması .......7-34
7.5.3 Yüksek Miktarda Hidrokarbon Sızıntısı.........................................................7-38
7.5.3.1 Sondaj Gemisindeki Mazot Stokunun Yitirilmesi ..........................7-40
7.5.3.2 Deniz Yüzeyin Altında Kontrol Altına Alınamayan Kuyu
Canlanması..................................................................................7-41
7.6 Sosyo-Ekonomik Etkiler .........................................................................................7-55
7.6.1 Yaklaşım ve Yöntem.....................................................................................7-55
7.6.2 Sosyo-Ekonomik Konular ve Etkiler..............................................................7-58
7.6.3 Yerel İstihdam ve Tedarik Olanakları............................................................7-58
7.6.4 Yerel Balıkçılık Sektörü.................................................................................7-60
7.6.5 Arazi Sağlama ve Araziye Bağlı Geçim ........................................................7-60
7.6.6 Yerel Altyapı Hizmetleri ve Doğal Kaynaklar ................................................7-64
7.6.7 Toplumsal Rahatsızlık, Sağlık ve Güvenlik...................................................7-65
7.6.8 Halkla İlişkiler................................................................................................7-65
7.6.9 Deniz Trafiği ve Açık Denizdeki Yasak Bölgeler ...........................................7-67
7.6.10 Önemli Arta Kalan Etkiler ............................................................................7-67
7.7 Kümülatif ve Sınırötesi Etkiler ................................................................................7-69
7.7.1 Kümülatif Etkiler............................................................................................7-69
7.7.2 Sınırlar Ötesi Etkiler......................................................................................7-69
8 ÇEVRESEL YÖNETİM.......................................................................................................8-1
8.1 Giriş..........................................................................................................................8-1
8.1.1 BP’de Çevresel Yönetim.................................................................................8-1
8.1.2 Üstlenicilere İlişkin Çevresel Yönetim .............................................................8-2
8.2 Çevresel Etki Azaltıcı Önlemler ve İzleme................................................................8-3

vi
8.3 Çevresel Amaç ve Hedefler....................................................................................8-11

8.4 Sosyal Etkilerin Azaltılması ve İzlenmesi ...............................................................8-15
9 SONUÇLAR .......................................................................................................................9-1
9.1 Çevresel Durum Koşulları ........................................................................................9-1
9.2 Sosyo-Ekonomik Durum Koşulları............................................................................9-2
9.3 Önde Gelen Çevresel ve Sosyo-ekonomik Konular .................................................9-3
9.4 Temel Olası Etkiler, Etki Azaltıcı Önlemler ve Geride Kalacak Etkiler......................9-3
9.4.1 Olağan Faaliyetlerin Olası Etkileri...................................................................9-3
9.4.2 Olası Büyük Ölçekli Yağ / Sondaj Sıvısı Sızıntısının Olası Etkileri .................9-4
KAYNAKÇA............................................................................................................................. 1
EK E PAYDAŞLAR LİSTESİ .................................................................................................. 1

vii
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No.
Tablo 1.2-1 ÇSED Çalışmalarına Katılmış Şirket ve Kuruluşlar..................................................1-1

Tablo 3.3-1 GSF Explorer Gemisinin Temel Boyutları ve Kapasite Değerleri.............................3-3
Tablo 3.3-2 GSF Explorer Gemisinin Çalışmasını Etkileyen Çevresel Tasarım Kısıtları ............3-3
Tablo 3.3-3 Çamur İşleme Sisteminin Ana Birimleri ...................................................................3-5
Tablo 3.3-4 Katı Maddeler Kontrol Sisteminin Belli Başlı Birimleri..............................................3-6
Tablo 3.3-5 GSF Explorer’da Depolama Bölümleri.....................................................................3-8
Tablo 3.4-1 Birinci Arama Kuyusu HPX-1 için Önerilen Sondaj ve Muhafaza Borusu
Yerleştirme Programı ............................................................................................3-14
Tablo 3.4-2 Kuyu Bölümü Başına Olmak Üzere Birinci Kuyu HPX-1 için Hesaplanmış Olası
Çamur Gereksinimi................................................................................................3-16
Tablo 3.4-3 Karadeniz Arama Sondajında Sondaj Kesintilerinin Bertarafına İlişkin
Değerlendirilen Seçenekler- BPEO Çalışması ......................................................3-17
Tablo 3.4-4 Olası Çimento Harcı Miktarları...............................................................................3-19
Tablo 4.2-1 Birinci Kuyu HPX-1’den Kaynaklanacak Hava Emisyonları (ton).............................4-4
Tablo 4.3-1 Birinci Kuyu HPX-1’den Salınacak Çamur ve Sondaj Kesintileri Miktarları..............4-6
Tablo 4.3-2 İlk Kuyu HPX-1’den Deşarj Edilecek SBM Bileşenleri (ton olarak) ..........................4-7
Tablo 4.3-3 Birinci Arama Kuyusu HPX-1’den Salınacak Çimento Harcı Miktarları....................4-7
Tablo 4.3-4 İlk Arama Kuyusu HPX-1 Çalışmasında Denize Salınacak Beton Kesintileri
Miktarı .....................................................................................................................4-8
Tablo 4.3-5 İlk Arama Kuyusu HPX-1 Çalışmalarında Oluşacak Evsel Özellikte Atık Sular .....4-10
Tablo 4.4-1 HPX-1 Birinci Arama Kuyusu Sondaj Çalışmaları Boyunca Oluşacak Atıkların
Kıyıda Bertaraf Edileceklere İlişkin Tahminler .......................................................4-12
Tablo 5.2-1 Projeye Yakın Çevredeki Meteoroloji İstasyonları ...................................................5-7
Tablo 5.2-2 40°- 42° D Enlem ve 41°- 43° K Boylamlarında Belirlenmiş Görüş Uzaklıkları......5-15
Tablo 5.2-3 Doğu Karadeniz’de Rüzgâr Hızları ve Sıklıkları.....................................................5-15
Tablo 5.2-4 Önerilmekte Olan Kuyu Lokasyonlarından Alınmış Örneklere Uygulanan
Çökelti Boyut Analizi Sonuçları .............................................................................5-20
Tablo 5.2-5 Doğu Karadeniz’de Dalga Yüksekliği Sıklıkları ......................................................5-24
Tablo 5.3-1 Önerilen Kuyu Yerleri Çevrelerinde Çökeltilerde Belirlenmiş Toplam
Hidrokarbon, n-Alkenler ve Alifatik Oranların Özeti (ng/g).....................................5-26
Tablo 5.3-2 Öngörülen Kuyu Yerlerinde Çökelti Polisiklik Aromatik Hidrokarbon (PAH)
Yoğunlukları (Tek İyon Akımları ng/g) ...................................................................5-28
Tablo 5.3-3 Öngörülen Kuyu Yerlerindeki Çökeltide Ağır Metal ve Eser Metal Yoğunlukları
(µg.g-1)..................................................................................................................5-29

viii
Tablo 5.3-4 Düşünülen Kuyu Yerleri Çevresindeki Su Kolonlarında Besin Maddeleri

Yoğunlukları (mg/l) ................................................................................................5-34
Tablo 5.3-5 Önerilen Kuyu Yerlerinde Su Kolonunda Toplam Hidrokarbon, n-Alken ve
Alifatik Oranlar Değerleri .......................................................................................5-35
Tablo 5.3-6 Önerilen Kuyu Yerleri Çevresinde Su Kolonunda Belirlenmiş Ağır ve Eser
Metaller Yoğunlukları (mg/l) ..................................................................................5-36
Tablo 5.4-1 Önerilmekte Olan Kuyu Lokasyonları Çevresinde Belirlenmiş Fitoplankton
Çeşitlilik ve Sıklığı (hücre/l) ...................................................................................5-41
Tablo 5.4-2 Karadeniz’de 0-100 m Derinlik Aralığında Mesozooplankton sıklığı (birey m-3).....5-43
Tablo 5.4-3 Önerilen Kuyu Yerleri çevresinde Belirlenmiş Mesozooplankton Çeşitliliği ile
Yoğunluğu (birey/m3).............................................................................................5-44
Tablo 5.4-4 Önerilen Kuyu Yerleri çevresinde Belirlenmiş Makrozooplankton Çeşitliliği ile
Yoğunluğu (birey m-3)............................................................................................5-45
Tablo 5.4-5 Karadeniz’e Girmiş Egzotik Türler .........................................................................5-52
Tablo 5.4-6 2 Boyutlu Sismik Çalışmalar Süresince Blok 3534’de Günlük Gözlemlenen
Deniz Memelileri (17 Haziran - 12 Temmuz, 2004) ...............................................5-54
Tablo 5.4-7 Deniz Çalışması Süresince (24 - 28 Eylül 2004) Kuyu Sahaları Çevresinde
Gözlemlenmiş Yunus Sayıları ...............................................................................5-55
Tablo 6.4-1 Türkiye’de 1998-2002 Yılları Arasında Nüfus Artış Hızı ..........................................6-4
Tablo 6.4-2 Türkiye’nin Gayri Safi Milli Hasılası .........................................................................6-5
Tablo 6.4-3 Türkiye’nin Turizm İstatistikleri................................................................................6-6
Tablo 6.5-1 Trabzon Limanındaki Rıhtımlar ...............................................................................6-8
Tablo 6.5-2 Trabzon Limanındaki Depolama Alanları................................................................6-8
Tablo 6.6-1 1990-2000 Yılları Türkiye’de ve Trabzon’da Şehir ve Köy Nüfusları ve Yıılık
Nüfus Artış Hızları .................................................................................................6-12
Tablo 6.6-2 Trabzon İli’nde Şehir ve Köy Nüfusları ..................................................................6-13
Tablo 6.6-3 Trabzon’da Doğum Yerine Göre Nüfus .................................................................6-14
Tablo 6.6-4 Trabzon İli’nde Ekonomik Faaliyetlere Göre İstihdam Edilen Nüfus .....................6-14
Tablo 6.6-5 2000 Yılı Temel İstihdam Göstergeleri .................................................................6-15
Tablo 6.6-6 Artvin, Rize, Trabzon ve Türkiye’de Okul, Öğrenci ve Öğretim Elamanı Sayısı
(2003-2004 Öğrenim Yılı)......................................................................................6-16
Tablo 6.6-7 2000 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri .....................................................................6-17
Tablo 6.6-8 2000 Yılı Kamu - Özel Hastaneler ve Eczaneler...................................................6-17
Tablo 6.6-9 2001 Yılı Sağlık Personeli .....................................................................................6-18
Tablo 6.6-10 2002 Yılı Yollar ve Motorlu Araçlar .....................................................................6-18
Tablo 6.6-11 Trabzon Limanı’nda Yükleme ve Boşaltma Miktarları (ton) ................................6-19
Tablo 6.6-12 Trabzon Limanı’na Gelen ve Giden Yolcu Sayısı ................................................6-20
Tablo 6.6-13 1999 Yılında Elektrik Tüketimi ............................................................................6-20
Tablo 6.6-14 Trabzon İli’nde Telekomünikasyon Hizmetleri .....................................................6-21

ix
Tablo 6.7-1 2000 Yılı Temel Milli Değerler, Kamu ve Özel Harcamaları ve Uluslararası
Ticaret Göstergeleri...............................................................................................6-22
Tablo 6.7-2 GSYİH Cari Fiyatlarla Faaliyet Türleri, 1997..........................................................6-23
Tablo 6.7-3 Trabzon için Sabit Fiyatlarla (1987=100) GSYİH, 1995-2001................................6-24
Tablo 6.7-4 Toplam İhracat Değeri, 1996-2001 (Milyon ABD$) ...............................................6-24
Tablo 6.7-5 Toplam İthalat Değeri, 1996-2001 (Milyon ABD$) .................................................6-25
Tablo 6.7-6 İhracatın Sektörel Dağılımı, 2003 (ABD$) ............................................................6-25
Tablo 6.7-7 İthalatın Sektörel Dağılımı 2003 (ABD$)................................................................6-26
Tablo 6.7-8 Enflasyon Oranı, 1995-2004.................................................................................6-26
Tablo 6.7-9 Temel Tarımsal Göstergeler, 2000 ........................................................................6-27
Tablo 6.7-10 Seçilmiş Tahıl, Sebze ve Meyvalar için Üretim Miktarı, 2002 (Ton)....................6-27
Tablo 6.7-11 Seçilmiş Tahıl, Sebze ve Meyvalar için Pazarlanabilir Üretim Değeri, 2000
(Milyon TL) ............................................................................................................6-28
Tablo 6.7-12 Seçilmiş Çiftlik Hayvanları Sayısı, 2002 .............................................................6-28
Tablo 6.7-13 Seçilen Hayvansal Üretim Miktarı, 2002 (Ton) ...................................................6-29
Tablo 6.7-14 Pazarlanabilir Hayvansal Ürünlerin Değeri, 2002 (Milyon TL) ............................6-29
Tablo 6.7-15 Deniz Balıkçılığı Üretimi, 2002 (Ton) ...................................................................6-31
Tablo 6.7-16 Deniz Balıkçılığı Değeri, 2002 (Milyar TL) ..........................................................6-32
Tablo 6.7-17 Trabzon’a Gelen Deniz Balıklarının Türsel Ayırımı, 2003 (%) .............................6-32
Tablo 6.7-18 Pelajik ve Dip Balık Türlerinin Avlanma Miktarının Aylık Dağılımı .......................6-33
Tablo 6.7-19 Kabuklu Avcılığı, 2002 (ton) ................................................................................6-34
Tablo 6.7-20 Tatlısu Ürünleri Avcılığı, 2002 (ton) .....................................................................6-34
Tablo 6.7-21 Karadeniz Bölgesi’nde Balık Çiftliği Sayısı ve Üretim Miktarı ..............................6-35
Tablo 6.7-22 Kültür Balıkçılığı Üretimi, 2002 (ton) ....................................................................6-35
Tabl 6.7-23 Faaliyet Tipine Göre Balıkçı Teknesi Sayıları, 2002 ..............................................6-35
Tablo 6.7-24 Tonaj Grubuna Göre Balıkçı Tekne Sayısı, 2002 ................................................6-36
Tablo 6.7-25 Uzunluk Grubuna Göre Balıkçı Teknesi Sayısı, 2002..........................................6-36
Tablo 6.7-26 Motorgücü Grubuna Göre Balıkçı Teknesi Saayısı, 2002....................................6-37
Tablo 6.7-27 Tayfa Sayısına Göre Balıkçı Tekneleri, 2002 ......................................................6-37
Tablo 6.7-28 Su Ürünleri Avcılık Lisans Sayıları, 2002.............................................................6-39
Tablo 6.7-29 Doğu Karadeniz’de Balıkçılık Kooperatifleri, Üye ve Tekne Sayısı......................6-39
Tablo 6.7-30 Pazarlama Türüne Göre Deniz Ürünleri, 2002 (ton) ............................................6-40
Tablo 6.7-31 Temel İmalat Endüstri Göstergeleri, 2000 ...........................................................6-41
Tablo 6.7-32 Madencilik Endüstrisi, 2000 (Milyon TL.) .............................................................6-41
Tablo 6.7-33 Toplam Turist Sayısı, 2003..................................................................................6-42
Tablo 7.2-1 Çevresel ve Sosyal Duyarlılıklara İlişkin Özet Tablo - Güneydoğu Karadeniz.........7-3
Tablo 7.2-2 Ekolojik Kriterler.......................................................................................................7-6

x
Tablo 7.2-3 Olağan İşletme Koşullarında Çevresel Performans Değerlendirme Kriterleri .........7-7
Tablo 7.2-4 Olağan Dışı İşletme Koşulları ve Kaza Halleri için Çevresel Performans
Kriterleri...................................................................................................................7-7
Tablo 7.2-5 Olağan ve Olağan Dışı İşletme Durumlarına İlişkin Göreceli Önem Kriterleri..........7-8
Tablo 7.3-1 Arama Sondaj Çalışmalarının Olağan Koşullarda Gerçekleşmesi ile İlgili
Çevresel Etkilerin Durum ve Etki Değerlendirmesi ................................................7-10
Tablo 7.4-1 Olası Acil Durum / Kaza Olaylarına İlişkin Belli Başlı Tehlike Durumu
Senaryoları............................................................................................................7-21
Tablo 7.4-2 Olağan Dışı İşletme Koşullarına Bağlı Çevresel Etkilere ilişkin Durum ve Etki
Değerlendirmesi ....................................................................................................7-22
Tablo 7.5-1 Modelde Kullanılmış Genel Çalışma Koşulları.......................................................7-27
Tablo 7.5-2 Su Bazlı Çamur ve Sondaj Kesintilerinin Deşarj Senaryosunu Gösteren Sondaj
Planı ......................................................................................................................7-28
Tablo 7.5-3 Modelde Kullanılmış Genel Çalışma Koşulları.......................................................7-31
Tablo 7.5-4 Sentetik Bazlı Çamur ve Sondaj Kesintilerinin Deşarjı Senaryosunu İçeren
Sondaj Planı..........................................................................................................7-31
Tablo 7.5-5 Sentetik Bazlı Sıvının Bırakılmasına İlişkin Stokastik Bir Senaryo.........................7-35
Tablo 7.5-6 Modelde Kullanılan Genel Çalışma Koşulları ........................................................7-37
Tablo 7.5-7 Sentetik Yağ Bazlı Çamur Deşarjına İlişkin Senaryoyu İçeren Sondaj Planı .........7-37
Tablo 7.5-8 Modellenmiş Stokastik Senaryolar - Büyük Miktarlarda Hidrokarbon Sızıntısı ......7-39
Tablo 7.5-9 Petrol Saçılması Zararlarından Etkilenme Özelliğine Göre Kıyı şeridi
Sınıflandırması (Gundlach ve Hayes, 1978)..........................................................7-46
Tablo 7.5-10 Kaza Sonucu Açık Denizde Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanmasına
Bağlı Oluşacak Yağ Sızıntısı Durumunda Tehlike Altına Girecek Çevre
Varlıkları ................................................................................................................7-54
Tablo 7.5-11 Belli Başlı Çevresel Varlıkların Duyarlılığı Açısından Mevsimsel Farklılıklar .......7-54
Tablo 7.6-1 Arta Kalan Sosyo-Ekonomik Etki Değerlendirme Ölçütleri ....................................7-57
Tablo 7.6-2 Yerel Olarak Sağlanacak Malzeme, Mal ve Hizmetler...........................................7-59
Tablo 7.6-3 Beklenen Proje İşgücü...........................................................................................7-60
Tablo 7.6-4 Etkiler ve Etki Azaltıcı Önlemler: İşgücü ve Tedarik Konuları ................................7-61
Tablo 7.6-5 Etkiler ve Etki Azaltıcı Önlemler: Balıkçılık ve Balıkçı Toplumu .............................7-62
Tablo 7.6-6 Etkiler ve Etki Azaltıcı Önlemler: Arazi Sağlama ve Araziye Bağlı Geçim .............7-63
Tablo 7.6-7 Etkiler ve Etki Azaltıcı Önlemler: Yerel Altyapı, Hizmetler ve Doğal Kaynaklar .....7-66
Tablo 8.2-1: Genel Denetimler, Etki Azaltıcı Önlemler ile İzleme ..............................................8-4
Tablo 8.2-2: Katı Atık Uzaklaştırma Yolları Özeti........................................................................8-8
Tablo 8.2-3 Petrol ve Kimyasalların Dökülmesine Karşı Denetim, İzleme ve Etkileri
Azaltma Önlemleri .................................................................................................8-10
Tablo 8.3-1 Önerilen Arama Amaçlı Sondaj Programını Etkileyen Emisyon, Deşarj ve Atık
Standartları Özeti ..................................................................................................8-12

xi
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa No.
Şekil 3.3-1 GSF Explorer Sondaj Gemisi....................................................................................3-2

Şekil 3.7-1 Trabzon Limanı Panoramik Görüntüsü ...................................................................3-25
Şekil 5.1-1 Piri Reis Araştırma Gemisinin Genel Görünümü ......................................................5-1
Şekil 5.1-2 Piri Reis Araştırma Gemisi’nden bir Görüntü ............................................................5-2
Şekil 5.1-3 Mevcut Çevresel Durum Tespit Çalışması Örnek Alım Noktaları (Kaynak:
Gardline Environmental Ltd, 2005)..........................................................................5-3
Şekil 5.2-1 Karadeniz ve Çevresini Gösteren Topografik Harita.................................................5-6
Şekil 5.2-2 Trabzon Aylık Ortalama Sıcaklık Değerleri (Kaynak: DMİ, 2002) ...........................5-8
Şekil 5.2-3 Rize Aylık Ortalama Sıcaklık Değerleri (Kaynak: DMİ, 2002) ..................................5-8
Şekil 5.2-4 Ocak ve Nisan Ayları Karadeniz Bölgesi Yağış Değerleri (Kaynak: BSEP,
1997) .....................................................................................................................5-10
Şekil 5.2-6 Trabzon ve Rize için Aylık Ortalama Yağış Değerleri (Kaynak: DMİ, 2002) ...........5-12
Şekil 5.2-7 Doğu Karadeniz Bölgesinde Sisli Geçen Günler Sayısı (Kaynak: DMİ, 2002).......5-13
Şekil 5.2-8 Karadeniz Bölgesinde Nisan ve Ekim Aylarında Gerçekleşen Buharlaşma
(Kaynak: BSEP, 1997) ..........................................................................................5-14
Şekil 5.2-9 Trabzon için Aylık Ortalama Buharlaşma Değerleri ................................................5-15
Şekil 5.2-10 Karadeniz’in Batimetrisi (Kaynak: BSEP, 1997) ...................................................5-17
Şekil 5.2-11 Karadeniz'e Dökülen Belli başlı Akarsular ............................................................5-17
Şekil 5.2-12 Önerilen Kuyu Lokasyonlarına ilişkin Batimetrik Bilgiler (Kaynak: Gardline
Environmental Ltd, 2005) ......................................................................................5-18
Şekil 5.2-13 Karadeniz Üst Katman Genel Sirkülasyon Yapısı (Oğuz ve Diğerleri,
1993a’dan Alınıp Yeniden Çizilmiştir)....................................................................5-22
Şekil 5.2-14 Karadeniz’de Egemen Yüzey Akıntıları - Değerler Yıllık Ortalamalardır
(Kaynak: DKK, 1991).............................................................................................5-23
Şekil 5.2-15 Karadeniz’de Yaz Dönemi Akıntıları (Kaynak: Neumann, 1942) ........................5-23
Şekil 5.3-1 Kutu Türü Örnek Alma Düzeneğinin Denize İndirilmesi ..........................................5-25
Şekil 5.3-2 Su Profili Çıkarma Ekipmanı ve Niskin Şişeleri.......................................................5-31
Şekil 5.3-3 Planlanan Kuyu Noktalarına Yakın Yerlerde Oluşturulan WS1 - WS4
İstasyonlarına ait Hidrografik Profiller (Kaynak: Gardline Environmental Ltd,
2005) .....................................................................................................................5-32
Şekil 5.4-1 Karadeniz’de Yaşayan Fitoplankton Organizmaların Yüzde Olarak Dağılımları
(Kaynak: Feyzioğlu, 1994).....................................................................................5-38
Şekil 5.4-2 Plankton Örnekleme Çalışmaları ............................................................................5-40
Şekil 5.4-3 Sık Rastlanan Fitoplanktonların Mikroskop Görüntüleri (Kaynak: KTU, 2004)........5-40
Şekil 5.4-4 Doğu Karadeniz’de Bulunan Başlıca Ticari ve Önemli Balık Türleri........................5-48

xii
Şekil 5.4-5 Karadeniz Hamsisi Göç Yolları (Kaynak: BSEP, 1997) ..........................................5-49
Şekil 5.4-6 Karadeniz Hamsisinin Üreme Alanlarında Görülen Değişmeler (Kaynak KTU,
2004) .....................................................................................................................5-50
Şekil 5.4-7 1987 Yunus Popülasyonu Değerlendirmesinin Kapsadığı Alan (Kaynak: KTU,
2004) .....................................................................................................................5-54
Şekil 5.4-8 Eylül 2004’de Gerçekleştirilen Mevcut Çevresel Durum Tespit Çalışmaları
Sırasında Gözlenen bir Yunus (Tırtak) Kaynak : Andy Campbell -Gardline
Environmental Ltd. Şti., 2004. ...............................................................................5-55
Şekil 5.4-9 Karadeniz Bölgesi Kuş Göç Yolları .........................................................................5-57
Şekil 5.4-10 Karadeniz Bölgesinde Koruma Altına Alınmış Sulak Alanlar ................................5-58
Şekil 5.4-11 Kolkheti Sulak Alan Bölgesi ..................................................................................5-60
Şekil 5.4-12 Orta Kolkheti Ovası Koruma Alanı ile Ramsar Kapsama Alanı Sınırları ve
Arazi Kullanımı (Ramsar Web sayfası, tarihsiz) ....................................................5-61
Şekil 5.4-13 Ovalık Orta Kolkheti Bölgesi’nde Ramsar Kapsama Alanları ile Arazi Kullanımı
(Ramsar Web Sayfasından, tarihsiz).....................................................................5-62
Şekil 5.4-14 Kuzey Kolkheti Ovalık Sahasında Koruma Altındaki Alanlar ile Arazi Kullanım
Biçimi (Ramsar Web Sayfasından)........................................................................5-63
Şekil 6.7-1 2003 Yılı Toplam Türkiye Denizlerinde Önemli Balıkçılık Alanları (Kaynak:
KTÜ, 2004)............................................................................................................6-30
Şekil 6.7-2 Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Tipik bir Büyük Balıkçı Teknesi...............6-37
Şekil 6.7-3 Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Tipik Küçük Balıkçı Tekneleri ve
Balıkçı Barınakları .................................................................................................6-38
Şekil 7.5-1 Sondaj Kesintilerinin Deniz Dibinde Birikimini Gösteren Sondaj Dağılım
Modellemesi Sonuçları (BMT Cordah, 2004) (Not: Deşarj noktası koordinatları
0 m, 0 m’dir) ..........................................................................................................7-29
Şekil 7.5-2 Deniz Dibinde Sondaj Kesintileri ve SBM Birikimini Gösteren Sondaj Dağılım
Modellemesi Sonuçları (BMT Cordah, 2004) (Not: Deşarj noktası 0 m, 0 m
koordinatlarındadır) ...............................................................................................7-32
Şekil 7.5-3 Deniz Yüzeyine Dağılacak Yağın Kıyı Şeridine Etki Olasılığı -500 Varil Sentetik
Bazlı Yağın 1 Saat İçinde Serbest Kalması (BMT Cordah, 2005) .........................7-36
Şekil 7.5-4 Deniz Yüzeyinde Yağ Tabakası Oluşum Alanı (Dökülmenin Yakın Çevresi) -
500 Varil Sentetik Bazlı Yağın 1 Saat İçinde Serbest Kalması (BMT Cordah,
2005) .....................................................................................................................7-36
Şekil 7.5-5 Deniz Dibinde Oluşabilecek Çamur Birikimini Gösteren, Sondaj Çamuru
Dağılım Modellemesi Sonuçları (Uzatma Borusu Bağlantısının Kopması
Sonrasında) (Not: Deşarj noktası 0 m, 0 m koordinatlarındadır). ..........................7-38
Şekil 7.5-6 Deniz Yüzeyinde Yağ Dağıllımı Olasılığının Kıyıya Göre Değerlendirilmesi -
Sondaj Gemisinin Tüm Mazot Stoğunun Yitirilmesi Durumu (BMT Cordah,
2005) .....................................................................................................................7-40
Şekil 7.5-7 Deniz Yüzeyinde Yağ Dağılımı Olasılığı (Sızıntı Alanının Yakınlarında)-Sondaj
Gemisinin Tüm Mazot Stoğunun Yitirilmesi Durumu (BMT Cordah, 2005)............7-41
Şekil 7.5-8 Deniz Altında Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Gerçekleşmesi
Durumunda Yüzeyde Oluşacak Yağ Dağılımı Olasılığı (40 gün süre ile

xiii
denizaltında en yüksek düzeyde petrol boşalmasının öngörüldüğü ‘en kötü

durum’ senaryosu) (BMT Cordah, 2005) ...............................................................7-43
Şekil 7.5-9 Deniz Yüzeyi Altında Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Sonrasında
Kıyıya Bulaşma Olasılıkları (Her Durumda ilk Etkilenecek Kıyı Bölgeleri Kırmızı
ile, Daha Sonraki Etkilenme Bölgeleri ise Mavi ile Renklendirilmiştir) (BMT
Cordah, 2005) .......................................................................................................7-43
Şekil 7.5-10 Meksika Körfezinde ve Kuzey Denizinde Açılmış Her 10.000 Kuyuya Karşı
Gelen Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Sıklıkları ile Doğrusal
Regresyon Eğrisi (E&P Forum QRA Directory, Tarihsiz).......................................7-44
Şekil 7.5-11 Petrolün Denizdeki Değişimi ile Taşınımına İlişkin Biyolojik ve Jeo-Kimyasal
Süreçler (Patin, 1997). ..........................................................................................7-45
Şekil 7.5-12 Kıyı Boyunca Etkilenebilecek Olan Alanlar ...........................................................7-48
Şekil 8.1-1 BP Çevresel Yönetim Sisteminin Hiyerarşik Yapısı ..................................................8-2

xiv
KISALTMALAR
2D, 3D İki- Boyutlu, Üç Boyutlu

2D, 3D İki ve Üç Boyutlu
ACCOBAMS Karadeniz, Akdeniz, ve Adriyatik Denizi’ndeki Deniz Memelilerinin Korunması
Uluslararası Sözleşmesi
ADCP Akustik Doppler Akım Profil Cihazı
API Amerika Petrol Enstitüsü
BML Çamur Seviyesi Altı
BOİ Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı
BOP BOP Emniyet Vanası
BP British Petroleum
BPEO Uygulanabilir En İyi Çevresel Seçenek
BSEP Karadeniz Çevre Programı
CFC Kloroflorokarbon
CH4 Metan
CITES Doğal Fauna ve Flora içinde Tehlike Altındaki Türlerin Uluslararası Ticaretine
İlşkin Konvansiyon
CO Karbon monoksit
CO2 Karbon dioksit
CPI Karbon Üstünlük İndeksi
ÇED Çevresel Etki Değerlendirme
ÇOB Çevre ve Orman Bakanlığı
ÇSED Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi
ÇYP Çevresel Yönetim Planı
ÇYS Çevresel Yönetim Sistemi
DEB Değerli Ekosistem Birimleri
DHKD Doğal Hayatı Koruma Derneği
DİE Devlet İstatistik Enstitüsü
DKK Deniz Kuvvetleri Komutanlığı
DMİ Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü
DOKAP Doğu Karadeniz Bölgesi Bölgesel Gelişme Planı
DPT Devlet Planlama Teşkilatı
EEA Avrupa Çevre Kurumu
ENVID Çevresel Tehlikelerin Belirlenmesi
ERP Acil Durum Müdahale Planı
GC Gaz Kromatograf
GEF Dünya Bankası / Evrensel Çevre Olanakları
GSMH Gayri Safi Milli Hasıla
GSYİH Gayri Safi Yurt İçi Hasıla
H2S Hidrojen Sülfür
HAZID Tehlike Belirleme
HCFC Hidrokloroflorokarbon
HFC Hidroflorokarbon
HMCS Ortak Alınmış Zorunlu Denetim Uygulaması
HVAC Isıtma, Havalandırma, ve İklimlendirme Üniteleri
ICZM Entegre Kıyı Bölgesi Yönetimi
IMF Uluslararası Para Fonu

xv
IMO Uluslararası Denizcilik Organizasyonu

IUCN Uluslararası Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği
İSD İletkenlik-Sıcaklık-Derinlik
KOİ Kimyasal Oksijen İhtiyacı
KORA Karadeniz ve Orta Asya Ülkeleri Araştırma Merkezi
KTÜ Karadeniz Teknik Üniversitesi
LAO Doğrusal alfa olefin
LAS Sıvı Katkı Sistemi
LCM Sirkülasyon kaçağı
LWD Sondaj süresince log alma
MARPOL Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Ait Uluslararası
Sözleşme
MEG Monoetilen glikol
MPN En Olası Sayı Metodu
MS Kütle Spektrometrisi
MSDS Malzeme Güvenlik Bilgi Formu
NMVOC Metan içermeyen, uçucu organik bileşikler
NOX Azot oksitler
NPT Üretken olunmayan süre
ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi
OGP Petrol ve Gaz Üreticileri Uluslararası Birliği
OOC Sonda Kesintileri Üzerindeki Yağ
OSCP Yağ Sızıntısı Müdahale Planı
OSIS Yağ Sızıntı Bilgi Sistemi
OSPAR Kuzey-Doğu Atlantik Deniz Çevresi Koruma Konvansiyonu
PAH Polisiklik Aromatik Hidrokarbon
PLONOR Deniz ortamında az ya da hiç risk içermeyen
PM Partikül madde
PROTEUS Açık deniz Kirlilik Riski Teknik Değerlendirme
ROV Uzaktan Kumandalı Araç
SBM Sentetik Bazlı Çamur
SEEEC Sea Empress Çevresel Değerlendirme Komitesi
SGÇ Sağlık, Güvenlik ve Çevre
SINTEF Norveç Teknoloji Enstitüsü, Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Kurumu
SO2 Kükürt dioksit
SOLAS Denizde Can Güvenliği
SSK Sosyal Sigortalar Kurumu
STK Sivil Toplum Kuruluşları
TAKM Toplam Askıda Katı Madde
TPAO Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
TTSO Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası
UCM Çözümlenmemiş kompleks karışım
UKOOA İngiltere Açıkdeniz İşletmeciler Birliği
UPS Kesintisiz Güç Kaynağı
USEPA ABD Çevre Koruma Dairesi
WBM Su Bazlı Çamur
WWF Dünya Doğal Hayat Fonu

xvi
YÖNETİCİ ÖZETİ
Bu raporda, Türkiye’nin Doğu Karadeniz bölgesinde gerçekleştirilecek Karadeniz Arama Sondaj

Programı’na ilişkin Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) çalışmaları özetlenmektedir.
Sondaj, Türk karasuları dışında, Türkiye’nin münhasır ekonomik bölgesi içinde, Trabzon’un
kuzeydoğu yönünde yaklaşık 120 km uzaklıkta gerçekleştirilecektir. Önerilen sondaj sahası "Blok
3534" olarak adlandırılan lisans alanında bulunmaktadır. Yasal bir zorunluluk olmamasına
rağmen, TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı) ve BP planlama aşamasında, işletme
aşamasına geçilmeden önce bir Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi çalışmasının
yaptırılmasına karar vermişlerdir. Söz konusu çalışmanın sonuçları, arama kuyularının açılmasına
geçilmeden önce, görüş ve yorumlarını almak üzere ilgili resmi makamların ve toplum
kuruluşlarının da bilgisine sunulacaktır.
Giriş
TPAO ve BP, son on yılı aşkın bir süredir Karadeniz’de birlikte çalışmalar gerçekleştirmektedirler.
Bu çalışmalar kapsamında bir dizi sismik inceleme ve çeşitli jeolojik araştırmalar yapılmıştır.
Tamamlanan bu aşamaların devamı olarak, bir arama kuyusu açılması yolu ile hazırlık
çalışmalarında yapılan öngörülerin doğruluklarının sınanması aşamasına gelinmiştir.
Karadeniz'in sığ kesimlerinde daha önce arama kuyuları açılmış ise de, bu çalışma, Karadeniz’in
derin sularında yapılacak ilk kuyu açma çalışması olacaktır. Bu özelliği nedeni ile, gündemdeki
çalışmanın yalnızca arama değil, jeolojik ve ekolojik açılardan da önemli bir teknoloji ve yatırım
faaliyeti olacağı açıktır.
Arama Sondajı Programı
Sondaj programının amacı, bölgede, ticari değere sahip miktarda petrol ve gaz olup olmadığının
belirlenebilmesidir. Sondaj çalışmalarının 2005 yılı ortalarında başlatılması ve deniz yüzeyinden
yaklaşık 4.600 m derinliğe inilmesi öngörülmektedir. Sondaj için GSF Explorer adındaki sondaj
gemisinden yararlanılacaktır. Sondaj gemisi, deniz dibine demirlemeden, uyduları referans alarak
konumunu dinamik olarak sabitleyebilmektedir. Sondajı gerçekleştirecek yüklenici firma,
uluslararası deneyime sahip, Amerikan Global Santa Fe firmasıdır.
Arama kuyuları, birbirini daralan çaplarda izleyen ve değişik çapta sondaj matkapları ile açılacak
altı bölümden oluşacaktır. Açılan her bölüm çelik muhafaza borularıyla borulanacak, muhafaza
boruları yerlerine betonlanarak sabitlenecektir. Sondaj işleminde su bazlı sondaj sıvısından
yararlanılacaktır. Sondaj sıvısı sayesinde hem matkap ucu soğutulmuş olacak, hem kuyu
cidarlarının göçmesi önlenebilecek, hem de sondaj kesintilerinin kuyu içinden uzaklaştırılıp sondaj
gemisine çıkarılması gerçekleştirilmiş olacaktır. Su bazlı sondaj sıvısı kullanılması, çevresel
faktörler göz önünde tutulduğunda en çok tercih edilen yöntem olarak kabul edilmektedir.

1
ÇSED raporu, iki kuyunun açılmasını öngören sondaj arama programını kapsamaktadır. İkinci
kuyu daha sonraki bir aşamada açılacaktır. İkinci kuyunun açılma aşamasında çevresel
koşullarda önemli değişiklikler oluştuğu belirlenirse, bu değişiklikler ayrıntılı biçimde incelenecek
ve sonuçlar ÇSED raporuna bir ek bölüm olarak dahil edilecektir.
ÇSED Raporunun Yapısı
ÇSED raporunda, sondaj ekipmanının çalışması ile oluşacak rutin deşarj ve emisyonların
çevresel etkilerinin değerlendirmesi yer almaktadır. Raporda ayrıca, petrol ya da çevreye zarar
verebilecek özellikteki başka maddelerin kaza sonucu neden olabileceği kirlenmelerin olası
etkileri de değerlendirilmektedir. Bu tür kaza olasılığı çok düşük olmasına rağmen, sektördeki
genel yaklaşım, tüm olasılıkları göz önünde bulundurmayı, çevreye yönelik olumsuz etkilerin
oluşmasını en aza indirecek müdahale yollarının ve önlemlerin belirlenmesini, planların
yapılmasını ve hazırlıklı olunmasını gerektirmektedir.
Raporda projenin geçmişine ilişkin açıklamalar yer almakta olup, proje faaliyetlerine ilişkin yasal
gerekliliklere yönelik bilgiler de verilmektedir. Ayrıca, kullanılacak sondaj gemisi ve önerilen
sondaj programı da ayrıntılı biçimde anlatılmaktadır.
Raporda, söz konusu bölgedeki mevcut çevresel koşullar fiziksel, kimyasal, biyolojik ve sosyo-
ekonomik açılardan ortaya konmaktadır. Sözü edilen bu çalışmaların gerçekleştirilebilmesi için
yararlanılan kaynakçalar aşağıda sıralanmıştır:
• Çevresel Etki Değerlendirme Çalışması, 2 Boyutlu Sismik Araştırma Çalışmaları,

Karadeniz’de Türk Deniz Bölümü 3534 no'lu saha, BP, Mayıs 2002.
• Çevresel Etki Değerlendirme Çalışmasına Ek, 3 Boyutlu Sismik Araştırma Çalışmaları,

Karadeniz’de Türk Deniz Bölümü 3534 no'lu saha, BP, Haziran 2003.
• Güneydoğu Karadeniz Canlı Kaynakları, Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri

Fakültesi, Aralık 2004.
• Karadeniz Arama Sondaj Projesi Sondaj Kesintilerinin Uzaklaştırılması için Uygulanabilir En

İyi Çevresel Seçenek (BPEO) Çalışması, ENSR/BP, Ocak 2005.
• Çevresel Durum Tespit Çalışması, Karadeniz, Türkiye, Eylül 2004, Gardline Environmental
Ltd., Ocak 2005.
• Sosyo-Ekonomik Çevresel Durum Tespiti, Halkla İstişare ve Etki Değerlendirmesi

Çalışması, Karadeniz ve Orta Asya Ülkeleri Araştırma Merkezi (KORA), ODTÜ, Ocak 2005.
• Halka açık literatür ve çalışmalar.
Çevresel Durum Tespit Çalışması
Söz konusu alanın denizde oldukça uzak bir noktada olması nedeniyle, literatürde çok sınırlı
düzeyde bilgiye erişilebilmiştir. Sahaya özgü fiziksel, kimyasal ve biyolojik çevre bilgilerinin

2
sağlanabilmesi amacıyla, 2004 yılı Eylül ayı içinde, gerek yerel, gerekse uluslararası bilim
adamlarının katıldığı bir mevcut durum tespit çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışma, kuyuların
açılacağı alandaki deniz dibinden ve su kolonundan örnekler alınmasını kapsamıştır. Deniz dibi
çökelti analizi; çökelti partikül irilik dağılımı, hidrokarbon ve ağır metaller içeriği, makrofaunal ve
meifaunal toplulukların incelenmesini içermiştir. Su kolonu, çok-parametreli bir su kalite profil
oluşturucusu ile örneklenmekle birlikte, buna eş zamanlı olarak yüzey, orta derinlik ve deniz
dibinden olmak üzere üç değişik noktadan su örnekleri alınmıştır. Ayrıca, bir noktadan da her 100
m’de bir olmak üzere su örnekleri toplanmıştır. Alınan su örnekleri, besin maddeleri (nitratlar,
nitritler, silikatlar ve fosfatlar), klorofil, askıda partiküller, sülfitler, çözünmüş CO2, H2S, amonyak,
pH, hidrokarbon, ve ağır metallerin içeriği açısından incelenmiştir. Bunlara ek olarak, sıcaklık,
tuzluluk, çözünmüş oksijen ve bulanıklık olmak üzere dört su profili oluşturulmuştur.
Fiziksel Çevre
Karadeniz’in yüzölçümü 423.000 km2 olup, havzada tutulan suyun hacmi 547.000 km3 olarak
hesaplanmaktadır. En derin nokta ise 2.212 m olarak belirlenmiştir. Karadeniz çevresindeki
kıyıların uzunluğu 4.340 km’dir (Bulgaristan 300 km, Gürcistan 319 km, Romanya 225 km, Rusya
475 km, Ukrayna 1.628 km, Türkiye 1.400 km). Bu kıyılar, yeryüzü yapısı ve bitki örtüsü
açısından büyük çeşitlilik göstermektedir. Karadeniz’in diğer denizlere olan bağlantısı yalnızca
İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı ile Akdeniz üzerinden sağlanmaktadır.
3534 no’lu imtiyaz sahası dolaylarında kıta sahanlığı kıyıdan 3 km’ye kadar uzanmakta olup,
burada başlayan kıta eğimi ise ±7 km’lik bir bölümü oluşturmakta ve 1.750 m derinliğe dek
inmektedir. Kıyıdan 20 km kadar uzaklaşıldığında ise 2.000 m derinliklere erişilebilmektedir. 3534
no’lu imtiyaz sahası içinde ise deniz derinliği genellikle 1.800-2.000 m aralığındadır.
Karadeniz’de su sirkülasyonu genel olarak saatin ters yönünde bir yapıya sahiptir. Sirkülasyonun
ana bileşeni kıyı akıntılarıdır ve bu akıntılar tüm havzayı kıta eğimi boyunca çevrelemektedir.
Akıntı yapısının alt unsurları olarak, saat yönünde hareket eden ve havzanın doğu ve batı
bölümlerinde odaklanmış bir dizi çevrim ile birlikte, kıyılar boyunca daha küçük sahalar kapsayıp
ters yönde hareket eden ve kıyı akıntıları ile kıyı arasında kalan çevrimler de bulunmaktadır.
Karadeniz’deki su akımlarını hareket ettiren temel etmen rüzgârlardır. Genelde akıntılar
yüzeydeki 40-50 cm’lik katmanda 40 cm/s hıza yaklaşmakta olup, 100 m derinliklerde 20 cm/s
değerine gerilemektedir. Daha derinlere inildiğinde akıntı hızlarının 10 cm/s dolaylarına indiği
görülmektedir. 500-1.000 m derinliklerde ise akıntı hızı ±2,5 cm/s dolaylarındadır.
Kimyasal Çevre
Çökelti Analizi
Çevresel durum tespit çalışması kapsamında elde edilen sonuçlar, tüm istasyonlar için toplam
hidrokarbon yoğunluklarının orta ile düşük düzeylerde olduğunu ortaya koymuştur. Bununla
birlikte, elde edilen değerler genelde Akdeniz ve Kuzey Denizi’nde karşılaşılan arka plan

3
değerlerinden biraz yüksek bulunmuştur. Poliaromatik hidrokarbon yoğunlukları düşük ile orta
değerler olarak belirlenmiş, bu değerler, toplam hidrokarbonlar ile n-alkenler için elde edilmiş
uzamsal yapı biçimine benzerlikler göstermiştir. Ağır ve eser metaller, özellikle arsenik,
kadmiyum, bakır, cıva ve çinko için elde edilen yoğunluk değerleri ise istasyondan istasyona
önemli değişiklikler göstermiştir. Bununla birlikte, elde edilen tüm değerlerin gerek Karadeniz,
gerekse Marmara’da daha önce gerçekleştirilmiş başka çalışmaların sonuçlarına benzerlik
sergilediği belirlenmiştir.
Hidrografi ve Hidrokimya
Karadeniz, hidrografi açısından kendine özgü bir yapı sergilemektedir. Bunun nedeni, Akdeniz ile
sınırlı bağlantıda olması ve değişik akarsuların denize taşıdığı genelde tatlı yapıdaki yüzey
sularıdır. Bu çevresel yapı sonucunda deniz, ±100 m derinliğinde oldukça düşük tuzlulukta bir üst
tabaka ile, onun altında yer alan ve üstteki tabakadan net olarak ayrılmış, 1.800-2.000 m
derinliklere inen daha tuzlu ve acımsı bir katmandan oluşmaktadır. Bu iki katman birbirinden 100-
150 m kalınlığında bir ara katman ile ayrıldığından, sonuçta ortaya dikey konveksiyon
hareketlerinden yoksun yapıya bağlı olarak dipte oluşmuş anoksik bir birikinti çıkmıştır. Çevresel
durum tespit çalışması aşamasında, önerilmekte olan kuyu lokasyonları dolaylarında belirlenmiş
dört istasyonda hidrografik profiller oluşturulmuştur. Oluşturulan profillerin tümü, 140 m derinliğin
altında, çok açık şekilde farklı bir su kitlesi yapısı bulunduğunu ortaya koymuştur. Parametrelerde
görülen önemli değişimler genelde 70-140 m derinliklere karşı gelmektedir. Su kolonunun yukarı
bölümünde 10-20 m derinlikte, durağan ve iyi karışmış, daha düşük tuzluluk oranına sahip, biraz
daha sıcak bir üst katmanın varlığı ortaya çıkmıştır.
Su kolonunun 20 m derinliğe dek oksijene doymuş olduğu belirlenmiştir. Oksijene doymuşluk

oranları 70 m derinliğe kadar azalma göstermiştir. Daha sonraki 70 m’de çözünmüş oksijen
değerinde ani bir düşüş belirlenmiş, daha sonraki derinliklerde de sürekli düşme gösterdiği
görülmüştür. Deniz dibindeki suda ise çözünmüş oksijen oranı <%1 olarak kaydedilmiştir.
Belirlenmiş dört örnekleme istasyonunda, yüzeyde, orta derinlikte ve dipte olmak üzere üç değişik
düzeyden alınan örneklerde hidrokarbon analizleri gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar,
toplam hidrokarbon değerlerinin tüm su kolonu için oldukça düşük düzeylerde kaldığını
göstermiştir. Hidrokarbon düzey değerlerinde deniz dibine ulaşıldığında hafif bir yükselme
gözlemlenmiş, bu durumun bir istasyonda özellikle anlamlı değer farkları oluşturduğu
belirlenmiştir.
Ağır ve eser metaller için tüm örnekler üzerinde analizler yapılmıştır. Kadmiyum, krom, bakır,
cıva, nikel, kurşun, kalay ve vanadyum için elde edilen değerler genelde alt algılanabilirlik
sınırlarına yakın değerler ortaya koymuştur. Varlığı belirlenen başka bütün metallere ait
değerlerin de çok düşük düzeylerde olduğu görülmüştür. Bu genel tabloya aykırılık gösteren iki
metal ise alüminyum ile demir olmuştur.
Nitrat, nitrit, amonyak bazlı azot, silikon, fosfatlar, karbon dioksit, sülfit ve askıda partiküller düzey
değerleri Karadeniz için beklenen değerlere benzerlik göstermiş, değerlerde derinlikle birlikte
artan bir özellik de gözlemlenmiştir.

4
Biyolojik Çevre
Bentik Topluluklar (derin deniz/deniz yatağı)
Karadeniz, 200 m derinlikten sonra etkin biçimde azoik (yaşam olmayan) bir yapıdadır. Sözü
edilen derinlikte varolan oksijenin yerini hidrojen sülfür almaya başlamaktadır.
Çevresel durum tespit çalışması aşamasında toplanan örneklerde, beklendiği üzere, canlı
makrofauna bireylerine rastlanmamıştır. Ancak, en sık elekte, mermitid nematodlara rastlanmıştır.
Bu türler, anoksiyaya uyum sağlamamış erişkinlerle sınırlı kalmıştır. Bu duruma bakarak,
Karadeniz'de bulunan örneklerin, Karadeniz'in oksijenli sularında yaşayan nektonik kabuklular
üzerinde yerleşik parazitler oldukları, bunların erişkinlik aşamasından sonra konaklarını terk
ederek dibe battıkları ve sonunda da yaşamlarını kaybettikleri biçiminde bir varsayım
oluşturulabilir.
Gözlemlenen tek meiofaunal örnek tek bir nematod olmuşsa da, maalesef bunun taksonu
belirlenememiştir. Bu eksiklik nedeniyle, bulunan örneğin daha sığ suların sakinlerinden mi
olduğu, yoksa dibe çökmüş cansız bir örnek mi olduğu yönünde sonuç oluşturulamamıştır.
Nematodlardan bazılarının mikro-oksik oldukları bilinmekle birlikte, anoksik nematod türü ile
bugüne kadar karşılaşılmamıştır.
Sonuç olarak, öngörülen kuyu lokasyonları dolaylarında alınan çökelti örnekleri, bölgede metazoik
fauna bulunmadığını açıkça ortaya koymuş bulunmaktadır.
Fitoplanktonik Topluluklar
Bacillariophyta (diatomlar) (%45) ile Pyrrophyta (dinokamçılılar) (%35), Karadeniz'de en sıkça

rastlanılan fitoplanktonik kümelerdir. Karadeniz’de planktonların mevsimsel değişimi, denizlerde
genelde rastlanan sıcaklıkla ilgili değişimlere paralel özellikler göstermiştir. Plankton kütlelerinde,
genel iki tepe değer zamanı belirlenmiştir: ilkbahar başları ile sonbahar. Fitoplankton fotosentezi
en yüksek düzeyde genellikle 10-20 m derinlikte gerçekleşmektedir.
Plankton örneklemesi de çevresel durum tespit çalışmasına dahil edilmiş ve iki istasyondan
örnekler alınmıştır. İncelemeler boyunca toplam 29 fitoplanktonik tür belirlenmiştir. Bunların dahil
oldukları türler ise şunlardır: Bacillariophyta (diatomlar), Pyrrophyta (dinokamçılılar),
Prymnesiophyceae, Euglenaphyceae ve Chrysophyceae. En büyük çeşitlilik ise Pyrrophyta
türünde gözlemlenmiştir.
0 m, 25 m ve 50 m derinliklerden alınan su örneklerinde canlı planktonik organizmalar

belirlenmiştir. 100 m derinlikten alınan örnekte birkaç adet boş diatom fristülü ile dinoflagellate
kistleri tespit edilmiştir. 200 m derinlikten daha aşağılardan alınan örneklerde ise canlı
organizmalar gözlemlenmemiştir.

5
Zooplankton Toplulukları
Karadeniz’deki zooplankton popülasyonu, Protozoa, Oelenterata, Nemathelminthes, Ammelides,

Mollusca, Arthropoda, Chaetognatha, Chordata ve bir dizi mikrozooplanktonik kümeyi
içermektedir. Mikrozooplankton, <200 µm altında kalan organizmaları kapsamakta olup, genellikle
kabuklular ve tünikat larvaları ile zookamçılıların siliatlarını içermektedir. 200-400 µm aralığını
kapsayan mezoplankton kümesi ise Karadeniz’de kopepod’ları içine almaktadır. Kopepod türleri
mevsimsel olarak iki tepe değer sergilemekte olup, bunlar yaz mevsiminin başı ile kış mevsimi
sonunda gerçekleşmektedir. Makroplanktonik kümeler ise >500 µm irilikte olup, jelatinimsi
zooplanktonları kapsamaktadır. Ortamda genellikle beş jelatinimsi belirlenmiştir; bunlardan ikisi
scyphozoan medusa (Rhizostoma pulmo ve Aurelia aurita), üçü ise Ctenophore’dur (Mnemiopsis
leidyi, Pleurobranchia pleus ve Beroe ovata).
Zooplankton örneklerinin alınmasında, anoksik katman üzerinden (yaklaşık 120 m) dikey ve yatay
olarak çekilen plankton ağı kullanılmıştır. Ayrıca, 200 m ve 500 m derinliklerden de örnekler
toplanmıştır. Mesozooplankton kümeye ait olmak üzere Copepoda, Cladocera, Chaetognatha ve
Chordat gözlemlenmiştir. Her iki örnek alım istasyonunda da en çeşitli kümeyi kopepodlar
oluşturmuştur.
En yüksek sayıda zooplankton, su yüzeyinden ve 25-100 m arasındaki katmandan elde edilmiştir.

Her iki örnek alım istasyonunda 200 m ve 500 m derinliklerden alınan örneklerde, yaşayan
zooplankton canlılara rastlanılmamıştır.
Ihtiyoplankton (balık yumurtaları ile larvaları)
Karadeniz’de balık yumurtası ve larvaları genellikle ilkbahar ve yaz dönemlerinde en yüksek

değerlerine ulaşmaktadır. Güneydoğu Karadeniz bölgesinde, kıyıdan açıkta uzun süreli
çalışmalar yapılmamıştır. Kıyılarda, açıklara göre daha fazla balık yumurtası ve larvası bulunduğu
yönündeki görüşün genel kabul gördüğünü belirtmek gerekir.
Çevresel durum tespit çalışmaları sırasında plankton örnekleri arasında balık yumurtalarına
rastlanmamıştır. Bununla birlikte, iki hamsi larvası ile iki çaça balığı larvası gözlemlenmiştir.
Örnek alımlarının, genel çoğalma dönemi dışında gerçekleştirilmiş olduğunun da göz önünde
bulundurulmasında fayda vardır.
Kuyu sahalarının çevresinde rastlanması muhtemel, ticari değere sahip balık türlerinin tümünün
pelajik yumurtaları vardır; ve çaça balığı dışında bunların hepsi ilkbahar-yaz döneminde
çoğalmaktadır. Gerek yumurtalar ve gerekse larvalar planktonik yapıda olmakla birlikte, kıyıya
daha yakın yerlerle, çoğunlukla sığ denizde yoğunlaştıkları belirlenmiştir. Kuyu açılması için
önerilmekte olan sahalar, Karadeniz balık türleri için birincil bir çoğalma ve beslenme bölgesi
oluşturmamaktadır.

6
İhtiyofauna
Karadeniz’de toplam 165 balık türü belirlendiği, bunlardan 119’unun deniz balığı türü, 24’ünün
androm veya yarı-androm, 22’sinin ise tatlı su balığı türü olduğu kayıtlara geçmiştir. Bu
çerçevede, Karadeniz’de Türkiye kıyıları boyunca 140 tür belirlenmiş bulunmaktadır.
Mevsimsel göçler sırasında kuyu sahalarının yakınlarında yalnızca pelajik balık türlerine
rastlanılması beklenilmektedir. Demersal türler, kuyu dolaylarındaki derinliklerde ve 200 m’nin
altındaki anoksik ortamda beslenemeyeceklerinden, bu türlere sözü edilen dolaylarda
rastlanılması beklenmemektedir.
Kuyu civarından geçme olasılığı bulunan göçmen pelajik türler şunlardır: Engraulis encrasicolus
(hamsi), Sprattus sprattus (çaça), Alosa kessleri pontica (tirsi), Salmo trutta labrax (deniz
alabalığı, Karadeniz som balığı), Mugil so-iuy (Pasifik kefali, Rus kefali), Trachurus mediterraneus
(karagöz istavrit), Trachurus trachurus (istavrit), Sarda sarda (palamut) ve Squalus acanthias
(mahmuzlu camgöz köpekbalığı). Bunlardan en çok hamsi ve çaçanın kıyılardan uzak kuyu
sahaları çevresinde görülebileceği düşünülmektedir.
Deniz Memelileri
Karadeniz’de üç tür deniz memelisi (balina, yunus ve domuz balinası) ile bir tür fokun bulunduğu
bilinmektedir. Bunlar, Delphinus delphis (halk arasında bilinen adıyla yunus, tırtak), Tursiops
truncatus (siyah yunus veya afalina) ve Phocoena phocoena (domuz balinası veya mutur)’dur.
Foklar, Akdeniz fok türü olmakla birlikte bu türün artık Karadeniz’de yok olduğu düşünülmektedir.
2003 ve 2004 yıllarında Güneydoğu Karadeniz’de Rize ve Trabzon dolaylarında yapılan

gözlemler, en sık rastlanılan memeli türünün “yunus” (tırtak) olduğunu ve ondan sonra “mutur”un
geldiğini ortaya koymuştur. Karadeniz’in bu bölgesinde kıyılar boyunca en nadir rastlanılan tür ise
afalina yunus türüdür. 2004 yılı Eylül ayı içinde bölgede gerçekleştirilen çevresel durum tespit
çalışmaları sırasında yaklaşık 125 yunus (tırtak) gözlemlenmiştir. Bu durumda, sondaj
çalışmaları süresince kuyu civarlarında en sık rastlanılacak memeli türünün yunus (tırtak) olacağı
ortaya çıkmaktadır.
Sosyo-Ekonomik Çevre
Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) raporunda, kapsamlı bir sosyo-ekonomik

durum tespit çalışmasının sonuçları da yer almaktadır. Bu incelemeye göre, Trabzon ilinde,
düzenli olmayan ancak süreklilik gösteren bir nüfus artışı vardır. Tarımcılık da önemli yer tutmakla
birlikte, birincil ekonomik faaliyet balıkçılıktır. Türkiye’de avlanan hamsinin üçte ikisi Doğu
Karadeniz bölgesinden sağlanmaktadır. Ekonomik değeri olan diğer balık türleri çaça, mezgit,
zargana, palamut, kalkan ve barbunyadır. Türkiye’de avlanan balık miktarının yarıdan fazlasının
Karadeniz bölgesinden sağlandığı da bilinmektedir.

7
Trabzon’da imalat sanayiinin boyutları ulusal ortalamanın altındadır, mevcut fabrikalar ise küçük
ölçekli düzeydedir. Çalışanların ortalama ücretleri ulusal ortalamanın üzerindedir. Bu haliyle
Trabzon, kalkınmakta olan yerel ekonomi kimliğini açık biçimde sergilemektedir.
Halkla İstişare ve Bilgilendirme
Halkın katılımı, ÇSED sürecinin temel unsurlarından biridir. TPAO ve BP , konuya paydaşların da
katılımlarına önem vermiş ve böylece istişare sürecinde elde edilen görüşler de ÇSED raporuna
dahil edilmiştir.
Bölgesel Düzeyde İstişare
Halkla istişare çalışmaları, Trabzon’da (2-7 Kasım 2004 tarihleri arasında), Rize ve Hopa’da
(11 Kasım 2004 tarihinde) 34 yerel paydaşın katılımıyla başlamıştır. İstişare sürecine katılanlar
projeye ilişkin olarak olumlu görüşler belirtmişlerdir. Bölge halkı, projenin yalnızca yerel
ekonomiye değil, ulusal ekonomiye de olumlu katkıda bulunacağını düşünmektedir. Alınan
görüşlerden, BP’nin güvenilir bir uluslararası şirket olarak görüldüğü, proje ortağının TPAO
olmasının da konuya daha fazla güven duyulmasına yol açtığı anlaşılmıştır.
Ulusal Düzeyde İstişare
Türkiye’de, Karadeniz ile ilgilenen birden çok kamu ve özel sektör kuruluşu faaliyet
göstermektedir. Tüm bu kuruluşların ortak kaygılarının, Karadeniz bölgesinin karasal kaynaklı
kirliliğe karşı korunması, petrole bağlı kirlenmenin önlenmesi ve yerleşim yerleri evsel atıklarının
denize bırakılmasına son verilmesi olduğu belirlenmiştir.
Uluslararası Düzeyde İstişare
Balıkçılık ve kirlenmenin önlenmesi, uluslararası düzeyde konulardır. Bir dizi kuruluş, ÇSED
raporunun nihai haline katkı sağlamak konusundaki ilgilerini ifade etmişlerdir.
Halkı bilgilendirme süreci çerçevesinde TPAO/BP, ÇSED raporu taslağını tüm paydaşların
bilgisine sunacaklardır. Paydaşlardan alınacak yazılı ya da sözlü görüş ve düşünceler nihai
ÇSED raporunda yer alacak ve gerektiğinde proje çalışmalarında buna paralel değişiklikler de
yapılabilecektir.
Etki Değerlendirmesi
Normal çalışmalardan kaynaklanacak deşarjlara, emisyonlara, atıklara ve olası kaza durumlarına

karşı alınacak önlemlere ilişkin bir çevresel etki değerlendirme çalışması gerçekleştirilmiştir. Etki
değerlendirmesi bağlamında ayrıca Çevresel Tehlikeleri Belirleme (ENVID) atölye çalışması da
yapılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar, proses seçme ve seçilen proseslerden
kaynaklanan kalıcı etkilerin değerlendirilmesi konularında kalıcı bir kayıt sağlamıştır. Söz konusu
çalışmada, normal faaliyetlere, olağan dışı durumlara ve olası kazalara ilişkin olarak, etkilerin
azaltılması ve denetimine yönelik önlemler de tanımlanmış bulunmaktadır.

8
Etki değerlendirme çalışmasının bir parçası olarak, sondaj boyunca açığa çıkacak sondaj
kesintilerinin bölgeden uzaklaştırılması konusunda Uygulanabilir En İyi Çevresel Seçenek
(BPEO) belirleme çalışması da gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma, karada, havada ve denizde çevre
korumanın önemini vurgulayan, sistematik bir danışma ve karar alma sürecinin bir çıktısıdır. Kısa
ve uzun dönemde olmak üzere BPEO süreci, belirlenmiş bir dizi amaç ve kabul edilebilir bir
maliyet çerçevesinde, çevreye en az zarar verecek veya en fazla faydayı sağlayacak seçeneği
belirlemektedir. Sekiz önleme seçeneği, altı husus dikkate alınarak değerlendirilmiştir: Çevresel
etki, çalışanların karşılaşacağı riskler, mevzuata uyum, uluslararası en iyi uygulamalar ve BP
standartları, alternatiflerin maliyeti, teknoloji ve geçmişteki uygulamalar ve ilgili tarafların görüşleri.
Sondaj kesintilerinin deşarjı modellemesi, ÇSED çalışmasının bir bölümü olarak, kuyulardan
çıkacak sondaj kesintilerinin ne olacağına yönelik yapılmıştır. Modelleme sonuçlarına göre,
oluşacak en büyük sondaj kesintileri yığını çıkış noktasından 500 m batı yönünde deniz dibinde
oluşacak ve 3 mm'lik bir kalınlık meydana getirecektir. Modelleme ayrıca, arta kalan su bazlı
çamurun (WBM) su kolonunda tümü ile dağılacağını göstermiştir. Bu durumda, Karadeniz’de
deniz dibi canlılarının da yokluğu göz önüne alındığında, serbest kalacak sondaj kesintilerinin
deniz dibine serilmesinin olası olumsuz çevresel etkilerinin göz ardı edilebilir düzeyde kalacağı
öngörülmektedir.
Sentetik sondaj sıvısı, yalnızca acil durumlarda ve öngörülen su bazlı sistemin önceden
beklenmeyen sorunlar oluşturması halinde geçici bir çare olarak kullanılacaktır. Bütün bunlara
rağmen, bir çamur ve sondaj kesintileri deşarj modellemesi yapılarak bunların kuyu çevresine
deşarj edilmesi olasılığının sonuçları irdelenmiştir. Sentetik bazlı çamur (SBM) hiçbir biçimde
denize deşarj edilmeyecektir. Modelleme sonuçlarına göre, sentetik bazlı çamur kalıntıları sondaj
kesintilerine bağlanmaktadır. Bu durumda ise modelleme, deniz dibinde sentetik bazlı çamur ile
birleşmiş sondaj kesintileri katmanı oluşacağını göstermiştir. Malzeme birikintisi en kalın biçimi ile
500 m kadar batıda 6 mm kalınlıkta oluşacaktır. Genelde deniz dibi organizmalarını etkileyen
SBM deşarjına bağlı çevresel etkiler, fiziksel olarak birikinti içinde gömülme biçiminde
gerçekleşmektedir. Güneydoğu Karadeniz bölgesinde deniz dibinde canlı organizmaların
bulunmadığı da belirlendiğine göre, olumsuz çevre etkilerinin oluşması söz konusu olmayacaktır.
Su kolonunun olumsuz etkilenmesi olasılığı ise, sondaj kesintilerinin deniz dibine çökmesi ve baz
sıvının suda erimesi oranının düşük olması nedenleriyle düşük düzeyde kalacaktır. Bu durumda,
planktonlar ve yavru balık popülasyonunun suda oluşacak bulanıklık nedeni ile olumsuz çevre
koşullarından etkilenmesinin göz ardı edilebilir düzeyde kalacağı beklenmektedir.
Olasılığı çok düşük olmakla birlikte, sentetik sondaj sıvısı kullanılmasına ilişkin olarak yapılan
testler, bu sıvının biyolojik olarak parçalanabilir yapıda olduğunu göstermiştir. Sadece acil
durumda kullanılacak sentetik sondaj sıvısı, saflaştırılmış kimyasal hammaddelerin tepkimesi yolu
ile üretilen bir hidrokarbon olup, petrolün distile ya da rafine edilmesi yolu ile üretilen sıvılardan
temelde ayrılmaktadır. Düşük ile göz ardı edilebilir düzeyde aromatikler içeren sentetik bazlı
çamurun varlığı durumunda ise, bunların suda çok düşük oranda çözünür olmaları ve düşük
biyo-yararlanım özellikleri nedeniyle sonuçta belirgin bir biyo-birikim oluşması olası

9
görülmemektedir. Su kolonunda oluşacak ve sudaki organizmalarda anlamlı düzeyde zehirli

etkiye yol açacak gelişmeler beklenmemektedir.
Bu noktada, sondaj sıvısının bozunması aşamasında oluşacak anoksik koşullardan deniz dibinin
etkilenmesi olasılığının, deniz dibi kaynaklarının bu konudaki duyarlılığına ve önemine bağlı
olacağını vurgulamak gerekir. Karadeniz’in bu bölgesinde 150 m’nin altındaki tüm derinliklerde
anoksik koşulların geçerli olması, bu duruma bağlı olarak da faunal algılayıcıların bulunmaması,
konuyu gündemden düşürmektedir.
Önerilmekte olan sondaj programının sosyal ve ekonomik etkilerine yönelik değerlendirmeleri de

içeren raporda, olası iş olanakları, yerel ekonomiye katkılar, eğitim ve benzeri daha başka
unsurlara ilişkin ayrıntılı değerlendirmeler de yer almaktadır.
ÇSED, teknik ve beklenmeyen durum planlama süreçlerinin bulgularını ve gerekliliklerini biraraya

getirecek olan, projeye özgü Çevresel Yönetim Planı’na yönelik olarak da önemli veriler
sağlamaktadır. ÇSED raporu, raporda sunulan öngörü ve sonuçların değerlendirilmesi amacıyla
izleme programlarını da içermektedir.
ÇSED’de Varılan Belli Başlı Sonuçlar
Olağan Faaliyetlerin Potansiyel Etkileri
3534 no’lu imtiyaz sahasında gerçekleştirilecek arama çalışması iki kuyu açılmasını içermektedir.
Bu proje kapsamında gerçekleştirilecek kuyu açma çalışmaları yaklaşık 4 aylık bir zaman süresini
gerektirecektir. Sondaj işleminin tamamlanmasından sonra her bir kuyu ya tam ve sürekli olarak
tıkanıp kapatılacak, ya da geçici biçimde tıkanmış ve güvenlik altında askıya alınmış olarak
ilerideki olası yeniden erişim girişimlerine olanak sağlanacaktır.
Arama sondajına ilişkin çevresel etkilerin değerlendirilmesi yapılmış olup, aşağıda sıralanan
sonuçlara varılmıştır:
• Havaya salınacak emisyonlarının temel kaynağı, sondaj gemisindeki enerji üretimi ile
destek teknelerinde oluşacak emisyonlardır. Hava kalitesine olası etkiler göz ardı edilebilir
düzeylerde kalacak ve yerleşim bölgelerinin etkilenmesi söz konusu olmayacaktır.
• Atıkların etkisini en alt düzeyde tutmayı hedefleyen atık yönetimi uygulaması sürekli
devrede olacağından, atıkların neden olacağı bir etkilenme beklenmemektedir.
• Her bir kuyu için sondaj kesintileri deşarjlarının etkisi, çok kısa sürelerle, lokalize ve sınırlı
şekilde oluşacaktır. Sudaki organizmalar açısından da etki yalnızca geçici bir süre
oluşacağı gibi, kapsayacağı ortam açısından da çok sınırlı düzeyde kalacaktır. Karadeniz’in
dip sularında canlı organizmalar bulunmadığından, çalışmanın deniz dibi canlıları üzerinde
olumsuz etkisi de söz konusu olmayacaktır.

10
• Sentetik Bazlı Çamur (SBM) sadece beklenmedik bir durum meydana geldiğinde
kullanılacaktır. Modelleme sonuçlarına göre, sondaj kesintilerinin deniz dibinde birikmesinin
olası etkileri göz ardı edilebilecek düzeyde kalacaktır. SBM kesintilerinin derin deniz dibinde
bozunması süreci oldukça yavaş gelişecekse de, bundan olumsuz şekilde etkilenecek
hiçbir canlı faunal reseptör bölgede bulunmamaktadır.
• Sondajdan kaynaklanarak deniz dibine ve su kolonuna salınacak diğer deşarjların

değerlendirilmesi sonucunda akut ya da kronik zehirlenmeye neden olacak ya da uzun
süreli etki gösterecek unsurların olmadığı belirlenmiştir. Çimentoya eklenecek belirli
kimyasal katkı maddelerinin biyo-birikime neden olma olasılığı var gibi görünse de, bunlar
tümü ile çimento içinde tutulacaklarından çevrede varlıkları söz konusu olmayacaktır. Diğer
organik deşarjlar ise biyo-bozunmaya uğrayacak nitelikte olup, Karadeniz’in doğal karbon
çevrimi içinde çözümlenecektir.
Kaza Sonucu Petrol ya da Çamur Sızıntısının Olası Etkileri
ÇSED’in bir parçası olarak, kaza nedenli petrol ve çamur sızıntısının olası etki senaryoları petrol
ve çamur sızıntısı modellemeleri aracılığı ile incelenmektedir. En kötü olasılıklar olarak aşağıdaki
senaryolar oluşturulmuştur: Sondaj gemisinin tüm mazot stoklarının yitirilmesi; kaza sonucu bir
saatlik süre içinde 500 varil sentetik bazlı sıvının açığa çıkması; 30 gün süre ile devam
edebilecek kontrol altına alınamayan kuyu canlanması durumu (well blowout); ve sudaki kuyu
bağlantısının kopması sonucunda 1.800 varil SBM’nin 1.500 m derinlikte akması.
Her bir senaryo için, çevreye yönelik olumsuz etkileri en aza indirici uygun önlemlerin
geliştirilmesi gerekmektedir. Büyük çaplı petrol sızıntısı durumunda, etkin bir Petrol Sızıntısı
Müdahale Planı’nın (OSCP) devreye sokulması gerekecektir. İçinde çözücülerin de bulunduğu bir
dizi acil önlemin alınması, bu tür durumlarda en başta gelen gerekliliktir. Halen hazırlanmakta
olan bu plan, ÇSED raporunun ayrılmaz bir parçasını oluşturacaktır.
OSCP’ye ek olarak, Acil Durum Müdahale Planı da oluşturulacaktır. Bu plan, sondaj gemisi,
karadaki çalışmalar, Trabzon, Ankara ve İstanbul’daki BP operasyonları ile ulusal ve uluslararası
kaynakların acil durum müdahale planları arasında bir bağlantı oluşturacak ve aynı zamanda tüm
yasal gerekleri de yerine getirecektir.
BP, Karadeniz Arama Sondaj Programı için, ÇSED ve beklenmeyen durum planlama sürecinin
bulgu ve gerekliliklerini biraraya getirip uygulamaya koyacak bir Çevresel Yönetim Planı’ndan da
yararlanacaktır.
Sondaj çalışmasının çevresel açıdan performansının sürekli biçimde izlenmesi ve denetlenmesi,

ileriye dönük olası iyileştirmelerin gerçekleştirilmesi amacıyla sonuçların sürekli değerlendirilmesi,
bir temel gereklilik olarak belirlenmiş bulunmaktadır.
ÇSED’in vardığı sonuç, BP’nin Çevresel Yönetim Sistemi’nin ve etki azaltma önlemlerinin
Karadeniz’deki Arama Sondaj Programı’nın olası etkilerini en alt düzeylere indirgemede yeterli

11
olduğu yönündedir. BP’nin Çevresel Yönetim Sistemi ayrıca, operasyonların çevresel

performansının sürekli biçimde izlenmesi yolu ile değişen koşullara anlık yanıtlar verilmesini de
olanaklı kılmaktadır.
Sonuç olarak, önerilmekte olan sondaj faaliyetlerinin, fiziksel, kimyasal ve biyolojik bakımdan
yerel çevreye etkilerinin göz ardı edilebilir düzeyde kalacağı öngörülmektedir. Buna ek olarak,
önerilmekte olan projenin yerel sosyolojik ve ekonomik yapıya olumsuz etkileri de söz konusu
olmayacaktır. Projenin, Türkiye açısından kısa süre ile sınırlı da olsa yeni iş olanakları yaratarak
ekonomik fayda sağlayacağı tahmin edilmektedir. Karadeniz sondaj projesinin diğer dolaylı
yararları arasında, gerçekleşecek olan teknoloji transferi ve yerel personelin teknik eğitimleri de
yer almaktadır. Elde edilecek olumlu sonuçlardan bir diğeri de, çalışmalar süresince jeolojik
yapıya ilişkin önemli bilgiler toplanacak olmasıdır. Karadeniz’deki 3534 no’lu sahada ticari değere
sahip düzeyde hidrokarbon kaynaklarının bulunması durumunda ise uzun dönemli bir dizi fayda
sağlanabilecektir. Bunların başlıcaları, uzun dönemli iş olanakları, eğitim, teknoloji aktarımının
sağlayacağı faydalar ve üretimin sağlayacağı gelirlerdir. Bu projenin üretime dönecek şekilde bir
gelişme göstermesi durumunda, olası etkiler ayrı bir değerlendirmede ve raporda konu
edilecektir.

12
1 GİRİŞ
1.1 Projenin Geçmişi
BP Exploration Türkiye BV (BP), Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ile Karadeniz’de Blok
3534 olarak tanımlanan imtiyaz sahasında petrol arama çalışmalarını kapsayan bir anlaşma
imzalamıştır. Blok 3534, yaklaşık 18.000 km2'lik bir deniz alanını kapsamakta olup Karadeniz’in
güneydoğusundaki bölümünde yer almaktadır. Sahanın sınırları şu şekilde belirlenmiştir: güney
yönünde 12 deniz millik Türk karasularının bitiş çizgisi, doğu ve kuzey yönlerinde Türkiye’nin
“münhasır ekonomik bölgesi” sınırları, batıda da kuzey-güney doğrultusunda 38-50’-00 boylamı.
Bu tanıma göre Blok 3534’ün tümü Türkiye’nin karasuları dışında, ancak münhasır ekonomik
bölgesi içinde kalmaktadır.
TPAO ve BP arasında Blok 3534’ü konu alan “İmtiyaz ve İşletme Haklarının Devri Sözleşmesi”nin
imzalanmasının ardından 1991 yılında sahada gerçekleştirilen iki-boyutlu (2D) sismik çalışma ile
yaklaşık 15.000 km’lik sismik veri toplandı. Bu iki boyutlu çalışmanın tüm imtiyaz sahasını
kapsayacak biçimde genişletilmesi ise 2002 yılında gerçekleştirildi. Tamamlanmış bu çalışmaları
geliştirmek ve belirli bölümlerde yüzey altı görüntülerini iyileştirmek amacı ile 2003 yılında üç
boyutlu (3D) bir sismik inceleme yapıldı.
Bu Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme Raporu’na (ÇSED) konu olan proje, 3534 nolu imtiyaz
sahası içinde bir arama sondaj çalışmasının gerçekleştirilmesini kapsamaktadır. Öncelikle 2005
yılı ortalarında bölgede bir arama kuyusu açılacaktır. Kuyu açma çalışmalarının yaklaşık dört ay
sürmesi beklenmektedir. Sondaj programında bölgede ikinci bir kuyunun açılması yer almaktadır
ancak bu aşamanın gerçekleştirilmesi, birinci kuyunun açılması ile elde edilecek verilerin
tamamının değerlendirilmesinin sonrasına bırakılacaktır.
Sözü edilen proje, Karadeniz sularında gerçekleştirilecek ilk derin deniz sondaj çalışması
olacağından arama teknolojisi ve yatırımlar açısından önemli bir atılım olup proje sahasının
jeolojik yapısı ve ekolojik özelliklerinden dolayı ileri düzeyde bir keşif olarak da kabul edilmektedir.
1.2 ÇSED’in Amaç ve Kapsamı
Proje sahipleri olarak TPAO ve BP, bu ÇSED çalışmasını projenin başında gerçekleştirerek,
önerilen arama sondaj çalışmalarının sistematik biçimde irdelenmesini ve tasarımın olası olumsuz
etkilerden olabildiğince arındırılmasını sağlamak için faaliyetlerin sonuçlarını erken bir aşamada
değerlendirmişlerdir.

1-1
ÇSED çalışması, şu aşamaları içerir biçimde gerçekleştirilmiştir:
• Konuya ilişkin ulusal ve uluslararası yönetmeliklerle standartların, sanayide en iyi uygulama

olarak kabul görmüş çalışmaların ve BP’nin şirket politikalarının taranıp gözden geçirilmesi;
• Projenin teknik açıdan tanımlamasının yapılması, geliştirmeye yönelik öneriler konusunda

uygulanabilir alternatiflerin değerlendirmesi;
• Arama amaçlı sondaj programına bağlı olarak havaya salınacak emisyonların, denize
yapılacak deşarjların, oluşturulacak atıkların türlerinin, özelliklerinin ve miktarlarının tespit
edilmesi;
• Proje alanındaki mevcut çevresel ve sosyo-ekonomik koşulların tanımlanması;
• Öngörülen olağan çalışmaların, olağan dışı ve/veya kaza nedenli olası gelişmelerin
etkilerinin değerlendirilmesi;
• Olası etkileri en alt düzeye indirgeyebilecek ya da oluşmalarını tümden engelleyebilecek

önlemlerin belirlenmesi; ve
• Atıkların yönetimi, izleme programları, denetleme ve çalışmaların yeterli biçimde

yönetilmesi için performans geri bildirim planlarının oluşturulması.
ENSR International (www.ensr.com) BP tarafından ÇSED çalışmasını yürütmek ve çevresel

konularda destek vermek üzere görevlendirilmiş bulunmaktadır. Sözü edilen bu çalışmada,
ENSR’nin Türkiye ve İngiltere’deki bürolarında çalışan personeli ile yerel ve uluslararası bazı
şirketler ve kuruluşlar da katkı sağlamışlardır. Çalışmaya katkıda bulunan şirketler ile kuruluşlar,
ÇSED çalışmasına katkılarının ayrıntıları ile birlikte Tablo 1.2-1’de sıralanmıştır.
Bu ÇSED çalışması, endüstride en iyi uygulama olarak belirlenmiş EC 85/337/EEC Direktifi ile
Dünya Bankasının 154 nolu Teknik Belgesi Cilt III’de yer almış Enerji ve Endüstri Projelerine
İlişkin Çevresel Değerlendirme Kıstasları’nın (en son güncellemesi) içeriği doğrultusunda
gerçekleştirilmiştir.
ÇSED belgesi sondaj çalışmalarının başlatılmasından önce yerel ve uluslararası paydaşlara

iletilerek bunların olası görüş ve önerileri alınacaktır. Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED)
Yönetmeliği hükümlerine göre, açık denizde yürütülecek arama sondaj faaliyetleri ÇED
prosedüründen muaf olmasına rağmen, ÇSED raporu son halini aldığında, projenin ana
paydaşlarından birisi olması nedeni ile, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı’na, bilgilendirilmeleri ve
isterlerse görüşlerini iletmeleri amacı ile sunulacaktır.

1-2
Tablo 1.2-1 ÇSED Çalışmalarına Katılmış Şirket ve Kuruluşlar
Kuruluş Personel Katkı Alanı

ENSR International Türkiye ve İngiltere ÇSED çalışmasının ana
Danışmanlık ve Mühendislik Ltd. Büroları Personeli üstlenicisi
Şkt., Katip Çelebi Sokak No: 2/9,
Çankaya 06690 Ankara, Türkiye
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Prof. Ertuğ Düzgüneş Denizde Mevcut Çevresel
Deniz Bilimleri Fakültesi, Trabzon, Prof. Hikmet Karaçam Durum Tespit Çalışması -
Türkiye plankton örnek alınması ve
Prof. İbrahim Okumuş analizi çalışmaları. Deniz
Yard. Doç. Dr. Muzaffer biyolojisi ve balık sahaları ve
Feyzioğlu balıkçılık konusunda bilgi
sağlama.
Gardline Environmental Ltd. Denizde Mevcut Çevresel
Endeavour House, Admiralty Rd, Durum Tespit Çalışması -
Great Yarmouth, Norfolk, NR30 fiziksel, kimyasal ve biyolojik
3NG, İngiltere örnek alma ile analiz
çalışmaları.
Geochemical and Denizde Mevcut Çevresel
Environmental Research Durum Tespit Çalışması -
Group, Texas A&M Üniversitesi, Akıntı profillerinin
ABD. oluşturulmasında aşağı
salınmış Akustik Doppler
Yönteminin uygulanması.
Deniz Bilimleri Enstitüsü, 9 Piri Reis Araştırma Denizde Çevresel Mevcut
Eylül Üniversitesi, İzmir, Türkiye Gemisi personeli ve Durum Tespit Çalışması -
mürettebatı Araştırma gemisinin
sağlanması.
Karadeniz ve Orta Asya Ülkeleri Prof. Dr. Ayşe Ayata Sosyo-ekonomik Mevcut
Araştırma Merkezi (KORA), Orta Yard. Doç. Dr. Ceylan Durum Tespit Çalışması,
Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, Tokluoğlu Etkilerin değerlendirilmesi ve
Türkiye toplumla görüşmeler.
Yard. Doç. Dr. Erkan Erdil
Link Associates International, Acil Müdahale Planının
Aspen Drive, Raynesway, Derby, hazırlanması.
DE21 7SG, İngiltere
BMT Cordah Limited, Çamur ve sondaj kesintileri
Grove House, 7 Ocean Way, deşarj modellemesi ile kaza
Ocean Village, Southampton, sonucu petrol / sondaj sıvısı
Hampshire, SO14 3TJ, İngiltere kirliliği modellemesi.
Well Flow Dynamics, Kontrolsuz kuyu canlanması
P.O. Box 165, 1376 Billingstad, (well blowout) modellemesi.
Norveç

1-1
2 YASAL GEREKLİLİKLER
Türkiye’de, çevreyi korumak amacıyla, çevre ile ilgili bir çok kanun ve yönetmelik yürürlüğe
konulmuştur. Türkiye’de, devlet düzeyinde, çevre mevzuatının uygulanması ve yürütülmesi
amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) kurulmuştur. ÇOB, yerel düzeyde İl Çevre
Müdürlükleri tarafından desteklenmektedir. Bunun yanında, büyükşehir belediyeleri yasal olarak
kendilerine ait çevre yönetmelikleri oluşturarak, bu yönetmelikleri uygulamaya koyabilmektedirler.
Belediyelere ait bu yönetmelikler, genellikle teknik ve idari prosedürleri belirlemektedir ve
Bakanlığın çıkarmış olduğu yönetmelikler ile paralel yapıdadır.
2674 sayılı ve 20 Mayıs 1982 tarihli Karasuları Kanunu’na göre, Türk karasuları 6 mil olarak
belirlenmiştir. Bakanlar Kurulu, deniz özelliklerini ve hak ilkelerini göz önünde bulundurarak
karasularını 6 milden daha fazla genişletmek için yetkilidir. Karasuları Kanunu’na uygun olarak,
Bakanlar Kurulu, Karadeniz’de oluşturulan Türk Münhasır Ekonomik Bölgesi’ni 5 Aralık 1986
tarihli Bakanlar Kurulu Kararı’yla duyurmuştur. Bu Karara göre, Türkiye, Karadeniz’de karasularını
kapsayan 200 millik sınır içinde deniz ve deniz yatağı üzerinde münhasır hakka sahiptir.
Türkiyenin sahip olduğu bu hak, deniz çevresini muhafaza etmek ve korumak için gerekli tüm
önlemleri almayı ve deniz kirliliğini önlemeyi, azaltmayı ve kontrol etmeyi içermektedir. Bakanlar
Kurulu’nun bu duyurusu, Sovyetler Birliği tarafından teyit edilmiş ve 17 Şubat 1987 tarihinde
Türkiye ve Sovyetler Birliği arasında bir anlaşma haline getirilmiştir.
Türkiye ve Sovyetler Birliği, Karadeniz’de karasularının sınırlarının belirlenmesi ile ilgili bir
protokol imzalamışlardır. Bu protokolle ilgili Bakanlar Kurulu Kararı, 13 Mart 1974 tarihli ve 15091
Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Bu karara göre, Türk Karasuları, Karadeniz kıyı
şeridinden itibaren 12 mil olarak belirlenmiştir.
Türk Çevre Mevzuatı, Türkiye milli sınırları ve Türk karasuları sınırları içerisinde gerçekleşen tüm
faaliyetler için geçerlidir (ÇOB, 2002). Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve
protokoller ve özellikle bu bölgede geçerli olduğunu belirten Türk yönetmelikleri, 12 mil sınırı
dışında, kıta sahanlığı üzerinde yer alan veya açık denizdeki münhasır ekonomik bölgelerde
gerçekleşen faaliyetlerde geçerlidir.
Önerilen arama sondaj faaliyetleri, Karadeniz’de Türk karasuları dışında ve Türk Münhasır
Ekonomik Bölgesi sınırları içerisinde gerçekleşeceği için, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası
sözleşmeler ve protokoller ve özellikle münhasır ekonomik bölgede uygulanabilir olduğunu
belirten Türk yönetmelikleri bu proje için geçerli olacaktır. Ancak, 12 millik Türk karasuları
içerisinde gerçekleşecek, destek gemilerinin faaliyetleri, katı ve sıvı atık bertarafına, hava
emisyonu veya gürültüye neden olabilecek kıyıda gerçekleşecek bütün faaliyetler, Türk çevre
mevzuatına tabi olacaktır.

2-2
2.1 İlgili Türk Yönetmelikleri ve Uluslararası Sözleşmeler
Aşağıdaki altbaşlıklar, Karadeniz’de gerçekleştirilecek arama ve sondaj çalışması ile ilgili ulusal
ve uluslararası çevre mevzuatını özetlemektedir.
2.1.1 Kıyı Faaliyetleri için Yasal Çerçeve
11 Ağustos 1983 tarihli ve 18132 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Türk Çevre Kanunu (No.
2872), endüstriyel faaliyetler ve bunların çevreye olası etkilerine ilişkin mevzuat için yasal
çerçeveyi oluşturmaktadır. Endüstriyel faaliyetler, geliştirme, inşaat öncesi çalışmalar, inşaat,
inşaat sonrası/işletmeye alma ve işletme aşamaları sırasında çeşitli aşamalarda incelemeye
tabidir.
Çevre Kanunu, birçok yönetmeliğin yayınlanmasına ve yürürlüğe konmasına yetki vermiştir.

Önerilen arama ve sondaj çalışmalarına bağlı olası kıyı faaliyetlerine ilişkin yönetmelikler aşağıda
belirtilmiştir:
• Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği (19269 sayılı ve 2 Kasım 1986 tarihli Resmi
Gazete);
• Gürültü Kontrol Yönetmeliği (19308 sayılı ve 11 Aralık 1986 tarihli Resmi Gazete);
• Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (20814 sayılı ve 14 Mart 1991 tarihli Resmi
Gazete);
• Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (22387 sayılı ve 27 Ağustos 1995 tarihli Resmi
Gazete);
• Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği (22416 sayılı ve 26 Eylül 1995 tarihli Resmi
Gazete);
• Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği (21634 sayılı ve 11 Temmuz 1993 tarihli Resmi

Gazete, 20 Nisan 2001’de yeniden düzenlendi);
• Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (24609 sayılı ve 10 Aralık 2001 tarihli Resmi
Gazete);
• Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (25353 sayılı ve 21 Ocak 2004 tarihli Resmi
Gazete);
• Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (25606 sayılı ve 7 Ekim

2004 tarihli Resmi Gazete);
• Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (25682 sayılı ve 26 Aralık

2004 tarihli Resmi Gazete); ve
• Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (25687 sayılı ve 31 Aralık 2004 tarihli Resmi Gazete).

2-3
Türkiye, ayrıca 1993 yılında Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’ni uygulamaya

koymuştur. ÇED yönetmeliği bir çok kez değiştirilmiş ve yönetmeliğin son hali 2004 yılında
yayınlanmış ve yürürlüğe konmuştur. 25318 sayılı ve 16 Aralık 2003 tarihli Resmi Gazete’de
yayınlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği’ne göre, açıkdeniz petrol arama
faaliyetleri ÇED sürecine tabi değildir ve proje sahibinin ÇED raporu hazırlayarak ÇOB’ye
sunmasına ilişkin yasal bir zorunluluğu bulunmamaktadır. Buna karşılık, bu Çevresel ve Sosyal
Etki Değerlendirmesi (ÇSED) raporu, BP’nin şirket politikası gereğince hazırlanmıştır ve gözden
geçilrilmesi için ilgili taraflarlara sunulacaktır.
2.1.2 Açıkdeniz Faaliyetleri için Yasal Çerçeve
Türkiye, önerilen açıkdeniz proje faaliyetleri için uygulanacak beş uluslararası çevre anlaşmasına
taraftır:
• Marpol Sözleşmesi olarak bilinen, Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin

Önlenmesine Ait Uluslararası Sözleşme: Marpol 73, Sözleşmeyi Tadil Eden Protokol
Marpol 78 ve Anılan Protokele ilişkin I, II ve V Nolu Ekler ile 1984, 1985 ve 1987
Tarihlerinde Yapılan Değişiklikler;
• Bükreş Sözleşmesi olarak da bilinen, Karadeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması

Sözleşmesi ve Ekteki Dört Protokol;
o Karadeniz Deniz Çevresinin Kara Kökenli Kaynaklardan Kirlenmeye Karşı
Korunmasına Dair Protokol;
o Karadeniz Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesine Karşı
Acil Durumlarda Yapılacak İşbirliğine Dair Protokol;
o Karadeniz Deniz Çevresinin Boşaltmalar Nedeniyle Kirlenmesinin Önlenmesine
Dair Protokol;
o Karadeniz’de Biyolojik Çeşitliliğin ve Peyzajın Korunması Protokolü;
• 1990, Petrol Kirliliğine Karşı Hazırlıklı Olma, Müdahale ve İşbirliği ile İlgili Uluslararası
Sözleşme;
• Bern Sözleşmesi olarak bilinen, Avrupa Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma
Sözleşmesi; ve
• Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Hakkında Sözleşme.
Bu uluslararası sözleşmelere ek olarak, açıkdeniz faaliyetleri, özellikle balast suyu ile ilgili olarak,
sondaj sıvıları ve denize boşaltımı için uygulanabilecek bir dizi Türk yönetmeliği bulunmaktadır:
• Gemi ve Deniz Araçlarına Verilecek Cezalarda Suçun Tespiti ve Cezanın Kesilmesi

Usulleri ile Kullanılacak Makbuzlara Dair Yönetmelik; ve
• Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (25687 sayılı ve 31 Aralık 2004 tarihli Resmi Gazete).

2-4
Önerilen arama ve sondaj projesi ile ilgili bu yönetmelikler ve uluslararası sözleşmeler Ek A

bölümünde detaylı olarak sunulmuştur.
2.2 BP’nin Çevresel Kriterleri
Basitçe dile getirilen BP’nin amacı:
“Çevreye Zarar Vermemektir”
Bu amaç aşağıdaki belli başlı alanları içermektedir:
1. Halokarbonlar
2. Kuyu Testi
3. Sera Gazı Emisyonları
4. Hava Emisyonları
5. Suya Deşarj
6. Karada bertaraf
7. Yerel Çevre Koruması
Çevresel konulardaki evrensel odak alanları ve BP şirketinin genel beklentilerini içeren daha
detaylı çevresel kriterler Ek B’de sunulmuştur.

2-5
3 PROJE TANIMI
3.1 Giriş
BP Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ile birlikte, Türkiye’nin Doğu Karadeniz bölgesinde
açık denizdeki 3534 nolu derin deniz imtiyaz sahasında bir arama sondaj projesini yürütmeye
koymayı planlamaktadır. Arama programının bu aşamada belirlenmiş kapsamı, yakın geçmişte 2
ve 3 boyutlu sismik incelemelerin gerçekleştirilmiş olduğu 3534 nolu imtiyaz sahasında iki adet
arama kuyusu açmaktır. Bu girişim Doğu Karadeniz’de, derin denizde, arama amaçlı ilk kuyu
açma çalışmasını oluşturacaktır.
Karadeniz’in çevresel duyarlılığından ötürü, uygulanacak arama sondaj çalışmalarının, çevreye

olası etkileri en alt düzeyde tutabilecek özel teknik çözümlerden yararlanılarak sürdürülmesini
gerektirmektedir. Programın ulusal ve uluslararası yasal düzenlemelere uyum sağlaması ile
birlikte, bölgede var olan altyapıyı da göz önünde bulundurması gerekmektedir. Bütün bu
gereksinimlere ek olarak, BP’nin şirket olarak çevre konularına dönük belirlemiş olduğu kendi
kriterleri ve politikalarının da çalışmalar boyunca sağlanması gerekmektedir.
Dinamik biçimde yerini koruyan bir sondaj gemisinden yararlanılarak yapılacak sondaj
çalışmaları, 3534 nolu imtiyaz sahasındaki deniz tabanında oluşabilecek etkiyi en alt düzeyde
tutabilecek yaklaşım olarak belirlenmiştir. BP bu amaç doğrultusunda olmak üzere Global Santa
Fe şirketinin 22.150 tonluk sondaj gemisi GSF Explorer’ın kullanılabilmesine ilişkin sözleşmeyi
tamamlamış bulunmaktadır. Söz konusu gemi, 2.300 m’den daha büyük derinliklerde iş görecek
özelliklere sahip olduğu gibi, Amerikan Denizcilik Dairesinin (American Bureau of Shipping) 46 I-A
MODU işaretli Federal Yönetmeliği ve Gemilerin Neden Olduğu Kirlenmenin Önlenmesi
Konvansiyonu’nun (Convention for the Prevention of Pollution by Ships) gerekliliklerini de
(MARPOL 73/78) sağlar özelliklere sahiptir. İlk arama kuyusunun (HPX-1) sodaj çalışmalarına
2005 yılı ortalarında başlanacaktır.
Kuyu açılması için belirlenen noktaların seçilmesinde, daha önce gerçekleştirilmiş 2-D ve 3-D
sismik çalışmaların sonuçlarından yararlanılmıştır. Bu sondaj programı, BP’ye bölgede ticari
değer taşıyan bir hidrokarbon rezervi bulunup bulunmadığını belirleyebilme olanağı sağlayacaktır.
Olası hidrokarbon içerebileceği düşünülen formasyonlardan örnekler alınıp analiz edilerek
rezervuarın kalitesi değerlendirilecektir. Bölgenin jeolojik modelinin geliştirilmesi amacıyla kuyu
loglarından elde edilen veriler kullanılarak sismik çalışma sonuçları kalibre edilecektir. Rezervuar
loglarının ve örnekleme sonuçlarına göre kuyuların askıya alınmasına veya terkedilmesine ilişkin
karar verilecektir. Bu aşamada herhangi bir üretim testi yapılmasıı düşünülmemektedir.
BP, 3534 nolu ruhsat sahasında sondaj çalışmalarının yürütüldüğü süre boyunca derin deniz
faaliyetlerine destek vermesi amacıyla Trabzon limanında bir tedarik ve depo şantiyesi
çalıştıracaktır.

3-1
3.2 Sondaj Gemisinin Sefere Çıkarılması
GSF Explorer sondaj gemisinin Meksika Körfezi’nden (ABD) sefere çıkarılmasını BP organize
edecektir. Sondaj gemisindeki sondaj kulesi, Meksika Körfezi terkedilmeden önce eklem yerinden
sökülüp yatırılarak geminin İstanbul Boğazı’ndan geçebilmesi için gerekli hazırlık tamamlanmış
olacaktır. Bu hazırlık işlemi 12 gün sürecektir. Geminin Karadeniz’de sondaj yerine varışının ise
37 günlük bir süreyi gerektireceği hesaplanmaktadır.
Sondaj gemisinin İstanbul Boğazı’ndan bir kılavuz kaptan yönetiminde ve kılavuz römorkörler
yedeğinde geçişinin tamamlanmasından sonra yerinden sökülmüş olan sondaj kulesi yeniden
yerine monte edilecektir. Bu işlemin 15 gün alacağı tahmin edilmektedir. Bu montaj işleminin
tamamlanmasını izleyen aşamada kulenin yeniden montaj işinin Amerikan Petrol Enstitüsü (API)
ve endüstri standartlarına uyumlu biçimde gerçekleştirilmiş olduğu yapılacak ayrıntılı denetimle
belirlenecektir.
Gemi, itici sistemlerini kotrol eden dinamik konum sabitleme sistemini kullanarak, sondaj noktası
üzerindeki konumunu sabit tutacaktır.
3.3 Sondaj Gemisi
GSF Explorer sondaj gemisi 1972 yılında inşa edilmiş olup 1998’de iyileştirme çalışmalarından
geçirilmiştir. Gemi sahibi Global Santa Fe şirketidir (Şekil 3.3-1). Gemiye ilişkin temel özellikler ve
sayısal değerler Tablo 3.3-1 ve Tablo 3.3-2’de derlenmiş bulunmaktadır.
Şekil 3.3-1 GSF Explorer Sondaj Gemisi

3-2
Tablo 3.3-1 GSF Explorer Gemisinin Temel Boyutları ve Kapasite Değerleri
Parametre Boyut / Kapasite

Tekne uzunluğu 188,6 m
Tekne genişliği 35,3 m
Tekne derinliği 15,8 m
Boş ağırlık 22.125 ton
Boyutlar Ana güverte uzunluğu 186 m
Ana güverte genişliği 35 m
Hamuleli su çekimi 11,6 m
Gros Tonaj 27.686 ton
Net Tonaj 8.305 ton
Maksimum çalışma derinliği (su) 2.377 m
Maksimum sondaj derinliği 9.140 m
Maksimum kanca yükü Baş: 134 LT; Kıç: 134 LT
Sağladığı barınma olanağı 140 kişilik
Servis Hızı 10 knot
Kaynak: Global Santa Fe (26/10/04 günü sağlanmış bilgiler)
Tablo 3.3-2 GSF Explorer Gemisinin Çalışmasını Etkileyen Çevresel Tasarım Kısıtları
Çevresel Kısıtlar
Parametreler
Sondaj
Olağan Koşullarda
Çalışmalarında
Maksimum dalga yüksekliği (m) 8,8 13,7

Dalga periyodu (s) 9,0 10,4
Rüzgâr (m/s) 25,7 56,6
Yüzey Akıntıları (m/s) 0,3 0,64
Maksimum değişken güverte yükü (ton) 7.750 5.728
Kaynak: Global Santa Fe (26/10/04 günü sağlanmış veriler)
3.3.1 Sondaj Gemisinde İşletme Sistemleri
3.3.1.1 Sondaj
GSF Explorer’ın kulesi 900 ton kanca yükü kapasitesindedir. 5.000 hp’lik bir germe sisteminin
oluşturduğu çekme torku anma değeri 62.500 ft-lbs’dir. Yatay konumdaki tij raflarında toplam
9.140 m’lik boru depolama kapasitesi bulunup kuledeki istifleyicide de ağırlık halkaları ile
muhafaza boruları dikey konumda istiflenebilmektedir.

3-3
3.3.1.2 Kuyu Kontrol Ekipmanı
Deniz dibinde kuyu ağzına yerleştirilen 476 mm çapındaki (18,75”) bir BOP emniyet vanası
(Blow-out Preventer) bacası acil durum denetimine olanak vermektedir. BOP bacası hidrolik güçle
çalıştırılan bir dizi kapama düzeneğini içermektedir. Gerektiği durumda annular emniyet vanası
(annular preventers - toplam 2 adet) veya ram tipi emniyet vanaları (ram preventers) (1 adet
shear ram ile birlikte toplam 5 adet) boru deliğe salınmış durumda değilse deliği kapatabilmekte,
ya da boru deliğe salınmış ise kuyuyu kapatabilmek için sondaj borusunu kesebilmektedir. Ram
tipi emniyet vanalarının kapanma süreleri “Sondaj Kuyularında Kontrol Altına Alınamayan Kuyu
Canlanmasını Önleyici Ekipman Sistemlerine Yönelik Tavsiye Edilen Öneriler” (Recommended
Practices for Blowout Prevention Equipment Systems for Drilling Wells) başlıklı API RP 53
koşullarını sağlayacaktır.
BOP donanımı kuyunun kapatılmasına olanak sağlamaktadır. Kuyunun kapatılması ve geri

basıncın denetlenebilir olması durumunda yoğun sondaj sıvısı kuyu içinde tijler, annulus ve
tıkama hatları aracılığı ile dolaştırılarak gerekli olan dip delik basıncı sağlanıp rezervuardan
kuyuya sıvı akışı engellenebilmektedir.
Hopa ve Artvin rezervuarlarında beklenen yüksek sıvı basınçlarını denetim altında tutabilmek için
BOP donanımı, tıkama hatları, dengeleme hatları ve yüzey manifoldu 15.000 psi basınca uygun
hale getirileceklerdir. Yüzey kuyu başına ait anma basınç değeri de müsaade edilebilir en yüksek
basınç değerine uygun hale getirilecektir.
Sondaj gemisinin kuyu kontrol cihazları arasında gaz algılama ve basınç ölçme ekipmanları ve
kuyuya pompalanan ve uzatma borusu ile geri dönen sıvıların hacmini ve debisini ölçen
ekipmanlar bulunmaktadır. Sondaj ekibi tüm bu parametreleri izleyerek görülen normal dışı
değerleri BP sondaj amirine anında rapor edecektir. Kuyu kontrollerinin izlenmesi ayrı bir hizmet
sunucu tarafından yürütülmekte olup bu kapsamda jeolojik loglama, sondaj parametrelerinin
gerçek zamanda izlenmesi ile birlikte, kuyu kontrol göstergelerinin aktardığı bilgiler de bir araya
getirilmektedir.
3.3.1.3 Çamur İşleme Sistemleri
Çamur işleme sistemi, çamuru kuyuda dolaştıran yüksek basınçlı bölüm ile depolama ve
düzenleme sistemini çalıştıran düşük basınçlı sistemi içermekte olup sistemin belli başlı
birimlerine ilişkin bilgiler Tablo 3.3-3’de verilmiştir.
Uzatma borusu yerleştirildikten sonra kuyu içerisine gönderilen sondaj çamuru gemideki çamur
havuzlarına geri alınacak, arıtılarak, depolanacak ve yeniden sirkülasyona verilecektir.

3-4
Tablo 3.3-3 Çamur İşleme Sisteminin Ana Birimleri
Birim Ekipman
• Üç adet 2.200 hp ve bir adet 1.600 hp gücünde

çamur pompaları;
Yüksek Basınç Sirkülasyonu
• 7.500 psi basınç anma değerinde çamur pompası
manifold sistemi
• Aktif Havuz Kapasitesi: 142 m3
3
• Karıştırma/Yedekleme Haznesi Kapasitesi: 834 m
3
• Slug Havuzları: 32 m
3
Alçak Basınç Depolama ve Elden • Trip Tankı (Manevra Tankı): 1,6 m
Geçirme Sistemi • Başkaca ekipman:
- Düşük basınç pompaları, karıştırıcılar, vs;
- 1 tuzlu su pompası, 1 yağ pompası, 1
sondaj suyu pompası.
Tüm tanklara ve atık çamur havuzlarına çift vana yerleştirilecek, gemiden denize boru hatlarında
kilitleme olanakları sağlanarak bu yolla denize herhangi bir çamur deşarjının oluşması
engellenecektir. Tüm tanklarda en az bir adet düzey algılayıcı bulundurularak olası taşmalar
önlenecektir.
Tüm aktif ve yedek çamur depolama tanklarına içten karıştırıcılar yerleştirilerek dipten karıştırma
işlemi gerçekleştirilecektir.
Çamurun yapısal özelliğinde değişiklikler yapmak için kimyasallar eklenmesi veya sirkülasyondaki
çamurun hacmini artırmak amacı ile silolardan gerekli eklemeler yapılabilecektir.
3.3.1.4 Katı Maddelerin Kontrolu Sistemi
Sondaj gemisindeki katı maddeleri kontrol altında tutan sistem, sondaj kesintilerini ve başkaca
katı partikülleri, sirküle eden çamur kitlesinden ayırabilmektedir. Bu sistemin yapısında, mekanik
ayrıştırıcılar, aslında titreşimli elekler olan ‘shale shakers’, hidrosiklonlar, ve elekler, hidrosiklonlar
ve santrifüjlerin birleşiminden oluşturulmuş ‘çamur temizleyiciler’ yer almaktadır.
Katı maddeler kontrol sisteminin ana birimleri Tablo 3.3-4’de sıralanmıştır.
Denizde uzatma borusunun (riser) yerine yerleştirilmesinden sonra kuyudan geri dönecek olan
çamur, sondaj gemisinde bulunan katıları ayrıştırıcı sisteme yönlendirilecektir. Kuyudan dönen
çamurdan katı maddelerin ayrıştırılması çamurun yeniden sirkülasyona verilerek kullanılmasının
sürdürülmesini sağlamaktadır.

3-5
Tablo 3.3-4 Katı Maddeler Kontrol Sisteminin Belli Başlı Birimleri
Birim Ekipman
• İki adet kule akış hattı ilk hareket sağlayıcılar;

• Kule akış hattı shale shakers ile katı sondaj
kesintilerinin ilk ayırımını yapacak dört adet Kule
akış hattı shale shaker’ları.
• iki adet değerli katılar kontrol hidrokonisi dizilerini
Katı Maddeler Kontrol Ekipmanı
içeren bir adet çamur temizleyici
• iki adet vakumlu gaz ayırıcı (degasser)
• BP tarafından, çiftli çamur santrifüj sistemi, veya
sondaj kesintileri kurutma sistemi gibi ek nitelikli
ekipman da sağlanmış bulunmaktadır.
• Bir adet sondaj kesintileri boşaltım şütü (deniz

Katı Deşarjı
yüzeyinin altında yer alacaktır)
Kaynak: Global Santa Fe (Sondaj Gemisi Bilgileri Tablosu, Nisan 2004)

Global Santa Fe Çamur İşleme Sistemi Çizimi (Şekil No. EXP1-P112)
Su bazlı çamur (WBM) ile gerçekleştirilecek sondaj işleminde, titreşimli elekler (shale shakers)
kullanımı ile ilk ayrıştırma sayesinde sondaj kesintilerinde tutulmuş sıvı miktarında azalma
sağlamak üzere ekipmanda gerekli düzenleme yeniden yapılacaktır. Sondaj kesintilerinde
tutulmuş çamur düzeyi, çamur ile kullanılan eleklere bağlı olarak değişecektir. Bu ekipman
kullanılarak, optimum çalışma koşullarında kuru ağırlık olarak, ortalama %10-%15 oranında
tutulmuş çamur düzeyi (başka bir anlatımla sondaj kesintilerinin her kilosunda 100-150 g çamur)
sağlanabilmektedir.
Sondajın sadece olağan üstü durumlarda kullanılması planlanan sentetik bazlı çamur (SBM) ile
devam etmesi gerekirse, ikincil bir arıtma sistemi kullanılarak sondaj kesintileri üzerinde kalacak
olan sıvının azaltılması sağlanacak şekilde ekipman yeniden düzenlenecektir. İkili santrifüj sistemi
ve ayrıca kendi santrifüj sistemi olan sondaj kesintileri kurutucusu da kullanılacaktır. Bu
ekipmanların kullanımı ile optimum çalışma koşulları altında kalan çamur için %5’lik kuru ağırlık
(örneğin bir kg’lık sondaj kesintisi için 50 g çamur) elde edilebilecektir.
Yukarıda anlatılan birincil ve ikincil elden geçirme sistemlerinde ayrıştırılan sondaj sıvısı yeniden
kullanılmak amacı ile tutulacaktır. Çamurun daha ileri işlemlerden geçirilmesi için, iki adet
vakumlu gaz ayırıcı (degasser) çamurdan, içerdiği olası gazları ayrıştırmak amacı ile sisteme
dahil edilmiştir. Bu birimlerce çamurdan alınan gaz kule tepesindeki havalandırma çıkışıdan
atmosfere salınmaktadır.
Katıların ve gazın uzaklaştırılmasından sonra, sondaj sıvısı sondaj gemisinin çamur havuzlarına
yönlendirilerek sirkülasyonda yeniden kullanılacaktır. Ayrıştırılmış olan sondaj kesintileri ve katı
maddeler genellikle bir kesondan denize deşarj edilmektedir.

3-6
3.3.1.5 Çimento İşleme Sistemi
Dışarıdan sağlanmış bir çimento karma birimi, kuru çimento, katkı maddeleri ve su karışımı ile
çimento harcının hazırlanmasını sağlayacak olup bu sistemde düşük kapasiteli yüksek basınçlı
bir pompa sistemi yer alacaktır. Karışımda kullanılacak kuru çimento gemideki çimento
deposundan basınçlı hava ile karıştırıcıya taşınacaktır. Suya katılması söz konusu olacak
başkaca katkı maddeleri ise bir karıştırma ünitesi ile iletilecektir. İşlemler sonunda ortaya
çıkarılmış çimento harcı kuyu içine pompalanacaktır.
3.3.1.6 Malzemenin Depolanması
GSF Explorer’da, gemiye destek teknelerinden gelen katı ve sıvı malzemelerin depolanması için
yeterli tank ve silolar sağlanmış bulunmaktadır. Büyük miktarda gelen malzemenin aktarılması
için her iki uçta da var olan pompa ve kompresörlerden yararlanılacaktır. Akaryakıt, tuzlu su, su,
çamur, baz yağ, bol miktarda barit ve çimentonun aktarımında kullanılacak hortum ve eklemlere
yerleştirilmiş fitingler sayesinde sistemde sızıntı ve kaçaklara neden olmayacak biçimde
bağlantılar gerçekleştirilmesine olanak sağlanarak, bağlama ve çözme sırasında olası kirlilik
durumları engellenmiş olacaktır. Gemide var olan depolama olanaklarının ayrıntıları Tablo
3.3-5’de verilmiştir.
GSF Explorer’da torbalar içinde saklanan maddelere ait paletlerin depolanabileceği bölümler de
sağlanmıştır. Paletler vinçlerle gemiye aktarılmakta olup erişim havuzu (moon pool) arkasında,
güverteler arasındaki bölümde depolanmaktadır. Bu söz konusu alanda 7.000 torba
depolanabilmektedir.
3.3.2 Sondaj Gemisinin Hizmet Sistemleri
3.3.2.1 Dinamik Konumlama
GSF Explorer kuyu üzerindeki konumunu hiç değiştirmeden koruyabilmek için, 3.000’er hp’lik dört
adet azimut türü iticiler ile beş adet 2.000’er hp’lik tünel tipi iticileri kullanan dinamik konumlama
sistemini kullanacaktır. Gemide baş tarafta üç adet, kıç tarafında da iki adet olmak üzere toplam
beş tünel tipi itici bulunmaktadır.
Sondaj gemisinde çevrede bulunabilecek başka gemileri sondaj faaliyetleri süresince uyarmak
amacı ile standart navigasyon uyarı ışıkları bulundurulmaktadır. Bu önlem SOLAS talepleri
doğrultusunda olmak üzere denizde can güvenliğini sağlamaya yöneliktir.

3-7
Tablo 3.3-5 GSF Explorer’da Depolama Bölümleri
Malzeme Depolama Kapasitesi Bölüm

Hacimli kuru malzeme
Çimento Altı adet 52 m3 P-tankı Baş tarafta güverteler arasında
3
on adet 102 m lük
Orta-arka kısımda, üst ve alt ara
Barit / Bentonit çamur tankları
güverteler ile tank üstü bölümünde
bulunmaktadır
Sıvı hacimli malzeme
İskele ve sancak yanlarında alt
Fuel Oil 7.692 m3
güvertede dörder tank içinde
Üst ara güvertede iskele ve sancak
Baz Yağ 258 m3
yanlarında birer tank
Motor yağı 318 m3 Ön bölümde üst ve alt ara güvertelerde
Aktif çamur deposunda (ana güverte)
Sondaj çamuru 990 m3 ve yedek çamur haznesi bölümünde
(alt ara güverte)
Sancak ve iskele yanlarında alt ara
Sondaj suyu 7.442 m3
güvertede
İçme suyu 379 m3 Baş tarafta ara güvertede 5 tank
Kullanma suyu 1.081 m3 4 tank
3
Tuzlu su 856 m Alt ara güvertelerde
3.3.2.2 Balast
GSF Explorer sondaj noktasında, sondaj faaliyetleri için gerekli sabit konumu sağlayabilmek
amcıyla balast tanklarına su alacaktır. Yedek pompa dairesi ilerisinde ve makine dairesi
arkasında yer alan balast tankları toplam 9.281 ton deniz suyu alabilecek kapasiteye sahiptir.
Balast suyunun kirlenmesi beklenmediğinden tekrar denize deşarj etmeden önce arıtımdan
geçirilmeyecektir.
3.3.2.3 Güç Üretimi
GSF Explorer’a gerekli güç, aşağıda açıklanan ekipmanla sağlanmaktadır :
• Her biri 2.200 kW gücünde alternatörü çalıştıran, her biri 3.070 hp’lik dört adet EMD dizel
motor;
• Her biri 3.500 kW’lık alternatörü çalıştıran, her biri 4.900 hp’lik beş adet Nordberg dizel
motor; ve
• 825 kW’lık bir adet Detroit dizel acil durum jeneratör grubu.

3-8
Yukarıda bahsedilen motorlar alt güverte seviyesinde arka bölümde yer almakta olup egzos
çıkışları köprü üstüne erişmektedir (ikisi iskele, ikisi sancak tarafında). Ana jeneratörler sondaj
gemisinde gereken tüm enerjiyi sağlamaktadırlar. Bu genellemeye geminin vinçlerine güç
sağlayan dört dizel motor ile bazı tali sistemleri besleyen ufak elektrojen grupları dahil değildir.
Kendi güç kaynaklarına sahip yan sistemlere çimento harcı ekipmanı ile elektrik loglama birimi
dahildir.
Acil durum jeneratörü köprü kıç güvertesinde yer almış olup egzosu köprü güvertesi üstüne
erişmektedir. Acil durum jeneratörü yalnızca tüm ana jeneratörlerin devre dışı kaldığı koşullarda
devreye girmek üzere sağlanmıştır. Böyle bir durumun oluşması halinde bu jeneratörden
beslenecek birimler gemi yönetim sistemi, kesintisiz güç kaynağı (UPS) sistemi, bazı ısıtıcılar,
tüm acil durum aydınlatma devreleri, ön bölüm yangın söndürme pompası, helikopter alanı köpük
besleme pompası ile bir dizi önemli güvenlik ve sondaj sistemleri olacaktır. Acil durum jeneratörü
olağan çalışma koşulları boyunca haftada bir kez yarım saat süre ile çalıştırılacaktır.
Ana motorların günlük yakıt tüketimi, geminin bir yerden başka yere gidiş süresinde günde 60 ton,
sondaj çalışmalarının yürütüldüğü dönemlerde ise günde 34 ton olarak hesaplanmıştır. Bu
hesaplamadan yola çıkıldığında toplam 6.540 tonluk yakıt deposunun (sondaj yerine varışta
depoların doldurulmuş olması koşulu ile) geminin 190 günlük sondaj çalışmasına yeteceği
anlaşılmaktadır.
3.3.2.4 Su Drenaj Sistemi
GSF Explorer’da atık suların toplanması ve işlemden geçirilmesi için bir atık su drenaj sistemi
bulunmaktadır. ‘Temiz’ güverte alanları ile helikopter sahasının petrol veya yağ ile kirletilmesi söz
konusu olmayacağından bu bölümlerde oluşan zemin suları frengi deliklerinden denize
akıtılmaktadır. Petrol veya yağ bulaşmasının söz konusu olabileceği öbür bölümler ise set
sistemleri ile donatılmış olup böylece toplanan sular toplama şebekesinden kapalı atık su drenaj
bölümüne iletilmektedir. Gerekli durumda helikopter sahası drenajı da frengi delikleri yerine bir
taşkın toplama tankına yönlendirilebilmektedir.
Sondaj donanımı bölümünün zemin akıntısı ise ‘aktif bölüm’ deki bir süzme tankına iletilmektedir.
Muhafaza boruları güvertesi ile alt katlardaki bazı başkaca bölümlerdeki zemin suları da kirli su
biriktirme tankına iletilmektedir. Bu uygulamanın geçerli olduğu bölümler çamur pompaj dairesi,
makine dairesi, çimento birimi, çimento p-tankı boşluğu, yan duvarlar ile zincir toplama bölümleri
olmaktadır. Kirli su tankında biriktirilen su, su/yağ ayırıcısına yönlendirilmektedir. Toplanmış su
ayırıcıda, sudaki yağ oranı 15 ppm düzeyine düşürülecek biçimde işlemden geçirildikten sonra
denize salınmaktadır.
Su/yağ ayırıcısında tutulmuş olan yağ ise kıyıya aktarılıp uygun biçimde yok edilmesinin
sağlanabilmesi için 2 m3 kapasiteli bir yağ atık tankında biriktirilmektedir.

3-9
3.3.2.5 Evsel Atıksu, Kirli Su ve Mutfak Atıkları
GSF Explorer’da iki adet Omni-pure evsel atıksu arıtım sistemi bulunmakta olup bunlar
Uluslararası Denizcilik Örgütünün ‘MARPOL Ek IV’de işlemden geçirildikten sonra arıtılmış suya
ilişkin deşarj standartlarını karşılayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu atıksu arıtma ünitelerinin
kapasitesi, gemide bulunacak 140 mürettebatın gereksinimini sağlayacak şekilde yapılmıştır.
Atıksu arıtma üniteleri normalde kullanma suyu ile çalışmasına rağmen tatlı su veya deniz suyu
ile de çalıştırılabilirler.
Bu ünitelerde evsel atıksuların arıtımı gerçekleşecektir. Arıtma işlemleri ilk olarak gelen atıksuyun
ön parçalama ve karıştırma işlemlerinden geçmesini gerektirmektedir. Daha sonra biyolojik
çökeltme bölümüne aktarılarak, aktif çamurun sudan ayrılarak dibe çökmesi sağlanmaktadır. Aktif
çamur tekrar arıtma bölümüne geri alınarak yeni gelen atıksu ile karıştırılmaktadır. Arıtılmış atıksu
ise klorlanmakta ve üstte yüzen parçacıklar ayrılarak denize su seviyesinden 2 m yukarıdan 6 inç
(5 cm) çaplı iki keson boru ile deşarj edilmektedir.
Sonuç olarak arıtılmış suyun çıkışında kullanılan klorlama kimyasalı, tuzlu su bulunan bir
hücreden elektrik akımı geçirilmesi yolu ile üretilen klorür olacaktır.
Aktif çamur belirli aralıklarla işlem haznesinden alınarak bekletme tankı kapasitesinin yeterli
tutulması sağlanacaktır. Sistemde ünitelerdeki su seviyelerinin yönetiminin sağlanabilmesi için
otomatik seviye göstergeleri ile alarm sistemi bulunmaktadır.
Sistem çıkışındaki arıtılmış su kalitesinin tasarım deşarj değerleri şöyledir:
• Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ - 5 gün): 50 mg/l (6,01 m3/gün)
• Toplam Askıda Katı Madde (TAKM): 50 mg/l
• Maksimum partikül boyutu: < 25 mm
• Bakteri sayımı (MPN en olası sayı metodu ile): 250 /100 ml
• Bakiye klor konsantrasyonu: >0.5 mg/l <2,0 mg/l
Duşlar, lavabolar, mutfak ve de çamaşırhane’de oluşan kirli su ise herhangi bir arıtımdan
geçirilmeden denize deşarj edilmektedir.
Mutfak atık suyu bir yağ kapanından geçirilmekte, yemek atıkları ise ‘Gulf Gulper’ yemek atığı
parçalayıcısında öğütülmektedir.
3.3.2.6 Tuz Giderme (Desalinizasyon) Ünitesi
GSF Explorer’da geminin tatlı su gereksinimini karşılamak üzere tatlı su üretimi yapılabilmektedir.
İki adet Alfa Laval tuzdan arındırma (desalinizasyon) ünitesi gemi makinelerinde açığa çıkan ısıyı

3-10
geri kazanarak deniz suyundan buhar üretmektedir. Üretilen bu buhar basınç altında suya
dönüştürülerek tatlı su olacak sıvı oluşturulmakta, bu sıvı da soğutulduktan sonra tatlı su
tanklarına yönlendirilmektedir. Tuz giderme birimlerinin her birinin günlük kapasitesi 56 m3 ise de
bu kapasite tüm makinelerin yük altında çalışmasına bağlı olup makineler rölantiye alındığında
tatlı su üretimi de düşmekte, bu durumda da gerekli suyun dışarıdan destek tekneleri tarafından
sağlanması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
Isıtıcı yüzeylerde biriken tortu tabakası verimi düşürücü etkiye neden olduğundan uygun sıklıkla
bu tortu tabakasının asitlerle eritilip yok edilmesi gerekmektedir.
Sondaj çalışmasında çamur sisteminde kullanılacak su ise destek sağlayan tekneler aracılığı ile
karadan getirilecektir.
3.3.2.7 Servis Suyu
GSF Explorer’da balastlara deniz suyu alınması, tatlı su üretimi, soğutma ve sondaj kesintilerinin
savağının temizlenmesi gibi işlerde tüketilen sular için toplam 16 santrifüj pompa bulunmaktadır.
Normal çalışma koşullarında bu pompalardan yalnızca altı adedi çalışır durumda olacak ve
sondaj çalışmalarının tüm gereksinimini karşılayabilecektir.
Servis suyu sitemi haftada bir kez Unit Bio Guard ile yıkanarak alg ve bakteri üremesi olasılığı
engellenmiş olacaktır.
3.3.2.8 Acil Durum Yangın Söndürme Sistemi
Standart bir deniz yangın söndürme sistemi geminin büyük bölümüne hizmet vermektedir. Bu
sistemi beslemek üzere iki pompa giriş suyunu sağlamakta olup bunların kapasitesi dakikada 4
m3’dür. Baş taraftaki pompa uzaktan kumanda ile kontrol odasından çalıştırılabilmekte, kıçta
bulunan pompa ise manüel biçimde çalıştırılmaktadır. Bu pompalara destek olarak bir adet acil
durum yangın söndürme pompası yedekte beklemektedir. Yangın söndürmede kullanılan su
denize geri salınırken işlemden geçirilmemektedir.
Sondaj gemisindeki otomatik yangın söndürme duşlarını besleyen sistemden ayrı olarak, elektrik
kumanda odalarında kullanılan CO2 sistemi ve de helikopter alanında kullanılmak üzere köpük
sistemi de çalışmaya hazır bekletilmektedir. Taşınır tür CO2 ile kuru toz tipi söndürme aygıtları da
gerekli ve duyarlı yerlerde hazır bulundurulmaktadır.
Gemide halon türü yangın söndürme ekipmanı bulundurulmamakta olup tüm sistemler su ya da
CO2 esaslıdır.

3-11
3.3.2.9 Ozon Tüketen Maddeler
Soğutma ve havalandırma şebekelerinde kloroflorokarbon (CFC) bazlı sistemler

kullanılmamaktadır. Yaşama bölümlerinde kullanılan ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme
üniteleri (HVAC) ya hidrokloroflorokarbon (HCFC) bazlı R-409a ve R134a, ya da hidroflorokarbon
(HFC) bazlı R134a kullanmaktadır.
3.3.2.10 Katı Atık Yönetimi
GSF Explorer’da tehlikeli olmayan evsel türdeki katı atıkların sıkıştırılarak hacimlerinin
küçültülebilmesi için 1.5 m3 kapasiteli bir sıkıştırıcı kullanılmaktadır. Katı atıkların hareketli katı
atık ayırıcılarından geçirilmesi için ana güvertede yeterli saha bulunmaktadır.
3.4 Sondaj
3.4.1 Giriş
BP ilk arama kuyusunun (HPX-1) sondajına 2005 yılı ortalarında başlamayı planlamaktadır. Kuyu
yeri Trabzon’un kuzeydoğusunda, yaklaşık 1.536 m derinlikte yer alacaktır. Sondajın deniz
yüzeyinden 4.590 m, dipteki çamur seviyesinden ise 3.045 m derinliğe kadar
gerçekleştirilebileceği düşünülmektedir. Bu sondaj işinin gerçekleştirilmesi, değerlendirmelerin
tamamlanması ve çalışma sahasının terkedilmesi 123 günlük bir süre içinde tamamlanacağı
öngörülmüştür. Açılması düşünülen ikinci kuyuya ilişkin program ise henüz belirlenmemiştir.
Bu ÇSED’de süre, harcanacak malzeme ve sondaj çalışmasından ortaya çıkacak atıklar

açısından sondaj programı tutucu bir yaklaşımla değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Sondaj projesinin uygulayıcısı BP olup işin gerçekleştirilmesi için Global Santa Fe sondaj firması
görevlendirilmiş bulunmaktadır. Sondaj sıvısı işlemleri, çimentolama, loglama, wirelin loglama,
ROV operasyonları, atık yönetimi, hava ulaştırması ve destek gemileri sağlayıcılarına ilişkin
üstleniciler ayrıca belirlenecektir. Sözü edilen hizmetlerin bir bölümüne ilişkin sözleşmeler henüz
gerçekleştirilmemiş olduğundan bu hizmetlerde tipik ekipman ve malzeme kullanılacağı
öngörümü ÇSED değerlendirmesinde geçerli olmuştur.
3.4.2 Sondaj Programına Temel Alınanlar
Rezervuar sıvısı türleri ve sondaj kuyusu derinliğine ilişkin olarak oluşturulan geçici kuyu
planlamasında kullanılan varsayım ve öngörümler 3534 nolu sondaj sahasında elde edilmiş
sismik verilerin analiz sonuçlarına dayandırılmıştır. ÇSED aşağıda sıralanmış sondaj
varsayımlarını öngörmektedir:

3-12
• Sondaj programı ve muhafaza borusu programında %20’lik üretken olunmayan (NPT) süre
oluşumu;
• Kuyuya ilişkin temel programda deniz yüzeyinden 4.590 m, ya da dipteki çamur

seviyesinden (BML) 3.054 m derinliğe inilmesinin öngörülmesi. Kuyu deliğinin altı bölümden
oluşturulması;
• Muhafaza borusu derinlikleri kavramsal olup, gerçek koşullara bağlı olarak değişiklikler
gerektirebilir;
• Çamur gereksinimine ilişkin tahminlerde kuyu ölçüsünde sapma olasılığına pay

bırakılmıştır. Sonuç değerler standart formülasyonlara bağlı kalınarak hesaplanmış olup
olası kayıplar hesaba katılmamıştır;
• Bölüm 1 ve 2’de deniz suyu ile viskoz tarama kullanılacak olup Bölüm 3’den daha
sonrakilerde ise inhibe edilmiş KCl/glikol ve su bazlı çamur (WBM) sistemi kullanılacaktır;
• Bölüm 1 ve 2’den çıkan sondaj kesintileri ve sıvılar deniz dibine yakın bir noktaya deşarj
edilecek olup bu aşamada uzatma borusu (riser) kullanılmayacaktır. Bölüm 3 ile 6 arasında
oluşacak sondaj kesintileri ise gemiden deniz dibine salınacaktır;
• Sondaj işleminin tamamlanmasından sonra kuyular geçici olarak askıya alınacak veya
süresiz olarak terk edileceklerdir;
• WBM yöntemi ile sondajın sürdürülmesinin olanaksızlaştığı bir durumun oluşması halinde
Bölüm 4’den 6’ya kadarki kısımlarda sentetik bazlı çamur sistemine (SBM) geçilebilecektir.
3.4.3 Önerilen Sondaj ve Muhafaza Borusu Yerleştirme Programı
Birinci kuyuya ilişkin sondaj ve muhafaza borusu yerleştirilmesi temel programı Tablo 3.4-1’de
özetlenmiştir. Birbirini daralarak izleyen biçimde olmak üzere, küçülen ölçülerde matkap uçları
kullanılarak altı bölüm oluşturulması öngörülmüştür. Her bölüme çelik muhafaza boruları
yerleştirilecek ve bunlar betonla yerlerinde sabitleneceklerdir. Temel programda öngörülmemekle
birlikte, gereksinme oluşması durumunda 8 ½” çaplı deliğe 7” lik bir liner da geçirilebilecektir.
Oluşturulan muhafaza borusu deliğin dış basınçlara, sıvı akışına ve zayıf formasyonlara karşın
dayanıklılığını sağlayacaktır. Tabloda verilen derinlik değerleri deniz dibi çamur seviyesini (BML)
baz alan değerlerdir.
BP sondaj yerinde bir pilot delik açarak sığ formasyon gazı varlığını kontrol edebilecektir. Sığ
formasyonlarda gaz bulunmaması durumunda pilot delikten kuyunun açılmasında kullanılacaktır.
Sığ formasyonlarda gaza rastlanılması durumunda kuyu açılacak yerde değişiklik yapılabilecektir.
BP, hedeflenen muhafaza borusu yerleştirme noktalarına erişimde sondaj sorunları nedeni ile
zorluklarla karşılaşılması durumunda ek üç muhafaza borusunun daha yerleştirilip sabitlenmesine
yönelik seçenekler de oluşturmuş bulunmaktadır.

3-13
Tablo 3.4-1 Birinci Arama Kuyusu HPX-1 için Önerilen Sondaj ve Muhafaza Borusu
Yerleştirme Programı
Tahmin
Operasyon edilen gün
süresi
Bölüm I
1.067 mm’lik (42”) delik 72 m BML’ye dek inecek. 914 mm (36”) çaplı muhafaza borusu
6
yerleştirilecek ve sabitlenecek.
(Kullanılacak Çamur türü: Yüksek viskositede süpürme ile birlikte deniz suyu)
Bölüm 2
660 mm (26”) lik delik 525 m BML’ye dek inecek. 559 mm (22”)’lik yüzey muhafaza borusu
yerine sabitlenecek 12
(Kullanılacak Çamur türü: Yüksek viskositede süpürme ile birlikte deniz suyu)
(Uzatma borusu yerleştirilecek ve BOP test edilecek)
Bölüm 3
311/559 mm (12.25”/22”)’lik delik 1.211 m BML’ye dek indirilecek. 457 mm (18”)’lik muhafaza
17
borusu yerleştirilip yerine sabitlenecek
(Kullanılacak Çamur türü: KCl/NaCl/Glikol Polimer Sıvı, SG 1,15 ilâ 1,35
Bölüm 4
311/419 mm (12.25”/16 1/2”)’lik delik 1.641 m BML’ye dek indirilecek. 340 mm (13 3/8”)lik ara
25
muhafaza borusu yerleştirilip yerine sabitlenecek.
(Kullanılacak Çamur Türü: KCl/NaCl/Glikol Polimer Sıvı, SG 1,15 ilâ 1,35)
Bölüm 5
311 mm (12 1/4”)’lik delik 2.341 m BML’ye dek indirilecek. 245 mm (9 5/8”)’lik muhafaza
25
borusu yerleştirilip yerine sabitlenecek.
(Kullanılacak Çamur Türü: KCl/NaCl/Glikol Polimer Sıvı SG 1,35 ilâ 1,50)
Bölüm 6
216 mm (8 1/2”)lik delik 3.054 m BML’ye dek indirilecek.Rezervuar Loglaması ve Örneklemesi
26
Gerekirse 178 mm (7”)lik muhafaza borusu yerleştirilip yerine sabitlenecek
(Kullanılacak Çamur Türü: KCl/NaCl/Glikol Polimer Sıvı SG 1,35 ilâ 1,70)
Tıka ve terket. 12
Toplam (üretken olunmayan gerekli zaman payı dahil olmak üzere) 123
3.4.4 Sondaj Sıvıları
3.4.4.1 Giriş
1.536 m gibi bir su derinliğinde sondaj gerçekleştirme, delinen kayadan çıkan sondaj kesintilerinin
kuyudan uzaklaştırılmasına ilişkin olarak çözülmesi gereken bir dizi teknik zorluklar ortaya
koymaktadır. İlk birkaç yüz metrelik bölümdeki sondaj kesintileri, tij demetinden ve sondaj
ucundan deniz suyu basılarak uzaklaştırılabilir. Her on metrelik ilerlemede viskositesi kille
artırılmış su basılarak açığa çıkmış sndaj kesintilerinin delikten uzaklaştırılması sağlanabilir.
Pompa basıncı su ile birlikte sondaj kesintilerinin de delikten çıkıp deniz dibinde yakın çevreye
dağılmasını sağlayabilmektedir.

3-14
Ancak, derin sondaj gerçekleştirilmesi durumunda daha karmaşık yapıda sıvıların kuyuya
basılması gerekmektedir. Suya kil ve viskosite düzenleyen polimerlerin katılması ile elde edilen
basit yapıdaki sıvıya toz halinde barit minerali eklenerek akışkanlıkta düzenlemeler
gerçekleştirilebilir. Yoğunluğun artırılması, açılan delik duvarlarına uygulanan basıncın da
artmasına neden olarak sondaj deliğinin stabilize edilmesine katkıda bulunmaktadır. Kil
formasyonlarından geçilmesi halinde ise suya katılacak glikol, potasyum klorür ve polimerler
sayesinde suya maruz kalan kilin şişip kabarması engellenebilmektedir.
Çamur işini üstlenecek olan müteahhit gerçekleştireceği WBM formülasyonları ile 3534 sahasında
açılacak kuyuların koşullarına uygun sıvı yapısını ortaya koyacaktır. Sondajda yeterince
sıkışmaya uğramamış, oldukça su emme özelliği bulunan çökeltilerle karşılaşıldığında olası su
emilimini engelleyebilecek özellikte çamurların kullanılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Yüksek
emilimi engelleme özelliğine sahip tipik bir WBM’in yapısında 85 kg/m3 potasyum klorür, 28
kg/m3 glikol, 9 kg/m3 polianyonik selüloz, 6 kg/m3 bentonit kili ile 3 kg/m3 xanthan reçinesi ve
askıda önemli miktarda barit yer alabilmektedir. Kuzey-Doğu Atlantik Deniz Çevresi Koruma
Konvansiyonu (Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East
Atlantic) - OSPAR’a göre bu tür WBM bileşiklerinin denize salınması deniz çevresi açısından çok
düşük düzeyde, ya da yok denecek düzeyde risk oluşturmaktadır.
Anlatıldığı biçimdeki bir WBM çamur sisteminin maliyeti deniz dibi ile gemi arasında bağlantı
oluşturacak bir uzatma borusu yerleştirilmesini uygulanabilir kılmaktadır. Bu düzenekle WBM
kuyu içinde sürekli dolanımda tutulabilecektir. Uzatma borusunun yerleştirilip kullanılmasıyla
birlikte sondaj kesintileri gemideki katı mdde kontrol sistemleri ile ayrılarak deniz yüzeyinin
altından deşarj edilecek, bu arada WBM ise tekrar kuyu içine döndürülecektir. WBM’in kullanıldığı
durumlarda çamurun taşıdığı ince katı maddelerin düzeyi teknik olarak kabul edilemeyecek
düzeylere erişebilir. Böyle bir durumun oluşması halinde sirküle eden çamurun bir bölümü denize
salınarak yerine su eklenerek çamurun yoğunluğunun azaltılması yoluna gidelebilir.
BP’nin kullanmayı öngördüğü WBM çamuru ile, yalnızca gerekli durumda kullanılabilecek SBM’in
yapısı, Kuzey Denizi ve/veya uluslararası operasyonlarda kullanılabilir olarak onaylanmıştır. BP
daha önce gerçekleştirdiği sondaj çalışmalarından elde ettiği dersler sayesinde bu kuyular için de
en uygun çevresel gerekleri sağlayacak çamur yapısını oluşturabilecektir. Çalışmalarda ağır
metal içeriği düşük barit kullanılacaktır.
Her bir kuyu için oluşturulmuş çamur gereksinim değerleri Tablo 3.4-2’de verilmiştir.
3.4.5 Sondaj Kesintileri
Sondaj kesintileri geminin katı parça ayrıştırma sistemince WBM ve (gerektiğinde kullanılacak)
SBM’den ayrıştırılacaktır. Oluşan bu kesintiler delinen formasyonlardan ayrılan kaya parçacıkları
ile sondaj çamuruna eklenen toz haline getirilmiş minerallerden kaynaklanmaktadır. Sonunda
atılacak olan sert atık parçaların üzerini kaplayan sondaj çamurunun tümü ile kaldırılması
mümkün değildir. Modern ve etkili biçimde çalışan titreşimli ayrıştırıcılar (shale shakers) sert
atıklar üzerindeki çamur oranını WBM’de %15, SBM’de ise %10 düzeyine dek indirebilmektedir.

3-15
Tablo 3.4-2 Kuyu Bölümü Başına Olmak Üzere Birinci Kuyu HPX-1 için Hesaplanmış Olası
Çamur Gereksinimi
Aralık Delik Bölümü ve Karışım

Sıvı Türü
(m TVD RKB) Muhafaza Borusu Hacmi (m3)
Bölüm 1
Deniz dibi - 72 Deniz suyu ile viskos süpürme 60 (süpürme)
İletken
Bölüm 2
350
72 - 525 Yüzey Muhafaza Deniz suyu ile viskos süpürme
(süpürme)
Borusu
Bölüm 3
525 – 1.211 WBM - KCl/Glikol/Polimer 500
Muhafaza Borusu
Bölüm 4
1.211 – 1.641 WBM - KCl/NaCl/Glikol/Polimer 300
Ara Muhafaza Borusu
Bölüm 5
1.641 – 2.341 WBM - KCl/NaCl/Glikol/Polimer 300
Ara Muhafaza Borusu
Bölüm 6
2.341 – 3.054 (Üretim Muhafaza WBM - KCl/NaCl/Glikol/Polimer 300
Borusu)
3534 nolu sahada gerçekleştirilecek sondaj nedeni ile ortaya çıkacak sondaj kesintileri ile
çamurun uzaklaştırılmasına ilişkin olarak gerçekleştirilen Uygulanabilir En İyi Çevresel Seçenek
[Best Practicable Environmental Option (BPEO)] çalışması ayrıntılı biçimde incelenmiş
bulunmaktadır. Önerilen projeye yönelik tüm deşarj/uzaklaştırma/bertaraf etme seçeneklerinin
sıralanması ile başlayan inceleme 15 seçeneğin varlığını ortaya koymuş bulunmaktadır. Bu
seçeneklerden her birinin olabilirliği değerlendirilmiş bulunmaktadır. Sözü edilen bu
değerlendirmede mevzuata uyum, çevresel etki, teknik olabilirlik, uzman görüşleri ve kolay
uygulanabilirlik unsurları gözönünde bulundurulmuştur. Baştaki bu ilk eleme işleminin sonucunda,
bir sonraki incelemeye alınacak sekiz seçenek belirlenmiştir. BPEO sürecinde gerçekleştirilen
değerlendirmeler ise şu altı başlık altında işlenmiştir: çevresel etki, personele yönelik olası
tehlikeler, mevzuata uyum sağlanması, uluslararası uygulamada kabul görmüş en iyi uygulama
ile BP standartlarına uyum, başkaca seçeneklerin maliyeti, teknoloji ve geçmişteki başarı tarihçesi
ile konuya paydaşların algılama biçimi. BPEO çalışmasında incelenen seçenekler Tablo 3.4-3’de
toplu biçimde özetlenmiştir.
Seçeneklerin ayrıntılı biçimde değerlendirilmesi, su bazlı çamur ile 3534 nolu sahadan çıkacak
kesintiler için BPEO’nun gemi bordasından deşarj olduğunu ortaya koymuştur. Bu görüşün kabul
görmesinin nedenleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
• Çevresel etkinin düşük düzeyde olduğu değerlendirilmektedir. Sondaj yeri Karadeniz’in

derin bölgesinde bulunmakta olup, bu derinlikteki anoksik koşullar nedeni ile 150 m’nin
altındaki derinliklerde bentik faunal reseptörlerin yokluğu bilinmektedir. Bordadan deşarj
etme yönteminin gerektirdiği enerji kullanımı ile atmosferik emisyonlar en düşük düzeyde
kalacak olup kara bölgelerinin de olumsuz etkilenmesi söz konusu olmayacaktır.

3-16
Tablo 3.4-3 Karadeniz Arama Sondajında Sondaj Kesintilerinin Bertarafına İlişkin

Değerlendirilen Seçenekler- BPEO Çalışması
Deşarj Yönetim
No Uzaklaştırma / Giderme Süreci
Opsiyonları Opsiyonu
1 Açık deniz Açık deniz Tüm bölümlerde su bazlı sondaj kesitilerinin deşarjı
Sentetik bazlı sondaj kesintilerinin tüm bölümlerde deşarjı
2 Açık deniz Açık deniz - kesintiler üzerinde yağın (oil on cuttings - ooc) sondaj
kesintileri kurutucusundan yararlanılarak azaltılması
Yağ bazlı sndaj kesintilerinin tüm bölümlerde deşarjı -
3 Açık deniz Açık deniz kesintiler üzerinde yağın (oil on cuttings - ooc) sondaj
kesintileri kurutucusundan yararlanılarak azaltılması
Gemiden kıyıya iletim ve su bazlı kesintilerin Belediye atık
4 Sıfır Karada
sahasına bertarafı
Gemiden kıyıya getirilerek, su bazlı kesintilerin işlemden
5 Sıfır Karada geçirilmesi ve yapay resifler olarak yeniden
değerlendirilmesi
Gemiden kıyıya getirilerek, sentetik/yağ bazlı kesintilerin
6 Sıfır Karada
tehlikeli atık depolama tesisine yollanması
Gemiden kıyıya getirilerek, sentetik / yağ bazlı kesintileiın
7 Sıfır Karada
yakılması
Gemiden kıyıya getirilerek sentetik / yağ bazlı kesintilerin
8 Sıfır Karada
stabilize edilerek katı atık sahasına bertarafı
• Bu tür uzaklaştırma yöntemi gerek BP’nin çevresel beklentileri ile ve gerekse uluslararası
kabul görmüş en iyi uygulama yöntemi doğrultusunda bulunmaktadır.
• Teknoloji ve geçmiş tarihçesi açısından bu yöntem, geçerliği kanıtlanmış temel teknolojik

yöntemlerin kullanılmasını öngörmektedir.
• Bordadan deşarjın ekonomik değerlendirmesi gemiden kıyıya ilkesini içeren seçeneklere

göre daha anlamlıdır.
• WBM ile kesintilerin kıyıya gönderilmesi, alışanların güvenlik riski altına gireceği sondaj
kesintilerinin ve sondaj sıvılarının pek çok işlemden geçmesini gerektirdiği gibi, sonuçta
topla etkilenmeyi arttıracak şekilde karada da teknolojik uygulamaları gerektirmektedir.
BPEO çalışması SBM’in de olası kullanım durumunu değerlendirmiştir. Bu durumda da 3534 nolu
sahada gerçekleştirilecek arama sondaj çalışmalarında ortaya çıkacak sentetik bazlı kesintiler için
en iyi yöntemin gemi bordasından deşarj olduğu görüşü kabul edilmiştir. Bu sonuca ulaşılmasının
nedenleri ise şu biçimde sıralanmaktadır:
• Çevresel etkiler, WBM ve kesintiler konusundakine benzer biçimde olmak üzere çok düşük
düzeyde bulunmuştur.
• Teknoloji ve geçmişteki uygulamalar tarihçesi açısından da bu yöntemde uygulanacak

teknoloji kanıtlanmış kabul edilmekte olup günümüzde başka değişik coğrafi noktalarda da
düşük aromatik özellikteki SBM sondaj kesintilerinin bu biçimde deşarja tabi tutuldukları
bilinmektedir.

3-17
• Gemi bordasından deşarj yönteminin ekonomik yanları gemiden kıyıya getirilmesi

uygulamalarına göre daha uygundur.
• SBM sondaj kesintilerinin gemiden kıyıya aktarımı önemli miktarda işlem gerektireceği gibi
çalışanlar üzerinde de güvenlik riskleri oluşturacaktır. Bunlara ek olarak kıyıda da üstlenilip
tamamlanması gereken başka işlemler de göz önünde bulundurulmalıdır.
3.4.6 Özel Durumda Kullanılacak Sondaj Sıvısı (SBM)
Kil oluşumlarını su yerine yağa maruz bırakan bir sondaj sıvısı, su emmeye yatkın kil tabakaların
stabilize edilmesinde çok etkin olmaktadır. Bu yapıdaki sıvının yağlama özelliği de optimum
düzeyde olup sondaj ve muhafaza borusu yerleştirme süresi önemli biçimde kısaltılabilmektedir.
Sondaj çalışmalarına sağlanan bu yararlar öbür yanda ise belirli tür yağların açığa çıkması
durumunda deniz ortamına verecekleri zararlar nedeni ile dengeyi zarar yönünde bozmaktadır.
Parafin, alfa olefinler, eterler ve esterlerin kullanıldığı değişik sentetik bazlı çamur türleri
oluşturulmuş ve daha bir kabul edilebilir durum sağlanabilmiştir. Bu tür çamur sistemlerine
sentetik bazlı çamur (SBM) denilmektedir.
Kuyunun belirli bölümlerinin WBM kullanılarak delinemeyeceği görüldüğünde sondaj çamurundan

sorumlu üstlenici karşılaşılan zorlukların giderilebilmesi için özel durumda uygulanacak uygun bir
SBM formülasyonunu oluşturacaktır. Tipik bir SBM, sentetik bazlı sıvı oluşturan yağ emülsiyonu
içinde tuzlu su, kalsiyum klorürlü su, emülsiyonlaşmayı destekleyecek bir yüzey gerilim azaltıcı,
kireç ile üretene özel bir dizi viskosite iyileştirici ve sıvı sızıntısını azaltıcı katkılar içerebilmektedir.
Baz sıvının çevreye olası olumsuz etkileri nedeni ile kullanılmamış SBM stoku ile kullanılmış SBM
kapalı kaplara aktarılarak sondaj çalışmasının tamamlanmasından sonra kıyıya çıkarılacaktır.
3.4.7 Çimento
Kuyuda bir bölümün delinmesi tamamlandığında deliğe çelik muhafaza borusu yerleştirilir ve bu
boru yerine çimento harcı ile sabitlenir. Petrol kuyularında genellikle kullanılan çimento G sınıfı
Portland çimentosudur. Bu çimento kil ve kireçtaşı karışımının yakılması yolu ile elde
edilmektedir. Çimentonun su ile karıştırılması ile de çimento harcı elde edilmektedir. Uygulama
yerindeki derinlik, yüksek basınç ve sıcaklık değerleri gibi etmenler nedeni ile çimento harcına
katılan katkı maddeleri ile karışımın gerekli özelliklerini koruyabilmesi sağlanmaktadır. Bu biçimde
katılan katkı maddeleri yerine getirdikleri görevler açısından altı kümeye ayrılmaktadırlar: (i)
yoğunluğu kontrol altında tutan katkılar; (ii) prizlenme süresini düzenleyen katkı maddeleri; (iii)
kaçak sirkülasyon katkı maddeleri; (iv) filtrasyon kontrol katkı maddeleri; (v) viskositeyi kontrol
altında tutan katkı maddeleri; (vi) olağan dışı sorunların üstesinden gelebilmek için katılan özel
katkı maddeleri. Bu raporun oluşturulma aşamasında, özel çimento harcına her kuyu bölümü için
eklenecek katkı maddelerine yönelik belirlemeler henüz yapılmamıştır. Bu yönde ayrıntılar
belirlendiğinde çimetolama işlerinden sorumlu müteahhidin sağlayacağı malzeme veri
ayrıntılarında çimento harçlarının yapıları ile birlikte, kullanılacak katkı maddesinin kendi
özellikleri de ayrıntılı biçimde açıklanacaktır.

3-18
1 numaralı kuyuya ilişkin öngörülen bölümleme bilgilerine dayanılarak oluşturulmuş olası çimento
harcı miktarları Tablo 3.4-4’de gösterilmiştir.
Tablo 3.4-4 Olası Çimento Harcı Miktarları
Olası çimento
Kuyu Bölümü
harcı hacmi (bbls)
36” lik kılavuz 450
22” lik Muhafaza 700
18” lik gömlek 600
13-3/8” lik Muhafaza 300
9-5/8” lik Gömlek 300
Kuyunun içine doldurulan çimento çevreye karşı herhangi bir olumsuz etki oluşturmamaktadır.
Muhafaza borusu çevresinde kalan boşluğun tam olarak çimento ile dolabilmesi için yeterli
çimento harcı hazırlanıp, önden gönderilen ara parça sıvısının ardından pompalanmaktadır.
Önceki muhafaza borularına eklenmiş gömleklerin yerleştirilmesi durumunda ise çimento harcı
gömlek üst hizasında sirküle ettirilip fazlalık atılmak üzere gemiye döndürülmektedir. Sığ yüzey
kaplaması çalışmalarında ise muhafaza boruları çamur yüzeyine yerleştirilip çimento ve ara parça
sıvısı deniz yatağına basıldıktan sonra denize deşarj gerçekleştirilecektir.
Kuyuların askıya alınması ya da terk edilmesi hazırlık çalışmalarında da çimentolama işleri

yapıldığı gibi çimento büyük miktarda çamurun aşağılara akıp yitildiği durumlarda da kaçak
önleyici çalışmalarda kullanılmaktadır.
Her çimentolama işleminden sonra çimento harcı hazırlama haznesinin iyice temizlenip bir
sonraki kullanıma hazır hale getirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla kullanılmış atık sıvı, boru
sistemlerinde olası tıkanmaları önlemek amacı ile doğrudan deşarj edilebilmektedir.
3.4.8 Kuyunun Test Edilmesi
3.4.8.1 Katmanların Değerlendirilmesi Programı
Sondaj işlemlerinin sürdürüldüğü aşamada gerek bir dış loglama müteahhidi ve gerekse sondaj
üstlenicisi tarafından ayrıntılı çamur loglamaları yapılacaktır. Sondaj süresince log alma işleminin
(LWD) gerçekleştirilebilmesi için bu işe özel gereçlerin salınarak katmanların özelliklerinin
belirlenmesine olanak sağlanması gerekebilecektir.

3-19
Rezervuar değerlendirme programı detayları, sondaj çalışmaları boyunca daha detaylı jeolojik
bilgi elde edildikçe oluşturulacaktır. Bu program büyük olasılıkla bütün wireline loglama türlerini
(caliper, özdirenç veya sonik, nötron yoğunluğu, gamma) ve rezervuar bölümünün karotlanması
ile yapısal ve petro-fiziksel özelliklerinin belirlenmesi beraberinde, kuyu sıvı analizleri için
örnekleme çalışmalarını da içerecektir.
Yapıya ilişkin değerlendirmeler için bazı özel loglamaların gerçekleştirilebilmesi amacı ile,
loglama üstlenici firması yetkililerince açılmakta olan deliğe, içinde radyoaktif kaynağın da yer
aldığı özel wireline loglama düzenekleri salınması gerekebilecektir. Bu tür radyoaktif malzemenin
gemiye ve gemiden taşınması ile gemide depolanması tümü ile üstlenicinin onayladığı özel
konteynerler içinde gerçekleştirilecektir. Kuyu deliğine salınmış radyoaktif maddenin herhangi bir
nedenle geri alınamıyor olması halinde ise aşağıda kalmış radyoaktif madde üzerinde yaklaşık 60
m kalınlığında bir çimento tıkaç yerleştirilecek ve yandan mekanik bir engel aşma yolu
delinecektir.
3.4.8.2 Kuyu Üretim Testi
Açılacak kuyuda üretim testi yapılması öngörülmemektedir. Wireline loglama çalışmaları boyunca
gözenek basınç verileri ile sıvı örnekleri toplanması sürdürülecektir.
3.4.9 Kuyunun Askıya Alınması ve Terkedilmesi
Rezervuar değerlendirmelerinin sonuçlarına bağlı olarak kuyu ya ileride yeniden kullanılabilmek

amacı ile askıya alınacak ya da tamamen terkedilecektir.
Askıya alınma durumunda rezervuar bölümünün üstüne mekanik tıkaçlar yerleştirilecektir.

Muhafaza borusu çarıkları hizalarında çimento tıkaçlar oluşturularak oluşan ara bölümlere ise
ağırlık dengeleyici sıvı basılacaktır. Deniz dibi yüzeyinde de gene mekanik tıkaçlar
yerleştirilecektir. Kuyubaşı, deniz dibi yüzeyinden yukarıda kalacak biçimde oluşturulacak ve üzeri
paslanmaz kapakla örtülecektir.
Kuyunun sürekli biçimde terki halinde ise rezervuar bölümünün üzeri çimento ile doldurulacaktır.
Son anda ayrıntıları belirlenecek çimentolama planına göre, bazı bölümlerdeki muhafaza
borularının dışarı alınmasına da karar verilebilecektir. Ağırlık dengeleyici sıvı muhafaza borusu
çarıkları arasında oluşturulacak beton tıkaçlar arasında bırakılacaktır. Yapısal muhafaza
borusuna bir beton tıkaç oluşturulacaktır. Muhafaza borusu dip çamur çizgisinin 5 m altından
kesilecek ve kuyu başlığı da yerinden sökülerek deniz yatağında herhangi bir çıkıntılı bölümün
bırakılmaması sağlanmış olacaktır.

3-20
3.5 Sondaj Gemisinin Sahadan Ayrılması
BP, HPX-1 kuyusundaki sondaj çalışmalarının tamamlanmasından sonra GSF Explorer gemisinin
bölgeden ayrılmasını planlamaktadır. Geminin İstanbul Boğazı’ndan geçebilmesi için gemi
kulesinin eklem yerinden sökülmesi gerekecek olup bu söküm işleminin yaklaşık 12 günlük bir
süreyi gerektireceği hesaplanmaktadır.
Sondaj gemisinin İstanbul Boğazı’nı kılavuz kaptan yönetiminde ve kılavuz römorkörler eşliğinde
geçmesinden sonra kule yerine yeniden dikilecek olup gemi bir sonraki iş yerine yönelecektir.
3.6 Sondaj Süreci Tehlikeleri
3.6.1 Genel Bakış
BP güneydoğu Karadeniz bölgesinde gerçekleştirilecek projede operasyonel güçlüklerin

olacağının bilincindedir. Brezilya, Batı Şetland, Angola ve Meksika Körfezinde yürütülen derin
deniz sondaj operasyonları BP’ye gelişmeler ve çalışmalar aşamasında oluşabilecek tehlikeler
konusunda önemli deneyimler kazandırmış bulunmaktadır. 3534 nolu saha ile birlikte güneydoğu
Karadeniz bölgesinin jeolojisine yönelik bilgiler BP’nin konuya ilişkin hazırlıklarını önemli biçimde
yönlendirmiş bulunmaktadır. Sondaj ve muhafaza tasarımlarında, BP’nin beklenmedik fay
oluşumları, yüksek gözenek basınçları gibi sorunların başarıyla üstesinden geldiği Güney Hazar
Denizi’ndeki çalışmalarından faydalanılacaktır.
3.6.2 Sığ Formasyon Gazı Tehlikeleri
3534 nolu saha ile ilgili olarak, aşağıda sıralanmış sığ formasyon tehlikelerinin varlığı
belirlenmiştir:
• Gaz - Sığ katmanlarda bulunabilecek yüksek basınç altında gaz içeren gaz paketleri kuyu
deliğinden kontrol edilemez biçimde gaz çıkışına neden olabilmektedir. Bu biçimde
serbestleşen gaz su kolonu boyunca yükselerek yüzeye erişip atmosfere karışma
aşamasında sondaj gemisinin su üstünde kalma özelliğini olumsuz etkileyebilir. Yapılmış
olan sismik çalışmalar deniz yatağının yaklaşık 700 m altında sığlık gaz varlığını
belirlemiştir. Kuyu yerinin seçilmesi aşamasında da bu bilgilerden yararlanılarak belirlenmiş
sığ gaz bölgelerinden uzak durulmaya özen gösterilmiştir. Seçilmiş sondaj noktasında sığ
gaz oluşumunun bulunmadığının teyidi, dar bir öncü sondaj yapılarak bölgenin sınanması
biçiminde gerçekleştirilmektedir.
• Gaz hidratlar - Sondaj sıvıları ya da çimentolama çalışmaları sırasında hidratların oldukları

yerde ısınması sonucunda gaz oluşumu gerçekleşmekte olup bu da eğimde dengesizliklere
neden olabilmektedir. Kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasını önleme biriminde
(BOP) ve bu birimin denetlenmesini sağlayan hatlarda gaz oluşması birimin gerektiğinde
etkin çalışmasını engelleyebilmektedir. Bu konuda oluşabilecek teknik sorunların

3-21
giderilebilmesi amacı ile böyle bir oluşumda etkilenebilecek eğimli bölgelerden uzak
durulması ve deniz yatağında, oluşacak gazları kuyu başından uzaklaştıracak çamur
matları ya da konilerin kullanılması gündeme gelebilecektir. Glikoller WBM ve BOP kontrol
sıvılarında kullanılacaktır.
• Geniş denizaltı kanalları - Karışık akıntılara neden olup kuyu başı ve BOP’u hasara
uğratabilmektedirler. Bu olasılıkları yok etmek amacı ile kuyu başları kanalın en derin
ekseninden yaklaşık 20 m kadar yukarıda oluşturulacaktır.
• Dik ve faylı kanal kenarları - Bu tür yapılanmalar kaymalara neden olup çalışma sahasının
enkaz ile kaplanmasına neden olup bağlantı, kuyu başı ya da BOP’u etkilemesi olası
tehlikeler oluşturmaktadır. Bu tehlikeleri engelleyebilmek için, deniz yatağında daha düzlük
yerler seçilerek kayma sonucu enkaz altında kalma olasılığı giderilmeye çalışılacaktır.
• Sığ su akıntıları - Çalışma bölgesinde kalın ve sığ çökeltiler bulunduğu durumlarda bu

çökeltilerin kuyuya doluşmasına neden olan akıntılar ortaya çıkabilmekte, bu durum ise
çimentolama ve muhafazalama çalışmalarını zorlaştırmaktadır. Böyle durumlarla
karşılaşıldığında yüksek ağırlıklı çamur ya da çimentolama tekniklerinden yararlanılarak
çözüme ulaşılmaya çalışılmaktadır.
• Hidrojen sülfür (H2S) - Sığ çökeltilerde yüksek yoğunluklu H2S bulunması, sığ katmandaki
sondaj aşamasında sondaj kesintilerinin ve açığa çıkanların uzatma borusunun
kurulumundan önce doğrudan deniz yatağına bırakılacak olması nedeni ile, gerek gemi ve
gerekse gemi personeli açısından tehlike oluşturmayacaktır. Deniz yatağında kullanılacak
ekipman üzerindeki korozyon kaynaklı hasarların, bu tür ortamlarda kullanılmak için gerekli
metalurjik özelliklere sahip ekipman seçilerek en az düzeyde tutulması sağlanacaktır.
3.6.3 Derin Formasyonlarda Karşılaşılabilecek Tehlikeler
Kuyuların daha derin bölümlerde oluşabilecek derin formsyonlarda karşılaşılabilen tehlikeler ise
aşağıdaki biçimde sıralanabilir:
• Yüksek gözenek basıncı - 3534 nolu sahada yürütülen sismik incelemeler denizden 3.500
m aşağıdan başlamak üzere yüksek gözenek basıncı olasılığının artmakta olduğunu
göstermiştir. Bu tür yüksek gözenek basıncı durumlarının çamur yoğunluğunun artırılması
yolu ile üstesinden gelinmeye çalışılacaktır. Çamur yoğunluğunda yapılacak anlık
değişiklikler günümüzdeki en son teknolojik özellikleri taşıyan ekipman ile gerek kuyu
düzleminde ve gerekse yüzeyde gerçek zamanda gerçekleştirilecek değerlendirmelere
bağlı olacaktır. Bu amaçla kullanılacak gerek ekipman ve gerekse yazılımların endüstride
kullanılanların en iyileri olması sağlanacaktır. Çok uç koşulların oluşması halinde ise BOP
kapatılarak kontrolden çıkmış biçimde gaz açığa çıkması durdurulabilecek, sirküle edilen
çamur yoğunluğundaki artış ile de bu durumun oluşturduğu basınç dengesizliği
düzeltilecektir.
• Kuyu dengesizliği - Delinen katmanlardaki kimyasal etkileşim delici ucunda yapışmalara,

delikte göçüklere ya da delik genişlemesine neden olabilir. Tektonik güçler kuyuda
yıkıntıya, çap genişlemesine neden olabilir. Bu durumlardan herhangi birinin sonucunda
boru sıkışması veya deliğin yeterli derecede temizlenememesi durumu oluşabilir. Kimyasal

3-22
reaktivite problemleri genellikle WBM kullanılan bölümlerde ortaya çıkmakla beraber bu

sorunlar uygun nitelikte spot sıvılar kullanılarak çözüllebilmektedir. Delikteki çamurun daha
derişik ya da daha yoğun çamurla değiştirilmesi de gerekebilmektedir. Mekanik sıkışma da
oluşabilmekte, böyle bir durumda ise silkeleme ile sondaj hattını oynatmak borunun serbest
kalmasını sağlayabilmektedir. Bu girişimlerin olumlu sonuç vermediği hallerde ise o
bölümdeki boruyu yerinde terk edip engelin yanından dolaşacak bir yan yol oluşturmak
çözüm sağlayabilecektir. Yan yol çözümü ise oluşan sondaj kesintileri miktarında artışa
neden olacağı gibi programın da uzaması sonucunu doğuracaktır. BP böyle bir durumla
karşılaşıldığında büyük olasılıkla, katmanlardaki reaktifliği engellemek amacı ile sondaja
SBM kullanarak devam etmeyi yeğleyecektir.
• Faylar - Gerek Hopa ve gerekse Artvin yapılanmasında önemli fay oluşumu belirlenmiştir.
Derinlerde karşılaşılabilen faylar çamur sirkülasyonunda kaçağa, çamur hacminde artış
gereksinimine ve özel durumlarda kullanılan özel katkı maddeleri kullanılmasında artışlara
yol açacaktır. Böyle bir durumun kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasına neden
olması söz konusu olmayacaktır. Geri gelen çamur miktarının sürekli denetlenmesi, aşağı
gönderilen çamur basıncının sürekli ve yakından gözlenmesi çamur kaybı ile ilgili erken
uyarılmanın yolları olacaktır. Sirkülasyonun sürdürülememesi durumunda kullanılacak,
sirkülasyon kaçağı (LCM) olarak tanımlanan, bir dizi malzeme bulunmaktadır. WBM
kullanımında suda erimeyen, elyaflı ya da pullu katkı malzemesi uygun olabilecektir.
Bunlara örnek olarak sert yemiş kabukları, mika, kâğıt ve odun lifleri örnek gösterilebilir.
SBM kullanılıyor olması halinde ise pütürlü kalsiyum karbonat kullanımı olumlu sonuç
sağlayabilmektedir. LCM’ler genelde fiziksel olarak fayda tıkanmaya yol açarak sirkülasyon
kaçağının devam etmesini önlemektedir. Bu tür malzeme genelde aşağıda kalarak
tüketilmektedir acak bir bölümünün çamurla birlikte yeniden yukarıya döndürülebilmektedir.
• Yüksek eğimler - Özellikle Artvin sahasında yüksek eğimlerle karşılaşmak olasılığı

bulunmaktadır. Tij dizisinin yatağa yüksek eğim açıları ile girmesi durumunda kuyu
yörüngesi bundan etkilenmekte ve kuyu dibinde hedef belirlenmiş noktaya büyük olasılıkla
erişilememektedir. Böyle bir gelişmenin zararlı sonuçlarını önlemek amacı ile sodajın
yataklara, eğimlere dikey yaklaşacak biçimde girmesine özen gösterilecektir.
• Formasyonlarda yüksek sıcaklıklar - Hopa ve Artvin yapılarındaki sıcaklık değerleri henüz

bilinmemektedir. Delik dibine yaklaşıldığında 150 C0 yi aşan sıcaklık düzeyleri ile
karşılaşılabilinir. Böyle bir gelişme, kullanılan loglama yöntemini etkileyeceği gibi, sondaj
sırasında loglamada (LWD) kullanılan gereçlerde ve sondaj sıvısında uyarlamalara
gidilmesi gerekecektir. Sözü edilen düzeylerde sıcaklıklarla ancak kuyu dibine
yaklaşıldığında karşılaşılabileceği düşünüldüğünden, daha önceki katmanlardan alınacak
sıcaklık değerlerinin izlenmesi erken uyarı olanağını sağlayacak ve gerekli ekipmanlarla
malzemelerin gecikilmeden zamanında hazır bulundurulabilmesine olanak verecektir.
• H2S ve CO2 – Sondaj süresince aşağıdan dönen çamurda analizler yapılarak zehirli gaz
H2S düzeyleri belirlenecektir. WBM’in pH düzeyinin denetlenmesi de bu asit bazlı gazın
erken algılanmasına olanak vermektedir. SBM kullanımında ise, kireç kullanımındaki artış
gazın varlığının erken uyarısı olacaktır. Gerekli görüldüğünde çamura H2S giderici katkılar
eklenebilecektir. H2S varlığının açıklık kazanması durumunda sondaj ekibinin sorunu
çözebilmesi için sondaj gemisinde solunum ekipmanları bulundurulacaktır. H2S ve CO2

3-23
korozyon sorunu oluşturabilirler bu nedenle sondaj çamuruna korozyon engelleyicilerin

eklenebilecektir.
3.7 Kıyıda Gerçekleştirilecek Çalışmalar
3.7.1 Liman Tesisleri
3534 nolu sahada arama amaçlı gerçekleştirilecek sondaj çalışmalarının kıyıdaki ayağı ve
tesisleri ise koordinatları 41º 01’ K ve 39º 46’ D olan Trabzon limanında oluşturulacaktır.
Limanın seçilmesinden önceki aşamada BP uzmanları bölgede olası beş liman belirlediler. İlk
uygulanan elemeden sonra geriye Hopa ve Trabzon limanları kaldı. Bu iki limanda BP Sağlık,
Güvenlik ve Çevre (SGÇ) denetçilerince 9 - 13 Şubat 2004 tarihlerinde incelemeler sürdürüldü.
Değerlendirmelerden sonra, arama sondaj çalışmaları için gerekli ithalat, depolama ve dağıtım
hizmetlerinin Trabzon Limanından sağlanması yönünde karar alındı.
Trabzon limanının seçilmesinde etkin olmuş faktörler şu biçimde sıralanabilir:
• Trabzon hava limanından yaklaşık 2 km uzaklıktadır;
• Limanda gümrük hizmetleri verilmektedir;
• Limanda pasaport polisi hizmet vermektedir;
• Limanda Sahil Güvenlik üssü bulunmaktadır;
• Geniş ve açık bir depolama alanı bulunmaktadır;
• Yeterli antrepo bina olanakları bulunmaktadır;
• Trabzon’da dört hastane bulunmaktadır; ve
• Yerel olanaklar (barınma, otel ve alış veriş hizmetleri) yeterli düzeydedir.
Trabzon limanının yapımına 1946 yılında başlanmış olup limanda ticarî hizmetlerin verilmesi ise
1954 yılında gerçekleştirilmiştir. 1980 yılında tamamlanan genişletme ve modernleştirme
çalışmaları sonunda liman bölgedeki deniz trafiğinin artmasına önemli biçimde aracılık etmiştir.
Limanı günümüzde Albayrak Şirketler Grubu işletmektedir.
Limanın panoramik bir görüntüsü Şekil 3.7-1’de verilmiş olup liman olanaklarına ilişkin ayrıntılı
bilgiler ise Bölüm 6.5.1’de yer almaktadır.

3-24
PROJE DEPO ALANI
Şekil 3.7-1 Trabzon Limanı Panoramik Görüntüsü

3-25
Halkla İstişare Raporu
3.7.1.1 Trabzon Limanının Çevresel Açıdan Denetimi
Limanda çevresel denetleme 22 Ekim 2004 tarihinde gerçekleştirildi. Denetlemede limandaki atık
işleme olanakları şu biçimde belirlendi:
• Genel atıklar - sahada oluşturulmakta, gemilerden de kabul edilmekte ve Belediye çöp

depolama sahasında bertaraf edilmektedir.
• Tehlikeli Katı Atıklar - Sahada oluşturulmadığı beyan edilmiştir. Gemilerden kabul

edilmemektedir.
• Evsel Atıksu ve pis su - Sahada üretilmekte ve Belediye kanalizasyon sistemine

aktarılmaktadır. Gemilerden evsel atıksu ve pis su atığı kabul edilmemektedir.
• Balast suyu - Gemilerden kabul edilmemektedir.
• Sintine suyu - İfadelere göre sahada sintine suyu işleme tesisi çalışmaktadır. Çalışmanın
sürekliliği konusu tartışmalıdır. İşlemden geçirilmiş suyun deşarjı için gerekli izin
bulunmamaktadır.
• Tehlikeli Sıvı Atıklar - İfadelere göre sahada üretilmemekte olup, gemilerden de kabul
edilmemektedir.
• Yüzey suyu toplama sistemi - Yüzey suları sahada yerleşik drenaj sistemi ile toplanıp 15
noktadan limana deşarj edilmektedir. Ayırıcılar ya da su işleme sistemi gözlemlenmemiştir.
Limanda belirlenmiş hizmetler ise şunlardır:
• Şehir şebekesi suyu Belediye tarafından sağlanmakta olup liman tesislerine verildiği gibi
limandaki teknelere de sağlanmaktadır.
• Liman elektriği TEDAŞ tarafından sağlanmakta olup limanda yedekleme jeneratörü

bulunmamaktadır.
• Sahada akaryakıt deposu bulunmamaktadır. Akaryakıt gereksinimi özel şirketlerce

karayolu tankerleri ile ya da limanın doğusunda oluşturulmuş gemi bağlama
şamandıralarından sağlanmaktadır.
Çevresel denetleme çalışmasının ayrıntılı sonuçları Bölüm 6.5.1’de yer almaktadır.
3.7.1.2 Trabzon Limanı için Önerilen İyileştirme ve Faaliyetler
Arama amaçlı sondaj faaliyetlerine ilişkin olarak limanda 40.000 m2 lik açık depolama alanına
gereksinme olacaktır. Bu depolama alanı tel örgü ile çevrelenip, girişi 24-saat güvenlik
denetiminde bulundurulacaktır. Ayrıca 1.000 m2 lik kapalı antrepo alanına da gereksinme
duyulmaktadır.

3-26
Açık depolama alanının kullanım amaçları şöyle olacaktır:
• Sondaj boruları ve sondaj teçhizatı;
• Bentonit, barit gibi, sondaj çamuru için gerekli kimyasallar (kostik soda gibi zararlı maddeler
hariç)
• Döteryum oksit;
• Yağlar (fuel oil, yağlama amaçlı yağ, SBM bazlı yağ, yağ bazlı kimyasallar);
• Oksijen ve asetilen;
• Patlayıcılar;
• Genel ve zararlı atıklar; ve
• Radyoaktif malzeme.
3.7.2 Havalimanı Olanakları
GSF Explorer’da 140 personel bulunmaktadır. Çalışmalar dört haftalık nöbetler biçiminde
sürdürülecek olup ulaşım için Trabzon havalimanı kullanılacak, havalimanından gemiye ulaşım
ise helikopterle sağlanacaktır.
Gemi personeli, ziyaretçiler ve acil malzemenin iletilmesi amaçlı, Trabzon ile gemi arasında
günde bir kez helikopter servisi oluşturulması düşünülmektedir. Sondaj çalışmaları süresince
helikopter servisine olacak gereksinme artacağından Trabzon Havalimanı olanaklarında
iyileştirme sağlanacaktır. Bu kapsamda bir ek hangar kurulması ve ek yakıt ikmal olanakları
sağlanması önerilmektedir.

3-27
4 EMİSYONLAR, DEŞARJLAR VE ATIKLARIN ENVANTERİ
4.1 Giriş
Bu bölümde, gerçekleştirilmesi öngörülen arama amaçlı sondaj çalışması sırasında oluşacak

tahmini emisyon, deşarj ve atık envanterleri sunulmuştur. Oluşturulan tahmin hesaplamalarında
GSF Explorer’daki ekipman, geminin Karadeniz’e 64 gündeki varışı, 12 günlük sahadan ayrılma
dönemi, gemide görev yapacak 140 personel ile ilk kuyunun açılması sırasında geçecek 123
günlük sondaj programı temel alınmıştır. Oluşacak sondaj atıklarına ilişkin tahminlerde ise 3.
Bölümde sunulmuş kuyu plânı ayrıntıları baz alınmıştır. Hesaplanan miktarlar olası maksimum
değerlere karşı gelmektedir.
İlerideki bölümlerde açıklanacak tüm değerlerin, ilk kuyu olan HPX-1’e ilişkin belirlenmiş veriler
olduğunu vurgulamakta yarar vardır. Açılacak ikinci kuyu için yapılacak çalışmalar boyunca
oluşacak emisyonlar, deşarjlar ve atıkların da birinci kuyuda karşılaşılacak değerlere yaklaşık
değerler olacağı düşünülmektedir. İkinci kuyunun açılması aşamasında sondaj tasarımı ve
uygulama programında köklü değişikliklerin gündeme gelmesi halinde ise etkilenecek değerlerde
yapılacak güncelleme sonuçları ek bir bölüm olarak ÇSED’e yansıtılacaktır.
4.2 Hava Emisyon Envanteri
4.2.1 Giriş
Bu kısımda sondaj programının olağan süreci boyunca atmosfere salınacak hava emisyonları
değerlendirilecektir.
Çalışmalar süresinde atmosferik emisyonlara neden olacak belli başlı kaynaklar şu şekilde
sıralanabilir:
• Gemide güç üreten birimlerin egzoz emisyonları;
• Destek gemileri ile römorkörlerin açığa çıkaracağı egzoz emisyonları;
• Helikopter uçuşlarının neden olacağı egzoz emisyonları;
• Teknedeki çamur havuzları ve su arıtma tesislerinin (tatlı su üretim, evsel atıksu arıtma
ünitesi, yağlı sintine suyu tankı da dahil olmak üzere) havalandırma borularından salınanlar;
ile
• Yağ ve yakıt depoları havalandırma borularından salınan emisyonlar.

4-1
Sondaj gemisinin güç üretim birimlerinden salınacak emisyonların hesaplanmasında bu birimlerin

sondaj işlemi sürerken günde 34 ton, gemi hareket halinde iken ise günde 60 ton yakıt tükettiği
varsayılmıştır. Destek teknesi emisyonlarının hesaplanmasında ise günde 5 ton yakıt tüketimi
gerçekleşeceği, destek teknesinin sondaj süresince 18 gün denize açılacağı (haftada ortalama bir
güne karşı gelmektedir) varsayımından hareket edilmiştir.
Helikopterlerden kaynaklanacak emisyonların hesaplanmasında, helikopterlerin saatte 94 galon

Jet A-1 helikopter yakıtı tükettikleri ve günlük sefer süresinin de yaklaşık iki saat olacağı
varsayımı yol gösterici olmuştur.
Evsel atıksuların arıtılmasında ve yakıt-yağ depolarından kaynaklanacak emisyonlarda ise

geminin sefere hazırlık ve sondaj süreleri göz önünde bulundurulmuştur.
Olağanüstü durumda SBM kullanılması halinde eleklerden çıkacak buharlaşmanın genelde su

bazlı olacağı, çamur havuzlarının üstlerinin kapalı olması nedeni ile de buralardan oluşacak
sirkülasyon kaçaklarının düşük düzeyde kalacağı değerlendirmesi yapılmıştır.
Yağ-yakıt depolarından havaya oluşacak kaçakların hesaplanmasında ise depo kapasiteleri ile
sondaj süresi uzunluğu göz önünde bulundurulmuştur.
4.2.2 Baz Alınan Varsayımlar
Yukarıda sıralanan kaynaklardan oluşacak emisyonlara ilişkin aşağıda sunulan veriler,

yayınlanmış endüstriyel kaynaklı emisyon faktörleriyle bu çalışmaya öz verilerin
birleştirilmesinden oluşturulmuştur.
Oluşturulan envanterde, petrol ve gaz sanayinde yürütülen arama amaçlı sondajlarda ortaya
çıkan maddeler kullanılmıştır. Bu maddeler şu biçimde sıralanabilir:
1. karbondioksit (CO2);
2. azot oksitler (NOx);
3. karbon monoksit (CO);
4. partiküler maddeler (PM);
5. kükürt dioksit (SO2);
6. metan içermeyen uçucu organik bileşikler (NMVOC); ve
7. metan (CH4).

4-2
Her bir emisyon kaynağı için emisyon faktörleri belirlenmiş olup bu faktörler, belli bir faaliyetin
gerçekleşmesi durumunda salınacak madde miktarı ile ilişkilendirilmişlerdir. Sözü edilen bu ilişki
aşağıda gösterildiği biçimde ifade edilebilir:
E = FxA
burada :
E= Emisyon değeri
F= Emisyon faktörü (örneğin bir motorun türüne göre)
A= Çalışma faktörü (örneğin yakıt tüketimi)
Bir örnek oluşturmak gerekir ise, bir dizel motorunun NOx emisyon faktörü, harcanan beher ton
yakıt için birim ton NOx olarak ifade edilir.
Emisyon faktörlerini belirleyen birden çok kaynak bulunmaktadır. Oldukça kapsamlı biçimde
olmak üzere sanayi proseslerine ilişkin emisyon değerlerini belirlemiş en fazla kullanılan kaynak
ABD Çevre Koruma Dairesinin [United States Environmental Protection Agency (USEPA)] AP-42
belgesidir. Petrol ve Gaz Üreticileri Uluslararası Birliği de [The International Association of Oil &
Gas Producers (OGP)] petrol sanayiine ilişkin emisyon faktörleri geliştirmişlerdir.
Eldeki bu envanter çalışması için aşağıda belirtilmiş kuruluşların oluşturdukları emisyon

faktörlerinden yararlanılmıştır:
• US-EPA, AP-42 Compilation of Air Pollutant Emissions Factors;
• UKOOA, Guidelines on Atmospheric Emissions Inventory (1999); ve
• Wastewater Engineering, Treatment, Disposal and Re-Use (Jan 1996).
4.2.3 Emisyon Hesaplamaları
Birinci arama kuyusu için mobilizasyon, sondaj ve sonrasındaki sahadan ayrılma çalışmalarını
kapsayan süreye ilişkin toplam emisyon hesaplaması Tablo 4.2-1’de yer almaktadır.
Sunulan envanterden, geminin mobilizasyon ve sahadan ayrılma dönemlerinde oluşan hava

emisyonlarının toplam emisyon miktarının yarısı kadar olduğu ve bu iki dönemi kapsayan toplam
sürenin ise oldukça kısa olduğu gözlemlenmektedir. Ancak bu süre boyunca geminin hareket
halinde olması nedeni ile, oluşan emisyonların etkilerinin tek bir alanı etkilemeyeceğini de göz
önünde bulundurmak gerekmektedir.
Kuyu testlerinin yapılmayacağı yönündeki karardan dolayı, proje kapsamında oluşacak

emisyonlar arasında, kuyu testi sırasında çıkacak gazların yakılmasından kaynaklanacak
emisyonlar katılmamıştır. Bundan dolayı da kısa bir süre ile olsa da, kirleticilerin atmosfere en
yüksek yoğunlukta salınmasına neden olacak çalışmanın yapılmayacağı ve sondaj çalışmaları
süresince oluşacak emisyonların oldukça düşük düzeylerde kalacağı gerçeği daha bir
belirginleşmektedir. Sondaj çalışmalarının gerektireceği güç üretimi dışında, geminin konumunu

4-3
dinamik biçimde koruyabilmesi için de güce gereksinme olup, bu nedenle de yakıt tüketilmesi
gerekmektedir. Dinamik konumlamalı yöntem yerine deniz dibine sabitlenmiş sondaj platformu
kullanılması halinde sözü edilen ek emisyonlar engellenebilecek olsa da, platformun sabitlenmesi
durumunda bu kez deniz tabanında neden olunacak çevresel olumsuzlukların zararlarını göz ardı
etmemek gerekir.
Helikopterler yüksek düzeyde saflaştırılmış yakıt tükettiklerinden bunların salacakları

emisyonlarda partikül maddeler pratikte yok denecek miktalarda olacaktır. Ancak bu taşıtların
hareketi çok enerji gerektirdiğinden günlük uçuşlarda oluşacak CO2 oluşumu önemli düzeylere
çıkacaktır. Bunun tersine bir durum ise, evsel atıksu arıtma ünitesi ve yakıt depoları havalandırma
borularından salınan emisyonlarda görülmektedir. Bu havalandırma borularından oldukça düşük
düzeylerde CO2, metan ve NMVOC salınacağı hesaplanmaktadır.
Tablo 4.2-1 Birinci Kuyu HPX-1’den Kaynaklanacak Hava Emisyonları (ton)
Madde CO2 NOx CO PM10 SO2 NMVOC CH4

Sondaj Gemisinin
14.592 319 86,6 0,45 36,5 8,6 0,63
Mobilizasyonu
Sondaj Gemisinde
13.382 293 79,5 0,42 33,5 7,95 0,56
Sondaj Çalışması
Destek Gemileri ile
320 5,9 0,8 0,01 0,8 0,24 0,03
römorkörler
Helikopterler 230 0,9 0,37 0 0,5 0,06 0,01
Evsel Atıksu Arıtımı 0,05 - - - - 4,13 0,32
Depolama Tankları - - - - - 0,62 0,001
Toplam 28.850 619 167 0,88 71,3 21,6 1,55
4.3 Atık Su Deşarj Envanteri
4.3.1 Giriş
GSF Explorer’daki atık su drenaj sistemi suya karışmış yağın ayrıştırılarak tutulmasını
sağlamaktadır. Bir su/yağ ayrıştırıcısı, atık sudaki yağ oranının yerel mevzuatlarda ve uluslararası
sözleşmelerde belirlenmiş düzeylere indirilmesini sağlayacaktır. BP ilke olarak SBM sıvılarının
Karadeniz’e deşarjını engelleyecek ise de, sondaj kesintileri üzerine tutunmuş bir miktar SBM’in
denize erişmesi kaçınılmaz olacaktır. Ancak sentetik SBM kullanımı yalnızca normal olmayan
koşulların gelişmesi durumunda kullanılacaktır.

4-4
Söz konusu sondaj çalışmaları boyunca oluşacak deşarjlar aşağıda sıralanmış atıkları içerecektir:
• Tüketilmiş ve elde kalmış fazla WBM sıvısı;
• Sondaj kesintileri ile bunlara tutunmuş WBM ve yalnızca normal olmayan durumların
oluşması halinde kullanılacak SBM sıvıları;
• Sondaj beton kesintileri ile fazla çimento harcı;
• BOP kontrol sıvıları;

ile, çeşitli hizmetler nedeni ile oluşan atık su akıntıları:
• temiz bölüm güverte suları ile helikopter güvertesi suları;
• arıtımdan geçirilmiş sintine suları;
• arıtımdan geçirilmemiş sular - soğutma suyu, balast suyu gibi;
• arıtımdan geçirilmemiş kirli su;
• evsel atıksu arıtım ünitesinden çıkmış su; ve
• öğütülmüş yemek artıkları.
4.3.2 Sondaj Çamurları ve Kesintileri
Sondaj çalışmaları boyunca kuyunun tüm bölümlerinde oluşacak atık sondaj çamuru ve sondaj
kesintilerine ilişkin hesaplamalar Tablo 4.3-1’de yer almıştır. Tablo 4.3-1’in (a) kısmında WBM
kullanılmasıyla ilişkin veriler toplanmış olup, (b) kısmında ise, özel koşulların oluşmasına bağlı
olarak kullanılabilecek SBM’in söz konusu olacağı senaryo için hesaplamalar verilmektedir.
Karıştırılmış tüm WBM, petrol içermemesi koşulu ile denize bırakılacaktır. Çamurun içerdiği katı
madde düzeyinde kabul edilmez sınırlara erişilmiş olması halinde ise bir miktar WBM salındıktan
sonra geride kalan miktar su ile sulandırılarak yoğunluk düzeyi düşürülecektir. Sondaj kesintileri
üzerine tutunmuş WBM ise, Bölüm 3-6’dan bir deşarj oluğu sayesinde deniz seviyesi altına
salınacaktır. Sondaj sonunda elde kalan WBM de denize deşarj edilecektir.
Sondajda oluşmuş sorunların üstesinden gelinebilmesi için SBM kullanımı gereksiniminin

doğması halinde ise tüm WBM denize salındıktan sonra SBM sondaj deliğinde kullanılacakıtr.
Denize deşarj edilen sondaj kesintileri üzerine tutunmuş SBM düzeyini olabildiğince düşürmek
amacı ile ikincil bir sondaj kesintileri kurutma sistemi devreye alınacaktır. Bu yolla, Tablo 4.3-2’de
de gösterildiği üzere, kesintiler üzerine tutunmuş baz yağ düzeyi düşürülebileceği gibi, başkaca
bileşenlerde de - özellikle baritte- önemli azalmalar sağlanabilecektir.

4-5
Tablo 4.3-1 Birinci Kuyu HPX-1’den Salınacak Çamur ve Sondaj Kesintileri Miktarları
Delikte Sondaj Sondaj

Bölüm ölçü Kesintileri Çamur Deşarjı Kesintileri ve
(metre kayması Çamur Türü Deşarjı (Elek) (3) Çamur Salınma
RML)
(1) (2) Yolu
(a) WBM Tüm Bölümler
Deniz suyu / 113 m3 doğrudan deniz
ML-72 %75 36 m3
Bentonit 282 ton dibine
Deniz suyu / 272 m3 3 doğrudan deniz
72-525 %75 263 m
Bentonit 679 ton dibine
3
KCl-Glikol- 202 m 3 Elek üzerinden
525-1211 %20 66 m
Polimer (4) 505 ton
KCl/NaCl-
71 m3 3 Elek üzerinden
1211-1641 %20 Glikol- 23 m
178 ton
Polimer (4)
KCl/NaCl-
64 m3 3 Elek üzerinden
1641-2341 %20 Glikol- 19 m
160 ton
Polimer (4)
KCl/NaCl- 3 3 Elek üzerinden
31 m 8 m sondaj kesintileri
2341-3054 %20 Glikol- çamur haznesi
78 ton üzerinde/849 m3 fazlalık
Polimer (4) atık hattından
752 m3
Toplam 1264 m3
1882 ton
(Sondaj
Kesintisi
(b) SBM Bölüm 4-6 (Özel durumda) (Elek) (5)
Kurutucu)
(6)
3 44 m3 19 m3
65 m
1211-1641 %10 SBM 60 ton 25 ton Elek üzerinden
163 ton
(22 t yağ) (9 t yağ)
3 42 m3 17 m3
59 m
146 ton
3 23 m3 9 m3
29 m
72 ton
437 m3 373 m3
739 m3
Toplam 518 t çamur 423 t çamur
1846 ton
54 t yağ 22 t yağ
(1) Kabul edilir delik ölçü kayması, WBM kullanılmış benzer formasyonlarda edinilmiş deneyimlere
dayandırılmıştır. SBM kullanımı için ise %10’luk bir ölçü kayması öngörülmüştür.
(2) Kuru sondaj kesintilerinin hacmi varsayılan ölçü kaymasına uğramış delik büyüklüğünden ve her bölüm
için bölüm uzunluklarından hesaplanmıştır. Sondaj kesintilerinin ton olarak ağırlık hesabında ise 2,5 Özgül
Ağırlığa sahip formasyon bulunduğu kabul edilmiştir.
(3) WBM için hazırlanmış WBM hacmi salınan WBM hacmine eşittir. WBM oranının ıslak sondaj kesintisi
ağırlığının %15’I olacağı varsayılmıştır.
(4) Klorür içeriği 40,000 mg l-1
(5) Salınan sondaj kesintilerinde var olan baz sıvı oranı %10 ıslak ağırlıkta yağ olarak kabul edilmiş olup bu
da eleklerin performansına eş düşmektedir.
(6) Salınan sondaj kesintilerinde bulunan baz sıvı oranının %5 ıslak ağırlıkta yağ olacağı kabul edilmiş olup,
bu da santrifüj türü sondaj kesintisi kurutucularının performansına eş düşmektedir.

4-6
Tablo 4.3-2 İlk Kuyu HPX-1’den Deşarj Edilecek SBM Bileşenleri (ton olarak)
Sondaj Kesintisi
Ürün Adı Elekten Deşarj Edilen Kurutucusundan Deşarj
Edilen
Sentetik Bazlı Yağ (lineer alfa
113 44
olefin)
Kalsiyum Klorür Sıvısı 70 20
Kireç 4 1.5
Yüzey Gerilim Düzenleyici 7 2.5
Organofilik Kil 2 1
Filtrasyon Kontrol Katkısı 4 1.5
Barit 240 90
Özel Kimyasallar <10 <10
4.3.3 Çimento Deşarjı
Sondaj çalışmalarında kullanılacak çimentonun çevreye zararlı etkileri olması beklenmemektedir.

Çimento harcının büyük bölümü dipte prizlenmektedir. Uzatma borusu yerleştirilmeden önce delik
üst bölümlerinin olası delik ölçü kaymasına karşı betonlanması gerekecektir. Yapısal muhafaza
borusu ile kondüktör muhafaza borusunda, fazla çimento dolgusu ile çimento harcı denize
salınacaktır. İç hacimin %50’sine eşdeğer miktarda çimento harcı basılacağı düşünüldüğünde,
yapısal muhafaza borusunun sabitlenmesi çalışmasında 41 m3, kondüktör muhafaza borusu
çalışmasında ise 110 m3 çimento harcının denize bırakılacağı hesaplanmıştır. Burada sözü edilen
çimento harcının yapısı G sınıfı Portland çimentosu ile kalsiyum klorür ve bir miktar da özel
kimyasallar içerecek biçimde oluşturulacaktır. Harca, deniz dibine salınacak çimentonun ROV
tarafından kolayca algılanabilmesi için özel bir renklendirici de katılabilecektir. Olası en kötü
durumda salınabilecek fazla çimento miktarlarına ilişkin tahmini rakamlar Tablo 4.3-3’de
verilmiştir. Gerçek deşarj miktarları ise kuyu deliğinde oluşacak ölçü kaymalarına bağlı olacaktır.
Tablo 4.3-3 Birinci Arama Kuyusu HPX-1’den Salınacak Çimento Harcı Miktarları
Muhafaza Deşarj Yolu Fazla Harç Atık Çimentodaki Serbest Katkılar

Çimento harcının fazlası Köpük engelleyici ve Uzatıcı
Yapısal deniz yatağına < 41 m3
bırakılacaktır
Çimento harcının fazlası Köpük engelleyici ve Uzatıcı
Kondüktör deniz yatağına < 110 m3
bırakılacaktır

4-7
Uzatma borusunun kurulmasından sonraki uygulamalarda her çimento salınmasını izleyen

sürede uzata borusu tamamen yıkanarak uzatma borusu içinde çimento donması engellenecektir.
Çimento harç karma biriminin her kullanımdan sonra su ile temizlenmesi çalışmasında da denize
bir miktar çimento bulaşmış su bırakılacaktır.
Çimento dökülmesinin sonrasında ise sondaja yeniden başlandığında muhafaza çarığındaki bir
miktar betonlaşmış çimentonun da delinip geçilmesi gerekecektir. Bu işlemden kaynaklanacak
beton kesintileri elekden geçirildikten sonra denize bırakılacaktır. Muhafaza çarığında delinecek
beton tabakanın kalınlığı bir dizi faktöre ve ayrı olarak da çamur/çimento ara yüzünün sondaj
kuyusu derinliğinde koruduğu yetkinliğe bağlıdır. Bu miktarın da önceden kestirilmesi oldukça
olanaksızdır. Tablo 4.3-4’de her muhafaza için planlanmış yüksekliğe göre hesaplanmış
çimentonun ağırlık ve hacmi verilmektedir. Beton kesintilerinde tutulacak çamur ve sıvı miktarları
için de tahmini hesaplar yapılmıştır. Genelde, beton delinmesindeki baz sıvı, katmanların
delinmesi aşamasında uygulanan sıvıdaki bazdan biraz daha yüksek tutulmakta olup bu program
için uygulamanın 150 g/kg olacağı öngörülmektedir. Prizlenmiş beton genelde harca
eklenebilecek olası tüm katkı maddeleri ile tepkimeye girmemektedir.
Tablo 4.3-4 İlk Arama Kuyusu HPX-1 Çalışmasında Denize Salınacak Beton Kesintileri
Miktarı
Çimento Çimento Sondaj Kesintilerine

Muhafaza Büyüklüğü m3 ton Tutunmuş WBM
(1) (1) Ton (2)
36” (914 mm) 6 16,9 2,5

22” (559 mm) 2,2 6,1 0,9
18” (457 mm) 1,5 4,1 0,6
13-5/8” (346 mm) 0,8 2,2 0,3
9-5/8” (244 mm) 0,4 1,1 0,2
(1) 10 m uzunluğunda muhafazayı dolduracak, Özgül Ağırlığı 2,8 olacak çimento düşünüldüğünde.
(2) Kuru beton kesintilerine tutunmuş WBM’nin %15 oranında olacağı hesabı ile.
4.3.4 Kuyu Test Deşarjları
BP, gereksiz yakma ve atmosferik kirlilik oluşturmamak için, bu programa konu oluşturan arama
kuyularında kuyu testleri gerçekleştirmemeye karar vermiştir. Bunun yerine wireline loglama
çalışmaları boyunca gözenek basınç verileri ile sıvı örnekleri toplanacaktır.
Radyoaktif maddeler içeren wireline loglama ekipmanı hizmet veren taşeron firmanın onaylı
konteynerleri içinde taşınacaktır. Herhangi bir nedenle radyoaktivite kaynağı içeren malzemenin

4-8
kuyudan geri alınması olanaksızlaşırsa bu radyoaktif maddenin üzerine yaklaşık 60 m’lik çimento
tıkaç atılacak ve bu bölümün yanından mekanik bir engel atlama deliği açılacaktır.
4.3.5 BOP Kontrol Sıvısı
Güvenlik amaçlı olmak üzere, deniz dibindeki BOP bacasının çalışıyor durumda olduğunun
onaylanabilmesi için çalışma süresince haftada bir kez olmak üzere periyodik testler
uygulanacaktır. BOP düzeneğinin harekete geçirilmesi için yaklaşık 1 m3 hacminde bir BOP
kontrol sıvısının denize salınması gerekmektedir. Bu BOP kontrol sıvısının içeriği ise şöyle
oluşmaktadır:
• %88 su;
• %10 monoetilenglikol (MEG); ve
• %2 oranında şirkete özel, korozyon önleyici, biosid ve yağlayıcı katkı maddeleri.
MEG uluslararası düzeyde olmak üzere, çevreye zararı dokunmayan bir madde olarak kabul
edilmektedir.
Uygulayıcı şirkete öz olarak eklenen katkı maddeleri çevresel zararlara neden olabilecek
özellikteyseler de bunların kullanımdaki derişiklik oranları çevreye olası zararlarını önemli biçimde
azaltmaktadır.
Güvenlik amaçlı olmak üzere BOP’un haftada bir kez sınanması uygulamasından hareketle ilk
kuyudaki sondaj programının sürdüğü zaman boyunca toplam 18 m3 kontrol sıvısının deşarj
edilmesi beklenmektedir.
4.3.6 Drenaj Suları
Geminin drenaj sistemlerinden denize atılacak suyun miktarı sondaj programı süresi içinde
çevreye düşecek yağmur miktarına bağlı olacaktır.
Tehlikesiz alan olarak belirlenmiş bölümlerdeki yüzeylerde toplanan sular arıtmadan geçirilmeden
gemi frengi deliklerinden denize akıtılacaktır. Bu bölümler “temiz” olarak sınıflandırılmış bölümler
ile helikopter alanlarıdır. Gerekli koşulların oluştuğu durumlarda helikopter alanındaki yüzeysel
sular da frengi delikleri yerine bir toplama tankına (tote tank) yönlendirilebilecektir.
Türkiye’nin Karadeniz kıyılarında görülen yıllık ortalama yağmur değerlerini (2.500 mm) gemideki
açık alanlara uyguladığımızda ise 123 günlük bir kuyu sondaj programı süresince gemi
yüzeylerinden denize akacak toplam yağmur suyunun en yüksek değerinin 5.937 m3 olacağı
hesaplanmaktadır.

4-9
Belirli güverte bölümlerinden gelen atık su, yağmur suyu ve yıkama suları bir toplama deposuna
yönlendirilerek burada biriktirilen su, arıtımdan geçirilerek içindeki olası yağ oranı 15 ppm’e
düşürülecek ve denize deşarj edilecektir. Bu biçimde oluşacak drenaj, atık su drenaj tankı ve
sintine tanklarında birikecek su miktarına bağlı olup, arıtımdan sonra denize deşarj genellikle
haftada 5 m3’den az miktarlarda gerçekleştirilecektir.
Atık su içine zaman zaman kule yıkama kimyasalları da karışabilecektir. 36 kg’lık haftalık kullanım
miktarına göre, birinci kuyuda sürdürülecek 123 günlük sondaj çalışmaları boyunca denize toplam
630 kg derişik kule yıkama sıvısının deşarj edileceği hesaplanmıştır.
4.3.7 Balast Suyu
Sondaj yapılacak noktadaki yerini aldıktan sonra gemi durağanlığını artırabilmek için yaklaşık
9281 ton deniz suyunu balast tanklarına alacaktır. Bu balast suyunun gemiye alınması aslında
geminin İstanbul Boğazı’ndan geçmesinden sonra başlatılacaktır. Balast suyu başkaca sularla
karışmayacak olup herhangi biçimde yağ veya petrolle de kirlenmesi söz konusu olmayacaktır.
Balast suyu denizden alınacak, deniz ve hava koşullarına göre çeşitli tanklar arasında
dolaştırılacağı gibi, gerekli durumda denize geri deşarj edilebilecektir. Gemi aldığı balast suyunun
tamamını, dönüş yolculuğunda Karadeniz'i terketmeden önce denize geri bırakacaktır.
4.3.8 Evsel Özellikteki Atık Sular
Evsel özellikli atık suları, evsel atıksu arıtım ünitesinde arıtılan su, duşlardan kaynaklanan
arıtımdan geçirilmemiş kirli su, lavabolarla çamaşırhaneden kaynaklanıp da arıtımdan
geçirilmeyen kirli sular ve mutfak atık suları oluşturmaktadır.
Yukarıda sıralanmış bu atık suların ilk kuyudaki 123 günlük sondaj süresi içinde oluşacağı
miktarlara ilişkin tahminler Tablo 4.3-5’de sunulmuştur.
Tablo 4.3-5 İlk Arama Kuyusu HPX-1 Çalışmalarında Oluşacak Evsel Özellikte Atık Sular
Atıksu Oluşma Yeri Birim Tekne

Süre Gün 123
Mürettebat 140
3
Oran Lağım m /gün 0,02
3
Kirli Su m /gün 0,1596
Mutfak Atık suyu m3/gün 0,0003
Evsel Atıksu Arıtım
Deşarj Ünitesinden çıkan arıtılmış m3 344
su
Arıtılmış kirli su m3 2748
3
Mutfak atık suları m 5
Toplam m3 3,097

4-10
Evsel özellikli sıvılara ilişkin deşarj parametreleri Bölüm 3.3.2’de yer almıştır.
Tatlı su üretim biriminden belirli aralıklarla salınacak olan kireç alma işlemi sıvısında, eser
miktarlarda, çökelti oluşumunu engelleyici katkılar ile asidik katkılar da bulunacaktır.
4.4 Karada Atık Uzaklaştırma Envantari
4.4.1 Giriş
Bu bölümde, birinci kuyunun sondaj süresinde oluşturulacak katı atıklara ilişkin kestirimler
yapılmıştır. Oluşacak katı ve sıvı atıklar BP’nin Çevresel Yönetim Planı ile Global Santa Fe
Firmasının Atık Yönetim Uygulamaları çerçevesinde işlem göreceklerdir. Her iki uygulama da,
kaynakta oluşacak atıkların en alt düzeye indirilmesini, tehlikeli ve geri dönüşümü olası
maddelerin ayrıştırılmasını amaçlamaktadır. Aynı kurallar çalışmalarla ilgili kayıtların tutulmasını
ve sevk bilgilerinin ayrıntılarının kayda geçirilmesini gerektirmektedir.
Genelde tehlikeli olmayan atıklar Trabzon Limanına aktarılacaktır. Bunlardan geri kazanımı söz
konusu olmayanlar doğrudan Trabzon Belediyesinin çöp depolama alanına gönderilebilecektir.
BP tehlikeli ve geri kazanılabilir atıkların ise liman sahasında oluşturulacak özel depolama
bölümüne aktarılmasını öngörmektedir. Geri kazanılabilir maddeler BP’nin geri kazanma
olanaklarını tam olarak belirleyebileceği aşamaya dek depo sahasında tutulacaklardır. Tehlikeli
atıklar ise, gene aynı depo alanında ayrı bir bölgede Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile
uyumlu biçimde olmak üzere denetim altında tutulacak ve İzmit’teki İzaydaş gibi bertaraf ya da
geri kazanma konularında yetkili bir kuruluşa iletilene dek korunacaktır.
4.4.2 Oluşturulacak Atıklara İlişkin Tahmini Hesaplar
Tablo 4.4-1’de verilmiş atık oluşum tahminleri 185 gün süren Hazar Denizi çalışmalarında
gerçekleşmiş atık oluşma değerleri baz alınarak hesaplanmıştır. Atık tahminlerini oluştururken
birinci kuyunun açılması için 123 günlük sondaj süresi ile 140 kişilik sondaj gemisi mürettebatı
temel alınmıştır.
Bildirim listeleri ‘evsel atıklar’ kavramının ayrıntılandırılmasını yapmamakta ise de bu başlık

genelde çöp deposuna terk edilebilecek maddeleri içermekte, plastik şişeler, paketleme
malzemesi, kağıt ve mukavva atıkları da kapsamaktadır.
Bildirim listeleri medikal atıkları, pilleri, petrol bulaşığı paçavraları ve filtreleri tehlikeli maddeler
olarak sıralamaktadır. Atık yağ ile varil içinde bulunan kimyasallar da -bunlar her ne kadar Tablo
4.4-1’de ayrı kalemler olarak sayılmış iseler de- tehlikeli maddeler başlığı altında
sınıflandırılacaklardır.

4-11
Tablo 4.4-1 HPX-1 Birinci Arama Kuyusu Sondaj Çalışmaları Boyunca Oluşacak Atıkların
Kıyıda Bertaraf Edileceklere İlişkin Tahminler
Atık Türü Üretilme Ortalaması Kestirim
Evsel tür atık 695,6 kg/gün 93 ton

Ahşap sandıklar 34,1 kg/gün 4,5 ton
Ahşap paletler 5,1 kg/gün 670 kg
Metal hurdası 154,6 kg/gün 20,7 ton
Variller 2 bidon/gün 246 kalem
Kap 1,6 kap/gün 197 kalem
Varil içinde bulunan kimyasallar 1 litre/ay 4 litre
Atık Yağ 404 kg/gün 54,9 ton
Tehlikeli Atıklar 110,5 kg 14,8 ton
Artık SBM malzemesi ise Trabzon Liman sahasındaki depo alanındaki saklama tankına
aktarılacak olup, sonraki aşamada içerdiği katılardan arındırılarak yeniden kullanılır duruma
dönüştürülecektir.

4-12
5 FİZİKSEL, KİMYASAL VE BİYOLOJİK ÇEVRE ÖZELLİKLERİ
5.1 Giriş
Karadeniz yarı kapalı bir su kütlesi olup buradaki fiziksel, kimyasal ve de biyolojik koşullar
birbirleri ile doğrudan ilintili özellikler gösterirler. Bu bölümde, var olan çevre koşullarına yönelik
genel bir tanımlama gerçekleştirilmiş olmakla birlikte, bu söz konusu koşulların gündemdeki
arama amaçlı sondaj programına olası etkilerine de ayrıntılı biçimde odaklanılmıştır. Veriler, var
olan literatür taranıp elden geçirilerek ve arama yapılmak üzere açılması öngörülen kuyu sahaları
çevrelerinde yürütülmüş incelemelerin sonuçları temel alınarak oluşturulmuştur.
Mevcut çevresel durum tespit çalışmaları 24-29 Eylül 2004 günleri arasında, Gardline
Environmental Ltd (İngiltere) ve Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi personelinin katılımı ile
gerçekleştirilmiştir. Mevcut çevresel durum çalışmaları sırasında İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi
Deniz Bilimleri Araştırma Enstitüsü’ne ait Koca Piri Reis Araştırma Gemisi kullanılmıştır. Şekil
5.1-1 ve Şekil 5.1-2’de Piri Reis Araştırma Gemisi’ni ve üzerindeki ekipmanı gösteren iki resim
sunulmuştur.
Şekil 5.1-1 Piri Reis Araştırma Gemisinin Genel Görünümü

5-1
Şekil 5.1-2 Piri Reis Araştırma Gemisi’nden bir Görüntü
Uygulanan örnek alım programı, öngörülmekte olan iki kuyu noktası çevresindeki deniz
tabanından örnekler alınması ile birlikte, kuyu noktalarına yakın belirlenmiş dört istasyonda su
sütunu analizlerini de içermiş, sözü edilen bu su analizlerinde WS1 ve WS3 olarak tanımlanmış
iki istasyondan elde edilen örneklerde plankton örneklemesi ve analizi gerçekleştirilmiştir. Sözü
edilen örnek alım noktaları Şekil 5.1-3’de gösterilmiştir.
Çalışmaların gerçekleştirildiği aşamada, açılması öngörülen iki kuyu noktasından yalnızca birinin
katî koordinatları belirlenmişti. Belirlenmiş bu lokasyona ilişkin olarak standart bir çökelti
(sediman) örnekleme programı uygulandı. Uygulanan bu programda merkezi kuyu noktası olmak
üzere haç biçimi oluşturacak on adet istasyon yeri belirlendi. İkinci kuyu noktası için ise, yörenin
batimetrik özellikleri açısından etkin bir kapsama gerçekleştirebilecek biçimde oluşturulmuş on
istasyonlu bir çökelti örnekleme programı uygulandı. Çalışma sahasına yakın ve kuzeybatısında
rastlanılmış, değişik bir deniz dibi yapısına sahip alanda ise bir başka istasyon daha oluşturuldu.
Literatür taramasında elde edilen bilgiler ile mevcut çevresel durum tespit çalışması sonuçları
aşağıda sunulmaktadır. Daha kapsamlı bilgiler aşağıdaki kaynaklardan sağlanabilir:
• Environmental Impact Assessment Study, 2D Seismic Survey Operations, Turkish Black

Sea Block 3534, BP, May 2002. [ÇED Çalışması, Karadeniz Türk deniz sahası 3534 nolu
bölümde 2-boyutlu sismik inceleme çalışmaları, BP, Mayıs 2002.]
• Environmental Impact Assessment Study Addendum, 3D Seismic Survey Operations,

Turkish Black Sea Block 3534, BP, June 2003. [ÇED Çalışmasına Ekleme, Karadeniz Türk
deniz sahası 3534 nolu bölümde 3-boyutlu Sismik inceleme çalışmaları, BP, Haziran 2003.]
• Baseline Environmental Survey, Black Sea, Turkey, September 2004, Gardline

Environmental Ltd. January, 2005. [Mevcut Çevresel Durum Tespit İncelemesi, Karadeniz,
Türkiye, Eylül 2004, Gardline Environmental Ltd., Ocak 2005.]

5-2
Ölçek
A Bölgesine Bakınız
Kuzey
A Bölgesi
Kuzey
Doğu
Anahtar;
Önerilen Kuyu Noktaları

Önerilen Anlık Örnekleme İstasyon Noktaları
Fiziko - kimyasal örnek (HC)
Makrofaunal Örnek (FA)
Makrofaunal Örnek (FB)
Makrofaunal Örnek (FC)
Ölçek Önerilen Kuyu Örnekleme Lokasyonları
Su Profili ( yüzeyden , deniz tabanından)
Su örnekleri ( yüzeyden, deniz tabanından)
Doğu
Şekil 5.1-3 Mevcut Çevresel Durum Tespit Çalışması Örnek Alım Noktaları (Kaynak: Gardline Environmental Ltd, 2005)

5-3
• Living resources of the southeastern Black Sea, Faculty of Marine Sciences, Karadeniz
Technical University, December 2004. [Güneydoğu Karadeniz canlı varlıkları, Karadeniz
Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Fakültesi, Aralık 2004.]
5.2 Çevrenin Fiziksel Özellikleri
5.2.1 Karadeniz’in Jeolojik Oluşumu
Yaklaşık 50-60 milyon yıl kadar önceleri, Jeolojik üçüncü zamanın başlangıcından önceki
aşamada, Güney Avrupa ile Orta Asya arasındaki geniş bölümde, Atlantik Okyanusu ile Pasifik
Okyanusunu kavuşturur biçimde, büyük bir deniz (tuzlu Tetis Denizi) yer alıyordu. Miyosen
aşamasında (5 ilâ 7 milyon yıl önceleri) yer kabuğunda oluşan hareketlere bağlı olarak Alp
Dağları, Karpat Dağları ve de Urallar ortaya çıktılar. Bu gelişmelerin sonucu olarak Tetis denizi
önemli oranda küçüldü ve sonuçta birden çok tuzlu ve acı sulu havzalar oluştu. Bunlardan,
bugünkü Viyana dolaylarından Tiyenşan dağları eteklerine dek uzanan bölgede o zaman yer
almış Sarmaşi Denizi günümüzdeki Karadeniz’i de içine alıyordu.
Miyosenin sonları ile Pliosenin başlarındaki aralıkta (3-5 milyon yıl kadar önceleri) Sarmaşi denizi
Mayeotik denizi kadar küçüldü. Başlangıçta okyanusa var olan bağlantı, Pliosen süresinde
(yaklaşık 1.5-3 milyon yıl kadar önceleri) tuzlu sulu Mayeotik denizinin yerini alan, nerede ise tatlı
sulu Pontik deniz-gölü ile kesilmiş oldu.
Pontian döneminin sonlarına doğru yerkabuk kuzey Urallar dolaylarında yükselmeye başlayarak
Ural denizinin çevresinden yavaş biçimde yalıtılmasına neden oldu. Bu gelişmeden sonra ise Ural
denizi, Karadeniz ve de Azak denizi (oluşan kısa süreli bağlantılar dışında) birbirlerinden
yalıtılmış oldular. Dördüncü zamanla birlikte, buzul çağının oluşması paralelinde Karadeniz
suyunun tuzluluğunda ve de barındırdığı canlılarda değişiklikler oluşmaya başladı. Bu değişimlere
deniz kıyısı çizgisindeki değişiklikler de katıldı. Pliosenin sonlarına doğru ise (bir milyon yıldan
daha az süre önceleri) Pontik deniz-gölünün boyutları Şadiyan Denizi’ninki denli küçüldü. 400 -
500 bin yıl kadar önceki Mindel (Elsterian) Buzul yapısında gerçekleşen erimeler paralelinde
Şadiyan deniz-gölü erimiş buzul suları ile dolarak sonuçta Paleoeuxinian çanağını oluşturdu.
Riss-Würm buzul çağ dönemi (100-150 bin yıl önceleri) Karadeniz’in tarihinde başka bir devreyi
başlattı. Tetis denizinin oluşmasından beri ilk kez açılan Çanakkale boğazı ile Akdeniz'e, oradan
da dünya okyanusuna bağlandı ve böylece Karangat denizi adı verilen yapı oluşmuş oldu. 18-20
bin yıl kadar önceleri ise Karangat denizinin yerini Neoeuxinian deniz-gölü aldı. Bu deniz-gölün
Akdeniz ile olan bağlantısının kesilmesi sonucunda yalnızca erimiş buzul suları ile beslenmesi ise
suyunun tuzluluk düzeyini önemli biçimde düşürdü. Havza 10 bin yıl öncelerinde ise günümüzdeki
biçimini aldı ve günümüz Karadeniz’i oluşmuş oldu. Denizin Akdeniz ve oradan da okyanusa
bağlantısı ise İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinden oluştu. Bu bağlantının oluşumu
kimilerine göre 7 bin, kimilerine göre ise 5 bin yıl önceleri gerçekleşti (BSEIN, 1999).

5-4
5.2.2 Karadeniz’in Morfometrisi
İç denizler arasında Karadeniz dünya okyanuslarından en uzak kalmış olanıdır. Karadeniz’in

başka denizler ile tek bağlantısı daracık İstanbul Boğazı, Marmara Denizi, Çanakkale Boğazı ve
de Akdeniz üzerindendir.
Karadeniz su havzası alanı 2 milyon km2 dolaylarında olup Avrupa ve Anadolu’ya dağılmış 22
ülkeyi -kimini tümü ile, kimini ise bir bölümü ile- kapsamı içine alır. Bunlardan denizle kıyıdaş
olanları altı adet olup (Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Rusya, Ukrayna ve Türkiye) diğerleri ise
16 adet Doğu ve Orta Avrupa ülkesidir.
Karadeniz’in yüzölçümü 423.000 km2 olup tuttuğu deniz suyu 547.000 km3 olarak
hesaplanmaktadır. En derin noktası 2.212 m’dir. Karadeniz’in kıyı şeridi uzunluğu yaklaşık 4.340
km olup, Bulgaristan (300 km), Gürcistan (310 km), Romanya (225 km), Rusya (475 km),
Ukrayna (1.628 km) ve Türkiye (1.400 km) tarafından paylaşılmaktadır. Denizi çevreleyen kıyılar
boyunca çok değişik kara yapıları ve de bitki örtüsü ile karşılaşılmaktadır.
Denizin güney kıyıları dağlık yapıda olup Pontik dağlarının Meso-Senozoyik faylarının uzantısı
denize iyice yaklaşmakta, yükseltiler ise Batum’un güney ve güney doğusunda en yüksek
değerlerine erişmektedirler. Dağlık yapı batıya gidildikçe yüksekliklerini yitirmekte, İstanbul
Boğazından hemen önceki bölümde 450 m’nin de altına inmektedir. Güneydeki kıyılar boylu
boyunca sarp ve dik yamaçlı, bazı noktalarda denize yaklaşım teras biçiminde, bazı yerlerde ise
alçak, kumul alanlarla dik uçurum-yamaçlar hemen deniz kıyısında yer almaktadır.
Deniz kıyı eşiği, kıta sahanlığı bölgesi ve derin deniz çöküntüsü biçiminde bir yapı
oluşturmaktadır. Kıta sahanlığı, zamanında denizle kaplı olup da günümüzde kuru alana
dönüşmüş bölümün doğrudan uzantısını oluşturmaktadır. Kafkaslar ve de Anadolu kıyılarında kıta
sahanlığı yalnızca dar ve de kesikli bir şerit biçimindedir. Kırım, Kafkasya ve de Anadolu kıyıları
genelde aşınmış türde bir rölyef oluşturmakta olup aralarda ise, şiddetli erozyona uğramış Mezo-
Senozoyik kıvrımlı formasyonlar çokça yer almaktadır.
Su altında yer alan vadi ve kanyonlar ise kıta sahanlığının düzgün, yassı rölyefini daha bir
karmaşık yapıya dönüştürmektedir. Yeşilırmak, Kızılırmak ve Karasu gibi nehirlerin oluşturduğu
sualtı kanyonları genelde Anadolu kıyıları boyunca görülmektedir.
Karadeniz çöküntüsünün ortasında derin bir su çanağı yer almakta olup derinlik genelde 2.000-
2.212 m arasında değişmektedir. Çanak dibi gerek yaş ve gerekse jeolojik yapıları açısından
değişik formasyonlarla yükseltilmiş bir düzlük biçimindedir. Karadeniz çöküntülerinin büyük
bölümü Alp jeosinklinal bölgesi sınırları içinde kalmaktadır.
Kıyı bölgelerinde, içinde ince ve kalın çakıllarla kumun da yer aldığı, aşınmaya uğramış kaba
tortullar genellikle hakim bulunmaktadır. Kıyıdan biraz uzaklaşıldığında ise bu yapı hemen ince
alüvyonlu yapıya dönüşmektedir. Pelitik çamurlar yamaç ve deniz zemininde karakteristiktir.
Karbonat içeriği kıyıdan uzaklaşıldıkça artmakta olup bu artış bazı yerlerde %50 düzeyine dek
çıkmaktadır. Denizin güneydoğu bölgesinde, 2.000 m’ye kadar olan derinliklerde karışık
akıntıların taşıması sonucunda oluşmuş aleorolit ve kum çökeltileri yer almaktadır. Nehirlerin
getirdiği sulara bağlı olarak Karadeniz’deki su düzeyi Marmara’dakinden yüksek olmaktadır
(BSEIN, 1999).

5-5
5.2.3 Bölgenin Genel Topografyası
Şekil 5.2-1’de Karadeniz havzasının genel topografik yapısını gösteren bir fizikî haritaya yer
verilmiştir. Tasarlanmakta olan proje Karadeniz’in güney doğusunda belirlenmiş 3534 Lisans
numaralı imtiyaz bölgesinde gerçekleştirilecek olup buradaki kara kısımı ise yükseltili bir yapıya
sahip bulunmaktadır. Proje sahasının doğu ve kuzeydoğu bölgesinde (Gürcistan kıyıları ile Rusya
kıyılarının bir bölümü) Kafkas dağları kıyıya paralel olup 4.000-5.000 m’ye dek yükselmektedirler.
Proje alanının güneyinde (Türk Sahili boyunca Gürcistan sınırından Giresun’un doğusuna kadar)
Pontid Dağları kıyıya paralel olarak uzanmakta ve 3000-4000 m yüksekliğe ulaşmaktadır. Proje
sahasının batısında Türkiye kıyıları boyunca ise, yeryüzü yükseltileri yine denize paralel
konumlarını İstanbul boğazının hemen doğusuna dek sürdürmektedirler.
Şekil 5.2-1 Karadeniz ve Çevresini Gösteren Topografik Harita
5.2.4 İklim ve Meteoroloji
Türkiye beş ana iklimsel bölgeye bölünmüştür: Akdeniz, Orta Anadolu, Doğu Anadolu,
Güneydoğu Anadolu, ve Karadeniz (DPT, 2000). Her bölge, iklimi, topografyası, flora ve faunası
açısından kendine has özellikler gösterir. Karadeniz iklim bölgesi kendi içinde, kıyı bölgeleri,
yüksek bölgeler ve iç bölgeler olmak üzere üç alt iklim bölgesine ayrılır. Proje sahası Doğu
Karadeniz’de Türk kıyıları açığında yer almakta olup bu durumda da ılıman iklim koşullarına sahip
kıyı iklim bölgesi içinde bulunmaktadır. Bölgede yumuşak kış ve yaz mevsimleri hakim
olmaktadır. Batıdaki kıta Avrupasından yola çıkan hava cephe hareketleri Karadeniz’i hızla

5-6
geçebilmekte ve güneydoğu Karadeniz bölgesinde hızlı iklimsel koşul değişikliklerine neden

olabilmektedirler. Öbür yanda ise, sahanın doğusuna düşen yüksek kara bölgeleri (örneğin
Gürcistan’ın Kafkas Dağları) Sibirya kaynaklı soğuk hava akımlarının bölgeye erişmesini
engelleyebilmektedir. Buna benzer biçimde güneydeki yükseltiler de (Doğu Karadeniz Dağları) kış
aylarında Doğu Anadolu düzlüklerinden yola çıkan soğuk hava cephelerinin bölgeye erişmesini
engellemektedir (Sezer, 1991).
Türkiye Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ) 3534 nolu imtiyaz sahasına en yakın
yerleşim merkezleri olan Trabzon ve Rize’de ±70 yıl boyunca meteoroloji istasyonları
çalıştırmıştır, bkz. Tablo 5.2-1. ENSR’nin DMİ’den sağladığı söz konusu iki kente ait meteorolojik
veri bültenleri bu çalışmadaki değerlendirmeler için kaynak alınmışlardır. DMİ’nin topladığı veriler
içinde sıcaklık, yağış, buharlaşma, kar yağışı, sis ile rüzgâr yön ve şiddeti yer almaktadır.
Tablo 5.2-1 Projeye Yakın Çevredeki Meteoroloji İstasyonları
İstasyon Koordinatlar Yükseklik İzleme Süresi (yıl)

Adı (m)
Kuzey Doğu Dönem Sıcaklık Yağış Buharlaşma Kar Sis Rüzgâr
1929-
Trabzon 41,00 39,43 30 70 70 25 26 19 26
2000
1927-
Rize 41,02 40,31 4 74 72 n/a 26 21 26
2000
Kaynak: DMİ, 2002
5.2.4.1 Sıcaklık
Proje bölgesine ilişkin en yüksek, en düşük ve de ortalama sıcaklık değerleri Şekil 5.2-2 ile Şekil
5.2-3’de verilmiştir. Verilerden elde edilen sonuca göre Trabzon’da sıcaklık genelde Rize’ye göre
0,5 C° ile 1 C° daha yüksektir. Yıllık ortalama sıcaklıklar Trabzon ve Rize için sırası ile 14,5 C° ve
14,1 C° olmaktadır. Bu iki kent için aylık sıcaklık ortalamaları Ocak ve Şubat ayları için ±6 C°’den
Temmuz ve Ağustos ayları için 23 C°’ye dek değişiklik göstermektedir. Donma noktasının altına
düşen sıcaklık düzeyleri sık gerçekleşmemektedir.
Trabzon’da rasatların yapıldığı süre içinde belirlenen en yüksek ve en düşük sıcaklık değerleri
1941 Ağustosunda 38,2 C° ve 1929 Şubat ayında –7,4 C° olmuştur. Rize’de ise en yüksek ve en
düşük sıcaklık düzeyleri 1928 Ağustos ayında 39,2 C°, 1963 Şubat ayında da –7,0 C° olarak
belirlenmiştir (DMİ, 2002).

5-7
30
25
20
Ortalama Sıcaklık (C)
15 Trabzon
Maksimum
Trabzon
10 Ortalama
Trabzon
Minimum
5
0
OCA ŞUB MAR NİS MAY HAZ TEM AĞU EYL EKİ KAS ARA
Trabzon Maksimum 10.6 10.6 11.7 15.4 19 23 25.6 26.3 23.4 19.9 16.4 13
Trabzon Ortalama 7.2 7.1 8.1 11.7 15.7 20 22.7 23 20 16.4 12.7 9.5
Trabzon Minimum 4.5 4.2 5.2 8.6 12.8 16.9 19.8 20.2 17.2 13.5 10 6.7
Şekil 5.2-2 Trabzon Aylık Ortalama Sıcaklık Değerleri

(Kaynak: DMİ, 2002)
30
25
20
Ortalama Sıcaklık (C)
Rize Maksimum
15 Rize Ortalama
Rize Minimum
10
0
Rize Maksimum 10.4 10.4 11.5 15.2 19.1 23 25.3 25.8 23.4 20.1 16.3 12.7
Rize Ortalama 6.6 6.4 7.7 11.5 15.8 19.9 22.3 22.5 19.6 16 12 8.6
Rize Minimum 3.7 3.4 4.6 8.3 12.4 16.3 19.2 19.5 16.6 12.9 9.1 5.7
Şekil 5.2-3 Rize Aylık Ortalama Sıcaklık Değerleri


5-8
5.2.4.2 Yağış
Karadeniz bölgesinde yağışlar genelde siklonik hava hareketlerine bağlı olarak gerçekleşir.
Güney Karadeniz'de siklonlar çoğunlukla batıdan doğuya doğru hareket ederler. Böyle olunca da
Karadeniz’in doğu ve güneydoğu bölgeleri en yoğun yağış alan bölümleri oluşturmaktadır. Şekil
5.2-4 ve Şekil 5.2-5, 1951-1997 döneminde Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim ayları için aylık
ortalama toplam yağış değerlerini vermektedir (BSEP, 1997). Yağış oranları sonbahar ve kış
dönemlerinde en yüksek değerlerine erişmekte, ilkbahar ve yaz aylarında ise en düşük
değerlerine inmektedirler.
DMİ’nin Trabzon (1929-2000) ve Rize (1927-2000) yağış kayıtlarının bölgesel veriler ile uyum
içinde olduğu belirlenmiştir. Trabzon ve Rize kentlerine ait aylık ortalama yağış verileri Şekil
5.2-6’da gösterilmiştir. Beklendiği üzere, (Trabzon’un 64 km doğusunda bulunan) Rize gerek
aydan aya ve gerekse yıllık bazda Trabzon’a göre daha çok yağış almaktadır. Rize’de ortalama
toplam yıllık yağış miktarı 2.302 mm olurken aynı değer Trabzon için 809 mm olarak
görülmektedir. Yine beklendiği üzere, en yüksek yağış sonbahar ve kış aylarında düşerken,
ilkbahar ve yaz dönemlerinde düşen yağış miktarı önemli miktarda aşağı düzeylerde
gerçekleşmiştir. En yüksek yağmur yağışı Ekim ayında (Trabzon’da 109,6 mm, Rize’de 285,7
mm) olurken en düşük yağışlar Mayıs ayında (Trabzon’da 51,3 mm, Rize’de 97,1 mm)
görülmüştür. Trabzon ve Rize illeri için yıllık ortalama yağışlı gün sayısı sırasıyla, 143 ve 175
gündür.
Yağmur yağış miktar ve sıklığının proje bölgesinde de Trabzon ve Rize kentleri için bulunmuş
değerler doğrultusunda gerçekleşebileceği tahmin edilmektedir.
Bölgede kar yağışı sık görülmemektedir. 26 yıllık kar yağışı rasat kayıtlarına göre Trabzon ve
Rize için yıllık toplam karla kaplı gün sayısı sırası ile 6,7 ve 12,3 gün olarak hesaplanmıştır.
Bölgenin kıyı bölümü en düşük kar yağışını alan bölüm olmakta olup düşen kar yerde bir iki
günden daha uzun süre ile kalmamaktadır.
5.2.4.3 Sis, Bağıl Nem ve Buharlaşma
Güneydoğu Karadeniz bölgesi Türkiye’nin en düşük görüş koşullarına sahip bölgesini

oluşturmaktadır. Yıllık ortalama bağıl nem oranları Trabzon ve Rize için sırası ile %71 ve %76
olmaktadır. Yüksek nem oranları ve nemli iklim koşulları büyük sıklıkla, ve özellikle de ilkbahar
aylarında sis oluşmasına yol açmaktadır. Bu bölgedeki sis genelde, sıcak ve nemli deniz
rüzgârlarının soğuk karanın üzerinden geçmesi sonucunda kıyı bölgelerinde oluşan adveksiyon
(yatay hareketli) türünde olmaktadır. Bölgenin yamaçlarında da sis oluşmasına sıklıkla
rastlanmaktadır (Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, 1984).

5-9
Lejand
YAĞIŞ, OCAK, mm
Ocak
Lejand
YAĞIŞ, NİSAN, mm
Nisan
Şekil 5.2-4 Ocak ve Nisan Ayları Karadeniz Bölgesi Yağış Değerleri

(Kaynak: BSEP, 1997)

5-10
Lejand
YAĞIŞ, TEMMUZ, mm
Temmuz
Lejand
YAĞIŞ, EKİM, mm
Ekim
Şekil 5.2-5 Temmuz ve Ekim Ayları Karadeniz Bölgesi Yağış Değerleri


5-11
300
250
200
Yağış (mm)
Trabzon
150
Rize
100
50
0
OCA ŞUB MAR NİS MAY HAZ TEM AĞUS EYL EKİ KAS ARA
Trabzon 81.1 66.4 57.3 54.8 51.3 51.8 37.1 45.4 76.6 109.6 96.3 81.3
Rize 238.2 192.7 164.2 97.3 97.1 132.6 147.8 192.9 252.9 285.7 255.8 244.4
Şekil 5.2-6 Trabzon ve Rize için Aylık Ortalama Yağış Değerleri

Şekil 5.2-7’de, yaklaşık 20 yıllık süre boyunca gerçekleştirilmiş gözlemler sonucunda derlenmiş
verilerden (DMİ, 2002) yararlanılarak, Trabzon ve Rize’deki aylık ortalama sisli gün sayısı bilgileri
sunulmuştur. Bu bilgilerden, Trabzon ve Rize’de yıl içinde 25,5 ve 10,9 gün boyunca sis
gözlemlendiği sonucuna ulaşılmaktadır. Yaz, sonbahar ve kış başlarında sis oluşumunun daha az
sıklıkta gerçekleştiği belirlenmiştir.
Karadeniz bölgesinde gerçekleşen buharlaşma, bölgedeki yağış miktarları ile ters orantılı bir
oluşum ortaya koymaktadır. Buharlaşma kuzey ve kuzeybatı Karadeniz bölgelerinde en yüksek
düzeyde gerçekleşirken güney ve güneydoğuda daha düşük değerlerde kalmaktadır. Sözü edilen
bu durum, Nisan ve Ekim ayları için Karadeniz bölgesinde gerçekleşen aylık buharlaşma
oranlarını veren Şekil 5.2-8’de görsel biçimde de sunulmaktadır (BSEP, 1997). Karadeniz
Bölgesinde, yağış ve akış miktarları havza genelinde olmak üzere buharlaşma değerlerinin
üzerinde gerçekleşmekte olup bu özellik de bölgenin bir seyreltme havzası olmasına, havzaya
giren tatlı suyun fazlasının sonunda İstanbul Boğazı’ndan Ege Denizi yönünde olmak üzere
havzadan uzaklaşmasına yol açmaktadır.
Şekil 5.2-9’da Trabzon için 25 yıl süresince yapılmış gözlemlerden derlenen buharlaşma
verilerinin değerlendirilmesi ile elde edilmiş aylık ortalama buharlaşma değerleri verilmiştir (DMİ,
2002). Rize Meteoroloji istasyonunda benzer gözlem değerleri bulunamamıştır. Eldeki veriler
Trabzon için yıllık ortalama buharlaşma değerinin 799,5 mm olduğunu göstermektedir ki bu değer
yıllık yağış miktarı olan 809 mm’nin biraz altında kalmaktadır. Beklenebileceği üzere, bölgede
buharlaşma yaz aylarında en yüksek değerlerine ulaşırken sonbahar ve kış dönemlerinde en alt
düzeylerde kalmaktadır.

5-12
9
8
Ortalama Sisli Günler Sayısı
7
6
5
Trabzon
4 Rize
3
2
1
0
Trabzon 1.5 2.1 7.3 8.4 5.2 0.7 0 0 0 0.1 0 0.2
Rize 0.5 0.8 2.8 3.7 2.8 0 0 0 0 0 0.1 0.2
Şekil 5.2-7 Doğu Karadeniz Bölgesinde Sisli Geçen Günler Sayısı

5.2.4.4 Deniz Üzerinde Görüş Uzaklığı
Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığınca Karadeniz’de 40-420 D boylamları ile 41-430 K enlemleri
içinde kalan bölgede toplanmış veriler (DKK, 1991), yapılan gözlemlerin %75’inde belirlenen
görüş uzaklığının 10 deniz milinin üzerinde olduğunu göstermektedir (bkz. Tablo 5.2-2). 1 deniz
milinin altına düşen görüş uzaklıkları ender oluşmakta olup bu biçimdeki koşullar çoklukla ilkbahar
aylarında sisin de var olduğu durumlarda ortaya çıkmaktadır.
5.2.4.5 Deniz Rüzgârları
Proje sahasına ilişkin en geçerli deniz rüzgâr verileri Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nca 1984
yılında yayınlanmış atlasta yer almıştır. Sözü edilen bu veriler 12 aylık rüzgâr gülü çizimleri ile
görselleştirilmiştir. Rüzgâr hızı bilgileri gerek Beaufort rüzgâr skalasında ve gerekse saatte deniz
mili değerleri olarak belirlenmiştir. Burada, iki sistem arasında karşılaştırmaya bir örnek olmak
üzere 1 knot’luk rüzgâr hızının yaklaşık saatte 1,15 standart deniz miline (ya da saniyede 0,5 m)
karşı düştüğü söylenebilir.
Tablo 5.2-3’de dört mevsim boyunca Doğu Karadeniz’deki durumu yansıtan veriler özetlenmiş
bulunmaktadır. Yıllık ortalama bazında olmak üzere rüzgâr hızları çoklukla 4-10 knot değerlerinde
(2-5 m/s) olmaktadır. Karadeniz üzerinde şiddetli rüzgârlar kış mevsiminde oluşmaktadır. Doğu
Karadeniz bölgesinde 11 knot’un (5,5 m/s) üzerindeki şiddette ölçülen rüzgârların %32’si Ocak
ayı içinde kayda geçmiş bulunmaktadır. İlkbahar, yaz, sonbahar mevsimlerinde rüzgâr hızları
daha düşük düzeyde kalmakta ve en sakin dönem olarak da yaz mevsimi ortaya çıkmaktadır.
Doğu Karadeniz bölgesinde rüzgârlar ilkbahar aylarında çoğunlukla doğudan ya da batıdan, yaz
döneminde batıdan esmekte olup, sonbahar ve kış dönemlerinde rüzgârların esme yönü dağılımı
ise eşit biçimde gerçekleşmektedir.

5-13
Lejand
BUHARLAŞMA, NİSAN, mm
Nisan
Lejand
BUHARLAŞMA, EKİM, mm
Ekim
Şekil 5.2-8 Karadeniz Bölgesinde Nisan ve Ekim Aylarında Gerçekleşen Buharlaşma


5-14
120
Ortalama Buharlaşma (mm)
100
80
60
40
20
0
Trabzon 35.1 36.8 50.1 63.1 76.8 100.4 108.9 102.4 79.8 58.7 45.7 41.7
Şekil 5.2-9 Trabzon için Aylık Ortalama Buharlaşma Değerleri
Tablo 5.2-2 40°- 42° D Enlem ve 41°- 43° K Boylamlarında Belirlenmiş Görüş Uzaklıkları
Görüş (V) % olarak Gözlem Sıklığı

(deniz mili) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
v<0.5 * * 2,7 * * * * * * * * *
0.5<v<1 * * 6,6 * * * * * * * * *
1<v<2 * * 2,7 2,5 * * * * * * * *
2<v<5 * 16,1 2,7 9,2 * 3,1 1,9 6,6 9 * * 7,5
5<v<10 26,9 * 5,5 11,8 16,5 11,4 7,6 17,5 11,8 4,1 5,5 7,5
v≥10 73 83,9 79,4 76,9 83,5 85,4 90,4 75,8 66,6 95,8 94,4 85
Kaynak: DKK, 1991
Tablo 5.2-3 Doğu Karadeniz’de Rüzgâr Hızları ve Sıklıkları
Rüzgâr Hızı Rüzgâr Hızı Frekans (%)

(knots) (m/s)
Ocak Nisan Temmuz Ekim
<4 <2 20 25 32 27
4 - 10 2-5 48 55 52 53
11 - 16 5,5 - 8 15 12 13 12
17 - 27 8,5 – 13,5 17 8 5 8
Kaynak: DKK, 1984

5-15
5.2.5 Oşinografi
Blok 3534 olarak tanımlanmış imtiyaz alanı fiziksel oşinografisi, Karadeniz havzası genelinde
geçerli oşinografik koşulların bir fonksiyonu olarak ortaya çıkmaktadır. Karadeniz’deki akıntılar,
sirkülasyon, dalgalar, su sıcaklığı, sıcaklık ve yoğunluğa bağlı katmanlaşmalar ile suyun kalitesi
mevsimden mevsime değişiklikler göstermekte olup, yerel topografya ve batimetri ile birlikte yerel
meteorolojik koşullarda oluşan değişikliklerden doğrudan etkilenmektedir. Deniz ortamında
gerçekleşen bu mevsimsel fizikî değişimler tüm su kolonunda kimyasal özellikleri de doğrudan
değişikliğe uğratmakta (örneğin, tuzluluk, çözünmüş oksijen, tutulmakta olan besin unsurları), bu
değişiklikler ise biyolojik verimlilik ile çeşitliliği dolaylı biçimde etki altına almış olmaktadırlar.
İzleyen bölümlerde fiziksel ve kimyasal çevrenin çeşitli yanları ile birlikte bunların birbirleri ile olan
ilişkileri de konu edilecektir.
5.2.5.1 Batimetri ve Hidroloji
Şekil 5.2-10’da da görülebileceği gibi, Karadeniz’de karşılaşılan batimetrinin genelde onu

çevreleyen karanın topografyasına yakın paralellik içerdiği gözlenebilir. Karadeniz’in batimetrisi,
dibi düz ve çok derin deniz çanağı çevresinde oldukça dar bir kıyı eşiği ile karakterizedir (buradaki
eşik tanımı, 200 m’den az deniz derinliğine sahip bölümleri anlatır biçimde kullanılmıştır).
Yalnızca kuzeybatı bölgesi daha anlamlı bir genişliğe sahip kıta sahanlığına sahip alanları
içermektedir. Bu bölgede Tuna, Dinyester, Dinyeper ve Bug nehirlerinin oluşturduğu alüvyonlu
bölümler sayesinde kıta sahanlığı, geniş bir alana yayılmış sığ yapıya dönüşmüştür.
3534 nolu blok olarak tanımlanmış İmtiyaz alanını çevresinde ise kıyı eşiği 3 km’lik genişliğe
erişmekte, eşiği izleyen kıta eğimi ise ±7 km’lik bir alanı (ortalama 1750 m derinlikte)
oluşturmaktadır. 2000 m dolaylarındaki derinliklere ise kıyıdan yaklaşık 20 km kadar
uzaklaşıldığında erişilebilmektedir. Blok 3534’ün güney sınırı kıyıdan 12 deniz mili (22,2 km)
açıkta olarak belirlenmiş olduğundan imtiyaz alanının büyük bölümünde deniz derinliği 1800-
2000 m aralığında kalmaktadır.
Tuna, Dinyeper, Dinyester ve de Bug nehirleri Karadeniz'e kavuşan tatlı suyun büyük bölümünü
karşılamaktadırlar (Şekil 5.2-11). Karadeniz'in yüzey katmanını oluşturan, tuzluluk oranı oldukça
düşük [binde (ppt) ±18’lik] su Karadeniz çanağını İstanbul Boğazından terk ederek Marmara
Denizi üzerinden Ege Denizine ulaşmaktadır. Su kolonunun daha alt (piknoklin tabakasının
altında kalan) katmanını oluşturan, tuzluluğu görece daha yüksek ( ±22 ppt) su ise ters yönde
akarak Marmara denizinden gelip İstanbul Boğazının dip bölümünden geçerek Karadeniz'e
ulaşmaktadır. İmtiyaz alanı yakın çevresinde ise çok sayıda ırmak ve dere, iç bölümlerden
taşıdıkları tatlı yeryüzü sularını Karadeniz'e ulaştırmakta iseler de bu yerel yeryüzü suları
katılımının Karadeniz hidrolojisine havza çapında etkisi söz konusu olmamaktadır.
Kuyu açılmak üzere önerilen noktalara ait batimetrik yapı Şekil 5.2-12’de gösterilmektedir. Söz
konusu sahada deniz derinliği, doğuda 680 m’den batıda 1.733 m’ye dek değişen bir aralığa
sahiptir. Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda oluşmuş iki hendek söz konusu sahanın büyük
bölümünü oluşturmaktadır. Açılması önerilen Hopa ana kuyusu kuzey hendeğinin güney
kenarında yer almaktadır. Açılmak üzere önerilen ikinci kuyu ise güney hendeğine yakın bir
noktadadır.

5-16
Lejand
Batimetri, m
-2000 ‘den az
-20‘den fazla
KARADENİZ
Ölçek
Ölçek:
Şekil 5.2-10 Karadeniz’in Batimetrisi

Şekil 5.2-11 Karadeniz'e Dökülen Belli başlı Akarsular

5-17
Ölçek
Anahtar;
Önerilen Kuyu Noktaları
Fiziko - kimyasal örnek (HC)
Batimetri eş yükselti eğrileri
Kuzey
Ölçek
Doğu
Ölçek
Kuzey
Kuzey
Doğu Doğu
Şekil 5.2-12 Önerilen Kuyu Lokasyonlarına ilişkin Batimetrik Bilgiler (Kaynak: Gardline Environmental Ltd, 2005)

5-18
5.2.5.2 Deniz Dibi Çökeltileri
2004 Eylül ayında gerçekleştirilen mevcut çevresel durum tespit çalışmaları kapsamında olmak
üzere, önerilmekte olan kuyu alanları çevresinden partikül irilik analizleri için örnekler alınması da
gerçekleştirilmiştir (Gardline Environment Ltd, 2005). Çökelti örnekleme istasyonlarından her
birinde, makrofauna tanımlamaları ile fiziko-kimyasal analizler için 0,25 m2’lik kutu türü örnek
toplayıcı (‘box corer’) kullanıldı.
Fiziksel analizlerin uygulanacağı çökelti alt-örnekleri kurutulduktan sonra gözenek açıklığı 8.000
µm, 4.000 µm, 2.000 µm, ve 1.000 µm olan, geçmeli tür toplama bölümüne sahip paslanmaz çelik
eleklerden oluşmuş eleme düzeneğinden geçirildiler. Örneklerin büyük bölümü eleklerden geçti.
Elekten geçmeyip de geride kalan malzeme ise alınıp tartıldı ve kayda geçirildi. 1.000 µm’un
altındaki çökeltiler için partikül irilik dağılımları Malvern Mastersizer 2.000 partikül ölçeri
kullanılarak belirlendi.
Çalışma sonuçları tüm çalışma sahasında, ince ile orta kalınlıkta, karışık ve de çok karışık
biçimde dağılmış alüvyal malzeme olduğunu ortaya koydu. Partikül irilikleri ise 8,5-26,5 µm aralığı
içinde değişiklik gösteriyordu. Elde edilen bu sonuçlar saha incelemelerinde istasyonların
çoğunluğunda belirlenmiş, ince gri renkli üst alüvyon tabakanın altında yer almış daha açık gri
renkte alüvyon malzeme olarak tanımlanmış sonuçlara destek oluşturmuş bulunmaktadır. Bu
genel yapıya aykırı düşen tek durum ise inceleme sahasının kuzeybatısında (21 nolu istasyon)
belirlendi. Bu istasyondan alınan örnekler ise, çok ince, koyu gri renkli kum, bu kum içinde sıkça
rastlanılan küçük taşlar, sıkı kil topakları ile arasında tahta parçalarının da bulunduğu organik
kalıntılar ortaya koydu.
ve 20 nolu örnekleme istasyonlarında örnek toplama girişimleri ise, karşılaşılan yoğun biçimde
sıkılaşmış kil yapı nedeni ile sonuçsuz kaldı. 7 nolu istasyondan alınan bir kil örneğine uygulanan
analizin sonuçları diğerleri ile birlikte Tablo 5.2-4’de bir araya getirilmiştir.
5.2.5.3 Akıntılar
Karadeniz, sahip olduğu iki katmanlı akıntı yapısı ile paralellik gösterir biçimde olmak üzere, iki
katmanlı bir katmanlaşma yapısına sahiptir (Bak: Bölüm 5.3.2.1). Karadeniz’de gerçekleştirilmiş
İletkenlik-Sıcaklık-Derinlik (İSD) ve Akustik Doppler Akım Profil Oluşturma çalışmaları (Oğuz ve
diğerleri, 1993a, 1993b, Oğuz ve Beşiktepe, 1999) üstteki 100 m’lik katmanda düzenli bir akıntı
yapısı olduğunu ortaya koymuştur. Bir alttaki, 50 ilâ 100 m’lik piknoklin katmanı çok kesin bir
ayrışma tabakasını oluşturmaktadır. Piknoklin katmanının da altında kalan derin su bölgesindeki
akıntılar ise yüzey akıntıları ile ilişkisiz davranmakla birlikte çok daha yavaş hareket etmektedirler.

5-19
Tablo 5.2-4 Önerilmekte Olan Kuyu Lokasyonlarından Alınmış Örneklere Uygulanan

Çökelti Boyut Analizi Sonuçları
Kuyudan Ortalama Ortalama İncelik % Kum Kalınlık % Çökelti

Tasnif
İstasyon Uzaklık ile
µm Phi * (<63 µm) % (>2 mm) biçimi Tanımı
yön
1 50 m SE 12,2 6,35 85,2 14,8 0,0 Çok kötü İnce balçık

2 250 m SE 24,5 5,35 72,7 27,3 0,0 Çok kötü Biraz ince kil
3 1 km SE 11,6 6,43 84,9 15,1 0,0 Çok kötü İnce balçık
4 250 m NE 16,0 5,97 82,2 17,8 0,0 Çok kötü Biraz ince kil
5 1 km NE 22,3 5,49 77,9 22,1 0,0 Kötü Biraz ince kil
6 250 m NW 26,5 5,24 71,2 28,8 0,0 Çok kötü Biraz ince kil
7 1 km NW 11,6 6,43 85,6 14,4 0,0 Çok kötü İnce balçık
8 250 m SW 24,0 5,38 72,0 28,0 0,0 Çok kötü Biraz ince kil
9 1 km SW 12,2 6,35 85,6 14,4 0,0 Çok kötü İnce balçık
10 3 km S 13,7 6,19 83,9 16,1 0,0 Çok kötü İnce balçık
11 8,5 6,89 97,2 2,8 0,0 Kötü İnce balçık
12 8,6 6,85 95,2 4,8 0,0 Kötü İnce balçık
13 12,0 6,38 90,9 9,1 0,0 Kötü İnce balçık
14 10,2 6,61 91,3 8,7 0,0 Kötü İnce balçık
15 9,1 6,78 93,6 6,4 0,0 Kötü İnce balçık
16 10,6 6,55 90,6 9,4 0,0 Kötü İnce balçık
17 11,3 6,47 88,6 11,4 0,0 Çok kötü İnce balçık
18 10,6 6,56 91,7 8,3 0,0 Kötü İnce balçık
19 14,3 6,12 86,6 13,4 0,0 Kötü İnce balçık
21 83,1 3,59 29,8 70,2 0,0 Çok kötü Çok ince kum
* Phi = Milimetre olarak ifade edilen partikül ortalama boyut çapının 2 tabanına göre negatif logu [-log2∅(Dia) mm],
[örnek: 2 mm = -1 phi olmaktadır]
Kaynak: Gardline Environmental Ltd, 2005.
Genellikle yukarıdaki 40 ilâ 50 m kalınlıktaki bölümde akıntı hızları 40 cm/s’ye dek ulaşırken bu
hızlar 100 m dolaylarına inildiğinde yaklaşık 20 cm/s düzeyine düşmektedir. Daha aşağı
derinliklerde (piknoklinin altında) akıntı hızı 10 cm/s’ye inmekte; 500-1000 m derinliklerde ise ±2,5
cm/s düzeyine düşmektedir (Titov, 1985). Üst katmandaki (en üstteki 100 m’lik katman) su
dolaşımı mevsimlere yakından bağlı olarak değişiklikler göstermekte olup oldukça kapsamlı
incelemelere konu edilmiştir (Oğuz ve diğerleri, 1992,1993a, 1993b, 1995, Oğuz ve Beşiktepe,
1999). Aşağı katmanda dolaşım ise çok zayıf olup günümüze dek pek de kapsamlı araştırma
konusu edilmemiştir.

5-20
Şekil 5.2-13 (Oğuz ve diğerleri, 1993a) Karadeniz’de üst katman su sirkülasyonunun belli başlı
özelliklerini şematik olarak sunmaktadır. Sirkülasyon şekli tüm havzayı kapsar biçimde ve de
saatin ters yönünde siklonik bir hareket sergilemektedir. Sirkülasyon biçiminin ana unsurunu,
“Çevre Kıyı akıntıları” (Rim Current) olarak tanımlanan ve çevre eşiğinin hemen dışında yer alan-
kıta eğimi boyunca siklonik bir yapıda olan akıntı oluşturmaktadır. Bu sirkülasyon biçiminin alt-
unsurları arasında, denizin orta batı ve orta doğu bölümlerinde bir dizi, çok merkezli siklonik
biçimli (Şekil 5.2-12’de Western Gyre ve Eastern Gyre olarak tanımlanmış) akıntı sistemleri
(Gyres) ile birlikte bir dizi küçük boyutlu antisiklonik (saatin ters yönünde) biçimli (Şekil 5.2-12’de
Batum, Kafkasya, Kırım, Sıvastopol, Sakarya, Sinop ve Samsun Eddie’leri olarak tanımlanmış)
akıntı çevrimleri (Eddies) yer almaktadır. Akıntı sistemleri (Gyres) havzadaki ana kütlenin akıntı
yönünde (siklonik) hareket oluşturan büyük dairesel akıntı kütleleri olarak tanımlanmaktadır.
Çevrimler (Eddies) ise ana kütle hareketinin tersine yönde (antisiklonik) hareket eden daha küçük
çaplı daire biçimli akıntılar olmaktadır.
Karadeniz’deki sirkülasyonu biçimlendiren temel güç rüzgârlar olmakla birlikte termohalin

kuvvetlerin etkisi de -daha düşük düzeyde olmakla birlikte- rol oynamaktadır. Termohalin
kuvvetler, yüzeye yakın sıcaklık katmanları arasında değişik sıcaklıktaki su akımları ile mevsimsel
buharlaşma hız değişimlerinin neden olduğu durumlarda oluşmaktadır. Sirkülasyon biçimini
etkileyen daha başka etmenler arasında büyük nehirlerin getirip yüzeye saldıkları tatlı sular,
batimetride ve kıyı topografyasında apansız oluşan değişiklikler, su kütlesinde oluşan
katmanlaşma hareketleri de sayılabilir.
Kış aylarında ve ilkbaharın erken dönemlerinde (özellikle denizin batı bölümünde) var olan sürekli
ve sert kuzey yönlü rüzgârlar, kuvvetli ve karmaşık bir akış rejimi ile birlikte havzanın tümünde
geçerli olan siklonik kıyı akıntıları oluşturmaktadır. Şekil 5.2-13’de havza bazında baskın olan
akıntılar ile birlikte kış mevsimi ile ilkbahar başlarında görülmesi olası akıntı yapıları da
gösterilmiş bulunmaktadır (DKK, 1991).
3534 Blok bölgesinde kış ayları ile erken ilkbahar dönemindeki yüzey akıntıları, siklonik kıyı
akıntısı benzeri yapıda oluşarak batıdan doğuya doğru gerçekleşmektedir. Şekil 5.2-14’de
verilmiş olan hız vektörleri, yıllık ortalaması alınmış verilere dayandırılmış olup İmtiyaz alanı olan
Blok 3534 sahasında yaklaşık 0,4 knot’luk (~20 cm/s) hızlara işaret etmektedir. Kış ayları ile
erken ilkbahar döneminde su kolonunun üst 50 m’lik katmanında daha yüksek akıntı hızları
oluştuğundan 40 cm/s düzeyine erişen hızlar beklenmelidir (Oğuz ve diğerleri, 1992).
İlkbahar sonlarına doğru, yaz ve sonbahar başlarında rüzgar hızları daha düşük olup bunun
paralelinde kıyı akıntıları da yavaşlamaktadır. Bu yavaşlamaya bağlı olarak yüzey akıntı hızları
düşmekte, Şekil 5.2-13’de gösterildiği gibi, kıyıya yakın bazı bölgelerde siklonik çevrimler
oluşmaktadır. Karadeniz’de yaz döneminde var olan tipik sirkülasyon biçimini gösteren bir çizim
Şekil 5.2-15’de verilmiştir (Niermann, 1942). Blok 3534’de antisiklonik yapıya sahip ‘Batum
Çevrimi’nin yaz aylarında oluşmakta olduğu açıkça görülebilmektedir. Şekil 5.2-15’de gösterildiği
üzere, yaz dönemi yüzey akıntı hızları kış dönemi akıntı hızlarına göre daha yavaş
gerçekleşmekte olup genelde 10-20 cm/s aralığındaki hızlar gözlemlenmektedir. İlkbahar sonları,
yaz ve de sonbahar başlarında akıntı yönlerinde görülecek değişikliklerin, antisiklonik çevrimlere
uygun biçimde olmak üzere, daha sık oluşması beklenebilir.

5-21
KIRIM
Doğu Akıntı Sistemi
TÜRKİYE
Şekil 5.2-13 Karadeniz Üst Katman Genel Sirkülasyon Yapısı (Oğuz ve Diğerleri, 1993a’dan
Alınıp Yeniden Çizilmiştir)
Blok 3534’de çevrimlerin oluşması olasılığının en önemli yanı ise, böyle çevrimler oluştuğunda
Karadeniz’in başka bölümleri ile güneydoğu köşesi arasında su alışverişinin azalıyor olması
gerçeğidir (böyle bir durumda kıyı akıntısı güneydoğu bölgesinden öbür bölgelere su aktarımında
daha az etkin olabilmektedir). Bu yönde bir gelişmenin sonucu olarak da deniz suyunun lokalize
çevrim alanı içinde kısılmış ya da hareketsiz kalması olasılığı artmaktadır.
Eylül 2004 ayında, açılması öngörülen, aramaya yönelik kuyular dolaylarında gerçekleştirilen
jeofizik inceleme çalışmalarında ADCP ölçümleri de yapıldı (GERG, 2004). Uygulanan dört sonda
indirme çalışmasının tüm sonuçları aynı genel akıntı yapısını ortaya koydu. Yüzey akıntısı güney
yönünde olup 15-20 cm/s’lik bir hız gösterdi. Anlaşıldığı üzere yüzeydeki akıntı izobatları izler
biçimde davranmakta olup yüzeyde bulunan tatlı su merceği ile ilintilidir. Daha aşağılarda, örneğin
200 m derinlikteki akıntının ise hem çok zayıf, hem de yüzey akıntısının ters yönünde olduğu
görülmüştür. Birkaç günlük çalışmalar sonucunda oluşturulan bu dört profilin aslında çok daha
dinamik bir akıntı rejiminin yalnızca anlık görüntüleri olduğunu göz önünde bulundurmak
gerekmektedir. Burada bir başka not olarak aktarılması gereken ayrıntı da, derinlerde belirlenmiş
akıntı hızı değerlerinin, ADCP tekniğinin özellikleri nedeni ile, hız profilleri oluşturulması
aşamalarında ortaya çıkması beklenen yanılma payı büyüklük aralıkları içinde kalmış olmasıdır.

5-22
Current Speeds Are Given In Knots

AKINTI HIZLARI MİL OLARAK VERİLMİŞTİR
Şekil 5.2-14 Karadeniz’de Egemen Yüzey Akıntıları - Değerler Yıllık Ortalamalardır

(Kaynak: DKK, 1991)
Akıntı Hızlarının Açıklaması
BATUM
Batumi Eddy
Çevrimi
Şekil 5.2-15 Karadeniz’de Yaz Dönemi Akıntıları

(Kaynak: Neumann, 1942)

5-23
5.2.5.4 Dalgalar
Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığınca hazırlanmış Deniz Atlası’nda (DKK, 1984) dalga yükseklik
ve yönlerine ilişkin oluşturulmuş gözlem kayıtlarını kaynak alan aylık ortalama “deniz gülleri”ne
yer verilmiştir. Söz konusu dalga verileri 12 aylık deniz gülleri çizimleri biçiminde oluşturulmuştur.
Tablo 5.2-5’de Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında doğu Karadeniz’de oluşan dalgalara ait
dalga yüksekliği sıklık dağılımları verilmektedir. Beklendiği üzere, dalga yükseklik sıklıkları ile
yönlerinin rüzgâr hız ve yönleri ile doğrudan ilişkili olduğu ortaya çıkmış bulunmaktadır. Bu
gerçeğe tipik (%63 ve %74 sıklıkla) bir örnek olmak üzere dalga yüksekliğinin 1 m’nin altında
kaldığı sürelerdeki deniz sakinliği gösterilebilir.
Denizin en şiddetli kabardığı dönem kış ayları (Ocak ayı gibi) olmaktadır ki bunun nedeni o
dönemlerde sürekli var olan kuvvetli rüzgârlardır. 3534 nolu İmtiyaz alanı dolaylarında oluşan kış
dönemi dalgaları da o dönem boyunca hakim rüzgârların genel yönü olan batı ve kuzeybatı
yönlerinde hareket etmektedir. Dalga yüksekliklerinin gözlemlenmesi sonucunda gözlem
süresinin %12’sine karşı gelen sürede dalga yüksekliklerinin 1,5 m üzerine çıktığı belirlenmiştir.
Dalga yüksekliklerinin 2,5 ve 3,5 m üzerine çıktığı süreler ise gözlemleme süresinin %2’si ile
sınırlı kalmıştır. İlkbahar, yaz ve sonbahar dönemlerinde deniz daha sakindir. Ancak, 2,5-3,5 m
yüksekliğindeki dalgalar bütün bu mevsimlerde gözlenmiştir. Karadeniz'de yıl boyunca
oluşabilecek en büyük dalga yüksekliğinin yaklaşık 4 m olacağı tahmin edilmektedir.
Tablo 5.2-5 Doğu Karadeniz’de Dalga Yüksekliği Sıklıkları
Dalga Sıklık (%)

Yüksekliği
(m) Ocak Nisan Temmuz Ekim
Sakin 15 13 11 6
<1 51 50 61 68
1 ilâ 1,5 22 28 20 14
1.5 ilâ 2,5 10 6 6 10
2.5 ilâ 3,5 2 3 2 2
>3.5 0 0 0 0
Kaynak: DKK, 1984

5-24
5.3 Çevrenin Kimyası
5.3.1 Çökelti Kimyası
Eylül 2004 ayı içinde sürdürülen mevcut çevre durum tespit çalışmaları kapsamında olmak üzere
çökelti kimyası analizleri amacı ile önerilmekte olan kuyu noktaları çevresinden örnekler alındı
(Gardline Environment Ltd, 2005). Her örnek alım istasyonunda 0,25 m2’lik kutu türü örnek alma
düzeneği ile makrofauna incelemesi ve de fizik-kimya analizleri için örnekler alındı. Kutu türü
örnek alma düzeneğinin denize indirilmesi Şekil 5.3-1’de gösterilmiştir. Her istasyondan dört kez
örnek alındı. Bu örneklerin ilk üçü makrofauna incelemesi amaçlı olarak, dördüncüsü de fizik-
kimya analizi için ayrıldılar.
Şekil 5.3-1 Kutu Türü Örnek Alma Düzeneğinin Denize İndirilmesi
5.3.1.1 Hidrokarbonlar
Çökeltilerde hidrokarbon analizleri yapılması için onbir istasyon yeri belirlendi. Yer belirlemede,
yeterli bir coğrafî dağılım oluşturabilmekle birlikte, düşünülen sondaj noktalarının her birine dört
istasyon ayrılması da amaçlanmış idi. Bu arada, 21 nolu istasyon ise referans amaçlı olarak
belirlendi.
Toplam Hidrokarbon İçeriği
Gaz Kromatogram izi içinde kalan alanın entegrasyonu yöntemi ile yapılan ölçümler tüm
istasyonlar için orta ve düşük değerler ortaya koydu (Tablo 5.3-1). Belirlenen yoğunluklar 4,3 µg/g
(istasyon 21) ile 13,5 µg/g (istasyon 3) arasında bulundu. Bu değerler, daha önceleri Akdeniz’de
ve Kuzey Denizinde elde edilmiş geri plân değerlerinin (<5 µg/g Gardline Environmental,

5-25
yayınlanmamış) biraz üzerinde bulunmakla birlikte Karadeniz’in başka noktalarında belirlenmiş

değerler ile uyum sağlamaktadır. Readman ve diğerlerinin incelemesinde (2002) Karadeniz
kıyıları boyunca çökeltilerde petrol hidrokarbon değerleri 2-300 µg/g arasında bulunmuştur.
Yüksek değerdeki yoğunlukların (>100 µg/g) Odise, Soçi limanları ile Dinyeper nehrinden gelen
deşarjlara bağlı olduğu değerlendirilmektedir.
Tablo 5.3-1 Önerilen Kuyu Yerleri Çevrelerinde Çökeltilerde Belirlenmiş Toplam

Hidrokarbon, n-Alkenler ve Alifatik Oranların Özeti (ng/g)
Kuyudan Petrogenik/
Toplan
İstasyon uzaklık ve UCM n-Alkenler Biogenik CPI Oranı**
Yön Hidrokarbon
Oranı*
1 50 m SE 4814,67 4425,22 382,95 0,07 4,59

3 1 km SE 13476,14 12720,14 726,53 0,08 3,20
5 1 km NE 10612,34 9758,23 794,93 0,10 4,16
6 250 m NW 12788,69 12025,29 725,56 0,09 3,51
9 1 km SW 9927,29 9182,94 717,31 0,08 3,65
11 5535,58 5225,29 297,32 0,10 3,92
13 5223,78 4682,96 516,02 0,09 3,75
14 11475,58 10877,13 579,26 0,08 3,31
18 6866,12 6465,34 389,42 0,07 3,35
19 8293,99 7639,00 632,28 0,08 3,47
21 4311,61 4184,53 118,56 0,20 2,25
Gres örneği
147598,1 117911,9 29372,9 0,04 1,11
(µg/g)
*hafif ve daha petrojenik hidrokarbonların (nC12- nC20 = P) daha ağır biyojenik hidrokarbonlara (nC21 -
nC36 = B) bölünmesi ile elde edilen oran.
** CPI: Tek homologların (nC13-nC35) çift homologlara (nC12-nC36) bölünmesi sonucu. CPI endeksi
normalde yağlı asitlerden, alkollerden, esterlerden ve bitki yağlarından sağlanmış biyogenik alkenlere
ilişkin tercih ile ilişkilidir.
Kaynak: Gardline Environment Ltd, 2005
Bu çalışmada en yüksek hidrokarbon yoğunluk değerleri önerilen kuyulardan birinin çevresinde

bir daire oluşturan 3, 5 ve 6 nolu istasyonlarda bulunmuştur. 14 nolu istasyonda karşılaşılan
değerler de göreceli olarak yüksek bulunmuştur. Toplam hidrokarbon düzeyleri ile öbür
hidrokarbon ilişkili (n-alkenler ve toplam polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAHs) gibi) indekslerin
değerlerinde önemli pozitif benzeşimler kaydedilmiştir.
n-alkenlerin analizi biyojenik alkenlerin baskın olduğunu ortaya koydu (petrogenik/biyojenik

oran<1, karbon üstünlük indeksi (CPI)>1) (Tablo 5.3-1). İstasyonların çoğunluğunda GC izleri,

5-26
düşük düzeyli çözümlenmemiş kompleks karışım [Unresolved Complex Mixturte (UCM)] eğrisi ile,
nC26 ile nC33 arasında doğal bir biyojenik faaliyet ya da iyice eskimiş, düşük değerli geri plan ham
petrole endike alifatik bir “gürültü” ortaya çıkardı. 21 nolu istasyon dışında tüm istasyonlar nC21
yakınlarında homolog, belirgin bir yüksek nokta ile nC23 yakınlarında daha alçak bir nokta
oluşturdular. Ancak bu oluşumların gerçek nedenleri tam olarak anlaşılamadı.
Bir önlem ve ek bir araştırma unsuru olarak gemiden sağlanan bir parça gres yağına da GC
analizi uygulandı. Bu inceleme sonucunda çok belirgin biçimde nC15 den başlayarak nC25 in de
ötesine giden tam bir n-alken dizisi ortaya çıkarıldı. nC25 ötesinde ayrıca, açıkça yağ ilintili UCM
ve nC29 ile nC37 arasında tek sayılı homologlara hafif yatkınlık belirlendi. Bu incelemelerde
karşılaşılan özelliklerin hiç biri - nC30 ve nC33 alkenleri arasında oluşan hafif sıçrama dışında-
çökelti örneklerinin incelenmesinde ortaya çıkmadı. GC izlerinde görülen bu sıçramalar çok da
önem taşır nitelikte olmayıp bunların rastlantısal oluşma noktalarına bakılarak anlamlı ve katî
değerlendirmeler oluşturmak olası değildir.
Toplam Polisiklik Aromatik Hidrokarbon (PAH) İçeriği
GC-Kütle Spektrometrisi (GC-MS) kullanılarak analizi yapılan PAH, düşük ile orta yoğunluk
düzeyleri (60 ng/g - 593 ng/g) ortaya çıkardığı gibi toplam hidrokarbonlar ile n-Alkenler açısından
da benzer oluşumlar ortaya koydu. Tüm inceleme sahasında elde edilen NPD/4-6 halka PAH
oranları bir çok istasyonda 1 değerinin altında kalarak, pirolitik kaynakları (örneğin, fosil yakıtların
yanması, orman yangınları, flare bacaları, vs. gibi) işaret eden daha ağır 4-6 halka PAH
fraksiyonlarının baskınlığını vurguladı (Tablo 5.3-2).
5.3.1.2 Ağır Metal ve Eser Metal Yoğunlukları
Kuyu açılacak yerler olarak belirlenmiş noktalar çevresinde oluşturulmuş örnekleme

istasyonlarının tümünde ağır ve eser metallere yönelik örnek alımı ve analizler de gerçekleştirildi.
Civa dışında kalan tüm ağır ve eser metaller için yapılan analizlerde katı bir hidroflorik asit
çıkarma yöntemi uygulanarak çökeltilerde mineralleşmiş metallerin tümünün sindirilmesi sağlandı.
Civa analizi için ise civanın sindirilmesine olanak veren hidrojen peroksit yöntemi uygulandı.
Analizi yapılan ağır ve eser metallerden arsenik, kadmiyum, bakır, civa ve çinko istasyondan
istasyona önemli değişiklikler gösteren yoğunluk düzeyleri ortaya koydular. Her bir analizde 5
nolu istasyon en yüksek değerleri verdi. Baryum ve kurşun da 5 nolu istasyonda en yüksek
değerleri gösterdiler. Elde edilen sonuçların büyük bölümü Karadeniz’de (Topcuoğlu, 2000) ve
Akdeniz’de (Gardline, yayınlanmamış) daha önce gerçekleştirilmiş araştırma sonuçları ile
uyumluluk gösterdi. Elde edilen sonuç değerler Tablo 5.3-3’de derlenmiştir.

5-27
Tablo 5.3-2 Öngörülen Kuyu Yerlerinde Çökelti Polisiklik Aromatik Hidrokarbon (PAH)
Yoğunlukları (Tek İyon Akımları ng/g)
İstasyon 1 3 5 6 9 11 13 14 18 19 21
250
50 m 1 km 1 km 1 km
Kuyudan Uzaklık ve Yön m
SE SE NE SW
NW
PAH Fraksiyonları
Naftalin (128) 4,9 9,1 6,2 8,3 9,1 6,4 8,2 9,3 6,0 8,6 3,9
C1 Naftalinleri (142) 5,6 12,7 8,5 11,1 11,7 7,4 9,8 11,6 6,8 10,5 3,9
C2 Naftalinleri (156) 8,3 30,7 14,3 17,0 22,7 7,6 11,3 16,3 7,5 15,1 3,9
C3 Naftalinleri (170) 5,1 13,8 7,8 10,4 11,1 6,1 8,2 10,5 5,8 9,5 3,1
C4 Naftalinleri (184) <1 8,3 <1 7,6 6,7 4,9 8,1 8,9 5,9 9,0 1,9
Toplam Naftalinler 23,9 74,7 36,8 54,4 61,2 32,4 45,5 56,6 32,1 52,7 16,8
Fenantren/Antresen (178) 6,3 11,9 8,8 1,4 12,4 7,2 9,6 12,2 7,3 11,0 3,4
C1 178 5,5 9,4 7,1 9,8 9,8 6,7 8,6 10,2 6,7 9,9 3,5
C2 178 4,5 9,3 6,8 11,9 10,7 6,2 7,3 10,0 6,3 10,0 3,8
C3 178 4,2 11,3 7,3 16,8 13,2 5,9 7,5 11,3 6,3 11,0 4,1
Toplam 178 20,5 42,0 30,0 39,8 46,1 26,0 33,0 43,7 26,6 41,9 14,8
Dibenztiyofen (184) <1 1,5 <1 1,3 1,4 <1 1,1 1,3 <1 1,3 <1
C1 Dibenztiyofenleri <1 2,1 1,6 2,3 2,1 1,3 1,5 1,7 1,2 1,7 <1
C2 Dibenztiyofenleri 1,2 3,0 3,4 7,3 3,7 2,1 2,6 3,3 2,3 3,4 1,4
C3 Dibenztiyofenleri <1 3,7 3,2 12,0 4,3 1,2 1,9 2,9 1,8 3,1 <1
Toplam Dibenztiyofenler 1,2 10,4 8,2 22,8 11,4 4,6 7,0 9,2 5,2 9,5 1,4
Fluoranten/Piren (202) 4,7 23,1 16,3 20,2 24,5 6,7 11,0 19,3 9,8 17,4 2,7
C1 202 3,0 7,6 5,6 7,7 7,3 3,1 4,1 6,3 3,7 5,7 1,6
C2 202 2,6 6,9 5,2 9,8 7,4 3,4 4,0 6,2 3,8 5,9 1,8
C3 202 2,3 5,9 4,6 9,4 7,1 2,6 3,2 5,3 3,3 4,9 2,0
Toplam 202 12,5 43,6 31,7 47,1 46,3 15,8 22,3 37,2 20,8 33,9 8,0
Benzatrasin/Krisin 4,8 19,1 13,7 14,3 15,7 4,6 7,5 13,0 6,6 11,6 1,9
C1 228 5,1 15,4 11,0 13,1 11,0 4,0 6,2 8,7 5,5 8,1 2,0
C2 228 4,3 9,8 16,0 13,9 7,5 2,8 7,1 9,3 3,5 9,0 2,0
Toplam 228 14,2 44,3 40,8 41,3 34,2 11,5 20,8 31,0 15,7 28,7 5,9
Benzfluorantenler /Benzpirenler 34,5 144,7 102,9 88,3 102,5 20,5 42,8 79,2 37,0 73,4 7,9
C1 252 8,9 31,2 24,4 21,9 23,0 5,1 9,6 18,8 8,4 16,8 2,0
C2 252 4,4 12,7 12,4 11,0 11,2 2,4 4,5 8,5 4,2 7,5 1,3
Toplam 252 47,8 188,6 139,8 121,1 136,7 27,9 56,9 106,5 49,6 97,6 11,2
Antantirenler/Idenopyreneİdenopir
24,4 164,9 105,3 77,2 103,1 11,8 34,1 82,0 28,2 73,4 1,7
en /Benzperilen
C1 276 4,3 22,4 16,5 11,7 13,8 2,1 4,6 10,9 4,7 10,3 <1
C2 276 <1 2,2 2,0 1,6 1,6 <1 <1 1,2 <1 1,3 <1
Toplam 276 28,7 189,5 123,8 90,5 118,5 13,8 38,6 94,0 32,9 84,9 1,7
Tüm Fraksiyonlar Toplamı 148,9 593,1 410,9 417,1 454,4 132,0 224,2 378,1 182,9 349,2 60,0
NPD Fraksiyonları Toplamı 45,7 127,1 75,0 117,0 118,7 63,0 85,6 109,4 64,0 104,1 33,1
NPD/4-6 Halka PAH Oranı 0,4 0,3 0,2 0,4 0,4 0,9 0,6 0,4 0,5 0,4 1,2
Ana/C1 Alkil Türevi 2,5 3,7 3,4 2,7 3,4 1,9 2,6 3,2 2,6 3,1 1,7
Kaynak: Gardline Environmental Ltd, 2005

5-28
Tablo 5.3-3 Öngörülen Kuyu Yerlerindeki Çökeltide Ağır Metal ve Eser Metal Yoğunlukları
(µg.g-1)
Kuyudan
İstasyon Uzaklık ve Al As Ba Cd Cr Cu Fe Hg Pb Ni Sn V Zn
Yön
1 50 m SE 69100 14 281 0,6 39 38 25100 0,05 25 38 2 72 74
2 250 m SE 69400 18 277 1,4 33 77 25400 0,10 62 34 2 66 206
3 1 km SE 66400 17 279 0,9 40 51 24400 0,07 35 38 2 73 112
4 250 m NE 62200 23 517 1,6 42 83 22800 0,10 56 41 3 80 226
5 1 km NE 53400 37 636 3,0 34 231 20900 0,16 80 36 3 68 635
6 250 m NW 58000 21 432 1,3 34 83 21200 0,09 45 33 2 66 227
8 250 m SW 70200 17 389 1,0 41 56 25900 0,07 40 41 2 77 116
9 1 km SW 66700 18 403 1,0 41 60 24500 0,07 41 39 2 78 131
10 3 km S 62700 16 427 1,0 38 65 23500 0,07 46 38 2 73 137
11 74200 19 371 0,6 40 72 30900 0,04 30 35 2 85 125
12 72400 15 300 0,6 39 43 27300 0,04 24 38 2 78 77
13 61500 26 512 1,6 33 161 24100 0,09 61 34 3 69 297
14 73700 17 424 0,7 38 67 27800 0,07 38 36 2 76 111
15 76400 22 397 0,7 45 75 30500 0,05 36 41 2 94 157
16 73500 13 330 0,4 30 43 28000 0,05 21 28 2 61 80
17 72000 18 317 0,5 39 41 27900 0,04 23 36 2 79 81
18 74900 21 401 0,6 37 66 29800 0,06 29 34 2 77 105
19 66600 21 450 0,9 41 82 26100 0,06 42 37 2 78 145
21 73200 10 438 0,3 41 33 35500 0,03 14 27 1 75 64
Ortalama Değer 68237 19 399 1,0 38 75 26400 0,07 39 36 2 75 163
St Dev 6290 6 93 0,6 4 47 3602 0,03 17 4 0 7 130
2,2-
1997-98 verileri 0,6- 22- 23- 2600 11- 57-
NA NA NA NA 69, NA NA
(Topcuoğlu, 2000) * 0,9 122 75 4900 30 127
1
Gardline Ortalama 49927 17 224 <1 35 14 25473 0,09 28 21 3 66 64

2003 *
St Dev 5668 1 23 0 6 1 2150 0,02 2 6 1 6 7
* 1997-98’de Karadeniz’de (Topcuoğlu, 2000), sonra da Akdeniz'de (Gardline, 2003) yapılmış incelemelerin sonuçları
Kaynak: Gardline Environmental Ltd, 2005

5-29
5.3.2 Hidrokimya
Eylül 2004 ayı içinde önerilmekte olan kuyu noktaları çevresinde gerçekleştirilen mevcut çevresel
durum tespit çalışmaları aşamasında hidrokimya örnekleri de alındı (Gardline Environment Ltd,
2005). Bu örnekleme, dört örnek alma istasyonunda (Şekil 5.1-3’de WS1 - WS4) su kolonu
profilleri oluşturularak gerçekleştirildi. Çalışmada Valeport 606+ çok parametreli su kalite profil
oluşturucusu kullanıldı. Derinliğe bağlı sıcaklık, tuzluluk (iletkenlik), pH, çözünmüş oksijen,
bulanıklık değerleri toplanan verileri oluşturdu.
Su örnekleri ise yüzeyde, orta derinlikte ve kuyu yerinde dipte olmak üzere WS2, WS3 ve de
WS4 istasyonlarında aynı anda olmak üzere toplandı. WS1 istasyonunda ise su örneği alma her
100 m’de bir yinelendi. Besin unsurları (nitratlar, nitritler, silikatlar ve fosfatlar), ağır ve eser
metaller, hidrokarbonlar, klorofil, askıda partikül maddeler, CO2, H2S, amonyak ve pH ile ilgili
laboratuvar analizleri için alt-örnekler toplandı.
5.3.2.1 Hidrografik Profiller
Karadeniz, Akdeniz ile çok kısıtlı biçimde gerçekleşebilen su alışverişi ile, bir dizi akarsuyun
taşıdığı önemli miktarda tatlı su girişinin neden olduğu ilginç ve kendine öz bir yapı
sergilemektedir. Sonuçta ortaya çıkan ortam, belirgin biçimde birbirinden ayrı iki katman ortaya
koymaktadır: ± 100 m’lik, tatlı sudan oluşmuş yüzey katmanı ile onun altında yer alan 1800- 2000
m derinliğinde tuzlu-acı su katmanı. Bu iki katman çok belirgin, yaklaşık 100-150 m kalınlığında,
piknoklin adı verilmiş bir bölge ile ayrılmış durumdadır. Piknoklin bölgesi havzada konveksiyon
bazlı derin su karışımının oluşmasını engelleyerek derin bölümde oksijensiz bir su kütlesinin
varlığını sürdürmesine neden olmaktadır. 1992 de Karadeniz’de gerçekleştirilen dikey profil
incelemeleri (Oğuz ve diğerleri, 1992) bu iki katmanlı yapının yalnızca tuzluluk açısından değil,
deniz suyu sıcaklığı ve yoğunluğu açılarından da açık farklılıklar oluşturduğunu ortaya koymuştur.
Eylül 2004 ayı içinde gerçekleştirilen mevcut çevresel durum tespit çalışmaları kapsamında olmak
üzere önerilen kuyu yerleri çevresinde dört ayrı noktada hidrografik profil ölçümleri gerçekleştirildi.
Çalışma sırasında kullanılan su profili çıkarma ekipmanı ve Niskin Şişelerine ilişkin bir fotoğraf
Şekil 5.3-2’de sunulmuştur. Bu ölçümlerden elde edilen sonuçlar Şekil 5.3-3’de a-f olarak
verilmektedir. Genelde ölçümlerde elde edilen değerler her dört istasyon için de benzer profiller
ortaya koydu. Tüm profiller 140 m derinliğin ötesinde çok belirgin bir su kütlesinin varlığını işaret
etti. İncelenen parametrelerin çoğunluğunda değişiklikler 70 ilâ 140 m arasında belirginleşiyordu.
Su kolonunun yüzeyde 10-20 m’lik bölümünde ise daha sıcak, iyice karışmış, daha düşük tuzlu
bir katmanın daha varlığı belirlendi.

5-30
Şekil 5.3-2 Su Profili Çıkarma Ekipmanı ve Niskin Şişeleri
Sıcaklık (Şekil 5.3-3a)
Yaklaşık 10 m derinliğe dek inen yüzey suyu sıcaklığı 22-24 C0 olarak belirlendi. Bu derinlikten
sonraki 20 m’lik bölümde çok etkin bir sıcaklık düşüş bölümü (termoklin) belirlendi. Sıcaklık
düşüşü 60 - 80 m derinlik dolaylarında 7Cº de dengeleniyordu. Sonraki bölgede ise sıcaklığın
artarak 200 m derinlikte 8,6 C0 değerine yükseldiği görüldü. Daha derinlere inildikçe sıcaklığın
düzgün biçimde arttığı ve deniz dibine yaklaşıldığında ise 9 C0 değerine eriştiği not edildi.
Tuzluluk (Şekil 5.3-3b)
Yüzey tuzluluğu 10 m derinliğe kadar düşük olup 18 psu dolaylarında değerler göstererek belirgin
biçimde tatlı su karışımını sergiledi. Sonraki, termokline de denk gelen 20 m’de tuzluluk 17 psu’ya
düştü ve sonra yeniden 18 psu’ya yükseldi. Derinlik arttıkça tuzluluk da sabit biçimde artarak 70
m derinlikte 18,5 psu değerine erişti. Derinliğin bundan sonrasında ise tuzluluk hızla artarak 200
m’de 21,5 psu değerine, deniz dibine erişildiğinde ise 22,6 psu değerini gösterdi.
Yoğunluk (Şekil 5.3-3c)
Yoğunluk anomalisi “su yoğunluğu eksi 1000 kg/m3 biçiminde açıklanmaktadır. Yaklaşık 10 m
derinliğe dek yoğunluk anomalisi 11,5 kg/m3’lük bir değerde idi. Bunun nedeni üst katman
sularının oldukça sıcak olmasına bağlanabilir. Sonraki derinlikte dik bir piknoklin görüldü ki bu 20
m’de termoklin ile çakışıyordu. Bu derinlikte yoğunluk anomalisi 14 kg/m3 değerine erişti; daha
aşağı inildikçe yükselme hızını azaltarak 70 m derinlikte 14,8 kg/m3 değerini gösterdi. 140 m
derinliğe inildiğinde anomali 16,5 kg/m3 olarak belirlendi ve deniz dibine erişildiğinde ise 23,3
kg/m3 değerine varılmış oldu.

5-31
Şekil 5.3-3 Planlanan Kuyu Noktalarına Yakın Yerlerde Oluşturulan WS1 - WS4
İstasyonlarına ait Hidrografik Profiller (Kaynak: Gardline Environmental Ltd, 2005)

5-32
Çözünmüş Oksijen (Şekil 5.3-3d ve e)
Su kolonu 20 m derinliğe dek oksijene hemen hemen doygun bulundu. Bu nedenle bu bölgenin
efotik (fotosentetik faaliyetten kaynaklanan oksijen varlığı) olduğu kabul edildi. Su yüzeyinin
altındaki 10 m’lik bölgede yoğunluk yaklaşık 7,5 mg/l den 10 mg/l’e yükseldi. Termokline de eş
düşen 20 ile 30 m’ler arasında suda çözünmüş oksijen doygunluğu anî biçimde %10 oranında
düşüş gösterdi ve bu düşüş 70 m’ye dek, yavaş biçimde bir %10 oranında daha inerken 70 m’de
çözünmüş oksijen yoğunluğu da 9,5 mg/l olarak belirlendi. Sonraki 70 m’lik bölgede çözünmüş
oksijen düzeyi bir %5 oranında daha düştü ve 140 m derinlikte 0,5 mg/l değerine erişti. Değerde
bu düşüş daha da derinlere inildikçe yavaş biçimde düşüşünü sürdürerek deniz dibinde <%1
oranı ile <0,1 mg/l değerine geriledi.
Bulanıklık (Şekil 5.3-3f)
Su kolunu boyunca bulanıklık oldukça durağan bir özellik sergiledi. Yukarıda açıklanan fizyo-
kimyasal katmanların yer aldığı 70 ve 140 m derinlik dolaylarında belirgin değişiklikler kaydedildi.
140 m’den deniz dibine dek olan bölgede ise bulanıklık değerlerinde çok yavaş bir düşmenin
sürdüğü gözlendi.
5.3.2.2 Besin Maddeleri ile Suda Asılı Katılar
Toplanan su örneklerinin tümünde nitratlar, nitritler, amonyakla ilişkili azot, silikon, fosfatlar,
karbon dioksit, sülfit ve de suda asılı maddelere yönelik analizler gerçekleştirildi. Bu çalışmaların
sonuçları Tablo 5.3-4’de verilmiştir. Elde edilen tüm bulguların Karadeniz ortamında bulunması
beklenen değerlerle uyum içinde olduğu görülmüş, tüm parametrelere ait yoğunluk değerlerinde,
suda derinliğin artmasına bağlı olarak genel biçimde düşmeler gerçekleştiği gözlemlenmiştir.
Nitrit ve nitrat değerleri algılama sınırları (sırası ile <0,01 mg/l ile <0,3
mg/l) altında oluşmuştur. Oksijence zengin 0-70 m derinlikte mikroorganizmaların ölü
fitoplanktonları nitritifikasyon yöntemi ile tüketmekte oldukları ve bunun da nitratların oluşmasına
yol açtığı düşünülmektedir. Öylece oluşan nitratlar ise oksijenini tüketmiş bölgeye (70-140 m)
inmekte ve oradaki mikroorganizmalarca di-nitritifikasyon sürecinden geçirilerek nitrite
dönüştürülmektedir. 140 m’nin altındaki derinliklerde ise amonyum oksidazyonuna yol açan
anaerobik bakterilerce nitrit kullanılıp amonyum oksitlenmekte ve atmosferik azota dönüştürme
gerçekleşmektedir.
pH testleri tutarlı biçimde olmak üzere yüzey sularında pH 8 - pH 9 aralığında sonuçlar gösterdi.
Orta derinlikler ile dipte ise pH 8 değeri elde edildi.
Sülfidi indirgeyen Clostridia bakterisine ilişkin testler ise ölçüm seviyesi altında kalan değerler
ortaya koydu.

5-33
5.3.2.3 Hidrokarbonlar
Dört su örneği alma istasyonundan her birinde üç değişik derinlikte (yüzey, orta derinlik ve dip)
hidrokarbon analizleri gerçekleştirildi. Sağlanan sonuçlar, su kolonun tümünde toplam
hidrokarbon yoğunluklarının çok düşük düzeyde bulunduğunu gösterdi (genelde <0,4 ng/g).
Deniz dibine erişildiğinde çok hafif bir hidrokarbon yoğunluk artışları algılanabiliyordu. Dipte
hidrokarbon yoğunluğu artışı bir istasyonda (WS 1) en belirgin biçimde (4,68 ng/g) belirlendi.
Elde edilmiş hidrokarbon yoğunluk analiz sonuçları Tablo 5.3-5’de verilmiştir.
Her örnek alma istasyonunda PAH’lara yönelik analizler yüzeye yakın, orta derinlik ve dip olmak
üzere üç değişik derinlikte gerçekleştirildi. Analizlerin gerçekleştirilebilmesi için GC-MS’den
yararlanıldı. Tek iyon akım analizleri tüm örnekler için algılama düzeyinin altında değerler ortaya
koydu (<25 ng/g).
Tablo 5.3-4 Düşünülen Kuyu Yerleri Çevresindeki Su Kolonlarında Besin Maddeleri

Yoğunlukları (mg/l)
Örnek Amonyak Silikon Çözünmüş Sülfit Askıda

Fosfat
İstasyon derinliği ilişkili Azot Si Karbon (Serbest) Katı pH
P
(m) N (toplam) Dioksit S Maddeler
0 0,12 0,7 1,06 0,94 <0,2 9 8-9
100 0,21 1,1 0,04 8,40 <0,2 <5 NA
200 0,33 3,0 0,13 3,84 <0,2 19 NA
300 0,34 2,5 0,06 4,56 1,0 6 NA
400 0,60 5,3 0,16 10,00 2,9 <5 NA
500 0,60 5,3 0,16 8,96 0,4 5 NA
600 0,70 5,8 0,17 12,40 4,0 10 NA
700 0,70 6,8 0,18 11,40 4,3 8 8
WS1
800 1,00 7,7 0,20 14,60 5,6 16 NA
900 0,90 8,0 0,19 16,30 6,1 13 NA
1000 1,10 7,4 0,22 17,90 6,6 14 NA
1100 1,20 8,3 0,23 5,95 6,1 <5 NA
1200 1,10 7,5 0,21 10,10 7,2 23 NA
1300 1,10 8,0 0,22 9,32 7,2 14 NA
1400 1,30 8,0 0,23 11,90 9,3 16 NA
1500 1,20 8,7 0,22 11,80 6,6 7 8
0 0,19 0,2 0,01 1,19 <0,2 13 9
WS2 600 0,80 5,8 0,19 9,29 4,0 <5 8
1200 1,10 7,9 0,22 14,10 5,1 11 8
0 0,20 0,2 0,01 1,97 <0,2 26 8-9
WS3 650 0,90 6,1 0,18 15,70 5,6 15 8
1300 1,30 10,0 0,26 11,80 7,2 26 8
0 0,50 0,2 0,02 0,94 <0,2 25 9
WS4 650 1,00 6,1 0,19 15,40 0,5 <5 8
1300 1,30 11,2 0,22 19,60 7,8 90 8

5-34
Tablo 5.3-5 Önerilen Kuyu Yerlerinde Su Kolonunda Toplam Hidrokarbon, n-Alken ve

Alifatik Oranlar Değerleri
Toplam
Örnek Derinliği UCM n-Alken’ler
İstasyon Hidrokarbon CPI Oranı*
(m) (ng,g-1) (ng,g-1)
(ng,g-1)
WS1 0 <0,05 <0,05 <0,05 ND
700 0,34 0,34 <0,05 ND
1500 4,68 4,35 0,33 0,23
WS2 0 <0,05 <0,05 <0,05 ND
600 0,17 0,17 <0,05 ND
1200 0,24 0,24 <0,05 ND
WS3 0 0,18 0,18 <0,05 ND
650 <0,05 <0,05 <0,05 ND
1300 <0,05 <0,05 <0,05 ND
WS4 0 0,15 0,15 <0,05 ND
650 <0,05 <0,05 <0,05 ND
1300 0,27 0,27 <0,05 ND
*CPI= Tek homologların (nC13-nC35) çift homologlara (nC12-nC36) bölünmesinin sonucu,
5.3.2.4 Ağır ve Eser Metallerin Yoğunlukları
Ağır ve eser metallere yönelik analizler toplanmış tüm su örneklerinde gerçekleştirilmiş olup elde
edilen sonuçlar Tablo 5.4-1’da verilmiştir. Kadmiyum, krom, bakır, cıva, nikel, kurşun, çinko ve
vanadyum kararlı biçimde alt algılanma sınırına yakın değerler verdiler. Tüm öbür metaller ise
örneklerin çoğunluğunda çok düşük düzeylerde değerler ortaya koydular (<0,1 mg/l). Bu genel
tablodan ayrılan iki metal ise çalışma alanının güneyinde bulunan WS4 istasyonunda aluminyum
(1,21 mg/l) ve demir (1,41 mg/l) oldu. Elde edilen tüm değerlerin çok düşük düzeylerde olmaları
nedeni ile istasyonlar ve/veya derinliğe bağlı biçimde nedenler oluşturulamadı.
5.4 Biyolojik Çevre
5.4.1 Bentik Topluluklar
5.4.1.1 Makrofauna
2004 yılı Eylül ayında gerçekleştirilmiş mevcut çevresel durum belirlenmesi çalışması sürecinde
çökelti biyolojisinin incelenmesi amacı ile de örnekler toplandı (Gardline Environmental Ltd,
2005). Her çökelti örnek toplama istasyonunda, 0,25 m2’lik bir kutu biçimli örnek alma aygıtı
kullanılarak üçer örnek alındı. Alınan her örnek 250 µm gözenekli elekten geçirildikten sonra
formalin içinde saklandı. 19 örnek istasyonundan alınmış üçlü örneklerden birer adedine
makrofauna belirlenmesine yönelik analizler uygulandı. İncelenen örneklerin hiçbirinde
makrofauna bireyler (>0,5 mm) gözlemlenmedi. Bu sonuçlar üzerine geriye kalmış, her istasyon
için ikişer örnek üzerinde daha fazla inceleme yapılmasına gerek görülmedi.

5-35
Tablo 5.4-1 Önerilen Kuyu Yerleri Çevresinde Su Kolonunda Belirlenmiş Ağır ve Eser
Metaller Yoğunlukları (mg/l)
Örnek
Aluminyum Arsenik Baryum Demir Çinko
İstasyon Derinliği
(Al) (As) (Ba) (Fe) (Zn)
(m)
0 0,05 0,03 <0,01 <0,01 0,02
100 0,06 0,04 <0,01 <0,01 <0,01
200 0,09 0,06 0,04 0,03 0,03
300 0,06 0,03 0,01 <0,01 0,02
400 0,07 0,06 0,04 <0,01 <0,01
500 0,08 0,06 0,04 <0,01 0,02
600 0,07 0,06 0,04 <0,01 0,02
700 0,06 0,06 0,04 <0,01 0,01
WS1
800 0,10 0,07 0,05 0,01 0,02
900 0,08 0,06 0,04 0,01 0,02
1000 0,08 0,06 0,05 <0,01 0,02
1100 0,08 0,07 0,05 0,01 0,02
1200 0,09 0,06 0,04 0,01 0,03
1300 0,08 0,07 0,05 0,02 0,01
1400 0,07 0,07 0,05 0,01 0,01
1500 0,07 0,07 0,04 0,01 0,03
0 0,06 0,05 <0,01 <0,01 0,01
WS2 600 0,07 0,07 0,05 0,01 0,01
1200 0,07 0,06 0,05 0,03 0,04
0 0,07 0,05 <0,01 <0,01 0,01
WS3 650 0,07 0,06 0,05 <0,01 <0,01
1300 0,09 0,07 0,06 0,01 0,02
0 0,07 0,06 <0,01 <0,01 0,01
WS4 650 0,08 0,06 0,05 <0,01 0,01
1300 1,21 0,07 0,08 1,41 0,03
250 µm’lik elekte 6, 9, 11, 14 ve 16 nolu istasyonlardan alınmış örneklerde bulunan tek, iri
nematodlar tutuldu. Bu nematodların yetişkin mermitid nematodlar oldukları belirlendi. Mermitid
nematodlar gençlik aşamasında asalak yapıya sahip olup, kabuklulara (crustaceans) -karada ise
böceklere- yerleşir, irileşip yetişkin ve çoğalacak hale geldiklerinde ise ancak ayrılırlar. Bu
yaratıkların biyolojileri hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Bentik ortamda rahatça yaşayabilen
canlılar olmadıkları gibi anoksik koşullara da uyum sağlamamışlardır.
5.4.1.2 Meiofauna
Meiofauna makrofauna’dan daha küçük boyutlarda canlılar olup, irilikler genelde 0,05-0,5 mm
aralığında kalmaktadır. Makrofauna analizlerinin sonuçlarına bakılarak yalnızca bir çökelti
örneğinde meiofauna araştırması gerçekleştirildi. Örneğin çökeltiden ayrılması için 45 µm
gözenekli bir elek kullanıldı.

5-36
1 Numaralı istasyondan alınmış tek örnekte gerçekleştirilen meiofuana araştırmasında tek bir
nematod elde edildi. Bulunan bu örneğin durumu (formalinde fikse edilme yerine dondurulmuş
olmasına bağlı olarak) daha ileri kademede incelemeye uygun değildi. Ancak serbest yaşayan bir
takson olduğu anlaşıldı ise de, gerçekten derinlerdeki çökeltiden mi geldiği, yoksa örnekleme
aygıtından, araştırma gemisi gövdesinden ya da tuzlu olmayan bir ortamdan mı bulaştığı
konusunda bir karara varılamadı. Başkaca rastlanılan ve nematod ağız bölümlerine benzetilen
parçaların ise ölerek dibe çökmüş canlı artıkları olduğu düşüncesi hakim oldu.
5.4.1.3 Karadeniz Bentosları
Uzun zamandan beri Karadeniz’de 200 m’den başlayan derinliklerin azoik olduğu görüşü kabul
edilmiştir. Bu derinliklerde oksijenin yerini hidrojen sülfür almaktadır. Daha derinlere inildiğinde,
örneğin 1500 m’de, hidrojen sülfür oranı yaklaşık 6,2 ml/l değerine erişmektedir (Caspers, 1957).
Yukarılardan sürekli inen ve çoğunluğu bozuşmanın değişik aşamalarında olan organik kalıntılar
bu derinliklerde bolca bulunan bakteriler için önemli besin kaynağı oluşturmaktadırlar. Ancak
metazoa ilintili faunaya ilişkin belirtiler bulunmamaktadır (örneğin Kiseleva, 1979).
Bentik makrofauna türler için alt sınırlar Karadeniz çevresinde değişiklikler göstermektedir. Erken
aşamalarda gerçekleştirilmiş incelemeler İstanbul Boğazı yakınlarında 210 m’de makrofaunal
türlerin varlığını belirlemiştir ki, bu derinlik bu tür için en büyük derinlik değerini ifade etmektedir.
Daha yakın zamanlarda oluşturulmuş kayıtlara göre ise daha derin, bir miktar oksijen kalıntısı
bulunan sulardan elde edilmiş meiofauna örnekleri sağlanmıştır (Sergeeva, 1988). Kayda
geçenlerde Taxa konusunda bir görüş üretmek olanaksızdır. Gene kayda geçenlerden Tanais cf.
cavolinii (= Tanais dulongii) ile akar Halacarus basteri (= Thalassarachna basteri) ile ilgili olarak
bu her iki türün de littoral’den sığ infralittoral’e değişen bir dağılım gösterdikleri, sözü edilen
derinliklerde oksijenin varlığı halinde bile yaşamlarını sürdürmelerinin olanaksız olacağı
söylenebilir. Bu değerlendirmeye bağlı olarak kayda geçmiş örneklerin ancak ölüp dibe inmiş
örnekler olduğu ya da örnek sağlama aygıtlarından, belki de araştırma gemisinden bulaştığı
sonucuna varmak hiç de yanlış olmayacaktır.
Eldeki örneklerde, beklendiği üzere hiçbir makrofauna türüne rastlanılmamıştır. Bulunan mermitid
nematodlar beslenme aşaması sonrasındaki yetişkin bireyler olup anoksik ortama uyumlu
değillerdir. Bu durumda, Karadeniz örneklerinde bulunan nematodların oksijenli bölgede yaşayan
nektonik kabuklulardan asalaklık dönemi sonunda ayrıldıkları, yararsız biçimde dibe çöküp
sonunda da ölmüş oldukları biçiminde bir hipotez oluşturulabilir.
Bulunan tek meiofauna bireyi bir nomatod idi, ancak taksonu belirleyebilmek olanaksız oldu. Bu
eksik bilgi durumunda ise örneğin kıyı ortamlarından mı yoksa ölerek dibe çökmüş bir birey mi
olduğu biçimindeki değerlendirmeler yapılamadı. Her ne kadar örneğin formalinde fikse edilme
yerine dondurulma yöntemi kullanıldığından bu aşamada oluşan bir kirlenme sonucuna bağlı
olduğu düşünülebilirse de, elde edilen bulgunun Karadeniz’de gerçekleştirilmiş başka çalışma
sonuçları ile uyum gösteriyor olması da göz önünde bulundurulması gereken bir faktördür.

5-37
Sonuç olarak, yörede toplanmış çökelti örneklerinin analiz sonuçları tartışılmaz biçimde metazoik
faunanın bölgede yokluğunu ortaya koymuş bulunmaktadır.
5.4.2 Plankton Toplulukları
5.4.2.1 Fitoplankton
Karadeniz'de baskın olan fitoplanktonların dağılımı Şekil 5.4-1’de gösterilmiştir. Miktar açısından
en bol bulunanlar Bacillariophyta (diatoms) ile Pyrrophyta (dinoflagellatlar) olmaktadır.
2%
1%
3% 9% 6%
34%
45%
Bacillariophyta Pyrrophyta Euglenaphyceae Clorophyceae

Crysophyceae Primnesiophyceae Cyanophyta
Şekil 5.4-1 Karadeniz’de Yaşayan Fitoplankton Organizmaların Yüzde Olarak Dağılımları

(Kaynak: Feyzioğlu, 1994)
Karadeniz’de ikincil ötrofikasyon olarak tanımlanan olay çoğunlukla nehirler yolundan su kütlesine
taşınan büyük miktarlarda azot ve fosfor bileşikleri ile başkaca organik ve de inorganik
bileşiklerdir. Bu girdilerin nedenleri ise çoğunlukla evsel, tarımsal ve de endüstriyel kaynaklar
olmaktadır. Bu girdiler denizde gerek mevsimsel fitoplankton üretimini etkilemekte ve gerekse
mikroalgal oluşumların sıklık ve de şiddetine katkıda bulunmaktadır. Daha önceden baskın olan
türlerin populasyonlarının azalmasını içeren diğer etkiler, az tuzlu su ve tatlı su kökenli türlerin
sayısının artması ve farklı yosunların sınıfları arasındaki korelasyondaki değişikliklerdir (Zaitsev
ve Mamaev, 1997).
Karadeniz’deki mevsimsel plankton oluşumu, ılıman deniz sularında görülen davranışlara

benzerlikler göstermektedir. Yıl boyunca genelde iki ana tepe nokta oluşmaktadır: ilkbahar
başlarında oluşan yüksek bir artış ile sonbaharda oluşan ikinci (birincisinden daha düşük) bir
hareketlenme. İlkbaharda alg biyo kütlesinde görülen artış kıyı bölgelerinde 1-3 g/m3, açıklarda

5-38
ise 0,2-0,6 g/m3 düzeylerinde olmaktadır. Yaz başlarında ise bu değer 0,01-0,05 g/m3 düzeyine
düşmektedir (Sorokin, 1985).
İlkbahar plankton çoğalma döneminde çokluk açısından Rhizosolenia alata, Rhizosolenia calcar-
avis, Ditylum brightwellii ile Skeletonema costatum diatomları dominant hale gelmekte, onları
baskınlık açısından Protoperidinium granii, Protoperidinium pallidum, Ceratium fusus, Gonyaulax
spinifera ile Scrippsiella trochoidea ‘Dinoflagellat’ları izlemektedir.
Yaz döneminde, deniz üst katmanındaki besin maddeleri ilkbaharda çoğalan planktonların
tüketimi nedeni ile önemli ölçüde azalmaktadır. Bu azalma paralelinde olarak plankton miktarında
da azalma gerçekleşmekte, azalan bu türlerin yerine, aralarında Coscinodiscus jonesianus,
Chaetoceros affinis, Chaetoceros decipiens, Chaetoceros curvisetus, Chaetoceros compressus
ile Rhizosolenia fragilissima da bulunan geniş çeşitlilikte termofilik yaz türleri çoğalmaktadır. Bu
dönemde varlıklarını sürdüren dinoflagellat’lar arasında Exuviella cordata, Prorocentrum
compresum, Gonyaulax cochles, Amphydinium lanceolatum, Scrippsiella trochoidea,
Protoperidinium decipiens, Prorocentrum micans ve Prorocentrum scutellum yer almaktadır.
Karadeniz’de yaz aylarında iyi karışıma sahip üst su katmanında bolluk açısından önde gelen,
genelde Coccolithophorid Emiliana huxleyi (altın alg) olmaktadır.
Sonbahar diatom popülasyonu ise Nitzschia closterium, Pseudo-nitzschia seriata, Rhizosolenia

calcar-avis, dinoflagellatlar olarak Prorocentrum aporum, Heterocapsa triquetra, Prorocentrum
copressum, ile Gymnodinium splendens ile karaterize olmaktadır. Kış döneminde dominant olan
diatom türleri Leptocylindrus danicus, Nitzschia longissima, Cyclotella caspia olurken Ceratium
furca, Ceratium fusus, Heterocapsa triquetra ve Scrippsiella trochoidea’lar da dinoflagellat’lar
olarak popülasyonda yerlerini almaktadırlar.
Fitoplankton fotosentezi en çok yüzeyin altındaki 10-20 m’lik bölümde gerçekleşmektedir.
Eylül 2004 ayında gerçekleştirilen mevcut çevresel durumu tespit çalışması çerçevesinde (KTU,
2004) olmak üzere, plankton örnekleri de alındı. Önerilmekte olan kuyu lokasyonları dolaylarında
iki örnek alma istasyonu WS1, ile WS3 olarak belirlendi (Bak: Şekil 5.1-3). Şekil 5.4-2’de mevcut
çevresel durum tespit çalışmaları sırasında gerçekleştirilen plankton örnekleme çalışmaları
gösterilmiştir. Fitoplankton örneklerinin alınması için gözenekleri 20 µm olan plankton toplama ağı
ile Niskin şişeleri kullanıldı. Örnekler yüzeyden, 25 m, 50 m, 100 m ve 200 m derinliklerinden
toplandı. Toplanan plankton örnekleri laboratuvar çalışmaları yapılana dek formaldehit çözeltisi
içinde saklandı.
Çalışma süresince 29 fitoplankton türü kayda geçirildi. Bu türler arasında Bacillariophyta

(diatoms), Pyrrophyta (dinoflagellatlar), Prymnesiophyceae, Euglenaphyceae ve Chrysophyceae
yer almışlardı. En büyük çeşitliliği gösteren grup Pyrrophyta idi. Bu çalışmaya ilişkin ayrıntılar
Tablo 5.4-2’de verilmiş bulunmaktadır.

5-39
Şekil 5.4-2 Plankton Örnekleme Çalışmaları
Pseudo-nitzschia seriata ve Rhizosolenia calcar-avis diatomları, Prorocentrum copressum ve

Prorocentrum micans dinoflagellat’lar ile Emiliana huxleyi coccolithophorid’i oldukça bol rastlanan
türleri oluştururlarken her iki istasyondan da üç değişik derinlikte alınmış örneklerde en sık
rastlanan Pseudo-nitzschia seriata diatomu oldu (1,140-170.000 hücre/l). Bu genel tablo dışında
değişiklik gösteren durum ise, birinci istasyonda 25 m derinlikten alınmış örneklerde en kalabalık
tür Emiliana huxleyi görüldü (16.000 hücre/l). Örnek toplanan tüm yerlerde en çok rastlanılan bir
başka tür ise Rhizosolenia calcar-avis diatomu oldu (380-15.300 hücre/l). En sık rastlanan türlerin
mikroskop görüntüleri Şekil 5.4-3’de yer almıştır.
0 m, 25 m, ve 50 m derinliklerden alınan örneklerde canlı plankton organizmalarına rastlandı. 100

m derinlikten alınan su örneğinde ise birkaç adet boş diatom früstülleri ile dinoflagellat kistlerine
rastlandı. 200 m derinlikten alınan su örneklerinde ise hiçbir canlı organizma gözlemlenmedi.
Pseudo-nitzschia seriata Emiliana huxleyi Rhizosolenia calcar-avis
Şekil 5.4-3 Sık Rastlanan Fitoplanktonların Mikroskop Görüntüleri

(Kaynak: KTU, 2004)

5-40
Tablo 5.4-2 Önerilmekte Olan Kuyu Lokasyonları Çevresinde Belirlenmiş Fitoplankton

Çeşitlilik ve Sıklığı (hücre/l)
WS 1 WS 3
Yüzey 25 m 50 m Yüzey 25 m 50 m
Pyrrophyta
Alexandrium sp 1200 >50 90 - - -
Ceratium furca >50 - - 350 >50 1200
Ceratium fusus - - - >50 - -
Ceratium tripos - >50 >50 >50
Ceratium tripos - - - >50 - -
Dinophysis caudate - >50 - - - -
Dinophysis rotundata >50 >50 - - >50
Gonyaulax spinifera - - - >50 - -
Noctiluca scintillans >50 >50 - >50 - -
Prorocentrum compressum 5.000 100 >50 1.900 >50 1.200
Prorocentrum micans 3.000 85 130 370 >50 3.100
Protoperidinium depressum - - - - >50 -
Protoperidinium oblongum >50 - >50 - - -
Protoperidinium stenii >50 - >50 >50
Scrippsiella trochoidea 200 >50 >50 - 120 4.300
Bacillariophyta
Cerataulina bergonii 3.800 >50 >50 6.300 1.100 -
Chaetoceros compressum >50 - - >50 >50 -
Chaetoceros decipiens >50 >50 >50 - >50 -
Coscinodiscus granii >50 >50 - >50 - >50
Melosira nummuloide - >50 - - - -
Pleurosigma sp >50 - - - - -
Pseudo-nitzschia seriata 170.000 1.140 4.200 80.000 13.360 28.000
Rhizosolenia alata >50 >50 >50 1000 >50 >50
Rhizosolenia calcar-avis 15.300 380 800 15.270 2.000 3.100
Thalassionema nitzshioides 10.795 - 250 2.600 1.000 1.100
Prymnesiophyceae
Emiliana huxleyi >50 16.000 - 160 3.800 -
Euglenaphyceae
Euglena lanovi >50 - - - - -
Chrysophyceae
Dichtyoca fibula - >50 - - - -
Dichtyoca speculum - >50 - - >50 -
Kaynak: KTU, 2004.

5-41
5.4.2.2 Zooplankton
Karadeniz’deki zooplanktonlar arasında Rotozoa, Coelenterata, Nemathelminthes, Ammelides,

Mollusca, Arthropoda, Chaetognatha, Chordata’lar ile birkaç çeşit mikrozooplanktonik gruplar yer
almaktadır. Denizdeki zooplankton dağılımı bir dizi abiyotik ve biyotik etmenlere yakından bağlı
olmakla birlikte yakın zamanlarda gerçekleşen antropogenetik etmenlerden de (örneğin predatör
saldırgan türler) etkilenmiş bulunmaktadır.
Fitoplantonlarda ötröfikasyon ile oluşan ve zooplaktonlarda meydana gelen bazı değişiklikler

arasında paralellikler vardır. Bireylerin ve bunların bio kütlelerin sayılarındaki hem azalmayı hem
de artmayı içeren örnekler, tek türlerin topluluk gelişmesindeki büyüme ve ilgili sınıfların
sayılarında değişikliklerdir. Geniş fitoplankton bio kütlesi, zooplanktonların bitki ile beslenen türler
ve alg kalıntıları ile beslenen türler için geniş bir yiyecek olanağı sağlar. Genel olarak, jelatinimsi
plankton olarak adlandırılan organizmalardaki kütle genişlemesi, ötrofikasyon şartları içinde deniz
zooplanktonları için belirgin bir özelliktir. 1970’lerin ortasında Karadeniz’de, skifozoan deniz
anası - Aurelia aurita populasyonundaki patlama buna bir örnektir, fakat 1980’lerde ekzotik
yağmacı ctenophore Mnemiopis’lerin kazara gelmesini takiben populasyon düşmüştür (Zaitsev ve
Mamaev, 1997).
Zooplankton’lar iriliklerine göre mikrozooplanktron, mesozoolankton ve makrozooplankton olarak

kümelendirilmektedirler.
Mikrozooplantonlar arasında çoğunlukla yer alan <200 µm boyutlarındaki organizmalar

crustacean, tunicate larvae ve de zooflagellate’lerin cilia türleri olmaktadır. Neritik zonda rotifier’ler
ile bentik faunaya ait mikroskopik larvalar da bulunmaktadır. İlkbahar aylarında genelde
Tintinopsis, Tiorina ve Favella’nın baskın olduğu Tintinid’ler dominant duruma geçmektedirler.
Oligotrichidae ailesinden çıplak ciliate’ler yaz aylarında çoğalmaktadırlar (Dorokin, 1983).
Karadeniz’de mesoplanktonlardan (200-500 µm) en çok kopepod’lar bulunmaktadır. Kopepod

varlığı iki dönemde tepe değerlere erişmektedir: yaz başları ile kış sonları. Sözü edilen bu
dönemler denizdeki plankton biyokütlesinin de en yüksek değerlere eriştiği dönemlerle
çakışmaktadır. Yıl boyunca en sık rastlanılmış mesozooplanktonların ayrıntıları Tablo 5.4-3’de
verilmiştir.
Zooplankton dağılımının alt sınırını 150-170 m arasındaki derinlik oluşturmaktadır. Bu derinlik

aralığında çoğunlukla Acartia clausi, Cladocera spp., Oithona sp ve Paracalanus pavrus gibi
aslında daha yukarıdaki sıcak katmanlarda sürekli yerleşik termofilik epiplanktonik zooplankton
kümeleri bulunmaktadır. Daha derinlerde ise Oithona similis, Pseudocalanus elengatus gibi
psikrofilik batiplanktonik türler ile birlikte bir miktar da Calanus euxinus varlıklarını
sürdürmektedirler. Epiplanktonik organizmalar yalnızca termokline kadar inerken batiplanktonik
organizamalar da bu sınıra kadar yükselmektedirler. Bu davranışın dışına çıkıp termoklini aşıp
dikey göç gerçekleştiren aktif türler ise Calanus euxinus ve Sagitta setosa’lar olmaktadır. Kış
döneminde iki zooplankton kümesi arasında oluşmuş sınır kaybolmakta ve her iki küme de 25-50
m dolaylarındaki derinlikte bir araya gelmektedir.

5-42
Tablo 5.4-3 Karadeniz’de 0-100 m Derinlik Aralığında Mesozooplankton sıklığı

(birey m-3)
Mevsim
Küme (Tür) Kış İlkbahar Yaz
Copepoda
Acartia clause 310 840 1.910
Calanus euxinus 160 140 110
Oithona nana 1.180 1.870 2.690
Oithona similis 470 2.640 1.000
Paracalanus pavrus 350 1.670 1.480
Pseudocalanus elengatus 1.770 1.500 1.160
Cladocera
Cladocera sp 0 0 450
Chaetognatha
Sagitta setosa 2 4 42
Kaynak: Grese ve diğerleri, 1973’den uyarlanmıştır.
Karadeniz’de >500 µm irilik sınıfındaki makroplanktonik kümeyi daha çok jelatinimsi

zooplanktonlar temsil etmektedir. Varlıkları belirlenmiş beş jelatinimsi türü iki scyphozoan medusa
Rhizostoma pulmo ve Aurelia aurita ile üç Ctenophores Mnemiopsis leidyi, Pleurobranchia pleus
ve Beroe ovata oluşturmaktadır.
Rhizostoma pulmo’ya kıyılarda rastlanırken açıklarda hiç rastlanmamaktadır. Aurelia aurita

genelde çok dağınık olmakla birlikte özellikle ötrofik kıyılarda yoğunlaşmaktadır (Kideys ve
diğerleri, 2000). Mnemiopsis leidyi 1980’lerin başlarında yanlışlıkla Karadeniz’e sokulmuş türdür.
Kendi kendine döllenen bir hermafrodit olup hızlı kolonileşmeye yatkın bu tür, predatörlerin
yokluğundan da yararlanarak çok yüksek yoğunluk değerlerine erişmiş bulunmakta olup
günümüzde yıl boyunca yüzeye yakın su katmanlarında varlığını sürdürmektedir. Üremenin en
yüksek değere eriştiği 1992 Ekim ayı başında yapılan ölçümlerde 4,2 kg/m2 biyokütle ile 27 m-3
yoğunluk değerleri bulunmuş idi (Shiganova, 2001). Beroe ovata’da yakın zamanda ortama dahil
edilmiş bir Ctenophore türü olup varlığı ilk kez 1999’da belirlenmiştir. Beroe Mnemiopsis ile
beslenmektedir ki bunun da popülasyonunda önemli azalmalar izlenmektedir. Pleurobranchia
pileus mevsimsel termoklin ile piknoklin arasını mesken tutmuş olup popülasyonu ilkbahar ile yaz
mevsimlerinde en yüksek değerlere çıkmaktadır (Seyhan ve diğerleri, 2003).
Eylül 2004 ayı içinde yürütülmüş mevcut çevresel durum tespit çalışması kapsamında olmak
üzere plankton örnekleri toplanması da gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla önerilmekte olan iki kuyu
noktası çevresinde Şekil 5.1-3’de gösterilen, WS1 ve WS3 olarak tanımlanmış iki istasyon
belirlenmiş idi. Zooplankton örnek toplanması 75 µm gözenekli plankton toplama ağı ile anoksik
katmandan (yaklaşık 120 m) yüzeye doğru dikey çekişler biçiminde gerçekleştirildi. 200 ve 500 m
derinliklerden zooplanktonik organizmalar örneği toplanmasında ise Niskin şişelerinden de
yararlanıldı.

5-43
Mikrozooplanktonik organizmalar (bunlar fitoplankton örnek toplama aşamasında elde

edilmişlerdi) Tintinnoide kümesini oluşturdu. Bu kümenin derinlik değişikliğine göre elde edilen
değişik türleri ise 0 m, 25 m ve 50 m derinliklerde olmak üzere Cyttaracyis palagiostoma,
Tintinopsis campanula ile T. cylindrical biçiminde belirlendi.
Mesozooplanktonik organizmalar olarak Copepoda, Cladocera, Chaetognatha ve Chordata

belirlendi. Ayrıntılar Tablo 5.4-4’de verilmiş bulunmaktadır. Her iki örnek alma istasyonunda da en
büyük çeşitliliği gösteren Copepod’lar oldu. Acartia clause dominant Copepod türü olarak
belirlenirken yoğunluk düzeyi de 1.230 birey/m3 olarak kaydedildi. Calanus euxinus daha az
sayılarda kaldı (174 birey/m3). Ancak bu copepod’un iriliği göz önüne alındığında her iki
istasyonda da belirlenmiş en önemli predatör olarak kayda geçirilmesi gerekti. Copepod nauplii
de her iki istasyonda yüksek sayılarda belirlenmiş başka bir Copepod’u oluşturdu (2.500-3.000
birey/m3).
Cladoceran’lardan Podon sp. dominant olarak belirlendi (890-14.000 birey/m3). Podon sp’ye ait
en yüksek değerler 25-100 m arasında kalan su katmanında elde edildi. Chaetognatha ve
Chordata kümelerini ise az sayılarda rastlanılan Sagitta setosa vee Oikopleura temsil ettiler.
200 m ve 500 m derinliklerden alınan örneklerde canlı zooplankton organizmalarla karşılaşılmadı.
Tablo 5.4-4 Önerilen Kuyu Yerleri çevresinde Belirlenmiş Mesozooplankton Çeşitliliği ile
Yoğunluğu (birey/m3)
Örnekleme İstasyonu
Kümeler (Türler) WS1 WS3
Copepoda
Acartia clausi 600 1.230
Anomalocera petersonii 75 130
Calanus euxinus 175 175
Centropages kröyeri - 263
Copepod nauplii 2.500 3.000
Oithona similis 120 360
Cladocera
Cladosera sp 500 350
Podon sp 890 14.000
Chaetognatha
Sagitta setosa 70 23
Chordata
Oikopleura dioica 90 90
Kaynak: KTU, 2004

5-44
Çevrede belirlenen makrozooplanktonik organizmalar ise genelde jelatinimsi Phyla schiphozoa ile
Ctenophora oldu. Her iki istasyondan da alınan örneklerde Aurelia aurita’ya bolca rastlanıldı (0,2-
0,35 birey/m3). Çevrede dominant olarak bulunan ctenophore ise Pleurabranchia pileus oldu (6,2-
9,3 birey/m3). Çevreye dışardan gelmiş ctenophore türü olarak Mnemiopsis leidyi her iki
istasyonda da belirlendi (0,2-0,32 birey/m3). Gene dışarıdan gelmiş bir tür olan Beroe ovata ise
birinci kuyu çevresinde daha ender biçimde belirlendi (0,02 birey/m3). Bu sözü edilenlere ilişkin
ayrıntılar Tablo 5.4-5’de verilmiştir.
Tablo 5.4-5 Önerilen Kuyu Yerleri çevresinde Belirlenmiş Makrozooplankton Çeşitliliği ile
Yoğunluğu (birey m-3)
Örnekleme İstasyonları
Kümeler (Türler)
WS1 WS3
Schiphozoa
Aurelia aurata 0,35 0,2
Rhizostoma pulma - -
Ctenophore
Pleurobranchia pileus 9,3 6,2
Mnemiopsis leidyi 0,2 0,32
Beroe ovata 0,02 -
Ihtiyoplankton (balık yumurta ve larvaları)
Karadeniz kıyıları boyunca gerçekleştirilmiş çokça ichthyoplankton çalışması bulunmakla birlikte

zaman serili çalışmalara Başar’ınki (1996) dışında rastlanılmamaktadır. Bir yıllık bir sürede
gerçekleştirilmiş bu çalışmada, bölgede 18 teleost balık türüne ait yumurta ve larvalar
belirlenmiştir.
Genel olarak, balık yumurta ve larvaları sayısında ilkbahar ve yaz dönemlerinde artış
izlenmektedir. Sözü edilen bu dönemlerde en çok hamsi (Engraulis engrasicolus) yumurta ve
larvalarına rastlanılmıştır (100-500 yumurta/m3). Hamsiden ayrı olarak Mullus barbatus, Coris
julis, Ctenalabrus rupestris, Gobius sp, Bllennius songuinolentus, Bllennius ocellaris, Aterina
boyeri ve Merlangius merlangus euxinus de belirgin biçimde rastlanılan türleri oluşturmuşlardır.
Bölgede sonbahar sonları ile ilkbahar dönemlerinde olmak üzere çaça (Spratus aurata) ve
gelincik balığı (Gaidropsarus mediterraneus) yumurta ve larvalarına da rastlanılmıştır.
Yukarıdaki verilerin kıyı bölümüne ilişkin olduğunu özellikle vurgulamakta yarar bulunmaktadır.
Karadeniz açıklarında uzun dönemli araştırma inceleme çalışmaları yapılmamıştır. Burada, kıyı
sularının açık denize göre Karadeniz’de daha yüksek balık yumurta ve larvası içeren alanlar
olduğu yönündeki görüşü de iletmekte yarar bulunmaktadır (Başar, 1996).

5-45
Eylül 2004 ayı içinde gerçekleştirilen mevcut çevresel durum tespit çalışması kapsamında olmak
üzere plankton örnekleri toplaması da gerçekleştirildi. Bu amaçla Şekil 5.1-3’de gösterildiği
biçimde WS1 ve WS3 olarak tanımlanmış iki örnekleme istasyonu oluşturuldu. Icthyoplankton
örnek toplama işlemi, 300 µm gözenekli plankton ağı kullanılarak yapıldı. Ağ her iki istasyonda
örnek toplanması için 10 dakika boyunca 2 knot hızda dikey ve yatay biçimde çekildi.
Plankton örnekleri arasında balık yumurtalarına rastlanmadı. Yalnızca birinci istasyonda 6 mm

uzunluğunda iki hamsi larvası ile iki çaçabalığı larvası gözlemlendi. Burada, örnek alım işinin
genel balık üreme dönemi dışında yürütülmüş olduğunu anımsatmakta yarar var.
5.4.3 İhtiyofauna
Karadeniz’in tektonik oluşma sürecinin sonucu olarak balık faunası dört değişik küme sergiler ki
bunların her birinin kaynağı da değişiktir. Sözü edilen bu dört küme aşağıdaki bölümde
incelenmiştir:
• Hazar kalıntıları - New Euxinus faunasına ait, acı sularda yaşayan, Karadeniz’deki
tuzluluğun artması ile tatlı su bölgelerine çekilmiş en eski balık türüdür. Günümüzde bu
türün üyeleri Tuna, Dinyeper ve Kuban nehirleri gibi önemli tatlı su kaynaklarının denize
kavuştuğu kuzeybatı eşiğinde ve de Azak Denizinde görülmektedirler. Bu nedenlerle bu
türe Türkiye kıyılarında rastlanılabilmesi çok enderdir. Bu türlere örnek olarak Neogobius
cinsinin kayabalıkları, Alosa cinsine ait ringalar ve mersinbalıklarıdır.
• Kuzey Atlantik kalıntıları - Buz dönemi sonrası akarsular sistemi üzerinden bölgeye erişmiş
bireyler. Termoklin ile hidrojen sülfür katmanı arasında kalan soğuk sularda yaşayan türler
bu kümeye dahildir. Çaçabalığı, mezgit, dilbalığı örnek olarak gösterilebilir.
• Akdeniz Karması - Karadeniz’deki balık türlerinin çoğunluğunu ve Marmara’dan göç etmiş
olanları da kapsar. Bu kümeyi oluşturanların büyük çoğunluğu Karadeniz’e buzul çağı
sonrası zamanlarda İstanbul Boğazı üzerinden gelmişler, bir bölümü burada yeni türler ve
de alt-türler oluşturmuşlardır. Bu küme üyelerinden bazıları Karadeniz’de yalnızca sıcak
dönemlerde kalıp, kış döneminde Marmara’ya ve Marmara üzerinden de Ege Denizi’ne göç
ederler. Akdeniz türlerine örnek olarak hamsi, istavrit, dilbalığı, barbunya gösterilebilir.
• Anadrom balıklar - Bu türler yetişkin olana dek denizde beslenip çoğalmak üzere nehirlere
geçen balıkları içermektedir. Karadeniz'de yaşayan bu türe örnek olarak deniz alabalığı
Salmo trutta labrax, somon balığı Salmo solar (kültür türü) ve de mersin balığı türü
Acipenseridae gösterilebilir.
Dehnik’e göre (1979) tüm Karadeniz çapında olmak üzere 165 balık türü belirlenmiş
bulunmaktadır. Bunlardan 119’u tümü ile denizde yaşamakta, 24’ü anadrom ya da kısmen
anadrom, ve 22’si de tatlı su balıklarıdır. Bu bağlamda olmak üzere Karadeniz’in Türkiye kıyıları
boyunca 140 türün varlığı belirlenmiştir (Aksiray, 1954; Slastenenko, 1956; DEU-DBTE, 1986;
Bingel ve diğerleri, 1995; Whitehead ve diğerleri, 1984-1986; Fischer, 1987; Kuru, 1980).
Yukarıda sözü edilen türlerden ayrı olarak eski Sovyetler Birliği tarafından bölgede çoğaltılmış
egzotik tür Pasific kefali (Mugil so-iuy) den de söz etmek gerekir. Bu tür tüm kıyılar boyunca gerek

5-46
ekolojik gerekse ekonomik açıdan yüksek düzeylere erişmiş bulunmaktadır (Gücü ve diğerleri,
2002).
Önerilmekte olan kuyu alanları kıyıdan 35 mil açıktadır. Bu durumda söz konusu alanda
karşılaşılabilecek balıkların açık deniz balıkları (pelajik) türler olması ve de karşılaşma sürelerinin
mevsimsel göç dönemleri ile sınırlı kalacağı beklenmektedir. Demersal türlere ise, fazla derinlik
ve de 200 m’nin altında var olan anosik koşullar nedeni ile bu açıklıkta beslenemeyecek olmaları
nedeni ile, rastlanılmayacağı düşünülmektedir.
Kuyu sondaj sahasından geçebileceği düşünülen göç halindeki açık deniz balıklarının Engraulis
encrasicolus (hamsi), Sprattus sprattus (çaça), Alosa kessleri pontica (tirsi), Salmo trutta labrax
(Deniz alabalığı, Karadeniz som balığı), Mugil so-iuy (pasifik kefali/Rus kefali), Trachurus
mediterraneus (karagöz, istavrit), Trachurus trachurus (istavrit), Sarda sarda (palamut) ve
Squalus acanthias (mahmuzlu camgöz köpekbalığı) olacağı düşünülmektedir. Doğu Karadeniz’de
bulunan başlıca ticari ve önemli balıktürleri Şekil 5.4-4’de sunulmuştur. Sayılan bu türler arasında
kıyıdan uzaktaki sondaj bölgesinde hamsi ve çaça asıl çoğunluğu oluşturması beklenmektedir.
Hamsi
Hamsi aslında Karadeniz’e iyi uyum sağlamış bir Atlantik-Akdeniz türüdür. Karadeniz’de iki türü
bulunmaktadır: Karadeniz hamsisi (Engraulis encrasicolus ponticus) ve Azak Denizi hamsisi
(Engraulis encrasicolus maeoticus). Bu iki türün yumurtlama ve büyüme alanları birbirlerinden çok
değişik yerlerde bulunmaktadır.
Azak hamsisi Mayıs-Ağustos döneminde tüm Azak denizinde yumurtlayıp büyür. Hamsi
yumurtaları açık deniz (pelajik) yapılı olup deniz yüzeyinden yaklaşık 1-3 m aşağılarda
yoğunlaşırlar (Niermann ve diğerleri, 1994). Eylül ayında sonbahar soğuklarının başlaması ile
Kerç boğazından geçerek Karadeniz'e göç başlar. Sıcakların düşmesi ile göç hızı artar ve en
yüksek düzeyine Ekim ayı ilk ortalarında ya da Kasım ayının ilk yarısında ulaşır. Azak hamsisinin
kışı geçirme bölgesi Kafkasya kıyıları boyunca olup Anadolu kıyılarına dek uzar. Geriye, Azak
denizine göç ise Nisan ayı ortalarında başlar ve Mayıs ayı sonunda tamamlanmış olur
(Chashchin, 1995).
Karadeniz hamsisinin yumurtlayıp büyüme dönemi de Mayıs ortalarında başlar, ancak Eylül ayına
dek Kuzey ve Batı Karadeniz sularında sürer. Sonbaharda sıcaklık düzeyindeki düşme
paralelinde olmak üzere hamsinin güneye göçü başlar. Göç yolları Şekil 5.4-5’de gösterilmiştir.
Şekilden de görüleceği gibi göç temelde iki ana kol üzerinden Anadolu ve Gürcistan kıyılarındaki
kışlama bölgesine Romanya, Bulgaristan, Türk kıyıları ya da doğu Karadeniz kıyıları üzerinden
gerçekleşir. Sonbahar göçü sırasında yetişkinlerin çoğunluğu kıyı boyunca dar bir koridoru
(yaklaşık 12 km) izlerler ve 200 m derinliğin üzerinde kalırlar. Genç balık popülasyonunun
göçünün ise daha açıklara da eriştiği olur.

5-47
Hamsi (Engraulis encrasicolus)
Lüfer (Pomatomus saltatrix)
Çaça (Sprattus sprattus)

Mezgit (Merlangius merlangus euxinus)
İstavrit (Trachurus trachurus) Karagöz İstavrit

(Trachurus mediterraneus)
Pasifik - Rus Kefali (Mugil so-iuy)

Kefal (Liza aurata)
Barbunya (Mullus barbatus)

Palamut (Sarda sarda)
Şekil 5.4-4 Doğu Karadeniz’de Bulunan Başlıca Ticari ve Önemli Balık Türleri

5-48
Eylül 2004 mevcut çevresel durum tespit çalışması aşamalarında gece karanlığında balık
sürülerinin inceleme sahasından geçmekte olduklarının tespit edildiğini belirtmekte yarar
görülmektedir.
Lejant
Beslenme alanları ve
bunlara doğru göç
yolları
Yumurtlama alanları
ve bunlara doğru göç
yolları
Kışlama alanları ve
bunlara doğru göç
yolları
Şekil 5.4-5 Karadeniz Hamsisi Göç Yolları

Yakın zamanlarda Karadeniz'e kıyısı bulunan ülkelerin ortaklaşa gerçekleştirdiği çalışmalar

sonucunda Karadeniz hamsisinin üreme alanlarında bir değişikliğin olduğu ortaya kondu. Elde
edilen sonuçların ayrıntıları Şekil 5.4-6’de verilmiştir. 1970’ler, 80’ler ve 90’lardaki sonuçların
karşılaştırılması sonucunda üreme alanlarının Karadeniz’in Kuzey ve Batı bölgelerinden güney
kıyılarına kaydığı belirlenmiştir (Niermann ve diğerleri, 1994). Daha sonraları gerçekleştirilmiş
hidro-akustik incelemeler de üreme alanlarının güneye kaymış olduğunu doğrulamıştır (Caddy,
1992). Bu kuzeyden güneye kayış nedeninin kuzey kıyı eşiği bölgesinde oluşan kötü koşullar
nedeni ile gerçekleştiği düşünülmektedir (Zaitsev, 1993). Hipoksi ve hatta anoksiye neden olan
alg kütlelelerinin ortaya çıktığı yaz döneminin hamsinin de üreme aşamasının en yüksek düzeye
çıktığı döneme rastladığını not etmekte yarar bulunmaktadır.
Chashchin (1995) Azak hamsisinin üreme alanının güneye doğru kaydığını, bunun nedenlerinin
de Azak denizinde tuzluluk oranının azalmasına (Kuban nehri dahil olmak üzere su taşıyan
nehirlerin rejimlerinde neden olunan değişiklikler sonucunda) bağlı olabileceğini bildirmiştir.
Güneye kayma gelişmesi sonucunda Azak denizi hamsisi ile Karadeniz hamsisinin üreme alanları
çakışır hale gelmiş, bunun sonucunda ise Karadeniz’de görülen melez hamsi sıklığında artış
oluşmuştur (Chashchin, 1995).

5-49
Temmuz 1992’deki
Beslenme
70’ler ve 80’ler Alanları 90’lar Yumurta Sayıları
Yumurtlama
Alanları
Şekil 5.4-6 Karadeniz Hamsisinin Üreme Alanlarında Görülen Değişmeler

(Kaynak KTU, 2004)
Yukarıda anlatılanlara ek olarak, hamsinin gece ve gündüz arasında dikey göç de

gerçekleştirdiğini söylemek gerekir. Balık gündüzleri 70-90 m derinlikte bulunurken geceleri kıyıya
yönelip 10-40 m ye dek olmak üzere yüzeye yaklaşmaktadır.
Çaça
Çaça, Sprattus sprattus, Karadeniz'de bolca bulunan bir başka balık türü olup havzaya
dağılmıştır. Çaça, seri biçimde çoğalan bir balık olmakla birlikte üreme dönemi özellikle Kasım-
Mart döneminde artış gösterir. Balığın yumurtaları yüzeyden 100 m derinliğe dek olmak üzere
plankton bölgesinde yer alır. Yumurtaların dağılımı deniz suyunun sıcaklık ve de tuzluluk oranı
(yoğunluk) ile doğrudan ilgili olup asıl yoğunluk 30-80 m arasında gerçekleşir.
Çaça ilkbaharda açıklardan kıyıya göç eder ve ters yönde göç Eylül de gerçekleşir. Balığın üreme
ve beslenme alanlarının en önemlileri kuzey ve kuzeybatı kıyıları boyunca yer alırsa da Türkiye
ve Gürcistan kıyılarında da azımsanmayacak düzeyde üreme ve beslenme gerçekleşmektedir.
Balık gece ve gündüze göre dikey göç de gerçekleştirmektedir. Gündüz boyunca batı pelajik
katmanlar ve daha derinlere yerleşen balık geceleri sıcaklığın da uygun olması koşulu ile
termoklin ve de daha yukarılara dek yükselmektedir. Yetişkinler genelde termoklin altında
kalmakta, ilkbahar ve sonbaharda daha yukarı katmanlara gelmektedirler. Genç balıklar ise
yaşamlarının ilk yılını tamamlayana dek yüzeye yakın sıcak sularda kalmayı yeğlemektedirler.
Genel
Kuyu sahası dolaylarında rastlanabilecek ticari değere sahip tüm balıklar pelajik yumurtalara
sahip olup (çaça dışında) ilkbahar ve yaz dönemlerinde üremektedirler. Yumurta ve larvalar
planktonik olmakla birlikte çoğunlukla kıyıya yakın bölgelerde yoğunlaşmaktadırlar.

5-50
Önerilmekte olan sondaj sahası birincil üreme ve büyüme bölgesi değildir. Eylül 2004 ayında
gerçekleştirilmiş mevcut çevresel durum tespit çalışması süresince toplanan örnekler içinde
yalnızca iki hamsi ve iki de çaça larvasına rastlanılmıştır.
Korunması Gerekli Balıklar
Karadeniz Bölgesel Kırmızı Veri Kitabına (Red Data Book) göre (Karadeniz Çevre Programı,
tarihsiz) Doğu Karadeniz bölgesinden korunması gerekli çok sayıda balık türü bulunmaktadır. Bu
balıklar aşağıda açıklandığı gibi kümelendirilebilir:
• Ciddi tehlike altında olanlar, örneğin Sarda sarda (palamut) ve Trachinus draco (trakonya).
• Tehlikede olanlar, örneğin, Proterorhinus marmoratus (kaya balığı), Belone belone euxini (
zargan), Mullus barbatus ponticus (barbunya), Nerophis ophidion (deniz iğnesi), Scomber
scombrus (uskumru), Thunnus thynnus (ton, orkinos balığı) ve Hippocampus guttulatus
microstephanus (denizatı).
• Tehdit altinda olanlar, örneğin Acipenser guldenstaedti (Rus mersini), Acipenser stellatus
(mersin balığı), Coryphoblennius galerita (horozbina), Aidablennius sphinx (horozbina),
Diplodus annularis (isparoz), Liza ramada (ince dudaklı kefal), Scorpaena porcus (iskorpit),
Solea nasuta (dil), Syngathus typhle (deniz iğnesi), Trigla lucerna (kırlangıç).
Yukarıda sayılan balıkların türü genelde kıyılar boyunca yoğunlaştıklarından sondaj sahasında
bunlara rastlanılması düşük bir olasılık olarak görülmektedir. Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin
görüşüne göre söz konusu sahada karşılaşılabilecek, Kırmızı Kitaba dahil edilmiş tek balık türü
ciddi tehlike altında olan Sarda Sarda (Palamut) olacaktır (KTU, 2004). Burada bu balığın Batı
Karadeniz ülkelerince bölgesel biçimde olmak üzere kayda geçirilmiş olduğunu belirtmek doğru
olacaktır (Karadeniz Çevre Programı, tarihsiz).
Karadeniz’de Rastlanılan Egzotik (Dışarıdan Gelmiş) Balık Türleri
19. yüzyıl boyunca bir dizi egzotik ya da yabancı balık türlerinin Karadeniz’e girişi gerçekleşti.
Sözünü ettiğimiz bu yabancı türlerde ticarî değerde olanları, örneğin Pasifik kefali (Mugil so-iuy)
ve Pasifik İstiridyesi (Crassostrea gigas) özellikle ortaya ve bilinçli olarak deniz ortamına eklenmiş
türlerdir. Geride kalan türler ise balast sularının denize salınması işlemleri nedeni ile ortaya
geçmişlerdir (Tablo 5.4-6).
Sitenafor denizanası (M. leidyi) ile deniz salyongozu (Rapana venosa) türlerinin verdiği inanılmaz
zararlar istenmeyen bu tür yabancı tür istilâlarına örnek olarak gösterilebilir. Saldırgan sitenefor
M. leidyi yerel pelajik balık popülasyonu üzerinde korkunç azalmalara neden oldu. Bu
olumsuzluğun temelinde yumurtalar ve larva ile beslenme beraberinde yetişkin balıklar için gerekli
besinlerde de (zooplanktonlar) azalmalara neden olunması yatmaktadır. Karadeniz balık
stokunda bu yolla gerçekleşmiş kaybın 250 milyon dolar dolaylarında olduğu hesaplanmaktadır.
Bu anlatılana benzer biçimde olmak üzere, deniz salyongozunun ortama dahil edilmesi de
beslenmek için hedef aldığı Mytilus galloprovinciali ve Ostrea edulis popülasyonlarında çok
önemli azalmalara yol açtı.

5-51
Yabancı türlerin ortama girmesi sıklığı gittikçe artmaktadır. Karadeniz’de önemli bir yer tutan
gemicilik bu tür yabancı tür bulaşmalarının %36’sının nedeni olarak belirlenmektedir (EEA, 2002).
Limanlar yakınlarında belirlenmiş yabancı türlerin ortama bulaşmasının büyük olasılıkla gemi
gövdelerinden ve balast suyu salınması nedenleri ile gerçekleştiği düşünülmekte ise de gerçek
nedenler günümüzde tam olarak bilinememektedir.
Yukarıda sözü edilen yabancı kaynaklı türlerden yalnızca pelajik Mnemiopsis leidyi ile Beroe
ovata ve balık türü olarak (Rus kefali) Mugil so-iuy ‘nin düşünülen kuyu sahasında
görülebilecekleri değerlendirmesi yapılmıştır.
Tablo 5.4-6 Karadeniz’e Girmiş Egzotik Türler
Türler Yıl Kökeni

İstenmeden Giren Türler
Balanus improvisus, B. eburneus 19. yyıl Kuzey Amerika
Blackfordia virginica 1925 Kuzey Amerika
Mercirella enigmatica 1929 Hindistan
Bourgainvillia megas 1933 Atlantik
Rhithropanopeus harrisi tridentata 1937 Pasifik
Rapana venosa 1953 Japon Denizi
Mya arenaria 1966 Kuzey Denizi
Callinectes sapidus 1967 Kuzey Amerika
Doridella obscura 1980 Pasifik
Anadara inaequivalvis 1982 Adriyatik
Mnemiopsis leidyi 1982 Kuzey Amerika
Desmarestia viridis 1990 Kuzey Avrupa
Beroe ovata 1997 Akdeniz ?
Bilinçli Olarak Sokulan Türler
Gambusia affinis 1925 İtalya
Lepomis gibsosus 1953 Kuzey AMERİKA
Pandalus kessleri 1954-1964 Japon Denizi
Roccus saxalitis 1965-1972 ABD
Plecolossus altivellis* 1963 Japon Denizi
Oncorhynchus mykiss* 1963 Atlantik
Oryzias latipes 1970 Japon Denizi
Paneaus japonicus* 1970 Japon Denizi
Oncorhynchus keta * 1970
Lateolabrax japonicus* 1970 Japon Denizi
Crassostrea gigas 1980 Japon Denizi
Mugil so-iuy 1972-1984 Amur Nehri Ağzı
* Yeni ortama uyum sağlamamıştır
Kaynak: KTU, 2004.

5-52
5.4.4 Deniz Memelileri
Karadeniz'de üç deniz memelisi (cetacea) türü (balina, yunus ve domuzbalığı) ile bir Akdeniz
Foku (sucul etçil-pinnipedia) türü yaşamaktadır. Bu türler şunlardır: Delphinus delphis (genelde
bilinen yunus -Tırtak), Tursiops truncatus (Afalina - şişe burunlu yunus) ve Phocoena phocoena
(Mutur-liman yunusu). Foklar Akdeniz foku (Monachus monachus), hoolmakla birlikte bunların
günümüzde bölgede türlerinin yok oldukları değerlendirmesi yapılmaktadır (Kıraç ve Savaş,
1996).
Deniz memelileri popülasyonlarına ilişkin olarak uzun süreli değerlendirme çalışmaları

gerçekleştirilmemiş olup elde bulunan tahminî veriler de tutarsızlıklar göstermektedir. 1930’larda
Karadeniz havzasında 1,5-2 milyon yunus ve domuzbalığı popülasyonu olduğu bildirilmiştir.
Ancak bu üç türün de büyük bölümü yağları ve etleri için büyük miktarlarda avlanmış olup
1983-84 döneminde yapılan hesaplamalara göre popülasyon toplam 55-60 bin düzeyine inmiştir.
1966 yılında eski Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgaristan yunus ve domuzbalığı avlanmasını
yasakladı. Türkiye de bu karara 1983 yılında katıldı. Karadeniz’deki tüm deniz memelileri IUNC
Kırmızı Kitabı ile Karadeniz Bölgesel Kırmızı Kitabına (Karadeniz Çevre Programı, tarihsiz)
alınmış bulunmaktadır. Söz konusu türler Bern ve Bonn konvansiyonları, CITES ve
ACCOBAMS’da da (Karadeniz, Akdeniz, ve de Adriyatik Denizi’ndeki deniz memelilerinin
Korunması Uluslararası Sözleşmesi) ek koruma önlemleri altına alınmış bulunmaktadırlar.
Karadeniz’in güney bölümünde gemi ile yapılan bir inceleme Nisan ve Temmuz 1997 aylarında
280E - 41.50E, 41.50N - 42.50N içinde kalan bölgede gerçekleştirildi (Şekil 5.4-7) (Çelikkale ve
diğerleri, 1999). Yapılan bu iki inceleme süresi boyunca toplam 51.226 yunus sayıldı. Türler
arasında, rastlanılma yerleri ile bölgede dağılım özellikleri geniş biçimde farklılıklar gösterdi.
Liman domuzbalıkları belirlenen sayının %52,7’sini oluştururken gözlenmiş sıradan yunuslar ile
şişe burunlu yunusların oranları da -aynı sırada olmak üzere- %32,5 ve %14,8 oldu.
Nisan ve Temmuz çalışmalarının toplam verileri incelendiğinde şişe burunlu yunusun orta ve batı
Karadeniz bölgelerinde (gözlemlerin %85’i Sinop-Zonguldak arasındaki bölümde gerçekleştirilmiş
idi) en sık rastlanan tür olduğu sonucuna erişilmektedir. Liman domuzbalığının ise, araştırma
yapılan tüm bölgede rastlanılmış olmakla birlikte özellikle Giresun ve Sinop arasındaki bölümde
yoğunlaştıkları görüldü (gözlenen sayının %80’i). Tırtak da tüm bölgede gözlemlendi ve en
yüksek yoğunluğun Giresun, Samsun ve Sinop bölgelerinde olduğu belirlendi.
Daha yakın zamanlarda ise (2003-2004) Güney Karadeniz’de, Trabzon ve Rize açıklarında
benzer bir çalışma gerçekleştirildi. Bu incelemeler sonucunda en sık rastlanılan türün yunus
olduğu, onu izleyen sıklığın da liman domuz balığına ait olduğu belirlendi. Şişe burunlu yunus ise
doğu Karadeniz bölgesinin kıyıya yakın bölümünde en az rastlanılan tür oldu.
Blok 3534’de gerçekleştirilen iki boyutlu sismik çalışma süresinde deniz memelilerine ilişkin
günlük kayıtlar da gerçekleştirilmiş olup, 30 günlük bu kayıtların sonuçları Tablo 5.4-7’da
özetlenmiştir. Ek olarak Eylül 2004 mevcut çevresel durum tespit çalışması süresinde de yaklaşık
125 tırtak gözlemlenmiş idi. İlgili veri özetlemesi Tablo 5.4-8’de yer almıştır. Şekil 5.4-8’de
çalışmalar sırasında gözlenen bir yunusa (tırtak) ait bir fotoğraf sunulmuştur.

5-53
Şekil 5.4-7 1987 Yunus Popülasyonu Değerlendirmesinin Kapsadığı Alan

(Kaynak: KTU, 2004)
Eylül 2004 mevcut çevresel durum tespit çalışması süresinde belirlendiği üzere, kuyu bölgesi
dolaylarında en sık rastlanan deniz memelisi türü tırtak olmaktadır. Aynı bölgede yaz döneminde
avlanmakta olan şişe burunlu yunuslara da rastlanılmıştır. Önerilen kuyu lokasyonunun
bulunduğu açık denizde liman domuzbalığına çok ender rastlanılmıştır.
Tablo 5.4-7 2 Boyutlu Sismik Çalışmalar Süresince Blok 3534’de Günlük Gözlemlenen
Deniz Memelileri (17 Haziran - 12 Temmuz, 2004)
Tarih Gözlemlenen Deniz Memelileri
23 Haziran 03 Bir çift yunus gözlemlendi. Sismik veri toplanmadı.

Yunuslar gemi ile ilgilenmedi.
24 Haziran 03 Üç küme halinde 12 yunus (1 - 1,5 m) gözlemlendi.
Sismik Veri toplanmıyordu. Yunuslar gemi çevresinde 10
-15 dakika boyunca oynaştılar. Hava tabancalarının
yavaşça çalıştırılması ile (ilk başta küçük hava
tabancaları çalıştırılmış idi) yunuslar uzaklaşıp
kayboldular.
7 Temmuz 03 Bir küme halinde üç yunus (1 - 1,5 m) gözlemlendi.
Kıyıya yakın yerde kablo değiştirme çalışması sırasında
sandal çevresinde ~5 dakika boyunca dolandılar.
9 Temmuz 03 Uzakta, gemiden uzaklaşır yönde olmak üzere bir yunus

gözlemlendi. Oldukça önceden öldüğü belli bir yunus
gözlemlendi.
Kaynak: BP, 2003.

5-54
Tablo 5.4-8 Deniz Çalışması Süresince (24 - 28 Eylül 2004) Kuyu Sahaları Çevresinde
Gözlemlenmiş Yunus Sayıları
Kıyıdan uzaklık
Gün Yer Zaman (h) Tür Sayı
(Nm)
24,09,04 41018’25”N, 40052’80”E 7.5 14:00 D. delphis 3
24,09,04 41029’57”N, 41,03’59”E 12 18:00 D. delphis Yaklaşık. 40

0 0
26,09,04 41 40’31“N, 41 01’15E“ 23 01:00 D. delphis 5-6
0 0
26,09,04 41 40’32”N, 41 00”34’E 22 13:05 D. delphis 6
0 0
27,09,04 41 33’30”N, 41 09’45”E 13 11:00 D. delphis 2
28,09,04 410 37’43”N, 410 02’67”E 20 09:30 D. delphis 6

0 0
28,09,04 41 34’73”N, 41 07’08”E 15 10:20 D. delphis 10
0 0
28,09,04 41 37’07”N, 41 06’33”E 15 11:25 D. delphis 40-50
28,09,04 41037’05”N, 410 06’41”E 15 14:30 D. delphis 8
Kaynak: KTU, 2004
Şekil 5.4-8 Eylül 2004’de Gerçekleştirilen Mevcut Çevresel Durum Tespit

Çalışmaları Sırasında Gözlenen bir Yunus (Tırtak)
Kaynak : Andy Campbell -Gardline Environmental Ltd. Şti., 2004.
5.4.5 Kuşlar
Türkiye üç kıtanın birleştiği bir noktada olup kuşların kuzeyde üreme ve güneyde kışlama alanları
arasında bir köprü oluşturmaktadır. Ayrıca, Türkiye Avrupa’nın ve Orta Doğunun en zengin sulak
alanlarına sahiptir. Türkiye uluslararası kriterlere göre önemli sayılan 81 sulak alana sahiptir. Söz
konusu edilen bu bölgeler kuşlar için yaşamsal beslenme, korunma, göç sırasında konaklama,
kışlama ve de çoğalma alanlarını oluşturmaktadır (Erdem, 1995).

5-55
5.4.5.1 Göç Yolları
Şekil 5.4-9’da gösterildiği üzere Batı Palearktik Bölgesinin iki önemli kuş göç yolu Türkiye
üzerinden geçmektedir. Bu göç yolları kuzeydoğu - güney göç yolu ve kuzeybatı - güney göç yolu
olarak tanımlanmaktadır.
Kuzeydoğu - güney göç yolu Türkiye’ye doğu Karadeniz bölgesinden girer. Ağustos ayının son
haftası ile Ekim ayının ikinci haftası arasındaki süre içinde 200.000’den çok yırtıcı kuş Çoruh
Nehri vadisi boyunca uçup doğu Anadolu’ya yayılırlar. Bunlardan bir bölümü Van Gölü ve
Yüksekova yönüne dönerlerken asıl kütle güneydeki Kahramanmaraş ve Hatay yönünde yollarına
devam ederler (Şekil 5.4-9). Türkiye üzerinden geçen bu göç yolu Batı Palearktik bölgenin en
önemli göç yolunu oluşturmaktadır. Ağustos ayının son haftasında başlayarak yedi hafta boyunca
milyonlarca ötücü kuş, az sayıda leylek ve su kuşları da aynı göç yolunu izlerler (Erdem, 1995;
DHKD, 2002). Kuzeye doğru dönüş göçü ise baharda gerçekleşir. Kuzeydoğu - güney göç hattı
ise İmtiyaz Alanının yaklaşık 60 km doğusunda yer almaktadır. Göç yolları yapısının bu biçimde
olması nedeni ile yalnızca az sayıda yırtıcı kuşun kuyu sahası üzerinden geçeceği tahmin
edilmektedir.
Göç yolunun kuzeybatı - güney kolu Türkiye’ye Trakya üzerinden girip İstanbul Boğazı ve
Anadolu üzerinden yoluna devam eder. Eylül ayı içinde 250 binden fazla leylek 200-700’lük
sürüler halinde Boğaz üzerinden geçerler. Ağiustos sonları ile Eylül ortalarına denk gelen
dönemde 50 - 60 bin yırtıcı kuş Anadolu üzerinden geçerler (Erdem, 1995). Şekil 5.4-9 kuzeybatı
- güney göç yolunun Karadeniz’in batı kıyıları boyunca gerçekleştiğini göstermektedir. Bu
durumda bu göç yolunu izleyen göçmen kuşların proje sahası yakınlarından geçmesi söz konusu
olmayacaktır.
Genel olarak kuzeydoğu - güney yolunu izleyen kuş popülasyonu sıkça dinlenmek için sulak
alanlar ve kıyı bölgelerini yeğlediklerinden Karadeniz gibi çok geniş su alanlarının üzerinden
geçmemektedirler. Ancak, ördek, kaz, kuğu, bıldırcın, kırlangıç ile bir dizi ötücü kuşların
Anadolu’ya erişebilmek için doğrudan Karadeniz üzerinden uçtuklarını da göz ardı etmemek
gerekir (Erdem, 1995). Bu kuşların çok belirgin bir göç yolu izledikleri söylenemez ise de
Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları ile sulak alanlara en kısa yoldan varmayı yeğlediklerinden
büyük sayılarda olmak üzere kuyu sahası alanı üzerinden geçmeleri de beklenmemektedir.
5.4.5.2 Önemli Kuş ve Sulak Alanları
Karadeniz sulakalanları, Kuzey Buz Denizi’nden Güney Afrika’ya uzanan ve milyonlarca göçeden
su kuşları için barınak ortamı sağlayan sulakalanların arasında önemli bir bağlantıdır. Karadeniz
sulakalanları, Kuzey Kutbunda kuluçkalayan bir çok kuş türü için kış ortamını sağlar ve aynı
zamanda kış aylarını Afrika’da geçiren çeşitli balıkçıllar, deniz kırlangıçları ve martılar için kuluçka
alanları sağlarlar. Yirmiyedi Avrupa kuş türünden soyu tükenmeye yaklaşan beş tanesi, yazın
veya kışın Karadeniz’de bulunabilmektedir ve yedi tanesi de sadece bu sulakalanlarda
yaşamaktadır. Batı Palearktik’de en ender görülen kuşlardan bir tanesi olan ince gagalı çulluk
Numenius lemirostis, göç sırasında düzenli olarak Karadeniz Bölgesi’nde görülür. Ayrıca bu

5-56
sulakalanlar, küçük karabatak Phalacrocorax pygmeus, beyaz pelikan Pelecanus onocrotalus,

tepeli pelikan Pelecanus crispus ve kaşıkçı Platalea lencorodia gibi Palearktik’te kuluçkaya yatan
populasyonların çoğu için destek sağlamaktadır (Zaitsev ve Mamaev,1997).
Türkiye
Türkiye’deki sulak alanlar iki kümeye ayrılmaktadırlar: Kıyılara yakın olanlar ve de Anadolu
platosunda bulunanlar. Kıyılara yakın olan sulak alanlar su kuşlarının barınması, beslenmesi ve
de güvenlikte olmaları açılarından daha uygun özelliklere sahiptirler. Karadeniz bölgesi sulak
alanlarında rastlanılan kuşlara ilişkin bilgiler, bunların korunma kriterleri ve durumları ile birlikte Ek
D’de derlenmiş bulunmaktadır (Kiziroğlu, 1993; Demirsoy, 1999).
Önerilen kuyu sahası alanına en yakın Karadeniz’in Türkiye kısmında kalan önemli kuşluklar
Kızılırmak ve Yeşilırmak deltalarıdır. Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları proje sahasından sırasıyla
yaklaşık 440 km ve 380 km uzaklıkta bulunmaktadırlar (Şekil 5.4-10).
Şekil 5.4-9 Karadeniz Bölgesi Kuş Göç Yolları

5-57
Şekil 5.4-10 Karadeniz Bölgesinde Koruma Altına Alınmış Sulak Alanlar
Kızılırmak Deltası
Kızılırmak deltası toplam 16.110 hektarlık bir alanı kaplamakta olup, konaklayan ve de kışlayan
kuşlar açısından ornitolojik bir öneme sahip bir alan konumundadır (EPFT, 1993; Yarar ve
Magnin, 1997). Deltanın doğu bölümünün büyük bir kısmı 1994 yılında koruma altına alınmış alan
olarak ilan edilmiştir (Yarar ve Magnin, 1997). 1998 yılında ise 21,700 hektarlık bir bölüm Ramsar
Konvansiyonu çerçevesinde olmak üzere uluslararası önemde sulak alan hüviyetini kazanmıştır.
Deltanın koordinatları 41° 36” K ve 36° 05” D’dir. Saha üreme, kışlama ve de geçiş yolu olmak
üzere su kuşları için büyük önemde olup her yıl ilkbahar döneminde 10 binden fazla kuş bu
bölgeden geçiş yapmaktadır. Karadeniz'den göç ederek deltaya uğrayan göçmen kuşlar arasında
ördek, kaz, kuğu, bıldırcın, kırlangıç ile bazı serçegiller yer almaktadır. Deltada kış döneminde de
yaklaşık 92.000 su kuşu barınma olanağı bulmaktadır. Bölgedeki ormanlık alanlarda 35’den çok
ötücü kuş türü üremekte olup bu bölgede beyaz kuyruklu kartal Haliaeetus albicilla’nın da olduğu
tespit edilmiştir. Sahada üremekte olan kuşlar arasında Pelecanus crispus (tepeli pelikan), Ardea
purpurea (erguvani balıkçıl), Ciconia nigra (siyah leylek), Aythya nyroca (pasbaş patka), Platalea
leucorodia (kaşıkçı balıkçıl), Anas strepera (bozördek), Netta rufina (elmabaş patka), Grus grus
(turna), Burhinus oedicnemus (kalın bacaklı kuş) ve Glareola pratincola (bataklık kırlangıcı)
sayılabilir (Yarar ve Magnin, 1997). Bölge ayrıca, Aquila clanga (büyük orman kartalı) için de
kışlak alan oluşturmaktadır (Birdlife International, 1999). Kızılırmak nehrinin doğusunda
aralarında Balık Gölü, Cernek Gölü, ve de Liman Gölünün de bulunduğu bir dizi küçük bataklık ve
minik göller de yer almaktadır. Batıda ise Karaboğaz Gölü bulunmaktadır. Delta genelde deniz
yüksekliğinde olmakla birlikte göllerin su yüksekliği kuru yaz aylarında deniz seviyesinin altına
inebilmektedir. Kızılırmak deltasında toplam 4.000 hektarlık bir bölüm “Yaban Hayatını Koruma

5-58
Alanı” olarak belirlenmiştir. 11 bin hektarlık bir alan SİT alanı, başka bir 11 bin hektarlık alan da
Ramsar Alanı olarak belirlenmiş durumdadır. SİT sözcüğü T.C. Kültür Bakanlığınca çevre, sosyal
ve/ya da kültürel nedenlerle önemli özelliklere sahip bölgeleri belirlemek amacı ile
kullanılmaktadır.
Yeşilırmak Deltası
Yeşilırmak deltası yaklaşık 3.000 hektarlık bir sulak alanı kapsamakta olup Yaban Hayatı Koruma
Bölgesi olarak belirlenmiştir. Deltanın koordinatları 41° 18” K ve 36° 55” D’dir. Alan üreyen su
kuşları ile kışlayan yabanıl kuş toplulukları için önemli bölgedir. Bu sözü edilenlerin yabanıl kuşlar
insanların neden olduğu rahatsızlıklar nedeni ile günleri açık denizde geçirip geceleri beslenmek
için deltaya dönmektedirler. Deltada üremekte olan kuşlar arasında Ardeola ralloides (alaca
balıkçıl) yanında kışlayan türlerden de Melanitta fusca (kadife ördek), Puffinus yelkouan
(yelkovan kuşu), Netta rufina (elmabaş patka) sayılabilir. Aquila clanga’nın da (büyük orman
kartalı) kışlak alan olarak deltayı kullandığı bilinmektedir (Birdlife International, 1999). Deltada
bulunan bir dizi değişik büyüklükte göl fundalık ve çalılıklarla kaplı dar bir kumul şerit ile denizden
ayrılmaktadır.
Georgia
Önerilen kuyu sahası alanına sırasıyla yaklaşık 90 km ve 50 km uzaklıkta yer alan ve Şekil 5.4-
7’de gösterilen Kolkheti sulakalanları ve Çoruh Nehri Deltası Karadeniz’in Gürcistan kısmında
kalan en önemli kuş alanlarıdır.
Kolkheti Sulak Alan Koruma Sahası
Kolkheti Sulak Alan Koruma sahası, Karadeniz’de Gürcistan sınırları içinde, Kolkheti ovasının batı
bölümünde (42012’N, 041042’E) yer almakta olup Ochamshire ile Kabuleti arasındaki bölge ile
çevrelenmiştir. Söz konusu bölge Şekil 5.4-11’de gösterilmiştir. Koruma sahası olarak belirlenmiş
bu bölüm deniz kıyısında alüvyonlu bir düzlük alan olup, turbalık sulak alanlar ve gölcüklerle kaplı
bir dizi akarsu bölgeyi kesmektedir. Sahada çok sayıda relik ve endemik flora ve fauna yer
almaktadır. Bitki örtüsü çoğunlukla bataklık ve turbalık bölge türlerini içermekte olup tatlı sulu
bataklık bölümlerde sazlıklar, tuzlu sulu bölümlerde ise halofitik bitkiler çoğunluktadır. Çok sayıda
su kuşu bölgeden kışlak olarak yararlanmaktadır. Sahayı, yuva kurup çoğalma amaçlı kullanan
türler arasında ise, uluslararası öneme sahip Haliaeetus albicilla (beyaz kuyruklu kartal) ile
Pandion haliaetus (balık kartalı) öne çıkmaktadırlar. Ek D’de, Kolkheti sulak alanlarında bulunan
kuş türlerini içeren bir liste sunulmuştur (van Maaren ve Gavasheleshvii, 1999).
Kolkheti sulak alan bölgesi; Orta Kolkheti Sulak Alanı, Güney Kolkheti Sulak Alanı ve Kuzey
Kolkheti Sulak Alanı olmak üzere üç bölgeden oluşmaktadır. Bu bölgeler aşağıdaki bölümlerde
sırasıyla anlatılmıştır.

5-59
Şekil 5.4-11 Kolkheti Sulak Alan Bölgesi
Orta Kolkheti Sulak Alan Bölgesi
Orta Kolkheti Sulak Alanı bölgesinde, Şekil 5.4-12’da da gösterildiği gibi üç sulak alan yapısı
gözlemlenmektedir: Anaklia-Churia, Nabada, ve Imnati. Bu orta bölge ilk başta Ulusal Koruma
Alanı olarak belirlenmiş olup yakın geçmişte ise Ramsar Sözleşmesi kapsamında uluslararası
öneme sahip 33.700 hektarlık Ulusal Park ve Sulak Alan olarak ilân edilmiş bulunmaktadır. Bölge
kuşlara çok önemli üreme, yavru büyütme, konaklama ve de kışlak olarak yararlanma olanakları
sağlamaktadır. Bölgede Gürcistan Kırmızı Kitabı ile birlikte IUCN Avrupa Kırmızı Listesi’ne girmiş
194 kuş türüne rastlanılmakta olup, bu türler arasında kara leylek, beyaz kuyruklu kartal, gri turna,
ak turna, küçük ak balıkçıl, ötücü kuğu, tıslayan kuğu ve de sülün gibi kuşlar bulunmaktadır.
Bu bölgeyi etkileyen antropogenik etmenler, doğal kaynakların bir sistemden yoksun biçimde
işletilmesine dayanmaktadır (sulak alanların kurutulması, ağaç kesimi, denetimsiz turba
çıkarılması gibi). Korunmaya Alınmış Ulusal Sahalar sistemi kapsamına alınmış bölgede biyo-
çeşitliliğin korunması ve de kıyı şeridi sulak alanlardaki eko sistemin daha da kötüye gitmesini
engelleyebilmek için bir Tümleşik Kıyı Bölgesi Yönetimi [Integrated Coastal Zone Management
(ICZM)] devreye sokulacaktır. Kolkheti Ulusal Parkı Yönetim Kılavuzu, Dünya Doğal Hayat Fonu
[World Wildlife Fund (WWF)] ile Dünya Bankası / Evrensel Çevre Olanakları [World Bank / Global
Environment Facility (GEF)] yardımlarından da yararlanılarak hazırlanmış bulunmaktadır
(Gürcistan Ulusal Raporu, 2004).

5-60
Şekil 5.4-12 Orta Kolkheti Ovası Koruma Alanı ile Ramsar Kapsama Alanı Sınırları ve Arazi
Kullanımı (Ramsar Web sayfası, tarihsiz)
Güney Kolkheti Sulak Alan Bölgesi
Güney Kolkheti Sulak Alanı iki bölgeye ayrılmaktadır: Ispani I ve Ispani II. Günümüzde Ispani I
bölgesi tamamen bozularak kurutulmuş bir bataklık bölge durumuna dönüşmüştür. Sahanın
büyük bölümü sanayi amaçlı olarak kullanıma açılmıştır. 500 hektarlık Ispani II ise (41047’N,
041050’E), hala iyi durumda olup Ramsar Konvansiyonu (1972) kapsamında Uluslararası Sulak
Alan kimliğine kavuşmuştur. Kobuleti Koruma Alanının da bu bölümde yer alması önerilmektedir.
Ramsar koruması altına giren bölge, Karadeniz kıyısında hafif bir tümsekle denizden ayrılmış
Kobuleti kıyı hattının yaklaşık 1 km içerisinde yer almaktadır. Bölgenin ayrıntıları Şekil 5.4-13’da
gösterilmiştir.
Sahada turbalıklar, bataklıklar, sazlık ve ormanlık bataklıklar yer almakta olup, sözü edilen bu
yeryüzü yapıları kıyı boyunca uzanan alüvyonlu bir zemin boyunca dağılmışlardır. Bitki örtüsü
Sphagnum bataklıkları ile bataklığımsı kızılağaç ormanlarını içermektedir. Bu bölgeden çok sayıda
yaban tavuğu türü yararlanmakta olup göçmen kuş türlerinden de uluslararası düzeyde ilgi çekecek
miktarlar bölgeyi yaşam bölgesi ve kışlak alan olarak kullanmaktadırlar. Tüm bunlara örnek olarak
Gruiformes (sakarmeki, leylek, sutavuğugiller), Anseriformes (su tavuğu), Charadriiformes (sahil
kuşu ve uzunbacaklılar) özellikle sayılabilir. Bölgede yerleşik balıkçıl, kıyı kuşları ve uzun bacaklılar
türlerinden özellikle ak balıkçıl (Egretta garzetta), gri balıkçıl (Ardea cinerea), bataklık çulluğu
(Lymnocryptes minimus), çulluk türleri (Scolopax rusticola) ve bataklık çulluğu (Galinago galinago)
büyük topluluklar oluşturmaktadırlar. Yırtıcı kuşlardan ise atmaca (Accipiter nisus ve Circus
melanoleus) özellikle öne çıkmaktadır. Gene kalabalıkça bulunanlar arasında serçegiller de yer
almaktadır.

5-61
Şekil 5.4-13 Ovalık Orta Kolkheti Bölgesi’nde Ramsar Kapsama Alanları ile Arazi Kullanımı
(Ramsar Web Sayfasından, tarihsiz)
Kuzey Kolkheti Sulak Alanları
Kuzey Kolkheti sulak alanları dört bölgeden oluşmaktadır: Akobi, Gagidi, Nakargali ve Meore
Gudava. Bölgenin ayrıntıları Şekil 5.4-14’de gösterilmiştir. Bu sulak alanlarda Sphagnum
bataklıkları, bodur çalılıklar ve kızılağaç bataklıkları yer almaktadır. Günümüzde bu bölümde
koruma altına alınmış alan bulunmamakta ise de bu yönde hazırlıklar tamamlanmaktadır.
Çoruh Nehri Vadisi
Yaklaşık 150 km uzunluğunda olan Çoruh Nehri vadisi Türkiye’de bulunan Mescit dağlarından
başlar ve Gürcistan’ın Batum kenti yakınında Karadeniz’e dökülür. Çoruh vadisi birden çok kuşun
önemli göç yollarından birisidir. En önemli kuş türü huş tavuğudur (Tetrao mlokosiewiczi) ve
sayıları 550-3000 arasındadır. Diğer önemli kuş türleri Küçük gümüş martı (Larus canus), gümüş
martı (Larus cachinnans), çizgili örtleğen (Sylvia nisario) ve kar serçesidir. Bu türlerle birlikte
akbaba ve kartal türlerine de raslanılmaktadır. Son yıllarda yapımına başlanan 29 adet baraj
vadiye olumsuz etkilerde bulunmuştur.

5-62
Şekil 5.4-14 Kuzey Kolkheti Ovalık Sahasında Koruma Altındaki Alanlar ile Arazi Kullanım
Biçimi (Ramsar Web Sayfasından)

5-63
6 SOSYO-EKONOMİK ÇEVRE
Bu bölüm, Türkiye’nin kuzeydoğusunda bulunan Trabzon İli’nin; demografik, sosyal ve ekonomik

özelliklerinin incelenmesini içermektedir. Karadaki destek birimi için önerilen yer, Trabzon şehrinin
kuzeyinde bulunan, ticari/endüstriyel alan içerisindeki Trabzon Limanı’nda olacaktır. Liman, şehir
merkezine yalnızca bir kaç yüz metre uzaklıkta olduğundan; sosyo-ekonomik etki için çalışma
alanı, liman ve Trabzon İli olarak tanımlanmıştır.
Trabzon’un özellikleri ulusal kapsamda ve Doğu Karadeniz’in diğer iki ili Artvin ve Rize ile ilişkili
olarak incelenmiştir. Artvin ve Rize İlleri, önerilen proje liman tesisleri için alternatif seçeneklerdi.
Rize, Trabzon İli’nin doğusundadır; Artvin ise Rize’nin doğusundadır ve Gürcistan ile sınırı vardır.
Bu inceleme, önerilen açık deniz sondaj faaliyetlerine ve karadaki destek faaliyetlerine yönelik
olarak sosyal ve ekonomik özellikler üzerine odaklanmıştır.
6.1 Çalışmanın Hedefleri
Sosyal ve ekonomik inceleme çalışmasının ana hedefi aşağıda belirtilenler için yeterli veri
sağlamaktır:
• Pojeye bağlı faaliyetlerin olası etkilerinin değerlendirilmesi; ve
• Önerilen etki azaltıcı önlemlerin etkinliğinin gözlenmesi ve arta kalan etkilerin

değerlendirilmesi.
6.2 Veri Kaynakları
Sosyal ve ekonomik mevcut durum inceleme çalışmasında verilen bilgiler; başlıca aşağıdaki
ikincil veri kaynaklarından (mevcut dokümanlar veya literaür çalışmaları gibi) sağlanmıştır:
• 2000 Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Özellikleri, Trabzon, Devlet

İstatistik Enstitüsü, Başbakanlık, Türkiye Cumhuriyeti, Ankara, 2000 (2000 yılı Genel
Nüfus Sayımı temel alınmıştır).
• Doğu Karadeniz Bölgesi Bölgesel Gelişme Planı, Sosyal Değerlendirme için

İlerleme Raporu, DOKAP Mevcut Durum, Temmuz 1999, DPT, Ankara.
• İllerin Performans Kriterleri, Devlet Planlama Teşkilatı, 2003.
• Su Ürünleri İstatistikleri, T. C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2002.

6-1
6.3 Yaklaşım
Sosyal ve ekonomik mecut durum verilerini hazırlamak ve önerilen projenin etkilerini

değerlendirmek için; masa başı araştırmalar ve kamu kurum ve kuruluşlarla görüşmeler
yapılmıştır.
Türkiye ve Trabzon İli için sosyal ve ekonomik veriler, yayınlanmış kaynaklardan toplanmış ve
Devlet İstatistik Enstitüsü’ndeki (DİE) bilgilerden elde edilmiştir. DİE, Türkiye’de istastistiksel veri
ve bilgileri toplayan, değerlendiren ve dağıtan bir merkezi devlet kurumudur.
Önerilen proje ile ilgili görüşleri almak ve proje ile ilgili ana konuları anlamak için; ana paydaş
gruplarının temsilcileri ile halk istişaresi yapılmıştır. Paydaşlar, “bir organizasyonun faaliyetlerini
olası olarak etkileyen veya bu faaliyetlerden olası olarak etkilenen bireyler veya gruplar” olarak
tanımlanabilir.
Önerilen sondaj arama programı için tanımlanan ana paydaş grupları aşağıda liste olarak
verilmiştir.
• Merkezi devlet /kanun koyucu otorite;
• Yerel devlet birimleri/yerel düzenleyici otoriteler;
• Yerel balıkçılar. Proje alanı içinde iki sınıf balıkçı vardır: Sahile yakın balıkçılık yapan küçük
ölçekli geleneksel balıkçılar ve açık deniz balıkçılığı yapan büyük ölçekli balıkçılar;
• Balıkçılık kooperatiflerinin temsilcileri;
• Balıkçılıkla ilgili STK’lar;
• Balıkçılık faaliyetleri ile ilgili şirketler;
• Balıkçılık ve çevresel konularla ilgilenen Belediye ve ilgili devlet birimleri;
• Yerel STK’lar ve ulusal STK’ların temsilcileri;
• Akademisyenler, uzmanlar ve yerel araştırma kurumları;
• Yerel ticaret ve iş organizasyonlarının ve çeşitli mühendis odalarının temsilcileri; ve
• Medya.
Ön halk istişare görüşmeleri 2-11 Kasım 2004 tarihinde Trabzon, Rize ve Hopa’da yapılmıştır.
Gruplar halinde otuz dört görüşme yapılmıştır. Ön teknik bilgiler, temsilcilere ve kurumlara
anlatılmış; ilgili konular belirlenmiştir.
Ön halk istişaresi sırasında aşağıdaki başlıklar ele alınmıştır:
• Bir petrol sızıntısının olasılığı ve riski ve çevre üzerinde olası etkileri;
• Deniz kirliliği ve güvenlik riski;
• Deniz trafiği;

6-2
• Gürültü kirliliği;
• Projeden sonra çevrenin durumu;
• Balıklar üzerindeki etkisi; ve
• Sondaj kesintilerinin bertarafı ve atık yönetimi.
6.4 Ulusal Bağlam
6.4.1 Coğrafik, Politik ve Makroekonomik Bağlam
Türkiye, güneydoğu Avrupa ve güneybatı Asya’nın geçiş noktası üzerinde yer almaktadır.
Kuzeyde Karadeniz, batıda Ege Denizi ve güneyde Akdeniz ile çevrelenmiştir. Türkiye, Türk
Boğazları’ndan gemi geçişini kontrol eden stratejik bir konumdadır. İstanbul Boğazı, Marmara
Denizi ve Çanakkale Boğazı yoluyla Karadeniz Ege Deniz’ine bağlanmaktadır. Türkiye’nin toplam
yüzölçümü 769.604 km2’dir (DPT, 2003a).
Türkiye’nin hakim doğal yapısı; batıdaki daha verimli düz alanlar dışında, her tarafı dağlarla çevrili
yüksek bir plato şeklindedir. Kuzeyde Karadeniz boyunca dağlar denize paralel uzanmakta;
güneyde Toros Dağları sahil boyunca yer alan verimli ovalara doğru alçalmaktadır. Dağlık doğu
bölgesi en yüksek noktasına Ağrı Dağı’nda (5165 m) erişir. Anadolu yarımadası, doğuya doğru
gittikçe yükselen, Dicle ve Fırat Nehirleri de dahil olmak üzere yaklaşık 15 nehir tarafından
vadilere bölünen yüksek bir platodur. Türkiye’nin kıyılarının uzunluğu 8.333 km’dir (Turizm
Bakanlığı, 2002).
Türkiye’de, Karadeniz’in ılıman ikliminden, orta kesimlerdeki karasal iklime ve Ege ve Akdeniz
sahillerindeki yumuşak Akdeniz iklimine kadar değişen çeşitli iklimler hüküm sürmektedir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra; Türkiye Cumhuriyeti 29 Ekim 1923 tarihinde

Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulmuştur. Atatürk ilk Cumhurbaşkanı seçilmiş ve modern
Türkiye’nin ideolojik temelini oluşturan; toplumsal, dini, politik ve dil v.b. konularda bir dizi reformu
yapmaya hemen başlamıştır. Türkiye 1946’ya kadar tek partili devlet olmuş; daha sonra ikinci bir
parti kurulmuştur. Sırasıyla değişen parlamenter ve askeri hükümetlerle 1980 yılına kadar artan
istikrarsızlık devam etmiş; bu yıldan sonra ülke, silahlı kuvvetleri temsil eden Milli Güvenlik
Konseyi tarafından politik partiler olmadan ülkenin kontrolü düşünülerek yönetilmiştir. Oy
verenlerin büyük çoğunluğunca kabul edilen 1982 Anayasası, demokratik parlamenter
hükümetleri sağlamıştır.
Son seçim Kasım 2002 tarihinde yapılmış ve hükümet Adalet ve Kalkınma Partisi’nce kurulmuştur
(AKP).

6-3
6.4.2 Nüfus
2000 yılında yapılan son nüfus sayımına göre Türkiye’nin nüfusu 67.803.927 kişidir. 1980 ve
1985 yılları arasında yıllık nüfus artış hızı binde 24,9 iken; 1990 ve 2000 yılları arasında binde
18,3’e düşmüştür. Nüfus artış hızı son yirmi yıl içinde yaklaşık binde 27’lik bir düşüş
göstermektedir. Nüfusu 500.000’i aşan 42 şehir vardır. 2000 yılı nüfus sayımına göre nüfusu 1
milyonun üzerinde 18 şehir bulunmaktadır. En önemli şehirler aşağıda verilmiştir:
• İstanbul 10.018.735
• Ankara 4.007.860
• İzmir 3.370.866 (DİE, 2003).
Son yıllardaki nüfus artış hızı Tablo 6.4-1 de gösterilmiştir.
Tablo 6.4-1 Türkiye’de 1998-2002 Yılları Arasında Nüfus Artış Hızı
Yıllar Yıllık Artış Hızı (binde)
1998 17,5
1999 17,1
2000 16,6
2001 16,1
2002 15,7
Kaynak: DİE, 2003a.
6.4.3 Ekonomi
Türkiye, modern endüstri ve ticaret ile geleneksel kırsal tarım ve zanaat karışımı karmaşık bir
dinamik ekonomiye sahiptir. Güçlü ve hızla büyüyen bir özel sektör vardır. Ancak, devlet hala
temel endüstriler, bankacılık, ulaşım ve iletişim alanlarında ana rolü oynamaktadır. En önemli
endüstri ve en büyük ihraç sektörü; hemen hemen tümüyle özel sektöre ait olan tekstil ve
giyimdir. Ekonomik durumda son yıllarda yapısal reform tedbirleriyle de güçlenen hızlı bir büyüme
belirlenmektedir.
Devlet İktisadi Kuruluşları ve Kamu İktisadi Kuruluşları tarafından yönetilen ve merkez tarafından
kontrol edilen bir ekonomi kavramı yerine; hür girişime yönelik ve yabancıların özel mülkiyete
sahip olmasını da içeren son düzenlemelerle birlikte; yatırım düzenlemeleri, yabancı para değişim
ve ithalat kontrollerinin ağırlıkla korunduğu özel sektöre doğru geçilmektedir.

6-4
6.4.3.1 Gayri Safi Milli Hasıla
2001 yılından 2004 yılana kadar, gayri safi milli hasılanın (GSMH) sektörlere göre ayrımı
aşağıdaki Tablo 6.4-2’de verilmiştir. 2001-2004 yılları arasında tarım sektöründe düşüş
görülürken, hizmet ve endüstri sektörleri artmıştır.
Tablo 6.4-2 Türkiye’nin Gayri Safi Milli Hasılası
Sektörler 2001 2002 2003 2004
Tarım 6,0 7,5 2,4 3,1

Endüstri 7,4 9,1 7,8 10,8
Hizmetler 7,9 7,5 6,7 10,3
6.4.3.2 Enflasyon
Türkiye’nin temel ekonomik sorunu enflasyondur. Bunun başlıca nedeni kamu sektörü açıkları ve
kökleşmiş enflasyon beklentisidir. Fiyatların artmaya başladığı 1988 yılında, yıllık tüketici
fiyatlarına göre enflasyon ortalama %79; toptan eşya fiyatlarına göre enflasyon ortalama %75
olmuştur. Türk Hükümeti ve IMF tarafından yürütülen ekonomik iyileştirme programı nedeniyle;
son dört yılda enflasyon hızı oldukça azalmıştır. Enflasyon hızı 2002’de %29,7’ye, 2003’de
18,3’e, 2004’de 9,3’e düşmüştür. Beklentiler enflasyonun düşmeye devam edeceği yönündedir.
6.4.3.3 İşsizlik
Türkiye’de işsizlik oranı, 2000 yılında %8,9’du. Erkekler arasındaki işsizlik oranı kadınlara göre
daha yüksektir. 2000 yılında erkeklerin %9,9’u; kadınların %7,2’si işsizdi (DİE, 2003a).
6.4.4 Ekonomi ve Altyapı
Maden ve enerji kaynakları, telekomünikasyon, turizm, tekstil ve çevre sektörleri, Türkiye’de

büyüyen başlıca sektörlerdir.
6.4.5 Maden ve Enerji Kaynakları
Maden çıkarımı çoğunlukla devletin sahip olduğu şirketlerce yapılmaktadır. Yerel olarak çıkartılan
demir, kömür, linyit, boksit ve bakır, ülkenin çeşitli endüstrileri için ham madde kaynaklarıdır.
Türkiye’nin 2003 yılında 81.000 megawatt kurulu enerji kapasitesi vardır. Türkiye’nin önümüzdeki
10-15 yıl içerisinde 2000-2500 megawatt ek enerji üretimine ihtiyacı olacaktır. Türk Hükümeti bu
ihtiyacı, enerji üretim ve dağıtımında Türk ve yabancı özel sektör yatırımlarını teşvik ederek
karşılamayı planlamaktadır.

6-5
6.4.6 Telekomünikasyon
Türkiye’de %25 yoğunluklu 17 milyondan fazla telefon hattı bulunmaktadır. Büyüyen ihtiyacı
karşılamak için, her yıl ek 2-2,5 milyon hattın yapılması gerekmektedir. 2005 yılına kadar telefon
yoğunluğunun %40’a ulaşması beklenmektedir. 1999 yılı baharına kadar cep telefonu yoğunluğu
%3,8’e çıkarılmıştır (Ulaştırma Bakanlığı, 2004). Bağımsız bir düzenleyici kurum oluşturulana
kadar; telekomünikasyon alanındaki düzenleme reformları sürdürülecektir. Hükümet bu
reformlara yönelik olarak yeni yasal düzenleme için bir süreci başlatmıştır. Önümüzdeki yıllarda
bir düzenleyici kurumun kurulması beklenmektedir.
6.4.7 Turizm
Türkiye her zaman, bütün dünyadan ve özellikle Avrupa’dan turistleri cezbetmiştir. Ege ve
Akdeniz sahilleri üç mevsim deniz kenarı dinlence olanağını sunarken; Türkiye yıl boyunca da
ziyaretçi almaktadır. Tablo 6.4-3 son üç yıldaki turizm istatistiklerini sunmaktadır.
Tablo 6.4-3 Türkiye’nin Turizm İstatistikleri
Turizm Geliri
Yıl Ziyaret Eden Turist Sayısı
(milyon ABD Doları)
2002 7.228.700 12.696.155
2003 7.576.200 13.385.686
2004 9.599.900 16.728.258
6.4.8 Tekstil
Tekstil sektörü, Türkiye’nin en büyük üretim endüstrisi ve en büyük ihracat sektörüdür. Gümrük
birliğinin parçası olarak AB’ye yönelik kotaların kaldırılması büyüme potansiyelini arttırmıştır.
6.4.9 Dil, Etnik Yapı, Din ve Eğitim
Resmi ulusal dil, nüfusun %90’ından fazlası tarafından konuşulan Türkçe’dir. Kürtçe, Arapça,
Yunanca ve Ermenice azınlık dilleridir.
Türklerin çok büyük bir çoğunluğu Müslümandır. Hristiyan ve Yahudi küçük azınlık grupları;
çoğunlukla, kilise ve sinagogların da bulunduğu İstanbul, Ankara ve İzmir’de yaşamaktadırlar.

6-6
Türkiye laik bir devlet olduğundan dinin, dini bayramlar dışında, yasal, idari veya iş faaliyetleri
üzerinde doğrudan hiçbir etkisi bulunmamaktadır.
Sekiz yıllık temel eğitim zorunludur. Beş yıllık “ilk” ve üç yıllık “orta” eğitim olarak iki aşaması
vardır. Temel eğitim genellikle altı yaşında başlar. Lise eğitimi üç yıllıktır. Liseler parasızdır ve
giriş sınavı yoktur. Yalnız, yabancı dilde eğitim yapan okullar için merkezi seçme sınavı vardır.
Üniversiteye gidebilmek için, merkezi tek aşamalı bir sınava girmek gerekmektedir. Genel olarak
üniversite eğitimi dört yıllıktır ve bütün üniversitelerin üst derece için eğitim programları vardır.
Türkiye’de 53 devlet üniversitesi ve 24 özel üniversite vardır (Yüksek Öğrenim Kurumu, 2004).
2000 yılında okuryazarlık oranı erkekler için %93,9; kadınlar için %80,6’dır (DİE, 2003a).
6.5 Çalışma Alanı
6.5.1 Trabzon Limanı
Trabzon Limanı, Trabzon şehri içinde Karadeniz kıyısında yer almaktadır. Trabzon Limanı’nın
yapımına 1946 yılında başlanmış ve ticari faaliyetler 1954 yılında başlamıştır. Bölgedeki artan
deniz trafiği nedeniyle; limanda 1980 yılında genişleme ve modernizasyon çalışmaları yapılmıştır.
Kasım 2003 tarihine kadar liman Türk Devleti’ne ait iken; özelleştirme yoluyla limandaki faaliyet
hakları 30 yıllığına Albayrak Şirketler Topluluğuna geçmiştir.
Trabzon Limanı 410 01’ enlem ve 390 46’ boylamında yer almaktadır. Limanın panaromik
fotoğrafı Şekil 3.7-1’de gösterilmiştir. Limanın toplam alanı 306.275 m2’dir. Üç adet dalgakıran
mevcuttur; ana dalgakıran (1.135 m), küçük dalgakıran (440 m) ve ikincil dalgakıran (380 m).
Toplam uzunluğu 1.525 m olan altı adet rıhtım vardır. Derinlik 8-12 m arasında değişmektedir.
Limanın doğusunda balıkçılar için de bir bağlama yeri vardır. Balıkçıların rıhtımı yaklaşık 200 m
uzunluğunda ve 3 m derinliğindedir. Tablo 6.5-1, limandaki rıhtım yerlerinin özelliklerini
göstermektedir.
Limanda, Tablo 6.5-2’de gösterildiği üzere, iki depo ve açık ve kapalı depolama alanları
bulunmaktadır. Bu iki depolama alanına ek olarak; limanda 20.000 ton ve 10.000 ton kapasiteli iki
tahıl silosu ve üç adet asfalt depolama tankı vardır.
Limanın işleme kapasitesi yıllık 3.8 milyon ton; depolama kapasitesi yıllık 3 milyon tondur.
Limanın yıllık 2000 gemi alma kapasitesi ve yıllık 250.000 yolcu kapasitesi vardır.

6-7
Tablo 6.5-1 Trabzon Limanındaki Rıhtımlar
İsim Uzunluk (m) Derinlik (m) Yükseklik (m)
Rıhtım No 1 30 9 1,80-1,90
Rıhtım No 2 400 9-11 1,80-1,90
Rıhtım No 3 580 9,5-11,5 1,80-1,90
Rıhtım No 4 290 10,5-11,5 1,80-1,90
Rıhtım No 5 25 9.5 1,25
Rıhtım No 6 200 3 1
Kaynak: Trabzon Limanı, 2004.
Tablo 6.5-2 Trabzon Limanındaki Depolama Alanları
Tip Alan (m²) Hacim (m³) Kapasite (ton)
Depo 4.428 26.680 12.000

Kapalı Depolama 3.162 18.972 8.000
Açık Depolama 205.000 - 350.000
Kaynak: Trabzon Limanı, 2004.
Liman 24 saat boyunca kılavuzluk ve romörkör hizmeti sunmaktadır. Türk bayrağı altında seyir
eden ≥1.000 GT gemiler ve yabancı bayrak altında seyir eden >150 GT gemiler; limana girer
veya limandan çıkarken kılavuz hizmeti almak zorundadır. Limanda iki adet 800 ve 1250 hp
romörkör, 770 hp bir kılavuz gemisi ve 180 hp iki deniz botu vardır.
Limandaki yükleme ve boşaltma ekipmanları: 3-25 tonluk 7 adet kıyı vinci, 33-50 tonluk 12 adet
seyyar vinç, 3-25 tonluk 21 adet forklift, 25-50 tonluk 9 adet romörkör vinç, 3,5 tonluk 12 adet
traktör, 35 tonluk 2 adet transtainer, 120 ton/saat ile 80 ton/saat kapasiteli 4 adet pnömatik, 40
tonluk 1 adet konteyner forklifti ve 35 tonluk 1 adet makas köprüsü vinci.
Limanda, işçiler, memurlar, denizciler ve güvenlik elemanları olmak üzere toplam 168 tam
zamanlı çalışan vardır. Çalışanlar bir işçi sendikasına kayıtlı değildir.
22 Ekim 2004 tarihinde Trabzon Limanı’nda bir çevre incelemesi yapılmıştır. Ziyaret sırasında,
Liman İşletme Müdürü’den çeşitli çevre konularına ilişkin bilgi alınmıştır. İşletme Müdürü’nün de
katıldığı, liman içinde bir yürüyüş yapılmıştır. Alan incelemesi sırasında aşağıdaki konular
görüşülmüştür.

6-8
Evsel Katı Atıklar
Limanda ortaya çıkan evsel katı atıklar, limana ait çöp kamyonu ile toplanmakta ve bertaraf için
belediye çöplüğüne taşınmaktadır. Liman yönetimi, evsel katı atıkların gemilerden de toplandığını
ve belediye çöplüğüne götürülüp bertaraf edildiğini belirtmişlerdir.
Liman yönetimine göre liman içerisinde evsel katı atıklar için geçici toplama yeri
bulunmamaktadır. Tüm katı atıklar hemen belediye çöplüğüne götürülmektedir.
Tehlikeli Katı Atıklar
Limanda tehlikeli katı atık toplanması için herhangi bir tesis, araç veya çalışan yoktur. Liman
yönetimi, limanda tehlikeli katı atık üretilmediğini ve gemilerden de kabul edilmediğini
belirtmişlerdir.
Evsel Atıksu
Liman tesislerinde ortaya çıkan evsel atıksu, alandaki belediye kanalizasyon şebekesine
boşaltılmakta ve oradan liman dışındaki belediye atıksu arıtma tesisine gitmektedir. Belediye
kimyasal ve biyolojik atıksu arıtma tesisine sahip değildir. Bu nedenle, limanda ve Trabzon
şehrinde üretilen evsel atıksu herhangi bir kimyasal veya biyolojik arıtma yapılmadan derin deniz
deşarjı yapılmaktadır.
Liman yönetimine göre liman, gemilerden evsel atıksu kabul etmemektedir.
Limanda yer alan Sahil Güvenlik, kendi alanlarında biyolojik arıtma tesisine sahiptir.
Atıksu
Limanda gemilerden balast suyunu alacak tesis bulunmamaktadır. Bu nedenle gemilerden balast
suyu kabul edilmemektedir.
Alanı ziyaret sırasında liman yönetimi, limanın doğu tarafında bulunan sintine suyu arıtma
tesisinin onarıldığını ve işleme hazır olduğunu belirtmiştir. Bu tesiste bir adet 100 m3’lük sintine
suyu tankı vardır. Sintine suyu gemilerden vidanjör ile alınmakta ve tanka boşaltılmaktadır. Petrol
ile kirlenmiş su filtre edilmekte ve ayrıştırılan petrol 10 m³’lük yer üstü tankında depolanmaktadır.
Liman yönetimi şimdiye kadar sistem kullanılmadığından; ayrıştırılan petrolün nasıl
kullanılacağının belirlenmediğini söylemiştir. Liman yönetimine göre, sistemin flitre kapasitesi
saatte 2 tondur ve 15 ppm petrol içeren arıtılmış su liman içine dökülmektedir. Sintine suyu arıtma
tesisinin, İl Çevre Müdürlüğü’nden bu güne kadar alınmış bir atıksu deşarj izni bulunmamaktadır.

6-9
Sintine suyundan başka, limanda tehlikeli atık suları arıtacak herhangi bir tesis, araç ve çalışan
bulunmamaktadır. Bu nedenle, liman gemilerden herhangi bir tehlikeli atık suyu kabul
etmemektedir.
Liman beton kaplama yüzeye sahiptir ve yüzey su drenajı, drenaj kanalları ile sağlanmaktadır.
Ancak, bütün yüzey sularının herhangi bir tutucudan geçmeden doğrudan limana döküldüğü
belirtilmelidir. Böylece, alan üzerindeki kömür parçacıkları, araçlardan veya makinelerden yağ
sızıntıları veya olası kimyasal sızıntılar gibi arta kalan maddeler doğrudan körfeze akmaktadır.
Toprak ve Yeraltı Suyu Kirliliği
Liman yönetimine göre, alanda geçmişte önemli bir sızıntı olmamıştır. Liman alanının büyük kısmı
sert beton ile kaplıdır ve kirlenmiş toprağa ilişkin açık bir delil göstermemektedir. Yüzey üstü
depolama tanklarının çevresinde seddeler olmadığından asfalt ve sintine suyu depolama
alanlarında muhtemelen kirlilik bulunmaktadır. Ziyaret sırasında özellikle sintine suyu transfer
noktasında toprak yüzeyinde bir miktar yağ gözlenmiştir.
Liman yönetimi limanda yeraltı suyu kuyusu olmadığını söylemiştir.
Hizmetler
Kullanma suyu ve içme suyu, belediye tarafından sağlanmakta ve limandaki yapılara

dağıtılmaktadır. Belediyenin suyundan gemilere de kullanma suyu verilmektedir. Limanda su
arıtma tesisi yoktur.
Elektrik, Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. tarafından sağlanmaktadır. Liman yönetimi alanda 150 kV,
800 kV ve 2x400 kV olan dört adet trafo olduğunu belirtmiştir. Liman yönetimine göre, limanın
elektrik mühendisi bu trafoların bakımını yapmaktadır. Trafoların yağları bir yüklenici tarafından
değiştirilmektedir. Limanda trafo yağı depolanmamaktadır.
Liman yönetimi limanda jenaratör bulunmadığını belirtmiştir.
Hava Kalitesi
Elektrik limanda üretilmemektedir. Bu nedenle, mazot ile çalışan jeneratör veya tesis
bulunmadığından havaya bir emisyon yoktur. Ana emisyonlar; gemilerden, araç faaliyetlerinden
ve soğuk dönemlerde asfalt depolama tanklarını ve borularını sıcak tutmakta kullanılan limandaki
ısıtma tesisinden ve limandaki binalarda bulunan kaloriferlerden kaynaklanmaktadır.
Limandaki başlıca hava kalitesi sorunu, kömür yükleme ve boşaltmalarlar ilgili faaliyetlerde oluşan
tozdur. Toz nedeniyle bazı şikayetlerin yapıldığı rapor edilmiştir. Liman yönetimi kömürle ilgili
faaliyetler sırasında etkilenen yerleri temizlemek için bir yeni süpürme aracı satın almıştır.

6-10
Trabzon Limanı’nda ortam hava kalitesi ölçümü şimdiye kadar yapılmamıştır. Limanın doğusunda
yer alan çimento fabrikasının bir miktar hava kalitesi sorunu yaratma potansiyeli bulunmaktadır.
Kimyasal Depolama
Yakıt sağlama özel petrol şirketlerince; ya tankerlerle ya da Trabzon Limanı’nın doğusundaki

bağlı şamandralarla yapıldığından; alanda yakıt depolanmamaktadır.
Limanda üç adet yerüstü asfalt depolama tankı vardır. Asfalt, limana tanker gemileri ile
getirilmektedir. Bu tankların koruyucu seddeleri yoktur. Soğuk dönemlerde akışkanlığı sağlamak
üzere tanklar ve borular ısıtılmaktadır. Ziyaret sırasında bu alanda temizliğin zayıf olduğu
belirlenmiştir.
Limanın doğusunda 100 m3’lük sintine suyu depolama tankı ve sintine suyu arıtma sisteminin
parçası olarak 10 m3’lük petrol tankı bulunmaktadır. Bu yüzey üstü depolama tanklarının
koruyucu seddeleri yoktur. Bu tanklar ve depolama alanı, Atık Yağ Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun
değildir.
Liman yönetimi, tehlikeli maddelerin limanda depolanmadığını ancak bazı yanıcı maddelerin
boşaltıldığını, fakat depolanmadığını belirtmişlerdir. Liman yönetimi, tehlikeli ve yanıcı
kimyasalların limandaki işlemlerinde ve taşınmasında ilgili Türk yönetmeliklerine uygunluğu
istemektedir.
Asbest
Depoların ve açık depolama alanlarındaki çatı örtüleri asbest içeren madde olan “eternit” ten
yapılmıştır. Liman yönetimi açık depolama alanlarındaki çatı örtülerini değiştirmektedir.
Gürültü
Limanda gürültüye ilişkin bir husus yoktur. Liman yönetimi bütün yükleme boşaltma faaliyetlerinin
gündüz yapıldığını belirtmiştir. Bu güne kadar gürültü ile ilgili bir şikayet olmamıştır.
Çevre Yönetimi
Limanda uygulanan çevre yönetimi sistemi yoktur ve liman yönetimi çevre yönetimi konularına
çok tanıdık değildir.
Acil Müdahale
Limanda itfaiyeciler ve su topuna sahip itfaiye aracını da kapsayan çok sınırlı Acil Müdahale Ekibi
vardır. Liman yönetimine göre, 12 kişi yerel itfaiye müdürlüğünden acil müdahale eğitimi almıştır.
Belediye İtfaiye Müdürlüğü limandan yaklaşık 2 km uzaklıktadır.

6-11
Limanın Acil Müdahale Planı mevcuttur. Limanın ayrı bir petrol sızıntısı önleme veya müdahale
planları olmasa da, petrol sızıntıları ile ilgili konular Acil Müdahale Planı içinde yer almaktadır.
Liman yönetimi alanda hiçbir petrol sızıntı önleme ekipmanı olmadığını belirtmiştir.
6.5.2 Trabzon İli
Trabzon İli doğu Karadeniz bölgesinde yer almaktadır. Kapladığı alan 4.664 km2’dir. İlin yaklaşık
%30’u dağlık alanlar, %60’ı eğimli alanlar ve %10’u düz alanlardır. İl sınırları içerisinde, dokuz
adeti 114 km uzunluğundaki kıyı kenarında yer alan toplam 17 ilçe vardır. Kıyıdaki ilçeler batıdan
doğuya doğru; Beşikdüzü, Vakfıkebir, Çarşıbaşı, Akçaabat, Yomra, Arsin, Araklı, Sürmene ve
Of’dur. İç kısımdaki İlçeler; Tonya, Düzköy, Şalpazarı, Maçka, Köprübaşı, Dernekpazarı, Hayrat
ve Çaykara’dır. İl merkezi Trabzon şehridir. Trabzon’da 77 belediye ve 479 köy vardır.
6.6 Trabzon İli’nin Sosyal İncelemesi
6.6.1 Demografik ve Aile Yapısı
6.6.1.1 Nüfus
Trabzon İli’nin 2000 yılı nüfusu 975.137’dir. Ülkenin toplam nüfusu olan 67.803.927’nin %1.41’ini
oluşturmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımına göre; Türkiye’deki 81 il içerisinde 19’uncu büyük ildir.
Trabzon şehrinin toplam nüfusu, Türkiye’deki diğer şehir merkezleri içerisinde 25.dir.
1990 ve 2000 yıllarında; Türkiye ve üç Doğu Karadeniz ili Trabzon, Artvin ve Rize için, nüfus
dağılım ve büyüme eğilimleri bilgisi Tablo 6.6-1’de verilmiştir. Bu veriler, Trabzon İli, Trabzon
Şehri ve Trabzon’nun köyleri (kırsal nüfus) için yıllık nüfus artış hızının artı olduğunu
göstermektedir.
1990 ve 2000 yılları arasında Trabzon’daki kırsal nüfus artarken; Artvin ve Rize illerinde ise kırsal
nüfusta azalma görülmektedir.
Tablo 6.6-1 1990-2000 Yılları Türkiye’de ve Trabzon’da Şehir ve Köy Nüfusları ve Yıılık
Nüfus Artış Hızları
Sayım Yılı Nüfusun Yıllık Artış Hızı

1990 2000 (binde)
Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy

Türkiye 56.473.035 33.656.275 22.816.760 67.803.927 44.006.274 23.797.653 18,28 26,81 4,21
Artvin 212.833 66.097 146.736 191.934 84.198 107.736 -10,33 24,20 -30,89
Rize 348.776 134.082 214.694 365.938 205.245 160.693 4,80 42,56 -28,96
Trabzon 795.849 331.321 464.528 975.137 478.954 496.183 20,31 36,84 6,59
Kaynaklar: DİE, 2003a, DİE, 2003b.

6-12
Tablo 6.6-2’de gösterildiği gibi; kentsel ve kırsal yerleşim tiplerine göre nüfusun dağılımına göre;
kentsel nüfus 1980 yılında 186.580 (%25,52) iken, 2000 yılında 478.954’e (%49,11) yükselerek
belirgin şekilde artmıştır. Buna karşılık, 1980 yılında 544.465 iken, 2000 yılında 496.183 olan
kırsal nüfus aynı dönemde göreceli olarak sabit kalmıştır. Aşağıdaki tabloya göre, Trabzon
nüfusunun yarısı halen köylerde yaşamaktadır.
Trabzon İli için, 1980-2000 yılları arasındaki doğum yeri bilgisi Tablo 6.6-3’de sunulmuştur. Bu
tablodan Trabzon’da doğanların yüzdesinin 1980 yılında %94,13’den, 2000 yılında %90,96 ya
düştüğünü görebiliriz. Bu göreceli olarak az bir düşüş olsa bile; Trabzon İli’nin daha geniş bir
bölgeden göç aldığını göstermektedir.
Tablo 6.6-2 Trabzon İli’nde Şehir ve Köy Nüfusları
Sayım Yılı 1980 1985 1990 2000
Toplam 731.045 786.194 795.849 975.137

Toplam Erkek 349.503 380.147 386.642 486.957
Kadın 381.542 406.047 409.207 488.180
Toplam 186.580 239.553 303.612 478.954
Şehir Nüfusu Erkek 97.482 127.915 157.714 244.474
Kadın 89.098 111.638 145.898 234.480
Toplam 544.465 546.641 492.237 496.183
Köy Nüfusu Erkek 252.021 252.232 228.928 242.483
Kadın 292.444 294.409 263.309 253.700
Toplam 25,52 30,47 38,15 49,12
Erkek 27,89 33,65 40,79 50,20
Şehir
Toplamda Şehir ve Kadın 23,35 27,49 35,65 48,03
Köy Nüfuslarının
Oranı Toplam 74,48 69,53 61,85 50,88
Erkek 72,11 66,35 59,21 49,80
Köy
Kadın 76,65 72,51 64,35 51,97
Kaynak: DİE, 2003b.
6.6.1.2 Demografik ve Aile Yapısı İçin Ek Bilgi
Trabzon İli için demografik ve aile yapısına ilşkin; doğurganlık ve çocuk ölüm oranı, cinsiyet
dağılımı, yaş dağılımı ve aile yapısı gibi ek bilgiler Ek C’de bulunabilir.

6-13
Tablo 6.6-3 Trabzon’da Doğum Yerine Göre Nüfus
Diğer İllerde veya Dışarıda

Trabzon’da Doğanlar
Doğanlar
Sayım Yılı Toplam Bilinmeyen
Sayı % Sayı %
1980 731.045 688.104 94,13 42.917 5,87 24

1985 786.194 734.076 93,37 52.089 6,63 29
1990 795.849 742.080 93,25 53.751 6,75 18
2000 975.137 886.962 90,96 88.124 9,04 51
6.6.2 Geçim Kaynakları
6.6.2.1 İstihdam
Tablo 6.6-4’de sunulduğu gibi, 2000 yılında toplam iş sahibi nüfusun %64,3’ünü oluşturan tarım
sektörü ana ekonomik faaliyetttir. Tarımda çalışan kadınların oranı (%88,6), erkeklerin oranından
(%45,3) belirgin olarak fazladır. İkinci önemli ekonomik faaliyet hizmet sektörüdür (%25,5). Bu
sektörde çalışan erkeklerin oranı (%37,8) kadınların oranından (%9,8) oldukça yüksektir. Endüstri
(%5,3) ve inşaat (%4,8) üçüncü ve dördüncü ekonomik faaliyet alanlarıdır. Endüstri, inşaat ve
hizmet sektörlerinde istihdam edilenlerin oranı 1990 yılından itibaren oldukça artmış; tarımda
çalışanların oranında ise az bir düşüş olmuştur.
Tablo 6.6-4 Trabzon İli’nde Ekonomik Faaliyetlere Göre İstihdam Edilen Nüfus
Tam Olarak
Tanımlanama-
Toplam Tarım Endüstri İnşaat Hizmetler
Sayım Yılı yan
İstihdam Faaliyetler
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
1990 373.110 256.714 68,8 23.941 6,4 14.771 4,0 75.946 20,4 1.738 0,5
T
2000 410.265 263.843 64,3 21.882 5,3 19.790 4,8 104.611 25,5 139 0,0
1990 189.897 88.043 46,4 19.728 10,4 14.625 7,7 65.972 34,7 1.529 0,8
E 2000 230.110 104.172 45,3 19.314 8,4 19.591 8,5 86.928 37,8 105 0,0
1990 183.213 168.671 92,1 4.213 2,3 146 0,1 9.974 5,4 209 0,1
K 2000 180.155 159.671 88,6 2.568 1,4 199 0,1 17.683 9,8 34 0,0
T. Total
N. Sayı
E. Erkek
K. Kadın

6-14
Tablo 6.6-5’de temel istihdam göstergelerini verilmektedir. Trabzon’un en çarpıcı özelliği, ulusal
ortalamanın da üstünde olan tarımsal istihdam oranının büyüklüğüdür. Öte yandan, imalat
sektöründeki istihdam oranı Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Diğer önemli bulgu, ücretli
çalışanların oranının (özellikle kadın nüfusunda) azlığıdır.
Tablo 6.6-5 2000 Yılı Temel İstihdam Göstergeleri
81 İl İçindeki
Gösterge Trabzon Black Sea Türkiye
Sıralama
Tarım Sektöründe Çalışanların Toplam

64,31 66,10 48,38 33
İstihdama Oranı
İmalat Sektöründe Çalışanların Toplam
5,33 7,29 13,35 53
İstihdama Oranı
Ticaret Sektöründe Çalışanların Toplam
7,10 5,97 9,67 27
İstihdama Oranı
Finans sektöründe Çalışanların Toplam
1,77 1,45 3,11 26
İstihdama Oranı
Ücretli Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 27,64 27,48 43,52 58
Ücretli Kadın Çalışanların Toplam İstihdama
4,81 4,44 8,81 35
Oranı
Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 1,97 1,46 2,61 22
Kaynak: DPT, 2003.
Yaklaşık olarak toplam nüfusun %58’i (765,647) Trabzon’un iş gücünü meydana getirmektedir.
2000 yılı nüfus verilerine göre, Trabzon’un iş gücü 447.344 kişidir. Bu iş gücü içinde işsizlik oranı
2000 yılında %8,3 olmuştur.
6.6.2.2 Geçim Kaynaklarına İlişkin Ek Bilgi
Trabzon İli geçim kaynaklarına ilişkin, okuryazarlık, eğitim ve yetenek düzeyleri, istihdam ve
sosyal güvenlik ve arazi kullanımı gibi ek bilgiler Ek C’de bulunabilir.
6.6.3 Hizmetler ve Altyapı
6.6.3.1 Eğitim
Türkiye’de eğitim sistemi oldukça merkeziyetcidir. Devlet Planlama Teşkilatı ve Milli Eğitim
Bakanlığı yüksek öğrenim dışında tüm eğitim kurumlarını kontrol etmektedir. Kamu okulları
dışında; her seviyede, okul öncesi, temel (8 yıllık) ve lise (3 yıllık) eğitimini kapsayan özel okullar
da vardır.

6-15
Temel eğitim, cins ayrımı yapmaksızın yasal olarak zorunludur. Bu nedenle temel eğitim, diğer
eğitim seviyelerine göre; okul altyapısı hala yetersiz olsa da daha iyi ve düzenlidir. Bazı okullarda
öğrencilerin yarısının sabah, diğer yarısının öğleden sonra okula gittiği ikili öğrenim
uygulanmaktadır. Özellikle az gelişmiş bölgelerdeki köylerde, çok seviyede eğitim veren okullar
da vardır. Eğitimin karşılaştığı temel sorunlar yeterli sayıda öğretmen ve okul olmamasıdır.
Tablo 6.6-6’da görüldüğü gibi; Trabzon İli’ndeki okul, öğrenci ve öğretim elemanı sayısı; Doğu
Karadeniz Bölgesi’ndeki diğer önemli şehirlerdekinden oldukça fazladır. Temel ve lise eğitiminde
2003-2004 öğretim yılında yeni kayıtlı ve mezun olanların sayısı; Artvin ve Rize illeri ile
karşılaştırıldığında, Trabzon’da yüksek bir okullaşma oranını göstermektedir.
Tablo 6.6-6 Artvin, Rize, Trabzon ve Türkiye’de Okul, Öğrenci ve Öğretim Elamanı Sayısı
(2003-2004 Öğrenim Yılı)
Okul Öncesi Temel Eğitim Lise Eğitimi

Öğretim Öğretim Öğretim
İl Okul Öğrenci Okul Öğrenci Okul Öğrenci
Elamanı Elemanı Elemanı
Artvin 53 957 56 196 24.208 1.317 28 8.061 541

Rize 95 1.824 82 184 45.794 1.959 51 15.467 1.036
Trabzon 164 4.065 163 487 106.363 5.378 89 35.431 2.388
Türkiye 13.692 358.499 19.122 36.116 10.171.354 384.004 6.208 2.662.711 155.750
6.6.3.2 Sağlık
Türkiye’deki sağlık sistemi karışıktır. Ülke düzeyinde, büyük kamu, yarı kamu ve özel kurumlar
farklı sağlık hizmetlerini finanse etmekte ve vermektedir. Sağlık sektörü genel olarak temel iki
gruba ayrılabilir: Kamu ve özel. Kamu sektöründe sağlık hizmetlerini Sağlık Bakanlığı, Sosyal
Sigortalar Kurumu (SSK), üniversite hastaneleri ve diğer kamu kurumları vermektedir. Kamu
İktisadi Teşebbüsleri ve silahlı kuvvetlerin de kendi hastaneleri vardır ve çalışanlarına ve
aiilelerine sağlık hizmeti sunmaktadır. Kamu ve özel sektör yanında, kar amacı gütmeyen
kuruluşlar da sağlık hizmeti vermektedir. Ancak, sağlığa ilişkin politikaları Sağlık Bakanlığı
düzenlemekte ve uygulamaktadır.
Tablo 6.6-7’de görüleceği gibi; çocuk ölümleri ve hastanelerdeki yatak sayısı açısından,
Trabzon’un Karadeniz Bölgesi ve Türkiye ortalaması ile karşılaştırıldığında daha iyi bir konumu
vardır. Bu göstergeler açısından Trabzon, 81 il arasında 18. ve 17.dir. Diğer üç göstergenin
karşılaştırılmasına göre; Trabzon Türkiye ortalamasının altında kalmakta; bölgesel sayılar
açısından ise daha iyi bir durumda olmaktadır.

6-16
Tablo 6.6-7 2000 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri
81 İl Arasında
Gösterge Trabzon Karadeniz Türkiye
Sıralama
Her 1.000 çocukta Çocuk Ölüm

31 42,33 43 18
Oranı
Her 10.000 kişi için
11 9 13 18
Doktor Sayısı
1 1 2 29
Diş Doktoru Sayısı
2 2 3 47
Eczane Sayısı
Her 10.000 kişi için Hastane Yatak
26 24 23 17
Sayısı
Kaynak: DPT, 2003.
Tablo 6.6-8, Trabzon’da sağlık hizmetlerinin temel olarak kamu sektörünce sağlandığını
göstermektedir. Özel sektörün payı dkkate alınmayacak kadar azdır. Tablo aynı zamanda daha
önce de belirtilen; Trabzon’un hastane yatak sayısı açısından oldukça avantajlı durumunu ortaya
koymaktadır.
Tablo 6.6-8 2000 Yılı Kamu - Özel Hastaneler ve Eczaneler
Kamu* Özel
Hastahane Hastane Eczane
Yatak Sayısı Yatak Sayısı
Sayısı Sayısı Sayısı***
Trabzon 13 2.465 1 67 195

Paylaşım %si** 1,40 1,70 0,37 0,46 0,95
81 İl Arasında
24 16 26 22 22
Sıralama
Doğu Karadeniz 67 6.945 2 87 633
Paylaşım %si** 7,20 4,80 0,75 0,60 3,09
Türkiye 931 144.828 267 14.462 20.478
* Askeri hastaneler dahil değildir

**Rakam ilin veya bölgenin Türkiye toplamına göre paylaşımını göstemektedir
*** Rakama toptancı ve devlet eczaneleri dahil eğildir.
DİE, uzman sağlık doktoru, özel uzmanlığı olmayan sağlık doktoru, dişçi, hemşire, sağlık memuru
(kırsal sağlık merkezlerinde), ebe ve eczacı olarak yedi çeşit sağlık çalışanı tanımlamaktadır.

6-17
Tablo 6.6-9, bütün bu sağlık personeli açısından Trabzon’un göreceli olarak üst düzeyde
olduğunu göstermektedir.
Trabzon 4 nolu Sağlık Ocağı’ndan sağlanan bilgiye göre; üst solunum yolları enfeksiyonu,
hipertansiyon, mafsal iltihabı, romatizmal hastalıklar, deri alerjileri ve mide ülseri 1999 yılında en
çok karşılaşılan sağlık sorunlarıdır. Bölgede saptanmış bulaşıcı hastalık yoktur.
Tablo 6.6-9 2001 Yılı Sağlık Personeli
Uzman Sağlık
Doktor Dişçi Hemşire Ebe Eczacı
Doktor Memuru
Trabzon 414 715 140 1.261 977 614 212
Paylaşım %si* 0,99 1,46 0,88 1,66 2,14 1,49 0,93
81 İl Arasında
18 15 21 15 10 22 24
Sıralama
Doğu
876 1.726 302 3.651 2.561 2.269 650
Karadeniz
Paylaşım %si* 2,09 3,53 1,90 4,81 5,62 5,51 2,84
Türkiye 41.907 48.850 15.866 75.879 45.560 41.158 22.922
* Rakam ilin veya bölgenin Türkiye toplamındaki paylaşımı gösterir

Kaynak: DİE, 2004a
6.6.3.3 Ulaşım
Yollar
Ulaşım altyapısındaki önemli ekonomik gelişme göstergeleri; “her 10.000 kişiye düşen araç
sayısı” ve “asfalt yol oranı” olarak açıklanmaktadır. Tablo 6.6-10’da gösteridiği üzere Trabzon her
iki gösterge açısından da alt düzeylerdedir.
Tablo 6.6-10 2002 Yılı Yollar ve Motorlu Araçlar
81 İl Arasında
Trabzon Doğu Karadeniz Türkiye
Sıralama
Toplam Motorlu Araç 58.859 187.825 7.475.043 28

Her 10.000 kişi için Motorlu Araç 604 1.471 1.102 47
Kırsal Yerleşimlerde Asfalt Yol Oranı* 7,98 25,59 45,23 80
Asfalt Yol Oranı* 81,18 89,90 91,28 69
*2000 yılı rakamları.

Kaynak: DİE, 2004a, Kaynak: DPT, 2003.

6-18
Önerilen sondaj arama projesi, Trabzon’dan Gürcistan sınırına uzanan şehirlerarası sahil yolunu
(10 no.lu yol) kullanacaktır. Sahil yolu bölgenin anayoludur ve asfalttır. Bu yol Trabzon Limanı’nı
Trabzon Havalimanı’na ve Hopa’ya bağlamaktadır.
Demiryolu
Doğu Karadeniz Bölgesinin dik engebeli topoğrafyası nedeniyle bölgede demiryolu sistemi
bulunmamaktadır.
Hava
Trabzon İli’nde 1957 yılından beri hizmet veren bir uluslararası havalimanı vardır. Havalimanı
Trabzon Limanı’nın yaklaşık 6 km doğusunda yer almaktadır. Havalimanı iki piste, iki uçak
kapasiteli bir aprona ve birde uçakların yerdeki ulaşımları için bir yola sahiptir. Uçuş kontrol ve
enformasyon sistemi olarak havalimanı, yaklaşım kontrol ve kule kontrol ekipmanları ile
donatılmıştır. Havalimanının yıllık yolcu kapasitesi 1.500.000’dir. 2003 yılında Trabzon
Havalimanında 3821 yurtiçi, 1512 uluslararası uçuşluk bir hava trafiği olmuştur. Bu uçuşlarda,
56.497 yabancı, 372.592 yerli yolcu taşınmıştır. Havalimanı hava trafiği açısından Türkiye’deki
sekizinci büyük havalimanıdır (DOKAP, 2000 ve www.trabzon.gov.tr).
Deniz
Trabzon Limanı, Karadeniz, Ege Denizi ve Akdeniz’deki bütün ülkelere hizmet vermektedir.
Limanın yıllık kapasitesi 3,5 milyon tondur. Trabzon Limanı Doğu Karadeniz’deki en büyük
limandır ve yerel ulaşım altyapısında ve yerel ekonomide önemli bir rol oynar. Tablo 6.6-11’de
son üç yıllık yükleme ve boşaltma faaliyetleri gösterilmiştir. Ticari mallar ve kömür başlıca
mallardır. Başlıca gönderilen yerli mal, iç bölgelerden gelen tahıl ürünleridir.
Tablo 6.6-11 Trabzon Limanı’nda Yükleme ve Boşaltma Miktarları (ton)
Değişim (%)
2000 2001 2002
2000/2001 2001/2002
YÜKLEME
İhracat 23.604 74.552 256.544 215,84 244,11
Transit 503 2.856 1.878 467,79 -34,24

Toplam 24.107 77.408 258.422 208,66 233,84
BOŞALTMA
İthalat 505.500 465.686 703.255 -7,88 51,01

Transit 3.082 6.193 11.501 100,94 85,70
Yerel Ürün 25.560 18.766 24.059 -26,58 28,20
Toplam 534.142 490.645 738.815 -8,14 50,58
Kaynak: TTSO, 2003.

6-19
Yükleme ve boşaltma faaliyetlerine ek olarak liman; yolcu ve gezi gemileri yolcularının karaya
çıkış yaptığı bir yer olarak da hizmet vermektedir. Tablo 6.6-12’de gösterildiği gibi, son üç yıl
içinde yolcu sayısında düşüş olmuştur. 2002 yılında Trabzon’daki liman tesislerini 30.000’in biraz
altında yolcu kullanmıştır ve bunların çoğunluğu yabancı turistlerdir.
Tablo 6.6-12 Trabzon Limanı’na Gelen ve Giden Yolcu Sayısı
Gelen Yolcu Giden Yolcu

Yıllar Toplam
Yerli Yabancı Toplam Yerli Yabancı Toplam
2000 907 18.404 19.311 563 19.813 20.376 39.687

2001 2.807 13.003 15.810 2.235 17.249 19.484 30.252
2002 1.745 13.362 15.107 1.399 15.555 16.954 28.917
Kaynak: TTSO, 2003.
6.6.3.4 Elektrik
Tablo 6.6-13’de Trabzon İli’ndeki elektrik tüketimi gösterilmiştir. Endüstriyel elektrik tüketimindeki
azlık, Trabzon’un zayıf bir endüstriyel faaliyete sahip olduğunu desteklemektedir.
Tablo 6.6-13 1999 Yılında Elektrik Tüketimi
Doğu 81 İl Arasında
Trabzon Türkiye
Karadeniz Sıralama
Elektrik Tüketimi (kWh) 487.760.000 1.882.861.532 90.101.436.590 38

Tüketim Değeri (Million TL.) 14.411.107 50.630.657 1.989.770.372 33
Endüstriyel Tesislerin Sayısal
16,96 35,32 35,62 62
Olarak Payı
Endüstriyel Tesislerin Tüketim
16,91 37,76 40,45 63
Değeri Olarak Payı
Kayıtlı Kullanıcı Sayısı 292.975 1.027.991 22.940.033 20
Kaynak: DİE, 2004a
6.6.3.5 Telekomünikasyon
2002 yılında Trabzon’daki hizmet kapasitesi 260.000, abone sayısı 232.000’dir. Bkz. Tablo
6.6-14. Hizmet kapasitesi 2000 yılından 2001 yılına doğru %3,10 artmış; fakat 2002 yılında
düşmüştür. Azalmalar çoğunlukla Trabzon’da yaşayanlar arasında cep telefonu kullanımının
artmasına bağlıdır.

6-20
Tablo 6.6-14 Trabzon İli’nde Telekomünikasyon Hizmetleri
2000 2001 2002

Hizmet Kapasitesi 254.589 262.479 258.964
Abone Sayısı (kullanan) 231.904 235.307 232.349
Abone Sayısı (bekleyen) 6.543 3.960 2.000
NMT Cep Telefonu 794 766 626
Mesaj 71 21 1
Telex Abonesi 92 72 60
Data Abonesi 454 508 474
Otomatik Server 178 184 183
Otomatik Servere Bağlantılı 393 393 393
Kartlı Telefon 1.018 632 638
Kaynak:TTSO, 2003.
6.6.3.6 Su Temini
Doğu Karadeniz bölgesindeki tüm kentsel yerleşmelerde su şebekesi vardır. Ancak, köylerde tam
olarak su şebekesi yoktur. Bölge su kaynağı olarak yeraltı su kaynaklarına bağlıdır.
6.6.3.7 Kanalizasyon ve Atık Yönetimi
Kanalizasyon
Kanalizasyon hizmetleri oldukça zayıftır. Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki hiç bir ilin evsel atıksu
arıtma tesisi yoktur. Evsel atıksu, arıtma yapılmadan doğrudan Karadeniz’e veya sonunda
Karadeniz’e akan ırmaklara dökülmektedir. Bazı belediyeler, derin deniz deşarjı için deniz dibine
boru döşemişlerdir. Trabzon’da kanalizasyon sistemi ile toplanan atıklar fiziksel ayrışmaya tabi
tutulmaktadır. Ancak, herhangi bir kimyasal veya biyolojik arıtma yapılmadan atıksu tesisinden
derin deniz deşarjı yapılmaktadır.
Katı Atık
Doğu Karadeniz Bölgesinde katı atık tesisleri ve toplama/işleme yöntemleri oldukça yetersizdir.
Bir çok belediye katı atıkları kamyonlarla haftada bir veya iki defa toplamaktadır. Belediyeler
uygun bertaraf yöntemlerini kullanmamaktadır. Bazı belediyeler, katı atıkları uygun sızdırmazlık
koşullarının sağlanmadığı belirlenmiş çöp dökme yerlerine vahşi depolama olarak veya ayrıştırma
yapmadan gübre yapma tesislerine dökmektedir. Bazı belediyeler çöpleri doğrudan Karadeniz’e,

6-21
akarsulara veya akarsu vadilerine boşaltmaktadır. Açık yakma ve çöpün gömülmesi, Doğu
Karadeniz bölgesinde kullanılan diğer katı atık bertaraf yöntemleridir (DPT, 2000c).
Trabzon’da tehlikeli katı atık bertaraf tesisi bulunmamaktadır. Trabzon’un yaklaşık 1.000 km
batısında İzmit’te bulunan İzaydaş en yakın tehlikeli katı atık bertaraf tesisidir.
6.6.3.8 Temel Bilgi Kaynakları
Trabzon İli, ulusal gazateleri, bütün ulusal radyo istasyonlarını ve TV kanallarını almaktadır.
Bunlara ek olarak yerel gazeteler, radyo istasyonları ve TV kanalları da vardır.
6.7 Trabzon İli’nin Ekonomik İncelemesi
6.7.1 Ulusal Hesaplar Sistemi, Kamu Finansmanı ve DışTicaret
Tablo 6.7-1 Trabzon için, milli değerler, kamu ve özel sektör finansmanı ve uluslararası ticaret
göstergelerini sunmaktadır. Trabzon’un Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı yaklaşık
%1’dir. 81 il arasında 25.dir. Ancak kişi başına GSYİH sıralamasına göre 48.liğe düşmektedir.
Tablo 6.7-1 2000 Yılı Temel Milli Değerler, Kamu ve Özel Harcamaları ve Uluslararası
Ticaret Göstergeleri
81 İl Arasında
Sıralama
Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)
0,95 9,46 100,00 25
içindeki payı
Kişi Başına GSYİH (Milyon TL.) 1.208 1.396 1.837 48
Banka Sayısı 90 749 7.786 18
Kişi Başına Banka Mevduatı (Milyon
381 320 939 29
TL.)
Toplam Banka Mevduatı İçindeki Payı 0,58 4,24 100,00 20
Toplam Banka Kredileri İçindeki Payı 0,42 7,24 100,00 22
Her Kişi Başına (kırsal) Düşen Tarımsal
35 244 138 64
Kredi (Milyon TL.)
Kişi Başına Endüstriyel, Ticari ve
110 132 392 28
Turizm Kredisi (Milyon TL.)
Kişi Başına Belediye Harcaması
48 55 82 48
(Milyon TL.)
Kişi Başına Genel Bütçe Gelirleri
104 111 464 37
(Milyon TL.)
Kişi Başına Gelir ve Kurumlar Vergisi
53 53 165 38
(Milyon TL.)
Kişi Başına Kamu Yatırımı
154 244 248 51
(Milyon TL.)*
Kişi Başına Yatırım Teşvik Belgeli
337 924 2.668 69
Yatırımlar (Milyon TL.)*
Kişi Başına İhracat (ABD $)* 577 662 2.249 26
Kişi Başına İthalat (ABD $)* 297 809 3.967 30
*Rakamlar 1995-2000 dönemine aittir.
Kaynak: DPT, 2003.

6-22
Kamu finansmanı açısından; Trabzon’un gider sıralaması gelir sıralamasından daha azdır. Kişi
başına belediye harcaması, kişi başına kamu harcamaları ve yatırım teşvik belgeli yatırımlar;
bölgesel ve ulusal ortalamadan daha azdır.
Tablo 6.7-1, Trabzon’un net olarak bir ihracat ili olduğunu göstermektedir. Ancak, kişi başına hem
ihracat hem de ithalat rakamları bölgesel ve ulusal ortalamanın altındadır.
Tablo 6.7-2, faaliyet türlerine göre GSYİH’yı cari fiyatlarla göstermektedir. Tarım sektörü %23,1
ile en yüksek paya sahiptir. Bunu ticaret sektörü (%19,1) izlemektedir. Bu iki sektörü ulaşım ve
haberleşme (%16,2) ve endüstri izlemektedir (%13,8). Kamu hizmetleri de %15,6 ile oldukça
yüksek paya sahiptir. Tarım, ulaşım ve haberleşme sektörlerinin payı, ulusal ortalamanın
üzerindedir. Tarım sektörü için bu farklılık özellikle belirtilmektedir.
Tablo 6.7-2 GSYİH Cari Fiyatlarla Faaliyet Türleri, 1997
Trabzon Karadeniz Türkiye

A B C A B C A B C
Tarım 64.033 23,1 94,7 671.508 24,1 79,6 4.170.001 14,5 67,5
Endüstri 38.222 13,8 130 566.974 20,3 104,3 7.293.186 25,3 96,2
İnşaat 15.718 5,7 114,6 161.354 5,8 106,3 1.743.240 6,0 103,2
Ticaret 52.790 19,1 89,4 443.436 15,9 91,2 5.985.402 20,8 98,0
Ulaşım ve
44.759 16,2 1107 415.199 14,9 109,1 4.018.613 13,9 107,0
Hbaerleşme
Finans
6.982 2,5 104,4 97.876 3,5 107,0 1.474.426 5,1 101,3
Kurumları
Konut Sahipliliği 5.800 2,1 77,5 53.700 1,9 68,3 850.332 2,9 92,0
İş ve Kişisel
6.627 2,4 93,5 57.152 2,0 92,4 1.067.451 3,7 92,7
Hizmetler
(-) İzafi Banka
3.679 1,3 95,0 39.900 1,4 -30,8 1.371.710 4,8 93,4
Hizmetleri
Sektörel Toplam 231.251 83,5 102,6 2,427.301 87,1 100,4 25.230.941 87,5 93,4
Yönetim
43.262 15,6 108,2 303.255 10,9 108,1 2.579.910 8,9 108,3
Hizmetleri
Kar Amaçsız
50 0,0002 90,2 711 0,0003 97,1 53.021 0,2 96,9
Özel Kurumlar
Toplam 274.563 99,1 103,4 2.731.266 98,0 101,2 27.863.872 96,6 94,7
İthalat Vergileri 2.476 0,9 88,0 57.068 2,0 95,3 972.011 3,4 112,0
GSYİH (Alıcı
277.039 100,0 103,3 2.788.335 100,0 101,1 28.835.883 100,0 95,2
fiyatlarıyla)
A: Değer (Milyar TL.),
B: Pay (%),
C: Büyüme Hızı (%)

6-23
Tablo 6.7-3, Trabzon için GSYİH’deki tarihsel değişimi göstermektedir. Trabzon’un payı
%0.9’larda stabilize olmuştur. Büyüme hızı genel olarak Türk ekonomisi ile, 1999-2001 yılları
arasında Rusya’daki ekonomik kriz nedeniyle oluşan azalma dışında, paralel eğilim
göstermektedir. Bölge Rusya ile yakın ekonomik ilişki içindedir.
Tablo 6.7-3 Trabzon için Sabit Fiyatlarla (1987=100) GSYİH, 1995-2001
Değer (Milyar
Pay (%) Büyüme Hızı (%)
TL.)
1995 813 0,9 4,0
1996 819 0,8 0,8
1997 866 0.8 8,3
1998 897 0,8 1,2
1999 941 0,9 4,9
2000 928 0,8 -1,4
2001 970 0,9 4,6
Tablo 6.7-4 ve Tablo 6.7-5, toplam ihracat ve ithalat değerlerindeki eğilimleri göstermektedir.
Toplam ihracat değerinde, Rusya’daki ekonomik kriz dönemi (1999-2001) dışında, artan bir eğilim
izlenmektedir. İhracatta 2001 yılından sonra önemli bir artış görülmektedir. 2003 yılında ihracat
büyüme hızı yaklaşık %63’dür. İthalat için Trabzon’un payı %0,09 ile %0,14 arasında değişmekte;
ama 2003 yılında yine ani bir artış görülmekte ve ithalat değeri bu yılda ikiye katlanmaktadır.
Tablo 6.7-4 Toplam İhracat Değeri, 1996-2001 (Milyon ABD$)
Trabzon Pay % si* Türkiye
1996 82 0,35 23.224

1997 126 0,48 26.261
1998 116 0,43 26.974
1999 100 0,38 26.587
2000 88 0,32 27.775
2001 100 0,32 31.334
2002 147 0,41 35.753
2003 239 0,51 47.068
*Rakamlar ulusal toplamdan yüzde payını göstermektedir..

Kaynak: DİE, 2003c.

6-24
Tablo 6.7-5 Toplam İthalat Değeri, 1996-2001 (Milyon ABD$)

1996 60 0,14 43.627
1997 52 0,11 48.559
1998 41 0,09 45.921
1999 40 0,10 40.671
2000 70 0,13 54.503
2001 48 0,11 41,399
2002 70 0,14 51.203
2003 144 0,21 68.808
*Rakamlar ulusal toplamdan yüzde payını göstermektedir.

Kaynak: DİE, 2003c.
Toplam ihracat ve ithalat değerlerinin eğilimlerini inceledikten sonra, ihracat ve ithalatın sektörel
dağılımı Trabzon’un uluslararası ticaret performansı hakkında daha fazla bilgi vermektedir. Tablo
6.7-6 ve Tablo 6.7-7, ihracat ve ithalatın sektörel dağılımını göstermektedir. İhracat açısından, en
yüksek rakamlar tarım ve ormancılığa aittir. Türkiye tarım ihracatının %6,7’si Trabzon kaynaklıdır.
Ulusal toplam içerisindeki payı dikkate alınmayacak kadar olsa da; imalat sektörü tarım sektörünü
izlemektedir. Öte yandan, ithalat için en yüksek rakam imalat sektöründedir. Bu sektörü
madencilik ve taş ocağı işletmeleri izlemektedir
Tablo 6.7-6 İhracatın Sektörel Dağılımı, 2003 (ABD$)
Doğu
Trabzon Pay % si* Pay % si* Türkiye
Karadeniz
Tarım ve Ormancılık 165.418.455 6,71 219.628.234 8,91 2.465.487.576

Balıkçılık - - - - 79.963.549
Madencilik ve Taş Ocağı 1.241.608 0,23 607.16.307 11,20 542.552.327
İmalat 72.424.540 0,17 240.668.762 0,55 43.857.608.768
Diğerleri 64.957 0,05 70.879 0,06 122.192.637
TOPLAM 239.149.560 0,51 521.084.182 1,11 47.067.804.857
*Rakamlar her sektör için ulusal toplamdan pay yüzdesini göstermektedir.


6-25
Tablo 6.7-7 İthalatın Sektörel Dağılımı 2003 (ABD$)
Doğu
Karadeniz
Tarım ve Ormancılık 7.749.786 0,30 28.554.390 1,11 2.563.055.809

Balıkçılık - - 452.656 11,37 3.982.551
Madencilik ve Taş
53.530.826 0,49 91.447.982 0,84 10.886.821.025
Ocağı
İmalat 82.662.106 0,15 190.909.384 0,35 54.990.379.284
Diğerleri 266 0,00007 266 0,00007 363.902.572
Toplam 143.942.984 0,21 311.364.678 0,45 68.808.141.241
*Rakamlar her sektör için ulusal toplamdan pay yüzdesini göstermektedir.

6.7.2 Enflasyon
Trabzon’daki enflasyon oranı, 1996 - 1999 dönemi hariç, genel olarak Türkiye’deki orandan daha
yüksektir (Bkz. Tablo 6.7-8). 2002 yılında Trabzon ve ulusal oran arasındaki fark en yüksek
değerine ulaşmıştır. Bunun nedeni ekonomik krizlerin yerel ekonomiler üzerinde daha zararlı
etkiler yaratması olabilir. 2002 yılından sonra, Trabzon ve Türkiye’deki enflasyon oranları
arasındaki açık birbirine yaklaşmış gözükmektedir.
Tablo 6.7-8 Enflasyon Oranı, 1995-2004
Trabzon Karadeniz Türkiye

1995 76,7 75,5 76
1996 78,1 75,2 79,8
1997 98,4 98,1 99,1
1998 67,5 69,5 69,7
1999 67,2 63,5 68,8
2000 40,1 40,3 39,0
2001 69,4 71,8 68,5
2002 32,3 31,6 29,7
2003 19,6 18,8 18,4
2004* 9,5 9,5 9,0
* 2004 yılı için rakam, Eylül 2003 ve Eylül 2004

arasındaki enflasyon oranını göstermektedir.

6-26
6.7.3 Tarım
Tarım, Trabzon’daki en önemli sektörlerden birisidir. Ancak, kırsal kişi başına düşen tarımsal
üretim değeri açısından 81 il arasında 76.dır (Tablo 6.7-9). Bu değerin az olmasının ana nedeni;
bölgenin topografik yapısının çok dik yamaçlar nedeniyle tarım yapmaya elverişsiz olmasıdır.
Ancak, tarımsal üretim değerinin paylaşımı açısından; Trabzon 43. sıraya yükselmektedir.
Tablo 6.7-9 Temel Tarımsal Göstergeler, 2000
81 İl Arasında
Sıralama
Kırsal Adam Başına Düşen Tarımsal
500 955 1,124 76
Üretim Değeri (Milyon TL.)
Ulusal Toplamda Tarımsal Üretim
0,93 15,35 100 43
Değerinin Payı (%)
Kaynak: DPT, 2003.
Trabzon’daki tarımsal üretim ile ilgili geniş bilgi edinebilmek için; Tablo 6.7-10 ve Tablo 6.7-11
birlikte incelenmelidir. Üretim miktarı ve pazarlanabilir üretim değeri açısından; dört çeşit tarımsal
ürün belirgin olmaktadır. Bunlar; çay, fındık, patates ve mısırdır. Bu dört ürün, üretim miktarının
yaklaşık %55’ini; pazarlanabilir üretim değerinin ise %89’unu oluşturmaktadır.
Tablo 6.7-10 Seçilmiş Tahıl, Sebze ve Meyvalar için Üretim Miktarı, 2002 (Ton)
Doğu
Karadeniz
Buğday - - 82.875 0,43 19.500.000

Arpa 25 0.,0003 49.933 0,60 8.300.000
Mısır 47.229 2,25 144.644 6,89 2.100.000
Kuru Fasulye 655 0,26 5.031 2,01 250.000
Tütün 1,029 0,67 1.029 0,67 152.856
Patates 149.644 2,88 355.753 6,84 5.200.000
Taze Fasulye 3.263 0,63 18.347 3,56 515.000
Taze Barbunya 145 0,34 906 2,11 43.000
Armut 4.043 1,19 17.615 5,18 340.000
Erik 1.142 0,57 5.891 2,95 200.000
Kiraz 1.340 0,64 8.141 3,88 210.000
Çay 140.996 17,81 791.700 100,00 791.700
Fındık 56.523 9,42 339.260 56,54 600.000
*Rakam Ulusal üretim miktarı içindeki ilin veya bölgenin payını göstermektedir.

6-27
Tablo 6.7-11 Seçilmiş Tahıl, Sebze ve Meyvalar için Pazarlanabilir Üretim Değeri, 2000
(Milyon TL)
Pazarlanabilir Değer Pay % si*

Buğday - -
Arpa 2.398 0,01
Mısır 9.003.959 4,83
Kuru Fasulye 691.606 0,37
Tütün 3.635.633 1,95
Patates 3.289.415 18,41
Taze Fasulye 1.705.351 0,92
Taze Barbunya 137.861 0,07
Armut 1.953.219 1,05
Erik 444.004 0,24
Kiraz 1.032.532 0,55
Çay 45.073.601 24,20
Fındık 76.741.458 41,19
*Rakam il toplamındaki ürünün değerinin payını göstermektedir.
Tablo 6.7-12, çiftlik hayvanları ve hayvansal üretim açısından; Trabzon ve Doğu Karadeniz
Bölgesi’nin ulusal toplam içindeki payını göstermektedir. Yalnızca sığır yetiştirilmesi belirgin paya
sahiptir.
Tablo 6.7-12 Seçilmiş Çiftlik Hayvanları Sayısı, 2002
Doğu
Karadeniz
Koyun 94.695 0.38 496.777 1.97 25.173.706

Sığır 126.016 1.29 558.495 5.70 9.803.498
Keçi 5.778 0.09 38.493 0.59 6.519.332
*Rakam ilin veya bölgenin ulusal üretim içindeki payını gösterir.

Kaynak: DİE, 2004a
Tablo 6.7-13 ve Tablo 6.7-14, hayvansal ürünlerin miktarını ve pazarlama değerini

göstermektedir. Bu tablolar, ulusal üretim içinde balın en yüksek paya sahip olduğunu; pazarlama
değeri açısından ise; sütün en yüksek paya sahip olduğunu göstermektedir. Tablo 6.7-14, üç
hayvansal ürünün, toplam pazarlanabilir hayvansal ürün değerinin %94’den fazlasını
oluşturduğunu göstermektedir.

6-28
Tablo 6.7-13 Seçilen Hayvansal Üretim Miktarı, 2002 (Ton)
Doğu
Karadeniz
Et (kırmızı) 2.563 0,61 10.299 2,45 420.597
Süt 115.421 1,37 427.969 5,09 8.408.566
Bal 1.174 1,58 15.032 20,16 74.555
*Rakam ilin veya bölgenin ulusal üretim miktarı içindeki payını göstermektedir.
Kaynak DİE, 2004a.
Tablo 6.7-14 Pazarlanabilir Hayvansal Ürünlerin Değeri, 2002 (Milyon TL)
Pazarlanabilir Değer Pay % si*
Et (kırmızı) 10.974.577 36,21

Süt 11.291.360 37,25
Bal 6.253.574 20,63
*Rakam pazarlanabilir hayvansal ürünlerin değerinin il toplamı içerisindeki payını

göstermektedir.
6.7.4 Balıkçılık
6.7.4.1 Giriş
Türkiye’de balıkçılık endüstrisi dördüncü alt sektördür. Balıkçılık; yiyecek, yiyecek işleme
endüstrisi için hammadde, istihdam ve ihracat açısından da önemlidir. Buna rağmen balıkçılık
sektörünün ulusal ekonomiye çok az ekonomik katkısı vardır. Gayri Safi Milli Hasıla İçindeki payı
%0.3; tarımsal üretim içindeki payı ise %2,7’dir (KTÜ, 2004).
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Türkiye’deki tüm balıkçılık faaliyetlerinden sorumlu ana otoritedir.
Yönetim, düzenleme, koruma ve tanıtım konuları Bakanlığın sorumluluğundadır.
Türkiye’deki yıllık toplam balık üretimi; son on yıl içerisinde 500 ile 650.000 ton arasında
değişmiştir. Balık üretimi 2003 yılında yaklaşık 588.000 tondur. Bu üretimin %79’u deniz
balıkçılığından, %7’si tatlı su balıkçılığından, %14’ü ise kültür balıkçılığından gelmektedir (DİE,
1993-2003).
6.7.4.2 Deniz Balıkçılığı
Deniz balıkçılığı üç ana gruba ayrılabilir. Bunlar:

6-29
• Pelajik
• Bentik
• Kabuklu ve sümüksü/yumuşakca
Türkiye’deki balık avının büyük bir bölümü (%60-80) göçmen pelajik balıklardan oluşmaktadır. Bu
durum, aşırı avlanma ile balıkçılığı olumsuz etkilemekte ve ekolojik değişime neden olmaktadır.
1988 yılındaki hamsi avlanmasındaki düşüş bunun nedenidir.
Karadeniz’in ihtiyofauna komposizyonundaki değişiklikler bazı populasyonlardaki bireylerin

sayısında değişimleri içermektedir. Bir çok tür için, balık populasyonları, ticari balıkçılıktaki
önemlerini kaybedecek şekilde çok belirgin bir şekilde azalmıştır ve Karadeniz ihtiyofaunası
içerisinde, türlerin sadece zoolojik temsilcisi olacak şekilde kalmıştır. 1960–1970 döneminde
onlarca hatta binlerce ton yakalanan 26 ticari balık türü vardı. 1990’ların başlangıcında Pasifik
kefalinin de Mugil so-juy katılmasına rağmen (Zaitsev ve Mamaev, 1997), 1980’lerin sonuyla
beraber az miktarda yakalanan sadece beş tür kalmıştır (Zaitsev, 1992).
Pelajik ve Bentik Balıkçılık
Karadeniz’in güneydoğusu önemli balıkçılık alanıdır ve Türkiye’nin toplam deniz üretiminin

%46’sını sağlamaktadır (DİE, 2003), Bkz. Şekil 6.7-1. Ana ticari balıkçılık türleri olan hamsi,
istavrit, lüfer, kefal, sardunya, mezgit, berlam, palamut, çaça ve kolyoz; Türkiye’deki toplam deniz
ürünlerinin %90’ını oluşturmaktadır.
Akdeniz
Ege Denizi
3,7% Güneydoğu Karadeniz
7,8%
45,8%
Marmara Denizi
14,8%
Güneydoğu Karadeniz
Güneybatı Karadeniz
Marmara Denizi
Ege Denizi
Akdeniz
Güneybatı Karadeniz
27,8%
Şekil 6.7-1 2003 Yılı Toplam Türkiye Denizlerinde Önemli Balıkçılık Alanları
(Kaynak: KTÜ, 2004)

6-30
Türkiye’de tutulan hamsilerin hemen hemen üçte ikisi Doğu Karadeniz’den gelmektedir, Bkz.
Tablo 6.7-15. Türkiye’de tutulan türlerden yüzdesel pay olarak diğer önemli türler; çaça (%96),
mezgit (%55), zargana (%53), palamut (%32), kalkan (%31), ve barbunyadır (%27). Türkiye’de
tutulan balıkların yarıdan fazlası Doğu Karadeniz’den gelse de; bunun parasal değeri göreceli
olarak düşüktür (sadece %29) (Bkz. Tablo 6.7-15). Bunun nedeni; çoğunlukla balık yemi ve balık
yağı yapımında kullanılan hamsinin birim değerinin az olmasıdır.
Tablo 6.7-15 Deniz Balıkçılığı Üretimi, 2002 (Ton)
Doğu Karadeniz Pay % si* Türkiye

Hamsi 235398 63,11 373.000
Lüfer 1.035 4,14 25.000
İstavrit 2.861 14,67 19.500
Kefal 1.910 15,92 12.000
Berlam 65 0,61 10.500
Mezgit 4.860 55,17 8.808
Sardalya 107 1,23 8.684
İstavrit 193 2,76 6.982
Palamut 2.016 32,07 6.286
Barbunya 646 26,97 2.395
Çaça 1.965 95,85 2.050
Zargana 255 52,91 482
Kalkan 142 30,94 459
TOPLAM 251.818 51,03 493.446
*Rakamlar ulusal üretim içinde il veya bölgenin payını göstermektedir.

Trabzon Tarım Müdürlüğü’nden alınan veriye göre; 2003 yılında Trabzon’a getirilen yakalanan
balık türlerinin ayırımı Tablo 6.7-17’de sunulmuştur. Bu verilere göre; yakalanan tüm balık türleri
içerisinde %77 oranı ile hamsi birinci sıradadır. Palamut (%10), mezgit (%8) ve istavrit de (%5)
önemli miktarlarda tutulmaktadır.
Doğu Karadeniz’de yakalanan ve ekonomik değeri olan pelajik ve dip balıklarının aylık dağılımı
Tablo 6.7-18’de gösterilmiştir. Bu tablodan pelajik türlerin yaz aylarında yakalanmasının oldukça
düşük olduğu görülmektedir.

6-31
Tablo 6.7-16 Deniz Balıkçılığı Değeri, 2002 (Milyar TL)
Doğu Karadeniz Pay % si* Türkiye

Hamsi 111.079 63,11 176.010
Lüfer 4.658 4,14 112.500
İstavrit 3.576 14,67 24.375
Kefal 4.298 15,92 27.000
Berlam 228 0,61 36.750
Mezgit 8.991 55,17 16.295
Sardalya 134 1,23 10.855
İstavrit 309 2,76 11.171
Palamut 8.568 32,07 26.716
Barbunya 2.584 26,97 9.580
Çaça 884 95,85 923
Zargana 510 52,91 964
Kalkan 1.101 30,94 3.557
TOPLAM 147.765 28,71 514,637
* Rakamlar ulusal üretim içinde il veya bölgenin payını göstermektedir.

Kaynak: DİE 2002b.
Tablo 6.7-17 Trabzon’a Gelen Deniz Balıklarının Türsel Ayırımı, 2003 (%)
% Pay
Hamsi 77,06
Lüfer 0,05
İstavrit 4,60
Kefal 0.03
Mezgit 8,14
Palamut 9,97
Barbunya 0,05
Zargana 0,03
Diğerleri 0,08
Kaynak: Trabzon Tarım Müdürlüğü, 2004.

6-32
Hamsi genellikle Kasım ayından Ocak ayına kadar olan süre içerisinde yakalanmaktadır. Hamsi
Kasım ayından itibaren Türkiye sahilleri boyunca göç etmekte ve sürüler proje alanına kış
aylarında ulaşmaktadır. Doğu Karadeniz limanları ve diğer limanlardan gelen, balık ağları ile
donatılmış balıkçı tekneleri, bu hamsi sürülerini izleyip ve proje alanına Ocak ve Şubat aylarında
ulaşabilirler.
1991-1998 yılları arasında Sinop ve Hopa bölgelerinde yapılan çalışmalar (Zengin, 1998);
balıkçıların büyük çoğunluğu üretimin yüksek olduğu kıyıdan 7 km uzaklıktaki balık tutma
alanlarını tercih ettiklerini saptamıştır. Yaygın olmamakla birlikte bazen 22 km uzaklıkta balık
avcılığı yapılmaktadır. Doğu Karadeniz’de pelajik balık avcılığı genellikle 12 deniz mili (22 km)
bölgesi içinde yapılmaktadır.
Doğu Karadeniz’de dip balık türlerinin ağ ile taranarak tutma sezonu Eylül ve Ekim ayları
arasındadır. Bu dönemde, mezgit, barbunya ve palamut gibi türler yakalanmaktadır (Bkz. Tablo
6.7-18). Bu türleri yakalamak için küçük balıkçılar, sık dokunmuş balık ağları ve normal balık
ağları kullanmaktadır. Bu bölgede dip balıkçılığının tamamen kıyı boyunca olduğu belirtilmelidir.
Tablo 6.7-18 Pelajik ve Dip Balık Türlerinin Avlanma Miktarının Aylık Dağılımı
Kabuklu ve Yumuşakca Avcılığı
Karadeniz içinde deniz kabukluları avcılığı, güneybatıda yoğunlaşmış olan karides avcılığı ile
sınırlıdır. Karadeniz’deki yumuşakca avcılığı, kum midyesi, deniz salyangozu ve midyeden
oluşmaktadır. Kum midyesi ve deniz salyangozları sadece doğu Karadeniz’de yakalanmakta ve
ulusal üretimin yaklaşık dörtte birini oluşturmaktadır (Bkz. Tablo 6.7-19). Deniz salyangozu
avcılığı önemlidir ve ulusal üretimin %86’sından daha fazlası bu bölgeden sağlanmaktadır. Deniz
salyangozlarını toplamak için deniz dibini tarama yöntemi kullanılmaktadır.

6-33
Tablo 6.7-19 Kabuklu Avcılığı, 2002 (ton)
Doğu Karadeniz Pay (%)* Türkiye

Kum midyesi 1.420 14,20 10.000
Deniz salyangozları 5.376 86,14 6.241
TOPLAM 6.796 23,20 29.298
*Rakam ulusal avcılık içinde bölgenin payını göstermektedir.
6.7.4.3 Tatlısu Balıkçılığı
Türkiye’de 2003 yılında tatlısu avcılığının miktarı yaklaşık 45.000 tondur. Bu miktar toplam
balıkçılık üretiminin %7.5’ini oluşturmaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesi’nde tatlısu balıkçılığı
açısından çok az bir faaliyet olduğu belirtilmelidir. Genel olarak sadece iki çeşit avcılık
yapılmaktadır. Bunlar alabalık ve kurbağadır, bkz. Tablo 6.7-20.
Tablo 6.7-20 Tatlısu Ürünleri Avcılığı, 2002 (ton)

Alabalık 32 9,09 352
Kurbağa 62 6,90 898
TOPLAM 99 0,23 43.938
*Rakam ulusal avcılık içerisinde ilin payını göstermektedir.
6.7.4.4 Kültür Balıkçılığı
Hem tatlısu ve deniz kültür balıkçılığı Türkiye’deki balık üretiminde giderek artan bir önemli rol
oynamaktadır. 2003 yılında kültür balıkçılığı toplam üretimi 80.000 ton civarındadır ve toplam
üretimin %14’ünü oluşturmaktadır (DİE, 1993-2003).
Karada yapılan kültür balıkçılığı, gökkuşağı alabalığı ve aynalı sazan olarak iki türden
oluşmaktadır. Çiftlikler çeşitli yerlerde bulunmaktadır, bkz. Tablo 6.7-21.
Deniz kültür balıkçılığı, alabalık, çipura ve deniz levreği olarak üç tür üzerinde yoğunlaşmıştır.
Kültür balıkçılığı çiftliklerinin sadece %7’si deniz çiftlikleridir ve yılda yaklaşık 600 tonluk bir üretim
vardır. Tablo 6.7-21 güneydoğu Karadeniz’de 18 deniz balık çiftliğinin olduğunu göstermektedir.
Trabzon’da yapılan kültür balıkçılığı, ulusal üretimin yaklaşık %2’sini oluşturmaktadır, bkz. Tablo
6.7-22.

6-34
Tablo 6.7-21 Karadeniz Bölgesi’nde Balık Çiftliği Sayısı ve Üretim Miktarı
Çiftlik Sayısı
İller Üretim (ton/yıl)
Kara Deniz
Artvin 27 - 586
Giresun 53 - 738
Ordu 39 11 1667
Rize 29 3 1068
Samsun 26 1 1630
Sinop 6 1 501
Trabzon 64 2 1621
Bartın 9 - 94
Zonguldak 9 - 350
TOPLAM 262 18 8.255
Tablo 6.7-22 Kültür Balıkçılığı Üretimi, 2002 (ton)
Bölge Kültür Balıkçılığı Üretimi

Trabzon 1.429
Türkiye 61.165
Trabzon’un payı (%) 2,34
81 İl Arasındaki Sıra 9
6.7.4.5 Balıkçılık Filosu
Karadeniz’deki balıkçı teknelerinin dörtte biri, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bulunmaktadır, bkz
Tabl 6.7-23. Burada dikkat edilmesi gereken önemli iki nokta vardır. Doğu Karadeniz, Türkiye’deki
yüksek teknolojili büyük balıkçı teknelerinin %28’inden fazlasına ve küçük balıkçı teknelerinin de
yaklaşık %25’ine sahiptir.
Tabl 6.7-23 Faaliyet Tipine Göre Balıkçı Teknesi Sayıları, 2002
Doğu Karadeniz Pay (%) Türkiye

Trol teknesi 130 22,97 566
Gırgır Gemisi 62 13,84 448
Trollu Gırgır Gemisi 80 19,23 416
Taşıyıcı Gemiler 15 28,30 53
Diğer (küçük balıkçı
4.014 24,76 16.213
tekneleri)
TOPLAM 4.301 24,31 17.696

6-35
Tablo 6.7-24, Tablo 6.7-25 ve Tablo 6.7-26’da bölgedeki balıkçı teknelerinin özellikleri
sunulmaktadır. Tonaj açısından, Doğu Karadeniz’deki teknelerin hemen hemen %80’İ küçük
balıkçı tekneleri (1-4 tonluk) olarak sınıflandırılabilir. Teknelerin %90’nın boyu 9,9 m’nin altındadır.
Motor gücü açısından, Doğu Karadeniz teknelerinin yarıdan fazlası 1-9 Hp’lik düşük motor gücü
grubu içindedir.
Bu bölgedeki balıkçı teknelerinin küçük ölçekli özelliklerinden biri de tayfa sayısı açısından
belirlenmektedir (Tablo 6.7-27). Teknelerin %56’lık büyük bir kısmı “tayfasız” grubuna girmekte;
bunu %34 ile 1-4 kişinin çalıştığı küçük tekneler izlemektedir. Tablo 6.7-27, ulusal ortalama
açısından 30’dan fazla tayfası olan teknelerin sayısının da oldukca fazla olduğunu
göstermektedir.
Doğu Karadeniz Bölgesi’nin tipik büyük ve küçük balıkçı tekneleri sırasıyla Şekil 6.7-2 ve Şekil
6.7-3’de gösterilmiştir.
Balıkçılık faaliyeti sahile yakın ve günlük balığa çıkma şeklindedir. Avlanan balıklar, pazarda satış
veya balık işleme tesislerine gönderilme şeklinde 1-2 gün içinde tüketiciye ulaştığından
dondurulmamaktadır.
Tablo 6.7-24 Tonaj Grubuna Göre Balıkçı Tekne Sayısı, 2002
Tonaj Grubu Doğu Karadeniz Pay % si Türkiye
1-4 3.440 25,82 13.323
5-9 564 23,34 2.416
10-19 196 18,34 1.069
20-49 31 7,69 403
50+ 70 14,43 485
TOPLAM 4.301 24,31 17.696
Tablo 6.7-25 Uzunluk Grubuna Göre Balıkçı Teknesi Sayısı, 2002
Uzunluk Grubu (m) Doğu Karadeniz Pay % si Türkiye
1-4,9 251 67,74 372
5-9,9 3.660 25,12 14.571
10-19,9 314 14,07 2.231
20+ 76 14,56 522
TOPLAM 4.301 24,31 17.696

6-36
Tablo 6.7-26 Motorgücü Grubuna Göre Balıkçı Teknesi Saayısı, 2002
Motorgücü (Hp) Doğu Karadeniz Pay % si Türkiye
1-9 2.251 29,73 7.571
10-19 880 25,63 3.434
20-49 624 20,02 3.117
50-99 300 20,03 1.498
100+ 246 12,14 2.026
Motorsuz - - 50
TOTAL 4.301 24,31 17.696
Tablo 6.7-27 Tayfa Sayısına Göre Balıkçı Tekneleri, 2002
Tayfa Sayısı Doğu Karadeniz Pay % si Türkiye
1-4 1.476 22,67 6.512

5-9 196 14,84 1.321
10-19 46 6,84 673
20-29 22 5,43 405
30+ 146 76,84 190
Tayfasız 2.415 28,10 8.595
TOPLAM 4.301 24,31 17.696
Şekil 6.7-2 Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Tipik bir Büyük Balıkçı Teknesi

6-37
Şekil 6.7-3 Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Tipik Küçük Balıkçı Tekneleri ve
Balıkçı Barınakları

6-38
6.7.4.6 Balıkçı ve Üretici Organizasyonları
Tablo 6.7-28, Trabzon ve Türkiye’de verilen su ürünleri avcılık ruhsatlarını göstermektedir.

Türkiye’deki tüm su ürünleri avcılık lisanslarının yaklaşık %7’si Trabzon’lu balıkçılara verilmiştir.
1977 yılında aşırı avlanmadan dolayı oluşan sorunlar nedeniyle; yeni tekneler için yeni su ürünleri
avcılık lisanslarının verilmesinin durdurulduğuna dikkat edilmelidir (KTÜ, 2004).
Balıkçılar genellikle kooperatiflerin veya birliklerin üyesidir. Türkiye’de 407 balıkçılık kooperatifi
bulunmaktadır. Bu kooperatiflerde 20.385 üye bulunmaktadır. Rize ve Hopa gibi Doğu Karadeniz
Bölgesi’ndeki büyük sahil kentlerinin hemen hemen hepsinde balıkçılık kooperatifleri vardır (Bkz.
Tablo 6.7-29).
Tablo 6.7-28 Su Ürünleri Avcılık Lisans Sayıları, 2002
Trabzon Pay (%) Türkiye
Gerçek Kişi 4.255 6,65 64.029

Tüzel Kişi 2 1,67 120
Tekne 1.478 6,73 21.978
Tablo 6.7-29 Doğu Karadeniz’de Balıkçılık Kooperatifleri, Üye ve Tekne Sayısı
Tekne
Gırgır Avlanma
Kooperatif Üyeler Küçük Ana Türler
Gemisi Ekipmanı
Sık dokunmuş
Mezgit, Kefal, Hamsi,
balık ağları,
İstavrit, Barbunya,
Yomra 45 58 5 balık ağları,
Palamut, Deniz
gırgır, tarama
Salyongozu
aleti
Araklı 110 80 3 Tümü Tümü
Tümü, Deniz
Sürmene 90 160 Trol hariç tümü
Salyongozu Hariç
Of 90 55 1 Tümü Tümü
Rize 62 75 Tümü Tümü
Çayeli 725 500 Tümü Tümü
Pazar 127 69 Tümü Tümü
Fındıklı 40 25 Tümü Tümü
Arhavi 120 85 Tümü Tümü
Hopa 150 100 Tümü Tümü

6-39
6.7.4.7 Deniz Balıklarının Pazarlanması
Doğu Karadeniz’de çok büyük miktarlarda hamsi avlandığından, ürünün büyük bir kısmı doğrudan
balık yemi ve balık yağı fabrikalarına gönderilmektedir (Bkz. Tablo 6.7-30). Doğu Karadeniz deniz
ürünlerinin kalan kısmı, komisyoncular, toptan satıcılar, tüccarlar, kooperatifler ve birlikler
tarafından satılmaktadır. Buna ek olarak, önemli bir miktar da doğrudan konserve fabrikalarına
gitmektedir.
Ulusal ölçekte bütün balık yemi ve balık yağı fabrikalarının; konserve fabrikalarının hemen hemen
yarısı Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bulunmaktadır.
Tablo 6.7-30 Pazarlama Türüne Göre Deniz Ürünleri, 2002 (ton)
Pazarlama Türü Doğu Karadeniz % Pay Türkiye

Balık Yemi ve Balık Yağı
156.000 100,00 156.000
Fabrikları
Kooperatifler ve Birlikler 4.318 32,59 13.249
Komisyoncular, Toptan
86.985 27,06 321.465
Satıcılar ve Tüccarlar
Konserve Fabrikalrı 5.841 48,80 11.969
Doğrudan Tüketiciye 1.341 20,86 6.428
Diğer 2.843 33,27 8.546
Kendi Tüketimi 1.219 31,61 3.857
İşlenmeyen ve
67 5,45 1.230
Tüketilmeyen
TOPLAM 258.614 49,47 522.744
6.7.5 İmalat Endüstrisi
Tablo 6.7-31, Trabzon’daki imalat endüstrisi bilgilerini vermektedir. Tesis sayıları ve yıllık
ortalama çalışan sayısı açısından Trabzon, 81 il arasında sırasıyla 24’üncü ve 34’üncüdür.
Ancak, güç ekipmanlarının toplam kapasitesi, çalışan başına elektrik tüketimi ve çalışan başına
katma değerdeki alt sıralama; Trabzon’daki imalat endüstri tesislerinin, katma değerin düşük
olmasına da neden olan teknoloji yoğun üretim yöntemlerini kullanmadığını göstermektedir.
Bunun dışında, endüstriyel bölge ölçütlerindeki alt sıralama; Trabzon’un gelişmiş küçük ve orta
ölçekli imalat tesislerine sahip olmadığını göstermektedir.

6-40
Tablo 6.7-31 Temel İmalat Endüstri Göstergeleri, 2000
81 İl Arasında
Sıralama
Tesis Sayısı 68 761 11.118 24

Yıllık Ortalama Çalışan Sayısı 5.402 80.118 1.130.488 34
Güç Ekipmanlarının Toplam Kapasitesi (Hp) 41.676 1.786.457 13.478.078 45
Çalışan Başına Elektrik Tüketimi (Kwh) 65 371 550 58
Çalışan Başına Katma Değer (Milyon TL.) 79 128 350 46
Endüstri Bölgesindeki Parsel Sayısı 104 1,561 28.726 42
Küçük Endüstri Bölgelerindeki Tesis Sayısı 854 12.732 81.302 39
Kayanak: DPT, 2003.
6.7.6 Madencilik ve Ocakcılık
Doğu Karadeniz’in diğer kısımları ile karşılaştırıldığında, Trabzon’da madencilik gelişmiş bir
sektör değildir ve küçük ölçekli işletmeler şeklindedir. Ancak, her çalışma saati başına üretim ve
katma değerle belirlenen ortalama üretkenlik; ulusal ortalamadan daha fazladır (Tablo 6.7-32).
Rize’de bulunan bakır madenleri, Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki değerlere olumlu katkıda
bulunmaktadır.
Tablo 6.7-32 Madencilik Endüstrisi, 2000 (Milyon TL.)
Her Çalışma Her Çalışma

Her Tesis için
Saati İçin Saati İçin Katma
Çalışan Sayısı
Üretim Değer
A 16 21,50 16,97
Trabzon B 20 27,57 21,71
C 11 6,69 5,43
A 29 34,94 28,17
Doğu Karadeniz B 35 40,97 33,27
C 16 13,38 9,93
A 40 13,51 10,62
Türkiye B 102 12,71 9,99
C 14 15,72 12,35
A: Toplam
B: Kamu Sektörü
C: Özel Sektör

6-41
6.7.7 Turizm
Trabzon ve Doğu Karadeniz Bölgesi’nde, Hıristiyanlığın ilk dönemlerinden kalan kiliseler ve

manastırlar gibi, önemli arkeolojik ve tarihi kalıntılar olsa da; turizm önemli bir sektör değildir.
Ayrıca, kuş gözleme, yürüyüş ve kayak gibi açık hava faaliyet olanakları da vardır. Tablo
6.7-33’de gösterildiği gibi; 2003 yılında Trabzon’u ziyaret eden turist sayısı, Türkiye’yi ziyaret
eden turist sayısı ile karşılaştırıldığında oldukça azdır.
Tablo 6.7-33 Toplam Turist Sayısı, 2003
Trabzon Doğu Karadeniz Türkiye

Turist Sayısı 17,217 166,656 13,938,350
6.8 Deniz Arkeolojisi
Karadeniz arkeolojisi, Avrupa, Anadolu ve Avrasya bozkır kültürlerinin karışımını yansıtmaktadır.

Karadeniz sahili, Doğu Avrupa ve Kafkasya arasında kanal görevi görürken, Orta ve Üst Paleolitik
devirde oluşmuştur. Karadeniz kıyı düzlüğünün o zamanlar oldukça geniş olduğu ve su
derinliğinin şimdikine göre yaklaşık 150 m daha aşağıda olduğu düşünülmektedir. Güney ve batı
sahili buyunca uzanan tarımla uğraşan köylerin M.Ö. 6. veya 5. yüzyılda görüldüğüne
inanılmaktadır.
Bulgaristan ve Türk sahillerinde bulunan seramik ve metal kalıntılar, M.Ö. 4. yüzyılda kıyılar
arasında karşılıklı alışverişin, büyük olasılıkla gemiciliğin yapıldığını göstermektedir. Bronz çağı
ve bunu takip eden dönem, Karadeniz sahilinin çeşitli yerlerinde, çoğunlukla tarımla uğraşan
köylerin ve kırsal göçebe konak yerleşimlerinin yoğun olduğu dönemdi. M.Ö. 3. ve 2. yüzyıllarda
Karadeniz basenini çevreleyen bölgede, Bronz çağına ait el yapımı eşyaların dağılımı, aktif bir
ticaret ağının olduğunu göstermektedir (Ballard ve diğerleri, 2001).
M.Ö. 800-700 döneminde, Yunan sömürgeleştirmesinin gelişiyle, Karadeniz, eski dünyanın en

önemli kavşaklarından biri haline gelmiştir. Deniz ticaretiyle uğraşan ekonomiler, orta güney
Karadeniz kıyısından Kırım’a kadar, ticaretin bir parçası haline gelmiştir. Bu kuzey-güney ticareti,
kuzey-orta Türk Karadeniz sahili boyunca Sinop’ta bulunan yerleşim alanlarında üretilmiş testi ve
çini kalıntılarıyla belgelenmiştir (Ballard ve diğerleri, 2001).
Karadeniz, tarihte deniz seviyesinde meydana gelen değişiklikler ve deniz yüzeyinin 150- 200 m
aşağısında bulunan anoksik ortam yüzünden, arkeolojik araştırmalar açısından önemli bir
potansiyele sahiptir. Bu kendine özgü anoksik alt katman, başka hiçbir derin su ortamına
benzemeyen biçimde, eski ahşap gemilerin korunmasına neden olmuştur.

6-42
Kuzey Karadeniz’deki gemicilik tarihiyle ilgili yapılan araştırmalar, Kırım bölgesinde olası bir
büyük yeraltı suyu arkeolojisi olduğunu göstermiştir. Deniz ticati yolları, eski bir yerleşim yeri olan
Kırım ile çakışmaktadır. 2000 yıldan fazla bir süre gemilerin yarımada boyunca sefere çıktığına ve
bu yolculukların bir çoğunun korkunç deniz kazalarıyla son bulduğuna inanılmaktadır (Zelenko ve
diğerleri, 1997).
Geriye kalan Karadeniz kıyısı boyunca sadece birkaç araştırma gerçekleştirilmiştir. Texas A&M
Üniversitesi’nden Prof. Dr. Frederick Hocker’in direktifleriyle, Türkiye’nin güney-batı sahilinde 9.
yüzyıldan kalma bir Bizans ticaret gemisine ait kazı çalışması gerçekleştirilmiştir. Buna ilaveten
kazı sırasında Kırım’da üretilmiş olanlara benzeyen 1000’den fazla şarap testisinin yer aldığı bir
kargo bulunmuştur (Zelenko ve diğerleri, 1997).
2000 yılında Dr. Robert D. Ballar önderliğindeki ekip, Boğazlar’dan bir liman olan Sinop’a kadar,
Türkiye’nin güney batı sahili boyunca bir araştırma yapmış ve derin su arkeolojisi açısından
büyük bir keşif gerçekleştirmiştir. Yaklaşık 100 m derinlikte, üç tane gemi enkazı ve olası
insanların yerleşim alanlarını gösteren yerler belirlenmiştir. Bunlara ek olarak, 324 m’de, anoksik
katman içinde bir adet gemi enkazı bulunmuştur. Bizanslılardan kalma olduğu belirlenen ve M.S.
450 dönemine ait gemi, bozulmamış ve iyice korunmuş bir halde bulunmuştur (Ballard ve
diğerleri, 2001).
Yukarıdakilere ek olarak, Ağustos 2002 yılında Bulgaristan sahili açıklarında Dr. Robert D. Ballard
ve ekibi, Amerikan ve Bulgar bilim adamlarında oluşan bir ekiple birlikte 2.300 yıllık amfora yüklü
eski bir ticaret gemisi enkazı keşfetmişlerdir. Geminin M.Ö. 5. yüzyıla ait ve Yunan gemisi olduğu
düşünülmektedir. Geminin Sinop’tan Bulgaristan’a gittiği varsayılmaktadır. Gemi, 84 m suyun
altındadır ve Karadeniz’de şimdiye kadar bulunan en yaşlı gemidir (National Geographic News,
2003).
Karadeniz’in güneydoğu sahili boyunca yapılmış yeraltı suyu arkeolojik araştırmalarıyla ilgili
güncel bilgi yoktur. Eski gemilerin sahil boyunca, nispeten sığ sularda seyir yaptığına
inanıldığından ve kuyu alanındaki deniz derinliğinden dolayı, olası bir gemi kalıntısının proje
alanında olma olasılığının az olduğu düşünülmektedir. Ancak, sondaj faaliyetleri
gerçekleştirilmeden önce uzaktan kumandalı araç (ROV) kullanılarak sondaj alanı araştırılacaktır.
Eğer, şüpheli bir gemi kalıntısı bulunursa, kalıntıya zarar gelmemesi için gerekli tüm önlemler
alınacaktır.
6.9 Halk İstişaresi
Türkiye’deki yasalara göre; önerilen arama sondaj projesi için bir ÇED ve resmi halk istişaresi
(halkı bilgilendirme toplantısı) yapmak için yasal bir zorunluluk yoktur. Ancak, Karadeniz’in çevre
korunması ve iyileştirilmesine yönelik konularla ilgili bazı kamusal ve kamusal olmayan girişimler
bulunmaktadır. Ayrıca, bir projeye başlanılmadan önce halk istişaresi yapılması BP’nin
politikasıdır.

6-43
Halk istişaresi sırasında ortaya çıkan konular şunlardır:
• Bir petrol sızıntısı olasılığı ve riski ve çevre üzerindeki olası etkileri;
• Deniz kirliliği ve güvenlik riski;
• Deniz trafiği;
• Gürültü kirliliği;
• Projeden sonra kalacak yapılar;
• Sondaj kesintilerinin bertarafı;
• Balıklar üzerindeki etki; ve
• Atık yönetimi.
Görüşülmüş olsa da; paydaşlar aşağıda belirtilen konularla ilgilenir görülmemişlerdir:
• Sızıntı temizliliği ile ilgili sorumluluk. Temizlik için yöntem ve ekipman sağlama;
• Yangın riski;
• Gemi kazası riski;
• Terörizm;
• Hava kirliliği riski;
• Projenin görsel etkileri; ve
• Deniz arkeolojisine etkileri.
Paydaşların ilgilendikleri yukarıda sıralanan konular, ilginin daha çok petrol çıkarma faaliyetlerine
yönelik olduğunu göstermektedir. Paydaşların büyük bölümü, projenin olası ikinci aşaması olan
üretim (boru hatları, olası rafinerinin yeri v.b.) ile de ilgilenmişlerdir. İlgi konuları yedi ana grupta
toplanabilir:
• Çevresel konular: Paydaşlar, deniz ve gürültü kirliliğini de içeren çevrenin korunması ile
ilgilenmişlerdir. Aynı zamanda balıkçılık üzerine olası etkileri ile de ilgilenmişlerdir. Yalnızca bir
paydaş projenin insan sağlığı üzerindeki etkisi ile ilgilenmiştir.
• Balıkçılık faaliyetleri üzerine etkiler: Küçük ölçekli ve büyük ölçekli balıkçıların ilgileri farklı
olmuştur. Küçük ölçekli balıkçılar, balık avlanma miktarı üzerindeki etki ile ilgilenmiştir. Büyük
ölçekli balıkçılar ise, balık göç yollarına olan etki ve sondaj gemisi çevresindeki yasak
bölgesinin büyüklüğü ile daha çok ilgilenmişlerdir. Her iki grup balıkçının da ortak ilgi konusu;
proje nedeniyle balık avında herhangi bir azalma olması durumunda tazminat verilip
verilmeyeceğidir. Bir kısım balıkçının daha önceki sismik araştırmalardan sonra balık
avcılığında azalma olduğu yönünde düşünceleri olduğu dikkate alınmalıdır. Bu nokta projeye
karşı çıkış yaratabilir.
• Bilgi sunumu: Paydaşlar proje hakkında daha fazla bilgi almak istediklerini aktarmışlar ve
mevcut bilgideki yetersizlik nedeniyle projenin etkileri hakkında olumlu veya olumsuz görüşe

6-44
sahip olamadıklarını söylemişlerdir. Bazı paydaşlar, akademisyenler de dahil olmak üzere proje
hakkında detaylı teknik ve bilimsel bilgi almayı dilemişlerdir. Bir STK üyesi Trabzon ve diğer
komşu şehirlerde enformasyon ofisleri olmasını önermiştir.
• Sosyo-ekonomik gelişme: Hemen hemen tüm paydaşlar projenin Trabzon İli, bölge ve ülke için
olumlu katkılarının olacağına inandıklarını aktarmıştır. Türkiye’nin enerji ihtiyacının böyle petrol
arama projelerinin önemini arttırdığını belirtmişlerdir. Petrol bulunacağı ve alanda petrol üretimi
yapılacağı beklentisi yüksektir. Yalnızca bir görüşmeci, Trabzon halkı için iş olanağı olup
olmayacağını sormuştur.
• Yasal konular: Yasal konularla ilgilenenler çoğunlukla yerel devlet görevlileri olmuştur. Bu
kişiler projenin ulusal ve uluslararası yasal çercevesi ile ilgilenmişlerdir. Petrol arama
faaliyetlerine ilişkin lisans belgelerinin kopyalarını talep etmişlerdir.
• Politik konular: Bir kısım paydaşlar önemli miktarda petrol bulunması halinde politik istikrarsızlık
yaratabileceği konusu ile ilgilenmiştir.
• Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) tarafından sağlanan bilgilerin geçerliliği: Bazı
STK’lar ÇSED sistemine güvensizlik göstermiş; sürmekte olan ÇSED faaliyetlerinde şeffaflık ve
olası olumsuz etkilerle ilgili bilginin kamudan saklanmamasını dilemişlerdir.
Bu raporun Ek E‘de, tüm paydaşların listesi ve görüşleri sunulmuştur.
Olumlu Görüşler
Aşağıdaki nedenlerden dolayı projeye genellikle olumlu tavır vardır:
• Paydaşlar projenin bölgesel ve ulusal ekonomiye olumlu katkısı olacağına inanmaktadır.
• BP’ye uluslararası şirket olarak bir güven gözlemlenmiştir.
• Projede TPAO’nın Türk ortak olarak yer alması.
• Proje hakkında görüşlerinin alınmasını takdir etmektedirler.
Balıkçılık kooperatifleri, balıkçılarla ilgili şirketler, araştırma kurumları, akademisyenler ve bazı

yerel STK’lar çok geniş ilişki ağına sahiptirler. Bu nedenle bu paydaşlar; proje sahipleri ve ana
paydaşlar ve kamu arasında bilginin yayılma kanalları olarak düşünülebilir.
Araştırma işbirliği de projeye olumlu katkıda bulunabilir. Paydaşlara doğru bilginin sunulması
(yani araştırma kurumları, ulusal ve uluslararası araştırma projelerinde yer alan akademisyenler
ve yerel basın aracılığı ile) kamunun projeye yönelik olası yanlış anlamalarını ve yanlış
yorumlarını önlemeye yardımcı olabilir.
Olumsuz Görüşler
Hemen hemen tüm paydaşlar genel olarak proje hakkında olumludur. Etkili bazı paydaşların
sakıncaları vardır. Bu sakıncalar, halk istişaresi sırasındaki detaylı proje bilgisi eksikliği ve ÇSED

6-45
sürecine olan genel güvensizlik ve bölgede daha önce hazırlanmış olan raporlar nedeniyledir. Bir
paydaşın belirttiği gibi, halihazırda lehte olan görüşler, projeden kaynaklandığına inanılan balık
avındaki bir azalma durumunda aniden değişebilir.
Bulguların Değerlendirilmesi
Halk istişaresi sürecine katılmış olan paydaşların büyük bir bölümü projeye yönelik olumlu görüş
içinde olmuşlardır. Ancak, projenin her aşamasında doğru ve detaylı bilginin sağlanmasına önem
verilmesini istemişlerdir.
Tarihsel olarak Trabzon’daki STK’lar, benzer bölgelerle karşılaştırıldığında etkili ve aktiftirler.

Şehir içinden geçen tanjant yolunun ve sahil otoyolunun yapımına nasıl karşı koyduklarını ve
yavaşlattıklarını referans olarak göstermektedirler. Bu örnekleri göstererek, projenin etkileri
konusunda ikna olmadıkları durumlarda STK’ların nasıl güçlü olduklarını ima etmişlerdir.
Devlet kuruluşları, üniversite, yerel medya, STK üyeleri ve politikacılar arasında dinamik ve güçlü
bir ilişki ağı vardır. Proje tarafından balıkçılar en önemli paydaş olarak belirlenmiş olsa da;
yalnızca Trabzon’daki balıkçıları değil, bölgedekileri de etkileyebileceklerini öne süren diğer
önemli paydaşlar vardır. Eğitim düzeyi ve çevre konularına duyarlılık açısından, Trabzon’da bir
üniversitenin varlığı çok önemlidir.

6-46
7 OLASI ETKİLERİN KAYNAKLARI, ETKİ AZALTICI

ÖNLEMLER VE MÜDAHALE YÖNTEMLERİ
7.1 Giriş
Bu bölümde, önerilen arama sondaj çalışmasının olası çevresel ve sosyo-ekonomik etkilerinin

değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkan bulgular sunulmuştur. Çevresel ve sosyo-ekonomik etki
değerlendirme çalışmalarında her konuya uygun değişik yaklaşımlar ve değerlendirme kriterleri
uygulanmıştır.
Çevresel etkilerin değerlendirmesine yönelik yaklaşımın temel yapısı Bölüm 7.2’de sunulmuştur.
Olağan ve olağan dışı işletme durumlarında ve kaza hallerinde oluşabilecek etkilerin ve olası
koşulların değerlendirme sonuçları sırasıyla Bölüm 7.3 ve 7.4’de sunulmuştur. Çalışmalar
aşamasında belirlenmiş önde gelen çevresel unsurların değerlendirmesi ise Bölüm 7.5’de
sunulmuştur.
Sosyo-ekonomik etkilerin değerlendirilmesinde kullanılan yaklaşımlar ve bu çalışmalar sonucunda

elde edilenler Bölüm 0’da sunulmuştur.
7.2 Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesine Yönelik Yaklaşım
7.2.1 Süreç
Çevresel etkilerin değerlendirilmesi, proje tasarımı ve uygulamaya konulması sürecinin, yani

kapsam oluşturulmasından, çalışmaların yönetimine, sahanın terkedilmesine ve gerekli
görüldüğünde çalışma alanının eski durumuna döndürülmesine kadar olan sürecin bütün
aşamalarının ayrılmaz ve sürekli bir parçasını oluşturmaktadır.
Sözü edilen bu sürecin bir aşaması olarak, 21 Ekim 2004 tarihinde BP’nin Ankara bürosunda
BP’nin mühendislik ekibinin de katıldığı Çevresel Tehlikelerin Belirlenmesi (Environmental Hazard
Identification-ENVID) konulu bir atölye çalışması gerçekleştirilmiştir. Söz konusu bu atölye
çalışmasının sonucunda oluşturulan ENVID listesi, hem seçim sürecinin hem de seçilen
alternatifin oluşturacağı etkilerin değerlendirmesinin tekrar gözden geçirilebilmesini
sağlamaktadır. ENVID listesinde yer alan bilgiler proje sürecinde güncellenerek Tablo 7.3-1’de
verilen konuların ve etkilerin değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Bu bölümde, önerilen arama
sondaj çalışması için seçilen ve adapte edilen alternatiflerin değerlendirmeleri sunulmuştur.
Çevresel etkilerin önemlerine ilişkin değerlendirmeler (konu ve etkilerin elemeden geçirilmesi)

aşağıda sıralanmış aşamaların gerçekleştirilmesini gerektirmektedir:

7-1
• Alıcı ortamın tanımlanması (Bölüm 5);
• Ulusal ve uluslararası yasal gereklilikler ile kısıtlamaların, sanayide kabul görmüş en iyi
uygulamaların gözden geçirilmesi (Bölüm 2);
• Olağan ve olağan dışı işletme koşulları ve kazalardan kaynaklanabilecek olası çevresel

etkilerin belirlenmesi ve ölçümlenmesi (mümkün olduğunca) (Bölüm 4); ve
• Değerli Ekosistem Birimlerinin (DEB) [Valued Ecosystem Components (VECs)] incinebilirlikleri

ve duyarlılıkları göz önünde bulundurularak oluşturulan arta kalan etkilerin göreceli önemlerinin
ve arama sondaj programının çevresel performansının değerlendirilmesi;
Kontrol ve etki azaltıcı önlemler, önerilen projenin etkilerini ortadan kaldırmaya veya en aza
indirmeyi amaçlamaktadır. Kontrol ve etki azaltıcı önlemlerin devreye sokulmasından sonra
devam eden etkiler ‘arta kalan etkiler’ olarak tanımlanmaktadır.
Konu ve etki değerlendirmesi tablosu (Tablo 7.3-1), çevresel etki değerlendirmesinin odak
noktalarını oluşturması gereken konuların belirlenmesine ilişkin ön eleme sürecine yardımcı
olarak kullanılmıştır. Tabloda ‘önemli’ olarak tanımlanmış arta kalan etkiler ile, ‘çok önemli’ ya da
‘orta derecede önemli’ olarak sınıflandırılmış ekolojik ve rahatsızlık verici arta kalan etkiler ise
Bölüm 7.5’de daha detaylı olarak incelenmiştir.
DEB’ler çevredeki, ticarî ve/veya ekolojik öneme sahip olduğu düşünülen birimlerdir. DEB’ler,
olası çevresel etkilerin kapsamını ve bu etkilerden sonraki iyileşme hızlarının izlenebilmesi için
önemli göstergelerdir. Her bir DEB üzerinde önerilen sondaj çalışmalarından dolayı oluşabilecek
olası etkileri belirleyen, yaşam sürecindeki temel değişiklikleri ile olağan davranış biçimleri Tablo
7.2-1’de özetlenmiştir. Bölgede sürdürülen ticarî balıkçılık faaliyetlerinin normal yapısı da yine
aynı tabloda özetlenmiştir.
Tablo 7.2-1, Güneydoğu Karadeniz Bölgesi’nde önerilen arama sondaj yerlerini de içeren geniş
bir alanı kapsamaktadır. DEB’lerle ilgili olarak belirlenmiş en duyarlı bölgeler mevsimsel özellikli
olup aşağıda belirtilen özelliklere sahiptir:
• Balık türlerinin yumurtlama alanları;
• Deniz memelilerinin çiftleşme ve beslenme alanları; ve
• Önemli kuş alanları ve koruma alanları.
DEB’lerle ilgili değerlendirme kriterleri, çevresel performans ve genel açıdan göreceli önemler
olmak üzere Tablo 7.2-1 ’de verilmiştir.

7-2
Tablo 7.2-1 Çevresel ve Sosyal Duyarlılıklara İlişkin Özet Tablo - Güneydoğu Karadeniz
HAZİRAN 05 TEMMUZ 05 AĞUSTOS 05 EYLÜL 05 EKİM 05 KASIM 05 ARALIK 05 OCAK 06 ŞUBAT 06 MART 06 NİSAN 06 MAYIS 06
SONDAJ ÇALIŞMALARININ TAHMİNİ SÜRESİ
YAZ SONBAHAR KIŞ İLKBAHAR
BENTİK TOPLULUKLAR
Açılması önerilen kuyular dolaylarında yapılmış Denizde Mevcut Çevresel Durum Tespit Çalışmaları metazoik fauna türlerinin bölgede bulunmadığını belirlemiştir.
PLANKTON
Silika içermeyen yapıda fitoplankton kümeleri halinde olmak üzere fitoplanktonlar çoğunlukta bulunmaktadır. En yükseği ilkbaharda ve ikincisi ise sonbaharda olmak üzere iki dönemde en yüksek
değerler gözlenmektedir. Fotosentezin en yüksek değerde gerçekleştiği su derinliği 10-20 m’dir.
Zooplanktonlarla ilgili oluşan tepe değerlerin zamanlaması yaz başlarında ve kış sonlarında olmak üzere, fitoplanktonlarınkine benzerlik göstermektedir. Dağılımın alt sınırı 150-170 m derinlikte
oluşmaktadır.
İHTİYOFAUNA
Önerilen sondaj alanı deniz dibi balık türlerinin önemli yumurtlama ve beslenme alanlarından değildir. Kıyılarda, açık denize oranla çok daha fazla miktarda yumurta ve larva bulunmaktadır.
Yumurtlama yerlerinde oluşmuş değişiklik
nedeni ile Karadeniz hamsisi güney
Karadeniz’de yumurtlamaktadır - pelajik
yumurtalar
Hamsi güney Karadeniz kıyıları boyunca göç Hamsi güney Karadeniz kıyıları boyunca
etmektedir göç etmektedir.
Hamsi kışı Kafkasya ve Anadolu kıyılarında, kuyu sahasından
uzakta geçirmektedir.
Çaça yıl boyunca yumurtlayan bir türdür. En yoğun yumurtlama dönemi ise Kasım-Mart dönemidir. Yumurtlama alanları kuzey ve kuzeybatı Karadeniz kıyılarıdır. Türkiye kıyıları boyunca da
yumurtlamaktadır. Yumurtalar pelajik özelliktedir.
Çaça açık denizden kıyılara doğru göç eder Çaça kıyılardan açık denize
doğru göç eder
.Atlantik toriğinin göç döneminde önerilen sondaj bölgesi dolaylarında rastlanabilecek, kırmızı kitapta yer almış tek balık türü olması beklenmektedir.
DENİZ MEMELİLERİ
Sondaj sahası dolaylarında rastlanma olasılığı
en yüksek memeli, Yunus (tırtak) olması
beklenmektedir. Yunus’un çiftleşme dönemi
Haziran-Ağustos ayları arasındadır. Sondaj
alanı yakınlarında belirlenmiş bir üreme
bölgesi bulunmamaktadır.
Sondaj sahası dolaylarında yaz ayları
boyunca, afalina (siyah yunus)’laın beslendiği
belirlenmiştir.

Halkla İstişare Taslak Raporu 7-3
HAZİRAN 05 TEMMUZ 05 AĞUSTOS 05 EYLÜL 05 EKİM 05 KASIM 05 ARALIK 05 OCAK 05 ŞUBAT 05 MART 05 NİSAN 05 MAYIS 05
SONDAJ ÇALIŞMALARININ TAHMİNİ SÜRESİ
YAZ SONBAHAR KIŞ İLKBAHAR
KUŞLAR
Yırtıcı kuşlar, ötücü kuşlar, Kuzeye dönüş göçü NE-S göç yolu
leylekler ve de su kuşları boyunca gerçekleşmektedir.
Blok 3534’ün 60 km kuzey
doğusu boyunca göç
etmektedirler
Önemli kuş alanları: Kuyu sahasından 50 km güney doğuda Çoruh vadisi deltası, 90 km kuzeydoğuda Kholkheti sulak alanı, 440 km batıda Kızılırmak deltası, 380
km batıda Yeşil ırmak deltası. Göçmen kuşlar için önemli üreme, yuva yapma ve kışlak alanları.
TİCARÎ BALIKÇILIK FAALİYETLERİ
Balıkçılık faaliyetleri genellikle 12 millik karasuları sınırı içinde yoğunlaşmaktadır. Kuyu sahaları çevresinde ticarî değerde balıkçılığın çok sınırlı düzeyde kalması beklenmektedir.
Deniz dibi türleri için trol mevsimi
Pelajik balıklar – özellikle hamsi

Çevresel performans, ilgili ulusal ve uluslararası mevzuat ve standartlar ile BP’nin Çevresel
Beklentileri esas alınarak değerlendirilmiştir. Tasarımın etkinliği ve işletme denetimleri de olası
etkilerin tespiti ve ortadan kaldırılabilmesi veya en alt düzeyde tutulabilmesi yönünden
incelenmiştir.
Değerlendirme yinelenen biçimde sürdürülmüş ve bu süreç boyunca uygun durumlarda

oluşturulan önerilerle, arta kalan etkilerin ‘pratik olarak sağlanabilecek en alt düzey’ de tutulması
amaçlanmıştır. Pratik olarak sağlanabilecek kavramının değerlendirmesinde, sanayide kabul
görmüş en iyi uygulama biçimleri, ekonomik, teknik, sağlık ve güvenlik unsurları göz önünde
bulundurulmuştur. Yapılmış önerilerin kabul edilerek tasarım ya da işletme stratejisine uyarlandığı
durumlarda ise, geride kalan etkiler yeniden değerlendirilmiştir.
7.2.2 Değerlendirme Kriterleri
Olağan ve olağan dışı işletme koşullarında oluşabilecek arta kalan etkilerin karşılaştırmalı olarak
değerlendirilebilmesi için belirli kriterler oluşturulmuştur. Oluşturulan bu değerlendirme kriterlerinin
hedefleri aşağıda sıralanmıştır:
• Her bir senaryonun yapısı ve kapsamı;
• Alıcı çevreye ulaşım yolu; ve
• Arta kalan etkiler.
Ayrıca aşağıda belirtilen konular için de farklı kriterler oluşturulmuştur:
• Değerli Ekosistem Birimlerinin - DEB incinebilirlik, duyarlılık değerleri;
• Olağan ve olağandışı işletme koşullarında çevresel performans ve yönetim kriterleri.
Değerlendirme sırasında genel önem derecelerinin oluşturulmasında yukarıda belirtilen kriterlerin

hepsi bir arada uygulanmıştır.
7.2.2.1 Ekolojik Kriterler
Ekolojik kriterler Tablo 7.2-2’de sunulmuştur.
Kriterler, DEB’lerin göreceli incinebilirlik ve duyarlılık özelliklerine göre belirlenmiş olup, ticaret ve
dinlence açılarından taşıdıkları değerleri de göz önüne almaktadır.
Her kaynak ile ilgili olarak ulaşım yolu, alıcılar ve de tehlike senaryoları belirlenmiş bulunmaktadır.
Etkiler, etkinin şiddeti, süresi, olası etki alanı ve DEB’in duyarlılık düzeyine göre
sınıflandırılmışlardır.

7-5
Tablo 7.2-2 Ekolojik Kriterler
Etkinin Şiddeti Etki Sınıfı Simge
Ekosistemde önemli değişiklikler veya populasyon düzeyinde

doğal değişim kapsamının ötesinde değişmeler sonucunda 10
yıldan daha uzun süreli (orta ve uzun dönem) zararların
oluşması. ŞİDDETLİ §
Olası doğal değişkenlik ile sınırlı olmak üzere populasyon

düzeyinde kalarak (kısa süreli ve yerel alan ile sınırlı olmak
üzere), 5 yıllık bir süre içinde doğal süreçlerle kısa-orta dönemli
iyileşmenin gerçekleşmesi. Var olan değişkenlik üzerinde de ORTA ¡
kümülatif sonuçlara neden olan benzer etki düzeyleri.
Var olan populasyon dinamikleri kapsamında kalacak düzeyde

ÖNEMSİZ
olmakla birlikte izlenebilecek ve/veya algılanabilecek değişiklik.
¡/
GÖZARDI
Bireyler ve topluluklarca arka plandaki populasyon faaliyetlerine
EDİLEBİLİR
göre algılanması ya da ölçülebilmesi olası olmayan geçici
YA DA
etkiler.
YARARLI
7.2.2.2 Çevresel Performans ve Yönetim Kıstasları
Çevresel performans ve yönetiminin değerlendirilmesi amacıyla, olağan ve olağan dışı işletme

koşulları için ayrı ayrı kriterler uygulanmıştır. Olağan dışı işletme koşulları, kaza sonucunda
oluşan koşulları kapsamaktadır. Her iki durumda da bu kriter olası bir etki kaynağının yapısı ve
şiddetini veya tehlike durumunu ve bu durumun yönetilebilirliğini hedef almaktadır. Çevresel
performansın değerlendirilmesi durumunda, proje tasarımında ve işletme stratejisine dahil edilen
olası önlemlere özel bir önem verilmiştir.
Olağan işletme durumunda değerlendirme kriteri, arıza durumlarının ve bakım programlarının

tahmini sıklık ve sürelerini belirlemektir. Olağan dışı/kaza koşullarında değerlendirme kriteri, bir
olayın oluşma olasılığını, algılanma olasılığını ve olaya hazırlıklı olma durumunu belirlemektedir.
Değerlendirme kriterleri ile olağan ve olağan dışı işletme koşulları ve kaza durumlarının
sınıflandırması, sırasıyla Tablo 7.2-3 ve Tablo 7.2-4’de yer almaktadır.

7-6
Tablo 7.2-3 Olağan İşletme Koşullarında Çevresel Performans Değerlendirme Kriterleri
No Kriter Sınıf
Tüketilmiş, bırakılmış • Faaliyet için yüksek düzeyde §
1 veya bertaraf edilmiş • Faaliyet için orta düzeyde ¡
miktarlar • Faaliyet için düşük düzeyde
• Sürekli uyumsuzluk §
Yasal Denetim veya
2 • Uyumsuzluk olasılığı ¡
Proje Denetimi
• Sürekli uyumluluk veya denetim yokluğu
• Uzun dönemli veya sürekli faaliyet; ya da DEB veya §
rahatlık ortamının duyarlılık dönemi.
¡
3 Zamanlama • Proje süresince orta ya da kısa süreli olup da dönemsel
biçimde yinelen faaliyet
• Kısa süreli, aralıklı faaliyet
• Etki alanı kapsamlı ve/veya, DEB populasyonu(ları) veya
rahatlık ortamının istatistiksel olarak önemli bir §
bölümünü kapsayan bir alanı içine almış.
• Etki alanı orta düzeyde ve/veya, bir DEB
4 Etki alanı populasyonunun ya da rahatlık ortamının orta ya da az ¡
miktardaki bölümünü destekleyebilen bir alanı kapsıyor.
• Etki alanı kaynağın yakın çevresi ile sınırlı ve/veya, DEB
populasyonu(ları) ya da rahatlık ortamı için istatistiksel
olarak anlamsız düzeyi kapsayan bir alanı içine almış.
• Önemli §
Ekolojik ve Rahatlık • Orta düzeyde ¡
5
Sonuçları • Düşük Düzeyde ¡/
• Göz ardı edilebilir veya Yararlı
Tablo 7.2-4 Olağan Dışı İşletme Koşulları ve Kaza Halleri için Çevresel Performans
Kriterleri
No Kriter Sınıf
• Yüksek (örneğin:> yılda bir kez)
§
Olayın yinelenme • Orta
1 ¡
olasılığı • Düşük (örneğin: proje süresi boyunca olması
beklenmeyen)
• Düşük (örneğin: izleme ve algılama sistemleri yok) §
2 Algılanma olasılığı • Orta ¡
• Yüksek (örneğin: sürekli izleme veya algılama)
• Hazırlık yapılmamış ya da etki azaltılması olanaksız §
3 Hazırlıklı olma durumu • Bir miktar önlem alınmış ¡
• Detaylı planlar, eğitim ve egzersizler
• Etki alanı kapsamlı ve/veya, DEB populasyonu(ları) veya
rahatlık ortamının istatistiksel olarak önemli bir §
bölümünü kapsayan bir alanı içine almış.
• Etki alanı orta düzeyde ve/veya, bir DEB
4 Etki alanı populasyonunun ya da rahatlık ortamının orta ya da az ¡
miktardaki bölümünü destekleyebilen bir alanı kapsıyor.
• Etki alanı kaynağın yakın çevresi ile sınırlı ve/veya, DEB
populasyonu(ları) ya da rahatlık ortamı için istatistiksel
olarak anlamsız düzeyi kapsayan bir alanı içine almış.
• Önemli §
Ekolojik ve Rahatlık • Orta ¡
5
Sonuçları • Düşük ¡/
• Göz ardı edilebilir veya yararlı

7-7
7.2.2.3 Göreceli Önem Kriterleri
Arta kalan her etki için belirlenmiş değerlendirmeler birleştirilerek genel bir önem sınıflandırması
yapılmıştır. Bu yaklaşımla olağan ve olağan dışı işletme durumları için ortaya çıkarılan göreceli
önem kriterleri Tablo 7.2-5’de sunulmuştur.
Tablo 7.2-5 Olağan ve Olağan Dışı İşletme Durumlarına İlişkin Göreceli Önem Kriterleri
Çevresel Performans Derecesi Sınıf
En az bir kriter § olarak belirlenmiş Önemli

¡ ve ¡ / seçeneklerinin karışımı Kabul edilebilir
Tüm beş kriter de olarak belirlenmiş Önemsiz
Olağan işletim koşulları için arıza durumlarının ve bakım programlarının tahmini sıklığı ve süreleri
de sınıflandırma sürecinde olabildiğince göz önünde bulundurulmuştur.
Olağan dışı işletme koşullarının değerlendirilmesinde, bir olayın oluşması, algılanma olasılığı ve
hazırlıklı olunma durumları değerlendirmeye alınmışlardır. Olağan dışı durumlarda önemli olarak
sınıflandırılmış kriterler, yinelenme olasılığının düşük olarak kabul edildiği durumlarda genelde
önemli sınıfına alınmayabilirler (örneğin, proje sürecinde oluşması beklenmeyen gibi).
7.3 Olağan İşletme Durumu Değerlendirmesi
Olağan işletme koşullarına ilişkin çevresel değerlendirmede kullanılan temel unsurlar şöyle
sıralandırılmıştır:
• Olası tüm etki kaynaklarının belirlenmesi (örneğin: Bölüm 3 ve 4’de tanımlandığı üzere,
sondaj programı ile ilgili gerçekleştirilecek çalışmaların tümü);
• Her bir faaliyetin süresinin belirlenmesi;
• Etkilenme olasılığı olan DEB’lerle ilgili olarak, etkilerin yapısal biçimlerinin belirlenmesi
(örneğin: kapsam ve yol bilgileri). (Bölüm 5 ve Tablo 7.2-1’e bakınız);
• Olası etkilerin üstesinden gelinmesi, önemsiz ya da kabul edilebilir arta kalan etki
düzeylerine çekilebilmesi için önerilen işletme stratejisi, tasarım ve işletme denetimleri ile
önlemlerinin etkinlik değerlendirmesi;
• Geride kalan ekolojik ve de kolaylık açılarından ‘anlamlı’, ‘önemli’ ya da ‘orta düzeyde’

olarak tanımlanmış etkilerin belirlenmesi ile sonrasında bunların ayrıntılı biçimde
incelemeye alınmaları (Bak: Bölüm 7.5).

7-8
Önerilen sondaj programı kapsamında oluşacak tahmini emisyonlar, deşarjlar, atıklar ile
olağan/rutin işletimden kaynaklanabilecek diğer durumlar Bölüm 4’de sunulmuştur. Olağan
çalışmalar kapsamında oluşacak aşağıda belirtilen etki kaynaklarına ilişkin önem değerlendirmesi
Tablo 7.3-1’de sunulmuştur:
• Sondaj gemisinin, helikopterlerin ve destek teknelerinin sondaj ve kurulma/taşınma

aşamalarındaki fiziksel varlıkları;
• Sondaj gemisindeki enerji üretiminden kaynaklanan emisyonlar;
• Helikopter ve destek teknelerinin faaliyetlerinden kaynaklanan emisyonlar,
• Sondaj çalışmaları sırasındaki WBM deşarjı;
• Sondaj aşamasında WBM kullanımına bağlı oluşacak sondaj kesintileri deşarjları;
• Sondaj aşamasında SBM (gerekli hallerde) kullanımına bağlı oluşacak sondaj kesintileri
deşarjları;
• Çimento harcı ile sondajda çıkan katı parçaların deşarjı;
• Arıtılmamış balast, soğutma ve yangın söndürme sularının deşarjı;
• BOP denetim sıvısı deşarjı;
• Arıtılmamış drenaj suyunun deşarjı;
• Yağlı sintine ve kontamine olmuş drenaj sularının arıtılarak deşarjı;
• Arıtılmamış atık su deşarjı;
• Arıtılmamış yağlı/kirli atıksu deşarjı;
• Öğütülmüş yiyecek atıklarının deşarjı;
• Taşınarak kıyıda bertarafı yapılması gereken atıkların oluşturulması;
• Sondaj gemisi, helikopter ve de destek gemilerinden kaynaklanan gürültüler;
• Gemide ve kıyıda kimyasalların yönetimi.

7-9
Tablo 7.3-1 Arama Sondaj Çalışmalarının Olağan Koşullarda Gerçekleşmesi ile İlgili Çevresel Etkilerin Durum ve Etki
Değerlendirmesi
Göreceli Önem
Etki Kaynağı / Süresi Kontrol / Etki Azaltıcı Önlemler
Ekolojik ve Kolaylık Durumu Sonuçları
Sondaj Gemisi Kurulma/Taşınma Aşamaları
• Sondaj gemisi Nisan 2005 ayı içinde Meksika • Gemi Çanakkale ve İstanbul boğazlarından geçişte kılavuz Önemli Değil
Körfezinden sefere çıkarak, Çanakkale ve İstanbul kaptan hizmetlerinden yararlanacaktır. Göz ardı edilebilir
Boğazlarından geçip Karadeniz’e ulaşacak.
• Sondaj kuyusu sefere çıkılmadan önce sökülecek olup • Deniz memelilerine olacak etkilerin öbür deniz
• Karadeniz’deki açıkdeniz sondaj alanına ulaşımın Karadeniz’e varışta yeniden yerine yerleştirilerek İstanbul araçlarından kaynaklanan etkilerden daha fazla olmaması
64 gün süreceği öngörülmüştür (kulenin sökülüp boğazında geçerli olan gemi köprüsü üzerinde bırakılması beklenmektedir. Olası etkiler düşük düzeyde kalacak olup
sonra yeniden yerleştirilmesi için gerekli 27 günlük gereken 3 m’lik boşluk sağlanmış olacaktır. geminin batı Karadeniz’den Doğu Karadeniz’e geçiş
süre de buna dahildir). Karadeniz’den ayrılmak için süreci ile sınırlı kalacaktır.
• İlgili makamlarla gerçekleştirilecek haberleşme ve
sefer hazırlığının da 12 gün süreceği tahmin
düzenlemeler sayesinde başka deniz kullanıcıları ile • Balast suyu yönetimi ile ilgili işlemler geçerlidir.
edilmektedir.
olabilecek çelişmeler an alt düzeye indirilecektir.
Etki kaynakları:
• Mümkün olduğunca belirlenmiş bulunan deniz trafik
• Denizden yararlanacak başkaları ile çelişme. yollarından yararlanılacaktır.
• Deniz memelilerin göç, üreme ve beslenme • Gemide SOLAS standartlarına uygun deniz ulaşımı
faaliyetleri üzerinde etki. ışıklandırmaları bulundurulacaktır.
• Sondaj gemisinden kaynaklanan gürültü, emisyon, • Sondaj gemisi MARPOL’un gerekliliklerine uygun olarak
ve deşarjlar (aşağıdaki bölüme bakınız) işletilecektir.
• İstila yeteneğine sahip deniz türlerinin balast suyu • Karadeniz’de dışarıdan getirilmiş balast suyunun denize
ile ortama salınması olasılığı. deşarjı yasaklanmıştır. Gerekli balast suyu İstanbul Boğazı
geçildikten sonra gemiye alınacak, dönüşte ise İstanbul
Boğazı geçilmeden önce denize deşarj edilecektir. Gemi
IMO Balast Suyu Kılavuzu Kurallarına uygun olarak
işletilecektir.
Sondaj Gemisinin Sondaj Sahasındaki Fiziksel Varlığı
• Sondaj gemisi her bir sondaj noktasında yaklaşık • İlgili makamlara bilgilendirme ve görüş alış verişi yoluyla Önemli Değil
123 günlük bir çalışma süresi geçirecektir. sondaj yeri ve sondaj programı konusunda bilgi Göz ardı edilebilir
aktarılması.
• Sondaj gemisi çevresinde 1000 m yarı çaplı bölge • Sondaj gemisinin varlığı geçici süreli olacaktır.

Göreceli Önem
sondaj gemisine ait destek gemileri dışındaki deniz • Gemide SOLAS standartlarına uygun deniz ulaşımı • Sondaj sahasında denizcilik ve balıkçılık işlevleri alt
taşıtlarına yasaklanmış olacaktır. ışıklandırmaları bulundurulacaktır. düzeyde olup bölgeden geçen tarifeli deniz seferleri ise
Etki Kaynağı: bulunmamaktadır.
• Sondaj gemisi MARPOL’un gerekliliklerine uygun olarak
• Denizden yararlanan başkaları ile (örneğin işletilecektir. • Sondaj gemisi çalışmalarının balıkçılığa olumsuz etkileri
denizcilik ve balıkçılık) çelişmeler. yönünde şikayetlerin alınması halinde gerekli görüşmeler
gerçekleştirilerek çalışmalara başlanmadan önce sorunun
• Deniz memelilerin göç, üreme ve beslenme çözümlenmesi yoluna gidilecektir.
faaliyetleri üzerinde etki.
• Sondaj gemisinden kaynaklanan gürültü, emisyon,
ve deşarjlar (aşağıdaki bölüme bakınız)
KILAVUZ DELİĞİ VE BÖLÜM 1 VE 2’NİN (42” ve 26”) UZATMA BORUSUZ AÇIĞA ÇIKANLARIN DENİZ DİBİNE BIRAKILARAK DELİNMESİ
Çamur ve sondaj kesintilerinin denize deşarjının sonuçları, etki azaltıcı önlemler ile bunların önemi Bölüm 7.5’de ayrıntılı biçimde işlenmiştir.
• Bölüm 1 ve 2’nin delinmesinin 18 gün alacağı • Önceden belirlenmiş sondaj programı ve prosedürler ÖNEMLİ DEĞİL
hesaplanmıştır. uygulanacaktır. GÖZARDI EDİLEBİLİR
• Sondaj kesintileri doğrudan deniz tabanına • Deniz dibine geri bırakımlar uzaktan kumandalı bir araç ile • Karadeniz’in, sondajın yapılacağı derinliklerinde anoksik
bırakılacaktır. Deniz tabanına bu yolla, kuyu (ROV) gözlenecektir. koşulların varlığına bağlı olarak bentik fauna ve balıklar
başına yaklaşık 961 ton sondaj kesintileri deşarj bulunmadığından boğucu koşullar, bulanıklık ve de
• Bölüm 1 ve 2 için ara ara deniz suyu ile viskoz taramalar
edilecektir. ekotoksisite etkileri beklenmemektedir.
yapılacaktır. Bu işlemlerde kullanılacak formüllerde
• Doğrudan deniz dibine viskoz süpürme şeklinde çevresel açıdan düşük zehirlilik, yüksek düzeyde biyolojik
deşarj. Kuyu başına yaklaşık 299 m3 deşarj. yollarla bozunabilme ve de düşük düzeyde biyobirikim
Etki kaynakları: özelliklerine sahip kimyasallar kullanılacaktır.
• Bentik faunanın gömülmesi. • Ağır metal içeriği düşük barit kullanılacaktır.
• Su kolonu bulanıklığında artış.

• Ekotoksisite etkileri.
• Sondaj gemisinden, destek teknelerinden ve
helikopterden kaynaklanan gürültü, emisyon, ve
deşarjlar (aşağıdaki bölüme bakınız)
3-6. BÖLÜMLERİN (22”, 16 ½”, 12 ¼” VE 8 ½”) UZATMA BORUSU İLE SU BAZLI ÇAMUR KULLANILARAK DELİNMESİ
Çamur ve sondaj kesintilerinin denize deşarjının ve kullanılmalarının önemi, sonuçları, etki azaltıcı önlemler Bölüm 7.5 de ayrıntılı biçimde işlenmiştir.
• Bölüm 3-6 arasının sondajının 105 gün sürmesi • WBM ve sondaj kesintilerinin uzaklaştırılması yöntemi KABUL EDİLEBİLİR ¡

Göreceli Önem
beklenmektedir. BPEO çalışmaları sonucunda oluşturulmuştur. ÇOK AZ ¡ /
• Kuyu başına 921 tonluk deşarj gerçekleştirileceği • Önceden belirlenmiş sondaj programı ve prosedürler • Karadeniz’in bu derinliklerinde anoksik koşulların geçerli
hesaplanmıştır. uygulanacaktır. olması nedeni ile bentik topluluklar bulunmadığından
• Kuyu başına sondaj kesintilerinin üzerine tutunmuş • Çamur işleme ekipmanı WBM’in yeniden kullanılabilmesini boğulma, ekotoksik etkilerin oluşması söz konusu
olarak deşarj edilecek WBM miktarının yaklaşık olanaklı kılıp gerekli toplam çamur miktarında önemli bir olmayacaktır.
415 m3 olacağı hesaplanmıştır. azalma sağlamaktadır. • Su kolonunda lokalize biçimde oluşacak bulanıklık artışına
• Kullanılmış ve geriye artmış WBM’in partiler • Kullanılacak formüllerde çevresel açıdan düşük zehirlilik, bağlı plankton ve balık etkilenmeleri. Bölgedeki rejim
halinde denize salınacak miktarının yaklaşık 849 yüksek düzeyde biyolojik yollarla bozunabilme ve de düşük sondaj çamuru ve kesintilerinin hızla dağılmasını
3
m olacağı hesaplanmıştır. düzeyde biyobirikim özelliklerine sahip kimyasallar sağlayacaktır. Sondaj kesintileri ve çamur suyun altına 30
kullanılacaktır. m inen bir deşarj hattından bırakılacaktır. Bu yolla, en
Etki Kaynakları: yüksek fitoplankton konsantrasyonlarının bulunduğu fotik
• Bentik fauna’nın boğulması • Çamur ve sondaj kesintilerinin en iyi şekilde dağılmasını bölgede bulanıklık düzeyinde artış olasılığı ortadan
sağlamak için deniz yüzeyi altından deşarj (sondaj kaldırılacaktır.
• Su kolonu bulanıklığında artış. kesintilerini daha derine deşarj edebilmek amacıyla özel bir
şüt tasarlanmaktadır ve işletme sırasında denenecektir.) • Çamurun içerdiği kimyasalların plankton ve balıklar
üzerinde lokal toksik etkileri. Kullanılan tüm kimyasallar
• Sondaj gemisi, destek gemileri ve helikopter’den • Ağır metal içeriği çok düşük barit kullanımı. düşük zehirlik özelliğine sahip olup suda kolayca
kaynaklanan gürültü, emisyon ve deşarjlar • Sondaj kesintileri ve kesintiler üzerine tutunmuş WBM’in derişecek ve çevreye dağılacaktır. Baritteki ağır metaller
(Aşağıdaki bölüme bakınız) olası dağılım ve birikim düzeylerine yönelik öngörüm biyolojik yoldan alınabilir biçimde değildir.
modellemeleri yapılmıştır.
OLAĞANÜSTÜ DURUM: BÖLÜM 4- 6 (16 ½”, 12 ¼” VE 8 ½”) UZATMA BORUSU İLE SENTETİK BAZLI ÇAMUR KULLANILARAK DELİNMESİ
(Çamur ve sondaj kesintilerinin deşarjına ilişkin koşullar, etki azaltımı ve önemi Bölüm 7.5’de ayrıntılı biçimde işlenmiştir.)
• SBM yalnızca WBM sondajın sürdürülemeyeceği • SBM ve sondaj kesintilerinin uzaklaştırılması yöntemi KABUL EDİLEBİLİR ¡
anlaşılan durumlarda çare olarak kullanılacaktır. BPEO çalışmaları sonucunda oluşturulmuştur. DÜŞÜK ¡ /
• Bölüm 4- 6’nın sondajının 76 gün sürmesi • Önceden belirlenmiş sondaj programı ve prosedürler • Biyobozunma WBM’e göre daha yavaş olup çevreye
beklenmektedir. uygulanacaktır. etkiler daha uzun süreli olacaktır.
• Her kuyudan yaklaşık 1846 ton sondaj kesintisi • Çamur işleme ekipmanı SBM’in yeniden kullanılabilmesini • Karadeniz’in bu derinliklerinde anoksik koşulların geçerli
deşarjı yapılacağı tahmin edilmektedir. olanaklı kılıp gerekli toplam çamur miktarında önemli bir olması nedeni ile bentik topluluklar bulunmadığından
azalma sağlamaktadır. boğulma, ekotoksik etkilerin oluşması söz konusu
• Her kuyudan kesintiler üzerine tutunmuş SBM
deşarjı yaklaşık 518 ton olarak hesaplanmıştır. • Çift santrifüj sistemi ile, ek santrifüj katkılı sondaj kesintileri olmayacaktır.
kurutma düzeneği kurulacaktır. En iyi çalışma şartlarında • Sondaj kesintilerine tutunmuş SBM malzemenin suda
• Artan ve kullanılmış SBM’in karaya gönderilerek
çamurda tutunmuş SBM miktarı kuru sondaj kesintisi çözünmesi özelliğinin WBM malzemeye göre daha düşük
işlemden geçirilip yeniden kullanılabilir hale
ağırlığının %5’i dolaylarına çekilebilmektedir. olması nedeni ile sondaj kesintilerinin ayrılmadan dibe
getirilecektir.

Göreceli Önem
Etki Kaynakları:: • Kullanılacak formüllerde çevresel açıdan düşük zehirlilik, erişme oranı ve hızı yükselecek ve bunun sonucu olarak
yüksek düzeyde biyolojik yollarla bozunabilme ve de düşük da bulanıklık düzeyinde artış WBM malzemeye göre daha
• Bentik faunanın boğulması; az olacaktır.
düzeyde biyobirikim özelliklerine sahip kimyasallar
• Su kolonu bulanıklık düzeyinde artış; kullanılacaktır. • Plankton ve balıklar üzerinde lokal toksik etkiler.
• Ekotoksisite etkileri. • Çamur ve sondaj kesintilerinin en iyi şekilde dağılmasını Kullanılacak tüm kimyasallar düşük toksisitede olacak,
sağlamak için deniz yüzeyi altından deşarj (sondaj suda derişerek hızlı biçimde dağılacaklardır. Baritteki ağır
• Sondaj gemisi, destek gemileri ve de
kesintilerini daha derine deşarj edebilmek amacıyla özel bir metaller biyolojik yoldan alınabilir biçimde değildir.
helikopterden kaynaklanan gürültü, emisyon ve
deşarjlar. (Aşağıdaki bölüme bakınız) şüt tasarlanmaktadır ve işletme sırasında denenecektir.)
• Ağır metal içeriği çok düşük barit kullanımı.
• SBM’in olduğu gibi deşarjına izin verilmeyecektir. SBM baz
sıvısı, sondaj çalışmasının sonunda karaya taşınarak
işlemden geçirilmesi ve yeniden kullanılır hale
dönüştürülmesi sağlanacaktır.
• SBM’li kesintilere ilişkin sondaj kesintileri dağılım ve yığıntı
oluşturma modellemesi yapılmıştır.
• BP’nin şirket içi çevresel beklentilerine göre sondajdan
çıkacak SBM bulaşmış sondaj kesintilerinin deşarjı (yüzey
deliği dışında) engellenecektir. Ancak, bu engellenebilme
gerçekleşene dek var olan en iyi teknolojiden
yararlanılarak en etkin yöntemler kullanılacak ve çevrenin
etkilenmesi düzeyi en düşük değerde sağlanmaya
çalışılacaktır. Deşarj için olur verilmesi yalnızca bu
yöntemin çevresel faktörler açısından var olan en iyi
çözüm (BPEO) olduğunun, oluşacak etkilerin gözardı
edilebilir düzeyde belirlendiği durumlarda
gerçekleşebilecektir.
MUHAFAZA BORUSUNUN BETONLANMASI
• Üst bölümlerin muhafaza borusunun yerleştirilme • Önceden belirlenmiş muhafaza yerleştirme programı. KABUL EDİLİR ¡
çalışmalarında kuyu başına yaklaşık 151 m3 DÜŞÜK ¡ /
• Gerekli çimento hacimleri, kuyu bölümleri başına
çimento harcının doğrudan deniz dibine erişeceği
hesaplanarak artık çimento deşarj miktarında azalma • Balık ve plankton üzerinde lokalize toksik etki. Tüm
hesaplanmıştır.
sağlanmıştır. kimyasallar düşük zehirlilik özellikli olacak, ve beton
3
• Kuyu başına yaklaşık 10.9 m katı betonun dökülmesinden sonra betona bağlanarak biyolojik yoldan
• Çimento harcında kullanılacak kimyasalların formüle
sondajla delineceği hesaplanmıştır.

Göreceli Önem
• Her çimentolama çalışmasından sonra çimento edilmesinde çevresel açıdan düşük zehirlilik, yüksek alınması mümkün olmayacaktır.
karma ekipmanında gerçekleştirilecek temizleme düzeyde biyolojik yollarla bozunabilme ve de düşük
• Karadeniz’in bu derinliklerinde anoksik koşulların geçerli
çalışmalarına bağlı olarak çimento bulaşmış suyun düzeyde biyobirikim özelliklerine sahip kimyasallar
olması nedeni ile bentik topluluklar bulunmadığından
deşarjı. kullanılacaktır.
herhangi bir faunanın boğulma ve zehirlenmeden
Etki Kaynakları: • Sıvı katkı sistemi [(Liquid additive system (LAS)] etkilenmesi söz konusu olmayacaktır.
kullanılarak harç karma haznelerinin kullanılması
• Bentik faunanın boğulması • Su kolonunda lokalize biçimde oluşacak bulanıklığın
engellenmekte ve böylece ölü hacimlerin oluşması
plankton ve balıklar üzerindeki etkisi. Denizde var olan
• Su kolonunda bulanıklığı artıracaktır engellenebilmektedir.
akım rejimi katı çimento atıklarının hızlı biçimde
• Ekotoksik etkiler. dağılmasına olanak sağlayacaktır. Kesintilerle birlikte katı
çimento parçaları da deniz yüzeyinin yaklaşık 30 m altına
bırakılacaktır. Bu önlem sayesinde, fitoplankton
popülasyonunun en yüksek düzeyde var olduğu fotik
bölümde bulanıklığın artması önlenmiş olacaktır.
KONTROL ALTINA ALINAMAYAN KUYU CANLANMASINI ÖNLEYİCİ SİSTEMİN İŞLETİMİ VE TEST EDİLMESİ
• Kuyu başına 18 m3 BOP kontrol sıvısının (bölümler • Kontrol sıvısının yapısı %88 su, %10 monoetilen glikol ve ÖNEMSİZ
halinde) deniz altına salınması. %2 oranında da üstlenici firmaya özel yağlayıcı ve pas GÖZARDI EDİLEBİLİR
Etki Kaynakları: engelleyici olacaktır.
• Düşük zehir özellikli az miktarda, yüksek biyobozunabilme
• Ekotoksisite etkileri. ve düşük biyobirikme kabiliyetine sahip kimyasallar söz
konusudur. Kimyasallar hızlı biçimde suda çözünecek ve
gene hızlı biçimde çevreye dağılacaktır.
FORMASYON DEĞERLENDİRMESİ
• Radyoaktif test malzemesi kullanılması. • Radyoaktif malzemenin aktarılması ve depolanması. DOĞRUDAN ETKİ SÖZ KONUSU DEĞİL
• Wireline loglama gereçleri yalnızca bu konuda yetkili • Tüm radyoaktif kaynaklar etkin bir şekilde konteyner
personel tarafından kullanılacaktır. Radyoaktivite kaynağı içerisinde tutulacaktır.
malzemenin kuyuya ve kuyudan taşınması hizmet veren
firmanın onaylamış olduğu kaplar içinde gerçekleştirilecek
ve kaplar belirlenmiş standartlara uygun biçimde
işaretleneceklerdir.
• Türkiye Atom Enerji Komisyonu, wireline çalışmalarında
radyoaktif malzeme kullanılacağı konusunda
bilgilendirilecektir.

Göreceli Önem
ÜRETİM TESTİ
• Üretim testi ve tutuşturma programda yer Geçerli değil Geçerli değil

almamaktadır. Gözenek basınç verileri ile sıvı
örnekleme çalışmaları wireline loglama yöntemi ile
elde edilecektir (yukarıdaki formasyon
değerlendirilmesi bölümüne bakınız).
KUYUNUN ASKIYA ALINMASI / TERKEDİLMESİ (rezervuar değerlendirmesine bağlı olacaktır)
• Her bir kuyu için 12 günlük tıkaçlama ve • Seçilecek dengeleyici sıvı kimyasalları düşük çevresel ÖNEMSİZ
terketmeye hazırlık çalışması yapılacağı zehirlilik özellikli olacak, yüksek biyobozunma ve düşük GÖZARDI EDİLEBİLİR
hesaplanmıştır. biyobirikim gerçekleştireceklerdir. Dengeleme sıvıları deniz
ortamına salınmayacaktır. • Kuyunun askıya alınması halinde kuyu başı
Etki Kaynakları: muhafazasının varlığı başkaca olası kullanıcıların
• Deniz dibinde engel oluşması. • Sondaj çalışmasından sonra ROV ile yapılacak görsel çalışmalarını etkilemeyecektir. Karadeniz’in bu
inceleme sayesinde deniz yatağının güvenli ve temiz bir bölümündeki derinlik ve derinlerdeki anoksik koşullar
duruma döndürüldüğü onaylanacaktır. nedeni ile deniz dibi balıkçılığı yapılmamaktadır.
• Kuyu başı çevresinde ROV ile sonik inceleme yapılacak ve
en son deniz yatağı denetlenmesi gerçekleştirilmiş
olacaktır.
• Kuyunun geçici askıya alınması halinde kuyu başı deniz
dibinden yükseltilecek ve ileride kuyuya yeniden
erişilebilmesine olanak sağlanacaktır.
• Kuyunu terkedilmesi halinde Kuyu muhafaza kabloları
deniz dibi çamur yüzeyinden 5 m aşağıdan kesilerek kuyu
başlığı yerinden çıkarılacaktır.
GÜÇ ÜRETİMİ - DENİZ ÜZERİNDEKİ BİRİMLER
• Aşağıda sıralananegzoz emisyonları, birinci kuyu • Makine ve jeneratörlerin olağan bakım programları. KABUL EDİLİR ¡
ile ilgili olarak kurulum/taşınma ve sondaj GÖZARDI EDİLEBİLİR
• Destek gemileri ve helikopter servisi optimize edilmiştir.
çalışmaları boyunca deniz üzerinde oluşturulacak
egzoz emisyonlarını içermektedir. • Her ne kadar sondaj gemisi taşınma ve sondaj süresince
dinamik konum sabitleme sistemi emisyonları göreceli
• Denizi üzerindeki birimler 1 sondaj gemisi, 2 olmak üzere yüksek ise de, kuyu testi ve tutuşturma
destek teknesi ve iki helikopter oluşacaktır.. yapılmayacağından bu tür bir araştırma sondaj çalışması
• Kuyu başına toplam emisyonlar: için oluşacak toplam emisyonların düşük düzeyde

Göreceli Önem
28.850 ton CO2, kalacağı beklenmektedir.
619 ton NOx,
• Sondaj bölgesinin açık denizde olması nedeni ile oluşacak
167 ton CO,
emisyonlardan etkilenecekler çevrede bulunmayacak ve
0,9 ton PM10,
emisyonlar, oluşmalarından sonraki kısa sürede çevreye
71 ton SO2,
dağılacaktır.
21 ton NMVOC, ve
1,5 ton CH4.
Etki Kaynakları:
• Hava kalitesi ve atmosferik kimya üzerindeki
etkiler.
DRENAJ VE ATIK SULARIN YÖNETİMİ

Kapsam içine girenler: • Geminin tüm bölümleri olası drenaj kirlilik düzeylerine göre KABUL EDİLİR ¡
• Güverte ve helikopter zemininden kaynaklanacak sınıflandırılmıştır. GÖZARDI EDİLEBİLİR
temiz sular (kuyu başına yaklaşık 5.937 m3). • Tüm depolama tankları ile makine alanları tümseklenerek • Süreklilik gösteren deşarjlar kısa zamanda deniz suyunda
• Arıtılmış atık su ve sintine (atık su drenaj tankı ve buraların yüzey atık suları kapalı bir drenaj sistemine dağılacaklardır. Olası etkiler deşarj borusunun yakın
sintine tankında toplanacak su miktarına bağlı yönlendirilmiştir. çevresi ile sınırlı kalacaktır. Toksisite ve BOİ etkilerine en
miktarda). Kule temizliğinde kullanılan • Sondaj düzeneği bölgesi zemin suları sıyırıcılı bir tanka çok maruz kalacaklar, üst su katmanlarında bulunan
kimyasalları içeren yıkama suyunu da içerebilir yönlendirilecektir. planktonlar ve balıklar olacaktır.
(kuyu başına 630 kg sulandırılmış kule temizlik • Yüzey katmanlarında maruz kalma süresi akut toksisiteye
• Kapalı drenaj sistemi yağ/su separatör sistemine
sıvısı kullanılması beklenmektedir). maruz kalma sürelerinin oldukça altındadır (<96 saat).
bağlanmıştır. Deşarj suyunda yağ oranı yaklaşık 15 ppm
• Soğutma suyu, balast suyu (en çok 9.281 ton) ve olacaktır. Yağ/su separatör sisteminin deşarjı sürekli
yangın söndürme suyu gibi, arıtımdan işlemden örneklenerek, deşarj sınırı aşıldığında atıksu yeniden
geçirilmeyecek olan proses suları. arıtılması için kapalı sisteme geri döndürülecektir.
• İşlemden geçirilmemiş kirli su (kuyu başına 2.748 • Kanalizasyon sistemindeki BOİ, 2 adet Omni-pure atıksu
m3). arıtma sisteminden geçirilerek arıtılacak ve atıksu deşarjı
• Atıksu arıtım ünitesinden çıkan arıtılmış atık su BOİ değeri 50 mg/l olacaktır.
(kuyu başına yaklaşık 344 m3). • Yiyecek atıkları deşarj öncesi öğütücüden geçirilecektir.
• Öğütülmüş yemek artıkları (kuyu başına yaklaşık 5 • Sondaj sistemi yıkama suyu kullanımı en aza indirilmiştir.
m3 ).
• Arıtım ve su şartlandırma kimyasallarının kullanımı en aza
Etki Kaynakları: indirilmiştir.

Göreceli Önem
• Deniz canlıları üzerinde Toksisite ve BOD etkileri. • Deşarj noktasındaki atıksu kalitesi sürekli olarak
izlenecektir.
ATIKLARIN YÖNETİMİ
Katı atıklar ve tehlikeli sıvı atıkların bertarafı karada • Atıklar BP’nin Çevresel Yönetim Planı, Global SantaFe DOĞRUDAN ETKİSİ YOK
gerçekleştirilecektir, bunlar:: gemisinin Atık Yönetim kuralları ile Türk mevzuatı • Etkiler denizdekiler gemide tutulacağından dolayı, karada
• Evsel nitelikli atıklar (kuyu başına yaklaşık 93 ton) çerçevesinde işlem görecektir. gerçekleşecek bertaraf işlemleri ile sınırlı olacaktır.
• Ahşap malzeme - sandıklar ve paletler (kuyu • Atıkları kaynakta en alt düzeye indirilmesi ve tehlikeli ve
başına yaklaşık 5 ton) geri dönüşümü yapılabilir atıkların ayrılması.
• Atık metal (kuyu başına yaklaşık 21 ton) • Genellikle tehlikeli olmayan ve geri dönüşümü
yapılamayan katı atıklar bertaraf amacıyla Trabzon
• Varil (kuyu başına yaklaşık 246 adet) Belediyesi Çöp Sahasına gönderilecektir.
• Atıksu Toplama Kovaları (kuyu başına yaklaşık • Geri dönüşümü yapılabilecek atıklar, uygun geri dönüşüm
197 adet) imkanları oluşuncaya kadar Trabzon liman sahasındaki
• Kimyasal varilleri (kuyu başına yaklaşık 4 litre) depoda biriktirilecektir.
• Atık yağ (kuyu başına 55 ton) • Tehlikeli atıklar, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde
müsaade edilen milktarlar kadar Trabzon Limanı’ndaki
• Tehlikeli atıklar (kuyu başına yaklaşık 15 ton) depoda biriktirilecek ve daha sonra lisanslı bir arıtım veya
İzmit’tekine benzer bir tehlikeli atık yakma ve bertaraf
tesisine gönderilecektir.
• Kimyasallar variller yerine büyük taşıma tankları (tote
tanks) içinde getirilerek ambalaj malzemesi kullanımının
en aza indirilmesi sağlanacaktır.
• Tank dibinde kalıntı oluşmasını engellemek amacıyla
gemide sirkülasyonlu çamur tankları kullanılacaktır.
• Gemide, tehlikeli olmayan evsel atıkların hacimlerini
azaltmak amacıyla sıkıştırıcı bir düzenek bulunmaktadır.
DENİZDE KİMYASAL YÖNETİMİ
• Seçim • Tüm kimyasallar sınıflandırılarak üreticilerinin yönergeleri DOĞRUDAN ETKİSİ YOK

doğrultusunda depolanacaktır. • Kimyasallar kaplar içinde etkin biçimde korunduklarından
• Depolama
• Sondaj gemisinde bulundurulacak tüm kimyasallar için oluşabilecek etkiler yalnızca kimyasalların kullanım
• Taşıma

Göreceli Önem
MSDS’ler (Malzeme Güvenliği Bilgi Formu) aşaması ile sınırlanmış olacaktır.
düzenlenecektir.
• Kimyasal kapları depolama ve taşıma aşamalarında
oluşabilecek dökülmelerin ve sızıntıların toplanmasını
sağlamak için uygun şekilde çevrelenmiş alanlarda
depolanacaktır.
• Sondaj gemisinde yapılacak bir sondaj ekipmanı
denetlemesi ile sızıntı riski değerlendirmesi yapılacaktır.
• Gemide depolanacak kimyasalların miktarı en alt düzeyde
tutulacaktır.
• Çevre dostu kimyasalların seçilip kullanılması tercih
edilecektir.
• Kimyasallar, Türk Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği’ne
uygun olarak depolanacaktır.
GÜRÜLTÜ YÖNETİMİ
Sondaj çalışmaları süresince ana gürültü kaynakları • Destek gemileri ve helikopterlerin kullanımı optimize KABUL EDİLİR ¡
aşağıda sunulmuştur: edilecektir. DÜŞÜK ¡ /
• Dinamik konum sabitleme iticileri; • Yüksek gürültüye neden olacak üretim testi ve de • En önde gelen gürültü aktarım ortamı hava olacak olup
• Döner sondaj ekipmanı; tutuşturma çalışması planlanmamıştır. deniz yüzeyi altında yoğunluğun düşük kalacaktır. Hava
ortamında var olacak gürültünün kuşları rahatsız etmesi
• Çamur pompasının çalışması;
olasıdır. Ancak açık denizdeki sondaj sahası çevresinde
• Destek gemileri ve helikopterin çalışmaları; kuş populasyonunun fazla olmaması beklenmektedir ve
• Sondaj gemisi ağırlık düzenleme sisteminin yüksek destek gemilerinin Trabzon limanı’na gidip gelme
basınçlı hava salması (su yüzeyi üstünde). rotasında kuş alanlarına rastlanılmamıştır.
Etkilenecek Kaynaklar: • Uzatma borusu düzeneğinin oluşturacağı dönel gürültü su

kolonu boyunca düşük frekanslı bir gürültü oluşturacaktır.
• Balık, deniz memelileri ve kuşların etkilenmesi. Evans ve Nice (1996)’e göre denize yarı-dalmış tekneden
yürütülen sondaj çalışmasının oluşturduğu gürültü düzeyi
167-171 dB re 1µPa @ 1 m civarında olup en yüksek
sinyaller 30-40Hz ile 100Hz aralıklarında oluşmaktadır.
• Balık ve deniz memelilerinin 160-170 dB re 1µPa gürültü
düzeyinde bölgeyi terk etme eğilimleri belirlenmiş olup,

Göreceli Önem
düzeyin >220 dB re 1µPa çıktığı hallerde ise ölümlerin
gerçekleştiği bildirilmiştir (Richardson ve diğerleri 1998).
Evans ve Nice’e göre (1996) sondajdan kaynaklanan
gürültü düzeyinde uzaklığa bağlı azalma şöyle (küresel
dağılma kanununa göre) gerçekleşecektir: kaynakta 161-
171 dB, 100m’de 127-131dB, 1 km’de 107-111 dB, 10
km’de 86-90 dB, 100 km’de 65-69 dB. Bu verilere göre
balıklar ile deniz memelileri üzerinde fiziksel zararlar
oluşması beklenmemektedir. Çevreden uzaklaşma
ihtiyacının ise yalnızca sondaj gemisi yakın çevresinde
oluşabileceği beklenmektedir. Balıklar ve deniz memelileri
yüksek hareket yeteneğine sahip canlılar olduklarından
gürültüden rahatsızlık duydukları ortamdan uzaklaşmaları
çok rahatça gerçekleşebilecektir.
• Deniz memelileri ile ilgili olarak, odontecete’lerde (dişli
balinalar) en yüksek ses algılama aralığının 10,000-
150,000 Hz olduğu belirlenmiştir (Richardson ve diğerleri
1998). Bu bilgiye göre de bu türlerin sondaj çalışmalarında
oluşacak düşük frekanslı gürültüden ciddi biçimde
etkilenmeleri beklenmemektedir.
• Destek teknelerinin hareketlerinde oluşabilecek artışın
oluşturacağı gürültü düzeyine ilişkin olarak da, ilk başlarda
bölgeden uzaklaşmayı yeğleyecek deniz canlılarının kısa
sürede yeni gürültü kaynaklarına alışacakları ve
çalışmalar esnasında ya da sonrasında bölgeye geri
dönmeyi göze alacakları beklenmektedir.
KARADAKİ ÇALIŞMALAR
Trabzon’da Depo Sahası
• Trabzon limanı sahasında 40.000 m2 açık • Kimyasallar ile petrol türevlerinin depolanması Türk ÖNEMSİZ
depolama alanı ve 1.000 m2 kapalı antrepo Tehlikeli Kimyasalların Kontrolu Yönetmeliği’ne ve GÖZARDI EDİLEBİLİR
sahasına gereksinme olacaktır. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle
Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler • Depo sahasında oluşturulacak iyileştirme çalışmalarından
• Açık depo sahasında depolanacak malzemeler önemli bir etki oluşması beklenmemektedir.
Hakkında Tüzüke uygun olarak depolanacaktır.
şunlardır: sondaj boruları, sondaj ekipmanı,
bentonit, ve barit gibi sondaj çamuru kimyasalları • Depolamada, kimyasalların tür ve özelliklerine uygun • Kimyasallar, petrol türevleri, gazlar, patlayıcılar, atıklar,

Göreceli Önem
ve kostik soda gibi tehlikeli kimyasallar, döteryum olarak sınıflandırılması, ikincil bir sedde veya toplama radyoaktif özellikli maddeler etkin biçimde koruma altına
oksit, petrol türevleri (fuel oil, yağ, SBM bazlı yağ, yapısı içerisine alınması ve sızıntı ve acil durum müdahale alınmış olacaklarından, sadece kullanımlarıyla ilşkili etkiler
yağ bazlı kimyasallar), oksijen asetilen, patlayıcılar prosedürlerinin depo alanında bulundurulması beklenmektedir.
gibi tehlikeli kimyasallarla genel nitelikli tehlikeli sağlanacaktır.
atıklar ve de radyoaktif malzemeler.
• Sızıntıların doğrudan Trabzon Limanı’na deşarj yapmakta
olan drenaj sistemine girmesine engellemek amacıyla
önlemler alınacaktır.
• Katı ve sıvı atıklar BP’nin Çevresel Yönetim Planı uygun
olarak yönetilecektir.
• Tehlikeli atıklar, Türk Tehlikeli Atıkların Kontrolu
Yönetmeliği’ne uygun olarak depolanacaktır. isterleri
çerçevesinde depolanacaktır. 180 günden kısa süreli ve 6
tonu aşmayan depolama işlemleri geçici depolama olarak
sınıflandırılmaktadır. Bu sınırların aşılması durumunda izin
alınacaktır.
• Türk Atom Enerjisi Kurumu depo alanında, wireline
çalışmalarında kullanılan radyoaktif özellikli maddelerin
bulundurulacağı konusunda bilgilendirilecektir.
• Radyoaktif özellikli maddeler hizmet veren onaylı
konteynerları içerisinde depolanacaktır.
• İçişleri Bakanlığı ve Emniyet Müdürlüğü’nden sahada
patlayıcı madde depolama izni alınacaktır.
Havaalanı Hizmetleri
• Trabzon Havaalanında ek bir hangar ile yakıt • Yakıt dolum tesisleri BP personeli tarafından ÖNEMSİZ
dolum olanakları sağlanacaktır. denetlenecektir. GÖZARDI EDİLEBİLİR
• Sahanın kullanılmasında değişiklik söz konusu olmayıp,
eklenecek tesislerin önemli bir etkisi olması
beklenmemektedir.

7.4 Olağan Dışı İşletme Koşullarının ve Kaza Durumlarının

Değerlendirilmesi
Olağan dışı işletme koşulları, arıza durumları ve acil durum/kaza koşulları ile ilgili olarak
gerçekleştirilmesi gereken çalışmaları kapsamaktadır.
Arıza durumlarında oluşabilecek tehlike senaryoları söyle sıralanabilir:
• Sondaj işlemleri sırasında deniztabanı altında sirkulasyon sıvısı kaçağı ve boru

sıkışması gibi tehlikeler oluşabilir. Bu gibi durumlar, sondaj esnasındaki tehlikenin
aşılabilmesi için acil durum kimyasallarının kullanımını gerektirmektedir; ve
• Sondaj sırasında kuyu içerisinde ekipman yitirilmesi sonucunda yandan engel aşma
kuyu deliği (sidetrack well) açılmasını gerektirmektedir.
Acil durum ve kaza durumu oluşmasına neden olacak temel tehlike senaryoları aşağıda,
Tablo 7.4-1’de sıralanmıştır.
Tablo 7.4-1 Olası Acil Durum / Kaza Olaylarına İlişkin Belli Başlı Tehlike Durumu
Senaryoları
Olağan Dışı Durum Tehlike Senaryosu

Uzatma borusu ekipmanının • Çarpışma / dinamik konum sabitleme sisteminin arızalanması
yitirilmesi uzatma borusu sisteminin gemiden plan dışı ayrılmasına neden
olabilir ve,
• Uzatma borusunun BOP’dan planlı bir şekilde ayrılması
aşamasında yukarı taşıyıcı sıvının sistem içerisinden
boşaltılamaması.
Hidrokarbon sızıntısı • Kontrol altına alınamayan kuyu canlanması;
• Yangın / patlama;
• Yakıt tankının delinmesi ve sızıntı toplama sisteminin arızalanması;
• Gemi çarpışması ya da seyir sisteminde arıza oluşması; ve
• Sondaj gemisine yakıt aktarılması aşamasında oluşan sızıntı
Kimyasal ya da Sondaj Çamuru • Toplu sıvı aktarım işlemleri sırasında sızıntı/dökülme;

Sızıntısı
• Destek gemisinin çarpması sonucu sızıntı/dökülme
• Çamur tankının delinmesi ve de sızıntı toplama sisteminin
arızalanması sonucu sızıntı/dökülme;
• Çamur ve sondaj kesintileri işleme ekipmanındaki arızalar nedeni ile
sızıntı/dökülme.
Temel tehlike senaryolarına ilişkin risk değerlendirmesi sonuçları Tablo 7.4-2’de özet olarak
sunulmuştur.

Tablo 7.4-2 Olağan Dışı İşletme Koşullarına Bağlı Çevresel Etkilere ilişkin Durum ve Etki Değerlendirmesi
Göreceli Önemi
Tehlike / Etki Kaynağı Kontrol / Etki AzaltıcıÖnlemler
Ekolojik ve Rahatlık Açılarından Sonuçlar
ACİL DURUM KİMYASALLARININ KULLANIMI VE DEŞARJI
• Acil durum kimyasalları bulaşmış sondaj • Uzatma borusu kullanılarak yapılan sondaj çalışmaları KABUL EDİLEBİLİR ¡
kesintilerinin deşarjı sonucunda su boyunca, katı madde kontrol ekipmanı sayesinde
DÜŞÜK ¡ /
kolonunda ve dip çökeltilerinde olası kesintilere tutunmuş çamur miktarı en alt düzeyde
toksik etkilerin oluşmasına yol açabilir. tutacaktır. • Deşarj edilecek acil durum kimyasalları seyrelerek
• Kullanılmış veya fazla olarak kalmış SBM (sentetik bazlı dağılacaklardır.
çamur) deşarj edilmeyecektir. • Acil durum kimyasallarının kullanımı ile sondaj sırasında
• Çamur program tasarımı sayesinde ile acil durum kuyunun kontrolunun kaybolması sonucunda ortaya
kimyasal kullanımına gereksinim etkin biçimde en alt çıkabilecek risklerin azaltılması veya ortadan kaldırılmasını
düzeye indirilecektir. amaçlanmaktadır. Bu sayede iş güvenlik düzeyi yükseltileceği
gibi çevrenin maruz kalabileceği riskler de alt düzeylere
• Kullanılacak acil durum kimyasalları çevresel açıdan çekilmiş olacaktır.
düşük toksisite, kolayca biyobozunuma uğrayabilme ve
düşük biyobirikim potansiyeline saip olacaktır.
KUYU TEPMESİ VE SONUCUNDA OLUŞABİLECEK KONTROL ALTINA ALINAMAYAN KUYU CANLANMASI
• Kuyunun delinmesi, çamur • Sondaj öncesinde sığ formasyon gazı tehlikelerini ve Kabul edilebilir: ¡
hidrostatiğinin ve dinamik sirkulasyon derin formsyonlarda karşılaşılabilecek tehlikeleri belirleme Orta ile Önemli: ¡ §
basıncının formasyon basıncına oranla çalışmalarıının yapılması
düşük olarak dengelenmesi, uzatma • Sızıntının boyutuna ve sızıntı esnasındaki hava koşullarına
• Sondaj öncesinde kuyu sapması veri çalışması
borusunun bütünlüğünün bozulması bağlı olarak oluşacak etki değişecektir. Göreceli önemin kabul
gerçekleştirilecektir.
veya BOP’nin arızalanması sonucunda edilebilir olarak belirlenmesinin nedeni, bu durumun oluşma
denizaltında denetimsiz biçimde gaz ya • Kuyu yerleri yüksek basınçlı gaz ve tuz odaklarından uzak olasılığının düşüklüğü ve Yağ Sızıntısı Müdahale Planı ile
da petrol sızıntısı oluşması. noktalardadır. Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Yönetim Planının
• Sığ formasyonlarda gaz varlığını sınamak için pilot kuyu hazırlanmış olmasıdır.
deliği açılacaktır.
• Çamur loglama şirketince ve de sondaj müteahhidince DEĞERLENDİRMENİN DETAYLARI İÇİN BÖLÜM 7.5’E
geri dönen çamur izleme altında tutulacaktır. BAKILABİLİR.
• Sondaj bölümünde yeterli barit stoku bulundurularak ağır
dengeleme çamuru hazırlanmasına hazırlıklı olunacaktır.

7-22
Göreceli Önemi
• Sondaj işlemine başlanmadan önce gerçekleştirilecek
HAZID denetlemesi ile olası kaza / acil durum senaryoları
belirlenecektir.
• Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Yönetim
Planı hazırlanmıştır.
• Yağ sızıntı tahminleme modellemesi yapılmıştır.
• Yağ Sızıntı Müdahale Planı bulunacaktır.
• Acil Durum Müdahale Planı bulunacaktır.
UZATMA BORUSU SİSTEMİNDE BÜTÜNLÜĞÜN KAYBI
(Uzatma borusunun ayrılması durumunda oluşacak SBM sızıntısı Bölüm 7.5’de ayrıntılı biçimde ele alınmıştır)
• Geminin dinamik konum sabitleme • Sondaj programının başlatılmasından önce uzatma KABUL EDİLEBİLİR ¡
sistemindeki bir arızadan, çarpışmadan borusunun denetimi.
DÜŞÜK ¡ /
veya kontrol altına alınamayan kuyu • Tüm olası kaza / tehlike senaryolarının belirlenmesi için
canlanmasından dolayı uzatma • SBM sızıntısı derinde olursa parçacıklar yüzer nitelikte
HAZID değerlendirmesinin yapılması.
borusunun beklenmeyen anda ayrılması olacağından açığa çıkan malzeme geniş bir alana yayılacaktır.
sonucunda oluşabilecek bir uzatma • Sondaj gemisi çalışma kriterlerine göre kabul edilemez Ancak Karadeniz’de çalışma derinliklerinde faunal reseptörler
borusunun içeriğinin serbest kalması hava koşullarının oluşacağı yönünde hava tahminleri bulunmadığından oluşacak etkinin en düşük düzeyde kalması
durumunda en fazla 1.800 varil sondaj yapıldığında, denetim altında bağlantının kesilmesi. beklenmektedir.
sıvısı denize boşalacaktır. • Uzatma borusu bağlantısının beklenmedik bir anda
yitirilmesinden sonra açığa çıkacak SBM’e ilişkin
tahminleme modellemesi yapılmıştır.
OLAĞAN DEPOLAMA, KULLANMA VE AKTARMA ÇALIŞMALARI SIRASINDA OLABİLECEK KİMYASAL MADDE, ÇAMUR, ATIK, YAKIT VEYA YAĞ SIZINTILARI
(Kaza sonucu sentetik bazlı sıvı sızıntısı durumu Bölüm 7.5’de daha ayrıntılı biçimde incelenmiştir)
• Yakıt ikmali ya da gemiye aktarma • Sondaj Kulesi toplama sisteminin işletme öncesi Kabul edilebilir: ¡
çalışmaları sırasında sızıntı. denetlenmesi kritik noktaları belirleyecektir. Düşük ¡ /
• Depolama kaplarının dolum sırasında • Atıkların, yakıtların ve diğer malzemelerin kullanımı,
• Toplam risk, saçılan malzemenin özelliklerine ve yayılma
taşması veya depolardan sızıntı nedeni depolanması ve transferine ilişkin prosedürler
genişliğine bağlı olacaktır. Ancak olabilecek tüm yayılmaların
ile saçılım. uygulamaya konacaktır.
düşük ölçekte olması beklenmektedir.
• Ekipmandan oluşacak sızıntılar. • Yakıt ikmali ve geri aktarma işlemlerinin gerçekleştirilmesi
• Su kolonunun kontamine olması olasılığı sonucunda bazı
• Elek sistemi veya sızıntı toplama gündüz saatleri ile sınırlanacaktır.
kimyasallardan dolayı toksisite etkisi oluşması.
7-23
Göreceli Önemi
sisteminde oluşabilecek arızalar nedeni • Fuel oil, tuzlu su, çamur, baz yağ, barit ve çimento
ile çamur deşarjı. aktarımında kullanılacak hortumların bağlantı birimleri
takma ve sökme işlemleri sırasında sızıntıya neden
vermeyecek özelliklerde olacak, bu transfer hortumları ile
bağlantıları düzenli biçimde denetlenecektir.
• Tüm depolama tankları toplama sistemi ile çevrilecektir..
• Tüm tank drenaj muslukları çift vanalı olacak, geminin
deşarj hatlarının tamamının ani kilitleme düzenekleri
bulunacaktır.
• Sızıntı veya dökülme potansiyeli olan bölgelerin yakınında
yeterli miktarda yüksek emme özellikli malzemeler
bulundurulacaktır.
• Yüksek sesli dolma uyarı alarmları tüm yüksek kapasiteli
tanklara monte edilmiş olacaktır.
• Sızıntıları en alt düzeyde tutabilmek için denetim ve
bakım işlemleri düzenli sürdürülecektir.
• Motorların altına yerleştirilecek damlalık tepsiler ile olası
sızıntıların çevreye yayılması engellenecektir.
• Eleklerde oluşabilecek arızaların erken bir aşamada
belirlenmesini sağlamak için, sirkulasyon sırasında elek
odasından sondaj platformuna giden bağlantı sürekli
denetlenecektir.
• Sentetik bazlı sıvının kaza sonucu saçılmasına ilişkin
tahminleme modeli gerçekleştirilmiştir.
SONDAJ GEMİSİNDE ÇARPIŞMA VEYA YANGIN/PATLAMA SONUCUNDA OLUŞABİLECEK KİMYASAL, ÇAMUR, ATIK, YAKIT VEYA YAĞ SIZINTILARI
• Çarpışma veya yangın/patlama • Olay meydana gelme olasılığının azaltılmasına yönelik Kabul Edilebilir: ¡
nedenlerine bağlı olarak gemide prosedürler uygulanacaktır. Düşük ile Önemli: ¡ / §
depolanmış malzemenin denetim dışı • Gemide bulunan yanıcı, patlayıcı, ve bunun gibi
biçimde açığa çıkması. • Toplam risk, saçılan malzemenin özelliklerine ve yayılma
malzemelerin sınıflandırılarak ayrılması.
genişliğine bağlı olacaktır. Ancak olabilecek tüm yayılmaların
• Gemide her hafta yangın söndürme tatbikatları düşük ölçekte olması beklenmektedir.
7-24
Göreceli Önemi
yapılacaktır. • Su kolonunun kontamine olması sonucu local toksik etkilerin
• Gemide SOLAS standardlarına uygun seyir ışıkları oluşması.
bulunmaktadır. • Deniz yüzeyinde hidrokarbonların yayılımı.
• Gemi çevresinde, yarıçapı 1000 m olan bölge destek AYRINTILI DEĞERLENDİRMELER İÇİN- BÖLÜM 7.5’E
gemilerinin dışındaki deniz araçlarına yasaklanmıştır. BAKINIZ.
• Sondaj gemisinin tüm mazot stoğunun yitirilmesi
durumuna göre tahminleme modeli yapılmıştır.
KUYU İÇİNDE TEST EKİPMANININ YİTİRİLMESİ
• Açılmakta olan kuyu deliği içine salınmış • Yaklaşık 60 m uzunluğunda bir beton tıkaç radyoaktif KABUL EDİLEBİLİR ¡
radyoaktif madde içeren test kaynağın üzerine yerleştirilerek tam bir yalıtım
GÖZ ARDI EDİLEBİLİR
ekipmanının geri alınamaz biçimde sağlanacaktır.
yitirilmesi halinde, yitirilen aletlerin • Malzeme sondaj kuyusunun içinde bulunacaktır. Ancak,
• Tıkanmış bölümün yanından başka bir delik mekanik
üstünün örtülmesini ve o bölümün böyle tıkanmış bölümün yanından açılacak bir yan delik açığa
yöntemlerle açılacaktır.
yanından yeni bir engel aşma sondajı çıkan sondaj kesintileri miktarında ve sondaj süresinde küçük
yapılmasını gerektirecektir. • İlgili kurumlar deniz dibine terk edilen radyo aktif malzeme bir miktar artışa neden olacaktır.
konusunda bilgilendirileceklerdir.

7-25
7.5 Temel Çevresel Sorunların Değerlendirilmesi
Bu bölümde, değerlendirme sürecinde belirlenmiş temel çevresel sorunlar ayrıntılı biçimde

irdelenecektir.
Bütün açık deniz ortamında gerçekleştirilen sondaj çalışmaları için hazırlanan etki değerlendirme
çalışmalarının odak noktasını sondaj çamuru ile sondaj kesintilerinin kullanılması ve bertarafı
oluşturmaktadır. Gerek WBM’li ve gerekse (olağan dışı koşullarda kullanılacak) SBM’li sondaj
kesintilerinin deşarjı, Tablo 7.2-2’de sunulan kriterler çerçevesinde göreceli önem açısından
“kabul edilebilir”, ekolojik ve rahatsızlık verme potansiyeli açılarından da “düşük” olarak
sınıflandırılmış bulunmaktadırlar. Durum böyle olmakla birlikte bu yönde alınmış kararların
dayandırıldığı mantıksal temellerin üzerinde biraz daha durulması doğru olacaktır. Olağan
koşullarda kullanılacak WBM ve kesintiler ile acil durum koşullarında kullanılacak SBM ile sondaj
kesintilerine ilişkin bir değerlendirme Bölüm 7.5.1’de sunulmuştur. Sentetik bazlı sıvının kaza
sonucu çevreye yayılması ve uzatma borularının bağlantısının bozulmasından dolayı oluşacak
sonuçlar Bölüm 7.5.2’de ele alınmıştır.
Karadeniz arama sondaj programı kapsamında oluşabilecek büyük çaplı bir hidrokarbon
sızıntısının etkilerinin önemli olması olasılığı bulunmaktadır ve bu sorunlar Bölüm 7.5.3’de ele
alınmıştır.
7.5.1 Sondaj Kesintileri ve Sondaj Çamuru Deşarjları
7.5.1.1 WBM ve Sondaj Kesintilerinin Deşarjı
Birinci kuyu olarak açılacak HPX-1’in bütün bölümlerinin su bazlı çamur kullanılarak açılması
düşünülmektedir. Sondaj çalışmaları boyunca sondaj kesintileri ve beraberinde bulunan WBM
deşarj edilecektir. Buna ek olarak zaman zaman, sistem içerisinde bulunan sondaj kesintilerinden
kaynaklanan ince partiküller teknik sınırları aştığı zamanlarda WBM olduğu gibi deşarj edilecektir.
Sondajın tamamlanmasından sonra elde kalmış WBM’in de aynı biçimde deşarj edilmesi
gerekecektir.
Gemiden su bazlı çamur ve sondaj kesintilerinin denize bırakılmasının deniz ortamına olası
etkileri şu biçimde sıralanabilir:
• Bentik faunanın çöken malzeme altında gömülerek boğulması;
• Su kolonu bulanıklığında artış; ve
Bu olası etkilere ilişkin aşağıda sunulan görüşler dünya çapında çeşitli kaynaklardan derlenmiş
bulunmaktadır. Her ne kadar dünyanın başka yerlerinden, Kuzey Denizi dahil, elde edilmiş

7-26
sonuçların aynen Karadeniz koşullarına uygulanması söz konusu olamasa da, bu çalışmalardan
kaynaklanması beklenebilecek sınırlı etkiler hakkında bilgi vermektedir.
Gömülerek Boğulma
Su bazlı sondaj kesintileri ve çamur deşarjı, sondaj alanı çevresindeki deniz yatağının ve buna
bağlı olarak bentik canlıların üstünü örterek boğulmalara neden olabilir.
Açık Deniz Kirlilik Riski Teknik Değerlendirme (PROTEUS) modeli kullanılarak önerilen HPX-1
kuyusundan çıkacak su bazlı sondaj kesintileri ve çamurun denize deşarjı durumunda dağılımı
tahminlenmiştir. PROTEUS, deşarj edilen sondaj malzemelerinin dağılımını parçacık izleme
yöntemi kullanarak simule etmektedir. Sondaj deşarjı modelde tanımlanması, büyüklükleri,
yoğunlukları, çökme hızları tanımlanmış her bir partikül grubundan belirli sayıda deşarj edildiği
varsayılarak yapılmıştır. Modelde üç boyutlu hidrodinamik veriler kullanılarak parçacıkların
adveksiyon ve dağılımı belirlenmiştir. 18 Haziran’dan 15 Ekim 2005’e kadar olan 120 günlük süre
için gerekli yüzey akıntı verileri mevcut Karadeniz akıntı veri tabanından elde edilmiştir. Daha
sonra üç boyutlu akıntı verisi oluşturmak amacıyla, 1/7 kuvvet kanunu kullanılarak yüzey akıntı
verilerinin su kolonu boyunca profili çıkarılmıştır.
Modelin toplam çalışma süresi deşarjın durdurulmasından sonra askıdaki maddelerin deniz
tabanına çökmesi için gerekecek 32-33 günlük ek bir süreyi de kapsayacak şekilde 120 gün
olarak belirlenmiştir. Partiküllerin çökme hızları, partikül boyut dağılımı ve yoğunluk değerleri ile
analitik olarak hesaplanmıştır. Hesaplamalarda, Dyer (1986) ve Sleath (1984) tarafından
geliştirilmiş ve daha sonraları da Bryden ve Carles (1998) tarafından analiz edilip
ayrıntılandırılmış, genel kabul görmüş teorilerden yararlanılmıştır.
Modeli oluşturulmuş senaryo Tablo 7.5-1 ve Tablo 7.5-2’de özetlenmiştir.
Tablo 7.5-1 Modelde Kullanılmış Genel Çalışma Koşulları
41° 40’ 24,139” K

Yer
41° 01’ 08,837” D
Başlangıç tarihi 18 Haziran 2005
Deniz derinliği 1.500 m
Deşarj derinliği Deniz yüzeyinden 30 m aşağıda

7-27
Tablo 7.5-2 Su Bazlı Çamur ve Sondaj Kesintilerinin Deşarj Senaryosunu Gösteren Sondaj
Planı
Çalışma Sondaj Kesintileri Çamur Deşarj
Bölüm Süre Ara Yoğunluk Deşarj Yoğunluk Deşarj Hacmi Deşarj Derinliği
çapı (“) (gün) (gün) (sg) Hacmİ (sg) (bbls) (m)
(bbls)
12,25” 6 1 2,20 385 1,25 1250 30
20” 5 4 2,20 741 1,25 2400 30
12,25” 10 3 2,30 574 1,35 1745 30
17,5” 9 4 2,30 680 1,35 2070 30

12,25 7 8 2,40 415 1,55 1925 30
8,5 21 9 2,50 386 1,50 3060 30
8,5 1,50 3376 30
Modelleme çalışmasının tamamlanmasından sonra, kuyu tasarımı tekrar gözden geçirilmiştir,

ancak aşağıda sunulan sonuçlar, sondaj deşarjlarına ilişkin “en kötü durum senaryosu”nu
oluşturmaktadır.
Şekil 7.5-1’de modellenmiş sondaj kesintilerinin deniz yatağında birikim şekli tortu kalınlıkları
kontür çizgileri kullanılarak gösterilmiştir. Model en geniş sondaj kesintileri birikiminin deşarj
noktasının 500 m batısında oluşacağını ve en yüksek kalınlık değerinin yaklaşık 3 mm olacağını
göstermiştir. Modelin gösterdiği en ince birikim kalınlığı (0,1 mm) yaklaşık olarak 195.000 m²’lik
bir alanı kaplarken, 1 mm’lik birikim kalınlığı konturunun alanı 27,118 m²’ye düşmektedir.
Modellemenin kapsadığı sürenin sonunda da deşarj edilen WBM’in, malzemenin yoğunluğu ve
partiküllerin dağılımının gerçekleştiği su kolonu derinliği nedenlerine bağlı olarak su kolonu
içerisinde tamamen ile dağılmış olduğu görülmüştür (BMT Cordah, 2004).
Kuzey Denizi ve Avustralya’da Neff (1987); AUMS (1987); ve Hinwood ve diğerlerince (1994)
gerçekleştirilmiş çalışmalar WBM ve sondaj kesintileri deşarjlarının etkilerinin yalnızca düşük
önemde olacağını öngörmektedir. Genelde, bentik topluluklarda oluşacak değişiklikler yalnızca
deşarj noktasının yakın çevresi ile sınırlı kalmaktadır. Kuzey Denizi’nin İngiltere bölgesinde WBM
kullanılarak yapılan sondaj çalışmalarının izlenmesinde, fauna üzerinde oluşan etkilerin kuyu
çevresinde sadece 200 m yarıçaplı bir alan ile sınırlı kaldığı görülmüştür. Kuzey Denizi’nde WBM
kullanılan durumlarda bentik topluluklardaki toparlanıp iyileşmenin çoğunlukla bir yıllık süre içinde
gerçekleştiği görülmüştür (OLF, 1993).
Daha derin ve dip akıntılarının yavaş olduğu, düşük enerjiye sahip bölgelerde (Karadeniz’de Blok
3534’deki sondaj alanlarının yakınlarında olduğu gibi) bir yıldan daha uzun süreler sonunda
sondaj kesintileri birikimi ve hafif biyolojik etkilerin varlıklarını sürdürdükleri gözlenmiştir (EG&G
1982, Gilmore ve diğerleri, 1985). Böyle durumlarda bile etkilerin fiziksel özellikte olduğu, çok dar
bölgelerle sınırlı kaldığı ve geçici özellikte olduğu gözlemlenmiştir (Smith ve diğerleri, 1997).

7-28
Şekil 7.5-1 Sondaj Kesintilerinin Deniz Dibinde Birikimini Gösteren Sondaj Dağılım
Modellemesi Sonuçları (BMT Cordah, 2004)
(Not: Deşarj noktası koordinatları 0 m, 0 m’dir)
Deniz dibine çöken partiküllere bağlı olarak yerel gömülme sonucunda boğularak ölümlerin,
yalnızca çevrede bentik toplulukların var olmasına bağlı olduğunu belirtmek gerekmektedir. 2004
yılı Eylül ayında önerilen sondaj kuyularının çevresinde yapılmış olan mevcut çevresel durum
tespit çalışması bu bölgede bentik metazoan faunanın bulunmadığını doğrulamıştır (Gardline
Environmental, 2005). Bu durum, Karadeniz’de 150 m’den daha derinde aerobik yaşam
formlarının varlığını engelleyen anoksik koşulların varlığı ile açıklanabilir.
Kuyu sahalarında faunal reseptörlerin bulunmaması ve sondaj kesintileri deşarj modellemesi

sonuçları, yapılacak bu tür deşarjlar sonucunda, çöken malzeme ile gömülüp boğulmadan
kaynaklı önemli bir etki oluşması beklenmediğini ortaya koymaktadır.
Su Kolonundaki Bulanıklık
Yapılan modelleme sonuçları, WBM dağılımının su ile hızlı biçimde seyreleceğini ve sadece
deşarj noktası yakınlarında görülebilir boyutta kalma eğiliminde olacağını göstermiştir. WBM
dağılım bulutları, fotosentetik etkinliği, beslenmeyi veya hareket kabiliyetini geçici olarak azaltarak
su kolonundaki mevcut plankton ve balıklar üzerinde düşük düzeyde bir etki gösterebilecektir.
Ancak bulanıklık artışının etkileri sadece geçici ve konum olarak sınırlı olacağından, plankton ve
balık yavrularında populasyon düzeyinde bir etki beklenmemektedir.
1989 - 1997 döneminde güneydoğu Karadeniz’de gerçekleştirilen araştırmalar ve 2004 yılı Eylül
ayında gerçekleştirilen mevcut çevresel durum tespit çalışması, en yüksek fitoplankton varlığının,
25-50 m derinliğe kadar ulaşan yüzey katmanlarında bulunduğunu göstermektedir (BP 2002;

7-29
KTU, 2004). Sondaj gemisinden yapılacak sondaj kesintileri ve su bazlı çamur deşarjı deniz
yüzeyinin altından aşağıya inen bir deşarj hattından yapılacaktır. Bu şekilde en yüksek plankton
konsantrasyonlarının bulunduğu fotik bölgede oluşabilecek bulanıklık artışı engellenmiş olacaktır.
Ekotoksisite Etkileri
WBM sisteminde kullanılacak kimyasallar daha önceleri Kuzey Denizi’nde kullanılmış olanlarla
benzer olacaktır. Kuzey Denizi’nde sondaj kesintilerinin denize salınmasına koşullu olarak izin
verilmektedir. Buna göre önce sondaj sıvı kimyasallarının OSPAR Konvansiyonu Bölgesi Ortak
Alınmış Zorunlu Denetim Uygulaması’na [OSPAR Convention area Harmonised Mandatory
Control Scheme (HMCS)] göre onaylanmış olması gerekmektedir. Mümkün olabildiğince, düşük
toksisiteli, düşük biyobirikim olasılıklı ve dayanıklılık süresi kısa olan PLONOR ürünleri [Poses
Little Or NO Risk - deniz ortamında az ya da hiç risk içermeyen], düşük toksisiteli, düşük
biyobirikim olasılıklı ve sürekliliği en kısa süre ile sınırlı kalacak kimyasalların kullanımı
arttırılacaktır. Bunlara ek olarak, çamur ve sondaj kesintilerinin deşarj modellemesi WBM’in deniz
ortamında kısa sürede dağılıp seyreleceğini göstermektedtir.
Su bazlı çamur genellikle yaklaşık %80 deniz suyu ve %20 sondaj sıvısı kimyasallarından
(genellikle barit ve bentonit) oluşmaktadır. Bentonit toksik olmayan, tepkimeye girmeyen, ince
biçimde öğütülmüş kil olup sıvının viskosite özelliğini ayarlamakta kullanılmaktadır. Barit çok ince
öğütülmüş baryum sülfat olup tepkimeye girmeyen bir tuzdur. Baritin genellikle ağır metallerle
birlikte bulunmaktadır. Bu nedenle, Blok 3534 sondaj sahasındaki çalışmalarda kullanılacak barit
için ağır metal analizleri yapılacak ve içerdiği kadmiyum ve cıva konsantrasyonlarının uluslararası
sınır değerlerinin altında (kadmiyum için <1 mg/kg, cıva için <3 mg/kg) kaldığından emin
olunacaktır.
7.5.1.2 SBM’li Sondaj Kesintileri (Özel durum halinde)
Sentetik bazlı çamurun, birinci arama kuyusunda (HPX-1) yalnızca kuyunun alt bölümlerinin WBM
ile delinemeyeceği düşünüldüğü durumlarda kullanılması öngörülmektedir. Böyle koşulların
oluşması halinde SBM bulaşmış sondaj kesintileri deşarj edilecektir. Ancak bu durumda
kullanılmış veya fazla kalmış olan SBM’in tamamının deniz ortamına deşarjının söz konusu
olmayacağını vurgulamakta yarar bulunmaktadır.
Gemiden denize deşarj edilecek sondaj kesintileri ve bunlara bulaşmış sentetik bazlı çamurun
deniz ortamına olası etkileri şöyle sıralanabilir:
• Bentik fauna’nın birikintiler altında gömülerek boğulmaları;
• Su kolonu bulanıklığında artış;
• SBM’in ekotoksisite, biyobirikim ve de süreklilik özellikleri.
Gömülme Nedeni ile Boğulma
PROTEUS modeli (Bölüm 7.5.1.1’e bakınız) sentetik bazlı çamur içeren sondaj kesintilerinin
önerilen HPX-1 kuyusundan denize deşarjının dağılımının tahminlenmesi için kullanılmıştır.
Modellenen senaryo Tablo 7.5-3 ve Tablo 7.5-4’de özetlenmiştir.

7-30
Tablo 7.5-3 Modelde Kullanılmış Genel Çalışma Koşulları
41° 40’ 24,139” K

Yer
41° 01’ 08,837” D
Başlangıç Tarihi 18 Haziran 2005
Deniz Derinliği 1.500 m
Deşarj yapılacak derinlik Deniz yüzeyinden 30 m aşağıda
Tablo 7.5-4 Sentetik Bazlı Çamur ve Sondaj Kesintilerinin Deşarjı Senaryosunu İçeren
Sondaj Planı
Çalışma Sondaj Kesintileri Çamur Deşarj

Bölüm Süre (gün) Ara Yoğunluk Deşarj Yoğunluk Deşarj Deşarj
çapı(“) (gün) (sg) Hacmi (sg) Hacmi Derinliği (m)
(bbls) (bbls)
12,25” 6 1 2,20 385 1,25 135 30
20” 5 4 2,20 741 1,25 260 30
12,25” 10 3 2,30 574 1,35 201 30
17,5” 9 4 2,30 680 1,35 238 30

12,25 7 8 2,40 415 1,55 145 30
8,5 21 9 2,50 386 1,50 135 30
Modelleme çalışmasının tamamlanmasından sonra, kuyu tasarımı tekrar gözden geçirilmiştir,

ancak aşağıda sunulan sonuçlar, sondaj deşarjlarına ilişkin “en kötü durum senaryosu”nu
oluşturmaktadır.
Bu durumda SBM parçacıkları sondaj kesintilerinin üzerine tutunmaya eğilimli olduklarından,

model deniz dibinde sondaj kesintileri ve SBM’i bir arada bulunduracak katmanı tek bir birim
olarak göstermektedir. Oluşacak en kalın katman deşarj noktasından 500 m kadar batıda ortaya
çıkacak ve Şekil 7.5-2’de gösterildiği gibi ortalama kalınlık 6 mm olacaktır. Bu durum WBM ve
sondaj kesintileri deşarjını takiben oluşacak 3 mm’lik katman kalınlık değeri ile karşılaştırılabilir.
0,5 mm kalınlıktaki birikim katmanını gösteren kontür yaklaşık 97.000 m2’lik bir alan kaplarken, 1
mm’lik birikim kalınlığı konturunun kapladığı alan yaklaşık 54.000 m²’ye düşmektedir (BMT
Cordah, 2004).
Genelde, SBM’li sondaj kesintilerinin deşarjının bentik canlılar üzerinde yarattığı ilk çevresel
etkiler, fiziksel olarak gömülmekten kaynaklanmaktadır. Karadeniz’in bu bölgesinde söz konusu
derinliklerde faunal alıcıların bulunmaması nedeni ile gömülerek boğulma etkisinin oluşması
beklenmemektedir.

7-31
Şekil 7.5-2 Deniz Dibinde Sondaj Kesintileri ve SBM Birikimini Gösteren Sondaj Dağılım
Modellemesi Sonuçları (BMT Cordah, 2004)
(Not: Deşarj noktası 0 m, 0 m koordinatlarındadır)
Su Kolonu Bulanıklığı
SBM’li sondaj kesintilerinin deşarjı ile oluşacak dağılım bulutunun, WBM ve sondaj kesintilerinin
deşarjı durumunda söz konusu olan dağılım bulutu kadar büyük olması beklenmemektedir.
Doğrusal alfa olefin [Linear Alpha Olefin (LAO)] sondaj çamuru suda doğrudan çözünmemektedir
ve WBM’li sondaj kesintilerinin deşarjına oranla daha birleşik bir yapıda olması beklenmektedir.
Su kolonu üzerinde etki oluşması riski, sondaj kesintilerinin dibe çökene dek su kolonunda kalma
sürelerinin kısa olmasından ve baz maddenin suda çözünme özelliğinin düşük olmasından dolayı
düşüktür (OGP, 2003). Bu nedenlerle, plankton ve yavru balık populasyonları üzerinde
bulanıklıktan kaynaklanan etkilerin göz ardı edilebilir düzeyde olması beklenmektedir.
SBM’in Ekotoksisitesi ve Biyobirikebilirliği
İlk açılacak kuyuda özel durumlarda kullanılmak üzere önerilen sentetik LAO sondaj sıvısına
uygulanan testler düşük düzeyde toksisite ve biyolojik yoldan bozunabilir olduğunu ortaya
koymuştur. LAO, petrolün damıtılması veya rafine edilmesi yolu ile üretilme yerine, yalnızca saf
hammaddelerden yararlanılarak üretilen sentetik bir hidrokarbondur. Kullanılan hammaddelerin
sahip oldukları özellikler ile üretim yönteminin sağladığı olanaklar sonucunda LAO çok düşük
toplam aromatik hidrokarbon ve PAH içeriğine (%<0.001) sahiptir. Çok düşük veya gözardı
edilebilir düzeylerde aromatik bileşenler içeren SBM’lerde, suda çok düşük çözünürlükte olmaları
ve buna bağlı olarak çok düşük düzeyde biyolojik varolma özellikleri nedeni ile önemli düzeyde

7-32
biyobirikime yol açması beklenmemektedir (OGP, 2003). Bu nedenlerle, su kolonunda var olan
deniz canlıları üzerinde önemli bir toksik etki oluşması beklenmemektedir.
SBM’li sondaj kesintilerinin bentik topluluklar üzerindeki toksik etkileri genelde sıvının toksisite
düzeyi ile anoksik koşulların bir bileşeni olarak ortaya çıkmaktadır. SBM’lerin biyolojik yoldan
bozunabilir organik bileşikler olması nedeni ile, sondaj kesintileriyle birlikte deniz dibine çökmeleri,
çökeltilerdeki oksijen gereksinimini artırmaktadır. Çökeltide neden olunan organik zenginleşme,
malzemede gerçekleşen biyobozunma sürecinde anoksik / aerobik koşulların oluşmasına yol
açabilir. Kimyasal toksisite etkilerinin oksijen eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkacak sakıncalardan
ayrıştırılarak değerlendirilebilmesi çok zordur. Yakın geçmişte Kuzey Denizi’nde çalışmalar
izlenirken elde edilmiş veriler üzerinde yapılan istatistiksel analizler, bentik biyovarlıklar üzerinde
oluşan etkilerin, baz sıvıda bulunan hidrokarbonların hızlı biçimde bozunmasına bağlı olarak
oluşan anoksik koşullarla ilişkili olabileceğini göstermektedir (Jensen ve diğerleri, 1999).
Sondaj sıvısında oluşacak bozunmaya bağlı anoksik koşulların deniz dibinde olasılıkla neden
olacağı etkilerin şiddetinin dipteki kaynakların duyarlılık / önem seviyesi ile ilişkili olacağı göz
önünde bulundurulmalıdır. Bunun, Karadeniz’in 150 m altındaki tüm derinliklerinde anoksik
koşulların var olduğu ve bu nedenle herhangi bir faunal alıcının bulunmadığı bu bölgesinde
herhangi bir sorun oluşturması beklenmemektedir.
SBM’nin Varlığını Sürdürmesi
Dipte biriken SBM’li sondaj kesintilerinin varlığını sürdürebilmesi, biyobozunma hızı, akıntı ile
yeniden dağıtılma, başlangıç birikim kalınlığı ile birlikte, çökeltilerdeki baz sıvı içeriğinin
azalmasına yol açabilecek diğer bütün mekanizmaların bir fonksiyonudur.
HPX-1 kuyusundan deşarj edilecek SBM’li sondaj kesintilerinin modellenmesi sonucunda,

çalışmanın yapılacağı derinlikten dolayı (1500 m’ye kadar) sondaj kesintilerinin deniz dibine
oldukça ince biçimde dağılacağı, en yüksek tabaka kalınlığının ise, kuyunun yaklaşık 500 m
batısında 6 mm olacağı belirlenmiştir. Bu nedenle kalın bir sondaj kesintileri tabakası oluşması
beklenmemektedir.
Oluşacak bu sondaj kesintileri tabakasının daha fazla bozunmasının aşağıda sıralanan

nedenlerle oldukça yavaş gerçekleşeceği beklenmektedir:
Derin su koşullarındaki dip akıntılarının oldukça düşük hızda olduğu kabul edildiğinden çökelmiş
sondaj kesintilerinin akıntılara bağlı olarak yer değiştirmesi sınırlı kalacaktır. Daha önceden
gerçekleştirilmiş incelemeler bu bölgede derin deniz akıntı hızlarının 1-5 cm/s olduğunu
göstermektedir (ODTÜ Erdemli Deniz Bilimleri Enstitüsü’nden, Prof. Temel Oğuz’la yapılan kişisel
görüşmeler sonucu). 2004 yılı Eylül ayında gerçekleştirilen mevcut çevresel durum tespit
çalışmaları sırasında yapılan ADCP ölçümleri de 200 m’den daha derinlerde akıntıların oldukça
düşük hızlarda olduğunu göstermiştir (GERG, 2004).

7-33
Karadeniz’in sözü edilen derinliklerinde anoksik koşullar geçerli olduğundan buralarda aerobik
biyobozunum süreci var olamayacaktır. Bazı mikroorganizma topluluklarının gerçekleştireceği
aneorobik biyobozunum ise bölgede oluşacak tek bozunum olacaktır. Bu tür süreçler genellikle
oldukça yavaş olarak kabul edilmektedirler.
Karşılaştırılabilecek en yakın örnek, Meksika Körfezi’nin derin sularında gerçekleştirilmiş LAO

bazlı SBM’li sondaj kesintilerinin deşarjı (Fechelm ve diğerleri, 1999) olmakla beraber oradaki
ortamın anoksik olmadığı anımsanmalıdır. Başka bir çalışmada ise 565 m derinlikte 7 kuyudan
kaynaklanan ‘Petrofree LE’ % (90 LAO, %10 SBF esteri) deşarjı incelenmiştir. Bu uygulamada
deniz dibindeki sondaj kesintileri birikiminin parça parça alanlarda oluştuğu ve bazı noktalarda en
yüksek kalınlık değerlerinin ise 20-25 cm’ye eriştiği, ancak kümelenmelerin oluşmadığı
belirlenmiştir. Sahada sondajdan dört ay sonra yapılan incelemede ise deniz dibindeki çökeltinin
koyu renge büründüğü, aralarda beyaz renkli bölgeler oluştuğu, bazı dar alanlarda da portakal
rengi jelatinimsi bir yapının oluştuğu belirlenmiştir. Bu incelemeler sırasında belirlenen en yüksek
‘Petrofree LE’ yoğunluğu deşarj noktasının 75 m doğusunda 165,051 mg/kg olarak
gerçekleşmiştir. Sondajdan bir yıl sonra ise en yüksek LE değeri deşarj noktasının gene 75 m
doğusunda 198,320 mg/kg bulunmuştur.
7.5.2 Sentetik Bazlı Sıvılar ve Sondaj Çamurunun Kaza Sonucu Bırakılması
Her ne kadar SBM’in kullanımı yalnızca özel durumlarla karşılaşılması halinde kısıtlandırılmış
olsa da, ‘olası en kötü senaryo’ların değerlendirilebilmesi için iki kaza sonucu sızıntı modellemesi
gerçekleştirilmiştir.
Oluşturulmuş iki senaryo şu biçimde tanımlanabilir:
• Kaza sonucu 500 varil sentetik bazlı sıvının bir saatlik bir süre içinde dökülmesi.
• Uzatma borusu bağlantısının kaza sonucu kopması sonucunda 1.800 varil SBM’in 1.500 m
derinlikte deşarj olması.
Sentetik Bazlı Sıvının Kaza Sonucu Dökülmesi
Olası bir sentetik bazlı sıvı dökülmesi durumunun modellenmesi için OSIS (Oil Spill Information
System -Yağ Sızıntı Bilgi Sistemi) modeli kullanılmıştır. OSIS modeline ilişkin daha ayrıntılı bilgi
Bölüm 7.5.3’de yer almıştır.
OSIS’in veritabanında 120’den fazla yağ türüne ilişkin fiziksel ve kimyasal veriler toplanmıştır.
Ancak Blok 3534’deki sondaj sırasında acil durumlarda kullanılması planlanan sentetik yağ bazlı
sıvı modelleme programının veritabanında yer almadığından dolayı modellemede kullanılamadı.
Sondaj sıvısı mühendisleri ile yapılan görüşmeler sonucunda veri tabanında var olan sıvılardan
sentetik sıvı yağın özelliklerine en yakın olanının mazot olduğuna karar verildi. Modellenen
senaryo Tablo 7.5-5’de özetlenmiştir.

7-34
Tablo 7.5-5 Sentetik Bazlı Sıvının Bırakılmasına İlişkin Stokastik Bir Senaryo
Saçılma Karakteristikleri
Deşarj Modelleme
Yağ Türü
Noktası Deşarj Deşarj Hızı Deşarj Modelleme Sayısı
derinliği (m) (m³/hr) Süresi (hrs) Süresi (hrs)
41042’17”N
Mazot* 0 3,3 24 168 100
41004’40”E
* Mazot, sentetik yağ bazlı sıvıya eş değer kabul edilmiştir.
Stokastik olarak gerçekleştirilen modelleme sonuçları Şekil 7.5-3 ve Şekil 7.5-4’de verilmiştir.
Oluşturulan kontür eğrileri deşarjdan sonraki ilk 168 saat sonrasında deniz yüzeyinde oluşacak
yağ tabakası alanını göstermektedir. Şekillerde %10 ve %30 olasılıkla oluşacak iki yağ tabakası
kontürü görülmektedir. Bu uzantı biçimli tabakalar deşarj noktasının batı ve güney-güneybatı
yönlerine doğru uzanmakta olup bölgedeki baskın rüzgâr yönü ile uyuşmaktadırlar.
Elde edilen sonuçlar 42 km2’lik deniz yüzeyin yağ tabakası ile kaplanması olasılığının %10
olduğunu göstermiştir. Olasılık %30 olduğunda ise kapsanan yüzey 15 km2 düzeyine inmektedir.
Olasılığın %50 olarak belirlendiği alan ise yaklaşık 0,5 km2 ile sınırlı kalmaktadır. En yüksek
olasılık değeri olan %80’de ise kaplanabilecek deniz yüzeyi alanı 0,04 km2 olarak ortaya
çıkmaktadır (BMT Cordah, 2005).
Kullanılacak sentetik yağ bazlı sıvı yerine modelleme sırasında mazot kullanıldığını akılda
tutmakta yarar vardır. BP ile sürdürülen görüşmelerde, mazotun yüzeyde bozulmadan kalma
süresinin daha uzun olduğu kabul edilmiş olup bu durumda da, OSIS ile oluşturulan modelin yağ
ile kaplanacak alan açısından ‘en kötü durum senaryosu’nu yansıttığı açıktır. Modelleme olası
böyle bir durumda etkinin açık denizde sondaj alanının çevresi ile sınırlı kalacağını, kıyı
bölgelerinde herhangi bir etkinin oluşmayacağını da göstermiştir.
Uzatma Borusu Bağlantısının Kaza Sonucu Ayrılması Durumunda SBM Deşarjı
Uzatma borusunun kaza sonucu bağlantısının kopması sonucunda derinlerde SBM açığa
çıkmasının modellemesinin yapılması için PROTEUS modelinden yararlanıldı (Bkz. Bölüm
7.5.1.1). Modellemeye girdi olan veriler Tablo 7.5-6 ve Tablo 7.5-7’de gösterilmiştir. Modelin
çalıştırıldığı toplam süre 31 gün olarak belirlenmiş; bu şekilde deşarjdan sonra askıda kalan
maddelerin deniz dibine çökebilmesi için yeterli zaman aralığının verilmesi sağlanmıştır. 15
Temmuz’dan 15 Ağustos 2005’e kadar olan 31 günlük süre için gerekli yüzey akıntı verileri
mevcut Karadeniz akıntı veri tabanından elde edilmiştir. Daha sonra üç boyutlu akıntı verisi
oluşturmak amacıyla, 1/7 kuvvet kanunu kullanılarak yüzey akıntı verilerinin su kolonu boyunca
profili çıkarılmıştır.

7-35
Şekil 7.5-3 Deniz Yüzeyine Dağılacak Yağın Kıyı Şeridine Etki Olasılığı -500 Varil Sentetik
Bazlı Yağın 1 Saat İçinde Serbest Kalması (BMT Cordah, 2005)
Şekil 7.5-4 Deniz Yüzeyinde Yağ Tabakası Oluşum Alanı (Dökülmenin Yakın Çevresi) - 500
Varil Sentetik Bazlı Yağın 1 Saat İçinde Serbest Kalması (BMT Cordah, 2005)

7-36
Tablo 7.5-6 Modelde Kullanılan Genel Çalışma Koşulları
Yer 41° 42’ 17” K 41° 04’ 40” D
Başlangıç Tarihi 15 Temmuz 2005
Deniz Derinliği 1.536 m
Deşarj derinliği Deniz yüzeyinden 1.500 m aşağıda
Tablo 7.5-7 Sentetik Yağ Bazlı Çamur Deşarjına İlişkin Senaryoyu İçeren Sondaj Planı
Çalışma Çamurlar Deşarj
Süre Yoğunl Salınan Salınan

(gün) uk (sg) Hacim (bbls) Derinlik (m)
0,1 0,8 500 1.500
Modelleme sonuçları Şekil 7.5-5’de gösterilmiştir. Şekilde deniz dibinde birikecek sondaj çamuru
tabakası ile çamur katmanı kalınlıkları uygun eğrilerle gösterilmiştir.
Modellemedeki çamurun özgül ağırlığı 0,8 olup, su yüzünde yüzebilme ve uzun zaman boyunca
askıda kalma özelliği bulunmaktadır. Çamur ise geniş bir alana üzerine çökelmektedir. Şekil 7.5-5
serbest kalma noktası çevresinde 10 km’lik alan içinde oluşan ayak izini göstermektedir. Oluşan
çökeltinin dağılım yönü kuzeydoğu yönünde olup (yaklaşık 2850) bölgedeki deniz dibi akıntılarının
yönü ile uyum içindedir.
Modelde oluşması öngörülen en kalın birikme kalınlığı, serbest kalma noktasından yaklaşık 3,5 km
uzakta, 0,018 mm olarak belirlenmiştir. 0,015 mm’den daha kalın oluşacak birikimler yaklaşık 4.500
m2’lik bir alan kaplamaktadır (BMT Cordah, 2005).
Modelleme sonuçları her ne kadar kaza sonucu ayrılacak uzatma borusunun içeriğinin
deşarjından kaynaklanacak birikim alanını oldukça geniş olduğunu gösterse de, bölgede deniz
dibinde faunal reseptörlerin bulunmaması nedeni ile biyolojik etkiler oluşması beklenmemektedir.
Buna ek olarak, uzatma borusu bağlantısının beklenmedik şekilde ayrılması oldukça düşük bir
olasılıktır. Son kuşak derin deniz sondaj gemileri beş yıldan daha uzun süreden beri dünyanın
değişik noktalarında görev yapmış olup, bu gemilerin tasarımları Meksika Körfezi’nde 10 yılda bir
oluşabilecek şiddetteki kasırga koşullarında dahi konumlarını koruyabilecek şekilde yapılmıştır
(Cortijo, 2003). GSF Explorer gemisi dinamik konum sabitleme sistemi, aşırı kötü çevre
durumlarında dahi uzatma borusu sisteminin gerektirdiği biçimde konum koruma koşullarını
sağlayabilecek özellikte ve iticilerde arıza oluşması durumuna karşı yeterli yedeklemeyi de
içermektedir. Sondaj gemisi dinamik konum sabitleme sistemindeki temel tasarım prensibi, tek bir
arızanın konum sabitleme veya yönelme kabiliyetinin kaybı durumuna yol açarak kritik bir
durumun oluşmasına sebebiyet vermemesini sağlamaktır.

7-37
Şekil 7.5-5 Deniz Dibinde Oluşabilecek Çamur Birikimini Gösteren, Sondaj Çamuru
Dağılım Modellemesi Sonuçları (Uzatma Borusu Bağlantısının Kopması Sonrasında)
(Not: Deşarj noktası 0 m, 0 m koordinatlarındadır).
7.5.3 Yüksek Miktarda Hidrokarbon Sızıntısı
Aşağıda ayrıntıları verilmiş, yüksek miktarda hidrokarbon sızıntısının olabileceği iki senaryonun
modellemesi yapılmıştır:
• Sondaj gemisinin bütün mazot stoğunun yitirilmesi durumu;
• 40 gün süreyle denizaltı kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasından kaynaklanabilecek

deşarj durumu.
Her iki senaryonun da modellenmesi için OSIS (Yağ Sızıntı Bilgi Sistemi) modeli kullanılmıştır.
OSIS yüzeysel petrol tabakalarının akıbetini ve dağılımını partikül hareketlerinin takibini yaparak
simule etmektedir. Modelin yapısı, deterministik model senaryolarının oluşturulmasına olanak
vermekte, yağ tabakasının hareket yönü, buharlaşmanın etkileri, dağılma, kıyıya vurma ve
katman hacim hesaplamalarını gerçekleştirebilmektedir. Öbür yanda ise modelin stokastik
modülü kullanılarak istatistiksel model senaryoları oluşturulabilir. Bu şekilde, değişik hava ve
deniz koşullarında birçok senaryo modellenerek petrolun yüzeyde dağılımı ve kıyıya vurma
sonucunda oluşabilecek kirlenme kontürleri oluşturulabilmektedir. Blok 3534’ün tamamının OSIS
ile modellenmesinde bir stokastik zaman serileri modeli kullanılmıştır.
OSIS, hidrokarbonun fiziksel ve kimyasal özelliklerinde zamanla oluşan değişimleri de

içermektedir ve bir yağ tabakasını hareket etmekte olan parçacıklar kümesi olarak
değerlendirmektedir. Parçacıklar, taşıma modelinin temel unsurları ve OSIS programında yer alan
hidrokarbon özellikleri modeli kapsamında işlem görmektedir.

7-38
Taşıma modeli, yağ üzerinde, akıntı (gel-git ve artık akıntı), rüzgâr, dalgalar, dağılım ve su
yüzünde durabilme özelliklerinden kaynaklanan 3-boyutlu etkileri de hesaba katmaktadır.
Modelde kullanılan meteoroloji verileri Ocak 1970 - Aralık 1991 yılları arasındaki 21 yıllık bir
süreyi kaplayan saatlik kayıtlardan oluşmaktadır. Modelde kullanılan yüzey akıntı verilerinden
oluşan hidrodinamik veriler ise mevcut Karadeniz akıntı veritabanından oluşmaktadır.
Hidrokarbon özellik modeli, hidrokarbonların özelliklerinde buharlaşma, emülsifikasyon ve doğal

dağılmanın neden olduğu değişiklikleri algoritmalar kullanarak hesaplamaktadır. OSIS, modelinde
yağın bozunmasını da göz önünde bulundurabilmek için 120’den fazla yağ türüne ilişkin fiziksel
ve kimyasal özelliklerinden oluşan bir veritabanı bulunmaktadır. Kontrol altına alınamayan kuyu
canlanması senaryosunda göz önünde bulundurulacak petrol türü bilinemediğinden bölgede en
sık rastlanılan Chirag Harmanı’nın (Karadeniz) özellikleri kullanılmıştır.
Deniz altında kontrol altına alınamayan kuyu canlanması senaryosunda deniz yüzeyine erişecek
petrol miktarının olabildiğince doğru tahmin edilebilmesi için, Kontrol Altına Alınamayan Kuyu
Canlanması Yönetim Planı’nın bir parçası olarak birkaç farklı blowout simülasyonu
gerçekleştirilmiştir. Kuyu canlanmasının bir çok farklı rezervuardan olması durumu ve açığa çıkan
hidrokarbonların farklı yollar izlediği durumlar incelemiştir. ‘En kötü durum’ senaryosunun
incelenebilmesi için, yağ sızıntısı modellemesinde deniz yüzeyine en yüksek miktarda yağın
dağıldığı durumun kullanıldığı akılda bulundurulmalıdır.
Modellenen iki senaryo da Tablo 7.5-8’de özetlenmiştir. Modellemelerin sonuçları ise Bölüm
7.5.3.1 ve 7.5.3.2’de yer almaktadır.
Tablo 7.5-8 Modellenmiş Stokastik Senaryolar - Büyük Miktarlarda Hidrokarbon Sızıntısı
Sızıntı Karakteristikleri
Sızıntı Modellemenin Çalıştırılma
Senaryo Petrol Türü Sızıntı Sızıntı Sızıntı
Noktası Kapsadığı Sayısı
Derinliği Hızı Süresi
süre
(m) (m3/s) (saat)
(saat)
41°42’17” K
1 Mazot 0 7679 0 168 100
41°4’40” D
41°42’17” K Chirag
2 Harmanı 0 271,06 ** 960 1128 100
41°4’40” D (Karadeniz)*
* Kontrol altına alınamayan kuyu canlanması senaryosunda ortaya çıkacak yağ tipi bilinemediğinden bölgede en
sık rastlanılan Chirag Harmanı (Karadeniz) kabul edilmiştir.
** Yüzeye erişecek miktarın belirlenmesinde kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasıYönetim Planında ‘en
kötü durum senaryosu’ olarak kabul edilmiş senaryodaki değerler alınmıştır.
7.5.3.1 Sondaj Gemisindeki Mazot Stokunun Yitirilmesi
Stokastik modellemeye ilişkin sonuçlar Şekil 7.5-6 ve Şekil 7.5-7’de sunulmuştur. Oluşturulan
konturlar, sızıntının başladığı ilk andan itibaren 168 saat içinde deniz yüzeyinde oluşabilecek

7-39
olası bulaşmayı göstermektedir. Şekillerde %10 ve %30 olasılıklarını temsil eden iki temel yağ
tabakası uzantısı oluştuğu görülmektedir. Her iki kirlililik uzantısı da batı ve güney-güney batı
yönlerinde olmaktadır ki bu yönler bölgede baskın olan rüzgâr yönleri ile de uyum içindedirler.
Şekil 7.5-6 Deniz Yüzeyinde Yağ Dağıllımı Olasılığının Kıyıya Göre Değerlendirilmesi -
Sondaj Gemisinin Tüm Mazot Stoğunun Yitirilmesi Durumu (BMT Cordah, 2005)
Elde edilen sonuçlar, 30 km2’lik bir alanı kapsayacak deniz yüzeyine yağ kaplama olasılığının %10
olduğunu, olasılık %30’a çıkarıldığında ise olası kaplama alanının 12 km2’ye düştüğünü
göstermektedir. %50 olasılık düzeyini belirleyen kontür ise yaklaşık 1,7 km2’lik bir alan
kaplamaktadır. Olasılık değeri %80’e yükseltildiğinde ise kaplanacak alan büyüklüğü 0,9 km2’ye
düşmekte, en yüksek olasılık değeri olan %100 seçildiğinde de kirliliğin salınım noktası çevresinde
oldukça küçük bir alanda yaklaşık 0,04 km2 (41.322 m2)’lik bir alanla sınırlı kalacağı görülmektedir
(BMT Cordah, 2005).
Modelleme, oluşacak kirliliğin açık denizde kuyular bölgesinde sınırlı kalacağını, kıyılarda ise
herhangi bir etkinin oluşmayacağını göstermiştir.

7-40
Şekil 7.5-7 Deniz Yüzeyinde Yağ Dağılımı Olasılığı (Sızıntı Alanının Yakınlarında)-Sondaj
Gemisinin Tüm Mazot Stoğunun Yitirilmesi Durumu (BMT Cordah, 2005)
7.5.3.2 Deniz Yüzeyin Altında Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması
Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Nedenleri
Rezervuardaki yağın düzensiz biçimde kuyu deliğini istilâ etmesi deniz yüzeyi altındaki
hidrokarbon içeriği yapısını olumsuz etkileyecektir. Kuyu sondaj işleminde sağlanması gerekli
delik basınç düzenlemesi yitirildiğinde petrol ve gaz kuyu deliğinden dışarı fışkırma olanağına
kavuşacaktır.
Kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasını engelleyecek birincil önlem rezervuar

formasyonuna uygulanacak karşı hidrostatik basınç olacaktır. Bu amaçla sondaj sıvısı
yoğunluğunda artırmalar yapılarak rezervuar basıncına karşı denge sağlanmasına çalışılacaktır.
Kuyu deliğine hidrokarbonların girişi delikteki hidrostatik basıncın azalmasına neden olmaktadır.
Hidrostatik basıncın olması gereken düzeye yükseltilememesi halinde hidrokarbon istilâsı artacak
ve deliğe giren hidrokarbonlar yukarıya doğru yükselme olanağına kavuşacaklardır. Bu istilaya
‘tepme’ (kick) denmektedir.
Kuyu deliğini sondaj çamuru ile dolu tutmak hidrostatik basıncı gerektiği gibi koruyabilmenin bir
yoludur. Kaya yapısına yitirilen çamurun tamamlanması ile kuyu deliğinin çamurla dolu tutulması
sağlanmalıdır. Çamur dolaşımında eksilmeye neden olabilecek bu durumun engellenip deliğin
çamurla dolu tutulması, bir dizi stratejik sorunların üstesinden gelinmesini gerektirmekte, ama
sonuçta da bir ‘tepme’yi önleyebilmektedir.

7-41
Hidrolik güçle çalıştırılan, BOP emniyet vanası adı verilmiş büyük bir vana tepmeyi yavaşlatarak
bir kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasının oluşmasını engellemektedir. BOP kuyu deliğini
kapatarak, dengeleyici ağırlık oluşturacak çamurun hazırlanarak kuyuya basılmasına ve istilacı
hidrokarbonların durdurulmasına olanak sağlamaktadır. Bu yöntemle kuyu denetim altına
alınabilmekte, hidrokarbonlar da yüzeyde güvenli biçimde tutuşturularak yakılmaktadırlar.
Bir tepmenin engellenebilmesi için yeterli zaman ve de malzemenin sağlanamadığı durumda

kontrol altına alınamayan kuyu canlanması gerçekleşebilmektedir. Böyle bir durumun oluşması
halinde gaz ve petrol denetimsiz biçimde kuyudan fışkırarak çevreye yayılmakta ve olay basıncın
azalması ya da denetim alınmasına dek sürmektedir. Bazı durumlarda ise kuyu deliği göçerek
kendi kendine kapanır. Mühendisler hidrokarbon akışında denetimi kuyuya kapak geçirerek ya da
ayrı bir tahliye kuyusu açarak, gerçekleştirebilmektedirler.
Modelleme Sonuçları
Kontrol altına alınamayan kuyu canlanması senaryosu bu bölümün başında özetlenmiştir. Şekil
7.5-8 ve Şekil 7.5-9 senaryonun stokastik modelleme sonuçlarını içermektedirler.
Şekil 7.5-8 bir kontrol altına alınamayan kuyu canlanması sonrasında güneydoğu Karedeniz
bölgesinde petrol tabakası oluşması olasılığının en az %1 olduğunu göstermektedir. 9.400 km2’lik
alanda bu olasılık %10’a yükselmektedir. Kirlenme olasılığı %30’a yükseltildiğinde kapsam içinde
kalacak alan büyüklüğü 6000 km2 olmaktadır. %50 olasılık kontürünün içine aldığı olası alan ise
yaklaşık 3.200 km2’dir. Deniz yüzeyinde petrol kirlilik olasılığı, en yüksek değer olan %80’e
yükseltildiğinde ise etkilenecek alan, kontrol altına alınamayan kuyu canlanması noktası
çevresindeki 32 km2’lik bölge olarak belirlenmektedir. Bu 32 km2’lik alan fışkırma noktası
çevresindeki 7 km’lik bir bölgeye kaplamaktadır.
Şekil 7.5-9 sızıntıyı takiben kirlenmenin kıyıya vurması beklenen bölgeleri göstermektedir. Bu
bölgeler, açık denizde kirlenme alanı olasılıklarının %30 ve %50 olarak belirlendiği yüzeyde yağ
yayılması durumlarının kıyı bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Modellemenin yinelendiği 100
çalışmanın tümünde de kıyı etkilenmesi oluşmaktadır ve etkinin kıyıya ilk ulaşması sızıntının ilk
olarak başlamasından sonraki 170 saat (yaklaşım 1 hafta) ile 733. (yaklaşık 30 gün) saatler
arasına denk gelmektedir.
Araştırmalar Sırasında Oluşan Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanmalarının Özet Geçmişi
Sondaj donanımının iyi tasarlanması, ayrıntılı sondaj programlarının hazırlanması ile bu

programların gerektiği gibi uygulanabilmesi için işinde deneyimli ve yetkin personelin kullanılması,
yetkin çalışma yöntemlerinin oluşturulması kontrol altına alınamayan kuyu canlanması
olasılıklarını önemli biçimde azaltmıştır. gerçekten de tutulmakta olan güvenlik kayıtları, Kuzey
Denizi, Meksika Körfezi, Arabistan Körfezi gibi denizde petrol araştırması ve üretimi
uygulamalarının en yüksek düzeyde gerçekleştirildiği bölgelerde petrol kirliliği nedenleri arasında
petrol arama ve çıkarma işlerinin çok altlarda yer almakta olduğunu, üretilen petrolün çok az bir
miktarının denize sızdığını göstermektedir. Resmî istatistiklere göre, kıta sahanlığında yürütülen
sondaj çalışmalarında yitirilen petrol, üretilen petrolün yalnızca %0,0001’i düzeyinde kalmaktadır
(Gachter, 1997).

7-42
Şekil 7.5-8 Deniz Altında Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Gerçekleşmesi
Durumunda Yüzeyde Oluşacak Yağ Dağılımı Olasılığı (40 gün süre ile denizaltında en
yüksek düzeyde petrol boşalmasının öngörüldüğü ‘en kötü durum’ senaryosu) (BMT
Cordah, 2005)
Şekil 7.5-9 Deniz Yüzeyi Altında Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Sonrasında
Kıyıya Bulaşma Olasılıkları (Her Durumda ilk Etkilenecek Kıyı Bölgeleri Kırmızı ile, Daha
Sonraki Etkilenme Bölgeleri ise Mavi ile Renklendirilmiştir) (BMT Cordah, 2005)

7-43
Açık denizdeki araştırmalarda oluşmuş kontrol altına alınamayan kuyu canlanmalarına ilişkin
önemli veri kaynakları kuzey denizi ile meksika körfezi çalışmalarına aittir. Bu veritabanlarından
birisi SINTEF Açık Denizde Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Veritabanıdır. Bu
kaynağa göre 1980 ile 1992 arasındaki sürede 5781 araştırma kuyusu açma çalışması
gerçekleştirilmiş olup kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasının oluştuğu olay sayısı ise 16
olarak belirlenmiştir. Bu durum oranlandığında kontrol altına alınamayan kuyu canlanması
sıklığının her 10 bin kuyuda 28 olduğu sonucuna erişilmektedir (E&P Forum QRA Directory,
tarihsiz). Şekil 7.5-10, verilen bu değerlere dayandırılarak yapılmış bir regresyon hesaplamasında
oluşan eğrinin kuyu basınçlarını denetim altında tutabilme yönünde deneyim ve bilgi artışının
kontrol altına alınamayan kuyu canlanması oluşma sayısında düşüşü gerçekleştirdiğini
göstermektedir.
ARAMA SONDAJI
140
120
100
Fışkırma Sıklığı (*10^4)
80
Fışkırma Sıklığı
60
Regresyon Sıklığı
40
20
0
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993
Yıllar
Şekil 7.5-10 Meksika Körfezinde ve Kuzey Denizinde Açılmış Her 10.000 Kuyuya Karşı
Gelen Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Sıklıkları ile Doğrusal Regresyon Eğrisi
(E&P Forum QRA Directory, Tarihsiz).

7-44
Denizde Petrol Yayılması
Petrolün denize yayılmasında oluşan durum petrolün kimyasal ve fiziksel yapısı ile deniz ortamı
koşullarına bağlı bulunmaktadır. Saçılmanın ilk aşamasında petrol deniz yüzeyine yer çekimine
uyarak dağılmaktadır. Çevreye dağılma hızı değişiklik göstermekte olup, genellikle yayılan
petrolün fiziksel yapısının yayılma anında geçerli olan hidro-meteorolojik ortam koşullarından
etkilenmesine bağlı oluşmaktadır. Yayılma süresi, saçılan petrol miktarına bağlı olarak, bir kaç
dakika ile başlayıp uzun saatlere, hatta büyük çaplı saçılmalarda günlere dek uzayabilmektedir.
Petrolün uçucu bölümü dağılmadan hemen sonra buharlaşmaya başlamakta, bu gelişme de

geriye kalan petrolün fiziksel özellikleri (yoğunluk, viskosite gibi) ile kimyasal özelliklerinin
değişmesine neden olmaktadır. Buharlaşan petrol miktarı petrolün türüne, buharlaşma alanına ve
olay yerinde geçerlikte buluna hidro-meteorolojik koşullara (rüzgâr, sıcaklık gibi) bağlı olduğundan
dağılma ile buharlaşma birbirleri yakından ilişkili olmaktadırlar. Belirli rüzgâr ve dalga koşullarında
petrolün su ile karışarak bulamaç (emülsiyon) oluşturduğu durumlar da ortaya çıkabilmektedir.
Oluşan bu su-petrol bulamacının hareketini belirleyen etmenler, su üzerindeki ince petrol

katmanının hareketini belirleyen etmenlerin aynı olmaktadır.
Olası petrol saçılmasının çevresel etkilerinin belirlenebilmesindeki temel zorluk, petrolün deniz
ortamındaki davranışının hem çok karmaşık hem de kısa süre içinde değişiklik gösterir yapıda
olmasından kaynaklanmaktadır. Şekil 7.5-11 dağılan petrolün sudaki davranışlarını
açıklamaktadır.
Kaynak: Patin,S.A., Environmental Aspects of Offshore Oil and Gas Development, VNIRO, 350 pp., 1997.
Şekil 7.5-11 Petrolün Denizdeki Değişimi ile Taşınımına İlişkin Biyolojik ve Jeo-Kimyasal
Süreçler (Patin, 1997).

7-45
Kaza Sonucu Petrol Sızıntısının Etkileri
Kıyı Şeridi Boyunca Doğal Ortama Etkiler
Olasılığı düşük olsa da, Blok 3534’deki kuyulardan büyük çapta bir petrol sızıntısı oluşması
durumunda en büyük çevresel etkilerin bölgedeki kıyıya yakın deniz alanları ile kıyı şeridinde
oluşacağı belirlenmiştir. Bu nedenle Yağ Sızıntı Müdahale Planı’nda sızıntının maksimum kontrol
altına alınabilmesi ve kıyı şeritlerine erişmesinin engellenmesi üzerine odaklanılmıştır.
Denizde, sızıntının yakın çevresinde petrolün içerisindeki hafif bileşenlerinin buharlaşmaya

başlaması petrol katmanının hemen üzerindeki havada hidrokarbon yoğunluklarında yerel nitelikli
yükselmelere yol açacaktır. Petrolü oluşturan bileşiklerin bazılarında buharlaşma oldukça hızlı
(birkaç saat içinde) gerçekleşmektedir. Yapılan modelleme bölgeye yayılan petrolün 7 ilâ 30 gün
içinde kıyıya erişeceğini göstermiştir. Bu süre içinde petrolün daha hafif ve daha toksik nitelikli
bölümü buharlaşmış olacak, geriye kalan petrol de su ile karışarak su-petrol emülsiyonu haline
dönüşmüş olacaktır.
Petrolün kıyıya erişmesi durumunda ise oluşacak zarar kıyı şeridi yapısına bağlı olarak değişiklik
gösterecektir. Tablo 7.5-9’da kıyı şeridi yapısına göre oluşacak göreceli zararları sıralanmaktadır.
Oluşacak zararların sınıflandırılmasında kıyı morfolojisi, zemin çökeltisinin parçacık yapısı ve
iriliği ile dalga enerjisi faktörlerine bağlı olarak petrolün kıyıya varıştaki olası davranışı göz önünde
bulundurulmuştur.
Tablo 7.5-9 Petrol Saçılması Zararlarından Etkilenme Özelliğine Göre Kıyı şeridi
Sınıflandırması (Gundlach ve Hayes, 1978)
Etkilenme
Kıyı Türü Açıklamalar
Katsayısı
Açık, dik Kıyıdan yansayan dalgalar petrolün büyük bölümünü kıyıdan
1
Kayalıklar uzak tutacaktır.
Dalgaları
Dalga süpürmesi. Petrolün büyük bölümü birkaç hafta içinde
2 söndüren
doğal süreçlerle uzaklaştırılmış olacaktır.
yüzeyler
Petrolün zeminin içine işlemesi sınırlı kalacak, bu da
İnce-taneli kumlu
3 mekanik yollarla temizlenmeyi kolaylaştıracaktır. Temizleme
kumsallar
yapılmadığında ise aylar boyunca petrol varlığı sürecektir.
Petrol kısa sürede alt katmanlara geçerek/gömülerek
İri -taneli kumlu
4 temizliği zorlaştıracaktır. Yüksek dalga enerjisinin var olduğu
kumsallar
durumda bir kaç ay içinde petrol temizlenmiş olacaktır.
Kum - çakıl Petrol kısa sürede alt katmanlara sızabilecek ya da
5 karışımı gömülecektir. Düşük dalga enerjisi koşullarında petrolün
kumsallar bölgedeki varlığı yıllar boyunca sürebilecektir.
6 Çakıllı kıyı şeridi Yukarıdaki gibi
Korunmalı
Dalga hareketlerinin kısıtlı olduğu bölgeler. Petrolün varlığı
7 kayalık kıyı
yıllar boyunca sürebilecektir.
yapısı
Yüksek düzeyde biyolojik aktiviteye sahip, dalga
Korunmalı sulak
8 hareketlerinin düşük düzeyde kaldığı alanlar. Petrol varlığını
düzlükler
yıllar boyunca sürdürebilecektir.
Yüksek üretim kapasitesine sahip su ortamı. Petrol varlığı
9 Tuzlu bataklıklar
yıllar boyunca sürebilecektir.

7-46
Yukarıda aktarılan kontrol altına alınamayan kuyu canlanması senaryosu sonucuna göre (%30-
%50 olasılık düzeyi) kıyı etkilenmesi güney-doğu Karadeniz kıyıları boyunca Türkiye’de Çayeli,
Gürcistan’da ise Poti’nin kuzeyinde gerçekleşebilir. Kıyı boyu etkilenebileceği öngörülen alanlar,
etkilenme sınıflarına göre Şekil 7.5-12‘de verilmiştir.
Etkilenebileceği öngörülen kıyı boyu (doğu-batı doğrultusunda), Tablo 7.5-9’da verilmiş

sınıflandırma yöntemine göre değerlendirildiğinde aşağıdaki durum ortaya çıkmaktadır:
• Çayeli - Pazar: Kıyının büyük bölümü kum ve çakıl karışımı yapıdadır. Etkilenme sınıfı 5
(orta).
• Pazar - Batum: Kıyının büyük bölümü denize açık kayalık yapıdadır. Etkilenme sınıfı 1
(düşük).
• Batum - Poti: İnce kumlu kumsallar, ince kum- kalın çakıl karışımı kumsallar. Kıyı boyu
çoğunlukla imar görmüş. Etkilenme sınıfı 3-5 (orta). Güney Kolkheti’deki koruma altına
alınmış saha ise Karadeniz’den bir kilometre kadar içerde olup deniz ile arasında imar
görmüş bir kıyı şeridi bulunmaktadır (Şekil 5.4-12 ve Şekil 5.4-13).
• Poti’nin kuzeyi: İnce kumlu, ince-kalın kumlu kumsallar ile kum-çakıl karışımı kumsallar. Bu
kıyıya yakın yerde koruma alanının varlığı (Şekil 5.4-12). Etkilenme sınıfı 9 (yüksek).
Yukarıda aktarılan bilgilere göre, Blok 3534’de olası bir petrol sızıntısı halinde en büyük etkiyi
görecek bölge Poti’nin kuzeyi ve özellikle kıyı şeridine bitişik sulak alanlar olacaktır. Kıyıya
erişmiş petrolün durumuna (su-petrol emülsiyonu, petrol artıkları, vs gibi) ve miktarına bağlı
olarak bölgedeki petrol kirliliğinin yıllar boyunca sürebileceği değerlendirilmektedir. Bu durumda
Yağ Sızıntısı Müdahale Planı’nda odaklanılması gereken bir nokta da sızıntının toplanmasının en
iyi biçimde sağlanması ve kıyı bölgelerine erişmesinin engellenmesidir.
Bentik Flora ve Fauna Üzerine Etkiler
Genelde, bentik fauna ve floranın etkilenme dereceleri kıyıda, kıyıya yakın sığ sularda ve açıkta
olma durumuna göre deniz derinliği ile ilişkili biçimde azalmaktadır. Petrolün kıyıda bulunan
parçacıklara tutunacağı ve dikey taşınım sonucunda (batma ve/veya dalga hareketi ile karışma)
ara katmanları kirleteceği açıkça ortadadır. Sığ sularda, hırçın deniz koşullarında oluşan yüksek
dalgalarla önemli miktarda petrolün deniz dibine taşınımı olası olacaktır.
Çökeltiler içine yerleşmiş petrol kronik bir rahatsızlık nedeni olabilmektedir. Petrolün doğrudan
fiziksel ve toksik etkileri yeterince alt düzeylere indikten sonra deniz ortamındaki doğal süreçler
çevrenin eski haline dönebilmesine olanak sağlayacaktır. Sözü edilen bu süreç genellikle 1 ila 5
yıl sürmektedir (Baker ve diğerleri, 1990). Ancak iyileşip eskiye dönebilme süresi, oluşan ilk
zararın şiddeti, petrol türü ve zararın oluştuğu mevsimsel dönem gibi bir dizi etmenlere bağlı
olmaktadır.

7-47
Şekil 7.5-12 Kıyı Boyunca Etkilenebilecek Olan Alanlar

7-48
Karadeniz’in kıyı bölümlerinde var olan bentik topluluklar üzerinde oluşabilecek olumsuz etkiler
ise, petrole doğrudan maruz kalma sonucu zehirlenme, petrol ürünlerinin altında gömülerek
boğulma ve gıda kaynaklarının yok olmasından kaynaklanabilir. 1996 yılında Sea Impress’in
yakınında oluşan petrol sızıntısı sonucunda etkilenen bentik toplulukların karşılaştıkları olumsuz
koşullar 1-2 yıl boyunca sürmüştür. Olayda en şiddetli biçimde etkilenen türler amfipod topluluğu
ile çok kıllı (polychaete) kurtlar ve bivalve yumuşakçalardı. Zarar gören bu türlerin yerlerini ise,
olaydan yararlanabilen başka türler almışlardır (SEEEC, 1998). Karadeniz kıyıları boyunca böyle
bir durumdan en büyük zararı görecek bentik topluluklar mevcut çeşitli yumuşakça türleri
olacaktır. Bu kapsamda özel öneme sahip tür ise, bölgede önemli bir balık gıda kaynağı özelliğine
de sahip olan deniz salyangozudur. Deniz suyunda çok düşük düzeylerde var olabilecek petrol
oranı bile su kabukluları üzerinde ölümcül etkiler oluşturabilmekte, bunların üreme ve beslenme
süreçlerini sonlandırabilmektedir. Bu yöndeki olası zararların değerlendirilebilmesi, yazıktır ki,
zaman içinde suda derişme, canlıların parçalayıcı davranışları ile balık üreme faaliyetlerinin olası
etkilerinin laboratuvar ortamlarında tam ayrıntıları ile oluşturulamaması nedeniyle büyük zorluklar
oluşturmaktadır (IPIECA, 1997).
Güney Karadeniz kıyıları boyunca sığ bölgelerde çoğunlukla Zosteria noltii ve Zostera marina
olmak üzere yosun yatakları yer almaktadır (Karadeniz Çevre Programı, tarihsiz). Dünyanın
başka yörelerindeki benzer olumsuz koşullar yosun yataklarının yüzey petrol kirlenmelerine
oldukça dayanıklılık gösterdiklerini göstermiştir. Macinnis 2003 yılında gerçek ortamda yürüttüğü
çalışmasında Zostera capricorni türünü kesikli aralıklarla bozunmuş ham petrole maruz
bırakmıştır. Bu çalışmada örnekler %0,25’lik yoğunluklara 10 saat boyunca maruz bırakılıyor
sonra da dört gün boyunca toparlanıp iyileşme için zaman tanınıyordu. Bu süre boyunca bitkilerin
gösterdiği fotosentetik faaliyet de izleniyordu. Çalışmadan elde edilen sonuçlar, ilk başta oluşan
fotosentetik faaliyet düzeyindeki düşmeye karşın deney sonuna doğru bu etkinliğin eski düzeyine
döndüğünü gösterdi. Ayrıca klorofil pigment analizi de ancak çok sınırlı bir etkinin sürmekte
olduğunu ortaya koydu. Benzer biçimde, 1978 yılında Amoco Cadiz tankerinin karaya oturması
sonucunda etkilenen Zostera marina’daki zararın da yalnızca yerel kaldığı, ve kısa süre içinde de
tümü ile iyileştiği belirlenmiştir (Jacobs, 1980). Bu olaydaki olumsuz başka bir gözlem ise
çevredeki kabuklular ile balık larvalarının bitkilere göre daha kötü etkilendiklerinin belirlemiş
olmasıdır. Karadeniz’deki etkilerin de bunlara benzer biçimde gelişecekleri beklenmektedir.
Planktonlar Üzerindeki Etkiler
Petrol bileşenlerinin planktonlar üzerindeki etkileri konusunda gerçekçi bir inceleme yapmak
büyük zorluklar içermektedir. Bu zorluklar, planktonik ekosistemin karmaşık olması yanında
kümede tür ve miktara göre de büyük değişiklikler gösteren dinamik bir yapının söz konusu
olmasına bağlıdır. Ayrıca, zooplanktonların büyük bölümü günlük göçler gerçekleştirmekte olup
plankton dağılımı da çok bozuk düzende oluşmaktadır. Patin’e göre (1997) deniz suyunda var
olacak 0.,05-0,5 mg/l’lik bir petrol varlığı fitoplanktonu inhibe edebilmekte, ancak düzeyin bu
değerin altına indiği durumlarda ise büyüme stimüle edilmiş olmaktadır. Zooplankton
popülasyonlarının 0,01 mg/l gibi düşük düzeylerde suda erimiş yapılara bile duyarlı oldukları
belirlenmiştir. Bütün bunlara ek olarak, besin maddesi olan fitoplankton düzeyindeki düşüşün de
dolaylı etkileri gözden kaçırılmamalıdır.

7-49
Bugüne kadar oluşmuş yağ sızıntılarından elde edilen deneyimler, petrolün fitoplankton ve
zooplanktonlar üzerindeki etkisinin çok düşük olduğunu veya olmadığını göstermektedir. Geniş
ortamlarda yürütülmüş deneme özellikli çalışmalar yağ sızıntısının planktonlar üzerinde yalnızca
kirlenmiş bölge ile sınırlı ve geçici özellikte etkiler oluşturduğunu göstermiştir. Oluşan bu olumsuz
etkilerin de birkaç gün gibi kısa süreler sonunda tümü ile yok olduğu belirlenmiştir (Spies, 1997).
Bu bilgiler çerçevesinde, bölgede planktonlar üzerinde ölçülebilir düzeyde olumsuz etkilerin
oluşmaması beklenmektedir.
İhtiyoplanktonlar ile Yumurtlama ve Büyüme Sahalarına Etkiler
Güney doğu Karadeniz’in kıyı bölgeleri bir dizi Karadeniz balık türü için önemli yumurtlama ve
büyüme yerleri oluşturmaktadır. Ticarî değere sahip mevcut balık türlerinin büyük bölümü pelajik
yumurtalara sahip olup yumurtlama ilkbahar ve yaz aylarında gerçekleşmekte ve tepe değerlere
Kasım ile Mart aylarında erişilmektedir (yıl boyunca üremeyi sürdüren istavrit bu genel davranışın
dışında kalmaktadır). Yumurtalar ve larvalar sonraki aşamada çoğunlukla sığ sularda
yoğunlaşmakta ve bu bölgeler daha sonraki aşamalarda da yavruların büyüme alanları
olmaktadır.
Yağ sızıntısının oluşacağı yer çevresinde oluşacak toksik ve suda eriyebilir nitelikli bileşimler
yumurta ve larva ölümlerine yol açabileceklerdir. Bu olumsuz durumun gerçekleşebilmesi için
maruz kalma sürelerinin toksik düzeyler oluşacak denli uzun sürmesi gerekmektedir. Petrole
maruz kalınma sonunda oluşacak yumurta ve larva ölümlerinin zaten yüksek olan doğal
ölümlerden ayrı tutulması doğru olacaktır. Larva aşamasını geçip balık olmuş popülasyonun çok
küçük bölümü yaşamlarını sürdürerek üreme ve ticarî açıdan değer olma aşamasına
erişebilmektedirler. Ayrıca gerek hamsi ve gerekse izmarit başta olmak üzere bir diz balık
Karadeniz’de büyük alanlara dağılmakta, bu durumda da olumsuz koşulların geliştiği bölgede
etkilenecek balık popülasyonu çok düşük düzeyde kalmaktadır.
Yukarıda sıralananların ışığında, güney doğu Karadeniz kıyı bölgesinin önemli bir yumurtlama,
larva ve genç balık alanı olması nedeni ile büyük boyuttaki bir yağ sızıntısından etkin biçimde
korunması gerçeği ortaya çıkmaktadır. Bu durumda Yağ Sızıntısı Müdahale Planı’nda
odaklanılması gereken bir nokta da sızıntının toplanmasının en iyi biçimde sağlanması ve kıyı
bölgelerine erişmesinin engellenmesidir.
Balıklar Üzerindeki Etki
Oluşmuş bir yağ sızıntısına bağlı olarak büyük miktarlarda yetişkin balık ölümleri günümüze dek
rapor edilmemiştir. Yetişkin balıklar, yağ ile kontamine olmuş suları tespit edebilme yeteneğine ve
çok düşük konsantrasyonlarda bile olsa o bölgeden kaçma eğilimine sahiptirler (Boehle, 1986).
Ancak olayı takiben bölgeden uzaklaşan balıkların geri dönmeleri ve bölgenin eski haline
dönmesi zaman alacaktır ve yağ sızıntısı sonucunda eğer göç yollarında değişiklik gerçekleşirse
balıkçılığın zarar görebileceği akılda tutulmalıdır (IPIECA, 1997).

7-50
Suda eriyebilir unsurların oranları açısından petrolün zehirlilik eşik değeri genelde 10 mg/l
düzeyinin üstünde olmaktadır. Bazı türlerin ise bu düzeyin bile üzerinde (solungaçların solunumu
engelleyecek biçimde petrol ya da derişik petrol damlacıkları ile kaplanmadığı sürece)
yaşamlarını sürdürebildikleri bilinmektedir. Öldürücü düzeyde olmayan petrol kirliliğinin balıkların
üreme yeteneklerini engelleyip, hastalık ve başka balıklarca yakalanma olasılığını artırdığı da
bilinmektedir.
Yağ sızıntısı balıklarda koku bozulmasına neden olabilmektedir. Bu sakınca özellikle,

havuzlanmış olmaları nedeni ile bölgeden uzaklaşma olanağı bulamayan balık toplulukları için
önemli olmaktadır. Türkiye’nin güney doğu Karadeniz kıyıları boyunca balık çiftlikleri oldukça
düşük düzeyde bulunmakta ise de bölgede günümüzde 18 balık çiftliğinin varlığı belirlenmiştir
(Bkz. Bölüm 6.7.4.4). Ticarî amaçlı balık avcılığı da av düzeneklerinin petrol ile kirlenmesi nedeni
ile olumsuz etkilenebilecektir. Ancak, bu koku bozulması petrolün ortamdan uzaklaşmasına
paralel biçimde yok olmaktadır (IPIECA, 1997). Petrol kirlenmesinin olduğu bölgedeki balıklarda
böyle tat ve koku bozulmalarının oluşması tüketici toplumda olumsuzluklara neden olup balık ve
balıkçılık sektörüne karşı güvensizlik ve uzaklaşmayı oluşturabilecektir.
Kuşlar Üzerindeki Etki
Güneydoğu Karadeniz bölgesinde kuşlar açısından önemli şu bölgeler belirlenmiş bulunmaktadır:
• Türkiye’de Kızılırmak ve Yeşilırmak Deltaları;
• Gürcistan’da Kolkheti Sulak Alanı ve Çoruh Deltası.
Yukarıdaki alanlardan en çok etkilenebilecek alan Kolkheti sulaklanlarıdır. Kontrol altına

alınamayan kuyu canlanması modellemesi sonuçları da bu bölgede kıyı etkilenmesinin
oluşabileceğini göstermektedir.
Her yağ sızıntısının kendine özgü karakteristikleri bulunmakta olup, sızıntının kuş popülasyonları
üzerindeki etki düzeyi oluşan kirlenmenin büyüklüğüne bağlı değildir. Kuşların petrol kirlenmesine
karşı duyarlığı beslenme ve yuva yapma davranışlarına bağlı olmaktadır.
Yüksek düzeyde tehlike ile karşılaşacak olan türler gece gündüz deniz yüzeyinde yuvalayanlar ile
denize dalarak beslenen türler olacaktır. Bu sınıfa dalgıç kuşu, karabatak, dalgıç ördek ile
sakarmeki girmektedir. Tüm bu türler her mevsim topluluklar oluşturduklarından tek bir yağ
sızıntısı bile çok sayıda kuşun etkilenmesine yol açacaktır. Ayrıca, bu türler genellikle yaz
aylarında tüy dökmekte olup uçma yeteneklerini yitirdiklerinden olası bir petrol kirlenmesinden
etkilenmeleri böylece daha da tehlikeli bir hal almaktadır. Kolkheti sulak alanlarında var olan kuş
türleri Ek D’de sunulmuştur. Bu listede yer alanlardan bazıları özellikle yüksek risk altında sınıfına
girmektedirler. Örneğin:
• Karabatak - Phalacrocorax carbo, Phalacrocorax pygmeus.
• Dalgıç Kuşu - Podiceps auritus, P. cristatus, P. grisegena, P. nigricollis.

7-51
• Sakarmeki - Fulica atra.
• Dalgıç ördekler
Orta düzeyde tehlikede olan türler ise deniz yüzeyinde yaşayıp deniz yüzeyinde ya da karada
beslenenlerdir. Bu kümeye kuğu, kaz, suya dalan ördek ve martılar girmektedir. Kolkheti sulak
alanında var olan bu kümeye ait türler şunlardır:
• Kuğular - Cygnus Cygnus, C.olor.
• Kazlar - Anser albifrons, A, anser, Branta ruficollis.
• Suya dalan ördekler
• Martılar - Larus spp., Gelochelidon nilotica.
Düşük risk kümesine giren türler ise denizkırlangıcı gibi suya ender konanlar ile yaklaşık 15 cm
kadar derinliklerde dolaşan uzun bacaklılardır. Bu türler genelde petrolü fark ederek ondan uzak
durabilmektedirler.
Petrole bulanma kuşları değişik biçimlerde etkilemektedir: Tüylerin oluşturduğu yalıtımı yok
ederek ısı kaybı nedeni ile ölüme yol açmaktadır. Ölümle sonuçlanma olasılığı gövdenin petrole
bulanmış bölümünün genişliği ile doğru orantılı biçimde artmakta olduğu gibi deniz suyu ve hava
sıcaklık düzeylerinin düşmesine göre de artmaktadır. Fazlaca petrole bulanmış olmak kuşların
hareket yeteneklerini engelleyerek yemlenmelerini de engellemekte, zayıf kalarak
hastalanmalarına ya da başka yırtıcı kuşlar tarafından kolayca avlanmalarını kolaylaştırmaktadır.
Petrole bulanmış kuşlar tüylerini temizleme çabası ile gagalarına bulaşan petrolü
yutabilmektedirler. Kirlilikten bir biçimde kurtulabilmiş olan kuşlar ise zayıflayıp halsiz düşmekte,
böyle olunca da göç edememekte ve yeterince üreyememektedirler.
Özellikle Kolkheti sulak alanları ile o bölge açıklarındaki, önemli türler olarak belirlenmiş kuşların
tümü BP’nin Yağ Sızıntısı Müdahale Planı çerçevesinde öncelikli türler olarak kabul
edileceklerdir.
Memeliler Üzerindeki Etki
Yunuslar, tüysüz düz derili hayvanlar olduklarından, petrol derilerine tutunmamakta ise de petrol
saçılmalarının yunusları olumsuz etkilemesi şu biçimlerde gerçekleşmektedir:
• Petrol ve petrol buharının solunması. Bu durum özellikle hayvanın yüzeye erişerek soluk
alması aşamasında gerçekleşmektedir. Böyle bir durum hava yollarının zarar görmesine,
akciğer rahatsızlıklarına, mukozanın zarar görmesine, ve hatta ölüme bile yol
açabilmektedir.
• Görme yeteneğini engellemektedir.
• Petrol ile kirlenmiş yiyeceklerin yenmesine neden olabilmektedir.

7-52
• Yiyecek bulunmaması ya da yiyecek bulamamak nedenleri ölüme yol açabilmektedir.
Yukarıda sayılmış nedenlere ek olarak, kendi başına ölümcül düzeyin altındaki petrol
miktarlarının tekrar tekrar alınması birikimli sonuçlara neden olmakta, bu biçimdeki gelişmeler ise
ancak uzun dönem inceleme altında tutulabilme hallerinde ortaya çıkarılabilmektedir. Petrol
kirliliğinin hayvanın bağışıklık sisteminde de bozulmalara neden olarak ikincil derece bakteri ya da
mantar enfeksiyonlarının oluşmasına yol açabildiği bilinmektedir (AMSA, 2002).
Karadeniz’deki memeliler günümüzde de bir dizi tehlike ile karşı karşıya olduklarından (Bkz.
Bölüm 5.4.4) bölgedeki her üç tür de IUCN Kırmızı Veri Kitabına ve Karadeniz Bölgesel Kırmızı
Veri Kitabına girmiş bulunmaktadır (Karadeniz Çevresel Programı, Tarihsiz). Bu türler Bern ve
Bonn Sözleşmeleri ile CITES ve ACCOBAMS (International Agreement on the Conservation of
Cetaceans in the Black, Mediterranean and Contiguous Adriatic Seas) kapsamına da
alınmışlardır.
Düşük bir olasılık olsa da, kuyu sahasından kaynaklanacak büyük bir yağ sızıntısı durumunda
bölgedeki yunuslar ile şişe burunlu yunuslar açığa çıkacak hidrokarbonlar karşısında tehlike altına
gireceklerdir. Ancak bu canlıların ortama giren petrolü yeterince erkenden algılayarak en kötü
etkilenen çevreden uzaklaşabilecekleri değerlendirilmektedir. Bu canlılar Karadeniz’de geniş
biçimde dağılmış durumdadırlar ve kuyu bölgeleri bunların önemli beslenme ve çoğalma alanları
arasında yer almamaktadır.
Deniz memelileri üzerinde olası etkileri daha güvenilir biçimde kestirebilmek için bunların tüm yıla
dağılmış, beslenme, üreme ve de sayıları gibi ayrıntılı verilerine gereksinme vardır. ACCOBAMS
sözleşmesi kapsamında belirlenmiş amaçlardan birisi “Sözleşme kapsamına alınmış türlerin göç
yolları, beslenme ve üreme alanlarına ilişkin araştırmalarda işbirliği ile, insan faaliyetlerinin olası
sınırlandırılma gerekliliklerinin belirlenmesini sağlama” olmaktadır.
Kaza Sonucu Oluşmuş Yağ Sızıntısının Etkilerinin Özeti
Blok 3534’de sürdürülecek araştırma sondaj çalışmalarından kaynaklanacak büyük çapta bir yağ
sızıntısının oluşması çok düşük bir olasılıktır. Yapılan modellemeler (ki bunlar deniz altında
oluşacak bir kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasına bağlı olarak teorik olarak yüzeye
erişecek en yüksek miktarda petrolü konu almaktadırlar) böyle bir durumun oluşması halinde
kirliliğin kıyıya erişiminin güney doğu Karadeniz kıyılarında Türkiye’de Çayeli’nden başlayarak
Gürcistan’da Poti’nin kuzeyine dek erişen bölgede gerçekleşebileceğini göstermiştir. Petrol
kirliliğinin kıyı erişme süresi 7 ilâ 30 gün arasında hesaplanmıştır. Tablo 7.5-10 ve Tablo 7.5-11
böyle bir durumda oluşacak etkileri özetlemekte olup mevsimsel özellikler de öngörümlerde
hesaba katılmıştır. Ayrıntılardan görüleceği gibi en ciddî etkiler kıyıya yakın denizde ve kıyı
boyunda oluşacaktır. Bu durumda, böyle koşullar için hazırlanmış Yağ Sızıntısı Müdahale
Planı’nda, sızıntı kaynağına en yakın biçimde olmak üzere dağılmayı engelleyici önlemler
alınması ve de kirliliğin kıyı bölgelerine erişmesinin önlenmesi öngürülmektedir. Bölüm 5’de
verilmiş olan mevcut çevresel durum tespit çalışması bazı bölgelerin özellikle duyarlı olduğunu
ortaya koymuştur. Bu bilgiler aşağıda da özetlenmiş bulunmaktadır:

7-53
Tablo 7.5-10 Kaza Sonucu Açık Denizde Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanmasına
Bağlı Oluşacak Yağ Sızıntısı Durumunda Tehlike Altına Girecek Çevre Varlıkları
Oldukça kısa süreli etkiler Olasılıkla uzun süreli etkiler
• Deniz memelilerin ölümü

Açık Deniz (1-5. günler)
• Planktonik organizmaların ölümü
• Deniz kuşu kolonilerinin zarar görmesi • Balık yumurtlama ve büyüme

• Yosun kütlelerinin zarar görmesi alanlarının etkilenmesi
Kıyıya yakın (5-7. günler)
• Bentik deniz kabuklularının zarar • Kıyı balık yataklarının ve akuakültür
görmesi varlıklarının zarar görmesi
• Kıyı kuş topluluklarının zarar görmesi

Kıyı (7-30. günler) • Sulak alanlar ile bataklıklarda zararın
sürekliliği
Tablo 7.5-11 Belli Başlı Çevresel Varlıkların Duyarlılığı Açısından Mevsimsel Farklılıklar
Varlık Asıl Duyarlılık Süresi Açıklamalar
Kıyıya yakın balık Yıl boyunca Ticarî değeri olan türler yaz aylarında
yavrularının büyüme ve yumurtlamaktadır. İstavrit bu kural dışında
yumurtlama alanları kalmakta olup yıl boyu yumurtlamakta ve
tepe değerlere Kasım ile Mart aylarında
erişilmektedir.
Balıkçılık faaliyetleri Eylül - Ocak Hamsi yoğunlukla Kasım ve Ocak

aylarında yakalanmakta ve dip balıkları
Eylül ve Ekim aylarında taranmaktadır.
Deniz memelileri Yaz Yunus (tırtak) ile muturların bölgede en

yüksek sayıda bulunacağı dönem yaz
ayları olacaktır.
Kıyı kuşları Tüy dökme dönemlerine bağlı
Kuşlar - Kolkheti sulak Yıl boyunca Yıl boyunca önemli miktarda kuş
alanları, Kızılırmak populasyonu bulunmaktadır. Üreyen,
Deltası ve Yeşilırmak kışlayan ve göç eden kuşlar için önemlidir.
Deltası
Kolkheti Sulak Alanları (kontrol altına alınamayan kuyu canlanması sonucu yağ sızıntısı dağılım
modellemesine göre oluşacak etkiler)
• Uluslararası düzeyde öneme sahip sulak alanlar
• Gerek yok olmuş, gerekse de endemik flora ve fauna türleri açısından önemli zenginlikler
içermektedir

7-54
• Kuşlar için beslenme, üreme, kışlak oluşturma ve göç yolu üzerinde bulunma
Kıyı / Kıyıya yakın Bölgeler (kontrol altına alınamayan kuyu canlanması sonucunda etkilenme
modeline göre)
• Ticarî değere sahip balık popülasyonu açısından yumurtlama ve yavru büyütme yatakları
• Belli başlı ticarî balık yatakları
• Deniz kültür balıkçılığı olanakları
Kızılırmak Deltası (yağ sızıntısı modellemesinde belirlenmiş etkilenme alanları dışında kalmakla
birlikte sızıntı müdahale programına dahil edilecektir)
• Kuşlar için çoğalma, kışlama ve göç yolları açısından öneme sahip alan
Yeşilırmak Deltası (yağ sızıntısı modellemesi sonucu belirlenmiş etkilenme alanları dışında
kalmakla birlikte sızıntı müdahale programına dahil edilecektir)
• Kuşlar için çoğalma, kışlama ve göç yolları açısından öneme sahip alan
HPX-1 araştırma kuyusu sondaj çalışmalarına ilişkin olarak Yağ Sızıntısı Müdahale Planı’na ek
olarak, Kontrol Altına Alınamayan Kuyu Canlanması Yönetimi Planı’da hazırlanmış
bulunmaktadır. Bu plan kontrol altına alınamayan kuyu canlanması simülasyonları oluşturup yağ
ve gaz kaçağı için deniz dibi ve deniz yüzeyi için ayrı ayrı ‘en kötü durum’ debileri belirlemektedir.
Plan dengeleme için gerekli kriterleri de içermekte olup (pompaj değerleri, dengeleyici çamur
ağırlığı ve hacmi), bir yan kuyu üzerinden fışkırmayı sona erdirecek pompajın ayrıntılarını da
içermektedir (Well Flow Dynamics, 2005).
7.6 Sosyo-Ekonomik Etkiler
Bu bölüm, projenin olası sosyo-ekonomik etkilerini açıklamakta, etkileri en aza indirmek için
iyileştirme tedbirlerini sunmakta ve tahmin edilen arta kalan etkilerin ana hatlarını belirtmektedir.
7.6.1 Yaklaşım ve Yöntem
Değerlendirme sürecinde, niceliksel ve niteliksel veriler değerlendirilmiş ve profesyonel yargılar

kullanılmıştır.

7-55
Değerlendirme, ilk halk istişare toplantısında ortaya çıkan konu ve yorumlara atıfta
bulunmaktadır. Belirli bir topluluk, toplumun veya ailelerin bir bölümü ve yerel yönetim üzerinde
dolaylı veya dolaysız olası etkileri olan gruplar, etkileri oluşturmaktadır. Bu konular, özel
iyileştirme tedbirlerinin geliştirilmesini gerektirmektedirler (toplumsal ilişkileri düzenleme ve işe
alma stratejisi düzenleme gibi).
Değerlendirme, yerel topluluğu, aileleri, yerel işyerlerini, ticari balıkçılık endüstrisini ve yerel
yönetimi ilgilendiren etkiler ve sorunlar üzerine odaklanmıştır.
Doğanın, etkilerin ve sorunların boyutunun değerlendirilmesi aşağıdaki etmenleri dikkate

almaktadır:
• Etkinin olasılığı;
• Ailelerin geçimlerini sağlayan varlıklardaki değişimler;
• Toplumdaki değişimler;
• Yerel işyeri faaliyetlerindeki değişim;
• Ticari balıkçılık aaliyetlerindeki değişim;
• Yerel altyapıdaki değişim;
• Değişimin süresi;
• Değişimin yönetilebilinirliği ve başka değişimlere yol açabilirliği;
• Etkilenen kişilerin değişimlere uyum sağlayabilmesi, uzun vadede geçimlerini devam
ettirebilmeleri; ve
• Projeden etkilenen topluluklar açısından etkilerin olasılığının ve büyüklüğünün algılanması
(toplumsal algılama, davranışlar, beklentiler ve kaygılar).
Her olası etki ve konu için; yönetim ve etkiyi en aza indirme ölçütleri tanımlanmış ve
geliştirilmiştir. Böylece herhangi bir ters etkiden kaçınılabilecek, en aza indirilecek veya çare
bulunabilecek ve pozitif yararlar çoğaltılabilecektir. Projenin, yasal, teknik, sosyal ve ekonomik
sınırlamaları içinde; profesyonel değerlendirme ve deneyimler kullanılarak pratik ve uygun
yaklaşımlar geliştirilmiştir.
Olası etki, yönetim ve iyileştirme için en aza indirme ölçütlerinin tanımlanmasında, ÇSED
yüklenicisinin profesyonel değerlendirme ve deneyimleri temel alınmıştır. Ancak, 2-11 Kasım
2004 tarihinde paydaşlarla yapılan görüşmelerde ortaya konan sorular, görüşler ve yorumlar da
dikkate alınmıştır.
Sosyo-ekonomik etkiler, aynı etkiden farklı biçimlerde etkilenecek aileler, toplum, yerel yönetim,
yerel işyerleri ve ticari balıkçılık endüstrisi için ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
En aza indirme önlemleri alınmasından sonra kalan herhangi bir etki, arta kalan etki olarak
tanımlanmaktadır. Bunlar, doğrudan projenin durumuna bağlı olan ve karşılanamayan
beklentilerden doğan etkileri içerebilir. Bu arta kalan etkiler, aşağıda sunulan Tablo 7.6-1deki
ölçütlere göre bireyler veya topluluklar için önemlerine göre değerlendirilmiştir.

7-56
Tablo 7.6-1 Arta Kalan Sosyo-Ekonomik Etki Değerlendirme Ölçütleri
Etki Kategorisi Değerlendirme Ölçütleri

• Devlet politilkasıyla aynı doğrultuda ve proje içindeki birey ve toplulukların ve yerel ve
bögesel STK’ların nazarında gelişme
• Ailelerin veya yerleşimin geçim kaynaklarının/servet birikiminin korunması veya
artırılmasında gelişme
• Proje için gereken malzeme, material ve hizmetler nedeniyle yerel ekonomide gelişme
• Uluslararası sözleşmeler için ihale hazırlamada gelişme
Yararlı • BP ve yerel bilimsel topluluklar arasında araştırma projeleri için işbirliğinde gelişme
• Yaşam kalitesinin gelişmesine yönelik kaynakların niteliğinde veya elde edilebilirliğinde
gelişme. Örneğin:
1. Fiziksel altyapı sağlamada gelişme
2. Gelecekteki işgücü becerilerini içeren sosyal altyapıda gelişme
3. BP, yüklenici ve topluluklar arasındaki ilişkilerde gelişme
4. Yerel nüfusun sağlık ve güvenlik açısından gelişimi
• Devlet politikaları açısından ve proje içindeki birey ve toplulukların ve yerel ve bögesel
STK’ların nazarında kısa veya uzun vadede nötr etki
• Mevcut kaynaklar veya altyapı üzerinde hiç etkinin olmaması veya geçim kaynaklarını
etkilemeyen altyapıya erişimde veya kaynakların elde edilmesinde kısa vadede azalma
• Uzun vadeli sonuçları etkilemeyen, ailelerin veya yerleşimin yaşam kalitesinde kısa vadede
Az azalma ve hiç etki olmama
• İnsan sağlığı üzerinde hiç etki olmaması
• Yerel ekonomi (daha az balık tutma nedeniyle) yerel pazar ve ticari balıkçılıkta üzerinde
uzun vadede farkedilebilir etkinin olmaması
• Toplumun uyum sağlayabileceği ancak çok uzun vadeli etkiler (bilgiye kolay
erişim/mümkün yavaş kültürel değişim/ekonomik yapıda değişim gibi)
• Devlet politikasına geçici olarak muhalif
• Toplumsal, yerel ve bölgesel STK’lara geçici olarak muhalif
• Ailenin kısa vadede geçim kaynaklarının/servet birikiminin korunmasında olası veya
sezilebilir etki
• Kısa vadede yaşam kalitesinde olası azalma
• Kısa vadede yaşam biçiminde olası bozulma
• Gelişme için kaçırılan fırsatların algılanması
Orta • Toplumun kısa vadede uyum sağlayamayacağı, altyapıya erişimde olası veya algılanan
azalma
• İnsan sağlığına negatif etki. Bu, kontrol edilebildiğinden kısa vadede ölümlerde artış yoktur.
• Projeye ilişkin bilgiye erişimde kısıtlama olması durumunda geçici hayal kırıklığı
• BP ve yerel bilimsel topluluklar arasında araştırmalar için kaçırılan işbirliği olanakları
nedeniyle olası hayal kırıklığı
• Kısa vadede yüksek düzeyde şikayete neden olan etkiler
• Karşılanmayan telafi beklentileri
• Yasal hedeflerin ötesindeki özel faaliyetler üzerinde anahtar toplu hedefler
• Devlet politikasına ters, toplulukların veya içindeki bireylerin, yerel ve bölgesel STK’ların
nazarında üretken olmayan
• İnsanlar veya hayvanların güvenliği üzerinde negatif etki
• İnsan sağlığına negatif etki. Bu, kontrol edilebildiğinde kısa vadede ölümlerde artış vardır.
• Ailenin kısa vadede geçim kaynaklarının/servet birikiminin korunmasında olası veya
sezilebilir ve etkilenen kişilerce bir bakıma kabul edilemez etki
• Yaşam kalitesinde sürekli veya algılanan bir düşüş
• Toplumların uyum sağlayamayacağı sürekli kültürel değişim
Çok
• Yaşam kalitesini geliştirmek için olanakların kaçırıldığına ilişkin artan ve hayal kırıklığı
yaratan algılama
• Projeye ilişkin bilgiye erişimde kısıtlama olması durumunda sürekli karşı çıkma
• Yerel ekonomi (yerel pazar ve ticari balıkçılık) üzerinde uzun vadede olası negatif etki
• BP ve yerel bilimsel topluluklar arasında araştırmalar için kaçırılan işbirliği olanakları
nedeniyle artan hayalkırıklığı
• Bulunamayan petrol nedeniyle artan hayal kırıklığı
• Proje tesislerinin yapımını veya yerel topluluklarla birlikte hareket etmeyi sabote etmekle
sonuçlanan toplumsal tansiyonun artması

7-57
7.6.2 Sosyo-Ekonomik Konular ve Etkiler
Önerilen projenin ilk gözden geçirimi ve istişarelerin sonuçlarına göre; Trabzon Limanı yakın
çevresindeki yerel toplum ve işyerlerine yönelik konular ve olası etkiler aşağıdakileri içermektedir:
• İşe alma/istihdam için yerel olanaklar;
• Malzeme, mal ve hizmetlerin sunumunda yerel olanaklar;
• Mülk kiralama, mevcut olanakları (liman gibi) geliştirme ve kullanma;
• Yerel altyapı, hizmetler ve doğal kaynakların kullanımı (su ve elektrik kullanımı gibi);
altyapının kullanımı ve geliştirilmesi (yollar, katı atık yönetimi, kanalizasyon gibi);
rekreasyon olanakları üstündeki etkiler;
• Toplumsal sıkıntılar, sağlık ve güvenlik etkileri (proje faaliyetlerine bağlı olarak artan trafik
ve gürültü etkileri gibi); ve
• Toplumsal ilişkiler (yerel ve bölgesel STK’lar, işyerleri, ticari balıkçılık endüstrisi, yerel
yönetim ve belediye).
Önerilen projenin ilk gözden geçirimi ve istişarelerin sonuçlarına göre; ticari balıkçılığa yönelik
konular ve olası etkiler aşağıdakileri içermektedir:
• Balık tutma miktarında azalma;
• Hizmet sunumunda yerel olanaklar (tekne sağlama);
• Yasak bölgelerin belirlenmesi ve balıkçılığa etkileri; ve
• Projeye ilişkin deniz trafiği ve balıkçı tekneleri ile arasında olan etkileşim.
Bu konular ve etki kategorileri, sosyo-ekonomik etki değerlendirmesinin odak noktasını

oluşturmaktadır.
7.6.3 Yerel İstihdam ve Tedarik Olanakları
Projede kulanılacak malzeme, mal ve donatılar teknik özellikli ve açık deniz petrol arama
endüstrisine özgüdür. Sondaj sıvıları, yağlar, çimento, kimyasal maddeler v.b. Türkiye dışından
sağlanacaktır. Teknik olmayan malzemeler, mallar ve donatılar çoğunlukla Türkiye’den ve
Trabzon bölgesinden sağlanacaktır. Bkz. Tablo 7.6-2.
Önerilen arama sondaj programı kısa vadeli bir projedir ve özel teknik bilgi gerektirmektedir. Bu
nedenle yerel toplum için iş olanakları çok sınırlı olacaktır. Trabzon limanında yer alacak kıyı
tesisinde inşa edilecek çamur ve çimento tesislerinde, güvenlik ve ofis hizmetleri için vasıfsız
işgücüne gerek olacaktır. Ayrıca, az sayıda yerel teknik işgücü gerekecektir. Projedeki işgücü
ihtiyacı Tablo 7.6-3 ’de sunulmuştur.

7-58
Yerel iş yerleri ve işgücünün katılımı sınırlı olmakla birlikte; yerel toplumda projeye yönelik olumlu
tavır yaratacağı beklenilmektediir. Bazı paydaşlar tarafından istenildiği gibi, özellikle yerel
istihdam ve tedarik konularında proje faaliyetleri şeffaf olacaktır. Yerel istihdam olanakları ve
ekonomik katkı açısından yerel toplumun beklentilerinin yüksek olduğu göz önüne alınacaktır.
Tablo 7.6-2 Yerel Olarak Sağlanacak Malzeme, Mal ve Hizmetler
Malzeme ve Mallar Kaynak (1)
Karadaki tesisler için kullanımlar (elektrik, kullanma suyu) Trabzon
Karadaki ve açık denizdeki faaliyetler için yiyecek ve içme suyu Trabzon
Karadaki ve açık denizdeki faaliyetler için mazot Türkiye
Çimento (Limanda bir çimento tesisi kurulacaktır) Türkiye
Bir yükleniciden forkliftler ve vinçler Türkiye
Karadaki tesisler için (şantiye binaları, konteynerler, ofis mobilyası) Trabzon
Ofis malzemeleri (kırtasiye,bilgisayar, telefon, fax, fotokopi v.b.) Trabzon, Ankara, İstanbul
Kiralık araçlar ve pikaplar Trabzon, Türkiye
Telsiz radio Türkiye
Petrol dökülme ve sızıntı önleme malzeme ve gereçleri Türkiye
Hizmetler Kaynak (1)
Gümrük acentaları Trabzon, İstanbul
Romörkörler, liman hizmetleri Trabzon
Gemi acentaları Trabzon, Istanbul
Bilgisayar ve IT (bilgi teknolojileri) desteği Trabzon, Ankara
İletişim desteği (telsiz radyo) Trabzon, Ankara
Çamaşır yıkama hizmetleri Trabzon
Konaklama (otel ve kiralık daire) Trabzon, Ankara
Trabzon’da yerel ulaşım Trabzon
Katı atık toplama, taşıma ve bertaraf etme Trabzon
Pissu toplama Trabzon
Tehlikeli atık madde toplama, taşıma ve bertaraf etme Türkiye
Sağlık ve ilk yardım Trabzon, Ankara, İstanbul
(1) Beklenen kaynaklardır. Son kaynaklar yüklenici tarafından belirlenecektir.

7-59
Tablo 7.6-3 Beklenen Proje İşgücü
Tesis işgücü
20-30 kişi (BP’den 5 kişi. Diğer çalışanlar alt yüklenici
Intramar tarafından sağlanacaktır)
Trabzon Limanındaki Kara Tesisleri
Çamur tesisi (%80-90’ı yerel işgücü olacaktır)
Çimento tesisi (%80-90’ı yerel işgücü olacaktır)
Ana ofiste yaklaşık 20-25 teknik personel. Bunun
Ankara’daki Tesisler
yaklaşık %30’u Türk vatandaşı olacaktır.
Sondaj gemisinde 120-140 personel çalışacaktır.
Bunun 3-5 tanesi jeolog, mühendis v.b. Türk personel
olabilir. Çalışanların çoğunluğu deneyimli yabancı
Açık Deniz Tesisleri personel olacaktır.
İki destek gemisinde toplam 28 personel çalışacaktır.
Tümünün yabancı personel olması beklenmektedir.
Projenin istihdam ve tedarik yönleri için geliştirilen olası etki ve ilgili yönetim tedbirleri Tablo 7.6-4
de sunulmuştur.
7.6.4 Yerel Balıkçılık Sektörü
İlk araştırma sırasında; Trabzon’daki Doğu Karadeniz Balıkçılık Kooperatifleri Birliği, Trabzon
Merkezi Balıkçılık Kooperatifi, Hopa Balıkçılık Kooperatifi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz
Bilimleri Fakültesi Balıkçılık Teknolojileri Bölümü, Trabzon Balıkçılık Teknoloji Mühendisleri Odası
ve Trabzon İl Tarım Müdürlüğü temsilcileri ile görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca, Trabzon’daki yerel
on iki balıkçı ve yerel balık toptan satıcılarının proje hakkındaki görüşlerine başvurulmuştur.
Paydaşların hiçbiri, proje hakkında endişeli olduklarını belirtmemişlerdir. Ancak, balık

yakalanmasını etkileyecek herhangi bir kirliliğin, bir kısmı sadece balıkçılıkla yaşayan, diğer kısmı
yerel ve ulusal pazarlara balık sağlayan balıkçıları olumsuz olarak etkileyeceğini belirtmişlerdir.
Paydaşlar, balık tutma bölgeleriyle ilişkili olarak petrol kuyularının konumlarıyla ilgili bir görüşte
bulunmamışlardır. Balıkçılık ve balıkçılık endüstrisi için olası etkiler ve geliştirilen ilgili yönetim
tedbirleri Tablo 7.6-5 de sunulmuştur.
7.6.5 Arazi Sağlama ve Araziye Bağlı Geçim
Bu bölümde, arazi, konutlar ve yapılar, taşınmaz mallar, araziye bağlı geçim ve ilgili istihdam
üzerinde olası etkiler sunulmaktadır.
Halkın ekonomik ve fiziksel olarak yer değiştirmesine neden olacak gönülsüz arazi alımına ihtiyaç
duyulmayacaktır.

7-60
Tablo 7.6-4 Etkiler ve Etki Azaltıcı Önlemler: İşgücü ve Tedarik Konuları
Yönetim ve Etki Azaltıcı

Konular / Etkiler Arta Kalan Etkiler
Önlemler
Doğrudan Yerel İşgücü İkmal Hedefleri Yararlı: Topluma ücretler şeklinde
veTedarik • BP alt yüklenici şart ve koşulları ek gelir kaynağı sunulması.
Yerel istihdam için sınırlı sayıda dahilinde en uygun yerel istihdam Yararlı: İş sözleşmeleriyle dolaylı
olanak. Süresi sadece kısa vadeli ve tedarik olanaklarını, ihtiyac istihdam olanakları nedeniyle
olacaktır (1 yıldan daha kısa bir hedeflerini belirleyecektir. ekonomik yarar.
sürede). Yararlı: Tedarik olanaklarından
Sınırlı sayıda yerel tedarik ekonomik yarar.
olanakları. Bunlar kısa vadeli Az: Karşılanamayan iş beklentileri
olacaktır (1 yıldan daha kısa bir Az: Karşılanamayan tedarik
sürede). beklentileri
Trabzon ve Türkiye’deki diğer iller, Az: İstihdam ve tedarik
ihtiyaç duyulan işgücü, mal ve olanaklarının kısa vadeli özelliği
hizmetleri sağlayacak yeterli işgücü Yararlı: Mevcut işgücü, mal ve
ve iş yerlerine sahiptir. hizmetler proje tarafından
tüketilmeyecektir.
İkmal ve Tedarik Süreci Yerel İkmal ve Tedarik Sürecinin Az: Karşılanamayan iş beklentileri
İkmal ve tedarik süreci şeffaf Yönetimi Az: Karşılanamayan tedarik
olacak ve işgücü ve ikmal sağlama İkmal ve tedarik olanakları saydam beklentileri
olanaklarında hiç bir uygunsuz bir süreç takip edecektir. Ikmal ve
etkileme olmayacaktır. tedarik imkanları duyurulacaktır.
İşgücü ve İkmal Beklentileri Beklentilerin Yönetimi Yararlı: Diğer uluslararası

Nüfus istatistikleri orta düzeyde Tahmin edilen iş ve tedarik sözleşmelere yönelik artan ihale
işsizlik göstermektedir. Ancak, iş olanakları bu ÇSED raporunda imkanı
için başvuranların sayısının, iş özetlenmiştir. Yararlı: Sınırlı olmakla birlikte bir
olanağı sayısından daha çok Tedarik sırasında ve ihale miktar iş ve tedarik yerel olarak
olacağı beklenmektedir. sürecinde, daha fazla detaylı bilgi sağlanacaktır
Yerel girişimciler rekabet dahilinde ve istihdam özellikleri verilecektir. Az: Karşılanamayan iş beklentileri
ve güvenilir hizmetleri sunabilecek Az: Karşılanamayan tedarik
durumdadır. Eğer yeterli hizmet beklentileri
sağlanamazsa, boşluk ulusal
girişimcilerden sağlanacaktır.
Yerel İşgücü Yeteneklerini Eğitim/Personelin Geliştirilme Yararlı: Artan yerel deneyim

Arttırma Hedefleri nedeniyle artan istihdam olanağı
İstihdam süresinin kısalığı ve işin BP tedarik sözleşmelerinde bütün Yararlı: Yan istihdam
özelliği nedeniyle yerel işgücü işlemlerin uluslararası SGÇ olanaklarından kazanılan ekonomik
yeteneğinin arttırılması sınırlı standartlarına uygun olmasını yarar
olacaktır. sağlayacaktır. Bunu sağlamak için, Yararlı: Diğer uluslararası
Malzeme, mal ve hizmetleri yükleniciler, çalışanlar ve malzeme sözleşmelere yönelik artan ihale
sağlayan yerel birimler, Sağlık sağlayanlar eğitime tabii tutulabilir. imkanı
Güvenlik Çevre (SGÇ) Kalite
Güvence/Kalite Kontol ve emniyetli
araç sürüş kursuna tabii olacaktır.
Yerel Bilimsel Araştırma Ulusal ve Yerel Araştırma Yararlı: Karadeniz’e ilişkin

Yeteneğinin Arttırılması Kurumları ve Üniversitelerle uluslararası, ulusal ve yerel
Proje sırasında elde edilecek İşbirliği düzeyde artan bilimsel bilgi
Karadeniz’e ilişkin bilimsel veriler Yerel üniversite ve kurumlardaki Az: Karşılanamayan araştırma
yerel bilimsel bilgi birikimini ilgili bilim adamları ve işbirliği olanakları
arttıracaktır. araştırmacılarla proje çalışanları Az: Proje sırasında toplanan
arasında jeoloji, deniz bilimleri, veri/bilginin yayınının
petrol mühendisliği gibi alanlarda sağlanamaması
işbirliği sağlanacaktır.

7-61
Tablo 7.6-5 Etkiler ve Etki Azaltıcı Önlemler: Balıkçılık ve Balıkçı Toplumu
Konular / Etkiler Yönetim ve Etki Azaltıcı Arta Kalan Etkiler

Önlemler
Balık Tutulmasında Azalma Proje, uluslararası sözleşme ve Olasılıkla Çok: Dökülmenin

Petrol veya kimyasal madde Türk Çevre Mevzuatına uygunluk miktarına ve mevsimine bağlıdır.
dökülmesi nedeniyle oluşan olası sağlayacaktır. Proje, Meydana gelme olasılığı oldukça
deniz kirliliği balık tutulmasını olağandışı/tehlike durumlarını düşüktür.
etkileyebilir. önlemek için Acil Müdahale
Planına ve Yağ Sızıntı Müdahale
Çok miktarda petrol sızıntısı Planına sahiptir. Sızıntı kontrolü
oluşursa balık tutma sahaları için yeterli ekipman, malzeme ve
kapatılabilir. Balıkların lekelenmesi kaynaklar sağlanacaktır. Sızıntı
veya kokmasına ve halkın modelleme tahminleri önemli
güveninin kaybolmasına neden yumurtlama alanlarının kuyu
olabilir. fışırmasından doğacak sızıntıdan
etkilenebileceğini göstermiştir
(bkz. Bölüm 7.5). Böyle bir
Kıyı boyunca yer alan kültür
durumun gerçekleşme şansı azdır.
balıkçılığı ile uğraşan tesisler
ekilenebilir.
Etkinin derecesi, sızıntının

miktarına, süresine ve balık
yumurtlama alanları ve göç yolları
ile ilişkisine bağlıdır.
Sondaj Kuyularının Konumu Sahilden uzaklığı nedeniyle Az: 1.000 m’lik sınırlama
Kuyular belli olan balıkçılık önerilen sondaj kuyuları bölgesinde balık tutumuna izin
sahaları dışında bölgesinde balıkçılık yapılmadığını verilmemiş olsa da balık
konumlandırılacaktır. balıkçılar belirtmişlerdir. Bazı yakalanmasını etkilemesi
büyük balıkçı tekneleri sahilden bu beklenmemektedir.
kadar uzakta balık sürüsü göçlerini
izleyebilir. Kuyu çevrelerinde 1.000
m’lik sınırlama bölgesinde balık
tutmaya izin verilmeyecektir.
Destek Gemileri Trafiği Destek gemilerinin rotası ile ilgili Az: Balıçılığın olumsuz olarak
İki destek gemisi Trabzon Limanı olarak; yerel balıkçılık etkilenmesi beklenmemektedir.
ve kuyu bölgeleri arasındaki rotayı kooperatifleri, yerel liman
izleyecektir. Ağların hasar görmesi başkanlığıve sahil güvenlik
gibi, balıkçılarla olası bir ilişki bilgilendirilecektir. Bölgedeki
olabilir. balıkçılık faaliyetleri ile ilgili olarak
proje temsilcileri, yerel balıkçılık
kooperatifleri ile temas halinde
olacaktır.
Bütün gemilerde gerekli telsiz
iletişim sistemleri olacaktır.
Gemilerin hareketleri proje Acil
Müdahale Planını ve Yağ Sızıntı
Müdahale Planını dahilinde olacak
ve sızıntı bertaraf kitlerini
bulunduracaklardır.

7-62
Karada yer alacak tesislerin konumuna ilişkin:
• Proje için hiç bir arazi satın alınmayacaktır.
• Trabzon Limanı’da, Trabzon Liman İşletmesi’nden 30.000 m2’lik bir alan kiralanacaktır.
• Projenin hava taşımacılığı alt yüklenicisi, Trabzon Havalimanı’na iniş yapacak olan ve
karadaki tesislerle sondaj gemisi arasında ulaşımı sağlayacak bir helikopter kiralıyacaktır.
• Trabzon Limanı’ndaki depolama alanı kısıtlanan tek yer olacaktır.
Projenin arazi sağlama ve araziye bağlı geçim yönünden olası etkileri ve geliştirilen yönetim
tedbirleri aşağıdaki Tablo 7.6-6’de sunulmuştur.
Tablo 7.6-6 Etkiler ve Etki Azaltıcı Önlemler: Arazi Sağlama ve Araziye Bağlı Geçim
Konular/Etkiler Yönetim ve Etki Azaltıcı Arta Kalan Etkiler

Önlemler
Arazinin kiralanması, mevcut Projenin iki ana hedefi; gönülsüz Yararlı: Trabzon Limanı ve
tesislerin kullanımı, tesislerin yeniden yerleştirmelerden Trabzon Havalimanı
geliştirilmesi kaçınmak ve üretken arazi kaybını kiralamalardan dolayı gelir elde
en aza indirgemektir (örneğin, edecektir.
endüstriyel kullanıma ayrılmış bir Az: Mevcut ticari faaliyetlerin
alanın seçilmesi veya mevcut ticari kesintiye uğraması.
faaliyetlerin kesintiye
uğratılmasından kaçınmak gibi). Az: Limandaki alanın uzun vadeli
kiralanmamasının getireceği
karşılanamayan beklenti.
Mevcut komşu işyerlerinin BP, limanda süregelen mevcut Az: Olacağı düşünülen deniz veya
etkilemesi faaliyetler üzerindeki etkileri en liman trafiğine olası etki.
aza indirgeyecektir.
Giriş kısıtlaması ve ayırma Kara tesisleri mevcut Az: Giriş üzerine hiç arta kalan etki
kısıtlandırılmış alan içerisinde yer yok.
alacaktır.
Algılanan deniz ve kara kirliliği Depolama alanının geliştirilmesi Az: Karadaki tesislerden dolayı
geçici koruyucu seddelerin kara ve deniz kirliliği oluşması
iyileştirmelerini içerecektir. düşük olarak düşünülmüştür.
Karadaki tesislerde petrol sızıntısı
kontrol malzemeleri
bulundurulacaktır. Bütün gemiler
MARPOL, ilgili Türk Mevzuatı ve
uluslararası sözleşmelere tabi
olacaktır. Çevresel Yönetim Planı
karadaki tesisleri de
kapsayacaktır.

7-63
7.6.6 Yerel Altyapı Hizmetleri ve Doğal Kaynaklar
Temel sosyo-ekonomik gözden geçirme; çalışması yapılan yerel topluluklardaki altyapı ve

hizmetlerde eksikliği göstermiştir. Bu eksiklikler genellikle toplumun yaşam kalitesini
etkilemektedir. Bu nedenle, mevcut altyapı ve hizmetler üzerindeki talebi en aza indirecek
olanaklar proje için belirlenmiş ve projeye uyarlanmıştır.
Bu raporun önceki bölümlerinde açıklandığı gibi, Trabzon’da mevcut katı atık bertaraf ve atıksu
arıtım tesisleri oldukça yetersizdir. Trabzon’daki asfalt yol/yapılmamış yol oranı da bölgesel ve
ulusal ortalamanın oldukça altındadır. Sahil karayolu denilen ve Trabzon’u çevre illere ve
Türkiye’nin geri kalanına bağlayan sadece bir ana yol vardır.
Kara ve açık denizdeki faaliyetlere malzemelerin taşınması aşağıdaki şekilde sağlanacaktır:
• Malzeme ve ekipmanın %80’ı gemi ile taşınacaktır. Kalan kısım kamyonlarla taşınırken,
gerekli malzeme ve ekipmanın az bir miktarı hava yolu ile taşınacaktır.
• Malzeme ve malları limandan sondaj gemisine taşımak üzere iki destek gemisi
bulunacaktır.
• Gemiler çoğunlukla yabancı limanlardan yola çıkacak ve Karadeniz’e Çanakkale ve İstanbul

Boğazlarından geçerek ulaşacaklardır.
• Limanda forklifler ve vinçler bulunmaktadır. Ancak, proje sırasında normal şartlar altında bu
ekipman kullanılmayacaktır. Limanda yapılacak faaliyetlerden yerel alt yüklenici Intramar
sorumlu olacaktır. Bu nedenle proje, Trabzon Limanı’nda bulunan kaynakları olumsuz
yönde etkilemeyecektir.
• Projenin tümü sırasında yaklaşık yakıt tüketimi 100.000 varil olacaktır (1 varil = 41 US
Gallons = 155 litre). Yakıt ihtiyacının büyük bölümü mazot olacaktır. Yakıtın alana gemilerle
getireleceği beklenmektedir.
Yolların iyileştirilmesi, elektrik ve kullanma suyu temini, konaklama, yiyecek-içecek ve ulaşım gibi
altyapı ihtiyacı aşağıda belirtildiği gibidir:
• Trabzon Limanı’na ağır malzeme ve ekipmanlar gemilerle getirileceğinden yol

iyileştirilmesine gerek olmayacaktır.
• Kara tesislerine elektrik ve su Trabzon Liman İşletmesi’nce sağlanacaktır. İhtiyaç duyulan

miktarlar çok az olacağından, mevcut elektrik ve su sistemlerinde iyileştirmeye gerek
duyulmayacaktır.
• İçme suyunun yerel kaynaklardan temin edilmesi gerekecektir.
• Sondaj gemisinde deniz suyu arıtma tesisi bulunduğundan servis suyuna gerek
olmayacaktır.

7-64
• Konaklama için üç apartman dairesi kiralanmıştır. Ek olarak yaklaşık 10 adet apartman

dairesinin kiralanacağı tahmin edilmektedir.
• Alt yüklenicilerin de kendi çalışanları için daire kiralayacakları beklenmektedir.
• Yerel oteller, sondaj gemisinde çalışanlarca, ülkeleri ve Trabzon arasındaki seyahatleri

sırasında ara sıra kullanılabilecektir. Sondaj gemi personeli 30 gün çalışma 30 gün izin
esasına göre dönüşümlü çalışacaktır.
• Proje için iki pikap araç alınmıştır. İhtiyaç duyulduğunda araç kiralamak üzere sözleşme
yapılan bir yerel şirket olacaktır.
Yerel altyapı, hizmetler ve doğal kaynaklar yönünden olası etkiler ve geliştirilen ilgili yönetim
tedbirleri Tablo 7.6-7’de aşağıda sunulmuştur.
7.6.7 Toplumsal Rahatsızlık, Sağlık ve Güvenlik
Proje için belirlenen ana rahatsızlık kaynakları ve olası sağlık ve güvenlik konuları şunlardır:
• Alanın inşaası ve operasyon faaliyetleri sırasında ve ulaşım araçları nedeniyle oluşan ses,
titreşim ve toz;
• Erişim kısıtlamaları; ve
• Artan trafik (önceki bölümde açıklandığı gibi).
Bütün bu konular daha önce açıklanmıştır.
BP’ye sağlık hizmeti veren International SOS, sağlık hizmetleri için Trabzon’daki Karadeniz
Teknik Üniversitesi Hastanesi ile sözleşmeli çalışacaktır. Ayrıca, karadaki tesislerde ve sondaj
gemisinde birer doktor olacaktır. Bu nedenle, yerel sağlık sistemi ve tesislerine projenin etkisi
gözardı edilebilir. Önemli bir tehlikeli durum oluşursa, yerel ve Ankara ve/veya İstanbul’daki daha
büyük hastaneler de kullanılacaktır.
7.6.8 Halkla İlişkiler
BP, toplum ve proje arasındaki ilişkilerin yönetilmesi için bir sorumlu atayacaktır. Bu sorumlunun
görevleri; yerel halkın, iş çevrelerinin ve ticari balıkçılıkla uğraşan endüstri çevrelerinin projeye
ilişkin endişeleri, algılamaları ve beklentileri ile ilgili bilgi toplamak ve bunlara uygun şekilde cevap
verilmesini sağlamaktır. Bu kişi aynı zamanda, projenin yerel sorumlusu olacak ve herhangi bir
şikayetin yönetilmesinden ve gerekli eylemlerin koordinasyonundan sorumlu olacaktır.

7-65
Tablo 7.6-7 Etkiler ve Etki Azaltıcı Önlemler: Yerel Altyapı, Hizmetler ve Doğal Kaynaklar
Konular/Etkiler Yönetim ve Etki Azaltıcı Önlemler Arta Kalan Etkiler

Yol İyileştirmeleri Mevcut yolların durumları Proje için Az: Yollar için hiç etki yok
Projede ağır yüklerin yeterlidir ve yol iyileştirmesine gerek
taşınmasında kamyon yoktur.
kullanılabilir. Ancak geniş ve ağır
yükler normal şartlarda kara yolu
ile taşınmayacaktır.
Artan Trafik ve Yollarda Trafiğe BP, tüm çalışanların ve taşıma ile ilgili Az: Trafikte artış farkedilemeyecek
Bağlı Kazalar faaliyetlerin yüklenicilerinin koruyucu düzeyde artış
Yollardaki trafikte farkedilemeyek sürüş kursu almalarını isteyecektir. BP, Az: Trafikle ilişkili olaylarda çok az
kadar az bir artış olacaktır. Şehir seyahat hızları, zamanlama, okul gibi artış olasılığı
içinde Trabzon Havalimanı ve hassas noktaları ve güzergahları
limanı, liman ve Trabzon’daki kapsayan bir Yol Ulaşım Güvenlik
oteller arasında çok az miktarda Programı geliştirecektir. BP aynı
trafik artışı olacaktır. Şehirlerarası zamanda, sürücüler için trafik güvenliği
yollarda, liman ile tehlikeli konusunda bir program uygulayacaktır.
endüstriyel atıkların taşınacağı Yol kapatılmasına ihtiyaç duyulması
İzmit’teki İzaydaş bertaraf tesisi beklenmemektedir. Herhangi bir
arasında ara sıra taşımalar nedenle kapatılması gerekirse ilgili
gerçekleşecektir. merciler önceden bilgilendirilecektir.
Değişiklikler belirgin olarak işaret
levhaları ile gösterilecektir. Alternatif
güzergahlar her zaman açık olacaktır.
Yerel çevre mevzuatının öngördüğü
şekilde, projede her zaman lisanslı
tehlikeli atık taşıyıcıları kullanılacaktır.
Elektrik İhtiyacı ve Temini Kara tesislerinde elektrik ihtiyacı çok Az: Elektrik temininde beklenen bir
Projenin önemli miktarda bir azdır ve limandan kolaylıkla sağlanabilir. etki yoktur
enerji ihtiyacı olmayacaktır. Yeni elektrik hatlarına veya trafolara
gerek yoktur.
Su İhtiyacı ve Temini Su ihtiyacı liman işletmesi tarafından Az: Su temininde beklenen bir etki
Projenin önemli miktarda bir su rahatlıkla temin edilebilecektir. yoktur.
ihtiyacı olmayacaktır.
Atık Bertarafı Evsel atıklar ve tehlikesiz endüstriyel Orta: Tehlikesiz atıkların bertarafı
Projede üç çeşit atık ortaya atıklar; BP ve yerel belediyeler arasında için yerel kaynaklar sınırlıdır. Bu
çıkacaktır: yapılacak bir protokol uyarınca durum bu kaynaklar üzerindeki
• Evsel atıklar bölgedeki belediye katı atık/çöp baskıyı arttıracaktır.
• Tehlikesiz endüstriyel atıklar alanarından birine boşaltılacaktır. Az: Tehlikeli atık miktarı, İzaydaş
• Tehlikeli endüstriyel atıklar Tehlikeli endüstriyel atıklar, İzmit’te tesisinin kapasitesinin oldukça
bulunan İzaydaş’ta bertaraf edilecek ve altındadır.
yalnızca ehliyetli kamyonlar tarafından
taşınacaktır. Dönüşüm ve yeniden
kullanım olanakları araştırılacaktır.
Çevresel Yönetim Planı, atık bertarafı
gereklerini de kapsayacaktır. Türk
Tehlikeli Atıklar Kontrol Yönetmeliği’ne
uygunluk sağlanacaktır.
Konaklama ve Yiyecek-İçecek Belirli sayıda apartman dairesi Az: Kira fiyatlarında önemsiz
kiralanacak ve konaklama için yerel miktarda artış.
oteller kullanılacaktır. Çalışanların Az: Belirli dönemlerde kiralarda
yiyecek ve içeceği yerel olarak olası artış.
sağlanacaktır. Az: Mevcut kiralık pazarını
tüketmeyecektir.
Az: Yiyecek fiyatlarında olası artış.
Ulaşım Araçlarının Kiralanması Kiralık araçlar bir yüklenici tarafından Az: Araç kiralarında önemsiz
sağlanacaktır. miktarda artış.

7-66
7.6.9 Deniz Trafiği ve Açık Denizdeki Yasak Bölgeler
Sondaj gemisi etrafında 1000 m’lik yasak bölge olacaktır. Bu bölge, Ankara’daki İçişleri Bakanlığı,
Denizcilik İşleri Müsteşarlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı’na resmi olarak bildirilecektir. Yasak
bölge içinde balıkçılığa ve deniz trafiğine izin verilmeyecektir. Yerel balıkçılar destek gemilerinin
ağlarına zarar vermesinden endişe duymaktadır. Bu nedenle, destek gemilerinin rotaları yerel
Sahil Güvenlik Komutanlığı’na, Liman Başkanlığı’na ve Trabzon’daki Balıkçılık Kooperatiflerine
bildirilecektir. Proje yerel sorumlusu, yerel balıkçılık kooperatifleri ile sürekli temasta olacaktır.
7.6.10 Önemli Arta Kalan Etkiler
Sosyo-ekonomik etkilerden belirlenen iki adedinin orta/yüksek arta kalan etkileri olacağı
düşünülmektedir. Bunlar:
• Bir kirlilik durumu sonucunda balık yakalanmasına etki (yüksek).
• Belediyenin atık toplama/bertaraf kapasitesi üzerinde artan baskı (orta).
Bu konular aşağıda daha detaylı olarak açıklanmaktadır.
Balık Tutulmasına Etkiler
Olası deniz kirliliği durumunda balık tutulmasında azalma olabileceği düşüncesinin, balıkçılıkla
uğraşan toplumda ana ilgi noktası olduğunu görüşme süreci göstermiştir. Geçimini balıkçılıkla
sağlayan küçük ölçekli balıkçılık oranı yüksektir. Bu nedenle, kısa dönemli bir etki bile bölgedeki
çok sayıda aileyi etkileyebilir. Ek olarak, tutulan balıklar yerel ve ulusal pazarlara da
sunulduğundan daha üst ölçekte etkilenme de olabilir.
Ekonomik açıdan; balıkçılık endüstrisine yalnızca çok büyük ölçekli ve uzun süreli bir sızıntının
(örneğin: koltrol altına alınamayan kuyu canlanması durumundan kaynaklanacak) önemli etkisi
olabilecektir. Arama sondaj çalışmaları sırasında bunun gerçekleşmesi çok düşük bir olasılıktır.
Eğer kirlilik durumu oluşur ve sonucunda balık tutulması etkilenirse, yerel balıkçılar tazminat
isteyebilirler. Bunun dışında balıkçılar, böyle bir durumda BP gibi uluslararası şirketlerin onları
tazmin edeceğinin farkındadır. Arta kalan etkinin özelliği ve ölçeği, yeterli ve uygun şikayet alma
yöntemine ve halkla iyi ilişkilere bağlı olacaktır.
Belediyenin Atık Toplama/Bertaraf Kapasitesi
Trabzon Belediyesi tehlikesiz atık toplama yeri, Trabzon şehrinin atıkları nedeniyle şimdiden
kapasitesini doldurmak üzeredir. BP’nin faaliyetleri nedeniyle oluşacak atıklar durumu
kötüleştirmeyecekse de; sondaj çalışmasının kısa dönemli olması ve az miktarda atık (dört aylık

7-67
süre içerisinde tahmini yaklaşık 100 ton atık (10 kamyon yükü) ortaya çıkması nedeniyle dikkate
alınmayacak kadar az bir etkisi olacaktır. Tehlikeli atıkların İzmit’te İzaydaş tesisine gönderileceği
ve ahşap ve parça metallerin geri dönüşüme tabii tutulacağı dikkate alınmalıdır. Tehlikeli olmayan
atıkların bertarafının Trabzon’da gerçekleştirilememesi durumunda sorunun çözülebilmesi için
bölgedeki diğer belediye atık depolama alanları alternatif olarak değerlendirilecektir.
Algılanan Konular
Yukarıdakilere ek olarak; yerel toplumun yaşam kalitesini azaltmayacağından, insan sağlığını

veya kaynakları etkilemeyeceğinden etkileri az olarak sıralansa da; toplum tarafından önemli
görülen bir kaç algılanan etki daha vardır. Bunlar aşağıda özetlenmiştir.
Karşılanamayan iş beklentileri: Sınırlı sayıda iş miktarına bağlı olarak, iş başvurusu yapan ve

başarılı olamayarak hayal kırıkılığına uğrayan bazı kişilerin, başarılı olan kişilere veya işverene
karşı infial yaratabileceği ve düşmanca davranabileceği beklenmelidir. Önceki bölümlerde
özetlendiği gibi, iş olanaklarına yönelik beklentileri yönetecek tedbirler ve şeffaf işe alma süreci,
bu olası etkiyi azaltmaya yardımcı olacaktır. Ancak, bu konu toplum için hala ana ilgi konusu
olarak kalacaktır.
Karşılanamayan tedarik beklentileri: Yerel girişimcilerin, uluslararası sözleşme ve ihale

deneyimlerine sahip olamayabilecekleri ve uluslararasınca belirlenen sağlık, güvenlik, çevre ve
kalite güvencesi sağlama sınırlamalarına göre faaliyet göstermeye yabancı olacakları
beklenmektedir. Bu deneyim eksikliği, yerel girişimcilerin bir ihale davetine etkin olarak karşılık
vermelerini engelleyebilir.
Petrol rezervi bulunmasına yönelik karşılanmayan beklenti: Yerel toplumda petrol rezervleri
bulunacağına, çıkarılacağına ve bunun yerel ve ulusal ekonomiye katkıda bulunacağına ilişkin
yüksek bir beklenti vardır. Projede üretim aşamasına geçilemezse yaygın bir hayal kırıklığı ve
ümitsizlik beklenmektedir.
Bilgi sağlanması: Görüşme yapılan paydaşlar, var olan bilginin yetersiz olmasından dolayı
projenin etkileri konusunda (olumlu veya olumsuz) yorumda bulunamayacaklarını söylemişlerdir.
Trabzon’da bir çok ulusal ve uluslararası araştırma projelerine katılmış bir üniversite ve araştırma
merkezleri vardır. Sonuç olarak, yerel STK’lar ve akademisyenler de dahil olmak üzere etkilenen
birçok paydaş proje hakkında detaylı teknik ve bilimsel bilgi istemişlerdir. Eğer, bilgi sağlamaya
yönelik doğru ve şeffaf mekanizmalar iyi kurulmazsa; geçici ve/veya sürekli itirazlar oluşabilir. Bu
nedenle, sondaj faaliyetleri öncesi ilgilenen paydaşlara taslak ÇSED raporu sunulacak ve onların
sözlü ve yazılı görüşleri alınarak nihai ÇSED raporuna dahil edilecektir.

7-68
7.7 Kümülatif ve Sınırötesi Etkiler
7.7.1 Kümülatif Etkiler
Kümülatif etkiler geçmişte günümüzde ve de gelecekte olmuş ve olacak etkilerin birleşmiş ya da

birikimli sonuçlarını ifade etmektedir. Bir faaliyet tek başına önemsiz bir etki oluşturmasına
rağmen aynı yerde ve aynı zamanda oluşan diğer etkilerle birleşerek önemli kaynaklar üzerinde
olumsuz etkilere yol açabilir. Kümülatif etki değerlendirmesinin bir dizi bileşeni vardır:
• Proje faaliyetlerinin belirli bir bölgedeki değerlendirilmesinde aynı bölgede oluşturulan

başka projelerle etkileşim ve başka faaliyetlerin de etkilerinin de değerlendirmeye
dahil edilmesi, ve
• Proje faaliyetlerinin değerlendirilmesinde aynı zaman kesiti içinde oluşan başka

projelerin ve de başka faaliyetlerin etkilerinin de değerlendirme katılması.
Blok 3534’de sürdürülecek araştırma amaçlı sondaj programında kümülatüf etkiler oluşması
beklenmemektedir. Öngörülen iki kuyu ayrı zaman dilimlerinde açılacağı gibi, Karadeniz’in aynı
bölgesinde başka benzer çalışmaların yer alması planlanmamaktadır.
7.7.2 Sınırlar Ötesi Etkiler
1991 Çevre Değerlendirmesi Espoo Konvansiyonu yapılması öngörülen bir faaliyetin etkilerinin
birden çok ülke sahasını etkileyecek olması halinde işi başlatacak ülke devletinin etkilenebilmesi
söz konusu olacak öbür ülkenin devletini önceden bilgilendirmesini öngörmektedir. Bu ön
bilgilendirme olabildiğince erken aşamada gerçekleştirilmeli ve hiç bir durumda olayın sahibi ülke
toplumunun bilgilendirildiği andan sonraya bırakılmamalıdır. Blok 3534’de öngörülen çalışmalar
komşu ülke sahalarını da etkileyecek nitelikte olduklarından Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin
komşu ülke hükümetini çalışmalar ve olası etkiler konularında uygun biçimde bilgilendirmesi
gerekecektir.
Blok 3534’de öngörülen olağan sondaj çalışmalarına ilişkin olarak sınırlar ötesi etkilerin oluşması
beklenmemektedir. Çalışmaların büyük bölümü sondaj gemisi çok yakın çevresinde
gerçekleştirilecektir. Sınırlar ötesi etki ancak bir kontrol altına alınamayan kuyu canlanması
durumunda ortaya çıkabilecektir. ÇSED çalışmasının bir bölümünü oluşturan kontrol altına
alınamayan kuyu canlanması (blowout) modellemesi (Bak: Bölüm 7.5), en kötü durumun
gerçekleşmesi halinde Gürcistan kıyılarının oluşacak petrol saçılmasından etkilenebileceğini
göstermiş bulunmaktadır. Bu konular proje için hazırlanmış Yağ Sızıntı Müdahale Planı’nda
dikkate alınmış ve çözümlenmesi için gerekli tedbirler bu planda belirtilmiştir.

7-69
8 ÇEVRESEL YÖNETİM
8.1 Giriş
8.1.1 BP’de Çevresel Yönetim
Çevresel Yönetim, arama amaçlı sondaj programları için ana uygulama parametrelerinden biridir.
BP, “Savunduğumuz Değerler” (What We Stand For) başlıklı belgede açıklanmış ilke ve
beklentilerin, şirketin tüm çalışmalarında her açıdan uygulanır olmasını amaçlamaktadır. Bu
yaklaşım doğrultusunda olmak üzere, tüm BP Yöneticilerinin uygulaması istenen Sağlık, Güvenlik
ve Çevre (SGÇ) beklentileri de “SGÇ’yi Doğru Oluşturmak” başlıklı şirket belgesinde ayrıntılı
biçimde açıklanmış bulunmaktadır.
Yapılan işe öz nitelikler bulunduracak biçimde, BP İş Birimince oluşturulma durumunda olan

SGÇ’de anılan şirket standartları, yerel yönetim katmanınca uygulamaya geçirilecektir. Eldeki bu
projedeki çalışmalar da BP’nin Azerbaycan İş Birimince yürütülecektir. Sözü edilen birim,
Çevresel Yönetim Sistemlerine ilişkin uluslararası standartları oluşturan ISO 14001 kalite
belgesine sahip bulunmaktadır.
Kıyıdaki depolama alanının oluşturulması aşamasında, tüm ulusal ve uluslararası gerekliliklerle

birlikte konuya yönelik şirket kuralları da, kapsamlı biçimde oluşturulacak olan Çevresel Yönetim
Planı (ÇYP) içinde yer alacaklardır. BP’ye hizmet verecek olan üstlenicilerin de kendi ÇYP’larını
gerektiği gibi koşullara uyarlamaları ve çalışmalarında çevresel nitelikli kuralları uygulamaları
beklenecektir.
SGÇ kuralları, çevresel planlar, kılavuzlar, yöntemler ve yönergeler gibi bir dizi aracı unsurdan
yararlanılarak çalışmalar süresince devrede tutulacaktır. Sözü edilen bu araçlar, BP’nin halen var
olan Çevresel Yönetim Sisteminin (ÇYS) de unsurlarını oluşturmaktadırlar.
Çevresel Yönetim Şekil 8.1-1’de gösterildiği gibi, hiyerarşik bir yapıdan yararlanmaktadır. Bu
yönetim sistemi sahaya özgü çalışmalarda tüm çalışmaları kapsamına alan bir yönetim planının
uygulanmasını gerektirmektedir. Bu yapının gerçekleştirilmesinden sonraki aşamada ise günlük
çalışmalar boyunca gündeme gelecek çevresel nitelikli konuların, kolaylıkla uygulanabilir
kararlarla üstesinden gelinmesi için bir dizi bileşenin devrede bulundurulması sağlanacaktır.
Eldeki bu Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesinin (ÇSED) sonuçlarından bir Çevresel

Konular Kayıt listesi oluşturulacak olup bu yolla proje için gerekli çevresel amaç ve hedefler ile
birlikte, ÇYS’nin çalışması için gerekli bir dizi yaptırımın da tanımlanması sağlanacaktır.

8-1
Bu noktada çevresel değerlendirme çalışmasının yinelenen bir süreç olduğunu, ÇSED

değerlendirmesi sonuçlarının daha ‘tanımlama’ aşamasında bir dizi etkiyi ortaya çıkardığını
vurgulamakta gereklilik görülmektedir. Süreç ‘ayrıntılı tasarım’ aşamasına doğru ilerletilirken,
zaman içinde, etkiler ve onlara bağlı olarak yönetim yordamlarında daha başka değişiklikler
oluşacaktır.
Şekil 8.1-1 BP Çevresel Yönetim Sisteminin Hiyerarşik Yapısı
8.1.2 Üstlenicilere İlişkin Çevresel Yönetim
Projeye katkı sağlayan üstlenicilerin çevresel çalışmalarının, projenin tümüne yönelik çevresel
yönetim için temel önemde olduğu açık bir gerçektir. Bu üstlenilen işe özgün çevresel süreçlerin
uygulanması, ilgili ana üstlenicilerin sorumluluğunda olacaktır. Ana üstleniciler şu biçimde
sıralanabilir:
• Sondaj üstlenicisi;
• Destek gemisi üstlenicisi;
• Çimentolama üstlenicisi;
• Çamur loglama üstlenicisi;
• Wireline üstlenicisi;
• Atık işlenmesi ve uzaklaştırma üstlenicisi;
• Hava hizmetleri üstlenicisi; ve
• Liman hizmetleri üstlenicisi.

8-2
BP, tüm üstlenicilerin belirlenmiş önleyici önlemlere tam uyumunu sürekli izleyip denetleyecektir.
BP’nin standart ve süreçlerini üstlenici standart ve süreçleri ile bağlayabilmek için bir köprü belge
oluşturulacaktır. Zaman zaman BP tarafından yapılacak denetimler ile üstlenicilerin uymayı kabul
ettikleri çevresel önleyici önlemler ve yönetim süreçlerine uyumları izlenecektir.
Çevresel bilinci destekleme ve yönetim eğitimi programları oluşturulacak, proje alanında

geçerlikte olan temel duyarlılık konularına ilişkin anlayış bilinçlendirilecek, çevresel etkilerin en alt
düzeylere çekilebilmesinde üstlenicilerin etkinliği de vurgulanacaktır. Çevresel yönetim
konusunda görev üstlenmek üzere belirlenmiş personel, konularında kapsamlı eğitimlerden
geçirileceklerdir. Bu eğitim programlarından önde gelenleri şöylece sıralanabilir:
• Atık yönetimi eğitimi (geri kazanma, ayırma ve atıkların elden geçirilmesi);
• Kimyasallar ile yakıtın kullanılması ve aktarılması yöntemleri;
• Dökülme-sızıntıların önlenmesi ve elden geçirilmesi ile böyle durumlara müdahale eğitimi;
• Sahaya öz çevresel duyarlılıklar;
• Çevresel denetim; ve
• Çevresel izleme.
8.2 Çevresel Etki Azaltıcı Önlemler ve İzleme
Blok 3534 arama amaçlı sondaj programı ile ilgili çevresel etki azaltıcı önlemler deşarjlar,
emisyonlar ve atık yönetimine ilişkin Türk Yönetmelikleri ile uluslararası sözleşmeler
çerçevesinde geliştirilmiş bulunmaktadır. Bu çalışmada endüstride en iyi yaklaşım olarak kabul
görmüş yöntemler ile, ekipman tasarım kısıtları ve sondaj süresince karşılaşılabilecek,
Karadeniz’e öz sondaj tehlikeleri de göz önünde bulundurulanlar arasında yer almışlardır. Etki
azaltıcı önlemler Karadeniz’e öz çevresel duyarlılıklar ile, özellikle önerilen sondaj bölgesi yakın
çevresindeki duyarlılıklara odaklanmıştır.
Arama sondaj çalışmalarından kaynaklanan etkilerin denetim ve azaltılmasına ilişkin girişim ve

çalışmalar Bölüm 7’de ayrıntılı biçimde işlenmiş idi. İlerideki bölümde işlenecek olan denetim ve
çevresel etkileri azaltmaya yönelik önlemler ise tasarım ve işletme yöntem ve süreçleri ile birlikte
programın gerçek etkilerini izlemek, değerlendirmek ve raporlamaya odaklanmış olacaklardır.
İzleme ve raporlama hazırlıkları, projenin başlatılmasından önce devreye sokulacak olan
denetime geri bilgi sağlama programına temel oluşturacaklardır.
Denetim geri bilgi sağlama programı etkilerin değerlendirilmesi ile ileriye dönük önlem ve olası
iyileştirme programlarının oluşturulup yaşama geçirilmesine yarayacak yöntemleri içermektedir.
Genel kontrol, etki azaltma ve izleme önlemlerinin kapsamı Tablo 8.2-1’de verilmiştir. Bu
önlemlerin etkinliği ise aşağıda sıralanmış gerekliliklere bağlı olmaktadır:

8-3
• Önemli veri eksiklikleri içermeyen, kapsamlı bir veritabanına dayandırılmış, ayrıntılı ve

yansız bir çevresel değerlendirme sürecinin tamamlanması.
• BP ile üstlenicilerin çalışmalarının etkin biçimde yönetilebilmesi. Bu gereksinim, ayrıntılı

planlama ve yöntem belirlemeleri, iç ve dış haberleşme mekanizmalarının oluşturulması ile
faaliyetlerin denetim ve gözden geçirilmesi sağlanarak gerçekleştirilecektir.
• Projede görev üstlenecek tüm personelin çevre ile, çalışmaların neden olabileceği etkilerin
tam bilincinde olmalarının sağlanması.
Tablo 8.2-1: Genel Denetimler, Etki Azaltıcı Önlemler ile İzleme
Denetim, Etkileri Azaltıcı Önlemler ile İzleme

• İlgili tüm Türk Mevzuatları ile Uluslararası Sözleşme maddelerine uyum.
• Çevresel Değerlendirmenin gerçekleştirilmesi ile Çevresel ve Sosyal Etki
Değerlendirme Çalışmasının Yayınlanması.
• Yağ/Petrol Sızıntı Müdahale ve Acil Durum Planlaması.
• İç ve dış haberleşme ve danışma.
• Üstleniciler ile BP personelinin çevresel bilinçlerinin yükseltilmesine yönelik
eğitimler.
• İşletme performansı ve izleme sistemleri.
• Denetleme programı (sondaj gemisinin, üstlenicilerin yönetim sistemlerinin,
yöntemlerin ve ekipmanların denetimlerini de kapsar biçimde)
BP, arama amaçlı sondaj programını, çalışmaların çevreye olası etkilerini en alt düzeyde
tutabilecek biçimde sürdürecektir. Bu hedefe erişilebilmesi büyük biçimde malzemelerin,
oluşturulan atıkların ve emisyonların doğru kullanılması ve bertaraf edilmesi yolu ile
gerçekleştirilecektir.
Sondaj Deşarjları
Sondaj çalışmaları sonucunda oluşabilecek etkilerin azaltılması çabaları, üretilen atıklar, deşarjlar
ve emisyonların bir dizi tasarım ve işletme kontrolu altında tutulması; denetimsiz / plan dışı
deşarjların oluşması olasılığının en alt düzeylere çekilmesi yolları ile gerçekleştirilebilecektir.
Özetlenmiş biçimi ile, etkileri azaltmaya yönelik olarak Blok 3534 Arama Sondaj Programına
eklenmiş önlemler şunlardır:
• Sondaj gemisi, personeli ve çevreyi tehlikeye sokacak olayların oluşması olasılıklarını en alt
düzeye çekecek bir kuyu tasarımının gerçekleştirilmesi.

8-4
• Sismik incelemelerle, önerilen sondaj alanı çevresindeki sığ formasyon gazı tehlikelerinin
belirlenmesi ve derin formasyonlarda karşılaşılabilecek tehlikelere ve sığ formasyon
tehlikelerine yönelik mühendislik çalışmaları ve gerekli görülürse bir pilot kuyu açılması
seçeneği.
• Tüm sondaj bölümlerinde kullanılmak üzere, sondaj sıvısı olarak bir su bazlı çamur (WBM)
sisteminin seçilmesi.
• WBM’de kullanılacak kimyasal bileşenlerin seçilmesinde, daha önce Kuzey Denizi’nde

OSPAR Ortaklaşa Zorunlu Kontrol Programı kapsamında olmak üzere, ‘önceden bilgi
verilmek koşulu ile denize salınmasında sakınca bulunmayan’ biçiminde değerlendirilmiş ve
kullanılmış kimyasalların seçilmesi.
• Yalnızca özel durumla karşılaşılması halinde kullanılabilecek SBM sondaj sıvısı için, düşük
zehirlilik ve biyobozunabilirlik özelliğine sahip düz bağlı olefinin seçilmesi.
• Olağan dışı durumda SBM kullanılması halinde sondaj kesintilerinin üzerine tutunmuş
SBM’i daha iyi ayrıştıracak sondaj kesintileri kurutma ve santrifüj sisteminin kurulması.
• Olağan dışı özel durumda kullanılmış olması halinde ömrünü yitirmiş veya elde kalmış fazla
SBM bazlı sıvının saklanıp karaya iletilmesi, orada işlemden geçirilerek yeniden
kullanılabilmesi için geri kazanılmasına yönelik düzenlemelerin yapılmış olması.
• Sirkülasyon boyunca çamur ve sondaj kesintilerinin yakından izlenip uygun düzenlemelerin

yapılması.
• Sondaj sıvısı özelliklerine ilişkin ayrıntılı bilgi envanterinin oluşturulması.
• Oluşan ve atılan sondaj kesintileri miktarlarının günlük kaydının tutulması.
• Sondaj işleminin tamamlanmasından sonra deniz zeminindeki durumun ROV’un (Uzaktan

Kumandalı Araç) görüntü iletme olanağından yararlanılarak denetlenmesi.
• Sondaj sonrası bir deniz çevre çalışması gerçekleştirerek sondaj noktaları çevresinde
durum değerlendirilmesi yapılması.
Sondaj Gemisindeki Çalışmalar
Sondaj gemisindeki çalışmalara bağlı olarak ortaya çıkan deşarjlar ile emisyonların olası
etkilerinin azaltılması yönünde aşağıdaki önlemlerden yararlanılacaktır:
• Drenajın yeterli biçimde yönetilebilmesi için gemi alanlarının sınıflandırılması. ‘Temiz’

güverte bölümlerinden kaynaklanan sular doğrudan denize verilecektir. Kirlenmenin daha
yüksek bir olasılık olarak belirlendiği öbür bölümlerden toplanan sular ise atıksu arıtma
tanklarında toplanacaktır. Sondaj ekipmanının bulunduğu bölümün zemin suları ayrı bir
süzme tankına akıtılacaktır.
• Çevreyi koruma açısından, deşarj noktalarında kurulacak kesonlarla deşarjın uygun

derinliklere bırakılması.
• Su arıtma sistemleri çıktılarının sürekli izlenip denetlenmesi yolu ile, standartlara uymaz
nitelikte arıtılmış suyun olası deşarjının önlenmesi.

8-5
• Uygun seddeleme yöntemleri ve toplu biçimde aktarılacak malzeme için alınacak önlemler
ile olası sıvı ve parçacıkların dökülme - saçılmasının en alt düzeye sınırlanması.
• Olası sızıntı, dökülme - saçılmalara neden olabilecek arızaları baştan önleyebilmek için
gemideki ekipmanlara sağlıklı bir bakım programı uygulamak.
Atık Yönetimi
Katı atıklar sondaj gemisinde ve destek gemilerinde türlerine göre ayrıştırılacaktır.
Atık yönetim sistemi Türk mevzuatı ile uluslararası sözleşme gerekliliklerini karşılar biçimde
düzenlenecektir.
BP Türkiye’deki atık taşıma ve işleme kuruluşları ile atık yönetim sözleşmeleri yapacaktır.
Aşağıda sıralanan ve Tablo 8.2-2’de özetlenmiş nihai atık terk noktaları ile bunlara erişim
yollarının belirlenmesinde, kabul görmüş en iyi uygulama biçiminin seçilmesine ve üstlenicinin
hizmetleri yerine getirmek için gerekli yetkilendirmeye sahip olmasına özen gösterilecektir. Tüm
nihai atık terk noktaları BP tarafından denetlenecektir.
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği maddelerine uyarak, tüm tehlikeli atıklar Trabzon liman
sahasında belirlenecek bir tehlikeli atık toplama noktasına iletilecek ve koruma altında
tutulacaktır. Depo alanı usulüne uygun biçimde denetim altında tutulacak olup burada bir yönetici
de görevlendirilecektir. Bölge koruma seddesi içine alınacak, uygun işaretlemelerle atık bölümleri
belirlenecek, sahada biriktirilen tüm tehlikeli atıkların tehlike özelliklerini de içerir biçimde ayrıntılı
kayıtları tutulacaktır. Depo sahasında tehlikeli atıkları bekletme süresi geçici atıklar için
öngörülmüş 180 günü ve / ya da 6 ton sınırını aşmayacaktır. Depolanmada bu değerlerin
aşılması halinde BP gerekli izinlerin alınması için başvurularda bulunacaktır.
Tehlikeli atıklar, lisanslı üstleniciler tarafından, türlerine göre ve uygun kriterleri sağlayan araçlarla
taşınacaktır.
Son terk noktasına iletilecek tüm tehlikeli atıkların taşınmasında Ulusal Atık Taşıma Belgesi de
bulundurulacaktır. Yıl sonunda ya da projenin sona erme aşamasında atık taşıma formlarının
kopyaları bir araya getirilerek Çevre ve Orman Bakanlığı’na iletilecektir.
Atık Makine Yağları
Atık makine yağları sondaj gemisindeki atık yağ biriktirme tankında depolanacak, uygun biçimde
etiketlenmiş bidon veya variller içinde, geçici depolanma amacı ile limandaki depo alanına
aktarılacaklardır. Yağ depo alanı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği standarlarını sağlar
özellikte olacak ve koruyucu sedde içine alınacaktır. Depolanan malzeme yeterli miktara
eriştiğinde, tehlikeli atık özelliğinin gerektirdiği koşullar çerçevesinde, lisanslı yetkili taşıyıcı
tarafından uygun bertaraf etme noktasına iletilecek ya da Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
kapsamında geri kazanım işleminden geçirilecektir.

8-6
Kimyasal / Yağ / Boya Bidonları
Kullanılmış kimyasal / yağ / boya kapları yeniden kullanma olasılığı olan durumlarda üreticiye geri
gönderilecektir. Üreticiye geri gönderilemeyen bidonlar tehlikeli atık sınıfına sokularak uygun
kurallar çerçevesinde lisanslı bertaraf noktasına iletilecektir.
Tehlikeli Olmayan Genel Atıklar
Genel atıklar sondaj gemisinde sıkıştırıldıktan sonra çöp kafesleri içinde limandaki depolama
alanına gönderilecek, oradan da Trabzon Belediyesi’nin çöp depolama sahasına aktarılacaktır.
Kurşun - Asitli Akümülatörler ve Piller
Ömrünü yitirmiş kurşun - asitli aküler depo alanına iletilecektir. Depolama alanında birikecek olan
bu aküler ve piller yeterli düzeye eriştiklerinde tehlikeli atık olarak, Atık Pil ve Akümülatörlerin
Kontrolü Yönetmeliği kurallarına uygun biçimde olmak üzere, lisanslı bertaraf noktasına
iletileceklerdir.
Metal Atıkları
Genelde atık metaller, kullanılmış kaplar, kablolar, borular, kırpıntılar ve terkedilmiş kuyulardan
çıkarılmış kuyu başı ekipmanından oluşmaktadır. Bu tür atık metaller kıyıdaki depo sahasında
biriktirilecek ve sonunda bir metal hurdacısına satılarak yeniden değerlendirilmesine olanak
verilecektir.
Katı atıkların sondaj gemisinden uzaklaştırılması yolları Tablo 8.2-2’de özetlenmiştir.
Malzeme Yönetimi
Tehlikeli malzemenin kullanılması ile bu tür malzemenin destek gemileri ile sondaj gemisi
arasında aktarılması sırasında aşağıda belirtilmiş yöntemler uygulanacaktır.
Yakıt
Destek gemileri ile sondaj gemisi arasında yakıt ikmalinde aşağıda açıklanan yöntemler
izlenecektir:
• Tüm aktarma işlemleri Global Santa Fe “Yakıt Aktarım Yöntemi”ne uygun biçimde
gerçekleştirilecektir;

8-7
Tablo 8.2-2: Katı Atık Uzaklaştırma Yolları Özeti
Sondaj Gemisindeki Atık Sondaj

Geçici Kıyıdaki
Gemisindeki Bertaraf Sahası
Depolama Taşınma
İşlemler
Kullanılmış kurşun - asit Lisanslı atık

akümülatörler Destek gemisi ile taşıyıcı
Depo sahası
kıyıya gönder tarafından
taşınma
Lisanslı atık İzaydaş Tehlikeli Atık
Kullanılmış yağ filtresi Destek gemisi ile taşıyıcı Bertaraf Tesisi, İzmit
Depo sahası
kartuşları (boşaltılmış) kıyıya gönder tarafından
taşınma
Atık makine yağı, kirlenmiş Lisanslı atık İzaydaş Tehlikeli Atık

yağ artıkları ve üstüpüler Destek gemisi ile taşıyıcı Bertaraf Tesisi, İzmit
Depo sahası
taşınma
Boş kimyasal / yağ / boya Lisanslı atık İzaydaş Tehlikeli Atık

bidonları ve varilleri Destek gemisi ile taşıyıcı Bertaraf Tesisi, İzmit
Depo sahası
taşınma
Lisanslı atık İzaydaş Tehlikeli Atık
Tıbbi ve ilk yardım atıkları Destek gemisi ile taşıyıcı Bertaraf Tesisi, İzmit
Depo sahası
(bandaj, şırınga vs. gibi) kıyıya gönder tarafından
taşınma
Lisanslı atık
Çeşitli Metal artıkları Destek gemisi ile taşıyıcı
Depo sahası Yerel Hurdacı
taşınma
Genel, tehlikeli olmayan
atıklar: plastik şişeler,
ambalaj kağıtları, Trabzon Belediye Çöp
Destek gemisi ile
mukavvalar, tahta paletler, Depo sahası Belediye depolama ve geri kazanım
kıyıya gönder
vs. Alanı
Aktif çamur Karadeniz

Arıtmadan sonra
çalışmaları sırasında
ortaya çıkan sıvı
Kıyıya boşaltılması düşük
Evsel Atıksu Arıtma denize salınacak.
getirilmesi olasılıktır. Gerekmesi
çamurları Aktifleştirilmiş
- halinde halinde, sıvı oranının
çamur belirli
Belediye %65’in altında olması
aralıklarla tanktan
Vidanjörü koşulu ile Belediye Çöp
alınarak sistemde
toplama sahasına
yer açılacak
iletilecektir.
• Bir “çalışma izni” çıkartılarak, personel, güvenlik ekipmanı ve uygulanacak özel yöntemlerin
ayrıntıları bu belgede belirlenecektir;
• Sondaj gemisi ile yakıt aktaran gemi arasında iki yönlü haberleşme olanağı sağlanacaktır;
• Yakıt aktarımında kullanılacak hortumların her iki ucunda da, sondaj gemisi ve yakıt
gemisindeki bağlantılardan sökülmeden önce kapanacak vanalar bulunacaktır.

8-8
• Hortumlar hidrokarbon temelli sıvıların aktarılmasına uygun nitelikte olacak; ilk kullanımdan
önce sondaj gemisinde basınçlı hava ile basınç testinden geçirilecek; sonraki kullanımlarda
da sondaj gemisi koruyucu bakım programına göre işlem göreceklerdir;
• Yakıt ve yağ aktarılması tercihen gündüz saatlerinde gerçekleştirilecektir.
• Oluşabilecek tüm dökülmeler günlük rapora işlenecek, söz konusu miktarın 80 litrenin
(yarım bidon) üzerinde olduğu hallerde “Yağ/Kimyasal Dökülme Raporu” da
düzenlenecektir;
Sentetik Bazlı Çamur (SBM)
Yukarıdaki bölümde yakıtla ilgili olarak sözü edilmiş önlemlerin tümü, olağanüstü durum halinde
sondaj sıvısı olarak kullanılacak SBM için de geçerli olacağı gibi, ek olarak da aşağıdaki koşullar
sağlanacaktır:
• Tüm tank boşaltma boruları çift vanalı olacak, bunlar tanklara SBM dolumu yapılmadan
önce kapatılıp, kilitlenecek ve uygun bir şekilde mühürlenecektir.
• Boşaltma ve aktarma pompalarının yanlışlıkla çalıştırılmaması için gerekli önlemler ve

işlemler belirlenecektir.
• Çamur tankı bölgesi zemin tahliyesi kirli su tankına yönlendirilecektir.
• Tanklar sürekli gözetim altında bulundurulacak, olası herhangi bir sıvı yüzeyindeki yükseklik
değişikliği anında rapor edilecektir.
Tehlikeli Malzemeler
• Tehlikeli malzeme uygun kaplar içinde aktarılacak, kaplar tehlike türü de belirtilmiş biçimde
olmak üzere etiketlenecektir (örneğin zehirli, yanıcı, yakıcı vs. gibi). Etiketlerde uluslararası
kabul görmüş semboller de kullanılacaktır.
• Tehlikeli malzeme beraberinde MSDS bulundurulacaktır. Beraberinde MSDS bulunmayan

tehlikeli malzeme sondaj gemisine kabul edilmeyecektir.
• Sondaj gemisine ve destek gemilerine iletilen tüm tehlikeli malzeme yük manifestosunda
“tehlikeli, radyoaktif, patlayıcı” gibi ayrıntıları ile birlikte kayda geçirilecektir. Tehlikeli
malzeme kapsamına girenler arasında: kurşun ve asit içeren akümülatörler, kurşun içeren
boyalar, asitler (örneğin HCl ve HF), gres yağları, boru özel gresi, atık yağlar ile üreticisi
tarafından tehlikeli sınıfına sokulmuş olan kimyasallar, radyoaktif malzeme ve patlayıcılar
bulunmaktadır.
• Gemideki tüm tehlikeli maddeler, türlerine göre ayrılmış bölmelerde depolanarak koruyucu
kaplarının zarar görmesi olasılığı en aza indirgenecektir (boyaların boya deposunda,
asitlerin de kapalı bölmelerde depolanması gibi).

8-9
Petrol ve Kimyasalların Dökülme Riski
Sondaj programı aşamasında denizaltında oluşabilecek bir kontrol altına alınamayan kuyu
canlanması sonucunda çevreye önemli ölçüde petrol dağılması önemli çevre sorunlarına neden
olabilir.
Petrol ve kimyasal maddelerin dökülmesinin ortaya çıkaracağı tehlikelerin olası etkileri, alanı
koruyucu engelle çevreleme ve aktarma işlemlerine ilişkin bir dizi yetkin mühendislik tasarım ve
uygulamaları ile etkili biçimde azaltılabilmektedir. Bu türlü uygulamalar Tablo 8.2-3’de özet
biçimde sıralanmış bulunmaktadır. Çevreye petrolün yayıldığı durumda, ayrıntılı biçimde
hazırlanmış olan Petrol Sızıntı Müdahale Planında öngörülen önlemler devreye sokulacaktır. Söz
konusu planın kapsamı Ek-F olarak bu rapora eklenmiştir.
Tablo 8.2-3 Petrol ve Kimyasalların Dökülmesine Karşı Denetim, İzleme ve Etkileri Azaltma
Önlemleri
Denetim, Etki Azaltma ve İzleme Önlemleri
• Petrol dökülmesi ve yayılması durumu ile sonuçlarının, sondaj çalışmalarına

başlanmasından önce ayrıntılı biçimde değerlendirilmesi.
• Kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasını önleme ekipmanını ve yapısal
muhafaza boruları tasarımını da kapsayan kuyu mühendisliği.
• Sondaj gemisinde muhafaza ve kapalı drenaj sistemi.
• Yakıt ve toplu miktarda çamur aktarım işlemlerinin gündüz saatleri ve iyi hava
koşulları ile sınırlandırılması.
• Aktarma pompalarında yüksek düzey durdurma anahtarları ile alarm sistemlerinin
kurulması.
• Belirli aralıklarla yinelenecek biçimde olmak üzere, hortumlar ile bağlantı
elemanlarının basınç testlerinden geçirilmesi, denetleme ve bakım programlarının
uygulanması.
• Sondaj gemisi ile destek gemilerinde yakıt ikmali işlemlerinin yakından
denetlenmesi.
• Projeye özgü hazırlanmış Petrol Sızıntısı Müdahale Planı ile Acil Müdahale Planı.
• Depo sahası ile destek gemilerinde bulundurulacak petrol dökülmesini temizleme
ekipmanı (yüzey gerilim düşürücüler (dispersanlar), emiciler ve bumbalar.
• Kullanılacak yüzey gerilimi azaltma kimyasalına ilişkin Çevre ve Orman
Bakanlığı’ndan ön onay alınması.
İzleme ve Raporlama
Arama amaçlı sondaj programına ilişkin olarak bir çevre izleme planı geliştirilip uygulamaya
konulacaktır. İzleme işlemi, Eylül 2004 de gerçekleştirilmiş mevcut çevresel durumu tespit
çalışması sonuçlarını temel alarak, aşağıda sıralanmış başlıkları içerecektir:

8-10
• Trabzon depolama alanında aylık hava kalite belirleme çalışmaları. Bu çalışma, Şubat 2005
ayında, kıyıdaki çalışmaların başlatılmasından önce devreye alınmıştır.
• Trabzon depolama alanında gürültü düzeyi ölçümleri - gündüz, gece, hafta içi günler ve
hafta sonlarını da kapsar biçimde.
• Trabzon limanında kimyasal düzeylerinin izlenmesi - Depo sahasındaki çalışmalardan önce

ve sonra alınacak dip çökelti örnekleri üzerinde analizlerin yapılması.
• Sondaj gemisinde gürültü düzeyi izlenmesi.
• Sondaj gemisi ve de depolama sahasında atıksu örneklemesi ve izlenmesi.
• Sondaj sonrası denizde çevre çalışması - toplanan verilerin sondaj öncesi mevcut durum
tespit çalışması sonuçları ile karşılaştırılabilir biçimde olması sağlanacaktır.
• Tamamlanması gerekli Kuyu Bitirme Raporları şu ayrıntıları da içermek durumundadır:

temizlik, evsel ve drenaj sularının toplam hacimleri; denize salınmış sondaj kesintileri ile
sondaj sıvısı toplam hacimleri; sondaj sıvısına eklenen kimyasalların listelenmesi ve her
birinin toplam miktarı; denize salınmış çimento karışımlarının hacmi; çimento harcına
eklenen katkıların ayrıntıları ve her birinin toplam hacimleri.
8.3 Çevresel Amaç ve Hedefler
BP’nin arama sondaj programı ile ilgili olarak belirlediği çevresel amaçlar ve hedefler aşağıda
özetlenmiştir:
• Türk mevzuatında, uluslararası sözleşmelerde ve BP’nin Çevresel Beklentilerinde belirlenip

biçimlendirilmiş standartların uygulanıp gözetilmesi, bkz. Tablo 8.3-1. Sıralanmış bu amaç
ve standartlara uyum sağlandığının kanıtlanması.
• Çalışmalar boyunca denize petrol, yakıt ya da kimyasal dökülmemesi.
• Çalışmalar süresince oluşturulacak sıvı ve katı atıkların alt düzeylerde tutulması.
• Uygun yakıt ve enerji üretim sistemlerinden yararlanılarak hava emisyonlarının en düşük

düzeylerde tutulması.
• Sentetik bazlı sıvının yalnızca, karşılaşılan sondaj bölümünün su bazlı çamur kullanılarak
geçilemeyeceğinin belirlendiği olağan üstü koşulların oluşması halinde kullanılması.
• Yürütülen çalışmalara uygun sağlık, güvenlik ve çevresel denetleme programının

uygulamaya konulması. Çalışmaların ve performans düzeyinin değerlendirilebilmesi için
düzenli çevresel değerlendirmelerin yapılması. Bu çalışmanın kapsamına, sondaj gemisi ile
depolama alanındaki tesislerin denetimi, atık izleme ve raporlama çalışmaları ile
raporlamaların gözden geçirilmesi işleri de girecektir.
• Kuyu çalışmaları sağlık, güvenlik ve çevre raporu’nun hazırlanması, ilk kuyunun açılma
çalışmaları boyunca elde edilmiş tüm bulguların belgelenerek değerlendirilmesi ve bu yolla
olası ikinci kuyuya ilişkin uygulama hazırlıklarına destek sağlanması.

8-11
Tablo 8.3-1 Önerilen Arama Amaçlı Sondaj Programını Etkileyen Emisyon, Deşarj ve Atık Standartları Özeti
PARAMETRE STANDARTLAR
KIYI ÇALIŞMALARI (Türk Mevzuatı)
Hava Emisyonları 2004 Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hava emisyon sınırlarını enndüstri türlerine, kullanılan yakma
ünitesine ve yakıt türüne göre belirlemiştir.
Gürültü Emisyonları 2003 Gürültü Kontrolü Yönetmeliği’ne göre, bir faaliyetten ortaya çıkan gürültü düzeyi, çevredeki en yakın alıcıdan 1 m uzaklıkta
aşağıdaki sınırları aşmamalıdır:
Sürekli: Gündüz (06:00 - 22:00) 65dBA. Gece (22:00 - 06:00) 55dBA.
Anlık: Gündüz (06:00 - 22:00) 70dBA. Gece (22:00 - 06:00) 60dBA.
Atık Su 2004 Su Kirliliğini Kontrol Yönetmeliği kıyıdaki çalışmaları kapsamına almaktadır. Bu yönetmeliğe göre, tesisin bulunduğu bölgede
kanalizasyon sisteminin bulunduğu hallerde tüm atık suların var olan sisteme verilmesi gerekmektedir. Sanayi kuruluşlarının atık su
deşarj sınırları aşağıda verilmiştir:
Parametre Birim 2-Saatlik Kompozit Numune 24-Saatlik Kompozit Numune

KOİ mg/l 400 300
TAKM mg/l 200 100
Yağ/Gres mg/l 20 10
Toplam Fosfor mg/l 2 1
Toplam Krom mg/l 2 1
Cr (+6) mg/l 0,5 0,5
Pb mg/l 2 1
Toplam CN mg/l 1 0,5
Cd mg/l 0,1 -
Fe mg/l 10 -
Flor mg/l 15 -
Cu mg/l 3 -
Zn mg/l 5 -
Hg mg/l - 0,05
Sülfat (SO4) mg/l 1.500 1.500
Toplam Azot mg/l 20 15

Balık Biyoesey 10 10
pH 6-9 6-9
Karadeniz Deniz Çevresinin Kara Kökenli Kaynaklardan Kirlenmeye Karşı Korunmasına Dair Protokol.
Protokol’da sıralanmış tehlikeli ve zararlı maddelerin deşarjı yapılmayacaktır.
Katı Atık 1991 Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine uyum sağlanmalıdır. Söz konusu yönetmelik katı atıkların depolanması, taşınması,
uzaklaştırılması ve bertaraf edilmesi çalışmalarını düzenlemektedir.
1995 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği proje sahiplerinin sorumluluklarını şu şekilde belirlemiştir:
~ Tehlikeli atık oluşumunu en aza indirgeyecek önlemleri almak.
~ Atıkların insan sağlığı ve çevre açısından oluşturabileceği zararları en aza indirmeye yönelik önlemleri almak.
~ Üretilen atıkların envanterini tutarak uluslararası düzeyde kabul edilmiş biçimlere uyumlu olarak paketlenme ve etiketlenmelerini
sağlamak.
~ Tehlikeli Atık Bildirimi Formunu doldurarak yıllık biçimde Çevre ve Orman Bakanlığı’na iletmek.
Tehlikeli atık üretim düzeyi ayda 1.000 kg’nin altında olan kuruluşlar oluşmuş atıkları geçici depolama ortamında 180 gün boyunca yerel
yönetimden olur almadan depolayabilmektedirler. Bu durumda biriktirilmiş toplam tehlikeli atık miktarı 6.000 kg’yi geçmemelidir.Toplanmış
atık miktarının ya da saklama süresinin belirtilen değerleri aştığı durumlarda tesisin izin alması gerekmektedir.
AÇIK DENİZ ÇALIŞMALARI (Uluslararası Anlaşmalar ve BP Kuralları)
Hava Emisyonları BP’nin Çevresel Beklentileri:
Sera gazı emisyonlarının 1990 temel alınmış değerleri 2010 yılına dek %10 oranında azaltılacak, bu hedefe varılabilmesi için enerji
verimlilik artışları ile yeni teknolojilerden yararlanılacaktır.
ÇYS’den yararlanılarak yerel düzeyde olmak üzere hava kirleticilerin etkileri belirlenecek, her İş Birimi için ayrı olmak üzere, yerel çevre
unsurları göz önünde bulundurularak, iyileştirici hedef değerler saptanacaktır. Emisyon referanslaması yolu ile uluslararası düzeyde
performans etkinliği kanıtlanacaktır.
Atık Su ve Katı Atıklar 1973 MARPOL Sözleşmesi (ekleri ile birlikte) - Karadeniz’de ‘Özel Alan’ standartlarının geçerli olmasını kararlaştırmıştır.
Destek Gemisi çalışmaları (<400 ton):
Yağlı sular: deşarj yasaktır. Yağ oranının seyreltilmeden önce <15 ppm olduğu durumlar hariç. Yolda sıvıdaki oran <100 ppm ise ve en
yakın karadan uzaklık 12 deniz milinden fazla ise.
Tehlikeli kimyasallar: Yasaktır.
Yağlı drenaj, bulaşık çamur, kirli balast, tank yıkama suları: yağ içeriğinin seyreltilmesiz <15 ppm olması haricinde deşarj yasaktır.
Yolda sıvıdaki oran <100 ppm ise ve en yakın karadan uzaklık 12 deniz milinden fazla ise.
Evsel Atıksu: Deşarj yasaktır. Parçalanıp dezenfekte edilmiş olma halinde en yakın karadan 4 deniz mili uzaklıkta >4 knot hızda hareket
halinde iken salınabilir.
Çöp: Yasaktır.
Yemek artıkları: Parçalanmış ya da <25 mm irilikte öğütülmüş ise en yakın karadan >12 deniz mili uzaklıkta salınabilir.
Sondaj gemisinin sabit durumunda çalışmalar (geminin sondaj ekipmanı/platformu olarak sınıflandırıldığı durum)
Yağlı sular: Deşarj yasaktır. Yağ oranının seyreltilmeden önce <15 ppm olduğu durumlar hariç.

Tehlikeli Kimyasallar: Yasaktır. Bu gibi malzeme gemide tutulmalıdır.

Yağlı drenaj, sulu çamur, kirli balast ve tank yıkama suları: Deşarjı yasaktır. Gemide tutulmalıdırlar.
İşlemden geçmemiş evsel atıksular: Yasaktır. Sondaj gemisindeki evsel atıksu deşarj öncesi işlemden geçirilecektir. Atık su deşarj izni
İl Çevre Müdürlüğünden sağlanacaktır.
Çöp: Yasaktır.
Yemek atıkları: <25 mm değerine ufaltılarak ya da öğütülerek en yakın kıyıdan >12 deniz mili açıkta deşarj edilebilir.
Sondaj Gemisi hareket halinde iken (>400 tonluk gemi sınıfında kabul edildiği durum):
Yağlı sular: Deşarj yasaktır.
Tehlikeli kimyasallar: Yasaktır. Bu maddeler gemide tutulmalıdır.
Yağlı drenaj, sulu çamur, kirli balast ve tank yıkama suları: Deşarjı yasaktır. Gemide tutulmalıdırlar
İşlenmemiş evsel atıksular: Deşarj yasaktır. Parçalanıp dezenfekte edilmiş olma halinde en yakın karadan 4 deniz mili uzaklıkta >4 knot
hızda hareket halinde iken salınabilir.
Çöp: Yasaktır.
Yemek atıkları: <25 mm değerine ufaltılarak ya da öğütülerek en yakın kıyıdan >12 deniz mili açıkta deşarj edilebilir.
Karadeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi:
Sıralanan maddelerin deşarjı yasaktır: organotin bileşikler, organohalojen bileşikler, bozulmayan organofosforlu bileşikler, cıva
bileşikleri, kadmiyum bileşikleri, teoksik, kanserojenik, teratojenik ve mutajenik özellikler kanıtlanmış bozunmayan bileşikler, kullanılmış
yağlama amaçlı yağlar, bozunmayan sentetik bileşikler, radyoaktif bileşikler ve kurşun bileşikleri.
1987 tarihli, Gemi ve Deniz Araçlarına Verilecek Cezalarda Suçun Tespiti ve Cezanın Kesilmesi Usulleri ile Kullanılacak
Makbuzlara Dair Yönetmelik:
Türk karasuları ile Türkiye'nin serbest ve kısıtlı ekonomik münhasır bölgesi içinde balast ve sintine suyunun denize basılması yasaktır.
Karadeniz Deniz Çevresinin Boşaltmalar Nedeniyle Kirlenmesinin Önlenmesine Dair Protokol:
Tüm atıkların ya da maddelerin denize dökülmesi, yalnızca yöredeki yetkili makamdan izin alınmış olunması koşuluna bağlıdır. Denizde
yapılacak sondajdan oluşacak şu maddelerin denize atılması yasaktır: ham petrol ile kaynağı ne olursa olsun hidrokarbonlar ve
kullanılmış yağlama amaçlı yağlar. Şu maddeler için ön izin alınması gerekmektedir: ağır metaller, evsel atıksu çamuru, denizdeki
oksijen oranını olumsuz biçimde etkileyeceği belirlenmiş alkalik ve asidik bileşikler.
BP’nin Çevreye İlişkin Beklentiler:
~ Yağ bazlı çamur ile beraberindeki sondaj kesintilerinin deşarjı yasaktır.
~ Sentetik bazlı çamur ile beraberindeki sondaj kesintilerinin izinsiz atılması yasaktır.
ÇYS temel alınarak, atıkların karaya aktarılmasının olası etkileri değerlendirilecektir. Her bir İş Birimi için özel olmak üzere ve yerel
çevresel unsurların ışığı altında, atıkların oluşma yerinde azaltılmasına, yeniden kullanım ve çevrim yöntemleri ile kirletme etkilerinin
azaltılmasına yönelik önlemler geliştirilecektir.
NOT: Türk karasularını belirleyen 12 deniz millik sahanın içinde kalan tüm faaliyetler Türk Çevre Mevzuatına tabidir. Bu durumda kıyıda oluşturulacak depolama
alanındaki faaliyetler, atıkların depolanması ve bertarafı ve destek gemilerinin faaliyetleri bu mevzuat kapsamına girmektedir. 12 millik karasuları sınırının ötesinde
Türkiye’nin de imzalayarak taraf olduğu uluslararası Sözleşmeler ve Protokollar geçerlik kazanmaktadır. Bu durumda sondaj gemisindeki çalışmalar bu kapsamda
değerlendirilecektir.
İlgili mevzuat, uluslararası sözleşmeler ile BP’nin konuya ilişkin politikaları ayrıntılı biçimde olmak üzere Ek-B’de yer almıştır.

8.4 Sosyal Etkilerin Azaltılması ve İzlenmesi
Proje Yerel Sorumlusu
Bir proje yerel sorumlusu görevlendirilecek ve toplum, iş çevreleri, balıkçılık sektörü gibi yerel
oluşumların projeye yönelik görüş ve beklentilerinin öğrenilip, izlenmesi sağlanacaktır. Toplumla
herhangi bir toplantı yapılması durumunda proje yerel sorumlusu toplantıya katılacak ve
toplantıda görüşülen bütün konuların kaydını tutacaktır.
Halkla İstişare
Toplumla gerçekleştirilmiş ön istişare toplantısında, tüm paydaşların programın oluşturulmasında

ve karar sürecinde yeterli biçimde görüş ve düşüncelerini aktarıp katkıda bulunabilecekleri bir
yapıya olan gereksinme vurgulanmıştır. Bu yönde gerçekleştirilecek sürecin bir parçası olmak
üzere, bu ÇSED raporu ilgili paydaşlara iletilerek onlardan gelecek yorumların değerlendirilmesi
yapılacak, uygun durumlarda ise, projede uyarlamaların gerçekleştirilmesi de gündeme
getirilebilecektir.
Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Bilinçli Olmak ve Önlemler Planı
Tüm çalışanlar işe alınmadan önce sağlık denetiminden geçirileceklerdir. Projeye üçüncü
ülkelerden katılacak olanlar yola çıkmalarından önce BP’nin aşılanmaya ilişkin tavsiyeleri
hakkında bilgilendirileceklerdir. Üstleniciler de konuya ilişkin belirlenmiş kriterlerin yerine
getirilmesini denetleyecekler ve bu yolla, bulaşıcı hastalıklardan uzak kalınabilmesi yönünde
yürütülecek çabalara katkıda bulunacaklardır. BP konuya ilişkin ayrıntılı proje stratejisini ayrıca
hazırlayacaktır.

8-15
9 SONUÇLAR
9.1 Çevresel Durum Koşulları
Önerilen arama sondaj çalışması, Türk karasuları dışında, Trabzon’un yaklaşık 120 km
kuzeydoğu yönünde, fakat Türkiye’nin münhasır ekonomik bölgesi içinde gerçekleştirilecektir.
Sondaj alanında, su derinliği 1500 m’nin biraz üzerinde olacaktır ve sondajın deniz tabanından
yaklaşık 3000 m aşağıya kadar sürmesi planlanmaktadır.
Eylül 2004’de kuyu alanında çevresel durum tespit çalışması, yerel ve uluslararası bilim adamları
tarafından gerçekleştirilmiştir. Çalışma, kuyu lokasyonları çevresindeki deniz tabanından ve su
kolonundan biyolojik ve kimyasal örnekler alınmasını kapsamıştır.
Çökelti analizi sonuçları, tüm istasyonlar için toplam hidrokarbon yoğunluklarının orta ile düşük
düzeylerde olduğunu ortaya koymuştur. Ağır ve eser metaller istasyondan istasyona önemli
değişiklik göstermiş olmasına rağmen, elde edilen değerlerin çoğu gerek Karadeniz, gerekse
Akdeniz’de daha önce gerçekleştirilmiş başka çalışmaların sonuçlarıyla benzerlik göstermiştir.
Su kolonu örnekleri üç değişik noktadan alınmıştır ve analiz sonuçları, çalışma alanı boyunca
toplam hidrokarbon yoğunluklarının oldukça düşük olduğunu ortaya koymuştur. Fakat deniz
tabanına yaklaştıkça, toplam hidrokarbon yoğunluğunun hafifçe artma eğiliminde olduğu
gözlenmiştir. Ağır metallerin, alüminyum ve demir hariç, düşük düzeylerde olduğu gözlenmiştir.
Ayrıca, nitratlar, nitritler, amonyum azotu, silikon, fosfatlar, karbondioksit, sülfit ve askıda katı
madde yoğunluklarının su derinliği ile birlikte arttığı gözlenmiştir.
Karadeniz’in kendine özgü en önemli özelliği, su kolonunun iki katmanlı yapıdan oluşmasıdır. Su
kesitinden, su kolonunun 20 m derinliğe dek çözünmüş oksijene doymuş olduğu belirlenmiştir.
Çözünmüş oksijene doymuşluk oranları 70 m derinliğe kadar azalma göstermiştir. Daha sonraki
70 m’de çözünmüş oksijen değerinde ani bir düşüş belirlenmiş, daha sonraki derinliklerde de
sürekli düşme gösterdiği görülmüştür ve deniz dibindeki suda ise çözünmüş oksijen oranı <%1
olarak kaydedilmiştir. Bu yüzden Karadeniz’in, var olan oksijenin yerini hidrojen sülfürün almaya
başladığı 200 m derinlikten sonra etkin biçimde azoik (ölü) olduğu kabul edilmektedir. Öngörülen
kuyu lokasyonları dolaylarında alınan çökelti örneklerinin biyolojik analizleri, bölgede metazoik
fauna bulunmadığını açıkça ortaya koymuştur.
Bacillariophyta (diatomlar) (%45) ile Pyrrophyta (dinokamçılılar) (%35), Karadeniz’de en sık

rastlanılan fitoplanktonik kümelerdir. En yüksek sayıda fitoplanktonların, 50 m’ye kadar derinlikte
öfotik zonda olduğu saptanmıştır. Zooplanktonlar içinde en baskın türler, kopepodlar ve jelatinimsi
fiyla’dır. En yüksek yoğunlukta zooplantonlar, deniz yüzeyinde ve 25 - 100 m arasındaki bölgede
kaydedilmiştir. 200 m derinlikten alınan örneklerde, yaşayan zooplankton organizmalarına
rastlanmamıştır.

9-1
Göçmen pelajik türlerin kuyu civarından geçme olasılığı olduğu düşünülmektedir. Bu türler;
Engraulis encrasicolus (hamsi), Sprattus sprattus (çaça), Alosa kessleri pontica (tirsi), Salmo
trutta labrax (deniz alabalığı, Karadeniz som balığı), Mugil so-iuy (Pasifik kefali, Rus kefali),
Trachurus mediterraneus (karagöz istavrit), Trachurus trachurus (istavrit), Sarda sarda (palamut)
ve Squalus acanthias’dır (mahmuzlu camgöz köpekbalığı). Bunlardan en çok hamsi ve çaçanın
kıyıdan uzak sondaj alanı çevresinde görülebileceği düşünülmektedir. Kuyu sahası çevresi
Karadeniz balık türleri için birincil bir çoğalma ve beslenme bölgesi değildir, çünkü ticari balık
türlerinin gerek yumurtalaları ve gerekse larvaları kıyıya daha yakın yerlerde, çoğunlukla sığ
denizde yoğunlaşmaktadır.
Araştırma çalışması kısıtlı olmasına rağmen, 2004 Eylül ayı içinde bölgede gerçekleştirilen
çevresel durum tespit çalışması ve literatür araştırmaları, kuyu sahası çevresinde en sık gözlenen
memeli türünün, yaygın olarak bilinen yunus (tırtak) ve bunu takiben siyah yunus (afalina)
olduğunu göstermiştir. Domuz balinası (mutur) kıyı bölgelerde daha yaygındır.
Kuyu sahası çevresinde, kıyıdan uzakta yaşayan deniz kuşları sayısının az olması
beklenmektedir. Genellikle, kuşlar dinlenmek için sulak alanlara ve deniz kıyısına ihtiyaç
duydukları için, Karadeniz gibi geniş su kütleleri üzerinde uzun mesafe uçmadan kuzeydoğu -
güney ve kuzeybatı - güney yönlü göç rotasını takip etmektedirler.
Ana hatlarıyla, kuyu sahası içinde yer aldığı 3534 Nolu İmtiyaz sahası gibi açık deniz alanlarıyla
karşılaştırıldığında, kıyı ve kıyıya yakın bölgeler çevresel ve biyolojik çeşitlilik açısından daha
zengindir.
9.2 Sosyo-Ekonomik Durum Koşulları
Trabzon ili, son yıllardaki sabit nüfus artışıyla beraber, Türkiye’deki 81 il içinde en büyük 19’uncu
ildir. Trabzon’da kentsel nüfus artmasına rağmen, kırsal nüfustaki azalma oranı Türkiye
genelinden daha fazladır.
Trabzon’da, diğer Doğu Karadeniz illerinde olduğu gibi, balıkçılk önemli bir faaliyettir. Türkiye’de
avlanan hamsinin üçte ikisi ve avlanan balık miktarının yarıdan fazlası Doğu Karadeniz
bölgesinden sağlanmaktadır. Önemli ticari değere sahip balık türleri; hamsi, çaça, istavrit, mezgit,
zargana, palamut, kalkan ve barbunyadır. Doğu Karadeniz’deki ticari balıkçı gemileri, tonaj ve
uzunluk bakımından küçük olmalarına rağmen, genellikle yüksek teknolojik donanıma sahiptirler.
Tarımcılık, bölge uygun düz arazilerden yoksun olmasına rağmen, diğer bir önemli sektördür.
Bölgede dört çeşit tarım ürünü, çay, fındık, patates ve mısır, üretim düzeyi ve pazarlanabilir
ürünlerin değeri açısından bakıldığında önemli paya sahiptirler.
Trabzon’da imalatçılık, taşocakçılığı ve madencilik ve turizm fazla gelişmemiştir.

9-2
9.3 Önde Gelen Çevresel ve Sosyo-ekonomik Konular
Sondaj çamuru ve kesintilerinin boşaltımı ve bunların deniz çevresine olası etkileri, önerilen Blok
3534 İmtiyaz sahası - arama sondaj çalışmalarının, rutin işletim ve faaliyetleri için önde gelen
konular olarak belirlenmiştir. Diğer konular ise, hava emisyonlarının, gürültünün, katı/sıvı atık
yönetiminin, taşınma ve bertarafın olası etkileridir. Su bazlı çamur (WBM) HPX-1 kuyusunun
bütün kesiti boyunca önerilmiştir. Sentetik bazlı çamur (SBM), kuyunun sadece WBM ile
delinemiyeceğinin ortaya çıkması durumunda, şartlara bağlı olarak kullanılacaktır.
Kazara geniş ölçekte bir yağ sızıntısı meydana gelmesi durumunda, değerlendirme alanı içinde
en fazla etkileneceği düşünülen çevresel kaynaklar aşağıda belirtilmiştir.
• Kıyı yaşam ortamı, bentik fauna ve yosun ortamı.
• Kıyıya yakın yerlerdeki balıkların çoğaldığı ve beslendiği alanlar.
• Kıyı balıkçılığı alanları.
• Kıyıya yakın yerlerdeki kuş kaynakları.
• Memelilerin beslenme ve göç alanları.
Geniş ölçekte bir yağ sızıntısının olma olasılığının çok düşük olduğunun belirtilmesinde fayda
vardır.
Önerilen arama sondaj çalışmasının büyüklüğü ve süresi fazla olmadığından, projeden

etkilenebilecek az sayıda sosyo-ekonomik konu belirlenmiştir. Bu konular, yerel balıkçılığa olası
etkileri (özellikle normal dışı çalışma durumlarında), artan yol trafiği, sınırlı yerel deponi kapasitesi
ve az sayıda iş olanağı ve malzeme temin etme olanaklarıdır.
9.4 Temel Olası Etkiler, Etki Azaltıcı Önlemler ve Geride Kalacak Etkiler
9.4.1 Olağan Faaliyetlerin Olası Etkileri
Arama sondaj programı sırasında, sondaj gemisinin sahaya getirilmesi / götürülmesi ve çalışması
sırasında, destek gemileri ve helikopterlerin kullanımında oluşacak hava emisyonlarının etkileri ve
kıyıdaki malzeme depolama tesisinde oluşabilecek olası hava emisyonları sınırlı düzeyde
olacaktır. Üretim kuyusu kontrolünün yapılması planlanmamaktadır. Bu yüzden, deneme üretim
petrol ve gazının yakılması gerçekleştirilmeyeyecektir.
Atık yönetim planının işleme sokulmasıyla, atık üretimiyle ilgili olası etkilerin oluşması
beklenmemektedir.
Sondaj deşarjlarının Karadeniz’e etkileri ciddi olarak dikkate alınmıştır. ÇSED’nin bir parçası
olarak, sondaj kesintilerinin ve ilgili sıvıların uzaklaştırılması için Uygulanabilir En İyi Çevresel

9-3
Seçenek (BPEO) çalışması gerçekleştirilmiştir. Hem su bazlı hem de sentetik bazlı sondaj
kesintilerinin uzaklaştırılması için En Uygun Çevre Seçeneğin, deniz deşarjı olması
kararlaştırılmıştır. Karar alma sürecinde önde gelen etmenlerden bir tanesi, Karadeniz’de 150 m
su derinliğinin altında anoksik koşullar yüzünden, önerilen kuyu sahası çevresinin bentik fauna
alıcılarından yoksun olmasıdır.
Sondaj gemisinden deniz tabanına ve su kolonuna yapılacak diğer deşajların

değerlendirilmesinde, hesaplanan konsantrasyonların akut ve kronik zehirliliğe yol açmayacağı
anlaşılmıştır.
Sondaj çalışmalarının tamamlanmasıyla, her bir kuyu, askıya alındıktan ya da iptal edildikten
sonra sondaj gemisi imtiyaz alanından ayrılacaktır. Bu çalışma ile üretim sondajlı arasındaki en
önemli fark, üretim sondajina geçildiğinde aynı platform kullanılarak birden fazla kuyunun
delinmesi ve bunun sonucunda toplam etkilerin artmasıdır.
Genel olarak, Türkiye için, nispeten kısa bir süre içerisinde iş olanakları ve firmalara yapılan
yatırımlar olarak önerilen sondaj çalışmalarının ekonomik ve sosyal olarak artı faydaları olacaktır.
Projenin en önemli etkisi, süreç içerisinde ticari açıdan işletilebilir hidrokarbon rezervlerinin
bulunması olacaktır. Bu, 3534 nolu imtiyaz alanının geliştirilmesi, uzun dönemde iş olanaklarının
sağlanması, eğitim ve teknoloji aktarımı ve üretimden gelir edilmesi gibi sonuçlar doğuracaktır.
9.4.2 Olası Büyük Ölçekli Yağ / Sondaj Sıvısı Sızıntısının Olası Etkileri
ÇSED’nin bir parçası olarak, kaza sonucu oluşan mazot, sondaj sıvısı / çamuru ve yağ sızıntısı
senaryolarının modellemesi yapılmıştır ve Bölüm 7.5’de sunulmuştur. Bu senaryolardan sadece,
yeraltı kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasının çevreye önemli etkilerinin olacağı
düşünülmektedir.
Bu tür kazaların olma olasılığı düşük olmasına rağmen, Yağ Sızıntısı Müdahale Planı’nda verilen
ve önemli önceliğe sahip alanlar aşağıda belirtilmiştir.
Kolkheti Sulakalanları (kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasından etkileceği modelleme ile
tespit edilen)
• Uluslararası öneme sahip sulak alan
• Nesli tükenmekte olan varlıkları ve bölgeye özgü flora ve faunayı korumaktadır
• Üreyen, kışı geçiren ve göç eden kuşlar için öneme sahiptir
Kıyı / Kıyıya Yakın Bölgeler (kontrol altına alınamayan kuyu canlanmasından etkileceği
modelleme ile tespit edilen)
• Ticari değeri olan balık türleri için çoğalma ve beslenme alanıdır

9-4
• Temel ticari balıkçılık alanlarıdır
• Su ürünleri yetiştiriciliği faaliyetleri
Kızılırmak Deltası (yağ sızıntı modeli için etki alanı dışında kalmasına rağmen, sızıntı müdahale
eyleminde dikkate alınacaktır)
• Üreyen, kışı geçiren ve göç eden kuşlar için öneme sahiptir
Yeşilırmak Delta (yağ sızıntı modeli için etki alanı dışında kalmasına rağmen, sızıntı müdahale
eyleminde dikkate alınacaktır)
• Üreyen, kışı geçiren ve göç eden kuşlar için öneme sahiptir.
Büyük ölçekte bir yağ sızıntısı meydana gelmesi durumuna karşı alınacak en önemli etki azaltıcı
önlem, etkili ve denenmiş Yağ Sızıntısı Müdahale Planı’dır. Uygun müdahale stratejilerinin
zamanında ve etkili olarak uygulanması petrol veya yağ sızıntısını azaltma açısından önemlidir.
BP önerilen arama sondaj çalışması için, ÇSED sürecinde elde edilen bulguları ve gereklilikleri
sağlamlaştırmak için, kendi Çevre Yönetim Planı’nı kullanacaktır.
ÇSED sürecinin sonucu olarak BP’nin Çevre Yönetim Sistemi, etkilerin en az düzeye
düşürülmesini sağlayacaktır ve bundan dolayı çevrede uzun dönemli etkilerin olması
beklenmemektedir. Ayrıca Çevre Yönetim Planı ile, çevre çalışmalarının sürekli denetlenmesi
sağlanacaktır.

9-5
KAYNAKÇA
Aksiray, F. 1954. Türkiye Deniz Balıkları Tayin Anahtarı. İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi,
Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü Yayınları, s. 1277.
AMSA (Australian Maritime Safety Authority). 2002. The Effects of Maritime Oil Spills on Wildlife
Including Non-Avian Marine Life.
http://www.amsa.gov.au/Marine_Environment_Protection/National_plan/General_Information/Oi
led_Wildlife/Oil_Spill_Effects_on_Wildlife_and_Non-Avian_Marine_Life.asp
AUMS. 1987. An Environmental Baseline Survey round Three North Sea Single Well Sites. Aberdeen
University Marine Studies. United Kingdom Offshore Operators Association (UKOOA) için
hazırlanmış basılmamış rapor.
Baker, J.M., Clark, R.B. ve Kingston, P.F. 1990. Environmental Recovery in Prince William Sound and
the Gulf of Alaska. Denizaşırı Mühendislik Enstitüsü, Heriot-Watt Universitesi, Edinburgh. s. 12.
Ballard, R. D., ve diğerleri., 2001. Deep Sea Archaeology of the Black Sea: The 2000 Season at
Sinop, Türkiye. American Journal of Archaeology, Vol. 105, No:4, Ekim 2001.
Başar, E. 1996. Sürmene koyundaki teleost balıkların Pelajik yumurta ve larvalarının mevsimsel
dağılımı. KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Master Tezi. s. 77.
BCC, 1988, Business Communication Centre - Tiflis, Gürcistan Hakkında CD.
Bingel F., A. C. Gücü, A. Stepnowski, U. Niermann, M. Doğan, Y. Kayıkcı, E. Mutlu, D. Avşar, A. E.

Kideys, Z. Uysal, A. Ismen, Y. Bekiroğlu, Y. Genç, H. Okur, ve M. Zengin. 1995. Stock
Assessment Studies for the Turkish Black Sea Coast. Final Raporu. ODTÜ Deniz Bilimleri
Enstitüsü, Mersin, Türkiye. s. 159.
Birdlife International. 1999. European Species Action Plan for Greater Spotted Eagle. Avrupa
Komisyonu adına hazırlanmıştır.
Black Sea Environmental Programme. Tarih bulunmamaktadır.

http://www.grid.unep.ch/bsein/redbook/index.htm
BMT Cordah. 2004. Mud and Cuttings Discharge Modelling - Black Sea. BMT Cordah Ltd /
S.RSK.043W.
BMT Cordah. 2005. Oil Spill and Mud Discharge Modelling - Black Sea. BMT Cordah Ltd /
S.RSK.043W
Boehle, B. 1986. Avoidance of petroleum hydrocarbons by the cod (Gadus morhua). FiskDir. Skr. Ser.
HavUnders. 18: 97-112.
BP. 2002. Environmental Impact Assessment 2D Seismic Survey Study Turkish Black Sea Block
Number AR/TPO - BPE3534.
BP. 2003. Environmental Impact Assessment Study Addendum, 3D Seismic Survey Operations,
Turkish Black Sea Block 3534.
Bryden, I. G., Carles, L. J. Predicting the Behaviour of Drilled Cuttings Released into Sea Water.
Proceedings of the Eighth International Offshore and Polar Engineering Conference. Montreal,
Kanada. Mayıs 24-29, 1998.
BSEIN. 1999. Black Sea Environmental Internet Node. http://www.grid.unep.ch/bsein/index.html

1
BSEP (Black Sea Environmental Programme). 1997. Black Sea Geographical Information System (CD
Rom).
Caddy. 1992. Hamsi yumurtlama alanlarındaki değişikliğe ilişkin.
Caspers, H. 1957. Black Sea and Sea of Azov. Chapter 25. In: Hedgpeth, J.W. (Ed.). Treatise on
Marine Ecology and Palaeoecology. The Geological Society of America, Memoir 67. s. 801-890.
Chashchin, A. K. 1995. Abundance, Distribution, and Migration of the Black Sea Anchovy Stocks. Tr.
J. of Zoology. 19:173-180.
Cortijo, J.L. Duggal, A. Matos, S. & Van Dijk, R. 2003. Design Aspects of a DP System for FPSO
Applications in the Gulf of Mexico. Dynamic Positioning Conference. September 16-17, 2003.
Çelikkale, M. S., Düzgüneş, E., Okumuş, İ. 1999. Türkiye Su Ürünleri Sektörü. Potansiyeli, Mevcut
Durumu, Sorunları ve Çözüm Yolları. 414 s. İTO Yay. No. 1999-2. Lebib A.Ş., İstanbul.
Dehnik. 1979. The composition of Ichthyofauna. In: Fundamental Principles of the Biological
Productivity of the Black Sea. Kiev, Naukova. Dumka. s. 242.
Demirsoy, A. 1999. Genel ve Türkiye Zoocoğrafyası, “ Hayvan Coğrafyası”. Meteksan Basımı, Ankara
(Türkçe).
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı. 1984. Türkiye Limanları Meteorolojik Durumu. Deniz Kuvvetleri
Komutanlığı Hidrografi Yayınları. DS24-O/SE.
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı. 1991. Karadeniz Meteorolojik Atlası. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı
Hidrografi Yayınları.
DEU-DBTE. 1986. Orta Karadeniz (Sinop-Ünye) Trol Sahalarının Hidrografisi Ve Verimliliği Birinci
Dönem Araştırmaları. Dokuz Eylül Üniversitesi, Deniz Bilimleri Ve Teknolojisi Enstitüsü, İzmir. s.
50.
DHKD. 2002. Bahtiyar Kurt ile kişisel görüşme. Doğal Hayatı Koruma Derneği. Türkiye.
DİE. 1993-2003, Devlet İstatistik Enstitüsü, Balıkçılık İstatistikleri, TC. Başbakanlık Devlet İstatistikleri
Enstitüsü, Ankara.
DİE. 2002a. Devlet İstatistik Enstitüsü, Türkiye İstatistikler Kitabı. 2002.
DİE. 2002b. Devlet İstatistik Enstitüsü, Balıkçılık İstatistikleri. 2002.
DİE. 2003a. Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000 Nüfus Sayım Sonuçları - Türkiye Nüfusunun Sosyal ve
Ekonomik Karakteristikleri, Ankara. Mart 2003.
DİE. 2003b. Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000 Nüfus Sayım Sonuçları - Türkiye Nüfusunun Sosyal ve
Ekonomik Karakteristikleri, Ankara. Mart 2003.
DİE. 2003c. Devlet İstatistik Enstitüsü, Türkiye İstatistik Verileri Kitabı. 2003.
DİE. 2004a. Devlet İstatistik Enstitüsü, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler. 2004.
DİE. 2004b. Devlet İstatistik Enstitüsü, Fiyat İstatistikleri ve Endeksi internet sayfaları. www.die.gov.tr.
DMİ. 2002. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Trabzon ve Rize İçin Uzun Yıllar Meteoroloji
Envanteri.
DPT. 1999. Devlet Planlama Teşkilatı. Regional Development Plan for the Eastern Black Sea Region,
Progress Report for Social Assessment, Existing Situation in DOKAP, Temmuz 1999. Ankara.
DPT. 2000. Devlet Planlama Teşkilatı. Türkiye’nin iklim bölgelerine dair.

2
DPT. 2000a. Japan International Cooperation (JICA) ve Devlet Planlama Teşkilatı. The Study on the
Regional Development Plan for the Eastern Black Sea Region in the Republic of Turkey
(DOKAP), Final Raporu, Volume III: Economic Sectors. Ağustos 2000.
DPT. 2000b. Japan International Cooperation (JICA) ve Devlet Planlama Teşkilatı. The Study on the
(DOKAP), Final Raporu, Volume IV: Social Sector. Ağustos 2000.
DPT. 2000c. Japan International Cooperation (JICA) ve Devlet Planlama Teşkilatı. The Study on the
(DOKAP), Final Raporu, Volume VI: Spatial Development and Infrastructure. Ağustos 2000.
DPT. 2003. Devlet Planlama Teşkilatı, İllerin Performans Kriterleri. www.dpt.gov.tr.
Dyer, K.R. (1986). Coastal and estuarine sediment dynamics. A Wiley-Interscience publication. s. 108-
112.
E&P (Exploration & Production) Forum. Tarih bulunmamaktadır. QRA Directory.
EG&G Environmental Consultants. 1982. A study of environmental effects of exploratory drilling on the
mid-Atlantic outer continental shelf. Final report of the mid-Atlantic Monitoring program. EG&G
Erdem, O. 1995. Türkiye’nin Kuş Cennetleri. T.C. Çevre Bakanlığı Basımı, Çevre Koruma Genel
Müdürlüğü (Türkçe).
European Environment Agency (EEA). 2002. Europe's biodiversity - biogeographical regions and
seas: The Mediterranean Sea - blue oxygen-rich, nutrient-poor waters by Zenetos A., I. Siokou-
Frangou, O. Gotsis-Skretas & S. Groom; The Black Sea an oxygen-poor sea. by Zaitsev Yu.P.,
B.G. Alexandrov, N.A. Berlinsky, & A. Zenetos. Environmental issue report Published by EEA.
Copenhagen 2002. http://reports.eea.eu.int/report_2002_0524_154909/en
Evans ve Nice. 1996. Review of the effects of underwater sound generated by seismic surveys on
cetaceans. Report to UKOOA, Sea Watch Foundations, Oxford.
Fechelm RG, Gallaway BJ ve Farmer JM. 1999. Deep water sampling at a synthetic at a synthetic
drilling mud discharge site on the outer continental shelf, northern Gulf of Mexico. In SEPA/EPA
Exploration and Production Environmental Conference Austin Texas. SPE 52744. 1999.
Feyzioglu A. M. ve Tuncer, S. 1994. Seasonal changes at the net phytoplankton living Trabzon coast
of eastern Black Sea, Tr. Journal of Biology, No 18. s. 161-171.
Fischer, W., M. L. Bauchot, ve M. Schneider. 1987. Fiches Fao D'identification Des Especes Pour Les
Besoins De La Peche. (Rev.1) Mediterranee Et Mer Noire. Rome, Fao, Vol. 2. s.761-1530.
Gachter, P.A. 1997. Federal Offshore Statistics: 1995. Leasing, Exploration, Production and Revenue
as of December 31, 1995, US Department of the Interior, Minerals Management Service, OCS
Report MMS 97-0007 Herndon, VA.
Gardline Environmental Ltd. 2005. Baseline Environmental Survey Black Sea, Turkiye. Eylül 2004.
Taslak Rapor.
GERG (Geochemical & Environmental Research Group). 2004. Lowered ADCP Measurements in the
Black Sea Aboard the Research Vessel K. Piri Reis. 13-24 Eylül 2004.
Gilmore RB, Menzie CA, Mariani GM, Levin DR, Ayers RC Jr. ve Sauer TC Jr. 1985. Effects of
exploratory drilling discharges on the benthos. Wastes in the Ocean Volume 4: Energy Wastes
in the Ocean. John Wylie and Sons, Inc. 1985. s. 243-270.

3
Grese. V. N, Fedorina, A. I. ve Chmyr, V. D. 1973. Production of main component of the zooplankton

food for the plankton feeding fishes in the Black Sea In: Biology of the sea, Naukova dumka.
Kiev. s. 3-32.
Gundlach, E.R. ve Hayes, M.O. 1978. Vulnerability of coastal environments to oil spill impacts. Mar.
Technol. Soc. J. 12(4): 18-27.
Gücü A. C., E. Mutlu, ve Z. Uysal. 2002. Black Sea Marine Fauna Inventory. ODTÜ Deniz Birimleri
Enstitüsü, Mersin, Türkiye.
Hinwood, J.B. Poots, A.E. Dennis, L.R. Carey, J.M. Houridis, H. Bell, R.J. Thomson, J.R. Boudreau, P.
Ayling, A.M. 1994. Drilling Activities. In: J.M. Swan, J.M. Neff ve P.C Young (Eds),
Environmental Implication of Offshore Oil and Gas Development in Australia. Findings of an
Independent Scientific Review. Australian Petroleum Production and Exploration Association,
Canberra, Avusturalya. s.123-207
IPIECA (International Petroleum Industry Environmental Conservation Association). 1997. Biological

Impacts of Oil Pollution: Fisheries.
http://www.ipieca.org/downloads/oil_spill/oilspill_reports/Vol8_summary.pdf
Jacobs, R.P.W.M. 1980. Effects of the Amoco Cadiz oil spill on the sea grass community at Roscoff
with special reference to the benthic infauna. Mar. Ecol. Prog. Ser. 2: 207-212.
Jensen T, Palerud R, Olsgard F, Bakke SM. 1999. Dispersion and effects of synthetic drilling fluids in
the environment. Technical Report to the Ministry of Oil and Energy. Report No. 99-3507. s. 49.
Kıraç, C. & Savaş, Y. 1996. Status of the Monk Seal (Monachus monachus) in the vicinity of Ereğli,
Black Sea Coast of Turkey. Zoology in the Middle East 12: 5-12.
Kideys A. E., Kovalev A. V., Shlman, G., Gordina A. and Bingel, F. 2000. A review of zooplankton
investigation of the Black sea over the last decade, Journal of Marine System Vol 24. s. 355-
371.
Kiseleva M. I. 1979. Zoobenthos. The principles of biological productivity of the Black Sea. Kiev,
Naukova Dumka Publishing House. s. 208-241.
Kiziroğlu, I. 1993. The Birds of Turkiye (Species List in Red Data Book). Published by Turkish
Association for the Conservation of Nature and Natural Resources. Publication No: 20.
KTB. 2002. TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Gezi Rehberi.
KTÜ Karadeniz Teknik Üniversitesi - Deniz Bilimleri Fakültesi. 2004. Living Resources of the
Southeastern Black Sea. Rapor ENSR Türkiye için hazırlanmıştır. Kasım, 2004.
Kuru, M. 1980. Türkiye Tatlısu Balıkları Kataloğu. Hacettepe Üniversitesi, Fen Fakültesi, Beytepe,
Ankara. s. 73.
Macinnis, R.P.J. 2003. In situ impacts of petrochemicals on the photosynthesis of the seagrass
Zostera capricorni. Marine Pollution Bulletin. 2003. Nov 46 (11): 1395-1407.
Ministry of Environmental Protection and Natural Resources of Georgia. 2004. Georgia National
Report. Seminar on the Role of Ecosystems as Water Suppliers. Geneva. 13-14 Aralık, 2004.
National Geographic News. 2003. Ancient Greek Wreck Found in Black Sea, Sean Markey, National
Geographic News. Ocak 16, 2003. http://news.nationalgeographic.com.
Neff, J.M. 1987. Biological Effects of Drilling Fluids, Drill Cuttings and Produced Waters. In: D.F.
Boesch & N.N Rabalais (Eds) Long Term Effects of Offshore Oil and Gas Development.
Elsevier Applied Science Publishers, Londra. s. 469-538

4
Neumann, G. 1942. Die Absolute Topografie des Physikalischen Meeresnivaus und Die Oberflachen-
Stromugen des Schwarzen Meeres. Ann. Hydrography Berlin. 70, 265-282.
Niermann, G. 1942. Die Absolute Topografie des Physikalischen Meeresnivaus und Die Oberflachen-
Stromugen des Schwarzen Meeres. Ann. Hydrography Berlin. 70, 265-282.
Niermann, U., F. Bingel, A. Gorban, A. D. Gordina, A. C. Gücü, A. E. Kideys, A. Konsulov, G. Radu, A.

A. Subbotin, ve V. E. Zaika. 1994. Distribution of Anchovy Eggs and Larvae (Engraulis
encrasicolus Cuv.) in the Black Sea in 1991 and 1992 in Comparison to Former Surveys. ICES
Journal of Marine Science 51. 395-406.
OGP (international Association of Oil and Gas Producers). 2003. Environmental Aspects of the Use
and Disposal of Non Aqueous Drilling Fluids Associated with Offshore Oil and Gas Operations.
Rapor No. 342. Mayıs 2003.
Oğuz, T. ve S. Beşiktepe. 1999. Observations on the Rim Current Structure, CIW Formation and
Transport in the Western Black Sea. Deep Sea Res. 46. 1733-1753.
Oğuz, T., A. Yılmaz, ve S. Tuğrul. 1999 (Basılmamıştır). “Physical and BioGeochemical

Characteristics of the Black Sea: An Overview of Recent Observations and Modeling Studies”.
Oğuz, T., D. G. Aubrey, V. S Latun, E. Demirov, L. Koveshnikov, H. I Sur, V. Diaconu, S. Beşiktepe,

M. Duman, R. Limeburner, ve V. Eremeev. 1993b. Mesoscale Circulation and Thermohaline
Structure of The Black Sea Observed During Hydroblack 1991. Deep Sea Res. 41:4. 603-628.
Oğuz, T., P. E. La Violette, ve U. Ünlüata. 1992. The Upper Layer Circulation of the Black Sea: Its
Variability as Inferred from Hydrographic and Satellite Observations. Journal of Geophysical
Research, Vol. 97, No. C8: 12. 569-12,584
Oğuz, T., P. Malanotte-Rizzoli, ve D. Aubrey. 1995. Wind and Thermohaline Circulation of the Black
Sea Driven by Yearly Mean Climatological Forcing. Journal of Geophysical Research, Vol.100,
No.C4. 6485-6863.
Oğuz, T., P. Malanotte-Rizzoli, ve H. W. Ducklow. 2002 (unpublished). Modeling Upper Layer

Circulation and Its Impacts on Phytoplankton Variability.
Oğuz, T., S. Tuğrul, F. Bingel, ve M. Ünsal. 1990. Stock Assessment Studies for the Turkish Black
Sea Coast. NATO-TU Fisheries. First Technical Report. ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü.
Mersin, Türkiye. s. 122.
Oğuz, T., V. S. Latun, M. A. Latif, V. V. Vladimirov, H. I. Sur, A. A. Markov, E. Ozsoy, B. B.

Kotovshchikov, V. V. Eremeev, ve U. Ünlüata. 1993a. Circulation In the Surface and
Intermediate Layers of the Black Sea. Deep-Sea Res. 40:8. 1597-1612.
OLF (the Norwegian Oil Industry Association). 1993. Environmental Programme, Phase II Summary
Report.
Patin, S.A. 1997. Environmental Aspects of Offshore Oil and Gas Development, VNIRO. s. 350, 1997.
Ramsar İnternet Sitesi. Tarih bulunmamaktadır. An Annotated Ramsar List: Gürcistan.

http://www.ramsar.org/profiles_georgia.htm
Readman. J.W., Fillmann. G., Tolosa. I., Bartocci. J., Villeneuve. J.P., Catinni. C. & Mee. L.D. 2002.
Petroleum and PAH contamination of the Black Sea. Mar Pollut Bull. 2002 Ocak. 44(1):48-62.
Richardson, J.W., Greene, C. (Jr.) R., Malme, C.I., Thomson, D.H. (1995) Marine Mammals and
Noise. Academic Press, San Diego. 1995. ISBN: 0-12-588441-9.

5
SEEEC. 1998. The Environmental Impacts of the Sea Empress Oil Spill. Final Report of the Sea
Empress Environmental Evaluation Committee. The Stationary Office, Londra. ISBN 0 11
702156 3.
Sergeeva, N.G. 1988. About findings of benthic invertebrates in deep-water locations of the Black
Sea. Abstr. Third All-Union Conference on Marine Biology (Sivastapol, 18-20 Ekim 1988). Kiev,
Naukova Dumka Publishing House. s. 246-247.
Sergeeva, N.G. 2001. Zonal distribution of meiobenthos and its most important component - free-living
nematodes in Black Sea.
Sergeeva. N.G. Meiobenthos of deep-water anoxic hydrogen sulphide zone of the Black Sea.
Seyhan, K., Feyziğlu A. M., Boran, M., Kose, E. ve Eruz, C. 2003. Doğu Karadeniz bölgesi alt besin
tabakalarının dinamiği, TÜBİTAK Proje no: 100Y072. s. 104.
Sezer. 1991. Trabzon Valiliği, Trabzon İli Turizm Envanteri ve Turizmi Geliştirme Planı, Sezer Yatırım
Danışmanlığı ve Pazarlama Ltd. Şti., Ankara
Shiganova, T. 2001. Development of Mnemiopsis leidyi population in the Black Sea and other seas
of the Mediterranean basin. First international Meeting “The invasion of the Caspian sea by the
comb jelly Mnemiopsis, problems, perspectives, need for action”. Bakü, Azerbaycan. 24-26
Nisan.
Slastenenko, E. 1955 - 1956. Karadeniz Havzası Balıkları. Et ve Balık Kurumu Umum Müdürlüğü
Yayınları, s. 711.
Sleath, J.F.A. (1984). Seabed Mechanics. Wiley-Interscience Basımı
Smith JP, Ayers RC Jr ve Tait RD. 1997. Perspectives from Research on the Environmental Effects of
Ocean Discharges of Drilling Muds and Cuttings. In: manuscript distributed with poster
presentation at Third International Conference on the Development of the Russian Arctic
Offshore. St. Petersburg, Rusya. 23-26 Eylül, 1997.
Sorokin, Y. 1983. The Black Sea, in: Ecosystem of the world, estuaries and enclosed seas, Kutchum,
BH (Editör), Esevier. s. 253-292.
Sorokin, Y. 1985. The Black Sea, in: Ecosystem of the world, estuaries and enclosed seas, Kutchum,
BH (Editör), Elsevier. s. 253-292.
Spies, R.B. 1987. The biological effects of petroleum hydrocarbons in the sea: Assessments from the
field and mesocosms. s. 411-468 in Boesch, D.F. & Rabalais, N.N. (Editörler): “Long-term
environmental effects of offshore oil and gas development”. Elsevier Appl. Sci., Londra.
TÇSV. 1993. Türkiye’nin Sulak Alanları. Türk Çevre Sorunları Vakfı.
TEDAS. 2004. Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. internet sayfası. www.tedas.com.tr.
Titov, V. B. 1985. Velocity Distribution of Surface Current in the Vicinity of the North Caucasus Coast
of the Black Sea. Oceanology. 25(3) 314-318. 1985.
Topcuoglu, S. 2000. Black Sea Ecology. Pollution Research in Turkey of the Marine Environment.
International Atomic Energy Agency (IAEA) Bulletin. 42/4/2000.
Trabzon Limanı. 2004. Albayrak Şirketler Grubu Trabzon Liman İşletmeciliği A.Ş., Trabzon Limanı
Broşürü. 2004.
Trabzon Tarım İl Müdürlüğü. 2004.
TTSO. 2003. Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası, Trabzon Ekonomik Raporu 2003. Temmuz 2003.
Trabzon.

6
UBAK. 2004. TC Ulaştırma Bakanlığı internet sayfaları. www.ubak.com.tr.
Van Maaren E. ve A. Gavasheleshvili. 1999. Black Sea Wetland Database.
Well Flow Dynamics. 2005. BP, Well HPX-1, Blowout Simulations for Environmental Modelling.
Whitehead, P. J. P., M. L. Bauchot, J.C. Hureau, J. Nielsen, ve Tortonese (Editörler). 1986b. Fishes of
the Northeastern Atlantic and the Mediterranean. Vol. III, Paris Unesco. s. 458.
Whitehead, P. J. P., M. L. Bauchot, J.C. Hureau, J. Nielsen, ve Tortonese. (Editörler). 1984. Fishes Of
The Northeastern Atlantic And The Mediterranean. Vol. I, Paris Unesco. s. 510.
Whitehead, P. J. P., M.L. Bauchot, J.C. Hureau, J. Nielsen, ve Tortonese (Editörler). 1986a. Fishes of
the Northeastern Atlantic and the Mediterranean. Vol. II, Paris Unesco. s. 490.
Yarar, M. ve G. Magnin. 1997. Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları. Doğal Hayatı Koruma Derneği Basımı,
İstanbul.
YÖK. 2004. Yüksek Öğretim Kurumu internet sayfaları. www.yok.gov.tr.
Zaitsev, Y. P. ve Mamaev, V. 1997. Marine Biological Diversity in the Black Sea, A Study of Change
and Decline. GEF Black Sea Environmental Programme, United Nations Publications, New
York.
Zaitsev, Y. P. 1993. Impacts of Eutrophication on the Black Sea Fauna. In: Fisheries and
Environmental Studies in the Black Sea System. GFCM Studies and Reviews 64, FAO. Roma.
s. 63-86.
Zelenko, S., Gidden, G., Pevny, T., Romey, K. 1997. Underwater archaeology of the Black Sea:
Crimean Coastal Survey. www.nautarch.tamu.edu/PROJECTS/crimea/Final.htm.
Zengin, M., Y. Genç, ve E. Düzgüneş. 1998. Evaluation of the Data from Market Samples on the
Commercial Fish Species in the Black Sea During 1990-1995. First International Symposium on
Fisheries and Ecology.

7
EK E
PAYDAŞLAR LİSTESİ
ENSR Report No: TR-R075-01-03 Mart, 2005

E-1
Amaçları (Mevcut
Paydaş Kuruluşların Şirket Üzerinde Şirket Üzerinde Olası
Kampanyalar (STK) / Olması İstenen
Paydaş Kuruşların Adları Görevleri/Paydaş Bireyin Paydaş Türü Olası Pozitif Etkiler Negatif Etkiler Mevcut İlişki Ulaşım Bilgileri Notlar
İlgilendiren Konular İlişki
Kuruluş içindeki Görevleri (Faydalar) (Riskler)
veya İlgi Alanları)**
Balık, balıkçılık ve ekolojik Devlet Araştırma (1) Çevreyi Korumak (1) Proje sırasında, (1) Şirket tarafından Proje ve şirket Projenin çevre ve Erdal Üstündağ,
Tarım Bakanlığı, sistemler alanında Enstitüsü (2) Kirliliği Kontrol araştırmalarda sağlanan, projenin az hakkında sınırlı balıkçılık Müdür
Trabzon Su Ürünleri uygulamalı bilimsel Etmek işbirliği sağlanması veya hiç negatif etkisi bilgi, projenin üzerindeki etkileri 0462 3411055
Merkezi Araştırma araştırma enstitüsü. (3) Bilgileri Sağlamak (2) Projenin olmayacağı hakkında lehinde. hakkında daha
Enstitüsü Diğer üniversiteler ve balıkçılık üzerindeki aynı fikirde değillerdir. fazla bilgi sahibi
uluslararası enstitüler ile etkileri hakkında olmak
birlikte balık miktarları, bilgilerin beklenmektedir
balık göçü, su kirliliği, vs. yayınlanması için
gibi konularda ulusal ve bir yol
ulslararası projeler
gerçekleştirilmektedir.
Türkiye Mimar ve STK ve profesyonel Çevre Yerel STK ve (1) Çevreyi Korumak (1) Yerel STK’ler, (1) Projenin etkileri Proje ve şirket Projenin çevre ile Yasin Taflan,
Mühendis Mühendisleri derneği. Profesyonel (2) Kirliliği Kontrol balıkçılar, v.s. gibi hakkında halkın hakkında kısıtlı ilgili etkileri Başkan
Odaları Birliği (TMMOB)- Yerel çevre mühendisleri Kuruluş Etmek diğer paydaşlar ile negatif etkilenmesi az bilgi, projeye karşı hakkında daha 0462 2308952
Çevre Mühendisleri Odası arasında ortak ilgi (3) Bilgileri Sağlamak aktif ilişkilerde olacaktır. nötr düşünceye fazla bilgi sahibi Dahili: 203
sağlamayı, üyelerin halkın görüşlerinin sahiptir. olmak
haklarını korumayı ve pozitif şekillenmesi beklenmektedir.
çevre konularında bilinci İl koordinasyon
arttırmayı amaçlar kurulunun
tanınması
(mühendisler
odası kurulu).
İl Çevre ve Orman Yerel düzeyde, çevre Yerel, Yasal Alparslan Kalemci Çevre ve Orman Iİ Müdürü ile
Müdürlüğü, mevzuatının uygulanması Yetkili 0462 2308950 görüşme yapılmasını önermiştir.
Çevresel Etki ve yürütülmesi. Çevre Muhammed Mazlum, kıdemli bir
Değerlendirme izinlerini verme yetkisi memurla görüşmenin daha
Şube Müdürlüğü (atıksu boşaltımı, uygun olacağını belirtmiştir.
emisyonlar, tehlikeli atık
boşaltımı)
Devlet İstatistik Enstitüsü Yerel istatistiksel bilgilerin Yerel düzeyde (1) Çevreyi Korumak (1) Güncel Negatif etki Proje lehinde Belirli bir ilişki Sebahattin Sarı
(DİE) toplanması yetkili istatistiksel bilgilerin beklenmemektedir beklenmemektedir 0462 3214674
Bölge Müdürü sağlanması
Trabzon Liman İşletmesi Liman İşletmesi Müteahhit (1) İlin ekonomik (1) Projeye lojistik (1) Kesin sağlık ve Projenin resmi Liman kurallarına Muzaffer Ermiş, (1) Önde gelen ve balıkçılık
A.Ş. yönden gelişimi için destek sağlanması güvenlik kuralları müteahhitidir. ve yönetmeliklere İşletme Müdürü firması sahibi Recep Deniz ile
pozitif etki hakkında yeterince Projeye tam uyulmasını 0462 3211054 görüşülmesini belirtmiştir.
(2) Proje ile birlikte duyarlı olmamalarına destek sağlamak
limanın itibarının rağmen orta düzeyde sağlayacaktır.
artması işbirliği sağlanacaktır
(3) Gümrük ve Liman
Müdürlüğü’nü
Önceden
Bilgilendirme
(4) Limana giriş yapan
gemiler için yasal
belgelerin sağlanması
(1) S.S. Doğu Karadeniz (1) Bölgedeki balıkçıların Yerel STKlar (1) Projenin her (1) Projenin (1) Önceki tecrübelere Proje hakkında Bütün STK’ler için Ahmet Mutlu, (1) Bölgede benzer projelere
Balıkçı Kooperatifler Birliği haklarının korunması aşaması ile ilgili balıkçılık faaliyetleri dayanarak (bakınız kısıtlı bilgi, (1) Projenin her Tüm STK’lerin karşı önyarıya neden olan ve
(2) S.S. Trabzon Merkez (2) Trabzon’daki önceden bilgi üzerindeki etikleri notlar), balıkçılar projenin aleyhinde aşaması ile ilgili başkanı başka bir proje için yapılan
Su Ürünleri Kooperatifi balıkçıların haklarının sağlanması ile ilgili bilgilerin, üzerinde, projenin her tam ve ayrıntılı 0462 2243897 sismik araştıma balıkçıları
korunması (2) Balık miktarının Doğu aşamasındaki bilgi sahibi olmak negatif etkilemiştir.
tehdit edilmesi Karadeniz’deki faaliyetlerle ilgili yanlış istenmektedir (2) Denizde oluşan gözle
(3) Kuyular balıkçılık balıkçılara ve/veya eksik (2) Destek görülen değişikliklere hemen
sezonunda duyurulması bilgilendirmeden gemileri, gemilerin tepki verilmesi ve ilgili
açılmamalıdır dolayı negatif etki yüksek kaliteye yetkililerin hemen

E-2
yartatılabilir sahip olmasından bilgilendirilmesi (örneğin,

ve Karadeniz’deki balıkçılar, denizde çamur
tecrübelerinden olduğunu ve balık miktarında
dolayı, yerel geçici bir azalma olduğunu
gemiler farkederek Karadeniz Teknik
kiralanmalıdır. Üniversitesi, Deniz Bilimleri
Fakültesi’ne haber vermişlerdir).
(3) Büyük ve küçük balıkçılar
arasında görüş ayrılığı
bulunmaktadır. Çünkü büyük
balıkçılar küçük balıkçıların
bölgelerini işgal etmektedirler.
Küçük balıkçılar, büyük
balıkçıların balık avlama
teknikleri yüzünden ekolojik
sistemin zarar gördüğünü ve bu
yüzden balık miktarının
azaldığını düşünmektedirler.
(4) Hopa yerine
nedenTrabzon’un seçildiği
merak edilmektedir.
(5) Önde gelen ve kendi
balıkçılık firmalarına sahip,
Recep Denizer, Mustafa
Mazlumoğlu ve Temel
Mazlumoğlu ile görüşülmesi
tavsiye edilmiştir.
Karadeniz Teknik Balık, balıkçılık ve ekolojik Yerel Üniversite (1) Çevreyi (1) Proje sırasında Negatif etki Projenin lehinde, Prof. Dr. Ertuğ (1) Sondaj kesintileri,
Üniversitesi, sistemleri üzerine bilimsel korumak(Bakınız gerçekleştirilecek beklenmemektedir proje ve şirket Düzgüneş (1) kesintilerin bileşimleri, bilimsel
Deniz Bilimleri Fakültesi, araştırma merkezi. notlar) araştırmalar hakkında tam Balıkçılık bölümü modele göre sondaj
Balıkçılık Teknolojisi (2) Kirliliği kontrol konusunda birlik bilgiye sahiptirler. başkanı (2)Tarım kesintilerinin kimyasal
Bölümü etmek sağlanması Bakanlığı, Balıkçılık bileşenleri düşünülerek
(3) Bilgileri sağlamak (2) Projenin Kurulu, Danışman koruyucu önlemler alınmalıdır.
balıkçılık üzerindeki Üye
etkileri hakkında
bilgilerin
yayınlanması için
bir yol
Sahil Güvenlik Grup (1) Arama ve Kurtarma Yerel (1) Ankara’da bulunan (1) Acil durumlarda Negatif etki Sağlıklı bir Proje hakkında Dz. Bnb. Aydın (1) Türkiye’nin bu projeyi tek
Komutanı (2) Deniz kirliliğinin Yönetmeliklerin Genel Sahil Güvenlik stratejik birlik beklenmemektedir değerlendirme daha fazla bilgi Adalıoğlu başına gerçekleştirebilecek
kontrolü ve Kanunların Komutanlığı’na bilgi sağlanması yapılabilmesi için, sahibi olmak 0462 3254782 kapasiteye sahip olmasının
(3) Denizde gerçekleşen Uygulanmasında verilmesi proje hakkında istenmektedir. kendisini daha mutlu edeceğini
yasadışı faaliyetler Yetkili (2) Acil ve kaza sınırlı bilgiye belirtmiştir (Kişisel görüş).
durumlarına karşı sahiptirler. (2) Ayrıca, petrolün büyük bir
öncelikli temas Projenin lehinde kısmının yurtdışına gideceğini
kurulacak merkez belirtmiştir. Bununla beraber
yabancıların petrolü
çıkarmamıza izin
vermeyeceklerini düşündüğünü
belirtmiştir (Kişisel görüş).
(1) Liman Başkanı (1) Gemilerin gözlenmesi, (1) Yerel (1) Sınırlı bir gelir (1) Destek Negatif etki Projenin lehinde Arzulanan bir ilişki Taner Keskin, (1) Destek botları için gerekli
(2) Balıkçılık Teknolojileri rota bilgilerinin toplanması, Yönetmeliklerin kaynağına sahip botlarının beklenmemektedir beklenmemektedir. (1) Liman Başkanı belgelerin alınmasını ve
Mühendisleri Derneği- gerekli resmi belgelerin ve Kanunların oldukları için petrol sağlanmasında ücretlerin ödenmesini
BTMD sağlanması, kaptan lisansı Uygulanmasında bulunamaması önde gelen stratejik belirtmiştir.
konularının halledilmesi Yetkili durumunda bölgede katılımcı (2) Eğer destek botları, yolcu
(2) Mühendisleri bir çatı (2) Yerel STK hayal kırıklığı (2) Başkan olarak taşıyacaksa, gerekli ayarların
altında toplamak, işsiz yaşanacaktır. değil, Liman yapılmış olması gerektiğini
üyelere iş olanağı (2) Sabotaj, politik Yetkilisi olarak söylemiştir.
sağlamak, konferans ve anlaşmazlıklar v.s. balıkçılarla yakın (3) Neden Hopa Limanı’nın

E-3
panel düzenlemek, gibi petrolle ilgili ilişkisi bulunduğu kullanılmadığı merak ediliyor.
balıkçıların ve gemi güvenlik riski için proje ile ilgili Hopa Limanı yetkilileriyle
mürettebatının eğitilmesi, (3) İlin ekonomik bilgilerin görüşülmesi tavsiye etti.
mesleki projelerin yönden gelişimi için yayınlanmasına
geliştirilmesi ve halkın pozitif etki olanak sağlanması
bilgilendirilmesi ile ilgili (Teknik bilgilerin
mesleki STK. sağlanması için
balıkçılar kendisine
destek oluyor)
Trabzon Belediyesi Çöplerin toplanması, pis Yerel (1) Projenin Türk (1) Detaylı bilgilerin Negatif etki Proje hakkında Proje hakkında Volkan Canalioğlu, (1) Ticaret ve Sanayi Odası,
su sistemi, elektrik hariç, Yönetmelik ler yönetmeliklerine sağlanması halinde beklenmemektedir kısıtlı bilgi, daha fazla resmi Belediye Başkanı Doğu Karadeniz İthalatçılar
tesisatlar gibi her türlü ve Halk Hizmet uygun olumlu halk projenin aleyhinde bilgi 0462 3211023 Birliği, Trabzon Esnaf ve
kamu hizmeti Yetkilisi gerçekleştirilmesi için görüşünün beklenmektedir. Sanatkar Odası, İş Borsası ve
belediye ve oluşturulması yerel Basın gibi dört tane etkili
meskenlerden gerekli (Türkiye’de, halk olabilecek STK’nın isimlerini
bilgilerin sağlanması belediyeden kişisel vermiştir.
(2) TPAO ile birlikte problemleri de dahil
izinlerle ilgili resmi olmak üzere her
belgelerin sağlanması türlü konuda yardım
(3) Projedeki beklemektedir)
sorumlulukları ile ilgili
belediyeyi
bilgilendirme
(4) İlin ekonomik
gelişimi için olumlu
etki
(1) Çevre ve Kültür (1) Çevre ve kültürün (1) Yerel STK (1) Çevreyi korumak (1) Detaylı bilgilerin (1) Projenin etkileri ile Proje hakkında Projenin çevreye Mustafa Yazıcı, (1) STK’ların, şirketin bu
Girişimcileri korunması için yerel STK (2) Yerel STK (2) Kirliliği kontrol sağlanması halinde ilgili yerel halkın yeterince ve olacak etkileri (1)Başkan projenin Karadeniz’e zarar
Derneği* (2) Doğu Karadeniz etmek olumlu halk negatif etkileneceği ayrıntılı bilgi sahibi hakkında resmi yardımcısı, vereceğini düşünseler bile,
(2) Doğu Karadeniz Çevre Çevresinin korunması için (3) Bilgileri sağlamak görüşünün beklenmektedir. olunmadığı için belgelerin ve daha (2) Genel Sekreter petrol aramaya devam edip
Platformu* bir kaç yerel STK’nın bir (4) Hopa’da dahil oluşturulması proje aleyhinde fazla bilginin 0462 3233721 etmeyecekleri merak ettiklerini
araya toplanması olmak üzere, ilgili tüm olduğu sağlanması söylemiştir.
STK’ların tanınması düşünülebilir ve bu beklenemektedir. (2) Projenin ÇED kapsamı
tür projelere karşı Proje sahipleri dışında tutulmasının negatif
güvensizlik tarafından, bütün başlangıç etkisi yarattığı
duyulabilir. STK’ların ortak düşünülmektedir.
görüşü göz
önünde
bulundurulmalıdır.
Mimarlar Odası* Mimarlar için STK. Ulusal STK (1) Çevreyi korumak (1) Detaylı bilgilerin (1) Bilimsel verilere Proje ve şirket Platformun Mustafa Topaloğlu, (1) Eğer petrol çıkartılacak ise
Üyelerinin haklarını şubesi (2) Kirliliği kontrol sağlanması halinde dayanarak projenin hakkında kısıtlı çalışma sistemi ve İcra Kurulu Üyesi rafinerinin Trabzon’da
korumak için yerel etmek - olumlu halk etkileri ile ilgili yerel bilgi. Bu yüzden çevreye olan 0 462 3211797 kurulmasını, çünkü petrolün
mimaride ortak ilginin Bilimsel olarak görüşünün halkın negatif projeye hakkında negatif etkileri taşınmasının çevre için riskli
geliştirilmesi uyarma oluşturulması etkileneceği ciddi kaygılar hakkında daha olacağı belirtilmiştir. Bunun
amaçlanmıştır. İl bazında (3) Gürcistan da dahil, beklenmektedir. taşımaktadırlar. fazla bilgi sahibi yanında, rafinerinin Trabzon’da
etkili STK’dır. bilgileri sağlamak Fakat daha önce olunmak kurulmasının, ilin ekonomisi için
(4) Petrolün gerçekleştirilen istenmektedir. pozitif etki yaratacağını
uluslararası politikada benzer uluslararı belirtmiştir.
huzursuzluk projeler hakkında
yaratacağı bilgi sağlanırsa
düşünülmektedir proje lehine
düşünülebilir.
(1) TEMA Trabzon İl (1) Çevrenin korunması ve (1) Ulusal STK (1) Çevreyi korumak - (1) Detaylı bilgilerin (1) Bilimsel verilere Proje hakkında Sondaj, sondaj Y. Doç. Dr. Coşkun (1) Yakın tarihli bilimsel
Temsilciliği* ağaç dikilmesi ile ilgili STK şubesi balıkçılık için sağlanması halinde dayanarak projenin sınırlı bilgi sahibi kesintilerinin Erüz makalelere göre deniz
(2) Doğu Karadeniz Çevre (2) Doğu Karadeniz (2) Yerel STK ekonomik olumlu halk etkileri ile ilgili yerel olunması, doğru depolanması, gaz (1) Başkan tabanında yaşayan kurtçukların
Platformu* Çevresinin korunması için dezavantajlar görüşünün halkın negatif bir sosyal ve ve yağ sızıntısı, (2) Genel Sekreter olduğunu ve eğer sondaj
bir kaç yerel STK’nın bir (2) Kirliliği kontrol oluşturulması etkilenmesini ekonomik etki kaza riski, yardımcısı kesintileri denize boşaltılırsa, bu
araya toplanması etmek - (2) Akademisyen sağlayacak güce değerlendirmesinin balıkçılık 0462 7525805 kurtçukların etkilenebileceğini

E-4
Bilimsel olarak olduğu için proje sahiptir. yapılmasına engel üzerindeki etkileri belirtmiştir.
uyarma sırasında oluşturmaktadır. hakkında daha
(3) Rize ve Artvin de gerçekleştirilecek fazla bilimsel ve
dahil, bilgileri araştırmalarda birlik teknik bilgi sahibi
sağlamak sağlanması olunmak
(4) Petrolün istenmektedir
uluslararası politikada
huzursuzluk
yaratacağı
düşünülmektedir
Çağdaş Yaşamı Türkiye’nin modernleşme Ulusal STK (1) Gürültü kirliliği (1) Olumlu halk Negatif etki Yorum yok Yorum yok Mustafa Şahin, Görüşmeleri dinlemeyi tercih
Destekleme değerlerini şubesi görüşünün beklenmemektedir İkinci başkan, etti.
Derneği* desteklenmesini sağlayan oluşturulması 0532 6775071
STK
Deniztemiz Turmepa Denizin ve çevrenin Ulusal STK (1) Çevreyi korumak (1) BP’nin sağlık ve Negatif etki Proje hakkında Çevre etki Yusuf Çakır,
Trabzon Temsilciliği* korunması için STK şubesi (2) Kirliliği kontrol güvenlik ve çevre beklenmemektedir kısıtlı bilgi, değerlendirmesi Başkan, 0533
etmek talimatlarına uyması projenin aleyhinde en kısa zamanda 4294545
beklenmektedir beklenmektedir
Trabzon Ticaret ve Sanayi İlin ekonomik Ulusal STK (1) Çevreyi korumak (1) BP, uluslararası Negatif etki Proje hakkında Proje hakkında M. Şadan Eren, (1) Başkan jeoloji mühendisi ve
Odası potansiyelinin şubesi (2) Kirliliği kontrol camiada tanınan bir beklenmemektedir kısıtlı bilgi, daha ayrıntılı bilgi İcra Kurulu Başkanı petrol arama teknikleri
geliştirilmesini hedefleyen etmek petrol firması projenin aleyhinde beklenmektedir. 0462 3268260 konusunda bilgiye sahip.
STK. (3) Bilgileri sağlamak olduğu için, güven (2) Halkın, proje için neden
(4) İlin sosyal ve duymaktadırlar. Hopa’nın seçilmediği hakkında
ekonomik gelişiminde spekülasyonlar yaptığını
olumlu etki belirtmiştir.
(3) Halkın bilgilendirilmesi için
kendi konferans salonlarının
kullanılabileceğini belirtmiştir.
Trabzon İl Çevre ve Çevre ve ormanların Yerel yasal (1) Proje sahibi ile (1) Projeye destek Negatif etki Proje ve şirket Riskler ve kirlilik Muhammed Mazlum, (1) Etkili olabilecek beş STK
Orman yönetilmesi ve kontrolü, yetkili (yürütme birlikte, bilimsel sağlanacaktır beklenmemektedir hakkında kısıtlı türleri hakkında Müdür olduğunu söylemiştir. Bunlar:
Müdürlüğü yasaların yürütlmesi ve ve izin) esaslara dayanarak (2) Proje sırasında bilgi, projenin daha fazla bilgi 0462 2308950 Karadeniz Çevrecileri ve Doğal
uygulanması için yetkili teknik tecrübe işbirliği aleyhinde sahibi olunmak Çevreyi Koruma Derneği ve
kazanılması sağlanacaktır istenmektedir. TEMA, Trabzon Esnaf ve
(Müdürlükte çalışan iki (3) STK’lar ile görüş Sanatkarlar Odası, Kara Deniz
veya üç çevre ayrılığında projeye Genç İşadamları Derneği,
mühendisinin projede destek verilecektir Trabzon Gazetecileri Birliği.
yeralması (2) Evsel atıkların kıyıdan 400
önerilmiştir). m açıkta izin alınmadan
(2 İlin ve bölgenin boşaltılabilineceğini belirtmiştir.
ekonomik yönden
gelişimi için pozitif
etki.
(3) Bilgilerin
sağlanması
(4) Olağanüstü
durumlarda bilgi
sağlanması
(5) Tehlikeli
kimyasalllar için
altyapının
oluşturulması
Mustafa Zengin Balık, balıkçılık ve ekolojik Uzman (1) Çevreyi korumak (1) Proje sırasında (1) Eğer negatif bir Çevre balık türleri Yorum yok Mustafa Zengin, (1) Ulusal ve uluslararası
sistemler hakkında (2) Kirliliği konrol gerçeleştirilecek etki olacağı için gerekli bütün Balık biyoloğu, projelerde yeralmış, balıkçılık
uygulamalı bilimsel etmek araştırmalar düşünülürse halk önlemlerin Tarım Bakanlığı ve ekosistem konusunda geniş
araştırmacı. Ulusal ve (3) Makrofaunanın konusunda işbirliği üzerinde negatif etki alınması Trabzon Su Ürünleri bilgi sahibi uzman.
uluslararası araştırma detaylı araştırılması sağlanması yaratılabilecek güce durumunda proje Merkezi Araştırma (2) Proje için faydalı kişi.
projelerinin (4) Planktonların bir (2) Projennin sahiptir lehinde Enstitüsü
gerçekleştirilmesi. kere ölçülmesi yerine balıkçılık üzerine

E-5
mevsimsel olarak etkileri hakkında

sürekli ölçülmesi bigilerin
(Çünkü balıkçılar yayınlanması için
tarafından balık bir yol
miktarı hakkında (3) Bölgede
doğru bilgi balıkçılar ile güçlü
edinilememektedir). bağlantı
(5) Planktonlar
hakkında araştırma.
Tarım İl Müdürlüğü İldeki bütün tarımsal Yerel Yasal (1) İlin ve Türkiye’nin (1) Güncel bilgilerin Negatif etki Proje lehinde Yorum yok Dr. Temel Şahin, (1) Hopa’daki balıkçıların farklı
faaliyetlerden sorumlu, Yetkili ekonomik gelişimi için sağlanması beklenmemektedir Müdür tepkiler verebileceklerini, bu
balıkçıların ve lisanslarının olumlu etki 0462 2302146 yüzden kendileriyle görüşülmesi
kontrol edilmesi (2) Çevreyi korumak gerektiğini belirtmiştir. Hopa
(3) Kirliliği kontrol hakkında, Hopa’da
etmek yaşayanların, Trabzon’da
yaşayanlara göre farklı görüş
açısına sahip olabilecekleri
belirtilmiştir.
(2) Balıkçılar hakkında güncel
bilgiler sağlamıştır.
(3) Trabzon’da herkesin
projeden memnun olacağını
belirtilmiştir.
Denizcilik Müsteşarlığı Bölgedeki her türlü gemi Yerel Yasal (1) Çevreyi korumak Pozitif etki Negatif etki Proje ve şirket Projenin çevre İhsan Gümrükçü, Hopa’nın ziyaret edilmesini
Bölge Müdürlüğü seyiri işlerinden sorumlu Yetkili (2) Kirliliği kontrol beklenmemektedir. beklenmemektedir, hakkında kısıtlı üzerine etkileri Bölge yarımdıcısı önermiştir.
etmek Örneğin destek bilgi. Proje hakkında daha Fuat Solak
(3) Bilgilerin botlarının hakkında nötr. ayrıntılı bilgi Deniz Şubesi ve
sağlanması Gürcistan’dan beklenmektedir. Liman Müdürü
(4) Eğer petrol sağlanması gibi Ali Şefik Selimoğlu,
çıkartılırsa gelecekteki hassas konular Deniz Seferleri
rafineri yeri ve önemlidir. Böyle bir Uzmanı
petrolün taşınacağı durumda, botların 0462 3268561
rota hakkında bilgi kontrol edilmesini kim
sağlanması yapacaktır
(Fuat Solak)
(5) Destek botlarının
yönetmeliklere ve
kurallarauygunluğu
(Ali
Şefik Selimoğlu)
Çevre Koruma Vakfı Bölgede bulunan yüzmeye Yerel Yasal (1) İnsan sağlığı ve Pozitif etki Negatif etki Proje lehinde Yorum yok Safiye Demirtaş, (1) Eğer Türkiye projenin tek
elverişli alanlarla ilgili Yetkili deniz türleri çin beklenmemektedir. beklenmemektedir Müdür başına sahibi olursa kendisinin
halkın uyarılması için öncelik 0462 2237533 daha mutlu olacağını dile
hareketli kaynaklardan (2) İlin ve Türkiye’nin getirmiştir.
çıkan emisyon gazları ve ekonomik yönden (2) Trabzon’daki STK’ların,
deniz kirliliğinin kontrolü. gelişimi için pozitif etki ekonomik olarak değil ama
oldukça güçlü oldukları
belirtilmiştir. Tehlikeli bir
duruma karşı seferber
olacaklarını söylemiştir.
Trabzon Esnaf ve Ulusal ve uluslararası Ulusal STK (1) Çevreyi korumak (1) Proje ile ilgili Negatif etki Proje lehinde Yorum yok Halil İbrahim (1) Trabzon’daki STK’lar güçlü
Sanatkarlar Odası düzeyde esnaf ve şubesi (2) Kirliliği kontrol bilgileri beklenmemektedir Kalfaoğlu, değildir.
sanatkarlar birliğinin temsil etmek yayınlanmasının Başkan (2) Sanayi ve Ticaret Odası,
edilmesi, geliştirilmeis ve (3) Deniz canlılarına sağlanması için bir 0462 3212487 İthalatçılat Birliği, Mimarlar
haklarının korunması için negatif etkilerin yol Odası, Mühendisler Odası,
ticari STK. belirlenmesi (2) Çokuluslu Makine Mühendisleri Odası,
(4) İlin ve Türkiye’nin ortaklıklara güven Karadeniz Genç İşadamları
ekonomik yönden Derneği güçlü STK’lardan
gelişimi için pozitif etki olduğunu söylemiştir.

E-6
İbrahim Sağlam Yerel Karadeniz (1) Çevreyi, sosyal ve (1) Etkili bir (1) Şirket tarafından Proje lehinde Şeffaf İbrahim Sağlam, (1) Hopa’da da sosyal ve
gazetesinde kültürel değerleri gazeteci olarak, sağlanan, projenin az Makine Mühendisi ekonomik etki
köşe yazarı, korumak projenin etkileri veya hiç negatif etkisi 0532 2656258 değerlendirmesinin yapılmasını
Türk Gazeteciler (2) ÇED raporunda hakkındaki bilgilerin olmayacağı hakkında tavsiye etmiştir.
Birliği Trabzon şeffafflık yayınlanmasının aynı fikirde değillerdir. (2) Projeye karşı güçlü bir
Şubesi Başkanı, (3) Projenin negatif sağlanması kampanya uygulanırsa, halkın
Makina etkilerinin halktan (yerel basında etkin bundan kolay etkilenebileceği
Mühendisleri gizlenmemesini bir rol üstlenilmesi), ifade etmiştir.
Yönetim Kurulu sağlamak politikacı (3) Eğer kuyular işler
Üyesi, Adalet ve (4) İlin ve Türkiye’nin (hükümetle olan yapılmadan kapatılırsa,
Kalkınma Partisi, ekonomik yönden güçlü bağlantıların insanların bölgede petrol
AKP, İl Başkan gelişimi için pozitif etki kullanılması) ve bir olduğunu fakat şirketin kasıtlı
Yardımcısı kaç STK’ya üyelik olarak çıkarmadığını
(2) Bölgededeki düşüneceklerini belirtmiştir.
etkili insanlara (4) Etkin STK’lar; Gazeteciler
ulaşmada önde Birliği, Makine Mühendisleri
gelen isim Odası, Mimarlar Odası,
Karadeniz Sanayicileri ve
İşadamları Derneği’dir.
(5) Şirketin yerel bir TV
programında Trabzon meclis
temsilcilerini ve partilerin
liderlerine bilgi vermesini
tavsiye etmiştir.
Trabzon Gazeteciler Yerel gazeteciler birliği Yerel (1) Eğer petrol (1) Projenin etkileri (1) Şirket tarafından Proje lehinde Yorum yok Hasan Kurt (1) Hopa’da da sosyal ve
Cemiyeti Profesyonel bulunursa, petrolün hakkındaki bilgilerin sağlanan, projenin az Başkan ekonomik etki
Birlik çıkarılması hakkında yayınlanmasının veya hiç negatif etkisi 0462 3260312 değerlendirmesinin yapılmasını
bilgilerin sağlanması sağlanmasında bir olmayacağı hakkında tavsiye etmiştir.
(2) İlin ve bölgenin yol aynı fikirde değillerdir. (2) Projeye karşı güçlü bir
ekonomik yönden kampanya uygulanırsa, halkın
gelişimi için pozitif etki bundan kolay etkilenebileceği
ifade etmiştir.
(3) Eğer kuyular işler
yapılmadan kapatılırsa,
insanların bölgede petrol
olduğunu fakat şirketin kasıtlı
olarak çıkarmadığını
düşüneceklerini belirtmiştir.
(4) Etkin STK’lar; Gazeteciler
Birliği, Makine Mühendisleri
Odası, Mimarlar Odası,
Karadeniz Sanayicileri ve
İşadamları Derneği’dir.
(5) Şirketin yerel bir TV
programında Trabzon meclis
temsilcilerini ve partilerin
liderlerine bilgi vermesini
tavsiye etmiştir.
Prof. Dr. Saadettin Uzman (1) Dalgaların (1) Proje sırasında (1) Uzman kişi olduğu Proje lehinde Yorum yok Prof. Dr. Saadettin Projenin 2005’de başlayacağına
Korkmaz borulara ve gemiye gerçekleştirilecek için, halkı kolayca Korkmaz, inanmadığı çünkü daha önce
etkisi araştırmalarada etkileyebilir. Karadeniz Teknik 2003’de başalanacağının dile
(2) Sondaj için deniz işbirliği sağlanması Üniversitesi, Jeoloji getirildiğini söylemiştir.
derinliği Mühendisliği
(3) Dalgalı ve derin 0462 3722745
denizde geminin
sabitlenmesi
Karadeniz Genç Yerel ekonominin Yerel STK (1) Petrol (1) Proje hakkındaki Negatif etki Projenin lehinde Yorum yok Recep Atasoy, (1) Her ne kadar kurum
İşadamları Karadeniz’e ve küresel çıkarıldığında iş bilgilerin beklenmemektedir. Genel Sekreter “Karadeniz...” adını alsa da,
Derneği ekonomiye olanakları yayınlanması için 0462 3266950 aslında sadece Trabzon’u

E-7
entegrasyonunu sağlamayı (2) Bölgenin ve ilin bir yol kapsamakta.

amaçlayan mesleki bir kalkınmasına (2) Özellikle iş ve ticaret
STK. yardımcı dünyasından olmakla birlikte
Bu nedenle bilgi, kabiliyet, (3) Çevrenin tüm mesleklerden üyeler
birikim, girişimcilik, korunması bulunmaktadır.
dayanışma, plan ve (4) Kirlilik kontrolü (3) Petrol arama faaliyetinin ve
projeler üyelerin ilerlemesi Türkiye’nin AB’ye uyumunun
için gereklidir. Bu ayrıca aynı tarihlere rast gelmesini
girşimcilerin Orta Asya’da garip karşılıyor.
faaliyet gösterebilmelerini (4) İşadamlarını pazarlama ve
cesaretlendirmektedir. satış konusunda eğitmek için
birkaç kez girişmde
bulunduklarını belirtti.
(5) Proje gerektirdiğinde ve
ihtiyaci olduğunda projeyi
destekleyebileceklerini belirtti.
(6) Ayrıca Azerbaycan’da etkili
başka bir birlikleri daha
olduğunu belirtti.
Yerel balıkçılar (12 kişi) Küçük ve büyük Pozitif etki (1) Projenin balıkçılık Petrol çıkartılması Projenin her Ahmet Mutlu, (1) Balıkçılardan biri petrolü
balıkçıların yorumları beklenmemektedir. üzerine negatif bir hakkında değil safhasında Balıkçılar kooperatifi özellikle Gürcistan gibi diğer
(1) Petrol çıkarıldıktan etkisi olduğuna ikna ama proje bilgilendirilmeyi başkanı ülkelerin alacağını belirtti.
sonraki durum olmasalarda, eğer hakkında pozitif ya beklemektedir. 0462 2243897 (2) Balıkçılardan biri
(2) Petrol avlanmada bir düşüş da negatif bir uluslararası sularda
çıkarıldığında meydane gelirse yorumları avlandıklarını söyledi
avlanmada bir düşüş projeyi bulunmamaktadır.
yaşanırsa bunun desteklememektedirler
telafisi
(3) Gürcistan sınırında
avlanmak için engel
(4) Petrol
çıkarıldığında güvenlik
bölgesi daha da
arttırılmalı
(5) Petrol çıkarılması
ile ilgili bir yorum
bulunmamaktadır.
(6) Petrolü
uluslararası politikada
bir güç olarak
değerlendiriyorlar
Recep Denizer Balıkçı toptancısı. Ticaret ile (1) Çevreyi korumak (1) Proje hakkındaki Negatif etki Projenin lehinde Projenin her Recep Denizer, 1) Hopa’dan İstanbul’a kadar
Balıkçılar üzerinde ciddi uğraşıyor (2) Kirliliği kontrol bilgilerin beklenmemektedir. safhasında Balıkçı Toptancısı ve vergisiz mazotun dağıtıcısı
etkisi var. etmek yayınlanması için bilgilendirilmeyi balık ve gıda (devlet balıkçıları mazottaki
(3) Ticaretle ve önemli bir yol beklemektedir. fabrikasının (25%) bazı vergilerden muaf etmiştir)
balıkçılıkla hissedarı (2) Küçük balıkçıların değil fakat
uğraşanlara projenin 0533 6483843 büyük balıkçıların projeye karşı
her safhasında bilgi çıkma olasılığı bulunduğunu
vermek söylemiştir.
(4) İlin ekonomisine (3) Hem yurtiçi ve hem de
pozitif etki uluslarası marketlere balık
(5) Projenin balıkların sağladığını belirtmiştir (Yılda
göçlerinde ortalama 20.000 ton).
kullandıkları rotaları (4) Hopa ve Rize’de bulunan
etkileyeceği balıkçılara da bilgi verilmesini
belirtilmiştir. ve onlarla görüşülmesini,
çünkü petrol araması yüzünden
Palamut miktarında azalma
olacağına dair dedikodunun
olduğunu söylemiştir.

E-8
(5) Ayrıca bölgede bulunan

balıkçıların % 15-20’si ile
bağlantısı olduğunu bu yüzden
projeyi balıkçılara
açıklayabileceğini belirtmiştir.
(6) Projeyi negatif yönde
etkileyebilecek dedikodunun
olabileceğini hatta bu aşamada
balıkçıların petrol araması
yüzünden balıkların
azalacağına dair dedikodu
yaptıklarını belirtmiştir.
Karadeniz Çevrecileri/ Doğal kaynakları korumak Yerel STK (1) Çevreyi korumak (1) BU STK (1) Negatif bir etki Proje hakkında (1) Projenin Kenan Kuri, (1) Kenan bey kendi STK’larının
Doğal için kurulmuş yerel STK (2) Kirliliği kontrol içersinde meydana geldiğinde kısıtlı bilgi, çevresel etkileri Dış ilişkiler ve proje sadece projeler hakkında
Çevreyi Koruma Derneği etmek gazetecilerin de halkı projeye karşı projenin lehinde. hakkındaki bilgileri direktörü yeterince
(3) Yeterli bilgiyi temin olduğu diğer olma konusunda ikna elde etmek için 0533 3669826 bilgilendirilmemesinden dolayı
edip, ulaşılmasını STK’lar hakkında edecek güçleri bilgi bürolarının birçoğuna karşı çiktıklarını,
sağlamak bir bilgi kaynağıdır. bulunmaktadır. kurulması daha sonra bundan
(4) Türkiye’nin ihtiyaç (2) Potansiyel bekleniyor vazgeçtiklerini belirtti.
duyduğu enerji riskleri ortadan (2) Çevresel (2) Atık konusunda, ilköğretim
(5) Sondaj kaldırmakta yüksek konular hakkında öğrencilerini eğittiklerini, proje
kesintilerinin miktarı teknolojiye eğitim verilmesini sahiplerininde aynı grupları
ve bertarafı güvenmektedirler. destekliyor eğitmesi gerektiğini belirtti.
(6) Çevre etki ve (3) Çevresel eğitim
değerlendirmesi seminerlerinin yakın bir
raporlarına gelecekte başlaması halinde
güvenmeme Hopa’daki STK’ları
(7) Bölgede bilgi temin bilgilendirebileceklerini belirtti.
edecek ve proje ile (4) Bölgede etkin olan 4
ilgili önerileri STK’nın; Yeşil Artvin,
değerlendirecek bilgi TURÇEK (Giresun), Çevre ve
bürolarının kurulması Kültür Girişimcileri
(Giresun, Trabzon, ve Derneği (Trabzon),
Rize) TEMA (Trabzon)
(8) Projenin pozitif (5)Almanya’daki yeşiller
sosyal bedeli partisine üye olduğunu belirtti.
(6) Uluslararası bazı çevresel
STK’larla bağlantısı olduğunu,
bazı projelerinin WNF gibi
bazıları tarafından
desteklendiğini belirtti.
(7) Bilgi bürolarının hem yerel
halka hem de uzmanlara cevap
vermesi gerektiğini belirtti.
(8) Önceden sayıları 700’ü
bulan üyelerinin sayısını gerçek
katılımcılardan oluşan 98 kişiye
indirdiklerini, ayrılanların ise
TEMA, Çevre ve Kültür
Girişimcileri
Derneği gibi oluşumlar
kurduğunu belirtti.
Rize Belediyesi Çöplerin toplanması, Yerel yönetim (1) Yerel ve ulusal (1) Projenin lehinde Negatif etki Proje hakkında Yılmaz Katmer, (1) Projeye oldukça sıcak
kanalizasyon sistemleri, ekonomiye pozitif ve proje için servis beklenmemektedir. kısıtlı bilgi, Belediye Başkan baktıkları belirtilmiştir
elektrik dışındaki yararlı katkı ve de projeye projenin lehinde. Yardımcısı (2) Petrolün Rize yakınlarında
tüm ünitelerin (2) Çevreyi korumak yardım çıkıp çıkmadığı sorulmuştur
çalışmasından sorumlu (3) Katı atık bertarafı (2) Tehlikeli
olmayan sondaj
kesintileri arazi
kazanımında dolgu

E-9
malzemesi olarak
kullanılabilir
Usta Turizm ve Ticaret Yerel turlar, havayolu Yerel işletme (1) Yerel ve ulusal (1) Proje lehinde Negatif etki Projenin lehinde Bülent Kayaten Petrol bulunur ve çıkartılırsa,
Otelcilik AŞ biletleri, otel ekonomiye pozitif (2) Seyahatler, beklenmemektedir. nüfusun artacağı, yeni iş
rezervasyonları ile ilgili katkı konaklamalar, yerel imkanları doğacağı, işlerinin
turizm acentası (2) İş ve turizm seyahatler pozitif etkileneceği
seyahatlerinde artış artacaktır düşünülmektedir.
(1) Hopa Ticaret ve (1) Mesleki bir STK olarak Mesleki STK (1) Ulusal Ekonomiye (1) Projenin lehinde Negatif etki Proje ve şirket Hopla limanı bir Erdal Hamzaoglu Eğer petrol bulunur ve
Sanayi Odası girişimcilerin ilin pozitif katkı beklenmemektedir. hakkında kısıtlı şekilde proje (1) Genel Sekreter çıkartılırsa, nüfusun artacağı,
(2) Hopa Su Ürünleri ekonomisinin geliştirilmesi (2) Balık stoklarının bilgi, projenin boyunca 0532-526-9512 yeni iş imkanları doğacağı,
Kooperatifi (2) Yerel balıkçıların korunması aleyhinde. Bunun kullanılacak. işlerinin pozitif etkileneceği
korunması ile ilgili (3) Çevresel Kirlilik yanında Hopa’nın Liman proje düşünülmektedir.
projeden birşeyler sahasına yakın
elde edeceği olduğu için
düşünülmüyor. kullanılmak
istenecek, petrol
çıkarıldığında
Hopa Trabzon’dan
daha çok
kullanılacaktır.
Hamit Sönmez (1) Yerel balıkçıların Yerel Balıkçı, (1) Ulusal Ekonomiye (1) Projenin lehinde Negatif etki Proje ve şirket Trabzon’un bölgede ve
korunması ile ilgili balıkçılar birliği pozitif katkı beklenmemektedir hakkında kısıtlı Ankara’daki gücünden dolayı
eski başkanı (2) Balık stoklarının bilgi, projenin fayda sağlayacağı düşünülüyor.
korunması aleyhinde. Bunun
(3) Çevre kirliliği yanında Hopa’nin
projeden birşeyler
elde edeceği
düşünülmüyor.
* Bu kişiler konu odaklı grup toplantılarına katılan kişilerdir.
** Bazı kişiler birden çok organizasyonu temsil etmektedir. Bu kişilerin görüşleri aksi belirtilmediği takdirde temsil ettikleri pozisyona bağlı olarak değişmemektedir.

E-10

1

DKDZ Ced Raporu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DKDZ Ced Raporu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Türkiye Doğu Karadeniz

Arama Sondaj Projesi

RSKENSR Group Mart 2005

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

3.4.2 Sondaj Programına Temel Alınanlar.............................................................3-12

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

5.2.1 Karadeniz’in Jeolojik Oluşumu........................................................................5-4

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

6.8 Deniz Arkeolojisi.....................................................................................................6-42

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

8.3 Çevresel Amaç ve Hedefler....................................................................................8-11

EK E PAYDAŞLAR LİSTESİ .................................................................................................. 1

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

Tablo 1.2-1 ÇSED Çalışmalarına Katılmış Şirket ve Kuruluşlar..................................................1-1

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

Tablo 5.3-4 Düşünülen Kuyu Yerleri Çevresindeki Su Kolonlarında Besin Maddeleri

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

Şekil 3.3-1 GSF Explorer Sondaj Gemisi....................................................................................3-2

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

denizaltında en yüksek düzeyde petrol boşalmasının öngörüldüğü ‘en kötü

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

2D, 3D İki- Boyutlu, Üç Boyutlu

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

IMO Uluslararası Denizcilik Organizasyonu

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

Bu raporda, Türkiye’nin Doğu Karadeniz bölgesinde gerçekleştirilecek Karadeniz Arama Sondaj

Arama Sondajı Programı

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

ÇSED Raporunun Yapısı

• Çevresel Etki Değerlendirme Çalışması, 2 Boyutlu Sismik Araştırma Çalışmaları,

• Çevresel Etki Değerlendirme Çalışmasına Ek, 3 Boyutlu Sismik Araştırma Çalışmaları,

• Güneydoğu Karadeniz Canlı Kaynakları, Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri

• Karadeniz Arama Sondaj Projesi Sondaj Kesintilerinin Uzaklaştırılması için Uygulanabilir En

• Sosyo-Ekonomik Çevresel Durum Tespiti, Halkla İstişare ve Etki Değerlendirmesi

• Halka açık literatür ve çalışmalar.

Çevresel Durum Tespit Çalışması

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

Su kolonunun 20 m derinliğe dek oksijene doymuş olduğu belirlenmiştir. Oksijene doymuşluk

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

Bentik Topluluklar (derin deniz/deniz yatağı)

Bacillariophyta (diatomlar) (%45) ile Pyrrophyta (dinokamçılılar) (%35), Karadeniz'de en sıkça

0 m, 25 m ve 50 m derinliklerden alınan su örneklerinde canlı planktonik organizmalar

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

Karadeniz’deki zooplankton popülasyonu, Protozoa, Oelenterata, Nemathelminthes, Ammelides,

En yüksek sayıda zooplankton, su yüzeyinden ve 25-100 m arasındaki katmandan elde edilmiştir.

Ihtiyoplankton (balık yumurtaları ile larvaları)

Karadeniz’de balık yumurtası ve larvaları genellikle ilkbahar ve yaz dönemlerinde en yüksek

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

2003 ve 2004 yıllarında Güneydoğu Karadeniz’de Rize ve Trabzon dolaylarında yapılan

Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) raporunda, kapsamlı bir sosyo-ekonomik

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

Halkla İstişare ve Bilgilendirme

Bölgesel Düzeyde İstişare

Ulusal Düzeyde İstişare

Uluslararası Düzeyde İstişare

Normal çalışmalardan kaynaklanacak deşarjlara, emisyonlara, atıklara ve olası kaza durumlarına

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005

ENSR Rapor No: TR-R076-01-01 Mart, 2005